Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/p1sanctiaureliiau03augu
 PATROLOGI^
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMOM, OECONOMICA,

OiMMllH SS. 1'ITKIUI. IIOITIIIU!',! SCRIPTORIIOUE ECCLESUSTICORUKL

SIVE LATINORUM, SIVE GR.ECORUM,

QUl AB JEVO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOCENTII III (ANNO 1216) PRO LATINIS
ET AD CONCILII FLORENTINl TEMPORA (ANN. 1439) PRO GRAZCIS FLORUERUNT.
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QUiE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICE TRADITIONIS PER QUINDECUI PRIORA
ECCLESIjE SJ2CULA,
JUXTA KDITIONES ACCURATISSIMAS INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM
DILIGENTER CASTIGATA DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATAJ
J

OUNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU.B TRIBUS NOVISSIMIS S.ECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS
J

MOMENTI SUBSEQUENTIBUS, DONATAJ CAPITULIS INTRA IP3UM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET
TITULISSINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATE"
RIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO
AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA J
DUCKNTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHRONOLOGICIS,
8TATISTICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANAL0GICI5, IN QUODQUE RELIOIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE,
LITURGICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, IUSTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE SED PR.E- ;

SERTIM DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO,
QUIQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM
OMISSO, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ALTERO SCRIPTUR/E
;

SACR-iE, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM
SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCRIPTUR.B VERSUS, A PRIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT.
UrmO ACCURATISSIMA, C.ETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS
CHART/E QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS, TUM
NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI.B DECURSU CONSTANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PR.ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOL OGICA,
•

SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, PRIMUM AUTEM

INNOSTRA BIBLIOTHECA,EX OPERIBUS ET MSS. AH OM NES -KTATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE
PERTINENTIBUS COADUNATORUM.

SERIES LATINA
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESLE LATIN.E
A TERTULLIANO AD INNOCENTIUM III

AGGURANTE J.-P. MIGNE,

Bibliotbccie Clcri maiversw
SIVE

CURSUUM COIIPLETORUM IN SIXGULOS SCIENTI.E ECCLESUSTIC.E RAMOS EDITORB.

PATROLOGIJE LATIXM TOMUS XXXIV.

S. AURELIUS AUGUSTINUS.

PARISIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNU SUCCESSORES
IN VIA DICTA : AVENUE VV MAINE, 189, OLIM CHAUSSEE DU MAINE 127.

1887
Clicliy. — Ex typis PAUL DUPONT, 12, via dicta Bac-d'Asniercs. 37.7.86.

7H£ INSTITUTE OF MED.A!

I* '
* J

- » ,
:<!'
 TRADITIO CATHOLICA.
SjECULA IV-V. ANNl 387-430.

SANCTI AURELII

AUGUSTINI,
HIPPONENSIS EPISGOPI

OPERA OMNIA
POST LOVANIENSIUM THEOLOGORUM REGENSIONEM

CASTIGATA DENCO AD MANCSCRIPTOS CODICES GALLICOS, VATICANOS, BELGICOS, ETC,

NECNON AD EDITIONES ANTIQUIORES ET CASTIGATIORES,

OPERA ET STI3DIO

MONACHORUM ORDINIS SANCTI BENEDICTI

E CONGREGATIONE S. MAURI.

EDITIO NOVISSIMA, EMENDATA ET AUCTIOR,

ACCURANTE J.-P. MIGNE

lt 1 II I I O I IE I ( 1 »1.1, III IMVDRSi:
SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI^E ECCLESIASTICvE RAMOS EDITORE

TOMUS TERTIUS.
PARS PRIOB.

PARISIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES,
IN VIA DICTA : AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSEE DU MAINE, 12T.

1887
 TRADITIO CATHOLICA.
SJECULA IV-V. ANNI 387-430.

ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XXXIV CONTINENTUR.

S. AUGUSTl.NUS, IIIPPONENSIS EPISCOPUS.

I)e Doctrina Christiana libri IV. Pag. 16

De Vera Religione liber unus. 121
De Genesi contra Manidneos liliri II. 173
De Genesi ad Litteram iinperfectus liber. 219
De Genesi ad Litteram libri XII. 245
Scriptune saene Lorutionum libri VII. 485
Qusestionum in Pentateueliuni libri VII. 547
Annotationuni in Job liber unus. 825
De Scriptura sacra Speeulum. 887
De Consensu Evangelistafum libri IV. 1041
De Sermone Domini in inoute libri II. 1229
 IN TERTHJM TOMUM
PR^EFATIO.
Cum scientiam sanctarum Scripturarum, ceu castas animae sua3 delicias (Confess. lib. 11, c. 2),
ab inito maxime sacerdotio unam excoluerit Augustinus operee pretium erat, ut ab ipso statim
;

limine primis ejus scriptis et epistolis succederent sacras ipsius commentationes, et recto quidem
ac naturali ordine disponerentur. Nam, si libros polemicos, qui adversus Manichoeos, Donalislas,
Pelagianos, aliosque hasreticos ab eo conscripti sunt,in unam classem editores studiosorum gratia
digesserunt; idem sane in Exegeticis pnnstandum erat, quod in recensendis Patribus, Ambrosio,
Gregorio, aliisque nuper factum est.Id enim non modo argumenti dignitas, sed etiam piorum lec-
torum causa, qui Augustinum de sanctis Litteris disserentem ausculture amant, poslulare videba-
tur ut dispositis ex ordine Scripturis,continuas sancli Doctoris expositiones in promptu haberent.
;

Hinc est quod cum istae antehac in quasdam veluti lacinias inconcinne divulsaa, ac dispersae ex-
larent per varios hinc inde tomos eas in unum demum adducere visum est, ne illa pars quas po-
;

tiores sibi curas, majorenique religionem merito vindicabat,tanquam minus a nobis curata habe-
retur, si perturbatum et confusum superiorum editionum ordinem retineremus.
Quapropter, quae Augustini in sacras Litteras lucubrationes in tertio,quarto ac nono tomo dis-
tractae erant, eas in hoc volumen pro serie Veteris ac NoviTestamenti ordinate conjecimus ;prae-
missis in fronte libris de Doctrina Christiana, quae veluti clavis atque ars est recte interpretandi
rationis, quam adhibuit Augustinus, et post eum catholici commentatores. Hunc autem ordinem
nuha sane singularitatis affeclatione instituimus, sed virorum eruditorum consilio, atque animo
juvandi lectores christianos, qui reconditos Scripturarum sensus ex Patrum traditione depromerc
acdiscere malunt, quam ex libris recentiorum auctorum, rati plus latentis efficaciae ccelestisque
virtutis illis inesse, qui ad ipsos fontes propius accedunt, non solum tempore, sed etiam sanc-
titate.
Cum enim Scripturee sacrae expositio in duabus maxime partibus consistat, nimirum in vero
germanoque sensu eliciendo, et in excitandis ad pietatem lectorum animis ita comparati sunt
;

piorum doctorumque simul hominum plerique.ut non solum plus valeat apud eos veterum quam
rccentiorum auctoritas, sed etiam looge amplius in Dei cultura et amorem ex illorum lectione
accendanlur sive id oriatur ex insita veneratione majorum, sive ex coelesti quadam virtute eo-
:

rum libris infusa, atque ex quodam genuinaj sanctitatis succo et gustu, qui ex eorum scriptis
percipitur. Etsi porro in explicando sensu litterali seu grammaticali nonnulla felicius assecuti
sint recentiores quidam, quam veteres ;magis tamen ad roborandam fidem conducunt hi quam
illi at si reconditae pietatis sensum in utrisque compares, in novis pene emarcida et languens
:

jacet intelligentia Scripturarum ; in antiquis sacro charitatis igne succensa animos legentiam
fovet ac recreat. Id sane experiri licet pnecipue in Augustino, imo experti sunt quicumque sedu-
lam ejus commentariis ac scriptis novarunt operam. Nam, si docendi sunt lectores, sicut sol in
lumine excedit omnes planetas, ita Augustinus omnes excessit 1V1 exponendo sacras Scripturas, inquit
Hemigius Antissiodorensis (Comment. in II Cor.). SI commovendi et excitandi sunt legentium
affectus, nullus id suavius et efficacius praeslat quam Augustinus. Probavit hoc jam olim Fulgen-
tius tanti Magistri discipulus, qui ubi omnia qux sibi dura videbantur expertus, adjutorio gratix
spiritualis voluntati sux sensit suppetere farultatem ; beati Augustim exponentis trigesimum sextum
Psalmum disputatwne commonitus et compunctus, publicare suum staluit votum (In vita S. Fulg. cap.
3), quod de monastico instituto conceperal.
Has autem sancti Doctoris in exponendis Scripturis dotes ita suspexere non modo osteri, ve-
rum etiam ejns aequales, ut ad ipsum in obscuris ac dubiis locis, tanquam ad coeleste oraculum,
missis epistolis confugerint Simplicianus Mediolanensis, Paulinus Nolensis, Evodius Uzalensis
antistites imo ad eumdem Orosius presbyter, ab ullima Hispania, sola sanctarum Scripturarum
:

ardore inflammatusadveneret (August, epist. 169, n. 13).Hinc Augustinum Audax Uraculum legis
appellat (Epist. inter August. 260 ); asseritque Volusianus legi deesse, quidquid contigerit ab eo
ignorari (Ibid. 135. n. 2). Sed illud in primis commendatione dignum : quod non tantum privati
doctissimi quique homines, sed ipsa Concilia, scilicet NumidiaB el Carthae:inis, sanctissimo Doc-
tori, tanquam canonico interpreli, sacras Scripturas exponendi curam et provinciam commise-
rint (Epist. 2(3, n. 4), ut quod jam divina providentia ipsi crecitum fuerat, etiam suffragante ac
postulante Ecclesia exsequeretur.
Ad eam vero sacrorum Librorum intelligen itam pervenerat Vir sanclissimus imprimis vitae
integritate ac puritate.Unde Paulinus ad ipsum : Lucere non dubito sanctx animx tux. qux de inte-
rioris oculi puritate meruit illuminationem Spiritus sancti, per quem scrutari et inspicere possit alta
Dei (Epist. inter Aug. 121, n. 18). Deinde quae ipsius erat in sacram Scripturarum religio ct reve-
rentia, tantum ejus animo venerationis incusserat, ut perpctuo miraretur profunditatem eloquio-

Patboi. XXXIV. 3,\ 1

H PRvEFATIO, 12

ruui divinorum, et ipsi horror essel iulendere iu eum [Confett. lib. 12, c. 14). Unde, quemailmo-
dum temerarius Scripturarum scrulator opprimitur a glona (Prov. xxv, 27) sic e contrario ejus
;

splendore ipse religiosus admirator totus illustrabatur. Ilis accessit fervens et indefessum Augus-
tini in easdem Scripturaras studium, adeo ut totus inardeseeret meditari in lege Dei, nolletque in
aliud horas diflluere, quas a vitaj necessitatibus liberas inveniebat (Confess. lib. 2, c. 2). Ideo cum
ad extremam vita) periodum pervenisset, successorem sibi substitui curavit, quo pastoralibus cu-
ris expeditus, totus in eam meditationem intenderet animum (Kpist. 213, n.
4); quasi non aliam,
universae Ecclesiae magis utilem necessariamqne operam navare posset.
Sed huic intelligentiae cumulum imposuisse videntur ejus chaiitas et modestia.Modestia quippe
modo imperitiam atque inscitiam suam protitetur, modo expositiones suas timide pro conjecturis
proponit tum alios ad meliores inveniendas hortatur et si quid ipse profecerit, non suae ipsius
: ;

rndoatriffi, sed aliorum meritis et oralionibus ascribit. Denique charitas efficit, ut in varias sese
formas componat, et ad res minulissimasdemittat, qualis estnumerorum expositio, ut sajculi sui
genio ac studiis sese accommodet. Qua? res tantum abest ut minorem de ejus commentariis opi-
nionem generare, quin ex adverso majorem eis gratiam conciliare debeat quo magis accedit ad
;

illam sapientiae divinae formam, qure rudium et imperitorum hominum causa quodammodo pue-
rascere non erubuit. Non ergo audiendi sunt quidam minus religiosi censores, qui in sacris Libris
nonnisi grammaticalia fere elementa pensitantes, in sanctissimo Doctore carpere ausi sunt humi-
lem interpretandi modum, qui ad regulas artis divinae totus compositus est, non ad humance
illius, quam isti tam studiose consectantur, humanaj eloquentiae pompam.
Neque quemquam offendere debent allegori», quibus aliquando Vir sanctususus est in expla-
nando praecipue Veteri Testamento. Hac enim religione in ejusmodi rebus agere solebat, ut illum
ceeteris expositorem prceferret, qui omnia quoe dicta sunt.secundum litteram acciperet, dummodo
posset evitare blasphemias (De Genesi conira Mamcb. lib. 2, c. 2) id est indignum Deo sensum.
;

Sin minus,ad allegoricum sensum confugiendum esse docebat exemplo Apostolorum, qui eosensu
non semelusi sunt.EtcertequoniamScriptura vetusrationcmhabet histuriae.prophetiaeatquelegis;
pro triplici ista ratione triplex sensus a sacrisinterpretibus merilousurpatus est litleralis qui his-
:

toriae,allegoricusquiprophetio8,moralisquilegirespondet.ltaque,etsisensusillemys(icusadlinienda
stabilienda Ecclesiae dogmala solus non sufliciat,nisiin sacrisLitteris contineatur;utilissimus tamen
est.ubi promovendeelegis perlectioni inservit,scilicet charitali et ubiducit adChristum, qui linis
;

est legis ac charitatis. Duplicem hunc scopum, ceu duplicem regulam, sibi proponit Augustinus
in commentariis suis unde fit ut nihil spirare videantur, nisi Christum nihil inspirare, nisi
: ;

charitatem. Accedit quod prudenter admodum hunc sensum inducit, eumque plurimum elicit ex
litterali ;nec ad eum facilius confugit, etiam in illis libris quos edidit adversus Manichseos (prae-
terquam in primo suo super Genesim opere), tametsi opportuna ejus scopo haec ratio videretur
ad explicanda quaedam veterum Patrum facta, quibus haeretici illi abutebantur. Sicubi vero Doc-
tor sapienlissimus unicum profert allegoricum sensum id facit vel quia litteralem sibi obscurum
;

ignotumve confitetur vel quia litteralis ipse per sese ita dilucidus est, ut explicatione non egeat;
;

vel denique quod aliis in locis eum exposuerit. Hoc enim pertinet ad prudentiam catholici Doc-
toris, ut non quavis occasione litteralem, ne vilescat, inculcet sed aliquando prteferat mysticum
;

ac spiritualem, ubi auditorum studia et affeclus id postulare videbuntur imo etiam res, cum
;

sensus allegoricus litteralis gerit vicem.

Hic fortasse occurrendum esset censurae quorumdam hominum levis auctoritatis, qui verbis
inverecundis Augustino exprobrare ausi sunt imperitiam linguarum, ex quarum ignoratione lap-
sus sit aliquando,ut mollius reddamus cujusdam neoterici dictum.quod atroci et impudenti voca-
bulo expressit. Sed ejusmodi convicia in auctorem ipsum recidunt,constatque apud aequos 'vnim
aestimatores, Auguslinum ad intelligentiam Novi Teslamenti subsidio graecae linguae, ad quam
omnes latinae editiones conditae sunt, satis instructum fuisse, ut probant varia? Lectionea ex grffi-
cis fontibus deductae, quas Vir sanctus in locis dubiis aut mendosis adhibuit. Fatetur quidem in
Confessionibus suis Vir modestissimus se, cum puerulus latinas litteras adamaret, grnecas odisse
(Con/ess. lib. 1, c. 13); sed jam episcopus, jam senex, ait Erasmus, ad puero sibi faslidilas ynvcat
titteras reversus est. Qua in re egregium declit specimen sua? in sacras Scripturas sedulitatis et ie-
verentiae, qui jam senex, tot negoliis distractus, ad elementa gra-ca descendere non gravatus est,
ut ad sacrarum Litterarum intelligendum textum esset inslructior.
Quod atlinet ad Vetus Testamenlum, in eo exponendo Vir sanctus pree oculis babbil veraioneiB
Septuaginta interpretum, quae sola tunc in auctoritate erat jam inde ab Apostolorum lempori-
bus sed eam ita secutus est, ut in nullum inductus sit grave erratum tametsi uberiores forlasse
: ;

et locupletiores fuissent ipsius commentarii, si in hebraicas litteras penetrasset. Porro grtaoaa

contextus Septuaginta ab eo receptus, ille ipse est quem recensuit Nobilius; cujus plereeque va-
riantes ex Augustino lectiones oriuntur ex editionum vitiis, quse Bubsidio veterum librorvm In
bac editione sustuliinus. E&m aulem interpretationem credimus illam esse, quam i|>?e Utitataw
appellat (f)e Consensu Kvang. Ub. 2, c. (36). llierunynuis Veterem el Vulgatam [Lib. ttt Optimo ge-
nere interpiet. etm Eccle. i, 7, tetj.), eamdem fortasse quam ceeteris praeferl AuguaUnua, nampt
ltalam, al> ipso laudatam in libro secundo do Doctrina Christiana, capite decimo qointo, tau

quam verborum tenaciorem cum perspicuitate sententia si tamen Italica basc aluul eompleele-
1
:
13 ADMONITIO IN LIRItOS DE DOCTRINA OHRISTIANA. 14

batur quam Novum Testamentum ;

quod ex Augustini verbis nou penitus exploratum est. Caelo-
rum in libris Loculionum et QuEestionum in Heptateuchum, quos composuitjam senex, versio-
ncm ex hebraeis fontibus proxime derivatam consulere solet, vulgari nostrae convenientem for- ;

san qufE auctore Hieronymo prodierat,quam versione Septuaginta tandem accuratiorem agnoscit
in libro quarto de Doclrina Ghristiana [Cap. 1, n. 15), scripto per id tempus, quo retractandis
opusculis suis incumbebat. Paulo post, id est, sub finem vitcE suffi, hanc versionem adhibuit in
condendo Speculo, quod ex Scripturae centonibus ad usum vulgi tum meditabatur sicque fac-
:

tum est ut haec in manus populi ab Augustino tradita, evaserit vulgaris ac receptissima, versione
Septuaginta interim quamdam retinente auctoritatem etiam in Ecclesia Romana, ut sancti Gre-
gorii ad Leandrum Hispalensem super Jobi expositionem epistola contestatur.
Denique si nostram in recensendis islis Augustini libris operam commemorare juvat summa ;

cum ubique cura et fide, tum maxime ubi in sacro textu mutandum aliquid vel tantillum fuit,
agendum esse duximus. Quapropter cum in nonnullis Scripturce testimoniis varietatem apud
Augostinum nostrum deprehendet lector, alque unam eamdemque sententiam non constanter a
nobis in integrum ubique, sed certis quibusdam in locis restitutam id minime tribuet negligen-
;

tiae aut temeritati, sed religioni et sincerae fidei nostrae. Nam ea in re secuti sumus veterum codi-
cum fidem, sicubi quid vel castigandum erat, vel retinendum ne sipro arbitrio unam earadem-
:

que sententiam, quam aliquando corrigendum esse docebant melioris notee codices, in aliis locis
diversam absque suffragio codicum similiter emendaremus excideret non levis, qui ex variis
;

Augustini scriptis percipitur fructus, nempe ut ex variantibus ejus lectionibus argumenta dedu-
cantur tum ad restituendam Ribliorum quae modo in Ecclesia leguntur integritatem, tum ad eo-
rum auctoritatem slabiliendam.

ADMONITIO
IN LIDROS DE DOCTRINA CHRISTIANA.

Exegeticis opusculis, quae tomus hic tertius complectitur, praefigendos curavimus libros de
Doctrina Christiana, quorum videlicet argumentum eo pertinet, ut ad sacrarum Scripturarum
intelligentiam et tractationem necessariis quibusdam documentis et praeceptis irabuamnr. Opus
pro rei dignitate studiose elaboratum, nec profecto indignum, cui locus in Ribliorum limine cum
Hieronymianis praefationibus concedatur. Id suscepto non ita pridem episcopatu, sicuti ex lle-
tractationum serie intelligimus, id est, sub Christi annum trecentesimum nonagesimum sepli-
mum inchoaverat Augustinus, et cum ad eam duntaxat libri tertii partem, cui numerica nota 36
nunc praefigitur, perduxisset, impedire non poluit quo minus continuo prodiret in publicum :

quando quidem in libris contra Faustum, circiter annum quadringentesimum conscriptis, locum
ex eo quemdam de ^Egyptiis per Hebraeos Dei jussu exspoliatis commemorat in haec verba Quid :

prsefigwaverit, jam in quibusdam libris, quns de Doctrina Christiana prxnotavi, quantum mihi tunc
occurrit, me recolo posuisse (Lib.%2,cont. Faust. e,91).Postmodum vero recognoscens opuscula sua,
cum impeifectum illud comperisset, prius absolvere voluit, quam ad alia retractanda gradura
faceret tuncquenon modo librum tertium complevit, sed etiam quartum adjecit, anno a sua in
:

Mauritaniam Caesareensem profectione circiter octavo, id est Christi 426, aut 427,quemadmodum
hic ad ejusdem quarti libri caput vigesimum quartum observamus.
Librorum antem argumenta haecsunt. In primo quidem libro facta operis partitione, suscipitur
tractalio de rebus : quibus explicatis, docetur Legis et omnium divinarum Scripturarum plenitu-
dinemac finem esse dilectionem reiqua fruendum est, et rei quee nobis cum ea re frui potest, id
est Dei et proximi.
In secundo lihro de signis verbisque Scripturae sacrae disputatur. Quoniam vero hujus sensus
plerumque aut prae signorum ignorantia, aut prae eorum ambiguitate non percipitur ideo ;

prolato in primis divinorum Librorum canone, declarare pergit Augustinus quarumnam potissi-
mum linguarum peritia, quaenamve disciplinae ac scientiae conferant ad illam signorum ignoran-
tiam removendam.Ubi, data occasione, de repudiandis superstitiosis artibus agit.Quemadmodum
etiam animo comparatus is esse debeat, qui operam studio Scripturarum navaturus sit, declarat
sub initium et ad finem libri.
In tertio libro transii S. Doctor ad considerationem ambiguitatis, quae cum in propriis, tum in
translatis signis occurrere potest discutit sedulo quibus ex fontibus oriatur isthaec ambjguitas,
:

quave ratione possit auferri. Hinc tradit regulas quibus dignoscatur an locutio figurata sit et si ;

quidem figurata, quo pacto debeat explicari. Tum ipsius Tichonii septem Regulas singulatim ex-
pendit.
Hactenus de investigando Scripturae sensu. Jam autem in quarto libro tractat de disserendo,
ibique partes et officia christiani oratoris persequitur cui sacrarum Litterarum auctores et doc-
;

tores ecclesiasticos imitandos proponit, ex eorum scriptis sanae eloquentiae exempla in vario
15 Dfi DOCTRINA CHRISTIAtfA, 8. AUGUSTINI LIBItl IV. 18

dicendi genere subjiciens. Postremo ipsum ecclesiasten bortatur, ut in primis orationi dct ope-
ram et i|ii< verbia docet alios, i<i omnino vila el moribas exbibeat.
; >> i

Hoc ipsum optis olim Angilhertus Corbeiffi Abba» in usum Ludovici Francorum Regis, fratris
Carolomani, deseribi ruravit, uti contestantur versus in Gorbeieiisis codicis fronte praefixi, in
quibus hi praeter alios leguntur :

1 1 m<- Abbas burolUs juaail hbrioara libollum

ii

ingilbsrtus eniin vilis et oxih'uus I

Queni dnret ille pio codesti uuniine fulto

lllodoico Rej;i, qui est pius atque liumilis.

Vide lib. 2 Retractationum, cap. 4, col. 631-632, a verbis, Libros de Doctiina Christiana, usque
ad verba, Prxcepta quxdam. M.

S. AURELIX AUGITSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE DOCTRINA CHKISTIANA
LIBBI QLATUOtt^.

PROLOGUS.
Doctrinam de Scriptura tractanda haud superlluo tradi.

Sunt prtfeeptaqiKTdam tractandarum Scriptu-

1. tur hoc opere, nullura adjuvari posse censebunt.
rarum.qu.T studiosis earum video non incommode Tertium genus est reprehensorura, qui divinas

posse tradi ut non solum lcgendo alios qui divi-

;
Scripturas vel revera bene traetant, vel bene trac-
narum Litterarum operta aperuerunt, sed et aliis tare sibi videntur : qui quoniam nullis hujusmodi
ipsi aperiendo proficiant. Hsc tradere institui vo- observationibus lectis, quales nunc tradere insti-
lentibus et valentibus discere, si t)eus ac Dominus tui, facultatem exponendorum sanctorum Libro-
noster ea quse de hac re cogitanti solet suggerere, rum se assecutos vel vident, vel putant, neinini
etiam scribenti mihi non deneget. Quod antequam esso ista pnecepta necessaria, sed potius totum
exordiar, videtur mihi respondendum esse his qui quod de illarum Litterarum obscuritatibus lauda-
heec reprehensuri sunt, aut reprehensuri essent, si biliter aperitur, divino munere fieri posse clami-

eos non ante placaremus. Quod si nonnulli etiam tabunt.

post ista reprehenderint, seltem alios non move- 3. Quibus omnibus breviter respondens, illis qui
bunt.nec ab utili studio ad imperitite pigritiam re- htec qiu-e scribimusnon intelligunt.hoc dico: rae ilu
vocabunt. quos movare posseut, nisi pramiunitos non esse reprehendendum.quiahscnon intelligunt:
praeparatosque invonirent. tanquamsilunamveteremvelnovam.sidusvealiquod
2. Quidam enim reprchensuri sunt hoc opus no- minime clarumvellentvidere.quodegointentodigito
strum, cum ea quje praecepturi sumus non intel- de.nouslrarein illis autem nec ad ipsum digitum
j

lexerint.Qu.dam vero cum intellectis uti voluennt, inemn videndum sufliciensessetaciesoculonim.non

conatique luerint Scripturas divinas secundum propterea mihi succensere deberent. Illi vero qui
hfflcpracepta tractare, neque valuerint aperire etiamistis pr.tceptis cognilisatqueperceptis, eaqtMB

atque explirare quod cupiunt, inanitor me labo- indivinisSeripturisobscurasunt intuerineqtmvnnt,

rasse arhitrabuntur ; et quia ipsi non adjuvalmn- arhitrentur se digitum quidem ineum videreposse,
AUMii.MTIo !•!•. BKNBDICTIN080M.
De Uoctrina Cbriatiana Libri quatuor recogniti sunt de dovo a,l codices manuacriptos triginla, iciticet a,l Vati.-a
ad Corboienaes duos, nuorura alter optimee notee el anta annoa circiter mille desrriptus videtur ; ad unum e Bibllotneoa
Recjia. unum e Thuanea et ununi e Bermanensi nostra Alios Buppediti Collegium Navarricum et Sorbonicum, PP, Kran- 1

ciscani majoris conventus Pariaiensis, PP. Uominicanl via Jacobea, PP Augustiuiani ad Sequanta ripam, D. >iV Kfea <('««-
lensis Abbaiia, itaoi kbbatia Floriaeeosia, Vindoci Bis, Gemmeticensis, Baccenals, Pretellanah,
Lyrensis, 3 Arnulfl Metensis, s Mbini Andegavensis, S. Aud nsis, S. Mertialis Lemovirensia. S. \;

Parirulo maris, S. Remigii Remensi ' fheodericl prope Elemos el Casalis Benedicti Pi e
.
isdem emendendsi
quas olim ax Belgicis sex Msa. collegerunt Lovanienses 1'heologi collatv etiara luaraat
itiurea editionea, Bad. id esl |U03 ledooi Badil ^aeen ignita, atqua Joannis parvi t\|
anUquiores et |

m '1,1 ,'\ Joannia Amorl aehii ofltcina prodiit Basili

,.,, pa ri s j
1
'
,|ii

robenii prelo excudi Bnsileee, an I5S8 ,'i Lov. id .^1, quam Lovantaaaiuro
pheolo 1 llgatiorem oeeteria hactenua hubebamus, ex Planliniana lypographia profbetam an. i5,"ti.

Comparavimus prsetereaeas omws edilionts initio Retr. et Confess., t. 1, memoratas, » t msuptv

j.dv. 1586, id ett alteram Lovaniensium, Jntam Parisiis anno issti, necnon Htim., id *tt,f%tmm
Qeorgius Calixtus jurit publici fecit Helmestadii, attno lti.'i"). .M.

(,i) Inohoati oiroltai Chrl itl innum 101 abaoultJ wb ir I K|

17 PRULOGUS. 18

sidera vero quibus demonstrandis intenditur.videre et instructum, ad hominem tamen missum esse,
non posse.Et illi ergo, et isti me reprehendere desi- ut sacramenta perciperet, atque copularetur Eccle-
nant.et lumen oculorum divinitussibi praberi depre- 3-7)
sias (Acl. ix, et centurionem Cornelium qua-
:

centur. Non enim si possum membrum meum ad mvis exauditas orationes ejus, eleemosynasque re-
aliquid demonstrandum movere.possum etiamocu- spectas ei angelus nuntiaverit, Petro tamen tradi-
los ascendere, quibus vel ipsa demonstratio mea, tum imbuendum ;per quemnon solum sacramenta
vel etiam illud quod volo demonstrare, cernatur. perciperet.sed etiam quid credendum,quid speran-
4. Jamvero eorum qui divino munere exsultant.et dum, quid diligendnm esset, audiret (Id. x, 1-6).
sine talibuspr;eceptis,qualianunctradereinstitui,se Et poterant utique omnia per angelum fieri, sed
sanctos Libros intelligere atque tractare gloriantur, humana conditio, si per homines ho-
abjecta esset
etpropterea superflua voluisse me seribere existi- minibus Deusverbum suum ministrare nolle vide-
mant.sieest lenienda commotio, ut quamvis magno retur.Quomodo enim verum esset quod dictumest,
Dei dono jure laetentur, recordentur se tamen per Templum cnim Dei sanclum est, quod estis vos (I Cor.
hominesdidicisse vel litteras ; nec propterea sibi ab m, 17); si Deus de humano lemplo responsa non
Antonio sancto et perfecto viro ^Egyptio monacho redderet,et totum quod discendum hominibus tra-
insullari debere, qui sine ulla scientia litterarum di vellet, de ccelo atque per Angelos personaret?

Scripturas divinas et memoriter audiendo tenuisse, Deinde ipsa charitas, quae sibi invicem homines
etprudenter cogitando inlellexisse priedicatur aut ; nodo unitatis astringit, non haberet aditum refun"
ab illo servo Barbarochristiano ', de quo agravissi- dendorum et quasi miscendorum sibimet animo-
mi« lideque dignissimis viris nuper accepimus, qui rum, si homincs per homines nihil discerent.
quoque ipsas nullo docente homine, in ple-
litteras 7. Et certe spadonem illum qui Isaiam prophe-
nam notitiam orando ut sibi rovelarentur.accepitlri- tam legens non intelligebat.nequead angelum apo-
duanis precibus impetrans ut etiam codicem obla- slolus misit,'nec ei per angelum in quod non intelli-
tum, stupentibus qui aderant, legendo percurreret. gebat expositum,autdivinitus inmente sinehominia
5. \ut s si haec quisque falsa esse arbitratur,non ministerio revelatum est;sed potius suggestionedi-
ago pugnaciter. Certe enim quoniam cum Christia- vina missusest ad eum, seditque cum eo Philippus,
nis nobis res est, qui se Scripturas sanctas sine qui noverat Isaiam prophetara,eiquehumanisverbis
duce homine gaudentnosse.et si ita est,vero etnon etlingua quod in Scriptura illatectum erat.aperuit
tnediocri gaudent bono concedant necesse est
; (Act. vm, 27-38). Nonne cum Moyse Deus loqueba-
unumquenique nostrum et iibineunte pueritiacon- tur,et tarnen consilium regendi alque administran-
suetudine audiendi linguam didicisse, et aliam ali- di tam magni populi a socero suo, alienigena scili-
quam vel graecam vel hebraeam vel quamlibet ca> cet homine, et maxime providus et minime super-
terarum, aut similiter audiendo, aut per hominem bus accepit (Exod. xvm, 14-26) ? Noverat enimille
praeceptorem accepisse Jam ergo si placet, monea- vir.fx quacumque anima verum consiliurn proces-
mus omnes fratres, ne parvulos suos ista doceant, sisset, non ei, sed illi qui est veritas, incommuta-
quia momento uno temporis adveniente Spiritu bili Deo tribuendumesse.

sancto, repleti Apostoli ornnium gentium linguis 8. Postremo qoisquis se nullis praeceptis inslru-
locuti sunt ; aut cui talia non provenerint, non se ctum divinomunere quaecumqueinScripturisobseu-
arbitretur esse christianum, autSpiritum sanctum ra sunt intelligere gloriatur,bene quidem credit, et
accepisse se dubitet. Imo vero et quod per hominem verum est.non esse illam suam facultalem quasi a
dicendum est, sine superbia discat ; et per quem seipso existeutem, sed divinitus traditam ; ita enim
docetur alius, sine superbia et sine invidia tradat Dei gloriam qusrit et non suam : sed cum legit,et
quod accepit neque tentemus eum cui credidi-
: nullo sibihominumexponenteintelligit,curipsealiis
mus,nc talibus inimici versutiis et proversitate de- affectat exponere, acnon potius eos remittit Deo, ut
cepti.ad ipsum quoque audiendum Evangelium at- ipsiquoque non pcr hominem.sed illo iutus docente
que discendum nolimus ire in ecclesias, aut codi- intelligant?Sed videlicet timet ne audiat a Domino.
cem legere,aut legentem prasdicantemque hominem Serve nequam, dares pecuniam meam nummulariis
audire; et exspectemus rapi usque in tertium coe- (Matth. xxv, 26, 27). Sicut ergo hi ea quae intelli-
lum, sive in corpore, sive extra corprtf», sicut dicit gunt, produnt casteris vel loquendo vel scribendo ;

Apostolus, et ibi audire incffabilia verba, qua? non ita ego quoque si non solum ea qua3 intelligant',sed
licethomini loqui(II Cor.xn,2-4),aut ibi videre Do- etiam intelligendo ea quas observent.prodidero, cul-
minum Jesum Christum, et ab illo potius quam pari ab eis profecto non debeo quanquam nemo :

ab hominibus audire Evangelium. debel aliquid sic habere quasisuum proprium,nisi

6.Caveamus tales tentationes superbissimas etpe- forte mendacium.Nam omne verum ab illo est,qui
riculosissimas, magisque cogitemus et ipsum apos- ait Ego sum vcritas (Joan. xiv,6). Quid euim habe-
:

tolumPaulum.licet divinact ccelesti voce prostratum mus quod non accepimus?Quod si sccepimus,quid
Mss. e Vatieanis duo, Barbarico Maeario quodser-
1
.
gloriiinmr quasi non acceperimus (I Cor.iv, 7)?
vi illiusnomen in aliis codicibus et apud Cassiodoruin 9.Qui legit audientibuslitteraSjUtiquequasagnos-
Senatorem, qui id miracnli profert iu prsefationc ad
Institutionum libros, frustra quaesivimus. oitenuntiat ;
qui autem ipsas littcras tradit, hoc agit
* Sic Mss. Editi vero, At si hxc. • Mss. viyinti tres, intelligo.
 | ;

18 DR DOGTRINA CIIIWS 11 \N \, S. AUCUSTINI. 20

ut alii quoque legere noverint: uterquo tamen id in- nens intelloctorom alium non requirat, per quem
sinuat quod acoepit.Sic etiam qai ea quea inScriptu- sibi quod opertum est retegatur sed quibusdam ;

ris intelligit, exponit audientibus.tanquam litteras vestigiis indagatis ad occultum sensum sino ullo
quas agnosrit pronuntiat lectorisoflicio qui aulem ;
errore ipso perveniat,autcerte in absurditatem pra-
pnecipit ciuoniodo intelligendumsit.similis esttra- \m sententia! non incidat.Quaproptor.quanquam et
denti litteras.hoo est praecipienti quomodositlegen- in ip&o opero satis apparere possit huic oflicioso
dum : ut quomodo ille qui legere novit, alio lectore labori nostro non recte aliquem contradicere ta- ;

non indiget, oum codicem invenerit, a quo audiat mon, hujusmodi procemio quibuslibet obsisten-
si

quid ibi scriptum sit sic iste qui praecepta quae co- ; tibus convcnienter videtur esse responsum, hujus
namur tradere acceperit,cum in librisaliquid obsou- vias quam in hoc libro ingredi volumus, tale nobis

ritatis invenorit,quasdam regulas vcluti litteraste- ocourrit exordium.

LIBER PRIMUS.
Principio partitio totius operis, quo Scripturarum studiosus cum ad earum investigaodum sensum, tum ad
lit

edisserendum instituatur. Mox observata eorum de quibus doctrina tradenda eit distinctione in res et sigua,
svisci iitur in hocce priore libro tractatio de rebus. Res porro alias esse quibus frui.alias quibus nonnisi uli uobis
liceat et quidem Deo soli fruitioue inhaerendum esse, eoque nos ipsius incarualione Verbi et rebus ab ipso
:

temporaliter gestis, atque traditis Ecclesiae clavibus promoveri ; inter eas vero res quae in usum veuiuut, nou-
nullas esse quibus diiectio jure impeditur, sed iu Deum relata. Quibus explicatis docetur totius Scripturae sacrse
plenitudinem et tinem esse geminam charitatem, Dei propter seipsum, ac proximi propter Deum.

CAPUT PRIMUM. — Inventione et enuntialione ni- caput posuerat (Genes. xxvm, 11) ; neque illud pe-
lilur Scripturm iraclatio quse eum Dei auxilio su-
; cus quod pro filio immolavit Abraham (M.xxn,13).
scipienda.
Haa namque ita res sunt, ut aliarum etiam signa
1. Duae sunt res quibus nititur omnis traotatio sint rerum. Sunt autem alia signa quorum omnis
Scripturarum ; modus inveniendi quae intelligenda usus in significando est, sicuti sunt verba. Nemo
sunt, ct modus proferendi quee intellecta sunt. De enim utitur verbis, nisi aliquid significandi gratia.
inveniendo prius.de proferendo postea disseremus. Ex quo intelligitur quid appellem signa ; res eas
Magnum opusad sustinendum
' et arduum, et si videlicet quae ad significandumaliquid adhibentur.
diflicile, vereor ne ad suscipiendum temerarium. Quamobrem omne signum etiam res aliqua esl
Ita sane si de nobis ipsis prajsumeremus: nunc ve- quod enim nulla res est, omnino nihil est non :

ro cum in illo sit spes peragendi hujus operis, a autem omnis res etiam signum est. Et ideo in hac
quo nobis in cogitatione multa de hac re jam tra- divisione rerum atque signorum.cum de rebuslo-
dita tenemus, non est metuendum ne dare desinat quemur,ita loquemur ut etiamsi earum aliquac ad-
caetera, cum ea quae data sunt cceperimus impen- hiberi ad significandum possint, non impediant
dere. Omnis enim res quaa dando non deficit, dum partitionem, qua prius de rebus, postea de signis
habetur et non datur, nondum habetur quomodo disseremus memoriterque teneamus id nunc in
;

habenda est. Ille autem ait : Qui habet, dabitur ei rebus considerandam esse quod 6unt, non quod
(Afatfk. xiii, 12).Dabit ergo habentibus, id est,cum aliud etiam praeter seipsas significant.
benignitate utentibus eo quod acceperunt.adimple- CAPUT III. — Rerum divisio.
bitatque cumulabit quod dedit. Illi quinque et illi Res ergo aliae sunt quibus fruendum est.ali»
3.
septem erant panes, antequam inciperentdari esu- quibus utendum, aliae quas fruuntur et utuntur. 11-
rientibus : quod ubi fleri ccepit, cophinos et spor- lae quibus fruendum est, beatos nos faciunt. lstis
tas satiatis tot hominum millibus impleverunt (Id. quibus utendumest.tendentes ad beatitudinem ad-
xiv, 17-21 ; etxv, 34-38). Sicut ergo ille panis dura juvamur, et quasi adminiculamur, ut ad illas quai
frangeretur accrevit, sio ea quca ad hoc opus ag- nos beatos faciunt, pervenire, atque his inhaorere
grediendum jam Dominus praebuit, cum dispen- possimus.Nos vero qui fruimur et utimur.ir.ter utra-
sari coeperint.eo ipso suggerente multiplicabuntur, squo constituti, si eis quibus utendum est frui vo-
ut in ipso hoc nostro ministerio.non solum nullam luorimus, impeditnr cursus noster, et aliquando
patiamur inopiam,sed de mirabili etiam abundan- etiam deflectitur.ut ab his rebus quibua fruendum
tia gaudeamus. est obtinendis vel retardemur, vel etiam revoce-
C \PUT II. — Quid res, quid signa. mur, inforiorum amore pra;pediti.
2. Omnis doctrina signorum,sed vel rerum ost vel CAPUT IV. — Frui $t uti. quid stt.

res per signa discuntur. Proprie autem nunc resap- 4. enim est amore ulicui rei inhasrere propter
Krui
pellavi, quie non ad signifieandum aliquidadhiben-
seipsam.Uti autem.quod in usuiu veneril ad ld quod
tur.sicuti cst lignnm, I .ipis.pocus, ntquo hujusinodi amas obtlnendum referre, si tamen amandvm e»t.
caatera. sod non
lignum quod in aquas amaraa illmi Nam iisus illioitus, abusus poliua vel abuaioMOkt»
Moysen miaiaae legimus, ut amaritudine oarerent iKunliis eat.Quomodo ergo.si eaaemua peregrtn), qnt
(Exod. xv, 25) neque ille lapia quem Jacob sibi ud
;
beate vivere aiai Ln patria doo poaaem«a,eaqaaip«rtr
1
Am. Er. et Msa. qtiiiiqne, OMU. giiiialiontMitiquiini^crietmiserlanitinireouplente»,
 21 LlbKR PUIMUS.
in patriam redire vellermis, opu8 esset vel terrestri- CAPUT VII. — Deum omnet intelligunt inquo nihil
busvelmarinisvehiculisquibus utendum essetutad melius.

patriam, qua Iruendum erat pervenire valeremus

; ; 7. Nam cum ille unus oogitatur deorum Deus,ab
quod si amoenitates itineris, rt ipsa gestatio vehicu- his etiam qui alios et suspicanturet vocantet colunt
lorum nos delectaret, ct conversi ad fruendum his deos sive in coelo sive in terra, ita cogitatur, utali-
quibus uti debuimus, nollemus cito viam linire, et quid quo nihil melius sit atque sublimius illa cogi-
perversa suavitate implicati alienaremur a patria, tatio conetur attingere. Sane quoniam diversis mo-

cujus suavilas faceret bealos : sic in hujus mortali- ventur bonis, partim eis quas ad corporis sensum,
tatis vita peregrinantes a Uomino (II Cor. v, 6), si partim eis qua? ad animi intelligentiam pertinent
;

redire in patriam volumus, ubi beat) essepossimus, illi qui dediti sunt corporis sensibus,aut ipsum
cce-
utendum est hoc mundo.non fruendum : ut invisibi- lum.aut qtiod in ccelo fulgentissimum vident,aut ip-
lia Dei, per ea quaj facta sunt, intellecta conspician- sum mundum.Deum deorum esse arbitrantur aut, ;

lur (Rom. i, 20), hoc est, ut de corporalibus tempo- siextramundum ire contendunt, aliquid lucidum
ralibusque rebus aeternaet spiritualia capiamus. imaginantur, idque vel infinitum, vel ea forma qua
optimavidetur.inanisuspicioneconstituunt.authu
CAPUT V. — Deus Trinilas, res qua fruendum.
mani corporisfiguram cogitant,si eam casteris an- '

5. Res igitur quibus fruendum est, Pater et Filius teponunt.Quod si unum Deum deorum non pu- esse
etSpiritus sanctus,eademque Trinitas.una qua;dam tant, et potius multos aut innumerabiles eequalis
summares.communisqueomnibus fruentibusea; si ordinis deos ; etiam eos tamen prout cuique aliquid
tamen res et non rerum omnium causa sit, si tamen corporis videtur excellere, ita figuratos
animo te-
et causa. Non enim facile nomen quod tanta? excel- autem qui per intelligentiam pergunt vi-
nent. Illa
lentire conveniat potest inveniri,nisi quod melius ita derequod Deus est, omnibus eum naturis visibili-
dicitur Trinitas haec, unus Deus ex quo omnia, per busetcorporalibus,intelligibilibusetiametspiritua-
quem omnia, in quo omnia (/(oto.xi,36). Ita Pateret libus,omnibusmutabilibus proelerunt.Omnestamen
quisque horum
Filius etSpiritus sanctus.etsingulus certatim pro excellentia Dei dimicant nec quisquam ;

Deus^etsimulomnesunusDeiis jetsingulus quisque inveniri potest qui hoc Deum credatesse quo melius
horumplenasubstantia,etsi[imlomnesunasubstan- aliquid est. Itaque hoc 6mnes Deum consentiunt es-
tia. Pater nec Filitis est nec Spiritus sanctus, Filius se, qnod caeteris rebus omnibus anteponunt.
nec Pater est nec Spirilus sanctus, Spiritus sanctus CAPUT VIII. — Deus cum sit sapientia incommula-
nec Pater est nec Filius; sed Pater tantum Pater, et bilis, rebus omnibus anteponendus.
Filius tantum Filiu?,et Spiritus sanctus tanlum Spi- 8. Et quoniam omnes qui de Deo cogitant,vivum
ritussanctus.Eadem tribusa3ternitas,eadem incom- aliquid cogitant,illi soli possunt non absurda etin-
mutabililas,eadem majestas.eadem potestas.In Pa- dignaexistimaredeDeo.qui vitam ipsam cogitant.et
tre unitas, in Filio «qualitas.in Spiritu sancto uni- quaecumque illis forma occurrerit corporis,eam vila
tatis requalitatisque concordia : et tria hasc unum vivere vel non vivere statuunt, et viventem non vi-
omnia propter Patrem, aequalis omnia propter Fi- venti anteponunt eamque ipsam viventem corporis
;

lium, connexa omnia propter Spiritum sanctum. formam,quantalibetlucepraefulgeat,quantalibetma-

CAPUT VI. — Deus ineffabilis, quomodo.

gnitudineprffiemineat,quantalibetpulchritudine or-
netur, aliud esse ipsam, aliud vitam qua vegetatur
6. Diximusne aliquid et sonuimus aliquid dignum intelligunt, eamque illi moli quae ab illa vegetatur
Deo ? Imo vero nihil me aliud quam dicere voluisse et animatur, dignitate incomparabili preeferunt.
sentio si auteni dixi, non hoc est quod dicere volui.
:
Deinde ipsam vitam pergunt inspicere, et si eam
Hoc unde scio, nisi quia Deus ineffabilis est; quod sine sensu vegetantem invenerint, qualis est arbo-
autemamedictum est.si ineffabileesset,dictum non rum, praeponunt eis sentientem, qualis est peco-
esset? Ac per hoc ne ineffabilis quidem dicendus est rum et huic rursus intelligentem. qualis est homi-
;

Deus, quia et hoc cum dicitur, aliquid dicitur:Etfit num. Quam cum adhuc mutabilem viderint, etiam
nescio qua3 pugna verborum, quoniam si illud est huic aliquam incommutabilem cogunlur praepone-
iueffabile, quod dici non potest, non est ineffabile re, illam scilicet vitam quae non aliquando desipit,
quod vel ineffabile dici potest. Quae pugnaverborum aliquando sapit, sed est potius ipsa Sapientia. Sa-
silentio cavenda potius quam voce pacanda est. Et piens enim mens, id est, adepta sapientiatn, anle-
tamen Deus, cum de illo nihil digne dici possit, ad- quam adipisccretur non erat sapiens ; at vero ipsa
misit humanae vocis obsequium, et verbis nostris Sapientia nec fuit unquam insipiens, nec esse un-
in laude sua gaudere nos voluit. Nam inde est et quam potest.Quam si non viderent, nullo modo ple-
quod dicilur Deus. Non enim revera in strepitu is- na fiducia vitam incommutabiliter sapientem com-
tarum duarum syllabarumipse cognoscitur; sed ta- mutabili vitas anteponerent.Ipsam quippe 2 regulam
men omnes latinae linguae scios ', cum auros eorum vcritatis, qua illam clamant esse meliorem,incom-
sonus movet ad cogitandam excellen-
iste tetigerit,
mutabilem vident nec uspiam nisi supra suam
;

tissimam quamdam immortalemque naturam.

1
Editi, rie eam. At Mss. prope omnes, sic eam.
* Ita in Mss. plerisque, ubi in editis habetur, Ipsam
1
Apud Am, Er. et Msb. septemdecim, socios. quoque.
 .

M DE DnCTIUNA CIIIUSTIANA, AUGUSTINI. 14

naturaravident,quandoquid sevident mutal rit [lom, i, lU).Itaque in SupientiuUei non poterat
CAPUT IX. — Sapientiam immutabilem muta- mundus per Supientiam cognoscere Deum.Curergo
prefermdam tttt emiut norunt.
bili venit iiim lnc esset, nisi quia placuit Ueo perstul-
9. Nemo est enim tam irapudenter insulsuaqui '
titium praidicationis salvos facere credentes ?

dieat Unde scis incommutnbiliter sapiontem vitara

:
CAPUT XHI. — Vtrbwn earo factwn est.
mutabiliesse pr.eferendam? Id ipsum cnim quod in- Quomodo venit, nisi quod Yerbum caro fuctum
terrogat, unde sciam, omnibus ad contemplanilum est, et habituvit in nobis {Joan. i, 14)? Sicut oum
communiter atque incommutabiliter praesto est.Et Loquimur, ut id quod animo geriinus, in audientis
hoc qui non videt, ita est quasi caecus in sole. cui animum per aures carneas illabatur, lit sonus wr-
nihil prodeat ipsis locisoculorum ejustam clarrc ac bum quod corde gestamus, et looutio vocatur ncc ;

praesentis luris fulgor infusus.Qui autem videt et re- tamen in eumdem sonura cogitatio noslra conver-
fugit,conauetudinenmbrarum curnalium invalidam titur, sed apud se manens integra, forraa vocis qua

mentis aciem gerit. Pravorum igitur morum quasi se insinuettturibus,sine aliqua labesuierautationis '

oontrariis flatibus ab ipsapatria repcrctitiuntur ho- assumit : ita Verbum Dei non commutatum, caro
mines : posteriora atque inferiora sectantes, quam taraen factum est, ut habitaret in nobis.
illudquodessemeliusatqueprasstantiusconlitentur. CAPUT XIV. — Hominem quomoclo sanarit Dei
CAPUT X. — Ad oidendum Deum purgandus animut Sapientia.
10. Quapropter, cum illa veritate perfruendum 13. Sicut nutem curatio via est ad sanitatcm,sic
sit, qus incommutabiliter vivit, et in eo Trinitas ista curatiopeccatoressanandos reliciendosque BU8-
Deus, auctor et conditor universitatis, rebus quas cepit.Etquemadmodummedicicumalligantvulnora,
condidit consulat : purgandus est animus.ut et per- non incomposite.sed apte id faciunt.ut vinculi utili-
spicere illaai lucem valeat.et inhasrere perspectae !
.
tatem quaedam pulchritudo etiam consequatur sic :

Quam purgationem quasi ambulationem quamdam, medicina Sapientiae per hominis susceptionem nos-
et quasi navigationem ad patriam esse arbitremur. tris est accomraodata vulneribus de quibusdam ;

Non enim ad euui qui ubique praesens est, locis contrariis curans,et de quibusdam similibus.Sicut
movemur, sed bono studio bonisque moribus. etiamille qui medeturvulneri oorporis,adhibetquae-
dam contraria, sicut frigidum calido, vel humidum
CAPUT XI. — Purgandi animi exemplum sapientia
sicco, vel si quid aliud hujusmodi ; adhibet etiam
incarndta.
quaadam similia.sicut Jinteolum vel rotundo vulneri
1 1 Quod non possemus, nisi ipsa Sapientia tanta:
rotundum.vel oblongura oblongo.ligaturamque ip-
etiam nostra infirmitati congruere dignaretur.etvi-
sam non eamdem membris omnibus.sed similem si-
vendi nobis praeberet exemplum, non aliter quam in
milibus coaptat : sic sapientia Dei hominem curans,
homine, quoniam et nos homines sumus.Sed, quia
seipsum exhibuit ad sanandum, ipsa medicus,ipsa
nos cumad illam venimus, sapienter facimus ipsa ;
medicina. Quia ergo per superbiam homo lapsus
cum ad nos venit.abhomiuibussuperbisquasi stulte
est, humilitatem adhibuit ad sanandum. Serpen-
fecissse putataest.Et quoniam nos cum ad illam ve-
tis sapientia decepti sumus,Dei stultitia liberamur.
nimus,convalescimus ipsacum ad nos venit.quasi ;

Quemadmodum autem illa Sapientiavocabatur,erat

infirma existimataest.Sed quod stultum estDei.sa-
autem stultitia contemnentibus Deum sic ista ;
pientius est hominibus et quod infirmum est Dei, :

quai vocatur stultitia, Papientia est vincentibus dia-

fortius est hominibus (I Cor. i, 25). Cum ergo ipsa
bolum. Nos immortalitate male usi sumus, ut mo-
sit palria, viam se quoque nobis fecit ad patriam.
reremur Christus mortalitate bene usus est, ut
;

CAPUT XII. — Quomodo Sapicntia Dei ad nos venit. vivereraus. Corrupto animo feminee ingressus est
Et cuiu sano et
puro interioriori oculo ubique sit inorbus ; integro corpore femina? processit sulus.
praesens, corum qui oculum
illura infirmum ira- Ad eadem contraria pertinet, quod etiam exemplo
mundumque habenl, oculis etiam carneis apparere viitntumejus vitia nostra curantur.Jamvero aimilia
dignata est. Quia enim in Sapientia Uei non pote- quasi ligamenta membris et vutneribus noatrisad-
rat mundus per Snpieritiam cognoseere Deum, pla- hibita, illa sunt, quod per feminam deceptos per
cuit Ueo per stultitiam praedicationis salvos faccre feminam natus, homo homines, mortalis niortah-s,
credentes (I Cor. i, 21). morte mortuos Multa quoque alia diligen-
liberavit.
12. Non igitur per locorum spatia veniendo, scd tius considerantibus quos instituti operis peregendi
in came mortali mortalibus apparondo, venisse ad neoeeeitas non rapit.vel a contreriis.vel a similibua
nos dicitur. llluc crgo venit ubi erat, quia in hoc meriicinte christiana? apparet instruotio.
inuiulo erut, et mumlus por eam factus est.Sed quo- CAPUT XV, - Heturrectione el Christi
niuin cupiditate fruendi proipso Creutore creatura, fulcilur fiites, excitatur jwiieio.

hominjs configurati huie rauiulo.et mundi nomine H.Jamvero creditn Domini a moi tiis iv>urrertio,
congruciitissinif \oculi,non cam cognoverunt.pro- el inocolumaecensiomagnaspe fulcit lldem noi
pterea dixit Evangeliita; /-.'/
mundtu tnm non eogna- Multumenimostendit quem v» luntarii pro nobisant-
iii i iii posuerit.qui eam sic habuil io poteetate ivsu-
1
in sxouaii, i'im impmdenter. In Mss. Lrodeeun,taffi
impudenltr. e (iduoia epea oredantium eoa
1 EMiti,
mJutrere perfeete Blegantiai Mss., pireptetM. 1
Ain. at Br, : >/if (i/i/i.u /nftr. tfnt mutetione.
 : .

25 LIBER PRIMUS. 26

solatur, considerans quontus quanta pro nondum tio : et quomodo animus post poenitentiam.qua prio-
credentibus passus sit? Cum vero judex vivorum res mores perditos interemit,reformatur in melius;
atquemortuorumexspectatur eccelo,magnum timo- sic etiam corpus post istam mortem,quam vinculo

rem incutit negligentibus, ut se ad diligentiam '

peccati omnes debemus, credendum sperandum
et

convertant.eumque magis beue agendo desiderent, est resurrectionis tempore in melius commutari.ut
quam male agendo formident.Quibus autem verbis noncaroet sanguisregnumDei possideant,quodfieri
dici.aut qua cogitatione capi potest praemium.quod non potest: sed corruptibile hocinduat incorruplio-
illein fine daturus est; quando ad consolationem nem, et mortale hoc induat immortalitatem (I Cor.
iiRJus itineris de Spiritu suo tanlum dedit, quo in xv, 50, 53), nullamque faciensmolestiam, quianul-
adversis vitaehujus fiduciam charitatemque tantam lam patietur indigentiam,a beata perfectaque anima
ejus, qucm nondum videmus, habeamus.et dona* cum summa quiete vegetetur.
unicuique propria ad instructionem Ecclesiac suae, CAPUT XX. — Qui non ad citam sed ad supplicia
utid quod ostendit esse faciendum.nonsolum mur- renascanlur
mure, sed etiam cum delectatione '^
faciamus? lO.Cujus autem animus non moriturhuicsaeculo,

CAPUT XVI. —
Ecclesia Christi corpus cl conjux neque incipit configurari veritati.in graviorem mor-
medicinalibus molesliis ab ipso purgatur. tem morte corporis trahitur; neque ad commuta-
15. Est e.nim Ecclesia corpus ejus.sicut apostolica tionem coelestis habitudinis, scd ad luenda sup-
doctrina commendat (Ephes. i, 23), quaeetiam con- plicia reviviscet.

jux ejus dicitur.Corpus ergosuum multis membris CAPUT XXI. — Rursus corporis de resurrectione.
diversaofficia gerentibus (Rom. xn,4),nodo unitatis Hoc ilaque fides habet, atque ita se rem habere
etcharitatistanquamsanitatis astringit.Exereetau- credendumest,neque animum,neque corpus huma-
temhoctemporc ctpurgatmcdicinalibusquibusdam num omnimodum inleritum pati ;sed impios resur-
inolestiis.ut eruiamdehoc saeculo.in aetcrnum sibi gere ad poenas inaestimabiles, pios autem ad vitam
copulet conjugem Ecclesiam, nonhabentem mac.u- aHernam.
lamantrugam,autaliquidhujusmodi(£p/i0s.v, 23-32), CAPUT XXII..— So/o deo fruendum.
CAPUT XVII. — Chrislus donando peccata viam 20. In his igitur omnibns rebus illae tantum sunt
apcruil ad patriam. quibus fruendum est.quas oeternas atque incommu-
Porro quaniam in viasumus, nec viaista lo-
16. tabiles commemoravimus casteris autem utendum
coruin pst.sed affictuum.quam interc!udebat,quasi est.ut ad illarum perfruitionem pervenirepossimus.
septaquaedamspinosa.praeteritorummalitia pecca- ;
Nositaque qui fruimur et utimur aliis rebus.resali-
torum ; quid liberalius et misericordius facere po- quas sumus.Magna enim quaedam res est homo.fa-
tuit, qui seipsum nobis, qua 5
rediremus, subster- ctusad imaginem et similitudinem Dei.non in quan-
ncre voluit,nisi ut omniadonaret peccata conversis, tum mortali corpore includitur,sed in ijuantum bes-
et graviter fixa interdicta reditus nostri pro nobis tias rationalis animae honorepraecedit !
. Itaque ma-
crucitixus evelleret? gna quaestio est utrum frui sehomines debeant.an
CAPUT XVIII. — Cluves iradiue Ecclesiae. uti, an utrumque.Praeceptum estenim nobis utdi-

17 Has igitur claves dedit Ecclesiaj suae, ut quae ligamus invicem sed quaeritur utrumpropterseho-
;

solveret in terra, solutaessent in ccelo ;qua ligaret mo ab homine diligendus sit, au propter aliud. Si
in terra, ligata essent et in ccelo (Matth. xvi, 19) enim propter fruimureo si propter aliud, uti-
se, ;

scilicet ut quisquis in Ecclesia ejus dimitti sibi pec- mur eo. Videtur autem mihi proptcr aliud diligen-
cata non crederet.non ei dimitterentur quisquis au- ;
dus. Quod enim propter se diligendum est, in eo
tem crederet, seque ab his correctus averteret, in constituitur vita beata, cujus etiamsi nondum res,

ejusdem Ecclesiae gremio constitutus,eadem fideat- tamen spes ejusnos hoc tempore consolatur. Male-
que correctione sanaretur. Quisquisenim non cre- dictus autem qui spem suam ponii in homine
dit dimitti sibi posse peccata, fit deterior desperan- (Jeretn. xvn, 5).
do, quasi nihil illimelius quam malum esse rema- Sed necseipso quisquam fruidebet.si liquido
21.
neat, ubi de fructu sua conversionis infidusest. advertas quia nec seipsum debetpropter seipsum
;

CAPLTXIX. — Corporis et animi mors atque re- diligere, sed propter illum quo fruendum est.Tunc
3
surrectio. est quippe optimus homo,cum tota vita sua pergit
18. Jamvero sicut animi quaedam mors est, vitas inincommutabilem vilam.ettotoaffectu inhaBretilli:
prioris morumque relictio 6
,
quae fit pcenitendo ; sic siautem se propter se diligit.nonserefert adDeum ,

etiam corporis mors est animationis pristinae resolu- sed ad seipsum conversus, non ad incommutabile
aliquid convertitur. Et propterea jam cum defectu
i Bad. Am. et Er., indulgentiam. Melius eaeteri codi aliquo se fruitur ,
quiamelior est cum totus haeret
ces, diligentiam.
2 Lov., ilonat. Substituimus dona, ex Am. Er.
et Mss.
plerisque melioris Dotae. Tres e Yat.Mss.,arf communicalionem. AliusVat.,ad
> Mss. quinque, cum dilectione. communionem. Huic Erasmus consentit; sed libri caeteri
* Editi, interctudebant matitix : pro quo Mss. ma- ferunt, ad commututionem: moxque in Mss. pro^e om-
gno coDseusu, intercludebot... malitin. nibus legebamus.ccB/esto habitudinis ;\>ro quo apud Am,
6 Editi.ouo rediremus.Xt Mss. septemdecim.^uu :
P r a?- habitntionii, et apud Er. et Lov., beatitudinis.
ter quiuque alios, qui habeut, viam qua. 3 Sic undecim Mss. [proecellit].
6 Am. et Er., refectio. 3 Am. et Er., peragitur.
II Di; DOCTHINA CHHISTIANA, S. AUGUSTINI. 28
atque constringitur incommutabili bono, quain cum aliqua secta quaestio fuit '. Sed neque corpus suum
inde vel ad seipsum relaxatur. Si ergo teipsum non quisquam odit verum est : enim quod ait Apostolus.
proptor tedebes diligere.sed propter illumubi dile- Xcmo unijiiam camem suum odio habuit (Ephes. 7,89)
ctionis tua; rectissimuslinisest,nonsuccenseatulius Kt quod nonnulli dicunt, mallo se omnino esse sine
homo, si etiam ipsum proptor Deum diligis. IIu'c eorpore,omnino lalluntur: non enim corpus suum,
enim regula dilectionis divinitusconstituta est : Di- sed corruptiones ejus et pondus oderunt.Non itaque
liges, inquit,proximum tuum sicut teipsum ; Dewm nullum corpus, sed incorruptum et cclerrimuiu *
vero ex totocordc. et ex tota anima et ex tola mente corpus volunt habere sed putant nullum corpus :

(Levit. xix, 18 Deul. vi, 5; el Matth. xxn, 37,39)

; ; ut esse si tale fuerit, quia tale aliquid esse animum
omnes cogitationes tuas et omnam vitam et oinnem putant. Quod autem continenlia quadamet labori-
intellectum in illum conferas, a quo habes ea ipsa bus quasi persequi videntur corpora sua qui hoc ;

quae confers. Cuin autem &\t,toto corde,totaanima, recte faciunt, non id agunt ut non habeant corpus,
tota rnente, nullam vitee nostrae partem reliquit, qu« sed ut haheant subjugatum et paratum ad opera
vacare debeat et quasi looum dare ut alla re velit necessaria. Libidines enim male ulentes corporc,id
frui; sed quiquidaliud diligendum venerit in ani- est consuetudines et inclinationes 3 animoo ad fru-
mum, illuc rapiatur, quo totus dilectionis impetus endum inferioribus, per ipsius corporis laboriosam
currit. Quisquis ergo recte proximum diligit, hoc quamdam militiam exstinguere alfectant. Nam non
cum eo debet agere, ut etiam ipse toto corde, tota se interimunt, sed curam suee valetudinis gerunt.
anima, tota mente diligat Deum. Sic enim eum di- 25. Qui autemperverseid agunt,quasi naturaliter
ligens tanquam seipsum, totam dilectionem sui et inimico suo corpori bellum ingerunt. In quo fallit
illius refert in illam
dilectionem Dei, quae nullum eos quodlegunt : Caro concupiscit adversus spirit>nn,
a se rivulum duci extra patitur, cujus derivatione et spiritus adversuscaniem; haec enim sibi invicem ad-
minuatur. enim hoc propter
versantur (Galat.v. 17). Dictum est
CAPUT —
Homini pnvcepto non opus est, ut
XXIII. indomitam carnalem consuetudinem.adversusquam
suum corpus diligat. Prava sui dileclio.
se et spiritus concupiscit non utinterimatcorpus,sed ut
;

22. Non autem omnia quibus utendum est, dili- concupiscentia ejus, id est consuetudine mala edo-
gendasunt, sed easola qusa aut nobiscum societate mita,faciatspirituisubjugatum',quodnaturalisordo
quadam referuntur in Deum.sicuti est homo.vel an- enim hoc erit post resurrectionen.,
desiderat. Quia
gelus; aut ad nos relata, beneficio Dei pernos in- utcorpusomnimodocumquietesummaspiritui sub-
digent.sicuti est corpus. Nam utique martyres non ditum immortaliter vigeat.hoc etiam in hac vitame-
dilexerunt scelus perscquentium se, quotamcn usi ditandum est,ut consuetudo carnalis muteturin me-
sunt adpromerendum Deum.fcum ergo quatuorsint lius.nec inordinatis motibus resistat spiritui.Quod
unum quod supra nos est, alterum quod
diligenda, donec fiat, caro concupiscit adveraus spiritum, et
nos sumus, tertium quod juxta nos est, quartum spiritus adversus carnem non per odium resistente
;

quodinfranosest,de secundo etquarto nulla prae- spiritu, sed per quia magisquod dili-
principatum ;

cepta danda erant. Quamtumlibet enim homo exci- git vuit subditum esse meliori nec per odium re- ,

dat a veritate.remanet illi dilectio sui et dilectio cor- sistente carne.sed per consuetudinisvinculum.quod
poris sui.Fugaxenim animusab incommutabili lu- a parentum etiam propagine inveteratum naturse
mine omnium regnatore, id agitut ipse sibi regnet legeinolevit.Id ergoagit spiritusin domanda carne,
et corpori suo et ideo non potest nisi et se et cor-
; ut solvat mahe consuctudinis quasipacta perversa,
pus suum diligere. et fiat pax consuctudinis bonae .Tamen nee isti qui
23. Magnum autem aliquid adeptum se putat, si falsa opinione depravati corpora sua detestantur,
etiam sociis.id est hominibus,dominari potue-
aliis parati essent unum oculum sensu doloris vel sine
rit.Iucsteniui mlioeoanimo id inagis appet.ere,etsibi amittere, etiamsi in altero lantus ccrnendi sensus
tanquamdebitum vindicare,quod uni propriedebetur remaneret, quantus erat in duobus, nisi aliqua ros
Deo.Talis autem suidilectio melius odium vocatur. quas praoponenda esset, urgeret. Isto atque hujus-
Iniquum est enirn.quia vult sibi servirequod infra modi documento satis ostenditur eis qui sine per-
8eest,cumipseserviresuperiorinolit;rectissimeque tinacia verum requirunt, quam certa sententia sit
dictum est,Qui ililigit inn/uitatcm,odit animum suam Apostoli, uhi ait NtmO enim unijuam carncm suam
:

(Psal. x,6) ; et ideo lit infirmus animus.et de mor- odio habuit. Addidit etiam : Sed nutril ct fovct cam,
tali corporecruciatur.Necesseestenim utillud dili- sicut Christus Ecclesiam.
gat, et ejus corruptione praegravotur. Immortalitas
CAPUT XXV. —Etsialiquid ampliusdiligitwr quam
enim et incorruptio
corporisde sanitate animi exis- corpus, non lamen corpus odto habetur.
tit ; sanitas autem animiest lirmissime inhaorere po- 26. Modusergodiligendi pra^cipiendus est honiini,
tiori.hoc estincommutabili Deo.Cum vero etiem eis Uud. Aui. et Er
' Ht hinc i/utitcm cnm
: aliqi* 1

quisihi naturaliter pares sunt, hoc est, hoiuiuibus, nonnuila iiu*sth> futt.
» lind. Aiu. et Er., uuo tautum tuflraftlllt M»., intt-
dominari affeclat.intolerabilis omnino suporbiaost. gerritnum.
CAPUT XXIV.- N6inocariiamsuamo4it,n6ouidein iQuatuor meliorla Dolte Ms»., incHnoti
»Editi liactonua Sed ut concupiscentmm <•;!«-'
incam imurijunt. : i

lllt ijui
eonsuetudinem mtie domitemfaciat tptritwts utijuijutam.
'-!'».
Nemoergo eo odit. Et hino quidom nullaoum Cui lectioui praittttt longe e* <iuaiu ex M«» rettiluiuiut
29 LIBER PRIMUIL 30

id est.quornodose diligat ut prosit sibi.Quin autem sunt, et potest nobiscum alius homo Deo perfrui,

sediligatetprodessesibi velit.dubitaredementisest. quod non potest corpus ;

quia corpus per animam
Prascipiendum etiamquomodo corpus suum diligat, qua fruimur Deo.
vivit

utei ordinateprudenterqueconsulat.Namquod dili- CAPUT XXVIII. —

Cui succurrendum, quando suc~
gat etiam corpus suum,idque salvum habere atque currere omnibus. vel duobus non possis.
integrum vclit,seque manifestum est.Aliquid itaque 29. Omnes autem aeque diligendi sunt sed cum :

amplius diligere aliquis potest,quam salutem atque omnibus prodessenon possis,hispotissimum consu-
integritatem corporis sui. Nam multi et dolores et lendum est,qui pro locorum et temporum vel qua-
amissiones nonnullorum membrorum voluntarias rumlibet rerum opportuniiatibus, constrictius tibi
suscepisse inveniuntur.sed ut alia quaa amplius di- quasi quadam sorte junguntur. Sicut enim, sitibi
ligebant, consequerentur.Nun ergo propterea quis- abundare aliquid, quod dari oporteret ei qui non
quain dicendus est non diligere salutem atque inco- haberet, nec duobus dari posset.si tibi occurrerent
lumitatem corporis, sui quia plus aliquid diligit. duo,quorum neuter alium vel indigentia.vel erga te
Nam et avarus quamvis pecuniam diligat, tamen aliqua necessitudinesuperaret; nihil justius faceres
emit panem
sibi : quod cum facit, dat pecuniam quam ut sorte legeres.cui dandum esset quod dari
quam multum diligit et augere desiderat ; sed utrique non posset:sic in hominibus quibus onr.ni-

quiapluris aestimat salutem corporis sui, qua> illo bus consulere nequeas, pro sorte habendum est,
pane fulcitur. Supervacaneum est diutius dere prout quisque tibi temporaliter colligatius adhaa-
manitestissima disputare, quod tamen plerumque rere potuerit.
nos facere cogit error impiorum. CAPUT XXIX. — Optantum et agendum ut omnes
CAPUT XXVI. — Prxceptum de Deo et proximo,imo l^i Deum diligant.
el de seipso diligendo datum cst. —30.0mnium autem qui nobiscum frui poseunt Deo,
Ergo quoniam proscepto non opus est ut se
27. partim eos diligimus ' quosipsi adjuvamus,partim
quisque et corpus suum diligat,id est, quoniam id eosaquibus adjuvamur, partim quorumet indige-
quod sumus, etid quod infra nos est.ad nos tamen mus adjutorio, et indigentiae subvenimus partim ;

pertinet, inconcussa naturoe lege diligimus,quae in quibus nec ipsi conferimus aliquid commodi, nec
besliasetiampromulgata est(namet bestis se atque ab eis ut nobis conferatur attendimus. Velle tamen
corpora sua diligunt) restabat ut et de illo quod
; debemus ut omnes nobiscum diligant Deum, et to-
supra nos est,et de illo quod juxta nos r,st,pr8ecepta tum quod vel eosadjuvamus vel adjuvaraur ab eis,
sumeremus. Diliges, inquit, />om!Hum Deus luumex ad unum illum finem referendum est. Si enim in
toto corde luo, cx tota anima tua, el ex tota mente theatris nequitiae qui aliquem diligit histrionem,et
tua,et diliges proximumtuum tanguam teipsum.In his tanquam magno vel etiam summo bono ejus arte
duobus prxceptis tota Lex pendet el Prophelee (Motth. perfruitur; omnes diligit qui eum diligunt secum
xxn, 37-40). Finisitaque prascepti estdilectio (I Tim. non propter illos, sed propter eum quem pariter
I, 5), et ea gemiua,id est Dei et proximi. Quod site diligunt ; quanto est in ejus amore ferventior,
et
totum intelligam.id est animum et corpus tuum.et tanto agit quibus potest modis, ut a pluribus dili-
proximum totum,idestanimum etcorpusejus(homo gatur, et tanto pluribus eum cupit ostendere ; et
enim ex animo constat et corpore), nullum rerum quem frigidiorem videt, excitat eum quantum po-
diligendarum genusin his duobuspraceptispraeter- testlaudibus autem contravenientem inve-
illius; si
missum est.Cum enim praecurral dilectio Dei.ejus- nerit, odit in illovehementer odium dilecti sui, et
que dilectionis modus praescriptusappareat, ita ut quibus modis valet, instat ut auferat quid nosin :

ceetera in lllum confluant, de dilectione tua nihil societate dilectionis Dei agere convenit, quo perfrui
dictum videatur ; sed cum dictum est, Diliges pro- beate vivere est et a quo habent omnes qui eura
;

ximum tuum tanquam teipsum, simul et tui abs te diligunt,et quod sunt.et quod eum diligunt dequo ;

dilectio non prsetermissa esl. nihil metuimus,ne cuiquam possit cognitus displi-
CAPUT XXVII. — Ordo dilectionis. cere;etquisevultdiligi,nonutsibi aliquid,sed uteis
^"So.Ille autem juste et sancte vivit.qui rerum in- qui diligunt,83ternum prsmium conferatur,hoc est
teger aestimator est autem qui ordinatam
: ipse est ipse quemdiligunt? Hincefficiturut inimicos etiam
dilectionem habet.ne autdiligat quod non est dili- nostros diligamus :non enimeos timemus,quiano-
gendum, aut non diligat quod est diligendum, aut bis quod diligimus auferre nonpossunt; sed mise-
ampliusdiligatquodminusest diligendum,autaeque ramur potius.quia tanto magis nos oderunt.quanto
diligat quod vel minus vel amplius diligendum est, abilloquem diligimusseparatisunt.Adquem si con-
aut minus vel amplius quod aeque diligendum est. tanquam beatificum bonum et
versi fuerint,et illum ,

Omnis peccator in quantum peccatorest.non estdi- nostanquam sociostantiboninecesseestutdiligant.

ligendus : et omuis homoinquantumhomoest,dili-
CAPUT XXX. — Proximi nostri, omnes homines, et
gendusestpropterDeum,Deusveropropterseipsum. ipsi Angeli.
Et si Deus omnihomine ampliusdiligendusest,ara- 31. Oritur autem hoc loco de Angelis nonnulla
plius quisque debet Deum diligerequam seipsum. quasstio.Ulo enim fruentes,etiamipsibeatisunt,qua
Item ampliusaliushomodiligendusestquamcorpus
nostrum quia propter Deum omniaista diligenda
: 1
Editi, ditigamus. At, Mae., excepto uno, diligimus.
31 DB DOCTRINA CHIUSTIANA, B. AUfiUSTlNI. 32
et nos desideramus et quanto Inhac vita frui-
frui : dileotione distinctum est '. Ille enim nobis praebe'
raurvelper speculum vel in Bnigmate(ICw.xill,lS), misericordiam propter suam bonitatem, nos au-
tanto noatram peregriaatioDem ettolerabilius siiBti- tom nobis invicem propter illius id est, ille nos- :

oeiniis, et ardentius (inire cupimus. Sed utrum ad tri miseretur, ut se perfruamur nos vero invicem :

illuduoprscepta etiamdilectiopertineutAn^eloruni, nostii 111'seremur, utillo perfruamur.

non irrationabiliterquasri potesl.Num quod nulluiu CAPUT .WXI. —
Deus nobis non fruitur,sed ulitur.
hnminumexceperitquipra^cepitutproximumdiliga- 33. Uuaprrpter adhuc ambiguum esse videtur,
mus.et ipse in Evangelio Dominus ostendit.et Puu- cuiii dicimus ea re nos perfrui, quam diligimus
lus apostolus. Namque ille cui duo ipsu pnrcepta propter seipsam,et ea re nobis 1'ruendum esse tan-
protulerat, atque in eis pendpre totaui Legeiu Pro- tum, quaefticimur beati.caateris vero utendum.lii-
phetasque dixerat.oum iuterrogaret eum dicens.fj ligit enim nos Deus, et multum nobis dilectionem
qnis est meuspro.cimus' ? hominemquemdam propo- ejus ergu nos divina Scriptura commendal:quomo-
suitdescendentemab Jerusalem in Jericho.incidisse do ergo diligit ? ut nobis utatur,an ut fruatur ? Sod
in latrones, et ab eis graviter vulneratum.saucium si fruitur.eget bono nostro,quod nemo sanus dixe-
etsemivivum esse derelictum cui proximum esse : rit.Omne enim bonum nostrum vel ipse,vel ab ipso
non docuit, nisi qui erga illum recreandum atque est : cui autera obscurum vel dubium est.non egere
curandummisericors exstitit.ita ut hocqui interro- lucem rerum harum nitore quas ipsa illustraverit?
gaverat.interrogatus ipsefateretur.Gui Dominusait Dicit etiam apertissime propheta : Dixi Domino,
Vade, el tu fac similiter [Luc. x, 27,37); ut videlicet Deus meuses tu,quoniam bonorum meorum non eges
cum esse proximum intelligamus, cui vel exhiben- (Psal. xv, 2), Noa ergo fruitur nobis, sed utitur.
dum est oflicium misericordiae.si indiget, vel exhi- Nam si ncquefruiturneque utitur,non invenio que-
bendumessct.fiinili^cret.Exquoestjamconsequens madmodum diligal.
ut etiam illeaquo nobis hoc vicissim exhibendum CAPUT XXXII. — Deus humine quomodo utatur.
est, proximus sit noster. Proximi enim nomen
ad 35.Sed neque sic utitur ut nos : nam nosres qui-
aliquid est, nec quisquam esse proximus nisi pro- bus utincurad id referimus,ut Dei bonitate perfrua-
ximo potest. Nullum autem exceptum esse cui mi- mur; Deus vero ad suam bonitatem usum nostrum
sericordiae denegetur officium, quis non videat, enim bonus est.sumus et in quantum
refert.Quia ;

quando usque ad inimicos etiam porrectum est,eo- sumus.boni sumus. Porro autem quia etiamjustus
dem Domino dicente Diligite inimicos vestros, be-
: est,non impunesumus mali;et inquantum malisu-
nefacite iis qui oderunt vos {Matth. 44) ? mus,in tuntumetiam minussumus.llleenim summe
32. Ita quoque Paulus apostolus docet,cum dicit ac pnmitus est, qui omnino incommutabilis est.et
Nam non adulterubis,non homicidium facies,non furu- qui plenissime dicere potuit Ego sum qui sum; et, :

beris,non concupisccs.et si quod est aliud mandatum, Dices eis, Qui est, misit me ad vos (Exod. m,14). Ut
in hacsermone recapitulalur: Diliges proximum tuum caetera qua; sunt, et nisi ab illo esse non possit, et

tanquajnleipsum.Dilcctiopro.cimimulumnonoperutur intantumbonasint 2 ,inquantumacceperunt ut sint.

(Rom. xiii, 9, 18). Quisquis ergo arbitratur non de llle igitur usus qui diciturDei,quonobis utitur.non

omni homine Apostolum praecepisse.eogitur fateri. ad ejus, sed ad nostram utilitatem refertur,ad ejus
quod absurdissimuir et seeleratissimum est.fuisse autemtantummodo bonitatem. Cujusautemnosmi-
visum Apostolo non esse peccatum si quis aut non seremur.et cui consulimus.ad ejus quidem utilita-
christiani, aut inimici adulteraverit uxorem, aut tem id facimus,eamque intuemur sed nescioquo- ;

eum occiderit, aut ejus rem concupierit

quod si :
modo etiam nostra lit 3 consequens.cum eam mise-
dementis est dicere.manifestum est omnem homi- ricordiam quam impendimus egenti, sine mercede
nem proximum esse deputandum,quia erga nemi- non relinquit Deus. Ha^o autem merces summa
nem operumlum est molum. est ut ipso perfruamur, et omnes qui eo fruimur,
33. Jamvero vel cui nobis etiam invicem in ipso perfruamur.
si pra?bendum"est, vel aquo
nobis pnebendum est officium^misericordis, recte CAPUT XXXIII. — Quomodo homine frui conveniat.
proximus dicitur; manitestum esthoc praecepto quo 36. Nam si innobisidfacimus, remanemus in via,

jubemur proximum,etiam sanetos Angelos

diligere et spembeatitudinis nostra? inhomine vel in angelo
contineri.a quibus tanta nobis misericordia? impen- colloeamus.Quod et homo superbus et angelus su-
dunturoflicia, quiinta.inultisdivinarum Scriptura- perbus arrogant sibi.atquein se aliorum spem gau-
rum locis animadvertere facile est. Ex quo et ipse dent constitui.Sanctus uutem homo ot sanctus an-
Deus et Dominus noster proximum senostrum dici gelus etiam fessos nos atque in se acquiescero et
voluit. Nam
et seipsum signifieat Dominus Jesus romanoro cupientes.retioiunt potius.aut eo sumptu
Christusopitulatumessesemivivojacenti in viaaf- quem propter nos, aut illo otiam quem pro pter se
flicto et relicto^a latronibns.Et propbola io oretio- A.I.Kluut hio M*8. Vatioani Juo
1 Nos rfo <juki : m
ne uit : Sicui proximum, tioui fratrem nottrum, ita turn mqualti tumus, et remota jactantia niMl aliud om
complacebam tus quam homines tumut, prsceplum quo (K kf u mut yr»
(l>sul xxxiv. I4>. Sed quoniam exool-
ximum « nottra diltctiout distinctum >wn ttf.
lentior so lupra Doatratu tiaturam cA divina ttbt' I
Bxcuii At cmttra qtuB sunt, el nili at>
: iltot-

tantiu,praoeptuai <iuo diligamua Doum, a proxlm' pottunl, et in tanlum bota sunt, N >u utall . meMoi u
ineii i Idu i'*t lnrtio Mh».
1
Omuei prope M«»., ti quis est mibi proaJMUI ''
» Kditi, til. At M«» , fit.
 ;

33 LlBEIt PltlMUS. 34
aceeperunt,acceperunt tamen ; atque ita refectos in alacriter.ut ad eum ipsum,qui nostram naturam a
illum ire compcllunt.quo fruentes pariter beati su- temporalibus liberavit, et collocavit ad dexteram
mus. Nam et Apostolus clamat : Numquid Paulus Patris.provehi atque pervehi ' mereamur.
aut in nomine Pauli baptizali
crucifixus esl pro vobis f
CAPUT XXXV. — Scriplurx plenitudo, fmisque.
estis (I Cor. i, 13) ? et, Neque qui plantat est aliquidt
amor Dei et proximi.
neque qui rigat ,sed qui incrcmentum dat Dcus (M.m,7)' 39. Omnium quo de re-
igitur quae dicta sunt, ex
Et angelus hominem se adorantem monet ut po-
bustractamus.haec summaest, ut intelligatur Legis
tius illum adoret, sub quo ei Domino etiam ipse
etomniumdivinarumScripturarumplenitudoetfinis
conservus est (Apoc. xix, 10).
esse dilectio (Hom. xiii, 10; et I Tim.i, 5) rei qua
37.Cum autem homine in Deo frueris.Deo potius fruendum cst,et rei quas nobiscum ea re frui potest
quam homine frueris.lllo enim frueris quo efficeria quia ut se quisque diligat, pr*cepto non opus est.
beatus et ad eum te pervenisse laetaberis, in quo
;
Hoc ergo ut nossemus atque possemus.facla est tota
spem ponis ut venias.Inde adPhilemonem Paulus: pro salute nostraper divinamprovidentiam dispen-
lla, frater, inquit,eao te fruar in Domino (Philem.20).
satio temporalis,qua debemus uti,non quasi man-
Quod sinoD addidisset.ircflowiino, et te /Vuar tantum
soria quadam dilectione atque delectatione, sed
dixisset, in eo constituisset spem beatitudinissuae,
transitoria potius.tunquam viai, tanquam vehiculo-
Quanquam eliam vicinissimedicitur fruit,cum dele-
rum,vel aliorum quorumlibet instrumentorum, aut
enim adest quod diligitur.etiam
ctatione uti ''.(3um
si quid congruentius dici potest ; ut ea quibus feri-
delectationem secum necesse est geraUperquam si
mur,propter illud ad quod ferimur, diligamus.
transieris, eamque ad illud ubi permanendum est,

retuleris : uteris ea,et abusive,non proprie, diceris CAPUT XXXVf — Interpretatio Scripturx licct vitiosa,
frui. Si vero inhaaseris atque permanseris, finem in non esl mendaxnec perniciose fallax, si inodo utilis
sit xdifi.ca.nd3e charitati. Corngendus tamen inter-
ea ponens ltetitias tuas, tunc vere et proprie frui di.
pres qui sic fallitur.
cendus es quod non fuciendum estnisi in illaTri-
:

nitate.id est summo et incommutabili bono. 40. QuisquisigiturScripturas divinas velquamli-

CAPUT XXXIV. —
Prima ad Deumvia, Christus. bet earum partem intellexisse sibi videtur,ita ut eo
38. Vide quemadmodum cum ipsa Veritas,etVer- intellectu non aediticet istam geminam charitatem
bum per quod facta suat omnia, caro factum esset, Dei et proximi,nondum intellexit. Quisquis vero ta-
lem sententiam duxerit s
ut habitaret in nnbis (Joan. w, 3, 14), tamen ait, ir.de , ut huic asdificanda?
Aposlolus novcramus Christum secundum car-
: Et si charitati sit utilis, nec tamen hoc dixerit quod ille
ncm, sed jam non novimus (II Cor,5. 16). Ille quippe quem legiteolocosensisseprobabitur.non perniciose
qui non solum pervenienlibus possessionem, sed fallitur,nec omnino mentitur. Inest quippein men-
etiam viam pra?here sp voluit venientibus adprinci- tiente voluntas falsadicendi : etideo multosinveni-
pium viarum -, voluit carnem assumere unde est : mus, qui mentiri velint ;
qui autem falli, neminem.
etiam illud, Dominus creavit mc in principio viarum Cum igitur hocsciens homo faciat,illud nescienspa-
suarum (Prov. vm, 22) ut inde inciperent, qui vel- ;
tiatur,satisinunaeademquereapparet illumqui fal-
lent venire Apostolusigiturquamvisadhuc ambula. litur.eoquimentituressemeliorem quandoquidem ;

rct in via,et ad palmam supernse vocationis seque- pati melius estiniquitatem.quam facere omnis au- :

retur vocantem Deum, tamen ea quae retro sunt tem qui mentitur,iniquitatem facit 3
; etsicuiquam
obliviscens,et inea quae antesunt extentus (Philipp. videturutile aliquandoessemendacium.potestvideri
iii, 12-14), jam principiumviarum transierat;hocest, utilem aliquando esse iniquitatem.Nemo enim men-
eo non indigebat,aquotamenaggrediendumet exor- tiens, in eoquod mentilur, servat fidem nam hoc ;

diendum iterestomnibusquiad veritatempervenire, utiquevult,ut cuimentitur fidem sibi habeat, quam

et in vita asterna permanere desiderant.Sic enim ait> tamen mentiendo non servat
ei omnis autem :

Ego sum via, et veritas, st vita (Joan.xiv, 6) hoc est, ; fldei violator, iniquus est. Aut igitur iniquitas ali-
per me venitur,ad mepervenitur,in mepermanetur. quando utilis est.quod fieri non potest aut menda- ;

Cum enim adipsum pervenitur.etiam adPatrem per. cium semper inutile est.
venitur quia perrequalem ille cui est aequalis agno-
; 41. Sed quisquis in Scripturis aliud sentit quam
vincienteetlanquam agglutinantenosSpiritu
scilur; illequiscripsit, illis non mentientibus fallitur: sed
sancto,quoinsumnioatqueincommutabiliibonoper- tamen, ut dicere cceperam, si ea sententia fallitur,
manerepossimus.Exqtiointelligiturquamnullares 3 qua sedificet charitntem, qua: flnis prascepti est, ita
nos debeat,quando nec ipse Dominus,
in via tenere fallitur,ac si quisquam erroredeserens viam,rota-
in quantum via nustrn esse dignatusest, tenerenos men per agrum pergat.quo etiam viailla perducit.
voluerit.sed transire ; nerebustemporalibus,quam- Corrigendiis est tamen, et quam sit utiliusviamnon
\is ab illo pro salute nostra susceptis et gestis, ha?- deserere demonstrandumest.ne consuetudine devi-
reamus infirmiter, sed per eas potius curramus andietiamintransversum aut perversumirecogatur

1
Veleres cojices, cum dilectione uti. ' In Vulgatis, pervenire ; cujus loco in Mss., pervehi.
1 Am. Er. et Ms. Theodericensis.aa! se prineipium via- 8 Am. et undeciin Mss., dixent.
um. ' Octodecim Mss., qui mentitur inique facit. Unus ini-
* Editi,<7wia.At Mss. melioris notae, quam nulla ret. quum.
 ;

3* DE DOCTH1NA GHRlSTIANA, s. AIiniTSTINi. :t(i

GAPUT \XXYII. — Nuifttn mesi p > ieuH w hac in- tuorit, [dus perveniene inventtirne est.
terprelalwne viliosa.
CAPUT XXXIX. — Soripturit non indigei honw ftds,
Asserendo onimtemere q u od non sensit quem i 1 1
.
• *pe et charitate insiructut.
legit, plerumque incunitin uliu quas illi sontonti.e 43. Homo ituque iide, spe et charitate subnixus,
contoxero nequent quae si vera et certa essc con-
:
oaque inconcusso retinens, non indiget Scripluris
sontit, illud non possit verum osse quod senserat nisi ad alioe instruendosJtarjue
multi perhao tria
fitque in eo,nescio quomodo.ut amando sontentiam etium insolitudinosineoodicibusvivunt.Undeinillis
suam, Scriptune incipiat olfensior esse quamsibi. arbitrorjam impletum eesequoddictumeet:5»tM»pro-
Quod malum si serpere siverit, evortetur ex eo. Per phelite evacuabtmtw,sive lingux cessabunt,sivescien-
lidem enim ambulamus.non per speciem (II Cor.v, tia evacuabitur. Quibus tauien quasi machinis tanla
fidoi et ipsi et charitatis in eis
7); litubabit autem lides,si divinarumScripturarum surrexit instructio, ut
vacillat auctoritas : porro fide titubante, cbaritas perfectum aliquid lenentes.ea quse suntex partenon
etiam ipsa languescit.Nam si a fide quisque ceciile- quaeiant: perleclum sane, quantum in hacvitapo-
rit, a charitate etiam necesse est cadat non cnim ; test;namincomparationol'utura)vita;nulliusjustiet
potost diligere quod esse non credit : porro sietcre- sancli est vita ista pertr.cla.h\comanenl,\nquU,lides,

dit et diligit.bene agendoet praiceptis morum bono- spes,charitas ; tiia hxc : major autem horumestcha-

rum obtemperando afficit, ut etiani speret se nd id rilas (I Cor. xm, 8, 13); quia et cuin quisque ad
quod diligit esseventurum.Itaque triahoec sunt,qui- eeterna pervenerit, duobus istis decedentibus*hari-
bus et scientiaomniset prophetia militat,fides,spes, tas auctior et certior permanebit.

charitas. CAPUT XL. — Qualem lectorem Scriptura poslulet

CAPUT XXXVIII. — Charitas perptluo manet. 44.Quapropter,cumquisquecognoveritlinempr£e-
cepti esse charitatem, de corde puro, et conscientia
42. Sed fidei succedit species ', quamvidebimus;
bona, et fide non ficta (I Tim. i, 5), omnem intellec-
et spei succedit beatitudo ipsa, ad quam perventuri
tum divinarum Scripturarum ad istatria relaturu?,
sumus:cbarilasautem etiamistis dccedentibusauge-
ad tractationein illorum Librorum securus accedat.
bitur potius. Si enim eredendo diligimus quod non-
dum videmus,quantomagis cum viderecceperimus? Cum enim diceret.c/wrrtas.addidit, de corde puro ut

et si sperando diligimus quo nondum pervenimus,

nihil aliud quam id quod diligendum est.diligatur.
Conscientium vero bonam conjunxit propter spcm
quinto magiscum pervenerimus? Inter temporalia :

ille enim se ad id quodcreditet diligit

quippe alque sterna hoc interest, quod temporale perventurum
esse desperat.cui makeconscientiae scrupulusinest.
aliquidplusdiligiturantequamhabeatur,vilescit au-
Tertio,d /irffi, inquit, non ficta.Sl enim fides nostra
tem cum advenerit ; non enim satiat animam, cui
mendaeiocaruerit, tunc et non diligimus quod non
vera est et certa sedes aeternitas : reternum antem
estdiligendum.et rectevivendo id speramus.utnullo
anlentius diligitur adeptum, quani desideratum :

enim desideranti concediturplusde illoexisti-

modo spes nostra fallatur. Propterea de rebuscnn-
nulli
tinentibusfidem.quantum pro temporesatisesscar-
mare quam sc habet.ut eivilescat cum minusinve-
bitralussum,dicere volui, quia in aliisvolumiaibua,
nerit sed quantum quisque voniens existimare po-
;
sive per alios sive pernosmulta jamdicta BUBt.No-
i
Sic Mss. tredeeim. Edili vero, succedit spes : prave, dus itaquesit istelibri hujus.Coetera designis.quan-
uti iutelligitur ex sequentibtis verbh.qunm vi'lebimus. tum Dominus dederit.disseremus.

LIBER SEGUNDUS.
Jam de signis verbisque Seriptur* sacrre seimouem instiluit Augustiuus, ostenditque htijus geruiatuim
seusum
plerutuque ideo nou percipi,i|uia sii;tia illn uut ignota sunt, aut ambigua. Quapropter prolato in primiadiviDorutn
Librorum cauone, deelurare pergit quaruru potissimum linguarum peritia.queenauive ditciplinffi ac scienti» euu-
fernnt ad illam siguornm igiiorantiiiiii retnovendani. Ubi duta oecasioue de repudiandia stiperstiosis artibus
et
doclrinis strictiin, sed profuude disputat. Quemadmodum etiam aniiuo couiparatua is esse debeat, qui
operam
stmlio Sripturarum uuvaturus sit.declarat sub iuitium et ad fluem libri.

CAPUT PRIMUM. —
Signum quiiet quotuple.c. pugna postulat.oportere novorunt.
l.Quoniamderebus cum scriberein.pramiisi com- S, Signoruni igitur alia sunt naturalia, aliii dala.
monens ne quis ineis attenderet nisi quodsunt,non Naturaliasunt,qua3»inevoluntateat'|ueulloappctitu
etiam si quid aliud praHer significant ; vicissim de significandi, praeter se aliquid aliud cx se DOgQOtoi
signis disserenshocdico.nequisin eis attendatquod fumus signilicansignem. Non eniru
faciunt,sicuti est
sunt.sed potius quod aignasunt, id cst.quod signi- volenssignilicureid laoit.eed rerumexpertarumant-
licant. Signum cat enim res, praHer Bpeciem quam madversioneetnotationeoognosciturignemaabana
ingerit sensibus,aliud aliquid ox so laciens incogita- sifumussolus appureut.S,'detvestigiumtrana-
cliuin
tionem venire : sicut vestigio viso, transisso unimul euntiaanimantisadhoogenu8pertiuet:etvuUusirtti
cujus voetigiumest.cogitamus ; ot fumo viso.ignem soutristisalVectionemaiumisigiiilicatcliauiiiullaojus
subease cognoscimiis;etvocoanimantis audita.uuV voluntateiiuiautiralusuut tristisost;aut «iquisalius
ctionom animi ojus udvertimus ot tuba sonunte,mi- ;
1
Am. Er, Lugd. Veu. i.ov. iioiui, twva», eWaraf nH
litos vcl progredi so ', vel regrodi ot si quid aliud vel rtgrtdi, unc Imli.iii | M
 UBEH SECHNDnS. 3H
motus animi vultu indice proditur,etiam nobig non hominesexerunt, in verbisconstitutaest.Nam illaei-
id agentibus ut probatur. Sed de hoc toto genere gnaomniaquorumgenerabreviterattigi.potuiverbis
nunc disserere nonest propositum.Quoniam tamen enuntiare; verbaveroillissignisnullo modopossem.
incidit inpartitionem nostram,pra?teririomninonon CAPUT IV. — Vnde litterx.
potuit; atque id hactenus notatum esse suffecerit. Sed quia verberato aere stallm transeunt, nec
5.
CAPUT II. — De quo signorum genere hic traclandum. diutius nianent quom sonant,instituta sunt perlit-
3.Data vero signa sunt.quae sibi quaeque viven- teras signa verborum.Ita vocesoculis ostenduntur,
tia invicem dant ad demonstrandos, quantum pos- non per seipsas, sed per signa qusdam sua. Ista
sunt,motus animi sui,vel sensa.aut intellectaquae- igitur signa non potuerunt communia esse omni-
Nec ulla causa est nobis Bignificandi,id est si-
libet. busgentibus.peccatoquodamdissensionisbumanae,
gni dandi, nisi ad depromendum et trajiciendum in cum ad se quisque principatum rapit.Cujus super-
alterius animum
quod animo gerit is qui signum
id biae signum coelum.um ho-
est erecta illa turris in
dat.Horum igitursignorum genus, quantum ad ho- niineB impii non solum animos, sed etiam voces
mines attinet.considerare atque tractare statuimus; dissonas habere meruerunt (Gen. xi, 1-9).
quia et signa divinitus data,quas in Scripturis sanc- CAPUT V. — Diversitas linguarum.
tis continentur.per homines nobis indicata sunt, qui 6. Ex quo factum est ut etiam Scriptura divina,
ea conscripserunt. Habent etiam bestiaj quaedam in- qua tantis morbis humanarum voluntatum subve-
terse signa, quibusprodunt appetitum animi sui. una lingua profecta.qua opportune potuit
nitur.ab '

Nam et gallus gallinaceus reperto cibo, dat signum perorbem terrarum disseminari,pervariasinterpre-
vocis gallinae ut accurrat;etcolumbusgemitu colum- tum linguas longe latequediifusa innotesceretgenti-
bam vocat.vel ab ea vicissim vocatur;et multa huju- bus ad salutem.: quam legentes nihil aliud appetunt
Bmodi animadverti solent. Quaa utrum, sicutvultus quam cogitationes voluntatemque illorum a quibus
aut dolentis clamor, sine signiflcandi voluntate se- conscripta est, invenire, et per illas voluntatein Dei,
quantur motum
animi, an vere ad significandum secundum quam tales homines locutos credimus.
dentur, alia quaestio est, et ad rem quas agitur non
CAPUT VI. — Obscuritas Scripturx in tropis et figuris
pertinet : quam partem ab hoc opere tanquam non quorsum utilis.
necessariam removemus. Sed multis et multiplicibus obscuritatibus, et
7.
CAPUT III. — Inter signa principatum obtinentverba. ambiguitatibus decipiuntur qui temere legunt,
4.Sigporum igitur quibus inter se homines sua aliud pro alio sentientes ;
quibusdam autem locis
sensa communicant, quredam pertinent ad oculo- quid vel falso suspicentur non inveniunt, ita obs-
rum sensum, pleraque ad aurium, paucissima ad cure quaedam dicta densissimam caliginem obdu-
Nam cum intuimus,non damus si-
cacteros sensus. cunt. Quod totum provisum divinitus esse non du-
gnum nisi oculis ejus quem volumus per hoc si- bito, ad edomandam labore superbiam.et intellec-
gnum voluntatis nostras participem facere. Et qui- tum a fastidio revocandum s cui facile investigata
,

dam motu manuum pleraque significant et his-

'
: plerumque vilescunt. Quid enim est,quaeso,quod si
triones omnium membrorum motibus dant signa quisquam dicat sanctos esse homines atque per-
quaedam scientibus, et cum oculis eorum quasi fa- fectos, quorum vita et moribus Christi Ecclesia de
bulantur draconesque militares perocu-
;et vexilla quibuslibet superstitionibus prsecidit eos qui ad se
los insinuantvoluntatem ducum et sunt haec om. : veniunl,et imitatione bonorum sibimet quodammo-
nia quasi quaedam verba visibilia. Ad aures autem po incorporat qui boni fideles et veri 3
Dei servi,
;

quae pertinent.ut dixi,plurasunt,in verbis maxime. deponeutes onera saeculi, ad sanctum Baptismi la-
Nam et tuba, el tibia.et cithara, dant plerumque non vacrum venerunt, atque inde ascendentes concep-
solum suavem, sed etiam significantem sonum. Sed tione sancti Spiritus fructum dantgemina? charita-
haac omnia signa verbis comparata paucissima sunt. tis.id est.Deiet proximi:quid est ergo quod sihsc
Verba enim prorsus inter homines obtinuerunt quisque dicat, minus delectat audientem, quam si
principatum significandi quaecumque animo con- ad eumdem sensum locum illum exponat de Can-
cipiuntur.si ea quisque prodere velit.Nam et odore ticis canticorum,ubi dictum est Ecclesiae,cum lan-
unguenti Dominus, quo perfusi sunt pedes ejus, quam pulchra quasdam femina laudaretur, Dentes
signum aliquod dedit (Joan. xn, 3^7); et Sacra- grex detonsarum, ascendcns de lavacro. qux
tui sicut
mento corporis et sanguinis sui pragustato s , si- omnes geminos creunt,et non est sterilis in eis (Cant.
gnificavit quod vok-it (Luc. xxn, 19,
20) et cum ; iv, 2) ? Num aliud homo discit, quam cum illud
muliertangendofimbriamvestimentiejus.salvafacta planissimis verbis.sine similitudinis hujui admini-
e;-t,nonnihil significat (Matth. ix, 21)
sed innume- :
culo audiiet ? Et tamen nescio quomodo suavius
rabilismultitudosignorum,quil)ussuascogitationes intueor sanctos, cum eos quasi dentes Ecclesia? vi-
deo proecidere ab erroribus homines, atquein ejus
' Editi pluresque Mss et quidam molus. Melius
,
Mss corpue,emollitaduritia,quasi demorsos mansosque
aln, per motus vel, motu.
;

2 Sic EJiti, quibus

suffragantur Mss. perpauci cum
plurimi haueaut, peryuslato ; et alii quinque
optimae 1
Bad. Am. Er. et aliquot Mss., qus.
noia?, pergustatum : in quaoi lectionem iucidit
altera s Lov. nonnullique Mss., renovandum. Alii, cum Am.
quae triuui Mss. est, per gustum ; quippe in
antiquis et Er., revocandum.
codicibus passim reperire est gustatum, loco gustum * ln duobus Mss., veri. In aliis tribus, vere.
3Q DU UOCTItlNA CIIHISTIANA, S. AUf.USTINI ',0

lraaafarre.Ovee ettam juouudiasime agnoaeo deton- M'" riiiiin ab onini

mortifera juounditate
affeotu
sas.oneribussuecularibustanquamvelleribuspositis, rcruin Iranseuritiunt soso extrahit, ei indo sc aver-
etascendontesdelavacro.idostdo Uaplismate.creare tens convortit ad dilectionem tetornorum, incom-

omnee geminoB, Id est duo pra:eepta dilectionis, ot mutabilem eoilioet unitatom oadomqueTrinitatem.
nullam esso ab isto sancto fructu sterilem vidoo. 11. Quarn ubi aspexent.quantum pulcst, in lon-

8. 8ed quare suavius videam, quam si nulla de ginqiiu radiantem.suisqne nspectus inlirmitate su-

divinis Libris tulis similitudo prumoretur, cum rea stinore so illum lucem non posse persenserit in ;

eadcm eademque cognitio,dil'licile cst dicere, et

sit quinto gradu,hoc est in consilio misericordiae.pur-
alia quaestio est. Nunc tamen nemo ambigit, et per gat animam tumultuuntem quodammodoatque ob-
similitudineslibentius quaeque cognosci.eteum ali- Btrepentem sibi de appetitu inferiorum conoeptis
qua dillicultate qua-sita multo gravius inveniri.Qui sordibus. Hic vero so in dilectione proximi graviter
enim prorsus non inveniunt quod qu;orunt, fame exercet,in eaque perfloitnr ; ot spo jam plenusutque
laborant qui autem non quajrunt,quia in promptu
;
integer viribuB, cum pervenerit usque ad inimici
hubont, fastidio siepe, marcescunt in utroquo au- : dilectionem, ascendit in sextum gnidum, ubi jum
tem languor cavendus est.Magnilice igitur el salu- ipsum nculum puigat,quo vidori Deuspotest,quan-
briter Spiritus sanctus ita Scripturas sanctas mo- tuia potest ab iis qui buie saiculo moriuntur quan-
diticavit.utlocis apertioribus fami occurreret, obs- tu:u possunt. Nam
in tantum vident, in quantum

curioribus autem fastidia detergeret.Nihil enim fe- moriuntur huic sasculo in quantum autem huic ;

re do illis obscuritatibus eruitur, quod non planis- vivunt, non vident. Et ideo quamvis jam certior, ct
sime dictum alibi reperiatur. non solum tolerabilior.sed etiam juoundior species
CAPUT VII.— Gradus ad sapientitim.:primus,timor ; lucis illius incipiat apparere in a'nigmate adhuo ;

secundus,pielas;tertius,scientia ; quartusjortilwlo; tamen et perspeculum videri dicitur(IGor.XlH,12),

quinlus, consilium ; sextus, purgatto cordis ; sepii- (juia magis per fidem quam pcr speciem ambulalur,
mus gradus seu finis, sapientia.
cum in haevitu peregrinamur (II Cor.v,0,7), quam-
9. Ante omnia igitur opus est Uei timore converti
vis conversationem haboamus in ccelis (Pliilipp.iu,
ad cognoscendam ejus voluntatem.quid nobisappo-
20). In hoc autem gradu ila purgat oculum cordis,
lendum fugicndumque pracipiat.Tinior autem iste
ut veritati no ipsum quidem pralerat ttttt conforut
cogitationemdenostramortalitateetdefuturamorte
proximum ergo nec seipsum.quia nec illiim quem
necesse est incutiat.et quasi clavatis carnibusomnes
;

diligit sicut seipsum. Erit ergo iste sanctus tam

superbiaj motu3lignocrucisaffigat.Deindemitescere
simplici corde atque mundato,ut neque hominibus
opns est piotate, ncque contradicere divinae Scriptu-
placendi studio detorqueatur a vero, nec respectu
aliqua vitia nostra percutit; sive
rre sivo intellectae,si
devitandorum quorumlibet incommodorum suo
non quasi nos melius sapere meliusque
intellectse,
rum.qu.-e adversantur buic vitee.Talis filius ascen-
pracipere^possimusisedcogitare potius ct crederoid
dit ad sapientiam, quae ultima et septima est qua
esse melius et verius quod ibi scriptum cst,etiam si
oucatus tranquillusquo perfruitur. Initium pnim
laleat.quam id quod nos pernosmetipsossaperepos-
sapientia; timor Domini (Psal. cx, 10, et Eccti. 1,10),
sumus.
Ab illo enim usquc ad ipsam per hos gradus ten-
10 Post istos duos gradustimoris atque pietatisad
ditur, et venitur.
tertium venitur scientiae gradum.de quo nuncagere
institui.Nam in eoseexercet omnis divinarumScri- CAPUT VIII. — Libri cantmid.
pturarum studiosus, nihil in eis aliud invcnturus 1'J.Sed nosad tertium illum gradum considei.ilio-

quamdiligendum esseUeum propterDeum,et proxi- nem referamus,de quodisserere quodDomiuoa sug-

mum propterDeum:et illum quidemex totocorde,ex gesserit.atque tractare iostituimus.Erit igiturdivi-
tota anima, cx tota mente diligere proximum vero ;
narumSoripturarumsolertissimus indagator,qui pri-

tani]uani seipsum (Matth. XII, 37 et 39), id est, ut mo totas legerit.notasque babuerit.et ai uondum in-

tota proximi, sicut rtiam nostri, dilectio referatur tellectu.jam tamen lectione,duntaxat eas queappel-
in Deum.De quibusduobus pr.-BCoplis.cum de robus lantur canonicte. Nam oateras securius leget Itde

ageremus, lihro superiore tractavinuis. Necesse est veritatisinstruetus.no pwoccupont imbecillem ani-

ergo,ut primoBequiaqueiaSoripturieinveniatamore miim.etpericulosismcndaciisatiiiie phaotaamatibua

hujussrccuLi, hoe est, temporalium rerum. implica- eludcntes prsejudicent aliquid contrasanam intelli-

tum, longesejunctum psseatantoamore Ueiet tanto gentiam.ln canonicis auteni Soripturis.Ecolesiarum

amore proximi,quantum Scriptura ipsa praeoribit. catholicarum quamplurium auetoritatem sequatur ;

Tum vero ille timor quo cogitat de juilieio Uei.pt illa interquassaneilla aint.qiKPapostolirasSedeshabere
1

qua non potest nisi credcre et cedore auctori-

pietas et EpistolaB aooipere meruerunt.Tenebit igitur bunc
sanctorum Librorum.cogit oum aeipaam lugere,
tati iiiikI ii 1 1 1 in seripturis canonicia, ut eaa quee ab omni-
Nam ista Boientiabons spei hominem non se jactan- busaooipiunturEcclesiisoatholicis.preponataiaquu
tem, sed lampntantom facit:quo affectu impetrat se- quasdam noo aooipiunt in eia yaro qua non :t('('i- :

dulis precibus consolationom divini adjutorii.no de- piuntur ub omnibue, preapooat easquai piurai
speratione frangatur,ot esso inoipit in quarto gradu, vioreaque aoolpiunt,eia (|uus pauoioraa cninorlaqut
hocost fortitudinis, quo psuritur ot aititur justitia. auotoritati» Eooleaiffl tenent.Siautem aliai lavanaril
i
Ai.i et qualuoi Mn , Ptrei u pluribus.alias a gra\ loribua haberl.quanquam hot
il LIBER SECUNDUS. 42

facile invenirenon possit, oequalis tamen auctori- CAPUT IX. — Qua oratione vucandum studio
Scripturse.
tatis eas habendas puto.
13.Totus autem canon Scripturarum.in quoistam 14. In hisomnibus libris timentesDeum et pieta-
considerationemversandam dicimus.hislibrisconti- te mansueti, qua?runt voluntatem Dei. Cujus operis
netur(a) Quinquo Moyseos, id est Genesi, Exodo,
; et laborisprima observatio est,ut diximus.nosse is-
Levitico,Numeris,Deuteronomio et unolibro Jesu ;
toslibros.etsinondum adintellectum,legendotamen
Nave, uno Judicum,uno libello qui appellatur Ruth, vel mandare memorias.vel omnino incognitos non ha-

quimagis ad Regnorumprincipium videlurpertine- ' bere. Deinde illa quae in eis aperte posita sunt, vel
re;deindequatuorRegnorum,etduobusParalipome- praacepta vivendi.vel regula; credendi, solertius dili-

non,nonconsequentibus,sedquasi alatereadjunctis gentiusque investiganda sunt : quaj tanto quisque

simulque pergeutibus.Haec est lristoria,queesibimet plura invenit,quanto est intelligentiae l
capacior. In
annexatemporacontinet,atque ordinemrerumisunt iisenim qua; aperte in Scripturis posita sunt.inve-
aliae tanquam ex diverao ordine,quae neque huic or- niuntur illaomnia qua? continent fidem, moresque
dini,neque inter se connectuntur, sicut est Job, et vivendi, spem scilicet atque charitatem, de quibus
Tobias, et Esther, et Judith,et Machabaeorum libri libro superiore tractavimus.Tum vero,facta quadam
duo,et Esdrae duo.qui magis subsequi videntur or- familiaritate cum ipsa lingua divinarumScriptura-
dinatam illarr. historiam usque ad Regnorum velPa- rum,ineaquaiobscurasuntapcriendaetdiscutienda
ralipomenon terminatam deinde Prophetae, in qui-
: pergendum est, ut ad obscuriores locutiones illus-
bus David unuslibcr Psalmorum ;et Salomonis tres, trandas de raanifestioribus sumantur exempla, et
Proverbiorum, Cantica canticorum, et Ecclesiastes. quaodam certarum sententiarum testimonia dubita-
Nam illi duo libri.unus qui Sapientia,et alius qui Ec- tionemincertisauferant.Inquarememoriavaletplu-
clesiasticus inscribitur,de quadam similitudine Sa- rimum:qua3sidefuerit,nonpotesthispra;ceptisdari.
lomonis cssc dicunlur : nam Jesus Sirach eos con- CAPUT X. —Scripturam contingit non intelligi
scripsisse constantissime perhibetur (b), qui tamen ob ignota siyna vel ambigua.
quoniamin auctoritatemrecipi meruerunt,interpro- 15. Duabus autem causis non intelliguntur quaa
pheticosnumerandi sunt. Reliqui sunt eorum libri, scripta sunt.si aut ignotis.aut amhiguis signis obte-
qui proprie Propheta? appellantur, duodecim Pro- guntur.Sunt autem signa vel propria.vel translata.
phetarum libri singuli,qui connexi sihimet,quoniam Propriadicuntur,cum his rebus significandis adhi-
nunquam sejuncti sunt,pro uno habentur: quorum bentur,propterquassunt instituta ;sicutdicimus bo-
Prophetarum nomina sunt haic, Osee, Joel, Amos, vem,cumintelligimuspecus 2 quodomnes nobiscum
Abdias, Jonas, Michaeas, Nahum, Habacuc, Sopho- latins linguaB homines hoc nouuine vocant.Translata
nias, Aggajus.Zacharias, Malachias : deinde quatuor sunt.cum et ipsa? res quas propriis verbis significa-
Prophetoe sunt majorurn voluminum, Isaias, Jere- mus,ad aliud aliquidsigmlicandum usurpantur: si-
mias, Daniel, Ezechiel.His quadraginta quatuor li- cut dicimusbovem,et per hasduas syllabasintelligi-
bris Testamenti Veteris terminatur auctoritas (c) : mus pecus quod isto nomineappellari solet ;sedrur-
Novi autem,quatuorlibrisEvangelii,secundum Mat- sus per illud pecus intelligimus evsngelistam.quem
thaeum, secundum Marcum, secundum Lucam, se- significavitScriptura,interpretanteApostolo,dicens,
cundum JoannemjquatuordecimEpistolisPauliapo- Bovem triturantem non infrenabis (I Cor. ix, 0).
stoli.ad Romanos.ad Corinthios duabus, ad Galatas,
ad Ephesios, ad Philippenses, ad Thessalonicenses
CAPUT XI. —
Ut ignorantia signorum tollatur, ne-
cessaria est linguarum cognitio, ac p^xsertim grx-
duabus,ad Colossenses, ad Timoiheum duabus, ad cx et hebrxse.
Titum,ad Philemonem, ad Hebraos Petri duabus ; ;
10. magnum reme-
Contra ignota signa propria
tribusJoannis ;una Juda3,et una Jacobi ;Actibus apo-
dium linguarum cognitio.Et latinae quidem lin-
est
stolorum libro uno,et Apocalypsi Joannis libro uno.
guae homines, quos nunc instruendos suscepimus,
• Sic Mss. At editi p<incipia. duabus aliis adScripturarum divinarum cognitionem
(a) an 393, can. 38 ; et Car-
Confer Hippon. concil. opushabent, hebrteascilicetetgrceca;utadexempla-
thag. an. 397, can. 47.
3,
(b) attiuet ad SapieDtiae librum.non esse ejus au-
Quod riapraecedentiarecurratur.si quam dubitationem at-
ctorern Jesurn riliumSirachdidicit postea Augustinus,uti tuleritlatinoruminterpretuminfinita varietas.Quan-
in lib. 1 Retrect., cap. 4,n. 2,adrnonet. Salornonis nomiue
laudat auctor, quisquis est, operis de Symbolo ad Cate-
quam et hebraea verba non interpretata saope inve-
chuinenos, lib. 2, c. 2 ; imo et Cyprianus in lib. de Mor- niamus in libris, sicut Amen.et Alleluia, et Racha,
talitate, Basilius iu lib. 5 cootra' Eunoruium, et passim
et Hosanna, et si qua sunt alia quorum partim :
Arnbrosius. At Augustiuus non hic tantuu>,sed etiam iu
admonitione ad Speculum de libro Sapientke, Salomoni propter sanctiorem auctoritatem,quamvis interpre-
tributum existituat, propter quamdam eloquii simililu
<>
tari poluissent, servata est antiquitas, sicut est
« diuem. Nain Salomouis non esse,mquit, nibil dubitant
« quique doctiores » additque, illius quisuam sit auctor
:
Arnen, et Alleluia ;
partim vero in aliam linguam
nouapparere. Hieronymuslibrum eumdem.cui jam olim non potuisse dicuntur, sicut alia duo quae
transferri
tituluserat,SapientiaSalomonis,^se!((iepjyra/jAo?j appet-
posuimus. Sunt enim quaedam verba certarumlin-
lat, et dicit Pbiloni Judceo ascriptum a veteribus, atque
ipsiusstilumgrfecameloquentiamredolere.Suutjam non-
nulli quivel in senteutias quidem ex Salomone.ex Philo- 1
Editi, inteltigentia. Mss. aliquot, intelligentise.
ne autem earum collectionem phrasimque graecam pro- s Editi Sicut cum dicimus bovem, intelligimus pecus.
:

diisse. Aliquot Msa. Sicut dicimus bovem, el pecus intelligi-

:

(c) Retract.lib. 2, c. 4, n. 2. mus. Alius Sicut dicimus bovem, cum inteUigimus pecus.

Patrol. XXXIV.
 i;i l)i: DOCTIUNA CIIHISTIANA, B. AUGUSTINI 44

guaruni, qus in usum

aHcrius linguee per Intep- penituealiena ost :sicut quidamcodieos l>abont,.lri,/(

pretationem transironon possint.Et hoc maxime in- padet eorumad eftundendum sanguinem; i£6< enim et
terjeotlonibus aooidit, quas verba motum animi si- acutum upud Grrecos.ct veloccm signilicat. Ule ergo
gnilicunt potius, quam sontenti.-o eoncept.e uliam ' vidit scntentiam, qui tranatulit, Velocet pedeseorum
particulam ;nam et h.oc duo talia esso perhibontur : tid e/l'u>idtiitltiiii sanguinem (Psal. xm, 3) ; illo autem
dicuntenim Rucha indignantis esse vocem.Hosanna aliusanoipiti signo in aliam partem raptuserravit.Et
lstantis.Si?d non propterhaic paucu.qu.-e notare at- taliaquidem non obscura, eed falsa sunt : qunrum
quo intcrrogaro facillimum est, sed propter diver- olia oonditio esl ; non enim intolligendos.sed omon-
sitates, ut dictum cst,interpretum,illarum lingua- dandos tules codices potius proecipiendum est. Ilinc

rum est cognitio nocossaria. Qui enim Scripturas cstetium illud,quoninm poa^osgravevitulusdicitur,
ex hebrxa lingua in graecam vorterunt, numerari (jtoij^e yyx-i quid.im non intellexerunt esse planlatio-
possunt latini autem intorpretes nullo modo. Ut
;
nes, et vitulamina intcrpretati sunt:qui error tam
enimcuique primis tidei temporibusin manus vcnit multos codices prrcoccupavit, ut vix inveniatur ali-

codex graecus.et nliquantulum facultutis sihi utriu- terscriptum ottaraensententia manifestissimu

; est,

squelingusehabere videbatur.aususest intorpretari. quia claresoit conseipientibus verbis :namque, Atlul-

terinx plantaliones non dabunt rudires altas (Sap. iv,
CAPUT XII. — Diversitns interpretationwn utilu.Ex
convcnientius dicitur quam, vitulamina, qu.-e pe-
errorinterpretum. 3),
verborum ambitjuitate ut acciail
dibus in lerra gradiuntur, et non h.vrent radicibus.
17. Quae quidcm res plus adjuvit intelligentiam,
Ilanc translationem in eo loco etiam caatera con-
quam impedivit.si modo legentes non sint negligen-
texta custodiunt.
tes.Nam nonnullas obscuriores sententias plurium
codicum saepe manifestavit inspectio, sicut illud
CAPUT XIII. — Interpretationis vitium unde emen-
dari possit.
Isai.-c prophet.-e unus interpres ait,£/ domestieos se-
19. Sed quoniam et quae sit ipsa sententia,quam
minis tui ne despexeris ; alius autem ait, Et earnem
pluresinterpretesprosuaquisquefa^ultateatqueju-
tuam ne despexeris{lsai. lviii, 7) uterque sibimet in- :

dicio conantur eloqui, non apparet.nisi in ea lingua

vicem attestatus est.Namque alterex altero exponi-
inspiciatur quam interpretantur ; et pleruraque a
tur.quiaetcuro posset accipi proprie,ut corpus suum
sensu auctoris devius aberrat interpres, si non sit
quisque ne despiceret, se putaret admonitum;et uut linguurum illarum, ex quibus in
doctissimus :

domestici seminis translate, Christiani possenl

latinamScriptura pervenit,petendacognitioest aut ;

intelligi.ex eodemverbisemine nobiscum spirituali-

habendae interprelationeseorum qui se verbis nimis
ter nati : nunc autem collato interpretum sensu.pro-
obstrinxerunt non quia snfficiunt sed ut ex eis ve-
;

babilior occurrit sententia proprie de consanguineis

ritas vel error detegatur aliorum ',qui non magis ver-
non despiciendis esse praceptura, quoniam domes-
ba quam sententias interpretando sequi maluerunt.
ticos seminis cum ad carnem retuleris.consanguinei
Nam non solum verba singula, sed etiam locutiones
potissimumoccurrunt ;unde essearbitrorilludApo-
saepe transferuntur, quae omnino in latinee linguae
stoli quod ait, Sii/uo modo acl gemulationem adducere
usum,si quis consuetudinem veterum qui latine lo-
potuero earnem meam, ut salvos faciamaliquos ex illis
cuti sunt, tenere voluerit,transire non possunt.Qua;
[Rom. xi, 14) ;idest,utaemulandoeosquicrediderant,
aliquando intellectui nihil adiraunt, sed offendunt
et ipsi crederent. Carnem enim suam dixit Jud.TOs,
tamen eos qui plus delectantur rebus,cum etiam in
propter consanguinitatem. Item illud ejusdem Isaiaj
earum signis sua quasdam servatur integritas. Nam
prophctae, Nisi crederitis non inlelligetis : alius inter-
solivcismus qui dioitur, nihil aliud est quam ruiu
pretatus est, Nisi credideritis, non permanebitis (Isai.
verba non ea lege sibi coaplantur,qua coaptaverunt
vii, 9): quis horum verba secutussit.nisi exempla-
:
qui priorcs nobis non sine auctoritate aliqua locuti
rialinguffl pr.-ecedentis legantur, incertum est, Sed
sunt. Utrum enim Inter homines, an, Inlor hoinini-
tamen ex utroquemagnum aliquid insinuatursoien-
bus dicatur, ad rerum non pertinct cognitorem.
ter legentibus. Diflicile est enim ita diversos a se
Item barbarismus quid aliud est, nisi verbum non
interpretes lieri ut non se aliqua vicinitate contin-
eis litteris vel sono enuntiatum, quo ab eis qui
gant. Ergo,quoniam intellcctusin speciesempiterna
latino ante nos locuti sunt, enuntiari solet '.'
Itrum
est,fides vero in rerum temporalium qaibusdam cu-
enim Ignoscere producta nn eorrepta tertia syllaba
nahulis quasi lacte alit parvulos nunc aulem por
dicntur,non multumourat qui pecoatissuii Deura ut
;

lidem ambulamus, non per speciem (11 Cor. v, 7) ;

ignoscnt petit, quolibet modo illud verbum sonaro
nisi autem per lidein umbulaverinius, ad speciem
potuerit. Quid est ergo integritaa tooutionia, nisi
pcrvenire non poterimus quaa nun translt, Bed per-
alienn i
oonauetudinis oonaervatio, loquentittU vm-
manet,per intelleotnm purgatum nobis ooh Brenti-
teruia auetoritato liiniutie.
bus veritati : proplerea ille ait, Nisi credideritis, non
20. Sed tuinen eo raagis inde offendunturhomlnM
permanebilis;i\\6\6roNisicredideritis,nonintetligetii.
quo inQrmiorei sunt ; et eo eunt inflrmioraa,<|uo do-
18. Etex amlnguii lingu.v prvivdc ntis plrrumquo
videri volunt, non rerum Boientia qua .editi-
non beno nota lententla esl.et
interpres fullitur, cui
' Editi : Ubertas vei error dirimmtur aKamm, l\<.|'i>
oain tignifloationem tranefert,qua aienau loriptorli lulwua bi undecim U*a moxqtM Bde, Mrttoi;
eoa u
vim !, delegatur: cui eonjeotura unloM favel Klon«-
ji

1
Mss. tro* eontemtm. idex Mi quo lecere est, ttetitetvtr.
> sn trea M**. Atii oum liiis, vert. 1 Sie Mus. plerique, At edlti, niti mtinmevntuetmi
'.."> LIBER SECUNDUS. 16

camur.sed signorum qua non inflari omnino difficile quejuvatinterpretumnumerositascollatiscodicibus

est, cumetipsarerumscientiasrepecervicemerigat, inspecta atque discussa; tantum absit falsitas nam :

nisidominicoreprimaturjugo.Quidenimobestintel- codicibusemendandispritnitusdebetinvigilaresolep
lectori.quod ita scriptum est Qux est terra in qua : tiaeorumqui Scripluras divinas nossedesiderant.ut
isti instdunt super eum,si bona est an nequam; et qu:e emendatis non emendati cedant,ex uno duntaxat in-
sunt civitates in quibus ipsi inhabitanl in ipsis (Num. terpretationis genere venientes.
Hii,20)?Quam loculioneni magis alienffi linguae esse
arbitror.quam sensum aliquem altiorcm.IUud eliam
CAPUT XV. — Commendatur Itala versio latina, et
grxca Septuaginta interpretum.
quod jam auferre non possumus de orc cantantium
popu\orum,Super ipsumuutem floriet sanctificatiomea 22. In ipsis autem interpretationibus, Italacaeteris

(Psal. cxxxi, 18), nihil profecto sententire detrahit :

praeferatur ; nam est verborum tenacior cum perspi-
cuitute sententiae.Et latinis quibuslibet emendandis,
auditor tamen peritior mallet hoc corrigi.ut non flo-

flon bit diceretur; ncc quidquam impedil cor-

riel, sed
graciadhibeantur.inquibusSeptugintainterpretura,
rectionem.nisi consuetudo cautantium.Ista ergo fa-
quod ad VetusTestamentum attinet.excellit auctori-
cile eliam contemni possunt,si quis ea cavere nolue-
tas (a) ;
qui jam per omnes peritiores Ecclesias tanta

rit.qure sano intellectui nihil dotrahunt.At vere illud prresentiasanctiSpiritusinterpretatiessedicuntur.ut

quod ait Apostolus, Quod stultum est Dei, sapientius

osunum tot hominum fuerit.Qui si.nt ferfur.multi-

esl hominibus; el quod injirmum esl Dei, fortiusest ho- quenonindignifideprredicant(fj),singulicellis etiam
singulis separati cum interpretati essent.nihilinali-
minibus (I Cor. 1, 25) : si quis in co graecam locutio-
nem servare voluisset, ut diceret, Quod stultum est cujus eorum codice inventum est quod non iisdem
Dei, sapientius est hominum;et quod infirmum est
verbis eodemqueverborum ordine invenireturincae-
teris; quis huic auctoritati conferrealiquid,nedum
Dei, lortius est hominum; iretquidem vigilantis le-
ctoris intentioin sententire veritatem,sed tamen ali- prreffirreaudeat?Siautemconluleruntutunaomnium
quis tardiorautnon intelligeret,aut etiam perverse conimuni tractatu judicioque vox fieret, nec sic qui-
intelligeret.Non enim tantum vitiosa locutio est in dem quemquam unum hominem qualibetperitia,ad
latina lingua talis, verum et in ambiguitatem cadit; emendandumtotseniornm doctorumque consensum
aspirare oportet aut decet. Quamobrem, etiamsi ali-
utquasihominuinstultumvelhominuuiiiiliraiumsa-
quid aliter in hebraeis exemplaribus invenitur quam
pientiusvelfortius videaturessequ.imDei.Quanquam
isti posuerunt, cedendum esse arbilror divinae dis-
et \\\ud, supientius est hominibus,aon caret ambiguo,
pcnsationi quae per eos factaest.ut libri quos gens Ju
etiamsi solcecismo caret.Utrum enim his hominibus
daia caeteris populis.ve! religionevel invidia prodere
ab eo quod Huic homini; an his hominibus ab oo
est,
quod est, Ab hoc homine, dictum sit, non ap|aret nolebat, credituris per Dominum Gentihus ministra
regis Ptolemaei potestate tanto anteproderentur.Ita-
nisi illuminationc sentcntire. Melius itaque dicitur,
quam quefieripotestutsicilliinterpretatisint.quemadmo-
Sapientius est quam homines, et fortius e3t
homines.
dum congruere Gentibus ille qui eos agebat, etqui
unumosomnibusfecerst, Spiritus sanctusjudicavit.
CAPUT XIV. — Ignoli verbi et ignotx loculionis unde Sed tamen,utsuperius dixi,horum quoque interpre-
eruenda eognitio. tum qui verbis tenacius inhreseruut, collatio non est
inutilisadexplanandamsrfipesententiam.Latiniergo,
21. De ambiguis autem signis post Ioquemur,nuno
ut dicere cceperam,codicesVeterisTestamenti,si ne-
de incognitis agimus,quorumdua3formresunt,quan-
tum ad verba pertinet.Narnque aut ignotum verbum cesse fuerit,gracorum auctoritate emendandi sunt,
facit hserere lectorem,aut ignota locutio.Qure eteorumpotissimumquicumSeptuagintaessent,ore
si ex
alienis linguis veniunt,autqua?renda sunt ab earum uno interpretati esse perhibentur.LibrosautemNovi
linguarum hominibus,aut ea;dem lingure,sietotium Testamenti,siquidinlatinisvarietatibustitubat,grae-

est et ingenium, ediscendae, aut plurium interpre-

ciscedere oportere non dubium est,etmaxime qui

tum consulenda collatio est.Si autem ipsius linguae apud Ecclesias doclioresetdiligentioresreperientur.
nostroealiquaverbalocutionesqueignoramus,legen-
CAPUT XW. — Uttranslata signa intelligantur juvat
diconsuetudine audiendiqueinnotescunt.Nullasane tum linguarum tum rerum.
notitia,
suntmagis mandanda memorire, quamillam verbo
23. In translatis vero signis si qua forte ignota
rum locutionumque genera qure ignoramus; ut cum
vel peritior occurrerit de quo qureri possint,veltalis (a) De Civit, Dei, lib. 18, c. 43.
(6) Inter eos Irenreuf,lib.3, c. 25; Clemens Alexandri-
lectioquaevelexprrecedentibusvelconsequentibusvei
uus.lib-1 Stromatum;Cyrillus Jerosolyniitauus,Cateche8i
utrisque ostendat quam vim habeat.quidvesignifieet 4; Ililarius, iu Psal.2, etc.;sed ante hos Juttinns martyr,

quod ignoramus,facile adjuvante memoria posaimu qui in oratione ad Gentes,cellularuui ln quibus i.xx in-
s terpretesPlolemaVijussuSeripturisvertendiisseorsioi va-
advertere et discere.Quanquam tantaest vis consue- caverunt, vestigia quaedam Alexandriae se conspexisse
tudinis etiam addiscendum.ut qui in Scripturis san- protitetur. Verumtamen Hieronymus in praefatione in
Pentateuclium Descire 6e ait,«quis primus auctor septua-
ctisquodammodonutritieducatiquesunt,niagisalias « ginta cellulas Alexandriae mendacio suo extruxerit,qui-
locutiones mirentur. easque minus lalinas putent, « bus divisi eadem scriptitarint:quippe cum Aristea Pto-
« lemaei uperaspistes, et niulto post tempore Josephua
quamillasquasinScripturisdidicerunt,nequeinlati"
« nihil tale retulerint, sed in una basilica congregatos
naelinguaeauctoribusreperiimtur.Plurimumhicquo- « contulisse scribant, non prophetasse. »
 47 DU DOCTHINA CHIUSTIANA, S. AUGUSTINI 48

cogunt hterere lectorem.partim linguaram notitia, penetranda,cumsitherbalirovisatque humilis.omni.

paxtim rerura.lnveBtigandaBunt.Aliquid enim ad si- no invenire non possunt quare sit dictum, Asperges
militudinemvalet,etproouldubioBeoretDmqulddam mehyssopo, et mundabor (l'sal, l. 9).

insinuatSiloapisolna^ubi faciem lavarejussuscstcui

25.Numerorumetiamimperitiamultafacit non in-
oculos Dominus luto de sputo facto inunxerat [Joan,
telligi,trauslateacmysticepositain Scripturis.Inge-
[X,7):quod|tamen nomcnlingua; incognitte,nisiEvan-
niumquippe,ut itadixerim,ingenuum non potestnon
golistaiiitorprctatusesset,tammagnusintellectusla-
moveriquid eibivelit quod et Moyses,et Elias.et ipse
terct.Sie etiam multa, quaiab auctoribus eorumdem
Dominusquadi'iif,'intadiebusjejunaverunt(Ba'Oi/.\MV,
Librorum interpretatanon 9unt,nominahebra:a,iion
18; III Heg. xix, 8; et Malih. lv, 2). Cujus actionis
est dubitandum babere non parvam vim atque adju.
liguratusquidam nodus,uisi hujus numeri cognitio-
torium ad solvenda snigmata Bcripturarum, si quis
ne et consideratione,non solvitur. Habet enim dena-
eapossit inlerpretari:quod nonnulli ejusdcm linguae
rium quater,tanquam cognitionem omnium rerura
periti viri,nonsaneparvum beneficium poslcris con-
intexlamtemporibus.Qualernarionamquenumeroet
tulerunt,quiseparatadeScriptui'iseademomniaverba
diurna et annua curricula peraguntur:diurna niatu-
intcrpretali sunt; et quid sit Adam, quid Eva, quid
tinis,nieridianis,vospertinis, nocturnisque liorarum
Abraham,quid Moyses; siveeliam locorum nomina,
spatiis; annua vernis, Kstivis, autuinnalibus.hicnia-
quid sit Jerusalem, vcl Sion, vcl Jcricho, vel Sina,
libusque mensibus.A temporum autem dolectatione
vel Libanus,vel Jordanis; vel qua?cumque alia in illa
dum temporibus vivimus, propter oeternitatem in
in
lingua nobis sunt incognitanomina:quibusaperliset
qua viverevolumus.abstinendumet jejunandumest:
interpretatis,mult;e in Scripturis tiguratc locutiones
quamvis temporum cursibus ipsa nobis insinuetur
manitestantur.
doctrina contemnendoruni temporum etappetendo-
24.Rerum autem ignorantia obscuras figura-facit
ruma;ternorum.PorroautemdenariusnumerusCrea.
tas locutiones,cum ignoramus vel animantium,vel
toris atque creatura: signiticat scientiam : nam trini-
lapidum, vel herbarum naturas, aliarumve rerum,
tas Creatoris esl,septenariusautem numerus creatu-
quee plerumquo in Scripturis similitudinis alicujus
ramindicat,proptervitam et corpus.Namin illa tria
gratiaponunlur.Nametdeserpente quod notum est^
sunt, unde etiam toto corde, tola anima, tota mente
totum corpus cum pro capite objicere ferientibus, diligendus est Deus (Id. xxu, 37); in corpore au-
quantum illustrat sensum illum.quo Dominus jubet tomquatuormanifestissima apparent,quibus cons-
astutos nos esse sicut serpentes [ttatth.x, 16); ut sci- tat.elementa. In hoc ergo denario dum temporaliter
licetprocapitenostro,quodcstChristus,corpuspotius
nobis insinuatur.id est,quaterducitur,casteetconti-
persequentibus otferamus,ne lides christiana tan- menter,atemporumdelectatione vivere.hoc est qua-
quam l
neceturinnobis,siparccntes corpori negemuB
dragiuta diebus jcjunare monemur.Hoc Lex, cujus
Deum! vel illud, quod per caverna; angustia coareta- persona est Moyse.hoc Prophetia.cujus persouam
in
tus,deposita veteri tunica vires novas acciperedicitur,
gerit Elias, hoc ipse Dominus monet; quia Unquam
quantum concinit ad imitandam ipsam serpentis as- testimonium habens ex Lege et Prophetis,medius in-
tutiam,exuenduniqueipsumveteremhominem,sicut ter lllos in monte,tribus discipulis videntibus atque
Apostolusdicit,utinduamurnovo(£/i/ics.iv,22,'-'l;Cc»-
stupentibus, claruit [Id. xvn, 2, 3), Deinde ita quae-
los. 111,9, 10);etexuenduiiiperaugustias,dicenteDomb
quomodo quinquagenarius de quadragenario
ritur
no, Intrate per anijustam portam^Matth. xn,l'J\Wtergo
numero existat,qui non medioeriterinnostrareligio
notitianaturajferpentisillustrat multassimilitiidincs
ne sacratusestpropterPenteoosten ..-lc/.n^etquomo-
quas dc hoc animante dare Scriptura consuevitjsic do tcr ductus propter tria lempora, ante Legem, sub
ignorantianonnullorumaiiiuialiuniqii.r nonminusper Lege, sub Gralia, vel propter nonien Patris, ct Filii,
similitudines commemorat,impedit pluriimiuiintel- etSpiritussancti.adjunetaeminentiusipsaTriuitate,
lectorem 8 .Siclapidum,sicherbarum,velqiueeunuiiie ad purgatissimsa Eoclesiae mysterium referatur, per-
tenentur radicibus. Nam etcarbunculi notitia, quod vcniatquead centum quinquaginta tres pisces.quos
lucetin tenebris.multailluminatetiamobscuralibro- retia postreaurreutionem Domini iudexterumpartein
rum, ubicumque propter similitudinem ponitur; et missa ceperunt [Joan. xxi, II}. lta multis aliisatque
ignorantiaberylli veladamantisolauditplerumquein- aliis numeroruni formis quadam similitudinum in
telligentia: tbrcs. Nec aliam ob causam fncile cst in- ponuntur^quapropternume-
sauctis Libris seoreta
telligerepacemperpetuamsigniQoariolecramusculo, rorum iinpcritiam legentibus elausu sunt.
quem rediena ad aroam oolumba pertulit [Gen. mi,
11), nisi lenem oontaotum non
quia novimus et olei 26.Non pauca etiam olaudit atque obtegil nonnul-
faoilealienohumoreeorrumpi.el arborem ipsasn fron. larum rorum musioarum ignorantia.Nametdepaal-
derc perennitcr. Multi autem propter ignorantlam terii et citharee differentia, quidam non mconeinne

byssopi.dum nesoiun! quam vim habeat.vel ad pur- aliquaa rerum figuras aperuit:et deoem ohordarum
gandum pulmonem,vel,ut dicitui.ad suxa radicibus rium Psal. scxxit, v n Psat, \ci, 4), qod. im-
,

porlune interdootos qunritur utrum liabcat aliquaiu

mueioa; legem, qus ad tantum nervorum nuiiieruiu
1
Bdlti iuUuut bic, capvt; qua voi alie«t «l> ii
oogat; Hii vero oon habet, ao ips magii sacrate
i L>
1)1.11 Mns.
• 1 ii vuigntid, tectorem,k\ i" Uu:, inttlltctortm. udua sil ipse nuraerui^velpropterdeoalogvai
 .

49 LIBER SECUNDUS. 30

Legis, de quo item numero si quaeratur, nonisi ad tiasegerunt.sed evanueruntin cogitationibus suis,
Creatorem creaturamque referendus est, vel propter etobscuratum est cor insipiens eorum dicentes :

superiusexpositumipsuiudenarium.Etillenumerus enim sc esse sapientes., sulti facti sunt, et immu-

aedilicationistempli,quicoiT>menioratni'inEvangelio, taverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudi-
quadraginta scilicet et sex annorum (.loan. n, 29), nem imaginis corruptibilis hominis.et volucrum,
nescio quid musicum sonat et relatus ad fabricam; et quadrupedum, et serpentium (P>om. i, 21 sqq.).
Dominici corporis.propterquam templi mentio facta
CAPUT XIX. — Doctnnarum genera duo rcperta apud
est, cogit nonnullos haereticos conliteri Filium Dei Ethnicos.
non falso, sed vero et humano corpore indutum et :

totum istum locum, nam est maxime

29. Sed ut
numerum quippe et musicam plerisque locis in san-
necessarius, diligentius explicemus duo sunt ge- ;

ctis Scripturis honorabiliter posita invenimus.

nera doctrinarum, quoe in gentilibus etiam mori-
CAPUT XVII. — Oriijo fabulx Musarum novcm. ribus exercentur. Unum earum rerum quas insti-
29. Non enim audiendi sunt errores gentilium su- tuerunt homines alterum earum quas animadver-
;

perstitionum, qui novem MusasJovis etMemoria; '

verterunt jam peractas aut divinitus institutas.Ilud
filias esse finxerunt. Refellit cos Varro, quo nescio quod ost secundum institutiones hominum, partim
utrum apud eos quisquam talium rerum doctior vel superstitiosum est, partim non est.

curiosior esse possit. Dicit enim civitatem nescio

CAPUT XX. — Scientise quas homines inslituerunt ali-
quam,non enim nomen reeolo.locasse apud tres arti- qux superslilionum plenx. Calenis diclum lepidum
ficesternasimulacraMusarum,quodin templo Apol-
30. Superstiosum est quidquid institutum est ab
linisdonum poneret,utquisquisartificum pulchriora
hominibus ad faciendaet colendaidolapertinens.vel
formasset, ab illo potissimum electa emeret.ltaque
ad colendam sicutiDeum creaturam partemveullam
contigisseutoperasuaquoque illi artificesaeque pul-
creaturae vcl ad consultationes et pacta quasdam
;

ohra explicarent,et placuisse civitati omnes novem,

significationum cum daemonibus placitaatque fcede-
atque omnes esse emptas.ut in Apollinis templo de-
rata, qualia aut molimina magicarum artium, quae
dicarentur;quibusposteadicitllesiodumpoetamim-
quidem commemorare potius quam docore assolent
posuisse vocabula.Nonergo Jupiter novemMusasge-
poetae. Ex quo genere sunt.sed quasi lieentiore vani-
nuit, sed tres fabri ternas creaverunt. Tres autem
tatc aruspicum et augurum libri.Ad hoe genus per-
non propterea illa civitas locavcrat, quia in sommis
tinentomnesetiamligaturae atqueremedia.rjuae me-
eas viderat,aul tot se cujusquam illorum oculis de-
dicorum quoque disciplina condemnat,sive in prae-
monstraverant sed quia facile erat animadvertere
;

cantationibus, sive in quibusdam notis quas cha-

omnem sonum, qu.T materies cantilcnarum est.tri-
racteres vocant, sive in quibusque rebus suspen-
formem esse natura. Aut enim voce editur, sicuti
dendis atque illigandis, vel etiam aptandis ' quo-
eorum est qui faucibus sine organo canunt aut ;

modo, non ad temperationem corporum, sed ad

flatu, sicut tubarum et tibiarum ; aut pulsu, sicut
quasdam signilicationes aut occultus,aut etiam ma-
incithariset tympanis,et quibuslibet aliis quas per-
nifestas quae mitiore nomine physica vocant, ut
cutiendo canorasunt. ;

quasi non superstilione implicare, sed natura pro-

CAPUT XVIII. — Pro/ani si quid bcne dixcrunt,non desse videantur : sicut sunt inaures in summoau-
aspcrnandum. rium singularum, aul de stuthionum ossibus an-
quod Varro retulit, sive
28. Sed sive ita se habeat sulae in digitis, aut cum tibi dicitur singultienti.ut
non nof tamen propter superstitionem pro-
ita; dextera manu sinistrum pollicem teneas.
fanorumdebemusmusieam fugere,si quidinde utile 3I.His adjunguntur millia inanissimarum obser-
ad intelligendas sanctas Scripturas rapere potueri- vationum, si membrum aliquoh salierit, si junctim
mus ; nec ad illorum thealricas nugas cnnverti.si ambulantibus amicis lapsis, aut canis, aut puer
aliquid de citharis et de organis, quod ad spiritalia medius intervenerit atque illud quodlapidem cal-
:

capienda valeat.dispistemus. Neque enim et litleras cant,tanquam diremptorem amicitia?, minus mo-
discere non debuimus, quia earum repertorem J di- lestum est, quam qucd innocentem puerum cola-
cunt esse Mercurium aut quia justitiae virtutique
; pho percutiunt, si pariter ambulantibus intercur-
templa dedicarunt,et qua: cordegestanda sunt inla- rit. Sed bellurn est quod aliquando pueri vindican-

pidibus adorare maluerunt, propterea nobis justitia tur a canibus nam plerumque tam superstitiosi
:

virtusquefugienda est imo vero quisquisbonus ve-

: sunt quidam, ut etiam canem qui medius interve-
rusquechristianusest,Domiiiisuiesseintelligat,ubi- nerit, lerire audeant, non impune namque a vano ;

cumqueinveneritveritatem]quamconfitens 3 etagno- remedio cito ille interdum percussorem suum ad

scens,etiam in Litteris sacris superstitiosafigmenta verum medicum mittit. Ilinc sunt etiam illa, limen
repudiet;doleatquehominesatquecaveat,qui cogno- calcare cum ante doinum suam transit ; redire ad
scentes Deum,non ut Deum glorificaverunt.aut gra- lectum, si quis dum se calceat sternutaverit ; redi-
re domum, si procedens offenderit ; cum ves-
1
Mss. duo e Vaticanis, Minervx, Alii, omues codices, tis a soricibus roditur, plus tremere suspicio
Memorix. Sic vero etiani in lib. 2de Ordine, cap. 14,u.41.
8 Mss. prope onines, earum Deum
dia,nt. 1 Codices editi et i\ss. , sal/andis quodammodo excepto :

8 Mss.plusquam vigenti,con/emis: consentit

editioAm. uno Remigiano, cujus auotoritate restituimus, optandis.
M DE nOCTMNA CIIRISTIANA, S. AUGUSTINI 52

no '
mali.quam prtesons damnum dolore.Un-
futuri estsiderum,quomodo se hnbobunt cum ille nascere-
de illud eleganter dietuo ostCatonis, quicum esset tur.de quo isti miseri a miserioribus consuluntur.
consultus a quodum, qui sibi a soricibus erosns ca- Fiori autem potest, ut aliqui gemini tam soquacitor

ligas diceret rospondit nou esse illud monstrum,

;
fundantur cx utero.ut intervallumtemporis intereos
seil vere monstrum habcndum fuisse, si sorices a nulluin possit apprehcndi.et constellationum nume-
caligis rodorentur. risannotari.Undenccesseestnonnullosgcminoseas-
CAPUT XXI. — Superstitio malhematicorum. denihabereconstellationes,cumpariarcrum,veli|iKis
32. Noque
ab hoc genere perniciosa? supersti-
illi agunt vel quas patiuntur, eventanon habeant, sed
tionis sogregundi sunt quigenothliaci.propter nata- plerumque ita disparia,ut aliusfelicissimus.aliusin-
lium dierum consiilerntioncs,nnnc autem vulgoma- felieissimus vivat : sicut Esau et Jacob geminos ac-
themntiei vocnntur.Namet ipsi quamvisvoram stol- ccpimus natos.ita ut Jncob,qui posterior naaoebatu r,

laruin positionem.cum quisquo nascitur.consecten- nianuplantiimprKcedentisfrutristenensinveniretur

ur, et aliquando etiam pervestigent; tamen quod in- n. xxv, 25). Horum eerte dics utquc hora nasccn-
(<;.

de conantur actionum even-

vel aetiones nostras vel tium uliter notari non posset, nisi ut umborum con-
ta praedicere, nimis errant, et vendunt imperitis ho- stellatiocssetunnjquantumautemintersitinteram-
minibus miserabilem servitutem.Nam quisque liber borummores,factu,luboresatquesuccessus,Scriptu-
ad hujusmodi mathematicum cum ingressus fuerit, tura testis est,jamore omnium gcntium pervagata '.
dat, pecuniam ut servus inde exeat autMarlis, aut 34.Neque enirr ad rempertinet.quoddicuntipsum
Veneris.vel potius omnium siderum qnibus ;
illi qui momentum niiniinum atque angustissimumtempo-
primi erraverunt, erroremque posteris propinavc- ris,quodgeminorumpartumdisterminut,mullumva-
runt,vel bestiarum propter similitudinem.vel homi- lere in rerum naturu utque coelestium corporum ra-

num ad ipsos homines honorandos imposuerunt vo- pidissima velocitate. Etsi enim concedam ut pluri-
cabula.Non enimmirandumest.cum etiam propiori- mum valeat, tamen in constellationibus a mathena-
bus recentioribusque temporibus,sidus quod appel- tico inveniri non potest.quibusinspectisse fata dice-

lamus Luciferum, honori et nomini Csesaris Romani re protitetur.Quod ergo in constellntionihus non in-

dicare conati sunt (n). Et fortasse factum esset atque venit,quas necesse est unas inspiciat, sive de Jacob,
issetin vetustatem,nisiavia ejus Venus praeoccupas- sive de ejus frntre consulatur;quid ei prodest si dis-
set hoc nominis praedium; neque jure ullo ad hrere- tat in C03I0 quod temere securus infamat.et non dis-

des trajiceret, quod nunquam viva possederut uut tat 3

in tabula quam frustra sollicitus intuetur?Quare
possidendum petiverat.Nam ubi vacabatlocus,neque ista? quoque opiniones quibusdam rerum signis hu-
alicujuspriorum mortuorum honore tenebatur, fac- mana praisumptione institutis, ad eaderu illa quasi
tum est quod in rebus talibus fieri.Pro quintili enim quoedam cum dsmonibus pacta et conveuta refe-
et sextili mensibus, Julmm|atque Augustum voca- rend« sunt.
mus.de honoribus Dominum JuliiCcesaris etAugusti CAPCT XXlll. — Cur repudianda genethliacorum
Caesaris nuncupatos; ut facile qui voluerit intelli- scientia.

gatetiam illa sidera prius sine hisnominibus ccelo 35. Hinc enim fit quodam judicio di-
ut occulto

vagata esse mortuis autem illis quorum honorare

:
vino, cupidi malorum rerum homines tradantur il-
memoriam vel coacti sunt homines regia potestute, ludendi et decipiendi pro meritis voluntatum sua-
vel placuit humana vanitate, nomina eorum impo- rum, illudentibus eos atque decipientibus pr«va-
nentes sideribus, eos ipgos sibi mortuos in ccelum ricatoribus angelis, quibus ista mundi pars inlima,
levare videbantur. Sed quodlibet vocentur ab homi- secundum pulcherrimum ordinem rlrum, divinffi
nibus, sunt tamen sidera, quse Lieus instituit et or- providenti;e lege subjecta est. Quibus illusionibus
dinavit ut voluit et est certus motus illorum, quo
;
et deceptionibus evenit, ut istis superstiti

tempora distinguuntur atque variantur. Quem mo- perniciosis divinationum generibus multa prsteri-
tum notare, cum quisque nascitur, quo modo se ta et futura dicantur, nec aliter asoidant, quam di-

habeat,facile est,per corum inventas conscriptnsque cuntur; multaque observantibus secundam ODMr-
regulas, quos sancta Scriptura condemnat, dicens: vationes suas eveniant.quibus implieati ooriosiorea
Si enim tantum potuentnt seire, ut possent sestimare fiant, et sese magis magisque inserant multiplici-

sseculum, quomodo ejus Dominum non facilius inre- bus laquets perniciosissimi erroris. Hocgenus for-
nerunt (Sap. xiu, 9] '.' nicutionis aninrue snlubriter divina Soriptura DOO

CAPUT XXII. — Observatio siderum ad coynvscen-

tacuit ; uequo ab ea sic deterruit animam, ut pro-

ilam vitx seriem vana. pteroa talia negaret esse sectamln quia t':ilsa dicun-
33. fted ex oa notnliono velle nascenlium mores, tur a professoribis eorum.sed etiam n dixtrhmt vo-

aetus, eventa praedieere, magnus error et magna de- his, inquit, etita evenerit, ne eredatis eis {Deut. xm,
mentia est.Kl apud BOB quidom qui taliudediscenda i-3).NonenimquiaimagoSamuelis mortuiSauii regi

didioerunt, Bine ulla debitatione refellitur hac su- 1 Mhs trei fifviilt/tita.

perstitio. Constollationes cnim quas vooant.notatio

• In excuiia baotenua, si dicat in <ah>.... et im (tiett
in tabula. Soii lucuuctauter ex Mit. reponeudum utiv-
que loco ilistnt : quandoquidem id ooofutatur, quod
1
feic Mss. mellorie noto.At ediii, ttmere sutpieionem M.iihriiiain -i gnrriuot, moiueatum »el mioimum quo
(a)Bic Virg. Eol. 9 :

$ ooram partui diitermiuatur, lu t.tuta caeieaUum

Ecce Dtonsl prooeull Caearii utram, cordormii velocitate valere piurUauB.
 3:t LIBER SECUNDUS. 34

verapraenuntiavit (I Reg. xxvui, 14-20; Eccli. xlvi, gratia.una figura decussatim notatur,
litterae .Yquae

23),propterea taliasacrilegia,quibus imago illaproe- aliud apud Graecos,aliud apud Latinos valet.non na-
sentataest,nimu9 exsecranda sunt: aut quia in Acti- turascd placitoetconsensionesignificandi;elideoqui
bus Apostolorum ventriloqua femina vernm testi-1
utramque linguam novit, si homini Gwco velit ali-
monium perhibuit Apostolis Domini.idcirco Paulus quid signilicare scribendo,non in ea significatione

aposloluspepercitilli spiritui.ac nonpotiusleminam ponit hanc litteram,in qua eam ponit cum homini
illius daemonii correptione atque exclusione mun- scribit Latino.et Beta unoeodomquesono.apud Grae-

davit(Art. xvi, 16-18). coBlitterae,apudLatinosolerisnojnenest;etcumdico,

30. Omnes igitur artes hujusmodi vel nugatoriae Lege.in his duabus syllabi3,aliud Gra»cus,aliud La-
vel noxiae 8uperstitionis,ex quadam pestifern socie- tinus inlelligit:sicut ergo hae omnes significaliones
tate hominum etdaemonum, quasi pacla quaedam in- pro suaeeujusquesocietatisconsensioneanimos mo-
fidelis et dolosa? amicitia; coii8tiluta,penitussunt re- vent, et quia diversa consensio est,diverse movent,
pudianda fugienda christiano: Non uuod idolum
et ncc idcoconsenserunt ineashomines,quia jamvale-
sit aliqui4,a.\t Apostolus.sed 7111« qux immotant ,dx- bantad significalionem.sed idco valent,quiaconsen-
moniii immolant, et non Deo ; nolo autem vos socios serunt in eas:sic etiamilla signa.quibus perniciosa
iaemoniorum fieri[l Cor.x, 19, 20). Quod autem de dsemonum societas comparatur,procujusqueobser-
idolis, et de immolationibus.qusehonori eorum ex- vationibusvalent. Quod manifestissime ostendit ri-
hibentur, dixit Apostolus, hocdeomnibusimagina- tus augurum, qui et antequam observent, et postea-

riis signis sentiendum est, quaj vel ad cultum ido- quam observata signa tenuerint.id agunt ne videant
lorum.vel ad creaturam [ejusque partes tanquam volatus.autaudiant vocesavium;quia nullaistasigna
Deumcolendas trahunt,velad remediorum aliarum- sunt, nisi consensus observantis accedat.
que observationem curam pertinent; quae nonsunt CAPU T XXV. — ln instiiutis humanis non supersti-
divinitus ad dilectionemDeiet proxiniitanquampu- liosis quxdam superflua, quwdam commoda el ne-

rerum
blice constituta.sed per privatas appetitiones cessuria.

temporaliumcordadissipantmiserorum.Inomnibus 38. Quibus amputatis atque eradicatis ab animo

ergo istis doctrinis societas dsmonum formidandu christiano,deinceps videndae sunt institutiones ho-
atque vitanda est.qui nihil cum principi suo diabolo minum non superstitiosae, id est,nou cum daemoni-
nisi reditum nostrum claudere atque obserarc co- bus,sed cum ipsishominibus institutae.Namque om-
nantur.Sicut autem de stellis,qua condidit et ordi- nia quae ideo valent inter homines.quia placuit inter
navit Deus,humanae etdecepteriae conjecturae abho- eos ut valeant,instituta hominum sunt:quorum par-
minibus institutae sunt;sic etiam dequibusque nas~ tini superflua luxuriosaque instituta sunt.partim
centibus vel quoquo inodo divinajprovidentise admi- commodaet necessaria.Illa enim signaquaesaltando
nistratione existentibus rebus.multi multa humanis faciunt histriones,si natura.non instituto etconsen-
euspicionibus,quasi regulariter conjectata -,litteris sionehominum valerent;non primistemporibus.sal-
mandaverunt.si forte insolite acciderint.tanquam si tante pantomitro («), praeco pronuntiaret populis
mula pariat,aut fulmine aliquid percutiatur. Carthaginisquidsaltatorvelletintelligi. Quodadhuc
multi meminerunt senes,quorum relatu haec sole-
CAPUT XXIV. — Socielas paclum cum deemoni-
et
mus audire. Quod ideo credendum est.quia nunc
bus in superstitioso rerum usu.
quoquesi quistheatrum talium nugarum imperitus
37. Quae omnia tantum valent,quantum praesum- intraverit, nisi ei dicaturab altero quid illi motus
ptione animorum quasi communi quadam lingua significent, frustra totus intentus est.Appetunt ta-
cum daemonibus fcederata sunt. Quae tamen plena men omnes quamdam similitudinem in significan-
sunt omnia pestiferae curiositatis,cruciantis sollici- do,ut ipsa signa, in quantum possunt.rebus quae si-

tudinis, mortiferas servitutis. Non enim quia vale- gnilicantursimilia sint.Sed quia multis modis simi-
bant,animadversa suntjsed animadvertendo atque le aliquid alicui potest esse,non constanttaliasigna
signando 3 factum est ut valerent.Etideodiversis di- inter homines, nisi consensus accedat.
verse proveniunt secu ndum cogitationes et praesump- 39. In picturisvero etstatuis,caeterisquehujusmo-
tionessuas.Illienimspiritusquideciderevolunt,talia di simulatis operibus, maxime peritorum artificum,
procurant cuique,qualibus cuni irretitumper suspi- nemo errat cum similia viderit,ut agnoscat quibus
ciones et consensiones ejus vident.Sicut enim,verbi sint rebus similia. Ethoctotum genus inter super-
flua hominum iustituta numerandum est,nisi cum
1
Mss. tres, ventitoqua, Verius a\ii,ventriloqua. Graece, interest quid eorum,qua de causa,etubi,et quando,
eggostrimutho$,uli Pythonissa mulier, 1 Reg.ixvu,7. vo-
catnr apud LXX Interpretes.qui hane vocem passim ad- et cujus auctoritate fiat.Millia denique fictarum la-
hibent;oamque Basilius in Isai. vm, 19,interpretatur ad bularum falsitatum.quarum mendaciis homines
et
haecce verba, ziHesateengastrimuthou, « Hoc est,ait,qui in
« Pythone futura prajdicunt, per ventrem obsessi,ipso
delectantur.humana instituta sunt. Et nulla magis
« spiritu loquente, qui et de terra toquuntur inauia qtiae- hominumpropria.quae a seipsishabent,existimanda
» dam effutientes. » Annotaverat hic Erasmus ad uram
libri,fuisse suo etiam tempore apud italos divinatorum
sunt,quam quteque falsa atque mendacia.Commoda
genus.qui sic dicti sunt.quod ore non edentes sonum.per vero et necessaria hominum cum hominibus insti-
ventrem loquivisi sunt.
(0) Panlominos, qui quoslibet gestus moresque eipri-
s Editi, conjecta litttris, At Mss., conjectata.

' Mss. quinque, servando. mebat.

S3 DE DOCTRINA CIIIIISTIANA, S. AUGUSTINI 56

tuta sunt.qumoumquo in habitu et cultu eorporis ad Evangelio.liquidius certiusquc colligitnr.Tunc enim

86XU3 vel honoros discernondos dilTerentia placuit; videbitumon Iruslra cssodictum.quod quadraginta
et imnumcrahiliagonora significationum sine qui- sexannis templum eedifloatum 8it,utcumrefcrri iste
bus humana societas, aut non omnino.aut minus numerus ad BBtatem Domini non potueril.ad seere-
commode geritur;queeque in ponderibus atque men- tiorem instructioncm humani corporis releratur.quo
suris,et nummorum impressionibus vel .-estimatio- indui propter nos non dodignatus cst unicus Dei Fi-
nibus,sua cuique civitati ct populo sunt propria ;
lius.per quem facta sunt omnia.
et caitera hujusmodi.quaa nisi hominum instituta 43.De utilitate autem hibtoriae,ut omittam Groe-
essent.non per divorsos populos varia essent, nec cos.quantam nostor Ambrosius quaestionem solvit,
in ipsis singulis populis pro arbitrio suorum prin- calumniantibus Platonis lectoribus et dilectoribus;
cipum mutarentur. qui dicereausisuntomnesDomininostriJesuChristi
40. Sod haac tota pars humanorum institutorum. sententias,quasmirarietpraedicarecoguntur,doPla-
qua? ad usum vits necessarium proficiunt, nequa- tonis libris eumdidicisse.quoniamlongeante huma-
quam est fugienda christiano imo etiam quantum
: Dum adventum Domini Platonem fuisse.negari non
satis est,intuenda,memoriaque relinenda. potestlNonno memoratus episcopus, consideratahi-
storia gentium,cum reperisset Platonem Jeremiae
CAPUT XXVI. — Qux hominum instituta fugienda,et temporibus profectum fuisse in .<£gyptum, ubi pro-
qux amplectenda sint.
pheta ille tunc erat(<i),probabiliusesse ostenditquod
Adumbrataenimqusedametnaturalibusutcumque
Plato potiusnostris Litteris per Jereniam fuerit im-
similiahominum instituta sunt. Quorumea quoe ad
butus.ut illa possei docere vel scribere quae jure lau-
societatem.ut dictum est,daamonum pertinent.peni-
dantur?Ante Litterasenim gentisHebraeorum.in qua
tus repudianda sunt ctdetestanda:ea vero quod ho-
unius Dei cultusemicuit, ex qua secundum carnem
mines cum hominibus habent,assumenda,in quan-
venit Dominus noster.nec ipse quidem Pythagoras
tum non sunt luxuriosaatque superflua:et maxime Platonem theologiam didicisse
fuit,a cujus posteris
litterarum figurae,sinequibus legere non possumus,
istiasserunt. Ita consideratis temporibus fit multo
linguarumque varietasquantumsatisest,dequa su-
credibilius istos potiusde Litteris nostris habuisse
perius disputavimus.Ex eo genere sunt etiam notae,
quascumque bona et veradixerunt.quamde Platonis
quas qui didicerunt proprie jam notarii appellan-
Dominum Jesum Christum.quod dementissimum
tur.Utilia sunt ista,nec dicuntur illicite.nec supers-
est credere.
titione implicant nec luxuenervant,si tantum jccu-
4 l.NarrationeautemhistoricacumpraHeritaetiam
pent,ut majoribus rebus,ad quas adipiscendas ser-
hominum instiluta narrantur,non inter humana in-
vire debent.non sint impedimento.
stituta ipsa historia numeranda est ;
quiajam quae
CAPUT XXVII. — Scientiarinn quas homines noti in- transierunt,nec infeeta fieri possunt.in ordine tem-
stituerunt,aliqux jucant ad inteUigentiam Scriplu- porum habenda sunt,quorum est conditor et admi-
rarum.
nistrator Deus.Aliudestenimfactanarrare.aliud do-
41. Jamvero illa quoe non instituendo, sed aut cere faoienda. Historia facta narrat fideliter atque uti-
transactatemporibus,aut divinitusinstituta.investi- liler;libri autem aruspicum.et quaeque similes litte-
gando homines prodiderunt, ubicumque discantur, rae.facienda vel observanda intendunt docere.moni-
non sunt hominum instituta existimanda. Quorum toris audaoia.non indicis ' fide.
alia sunt ad sensum corporis.alia vero ad rationem
animi pertinentia.Sed illa quae sensu corporis attin-
CAPUT XWX.—AdScripturarumintelligentiam qua-
tenus conducat animaliumju-rbarum, etc.,p>\v$er-
guntur.vel narrata credimus.vel demonslrata sen- timquc sidcrum cognitio.
timus,vel cxperta conjicimus.
45.Est etiamnarratio demonstrationi similis,qua
CAPUtXXVHI. — Uistoria quatenus juvct. non proesterita.sed praesentia indicantur ignaris. In

42,Quidquid igiturdeordinetempornm transacto- quogenereauntquecumquede looorumeitu.naturla

rumindicatea quce appellatur historia, plurimum que animalium,rignorum,herbarum, lapidum.alio-
nos adjuvat ad sanctos Libros intelligendos.etiamsi rumve corporum scripta sunt.Do quo genei-o Bup«-
praetor Ecclesium puerili eruditione dicatur.Nam et riusegimus.eamquecognitionemvalereadeanigmata
porOlympiadas.et perConsulum nomina multasoe- Scripturarura solvendadocuimus:non ut proquibus-
pe quajrcntur a nobis:et ignorantia consulatus.quo damaignisadbibeantur^tanquam adremediavelma-
natus estDomious.etquo passusest.nonnullos coe- ohiaamenta euperatitionia aliouJua;uamet illlud ge-
git errare.ut putarentquadragintasex annorumoeta- nus jam distinctum ab hoc lioito etlibero separuvi-
te passum csse Dominum.quia per tot annos eadifl- mua.AliudeBtenimdioere, Tritam istam herbam si
catum templum esse dictum ost a Judsi8,quod ima- biberia.venter nondolebit;et aliud est dieera, lstam
giiicin Dominici corporil habeat.Et annorum qui- hcrbam collo si suapenderis, venter non doltbit. It>i
dem feretriginta baptiuturn sise retinemus auoto- enim probaturcontemperatio sulubria.bio eigni8oa-
ritate evangelioa [Luc.iu,23)',b6A poatea quot annos tioeuperstitiosadamnatur.Quanquamubi pi.ceunta-
ln hao vita egerit, quanquam lextu ipso aotionum
i i Miti.yni/ici faiet legendum oun meltorli aol
ojus aniinuilvciii poaBit;tamen ne uliundecaligo du- indicit.
bitationia oriatur, di bletoria gentium collata cum (a) ii Hetract. otp, t, n. -•
 57 LIBER SECUNDUS. 58

tiones.et invocationes,et eharacteres non sunt, ple- ad rationem animi pertinent, ubi disciplina regnat
rumque dubium est utrum res quae alligatur, aut disputalionis etnumeri.Sed disputationisdisciplina t

quoquomodoadjungitursanandocorpori,ut naturae w" adomniageneraquaestionum.quaein Litteris sanctis {

valeat, quod libere adhibendum est, an signiflcativa sunt penetranda et dissolvenda, plurimum valet
quadam obligalione proveniat, quod tanto pruden- tantum ibicavendaestlibidorixandi.etpuerilisquas-
tius oportet cavere christianum, quanto eflicacius dam ostentatio decipiendi adversarium.Sunt enim
prodesse viilebitur. Sed ubi late qua causa quid va- multa quaeappellantursophismata.falsse conclusio-
leat, quo animo quisque utatur interest, duntaxat nes rationum, et pleiumque ita veras imitantes,ut
in sanandis vel temperandiscorporibus, sivein me- non solum tardos.sed ingeniosos etiam minus dili-
dicina.sive in agricultura. genter attentos decipiant. Proposuit enim quidam,
46.Siderum autem cognoscendorum non narratio dicensei cum quoloquebatur: Quodergosum,tunon
sed demonstratioest, quorum perpauca Scriptura es.At ille consensit verum enim erat ex parte,vel
:

commemorat. Sicut autem plurimis notus est lunae eo ipso quod isle insidiosus,ille simplexerat.Tunc is-
cursus,qui etiam ad passionem Domini anniversarie te addidit Ego antem homo sum.lloc quoquecum
:

celebrandam solemniter adhibetur;sic paucissimis ab illo accepisset,conclusit dicens: Tu igiturnon es

caeterorumquoquesiderum velortus.vel occasus,vel homo («). Quod genus captiosarum conclusionum
aliaquaalibetmomentasineullo sunt errore notissi- Scriptura,quantumexistimo, detestaturilloloco,ubi
ma.Quae pcrseipsam cognitio,quanquam supertitio- dictum est Qui sophistire loquitur,odibitis est [Eccli.
:

nenon alliget.non multum tamen ac prope nihil adju- xxxvn, 22LQuanquam etiam sermo non captiosus,
vattractationemdivinarumScripturarum.et. infruc- sed tamen abundantiusquam gravitatem decet,ver-
tuosa intentione plus impedit; et quiafamiliarisest borum ornamenta consectans, sophisticus dicitur.
perniciosissimoerrorifatuafataeantantium.commo- 49. Sunt etiam ver* connexiones ratiocinationis
dius honestiusque contemnitur.Habetautem praster falsas hahentes sententius.qu-e consequuntur erro-
demonstrationem praesentium, etiam praeteritorum rem illius cum quo agitur quae tamen ad hocin- :

narrationi simile aliquid,quod a praesenti positio- feruntur a bono et docto homine, ut in iis erubes-
ne, motuque siderum, et in praeterita eorum vesti- censillecujuserroremconsequuntur.eumdem relin§
gia regulariter licet recurrere. Habet etiam futuro- quat errorem; quia si in eodem manere voluerit.ne-
rum regulares conjecturas,'non suspiciosas et omi- cesse cst etiam illa quae damnat, tenere cogatur.
nosas,sedratas et certaa; non ut ex eis aliquid tra- Non enim vera inferebat Apostolus, cum diceret,
here in nostra facta'et eventa tentemus.qualia ge- Neque Christus resurrexit ; et illa alia,/»a»is cstprse-

nethliacorumdeliramentasunt,sed quantum adipsa dicalto nostra,inanis est et ftdcsvcstra (I Cor.xv,14);

pertinet sidera.Xam sicut is qui computat lunam et deinceps alia quae omnino falsa sunt, quia et
cum hodie inspexeritquota sit,et ante quotlibet an- Cbristus resurrexit, et non erat inanis praedicatio
nos quota annos quota fu-
fuerit, et post quotlibel eorum qui hoc annuntiabant, nec fides eorum qui
tura sit potest dicere sic de unoquoque siderum,
; hoc crediderunt : sed ista falsa verissime connecte-
qui ea perite computant,respondere consueverunt. banturilli sentcntiaequa dicebatur non esse resur-
De qua tota cognitione.quantum ad usum ejus at- rectionem mortuorum. Istis autem falsis repudia-
tinet, quid mihi videretur aperui. tis, quoniam vera erant si mortui non resurgunt,

CAPUT XXX. — Quid eodem conferant aries tne- consequens erit resurreclio mortuorum. Cum ergo
chanicx. sint verae connexiones, non solum verarum, sed
r\ 4fi.Artiumetiamcaeterarum,quibus aliquid fabri- etiam falsarum sententiarum, facile est veritatem.
catur.velquodremaneatpostoperationemartificisab connexionumetiam in scholis illis discere.quae prae-
illos effectum, sieut domus, etscamnum, etvasali- ter Ecclesiam sunt, Sententiarum autem veritasin
quod,atque aliahujuscemodi ;vel quae ministerium sanctis Libris ecclesiastieis investiganda est.
quoddam exhibent operanti Deo, sicut medicina, et CAPUT XXXII. —
Veritas connexionum non ab ho-
agricultura,etgubernatio;velquarumomnis effeclus minibus instituta est, sed tantutn observata.
est actio.sicut saltationum etcursionumet luctami- 50.1psa',tamen veritas connexionum noninstituta,
num harum
: ergo cunctarum artium de praeteritis sed animadversaest abhominibus etnotata,ut eam
experimenta faciunt etiam futura conjici; nam nullus rerum
possint vel discere vel doeere : nam est in
earum artifex membra mcvet in operando,nisi praete- ratione perpetua et divinitus instituta. Sicut enim
ritorum memoriam cum futurorum exspectatione quinarrat ordinem temporum.non eumipse compo-
contexat.Harumautcm cognitio tenuiter in ipsa hu- l nit; et locorumsitus,aut naturasanimalium velstir-
mana vitacursimque usurpundaest.nonad operan- pium vel lapidum qui ostendit, non res ostendit
dum,nisi forte officium aliquodcogat, dequo nunc ab hominibus institutas et illa qui demonstrat si- ;

non agimus sed ad judicandum,ne omnino nescia-

; dera eoruraque motus, non a se vel ab homineali-
mus quid Scriptura velit insinuare, cum de his ar- quo rem institutam demonstrat:sic etiam qui dicit,
tibus aliquas figuratas locutiones inserit. Cura falsumestquod consequitur,necesseest ut fal-
CAPUT XXXI, —
Qidd juvet dialeclica.Sophismala. sum sit quod prascedit verissime dicit,neque ipse ;

48. Restant ea qua; non ad corporis sensus, sed

(a\ Hoc syllogismo quidam adorsus; Diogenem, ipse
Bad. Aru. Er. et Mss. sex, in noslra fata. facta a Diogene convereione captus diridebatur.
 .

5!) DE DOCTRINA CHRISTIANA, S. AUGUSTINI 60

facit ut itasit, sod tantum ita esso demonstrat. Ex randaost: sed veris oertisquesontentiis.cum incerta)
has regula illud est quod de apostolo Paulo com- vera connexione junguntur.etiam ipsu) certaj fiant
memoravimus : prsoedit enimnon esscrcsurrectio- necesse ost.Quidam autem sic se jactant.cum veri-
nem mortuorum.quoddieebantilli qnorumerrorem tatem connexionum didicerunt.quasi sententiarum
destruere volebal Apostolus.Porroillam sententiam ipsa sit veritas.Et rursus : quidam plerumque reti-

pracedentem,qua dicebantnonoBseresurrectionem nentes vtrum seDtentiam,male sccontemnunt.quia

mortuorum.necessario Bequitur,/V*9««Cfcrisftu re*t( leges conclusionis ignorant; cum melior sit qui no-
re.rtf:hoo autom quod sequitur.fulsum est;Christus vit osse resurrectionem mortuorum,quam illequi
enim resurrexit raleum aai ergoet quod pra?cedit;
:
novit consequensesse.ut si resurreetio mortuorum
prascedit autem, noo essc resurrcctionem mortuo- non est, aeque Christus resurrexerit.
ruin : est igitur ivsurrectio mortuorum.Quod toltim CAPUT X.WV. - Scientia defmimv&i et iiviimiinon

broviter ita dicilur: Si non est resurrectio mortuo- esl falsa etiumsi falsis adibeatur. Falswn quid.
rum.neque Christus resurrexit: Cbristus autem ro- 53. Item sciontia definiendi.iliviilendi.atque par-

eurrexit;e>tigitur resurreetiomortuorum.Hoc ergo, tien.1i,quanquam ctiam rebusfalsis plerumquead-

ut consequenti ablato auferatur etiam necessario hibeatur.ipsa lamen falsa non est,neque ab homini-
quod prcecedit,non inslituerunt homines.sed osten- bus instituta, sed in rerum ratione comperta. Non
derunt. Et haec regula pertinet ad veritatem con- enim quia etfabulis suis eam poetae.et opinionibus
nexionum, non ad vcritatem sententiarum. erroris sui vel falsi philosophi.vel etiam hfflretici,hoc

CAPL"T XXXIII. —
ln falsis sententiis conelusiones est,falsichristianiadhibere consueverunt.propterea
icr.r csse possunt, et in veris falsx. falsum est neque in definiendo.neque in dividendo
51. Sed hoc loco de resurrectione cum agere-
in aut partiendo.aliquid complectendum esse quod ad
tur, et regula connexionis vera est, et ipsa in con- rem ipsam non pertinet, aut aliquid quod pertinet
olusiono sontentia. In falsis autem sententiis, con- praetereundum. Hoc verum est, etiamsi ea quaede-
nexionis veritas est isto modo faciamus aliquem : non
finiuntur aut distribuuntur, vera sint. Nam et

concessisse,Sianimalostcochlea,vocem habet hoc ; ipsum falsum defmitur, cum dicimus falsura esse

concesso,cum probatum fueritvocemcochleam non significationemreinonitasehabentisutsignificatur,

habere.quoniam consequenti ablato illud quod prae- sivealio aliquo modo : quaedefinitio vera est.quam-
cedit aufertur,concludit non esse animal cochleam. visfalsum verumessenonpossit.Possuinusjeliamdi-
Qua: sententia falsa est, sed ex concesso falso vera videre,dicentes,duo esse generafalsi: unum eorum
est conclusionis connexio. Veritas itaque sententiae quae omnino esse non possunt; nlterum eorum quae
per seipsam valet; veritaaautem connexionisex ejus nonsunt,quamvisessepossint.Nam quidicitseptem
cum quo agitur.opinione vel concessione consistit. et tria undecim esse.id dicit quod omnino esse non
Ideo autem.ut supra diximus.infertur vera conne- potest qui autem dicit calendis, verbi gratia, ja-
:

xionequod falsum,est,ut cum cujus errorem corri- nuariis pluisse.tamen etsi factum non sit.id tamen
gere volumus, pceniteat concessisse praecedentia, dicit quod fieri potuerit. Definitio igitur et divisio
quorum onsequentia videt csse respuenda. Jam falsorum potest esse verissima, quamvisfalsa ipsa
hinc intelligere facile est, sicut in falsis sententiis utique vera non sint.
veras.sic in verissententiis falsas conclusionesesse CaPUT XXXVI. -- EloqumHae prxcmtu vcra sunt,
posse. Fac cnim aliquem proposuisse,Si justus est quamvis eis interdum falsa persuadeantur
ille bonus est, et esse concessum deinde assump-
; 54.Sunt etiam quaedam praecepta uberioris dispu-
,sisse, Non est autem justus; quo item concesso, tationis.qute jam eloquentia nominatur.quae nihilo-
intulisse conclusionem, Non estigitur bonus. Quse minus verasunt.quamvis eispossintetiaiufalsu der
tamen etsi vera sint omnia, non est tamen vera suuderi : sedquia et veru possunt ',non eat fiuultas
regula conclusionis. Non enim sicut ablato conse- ipsu culpubllis, sed ea male utentium perversuas.
quenti aufertur nccessarioquod praecedit,ita etiam Numneque hoc ab hominibus institutum est.utcha-
ablato praecedenti aufertur necessario quod conse- ritatia ' expressio conciliet auditorem.aut ut facile
quitur. Quia vorum est.cum dicimus.Si oratorest, quod intendit, insinuet brevis et aperta narratio.et
homo est : ex quapropositione si assumamus.Non varietus ojussine fastidio toneat intentos;et<
est autem orator; non erit consequens cum intule- hujusmodi observatioues, quae sive in falsis sive in
ris, Non est igitur homo. veris causis.veraa sunt tamen, in quantum vol Boiri

— vel credi aliquid faciunt.aut ad expetendum lugien-

CAPUT XXXIV. Aliud esl nosse leges conrtusio-
num, aliud vcritalem fcnlcnCnirum. . dumve animos movent, et inventu potiuaqnod ita

52. Quapropteraliud est nosse regulas connexio- so habeant, quam ut ita se haberent inatitut»,
num,uliud sententiurum veritatem.In illis discitur CAPI T XXXVII. — Qu:e utililas rkttt»
c'i<\e.
quid sit 0OD8equena,quld non consequens.quiil re-
pugQaDB.Coneequena eat.81 orator aat,homo est:in- )ed li.ecpars' cum disoitur.raagU ut profeia-

conscquens, Si hoi t, irator est repugnanB, i :

EJIti. l"<l trjse pOSSUHt. llM., • i r '<>li'l( *II|<|>1<,

Si bomo eat, quadrupea eat. Hic argo de ipsa con-
' . .

paranadarl,
ncxiono judicatur. In voritote antem sontentiarum • Kdili,vcri<<i.'iJ exrretsio.Kl M»*.oetod<
ipsoB per sc aententiae,uon euium connexio contide- » IJuico» M*.,Ajr<' «n.Mox edition?» K.id.Aiu Kr el uo-
 1

61 LIBER SECUNDUS. 63

mus ca qum intellecta sunt, quam ut intelligamus, dilectionem cuncta convertere.a quo cuncta esse co-
adhihenda est. Illa vero conclusionum et delinitio- gnoscit doclus videri potest, esse autem sapiens
:

nurn et distributionum.plurimum intellectorem ad- nullp modo.

juvat:tantum absit error.quo videntur homines sibi CAPUT XXXIX.— Quibus e.r supranotatis disciplinis

ipsam beatae vi>ae veritatem didicisse, cum ista didi-

quove anuno dmda opera. Leges humanx.
cerint.Quanqunm plerumque accidat ut faciliusho-
58. Quamobrem videtur mihi studiosisetingenio-
sis adolescentibus, et timentibus Deum, beatamque
mines res eas assequantur, propter quas ussequen-
vitam qua-rentibus.salubriterpraecipi ut nullas doc-
das ista discuntur.quam talium prareptorum nodo-
Tanquam trinas quoe praeter Ecclesiam Christi exercentur,tan-i
sissimas et spinosissimas disciplinas. si

quispiam dare volens prajcepta ambulandi, moneat

quam ad beatam viiam capessendam secure sequi \
audeant.sed cas sobrie diligenterque dijudicent et
nonesselevandum posteriorem pedem,nisi cum po-
:

quemadmodum si quas invenerint ab hominibua institutas, varias

sueris priorem, deindo minutalim
propter diversam voluntateminstituentium.et igno-
articulorum poplitum cardines oporteat movere,
et
suspicioneserrantium.uiaximesihabent
tas propter
describat. Vera enim dicit, nec aliter ambulari po-
sed facilius homines haec faciendo ambulant,
etiam cum damionibus
initam societatem per qua-
test ;

ruindam signi cationumquasi quaedam pactaatque

quam animadvertunt cum faciunt, aut intelligunt
conveutajrepudient penitus et detestentur;alienent
cum audiunt.Qui autem ambularenonpossunt,mul-
etiam studium a superfluis et luxuriosis hominum
to minus ea eurant, quae nec experiendo possunt at-
institutis.Illa vero instituta hominum.quae ad socie-
tendere. Itaplerumque citius ingeniosus videt non
tatem conviventium valent, pro ipsa hujus vitae ne-
' *
BBse ratam conclusionern.quam praecepta ejus capit;
cessitatenon negligant. In caaterisautem doctrinis,
tardus auUm
non eam videt sed multo minus quod
;

quae apud gentes inveniuntur, praeter historiam re-

de illa proeeipitur:magisquein hisomnibusipsa spe-
rum,vel praeteriti temporis vel prssentis,ad sensus
ctacula veritatis saspe delectant, quam ex eis in dis-
corporis pertineutium.quibus etiam utilium artium
putando aut judicando adjuvamur nisi forte quod ;

corporalium experimenta et conjecturae annume-

exercitatiora reddunt ingenia, si etiam mali;jniora
rantur.et praster rationem disputationis et numeri,
aut inflatiora non reddant, hocest, ut aut decipere
nihil utile esse arbitror. In quibus omnibus tenen-
verisimili sermone atque interrogationibus ament,
autaliquid magnum, quo se bonis atque innocenti-
dum est,
Ne quid niinis;
bus anteponant, se assecutos putent qui ista didice- (Terent. in Andr., act. 1, sren. I).
runt. et maxime in iis quae ad corporis sensus pertinen-
CAPUT XXXYIII. — Numerorum scicntia non exho- tia, volvuntur temporibus, et continentur locis.
minum ins!ituto,sed ex rerum natura est ab homi- autem quidam de verbis omnibus et
59. Sicut
nihus adtnventa. nominibus hebraeis.et syris, et aegyptiis, vel si qua
56. Jamvero numeri disciplina cuilibet tardissimo alia lingua inScripturis sanctisinveniri potest.quae
clarum est quod non sit ab hominibus instituta, sed in eis sine interpretatione sunt posita, fecerunt, ut
poliusindagataatqueinventa.Xonenimsicutprimam ea separatim interpretarentur ; et quod Euse-
syllabam Italiae.quam brevem pronuntiaveruntvete- bius fecit detemporum historia propter divinorum
res.voluit Virgilius,et longa facta est quisquam
; ita Librorum quaestiones, quae usum ejus flagitant :

potest efficere cum voluerit,ut ter terna aut non sint quod ergo hi fecerunt de his rebus, ut non sit ne-
novem, aut non possint efficere quadratam figuram, cesse christiano in multis propter pauca laborare ;

aut non ad ternarium numerum tripla sint,ad sena- sic video posse fieri, si quem eorum qui possunt,
rium sescupla, ad nullum dupla, quia intelligibiles benignam sane o;)eram fraternae ulilitati delectet
numerisemissemnonhabent.Siveergoinseipsiscon- impendere, ut quoscumque terrarum locos, quaeve
siderentur, sive ad figurarum aut ad sonorum alia- animalia vel herbas atque arbores sive Iapides vel
rumve motionum leges numeri adhibeantur.incom- metalla incognita, speciesque quaslibet Scriptura
mutabiles regulashabent,neque ullo modo ab homi- commemorat, ea generatim digerens, sola exposita
nibus institutas, sed ingeniosorum sagacitate com- litteris mandet. Potest etiam de numeris fieri, ut
perlas. eorum tantummodo numerorumexposita ratio con-
57. Quse tamen omnia quisquis ita dileserit, ut ja- scribatur, quos divina Scriptura meminil. Quorum
etnon potius quaerere
ctare se inter imperitos velit, aliqua aut omnia forte jam factasunt, sicut multa
unde sint vera,quee tantummodo vera esse persense- qua3 a bonis doctisque christiauis elaborala atque
rit et unde quaedam non solum vera sed etiam in-
: conscripta non arbitrabamur, invenimus 2 ; sed
commutabilia.quae incommutabiliaessecomprehen- sive propter turbas negligentium.sive prnpter invi-
derit ; acsic a specie corporum usque ad humanam dorum occultationes latent. Quod utrum de ratione
mentemperveniens.cumetipsammutabileminvene- disputandi fieri possit, ignoro:et videtur mihi non
rit.quod nunc docta,
nunc indocta sit, constituta ta- posse,quiaper totuin textumScripturarum colligata
men inter incommutabilem supra se veritatem, et est nervorum vioe; et ideo magis ad auibigua solvenda
mutabilia inlra se caetera.ad uniusDei laudem atque Er. et Lov., convenientiuin : pro quo Bad. Am. et
1

Mss., conviventium.
Tem Mss., cum discitur : alii decem codices, citm dici- * Sic Qoverudeciui Mss. At vulgati habent : Atque
tur. At Lov., cum discutUur.
conscripta arbitramur, non invenimus.
B3 DK DOCTRINA CHHISTIANA, S. AUGUSTINI 64
et explicanda.de quibus post loque nuir ,legcnte9 ad-CAPUT XLI. Sltulium ScHpturtt saerx, qualem —
juvat, quani ad Inoognita signa, de quibus nunc animam requirat. Hytsopi proprietates.
agimus, cognosoenda. 62. Sed hoc modo instruclus divinarum Scriptu-

CAPUT XL. —
Ab Eihnicii H quid rect» dictum, in
rarum studiosus, cum ad eas perscrutandas acce-
nostrum luum est oonvertmdum. dere ceeperit, illud apostolicum cogitare non ces-
60. Philosophi si qua fortc
uutein qui vocantur, set : Scientia inflat, charitas sedifioat (I Cor. vin, 1).

veru et accommodata dixerunt, maxi-

lidei nostra; Ita enimsentiet.quamvisde .Egypto divcsexeat, ta-
mc Platonioi, non solum formidanda non sunt,sed men nisi Pascha egerit, salvum se esse non posse.
ab eis etiam tanquam injustis possessoribus in Pascha autem nostrum immolatus est Christus (Id.
"usum noatrum vindioaoda.Siout enim .-Kgyptii non v, 7), nihilque magis immolatio Christi nos docet,

solum idola habebantet onera gruvia.quaj populus quam illud quod ipse clamat, tanquam ad eos quos
Israel detestaretur et fugeret,sed etiam vasa atque in jEgyplo sub Pharaone videt laborare Venite ad :

ornamenta de auro et argento, et vestcm, quas ille me, qui loboratis et onerati cstis, et ego reficiam vos.
populus exions de ^Egypto, sibi potius tanquam ad Tollite jugum meum super vos,et discitea me quia mitis
usum meliorem clanculo vindioavit non auctori- ;
sum et Itumilis corde ; et invenietis requicm animabus
tate prnpria, sed praccepto Dei, ipsis .Egyptiis nes- vestris. Jugum enim mcum lenc est, et sarcina mea
cienter commodantibus ea.quibus non beneuteban- levis Btf (Matth. xi, 28-30): quibus,nisi mitibus et hu-
tur (E.rod. m, 22, ct xn, 35) sic doctrinae omnes
:
milibus corde, quos non inflat scientia, sed charitas
Gentilium non solum simulataet superstitiosa fig- aedificat ? Meminerint ergo eorum qui Pascha illo

menta gravesque sareinas supervaeanei laboris ha- tempore perumbrarum imaginaria celebrabant ',

bent, quac unusquisque nostrum, duce Christo, de cum signaripostessanguine agnijuberentur,hysso-

societate Gentilium exiens, debet abominari atquo po fuisse signatos (Exod.xn, 22). Herba hsjc mitis et
devitare ; sed etiam liberales disciplinas usui veri- humilis est, etnihil fortius etpenetrabilius ejus ra-
tatis aptiores.et quasdam morum praseepta utilissi- dicibus:ut in charitateradicati et funditati possimus
ma continent.deque ipso uno Deo colendo nonnul- comprehendere cumomnibus sanctis.qua? sit latitu-
la vera inveniunturapud eos ;quodeorum tanquam do,et longitudo,et altitudo et profundum.id est,cru-
aurum et argentum.quod non ipsi instituerunt.sed cem Domini cujus latitudo dicitur in transverso
;

de quibusdam quasi metallis divinas providentias, ligno,quo extenduntur manus;longitudo,a terra us-
quae ubique infusa est,eruerunt,et quo perverse at- que ad ipsam latitudinem, quo a manibus et infra
que injuriose ad obsequia daemonum abutuntur» totum corpus affigitur;altitudo,a latitudine sursum
cum ab eorum miserasocietate seseanimoseparat, usque ad summum,cui adha?ret caput J profundum ;

debet ab eis auferre christianus ad usum justum vero.quod terras intixum absconditur.Quosigno oru-
Vestem quoque illorum, id
praedicandi Evangelii. cis, omnis actio christianadescribitur, bene operari

est, hominum quidem tamen aceom-

instituta, sed in Christo,et ei perseveranter inhacrere, sperare ccc-

modata humanae societati, qua in hac vita carere lestia,sacramenta non profanare (o).Per hanc actio-
non possumus, accipere atque habere liouerit in nem purgati valebimus cognoscere etiam superemi-
usum convertenda christianum. nentem scientias oharitatem Christi 3
,
qua aequalis

61. Nam quid aliud fecerunt multi boni fideles est Patri, per quem facta sunt omnia,ut impleamur
nostri ? Xonne aspicimus quanto auro et argento in omnem
plenitudinem Dei (Ephes. m, 17-19). Est
et veste suffareinatus exierit de
.Egypto Cyprianus etiam hyssopo vis purgatoria ne, inQante scientia
in

doctor suavissimus et martyr beatissimus ?quanto de divitiis ab ^Egypto ablatis, superbe aliquid pulmo
Lactantius? quanto Victorinus, Optatus, Hilarius, tumidus anhelet: Asperges me,inqmt,hyssopo e t mutt-
ut de vivis taceam ? quanto innumerabiles Graeci ? dabor ; lavabis tne, et super nirein dcalbabor. Auclitui
Quod prior ipse fidelissimus Dei famulus Moyscs meo dabis exsuitationem et lictitiam. Deinde conse-
de quo scriptum est quod erudilus fuerit
fecerat, quenter annectit ut ostendat purgationem a super-
omni sapientia .Egyptiorum (Act. vn, 22). Quibue bia significari hyssopo, Et exsultabunt ossa tiutnt-
omnibus viris superstitiosaGentium consuetudo.et liata (Psal. l, 9, 10).

maxime temporibus.cum Christi rccutiens ju-

illis CAPUT XLII. — Saera Scripturx cum profana
comparatio.
gum Christianos persequebantur, disciplinas quas
utiles habebat, nunquam commodaret, si eas in
tW.Quantum aute.n minor est auri.argenti vestis-

usum colendi unius Dei, quo vanus idolorum cul- que copia, quam de .Egxpto seoum ille populus abs-

tus exscinderetur, conversum iri suspicaretur: sed

1
Bad. Aui. et Er., per umbram imr.yinaiiam cthktt
hant.
dederunt aurum, ot argentum.et vestem suam ex- « tiad. Am. Er. ct plerique Mss., ad tummum qno ait-
eunti populo l)ei do jEgypto,nescientes queniadmo- li.eret COpxU,
* Supereminentem scieutiam charitatu 1'hriiti.
Eiliti
dum illa qua dubant, in Christi obscquium ccde- M
:

plures el meliorea notea M>s tcientim cttnrttatem. ,

rent. Illud enim in Exodo lactum, sine dubio BgU- (a) Legendum videtur, propatare, quo »lel aualogia
ratum cst, ut hoo prssignaret quod sine preju- ad supenora Istltac verba: Profunaum wro fmd ttrrm
;
infixum absconditur. Sic in epi^t. 55. ad Juiuiiii ium.i.«i>.
dicio ultorius, aut paria, aut melioris intelligontia) I*. n. 25, ulii dominicat crticia partei, lumdenique
dizerim, Apostoli ad F.phes, locum ad eurlitlanoi mon
:i

dein liansfcit AuguiUnui, » IVoluiulutu.ait, ijuod ler-

ro> iuliiiiiu est teoretum, « lacrumeuti prS&gnrtti i>
B5 LIBER TERTIUS. 66
comparatione divitiarum quas postea Jero-
tulit, in scuntur. Hac igitur instructione prnsditum cum si-
solymae consecutus est, quae maxime in Salomone gna incognitalectorem non impedierint, mitem et
rege oslenduntur (III Deg. x, 14-23) tanta fit cuncta ; humilem corde, subjugatum leniter Christo, et one-
scientia, qax quidem est utilis, collecta de libris ratum sarcina levi, fundatum et radicatum et aedi-
Gentium,sidivinarum Scripturarum scientiic com- ficatum in charitate, quem '
scientia infiare non
paretur. Namquidquid homoextra didicerit, sino- possit, accedat ad ambigna signa in Scripturis con-
xiumcst, ibidamnatur; si utile est, ibiinvenitur. Et sideranda et discutienda, de quibus jam tertio vo-
cumibi quisque invenerit omnia qua: utiliter alibi lumine dicere aggrediar, quod Dominus donare di-
didicit, multo abundantius ibi qus nus-
inveniet ea gnabitur.
quam omino alibi.sedin illarum tantummodo Scrip- •Editi.-/« charilate,quamscicnliainflare.P\eriqueMss.,
turarumrcirabili altitudineetmirabili humilitatedi- quem.

LIBER TERTIUS.
ostquame^it in superiore libro de removenda signorum ignorautia, tranidt ntinc S.Ooctor ad considerationem
ambiguitatis, quffl cum in propriis tum iu trauslatis signis occurrit. In propriia quidem ex interpnnctione vocum
ex earum prouuutiatione, ex aucipiti signilicatu : quod genus umbignitatis ex contextu sennouis.et eollaiioue in-
lerpretuin, aut ejus linguae unde Scriptura trauslata est inspeutioiie resolvi ostendit. In translatis vero si^nis
ambiguitas contingit, cum ipsa dictio non ad litteroe 'sensum pouilur iu Scripturis : qua de re operosius dispulat
traditque regulas quibus dij;noscatur au locutio tigurata sit, et si quidem fi^urata, ujiio pacto debeat exulicari'
Ad extremumipsius Tichonii septeui regulas singulatim expendit.

CAPUT PRIMUM. — Summa supcriorum librorum, ambignitatem illamin medio posuerunt, restat con-
elscopus sequenlis. sulendus; utvideamuscuinarn sententite.depluribus
1. Uomo timens Deum, voluntatem ejus in Scri- qua; se ostendunt, ferat suffragium, eamque sibi
pturis sanctis diligenter inquirit. Et ne amet certa- contexi patiatur.
mina.pietate mansuetusjpraemunitus etiamscientia 3. Jam nunc exempla considera. Illa haereticadis-
linguarum, nein verbislocutionibusque ignotis hae- tinctio,/» principio erat Verbum,et Verbum erat apud
reatpraemunitus etiam cognitione quarumdam re-
;
Deum, et Deus eral, ut alius sensus sit, Verbum hoc
rum neccssarinrum, nevim naturamve earum quas erat in prtodpio apud Deum,noa vult Verbum Deum
proplcr simiiitudinem adhibentur, ignoret ; adju- conliteri. Sed hoc regula fidei refellendum est, qua
vantc etiar.i codieum veritate, quam solersemenda- nobis de Trinitatis aequalitatepraescribitur ut dica-
tionis diligentia procuravit : veniat itainstructus ad mus, Et Deus eral Verbum ; deinde subjnngamus,
ambigua Scripturarum discutiendaatque solvenda. Hoc eral in principio apud Deum (Joan. i, 1, 2).

Ut autem signis ambiguis non decipiatur, quantum 4. Ula vero distinctionis ambiguitas neutraparte
pernos instrui potest tieri autem potest ut istas
' ;
resistit fidei, et ideo textu ipso sermonis dijudi-
vias quas ostendere volumus, tanquam pueriles vel canda est, ubi ait Apostolus : Et quid eligam ignoro;
magnitudine ingeuii,velmajoris illluminationiscla- compellor autem ex duobus; concupiscentiam habens
ritate derideatsed tamen,ut cceperarn dicere,quan-
j
dissolvi, et esse cum Chris/o multo enim magis opti-
;

tum per nos instrui potest, qui eo loco animi est,ut mum ; manere in carne neccssarium propler vos (Phi-
per nos instrui valeat, sciat ambignitatem Scriptu- lipp. i. 23, 24). Incertum enim estutrum ex duobus
rs aut in verbis propriis esse,aut in translatis quae concupiscentiam habens, an compellor autem ex duo-
;

genera in secundo libro demonstravimus. bus, ut i\lud aidiungalur,concupiscentiam habens dis-

solvi, et esse eum Chrislo. Sed quoniam ita sequitur,
CAPUT II. — Ambiguitas ex verborum distinctione multo enim magis optinium,&paa.rel eum ejus optimi
quo modo tollenda.
dicere se habere concupiscentiam, ut cum ex duo-
2.Sed cum verba propria faciunt ambiguam Scri- bus compellatur, alterius tamen habeat concupis-
pturam,primo videndumest ne male distinxerimus, centiam, alterius necessitatem concupiscentiam ;

autpronuntiaverimus.Cum ergo adhibitaintentio in- scilicet esse cum Christo, necessitatem

manere in
certum esse perviderit quomodo distinguendum aut carne. Qua? ambiguitasuno consequenti verbo diju-
quomodo pronuntiandum sit,consulat regulam fidei dicatur, quod positum est, enim: quam particulam
quam de Scripturarum planioribus locis et Ecclesiae qui abstuleruut interpretes, illa potius seutentia
qua satis egimus, cum de
auctoritate percepit: de ducti sunt, ut non solum compelli ex duobus, sed
rebus primo libro loqueremur.Quod si ambae vel
in etiam duorum habere coucupiscentiam videretur.
etiam omnes, si plures fuerint partes, ambiguita- Sic ergodistinguendum est:£J quid eligam ignoro:
temsecundum fidemsonuerint.textusipsesermonis compcllor autem ex duobus ; quam distinctionem se-
a praecedentibus et consequentibus partibus, quae quitur, concupiscentiam habens dissolvi, et esse cum
Christo.Et tanquam quaereretur quare hujusreipo-
' Mss. Remig. Theoderic. et Cisterc. hic addunt Ju- tius habeat concupiscentiam
vante Domino, hsec i/emonstrare totus nosur conatus est.
:
malto enimmagis op- :

Floriacensis vero uuicum interponit verbum, explicabo «imum.inquit. Cur ergoeduobus compellitur ?Quia
utrumque ineptum glossema. est manendi necessitas, quam ita subjecit, Manere
 DB UOCTKINA CllltlSTIANA, S. AUGDSTINI 68
61
propttrvot. autem senBua Qdem non impedit.
in eame tueeuartum
ftdei,neque ipeiui Btiam ambiguitaB in sono dubio syllaba-
7. Esl
5. Ubi autem neque pwBseripto
tae axplioari potesl,nihil ob- rum, bmo utique ad prooontiationem pertinene.
el
ermonietextuamb
est Beoundum quamlibel uuoa qua ostenduutur, -
Nam quodeoriptum est, Non cst abtcondituma teos
it Ula ad CorinthioB,
mritiu, quodfecftti in abtcondito (Ptal. cxxxvm, 15),
Mntentiamdlatinguere.Velutli
promiuionet habentet,eharittimi, mundemus
non elucet legenti utrum correpta littera os pro-
/i,„ | rgo
notabomnicoinquinationeearnitetipiritutjserfieien- nuntict, an produota. Sienim corripiat, abeo quod
sunt ossa si autem produoat, ab eo quod Buntora,
tn W«w« Dei. Capite notJtemini
;

tet sanctificationem
Cor.vu,4,2).Dubium estquippe utrum, intelligitur numerus singularis. Scd talia lingute
nocuimus (II
prsoedentia inspectiono dijudicanlur nam in
Mundemus nos ab omnicoinquinationecarniset spiri-
:

illam Bententiam.W sit sanctaetcor-

Graiconon axojj.a, sod oariov positum est. Unde ple-
rui,eeoundum
Cor. vn,S4); an, Mundemut nosab rumcjue loquendi consuetudo vulgaris utilior est si-
porc et tpiritu (l

carnit, utaliua sit sensus, Et gnilicandis rebus, quarn intciiritas litterata. Mal-
omni coinquinatione
in timore D«i ca- lem quippe cum barbarismo dici, Non est abscon-
tpiritus perfuimtes sanetificationem
igilur dieUnotionum ambiguitateB in
ditum a te ossum meum, quam ut ideo esset minus
ptonos.Tales
apertum, quia magis latinum est. Sed aliquando
potestatelegentis Bunt.
dubius syllabe sonue etiam vicino verbo ad eam-
CaPUTIII. — Qua ratione txpediatur ambiguitas ex dom sontcnliam pertinente dijudicatur; sicut est
pronuntiatione.Percontatio et tnterrogatio quo dif-
illuil Apostoli.On.r prsedico vobit,sicut jn;vdi.vi, quo-
ferant.
niam quitaliaagunt, regnum Dci non pottidebunt
Quecumque autem de ambiguis distinrtionibus
6. (Galat. v, 21). Sitantummodo dixisset.()(ia? pr.cdico
diximua.eadem observanda Bunt et inambiguispro- vobis, neque subjunxisset,*iVi</ prasdixi, nonnisi ad
nuntiationibus. ipss nisi lectoris nimia vi-
Nam et codiccm prteccdentis linguse rccurrondum esset, ut
pras-
tienturinouria.autregulis Qdeioorriguntur.aut cognosceremus utrum in co quod dixit, prsedico,
aut
oedentis vel oonsequentis contextione sermonis; producenda an corripienda esset media syllaba :

ni-
si neutrum horum adhibetur ad oorrectionem, nunc autem manifestum est produrendam esse; non
hilominus dubise remanebunt.ut quolibet modo
lec-
enim ait, Sicut pradicavi, sed sicut prsedixi.
tor pronuntiaverit, non sit
inculpa.Nisi enim fides CAPUT IV — Ambiguitas dictionis qua rationeex-
revocet, qua credimus Deum non
accusaturum ad- pedialur.

versus electoa suos, et Cbristum non

condemnatu- 8. Non solumautemistSjSed etiam illieambigui-

electos suos, potest illud sicpronuntiari,

Quis tates quffl non ad distinctionem vel ad pronuntia-
rum
aecutabit adversus etectos Dei?ul
hanc interrogatio- lionem perlinent,similiterconsiderand« sunt : qua-
ncm quasi rcsponsio Bubsequatur, Deus qui
justi/i- ad Thessaloniceuses, propterea consolati
lis illa est

cat.Et iterum interrogetur.Quw est

qui condemnatl sumus,fratres,invobis(lThess.m, 7). Dubium est

Btrespondeatur,Cftrirfi«/Mi«9«i mortuus est. Quod enim utrum, fratres ; an, H is fralres : neutrum
pronuntiabi- autcmhorum est contra fidem sed grraca lingua
credere quia dementissimum est, ita ,

ut praecedat percontatio,
sequatur interroga- hos casus pares non habot,ct ideo illainspceta rc-
tur,
interrogationem fratres. Quod si vo-
tio. Inter percontationem autemet mmtiatur vocativus, id est,
ad perconta- Propterea consolationem
hoc veteres intereBse dixerunt, quod luisset interpres dioere,

tionem multa responderi posBunt ad interrogatio- ; liubuimus, fratres, in vobis minus servitum esset ;

ergo verbis, sed minus de sententia dubitaretur aut

nem vero, autNon, aut Etiam. Pronuntiabitur :

ita, ut post peroontationem

qua dicimuB, Quis ae- certe si adderetur, Nostri, nemo
ambigerel vo- fere

cusabit adversus electos D«? illud

quod sequitur cativum esse casum,oum audiret, Propurea eonso-
sono interrogantis enuntietur, Deus qui justificatl tati tomut, fratret nostri, in vol>ii. Sed jam hoo pe-

ut tacite respondeatur, Non: et

item percontemur, rioulosius permittitur. Ita faotum cst inilla ad Co-

Qitis est qui condemnatf

rursusquo interrogemus, rinthios, oum ait Apostolus Quotidie morior, per :

Ckristut Jetus quimortuus est, magis

autem qui re- vettramgtoriam, fratres, quam habeo in Christo Jcsu

in dextera Dat, quiet interp llatpro (I Cor. xv, 31). Ait enim quidam iuterpres, Quoti-
turrexit, qui est

vm, 33, 34)? ul nbique tacite respon- tlic morior,per vettram juro glariam quia in graeo
nobis (liom. ;

looo ubi ait, Quid ergo voxiurantis (vi5) manifesta est sine ambiguosono.
deatur. Non, At vero illo

dieemusl Quia gentesqux non sectabantur iustUiam, Rarissirae igitur et difficillime inveniri potesl am-
apprehenderunljuttitiam [Rom. ix,30); nisi poal per- biguitaa in quantum ad libros
proprils verbia, di-

oontationem qua diotum bbI, Quid ergo

dicemus} ? vinarum Soripturarum speotat, quam noo aut oir-

responsio subjioiatur, Quia gentet qum

non tecta- oumstantia ipsa Bermonis itur Boripto-

bmturjuttitiam,apprehenderuntjuttitiam,iox\.aaoon- rum intentio, aut interpretum collatio, aul p

sequens non ooharebit, Uualibel autem voce pro- dentia lingua aolvat Inspeotio,

nuntieturilludquod Nathanael dixit, iNaiareth po- CAPUT V. —

Scripturie fitjurutat locutianes atl

afQrmanti«, litteram aceipere servitus misorabiHs.

t.st aliquid bont este [Joan. i, 16), sive
quod 9. Sed verboruni translatorum amblguitatea, de
„i uiud Bolum ad interrogationem pertinent
qulbua deinoops loquendum est,non medioerem cu-
ait Naxarethl »ive totum oum dubitatione inter-
l

uterque ram Industriamque deslderent.Nam Ib prlnoif

rogantla non vldeo quomodo dUeeraaturi
;
 69 LIBEIt TERTIUS. 70
vendum locutionem ad litteram ac-
est ne figuratam CAPUT Vl I. — Servitus gentium sub signis
oipias. Et ad hoc enim pertinet quod ait Apostolus : inutilibus.

Liliera occidit, spiritus autem vivificat(\\ Cor. m, 6). Et si quando aliqui eorum illa tanquam signa in-
Gum enim figurate dictum sic accipitur, tanquam terpretari conabantur.ad creaturam colendam veno-
proprie dictum sil, carnalitor sapitur. Neque ulia randamque referebant. Quid enim mihi prodest si-
mors animae congruentius appollatur, quam cum mulacrum, verbi gralia, Neptuni non ipsum haben-
id eliam quod in ea bestiis antecellit, hoc est, in- dum Deum, sed eo significari universum mare,vel
telligentia carni subjicitur sequendo litteram. Qui etiam omnes aquas casteras, qua3 fontibus proru-
enim sequilur litteram, translata verbu sicut pro- unt? sicut a quodam poeta illorum describitur, si
pria tonet, neque illud quod proprio verbo signifi- bene recolo, ita dicente :

catur, refert ad aliam significationem : sed si Sab-

Tu, Ncptune pater, cui tempora cana crepauti
batum audierit verbi gratia,non intelligit nisi unum Ciceta salo resonaut, magnus cui perpete mento
diem de septem, qui continuo volumine repetun- Profluit oceauus, et thimiua criuibus errant.

tur et cum audierit Sacrificium, non oxccdit co-

;

gitatione illud quod fieri do victimis pecorum terre- Haec siliqua intra dulce teetorium sonantes lapillos
nisque fructibus solet. Ea demum ost miserabilis quatit non est aulem hominum, sed porcorum
:

anima; servitus, signapro rebus accipore; et supra cibus.Novit quid dicam, qui Evangelium novit (Luc.
creaturam corpoream oculum mentis ad haurien- xv, 16). Quid ergo mihi prodest
quod Nepluni simu-
dum oeternum lumen levare non posse. lacrum ad illam significationem refertur, nisi forte
ut neutrum colam ? tam enim mihi statua
qut-eli-
GAPUT VI. — Judxorum servitus sub signis ulilibus. bet, quam mare universum, non est Deus. Fateor
10. Qu;e tamen servitus in Judreo populolongea tamen altius demersos esse, qui opera hominum
ooeterarum gentium more '
distabat; quandoquidem deos putant, quam qui opera Dei sed nobis unus ;

rebus temporalibus ita subjugati erant, ut unus eis diligendus et colendus Deus proecipitur (Deut. vi,
in omnibus commendaretur Deus. Et quanquam si- 5), qui fecit hoc omnia, quorum illi simulacra vene-
gna rerum spiritualium pro ipsis rebus observarent, rantur, vel tanquam deos.vel lanquam signa et ima-
nescientes quo relerrentur, id tamen insitum habe- gines deorum.Si ergo signum utiliter institu;um pro
bant, quod tali servitute uni omnium, quem non ipsa re sequi,cui significandae in6titutum est, carna-
videbant placerent Deo. Quam custodiam tanquam lis est servitus quanto magis inutilium rerum
; si-
sub paedagogo parvulorum tuisse scribit Apostolus gna instituta pro rebus accipere ? Quae si retuleris
(Galat. m, 24). Et ideo qui talibus signis pertinaci- ad ea ipsa quae his signifiantur.eisque colendis ani-
ter inhaesorunt, contemnentem ista Dominum.cum mum obligaveris, nihilominus servili carnalique
jam tempus revelationiseorum venisset; ferre non onere atque velamine non carebis.
potuerunt [Matth. xn, 2) : atque inde calumnias,
quod sabbato curaret, moliti sunt principes eorum CAPUT VIII. — Aliter Judaei a signorum tcrvilute
liberati, aliter Centilcs.
(Luc. vi, 7) populusque signis illis tanquam rebus
;

adstrictus, non credebatDeum esse, vel aDeo venis. 12. Quamobrem christiana libertas eos quos in-
se, qui ev. sicut a Judosis observabantur, nollet at- venit sub signis utilibus, tanquam prope inventos,
tendere. Sed qui crediderunt, ex quibus facta est interpretatis signis quibus subditi erant, elevatos
prima Eoclesia Jerosolymitana, satis ostenderunt ad eas rcs quarum illa signa sunt, liberavit
ex his :

quanta utilitas fuerit eo modo sub poedagogo cus- factB sunt Ecclesia? sanctorum Israelitarum. Quos
todiri, ut signa quoo temporaliter imposita erant autem invenitsubsignis inutilibus,nonsolum servi-
servientibus, ad unius Dei cultum,qui fecit coelum lem operationem sub talibus signis, sed etiam ipsa
et terram,opinionem observantium religarenl.Nam- signa frustravit removitque omnia ut a corrup- :

que .lli quia proximi spiritualibus fuerunt(in ipsis tione multitudinis simulatorum deorum.quam
saepe
enim temporalibus et carnalibus votis - atque si- ac proprieScriptura fornicationem vocat, ad unius
gnis,quamvis quomodo spiritualiter essent intelli- Dei cultum Gentes converterentur ; Dec sub ipsis
genda nescireut, unum tamen didicerant venerari jam signis utilibus servituras, sed excitaturaa po-
«ternum Deum), tam capaces txstiterunt Spiritus tius animum in eorum intelligentia spirituali.
sanoti, utomnia sua venderent, eorumque pretium
indigentibus distribuendum, ante Apostolorum pe- CAPUT IX. —
Quis signorum servitute premitur,
guis non. Baptismus. Eucharistia.
des ponerent (Act. iv, 34), seque totos dedicarent
Deo tanquam templum novum, cujus terrae imagi- 13.Sub signo enim servit qui operatur aut venera-
ni, hoc est; templo veteri, serviebant. tur aliquem rem significantem,nesciens quid signi-
ll.Non enim hoc ullas ecclesias Gentium fecisse cet qui vero aut operatur, aut veneratur utile si-
:

scriptum est, quia non tam prope inventi erant, gnumdiviuitus institutum, cujus vim significatio-
qui simulacra manufacta deos habebant. nemque intelligit, non hoc veneratur quod videtur et
transit.sed illud potius quo talia cuncta referenda
1
Vetas codex Corb., morte.
sunt. Talisautemhomospiritualisetliberest, etiam
* Am., vocis pro quo Erasruus haud feliciter substi-
:

tuit, vocibas. Sic etiam Lov. At Bad. et Mss. uiagno tempore servitutis, quo carnalibus animis nondum
conseusu ferunt, vutis, id est, oblationibus.
oportetsignaillarevelariquorumjugoedomandisunt.
71 DK DOCTIIINA OllllISTIANA, S. AUGUSTINl 72

Talesautcm spiritualeserantPatriurclwac Proplie- ad camdem oharitatem nutriendam atque corrobo-

t»,omnesque in populo Israel per quos nobis Spiri- runduui, et oupiditatem vincendam atque extin-
ritus sanctus ipsa Seripturarum et auxilia et solatia guenilsin valent.
ministravit. lloc vero lempore pasteaquam resur- 18, Gharitatem vooo motum animi ad fruendum
rectione Domini noalrl maiiilVslissiiiiuni indieium Dco propter ipsum, et so alque proximo propter
nostra; libertatis illuxit, nee eorum quidem signo- Deum : mutum animi ad Eruen-
oupiditatem autem ,

ruiii,i|Uie jam intelligimua, operatione gravi oncra- duiu se pruximoel quolibet corporo non propter
et

ti sumus ; aed qusdam pauoa pro multis,eademque Deum. Quod autem agit indomita cupiditas ad cor-
factu fueillima, et intcllectu augustissima, et ob- rumpendum animum etcorpus suum,l1agitium vo-
servatione castissima ipse Dominuset apostolicalra- oatur quod autem agit ut ulteri noceut.facinus dici-
:

didit disciplina : sicuti est Baptismi sacramentum.et tur.Et hfflO sunt duo generaotnnium peccatorura;sed
celebralio corporis et sanguinis Domini. Qme unus- flagitiapriorasunt.Qua?cum exinaniverint animum,
quisque cum pereipit.quo referantur imbutus agno- ot ad quamdam egestatem perduxerint, in facinora

scit.ut ea non carnali scrvitute,scd spirituali potius prosilitur, quo removcantur impedimenta tlagitio-
libertate vencretur. Ut autem litteram sequi, et si- rum, aut adjumenta qusrantur. Item quod ugit
gna pro rebua quo iis signilicantur accipcre.servi- charitas quo sibi prosit, utilitas est quod autem :

lis intirmilatis est ; ita inutiliter signa interprctari, agitutprosit proximo, benelicentia nominatur. Et
malo vagautis errorisest, Qui autem non intelligit hic praoeditutilitas ;quianemopotestexeoquodnon
quid signiticet signum, et tamcn signum esse intel- habct.prodcssc alteri. Quanto auteiu magis regnum
ligit, nec ipse premitur servitute. Melius est autcm cupiditatis destruilur, tanto charitatis augetur.
vel premi incognitis, sed utilibus signis quam inu-
tiliter ea interpretando, a jugo servitutis eductam
CAPUT XI. —
Regula de iis qux sxvitiam redolent,
referunturquenihilominus ex persona Dei vel sanc-
cervicem laqueis erroris inserere. torum.

CAPUT X. — Unde dignoscatur an ligurala sil locu- 17. Quidquicl ergo asperum et quasi sxvum factu

tio. Reguta generalis. Charitas. Cupiditas. Flagi- dictumque in sanctis Scripturis legilur cx persona
lium. tacinus. itilitas. Reneficenlia. Dei vel sanctorum ejus, ad cupiditatis regnum des-
truendum valet. Quod si perspicue sonat, non est
14. Huic autem observationi qua cavemus figura-
ad aliud referendum quasi ligurate dietum sit. Si-
tam locutionem,idest,translatamquasipropriamse-
cuti est illud Apostoli : Thesaurizat libi iram in die
qui;adJLingendaetiamillaest,nepropriamquasiligu-
irx et rcvelationisjuslijudiciiDei.quircddel unicui-
ratam velimus aceipere. Demonstrandus est igitur
quiqut secundum opcra suu : iis quidem uui secundum
priusmodusinveniendaelocutionis,propriancantigu-
sustinentiam boni opcris. gloriam et honorem et in-
rata sit. Et iste omnino modus cst, ut quidquid in-
corruptionem quxrenlibus viiam xlernam; iis autem
sermonedivino nequeadmorum hostatem.neque ad
qui ex contentione sunt, ct diffidunt veritati, credunt
fidei veritatem proprie referri potest.tiguralumesse
autem iniquttati, ira ct indignatio. Tribulaiio ct an-
cognoscas.Morum honestas ad diligendum Deuin et
proximum, lidei veritasad cognoscendum Deumet
gustia in omncin animam hominis operantis inaluin.

proximum pertinet. Spes autem sua cuique est in Judxi primum et Grseci (liom. 11, 5-9). Sed hoc ad

conscientia propria, quemadmodum sesentit ad tli-

eos, cum quibus evertitur ipsa cupiditas, qui eam
lectionem Dei proximi,cognitionemque prolicere.
et
vincere noluerunt. Cum uutem in homine cui do-
minabatur, regna cupiditatis subvertuntur, illaest
De quibus omnibus primo libro dictum est.
aperta locutioQui autem Jcsu Chrisli sunt, carncm
15.Sed quoniam proclive est humanum genus non
:

exmomentisipsiuslibidinis.sed potiussm-econsuetu-
suam crucifixerunl eum passionibus '
ct concu^isccn-
tiis (Galat. v, Ji . Nisi quia et hic qutedaJO verba
plerumque ut (luisque ho-
dinis festimare pcccata.lit
translata tractaiitur, sieuti est, ira Dei. et, crucili-
minum ea tantum culpanda arbitretur, qu» su,e rc-
xerunt : sed non tam multa sunt, vel ita posita, ut
gioniset temporis homines vitupcrare atquedamna-
obtegant aensum, ct allegoriam vel amigma faciant,
re consueverunt ct ea tautum probanda atque lau-
;

danda.qua consuetudoeorum oum quibus vivit, ad-

quum propric liguratam locutioncm voco.Quod au-
tem Jeremiee dioitur, F.cce conslitui te hodi.
mittitjeoquecontingit utsi quidScriptura vel pr;cce-
genles ct regna, ut cccllas, el dtstruas, ct disfcrdas.ct
peritquod abhorret nonBuetudine audientium, \el
.1

dissipes [Jerem.i, 10); non dubium quin tiguratu locu-

quod non abhonvt cul|iavcnt,si auimum eorumjam
verbi vinxitauctoritas,figuratam looutionem putent.
tiotota»it, adeum Qnem referenda qaem dixim.ua.

Non autem praoipit Soriptura nisi oharitatem, nec CAPl T Rngula de dictis ttfactis quasi pagi-
XII.
culpat nisi cupiditutcm ct eo moilo informat morea
;
tiosis imperitorum judicio, qux Deo vetsanetis 1-

tribuuntur. Facta judicuntur cx circumstautus.

bominum.ltein si aiiiiiiuin prffiOOQUpavit alirujuser-
roriaopinio^quidquidaliteraaserusritSoriptura^Qgu- l8.Qua autem quasi Elagitioaa Imperitia vidcntur,
ratuin bomines arbitrantur. Nonautem aaeeril nisi sive tantum diota, sive etiam faota aunt, vel ex Del
catholicam Qdem,rebua proteritl ,el rtitui ia,el prav
aentibus.Prateritorum narratio aat,futurorum pw ' Editi, vitiis ,
proquo M»u pasiioHibus
, Hanc »0 etn
nuutiatio.pneseutiuin demonetratlo :sedomiiiuhu)o reddlt passim Au ;ustinua pro Kroea, toii
 .

« LIHEK TEflTlUS. 74

porsona, vel ex hominum quorum nobi8 sanclitas Sicutenim talaresetmanicatas tunicas habere apud
commendatur,tota figurata sunt quorum ad chari- : Komanosveleres flagitium erat; nuncautemhonesto
tatis pastum enucleandu secreta sunt.Quisquisau- loconalis,cum tunicatisunt,noneashabereflagitium
tem rebus prastereuntibus restrictius utitur, quam est sic animadvertendum est,in caetera quoque usu
:

sese habeot mores eorum cum quibus vivit,aut tem- rerum abesse oportere libidinem, quae non solum
perans aut superstitiosus est : quisquis vero sic eis ipsa eorum, inter quos vivit, consuetudine nequiter
utitur, ut metas consuetudinis bonorum inter quos abutitur;sed etiam sa?pefinesejusegressa,fceditatem
versatur,excedat,autaliquidsignilicat,autflagiliosus suam, quae inter claustra morum solemnium latita-

est. In omnibus enim talibus non usus rerum, sed bat, flagitiosissima eruptione manifestat.
libidoutenlisinculpaest.Nequeullomodoquisquam
CAPUT XIII. — Conlinuatio ejusdem argumenli.
subrius crediderit, Domini pedes ila unguento pre-
21.Quidquid autem congruit consuetudinieorum
tioso a muliere perfusos (Joan. xn, 3), ut luxurioso-
rum et nequam hominumsolent,quorum taliaconvi- cum quibusvita ista degendavel necessitate imponi-
lur,velofficiosuscipitur,abonisetmagnishominibu8
via detestamur. Odor enim bonus, fama bona est,
ad utilitatem et benelicentiam referendum est; vel
quam quisquis bonae vitai operibus babuerit,.dum
vcstigia Christi sequitur, quasi pedes pjus pretiosis-
proprie, sicut et nos debemus, vel etiam ligurate,
sicut Prophetis licet.
simo odore perfundit. Ita quod in aliis personis ple-
rumqueflagitiumest.indivinavelpropheticapersona CAPUT XIV. — Error opinanlium nullam esse jusli-
magnae cujusdam rei signum est. Alia est quippe in tiam per seipsam.
perditis moribus, alia in Osee prophetae vaticinatione 22. In quae facta legenda cum incurrunt indocti
conjunctio meretricis (Osee i, 2) : nec, si flagitiose alterius consuetudinis.nisi auctoritate reprimantur,
in conviviis temulentorum et lascivorum nudantur flagitiaputant;necpossuntanimadvetere totam con-
corpora; propterea in bulneis nudum esse flagi- versationem suam, vel in conjugiis, vel in conviviis,
tium est. vel in vestitu,C83teroque humauo victu alque cultu,

19. Quid igitur temporibus personisque

locis et aliis gentibus temporibus flagitiosam videri.
et aliis

conveniat, diliyenter attendendum est, ne temere Qua varietate innutnerabilium consuetudinum com-
flagitiareprehendamus. Fieri enim potest ut sineali- moti quidam dormitantes, ut ita dicam,qui neque
quo vitio cupediae '
vel voracitatis, pretiosissimo cibo alto sumnostultitiae sopiebantur,necin sapientiae lu-

sapiens utatur; insipiens autem foedissima gulae cem poterantevigilare.putaverunt nullam essejusti-
flamma in vilissimum ardescat.Et sanus 2
quisque tiam perseipsam.sedunicuiquegenticonsuetudinem
maluerit more Domini pisce vesci (Luc. xxiv, 43), suam justam videri : quae cum sit diversa omnibus
quam lenlicula more Esau nepotis Abraham (Gen. gentibus,debeatautemincommutabilismanerejusti-
x.vv, 34), aut hordeo more jumentorum. Non enim tia.fieri manifestum nullam usquam essejustiuam.

propterea continentioresnobissuntpleraequebestiae, Non intellexerunt,ne multa commemorem, Quoc/ tibi

quia vilioribus aluntur escis. Nam in omnibushu- fterinon vis, alii ne feceris (Tobix iv, 16; Malth. vn,
juscemodi rebus,non exearum rerum naturaquibus 12),nulIo modo posse ulla eorum gentili diversitale
utimur, sed ex causa utendi et modo appetendi vel cum refertur ad dilectionem
variari.Quas sententia
probandum est, vel improbandum quod facimus. Dei.omnia flagitiamoriuntur;cumadproximi,omnia
20. Regno terreno veteres justi cceleste regnum facinora. Nemo enim vult corrumpi habitaculum
imaginabantur,et pramuntiabant.Suflicienda^prolis suum non ergo debet corrumpere habitaculum Dei,
:

causa erat uxorum plurium simul univiro habenda- seipsum scilicet. Et nemo vult sibi a quoquam no-

rura inculpabilis consuetudo (ld. xvi, 3, xxv, 1 ; et ceri : nec ipse igitur cuiquam nocuerit.
II Reg. v, 13) ; et ideo unam feminam maritos habere
— Regula
CAPUT XV. in /iguratis locutionibus ser-
plurimos honestum non erat:non enim mulier eo est vanda.
fecundior, sed meretricia potius turpitudo est, vel
23.Siceversa tyrannidecupiditatis,charitasregnat
quaestum vel liberos vulgo quaerere. In hujusce-
justissimis legibus dilectionis Dei propter Deum,sui
modimoribusquidquidillorumtemporumsanctinon
et proximi propter Deum. Servabitur ergo in locu-
libidinose faciebant, quamvis ea facerent quaa hoc
tionibus figuratis regula hujusmodi.ut tam diu ver-
tempore nisi per libidinem fieri non possunt, non
sctur diligenti consideratione quod legitur.donec ad
culpat Scriptura. Et quidquid ibi tale narratur,non
regnum eharitatisir.terpretatioperducatur.Siautem
solum historice ac proprie, sed etiam figurate ac pro-
hoc jam proprie sonat,nulla putetur figurata locutio.
phetice acceptum.interpretandum est usquein finem
iilum charitatis.sive Dei,sive proximi,sive utriusque.
CAPUT XVI. —
Regula de loculionibus -prxceptivis
24. Si pra?ceptiva locutio est aut flagitium aut faci-
nus vctans.aut utilitatem aut benelicentiam jubens,
Editi, vito cupiditatis ; vel, cupidinis. At Mss., vitio
non est figurata.Si autem flagitium aut facinus vide-
1

cupedi;e,id est vitioso ciborum lautioruoi suaviorumque

appetitu. turjubere, aut utililatem aut beneficentiam vetare,
s Editi, et sanius quisque. Mss., sanus.
figurata est. Nisi manducaveritis, inquit, carnem filii
• Mss. aliquot, Ruscipiendx. Alii cani editis, Sufficien-
hominis, ct sanguinem biberitis, non habebitis vitam in
dm; quod Virgilianuua est, Georg. lib. 3, v. 65 :

Aliam ex alia geuerando sufQce proleui. vobis (Joan.M, 54). Facimus vel flagitium videturju-

Parol. XXXIV.
 ;

15 DE UOCTIUNA ClllUSTIANA, S. AUGUSTINl 16

bere Bgura oel srgo, praoipiena pasaloni dominioa

i
ut spei bonss bominesaalubriter vidcant etooneuetu-
communioandum,et8uavllerstqueutiliterreconden- ilinrni quam aspernanturpoasehabereusum bonum,
iiuni Id memoria quod pro uobis curo ajua oruolfixa el sam quam ampleiantur esse posss damnabilem,
et vulnarata Btt, Aii Boriptura : si ssurierit invuicut si ot ibi charitas utentium, st bio OUpiditOS alten-
tuua,ciba illum; sititil,potumda illi. Hio nullo du- datur.
bitante benefloentiam prsoipit : sed^quod sequitur, -7:.\am si mullia uxoribus caste uti quisquam pro
lloc cnim faciens carbonei ignii congeres supereapui tempore potuit, potest alius una libidinoie. Magis
ejus (Prov. \.\\\Vl, 82; Rom. in, 80); malovolcnti;e enim probo multarum feounditate utentem propter
faoinua puteejuberi : qs igitur dubetaveris ligurate aliud,quam uniue oarne Eruentem propteripsam.Ibj
diclum, ot cuni possit duplicitor interpretari, uno onim quteritur ulilitas temporum opportunitatibus
modoad nooendum,altero ad prastandum; ad bene- congrua,hioBatiaturcupiditastemporalibuBVolupta-
Beentiam to potius ohafitas revooet,otintelligaa car- tibus implioata: inferiorisquc gradus ad Ueiim sunt,
bones ignis casc urentes poenitentiai gemitus.quibus quibus secundum veniamconcedilApostolus carna-
superbia sanatur ejus qui dolct seinimicum fuisse lem cum singulisconjugibusconsueludinem propter
boininis, aquo cjus miscrite subvenitur. Item cum intomperantiam eorum (I Cor. vu, 2), quam illi qui
uit Domiuus, Qui amal animam suam, perdet eam plures singuli cum habcrcnt, sicut sapiens in cilio et

(Joan. xii, 25), non utilitatem velare putandus est, pntii nonnisi salutein corporis, sir in concubitu non-
qua debet quisque conservare animam suam; sed fi- nisi procreationem iilinruniintuebantur.Uaquesieos
gurate diotum^perdal ammam,id sst,perimal atque in haovitainvenissetDomini adventus,cumjsim non
amittat usuin ejus,quem nunc habet.perversum sci- initicmli, sed colligendi lapides tempua esset [Eccle.

licet atque pracpostrrum.quo inclinaiur temporali- 111,5), statim scipsos castrarcnt propter regnum cce-
bus.ut ffiterna non qucerat. Scriptum est : Da miseri- lorum non enim
: cst in carendo dilTirultas.nisi cuiii

cordi y et ne suscipias peccaiorem (EccJi.xii,4).Posterior eslin habendo cupiditas. Novcrant quippe illi bomi-
pars hujussententis videtur vetare benefioentiam nea etiam in ipsisconjugibusluxuriamesscabutendi
aitonim, Nesuscipiaspeccutorem ,'intelligas ergo li- intcmperantir>m:quod Tobiai testaturoralio.quando
gurate positum pro peooalo psccolordw, ut peccatnm cstcopulatus uxori.Aii enim Benedictus es,Domine, :

ejus non suscipias. Deus patrum nostrorum; et bcncdictiis nomcn tuum in

CAPUTXVII. — Alia omnibus communiter, alia sin-

omnia s.vcula sseculorum.Benedicanttecatli et omnis
gulis seorsim prsecipi, creatura tua.Tu fecisli Adam, ct dcdisti illi
adjutorium
25. Ssepe autem accidit ut quisquia in moliori Lvam : et nunc, Dominc, tu scis quoniam non lu.cunw
gradu spiritualis vita vel est, vel esse se putat, ligu- causa accipio sororem meam,sed ipsa veritale, xu mi-
rate dictacssenrbitretur.quae inferioribus gradibus serearis nostri, Domine (Tob. vm, 7-9),

praecipiuntur : ut verbi gratia, si cslibem amplexus CAPUT XIX. — Mali alios de suo icslimant ingcn:'o.
esl vitam, et se castravit propter regnum cu-lorum Sed qui ellrenatalibidine.vel per multa stupra
28.
[Matth. xix, 12), quidquid de uxore diligenda et re- diffluentes evagantur, vel in ipsa una conjuge, non
genda sancti Libriprajcipiunt.nonproprie sed trans- solum exceduntad liberorum procreationem perti-
late accipi oportere contendat et si quis statuit
;
nentem modum, sed etiam inhumanioris intempe- '

servare innuptam virginem suam,tanquam (igura- rantia,- sordes invereeunda omnino licentia servilis
tam locutionem conetur inlerpretari quadictum est, oujusdam libertulis accumulant, non credunt lieri
Trade filiam, grande opus perfeceris (Eccli. vii, 27).
et
poluisse ut temperanter multis feminis antiqui ute-
hoc in observationibus intelligenda-
Erit igitur etiam
rentur viri,nihil servantes in uau illo nisi eongmum
rum Scripturarum, ut sciamus alia omnibus com- tempori propagandaaprolisoffioium ;et quod ipsi la-
muniter prrecipi.alia singulis quibusque generibus queis libidinis obstricti,vol in una non faciunt, nullo
personarum;ut non soluni ad universum slalum va- modo in nuiltis Qeri posss arbitrantur.
letinlinis, sedetiam ad suam cujusque membri pro- 89, Sedisti possunt dicerenechonorari quidem at-
prianiinlirinitatemmedieinupertineaf.Insuoquippe que laudari oportere viros bonos et sanctos.quia ipsi
gencre curandum est, quod ad inelius genus non cum lionoranturatquelaudantiir.intumescunt super-
potest erigi. bia; tanto avidiores inanisaimaa gloria, quanta eos

CAPUT XVIII. —
Quo tempore qttid pr&ceptum vel frequentiua stque iatiuslinguablandiorventiluvei itj

licilum sit, considerandum, qua ita leves liunt, ut eoa rumoria aura, eive qua
ltem cavendum ost ne forte quod in Boripturis prospera.sive quae adversa existimatur, Id quaslibel
26.
veteribus pro illorum li-mporum conditione.etiamsi invebatvoragine8flagitiorum,aut faoinorumetiam in

oon liguruto, sed proprie intelligutur,nonesl flagi-

saxncollidai. Videant ergo quum
arduura sit at- sihi

quedifflcileneo laudisesoaillioi,neo oontumeliarum

tiuin neque faolnus.ad Ista etiara tempora quis putct
in usuni \ ittB posss transferri. Quod niei dominante aouleis ponetruri, et non ex sc alios nietiuntur.

oupiditate,et ipearurn quoque Soripturaruui.quibua CAPUT XX. — /« quavis vivendi rationt boni sui

evertenda cst, B&tellitium quasrente, non 1'aciet noc ;

sunt similes.

lotelligit miserad banc utilitatem illasioesseposita, Uredant potius Apoatoloa nottroi MC ouo suspi-

t Msa. duodeclffl, verveniat. Ms9. OCtO, iiunuiiiioris.

77 LIBER TERTIUS. 78
cereutur ab hominibus, inflatos fuisse ; nec cum de- buit, sed regnum ista libido possedit : de quo Scri-
spicerentur, elisos. Neutra quippe tentatio defuit il- ptura non tacuit, culpanseumfuisseamatorem mu-
lis viris : nam
credentium celebrabantur praeco-
et lierum (III Reg,xii). Cujustamen initiadesiderio sa-
nio, et persequentium maledictis infamabantur. pientiae flagraverant (II Paralip. i, 7-12) ;
quam cum
Sicut ergo isti pro tempore utebantur his omnibus, amore spiritualiadeptusesset.amorecarnali amisit.
et non corrumpebantur sic illi veteres, usum fe-
minarum ad sui temporis convenientiam referen-
;

CAPUTXXII. —
Regula deScripturxlocis, ubilau-
danturjacta quxdambonorum Iwdiemoribuscontraria.
tes, non patiebantur eam dominationem libidinis,

cui serviunt qui ista non oredunt.

32. Ergo, quanquam omnia vel pene omnia quae
in Veteris Testamenti libris gesta continentur, non
30. Et ideo isti sese nullo modo cohiberent ab
solum proprie, sed etiam figurate accipienda sint:
inexpiabili odio filiorum, a quibus vel uxores vel
tamen etiam illa quae proprie lectoracceperit.si lau-
concubinas suas attentatas, aut attrectatas esse co-
dati sunt illi qui ea fecerunt.sed ea tamenubhorrent
gooscerent, si eis forte tale aliquid accidisset.
a consuetudiaebonorum.qui post adventum Domini
CAPUT XXI. — David [quanquam in adulterium divina pracepta custodiunt ;liguram ad intelligen-
lapsus, longe juit a libidinosorum intemperantia. tiam referat,factum veroipsum admoresnon trans-
ferat. Multa enim sunt quaa illo tempore officiose
Rex autem David curn hoc ab impio atque im-
mani filio passus esset, non solum ferocientem to-
facta su ot.quae modo nisi libidinose fieri non possunt.
leravit, sed etiam planxit cxstinctum (II fl^.xvm, CAPUT XXIII. — Regula de locis ubi magnorum,
33). Non enim carnali zelo irretitus tenebatur, virorum peccata referuntur.
quem nullo modo injuriaa sua, sed peccata filii quavero peccata magnorum virorum legerit,
Si
cominovebant. Nam ideo, si vinceretur, eum occidi tametsi aliquamin eis (iguramrerumfuturarumani-
prohibuerat, ut e.domito servaretur poenitendi lo- madvertere atque indagare potuerit; rei tamen
cus : et quia non potuit, non orbitatem doluit in gestas proprietatem ad hunc usum assumat, ut se
ejus interitu, sed noverat in quas pcenas tam im- nequaquam recte factis suis jactare audeat, et prae
pie adultera ' et parricidalis anima raperetur. sua justitia caeteros tanquam peccatores contem-
Namque alio prius filio qui innocens erat, pro quo nat, cum videat tantorum virorum et cavendas
asgrotante affiigebatur, moriente lajtatus est. tempestates, et flenda naufragia. Ad hoc enim
31. Ex hoc maxitne apparet qua moderatione ac eliam peccata illorum hominum scripta sunt, ut
temperantia illi feminis utebantur, quod cum in Apostolica illa sententia ubique tremenda sit, qua
unam illicite irruisset rex idem.festu quodam aitatis ait ;
Quapropter qui videlur stare, videat, ne cadat
ettemporalium rerum prosperitatibusabreptus, cu- (I Cor. x, 12). Nulla enim fere pagina est sancto-
jus etiam maritum occidendum praeceperatjaccusa- rum Librorum, in qua non sonet quod Deus
tus estperprophetam quicum adeum venissetcon- : superbis resistit, humilibus autem dat gratiam.
vincendum depeccato.proposuiteisimilitudinemde
paupere qui habebat ovem unam,cujus vicinus cum
CAPUT XXIV. — Anteomnia considerandum genus
locutionis.
haberet multas,ad adventum hospitis sui unicam po-
34. Maxime itaque investigandumest utrum pro-
tiusvicinisuipauperisoviculamexhibuitepulandam.
pria sit, an figurata locutio, quam intelligere cona-
In quem commotus David occidi eum jussit.et qua-
druplicari ovem pauperi ut se nesciens condemna-
mur. Nam comperto quod figuratasit, adhibitis re-
j

gulis rerum quas in primo libro digessimus, facile

ret.qui peccaverat sciens.Quod eum ei manifestatum
est eam versare omnibus modis, donec pervenia-
e.sset, et divinitus denuntiata vindicta, diluit poeni-
mus ad sententiam veritatis, pnesertim cum usu3
tendo peccatum (II Reg. xn, 1-1 i). Sed tamenin hac
accesserit pietatis exercitatione roboratus. Inveni-
similitudinestuprum tantummododesignatumestde
mus autem utrum propria sit, an figurata locutio,
ove vicini pauperis de marito autem mulieris inter-
;

illa intuentes quae supra dicta sunt.

empto, hoc est, de ipso paupere, qui unam habebat
ovem,occiso,non est persimilitudinem interrogatus CAPUT XXV. — Idem verbum non idem significat
David, ut in solum adulterium diceret 5 sententiam ubique.

damnationis suae. Exquo intelligiturquanta tempe- Quod cum apparuerit, verba quibus continetur,
rantia multas mulieres habuerit, quando de una in aut a similibus rebus ducta invenientur, aut ab
qua excessit modum,a seipso puniri coactus est.Sed aliqua vicinitate attingentibus.
in isto viro immoderataehujuslibidinis nonperman- 35. Sed quoniam multis modis res similes rebus
sio, scd transitus fuit : propterea etiam ab arguente apparent,non putemus esse prsescriptum ut quod in
Propheta ille illicitus appetitushospes vocaius est. aliquo loco res aliqua per similitudinem significave-
Non enim dixit eum regi suo, sed hospiti suo vicini rit, hoc eam sempersignificare credamus.Nam et in
pauperis ovem ad epulandum exhibuisse. At vero in vituperatione fermentum posuitDominus.cum dice-
ejus filio Salomone,non quasi hospes transitum ha- ret, Cavcte a fermento Pharhxorum (Matth.xn, 11);
et in laude, cum diccret, Simileest regnum cxlorum
1
Am.
Er. et Mss. septetu, tam impia et adultera.
Bad., tam impii adultera. mulieri quse abscondit fermentumin tribus mensuris
s Sic Ms9. editi vero, in solo adulle^io disceret.
; farinx, donec fermentaretur totum(Luc. xm, 21).
 :

DB DOGTRINA CllltlSTIANA, S. AUCUSTINI HO

aj 1 1 iij u ~> igiturvarietatiB obaervatiQ duaa ha- CaPUT WVii. — Eumdem locum vane intetligi
nibil prohibct.
lit-t rorm&u. Bio anim aliud atque aliud res queque
Bigniucant,utantcootraria,auttantummododi 38. Quando autem ai eiadem Bcripturo, verbis,
signifioent. Contraria Boilioet, eum alias io bono, nonunum aiiquid,8edduo v»^l plura8entiuntur,etiam
alias inmalo rei eadem per Bimilitudinem ponilur, si latet quid senserit illo qui scripsit, niliil pcriculi

sicut hoc eatquod de fermento euprn diximus.Tale est, si quodhibct eorum oongruere veritati e.x aliis
•atetiam quod leoBigniflcat Chriatum, nbi dioltur, locis aanctarumSbripturarum doceripoteat:id tumen
Vieit, IwdttribuJuda [Apoe. \\ B) ; aignifleatetdia- lante qui divina scrutalurcloquia.utud volun-

bolum, Ubi BOriptum est,.I hcrsarius vcstcr diabolus tatem perveniatur auotoris, per quem Boripturam
fOMWM tofl rugicns circuit, qu&retU qucm dcvoret illam sauctus oper.it us cslS|iiiitus;sivehocussequa-

(\Pelr. v, 8). Itaserpens in bono Qsl,Astuti ut ser- tur, sive aliam sententiam de illis verbis, qua lidei

pcntcs,)latih.\. 10 ; malo autern, Serpent Evoffi

in recta?nonrefragatur,e.xsculpat,testimonium habens
jc.iu.ci/ m tttlutia sua (il Cor. u, 3). Iu bono pauis, a quocumque alio loco divinorum uloquiorum. Ille
m pants vivus.qiti dccaiodcscendi (Joan. vi,51); quippe auctor in eisdem vcrbis quae intelligere volu-
inmalo, PaiWB BOCKttoj libenter edile {Prov. ix, 17) mus.et ipsam sententiam forsitan vidit; etcerte Dei
sic et alia plurima. Et haec quidem qute oommemo- bpiritus, qui per eum bso operatus cst.eliam ipsam

ravi, minime dubiam signiticationem gerunt, quia occursuram lectori vel audilori, sine dubitatione
exempli gratia commemorari nonnisi manifestade- praividit ; imo ut occurreret,quia et ipsacst vcritate

buerunt. Sunl autem quffl incertum sit in quam par- Bubniza,providit.Namquid iniliviniselo(|uiislurgius
temacoipi debeant.sicul, Calixin monu Domini vint et uberius potuit divinitus provideri, quam ut ea-

meriplenus Incertum estenim utrum iram

cst mi.vto. dem verba pluribus intelligantur modis, quos alia
Dei significet nonusque ad novissimam pcenam, id non minus divina contestantia faciant approbari ?

est usque ad faecem; an potius graliam Scripturarum —

CAPDT XXVIII.
Locus inccrtus tutius pcr alios
a Judaeisad Gentes transeuntom, quia inclinavit cx Scripturss locos, quum pcr rationem manifestatur.
hocin /io<-,remauentibus apud Judceos observationi-
39. Ubi autem talis sensus eruitur, cujus incer-
bus quas carnaliter sapiunt.qula/JKcejtwnoniMl c.vi- sanctarum Scripturarum testimoniis
tum certis
tianita (Psal. uxiv, 9). Cum vero res eadem non
in
non possit aperiri, reslat ut ratione reddita mani-
contraria.sed tantum in diversasignificatione poni-
festus appareat. etiam si ille cujus verba intellige-
tur.illud eat in exemplum.quod aqua et populum si-
re quaerimus, eum forte non sensit. Sed ha?c con-
gnifioat,aicutinApocalyp8ilegimus(i/>ec.xvn, 15, et
suetudo periculosa est : per Scripturas enim divi-
xis, et Spiritum sanclum, unde est illud, Flu-
0) nas multo tutius ambulatur; quas verbis transla-
;

mina aqtuv vivx ftueiit de ventrc cjus (Joan.wi, 38);

tisopacatas cum scrutari volumus, aut hoc inde
et si quid aliud atque aliud, pro locis in quibus
exeat quod non habeat controversiam ; aut, si ha-
ponitur, aqua signiticare intelligitur.
bet, ex eadem Scriptura uhicumque inventis atque
37. Sic et aliae res non singulae.sed unaquasque
adhibitis testibus terminetur.
earum, non solum duo aliqua diversa, sed etiam
non nunquam multa signiflcat, pro loco sententiae, CAPUT KXIX. — Troporum cognitio ncccssaria.

sicut posita reperitur. 10. Sciam autem litterati.modisomnibuslocutio-

nis, quos grammatici graeco nomine tropos vocant,
CAPUT XXVI. — Obscura c.v locis apertioribus auctoresnostrosusos fuisse.etmultipliciusatqueco-
explicanda. piosius, quam possuut existimare vel credero qui
nesciunteos, etin aliis ista didicerunt. Quos tamen
Ubi autem apertius ponuntur, ibi discendam est
tropos qui noverunt, agnoscunt in Litteris sanciis,-
quumodo in locis intelligantur obscuris.Neque enim
eorumque scientia ad eas intetligendasaliquantum
melius potest intelligi quod dictum est Deo.Appre-
adjuvantur. Sed hic cos ignaria tradere non decet,
hcwlc arma el SCVtum, ct cxunjc m adjulorium milii
ne artem grammatieam dooerevideamur.Extra Bane
(Psul. xxxiv, 2), quam e.x illo loco ubi legitur, Domi-
ut discantur admonco, quamvis jam Buperiuaid ad-
ne, m scuto
bonm voluntatU Itwe coronasti nos (Psal.
monuerim, Mecundo libro,ubi de linguarum
id est.in
v. 13), Neo tamen ita ut jam ubicumque scutum
naoeasaria cogoitione diaserui Nam littore.aquibua
pro aliquo munimento legerimus positum, non ac-
ipBagrammatioa nomenaooepit,rp£p|MR«enim Qrav-
ci|namus nisi bonam voluntatem Dei diotum est
oi littexaavooant,signa utiquesuntsoa >rum ad arliou-
enim ct scutum fulei, in quo potsitis, inquit, omnes latam vooem qualoquimur pertinentium.latorum au-
vi,
saqittas maliijui igntttU cxstiihjucrc [Ephet. 16) :

tem troporum non Bolum exempla,siout omnium,aed

Nec rursum ideo debemus in armis bujusoemodi
quorumdam etiam nomina in divinis Librisleguntur,
Bpiritualibue seuto tantummodo Hdem Iribuere,
sicui nllegoria, enigma, parabola. Quamvia peaa
otiam lorioa dieta sit ftdel Imluti,
onm alio loco :

-ii tropi, qui liberali dicuntur arte oogooaoi,

inquil, loriciim fidei ct .imnUitis (I ThOSS. v, 8 -

eliainineorum reperianturloqueliB.quinuUoa gram-

matiooa audierunt, et eo quo vulgui utitur bbhmm
I
|
fuiiquum bojua Ubri, lotomqne Ubrum quartum oonlonti Bunt.Quisenim non diolt.Sle Qoraaatqoitro-
adjecil tuguillnuBi quando boc opoi »uo ordlae reoo»
gnovit, i'i lib. - Retraot. oep< *• pui metapboaavooatur.OuiBnondioitpitoiaajBalittm
 81 UBER TERTIUS. 82

qu.-n non habet pisces.nec facta est propter pisces, autem cum has velut regulas commenda-
43. Iste

et tamen a piscibus nomen accepit ? qui tropus cata- ret, tantum eis tribuit.quasi omnia quae in Lege.id
chresis dicitur. est.in divinis Libris obscure posita invenerimus,hia

41. Longum est isto modo caeteros perscqui : nam bene cognitis atque adhibitis intelligere valeamus.
usquead illos pervenit vulgi locutio, qui propterea Ita quippe exorsus est eumdem librum ut diceret :

mirabiliores sunt, quia contra quam dicilur signifl- Necessarium duxi ante omnia, quse mihi vidcntur, li-
cant.sicuti est quae appellatur ironia velantiphrasis. bettum Hegularum scribere,et secretorum Lcgis veluti
Sed ironiapronuntiationeindiratqnid velit intelligi, claves ei luminaria fabrieare.Sunt enim quxdam re-
uti cum dicimus horaini mala facienti, Bes bnnas fa- gulse mysticm, qux umversx Legis recessus oblinent,
cis:antiphrasis vero ut contraria signilicct, non voce et veritaiis
thesauros aliquibusinvisibilesvisibiles fa-
pronuntiantis efficitur.sed aut verba habet sua,quo- ciunt.Quarum si ratin regutarum sine invidia,ut com-
rumorigoecontrarioPst,sicutappcllaturlucus,quod municamus, accepta fuerit ; clausa quxque patefient,
minimcluceat;autconsuevitaliqniditadici, quamvis et obscura ditucidabuntur ; ut quis prophetite immen-
dicatur etiam non e contrario, veluti cum qnaerimus sarn salvam perambu!ans,his regulis quodammodo lu-

acciperequodibi nonest.etrespondeturnobis.Abun- cis tramittbus deductus ab errore defendatur. Hic si

datjaut adjunctis verbis facimus uta contrario intel- dixisset, Sunt enim quasdam regulae mysticas, quos
ligatur quodloquimur,veluti Bi dicamus.Caveillum, nonnullos Legis recessus obtinent, aut certe, quae
quia bonus homo est. Et quistalianon dicitindoc - Legis magnos recessusobtinent;nonautemquod ait,
tus.noc omnino sciens qui sint, vel quid vocentur hi universx Legis recessus :neque dixisset, Clausa quse-
tropi?Quorum cognitio proptorea Scripturarum am- que patcfi,ent,scd, clausa mulla patefient verum di- ;

biguitalibus dissolvendis est necessaria, quia cum xisset, nec tam elaborato atque utili operi suo plus-
sensua,ad proprietatem verborum si accipiatur, ab- quam res ipsa postulat dando, in spem falsam lecto-
surdus est, qu;erendum est utique ne forte illo vel rem ejus cognitoremque misisset. Quod ideo dicen-
illotropo dictum sit quod non intelligimus ; et sic dum putavi,ut liber ipsc et legatur a studiosis, quia
pleraque inventa sunt quae latebant. plurimum adjuvat ad ScripturaB intelligend»s, et
GAPUT XXX. — Regulae Tichomi donnlistx expen- non de illo speretur tantum quantum non habet.
duntur. Caute sane legendus est, non solum propter quae-
4'3.Tichonius quidam qui conlra Donatistas invic- dam in quibus ut homo erravit sed maxime pro- ;

tissime scripsit, cum fuerit donatista, etillic inve- ptcr illa qu;e sicut donatista hsretieus loquitur.
nitur absurdissimi cordis.ubi eos non omni ex parte Quid autem doeeant vel admoneantistoe septemre-
relinquere voluit, fecit librum quem Regularum vo- guloe, breviter ostendam.
cavit(«),quia in eo quasdam septem regulasexsecu- CAPIJT XXXI. —
Regida prima Tichonii.
tus est,quibus quasi clavibus divinarum Scriptura- 44. Prima de Domino et ejus corpore est ; in qua
rum aperirentur occulta.Quarum primam ponit, De scientes aliquando capitiset corporis.id est.Christi
Domino et ejus corpore ; secundam, Ue Domini cor- et Ecclesiae unam personam nobis intimari (neque
pore bipartito;tertiam, De promissis et Lege quar- ; enim frustra dictum est fidelibus, Ergo Abrahx se-
lam, De specie et genere ;
quintam, De temporibus ; men estis [Galat. m, 29], cum sit unum semen Abra-
sextam,De recapitulatione septimam.De diaholo et
; has,quod estChristus),non hssitemusquando a capi-
ejuscorpore. Quosquidem considerata;, sicut ab illo te ad corpus, vel a corpore transitur ad caput, et ta-
aperiuntur.non parum adjuvant ad penetranda qua; men non receditur ab una eademque persona. Una
tecta sunt divinorum eloquiorum: nec tamen omtiia enim persona loquiturdicens, sicut sponso imposutt
qu» ita scripta sunt ut non facile intelligantur, pos- mihi milram, sponsam ornavit me ornamenlo
et sicul
sunt his regulis inveniri, sed
aliis modis pluribus, (Isai. lxi, 10) et tamen quid horum duorum capiti,
;

quos hoc numero septenario usque adeo non est iste quid corpori, id est, quid Christo, quid Ecclesias
complexus, ut idem ipse multa oxponat obseura.in conveniat, utique iutelligendum est.
quibus harum regularum adhibet nullam, quoniam CAPUT XXXII. —
Regula secunda Tichonii.
necopusest.Nequeenimaliquidillictalcversaturaut SecundaestdeDomini corporebipartito.quod qui-
qusritur.sicut in Apocalypsi Joannis quaerit, quem- dem nonitadebuitappellari;nonenimreveraDoniini
admodum intelligendisintangeliEcclesiarumseptem, corpus est, quod cum illo non erit in aeternum sed :

quibus scriberejubetur,etratiocinaturmultipliciter, dice.ndumfuitjDe Dominicorporeveroatque permix-

et ad hocpervenit ut ipsnsangelosintelligamus Ec- to,aut,vero atque simulato.vel quid aliud quia non :

clesias (Apoc.1,20). In qua copiosissima disputationo solum in aeternum.verum etiam nunchypocrita non 1
.

nihil istarum estregularum.et utiqueresillicobscu- cum illo esse dicendi sunt, quamvis in ejus esse vi-
rissima quaeritur : quod exempli gratia satis dictum deantur Ecclesia.Unde poterat ista regula et sic ap-
sit : nam colligere omnia, nimis longum et nimis pellari,ut diceretur de permixta Ecolesia.Qureregula
operosum est, quae ita obscura sunt in Scripturis lectorem vigilantcm requirit,quando Scriptura cum
canonicis,ut nihil istarum septem ibi requirendum ad alios jam loquatur.tanquam ad eos ipsos adquos
sit.
loquebatur, videtur loqui vel de ipsis.cum de aliis
,

(a)Exstat in Bibliotheca Patruiu, toni. t5,edit Colon jamloquaturjtanquamunumsittitrorumquecorpos,

an. 1622; et in Lugdun. un. 1677, tora. 6. propter temporalem commixtionem et communio-
83 DE DOCTRINA CIUUSTIANA, S. AUGUSTINI 84
nein Sucrninentorum. A.l hoc pertinet in Canticis Sic cnim eam vorat, voli lotelhgi speciem par-
cauticorum, Fusca sum rt spcciosa ut labernacuta Ce- tem, genus autem toti.m, cujus ea pars
est quam
iar,utpellu Salomtmit(Cant.it 5).Hon enim ait.Fuscu nunoupat speoiem.sicut unaquajqueoivitas
poreest
fui ut tabernacula Cedur, et speciosa suin nt pelles
otique univeraitatia gentlum bano illo vocat spe- :

Salomonis sed utrumque se esse dixit,proptertcm-

j ciem ;genus uutcm omnes gentes.Neque
hic ea di-
poralem unitatem intra una retia p/scium bonorum eoernendi subtilitas adbibenda eBt, que a dialec-
'

et malorum (Mattk.Xi i, 18). Tabernacula enim Ccdar ticis Iraditur qui,intor

partem el spesiem quW in-
ad Ismaelem pertinent, (iiii non erit hasres cum lilio tersit acutissimedisputuiit.KudtMii
ratio eet, si non
libera (Gen.xxi,10 : Ga/aLiv,30).Itaque oum de bona de unaquaquecivitate.sed de unaquaque
provinoia
parte Deus dicat, Ducam ctvcos iit viam quam non no- vel gente vel regno tule
aliquid io divinis reperia-
verunt, et scmitas quas uon noverunt calcabunt ; et fa- tur eloquiis.Non solum enim.verbi
gratia, de Jeru-
ciam illis tenebrat m lucem,etprava in direclutn : hmc salem.vel dealiqua gentium oivitate.sive
Tyro,sive
verba (aciam, non derelinquam eos: moxdeulia
et
Babylonia.eive alia qualibet dioituraliquid inScri-
parte.qiue male pcrmixta est.dicit, //isi autcm conver pturis sunctis.quod modum ejus excedat,
et convc-
si sunt retro(lsai.xui,lti,l7), quamvis alii jam signi- niat potius omnibus gentibus: verum
etiam deJu-
licenturhisverbis.Sedquoniamnuneinunosunt.tan- daia.de .Egypto.de Assyria.et quacumque alia gen-
quam de ipsis loquitur de quibus loquebatur: non te in qua sunt plurima? civitates,non tamcn totus
tamen semper in uno erunt. Ipse est quippe ille orbis, sed parsejus est, dicitur quod trnnseat ejua
servus commemoratus inEvangelio,cujus dominus
modum.et congruat potius universo.cujus hasc pars
cum vencrit, dividet eum, et partem ejus cum hy- estjvel sicut iste appellat gcneri.cujus baec specics
pocritis ponet (Matth. xxiv, 51).
est. Unde et in notitiam vulgi verba ista venerunt,
CAPUT XXXIII. — Regula tertia Tichonii. Liber de ut etiam idiotee intelligant quid specialiter, quid
Spiritu et Littera. generaliter in quocumque preecepto imperiali sit
46. Tertia regula est de Promissis et Lege, quae constitutum.Fit hoc etiam de hominibus ; sicut ea
alio modo dici potest de spiritu et littera,sicut nos quee de Salomone dicuntur, excedunt ejus
modum,
eam appellavimus,cum de hac re librum scribere- et potius ad Christum vel Ecclesiam.cujus illepars
mus («)-Potest etiam sie dici.de gratia et mandato. est, relata clarescunt.
Hsc autem magis niihi videtur magna quaestio 48.Nec species semper exceditur sa^pe enim talia ;

quam regula.quae solvendis qusestionibus adhiben- dicuntur quas vel ei quoque.vel ei fortasse tantum-
da est. Hffic est quam non intelligentes Pelagiani, modo apertissimc congruant: sed cum a specie tran-
vel condiderunt suam hasresim.vel auxerunt.Labo- situr ad genus.quasi adhuc de specie loquentcScri-
ravit in ea dissolvenda Tichonius bene, sed non
'
ptura.ibi vigilare debet lecloris intentio, ne qua?rat
non plene.Disputans enimde fide et operibus,opera in specie quod in genere potest melius et certius in-
nobis dixit a Deo dari merito fidei ipsam vero fi- ; venire. Facile quippe est illud quod nit propheta
dem ut nobis non sit a Deo. Nec
sic esse a nobis, Ezechiel, Domus lsracl habitnvit in lcrra. ct polluc-
attendit Apostolum dicentem, Pax fralribus et cha- runl il/am in via sua, ct in idolis suis, cl pcccalis
ritas cum ftde a Deo Patre et Domino Jesu Christo suis secundum immunditiam mentrualx facla est
;

(Ephes.n,23).Sed non erat expertus hanc haeresim, via eorum ante jaciem meam. Et e/judi iram meam
quaj nostro temporeexorta.multum nos.ut gratiam supcr eos, et dispersi illos inler nationes, ct vcntiluvi
Dei quee per Dominum nostrum Jesum Christum eos in ; secundum
rcgiones vias eorum el sccumlum
est,adversus eam defenderemus.exercuit ; et secun- peccula eorum judicavi eos (Ezteh. xxxvi. 17*49) fa- ;

dum id quod ait Apostolus, Oportet hxreses

esse, ut cile est, inquam, hoc intelligere de illa domo [erael,
probati manifesti fiant in vobis (I Cor.xi, 19), multo de qua dicitApostolus, Videtelsrael stamabmeamem
vigilantiores diligentioresque, reddidit, ut adverte- (l Cor.x,l$) quia haic nmnia carnalis populus Israel
;

remus in Scripturis snnctis.quod istum Tichonium et fecit, et passus est.Alia etinm qusa sequuntur, ei-
minus attentum,minusquesine hoste sollicitum fu- dem intelliguotur populo oonveaire: Bod cum e*Bpe~
git,etiam ipsam scilicet lldem donum illius esse rit diceiL,/-.'/ uenum mcum sancinm
tanotificabo illud
qui ejus mensurani unicuique partilur (liom.xn,3). tnagnum, onod polluium e>i micr naiiomes, i/uod pol-
Ex qua sententia quibusdam dictum est, Vobis do- luistis tn mcdio caruin ; ct s-icnt gcnte.i t/uta egosum
natum est pro Cltristo, non solum ut m eum eredalis, Doininus ; j.uii intentus debet BSSa.qui legit. qiiem-
veiuiii elitun ul pro cu palnunini
(/'/11/1/71.1,'.".)). Unde admodum8peoiesezoedatur l atadjungatQrgonuo.8e'
quis dubitetutrumque esso Dei donum, qui lideliter quitureiiiiii et dicit:r.7 dum suit.ti/icaboi 111 vobisante
atque intelligenter audit ulrumque donatum/Plu- oculos eomui.et accipiam vos de n mi f ihii 1 ,nf rimf tmumM$
ru eunt testimunia quibus id ostenditur sed
et alia vos c.r oiniiibtts terris.cliutlttcimios utl,
:
rramvcstram:
hoc nuno non aginius alibi autem utque aliln B£-
; ct aspeigaiii vo<
aqua munda.et munttabimini aboimu-
pissime ista egimus. bus simulanis veslrts. cl muniiato vos : et ttabo vobis
CAPCT XXXIV. —
Hegula ijuarla liclionii. tor novum, el Spiritiun novum dabo tn vos : ct m
47.Quurta Tichonii regula osl de ipeoie B< genoro. eorlapidtum ieearnt vestra,et dai MVtB,
1
M««. Dovcin, ilisserentta. et Spuilum meumdabo w vos ; ctfactam ut in justitus
(o) Liber ile Spirltu Bt l.iltera. • Msb. uiideciiii, itissereiuli.
 85 LIBER TERTIUS. 86

meis amhuletis,et judicta mea custodiati$,et faeiatis:et corum,quaj ulla ex parte non erit impiorum;quiaet
hahitabitis in terra,quam dedi patribus vestris; eteri- ipsa similiter data est, quando danda firroata est.
tismihi in populum,et cnjo ero vobis in Deum;et mun- GAPUT XXXV. — Beguta quinta Tichonii.
dabo oos ex omnihus immundiliis vestris(Ezech.7ncxvi,
Quintam Tichonius regulam ponit, quam De
50.
23-29). Hoc de Novo Testamento esso prophetatum,
temporibus appellat;qua regula plerumque inveniri
ad quodpertinet non solum unagcnsilla in reliquiia
velconjicipossitlatensinScripturissanctisquantitas
suis,ne quibus alibi scriptum est, Si fuerit numerus
temporum.Duobusautemmodis^vigoredicithancre-
filiorum Israel sicut arena maris, retiqaise salvxfient
gulam;aut tropo synecdoche.aut legitimis numeris.
(Isai. x,23), verutn otiam csteras gentes, qua; pro-
Tropus synecdoche, aut a parte totum, aut a toto
missM sunt patribus eorum, quietiam nostri sunt;
partemfacitintelligi:sicutunus evangelistapostdies
nonumbigit quisquisintueturctluvacrumregcncra- octo faclum dicit,quod alius post dies sex,quando in
tionishicessepromissuui,[quojnuiic viilemus omni- monte discipulis tantum tribus praesentibus facies
bus gentibus redditumiet illud quod ait Apostolus, Dominifulsit ut sol,etvestimenta ejus sicut nixfLuc.
cum Novi Testamenti gratiam eommendaret, ut in ix,28;iM«/i/t.xvii,l,2;y)/arc.ix,l,2).Utrumque enim ve-
comparatione Vcteris emmerel, Epistola nostra vos rum esse non posset.quod de numero dierum dictum
estis,scripta non atramento ,sed Spiritu Dei vivi ; non est.nisiillequi dlxit,post diesoclo, iniel\iga.lur partem
in tahulis lapideis, sed in labulis carnalibus (II Cor. novissimamdiciexquoid Ghristusprasdixitfuturum,
iu,2,3),hinc esse respicitet perspicit ductum ubiiste et partemprimam dici quoid ostendit impletum,pro
propheta dicit.f'/ dabo vobis cor novum, el Spiritum totis diebus duobus atque integris posuisse is vero
;

novum dabo invos;et auferam cor lapideum decarne qui dixit, post dies sex, integros omnes et totos,sed
vcstra,etdubo vohis cor canieum.Cor quippe carneum, solos medios computasse. Hoc modo locutionis, quo
unde ait Apostolus, tabulis cordis carnalibus,a cordo significatura parletotum,etiam illaderesurrectione
lapideo voluitvitasentientediscerni.etpervitamsen- Chnstisolviturquastio.Parsenimnovissimadieiquo
tientem signiticavit intelligentem.Sic lit Israel spiri- passus est,nisi pro totodie accipiatur,id est, adjun-
tualis,non unius gentis,sed omnium quse promissaj cta etiam nocte prajteritujet nox in cujus parte ulti-
sunt patribus in eorum semine, quod e3t Ghrislus. ma resurrexit,nisi totus dies accipiatur, adjuncto
49.Hic ergo Israel spiritualisabillolsraelcarnali, scilicet die illucesccnte dominico,non possuntesse
qui est unius gentis.novitate gratiaa.non nobilitato tres dies et tresnoctes,quibusse in corde terrffipra?-
mente non gente distinguitur:sed altitudo
patrii',et dixit futurum (Matlh. xn, 40).
propheticadum de illo vel ad illuin loquitur,lalentor 51. LegiHmos autem numeros dicit,quos eminen-
transit ad hunc;et cum jam de isto vel ad istum lo- tiusdivinaScripturacommendatjSicutseptenarium,
quatur,adhuc dc illo vel ad illum loqui videturjnon vel denariura.velduodenarium,et quicumque alii
intellectumScripturarumnobisquasi hostiliterinvi- sunt.quos legendo studiosi libenter agnoscunt.Ple-
dens.sed exercens mediciualiter nostrum. Unde et rumqueenimhujusraodinumeriprouniversotempo-
illud quod ait, 1J inducam vos in terram veslram;et reponuntur sicut, Septies in die laudabo te (Psal.
:

paulo post, tanquam idipsum repetens, ht habita- cxvin,164),nihil est aliud q\ia.m,Semper taus ejus in
bttis, inquit, in terra quam dedi patribus vestris , ore meo (Psal. xxxin, 2). Tantumdem valent et cum
non carnaliter sicut carnalis Israel, sed spirituali- multiplicantur.sive per denarium.sicut septuaginta
iersicutspiritualisdebemusaccipere.Ecclosiaquippe et septingentijunde possuntet septuaginta anni Je-
sine macularuga (Ephes. v, 27) ex omnibus
et remiffl(/fc'rem.xxv,ll)prouniversotemporespirituali.
geiitibuscongregata,atquoina2ternumregnaturacum teraccipi,quoestapudalienosEcclesia:siveperseip-
Ghristo, ipsa est terra beatorum, terra viventium sos,sicutdecemperdecem,centum suntjetduodecim
(Psal. xxvi, 13); ipsa intelligenda est patribus data, perduodecim.centum quadragintaquatuor.quo nu-
quando certaetincommutabili Dei voluntate pro-
eis raerosignilicatur universitassanctoruminApocaly-
missa est:quoniam ipsa promissionis vel praedesti- psi(.lpoc.vn, 4). Unde apparet non solas lemporum
nationis (irmitato jam data est,qua; danda suo tem- quaistiones istis numeris essesolvendas.sed latius
pore a patribus credita ost:sicut de ipsa gratia quaj patere significationes eorura.et in multaproserpere.
Timotheum Apostolusait,
sanctis datur,scribens ad Neque enim nuraorus iste in Apocalypsi ad tempora
Non secundum opera nostra,sed secundum suum pro- pertinet, sed ad homines.
positum et gratiam,quse data est nobis in Christo Jesu CAPUT XXXVI. — Regula sexta Tichonii.
antesxculaseterna,inanifcstataaulemnuncpcradven-
52. Sextam regulam Tichonius Recapitulationem
tum Salvatoris noslri (II Tim. i, 0,10). Datam dixit
vocat,in obscuritate Scripturarum satis vigilanter
gratiam,quaiidonecerantadhucqiiibusdaretur;quo- inventam.Sic enim dicunturqua^dam quasi sequan-
niam in dispositione ac pranlestinatione Dei jam fa- tur inordine temporis,vel rorum continuationenar-
ctum eratquod suo tempore futurum erat,quodipse rentur,cum ad priora qus pwtermissa fuerant.la-
dicit manifestatum.Quamvis hajc possint intelligi et tenter narratio revocctur:quod nisiexhac regulain-
de terra futuri sosculi, quando eritroslum novum et telligatur,erratur.Sicutin Genesi Etplantavit,\nquit,
terra nova (Apoc.xxi, 1); in qua injusti habitare non Doniinus Deus paradisumin Eclen ad ovientem, elpo-
poterunt.Et ideo recte diciturpiisquodipsa sitterra suit ibi hominemquem formaviUetproduxil Deus adhuc
S7 DB DOCTIUNA CHIUSTIANA, S. AUGUSTINI 88
deterraomne lingnwn$pecionm,etbonum ineteanviia, tunc buiU ista servaiula,ne quisque retro respiciat,
videturdiotum tanquam id factumsit posteaquam l'a- prstoritam cui ronuntiavit,inquirat;et
id est.vitam
etuiu poauit Deushoininem io paradiso.eum lirfcviter nonpotiusistotcmpore.utcuin Duminus fuerit rcve-
utro>[iie 0Ommemorato,id est, quod plantavit Deus latus.retrihutionem procis quffl quisque servarit vel
paradisum.et posuit ibi hoininem quein formavit.re- contempsit.invcniutVEt taiuou quiadiotum cst, tn
oapitulando redeat et dioatquod praetermiserat,quo- Ula aoro,tuno putantur istn Bervanda,cum fuerit Do-
modoscilicot paradisusfuerit plantatus,quia produ- minus revelatus.nisiad inlelligendain reoapitulatio-
xitDeua adhuo de terra omne lignum speeiosum et nem.sensus legentis invigilet.adjuvanto aliaScrip-
bonuminescam.Deniquc secutusadjunxit:E//i'</iuim turu qu.e ipsorum Apostolorum adhuc tempore cla-
vitts in medio paradisi,et lignumscientix bonieltnali. m&vd, Fitii, novissima horaest{\ Joan. n, 18). Tem-
Dcindeflumon.quoparadisus irrigaretur.divisum in pusergoipsum quo Evaugelium pr.udicatur.quous-
quatuor principia iluviorum quatuor, explicatur; que Dominus reveletur, hora est in qua oporlet ista
quod tolum perlinetad institutionem paradisi.Quod servari;quiaet ipsarevelalio Domini ad eamdem ho-
ubi terminavit.repelivitillud quod jam dixerat,etre- ram pcrtinot,qua3 dic judicii terminubiiur (liom. II,
vera hoc sequebatur, atque ait Et sumpsit Dominus : 5, e/'xiu, II).
Deus hominem quem fni.rit, etposuit eum in paradiso CAPUT XXXVII.— liegula teptima Tichonii.
enim factaibiestpositusho-
(Gen. ii,8,9), etc.Postista 55.SeptimaTichonii regulaest.eademque postre-
mo.sicut nunc ordo ipse dernonstrat:non post homi- ma,De diabolo et ejus corpore.Est enim etipse ca-
nem ibi positum facta sunt ista,sicut prius dictum put impiorum,qui suntejus quodammodo joorpus,
putari potest.nisi recapitulatio illievigilanter intelli- ituri cum
supplicium ignis;eternn.Vii///i.xxv,
illo in

gatur,qua rediturad ea quae fuerant prastermissa. 41) sicut Christus caput est Ecclesiae.quod est cor-
:

55. Itemque in podem libro,cum commemoraren- pus ejus,futurum cum illo in regno et gloria sempi-
tur generationes fUiornm Noe,dictum est : /// tilii terna (Ep/i«. i,22).Sicut ergoin prima regula.quam
Gham in tribubus suis,secundum linguas suas in regio- vocat de Domino et ejus corpore.vigilandum est ut
nibussuis '
etin gentibus suis. Enumeratis quoque fi- intelligatur,cumde unaeademque personaScriptura
liis Sem dicitur://i fUU Sem in tribubus suis, $e- loquilur, quid conveniat capiti,quid corpori; sic et
cunilum linguas suas in regionibus suisel in gentibus in islanovissima,aliquandoindiabolum diciturquod
suis. Etannectitur de omnibus tLv tribus filiornm : non inipso,sedpotiusinejus corporepossit agnosci,
Noe,sec.undum gcncraliones eorumet secundum gentes quod habet non solum in eis qui manifestissimefo-
eorum.Ab his dispersx sunt insuUegentium super ler- rissnnt,scd ineisetiamquicumadipsum pertineant,
rain post diluvium.Et erat omnis a terra labiusn unum, tamen ad tempus miscentur Ecclesiaa, donec unus-
et vox una omnibus (ld. x,20, 31. 32, et xi, 1) Hoc quisque de hac vita exeat.vel a frumento palea ven-
itaquequodadjunctum esl,F.teral omnisterra labium tilabroultimo separetur (tui.m, 17). Quod enim
unum,et vo.v una omnibus,id est,una linguaomnium, scriptnm est apud Isaiam, Quomodo cecidit de coclq

ita dictum videtur tanquam eo jam tempore,quo di- Lucifcr muneoriens(lsai. xiv, 12), et oatera, qua
spersi fuerant superterram etiamsecunduminsulas sub fignraregis Babyloniasdeeadem persona, vel ad
gentium,unafueritomnibus lingua communisjquod eamdem personamdictasuntinipsacontextionesser
procul dubio repugnatsuperioribus verbis,ubi dic- monis.de diabolo utique intelliguntur;et tamen quod
tum est,/n tribubus suissecundum linguas suas. Neque ibidictum oat,Contritusestin terra,quimittitndomne$
enim dicerentur habuisse jam linguas suas singulae gentes,non totumipsi capiticongruit.Nam etsi mittit
tribus.quaa uentes singulas fecerant, quando erat ad omnesgentesdiabolusangelos suos.tamen in ter-

omnibus una communis. Ac per hoc recapitulando ra corpus ejus.non ipse,conteritur;nisi quia Ipse est
adjunctum est.B/ erat omnis terra labium unum,et vox in corpore suo, quod contrilum lit ut pulvis, quem
una omHi/ms, latenter narratione redounte.ut dicere- projicit ventus.a facie tcrraj (Psal. i, I),

tur quomodo factum sit.ut cx una omnium liogua 5(5. Ibe antem omncs regula;, excepta una, quae
fuerint divisi per multas: et conlinuo de illa turris vocatur De promissiset Lege,uliud ez alio faoiunt in-
aedificatione narratur.ubi haoo eisjudicio divino in- tolligi.quod ast proprlum tropiote looutionls,qua la-
gesta est puena superbiaejpost quod factum dispersi tius patel quam ut poasit, ut mihi videtur.ah aliquo
sunt super terram secundum linguas suas. universa comprehendi.Nam ubioumque volol aliud
5i. Fit ista recapitulatio etiam obscurius:sicutin dicitur ut aliud intelligstur.etsi noinon ipuiustropi
Evangclio Dominus dioit,Dfc quo exiilLoth a Sodo- inloqoondiartenoD invenitur.tropioalooutioeat
mii.pluit igncm de mlO, tt penlulit omncs:sccunduni cum lit ubi Geri Holet, aine labore sequitur intri-
hirc erit iies Filii hominit,quo revelabitur.llla hora, leotoa oum
vero ubi oon solet, laboratur ut in-
qui erit in tecto, el vataejutin domo,mm detoendai telligatur, al> aliis magis, nli nliis iuinus, sieul
tollerc itlaietqui m agro,similiternon revertatwr rc- minuave dona Dei sunt in ingeaila heni-
tro,memtnerit weorit Loth (Luc. ivii, 29-32 ; Gmt, ii u iii, val adjutoria tribuunlur. Proinde liout ia

xix, J(5). Numquid cum Dominus fuerit revelatas, verbla propriia, de quibus superiui disputavN
mus, iibi ros diountur intelligenda aunt, ili m
translatis qua faciunt tropioai looutlonaa, ubi
Msj. quatuor tn oenerationihut. Cooteri coilii'?*,
1
tn
regiontbm; ju.uu raruonem L\\ tait chorait, m aliud c\ alio intelligendum eat, d< quJbui bu
 LIBER QUARTUS. 90
usque quaatura visuin est,satia egimus; non solum legunt quoniarn Oominus dat sapienliam, et a faeie
admonendisuntstudiosi venerabiliumLittetarum ut ejits seienlia et intellectus. (Prov. n, 6) ; a quo et
in Scripturis sanctis genera locutionum sciant, et ipsum studium, si pietate praditum est, accope-
quomodo apud eas aliquid dici soleat.vigilantrr ad- runt. Sed haec satis etiam de signis, quantum ad
vertant,memoriterque retineant; verum etiam.quod verba pertinet dicta sint. Restat ut de profcrendis
est praecipuum el maxime necessarium,orent ut in- eis qiicu sentimus,sequenti volumine.quae Dominus

telligant.lneisquippeLitteris,quarumstudiosisunt, donaverit, disseramus.

LIBER QUARTUS.
Haetenus de iuvestigamlo Scripturae si-nsu, nuac demuui r^itur de dissereudo. Et quidem rethorieae artis prae-
ccptii ad hiijiis libri institutum pertiaere non vult Augustinus; seil tamen summa diligentia cbristiani oratoris
purtes persequitur qui sacrarum Litterarum auctoree et doctores ecclesiasticoa dicendi sapientia, imo et elo-
:

queutia longe praestantissimos imitaudos proponit, ex eorum Bcriptis elocutionis exempla invario dicendi genere
Bubjiciens. Postremo ipsunc ecclesiasten hortatur, ut in priinis orationi det operain et quod verbis docet alios, ;

id oiuuino vita et moribus pnestet.

CAPUT PRIMUM — Hheloricx prxcepta tradere bonorum studio comparatur, ut militet veritati, si
non est hujtu instituti. eam mali ad obtincndas pcrversas vanasque causas
i.IIoc opus nostrum quod inscribitur de Doctrina in usus iniquitatis et erroris usurpant?
Chrislianu,in duo quaedam fueram prima distribu- CAPUT III. — llhethoricx prxcepta qua xlatc,quave
tione partitus. Nam post promraium, quo respondi ratione disci possunt.

eis qui hoc fuerant reprehensuri Dux sunt rc.v.in- ,

4. Scd quajcumque sunt de hac re observationes
quam, quibus nilitur omnis Iractatio Scripturarum; atque prascepta, quibus cum accedit in verbis plu-

modus inveniendi qux intelligenda sunt, et modus rimis ornamentisquo verborum exercitationis lin-
proferendi qux intellccta sunt.be inveniendo prius,de gua; solertissima consuetudo, fit illa quoe facundia
proferendo postea disseremus. Qum ergo de invenien- vel eloquentia nominatur extra istas litteras nos-
;

do multa jam diximus.et tria de hac una partovo- tras, seposito ad hoc conguo temporis spatio, apta
lumina absolvimus, Oomino adjuvanle, de profe- et convenienti a;tate discenda sunt eis qui hocce-

rendo pauca dicemus; ut, si (ieri potucrit, unoli- leriter possunt. Nam et ipsos Romanae principes
bro cuncta claudamus,totumque hoc opus quatuor eloqucntia: non piguitdicere quod hanc artem nisi
voluminibus terminetur. quis cito possit, nunquara oranino possit perdis-
* 2. Primo itaque exspectationem legentium, qui cere [Cicero, de Oratore). Quod utrum veruiu sit,

forte rae pulant rhetorica daturum essc praecepta quid opus cst quierere? Non enim,etiam si possint
quaj in scholis sa:cularibus et didici ct docui, ista ha3c a tardioribus tandem aliquando perdisci, nos
praeloeutione cohibeo, atquc ut a me non exspec- eatanti pendimus, ut eis discendis jam maturas
/ tentur, admoneo : non quod nihil habeant utilita- vel etiam gra\es hominum aetatcs velimus impendi.
tis ; sed quod, si quid habent, seorsum discendum Satis ost ut adolescentulorum ista sit cura ; ne ip-
est, si cui fortassis bono viro etiam haec vacatdis- sorum omnium quos utilitati ecclesiasticee cupimus
cere, non autem a me vel in hoc opere, vel in ali- erudiri, sed eorum quos nondum magis urgens, et
quo alio requirendum. liuic rei sine dubio preponenda necessitas occupa-
vit. Quoniam si acutum ert fervens adsit ingenium,
CAPLIT II, Rhetorica facultate christianum docto-
facilius adhaeret eloquentia legcntibus et audienti-
rem uti convenit.
bus eloquentes.quam eloquentiae praecepta sectan-
2.Nam cum per artem rhetoricam et vera suadean- tibus.Nec desunt ecclesiasticoa litterae, etiam prae-
turet falsa,quis audeatdicere,adversus mendacium ter canonem in auctoritatis arce salubriter colloca-
in defensoribus suis inermem debere consistere tum, quas legendo homo capax, etsi id non agat,
veritatem.ut videlicet illi qui ros falsas persuadere sed tantummodorebusqureibidicuntur.intentussit,
conantur, noverint auditorem vel benevolum, vel etiam eloquio quo dicuntur,dum inhisversatur,iin-
intentum, vel docilem prooemio facere , isti autem buitur;aecedente vel maximeexercitationesive scri-
non noverint ? illi falsa breviter, nperte, verissi- bendi, sive dictandi, postremo etiam dicendi, quae
militer; et isti vera sic narrent, ut audire taadeat, secundum pietatis ac fidei regulam sentit.Si autem
intelligere non pateat.credere postremo non libeat? tale desitingenium,nec illa rhetorica praeceptaca-
illi fallacibus argumentis veritatem oppugnent.as- piuntur;nec,simagnolahoreinculcataquantulacum-
serant falsitatem;
isti nec vera defendere, neo fal- que ex partecapiantur.aliquid prosunt.Quandoqui-
? illi animos audientium in er-
sa valeant refutare demeliamipsiquieadidicerunt,etcopioseornateque
rorem moventes impellentesque dicendo terreant, dicunt.non omnes ut secundum ipsa dieant.possunt
contristent, exhilarent, exhortentur ardenter ; isti ea cogitare cum dicunt, si non de his disputant: imo
pro veritate,lenti frigidique dorraitent ?Quis itade- vero vix ullos eorum esse existimo, qui utrumque
sipiat, ut hoc sapiat ? Cum ergo sit medioin possint, dicere bene,et ad hoc faciendum proecepta
posita faeultas eloquii ,
qu;e ad persuadenda illadicendicogitare curadicunt.Cavendum est enim
seu prava seu recta valet plurimum : cur non ne fugiant ex animo ques dicenda sunt, dum atten-
 n

M nrc nnr.TitiNA ciiiustiana, s. augustini 91

ditur ut arte dioantur. El tamen in sermonibus at- dit, ctiiiiu vere dioereexiatimat.Htsc autemsenten-
quo diotionibua eloquentium, implota reperiunlur tia ncr (ugit, qui artem rbetorioam doeendam
illo

praoepta eloquonlia,de q ui b u s illi ut eloquerentor, putarunt fassisuntonim sapientiam sine eloqnen-

:

vol oum eloquerentur, uon oogitaverunt, eive illa tia parnm prodesse oivitatibus eloquentiam vero 1
;

didioieeent, Bive oe quidem. Implent t sine sapicntia nimium

pIerumque,prodesse
obi sse
quippe illa, quia eloquentee sunt non adhihent, j nunquaiu [Cicero lib. /, dc hwcnlionc). Si «rgo hoc
ut sint eloquentea. illi qui praoepta eloquentis tradiderunt.in eisdem

5. Quapropter, oum ox inrantibus loquentesnoo libris in quibus id egerunt,veritate instigante ooa-

flaot, uisi loculiones discendo loquentium; cur elo- cli sunt conliteri, veram, huc est.supernam qu.e a
quentes Deri oonpoasiat, nulla eloquendi arle tra- Patrc luminum dcscendit, sapii-ntiam nescientes ;

dita,sed elooutioneseloquentium legendo et audien- quanto inagis nos non aliud sontire debemus, qui
do,e( quantum assequi couceilitur, imilando?Quid, hujus sapienlioe lilii et ministri sumus? Sapienter
quod ipsia quoque experimur azemplis?
ila lieri aulein dicit homo tanto magis vel Dlinus, quanto
Namsinepneceptis rbetoriois novimusplurimos elo- in Scripturisisanclis magis minusve profecit. Non
quentiores plurimis qui illa didiccrunt ; sineleetis dico in eis multum legendis memorioaque mandan-
vero et auditis eloquentium dispulationibu; vel dio- dis.sed bene intelligendis, et diligenter earum sen-
tionibus, neminem. Nam neque ipsa arte gramma- sibus indagandis. Sunt enim qui cas legunt.et ne-
tica, qua discitur locutionis integritas, indigerent gligunt leguntutteneant negligunt ne intelligant.
;

pueri, si eis inter homines,qui intcgre loquerentur quilms longe sine dubio praeferendi sunt qui verba
crescere daretur et vivere. Nescientes quippe ulla earuin minus tenent, et cor earum sui cordis ocu-
nomina vitiorum, quidquid vitiosum cujusquam lis vidcnt. Sed utrisque ille melior, qui et cum vo-
ore loquentis audirent, sana sua consuetudine re- let cas dicit, et sicut oportet intelligit.

prehenderont ct caverent sicut rusticos urbani re- ; S.Huicergoqui sapienterdebetdieere, etiamquod

prehendunt, etiam qui litteras nesciunt. non polest eloquenter, verba Scripturarum tenere
CAPUT IV. — Officium doctoris chrisliani. maximenecessarium est.Quanto enimse pauperio-
S.Debet igitur divinarum Scripturarum tractator rem cernit in suis.tanto eum oportet inistisesse di-
et doctor,delensor recta? fidei ac debellator erroris, liorem ut quod dixerit suis verbis,probet ex illis;
;

et qui propriis verbis minor crat,magnorum testi-

2
etbonadocere,et mala dedocere; atquo in hoc opere
sermonis conciliare adversos ', remissos erigere, monioquodammodocrescat.Probandoenimdeleetat
nescientibus quid agatur, quid exspectare debeant qui minus potest delectare dicendo. Porro qui non
intimare. libi autem benevolos,intcntos,docilesaut solumsapienter,verumetiameloquentervult dicere,
invenerit, aut ipso fecerit, Cffitera peragenda sunt, quoniam profectoplus proderit.si utrumque potue-
sicut postulat causa. Si docendi sunt qui audiunt, pit ad legendos vel audiendos etexercitatione imi-
;

narratione faciendum est, tamen indigeat.ut res si tandoscloquenteseum mitto libentius.quam magis-
de qua agilur innotescat.Ut autem qua: dubia sunt tris artis rhetoricae vacare prascipiojsi tamenii qui

certa liant.documentis adhibitisratrocinandumest. leguntur ct audiunlur, non soluin cloquenter, sed

Si vero qui audiunt movendi sunt potius quam do- etiam sapienterdixisse vol dicereveraci prredicatio-
cendi.ut in eo quo jaiu sciunt.agendo non torpeant ne laudantur.Qui enim eloqueuterdicunt.suaviter;
etrebus assensum.quas veras esse fatentur, accom- qui sapienter, salubriter audiuntur. Propter quod
modent, majoribus dicendi viribus opus est. lbi non ait Scriptura.Multitudo eloquentium; sed.Mut-
obsecrationes et incropationcs, concitationes et liliulo sapicntium sanitas cst orbis lcrrarum [Sap.vi,

coercitiones, ct quscumque alia valont ad comuio- 26 . Biout autem sajpe sumenda sunt el amarasa-
vendos animos, sunt necessuria. lubria, ita scmpcr vitanda est perniciosa dulee.lo.

7. Et hascquidem cuncta quae dixi, omnes fero Sed salubri suavitate, vol suavi salubritate quid
homines in iis qua) eloquendo agunt 2
, facero non cnelius?*Quanto eniiu magis illic appetitnr auavi-
quieeount : tas, tanto facilius salubritas prodcst.Suut ergo cc-

CAPUT V. — magis ut lapimter dical clu-i-

Interest
clesiastici viri qui divinaeloquia non soluin supien-
stianus orator, qutm ut eloquenter. Vnde eomequi ter, sed eloquenter etiano traotaverunt : quibus le-

id raleut. gendis magia oon suiticit tempue quam dtane ipai

Sed cum alii laciant obluso, ileformiter, tiigide; studeutibus ot vacantibus possunt.
alii acute, ornate, vehementer; illum ad hoc opus CAPOT Vl.Sopienlfa juncta eum eloquentia im
undeagimuejamoportet accedere,qui potost dispu- auctoribus.

tarevel dicere < ipienter,etiamiinonpotesteloquen Q.Hioaliquisforeilanquaritutrumauotoraanostri,

ter.ul prositaudiontibus.etiamsi mlnusquam prod- quoruin Boripta divinilus inspiratu oanonam oobis
cssot.si et eloquenter posset dioere.Qui veroaffluit aaluberrima auctoritato recorunt.sapientea tanlunv
insipiontieloquentia, tanio magla oavendus ost, modo, an eloqueutes etiaui niiiieupumli sii.t
quunlo magis abeo iniisqua andlreinntile est, de- quidem quastioapud meipsum,el apud eos qui mo-
i

a diserte dioen au« oum quod dioo sentiuut, Faoiliine •oivitur, Nuu
i
Bad. Ain. Br. et Bepten Ms*., nversos. •
Lov., civilms. Alii editi al Mna., . itatibus.
' Dno M3B., jn.ir (oquendo arguunl. * M89., duo e Yutic, majorum.
 93 LIBER QDARTUS. 94
nbi eos intelligo, non solum nihil eis sapientius.ve- tientiam, ex patientia probationem, ex probatione
rum etiam nihil eloquentins mihivideri potest. Et spemconnesam videmus Agnoscituretaliud decus,
audeo dicere, omnes qui recte intelligunt quod illi quoniam post aliqua pronuntiationis voce singula
loquuntur.simul intelligere non eosaliter loqui de- finita, qiias nostri membra et caesa, Graeci auti>m
buisse. Sieutestenimqurrdam eloquentiaquaemagis xioXa et xrfpftaTa vocant, sequitur ambitus sive cir-
ffitatem juvenilem decet, est quaesenilem necjam ; ctiitus, quem itepCoSbv illi appellant, cujus membra
dicenda est eloquentia, si personae non congruat suspenduntur voce dicentis, donec ultimo finiatur.
eloquentis quaedam, quae viros aumma au-
: ita est Nam eorum qu;e prascedunt circuitum, membrum
ctoritate dignissimos planeque divinos decet. Ilac illud cst primum, quoniam tribulatio palientiam ope-
illi locuti sunt, nec ipsosdecet alia, necjalios ipsa: ralur ; seeundum, patienlia aulem probalionrm ti r- ;

ipsis enim congruit ; alios autem,quantovideturhu- tium, probatio vcro spem. Deinde subjungitur ipse
inilior, tanto altius non ventositate, sed soliditate oircuitus, qui tribus perngitur mernbris, quorum
transcendit. Ubi vero non eos intelligo, mimis qui- primum rst, sprs autem non confundit ; secundum,
dem mihi apparet eorum eloquentia, sed eam ta- quia charitas Dei diffusa est in cordibus nos/ris ; ter-
men non dubito esse talem, qualis esl ubi intelligo. tium, pcr Spiritum sanclum qui datux esl nobis. At
Ipsa quoque obscuritas divinorum salubriumque haec atque hujuscemodi in elocutionis arte tradun-
dictorum tali eloquentia; miscenda fuerat, in qua tur. Sicut ergo Apostolum praecepta eloquentiie se-
prolicere nostcr intellectus, non solum inventione, cutum fuisse non dicimus,
quod ejus sapientiam
ita
verum etiam exercitatione debcret. secuta sit eloqueniia, non
negamus.
10. Possem quidem, si vacaret, omncs virtutes et 12. Seribens ad Corinthios, in secunda Epistola
ornamenta eloquentia-, de quibus inflantur isti qui redarguitquosdam, qui erant ex Judaeis pseudoapo-
Knguamsuam nostrorum auctornm lingun;,non ma- stoli,eique detrahebant: etquoniamseipsum praedi-
gnitudine.sed tumore praoponunt.ostendere in isto- care compellitur, hanc sibi velut insipientiam tri-
rum Litteris sacris.quos nohis erudiendis, et ab hoo buens,quamsapienterdicit,quamqueeloquenter?sed
soeculo pravo in heatum saeculum transferendis.pro- comes sapientias.dux eloquentiac illam sequcns, is- ;

videntia divina providit.Sed non ipsa me plus quam tam preecedens et sequcntem non respuens. Iterum
dici potest in illa eloquentia delectant.quaj sunt his dieo, inquit, ne quis me e.cistimet insipienlem esse ;
viriscum oratoribusGentilium poetisve communia : u/ioquin ve/ut insipientem suscipile me,ut ctego mo-
illud mogis admiror et stupeo, quod ista nostra dicum quid glorier. Quod loquor, non loquor secun-
eloquentia ita usi sunt per alteram quamdamelo- dum Dcum. sed quasi in stullitia, in hac substantia
quentiara suam, ut nec deesset eis.nec emineret in glnrias. Quoniam quidem multi glorianlur secundum
eis quia eam nec improbari ab illis, nec ostcutari
:
carnem, el ego glariabor. Libenter cnim suslinctis in-
oportebat ;
quorum alterum ficrct, si vitaretur ; al- sipientcs, rum silis ipsi sapientes. Toleratis cnim si
terum putari possel, si facile agnosreretur. Et in quis vos in servitutem redigit, si quis decorat, siquis
quibus Ibrle locis agnoscitur a doctis, tales res di- aceipit, si quis extollitur, si quis in faciem vos cxdit.
cuntur, ut verba quibus dicuntur, non a dicente Secunrium ignobilitatem dico, quasi nos infirmati si-
adhibita, sed ipsis rebus velut spontc subjuncta vi-
mus. ln quo autem quis audet liu insipientia dico), au-
deantur : quasi sapientiam de domo sua, id est, pec- rieo et ego. Rebrxi sunt f ct cgo. Israelitx sunt > et ego.
tore sapientis procedere intclligas,et tanquam inse- Semen Abragx suntl et ego. Minislri Chrisli su»t?
parabilem famulam etiam non vocatam sequi elo- [innipiens dico) super ego*. In laboribus plurimum,
quentiam. rarceribus abunrianiius, in plagissupra
in modum, in

GAPUT VII. —
Pulchre docel, adductis exemplis, in
mortibus sxpius. A ludxii quinquies,qua Iraginta una
sacris Litteris intsse germunam eloquentiam.qux minus aeeepi. Ter iiirgis csesus sum, semel lapidatus
sa-
pientiae adhxret velul inseparabilis comes.Exempla sum, ter vaufragium feci : nocte ct riie in profundo
ponuntur ex Epistolis Pau/i, et ex Amos propheta. maris fui : in itincribus s.vpe, periculis fluminum,
Exemplum aliud sanas eloquentix e.v Amos 6, 1.
periculis latronum, pericutis ex genere, periculis ex
Quis cnim non videat qui voluerit dicere, et
11. gentibus, periculis in civitate, periculis in deserto, pe-
quam sapienter dixerit Apostolus Gloriamus in tri- :
riculis in mari, periculis in falsis fratribus : in labo-
bulationibus, scientes quia tribulatiopatientiam re et aerumna, in vigiliis saspius, in fame et siti, in
opera-
tur, patientia autem probationem,probatio jejunii; ssBpius, in frigore et nudilute prxler
vero spem : illa quse
spes autem non confundit : quia charilas Dei extrinsecus sunt, incursus inme quotidianus, sollici-
difiu*a
est in cordibusnostris per Spiritum sanctumqui c/atus lu lo omnium Ecclesiarum. Quis infirmatur,et ego non
est nobis(Rom. v, 3-5)?Hic si quis, ut ita dixerim, -infvmor f quis scandali:-atur, et ego non uror ? Si glo-
imperite peritus, artis eloquentia- pracepta Apo^to- riari oportet, in iis qu.v infirmitatis mex sunt, glo-
lum sectitum ftiisse contendat, nonne a Chrislianis riabor (II Cor. xi, 16-30). Quanla sapientia ista sint
doctis indoctisque ridebitur ? Et tamen agnoscitur dicta vigilantes, vident. Qnanto vero etiam eloquen-
hic figura, quaexXifia| greece, latine vero a tite concurrerint flumine, et qui slertit advertit.
quibus-
dam est appellata gradatio, quoniam scalam i3. Porro autem qui novit, agnoseit quod ea ea;sa
dicere nuluerunt, cum verba vel sensa connectun- 1 &1s3. duo plus ego. At alii oinues onm editis, supcr
ego. Groece, huper ego, tibi inlerpres verba tnagis red-
tur alterum ex altero sicut hic.ex tribulatione pa-
;
didit quam sententiam.
 n

M DR DOGTItlNA ClIIUSTIANA, 8. AUGUSTINI

qu<Bx6[i|ucT<i Greeci vooant, et membra, et oirouituB, qui tst bentdictus in tsecula,quod non mentior (II Cor.
d( quibua paulo anto disserui.cum decentissima va- m, 31). Ao deinde quomodo periclitatua 1'uerit, et
rietate in terpoo sra u r,tolam istam speciem diotio-
I quomodo evaserit, breviesime narrat.
niw.it quaai ejusvultum.quo etiam indooti delaotan- 14. Longum eat cstera persequi,veJ in aliissan-
tur moventurque.faoerunt.Nam undeocspimuBhuno tarum Soriptarura lo iu istaraonstrare.QuidiBi Btiam
looum inserere.circuitussunt primuaminimua,hoo : Qguraa locutionisqueilla arla traduntur,in iis sal-
estbimembria rainua enim quam duo memlu
;
liui quffl de Apustoli eloquio commemoravi, osten-
cuitus habere non possunt.pl ura vero possunt: ergo dere voluissem ? nonne taciliusgravea homines me

ille primus ost, Ittrum dico,ne qtusms existimet insi- nimium, quaui quiequam studioaorum sibi sulii-
pienttm •sM.Sequituraliuatimembris. Alioquin velut oientem puturcnt? IIojc omnia quando a magistris
imipientemsuscipiteme,utetegotnodicumquidglorier. docontur.pro magDO habentur.magno emuntur pre-
Tertiua qui Bequitur membrahabel quatuor.Qtwd /o- tio, magnajactatione venduntur.Quam jaclationcm

quor, non loquor secundum Deum,sed t/uasi in stulti- etiam ego redolore vereor,duui ista sio dissero.Scd
hac substanliagloriu. Quarlusduo habet,Quan-
tia,in maledoctia hominibus respondendum fuit, qui nus-
doquidem multi gloriantw secundum camem, et ego tros auctores contemnendos putant, non quia non
a/oriaiw.Etquintus liabet duo, Libcntcr cnim sustinc- habont, sed quia non ostentant, quam nimis isti

tis insipientes,cum sitis ipsisapientes. Eti&ia sextue bi- diligunt, eloquentium.

raembrisest, Toteratis emm, si quis vos in servilutem 15. Sed fortequis putat.tanquam eloquentem no-
rotlitjit. Sequuntur tria caesa, Siquis devorat, si t/uis strum elegisse me apostolum Paulum.Videtur enim
Deinde tria membra,Stawf
accipit, si quis e.vtollitur. ut ait, Elsiimperitus sermone, scd non scientia{lbid.,
infaciem vos c.vdit setundum ignobititatem dico,quasi
, 6),quasi coneedendo obtrectatoribus sic locutus,
nos infirmati sinuu.Additur trimembris circuitus,/» non tanquam id verum agnosceret,contitendo.Siau-
quo autem quisaudet(in insipientia dico),audeo etego. tem di\'\ssel, Imperitustjuidmn sermone,sednon scicn-
Hincjam singulis quibusque cffisis interrogando po- tia ', nullo modo aliud posset intelligi. Scientiam
sitis,singulaitidemc;esaresponsioneredduntur,tria plane non cunctatus est profiteri.sine qua esse doc-
tribus, llebrxi sunt ? et ego. lsraelitx sunt ? et ego. Se- tor Gontium non valeret. Certe si quid ejus prote-
men Abrab.rsunt :'e/('jy.Quartoautemcaeso similiin- rimus ad exemplum eloquentiaa, ex illis Epistolis
terrogatione posito, non alterius ca?si, sed membri utique proferimus, quas etiam ipsi obtrectatores
oppositione respondct, M inistriChristi suntt{insipiens ejus, qui sermonem prasentis contemptibilem pu-
dico) superego.Jam caesa quatuor sequentia, remota tari volebant, graves et fortes esso confessi sunt
decentissime interrogatione funduntur, ln laboribus (lbid. x, 10). Diceudum ergo mihi aliquid esse video

plurimum, in earceribus abundantius, in plagis supra et de eloquentia Prophetarum, ubi per tropologiam
modum.in morlibus s.rpius. Deindeinterponitur bre- multa obleguntur. Quee quanto magis translatis
vis circuitus,quoniam suspensa pronuntiatione dis- verbis videntur operiri, tanto magis cum fuerint
tinguendumest ,A Jud;i'isquinquies,uthoc sit unum
l
aperta dulcescunt.Sed hoc loeo tale aliquid comme-
membrum,cui connectitur allerum, quadraginla una morare debeo,ubi quaa dictasunt non coiiar expone-
minus «cre/ji.Inderedditurad csesa.et ponuntur tria, re, sed oommendem tantum quomodo dicla sint. Et
Ter vigis csesus sum,semel lapidaius sum,ter naufra- ex illius prophetae libro potissimum hoc faciam.qui
gium feci. Sequitur inembrum Nocte ac die in pro- : se pastorem vel armentarium fuissedicit.atque inde
fundo maris /m.Deinde quatuordecimcaisadecentis- divinitus ablalum atque missum, ut Dei populo
simoimpetu proQaunt,lnUineribusssepe,periculisflu- prophetaret [Amos \n, 1,15). Non autem secundum
1

minum,periculis latronum,periculis c.v genere, pericu- Septuaginta interpretes,qui etiamipsi divinoSpirilu

lise.r gentibus,periculis incivitate,periculis in dsstrto, interpretati.ob hoc aliter videnturnonnulla dixisse,
periculis in mari,perieulisin falsis (ratribus:in labore ut ad spiritualem senaum scrutandum magia admo-
ei.rrumna. in vigiliis stgpius, in fame et siti, injeju- neretur leetoris intentio;undeetiam obscuriora non-
niis ssepius, in frigore et nuditate. l'ost heao interpo- nulla, quia magis tropioa, Bunt eorum sed sicut ex :

nit trimembrem circuitum, Pratter illa qtue c.vtnn- hebreao in latinum eloquium,presbytero Hieronjmo
secus sunt,incursus in me quotidianus, sollicitudo om- utriusquelinguaeperitointerpretante^tranalatasunt.
nium Ecclesiarum. Et huic duo membra perconta- 16. Cum igitur argueret impios, superbos, luxu-
tione Bubjungit,Quu infirmatur, et ego non infurmor .'
riosos, et fraternaa ideo oegligentissimos ohariUtis,
quis scandalinalur, ct ego non uroi f Postremo totus rustious vel ss rustioo iste propheta axolamavit, di-
iste quasi anhelans locus, bimembri circuitu ter- cena Vse qui opultnti estis in Sion, ct confidiiis in
:

minatur, Si gloriari oportet, in iis qurn infirmitatis monteSatnari3e,optimatescapitapoputorum,ingre4itn-

mcr sunt gloriabor. Quod vero post huno impetum tcs pompatice domum Israel ! Transitt in Chatanne, tt

interpo8itanarratiunoulaquodammodorequiesoit,et vitlclc, ct itc magnam,tt descendite m

inde in i.math
requiesoerefacit auditor quid deooria,quid deleo Cctb Palaislinorum,et ad optima quxqut rtgna honm,
tationis hal eat,sal aon polest. Sequitur enim
ie dioi si latitr ttrminus torum termino vestro est. Qui scpa-

diccns .Deui el Pater Domini nostrihsuChristiscit,

i
Uii. quatuor, q ui susptnsa pronmtiaMontdtsHngum- ' EilC llnil. Aiu. Kr, al iM»s. AtLov.; el Mft addidisset.
dus est. ted non ictmria.
 !I7 LIBEH QUAUTIJS.
rati estis in dicm malum,et appropinquatis solio ini- qnoniam potest;exerceri sapienterasapientibus mu-
quitatis. Qui dormitis in lectis ebumeis, ei lascivitis sica, mirabili decore dicendi, invectionis impetu
in sirutis vestris: qui comedilis agnum degrege, el relaxato, et non ad illos, sed de illis jam loquens,
vitulos demedio armenti: qui canitis ad vocem Psal- ul nos musicam sapientis a musica liixuriantis dis-
terii. Sicui David putuverunt se haberc vasa cantici; tinguere commonere"t,non ait,(Jui canitis ad vocem
bibentcs in phialis vinum, et optimo unguento deli- psalterii,et sicut David putatis vos haberevasacan-
buti : et nihil patiebantur super contritione Joseph tici scd cumillud ad lllos dixisset, quod luxuriosi
:

[Amos vi, 1 6).Nuraquidnam isti,qui Prophetas nos- audiredeberent, Quicanitu ad vocem psalterii, im-
tros tanquum ineruditos et elocutionis ignaros ve- peritiarn quoque corum aliis quodaiiiinodo indica-
luti docti disertique contemnunt, si aliquid eia lale vit, adjungens, Sicut David pataverunt se habere vasa
vel in talesdicendum fuisset, aliter se voluisscnt cantici, bibentesin phialis vinum, etoptimo unguento
dicere, quitamen eorum insanire noluissent? delibuli. Tria h;ec raelius proiiuntiantur,si suspen-
17. Quid enim est quod isto eloquio aures sobriie sis duobus prioribus meinbns circuitus, tertio fi-
plus desidcrent? Primo ipss. invectio, quasi sopitis niantur.
sensibus ut evigilarent, quo fremitu illisa est ? Vat 20. Jam vero quod his omnibus adjicitur, Et ni-
qui opulcnti estis in Siou, et confiditis in monte Sa- hilpatiebantursupercontritione Joseph,s\\e continua
tnari.v,optimates capita populorum,ingredientes pom- tim dicatur ut unumsit membrum, sive decentius
putice domum Israeli Deinde ut beneliciis Dei, qui suspendatur, et mhil paliebantur, et post hanc dis-
eisampla spatiaregni dedit,ostendat ingratos,quo- linctionem inferatur, supercontrilione Joseph, atque
niam eonfidebant in monte Samariae, ubi utique sit bimembris circuitus miro dccore non dictum
;

idola colebantur, Transite, inquit, in Chalunnc, cl est, Nihil palk-buntur super contritione fratris,sed

videte, et iteindein Emaih magnam, el descendite positus est pro fratre, Joseph, ut quicumque fruter
vi Gi ik Palaestinorum,et ad optima qu i que regna ko- proprio significaretur ejus nomine, cujus ex fratri-
rum, silalior lerminus eorum termino vesiro est. Si- bus fama pvaeclaia e?t, vel io raalis qua; pendit.vel
mul etiam cum ista dicuntur, locorum nominibus in bonis quae rependit. Iste certe tropus ubi Joseph
tanquam luminibus ornatur eloquium, quae sunt quemcumque fratrem lacit intelligi, nescio utrum
Sion, Samaria, Chalanne, Emath magna, et Geth illa quam didicimus et docuimus, arte tradalur.

Palaistinorum. Dcinde verba quae his adjunguntuv, Quam sittamenpulcher, et quemadmodum afliciat
locis, decentissime variantur: Opulcuti eslis,confuli- legentes atque intelligentes, non opus est cuiquam
tis, transite, ite, descendile. dici, si ipse non sentit.
18. Consequenter denuntialur futuru sub iniquo 21. Et plura quidera, qua; pertinect ad prascepta
rege appropinquare captivitas, cum adjungilur. eloquentiae, in hoc ipso loco.quem proexemplo po-
Qui separati estis in diem malttm, et appropinquutis suiraus.possunt reperiri.Sed bonum auditorem.non
solio iniquitatis. Tunc subjiciuntur merila luxurioe, taiu sidiligcnterdiscutiatur,instruit,quam siarden-
Qui dormilis in lectis eburneis, el lascivilis in stralis ter piouuutietur, accendit.Nequeenim ha;c humana
vestrit : qui comeditis agnum de grege, cl vitulos de industria composita, scd divina mente sunt fusa et
medio armcnti. Ista sex membra tres bimembres sapienteret eloquenter non inlenta in eloquentium
;

circuitus ediderunt. Non enim ait, Qui separali es- sapientia, sed a sapientianon recedente eloquentia.
tis in diem malum.qui appropinquatissolio iniqui- Si enim, sicut quidam dissertissimi atque acutis-
tatis, qui dormitis in lectis eburneis, qui lascivitis simi viri videre ac dicere potuerunt, ea quae velut
in stratis vestris, qui comeditis agnum de grege.et oratoria arte dicuntur, non observarentur et nota-
vitulos de medio armenti; si ita diceretur, esset rentur, et in hancdoctrinam non redigerentur, nisi
quidem et hoc pulchrum, ul ab uno pronomine re- prius in oratorum invenirentur mgeniis quid mi-
;

petito singula sexmembva decurrerent, et pronun- rum sietin istis inveniuntur, quos ille misit qui
tiantis voce singula linirentur : sed pulchrius fac- facit ingenia? Quapropter
et eloquentes quidem,
tum est, uteidem pronoraini essent bina subnexa, nonsolum sapientes, canonicos nostros auctores
quae tres sententias explicarent unam ad captivi- ; doctoresquefateamur, tali eloquentia qualis per- '

tatiaprsnuntiationem, Qui septrati cstis in diem sonis ejusmodi congruebat.

malum,et appropinqualis solio iniquitalis; alterara ad CAPUT VIII. —
Obscuritas sacrorum auclorum licet
libidinem, Qui dormitis in lccJs eburneis, et lascici- eloquens, non imitanda a docioribus christianis.
lis in stratris vestris ; ad voracitatem vero tertiam 22.. Sed nos etsi de litteris eorum.quae sine diffi-
pertinentem, Qui comedilis agnum de grege, et vitu- cultate intelliguntur nonnulla sumimus elocutionis
los de medio armenti: ut in potestate sit pronun- exempla ; nequaquam tumen putare debemus imi-
tiantis, utrum singula finiat, et membra sint sex, tandos eos nobis essein iisquae ad exercendas et
an primum et tertium et quintum voce suspendat, elimandas quodammodo mentes legentium, et ad
et secundum primo,quartum tertio.sextum quinto rumpenda fastidia atque acuenda studia discere vo-
connectendo, tres bimembres circuitus decenlis- lentium, celandos* quoque, sive ut ad pietatem
sime faciat : unum quo calamitas imminens, alte- convertantur, sive ut a mysteriis secludantur, ani-
rum quo lectus impurus, lertium quo prodiga mos impiorum, utili ac salubri obscuritate dixe-
mensa monstretur. runt. Sic quippe illi locuti sunt, ut posteriores qui
Deinde luxuriosam remordet aurium volupta-
19.
i Gad. Aiu. Er. et Mss. septem, tuli eloquentia usos,
tem.Ubi cum d\x\sset,Qui canitis ad vocem psallerii, 2 Mss. tre?, zelandos. Sieetiam BuJ. Aui. et Er.
99 DE DOCTMNA cilltlS TIANA, S. AUGUSTINl 100
eos reete intolligoreut el azponerent, alteram gra- nulla quod loquimur non inlelligunt,
sit oausa, si

verumlamen lubaequen-
tiam, dlaparem quidem, propter quoa nt intelligunt loquimur ? Qui orgo do-
tem Non ergo exposito-
in Dal Beelaaia reperirent. oet, vitabit omnia vorli.i ijiku non docent et si pro ;

irum Ita loqui debent, tanqnam se ipsi expo- eis alia integra, quai intalligantur, potcst dicere.id

nmdoa Bimili aootoritata propbaut; sed in ounii- magis cligct autem non
potest, sivo quia non
: si

bus eermoniboa euia primitue ae maxima ut iotel- sunt, sive quiu in piieseutia
non occurrunt, utetur
liganturelaborent, ea quantum possunt perspicui- etiam verbis minus integris, dum tamen res ipsa
tate dicendi, ut aut nniltiiiii lardus sit qui non in- doceatur atque discatur integre.
antln raram qnaa axplioare atque
tolligat, oetan- '
' l.i boe quidcm non sulum in collocutionibus,
dere vr.lumus diliicultale ao subtilitale, non in nos- sive liant cum aliquo uno, sive cum pluribus ; ve-
tra looutione ail oansa qoo minoa tardinave quod rum etiam multo magis in populis quando sormo
dirimtis possit intelligi. promitur, ut intelligamur instandum est. Quia in

CAPl T lS.. — l)ininlia intcllectu apudauos el quo- colloeutionibus et cuique interrogandi potestas :

nwdo tractanda. ubi autem omnes tacent ut audiatur unus, et in

22, Suntenim quadamqna vi suanon intelligun- eum intenta ora convertunt, ibi ut requirat quisque
lor, aut vix intelliguntur, quantolibet et quantum- quod non intellexcrit, nec moris est nec decoris ;

libot, quamvis planissime, dicentis versentur elo- ac per hoc debet maxime tacenti subvcnire cura di-
quio; qin-e in populi audientiam,vel raro,si aliquid centis. Solet autcm motu suo
utrum iu- signilicare
orgat, vel nunquam omnino mittenda Bunt, In li- tellexerit cognoccendi avida multitudo: quod do-

bria autem, qui ita soribunturut ipsi sibi quodam- nec signiticet, versandum est quod agitur, multi-
inodo lectorem teneant cum intelliguntur, cum au- moda varietate dicendi quod in potestate non ha- ;

tein nun intelliguntur molesti non sint molentibua bent, qui praparata et ad verbum memoriter re-
1egere, et in aliquorum collocutionibus ', non est tenta pronuntiant. Mox autem ut intellectum esse
boc oflicium deserendum, ut vera, quamvisdiflicil- constiterit, aut sermo liniendus, aut in alia tran-

lima ad intelligendum, qua3 ipsi jam percepimus, seundum cst. Sicut enim gratus est qui oognos-
cum quantocumque labore disputationis ad aliorum cenda enubilat ; sic onerosus est qui cognita in-
intelligentiam perducamus, si tenet audiiorem vel culcat, eis duntaxat quorum tota exspectatio in
collocutorcm discendi cupiditas, nec mentis capa- dissolvenda eorum, qu« panduntur, diificultate
citas desit, qu» quoquo niodo intimata possit acci- pendebat. Nam deleotandi gratiaeliam nota dicun-
peie non curanteillo qui docet, quanta eloquen-
; tur; ubi non ipsa, sedmodusquo dicuntur atten-
tia doeeal, sed quanta evidentia. ditur. Quod
ipsejam notu3 est, atque audi-
si et

GAPOT X. — Perspieuitatu indicendo studiam. toribus placet, peno nihil interest utrum is qui di-
Gnjoa evidentis diligens appetitusaliquando
24. cit.dictor vel lector sit.Solent enim et eaquea com-
negligit verba cultiora,~nec curat quid bene sonet, mode scripta sunt,non solum ab iis quibus primi-
sedquid bene indioet atque intimetquod ostendere tusinnotescunt, jucuude legi verum ab iis etiam ;

inlendit.Unde ait quidam.cumde tali genere loeu- quibus jam nota sunt,neque adhuc illa de mcmoria
tionis ageret.esse in ea quamdam diligentem negli- delevit oblivio, non sine jucunditate relegi, vel ab

gentiam (Cicero, in Oralore). Hsc tamen sic detrahit utrisque libenter audiri. Qnffi autem quisque jam
ornutum, ut sordes nou contrahat. Quamvisin bo- olilitus est, cum commonetur, docetur. Sed de

nia doctoribus tantadocendi cura sit, vel esse de- modo delectandi nunc non ago de modo quo do- ;

beat, ut verbum quod nisi obscurum sit vel ambi- oendisunt quidisceredeaiderant,Ioquer. Is autem
guum, latinum esse non potest, vulgi autem more est optimus, quo lit utqui audit, verum audiat, ot

sic dieiturutambiguitas obsctfritasque vitetur,non quod audit intelligat. Ad quem finem cum ventuui
sic dicatur ut a doctis, sed potius ut ab indoolis tueiit, nihil tunc umplius de ipsa re lamiuam diu-

dici solet.Si enim non piguit dicere interpretes nos. tius docenda laborandum est, sed forte de com-

tros, IVon congregabo convcnticulaeorum de sawjuini- mendanda ut inoorde Bgatur: quod si faciendum
bus (Psal. xv, 4), quoniam senserunt ad rem perli- videbitur, ita modeste laeiendum est, ne pervenia-
nere, ut eoloco pluraliter enunliaretur hoc nomen, ttit- ad tadium.
quod in latina lingua tantuminodo siugulariter di- CAPUT XI. — Quart conanti docere diccndum BOT-
citur; cur pietatis dootorem pigeat imperitie lo- Spicue, >:on tamen insuuvitcr.

qaentem, oseampotiuB quam osdicere.ne istasyl- 26, Prorsua h»c eat dooendo eloquentia, qua tlt
in

laba noii ab eo qnod sunt ossa, sed ab co quod diceiiilo.non ut libeat quod borrebat.ant ut tiat qaod

sunl ora intolligalur, ubi Afrte aures ile eorrep- pigebat,8ed ut appareat quod latobat.Quod taanM st
tione vocalium vel productiono non judioant? Quid Batineuaviter,adpauooa quidematudioaiBBimoaeau
enim prodcsl locutionis integritas, quam non se- t fruotus,qui eaqu junt.qnamvia
quitur intellectoa audientie, oum loquendi omaino abjeota inoulteque dioantui lerant. Qvod

oum adepti fuerint, ipsa deleotabiliter veritata pas-

i
1 i priut c.litin, eum inteltiguntur, molestinon$intvO' cuntur: bonorumque ingeniorum ms gn seel lado-
tentitnu tegert: eum uutem non intetMguntur, molttti noa
b'j, iu verbia verumamare, non verba. QuW anlan
nn / .,,' ,\' /•-'(
, in atiquorum, eto, Hunolooum
legtre.
aloiaeuata, it e
ubddlo liberavimus ob Ineplo prodesl olavia aurea,si aperirequod voiamna noa
pravi Intarpunel a) ,|[ IrahebaJ |uando
mm Aut quid obeat lignea,ai b
'

|,iut.-> propoilllonii aujui: in m>ii< auunk ttt

hoc offldum dtttrt ndutn. nihil quarlmua uisi patere quod olauium >
-
 101 LIBEK (JUARTUS. 102
quoniam inter se habent nonnullam similitudinem placet veritas,si alio qu.-Boumque modo,nisieomodo
vescentes atque discentes, propter fastitia pluri- dicatur, ut placeat etsermo dicentis, datus est in
morum, eliara ipsa sine quibus vivi non potesl. ali- eloquentia non parvus etiam delectationi Incus.Qua?
ruenta condienda sunt. tamen addita nonsufficitduris.quosnecintelle.xisse,
needocentiselocutionedelectatosesseprofuerit.Quid
CAPUT XII. — Oratoris est docere, delectare, flectere,
enim h.ec duo eonferunt homini.qui et confiteturve-
ex Cicerone, de Oratore. Quo modo hxc tria prst-
slare debcl. rum, et collaudat eloquium, nec inclinat assensum,
propter quem solum, cum aliquid suadetur, rebus
27. Dixit ergo quidam eloquens, et verum dixit, ita
qunsdicuntur invigilat dicentis intentioPSieuim talia
dicere debero eloquentem, ut doceat, ut deleclet, ut
docentur quae credere vel nosse sufficiat, nihil est
flectat. Deinde addidit ; Docere necessitatis est, tele-
aliud eis consentire.nisi conliteri vera esse.Cum vero
ctare suavilatis, (lectere victoriae [Cicero,de Oratore).
id docctur quod agendum est,et ideo doceturut aga-
Horum trium quod primo loco positum est,hoc est
tur, frustra persuadetur verum esse quod dicitur,
docendi necessitas,in rebus est constituta quas dici-
frustra placet modus ipse quo dicitur, si non ita
mus; reliqua duo, in modo quo dicimus.Qui ergo di-
disciturut agatur.Oportet igitur eloquenlem eccle-
cit cum docere vult, quamdiu non intelligetur, non-
siasticum,quando
s suadet aliquid quod agendum est,
dum se existimet dixisse quod vult ei quem vult do-
non solum docere ut instruat, et delectare ut leneat,
cere. Quia etsi dixit quod ipsn intelligit, nondum illi
verum etiam flcctere ut vincat. Ipse quippe jam re-
d:\isse putandus est, a quo intelleetus non est si :

manetadconsensionemflectenduseloqucntiiegrandi-
vero ictellectus est, quocumque modo dixerit, dixit.
tate, in quo id non egit tisque ad ejus confessionem
Quod si etiam delectare vult eum cui dicit, aut fle
demonstrataveritas,adjunctaetiam suavitate dictio-
ctere, non quocumque modo dixerit, faciet sed iu- :

nis.
terest quomodo dicat, ut faciat. Sicut cst autem, ut
leni itur ad audiendum.delectandus auditor; ita Qe- CAPUT XIV. — Dictionis svavitas pro ratione argu-
men/i procuranda est.
ctendus, ut moveatur ad agendum. Et sicut delecta-
tantum operae impensum cst ab
30. Cui suavitati
lur, si suaviter loquaris ; amet quod
ita flectitur, si
hominibus.ut non solum non facienda,verum etiam
polliceris, timeat quod ininaris,;oderit quod arguis,
fugipndaacdelestanda totet tanta mala atque tur-
quod commendasampleclatur.quoddolendum exag-
pia,qua? maliset turpibus disertissime persuasa sunt,
geras doleat;cum quid lastandum prsdicas gaudeat,
non uteisconsentiatur,sed sola delectationis gratia,
misereatur eorum quos miserandos ante oculosdi-
lectitentur. Avertat autemDeusabEcclesiasuaquod
cendo constituis.fugiat eos quos cavendos terrendo
de synagoga Juda^orum Jeremias propheta comme-
proponis; et quidquid aliud grandi eloquentia fieri
morat dicens Pavor et horrenda /acta sunt super ler-
:

potesladcommovendosanimosauditorum, nonquid
ram:Prophet# prophetabant iniqua, etsaeerdotesplau-
agendum sit ut sciant.sed ut agant quod agendum
sum dcderuni manibus suis, ct plebs mea dilexit sic. Et
esse jam sciunt.
quid [acieti* in futurum (Jerem. v, 30, 31)? eloquen-
28. Si autem adhuc nesciunt, prius utique docendi
tia t-into terribilior. quanto purior; et quanto soli-
sunt quam movendi.Et fortasse rebusipsiscognitis
dior, tanto vehementior! vere securis concidens
ila movebuntur, ut eos non opus sit majoribus elo-
petras! huicenim rei similcesseverbum suum, quod
quentis viribus jam moveri. Qui tamen cum opus
per sanctos Prophetas fecit.per hunc ipsum prophe-
est.faciendum estrlunc autem opus est.quando ctim
tam Deus ipse dixit (Id. xlvi, 22). Absit itaque, absit
scierint quid agendum sit.non agunt.Ae per hoc do-
a nobis.ut sacerdotes plaudant iniqua dicentibus, et
cere necessitatis est.Possunt enim homines et agere
plebs Dei diligat sic.Absit a nobis, inquam, tanta
et non agerequodsciunt.Quisautemdixeriteosagere
dementiamamquid faciemusinfuturumPEt certerni-
deberequod nesciunt?Etideo flecterenecessitatisnon
nus intelligantur, minus placeant, minus moveant
est, quia uon semper opus est, si tantum docenti vel
quos dicuntur; verumtamen dicantur; et justa ', non
eliam delectanti consentit auditor.Ideo autem victo-
iniqua libenter audiantur quod uiique non : tieret,
riae est flectere, quia fieri potest ut doceatur et dele-
nisi suaviter dicerentur.
ctetur.et non assentiatur. Quid autem illa duo prod-
31. In populo autcm gravi, de quo dictum est Deo,
erunt,si desit hoc tertium ? Sed neque delectare ne-
In populo gravi laudabo te (Psal. xxxiv, 18), nec illa
cessitatis est:quandoquidem cum dicendo vera mon-
suavilas delectabilis est,q,ua non quidem iniquadi-
strantur.quod ad olficium docendi pertinet, non elo-
cuntur.sed exiguaet fragilia bona spumeoverborum
quio agitur, neque hoc attenditur, ut vel ipsa vel ip-
ambitu ornantur,quali nec magna atque stabiliade-
sumdelectet eloquium.sed perseipsa, quoniam vera
center et graviter ornarentur. Est tale aliquid in
sunt, manifestata delectant. Unde plerumque dele-
epistolabeatissimiCypriani, quod ideo putovel acci-
ctantetiam falsapatefaCaatqueconvicta.Nequeenim
disse, vel consulto factum esse, ut sciretur a poste-
delectant, quia falsa sunt;sed quia falsa esse verum
ris^quamlinguamdoctrinaBchristianassanitasabista
est,delectat et dictio qna hoc verum esse nionstra-
redundantiarevocaverit.etadeloquentiamgraviorem
tum est.
erestrinxerit; qualis in ejus conse-
CAPUT XIII. — Diccndo demum flectendi an jMecd^iaris At
"\.\A 3>f itott?- edili, vera tamen dican-
29. Propter eos autem quibus fastidientib !y>VMhr et fusta. •<? .^s

LIBRARY
103 DK UOCTItlNA CIIItlST IAN.A, s. ADQUSTINI K)4

quentibua litteriaaocureamatur.roligioscapiiotitur, gitur annuntia htsc ct doce (1 7Vm.iv, ll)?quse au-

:

a«d itiiiicilimo Impletur. Ait srgo quodam loco : lem sint,supra dictum est. Nonno ibi est Seniorcm :

Petamut hano sedtm dmt weettum vicina tecreta;

: ntincrepaveris, tedobttcra patrem [U. v, 1)? Non-
ut

ubi dum erraUei palmitum lapsut peniutitneaibutptr ne in secunda ei dicitur : Formam habe verborvm la-
aruniinet bajulat repunt, viteam portieum frondta te- iioium, qu& a me audisti [l\ Tim. \, 13)? Nonnc ibi

iia ftctruni [Cypr., Eput. od Donatum). Non di-

1 ei dicitur : Satis age, teipxnm probabilem operarium
euiitiir isla nisi inirubiliter allluentissiuia focundi- exhibens Deo,non erubetcentem,verbum vtrttatitrecte
tate fucundiaj.sed profusione niiniu gravilati displi- traetantem |/i/. u, 15)?Ibi est et illud : Prxdica ver-
cent. Qui vero ha-e amant, prolecto eoa qui non ita hum, intta oportune, imporlune; ai ijue , obsecra, in-
dicunt.sed castigatius eloquuntur,non posso itu elo- omni lomjanimilatc et doctrina (II 7'i'w.iv,-'}.
crepa in
qui exietimant, nonjudicioisladevitare.Quapropter ltemque ad Titum,nonne dicit episcopum juxta do-
iste vir sanctus et poese so ustendit sie diccro, quia ctrinam lidelis verbi perseverantem esse debere,t</
dixit alicubi, ol nollc, quoniam postmodum nus- potens sil in doclrina sana et contradici ntet redarguere
quam. (7Yt.i,9)?Ibi 6tiam dicit : Tu vero loquere quue deeeni

GAPUT XV. — Orandus Deus doctori scclesiastico sanam doclrinam, tenet sobrios esse (ld. n, I, 2), et

ante concionem. qu;e sequuntur.lbi et illud: Hsec loquerc,el exhortare,

cum et justa
ct cum omni imperio.Nemo te conlemnat (Ibid.
increpa
32.Agit itaque noster iste eloquens,
bona dicit.neque enim alia debet dicere 15). Admone itlos prinapibus et potestatibut subditos
et sancta et -,

esse (hl. m, 1), etc. Quid ergo putamus? Numquid

agil ergo quantum potestcum istadicit.ut intelligen-
contra seipsum sentit Apostolus,qui cum dicat do-
ter, nt libenter, ut obedienter audiatur : et haec se
quantum potuerit, pietate ctores operatione lieri Spiritus sancti,ipseillis pr;e-
posse, si potuerit, et in
magis orationum.quam oratorum facultate]non du-
cipit quemadmodum doceant?An inlelligen-
quid et

bitet ut orando pro se, ac pro illis quos est allocu-

;
dum est,et hominum oflicia ipso sancto Spiritu lar-
giente,in docendis etiam ipsis doctoribus non debere
turus, sit orator antequam dictor. Ipsa hora jam ut
dicat accedens, priusquam exserat proferentem lin-
cessare ; tamen neque qui plantat esse aliquid,
et

gi:am, ad Deum levet animam sitientem, ut eructet neque qui Deum qui incrementum dat(I
rigat ,sed

quod biberit,vel quod impleverit fundat. Cum enim Cor. ni, 7)? Unde ipsis quoque ministris sanctis ho-
minibus,veletiamsanclisAngelisoperantibus,nemo
de unaquaque re.quoe secundum tidem dilectionem-
recte discit qua3 pertinent ad vivendum cum Deo,
que tractanda sunt, raulta sint quae dicantur, et
'

nisi fiataDeo docilis Deo ', cui dicitur in Psalmo

multi modi quibus dicantur ab eis qui hajc sciunt;
:

Docc me faeere voluntatem tuum, quoniam tu es Dcus

qui novit quid ad praesens tempus, vel nobis dicere,
vel per nos expediat audiri, nisi qui corda omnium meus (Psal. cxlii, 10). Unde et ipsi Timotheo idem
videl? et quis facit ut quod oportet, etquemadmo- dicit apostolus, loquensutiqueaddiscipulumdoctor:
dum oportet.dicatur anobis.nisiin cujus manu sunt Tu autem persevera in iis qux didicisti, el credita sunt

Ac per hoc, tibi, scicns a quo didiceris (II Tim. m, 14). Sicut enim
et nos et sermones nostri (Sap. vn, 16) ?

quidem omniaquoe docenda sunt.qui et nosse corporis medicamenta,quoehominibusabhominibus

discat
virum adbibentur.nonnisieisprosuntquibusDeusopeiatiir
vult et docere;facultatemque dicendi.ut decot
eeclesiasticum,comparet : ad horam vero ipsius di- salutem,quiet siue illis mederi potest.cum sine ipso
menti cogitet convenire illa non prosint, et tamen adhibentur; et si hoc of-
ctionis, illud potius bonoa
quod Dominusait, Nolite cogitare quomodo aut quid Gciose liat,inter operu miserioordis vel benelicentia;
deputatur ita et adjumenta doctrinoe tunc prosunt
loquamini;dabitur enim vobis in ilta hora quid loqua- :

mini : non enim vos estis qui loquiimni, sed Spiritus anima hominem.cum Deusoperaturut
adhibita per

l'atris eestri qui loquitur in vobis [Matth. x,

Evangelium daro homini, etiam
prosint, qui potuit
1'.), 20).
Si ergo loquitur in eis Spiritus sanctus, qui perse- non ab bominibus, neque per hominem.
quentibus traduntur pro Christo, cur non et in eis
CAPUT XVII.— Ad docendum detectandvm ct fieeten-
qui tradunt disccntibus Christum? dum peiiinct triplex dieendi tjcnus.
GAPUT KVl.—Docendi prxceyta non superfiuo dan-
tur ab homine, lametsi doctores cfjiciat Deus. 34.Qui ergo nititur dioendo persuadere quod bo-
nuui 68t,nihil horurn trium spernens, ut scilicet do-
33.Quiaquia autem dicit non esse hominibua prte-
ceat.ut deleotet.ut flectat; oret alque agat, ut queni-
cipicndum quid, vel quemaduiodiim doceant, si do-
admodum Bupra diximua, intelligenter, Ubentor,
ctores sanctus efBoit Spiritua, potest dicere nec
Uominus obedienterque audiatur.QuodcumaptaetooBWBi*»'
orandum nobis es90,(iuia ait,.s7< it patrr vc-
ter lacit, DOD immorito eloqueua dioi potest, »tai nu
tter quid vobis necttsarium titjpriut quam petatis ab to
,11111 sequatur auditoria assensus. Ad beo eaim tna,
(ld. vi, 8); aut apostolum Pauluni Timotbeoet Tito
id esi utdoceat, ut deleotet, ut Qeotat, etiam tria illa
non debuiaae prmcipere quid, vel quomadmodum
videtur pertinerevoluisse idem ipaeRomaoiauotor
prooiperent uliis. Quaa trea apoatoliooa Bpiatolaa
eloquii,oum itidum dixit, \t igitur cnt thptt
anle oculos habere debet,oul eal io EIi ole ii i doctoria
poterii parva submittt,modica ttmperatt,mugu
peranna impoaita.Nonne in prima ad Timotheum le-
< ih. vulgati .'iiuuiiiii, /'<<>. quod Has, iiai.cui. ueo
1
Eiliti, dttectntiontmque. Ms^ potiorei, dittetiontmque. mpefOuo,
105 LlBEIi QUAitllS. 106

diter dicere {£iccro,dc Oralore) : tanquam si ad lei el mi alTeclum tam crebra cttam aspera vocis muta-
illa etiam tria, et sic explicaret unam eamdemque tiu;.e tcstatur ? quid est postremo quod de rebus
seDtentiam dicens.ls eril igitur eloquens, qui ut do- rninimis tam granditerdicit ?Tantumne de illo ne-
ceat, poterit parva submisse ; ut delectet, mudica gotia saecularia meruerunt ? Absit.Sed hoc facit pro-
temperate ; ut flectat, magna granditer dicere. pter justitiam, churitatem,pietatem, quae, nulla so-

CAPUT XVIII. — Ecclesiasticus orator in matcria bria mente dubitante, etiam in rebus quamlibet
grandi semper versatur. parvulis magna sunt.
35. Haec autem tria ille,sicut ab eo dicta sunt.in 37. Sane si moneremus homines quemadmodum
causis forensibus posset ostendere jnonautem bic, ipsa negotia saecularia vel pro se vel pro suis apud
hoc est in ecclesiasticisqu»stionibus,in quibus bu- ecclesiasticosjudices agere deberent,recte admone-
jusmodi.quem volumus informare, sermo versatur. remus ut agerent tanquam parva submisso : cum
In illis enim ea parva dicuntur,ubi de rebus pecu- vero de illius viri disseramus eloquio, quem volu-
niariis judicandum est ; ea magna,ubi de salute ac mus earum rerumessedoctorem,quibus liberamur
de eapite hominum : ea vero ubi nihil horum judi- ab aeternis malis, atque ad aeterna pervenimus bo-
candum est, nihilque agitur ut agat sive decernat, na ; ubicumque agantur haec, sive ad populum sive
sed tantummodo utdelectetur auditor.inter utrum- privatiui.sive ad unum sive ad plures.sive ad ami-
que quasi media.etob hoc modica,hoc est moderata cos sive ad inimicos, sive in perpetua dictione sive
dixerunt. Modicis enim modus nomen imposuit : in collocutione, sive in tractatibus sive in libris.si-
narr. modica pro parvis abusive, non proprie dici- ve in epistolis vel longissimis vel brevissimis, ma-
mus.In istis autem nostris, quandoquidern omnia, gna sunt. Nisi forte quoniam calix aquae frigidae
maxime quee de loco superiore populis dicimus,|ad res minima atque vilissima est,ideo minimum ali-

hominum salutem, nec temporariam, sed aHernam quid atque vilissimum Dominus ait,quod eum qui
referredebemus, ubi etiam cavendus est sternus dederit discipulo ejus,non perdet mercedem suam
omnia magna sunt quas dicimus usque
interitus, ; (Matth. x, 42) ; aut vero quando iste doctor in Ec-
adeo utnec de ipsis pecuniariisrebus vel acquiren- clesia facit inde sermonem, parvum aliquid debet
dis vel amittendis parva yideri debeant,quae doctor existirnare se dicere et ideo non temperate, non
;

ecclesiasticus dicit, sive sit illa magna, sive parva granditer.sed submisse sibi esse dicendum. Nonne
pecunia. Neque enim parva est justitia, quam pro- quando accldit ut de hac re loqueremur ad popu-
fecto et in parva pecunia custodire debemus,dicente lum, et Ueus admit ut non incongrue diceremus,
Uomino : Qui in minimo fidelis esl,et in magno fide- tanquam de illa aqua frigida queedam flamma sur-

lis est (Luc. xvi,IO).Quod ergo minimum est, mini- rexit (II Mach. l, 32), quse etiarn frigida hominum
mum est:sed inminimo fidelem esse,magnumest. pectora, ad misericordi6e opera facienda.spe cceles-
Nam sicut ratio rotunditatis, id est ut a puncto tismercedis ascenderet?
medio omnes lineae pares in extrema ducantur, ea- GAPUT XIX. —
Alias alio utendum dicendi genere.
dem est in magno disco,quae in nummulo exiguo ; 38. Et tamencumdoctor iste debeat rerum dictor
ita ubi parva juste geruntur,non minuitur justitios esse magnarum.non sempereas debetgranditerdi-
magnitudo. cere,sed submisse.cum aliquid docetur; temperate,
36.Uejudiciis denique scecularibus (quibusutique cum aliquidvituperatur sivelaudatur:cum veroali-
nisi pecuniariis?) cum loqueretur Apostolus Audet : quid agendum est,etadeos loquimur, qui hoc agere
quisquam vestrum,inq\i\{,udvcrsus aitcrum habens ne- debent, nec tamen volunt, turcea quae magna sunt,
yotium, judicari ab iniquis,et non apud sanctos? An dicenda suntgranditer.et adtlectendos aninios con-
nescitis quia sancti mundum judicabunt ? Et si in vobis gruenter.Etaliquandode unaeademquerernagna.et
judicabitur mundus,indigniestis qui de minimis judice- submisse dicitar,si docetur ; ettemperate.si praedi-
tis ? iVescitis quia Angeios judicabimus, nedum tsecula- calur ; aversus inde anirnus ut con-
et granditer,si
ria? Sxcularia iyilur judicia si habueritis,eos quicon- vertatur impellitur,Quid enim Ueo ipsomajus est ?
lemplibiles sunt in Ecclesia, hos constituite ad judican- Nunquid ideonon discitur 1
? Autquidocet unitatem
dum '. Ad reverentiam vobis dico. Sic non est inler vos Trinitatis,debetnisisubmissadisputationeagere,ut
quisquam sapiens,qui possit inter fratrem suum judi- resaddignoscendumdifficilis,quantumdatur,possit
care ? Sed frater cum fratre judicatur, et hoc apud intelligi?Numquidhicornamenta,etnondocumenta
infidcles. JamquiJemomnino delictumest, quia judicia quaeruntur? numquid ut aliquid agat est Qectendus
habetis vobiscum. Quare non magis iniquitatem patimi- auditor, et non potius ut discat instruendus?Porro
ni?quare nonpotius fraudamini?Sedvos iniquitatemfa- cum laudatur Deus sive de seipso,sivede operibus
citis,etfraudatis,et hoc fratres-.An nescitisquia injusti suis, quanta facies pulchrae ac splendidae dictionis
regnum Deinonhsereditabunt(l Cor.vi, l-9)?Qnid est oboritur ei qui potestquantum potest laudare.quem
quodsicindignatur Apostolus,siccorripit, sic expro- nemu convenienter laudat, nemo quomodocumque
brat,sic incrcpat,sic minatur ? quidestquodsui ani- non laudat ! Atsi non colatur,aut oumillo vel etiam
prae illo colantur idola,sive daemonia.sive quoecum-
< ; et prope omnes
Mss., collocate omittunt, ud judi- que creatura ;
quantum hoc malum sit,atque ut ab
candum quod etiam abest a graeco testu Apostoli.
:
a Mss. quinque, et hoc apud fiatres. Alii tres, et hoc
fratribus. i Editi, dicitur. Sed concinnius Mss., discitur.

Patrol. XXXIV.
 ;

107 DE D0CTK1NA CllKISTIANA, B, AUGUSTINI 10H

rata est Seniorem ne iucrcpavcris, scd obsccra

hoo uiulouvertauturhoiiiinos.delirtiitiqucgrunditcr : ut

dici. patremjunioret nt fratret,anut ul matrtt,o4o\

tulat ut tororet Tim, v,
CAPI T XX.— Exmph tmtaerit Litteris, pritmm, (I I, 2). Bl in illia : 01

dictionii tubmttse; deinde ttmptratx ; pattremo, auitin vos,(ratrts,ptr miserationem Dti,ui txtubtatit
grandis : hxe tria ex Eputoli* Pauti. corpora vatra liostiainvivain,saiiiiam,l>eo placciitcm.
39,Submissaj diclionis excmplum cst apud apos- Et totus lere ipsiuscchortationis locus ternperatuui

tolum Paulum, ut planiua ali(|uid coininemorem, hubet elocutionis genus ubi ulla pulchriora -unt. :

ubi ul:Dicita mihi,sub Lage volentet ute,Legemnon in quibus propria propriis tanquam debiU redditu

audutisf Scnptum est mim,quod Abraham iuos filios decenter cxcurrunt.sicuti osl, Habcnles dona divcrsa
habuit, unum de ancitla, tt mum de libera ; sed ille seeundum gratiamquw dala eti nobis ; sive prophe-
quideancilla, secundum earnem natus est ; aui bb- tiam, sccundum regulam /idei ; sive ministerium, in

tem de libera,per repromissionem : qux sunt m alle- ministrando ; sivc qui docet,in doctrinu ; tivc gui ex-

goria. Btee mttn suiit iuo Testamenta unum quidem : Iwrtutur.m exhorlatione ; qui tribuit,in simplicilate
o monte Sina in servUutem generans, quet cst Agar, ijui prxest.in sollicitudine : qui miscrctur, in hilari-
Sina cnim mons est in Arabia, qui conjunctus ' est tate. Dilectio sine simulatiotie ; odio Iwbentes malum,
huic qux nuvc esi Jerusalem, et servit cum filiis suis. adlucrcntcs bono : charitatc fraternitatii invicem atli-

Qua autcm sursum cst Jcrusalem, libera est, qux est gentes, honore mutuo prxveniculcs, sludio non pi'jri,

mater nostra {Galat. iv, 21-20), etc. Itcmque ubi ra- spirttu ferventes, Domino setvicntes, spe gaudentes, in
tiocinatur.et dicit hominem : Fratres,secHiuium dieo, iribulalione patientes,orationiinstantes,necessitatil>us

tamen hominis confirinatum testamentum ncmo irri- sanctorum communicantes, hospitalilalem scctantes.

tum facit, uut suoerordinat. Abrahte dictxsunt pro- Denedicite persequcnlibus vos ; benedicite, et noltte

missioncs ct stmini ejus. i\'on dicil.Kt saninibus, tun- mulcdiccre.Gaudere cum gaudcntibus.llere cumllcttti-

ijuam tn mulliSySed tanquam in uno.Etsemint tuo,quod but : idipsum nivicctn scntientes (/i<>m.xn,l,0 10). Et
cs! Clirislus.lloc atttcin tUco.lcstamentum con/irmutum quam pulchre ista omnia sic effusa, bimembri cir-
a Deo, qux post quadringentos el trtginta annos facla cuitu terminantur,iY(i?f aita sapientes, sed humilibus
Lcx, twn infuinat ad ecacuandas promissiones. Si
esl conscntientcs ! Et aliquanto post: In hoc i/w,inquit,

eiumcx Legc hxreditas.jamnon c.r promissione.Abra- perseverantes, reddite omnibus debila : cui tnbutum,
hxautcm pcr lepromissioncm donavit Deus. Et quia tnbutitm ; cui vectigal, vectigal ; cui timorem, limo-

occurrere poterat audientis cogitationi, Utquid ergo rem cui hotwrem, honorem. Quae membratim fusa
;

Lex data est, si ex illa non est hjereditas ? ipse sibi clauduntur etiara ipsa circuitu.quem duo membra
hoc objecit, atque ait velut interrogans Quid ergo : contexunt ; Nemtni quidquam debeatis, nisi ul invi-
Lcx Deinde respondit Transgressionis gratia pro-
> : ccm </i/i(/a(is. Etpost paululum iffaxprtsOMri^inqoit,
posita est,donec venirel semen cui promissum cst,dispo- dies autem appropinquavit. Abjiciamus itaque opera
sita per Angctos in munu mediatoris. Mcdiator autem
2 lenebraruin,et induamus annu tucis : sicut in dic Ito-
unius non cst, Deus vero unus est. Et boc occurrebal, neste ambulcmus ; non in comcssationibus et ebncta-

quod sibi ipse proposuit, Lex ergo adversus promissa tibus, ct tmpudicitiis, non in conlen-
non in cubilibus
Dci ? Et respondit, Absit : reddiditque rationem, di- tione etxmulatione; sei in.tuite Dominum Jesum
cens S; enim data csset Lex qux posset vivificare, om-
:
Cristum,el camis providentium ne feceritis in concu-
ninocx Lege essctjustitia. Scd conclusitSrripluta om- piscentiis (/</. xm, 0-8, 12-14). Quod si quisquam ita

nia sub peccalo, ut promissio ex fide Jesu Christi dare- diceret, Et carnis providentiam ne in concupiscen-

turcredentibus,elc.[Galat.m,l--~-) : vel si quid ejus- tiis feceritis ; sinc dubio aures clausula numcro-
modi est. Pertinet crgo ad docendi curam non so- siore mulceret : sed gravior interpres etiam or,li-

lum aperire clausa, et nodos solvere quaistionum ;

nem verborum. Quomodo aulem hoc
raaluit tei.ere

sed etiarn dum hoe agitur, aliis qu;estionibus, qus in grasco eloquio sonet, quo est locutus Api-st.dus,

fortassis inciderint.ne id quod dioimua imprnbetur viderint ejus eloquii usque ad ista doctiores: mihi

per illas aut refcllatur.occurrere : si taraen et ipsa tamen quod nobis eodem vorborum ordine in-
earum pariteroccurrerit,ncmoveamusquod
solutio terpretatum est, neo ibi videtur eurrere numo-
auferre non possumus. l'it autem ut cum inciden- rose.

tes quajstioni ali;e quaestiones, et aliae rursus inci- il.Sane hunc elocutionis om.Uuni.qui numerosis
dentibus incidentes perlractantur atque solvuntur, lit clausulis,deesse fatendum est auctoribus nostris.

in eam longiludinem ratiocinationis extcndatur Quod utrum per interpretes factum sit, u iquod

intentio. ut nisi memoria plurimum valeat utquo inugis arbitror) consulto illihm piauaibilit devita-

vigcat.ad caput undo agebatur disputatorredire non verint, aftinnure non uudoo, quouiam nio nttooc
possit.Valdeautembonumestutquidquidcontradici jgnorare.lllud taraon icio.quod si quiaquaa bttjtu

potest, si occurrcrit, refutetur ; ne ibi occurrat, ubi nunoroaitatia poritua illorum eluusula» oortUMiaoa
non eritqni respondeat : aut praaenti quidem, Bed numeroruni iegeoomponat.quod faoillimefitn
tacenti occurrat, et niinus sanatus abscedut. qutbuedam verbis,qu«Btantumdem Bignifieationt va-
40, | n iii, ,ut iii apoi lolicia verbii dlotio tempe lont, vel muiuto ooruia qua tnvenorU ordtMi uilul
illorum qUB \elut magiiu 111 scliolisgranunuticoruni
i
in m qum confunctt
fer inlbut. est
» Mia.pleriaque, &potitum.
autrhetorumdldioit,illladivinitvlritdoruiaoooo4pat>
i ii
 ; ;

109 LIBER QUARTUS. 110

scct : et multa reperiet loeutionisgenera tanti deco- 43. Itemque ad Romanos agit, ut persecutiones
ris.quae quidem in sua lin-
et in nostra, sed maxime hujus mundi charitate vincantur,spe certa in adju-
gua decora sunt, quorum nullum quibus isti in eis, torio Dei.Agit autem etgranditer et ornate : Scimus,
inflantur, litteris invenitur.Sed cavendum est ne di- iaqnit,quoniam diligentibus Deumomnia cooperanlur
vinis gruvibusque sententiis,dum additur numerus, in bonum, iisqui secundum propositum vocati sunt '.

pondus delrahatur. Nam

musica disciplina, ubi illa Quoniam quos ante prxscivit,et prxdestinavit confor-
numerus isteplenissime di?citur, usque adeo non mes imaqinis Filii sui,ut sil ipscprimogenitusin mullis
defuit Prophetis nostris,utvir doctissimus llierony- frutribus.Quos autempraedestinavit, illoset vocavit;et
mus quorumdam etiaru metra commemoret, in he- quos voeavit, ipsos et justificavii ; quos autcm justifi-

brsa duntaxat lingua [Hieron.in prologo super Job) : Quid ergo dicemus adhxc ?
cavit, illoset glorificavit.
cujus ut vcritatem servaret in verbis, brec indenon Si Deus pro nobis, quis contranos? Qui pioprio Filio
transtulit. Ego autem ut de sensu meo Ioquar, qui non pepercit, scd pro nobis omnibus tradidit fllum,
mihi quam aliis et quam aliorum est utique notior, quomodo aon ctiam cum illonobis omniadonavit ?Quis
sicut in meo eloquio, quantum modeste fieri arbi- accusabil adversus clectos Dei? Deus qui juslificatf
tror, non prsetermitto istos numeros clausularum ;
Quiscst qui condetnnet fChristus Jcsusqui mortuus est,

ita in auctoribus nostris hoc mihi plus placet, mayis autem quiresurrexil,quiest in dextera Dei,qui
quod ibi eos rarissime invenio. et inlerpellat pro nobis fQuisnos separabit a eharitate
Grandeautemdicendi genus hoc maximedis-
42. Chrisli f Irihulatio f an angnstia? an persecutio? an
tat ab istogenere temperato, quod non tam verbo- fames ? an nwlilas ? an periculum fan gladius ? Sicut
rum ornatibus comptum est,quam violentumanimi scriptum cst, Quoniam projd-r tc mortificamur tota
affectibus. Nam capit eliam illa ornamcnta pene die,a sttmatisumus ut oves occisionis (Psal. iliii, 22).
omnia sed ea si non habuerit, non requirit. Fertur
;
Sed in his omnibus siipcrvincimus per eum qui dilexit
quippo impetu suo, et elocutionis pulchritudineni, nos. Certus sumenim quianequcmors,neque vita,neque
si rerum rapit.non cura decoris assu-
occurrerit,vi Angeli,neque principatus,negue prxsenlia,neque futu-
mit.Satisenim est ei propterquod agitur, ut verba ra,neque virtus,neque aliludo,nequeprofundum,neque
congruentia, non oris eliguntur industria, sed pec- creulura alia poterit nos separare u charitate Dei, qux
toris sequantur ardorem. Nam si aurato gemmato- est in Christo Jcsu D.miino noslro (Rom. vm, 28 39).
que ferro vir fortis armetur, intentissimus pugna?, 44. Ad lialatasautem quamvis tota ipsa Epistola
agit quidem illis armis quod agit, non quiapretio- submisso dicendigenerescripta sil,nisi inextremis
sa.sed quia arma sunt: idem ipse est tamen.et va- partibusubiest eloquium temperatum ;tameninter-
let plurimum, etiam cum rimanti telum ira facit '. ponit quemdam locum eo motu animi,ut sine ullis
Agit Apostolus.ut pro evangelico ministerio patien- quidem talibus ornamentis, qualiasuntin iis qua3
hujus temporis,cum solatio donorum Dei,
ter inala modo posuimus,non posset tamen nisi granditer dici.
omnia tolerentur.Magnares est,et granditer agitur, Diesfmqmi.observutis.et menses.et annos,et tempora
ncc desunt ornamenta dicendi : Eccc, inquit, nunc Timco vos, ne forte sine causa laboravcrim in vos J .

tampus acceplabile, ecce nunc dies salutis. Nullum in Estote sicut et ego, quoniam et ego sicut vos : fratres
quoquam dantcsoi)ensioncm,utnon rcprehendolur mi- prccor vos ; nihil melxsistis.Scilis quiaper inftrmita-

nistenum nostrum : sed in omnibus commendantes tem carnis jampridem evang'elizavivobis,ettentaliones

nosmetipsos ut Dei ministros, in mutla patientia, in vestras in carne mea non sprevistis,neque respuistis
3

tribnlaiionibus in nccessitatibus, in augustiis.in pla- sed sicut angelum Dei excepistis me,sicut Christum Je-
gis,in carccribus,in seditionibus,in laboribus,invigi- sum.Qux ergo fuit beatitudo veslra?Testimoniumvohis
liis,in jejuniis,in castitate, inscientia, in longanimi- perhibeo, quoniam si fieriposset, oculos vestros eruis-
late,in benignitate,in Spiritu sanclo, in charitate non mihi.Ergo inimicus factus sum vobis
setis et dedisselis

ficla,in verbo veritatis,in virlule Dei : per arma jusli- verum prxdicans ?.Emulantiir vosnon bene;sedexclu-
2
tix tt dextris el a sinistris , pcr gloriam et ignobi- dere vos volunt, ut eos xmulemini. Bonum est autem
litatem, per infamiam et bonam famam ; ut seducto- in bono xmulari semper, et non solum cum prsesens
res, ct veraces ; ut qui ignoramur, et cognoscimur sum apud vos.Filioli mei,quos iterum parturio donec
iiuasi morientes ,et ecce vivimus : coerciti, el non mor- formelur Christus in vobis. Vellem autem nunc adesse
semperautem gaudenles ; sicul cge-
liftcali; ut tristes, apudvos, et mutare vocem meam,quia confundor in
ni.multos autem ditantes tanquam nihil habentcs, et
; vobis (Gal. iv, 10-20). Numquid hic aut contraria
omnia possidentcs. Vide adhuc ardentem, Os nos- contrariis verba sunt reddita,aut aliqua gradatione
trum palct ad vos, o Corinthii: cor nostrum dilata- sibi subnexa sunt, aut cssa et membra circuitusve

tum est (II Cor. vi, 2-11), et caetera, quae persequi sonuerunt? et tamen non ideotepuit grandis affec-
longum est. tus, quo eloquium fervere sentimus.
Lov., rimanti telo mira facit. SeJ verius ,ili® edi-
'

liones et i\sa.,rimanli telum ira facit. Quod usurpatum

e?t ex Virgilio, ^Sneid, 7 . ' Editi, vocati sunt sancti. Et paulo post., conformes
Hic torre armatus obusto, fieri.At Mss. carent vocibus, sancti et fieri; qu;e pr;e-
Stipitis hic gravidi nodis qaod cuique repertum : termitli solent ab Augustino.et a graeco textu absunt.
Rimauti Lelum ira facit. s Editi, in vobis. At
Mss., in vos : juxta graecum, eis
4 Mss. aliquot sptimae
not» arma justitix dextra et umas.
tinUtra. ' Mss. plerique habent, et tentationem veslram.
 ;

III DE DOCTHINA CllltlSTIANA S. AUCiUSTINl 112

CAPUT KXl. " mpla triplicii hujus generis dictio-

i
deon,cum audistet quod deficientibut licet populorum
nit <' iocloribui eccletiattieit, nempe Cyprianoei iiiillibus.iu uno viro Dominus plebem suam ab hottibus
/Lmbrosio desumuntur. liberaret, obtulit hsedum caprarum, cujus carnem te-

45.sed apoatolioa ista sioolara Bunt.ut etprofuoda cunduin pnrccptum uttijeli, et uiyiiiu tupra pclram
sint ; atquo ita consoripta memorisque mandata,ut posuit,et ea itur perfudil: qusBtimul ui virgttoacu-
aoDBolum leotore »el auditore, verura etiamexpo- mincquam tjerel>at,aiujetus Det eonligit,de pclra ignit

sitore opus habeant, si quis in ois non auperflcie erupit.atqueitasacrificiumquodojferebaturabsumptum

contentus altitudinemquserat.Quaproptervideamua est (Jud. iv, 11-21). Quo indicio declaratum videtur,
ista genera dicendi in eisquiistoruin leotione ad re- quod petra illa typum habuerit corporis ctiristi ; quia
rura divinarum atquesalubrium soientiam profece- scriptumest, • Bibebant dc consequenti petra, petra
runt, eamque Elccleeis miniatrarunt. BeatusCypria- uutein erat Christus » (1 C'<>/.x,4 Quod utiquc nonad
,
.

nus Bubmisaodicendi genereutiturin eo libro ubide divinitatem ejus,sedad carnem relalumest,qusesitien-

Saoramentocalioisdisputat.Solviturquippeibi qu;c- tium cordapopulorum perennirivo suisanguinisinun-
stio.inqua quaeritur utrum oalii dominiousaquam ilavit.Juin tuiic itjitui inmysteriodeolaralumest,quia
solam, au eam vino mixtam debeat habere. Sed Dominus Jesus in carne suajtotius mundi peccutacru-
exempli gratiaaliquid inde ponendumcst.Post prin- cifixus aboleret,nec solum delicta faeterum,sedetiam
cipium ergoepiatolie, jamsolvereincipiensproposi- cupidilates animorum.Caro enim hsediad cuipam facti

tam quajstionein Admonitos aulem nos scias, inquit,

:
refcrtur ; jus ad illccebrus citpiditatum,sicut scriplum

ut iii caliceofferendo dominiea traditio servetur,neque est, « Quia concupivit populus cupiditatempetsimam,el
(ilutil ftat u nobis, quam quod pro Dominus prior
nobis dixerunt,Quis nos cibubitcarne » (Num. XI, 4)? Quod
feeit, utculix qut in commemorationeui ejus o/jcrtur, igilur extendit augelut virgam, et tetigit pelram, de
i'ino mi.itus offeratur. Nam cum dicat Christus, « Ego qua tgnis exiit, ostendit quod caro Domini Spiritu re-
sum vitis vera « [Joan. xv,5 ;sanguis ( 'hristi,non uqua pleta divino,peccata omnia humanae conditionis exure-
est utique, sed vinum ; nec potest videri sanguis ejus, rel. Unde et Dominus ait, « Ignem veni mittere intcr-
quoredempti et vivificati sumus,essein calice.quando ram » (Luc. xn, 40) et ca)tera,in quibus rei docen-
;

vinum desit calici, quo Chrisli sanguis ostenditur ; tjui ds ac probandie maxime incumbit (Ambros. UbA de
Scripturarum omnium sacramento ac teslimonio prse- Spiritu sancto,in prologo).

dicatur. Inveniintis ciiim in Genesi circa sacraineittum 47. De genere temperaloestapud Cyprianumvir-
Noe hoc idem prxcucumsse, et fujurum dominicse jias- ginitatis illa laudatio Nunc nobis ad virgines sermo
:

sionis illic exstilisse,quodvinum btbit,quoit inebriatus est,quurum quo sublimior gloriaest majoretcura.Flos
est, quod in domo sua uudatus cst, quod fuit recubans cst ille ecclesiastici germinis, decusatqueornamentwm

nudis et patcntibus femoribus ;quodnuditas illa patris gratise spiritualis,lsetaindoles lauliset honoris, opus

a medio lio denolata est ; a majore vero el minore con- intcgruinattjueiiicorruplum, Dei inuvjo rcspondcnsad
fi

tecta (Gen. ix, 20-25), el cxtera qu& necessc non esl sanctimoniam Domini, illustrior portio gregis Christi.

exseqai, cum satis sit hoc solum complecti, quod Noe Gaudet pcr ipsas, atque in illis largiter ftorct Ecclesioe

typum futuneveritalisostendens,non aguamsed vinum matris yloriosa fecunditas : quantoque plus gloriosa '

biberit; et sie imag inem dominicx passion is exprcssent. virginitas numero suoaddit, tanto plus gaudium ma-
ltem in sacerdole Melchisedech dominicum Sacramen- tris autjescit. Et alio loco in fine epistol» : Quomodo
tum prxftguratum videmus ,secundum quod Scriptura [ porlavimus, inquit, imagincm ejus qui de limo cst,

diviua testatur, et dicit « Et Melchisedech rex Salem :

sic porlemus el tiiiaginein ejus qui de ccvto est (I Cor.

protulit panemet viuum.Fuil autcm sacerdos Deisum- xv, 40). Hanc imaginem virginitas portat, portat inte-
gritas, sanctitas jiortat et veritas ;portant iisciptinx
mi, et benedixit Abraham » (Itl. xix, 18;. Quod autem
Melchisedech typum Christi portarel,declarut in Psal- Dci memoreSyjustitiam cum religionc retinentes, stabi-

mis SpiritUS sanctus, ex persona Palris ad Fitiiim di- lesinftdc, humilesin timore, ad omncm tolerantiam

Tu fortes, ad sustinendas iitjurias mites,ud faciendam mi-

cens: « Ante Luciferum genui te. es sacerdos in

seternum secundum ordinem Melchisedech » (Psat.ca sericordiam facUes,fratsma paee unanimes utquecon-

4). Ha;c et alia quaesequuntur hujus epistols [Cypr

cordes.Quse nos singula,o bons virgines,observare, di-
lajcre, imjilcredebetis, qu3S Dco et Christo vacuntes,ad
Epist. 63, ad Curilium, de Sacrameittu calicis), sub-
niissae dictionis modum servaut,quod lucileesl ex- Dominum cui vos dicastis.mujure ct meliore partc pr.r-

plorare legentibus. ceditis.Provect» annisjunioribus jacite magisM riu m

46.Sanctusquoque Ambrosius cum agalreiumu- minoret natujprmbele majoribut ministermm.compa-
gnam de Spiritu saneto, ut eum Patri et Filio de- ribus incitamcntum ; Itortamentis vos mutuisc.ccttate.

monstret requalcm.submisso tamen dioendi genere ainulis dc vtrtute docuinciitis ad tjloriam provocate;

utitur quoniam res su9cepta aon ornamenta verbo- duratc lortiter,spiritualitcr pcrjttcpcrventte fclicitcr ;
;

rum,aut ud liectendo aniinos commotiunis affeotum, tantum mcmentotc tuuc nostri, cum indpiol t*

sed rerum docuiuentu dcsiderat. Ergo inter otetera, vinjinitas honorari (Cypr. Tract.,de disctplina ct habi-

in principio hujus oporis ait : CotnmOtUt oruculo (.V- tu Virtjinum).

18, Ainbiosuis etiam genere dicaadl tampw
1
.su: lo Mss. At iu priua edltis, dominid 8acramenti
yrm/igurutum vittOmUt mutttrtum, Apud ('.ypiiHiliiin '
Apud ('yi>riiuniiu, eopiosa ; m Plorlaoend Mu< y#«
rerOi taeriAoti dominici Saeramtntum,
 113 LIBER QUARTUS. 414

ornato professis virginibus proponit, tanquam anb lur, et rolorum adultenis, el medicammum ' fucisin
exempli forma, quod morihus imitcntur, et dicit : menilnrium vera mutantur '.'
Dominus tuus dicit,« Non
Virgo erat, non solum cor;wre, sed ettam menle,qux potes facere capillum unum album aut nigrum »
mullo doli nmhilu sinreruin adulteraret affectum : ror- (Matlh. v. 36) ; et tu ad vinrendnm Domini tui vocem
de humilis ,verbis gravis animi prudens,loquendi par-
, vis te esse poliorem. Audaci conatu ct sarrilego con-
cior, legendi s/udiosior non in incerto divitiarum,
; temptit crincs tuos inficis ; malo pnesagio futurorum
sed in precc pauperis spem reponens intenla operi, ; capillos jam tibi flammeos auspicaris (Cypr. Tract. de
verecunda sermoni ; arbitrum mentis solita non homi- diseiplina et habitu Virginum). Longum est inserere
nem,sed Deum quxrcre ; nullum lxdere,bene velle om- omnia quae sequuntur.
nibus ; assurgere majoribus natu, xqualihus non inoi- 50. Illevero posteriorut in tales diceret : Hincilla,
dere; fugere jactantiam, rationem sequi, amare virtu- inquit, nascuntur incentiva vitiorum, utqusesilis colo-
tem. Quando quando dis-
ista vel vultu Uesit parentes '.'
ribus ora depingant, dum viris displicere formidanl,
sensit a,propinguis ? quando fastidivil liumilrm ? quan- elde adulterio vultus mrditentur adulterium castita-
do risit dchilem ? quando vitavit inopcm ? Eos solos soli- lis. Quanta hsec amentia, efftgiem mutare naturx,pic-

ta cn-lus virorum innisere,quos misericordia non erubes- turam quxrere, et dum verentur maritnlc jvdicium,
ccret, neque prxleriret verecundia. Nihil torvum in prodere 2
suum ? Prior enim de se pronuntiat,qux cu-
orulis, niliil in vcrbis procax tuliil in artu inverrrun- pit mutare quod natu est : ita dum alii studetplacere,
dum nou ; gestus frnrliorjion incessus solulior,non vox jirius ipsa sihi displicet.Quem judirem, mulier, verio-
petulantior, ut ipsa corpoi is species simulacrum fuerU rem requiremus deformilatis tux, quam teipsam,qux
mentis,et figura prohilalis. Hona quippe domiis in ipso videri times? Si pulrhra es, cur absconderis? si de-
vestibalo debet agnosci, ac primo prxtendnt ingrcssu formis, rur te formosam tux cons-
esse mentiris, nec
nihil intus laterc tenebrarum ,tanquam lucernx lux in- cientise,nec alieni gratiam erroris habitura? Ille enim
tus posita.foris luceat.Quid ego exsequar ciborum par- alteram diligit, iu alteri vis placere : et irasreris si
cimoniam, officiorum reduudnntiair ; alterum ultra amet alteram,qui adulterarc m le docetur. Mala ma-
nulurain superfuisse alterum ipti ualiine pene defuis-
, gistra es injurix tux. Lenocinari enim refugit,etiam
se ? lllic nulla inlermissa tempora, liir rongcminali je- qu.i est passa lenonem; ac licet vitis mulier, non al-

junio dies ; quando reftciendi successisset voluntas,

et si trri tamen, sed sibi peccat. Tolerabiliora propemodum
cibus plcrumqueobvius qui morlemarceret ,non delieitis in aditltrrio rrimina sunt: ibi enim pudicilia, hicna-
minislraret (Ambros. de Virginihusjih. 2,in princip.), tura adulleratur (Amhros. de Virginibus, iib. l).Satis,

etc. Ikec autem propterea in exemplo bujus tempe- ut existimn. apparet feminas ne suam fucis adul-
rati generis posui, quia non hic agit ut virginita- terent formam et, ad pudorem et ad timorem hac
tem voveant quaa nondum voverunt sed quales es- ; facundia vehementer impelli Proinde neque sub-
se debeant quaejam votre sunt. Nam ut aggredia- missum neque temperatum.sed grande omninogp-
tur animus tantum ac tale propositum, grandi uli- nus hoc elocutionis afinoscimus. Et in his autem
que dicendi genere debet excilari et accendi. Sed quos duos ex omnibus proponere volui, et in aliis
martyr Cyprianus de habitu virginum, non de sus- ecclesiasticis viris et bona, et bene, id est sicut res
cipiendo virginitalis proposito scripsit. Iste vero postulat, acute, ornate ardenterque dicentibus, per
episcopus ctiam ad hoceas magno accendit eloquio. multaeorumscriptavel dictapossuntbasctriagenera
admixta
reperiri, et assidua lectione vel auditione,
49. Verum ex
quod ambo egerunt, dictionis
eo
etiam exercitatione,studentibus inolescere.
grandis exempla memorabo. Ambo quippe invecti CAPUT XXII. Omnihus generihus diclio varianda est.
sunt in eas quae formam pigmentis colorant, vel po- 51.Nec quisquam praster disciplinam esse existi-
tius decolorant quorum priorille cum hoc ageret,
:
mct ita miscere imo quantum congrue fieri potest,
:

ait inter caetera Si quis pingendi artifex viiltum ali-

:
omnibus gencribus dictio varianda est. Nam quan-
cujus rt speciem, et corporis qualitatem xmulo colore
do prolixaest uno genere, minus detinet audito-
in
signasset : et signato jam consummaloqiic simutacro,
rcm. Cum vero fit in aliud ab alio transitus, etiam-
manits alius inferret, ut jam formala,jam picta quusi
si longius cat, decentius procedit oratio : quamvis
peritior reformaret, gravis prioris artitkis injuria et
habeant et singula genera varietates suas in ser-
justa indignatio videretur.Tu te existimas impune latu- mone eioquentium, quibus non sinuntur in eorum
ram tam improbx temeritalis audnciam, Dei arliftcis qui audiunt. frigescere vel tepescere sensibus. Ve-
offensam enim impudicta circa homines,ct inccsta
'.'
Ut
rumtamen facilius submissum solum.quam solum
fucis lenocinantibus non sis,corruptis violatisquequx
grande diutius tolerari potest. Commotio quippe
Dci sunl.pejor adultera delineris.Quod omari te putas,
animi quanto magis excitanda est, ut nobis assen-
quod putas comi ,impugnatio esl ista divini operis,prx- minus
tiatur auditor, tanto in ea diu teneri potest,
varicatio est vcritatis.Moncntis Apostolivox est : « F,.v-
cum fuerit quantum excitala. Et ideo ca-
satis est
purgate uetus fermentum.iit sitis nova conspersio,sicut vendum est, ne flnm volumus altius erigere quod
elisazymi.Elenim Pascha nostrum immolatus estChri-
erectum etiam inde decidat, quo fuerat excita-
est,
stus.Ilaque fesla celehremus, non in fermento vetcri, apud Ausfustinum, et colorum ailulte-
i
Editi et Mss.
neque in fermento matitix et nequitix, sed in aiymis rinis medicaminum .Castigamus es Cypriani libro et colo-
rum adutteriis, et medicnminuin.
sinceritatis et verilatis » (I Cor. v,7, 9). Num sinreritas ' Ita apud Ambrosiura. At in Augustinianis oodicibus
perseverat et veritas,quando qux sincera sunt polluun- aliquot, perdere, In aliis, perdidere, aut, pedidervnt.
115 DE DOCTHINA CHHISTIANA, S. AUGUSTINI 116
tione perductum. Interpoaitis vero quiu aunt di- Moxque scrmone ud agendas Doo gratiaa cor"
lir.ito

ccnda subraiasius, benc reditor Bvd aaquai opua ast da atquc ora converti. Et ecce jam fcrmc octo vel
grnnditerdioi,ut dielioniaimpetui Biout narie «cstus aiuplius unni eunt, propitio Christo,ex quo illic ni-
klternet.Bx quo granda dioeodi gonue, ai diu-
lit ut hil tala tentutum est (a). Sunt et ulia multu expo-
tiuseetdioendum, doq dcbeat cssosolum, scdalio- rimenta quibua didioimua, homines, quid in eis fe-
rom generum interpositionc varietur ei tumen ge- : cerit Bapientis granditas dictionis, non clamoro po-
neredictio tota tribuitur, cujus copia praivaluorit. tiuaquam gomitU) aliquundo etium lucrymis, poa-
tremo vitsi mutationo monstrasso.
CAPDT XXIII. — Quomodo intermiscemla dictionis 54. SuLniisso etiam dicendi genore sunt plerique
gtnera.
mutati sed ut quod nesciebunt,scirent,aut quod ois
:

52. Interest cnim quod gonus cui gencri interpo- videbatur incredibilo crederent non autem ut age- ;

ntttur.vel udliibeutur.eertia et necessariislocis.Nam rcntquod agendumjuro noverant,etagero nolobant.

et in grandi gcnero scmper aut peno scmper bempe- Ad luijusniodi namque duritiam flectendum, debet
rata dccet esse principia.Et in potestateest eloquen- granditer dici.Nametlaudesetvituperationesquan-
tis utdicantur nonulla submisse.etiam quai possent do eloquenterdicuntur.cum sintin genere tempera-
granditsr dici ; ut ea q&ae dicuntur granditer,ex illo- lo,sioalliciuntquosdam,ut non soluin in luudibus et
rum fiant comparutione grandiora, et eorum tun- vituperutionibus cloquentia delectantur, verum et
quain umbris luminosiora reddantur. In quocuni- ipsi laudabiliter uppetunt, fugiantquc vituperabili-
que autem gcnerc uliqua quaistionum vincula sol- torvivere. Sed numquid omnes qui delectantur.mu-
venda sunt, aoumine opus cst, quod sibi submis- tantur',sicut ingrandigenereomnes qui flectuntur,
sum genus proprie vindicat. Ac per hoc eo genere agunt; etinsubmisso gcnere omnes qui docentur,
utendum est et in aliis duobus generibus, quando sciunt aut credunt verum esse quod nesciunt ?
eis ista incidunt : sicut laudandum aliquid vel vi- CAPUT XXV. — Temperatum dicendi yenus guetn
tuperandum, ubi nec damnatio cujusquam nec li- in finem referri dccct.
beratio, nec, ad actionem quamlibct assensio requi- 55. Unde colligitur illa duo genera quod efticere
quocumque alio genere occurrerit, genus
ritur, in inlendunt, hoo eis esse maxime necessarium, qui
adhibendum et interponendum cst temperatum. In Kpianter et eloquenter volunt dicere. Illud vero
grandi ergo genere invoniunt locos suos duo ctete- quod ugitur genere temperato, id est, ut eloquentia
submisso similitcr. Temperatum autem ge-
ra,et in ipsa delectet, non est propter seipsum usurpau-
nus non quidem semper, sed tamen aliquando sub- dum sed ut rebus qua? utiliter honesteque dicun-
;

misso indiget, si, ut dixi, qusestio cujus nodus est tur, si nec docente indigent eloquio nec movente,
solvendus, incurrat; vel quando nonnulla qua; or- quia et scientes et faventes auditores habent, ali-
nari possent, ideo non ornantur, sed submissoser- quanto promptius exdelectationo ipsa eloeutionis,
mone dicuntur,ut quibusdam quasi toris ornamento accedat vel tenacius adherescat assensus.Nam cum
rurn prabeant eminentiorcm locum. Grande autem eloquentia; sit universale officium, in quocu:rque
genus temperatadictio non requirit addelectandos ; istorum trium generum, dicere apte ad pcrsuasio-
quippe animos, non ad movendos ipsa suscipitur. nem (inis autem, id quod intenderis, persuaderc
;

CAPUT XXIV. —
Sublime cliccndi ijcnus gwdefficiat. dicendo in quocumque istorum trium generum
:

53. Non sane si dicenti crcbrius et vehementius dicit quidem eloquens apte ad pcrsuasioncm, sed
acclametur, ideo granditer putandus est dicorc : nisi persuadeat, ad tinem non pervenit eloquentia\
hoc enim et acumina submissi generis, et ornumeu- Pcrsuadet autem in submisso gencre vera esse qua»
ta faciunt temperati. Grandeautem genus plerum- dlcil persuadel io grandi, ut agantur quffi
;
i

que pondere suo voces premit.sed lucrymus expri- csse jani Bciuntur.nec aguntur; uersuadet ingene-
mit. Denique cum apud Ctraaream Mauritania po- rc temperato,polohrearaeteque ae dlcere quoflne :

pulo dissuaderem pugnam civilem, vel potius plus nobis quid opus est ? Appetant eum qui lingua glo-
quam civilem,quam <Aitcrcum vocabant ncqueenim riantur, et ae in panegyricia talibuaque dielionibua
cives tantummodo verum etiam propinqui, fratrea jactant, ubl hec docendue, neo ad aliquid ag
postremo parentcs ao filii lapidibus inter B6 in movendns sedtantunitnodo eatdeleotandus auditor.
t

duas partes divisi.pcr uliquot dies OODtiouoa,oerto Nos vero istum finem referamua ad alterum linem,
tcmpore anni soleniniter dimicabunt, etquisquout ui aoiiicet quod efQoerevolumus.eumgrandlterdl»
quemquepoterat occidcbut egi quidern granditer,
: cimus.hooetiam iato velimu8,id eat,ut bona morum
quantum valui, ut tam orudelS atque itiylrratum mtur, vel devitentur mala; si ab hae actieni
malum deoordibue el moribuaeorum avellerem,pel- o uliini sunt bominea, ut ad eam grandi ge-

leremquedioendO',non taman i ri laaliquid me puta- nefe dictionis urgendi videantur : aut, si Jam Id

ri,oum aobaudirem aoolamantea,aed oum Qenteevi agunt, ui agant atudiosius,atque In eo lirmit

tmationibu quippi - il delae-

tari, Qeoli antem lacrymla indioabant. Quaa ubi aa- quotuor, imitanhir.
(iii lii iii lu* fuit Bub uiiuum '

peii, iin nanem iilum oonauetudinem a pati AuKimtiDi i

1
1

-«ii i prolaetio perli

avis, lo nrt ;i.i i
Itque apud
i .1. illllilll,- oolu .111!
idobat, li.u S.Doctoi
brl ejuidum auni tis. u ttb. di QmII« eunt Ktnai
 LIBER QUARTUS. **8
H7
severent. Ita fit ut etiam temperati generis ornatu, dis, vult utiqueobedienteraudiri.Si autem non au-

non jactanter.sed pruiienter ulamur nonejus fine :

ditur intelligenter, nec libenter potest.Proinde illa
nti, quo tantummodo delectatur auditor sed ;
tria, ut intelligant qui audiunt, ut delectentur, ut

hoc potius agcntes, ut etiam ip30 ad bonum quod obediant.etiam in hoc genere agendum est, ubi te-
persuadere volumus, adjuvetur. net delectalio principatum.
58.Jam vero ubi movere et flecteregrandi genere
CAPUT XXVI.— ln unoquoque dicendi genere inten-
d re debel orator, ut inieltigenler, libenter el obe- opus est auditorem (quod tunc est opus,quando et
dienter audiatur. veraciter dici et suaviter confitctur, et tamen non
' supra posuimus.cum qui
i.Uta ilaque tria.qua: vult facere quoddicitur),dicendumest procul dubio
sapienter dicit, eliam eloquenlcr vult dicere, id
si granditer.Sed quis niovetur.si nescit quod dicitur?
agere debere.ut intelligenter.ut libenter.ul obedien- aut quistenetur ut audiat, si non delcctatur ? Unde
ter audiatur, non sic accipienda sunt t-mquamsin- et in isto genere, ubi ad obedientiam cor durum
gula iilis tribus dicendi generibus ita tribuantur.ut dictionis granditate flectendum est, nisi et intelli-

ad submissum intelligenter. ad temperatum liben- genter et libenter qui dicit audiatur, non potest
ter,ad grande pcrtineat obedienter audiri sed sic ;
obedienter audiri.
potius ut h;ec tria semperintendat.et quantum po- CAPDT XXVII. — Qbedientius audiri cujus vita di-
test agat,etiam cum in illorum singulo quoque ver- clioni respondcl.

satur.Nclumus enim fasti liri.etiam quod submisse 57. Habetautein ut obedienter audiatur,quanta-
diciinu3 ; ac per hoc volumus non solum intelligen- cmque grandilate dictioni3 majus pondusvita di-
ter, vcrurn etiam libenter audiri, Quid autem agi- centis. Nam qui sapienter et eloquenterdicit, vivit
mus.divinis testimoniis docendoquod dicimus,nisi autem nequiter, erudit quidem inultos discendi
ut obedienter audiamur, id estut oredatur eis,opi- studiosos, quamvis animx sux sit inuttlis {Eccli.
tulante illo cui dictum est, Tcstimonia tua crediia ' xxxvii. 22),sicut scripturn est '.Unde ait et Aposto-

fa la sunt valde ,1'sal. xcu,o) ? Quid etiam cupit nisi lus Sive occasione, sive veritale, Christus annuntie-
;

credi, quid aliquid, licet submisso eloquio.disoen- lur [Phttivp. i, 18). Christus ai.tem veritas est, et

tibus narrat '? et quis eum velit audirc, nisi audi- tamen etiam non veritateannunliari veritas potest:
torem nonnulla etiam suavitate detineat? Nam si id est, ut pravo et fallaci corde, quae reota et vcra
non intelligatur.quis nesciat nec libenter eum pos- sunt, proedicentur. Sic quippe annuntiatur Jesus
se, nec obedienter audiri Plerumque antem dietio'? Christus ab cis qui sua quaerunt, non quee Jesu
ipsa submissa, dum solvit 2
difficillimas quaestio- Christi.Sedquoniam boni fideles non quemlibet ho-
nes, et inopinata manifestatione demonstrat; dum minum, sed ipsum Dominum obedienter audiunt,
sententiasacutissimasdenescioquibus qaasi caver- qui ait, Qiuv dicunt, facite ; qux autem faciunt, fa-
nis, unde non sperabatur, eruit, et ostendit; dum cere nolile : dicunt enim,et nonfaciunt; ideo audiun-
adversarii convincit errorem, et docet falsura esse tur utililer, qui etiam utiliter non agunt.Sua enim
quodabillodici videbaturinvictumjmaximequando quaerere student.sed suadocere non audent,deloco
adest ei quoddam decus non appetitum, sed quo- scilicet superiore sedis ecclesiasticae, quam sana
dammodo naturale, et nonnulla, non jactanticula, doctrina constituit. Propter quod ipse Dominus
sed quasi necessaria,atque,ut itadieam,ipsisrebus priusquam de talibus.quod commemoravi.diceret,
extorta 3 numerositas clausularum; tantas acclama- prsmisit, Super calkedram Mot/ti mlcrunt (Matth.
tiones excitat,ut vix intelligatur essesubmissa.Non XXIii, 2,3). Illa ergo cathedra, non eorum sed Moysi,
enim quia neque incedit ornata,neque armata, sed cogebat eos bona dicere.etiam non bona facientes.
tanquam nuda congreditur, ideo non adversarium Agebant ergo sua in vita sua ; docere autem sua,
nervis lacertisque collidit;et obsistentem subruit ac cathedra illos non permittebat aliena.
destruitmembris fortissimis falsitatem.Unde autem 60.Multis itaqueprosunt dicendo quae non faciunt
crebroetmultumacclamatiiiitadicentibus,nisi quia sed longe pluribusprodessent faciendo quae dicunt
veritas sic demonstrata, sic defensa.sic in?icta de- Abundant enim qui malae vitae suae defensionemex
lectat ? Et in hoc igitur genere submissoiste noster ipsis suis proepositis et doctoribus quaerant,respon-
doctor etdictorid agere debet,utnon solum intelli- dentes corde suo.aut etiam si ad hocerumpunt,ore
genter.verum etiam libenteret abedienteraudiatur. suo, atque dicentes : Quod mihi praecipis, cur ipse
57.1lla quoque eloquentia generis temperati apud non facis? Ita fit ut eumnon obedienteraudiant.qui
elo |uenlemecclesiasticum,necinornatarelinquitur, seipse nonaudit.et Dei verbumquod eis praedicatur,

nec indecenterornatunnec solumhocappetit ut de- 1

Editi Sicut scrivtum est,Seribst et Pharisssi in cathe-
:

lectet.quod solum apud alios protitelur-.verum etiam dra Moi/n sederunt. Quz dicvnt, facite ; quat autem fa-
ciunt. facere notite dicunt enim, et non faciunt. Ahest
:

in quaslaudat^sive vituperat,istis appetendis vel

iis
ab oLnuibus Mss. hKc Scripturte seutenlia, hunc in lo-
tirmius tenendis.illis autem devitandis vel respueu- cuui, opmamur, iniruissa propter clausulaui.s^'»/ serip-
tuiu est, qnoe refereudafuerat ad proacedeulia verbaex
Ecli. xxxvn, 22. ubi legilur, Est vir astutus mxdtorum
1
Editi, credibilia. At Mss., creditu.Sic passim Au»us-
tiuus, juxu graecam versiouein LXA', epistulhesan. eruditor, et uni-nie suse inulilis est in autiqua lectione
:

* In vulstatis, dissolvit ac panlo inl'r.r,e/ quando non-

:
graeca, qua? uunc exstat, achrestos estin,pro quo latinie
nutta non jnctanti u/n.Hic vero parlicula,7i«iu</o, ahest versiouis vnlgata' auctor legebat, chrestos qoandoqui- :

a Mss. el >*ue reduud it. si superius legalur,rfu/;i soivii deni reddidit, stittvit est. quce una erat lectio in Mss.
uti reipsa ferunt Mss, omnes. uostris Uibliis, ubi jaw iu cxcusis utraque conjunctim
3 Mss. plures, exorta. reperitur.
119 DL DOCTEUNA CIUUSTIANA, S. AUGUSTINI LIBEH QUARTUS. 120
simul cum ipso pnedieatoro oontemnanl. Deniquc proedicatores veritatis liunt, nec multi magistri, si
Apostnlus scribens ad Timotbeum, ouru dixisset, unius veri magistri idipsum dicant omties, et non
tfamc adoleseentimn tuatn conlemnat; Bubjecitunde sint in eis scliismata ^I Cor. i, 10). Nec deterrcndi
non contemneretur, atquo ait : Sed forma esto fule- sunl voce .leremiaj prophcta;, per quem Deus
isti

lium in sermone, in eonvtrsatione, in dilectione, m arguitcosqni furanturverbae1us,unusquisqueaprosoi-

fide, in eastitate (I Tim. iv, 12). mo suo (Jerem. xxm, 30). Qui enimfurantur,alienum

CAPl T XWIII. —
Veritati potius quam verbis stu- auferunt : verbum autem Dei non cst ab eia alienum
dendum. Verbti contendere quidsit. qui obtemperant ei : potiusque ille dicit aliena.qui
61. Talis dootor ut ohedienter audiatur, non im- cum dicat bene, vivit male.yua?cumqueonim bona
dicit, ejus excogitari videntur ingenio, sed abejus
pudenter non solum submisse ac temperate.verum
etiam gnmditer dicit, quia non contemptibilitcr moribus aliena sunt. Eos itaque dixit Deus furari

vivit. Sic namque eligit bonam vitam,ut etiam bo- verha sua, qui boni volunt videri, loquendo qune
nam non ncgligat fainam, sed provideat bona co- Dci sunt; cum mali sint, faciendo qurc sua sunt.

ram Deo et hominibus (II Cor. vui, 21), qtiantum Nec sane ipsi dicunt bona quaa dicunt, si diligen-
potesl.illum timendo,his consulendo.ln ipso etiam ter atlendas. Quomodo enim dicunt verbis, quod
sermone malit rebus placere quamverbis; nec oes- ncgant factis? Nonenim frustra dc talibus Apos-
ait

timet dioi melius, nisi quod dicitur veriusjnec tolus : Confitentur se nosse Dcum, factis autem ne-
doctor verbis serviat, sed vcrba doctori. Hoc est gant (Tit. i 16).Modo ergo quodam ipsi dicunt, et
enim quod Aposlus ait Non in sapientia verbi, ne :
rursus alio modo non ipsi dicunt, quoniam utrum-
evacuetur crtt.v Christi (I Cor. i, 17). Ad hoc valet que verum est quod Veritas ait. De talibns enira
etiam quod ait adTimotheum : Noli vcrbis eonten- loquens, Quso dicunt, inquit, facite, qux autem fa-
dere ; adnikil enim ulile est, nisi ad subversionem ciunt, facere nolite ; hoc est, Quod ex ore illorum
auclientittm (II Tim. n, 14). Neque cnim hoc ideo auditis.facite ;
quod in opere videtis.ficere nolite;
dictum est,utadversariis oppugnantibus veritatem, dicunt enim, inquit, et non faciunt (Matth. xxm, 3).

nihil nos pro veritate dicamus.Et ubi eritquod cum Ergo quamvis non faciant, dicunt tamen. Sed alio

ostenderet qualisesseepiscopusdebeat.ait intercs- loco talcs arguens : H ypocri Lr, inquit, quomodo po-
tera : Ut potens sit in doctrina saua et contradicentes testis bona loqui, cum
mali (Id. xn, 34)? Ac silis

redargxere (Tit.\,9)1 Verbis enim conlendere.est non per hoc et quando bona dicunt,
ea quse dicunt,
curare quomodo error veritate vincalur, sed quo- non ipsi dicunt. voluntate scilicet atque operc
modo tua dictio dictioni praeferatur alterius. Porro negando quod dicunt. Unde contingit ut homo
qui non verbis contendit.sive submisse,sive tempe- disertus et malus, sermomem quo veritas
rate,sive grandilerdicat,id agitverbisut veritaspa- pr.iedicelur.dicendum abaliono;: diserto sed bono,

teat, veritas plaeeat, veritas moveat quoniam nec ipse componat; quod cum fit, ipse a seipso tradit
;

ipsa,qu<epr«cepti finisptplenitudoLegisestcharitas alienum.ille ab alieno accipit suum.Cum vero boni

(I Tim. i, 5 ; el Hom. xm, 10), ullo modo recta esse fideles bonis fidelibus hanc operam conimodant,
potest.siea quae diliguntur,non vera.sedfalsa sunt. utrique sua dicunt ; quia et Deusipsorum est, cu-
Sicut autem cujus ptilchrum corpus et deformisest jus sunt illa quae dicunt ; et ea sua faciunt, qua?
animus,magisdolendusest,quamsideformehaberet non ipsi componere potuerunt, qui secundum illa

et corpus; itaquieloquentereaquffifalsasuntdicunt, composite vivunt.

magis miserandi sunt.quamsi taliadeformiter dice-
rent. Qcid est ergo non solum eloquenter, verum CAPUT XXX.— C mcionator prxmillat orationcm ad
Deum.
etiam sapicnter dicere, nisi verba in submisso ge-
nere sufficientia.in temperatosplendentia.in grandi
63.Sive autem apud populumvel apud qnoslihet
vehementia, veris tamen rehus, quas audiri opor-
jamjamquedicturus.sivequodapud populum dicen-
teat, adhibere
Sed qui utruraque non potest, di-
?
duin vel abeisqui voluerint aut potuerint legenduni
eat sapienter quod non dicit eloquenter, potius
est dictaturus oret ut Deus aermone bomim dal in
;

quam dicat eloquenter quod dicit insipienter.

os ejus. Si cnim regina oravit Esthor.pro susi gen-
CAPUT XXIX. —
Non cutpandus ecclesiasles, qui a tis temporaria salute locutora apttd regem.ut in os
peritiore sumit ronscriptum etoquium.quodad popu- ejus Deus congruum sermonem daret (Esther. xiv,
tum proferttt.
13) quanto magis orare debet.ut talo uiunii-
;

autem ne hoc quidem potest, ita conversetur,

Si piat, qui pro .clcrna honiiiniin salnte in verbo ct

ut non soltim sibi pra>mium comparet sed etiam dootrint laborat? Illi veroqui ea dicturi tunt qu.f
prsebeat aliis e.xemplum, et sitejus quasi copia di- ab aliis acccpcrtint, et antequam aooipiant, oreat
cendi forma vivendi. pro cis a quibusaooipiunt.uteia detnrquod p
62.Sunt sanc quiiliiii qui benfl pronuntiare pos- ire volunl el oum acoeperint, orenl ul bont
;

sunt.qtiidautemproiiiinlion! BZOOgitarenOO possunt. oi ipsi profbrant, et ilb ad quos proferunl mmant)

Quodsi abaliis eumanteloquenteraapienterqufi oon- ei de proapero exitu diotionis eiadem .

SCriptn 111,111.111.11 i
ique oiiimendonl.atqiie ad popu-
.

iiquo id sc aooepiase non dubitanl : utqui ^lona-

Itiin proferant; ii eam peraonam gerunt,non Impro- tur, in illo glorletur, in oujua manu sunt et noa et
be fHciuni. Bic enim, quod profooto ntlle eat.multi ermonea nostri [Sap, \ a, 18]
 . ,

121 DE VERA RELIGIONE, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 122

CAPUT XXX. —
Excusat prolixitalem libri. Ego tamen Deo nostro gratias ago, quod in his qua-
64. I.ongiorevasit liber hicquam volebam, quam- tuor libris non qualis ego essem, cui multa desunb
que putaveram. Sed legenti vel audienti, cui gratus sed qualis esse debeat, qui in doctrina sana, id est
e9t, longus non est:cui autem longus est,per partes chtistiana, non solum sibi, sed etiam aliis laborare
eum legat.qui habere vultcognitum ;quem vero co- studet, quantulacumque potui facultate disserui.
gnitionis ejus piget, de longitudine non queratur.

ADMONITIO
DE SEQUENTE LIBRO DE VERA RELIGIONE (a).

In'er opuscula qun? S. Augustinus nondum presbyter (quam diznitatem anno 301 adeplus esl) emisil in lu-
cem, poslremum in Relractationihus locutti nssi^iwit libro de vera Religione; quem idcirco ad annum390 re _
ferendum censemus.Jam anle annos aliquol hujus arguroenti iraclationem Romaniano civi suo et Mascenati
pollieilus erai, uli meminit capile septiroo, numero duodecimo. Id vero in se recepera! scribens anno 386
conii.i Acaderoicos,libro secundo,capite lcriio.numero octavo.Porro in cpistola decima quinla, ad Romani-
anum.numero primo, confeciuro aseopus memorat,ipsi propediem transmiltendum,
Evodium poslea de exislenlia Deiduhia quaedam proponentomad huncce lilirum remittitin episloiacente-
sima sexagesima secunda.numero secundo; palelque ex epislola vigesima septima.nuinero quarlo. ad Pauli-
num, eumdem librum unum esse ex qLinqne illis, quos Pentateuchum contra Manichaeos appellal Paulinns,
qui eos ab Alypio dono acceperal.el quorum occasione in laudem Aognslini sic exclamal in epislola vigesima
quinta.numero primo vere sal terrx,quo prsecordia noslra.ne possit sseculi vanescere errore ,condiuntur\0
:

lucerna digne supra candelabrum Ecclesi.Tposita.qutflatecatholicis urhihus de septiformi lychnopastumoleo los-

tili.e lumen effundens,densat lirel h;vreticorum caligines discutis, el luccm veritatis a confusione tenebrantm

splendore clarifiei sermonis enubilas ! elc. Certe liber de vera Religiom-, si quis alius.hoc elogium Augusiino
demerebalur.Etsi enim recens tum,r.um eum sciipsit.in verae religionis pnries perduclus essel.nec alio quam
christiani caiholici nomine praeditus ; eo lamen sublimi modo christianae religionis sacramenla exponit.op-
positorumque dogmatum in primis Manich.Torum revellit fundamenta, ut jam lum absolulissimi doctoris et
slrenuissimi episcopi vices implevetit.

Videlib. 1, cap. 13, Retractationum, col. 602, a verbis, Tunc etiam de Vera Religione, n. 1,
usque ad col. 605, n. 9, verbis.Wtee bonee ac beatce via. M.
(a) (o B., libmm de Moribus Manichaeorum sequit ar liber de Vera Religione.Melins hic adaptari videtur.utpote
naturale libri de Doctrina Christiana coruplementum. M.

S. AUREL I AUGUSTKM
HIPPONENSIS EPISGOPI

DE VER4 RELIGIONE
LIBER UNUS«".
Proemisso veram religionem non reperiri apud Pa<>anes,neque in secta ulla.praeterquam in catholicaEcclesia; mox
divinae aecoDomice erga humanum saltttem bistoria (quod quidem christiana? reliijiouis caput ac fuodamenuim est)
sic explicatur, ut Maniehsoruin de duabus praesertim naturis seu de mali origine et natura errores revincantur.
Agitur de dnplici via qua Deus hominibus cousulit. anctoritate credentes ad salutem vocans, intellisentesratione.
Quippe ratione. subnixus homo ex rebus inferioribus ad Deum evehitur imo ad ipsum prosequemliinj admonetur
:

ex ipsis vitiis, de quorum triplici senere prolixum hic sermonem instituit Augustinus; qui denique unum verum
D eum, id est,Trinitatem,Patrem,et Filium.et Spiritum sanctum vera religione colendum esse concludit.

CAPUT PRIMUM. — Pliilosophi de religione aliud in- nesitcoastituta,quaunu3Deuscolitur,etpurgatissi-

scholis docebant, aliudin templis profitehanlur mapietatecognoscitur principiumnaturarumomni-
l.Cum omnisvitasbonaeacbealaeviain verareligio- um.aquouniversitaset inchoaturet perlicituretcon-
ADMONITIO TP. BE.NEDICTlNORtlM.

In huius libri recensione consuluimus Mss. Thuaneum, Regium, Navarricum. Sorbonicum, Viotorium, Casalen-
sem Corbeienscm, Gemmeticensem, Budoeneusem, Beccensem, Germanensem. e Bibliotheca Remensis ecclesiae
unum ;lectiones ad nos missas Mss. Cistereieusis, Arnuliensis, Vaticani, el lectiones Belgicorum quinque apud
Lov ; editiones denique Bad. Er. Lov. et Arnaldi.

Comparavimus prxterea eas omnes editiones initio Retr. et Confess., t. 1, memoratas. M.

(a) Scriptns circiter an. Cbristi 390.
123 DK VRRA RKLIGIONR, 8. AUQUSTINI 124

tinctur ; hinc evidentius error deprohenditur corum

mo interrognntom non aspornurelur, vet potius, si
quamunumve quisejusdiscipuluseoipsotompore quo vivebut,cum
populorum.qul multosdeoa oolere,
interrogurct.euni sibi ab illopersuaderetur.non cor-
rumDeumetDominumomniummaluerunt.quodeo-
poreis oculis, sed pura mente veritatem viderl eui
rum Bapientes, quoa philosophoa vocunt, Boholae ba ;

bebant diseentientee ei templaoommunia. Non enim

quaoumqae anlma inh;csisset,eam beatam lieri at •

populosvelsaeerdotes latebat, de ipsorum deo-

que perfectam : ad quam percipicndum nihil magis
vel
riim aaturaquamdiverea Bentirent.oum suam quie-
impedire, quam vitam libidinibua deditam et falsus
imaginea rerum Bensibilium,quffl nobis ub hoc scn-
que opinionem publiee proliteri non formidarot, ut-
sibili iiiiiiiilo peroorpua impressa.-, variusopiniones
queomnibus,si poss6t,persuadert' moliretur; ota a
errorosque generaront; quamobrem sanandum esse
tamen cum sectatoribuBsuisdiversaet adversa sen-
tientibus.ad sucrucommunianullo prohibente venie-
unimum ud intuondum ineomniutabilem rcrum for-
mum.eteodemmodosempersehabenteinatqueuttdi-
bant.Non nuneagitur.quiseorumveriue scnseritjsed
cerleilludsatis,quantummihividetur,apparet,aluul quosui similempulchritudinem, necdistentamlocis
nee tomporo vuriutam.sed unum atque idem omniex
'

eos in religione Buacepisseoum populo, et aliud eo-

parte servantem, quam non crederentesse homines,
dem ipso populo uudiente defendisso privatim.
— cum ipsa vcre summeque sit:ca;teranasci,occidere.
CAPDT De diisquid Soerutat senserit. Mun-
II.

dui hic pro Deo habitus.

fluere.labi ; et Lamen in quantum sunt, ab illo ffiter-

no Deo per ejus veritatem lubricala constare:in qui-

2. Sooratestamenaudaoioroajteris fuisseperhibe-
turjurundo percanem quemlibet, et lapidemquem- hus anim;e tautum rationali et intellectuuli dulum
est, utejus aeternitatis contemplutiono perfruutur,
quidquid juruturo esse in promplu.etquusi
libet, et
atque afliciaturorncturque ex ea.aHernamque vitam
ad nianum occurrisset. Credo, intelligebat quulia-
possitmereri; sed dum nascentium atquo transeuu-
cumque opera nutur», quoe administrante divina
providentiagignerentur, multo quam hominum et tiumrerum amore ac doloro sauciatur, et dcdita

quorumlibet opificum esse meliora, et ideo divinis consuetudini hujus vita; atque sensibns corporis,

honoribus digniora, quam ea quse in templis cole- inanibus evanescit imaginibns, irridet eos, qui di-
cunt esse aliquid, quod nec istis videatur oculis.nec
bantur. Non quod vere lapis et canis essent colenda
sapientibus, sed ut hoc modo intelligerent qui pos-
ullo phantusmate cogitetur, sed mente sola ct intel-

sent, tantasuperstitione demersosesse homines, ut

ligentia cerni queat : cum hajc ergo a magistro sibi

emergentibus hic esset tam turpis demonstrandus pcrsuaderentur, si ex eo qua?reret ille discipulus,

gradus, ad quem venire si puderet, viderent quanto utrum si quisquam exsisteret vir magnus atque di-

magis pudendumessetin turpiore consistere. Simul vinus,qui taliapopulis persuadereteredendasaltem,

etillosqcimundumistumvisibilem.summumDeum 8i percipere non valerent.aut si qui possent percipe-

esse opinabantur,admonebat turpitudinis sua?, do- re, non pravis opiuionibus niultitudinis implicati,
cens esse consequen3 ut quilibet lapis tanquam
vulgaribus obruerentur erroribus ; cum dtvinis ho-

summi Dei particula jure coleretur. Quod si exse- noribus dignum judicaret responderet, credo, ille, :

crarentur, mutarent sententiam, et unum Deum non possehoc ab hominefieri, nisi quem forto ipsa
qua:rerent',quem solum supramentesnostrasesse, Dei Virtus atque Sapientia ab ipsa rerum natura ex-

et a quo omnem animam et totum istum mundum

ceptum, nec hominum magisterio, sed intima illu-
fabrioatum csse constarot. Postea suavius adlegen- minatione ab incunabulis illustratum, tanta hones-
taret gratia, tanta lirmitatc roboraret, tanta deni-
dum,quam potentius ad persuadendum scripsit Plu-
to.Non enim sic isti natierant.utpopulorum suorum que majestate subveheret, ut omnia contemnendo
opinionem ad verum cultum veri Dei, a simulaoro- qu;e pruvi homines cupiunt, ct omnia perpetiendo

rum superstitione atquo ab hujus mundi vanitato qu» horrescunt, et omnia laciendo quw miiuntur,
converterent. Itaque et ipso Socrates cum populo genus humunum ad tam salubrem lideni suinmo
simulacra venerabatur, et post ejus damnationem amore atque auctoritate convorteret. De honoribus
mortemque, nemo ausus est jurareper canem.neo vcro ejus frustra so oonsulit.cum facile possit oxis-
appellarequemcnmque lapidcm Jovem.sed 1i.it tatt- tin.ari quanti honores debeantur Sapientia- Dei,

tummodo memoriffi litterisque mandare. Quod qua gejtante et gubernante ille pro veraaatlal
utrum timore scveritatis -, an aliqua cognitione neris bumani, magnum aliquid proprium, et quod

temporum feccrint, judirnre non est meuin. supra homincs esset, mereretur.

i \ PDT III. — Vera religiochrisliana, om& hominibus i. Quai si faotasunt, si litteris monumentiqqv
persuasit.quodilllspersuaderiposse Platonon credidit, lebrantur, ai ab una regione terrarum, io qu aola

3. lllud tuiuon ridentissime dizerim, paee horum unus oolebatur Deus, et ubi talem nasoi opoi tobat,
omnium.qui eorum librospervicaciterdiligunt.chri- pertotumorbem terrarum misai eleoti virl,virtutibus
Btianis temporibuaqusoam religio potissimum to-
atqueeormonibusdiviniumorisincendiaooaoittiruot;
uiutu saluborrimadiseiplina,illuB>lnttO»tar>
nendasit,etquffi ad veritatem n^ beatitateo via cst,
:

non eaae dubitaodum. Si enim PUto ipse vivertt, et raa i"

1
ib risreliquorunt ; et, nedeprattritM loqMr,
,|iir iM.ii' i quisque nonorodere, aihodieper gentea
1
Mr-s. texdeclm, ut unum Dmmi qumrmnt. populo ique proidicatur: f«
Hii nuv.-in omitl iini. itverttalit i e quibui Qam
imii. Ita i
qultui "" "
. i tgnittwn, eto. Yerbum erat apud Dcum, et [Deus erul '
125 LIBER UNDS. 126

erat in prinripio apud Deum. Omnia per ipsum farla CAPUT IV.— Philosophi qui senubilihus toti hxrent
ad contemnendi.
sunt, etsinc ipso factnm cst niltiltJoan. i, 1-3). Si
hoc percipieiidum,diligenduni,perfruendum utani- mundumcontemnere
6.Qui ergo sensibilemistum
ma sanetur,et tantas lucihauriendosmentisaciescon- etanimam virtute purgandam,summo Deo subjicere
valescat,dicitur avaris, Noliie vobis conclere thesauros atque subjugare, vanum aut malum putant, alia ra-
in terra.ubi tinea ct xrmjo cxtcrminunt,ct ubi fures ef- tione refellendi sunt si tamen cuin his dignum est
:

fodiunt et furanlur; sed thesuurizate cobix thesauros in disputare.Qui autem bonumetappetendumfatentur,

ccelo, ubi neque tinea neque rubirjo c.vterminunt, neque cognoscant Deum et cedant Deo, per quem populis
fures efjodiunt, nequc furanlur ubienim : ett tbesaurus jam omnibus hrrc credenda persuasa sunt. Quod
tuus, ibi esl et cor tuum (Matth.w, 19-21) : dicitur lu- ulique ab ipsis tnntum valcrent : aut si
fleret, si

xuriosis, Qui seminat in carne,dc carnemetct corru- non fieret, crimen Itividenlis vitare non possent.
ptionem qui seminat in spiritu,de spiritu metet vitam
: Ergo cedant ei a quo factum est, nec curiositate
xtcrnam [Galat.vifi) :dicitur superbis,(3w! se exallat, autinanijactanliaimpi:dianturquominusagno?cant,
hinniliabitur; ct qui se humiliat, cxallabitur(Luc. xiv, quid intersitinterpaucorum timidas ' conjccturas.et
11) : dicitur irucundis,.l«'e/)('.s7! alapam.para allcram manifestani salutomcorreptionemquepopulorum.ini
maxtllam (Matlh. v, 39) : dicitur discordiosis, Diligite enimsirevivi»cerent,quorumistinominibusglorian-
inimicos vestros (Ibid. •''•') : dicitur supertitiosis, ite- tur, etinvenirent refertas ecelesias, templaque de-
gnum Dci inlra vos est (Luc. xvn, 21) : dicitur curio- serta,et a cupiditate bonorum temporalium et fluen-

sis, Nolite quxrere qux videnlur, sei qux non viden- tiurn ad spem vitae aeternae et bona spiritualia et in-
tur.Qux enim videntur temporalia sunt : quse auteir.
, telligiblliavocarietcurrerehum:niumgenus;dicerent
non videnlur,xlcrna sunt (II Cor. iv, 18) postremo : fortasse (si lales essent,quales fuisse memorantur):
dicituronjnibus,.Vo/i7t' diligeremunlum,nequeetiqux Haecsuntquoanospersuadercpopulisnonausisumus,
!>! mnndo siuil : quoniam omne quod iu mundo est,con- et eorum potius consuetudini cessimus,quam illos
cupiscentia carnis est, cl concupiscenlia orulorum, et in nostram fidem voluntatemque traduximus.

ambitio sSBCUti (I Joan. n, 15, 16). 7. ltaque si hanc vitami illi viri nobiscum rursum

5. Si hsec per totum orbem jam populis leguntur, agere potuissent.viderent profectocujusauctoritate
et cum veneratione libentissime audiunlur. Si post facilius consulerctur hominibus, et pauclB mutatis
tantum sanguinem.tantos ignes, tot cruccs marty- verbis atque sententiis christiani lierent,sicul pleri-
rum.tanto fertilius et uberius usquead barbarasna- que recentiorum nostrorumque temporum Platonici
tiones Ecclesue pullularunt.Si tot juvenum et virgi- fccerunt. Aul si hoc non latcrentur neque facerent,
num millia contemnentium nuptias casteque viven- in superbia et luvidiaremanentes,nesoio utrum pos-

tiumjam nemo miratur quod cum fecisset Plato, : sent ad e.a ipsa qua' appetenda et desideranda esse
usqueadeoperversamtemporum suorum timuit opi- dltcrant, cum istissordibus viscoque revolare. Nam
nionem, ut perhibeatur sacrificasse naturae ', ut tan- tectio vitia curiositatisinpercunctandisdsemonibus,
quam peccatum illud aboleretur.Si hoec sic accipiun- quo isti maxime, cum quibus nunc agitur, Pagani a
tur.ut quomodo anteataliadisputare.sicnunccontra christiana salute revocantur,quia nimis puerile est,
disputaremonstruosumsit.Sitalipollicitationiatque nescio utrum tales illi preepedirentur viri.

sponsioni per omnes terrarum partes quas uomines CAPUT V.— l,i tjuibus sectis vera religio.Munus divi-
incolunt, sacra christiana traduntur.Si haec quotidie num. Spirilus sanctus.
legunturinecclesiis.etasacerdotibuaexponnntur.Si 8. Sed quoquo modo se habeat philosophorum
tundunt pectoraqui conantur ha>c implere; si tam jactantia,illudcuivisintelligere lacile est.religionem
innumerabiles aggrediuntur hanc viam, ut desertis ab eis non esse quasrendam, qui eadem sacra susci-
honoribus hujus mundi ex omni hominum
divitiis et piebant cum populis.et de suorum deorum natura ac
gcnereuniueosummo totamvit-mdicarevolentium, summo bono, diversas contranasque sententias in
deserta? quondam insulaeac nullarumterrarumsoli- scholis suis.eadem teste multitudine, personabant.
tudo complealur.Si denique per urbes atqueoppida, Quodsihocunumtantumvitiumchristianadisciplina
castella,vicosetagrosetiam,villasqueprivatasintan- sanalum videremus, ineffabili laude praedicandam
tum sperte persuadetur et appetitur a terrenis aver- esse,neminemnegareoporieret.H83resesnamquetam
sio, et in unum Deum verumque conversio.ut quoti- innumerabiles a regula Christianitatisaversa3,testes
die per universum orbem humanum genus una pene sunt uon admitti ad communicandaSacramentaeos
voce respondcat, sursum corda sc habere ad Dominum Munere divino
qui de Patre Deo, et Sapientia ejus, et
(Ex can.Missx):qu\r\ adhuc oscilamus crapulam hes- aliter sentiuntelhominibus persuadere conantur,
ternam, et in mortuis pocudibus divina eloquia per- quam veritas postulat Sic enim creditur et docetur,
scrutamnrjsi quando autem ad disputationem veni- quod est humante salutis caput,non aliam esse phi-
tur, Platonico nomine ora crepantia, quam pectus losophiam.id est sapientiae studium,etaliam religio-
vero plenum, magis habere gestimus? nem.cumiiquorum doctrinam non apprubamus,nec
sacramenta nobiscum communicant.
9. Quod in illis miuus mirandum est, qui eorum
1
In Mss. septetu, saerificasse notune naturam exse-
crattts, ut tanquam, etc. <
Sic in Mss.iuelioris notte.At in vulg.legitur,(»i/ii'/us.
 '

127 DF. VKHA ItELIGIONE, S. AUfiUSTlNI i28

quoqueBtaramentoruqkritudlapareseasevnlueruot, Ll.Scpe etiam sinit divina providentia. per non-
ilenl oeaoic qul Berpenlini qui appellantur (a) sioui nullus nimiiiin turbulentas rarnaliurn hominumso-
Uanichni,Blout alii magia anim-
oonnulli.Sed In illis ilitiiiiiese\pellideeongregationechristiana,ctium bo-
advertendum hoc magisque pr:edicandum,qui paria nos viroB.Quam oontumeliam vel injuriam suamcum
Sacramcnta eelebranles,tamen quin sententia dispa- patientissime proEcclesis pace tulerint.neque ullas
res sunt.at crrores buob animoaiua defendere,quam novitates vol schisinatis vol h.vresis ninliti luerint,
cautius corrigere maluerunt.exclusi acatholicacom- docebunt homioes quam vero affeotu,et quanta sin-
munione.et a participatione quumvis parium Saora- coritate charitatis Deo serviendum sit.Talium ergo
mentorum.propria vocabulapropriosqucconvontiis, virortim propositum est.aut scdatis remoare turbi-
non in sermonc lantum.sed etiam in superstitione nibiis ; aut si id non sinantur, vel eadem tempestate
meruerunt:ut PhotinianijAriani^mullique prreterea. persoverante, vel ne suo reditu aut Btevior oria-
talis
Nam de iis qui schismata fecerunt, alia qusstio cst. tur ; tenont voluntatem consulendi etiam eis ipsis
Possel enim BOBarcadominioausqueadtempusulti- quorum moliliusperturbatiomhusqueeesserunt,sine
ma? ventilationis velut paleas suetinere (Malth. ni, ullaoonventicularum segregatione usquead mortom
12), oiai vento superbis nimia levitate cessissent, et defendentea,et testimonio juvantos eam tidem quam
sese a nobis nltro separassent. Judrei vero quamvis in Ecclesiu catholica prredieari sciunt. Hos coronat
uni omnipotenti Deo supplicent,solatamen tempora- in occtilto Pater, in occulto videns. Rarum hoc vide-
lia et visibilia bona de illo exspectantes, rndimenta turgenus.sed tamen exempla non desunt:imo plura
novi populiab htimilitatesurgcntia,in ipsissuisScri- sunt qtiam credi potest. Ita omnibus gener.bus ho-
pturis nimia seeiiritatenoluoruntndvertere,atqueita minum et exemplorum ad animarum curationem,et
homine remanserunt. Qure cum ita sint, ne-
in veteri ad institutionem spirilualis populi, utitur divina
quein confusinne Paganorum.neque in purgamentis providentia.
brereticorum,noqueinlanguoreschismaticorum,neque
CAPUT Vll.—Catholicx Ecctesnr religio amplectenda.
Jud.Torum qu.erendaest religio.scd apud
in crecitate .

Quid ilta profiieatur.

eossolos quiChristiani catholici.velorthodoxi nomi- Quamobrem, cum ante paucos annos promi-
12.
nantur,id est integritatiscustodes.ctrectaseetantcs.
serim tibi scnbere, charissime mihi Romaniane,
CAPUT VI. — Vcm religio in sola Ecclesia catholica, quid de vera religione sentirem (Lib. 2 contra Acude-
qux omnilms errantibus utitur ad proveetus suos. tempus nunc esse arbitratus
micos, cap. 3, n. 8),
Boni nonnunquame.r Ecclesia per se litiosos expulsi. sum',postquam tuas acerrimasinterrogationes.sine
lO.Haac enim Ecclesia catholica per totumorbem ullo certo fine fiuctuare.eacharitatequa tibi obstri-
valide lateque diffusa.omnibus errantibus utiturad cttissum.diutius sustinere non possem.Repudiatis
provectussuos, et ad eorum correctionem, cum evi- igitur omnibus qui neque in sacris philosophantur,
gilare voluerint. Utitur enim Gentibusad materiam nec in philosophia consecrantur: et iis qui vel prava
operationis sure.hnereticis ad probationem doctrinoe opinione,vel aliqua simultate suporliientes, a regula
Stire.schismaticisaddoctimentumstubilitatissure.Ju- etcommuniono Ecclesia? catholiea- deviarunt ; etiis
dfeis ad comparationem pulchritudinis sure. Alios qui sanctorum Scripturarum lumen, et spiritualis
ergo invitat, alios excludit, alios relinquit, alios populi gratiam, quod Novum Testamentum vocatur,
antecedit oninibus tamen gratire Dei participandre
: habere noluerunt.quos quanta potui brevitate per-
dat potestatem; sive illi formandi sint adhuc 2 , sivc atrinxi tenenda est nobis christiana religio, et ejus
:

reformandi, sive recolligendi, sive admittendi. Car- Ecclesire communicatio qus> catholica est, et catho-
nale9autem suos, id est viventes aut sentientes car- lica nominatur, non solum a suis, verum etiam ab
tanquam paleas tolerat, quibus in area fru-
naliter, omnibus inimicis. Velint nolintenimipsiquoquehre-
menta tutiora sunt.donec talibus tegminibtisexuan- retici, et schismatum alumni, quandononcumsuis,
tur. Sed quia in h,'oc area pro voluntate quisque vel soil oum extraneis loquuntur.Catholicam nihil aliud
palea, vel frumeutum est,tamdiu sustinetur pecca- quamCatholicamvocant.Noo enim possuot ioteiligi,
tum aut error cujtislibet,donec aut accusatoreni in- nisi boc eam nomine diaoernant, quo ab univarao
veniat,aut pravam opinionem pertinaci animositate orbe nuncupattir.
defendat. Exolusi autem uut pu^nitondo redcunt, aut l3.Hujus religionis seotando oaput asl historia al
in nequitiam male liberi dctluunt.ad admonitionem prophetiadispensationistemporalisdiviuaprovideo-
nostrre diligontiie; aut seliisma l.ieiunt, ad exercita- tis, pro aalute generis humani io aternam vitam ra-
tionem nostrs patienties aul bsresira aliquam gi-
; formandi atquo reparandi. Qua ouro credita tuerit,
gnunt.aii Bxaman aive occasionem oostrsa iotelligeo- mentempur ;abil fitamodusdivinisprsceptisoouoi
Us.Hiosunt BxituBcbristianorum carnaliumqui qod liatus, el idoneam faoiet spiritualibus peroipiendis,
potuerimt corrigj aut Buetineri, qtire nec pneterita sunt, noc futura, seil eodem modo
semper manentia, nulli mutabilita i
i est,
'
In excuaia itUtur ticut, quan vocem \n pioriiiiue iin ipsumDeum Patrem ot EiliumetSpiritn.tj
M reperlaui restituimus,quia tierpeottnoa a Manlchaia
doii obtcure icerotl anguatioua In liti - da Qenei eon I
ctiiui iquaTrinitate quantum in hao vita dalum eat
ti'n Maoicbso ap I6,el clariua lo iiiir.i de Hsresibui.
i

' Editi, nva i//i infbrmandi $i«/ adhue. Seil iloceriue

llaa., fbrmandi 1
Blc ]uxta Br.Lugd.Ven.Loi ,lo n
(a) Opbila trutui pott awrni,ato. M.
129 LIBER UNUS. 130
cognita.omnis intellectualis et animalis et corpora- est instituta qui duas naturas vel substantias sin-
lia croatura, ab eadem Trinitate creatrice esse in gulis principiis adversus invicem rebelles esse arbi-
Huantum est.et speciem suam habere ', et ordinatis- trantur. Offensi enim quibusdam rebus, et rursus
-i'ne administrari, sine ulla dubitatione perspici- quibusdam delectati, non earum quibus offendun-
tur ; partem tolius creaturs fecisse
non ut aliam tur, sed earum quibus delectantur.volunt esse auc-

intelligatur Pater.et aliam Filius,et aliam Spiritus torem Deum. Et cum consuetudinem suam vincere
sanctus, sed et simul omnia et unamquamque na- nequeuntjam carnalibus laqueis irretiti, duas ani-
turain Patrein fecisse per Filium in dono Spiritus mas esse in uno corpore existimant unam de Deo, :

sanetit^Omnis enim res, vel substantia, vel essen- quas naluraliter hoc sit quod ipse alteram de gente ;

tia, vel natura, vel si quo alio verbo melius enun- tenebrarum, quam Dens nec genuerit, nec fecerit,
tiatur, simul h,ec tria habet ; ut et unuul aliquid nec protulerit, nec abjecerit sed quas suam vitam,
:

sit, et specie propria discernalur a caeteris,et rerum suain terram.suos fetus et animalia.suum postremo
ordinem non excedat. regnum habuerit, ingenitumque principium sed ;

CaPUT VIII. — Quas primo auctoritate ducii credi- quodam tempure adversus Deum rebellasse, Deum
dimus, posl inodum ralione inteltigimus. Hxretici autem cuin aliud quod faceret non haberet,et quo-
prosunt Ecclesix. modo aliter posset hosti resistere non inveniret,
14. Quo cognito, satis apparebit quantum homo necessitate oppressum misisse huc animam bo-
assequi potest,quam necessariis et invictis et justis nam, et quamdam particulam suae substantiae, cu-
legibus, Deo et Domino suo cuucta subjecta sint : ex jus commixtione atque miscela* hostem tempera-
quu illa omnia, qua; pnmo credidimus, nihil nisi tum esse somniant, et mundum fabricatum.
;iuctoritatem secuti, partim sic intelliguntur, ut vi- Neque nunc opiniones eorum refellimus,quod
17.
deamus esse certissima ;
partitn sic, ut videamus partim jam fecimus, partim quantum Deus siverit
Beri posse, atque ita fieri oportuisse, doleamusque laciemus : quomodo adversus
sed in hoc opere eos
illos hfficnon credentes, qui nos antea credentes fides catholica tula quomodo adversus
sit, et eos
irridere, quam nobiscum credere maluerunt. Non animum e.i quibus cnmmoti homines in eorum ce-
enim jam illa hominis sacrosancta susceptio,et Vir- dunt sententiam.rationibus quas Dominus dare di-
ginis partus,et mors Filii Dei pro nobis.et resurrec- gnatur, quantum possumus demonstramus. Illud
tio a mortuis, et in ccelum ascensio.et consessus ad saue in piimis tenere te volo, qui bene nosti ani-
dexteram Patris, et peccatorum abolitio, et judicii muin meum, non hoc me fugiendse arrogantiae gra-
dies, et corporum resuscitatio, cognita aHernitate tia quasi solemniter dicere, quidquid in his litteris
Trinitatiset mutabilitate creatur», creduntur tan- errorisinveniri poteris,hocsolum mihiesse tribuen-
tum.et non etiam judicantur ad summi Dei miseri- dum quidquid autem verum et convenienterexpo-
;

cordiam, quum generi humauo exhibet, pertinere. situm,uniomniumbonorum munerumlargitoriDeo.

15. Sed quoniam verissime dictum est, Oportet
mutlas hxreses csse, ut probali manilesti fianl inter CAPUT X. —
Historiam divinx oeconomix erga nos-
vos (I Cor. xi, 19) ; utamur etiam isto divinas provi- tram salulsm narraturus, ostmdit primum unde
error in religione contingat, el (juomodo perfecla
dentia beneticio. Ex his enim hominibus hasretici
religio Deo subvenietite instauretur.
(iunt, qui etiamsi essent in Ecclesia, nihilominus
errarent. Cum autem foris sunt,plurimum prosunt, 10. Quamobrem sit tibi manifestum atque perce-
non verum ducendo, quod nesciunt sed ad verum ;
plum, nullum errorem in religione esse potuisse, si
quoerendum carnales.et ad verum aperiendum spi- anima pro Deo suo non coleret animam,aut corpus,
rituales catholicos excitando.Sunt enim innumera- aut phantasmata sua (n), aut horum aliqua duo
biles inEcclesiasanctaDeoprobativiri,sedmanifesti conjuncta, aut certe simul omnia sed in hac vita :

non nos,quamdiu imperitiae nostrastene-

fiunt inter societati generis humani sine dolo temporaliter
brisdelectati dormire malumus,quara lucemverita- congruens,a:terna meditarelur,unum Deum colens ;

tis intueri.Quapropter multi, ut diem Dei videantet qui nisi permaneret incommutabilis.nulla mutabils
gaudeant,perha3reticosdesomnoexcitantur.Utamur natura remaneret. Mutari autem animam posse,
ergoetiam haareticis non ut eorum approbemus er- non quidem localiter, sed tamen temporaliter.suis
rores,sedutcatholicam disciplinamadversus eorum affectionibus quisque cognoscit.Corpus vero et tem-
insidias asserentes,vigilantiores et cautiores simus, poribus et locis esse mutabile, cuivis advertere fa-
etiamsi eos ad salutem revocare non possumus. Phantasmata porro nihil sunt aliud quam
cile est.
CAPuT IX. — Manichxorum error de duobus prin- de specie corporis corporeo sensu attractu figmenta :

cipiis et duabus animabus. quee memoriae mandare ut accepta 3unt,vel partiri,

16. Credo autematTuturum Deum.utistascriptura, vel multiplicare, vel contrahere, vel distendere,vel
praacedente pietate, legentibus bonis, non adversus ordinare, vel perturbare, vel quolibet modo figu-
unam aliquam.sed adversus omnes pravas et falsas rare cogitando facillimum est.sed cumverum qua>
opinionespossitvalere.ContraeosUmenpotissimum ritur, cavere et vitare difficile.

M»s. undecim carent his verbis, et tpeciem suam ha-

1

bere ; quss tamen hic appriine conveniunt propter se- i M*s. uoveinJeoiui.u^ue »iisen'a.Ita etiam Bad. et Er.
cundam Trinitatis personam. (a) l Retract. cap. 43, n. 2.
131 DE VKKA HELIGIONE, 9. AUGUSTINI 132

10. Non orgo creaturu! potiiiB quam Creatori scr- atquo stimma essentiu, ox qua est omno quidquid
viamus, nee evanesoan-.us in eogitationibus nostris, est,in qiiani imi esl ;
quia in quuntutn osl quidquid
ot perfecta religio est (.i)..'Eterno enim Creatoriad- est, bonum est.

hairentes, et no9 oeternitale allieiamur necesse est. £8, Et ideo ex Deo non est mors. Non cnini Dnu
Sedquiahoc anima peceatissuisobrutaet implicala, morhm ferit , nrr l.rtutiir in ptr&itiotli vil)Orum(Sap.
per8eip8amvidereactenorenonpo8sot,nulloinret)us i, iam sumni.iesMMitiit eaaeSteltomnoquod
13): q iion

hiiiuunis ad divinacapessendaintorposito gradu.per est,unde dioitur.Mors aiitem non esse co-

et cssentia

quem ad Uei similitudinem ;i terrenu vita homo ni- git quidquid morilur.in quantum moritur.Nam si ca

terotur, metlubili misericordia Uei temporali riis- qua moi'iuntur,ponitus morercutur.ad nihilum sine
pensationo per creaturam mulaliilcm, sed tamen iliiliio pervenirent ;sed tantum tnoriuiitur, qiiaiitiiin

eaternia legibui servientem, ad sommemormUoQBin minusesaentite participant :quori breviusita dici po-

prim.e suae perfectaeque naturae, partim singulis tesl : tunto magis moriuntur, quanto minus sunt.
hominibus, partim vero ipai hominum goneri sub- Corpus autcm minus cst quam vita quaslibet ; i|uo-

venitur. Ea est nostris temporibu9 christiana reli- niam quantulumcumquo manet in Bpecie.pervituu.
gio, quam cognoscere ac 8equi,socuri8sima ac cer- manet.sive qua unumquodque anitnal,sive qua uni-
tiseima salus e9t (6). versa mundi naturaadministratur.Corpus ergo ma-
20. Denlendi autem adversu9 loquaces,et aperiri gis subjacet morti.et ideo vicinius est nihilo qua- :

qu8erentibii9,multis modis pote9l omnipotente ipso : propter vita, qu;e fructu corporis delectata pegligit
Deo per 9eipsum demonstrante quae vera sunt.et ad Ueum, inclinatur ad nihilum, ot istu est nequitia.
hasc intuenda et percipienda bonas voluntates per CAPUT XII. — Lapsus et reparalio totius liominis.
bonos Angelog et quoslibet homines adjuvante. Eo autem pacto vitacarnalis et terrenaeffi-
23. lloc
raodo autem quisque utitur, quem videt congrucre
citur, ob hoc etiam caro et terra nominatur et
et ;

iis oum quibua agit. Ego itaque diu multumque

quamdiu tta est,regnum Dei non possidebit, eteri-
considerans quales oblatrantes,et quales quairentes
pitur ei quod amat.Id enim amat quod et minus est
expertus 9im,vel qualisipse.sive cum latrarem,sive
quam vita,quia corpus est et propter ipsum pecca- ;

cum qu.-ererem, fuerim ; hoc modo mihi utendum

tum.quod amatur lit corruptibile.ut fluendo deserat
putavi.Quae vera esse perspexeris, tene.et Ecclesiae
amatorem suum, quia et ille hoc amando deseruit
catholicaa tribue qua3 falsa,r09pue, et mihi qui homo
;
Deum. Prscepta enim ejus neglexit dicentis Hoc :

sura ignogce quae dubia, crede, donec aut res-

;
manduca, et hoc noli (Gen. n, 16, 17). Trahitur ergo
puenda egse, aut vera e9se, aut semper credenda
ad pcenas quia diligendo inferiora, in egestate vo-
:

esse, vel ratio doceat, vel praecipiat auctoritas. In-

luplatum suarum et in doloribus apud inferos or-
tende igitur in haec quae sequuntur, diligenter et
dinatur. Quid est enim dolor, qui dicitur corporis,
pie, quantum poteg tales enim adjuvat Deus (c).
repentina salutis ejusreiquam male
:
nisi corruptio
CAPIJT XI. — Omnis vita a Deo. Mors animse, nc- utendo anima corruptioni obnoxiavit '
? Quid autem
quitia.
dolor, qui dicitur animi, nisi carere mutabilibus
21. Nulla vita est quaB non sit ex Deo, quia Deus rebus, quibus fruebatur.aut frui se posse sperave-
utiquesummavitaestetipsefons vitae,necaliquavita rat? Et hoc est totum quod dicitur raalum, id est,
in quantum vita est.malum est.sed in quantum ver- peccatum, et pcsna peccali.
gitad mortem mors autem vit.-e non est.nisi nequi-
:
21. Si autem dum in hoc stadio vitae humunte
tia, quod ne quidquam sit, dicta est et
qu.r ab eos ;
anima degit, vincat eas quas adversum se nutrivit
ideo nequissimi homines, nihili homines appellan- cupiditates fruendo mortalibus.et ad eas vincendas
tur Vitaergo voluntario defectu deficiens ab eo qui gratia Dei se adjuvari credat.mente illi aerviens et
eam fecit.etcujusessentiafruebatur.etvolens contra bona voluntate ; sine dubitatione reparatur, et a
Dei legem fruicorporibus.quibuseam Deuspra ifeoit, multis mutabililius ad unum incommutabile ravor-
vergit ad nihilum; et hxc estnequitia:non quia cor- tetur,reformataperSapientiam uon formatam.sed
pus jam nihilum est. Nam et ipsum habet aliquam per quam formantur universa, fructurque Deo per
concordiam partium suarum.sine qua omninoesse Spiritum sanctum, quod est Donutu Dei. ltu tit
non po9set. Ergo ab eo factum est et corpus, qui hoino spiritualis omnia judicans, utipse a ueaiine
omnig concordiae caput est.Habet corpus quamdam judicetur (1 Cor. II, 15), diligens Domiuum Deiim
pacem suae formoa.sine qua prorsu9 nihil es9et.Ergo suum in toto corde suo, in tota aniniu, in tota
ille est et corporig conditor, a quo pax omnis est et menic, et diligena proximum suum oon oamajiter,
qui formaost infabricata.atqueomnium formosissi- sed tanquam seipsum. Se uutem spiritualiter dili-
ma.llabet aliquam speciem.sine qua corpus non egt git, qui az toto, quod in 80 \ivit, Deum diligit. In
corpus. Si ergo quasritur quis instituerit corpus, illc his enim duobus prajceptia totu l.e\ pendet,
quaeratur qui est omnium Bpeciosissimus. Omnis phet83(,W(i///i. «n, :!7-40).
enim species ab illo est.Quis est autem hic,nisi unus oonsequena ut poat mortom eor-
85, linle jain erit
Deii9, una veritas, una salus omnium, ct prima poralem, quam debemua primo paeoato, tempore
suoutque ordiue BttO liocroiputtrestituulur pi istinr
(«! 1 Helract. MD< 13, u. -.
(/,) Ilii.1., n. 2.
(0 lbid„ n. . ' Sic Mi». ouraeis. At luld. h»beut, fetit obntxitm.
 133 LJBEK UNUS. 134
stabilitati (a), quam oon per se habebit,sedper ani- plina omnis religionis auferaturnecesse est.Volun-
mam stabilitam in Deo.Quae rursus non per se sta- tate ergo peccatur.Et quoniam peccari nundubium
bilitur.sed per Dcum quofruitur; ideoqueamplius ne hoc quidem dubitandum video, habereani-
cst,

quaui corpus vigebit corpus enim per ipsam vige-

:
mas liberum voluntatis arbitrium. Tales enim ser-
bit, et ipoaper incommutabilem veritatem, qui Fi- vos suos melioresesseDeus judicavit.siei scrvirent
lius Dei unicus est atque ita et corpus per ipsum
; liberaliterquod nullo modo fieri posset,si non vo-
:

Filium Uei vigobit, quia omnia per ipsum. Dono luntate.sed necessitate servirent.
etiam ejus,quod animcc datur,id est sanclo Spiritu, 28. Liberaliler igitur Deo Angeli eerviunt, neque

non solum anima,cui datur,salvaet pacataet sancta hoc Deo.sed ipsis prodest. Deus enim bono alterius
(it.sed ipsumetiam corpus vivificabitur, erilque in non indiget,quoniain a seipso est.Quod autem abeo
natura sua mundissimum. Ipse onim dixit Mun- : genitum est,idi|isum est ;
quia non est factum.sed
ilate qux inlus sunt, et qux joris sunt inunda erunl genitum.lllaveroqiice facta sunt.ejus bonoindigent,
(Matlh. xxni, 26). Dicit et Apostolus : Vivificabit el s:;mmo scilicet bono,id est summa essentia.Minus
mortalia corpora vestra propter Spiritwn manenlem autrm sunt quam crant, cum per animae peccatum
in nobis (Hom. vm.ll). Abluto ergo peccato.auferc. minus ad illum moventur nec tamen penitus sepa-
:

tur et poana peccuti et ubi est malum ? Ubi est,

:
rantur; nam omnino nulla essent. Quod autem af-
mors, contentio tua ? ubi est, mort, aculeus tuua t fectibuscontingitanimaj.hoc locis corpori
namilla :

Vincit enim essentia nihilum, ct sic absorbetur movetur voluntate.corpusautem spatio.Quodautem

mors in victoriam (I Cor. xv, 54, 55). homini a perverso angelo persuasum dicitur.etiam

CAPUT Xlir. — Angelorum differmtia.

ad hoc utique voluntate coneensit. Nam si necessi-
tate id fecisset, nullo peccati crimine teneretur.
26. Necaliquidsanctificatis malusnngelusoberit,
qui diabolus dicitur ; quia et ipse, in quantum an- CAPDT XV. — Paiia ipsa peccati adresipisccndum
gelus est.non est malus,sed in quantum perversus erudimur.
est propria voluntate.Fatendum est enim, et Ange- 29.Quod vero corpus hominis,cum ante peccatum
los natura esse mutabiles, si solus Deusest incom- esset in suo genere optimum.postpeccatumfactum
mutabilis sed ea voluntate qua magis Deum quam
: est imbecillosum etmorti destinatum.quanquam
'

se diligunt,firmi etstubiles manent in il!o,el fruun- juata vindicta peccati sit.plus tamen clementiae Do-
tur majestate ipsius.ei uni libentissimesubditi.Ille mini quam severitatis ostendit.Itaenim nobissuade-
autemangelus magis seipsum quam Deum diligen- Lur a corporis voluptatibus, ad a?ternam essentiam
do, subditus ei esse noluit,et intumuit per super- veritatis amorem nostrum oportere converti.Et est
biam, et a summa essentia defecit, et lapsus est : justiliaa cum benignitatis gratiaconcor-
pulcbritudo
et ob hoc minus quam quia eo quod minus
est fuit, dans.ut quoniam bonoruminferiorum dulcedinede-
erat frui voluit.cum magis voluit sua potentia frui, ceptisumus,amaritudincpcenarumerudiamur.Xam
quam Dei.Quanquam enim non sumuie,tamen am- ita etiam nostrasupplicia divina providentiamode-
plius erat, quando eo quod summe est, fruebatur, rata est, ut et in hoc corpore tam corruptibili ad
quoniam Deus solus summe est. Quidquid autem juslitiam tendere liceret, et deposita omni superbia
minus est quam erat, non in quantum est, sed in uni Deo vero collum subdere,nihil de seipsolidere,
quantum minus est,malum est.Eo enim,quo minus illi uni se regendum tuendumque committere. Ita
est quamerat.lendit ad mortem.Quid autemmirum ipso duce homo bonaa voluntatis molestias hujus
si ex defectu inopia.et exinopia invidentia,quadia- vita? in usum forlitudinis vertit in copia vero vo-
:

bolua utique diabolus est ? luptatum prosperisque successihus temporalium,

CAPUT XIV. —A libero arbitrio peccalum. temperantiam suam probat et roborat acuit in ;

tentationibus prudentiam,ut non solum in eas non

27. Defectus autem istequod peccatum vocatur.sj
inducatur, sed fiat etiam vigilantior, et in amorem
tanquamfebris invitumoccuparet, recteinjustapoe-
na videretur, quaB peccantem consequitur, et quas
veritatis.quae solanon fallit,ardentior.

damnatio nuncupatur.Nuncvero usque adeo pecca- CAPUT XVI. — Incarnato Verbo beneficentius homini
tum voluntarium est malum,utnullo modo sitpec- consultum esl.

catum, si non sit voluntarium (b) et hoc quidem ; 30.Sedcum omnibusmodis medeaturanimisDeus
ita manifestumest,utnullahinc doctorum paucitas,
pro lemporum opportunitatibus.quaemirasapientia
nulla indoctorum turba dissentiat.Quare aut negan- ejus ordinantur, de quibus aut non est tractandum,
dum est peccatum committi, aut fatendumest vo- aut inter pios perfectosque tractandum est; nullo
luntate committi. Non autem recte negat peccasse modo beneficentius consuluit generi humano.quam
animam, qui et pcenitendo pam corrigi fatetur, et cum ipsa Sapientia Dei,id est unicus Filius consub-
veniam pcenitentidari.et perseverantem in peccatis stanlialis Patri et coaaternus.totum hominem susci-
justa lege Dei damnari. Postremo, si non voluntate pere dignatusest, et Verbum caro factum est, et
male facimus, nemo ob.jurgandus est omnino, aut habitavit in nobis (Joan. i,14). ltaenim demonstra-
monendus : quibussublatis Christiana lex etdisci- vitcarnalibus, et non valentibus intueri menteveri-
(a) 1 Retract. cap. 13, a. 4. Fr. Lov. et Arn., imbecillum
i
; pro quo Bad.et Mss.,
(«) lbid. n. 5. imbecillosum.
135 DE VEIU RELIGIONE, S. AUGUSTINI 136
tatein, eorporeisque sensibus dedistis, quaiu excel- CAPUT XVII. —
Doctrinx mtio tn vtra rtligione
sumlocum inter creaturas habeal huiuana naturu, qiuun optima, seu Vctus seu Novum Testamenium
spectctur.
quod DOD BOlnoc visibiliter (nam id poterat Bt in
aliquoadhereo rorpore adnostrorum aspectuum to- 33. Jamvcro ipse totius doctrinae modus, partim
lerantium temperato),aed Qominibus in vero homi- aperUsaimoa l , partim similitadiniboa, in dictis, in
no appuruit :ipsucnim natura suscipienda eratquai faotis.in sacramentis, ad omnem animai instructio-
liberanda. Et ne quis tbrte sexus a suo Creatorese nem cxcrcitationemque accommodatus, quid aliud
cnotemptumputaret,virumsuscepit,natusexlemina. quam rationalis diseiplinas regulam implevit?Nam
31. Nihil egit vi,sed omnia suadendo et moliendo et mysteriorum expositio adea dirigitur.qua) aper-
(a).Veteri quippa servitute transacta,tempus liber- tissime dicta sunt. Et si ea tuntum essent quae facil-
tatis illuxeral.et opportune jam homini suadebatur lime intelliguntur,ncc studiose quajreretur.nec sua-
atque salubriter.quum libero esset creatus arbitrio. viter inveniretur veritas.Neque siessent in Scriptu-
Miraeulis conciliuvit lidem Deo quierat', passione ris sacramenta 2 et in sacramentis non essent si-
,

homini quem gerebut. Ita loquens ad turbas ut gnacula veritatis.satis cum cognitione actio conve-
Deus, nuntiatam sibi matrem negavit {Maith. xn, niret. Nunc vero quoniam
pietas timore inchoalur,
48): et tamen,ut Evangelium loquitur, puerparen- charitate populus timore constrictus
perficitur ;

tibus subditus erat (Lwc.il, 51). Uoctrina enim Deus tempore servitutis in veteri Lege multis Sacramen-
apparebat.aatatibus homo.ltem aquam in vinumcon- tis onerabatur.Hoc enim talibus utileerat ad desi-
versurus ut Deus.dicit, liecede u me, mulier : mihiet derandam gratiam Dei, qua: per Prophelas ventura
tibi quiil est .'
Nondum venit kora mea (Joatt. n, 4). canebatur.Quae ubi venit,ab ipsa Dei Sapientiaho-
Cum autem venisset hora, qua ut homo moreretur, mine assumpto,a quo in libertatem vocati sumus 3 ,

de cruce cognitam matrem commendavit discipulo, pauca Sacramentasaluberrimaconstituta sunt,qua3

quem pne ca?teris diligebat (Id. xiv, 26, 27). Satel- societatem christiani populi, hoc est sub uno Deo
litesvoluptatum divitias perniciose populi appete- libera multitudinis.continerent.Multaveroquae po-
bant pauper esse voluit. Honoribus et imperiisin-
:
pulo Hebra30,hoc estsub eodemunoDeo corapeditas
hiabant rex fieri noluit.Carnales filiog magnum bo-
:
multitudini imposita erant,abactione remota sunt,
nuniputabanUtaleconjugiumprolemquecontenpsit. in fideatque interpretatione manserunt. Ita nunc
Contumelias superbissime horrebant omnegenus ;
nec serviliter alligant, et exercent liberaliter ani-
contumeliarum sustinuit.Injurias intolerabiles esse mum.
arbitrabantur quas major injuria quam justum in- :
34. Quisquis autem ideo negat utrumque Testa-
nocentemque damnari ? Dolores corporis exsecra- mentum ab uno Deo esse posse.quia non eisdemsa-
bantur llagellutus atque cruciatus est.Mori metue-
:
cramentis tenetur populus noster.quibus Judaei te-
bant morle multatusest.Ignominiosissimum mor-
:
nebantur vel adhuc tenentur potest dicerenon pos- ;

tis genus crucem putabant: crucifixus est. Omnia se fieri ut unus paterfamilias justissimus aliudim-
qua? habere cupientesnon recte vivebamus.carendo peret eis quibus servitutem duriorem utilem judi-
vilefecit !
. Omnia quas vitarecupientes a studio de- cat.aliud eis quos in filiorum gradum adoptare di-
viabamusveritatis 3
,
perpetiendo dejecit. Non enim gnatur.Si autem prascepta vitae movent,quod in ve
ullum peccatum committi potest, nisi autdum ap- teri Lege minora sunt,in Evangelio majora.et ideo
petuntur ea quae illecontempsit, aut fugientur qu« putatur non ad unum Deum utraque pertinere ;

ille stustinui. potest qui hoc putat perturbari, si unus medicua

32. Tota itaque vita ejus in tcrris, per hominem alia per ministros suos imbecillioribus.alia per sei-
quein suscipere dignatus est.disciplinamorum fuit. psum valentioribus reparandam, vel
praccipiat ad
Hesurrectio vero ejusamortuis.nihil hominisperire obtinendam salutem. Ut enim ars medicin», cum
naturaj.cum omnia salvu sunt Deo.sutis indicavit.et eadem maneat.neque ullo pacto ipsa mutetur, mu-
quemadmodum cuncta serviant Creatori suo, sive tat tamen praecepta languentibus, quia mutabilis
ad vindictam peccatorum,sive ud hominis liberatio- est nostra valetudo : ita divina providentia, cum sit
nem,quamquefacile corpus aniuue serviat,cumipsa ipsa omnino incommtttabilis, mutabili tamen crea-
subjiciturDeo.Quibusperfectisnonsolum nullasub- turac varie subvenit, ot pro diversitate morborum
stantiamalumest, quod fieri nunquam potest sed ; alias ulia jubetuut vctat ; ut a vitio unde mors in-
etiam nullo inalo aflicitur.quod lieri per peccatum et oipit,et ab ipsa mortc, ad naturam suam et esson-
viudictam potuit.Kt h;ec est disciplina naturalis (/>), tiam, eu qua defloiunt, id cst «d nihilum tendunt,
Christianis minus intelligentibus plena lide digna,
reducat et tirmet.
inteligentibus autom omni errore purgatu.
1
Bad. et Er., uui in eo erut. Paulo potl Mss. tres opti- Bk Msa. septeojdeciui et Arn.Al llad.Kr. el Lov b.i-
1

vam uotas hnbent, homini i/uem regebat. Alii cutii K.I.I., beut, partim aptrtitsimis rationibus, partim simitituJt*
gtrtbat, Utreque lectio recepu Aoguttino,qul tuperiai nibus., etc.
cap. 3,11. :i, tnsceplam hominem SapienUa Dei gtittmtt
1 Abest v.ix, satramtnta, a M»s. Garmanenai, t.em-
et gubernante meroltte dlcit,
meUcenai,el aliquol aliis u.m deterioris nota
J Maa. At in I..I.I., ntm ftdt
ltu iu
J
Plerique Mss homint tusunpto, et
,
hbwtatem m
Ms». non babenlvooem veHtatis. — Quidam orltiol
3 rucuti »1111111»

putnut voceni bnuc a librariii additam, al ooramdem ramm,moralem ei rationalam Uoralam supra oemmt»
vitiu v, ir. in sti.i/i,, pro stn.t brepsisse. II. morevit.cum «it vitaui Chritli dlsoipllnau aaoruan ntla»
(n) ltetrn. t. oap, II,
I ii. li. s.. in. porro.uaturalem
: oiox iu sequenU •aplta,rttteja
,

i'A)Alluditttdttutiquttuil'bilo.s.jiilii.i|mrtitiuueuiiuu<itu unletu.
137 LIHER UNUS. 138

CAPUT XVIII. — Creaturx quare mutabiles. CaHeraautemomnia bona ex ipso sunt, quse per
55. Sed Quaro deliciunt? Quia muta-
dicis mihi: seipsa possunt vitiari, quia per seipsa nihil sunt:
bilia sunt. Quare mutabiliasunt? Quia non summe pcr ipsum autem partim non vitiantur, partim vi-
sunt. Quarenon summesunt?Quiainferiorasunt eo tiala sanantur '.

a quo facta sunt. Quis ea feiit? Qui summo est. CAPUT XX. — Unde animse vitium.
Quis hic est? Deua incommutabilis Trinitas, quo- 38. Est autem vitium primum anim.e rationalis,
niain et per summam Sapientiam ea fecit,et surnma voluntas eafuciendiqiue vetat summaet intimaveri-
benignitateconservat. Cur ea fecit? Ut essent. Ip- tas.Ita homo de paradiso in hoc ssculum expulsus
sum enim quantuincumque essc, bonum est quia :
est, id est ab aeternis ad tenrporalia, a copiosis ad
summum bonum est summe esse. Unde fecit? Ex egena, a firmilate ad inlirma non ergo a bono sub- :

nihilo.Quoniam quidquid est,quantulacumque spe- stantialiadmalum substuntialu.quianullasubstantia

ciesit necesseest uiinimumbonum.tamen
' ; itaetsi malum est ; sed a botro aeterno ad bonum temporale,
bonum erit, et Nam quoniam summu
ex Deo erit. a bono spirituali ad bonum carnale.a bono intelligi-
species summum bonum est minima species mi- , bili ad bonum sensibile,abonosummoadbonumin-
nimum bonum est. Omne autem bonum, aut Deus, limum. Rot igitur quoddam bonum, quod si diligit
aut ex Deo est. Ergo cx Deo estetiam minima spe- anima rationalis.peccat ;quia infra illamordinatum
cies. Saue quod de specic, lioc ctiam de forma est: quare ipsum peccatum maIumest,non ea sub-
dicipotest.Nequeenim frustra taraspeciosissimum, stantia qua? peccando diligitur.Non ergo arbor illa
quam etiam formosissimum in laude ponitur. Id malum est,qu« inmedioparadisoplantata scribitur,
ergo est, unde fecit Deusomnia, quodnullam spe- scd divini pracepti transgressio.Quae cum consequen.
ciem habet, nullamque formam quod nihil est ; lein habet justam damnatiunem.contrngit ex illaar-
aliud quam nihil. Nam illudquod in comparatione bore,quac contra vetilum facta est.dignoscentiaboni
perfectorum informe dicitur, si habet aliquid for- etmali -.quiucumsuo peccaloanima lueritimplicata,
ma;, quaravis exiguum, quamvis inchoatum, uon- luendo pcenas,discit quid intersit inter praeceptum
dum est nihil, ac per hoc id quoqu? in qnantum quod custodire noluit, et peccatum quod fecit at- ;

est, non est nisi ex Deo. que hoc modo malum,quod cavendo non didicit.dis-
cit sentiendo.; et bonumquod non obtemperando
*
36. Quapropter ctiain si dealiquainformi raateria
factus estmundus, haeo ipsa factacst oranino dcni- minus diligebat, ardentius diligit comparando.
hilo. Narn et quod nondum formatumest, tumenali- Vitium ergo animu: estquod fecit,et diffrcultus
:','.).

quo modo ut formari possit inchoatum est, Deibe- ex vitio pcenaestquam patitur;ethocest totum ma-
neficio formabile est bonum cstenim esse forma-
:
lunr. Facere autem et pati non est substantia qua- :

tum. Nonnullum ergo bonum est et capacitas for- propter substantia nonestmalum.Srcenrmnec nqua
m;e et ideo bonorum oinaium auctor, quipraesti-
; malum est.nec animal quod vivit in aere nam istse ;

tit formam.ipse feciletiain posseformari. lta omne substantiae sunt sed malunr est voluntaria praecipr.
:

quod est, in quantum est et omne quod nondum ;

tatio inaquam, et suffocatio quam mersus patitur.
est, in quantum esse potest, ex Deo habet. Quod Stilus ferreus alia parte qua scribamus,alia qua de-
alio modo sic dicitur : Omne forraatum, in quan- leamus.airabre factus est.etin suo genere pulcher,
tum formatum est et omne quod nondum forma-
;
et ad usum nostrum accommodatus.At si quispiam
tum est, in quantum forraari potest,ex Deo habet. ea parte scribere qua deletur, et ea velit delere qua
Nullaautem res obtinet integritatem naturae suae, scribitur, nullo modo stilum malum fecerit, cum
nisi in suo genere salva sit. Abeo autern est omnis ipsum factum jure vituperetur: quod si corrigat.ubi
salus, a quo est omne bonum at omne bonum ;
erit malum ?Si quis repente meridianum solem in-
ex Deo : salus igitur omnis ex Deo. tueatur.repercussi oculi turbabuntur num ideo aut ;

GAPUT XIX. — ttona sunt,sed non summa bona,qux sol malum erit aut oculi ? Nullo modo sunt enim ;

viliari possunt. substantise : sed malum est inordinatus aspectus.et

37. Hinc jam cui oculi nrentis patent, nec perni- ipsa quasconsequitur perturbatio ;
quodmalum non
cioso studiovana: victoriaacaligantatque turbantur, erit.cum oculi fuerint recreati.et lucem suam con-
omnia quaa vitianturet moriuntur,
facile intelligit, gruenter aspexerint. Neque cum eadem lux quaj ad
bona esse, quanquarn ipsum vitium, et ipsa mors, oculos pertinet.pro luce sapientiie quae ad mentem
malum sit.Nisi enim salute aliqua privarentur,non pertinet, colitur, fit malum sed superstitio ma- :

eis noceret vitium vel mors aed si non noceret vi- :

lum qua ereaturas potius qrram ( reatori servi-
est,
tium, nullo modo esset vitium. Si ergo saluti ad- tur ;
quod malum omnino nullum erit, cum anrma
versaturvitium.et nullo dubitante salusbonumest; recognito Ureatore,ipsi uni se subjecerit, et caatera
bona omnia sunt, quibus adversatur vitium qui- ; per cum subjecta sibi esse prassenserit.
bus autem adversaturvitium, ipsa vitiantur: bona omnis corporea creatura, si tantummodo
40. Ita
sunt ergo quae vitiantur ; sed ideo vitiantur, quia possideatur ab anima quaediligit Deum.bonura est
non summa bona sunt Quia igitur bona sunt, ex infimum.etingenere suopulchrum quoniamforma :

Deo sunt quia non summa bona sunt, non sunt

:

Deus.Bonum ergo quod vitiari nonpotest, Deusest. 1

babetur Partim non vitiantur,
In Cistercieosi Ms. :

ut Angeli partim vitiata sanantur, ut homines.

;
1 Msa. septem, quantulacumque species sit tiecesse est, 2 quod in obtemperando. Alii, quod
Mss. nonnulli,
etc. Nec minus bene. obtemperam.

PAraoL. XXXIV.
 439 DE VKIiA lUaililllNK, S. AVfMJSTINI tiO

mdiligaturabanimaqua
l jam non eorruinpetur.Nunc vero corpus quod cor-

iie^ligit Deum, no slc qnidem malum iii ip^a sed : rumpitur BggraVBt animam.et deprimit terrena in-
quouiam peocatum malum est, quo ita diligitur.ht habitatio sensum multa cogitantem (Sop. ix, 15)^
poanalis dileotori buo, et eum implicat »rumnie, e| ijuia rapitur in ordincm sncePBsionia extrcma cor-

pascit failacibuB voluptatibue : <i«iia oeque perma- piiriim pulehritudo. Nnm iileo p.xtrpma psI, quin
nent.nequs sutiant.aeJ torquent doloribus.Quia cum siuml non poteat hahere omnia sed dum alia ce- ;

ordinemsuum peragit pulehra mutabilitas tempo- dunt atque succedunt, lcniporalium formarum nu-
rum,deserit amantem Bpeoiea concupita, et percru- merum in unain pulehritudinem complent '.

ciatumsentientiBiliseeditasonsibus.eterroribusagi-
CAPUT XXII. — flerum transeuntinm administratio
tut ;uthance83eprimamspeciemputet,quseoiiinium soli* impiis displicet,
inlimaest.naturtescilieeteorporeaj^quampeiliibn- Ethoctotum non proptcrea malum,i|uiatrans-
42.
cos seusus earo male deleotata nuntiaverit ,ut cum
2
it.Sicenimel versusin suogenere pulcherest.quam-
aliquideogitnt, intelligerose credat, umbris illusus vis dua; syllabaj simul dici nullo modo possint. Nec
phantaBmatum, Si quando autem non tenens inte- enim secunda enuntiatur, nisi prima transierit at- ;

gram divinai providentim disciplinam.sed tenere se i|inita por ordincm pervcnitur ad finem,ut cum sola
arbitrans, carni rosistcre conatur ; usque ad visibi- ultima sonat, non secuin sonantibus superioribus,
liumrarum imigines pervenit, et lueis hujusquam formam tamen et dccus metricum cum proeterilis
certis terminisoiroumecriptam videt.immensa spa- oonlexta perficiat.Ncc ideo tainen ars ipsa quaver-
tia cogitationeformat inaniter :ethano Bpeoiem 3 sibi sus labricatur, sic lompori obnoxia est.ut pulchri-
futuraa habitationia pollioetur; neaciens oculorum tudo ejus pcr mensuras morarum digeratur : sed
concupiacentiam se trahere, et cum hocmundo ire simul habet omnia, quibus efticit vereum non si-
mundum quem proptereaipsum esse non
velle extra ; mul habentem omnia,sed posterioribus priora tol-
putat.quiaejusclanorem partcmper iiifinitum falsa leutem propterea tamcn pulchrum, quia extrema
;

cogitationedistcndit.ijuodnonsolumdflhaclucp,sed vestigia illius pulchritudinis ostentat, quam cons-

etiam de aqua, poslremo de vino.de melle,de auro, tanter atque incommutabiliter ars ipsa custodit.
de argento.de ipsis denique pulpis.vel sanguine vel 43. Itaque.ut nonnulli perversi magis amant vcr-
ossibus quoruuilibet animalium, et caeteris hujus- aum.quam artem ipsam qua conficitur vcrsus.quia
modi rebus facillime lieri potest. Nihil enim est cor- plus so auribus quam intelligenti.v dediderunt ita :

poris, quod non vel unum visum possit innumcra- multi teraporaHadiligunt,eonditricemveroacmode-
biliter cogitari,vel in parvo sputio visum possit ea- ratricem temporum divinam providentiam uon re-
dem imaginandi facultate per intinita ditfundi. Sed utque in ipsa dilectione temporalium no-
quirunt ;

facillimum est exsecrari carnem. dificillimum au- lunt transire quod amant,et tamsunt absurdi,quam
tem non carnaliter sapere.
si quisquaiu carminis unam
in recitatione praeclari

CAPUT XXI. — Anima sedueitur, dwm

fugaces corpo- aliquam syllabam solam perpetuo vellet audire.Sed
nnn pulchriludines conseclatur. tales auditores carminum non inveniuntur talibus ;

Hac ergo perversitate animae, qua? contingit

41. autem rerumaestimatoribusplenasuntomnia; prop-
peccato atque supplicio.fit omnis naturacorporea il- tereaquia nemoest.qui non facilenon uiodo totum
lud i|uodperSalomonemdicitur:rHm7ftsrfln!7{in//K«i, versum.sed etiam totum carmen possit audire to- ;

el omnia vanitas. Quse abundantia hominiinomnila- tum autem ordinem sseculorum sentire nullus ho-
bore ejus,quo ipse laborat sub sole [Eccle. i, 2, 3) '.' Ne- minuiu potest.Huc accedit quod carminis non su-
que enim frustraestadditum,!'(t>»7a»(iu>n,quiasiva- mus parl ' aeaculorum vcro partes damnationesfacti
nitanteB detrahas.iui tanquam prima sectantur ex- suun ud ergo canitur sub judicio nostro.ista pe-
trema.non erit corpus vanitas sed in suo genere, ;
ragunturdelaborenostro/Nulliautemvictoliuiiu'0-
quamvis extremam.pulchritiulinem sine ullo errore nisti plaoent, aed tamen oura ejus dcdecore deoori

monstrabit.Temporalium enim specierum mnltifor- sunt ethnc enim queadamimitatio voritatis est.Nec
:

milas ab unitate Dei homineui lapsum per carnales ob aliud a talibus prohibemur spectaculis, nisi ne
sensus diverberavit.pt mutabili varietate multiplica- umbiis rerum decepti, ab ipsis rebus quarum illa;
vitejus atTectum :ita ficta estabundantia laboriosa, umbrwsunt.aberremus.ltanniversitatishujuscondi-
et,si dici potest.copiosa egestas, dum aliud et aliud tioatque admiuistratio,solis impiis animis damna-
sequitur, rt nihil cum co permanot. Sie a tempore tisquo non placot ; sed etiam cum miser B MruflO ',

frumenti,vini ot olei sui multiplicatua est.ut non iu • multis vel interraviclricibuB.vel inccelosineperioulo

veniat idipsum [Psal. IV,8, 9), id cst naturam incoUV spectantibua plaoet: nihil enim juslum displicet
n.utabilem Bingularem,quam aeoulua non erret,et
et justo.
1

assecutusnon doleat.Habcbiteniin etiam OOnaoquen- CAPUT XXII. — Omnis substantu bona.

tem rcdemptionem corporis sui [Rotn. vni, 93 ,quod 44. Quooirca.cumomnis anima rationalia aut pec-

' Editi : Katura seiHetl COrpOttH At Mss. deCMBi nu-

tu'.t tcilicti corporem. Sio Vlu. plerique. At tr. Lov. et
i
Aro
* Bdltli male riitteta nuntiavtrat, Uti ooto, mnltiKcta pulrtirltui/tn :
nuntiavtrit. Aln duo, matt doeta ; unui, maie dvcta ;
" Er. i'l Ms. Casaleimia : Std etiain animalui
uliquot ulii, male tleteclata nuntiavtrit. tuit*miseriaeorum.Loi.,seUeliain .

• Lov. et Arn., tptm. Bed meliua antlquee idltiooeiet Dtc I ooualulerpolatui,quen»M»».pleriquiu»euouidlU©«

Msb., tpteitm, ue* Itiut. ot Aiu. eic eiUibeut scU ttiam tum >«i n
;
Ml LIBEK UNUS. 142

catis suis misera sit, aut recte factis beala; omnis poralibus formis inhasrere amore pueros necesse
autem irrationalis aut cedat potentiori, aut pareat est; adolescentes vero prope necesse est; hincjam
meliori.autcomparetur aequali,aut certantem'exer- procedente aetate nun est necesse.
ceat ', aut damnato noceat et omne corpus suae : CAPIIT XXV. — Quorum hominum seu librorum au-
animae serviat, quantum pro ejus meritis, et pro re- ctoritati de Dei cultu credendum.
rum ordinesinitur: nullum maluai est naturaa uni- Quoniam igitur divina piuvidentia.nun solum
46.

versao, sed sua cuique culpa fit malum.Porro cum singulishominibusquasi privatim.sed universo ge-
anima per Dei gratiam regenerata, et in integrum neri humano tanquam publice consulit quid cum ;

restituta,et illi subditauniaquoest creata, instaura- singulis agatur.Deus qui agit atque ipsi cum quibus

to etiam corpore in pristinam lirmilatem, non cum agitur sciunt.Quid autem agatur cuni genere huma-
mundo possideri, sed mundum possidere cteperit, na.per historiam cominendari vuluit, et per prophe-
nullum ei malum erit quia ista infima pulchritudo
:
tiam. Teiiiporalium autem rerum fides,sive preete-
temporalium vicissitudinum, qua? cum ipsa perage- ritarum.sive futurarum, magis credendo quam in-

batur.sub ipsa peragetur; et erit, utscriptum est, telligendo valet. Sed nostrum est considerare, qui-

« Coelum novum et terra nova » (Isai. Lxv,i7,e£ Apoc. bus vel hominibus vel libris credendum sit ad co-
xxi. I), non in parte labnrantibus animis.sed in uni-
lendurn recte Deum, quas una salus est. Hujus rei
versitate regnantibus. « Omnia >> enim « vestra, » in- prima disceptatio est, utrum iis potius credamus,
quit Apostolus, « vos autem Christi, Christus autem qui ad multos deos, an iis qui ad unum Deum co-
Dei » (I C.or. m, 22) : et, « Captit mulieris vir, caput lendum nos vocant. Quis dubitet eos potissimum
viri Christus ; caput autem Cbristi Deus (M. xi, :>).
sequendos qui ad unum vocant, prffisertim cum illi
Quoniam igitur vitium animffi non natura ejus, sed inultorum cultores, de hoc uno Domino cunctorum
contra naturam ejus est, nihilque aliud e<t quam et recturum et rectore consenliant ? et certe ab uno

peccatum et poena peccati inde intelligitur nullam;

iacipit uumerus, Prius ergo isti sequendi sunt, qui
substantinm sive essentiam malum esse. Nequede unum summum solum verum Deum, et so-
Deuui
peccatispo3nisqueejusanim;eeriicitur,utunivprsitas lum colcndum esse dicunt. Si apud hos veritas non
ulladeformitatotiirpetur.Quiarationalissubstantia, eluxerit, tum demuin migraudum est (a). Sicul

quaa ab omni peccato munda est, Deo subjecta, sub- euim in ipsa rerum natura major est auctoritas
jectis sibi creteris duminatur. Ea vero quse peceavit, unius ad unum omnia redigentis, ncc in genere hu-

ibi ordinata est.ubi esse tales decet.ut beo conditorc mano uiullitudinis ulla potentia est nisi consen-
atque rectore universitatis decora sint omnia.Etest tientis, id est uuum sentientis;ita in religione qui

pulchritudo universae creaturae per haec tria incul- ad unum vocant, eorum major et fide dignior esse
pabilis ; damnationem peccatorum, exercitationem debet auctoritas.
justorum, perfectionem beatorura. •17. Altera consideratio est dissensionis ejus quas
de unius Dei cultu iuler homines orta est. Sed acce-
CAPUT XXIV. —
Duplici via saluli hominis consulitur,
pimus, majores nostros eo gradu fidei ', quo a tem-
nuctoritnte et ratinne : nr primo i/e auctoritatis snbsi-
dio agitur usque ad caput 29.
poralibusadaeternaconscenditui-,visibilia miracula
(non enim aliter puterant) secutos e3se per quos id :

'iS.Quamobrem ipsa quoqneanimae medicina,quae

actum est, ut necessaria non essent posteris. Cum
divina providentia etineffabili beneficentiageritnr,
enim Ecclesia catholica per totum orbem diffusaat-
gradatim distinctequepulcherrimaest. Distribuilur
que fundatasit, nec miracula illain nostra tempora
enim in auctoritatem atque rationem. Auctoritas
durare permisaa sunt, ne animus semper visibilia
fidem flagital.et rationi praparat hominem.Ralio ad
quasreret, et eorum consuetudine frigesceret genus
intellectumcngnitionemqueperducit.Quanquamne-
humanum, quorum novitate flagravit (>!>) : nec jam
queauctoritatem ratiopenitusdeserit, cumconside-
nobis dubium esse oportet iis esse credendum,qui
ratur cui sit credendum ; et certe summa est ipsius
cum ea prasdicarent quae pauci assequuntur, se ta-
jam cognitas atque perspicuas veritatis auctoritas.
men sequendos populis persuadere poluerunt.Nunc
Sed quia in temporalia devenimus, et eorum amo-
enim agitur quibus credenduni sit.antequam quis-
re ab aeternis impedimur, qusdamtemporalia me-
que sitidoneus ineundae rationi deaivinis et invis-
dicina, quae non scientes, sed credentesad salutem
bilibus rebus; namipsi rationi purgatioris anim»,
vocat, non naturas et excellcntias -, sed ipsius tem-
quae ad perspicuam veritatem pervenit, nullo modo
poris ordine prior est. Nam in quem locum quis-
a uctoritas humana prajponitur sed ad hanc nulla :

que ceciderit, ibi debet incumbere ut surgat. Ergo

superbia perducit 2 Quae si non esset, non essent
-

ipsis carnalibus formis, quibus detineniur, nitea-

haeretici, neque schismatici, nec circumcisi, nec
dum est, ad eas cognoscendas quas caro non nun-
creaturas simulacrorumque cultores. fli autem si
tiat. Eas enim carnales voco, quse per carnemsen-
non essent ante perfectionem populi, quaa promit-
tiri queunt, id est per oculos, per aures, creteros-
titur,multo pigrius veritas quaareretur.
que corporis sensus. His ergo carnalibus vel cor- 1 Abest fidei a Mss. quindecim, necnon a Bad. et Er.
' Editi, nulla superbia humanu perducit.kbesl.humana
Lov. et Arn., certamen. Sed concinnius Bad. Er. et
1
a M.--
Mbs. octo, certantem. (o) I Retract. cap. 13, n. 6.
• Mss. quanrplures, non naturx excellentia.
(6) Ibid. n. 7.
lt.l DE VEUA HELIGIONE, S. AUGUSTINI 144

GAPUT KXVI.— DMna provide nlia erga ntslramt*- vitam.ot uaque ad totum oljlivionem vitie temporalia
luttm ad ses setatts hominii vtterit ae novi. transeuntem in perfootam formam.qu.i' factaestad
18, Dispensatio argo temporalia, et medicinadi- imaginem ei simililudinera Dei. Septima unim jam
viii,.' providontis, erga illos qui peccuto mortalita- quies sterna est, ct destinguenda
nullia statibua

tem meruerunt, Bio traditur. Pritno uniue oujuali- beatitudo perpetua. Ut enimfinia veteris huminis
bet hominia naBoentis natura, et eruditio cogitatur. mors est.sio linisnovi liominisvilaajtorna.llle nam-
Prinia hujus ;vtas infantia in nutrimentis corpora- que homo peooati est, iste justitiea.

libus agilur, penitus obiivisoenda croscenli. Eam CAPUT XXVII. — Utriusque hominis decufsvs in
pueritiasequitur.undeinoipimusaliquidmeminisso. universo hominum gentre.
Huic succcditadolescentia, cui jampropagationoun autem isti ambo nullo dubitanle ita
50. Sicut
prolis natura permittit et patrem faoit. Porro ado- sunt, ut unum eorum, id ost, vetcrem atque terre-
lescenfciam juvcntus ezoipit, jam exercenda munc- num,possit in hac tota vitu unus bomo agere,novum
ribus publicis, et domanda sub legibus; in qna vero et ccelestem nomo in hac vita possit nisi cum
vehenientior prohibilio peccatorum,etpconapeccan- vetere ; nam et ab ipso incipiat nccesse est.. et usque
tium serviliter coercens.carnalibus animis iittrocio- ad visibilem mortemcum illo.qiuunviseodetieiente,
res impetus libidinis gignit, ot omnia OOmmiBBa se proticiente, porduret : sicproportione universum
congemiuat. Non enim simplcx peccatum cst, non genus humanum.cujus tanquam unius hominis vita
solum malum, sed etiam vetitum admittere. Post est ab Adam usque ad flnem hujus s;eeuli, ita sub

laboresautcm juventutis, seniori pax nonnullacon- divins providentis legibus administratur.ut induo
ceditur. Indc usque ad mortem deterior ietas ac de- genera distributum appareat. Quorum in uno est
color, et roorbis subjoclior debilisque perducit. Haec turba impiorum, terreni hominis imaginem abini-
est vita hominis viventis ex corpore, et oupiditati- tio ssculi usque ad finem gerentium. In altero,se-

bus rerum temporalium colligali. llic dicitur vetus ries populi uni Ueo doditi, sed ab Adam usque ad

homo, et exterior, et terrenus, etiamsi obtineat, Joannem Baptist;<m terreni homhiis vitam gerentis
eam quam vulgus vocat felicitatem.in bene consti- servili quadam justitia cujus historia Vetus Testa-
:

tuta terrena civitate.sive sub regibus.sive sub prin- mentum vocatur.quasi terrenum pollicens regnum ;

cipibus, sive sub lcgibus, sive sub his omnibus : qua) tota nihil aliu.l est quam imago uovi populi,
aliter enim beno constitui populus non potest.eliam et Novi Testamenti pollicentis regnum coelorum.Cu-

qui terrena sectatur; babet quippe et ipse modum jus populi vita interim temporalis incipit a Domini
quomdam pulchritudinis su;e. adventu in humilitate, usque ad diem judicii.quan-
49. Hunc autem hominem.quem vetercm et exte- do in claiitate venturus est. Post quod judicium,
riorem etterrenum descripsimus, sive in suo genere vetere homine exstincto, erit illa mutatio quse an-
moderatum,sive etiam servilis juetitiae modum exce- gelicam vitam pollicetur Omnes enim resurye/uus, :

dentem, nonnulli agunt tolum ab istius vitte ortu sed non omnes immutabimur (1 Cor. w, 51). Resur-
usque ad occasum. Nonnulli autem istam vitam ne- get ergo pius populus, ut veteris hominis sui reli-
cessarioabilloincipiunt,sedreuascuuturinterius,et quias transformet in novum. Resurget autem im-
cisterasejuspartessuorobore spirituali etincremen- pius populus, qui ab initio usque ad tinem veterem

tis Bapientis corrumpunt et necant.el in ccelestes le- hominemgessit.ut iu secundam mortem pneoipite-
ges.donecpost visibilem mortem totum instauretur, tur.Aitatum autem articulos.qui diligenter legunt,
adstringunt. Iste dicituruovus homo, et interior, et inveniunt ; nec ziyania nec paleas perhorrescunt.
ccelestis, habens et ipse proportione, non annis, sed impius namque pio vivit, et peceator justo, et eo-
provectibus distinctas quasdam spirituales ;etates rum cemparatioue alacrius, douec perllciatur, as-
suas.Primam in uberibus utilis historite.qua: nutrit surgat.

exemplis. Secundamjam obliviscentem humana, et CAPUT XLXVIII. —

Quse,quibut ttquopaetotrtdendn.
ad divina teudentem.in qua non auetoritutis humans 51.Quisquisautempopulileneni temporibususque
sinu continetur.sedadsummametincommutabilem ad itluminationem interioris hominis ineruit perve-
legem passibusratiouisinnititur.Tertiamjam iiden- nire,genua humanum pro tempore adjuvit,eahibena
tiorem.ctcarualem appctituin rationis roborc inari- eiquodstasillapoacebat.etperprophetiam istimana
tantem,gaudentemqueintrinBeouainquadam duloe- id quod ezhibere opportunum non erat : quaies Pa-
dine conjugali, oum aiiima menti oopulatur.et vela- triarohaa ac Prophetsinveniunturab iis quinoo pue-
mento pudoris obnubitur, ut jain recte \ivere non rilitor inailiunt (<i),sed pie diligenterque perlraotant

cogatur, sed el icedant, peooare non diviuarumet humanarum rorum tam boiuau.ei tam
Quartam jam idipsum multo Qrmiua ordlna-
libeat. grande Becretum. Quodetiam temporibui novi po-
tiuaquefaoientemetemioaotem invirum perfeotum, puli.u magnia et Bpiritualibua viris SooleaiBoatb.oli"

atqueaptametidoueamomnibuB et pereeoutionibuB, cs alumnis video cautissime pro\ ideri quid po- ; m

elmuii.lilmjuateiiipestalibusacfluctibussii-li puloriter agant.quod nondumesse temporii,ul eum

atque frangenia. Quintam pueatam atqua axomni populo agatur.intelligunt alimenta laotea ; lai

nuiii iu opibue abundantia disinflrmioribua pluribuaatque instantariufundunt,

p u te iianquillam.viv.
Bt

Inoommulabilla regni lumoc atque IneffabtU» ia- validioribua aulem eibis eum tapientibua paui

plentim. Sextam omnimodw mutaUonli ln Btarnam (u) Lll Muuuluii.

 :

145 LIBER UNUS. 146

scuntur.Sapientiam enim loquuntur interperfectos, dicat.nulla jam est natura praestantior.Sed quia ola-
carnalibus vero et anirnalibus,quamvis novis homi- rum est eam esse mutabilcm, quando nunc perita,
nibus, adhuc tamen parvulis.nonnulla obtegunt.sed nuncimperitainveniturjtantoautemmeliusjudicat,
nulla mentiuntur. Non enim honoribus suis vanis qunntocst peritior,et tantoest peritior quantoalicu-
consulunt et inanibus laudibus sed utilitati eorum ; jus artisvel disciplinoavel sapientire particepsest ip- :

cum quibus societatem vitoa liujus inirc merucrunt. sius artis natura quasrenda est. Neque nunc artem
Hacc enim lex est divinae providentim, ut nemo a su- intelligi volo, quas notatur experiendo, sed quaa ra-

perioribus adjuvetur ad cognoscendam et percipien- tiocinando indagatur. Quid enim praeclarum novit,
dam gratiam Dei, qui non ad eamdem puro affectu qui novit ea impensa quas calce et arena confit, te-
quod
inferiores adjuverit. Ita de peccato nostro, in nacius lapides cohoerere, quam luto? aut qui tam
homine peccatore ipsa natura nostra commisit, et eleganter aedificat, ut qua3 plura sunt, paria pari-
genus humanum factum est magnum decus orna- bus respondeant
quaa autem singula, medium
; lo-
mentumque terrarum.et tam decenter divinae provi- cumteneant? quanquam iste sensus jam sit ra-
dentia; procurationc administratur,ut ars ineffabilis tioni veritatique vicinior. quaarendumSed certe
medicin;e ipsam vitiorum foeditatem in nescio quam est cur nos offendat, si duabus
non su- fenestris
sui generis pulchritudinem vertat. per invicem, sed juxta invicem locatis, una ea-
CAPUT XXIX, — De altero salutis subsidio. scilicel rum major minorve sit, cum aequales esse potue-
ratione ; quomodo hac duce ail Dcwn homo evehi- rint : si vero super invicem fuerint, anibasque di-
tur : hses primum sensibus prxstare deprehenditw. midio'quamvisimpares,nonitaoiTendatillaina3qua-
52. Elquoniam de auctoritatis bencficcntia,quan- litas; et cur non multum curemus, quanto sit una
tum in prassentia satis visum cst, locuti sumus ; vi- earum aut major aut minor.quia dua3 sunt.In tribus
dcamusquatenu9ratiopossitprogredi avisibilbusad autem sensus ipse videtur expetere ut aut impares
invisibilia.eta temporalibusadnHcrnaconscendens. non sint.aut inter maximam et minimam ita sit me-
enim frustra et inaniter intueri oportet pulchri-
Noii dia,uttantoprascedatminorem,quantoamajorepra>
ludinem cccli,ordincm siderum,candorem lucis,die- ceditur.Ita enim primo quasi natura ipsa consulitur
rum et noctium vicissitudinos, lunae menstruacur- quiil probet.Ubipotissimum nolandum cst,quemad-
ricula,anniquadrifariamlempcrationem,quadripar- modum quod solum inspeclum minus displicuerit,
titiselementis congruentem, tantam vim scminum in melioris comparatione respuatur.Ita rcperitur ni-
numerosque gignentium.et omnia insuo ge-
.epccies hilesscaliud artemvulgarem,nisirerum expertarum
neremodum proprium naluramqueservantia.Inquo- placitarumque memoriam,usu quodam corporis at-
rum consideratione non vana etperitura curiositas que operationis adjuncto qnosi careasjudicare de
:

exercenda est, sed gradus ad immortalia et scmper operibus possis,qund multoest excellcntius,quam-
manentia faciendusi.Proximum enim est, attendere vis operari artificiosa non possis.
quoeista sit natura vitalis, qure cuncta ista sentit 5o\ged cum in omnibus artibus convenientia pla-
qua; profecto quoniamvitam datcorpori,praestantior ceat, qua una salva et pulchrasunt omnia ipsa vero ;

eo sit necesse est. Non enim qualiscumque moles, convenientia raqualitatem unitatemque appetat, vel
quanquam ista visibili luce praifulgeat, si vita caret, similitudine parium partium, vel gradatione dispa-
magni oDstimanda est. QuoMibet namque vivasubs- riunvffjuisest quisummam asqualitatem vel simili-
tantia cuilibet non vivae subslantiae, natura lege tudinem in corporibus inveniat, audeatque dicere,
proaponitur (a). cum diligenterconsideraverit quodlibetcorpus vere
53. Sed quia irrationaliaquoqueanimantia vivere ac simpliciterunum esse cum omnia vel de specie
;

atque sentire nemo ambigit, illud in animo humano inspeciem.veldelocoinlocumtranseundomutentur,

prastantissimum est,non quo sentit sensibilia, sed et parlibus constent sua loca obtinentibus, per qu«
quo judicat de sensibilibus.Nam et vident acutius,et in spatia diversa dividuntur? Porro ipsa vera
castcris corporis sensibus acrius corpora attingunt aequalitas ac similitudo, atque ipsa vera et pri-
pleraequo bestiae quamhomines : sed judicaredecor- ma unitas.non oculis carneis,nequeullo tali sensu,
poribus non sentientis tantum vitas, sed etiam ratio- sed mente intellecta conspicitur.Undeenim qualis-
cinantis est ;
qua illae carent, nos excellimus. Jam cumque in corporibus appeteretur aaqualitas, aut
vero illud videre facillimum est,praestantioremesse undo convinceretur, longe plurimum differre a per-
judicantem.quam qua judicatur. Non
illa res esl de fecta, nisi ea quos perfecta est, mente viderelur?si
solumautem rationalis vila de sensibilibus, sed de tamen quaa facta non est, perfecta dicenda est.
ipsis quoque sensibus judicat cur in aqua remum ;
56. Et cum omnia quae sensibiliter pulchrasunt,
infractum oporteat apparere cum rectus sil,et cur ita sive natura edita, sive artibus elaborata, locis et
per oculos sentiri necesse sit :nam ipse aspectus ocu- temporibus sint pulchra,ut corpus et corporis mo-
lorum renuntiare id polest, judicare autem nullo tus ; illa anqualitas et unitas menti tantummodo co-
modo. Ouare manifestum est, ut sensualem vitam gnita, secundum quam de corporea pulchritudine
corpori, ita rationalem utrique prasstare. sensu internuntio judicatur,nec loco tumida est,nec
CAPUT XXX. — At ratione prxstanlior lex immufa- instabilis tempore.Non enim recte dici potest secun-
bilis, scilicet veritas secundum quam judicat. dum eam judicari rotundum canthum,et nonsecun-
54. Itaque si rationalis vita secundum seipsam ju-
^\a) Consule lib. 2 de libero Arbitrio, cap 3 et seqq. 1
Sic praestantiores Mss. At Edd. habent, de medio.
 .

W DE VEHA HELIGIONE, B. AUGUSTINI 148

dum eam rotundum vusculura socundum eam

; aut De ipsa vero nco Pater, non enim minor est quam
rotundum vasculum, ot non serundum oam rotun- ipse',etiden ij naj Pater judicat.por ipsani judicat.Om.
dum danarium.Similiter in temporibusatquein mo- nia enim qus appotunt unitatem, hanc habent re-
tibus corporum.ridiculodiciturseoundum eamjudi- gulam, vi'l formam, vel oxomplum, vel si quo alio

oari ajquales annos, ot non secundnm eam squa- verbodici se sinit jquoniam sola ejus simililudinem
lesmenses ;autsreundumoam ajqualesdies.Scdsive a quo es8t> accopit, implevit : si tamen, accepit, non
per hasc spatia, sive per horas, sive per breviora nio- incongruodicitur,proeasignilicatione,qua Filiusap-
menta convenicntcr moveatur aliquid, eadem una et pellatur,tjuia non deseipso est, ssd de primo sum-
incommutabili taqualitatejudioatur.Quod si minora moque principio,qui Paterdioitor ; e.r quo omnis pa-
et majora spatia figurariim atque motionum secun- ternitas in coslo et interra uominalur (Ephes. ni, 15).

dum eamdem Ipgem parilil.itis.vel siuiilitudinis, vel Pater ergo non judicat quemquam,std omne judicium
congruentiffljudicantur.ipsa lex majorest hisomni" iledit FUio \Joan. v, 22) : et, spiritunlis liomo judicat
bua,sed potentia.CaHerumspatioaut loci aut tempo- onuiia,ipse autem aneminejudicatur(l Corn, 15), id
ris,nec major nec minor major csset, non
: quia si est a nullo homine, scd a sola ipsa lege secundum
socundum totanijudicaremus minoru siautemmi- ;
quamjudibat omnia ;quoniam et illud verissime di-
nor esset.non secundum eam judicaremus majora '. otum est, Oportet nos omncs exhiberi untc tribuna^
Nunc vero cum secundum totam quadratur.e legem Cliristi (II Cor. v, 10). Omnia ergo dicat, quiasuper

judicetur etforum quadratum.et lapis quadratus.et omnia est.quando cum Deo est.Cum illo autem est,
tabellaetgemmaquadrata rursus secundum totam
;
quando purissimeintelligit.ettotacharitate.quod in-
sequalitatislegemjndicenturconveniresibi motuspe- etiam, quantum potest; lex ipsa
telligit, diligit. Ita

dumcurrentisformicas.etsecundumeam gradientis etiam ipse tit, secundum quam judicat ouinia.et de

elephanti quis eam dubitet locorum intorvallis ac
: quajudicare nulluspotest.Sicutinististemporalibus
temporum.nec. majoremesse.necminorem.cum po- legibus.quanquam de his homines judicent cum eas
tentia superetomnia ?Haecautemlexouiniiimartium instituunt.tamen cum fuerint institut® atque tirma-
cura sit omnino incommutabilis.mens vero huniana ta2, non licebit judici de ipsis judicare.sed secundum
cui talem legem videre coneessum est, mutabilita- ipsas.Condiior tamen legum temporalium, si vir bo-
tem pati possit erroris,satis apparet supra mentem nus est et sapiens,illam ipsam consulit seternam, de
nostram esse legem, quae veritas dicitur. qua nulli animas judicare dutum est ut secundum ;

ejus incommutabiles regulas, quid sit pro lempore

jubendum votandumque discernat. .Eternam igitur
CAPUT XXXI. — Deus summa ista lex est seemdvm
legem mundisanimisfaaest cognoscerejudicaienon
quam ratio judicat, sed quam judicare non licet.
fas est. Hoc autem interest, quod ad cognoscendum
57. Nec jam illud ambigendum est.incommutabi- satis est ut videamus ita esse aliquid vel non ita ad :

lem naturam, qnas supra rationalom animam sit, judicandum vero addimus aliquid quo significemus
Deum esse;et ibiesse primam vitamet primames- possecsse et aliter ; velut cum dicimus. Itaessede-
sentiam, ubi ost prima sapientia. Nam btecest illa bet, aut, ita esse debuit, aut, ita esse debebit ; ut
incommutabilisveritas,qua»lexomniumartiumreete in suis operibus artifices faciunt.
dicitur, et ars omnipotentis artificis.Itaque cum se
CAPUT XXXM. — Vnitatisin corporibus est vestiyium,
anima sentiat nec corportim speciem motumqueju- umtas nonnisi menle conspicitur
sed ipsa
dicare secundum seipsam, siinul oportot agnoscat 59. Sed multis linisest humanadelectatio.necvo-
preestare suam naturam ei naiura de qua judirat, 'unt temlere ad superiora.utjudicent ewr ista visibi-
praestare autem sibi cam naturam.secundum quam lia placeant. Itaque si quasram ab artilire, uno arcu
judicat.et dequajudicarenullo modopotest.Possum constructo,curalterura parem contra in altera parte
euim dicere quaresimilia sibiex utraque parte res- moliittur respondebit, credo.ut paria parihus adl-
;

pondere membra ctijusque corporis debeant; quia fioii membra respondeant.Porro si prrgam qua'rere,
stimma anqualitate delector.qunmnon oculis corpo- idipsum cur cligat d>cet hoo decero, boc esse pul-
;

ris, spiI mentis contueor quapropter tanto meliora

: chrum, hoc deleotare cernentes nibil audebii am- :

esse judico qua?oculiacerno,quanto pro sua natura plius. Inclinatns enim reoumbH oculia,et undOMn-
viciniora sunliisquae animo intelligo. Quare aiitem deat nonintrlligit Ategovirumiotrinaeeuaooulatum,
sint.nulluspotest dicrre nec ita dcborr esso
illa ita :
el invisibilitervidontem nondesinam oommonaraour
quisipiam sobrie dixerit, quasi possint osse non ita- 'staplaccant.utjtidexosseaudeal ipsiusdoleotationia
58. Quare autem nobis plaoeant,et our aa,quaodo human.i- Ha enim superfertur illi.noc ata ea bsnetur,
iiiiMiussn[iiiiiiM,vi'homentissimediliganius,ncid(|iii- dumnonsrcundum ipsam.sed ipsamjudieatf Rtpriua
dom quisquam.ei ea rite intelligit.dioere audobit. Ut qunsram utrum ideo pulchra sint.quia delectant an ;

cnim n is el omnei anlmsi rationales, Becundum ve- ide idelectent,quiapulchrasunt Hicmthisine tubtta.
ritatem doinforioribus rectejudicarauB ;siodenobia, tionorospon lebilur.ideo dclectarequiapulohraao.nt,
quandooidcm cotajei [paa Verltaa judloat, Qnaram ergo deincepa, quaro stnt pulobrafet si ti-
tubabitur.subjiciam.utrum ideoquia«imilaaaiblMf<
1
Bditi tVon tecundum eam futHetremm
:
rm/om Me-
liua Mhs., non secundum, tvtum. Ms». duodaiim tialmiil
1
iNoHtnim »imusest qutwtipst'
149 LlBEIt UNUS. i50

tes sunt,et aliqua copulatione ad unam convenien- sua natura non potuit aliter in aqua sentire.nec ali
tiam rediguntur. terdebnit si enim aliud est aer.aliud aqua.justum
:

60. Quod cum ita esse compererit, interrogabo est ut aliter in aere, aliterin aqua sentiatur. Quare

utrum hancipsamunitatem.quamconvincuntur ap- oculus recle ad hoc enim factus estut tantum vi-
;

petere, summeimpleant, an longe infra jaceont, et deat : sed animus pprverse.cui ad contemplnndnm
eam quodammodo mentiantur Quud si ita est(nam summam pulchritudinem mens, non nculus factus
quis non admonitusvideat,neque ullam speciem.ne- est.Ille autem vult mentem convertere ad corpora,
queullum omninoessecorpusquod nonhabeatuni- oculos ad Deum. Quairit flnim intfllligere carnalin,
tatis qualecumque vestigium neque quantumvis ;
et videre spiritualia ;
quod fieri non potest.
pulcherrimum corpus.cum intervallis locorum ne- CAPUT XXXIV. — Conficia phantasmata quomodo
cessario aliud alibi habeat,po3seassequi eamquam judicentur.
sequitur unitatem?):quaresi hoc ita esUlatfitabout 63.Quare ista perversitas corrigenda est,quia nisi
respondetit.ubi videat pse unitatem hunc.aut unde
i
feceritquodsursumestdeorsum.etquoddeorsumest
videat : quamnon videret, unde cognosceret et
si sursum.regnocoelorumaptusnonerit.Nonergosum-
quid imitaretur corporum speeies, ot quid implere ma quiuramus in infimis.nec ipsis intimis inhasrea-
non posset? Nunc vero cum dicit corporibus, Vos mus '.Judicemus ea,ne cum ipsis judicemur;id est,

quidem nisi aliqua unitas continerel, nihil essetis, lantum eis tribuamus,quantum speciea meretur ex-
sed rursus si vos essetis ipsa unitas, corpora non trema,ne cum in novissimis prima quaerimus.a pri-
essetis; recte illi dicitur.Undeillam nosti unitatem, mis internovissimanumeremur.Quod nihilipsis no-
secundum quam judicas corpoia.quam nisi videres, vissimis obest,sed nobis plurimum.Nec ideo divin;i'
judicaro nnn possesquodeam non iinpleant : si au- providentiai udministratio minus decora fit quia et ;

tem his corporeis oculis eam videres,non vere dice- injusti juste, et tcedi pulchre ordinantur.Et si pro-
res,qunnquam ejus vestigio teneantur,longe tamen pterea nos fallit rerum visibilium pulchritudo,quia
ab ea distare? nam istis oculis corporeis non nisi unitatecontinetur,etnon implet unitatcm; intelliga-
corporalia vides:mente igituream videmus.Sed ubi mus, si possumus.non ex eo quod est nos falli.sed

videmus? Si hoc loco esset|ubi corpus nostrum est, ex eo quod non est.Omne quippe corpus verura eor-
non eam videret qui hoc modo in Oriente de corpo- pus est, Non enim summe unum
sed falsa unitas.
ribus judicat.Non ergoista continetur looo ; etcum tantum id imitatur ut impleat et tamen
est.aut in :

adest ubicumque judicanti,nusquam est per spntia corpus ipsum esset, nisi utcumque nsum esset.
locorum, et per potentiam nusquam non est. Porro utcumque unum esse non posset, nisi ab eo
quod summe unum est, id haberet.
CAPUT XXXIII. —
Ncm corpora,nec sensus corporis,
64. O animae pervicaces (a),date mihi qui videat
scdjudicium mentitur.Differunt mentiens et fallens.
sine ulla iinaginatione visorum earnalium.Date mi-
61.Quod si eam corpora mcntiuntur, non est cre- hi qui videat omnis unius principium non esse.nis'
dendum mentienlibus,neincidamus in vanitates va- unum solum aquo sit omneunum siveilludimpleat,
nitantium sed quasrendum potius est,cu m ideo men-
:

sivenon impleat. Qui videat date, non qui litiget,

liantur.quiaeam videanturostendere oouliscarneis, non qui videri velit se videre quod non videt. Dale
cum illa mentepuravideatur.utrumin tantum men- qui resistat scnsibus carnis, et plagis quibus per
tiantur,inquantumeisimiliasunt,aninquantumeam anima vupulavit
illos in : qui resistat consuetudini
non assequuntur.Nam si assequerentur, quod imi- hominum,resislat laudibus hominum,qui compun-
tantur implerent.Si autem implerent,omnino essent gatur in cubili suo, resculpat suum spiritum, qui
similia. Si omnino esscnt similia, nihil inter illam
non foris diligat vanitates.etqm-eratmendacia (Psal.
naturam et istam interesscnt.Quod si ita esset,non iv,3/ij ;
qiii jam sibi noverit dicere : Si una Roma
eam mentirentur : id enim essenlquod illa est.Nec est, quam Thiberim nescio quis Romulusdi-
circa
tamen mentiuntur diligentius considerantibus:quia
citur condidisse, falsa est istaquam cogitans fingo
illementiturqui vult videriidquod nonesl; quodau-
non enim est ipsa,nec ibi sum animo 2 nam quid ;

tem nonvolpnsaliudputatur quam est,non mentitur ibi agatur modo,utique scirem.Si unus est sol,fal-
sedfallit tantum.Namitadiscernilurmentiens aful-
sus estiste quem cogitans fingo : nam ille curricula
lente,quod inest omni mentiendi voluntas fallendi,
sua certis locis et temporibus peragit ; istum ego
etiamsi non ei credittur fallens autemesse non po-
:
ubi volo, et quando volo constituo. Si unus estille
tost.qui non fullit.Ergo corporea specics.quia nul-
amicus meus, falsus est iste quem cogitans fingo :

lam voluntatem habet,non mentitur si vero etiam :

num ille ubi sit nescio iste ibi fingitur, ubi volo
;

non putetur esse quod non est, nec fallit. Ego unus sum, et hoc loco esse sentio
ipse certe
62.Sed ne ipsi quidem oculi fallunt; non enim re-
corpus meum
et tamen flgmento cogitationis per-
;

nuntiare possunt animo nisi affectionem suam.Quod

go quo libet, loquorcum quo libet.Falsa sunthaec;
si non solum ipsi,sed etiam omnes corporis sensus
nec quisquam intelligit falsa. Non ergo intelligo,
ita renuntiantutafficiuntur; quidabeisampliusexi-
cum ista contemplor, et istis cre.do quia verum ;

gere debeamus ignoro. Tolle itaque vanitantes, et 1 Mss. duodecini, itwideamus.

nulla crit vanitas.Si quis remum frangi inaqua opi- - Bud. Lov.et A.m.,nec ibi sum moih.sed praferenda
visa est lectio Er. et Mss. decem, nec ibi sum animo.
natur,et cum inde aufertur integrari , non malum (a) Manichaji phautasmatibus addicti, lib 3 Confess.,
habetinternuntium,sed malus estjudex.Nam ille pro e. 6, et lib. 9, c. 4.
151 DK VERA HKLIGIONE, S. AUGUSTINI 152

8898 oportet qiicid Intelleotu contemplrr : mimquid verita9 formaverorum est.itasimilitudo forma simi-
forte 3iint ista <
] n a"1
phantusinala dioi Bolent ? Unda lium est. Quaproplcrvera quoniam in tantum vera
ergo impleta est «nima inoa illuBionibus ? l
;
bi est sunt inquantum sunt;in tantumaulemsunt,in quan-
verum, mente eonspicitur? Itacogitanti jam
quorl tum principalie unius similia sunt ea forma est :

dici polcst lllu lux vera est i]ua hacc non 6886
; omnium quffi Bunt,quoest summa similitudo Prin-
cognoscis. Per banc ilhnl annmvidee, quojudicas cipii; etVeritasest,quiasine ulladissimilitadineeet.
unum esse quldquid aliud vides, ncc tamen hoc 67. Dnde falsitas oritur,non rebus ipsis fallenti-
esse quod illud osl, quidquid mutabile vides. bus.qosnihilaliud ostendunt sentienti quam epe-
CAPUT XXXV. — Vaeandumui Deus cognoscalur. ricm suam.quam pro su.t pulchritudrais&ooeperunt
65. Quod 6i htec inferi palpitat mcntis aspectUB, gradu;nequeipsissensibus fallentibus.quipro natu-
quiescite; nolilecerlare.nisi cum consueludine cor- ra sui corporis affecti.non aliud quam suas affeotio-
porum ipsam : omnis. Unum
vincite, etviota erunt nes prssidenti animo nuntiant : sed peoc&ta anim:is

certequammus.quosimpliciusnihil est.Ergoinsim- fallunt,cum verum qih"erunl,relictact neglecla veri-

plicitate cordis quaramusillum.djftteotium.inquit, tate.Nam quoniam opera magis quam artilicemat-
et agnoscetis quia cgo swn Dominus [Psal. xi.v, 11) :
queipsam artem dilexcrunt.hocerrore puniuntur,ut
non otiumdesidiffi.sed otiumeogitationis, ut a locis in operibus artificem artemque conquirant; et cum

et temporibus vacet.Ha;ceniin phantasmata tumoris

invcnire nequiverint (Dcus enim non corporalibus

et volubilitatis,constantem unilalcm videri non si- scnsibus subjacet, sed ipsi menti supercminet),
nunt. Loca offerunt quod amemus, tempora surri- ipsa opera existiment esse et artem et artilicem.

piunt quod amanus,et relinquunt in anima turbas CAPUT XXXVII. — lmpietas idololatrix mulliplicis
phantasmatum, quibus in aliud atque aliud cupi- amore creatur.r.
orta e.r

ditas incitetur.Ita flt inquietus et wrumuosus ani- 68.Hinc oritur omnis impietas,non modo peccan-
mus, fruslra tcnere a quibus tenetur,exoptans.Vo- tium, sed ctiam damnatorumpropeccatissuis.Non
catur ergo ad otium.id est, ut ista non di!igat,quas enim tautum scrutari creaturam contra prsceptuin
diligisine labore non possunt.Sicenim eisdomina- Dei.et ea frui potiusquam ipsa lege et veritate vo-

bitur, sic non tenelitur, sed tenebit. Juyum mcum lunt.quod primi hominis peccalum deprehenditur,
inquit, lcre cst (Mattk. xi,30).Huic jugo qui subjec- male utentislibero arbitrio; sed hoc quoquein ipsa
ctus est,subjecta habet caHera.Non ergo laborabit; damnatione addunt.ut non modo diligant,scd otiam
nen enim resistit quod subjectum est. Sed miseri serviant creaturse potius quam Creatori (ftom.i,25),

amici hujus mundi, cujus domini erunt.si filii Dei et eam colant per partes ejus, a summis usque ad
esse voluerint, quoniam dedit eis potestatem lilios ima venientes. Sed aliqui se in hoc tenent, ut pro
Dei fieri (Joan. i,12) amici ergo hujus mundi tam ;
summo Oeo animam colant.et primam intellectua-
timent ab ejus amplexu separari, ut nihil eis sit lem creaturam.quam per Veritatem Paterfabricavit,
laboriosius, quam non laborare. ad ipsam Veritatem semper intucndam, ot bo per
— ipsam ', quia omni modo ei simillima est. Deinde
CAPUT XXXVI. Verbum Dei ipsa est veribu, guia
omino implct id a quoprincipio unum estquidquid veniunt ad vitam genitalem, per quam creaturam
est unum. Falsitas non ex rebus, scd ex peccatis, visibilia et temporalia gignentia Deus aeternus et in-
66.Sedcui saltem illud manifestum est.falsitatem commutabilis operatur. Hinc ad animalia, et inde
esse.quaid putatur esscquod non cst.intelligiteam ad ipsacorpora colendadilabuntur etin hisprimo ;

quod est.At sicor-

esse veritatem, qua? ostendit id eligunt pulchriora.inquibuscoelestia maximeexcel-
pora intantum fullunt,in quantum nonimplent ilud lunt. Ergo in primis solis corpus occurrit, et in eo
unum quod convincimtur imitari, a quo Principio nonnulli remanent.Aliqui et luno spletnlorem reli-
unum estquidquid est.ud cujus similitndinem quid- gione dignura putant est enim nobis nt perhibe-
:

quidnititur,naturulitcrapprobamus;quianaturaliter tur, propinquior; unde viciniorura speciem habere

improbabusquidquidubunitalediscedit.atqueinejus sentitur. Alii etiam cwterorum sidcrum corpora
dissimilitudinem tcndit: datur intelligi essealiquid, adjungunt, et totura ccelum cuin stellis suis. Alii

quod illius uniue solius, a quo Principio unum cst uceloBthereo oopulant aerem.et istisduobus supe-
quidquid ali quo modo unum est,ita simile sit ut hoc rioribuselcmcntis corporeissubjiciuntanimnssuu*.
omnino impleat ac^sit idipsum ; ct ha^c estVcritaset Sed inter hos illi sibi videntur roligiosissimi, qui
Verbum Verbum Deus apud Deum.
in Principio.ct univcrsam simul creaturam.id cst mundtira totuni
Sienim falsitas ex iis est quffi iinitantur unum,non cura omnibus qu» in eo sunt, et vitaui qua spiru-
inquantumid iraitantiir,sedinquantumiinplerenon tur ct animatur, quam quidam corpore&m, quidam
possunt; iila cbI Veritaequs id implere potuit,etid inoorporeameeseorediderunt hocergo totum sjmul :

esso quoil esl illud; ipsa cst quffl illuil ostondit sicut unuin Deura magnum essearbitrantur,oujui partae
est : undeet Verbum ejua et Luzrectissime dicitur sint oeter». Non enim unii torai aaotorara
(Joan. i, 9).C(etera illius unius similia dioi po oonditoremque noverunt. Indein limul&ora praot-
in quantum Bunt.in tantura enim et vera Sunt : hno pitantur,el ab operibus i>ei usque Ib opara lutaV
est autera ip ilitudo, al Ideo Veritas, Ut ui'. ijti.i' tamen idhuo viaibUh ivat
i
:

eniin i vera.qu b rora unt; ita eimiiitU"

i
' Lov , ttptr sripsam Seii lependuu) nl :n »111
dino limilia iunt,quaoumque Bimille 8unt.l tlonlbui omuibui M». uaJMtu.r, ti w par tp*im.
el In
 153 LIBER UNUS. 154

CAPUT XXXVIII.— Aliud idololatrise genvs,quo pec- non quasrit in ista eremo voluptatem. Qui uni Deo
cator triplici cupiditati servit- tantum subjectus est.non qun?rit in monte, id est in
CiO.Estalius dctorior et inferior cultus simu-
enim terrenaclatione jactantiam Quisquis .-eterno specta-
lacrorum,quo phantasmata sua colunt,et quidquid culo incnmmutahilis veritatis adhserescit.non pcrfa-
animo errante cum superbia vel tumore cogitando stigium htijus corporis, id est per hos oculos pras-
imaginati fuerint,religionisnomineobservant,donec cipitatur, ut temporalia et inferiora cognoscat.

fiatinanima nihil omnino colendum esse, et err^re CAPUT XXXIX. — Ex ipsis vitiis suis animam ad/no-
homines qui supcrstitioni se involvunl.et misera se neri ut primam pulchritudinem requirat:quod priino
implicant scrvitute. Sed frustra hoe sontiunt non :
de vitio voluplatis ostenditur usque ad caput 43.

enim efficjunt ut non serviant;rcmancnl quippe ip?a 7.'. Quid igitur restat, unde non possit anima
quibus ut ipsa colenda opinarentur attracti
vitia, recordari primam pulchritudinem quam reliquit,

sunt.Scrviuntenim cupiditati triplioi, vel voluptatis, quando de ipsis suis vitiis potest? Ita enim Sapien-
vel excellentiai.vel spectaculi.Nego esse qur.mquam tia Dei pertendil a finc usquead finem fortiter(S(ip.

istorum qui nihil colendum exislimant.qui non aut vm, 1). Ita per hanc summus ille artifex operasua
carnalibus gaudiissubditussit,autpotentiamvanam in unum finem dcroris ordinnta contcxuit. Ita illa

foveat, aut aliquo spectaculo delectatus insaniat. Ita bonitas a summo usque ad extremum nulli pul-

nescientes diligunt temporalia,utindeheatiUidincm chritudini, qute ab ipso solo essc possct, invidit: ut
exspectent. Ilis autem rebusquibus quisque beatus nemo ab ipsa veritate dejiciatur, qui non excipiatur
vult effici, serviat necesse est, velit nolit. Nam quo- ab aliqua effigie veritntis. Qusro in corporisvolup-
cumque duxct'int,sequitur;etqnisquiseavisusfuorit tate quid teneat, nihil aliud invenies quam conve-
auferre posse, metuitur.Pos?unt autcm auferre tsta» niontiam : nam si resistentia pariant dolorem.con-
et scintilla ignis et aliqua parva bestiola.Postremo, venifntiapariuntvoluptatemvripcognosceigitur quas
utomittam innumerabiles adversitates, tempus ip- sitsumma co.ivenientia. Noli foras ire, in teipsum
sum auferat necesse est omnia transeuntia. Itaque redi; in interiorehomine habitat veritns;etsi tunm
cum omnia temporalia mundus iste concludat.om- naturam mutabilem inveneris, transcende et teip-
nibus mundi partibus serviunt, qui propterea pu- sum.Sed memento cum to transcendis, ratiocinan-
tant nihil colendum esse ne serviant. tem animam te transccndere. Illuc ergo tende,unde
70.Verumtament qnanquam in hac rcrum extremi- ipsum lumen rationis accenditur. Quo cnim perve-
tate miseri jaceant,nl vitia sua sibi dominari patian- nit omnis bonus ratiocinator, nisi ad veritatem?
tur,vel libidine,vel superbia.ve! curiositatcdamnati, cum ad seipsam verilas non utique ratiocinando per-
vel duobus horum.vel omnibus:quamdiu sunt in hoc veniat,sed quod ratiocinantes appetunt,ipsa sit.Vide
stadio vitas humanaj, licet eis congrcdi t vincere, si ibi convenientiam qua superior esse non possit, et

prius crcdant quod intelligerenondum valent.et non ipse conveni cum ea. Contitere te non esse quod
diligant mundum; quoniam omne quod in mundo est, ipsa est siquidemse ipsa non quaerit;tu autemad
:

sicut divinitus dictum esi, concupiscenlia carnis est, ipsam qufcrcndo venisti, non locorum spatio, sed
et concupiscentia oculorum, et atnbitto sxculi (I Joan. mentis affectu, ut ipse intcrior homo cum suo inha-
ii, 16). Hoc modo tria illa sunt notata nam concu- bilatore, non infima et carnali, sed summa et spi-
piscentia carnis, voluptatis infima; amatores signi- rituali voluptate ' conveniat.
ficat; concupiscentia oculorum, curiosos; umbitio 73. Aut si non ccrnis quae dico, an vera sint
et
sieculi, superbos. dubitas.cerne saltem utrum te de dubitare non
iis

71.Triplex etiam tentatio in homine,quem Veritas dubites; et si certum est te esse dubitantem, quoero
ipsa suscepiUcavenda monstrata est.D^c inquit ton- , unde sit certum non illic : tibi, non omnino solis
iaior, lapidibus istis, ul pancs fiant. At ille unus et so- hujus lumen occurret 2 ,sed lumen verum quod illu-
lus magister : Non, inquit, in solo pane vivit homo, minat omnem hominem venienteminhiinomuudum
sed in omni verbo Dei. Ita enim domitam docuit esse (Joan. i, 9). Quod his oculis videri non potest; nec
oportere cupiditatem voluptatis, ut nec fami ceden- illis quibus phantasmatacogitantur.pereosdemocu-

dum sit.Sed forte dominalionis temporalis fastu de- los animas impacta;sed illis quibus ipsis phantasma-
cipi poterat,qui carnis voluptate non potuitjomnia tibus dicitur : Non
quod ego quaaro, nequo
estis vos
ergo mundi regna monstrata sunt, et dictum est : illtid estisunde ego vos ordino et quod mil.i inter ;

Omnia tibi dabo, si prostratus adoraveris me. Gui re- vos fcedum occurrerit,improbo; quod pulchrum,ap-
sponsum est Dominum Deum iuum adorabis,et illi
: probo; cum pulchrius sit illud undc improbo et ap-
soli servies.lib calcata est superbia. Subjecta est au- probo:quare hoc ipsum magis approbo.et non solum
tem extrema etiam curiosilatis illecebra : non enim vobis,sed illis omnibus corporibus unde vos hausi,
ut se de fastigio templi praecipitaret urgebat, nisi antepono. Deinde regulam ipsam quam vides, con-
causatantumaliquidexperiendi.Sednequehicvictus cipe hoc modo : Omnis qui se dubitantem intelligitj
est,et ideo sic respondit, ut intelligeremus non opus vertnn intelligit,et de hac re quam intelligit certus
esse ad cognoscendum Deum, tentationibus visibili •

ter divina exploraremolientibus^Mm/CTtaft/s.inquit 1

Lov. et Arn., votuntate ; Pro quo Bad. Er. et Mss.
septern. voluptate.
Dominum Deum tuum (Mattti.iv,i-iQ,et Luc. iv,l-18). * Ven. Lov. legunt hunc locuin
sic : Non iltic tibi
Quamobrem quisquis intus verbo Dei pascitur, omnino solis hujus iumen occurret. M.
138 DB VEItA KEIJGIONE, S. AUGUSTINI 156
cst:de vero igttur eortus est. Omnia igiturqui utrum quibns id ugero voluptatis
quos eiterminatorea est;
sit veritae dubitat, in seipso habct vertiiu unde nun e( angeloi iraoundio, divina cripturK nominant, i

dubitet; neo ullum verom niai veritate verum ost. quamvia ipei neeoiant i|tnil de se agutur boni.Ilis si-
Non itaque oportet eum i\>* veritete dubitare,|qui po- miles sunt huminesqiii gaudent miseriis ulieuis, et
tmt undecumque dubitare.Ubi videntur bso, Ibi est risus sibi ac ludicra spectaculaexhibent.vol exbiberi
lumen aine iputio locorum et temporum,et Bine ullo volunt everaionibui et erroribus aliorum (a). Atque
apatiorum talium phantaamate.Numquid ieta ex ali- itain his omnibus boui admouenlur, et Bxeroentur,
qua parte oorrumpi possunt, etiamai omnia ratiooi- et \ inount,et triumphant, et regnant.Mali vero deci-
nator intereat, aut apud carnules inferos veterasoal? piuntur, cruciantur, vinciintur, damiiuntur, el mi-
Non enim ratiooinatio tulia faoit, sed invenit. tirgo viunt; non uni omnium sumnio Domino, sod ultimis
antequam ineniantur, in so inauent, et uum inve- servis.illts videlioet aiigelis.qui doloribus et miseria
niuntur, uos innovant. daiuiiatoruni pascuntur, et pro ista malevolentia
CAPUT \L. — De pulchritudine corporum carnisqve bonoium liberatione torqucntur.
ouluptate, et <te peccantium patna. ordinantur omiies oliiciis et finibus suis
7ti.Ita in
74. Ita renascilnr interior bomo, et extorior cor- pulchritudinem universitatis.ut quod horremus in
runipitur de die in diem ^ll Sed inte-
Cor. iv, 16). parte, si cuni toto coiisideremus, plurimum placeat:
rior exteriorem respicit,et Bua cumparatiune
in quianecinaediliciojudicandounumtantumungultiQi
fcedum videt; in proprio taiuen genere pulcbrum considerare debemus, nec in homine pulchro solos
et corporum convenieotia lietantem, et corrum- capillos, nec in bene pronuntiante solum digitorum
penlein quod in bonum suuui convertit, alimenta motum.neciu tantum ligu-
lunee cursu aliquas tridui
scillicet carnis quai tamen corrupta, id est umit-
; ras.lsta enim.quaj propterea sunt iofima.quia par-
tentia formam suam, in membrorum islorum fabri- tibus imperfectis tota perfecta sunt.sive in »tatu,bive
cam migraut, et corrupta reliciunt, in aliam lbr- inmotu pulchrasentiantur,tota consideranda eunt,
mam per conveuientiam transeuntiajet pervitalem sirectevolumusjudicare.Verumenimnostrum judi-
motum dijudicantur quudammodo, ut ex eis in cium, sive de toto, sive de parte judicet, pulchrum
stiucturam hujus visibilis pulchri quas apta sunt est : universo quippe mundo superfertur.nec alicui
assumautur, non apta veru per oongruos meatus '
parti ejus, in quantum verum judicamus, adheere-
ejiciantur. Quorum aliud fieeulentissimuin reddi- mus. Error autem noster parti adhasrens ejus, ipse
tur terraead alias formas assumendas, aliud por per se fcedus est.Sed sicut nigercolor in picturacum
totum coipus exhalat, aliud totius animalis laten- toto tit pulcher;sic totumistumagonemdocenteredit
tes numeros accipit, et inchoatur in prolem, et incommutabilis divina providentia.aliud victis.aliud
sive convenientia duorum corporum, sive tali ali- certantibus, aliud victoribus, aliud spectatoribus,
quo phantasmate commotum, per genilales vias ab aliud quietis et 8olum Deum contemplantibus tri-
ipso vertice detluit in infima voluptate .Jamvero in 3
buens:cum in his omnibus non sit malum nisi pec-
matre per cerlos numerostemporum in locorum nu- catum.et pcena peccati.hoc est defectus voluntarius
merum coaplatur.ut suas regiunes quscque membra a summaessentia.etlaborin ultimanonvoluntarius;
ocoupent; et si mudum parilitatis servaverint, luce quod alio modo sic dici potest, libertas a justitia,
coloris adjuncta, nascitur corpus quod furmosMin et servilus sub peccato.
vocatur.etasuis dilectoribus amatur acenime non
tamen m eo plus plucet forma qu» movetur, quam
:

CAPUT XLI — In peccantis animse parna pulchritudo,

vita qu* movet.Nam unimal si nos amet, allicit
illud 77.Corrumpitur autem homo exterior aut profectu
violentius:si odeiit autem,succeusemus,et ferre non iuterioris.aut defectu suo. Sed profectu interioris ita
pos8iimu8, etiamsi formam ipsani prebeat Iruenti. conuiupitur, ut tolus in melius reformetur, et resti-
llue totum est voluptatis regnum, et ima pulchri- tuatur in integrum in novissima tuba, tit jam nun
tudo ; subjucet enim corruptiuni quud si non esset,
;
corrumpatur neque corrumpat.Defeotuautem suoin
summa puturetur. pulchritudines corruptibiliores.id est panarum or-
Sed adest divina providentia, quae hane osten-
75. dinetu pr.ecipitatur. Nec miremur adhue pul-
t|tiod

dat et non inalum, propter tum manifesU vestigia chritudincs nominu: nihil enimest ordinatum,quod
primorum nunierorum.in qnibus sapientia Dei non nou sit pulohrum; et, sicut ait Apostolus ^b), mmtl
est nuinerus; et extremam taiiien esse, misuens ei orlo a Deo ett (Rom. xtu, 1)4 Necesse est atilout

dolores elmorbos et distortiones membrorum,tfl La-

fateamur meliorem esse hominem ploranteni.quam
inimorum Bimoltatesaodissensio- la-tauteni vermiculum et tamon vermioul) laudeui
:

nes, ut ex his admoncamur inoommutabile aliquid Bine ullo mendaoio copiose possum dioere, oonaide-
esse querendum.Et hoo Faoitperiniima miniateria 9 rani nitorem oolorie,flguramteretemoorpori»,priora
,

cuin medlis,mediaoum posterioribui oongruantia^el

Lov. et nonnulU M<s., fneongruoi. Bed verlui itatl.
1

Ei .Arn. et Mss. alii tJuotleemi, conynws. Qulppi lne unitatia sppetentiam pro suie uatura hunnliutosor-
tlt u ilntur exterioria hoiuiuis pulcbritudOj iu itijui
i

mox appellautur, uttimi jeni ; coutra vero boni

iiruciura uihil incongruum.
• Mss. octo, defluil infima votuptate,
1
ln Bxcaiia, /»> infimo m\ ,
.
qui
Angeli Inferiui,
minitterim.
cap. 55, exeeUent it mmu, it Mmta M
At s Ms». «liest vui, torum Unde lutelllgtmui Don olflola (<i) I Coufess. oap. 3, u. li.

qiiicilain bisee veruii deuotari, sed ipsoi augeloi inslo», 1 Ketract. cap. 13. u. 7.
157 I.IBEIl UNUS. 158

vantia nihil ex una parte formatum, quod non ex

;
Hominem dixit.quia ratione uti potest ',et ubi cecidit
altera parili riimensione respondeat. Quid jam do ibi ineumbere ut surgnt.Si ergo volhptas carnis dili-

anima ipsa dicam vegetimto modulum corporis sui, gitur,ea ipsa diligentius considerctur; et cum ibi re-

quomodo eum numerose moveat, quomodo appetat cognita fnerint quorumdam vestigia numprorum,
convenientia,quomodo vinrat aut caveat obsistentia quasrendum pst ubi sine tumore sint.Ibi enim ma-
qnantum potest, et ad unum sensum incolurnitatis gis unum est quod est. Et si tales sunt in ipsa mo-
referens omnia,unitatem illam condilricem natura- tione vitali, qure in seminibus operatur, magis ibi
rum omnium, multo evidentius quam corpus in- mirandi sunt quam in corpore. Si enim numerise-
sinuot ? loquor de vermiculo animante qualicum- niinum sicut ipsa semina tumerent.dedimiiio gra-
que. Cineris et stercoris laudem verissime atque no fiei, arbor dimidia nasceretur, neque de anima-
uberrime plerique dixerunt (Cato apud Ciccronem, lium setninibus etiam non totis,nnimalia tota et in-
in Catonc majore). Quid ergo mirum est, si hominis tegra gignerentur, neque tantillum et unum
animam, quas ubicumque sit et iiualiscumque sit, semen vim haberel. sui cujusque generis innumera-
omni corporo est melior, dicam pulchre ordinnri, bilem. De uno qnippe secundum suam naturam
et de po^nis ejus alias pulchritudines lieri cum ibi possunt, vel segetes segetum, vel silvrc silvarum,
non sit quando misern est, ubi beatos esse decet, vel grges gregum, vel populi populoruiu per ssbcu-
sed ibi sit ubi esse miseros decot ? la propagari, ut nullum folium sit.vel nullus pilus
^__
78. Prorsus nemo nos fallat.Quidquid roetc vitu- per tam numerosam succes-ionem, cujus non ratio

peralur, in melioris comparationc respuitur (n). in illo pritno et uno semine fuerit. Deindeillud co-
Omnis autcm natura quamvis extrema, quamvis in- gitandum est, quam numerosas, quam suaves so-
fima,in comparatione nihili jure laudatur. Et tunc norum pulchritudines verheratus aer trajiciat can-
cuique non estbene.si raclius esse potest. Quares.i tante luseinia.quas illius nviculaeanimn non tam li-
nobis potest bene esse cum
male su- ipsa veritate, bere ! ,cum liberet, fabricaretur, nisi vitali motuin-
mns cum quolibet vestigia veritatis multo ergo : corporaliter haberet impressas.Hoc et in rreteris ani-
deterius cum extremitate vestigii, qnando carnis mantibus, quae ratione carentia, sensu tamen non
voluptatibus adhaaremus. Vincamus ergo hujus cu- carent,animadverti potest.Nullurn enim horum est,

piditiitis vel blanditias vel molestias subjugemus ;

quod non vel ;
n sono vocis,vel in coetero motu atque
nobis hanc feminam, si viri sumus. Nobis ducibtis operatione membrorum, numerosum nliquid et in
et ipsa erit melior, nec jam cupiditas, sed tempe- suo genere moderatum gerat, non aliqua scientia,
rantia noniinabitur. Nam cum ipsa dueit, nos au- sed tamen intimis natura? lerminie, ab illa incom-
tem sequimur, cupiditas illa et libido, nos vero te- mutabili numerorum lege modulatis.
meritas et stultitia nuneupamur. Sequamur Chris- CAPUT XLIII. — In homine vis judicandi de corpo-
tum caput nostrum, ut et nos sequatur cui caput rum et temporum proportione.Qui in perpelua veri-
sumus. Hoc et feminis praecipi potest.non maritnli, late modus ordinis.
sed fraterno jure quo jure in Christo nec mascu-
;
Redeamus ad nos, et omittamusea quae cum
80.

lus nec femina sumus. Habent enim et illrs virile habemus communia.Una namque
arbustis et bestiis
quiddam unde femineas suhjugent voluptates, un- modo birundo nidificat,et unumquodque avium ge-
de Christo serviant, et imperent cupiditati. Quod in nus unoaliquo suo modo.Quid est ergo in nobis,quo
multis viduis et virginibus Dei, in multis etiarn ma- et de illisomnibus judicamus.quasfigurasappetant,
ritatis, sed jam fraterne conjugalia jura servanti- et quatenus impleant,et nos in eedificiisaliisquecor-

bus.christiani populi dispensationemanifestum est. poreis operibus.tanqqam domini omnium talium fi-
Quod si ab ea parte cui dominari Deus nos jubet, at- gurarum.innumerabiliamachinamur?Quidestinno-
que ul nostram possessionem restitunmur,ethorta- bis.quod intus intelligit hasipsasvisibilescurporum
tur et opitulatur : si ergo ab hac parte per negligen- moles proportione magnas esse.vel parvas et omne ;

tiam et impietatern virsubdilus fuerit, id est mens corpus habere dimidium, qnantulumcumque sit; et
quidem homo t urpis et miser sed des-
et ratio, erit ;
sidimidinm.innumerabilespartes :itaquenmnegra-
tinatur in hac vita, et post hanc vitam ordinatur, num milii suas parli tantae, quantam in hoc mundo
quo eum dostinari et ubi ordinari summus ille rec- nostrumcorpustenet,tam rnagnumessequam mun-
tor et Dominus judicat. Nulla ilaque foeditate uni- duset nobis,totumqueistum'mundumfigurarumra-
versa creatura maculari pormittitur. tione pulchrum e.sse, non mole; magnum autem vi-

CAPUT XLII. — Voluptas carnis admonct ut nume-

deri,nou pro sua quantitate.sed pro brevitatenostra,
ros indivisibiles quxramus. An tules m sint in ali- id est animalium quihus est plenus ;qua3 rursus cum
quo vitali molu. habeant infinitatem divisionis, non ipsa per se.sed
79.Ambulemii8ergo dum diem habemus, id est, in aliorum.et maxime ipsius universi comparatione
dum ratione uti possumus, ut ad Deum conversi, tam parva sunt ? Nec in spatio temporum aliaratio
Verbo ejns,quod verum lumen est illustrari, merea- est; quia ut omnis loci sie omnis temporis longiludo
mur, nenos tenebrae comprehendant (Joan xn,35). habet ditnidium sui: quamvisenim sitbrevissima.et
Diesestenim praesentia illiusluminis quod illuminat Editi^wt ratione u/ipotest; et paulo post Lo^.et Arn.'
1

omnem homimni venientcm in hunc mundum (M.r,9). incumbere i/ebet utsurgat.Kl Mss.liabeiit.<7«ifl>v7/2one,etc
et alterolocoarentvoeerfei^, quaeetiamahestuBad.etEr-
(a) I Retract. cap. 13, n. 8. 3 ln Mss. nn est, tam libere.
459 DK VKIIA RKLIGIONK, S. AUGUSTINI 160
non potest
inoipit, et progreditor, et deainit.ltaqae venimus undecommoneamur oam contemnere; non
nisi babere dimidium,dom ibl dividitur qua traneit quia malum cst natura corporis.sed qnia in extremi
ad linoin. Ac per hoc ct brevia ByllabtB tcmpus in boni dileotione turpitor volutatur, cui primis inh.e-
BomparBtionelongioriebreve^etborabruiialisautiva nri' fruique concessum est. Cum trahitur auriga.et
hora» rompnrnln m Bi more unius hora? I
sute teraeritatis dnt prenas, quidquid illud est quo
a.i diem,el diei ad menaem, et men9is ad annum, et utebatur.aceusat: sed imploret auxilium.jubrat Do-
anniad lustruni.it lustritul innjoivs circuitus,et ips' minus rerum, obsistetur equis, alin jam speclacula
ad universum tempue raiati breves sunt oum ;
illa de illius proecipitatione fncientibus, et nisi subve-
ipsa numeroaa Bocoessio, ct i|ti»dum gradatio.aive niatur de morle facturis.restituatur in locum.super
localium, sivo temporalium spntiorum, non tumorc rolas rnllocetur, hahenarum jura reddnntur, regat
vel mora,aedordinataconvenientiapulchrajadioetur, rautiusobtemperantes,etedomitnsbestias;tuncsen-
Hl.lpge autem ordinis modus vivit in vcritate per- tiel quam bene currus.ettota illajunctio fabricatasit,

petua, nec mole vnstus.nec protractionc volnbilis ;

quae ruina cjus.ec ipsum affligehat.et cursum decen-
sed potentia supra omnes
magnua, nsternitale locos tissimar moderationis amiserat:quia et huic corpori
superomnia temporaimmobilis: Binequotamen nec imbecillitatem pcperit animae male '
utentis avidi-
ullius molis vastitas in unum redigi.nec ullius tem- tas in paradiso, usurpans vetitum cibum contra me-
poris productio potest nb errore cohiberi, et aliquid dici disciplinam, qua scmpiterna continetur salus.
esse vel corpus ut corpus sit.vel molus ut motus sit. 84. Si ergo in ista ipsa visibilis carnis imbecilli-
Ipsum est unum principale, ncc perfinitum nec per tate, ubi beata vita esse non potest, invenitur ad-
inlinitum crassum.nec per finitumnec per infinitum monitio beat.v vitaa propter speciem de summo us-
mutabile. Non enim habet aliud hie.aliud alibi ; aut que s
ad ima venicntem quanto magis in appetitione

aliud nunc.aliud postea:quia summe unus est Pater nobilitatis et excellentiae.et in onmi superbia vana-
Veritatis. Pater sua» Sapientim, quae nulla ex parte que pompa hujus mundi f Quid enim aliud in ea
dissimilis.simllitudo ejus dicta est et imago.quia de homo appetit, nisi solus esse, si lieri possit, cui
ipsoest. Itaqueeliam Filius recte dicitur exipso,ca?- cuneta subjecta sint, perversa scilicet imitatione
teraperipsum.Proecessitenimformaomniumsumme omnipotentis Dei ? Quem si subditus imitaretur,
implens unum do quo est, ut caetera quae sunt, in secundum praecepta ejus vivendo, per eum haberet
quantum sunt uni similia, peream formam lierent. subdita caetera, nec ad tantam deformitatem veni-
— ret, ut bestiolam timeret, qui vult hominibus impe-
CAPUT XLIY. Dei imago Filius, ad quam facla
quxdam. rare. Habet ergo et superbia quemdam appetitum
82. Horum alia sic sunt per ipsam, ut ad ipsam unitatis et omnipotentiae ; sed in rerura tempora-
etiam sint.ut omnis rationalis et intellectualis crea- lium principatu, quae omnia transeunt tanquam
tura, in qua homo rectissime dicitur factusad ima- umbra.
ginem et similitudinem Dei non enim aliter in- :
85. Invicti esse volumus. et rccte ; habet enim
commulabilem verilatem posset mente conspicere. hoc animi nostri natura post Deum a quo ad ejus
Alia vero ita sunt per ipsam facta, ut non sint ad imaginem factus est : sed ejus praecepta erantser-
ipsam. Et ideo rationalis anima si Creatori suo ser- vanda, quibus servatis nemo nos vinceret. Nunc ve-

viat.a quo facla est, per quem facta est.et ad quem ro.dum ipsa cujus verbis turpiter consensimus,do-
facta est, cuncta ei caetera servient : et vita ultima, muturdolore pariendi, et nos in terra laboramus,
quae tam vicina illi est, et est adjutorium ejus, per et cum magno dedecore superamur ab omnibus

quod imperat corpori ; et ipsum corpus, extrema qu;e nos commovere ac perturbare potuerint. Ita-
naU.ra ct cssentia, cui omni modo cedenti ad arbi- que nolumus ab hominibus vinci, et iram non poa-
trium dominabitur, nullum de illo senticns moles- sumus vincere. Qua turpitudine quid exsccrabilius
tiam quia jam non ex illo, nec per illud qumret
;
dici potest ? Fatemur hominem hoc esse quod nos
beatitudinem, sed ex Deo per seipsam percipiet.Re- sumus, qui tamen etsi habeat vitia, non est tamen
formatum ergo corpus ac sanctiflcatum, sine detri- ipse vitium.Quanto igitur honestius homo nos vin-
mento corruptionis, et sine onere dilTieultatis ad- rit quam vitium ? Quis autem dubitet immane vi-

ministrabit. In resurrectione enim neque nubent, ne- tium esse invidentiam, quanecesse est torqueatur
gue nubentur, sed erunt sicut Angeli in ccelii [Matth. et subjiciatur qui non vult in rebus temporalibus

xxn, SO). Bica vero centri, cl vcntcr cscis : Deits au- viuoi ' Melios eat orgo ut homo nos vincat, quam
tfin et littnc ct illas de&truet (1 Cor. vi, 13); quoniam invidenlia vel quodlibet aliud vitium.
non cst regnum Dci rsca et potus, scd justitia, c! paz CAPUT XLVI, — lncictus qui id solum nmut quod
et gaudium [Rom. xiv, 17). amanti eripi non potett, td est Peum ex toto corde
et proximum tieut teiptum.
QAPUT XLV.— Voluptatit imbeoilHtas protrudit roj
Bed neo abhomine vinoi potest, qui vitia sua
86.
atltublimiora. Detuperbitt vitio,utgueadoap. i'.' :

quomodo per hoc aamonemur aet ampelectandam vicerit Non enim vinoitur.nisi cuioripitur ad udwr-
ttrtutem. Bario quod amat.Quiergo amat Id eolum quod amanti
'.iiiaproptor.otiaiii in ietooorporisvoluptato "i- eripi non poteat, ille Indubitaatof mvirtus est.neo

('0 Bi eon ouaualud [ul ab ortn aolti i tn II., nudx. Reititulmua, »iu/e, ex blr \ U
casuiii duodeclm i <

Qunierabeotj bieme Pu \i

breviores, leiilute loogi '

Bdltl Da >u»i»u> bono uxjut, atO. At aboat *•»»>• « M»«.
 ,

161 LIBER UNUS. ir,2

ulln cruciatur invidia.Id enim diligit,ad quod dili- quispiam imo : illud unum,dicit Deus.Dicit enim ve-
gendunietpercipienduniquantopluresvenerint.tan- rissime Veritas : Nemopotest duobus dominis servire
to eis uberius gratulatur.Diligit enim Deum ex toto (Mailh. vi, 24). Nemo enim potest perfecte diligere
corde, et ex tota anima,et ex tota mente etdiligit ;
quo vocamur,nisi oderit unde revocamur.Vocamur
proximumtunqu im seipsum.Nonergoilliinvidet ut auterr. ad perfectamnaturamhumanam,qualem an-
sitquod ipseestjimoadjuvateliainqu.tntuii] potest. tepeccatum nostrum Dcus fecit : rcvocamur autem
Nec potes amittere proximum, quem diligit tanquam ab ejus dilectione,quam peccando meruimus.Quare
seipsum; quia neque in seipso ea diligit quo; oculis oderimus oportet, unde ut liberemur optamus.
subjacent,autullis aliiscorporissonsibus.Ergoapud 89. Oderimus ergo temporales necessitudines, si

seipsum habetquem diligit tanquam seipsum. aeternitalis charitate ilagramus.Diligat homo proxi-
87. Ea autem est regula dilectronis, ut qure sibi murntanquamseipsum.Certeenim sibiipsinemoest
vult bona provenire,et illi velit; et qua; accidere sibi pater, aut lilius,aut aftinis.aut uliquid hujusmodi,
mala non vult.et illi nolit(7'o6. iv.16) hanc volun- ; sed tantum homo: quiergo diligitaliquem tanquam
tatem ergaomnes hominesservat. Nam erga neini- seipsum,hoc in eo debetdiligere,<[uod sibi ipseest.
nem operandum est malum et dilectioproximi ma-
: Corpora vcro non sunt quod nos sumus non ergo in :

lum non operatur (Itom. xm, iOJ.Diligamus ergo.ut homine corpus est expetendum aut desiderandum.
praceptum est, etiam inimicos nostros(MaUh.w,'ii), Valet enim ad hoc etiam quod pneceptum est iVe :

si vere invicti esse volumus. Non enim per seipsum concuphcas rem proximi tui [Exod. 20, 17). :uapro- <
t

quisquam hominum invictus est sed per illam in- ; pter quisquis inproximoaliud diligit quam sibiipso
commutabilciu legem.cui quicumque serviunt.soli est, non eum diligit tanquam seipsum. Ipsa igitur
sunt liberi. Sic euim eis quod diligunt auferri non natura humana sine carnali conditione diligenda
potest : quce res unainvictos facit et perfectos viros. perfecta. Omnes sub
est, sive sit,perficienda sive

Nam si vel ipsuui hominem horno dilexerit,non tan uno Deo patre cognati sunt,qui eum diligunt et 1'a-
quam seipsum,sed tanquamjumentum,aut balneas, ciunt voluntatem ipsius. Et invicem sibi sunt, et
aut aviculam pictam velgarrulam.id est,utexeoali- patrcs cum sibi consulunt, etfilii cum sibi obtcm-
quid temporalis voluptatis aut commodi capiat; ser- perant, et fratres maxime, quia eos unus Pater
viat necesse est, non homini,sed,quod est turpius, testamento suo ad unam hasreditateni vocat.
tam fcodo et detestabili vitio, quo non amat homi- CAPUT XLVII. — Vcra proximi dikclio, quam <jui
nemsicut homo amandus est. Quovitiodominante, impendit invictus esl.
usque ad cxtremam vitam,vel potius mortem per- 90. Quapropter, cur iste non invictus sit homi-
ducitur. nem diligendo.eum in eo nihilpraHer hominem di-
88.Sed nec sic quidem ab hominohomo diligen- ligat, id est creaturam Dei ad ejus imaginem fac-
dusest,ut diligunturcarnalesfratres,velfilii,velcon- tam,nec ei possit deesse perfecla natura quain
dili-
juges,vel quique cognati.vel aflines aut cives.Nam git.cum ipse perfectus est ? Sicut enim,verbi gratia,
et dilectio ista temporalis est.Non enim ullas tales si quisquam diligat bene cantantem,non hunc aut

necessitudineshaberemus, qu« nascendoetmorien- illum, sed tantum bene cantantem quemlibot,cum

do contingunt.si natura nostra in praeceptis.et imagi- sit cantatoripseperfectus; itavult omnestalesesse,
neDeimanens,inistamcorruptionemnon relegaretur ut tamen
non desit qtiod diligit, quia ipse bene
ei

(a).Itaque ad pristinam perfectarnquenaturam nos cantat. Nam

si cuiquam invidet bene cantanti.non

ipso Verilas vocans,praecipit utcarnali consuetuiini jam illud diligit, sed aut laudem,aut aliquid aliud,
resistamus,docens neminem aptum esse regnoDei, quo bene cautando vult pervenire; etpotest ci mi-
qui nonistas carnales necessitudines oderit (Luc.ix, nui vel auferri,si ct alius bene cantaverit. Qui ergo
60, 62, et xiv, 2G).Nequehoc cuiquam inhumanum invidet bene cantanti, non amat bene cantantem :

videri debet.Magisenim est inhumanum,non amare sed rursus qui eo indiget, nou bene cantat. Quod
inhominequodhomoestjSedumare quod filiusest l : multo accommodatius du bene vivente dici potest,
hoc esl enim non in eo amare illud quod ad Deum quia invidere nulli potest quo enim perveniunt :

pertinet, sed amare illud quod ad se perlinet.Quid bene viventes, tantumdem est omnibus.nec minus
ergomirum siad regnuinnon pervenit,quinon com- fit cum plures habuerint. Et potest esse tempus
uiunem,scd privatam rem diligit? Imo utrumque,ait quo bonus cantator cantare non decenter queat, et
1
Lov. et Arn. quod vilius es/.AtUad.Er.et et Mss. uia- indigeat voce alterius,qua sibi exhibeatur quoddi-
guo cuuseusu habeut, quod filius est. Qua; lectiu uiagis ligit; tanquam si alicubiconvivetur,ubi eum cantare
probatur.quia subjicit Augu?tinus,a«i««-e hoc,csse amare
iltud quod adse pertinet uliturque siuiiliuiodoloqueudi
:
turpe sit,sed doceat audire cantantem bene autem :

iu lib.l de Seiuioue Domiui iu uionte,ubi rursus de ne- vivcre aemper decet. Quare quisquis hoc et diligit
cessitudiuuui ejusuiodi teuiporaliuiu odio disserens,
et facit, non solum non invidet iuntantibus, sed et
postquainexplicuit quoduauiauiorisuiliique geuus uxori
vir iiLpeudere debeat, « Hoc est, inquit, diligere in ea hisseprscbetlibentissimeatquehumanissime quan-
« quod hoiuo est, odisse quod uxor est » tuiu addit ;
turn potest, nec tamen eis indiget.Nam quod in lllis
hoe et de patre et de tuatre et cueteris viueulis caruis in-
telligenduuiesse.utiueisoueriuiusquodgeuushurnauuiii diligit, in seipso habet totum atque perfectum. lta
nusceudo et monendo sortitum est diligauius autem ;
cumdiligit proximum tanquamseipsum.noninvidet
quod nobiscum polest ad illa regna perduci, ubi nemo
dicit,Pater nieus; sed omues omnino uni Deo,f aternosler. ei, quia nec sibi ipsi prsstat ei quod potest, quia
;

(a) 1 Retract. cap. 13, n. 8. et sibi ipsi ; non eo indiget, quia ncc seipso : tan-
163 lli: VKIIA IIKLIGIONK, S. AKGUSTINl UH
tum Deo ludiget, oul adharendo beatus est. Nemo delectat.iiiiiiiinnium regnatori lieo subditus hajreat

autam illi eripil Deum. llle epgo vbriesime atque plus eum diligendo quam teipaum.Bt hsjo estper-

Bertiaaime inviotue bomo eet qui ooheret Deo,non qua potiue potiora, ct minua minora
feota justitia,

ut ab eo aliquid boai extra miM-eatur, sed ouinihil diligimue.Sapientemanimamat([ueperfeotamtalem

aluiil ijuatn ipaum barere Deo bonum est. diligat, qualem illam videt; stultam Doa talem,eed

Ul.llio vir amioo ad

quamdiu eat in bao vita,utitur quiaesso poiTeetaet sapienapolest.quia 060 Beipeum
rependendamgratiam.utitur innnieo ad patienliam, debot stultum diligore.N.un i|in BO diligit stultum,
utilur quibua poteal ad bnne(loentiani,ulituromoi- non proflcietad sapientiam; nee flel quisquis qualis
bus ad benevolentiam. Bt quanquam tempuratia oupit esse, nisi se oderit qualis. Sed donec ad sa-
non diligat, ipso recte utitur temporalibus, et pro pientiam perfectionemquo veniatur, eo animo ferat
eorum sorte bominibua coneulit, si eaqualiter non stuititiam proximi,quo suam ferret,ai stuhus osset
poteat omnibua.Quareeialtquem familiarium euo- ct. amaret sapiontium.Quapropter si et ipsasupixbiu

rum promptius quam quemlibet alloquitur.non eum ver.-e libertatiset vori regni umbra est, etiam por

magia diligit,eed ad eum babet mejorem Qduoiam, ipsani nos commemorat divina providentia quid si-
et apertiorem temporie januam.Traotat eoim tem- gniticomus vitiosi.et quo debeamus redirecorrecti.
pori deditos tanto meliua, quanto minusipse obli- C\I'UT XLIX. — Dc curiositate deinceps, ut hoc vitio
gatus est lempori.Gum itaque omuibus.quos pari- admonemitr ad contemplandam veritate.
ter diligit.prodeaae non possit.nisi conjunotioribus 94^am vero cuncta spectaeula, et omnis illa qus
prodesse malit,injustua est.Animi autem conjunc- appellatur curiositas,quid aliud qusrit quam de re-
tio mujor eet,quam locorum aut temporum quibus rum coguitione Isetitism t Quid ergo adniirabilius,
in boe corpore gigiiimur sed eamaxima estquaj
'
:
quid specioaiua ipsu veritate.ad quam ouinis specta-
ouinibus prievulet.Non ergo iste aflligitur mortc cu- tor pervenire se cupere contitetur.cum vehementer
juaquam,quoniam qui totoauimo Deum diligit.no- no fallatur invigilat.et inde se jactat si quid acutius
vit nec sibi perire quod Ueo non perit.Ueus autem cajteris, et vivacius in spectandocognoscat et judi-
dominus est ei vivorum et mortuorum.Non cujus- cet ? Ipsum denique pra)?tigiatorem, nihil aliud
quaiii miseria miser est.quia nec cujusquam .justi- quam fallaciam profitentem, diligenter intuentur,
tia justus est -. Et ut neino illi justiliam et Ueum, ctcautissime observant et si eluduntur, quiasua
;

sic nemo aufertbeatitudinem.Etai aliquando forte

non posaunt,illius delectantur scientia qui eos elu-
ulicujus periculo, vel errore, vel dolore cominove- dit. Nam si et ille nesciret quibua causis fallantur
tur; usque ad illius au\ilium,aut eorrectionem, aut intuentes, vel nescire crederetur, pariter erranti
consolatiouem, non usque ad suam subversionem nullus plauderet. Si quis autem de populounus
valerc patitur. eum deprehenderit.majorem illo laudem se mereri
92. In omnibus autem ofticiosis laboribus.futurae putat, non ob aliud, nisi quia decepi fallique non
quietis certa expectatione.non frangitur.Quid enim potuit. Si autem multis apertus sit, non ille lau-
ci nocebit.qui bene uti etiam inimico potest? Ejus datur; sed irridentur ca;teri qui talia deprehendere
enim prssidio atqueuiunimento inimieitiasnouper- nequeunt. Ita oninis palma cognitioni datur,et ar-
timescit, cujus pracepto et dono diligit iniinicos. tificio, et comprehensioni veritatisadquamnullo
:

Huicviroin tnbulationibusparumest noncontrista- modo perveuiunt qui foris cam qusrunt.

ri, nisietiamgaudeat, soiensquod/n/ni/aho patien- 9i. ttaque in tantas nugas et turpitudines mersi
tiamoperatur,patientiaprobalionem,probutiospemspes sumus.ut oum interrogati quidsit melius,verum an
outem iioii confundil : quoniam charitas Dei diffusa est falsum, ore uno reapondeamus.verum essemelius;
incordibusnostrisperSpiritvm sanctum, qui datusest joeis et ludis tamen, ubi nos utiqne noo vara, sed
nobis (llom. v, 3-5). Quis huic nocebit? Quis hunc licta dclectaut, multo propensius quam pra-coptis
subjugabit?Homoquiprosperisrebusprofioit,asperis ipsius veritatis hereamua. Ita noatro judicio et ore
quid profecerit dicit. Cum enim mutabilium bono- punimur, aliud ratione approbantes.aliud vanitate
rum udest copia, non eis conlidit: sed cum sub- sectantes. Tamdiu uutem est ludicnim et joculare
trahuntur.agnoscit utrum eum non ceperint quia :
aliquid.quumdiu novimus inoujus veri comparatio-
plerumque cum adsunt nobis.putamus quod non ea ne ridoatur. Sed diligendo tulia excidimus u vero,
diligamus;aedoum ubessecoopeiinl, iovenimus qui et uon ,jam iimmimus qiiaruni rerom iinitauienta
simua.Hoe enim sine amore nostro aderat.quod sine sint.quibus tanquam primis pulohria imhiamu8,et
dolore discedit.Videtur ergo vincere.eum vineatur, ab eis reeedentes amplexamur nostra phantasmata.
qui superando adidpervenit,quodcumdoloreamia- Nam redeunlibus nobis ad inveetigandam veritalem,
surus est et vincit oum vinci videatur, quisquis
:
ipsa in itinere ooourrunt.et nostransire non ainuat,
cedendo ad id pervenit, quod non amittit invitus.
Qullis viribua,8ed magnis insidiia latrooinantia,rioa

CAPUT XLVIII. — Qu.V sit perfccta justititt. intelligontibus quam late pateat quod dictum est ;

93. Qiioin ergo deieetat libortas.ab amoro muta- Cavett " timuUuris il loun. v, 21),
QA.Itaque alii per innumerabilea mundoi vrigt oo-
bilium rerum liber ess« appetat •,
at quem regnare
gitatione volutati Bunt. Alii Deum eaae. non
i.nv. at Jtru., junguntu*. Bad, »t juinjimui: At
nlaicorpui Igoeum putaverunt. Alil oendoram luci»
• v.r ,

M»e. undeolm, gtgnlmur'

> Me«. «eptem, nec cujusquum
immensaiperiulinitaapatiausquequaqueponectum
injustitia A< injustut.
 :

m LIBER UNUS. tfi6

ex una tamen parte quasi nigro quodam cuneofis- demus rnemori;e,verum esse nescientes.sed creden-
sum, duo adversa regna opinantes, et talia rebus tes tamen.Et ubi sit verum,quod non venitettransit,
oonstituentcs principia, cura suis phanlasmatibus sed sempereodem modo manet.Qui sit modusinter-
fabulali sunt.Quos si jurare cogam utrum hsecvera pretandaeallegoriae.qu.-e per sapientiam dictacredi-
esset sciant, fortassenon audeant, sed vieissim di- tur in Spiritu sancto:utrum a visibilihus antiquiori-
cant : Tu verum sit. Quibus si
igitur ostendc qui bus ad visibilia recentiora eam perducere sufficiat;
nihil rcspondeam, nisi ut illam lucem qua?rant, qua an usque ad animoe affectiones atque naturam, an
eis apparet et certum est aliud e sse credere.aliud in- usque ad incommutabilem aeternitatem an aliae :

telligere-Jurarent etipsi.necoculisvidcriposseistam significcnt gesta visibilia, aliae motus animorum,

iucem, nec cum aliqua locorum vastitate cogitari, et ah« legem an aliquae inveniantur, in
aeternitatis ;

nusquam non praesto esse quaerentibus, et nibil ea quibus haec omnia vestiganda sint. Et qui sit stabi-
certius atque serenius inveniri. lis fides,sive historica et temporalis.sive spiritualis
97. Qute rursus omnia, qua» de hac luce mentis et aetcrna,ad quam omnis intnrpretatio auctoritatis
nunc a me dicta sunt, nulla alia quam eadem luce dirigenda sit. Et quid prosit ad intelligenda et obti-
manifesta9unt.Perhancenimintelligo veraessequas ncnda aeterna, ubi finis est omniuni bonarum actio-
dicta sunt, et haec me intelligere per hanc rursus in- num.lidcs rerum temporalium.lit quid intersit inter
telligo.Et hocrursusetrursuseum quisquesealiquid allegoiiam historiae.et ullegoriam facti.etallegoriam
intelligere intelligit.et idipsum rursus intelligit, in sernionis,etalli'goriam sacramenti.Etquomodo ipsa
infinilum pergere intelligo,et nulla hic esse spatia locutiodivinaruni Scripturarum secundum cujus-
cujusquam tumoris aut volubilitatis intclligo: intel- quelinguae proprietateni accipienda sit. Habetenim
ligo etiam non me posse intelligei'e,nisi vivam et me omnis lingua sua quaedam propria genera locutio-
vivaciorem intelligendolieri,certiusintelligo./Eterna num, quee cum in aliam linguam transferuntur, vi-
enim vita vitam temporalem vivacitate ipsa superat: denturabsurda.Quidprosittantaloquendihumilitas,
nec quid sit asternitas, nisi intelligendo conspicio. ut non solum ir.i Dei, et tristitia, et a sommo exper-
MentisquippeaspectuomnemmutabilitateTCabseter- gefactio,et raemoria, et oblivio, et alia nonnulla quae
nitate sejungo.et in ipsa aaternitate nullaspatiatem- in bonos homines cadere possunt, sed etiam pceni-
poris cernojquia spatia temporis praMeritis et futuris tenti>, zeli, crapulae nomina, et alia hujusmodi in
rerum motibus constant. Nihil autem prasterit in sacris Librig inveniantur.Et utrum oculi Dei.et ma-
aeterno, et nihilfuturum est; quia et quod praeterit, nus, et pedes, et alia hnjus generis raembra, quas in
esse desinit,et quod futurum est,nondum esse coepit: Scripturis nominantur,ad visibilem formam humani
«ternitas autem.tantummodo est;necfuit,quasijam corporis referenda sint;an ad signilicationes intelli-
non sil nec erit, quasi adhuc non sit. Quare sola
; gibilium et spiritualium potentiarum, sicut galea.et
ipsa verissime dicere potuit humanae menV\,Ego sum scutum, et gladius, et cingulutr, et cailera talia. Et
qui sum; et de illa verissime dici potuit, Misil me, quod maxime quaerendum est, quid prosit genen
qui est (Exod. 111, 14). humano,quod sic nobiscum per rationalem.et geni-
CAPUT L. —Scripturarum et interpretationum ratio, talem,etcorporalemcreaturamsibi servientem di-
Altegoria quadruplex. vina providentia locuta est. Quo uno cognito, omnis
98. Cui si nondum possumus inhaerere, objurge- ab animis protervitas (a) puerilis excluditur, et in-
'

mus saltem nostra phantasmata, et tam nugato- troducitur sacrosancta religio.

rios et deceptorios ludos de spectaculo mentis eji- CAPUT LI. — Scripturarum perserulatio in curiosi-
ciamus Ulamur gradibus quos nobis divina provi- tatis meilelam.
dentia fabricare digneta est. Cum enim figmentis lOO.Omissis igitur et repudiatis nugis theatriciset
Iudicris nimium delectati evanesceremus in cogi- poeticis.divinarum Scripturarum eonsideratione et
tationibus nostris, et totam vitam in quaedam vana tractatione pascamus animum atque potemus vanae
somnia verteremus ; rationali creatura '
serviente curiositatis fame ac sili fessum et aestuantem.et ina-
legibus suis, per sonos ac litteras, ignem, fumum, nibusphantasmatibus,tanquampictisepulis,frustra
nubem, coluiunam, quasi quaedam vcrba visibilia, satiarique cupientem:hoc vere liberali,et inge-
refici

cum infantia nostra parabolis ac similitudinibus nuo hido salubriter erudiamur.Si nos miracula spe-
quodammodo ludere, et interiores oculos nostros ctaculorum,etpulchritiidodeIectant,iIlamdesidere-
luto hujuscemodi curare non aspernata est ineffa- mus videre Sapientiam, quae pertendit a fine usque
bilis misericordia Dei. ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter
99.0istinguau)us ergo quam
fidem debeamus his- (Sap. vi. i, 1). Quid enim mirabilius, vi incorporea
toriae,quam lidem debeamusintelligentiae,quidman- mundum corporeum fabricante et administrante?
1 Erudilo viro viBum
aut quid pulchrius ordinante et ornante)
erat legenduni esse, irrationali.
Sed Mss. omnes et EdO. fenuit, rationati creatura qui-
bus verbis, nisi falliuiur, intelligendi veniunt Auj?eh,ut
CAPUT LII. — Ei cur>'ositas et alia vitia sunt occasio
ad virtutem.
iufra u. 99, in fine, et iu lib. 3 de Libero Arbitrio, tap.
10, n. 30. (Juippe Deus per Angelos loquebatur antiquis 101. Si autem omnes fatentur per corpus is!a sen-
Pulribus, eoruiuque ministerio exhibebatsonos, tilteras, tiri.et animum meliorem esse quam corpus, nihilne
ignem, fumum, nubem, columnam, et similig portenta,
quae in snciis Libris narrantur. Sic autem prosequuu- per se animus ipse conspiciet, aut quod conspiciet
„ur Mss. plerique, serviente de tegibus suis, etc. (a) Nempe Manichaeoruui in Vet' s Testaiuenlum,
1(57 DE VKHA HKUGIONK, S. AUGUSTINl 168

poteat esse, nisi multo excellentius longequu [>-«- luturuui sit; ol perlectionis buh; lide, spe, charitate

Btantiu8?Imo vero eommemorati '

ab iie qiiajudioo- nutriuntur.Post hano autem vitam ct cognitio perli-

mua, intueri quidaeouodum quod judioamus, et

sil oletur;quia ex parte nunoscimus,cumautemvenerit
ab operibua artium eonversi ad legem artium, eam quud perteeluiii est, non erit ex parte (I Cor. xm, 0,
apeoiem menteoontuabimur.ouJUBOomparationefc». 10) et pax ouinis aderit; nunc enim aliu lex in mein-
:

dasunt qua ipaiua benignitatesuntpulohra./jMHtriW. bris mei» repugnatlegi mentia mee.Bed liberabit noa

liaenimD*i,aeraatura mundi,pareaqu&facta3unt,in>- de corpore mortis hujus gratia Dei per Jesum Chri-
telteeta eonspichmtur,el tempiterna ejtss oirlut ei divi- Btum Doniinum uostrum (floro. Vll, 23-25) quia ex ;

niias [Hom. i, 20 Basc eat a temporalibua ad teterna magna |iarteconcordamuscumadversario,dumcum

regreasio, et ei vita veteria hominia in uovum bomi- illosurnusin via : et tota sanitas,et nulla indigentia,

nem reformatio.Quid est autem uude bomo oomme- etnulle fatigatioaderitcorpori;quiacor.puptibile,hoc,

morari non po8aitadvirtutescapessendas,quandode temporc atque ordine suo quo resurrectio carnis l'u-

potest?Quod enim appetit ouriositas nisi

ipsis vitiis lura est, induetur incorruptione (I Cor. xv, 53).'Nun

oognitionem, qwa certa esse nou potest, nisi rerum mirum autem,si hoo dabitur iisquiincogitationeso-
eternarum et eodom modo se semper habentium? tamveritatem amant, et in actione solam pacem, et
Quid appetit Buperbianisipotentiam,qusreferturad in corporo solam sanitalem.Hoc enim in eis pcrlicie-

agendi facilitatem,quam non invenit anima perlecta tur posl hano vitam.quod in hacvita plus diligunt.

nisi Deo subdita ,etad ejus regnum summacharitatc CAPUTLlV.— Supplicia damnatorum quamhabeant
!

conversa? Quid appetitvoluptaa corporis nisi quie- rationem ad eorum vitia.

tem,qus non eat niai ubi nullaeatindigentiaetnuUa male utuntur tanto mentis bono, ut
101. Qui ergo

corruptio? Cavendi sunt ergo iuferiores interi, id est extra eam visibilia magis appetant, quibus ad con-
post hanc vitam poens graviores, ubi nulla potest spicienda '
et diligenda intelligibilia commemo-
esse commemoratio veritatis.quia nulla ratiocinatio: raridabuerunt, dabuntur eis exteriores tenebra;.
ideo nullaratiooinatio.quianon eam perfunditlumen Harum quippe initium est carnis prudentia.et sen-
verum,quod illuminat omnem homir.cm vcnientem snum corpnreorum imbecillitas. Etqui certamini-
inhunc mundum \Joan. i, 9). Quare festinemus, et bus delectantur, alienabuntur a pace, et summis
ambulemus cum dies prsesto est, ne nos tenebras ditfieultatibus implicabuntur.lnitium enimsummaa
comprehendant [Id. xu, 35). Festioemus u secunda diffioultatis est bellum atque contentio. Et hoc si-

morte liberari [Apoc. xx, 6, 14, et xxi, 8), ubi nemo gnifioare arbitror, quod ligantur eimanusetpedes,
est qui memor Dei sit,et ab inferno.ubi nemo con- id est.facililas omnis aufertur operandi.Etquisitire
Qtebitur Deo {Psnl. vi, G). et esurire volunt, et in libidinem ardescere et deta-

CAPUT LIII. — Scopi stultontm ac sapientium tigari, ut libenter edant, et bibant, et concumbunt,
diversi. et dormiant, amant indigenliam, quod est initinm
102. Sed miseri homines.quibus cognita vilescunt, summorum dolorum. Perficietur argo in eis quod
et novitatibus gaudent, libentius discunt quam no- amant, ut ibi sint ubi eis sit ploratus et stridor -

runt, cum cognitio sit finia discendi. Et quibus vilis dentium [Matth. xxii, 13).
est facilitas aciionis.libentius certantquam vincunt, 105. Plares enim suntqui hs?c omnia simul vitia

cum victoria sit tinis eertandi.Et quibus vilisestcor- diligunt, et quarum vita est apectare, oontendere,
poris salus,malunt vesoiqoam satiari.et maluntfrui manduoare,bibere,oonoumbere,dormire, et in eogi-
genitalibus membris quam uullam talem commotio- tatione sua nihil aliud quam phantasuiala. quas de
nem pati inveniuntur etiam qui malunt dormire
; tali vita colligunt,amplexari;el ex eorum fallaciu.su-
quam nou dormitarexuin omnis illius voluptatis sit perstitionis vel impietatisregulasligere.quihusdcci-
tinis non esurire ac sitire, e.L non desiderare con- piuntur.et quibusinha rent,etiamsiabillecebriscar-
s

cubitum, et non esse corpore tatigato. nis se abstinere conentur. Quia non bene utuntur
103. Quare qui lines ipsos desiderant, prius curio- talentosibioommiaso,id est menlis aoie,quavidentor
sitate carent,cognosccnle3 eamesser.ertamcognitio- omnes, qui docti aut urbani aut faeeti nominantur,
nem qtue mtus est.et ea perfruentes quantum iu hac excellere.Sed habent eam in audaho ligatam, aul in

vitaqueunt.Deindeuccipiuntaclioinstarilitutemper- terra obrutum,id est delieatis et superfluie rebus.ant

vicacia posita, scientes majorem ease faoilioremque terrenis oupiditatibua involutam et oppreaaam.Uga-
victoriam, non resistere animositati cujnsqunm; et bunlur ergo his inanus et pedes.et inilteiitur in teno-
hocquautum in liac vita queunt,soiitiuiit:postremo, brasexteriores; ibi erit ploratua et Btridor dentium.
etiam quietem corporis.abstinendo ub iis rcbus sine Nonquia ipsa delexerunt ; (quis enim b<BC diligat?!

quibus agi ha;o vita polest; itu gustunt quam BUavia sed qnia illa qua dilexerunt, initiu sunl istorum.et
est Uomiuus. Neo erit dubium*quid post banc vitum iario dileotorea buos ad ista perduount Qui
enim nnigis amant ire quaiu redire aut nervi nire,
1
Msa. duo, commoniti. Alii omaea commemorati et ;
in longinquiora mlttendi sunt;quonl«m earo sunt.et
paulo infra babent, commtmorari, lloe rerbo Irequsna splritua ambulans el non revartena.
utiiur Aaguitinua pru, commoneri, qnod blo In add<
hierat aubaLUulum. lOC.Qui vero bene utiturvelipaisquinqoesenaibui
• luliti, mii anima perfecta tt Dto tubotita, At Uaa.
probffl notffi, ani te rftcla ,
Oru suOdtta. nM 1
[ta M^s \i excuai habeat, ad concupttomt)*,
* Er. Lov., rWO trit til ciut/ium. M. ' lu Maa. plerlaque, ut tis i*i ritptoratus, alo.
109 LIBEH UNUS. 170

corporis ad credenda et pr.-edicanda opera Dei, et 109. Nonsitnobis religioterrarum cultus etaqua-
nutriendam charitatem ipsius,vel aclione vel cogni- rum ;
quia istis purior et lucidior est aer.etiam cali-
tione ad pacilieandam naturam suam.eteognoscen- ginosus, quem tamen colere non debemus. Non sit

dum Deum,intrat in gaudiumDominisui.Propterea nobisreligio etiarn purioris ueris et serenioris cu-

talenlumquod male utontiaufertur, illi datur qui ta- ltus : quia luce absente inumbratur ; et purior illo

lentis quinque beneususest [Mallh. xxv, 14-30, et est fulgor ignis etiam hujus, quem tamen, quo-
Lur, xix. 15 26) non quia transferri potest acumen
:
niam pro voluntate accendimuset exstinguimus.co-
intelligenti.ie,sed itasignilicattimest possehoc amit- lere utiquenondebemus.Non sitnob's religiocultus
terenegligenteset impios ingeniosos.et ad eam per- corporuma:thereorumatque cirlestium, qua? quam-
venire diligentes et pios, quamvis ingenio tardio- visomnibus c.-eteris corporibus recte praeponantur,
rcs. Non enim daturri est illud talentum ei qui ac- melior tamen ipsis est quaecumque vita. Quapropter
ceperat duo; hahctonim ethoc, qui jam in actione si animasunt,melior est quajvis anima per seipsam,

et cognitione bene vivit j sed ci qui acceperatquin- quamcorpusquodlibetanimatum jettamenanimam

que. Nondum enim habet ad aeterna contemplanda vitiosam nemo colendam esse censuerit. Non sit no-
idoneam mentis aciem, qui visibilibus tantum, id bis religiocultus illius vit«,quadicuntur arbores vi-

est temporalibus credit ; soil habrre potest, qui ho- vere : quoniam nullus sensus in illa est ; et ex eo ge-

rum omnium sensibilium Deum artilicem laudat, nere est istaqua nostri etiam corporis numerositas
et eum persuadet lide. et oxspectat spe, ct quaerit agitur, qua etiam capilli et ossa vivunt, qua? sine

charitale. sensu prteciduntur hac autem melior est vita sen-

:

liens et tamen vitam bestiarum colere non debe-

CAPUT LV. — Epilogus exhortans ad veram religio- mus.
;

nrm ,ci afaUa deterrens. Qualiserat Manichseorum

110. Nonsilnobisreligiovelipsaperfectaetsapiens
reliyio. Opiniones falsm de diis. Ycra religio.
animarationalis,3ive in ministeriouniversitatis.sive
107. Quiecumitasint, horlorvos, hominescharis- in ministerio partium stabilita, sivequae in summis
simi et proximi mei.meque ipsum hortor vobiscum, hominibus exspectat commutationem reformatio-
ut ad id quo nos per sapientiam suam Deushortatur. nemque portionissua; quoniamomnisvita rationa-
;

quantapossumus celeritato curramus. Non diliga-

lissiperfecta est, incommutabili veritati secumin-
mus mundum.quoniam omniu quas in mundo sunt,
trinsecussinestrepitu loquenti obtemperat, nonob-
concupiscentia carnis, et concupiseentia oculorum
temperans autem vitiosafit.Nonergo perse excellit,
^l /oon,n,15,16).Non diligamus
est,etambitio sseculi
sed perillam cui libenterobtemperat. Quodergoco-
per carnis voluptatem corrumpere atquecorrumpi, litsummusangelus,idcolendumestetiamabhomine
ne ad miserabiliurem corrnptionem dolorum tor- ultimo,quiaipsahominisnaturaidnon colendofacta
mentorumque veniamus. Non diligamus certamina, estultima.Nonenimaliundesapiensangelus.aliunde
neangelis qui talibus gaudont,in potes*atemdeinur, homojaliunde illeverax.aliunde homo; sed abuna
humiliandi,vinciendi,verberandi. Non diligamus vi-
incommutabili sapientia et veritate. Nam id ipsum
sibilia spectacula. ne ub ipsa veritate aberrando et
actum esttemporali dispensatione ad salutem nos-
amando umbras. in tenebras projiciamur. tram.utnaturamhumanam ipsaDei Virtus.etDeiSa-
108. Non sit nobis religio in phanlasmatibus no-
pientia incommutabilis.et ronsubstantialis Patri et
stris. Melius est enim qualecumque verum, quam
coeterna,suscipere dignaretur,perquamnos doceret
omnequidquid pro arbitrio fingi potest et tamen ;
homini colendum, quod ab omni creatura in-
id esse
animam ipsam, quamvis anima vera sit cum falsa tellectualietrationalicolendum est. Hoc etiamipsos
imaginatur.colere non debemus.Melior est vera sti-
optimos Angelos, et excellentissima Dei ministeria
pula.quam lux inani ogitatione pro suspicantis vo- credamus, ut unum cum ipsis colamus Deum,
velle
luntate formata; et tamen stipulam.quam sentimus
cujus cnntemplatione beati sunt. Neque enim et nos
et tangimus, dementis est credere colendam. Non sit
videndoangelum beati sumus; sed videndo verita-
nobis religio humanorum operum cultus. Meliores
tem.quaetiamipsosdiligimus Angelos.et hiscongra-
enim sunt quos
ipsi artifices qui talia fabricantur,
tulamur.Nec invidemus quod ea paratiores,vel nul-
tamencolere non debemus. Non sit nobisreligiocul-
lismolestiis interpedientibus perfruuntur sed ma- :

tus bestiarum. Melioresenimsunt extremi homines,

gis eos diligimus,quoniam et nostale aliquid spe-
quos tamen colere non debemus. Non sit nobis re-
rarea communi Dominijussi sumus.Quare honora-
ligio cultus hominum mortuorum: quia si pie vi-
niuseosi-'haritate,non servitute.Nee eistemplacons-
xerunt, non siu habentur ut tales quaerant honores;
truimus nolunt enim se sic honorari a nobis quia
: :

sed illum a nobis coli volunt, quo illuminante

nos ipsos cum boni sumus,templa summi Dei esse
lae-

tantur meriti suinosesse consortes '. Honorandier-

noverunt.Recte itaquescribitur.hominemab angelo
go suntpropter imitationem, non adorandi propter
prohibitum ne seadoraret, sed unum Dominum sub
religionem. Si autem male vixerimt.ubicumque sint
quo ei esset et ille eonservus Ipoc. xxn. 9). (

non suntcolendi. Non sit nobis religio cultus da?- lll.Quiautemnosinvitantutsibiserviamus,ettan-

monutr quiaomnis
;
superslitio cum sit uiagnapocna qu.un deos colamus, similes sunt superbis homini-
hominum, et pcriculosissima turpitudo, honor est
bus, quibus siliceat,similiter coli volunt: sed istos
ac triumphusillorum.
homines perpeti minus,illos verocolere magisperis
1
Plures e Mss. et Er.. conservos. culosumest.Omnis enim hominum dominatus in ho-

Patrol. XXXI V.
nt DE VERA RELIGIONE, s. AUf.USTlNI LIBEIt UNUS. 17*

raineB, autdominantiumautservientium raorteflni- imii.i i i

i '
abe ii ii udine lapsus eet ', oui omnes mali
tur:ai rvitusautom aub angelorum malorum auper- subjugandi et premendi, nullusautem bonua nisi

bia,propteripsum tempuequodestpnstmortemma- exeroendua in polestatem datur; nullo dubitantc

gismetuendaest.llludetiam ouivi loognosoere Faoiie non st colendus cujus hotitiaest nostra mieeriai t
i
;

eet,quodsubhominedi minantel bi ra« oogitatianaa cujus damnum est nostra reveraio.

babere ooooeasum e t:illoaautemdominoBinmenti- ll I Religel ergo nos religio u mnipoti ntiDeo;
busipsis formidamu8,qui unusesl oouluaintaendn quia inter mentom nostram quaillum intelligimui
ao percipiendee veritatis. Quare si omnibua polesta- Patrem, el roritatem, id est luoem interioram per
libus, queedantur bominibusad regendam rampu- quam ilhiui intelligimus, nulliiiulerpositu crcntura
blioara,pro nostro vinoulo subditi 3imius,reddentps est.Quare ipsam quoque Veritatsm nullacx parte
Csesariquod Csseris.eBt et Deo quod Deiest [Matth. dieeimilem in ipso,etcum ipso veneremur,qu;e for-
xzii,2i),nonestmetuendum nehoc post mortemnos- ma eatomnium, qu£Q abuno faotasunt, et ad nnum
tram aliquisesigat.Et uliudestservilusanimx,aliud nituntur.Undeappaietspirilualibusanimis.perhanc
aervituaoorporia. Justiautem homines,etinuno Deo formum esse facta nmnia, qus solu implet quod ap-
babentesomnia gaudia sua,quando per eorum faota petunt omnia. Que lamen omuia neque liereni a Pa-
Deua ba oi lu r, congralulanter landantibus:oum
i< i i tre per Filium, neque suis finibus salva essenl, nisi
i tanquam ipsilandantnr,oorrigunterrantea Deus summe bonua essel : qui el nulli natur;e, quse
quns possunt ims autem Qdnpossunt, non eis grn-
; ) ab ipso bona esse posset.invidat ; et in bono ipso alia

tnlantur, et ab illo vitio corrigi volunt. Quibua si si- quautum vellent,alia quantum possent.ut manerent
miles,vel etiam mundiorea ulque saoctiores sunt dedit. Quare ipsum Donum Dei cuin Patre ot Kilio
boni Angeli,et omnia sanota Dei ministeria; quid seque incommutabile coiere et tenere nosconvenit:
metuimua ne aliquem illorum offendamuB,si non su- uniussubstantis Trinitalem, uiuiiu Deum aquo su-
pertistiosi luerimus.cumipsisailjuvanlibusad unum mus, per quem sumus,in qoo sumus a quo disces- :

Deum lendentes.et ei uni religantesanimas nostras, simus, oui dissimiles sumus, a quo perire non facti

unde religio dicta creditur, omni superstitione ca- permissi sumus principium ad quod recurrimus.et
:

reamus \a) '! formam quam sequimur, etgratiam qua reoonoilia-

il"2.Ecce unum Deum colo.unum omnium Princi- mur uniiui Deuin quo auctore conditi sumus, el si-
:

pium,etSapientiam quasapiensest qusecumqueani- militndinemejus perquara adunitalem formamur 1

ma sapien? est.et ipsum Munus quo beata suntqtue- et pucem qua unitali adhsremus Deum qui dixit, :

cumquebeatasunt.Quisquis Angelorum diligit hunc Fiat [Gen. i);etVerbum per quod factuin est omne
Deum,certus sum quod etiam me diligit.Quisquis in quod Bubstantialiteret naturaliter factumest:et Do-
illo manet, et potest humanas preces senti'-e, in illo num benignitatisejus.quo plaeuit et conciliatumest
me ipsum habet bonum suum, in
exaudit. Quisquis auctori suo,ut non interiret quidquid ab eo per Ver-

ipso meadjuvat,necmihi ejusparticipationem potest bum factum cst umim Deuin quo ereatoies vivi-
:

invidere. Dicant ergo mihi adoratores, aut adulato- mus, per quem reformati sapienter vivimus, quem
res partium nmndi, quem non optimum sibi conci- diligentes et quo fruentes beate vivimus unurn ;

Het, qui hoc unum colit, quod omnis optimus dili- Deumexquo orania.per iiuetn omnia.in quo omnia,
git,etcujuscognitionegaudet,et adquod principium ipsi gloria in saeoula Bsoolorum. Amen (/tom. xi,

recurrendo tit oplimus.Quisquis vero angelus exces- 36),

sus suos diligit, et veritati esse subditus non vult, ' Mss. quatuordecim, communi omnium bonorum et
et privato suo laetari cupiens a communi omnium vera beatituffine ln/jatts e>,t, etc.
' lta in Mss. Al iu excusis legitur : per i/uem uii itni-
(a)l Relract. cap. 13, n. 9. tatem re/ormamur.

DB SEQUENTIBUS DUOBUS LIBRIS

DE GENESI GONTRA MANICM KOS l,)

.

S. AUGUSTINUS IN LIB. VIII DE GENESt Ai) UTT., CAP. II.

Contra Manichteos, qui has UUeraf Veterts Testammti «<»< aliter quam oporttt aecipiende trrtmt, sed mmAm
non aecipiendo ei detestando blasphemant, duos comcripsi li bros rtcenti tempon conversionis me;c: ato volens

eorum vel confutare deliramenta, vel erigert intentionem ad qvssrendamin Litterisquas oderunt, cktistitmom

et eoangelicam fidem. Etquia nonmihi tune oecurrebanl omnia quemadmodum / nl accipi,mmgis-

tjue >ion posse accipi vidobantur, aut Dtas posse aul difficile; ne relardarer, quid figurate significartnt m, qum

adtitteram non potui inoenire, quanta valui brevUate et perspicuitate explicavi, nevei multa lectione velehs-
putationis obscuritatt detcrriti, in manus i isumere non curarent.

1'nlr jii.rti nn l-ln iuii 1, t.u/i. 10, ElelraclaUonum, tom. I, cul. 599, ». 1. a verbis, Jam vero in

Aiin.i, usqut ii'' col. tiiti), n. it, verbis, Manichtei quoa deciperent, M.

(u> lli.tu.i ilbri rfi Genoti eontra Mmtchem tresde Libero Arbitrto librosiu edltiOM bentdloUaatequUBUtr. Iluc
truusluti siini obparltstem argumsnti. M<
 S. AURELII AI7GU6TIIVI
HIPPONENSIS EPISGOPI

DE GENESI GONTRA MANICELEOS

LIBRI DUO^

LIBER PRIMUS.
Iq quo a Manichrenrutn calumuiis vindicatur initium Geneseos, scilicet ab hocce versiculo, cap. 1 tn principio :

creavit Deus coelum et terram, usque ad versiculuni 2, cap. 2, quo Deus septinio Die requievisse dicitur.

CAPUT PRIMUM. —
In veteris Legi» defensionem ad quajrendum pigri sunt, nisi per molestias et in-
contra Manichseos scripfurus cst stilo ad imperilio- sultationes hasreticorum quaside somno excilentur,
iuni caplum demisso.
et de imperitia sua erubescant sibi, et dcillaimperi-

l.Si eligerent Manichaei quos deeiperent, eligere- tia sua periclitari »e sentiant. Qui homines si bonae

mus et nos verba quibus eis responderemus : cum suntlidei, non cedunt hasrcticis ', sed quid eis res-
vero illi etdoctos littcris, etindoctos errore suo per- pondeant diligenter inquirunt.Neccos deseritDeus,
sequantur, et cum promittunt veritatem, a veritato ut petentes accipiant, et qua?rentesinveniant,et pul-
conenlur avertere ; non ornato politoque scrmone, santibus aperiatur (Matth. vn, 7). Qui autem despe-
sed rcbus manilestis convincenda esl vunitaseorum. rant se posse in catholica disciplina invenirequod
Placuit enim mihi quorumdam verc cliristianorum quaerunt. atteruntur erroribus et si perseveranter
;

sententia,qui curn sinteruditi liberalibns litteris,ta- inquirunt,ad ipsosfontesaquibusabcrraverunt,post

men alios librosnostros, quod adversus Manieha;os niagnoshibores fatigati atque sitientes, etpenemor-.
odidimus.cuni legissent,viderunt cos abimperitiori- tui revertuntur.
bus, aut non aut dillicile intelligi, et me bencvolen- GAPUT II. —
Versiculus i,cap. 1 Geneseos,vindicatur
tissimemonuerunt ut coinmunem loquendi consue- contra obtrectantes,quidfaceret Deus ante mundicre-
tudincmnondesereroin.si errores illoatam pcrnicio- alionem et undesubilo ptacuerit illi mundum creare.
sosabanimisetiamimperitorumexpellerecogitarem. 3. Primum ergo librum Veteris Testamenti, qui
Ilunc enim scrmonom usitalum et simplicem etiam inscribiturGV>ies?'ssiesolentManicha3ireprehendere.
doctiintclligunt,i)lumautem indocti non intelligunt. Quod scriptum est, In principio fecit Deus ccelum et
2. Solentergo Manicheei Scripluras Vcteris Testa- lemim, quasrunt, in quo principio et dicunt Si in ; :

menti, quas non noverunt, vituperare, et ea vitupe- principioaliquotemporisfecit Deusccelumetterram,

ralione infirrnos et parvulosnostros.non invenientes quid ageliat antequam faceret ccelum et terram? et
quomodo sibi respondeant,irridere atque decipcre : quideisubitoplacuitfacere.quodnunquamanteafe-
quia nulla Scriptura est,qua3 non apud eos qui illam cerat per tempora aeterna ? His respondemus, Deum
nonintelligunt,facile possit reprehendi. Sed ideo di- in principio fecisse ccelum
terram, non in princi-
et
vinaprovidentiamultof diversierrorisbajreticosesse piotemporis,sed inChristo,cum Verbum esset apud
permittit.utcum insultant nobis.et interrogant nos Patrem, perquod facta et in quo facta sunt omnia
eaquaenescimns.vel sic excutiamus pigritiam.et di- (Joan. i, 1, 3). Dominus enim noster JesusChristus,
vinas Scripturas nosse cupiamus.Piopterea et Apo- cumeumJudtei interrogassent quis esset,respondit,
stplus dicil : Oportei hxreses esse ', ut probati mani- Principium,quia et loquor vobis (Id. vm, 25). Sed etsi
festi fiant inter vos (I Cor. xi, 19). llli enim Deo pro- temporis Deum lecisse ccelum et terram
in principio
bati sunt, quibene possunt docere sed nianifesti : cretlamus.debemusutiqueintelligerequodanteprin-
bominibusessenonpossunt,nisicumdocerit; docere cipium temporis non erat tempus.Deus enim fecitet
autemnolunt,nisieosquidoceriqua.<rtint 2 Sed raulti . tornpora : et ideo antequam faceret tempora, non

ADMONITlO Pr. BENEDICTINORUM.

Castigati sunt (hi duo libril ad Regium codicetn ati. fere 1000, et ad optimtfi notae Mss. Theodericensem, Gem-
metieensem, Martinensem, Audoeuensem, Pratelleusem, Casalenscm, Aruulfenseiu, Cisterciensem, ltegio-Mon-
teasem, duos Victoriuos, Sorbouieum, Christinseanuui, Vedastinum, Vaticanum ad lectioues ex duobus Bolgicis ;

Lovaniensium cura collectas et ad editioues Am. Er. et Lov.

;

Comparavimui prseterea omnes eas editiones initio Retr. et Confess., I. 1, memoratas. M.

1
Mes. tredecim, oportet n.u/tas hxr ses esse. ' Er , credunt hiereiicis. Lov., concedunt hsereticis.li.
* Mss. plerique, nisi eos qui quserunt ; omisso, doccri.
(a) Scripti circiter annum ChrisU 389.
175 m GENESl I.OMIIA MANICH., B. AUGUSTINI 176
dioit, Finti autem prxcepti charitatde conle puro<
erant tempora. Non ergo poeeumusdioere ruieeeali- eti

quod tempus quando Defla aoudum aliquid fecerat. (i contedentia bontt,et fide non ficla (\ Tim. i, 5) :
qnod
Quomodo euira erat tempuequod Deua aon feoerat, isli si baberent, non ossent ha;retici.

cum omnium tempornm ipse sit labricator Bt si ?

GAPUTIII, - Defenditur vert. 2.
tempua oum ocalo et terru esse ccepit, non potest in-
endumet 5. Quod autem sequitur
in libro Genescos, Terra
veniri tempoa quo Deua nondum feoerat
placuit subito, aulcm trai invisibilis el incomposita, sic reprehen-
terram. Cum autem dioitur. Quid ei
dunt Manicluei, ut dicunt Quomodo fecit Deus in
quasiuliqua tcmporalransierint.quibus
:

sic dioitur,
principio ceelum et terram, si jam et terra erat invi-
Deus nihil operatus est. Non enim traneire poterat
sibilis et lta.cum voluntBoriptorasdi-
inoomposila ?
tempue.quod nondum Fecerat Ueus;quianon potost
vinas prius vituperare quam nosse, etiam res aper-
esse operator tempornm, uisi qui eet ante tempora.
tissimusnon iulclliguut. Quidenim manifeslitis dici
Certeetipsi Maniohai legunt apostolnmPaalum.et
potuit.quam hoc dictuni est, In prindpio fecit Deus
laudant et honorant; etejus lipistolasmaleinterpre-
tandomultosdecipiunt. Dicantergonobis quiddixe
ccelum ct lerram;terra aukm erai invisibffitet incom-

quxeslse- posiia ; id est, In principio fecit Deus ccelum et tcr-

ritapOBtolua Paulus, /tgnitiohem verilatis
Dei tn spcm viu xternse, quam pro- ram ; tcrruaulcm ipsa quam fecit Deua, invisihilis
cundum pietatem
erat et incomposita, antequam Deus omnium rerum
misitnonmendaxDeusanletemporaaet6rna[Tit.i,i,2):
formaslocis etsedibussuisordinatadistinctione dis-
Mternuenimtemporaquidantesehabere potuerunt ?
Hocergocoganturexponere,utintelliganlse nonin- ponerct : antequam dieeret, Fiat lu.r, et, Fiat firma-

quoddili- mentum, Congregentur aqux, et, Appareat arida,

et
telligere, oum temere volunlreprehenderc
ct cstera quain eodem liliro sicexponunturperordi-
genter qusereis debueruBt.
Deo eubito fa- nem,queraadmodum possinteu parvuli capere?Qus
4. Siautem non dicunt.Quid plaouit
subito ct omnia continenttam magnamvsteria.utquisqnis ea
cere ccclum et tcrram, sed tollunt inde, ;

didicerit,omnium heretioorum vanitatem vel doleat

hoctantum dicunt.Quid placuitDeo faoereccelumet
quia homines sunt, vel derideat quiasuperbi sunt.
terramtNonenimcosvumDeo mundum istum dici-
6. Sequiturin eodem libro, El tenebras erant super
mus.quianon ejus ajternitatis est hic mundus,cujus
abytsum.Qaod Manichsi reprehendunt dicentcs: In
seternitatise9t Deus mundum quippe fecit
:
Ueus,et
fccit,tempora esse lcnebris ergo erat Deus, antequam faceret luceni ?
sic cura ipsa creatura quain Deus
ta- Vere i|isi sunt in tonebris ignorantise,et ideo non in-
cceperunt et ideo dicuntur tempora aeterna.Non
;

tellignntluoem, in qua Deus erat antequam faceret

mensic cum stematemporaquomodosternus
est
fabricatorest istam lucem. Nonenim norunt istilucem, nisiquam
Deus, quiaDcusestantetempora.qui
carneisoculis vident. Etideo islum solem, quein pa-
temporum sicut omnia qua> fecit Deus bona sunt
:

bonus est riter nor, soltim cum bestiis majoribus, sed otiam
valde, 9ed non sic bona sunt, quomodo
oum musoia etvermiculis cernimus.illi sic colunt ut
Deus.quia ille fecit, haec autem lacta sunt necea :

sed ea particulanidicantessolucisilliusinquahabilat Deus.

genuit de seipso, ut hoc essent quod ipse est ;

sjqualia, nec ei a quo Sed nos intelligamus aliam lucem esse in qua Deus
fecit de nihilo, ut non essent
habitat,unde est illudlumen dequo in Evangelio le-
faclasnnt;necFilioejusperquemfaotasunt;justum
gitur, Erat lumen verum, quod illuminat omnem homi-
estenim Siergoisti dixerint, Quid placuit Ueo fa-
1
.

respondendum est eis, ut nem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9). N'am so-
cere ccelum et terram ?
lis istiuslumen non illuminat omnemhominem,5od
priusdiscantvimvolutUatishumanae.quivoluntatem
voluntatis Dei oorpus hominis et mortales oculos, in qnibua nos
Dei nosse desiderant. Cau=as enim
quajsunt, vinountaquilarum oculi.quisolemistum multo u:e-
scire qusrunt, cum voluntasDeiomnium
lius qiiam nos dieuntur uspicere. Ulud autem lumen
ipsasit causa. Si enim habet causam volontas Dei,
non irratiooabilium avium oculos paseit, Bed pura '

eBtaliquidquodanteoedatvoluntatem Dei.quod ne-

oorda eorum qui deo credunt, et ab amore
lasestcredere. Qni ergo dicit, Quare li.it DettSCCB-
est ei.Qnia voluil
rerum et temporalium se ad ejus prseepta im-
liuiii
lum etterram? reapondBndum jto-

lerr.e.ot i.leo ma- pienda oonvertunt. Quod omnea homines possnnt si

luntasenim Deieausaest 00 h 81

terra.Qui autem velinl [o),quia illud lumen omnem bominem illumi-

jor est voluntas Dei quam eoBlum et
nai venientem in huno mundum.Ergotenebre erant
dicil,Quarevoluitlacereeu)luincttoriam?niajusali-
auper abyaaum antequam lux istafleret: de qut>
quidquaritquam estvoluaiaBDei: oibilautem ma-
Donaequenter hoo looo dieitnr.
juainvBBiripoteat.Gompeacal Brgo Behumanateme-
id quod
pitas, et id quod non est aon qusrat, ae
i l

CAPUT IV. — 1» defensionem vert. 3 ostenditur tc-

non invoniat. Et si voluntatem Dei nosse quisquam ucbrus iiikii cssc.

deaiderat.Oat amicua Deo:quia voluntatem homi-

bi
7. El di.cit /Vns, Fiat tux. Quia uln lu\ nou eat,
nienosse quiaquaro vellet, eoju» amious noo
tenebra Bunt, non quia aliquid »unt teaabi
omnesejusimpudentiamaostultitiamdei
ipsa luois absentia tenebrtodicuutur.Siout ailantiuro
autein quiaquara efflcilur amicue Dei, nisi pu
non aliqua roa est, sed tibi gonui non e»l, silt utiuui
siinns moribua.et illc llne |
r»i aplidequoAp
i. nii, animatium. Keol Mss ,<uii<//i,i>ciluet «niuUruw.
Kin.i. oap io, n I
i E.iiti, futtut ttt mim. Mi. quatuor. i i
177 LlBER PRIMUS. 178

dicitur.Et nuditas aliqua res non est, sedin corpore tcrra quae incomposita et invjsibilis dicta est; talis

ubi tegumentum non est.nuditasdicitur.Etinanitas erat qualis ista quaa jam videri et traetari potest.

non est aliquid, sed locus ubi corpus non est, inanis Sed illud quod dictum est, /n principio ferit Deus
dicitur. Stc tenebra: non aliquid sunt, sed ubi lux caium ei terratn, coeli et terrae nomine universa
nou est, tcnebras dicuntur. Hoc ideo dicimus, quia creatura significata est.quam fecitetcondidit Deus.
Unde erant ipsa tenebrae BUper
solent dicere: Ideo autem nominibus visibilium rerum haec ap-
sum, antequam faceret Deus lucem? quis illas fe- pellata sunt.propter parvulorum infirmitatem, qui
cerat vel genuerat ? aut si nemo fecerat vel genue- minus idonei sunt invisibilia comprehendere. Pri-
rat eas,ctcrme crant tenebr». Quasi aliquid sint mo ergo materia facta est confusa et informis, unde
tenebra:sed,ut dictum est.lucis absentiahoc nouien omnia iierent quaedistinctaatque formatasunt,quod
accepit.Sedquiu ipsi fabulissuis decepticrediderunt credo a Graecis chao3 appellari. Sic enim et alio loco
gentem esse tenebrarum.in quact corpora etformas legimuE dictum in laudibus De\,Qui fecistimundum
et animas in illis corporibus fuisse arbitrantur, ideo de materia informi (Sap. xi, 181 quod aliqui codi- :

putant quod tenebrae aliquid sint: et non intelligunt ces habent, de materia invisa.
non sentiri tenebras, nisi quando non videmus, CAPUT VI. — Materies informis ex nihilo,ct ex itla
sicut non sentitursilentuiw, nieiquando non audi- omnia.
mus.Sicut auteru silentium nibilest.sic et tenebrae
10. Et omnia de ni-
ideo Deus rectissime credilur
nibil sunt. Sicut autem isti dicunt gentem tenebra-
hilo fecisse, quia etiamsiomnia formata deista ma-
rum contra luccm Dei pugnasse sic potesl etalius ;
teria facta sunt, h«c ipsa materia tamen de omnino
similiter vauus dicere, gentem silentiorum contra
nihilo facta est. Non enim debemus esse similcs is-
vocem Dei puguusse. Sed illas vanitatea modo non
tis qtii omnipotentemDeum non credunt aliqud de
suscepimus refellere atque convincere. Nunc enim
nihilo facerepotuisse.cumconsiderantfabroset quo-
ea quae reprehendunt in Veteri Testamento,statui-
slibet opifices non posse aliquid fabricarc, nisi ha-
mus defendere quantum vires Dominus praestare
buerint unde fabricent. El ligna enini adjuvant fa-
dignatur, et in eis ostcudere contra veritatem De 1

brum, etargentum adjuvat argenlariuni, et aurum

nihil valere hominum eaecitatem.
aurificem, et terra figulum adjuvat ut possit perfi-

CAPUT V. — VI intelligendum qued Spiritus Dei su- cere opera sua. Si enim non adjuventur ea rnateria
perferebatur super aquasjuxla vers. 2. unde aliquidfaciunt,nihil possunt faoere,cum matc-
riam ipsam ipsi non faciant. Non enim faber lignum
8. Quod autem scriptum est, Et Spiritus Dei su-
facit, sed de ligno facit aliquid : sic et caeteri omnes
perferebatur super n</uam,sicsolent Manichaei repre-
hujusmodi opifices. Omnipotens autem Dcus nulla
henjere.ut dicant Aqua ergo erat habitaculumSpi-
re adjuvandus erat, quam ipse non fecerat, ut quod
:

ritus Dei, ct ipsa continebut Spiritum Dei ? Totum

volebat efficeret. Si enim ad eas res quas faccre vule-
conantur perversa mente pervertere, et excaseantur
bat.adjuvabateum aliquaresquamipse non feccrat,
malitiasua,Cumenimdicimns Solsuperfertursuper
non erat omnipctens:quod sacrilegum est credere.
terram. numquid hoc intelligi volumus, quod in
terra habitet sol.et terra solem cnntineat? Et tamen CAPUT VII. — Informis materia variis nominibus
designala.
non sicSpiritus Dei superferebatur super aquam.si-
cut superfertursolsuperlerram;sed alio modoquem ll.Informis ergo illa maleria quam de nihiloDcus
pauci intelligunt. Non enim per spatia locorum su- fecit, appellata estprimo ccelum et terra,et dictum
perferebatur aqu« ille Spiritus, sicut sol terra; su- est, In principio fecii Deus cceium et terrnm ; non quia
perfertur; sed per potentiam invisibilis sublimitatis jam hoc erat, sed quia hoc esse poterat nam et coe- :

suae.Dicant autem ncbis isti,quomodo iis rebus quae lum scribitur postea factum.Quernadmodum si se-
fabricandae suut,superferatur voluntas fabri.Quodsi men arborisconsiderantes,dicamusibi esse radices,
ha?c humana el quotidiana non comprehendunt, et robur,et ramos.et fructus, et folia ; non quia jam
timeant Deum, et simplici corde quod non intelli- sunt, sed quia inde futura sunt : sic dictum est,/n
gunt qussrant.ne cum volunt verbis sacrilegis con- principio fecit Deus cielum et terram, quasi semen
cidere ventatem quam videre non possunt, redeat coeli et terrae, cum in confuso adhuc esset cceli et

illls securis in crura. Nam illa concidi nou potest terrae materia ; sed quia certum erat inde futurum
quae incommutabilis manet ; sed quaecumque pla- esse ccelum et terram.jam et ipsa materiacoclum et
ga? in illam emissae fuerint reperculiuntur, et ma- terra appellata est.Isto genere locutionis etiam Do-
jore ictu redeunt in eos qui caedere audent, quod minus loquitnr.cum dicit. Jamvondicam vos servos,
credere deberent, ut intelligere mererentur. giita servus nescit quidfaciat dominus ejus.Vos auiem
9. Deinde quajrunt, et insultando interrogant : diii amicos.quia omnia quse audivi a Patre meo.nota
Unde aquasuper quam ferebalur Spiritus
erat ipsa feci vobis (
non quia jam factum erat,
'oan. xv, 15) :

Dei?uumquid enim superius scriptume?t quodDeus sedquiacertissimefuturumerat.Nampostpaululum

aquamfeceril?Hocsipieqaa3rerent,iavenirentquem- dicit ilHs Adhuc multa habeo vobis dicere,sed non po-
:

admodum iutciligendum esset. Non enim aqua sic testis modo

porlare (W.xvi, 12). Utquid ergo dixerat,
appcllata est hoc loco, ut hasc a nobis intelligatur Omnia qux audici a Palre meo,nota feci vobis ; nisi

quau; viderejam possumusettangere:quomodonec quia se sciubat hoc ease facturum ? Sic etiam coelum
179 FtE GENESI CONTIU MANICII., S. AUGUSTINI 180

et terra potuil dioi materia unda aondum erat fuc- quia bona eat ?quanium olamarent?quantumlitiga-
tum omlum et terra, aed tamen dod erat aliunde Admiratio enim revera de robua inspcratis
rriit ?

faeiendum. Innuuierabiles tales loeuti B in Scri- tamen legunl isti.et laudantDominum

naeei Bolet,el
pturia divinia inveniuntur. Biout in coneuetudina noetrum Jesum Gbristum in Evangelio admiratum
sermonis nostri, cuin hl qnoii certissime speramus esse iidcm credentium [Mattk. vm, 10). Quis autem
futuruui dicimus, Jam factum puta. in illis feoei ai Ipsam Qdem, nisi ipse qui cam mira-
12. Bano autem adhuo iaformem materiam, etiam batur ?Quod si et ulius eam feoieael ,utquid mirare-
tcrram invisibilematqueincompositam voluitappel- tur.qui pr.nsscius erat? Si solvunt Manichau qumatio-
lare, quiainter omnia elemunto mundi terru videtur nem istam,videant quia et illa solvi poleat. Si autrin
minus speciosa quam ostera. Invisiliilcui autem di- non solvunt,quid ietareprebendunl qusad ae nolunt
xit.propter obscuritatcm ; et incompositam, propter pertinere,cum illa quae ad se pertinere dicunt, non
informitatem. Eamdem ipsam materiam etiam noverint?Quod enim miratur Dominus nnstcr, nobis
aquum appellavit,super quam ferebaturSpiritusDei, mirandum esse signilicat,quibus adhuc cst opus sic
sicutsuperferturrebusfabrirandisvoluntasaitiliri.s. moveri.Omnes ergo tales motus ejus non perturbati
Quod etsi paucorum intelligentia potest attingere, animi sunt signa,sed docentis magistri.Sic sunt et
bumanis tamen verbis,nescio utrum vel a paucisbo- verba YeterisTestamenti, quse non Peum infirnuim
minibus, possit exponi. Propterea vero non absurdo docent.sednostr.-Kinfirmitatiblandiuntur.Nihilenim
etiam aqua dicta est ista materia.quia omnia quas in de Deo digne dici potest.Nobistamcn ut nutriamur 1
,

terra nascuntur, sive animalia, sive arbores vcl hcr- et ad ea perveniamus quae nullo humano 6ermone
bae,et si qua similia.abhumore incipiunt formariat- dici possunt, ea dicuntur qua? capere possumus.
que nutriri. Ha?c ergo nomina omnia, sive ccclum et CAPUT IX. —
Agitur pro allcrn parte cjust/cm vers.
terra,sive terra invisibilis et incomposita et abyssus el pro prima parte vers. tequentis.
cumtenebris,sive aqua super quam Spiritus fereba- ib.Et divisit Deus inter lucem et tenelfras,et vocavit

tur,nomina sunt informis materirptut res ignota no- Deusdiem lucem, et lenebrasvocavit noctem. Ilic non
tisvocabulis insinuaretur imperitioribusjet non uno dirtum est.Feeit Deus tenebras quia tenebrae, sicut ;

vocabulo,sed multis.nesi unumesset,hoc putaretur superius dictum est, lucis absentia est distinctio :

esse quod consucverant homines in illo vocabulo tamen facta est inter lucem et tenebras.Quemadmo-
intelligere.Dictum est ergo crelum et terra.quia indn dum nos clamando vocem facimusjsilentiumautem
futurum erat cmlum et torra.Dicta est terra invisi- non snnando f'aoimus,quia ressatio vocis silentium
bilis et incomposita ettenebra super abyssum,quia est: distinguimus tamen sensu quodam intervocem
informis erat, et nulla specie cerni aut tractari pote- et silentium.et illudvocamusvocem,illud silentium;
rat.etiamsi esset homo qui videret atque traclaret. quemadmodum ergorecte dicimur faeeresilentium,
Dicta est aqua,quiafaeilis etductilis subjacebatope- sic recte multis divinarum Scripturarum locisDeus
ranli. ut omnia forraarentur. Sed sub his
de illa dicitur facere tenebras.quia lucem quibus vultteni-
omnibus nominibus materia e.rat invisa et infor- poribus e.t locis vel non dat, vel de.trahit. Hoc autem
mis, de qua Deus condidit mundum. totum ad intellectum nostrum dictnm est.Qua enim
lingua vocavitDeus diem lucem,et tenebrasnoctem?
CAPUT VIII. — licprimitur Manichasorwn calumnia utrum hebroea, an graeca, an latina,an aliqua alia ?
de vers. 4.
et sic omnia quoe vocavit, quaeri potest qua lingua
13. Et di.vit Deus, Fiat lux. Et facta cst tu.r. Iloo vocaverit.Sed apud Deum purusintellectus est.sine
non solent reprehendere Manicha?i, sed illud quoil strepitu et diversitate linguarum.for<ii># autem di-

sequitur, Et vidit Dstu hiccm quia bona cst. Dicunt ctum est, vocari fecit ;
quia sic distinxit omnia, et

enim Ergo non noverat Deus lucem, aut non nove-

:
ordinavit.ut ot discerni possent.et nomina acciprre.

rat bonum.Miseri homines, quibus displicet, quod Sed postea suo loco reqiiirenius.utruni vere sic rst

Deo plneueruntopera sua.rum vidcant etiam homi- acoipiendum,quia vooavit Deus; quoniam quaulum
nem artilicem, verbi gratia, lignarium fabrum, accedimus in Scripturia et in eis assuosrimus.tan-
quamvis in comparatione aapientis et potentia Dei tum nobis locutioncs earuni innoteseunt. Sir ruim
pene nullus sit,tamen tam diu lignum oodere atque *dioimua,IIIe paterfamilias esdifleavitdomum iatam,
tractare dolando, asciando, planando, vel tornando nl rsi ffidifloari feoil et muita talia per omoea li-

atque poliendo quousquc adartis regulas perduca- bros divinaruni Soripturarum inveniuntur.
tur,quantum potesl.et pbiccat arliliri SUO.Numquid GAPI T X.— Vt rcde intelligitur ctrpisse et /
ergoquia pl.icet ei quod feeit, ideo non DOVeral bo- unus juxta r,dies
Iti. I.t facta c<t rcspcm
!
num ? Prorsus novernt inlus in animo, nbi ai factutn cst mo*M dies ,
,-,'

pulchrior est, quam illa qufe arte fabrioantur. Sed unut.Et hir calumniantur Manichni,dom putant ita
quod videt artifei inlus in arle,hnc foris prolmt in diotum osse.quasi a vespera dies ooaperit. No* in-
opere, et boo eat perfeoturo quodartiflci aun plaoet. telliguntoperationem illam qua lux faot» eat,el divl-

Vidit ergo Deus lucem quia bona $st quibuaverbia

: 1
Edlli, ut nutriatur ftdes. At Raglua oodei pervetoa-
non oatenditur elu . i
Deo litum bonum, aed lua ol >
iliiqui dsctiui Ma». feruut, ut nu-
triamur.
placuissr perfeotum.
• ln «ditiH, Kt ftwtum tst vnpere iu Mu conitauter,
14-. Quid si ilirtum rasrl .Mn.ilii i-h| Deus liicem Et /ihtll f3t I
181 L1B''R PRIMUS. 182

Bum bsI inter lucem et tenebras, et vocata est lux utillam&teriesaccipiatvisibilerr.formam.quamnunc

dies, et tenebr;c nox; hanc ergo totam operationem hab t terra istaquamvidemusettangirnus'?Superius

non intelligunt ad diem pertinerc post banoantem :

ergo quod nominabatur terra iuvisibilis et incom-
operalionem tanquara finitodiefactaPstvespera.Sed posita, materiae confusio et obscuritas nominabitur;
quia etiam noxaddiem suuin pertinet, non dicitur et quod nominabaturaquasuperquamferebaturSpi-
transisse dies unus, nisi etiam nocte traaeactacum ritus Dei, cadern rursus materia nominabatur. Nunc
faotum est mane sic deinceps reliqui diescompu-
:
veroaquaistaet tcrra formantur ex illa materia, quae
tanturamaneusque in mane.Nunc enim cuin factum ipsisnominibusappellabatur.antequamformasistas,
est mane, et transactus est unus dies,'.inoipitope- quas nuncvi.iemus,acciperet.Sanedicitur.in hebraca
ratio, quae sequitur ab ipso factum mane quod jara locutione omnem aquarum congregationem, sive
est, et post ipsam operationem fit vespera, deinde salsarum sive dulcium, mare appellari.
mane, et transit alter dies atque itadeinceps c«- :

transeunt.
CAPUT XIU.— E.rplodi/ur eonquestio circa vers. II-
teri dies
I3,scilicet,infrugifera et noxia quare gignit tellus.
CAPUT Xt. — Aqusr ut firmamento divisx : vers. 6-8.
19. F.t dixit Deus, Germinet icrrra herbam pabul,
17. Et dixit Deus, Fiut firmamentum in medio aqtt e,
ferentemsemensecundumsuumgenusetsimilitudinem,
et sit divisio intcr aquam et aquam : et sicfaclum est.
etlignumfrucliferumfaciensfructum, eujus setnen sit
F.r fecit Dens firmamenlum.ei divisit Deus inter aquam
inscsecundumsuamsimilitudinem.Etsicestfactum. FA
quseest super (irmamentum,etinti raquam quaeest sub
herbam pabuli, ferentem semen secunium
ejecit terra
ftrmammto, Dcus firma nenlum ccelum
et vocavit et :

suumgenus, ettignumfructiferumfaciettsfructum, cu -

vidit Deus quiabonumest.B.iBC non memini Uanichteos

ju-isemeneslinsesecundum suam similitudmem,secun-
rcprehendcre solerc tamen ijuod divisse sunt aquae
:

dum suum gmussuperlerram.Elvidxt usquiabonum

I).

ut alire Qnnamentum,et aliae subCrma-

esscnt super
est. Etfactaestvespera, etfactumest mane dies tertius
mento. quoniam ni.iteriam illam dicebamus nomine
(Gen.in, 17-19). Hic so)entdicere:SiDensjussit nasci
aqu.-e appellatam,credo firmamento cccli materiam '

de terra herbam pabuli, et lignnm frucliferum, quis

corporalem rcrum visibilinm ab illa incorporali re-
jussitnascitanlas herbas velspinosasvel vencno?as,
rum invisibilium fui3se discretam.Cum enim coclum
quaeadpahulum non proliciu nt.et tammultalignaquae
sit corpus pulcherrimum.omnis invisibilis creatura
nullum fructum ferunt ? Quibus sic respondendum
excedit etiam pulehritudiuem cceli; et ideo forlasse
est,ut nulla indignis aperiantur mysteria, ne |ue os-
super coclum esse dicuntur aqute invisibiies, quae a
tendatur in qua figura futurorum ista sic dicta sint .

paucis intelliguntur non locorum sedibus,seddigni-

Ergo dicendum est.quod perpercatum hoministerra
tate natura superare coelum quanquam dc hac re :

maledicta sit, ut spinas pareret non ut ipsa prrnas :

nihil temere afllrmandum est; obscura est enim,et

sentiret. quoe sine sensu est, sed ut percati humani
remota a sensibus hominum : sed quoqun modo se
crimen sempc.r hominibus anfe nculos poneret, quo
habeat, antequam intelligatur.credenda est. F.i facta
admonerentur aliquando averti a peccatis, et ad Dei
est vespcru, ct factum est mane dies secundus. Jum
praeceptaconverti.Herbaeautemvenenosaaadpcenam,
omnia haec quae repetuntur, sicut superius intelli-
vel ad exercitationem niortalium creataesunljet hoc
genda atque tractanda sunt.
totum propter pecca'um qnia mortales post pecca-
CAPUT XII. — Aquarum congregatio de qun vers. 9 tum facti sumus.PeriufructuosasveroarboresinsuI-
et 10, est ipsa earum /ormatio. quam
tatur hominibus, ut intelligant sit erubescen-
Et dixit Deus, Congregetur aquo/, qux est sub
18. dum sine fructu b';norum operum esse in agro Dei,
mto, in congregalionem unam, et appareai arida; et hoc pst in Ecclesia ct timeant ne deserat eos Deus,
;

sie factum cst. Et congregata est aqua, quse erai sub quiaetipsi in agris suis infructuosas arbores dese-
cxlo, in eongregationem unam, et apparuii arida. F.t runt.nec aliquam culturam eie adhibent.Antepecca-
vocavit Dcus aridam, terrum ; et congregationem aquse tum ergo hominisnon est scriplum,quod terraaliud
vocavit mare. Et vidit Deus quia bonum est. [n isto loco protulerit nisi herbam pabuli et lifina fructuosa:post
Manichaei dicunt ; Si totuui aquis plenum erat.quo- peccatum autem videmus muita horrida et infruc-
modo potcrant a'|U« congregari in unum?Sed jam tuosade terranasci,credo propteream causam quam
superiusdictumest,nomineaquarum materiam illam diximus.Sic enim dicitur ad prinium hominem pos-
appellatam super quam ferebatur Spiritus Dei.unde teaquam peccavit Maledicta erit tet ra tibi in onmibus
:

eratDeus omnia formaturus.Nunc verocum dicitur, operibus tuis in tristilia et gemitu edes ex ca omnibus
;

Congregetur uqua.qux esl sub crlo,in congregationem diebus vitx tuse : Spinas et tribulos ejiciet tibi, et edes
unam;hoo dicitur ut il la materiacorporalis fnrmetur pubulum agri lui:insudorevultus lui edes panemtuum,
ineamspcciemquamhabent aquaeistaevisibiles.Ipsa donec revertarisinterram,dequasumptuses;quia terra
enim congregatio in unum,ipsaestaquaruinistarum es, et >n te. ram ibis.

(ormatio, quas videmus et tangimus. Omnis enim

forma ad unitatis rcgulain cogitur.Et quod dicitur, CAPUT XIV. — Resolvuntur difficuUates circa vers.
14-19.
Appareat arida,qmd aliud dici intelligendum cst,nisi
20. Et dixit Deus, Fiant sidera in firmamento culi,
1 K.liti, credo sub firmnmento cceli. At Mss. i:aretit
paniculu, sub. sic nt luceanl supcr tcrrum, et dividanl inter dicm et
183 DE GENESI CONTHA MANICH., S. AUGUSTINI 184

iwttiiii.et sint in tigna,ti in ttmpora,ti ii\ diei,et in eidera tunc appareat,illa tamen suo fulgore superat
annos;ct tint iit iplmdorem in firmtmnto arti, sic ut omnia, et idoo princeps eorum rectissime dicitur.
tueeant atpt* ttrram. Ettic cst factum, l.t jecit Dcus SS.Quod autem diotum est,fl< dividant inttrOxem
duo luminaria,majut ct mintu htminare majvt in in-: cl itoclcm; [lotest hic ticri calumnia,ut dicatur Quo- :

ehoationem diei,ei luminareminut in mekoationemnO' modo jam Deue diviserat Buperiua inter diem et no-
ctts, ct ttellai. I.t potuit illat Dens in jhrmamtnto eatli, i-tcni.si hoo,quarto die,sidera f&oiuut? Sic igitur hic
sic ut luceant tuptr tcmtm,ct prtuM dici cl nocti, ct dictum e*\,Dividunt ditm ct noctem, tanquam si
inter

dividani tnter diem el nociem. Et vidit Detts quia bo- dicerctur, Sic inter sediem dividunt ct noctem, ul
num cst. Et faUa ett vetpera, et factum cst mane dies soli dies dctur.nox autem luna; et sideribus ciuteris.

quartut Hicprimoqiueruntquomodoquartodie faota Quo) duo jam divisaerunt,sed nondum intersidera,

sint sidera, id est sol, et luna, et stellaa. Tres enim ut jain certum esset de siderum numero, quid per
dies superiores quomodo esso sine sole potuerunt, diem, et quid per noctem appareret hominibus.
cumvideamusnuncsolisortuotoccasudiemtransigi,
CAPUT XV. — Aerem nebulosum aqtur nomine de-
noctem veronobis iieri solisabsentia,cumab aliaparte signari vers. 20, etc.
mundi ad orientem redit? Quibus respondemus, po-
tuisse lieri ut tres superiores dies singuli per tantam 24. Et di.vit Deus,Ejiciant aquse replilia animarum
moram temporiscomputarentur, per quantam mo- vivarum,et volalilia oolantia tuper terram sub firma-
ram circumitsol.exquoproceditaborientequousque mcnto catli. Et sic factum est. Et fectl Deus cetos ma-
rursus ad orieatem revertilur. Hanc enim nioram gnos,et omiwm animain animahum cl repcii/itint qux
et longitudinem temporis possenl sentire homines ejecerunt aqux tecundum uniuscujusquegenut,etomne
etiamsi in speluncis babitarent,ubi orientem et occi- genus volatile pennatum secundum yenus.Et vidit Dcus
dentem solem videre non possent.Atque ila sentitur quia bona sunt; elbenedixit illa Deus dicens : Crcscite

potuisse istam moram

fierietiamsinesoleantequam et multiplicamini, et replete aquas maris, et volatilia

sol factus csset,atque ipsam moram in illo triduoper multiplicentur super terram. El facta est vespera, et

dies singulos compulatam.IIoc ergo responderemus, factum cst manc dies <;u/H/ws.Hicsolentreprehendere,

nisi nos revocaret quod ibi dicitur, Et fucta est vespe- quajrentes vel potius culumniantes.quare animalia
ru, el factum est mune, quod nunc sine solis cursu vi- non solum ea qua; in aquis vivunt, sed etiam eu quaa

demus fieri non posse.Restat ergo ut intelligamus.in omnia pennata de aquis nata scri-
in aere volitant,et

ipsa quidem mora temporis ipsas distinctiones ope- ptumsit.Sed sciant omnesquos ha;c movent.islum
rum sic appellatas,vesperam propter trausactionem aerem nebulosum et humidum.in quo aves volant, a
consummati operis, et mane propter inchoationem doctissimis hominibus qui ha;c diligenter inquirunt,
humanorum c umaquissoleredeputari.Concrescit enimetcrassus
futuri opcris; de similitudine scilicet
operum, quia plerumque a mane incipiunl, et ad eflicitur exhalationibus el quasi vapuribus maris et

vesperam desinunt.Habent enim consuetudinem di- terre, et de ipso humore pinguescitquodammodout

vinae Scripturaa dc rebus humanis ad divinas res volatusavium portarc possit.Ideo per noctesserenas
verba transferre. etiam rorat, cujus roris gutUe mane in herbis invc-
21.Deindequa!runtutquid dictumsit desideribus: niuntur.Nam mons Macedoni«,qui Olympua vo-
ille

Etsint in signa et in tempora. Numquid enim, aiunt, catur.tanta: altitudinis esse dicilur,ut in ejuscacu-

tres illi dies sine temporibus esse potuerunt.aut ad miue oecventua sontiatur.nec nubes se colligant,
temporis spatia non pertincnt? Sed, in signa 1 1 tcnt- quia exccdit altitudinesuutotumistumacrem humi-
pora dictum cst, utper hasc sidera lempora distin- duni in quo aves volaut, ot ideo nec avea ibi volare
guantur,etabhominibusilignoscuntur quiusi cur- : asseverantur, Quod ab eisproditum dioitur,qui per
rant teiiipora.etnullisdistinguanturarticulis.qui ar- gingulosannossololKint.ncscioquorumsacrilioii i".in

ticuli persiderum cursus notantur, possunt quidem oauaBi memorati montis caoumen ascendere, et &U-
currcrc tempora atque prsterire; scd intelligietdis- quasnotasin pulvercscriberc.quasalioaiinointegras
ccrni ab hominibus non possunt.Sicut horw quando invoniebanl : quod fieri non posset, si ventum aut
nubilusdiesest.traritcuiitquidom.ctsuaspatiapir.i- pluviamloousillep&teretur. Deindequiatenuitaa ae-
gunt; sed distingui a nobis et aotari non possunt. qui ibi e8t,noneosinspirabat,durare ibinoa
ris illius

22. Quod autem dictum est, El fecil Detts duo lu poterant.nisispongiashuniectusnaribusapplicurcut,

minaria;luminare majut in inchoationem dieit etlumi undc oraeaioremet oonsuetum apiritum duoevent:hl
nare miitus in inchoalionem nocUt,pto eodlotum ost orgo iudioaverunl seetiam oullam avem in eo loeo

ac si diceretur,in ptincipatum dieietin priaoipalum aliquando vidi8se.Non itaque immerito aoa tolum
noctis. Non cniin boI taiituminodo inchoat diem, el pisoesel coeteraqua>in aquissunt animalia, aedeti&m

non eliani peragitet Qnit:luna vero aliquando media avesdeaquii aatase ona Soriptura oom- i

nocle vel in line noctis ad nos proccdit Bi BrgO lllea ;

in at; qui i aerem volare pouttot, qui
per istum

noctos,quibus hoc faclt,non ab ista inohoantur.quo- de maria et terre humoribua aurgit,

naodo in inchoationem noi t?Siautemper

CAPI r XVI. /'. rnicioi tmr trenttt,
iacboationomprincipiuminte]ligaa,etperprlaoipium
prinoipatum.manife tum e it,quia perdiomiolprin- /), im, /,/viii/ tcrra animam vit

clpatum lenftjluna vero per nootem,quia atii oundumunumquodquegenusquadruptdumttttrptntium

 LIBER PRIMUS. 186
185
faetum. Et Deus summamensura.
qua;re.Necaliuminvenies,nisi ubi
et bestiaru *terrx. Etsic est fecit

bestias tcrrx secundum genus, et pecora secundumge- utsummus numerus.et summusordo est, id est
nus,elomnia repentia terrx secundum genus. bt vidit Deum, de quo verissime dictum est, quod omnia in
Deus quia bona sunt. Solent etiam istarn Manichaei meusura,et numero.et pondere disposuerit (Sap. xi,
Sic fortasse uberiorem capies fructum, cum
movere quaestionem utdicant:Quid opuserat uttam 21).
Deum laudas in humilitate formicae, quam cum
multa animalia Deus faceret, sive in aquis, sive in
terra, quae hominibus non sunt necessaria? multa
transis fluvium in alicujus jumenti altitudine.
etiamperniuiosasuntettimenda.Sedcumistadicunt,
CAPUT XVII. — Vt intelligituradimaginem Deifa-
non intelligunt quemadmodumomnia pulchra sunt ctus homo, juxta vers. 26.
conditorictartifici suo.qui omnibus utiturad guber-
27. F.t d:\vit Deusi Faciamus hominem adimaginem
nationem universitatis,cuisumma lege dominatur.
etsimilitudinem nostram et habeutpotestatempiscium
Si enimin;Jicujus opilicis oflicinamimperitusintra- ;

marisetvolatiiium casU,etomniumpecorumetferarum,
verit, videt ibi multa instiumcnta quorum causas
etomnisterrx,et omnium reptilium,quae super terram
ignorat,et si multumest insipiens, superfiua putat.
r<y>un f,eteneterausqueadvesperametmanequocom-
Jamvero siin fornacemincanl.usceciderit,aut ferra-
mentoaliquoacuto,cumidmaletraclat,seipsumvul- pletur dies sextus.Istam maxime quaestionem solent
Manichaei loquaciter agitare.et insultare nobis quod
neraverit,eliam perniciosa et noxiaexistimatibiesse
multa. Quorum tamenusura quoniam novit artifex, hominem credamusfactumad imaginemetsimilitu-
insipicntiam ejus irridet.et vei bainepta non curans,
dinemDci Attenduntenimfiguramcorporisnostri,et
infcliciter quasrunt utrum habeat Oeus nares et den-
officinamsuam instanterexercet.Ettanien tam stulti
barbam,etmembraetiaminteriora, et caetera
tes et
sunt homines, ut apud artificem hominem non au-
autem talia ri-
quas in nobis sunt neressaria.In Deo
deant vituperare quae ignorant.sed cum eaviderint
credant esse necessaria.el propter usus aliquos ins- diculum est,imoimpium credere.et ideonegant ho-
minem factum esse ad imaginemet similitudinem
tituta : in hoc autem mundo eujus conditor et ad-
ministrator praedicatur Deus, audent multarepre- Dei.Quibus respondemus, membra quidem ista in
Scripturisplerumquenominari,cumDcusinsinuatur
hendere quorum causas non vident, et in operibus
atque instrumentis omnipotentis artificis voluntse audientibusparvulis et hoc non solum in Vcteris
;

videri scire quod nesciunt. Testamentilibris, sedetiam in Novi. Nam et oculi

Dci commemorantur, elaures.et labia ', et pedes,
et
26. Ego vero fateor me nesciremuresetranaequa-
Filius.
re creatae sint, aut muscae autvermiculi : video ta- ad dexteram Dei Patris sedere evangelizatur
men omnia suogenerepulchra esse,quamvis pro-
in Et ipse.Dominusdicit: Nolite per cwlumjurare,quia
sedcs Deiest; neque per terram,quiascabellum
pedum
pter peccata nostra multa nobis videantur adversa.
dicit quod in
Non enimanimalisalicujus corpusetmembraconsi- ejus est [Matth. v, 34, 35). Item ipse
digito Dei ejiciebat daemonia(Lur. xi,20). Sed
omnes
dero, ubi non mensurasetnumerosetordineminve-
niam ad unitatemconeordia^pertinere. Quas omnia qui spiritualiterintelligunt Scripluras,non membra

unde veniantnon intelligo.nisi asummamensuraet corporea per ista nomina, sed spirituales potentias
etgla-
numero etordine,qua3inipsa Deisublimitateincom- accipere didicerunt.sicut galeas, et scutum,
(Ephes. vi, 16, M), et alia multa, Primo
ergo
mutabili atquereternaconsislunt.Quod si cogitarent dium
istiloquacissimiet ineptissimi,non nobistaedium fa- istishaereticisdicendum est.quaimpudentiadetali-
cerentscdipsiconsiderandoomnespulchritudineset bus verbis Veteri Testamento calumnientur, cum
summaset infimas, Deum artiliceni ubique lauda- etiam in Novo haec posita videant, aut fortasse non
rent ; et quoniam usquam offenditurratio,sicubi for- videant, sed cum litigant excaecentur.

tesensus carnalis offenditur,non rerum ipsarum vi-

28.Sed tamen noverint in catholica disciplina spi-
rituales fidelesnon credere Deum forma
corporea
tio, sed nostrae mortalitatis meritis imputareut. Et
certe omnia animalia aut utilia nobis sunt.aut per- definitum ;etquod homoad imaginem Deifactusdi-
cilur,secunduminterioremhominemdici,ubiestra-
niciosa, aut superflua. Adversus utilia nonhabent
undectiam habet potestatom pi-
tioetintellectus:
quid dicant.De perniciosis autem vel punimur, vel
exercemur,vel terremur, ut non vitam istam multis scium maris,etvolatilium cocli.et omniumpecorum
et ferarum, et omnis terr», et
omnium repentium
periculiset laboribussubditam,sed aliammeliorem,
ubi securitas summa est,diligamus etdesideremUs, quae repunt super terram.Cum enimdixisset,Fnci'a-
eteamnobis pietatis meritis comparemus.De super- mus hominem ad imaginem et similitudinemnostram;
fluisvero quid nobis est quoerere?Si tibi displicet addiditcontinuo.Ef habeatpotestatem pisrium maris
et volatilium cceli, eteaetera
ut intelligeremus non
:
quod non prosunt,placeatquodnonobsunt;quiaetsi
domuinostranon suntnecessaria.eistamencomple- propter corpus dici hominem factum ad imaginem
Dei.sed propter eatn potestatem qua omnia pecora
tur hujus universitatis integritas, quas multo major
superat. Omnia enim animalia castera subjecta sunt
est quam domus nostra et multo melinr. Hanc enim
multo melius administrat Deus, quam unusquique homini,non propteicorpus.sed propter intellectum,
nostrum domum suam.Usurpa ergo utilia,caveper- quem uos habemus, ot illa non habent quamvis :

niciosa, relinque superflua. In omnibus tamen cum denles et pedes, etc. sed a Mss.
i Editi, et lubia et ;

mensuras et numeros et ordinem vides, artificem abeM, et tlentes.

187 Ul<: GENESI CONTIIA MANIf.H., 8. AUGUSTINI 1KH
eiiain oorpus nostrum Bio (abrioatum sit, ul indioel tione dominari ; raote tamen intelligitur etiamspiri
nos maliorei esse quam beatiaa,ol propleraa Deo si- tualfter, ut omnes affeot i el motuaanimi, quosii

Biilea.Omnium enim animalium corpora,sivequa)in babemuB iatia animalibue sirailes, subditoa habero-
aquia, aive qu«e io kerra vi\ unt,aive qus in aere vo- mus, et eorum dominaremur er temperantiam et |

Utant,inclinala Bunt ad terram,etnon aunt eraotasio- modestiam. Cum enim oon reguntur iati motus,
ui hominia oorpua. Quo signiflcalur, etiam animuro erumpunt et pergunt in fcBdissimaa oonsuetudines,
nosttruui insupernusua '.idestinaHernu spintualia, i
i
diveraaa pernioii
ereotum rssc: debere.lta intelligilur per animumma- rapiunt, et faoiunt similea omni generi besliarum.
xlme, uttestante etiam ereota oorporis rorma, humo Cum autem reguntur et Bubjioiuntur,omnino mun-
fuotus ud iinaginem et Bimilitudinem Dei, nit et nobiscum conoorditervivunt.Non enim
CAPUT XVIII, — Potestas hominit iit bestias. a nobis alieni sunt motus aniiui nostri. Pascuntur
29.Aliquando eliam solentdicere Quomodoaooe- : eliam nobiscuin cognitione rationum et morumop-
pithomopoleatatempisoiummariaetvolatiliu timorum,et vitffl sterns, tunquum barbie Bsminali-
et oinnium pecorum et ferarum,0um videumus u bus etlignia fruotiferis et berbis viridibus. Bthso
multis feria hominea oooidi,ei amultisvolatilibua no- cst hominisvita beata atque trunquilla,cuin omnes
bis noceri, quse voluiuus vel vitare vel capere etple- motusejus rationi veritatique oonsentiuni ; et vo-
rum que non posBumuB?quomodo ergo in tuucacce- oantur gaudia, et amores sancli,et casti et boni. Si

pimuspotcstatein?HiciHis priuio dicendumestquod autem non consentiunt, niliilouiiuus ' dum negli-
multumerrentqui post peccatumconsiderant homi- genter geruntur,conscindunt et dis?ipant animuiii,
nem, cum in hujus vits mortalitatem damnatus est, etf.ciuut vitam miserrimam ; et vocantur pertur-
etamisit perfectionem Illam quafactus cst adimagi- bationes, at libidines,et concupiscentia> mula?. De
nem Dei.Sed tantum valet, uttam
si damnatio - ejus quibusjam nobispracipitur, ut eascum quantopos-
multispecoribusiniperet quamvis enim amultisfe- : sumus labore cruciligainus in nobis, donec absor-
ris propter Iragilitatem corporis possi occidi, anul- beaturmors in victoriam (1 Cor., xv, 54). Dioit enim
tis tamcn doinari potest.cuin ipse tam multas et pro- Aposlolus : Qui auiem Jesu Cliristisunt,camemsuam
peomnes ilomet si ergo haeehominis damnatio tau-
: cum perturbationibus ei concupiscentiis
crucifi.rerunt
tum valet, qutdde regno ejus oogitandumest, quod [Galat. v, 24). Velhino enim quivis udmoneri debet
ei renovato et liberato divina voce promittitur ? non sarnaliter hsc esse intelligenda.quia herbs vi-
CAPUT XIX. — Ut spiritualiler accipiendu vers. 2$. rideset ligna fructifera omni generi bestiarum, et
30.Quod auteui scriptum 6Bi,Masculum et femiuum omnibus volatilibus et omnibus serpeutibus in Ge-
fecitillos ; el benedixiteos Dcusdicens,Cresciie etmul- nesi danturad cibum.cum videamus leones.etacci-
tiplicamini,etgenerate,etreplete terram : rectissime pitres,et milvos.et aquilas non pasci nisi carnibus,
qua?ritur quemadmodum accipienda sit conjunctio et interfectione aliorum animalium. Quod etiam de
masculi et ferainffl ante peccatum, et ista benedictio oonnullis serpentibus credo, qui snnt in arenosis .-t
qua dictum cal,Crescite et muttiplicamini,etgenerate, desertislocis, ubi neclignuui nec herba nasoitur a).
et replete : utrumterram
carnaliter, an spirilualiter CAPUT XXI.— cur dicttw.Bona valde.
In vers. 31,

accipiendasit. Licet enim nobis eam etiam spiritua- 32. Sune non cst negligenterprs ereundum quod
liter accipere,ut in carnalera fecunditatein postpes- dictum est,£i vidit Deus omnia qwecumque fectt, ess»
catum oonversaesse credatur(a). Erat enim prius bona valde. Cumenim de singulis ageret, dioebat
casta conjunctio masculi et femins ; hujus ud re- tantum, Vidit Deus tjuia bonum est cum autem de :

gendum, illius ab obtemperandum acoommodata :

oinnibus diceretur.parum fuit diceTe bona, nisi ud-
et spiritualis fetus intelligibiiium et immortaiium doretur et vulde.Si enim siogula opera Dei ouaa ooa«
gaudiorum replens terram, id est,vivificans corpus, siderantura prudentibus,inveniuntar baberelauda-
et dominansejus id est, ita siibjectum habens, ut
; biles mensuras el numeros etordines in suo qusque
nullam ex eo adversitatem, nullam molestiom pa- generc constituta; quauto niagis omniasimul,ideat
teretur.Quod ideo sic credemluni esl, quia nondum ipsa univeraitas,quffl istissingulisinunum oolleotia
erant filii sjeculi hujus antequam peooarent. Filii implelur?Omnis enim pulohritudo qu« partibusoon-
enim saeouli hujus generant et generantur,siout io- I
Btat,multoeat laudabilior in toto quam io parte:sioul

minus dicit, cum in oomparatione futura vita qu» io corpore humano, laudamus ooulos Bolos,ai na-
ai

nobis proniittitur, curnulem istam generationem siun solum,si solas genas, aut solum oaput, aut »o-
oontemnendam esse demonstrat (Lue. u, ." inus,aut boIos pedes.et oatera si pulohra sm-
CAPUTXX. — Bestiis iominari, per allegoriam. gula et quaoto magia totum oorpus,
Bolalaudamus ;

ISI
'i
l eis diotura est, " i
!< m pi- oui omnia membra,q pulohra sunt,oon- i

scium maris ,et volatiiium i ilium omnitun ferunt pulchritudinem suaui iiaut mauuapulohra, :

quserepunlsu) erterram .'salvoquidi m intelleotu,quo i iti oorpore,ai saparatur

manifei tumeslomnibuBhiaanimalibuahominea r.i- .1 oorporo, el ipsa amittat grul uui suam, et i

1
llll. ivvo.mv B, ftia, l'\ lllllllll viln U me tasint ? Tantaest viaetpoUntieiO'
II

1
tegritatisel unitatis.utetiam qus multasunt bon*
Eaill bi mlo pott, liominaUo: prstareaque
Lov. lini.ii . donn '' Bed corrlReudum «il Met oodl M.i
1
-
|ii,'iM ii ii liabent, nihitominut Bt alil tre»
ca», itamnatio i <
domari, panl.i pro giruntur, aubttitUQBt, rvynafwr.
{<n I Retrai t. oap, tu, u. 2. (dj 1 Uelrtu.1. oap. tu. u. D.
189 LIBER PRIMUS 190

tuncplaceant ',cumin univcrsuui aliquid conveniunt ut sciat ipsequem nihil latet,sed utscirenos faeiat.

atque concurrunt. Cniversum autem ab unitate no- quantum in ejus dilectioneprofecerimus,tentari nos
rnen acccpit r Quod si Manichaei considerarent, lau- permittit.Secundum ipsam locutionem dicitet Do-
darent universitatisauctorem cl conditoremUeum ; minus noster,nescire sediem et horam de fine sae-
etquod eos propterconditionerunostrae mortafitatis culi (Matth. xxiv, 36). Quid enim potest esse quod
in partc oflendit,r digerentad universi pulchriiuili- ille nesciat? Sedquiahocutiliteroccullabat discipu-
nem, etviderent qm iuadmodum Deus fecerit omnia lis,nescientem se esse dixit,quia illos nescientes oc-
non solum bona,sed etia.n bona vakle.Quia etiam in cultando faciebat .Secundum hane ligurain eliam
sermone aliquo ornatoalque composito si conside- Patrem solum ciixit scire diem ipsum.quia eumdem
rcmus singulas syllabas, vel etiam sigulas litteras, Filium scire faceret.Exhac figura multas quaestiones
quaecumsonuerint statim trauseunt,nouineis inve- in divinis Scripturis,eis qui jam geuus locutionis
nimusquiddeleeletalquelaudandumsit.Totusenim hujus noverunt,sine ulla difiicultate solvuntur.Tali-
ille sermo non de singulis syllabis aul litteris, sed bus locutionibusetiam abundat nostra consuetudo,
de omnibus puleher est. ^^*~ cumdicimus ltetum diem,quia nos lastoslacit et pi- ;

grum frigus,quianos pigros facit etfossamcteeam, ;

CAPCT XXII. Hequies diei septimi per allegoriam: quia nos eamnon videmus; et linguam politam.quia
c(ip. 2, vers. 1-3.
verba politafacit postremo etiam quietum ab om-
:

Jam nunc videamus etiam illud, quod solent

33. nibusmolestiis tempus dicimus, in quo nos ab om-
majore impudentia, quam itnperilia deridere, quod nibus molestiisquietisumus.Sedet Deusrequievisse
scriptum est, Deum consumma'.o coclo et terra et dictus cst ab suis,quae fecit bona
omnibus operibus
omnibusqus fecit,requievisscdie septimo ab ouini- valde.quia in requiesccmus ab omnibus operibus
illo

bus operibus suis,et benedixisse diem septimum,et nostris.si operabona fecerimus quiaet ipsa bona :

sanctilicasse enm, quia requievit ab operibus suis. opera nostra illi tribuenda sunt qui vocat, qui prae-
Dicunt enim Quid opuserat ut Deus requiesceret?
: cipit, qui viam veritatis ostendit,qui ut et velimus

an forte operibus sex dierum fatigatus et lassatus invilat, et vires implendi ea qua; imperat, submi-
erat ? Addunteliam Domini testimonium, ubi ait, nistrat.
Pater meutusquenunc operalur Joan.v, 17) ; ethinc CAPUT XXIII. — Septem dies, et septem vetates
multos imperitos decipiunt, quihus persuadere co- mundi.
nantur Novum Test.imentum Veteri Testamento ad- 35. I
a ,E'i.\s. Sed quareseptimodie'requiesista tri-

versari. Sed sicut illi quibus Dominus dicit, Pater buatur, diligentius considerandum arbitror. Video
meus usque nunc operatar, carnaliler opinabantur re- enim per totum textumdivinarumScriplurarum sex
quiem Dei, et carnalitcr sabbatura observantes non quasdam astates operosas.cerlis quasilimitibussuis
videbant quid illius diei significatio figuraret ; sic et esse distinctas, ut in septima speretur requies ; et
isti diversa quidem voluntate pariter tamen non in. easdemsexaetateshaberesimilitudinem istorumsex
telligunt sabbati saciamentuni.Et illi enim carnali- dierum, in quibus ea facta sunt quae Deum fecisse
ter observando, et isti carnaliter exseerando, sabba- Scriptura commemorat.Primordia enim generisbu-
lum non noverunt. Transeat ergo unusquisque ad mani, in quibus isla luce frui cojpit, bene compa-
Ghristum ut auferatur velamen, sieut Apostolus rantur primo diei quo fecit Deus lucem. Haac stas
dicit (II Cor. ni,16). Velamen.enim aufertur quando tanquam infantia deputanda est ipsius universi sa?-
similitudinis et allegoriss cooperimento ablato, ve- culi.quod tanquamunum hominemproportione ma-
ritas nudatur, ut possit videri. gnitudinis suaecogitaredebemus: quiaunusquisque
Primo ergo hujus locutionis regula in multis
34. bonio cuin primo nascitur,et exit ad lucem, primam
divinarumScriplurarumloeisanimadvertendaatque astatem agit infantiam. Haec tenditur ab Adam us-
discenda est -. Quid enimaliudsignifieat, quoddici- que ad Noe generationibus decem. Quasi vespera
2
tur Deus requievisse ab omnibus operibus suis,qua hujus diei fit diluvium ;
quia et inlantia nostra
fecit bona valde, nisirequiem nostram,quam nobis tanquam oblivionis diluvio deletur.
daturus est ab omnibus operibus nostris, si et nos 30. 2 a .etas. Et incipit mane a temporibus Noe se-
bona operafeceritnus? Secundumipsamfiguram lo- cunda aetas tanquam pueritia, et tenditur hiec aetas
cutionis dicit et Apostolus: Quid cnim oremus, sicut usque ad Abraham aliis generationilnis decenc Et
oportet, nescimus ; sed ipsc Spiritus postulat pro nobis bene comparatur secundo diei quo fautumestfirma-
gemiabus inenurrabilibus (Rom. vui, 26). Non enirn mentum inter aquam et aquani quia et arca in qua ;

Spiritus sanctus gemit.quasi indigeat autauguslias erat Noecum suis, lirmamentum eral interaquasin-
patiatur,qui seeundumDeuminterpellatprosanctis: feriores iu quibusnatabat.et superiores quibuscom-
sedquia ipse nosmovetad orandum cum gemimus, pluebatur.Hcecastas nondiluvio delelur,quiaet pue-
quod ipso movente nos facimus.ipsefacere dictus est. ritia nostra non oblivione tergitur de memoria. Me-
Sic dicitur etiam illud Tentat vos Dominus Deus ves-
: miuiuius enirnnosfuisse pueros, infantesautem non
ler, uisciat si diligitis eum(Deut. xin, 3). Non enim meuiinimus. Hujus tespera est conlusio linguarum
turrem faeiebant,et fit mane ab Abraham.
in eis qui
1
sic Mss. At editi habent : 17 quse bona sunt, lunc mul-
tum etiam placeant. 1
Mis. septem h.ibent, septimo diei.
' Mss. quinque, discernenda est. 5 M?s. septem, in dituvio.
 i

*9* DE GENESI CONTIIA MANICH., S. AUfiUSTIN! 192

Bed Dei pneravit populuua Dei, taannt inaqui8animalia,etvolatiliaomli,poBteaquam
quia neo pueritia apta estad generandum. illi homines intergentea,tanquamin mari,vivere cce-
37. 3»iETAg. Maneergofll ab Abrah., et suocedil perunt,ethabere inoei tam sedom el instabilem,8iout
sta« tertiasimilis adolesoeatio.Et beoe ri.mparatur volantea aves. Sed plane erant ibi etiam oeti magni,
diei lertio.quo ab aquia terra aeparata est. Ab omni- id e i
illi magni homineaqui raagia dominari flucti-
buscnim gentibus, quarum error inatabilia et vania b e mli, quam servira in illa captivitate potue-
Bimulacrorum dootrinis tanquara ventia omnibua rnni. Non cn iii ad oultum idolorum aliquo terrore
mobilis, maria uomine bene BigniGoatar alj huc cr- ; depravati sunt. Dbi sane animadvertendum estquod
go gentium vanitate el hujua b eouli Buotibua sepa- benedixit Deua illa animalia dioens, Crescile et mul-
ratua eet populua Dei per Abraham, tanquam terra tiplieamini, et impleteaquasmaris, el volalilia mutti-
oumapi i, id est, aitiena imbrem cmleetem plicentur super terram <|uia revera gens Judxorum, :

divinorum mandatorum : qui populus unum Deum ex quo dispersa est per gentea, valde multiplicata
colendii.tanquam irrigataterra.utfructusutilespos- est. IIujus diei, hoc est hujus aetatis, quasi vespera
aet afTerre.sanctasSoripturas et Prophetias accepit.
'
est multiplicatio peocatorum inpopulo JuJauurum,
Baao onim aetaspotuitjam generare populum Deoi quia sic excsecati sunt, ut etiam Dominum Jesum
quia »tas, id est udolescentia filios habero
et tertia
Christum non posscnt agnoscerc.
jam Abruhum dictum est Patrem
potest. Et ideo ud :
-40 6« .ETAs.Mane autem fitex praedioationeEvang.
multarum gentium posui te \ei augeam te nimis vahle, perDominum nostrum Jesum Christum, etlinitur
et ponam le ingentes,ei regei de te exient.Etponam tes-
dies quintus: incipit eextue, in quo senectus veteria
tammtum meum inter me ette,ei inlcr semen tuumpost hominis apparet. Hac enim actato illud carnale re-
te, in generationes eorum in testamentum seternum; ut gnum vehemenlcr attrilum est, quando et templum
sim tibi Deus, et semini tuo post te: el dubo tibi etse- dejeotum est, et sacrificia ipsacessaverunt ;et nunc
mini tuo posl te terram in qua habitas; omncm ter- ea g.-ns quantum ad regni sui vires attinet, quasi
rum Chanaan in possessionem aeternam, et ero illis extremam vitam trahit. ln ista tamen aitate tan-
Deum (Gen. xvn, 5-8). Hffio »tas porrigiturab Abra- quam in senectute veteris hominis.homo novus nas-
ham usque ad David qualuordecim generationi- citur, qui jam spirilualiter vivit. Sexta enim die dic-
bus. Hujus vespera est in populi peccatis, quibus tum erat Producat terra animam vivam. Nam quinlo
:

divina mandata prasteribant, usque ad mulitiam die dictum erat: Producant aqiuv, non animam vi-
pessimi regis Saiil. vam,sedr«ptt7taan2marufn r!!<tnim;quoniarucorpora
38. 4» .stas. Et inde Qt mane regnum David. Haeo sunt reptilia, et adhuc corporali circumcisionc et
aetas similis juventutis est. Et revera inter ,omnes sacrificiis tanquam
mari Gentiumpopulusilleser- in
aetates rcgnat juventus, et ipsa est firmum orna- viebrtt Legi animam vivam dicit, qua
(«). Istam vero
mentum ' omnium aetatum : et ideo benecompam- vitajam incipiunt ceternadesiderari '. Serpentes er-
tur quarto quo factasunl sidera in lirmamento
diei, goel pecora qua? terra producit, gentes signilicant
cceli. Quid enim evidentius significat splendorem
jam stabiliter Evangelio creditures. De quibus dici-
regni, quam solia excellentia? Et plebem obtempe- turin illovase quod Petrodemonslratum est in Acti-
ranlem reguo splendor lunae ostendit, tanquam sy bus Apostolorum: Macta,6i munduca.El cum illeim-
nagogam ipsam, et stellae principes ejus, et omnia mundadiceret.responsum est ov.Quae Ueusmundavit,
tanquam in lirmamento in regni stabilitate funda- tu ne immunda dixeris{Act. x, 13-15). Tunc tit homo
ta. Hujus quasi vespera est in peocatts regnum, adimaginemet similitudinemDei.sicut in istasexla
quibua illa gens meruit captivari atque servire. ael ite nascitur incarne Dominus noster, de quo dio-

39. 5» .«tas. El fit manetransmigratio in Babylo- tuiu cst per prophetani, E/ homo est, cl quit uynos-
niam.cum in eaoaptivatepopulua lenilerin peregri- cei eum f Et queoaadmodum in illo die maaouluset
nootiocollocatusest.Et porrigiturhajcaataauaquead femina, sic el in ista cetate Christus et Keelesia. Et
adventum Domini nostri Jesu Chriati, id est quinta prasp inilor homo in illo die paooribua et serpenti-
BBtas, seilieet deolinatio a juventute ad senectutam, bus et volatilibus cuali, sicut in ista aalate Christus
nondumscneetus,sedjamnonjuventus:qu;esenioris regit animaa obtemperanteasibi, quaaud Eooleaiam
Betas eat quem Grteoi itpea&Mtijv vooant, Nam aenex ejus, partLm de Gentibus, partim de populo Judaao-
apud eos nou np«o€i5tYi«,aed vipwv dioitur. Et revera rum venerunt ut ab eodomarentur atquemanauea-
;

sic ista aetasa regni

robore inclinutaet fcaota eat ii\ cerent homines, vol carnali oonoupisoentiaa dediti
populoJudfeorum,quemacliiiudiiin homoajuventute siout peoora, vel tenebrosa ouriositata obscurati
fit senior.Etbenoeompnraturilli dieiquinto.quofao- quaai Berpentes, vel eiati superbia quaei aves. Bl
Reajioa eodai et allii quinqua
1

Vt poisit fruclut uti-

:
sieut in illodie paacitur homo et animalia, quas
lcs a/ferre lanctarum s rintwarum
et Prophetarum. oum I pso sunt, herbis seminalibua et lignia frueti-
'ln prina vulgatla Am
Er. el lot. poat, posui,i
InterieruDtur mti Deum feris et berbis viridibua
: endiUUH, qw uivificai
cul
,

mortuos,et vo at ea qtus non wnt, tanquam eaqua wnt. liumu quioumque bonua mioistereatChriati, ateum
Quicontra spem m tpem credidit, ut ftirit pater muita- banequantum potest imitatur, eum Ipaopopul
rum gentium, tecunilum qtu 'I dich
tuum: 01 \|.„. al tUOt,
' Firm mentum ti ornamentum, At Uu., fir
Edltl: '
BU Ma», \t priui rulgati habant; Qui vitem vici-
mum ornament iitqua ,\ ii* n.nii.iilli paulo Duat piuiii nttmam deiidn
hnlKMit, et plebem ubtimpmmtem rigi. Retraot, oap
(aj i I
193 LlBl-IH PHIMUS. 194
ritualiler pascitursanctarum Scripturarumalimen- operibus et recla vitatanquam dislinctos istos sex
tiset legedivina: partimadconcipiendaiu feoundita- dies.post quos debet quietem sperare.Primodie lu-
tem rationum atqtie sermonum.tanquam herbisse- ccm fidei, quando prius visibilibus credit ',propter
minalibus;partim ad utililalcin morumconversatio- quam fidcm Dominus visibiliter apparere dignatus
nis human;e,tanquam lignis fructiferis partim ad : est.Secundo die tanquam lirmamentum disciplinae,
vigorem fidci, spoi et charitatisin vitam sternara, quo discernit intercarnalia et spiritualia,sicut inter
tanquam herbis viridibus, id est vigenlibus, quee aquas inferiores ef superiorrs.Tertio die.quo men-
nulloaestu Iribulufionum possintarescere.Sed apiri- tem suatn ad infercndos bonorumoperum fructus,
lualis sie istisalimcntispascitur.ut multa intelligal; a labe et fluctibus tcntationum
carnalium,tanquam
carnali; autem,id est parvulus iu Christo,tanquam aridam terram a perlurbationibus maris secernit.ut
pccus Dei,ut tiiulta credal quae intelligere nondum jam possit dicere, Mente seivio legi Dei.carne autem
potest tamen eosdem cihos ouincs babent.
: legi peccati (fl<M».vii,25). Qmirto die.quo jam in illo
41.7.^tas.Hujus autem estatis quaai vespera.quae lirmamento diseiplin;e spirituales intelligentias
utinamnosnon inveniat,si tamennondum crcpit, illa operatur atque distinguit, videt quae sit incoinmu-
estdc quaDominusdicit -.Putus cum veniei Fitiushom. ' tabilis veritas, quae tanquam sol fulget in anima
;

invenietfidem super terram (Luc.xvni,8 ?Postistam et quemadmoilum anima ipsius veritatis particeps
vcsperam fict mane.cum
Dominus in cluritate
ipse iiat, et corpori ordinem et pulchriiudinem praestet,
venturusest: tuncrequiescent cum Ghristo ab omni- tanquam luna illuminans noctem ; et quemadmo-
busoperibussuisii quibusdictumest,£s/o/e perfecti, dum stelloe omnes,scilicet intelligenliuj spirituales,
sirut Pater vester qui in caslis est (tfal//t.v,48).Tales in liujus vitae ubs&uritate taiupiamin nocte micent
enim faciunt opera hona valde. Poai eniiu talia et fulgeant. Qtiarum reruin notitia fortior eflectus
opera spcrandaest rcquies indie septimo.qui vespe- incipiat quinto die in actionibus turbulenlissimi
rain non babet. Nullo ergo modo verbis dici potest saeculi,'anquain in uquismaris operari,propler uti-
quemadmodum Deus fecerit,et condiderit ccelum et litatem fraternae societatis ; et de corporalibus ac-
terram et omnem creaturant quam condidit sed : tionibus -;ipsum mare pertiuent.id est ud
quae ad
ista expositio per ordinem dierum sio imlirat tan- hanc vitam, producere animarum vivarum reptilia,
quam hi3toriam rerum factarum, ut praedicatio- id est operaquaa prosint animisvivis ; et ceto» ma-
ncm futurorum maxime observet. gnos, id est fortissimas actiones.quibus fluclus sae-

CAPUT XXIV. /Etaies mundiquare inwquales. culi dirumpuntur et contemnuntur.et volatilia coe-
li, id est voces coelestia praedicantes. Sexto autem
42.Si uutein aliqoem movet quodin istis aetalibus
sa>euli duasajtates primas denisgenerationibusad-
die producat de terra animam vivam, id est de
ipsa stabilitate mentis suae ubi spirituales habet
vertimus explicari,tresautetnconsequentes singnla;
fructus, id est bonas cogitationes, motu omnes
qnatuordecirrgenerationibuseontexuntur,sextavero
animisui regat,utsitinillo animaviva, idestrationi
islanullngonerationura numerodefinitaest(.Va///t.i,
etjustitiaa sorviens, non temeritati atque peccato.Ita
1); facileest videre.ftiamin unnquoque homineduas

primas|;ctatcs,iul'antii.metpueritiam,corporissensi-
fiat etiam homo ad imaginem et similitudinem Dei

bus inhsrere.Qui sensus corporis quinque sunt.vi-

masculus et femina, id est intellectus et actio.quo-
ruiu copulatione spiritualis fetus terram impleat,id
sus, auditus, olfactus, gusluset tactus quinarius ;

aulem numcrus duplicattis, quoniam duplex est est carnem subjiciat,et c;etera quasjam inhominis
perfectione superius dicta sunt.In istis autem tan-
sexus humanus, unde generationes tales eiistunt,
masculinus et feminimus quinarius ergo.ut dixi quam diebus vcspcraeslinipsaperfectionesingulo-
;

duplicatns denarium nnmerum facit. Jamvero ab rum operum.etmanein inchoatione consequentium

adolescentia Post istorum quasi sex dierumopera bonavalde,spe-
el deinceps, ubi ratio jam incipit in
homine pra>valere,acceditquinquesensibus cognitio ret homo quietem perpetuam.et intelligat quid sit,

et actio quibus vita rcgitur Requievit Deus septimo die ab omnibus operibussuis :
et administratur.ut jam
septeuarius numerus incipiatesse:qui sirailiter du- quiu et ipse in nobis b;ec bonaoperatur.qui ut ope-

catus, propter duplicem sexum, in quatuordecim remur jubet; et ipsc recte requiescere dicitur,quia

generationibus erainet ct apparet.quas habent tres post haecomniaopera requiem nobis ipse praeslabit.

tetates consequentes, lanquara adolescentis, et ju- Quomodo enim recte dicitur paterfamilias wdificare
venis, et senioris. Senectutis vero aetas sicut in no- domum, cum hoc non opere suo faci&t, sed eorum
bisnullostalutoannorumtemporedefinitur,sedpost quibus servientibus imperat; sic recte dieitur et ab
quinque illus rctates quantum quisque vixerit.senec- operibus requiescere, cuin post perlectionem fa-

tuti deputatur sic et in ista sstate saeculi

bricas, illis quibtts imperabat permittit ut vacent,
:
non ap-
parent generationes, ut etiam occullus et jucundo otio perfruuntur.
sit ultimus
dies. quem utiliter Dominus latere oportere de-
monstiavil [Id. xxtv, 36). ' Loy. jnouibitibus eredit. Sed melius Erasrnus.Regius
codex, et alii Mss. deceiu, visibilibus creclit.
CAPUT XXV. — Septem dierum altior allegoria. « Mss. tres, ngnitionibus. Piuloquapost habent,/or//s-

43. Habel etiatn uuusquisque nostrum

sima agnitioues. « ,-?

in bonis
195 DK GENESl CONTRA MANItll , S AUfiUSTINI 196

LIBER SECUNDUS.
Pereequitur ezpoiillouem Gena bos ab bcx ?en oap - Hic kbcr treatura cali el Jeif«,etc.,uaque ad llliua quo
I

AJaiu et Kva da Paradiao ejiciuntur. Adeztremnm, BccJetis dogmata euui Manicbsorum erroribus i

CAl'l T 1'IUMl'M. — Reeitatio secimdi et tcrtii DeUS iiiium de. costis cjtis,cl implcvil locum ejus cttrnc,
eapitii Geneseos. ei formavil Deuscosiam mn- quamaeeepUab idam m
1. Poat enumerationem ct expositionem dicrum adAdam,utvideretquideam,
Et adduxii illam

Beptem, inteposita eet quaei qusdam oonolusio, ct vocaret. Et dixii Adam, Boc nune os tx ossibusmeis,

appellaius est Liber oreatura oa>Iietterrs,quidquid ci carti dc carnemea : kssc voeabilur mulier,quoniam

superius, dictum est, oum sit parva pars libri sed : de riro suo sumpta est '; et lurc erit miln adjulot mm.
iuYo sic meruit vooari,quia univcrsi sieculi a capite Propter Itoc relinquet homo patrem et matrem, d ud-
s
uaque ad Qnem quaai brevis qnsdam imago in his jungetur uxori suse; el erunt duo in carne una. Et
diebuaaeptem Qgurata est.Deindeinoipit de homine crant ambo nudi,Adain cl ma/ier ejus,et non conjuu-
diligontiua narrari.Qus omnia narratio n::n apcrte, debantur.
sed Bgurate ezplioatur,ut ezerceat mentes qusren- Z.Serpens autemeratsapientior otnnium bestiarum,
tium veritatom,et spirituali ncgotio a negotiiscar- quss erant super terrvm, qua» fecerat Domima Dcus.

nalibus avocet. Sio enim se oontinet : Bicest liber Et dixit terpens ad mulierem : Quare dixtt Deus ne
erealurae cceliet terrx,eum factusessei diesqua fecii edatis ab omni ligno quod est in pnradisol El di.vit

Deusealum elterram,et omnia viridia agrt,antequam mulieradserpentenwExomnilignoguodestin paradiso

esseni super terram, et omnepabulum agri,antequam cdciuus; a fruclu ttutein tigniquod est in mediopara-
germinaret.Nondum enim pluerat Deus supcr terram disi. dixit Deus ne edamus,sed neque tangamus, nc

nec eral homoquioperaretur iu ea.Fons autem ascen- moriamur.El dixitsepens mulieri : Non morte morie-
debat <ic terra, el irriyabat omnem faciem lerrss. Et mini ; sciebat enim Deusquiaqua diemanducaveritis

tunc fiu.vit Deus hominem de limo terrae, insufflatnt ex \llo,aperienlw oculi vestri,el eritissicui dii,scien-
in faciem ejut flatum vit:r, el factus cst homo in ani- tcs bouum cl mahim. El vidit mulicr qttia boiium csl

mam viuentem. Et tunc plantavii Deus paradisum in lignum inescam,et quia bonumestoculis advidendum
Ldcn adorientem,et posuitibi hominemquem flnxerat, et cognosccndum ; et sumpsit fructum dc ligno tllo, et

Et produxit adhucDeusde tertaomne lignumformo- manducavit, ct dedit viro suo : el aceepit Adam, ct

sum ud aspeclum,et bonum ad escam et lignum vitse : manducavil: ct apcrtisunt oculi corum.et lunc scicruul
plantavit in medio paradisi,ei lignum scientue bani et quia nudicrant; ct sumpst runt sibi folia flci.cl fecerunt
mali. Flumen autem prodibat ex Edcn, et irrigabat sibi succincloihi.lt cum audissent vocem Domiuidc-
paradisum quod inde dividUur tu quatuorpartes.No-
: anibulunlis iu parodiso ad vesperam, absconderunl se
men uni Phison ; hoc esl quod circuit totam terram Adam ct mulier ejus ab antc faciem Domini Dci *,ad
Evilath,ibi est aurum, aurum autem terrse illius optt- iilam arborem quseerat in medio paradtso.Et vocavii
mum ' ; ibiestcarbunculusettapisprasinits.Etnomen Dominus Deus Adam, et dixit illi : Adam,ubies Ei .'

secundi fluminisGeo;hoccircuit totam terram .Ethio- dixii ille : Yocem tuam audivi, Domine, in paradiso,
pise.Et flumcn terlium Tigris : hoc estquodvadii contra cl liiuui el abscondi me,quiu nudus sum.Et dtxitDo-
Assyrios. Et flumen quartum iicitur Euphrates. Et tiiiittis Dcus : Quis nuntiavit tibi, quia nudus es, nisi

tumpsit Dominus Deus hominem quem fecerat, et po- quia ab ulaarbore dr qua dixeram tibi ccilla sola non
suit eum iu paradiso, ut operaretur ibi, ct custodiret munducare,ex illamanducasti? Et dixitAdam : Mu-
eum.Et pr&cepii UominusDeus Adm,dicens : Exomni licr qttam dcdislimilti \dedil ut ederem,cl inunducavi.
ligno (juod cst in paradiso, edes ad cscam ; de ligno Et di-cit Deus tnulieri ; Quid Itoc f,
it mu-
autcm scientix boni et malinox edetisub co qua die : lier : Serpens seduxit me, et mandueavL Et dixit Do-

enim ederitis ab illo, mortt moriemini.Bt di.cit Domi- minus Dcus serpenti Quia hoc fecisti, maledictus tu :

nus Deus Nonest bonum esse hominem solum.fada-

: ub omni pecore, et omni genere bcstiarum. Pectoreet
mus ei adjutoiium stmiie sibi, Ei qusecumque hnxeral vcnlrc /•<•;! s.ct tcrram manducabis omnibusdicbu vitsg

Deus ex omni genere pecorum,et c.c omni genere be- tuse.El inimicitiamponam interte etmulierem,ei inter

stiarum agri.etex omni genere volatilium volanlium scmcn tuum,cl tntcr scmen Ulius.lpsa tuum cbservabtt
suO aelo, perduxii ea ad Adam,ut videretquid ea vo- caput.cl lu cjusculcancum.lt mulicri di.cit: Multipli-
earel et quod vocavii eaomnia Idam animam vivam,
: cansmultiplicabo dolorestuos,et suspiria tua,,et in do

Itoc esl nuiiicii ejus.Etposi haec vocavit Adam nomina loribus partes filiostuos ; ct a.l virum luum cot

omnium pecorum,et omnium uvium cali,et omnium titu, ct illc tttt dominabitur. tt tttne duit Oeus ad
bestiarum agrx : ei d vocavit ea Adam, Omittltur suo, io ediiione Lov., qus voz lo fclas.
'

Iwc est iiomcii coruiii usque in hodiernum diem. Jpsi Aui et oeo ikiii in grceco teztu i.\\ contluatar
i i' .

ondroi autes.
autem Adse nondum fnil adjuiorium similc illi.Et im- » Edlti, adhcerebU pro quo M-h babant, ae^ungetur.
;

misit Oeus soporem in Adam,et obdormivii :etsumpsit 3 Aui. iv at Lov., Domini Det m, vt Hu aaranl
700«, iui, Pro. ut ante faciem, Er. al Ven. babant,
1
Itu MbB. At Aiu. i.r. et Lovi habent . VM wunm (i facie ; Lov., and fUciewt, M.
nascitur, ct aurum ten * ilic iu ezcusii tdditur ieci(Mi,qus voz a\w»i «Mm.
197 LIBEIl SECUNDUS. 198

Adam Quia audisti vocem mulieris tu.r, ei mandu

:
Ium.cujus diei nomineomnetempussignificaribene
casti de ligno de quo prxceperam tibi, ex illo solo ne intelligilur.Fecit enimDeusomnetPmpus simulcum
ederes, malededicta lerra erit tibiin omnibus operibus omnibu? creaturis temporalibus,quoe creatura visi-
tuis. et i» tristitia et gemitu tvo marducabis e.x ea biles cccli et terrce nomine signifieantur. Movere au-

omnibus diebus vitse luse.Spinas et tnbulos germinabil tem nos debct ad qucercndnm, qund cum diem, qui
nhi.it edes pabulum agritui.In sudorevultus tui edes faclus cst, et rcrlum, el terram nominasset 1 adjeoit
panem tuum, donecrevertaris in terram, deijiw sump- etmm, virideagri,el omnepabulum.Nov enim quando
/i/s- et; quia lerra es, et in ierram ibis. Et tunc Adam dictum est, In principio fecil Deus cnium et tcrram,
imposuil nomcn uxori suit, Vita; quia mater esl om- tunc dictum est, factum esse omne viride agri etpa-
nium vivorum. Iit tunc fecit Dominus Drus Adss el mu- bulum manifesle enim legitur, quod tertio diefac-
:

lieri ejus tunicas pelliceas, et induit illos. Et dixit : tum est omne viride etpabulum ogri. Quod auterr.

Ecce Adam factus

tanquam unus ex nobis, ad scien-
est dirtum lum etterram,aaa
est,/n principio fecilDeusca
tiam cognoscendi bonum et malum. Et tunc ne porrige- pertinet ad aliquem dierum ex illis septem diebus.
rel manum suum Adam ad arborem vitx el sumeret si- Adhuc enim vel materiam ipsamundefactasuntom-
bi inde.et ederetct vivcret in xlcrnum .dimisit eum Do- nia.cceli etterrco nomine nuncupabat:vel certe prius

minus Deusdeparadisosuavilatis.utoperareturterram totam creaturam, cceli et et terr;e nomine prnposue-

dequa ct sumpius juerat. Etejectus foras deparadiso, rat dicendo,/» prineipio fecil Deus cxlvm et terram;et
morutus est contra paradisum voluptatis.ElCherubim postea particulatim per ordinem dierum sicut opor-
ct illam flammeam framcam qux versatur, posuit tebat,pmpter prophetiam.quamin primo librocom-
Deus ad eustodiendam viam arboris vitx. memoravimus,Dei operaexserolusexposuit.Quidsi-
CAPUT II. — Genesis ad litteram ubigue non
bi ergo vultquodnunc norninatoccclo et terra, addi-

polest exponi. riit, viride agri etpabulum, et tacait c.elera tammul-

3. HaBO secreta verborum
non reprehendentes si ta, quoe sunt in ccelo veletiamin mari
e,t in terra, :

b1 accusantes, sed qucerentes ot reverentes Mani- nisi quia viride agri invisibilem creaturam vult in-

chaei malleut discutere, non esscnt ulique Muni- telligi, aicut est anima? Ager enim solet in Scrip-

chaei ; sed daretur petentibus, et qin-erentes invc- turis figurate mundus appellari. Nam etipse Domi-
nirent,et pulsantibus aperiretur.Plures cnini qu e qus. Ager esi hic, inquit,m«n lus [Matth. xin,38),cum
tiones in hoc sermone proponunt, qui diligentia pia illam parabolam exponeret, ubi bono semini suot
quaerunt, quam isti miseri atque impii : sed hoc in- onimnixta zizania. Yiridc ergn agri spiritualem at-
terest, quod illi quaerunt ut inveniant, isti nihil la- que invisibilem creaturam dicit, propter vigorem
horant, nisi non invenire quod qu;erunt. Uic crgo vilae, et nomine pabuli utiquc propter vitam bene
tolus sermo primo secundum historiam discutien- hoc ipsuni interpretamur («).
dus deinde secunduin prophetiam Secundum
est, 5. Deidde quod addidit, antequam essent superler-
historiam lacta narrantur, seeundum propbetiam ram, intelligitur autequam anima peccaret. Tcrre-
futui-a prnenunfiantur. Sane quisquis volueiit om~ nisenimcupiditatibussordidata,tanquamsuperter-
nia quoe dicta sunt, secundum littcram accipere,id ram nata, vel super terram esse, rectedicitur: ideo-
est non quain littera sonat, et po-
aliter intelligere queaddidit, /vom/um euimpluerat Deussupra terram.
tuerit evitare blasphemias, et omnia eongruentia CAPUT IV. —
Quid «'/,Nondum pluerat superter-
lidei oatbolicae pradicare, nou solum ei non est ram, vers. 5.
invidendum, sed praecipuus multuinque laudabilis Quia et nunc viride agri Deus facit, sed pluendo
intellector hubendus est. Si autem nullus exitus da- super terram, id est, facit animas revirescere per
tur, ut pie ct digne Deo quae scripta sunt inlelligan- verbum suum sed de nubibus eas irrigat.id est de
;

tur, nisi ligurate atque in aenigmatibus proposita Scripturis Prophetarum et Apostolorum.Recte au-
ista credamus habentes auctoritatem ap^stolicam
; tem appellanturnubes, quiaverba ista qua? sonant
a quibus tam multa de libris Veteris Testamenti et percusso aere transeunt, additaetiam obscuritate
solvuntur aenigiuata, modum quem intendimus allegoriarum quasialiqua caligineobducta,velutnu-
teneamus, adjuvante illo qui nos petere, quaerere bes fiunt:qus3 dumtractando exprimuntur, benein-
et pulsare adhortatur [Matlh. vu, 7) ; ut omnes is- telligentibus tanquamimberveritatisinfunditur.Ped
tas liguras rerum secundum catholicam lidem, hoc nondum eratantequam anima peccaret; id est,
sive quoe ad historiam, sive quae ad prophetiam antequam viride agri esset super terram. Nondum
pertinent, explicemus, non proejudicantes meliuri enim plucrat Deus super terram, nec crul homo quiope-
diligentiorique traetatui, sive per noa, sive per raretur inea.Laborantienimhomini io terrainiberde
aliosquibus Dominus revelare dignatur. oubibusestnecessarius, dequihus nubibusjam dic-
CAPUT III.— Viride agriguiddesignat, vers. 5. .-«/. 2. tum est.Postpeccatumautemhomo laborarecoepitin
4. Factus est ergo dies, quo die fecit Deus caelum et terra.et.nccessariashabcre illas nubes. Ante pecca-
terram, ct omne viride agri,antequam essent siqier ter- tum vero, cum viridoagri et pabulum fecisset Deus,
ram ', el omne pabulum agri. Superius septem dics quo nomin" invisibilem creaturam significari dixi-
numerantiir,nuneunusdiciturdiesquodiel'ecitDeus Edili
:
Cum diem qun
: factum est cculum et terra no-

ccelum et terram, et omnevirideagri, et omne pabu- mfnasse.t. At Mss. oiagno conseiiiMi frrunt : Cum diem
qui factus est, et ccelum et terrum nominasset,
1 Ven,: Antequam esset super terram. M. (a) l Retract. cap. 10, n. 3.
 199 DE QENESI CONTKA MANICII., S. AUGUSTINI 20U

miis, irrigabat enm fonte interlore, loqucns in intel- CAPUTVI.— Invitibiliaquibusvocabulittignantxtr.

leetum ejus:ut oon sxl rineecui verba ezoiperet, tan- 7. Sub his cigo pai universa creatura
quain es supradictia nubibua pluviam; ied fontesuo nobis insinuata es 1

itum aniinio. Noinine

hoc est de intimis suis manente veritate, satiaretur, cnim coli et terrea universavisibiliscreaturaeigni-

CAPUT V. - Fuin irrigaru tcrram allegorice. Su- Boata est et nomine diei, univorsum tempus
: et ;

]>crbia quid tit. nomine viridium et |>abuli agri, creutura invisibi-

6. Fons ciiimasccudcb(it,\nq\.\\l,de terra, et irriga- lis; et nomine fontis nscendentis ct irrigantis om-

bat omncm facicm terr.c. L)e terra scilicot de qua di- nem faciem terrae, inundatio veritutis tinimam ?a-
citur: Spes mea mea in tcrra vivcntium
es tu, portio tians ante peccatum. Dies autem iste, cujus nomi-
{Psa!. CXLI, 6). Qnnudo autem animatnli fonte irri- ne universum tempus signilicnri diximus, insinoat
gabatur, nondum p>>r Buperbiara projeoerat intima nobisnon solum visibilem, sed etiam inviBibilem
enim tuperbix hominti apostatare a Dco-
sua. tfiitium creaturam tempus possc sentirc quod de anima :

Et quoniam in exteriora per supcrbiam tumeaoena nobia manifestatur.qune tnnta varietate affectionum
cospit non irrigari fonte intimo, bene insultnturilli suarum, et ipso lapsu quo miseru facta est, et re-
verbis propheticis («), et dicitur: Quideuperbli terra paralione qua rursos in bealitatem redit, tempore
etcini^ Quoniam in vita tua projecit intimasua (Eccli. mutari posse convincitur. Et idoo non dictum est,
x, 14,9, 10). Quid est enim superbia aliud, nisi de- Cum factus csset dies, quo die fecil Dsut ceelumet tcr-
serto secretario ronseientiae foris videri velle quod
1
ram, lantuni; quibus nominibus visibilis rreatura
non est? Et ideo lubomnsjamin terra necessariam intimatur: sed additum est etiam, viride, et pabu-
habet pluviam de nubibus, id est doetrinnm de hu- lum aijri ; quonomine invisibilemcreaturam, prop-
manis verbis, ut et>am hoc modo possit ab illa ari- tervigorem et vitara, signiticari diximus, sicuti cst
ditate revirescere, et iterum fieri viride agri. Sed anima. Et ita dictum e«t, Cum factus essel dies, quo
utinam vel pluviam veritutis de ipsis nubibus li- die fecil Deus ccelum et terram, el omne viride, et pa-
benter excipiat. Nampropter illam Dominus noster hulum agri ; ut sic intelligeremns non solum visibi-
nubilum carnis nostrae dignatus assumere.imbrem lem, sed etiam invisibilom creaturam perlinore ad
sancti Evangelii largissimum infudit, promittens tempus, propter mutabilitatera ;
quia solus Deus
etiam quod si quis biberit de aqua ejus,rediet,ad il- incommutabilis est, qui est ante tempora.
lum intimum fontera, uttorinsecusnon quaerat plu- CaPUT VII. —
Limus quidhabeai mysterii.
viam. Dicit enim: Fiet in eo lons aqu;r satientit in vi- S.Nuncvideamus post universae creatnrae insinua-
tam xternam(Joan. iv, 1 i'. Iste, credo, fons antepec- tionem tnm visihilis quam invisibilis. et universale
catum ascendebat de terra, et irrigabit omnemfa- beneticiumdivini fontis e^ga invisibilem creaturam,
ciem terraj, quia interior erat, etnubium non desi- quid de homine speoialiter intimetur, quod ad nos
derabat auxilium : Sondum enim pluerat Deus super maxime pertinet. Prirao enim quod de limo terrae
homo qui operaretur m ea. Cunienim
terram, nec eral Deushoininem finxit.solelhaberequ vstionemqualis
dixisset, Nondum entm pluerat Dcus super tcrram, illelimus fuerit.vel qua; materianominelimi signifi-
subjecitet causam quare nondura pluerat: quia non catasit. Illi auteminimicivelerum Librorum, omnia
erat homo qui opcmretur in ea. Tunc autem liomo carnsiiter inluentes, et propterea semper errantes,
ccepit operari in terra, cum post peccatum de beata ctiam hoc reprehendere morducitersolen;, quodde
vita dimissus est, qna in paradiso Iruebatur. Sic limo Deus bominem linxit. I>icunt enim: Quarede
enim scriptum est : Et dimisit eum Donunus Deus de limo Deus hominem? an defuerat ei melioret
fecit
paradisosuavitatis,uloperareturterramdequaetsump- ccelestis materia, unde homincm faceret, utdelabe
tusfueral: undesuo loco requiremua [Infra, cap.22). terrena tam fragilem mortalemqueformaret?Nonin-
Quod nunc ad hoc commemoravi, ut intelligeremus telligentes primo quam raullis significationibus \el
laboranti homini in terra, id est in peccatorum ari- terravel aquainScri|>turisponatur:limuseniinaqu;e
ditate constitulo, necessariam esse de
humanisver- et teir.ccommixtio est. Dicimus enim tabidum et
bi3 divinam doctrinam, tanquam de nubibus plu- fragilo et mortidestinalum corpus humanuni posl
viara Tulis nutem scientia destruotur. Videmua
. peccatum csse coepisse. Non enim in nostroooi
enim nunc in araigmate, tanquam in nubilo sagi- istiezhorresonnt nisi mortalitatem.quamdamnatio-
nam qua>re:itcs : tunc autein faciead lacieui (1 Cor. ne moruimus. Quidautem mirum.aut diflicile Deo,
xin, 8, 12), quando universa facies ternwnostrsein- etiamsidelimoistius Lerraehoraioemfecit.taletamen
teriore fontc aquae salieutis irrigabitur. Nam si corpusejuseflicere.quodeorruptioni nonsubjaoeret,
fontera aliqueui hujus visibilis aqute voluerimua sibomopreoeptumDeioustodiens peooarenoluisset?
intelligere, dequo dicturaest, Fons autem asctndebat sienim speciem cceli ipsiusde nihilo, vel de intormi
deterra,et irrigubat omnem faciem lerrie ; non BBt materiadicimuBfaotam.quiaomnipotentem artifioem
quod cum tam multi fontes perennos, ai-
veribimili) credimus; quid mirumsi oorpus, quod da liraoqua-
ve rivorum, sive Quviorum per univeream terram lioumqnefaotumest, potuit nl> omnipotentl urtitica
inveniantor, soluti ille aiocaverit', qui irrigubat talfl fieri.ul nulla molestia, nnlla indigentia crucia-
omnem faciem terra. ret bominem ante peooatum, et nulla Dorruptioaa
tabescerct .'

1
Editi. teereto. M?s. duodeclm, leeretario,
' Juxta Er. L>t Lov., ticeuerit. M. 9, ltaquc luperQuequaxiturunde beminU eeipai
(u) I Itutruil. eap. 10. u 3. Deui leoerlt ; si tamen nuno deoorporte FbrmatioM
 :

201 UBER SFCUNDUS. 202

dicitur.Sieenimnonnullosnostrosintelligereaceepi, non quia dictum eat, Insufflavit in eum spiritum vilse.
qui dicunt, posteaquam dictum est, Finxit Deusho- et factus est homn in animam viventem,creda.mus
il-
mmcm de litno lerrx : proptcrea non additum, Ad lam vcluti patreiti naturaa Dei in animam hominia
imaginem et eimilitudinem suam.quoniam nuncde fuissc conversam, et cogamur dicere naturam Dei
oorporis formatione dioitur.Tuncautem homointe- esse inutabilem : in qjo errore maxime istos Ma-
i-ior significabatur, quando dicturn est Fceit Deiis : nichasos veritas premit. Sicut enim est mater om-
lioiniacm ad imayinem et simililudincm Dei (a). Sed nium hasreticorum superbia.ausi aunt dicerequod
etiamsi nunc quoque hominem cx corporeet anima natura Dei sit anima. Et hinc urgentur a nobis.cum
1'actum intelligamus.ut nonalicujus novi operis in- eisdicimus, Ergo natura Dei errat et raiseraest.et
choalio, scd superiua breviter insinuati diligentior vitiorum labe corrumpitur el peccat; aut etiam, ut
sermone explicetur si ergo, ut dixi,
retraclatio isto ; vos dicitis, natura; contrariae
sordibus inquinatur:
hominem hoc loco ex corpore et anima .''actum in- et Ccetera talia quaj de natura Dei nefas est credere.
telligamus,non absnrde ipsa commixtiono 2 limi no- Nam factam esse animam ab omnipotente Deo, et
men aeoepit.Sicutenim aquaterram oolligit.et con- ideo non illam esse partem Dei vel naturam Dei.
glutinat.eteontinet.quandoejuscommixtione limus manifeste alio loco scriptum est, dicente propheta:
ejus eflleitur; sic anima corporis materiam vivifi- Et quiflnxit spiritum omnibus,ipse fecii omnia(Psal.
oando in unitatcm concordem conformat, et non xxxm, 15) : Qui finxit spiritum hominis
et alio loco,
permittit labi et resolvi. in ipso esl (Zach. m,
/i.Ergo factum esse spiritum
CAI'UT VIII. —
Insufflalio spiritus quid.Quid in Scri- hominis.manifeste his testimoniis approbatur.Spi-
pturis dicatur spiritus hominis. ritus autem hominis in Scripturis dicitur ipsius
Quod autem soriptum est.E/ insufflavil in eum
10. animw potentia rationalis, qua distat a pecoribus,
spiritum vitse,etfactus est homoin animam viventem et eis natura lege dominatur.De quo dicit Aposto-
si adhuc corpussolum erat,animam adjunctamcor- lus : Nemo qux
sunt hominis,nisi spiritus homi-
scit
pori hoc locointelligcredebenius;sive quae jam facta nis qui in ipso est (Cor.n, II). Ne forte si probare-
erat.sed lan<iuam in ore Dei crat,idest in cjus veri- 6
tur his testimoniis animam factam esse, non deea-
tatevel sapientia.unde lamen non recessit quasi lo- sent qui dicerent spiritum hominis non esse fac-
cis separata, quando insufflata est ; non onim Deus tum, et ipsum arbitrarentur esse naturam Dei, et in
loco continetur, sed ubiqtie pra?sens est : sive tunc ipsum dicerent partcm Dei esse conversam, cum
anima facla est, figmentum Deus
quando in illud illa insulflatio Dei factaest.Quod sanadoctrina simi-
insnffiavit spiritum vitae, ut Ula insufflatio ipsam literrespuit, quiaet ipse spiritus hominis cum ali-
operationem Dei significet, qua fecit animam in quando errat, et aliquandoprudentersapit, mutabi-
homine Spiritu potentiae su®. Si autem homo ille lem se esse clamat:quod nullo modo denaturaDei
qui factus erat, jam corpua et anima erat; ipsi ani- credere.Non autem potest majus sijmum esse
fas est
ma; sensus est additus ista insulflatione,cum factus superbia2,quam ut dicat se humana anima hoc esse
est liomo inanimam viventem non quia illa insuf- :
quod Deus est, cum adhuc sub tantis vitiorum et
flatio conversa est in animam viventem, sed opera. miseriarum molibus gemat.
ta est inanimam viventem. Nondum tamen spiri- CAPUT IX. — Paradisi delicix quid allegorice.
tualom hominem debemus intelligere, qui factus I2.Nuncjamvideamusipsam beatitudinem homi-
est inanimam viventem, sed adhuc animalem.Tunc nis.qua paradisi nomine significatur:nam quoniam
enim spiritualis effectus est, cum in paradiso, hoc in nemoribus deliciosa quies hominum esse solet.et
est in beata vita constitutus, prreceptum etiam per- corporeis sensibus nostris de orienle lumen oritur,
fectionis accepit, nt verbo Dei consummaretur. Ita- coelumqueconsuryit.quodsuperiuscorpusestnostro
que postquam peccavit, recedens a prsecepto Dei, corporeatqueexcellentius;proptereahisverbisetiam
etdimissus est de paradiso, in hoc remansit ut spiritualesdelicias, quas habet beata vita, (igurate
animalis esset. Et ideo animalem hominem priua explicantur,et ad orientem paradisus plantatur.In-
agimus omnes (b), qui de illo post peccatum nati telligamusautemiiostragaudiaspiritualiasignifica-
sumus, donec assequamur spiritualem Adam, id reomnelignumformosumadaspectum intelligentiaa
estDominum noslrumJesum Cbristum, qui pecca- et bonum ad escam quee non corrumpitur,qua beata?
tum non fccit (I Petr. II, 22); et ab illo recreati et animae pascuntur: nam et Dominus dicit, Operamini
vivificati, restituamur in paradisum, ubi latro ille escam qux non corrumpitur (Joan.vi,27)ut est omnis
cum ipso eo die meruit esse, quovitam istam tini- ratio.quse cibus est animaa. Ad orientem,lucem sa-
vit {Luc. xxiu, 43). Sic enim Apostolus dicit: Se<l pienlia; in Eden, id est in deliciis immortalibus et
non prius quod spintuale est, sed quod animale,sicut intelligibilibus.Namdeliciffi^vel voluptas,velepulum
um cst : Factus est primus Adam in animam hocverbosignificari dicitur, si exhebrajo inlatinum
tem, novissimus Adam in spiritum viviflcantem interpretelur.Posilum estautem sic sine interpreta-
r. xv, 44-46).
tionc,ut aliquem locum significare videatur,magis-
1 Sic ergo debemus intelligere hunc locum, ut que ligurataro faciat locutionem.Productum autem
rique eodices, commixtio. Pratellensis Ms. exterraomneilludlignumaccipimusomneilludgau-
com-
m ' \07ie.
Sic intelligunt Tertullianus lib.de Resurrect. i Lov., si non
car- probaretur. At. Am.Er. et Mss quatuor-
ap. 5, et Hilarius in Psal. cxvui.
deeim, e quibus Regius codex optimaj noUe, negatione
I Retract. cap. iO, n. 3.
carent.

Patrol. XXXIV.
903 Dli GENESl CMNTllA MANICH., S. AUGUSTINl 20 i
iiium apirituale; id cst, bu; b! non potius quam pariB,quia Ibi audivit et Apnslolusinef-
iavolvi atqueobrui terrenarum oupiditatum impli- tabllia verbaqua non lioethomini loqui (II Cor .xii,
oamentia. Lignum autem vitas plantatum in medio I bso ergo prudentia terrara oircumit,qus babei
paradisi I im illam Biguifioat,qua oportel ul aurum,el oai bunoulum,et lapidem praeinum, id est
intelligat anima,in meditultio quodam rerum bb ea- dieoiplinam vivendi,qus ab omnibua terrenie Bordi-
ae ordinatam,ut quamvia Bubjeotam sibi babeat om- bus.quaei deoocta nitesoit,Biout aurum optimum;et
nem naturam cnrpoream, supra se tamen essein- voritatem.quam nulla falsitaa vinoit l ,8icutoarbun-
telligat naturam Dei et neque in dezteram decli-
: culi fulgor nocle non vincitur:et vitam aslornam.qiue

net, sibi arrogando quod non est neque ad sinis- ; viridate lapidia prasini Bigniflcatur,propter vigorem
tram, por negligentiam oontemnendo quod cst : et qui non areaoit.Fluvius autem ille qui oirouit terram
hoc est lignum vita? plantatum in medio paradisi. .Ethiopium niultuni calidam atque fervcntem.signi-
Ligno autem scientia» boniet mali.ipsa item medie- Rcat fortitudinem oalore actionis alacrem atquoim-
tas animai et ordinata integritas signiticatur nam : pigram.Tertius autemTigriB vadit contra Assyrios,
et ipsum lignum in medio paradisi plantatum est; et significat cemperantiam,qus resistitlibidini,mul-
et ideo lignum dignoscentis boni mali dioitur,
ct tum adversanti oonsiliisprudentis:unde plerumque
quia si anima qua: debet in Ba qus anteriora sunt adversariorum loco ponuntur.
in Scripturis Assyrii

se extondere, id est in l)eum,et eaqus posteriora Quartu* iluvius non dictum est contra quid vadat,
9unt oblivisci [Philipp. m, 13), id est corporeas vo- aut quam tcrram circumeat: justitia enim ad omnes
luptatcs, ad seipsam deserto Dco conversa fucrit, partes anims pertinet,quia ipsa ordo et a?quitas ani-
et sua potentia tanquam sine Deo frui voluerit, in- ms est.qua sibi ista tria coneorditer copuluntur ;

tumescit superbia, quod cst initium omnis peccati. prima, prudentia; secundu, fortitudo;tertia, tempe-
Et cum hoc ejus peccatum pccna fuerit consecuta, rantia;et in ista tota copulutione atque ordinationc
experiendo discit quid intersit inter bonum quod justitia a
.

deseruit, et malum in quod cecidit. Et hoc ei erit

et ma-
gustasse de fructu arboris dignoscentis boni
CAPUT XI. — Operahominis in paradiso: mulier
in adjutorium facta.
li. Prsoipitur ergo omni ligno quod est in
illi ut de
paradiso edat, ex ligno autcm in quo est dignos- 15.Quod autcm ita constittitus est homo in para-

centia boni et mali non edat id est, non sic eo diso.ut operaretur et custodiret;operatio illa lauda-
;

fruatur, ut ipsam ordinatam integritatem natura: biliorlaboriosa non erat.Alia est namqut-inparadiso

sua\quasi munducando violet atque corrumpat. operatio.et alia in terra.quo post peccatum damna-
tusest.Ex eo autem quod additumest.e/ custodiret;
CAPUT X. — tlumina qnatuor quid notent. signiticatum est qualis illa operatio erat.Namque in
tranqnillitate beata? vitaj, ubi mors non est, omnis
13. Flumcn autem quod procedebat ex Eden, id
opera est custodire quod tenes.Accipit etiam prsece-
estex deliciiset voluptate et epulis.quod ilumen a ptum,de quo superiusjam tractavimus (Supra,c.$).
prophetasignificatur in Psalmis.cum dichjorrente
Quod prwceptum.quoniam sic concluditur.utnonad
voluptatis tuae potabis eos [Ptal. xxxv, 9) ; hoo est enim dicit,Qua dieaulem mandu-
unum loquatur;sio
enim Eden, quod latine voluptas dicitur dividitur :
cat»ertft*s,t»ortemorte»«'ni;inoipitexponiquomodo sit
in quatuorpartes.et quatuor virtutes significat.pru- factu femina : et factadicitur in adjutorium viri, ut
dentiam,fortitudinem,temperantiam,justitiam.Di- copulat one spirituali spirituules felus ederet,id est
:

citurautem Phison ipse esse Ganges, Geon autem bona operadivins laudisjdum ille regit.ha?c obtem-
Nilus,quod etiam in Jeremia prophcta animadverti peratjille a supienlia regitur.hsc a viro. Caput enim
potesCnuncaliisnominibusappellautur.Sii.ut nunc Chriatus, et caput mulieris vir ;I Cor. xi, 3).
viri
Tiberis dicitur fluvius, qui prius Albula dieebalur. Ideoquc dioitur:JV9n bonum sohm hominem etat.est
Tigris vero et Euphrales etiam nunc eadem nomina Adhuc enimeraf.quod lieret, ut non solum anima
tenent:quibus tamennominibus virtutes,utdixi,spi- corpori dominaretur, quia corpua servilem locum
ritualesaigniflcanturjquodetiam ipsorum nominum obtinet.sedetiam virilisratio Buhjugaret sibianima-
interpretatio docet, si quis uebrsam linguam vel
lem partem suam, per quod adjutorium iniptiaret
syrum oonsideret.Sicut Jerusalem quamvis sit visi-
corpori.Ad hujus rei cxemplum femimt lartu est,
bilis et terrenus loous, significat (ainen oivitatem
qua ivruni ordo subjugat viro ut quod in duobus ;

pacisspiritualiter:etSion quamvis ait mons in torra

hominibusevidentiusapparet.idest inmaaoulo ot fo-
Bpeoulationem lamen igniflcat el hoc nomen in ;
mina,otiam in unohomine poaaibutap-
Scripturarum allcgoriis ad spiritualia intelli petitum anims.per quem de membria eorporia ope-
eajpe transfertur:ei ille qui desoondebal ab Jerusa-
ramur, babeat mens interior tanquam virilia ratio
lein in Jericho.eioul Dominus dioit,et in via vulne-
Buhjugatum.etjusta lcge modum imponatadjutorio
ratuft.sauoius et semivivus reliotue bb! b latronibua ui \ lr debel feminam regere.nec eam permit-
(Luf. <. rarum,quam
oundum bi ra invenla.ntur, apirituali-
i
Editi:St'cu/ aurum optimum et verum quod huI
,i Msa.uiclioria u.it.r.Si. i.r aurutu o\
ter cogit intelligi. <•/ riiiiu'tm, eto qus leotio plantor aat<
1 1. Prudeutia ergo,qua signlflc il ipaaoc oontem » ortiinatioHi ptrfitiuni
Kiliti iic lmluuit;.-Wyiir
tiami.N*».\6ro,<it(]ue ordinatione justitid,&v.w\t oounittit
platiom on al ini ore bumuo allenam, s Ita mellorl uotns
'

n tttbet
parturieeam mt hvt tnim crctt
205 LIBElt SECUNDUS. 206
terodominari in virum;quod ubi contingit,perver- sive hoc modo quo tenuitas nostra conatur,sive ali-
sa et misera donnis est. qnoaliomeliorc.secundum sanam tamenfidem sunt
16. Primo ergo demonstravit Deus homini quanto interpretanda et intelligenda.
melioresset pecoribus.et omnibus irrationabilibus
;ini :uuntibus:et bocsignificatquod dictumest.addu- CAPUT XIII. — Spiri.uale conjugium in homine.
ctaessead illum orania animantia,ut videret quid ea
18. Vocavit ergo mulierem suam vir,tanquam po-
vocaret, eteisnomina imponeret. Exhoc enim appa-
tior inferiorem,et dixit:Hoe nuncos deossibusmeis,
ret ipsa ratione hominem meliorem esse quam pe-
caro decarnemea.
et Osde ossibus, fortasse propter
cora.quod distinguere et nominatim ea discernere,
fortitudinem.etcaroiit; <Yira<?,proptertemperantiam.
nonnisi ratio potcst, quee deipsis judicat. Sed haec
HaanamqueduiB virtutesad inferiorem animi par-
facilis ratio esl; cito enim homo intelligit se melio-
tem, quam prudentia rationalis regit,docenturper-
rem esse perorilms : illa est difiicilis ratio,qua in-
linere.Quod autem dictum esi.Hxc vocabilur mulier,
telligit in seipso aliud esse rationale quod regit,
(jiwniam de virosuo sumpta est istaorigo nominis, ;

aliud animale quod regitur.

lingua latina non apparet. Quid
et intcrpretatio in
enim simile habeat mulieris nomen ad virinomen,
CAPUT XII. — Sopito Adxjuncta Eva. Quid
sibi velit.
non invenitur.Sed in hebrsea locutione dicitur sic
sonare, quasi dictum sit : Haec vocabitur virago,
Et quoniam haec secretioresapientia videt, ipsam quoniam de viro suo sumpta est. Nam virago vel
visionem secretam nomine soporis significari arhi- virgo potius habet aliquam similitudinem cum viri
ti'Qi\quem immisit Dcus in Adam, quandoei mulier
nomine; mulier autem non habet sed hoc.ut : dixi,
factaest.Utenimhocvideatur,nonestopusoculis is-
linguee diversitas facit.
tis corporeis,sed quanto quisque ab istis visibilibus
19. Quod autem additum esl,I\elinquet homo pa-
rehus in interiora intelligentia; secesserit(hocestau-
trem et malrem,et adhxrebit uxori suse ;et erunt duo
tem quasi obdormiscere), tanto melius et sincerius
carne <<»<i,quomodo referatur ad historiam non
in
illud videt.Ipsaenim cognitio.qua intelligitur inno-
invenio, nisi quod plerumque in genere humano
bis aliud esse quodratione dominelur.aliudquod ra-
ista contingunt ; sed tota prophetia est cujus Apos-
tioni obtemperet ; ipsacrgo cognitio vtluti effeetio
tolus meminit, dicens : Propler hoc relinquet homo
mulieris est de rosta viri,proplerconjunctionein si-
patrem et matrem,et adhserebit uxori sum et erunt ;

gnilicandam.Deinde, utqunque suae parti recte do-

duo in carne una.Sacramentum hoc magnum est: ego
minetur.et fiat quasi conjugalis in seipso, ut caro
autem dicu in Christo et in Ecclesia (Ephes.v,3i,32).
non concupiscat adversus spiritum.sedspiritui sub- Quod Manichaei si non caci legerent.qui per Epis-
jugetur, id est [concupiscenta carnalis non adver-
tolas apostolicas multos decipiunt, intelligerent
setur rationi.sed potius otitemperando desinat esse
quomodo accipiendas sint Veteris Testamenti Scrip-
carnalis.opus habet pcrfecta sapientia. Cujus con- tam sacrilcga voce auderent accusare quod
turaj.nec
templatio quia interior est et secrelior, et ab omni
nesciunt. Quod autem nudi erant Adam et mulier
sensu corporis remotissima, convenienter etiam is- ejus,ct non confundebantur, simplicitatem animae
ta soporis nomine intelligi polest. Tunc enim or- castitatemque significat.Nam etApostolus itadicit
dinatis?ime caput mulieris viri est, cumcaputviri
dptavivos uni viro virgmem castam exhibere Christo:
est Christus, qui Sapientia est Dei.
'
timeo autemnc sicut serpens Evam fefellit versutia
17. Sane inlocum illius costae carnemadimplevit, corrumpantur mentes vestrx a simplicitate
sua,ila et
ut hoc nomineinsinuareturdilectionisaffectus.quo castitate,qu3S est in Cliristo (II Cor. xi, 2, 3).
diligitunusquisqueanimamsuam,etnonestdurusut
eam contemnat;quoddiligit quisque cui pneest.Non CAPUT XIV. — Serpens diabolus Evaaffectus.
enim sic nominata est caro isto
carnalem loco, ut
Serpens autem significat diabolum, qui sane
20.
concupiscentiam significet;sed istomodo potiusquo
nonerat simplex.Quodenim dicitursapientioromni-
propheta dicit auferri populo cor lapideum, et dari
busbestiis.figurateinsinuatur ejus versutia.Non au-
cor carneum (Ex-ech. xi, 19). Hoc modo enim dicit
tem dictum est quod in paradiso erat serpens, sert
etiara Apostolus Non in tabulis lapideis,sed in tabu-
:

erat serpens interbestias quasfecit Deus.Paradisus

lis cordiscarnatibus (II Cor. m, 3).Aliud est quippe
namque beatam vitam, ut superius dixi, significat
propria locutio.aliud figurata, qualis istaestquam
(Supra, cap. 9), in qua jam non erat serpens, quia
tractamus modo.Quapropter etsi visibilis femina se-
jam diabolus de sua beatitudine ceciderat,
erat; et
cundum historiam de corpore viri prirno facta est a
quiainveritatenonstetit.Necmirandumestquomodo
Domino Deo.non utique sine causaita facta est,nisi
mulieri loqui potuerit, cumilla esset in paradiso.et
ut aliquod secretura intimaret.Xum enim autlimus
ille non esset non enim aut illa secundum locum
:
defuit unde feminaformaretur?aut,si vellet Dominus
erat in paradiso, sed potius secundum beatitudinis
homini vigilanti costam sine dolore detrahere non
affectum:autetiamsi locuseat talisquiparadisus vo-
posset?Sive ergo istafigurate dictasint.sive etiam
retur,in quocorporaliterAdametmulierhabitabant,
figurate factasint,non frustra hoc modo dicta vel
etiam diaboli accessum corporaliter intelligere debe-
1'acta sunt ; sed sunt plane mysteria et sacramenta,
mus ? Non utique,sed spiritualiter, sicut Apostolus
1
Sequimur Er. Ven. et Lov. B., quse. II. dicil, Secundum principem potestatis aeris, spiritus qui
 -201 DE GUNKSI CONTKA MANICH , S. AUGUSTINI 208
nuneoperaturin fiUit diffidentia (Ephu, u, 2). Nura suampotcstalcm nimisamarent.et oumDeoease pa-
quid ergo viaibilitereiaapparet,aut quaai oorporeie reBvellent.illamedietate.perquamDeoeubjeotieraul
locis aoceditad eoa in quibus oporntur?Non utique, et corpora Bubjeotababebant, tanquam fruotu arbo-
aed uiiris modia percogitationessuggeritqui.li|iiid ris conatitutffi in modioparadisi,malc uterentur, id
potest.Quibus suggestionibua reeiatunt.qui vere di- estcontralegem Uei;atqucitaquod aooepnrantamit-
ount,quod itezn dioitApoatolua :Non enimignoramut terent.dum id quod non acceperunt,usurpare voluo-
Cor.u, 11). Quomodo enim accessit
astutitis ejus(l\ runt.Non cnim accepit hominis natura.utper suam
adJudam.quandoeipcrsuasitutUoininumtraderet? potestatem Ueo nonregenle beata sitjquia nullore-
numquid in loois, aut per hos ooulos ei visus est ? gente.por suam potestutem beatus esse solusDeus
Sed utique.ut dictum est.ihtravit in cor ejus (Luc. potest.
xxii, 3), Repellil autem illum homo, si paradisum 23. Et r/(/i/,iuquit, mulicr quia bonum est lignum ad
custodiat.Posuit enim Deus hominom in paradiso, escam;et quia bonum esl oculis ad ritlentlum,elcogno-
ut operaretur et custodiret quia sio de Eoclesia '
: seendum. Quomodo videbat,si clauyi crant oculi?Sed
diciturin Canticis oaotiooram,00rta( conclusus,fons hoe dictum est, ut intelligeremus oos oculos esse
siynutus (Cant. «v, 12); qao utique non admittitur apertos,pi)steaquamdefructuilloacceperunt,quibus
perversitatisillepersuasor.Sedtumen permulierem se nudos videbant.et displieebantsibi, idest oculos
decipit non enim etiam ratio nostra deduci ad
: astutia?,quibussiuap]icitasdisplieet.Cum enim quis-
consensionem peccati potest, nisi cum delectatio quececideritabillaintima et secretissima luce veri-
mota fueritin illa parte animi, quse debet obtem- undevelit placere superbia.nisifrau-
talis, niliilest
pcrare rationi tanquam rectori viro. dulentis simulationibus. Hinc enim et hypocrisis
21. Etiam nuncin unoquoque nostrumnihilnliud nascitur, in qua multum sibi videntur cordati, qui
agitur.cum ad peceatum quisque delabitur,quam potuerint fallere et decipere quem voluerint. Uedit
tunc actum est in illis tribus,serpente, muliere, et enim mulier viro suo, et manducaverunt,et aperti
viro.Nam primo tit suggestiosive per cogitationem- sunt oouli eorum,de quibus jam dictum est;et tunc
sive per sensus corporis, vel videndo,vel tangendo, viderunt quod nudi essent,sed oculis perversis.qui-
vel audiendo,vel gustando.vel olfaciendo :qua? sug- busillasimplicitas quajnuditatis nomine signilicata
gestio cum facta fuerit.si cupiditas nostranon mo- est.erubescenda videbatur.Itaque ut jam non essent
vebitur ad peccandum,e.\cludetursprpentis astutia simplices, fecerunt de foliis lici sibi succinctoris,
;

si autem mota fuerit,quasi mulieri jam persuasum tanquam tegentes pudenda sua, id est occultantes
erit.Sed aliquando rutio viriliter etiam commotam simplicitatem.dequajam erubeseebatastuta super-
cupiditatem refrenat atque compescit.Quod cum fit, bia.Folia vero fici pruritumquemdamsignilicant.si
non labimur in peccatum,sed cum aliquanta luc- hocbenein rebusincorporeisdicitur,quemmirismo-
tatione coronamur. Si autem ratio consentiat, et dis animus patitur cupiditate, et delectatione men-
quod libido commoverit.faoiendum esse decernat, tiendi.Unde etiam latine salsi dicuntur, quijocari
ab omni vita beata tanquam de paradiso. expelli- amant. Injocis autem utiquesimulatio principatum
tur homo.Jam enim peccutum imputatur, etiamsi tenet.
non subsequatur factum quoniam rea tenetur in
;
CAPUT XVI. — Abseonsio, ambulalio,percontatio quid
consensione conscientia. signent.

CAPUT XV. — 24.1taque cum deambularet Deus in paradiso ad

quomodo dejicit.
Tentatio
22.Quo autem modo serpens ille peccatum per- vesperam, estcum ad eosjam judicandos veniret,
id
adhucantepoenameorum.deambulabutin paradiso,
suaserit,diligenterconsiderandumest;pertinetenim
id est.quasi movebatur in eis prwsentia Dei.quando
maxime ad nostram salulem:nam ideo haec scripta
sunt ut jam tulia caveamus. Nam cum interrogata jam ipsi stabiles in ejus preecepto non erantjet bene
ad vespernm.id eatcum jamuboissoloccidcret.idest
mulierrespondissetquideisprajceptumessetjaitille:
auferreturabeislux illainteriorveritutis : audierunt
Nonmorte moriemini: sciebat - enim Deus quouiam
qua d'e muwlucareritis e.v ilto,aperienlur oeuli vestri, vocemejus.et absconderuntso aconspectuejus.Quis
soabaconditaconspi ictu Dei.nisi qui desertoipaoin-
bonum et matum. Vidumus
et eritis sicut dii, scienles

his verbis persupcrbiam

cipitjamamarequodsiiuin eat '.'
Jamenim habebant
peooatum esse persuasura:
ad hoo enim valot quod dictum oat, Eritissieutdii, oooperimenta mendaoii qui autom loquitur mendu-
:

Sicut etiam hoc quod dietum eat, Sdebat enim Deus

oium,deauoloquitur(/oait/ m ,KI ideoadarborea
i i

Bediounturabaoondi re^quseratinmediopaMdisi^Ul
quoniamquaditmanducaveriti»exeo,aperienturoculi
est ad aeipeoa,qui in medio rerum infraDeuraeA su-
iwtn.quidhioiutelligitur.niaiperauaaumeaaeutaub
Ueoesse nollent.sed insua poteslale potiua sineDo- pra eorporaordioati erant.Ergo ad seipsos abscon-
iliTuni ae,ut oonturbarentur mieeria erronhus.rcli-
mino,ut legem ejusnon obaervareot,quaai iovidea-
tis sibi nose eto lumine veritatia,quod ipai non erant, Ptfttotpa
ipsi regcrent.non Indigentea illiusin-
enimveritatia poteateaae anima humanauipMtntotn
tornolumine, aed utentei propriaprovidentia,quaal
oculis auia.ad di| aoaoendura bonamel veritai Uous eat inoommutabilia aupra illam.Aboa
malura.quod
ergo veritate quiaquia avereua ost, et ad aaipaiun
meprohibuiaael?Hooeatergoquod peraoaaum est,ut
eonveraua,et aon de reotore atque illaatrttorej Dajo,
1
ln Br. Ven. Lov., , / ri ,-. \i. led deauia motibuaquaai liberia exaultet,tenobrttor
• LOT. biO Bt iii.ni; srit. M. mendaoio:quoniam qui loquitarmendaolam,de nej
 209 LIBER SECUNDUS. 210

loquitur ; atque itaturbatur,et vocem illam prophe- runt pcragunt vitam. Dicitur ergo huic : Pectore et
ta; manifestat, qua dictum est, Ail meipsum anima venlre repes. Quod quidem
et in colubro animad-

mea turbataest(Psal. xli,7). Itaquejam intcrrogatur vertitur, et ex animante visibili ad hunc invi-
illo

Adam, non Deo nesciente ubi eseet, sed cogente ad sibilem inimicum nostrum locutio liguratur. No-
confessionem peccati non enim et Dominus Jesus
: mine enim pectoris, signilicatnr superbia, quia ibi
Christus tam multa quarinterrogabat.nesciebat. Re- dominatur impetus animi nomine autem ventris, :

spondil autem,voceejus audita.abscondisse se, quo- significatur carnale desiderium, quia haec pars
niam nudusesset. Jam miserrimo errore respondit, mollior sentitur in corpore. Et quia his rebus ille

quasi Deo posset displicere nudus, sicut eum ipse serpit ad eos quos vult decipere ;
propterea dictum
fecerat. Est autem hoc erroris proprium, ut quod est, Pectore et ventre repes.
cuique displicet.hocetiam Deo displicere arbitretur. CAPUT XVIII. — Serpentis cum Eva inimicitia.
Illudautemsublimiterintelligendum estquodDomi-
27. Et terrum, inquit, manducabit omnibus diebus
nus ait Quis nuntiavit tibi quod nudus esses, nisi rjuia
:

vitx tux omnibus diebusquibus agis hanc

: id est
ab illa arbore de qua dixerim tibi, ex. illa sola ne man-
potestatem, ante illam ultimam pcenam judicii ;
ducarcs, ex illamanducasli /Nudusenim erat a sirnu-
hsec enim vita ejus videtur, de qua gaudet atque
latione,sed vestiebatur luce divina. Unde avergus et
gloriatur. Tcrram ergo manducabis, duobus modis
ad seipsum conversus, quod significatde illa arbore
intelligi potest : vel ad te pertinebunt, quos terre-
manducassc.nuditatem suam vidit.etdisplicuit sibi
na cupiditato deceperis, id est peccatores, qui ter-
ex eo quod non habcbat aliquid proprium.
CAPUT XVIt. —
liejeclio culp;r ct serpentis pwna.
ra? nomine signilicantur ; vel certegenus tertium
25. Deinde.jam more superbue in se non accusat
tentationis his verbis figuratur, quod est curiosi-
tas.Terram enim qui manducat, profundat, et tene-
quod consensitmulieri,sed in mulieremrefunditcul-
brosa penetrat, ettamen temporalia atque terrena.
parr. suam ; et sic subtiliter quasi de astutia quam
miser conceperat, voluit ad ipsum Deum pertinere
28.Non auteminimicitia; ponuntur inter ipsum et
quod peccavit. Non enim ait.Mulier dedit mihi sed ;
virum, aed inter ipsum et mulierem. Numquid quia
addidil dicens, Mulier quam dedisti mibi. Nihil est au- viros non decipit et tcntat?Sed manifestum est quod

tem tam familiare peccantibus, quam tribuere Deo decipit. An quia ipsum Adam non deccpit, sed mu-
undecumquoaccusantur: ct hocde illavenasu-
vellc,
lierem ejus? Sed numquid proptereanon est inimicus

perbia\ut quoniam sic homo peccavit cum vult esse ejus, adquem pervenitper mulierem suamilla dece-

par Deo, id est liber esse ab ejus dominio, sicut ille ptio,maxime quiade futuro jam dicitur, Inimicitias
abomni dominio liberest,quoniam ipseestDominus ponam inler te et mulierem ? Si autem quod non dein-
omnium quoniam in majostate par illiesse non po- ceps decepit Adam, nec ipsam Evam deinceps dece-
;

pit. Quare ergo ita dicitur, nisi quia hic manifesle

tuit, jam lapsus et jacens in peccato suo, parem sibi
eum facere conetur. Vel potius illum vult ostendere ostenditurnonpossenosa diabolo tentari,nisi peril-
peccasse, se autem csse innocentem.Etmulier inter- lam animalem partem,quo3 quasi mulieris imaginem
rogata refert culpam in serpentem : quasi aut ille sic
vel exeniplum in uno ipso bomine ostendit, de qua

acceperat uxorem ut ei obtemperaret, etnonpotius superiusjammulladiximus?Quodautemetiaminter

ut ipsam obtemperare faceret autillanon po-
sibi ;
semen diaboli, et semen mulieris ponuntur inimici-
terat Dei praiceptum potius custodire, quam verba tis, significatur seinine diaboli perversasuggestio ;

serpentis adraittere. semine autem mulieris.fructus boni operis,quoper-

Jam serpens non interrogatur.sed prior exce-
26. vers» suggestioni resistit. Et ideo observat ipse
pitpoanam, quia nec contiteri peccatum potest,nec plantam mulieris,ut si quando in illicita labitur de-
habet omnino unde se excuset. Non autemnunc ea lectatio ', tunc illam capiat : et illa observat caput
damnatio diaboli dicitur, quasultimojudicioreserva- ejus, ut eum inipso initiomalse suasionisexcludat.
tur,de qua loquitur Dominus cum dicit, Ite in ignem CAPUT XIX. — De panis mulieri inflictis.
xlernum, qui preeparalus cst diabolo et angelis ejus
Jam de
29. pcena mulieris nulla qusstio est : ma-
(Matth. xxv, 41)sed ea pcena ejus dicitur, quanobis
;
nifesteenimmultiplicatosdoloreshabet.atquesuspi-
cavendus est.Pctna enim ejus est, ut in potcstate ha- ria in hujus vitfflcalamitatibus; etquodin doloribus
beateosquiDeipra^cepta contemnunt. Hoc enimex- pariat filios.quamvis et in ista visibili muliere com-
plicatur his verbis.quibus in eum profertursenten- pleatur, tamen ad illam secretiorem consideratio
tia : et inde major pccna est, quia de hac tam infelici
revocanda est. Nam et in pecoribus femins cum do-
potestate laHatur, qui solebat antequam caderet, de
lore pariunt filios,et h«c est in illis mortalitatis con-
sublimi veritate gauderein qua non stetit. Etideoilli
ditio potius quam poena peccati. Potest ergo fieri ut
etiarn pecora prasponuntur, non in potestate, sed in
etiam in feminis hominibus mortaliuni corporum sit
conservatione 1
naturoesuae: quiapcccoranon amise-
ista conditio.Sed hoc est magnum supplicium, quod
runt beatitudinem aliquam cudestem, quam nun-
ad istam corporum mortalitatem ex illa immortali-
quam habuerunt, sed in sua natura quam aceepe- tate \ nerunt.Verumtamen mngnum sacramentum
' Editi Am. Er. et duo Ms3
, conversio?ie. Lov., aliquot
etiaui suffragantibusMss., conversatione. Sed melius Re- 1
Mss, nou pauci Uabent :si qimndoitlicita elabitur de-
gius codex alique duo, connervatione. lectalio.
 :

211 DF. GBNESl GONTRA MANICII., S. AUGUSTINI 212

c>t hujus Benlentim.quod nulla abatinentia lil a vo> animam, quamvii pcrillos introt etiamipsuadmohi-
luntato oarnali.quaB non babeal in exordio dolorem, tioveritati^ ;in istaergo perplexitate,oujuBVultuenon
donec in tneliorero partem oonsuetudo Qectatur. sudct ut manduoet panem buucd ? quod oranibus die-
Quod oum provenerit, quasi natus est lilius, id est bui \ iii' sumus.id esl hujusvitajquaj
aostras paasuri
ad bonuni opus paratns est effeotua pcr consuetudi- transitura cst. Et hoc illi dictum est, qui coluerit
nem bonam.Qua; consuetudo ut iiasccretur,cum do- agrum suutn, quia ista patitur donec revertaturin
lore rcluctatum estconsuetudini malse.Nam ctillud terram.ex quasumptus est,bl est.donec liniat vitam
quod post partura diotum est x
t
Eril libi eonversio ad istam.Qui eniin coluerit agrumistum interius,et ad
virum tuum.rt ipse lni domiiuitiitur ; nonne multse ac panem suum quamviscum laborc pervenerit.potest
prope omnes mulieres absentibus viris suis pariunt, usque ad linem vitffihujus hunc Inborem pati :post
et postpartum se ad illos non convrrtunt ? Quoe au- hanc autem vitam non est necesse ut patiatur.Sed
tem superba? sunt mulicres, et dominantur viris, qui forte agrum non doluerit, et spinis eum opprimi
numquid post partumcarent hoc vitio.ut viri earum permiserit, habet in hao vita maledictionem terr;e
dominentur? lmo qossi dignitatsm sibi additam suae in omnibus openbus snis, et post hanc vitam
credunt.quod matres liunt.et plcrumque superbio- habebit, vel ignem purgationis vel poenam aeter-
res existunt.Quid sibi ergo vult, quod posteaquam nam. Ita nemo evadit istam sententiam : sed agen-
dictum est, In doloribus parics /i/tos.additum est, et dum est ut saltem in hac tantum vita sentiatur.
eril tiln conrersio ad virum tttum.ct ipse tui domnta-
CAPUT XXI. —
Quare post transgressionem Adam
bitur ; nisi quiaillapars anim»,quffi oarnalibus gau? vilam voraverit ipsatn Evam: et tte pelliccarum tu-
diis tenetur, cum aliquam malam consuetuJinem n icaru m s ig n ifica tionc.
volens vincere.passafueiitdiflicultatemac dolorem, 31. Quem autem non moveat.quud post peccatum
atque ita pepererit consuetudinem bonam, cautius et sententiam judicis Dei vocat Adam mnlierem
jani etdiligentius rationi obtemperat tanquam viro ;
suam, Vitam, quia vivorum ipsa sitmater, postea-
et ipsis quasi erudita doloribus coovertitur ad ra-
quam meruit mortem.et mortalcs fotus pareredes-
tionem,et libenter servit jubenti, ne iterum in ali- tinataest; nisi quia illos fetua attendit Se.riptura,
quam perniciosam consuetudinem defluat? Ista quos cum in doloribus pepererit, llot illi conversio
ergo quai videntur maledicta, praecepta suut, si ad virum suum.et cjus ipse dominabitur ? De qui-
non rarnaliter spiritualia lcgamus. Lex enim spi- bus fetibus superius dictum est. Sic enim est illa
ritualis est [Rom. vn, 14).
vita materque vivorum.Nam vita qu;ein peccatisest,
CAPUT XX. — Dc viri parna, morsappellari in Scripturissolet,sicut Apostolusdi-
cit mortuam esseviduam quse in deliciisvivit (I Tim.
Itemde senteniia ista qua? prolata estin ipsum
30.
virum,quid dicemus PNumquid lorte divites.quibua v, 6) : et mortui nomine peccatum ipsum significari
provenit facillimus vielus.neque in terra operantur, legimus.ubi dictum cst, Qui baptizatur a iiiortuo,ct

iterum tamjit illum. quid proficii in lavacro suo ? Sie

evasisseistam pcenamexistimandisunt.qua dicitur:
Maledicta terra erit tibi in omnibus operibus luis ; in ct quijejunatsuper peccata sua,et iterumambulans Ittec

gemitu tuo mandueabisex eaomnibusdiebus eadem facit [1 ccli. xxxiv, 30, 31). Pro peccatoenim
Iristitiaet
mortuum posuit,abstinentiam vero jcjuniumque a
vit;v tuse.Spinas et tribulos pariel tibi, cl eiles pabulum
in sudore rullus tw nlcs panem fuum, do- peccato,tanquambasptismum,hocestmundationem
agri tui ;

ncc revertaris in urram, ex qua sumptus cs quia ;

'amortuo: iterumautem rediread peccatum, tan-
terra es, Bed certe illud manife-
et in tcrruni ibis? quani ilerum tangere niortuum.Quare ergo non ani-
stnm est, quod nemo evadat istam sententiam.lloc malis illa pars nostra.quae tanquam virodebat ob-
ipsum cnim 2 quod in bas vitaquisque natus.diffl- temperare rationi.CUm per i|isam rationeni de verbo
cultatem inveniendte vcritatis habet ex oorruptibili vits reote vivendi Baroinam oonoeperit, appelletur

enimSalomon Corpus quoa cor- vita et cum parturitione abstinenti»,quaravis oum

;
corpore (sicut dicit,

nmpituraggravat animam,ei ieprimit terrena inkabi- doloribus atquo gemitibus, malffi consuetudini re-
tatiosensum multacogitantem[Sap. ix, 15]), ipsi sunt Bistens,boOBm coiisnetudinem ad reote facta ivpe-
labores quas babel bomo en terra et
et trietitiffi ;
rcrit, mater vivorura vocetur. id est rccte faeto-
Bpina ao tribuli sunt punctiones tortuosaruni qus- rum ;
quibus contraria Bunt peccata, quse nomino
mortuorum signifloari posse docuimus'?
Btionum, aut cogitationes de provisione hujus vita
32. Nam illa mors, quam omnes qui ex Adam
qutB plerumque.nisi sxetirpenturei de agroDei pro-
jioiantnr,Buu"ooant verbum,ne fruotifloet in bomine, nati 8urau8,ooBpimu8 debere natur«,quam minatus
BioatDominuBinBvangeliodioil [Marc.rv, 18,19). Kt est Dcus, cuni prnoeptum darel ne arboria rructus
ille edoretur illa orgo morsin tunicis pellioeisfigu-
quoniam neoessitatejam per bosooulosel perhasau- ;

rata est, [ps e otoria de ioli:s

res de ipsa veritate admonemur,etdiflioilee
i

liri, et Deua illis fecil tun -•

ld nt, ipsi
tarepbantasmatibus qua per istoi Benens n i t r;i r
t lo
appetiverunt mentiendi libidinem relieta (aoia v.ti-
'
81 C. .\ni. I.r et M^s potlorei. At l.ov. Ii.ili. t : QvoH
partu dictum tst. MsMeii qu \d dt partu, etOi '
Bdlti, htmdationem ; led matalaiM atl wl in MMi
« l.ov. : tiOC '/Kl 'II rnim ii if II tllif '1'lltlll, l/lln ilii-i iii, mundationtm,
iii 'i Heu itnua farba, tirntn- lliUtir
'
i
i I rii i i

ptptrit, nKitei vivorwn vocatur ito • M

ifurn,qulbui antiquloi ideolm oarenl, ittn i
 : ;; ;

213 LIBRR SECFNDUS. 214

tatis, otDeus corpora eorum in istam mortalitatem sis esse. SicutloquiturApostolus,cum dicit : Ne forte
oarnis mutavit, ubi latent corda mendacia. Neque del illis Deus pcenitentiam cul cognoscendam vcritatem
enim corporibus coelestibns sic latere posse
in illis (II Tim. n, 25), Potest ergovideri propterea homo in
cogitationes credendum est, queinadmodum inhis labores hujus vitse esse dimissus, ut aliquando ma-
corpuribus latent :ted sicut nonnulli motus animo- num porrigat ad arborem vitae,et vivat io aaternum.
rum apparent in vultu, et maxime in oculis, sic in Manus autem porrectio bene significat crucem, per
illa perspicuitate ac simplicitate ccelestium corpo- quam vita aeterna recuperatnr. Quamvis etiam si
rum omnesomnino motus animi latere non arbi- illo modo intelligamus, ne manum porrigat,et vivat

tror. Itaque merebuntur habitationem illam ot

illi in asternum,noa injusta poena est postpeccatum in-

commutatiunem in angelicam formain, qui cliam terclusum esse aditum ad sapientiam.donec Dei mi-
in hac vita cum possintsub tunicispelliceis occul- eericordia mensuris temporum reviviscat qui mor-
tare mandacia, oderunt tamcn ea etcavent flagran- tuus est,et inveniaturqui perierat.Dimissus est ergo
tissimo amore veritatis.et hoc solum tegunt, quod de paradiso suavitatis,ut operaretur terram de qua
ii qui audiunt, ferre uon possunt ; sed nulla men- sumptus erat , id est, ut in corpore isto laboraret,
tiuntur. Veniet enim tempus ut nibil etiam conte- etibisi posset collocaret sibimeritum redeundi.Mo-
gatur nihil estenim occultum quod nonmanifes-
: ratus est autem contra paradisum in miseria qua> :

tabitur .Vd((/(. x,26). Tamdiu autem in paradisufue-

v
utique beataj vitae contraria est. Nam bealam vitam
runt isti, quamvis jam sub sententia damnantis paradisi nomine significatam existimo.
Dei, donecventum esset ad pelliceas tunicas, id est
ad hujusvitae mortalitaicm. Quo enim majore indi-
CAPUT XXIII. — Cherubim elframea versatilis quid
notent.
cio potuitsignificari moraquam sentimusincorpore
autem Deus Cherubim et flammeam fra-
35. Posuit
quam pellibus quae mortuis pecoribus detrahi so-
Itaquecumcontra praeceptum, non imitatione
meam qux versatur, qua; uno nomine versatilis dici
lent ?
potest, ad custodiendam viam arboris viuc. Sicut illi
legitima.sed illicita superbia.Deus esse appetit ho-
voluntqui hebroea verba in Scripturis interpretati
mo, us;ue ad belluarum mortalitatem dejectus est.
sunt,CherubimlatineScientia;plenitudoessedicitur.
33. Ideo sic illi lex divina insullat ore Dei ;
qua
Flammea vero framea versatilis, temporales pcenee
insultatione nos admonemur quantum possumus
intelliguntur, quoniam tempora volubilitate ver-
cavere superbiam.
santur. Propterea el flammea dicitur, quia urit quo-
CAPUT XXII. — Expulsio H.r quid allegorice.
dammodo ouinis tribulatic. Sed aliud esturi adcon-
Bcce Adam factus est tanquam inuis e.v nobis ad
sumptionerr,, et aliud est uri ad purgationem. Nam
scientiamcognoscendi bonum et malum.QusB ambigua
et Apostolus dicit : Quis scandalizatur, et ego non
locutio figuram facil : nam. factus cst tanquam iinus
uror (H Cor. xi, 29) ? Sediste affectus purgabat eum
e.vnobis, dupliciterintelligi polest : vel unus c.c nobis
magis, quia de charitate veniebat, Et illas tribula-
quasi et ipseDeus,quod pertinet ad insultationein ;

tiones quas justi patiuntur.ad istam pertinent flam-

sicut dicitur,unusex senatoribus, utique senator
meam frameam : Quoniatn in igne probalur aurutn
aut certe.quia etipse deus esset, quamvis Creutoris
et argentum, et homines acceplabilesin camino humi-
sui beneficio,non natura.sisub cjus potestate ma-
liationis (Eccli. II, 5). Et iterum : Vasa fijuli probat
nere voluisset,sic dictumest.ex iwbis; quomodo di-
fornax, et homines justos tentatio tribulationis (Id.
citur, ex consulibus aut, pro consulibus, qui jam
;
xxvn, Quoniamergo quemdiligit Dous, corripit
6),
non est. Sed ad quam rem factus esl tanquam unus
et flagellat omnem filium quem recipit [Bebr.xn,6);
ex nobis? Adscientiam seilicct dignoscendi boniet
sieut dicit Aposiolus. Scientesquoniam tribulatiopa-
experimentum disceret duiu sentit
mali, ut iste per
lientiam,operatur, patientia autem probationem
malum.quod Deus persapientiam novit ;et potesta-
(Rom.v,3, 4), et legimus et audimus, et creden-
tein illam Omnipolentis quam pati noluit beatus at-
dum est arborem vita?, plenitudinem scientiae et
que consentiens, pcena sua discat esse inevitabilem.
flammeam frameam custodire 1 . Nemo ergo potest
34. Et tunc ne porrigeret Adam manum suam ad ar-
perveniread arboremvitae, nisi per has duas, id est
borem vitx,et viveretm xlernum, dimisit illumBeus
per tolerantiam molestiarum, et scientiae plenitu-
de paradiso. Bene dictum est, dimisit, non, exclusit
dinem.
ut ipso peccatorum suorum pondere tanquaminlo-
36. Sed tolerantia molestiarum omnibus fere in
cum sibi congruum videretur urgeri.Quod patitur
hac vita subeunda est, tendentibus ad arborem
plerumquemalushomo cum interbonosvivere ccepe-
vita?: plenitudo autem scientiae videtur pauciori-
rit.si se inmeliuscomrnutare noluerit: exillabono-
bus provenire ut quasi non omnes qui perveniunt
;

rumcongregatione,ponderemalaesuaeconsuetudinis
ad arborem vita5,per scientis plenitudinem veniant,
pellitur; etilli eum non excludunt reluctantem.sed
quamvis omncs tolerantiam mnlestiarum, id est
dimitlunl cupientem.Quodautem dictum est,Nepor-
flammeam frameam veisaiilem, sentiant. Sedsiat-
rigerelAdammanum suam ad arborem vilos,elidm lnec
tendatur quod Apostolus dicit, Plenitudo autem
ambigualocutioest. Loquimurenim sic, cum dici-
mus, ideo te moneo, ne iterum facias quod fecisti, '
Lov., pleiiiludinem esse scientise, el flnmmen frnmen
volentes utique ut non faciat : et iterum sic, Ideo tiam antiqui ireseditioDe?,nisi quoil oruit-
se.Sed ipsa oratiouis seiiea probat legeudum cum
te moneo, nc forte 6is bonus, volentea ulique ut sit
flammeam frameam cus-
.M?s., itieiiitudinem scientix, et
id est, moneo te, non desperans quod bonus pos- todire.
 e ;

215 DE GKNESl CONTRA MANlf.ll., S. AUGUSTINI 216

haritas{Rom. iiii, LO) .

i
imdam idesi Ecol ulsiut duoin oarne una. Dioit enim is,

obaritatem praaoepto illo gemino contineri, Dilijcs Apostolus ipsum esse eaput Ecclcsiffl, et Ecclesiam
Dotninum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota corpus ejus (Coloss. i, 18 . Ergo et ipsesoporatuBeet
anima tua, etextota mentetua;et, Diliges proximum dormitione |iussionis, utei eonjnx Ecclesia formare-
tanquatn teipsum in quibua duobusprstceplis tota l.c.v
:
tur,quam doranitionem oantat pcrprophetam dicens
pemtet, Prophetst (Matth. xxa, 37-40J: sine dubi-
et ormivi, (t somnum eepi et exsurrexi, quoniam :

tatione intalliginius ad arborem vitaa non solum per Dominus suscepit me (Psal, m, 0). Formata ost ergo
flamnieani (rameam versatilem, id esl per toleran- ei conju\ Ecolesia de latere ejua iil eat de Bde passio-

tiam temporalium molealiarum, sed etiamperple- nis et Baptiami. Nam perousaum latua ejus lanoea,

oitudinem Boientis, id eat per obaritatem veniri; Banguinem etaquam profudil (Joan. xix, 34}. Fuc/us
quia ti eharitatem, inquit, non habeam, nihil stim autein.ut supra dixi, exsemine David secundum car-

(I Cor. xm. 8).

ncm, sicut Apoitolus dicit (Rom. I, 3),id est tanquam
de limo terrs, cum bomo non essetquioperaretur in
CAPUT XXIV. — Adam Christat, Eva Eccletia.
terra, quia nullus homo operatus cst in Virgine, de
tft. hoc sermone pollicitus sum considera-
Sed in qua natusest Christus. Fonsaulem ascendebalde ter-
tionem rerum factarum, quam puto explicatam et :
ru, 1 1 trrigabat omncm facicm terrse. Facies terra?, iil

deinde considerationem propbetieesquea remanet ax- est dignitas tcrree,mater Uomini virgo Mariarectis-
plioandajam breviter. Posito enim tanquamsigno simeaccipilur, quam irrigavit Spiritus sanctus, qui
quodam manifesto quo ca?tera dirigantur, nondiu fontis et aqu;e nomine in Evangelio signilicatur
nos, quanturn arbitror, ista consideratio detinehit, (Joan. vii, 38, 39 ; ut quasi de limo tali homo ille
Dicit enim Apostolus sacramcntum magnum esse,
lieret l
,qui constitutus estin paradiso,ut operaretur
quod dictum est, Pro/i/er hoc relinquel homo patrem et et custodiret.id est in voluntatePatris,ut eam implc-
malrem, eladluvrebit uxori su.r et erunt rfuo in carne ;

ret atque servaret.

una: quod ipseinterpretatur subjiciendo, Ego autem
dieo in Christo etin Ecclesia [Bphes.v, 31, 38). Ergo CAPUT XXV. — Bceretici et Maniehsei mu.rime, per
quod per historiam impletum est in Adain, per pro- serpentem designatL
phetiamsignificatChristum,quireliquit patrein,cum
mundum 38. Nam proeoeptumquod accepit, non accepimus
dixit : Ego a patre exivi, et veniin hunc
in illo, quia unusquisque clirislianus non incongrue
[Joan. xvi,2S). Non locoreliquit, quia Deusloco nou
sustinctpersonam Christi.dicenteipso Domino:QMO</
continetur, neque aversione peccati, sicut apostata;
minimismeis, m.ihi fecistis (Matth.xxv,
(ecislis itni c.r
relinquunt Deum ; sed apparendo hominibusin ho-
40). Atque utinam frueremur, sicutest pneceptum,
mine, cutn Yerbum oaro factum est, et habitavit in
omni ligno paradisi, qtiod signifioat spirituales deli-
nobis (Id. i, 14). Quod ipsum non commutationem
cias Fructus aiitetn spiritus «rf, charitas, gaudium,
naturae Dei significat.sed susceptionem natimeinfe- ;

pax,longanimitas,benignitas,bonitas,(ides, mansuetu-
riorispersome, id est humanas '. Ad hoc valet etiam
do, continentia, sicut Apoatolua dicit (Galat. \, 22,
quod dicitur, Semetipsumexinanivit(Phtlipp. n,7)
23) non tangeremus lignum in medio paradisi
; et
quia non inea dignitate apparuit hominibus in qua
plantatum scientia; boni et mali, id est non vellemus
est apud Patrem, blandiens eorum inlirmitati, qui
superbiredenatura nostra.qua, siout jam diximus,
cormundumnomlum habebant. ondevidereturVer-
media est.ut decepti experiremur quid intersit inter
bum in principio Deus apud Deum (Joan. i, l).Quid
simplicem lidem catholicam, et fallacias ha:retico-
est ergo quoddiximus.reliquit Patrem,nisi,reliquit
rum ita enim pervenimus ad dignoscentiam boniet
!

apparere hominibus sicut est apud Patrem ? Item re-

mali. Namoportet, inquit, «iintn hxreses esse, utpro-
liquit et matrcm, id est Synagogie veterem atquc
huti manifesti (iant mtervos (I Cor. xi, 19). Etenim
carnalem obse-vationem, qu« illi matererat ex se-
serpens socundum prophetiain,h»reticorum ve-
ille
mine David secundum carnem,et adh»sit uxori suse,
nena signilical.it maxime istorum Manicha-orum,
Sic vulgati.quibns Mss. vix aliqui auffragantar. Nuni
1
ct quioumque Veteri Teatamento advoraantur.Non
Arnuttensia Victoriniduo vocem, ptrsotus, omittnnt.
1

enim aliquid manifestius prenuntiatum arbitror,

alii novem melioria notaa, e qoibus est Theodericenais,
Gemnietieensis. Pratellenaia, Regio-Montensia, s. Ah i|ii.uii istoainilloaerpente, vel potius illum in istis

doeui Rothomageusis, Sorbonlous, unus s. Uarlini >le ease vitandum.Nuilienim loquaoiuaatquejaolantiua

Campie, et qui annns circitormille praarert,quique oii u
Veronensia eccleaisa lun Regiua cooex, omisao verbo, promittnni aoientiam bonietmali;et in ipso bomine,
nntura-. sic habeot: Sed susceptionem inferiorispertonm, tanquam in arbore quseplantata esl io medioparadi-
i'l esthummus. Ita etiam tributa Beda colleclio, n ap. I

si.eam dignoscentiam doinonstraturo»see»aopre»eu-

i

5 Epist. ad Epheaios. tum in excnaie, tum in Corbeienai

coiiioesnii n iii- Flo »ini descrlplo. Quod locutio' iiitint.ii etiam illud quod dictumest Eritis sicut Hi,
n is geoua ea lege intelligendum, quaillud oumveteraa qui magisdicunt quam isti.qui perauanp aupar-
alii
iii.unt Verbum suacupisse bominem, auaceptiooe vida
licc.t, ut Tbeologl iiiiini, termiaata ad hoo, ul verbum lp- i .
.-

1 1 • i vanitatem.ean dem
uperbiam persuadara on- •

sum susoipieos exislal bomo illiuaque hominis, quas eat ii.inirs.iiiiii 'inaiit animam naturaliler boc eaaa quod
humanapei oialiaa oaturam homiaia In poraonaa
ii, u ei
'

El ad inet ipertio
uiniiii in a \ bi lepl im ful
i
i il eow lantei tu i
i>
i
I

guatlnua, cuju ci lebrloi e llla lenli al la ex eplat,

I
8, liiiin ooulorum, quam id Istoaqui raliota InUrion
"i \ oluaiannni II intei Deum al b i Inea ffl
u apparnlt, ul on a
tate pei opul 10 uti unqua
oaluram, el aolita aublimaret Iuiolttli, ft huolltaio* 1
ita M^s. \i exouil iniiieut, ut fMflji dt Hns t«r*,
« litia tamperarati a tttlit homo iltts fierct.
 .

217 LIBER SECUNDUS. 218

sapientine lucesolem istum, qui pertinetad occulos nonaliam partem in nobis pertinere ad auctorem
corporis, adorarecompellunt? Et omnesquidemhae- Deura,et aliamad gentem tenebrarum,sicutisti di-
retici generaliterscientia)pollicitationedeeipiunt,et cunt; sed potiuset illud quod regendi habet potes-

repreliendunt eos quos simpliciter credentesinvene- tatem inhomine,et,illudinferiusquod regendum est,

rint et quia omnino carnalia persuadent, quasi ad
;
ex Deoesse, sicut dicit Apostolus: Virquidem nonde-
carnalium oculorum apertionem conanturadducere, bel velare eaput.rum sit imago et gloria Dei; mulier au-

ut interior oculus excaacetur. tem gloria viriest. Nonenimvir exmuliere, sed mulier
ex viro:etenim non creatus est vir propter mulierem.sed
CAPUTXXVl - Serpens haereticus Maniehasus. mulier propter virum; propterea debet habere velamen
Sed istis etiam corporasuadisplicent,nonpropter mulicr super caput, propter Angelos. Verumtamen ne-
pcenalcm mortalitatem, quam peccandomeruimus ijuc mulier sine viro,neque virsine muliere in Domino:
;

sed ita ut negent Deumesse corporum conditorem, sicutcnim mulicr e.c viro, ita et vir, per mulierem ;

tanquamapertisoculiscarneisnuditasistadispliceat. omnin autcm e.v Deo (I Cor. xi, 7-12).

Sed nihil vehementius istos designat et notat,

39. CAPUT XXVII. — Adx tapsus et pa-nu allegorice.
quam quoddicit serpens: Konmorlemoriemini: seie-
41- Laboret jam Adam in agro suo.etquod spinas
batenimDeusquoniamguadieederitis,aperienturoculi
et Iribulos ei parit terra, intclligat non naturae
ff.^W.Sicenimisticredunl.quodserpensilleChristus
esse, sed pcen»; et hoc non nescio cui genti tenebra-
fuerit.etdeumnescioquein gentistenebrarum,sicuti
rum, seddivinojudicio tribuat: quiamoderamen ju-
aflinnant.illud praDOeptura dedisse conlingunt.tan-
stitia estsuacuique tribuere. Ipsedet mulieri escam
quam inviderethominibusscientiambonietmali.Ex ccelestem, quam accepit a capite suo, qui est Chri-
istaopinioneetiamnescioquosserpentinosnatosesse
stus: nonabillaaccipiat vetitumcibum, id est haere-
arl>itror,quiserpentemproChristocoleredicuntur(«j
ticorumfallaciamcummagnapollicitationescientiae,
nec atlenduntApostolumqui ait: Metuo ne sicut ser-
et quasi secretorum adapertionem,quo fiat ad deci-
pens Euam sednxit astutiasua,sic etsensus vestricor-
piendum error ipse conditior.Haereticorum quippe
rumpanlur (II Cor. xi, 3). Hos ergoperistam prophe-
superbaet curiosa cupiditas in libro Proverbiorum
tiampraliguratosesseexistirno.Sedueiturautemver-
clamatsub mulicris imagine, et dicit, Quisultus est,
bis hujus serpentis carnalis nostra concupisccntia,
divcrtat ad me: et inopes sensu exhortatur, dicens,
etper illam deoipitur Adam.non Christus.sed Chris- Punes occnllos editetibenter,etaquamdulcemfurtivam
tianus: quisi praeceptum Dei servare vellet,etex lide
bibite(Prov. ix, 10, 17). Et necesse est tamen, cum
perseveranterviveret.donecidoneusfieretintelligen-
et illa quisquecrediderit,praecedente libidine men-
ticR veritatis, id est, si operaretur in paradiso, et cu-
tiendi,qua Christum mentitum esse credit.accipiat
stodiret quodaccepit; non veniret in illamdeformita-
etiam tunioampelliceam divino judicio. Quonomine
tem.utcum sibi displicet caroquasinuditassua,car-
mihivideturinprophetiasignificarinoncorporismor-
naliamagis tegumenta mendaciorum,tanquam folia
talitas.quae significatur in historia.de qua jamtra-
ficicolligeret.quibus sibi faceret succinctorium.Hoc
ctatumest; sed decarnalibussensibusattractaphan-
enimisti faciunt, cumde Christo mentiuntur, et ip-
tasmata,qus2carnaliter mentipntem divina lege con-
summentitumessepraedicant; et tanqunm abscon-
sequuntur et contegunt: atqueita de paradiso id est
dunt sea facie Dei.ad sua mendaciaab iilius veritate
de catholica fide et veritate.dimittitur, habitaturus
conversi, sieut Apostolus dicit: Et a veritate quidem
contraparadisum,id esteidem fidei eontradicturus,
auditum suum avertent, ab fabulas autem conver- QtiisialiquandoseadDeumconverteritperflammeam
tentur II Tim. iv, 4).
frameamjdest pertemporalestribulationes,suapec-
40. Et ille quidem serpens, id est ille error haere-
catacognoscendo et gemendo, et non jam extraneam
ticorum.qui tentatEcclesiam.contra quem incantat 1

naturam,quae nulla est, sed seipsum accusando, ut

Apostolus,cum dicit, Metuo ne sicut serpens Evam ipseveniam mereatur ;et perplenitudinemscientiae,
1

seduxit astutiasua, sic et sensus veslri rorrumpantur ;

quae est charitas.diligendo Deum,qui supra omnia
illeergo error pectore et ventre serpit, et terram
est incommutablis.et diligendo ex tolo corde, et ex
manducat. Non enim deoipit, nisi aut superbos,qui
tota anima,et ex totamente;et diligendoproximum
sibi arrogantes quod non sunt cito credunt quod
tanquam seipsum,perveniet ad arborem vita3,et vi-
summiDeiet animas humanaa unaeademquenatura
vet in asternum.
sit; aut desideriis carnalibusimplicatos, qui libenter
audiunt quodquidquid lascive faciunt,non ipsi fa- CAPDT XXVIII. —
Perepilogum singulas refeliitMa-
nichxorum calumnias.
ciunt,sed gens tenebrarum; aut curiosos, qui ter-
42. Quidhabentergo isti, quod in hislitteris Vete-
rena sapiunt.etspiritualia terrenooculo inquirunt.
risTestamentireprehendant'?lnterrogent secundum
Eruntautem iniuiicitiae inter istum et mulierem, et
moremsuum.etrespondeamussicutDominusdonare
inter semen ejus,etsemen mulieris.si pariat istalilios
quamvis cum doloribus,et se ad virum suumconver-
dignatur.Quarefecit Deushominem,inquiunt, quem
peccaturum sciebatPQuiaet de peccantemulta bona
tat,utejusipsedominetur.Tuncenimpotestcognosci
l'acerepoterat,ordinans eum secundum moderamen
1
Editi, clamat; pro quo ex Mss. rastituimus incanlat. 1
per conversionem
Editi, veniam, etc. Mse. non ha-
(a) Uphitee. beut, per conversionem
119 DE GBNESI AD LITTERAM, S. AUGUSTINI. 220
justil |uia nihil oberat Deopecoatui ejus: nihilo feoit Deua, et ad hoo venissenoncoactum.sed
i

et BivenoD peooaret, naora aullaesset; aiveqi voluntata pecoandi. llli dicunt naturam Dei cogi ab
cavit.ulii mortalea de peccato ejus oorriguntur.Nib.il ipso Dao ad poenitentiam
peooatorum noanegamna :

enim lii apecoato,queinadmodum aeddicimuseam naturamquam Deua feoitdeuibilo,

Imminentia mortis oogitatio '. Sic eum faceret, in- liosleaqunm pcrcuvit cogi ad piiMiitontiam pcccato-
quiuni, ut noii peooaret, Imo ipse hoc facerct ; sic ruin. llli ilicunt nuturam Dei ab ipsoDooacciperevo-
eniui faotusest,ul si aoluisset, non peccuret.Nuu ad- niuin: nos negamus.sed dioimuaeam naturam quain
mittetnr, inquiunt,diabo)us ad ejus mulierem.Imo fecit Deua
<le nibilo,si se a peccatis suis ad Deum
ipsa ad se diabolum non admitteret; eio enim luela ruum converterit.acciporo veniara peccatorum. 11 1 i

non admtteret. Non fieret, in-

est, ut si noluisset, dicunt-naturam Dei neoeasitateessemutabilem: nos
quiunl, inulier. Hoo est dicere, non lierct bonum :
negaraus.sed dicimuseam naturam quam Ueusfecit
quiact ipsantiquealiquodbonum est,ettantumbo- de nihilo.voluntateesse mutatam.llli dicunt natune
num.ut Apostoluseam gloriam viri essedicat; ot om- Dei noccrcalienapeccata: nos negamus.seddioimus
nia a
Deo.Iterumdicunt: Quis fecit diabolum? Be nulli naturaj nocerepeccata.nisi sua (n) et Deum di- ;

ip8e; nonenimnatura,8ed peccando iliibolus fuctus cimus tanbe bonitatis esse.tantffl justitiee.tanta; in-
est. Vel ipBum,aiunt,noo faoeret Dcus.sicum pecca- corruptionis, ut neque peccet, neque ipse alicui
turum esse sciebut. Imo.quarenon faeeret.curn per noccat, qui peccare noluerit, nec ipsi aliquis qui
suam justitiam et providentiam multos de malitia peccare voluerit. II II dicunt esse naturam mali cui
diaboli corrigat? An forte non audistis apostolum Deua coactus est naturai suaj parteni dare crucian-
Paul amdioentem.Quosf radiili Satanx.ut discant non dam: nos dicimus nullum malum esse naturale '(*),
blaspliemareyl lnn. 1, l>0) ? et de seipso dicit.LY ne
sedomues naturasbonasesse.etipsum Deum sum-
magnitudinerevelationum extollar, datusest mihisti- mam esse naturam.casteras ex ipso esse naturas: et
nmlus carnis, angelus Satanrn qui me colaphizet (II omnosbonasin quantum sunt, quoniam fecit Deus
Cor. xii, 7). Ergo, inquiunt, bonus est diubolus, quia
omniabonavalde.seddistinctionisgradibusordinata
utiliaest?lmo malos inquantum diabolus est; sed ut sit aliud alio melius; atq ueitaomni genere bono-
bonus et omnipotens Ueua est, qui etiam de malitia
ruuiuniversitasistacompleatur.quaequibusdamper-
ejus multajusta et bona operatur. Non enim diabolo
fectis,quibusdamimperfectis,totaper!'ectaest,qua'.n
imputatur,nisivoluntassua,quaconaturfaceremale, Di useirectorconditorqueejusjusto nioderamiue ad-
non Dei providenlin, quae dc illo beue facit.
ministrarenonccssat;quiomniabonafacitvoluntate'
CAPUT XXIX. — Confert EcclesiiB dogmata cum nihilnialipatiturnecessitate.Cujusenim voluntassu'
Manickxorum erroribus. peratomnia.nullaexpartequidquam sentit invitus-
43. Poslremo, quoniam cum Manichaeis nobis de Cum ergo
nos ista dicimus, unusquisque
illailli.et
religione queastio est,quasstio autem religionis est, eligat quid sequatur.Ego enim.quod bona fide coram
quid de Deo pie sentiatur.quoniam negare non pos- Deodixerim, sine ullo studio contentionis, sineali-
sunt in miseria peccatorum essegenus humanum;
qua dubitationo veritalis.et sine aliquo praej udicio d i-
illi dicunt naturam Dei esse in miseria: nos negamus ligentiorie tractationis.quasmihividebanturaxposui.
sed dicimus eam naturam esse in miseria.quam de
' Euiti malum esse naturm, Porro Mss. hie st iu libro
In regio codice et sei alisinelioris uoloe deest haec
1
1 ii iiio Ketractationum, cap. 10, n. 3. habent, nalurale.
1

senteutia: Ni/ii/ enim sicrevocat Iwimaesa peccato,quem- (n) 1 Ketract. cap. 10, n. 3.
admodum immincntis mortis cogitatio. (6) tbid.

De subsequente libro vide.lib. i, cap 18, Retractationum, col 613, averbis, Cum de Genesi,
usque ad col. t>14, verbis, Quaerendo tractandum est.

5. AUSIEI.II / UGUSTINI
HIPPONENSIS EPISGOPI

D8: (>!MSI AD LITTERAM

IMPEKFECTCS LIBEH '"'.

Traclatur initiuin Geueseoi usque ad huncce verciculuin M I hnciammus hominem tnt imayinem. e\c.

CAPUT PRIMUM. — Do obscuris naturaliuni

1. nou affirmaodo, ted quaarendo tractaudum est in ;

rerum,qii83 omnipotenteDeo artifioefaotaaentimua, Librie maximequosnohisdivinaoommendatauotori-

ahuhmi 10 tt 91 II W INOnOH. i

iiiin.' libriiin jam hahe* suin,

quibua antt uatebat, mendli purgatnm opo Vaticuui Ms., pneter quem etiaui lu
bano rem nJhibitaj raerunl ediuonea Am, Br, ei Lov,
Comparavimus prseterea eai omnes editiotm initio Itotr. et Confeas., t. 1, me aral , M. m m
>< Huuo librum nnnofere 393
•

adicrlbendum putamui, propterea lualino lu RatrioUonibiM oollooatur

proxlma poil opuauulum iive ioi uioneni, quemde BdetJliymbolo uubull In Ui ollio prtedlcti «uiu ws.
 :

221 L1BER IMPERFECTUS.

tas.inquibns temeritas asserendffiincertasdubiaeque vitam aeternam ccelorumque regnum promissum.
crimen evitat:ea tamen
opinionis,difiicile sacrilegii CAPUT II. — S.Secundum hanc fidem quae pos-
qu.erendi dubitatio calholicai fidei metas non debel sunt hoc libro qusri et disputari,considerandum
in

excedere.Et quoniam multiha?rtticiadsuam senten- est. In principio fecit Deus calum ei terram.Quatuor

tiam.quae prader fiilom est cutholic;e disciplinat,ex- niodi a quibusdam Scripturarum tractatoribus tra-
positionem Scripturarum divinarum trahere con- duntur Legis exponendae.quorum vocabulaenuntia-
Bueverunt ; antc tractationem hujus libri catholica rigraece possunt,latine uutem detiniri et explicari '

fides breviter explicand i est. secundum historiam, sccundum allegoriam,secun-

2. Est autem h«c : Deum Patrem omnipote.ntem dum analogiam, secundum aetiologiam.Historia est,
universam rreuturani fecisse atqucconstituisse per cum sive divinitus,sive humanitus res gesta comme-
Filium suum ur,igeniium,idestSapientiametVirtu- moratur. Allegoria.cum tiguratedicta intelliguntur.
tem suam consubstantialem sibi et coaeternam, in Anulogia,cum Veteris et NoviTestamentorum con-
unitate Spirilus sancli, et ipsius consubstantialis et gruenlia dcmonstratur. /Etiologia, cum dictorum
coaeterni.Hanc ergo Trinitatemdici unum Deum, factorumque causae redduntur.
eumque fecisse et creasse omnia qus 9unt,in quan- CAPUT III. —
G. IIoc ergo quod scriptum est, In

tum Bunt.catholica disciplina credi jubet;itautcrea- principio fecit Deus ccelum et terram, quaeri potest
tura omnis sive inlellectualis sive corporalis, vel utrum tantummodosecundum historiam accipien-
quod brevius dici potest secundum verba divinarum dumsit,anetiam figuratealiquidsignificet.etquomo-
Suripturarum, sive invisibilis sivc visibilis, non de docongruatEvangelio, etqua causa liLer istesic in-
Dei natura ', sed a Deosit facta de nihilo:nihilquc in choatus sit. Secundum historiam autem quaeritur
ea esse quod ad Trinitatem pertineat, nisi quod Tri- quid sit Inprincipio, id est, utrum in principio tem-
nitas cjndidit.istaconditaest.Quuproptercreaturam poris.anin principioinipsaSapientiaDei.quiaetipse
universam neqne eonsubslantialem Deo, ncqueco- Dri Filiu8 principium se dixit,quando ei diclum est,
aeternam fas est dicere aut credere. 7« quises; etdixit. Principium quodet loquor vobis
3. Ecce autem omnia quae fecit Deus, bonu valde : (/oart.viu,25).Est enim Principium sine principio, et
mala vero non esse naturalia;sed omne quod dioitur est Principium cum Principium sine
alio principio.
malum,aut peccatum esse,aut prenam peccati. Nec pnncipio solus Paterest, ideoex uno principio esse
esse peccatum nisi pravum libersa voluntatia assen- omnia credimus Filius autemita Principium est, ut
:

sum, cum inclinamur ad ca quffi justitia vetat, et de Patre sit.Ipsa etiam primu creatura intellectualis
unde liberum est abstinere;idest,non in rebus istis, potest dici principmm iisquibus caputest,quae fecit
sed in usuearum nonlpgitimo.Ususautem rerumest Deus. Cum enim recte appelletur principium caput,
legitimus, ut anima in lege Uei maneat, et uni Deo in illa gradatione Apostolus mulierem tamen non
plenissima dilectione subjecta sit,et Cffitera sibisub- dixit caput alicujus.Nam et virum dixit caput mulie-
jecta sine cupiditate aut libidine ministret,id est se- ris,et caput viri Christum. et caput Christi Deum (I

cundum prseceptum Dei. Ita enim sine difficultate Cor. xi, 3) : ita Creatori creatura subnectitur.
et miseria, et cum sunima facilitate et beatitudine 7. An ideo In principio dictum est, quoniarn pri-
administrabit.Pcena veropeccati est.cum ipsis crea- mum factum est? An non potuit intercreaturas pri-
turisnonsibi scrvientibuscruciaturanima.cum Deo mum fieri coelum et terra, si Augeli et omnes intel-
ipsa non servit: quae obtemperabat,cum
creatura illi lectuales Polestates primum factae sunt? Quiaet An-
ipsa obtemperabat Deo. Itaque non esse lgnem ma- gelos creaturam Dei, et ab eo factos credamus ne-
lum,quia creaturaDeiest sed tamen urieo imbecil- cesse est. Nam
Angelos enumeravit propheta in
et
litatem nostram exmerito peccati.hici autem pecca- centesimo quadragesimo octavo psalmo cum dixit:
ta naturalia,quae necesse est committi ante miseri- Ipsejussit, ct facta sunt; ipse mandavil, et creata sunt
cordiam Dei, postquam hanc vitam per pecca-
in (Psal. cxlviii, 5). Sed si primum facti sunt Angeli,
tum liberi arbitrii lapsi sumus. quaeri potest utrum in tempore facti sunt, an ante
4.Renovari autem hominem per Jesum Christum omne tempus,an in exordio tempuris.Si in tempa-
Dcminuninostrum,cumipsaineffabi!isacincoinmu- re,jam erat tempus antequam Angeli fierent ; et
tabilisDeiSapientiaplenumtotumquehominemsus- quoniam etiam tempus ipsum creatura est, incipit
cipere dignata est, et nasci de Spiritu sancto et vir- necesse esse ut aliquid priusquam Angelos factum
gine Maria ; crucifigi, sepeliri, et resurgere, et as- accipiamus. Si autem in exordio temporis factos
cendere in coelum.quod jam factumest;et venire ad dicimus, ut cum ipsis cceperit tempus, dicendum
judicandos vivos et mortuos in fine saeculi.et resur- est falsum essequod quidam volunt, cum ccelo et
rectionem mortuornmincarne.quod adhucfuturum terra tempus esse ccepisse.
!

predieatur.Datum esse Spiritum sanctum credenti- 8.Si autem prius quam tempns.Angeli facti sunt
bus in eum. Constitutam ab illo matrem Ecclesiuni, quajreudum est quomodo dictum sit in consequen-
qua3 Catholica dicitur, ex eo quia uni versaliter perfe- tibus : Et di.vit Deus, Fiant luminaria in>,firmamenlo
cta est,et in nnllo claudicat.et per totum orbem dif-
fusaest.Remissaessepcenitentibuspriorapeccata,et i Aliquot hic verba restituuntur,aliique passim
redin-
tegrantur luci ope vuticaui codicis quod iinuni exem- ;

plar hujus operis uiunu exaratum uancisci potuimus.

1
AIs. Vatic, non cle Deo nata. * Sic ms. Vatic. At vulgati, ante cuelurn et terram.
223 DE GENESI AD LITTENAM. S. AUGUSTINI. 224

orli.ut lueeanl tuper terram,ei dividant inter noctem credimusuil etiam ipsa digestio ct ordinatio singu-
et diem ; et sint in $igna t et tempora,et dies,ct annos. larum quarumque rerum formatarum el distincta-
llic enim potest videri tunccceptaessetempora.rum ruin inundus vncctur; ipsa vero materies coelum et

OOBtum 8t luminaria ccaliordinaiisitineribua currere terra,veluti semen ooali ei terra appellata sil; etcoe-

OOBpissent :quod Bi vernm est, quomodo potuerunt lum et terra quasi confusum atque permixtum ab
dies esse antequum tempus esset.si a cursu lumina- Deo aooipiendia formis idoneum. Ilactenus
artifloe

riuin tempus exorsum est.qu.T quarto diedicuntur de hoc qnositnm sit quod dictum est, ln prineipio
essefacta?An istadierum digestiosecundumconsue- fccit Deui civlum cl terratn : nihil enim horum te-

tudinem human.v IratjiliUtis ordinata est lege nar- mere aflirmare oportuit.
randi et humilibus humiliter insinuandi sublimia, CAPUT IV.— I [.Terra autcm crnt invisibilis et in-
qua et ipse sermo narrantis non potest nisi aliqua composita,ei tenebrs erant supcr abyttum; et Spiritus
habere et prima et media et ultima ? An in tempori- Dei ferebatur super aquam.Ab haereticis(«)qui Veteri
busistisdictumestutessentluminaria,qua3 tempora Testamento adversantur,moveri calumnia huic loco
homines intervallis morarum in corporis motione solet.cum dicunt,Quomodo in princio fecit Deus cce-
mctiuntur?Haecenim tempora.sinullusmotuscorpo- liiui et terram.sijam terra erat?non intelligenteshoc
rum esset, nulla essent, et ipsa sunt bominibns ma- esse subjunctum,ut exponeretur qualis terra fuerit,
nifestiora.Quodsiadmittimus.qu.-erendumestutrum de quajam dictum est, fecit Deus eoelwm et terram Sic
praetermotum corporumpossit essetempus in motu ergo accipiendum est:ln principio fecit Deus ccelum
incorporeae creaturae.veluti est anima vel ipsa mens; etterram;haec autem terraquam Deus fecit,invisibi-
quae utique in cogitationibus movetur, et ipso motu lis erat et incomposita, donec ab eodeui ipso discer-
aliudhabet prius, aliud posterius, quod sine inter- neretur,etex confusione in rerum certoordine cons-
vallo temporisintelligi non potest. Quod si accipi- titueretur. An sic melius intelligitur.ut in hac exse-
mus.etiam antecoelumetterram potestintelligi tem- cutione rursus eadem rerummateriescommendare-
pusfuisse.siante ccelum et terram facti sunt Angeli. tur,qua3superiusccelietterra3nominenuncupataest,
Erat enim jam creaturaquaa motibus incorporeis tem- ut istesitsensus:InprincipiofecitDiiusccelumetter-
pusageret: et recte intelligitur cum illaetiam tem- ram ; hoc autem quod ccelum et terra dictum est,
pus esse.utin anima quae per corporeos sensus cor- terra erat invisibiliset incomposita.et tenebrae super
poreis motibus assuefacta est. Sed fortasse non est abyssum;id est,quod eoelum etterraappellatum est,
in principibus et ereaturis supereminentibus. Sed materieserat confusa quaedam,de qua mundus, qui
quoque modo hoc se habeat(res enim secretissima duabus maximis ' partibus, ccelo scilicet et terra
est,et burcanisconjecturis impenetrabilis),illud cer- conslat, digestis elementis et accepta forma fabri-
te accipiendum estinfide,etiamsi modum nostroe co- caretur? Quae confusio materise sic potuit insinuari
gitationisexcedit,omnenicreaturam habereinitium; populari intelligentice.sidiceretur terrainvisibiliset
tempusque ipsum creaturam esse, ac per hoc ipsum incomposita,vel inordinata,vel imparata,et tenebrae
habere initium, nec coasternum esse Creatori. super abyssum, id est super profunditatem vastis-
9. Potest etiam coelum et terra pro universa crea- simam: qu« rursus profunditas ex eo fortasse no-
tura positum videri, ut et hoc visibile aethereum minata est, quia nullius intelligentia propter in-
firmamentum,ccelum appellatum sit,et illacreatura formitatem penetrari potest.
invisibilissupereminentium Potcstatum ;rursusque V2.Ei lenebrx erant supcr abussum.
' Utrum subter
terra, omnis inferior pars mundi, cum animalibus abyssus erat et supra tenebra;,quasi jam locadistin-
quibusinhabitatur.An ccelum omnis ereatura subli- cta essent?An quoniam materia? adhuc confusio ex-
mis atque invisibilis dicta est.terra vero omne visi-_ i ponitur,quod etiam diotum
-/ao; graece dicitur.ideo
bile, ut etiam sic possit hoc quod dictum est, In est,tenebrse erant super abyssum,qu\a. lux non erat:
pnncipio fecit Deus catlum et lerram, universa crea- quaa si esset,utique supraesset, quia esset eminen-
tura intelligi ? Furtasse quippe non incongrue in tior, et ea qua; sibi sujecta erant, illuminaret ? Kt
comparatione invisibilis creaturae.cum visibile terra revera qui diligenter considerat quid sint tencbr.r,
dicitur.ut nomine nuncupetur. Quoniam et
illa cceli nihil aliud invenit quam lucis absentiam.Ita igitur
anima qua3 invisibilis est, cum rerum visiliiluim diotum aBl,Tenebra erant superabyssum,SiO si diotum
amore tumesceret,et earum adeptione extolleretur, esset.Non erat lux super ubyssum.Quapropter h.vc
terra dicta est, sicut scriptum est. Quid superbil materies quee consequenti operatione Del,in rerum
terra et cinis (Eccli. x, '.») ? formas ordinata distinguitur.appollata est terra in-
lO.Sed quaeri potest utrum jam distinctaet com- visibilia at inoomposita,et profunditas oareoalaoa;
pobita omnia dixerit ccelum et teriam, an ipaUD qua appellata csi Buperius nomine oosli et tsrre»,
primo informem univeraitatia materiem^quae in hae velutiaemen, utjam diotum cst, ooali et tsrrav Si
rormataaetapecioaaB nalurasDeoineflabiliterjuben- taincn noo o elum et lei ruiu dioendo, universiUtem
te digeata est, coeli el terra aomine nunoupaverit. prius proponere voluit,utpo8tsa,in8inuata materia,
Quanquamonimacriptum legerimua,^ttt/5»ci*Wiwuii- nuinili partes cxsequoretur.
ilitm d» informi mattria (Sap, u,48); tamenetlamip-
natoriaui OUJUBmodioumque sit.non possumus i
itn Ma, Vatle At editi maxiiHM.
dicoro non ab oo factam.ex quo omnia confitomurot (n) Mnuiitiann.
 ;

235 LIBER IMPEHFECTUS. 236

13. Et Spirilus Dei aquam

superfcrebalur super incomposita.et tenebrae super abyssum, id est ipsa
Nusquam dixerat, Dcus aquam fecil; nec tamen ullo informitas sine lumine.unde etiam terra invisibilis
modo credendum est aquam Ueum non fecissc, ot dicta est tcrtio uqua subjecta spiritui ad habitum
:

eam jam Cuisse antequam lllealiquid constituisset. formasque capicndas ideo super aquam ferebatur
:

Etonim illcest ex quo omnia, perquem omnia, in quo Spiritus Dei, ut Spirituin operantem, aquam vero
omnia, sicut Apostolus dicit(/iom. xi, 36). Ergo et undeoperareturinteIligamus,idestmateriamfubrica-
aquam Deus fecil.et aliter credere rnagnus errorest. bilem. Cum cnim istatria dicimusuniusreinomina,
Cur igilur non dictum est quod aquam Deus fecerit? materia mundi,materia informi9,materiafabricabi-
Anrursus eamdem materiam.quam velcccli ctterra?, lis.horum primo nomini bene adjungitur ca;lum et
vel terroeinvisibilis et incomposita? alque abyssi no- terra;9ccundoobscuritas,confusio,profunditas,tene-
mine nuncupaverat, etiam aquam voluil appcllare? bra';tertio cedendi facililas,cui jam ad operandum
Cur enim non et aqua appellaretur, si terra potuit, Spiritus superfertur artilicia.
cum adbucnequeai|uadistinclaatqueformataneque 16. Et Spiritus Dei tuperferabatur super aquam.
terra essel,ncque aliquid aliud ? Sed primo fortasse Non ila superferebatur sicut oleum aquee, vel aqua
crelum et terra appellata est.secundo terra incora- terrae, id est, quasi contincretur; sed, si ad hoc de
posila etabyssus carens luce.tertio aquanon incon- visibilibus exempla capienda sunt.sicut superfertur
grue : ut primo ipsius universitatis, propter quam lux ista solis aut lun;e his corporibus,qua' illuminat
facta e9t de omnino nihilo, materie9, cceli et terrm interra : non enim continetur illis : sed cum ccelo
nomine vocareturjsecundo terrae incompositaeatque continertur,istis superfertur. Item cavendum est ne
abyssi nominc insinuaretur informitas, quia inter quasilocorumspatiis Dei Spiritum superferri mate-
omnia elementa terraest informior.et minus relu- riffl putemu9,sed vi quadam elfectoriaet fabricatoria,

cens quamc;etpra;tertioaquae nomine significaretur ut illud cui superfertur efflciatur,et labricctur;sicut

materiu subjocta nperi artillcisjaqua enim mobilior superferturvoluntasartilicisligno,velcuiiiuereisub-
cst quam terra ;et ideo propter operandi facilitutem jectffi ad operandum,vel etiamipsis membrisccrpo-
et motum faciliorem,subjecta materies arti(ici,aqua ris sui, quae ad operandum movet.Et haec similitudo
magis vocanda erat quam terra. cum jam sit omni corpore excellentior, parva est
tamen.et propenihiladintelligendamsuperlationem
14. Et aer quidem mobilior est quam aqna;a?ther
Spiritus Dei,subjecta sibi ad operaudumniundi ma-
autem mobilior ipsoaerenon ab9urde creditur,aut
teria:sednon invenimusevidentioremaimilitudinem
sentitur:sed aeris vel celheris nomine minus conve-
et propinquiorem rei de qua loquimur,in iis rebus
nienter appellaretur materies. Magis enim haec ele-
quee ab hominibus quomodcumque capi possunt.
mentavim creduntur habere faciendi.terra vero et
Quapropter in hujusmodi cogitatione optime illud
aqua patiendi.Quod si occultum cst,illud certe aper-
pr;eceptum tenebitur.quod scriptumest lienedicen- :

tissimum puto.quod aquam ventus movet,etnon-

tes Deum,exaltateillumquantumcumque potueritis, su.
nulla terrena: ventug autem est aer motuset quasi
perabit et adkuc (Eccli. xlih,33). Hoc autem dictum
fluctuans. Ergo cumaeraquam moveat manifeste,
sit,si hoe loco Spiritus Dei Spiritus sanctus.quem
unde autem ipse moveatur ut sit ventus, occullum
in ipsa ineffabili et incommutabili Trinitate jvene-
sit;qiiisdubiteteongruentiusaquaonominemateriam
ramur.accipitur.
vocari quia movetur.quam aeris qui movet?Moveri
17. Potest autcm et aliter intelligi, ut spiritum
autem pati est, movere facere.Huc accedit quod ea
Dei,vitalem creaturam,qua universus iste visibilis
quae terra gignit.aqua irrigantur,ut nasci el perfici
mundus atque omnia corporea' continenturet mo-
po9sint, ita ut prope videatur in haec ipsa nascenlia
ventur,intelligamus,cuiDeusomnipotenstribuitvim
eadem aqua converti. Quocirca congruentius aquae
quamdam sibi serviendi ad operandum in iis quas
nomineappellareturmateries.cumsubditaoperiarti-
gignuntur.Qui spirituscumsitomnicorporeajthereo
ficis insinuaretur propter mobilitatem etconversio-
melior,quiu omnemvisibilemcreaturamomnis invi-
nem in quaeque nascentia corpora, quam nomine
sibilis creatura antecedit, non absurde spiritus Dei
aeris in quosolamobililaspossetanimadverti,caetera
dicitur.Quid enim non est Dei ex iisquae condidit,
veroquibusinaleriaexpressiussignificaretur,defuis-
sent;ut totus iste
cum etiam de ipsa terra dictum sii,Domini est lerra
sit sensus: In principio jecil Deus
et plenitudo ejus (Psal. xxiii.IJ et illud 2 universali
calumet terram,id est materiam quae cceli et terrae ;

complexione quod scriptum est, Quoniam lua sunt

formam capere posset;quae m&leria, terra invisibiliset
omnia, Domine, qui animus amas (Sap.xi,37)1 Sed
incomposila erat, id est informis etluce carenspro-
tunc potest iste spiritus sic intelligi,si quod dictum
funditas:quae tamen quoniam moventi et operanti
subdita esset.propter hoc ipsum quod cedit
esi, Inprincipio fecit Deuscalum etlerram,ia.ntum de
artifici
visibili creatura dictum scntiamus; ut supcr mate-
operanti, aqua etiam nominata est.
riamrerumvisibilium inexordiofabricationisearum
15. In hac igiturmateriae significatione prius insi- superferreturinvisibilis spiritus.quitamenetiamip-
nuatusest finis ejus, id est propter quid facta sit secreaturaesset.id est nonDeus.sed a Deofacta at-
secundo ipsa informitus.tertio servitus sub artifice
atquesubjectio.Itaqueprimocoelum etterra,propter 1
Ms. Vatic, eorpora.
hoc enim facta materies;secundoterra invisibilis et » Ms. Vatic, ilta.
 JJ7 li: .1! NESI Al) UTTEItAM, S. AUfiUSTINI. ±28
que instituta aatura.Si uutem uuiversx oreaturaa,id estfQuamlibel anim lucem aigniflcet,faotam tamen
estet intelleotualia et aaimalia et oorporalis.materia eatam debemus accipnremoo illam qua fulget
creilitur illo aquse voe ibulo auuatiata, aullo modo ipaa Dei Bapientia, quaa non creata est,sed natnjno
boc looo Spiritua Dei potest aiai illeiuoommutabilia sineluee Dcus fuisee putetur priusquam ietam, de
et sanotus intelligi,qui forebatur auper materiam quanuno agitur, condidiaset. Dohace
omniuro rerum, quaa feoit et oondidit Deus, verba satie dooent.hoc coramendatur quod faota bK,
18. Tartia opiaio >ie boospiritu oriri potest, ut /•;/ dixit,\nq\ilt t Fiai lux\ei facta ttl (u».|Alia estlux
oredator spiritus nomine.aeria elementum enuntia- de Deo oata, et alia lux quam feeit Deus : aata de
tum;ut ita quatuor elementa insinuata Bint,quibua Deo lux, est ipsa Doi Sapientia ; facta vero lux, est

mundua iste vi8ibilissurgit;ccelum soilicet.el lcrra, qumlibet mutabilis sive eorporea sive inoorporea.
et aqua, et uer:non quia jam eranl distincla et or- 21. Movere autem solet quomodo lux corporea
dinata:sed quia in illis ntateriaa quamvis informi esse potuerit antequam eeelum csset eteceli lunnna-
oonfusione, tamen exortura praeigoabantur : qu« ria, quse post istam exponuntur : quasi vero faoile
iaformisconfusio tenebrarttm ct abyssinomineoom- hoc nb bomine peroipi poiest.aut omnino ullo modo
mendataest.Sedqtiselibotsententiarumisturumvera potcst.utrum sitaliqualux prater ccelum ,quaa tamen
rerum qus ortaa sunt, qu» vidcntur, et
sit,oniniiun spatiis locorum distincta atquediffusasit,mundum-
qu.enon vidciitur.non quantum ad vitia quee contra que ampleciatur.Sed cum liceat hic et incorpoream
aaturam sunt,sed quantum adipsasnaturasatlinet, lucem intelligere.si nonvisibilemtantum ereaturam
Ueus esse auctorem et oouditorcm oredendum est; in hoc libro.sed omneni creaturam expositam diei-

nullamquc omninoesseoreaturam,quaenon ab ipso mus.quid opus cst inbac controversia remorari/Et

initium perfeetionemque habeat generis etsubstan, fortasse quod qussrunt homines.quando Angeli facti
tiae suoe. sunt.ipsi signifieantur hac luce.brevissime quidem
CAPUT V. — 19. Ei dixit Deus, Fiai lu.vxt facla sed tamen convenientissime et decentissimc.
cst tux. Deum dixisse,A7<i/ /n.r.non voce de pulmo- 22 Et. vidit Deus lucem.quia bona esl. Ista senten-

nibusedita.neclinguaet dentibus,aceiperedobemus. tia non qtiasi insoliti boni ketitiam',sed approbatio-

Carnalium suntistaa cogilationes:seeundum autem nem operis significari, oportet intelligi. Quid enim
carnemsapere, morsest (Rom. vm, 6). Scd ineffa- convenientiusde Deodicitur.quantuminterhommes
'

biliter dictum est. Fiut lux. Utrum auteni hoe quod dici potest.quam cum itaponitur,Dixit,factum est,
diotum est,Filio unigenitu dietum est,an idipsum plaouit:ita ut meo quod dixit.imperium ejus intel-
quoddictum est,Filius unigenitusest.quod dictum ligatur;in eo quod factum est,potentia ; in eo quod
Dei verbum dieitur,per quod facta sunt om nia(Joan. placuit.benignitas: sicut ista ineffabilia per bomi-
i,l,3),qusri potest:dumtamen illaabsit impietas,ut' nem hominibus, ita ut omoibus prodesse possent,
Verbum Dei unigenitum Filium quasi vocem prola- dici debuerunt.
tam sicut a nobis fit,esse credamus. Verbura autem 2-4. F.t divisit Dcus inter lucem et tenebras. Hinc
Dei,perquod lactasunt omnia,neccoepitesse,nec de- intelligi lieet quanta divini operis facilitate ista di-
sinet: sed sinc inchoatiooa natum, Patri coaeternum cantur elTecla.Non enim quisquamest quisicexisti-
est.Quare hoe quod dietum est, Fiat /n.r.si et ocepit met lucem laetum.utesset confusa cum tenebris.et
et destitit dici,magis Filio diclum est hoc verbum, ob hocpostea separationis indigeret;sed oo ipso quo
quam ipsum est l'ilius;Et tamen etiain hoc inclfabi- lux facta est,consecuta estetiam di\isio inter luoem
liter nec carnalis imago subrcput in animum, et
; et tenebras.Quos enim societas lucis cum tenebris
intellectum pium spiritualem conturbet.Quia et in- (11 Deus ergo divisit inter luoem et te-
Cor. vi, 14)?)
cipere aliquid et desinere in natnra De.i, si proprie quia lueem fecit,cujus absentia tenebra vo-
acoipiatur,temeraria et pra;eepsopinio est:carnali- cantur.Interest autem interluoemet tenebras.sieut
bus tamen et parvulis.nontanquam in ea inausuris, iuterest inter restimentum et nudil tem.autplenuiu
scd tanquam indc surrecturis humanissime conce- et inaiie, el simili;i.

denda est.Quidquid enim incipere et desinere Deus 24. Jam quot modia possit intelligi lux.supra di-
dioitur,nullo modo in ipsiua natura,sed inejusorea- quibus contraria privationes possunt tene-
tura, quas illi miris modis obtemperat, inlelligen- bra nominari. Alia esl enim lux quee videtur his
dum est. oculia oorpi it solis, et

30. Et dixit Dbus, Fiat tfux.Utrum ea luxquae bia trum.ei si quid bujusmodieat,cui
oaraalibusoculispatel.an aliquaocculta,quam nobis mebra,oum aliquia looua ea luee earet.
per boc oorpus videre oon datum est?Et si oooulta, Alia ilem lux est vita sentiena.el t nere
utrum oorporea, quaa per looorum apatia tenditur quse per ooi pua adaaimeojudicium referuntur,
insublimibuspart)busmundi;an inoorporea . el rauca,suaveoleutia »t gra-
qualiain animaest,ad quam vitandietapi veolentia,duloia et araura calidaetfrigida,et Matwt
fertur examen a sensibus oorporis, Q,ua non rurent huJusmodi.Alia estenim luxqus sentlturooulls,eiit
etiam animee bostiarum,an ttiooi- i
ut sentiulur.llla enim in eor-
n iihin apparet.e^ qua inoipil omne qood oi aatum autom quaiuvis pe < qu senUI

SloMa.Yatic. \i \ ItttHem.
 :

229 LlBEK IMPERPEGTUS. 230

percipiut, in animaest tamen. Huic contrariie sunt ordinat. Justoset facit, et ordinat ;'peccatores au-

tenebrae, insensibilitasquaadam, vel si melius insen- tem quactum peccatores sunt, non facit, sed or-
in

sualilas dicitur,idestnonsentire,quamvisinferantur dinat tantum.Quippe cum illos ad dcxteram, illos

quffl sentiri [)ossent,si essct in illa vita lux isla unde ad sinistram constiluit, et quod in igncm aeternum
sentitur.Neque hoccum minisleria desunt corporis, jubet ire, ad meritorum odinem valct. Ita species
sicutincoscis aut surdis ; nam in istorumanimis est naturasque ipsas et facit, et ordinat; privationes
ista lux.de quanunc agimus sed instrumentacor-
;
autemspecierum defcctusque naturarum non facit,
poris desunt.Neque illo modo.quo modo in silentio sed ordinat tantum. Dixit itaque, Fiat lu.r ; et facta

vox non auditur,cum et ista lux est in anima,etad- esl Non dixit, Fiant tenebne et factae sunt
lux. ;

sunt corporisintrurnenta, sed nihil quod sentiatur tenebrs.Horum ergo unum fecit, alterum non fecit,
infertur.Non ergo qui.iis causis non sentit,caretista
utrumque tamen ordinavit, cum divisit Deus inter
luce sed cum talis potentia non est in anima, quae
lucem et tenebras. Ita et ipso faciente pulchra sunt
;

jam necanimadici solct.sed tanturn vita.qualispcr- singula, etipso ordinante pulchrasunt omnia.

hibetur esse vitis et arboris.et quarumcumque stir- GAPUT VI.— 26. Et vocavit Deus lucem diem.ette-

pium : si tameneasvol tamen habera persuadcriullo nebras vocavit noctem.Cum et lux nomensi alicujus
modopotest,quasnonnullinimiserranteshaerel:ci(a), rei, et diesrursum, et tenebra et noxutrumque sit
non solum sentire percorpus, id est videre, audire, nomen,utrumque itadici oportuit.nominarebusim-
etcaloremignemquc discernero;sedctiam intelligere posita esse,ut illa rescui nomcn impositumest.uti-
rationem.et cogitationes nostrasnosse arbitrantur :
que quoque nomine, non enim aliter poterat
alio
enntiare'.Et ita dictum est, Vocav it Deus lucem diem,
sed dehis alia qu.iestio est.lnsensibilitas ergn tene-
hujus lucis,qua quidquid sentitur, cumipsam ut indilferenter etiam dici converse posset. Vocavit
brae
vim sentiendi non habetvita quaelibet.Convenienter Deus diem lucem, et vocavitnoctem tenebras. Quid
ei respondebimus,si quis a nobis ita qusrit Luci
autemlucem hanc dici concedi, quisquis concedit :

recte dici lucem, qua res quaeque manifesta est.

nomen impositum est dies, an diei nomen imposi-
Gum autem dicimus, Manifestum est hoccanorum tum est lux ? quia hasc duo utique, in quantum ad
esse.manifestum est hoc dulce esse, manifestumest ressignificandasarliculatavoceenuntiantur,nomina
sunt. Hoc niodo etiam de aliis duobus qua;ri potest
hoc frigidum esse, et quud forte hujus generis per
corporales sensus attingimus ; hfficluxqua istama- Tenebris nomen impositurn estno.x,an noctiimposi-
nifesta sunt,utique intus in quamvis per
anima est, tum est nomen tonebra? Et quidem, ut Scriptura
corpus inferantur quae ita sentiuntur. Tertium lu-
manifestum est lucis nomen dictum esse
describit,

cis genus in creaturis intelligi polcst, quo ratiocina-

diem,ettenebrarumnomendictumessenoctem.Quia
mur. Huic contrariae tenebrae sunt irrationabilitas, cumdiceret,Deus fecitlucern, et divisitinterlucem
et tenebras.nondum de vocabulis agebatur postea
sicut sunt anims bestiarum. :

jr>.Siveergolucemaetheream,sivesensualerncujus adhibitasunt vocabula.dies ct nox cum et illa sine ;

animalia participant.siverationulem qunm Angeli et dubio vocabula sint, lux et tenebrae, res aliquas si-
gnilicantia, sicutdies et nox.Ergo hoc itaaccipien-
homines habent,aDeo factam prirnitusin rerumna-
tura haecsententia vult intelligijdivisisseDeuminter dum est,quia enuntiarialiter non possetres quaeno-
lucem et tenebras, eo ipso quolux factaest, oportet men accipit, nisialiquo noinine an potiusistavoca-
;

accipi,quod alius estlux,aliud illa; privationes lucis, tio accipiendaest ipsa dislinctio?Nonenim omnislux
dies, aut omnestenebra; nox sed luxettenebrascer-
quas incontrariis tenebris ordinavit Deus.Non enim ;

tis inter se vicibus ordinatie atque distinctae,diei et

Deum fecisse tenebras dictum esl quoniamspecies :

ipsas Deus fccit, non privationes quae ad nihilum noctisnominibusappellantur.Omne quippe vocabu-
pertinent, undeabartiflceDeofactasuntomniajquas lum ad distinctionem valet. Unde etiam nomen quod
tamen ab eo ordinatas inlelligimus, cum dicitur, Et rem notet,appellatumest,quasi notamen. Notet au-
Deus inter lucem et tenebras, ne vel ipsae pri- tem,id estdistinguat etdoctitanteraddiscernendum
divisit
adjuvet.Fortasse ergoipsumdivisisse inter lucem et
vationesnou haberent ordinem suum, Deo cuncta
regenteatqueadministrante.Sicutin cantandointer- tenebras,hoc est vocasse lucem diem,ettenebrasno-

positionessilentiorum certis moderatisqueinterval- ctem,ut hoc sit ordinasse ista quod vocasse. An ista
lis,quamvisvocumprivationessint,benetamenordi- vocabulasignilicarenobisvoluntquamlucemdixerit,
nanturabiisquieantare sciunt,etsuavitatiuniversae et quas tenebras;tanquam sidiceret, Fecit Deus lu-

cantilenae aliquid conferunt. Et umbrae in picturis cem,et divisit interlucem et tenebras ;lucemautem
eminentiora quaeque distinguunt,ac non specie,sed dico diem,ettenebrasdico noctem :nealiquam aliam

ordine placent. Namet vitiorum nostrorum non est lucemintelligas,quae non sit dies etne aliquasalias
;

auctor Deus sed tamen ordinator est, cum eo loco

;
tenebras intelligas,quae nonsintnox ? Nam siomnis
peccalores constituit.et ea perpeti cogit qm-emeren- Ms. Vaticauus omittit quoque.-et paulo posthabet,
i

tur.Ad hocvaletquod oves ponunturad dexteram, polern t enunt iare,ubi editih&l>uri-anl,poterat enumerare.
Locus profecto a librariis ftedatus.atqueexpunctis hisce
haedi autem ad sinistram (Matth. xxv, 33).Quaedam
verbis.iiommn rebus imposita esse.quasbauddubie einar-
ergo et facit Deus,et ordinat ;
quaedam vero tantum gme lrrepseruut.enienclaudushuncinmodum: utrumque
ita du-i oportuit, ut ilia res vui nomen impositum est,
(a) Manichsei. utique alio nomine) non enimaliter poierat) enuntiaretur.
J.it DB GENESl AD LITTRHAM, 8. AUGUSTINI.

omnea tenebrtn nootia no- Et sic factumett.El fecii Deus firmamentum, ettlinsit
lui dios poutt intelligi, ot
mioe oenserentur, fortaese nonopuBesset ilicere, Et inter aquam quse erat sub firmamento,et inler aquam
lucgmdiem, voeaoit noetem. quw firmamentum. Utrum aqus talee
erat supra Bint
vocavit Deut el

quem diem dioat, et quam Bupra llrmamentum^qualessuh lirmamento ist;o visi-

[tem quteri poteat
noctcm. si istumdiem vul acoipiquemBolieortua biles?an quia illam aquam videtur BigDiQcare,8upra
inohoat, etelaudit oceasua, et istain noctem qus B
qunmSpirituB rerebatur.i Lcam iDtelligebamusesae
non invonio iimnili materiam, hsso etiam hoo looo Qrma-
solis oecusu usque inortum tenditur;
quomodoessepotuerint.antequamcocliluminariafa- mento interposilodiscrcta credenda cst, utinferior

ctaesseut. An ipaa spatia horarum et temporum, sit materiacorporalis.superior animalis? lloc enim

etiam sine diacrimine ralgorie atque ambrsjamita Brmamentum dicit,quod cudum postea vocat. Ccele-

vocari potuerunt ? Etquomodo in llla lucern ratio- sti autcm corporenihilest in corporibus alia melius.

nalem.si hfflO signilicataest.aut sensualem cadithajc Alia quippecorpora coeleslia.et terrestria ; etutique

vicissitudo.quffl nominediei et noctis significatur ? ccelestiameliora :quorum naturauiquidquid trunsit,

An non seeundumquod evenit.sed secundum quod nescio quemadmodum corpus possitvocari ;scd est
potestevenirc,istainsinuatasunt ;quia etrationi po- fortasse vis quffldamsubjecta rationi, qua ratione

test errorsuccedere.et sensui qu»dam stoliditas? Deus veritasque cognoscitur: qu;e nutura.quiafor-
CAPUT VII. — 28.H facta est vetpera,etfactumast mabilisest virtute atquc prudentia. cujus vigore co-

m(»iedi'«M»iw.Noneodemmodonuncappellaturdies, hibeturcjus tluctuatio atquo constringitur.etobhoc'

quo cum diceretur, Et vocavil Deus lucem diem ; sed quasi materialisapparet.recte aqua divinitusappel-

eo modo quo dicimus.verbi gratia,triginta diesha- lata est ; non locoruin spatio, sed merito naturain-
bere mensem hocenim nomine diei noctes quoque
:
corporeae cceli corporei ambitum excedens. Et quo-
includimus superius autem ita dictus est dies, ut
;
niam coelum lirmamentum vocavit.non ubsurde in -
anoctesejungeretur.Ilaquecumillaoperatiodieiper telligitur quidquid infraaethereum coelumest,in quo

lucem gesta insinuaretur.consequenter factam dici- pacala atque lirmata 3 suntomnia, mutabiliusesseet

turessevesperam,et factum essemanediem unum; dissolubilius.Quodgenuscorporalis materiwanteac-

u t scilicet sit unus dies a coepto die usque ad cceptum ceptam speciem distinctioncinque formatum, aqua
diem.id est a mane usque ad maue,quales diesan- firmamentum nominatumest,faerunt qui crederent
numeratis,utdixi,noctibusappellamus.Sedquomcdo has visibilcs aquas et frigidus superliciem coeli su-
estvespera,etfactumestmane?An tantamora perutnplecli. Et documentum adhibore conati sunt
facta
temporisfecitlucemDeus.et divisit inter lucem et de tarditatestellce unius de septem vagantibus.qua
superiorest ca?teris,et a Grsscis ^alvuiv dicitur.ettri-
tenebras, quanta mora tenditur dies lucens, id est
nonannumeratanocte?Etubiestquod scriptumest, ginta annis peragit signiferum circulum, ut ob hoc
tarda sit.quia est frigidis aquis vicinior, qutasupra
Subestenim tibi,cumvoles posse(Sap. xn,18), si opus
Deoproductione temporis.ut aliquid perliciat? ceelum sunt.Qua opinio nescio quemadmodum pos-
est
in arte atque ratione Bitapudeosdefendi,quisubtilissimei3taquaBBierunt
An omnia quidem tanquam
Nihil autem horum temere afftrmandum, sedcaute
perfecta sunt Deo,non in productione temporis, sed
omniu modesteque sunt tractanda-
in ipsa vi quaillasetiamres.quasnon stare,sedtran-
?Xon enimet in ser- 30. Et di.cit Deus,Fiat firmamentuminmedioaqxue
sire cernimus.stabiliter eilicit
et sit dividens interaquam ei aquam.Et sicfaetumest.
mone nostro cum verba aliatranseant.etaliasucce-
dant,cred bile est ita
;
(ieri inipsa arte.quaoperante
Postquam dixit,sic/ue<um«s/,quid opuserat rursum
oratio.Quanquamergo addere, Etfecit Deus firmamentum, et divitit inter
stabiliter aitificiosa occurrit
sine productione temporis faciat Deus, cui subest aquamquseeratsubfirmamentum,etaquamqueeerattu-
possecum volet ipste tamon naturas temporales
;
pra firmamentum '
Nam cum dixisset superius,£i di-
xii Deus t Fial lux et facta est lu.c dod addidit rur-
motus suos temporaliterperagunt.Ita ergo fortasse : ;

dietum esl,Et factuest ve$pera,etfaetumestman«dies Bum, Etfeoit Deus luoem ; hio autem poateaquam
dixit.K/ di.vtl Deus, Fiat: et tic factum »{, additum
UttlM, siout ratione prospicitur ita fieri debere aut
est, et fticil Deus. An hiuc apparet non opurtere lu-
posse.non lta ut littemporulibus tractatibus.Nam in
in Spi- eem illum intelligi oorporalem, neeam aliquacrea-
ipsa ratione operationem contemplatus cst '

tura interposita fecisse Deus videatur(Deumautem

ritusancto.qui dixit, Qui manet in aternum creavit
Trinitutom dicoj hoo vero firmamentum oosli, quia
omniatimul (Bccli. ivm, 1): sed commodissime in
:

illo libro.quasi morarum per intervulla factarum a oorporeum est,perinoorpoream oreaturam aooapisM
est, ul ipsa dispositio, speoiem formamquecreditur,ul priua inoorporeona'
Deo rerum digesta narrutio
iui.i ationabiliteraveritate impreasum sitquod oor
i

qua: ab inlirmioribus animis contcniplatione sta-

poraliterimprimcretur.ul ceoli lierel llrmamenti
bilivideri non poterat.per hujaemodi ordinem eer-
oculis oerneretur, et ideo positum est.f.7 dixil Deus.Fial . el sic
mooie expoeita quaei istis

GAPUT viii. — 29. Ei dixit Deut,Fiat /irmainen-

timinmedioaqu£,ettitdividensinUraquamctaquam, ' Editi, et objectio. Sed meliua Ms. Vulio., et p| .

» Bio emendamua »ii.\l*.\ atic, N»m luedltli lageba

Ma. Vatlo
1
temporU tractitim
.
,v»» Ipsam rationtm nittiif.e corport cati incorp
tii

Ofierationein conttwptatut tlt, etc. • Ma. Vatlo.i et ftrma,

 ;

233 LIBKK IVIPrciJFISfiTUS. 234

eat; in ipsa rationali natura prius factum esl l

lor- redigijquuniaiii suiiiuieuiiuiiiusLoiunis formse prin-

tasse umle imprimeretur corpori species. cipium.E/ appareut arida:id est, speciem visibilem
CAPUT IX. — Cum autem, additum est, Et fecit accipiat,atque aconfusionedistinctam.Et bene aqua
Deus lirmamentum,et diuisit inter aquam quxerai sub congregatur, ut appareat arida ; id est, cohibetur
firmanento, et aquam qux erat supra jirmamentum;e>t quod fluitat mare, quod obscurum est illustretur.
ipsa oooperalioMn illa materia,ut corpus cceli ileret, Et sic factum esf;etiam hoc fortasse in rationibus in-
significatur?An 1'orte varietatiscausa,ut textus ser- tellectualis naturaj prius factum est,ut postea quod
monis in fastidiurn non veniret, supra non est posi- dicitur. Etcongregataestaquaincongregationemunam,

tuin quod infra positum est,et non oportetscrupu- et apparuit arida,non superfluo additum videatur,
s
tose omnia rimari ?Eligatqui3 quod potest:tantutn cum jam dictum esset, Etsicfactum esf:sedut post
ne aliquid re atque incognitum pro cognito as-
I
rationalem et incorpoream operationem intelligere-
serat;memineritque se horninem de divinis operi- mus etiam corporalern secutam.
bus quanlum permittitur quasrere. 33. Et vocavit Deus aridam terram, et congregatio-
31. £1 vocavit Deus firmanenturn ccelum. Quod de nem aqux mare vocavit. Adhuc nobiscum facit illa
vocatione superius tractatum est, hioquoqueconai- causa vocabulorum : non enim omnis aqua, mare:
derari potest:non enim omne (irmamentum coelum aut omne arida, terra. Ergo quae aqua esset, et
est.Ei vid.it Deus qttod bonum est.iit de hoc superius quee arida,vocabulis segregandum fuit,Ipsam autem
quod tractatum est, retractaretur, nisi qnod non distinctionem atque formationem fuisse vocationem
eumdem ordinem vidco.Nam superius, Et vidit Deus Dei, non absurde adhuc intelligi potesl.ElviditDeus
luccm quia bona est;et post deinde subjicitur, Divisit quia bona est,Et hic ipse ordo servatus est; quare
Deus inler luccm et tenebras ; et vocavit Deus tucem huic etiam illa quee jam tractata sunt, conferantur-
diem,et tenebras vocavil noctem:hic autem postquam CAPUT XI.— 34 Et dixit Deus.Germinet tcrra her-
faotum enarratum est, quod facium dioebatur, et bam pabuli,ferentem semen secundum genus suum et
postea quam vocatum est firmamentum ccelum,tum simtlitudinem,et lignum fructiferum faciens fructum,
dieilur.t'/. vidit Deus quio bonum est.Quod si non fa-
cujus semensit in se secundum suam similitudinem.
stidii evitandi gratia ita variatum esLillud certe in-
Postquam facta sunt terra et mare,et vocataetap-
telligere cogimur quod dictum esl Et fecil Deus
probata,quod saepediximusnonmorarum intervallis
otnnia simul.Qua.re enim primo ibi vidit quia bonum
accipiendum esse.ne ineffabilem operantis Dei facul-
est,et postea nomen imposuit:hic autem primo no- tatem tarditas aliqua consequaturjnon statim,sicut
men imposuit.ct postea vidit quia bonum est nisi ;
duobus diebus pracedentibus, subjicitur, Facta esl
quiailladifFerentiasignificatniorarumintervallanon
vespera,et fuclum est mane dies tertius:sed adjungi-
esse in operatione Dei,quamvis in ipsis inveniantur
tur alia ooera.tio,Ut germinet terra herbam pabuli fe-
operibus ? Secundum autom morarum intervallurn
rentem semen secundum genussuum etsimilitudinem,
prius aliquid et postea elficitur.sine quibus narratio
et lignum fructiferum faciens fructum cujus semen sit
factorum esse non potest quamvis sine his Deus ista
secundum suam simililudinem.Quod de luce illa,
in se
Etfoctu est vespera, et factum csl
eflicere potuerit.
firmamento.et aquis,et arida dictum nonest;non
et
mant diessecundus.Jam hincsuperius tractatum est, enim habet lux successionis propaginem,autcce!um
et easdem rationes hic quoque yalere arbitror,
de alio coelo nascitur,aut terraautmare alia maria
CAPUT X.— 32.Et dixit Deus,Congregentur aquse
et alias terras gignunt.qca? succedant.Hic ergo di-
quxsub coilo sunt,in congregationem unam,el appa- cendum ferentem semen secundum genus suttm
i'uit, et
reat arida. Et sic facium est. Hinc probabilius credi similitudinem,et cujus semen secundum suam
sit in se
potest aquam dictam esse superius,sicut arbitraba-
similitudinem, ubi similitudo nascentium praHere-
mur,ipsam mundi maleriam.Nam si universum aqua untis similitudinem servat.
oppletum erat,unde vel quo potuit congregari ? oi
35. Hrec autern omnia ita supra terram sunt, ut
enim quamdam confusionem materialem aquee no- ipsi terraj radicitus cohaereant,et ei continuentur.et
mine appellaverat,ha;c congregatio aceipienda est rursum quodammodo separentur: propterea hujus
ipsa formalio.ut talis esset aqua species, qualem naturai signilicationem in istanarratione servatam
nunc esse cernimus. Et ipsum,appareat arida, quod arbitror;i]uia et eodem die facta sunt.quo terra appa-
positum est,terra3 formatio intelligi potest,ut hanc ruit:ettamen iterum dixitDeus,ut terragerminaret
haberet speciem terra,quam cernimus. Invisibilis etiterumdictumest, Etsicfactumest; deinde secun-
enim et incomposita erat,cum adhuc materias spe-
dum superiorem regulam,postquam dictum est,Etsic
ciesdeesset.Dixit ergo Xieus, Congregetur aqua quse
factum «i.subjungitur ipsa exsecutio,£< dedit terra
sub cceloest;id est in formam redigatur materies cor-
herbam pabuli,ferentcm semen secundum genus,suum,
poralis.ut aquaisLasit,quamsentimus./n congrcga-
et lignum (rucliferum factens fruclum,cujus semenin se
tionem unam;\is ipsa forma; commendatur nomine
secundum suam simititudinem.Kt iterum dicit. Vidit
unitatis. Hoc est eaim vere formari.in unum aliquid
Deus quia bonumesl.lta.que etuno dieistajunguntur.
Sic in Ms. Vatic. Eiliti, facta est.
1
et iteratisDei verbis distinguuntur ab invicem.Quod
1 Sic Atn.ad uiargineui.ln textu
autem cum aliis edi-
tionibus habet, corpo atio. Ms. Valic, operatio. de terra et mari propterea puto non esse factum,
3 Ms. Vatic, numerare: uec
rninus apte* quiamagisharum rerumestdiscernendanatura,quae
PATROt. XXXIV. 8
 ;

235 DU QENB81, S. AUGUSTINI 236

cumoriantur etoccidant,seminiB8U0ce98ionepropa- ntentibus: ita vero Dous eam fecit ante cir_
guntur. An quiu torra et niare aimul lleri potuerint, cuitum luminnriii:r,iil viilcri nisi u puucis suno spi-
uun BOlttOB itl rationibus crottturai spiritualis.ubi si- riiii st serena raMone beb Bbs8it?An Interaliumdiem
mulomniafactusunt.sedetiam inipsacorporali iuo- etaliani noolsm ilivisii Deua, id efil inter speciem
tioiie:uiboivs vero et quaiquestirpes niisci non pos- quarn imprimebut illi infoi inituti, 6t inlormitatem
sent, nisi torra in qua germinaront, praecessiBset : qiiu' uilliuc formnnda rcstabat ; alius vero est isto

propterea et repctendum erat, jussum Dei,ut facta tlies et uliu nox, quorum volvente ccelo vicissitudo

signiiieureulurdistantiu.tamcnnonaliodiefacienda, animadvertitur.qute lieri iion posset nisi solis ortu

propterquod radioibus terrse aftigunturetcontinuan- et occasu ?

tar?8ed qua:ri potest cur ietisDeus non imposuerit CAPUT XIII. — 38. El sint in siynis et temporibus,
iiouiiiia:anprtetormissum cBt.quiamultitudo eorum ct in dicbus,ct in flrirtfi.Videtur niilii hoc i|iiuil dtsit,
non sinebat/Verum lurc qu«stio melius poetea con- in f>9»ij,planum fecissc illud quod dixit,sitn tempo-
siderabitur.cum animadvertemus alia quae non vo- ribus;ne aliud accipcrentur signa,et aliud tempora.
cavit Deus,9icut vocavit luoem etcojlum, et terram,( Ha-c eiiimniincdixittempora^qtk-eintervallorumdis-
et mare.Ef faclum est vespera,et factum eit manedies tinctione aeternitatem incommutabilem suprase ma-
tertius. nere significant,ut signum.id est quasi vestigium
GAPUT Xll.—36.Et dixitDeu$,Fiant lumiiiaria tin ;eternitatistempus appareat.ltem cumadjuntiit.f/tn
lirmancnto C(vli,ut luceant super terram, et divuiant diebus,etin annM, ostendit qua; dixerit tempora, ut
inter dicm ct noctcm; etsint in siijnis el temporibus,et dies fiant conversione flxorum sideruin ;
anni vero
in dicbus,cl aniiisut sint in sptendorem in tirmamento manifcsti.cum sol signiferum circulum peragit; ob-
caeli,ut luceant supcr tcrram. Quarto die luminaria curiores autemctimidunumquodque vagorum side-
facta sunt,de quibus dicitur.ef sinl m diebus : quid rum in guis orbibus facit.Non enim dixit.Et mensi-
ergo volunt tres dics transacti sine luminaribus'?aut bus,quia fortasse mensisannus est luns;sicut duo-
cur ista erunt in diebus,si etiam sine istis dies esse decimlunasanni.annusestejussiderisquod *xi8ov:x
potuerunt'?Anquiaevidentiusproductioillatemporis Grsci vocant.et tringintasolis anni annusest ejus si-
et morarum intervallum motu istorum luminarium derisquod *atviuv dicitur.Etfortasse ita cum omnia
distingui ab hominibus potest? An ista dierum et sideraadidemredierint,annusmagnusperagitur,de
noctium enumeratio ad distinctionem valet interil- quo multi multa dixerunt.An in s itjnis dixit.quibus
lam naturamqua? factanonest.eteas qua; facts sunt: certum iter significatur navigandi: in temporibus au-
ut mane nominaretur propterearum speciem facta- tem,velut est vernum tempus.et ;etas,et autumnus,
rura;vespera vero propter privationem Quia quan- '?
et hiemsjquia et ista circumactu siderum variantur,
t um quo facta sunt, speciosa atque
attinet ad illum a suasque vices atque ordihem servant:in dielus au-
formosa sunt:quantum autem in ipsis est, possunt temer i>(rt»H«,sicutexpositumjamest,accipiendum-
deficere, quiade nihilo facta sunt et in quantum ;
39. Etsint in splcndorem in firmamento cixti ut lu-
non deficiunt,non est eorum materiue,qu;e ex nihilo ceant super (trram. Supra jam dictum erat,mni lu-
est.sed ejus qui summe est,etilla facit esse in ge- minaria in firmamento cceli.ut tuccant super lerram;
nere et ordine suo. cur putamus esse repetitum'?An quetnadmodum i-
37. Et di.cit Dcus.Fiant in lirmamento cceli lumina- ctum est de stirpibus, ut ferant semen, et sit in eis
riaut luceant-.utrum de tantum dictum est side-
fixis semen, secundtim genussuum et similitudinemjita
ribus,an etiam de vagis? Sed duo luminaria majus hic e contrario dictum est de luminaribus,/''!<i^ et
et minus inter vagasidera numerantur quomodo :
sint, id est fiant et non gignant.sed ipsa sint.Ef sic
ergo in firmamento factu sunt omnia.cum singulos factum est. Ordo ille servatur.
suosvelglobosvelcirculosvagasingulaqurequepos- Dcus duo luminana; luminarc majus
40. Et fecit
sideant? An quoniam in Scripturis et ccelos uiultos
initium dtci, ct luminare minus initium noctis.etstellas.
legimus etccelum.sicuti in hoc lococumdicitur fir-
Quid dicat initium diei.et initium noctis.mox appa-
mamentumcoclum intelligenduni est omnem istam
'
rebit.E? stcllas vero quod addidit.utrum pertiueant
aetheream machinam dici quai omnia sidera continet- ad initium noctis annon.ambiguuin est.Quidam au-
sub qua puri et tranquilli aerisserenitasviget, sub temvolunthicsignilicarilunamplenamesseprimitus
quulilemisteaer turbulentusetprocellosu9 agitatur. factam, ijnotl plena luna initio noclidassurgit.id est
Utluceantsupcrterram,et,licuUiittiHl,idtcinclitoctcm nioxpostsolisoivasum.Sedilludabsurduaiest.utnou
Nonne jain Deus diviserat inter lucem et tenebras,
ttpriinu.sed asextadecima vel quintadeciu.a nume-
et vocaverat luecni tlieui.et tenebras vocaverat no- randisiiinauusf\oi'ilitiin.Neeilhidtiiuveut,quodpei'-
ctem'?ex quoapparet eum interdiem etnocteui di- feotuco tiei-i debueril luminare quod motum est.Omni
visisse:quid sihi nunc vtiltquod diritur de luminuri- !

ejus perfectioab bominibus

bus,«f dividant inter dicm cl nucteml An ita auno m nun videtur.nisi oumex oontraria parte soli oppoaita
istuilivisiu pfihiiiiiiiariu.utlioiiiiiiibusnotasitetiain
fuerit.Numeti .tiiifuin illooooBtituta.quooiamsub il-
aolia carnalibus oculi tul rerum istarum contempla- fst.videtur ftuiri:aed etiam tune pUn* MttfuU ex
lo
nliapnrtoilliistratur.iief uderipotestahiisquisuhter
1
Ma. Yalir.., mViiwi tt [« mumentum.
» Sio in M9. Yalic. At iu editis, substantia conliiut UDt.id Batterram lo.oolunt.Quod noo pauoii verbia,
 ;

237 L1BER 1MPERFEGTUS. 238

sed subtilibus dissertalionibus et quarumdamfigu- pe ubi ventus adeo nullus est.ut in vertice Olympi
rarum visibiliuui deuioustralione doceri potest. montis.qui spalia hujus hurnidi aeris excedere dici-
Al.Et posuit illa Deus in firmamenlo cceli,ui luceant tur,quaedamlitterasinpulvere solere Qeriperhibean-
super terram.Quomoiio dix\l,Fiant in firmamento;el .innum integras atque ilUesie inveniri ab
tur,et pust
quomodo nunc d\c\t, Fecit Deus luminaria,el posuit iisquisolernnitermemorutum montemascendebant.
in jirmamcnto; quasi extra sint facta,et post ibi po- 45.Quapropter non absurde existimari potest fir-
sita. cum jarn dictum sit ut ibi Qerent? An hinc marnontum coeli in divinis Scripturis usque ad haec
etiarn atque eliam signilicatur,non ita Deum fecisse spatia vocari, ut et ille aer tranquilissimus et sin-
ut homines narratum ut hominibus
solent, sed ita cerissimusad firmamentum pertinerecredatur.Hoc
potuit scilicet ut apud homines aliud sit, fecit
:
;
euim nornine lirmamenti, ipsa tranquillitas et ma-
aliuit, posuit apud Deum autem utrumque idem
:
gna pars rerum significari potest.Unde etiam illud
sit, qui faciendo ponit, et ponendo facit '.'

dici pluribus in P^almis existimo : Et veritas tua

42. Et prxsint diei ac nocti, et dividant inter diemet usque ad nubes (Psal. xxxv, 6 ; et Lxr, 11). /Vihil est
noctem. Dictum erat iniiium diei, et initium noctis, enim firmiuset serenius veritate.Nubes autem sub
quod hic exponit dicendo,p/Y&SiH/ diei et nocti.Ergo ista sincerissimi aeris regione concrescunt. Quod
initium illud,principatum intelligere debemus,quia quanquam figuratedictum aecipiatur.ex his tamen
et indie niliil est iuter illa quae videntur soleexcellen- robus scriplum est, quae habent ad ha;c quamdam
tius.et in nocte nihil luna vel stellis.Undc etiam illa similitudinein: ut corporea creatura constantior et
ambiguitas jam non inoveat.et credamus stellas sic purior. qua; asummitate coeli usque ad nubes est,
positas.utad initium noctis,id est principatum perti- figuram recte habere videatur, id est us-
veritatis
neant.E/ vid.it Deusquia bonumest.ldem ordo serva- que ad aeremcaliginosum et procellosum et humi-
tur.Meiniuerimus sane quodetiam istaDeus non vo- dum. Ergo volatilia volantia super terram sub Qr-
caverit, cuin dici potuerit.Et vocavit Deus lumina- mamento cceli, convenienter sunt aquis attributa;
ria sidera ;
quia non omne luiuinare sidus est. quia non inconvenienter aer iste aqua nominatur.
'i3.Lt faeta est vespera,et factum estmane dies quar- Hinc etiam intelligi datur dc aere nihil dictum esse
tus. Si dies istos consideres,quos ortus solis occa- quotnodo velquandositfactus,quiaiste aer nomine
susquc distinguit, non iste quartus, sed fortasse aquarum tenetur, ille autein nomine firmamenti
primus est dies; uteo temporeputemus ortum esse atque ita nullum elementum pratermissum est.
solem, quo factus est, et donec catera sidera Qe- 46.Sed fortassequis dicat,Si eo quod dictum est,
rent, occidisse.Sed qui intelligit et solem alibi esse, Couiiirqetur aqua. intelligimus aquam esse factam
cum apud nos nox est, et noctem alibi esse, cum ex illa confusione materice, bano autem congrega-
sol apud nos est, dierum istorura enumerationem
tionem rnare appellavit Deus quomodo ibi possu-
;

sublimius indagabit. mus hunc aerern intelligere factum.quod mare non

CAPUT XIV. — 44. Et dixit Deus, Ejiciani aqux dirituretiam si aqua dici potest ? Quamobrem mihi
replilia animarum virarum, et volatiiia volantia su- videtur in eo quod dictum eat,appareat arida, non
per lerram sub firmamento caeli. El siv factum «/,Ea solum speciem terra,sed etiam hujusaeris crassioris
quaa uatantiasunt animalia,reptiliasunt appellata ; esse insinuatam. Per hunc enim lerra illuminatur,
quia pedibus non ambulant,An quia suntaliaquia ut perepicua nobia sit. In uno ergo verbo, qua
sub aqua in tcrrarepunt?An sunt penuatain aquis, dictum est, appareat, intimata sunt omnia sine
sicut pisces qui squamas habent, vel alii qui non quibus apparere non posset id est et species ;

habent, sed tamen pennis nituntur ? Qui utrum in- ejus, et nudatio ab aquis, et aeris superfusio,
ter volatilia hoc loco numerandi sint,dubitari potest. per quemin ea lumenasuperiore mundi partetrans-
Nam et ipsa volutilia cur aquis tribuerit, non aeri, mittitur,An potius in eo quod scriptum esi,Congre-
nonnulla quaestio est. Non enim has aves tantum geturaquu, species hujus aeris commendatur, quia
hic accipere possurnus.quibus aquaefamiliaressunt cum iste aer condensatur.hanc aquam videtur effi-
quales mergi, et anates.etquascurnque hujusmodi. cere?Coactionemitaqueindensitatem, congregatio-
Nam si de his tantum dixisset, non pratermitte- nem aqua) fortasse appellavit, utmare fieret; ut id
ret aliolocodealiis avibus dicere,inter quas nonnul- quod non congregatum,idest non spissatum super-
lae usque adeo ab aquis remotas sunt, ut ne bibant fertur, aqua sit,qua3 aves volantes possit sustinere,
quidem. Nisi forte istum aerem terris contiguum, utrique nomini accommodata, ut vocari possitet
quoniam humidum etiam serenissimis noctibus
se aqua subtilior, et aer crassior. Sed quando quasri-
rore testatur, aquam vocavit.quia et in nubem co- tur cur sit iste factus, non dicitur. An forte verum
gitur.Nubes autem aqua est,quod omnes sentiunt est,quodquidamvolunt,humidisexhalationibusma-
quibus contingitinmontibusinternubila.vel etiam has auras effici ita crassiores aere illo
ris et terrre
in campis inter nebulas ambulare. In hoc quippe superiore ac liquido, ul gestandis volatibus avium
aere volare aves dicuntur. Nam in illo sublirniore sint acconjmodat» ila porro teneriores iis aquis,
;

atque puriore, qui vere aer abomnibus appellatus quibus corpus abluitur.ut earumcornparatione sic-
est, nequeunt : non enim earum pondus tenuitale cae atque aerias sentiantur? Et quia de terra ei ma-
suasustinet.Inillo autern neque nubesconscrescere ri jam dictum erat, quid opus erat dieerede exha-

asseruntur,uequealiquidprocellosumexistere:quip- lationibus earum, id est aquis aviurn, cum illum

i;ty DK fiKNKSl, S. AUGliSTINl. -'lii

aerem purissinumi et tranquillissimuni Itruiumen- honum

qiiia esl. Et hic sicut in caHeris locia intelli-
to attriliutum intellexeris. gendum.
() Nam nequ« de fontibuset lluminlbua diotam 50. El benedixii ea, iieent Cretctte.ei multiplica- \

est quomodo raota sint. Qui enim scrupulosius ista mini, etrepleteaquasmaris\etvolatilia muUiplicenlw
querunt Bl dieaerunt, aelhereo superlapsu de mari super terrum Beneiictioiiem ad fecunditatom valere
duloem invisibiliterdiount eitrahivaporem.hiBvide- volnit, qu;o in suooeesione prolie apparet.ut ou be-
lioet ascensionibus quae uullo modo sentirepossu- nedietiono, quiihQrma ot mortalia creata sunt.ge-
inus inde oonglobari nubea: atque itaterramim-
: nus suum nascendocustodiant.Sed cum etiam stir-
bribuamadefaotaniantrianoouHioribue instillareat- pesnascendo tcneant sitnilitudinem pra>tereuntium,
queinsudare tuntum.qiiiintumcoactuniet perdiver- cur eas non benedixil?An quiasensucarent.qni ra-
sos tramites lapsum erumput infontes.sivepurvos, tioni vicinus est? Nonenim vacat fortasse,quod se-
sive gignernlis Quminibua idoneos.Cujus rei docu- cunda persona utittir Deus in benediccndo, ut h,ec
nientu esse volunt, qnod marinarum aquarum de- animuntiacompellel quodammodo tanquam audien-
oootarum vapor sinuato cooperoulo exceptus.humo- tiadicendo. Crescile,etmultipiicamini,elimpleteaquas
rem dulqem gustantibus exhihet. Et omnibus fere maris ; nectamen in eadein persona usquead Qnem
latuon est diminutos fontes inopiam sentire benedictionis venitur:sequitui enim.Ei volatili timiil-

pluviarum. Vtlestaturet divina historia,cum Elias tipticentur ttiper terram ; non dizit. Uultiplioamini
.
, , t » i iii, super terram, Ni.-i forte hoc ipso signifl latur sen-
i
len i; sum uiimantium non adeo vicinum esse rationi.ut
'-iri perpurvaui nubi i possit acc iantem sioul quae
ttqu -sunt.
I E/ tu tum est •
9 tard
aquam maris ct ef- nlllne-
i I i\. r ii. .
i
. m enim cet - sen a m ni rueros tieus
J iinato antibus dederit, servantes mira i certo ordi-
riB, quse t en u i . a e
t auras ne '
constantiam, ut certo dierum numero, pro
volantium avibus prasbent, Bive fontium ac tlumi- suo quoque genere, et concepta titero gerant, et
flnraiiiuiii si et ill.e exh rlationibus fiunt, et istse
;
edita ova colefaciant ; cujus naturae institutio Dei
reoiproois imbribus, quos terra sorbet, emanant. sapientia conservatur, quae tendit a line usque ad
CAI'UT X.V. — 48 Ejiciant aqu.r repliliu anima- finem fortiter, et disponit oraniu suuvitcr (Sap.vm,
rutn vivarum. Cur additum est vivarum? An possunt •I) : quomodo uno die potuerunt et concipere, et

esse anims, nisi vivant? An istam manifestiorem utero gravescere,ct parta vaporare 'atque nutrire,
vitum commendare voluit, quae inest animalibus et implere aquas maris, et multiplicari super ter-
sentientibus.quoniam stirpes * ea carent? Ei vola- ram? enim subjungitur, Et sic factum est unte
Ita ;

tilia volantia super terram sub firmtimento cceli. Si vesperae udventum. Sed nimirum cum dicit, Fucta
volatilia non volant in illopurissimo aere.ubi nulla est vespera, muteriam informem commemorut cum :

nubilu oriuntur.hinc munifestum est ad lirmamen- autem dicit, Factum est mane speciem, qtne ipsa :

tutceum pertinere;quiasubfirmamentocoelidictum operatione impressa est maleriae; mane 3 enim post

cst volatilia volare super lerram. Et sic factum est. operationem transaetum diem concludit.Non tamen
Ordo ille servatur. Ideoque subjungitur sicut in dixit Deus, Fiat vespera.vel fiat mane : commemo-
coeteris, excepta luce, quae prior facta est. ratio est cnim rerum factarum brevissima, si-
49, Et fecil Deus cetos magnos, et omnem animam gnificatis per vesperum ad mane materia ot spe-
animalium repenHum,qum ejtcerunt aqnse secundum cie,quce utique Deum fecisse jam dictum erat :
genus eorum,ct omne voluttle pennutum secundum ge- oum defectum tamen, id est cum de
ipsutn
inis jii um.Meminerimussanesecundumsuumgenus, specie ad materiam et ad nihilum tenditur, si
de iiscreaturisdici,qu.e seminalipropaginereparan- hoc noetis nomine recte insinuatum putamus
tur : nam de horbisjam hoc.et dearboribus dictum non dixerit fuctum, sed tamen ordinatum a Deo,
cst.Ecomne volatile pennutum.Gur additum estp«i- cum uit superius, Divisit Deus inter lueem et tene-
natumf An potest essevolatilequodpennas nonha- bras : ut vesperw vocabulo signilicetur informis
beut? sed si potest.numquid hocgenus feoitDeus; materia, quie quamvis ex nihilo faclu est, est ' ta-
quandoquidem non invenitnr ubi aitfactum?an mcn et habet capacitatem specierum atque forma-
omnino potest quidquam volare sine pennis? Namet rum. Aocipi ctium potest tenebrarum uomine ip-
vespcrtiliones, et locustee.et musca?, et si quid hu- sum omnino nihiluiu, quod non lecit Deus, et un-
li eet quod plumis eureat.pennis non caret. de tecit qutaoumque faoere pro suu iuelfabih boni-
Seil penuiilum addilum est,ne solasaves intelligcrc- tate dignutus est, eum sit omnipotens, qui etiam
mus; quoniam pisces pennati sunt.et Buperterram de nihiio tanta feoit,

volant iulra aquaa ideo non diotum est,aves;sed,

| 52, Et facta ett vespera, et /a:tum est mane dtes

volantiagoneraliteretvo/atile pennatum.Bt viditbeus 1

Ms. VatiO certti urttiiititifne. ,

•
| ,lili. i.v, i,l e.-t citlef.uvre, ut
upub Ainiii'.. titi. k iir\. oapp. tl 5. ,
;i

1
Bii •' ValU At edlli, «i soUtcito. • Ms. Vatlc, ita tnim. ouutnm »oce, MMM.
• Blo Ms. Vutic. At edili, ttipites. • M». Vatic ,/ia'(a est tttmen; neo hsbetur »*cuudo,Ml.
l
241 L1BER IMPERFKrTUS. 242

quintus. Hic postquam dixit, Et sic fai tum est, non turea quae Filius dicente Patie facit, etiam ipsum
subdiditsicuti soletcxsecutionem.quasiiterum facta Patrem facere ut quod in caeteris dicebatur, Fiat, el
;

sint jam enim superius dictum erat. Nec ea bene-

;
factum est, hic exponatur, non separatim fuisse dic-
dietione,quae ad gignendam prole.m pertinet, aliqua tionem et separatim etfectionem, sed utrumque si-
nova natura fabricabatur; sed qus facta erant per mul.cum hic dicitur, Faciamus ?
successio.-iem.conservabantur. Et ideo nec illud di- 57. Et dixit Deus,Faciamus homintm ad imaginem
ctum est, Et vidit Deus quia bonumest jam enim :
etsimilitudinem noslram.Oai\\\s imago similisestei
res ipsa placuerat. qua3 tantum servanda erat in cujus imago est; nec tamen omne quod simile est
fetibus. Nihilhic itaque repetitum est, nisi quod alicui, etiam imago est ejus: sictit in speculo et pi-
ait, Et factum est sic: statimque sulvjectum de ves- ctura, quia imagines sunt, etiam similes sunt; ta-
pera elmane: quibus nominalis, transacta opera men si alter ex altero natu9 non est, nullus eorum
de informi materia et specie quae imponitur, signi- imago dicipotest.Imagoenim tunc est.cum
alterius
ficari dictum est. Nisi forte aliquid melius atque de aliquo exprimitur. Cur ergo, cum dictum esset,
sublimius occurrit qiuerentibus. ad imaginem, additum est,e( similitudinem quasi ;

53. Et dixit Deus, Ejiciat terra animam vivam se- possit esse imago dissimilis? Sufliceretergo adima-
ctmtlum suum genus ; quadrupedum, el serpenlium, et ginem dicere. Ao aliudest simile, aliud similitudo;
bestiarum terrae secundum genus, et pecorti secundum sicut aliud est castus, aliud castitas; aliud lortis,
genus, Et factum estsic. Cntn dicium fuerit ttnimam, uliud fortitudo ; ut quemadmodum quaacumque sunt
cur additum sit vivam; etquid sit serundum genus: fortia, fortitudine sunt fortia et quascumque sunt
;

et de solita conclusione qua dicitur,c/ factum estsic, casta, castilate suntcasta: ita qua?cumque sunt si-
sicut superius tractatum est, consideranda et acci- milia, similitudine sint similia: Non autem imago
1

pienda sunt.Cum autem in latina lingua nomine be- nostra satis proprie dicitur similitudo nostra esse,
stiarum omne irrationale animal generaliter signi- cum tamen proprie dicatur similis nobis tsse ut :

ficetur; hictamen distinguendae sunt species, ut ibi sit ea similitudo, qua similia sunt quajcumque
quadropedesaccipiamusomnia jumenta; serpentes, similia. ubi esl et castitas.qua casta sunt quaBCum-
omnia repentia bestias velferas,omnia quadrupe-
; que sunt casta. Castitas autem nullius participa-
dia indomita peoora vero, quadrupedia quae non
:
tione casta est, sed ejus participatione sunt casta
operando adjuvant, sed dant aliquem fructum pas- quaecumque castasunt. Quae utique in Deo est, ubi
centibus. est etiain illa sapientia, quae non participando sa-
CAPUT XVL — 54. Et fecit Deus bestias territ se- piensest, sedcujusparticipationesapiens est anima
cundum genus, et pecora secundum genus,
ct omnia quajcumque sapiens est. Quapropter etiam simili-
serpentia terrx secundum genus. Haeciteratioquod di- tudo Dei, perquam facta sunt omnia, proprie dici-
ctum est, Et fecit Deus, cum jam dictum esset, Et tur similitudo ;
quia non participatione alicujus si-
factum esl sic ; secundum superiorem regulameon- militudis similisest, sed ipsa estprima similitudo,
sideretur. Sane hic pecorum nomine omnia puto si- cujus participatione similia sunt, quaecumque per
gnificata esse quadrupedia quaesubcura hominum illam lecit Deus.
vivunl. Et vidit Deus quia bonum est : solite accipien- 58. Expositio ergo fortasse est, quod additumest
dum. ad similiiudinem, cum jam dictum esset, ad imagi-
55. Et dixi Deus, Faciamus hominem ad imaginem nem; ut ostenderetur eam quae imago dicta est,no
et similitudinem nostram. fit hic animadvertenda itasimilemesseDeo,quasialicujns similitudinispar-
quaedametconjunctio.etdiscretio animantium.Nam ticipantem.sedhanc ipsarnessesimilitudinem.cujus
eodem diefactum hominem dicit, quo bestias. Sunt participarent omniaquas dicuntur esse similia.Sicut
enim simul omnia terrena animantia et tamen pro- ; ipsa est et castitas, cujus participationecastae sunt
pterexcellentiam rationis, secundum quam ad ima- animas ; et sapientia, cujus participatione sapientes
ginem Dei et similitudinem efficitur homo, separa- sunt animae et pulchritudo.cu jus participatione pul-
;

tim de illo dicitur, postquam de casteris terrenis chrasunt qusecumque pulcbra sunt.Si enimtantum
animantibus soliteconclusum est, dicendo, Et vi- similitudinem diceret, non significaret ab ipso esse
dit Deus quia bonum est. genitam : si autera tantummodo imaginem diceret,
56. Considerandum etiam quod in caeteris
illud, significaret ab ipso quidem genitam.sed non signi-
non dixitDeus, Faciamus; ut hoc quoque modo vo- licaret ita similem, ut non tantum similis, sed ipsa
luerit Spiritus sanctus humanae naturre insinuare similitudo esset. Ut auiem nihil castius ipsa casti-
praestantiam. Cuiautem nuncdictum est, Facuimus, tate, et nihil sapientius ipsa sapientia, et nihil pul-
nisi cui dicebaturin caeteris, Fiai? Omnia enim per chrius ipsa pulcbritudine; ita nihil similiusipsa si-
ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil nnlitudine dici,autcogitari,aut esse omnino potest.
(Joan. i, 3). Sed quid putamus aliter dietum esse, Unde intelligitur ita Patri esse similem similitudi-
Fiat, nisi ut ipse (aceret jussu Patris ; et aliter, Fa- nem suam, ut ejus naturam plenissime perfectis-
ciamus, nisiut ambo pariter facerent? An omnia simeque impleat.
quae fecit Pater, per filium facit, et ideo nunc Fa- 59. Quantum autem ad speciem rebus imponen-
ciumus dictum est, ut ipsi homini, propter quem dam valeat Dei similitudo, perquam facla sunt om-
Scriptura ipsa factaest, ita in seipso demonstrare- nia, quanquam humanascogitationes altissime su-
 ;

243 DE GENESI, S. AUGUSTINJ. UBKR 1MPERFECTCS. 244

peret, tamen utcumque arbitrari; si conside-

li''it etiam ut corpus ipsum ad similitudinem Dei fao-
riMiuis omnern naturam^iye qu» scntientihus.sive tum eredatur; ut quemadinodum a Patro illa si-

qme ratiocinaotibuB oocurrit.Birnilibua inter se par- militndo non avertitur, liumanuin a

ita corpus
tilnis servare unitatia effigiera. Nam '
sapientia n ccelo non sit aversum, sicut ulioruin corpora ani-

ipientes vooantur annu.r rationales.et ulterius malium avorsasunt, quia prona in alvum prostor-
boc nomen aon porrigitur nam neqneullapecora, :
nuntur. Sed tamcn hoc non omni modo accipien-
et multo minus arboree. ant ignem, vel aerem, vel dum est; nam corpus nostrum a coalo plurimum
aquam, vel tcrram sapientatn possumus dicere, differt ; in illa vcro similitudino, qua Filius est.non

quanquam per ipsam Del sapientiem sint etiam potest quidquam esse dissimile illi cui similis est.
— omnia hac in quantum sunt. At vero similes inter (Jiioniuin similia qurecumquo alia sunt, inter bo

se et lapides dicimus, et animalia, et homines, et etiam dissimilia ex aliquaparte sunt: ipsa verosi-
Angeio8. Jam vero In Bingulis rebus, et terram, eo mililudo non est aliqua ex parto dissimilis. Pater
quod similes inter se babeat partes suas, lieri ut tamen Pater est, ncc Filius aliud est quam Eilius :

terrasit; ot aquam qualibet quoque parte similem quia et cum dicitursimilitudo Patris, quanquamos-
esse caeteris partibus, nec aliter aquam esse po- tendatnullam intervenire dissimilitudineiD, nonta-
tuisse;et quamtumlibet aeris, si caetero esset dis- men solusest Pater, sihabet similitudinem (a). 1

simile, nullo paeto aerem esse potuisse et ignis ;

0). Et dixit Deus, Faciamus hominemadimagincm

lucisve particulam, eo quod non sit dissirailis reli- elsimilitudincm noslram. Satis quidcm qua? superius
quis partibus, fieri ut sit quod esl - :jta de uno- secundum id exponunt ha;c verba Scri-
dicta sunt,

quoque lapidum vel arborum vel corpore cujuslibet ptura.inquibuslegimus dixisseDeum, Faciamus ho-
animantis disccrni et intelligi potest, quod non so- mincm ad imajincm et similitudincmiwstram, ut si-
lum cum aliis sui generis rebus,scd in seipsis sin- militudo Dei ad quam factus est homo, ipsum Dei
gulis non essent, nisi partes inter se similes habe- Verbum.hocest unigenitus Filius accipipossit: non
/ rent. Et tanto est pulchrius corpus, quanto simi- utique ut ipsesit eadem imago et similitudo aequa-
lis Patri. Est tamen et homo imagoDei, sicut aper-
lioribus inter se partibus suis constat. Jam porro
animarum, non solum aliarum cum aliis amicitia tissirae ostendit Apostolus dicens: Vir quidem non
similibus 3 moribus confit sedetiamin unaquaque ;
dehel velare caput,cum sit imago clgloria Dei (I Cor.
anima similes actiones atque virtutes, sine quibus xi, 7).Sed ha?c imago ad imaginem Dei facta, non
constantia esse non potest, beatam vitam indicant. est «qualis et coceterna illi cujus imago est nec ,

Similia vero omniahaec, non autem ipsam simili- esset, ctiamsi nunquam omnino peccasset. tlle au-

tudinem possumus dicere. Quapropter, si rebusin- tem sensus est potius. In his divinis verbis eligen-

ter se similibus universitas constat, utsinguls sint dus, ut ideo non dictum intelligamus singulariter,
quidquid sunt, et omnes ipsam universitatem com- sed pluraliter, Faciamus hominem ad imaginem et

pleant, quam Deus et condidit et gubernat:per si- simililudinem noslram ;

quia non ad solius Patris,
militudinem ejus profecto.qui condidit omnia, su- aut solius Filii, aut solius Spiritus sancti, sed ad
peremiuentem atque incommutabilem et inconta- ipsius Trinitatisimaginem factus est homo. Qus
minabilem 4
talia facta sunt, ut similibus inter se Trinitas itaest Trinitas,utunus Deussit;ita est
partibus pulehra sint, ad ipsam tamen similitudi- unus Deus, ut Trinitas sit. Non enim ait Filio lo-
nem omnia non facta sint, sed sola substantia ra- quens, Faciamus bominem ad imaginem tuam
tionalis: quare omnia per ipsam, sed ad ipsamnon aut.ad imaginem zieam sed pluraliter ait,aii ima-
:

nisi anima 5
.
gniem et similitudinem nostram : a qua pluralitate
60. Rationalisitaque substantiaetper ipsam facta Spiritum sanctum separare quis audeat? Qua* plu-
est, et non enim est ulla nalura interpo-
ad ipsam :
ralitas, quonium non tres dii, sed unus est Deus,

sita.Quandoquidem mens humana(quod non sentit, ideo intelligendum est postea Scripturara Bingula-

nisi cum purissima et beatissima est) nulli cohaerel riter intulisse, atque dixisse, Et fecitDeui honuncm
nisi ipsi veritati, quro similitudo et imago Patris et ud imaginem Dci: ut non sic aocipiatur, tanquam
Deus Pater ad imaginem
"
Dei, hoo Bsl Fil ii sui
sapientia dicitur. Recte igitur secundum hoc quod
alioquin quomodo verum est, quod dictum est, ad
interius et principale hominis est, id est secundutn
mentcm, accipitur, Faciamushominemad nnaginem imaginemnostram, si ad Filii solius imaginem fac-
et simiiitudinem nostram. Ex illo enim quod in ho- tus est homo? Ac per hoc quia vernm est quod ait
mine principatum tenet.quod cum disjungita bel- Deus, ad maginem nostram ; ita diotum aat, rWit
luis.totus est homo estimandus.Csetera in eo quan- Deus Iwmiitem al imaginem Det, tanquam diceretur
quam in suo genere pulchra sint, tamen cum pe- ad Imaginem auam, quodesl ipsa Trf
homine fl£. Nonnulli autem putant ideo noa
repetitamsi-
coribus communia sunt, acperhoc in par-
vipendenda. Nisi forte quod ad intuenilum omlom mllitudinem.neque diotum, Bt feoit Deua hoBaiuera
Qgura huruani corporia erecta eat, valet aliquid ail Imaginem etsimilitudinem Dei.qulatunotantum-

ractus eal .
similitado autemilll
1
Ms. Vatic, untvtrtitaHi.
• Edil l \in--t iinn h Ue, Vatie,
\ iin-., qh# similibut.
» Sic lla. Vatlo, ai excuul habent: QuacoinHdilon >iia
i
K.iiiti. si-,i habet.M m -. Vaticalilquetn t R»lract„oaj»'
mmutabilUtr, tl iiifoutammn-
\ ..l-tiu»S lllllltl» |'"»l
bilfter,
„„„. iiin Retraelaliouum libroiederet,exl ReUrael
245 DE GENESI AD LITT., S. AUGUSTINI. LIBER PRIMUS. 246

postea servabaturin resurreetionemortuorum :qua- videamur, et auetoritas Jaeobi apostoli adhibenda

si possitesse imago aliqua.inquasimilitudo nonsit. est.quieum de linguahominis loqueretur.ait: Inipsa
Sienim omnino similis non est, procul dubionec benedicimus Deum, et in ipsa maledicimus homines,
imago est. Verumtamen ut non sola ratione id agere qui ad simililudinem Dei facti sunt (Jacobi m, 9).

ADMONITIO
1N SUBSEQUENTES LIBROS.
Ecce jam tertiam Genesim,vel quartam expositionem Augusiini. Huic Iractando sive luendo conlraMa-
in

nichaeos libro,recenti adhuc lempore conversionis suae manum admoverat: sed in difficilioribus quibusque
locis allegoricum sensum subjecisse conlentus, prsetermiserat lilleralem quem postea presbyter perscrutari ;

aggressus,cum vires suas huic labori impares coraperisset,opus imperfeelum reliquit. Hinc sub annum qua-
dringentesimum idem argumenlum traclandum reeepit episcopus prius quidem secundum allegoriam in po- :

slremis tribus Confessionum libris; deinde vero ad litleram hoc in opere, deque ea re subsequentes duode-
cim libros confecil.
In iis hisloriam Geneseos ab exordio ad eum usque versiculum quo Adamus de Paradiso dimissus fuit,
enarrans,non ullum apicem,nihil quod non omni ratione verset penitiusque rimelur, nisiquod my-
prretcril
steria figurarum involucris oblecta explicare nequaquam sludel quippe qui nunc operae pretium ineototum
:

reponat,uti demonstrel nihil Genesis hisloria cootincri, quod ad litleramverum esse non possit, nihil quod
ralioni aut nalura? rerum adversetur aesiquid voluiisuperfluum etincongruum appareal,id myslicum credi
;

oportere altiusque referri. Qua;dam autem obiler in libro secundo, adversus Genethliacos in libroquarto, ;

de senarii numeri perfectione in libro quinto, de scienlia et providenlia Dei in libro sexlo, de Adami cor-
; ;

pore in libro septimo,de anima,de quarursum in libro decimo.Tum de casuangelorum.in libro undecimo;
;

dc Paradiso et de nmlliplici visionum genere in libro duodecimo, dequealiis rebus passim agil, ea qua? certa
sunt asserens et defeudens,de incerlis quresliones el dubia movens. Opus impendio laudat Cassiodorus sena-
lor, iD libro primo Instilutionum, capile primo Basiliique et Ambrosii in Genesim commentariis longe su-
;

blimius ducil.
Hisce librisin Retractationibuspost opuscula qiu-edam snbannumquadringenlesimum elaborata locumdedi
Auguslinus.ordine, ut ait,quo eosccepit, non quo perfccit. Nam illos quamvis efflagitarentamici, diu tamen
apud se relinuit, ut ad limam identidcm revoearet, ex epistola cenlesima quadragesima lertia, ad Marcelli-
num, versus tinem anni quadringentesimi duodecimi dala. Duodecimum librumcitat in epislola centesima
quinquagesima nona,ad Evodium,quam anno circiter quadringenlesimo decirao quarlo adscripsimus, ibique
se tolius operis emendationem,quo illud quam primum publici juris faciat.malurare significat nondum ta- :

men ediderat cum alteramad Evodium, scilicet epislolam centesimam sexagesimam socundam scripsil, uti
testaturnumero secundo.
Vide cap. 24, Retractationum,
lib. 2, col. 640, averbis. Per idem tempus de Genesi, usgue
ad verba, Bipartita est. M.

HIPPONENSIS EPISCOPI

DE GENESI AD LITTERAM
LIBRI DUODECIM («).

LIBER PRIMUS.
Expenditur initium Geneseos, cap. 1,vers. 1 In principio fecit Dens
: cadum et terram : usque ad vers 5 :

Et vocavit Ueus lucem diem. etc.

CAPUTPRIMUM. — In Scriptura quid eonsiderandum. id quod Dominus significavit,dicens,scribam erudi-
1. Omnis divinaScriptura bipartitaest,secundum tuminregnoDeisimiletnessepatrifamiliasproferenti
ADMOHITIO PP. BENEDICTINORUM.
Hos libros cum vinginli sex Mss. contulimus, ecilicet cum Vaticanis tribus. PP. Auguslinianorum majoris con-
ventus Parisieasis duobus, Navarrici Collegii et Thuanea? bibliothecce totidem, cum uno e bibliotheca Laudunen-
Bis, EcclesicE, uno Abbatiee S. Martioi de Campis apud Parisios, cum Sorbonico, Colbertino, Cisterciensi.Albinen-
si Audoeoensi, Culturensi, Geintiietkensi, Germauensi, Lyrensi, Michaelino, Remigiano. Theodociensi, Vindo-
cinensi, et uno Abbatiee B. Marise de Josaphat Caruutensis. Ciusuluimiis insuper variautes lectiones Belgicorum
sei codicum per Lovrnienses Theologos excerptas necnon autiquiores editiones Am. Er. et Lov.
:

Comparavimus preelerea eas omnes editiones ini/.io Retr. et Confess., t. i, mtinoratas. M.

(n) Inchoati circiter annum 401, absoluti sub annum 415.
-247 11 Cl Mvl Al) LITTEUAM. S. AUGUSTINI. 248

de thesanro Buonovaet vetera (Hatth. rui, 58),quo CAPUT II. — Quomodo dixil Detu, Fiat lux ; an pcr
creaturam, on per seternum Verbum.
duo etiam Testamenta diountur. tn Libris autem
omnibua sanctis intueri oportet qus ibi Bsterna inti- i. Et quomodo dix.it Dous, Fiatlux? utrum tem-
mentur, qua faota oarrentur, qu<e futura pnenun- poraliter,;ui in Verbi eeternitatef Ei el tempuraliter,
Uentur, qua agenda prsciplantur vel moneantur.In utiquc mutabiliter ;
quomodo ergo possit intelligi
narratione ergo rormii lactarum quaaritur utrum hoo dicero Deus, nisi |>er creaturam ipse quippe ;

omnia seeundum flguratum tantummodo intellec- ' estincommutabilis? Et si per etvaturam dixit Deus,
tum accipiantur, an etiam secundum fidem rerum Fioj '».(.• quomodo eet prima oreatura lux, ai erat
geetarumaaseiviid.-i Bl defendenda sint.Nain non es- jam creatura, per quam Deus diceret, Fiat luxf An
ee aooipienda flguraliter, nullus christianua dicere non est lux prinia oreatura; quiajam dictnm erat,

audebit, attendeus Apoalolum dioentem, Omnia ou- lu prihcipio (ecitDeui calutn ct terram ot poterat ;

Itmhsein fijuru conl ingcbant illis (I Cor. x, 11): et per ccelestem creaturaui vox fieri temporalitn
iUudquodin Qeneai soriptumest, Bteruntduo in que mutabiliter, quadioeretur, Fiat lux? Quod si

earne una (Oen. n, 24), magnum sacramentum com- ita est, corporalis lux facta esl ista, quam corpoivis
mendantem in Christo etin Eeclesia [Bphes. v, 32). oculis cernimus, dicenie Deo pcr ereaturam spiri-

2. Si modo illa Scriptura sorutanda

ergo utroque
tualcm, quam Deus jam fecerat, oum in principio
fecitDeus ccelum et terram, Fial /<<.;•; eo modo
cst, quairamus quomodo dictum est prator allegori-
significationem, In pnncipio fccit Deus caium quo pertalis creatunv- interiorem ct occullum mo-
cam
terram: utrum in principio tomporis an quia tum divinitus dici potuit, Fiat lux.
et ;

an principio, quod est 5. An etiam corporaliter sonuit vox dicentis Dei,

primo omnium fauta sint ;

quomodo possit Fiat lu.v ; sicut corporaliler sonuit voxdicentis Dei,

Verbum Dei unigenitus Filius. Et
sine ulla sui eommutatione operari
Tu es Fitius meus dilectus (Matth. m, 17) et hoc per
ostendi Deum :

creaturam corporalem, quam fecerat Deus, cum m

mutabilia et temporalia. Et quid significetur no-
principio feeit coelum et terram, untequam fieret
mine coeli et terra ; utrum spiritualis corporalisque
lux,qu« in hac sonante vooe facta est? Et si ita est,
creatura coeli et terrae vocabulum acceperit, an tan-
qua lingua sonuit ista \ox, dicente Deo, Fiat lu.r ;
tummodo corporalis ut in hoc libro de spirituali :

quia nondum erat linguarum diversitas, quv poa-

tacuisse intelligatur, atquc ita dixisse ccelum et
tea facta est in tedificatione turris post diluvium
terram, ut omnem creaturam corpoream superio-
(Gen. xi, 7)? Quasnam ljgua erat una et sola, qua ,i
rem atque inferiorem signilicare voluerit.An utrius- ~
coelum et terra spi- Deus locutus est,Fiat luxfel quis erat quem opor-
que informis materia dicta est :

ritualis videlicet vita, sicuti esse potest in se, non tebataudire, atque inteiligere, ad quem vox bujus-
enira convcrsione for- modi proferrelur? An ha?c absurda caraalisquc co-
conversa ad Creatorem ; tali

autem non convertatur, gitatio est atque suspicio?

matur atque perficitur ; si
6. Quid ergo dicemus ? An idquod intelUgitur in
informis est : oorporalis autem si possit intelligi
sono vocis, cum dicitur, Fiat liuc. non autem ipsc
per privalionem omnis corporeae qualitatis,qua: ap-
corporeus sonus, hoc bene aocipitur esse vox Dei ?
paret in materia formata. cum jam sunt species
et utrum hoc ipsum ad naturam perlineat Verbi
corporum, sive alio quolibet sensu corporis perce-
ejus, de quo dicitur, In prineipio crat Verbum, ei
ptibilea.
Verbum erat apud Dettm. cl Deus ercd Verbmn Cum '

3.An ccelum intelligendum est creatura spiritua-

enim de illo dicitur, Omnia per ipsum /<ii i..

lis, ab exordio quo facta est, perfeota illa et

beata
(Joan. i, 1, 3) satis ostenditur et lux per ipsum
:

semper terra vero, corporalis materies adhuc im-

:

facta, cum dixit Deus, Fiut lu.r. Quod si ita

perfecta quia lerra, inquit, eral invisibilis et incom-
;
est, eeternum est quod dixit Deus. fiai lu.c:
posita,et icncbiw erant super abyssum ; quibus verbis
quia Verbum Dei Deus apud Deum, Fjlius
videtur informitatem significare substanti» corpo-
unicus Dei, Patri coseternus est quamvis Deo hoo :

ralis? An utriusque informitas hisetiam posteriori-

in vtcrno Verbo dicente creatura temporalia liacta
busverbis significatur : corporalisquidem eo quod
sit. Cum enim verba sint temporis, cum dioimus,
dietum :st, Terra erat invisibilis ct incomposita : spi-
Quando, et aliquando .vternuni tamenest in Ver-
;

riiualis autem eo quod diotum est, Tenebra erant sn-

bo Dci, quando tieri aliquid debeat : et tune lit
peralnjssuin.-el translato verbo tenebrosam abyssum
quando in illo Verboeat, in quo non
fieri debuisse
intelligainus naturam vitse informem.nisi couverta-
est quandoet aliquando, quoniam totum illud Ver-
tur.nl Creatorem quo solo modoiormari potest, ut
:

bum eternum est.

non ait abyssus ct illuminari, ut non sil lenebrosa?
;

Etquomodo diclum est, Tcncbrw crant JUp< •' abi/s- CAPUT III. - Quidsit lu.i /.'.'
i.Cume non dictum.Ftat
coslum, rtc, sicut, Kiai
sum »an quia oon er»t lux* qua si esset, utique »u«
8. Et qnid est lu\ i
i est? utruiii apili
peresset.et tanquam euperfunderetur quod tuno Qt ;

rituale quid.an corp

in oreatura apirituali oum oonvertitur ad inoommu»
esBe prima rreaturajam hoc dioto
i|>-.a
lumen, quod Dsub
|

tabile atque inoorporale est.

primoocalum appellata est.oumdiotum eat,fii prm-
cipio fecit Deus ccslumetterram : ut quod «<<(' /•<«<,
i Kditi, flguratum. At M*«. viv ollo exoepio/lf
* Sic Mb». aliquot optima uut.r. ai edUtl,M0SM|>apastff. Fiat tiu-; ci faeta tti liw.eam revooanU ad so Creatore;
 i

249 LIBER PRIMUS. 250

oonversio ejus facta atque illuminata intelligatur. Verbo propinquior, potest habere informem vitam ;

8. dictum est, //; principio fecit Deus

Etcur ita quia noa sicut hoc est ei esse quod vivere, ita hoc '

cetlwn ct terram;ei non dictum est,in principio dixit vivere quod sapienterac beate vivere. Aversa enim
Deus, FiatccBlumet terra et facta sunt coelum et ;
aSapientiaincommutabili,stulteacmiserevivitquae,
terra:sicut deluce narratur, Dixit Deus, Fiat lu.c ;
informitascjns est. Formatur aulemconversaad in-
et facta e.sl lu.v Utrum prius universaliter nomine
:' commutabile lumen Sapientia3,Verbum Dei. A quo
cceli et terrae comprehendendum erat et commandan- enim exstitit ut sit utcumque ac vivat.ad illum con-
dum quod fecit Deus jetdeinde per parCes exseqnen- vertiturut sapienteracbeatevivat. Principiumquip-
dum.quomodo fecit, cum per singulu dicitur,/' vit pe creaturaB intellectualis est aeterna Sapientia;quod
Deus ; id est, quia per Verbum suum fecit, quidquid principium manensin se incommutabiliter, nuilo
fecit? modo cessat 2 occulta inspiratione yocationis loquiei

CAPUT IV. — Altera responsio ad superiorem qv.x- creatura? cui principium est.ut convertatur ad id ex
stionem. quo est,quod aliterformataacperfecta essenonpos-
. An cum primum fiebat iaformitasmateriae sive sit.Ideoque interrogatus quis esset,respondit :Prin-
spiritualis sive corporalis.non erat dicenduin.Di.n7 cipium,quia et loquor vobis [Joan. viu, 25).
Dcus.Fial ; quia formam Verbi semper Patri coh.e- 11. Quod autem Filius loquitur, Pater loquitur,
rentis, quo sempiternedixit Deus omniu.nequesono quia Patre loquente dicitur Verbum, quod Filius
vocis nequejcogitalione tempora sonorum volvente, more, si more dicendum est, loquente
est,aeterno
sed costerna sibi luce a se genitae Sapientia?, non Deo Verbum coaeternum (a). Inest enim Deo be-
imitaturimperfectio,cum disslmilisabeo quodsum- nignitas summa, et sancta et justa;et quidem 3

me ac primitus est, informitate quadam tenrlit ad non ex indigentia,sed exbeneficentia veniensamor

nihilum sed tunc imitatur Verbi formam, semper
; in opera sua.Propterea prisquam scriberetur,£)!a;i/
atque incommutabiliter Patri cohaerentem, cum et Deus, Fiat lux ; praecessit Scriptura dicens, Et
ipsa pro Bui generis conversione ad id quod vere ac Spiritus Dei super/erebatur super aquam. tjuia sive
scmper est, id est creatorem sua? subtantiaa, for- aquae nomine appellare voluit lotam corporalem ma-
inaro capit, et fit perfecta creatura : ut in eo quod teriam,ut eo modo insinuaret unde iacta et formata
Scriptura narrat, Oixit Deus, Fial, intelligamus i
> -

sint omnia, quae in suis generibus jam dignoscere

dietum incorporeum in natura Verbi ejus coaeterni possumus, appellans aquam, quia ex humida na-
ri vocantis ad se imperfeetionem creaturce.ut non sit Un-a videmus omnia in terra per specis-s varias for-
informis.sedformetursecundumsingulaquaeperor- mariatqueconcrescerejsivespiiiiiuil-iiivitamquam-
dinemexsequitur? Inqua conversioneetformatione, dam anteformam conversionisquasifluitantem:su-
quia pro suo modo initiatur Deum Verbum,hoc est perferebatur utique Spiritus De.i ;
quia subjacebat
Dei Filium semper Patri cohaerentem, plena sirai- scilicet bonas voluntati Creatoris.quidquid illud erat
litudine etessentiapari,quaipse et Paterunumsunt quod lormandum perliciendumque inchoaverat ut :

Joan. x,30); non autem imitaturhanc Verbi formam, dicente Deo ia Verbo suo, Fiat lux ; in bona volun-
siaversa a Greatore,informis et imperfecta rema- tate.hoc estin beneplacito ejuspro modulo suigene-
neat :proptera Filii eommemoratio non ita fit quia ris maneret quod factum est et ideo rectum est*, ;

Verbum,sedtantum quiaprincipium '

est, cum dici- quod placuerit Deo, Scriptura dicente, Et facta est
tur, In principio fecti Deus coelum et terram ; exor- lux ; et vidil Deus lucem quia bona est.

diumquippe creaturae insinuaturadhucin informi- CAPUT VI. — Trinilas insinuata cum in inchoatione
tate imperfectionis autem Filii commemoratio, : fit tum in erfectione creaturx.
i

quod etiam Verbum est.eo quod scriptum est. Oixii 12. Et quernadinodum in ipso exordio inchoatas
Dcus Fiat ; ut perid quod principium est, insinuet creatu!'32,quae cceli et terrae nomine, propter id quod
exordium creaturaeexistentisabillo adhuc itnpeifec- de illa perficiendum erat,commemorata est,Trinitas
tae perid autem quod Verbum est,insiauet perlec-
;
i
Editi Quia sicui non hoc est ei essequod vivere, ita
.
tionem creaturae revocata?. al eum.ut formaretur in- nec hor vivere quod, etc. At Mss. magno consensu fe-
loCreatori.etprosuogenereimitandoformam
i runt Non sieut hoc est ei esaequod vivere,ita hoc vive
:

re ete. Et verius iu Augustiui doctriua, i|ui iu lib. de

sempiteineatque incommutabiliterinhasrentem Pa-
liuuiorlalilate auiina?, cap. S, n. 15, animuru nisi vivat
tri, a quo statim hoc est quod ille. esse non posse
dicit mox tap. 9 Nulla res iuquit,
; : .<

« seipsa caret. Est autem animus vita quaedam. «

CAPDT V. —
biformem esse creaturam intellectua- - Sic Lov. At Am. et Er. cetsabit. Mss. dueem, cessa-
lem, msi perficiatur conversa addivinum Yerbum, bat. Colbertinus codex aliique duode.im melioris notae,
Spiritus sanctus cur supcr aquam ferri diclus est cessarel. Et conaequenter omnes prupe :Mss. sic prose-
antequam narraretur dixisse Deum, Fiat lux. quuntur Vt converteretur ad id ex quo esset, quod ali,
:

ter..., esse non posset.

10. Non enim habet informem vitam Verbum 3 Lov., quidam. At Mss prope omnes, quidem.
* Mss. sex. et ideo lectum est. Vindociueusis codex, er
Filius, cui non solum hoc est esse quod vivere, ideo iictum est. At caeteri Mss, et editi bic et in libroad
sed etiam hoc est vivere, quod est sapienter ac Dulcit.habent, recium est. Paulo post in editis caput 6 inei-
beate vivere. Creatura vero, quanquam spiritualis piebat, quemadmcdum ; atque iufra legebatur. ita et m
conversione.... insinuatur quibus U.cis sequimur Mss.
:

et intellectualis, vel rationalis, quae videtur esse illi (<i) Quae sequuntur, usque ad finem cap. 7, traus.atu

suut in librum de octo Dulcitii Quaesiionibus, respous.

3 In prius editis, sed etiam. Iu Ms3., serl tantum. ad quaest. 8, nn. 2. 3.
251 DE GENESI AD LITTERAM, S. AUGUSTINI. 352

insinuaturCroatoris (nam dicento Soriptura,/n prtn- raliter dixit : si vero tomporaliter dixit, non Verbo
cipio feett Deus r.Wum ei lerriim : intolligiiuus Patrom aibl coaiterno.aed per aliquam dixit creaturam tem-
in Dei nomine.et 1'ilium inprinoipiinomine.quinon porulniiKiicper huc non erit prinia crcalura ltix.quia

Patn, Bed per telpiom creatai primitus ac potiasi- jaiu nrut por quam temporaliter diceretur, Finl lux.

mtim spirituali creatura>,ot oonsequenter etiuin uni- Atquo illud ante omnem diem feoisse intelligitur,
versa? ereatur» princlpiura est:dioente autem Scri- quod ilictum estjnprincipio fecit Deutcmlumel ter-
ptura,£/ Spuittts Dci /erebatur tuper aquam,comy>\e- ram ; utceeli nomineintelligalur apiritualis jam fao-

tannoinmemorationemTrinitatisagnoecimu8);itaet tu et formuta creatura.tanquam ucclum ocali hujus,

in convorsiono atque perfectione creatura , ut reruin
1 quod, in corporibuBsummum est. Secundoenim die

species digerantur, eadem Trinitasinsinuetur Ver- :

factum cst lirmamentum.quod rursus ccolum appel-
bum Dei scilicet, et Verbi generator, oum dioitur, lavit. Tcrree autem nomine invisibilis et incompo-

Dixil Deus ;ct sanota bonitas,in qua Deo placet quid- sita;, uc tenebrosa abysso, imperfectio corporalis
quidei prosuamatune moduloperlectmr. plaoet.oum substantia; significata est, undc tcmporalia illa fie-

dicitur, Vidit Deus quia bonum est. rent, quorum prima essetlux.

CAPUT VII. — Spiritus Dei cur dictus cst super/erri

16. Quomodo autem per oreaturam, quam feoit

snper aquam. ante tempora.dioi potuit temporaliter, Fiat lu.v, in-

13.Sedcuroommemoratapriu9quamvisimperfecta venire difficile est. Sono enim voois non intolligi-

creatura, postea commemoraturSrJritus Dei, prius

mus dictum:nam quidquid tale ost corporeum eat.

dicenteScriptura, Tcrra tttttem erat invisibilis ct in-

An ex illa imperfeotionesubstantiffi corporalis feoit
composita.ettenehiweranl superabyssum 1
; ao deinde aliquam vocem oorpoream, per quam sonaret, Hat
lux? Ergo aliquod vooalo corpus ante lucem crea-
inferente, Et Spiritut Dei superferehatur superaqttam ?

An quoniam egenus atque indigus amor ita diligit.ut

tum atque formatum est. Sed si ita est, jam erat
tempus, per quod vox curreret sonorumqua spatia
rebusquas diligit.subjiciatur proptera cum oom- ;

sibi succedentia praiterirent.Quodsi jamerattem-

'
memoraretur Spiritus Dei,in quo sancta ejus bene-
volentiadilectioqueintelligitur.superferridiotusest, pus antequam fieret lux, in quo tempore fieret
opera sua per indigentise necessitatem
vox quas resonaret, Fiat lu.r ; ad quem diem
ne facienda -

pertinebat illud tempus?Uous enim dies, idem-

potius per abundantiam beneficenti* Deus
quam
que primus ille numerari incipit, quo facta est
amare putaretur?Cujus rei memor Apostolusdictu-
lux. An ad ipsum diem pertinet totum spatium
rus de charitate.super eminentem viam demonstra-
temporis et quo factum e6t vocale eorpus, per
turum se ait (I Cor.xii,81): et in alio loco, Superemi- ;

nentem,\nquii.scientix charitatem Christi (Ephes.m,

quod sonaret, Fiat lux.et quo facta estipsa lux?Sed
oporteret insinuari Spiritum Dei,
omnis talis vox propter audientis corporalem sen-
19).Cum ergo sic

commodius factum est ut

sum a loquente profertur;ita enim factus est.ut per-
ut superferri diceretur,
cui supe-
cusso aere aentiat -.Numquid itaquetalem habebat
prius insinuaretur aliquid inchoatum,
omniasupe- aqditum illud quidquid erat invisibile et incompo-
rferri diceretur ;non enim loco, sed
situm, oui sic Deus personaret ac dicerel, Fiat lu.v f
rante ac pracellente potentia.
Abscedat itaque ha?c ab animo cogitantis absurdi tas.
CAPUT VIII. — Deiamor in rreaturas prsestat eis ut
17. Utrum ergo spiritualismotus,sed tamen tem-
stnt, et ut maneant. ,
poraliserat,quodictumintelligimup.F/«//t(.i ,expres-
14. Ita etiam rebus ex illa inchoatione perfectis
ausabajterno DeoperVerbumcoaeternumincreatura
atque formatis, vidit Deus quia bonum est : placuit
spirituali, quam jam
feeerat, cum dictum est. tn
enim quod factum est,in ea beniguitate qua placuit Deuscwlum ct tcrram, id estin illoccclo
principio fecit
ut fieret. Duo quippe sunt propter quas amat Deus
oceli ?an et ista loculio non tantum sine aliquo sono,
creaturam suam utsit et ut maneat. Utessetergo
aed etiam sine ullo temporali motu spiritualis crea-
;

quod maneret, SpiritUS Dei superferabatur super

tur»,inejus mente atque ratione iixaquodammodoa
aquam ; ut autein maneret, Vitlit Dcus quiti bonum
VerboPatri co,-eterno,et quodammodo impresaain-
est. Et quod de luce dictum cst, hoc de omnibus.
telligitur,8ecundum quam moverctur.et ad specicm
Manent enim quaedam supergressa omnem tempo- oonvertoroturinferior illatenebrosaimperfectio na-
ralem volubilitatem in amplissima sanctitate sub
turie corporeT.et lleret LnxfSad niultum est ac dif-
Deo;qua:dam vero secundum sui temporis niod"S,
lieillimum caperetjuomodo dicatur.Deo qqo tempo-
dum per decessionemsueeessionemquftrerumsa-cu- ruliler juhentr.neque. i.| te-ui|ioraliter ainliente crru
lorum puichritudo contexitur.
tuiH, qui' Bontemplatione veritatia omoia tompora
CAPUT IX. — Utruni in tenifore itirtutn s/t, fjat ltf,X, exredit,sed iBtelleotualiter sibimet impresaaaab ln-
an stnc lcmporc. Dommutabili lioi Bapieotia rationeatanquam intelligi-
biles loeutiones, oii qu.i- infra sunt trnnsinittciile,
15. Quod ergodixil U.um, Fmt lu.c , ct faetu cst iii

lux, in aliquo die dixit, nn iintc omnom dioin ? Si iirii loin(iiiali-s inot iirt iu rotms t.-mporalituis vrl for

enini Verbo sibi coielernn dixit.lioe utiqtie IfttfiWpq iiiuiiili8\oludiiiiiiistnimlis.Siauleinlu\,qu.i<priimiiu

dletaaal utfiat.et faotaaut, atiam primatum OMaiaM

Sic Mb». juxta groic. I.XX. At cditi, et tenebrr entnt
* Mss. plarlque, tucctdtfttiv».
super faciem abytsi. • lu vutgaUs./tacta ttt ut perctuto aere senitatur S..I \.-

• Kditi facitndo. Mhk., fiuirnilu. rui^ iii M.ss., factut ett, ut.... senlun, acillcal uu.lilu*.
 LIBER PRIMUS. 2S4
253
Deum ubi ei vespera fieret, cum ab ea parte in aliam
tenere intelligendaest, ipsa est intellectualis vita ;

quaenisiad Creatorom illuminanda converteretur,

partemluxabscederet?Nametinlibroquiappe!latur
autem conversa et illurai-
fluitaret iriformiter.Cum Ecdesiastes, ita scriptumest: Etoritur sol,et occidit
nata cst,factum estquodin Verbo Dei dictum ost, locum suumducitur *;hoo est, in eumlocum
sol,et ir

Fiat lu.r. ucde ortus est. Sequitur enim, et dicit: Ipse oriens
et. circuil ad aquilonem(Eccle.
CAPUT X. — Quomodo dies unus peractus fuit,sive in illuc endit ad auslrum,
crentione sive post eirntionem lucis. 1'rimus e.vpli- i, 5,G). Australis ergo pars cumhabetsolem, nobis
cundi modus im/irobatur. Secundus dieendi modus . diesest: cumautemad aquilonispartemcircumiens
dilliiiillatibus impliealur.
pervenit, nobis noxest non tamen inaliapartenon
:

Verumtamen quemadmodum sine temporedi-

iS.
astdios, ubipraesentia solis est nisi forte poeticis :

ctumest, quia|in Verbum Patri coaeternum non cadit figmentis cor inclinandum est, ut credamus solem
tempus ;utrum ita etiam sine tempore factum sit, mari se immergere, atque inde lotum ex alia parte
quisquam lorsitan quaerat. Sedquomodo potest hoc manc surgere. Quanquam siita esset, abyssusipsa
intelligi, cum facta luce et divisa a tenebris, et indi- prffisentiasolisillustraretur.atqueibiessetdies.Pos-
tisdiei noctisque vocabulis, dicat Scriptura, Facia enimetaquas illuminare,quando abeisnonpos-
set
est vespera, el factum cst mane dies unus ? Unde vide-,
set exstingui. Sed hoc monstruosum est suspicari.
tur illud opus Dei factum per sp^tium dici.quo pe-f nundum erat.
Quid quod etiam sol
racto ad vesperam vontum
quod estnoctis ini-est,
22.Quapropter si spiritualis luxprimo die facta
tium. Itemque peracto nocturno spatio completus est, numquidnam occidit, ut ei succederet nox? Si
est totus dies, ut mane fleret in alterum diem, in
autem corporalis, quanam illa lux est.quam postoc-
quo Deus aliud consequenter operaretur.
die casumsolisvidere non possumus.quia nec luna erat
[mo veroidipsum pcrmirabile est, cum Deus
19.
adhuc, pec aliqua; stelke ? Aut si semper in ea partc
nullo spntio syllabarum aatcrna Verbi sui ratione
ccoli eat, in qua sol.ut non «it solis lux, sed quasi co-
dixerit, Fiat iu.x ctir lanta morafacta sitlux, donec
mea ejus, eidero ita conjuncta.ut discernidignosci-
;

diei spatium proeteriret, et vespera fieret. An forte

quenon[possit, adeamdemreditur;difficultatemsol-
cito quidem luxfactaest, sed mora diurni temporis vend.whujusquoastionis:qniaetistaluxeodemmodo
in eo consumi potuit, cum discerneretur a tcnebris,
quo sol, tanquam comes ejus.ab occasu in ortum cir-
atque utrumque discretum suis vocabulis signare-
cumiens redit et est in alia partemundi, quo tem-
;

tur ? Mirum si et hoc vel tanta mora fieri potuit a

poreparsista jn quasumus.tenebrescit in noctem.
2

Deo, quanta dicitur a nobis. Discretio quippe lucis una parte credere Deum
Exquo cogit, quod absit.in
et tenebrarum in ipso utique opere cum lux fleret,
quam partem lux ista desereret, ut posete
fuisse,
consecuta est non enim lux esse potuit, nisi dis-
ea partelucem fecerat, in
vespera fieri. An fortein
:

cernerelur a tenebris. qual'acturuserathominem;etideocumabipsa|parte

20.Quod autem Deuslucem diem,et tenebras
lux discessisset, vespera facta dicitur, etiam cum in
vocavit
noclein, quantamora fieri poterat,etiam hoc sylla-
si mane
ajia parte lux illa esset, quae ind e discesserat,
batim per sonum vocisegisset, nisi quanta et a no-
exortura peracto circuitu ?
bis dieitur, Lux vocetur dies, ettenebrae vocentur
nox ? nisi forte quisita desipiat,ut quia superomnia CAPUT XI. — Ue solis ofjieio nova difficultas in
superiore modo dicendi.
magnus estDeus, putet ore Dei prolatas, quamvis
paucissimas syllabas, per totum diei spatium po- 23. Utquid ergo iactus est solin potestatem diei
(Psal. cxxxv, 8), qui luceret super terram, si lux illa
tuisse distendi.Huc accedit,quiaVerbo sibi coaeter-
diei faoiendo suffecerat, qu« diesetiam vocata est?
no, id est incommutabilis Sapientiie internis aeter-
nisqu» rationibus, non corporali sono vocis, vocavit An illa prior regionessuperiores aterra longinquas
illustrabat, ut sentiri non possetin terris; atqueita
Deus lucemdiem, ettenebras noctem. Rursum enim
quaeritur.si verbis quibus utimur vocavit, qua lin- oportebat solem fleri, per quem dies inferioribua

gua vocaverit et qnid opus erat sonis transeunti-

;
mundipartibusappareret?Potestethocdioi,auctum
bus ubi cujusquam non erat corporalis ullus au- esse fulgorem dieisoleaddito,utperillam lucem mi-
ditus et non invenitur.
: «, nusfulgens dies quam nuno est fuisse credatur.
2 An dicendum est,quod cum cito p^ractum es-
1 .
Etiam hoc a quodam dictum scio.primum naturam
set hoc opus Dei, tamdiu stetit lux non succedente luois inductam in opere Creatoris, cum dictumest,

nocte,donecdiurnumspatiumperageretur;ettamdiu Fial lux,et facta esttux ; postea vero oum de lumina-

mansit nox luci succedens, donec spatium nocturni ribus dicitur,quid ex ipsa luce factum sit fuisse com-
temporis praeteriret, et mane fieret diei sequentis, memoratum, ordine dierum, quo visum estCreatori
uno primoque transacto? Sed si hoc dixero, vereor cunctaessetacienda qute natura lucis quo transierit
:

no deridearet ab iis qui certissimecognoverunt,et ab facta vespera, ut vioissim noxperageretur, nec ille
iis qui posunt facillime advertere quod eo tempore dixit, nec fafcile inveniri possearbitror. Neque enim
quo noxapud nos est,eas partes mundi praesentia lu- exstinctam esse credendum est,utnocturnaetenebr;e
cis illuslret.per quassolaboccasu inortum redit; ac
Ms. Colberlinus tresqne alii optimae notaa, ducit Ila
per hoc omnibus viginti quatuor horis non deesse '

eumdem incum refert Hieronymns, qui vulgatam edi-

percircultum gyri lotius, alibi diem.alibi noctem. tiouem sui temporis se seeutiun to-tatur.
Numquidnam ergo in parte aliqua posituri sumus 3 Mss. con-tanter, lenebrascit.
255 DE QRNKSI AD LITTEKAM, S. AUGUSTINI. 2«6

succodorent ; et rursus aceensam, ut mano fleret, 8us tempestatibus complanantur ? Et si qua littora
antequ uu boo solis offloio gereretur ;
quod a quarto nuiluntur latius,non potest dioi nulla esse alia terra-
die ocspisse Beri, eadem Soriptura testatur. rum spatia, quo acccdat id quod aliunde deoedit,
undein eum locum ex quo recesserat, iterum acco-
CAPUT Xll. — Aliadifficultas ds succauione triutn
dierum ei noctium <mte tolis creotionem. Cougre- dat.Cum autem totamomninoterram undosa natura
gatio aquarum quomodo faeta. coopcriret, quo cederet, ut nudaret aHquaa partes?

i l.Quod antequam Beret, quocircuitu sibi potue- An forte rarior aqua velut nebulu terraa tegobat,
rint tres dies nootesque suooedere, luoisqutB primo quae congregatione spissata Q8t, ui ex multic
facta est permanente natura, si luxcorporalistuno partibus, in quibus uriduposset apparere, nudarel ?

facta intelligendaest, etinvenire etexplicarediflicile Quanqaam et terra longe lateque subsidens, p.'tuit

est.Nisi l'orteinolemterrenanietaquosam,antequam alias partes ;ir;c!jcrc concavas, quibus confluentcs

esset ab alterutro utrumque diairetum, quod tertio et corrucntes aquas reciperentur, et appareret arida
die factum BCribilur, tenebras Deumuppellassequis ex his partibus, unde bumor ubscederet.
dixerit, propter crassiorem corpulentiam, quam lux 27. Non est autem informis omni modo mate-
penetrare non poterat, vcl propter obscurissimam ries, ubi etiam nebulosa species apparet:
umbram tant;e molis.quam necesse est ut ex altera CAPUT XI II. — Aqua ellerra
quamio creaUe.
parte babeat corpus.si ex aliqua parte lux fuerit. Ad Et ideo quteri adbuc potest, Deus istas quundo
quem locum enim cujuslibet corporis moles lucem cons|]icuasaquaruniterrarumqucspeciesqualitates-
pervenire non inco looo umbraest: quoniam
sinit. que ereaverit ; in nullo enim sex dierum hoc inve-
locuscarensealure.qua illustraretur, nisiimpediret nitur. ltaque si hoc ante omnem diem fecit, sicul
oorpusoppositum.hoctotumestquod umbradicitur. ante istorum primorumdierum commemorationcm
Quk si pro mole corporis tam magna fucrtt,ut occu- scriptum est,/n principio fecit Deus avlum etterram ;

pet spatium terra;, quantum ex altera parte dies oc- ut in terrae vocabulo intelligamusjamformatamter-
oupat.nox vocatur.Neque enim onmes tenebrae nox. renamspeciem superfusisaquisista jam visibili spe-
Nam et in quarum abdita lux
speluncis amplis, in cie sui generis declaratis: ut in eo quod sequitur
irrumpere per oppositam molem nou sinitur, sunt Scripturadicens.Tewa autem erai mvisibiiis et incom-
utique tenebrae ;
quia non est ibi, totumque spa- erant superabyssum: et Spirilus Dei
posita, ct tenebrx

tium illud locus est carcns luce: nec tamen tales te- super/erebalur super aquas,nu]\a.m opinemur infor-

nebroe acceperuntvocabulum noctis,sed illae quse in mitutem terram et aquam sine luce,
rnateriae, sed

eam partem teroe succedunt, unde removetur dies. quaenondum eratfacta, suisjam notissimis qualita-
Sicut non omnisluxdics appellatur; nam etlunae lux tibus conditas utideo terra invisibili? dicta intelli-
:

est.et Bideriitn. el Incernarum, et ooruseationum et gutur.quodaquis cooperta uonpossei vhieri.etiauisi

quarumque rerum ita fulgentium:sed illa lux appel- esset qui posset videre;ideo vero incomposita.quia
latur dies,cui nox prcecedenti rocedentiquesuccedit. nondum a mari distincta,et cincta littoribus.et suis
25.Sed si primaria luxilla nndique terrae molem fetibus animalibusque decorata : si ergo itaest.eur
circumfusa contexerat, sive staret.sive circumiret, istae species,quae procul dubio corporales sunt.ante
nou qua parte admilteretnocteuisibisucce-
erat ex omnem diem factae sunt? Cur non scr.ptum e>t,

dere;quianusquamipsa discedebat.ut ei faceretlo- Dixit Deus, Fiat terra.et facta est terra ;
item.Uixit

cum. An ex una parte facta erat.utipsa eircumiens, Deus, Fiat aqua; et facta est aqua; vel utrumque
etiam noctem ex aliapurteeon^equenter circumire communiter, si una quasi legelociinlimi continen

permitteret?Cum enimtotam terram udliuc aqua te- tur, Dixit Ueus,Fiatterra et aqua.et sic factum est?
geret, nihil impediebat utaquosaet globosa moles '
CAPUT XIV. — Ratio cur in primo versiculo Ceuc-
ex una parte faceret diem lucia praesentia, ex alia seos subintetliyatur materia 'nfcrmis

noctem lucis absentia,qu;e io eam partemsuccederet Cur non dictuni est, cum hoc factum esset, Vidit

a temporevespertino.exqua lux in aliamdeclinaret. Ueus, quia bonuui est ?

26. Quo ergo oongregatc Bunt aque,si totam ter- 28. llacc enimcoiioideratiosuasit (quoniam mani-
ram prius occupaverunt? ilhe scilieet quee detraotffi festum est omne nmtabileex aliquainformiUta for-
sunt,ut terranudarctur.in quuin partem congregats uiari) simulque illud catholicu tides prasoribit, et

sunt? Si enlmerat aliquidnudumtenae.quocongre- tterti6aimaratiodooet,noUaruD3 naturarujn rnate-

garenturjam upparebatarida.nee totum aliyssusor- riamessc potuisse.nisi abomniuni rerum nonsolum
cupubat. Si autcmtotum texerant, quis erat looUB formaUrum.sed etiam lormabilium mehoatore Deo
quocolligerentur,ut terrae ariditas apparerot? Num- atque cieutoie.de quaetiam dioit et qusdaon Scrip-
quiilnam altum congregatae sunt,sicut tit cuin ad
in tuia.yin fccisl: ' mun lum c.r m.iterta informi |
s

ventilandum in aroa messiatritu subrigitur, et con- ino materiam

verbia,quibuspro spirituali
ilhs

gestain aggerom nudat locumquem difiuBaoontexe* prudenliu tardioribus etiuiu lei toribus vel auditon-
Quis boc dixerit.cum vidoratusquequu|iH iun i
buscongrueretMuissecoinmeniorataiii.quihus ante
pos mariaasqualibiterfusoB^qui etiamoumaqua Buo- dierum enumerationem dictum est./n prmcii
Dcus calum et tcrram.cW. dooec dicerotur. t:t Ai.at
tuantis quidom velut montM ariguntur.BedatiB i ur

\i«s sliquui
 ;

257 LIBER PHIMUS. 238

Dcus, ut ;Jeincops formatarum rerum ordo conse- altera faceret tenebras, unde posset nox die disce-

queretu^. dente succedere.

GAPUT XV. — Muteria origine, non tempore 31.Emissionemvero contractionemquelucis illius

formam prsecedit. \ sivelimus diem noctenniue intelligere,nec causam
29.Non quiuinformis materiaformatis rebus tem- videmuscur itafieret.Nou enirn jamerant animalia,
poreprior est, cumsitutrumque simul conereatum, quibushaecvicissitudosalubriterexhiberetur.et qui-

et unde factuuo est, etquod faclum est. Sicut enim

bus postmodum exortis per circuitum solis cernimus
vox muteria cst verborum, verba vero formatim vo- exhiberi. Nec ullum occurrit exemplum,quo istam

cem indicant; non autem qui loquitur,priusemittit en]issioncmcontradictionemi|uelucis,ut diei noctis-

informem voccm, quam possitpostea collit'ere,at'|ue que vicissitudines (ierent,probare possimus.Jactus
in verba formare : ita creator Deus non priore tcni- enim radiorum exoculisnostris.cujusdamlucisqui-
pore ferit informcm materiam,et eam postea per dem est jactus et contrahi potest.cum aerem, qui
1
;

ordinem quarumque naturarum.quasi secundacon- est oculis nostrisproximus.intuemurjet emitti.cum

siderationeformavit formatam quippeoreavit mate-
;
ad ramdem reclitudinem,quu3 sunt longe positaat-
riam.Sedquiaillud undelit aliquid.etsi nontempore, tendimus: nec sane cum contrahitur, omnino cer-

tamen quadam origine prius r>st, quaiu illud quod nere quas longe sunt desinit; sed certe obscurius,
indefit potuitdividereScriptura loquenditempori-
•.
quam cum in ea obtutus emittitur.Sed tamen ea lux
bus, quod Deus faciendi temporibus non divisit. Si quse in sensu videntisest, tam exiguadocetur 2 ut ,

enim quseratur utrum vooem de rerbis an de voce nisi adjuvemurextranealuce,nihil videre possimus;
verbafaciamus;non facilequisquam itatardoingenio et quoniam discerni ab ea nnn potest.quo exemplo
reperitur, q nonpotius verba fieride voce rcspon-
i
demonstrari pnssit emissio in diem, et contractio
deal: itaquamvis utrumquesimulqui loquitur faciai lucisin noctem, sicutdixi, reperire dillicilc est.
quid uudefaciat, naturali attentione satis apparet, GAPUT XVII. —
Oe spirituili luce difficullas, quo-
Quamobrem, cum simul utrumque Deus fecerit,et modo in ea sil vespera ct munc,divisioque a tenebris.
materiam quain formavil, et res in quas eain for-
3.'. Si autem spiritualis lux facta est, cum dixit
mavit, et utrumque ab Scriptura dici oportuerit, nec Deus, Fiat lux , non illa vera Patri coaeterna intelli-
simulutruuiqucdicipotueritjpriusilludundealiquid
endaest, per quam facta sunt omnia, et quae illu-
factum est, quuin illud quod inde factum est, dici minal nmnem hominem; scd illa de qua dici potuit,
debuissequis dubitet? Quiaetiam cum dicimus ma- Prioromniumcreataest sapientia(Eccli.i, i).Cumen\m
trriauietformam.utrumquesimul esseintelligimus, aeterna illa et incommutabilis.queB non est facta.sed
neculrumquesimulpossumus enuntiare. Sicutau- genita Sapientia,inspiritualesatque rationalescrea-
tem in brevitate temporis contingit, cum duo ista turas.sicut in animas sanclas se transfert (Sap. vn,
verba proferimus.ut alterum ante alterum profera- 27), ut illuminata; lucere possint; fi t in eis quaedam
mu9 ita in prolixitate narrationis alterum prius
:
luculentas rationis t.ffectio, quoe potest accipi facta
quam alterum narrandum fuit, quamvis utrum-
lux.cum diceret Deus, Fial tux si jam erat crea- :

que, ut dietum est, simul fecerit Deus ut quod;

tura spiritualis,quffi nomine cceli signilicata est, in
sola origine prius est in faciendo, etiam tempore
eo quod scriptum est, In principio fedt Deus ecelum
prius sit in uarrando jquiadua; res, quarum etiam et terram non corporeum ccelum,sed ccelum incor-
:

altera nullo modo prior est, nominari simul non poreum cceli corporei 3 ,hoc esl,super omne corpus,
possunt quanto minus simul narrari ? Non ita-
;
non locorum gradibus,sed naturae sublimitate prae-
que dubitandum est ita csse utcumque istam in- positum. Quo autem modo slmul fieri potuitet
formem materiam prope nihil, ut non sit facta nisi quod illuminaretur, et ipsa illuminatio, ac diverso
a Deo.et rebus qme do illa factae sunt simul con-
tempore narranda fuerit, paulo ante diximus, cum
creata sit.
de materia tractaremus.
30. Sed si credibiliter dicitur eam significari illis
33. Sed huic luci succedentem noctem,ut vespera
verbis, Terra autem cral inviribilis et incomposita,et
quo pacto intellecturi sumus? A tenebris vero
fieret,
ienebrx erant super ahyssum : et Spiritus Dei super-
lux dividi potuit.dicente Scriptura,E£
qualibus talis
ferebatur super aquam ; ut excepto quod ibi posi-
Deus inter lucemac tenebrasf Numquidjam
divisit
tumest de Spiritu Dei,caetera rerum quidem visi-
erant peceatores et stultidecidentesalumineverita-
bilium vocabula.sed ad illam informitatem, uttar-
tis.interquosetin eademluceperrnanentesdivideret
dioribus poterat.insinuandum dicta intelligamus 4
Deus, tanquam interlucem ac tenebras ; et lucem
quia haec duo elementa, id est terra et aqua, ad
aliquid faciendum operantium manibus tractabi- Excusi, lucis evidens est jactus. Dissentiunt Mss.
1

liora sunt caeteris, et ideo congruentius istis no- onaues ; pars hnbel, luci* quirlem rs! jactus ; alii, pras-
termissa media voce, lucis est jnctas.
minibus illa insinuabatur informitas. » Editi, tum exigua oi'tetti>: Mss.. rtocetw: postque
sex ex iis loco a tfuvemur. Ii ibeut, urljiivetu
GAPUT XVI. — Alia ratio explicandi quomodo 3 in eiXtis, ccelisrorporeis Atuutli dubiitimus veriorem
'.

dies et nox facta fuerit, emissione scilicel et con- esse hancMss propeomuium lei tioneui. sedcrelum incor-
traetione lucis, non probatur. poreum cceti co-porei ubi Augustiuiis moresuo adillud
Psal. cxiii, 16. alludit, Cotlum, cvli Domroo. Confer supra,
non erataliqua
Si hoc ergo probabiliter dicitur,
on. 15 8t VI, uec uon lib. 12 Confess., capp. 2, S el 9.
* Sicin oniuibus Mss. At apud Adj. Er.etLuv.auiotahinc
rormaia mole9,quam lux ex una parte illustrans.ex .
 t25v) DE GENESI AI) LITTEHAM, S. AUGUSTINI. 260

vocans» diem, ao tenebraa noctem.oateoderet se non es9et in geneie suo,quo e9set speciosorsivo distinc-

eper&torem peooatorum, se>i ordinatorem distribu- tior.\'espera autem in tolo illo triduo, antequ!iui
tionemeritorum? Anhicdies totiustemporis nonien iicrent luiiiinariu,con9u:iimatu operis terminus non
est.et omnia volumina sieculorum hoo vocabulo in- ubsurdc fortaiBe intelligltur manevero, tanquum ;

cludit;ideoquo nondiotus estprimus.sed unusdies? futune operationis signilicatio.

Et facla est enim vespera,et favtum «/,'mquit, mane CAPUT XVIII. — Quomodo Deus operatur.
dies imus: ut per hocquod facta est vespera.pecca- 36.Sed anto omnia mominerimus.undojam multa
tum rationalis creaturai ;
quod autem factum est diximus.non temporalibus quasi animi sui aut cor-
mane, renovatio ejus signilicata videatur. poris motibus operariDeum, sicut operatur homo
Sed li^ec allegori» prophotics disputatio est,
84. vol angelus; sed aiter.iis atque incommutabilibuset
quam non isto sermone suscepimus. Instituimus stabilibus rationibus coaeterni sibi Verbi sui,ct quo-
onim deScripturisnunc loqui secundum proprieta- ikin:, ut ita dixerim, fotu '
pariter coaHerni sancti
tem rerum gesiarum, non secundum aenigmata (i- Spiritus sui.Nam et illud quod per gra;cam ct lati-

gurarum'. Ergo ad rationem factarum conditarum- nam linguam dictum est de Spiritu Uei,quod super-
que naturarum, quomodo invcninius vesperam et ferebatur super a</ua4,secundum syr« lingua; intel-
niane in lucespirituali ? An divisio quidem lucis a lectum.quae vicina est hebrasa1 , (nam hoc a quodam
lenebris.distinotio estjam rei formatcb ab informi; doctochristianosyrofertur expositumjnonjii/w/tre-
appellatiovero diei et noctis.insinuatiodistributio- batur,sed fovebat potiusintelligi perhibetur.Necsicut
nis 2 e9t,qua signiliceturnihil Deum inordinatum re- foventur tumores aut vulnera in corpore aquis vel
linquere.atque ipsam informitatem,perquam res de congruo temperatis; sed sicut ova
frigidis vel calore

specie inspeciem modo quodam trenseundo mutan- foventur ab alitibus, ubi calor
ille materni corporis

tur.non esse indispositam neque defectus profec-

; etiamformandispullisquodammodoadminiculatur,
tu9que creatura2,quibus sibimet temporalia qusque perqucmdaminsuogenere dilectionisaffectum.Non
succedunt.sine supplemento esse decoris universi? iluque per singulos dies istorum operum divinorum
Nox enim ordinatae sunt tenebrae. tanquam temporales voces Dei carnaliter cogitemus.
35. Propterea vero cum facta esset lux, dictum Non enim ad hoc ipsa Dei Sapientia nostra iniirmitate
est, Vidil Deus lueem,quia bona est ; cum hoc posset suscepta venit ad colligendos sub alas suas filios Je-
post omnia ejusdemdieidicere,id est.ut cum expli- rusalem,quemadmodum gallina pullossuos [Uatth.
casset 3
,
Dixit Deus, Fiat lux ; et facla est lux ; El di- xxin, 37) ut semper parvulisimus ; sed ut malitia
visit Deus inler lucem et tenebras ; Et vocavil Deus infantes,mente pueri esse desinamus (I Cor.xiv,20).
lucem diem, et lenebrus vocavit noctem; tuncdiceret, 37. Et in rebus obscuris atque a nostris oculis re-
Et vidil Deus quia bonum est; et deinceps annecteret, motissimis, si qua inde scriptaetiam divina legeri-
Et facta esl vespera,et faclum esl mane sicutinaliis ; mus,quaepossintsalvafidequaimbuimur,aliasatque
operibus facit, quibus vocabulaimponit. rlic ergo alias parere sententias; in nullam earum nos pra?ci-
propterea non itafeeit.quoniam a formata re ad hoc piti affirmatione ita projiciamus,ut si forte diligen-

distincta est illa inlormitas,ut non in ea iinis esset, tiusdiscussaveritaseamrectelaberiu-taverut.corrua-

sed adhuc formanda restaret per creaturas cajteras mus: non prosententiadivinarum Scripturarum.sed
jamcorporalcs.ltaquesiposteaquamdistinctaessent pro nostraitadimicantes.ut eani velimua Scriptura-
illa divisione et vocabulis,tunc diceretur, Vidil Deus rum esse, quae nostra est ; cum potiuseam quae
quiabonumest hsc facta acciperemussignificari,
;
Scripturarum est.nostram esse velle dcbeamus.
quibusjam in suo genere nihil esset addendum.Quia GAPUT XIX. — In obseuns Seripturie locis nilnt

vero lucem solam ita perfecerat Vidit Deitf.inquit ;

temere asserendum.
lueem,quia bonaest,e[ divisione acnominibus disore- 38. — Ponamusenim ideo quod Soriptum est,/>i.n/

vit a tcnebris. Neque tunc dixil, Vidil Deus quiu bo- Deus,Piat tux ; et facta est tux; nVmm sensisse luoem

num est ad hoc enim erat informitas illa discreta,

; corporalem factam.et alium spiritualem.Esse spiri-

utadhucindealiaformarentur Namque ista noxqu;e tualem lucem in creuturu spirituuli.lides nostru iioii

nobis notissimaest(facitenim eamsupertcrrassolis dubitat*: esse autem lucem oorporolera ooaleatom,

circuitus),quando per luminarium distributioiicin a aut etiam supra ceeluin,vel ante corlum, oui aucoe-
die dividitur, post ipsam divisioneni diei et noctis dere nox potuerit,tamdiu non est contra Hdem.donec
dicitur, fidit Deus qxtia bonum dtt.Non cinui bteo veriiate certissima refellatur.Quod si faotum tuerit,
noxinlormis aliqua subslantia crat.unde adliucalin non hoc habebatdivina Boripture, aed hoe scnacr.it
formarentur,sed spalium loci plonum aere, carens humana ignorautia.Sic autem bocverum aaaawrte
luminediurno ;ciiiutiqtie nucti jam nihil addeiulum ratio doinonstruverit.adliuc incertum crit utruin hoo
in illis verbis sanctorum l.ibroruin scriptor sentiri
fuerat pnrticula, e>, iuserl>ti|ue |iro\iuit' nute voceui,
Oitenileret : puuluque puat iu iisilein nsebatUTi ilistri- i
Kititi,//ntu. AtMM.mellorienotlB /uiii.Coiuimiiii» »d
butndorum, pro quo iu niulti» Mes.. at (fwrnwuM ;
iiiuiii iuterpretaiuii raiioueoi 8yri cujuadaaii qnen hio
in nliiB, dittributionem mtritorwn. laiulat Auguetiuui.poel ii.i-iiiniii in bomiiia Kiu II.-muu.
• M»*. Hf jtlein, /uturiirum i8lc ad meliorii notu Mss emendamua.eum In priui
''
Mss. sex, ilistmctionis. editie legotetur: INbm law riwe tttttm aarperaaMM /'«>-
• lu DXeusin, »( c ii wi ctxtutn e.iyh ttttii HihIuiiiIiiI vui, tum, et aHum tpiritualtm tttt tuotm m ePMHtra
cielum ; abebtque a Mw>. (IMM, v ""' nvstra fiiles NoM ilubitnt.
1
261 LIBEft PRlMLtS. 262

voluerit.an aliud aliquid non minus vcrum.Quod si cum tam multis exitibus verba Scriptura: quae trac-
caetera contextio sermonis non hoc eum voluisse pto- taviraus,exponantur,cohibeantsetandemquilitteris
baverit.non ideo falsum erit aliud.quod ipse intelligi inflati saecularibus haecita posita,ut omniapia corda

verum, et quod utilius Cogncscatur. Si

voluit; sed et nutriant, velut imperitum atque impolitum aliquid
autem contexto Scriptur® hoc voluisse intelligi scri- exagitantjsine pennis in terra reptantes,et volatu ra-
ptorem non repugnaverit, adhuc restabit quaerere narum avium nidos irridentes.Periculosius autem
'

utrum et aliud non potuerit.Quod si et aliud potuisse quidam infirmi fratres.qui cum istos impios
errant
invenerimus,incertum erit quidnara eorum ille vo- de ccelestium corporum numeris, vel de quibuslibet
luerit et utrumque sentiri voluisse, non inconve-
: elementorum mundi hujusquaestionibussubtiliteret
nienter creditur, si utrique sententiae certa circum- copiose disserere audiunt, evanescunt; et eos sibi
stantia suffragatur. cum suspirio praeponentes, et magnos putanles, sa-
39. Plerumque enim accidit ut aliquid de terra, luberrimae pietatis Libros cum fastidio repetunt et
de ccelo, de caeteris mundi hujus elementis, de motu quos dulciter haurire deberent.vix patienter attin-
et conversione vel etiam magnitudine et intervallis gunt; a segetis asperitate abhorrentes,et spinarum
siderum, de certis defectibus solis ac lunae,de cir- floribus inhiantes. Non enim vacant videre quam
cuitibusannorumettemporum,denaturisanimalium, suavis est Dominus {Psal. xxxm, 9), nec in sabbato
fruticurn, lapidum, atque hujusmodi coeteris, etiam esuriunt ; atque ideo pigri sunt, potestate a Domino
non christianus ita noverit, ut certissima ratione vel sabbati accepta.vellere spicas,et tamdiu versari ma-
experientia teneat.Turpe est aulem nimis et perni- nibus, contritasque purgare, donec ad escam per-
ciosum ac maxime cavendum.ut christianum de his veniant {Matth. xn, 1).

rebusquasisecunduracbristianasLitterasloquentem,
ita delirare quilibet infidelis audiat, ut, quemadmo- CAPUT XXI. — Quis fructus hujusmodi interpreta-
tionis, qua nihil lemere asseritur.
dum dicitur, toto ccolo errare oonspiciens.risum te-
nere vix possit. Et non tam molestum est, quod er- ii.Dicet aliquis: Quid tu tanta tritura dissertatio-
rans homo deridetur,sed quod auctores nostri ab eis nis hujus,quid granorum exuisti?quid eventilasti?
qui forissunt,taliasensissecreduntur,etcurnmagno Cur propemodum in quaestionibus adhuc latent om-
eorum de quorum salute satagimus, tanquam
exitio nia?Affirma aliquid eorum quae multa posse intelligi
indocti reprehendunturatquerespuuntur.Cumenim disputasti. Gui respondeo, ad eum ipsum me cibum
quemquam de numero Christianorum in ea re quam suaviterpervenisse, quo didicinonhaererc hominiin
optime norunt, errare deprehenderint, et vanam respondendo secundum fidem,quod respondendum
sententiam suam de nostris Libris asserere;quo pacto esthominibus qui calumniari Libris nostrae salutis
illis Libris credituri sunt, de resurrectione mortuo- affectant;ut quidquid ipsi de natura rerum veracibus
rum, e.t de spe vitae oeternse, regnoque ccelorum, documentis demonstrare potuerint,ostendamus no-
quandodehisrebusquasjamexperiri,velindubitatis stris Litteris non esse contrarium.Quidquid autem
numeris percipere potuerunt, fallaciter putaverint de quibulibet suis voluminibus his nostris Litteris,
esse conscriptos?Quid enim molestiae tristitiaeque cmtrarium protulerint,aut ali-
id est catholicae fidei
ingerant prudentibus fatribus temerarii praesumpto- qua etiam facultate oslendamus, aut nulla dubita-
res, satis dici non potest, cum
si qtando de prava et tione credamusessefalsissimum:atqueitateneamus
falsa opinione sua reprehendi,et convinci cceperintab Mediatorem nostrum.in quo suntomnesthesaurisa-
eis qui nostrorum Librorum auctoritate non tenen- pieutiae atque scienti» absconditi (Coloss. n, 3), ut
tur.ad defendendum id quod levissimatemeritateet neque falsoe philosophiae loquacitate seducamur.ne-
apertissimafalsitatedixerunt.eosdemLibrossanctos que falsae religionis superstitione terreamur.Et cum
undeidprobent.proferre conantur,vel etiam memo- divinosLibroslegJmusin tantamultitudine verorum
riter, quae ad testimonium valere arbitrantur, multa intellectum, qui de paucis verbis eruuntur, et sani-
indeverbapronuntiant.non intelligentes nequequae tate catholicaaCdeimuniuntur.idpotissimumdeliga-
loquuntur, neque de quibus affirmant (I Tim. 1,7). mus.quod certum apparueriteum sensisse quem le-
gimus;si autem hoc latet, id certe quod circumstan-
CAPUT XX.— Genesim cur interpreletur sententias tia Scripturae non incpedit, et cum sana iide concor-
varias proferendo, non aliquam unam asserendo.
dat; si autem et Scripturae circumstantia pertractari

40.Ad hoc enim considerandum et observandum, ac discuti non potest, saltem id solum quod fides

librum'Geneseos multipliciter.quantum potui.enu- sanapraescribit.Aliudestenim quidpotissimumscri-

cleavi,protulique sententias de verbis ptor senserit non dignoscere, aliud autem a regula
ad exercita-
pietatis errare.Si utrumque videtur, perfecte se ha-
tionem nostram obscure positis non aliquid unum ;

bet fructus legentis si vero utrumque vitari non po-

temere aftirmans cum praejudicio alterius expositio- :

test, etiam si voluntas scriptoris incerta sit sanae

nis fortasse melioris, ut pro suo modulo eligat quis-
que quod capere possit fldei congruam non inutileesteruisse 2 sententiam.
: ubi autem intelligere non
potest.Scripturae Dei dethonorem,sibitimorem.Sed
1
Lov., tolalurarum. Et alise edutiones et magna par9
Mss. habent, volatu ranurum.
1
In B., Hbri; caeteri editi, librum, concinnius. s Sic Mss. At editi, lenuisse.
 163 DE f.FNKSl AD UITTEHAM, S. AUfiUSTINI. 21.4

LIBER SECUNDUS
Ue eo quoil «eriptum BBI oap. I, vere, n El dixit /Vu(, Fial ftrmamenlum, etc, asque ail vers. 10: Et
: /actumett
vatpere, sto. NoDDulla in ftne eontra GenethliacoB.

GAPUT PRIMUM. -Firmamentum in medio aquorum Borl irentur; aqua scilicet Buper terram,qua3 etiam si
quid. Aquat tnpra tidereum ccelum esu quidam sub lerra stat ant labitur,sicul in antria oavern si|ii«
negomt. abditis, non tamen ea terra) parte quam supra. scd

1. Etdixit Deus, Fiai firmamentum in medio aqua- ea quam infra Be habet, oonlinetur. Nara si ex parte
rum, et sil divident inter aquam et aquam et si tti :
superiore fuerit pars ulla manet i

factum. Et feeit Deus Hrmamenlum, tl divisit Deus superaquam.sed ea perruptademergituret pi

inuraqtMmqu&eratinfrafirm«mentum,etinteraquam terram quo veniens conquiescil, tanquam in loco
;

quseerat super ftrmamentum.Et vocavit Deus fwmamen- suo, ut supra sit aqua, subtus autem terra. Unde co-
tum eathim.Ei vidii Dem quia bonum est. Et facta tst gnoscitur quod etiam super aquas cum esset, non
oespera, et factum tst mant dies secundus. De verbo ipsis aquis portnbatur.sedcompageterrfetenebatur,

Dei quo dixit, Fiiil firmamentum, stc, et de placito sicut sese habent camera» speluncarum.
ajus, quo vidit quia bonum est. et de vespera et 4. Hic occuritadmonere cavendum errorem.quem
mane.non opusesthiciterumsimiliterqued sserere; in libro primo cavendum admonui.ne forlequiascri-
atque itadeincepsquotiescumqueistarepetuntur.se- ptum est in Psalmis, Fundavit terram super aquam;
cunduui superiorera inquisitionem interim conside- arbitretur aliquis nostruni.adversus istos de ponde-
randa esse admonemus.Utrum autem nunc illud coe- ribus elementorum subtiliter disserentes.isto testi-
lum liat, quod excedit aeris otnnia spatia, ejusque monio Scripturarnm esse nitendum:quia illi non re-

omnem altitudinem, ubi etiam luminaria stellneque tenti auctoritate Litterarum nostrarum.et nescientes
constituuntur quarto die; an ipse aer vocetur fir- quemadmodum dictum sit,Librossanctosfaciliusir-
mamentum, quaeri raerito potest. ridebunt.quam repudiabunt,quod vel certisra-
illud

2.Multi enim asseruntistarum aquarum naturam tionibus perceperunt.vel experimentis manifestissi-

super sidereum coelum esse non posse.quod sic ha- mis probaveruut.Illud namquein Psalmis, aut Bgu-
beant ordinatum pondus suum.utvel super terram rate dictum recto accipi potest ut quoniam cccli et :

fluitent.vel iu aere terris proximo vaporaliter feran- terra nominesa>pe in Ecclesia spirituales oarnales-
tur.Neque quisquam istos debet ita refellere, ut di- que significantur.eoBlosostenderit pertineread sere-
catsecundumomnipotentiamDei.cuicunctapossibi- nam intelligentiam veritatis,dioens,(Ju« /ecdcoiw in

lia sunt.oportere nos credere, aquas etiam tum gra- inlelligentia (Psat. cxxxv. 6, 5 : terram vero ad iidem
ves.quam novimus atque sentimus, ccelesti corpori, simplicem parvulorum,non fabulosisopinionibus in-
in quo sunt sidera, superfusas Nunc enim quemad- certam atque fallacem, sed propbetica etevangelica
modum Deus instituerit naturas rerum, seeiindum prffidioatione lirmissimam,quaeper Bantismum soli-
Scripturas ejus nos convenit qu;erere;non quidineis datur,et ideo subjecerit, dicens, Funiavtt lerram nt-
vel ex eis ad miraculum potentire sure velit operari. per aouam.Aut si ad litteram quisquam cogit intelligi,
Neque enim si vellet Deussubaquaoleumaliquando non incongruenter vel sublimia terrarum sive conti-
manere, non fieret ; non ex eo tamen olei natura no- nentium. sive insularum accipiuntur.qiiiesuperiora
bis esset incognita, qnod ita facta sit, ut appetendo sunt aquis vel ipsa tegmina speluncarum, qu« su-
;

suum locum.etiam si subterfusa fuerit, perrumnat per aquas pondula solidiiate firmata Bunt.Quooiroa
aquas, eisque se superpoaitam oollocet. Num ergo nec ad litteram quisquam poteet sio intelligere,quod
quseremus utrum oonditor rerum.qui omniain men- dietum est, Fundavit terram superaqvam; ui aqua-
sura el numero ct pondere disposuit (Sfljp. xi, 21), rura pondus terreno ponderi supportando naturali
non unum locum proprium ponderi aquarum circa ordine quasi subjectum Bsse arbitretur.
terram tribuerit, sed et super coelum quod ultra CAPUT II. — Aer terra superior,.
limitem aeris rircumfusum atque solidatum est. 5. \erem vrro aquis 6886 Buperiorem, quamvis
3.Quod qui negant esse credendum.de ponderibus propter ampliora sui spatia etiam aridam oontegat;
elementorum argumentantur,neL.'iintes ullo modo ita hine intel!igitur,quod nullum vas ab ore impr
desuperqimsi quodam paviraentosolidtttumesBeom- repleri aquis potesl:uode Batis indioat aeria aaturam
lum.ut possil aquarum pondera suatinere; quod tu- lueiiiii petere Buperiorem. Videtur enim \as inane,

lissoliditas nisi terris esse non poSsit, et quidquid sed aere pleiniiu probatur, oum ore imo in aquam
tale est, non coelum sed terra sil. Non enim tantum deprimitur; quia enim per superiorem partem non
looie,sed eliamqualitatibuBpropriiaelementa diatin- unj.noc deorsum versus irruptia*
gui ',ut pro qualitatibus propriil i-liaiu loca propria aquis Bubter eas ire natura sinitur.plenituiline sua
repoliit eas, et in vns non permittit intrere, Qon »u>
dittingumtur. AtMw., aHtUngvi : rappla,Mn
Iti,
tein vas ita OOllnoatur, ut 09 noii liabeat deorsiiin,
LeDduDt illi qui de eleuieutoruui (juuileribun aryuiuou-
autur. 1
Lov., eiuptit. Guleri codicca, inuf/tis.
265 LIBKR SFCUNDUS. 400

sed inlatua inclinatum.inti igorura

aore -Hiperius.ltemque si v.isiserectioa pateat incon- itarecumbunt,utplerumque excedanturetiam cacu-
lum.cura infundis aquam.evadit aer sursum versus, minibusmontiuni.C.umergoprobassetethuncaerem
ex aliis partibus qua non infundis, et tit locus aquae ccelum dici.nullaalia causaetiam firmamentum ap-
deorsum versus intrandi.Quod si vi mnjore vas de- pellatum voluit existimari.nisiquia inlervallumejus
primitur.utvelexlaterevel desupnraqu.-erepentein- dividit inter quosdam vapores aquarum, et istas

fluant,et undique os vasis obtegant, disrumpit eas aquas quae corpulentius '
in terris fluitant. Etnubes
aersuisum ima locum faoiai et
nitens, ut eis ad ,
quippe, sicutexperti sunt qui intereas in montibus
ipsa disraptio singultus vasorum 6Bt,dum partiboa ambulavcrunt,congregatione et conglobationeminu-
rugit, quia totus tam cito non potest, propter iliius tissimarumguttarum talem speciem reddunUquassi
oris augustias. Ita si aer super aquas ire cogitur, spissantur amplius, ut conjungantur in unamgran-
etiam contluentes eas disjicit ,cum exsilicntes im- ' dem plures gutta; minim£e,noneam patituraer apud
petu ejus impulsi ebulliunt.et eum bullis crepanti- 8e teneri,sed ejus pondcri ad ima dat loc.um et hoec ;

bus cmittunt in sua properantem,utque illisad ima est pluvia.Ergo ex acre.qui cst inter vapores humi -

decideadi aditum dantem. Si autem Bub aquas ire dos, unde superius nubila conglobantur, et maria
cogitur ex vase, ut illo cedente vas ab ore in ima subterfusa, ostendere ille voluit esse ccelum inter

presso repleri velis.faciliusundique versum coope- aquam aquam.Hanc ergo diligentiam considera-
et

ritur, quam per os ejus ab inferiore parte intrandi tionemque laude dignissimam judico. Quod enim
gutta exigua reperit locum. di.xit, neque contra fidem est, et in promptu posito

documento credi potest.

CAPUT III. — Ignis $u\
8.Quanquam pn SS it vidori.non impedire propria
6. Jam emicantem eliam
voro ignem ad 3uperna
pondera elementorum, quominue etiam superillud
naturam velle transcendere, quis noo
aeris
sublimeccelum possintesseaquaa per illasminutias,
sentiat ?quandoquidem si ardentem faculam capite
per quasetiain superhoc spatium aeris esse potue-
deorsum quisqueteneat.nihilominus llammae ci iuis
runt qui quamvis gravior et inferior summo ccelo
:

ad superiora conlen iit. Sed quonia n rircumfusiac

8ubjaceat,procul dubio levior est aquis.et tamen ut
superfusi aeris praepollenti constipatione suliinde
, super eum sint vapores illi.nullo pondere prohiben-
ignisexstinguitur.etinejusqualitatemper abundan-
tur.sic ergo et super illud ccclum potest minutiori-
tiam superatus subinde commutatur ac veritur, ad
bus guttis levior halitus bumoris extendi, qui pon-
universamejusaltitudinemtrausiliendaoo nonpotest
dere cadere non cogatur.Ipsi quippe subtilissima ra-
perdurare.Itaque super aerem purns ignises>
tionopersnadent, nullum esse quamlibet exiguum
turccelum.unde etiam sidcraatque luminaria faota
corpusculum in quo divisio liniatur, sed inlinite
conjeclant.illius videlicet ignea: lucis in eas formas
omnia dividi quia omnis pars corporis corpus est,
;
quasin ccelo cernimus.congiobata dispositaque na-
et omne corpus habeat necesse esl dimidiumquan-
tura acperhoc, sieut terrarum ponderibus et aer
:

titatis suas. Ac per hocsi potest aqua.sieul videmus,

et aqua cedit.ut ad terram perveniant;sicaquarum
ad tantas guttarum minutias pervenire, ut super
ponderi, et ipse aer cedit, ut vel ad tcrram vel ad
istum aerem vaporalilcr feratur, qui natura levior
aquam perveniat. Unde intclligi volunt, hoc modo
est aquis cur non possit et super illud levius cce-
;
necesse fuisse ut aerquoque,si quis ejus particulam
lum minutioribus guttis et levioribus immanere
in spatiis iliisaublimibuscceli posset dimitten
vaporibus?
dere suo caderet, donec ad aeria subterspatia per-
veniret.Quapropter colliguntmultominusesseposse CAPUT V. — Aqux supra ccelum eliam sidereum.
aquis supra illud igneum coalum aliquid loci, cum
manere non
0. Quidam etiam nostri, istos negantes propter
illic aer multo aquis levior possit.
ponderaelementorum aquas essepossesuperccelum
CAPUT IV. —
Aqux supra coslum aereum quod /tr-
sidereum,de ipsorum siderum qualitatibusetmeati-
mamentum appellari quidam obstrvavit.
bus convincere moliuntur. Iidem namque asserunt
7. Talinuseorumdisputationibus cedens,lau labi-
stellam quamSaturni appellant.esse frigidissimam,
literconatus est quidam demonstrare aquas super
eamqueperannostrigintasigniferumperagerecircu-
ccelos, ut ex ipsis visibilibus conspicuisque naturis
lum.eo quod superior, ac per hoc ampliore ambitu
assereret Scripturse fidem.Et priusquidem.quod fa-
graditur Namsol eumdemoirculum per annumcom-
cillimum fuit, ostendit et hunc aerem cceium appel-
plet,et lunaper mensem ; tanto, ut dicunt, brevius,
lari.non soluuisermone cummuni, secundum quem
quanto inferius,ut spatioloci spatium temporis con-
dicimusserenum vel nubiiuniceelum.sedetiam uos-
gruat.Qua>ritur itaqu a ab eis.unde illa stella sit fri-
trarumipsarumeonsuetudineSciipturarum,cum di-
gida, qua; tanto ardentior esse deberet, quanto su-
cuntur volatiliac<Bli(Afat(/i.vi,27),cum avesinhocae-
bliinioreecelorapitur.Namprocul dubiocumrotunda
re volare mauifestum sit : et Dominus cum de nubi-
moles circulari motu agitur, interiora ejus tardius
busloqueretur,Fan'e)n,inquit,c<e/z7;otej*i*/>rofrare(M.
eunt.exteriora celerius.ut majora spatia cum brevio-
xvi. i .Nubesautenieliamperproxircumterrisaerem
ribusad eosdemgyros pariterocceurrant:qua:autem
1
In excusis, disiecat; pro qno in veteribus codieibaa
quibusdam, disjicit ; in aliis probse nota', disricit. 1 Navarricus Ms., corpulentiores.

Patrol. XXXIV.
 iii. OENI si ,\U I.ITTKIIAM, S un;c iTINi. 208

i,utique fervenliuB. Proinde memorala Btella unitati Trinitatis, ut Piliue quaai juaaua feoisae in-

debuil ealida eaae quano trigida quamvii :

telligatur,8piritua autem Banotua nullo Blbijubente
librre u.lissr essc facluin csl. l.luil.us
enim suo motu.quoniam grande spatiam 6Bt,trigiu-< liiiniiin c|iinil

ta ennia totum ambitura pormeet,tatnen aoeli motu

riiini verbis juberet Pilio Pater ut faoeret, cum ipse

i„ oontrarium rotata veloi iua.quod quotidie neoea Bil prinoipale Verbum Patris, per quod faota sunt

patiatur [quoniam,8iout diount^omli slugulffl omnia? Ao eo ipsc quod Boriptum est, Fial firmu"

iooeB,die8 Bingulos explioant), oalorem ma- m<?nium,ha o ipea diotio Verbum est Patria,unigeni-
jorem debuil coelo c iitatior mcipere.Nimirum tus Piliue, in quo aunt omnia qua oreantur, etiam
, ,

faoit aquarum Buper omlum antequam oreentur,et quidquid in illo est,vitaest';

coustitutarum illa vioinitaa, quam nolunl oredere, quiaquidquid per eum factumeat, in ipso vitaest,
motu omli Biderum et vita utiquecroatrix,subillo autem crealura? Ali-
q U hteo.quoe breviter dixi.de
j
et

disputant, Hisquidam noalri oonjeoturis agunt ad- ter ergo in illo sunl ea .|u;n per illum facta sunt,

versua eos qui nolunt aquaa Buperoaelum oredere, quia regit ctcontinet ea ; alitcr autem in illo sunt
ct volunt eam Btellam esse rrigidam, qun juxta ea ipse eet.Ipae enimvitaeat, qua; 111 o
quffl ita in

Bummum coalum oirouit; ut ex hoo oogantur aqua- est ut ipsc sil, quoniam ipse vita est lux hominiiiu
vaporali tenuitate,sed il. Quia ergo nihil creari posset sive ante
rum naturam ,nonjam l
illic (Joan.1,3,

ii Boliditate pendere.Quoquo modo autem et tempora.quod quidem non est Greatori roaeternum,
libel aqua ibi sint.osae eaa ibi minime dubi- sive ab exordio temporum, sivc in aliquo tempore,

major esl quippe Scriptus bujus auctori-

:
cujiis creandi ratio,ai tamen ratio recte dicitur.non

tas, quam omnis humani ingenii capaoitaa. in Dei Verbo Patri ooietorno cooetcrna vitaviveret;
proptereaSeripturapriusquaminsinuet unamquam-
CAPUT VI. - De eo quod addiium est, Et tecit
Deus, etc, an eo dectaretur Filii Dei persona. que oreaturam.es ordine quoconditam dieit, res-
Sed animadversumestequibu8dam,quodnee
10. picit ad Dci Verbum, prius ponens, Et dixit DeuS,
lisaimulandum puto, non frustra cum dixisset Fiai illud.Nonenim invenit ullam causam rei cre-
Deus Fiai firm mentum in medio aquarum,et sii rfi- ands,quam in Verbo Dei noninvenitcreari debuisse.
nter aquam et aquam ;parum viaumesae Bub- 13. Non ergo Deus toties dixit, Fiat illa vel illa

n,Elsic est factum, nisiadderetur.El fecitOeus oreatura,quotiesin hoc librorepetitnr,£t dixitDeus.

firmamenlum,et divisit Deus interaquam quseeratsu- Gnumquippe Verbum illegenuit.inquo dixitomnia,

per firmamentum,et inter aquam quse erat sub flrma- priusquam facta sunt singula: sed eloquium seri-

mento : quod quidem personam sic intelligunt, ut bentis descendena ad parvulorum capacitatem,dum

Patris deolaratam esse dicant, in eo quod scriptum insinuat singulutim. genera creaturarum, per sin-

cst,/./ di.rii Deus, Fiat firmamentum »'n medio aqua- gula respicil uniuacujusque generis seternam ra-
rum,et sit divisio inter iquam : el sic estfactum. Ac tionem Verbo Dei; nec illa rcpetita, ille tamen
in

deiojie ut intelligatur Pilius feoisse quod a Patre repetit, Dnil Deut.Si enim vellet prius dieero,
V.l

dictumest ut fleret, arbitrantur esse subnexum, Fj Factun, est firmamentum in medio aquarum, ui

fecit Deus firmamenlum,et iivisit Deus. etc. divisio inter aquam et aouam , si quia ah eo quareret,

11. Sed oum antealegitur,Etiices< factum; aquo quomodo factum esset.reote responderet,Dixi( Dtus,
iutelligimus factum '.'
Si a Pilio.quid opos eratjam Fiat id est,in Vcrbo Dei eterno eral ut lieret.lnde
:

dicere,/./ fecil 0eu*,etquffl6equuntur?Si autemquod ergo incipit narrare unumquodque factum, quod
scriptum eel,Etsicestfaci intellexerimua etiam post faoii narrationem, quarenti quomodo
faotum nonjam Pater dioit.et Filius faoit: et potest
;
factum reddenda rattone respondere deberet.
sit.in

aliquidPaterfaceresinePilio, utdeinde Filiua non i. Cum ergo audimus, h.t dixit Deut, Fiat ; intel-
1

hoc.sed aliud Birailiter faoial ;quodestcontraoi tho- ligiiiuis quod in \'ei Ihi Dei erat ut lieret. f.iim vero

lioam fldem.Si autera illud de quodioitur, Et sicest audimuB.fil ticestfactum; intelligimua faetam ere-
factum,hoc idem oum ittdera d\c\lur, Etfecit Dtut; lil aturam non exoessisse prsacriptoa in Verbo Dei

quid prohibel Bumdem intelligere facere quod dixit, terminos goneris sui. Gum vero audimua, Et vitit
nui dixit ut fieret ? An etian axoepto eo nuod aori- Deut quia bonum tst, intelligimua in benignitate

ptum esi,''.'( sic est /acium.tantummotio in bi Spiritus ejusnon quasi cognitum posteaquam lac-

quibus dioitur.El dixit Deut ; Fiat,e\ poatea dioitur' tum csi plaouisse,aed potius in ea bouitate y* \

Et fecil Deus;?airie etPilii |

olunl intelligi? se ut manerel faotum,ubi plaoebal ut fleret

12.Sed qqfflri adhuo poteat, ulrum quasi juasisae CAPUT VII. De eudem re.
Pilio Patrem deb samu rein eo quod Bcriptum i i.Ao per boo manel adhuc oausa requirendi, eur
ee\,Et dixit D< ,'•' !?Sed our Soriptura non oura--

poi i iaquamdixit,fil .«. e.<t factum,\xb\ perfeoti

d personam Spiritua aanoti ? An i
indioatur ;addidil,£< feeit Deus : oum eoipao
ita Trinitaa intelligitur, El iixil Deut Fiat, l'i fecii
quod ait, y.t iixit Deus, Fiat illud, Ctiie tH f.i.lmn,
Deue,El vidit Dens quia fronum «( ? Sed nonc jara intelligatur id Deumdisiasain Verboauoel i'a-
'
Po»t, cognntur r.i/itarum naturam, In edilll addiluiu oluraesao perVerbum ojua; atque ibijam dob toiua
iuii, ,/.'./• m' :
,|iin i vurbuuiabe taMia, et abeiia debet,
i lei e ii 111
" 1 '' Hi utenl Iffl ai i, non a ptndeo, 1
Edltl inc Interponunt, d vitt utiqu* crttturm i qoai
ied .1 pendo aoolplotur i itimtrt,
i
ibiunl 'i Mn,
269 LIBKK SFXUNDUS. 270
1'atris, sed etiam Filii possit apparere persona. Ntfm tur:sic etejusdem rationis cognitio prius fit in crea-
si propter ostendenJam Filii personarn repetitur,ac tura intellectuali, quae peccato tenebrala non est ac ;

dicitur, Et fccit Deus ; numquid ergo non per Filium deinde ipsaconditio creatura^.Nequeenimsicut nos
congregavit aquam tertiodieut appareretarida.quia adpercipiendam sapientiam proficiebant Angeli, ut
ibi Deus congregari aquam, aut
non dicitur, Et fecit invisibiliaDei,pereaqu;efactasunt,intellectaconspi-
congrpgavit Deus aquam ? Sed tamen etiam ibi pos- cerent(/tt»«. exquocrealisunt, ipsa Verbi
l, 20), qui
teaquam dixit, Et factum csl sic ; tunc repetivit, di- seternitale sancta
etpiacontcmplaiinneperfruuntur;
cens, Et congreyala est aqua, quse est sub caslo. Num- atqueindeistadespicientes.secundum id quod intus
quid etiam lux non per Filium facta est, ubi prorsus vident.velrecte facta approbant,velpeccata impro-
nullo modo repetivit?Potuit enimetillicita dicerc.Et bant.
dixitl)eus,liatlux,et sic est factum; et feoit Deus lu- 18. Nec mirum est quod sanctis Angelis suis, in

cein ; et vidit quia bona esl : aut certe sicul in aqua- prima lucis conditione formatis.priusDeusostende-
runi congregatione,ut non diceret,Et fccit Deus, sed batquod eratdeinceps creaturus. Nequeenim intel-
tantum iterum repeteret ', Et dixit Deus, fiat lux, et lectum Dei nossent.nisi quantum ipse monstrasset.
sic est factum; et facta est lux Deus lucem,
; et vidit Quis enim cognovit inlellectum Domini Aut quis '?

quia bona est. Sed nullo modo repelens posteaquam consiliariuscjus fuit?Autquispriordeditilli etretri- ;

proposuit, Et dixit Ocus, Fiat lu.r ; nihil aliud intulit bueturei ? Quoniam ex ipso, et per ipsum,et in ipso
nisi, i'.t factaestlax ; ac deinceps de placita luce et sunt omnia [Id. xi, 34-36). Ex ipso ergo disoebaut
divisa a lenebris, et utroque appellato nominibus Angeli, cum in eis fieret cognilio creaturae dein-
suis, sine ulla repetitione narravit. ceps faciendae, ac deinde fieret in genere proprio.

CAPUT VIII. — Dc luce cur non addilwn, Et fecit

l'.».Quapropter,jam luce facta.in qua intelligimus

Deus, sieuli solet dc aliis creaturis dici.

abaeterna luceformatam rationalem creaturam,cum
incx'teris^reandisrebusaudiiiiiis,£i(^'.r(7Dc«s,Fiui,-
Quid sibi ergo vult in ceteris illa repetitioPAn
16.
intelligamus ad sternitatem Verbi Dei recurrentem
eo niodo demonstratur primo die, quo lux facta est,
Scripturae iutenlionem.Cuni veroaudimus, Etsicest
conditioneui spirituaiis etintellectualiscreaturfe lu-
factum; intelligamus in creatura intellecluali factain
cis appellalionc intimarijinqua naturaintelliguntur
cognitioncm ralionis, quaa in Verbo Dei est, conden-
omnes Angeli sancti atque Virtutes:et proptereanon
d:v'2 creatura?,ut in ea naturaprius quodammodofa-
repetivit factuni posteaquam dixil, Facta esl lux;qvia
non primo cognovit rationaliscreaturaconformatio-
rta sil,qua= anteriore quodam inotu inipso Dei Verbo
prior faciendam csse cognovit: ut postremo,cum au-
nem suam,ac deinde fnrmata est;sed in ipsa suacon-
dimusrepetiac diciquod Fecit Deus, jara intelliga-
formationecognovit,hocest illustratione veritatis,ad
mus in suo gene.re fieri ipsam creaturam.Porro cum
quam conversa formata est : ca?tera vero qu<e infra
audimus, Et vidit Deus quia bonum esl, intelligamus
sunt ita creantur, ut prius (iant in cognitione - ra-
benignitali Dei placuisse quod factumest.utpro mo-
tionalis crealura:,ac deinde in genere suo? Quapro-
dosui generis maneret quod placuit ut ficret, cum
pter lucis conditio prins est in Verbo Dei seeundum
Spiritus Bei superferebatur super aquam.
rationem,qua condita est, hoc est in coaeterna Patri
Sapientia;ac deimle in ipsa lucis conditione secun-
CAPCT IX. - De fiyura cceli.

20. Quseri etiam solet qua> forma et figura cceli

dum naturam, qua condita est : illic non facta, sed
csse credcndasitsecundum Scripturasnoslras.Multi
genita; hic vero t'acla,quia ex informitate Ibrmata :

enim multum dispulant de iis rebus, quas majore

et ideo dixit Deus.Fiuf lux, ct facta est tux : ul quod
prudentia nostri auetores omiserunt,ad beatam vi-
ibierat in Verbo, bic esset in opere. Conditio vero
coeli prius erat in VerboDei secundum genitam Sa-
tam non profuturas discentibusjet occupantes.quod
pejus est,multum pretiosa, el rebus ?alubribus im-
pientiam; deinde facia est in crealura spirituali.hoc
cst incognitioneAngelorum socundumcreatam inil- pendenda temporum spatia.Quid enim ad me perti-
net, ulrum ccelum sicutsphaera undique concludat
lis sapientiam deinde ccclum factum est, ut esset
:

etiam ipsa coeli creatura in genere proprio.Sic et di- tcrram in mediamundiniolelibratam.aneam exuna
aquarum atque terrarum.sic na-
scretio vel species partedesuper velutdiscus operiat ? Sed quia de fide
tura;lignorum et herbarum, sic luminaria cceli.sic agitur Scripturarum, propter illam causam, quam

animantia orta ex aquis ac terra. nonsemelcommemoravi.nequisquam eloquia divi-

17. Neque enim sicut pecora,solo sensu corporis, nanonintelligens, cum dehis rebustalo aliquid *el
vident Angeli haec sensibilia sed si quo sensu tali invenrritin Libris nostris, velex illis audierit, quod
;

utuntur.agnoscunt ea potius, qu,e melius noverunt perceptis a serationibus * adversari videatur, nullo
interius in ipso Dei Verbo.a quo illuminantur ut sa- modoeiscaetera utilia monentibus, vel narrantibus,
pienlervivantxum sit in eislux quseprimo faclaosr, vcl pronuntiantibuscredat;breviterdicendumest de
si lucem spiritualem in illodie factamintelligamus.
ligura cceli hoc scisse auctores nostros quod veritas
Quemadmodum ergo ratio qua creatura conditur, habet ; sed Spiritum Dei, qni per ipsos loquebatur,

priorest in Verbo Dei quamipsaereaturaquaecondi- i

In excusis ad vocem creaturse addebatur, postea in
yenere proprio ; quod abest ab omuibus Mss.
1
Iu plerisque Mss., sed tamen iterum repeferet. * Plures M?s., conditse.
8
Editi, coyilatione. Melius Mss., cognitione. Sic Mss. At editi, asserlionibus.
'>
-271 itK GENE61 Al> LITTERAM, S. AUGUSTINI. 2T2

noluisse ista dooere homi DBlum putemus((lnuamentum enlm nonpro-

| .Sed, ait aliquis, quo oontrarium Lionem, Bed propter firmitalem,autpropter
iiaqul figuram BphaBra}omlotribuunt,quodeoriptunJ intransgressibilem terminum Buperiorum et infe-

actin Litterisnostris, Guiftctandtf ralumriaU pellem riorum aqiiaruni.viii-alum inlidli^ern lieel ;nri',si vc-
(/>ial.ctu,2)? Sitsane contrarium iiuod I
rilaseudum stareperstiaserit, impcdiri nos circuilu
illi diount: hoe enim verum eat quod divina dioit siderum nr hoi' intelligere possimus.Etab ipsisquip-
aucioritas.potiusquain illudquod humana inQrmi pequi h.eccuriosissimeetoliusissimeqmesierunt.in-
tas eonjicit. Sed si Ibri.e illud talibua illi doctimentis venluiii est.eliamcudonon moto, sisola siilera ver-
probare potuerint, ut dubitari inde non debeat ; de- terentur '.lieri potuisse omnia quee in ipsis siderum
monstrandum est hocquod apud nus depellcdic- conversionibus animadvcrsa atque comprehensa
tum eat, veria illis rationibua non asae tontrarinm : sunt.
alioquin oontrariumeritotiam ipsisin aliolocoScri- CAPUT XI. - De vers. 9 et 10, ubi explieai ftnri de
ptnris nostris, ubiocslum dicitur velutoamera csse informiiate inleUigandum sit.
Buapensum (Isoi. xl, 22,tec. LXXJQuidenimtam di- 24. 1 1 dixit Deus, Congregetur aqua </«<'' sub eato
versumet sibimet adversum, quam plana pellia ex- cn/ v> eongregationem unam,et appareat arida.Etfa-
tensio.etcamerae curva oonvexio?Quod sioportet.si- rtum est sic;el congregata estaqua qusesubeeeloettin
outioportet, haao duo aio intelligere, ut oonoordare congregationem unam, el apporuii arida. Et vocavit
utrumque, neo Bibimet repugnare inveniatur ita ; Deusaridam terram eteongregaiionesaquarum vocavit
oportet etiam utrumlibet horum illis non adversari marc.El vidit Deus quia bonum est. Jara dc hoe opere
disputationibus.si eas fortc veras certa ratio decla- Dei propter altcrius rei quaerendas necessitatem, in
raverit, qnibus docetur coelum sphsras figura un- primo nostro volumine satis tractavimus (Lib. i, cc.

dique csse convexum, si tamcn probatur. il,et 13).llie itaque breviter admonemus, ut quem
22, Et illa quidem apu nos eamerae simililudo,
I forte non movet quserere quando species aquarum
etiam secundum litteram accepta, non impcdit cos tcrrarumque creata sit, accipiat isto die nou esse
qui sphaeraindicunt.Benequippecreditursecundum factum,nisi ut sceernerentur hasc duo elementa in-

iartem,quse super nos est, de cceli tigura Scri- fcriora. Quem vero movet cur in diebus lacta sit lux
pturam loqui voluisse. Si ergo sphoera nou est, ex et ccelum,extra dics autem vel ante omnes diesaqua
una parte camera est, ex qua parte coelum terram et terra ; et cur ad Dei verbum facta sint illa,dicente
contegit: si autem sphaera est.undique camera est. Deo,Fi<i/ : hcec autem dicente quidem Deo discreta,
Sed illudquod de pelledictum est, magis urget, ne non atitem Deo dicente facta inveniantur habet :

non sphajras.quod humanutu cst forte commentum, quod salva lide intelligat, scilicet id quod dictum
sed ipsi nostrae camerce adversum sit. Quid autem est antedierum euumerationeru.TVrra crat invisibilis

hinc allegorice senserim, Confessionum noatrarum ettncompostto.cumcommendaretSoriptur&oujuamo-

ILber tertiuadecimushabet (Cap. 15). Sive igitur ita di terram fecerat Deus, quia prsdixerat, ln principio
ut ibi posui.sive aliquo alio modo intelligendum sit
fecitDeuscalum et ferrommihil aliudhisverbls quam

ccclum sicut pellis extentumjpropter moieatos et ni- inateria» corporalis informitatem insinuare voluisse,
mios exactores expoaitionia ad litteram, hoc dico, eligcns eam usitatius appellare quam obscurius.Si
quod,siout arbitror.omnium eensibus patekutrum- tamen tardo intellectui non subrepat ut materiam et

que enim lortasae, id est et pellis ct camera.ligurate quia verbis Scriptura separat, conetur duo
ii,

intelligi poteetjutrumque autem ad litteramquomo- hajc etiam tempore soparare, tanquam prins fuerit
do possit, videnduui est, Si enim cauieranon solum materia.et ei,iemporis intervallo interposito.postea
curva.sed etiamplanareote dioitur;profeolo et pellia sit addita species cum Deus haer simul creaverit,
;

non solum in p.anura, verum etiara in rotundum si- materiamque formatam instituerit.cujus informita-
numextenditur.Nametuter8icutetveaica,pelliaeat. tem usitato, ut dixi, vocabulo vel ternc vel aquw
CAPUT X- De eali motu. — iScriptura pradixit. Terra enim et aqua etiam suis
23.Demotu etiani oosli nonnulli fratres quaestio- qualitatibus idexistentiaquod vidcinus.tamen prop-
nem movent.utrum stet.an moveatur.Quia bi terfaoilem oorruptionem propinquiora simteideui
tur.inquiunt.quomodo firn autem informitatiquamccalostiaoorpora.Btquoniam pera-
stat,quomodo sideraqtuein illo lixa creduntur, ab Dumei i:'n jaiiH-xmformi qu»>quelorma-

ortenteusqueadoccidentei tentrio- tanumerantur, etexiata corporali materiajamlao-

HibuS; iiiin ecelum uarraverat.oujus multum distat Bpeoieaa

nt celum.si eel alius nobisooonltUB cardo ex aliover- terrenia ;jamquodex eaft rmandum inrerum iniima
aulluaaliuaaardoest, ve- parte reatabat.noluit' sub his verbis in rerum
lutdiscusrotari vi li atui Quibus respondeo.multum tarum ordinem inaerere,ut dioeratur.rYfll ; non no-
Bubtilib :"''• ul oeplura iatareaidua inlbrmiUte talem spe.u-m.qua-
itur iitruui rta an nou Ita ail ;
quibua
\hs eiattw.
i
, duodi i'iui. "<ot
m mlhi lom| « K.lili, votuit. Mti ouiuei, noluit. AmpleoUm
' ti.> ,|in,.|..'rcilditur, loueni
d ic illi
ivluliTil i. iicsia «criptnr auli
ii. .ii
i
ouplmua inlormari. lui ,
li.il i. iiiui.ti.il («ri'a,8ieuli .1. cuslo .li.tuiii n.in.nit,

Uoci ine novorint, no no nen (Irmamentl COf ttut firmamentum. Confer luperlorU tlbn oapw U
 LlUlill Sl' IUUNDUS. 274
273

lem acceperatcoelum.sedjaminferioremetinfirmio- mentumcoeli cum homine factoad imagincmDei?An

rem atque informitati proximum ut his potius vcr- :
quiaccelum lotum supetiorem mundi parlem occu-
biBfiuiadicitxir,Congregenluraqu&,et,appareatarida, pat.ethomini in totam inferiorem potestasdoninandi
aoceperint bffie duo species propriasistasnotissintas ttibuta est? Sed quid agimus de pecoribus el de

nobisquc tractubiles, aqua mobilem, lerru immobi- bestiis,quas ipso die sexto in suo genere terra pro-
lem ot ideo de illa dictum ettjcongregetur; da hac
:
duxit ? qua illis cum ccclo potest csse collatio?
auteca appareat .uqua enim est labiliter fiuxu.terra 27. An potius,quoniam primo fucta inlelligitur lu-
stabiliter lixu. cis nomine spiritualiscreatura;lbrmatio,conscquens
CAPuT Xll. —De vers. Ii,i2 et I3,quare seorsum de erat utcorporalisquoquecri'utura,idestmundusiste

herbis et lignis iiclum sit, Et faotum est aic, etc. visibilis fieret ;
qui factus cst biduopropterduaspar-

25. Et dixit Deus,Germinet terra herbam pabuli, tes suas maximas,quibus conelat uuiversus,ca'lum
ferentcn semen secundum genm el secundum similitu- scilicet et terram,sccundum hanc rationis collatio-

dinem;et lignum /ructiferum faciens fructum,cujus se- nem.qua et ipsa univcrsa creatura spiritualis et cor-
men sit in ipso secundum simititudinem suam super poralis,sa?pe ccelum et terra nominatur:ita utglo-

terram. Et faetum esl sic. Et produxit terra aerbam bus quoque istcturbulenliorisaeristerrenajpartide-
pabuli,semeii kabcntem secundum genus,el secundum ])iiletur;exhalationibus quippe humidiscorporascit:

simililudinem,el lignum fructiferum faciens fruetum, siquid verotranquilliacrisest, ubi ventosiatquepro-

cujus semen cjus iu eo silsecundumgcnussuperterram. cellosi motus non possunt existcie,adccclestem par-
Et vidit Deus quia bonum est. Et facla est vespera, et tempertineat:posthancuniversitatemtnoliscoipoic;c
factum esl mane diestertius. Hic moderamen ordina- fabricatam,quee uno loco tola est.quo collocatus est
torisadvertendum est.uf quoniamdistinctaqunsdam mundus,consequenseratutimplcreturpartibusintra
creatura est herbarum atque lignorum abspecieter- universum,quae de loco in locum congruis mutibus
rarum et aquarum, ut in elementis numerari non agerentur? Cujus generis herba; atque arbores non
possinl.seorsum de illis dicereturutexirentdelerra; sunt.Radicibus quippe istafixo sunt terra3:et quam-
et seorsum illis redderentur illa aolita, ut diceretur, vis habeant motus incrementorum suorum.de locis
Et factum est sic; ac deinde repeteretur quod factum tamen propriis non moventur nisibus suis; sed ubi
est:seorsum quoque indicaretur Deum vidissequia lixa sunt,ibi aluntur ct crescunt proptercu magis:

bonnm est; tamen quia fixa radicibus continuantur pcrlinent ad tcrram.quam ad genera rerum quae in
lerris et connectuntur.ista quoque adeumdemdiem aquis et terris movcntur. Quia ergo visibili mundo
pertinere voluerit. constituendo, hoc est ccelo et terrie,duo sunt attri-

CAPUT XIII. — De vers. 14, 15, elc, c.ur luminaria buti dies,restat ul his mobilibus et visibilibusparti-
die quarto condita. bus,quiE creantur intra illum.tres dies reliqui de-
26. Et dixil Deus, Fiant luminana in firmamento putentur.Et quia sicut prius ccclum facium est,ita
cmli ',w< luceant super terram, in inchoationem diei et priusest ornandum hujusmodi purtibus suis;quarto
noctis, et ut dividanl inter diem et noctem ; el sint in die fiunt sidera,quibus super terram lucentibusha-

signa et tempora, et in dies, et in annos, ct sint in bilatioquoqueillustreturinferior,nehabitatoresejus

splendorem in firmamento cceli,utluceantsuper terram. in habitationem tcnLbrosam indicantur.Et ideo.quia
Et (actum est sic. Et jccit Deus duo luminariu magna; infirma corporainleriorum habitatorum.succedente
luminaremajusininckoatioiicmdiei,etluminarcminus motibusquietereparaiitur,factumestutcircumeunte
in inckoationem noctis ; et stcllas : el posuit ea 2
Dcus sole.diei noctisque vicissitudine, propter vicissitu-
in firmamento caii,ui luceant super lerram,et utsint dinem dormiendi et vigilandi potirentur nox vero :

in incaoationem dieiet noclis,etuldividantinter lucem illanon inuecora remaneret, sed ltinae ac siderum
ettenebras. Et vidit Deus nuia bonumcst. Et facta cst lucc.el ipsos consolaretur homines,quibus plerum-
vespera,et (actum est manedies quarlus. in hoc quarto que operaudi est eliam nocturna nccessitas;et qui-
die quasrendum e.st.quid sibi velit ista ordinatio.ut busdam animalibus,qiia3 lucem solis ferrenon pos-
prius vel fierent, vel secernerentur aqua et. terra, sunt, ad sufficientiam temperaretur.
priusque terra germinaret,quam in crelo sidera fie-
CAPUT XIV. —
Quomodo lununaria sint in signa et
rent.Nequeenimpossumusdicereelectaessequaequc tempora, in dies et annos.
meliora, quibus dierum series ita distinguerelur, ut
28.111ud autem quod dictum est,Et sint in signact
finis et medium maxime ornatiuseminerenl:septem
tempora,etindies,etinamws,qms non videat quam
quippe dierum medios quartus est. Occurrit enim
oliscure posilum sil, quarto die coepisse tempora,
illud quia septimo die non est facta ulla creatura.An
quasi superius triduum sine tempore praaterire po-
forte lux primi diei magis respondet ad quietemdiei
tueritPQuisergoanimopenetratquomodoillitresdies
septimi, ut eo modo concinentibus finibus istc ordo
transierint,antequaminciperenttempora,qii8squarto
texatur.eminentibus de medio luminihus coeli? SeJ
die dicuntur incipere; vel utrum omnino transierint
si primus dies septimo concinit,debet ergo et secun-
dies illi? An speciem factai rei dies appellatus
circa
dus sexto conoinere. Quid autem simile habet firma-
sit, et circa privationem nox ut nondum specie for-
:

' Ma^ua pars Ms3. hic et infra constanter liabet, in

firmamento casli, sic ut tuceant.
mala materia nox dicta sit,unde formanda erant cae-
1 Sic Mss. At in editis, eas. tera;sicut potest quamvisin rebus formatis,intelligi
m DE GENESl AD LITTEHAM, S. AUGUS11NI. 27 1>

tamso io ipsn mutabilitateinformitasmateri~e:noQ inquirudt, atque utinara inquirentea loquantur, ac

enim spatiia vel looorum quBBi remotior.vel tempo- uon potiue dooereoonanteBlDicuntenim ideo plenam
ruiii qiKi^i anterior^disoerni potest?An potiusinipsa factam,quianon deoebatutDeue imperfeclum uliquid
iv "acta atque formata eadem mutabilitaB,hoci illo die faceret in Bideribus,quo soriptum eet quod

Boiendi, ul ita dixerim, posBibilitas, oos appellata faota sint Bidera. Qui autem resislunt.dicunt : Ipsa
sit ;
quia inest rebus laotiB, etiamai non mutentur, ergo debuit prima lunadici.non quarladecimajquis
posso mutari/Vespei mane non qaasi por enim enumerare?Ego uutem mediusinter
incipitita
temporia prsteritioi adventum,sed per quem- em el istos ita sum,
neutrum asseramjsed planc dicam,
ut
dam lerminum,quo intelligitur quousquesii naturaa sive primani sive plenam liinam Deus feeorit.fecissc
propriua modus,et unde sii oaturs ajterius conse-
j
perfeotam.IpBarum enim naturarum est Dcus auctor
quanter exordium:an aliqua alia raliosithorum ver- etoonditor.Omnisautem resquidquid progressuna-
borum diligentiue veatiganda? turali pei temporacongruaquodammodoproditatqoe

Quis in tanlum seoretum facilo irrumpat, et

-".>. explioat, etiam ante continebat ocoultum, etsi non
qns signadicat, cum dioit dc Bideribua, El tint in Bpecie vcl mole oorporia Bui,tameu ratione naturs1 .

v
*/i/n<i. .\equc cnim illa dicitqua; obscrvarc vanitatis Nisi fortearborqusperhiemempomiBvacaafoliisque
cst;sed utique utilia,et hujns vit;ousil)iisnecessaria, nudata ost.tunc imperlecta dicenda esl;aut vero in
qu» vel nauta; observant in gubernando, vel omncs primordiisetiam8uis,oumadhucnullum fruclumde-
bominesad prsvidendaBaeriequalitatespersBtatem dissct.iniperfccla erat illa natura.Quod non tantum
et hiemem,et autumnalcm vernalemque ternperiem. de arbore, sed nec de ipso ejus semine rccte dicere-
Et nimirnm hscvooat tempora,qus per siderafiunt, tur.nbiomniaquaeprogressu temporis quodaunnodo
non spatia morarum.sed vicissitudines aiTectionum prooedunt,mudia invisibiiibus lutent. Quar.quam si
cceli bujus.Nam si aliquis vel corporalis vel spiri- aliquid Deus imperfectum lecisse diceretur.quod de-
tualis motus conditionem istorum luminarium prae- indc ipse perficeret.quid reprehensionis haberet ista
cessit.ut aliquid a fulura exspectalione per prnesens sententia? Jure autem displiceret, si id qund nb illo
in prsteritum trajiceret, sine terapore esse non po- inchoatum esset, ab alio diceretur esse perfectum.
tuit.Et quis obtineat non fuisse nisi ah exordio side- 3i.Qui ergo de terra non qua?runtur, quam fecit
rum conditorum?Seilcert;ehors,etdies,et anni,quos Peus, cum in principio fecit Ucus ccelum et terram,
usitate novitnus.non fierent nisi motibus siderum. quia invisibilis erat et incomposita,et post^a tertio
Itaque si hoc modo intelligamus tempora.dies et an- die conspicua rcdditur atqne componitur;quid sibi
nos, tempora articulos quosdam s quos per boro-
11 1 dc luna tenebras faciunt qusstionum?Aut siquodde
logia romputamus, vel in ccelo notissimos, cum ab terradictum est.non temporis intervallo.cum simul
oriente usque in meridianam altitudinem sol insur- Der.s materiam rebus concreaverit -\ sed narrationis
git.atquo inde rursus nsquc in occidentem vergit;ut distributioneinlclliguntdictum;curinhocquodetiam
possit deinceps adverti vel luna vel aliquod sidua ab oculis videri potest,non intuentur integrum rorpus
oriente statim post occasum solis cmergere ; quod habcrc lunam, ct tota sua rotunditate perleclum,
item cum ad mediam cceli venerit altitudinem.me- etiam cum lumine corniculato,siveincipiens ad ter-
dium noctis indicet, tunc scilicet occasurum cum ras lucere, sive desinens fulget? Si ergo lumen in ea
sole redeunte iit mane : dies autem totos oolis ab crescit, vel perllcitur, vel minuitur; non luminare
oriente usque ad orientem a oircuitus: annos vero vcl ipsum.sed illud quod accenditur variatur:si autcm
islos nsilatos solis anfractus.non cum ad orientein, cx una sphsruls sute parte semper lucet, sed dum
quod quotidie facit, sed cum ad eadem loca aiderum eam partem convertit ad terram, donec totam OOD-
redit.quod non faoit nisi peractistrecentissexaginta vertat,quod a prima usque ad quartam decimam lit,

quinque diebua et sex horis.id est, quadrante totiue crescerc videtur; semperest plena.sed terrte habila-
diei, qus para quater ducta, cogit interponi unum toribua non semperapparet. Hsc eadem ratio est, et
diem, quod llomani bissextum vocant, ui ud eum- si solis radiis illustratur. NoB enim potestetiam sie,
dem circuitum rcdeatur;vel etiam majoresetoccul- cum soli proximaest, nisi lucidis cornibusapparere;
tiores annos:nam completiBaliorumsiderumspatiis, quia cstera pars, qus tota in orbem iliuetratur, aou
majores anni flori diountur:si ergo ita intelli est ad terraa ut videri possit, nisi oum soli eontraiia
tempora, di iset*annos,nemo dubitat hsc aideribua ast,ut iuttiin terria appareat quod ejua iltuminatur.
etluminaribus Deri, Itaenim positum est, ut inoer- 34.Non deaunt tamen qui non eosearbitrari diounl
turn sit utrumadomniasidcrapertinnatquodiliclum lunam primitusa Deoquartamdeoimam factam.quia
BBt, Sint in signa el tempora, et in itee, ei tn annos, ao plena faota oredenda eat; sedquialn Soripturii Doi
signa et tempora ad cstera, diea vero et anni ad so- verba lifl babent,/u»wtM laciamininckoatioHemnoetin
lcm tantummodo. innc anu-iii noolii exordio t idetur, oum pleoa lal i

CAI'UT XV. — i.una qualii creata fuerit. aliaBveroetperdlerainoipitvideriantttplenitudinem,

>
jualis etiam luna fa [uaol iu nocl ie tanto ampliore quanto minui-
tur.Sedqui perinohoutienem oootisnoninlelligil niai
' M - pro] nn
• Lov., ut nrtic tos quoeaam; i ito tempora, qood
iii csti ilur. i '
.\U,,, li, ., Cinftoril, l'l IMM
f< rwltem ilcllur*.
1

i
dill, "" oeeidenlem s.-.i mellui titi. , aii orientem. i
Slc Ma ti editl, Dtu" rn coneremvertt.
217 MliKn SECUNDUS. 218

principatum(nametgraJcumverbunihocmagisindi- CAPUT XVD. — In Gc.nethtiacos.

cat, cum dictumest «?X'i v- et U1 Psalmis upertius 35.De fatis autem siderum qnaleslibet eorimi ar-
scriplum est,Solemin poteslatem diei,lunam etstel- gutias, etquasi de mathesi documentorum experi-
las in potestatem noctis [Psal. cx.xxv, 8, 9]), non co- menta, qusa illi hcovikia\t.ata vocant,omnino a nos-
gitur u quarta decima numerare, et credere lunam tra fidei sanitate respuamus : talibus enim dispu-
factum primo esse nou primam. tationibusetiam orandi causas nobisauferre conan-
CaPUT XVI. — An sidera xqualiter fulgeant. tur, et impia perversitate in malis factis, quae rec-
tissime reprehenduntur, ingerunt accusandum po-
33. Qureri etiam solet utrum ccsli luminaria isla
tius Deum auctorem siderum.quam hominem sce-
conspicua,id est sol et luna et stellaveqnaliter ful-
lerum Sed quod animac nnstrae non sint natura
'.
geant ; sed quoddiversis intervallisdistent a terra,
corporibus ne quidem ecalestibus subdita;, auiliant
propterea diversa claritate tnagis minusque nostris
et pilosophos suos quia vero terrenis corporibus
:

oiulis appareant.Et de luna quidem qui haec dicunt,

illa corpora superiora non ad ea qune ipsi tractant
non dubilant minus eam lucere quam solem,aquo
pntcntiora sunt.vel hinc aliquando cognoscant,quia
etiam perhibent illustruri.Multas uutem stellasvel
cum multa corpora diversorum generum, vel ani-
tcquales soli, vel etiam majorcs audent dicere, sed
mantium vel herbarum et arbustorum, uno simul
longius positas parvasvideri.Et nobis quidem potest
puncto temporis seminentur,unoque puncto tempo
fortasse sufficere.quoquo modo se ista res habeat,
ris innumerabiliter multa nascantur, non tantum
artifice Deocondita sidpra.Quanquaniteneamus au-
diversis, sed etiam iisdem terrarum loris. tai
ctoritate apostolicaclictum,/l/m<//0na solis ,alia glo-
snnt varietates in progressibus, in actibus et pas-
ria lu>nv,cl aliagloriastellarum:stellaenimab stelta
sionibus eorum, ut vere isti, sicut dicitur,perdant
xv, 41). Sed qnia possunt
differt in gloria (I Cor.
sidera, si ista considerant.
adhuc dicere.eliamsi non resistant Apostolo Diffe- :

36. Quid autem insnlsius et hebctius, quam cum

runt quidem in gloria, sed ad oculos terrenorum
istisrebuscnnvincuntur.dicereadsolos hominessi-
;

uut,quiahocpropterrosurgentiumeimilitudineiii di-
bi subjiciendosfatalem stellarum pertinere ratinnem?
cebatApostolus,qui non utiqueadoculosaliter erunt
In qnibus tamen etiam ipsi degeminis convincuntur,
et insealiter,differuntquidem ot in seipsissidcrain
gloria,sed tamen nonnulla sunt etiam sole majortt: quorum diverse viventiurn.divcrse felicium vcl infel •

ipsividcrint quemadmodum soli tam magnura tri-

cium, diverseque morientiur-i, easdem plerumque
constellatinnes accipiunt.Quia etsi interfuit aliquid
buantprincipatum,uteum radiis suis quasdam slel-
las, et eas quidem principales, quibus ampliusisti
cum de utero funderentur.in nonnullis tamen tan-
quara caeteris supplicant, et tenere dicant, et retro
tum interest.quantnm*ab istis comprehendi compu-
tatione non possit.Mnnus sequenti Jacob.dnm nas-
agereacursu proprio. Non enim fitverisimilc,majo-
cerentur, inventaest pedem fratris prsecedentis te-
res aut etiam asquales violentiaradiorum pjus posse
superari.Aut si superiorcs signorum stellas vel sep- nens; usque adeo sic nati sunt quasi unus infans in

tentrionum majores esse asserunt, quae nihil tale a duplum prolixior nasci viderelur (Gen.xxv, 25). Ho-
sole patiunlur; cur ista persignacircumeuntos am- rum certe constcllationes, quas, appellant, nullo
modo dispares esse pntuerunt. Quid ergo vanius,
plius venerantur? cur eas signorum dominas per-
quam ut illas constellationes intuensmathematicus
hibent? Etsi enim ragradationes illas siderum, vel
fortasse tarditates.non a sole ficri quisque conten-
ad eumdem horoscopum,ad eamdem lunam,diceret

dat, sed aliis occultioribua causis; soli

unura eorum a matre dilectum,altcrum non dilec-
tamcn istos
tum?Sienimaliuddiceret,falsum profecto diceret;si
in suis deliramentis,quibus vim fatorum a verilate
devii suspicantur,
autemhocdiceret,vPi'um quidem; sPdnonsecundum
praecipuam tribuere potestatem
ex libris eorum certe manifostum est. suorumlibrorum ineptascantiunculas diceret.Quod
34.Sed dioant quod volunt de ccelo.ulieni a Patre si huic historiae, quia de nnstris profertur, nolunt
credere.nunquid et naturam rerum delerepossunt?
quiest in ccelis: nobis autemde intervalliset magni-
tudinesiderum subtilius aliquid quaercre,taliquein- Cum ergo se minime falli dicant,si horam concep-
quisitioni rebus gravioribus et melioribus necessa- tioni inveneriot, saltem sicut homines non dedi-

rium tempus impendere,nec expedit,nec congruit. gnentur conceptum considerare geminorum.

Et melius credimus ea esse csteris majora lumina- 37. Ideoquefatendumest.quandoab istisveradi-
ria, quaesancta Scriptura ita commendat, El fecit cuntur, instinctu quodam occultissimo dici, quem
Deus duo luminaria magna : quae tamen non sunt nescienteshumanae mentes patiunt'ir.Quod cum ad
a:qualia.Namconsequenterdicit,cumeacffileris prae- decipiendos hominesfit.spirituum seductorum ope-
posuerit.inter seipsa differre.Ait enim, Luminarema- ratioest:quibusqua;damverade temporalibus rebus
jus in inchoationem diei,et
nossepermittitur,partimquiasubliliorissensusacu-
luminare minus in inchoa-
tionem miue.partimquiacorporibussubtilioribusvigent.par-
enim vel hoc concedent ooulis
noctis. Gerte
nostris,ut ea manifestum sit amplius casteris lucere timexperientiHcallidioreproptertammagnamlongi-
super terram, nec diem clarere nisi luce solis, nec tudinem vitae partim sanctis Angclis quod ipsi ab
;

omnipotente Deo discunt.ctiam jussu ejus sibi reve-

noctem tot stellis apparentibus ita lucere si luna
desit, quemadmodum preesentia illius illustratur. i
Editi, hominum scelera. Mss., hominen scelerwn.
 DE GENESI AD UTTEUAM. S. AUGUSTINI. 280

laotibua, qoi naerita bumana ooouKUaimnjuatitia scntia. Quod licel in presenti non lacile compro-
ginceritatediBtribuii.Aliquandoautem lidem oefandl bendi possil : arbitroi tamen in prooessu traotan-
gpiritus otiom quus ipai lacturi aunt,velutdivinando darura Boripturarum opportunii
pra)dicunt.Quapropter bono ohristiaho.sive malhe- ubi oobii de bac re, seoundum sanctoe
matici.sivequilibel impiedivinantiu.il, maximedioen- oon ostendere oertum ali-
i.otsi

tes vera, oavendi sunt, ne oonsortio dmraoniorum quid, tamen oredere licebit. Nuno autem Bervata
animam deceptam,paotoquo lam vtiant. modoratione piee gravitatis, nihil oredere do
CAPUT x \ f 1 1 . - Difficuli at,an perspi- reobscui atemeredebemus; nel'orte quod posteave-
ritut reganlur el animentur, ritns patefecerit, quumvis libris s.mctis sive Tes-

88. Solet eliam quaeri, utrum c»li luminaria ista tamenti Veteria Bive Novi nullo modo osse possit
QOnspiouacorpora8olaaint,anbabeantreotoresquo8* adversom, tamen propter amoreir. nostri erroris
dam apiritua buos: etsihabent, utrumabeieetiam oderimuB. Nunc ad librum operis nostri jam ter-
vilaIiterinepirentur,8iout animantur oarnes |jerani- tinm tranBeamua
niKS animalium.an sola sine ullu permixtione prre-

LIBER TERTIUS.
Ue vers. 2n : Bt dixii Deus, Educant aqiue, etreliquis uaque ad primi capitis tiucui.

GAPUT PRIMUM. — inimalium ex aquis cduclio tincompleverut.periissequifuerantcoelosinillaEpis-

priwnarraturquam qu.-r de terra; quod aquaaeri, tola scribitur. Quod nescio qucmadmodum possit
acr c.clo proximum clemcntum sil.
intelligi, nisi in aquarumnaturam pinguioris hujus
1. Et ilijcit Dcus, Educant aqum reptilia animarum ucris qualitateeonveraa:alioquin non perierunl tunc
vivarum,ettolatiliasuperUrram,secundumfirmamen- isti coeli, sed sublimius erecti sunt,curn locum eo-
tutn cmti.El faetum est sic.Et fecit Deus cetos magnos rum aqua oocupaverat.Itaque faciiius eos secundum
ct omne animal reptilium,qu3eeduxeruntaqussecun- illius Epistolsa auotoritatem periisse credimus, et

dumgenttseorum : et omnevolatilepennatum seoundum alioa,sicut ibi scribitur.repositos (l[/V/r.in,5-7^,ex-

genus.Et vidit Deusquiabonasunt,etbenedixitea Deus tenualis '
vidclicet exhalationibus, quam sic erec-

dicens : Cresciteet multiplicamini,et replete aquasin tos, ut ois Buperioris ccali natura loco suo cederet.
mari,et votatitia muttiplicentw superterram.El faeta 3. Oportebat itaque ut in creandis habitatoribus
est uespera, et manedies ettmttu.Nanc in
factum est inferiorishujusmundi partis.qusBseepeterranomine
inlerioreparte mundi,eaqu83Spiritu vit;e moventur, tota coramamoratur, priua producerentur ex aquis
Qunt,et primum n(|iinrum,quod aeris qualitati pro- animalia,postea vero de terra:quoditasit aeri aqua
ximum elementum eet;quiahnio ecelo,in quosunt similia, utejusexhalationibuspinguesoereprobetur,
luminaria.ita vicinus ost aer,utet ipse oceli nomen ut etspiritum prooellffl faciat.id eatventum,etnubila
acceperil; sed nescioutrumetiam lirmamentnm pos- contrahat.el possit volatusavium sustinere.QuTpro-
sit vocari.Uicunturautem cooli pluralitcrin unaea- pter etiamsi verum dixit quidamsteculuriumpoeta-
dcmque re.quai dicitur unum coelum. Nam cum in rum, Pubes excedil Olympus,ot,Paeem summatenent
hoc libro singulari nuniero dicatur ooalum,quod di- [Lucanus, lib.2) quia perhibetur in Olympi vertice
;

vidit inter aquaa quta supra,et eaa quaa infra Bunt; aer esse taui tenuis,ut neque nubibus obumbretur
in illo ramen psalmo, Et uqu:v. inquit, quse supercm- nequeturbetur vento,nequesu8tentarealitea poasit,
los sunt,laudent nomenDomini. Et ccelos ooalorum si neque ipsos qui forte aacenderint bominea.oraseio-
benc intelligimua sidereoa aeriorum,tanquam supe- ris auraj spiritu alere, sicut in isto aere consuove-

riores inferiorum.et hosineodem psalmoaccipimus, runl tamen et ipse aerest.unde aquis vicina qua-
:

ubi dictum est, Laudate eum, cali cnlorum (Psal. litato di(funditur,et propterca ipsequoque in bumi-

cxlviii, '», 5). Saiis apparel hunc aerem.non solum dam naturam oonvereua diluvii tempore oreditur.
ocalum, ?n\ etiam ccalos dici : sicut dicnntur et ter- Neque enira arbitrandum est aliquid deapatiia ecali

r<e, ncc aliud signilloatur, quam illa quae Bingula- usurpasse, cum omnes etiam altissimoa montes
riter tcrra dicitur quando dicimus orbem terra- aquam transoenderat.
rum, et orbi CAPl T III. Dt elcmcntorum commutatione stnten-
tim. Aer in Genesis historia nonprtetermismt.
CAPUT II. i o periisse,et aerem «n aqux
naturam transiise. LQuanquara de oonversione elementorum,etiam
periissadiluvio Interipsoe qui hacotioaa oura aubtiliaairae perscru-
inquadamearumqu ippellanturj tati ?unt,non parva quasstio est.Alii anira dieunl om-
legimuaj HP«rr.iii,6 Meqoeenirahumidaiilanatura< uia in omnia posse mutari.atque oonvertl alii varo :

i concreverat, utoubitis quindecim altiasimo iliquid omnino propriumainguliBperhibentaiaH

niiii nii tran quod in alteriua elemi ntl qualitatera nullo
tuit ad i i modo vei lutur.Unde rorla i,sl Domiuui
i itant,vel tota vel propetota ipa- 1
Maa, fereomnaa, txtentit.
281 LIBER TEUTIUS.
voluerit,diligentiusdispulabimus:niinc autera quod vislongedistantegenere.quandoquidemilludcorpus
ad praesentem sermonem atlinet, haec commemo- est, illud non est.

randa existirnavi.ut intelligamus servatumesseor- CAPUT V. — Vt ad qualuor elementa varie sehabet

dinem rerum quo prius oporlnit aquarum animalia senticndi vis in quinque sensibus.
quam tcrrarum narr.iri creata. Ac per hoc quoniam sentire non estcorporis.sed
5.Nec ullo modo arbitrandum ost pr.netermissum animae per corpus, licet acute disseratur secundum
esseinhacScripturaullum niiindihujuselementum, diversitalem corporeorum elementorum sensus esso
cum quatuornotissiiniseumconstarepersuasumsit, corporis distributos ; anima tamen cui sentiendi vis
quia vidctur hic ecelum, et aqua, el lerra commemo- inest.cum corporea non sit, per subtiliuscorpusagi-
rari, deaere autem taceri. Consuetudo quippe no- tat vigoremsentiendi.Inchoatitaquemotuminomni-
straruni Scripturarum est, aut cceli et terra nomine bus scnsibus a subtilitate ignis.sed non in omnibus
mundum appellare, aut interdum addere ct mare. ad idem pervenit.In visu enim pervenit represso ca-
Aer itaque vel ad coclum pcrtinere intelligitur.si qua lore usque ad ejus lucem. In auditu usque ad liqui-
Bunt in ejus superioribuspartibustranquillissimaet diorem aerem calore ignis penetrat.Inolfactuautem
pacatissima spatia vel ad terram propter hunc tur-
; transit aerem purum,el pervenit ad humidara exha-
bulentum caliginosum locum.quihumida exhala-
et lationem.undecrassiorhaacaurasubsistit.In gustatu
tione pinguescit.quamvisetipsesaepius coeli nomine et hanc transit, et pervenit usque ad humorem cor-
nuncupetur:ac per hoc non scriptum est.Producant pulentiorem : quo etiam penetrato atque trajecto,
aquac reptilia animarum vivarum, et producat aer cum ad terrenam gravitatem pervenit,tangendi ulti-
volatilia volantia super terram sed utrumque hoc
; mum sensum agit.
animantium genus exaquisproductum esse narra- CAPUT VI. — Aeris elementum non esse prxtermissum
tur. Quidquid ergo aquarum sive labiliter undosum a scriptore Genesis.
et fluidum cst. sive vaporaliter tenuatum atque sus- 8,Nonigitur ignurabat naturas elementorum eo-
pensum, ut illud replilibus animarum vivarum, hoc rumque ordinem,quicumvisibilium,qu83intramun-
volalilibusappareat distributum, utrumque tamen dum in elementis natura moventur.conditionem in-
humidas natune deputatur. troduceret,priuscoclestialuminaria,deindeaquarum
CAPUT IV. — Quinque sensus ad quatuor elementa aniiiiantia.terrarum autem postrema narravit:non
referri. quod aerein praetermiserit, sed quod purissimi et

O.ldeoque sunt etiam qui subtilissima considera- quietissimiaeris.ubi volareaves non posse dicuntur,
tiune quinque istos manifcslissimos corporissensus si qua sunt spatia, ccelo superiori conjunguntur, et
secundum quatuor usilata elementaitadistinguant, coelinuncupationeinScripturisad superioremmundi
ut oculos ad ignem,aures ad aerem dicantpertinere. partem pertiuereintelliguntur:ut tenaenomine uni"
Olfaciendi autem guslandiquesensumnaturaehumi- versaliter hoc toturn significetur,exquoincipitdeor-
dccattribuunt:etolliictumquidemistiscxhalationibus sum vcrsus, Ignis, grando, nix, glacies, spiritus tem-
humidis, quibus crassatur hoc spatium, in quo avcs omnes abyssi,donec perveniatur ad aridam
pestatis,el
volitant;gustatum vero istis fiuxibilibusetcorpulcn- quas proprionomine terra dicitur.Aer itaque ille su-
tishumoribus.Namquaecumqueinoresapiunt,ipsius perior,^ivequod adceelestemmundipertinet partem,
oris humori commiscentur ul sapiant,etiamsi arida sive quod nullum habet visibilem habitatorem, de
cuir. acciperentur fuisse videantur. Ignis tamen om- qualibusnuncsernionarrantis est,nequepraHermis-
nia penetrat, ut motum in eis faciat. Nam et humor susest ccelo nominato, neque annumeratus in crean-
privatione caloris congelascit.et c.um possint ferves- dis animalibus:iste vero infericr qui excepitexhala-
cere'co3tera elementa.ignis frigescero non potest: fa- tiones humidas maris ac terra.etad sustinendasaves
ciliusquippe exstinguitur,ut ignis non sit.quamfri- quodammodo crassatur,nonnisi ex aquis accipit ani-
gidus maneat, aut sit alicujus frigidi contactu tepi- malia Quodcnimejushumidumest,hocportatalituin
dior. Tactus autem, qui est quintus in sensibus, corpora.quae ita nituntur pennis volantes.quemad-
terreno elemento magiscongruit:proindepertotum modum pisces quibusdam suis alis natantes.
corpus animantis.quod maximeexterra est.quaaque CAPUT VII. — Yolatitia ex aquis non immcrito
tacta sentiuntur. Dicunt etiam nec videri sine igne dicunlur creata.
posse aliquid, nec tangi sine terra. Ac per hoc ele- Proinde scienter tanquam Spiritus Dei, qui
9.

menta omnia in omnibus inesse;sed unumquodque scribenti aderat, ex aquis dicit producta volatilia.
eorum ex eo quod amplius habet aceepisse vocabu- Quorum natura bipartitum locum sortita est; infe-
'

lum.Ideo autemcalorisprivatione.cumcorpusnimie riorem sciiicetin unda labili,superiorem veroin aura

frigescit, ebtundi sensum, quia motus pigrescit, qui flabili:illum deputantum natantibus, istum volanti-
ex calore iuest corpori, duni ignis aerem, et aer hu- bus.Sicut huicelementocongruosduosetiam sensus
mida.et humor terrena quaeque atficit, subtilioribus animalibus datos videmus; olfactum explorandisva-
scilicet crassiora penetrantibus. poribus.guslatumexplorandisliquoribus.Quodenim
7. Quando autem quidque subtilius est in natura ettactuaquasventosquesentimuSjhocestquodterrae
corporali,tanto estvicinius naturae spirituali;quam-
1
Mss. quinque, Aqunrvm enim natura.Sic etiam Am.
1
Editi, frigescere. At Mss. plerique, fervescere. et Er.
183 DB GENES1 AO MTTI :HAM, S. ADQU8TIN!. 284

olldotn omnlbui admiaoetur elementls Bed in hia

'
! qun vita velut rationi vicinior. 8ed fullil eos expp-
orwaioribua pentilur ampliua,kautetiam tangendo rienlia iiiinci.Niiiii i|uidani scripsmint.qtueaniuiad-
i
Lari valoanl . lilt'oi|u«>.ot ista iti iliiuluis umxiiim vertere potuerunl in vivariispisoium.multamiranda.
ii) 11 [> • ) i oeraliter terra nomine compleo-
partibos gi Bed el iamai forte lalsa Boripserunl,memoriam tamen
tuntur: sicut psalmua ostendit,omnia Buperiora
ille Qabere oerlissimumest.Quod |is»> stnn exper- i

ab illo prinoipio enumerana, Laudate Domitnm de tus,etexperienturqui possunt el volunt.Nam l'ons

colis; omniaque inferiora ab alio prinoipio, LaudoAe quidam magnus Bullensium regiorum, fere plenus
Dominumd9tetra;ub\ et Bpirit ua tempestatisetomnea esl pisoium.Solentautem hominesdesuper mtuentes
abyssi nominantur, et ignia isto ij n urit tangentem i ei tilquid jaccre,quod sibi vel prasripiant oonfiuen-
(/',sii/.c\Lviii,t-s),(|iiiacU'ii'i 'reniaet bumidiamotibaa tea, v. I inter se diripiant concerlantps. Quo pastu
itaexistit, nl subinde vai tatur in aliud elementum. assueti,deambulantibus super hornm fontishomini-
l'.t quamvis nuturaisuassursum nitendoindicetnppe- bus^ipsiquoquec um eiscongregatimnatandoeunl et
titum,inccolestem tamensuperinrcm trunqui llitntfin redeunt.exspectantes unde aliquid jaclent.quonuu
non potesl evadare quia uiulto aere superatua et in ;
pncsentiam sentiunt.Non itaquefiustramihividetnr
eum oonveraus txstinguitor ac perhocinistarerum : aquariiiu animalia sioappellatareptilia,quenaadrao-
parte oerruptibilioraatquepigrioreturbulentismoti- dum uves volatilia : nam si vel nulla memoria, vel
bus agitatur ad temperandnm ejus rigorem, ct ad sensus tardior.animse vivte nomen repulisaetapisci-
usus terroresque mortalium. bus, volatibua certe adhiberetur, quorum vita in

10. Quia ergo ctiam taotu,qui ad terram proprie oculis nostris est et memor et garrula ', et in nidis

pertinet.sentiri possunt et fluctus undarum.et flatus construendis educandisque fetibus solertissima.

aurarum.propterea ipsa quoque aquatilium anima- —
CAPUT IX. Quod quidam phUosophi cuique elc-
lium corpora ct terreuis vescuntur, et maxime aves; mento sua animatia tribuerunt.
in terra etiam requiescunt.tetusque propagant:pars
13. Necignoro, itaquosdam philosophos sua cu-
enim humorisqua?vaporaliterPxhulatur,etiamsuper
jusque elementidistribuisseanimalia.ut terrcnaesse
terras extenditur. Ideoque oum dixisset Soriptura,
dicerenl,non tantum quse in terra repunt atque gra-
Fa/uch'ii aqux repliliaanimarum oiuarum,et volatilta,
diuntor, sed aves ctiam quod et ipsae iu terra re-
ioquit,sttj>er (arram; addidit sane. dicens, seeunokm volando fatigatae aeria vero animalia
quiescant, :

/trmammtumcteli, inquopotestaliquuntomanifestiua crelcstia, deos; quorum quidem nos

dsmones esse;
apparere ilkid quod antea videbatur obscurum. Non
partim luminaria.partim Angelos dicimus.Iidemta-
enim ait, In lirmamento cadi, sicut de tuminaribus;
men aquis pisces et suigenerisbelluas attribuunt.ut
sed, volantia, inquit, super terram, secundum ftrma-
nullum elementum suis animalibusvacet:quasivero
mentum cceli, id est juxta firmamentum ceeli : quia
sub aquis terra non sit, aut probare possint pisces
videlicet hoc caliginosum et humidum spatium, in
non inearequiescereacreparare natandi vires, sicut
quo aves volant, illi spatio conliguum est, ubi volare lorte rarius pisces id faciunt,quod
volandi avcs;et si
non possunt.quod jam merito tranquillitatiset tjuie-
ad gestandu oorpora sit unda quamauravalidior.ita
tis pertinetad lirmamentum cceli. In cceloergovolant
ut terrena qnoque animalia natantia ferat, sive usu
aves, sed in isto, quod ille psalmus etiam terra? no-
docta, ut bomines, sive natura, ut quadrupedia val
mine includit; propterquod ccelum vocantur multis si propterea nou putant, quia non in-
serpentes. Aut
locis volatilia cceli non tamen in tirmamento, sed
sunt pedes piscibus; nec phoca?aquarum sunt, nec
:

secundum lirmamentum. colubri cochlewque terrarum nam etilla? pedt> h a- :

CAPUT VIII. — Reptilia animarum vivarum pisces bent, el hso genera sine ullis pedibus.non dico, re-
cur appellati. quieseunt in terra, sed ab ea vix aot nunquam rece-
ll.Nonnulli putant propter sensus tarditatem non dunt. Draoones auteui sine pedibus et in spelunois
animum vivum.sed reptiliaaiiimitrum civarum appel- requiesoere,et in aerem snstolli perhibentur : qui
lata.Sed si propterea sio appellarentur, avibus dare- quaoquam non faoile noti sint, litterw tamen, non
turnomP" inima' viva?. Gum voro et ipsa volatilia tantiiin nostro,sed etiam Gentilium.nequaquam de
dict!- unt.sicut illa,reptilia,ut subandiatur anima- istoruni animantium genere tacuerunt.
rum vivarum;fatendum est,ut arbitror.ita dictum,uc CAPUT X. Coneesso dtemmts esse aeria animaltu,
sidiceretor, Qos aunt in animabus vi> is reptilia vel ntlttl detrahilur Scripturx dicenti producta fuisse e.v
volatilia : sictil dici posset, IgnobMia lioijiinuin, ut uquis volatilia. Venti, tonitrua, nubes, pluvia, m.v,
intelligeremus,quioumquesuntin bomini^uaigoobi- grando, sertnitas.
Ips.Quanquam enim sint et animalia terrestria quai Quapropter, etsi da?mones aeria sunt anima-
t i.

repunt supcrterram; tamenexmultomajore numero lia, quoniara oorporum aerioruro oatura vigcnt.ct
pedibus moventnr, tam paoea fortaese in terria 1 1 propterea morte non disaolvuntur quia pravalet in ;

rppunt, quam pauoa in aquia gradiuntur. eia elemeotum, qood id faciendora qoam ad patien-
t '.
Nonnulli lutero potaverunl propteroanon uni- dnin .'st aptius;duobua subterpositis.aquasoilieetot
main vivara, aed reptilia mimarum vivarum anoautem auperpoalto, id aai Igoa aideraa i

esse appellutos, quod eis mcuioria nulla sit, iw uli- dlatribuuntur enim elemanta ad patiandoji duo,

I
BiC Ma*. Al edili, terru sutiiln. "
M»i. aliquot, f.v( memoratu garruia.
 LIBER TERTIUS. 286
285
humus fariendum autem alia duo.aer dum genut. Fa vidit Deus quia bona sunt. Jam nunc
humor et ; *ad

et ignis:siergohaecita sunt.non impeditista distin-

iuenseratutalterampartem,qua;proprieterra
ctio nostram Srripturam, quea non ex aere, sed ex dicilur,in(imi hujus loci.quem totum cum omnibus
aquis producta indicat volatilia; quia subtilioris qui- abyssis etnebulosoaereuniversatitervocabuloterrae
dem et in auras exhalati atque distenti,sed tamen alibiScripturacomplectitur.ornaretanimalibussuis.

humorislocus volatilibua datusest.Aerautema*con- Et manifesta quidem sunt animalium genera.qua; in

finioluminosicoeli usque adaquarumfluida et nuda verbo Dei terra produxit.Sed quia sa?pe nomine pe-
terrarum pervenit. Xon tamen totum spatiumejus corumvel nominebestiarum, animaliaomnia ratio-

exhalationes humidae intuscant, sed usque ad eum nis experlia solent intelligi, merito qusritur quas

finem.unde incipit etiam terra nominari,secundum nunc proprie bestias.et qua; pecora dicat.Et repen-
q»idem sive reptilia terrena, non est dubitan-
illum psalmum ubi dicilur, LaudateDominumdeterra tia

(Psai.c<avm,7).Superior veropars aeris.propter pu- dum quod omnes serpentes ' intelligi voluit; quan-
ramtranquillitatem,ecelociiicollimitatur, communi quamet bestisedicipossint : pecorum autem nomen
paoeoonjungitur,etejusvocabulonuncupatup.Inqua nonusitateserpentibusconvenit.Hursumleonibus.et
fort issis partesi tuerunt antc.transgressionem suam pardis, et tigridibus, et lupis, et vulpibus.canibus
transgressoresangeli cum principesuo,nuncdiabolo, etuun et simiis, atque id genus caiteris usitate con-

tunc arhangelo (nam nonnulli nostri,non eos putant venit vocabulum bestiarum.Pecorum autemnomen
coelestes vel superccelestcs angelos fuisse).non mi- his animalibus accomodatius aptari solet.quae sunt
rumsipost peccatuministamsuntdetrusicaliginem; in usu hominum : siveadjuvandis laboribus.ut bo-
ubi tamen et aer sit.et humore tenui contexatur.qui ves et equi, et qua talia sive ad lanificium »,
si ;

commotus ventos, et vehemcntius concitatus ctiam vel ad vescendum, ut oves et sues.

ignesettonitrua.eteontractus nubila.etconspissatus 17. Quid ergosuntquadupedia?Quanquamenim

pluviam.etcongelantibus nubilis nivem,et turbulen- ha?comnia,pr33terquaeilam serpentia,quatuor pedi-

tiuscongelantibusdensioribusnubilis grandinem,et bus gradiantur, nisi tamen hoc nomine proprie
distentus serenum facit, occultis imperiis et opere. qua?dam vellet intelligi.non utique hic etiaiu qua-
Dei,a suramis aii infima universa quae creavit admi- drupedia nominaret, quamvis de his in repetitione
nistrantis. Unde in 1II0 psalmo cum commemorala tacuerit. An cervi, et damnulse, et onagri, et apj-i
essent, ignis, grando,nix,glacies,spiritus tempestatis; (quia neque illis bestiis ubi leones sunt, congunji
ne taliasinedivinaproviilentia lieri moveriqueputa- possunt; similes eniin sunt illis pecoribus, nequc
rentur, continuo subjecit, Qux faciunt verbum ejus tamen sub humana cura sunt) proprie quadrupedia
(Id. 8). nuncupata sunt; quasi reliqua essent hsec animalia,
I5.8i autem transgressores illi antequam trans- quibus ista appellatio generalis quidem cum multis
grederentur, ccelestia corpora gerebant, nequehoc propter numerum pedum.sed tamen speciali signi-
mirum est.si conversa sunt ex pcena in aeriam qua- ticatione tribueretur? An quiaterdixit, secuudum ge-
litatem, ut jam possint ah igne,id est ab elemento nus, tria qusedam genera nos invitat attendere ?
naturacsuperiorisaliqnid patimecaerissaltemspatia Primo, secundum genus quadupedia et reptilia;ubi
superiora atque puriora, sed ista caliginosa tonere arbitrorsignilicatum qu33 quadrupediadixerit.seili-
permissi sunt.qui eis pro suo genere quidamquasi cet quaa in genere sunt reptilium,sicut suntlacerti
carcer est.usque ad tempusjudicii.Etsi quid de his stelliones, et si quid hujusmodi est. Ideoque in re-
transgressoribus angelis diligentius requirendum petitione quadrupedum nomen non iteravit, quia
est^aliuseritaccommodatiorScripturaelocus.Proin- reptilium vocabulo tbrtasse complexus est unde :

de quod nunc satisest ,si ha?c spatia turbida et pro- ibi non sirapliciter ait, reptilia; sed addit, omnia
naturam usque ad undas terras-
cellosa.propter aeris replilia terrx.ldeo tarrx,q\ivd s*unt et aquarum et ;

queporrectam',possunt aeria corporasustinere;pos- ideo omnia,ut illicintelligantur quae quatuor etiam

sunt et avium quae producta sunt ex aquis,propter pedibus nituntur, qusesuperius quadrupedum no-
aquarum tenues halitus qui scilicet eidem aeri
: mine propriesignificata sunt. Bestias autem,dequi-
juxta undas et terras circumfuso,atque ob hoc in- bus item ait, secundum genus, quidquid ore aut
fimaiacterrena? partideputato, vaporaliter inserun- etiam ungnibus ssevit.exceptis serpentibus. Pecora
tur, et auras intexunt.quse nocturnis rigoribusag- vero de quibus tertio ait, sccundum genus,qum neu-
gravats sereno etiam rore distillant: si autem vehe- tra vi lacerant,sed aut cornibus,aut ne hoc quidem.
mentiusfrigusest,etiamgelu candidiusinalbescunt. Praedixi et quadrupedum nomen quam late
enim
CAPUT XI. —
Tractalur vers. 24 et 25, ubi de variis pateat.ipsopedumnumeru facileagnosci.et nomine
animantium generibus creatis de terra. pecorum vel bestiarum omne irrationale animal ali-
10. Ei dixit Deus,Educat terra animam viva?n se- quando comprehendi. Sedetiamfernrumvocabulum
cundum genus : quadupedia,el reptilia,etbestias lerras solet in latina lingua tantumdem valere non ideo
secundum genus, et pecora secundum genus.Et factum tamennegligendafuitconsideratio.quomodopossint
est sic. Et fecit Deus bestias lerrst secundum genus, et haec nomina.quae non liustra in hoc Scripturarum
pecora secundum genus,et omnia reptilia terrx secun- loco positasuot,etiaraspecialidistinctionediscerni,
1
Editi, por<-ecta. Emendamus auctoritate Mss. ,porre- 1
Plures e Mss., repentes.
ctam. 2 In Mss. prope omnibus, lanicium.
181 DB GENESl Al> LITTEHAM, S. AUGI STIN!. 288
quod in usu loquendi quotidiano facile animadver- fiebat,dequo etiam feminafacta est.Non enim multa
ti poteet. • generahominum,8icut lierliarum,lignorum,piscium
CAPUT —
Quid Beoundum genue, quod de
XII. volatilium, Berpentium,peoorum,bestiarum : utsic
quibusdam crealurti, non dt homme dieilur. diotum aeoipiamna,McuRetuni genus, ao si diceretur
10, Non frustra etiam leotorem movet utrumne generatim, ut inter se similia Btquead unam origi-
passim ct quasi fbrtuitoanaliquarationedioatur,»- nenf seminis pertinenlia distinguerentur a caetcris.
eundum pmus,tanquamfuerintetantea, cum primo C tPUT XIII.— Benediclio eur solis aqualUibv» sicut
creata narrentnr': an genus eorum in superioribus homini impertiia, Officium gignendi
ratiouibusintelligendumest,utiquespiritualibus,80- .Item quesritur quid tantmn aquarnm unimalia
'.'I

cundum quascreantur inlerius.Sed si ita e.sset,hoc de Creatore meruerint,ut sola benedioereBtur.aiout

do luce, hoc de coelo, hoc de aquis et terrie,DOC ile bominea.Nam ct ipsa benedivit Deu8,dioen8:CrM£fAe

cceli luminaribus dicrretur. Quid cnim corum est, ei multipticamini, et imjiletc aquas marit,et volatilia

cujusmn iBtcrnaet incommutabilis ratio in ipsa Dei multiplicentur super terram.Xn in uno creutur.T ge-

Sapientia vigeat.quse attingit alineusque ad tlnem neredicendum luit.ut in c«teris consequenter intel-

foriiter.et disponit omnia suaviter ?(Sap.vm,l.)In- Iigeretur,qua9 generalionilnis crescunt? Priusergo

cipit autem hoc dicide lierbiset lignis ,usquead haeo diceretur in co quod primum tale creutum est, in

terreuaanimantia.Nam et in eis quffi exaquis creata hcrba scilicet atque ligno.An forte quae nullumha-
sunt.quamvis in prima commemoratione dictu non berent propagandae proMs affectum, ac sine ullo
sit; in illa tamen iterationo dirtum es\, Etfedi Deus seusu generarent.indigna judicavit illis bcnedictio-

otnnem animam animaliumreptilium,

ettos tnagnoi el nis verb\s,Cvescite et multiplicamini: ubi autem ta-
i]ur eduxeruni aquse secundum genus eorum;el omne lis inesset airectus,ibi primum hoc dixit, ut in ter-

volatile pennalum secttndum gcnus. renis animalibus etiam non dictum intelligeretur ?

19. An quia hsc ita e\orta sunt,ut ex eis alia nas- Necessarium autem fuit hoc in homine repetere.ne
cerentur.et originis formam successione servarent quisquamdiceret inofficiogignendi filios ullumesse
ideo dieuntur secundum gemss, propter propagatio- peccatum, sicut est in libidine.sive fornicandi,sive
nem prolis.qua permansura creabantur ? Sed curde ipso conjugio immoderatius abutendi.
herbis et lignis non solum dicitur,i«cundii»i genui, CAPUT XIV. —
De insectorum creatione.
verum eV\amsecundiimsimilitudincm,cum etanima- J2.Nonnullaetiamdequibusdamminutissimisani
lia siveaquarum sive terrarum secundum similitu- malibus quaestio est,utrum in primis rerum condi- 1

dinem suamgenerent?An,quia genussequitursimi- tionibus creata sint, an ex consequentibus rerum

litudo,noluiteam ubique rcpetere?Nametsemennon mortalium corruptionilius?Nam pleraqueeorumaut
ubiquerepetivitjcumtam herbisetlignisinsit,quam de vivorum corporum vitii.vel purgamentis.vel ex-
animalibus.etsi non omnibus.Observatum estenim halationibus aut cadaverum tabe gignuntur-, quae-
quaedam ita nasci ex aquis vel terra, ut sexus eis dam etiam de corruptione lignorum et herbarum ,

nullus sit; et ideo semen eorum non sit in eis,sed in quaedam de corruptionibus tructuum.-quorum om-
elementis exquibus oriuntur.Hocest ergo secundum nium non possumus recte dicere Denm non csse
genus,ub\ et seminum vis et similitudo intelligitur creatorem. Inest enim omnibus quoddam nattira?
6uccedentium decedentibus 2 quia nihil eorum ita ;
stii generis decus, sic ut in his major sit admiratio

croatum est.ut semel existeret, vel permansurum, bene considerantis, et laus ubcrior omnipotentis
vel nullo succedente decessurum. artificis; qui omnia in sapientia fecit (Ptai.GUI,24),
2$.Cur ergo et de homine non ita dictum est,Fa- qua; a fine usque ad tinem pertendens, et suaviter
ci.^mus hominem adimaginemet siinilitudinem no- cunota disponens (Sap.vm, 1), nec eaipsarerum no-
stram, secundum genus, cum et hominis propago vissima.qua? pro sui generis ordine dissolvuntur.et
manilestasit? An quianonita Deus tecerat hoininem quarum dissolutione ex pcena noslrae mortulitatis
ut moreretur,si prnpceptum servarc vohiisset,etideo horremue, relinquit informia : sed creat minima
non erat essarius decessori successor : sed post corpore.acnta sensu,animantia;ut majoreattentione
pecc" ..icomparatusestpec.iribus insensatis, etsi- stupeauius agilitatem mueos volantis, quam ma-
milis factus est eis i/'j(i/.xlviii,13) : utjam lilii s;e- gnitudinem jumenti gradientis, ampliusque mire-
culi hujus generent etgenorentur.quo possit morta- mur opera formieularum, quam onera camelorum.
liumgenus servatasuccessione subsistere?Quid sibi 23, 6ed utrum in primis.ut dixi, rerum .'onditio-
crgovult posthominem faotumilla lienedictio. <><*•- nibus,qu«e isto se\ dierum ordine ore»t» nurrantur,
cite et multiplicamini,et implete t>m«»i;quod uti |ue ii.iv quoque minima instituta credamus, an poatm
fieri posset generando ? An nihil hino ti oonsequentibu8corruptibilium oorporum Bolutioni-
dum.doneo ad eum Boripturo looum perveniamua, t - hooqusritur.Etpotest quidem diolea miautiaal-
1
1

ubidiligentiuBiatarequirendaatque traotandi sunt? ma,qua?exaqui vel ten isoriuntur,tuiu'creata:iuqui-

Potestenim nuno fortaaee Buffloere, propterea de busetiamillanonabsurdeintelliguntur^qua nascun-
homine non dictum eeae,4<;cundum a<mtu,quia unue itir ex ii> qute terra germinanle oita tunt el quia :

1
lii plurimirj et Oplil nai rarentur. ' Lov., rerttm mortattum, U " ta.twt ab aln»
* M»8 t sdeolm, lucctdmtivm <te succedtntibut. libris.
28t* LIREH TERTI1>. 290-

prtecesserant conditionem, non solum animalium, vescerentur.Habentenimomnia,quamdiusurit,men-

sed etiam luminarium; et quia ferra? continuantur suras, numeros, ordines suos qua; cuucta merito;

perradicum connexioncm, undc illo rlic qno.ippa- considerata laudantur, nec sine occulta pro suo ge-
ruit arida, exorta sunt.ut potiusad snpplemeiilum nere moderatione pulchritudinis temporalis, etiam
habitationis, quam ad numerum habitalorum per- ex aliu in aliud transeundo, mulautur. Quod etsi

tinere intelligantur.CaHera vero qu;c dc animalium stultos latet,sublucet proficicntibus,cIarumque per-»'

gignuriturcorporilHis.etiiiaximemortynruui.fib-ur- fectis est. Et certe omnibus lalibus inlerioris crea-
dissimum crcata,cum animaliaipsa
est dicerc tunc turffl motibus praebentur homini salubres admoni-
creata sunt nisi quia inerat jain omnibus animatis
: tiooes, ut videat quantum sibi satagendum sit pro
corporibus vis quaedam natural:s,et quasi praesemi- salute spirituali ex sempiterna,qua omnibus irratio-
nata et quodammodo liciata ' primordia tuturorum nalibus animantibus anteeellitxum illa videat ama-
animalium,qu<e de corruptionibus talium corporum ximis elephantis uaque ad minimos vermiculos pro
pro suo quaeque genereacdilferontiiscrantrxortura, salute corporali ettemporali.quam pro sui generis
per administrationem ineffabilem omnia movente interioreordinationesortitasunt,siveresiatendo,sive
incommutabili Creatore. cavcndo, agere quidquid valent quod non apparet, :

CAPOT XV.— De animalium vcnenatorum.

crcatione nisicum qui quoedam refectionem corporis sui ex
24. De generibus quoque animalium venenosis et aliorum corporibus qua?runt;ulia se vel repugnandi
pcrniciosisquaerisolet,utrum postpeccatumhominis viribus.vel fuga: praesidio.vcl latebrarum munimine
ad vindictam creata sint an potius cumjam cre^ta ; tuenlur. Nam et ipsc corporis dolur in r|uolibet ani-

essent innoxia, nonnisi postea peccatoribus nocere mante magna et mirabilis animae vis est, quffi illam
cccperii't.Nequehociiiirumest,quandoquidemetiam compagem ineffabili permixtione vitaliter continet,
temporibus hujus vitoB laboriosae atque fflrumnosae, etinquamdam sui moduli redigit unitatem, cum
cumitasitnemojustusutperfectumseaiuleatdicere, eam non indifferenter,sed,ut ita dicam,indignantcr,
fidcliter attestante Apostolo et diceate,/Von quiajam patitur corrumpi atque dissolvi.
acreperim, aut etiam perfectus sim fkilipp. m, 12). CAPUT XVII. — Scrupulus ile corporibus mortuorum
cumquo adbuc exercendae atque in inlirmitate per- deroratis.
mole-
ficiendae virtuti necessariaa sint tenlationes et 26.1llud etiam fortasse aliquem moveat,si anima-
stiae cnrporales.eodemrursus Apostolomanifestante lia noxia vivos homines aut pcenaliter laedunt, aut
qni ait,in magniturlinerevclationum neextolleretur, saluhriter exercent,aut utilitor probant,autignoran-
dalum sibi essr stimulumcarnis,angelumsatan£e,ut terdocent, (furinescassuasdilacerant eliam corpora
eum col-iphizaret,rogatumque a se Dominum tertio, hominum inortuorum'?Quasiveroquidqiiam intersit
ut discederet ab eo, respondisse aibi, Sufficii tibigra- ad nostram utilitatem ista earo jam exanimis in na-
,

tiamca;nam virtus in tnlirmitate perf\citur(\\ Cor.xu, turae profunda secreta per quos transitus eat.unde
7-9 tamen : et sanctus Daniel inter leones salvus mirabili omnipotentia Creatoris reformandarursus
atque intrepidus vixit Dan. vi, 22; et xiv, 38), qui eruatur.Quanquam et hinc fiatquffldam prudentibus
non utiqueDeomcntiensinoratione.non lantumpec- admonitio, ut se ita commendent fideli Creatori,
cati populi sui, sed etiam sua fatetur [Id. xi, 4-19); omniamaximaetminimaoccultonutuadministranti,
et in ipsius Apostoli manu morlifera viperoinbaesit, cui nostri etiam capilli numerati sunt (Luc. xn, 7),
nec laesil [Act. xxvm, 5). Potuerunt ergo ista etiam nepropterinanescurascxanimatorumcorporumBuo-
creata nihil nocerejSi causa non exstitissel vel ler- rumulbigeneramortium perhorrescant,sed piae for-
rendorum puniemiorumque vitiorum,vel probandas titudmis nervos ad omnia praeparare non dubitent.
perliciendaequo virtutis quia et exempla suut de- :
CAPUT XVIII. — Spinie et tribuli tiynaque infrucluosa
monstranda patientiae, ad profectum caeterorum; et cur et quan.io creata.
ipse sibi homo in tentationibus certius innotescit;et
27.Ta!is etiam quosstio de spinis et tribulis solet
justesalus illa perpetua,quae turpiter ami-saest per
oboriri,et de quibusdam lignis infructuosis,vel cur
voluptalem 2
fortiter recipitur per dolorem.
,
vel quando crcata sint, cum Deus dixerit, Producat
CAPUT XVI. — Bestix invicem nocentes cur crealx. lerra herbam pabuli seminantem semen, et lignum
25. Dicet aliquis : Cur ergo invicem bestios nocent,
fructiferum faciens frvclum Sed qui ita moventur,
quibus nec peccataulla sunt.utvindicta istadicatur,
non intelligunt saltem de usilatis formulis humani
nec ullam recipiunt tali exercitatione virtutem? Ideo
juris,quemadmodum appelletur ususfructus. Utili-
nimirum, quia scilicet alife cibi sunt aliarum Nec
tas enim quaedam lruentium in fructus nomine
recle possumus dicere Non essent aliae quibus aliffl
:
consideratur. Quanlas aulem sint utililates, sive
1
Er.et Lov.-.Prasiminata materia,et quodammodo ini- manifestffl, sive occultae,omnium qua: terragignens
tiataprimor im.Mss.vero carent voce,matm'a:proque ini-
rm/a, babeui ticiatn;\xli etiam eilito Aru.Quud rocabulum radicitus alit, et ipsi quffldam intueantur,et ab ex-
intelliges ex lib. 22 de Cmtate Dei, cap. 14; ubi membra pertis coetera inquirant.
ouiniii esse lateuter iu seuiine.et nascenles perfeetiouis
iuodum.nou iu nmle.seil in ratioue jam haberedocet Au- 28. Et de spinis quidem ac tribulis absclutior pot-
jrustinus:«Iu qua ratioue, ait.uniuseujusque materiae ia- pst esse responsio, quia posl peccatum dictum est
« ditH eorporali jam quodainniodo.ut ita dicam.lieiatum
homini de terra, Spinus et tributos pariet libi (Gen.
« videtur, quod noudum est, iiuo quod latet, sed accessu
(i temporis erit, vel potius apparebit. » m,18).Nec tamen facile dicendum est tunc crrpisse
• In editis,per voluntatem. At in Mss. per voluptatem.
ista oriri ex tcrra.Fortassis enim quoniam in ipsis
 i>'.H DE QBNBSI li i ITTKHA.M, B AUCUSTINI. 292

quoquo geueribua Beuiinum raullffi reperiuntur fooitDeus ad imuginem suaiu.i ..u autem nunodioi*
utililates, poterant liabere locum suum 'sine ulla tur, ud imaginem Dei, oum superius dictum sit, a<t

poana bominia. 8ed utin agHs lo quibuBJam poj- imaginem nosf>am,*8igniflcatur quod ..on id agatilla
naiiter laborabat, etiam isla naeoerentur, boc ad pluralilas peisoiiaiiim.ut pluree deoti vel dicamus,
oumulum pceuas valere oredi poteat, oum possent wi oredamu8,vel intelligamui ,sed Patrem et Kilium
Blilii ad awiim pecorumque pastus, vel
nasci, vel el Bpiritnm Banctum, pruptor quam Tnnitatem dic-
ad ipsorum hoininum aliquos usus. Uuanquam et tum est ail imagintm no trum, unum Deum aeoipia-
ille 9ensus non abhorrel ab his verbis, quo ita mus, propter quod dictum est, ud imuginem Dei.

intelligitur diotum Spinas <•/ tnbulos pariet tibi; ut — In quo homo foctus
CAPUT XX. ad imaginem sit
biecetiam antea terra pariens, non tanien homiiii Dei.Cur de hominis creatione non didturfll Bic eet
pareret ad laborem, sed oujuseemodi animalibus facluni.
couvenicntem cibum ; sunt enku quaj his generi-
30. Hic etiam illud non est praitereundum, quia
bus.et mollioribus et aridioribus eommode suavi-
cum dixisset.ni/ imaginem noj/ram;slatim subjunxit,
terque vescantur : tunc autem craperit ista bomini
tthabeat poteslatem ptscium mariset votatiliumcceli,
parere ad sruinnosum oegOtium,oum post peseatum
el oieterorom aoimalium rationis expertium:ut vi-
ompit in terralaborare.Non i|uodaliislocisha3cantea delicetintelligamus ineo factum hominem ad imagi-
nascerentur.et post in agris quos homo ad sapiea-
ncm Dei.inquoirratioiialibusanimantibusantecellil.
das fruges coleret; sed et priuiet postea iu eisdem
Id autem est ipsa ratio, vel mens, vel intelligcniia,
loois:prius tamen nonhomini, postautem homini; si quo
vel alio voeabulocommodius appcllatur.Unde
ut hoc signilicetur quod additum est, Itbi : quia non
et Apostolusdicit,Aenovamiiittn<ptn<u mentisvesinr,
est dictum, Spir.as et tribulos pariet, sed, pariet
ttinduitenovum homintm [Epkes. iv, 23, 24), q uri re-
libi: id jam ista nasci incipiant ad
est ut tibi
novatur in agtiitiontm Dei,secundumimagintmtjusqui
laborem.quse ad pastum tantummodo dliis anima-
eum (Coloss. iii, 10); satis ostendena ubi
ertavit sit
libus autea nascebantur.
homocreatusad imagmem Dei.quia non corporeia li -

CATUT XIX. —
De vers. 26, 27, elc. Cur in solius lio- neamenlis;sed quadam lorma intelligibiii mentiail-
minis creatione dictum, Paoiamns. luminats.
Faciamui kominem adjmaginem
29. E/ di.cil Deus : 31. Ac per hoc sicut in illa prima luce, si eo no-
cl similitndinem nostram:ct domineturpisciummariset minc recte ratelligttur farta lux intellectualis par-
volatilium cali,et omnium pcccorum,et omnis terr3e,e( ticepsstern» atque incommutabilis sapientis Dei,
omnium reptilium repentiumsuperterram.EtfecUDeus non dictum est, Et sic cst factum, ut deindc repe-
homincm, ad imaginem Dei Jecit eum : musculum ct teretur, Et fecit Deus qua sicut jam, quantum
:

femmatn fecit eos. Etbenedixit eos Deus dicens : Cre- potuimus, disseruimus, non liebat cognitio aliqua
scite,et muliiplicamini,et implete terram, et domina- Verbi Dei in prima ereatura,ut post eamcognitionem
mini rjus,et principamini piseium maris,et volalilium inferius crcaretur, quod in eo Yerbo creabatur; sed
ctrli el omnium pccorum.el omnis terne, ct omnittm ipsa prima creabatur lux.in qua lierctcognitioYerbi
rtptilium repentium supcr terram.Et tli.cit Deus.Ecee Dei.perquod creabatur,atque ipsa oognitio illi osset
dedivobisomnepabulumseminale.seminanssemtnquod ab informitate sua converti ad formantem Deum, et
tst supcr omnem terram.et omne lignvm quod habet in creari.atque lormaii:postea vero in ostsriBQreaturia
sc/ructum seminit seminalis: vobis erit aJ escam,et dicitur,/-./ sic csl fuctum; ubi signifioatur in illa luce,

omnibus bolits lerr.c, et omnibus vnlatilibus catli, ct hoc est in intellectuali creatura,priua facla Verbi co-
omni rcplili rtptnti super terram, quod habtt in se spi- gnitio ac deinde cum dicitur, Et jccit Deus, ipsius
;

riium vilse;etomne pabulumviride in escam.Et factum creaturs genus fiori demonstratur, quod in Yerbo
t-v/ sic.Et cidit Deus omnia qux fecit,et eceebona calde. Dei diclum erat ut lieret hoc et in hominis eoudi- :

Et faeta est vespera, et faetum est mane dies se.vtus. tione servatur.Dixit enim Deua,Faciamushammemnd
Etiamatqueetiamdenaturahominispoaterituberior imaginem el similUudinemnostram,t\c.Acd6\a&onoa
considerandi et diligentiua disserendi locus. Nunc i\\o\tw,Et sic est factum; sed jam aubinfertur, Et ftcit

tamen,ut opera Bes dierum nostro inquisitio pertra- Ucus homintm <tt imagintm D<i : quia et ipsa natura
ctatioque concludat, hoc primum breviter dioimoa, Bcilicet intellectualis est.sicut illa lux.et pro

non indifferenler aocipiendum quod in aliis operibna hoc est ei fieri, quod e?t ugnoscere Verbnn l'ei

dicitur, Dixit Deus, Fiat; bio aul , Dixii Deus, h'a- per quod tit.

ciamus homintm ad imaginem et similitudinem nos- 32. N.iin si diceretur, Et sic cst factum, et .

r>om:ad insinuandamsoilioot,utitadicam,ploralita- suliiiiienetiir,/'.'/ /.(•</ fVu.s; quasi prius faolum intel-

Bonarumproptei Patreni,el Pilium.etSpiritum ligeretur io cognitione ratii nalia oreatura,ae deinde

Banutum.Qnaoa tamendeitatiBUuitateminteUigendam in aliqua oreatura qu b ralionalia noneaaettqu

tdmonet, dicens, £1 /Swft Dtus homtsum ai «•t ipea r itionalia oreatura est, et ipsa Badem
imaginem DetVnon quasi Palei ad imuginem Pilii.aut tione perfeota esl Siout ei.un poet lapaum peooat]
Pilius ad iraaginem Palrt8;alioquin noo verediotum homoinagnitioneOei reoovatur.aeoundumiroafinaui
BBt, ad imaginem nostram, » ad PatriB solius, aut li oreaviteum;ita in Ipsaagoitioueerantueaat,
Pilil lolina im Bd itadiotum antequamdeliotoveteraaoeret.underurauminentan
tt\.,fteit Dnus ad imagintm Dri : tanquam dloeretar, sgnitione renovaretur.Qua) autem noa m <•* oofni>
293 LiBKIl TERTlUS. 294
tiuin' oreata suut, quiu sive oorpora sive irraliona- reuovatur etiam ipsa m spiritu mentis suae in agni-
les animie crealiantur, primo lacta est in creatura tioneDei secundum imaginem ejus qui creavit, ubi
intellectuali cognitio eorum a Verbo, quod il c um non est masculus et femina.Sicut autem abbacgra-
est ut lierent : propter quam coguitionem primo tia renovationis, et reforraatione. imat^inis Dei, non
dicebatur, Et utostend >r« lur raota
sic est faclum : separantur leminae.quanivisin sexu corporis earum
ipsa cognitio in ea natura, quae hoc in Verbo Dei aliud liguratum sit, propter quod vir solus dicitur
ante cogooscere pote.rat; ac deinde Qebaul ipsae cor- esse imago et gluria bei ; sic et in ipsa prima con-
porales et irralionales creaturee,propter quoddein- ditione hominis,secundum id quod et femina homo
ceps addebalur, Et fecit Deus. erat.habebat utique menteni suam eamdemquera-
CAPUT XXI. — De hominis immortatitate difficultas tionaiem, secundum quam ipsa quoque facta est
ex cibo ipsi prsesliio. ad imaginem Dei.Sed propterunitatemconjunetionia,
33.Quomodo autem homoimmortali.-' fuctua sit,et hominem ad imaginem Dei.Kc ne
Feeit Dcus, inquit,
acceperitescam cumaliisanimalibus,herbam pabull quisquam puUret solum spiritum bominis factum,
ferentein semen, el lignum fructiferum, et herbam quamvis secundum solum spiritum fieret ad ima-
viridem,difficileestdicere.8ienim peccato mortalis ginem Ve\,Fecit Ulum,inqu\t,masculum et femimm,
ctrectusest,utique ante peccatum non indigebat tali- ut jam etiam corpus factum intelligatur. Rursum
bus cibis Neque eniui posset corpus illud fame cor- ne quisquam arb'traretur ita factum, ut iu homine
rumpi. Nam illud quod ilictura est,Crcscile etmulti singulari uterquesexusexprimeretur,sicut interdum
plicamini,ei implete terram,quanquam nisi pereon- nascuntur.quos androgynoa vocant, ostendit se sin-
cubitum maris et feminae lieri uon posse videatur ;
gularem numerurn propter conjunctionis unitatem
unde hino quoque mortalium corporum exstitit posuisse.et quod de viro mulier facta esl.sicut pos-
indicium potest tamen dici,alium moilum esse po- tea manifestabitur,cum id
:
quod hic breviter dictum
tuisse in corporibus immortalibus,ut solo piae cha- est, diligentius cceperit explicari et ideo pluralem
:

ritalis affectu.nulla corruptionis concupiscentia li-

numerum continuo subjecit, dicens, Fecit eos, et
lii nascerentur.nec mortuis parentibus successuri, benedixit eos. Sed, utjam dixi.diligentius in conse-
nec ipsi morituri ; donec terra immortalibus homi- quenti Scriptura de hominis creatione requiremus.
nibus impleretur, ac sic instituto justu et sanclo
populo, post resurrectionem futurum oredimus,
CAPUT XIII. — Quo spectet illudvers. 30,Bt sic est
factum.
nascendi etiam mo.lus lieret potest quidem dici,et :

35.Nunc advertendum est.quod posleaquam dixit,

quomodo dicalur, ali.i consideratio ost ; sed non
Et sic factum esl; statim subjecit, Et vidit Dcus omnia
etiam hoc quisquam dicere audebil, ciborum indi-
qux [ecit.et ecce bonavaldc : ubi intrlligitur potestas
genliam quibusreliciantu:-, nisi morlalibns corpo-
et fncultas ipsa data natur;e humanae suraendi ad
ribus esse posse '.
escam pabulum agriet fructusligni»Ad hoc enim in-
CAPUT Wll. — Opini quorumdam animse crealio-
nrm signari his verbi, Et
tulit,£t«C est [actum. quod ab illo loco inchoaverat,
fecit, etc., corporis vero
istis, Et (inxit Dpus, etc. ubi ait, Et di.rit Deus,Ecce dedi vobispabulum semi-
:: i.Nonnulli autem etiam hocsuspicati sunt.nunc nale, ele.Nam si ad omnia quoe supra dictasuntre-

inleriorem hominera factum,corpus autem hominis tulerimus quod H\t,Ets\c estfactum; consequenserit
postea.cum ait Scriptura.Et tjn.xit De»s hominemde utconfiteamuretiam crevisseillosjam,et multiplica-
limo terravut quod dictumest,/eci/,adspirilum per- tos impli visse terram in eodem sexto die quod ea- ;

tineat ,
quod autem,/i nxit, ad corpus.Nec attendunt dem Scriptura testante post multosannosfactum in-
masculum et le.minam nonnisi secundnm corpus lie- venimus. Quapropter.cum data esset hwc facultas
ri potuisse.Licetenim subtilissimedisseratur,ipsam edendi.et hocDeo dicente homocognovisset,dicitur,
mentem hominis in qua factus est imaginem Dei, Et sic est factum ; in hoc utique quod Deo dicente
quamdam scilicet rationaleiu vitam, distribui in homo cognovit.Nam si id etiam tunc egisset.id est
aitcrnae contemplationis veritatem.et in rerum tem- in escam illa quae datasunt etiam vescendo assum-
psisset, servaretur illa
'

poralium administrationem 2
; atque ita tieri quasi consuetudo Scripturae, ut
masculum et feminam, illa parte consulente, hac posteaquam dictum est.E/ sic est faclum,qao& adex-
obtemperante: in hac tamendistributione non recte primendampraecedentemoognitionem pertinet.dein-
diciturimago Dei, nisiillud quod inh.eret conlem- inferretur etiam ipsa operalio,ac diceretur.Et acce-
plandffi incommulabili veritati. In cujusrei figura perunt et ederunt.Poterat enim ita dici.etiamsi non
Paulus aposiolus virum tantum dicit imaginem et rursus nominaretur Deus. Sicut in illo locopostea-
gloriam Dei }lulier autem,\nqu\t.glori aviri cst {[Cor.
:
quam dictum esl,Congreyetur aqua qum sub cosloest
xi, 7).ltaque quamvis hoc in duobus hominibus in congregalionem unam,el appareat aridu; subinfer-

diversi sexus exterius secundum corpus liguratum tur, Et sic est factum : ac deinde non dicitur,££ fe-
sil, quoil etiam in una hominis interius mente in- cil Ueus ; sed tamen ita repetitur, Et congregata est
telligitur,tamen et feminaquae est corpore femina, aqua in congregationes suas, etc.

Iu exeusis habebatur Quibusreficiebontur,nisi mor-

1
: GAPUT XXIV. — Cur de homine non singulatim.uti
talibus corporibus esse non posse.Xerior Mss.lectio,quam de cxteris, dictum sit, Vidit Deus quia bonum est.
in textu exbibenius.
» Editi et in qwnidam... administrationem. Abest
:
36. Quod autera non singulatim, ut in ca;teris,
quamdam a Mss. etiam de humana creutura dixit, Et vidit Dcus quia
 i

295 nl-: QENESl Al> LITTEUAM, S. AUGUSTINI. 2!I6

lionitni ett ; aed poBl bomiuem ractum, \ lingula bona.et in univerao valde sunt
illi potestatem vol domtnandi vel edendi, Biibin N.jn enim rruatra est additum, i
ildt; quia et cor-

lulit de omnibus, Et vidtl Dtut omnia pus feeit, poris membra Bi eUamaingulapulohra sunt.multo
<( tee» bona ralde, meriio quairi poteat. Potuit enim Bunl tamen in universi corporis compage omoia
primoreddi bominisingulatiai,quod Bingulatim mb- pulcliriora. Quia oculum, verbi gratia,placitom at-

teris quc antea faota Bunl redditum est;tum demum que laudatum,tamen si Beparatum a corpore vide-
de omnibusdici quaa fecit Deus.t<vi' bona eulde.An re.mis, non dioeremus tam pulchrum,quam in illa
foi te quia sexto die pei Qciuntur ornnia, proptarea de oonnexione membrorum, cum loco suo positus in
omnibus dicendum fnit, Vidit Oeut omia qum fecit, universo corpore oerneretur.Ea vero qua p
et eece bm « valde ; non singillutim de iis quffi ipao amittunt decus proprium, nullo tamen iiiod" effi-

die factu sunt? Cur ergo de peeoribus et beetiia et ciunt ul non etiam ipsa recte ordinata, cum loto
reptilibua lerre diotum Bat, qua ad eumdem diem atqueuniversobona sint.Homo igiturante pcccatum
sextum pertinent ? nisi forte illa et singillatim in et in suo utique genere bonus erat sed Scriptura ;

suo genere, et cum ca-teris universuliter dioi bona pretermiait hoo dioere,ut illud potiusdiceret quod
meruerunt ; et homo (aotua ad imaginem Dei.non- futurum aliquid pr;enuntiaret.\on enim falsum de
nisicum caHeris hoc dici meruit. An quia perfectus „ illo dictum est.Quienim aingillatim bonusest,magis

nondum er.il.quia nondum crat in paradiso consti- utique cum omnibusbonus est.Non autem quando
lutiis? quasi vero posteaquam ibi constitutus est, cum omnibus bonus est.sequitur ut etiam singilla-
dictum sit quod hic praHermissutn est. tim bonus sit.Moderatun, estitaque ut id diceretur,
37.Quid ergo dicemus? An quia praaoiebat Deus quud in prasenti verum esset.et pra>scientiam aigni-
hominem peccaturum, nec in suae imaginis perfc- ficaret futuri.Deus enim nuturarumoptimus condi-

ctione mansurum,non singillutim, sed cum caHeris tor, peccantium vero justissimus ordinator est ut ;

eum dicere voluit bonum.vclut intimans quid esset etiam si qua singillatim liunt delinquendo defor-
futurum^ Quia cum ea quae facta sunt, in eo quod niia.semper tamen cum eis universitaspulchra sit.
f.icta sunt, quantum acoeperunt, mancnt, sicutvel Sed jam ea quae sequuntur id sequenti volumine
illa quae non peccaverunt, vel illaqua? peccare non pertractemus.

LIBER QUARTUS.
Tractatur mitium cap. 2 Geneseos. Posti[iie uonuulla de aenarii numeri perfectiooe, movetur quiBstio ruraum,
Circa vers. 5 cap. i, quouioito scilicet creata luce, facta sit vespera et factuiu mane, sicque dies untnerati usque
ad sextuui et septituuiu.

CAPUT PHIMUM» — Dies sex quomodo aceipiendi. C decessionibus suocessionibusque peragitur, sicut
'

manifestum est in rebus terrenis atque mortalibus:

1. Et consummata sunt ealum etterra, et omnisor-
vespera vero in oranibusperfecte conditionisquasi
natus eorum. Et eonsummaeil Deusin diesexto opera
quidam terminus sit mane auietn incipientisexor-
:

sua quvfeeit.et requievil Deus in die septimo ab omni-

omnis enim creata natura eartia suis imtiis
ditun;
bus operibus suisqusefecit.Et bene lixii Deus diem septi*
etfinibusoontinetur:indagare diflicile est. Sed sive
mum, et sanctificavii eum ; quia in ipso requievil ab
hoc, sive illud,sive aliquid etiam tertium probabi-
omnibus operibus suis qux inchoavit Deus /aeere. Ar lius,quod dicatur, possit ioveniri,quo in progressu
diiumquidemalquedifiieillunuiiiestviribusintentio- disputationia forsitan apparebit,quemadmodum in
nis noslra>,voluntalem scriptoris in istissex diebus, illis diebusel nox et vespera et mane intelligutur :

mentis vivacitate penotrare,utrum pralerierint dies non est tumen aba re, ut oonsideremus eanarii nu-
illi.addito septimo, nunc per volumina temporum, interiori natura nume-
nieri parfeotionem in ipaa
non re.sed nomine repetantur.In totoenim tempore roruin ; quam mente intuentes, ea quee sensibua
multi dies veniunt praeteritis similes.nullus autem etiam oorporia udjacent, numeramue, numeroee-
idem redit.Utrum ergo praHerierint dies illijan istis quedispoiiiuius. •/•

quieorum vocabulis etnumero censentur.in tempo .,

CAPUT II. — Dl senarii itumeri verfeetione.
rum ordine quotidie transcurrentibus, illi in ipsis 2.Envenimua ergo aenariu umerum primnm
rerum conditionibus maneant : ut oon solnm in illis csse perfeolum, a ratione quod auia partibaa eom-
tribusantequum lierent luminaria.aed etiam in reli- pleatur.sunt enim et alii numeri aliis oauaia iutu>-
quia item tribus,diei nomeo intelligamus in Bpeoie nibuaqueperrecti Proindo istumaenariumaarattona
rei quae creata eat,noctemqueejua in priv tionevel tumdizimus, quod suia partibua eompieatur,
defectu,vel si quo ulio nomine melius Bignifloatur, talibuaduntaxaCpartibus, qute multiplioatai poaaint
ruin amittitur Bpeoiea,aliqua mutatione B fnrmaad oonaummaro numerumcujua partessunl
informitatera declinanle ttquevergente: lueemutatio purs numeri dioi poteafquotaaU Nam ternariuanu- j^p
inomnicreaturasive Binest,eliam8i deait mertis potest dioi pars, aoo tantum aanarii, oujua
|

Bffai*tu,aicut in otnleatibua »uperioribu8;aiv8ad im> dimidia est.sed omnium amplioram quam <-

ir 'i ii. iii. 'iii kempora- lernariua.Nam ei quaternarii et quinarii pars major
lom,por ordinataavioei quorumque mutabilium de> 1
M»*., etttitttHut,
 :

LIBEK QTJARTUS. 2 98

ternarius est:potest enim dividi el quaternariusin tjuod ni omnibus unum est. Duodenarius vero
tria et unum, et quinarius duo. Et septe- in tria et partibus suis talibus siiuul dictis, non ipse ,con-
narii et octonarii et novenarii, et quidquid ultra est summ^tur, sed exceditur; ampliorem quippe duo-
numerorum, purs est ternarius,non major vel dimi- denario numerum faciunt nam usque ad sexdecim
:

dia,sed minor.Nam septenarius quoquedividipotest perveniunt.Habet enim eas quinque, duodecimam,

in tria et quatuor, et octonarius in tria el quinque, sextam, quartam, tertiam, dimidiam nam duo- :

et novenarius in tria et sex.:sed nulliushorumpotest decima ejus unum est sexta, duo quarta, tria
;
; ;

dici ternarius quota sit pars,nisi tantum novenarii, tertia, quatuor; dimidia, sex unum autem, et :

cujus pars lertia est, sicut senarii dimidia. Itaque duo, et tria, et quatuor, etsex, in summam ducta
horum omnium quos commemoravi,nullus consum- sexdecim sunl.
mutur ex aliquot ternariis, nisi senarius et novena- 5. Etnemultismorer, in infiuita serie numerorum
rius.Nam ille constat ex duobus ternuriis,iste autem plures numeri reperiuntur,qui tales partes aut non
ex tribus. habent nisi singulas, sicut ternarius,et quinarius,et
3. Senarius ergo numerus, ut dicere coeperam, cseteriejusmodi;autitaplureshabenttales partes,ut
partibus suis connumeratis et in summam ductis, inunumductaeatqueinsummamredactaevelcitrain-
in se completur. Alii namque sunt numeri, quo- sistant,sicutestoctonarius,etnovenariusetaliipluri-
rum partes simul ductaeminorem summatn faciunt, mi,velultraexcedant,sicutduodecimusetduodevige-
ulii vero ampliorem : certis vero intervallorum simus,etmultitales.Pluresergoreperiunturquilibet
ratiombus pauciores inveniuntur.qui suis partibus horum,quamilliquiperfectivocantur,eoquodsui8si-
compleantur, quarum summa nec citra insistat, mul ductis talibus partibus compleantur. Xam posl
nec ultra excrescat, sed ad tantum occurrat, quan- senurium duodetrigesimus invenitur, qui similiter
tus est ipse numerus cujus partes sunt. Horum suistalibuspartlbusconstut:habetenimeasquinque
prirnus senarius est. Nam
numeris nullae unius in vigesimam octavam, quartamdecimam, septimam,
partes sunt. Sic enim dicitur unum in numeris quartam,dimidiam;idestunum,etcluo,etquatuor,et
quilius nuuieramus, ut non habeut dimidium vel septem, et quatuordecini; quoe simul ductse eumdem
aliquain partem, seil vere ac pure et simpliciter duodetrigesimumcouiplent liuntenim viginti octo. :

unum sit. Duorum autem par unum est, et eo di- Etquaiitouuinerorumordoprocedit,tantoproductio-

midia, nec ulla altera. Ternutius vero duos habet, ribus pro ratu portione intervallis reperiuntur hi
'

unam quae dici possit quota sit, quod est unum, numeri,qui suis talibus partibus in summam redac-
nam tertia e.jus est et aliam majorem qus non
, tis.ad seipsos occurrunt,dicunturque perfecti. Quo-
possit dici quota est duo
sit, idnec hujus ergo : rumonimnumerorum tales partes simul ductae non
partescomputari possunt illas, de quibus agimus, id implent eosdem numeros quorum partes sunt, im-
est quae dici possunt quotae sint. Porro quaternarius perfecti nominanturjquorum autem etiam excedunt,
duas habet tales nam unum,quarta ejus estjduo,
: plus quam perfecti appellantur.
dimidia sed ambae in summam duetae, id est unum
: 6. Perfecto ergo numero dierum, hoc est senario,
etduosimul, temarium iaciunt, non quaternarium. perfecit Deua opera sua quae fecit.Ita enim scriptum
Non ergo eum complent partcs suae, quia in summa est : Et consummavil Deus m die sexto 2
opera sua qux
minore consistunt.Quinarius non liabet lalem nisi autem in istum numerum intentus fio,
/ecit.Magis
unam.id est ipsum unum,quos quinta pars ejus est cum consideroetiamordinemoperumipsorum.Sicut
nam et duo quamvis pars ejus minor sit et tria ma- enim idem numerus gradatis partibus suis in trigo-
jor; neutra tamen earum dici potest quola pars ejus num surgit nam ita sequuntur unum, duo, tria, ut
;

sit. Senarius vero tres partes tales habet, sextam, nullusaliusinterponipossit,quo3singula3senariipar-

tertiarn, dimidiam:sexta ejus, unum est; terlia, duo, tessunt quibusconstat;unum,sexta;duo,tertia; tria,
dimidia.tria.Hae autem partes in summam ducta?,id dimidia: uno die factaest lux, duobus autem se.
ita
est unum et duo et tria.siinul eumdemconsummant quentious fabrica mundi hujus;uno superiorpars.id
perficiuntque senarium. est tirmamentum, altero inferior, id est mare et ler-
4. Jam septenarius non habet talem partem nisi ra:sed partcm superiorem nullis alimentorum corpo-
septimam,quod est unum. Octonarius tres,octavain, raliumgeneribusimplevit,quianonibieratpositurus
quurtam, dimidiam, id est unum, duo et quatuor : corporatalirefectioneindigentia;atinferiorem,quam
sed bs3 simul ductse septenarium faciunt infrainsi- sibi congruentibusanimalibusornaturuserat.neces-
stentem, non ergo complent eumdem octonarium. sariiscorum indigentiae cibis ante ditavit. Reliquis
Novenarius duas habet, nonam, quod est unum;et ergo tribus diebus ea creata sunt, quae intra mun-
tertiam, quod est tria ha; auten. simul.quaterna-
: dum, id est intra istam universitatem visibilam ex
rium faciuntlongenovenariominorem.Denariustres elementis omnibus factam, visibilia suis et congruis
habet tales partes unum decimam, duo quintam,
; molibus agerentur: primo in firmamento luminaria,
quinquc dimidiam,qui numeri simul ducti ad octo- quia prius erat factum lirmamentum;deinde in infe-
narium perveniunt, non ad denarium. Undenarius 1
Sio plures ae melioris uotae Mss. At editi, pro rata
non habet nisi solam undecimam,sicut septenarius proportwne.
solam septimam,et quinarius solam quintara,et ter- s ln exeusis, septimo, juxta versiouem Vulgatam. At
iu .\i.<s., scxto, juxta L\X, quos sequitur Augustiuus
narius solam tertiam,et binarius solam dimidiam, supra, n. 1, et passiiu profert, in die sexto.

Patboi. XXXIV. 10
 i'JV» DK QBNESl Al) UTTEIIAV, S. UHiUSTINI aoo
riore animantia, aiout ordo ipsn poacebat, uno die, l
endatur.aed htec animorumatquementiumel men«
aquarum; alio, terrarum.Neo quisquara Ita demena surn ulin mensuraoohibetur.et nuraerusalionumaro
est, utaudeat dioere non potuisae Deuro faoei i formatur.el pondus alio pondere rapitur. Mensura
die cuncta, si vellet ; aul si uno dio spi-
vellet biduo, miiein siue menBuraest.oui eequatur quod de illa est,

ritualera oreaturam, et alio corporalem; sive uno die neo aJiunde ipsaest: numerus sine numero quo est,

ooalum oum omnibua pertinentibua, et alio terrum formantur orania, neo formatur ipse pondus sino :

cum omnibui qna easunt; et omnino quundo

in pondere est, quo referuntur ut quiesoaot, quorum
vellet, quamdiu vellet, et i]uomodo vellst quis est : quies purum gaudium est,neo illud jam refertur ad
qui dicat voluntati ejua aliquid potuisse reaiateref aliud.

CAPl r IU. — /><• eo guod scriptum est Sap. xi, 21,

'.i
Sed nomina mensurae et numori et pondcris,
Ornnia m mmuura, etc. 'iuisi]iiis nonniai visibiliter novit, serviliter novit.
r.Quapropter cum eum legiraue aez diebua omnia Transoendal itaque omne quod ita novit, aut si non-
perfecisse.et senarium numerum eonsiderantes.m- dum potest.nec ipsis nominibns bffireat, de quibus
venimus esse perfectum, atque ita creuturarum cogitare nisi sordide non polest.Tanto enim magis
ordinem currere, ut eliam ipsurum partium, qui- cuiqueista in superioribus chara sunt, quanto ipse
bus iste numerus perticitur,uppareat quasi graduta minus est in inferioribus caro. Quod si non vult uli-

distinctio; veniat etium illud in mentem.quod ulio quiseavocabula.quaein rebusinlimisetabjectisaimis

loco Scripturarum ei dicitur, Omnm m mensnra, et didioit.traneferre ad illa sublimia.quibus intuendis
numtro, et pondere disposuitti (Sap. \\, 21); atque mentem serenareconatur, nonesturgendus utfaciut.
ita cogitct anima, quffl potest invocato in auxiliiim Dum enim hoc intelligatur quod intelligendum est,
Deo, et impertiente atque inspirante vires, utrum nm) magnopere curandum est quid vocetur. Scire
hso tria mensura, numerua, pondns, in quibus oportet tamen cujusmodi similitudo est inferiorum
Deum disposuisse omnia scriptum eat,erant alionbi ad superiora.Non enim aliter recte hino illue ratio
autequam crearetur universa creatura.an etiam ipsa lendit, et nititur.

oreata sunt;et si erant antea,ubi erant.Neque enim lO.Jam vero si quisquam dicil creatam esse men-
ante creaturam erat aliquid nisi creator. In i])so suram et numerumetpondus,inquibusDeumomnia
ergo erant. Sed quomodo? nam et ista i|ua; creuta disposuisse Scriptura teslatur siinillisomniadispo- ;

sunt, in ipso esse legimus [Rotn. xi, 36): un illa suit. eadem ipsa ubi disposnit? si in aliis, quomodo
sicut ipse,ista vero sicut in quo regunturet gu- illo a ergo,in ipsis omnia,quando ipsa in aliis?Non ituque
bernantur? Et qnomodo illaipse? Nequeenim Deus dubitundum est illa esse extrueaqmedispositasunt,
raensura est,aut numerus, uut pondus, aut istu om- in quibus omnia disposita sunt.

nia. id quod novimus mensuram in

An secundum CAPUT V. —//; Deo ipso exstal ratio mensurx, ntt-

eis qua? metimur, et numerum in eis quai nume- meri et ponderis, ad quam disposita sunt omnia.

ramus, et pondus in eis quie uppendimur, non est 11. An forte putabimus ita dictum esse, Omnia
iu mensura, et numero, et pondere disposuisli, ac si
Deus ista secundum id vero quod meusura oiuni
:

rei modum praeligit, et numerus omni rei speciem

diceretur,Umnia sic disposuisti, ut haberent men-
prwbet, et pondus oninem rem ad quietem ac sta- surum, et numerum, et pondus? Quia et si dice-
bilitatem trahil, ille primitus et veraciter et singu- retur, Omnia corpora iu coloribus disposuisti; non

lariter ista est, qui terminut omnia et lormat om- hinc esset consequens ut ipsa Dei Sapientia, per

nia.etordinat omniajnihilque aliud dictum intelligi- quuui fucta sunl omnia,colores in se prius habuisse
tur, quomodo per cor et linguam humau4.n1 potuit, intelligeretur, in quibus faceret corpora sed ita :

Omnia in measura.et numero,et pondere disposuisti, aociperetur,Omnia oorpora in coloribusdispo&aisti,

nisi, Omnia in te disposuisti? ac si diceretur. Omnia corporu sic disposuisti, ut

8. Magnum concessum, exoedere

est paucisque Quasi vero a oreatore Deo dispo-
omnia mensurasine
quse metiri possunt.ut videatur siia in coloribus corpora, id est ita disposita ut

mensura;excedere omniu qu« numcrari possunt, ut colorala essent, possit aliter intelligi, nisi aliqua

videatur numerus sine numerojexcedere uiiin ilorum singulis oorporum generibua distri-

appendi possunt,ut videatur pondus sine poudere. buendorum in ipsa disponentis sapientia non de-
non appellatur.
CAPUT IV. — In
mensuram tine mensura,
Deo esse
intelligatur, etsi oolor ibi

numerum sine nuinero, et pondus sim pondere. enim quod dixi : cltnn res cognosoitur non

Noque enim mensura et oumerus et pondus in la- laborandum. bulia

12. ergo ita diotum esse, thnuia m
Paoiamus '
pidibns tantummodo etlignisatquehujusmodi moli-
bua.etquantiaoumque oorporalibua vel tei realribus et numeru, el pon
,
|uam
vel cudestibus animadverti i
i

>t, Kst diutum osset,ita disposiU ul haberent propriasmen.

etiam menaura aliquid agendi,ne bi irrevooabilfs «t I
propriumpondua,
abilitatemu-
immoderalaprogressiojeteatnu ai ionum
animietvirtutum,quodabstultitiffid rormitat nentia et diminulionibua, uiultiludine

pientiee Ibrmam decusque oolligltur; el eal pondua r i pjucil woundum dlapoai-

voluntatis et amori i,ubi apparel quantl quidquo Iq

Dei numquld lioul ista mutantur, ita ipaum
uppetoudo, facieado, prmponond i

loqua \l iflMHI<
301 IIRKR QUARTUS. 302
Dei consilinm, qno ea d
i'i a aostris mentibus ^i.guuius. Nunquid enim dici
mus? \verterit ipse tantam deraentiam. vel credi las est Deuin laborasse in operando, cum

CAPUT VI. — Ubi cemebat Deus un.ie omtiia dispo- ea quae supra a ripta sunt condidit,quando dieebat
neret. et fiebaut ? Ita quippenec homo laborat,si aliquid
Cum ergohaec ita disponerentur,ut haberentmen- faciendum, mox ut dixerit, fiat.Quamvis enim hu-
suras, et numcros,et pondera aua, ubi ea oernebat mana verba soms adminiculata lta proferantur, ut
ipse disponens? Nequeenimextruseipsum,sicut cer- sermo diuturnusfatiget;tarx.en cum tam paucasunt,
nimusoculiscorpora;qua3titiquenondum erant,cum quam pauca legimus in eo quod scriptum est,cum
disponerentnr ut lierent.Nec inlra seipsumistu cer- Deus dixit, Fial lu.v, Fiat ftrmamentum, et caetera
nebat,sicut animo cernimus phantasias corporum, usque in (inem operum.quae seito die consumma-
qu.-r non praesto sunt oculis, sed ea quee vidirnus, vit ; nimis absurdi deliramenti est, istum vel ho-
uus itnaginando cogitamus.Quo minis, nedum Dei, laborem putare.
:ii' ilo ergo ista cernehat, ut ita disponeret ? Quo, 16.Anfortequisdixerit,dicendoqiii iem ut fierent,
nisi eo quo solus potest .' quae continuo facta sunt, Deum non laborasse, sed
13.Verum etiam nos mortaleset peeeatores.quo-
1
forte cogitando quid lieri debuisset; qua cura velut
rum anunaa^i-avant corpora corruplibilia,de quo- liberatus rertun perlectione requieverit,et eo mcrito
ram sensura multacogilantem terrena deprimit ha- diem quo primo factusest ab hac animi intentione
bitatio iS(i/i. ix) quanquam etsi corda mundissi-
;
s^eurus, benedicere.sanctilicare voluerit ? Quod si
maet mentes simplicissimas gcreremus.s-inctisque haec sapere,multum desipere est (rerum enim con-
Angelis jam essemua aequales,non uiique nobis ita dendarum tam facultas.quam facilitas incompara-
-net divinn Bubstaulia sicut ipsa sibi. bilia atque ineffabilis est apud Deum).

CAPOT VII,— Senarii numeri perfectionem quomodo CAPUT IX. — Quo sensu Deus requiescere dicitur.
cernamus. Tnstilia laudabilis.

Tamen istatn senarii numeri pcriectionem.necex- Quid restat ut intelligamus.nisi forte creaturae ra-

tra nos ipsoscernimus.sicut oculi corpora : nec ita

tionali.inqua et hominem creavit,in seipso requietn

intranosmetipsosquemadmodum corporum phanta- prabuisse, post ejus perfectionem.per donuni Spi-

sias.et visibilium imagines rerum,sed alioquodam
tus sancti,perquem didunditur charitas iu cordibus
nostris (fiom.v,5)utilluc feramurappetitu desiderii,
longe dilferenti modo. Quarnvis enim se objecteni
mentisaspeetui quasicorpusoulorumquaedam - quo ctiii) pervenenmus requiescamus, id est nihil
u-
numeri compositio vel ordo vel
lacra, cuin senarii
amplius requiramus? Sicut enim rectedicitur Deus
facerc.quidquid ipso in nobis operante fecerimus;
partitio cogitattirtamen validior et prapolentior
:

desuper rationon eisannu[t,interiusquennmeri vim ita rectedicitur Deus requiescere,cum ejus munere
contuetur; per quem contuitum fidenter dicit, id roquiescimus.
quoddieiturunuminnumeris.in multaspartesdividi lT.Hoc quidem recte intclligimus, quia et verum
posse; nullaautem corpora nisi in partes innumera- est, et non niagoaa intentionis indiget.ut videamus
bilcsdividi? etfaciliusccelum etterram transire,qus ita dici requicscere Deum,cumrequiescere nosfacit,

secundum aenariumnumerum fabricatasunt.quam sicut diciturcognoscere.cumefficitut cognoscamus.

posse ut senarius numerus non suis partibus

eflici Neqt.eenim Deustemporalitercognoscit quod antea
compleatur.Gratiasita(|ue Creatorisemperagat ani- non noverat et tamen dicit ad Abraham, Nunc co-
;

mus huinanus, a quo ita creatus est, ut hoc possit gnooi qvoniam limes Deum (Gen.xxu, 12) ubi quid :

videre, quod avium nulla.nulla bestiarum, quae ta- aliud accipimus,nisi,Nunc feci utcognosceretur? His
men nobiscum vident et ccelum,et terram.et lumi- locutionum modis.cum eaquaenon acciduntDeotan-
naria, et mare.et aridam,et omnia qua? in eis sunt. quam illi accidant loquimur, euin facere agnosci-
ji. Quamobrem non possumus dicere, propterea mus ut nobis accidant ; ea duntax.it quae laudabilia
senarium numerurnesse perfeetum.quiasexdiebus sunt : el ha?c quantum Scripturarum usus admittit.
perfecit Deus oinnia opera sua;sed propterea Deum Neque enim nos temere aliquid tale de Deo dicere
sesdiebus perfecisse opera sua.quiasenariusnume- .-, quod in Scriptura ejus non legimus.

rus perfectus est. Itaque, etiamsi ista non essent, 18. Ex hoc locutionis modo arbitror dictum illud

perfectus ille esset nisiautem ille perfectus esset,

;
ab Apostolo: Nolite contristare Spiriiumsanctum Dei
ista secundum eum perfecta non fieie.it. in qut* siijnali cslis in die redemptionis (Ephes.rv, 30).
Necjueenim tpsaSpiritussancli,quaestquidquid ipse
CaPUT VIII. — Quies Dei in die septimo ut intelli-
est,substantia contristari potest cum habeat aeter-;
genda.
15.Jamvero quod scriptum est,requievisse Deum namatqueincommutabilembeatitudinem.magisque
sit ipsa aeternaet ineommutabilis beatitudo.Sed quia
in die septimo ab omnibus opcribus suis quoe fecit;
eumdemdiem eos impleat charitate,qua
ita in sauctis habitat, ut
et ideo benedixisse.et sanctilicasse,
quia in ipso requiovit;ut quomodopossumus,quan- necesseestut homines extemporegaudeant profectu

turnabipso adjuti fuerimus.intellectu conemurat- fldelium et bonis operibus; etideo neccsse est etiam

tingere.priusde hoc carnales hominum suspiciones conlristentur lapsu vel peccatis eorum, de quorum
fideacpietate gaiidebant;quae tristitialaudabilisest,
1
Mss. verumlamen. quia venit ex dilectione qua Spiritus sanctus infun-
 303 lii; QBNESl AD IJTTEIIAM, S. AUGUSTINl 304
ilit propteroaipse Spiritus dioitur eontrietari ubcis bantur.EI dioi quidem probabiliter potest,obscrvan-
<
I
li 1 sio agunt, ui sorumfaotiaoontriBtentur Banoti, dumsabbatum Judaia fuiase praoeptum inumbra
nonob uliuit aiaiquiaSpiritam aanotum habeut;quo futuri,quffi8piritualamrequiemflguraret,quam Deus
dono tum boni sunt.ul eos muli mcBStifioent,bi oia- axemplobujug quietiasuc lidelibus bona operafa-
xime quos bonoe 1'uisse eive Qoveruntsivecredide- cientibue arcana aigniflcatione pollicebatur. Cujus
rant.Quatprofoototrietitia non Bolum non oulpanda, quietis etipselk.miiuisChristus.quinonnisi quando
vorutu etiam pnaeipue luudauda ao prajdicandu esl. voluit [Kisciisi.st.otiamscpulturasuauiysteriuiacon-

Hoo genere looutioniB rursus idera apostolus

19, firmavii. Ipso quippe die Babbati raquievit in se-
'

mirabiliter ususost.ubinit Nttnc autom cognosemlti : pulcro,ouiiH|uctotumflioin habuilsanotaa oujuedam

Deum, imo cogniti a Ikv [Galat. iv. 9); Neqaa enim vaoationis, posteaquam lezto die.id est parasceve,
tunc eos cognoverul Deus,praoognilosvidelicet unte quam dieunt sextam Babbati, oooeummavit omnia
constitutionem inundi (,1 l'elr. i, 10) ; sed quia tuno opera sua,cum doillo quescriptaaant,in ipso cru-
ipsi fiira illius munore. non suo merito vol farulUte cis patibulo oomplerentur, Nam et hoc vcrbo usus
cognoverant.maluit tropice loqui.ut tunc abilloco- esl quandoait Consummalum est; et inclinalo capite
:

gnitosdiceret.cuiueis cognosoendum B6 prawtitit,et tradidit tpiritum (Joan, xix,30).Quid ergo niirum si

verbumoorrigere,quaei boominusrectedixerit.quod Uous istum diem, quo crat CShriatus in sepultura
proprie dixerat,quam ainere ut hoc sibi arrogarent quicturus, volens etiam hoo modo prffinontiare, ab
se potuisse, quod eis posse illa donaverat. operibus suis in uno die requicvil.dcinceps opera-
CAPDT X. — Qusestio an i)>se Deus proprie requies- turus ordinem seeculorum, ut illud vere diecretur,
iuerit. Pater incus nsque xtunc operatur?
to.llic ergo intelleotua,in eo quod positum est re- CAPUT XII. — Mia ratio conciliandi Seripturam de
quievisse Deum ab omnibusoperibus suis,quaj lecit requie et de continua operationc Dei.
bona valde.quia ipse nos leeit requiescerecum bona 22.Potestetiam intelligi Dcum requievisse a con-
npera feoerimus, quibusdamforte suffeoerits ed nos : dendis gencribus creatur;c,quia ultra jani non con-
hujus sententimScripturarum consideratione susce- ditaliquagoneranova:deincepaautem usqucuuneel
pta,urgemur quasrere quonammodoet ipse requies- ultraoperari eorumdomgencrum administrationem
cerc potuerit quamvis requie sua nobis insinnata,
;
qua; tuuc instituta sunt nonutipso sultem die se- ;

spcrare admonueritin serequiem nostram futuiam. ptimo potentia ejus a cocli ct terra,omniumque re-
Sicut enim ipse fecitcoclum et terram, et eu quae in rumquascondiilerat.gubernationecoss iret,alioquin
eis sunt,et omniasexto die consummavit; nec ineis Gontinuodilabarentur.Greatoris namque potentia,et
aliquiddici potest noscrcasse,illo donante ut 01 earc- omnipotentisatqueomnitenentisvirtus^causasubsi-
mus, et ideo dictum esse, Consummavil Deus m die stendi osl omni creatura qme virtus ab eis quoe :

sexto opera sua quse /en'/,quia ut a nobis consumma- creata sunt regendis.si aiiquando cessarel.sinm! et

rentur ipse quod dietum cst, tiequie-

pra-stitit : ita et illorum cesaaret species, omnisque nalura ooncide-
eit Deus iu die septimo ao omnibus operibus suis quse ret. Neque enim, sicut structor sedium cum fabri-
(ecit,uon utique nostramrequiem.quum concedente caverit, abacedit, atque illo cessante atque absce-
ipso adepturi sumus,sedipsius primitusintelligera dente stat opua ejus ; ita muudus vel ietu oouli

debemus,qua in septiino die requievlt consumnmis staro poterit, Ueus regimen sui sobtrazerit.
si ei

operibus; ut priusomniaquascriptasunt fact.i mon- J3. Proinde et quod Dominus ait, Pafor meus usqut
strentur,et deinde Bi opus est,etiam aliquid signifi- nuRCopera<ur,continuationemquamdamop6ri8eju8|
casse doceautur. Eteote quippe dicitur, sicut Deus quauuiversjtmoreaturamcontinetalqueadministrai
post opera sua bona requievit.ita et nos post opera oatendit. Aliter enim posaet intelligi si dioere'., Et
nostra bona requieturos.Sed ob hooetiam rectefla- nunc operatur,ubi nonessct necease ut operieoonti-
gitatur.ut quemadmodum dispulatum eatde operi- nuation remus:aliter autemeogitintell^i
bus Dei, quie ipsius esse satis apparet itu de re- ; oum ait,(feo(M nune,ez iilo soilioet quo ounotacum
quie Liei satis disseratur, qu<e propria '
ipsius de- t operatua est. Et quod aoriptum est de sa-
monstretur. pientia c\u*.!'erliiujit a ftne usqutad fiuem fori .
I

CAPUT Xl.—Quomodo utrumqueconstat,Deum m dit disponilonmia suaviter [Sap. viu, l);de qua Item
septimo requievisse, ei nunc usque opentri. Boriptum est.quod motus ejua agilior oeleriorque sit
31. Quapropter justissima ratione oompellimur omnibus motibu8(/fci(i.vii,24):aati8 apparet reetc m-
indagare,si valeamu8,atqueeloqui,quomodoutrum« tuontibua, huno ipsum inoomparabilem etineiVabi-
que sit verum.ct quod h;e scriptum est.in septimo abilemmotumsuum,rebus
dle reqnieviaae Deumab oil ; at eam prabere aua\ iter disponendie; quo utiqoe
quoil in Evao d! per quem faota sunl
i
ontiouo
omnia,/>afer meus usqut nunc operatui\ perituraa. El illud quod ait Apoatolua oum Deam
Joui. v, 17). Eis enim boo reepondit, qul p Athenienaibus pradicaret./n illo vivimtu,e4 mo vemur
hujus auotoritate antlquituam c/ jwmi . liquide oogiteiem quaotum
oommendatum sabbatum,al rrarl quere- humana rnena s.ilot, adjuval hano eententiam, qua

• Mb-. plarlque, /•<

1
t. iv , idto quipp*. ai alla editionei el v
 :

305 LIBER QUAHTUS. 306

credimus dicimus Deum in iis quae creavit,indesi-
et sanctificare, tanquam et apud ipsum, qui nihil in
nenter operari.Neque enim tanquam substantiaejus opere suo laborat, plusquies quam operatio valeat.
sicinillo suinus, quemadmodum dictum est, quod Hoc quidem in hominibus Evangelium nobis inti-
habcal vitam in semetipso (Joan. v, 26) sed utique : mat, ubi Salvator noster meliorem partem dicit
cum uliud simus quam ipse, non ob aliud in illo su- Marise, quod sedens ad pepes ejus requiescebat in
mus, nisi quia id operatur, el hoc est opus ejus, quo verbo ejus,quam Marthae, quamvis propter obse-
continet omnia, et quo ejus sapientia pertendit a fine quium quo ei ministrabat circa multa occupatae, et
usquead fxnem fortiler,et disponil omnia suaviler; per licetbonum opusoperantis^Lucx^Q-^.Verumhoc
quam dispositionem in illo vivimus,etmovemur,etsu~ in Deo quomodo sit vel intelligatur, difficile dictum
mus. L'nde colligitur quod si hoc opus suum rebus est.etiamsi cogilatu aliquantulum attingi potest.cur
subtraxerit, nec vivemus, nec movebimur, nec eri" Deus sanctiOcaverit diem quietis suae, qui nullum
mus.Claret igitur ne uno quidem die cessasse Ueum ipsum sextum quo et
sanctificaverit operis sui, nec
ab opere regendi quae creavit,no niotus suos natura- hominem fecit,et cuncla perfecit.Ac primum ipsum
les quibusagunturalquevegctantur,utomninonatu- requiescere Dei qualesit,cujushumana; mentisacies
rae sint, et in eo quod sunt pro suo quaeque genere assequi potest Quod tamen nisi esset, hoc omnino
'?

maneant,i!lico amitterent,et esse aliquidonininode- ista Scriptura non poneret.Dicam sane quod sentio,
sinerent, si eis subraheretur motus ille Sapientioe haec duoindubitata praeloquens,necDeutri,velutpost
Dei.quo disponit omnia suaviter.Quapropter sic ac- laborem desideratumve negotii sui finem, temporali
cipimus Deum requicvisse ab omnibus operibus suis quadam requie delectatnm;nec has Litteras auctori-
quoe fecit, ut jam novani naturam ulterius nullam tate tanta merito praeminentes, frustra falsoque di-
conderct; non ut ca quae condiderat,continere et gu- xisse quod Deus ab omnibus operibussuigquaefecit,
bernare cessaret.Unde et illud verum est, quod inse- in septimo die requieverit, eaque causa eumdem
ptimo die requievil Dcus; et illud, quod usque nunc diem sanctificaverit.
operatur. CAPUT XV. — Solvitur qusestio superius proposita.
GAPUT XIII. — De Sabbati observatione. Sabbatum 26. Nimirum ergo quia vitium est et infirmitas
chrtstianum. anim.p, ita suis operibus delectari,ut potius in eis,
24. Et opera quidem ejus videmus bona;quietem quam in se requiescat ab eis; cum procul dubio me-
vero ejus post bona opera nostra videbimus. Ob lius aliquid in illa sit quo ea facta sunt,quam ipsa
quam signilicandam mandavit Hebraeopopulounum quas fucta sunt insinuulur nobis Deus per hanc
:

diem observandum {Exod. xx, 8) : quod tam car- Scripturam,qua dicitur requievisse ab omnibus ope-
naliter agebant, ut eo die salutem nostram Domi- ribus suis quae fecit, nullo opere suo sic delectatus,
num viJentes operari criminarenlur, ac si eis de quasi faciendi ejus eguerit, vel minor futurus nisi
opere Patris rectissime responderct,cum quo et ipse fecisset, vel beatior cum fecissel.Quia enim ex illo
operabatur a?qualiler,non solum creaturae universae ita est quidquid ex illo est, ut ei debeat quod _est,
administrationem, sed etiam ipsara nostram salu- ipseaulemnulliquodexipsoest, debeat quod beatus
tem. Jam vero tempore gratias revelatae, observatio est; se rebus quas fecit diligendo praeposuit non :

illasabbati, quae unius diei voeatione figurabatur, sanctificansdiemquoeafaciendainchoavit,necillum

ablataest ab observatione lidelium.Ineaquippegra- quoeaperfecit, necillisvelfaciendisvelfactisauctum
tia perpetuum sabbatum jam observat.qui spe futu- ejus gaudium videretur; sed eum quo ab ipsis in
rae quietis operatur quidquid boni operatur, nec in seipso requievit.Et ipsequidemnunquamistarequie
ipsis bonis operibus suis, quasihabens bonum quod caruit, sod nobis eam per diem septimum ostendit
non acceperit,gloriatur:ita enim tanquamdiemsab- hinc etiam significans non percipi requiem suam nisi
bati, hoc est Dominicae cessationis in sepultura, a perfectis,cum ad eam intimandam non deputavit
suscipiens atqueintelligensBaptismisacramentum, diem,iiisi qui perfectionem rerum omnium sequeba-
quiescit a pristinis operibus suis; ut jam in novitate tur.Namquisemperestquietus.tuncnobisrequievit,
vitae ambulans [Rom, vi, 4), Deum in se operari eo- cum se requievisse monstravit.
gnoscat,qui simul etopcratur,etquiescit,etereaturae —
CAPUT XVI. Dei requies ab operibus suis in se-
praebens congruam gubemationem, et apud se ha- plimo die.
bens aeternam tranquillitatem. 27. Illudquoque attendendum est, quod Dei
CAPWVXW.—CurDeussanctificaveritdiemguietissuae. requiem, qua de seipso beatus est, nobis insinuari
25. Denique ipse nec eum creavit defessus, nec oportebat, ut intelligamus quomodo dicatur etiam
cum cessavil refectus est; sed nos voluit per Scriptu- requiescere in nobis ;
quod non dicitur, nisi cum
ramsuamadquietisexhortaridesiderium,intimando in se requiem Kequies igitur Dei
praestat et nobis.
nobis eum diem se santificasse, in quo quievit ab recte intelligentibus eaest,qua nullius indiget bono:
omnibusoperibus suis.Nam nusquam omnium sex etideo certa et nobis in illo est, quia et nos beati-
dierumquibuscreatasuntomnia,legituraliquidsan- ficamur bono quod ipse est, non ipse bono quod
otificasse.nee ante ipsos sexdiesubiscriptumest, In nos sumus.Nam et nos aliquod bonum ab illo su-
principio fecit Dcus caslum eticrram (Gen. i, j), addi- mus, qui omnia bona valde, in quibus fecit et
fecit
tum est, Et sanctificavit : sed diem istum, in quo re- nos. Porro alia res bona praeter ipsum nulla est,
quievit ab omnibus operibus suis quae feoit, voluit quam ipse non fecit; ac per hoc nullo praeter se alio
307 DE GKNKSl AD LIT K IIAM,
1 S. AUGUSTINI 308
bono bono quod facit non cget. HfflC BBt
eget, qui requiescit, qui nec perfeotia eget, quo bcalior esse
ejua requies ab omnibus operibua suisqua feoil Qui possit.
busautembonis laudabiliter oonegeret, bj nulla l'e-
CAPUT XVIII. — Septimus dies cur manehabwrii,
oisset? Nam etiam Bio dioi potest nullis egens bonis, iion vesperam.
non a faotia in Beipso requiescendo, verum omnina 31. Kt quod apud illum quidem, quieti ejus nec
nulla faoiendo Sed bona faoere si non possct.nulla manc nec veBpera eat ;
quia nec aperitur initio,
esset potcr.tia : si auteni poafiel neo faoeret,magna nec olauditur line perfectis autcm operibua sjus
;

esset invidentia. Quia argo es( omnipotena el bonus, mane babet el vesperam non habet;perfectaquippe
omniaTalde bona feoii : quia vero seipso bono per- oreatura habel quoddam initium su;c oonversio-
fecte beattis est, a bonis quae tecit, in seipso requie- nis ail quietein Creatoris sui, sed illa non halict
vit,ea scilicot requie B qua nunquam recassil.Sed si fincm quasi terminum perfectionis sua% sicut ea
dicerotur requievisse a faciendis, nihil aliud quam quffi laeta Ac per boc ri>(|uies Dei non ipsi
sunf.
non fecisse intelligcrctiir Nisi autem dicerctur ro- Deo, sed rerum ab eo condilarum perleclioni in-
quievisse a factis, non cis egere quae fecit minus choitur, ul in[jillo incipiat requiesoere quod ab illo
oommendaretur. porlicitur, et in co habore mane; in suo enim ge-
hoc commcndari oportuisset,
28, Qtio itaque dio nere tanquam vespera terminatum est:sed in Deo
nisiseptimo?Quod sane intelligit quisquis senarii vesperam habere jam non potest, quia non erit ali-
numeri perfectionem, de qua supra locuti sumus, quid illa pertectione perfcctius.
perfcctioni creaturae congruenter adhibitam reoo- 32.1n enim diebus quibusomnia creabantur,
illis

lit. Si enim senario numero perficienda fuerat vesperam terminum conditae creatune/mane autem
creatura, sicuti perfecta est, caque requies Dei initium condend;e alterius accipiebamus. Ac perhoc
erat nobis commendanda, qua demonstraretur quinti diei vespera terminus est rondit.T quintodie
nec perfectis beatificari creaturis ;
procul dubio creaturae mane autem quod post ipsam veaperam
:

dies erat commendatione sanctilicandus

in hac faelum est,initium est condenda soxlo die creaturae; 1

qui sequitur sextum, quo erigemur ad hano re- quacondita tanquamcjusterininusfaetaestvespora.

quiem concupiscemlam, ut et nos in illo requies- Kt quia nihil aliud condendum restiterat, ita post
camus. illam vesperam mane factum est, ut nou esset initium
CAPUT XVII. — Quies nostra in Deo. condend;ealteriuscreaturre,8ed initium quietis uni-
29. Neque enim similitudo pia est,si velimus ita vers.-e creaturai in requie Creatoris.Neque enim cos-
6imiles esse Deo, ul et nos ab operibus nostris re- lum et terra et omnia quas in eis sunt, universa sci-
quiescamus in nobis, sicut ipse requievit in se ab licet spiritualis corporalisque crcattira in seipsa
operibussuis.Inquodamquippeincommutabilibono manet ; se.d utique in illo de quo diotum cst, ln illo

requiesceredebemus.quodillenobisest quinosfecit. enim vivimus, et movemur, et sumus (Act. xvn, 28).

H.-ce erit igittir summa, minimeque superba, et vere Quia etsi unaqua'que pars potest osse in toto cujus
pia requies nostra,ut sieutipserequicvitabomnibus pars esl; ipsum tamen totum non est nisi in illo a
operibus suis, quia non ei opera sua, sed ipse sibi quo conditum est. Et ideo non absurde intelligitur
bonum quo beatus est ita et nos ab omnibus
est, : scxto die oompleto post ejus vesperamfactummane,
operibus, non tantum noslris, verum etiam ipsius, nonquosignificareturinitiumcondendaealteriuscrpa-
nonnisi in illo requieturos nos esse speremus, idque tur.e.sieiil in rastcris; sed quo signiticaretur initium
desideremus post bona opera nostra, quae in nobia mancndi quiescendi totius quod conditum est.in
et
agnoscimus illins potius essc quam nostra:utetiam illius quiete quicondidit.Quae quies Deo'nec initiuni
sic post bona opera sua ip:e rcquiescat ',cum post habet nec terniinurr.:creaturae autem haliet initium,
bonaoperaquaf abi!lojiislilicalilecerimu3,inse nobis scd non habet terminum et ideo septimus dies
;

requiem praestat. Magnum esl enim nobis ab illo eidem creaturai orapit B mane.sed nullo vespero ter-
exstitisse, sed majuserit inilloreqtticvisse.Sicut ipse iiiinatur.
non idoo beatus est, quia h«c fecit; sed quia etiain 33.Nam si in caeteris diebtis vespera et mane ta-
factisnon cgens,in se, potiusqtiam in ipsis roquievit. lium teuiporumvicessignifieant,i|iialianuneperha)C
Unde non operis,sed quietia diem sanotificavit; quia quotid ana spatia peragunturinon video quid prohi-
;

non hajc faciendo, seil eis quae fecit non egcndo, so bueritetseptimnmdiemvespera.nootemqueejuadem
beatum intimavit. ui.tne oonoludere, ut Bimiliter dioeretur, Et faeta aat
30.Quid crgn lum huniile ac faeile ctfatti, et quid vespera,el raotum ast tiios Beptimua mane
quando- :

tam aublime atqua arduum oogitatu,quam Deua ro- quidam at dierum.qui omneaaeptam
ipse unus est
quieseens ab omnibua operibus Buis qua feoit?El ubi sunt, quorum repetitione menaea et anni et saHula
requiesoensniBiinaeip o.quiabeatusnonnisi i
peraguntur;ut mane titiotl ponareturpoatveapar&m
Quando.nisi semper?ln diebus autcin quibus rarum Beptimi, boo eaael initium octavi diei, da quo jam
quas ooudiditconaummationarratur.etabeisquietie ,!,noepssilendum fuit.quia idem primuseetad quan
Dei ordo distinguitur,quando,nisi in Beptimo dia, raditur, a quo ruraua bebdomadia Bariaa ordiatur '.
qui earum aequitur perfeotioni m? \ perfeotia snim
Edlti, !<•
•
vt Ms»., />e.. EtuJOJ Lo\ pro, •«lurm
uuiem, babet, creafnra.refraganubus ewterls codlcibM
i
BdiU adduut, tn noUtj quod ibesl Mssi ' M*» OOtO, ttrtli>intw.
 :

309 LIBER QUARTUS. 310

Unde probabilius est istos quidem septem dies,illo- vit Deus ab omnibus operibus euis, mane habuerit
rum nomiuibus et numero.alios atque alios sibimet post vesperam sexti, vesperam vero non habuerit.
succedentes currendo temporalia peragere spatia :
CAPUT XIX. — Alia ralio qua intelliyitur septimus

illos autein primos sed dies inexperta nobis atque dies habuisse mane sine vespera.

inusitatnspeeieinipsisrerumconditionibusexplica- Est aliud quod de hac re magis proprie atque me-

tos ; in quibus et vespera et mane sicut ipsa lux et lius possit,quunturnexistinio,intelligi,sedaliquanto

tenebrae,id est dieset nox, non eam vicissitudinem diflicilius explieuri; ut non creaturaj.sed etiam sibi

preebuerunt,quain prabent isti per solis circuitus requiesDei septimo die '
maue habuerit sine vespera
quod certe de illis tribus fateri coginiur,qui ante con- id est inilium sine termino.Sienim itadiceretur,Re-
dita luminaria commemorati atque numerati sunt. quievit Deus in die septimo.nec adderetur,Ab omni-
34. Ac per hoc qualisoumque in eis vespera et busoperibus suisqus lecit,frustrahujusquietisini-
mane fuerit, nullo modo tamen opinandum.est, eo tiumqusreremus. NonenimincipitUeus requiesce
mane quod post sexti dici vesperam faclum est.ini- re, cujus requies sine initio, sine termino sempi-

tium accepisserequiem Dei; ne temporale aliquod terna est. Sed quoniam ab omnibus operibus suis
bonum illi seternitati et incommutabilitati accidiesc quae fecit, eis non egendo, requievit, intelligitur
vanitate temerariasiispiceinunsed illam quidem re- quidem Dei nec ccepta nec terminata requies ;

quiem Dei,quain seipso requiescit,eoque bono bea- autem ejus ab omnibus operibus suis quae fe-
tus estquod ipse sibi est.nec initium eidem ipsi ha- cit.ex eo coepta est ex quo illa perfecit.Neque enim

bereneo terminum consummata; autern croatura;

:
operibus suis non egendo requievisset,prius quarn
habere initium.eamdem requiem Dei. Quoniam rei essent, quibus nec perfectis egisset ; et quia eis

cujusque perfectio.non lam in universo cujus pars omnino nunquam eguit,nec istabeatitudo quanon
est, quam in eo a quo est.in quo et ipsum univer- eis eget, tanquam proficiendo perficietur,ideo sep-

sum est, prosui generis modulo stabiliturut quies- timo diei nulla vespera accessit.
cat, id est.ut sui momenli ordinem teneat. Ac per hoc CAPUT XX. — Dies seplimus an creatus.

ipsa universitas creaturoe.qua? sex diebus consum- 37.Sed plane quaari potest.dignaque consideratio-
mata est.aliud habet in sua natura '.aliud in ordine nemovet.quomodointelligaturinseipsoDeusrequie-
quo in Deo est, non sicut Deus, sod tamen itautei visse abomnibus operibus suis quee fecitjcum scri-
quies propriifi stabilitatisnonsit, nisi inillius quiele ptum sit,£/ requievil Deus in die septimo. Non enim
qui nihil praeter se appetit,qun adepto requiescat.Et dictum est, In seipso ; sed, in die septimo. Quid est
ideo dumipse manet in se.quidquid exilloest retor- ergo dies septimus? utrum creaturaesl aliqua, an
quet ad se, ut omnis creatura in se habeat naturae temporis tantummodospatium?Sedetiam temporis
suae terminum.quo non sit quod ipse est; in illo au- spatium creaturai temporali concrealum est;ac per
tem quietis locum.quo servet quod ipsa est.Sio quod hoc ipsum sine dubio creatura est. Nequc enim
et
non proprio dixerim locum; nam proprie diciturin ullu tempora vel sunt, vel esse potuerunt,vel pote-
spatiis quai corporibus occupantur : sed quia et ipsa runt, quorum Deus non sit creator ac per hoc et
:

corpora non manent quo sui ponderis

in loco, nisi islum septimuni diem.si tempusest,quis creavit,ni-
tanquam appetitu perveniuiit,ul eo comperto requie- si omnium temporum creator ? Sed illi sex dies cum

scantjideo nonincongruentera corporalibus ad spi- quibus vel in quibus creaturis creati sint.superior
ritualia verbum transfertur, ut dicatur locus, cum Scripturss sanctaa sermo indicat.Quocirca in his die-
res ipsa plurimum distet. bus septem, quorum species nota nobis est, qui re
45. [nitium ergo creaturain quiete Creatoris illo quidem ipsapra3tereunt,sed aliis succedentibusno-
manesignificatum arbitror.quod faclumestpost ve- mina sua quodammodo tradunl,ut illi sex dies no-
speram sexti diei; non enim posset in illo nisi perfe- minentur; novimuseorumpriiniquaudocreati sunt:
cta requiescere proinde sexto die consummatis
: septimum autem diem,qui nomine sabbati nuncupa-
omnibus,factaque vespera.factum est et mane,quo tur, quundo Deus creaverit, non videmus. In ipso
inciperet consummnta creatura in illo a quo facta quippe die non fecit aliquid,imo ab eis quae sex die-
est requiescere.Quo ininitio Deuminseipsorequies- bus fecerat, in eodem septimo requievit. Quomodo
centem,ubi et ipsa requieacere posset invenit.tanto crgo requievit in die quern non creavit? Aut quomodo
stabilius atque tirmius, quanto ipsa illius, non ille eum post sex dies continuo creavit, cum sexto die
hujus eguit ad quii tem suam. Sed quoniam quid- consummaverit omnia qua; creavit, necaliquid se-
quid erit universa creatura quibuslibet mutationi- ptimo die creaverit, sed ab omnibus
in eo potius
bus suis, non utique nihil erit, ideo creatura uni- quae creaverat,requieverit ? An unum tantummodo
versa in Creatore suo semper manebit ac per hoc ; diem creavit Deus, ut e.jus r^petitione multi, qui
post illud mane nulla dein vespera fuit. dicuntur dies, pra>terirent atque transcurrerent ;
36.Hoc diximus 2 ,curseptimus dies,in quo requie- nec opus erat ut septimum diem crearet,quia illius

quem creaverat.septimarepetitio huncutique facie-

bat? Lucem quippe de qua scriptum est, Et dixit
1
Hsb. quatuor, consummata est in natura sua, aliud
hnb»t in natura.
- Editi, post, diximus, addunt, ut intelligatw ; quas ' Siu Mss. At excusi, praatermissa voce Dei, ferunt,
verba omittunt Msa. omnes. requies seplimi diei.
311 DE GENKSI AD LITTEUAM, S. AUGUSTINI 312
Drus, I'iat lu.r : ei faeta rst lu.r (ilcn. i, 3), discrevit suaquudam informitate ad Crcatorem conversaat-
a tenebris, eamque vocavit diem,et tonobras voca- que formata ita et post vesperam Bal mane, cum
;

\ iiDOotem.Tuno itaque Deua dlemfeoit, eujus repe* post cognitionem BUffi propris Dbturs, qua non ost
titionem Soriptura appellal aeeundutn diem.deindo quod Deus,referl te ad laudandara iucem,quod ipee
tertiuni, usque ad Beztum,quo oonsumm&vil Deus Deua est, oujua oontemplatione forroatur. Et quia
opera sua : utque inde illius diei primitus creati caitereo oreatuno.qiuc iufru ipsum liuiit,sino, cogni-
septima repetitin septimi diei nomen accepit, in tione ejus nnn (iunt, propteree nimirum idem dios
quo requiovit Dous. Ac per hoo nulla creatura est ubiquo repetitur, ut ejus rcpetitiono tiant tot dies
septimus dies, nisi eudem ipsa septies rodiens,i]n;i' quoticsdislinguuntur rerum gonera creatarum,per-
oondita cst, quando vocavit Deus lucem diem, ot fectiono senariinumeritcrminanda: ut vcspera pri-
tcnebraa vocavit noctem. nii diei sit ctiam sui oognitio '. non so esse quod
CAPUT XXI. - De lurr qtueante lumirtttriei fuit ad Deus est; mane autcm post hanc vesporam,quo con-
virissitwlinrm diri el flOCtis, oluditur dies unus,ot inohoatur secundus.conversio
S8.Buraus ergo ad eam quKstionem relabimur.do sit ejus, qua id quod creata est,ad laudem refcrat
qua in primo libroexiisse vidobamur; utitemqiuB- Creatoris, et percipiat de Verbo Dci cognitionem
ramus quomodoeircuire potuerit luxadexhibendam crcatura) quse post ipsam tit, hoc esl firmamenti :

diurnam nocturnamque vieisskudinem, non solum quod in e.jus cognitione lit prius cum dicitur,E(stc
antequam coeli luminaria.sodantequam ipsumcce- esl fartum; deinde in nutura ipsius firmamenti,quod
lum quod lirmamentum appcllatum est,factumesset, conditur, cum addilur etiam postea, jam dicto, Ef
antequam denique ulla species terraj vel maris.quv sic esi fartum, Et ferit Deus firmamentum. Deinde lit

circuitum lucis admitteret,sequente nocte unde illa vespera illius lucis, cum ipsum lirmamontum.non
transisset. Cujus quaestionis difticultate compulsi, in Yerbo Dei sicut ante.sed in ipsa ejus natura co-
aus' sumus disceptationem nostram quasi ad banc gnoscit quoniam minor est.recte vos-
: qua? cognitio
torminaresententiam,utdiceremusillam luoom quffi pera nomine signilicatur. Postquam lit mane, quo
primitus faeta est, conlbrmationem esse creatura» concluditursecundus dies,et incipit tertius in quo :

spiritualis; noctem vero.adhuc tbrmandam in reli- itidem mane conversio est lucis hu.jus, id est diei

quis openbusrerum materiem.quas fuerat instituta, hujus ad laudandum Deum, quod operatus sit tir-
oum in principio fecit Dous ccelumet terram, ante- mainentum, et percipiendam de Vorbo ejus cogni-
quam verbo faceret diem'.Sed nuncdieiseptimicon- tionera creaturne,qu« condenda est post lirmamen-
sideratione commoti.tacilius est ut nos ignorare fa- tum. Ac per hoc.cum dieit Deus, Congregetur aqua
teamur, quodremotumest a sensibus nostris, quo- qux esl sub coslo, in collectionem unam et apparrat
nam modo lux illa qua dies appellata est,vel circuitu
1
nr/rfn.oognoscit hoc illalux in Verbo Dci quo id di-
suo,velcontractioneetemissione,sicorporalis,est.vi. citur et ideo sequitur, F.t sic est foetum, hoc est
;

ces diurnasnocturnasque peregerit,vel si spiritualis in ejuscognitioneexVerbo Dei: deindecumadditur,

est,condendiscreaturisomnibuspr;esentatasit,sua- Et congregata est aqua,eic. (Gen., i, 2,10), curajam
que ipsa prsesentia diem.nortem vero absontia.ves- dictum esset, Et sic faelum est, in suo gonere ipsa
poram initio absonti;e,mane initio praesenti.-e fecerit; croatura Bt;quffi itemcum in suogenere facta cogno-
qo&m ut in re aperta contra divins Scriptura; vorba scitur ah ea luce, qua; jam in Verbo Dei faciendam
conemur.dicendo aliud esse diem septimum.quam cognoverat,tit tortio vespera et inde hoc modo cob- :

illius dioiquem fecit Deus septimam repetitionem. tera usque ad mane post vesperam sexti diei.
Alioquin aut non creavit Dous septimum diem,aut CAPUT XXIII. — Cognitio rrrum in vrrbo Dei et in
aliquid creavit post illos sex dies,id est ipsum diem seipsis.

septimum; falsumqueerit quod scriptumest.insexto 10. Multum quippe

interest intor cognitionem
die consuminasse omnia opera sua,et in septimo re- rei Verbo Dei.eteognitionemejusin na-
cujusque in
quievisseabomnibusoperibussuis.Quodutiquequo. tura ejus ut illud merito ad diem pertineat.hoc ad
;

niam falsum osse non potest, restat ut praesentia vesperam.In eomparatione enimlucis illius quain
lucis illius,quem diem Deus fecit.per omnia opera Verbo Dei conspicitur.omnis OOgnJtioqua creaturam
ojus repetita sil. quotiea dies nominatus ost, et in quamlibet in aeipsa novimus,non immerito doj di<
aeptimo inquo roquicvit ab operibus Buis. potest quffi rursus t&ntum ililfertab erroro veligno-
:

CAPUT XXII. - Lu r spirituulis quomodo dii i et no- rantia eorum quineo ipaam areaturamsoiunt,utin
nis vicissitudinem esshibuUse inteUigitur, ejus compuratione non inoongrue dioatur dies.Sieut
39. Scd quoniam lux corporalis,ante.|iiani lieret ipsavita lidolium qna in hac oarneatquo in hoo s >vu
co3lum,quod Qrmamentum vooatur.in quoetiam lu- 1.1 duoitur,in oomparatione vita infidelia etque im-
min&ri&faot&jsunt,quooiroultuvel quoprocessuel re- pitE ii.ui irrationabiliter luxet diesappellatur,dioeote
ccssu vices diei et noctia exhibere potuerit,non in- Apo tolo, Fuislis atiquando tenebrtt,nune autem lu.c
vonitiius; istam qusationem relinquere aondebemua in Oomino [E\ Bt ill ud, ld/i'« wt* i

ainealiqua uostrte prolatii Bententiatutsiluxilla tenebrarum, et induamus nosarma Hwts; sirutiintie

qo b primitua oreata eat,non corporalia ted spiritua- ambulemus [Rom. xiu, 12, 19 qui tamen i

lls esl ubi intelligiturt 1

i ... i,i VU».euieDdatut; la qi iel Kn-

< EdlU addunt hlc, iod ibeti aMju. buerun' pauloqui POSl| •.v/ieersii' 1
Z
-
31 LIBER QUARTUS. 314

diesnisi rursusin comparntione illiusdiei quoscqua- CAPUT XXVI. — Numerus dierum quomodo
accipiendus.
les Angelis facti videbimus Detimsiculiest,ipsequo-
que nox esset non hic prophetioe lucerna indigere-
j
43.Hujns ergo diei, cujus et vespera et mane
mus unde apostolus Petrus dicit, Babemus certio-
: secundum supra dictum rationem accipi polest,
rem propheticumse}~monem,cui bene [acitis intendentes sexta repetitione consummata est universa crea-
sicut lucernx Lucenti '
in obscuro loro. donec dies luce- tura;factumque est mane.quo finiretur sextus dies;
scat, et lucijer oriatur in cordibus vestris (II Pelr. et unde incideret septimus vesperam non halutii-

i, 19). rus, quia Dei requies non est creatura quas cum :

CAPUT X\IV. — Sctentia Angelorum, per dies caeteros conderetur, aliter in seipsa facta
41. Quapropter cum sancti Angeli, quibus post cognoscebatur, quam in illo in cujus veritate fa-
resurrectionem coaaquabimur [Malth. xxu, 30), si cienda videbatur, cujus cognitionis quasi decolor
viam (quod nobis Christus fartus est) usque in fi- species vesperam faciebat. Non itaque jam forma
nem tenuerimus, semper videant faciem Dei, Ver- ipsius operis dies, et terminus vespera, et alterius
boque ejus unigcnito Filio sicut Patri aequalis est operis initium mane.in liac rerum conditarum nar-
perfruantur, in quibus primu omnium creata esl ratione debet intelligi; ne cogamur contra Scriptu-
sapientia procul dubio universam creaturam, in
;
ram dicere, praeter sex dies conditam diei septimi
qua ipsi sunt principaliter conditi, in ipso Verbo creaturam, aut ipsum diem septimum nullam csse
Dei prius noverunt.in quo sunl omnium.etiam quae creaturam sed dies ille quem fecit Deus, per opera
:

temporaliter facta sunt, «lernre rationes, tanquam pjus ipse repetitur,non circuitu corporali.sed cogni-
in eo per quod facta sunt omnia ac deinde in
: tione spirituali,cum beata illa societas Angelorumet
ipsa creatura, quam sic noverunt tunquam infra primitus contemplatur in Verbo Dei,quo dicit Deus'
despicientes, eamqtie reforentes ad illius laudem, Fiat; atque ideo prius in pjus cognitione fit, cum di-
in cujus incommutabili veritate rationea secundum citur, Et sic est factum;et postearem ipsamfactam, in
quas laeta est, principaliter vident/Ibi ergo tan- ea ipsa cognoscit.quod significatur facta vespera, et
quam per diem, unde et concordissima unitas eo- eam deinde cognitionem rei factae ad illius veritatis

rum ejusdem vcritatisparticipatione dies est primi- laudem refert, ubi rationem viderat faciendw, quod
tus creaius; hic atitem tanqtiam per vesperam : sed significatur facto mane. Ac sic per omnes illos dies

continuo fit niane (quod in omnibus sex diebus ani- unusestdies.nonistorumdierumconsuetudineintel-

madverti potcst),qnia non remanet angelica scientia ligendus, quos videmus solis circuitu determinari
in eo quod creatum est,quin hoc continuo referatad atque numerari; sed alio quodam modo, a quo et illi

ejtislaudem atque eharitatem',in quo id non factum tres dies,qui ante conditionem istorum luminarium
esse, sed faciendura fuisse cognoscitur; in qua veri- commemorati sunt, alieni esse non possunt. Is enim
tate stando dies est.Namsi veladseipsamnaturaan- modus non usque ad diemquartum.utindejamistos
gelica converterettir, seque amplius delectaretur, usitatoscogitaremus,sedusqnead eextumseptimum-
quatn illocujusparticipationebeataestjintumescens que perductus est; ut longe aliter accipiendus sit
superbia caderet, sicut diabolus de quo stio loco : diesetnox,interquaedfiodivisitDeus,etaliteristedies
loquendum est. cum de serpente hominis seductore et nox.inter quae dixit ut dividant luminaria quae
sermo debitus flagitabilur. creavit, cum ait, diem et noctem
Et dividant inler
CAPUT XXV. —
Cur sex diebus non addatur no.v. (Gen. i, 14). Tunc enim hunc diem condidit, cum
42.Quia ergo Angeli crealuram in ea ipsacreatura condidit solem, cujus prssentia eumdem exhibet
sic sciunt, ut ei scientia? electione ac dilectione prae- diem:ille autem dies primitusconditusjamtridtium
ponant quod eam sciunt in Veritate, per quam facta peregerat,cum haec luminaria illiusdieiquartarepe-
sunt omnia,participes ejus effecti ; ideo per omnes titione creata sunt.
sex dies non nominatur nox.sed post vesperam et CAPUT XXVII. —Vsitati d'es hebdomadse lonqe di-
mane dies unus item post vesperam et mane dies
:
spares septem diebus Geneseos.
secundusjdeinde post vesperam et mane dies tertius: 44. Quapropter quod illum diem vel illos dies, qui
manosexti diei, unde incipitseptimus
ac sic usque in ejus repetitione numeratisunt.inhacnostramortali-
quamvis cum suis noctibus, dies tamen
qtiietis Dei, non possumus, et si
tate terrena experiri ac sentire
non noctes narrantur.Tunc enim nox ad diem perti- quid ad eosintelligendosconaripossumus,nondebe-
net.non dies ad noctem, cum sublimes et sancti An- mustemerariampraecipitaresententiam,tanquamde
quod creaturam in ipsa creatura noverunt, re-
geli id his aliud congruentius probabiliusque non
sentiri
ferunt ad illius honorem et amorem,in quo aeternas possit ; septem dies, qui pro illis agunt hebdo-
istos
rationesquibii8creataest contemplantur; eaquecon- madam, cujus cursu et recursu tempora rapiuntur,
cordissiniacontemplationesuntunusdies.quemfecit in qua dies unus est a solis ortu usque in ortum cir-
Dominus,cui conjungetur Ecclesiade hacperegrina- cuitus,sic illorum vicem quamdam exhibere creda-
tione liberata.ut et nos exsultemus et jucundemur mus, ut non eos illis similes, sed multum impares
in eo (Psal. cxvn, 24). minime dubitemus.
1
Mss. omittunt, lucenti.
* In editis claritntem. In quinque Mss., ehnritatem :
CAPUT XXVIII. —
Inlerpretaiio data de luce et die

hanc lectionem confirmat quod rursum, u. 42 dicitur, spirituali non existimetur impropria el fiqurata.
referunt art illius honorem et amorem. 45. Nec quisquam arbitretur, illud quod dixi de
315 DK QENESl AD LITTEHAM, S. AUGUSTINI 311)

lace Bpirituali, el de rondito dio spirituali etangc- quis non videat, si attendero diom ubi sol
velil, el
lica oreatura, ct de oontemplatione qusoD habel in eat, nootem ubi non est, ot
i
I
vesperam unde dis-
Verbo l)ei, et de cognitione (jua in seipaa orentura cedit, et mane quo aooedit, Bimul babere? Sed nos
cognosritur, ejuaque relatione ad laudem inoom- plane in terria hoec omnia simul babere non pos-
m Li t a I i t i s veritatis, ubi prius ratio*videbatur rei Bumus ideo tamen istam terrenam comlitio-
:

faoiends, qus oognita est faota; oon jam proprie, nem Lucieque oorporeaj tempnraJem looaleroque
sid quasi ligurute atque allegorice convenire ad oirouitum illi patriee spiritu:ili co;equare debemus,
intelligendum diem vesperam el mune: sed ali-
e< ulii Bemper estdies in oontemplatione inoommuta-

ter quidem quam eonsuetudine quotidianea

in liac bili9 voritatis, semper vespera in cognitione in soi-
lucis hujus et corporalis; non tamon tanquam hic psa oreaturo, semper mane etiam ex hac cogni-
proprie, ibi flgurate.Ubl enim melior et oertior lux, tiono in laude Creatoris.Quia non ibi abscessu lucis
ibi verior etiam dies:cur ergo non et verior vespe- Buperioria,aed inferioris cognitionia distinctione fit

ra et verius debue habetmnne ? Nuni si in istis vespera;neo mane tanquam nocti ignorantiie seien-
quamdam declinationem Buam lnx in occasum, tia matutina succedat, sed quod vespertinametiam
quam vespere nomine nuncupamus,et ad ortum ite- cognitionem in gloriam conditoris attolIat.Denique
rum reditum.quod mane dicimua:cur et illic vespe- et ille, nocte non nominata, Vespere,\uqu\l,et nuuie.

ram non dicamua, cum u oontemplatione Creatoris et meridie enarrabo et annunliabo; et exaudietvocem
creatura di'spicitur',et manccum a cognitione crea- meam [1'sul. liv, 18) : hic fortasse per temporuin
tura? in laudem Creatoris assurgitur? Neque enim viccs, scd tnmen, quantum puto, gignificans quid
et Christus sic dicitur lux (Joan. viu, 12), quomodo sine temporum vicibus ageretur in patria, cui ejus
dicitur lapis (,t(7.iv,tl);sed illud propne. hocutique porogrinatio suspirabat.
figurate. Quisquis ergo non eam quam pro nostro CAPUT XXXI. —
Initio ci-eationis rerum quomodo
modulo vel indagare vel putare potuimus.sed aliam non simul dies, vespera et mane in mgeliea rogni-
requiritinillorumdierumenumerationesententiam, tione.

qu;e non in prophetia figurate, sed in hac creatura- 48. Sed numquid si jam nunc simul ista omnia
rum conditione proprie meliusque possit inlelligi ; atque habet angelicailla socielaset unitasdie.i,
gorit
qurerat.et divinitus adjutus inveniat. Fieri enim po- quem primitus condidit Deus.tunc etiam cum haee
test ut etiam ego aliam his divinse Scripturae verbis conderentur simul ha?c habuit ? Nonne per omnes
congruentiorom fortaesis inveniam. Neque enim ita sox dies, cum ea qua? per singulos Deo condere pla-
huncconfirmo, ut aliamquepraponendasit.inveniri cuit, conderentnr, primo heec accipiebat in Verbo
non posse contendam, sicut confirmo requiem Dei Dei.ut in ejusnotiliaprimitus tierent,cum dicobatur,
Scripturam snnctiim,nonqua?ipostlassitudinemvel Et sic est /ac/Mm;deinde cum facta essent,in sua pro-
curae molestiam, nobis insinuare voluisse. pria natura qua sunt.Deoque placuissent quia bona
CAPUT XXIX. — In angelica cognitione dies vespera snnt, tuno itidem ca cognoscebat alia quadam infe-
et mane. riore cognitione,quae nominevesperasignifioata est;
46.Quamobrem potest aliquis fortasse niccunid i
-
ac deinde facta vespera fiebat mane.cum desuoDeus
Sjjutando cerlare.ut dieat sublimium cu'lorumAnge- opere laudaretur.et altcrius creatura? qusa deinceps
losnon alternatim contueri.prinio rationcscreatura- facicnda erat.ox Dei Verbo notitia.priusquam lieret,
rum incommutabiliterin Verbi Dei incommutabili ve- acciperetur ? Non ergo tunc simul omnia, et dies ot
ritate.ac deinde ipsascreaturas.ettertioearumetium vosperaet mano; sed singulatim.per ordinem qnem
inseipsiscognitionemad lauderoreferreCreatoi is;sed Seriptura commcmorat.
eorum mentem mirabili faoilitate haBO oninia simul
CAPUT XXXII. —
Si tunc isia omnia simul iii
posse.Numquid tamen dicel.aut si quisquamdixerit (orum scientia,saltem uon sine quodam ordine fue-
audiendus cst.illam endestemin Angelorum millibus runt.
civitatem,autnoncontemplariCreatorisa;temitateiii, 19. \n oliam tuno simul omnia, quia non secun-
aut mntabilitatemignorareoreatures,autexejusquo- (lum temporum moras.sicut fiunt dies isti, cum ori-
queinferiorequadam cognitionenonlaudare Creato- tur et oooiditsol, etin locum otrursua suum redit,
rem? Simu hoo totum possint, sitnul hoo Intum fa-
I
oriatur;sedsecundum potentiamspiritualem mentia
ciant;possunt tamen et faoiunt.Simnl ergo habentet angelica?,cuncta qusa voluaritaimulnotitia facillima
diem, et vosperam, et mane. oomprebendentem? Neo ideo tamen sina ordine, quo
CAPUT X\x. — Nihilo ignobiUor angelica scienlia, apparetoonnexio prooedentiumaequentiumqueoaU'-
ticet iu hac sit vetpera et tnane.
sarum. Neque enim oognitio lieri potest, nisi oogno-
i7 Neque cnim vorendum ost no forlo qui eat ido-
pracedant; quss item priora sunt In Terbo,
i

nous jani illu sentire, ideo noo pulol hoo ibi posse
por quod faota Bunl omnia, quam in iii qua> faota
fieri.quia in his diebue, qui solishujUBOirouitu per-
aunt omnibuB.Meoa itaque humana priuanooqua
aguntur, fleri non poteei El hoo quidem non poteal
faota Bunt, per scnsus oorporis experitur, aorumqua
eisdsm partibua terrss : univereum autera mundum notitiam pro inllrmitatia butnanmmodulo oapit et i

ollao
Bi lex, dUpiciiur, alll, detpieitur deinde quserlt eorum oauaas, si quo modo poaail ad
; quael
'

deorMim nfpinltur.uti i»« lupri ,n, l,et i \

bii. Sl, n. 17; ei \ irgil, t.n.i.i liti. i, v, 188 .

venire prinoipaiitar atqua InoommuUbillUr
Da ipioiana mare veiivoluui, terrtiqua Jaoentea. mauontos [n Vwbo Dei, ae lio invisibllia ejus, per oa
 ;

LIBEH QUAllTUS. 318

3n
qua. facta sunt, intellccta conspicere (Rom. i, 20). singillatim per ordinem connexarum causarumser-
mo numquid etiam quae fiebant, velut
Quod quanta tarditate acdifficultate agat.et quanta distinguit ;

temporis mora proptcr corpus corruptibile quod ipsum firmamentuni, velut aquarum congregatio,
aggravat animam (Sap. ix,15),etiam quae lerventis- speciesqne terrarum nudata.velut fruticum et arbo-
simo studio rapitur ut instanter ac perseveranter rnm germinatio, luminarium et siderum conforma-
hocagut.quis ignorat?Mens vero angelica puracha- tio, aquatilia terrestrinque animantia simul omnia
ritate inha.rens Verbo Dei, posteaquam illo ordine
factasunt?annon potius pcr intervalla temporumse-
oreata est, ut praecederet cmtera, prius ea vidit in cundum praefinitos dies^An forte non sicut ea secun-
Verbo Dei facienda.quam facla suntjae si priusin dum rnotus eorum naturales nuno experimur, ita
ejus fiebant cognitione, cum Deus dicebat ut fie- etiam cum primitusinetitutasuntcogitaredebemuF;
rcnt.quam in sua propria natura : quse itidem fac- sed secundum mirabilematqueinetfabilemvirtutem
ta in eis ipsis etiam cognovit, minore utiquo noti- Sapientia-Dei.quas attingit a fino usquead finemfor-
tiier. et disponit omnia suaviter (5ap.vm, 1)? Neque
tia.qnae vespera dicla est.Quara notitiam sane prae-
cedcbant qu;c Qebant quia prasoedit cognitionem ;
enim ct ipsa gradibus attingit, aut tanquam gressi-
quidquid sognosci potest.Nisi enim prius sit quod bus pervenit. Quapropter quam facilis ei elficacissi-

cognoscatur.cognosci non potest.Post hoc si eo mo- mus motus Deus condidit omnia
est, tam facile j

do sibi placeret, ut amplius seipsa quam Creatore quoniam per illam sunt condita ut hoc quod nunc :

suo deleetarolnr.non (ieret,rnane,id est non de sua videmus temporalibus intervallis ea moveri ad pe-
cognitiono in laudem Creatoris assurgeret. Cum rageoda qu« suo cuique generi competunt, ex illis
vero faclum est mano ', faciendum erat aliud et insitis rationibus veniat, quas tanquam seminaliter

coguoseendum Deo dicente, Fiat; ut prius itidem sparsit Deusinictu condendi.cum dixit,etfacla sunt;

fleret in cognitione nieniis angelicae, et posset rur- mandavit, et creata sunt (Psat. xxxn, 9).

sus dioi, Et factum; ac deinde in natura

sic est fV.Won itaque tarde institutum cst,ut essenttarda
pmpria, ubi subsequente vespora nosceretur. quce tarda sunt ; nec ea mora condita sunt saecula,
50 Ac per hoe etiamsi ntilla hic monirum lem- qua transcurrunt. Hos enim numeros tempora pe-
poralium sint intervalla.praecessit tamen ratio con- ragunt.quos cum crearentur.nontemporaliter acce-
dend;e creaturro in Verbo Dei, cum dixit, Fiat lu.r perunt. Alioquin sirerum naturales motiones, die-
et secuta est ipsa lux qua angelica mens Foroiata rumque istorum.quos novimus,usitata spatia,cum
est, atque sua natura factaest, non autcm alibi
in haac primitus Verbo Dei facta sunt.cogitemus ;non
sequebatur ut fieret: et ideo non prius dictuni est, uno die opus erat,sed pluribus,utea quoaradicibus
tt tic esl factum,Bl postea diclum,Et fecit Deus lu- pullulant,terramque vestiunt, subter primilus ger-
cem ; sed continuo post Verbum Dei facta est lux, minarent deinde certo numero dierum pro suo
;

adhrcsitque creanti luci lux creata, videns illam et quseque yenere in auras erumperent, etiam si hoc
se in illa.id est rationem qua facta cst.Vidit etiam tisque fieret,quod de creata natura eorumdie uno,
se in se, id est, distante - quod factum est ab eo id est tertio,factum Scriptura n.irravit.Deinde quot
qui fecit. Et iden cum placuisset Deo factum, vi- diebus opus erat.ut aves volarent.sia suis primor-
denti quia bonum est, et divisa esset lux a tene- diis existentes,ad plumaset pennas per naturae sua.
bris.et vocata lux dies,et tenebr.ne nox ; facta est et numeros pervenerunt ? An forte ova tantum creata
vespcra : quia neccssaria erat et ista cognitio, qua erant, cum quinto die dictum est quod ejecerint
distingueretur a Creatore creatura, tditer in seipsaj aquae omne volatile pennatum secundum suum ge-
cognita quam in illo ; atque inde mane ad aliud nus?Aut si propterea recte hoc dici potuit,quia in
praecognoscendum., quod tuerat Verbo Dci facien- illo humore ovorum jam erant omnia.quae pernu-

dum,prius in cognitione mentisangelica?,deinde in meros certos dierumcoalescunt.etexplicantur quo-

natura ipsius lirmamenti. Et ideo dixit Deus, Fiat dammodo, quia inerant ,jam ipsas numerosae ratio-
firmainenlum ; et sic est faclum, in cognitione crea- nes incorporaliter corporeis rebus intextae ; cur non
priusquam lieret in eo ipso
turae spiritualis, lioc etante ova idipsum recte dici potuerit, cum jam
praenoscenlis. Deinde fecit Deus firmamentum ; ja.m eaedem rationes in elemento humido fierent.quibus
utique ipsam firmamenti naturam.cujus minor es- alites per temporales sui cujusque generis moras
set tanquam vespertina cognitio ac sic usque ad : oriri et perfici possent ? De quo enim Creatore
omniumoperumfinem,etusque adrequiem Dei,quae Scriptura ista narravit.quod sexdiebus consumma-
non habet vesperam,quia non est facta sicut crea- veritomnia opera sua,de iilo alibi non utique dis-
tura,ut posset etiam ipsius geminari cognitio, tan- sonanter scriptum est, quod creaverit omnia simul
quam prior et niajor in Verbo Dei sicut in die,et po- Ac per hoc el istos diea sex vel se-
(Eccli. xviii, 1).
sterior ac minor in seipsa sicut in vespera. ptem, vel potius unum sexies septiesve repetitum
CAPUT XXXIII. —.4n simid omnia,an per intervalla
simul fecit, qui fecit omnia simnl. Quid ergo opus
liierum condita fuerint. erat sex dies tam distinctedispositequenarrari?Quia
omnia mens simul angelica scilicet ii qui non possuntvidere quod dictum est,
51 . Sed si potest, quae
Creiivitomniasimul,n\si cum eissermo tardins ince-
1
Abest, mane, a plerisque et inelioris notee M*-. dat ; ad ld quo eos ducit, pervcnire non possunt.
• Sorbonicus Ms ,
rfistare.
31!) DE GENESI AD MTTERAM. S. AUGUSTINI 320
CAITT \\\IV. —
Oninui ti snnul fnrta,et nihilo- duziase putabimua ; ita ut neo ipsi oculi prius
minut fiT stw diet facta. aperti fuissc videantur, quam ilhi quo intenderat
dioimue sexiea repetitam lucis perveniaae ' '
Et oerte iate corporese lncis est ra-
illius prwaentiam per angelioam oognitionem a ve- dius.emioans ex oculis nostris,et tam longe posit.i
apera ail mane oom : ipsa tria simul.id est ettiiem tanta oeleritate oontingena,u1 aastimarj oomparari-
et vesperam et mane, seniel ei habarn suffeoerit : que non possit. Nempe biu et illa omnia tam sm-
cura simul universam creaturam.sicut siinul facta pla immensaque spatia siunil ono iotu transiri
est, et in primis atque inoemmutabilibua rationi- manifestum est, ct quod prius posteriusque tran-
bus, per quas condita est, contemplaretur propter seatur, nihilo minus certum est.
diem, et in ejns ipgjus nutura cognosceret propter 5E>. Merito resurrertionis nostrae celeritatem cum
ve a peram,et Creatorem ex ipsa etiam inferiore co- exprimere vellet Apostolus, in irtu oculi dixii fieri
gnitiono propter mane laudaret ? Aut quomodo (I Cor.xv, 25). Neque enim aliquid in reruiu corporea-
prscedebat mane,ut Verbo cognosceret quid es-
in rum motibusvelictibuspotcstceleriusinveniri.Qtiod
set Deo postea faoieadum, idipsum eiiam conse- siorulorutnrarnalium acies celeritate tantum potest,
quenter vespere cognitura,si prius et posterius ni- <]ui<i humanac ? quanto magis ange-
inentis acies vel
hil factum est, quia simul omnia facta sunt? Imo licse ?Quid jam de ipsiussummae. DeiSapientise ce-
vero et prius atquo posterius per sex dies quae. leritate dicatur, quae attingit ubiquc propter snam
commemorata sunt facta sunt, et simul omnia fa- munditiom,et nihil inquinatum in eam incurrit(.S<j/).
cta sunt : quia ct h.-ec Scriptura, quae per memo- vii 24)? In hisergo qua? simul facta sunt, nemo videt

ratos dies narrat opera Dei, et illa quae simul eum quiil prius posteriusve fieri debuerit.nisi in illaSa-
dicit fecisse omnia, verax est ; et utraque una est, pientia. per quam facta sunt omnia per ordinem
quia uno Spiritu veritatis inspirante conscripta simul.
est. CAPUT XXXV. — Conclusio de diebus Geneseos.
54. Sed quibus quid prius sitvel
in his rebus, in 56. Dies ergo ille quem Deus primitus facit, si
posterius, intervalla teinporum non demonstrant, spiritualis rationalisque creatura est.id est Anajelo-
quamvis ulrumque dici possit.id est simul.et prius rum superccelestium atque Virtutum, prassentatus
et posterius, facilius tamen intelligitur quod dici- est omnibus operibus Dei hoc ordine praesentia\
tur simul.quam quod prius atque posterius : velut quo ordine soientite ',qua et in Verbo Dei facienda
cum solem intuemur orientem, certe manitestum preanosoeret, et in creatura facta cognosceret, non
est quod ad eum aciesnostra pervenirenon posset, per intervallorum temporalium moras,sed priuset
nisi transiret totum aeris coelique spatium, quod posterius habens in connexione creaturarum, in
inter nos et ipsum est hoc autem cujus longin- ; efficacia vero Creatoris omnia simul.Sic enim fecit
quitatis sit, quis «stimare sufticiat ? Nec utique qure futura cssent,ut non temporaliter faceret tem-
perveniret eadem acies vel radius oculorum nos- poralia sed ab eo facta currerent terapora. Ac per
trorum ad transcundum aerem quiest supermare, hoc isti dies septem, quos lux corporis cceleslis
eum qui est super terram, in
nisi prius transisset circumeundo explicat atque replicat, secundum
qualibet mediterranea regione simus, ab eo loco quamdam umbram significationis admonent nos
ubi sumus usque ad littus maris. Deinde si ad quacrere illos dies, in quibus lux creata spiritualis
eamdem lineam contuitus nostri adhuc posl mare oinnibus operibus Dei per senariam numeri per-
terraa adjacent, eum quoque aerem qui super illas fectionem pr^sentari potuerit ; atque inde septi-
transmarinas terras est, transire acies nostra non mam 3 requiem Dei mane habere, et vesperam non
potest.nisi prius peracto spatio aeris illius qui su- habere : ut non sit hoc Deo requievisse in die se-
per mare quod prius occurrit,extenditur.Faciamus ptimo, tanquam ipso die septimo eguerit ad re-
jam post illas transmarinas terras nonnisi Ocea- quiem suam;sed quod in conspectu Angelorum suo-
num remancrc numquid et aerem qui super Oce-
; rumrequieverit ab omnibusoperibus suis qua- feoit,

anum ditnmdilur.potest transire acies nostra, nisi non utique non est
nisi in seipso, qui faotus ,

prius transieiit quidquid aeris citra Oceanum su- ut ereatura ejusangeliea.qute cognoscendisomnibtis
pra terram est?Ooeani autem magnitudo incompara- operibus ejus in ipso et in illis.tanquam dies eum
bilis perhibetur sed quantacumque sit,prius opor-
; vespera prosentata est.nihil post omnia valdo bona
tetaercm qui supra est.transeant radii nostrorum opera ejus melius oognoaoeret,quam illum ab om-
oculorum et postea quidquid ultra est tum do-
; ; nibus in seipso requiescere, nullo eorum egaav-
mum ad solem perveniant, quem videmus. Num tem ojuo sit beatior.
igitur qoia totiea bio diximua,PriuB et postea, ideo
'
Ain. at Kr., qunni ilto ijuo inttndevnnt pervemtse
non siinul omnia uno ioto tranait noster obtutus? Lov., parwntMent. Ai quim illa
Ms., |W tntm<lc >a ,
t

Sienim olauaia oculia faoiem contra visuri solem (scilicet, oculorum porwnuM,
aoieaj
\i nliquot, prmtdem».
ponamua.nonne moi ul aoa aperuerimoa,ibi potiua
Mu »"ii |i«uii, inde in stptimwm, Vuus aul aU<<r,
aciem nostr.im nos invruisae, quam illuceam per- indi- in tiptimm,
 321 LIBKR QUINTUS. 322

LIBER QUINTUS.
De eo nuod scriptum est in eap.2 Geneseoe, vera. 4: Hic est liber creaturae crrli, elc, usque ad illud, vers.
Funs autem ascendebat de terra, etc.

CAPUT PRIMUM. —
Sex vel septem Ccnesis dies queat aliuin esse intelleotum non posse.Si enim ita
unius diei repetitione numerari potuis&e. esset interposituin,utdiceretur.llicest libercreatu-

i.llic est liber creaturx coeli et teme,cum factusest r;e cudi et terrte, factus ost dies, feoit
Deus ecelum
dies, fecit Deus easlum et lerram,ct omne viride agri, etterram ; quisquam
forte arbitraretur librum crea-

anlequam esset super terram,et omne fenum agri,ante sicappellatum,quomodo appella-

turae coeliet terrae

quamexortumest. NonenimplueratsuperlerramDeus: tumestin principio ccelum et terra.ante conditum

et hvmo non erat qui operaretur terram. Fons autem diem; ac deinde subjunctum/«r/us est dies, sicut ibi
aseendebat de lerra,et irrigabat omnem faciemtcrrx. postea narratum est.quod Deus fecerit diem inde :

Nunc certe lirmior lit illa sententia qua intelligitur continuo rursus diotum, Fecit Deuscoslum et terram,
unumdiem fecisseDeum.indejiun illi sexvel septem lanquaiusic jamquemadmodum liaec factasunt post
dies unius hujus repetilione numerari potuerint condilum diem.Sed quia ita interpositum est ut di-

quandoquidem apertius sancta Scriptura jam dicit, ceretiir, cum facius est dies ; sive hoc superioribus
oonoludens quodammodo cunctaquaeabinitiouaque verbis conncotas, ut sit una sontentia, llic csl liber

ad bunclocum dixerat,atqueinfert,Hic«( libercrea- creaturst cieti et lerrcecum factusestdies; sive inferio-

Uirx vel facturae ceeli et terrai, eum foctus est dies. ribus, ut item hoo modo sit plena sententia, Cum
Nequeenimquisquam dieturus esl ocelum et terram factus est dies,fecit Dcus ccelum etterram : procul du-
hio ita oommemorata, sieut dictum erat antequain bio cogiteo modo se intelligiccolum etterramcon-
eonditus insinuaretur dies,/« principio fecit Deuscw- meinorasse,quomodofactasunt,cumfactus esl dies.
lum et lerram (Gen. i,l). lllud enim si eo modo in- Deinde cum dictum esset, Fccit Deusctelumet terram;
telligitur,utaliquid Heus fecerit sinedie,priusquam addilum est,etomne virideagri qu;e certe manife- :

facerct diem, qui ratione id possil nccipi,suo loco stum est tertio die facta. Unde liquidius apparet
dixi,quod dicendum putavi.nulli intercludens me- eumdem illum esse unuuj diem queni fecit Deus,
lius intelligendi licentiam. Nunc autem, llic esljn- quo repoiito.factus cst et secundus.et terlius,ct c;e-
quit, liber crealurx cceli ct le)TX,cum faclas cstdies: tori usque ad seplimum diem.

satis, ut opinor, osteudens, nou hic se ita comme- CAPUT II. — Viride aijri cur additum.
niorasse ccrlum et terram, sicut in principio unte- 4.Cum autem nomine cosli et terrae,usitato more
quam lieret dics, cum tenebrae essent super abys- Scripturarum, nunc universam creaturam voluerit
sum; sed quomodo factum est ccelum et terra,cum aocipi,qu:e potestcur addiderit,c/ omne viride mjri;
factus est dies, id ost jam formatis atque distinctis quod mihi videtui'ideopossuisse,ulsignineantiusin-
partibus et generibus rerum,quibus universacrea- timaret quem diem commendaverit, quod ait, cum
tura disposita atque oomposita reddit hanc speciem /acfwml d/cs. Citoenimquisquamputaretbuucdiem
quae mundus vocatur. lucis corporeae commendatum, quo circumeunte
coinmemoratum est, quod
J.lllud hie ergo ccelum nobis vicissitudo diurni nocturnique temporis ex-
cuincreassetDeus,finuamcntum vocavit.cumomni- hibetur.Sed cumoreaturarum conditarum ordinem
busqu* in illo sunt ; et ea terrra.qua; cum abysso recohmus, et invenimusoinne viride agii tertiodie
imum obtinet looum.cum omnibus quiv in ea sunt. creatum.antequam sol fieret, qui quar:o die factus
Sequitur eniin et adjungit, Fecit Deus ccelu/m etter- est.cujus praasentia dies iste quotidianus usitatus-
ram ; utcooii et terra nomine ot praemisso antequam que peragitur; quando audimus, Cum factus esldies,
I
fuctum diemcomniemorarel,etrepetitocumcomme- fecitDeus coslumetterram,et omne viride «gr/:admo-
morasset.non sinat suspieaii, ita se nuncccelumet nemur de ipso die cogiture, quem sivo corporalem
terram nominasse,siout in principio antequam esset ncsoio qua luce nobis inoognita.sive spiritualem in
creatus dies.Sic enim verba contexuit,/J/c est liber societate unitatis angelicae, non tamen talem qua-
creaturx cxli et lerrx, cum factus est dies, fecit Deus lem hic novimus, intellectu vestigare conemur.
ccelum ct tcrram : ut si quisquam velit sio intelligere CaPUT III. — Ex narrationis ordine inteltigitur
quodsuperiuspositumest^iftsrcreatwrascw/tecterra», omnia simul creata juissc.
quemadmodum diotum Deus
est, ln principio fecit 5. lllud etiam non ab re fuerit intueri,quod cum
c<iiumctterram,r>r\us |Uam condsretdiem,quiaprius posset dicere, Hic est liber creatura creli et terrae,
et hic commemorata sunt coelum et terra.et postea cum fecit Deus coelum el terram; ut in ccelo et terra
faotus dies; corrigatur subsequentibus verbis : quia intelligeremus quidquid in eis est,sicutloqui divina
et post commemoratum factum diem, rursus cceli Scriptura consuevitjUt nomine cccli et terrae saepis-

et terrre nomen adjunctum est. simo,interdum adclito et maris.universam insinuet

3.Qunnquam et hoc quod positum est,CHm,et sic creaturam, aliquando adjungens et dicens,Et quae
adjunctum, factus est d/c,s,cuivis contentioso extor- sunt in ineis(Psa/.cxLV,6): utquidquid horumdice-
 DE QENE81 AD LITTEBAM, 8. ATJfiUSTlNI m
rot.iln Iti ellig I
'
r '!' vln I"" Doum fecl ie anlequam exori ntur.ut si ubi faota
non sint, invoniro non possit, ClbUat tuinen anto faota
ooudidit.aive istum quera presentis solis feoit i

ita dixit.ee i interposuil d quam exorta, quiequia buc Boripturu piecredit;

iitt. Neo ita looutus eel nt dioeret, Bie est liber i mpie quippe non orcdil

oreaturas diei el oobIi el tei r« , tanquam hoo ordine, I.Qi nus? Am quod nonnulliputave-
quo raota narrantui : nec ita, Hic est liber creaturae runt,in ipBo Verbo Dei fauta omnia,antequam exo-

ccrli et terraa.oum faotua esl diea etoslam et terra, rircnlur in toi ;

i
ioc do faota sunt, non
i

cum fecit Deus ooalum ct terram, ct omno viride oum faotua i il dies,sed antequam fieret dies,faola
agri : nac ita, llic est libcr creaturas oceli ct tei nb, suut : aperte autera Soriptura dioit, Cum factus e*t

oum Dous diem,et ocelura

focit et terram, et omne dies, fecit Oeus caslum ct terram, otnne viride agri

viride agrhhosenim los loquen- antequam esset superterram,etomne fenumantequam

,1, oon netudo poscebat Sed ait,//iV esi libercreatu- sxoriretur. 8i argo cum faolua ast dies, non utique
rse ccelid teme,cum faetus cst dies,fecil Deuseailum antequam fieret diea : aoperhoc noninVerbo,quod
cl terram, ei omne viride agri tauquam illud insi- : Patricoaiternum ost antequam diea,antequ im omni-
nuans, cum factus est tlics, tunc fecisse Deum cu> no ahquid lieret ;
scil cum factus est dies.Nam illa

1 uiii et tcrram, et omne viride agri. quie in Verbo Dei ante creaturam sunt,non omnem
6.Porro autcm superior narratio laolum Jiom pri- utiquefactasunt :bu;c autom farta sunt.cum factus
1

mitus itulicat, eumquo uaum diem deputat; post est dies,aioul Scriplura: verbadeolarant; seil tamen
quom secundum annumerat.quo lactum eet lirma- antcquam essentsupor terrain.antequam exoriren-
mentum; et tertium.quo spccieslememarisquedi- tur; quod de viridibus et feno agii diotum e
lignum atque herbam torra produxit.
gestae sunt.ct 9.Ubi ergo; An iu ipsa terra causaliteret rationa-
Anfortchoc illudest.quod in hbiosuperiore molie- liler sicut in semiuibus jam sunt omuia.antcquam
;

bamur oslendere.simul Doum fecisseomnia,quando evolvant quodammodo.alque explioeut inerementa

quidem narrationia illa oontextio.oum sex dierum etspeciessuas per numeroa temporum? Sed ista se-
ordine oreata ouncta ct oonsummata memorasset, miua, quae videmus, jam super torr;» -«i sunl, jam
nunc ad unumdiem omniaredigunturnomineoGeli exorta sunt; annonerantsupertenam,.- ;'frater-

et terraj.adjunctoetiamfrutioum genere? Nimirnm ram ;

antoquam exorta sunt,faeta sunt.quia
et ideo

propterquod supra dixi.ut si fortassis ex hac nostra tunc exorta suut, cum semina germinarunt, el ac-
oonsuetudineintelligereturdies.corrigereturlector, cessu incrementorum in auras eruperunt, quod per
cum recolcrc. viride agri ante istum solarem diem moras temporum nunc fierividemua suo cuiquege-
Deum dixisseutterraproduceret.Dajam non exalio ncri distribulas? Num ergo seminalune faotasunt
Scriptur» Bauctea libro profertur testimonium quod oum factus estdiea, etin ipsis eratomneviiid
omnia simul Deus oreavit [Kccli svm. 1) sed vi- ; etomnc lenum. nondum ea specie qua sunt supar
cina testificatio pagins oonse>juentis ex hac re nos lerramjam exorta,sed eavi quasunt in rationibus
admonet, dicens, Cum factus est dies,fecit Deusca- seminum? Serainaergo primum terra produxit?Sed
(tiffl et tcrram.et omne virideagri : ut isium iliem et non ita Scriptura loquebatur, cum diceret, / pro- 1

septies intelligasrepetitum,utfierentseptemdies;et duxii terra herbam pabuli,ve\ berbam feoi.jaminaa-

cum auilis tunc facta omnia.cum factus est dies.il- icm -
semen secunium genus,et seeunium simiiiiudi-
lam senariam vel septenariam repetitionem sincin- ncm;ct lignumfnwtutisumfaciensfruelutn,cujussemeu
tervallis morarum spatiorumque temporalium suum in se secundum genus super terram. Ilis enim
fac-

tam, si possis,apprehemlas; si nondum possis.haao vo. biamagia apparet semina ssse orta ox herbis at
relinquas conspiciemla valentibus tu autem cum :
lign s; non autom illa ox seminibus, sed ex terra;
Boriptura non deserente infirmitatem tuam.et ma- prseaertim quia el ipsa verbaDei Bic se hubent.Non
terno incessu tecum tardius ambulante proBcias; enim ait.Germinent eemina ia terraherbam feni,et
qua; sic loquitur, ut altitudinc superbos irrideat, lignura fruotuosum; sed &il, Germinei terra
profunditate attentos terreat, veritate magnoa pas- feni semiiiantem semen: utsoiMouox herba.uon hor-
cat ', affabilitate parvulos nutriat bam insinuarot ox semine. Et sicest factum,ct yro-
du.vit terra [C.cn. 11, 12) id cst, prius
C\PUT IV.— Curfenum anteguam exoriretur faetum 1, ; 6

(uisse dicitur. factuminoogr.ilioneilliusdiei.et produxitterrajam,

1.Quid sibi ergo vult etiam quod Baquitur nam :

ut hoc Qereletiamioipsacreatura.quoj oondilaeai.

ita sermo oontexitur, C.um factus csi iies, feeil Deus lO.Quomodo Brgo anloquam essont superterraa
coslum et terram, etomne viriie agri, aniequamesset et anl renlur:quaBi aliud eis tuerit Aerl
tuper icrram.et omnr fenum agri,.antequatn exortum euiu cmlo et terra,quando laotus est thes ille lnusi>

tsi ? Q u eat boc ? Nonne queareudamest ubi ou fo-

i I tatueatque inoognitus nobis.quemprimum D
oerit, antequam eesenl el anlequam . oit aliud autera exoririsuper terram.quod nonflt
;

oxortn i liviua orederel,tunc niaiperbosdies.quos oirouitua solia laoit per tempo-

ea Douiu feoissB, cuni sxorta sunt, non antequam ,imi moraa buo cuique generi accommodatas I

BXortaauot,niei admoneroturhoodh inoeloquio,iata

i
l.ov.hon n»v«f eum faetus etJies fketa tunt, M.
i
Veterei oodicci optimce no i \ateat. * Uib. conBtanler babaat ttmmtmt,
 fJBBR QtlNTDS. 326
:<2S

Quodsiitaest.dieaqueillesocietasftlqueunilaaauper nt tompora.quemadmodnm operatus c-t om-

Angelorum atqueVirtutume3t;proculdu- non ioter-
nia simul, praestans ei9 etiam ordinem,
c<Blestium
bio longealiter nota est Angelis creaiura Dei,
aliter vallislemporum, sed connexione causarum, ut ea
qute simul facta sunt, senario quoque illius diei
nobis: exceplo quod eam in Verbo Uoi noveruut.per
quod ractasuntomnia;etiaminsei| ^eali- numero prsssenlato perlicerentur.
ter notam eisessequam nobis.lliis enim pi imordia- 13.Non itaque. temporali.sed causali ordine prius

liler, utitadicam, vol originaliter, sicut eain

Deus facta est informis formabilisque materies, et spiri-
priinitus uondidit, et post eam conditionem a suis tualis et corporalis, de qua lieret quod faciendum
operibus requievit.non coudendo aliquid amplius: esset.cum piiusquara instituta est.non fuis-
et ipsa

oobis autem secundum rerum antea conditarum set : nec institula est nisi ab illo utiqne summo
ailminixtrationcm, jam per ordines t<- >orum, se- roro, ex quo sunt omnia ; sive cadi et terras

cundum quam Deus jam rebus per senariam illis uomine significata sit, quse in principio fecit Deus
perfcctionem consummatis, usque raodo operatur. ante unura illuui diem i|uem condidit, propterea
11 Causaliter ergo tunc dicluni est produxisse jam sic appellala, quia inrle facta sunt crelum et
terram herbam lignum, id est producendi acce-
et terra ; sive nomineterrie invisibilis et incompositce

pisse virtutem.In ea quippe.jam tanquam in radi- atque abyssi tenebros*, ul jam iu priruo libro tra-

oibus.ut itadixerim.temporum facta erant.quaeper ctatum est.

tempora lutura erant.Nam utique postea plantavit 14. In his vero quae jam ex informitate formata
Deus paradisum juxta orientem, et ejecit ibi de sunt, evidentiusque appellantur creata, vel facta,
lerra omue lignum speciosum ad aspeetutn, et bo- vel cor.dita.primum lactu- est dies.Oporteb.it enim
num ad escam (Gen. n, 8, 9) nec tamen dicendmn : ut primatum creaturae oUlineret illa natura, quaa
est.eum aliquid tunc addidisse creaturae, quod an- creaturam per Creatorem, non Creatorem per crea-
tenon fecerat.quod velut illi perfeclioni.qua omnia turam posset agnosccre. Secundo, lirmamentum
bona valde sexto die conaummavit, post esset ad- unde oorporeus incipit mundus. Tertio, species ma-
dendum j Bed quia jara omnes naturfe 1'ruticum at- atque in terra potentialiter, ut ita di-
ris et tcrrae,

que lignorum in priraa condilione factfe fuerant, a oam, natura herbarum atque lignorum. Sic enim
qua conditione Deus requievit, movens deinde ad- terra ad Dei verbum ea produxit, anteqiiam exorta
ministransque per temporales cursus illa ipsa quae essent, accipiensomnes numeros eorum quos per
dit, et a quibus conditis requievil, non solum tempora exsereret secundum suum genus. Deinde,
tunc plantavit paradisum, sed etiam nunc omnia posteaquam haec velut babitatio rerum condita est,
qua: nascuntur. Quis enim alius ctiam nunc ista quarto die luminaria et sidera creata sunt, utpriua
cre»t,nisi qui usque nunc operatur?Sed creat haec para mundi superior, rebus quee intra mundurn
modo ex iis quoajam suut lunc autem ab illo,
: rnoventur visibilibus ornaretur. Quinto. aquarum
oum omnino nulia essent, creata sunt, cum factus natura, quia ccelo aerique conjungitur, produxit ad
est dies ille,qui t tiam ipse omnir.o non erat ', spi- Dei verbum indigenaa suos, omnia scilicet natati-
ritualis videlicet atque intellectualia crcatura. lia et volatilia; et haec potcntialiter in numeris,
CaPUT V.— Ordo creationis rerum per sex dies,non qui per congr ios temporum motus exsererentur.
intervaltis temporum, $i causarum. terreslria similiter animalia tanquam ex ul-
l2.Factae itaque creatura? molibua coeperunt cur- timo fleraento mundi ultima; nihilominus poten-
rere tcmpora unde ante creaturam frustra tem-
: r. quorum numeros tempus postea visibiliter

porarequiruntur,quasipossintinveniri antetempora aret.

teinpora .Motus enim
a
si nullus esset vel spiritualis 15.Hunc omnem ordinem creaturae ordinatae dies
vel corporalis creatura3,quo per prassens praeteritis ille cognovil ; et per hanc cognitionem sexies quo-
futura succederent, nullum esset tempus omnino. damrnoelo praesentatus tanquam sex dies exhibuit,
Moveri autem creatura non utique posset,si non es- cum sit unus dies, e-i qua? facta sunt, in Creatore
set. Potius ergo lempus a creatura, quam creatura primitus,et in ipsis consequenter agnoscens,nec in
ccepit atempore utrumque auteru ex Deo Ex ipso
; ipsisremanens.sed eorum etiam cognitionem pos-
enim, ipsum, et in ipso sunt omnia \liom. xi,
et per teriorum ad Dei rcferens dilectionem, vesperam et
36). Nec sic accipialur quod dictum est, Tempus a mane et meridiem in omnibus prabuit non per ;

creatura ciepil,quasi tempus creatura non sit cnra ; moras tcmporum,sed propter ordinem conditorum.
sit creatura motusex alio in aliud.eonsequentibus Postremo.quietis sui Creatoris.qua in se requiescit
rebus secundum ordinationem adtninislrantts Dei ab omnibus operibus suis, notitiam repraesentans,
cuncta quae creavit. Quaproptercum primaracondi- in qua non habet vesperam, benedici et sanctifieari
tionem creaturam cogitamus, a quibus operibus abhocmeruit. Dndeipsum septenarium numerum
sui- Deusindieseptimoreq'-ievit ; necillosdicssieut saueto Spiritui quodammodo dedicalum, commen-
istossolares,nec ipsamoperationemitacogitaredi.be- dat Scriptura [lsai. xi 2. 3), et novit Ecclrsia.
mus.quemadmodum nunc aliquidDeus operaturin 16. Ilic est ergo liber creaturae cceli et terras.quia
tempore s2d quemadmodum speratus e.-t uude in-
:
Deus coelum et terram,~-pcuniluin
in principio fecit
1
EJili, omnino erat s/jirilualis ; ouiissa ne^ante pi.r- materiae quaindam, ut ita dicam, formabilitatem,
ticula, quatn huc ex Mss. revocauius.
2 Sic Mss. et Am. Al Er. et Lov. ,ante creaturatn tem- quae consequenter verbo ejus formanda fuerat.praj-
pora. cedens formationem suam,non leuipore,sed origine,
•s-n M GENESl Al» UTTISHAM, S. AUGUSTINI 3"28

Nam utiqueoum formaretur.primum faotus est dies temporum intervallaostendissi .nlerenlur: itacum
oum faotus est diea, fecit Deus ouilum et terram, dixisset, cum coclo et terra Doum fecisso omne vi-
et oniii«- viride agri antequam e»Bet Buper terram, rule agri aiileqiiaui ox-ri <uper trrram, et umne
et omne feoum agriautequamexoriretur.aiout Lra- fenum agri antequam exortum eat,addidit,iVoniiu«!
otavimua ; vol ai quid liquidiua et oongruentiufl e>mn pluerui Deus super terram, nee erai Iwmo qui
videri et dici potuil uiit potuerit. tanquam diceret, Non ea sic fe-
operaretur terratn;
cit Deus,quemadmodum fuoit nuno Lalia,oum ptuit,
CAPUT VI. —
De rersieulo, Non enim plueral, etc. et cum operantur homiiies.Hasc enim jam per mo-
.4/i inde inlelligendum omnia simui creata esse.
ras tcmporum Buut,quffl tunc non erant, cum fecit
17. Quoil autem sequitur, Nen «tiw phurat Ddu omnia simul, undo etiam tempora inciperent,
super terram,el homo nonerutqvtoperareturUrram; CAPUT VII. — De fonte qui rigabal totam terrum,elc.
quo pertineat.et quid nobis iosinuet.indagare ilitli- 20. Quod autem sequitur, Font autem aseemtebut
cile eet.Tanquam ideo antequam axortum est.lecit de terra,et irrigabat amnem faeietn terrm; hinejam,
Deus fenuni agri, quiu nondum pluerat super ter- quantum arbitror, intimatur quffl tiant secundum
ram si enini post pluviam fenum
:
fecisset, pluvia intervalla temporumex prima illa conditione crea-
magis exortum quam factum ;ib eo videretur. Quid turarum.ubi faeta sunt omnia simul.Et recle ab eo
enim? quod poat pluviam exoritur, ab alio tit nisi cojpit elemcnto, ex quo cuncta genera nascuntur

ab eodem Deo ? Cur autem non erat homo qui ope- vel animalium, vel herbarum atque lignorum, ut

raretur terram ? Nonne jam sextu die lecerat ho- agant temporales numeros suos naturis propriis
minem, septimo requieverat ab omnibus operi-
et distriliutos.Omnia quippe primordia seminum.sive
bus suis"? An hoc recapitulando commemorat,quo- unde omnis caro, sive unde omnia fruteta gignun-
niam quando fecit Deus omne viride agri, et omne tur,humida sunt,et ex humore concrescunl.lnsunt
fenum, nondum pluerat super terram, et nondum autem illis efficacissimi uumeri, trahentes aeoum
erat homo? Tertio quippe die fecit ista, hominem sequacea potentias ex illis perfcctis operibus Dei.a
autem sexto.Sed cum tecitDeus omne viride atque quibus in die septimo requievit.
omne fenum agri antequam exortum est superter- 21.\'iTumlamen quis iste sit fons ad inL-indam
ram,non solum homo non erat qui operaretur ter- faciem omnis idoneus, merito quaintur. Si
terrai

ram,sed nee ipsum fenuni erat super terram.quod enim obstrusus est vel sicoatus, causa quae-
fuit.ct

utique ante dioit factum quam exortum. An ideo renda est.Nunc enim videmus nullum esse foutom,
die tertio fecit Dcus ista, quia nondum erat homo quo irrigetur omnis facies terrae. Kortassis ergo
qui operando terram laceret ea ? Quasi vero tam peccatum bominum hanc etiam pceriam eoimne-
multa ligna et tam multa genera herbarum, uon ruit, ut tanta illius fonlis repressa largitaa facilli-

sine uila opera hominum nascantur ex terra. mam terris -auferret fecunditatem, ut incolentium
IS.An ob hoc utrumque positum est,et quianon- augeretur labor.Posset hoc, quamvis nulla id Scri-

dumpluerat superterram.et quianondumerathomo ptura narraverit, aflirmare humana suspicio, nisi

qui operarctur terram.' Ubi enim operaluuinuianou illud ocourreret,quod pcccatum hominum.cui pmna

cst.per pluviam ista nascuntur.Sunt etiam quffldam laboris imposita est.post paradisi delioias exstitit:
quae per pluviam non nascuntur.nisi bumanaopera paradisus, autem habebat pregrandem lontem
accedat. ldeo nunc utrumque adjutorium necessa- suum.de quo post diligentius suo loco loquendum
rium est.ut cuncta nascantur:tunc autem utrumque estjexcujus uno capite quatuor magna tlumina
defuitjideo fccitDeus tuec potentiaVerbi sui aineplu- et nota gentibus manare narrantur. Ubi ergo erat

via,sine opcre humauo. Nam eliam nune ipae faoit, fons iste aut ista flumina, quando ille unus maxi-
sed jam per pluviam et per hominum mauus;quam- mus asccndebat de terra, et irrigabat oninem fa-
vis ncque qui plantat sit aliquid, neque qui rigat, ciem terr»?Certe enim tuno non Geon.qui dicitur
sed c|ui inoromentum at Deus (I Cor. m, 7). <1 Nilus.unus ex illisquatuor,rigabat;Egyptum,qnan-
lO.Quid est ergo quod adjungit, Fons aulem tueen- do fons ascendebat de terra, et non .Kgyptum tan-
debat de terra,ei irrigabat omnemfaoiem terrxf llle tum, sed omnem faciem terra satiabat.
quippe fons tantalargitalenianans,sicutN'iliis.Kgyp- 22. An primo Deuin voluisse orodendum est uno
to,posaet univeratB lerra essepro pluvia.Quid itaque funie m.iximu irrigare omnem terram,ut lllaquatn
ppo magno oommendatum ast.antequam pluerct fe- ea principaliteroondiderat.aoodpto humoris adjuto-
cisseDenin illa gignentia,oum quantum possetadju- riu.jam etiam perlerapora rnerentur,pro
vare pluvia,tantum fonsirrigans terram?Verumet Buorum generum diversitate etiam diversis uumeria
Bi aliquid minus, minoro illa fortasse, non tamen diermi iparadisorepreaaiaaaUlum
nulla nasoerentur.An n c etiam moro BuoSoriptura li i fonteui.iiiiiltis jiie fontibus.sicutjam nune videmus,
tanquam ioSrmia Loflrmiterloquitur,ettamen innuil implevisse terram;de paradisi autem uno toiiu- qua-
aliquid quod intelligal qui valueril ?Nimirum enim tuur ingentiaQumina divisisse ut el terra ; i

sicut iflto die, paulo Buperius oommomorato,fligni- oreaturarum suarum plona generibus.oongruoi nu-
licavit unum diem faotum < Deo, el Lunc Deum te- merot suorum LeraporumagenlibuSjlboteaetiamauoa
< •
-
1 1 1 1 1 1 etlerram,oum raotus estdies; ul quo- baberot ;«• Buvioa <t paradisus l<"'u electiore plan-
;

rnodo po emus cogitaremui simul orania Deum fe talus.qiialunrillallumina excapitesui luulisemitte-

oiise,qu&mvia superior ses diei um snumoratlovelul ounofonteparadioi \un-
329 LIBER QUINTUS. 330
dante, prius totara irrigassc tcrram, atque ad pa- uquam.Cur ergosit inere'iibile,si ex uno abyssi ca-
rienda per temporum numcrosgencra.quo: in casi- pite alterna inundatiune fluente atque refluente,
ne intervallis temporuru creaverat, fecundasse : ac tuiic univcrsa terra rigata cst? Quodsiipsius abyssi
postea repressisse in co luco aquarum eruptionem maguitudinem, ea parte cxcepta quod mare dici-
vastissimam.utdediversisperoiunemlerramcapiti- turet evidenti amplitudine atque amaris fluclibua 1
bus fluminum ac fonlium jam manarent; acdeiude lerras ambit, in ea sola partc quarn rcconditis si-
in regione illius fontis, non jam universam tetram nibus terra coutinet,undescomnesfontcsamnesque
riguutis, sed memorabiles solos illos quatuor flu- diversis tractibus venisque distribuunt,et suis qui-
vios emittcntis, plantasse paradisum,ubi homiuem que erumpunt.funtcm vuluit appellare Scrip-
locis
quem fecerut collocaret ? tura,non fontes, proptcr natura? unitatem eum- ;

CAPUT VIII. — Qux Scriptura reticet,qualcnus con- que perinnumcrabilesviasantrorumatquerimarum

jectando proferre juvat. ascendentem de terract ubiquedispertitis quasi cri-
23. Quia enim non omnia scripta sunt, quemad- nibus irrigantem omnem faciem terra, non conli-
modum postillam primam rerum conditionem tera- nua specie tanquam maris aut stagni,sed sicut vi-
poracucurrerint.scque secutsesintadministrationes dcmus ireaquas per alveos fluminum flcxusque ri-
crcalururum, quu: primilus faclae sc.\toque illo die vorum, et eorum excessu vicina perfunderc quis :

consummutaesuut.sed quanlum satis judicavit Spi- non accipiat, nisi qui contcntioso spiritu laborat ?
ritUS,qui ineral scribeuti ea qua? non solum ad fac- Potcst quippe etiam ita dicta intelligi omnis terra
tarum rerum notitiam,sed etiam ad futururum proe- facies irr;gata,quemadmodum dicitur.omnis vestis
ligurationem valerent; nescicntes conjectamus quid facies colorata, etiamsi non continualim, sed ma-
fieri potuerit, quod ille non nesciens praitermisit culalim fiat prasertim quia tunc io novitate ter-
:

tantum'id conantes promodulonostro.quaiitu.u ad- rarjm, etsi non omnia, plura tamen plana fuisse
juvamur,efficere,nealiquaabsurditas vel repugnan- credibile est.quo latius possent erumpentia fluenta
tiaputelur esse in Scripturis sanctis, quaa opininio- dispergi atque distendi.
nem lectoris offeudat, non
et dum existiiuat fieri 26. Quapropter de istius fontis magnitudine vel
potuisse qute facta esse Scriptura commetnorat, vel multitudinc,qui sive unam habuit alicunde eruptio-
resiliat a lide, vel non accedat ad fidein. nem,sive propter aliquam in terra occultis sinibus
CAPUT IX. — Difficultas dc fonte tcrrum umvcrsam unitatem, unde omncs aqurc supcr terram scatent
irrigante. omnium fontium magnorum atque parvorum.unus
2i.Proinde cum de
isto fontc quaerimus,quomodo fons dictus est,per omncsdispertitiones suas ascen-
id quod dictum est,Aseendebat ctc lcrra,ct irrigabat dens de terra et irrigansomnem faciem terraj sive :

omncm faciem lcrrx, non impossibile videatur si ; etiam, quod est credibilius,quia non ait.Uausfons
ea quae diximus, impossibilia cuiquam videantur, ascendebat, sed &H,Fens autcm ascendebat de terra,
quaarat ipse aliud, quo tamcn vetax isla Scriptura pro numero pluraliposuit singularem; ut sic intel-
monslrelur.qus procul dubio vcrax est.etiamsi non ligumus fontes multos per universam terram loca
monstretur. Nani si argumenturi voluerit.quoeam vel regiones proprias irrigactes.sicut diciturmiles,
falsam esse con\iucat ; aut ipse nulla vera du.crea- et multiintelliguntur.sicut dicfa est locusta et
rana
turarum coudilioue alque admiuistatione dicturus in plagis 'P<aJ. quibus /Egyptii percussi
c.ix, 3-'i),

est aut si vera dixcrit,istam non intelligendo fal-

: sunt,cum esset innumerabilis locustarum numerus
sarn putubil vslut si contcndat ideo non potuisse
: et ranarum jam non diutius laboremus.
;

uno quantolibet fonle omnern terra? faciem irrigari CAPUT XI.— Rerum creationem primam factam esse
quia si montes non irrigabat,non omnem terra: fa- sine temporis mora : a:\ministrationcm non ila.

ciem irrigabat: siaulem etiam montes rigabat,non 27. Sed illud etiam atque etiam considcremus,
erat jam imperlitio saginas, sed diluvii inundatio ; utrum possitnobisperomnia constarosententia qua
quod si tcrra tunc sic erat, totum marc erat, et dicebamus.aliter operatum Deum omnes creaturas
nondum discreta erat arida. prima conditione ,a quibus operibus in dieseptimo
CAPUT X. — Fons ille lerrum tolam rigans utinlel- requievit; aliteristam earum administrationem.qua
ligendus. usque nunc operatur id est.tunc omnia simul sine
:

25. Cui respondetur,quia hoc vicibus temporu.n ullis temporalium morarum intervallis;nunc autem
posset,sieut certo tempore per plana .Egypti Nilus per temporum moras.quibus videmussidera moveri
restagnat,ct alio tempore ad rispas suos redit:aul si ab ortu ad occasum,ccelum mutari ab a?state ad hie-
iste nescio cujus ignotaeac longiuqua? partis niundi mem, gcrmina certis diorum momentis pullulare.
aquisetpruinishiemalibusanniversariucreditur in- grandcscere, viresce ,-
e, arescere. Animalia quoque
crementacolligere; quid de Oceaoialternisajstibus, statutis temporum metis etcursibus etconcipi,etper-
quiddc quibusdamlittoribus.quoelate nudantur flu- fici, usque in senium mortem-
et nasci,et peraatates
ctibus,vicissimque operiuntur,dici pote^t? ut omit- que decurrere.et caetera hujusmodi temporalia.Quis
tam quod dequorumdam funtium mira vicisstudine enim operatur istanisi Deus,etiam sine ullo tali suo
perhibetur, certo annorum intervallosiceusinunda-
re,ut totam iilam regioncm rigent.cui ' Editi, aquie maris fluctibus, etc. Paulo post, fontes et
alio tempure omnes oqvie diversis troctibus : quibus locis Mss. lec-
vix exaltis puteis ad potandum sufficientem prasbent tioueu repraesentainus.

Patrol. XXXIV. 11
331 DE GENESI AD LITTEKAM, S. AUGUSTINI 332

motu? non cnim et ipsi aeeiilit tempus. Inter illa est in illo,vita e$t,ul suhdistingiiamui.Onorf/Vic/iim
ergo opera Dei, a quibus requievit in die Baptimo, est in illo, et deinde inferamus, vita stt.Quid enim
et ista quiB usque nunc opcratut',quem,l:im Borip- non in illo factum est, cum commemoratis multis
tura interponens sure narrationia artioulum, etiain terrenia creaturis, dioatur in Psalmo, Omnia
mendavit aeilla BxpKoasse.et ompit jam istu cisti(Psal.cu\,2i) ; dioat et Apostolua
xere. Illorum explicatorum coramcndatio sic facta Quoniam in ipso eondita sunt omnia in catlo ct in

est ; llic est liber creatura caU el lerrse,cum faclus isibilia Conse-
ct invisibilia (Cotoss, t, 16).

;, fecil Deut ccelum el terram, omne viride

et quens ergoerit.si itadistinxerimus.ut etipsa tcrra,
agri anteguam essct supcr terrum,et omne fenum agri ct quiecumque in ca sunt, vita aint. Qua; cum ab-

antequam exoriretur. Non enim pluerat Deut super surde dicantur omnia vivere, quanto absurdius ut
terram,nec trat homo qui operaretur terwm. Istorum etiamjvitasint?prresertimquia distinguitdequalivi-
autem contextio sic coepit Fons autem atcendebat : taloquantur,cum addit.E/ vtta crat lu.r hominum.Sic
ie terra, et irrigabat faeiem terrse. Ab bac
omnem crgo distinguendum est, ut cum dixerimus, Quod
oommemoratione fontis hujus et dcinccps ea quai factum est, deinde inferamus, iu illo vita est ; non
narrantur, per moras temporum facta sunt, non in se scilicet,hoc est in sua natura qua factum est
omnia siuiul. ut conditio crcaturaque sit; sed in illo vita est.quia

CAPUT XII.— Opera Dei sub triplici consideratione. omniu qute per ipsum facta sunt.noverat antequam
ium ergo aliter se babeantomniumcreatura- fierent; ac per hoc non sicut crcatura quam fecit,
'

rum rationesincommutabiles inVerboDci,alitcrilla sed sicut vita et lux hominum, quod est ipsa Sa-
ejus opera a quibus in die septimo requievit,aliter pientia, et ipsum Verbum unigenitus Dei Filius.Eo

ista qua ex illisusque nunc operatur;horum trium modo ergo inilllovita estquod factum est.quomo-
hoc quod extremum posui, nobis utcumque notum do dictum eai,Sicut habel Pater vitam in semetipso,
est per corporis sensus,ethujus consuetudinem vi- sic dedit Filio habere vilam in semctipso {Joan. v,26).
tee.Duo vero illa remota a sensibus,et ab usu cogi- 32.Xec praitermittendum est, quod cmendatio-
tationis humanre, prius ex divina auctoritate cre- res codices habent, Quod factum est,in itlo vita erat,
denda sunt; deinde perh.-ec quai nota sunt,utcum- Ut sie intelligatur, vita erat, quomodo In principio

que noscenda, quanto quisque magis minusve po- crat Verbum -,etYerbumerat apud Deum,et Deus eral
tuerit pro suae capacitatis modo, divinitus adjulus Verbum. Quod ergo factum est, jam vita erat in illo,
internis feternisque rationibus ' ut possit. et vita non qualiscumque nam et pecora dicun- ;

CaPUT XIII. — Omnia antequam fierent, in Sapien- tur vivero, qua? frui non possunt participatione sa-
tia Dei. pientiae sed erat tu.r bominum. Mentes quippe ra-
;

primisergo illis divinis incommutabilibus

29. De tionales purgatas gratia ejus, possunt pervenire ad
asternisque raticnibus,quoniam ipsa Dei Sapientia, ejusmodi visionem,qua nec superiusquidquam sit,

per quam facta sunt omnia, priusquam fierent ea nec beatius.

noverat.sic Seriptura testatur: In principio erat Ver- CAPUT XV, — Omnia quatts vita sunt in Deo.
bum, et Yerhum erat apud Deum, Deus erat Ver- 33. Sed etiam si hoc legamus et intelligamus,
bum ; hoc erat in principio apud Dcum. Omnia per- Quod faclum estjn illo vita est; manet 3 ista senten-
ipsum facta sunl, et sine ipso factum cst nihil (Joan. tia, ut id quod per ipsum factum est, vita esse in
i, 1-3). Quis ergo tam sit demens, ut dicat non ea illo intelligatur, in omnia, quandoqua vita vidit
Deum fecisse qu« noverat? Porro si noverat.ubi nisi fecit ;
non prster seipsum
et sieut vidit, ita fecit :

apudipsum.apud quem Yerbum erat,perquod facta videns,sed in seipso ita enumeravit omnia qu.-e fe-
sunt omnia? Xam si extra seipsum ea noverat,quis cit. Xec alia visio ipsius et Patris,sed una substan-

eum docuerat? Quis enim cognovit sensum Domini? tia. Nam et in libro Job ita ipsa Sapientia, per
aut quis coneiliarius ejus fuit ? Aut quis prior de- quam facta sunt omnia, predioatur : Sapientia
dit illi, et retribuetur ei ? Quoniam ex ipso, et per vcro, inquit, unde inveuta estfvel quis si
ipsum, et in ipso suntomnia (Rom. xi, Ml-36). scicntij; ? lgnorat mortalis viam ejus, nee mvenietur
30. Quanquara et ea qua sequuntur in Evange- in hominibus.YA paulo post .4tt</ii'imii*,inquit, ejus :

lio, satis asserant istam sententiam : adjungit gloriam ; dominus commendavil viam ejus, et ipse
enira Evangelista et dicit, Quod factum est, in illo uovit locum ejus. Ipsc enim omnc quoi i

vita cst, et vita erat lux hominum (Joan. i, l). Quia cndo perfecit, ei novit quse sunt in terra, omma qu-.v

scilicet rationales raentes,in quo genere homo fac- fecit ventorum libramenla, aqux mensuras quando
:

tus est ad irnaginem Dei.non habent veram lucem fecit, sicut vidit enumeravit (Job. x\m, 12 ! ,

suam nUiip8umVerbumDei,perquod faotasuotom- llis atque hujusmodi testimoniia probatttr qaod

nia, cujus partioipea csso poterunt ab omni ini- luvc omnia, priuspuam (lerent, erani in notitia
quitalo et crroro mundut.e.
i
I. ,
1-uiJ, ilh eru/.sbest M
CAPUT XlV.—llludexJoi -t.e/c, ub nuii.iuionbii3 editis, Am.Er.et a tineeriorlbu* Vn.,
quomodo distinguendum. lossematis loco •ubaudiendum, in ilto n/u est.
i Mea
el plerique i'« iUo vita ernt.quo-
ronuntlari oporter, Quod factum
:

moito in principio erut aeque habent, ut »i'c ifi ;

Sic fiiiii. \t M
» oplimo) nota earenthlsoa verbls, tur vita mit.
internis nternisi/ue rationibl iu sulvo eeusu \\ .
diquot, m >vet ; al I cum i'Jiti»,
i\]iuugi posbiiut. manet.
333 LIBER QUINTUS. 334
facientis. Et utique ibi meliora, ubi veriora, ubi nihil; paulo post ait, In hocmundo erat, et mundus
aeterna et incoramutabilia. Quanquam sufficere de- vcr ijisum factus est (Joan. i, 3, 10). De hoc opere
beat ut quisque noverit, vel inconcusse credat quod Dei alio loco scriptum osUQui fecisitmundum de ma-
Deus haic omnia fecerit non opinor eum esse tam
; teria informi (Sup. xi, 18). Ilicmundus plerumque
excordem,ut Deum qune non noverat fecisse arbitre- cccli ct terra? nomine nuncupatur,sicut jam comme-

ca.priusquam faceret ca; pro-

tur. Porro, si noverat moravimus, quae Scriptura dicit Deum fecisse, cum
feclo priusquam apud illum erant eo moilo
fierent, factus estdies:de quibus verbis jam,quantumvisum
notaquosempiterneatqueincommutaliilitervivunt, est,dispulavimus,quemadmodumcongruatconditio-
etvitasunt factaautem eo modo,quo unaquasque
:
ni mundi hujus, et quod sex diebus oonsummatua

crcaturu in genere suo est. est cum omnibusqurcineo sunt,et quod tunc factus,

CAPUT XVI. — Deum facilius mcnte percipimus quam cum factus est dies,ut et illud congruat quod creavit
creaturas. omnia simul (Eccli. xvm, 1).

34. Quamvis ergo illa actcrna incommutabilisque —

CAPUT XVIII. Crealurx ptures nobis ignotx. Qua
nalura.quod Deus est,habensin seutsit.sicut Moysi ratione a Deo et ab angelis noscuntur.Cognilio ma-
dictura est, Ego sum qui sum [Exod. ni, 14) ; longe tutina et vespertina.
scilicet aliter quam sunt ista quaa facta sunt:quo- 36.Hujus universae Dei creatura multa non novi-
niam illud vere ac primitus est, quod codem modo mus, sive quae in coelis sunt altius, quam ut noster
semper est, nec solum non commutatur, sed com- sensus ea possit attingere; sive quae in regionibus
mntari oninino non potest; nihil horum qua? fecit terrarumfortassisinhabitabilibusjsivequaedeorsum
existens, et omnia primitus habens, sicut ipse cst: latcnt,vel in profundo abyssi.vel in occultis sinibua
nequc enim ea faceret, nisi ea nosset antequam terrae. Haec igitur anteque (ierent, utique non erant.
faceret : nec nosset, nisi videret; nec videret, nisi Quomodo ergo Deo nota erant quaj non erant? Et
haberet; nec haberet ea quae nondum facta erant, rursus quomodo ea faceret quae sibi nota non
nisi quemadniodum est ipse non factus : quamvis, erant? Non enim quidquam fecit ignorans.Non er-
inquam, illa substantia ineffabilis sit, nec dici ut- go non facta cognovit. Proinde, antequam
fecit,
cumque homini per hominem possit, nisi usurpa- iierent, et erant, etnon erant erant in Dei scien- :

tis quibusdam locorum ac temporum verbis, cum tia, non erant in sua natura. Ac per hoc factus est
sit ante omnia tempora et anle omnes locos ta- ;
dies ille, cui utroque modo innotescerent.et in Deo
men propinquior nobis est qui fecit, quam multa etinseipsis illa velut matutina sive diurna cogni-
:

quoe facta sunt. In illo enim viviraus, et movemur, tione, hac vero velut vesperlina. Ipsi autem Deo non
et sumus [Act. xvu, 28) istorum autem pleraque
:
audeo dicere alio modo innotuisse, cum ea fecisset,
remota sunt a mente nos propter dissimilitudi- quum illo quo eo noverat ut faceret, apud quem non
nem quoniam corporalia sunt
sui generis, ncc ;
est commutatio, nec momenti obumbratio (Jacobi i,
idonea est ipsamens nostra.in ipsis rationibus qui- 17).
bus facta sunt,ea videre apud Deum.ut per hoc scia-
mus quod ct quanta qualiaque sint, etiamsi non ea
CAPUT XIX. —
Angeli Dei nunlii mysterium regni
cvelorum noverunt a sxculis.
videamus per corporis sensus. Remota quippe sunt 37.Non sane propter inferiorum scientiam nuntiis
et a sensibus corporis nostri,quoniamlongesunt,vel indiget/quasi pereos fiat scientior; sed illo simplici
interpositisautoppositisaliisanostrocontuitutactu- acmirabili modo novitomniastabiliteratqueincom-
que separantur. Exquotitutmajoradillainvenien-
'
mutabiliter.Habet autem nuntios propternosetpro-
da sit labor, quam ad illum a quo facta sunt, cuin sit pter ipsos; quia illo modo Deo parere et assistere,ut
imcomparabili felicitateprrestantius illum ex quan- eumdeinferioribus consulant,ejusquesupernispr83-
tulacumque particula pia mente sentire, quam illa ceptis cl jussis obtemperent,bonum est eis in ordine
universa comprehendere.Unde recte culpantur in li- proprioenaturaalquesubstantiie.Nuntiiautemgrosce
bro Sapienlia inquisitores hujus soaculi Sienim :
a-fY^°i dicuntur; quo nomine generali universa illa
tantum, inquit, potuerunt valere, utposscnt ssstimave supernacivitasnuncupatur,quem primumdiem con-
sseculum quomodo ejus Dominum non facilius invene- ditum existimamus.
runt (S«p.xm,9)?Ignota eniui suntfundamentaterrae 38. Nam nec illnd eos laluit mysterium regni cce-
oculis nostris, et qui fundavit terram, propinquat lorum, quod opportuno tempore revelatum est pro
mentibus nostris. salute nostra.quod ex hac peregrinationo liberati,
l

CAPUT XVII. — Ante ssecula, a sxculo, in sxculo. eorum conjungamur.Neque enimhoc ignora"
ccetui
35. Jam nunc consideremus ea quai fecit Deu3 rentjquandoquidem ipsum semen, quod opportuno
omnia simul,a quibus in die sexto consummatis re- tempore advenit(a),per ipsosdispositumestinmanu
quievit in septimo,postea consideraturi opera ejus, mediatioris (Gafa(.in,!9), id est in ejus potestate qui
in quibus usque nunc operatur.Ipse enimantesaecu- Dominuseorumest, etinformaDei, etinformaservi.
la : a seeculo autem ea dicimus, ex quo ccopit soacu- Dicit item Apostolus:i!/i7u minimoomnium sanctorum
lum,sicut ipsum mundum;in saeculo autem,sicut ea dala esl gratia hsec ,annuntiare in genlibus invesligabi-
qusanascunturinmundo.CumergoScrip^turadixis- ies divitias Chrisii,et itluminare qux sit dispensalio sa-
set, Omniaperipsumfactasunt,etsine ipso faclum est
1 Sic Mss. At editi, quo.
1
Mss. fere onines, actuque. (a) 11 Retract. cap. 24, n. 2.
333 DH GENESI AD EIITERAM. S. AUGUSTINI 336

eramtntiquodfbitabtconditumat&eulit fa Deo, qui 41. aliquam creaturam sic eum

Sod plano, si

mivtrta creacUflti innotneerel Prineipibut ei Potetta. nunc instituero putavcrimus, ut genus ejns primBB
illi sua^ conditioni non inscrucrit, aporte contradi-
tibus in ecelestibut per Ecclesiam mulliformitsapientia
cundum proposilum ueeulorwn, quam fecii in oimuj dicenti Soriptur» quud conaummaverit ,

ChrittoJesuDominonottro(Ephes.vi,8,ll).8io6T%ofuit omnia opera sua in die sexto (Gen. n,2). Secundum

hoc abseonditum a Bffioulia in Deo, uttamen innote- illa enim genera rerum quae prinmm condidit,
scerel Prinoipibus et Potestutibus in ooalestibus per nov.i ruin multa faoere, qu;e lunc non fccit, mani-

Ecolesiam multiformia BapientiaDei;quia ibiprimi- festum^est. Novum autem genus institucre credi
tus Eeclesia.quo postresurreclionemetistu Ecclosia recte non potest, qnoniam tunc omnia consumma-
oongregandae8t,ulBimuBBquale8AngelieDei(Ma//A. vit. Movet itaque occulta potcntia universnm crca-

xxn, 30). Illis ergo a saiculis innotuil quia omnis ;

turam sunm, eoque motu illa versata, dum Angcli
crcaturanon ante BffiOu]a,sedagsculia.Ab ipsaenim jussa perBciunt, dum circumeunt sidera, dum al-
exorta sunt stecula, et ipsa a sa:culis; quoniam ini- ternant venti, dum abyssus nquarum lapsibus et
tium ejus iuitium saeculoram esltUnige.nitus aulem divcrsis etiam poraerem ronglobalionibus agitatur,

ante saicula, pcr qucm faola sunt Bffioula [Uebr, i,2). dum vireta pullulant, suaque semina evolvunt,
'

Ideoque cx persona Sapientia», Anle ssecula, inquit^ dum animalia gignuntur,varioqueappetitn proprins
fundavitme (Prov. viu, 23, sec. LXX; ul in ea fa- vitas agunt, dum iniqui justns ezercere pcrmittun-

cerctomnia.cuidictum est,0mnia in SapientiafecisH tur, explicat sa-cula, qu;r illi, cum primum condita
tPsal. ciii, 24). est, tanquam plicita ' indiderat : qua; tamen in suos
39. Quod autcm nonDeo tantum innotescit
in cursus non expliourcntur,si ea illa qui condidit,pro-
Angelis quod absconditum est, verum ctiam hic vido motu adininistraro cessaret.

eis apparet, cum efficitur atque propalatur, idem CAPUT XXI. — Omnia gubcmari dicina
apostolus ita testis est : El sine dubio, inquit, ma- providentia.

gnum csl pietatis sacramentum, quod manifettwn 42. Admoneri autem nos opcrtet iis quas in tem-

est tn camc, justificalum est in spiritu, apparuit porc formantur atque nascuntur, 'quomodo ista

Angelis, prcvdicalum est in genlibus, creditum cst in considerare debeamus. Non enim frustra de Sa-

mundo, assumptum (I Tim. m, 16). Et,

est in gloria pientia scriptura cst, quod amatoribus suis osten-
nisi tallor, non omnia quas dicitur
mirum est si dit se m viis hilariter,ei in mnni providentia oeeurrit
Deus tanquam ad prasens tempus cognoscere, illis{Sap. vi, 17). Nec omnino audiendi sunt qui

ideo dicilur, quia cognosci facit, sive ab Angclis, putaverunt sublimes quidem mundi partes, id est
sive ab hominibus. Modus quippe ista locutionis a confinio corpulentioris acris hujus et supra, di-

cum per efficientem id quod etficilur signilicatur, vina providentia gubernari;hanc autem imam par-

creber est in Scripturis sanctis; maxime cum de tem terrenam et humidam, aerisque hujus vicinio-
Deo aliquid dicitur.quod ei ad proprietalem locutio- ris qui terrarum et aquarum exhalationibus hu-

nis non convenire prsesidens menlibus nostris ipsa mOBOit, in quoventi nubesque consurgunt, casibus
veritas clamat. potius et fortuitis motibus agitari.Contra hos enim

CAPUT XX. — Deum adhuc operari. loquitur Psalmus, qui cum explioasset laudem cce-

40. Jam nunc ergo discernamus operaDei, qua? lestium,se etium ad ista inferiora convertit,dicens:

usque nunc opcralur.ab illis operibusaquibu.-indie Laudate Dominum de terra,dracones ct cmncs afojssi;
septimo requievit.Sunt enim qui arbitrentur tan- '
ignis, grando, nix, glicies. spiritus temptstatts, mnt
tummodo mundum ipsum factum a Deo,casterajam faciunt verOum cjus (Psal. oxlviii, 7, 8). Nihil enim
tieri ab ipso mundo, sicut ille ordinavit et jussit .
tam videtur casilms volvi, quam omncs istm pro-
Deumautemipsum nihiloperari.Contraquosprofer^ celloss ac turbulenta; qualitates, quibus cceli hujus
tur illa sententiaDomini:/ «(fi' mcns usquenunc ope.
, inferioris, quod non immerito etiam terr.e nomino
ratur. Et ne quisquam putaret apud se illum aliquid deputatum est, facies variatur et vertitur. Sed cmr.
operari,non in hoc mundo : />aftfr «'?! me mancns,\n- addidlt, Qux faciunt verbum cjus, satis ostendit ea-

quit, facit opera sua; et sicut Pater suscilat mortuos et rnm quoque rerumordincm divino subditum impe-

ii, sic et Filius quot vuU vivfieat [Joan. v, 17, rio.latere nos potius.quam universilatis deessena-
20, Jl).Deinde,quia non solum magna atque praaoi- tune.Quid autem?ore suo Salvator.cum dloil unum
pua.verum ctiam ista terrena etexlreum ipaeopera- passercm non cadcre in terram aine Dei voluntate
tur.ita dicit Apostolus : Slultcju quod seminat non (IUatth. \, 29, el quod fer.um agri post paululum

vivificatur,niti moriatur;etquod seminat, non corput miltendum in clibanum.ipse tamen vestiat (lef.vi,
quodfuturum est teminas,sed nudum granum feretri- 30);nonne cnnlirmat non solum totam ista.Hl mundi
tici,aut alicujut ceelerorum; Dcus uutem dal illi corpus i
rebue moitalibus et corruptibilibua daputa-

quomodo voluerit, et unieuique eeminum

proprium laui, verum etiam vilisaimae ejua abjectissimaaque
corpui (l Cor. xv, 36-38). Sio ergo DrcdamuB,vel, b! particulae divina providentia r«gi •'

possumus, atiam intelligamua usque ouno nporar' i

ln antiquii codicibua conatanter •oriptum,
Deum, ut si conditie ub eo rebuv operaUo ejua sub- t Editi,n nditu tunt tanquam impHctto Ai Mx-
trahutur, intoroidant. tonitita is/.-sollioet uoiverea ereatara.Tuea eliqul proM-
(|uuntiir tanquam p'aitu; led »111 einoeriu», ph « i

1
lir. Lugd. Ven. Lov. liabuut, arbitiuntur. M. verbo plloo.
 337 LIBER QUINTUS. 338

CAPUT XXII. — Argumcnta divinxprovidentix. tisssimamdistinctionem. Quid enim ex arbore illa

qui hoo negant, nec sanctis elo- surgitaut pendet.quod nonexquodam occullothe-
43. EL corte isti

quiis tantw autoritatis acquiescunt, si iu hac mundi

sauro seminis illius extractum atque clepromptum
parte.quam putant fortuilisinolibus perturbari,po- est?Alilludsemcnexarbore,licct;nonillasedallera>

tius quam sapientiadivinajsumniitatis regi,et uthoc

alque illarursus ex allero semine. Aliquando autem
quasiprobentgeminoabutunturargumento,velquod etarborexarbore.cum surculus dcmituratqueplan-
supraconimemoravideineonstantiatempestalum,vel tatur.Ergoet semen ex arbore,el arborex semine.et
defelicitatibus atque infelicitatibus hoininum,quod arbor exarbore.Semenautemexsemine nullomodo,
nisi arbor interveniat prius. Arborvero ex arbore,
non provita; meritis accidunt videreut tantuiu ordi-
,

nem, quantus in membriscarniscujuslibet animan- etiamsi semen non intervenial. Altcrnis igitursuc-

tis apparet, nondico medicis, qui haec propter artis

cessionibusalterumex allera.sedutrumqueexterra,
suae necessitatem diligenter patefacta eldinuniorata
nec cx ipsis terra prior igitur eorum parens terra,
:

rimali sunt.sed cuivis mediocris cordis et considera- incertum esse utrum exipsis
Sic et animalia, potest

tionishomini nonne clamarent, ne puncto quidem

;
semina, an ipsa ex seminibus quodlibet tamen ho-:

temporis Deum.aquoestomnismensurarummodus, rum prius, ex terracsse certissimum est.

omnis parilitas nunierorum, omnis ordo ponderum, 45. Situt autem in ipso grano invisibiliter erant

ab ejus gubernatione oessare? Quid ergo absurdius, omniasimulquae pertemporain arboremsurgerenl;

quid insulsius sentiri potest, quam eam totam esse ita ipsemundus cogitandus est, cum Deus simul

vacuam nutu et regimineprovidentia^cujusextrema ou.ni.i creavit.hubuisse simul ornnia quajinilloet

et exigua vhleas tanta dispositione formari,ut ali-
cum illo facta sunt,quando faclus cst dies : non so-
quanto attentius cogitata inetfabilem incutiaut ad- lum ctelum cum sole et luna et sideribus, quorum
mirationis horrorem? El cum anim.v natura naturae specics manetmotu rolabili, et terram et abyssos,
corporisantccellat,quid est dementius quam putare quae velut inconstantes motuspatiuntur.utque infe-
nullum esse divins providenlhe judicium de mori- riusadjuncta partem alteram mundo confcrunt; sed

bus liominum,cum in eorum carne tanta ejus soler- etiam illa quu: aqua et«terra produxit potentialiter

tiae ciareant et demonstrentur indicia ? Sed quia hoec atque causaliter.priusquam per temporum moras ita

minimainpromptu suntsensibus nostris.etea facile exorirentur, quomodo nobi6 jam nota sunt in eis

investigamus.elucet in eis ordo rcrum at illa quo- :

operibus, qua; Deus usque nunc uperatur.
rum ordinem videre non fiossumus.inordinuta arbi- i6.Quse cum ita sint. llic cst libcr crcalune cceli et

trantur qui esse non pulant, nisiqund videre pos- terrse, cum factus est clics, fecit Deus ccelum ct terram,
sunt, aut si putant, talealiquid putant, quale videre etomne virideagrianlcquam essetsuperterram,ct omne
consueverunt. fenum ugri antequam exorlum cst: non sic quomodo
fucit opere quo nunc usque operatur per pluviam
CAPUT XXIII. — Quomolo
Deus omnia simul
nunc usqtte operetur.
creaverit, et et hominum agriculturam ad hoc enim adjunctum
:

44. Nos autem, quorum gressus ne in illam per- est, Non enim pluerat Deus super terram, nec crat

vcrsilatem incidamus,eadem divina providentia per homo qui operarelurtcrram: sed illo modo quo cre-
sanctarr. Scripturam regit, ex ipsis quoque operibus avit omnia simul, senarioque dierum numero con-

Dci eodem adjuvante indagare conemur ubiha?e si- summavit,cum diem quemfecit,eis qua; fecit sexies
mul creaverit,cum a consummatis suis operibus re- puusL'ntavit,nonalternantes spatio temporaliter.sed
quievit, quorum species perordinem temporum us- oruinala cognitone causaliter. A quibus operibus
que nunc operatur.Consideremus ergo cujuslibetar- in die septinio requievit.etiam suam requiem ejus-
boris pulchritudinemin robore,ramis,frondibus,po- dem gaudioque pra?bere dignatus ct
dici notitiae :

mis haee species non utique repentetanta a3 talis

:
ideo non eum iu quolibetopere
suo,sed iu sua requie
e$t exorta,sed quo etiam ordine novimus. Surrexit benedixit et sanctiticavit.Unde nullam ulterius crea-
enim a radice.quam terrae primum germen infixit; turam instituens,sed eaquee omnia simul fecit,ad-
atqueindeomniaillaformataet distinctacreverunt. ministratorio actu gubernans etmovens, sinecessa-
Porro illud germcn ex semine in semine ergo illa
:
tione operatur, simul et requiescens et operans.si-
omnia fuerunt primilus. non mole corporeae magni- cut jam ista tractata sunt. Quorum operum ejus quae
tudinis, sed vi potentiaque causali.Nam illa magni- usque nunc operatur, per volumina temporum ex-
tudo,copiaterrcehumorisquecongestaest.Sedillain plicandorum, velut exordium narrandi sumens,ait
exiguo grano mirabilior prastantiorque vis est, qua Scriptura, Fons autem ascendebai de terra, et irriga-
valuit adjacens humor commixtus terrae tanquam batomnemfaciem terrce. De quo fonte quia diximus
materies verti in ligni illius qualitatem, in ramorum quod dicendum putavimus, ea quas sequuntur ab
diffusionem, in foliorum viriditatem acfiguram,in alio consideremus exordio.
fructuum formaset opulentiam,omniumque ordina-
339 DE GENESI AD LITTEflAM, S. AUGUSTINl 340

LIBER SEXTUS.
Iq vera.7 cup. 2 GeneseoB, El fittxii Deus hominem puhnrtm da Urra, etc, quomodo Beu quando de limo formalu6
fuerit huiuo Inqulritur : tuiu, diluta tontisper cousiderationc auiuiu;, dictur de corpore Adatui

CAPUT PMMUM. —
An istud, Et linxit Deus, ctc, cos.et benedixit cos Deus, dieent : Crcscitcct mullipli-
ite prima hominii formatione facta die texlo, an camini,et implele terram,et dominaminiejut; el habete
de allera postcriusel per tcmporismoram [acta in-
poteslatem piscium mavis, et volalilium catli,elom-
telligendum.
nium pecorum,et omnis terrse,el omnium reptilium rc-
i .Et fuurit Deui homfnem pulverem de terra,ei in-
pentiumtuper ierram (Gen.i, 20-28). Jam ergodelimo
tufflavit in faciem ejus ftalum vitos ; et factus cst homo
formatus erat.ct illi jam soporato mulier ex latorc
in animam viventem. Hic primo vidcndum cst utrum
jam hoc tunc commemoratum non
facta crat,6ed
ista recapitulatio sit, ut nuuc dicalur quomodo fac-
quod nuncrecapitulando commemoratum est,
erat,
tus sit homo quemscxto illo die factum legimus; an
Neque cniinsexto die factus cst maseulus.etaccessu
vero tuncquidcm cumfecit omniasimul.in hisctiam
temporia postea facta fcmina; scd fecit etwi,inquit
latenlerhominem fecit.sicut fenum terra antequam
matculum feminam fecit cos, ct benedixtt cos. Quo-
et
essetexortum ul co modo et ipse cum jam esset in
:

modo ergojam homine in paradiso constiluto mu-

secreto quodam natura; aliter factus, sicut illa qua;
lierei facta est ? An ethoc pra?lcrmissum Scriptura
simul creavit cum_factus est dies,accessu tcmporis
recoluit? Nam sexto illodiectiam paradisus plan-
eliam isto modo fieret,quo in hac perspicuaforma
tatus est,et ibi iiomo eollocatus cst,otsoporatus est
vitam gerit, vel male vel bene sicut fenum quod ;
ut Eva formaretur, et ea formata cvigilavil, eique
factum est antequam cxoriretur super terram, ac-
nonien imposuit. Sed ba:c nisi per temporales mo-
cedente jam tempore et fontis illius irrigulione
ras fieri non possent. Non itaque ita facta sunt,
cxortum est, ut csset super terram.
sicut crcata sunt omnia simul.
2. Prius ergo sccundum rccapitulationem id cone-
muraccipere.Eortassisquippe itahomo factus sitin CAPUT 111. — Etxdem quicstio ex aliis locis Scriptiu .<•

discutitur.
die sexto,sicut dies ipse primitus factus est, sicut
firmamenluro, sicut lerra et mare.Neque cnim hso
4.Quantamlibet enim homo cogitetfacililatcm qua
dicenda suntantcinquibusdamprimordiisjam facta
Deus etiam ha;c simul cum caMeris lecit, verba certo
latuisse, ac deinde in hanc faciem qua mundus cx- hominisnovimus.nisi pertemporulesmorulas eniitti
structus est, accessu temporis tauquam exorta cla-
voce nonposse. Cum ergo verba hominis audiruus,
vel cum animanlibus,vel cuin mulieri nomen impo-
ruissejsed ab exonlio sa!culi,cum factus est dies,
suit,vel cum secutus etiam dixit, Propt er hoc rclin-
conditum mundum, in ejus elementis simul sunt
quct tiomo patrem suum et matrcm, et conjiingetiir
condita, qua; post acecssu tcmporis orirentur, vel
fruteta.vel animalia qua?que secundum suum genus uxon sux; et crunt duo incarne una [Gen. n, 24) '

Nam nec ipsa sidera credcndum cst in elementis

quibuslibet syllabis ista sonuerint, nec dua; qu«-
mundiprimitusfactaatquerccondita,accessu postea cumquo in his verbis syllaba; simul sonare potue-

temporis exstitisse, atquc in has cnituisse lormas runt : quantominus ha;c omnia cuni iis qua- siinul
creata sunt, simul lieri? Ac per hoc.aut ct illa omnia
quce ccelitus fulgent ; sed illo senario perfeclionis
numero creata simul omnia, cum factus est dies. non simulabipsosummoexordiosa;culorum,sed per
Utrum ergo sic ct homo ista jam specie qua in sua moras atqueinlcrvallatemporum factusunt.diesqne
natura vivit, ct ugit sive bonumsive malum ? an ct illenon spiritualised corporali substantia primum
condilus.vcl cireuitu lucis nescio quomodO,V*l einis-
ipse in occulto sicutfenum agri antequam exortum
sione et contractionc, ntane ac vcspcram luciehul :
cst, ut hoc ci post csset accessu temporis exoriri,
autsiconsiderutisomnibusqua?superioribus i

quod de pulvere factus est ?

CAPUT 11. -fahexexploratw ex contextu Seripturae,

nibus petractata sunt,probabilis ratio perstutsit, il-

3.Accipiamus ergo eum scxto ipso dic in hac per-

lum dicm spiritualem sublimitcr ao primitua eon-
spicua visibiliquc forma de limo finctum '. scd tunc
ditum luoem quamdam sapientorn vocatum esse

non commemoratum quod nunc recapitulando insi- diem, oujua pr«esentia per ordinatam eognUionem
itioni rerum in numero senario praberatur
nualur.et videainus ulrum nobiscum ipsa Soriptura
atque huiu Bententiae Scripturaa verba oongruere
concordct. Sic certc scriplum est, cam arlhuc diei
sexti opera narrentur: Et dixii Dcus, Eacimnus ho- quod uit poatea, Cum factus cst diet,

ccluin ct tcrram. ct cmnc viride agri un

mincni ncl imtiijincin tl simililudincm nostrain : cl lia-
etsei supcr tcrram, Ct Oninc fcnitm (itjri at:i
beal pottttatem pitdum maris tt volatilium cali, el
exorirttur [Ibid., i,
;'> N
atteatarl eliaui quod
omnium pecorum.ct omnit lcrncjt oinniuiii rcpvnlium
;

alibi Bcriptum est, Qui vivii in «ttt

cjutc repunt tuper terram. Etfeeil Deuthomtnem, od
omnia simul [Eccii .wui, I) : non eel dubium
imaginem Deifecil eum; matculum ct feminam fccii

'\:t. Lugdi Vimi. nlc al p&wim, fadum. M. 1

M.i-1. prope onntt, tt nunt ambo.
 3-il LIBER SEXTUS. 342

hoo quod homo de limo terra finctus est.eique for- vocaret illa: etomnc quodcumque illud vocavit Adam
roata uxor ex latere, jam non ad conditionem qua animam vivam,hoc nomcn est iltiux. Et vocavit Adam
simulomnia facta sunt, pertinere, quibus pi nomina omnibus pecoribusel omnibusvolatilibus ca?li,
requievit Deus ; sed ad eam operationem.quae fitjam et omnibus besi igri, \dse autem non est mventus

per volumina seeculorum, qua usquo nuncopcralur. adjutor similis ipsi. I.i injecii Deus meniis aliena-
5. Huc oceedit quod ipsaetiam verlja quibus nar- lionem super Adam, etobdormivit,et sumpsit unamde
raturquomodoDeusparadisumplantaverit.in coque costis ejus,ct adimplevil carnem in locumejus, etxdi-
bominem quem fecerat collocarit,adcumqueadduxe- ficavit Dominus Dcus costam, quam sumpsit de Adam,
rit animalia, quibus nomina imponerct, in quibus iii mulierem (Gen. n, 18-22). Si ergo consequenter,
cum adjutoriumsimileillinonfuissetinventum.tunc cum in pecoribus et besliis agri et volatilibus coeli

ei mulierem costa ejus detracta formaverit,satis uos non esset inventum adjutorium similehomini,fecit
admonent hreo non ad illam operationem Dei perti- ei Deus adjutorium simile de coslalaterisejus;hoc

nere, unde requievit in die septirno, sed ad istam autem factum est curn easdcm bestiasagri etvolati-
potius qua pertemporum cursus usque nuncopera- lia cieli adhuc de terra finxisset, et ad illum ad-

tur. Cum enim paradisus plantaretur.ita narrat: Et duxisset:quoimdosexlodie factum hoc potest intel-
plantavit Deus paradisum in Edenad ortentem, et po- ligi, quandoquidem illo die produxit terra animam

suit ibi hominem quem finxerat. Etejecit Deusadhuc vivam secundum verbum Dei volatilia vero quinto ;

de lcrra omne lignum pulchrum ad aspectum,et bonum die produxcrunt aquai similiter secundumverbum

ad escam (Gen. n, 8, 9). Dei ? Non itaque hic diceretur, Et finxil Deus adbuc
ie terra omnet bestias agri, et omnia volatilia cceli,
CAPUT IV. — Idem expenditurad Gen. u, 8, 9.
nisi quia jam terra produxerat omnes bestiasagri
Cum dicit ergo, Ejecit adhuc de tcrra omnelignum sexto die, et aqua omnia volatiiia ccoli quinto die.
putchrum ad aspeelum manifcstat utique quod aliter
;
Alitor crgo tunc, id est potentialiter atque causali- !

nunc ejecerit de terralignum, alitcrtunc cum tertio

ter-, sicut illi operi competebat, quo creavit omnia
dioproduxitterraherbam pabuli,seminantemsemen
Bimul.aquibusindieseptimorequievit: aliterautem
secundumgenussuum, etlignumfructuosum secun-
nunc, sicutea videmus, quaj per temporalia spatia
dum suum genus. Hoc est enim, Ejecit adhuc, super
creat,sicut usque nunc operatur. Ac per hoc jam per
illud soilicet quod jam ejecerat tunc utique poten- :
istos notissimos lucis corporalis dies, qui circuitu
tialiter et causaliter iu opere pertinento ad creanda
solis tiunt, Eva factaestde latere viri sui.Tuncenim
omnia simul, a quibus consummatis in die septimo
Ihuc finxit de terrabestiaset vo!atilia,in qui-
requievit nunc autem visibiliter in opere pertinente
;

bus cum adjutorium simile ipsi Adam non esset

ad temporum cursum, sicut usque nunc operatur.
inventum, illa formata est- In talibus ergo diebus
6. non omne lignigenustertio
Nisi forle quis di°at
ctiam ipsumde limo finxit Deus.
diecreatum, sed dilatum aliquidquod sexto creare-
8. Neque cnim dicendum est, masculum quidem
tur, cum homo factus est atque in paradiso consti-
?r\tmliefactum,feminamveroposterioribusdiebus
tutus. Sed quae sexto die creata sunt, apertissime
cum ipso sexto die apertissime dictum sit, Masculum
Scriptura declarat anima viva scilicet secundum
;

et feminam fccit eos, et benedixit eos, et csetera, qure

unumquodque genus.quadrupedum et repentium et
de ambolus et ad ambos dicuntur. Aliter ergo tunc
bestiarum.et ipse homo ad imaginem Dei masculus
ambo, et nunc aliter ambo tunc
: scilicet secundum
et femina. Proinde potuit praetermitterequomodosit
potentiam per verbum Dei tanquain seminaliter
homo factus, quem lamenipso diefactum esse nar-
mundo inditam, cum creavit omniasimul,a quibus
ravit, utrecapitulando postea, quemadmodum etiam
indieseptimorequievit,exquibusomniasuisqii8eque
factus fuerit intimaret, hod est de terra; pulvere, et
temporibus jam per saeculorum ordinem tierent
mulier illi de latere non tamen aliquod creaturae
;

nunc autem secundum operationem prrebendam,

genus pratermittere, vel in eo quod dixit Deus, Fiat,
temporibus, qua usque nunc operatur, et oportebat
sive, t'aciamus,\e\ in eo quod dicitur, Sicest fac/um,
jam tempore suo fieri Adam de limo terrai, ejusque
sive, Fecit Deus. Alioquin frustra per singulos dies
mulierem ex viri latere.
tam diligenter distinctasunt omnia.si permixtionis
dierum potest ulla suspicio residere, ut cum herba CAPUT VI. — Sententiam suam liquidiue e.vplicat,ne
et lignum diei tertio sit attributum, aliqua ligna male intelligatur.
etiam sexto creata esse credamus, quaa
die ips.0
9. In quadistribulione operum Dei,pat'timadillos
sexto die Scriptura tacuerit.
dies invisibiles pertinentium, quibus creavit omnia
CAPUT V. — De eadem re. simul, partim ad istos appositos, in quibus operatur
Postremoquidrespondebimusdebestiisagri.et
7. quotidie quidquid ex illis tanquam involucris primor-
volatilibus coeli, quae adduxit Deus ad Adam,utvi- dialibusin temporecvolvitur,si non importuneatque
deretquid ea vocaret? Quod itascripturn est Et dixit : absurde Scriptura verba secuti sumus, quoa nos ad
Dominus Deus Non est bonum esse hominem solum;
\ hscdistinguendaduxerunt:cavendumestnepropter
faciamus illi adjutorium secundum ipsum. Et finxit ipsarum rerurn aliquanto difficilem perceptionem,
Deus adhuc de terra omnes bestias agri, et omnia vola- quam tardiores assequi non sufliciunt, putemur ali-
tilia ceeli: ct adduxil illa ad Adam, ut vidtret quid quid sentire ac dicere, quod scimus nos nec sentiro
343 DE GF.NESI AD LITTEHAM, S. AUGUSTINI 344
nccdicoro. Quanqu i identibuBsermom- oorporibua essenon potost.Quodei quisquam
nisi in
bus,qiiiintiini potei im,!i i
I
o i
ruxerim plu- ;
Beoundnm inlellectum el actionem tanquam utrum-
oaligare in hie locis, tpo< itu i
u q m una unima accipieniliiin putaverit
fuieee priue bominem in illo Dei opere, quo ounota quid faoiel de hia quae ad esoam Deua ipeo die dedil
simul oreata aunt, ul aliquara vitamdai de lignorum fructlhus,
quo n si homini babenti coi- ;

locutionom ad se dircctam.cum dixit Dcus,Etrt' dedi pus non utiquecongruaest? Namsi et hanc escam
vobis omne pabulum seminule, disccrnerel, credcret, quisquam voluerit, rocedetapro-
ligurate accipere
intellageret. Novcritergoqui hoo putat, non hocme prietatorcrum gestarum, quae primitus in bnjus-
scnsisse, neque dixisse. modinarrationibua omni obBervationefundandaest.
10. Scd rursus,
si dixero uon itafuisse homiuem

in iUaprima rerum conditione, qua creavit Dcus

CAPUT VIII. — Difftcultas dc voce Dei ad hominem
sc.clo dic directa.
omnia simul, sicuti eet non tantum perfeotae etatia
homo, sed neinfana quidem,neo tftntuminfane.aed Quomodo ergo loquebutur,inquit,fis qui non-
13.

ne puerperinm quidemin utero matris.neo tantum du audiebant,nec intelligebant; quia nec erantqui
ii

hoc.sed neo Bemenquidemvisibilehjminis;putabit vurba perciperent ? Possem respondare sic eos allo-
omnino nou cutum Deum,quemadmodum Christus nus nonduui
fuisae. Redeat ergo ad Scripturam ; in-
natos.etinni longe post futuros.nec tanluin nos.sed
veniet sextodio hominom faotum ad imaginem Dei,
etiam eos omnes qui futuri sunt post nus. Omnibus
factos autenr. masculum et feininam. Item quaerat
enim dicebat.quossuos luturos vulebat./uvt' eyo vo~
quandofactasitfeminajiuvenietextrailloseexdies :

tuncenim facta est, quaudu Deusde terra iinxitad- biscum sum usque in consummationem saseuli (Malth.
xxviii. 20j siuut Deo notus erat propheta cui dixil,
huc bestias agri et volalilia coeli non quando vola- ;
:

tilia produxerunl aqua,et animam vivam.in qua Priusquam ie formarem in utero,novi le (Jerem.i,t>)
et
sicut deciiuatusest Levi cum esset in lumbis Abra-
bsstiaesunt, produxit terra. Tunc aulem lactus est
homo mascaius
ham (Hebr. vn, 9, 10). Cur enim non ita et ipse
et femina ergo et uuc et posteu
et : t
-

Neque enim luno, et iwn postea aut vera postea,et Abraham in Adam.et ipse Adam in primis operibus
;

non tunc: necalii postea, sed iidem ipsi aliter tunc, mundi.qua Deus creavit omnia simul? Sed verba
aliter postca. Quaeiet ex me quomodo. Hespondelio,
Domini peroscurnis ejus,et vcrba Dei pcroraPro-
Postea visibiliter.sicut species humana constitutio- phetarum tcmporuli corporis vore proferuntur, et
nis nota nobis est non tamen parentibusgeneran-
omnibus syllabis suis congruas temporum moras
;

tibus.sed
sumunt, atque consumunt cum vero Deus dicebat, :
ille de limo.illa de costa ejus. Queeret tuuc
quomodo, Respondebo, Invisibililer, potentialiter, Faciamus komiuem ad imaginem etsimilitudinfm nos-
tram,et habeat potestalem piscium maris cl volatilium
causaliter, quomodo liunt futura non facla.
11. Hic forto non inlelliget. Subtrahuuturenim ei
ckU, elomnium peeorum, ei omnis terrst, etomnium
cuncta quasnovit, usquead ipsam seniinum corpu- reptilium qux > epunt super terram ; et, Crescile, cl

mulliplicamini,et replete terram,et dominaminiejus

lentiarn. Neque enim vel taleaiiquid huuio jam erat,
cumin prima et habete potestatem piscium maris,ct volatilium coeli,
illasex dierum conditione factus erat.
Datur quidem de seminibus ad hane rem nonnnlla et omnium pecorum,et omnis terrx,et omnium repen-
tium quat rcpunl super terram ; et, Ecce dcdi vobis
similitudo, propter illa qu« in eis 1'utura conserta

sunt; verumtamen ante omuia visibilia seraina sunt omne pabulum seminale,seminans semen quodest supt r
illoe causas: sed uon inteiligit.Quid ergofaoiam,nisi
oranem terram,el omnc liynum fructiferum,quod kabel
quantum possum, in se fructum scmiuis seminalis, quod erit vobis od
salubriter moneam utScriptur;e
Deicredat et tunciaclum hominem, quandoDeus, escam(Gen. i, 26-29); ipse sermo ejus ante omnem
cum factusest dies, fecit ccelum et terram, dequo
aeris sonum, ante omnem carnis et nubis vocem, in

alibi Soriptura dicit, Qui vioit in xiernum, creavil

illa summa ejus Sapientia, per quam facla sunt
ouiuia, nonquasi bumanis auribus instrepebal, sed
omniasimul(Eccli. xviu.l) ; et tunoquandojamnoo
Bimul,8edsuisqu»que temporibuscreans.finxiteum rebus factis rerum faoiendarum causas inserebat,
de liiuo terrae, et ex ejus osse
elomniputeuti potenliafuturafacubut.hominemque
mulierern? nam nec
islo modo eos illo scxto die faolos,neo tamen eos
suo tempore formandum.in temporum tanquam ae-
illo
sexto die non factos inteiJigere Scriptura permiltit.
mine vel tiuiquani radiceoondebat,quando oondebat
unde inciperent s;ecula,ab illo condita qui aet ante
CAPUT VII. — Dici non posse animasprius creatat B830ula.Creatur«Bquippeali®oreaturasalia8,qua>dam
quam corpora. tempo e, quadaro causis pracedunt; illo autam
12. 1'orle ergo aniin.
omniu qua fecit, non solum excellentia, qua etiam
i uin sexto die illo faota
erant,ubi et ipsa ima oD um effeotor est, verum atiam sternitata pr«-
ligilurin spi-
ritumentis eoruin, ulpostea corpora lormarentur? oedit. Sed do hoo opportunioribua deinde Soriptu-
rarum loois fortassis plenius disserendum est.
Sed ncque lme oredere eadem Boriptora permittit,
Primo propter illam operumconsummationemjqua CAPDTBJlJ Dm ntiusftnfi
non vidcoquomudo possil intelligi, Bi defuil aliquid formatus, Merita nondum natorum.
tunc aonoau8uliteroonditum,quod postea vialbiiiter l i. Nunode hominequod cmptum taA termlnetnr,
oonderetur. Deindequi exua ipsemagoulietfemiua!
i
: Bervata, ut in profundo Soriptnra
 LIBER SEXTUS. 346
345
proestemus diligentiam requirendi, causalitcr conditus.nec vita propriajam vivebat.nec
sensu magis
in pnrr-ntibus sic viventibus erat.In illa cnim prima
quam affirmandi temeritatem. Quia enim noverat
conditione mundi, cum Dcus omnia s mul creavit, ;

Jeremiam Deus priusquam enm formaret in otcro,

homo factus c=t qui esset futurus.ratio creandi ho-
dubilare fas non est apertissime quippc dicH.Pritw-
:

quam le formarem in utero,novi te. Ubi autem illum minis, non actio creati.

nossct antequamita formasset.etsinostrseinfirmita- CAPUT X. —

Res variis modis exislenies.
ti assrqui vel difficile vel impossibile est
utrum in ;
iT.SeJ haac alitcr in Vcrbo Dei, ubi ista no.n facta,
aliquibus propinquioribus causis.sicut l.evi in lun- sed aterna sunt ; aliter in elementis mundi, ubi
bis Abrahae decimatusest an in ipso Adam, in quo;
ouinia simul facta futura sunt;aliter in rt/busquae
genus humanum tanquam radicaliter institutum sccundum causassimul creatas.nou jam simul sed
est;et in eo ipso utrum jam cum de limoformatus suo quosque tempore creantur.in quibus Adam jam
esset.an oura causaliter in hisoperibus factus quae formatus exlimo, et Dei flatu animatus, sicut fcnum
creavit omnia simul an vero ante omnem potius
; exortum;aliter iu seminibus.in quibus rursus quasi
creaturam.sicut elegit et pradestinavif sanctos suos primordiales cuusae repetuntur.de rebus duct* quae
ante mundi constitutionem (Fphes.\,'i) an potius in ; sccundumcausas.quasprimumcondidit.exstiterunt,
omnibus praecedentibus causis.sive quascommcmo- velut herba ex terra.semeu exliei ba.In quibus om-

ravi.sive quasnoncommemoravi.priusquam in ute- nibus ea jam facta modoset actus sui temporisac-
ro formaretur.non arbitror scrupulosius qusri opor- ceperunt.quae ex occultis atque iavisibilibus ratio-
tere.dummodn Jeremiam constet.ex quo est inhac nibus.qua; in creatura causaliterlatent.in manifes-
luce a parentibus editus, ex illo egisse vitam pro- tas formas naturasque prodicrunt : sicut herba ex-
priam.qua grandescens setatisaccessu.posset vivere orta super terram, ut homo factus in animam vi-

sive male sive bene antea vero nnllo modo, non

;
vam.et caeteia hujusmodi,sive fruteta sive animan-
solum priusquam in utero formaretur,sed necjatn tia.ad illam operationemDei perlinentia,qus usque
ibi formatus, antequam natus. Neque enim habet nunc operatur. Sed etiam ista secum gerunt tan-
ullam cunctationem apostolica illa sententia de quam iterum seipsa invisibiliterin oceulta quadam
geminis in llebeccae utero nondum agentibus.ali- vi generaudi, quam extraxeiunt de illis primordiis
quid boni aut mali (liom. ix, II). causarum suarum, in quibus creato mundo cum
15. Nec tamen frusli a scriptum est, nec infantem factus est dies, antequam in manifestam speciem
mundum esse a peccato,cujus est unius diei vita su- sui generis exorirentur, inserta sunt.
per tenam [Job.xiv, k,sec. LXXj ; et illud in Psalmo,
CAPUT XI. — Opera creationis die sc.tto quomodo et
Fajo in iniquilaiibus conceptus sum,et in peccatis ma- jam consummata, et adhuc inchoata.
tcr mcu (Psal. l. 7, me in ulero aluil; el quod in 18. Si enim prima illa opera Dei, cum simul om-
A'taiu omnes moriuulur,iu quo omnes peccaverunt nia creavit, in suo modo perlecta non essent, en
(ftom.v, 12). Nunc autem liquido teueamus, qu;elibet procul dubio post adderenturquae illis perficiendis
parentum merita trajiciantur in prolem, qua;cum- defuissent ; ut quadam universitatis perfeetio ex
que gratia Dei.antequam nascatur.quemque sancti- utrisque constaret singulis quasi semis, vclut ali-
licet.nec iniquitatem esse i.pud Deum, nec boni ma- cujus totius partes essent.quarum conjunclione ip-
live agere quemquam quod ad propriam personam sum totum cujus partes fuerant, compleretur.Rur-
perliueat.antequam natus est: illamque sententiam sus, si ita essent illa perfecta, sicut perficientur,
qua nonnulli putant alibi peccasse magis minusque cum suis quaequctemporibus in mani r estas formas
animas,et pro diversorum meritis peccatorum in di-
actusqueprocreantur ; profecto aut nihil ex eis pos-
versa corpora esse delrusas, apostohcae non conve-
tea per tempora fieret, aut hoc fieret, quod ex istis
nire sententice ; cum apertissime dictum sit, nihil
qu;e suo quaeque jam tempore oriuntur, Deus non
egisse nondum natos seu boni seu mali.
cessat operari. Nunc autem quia jam et consum-
16. Ac per hoc aliqua qusstio est suo loco retrac-
mata quodammodo,et quodammodo inchoatasunt
tanda.quid de peccato primorum parentura.qui duo
ea ipsa qu;e consequentibus evolvenda temporibus
solifuerunt.generishumanicoutiaxerituuiversacon- primitus Deus omnia simul creavit, cum faceret
sparsio ': nihil tamen talium meritcrum habere po- mundum consummata quidem quia nihil habent
:

tuisse hominem antequamde terraepulvere finctus

illa in naturis propriis, quibus suorum temporum
esset.antequam suo tempore viveret,nulla quaestio
cursus agunt, quod non ih istis causaliter factum
est. Sicut enim Esau et Jacob,quos nondum natos sit inchoata vero, quoniam quaedam erant quasi
;

dixit Apostolus nihil egisse boni aut mali (ld.ix, 11).

semina futurorum, per ssculi tractum ex occulto
nonpossemusdiceretraxissealiquidmeritideparen-
in manifestum locis congruis exserenda : ipsius
tibus.si nec ipsi parentes egissent aliquid boni aut
etiam Scripturae verba satis ad hoc admonendumin-
mali; nec genus humanum peccasse in Adam,siipse siguiter vigent, si quis in eis evigilet. Nam et eon-
non peccasset Adam non autem peccasset Adam, enim consummata
;
summataea dicit etinchoata:nisi
nisi jam suo tempore viveret, quo posset vivere sive
essent.non scriylumessKt^Et consummatu suntcaslum
bene sive male ita frustra peccatum ejus, seu recte
ei terra.et omnis compositio illorum:et consumrnavit
:

factum requiritur,cum adhuc in rebus simul creatis opera sua,quse fecil:et requievit Deus
Deus in dte sexto
1
Er. Lugd. Ven. et Lov. legunt, conspersio. M in die septimo ab omnibus operibus suis,qux \ecit :et
3V7 m GENESI AD l.lTTKHAM, S. AUGUSTINI 348
benedixit Detu diem leptimum, et tanctiflcavit etim; hoo bonorem bominis deputetur, velut
in
i
r'itiir
rursusque nisi incboata essont.non ita Bequeretur, Deua dixerit, et racta sint, hunc autei
quia illa die requievit ab omnibut operibus tttit qux aul • rbo cntera, hunc autem manibus fe-
Uwhoavil '<
cerit.S< lit in bomine, quia Deua ad ima-

10. Uic igitur si quia inquirat quomodo oonBum- gineinBuam hominem feoit, propler hoo quod ei de-
mavit ct quomodo inobbavil : neque enim alia con- ditmentem intelleotualem, qua nribus |
;

Bummavit, alia inohoavit, sed eadem ipsa utique a undejam supcrioreloco disseruimus.In quo honorc
quibua in die Beptimo requievit, ex iis qu.-e supra positus.si non intellexerit,ut bene agat,cisdem ipsis
diximua claniin -:. Consummasse quippe ieta in-
i
pccoribus ii u i 1 ivi s prslatus est comparabitur. Sic
telligimus Deum.cum oreavit omnia simul ita por- etenim scriptum esiUloinoinlionon positus nonintel- 1

reote, ut nihil ei adhuo in oniine temporum crcan- le.cii comparatus cst peeoribut insensatis, el sinuhs
;

dum esset, quod non hic ah eo jam in ordine eausu- factus csl eis [Psal. xi.vm, 13). Nam ct pecora Deus
rum <r :inohoasseautem,utquodhioprae- fecit, sed non ad imaginem suam.
flxerat oausis.postimplereteffectis.Proinde/ormoutt 22.Nec dicendum est,Hominem ipse fecit, pecora
Detu hominem pulverem terrse, vol limum terras, hoo vero jussit, ct facta sunt ct hunc enim et illa per :

est de pulvere vel limo \anst\et inspiravii sive insuf- Verbum suum per quod facta sunt omnia
fecit,
flavit in ejusfaeiem tpiritum vitse,et factus est hotnoin (Joan. i, 3). Scd quia idem Verbum et Sapientia et
animam wvam.Non tuno prgadestinatus;hoceniman- Virtua ejua cst dicitur manus ejus, non visibile
;

te Beoulum in pra?=cientiaCreatoris:nequetunc cau- membrum.sei.l efliciendi potentia.Nam haeo

salitervel oonsnmmateinohoatus, velinchoate con- Scriptura qiue dicit quod Deus bominem de limo
aummatus hoc enim a ssasculo in rationibus pri-
; terr.-e tinxerit.dicit etiam quod bcstiasagri de terra
mordialibus.cum simul omnia crearentur sed cre- : linxerit, quando eas cum volatilibus ccoli ad Adum
atus in tempore suo, visibiliter in corpore,invisibi- adduxit,ut videret quid ea vocaret.Sic enim scrip-
liter in anima, constans ex anima et corpore. lum est : Et fin.rit Deus adhue de lerra omnes bes-

— tias (Gen.i,25).£i ergo et hominem de terra et bes-

CAPUT XII. Corpus kominit an singulari moJo a
Deo Jormatum. tias de terra ipse formavit,quid liabet homo excel-
lentius in hac rc, nisi quod ipse ad imaginem Dei
SO.Jam ergovideainus quomodo eum feceritDeus,
crcatus est ? Nec tamen hoc seeundum oorpus, 6ed
primum de terra corpus ejus-.post etiam deanima secundum iutellectum mentis, de quo post loque-
videbimus, quid valebimus.Quod euim nianibus
si
mur.Quanquam etin ipsocorporehabeatqranulam
corporalibusDeus delimofinxcrithominem.nimium
proprietatem quse hoc indicet, quod erecta fctatura
puerilis cogitatio est.ita ut si hoc Scriptura dixisset,
factus est,ut hoc ipso admoneretur non sibi ttrre-
magiseum qui scripsittranslato verbo usumcredere
na esse sectanda, velut pecora, quorum voluptas
deberemus.quam Deum talibus membrorum linea-
omnis ex terra est.unde in alvum cuncta prona at -
mentis determinalum qualia vidcmus in corporibua
que prostrata sunt. Congruit ergo et corpus ejus
nostris.Dictum est enim,.Va»ia lua gentes disperdi-
animse rationali, non secundum lineamenta tigu-
dit (Ps(i1.xl\u,3) ; et, Eduxisti populum tuum m ma-
rasque membrorum, sed potius secuadum id quod
mi fwti brachio excelso [Psal. cxxxv, 11, 12) sed
ct ;
in ccelum erectum cst, ad intuenda quae iu corporc
pro potestateet virtute Dei posituui hujus membri
ipsiusmundi superna sunt sicul anima rationa- :

uomen quis usque adeo desipit, ut non intelligat?

ea debet erigi, qu» in spiritualibus natura
lis in
21. Nec illud audiendum
quod nonnulli pu- est,
maxime excellunt,ut qu« sursum sunt sapiat, non
tant.ideo pra?cipuum Dei opus esse hominem, quia
qua; supcr terram (Coloss. m, 2).
csetera dixit, et facta sunl hunc autem ipse fecit ; :

eed ideo potius, quia hunc ad imagincm suam fe-

Nam CAPUT XIII. Qua rntate aut statura conditus fueril
cit. illa qua: dixit et facta sunt.ideo sic scrip-
Adam.
tuin est {1'sul. cxlvui, 5), quiu per Verbum ejus
facta sunt, sicut per hominem hominibus diei po- 23. Sed eum Deus de limo terne
quomodo feoit
tuit verbis, quffl temporaliter cogitantur, et voce utrum repente inatate perfeota,hoc est virili atque
proleruntur. Non sic autem loquitur Deus.nisi cum juveuili, an sicut nunc usque fonnat in uteris ina-
per corporalem oreaturam loquitur, sicut A trum ? Nequeenim aliushnc facit.quaar. illequidixit,
sicut Moysi.sicut per nubem de lilio suo. Ante vtro Priusquam tc formarem m utero.noci le (Jen i

omnem creuturam, ut esset ipsa oreatura, eo \Yr- ut illud tantum propriumhabuerit Adam,qui
bo dictuin cst, quod in principio erat Deus apud oxparentibusnatusest, sed factusex terra eotamen ;

Deum : et quia omnia per ipsum fucta sunt, et modo ut in boo perficiendo.et per states augendo hi
sine ipso faotum est nibil \Joan. i, l, n ui Dumericomplerentur,quosnaturshuma-
i

por ipsum factus <>(. Certe anim cmlum ui generis attributos \ idemus.An potius hoo non eat
verbo fooit, quia dixit et factum bbI : soriptum est enim rccerlt boofeoitquod
iuum tvarum tunt oati [Ptul.ot, lacera
26). El hoc imo quari fuado muadi soriptum
de m enim oertaa temporum legea generi«
bat Ita
ost : (Juonnim ipeiut ttt maic, et tpte fccit illml, el bui qualitatibuaque rerum in manifestum cx abdlto
aridam manus ejus fmxeruni [Pial, xciv, 5). Non proUucendiauUribuit.utojusvoluntassst
349 LIBER SEXTUS. 350

Potentia quippe sua numeros creaturae dedit, non faciendus.quisimulelconsummaverat inchoatapro

ipsam potentiam eisdemnumeris alligavit.NamSpi- pter perfectionem causalium rationum.et inchoavc-
ritusejus ita faeiendo mundo superferebatur (Gcn. rat consummanda propter ordinem temporum Si 1
.

i, 2), ut et facto superferatur, non corporalibus lo- ergo in illis primis rerum causis.quas mundo primi-
cis, sed excellentia potestatis. tus Creatorinseruit,nontantum posuit quod delimo
l' 1. Quis enim nescit aquam concretam'terra;,cum formaturus erat hominem.sedetiamquemadmodum
ad radices vitis venerit, duci in saginam ligni illius, formaturus, utrum sicutinmatrisutero,an in forma
atqueineo sumere qualitatem.quainuvam procedat juvenili; procul dubio sic fecit, ut illic praafixerat
paulatim erumpentem atque in ca grnndescente vi-
;
neque enim contra dispositionem suam faceret si :

num fiat,maturumquedulcescat,quodadhucferves- aulem vim lantum ibi posuit possibilitatis,ut homo

cat rxpressum.et quadam vetustate firmatum ad quoquo modo fieret,ut et sic et sic posset, id
usumbibendi utiliusjucundiusquepervenial ? Num est ut id quoque ibi esset 2 ,quia et sic et sic posset;

ideo Dominus lignum quaesivit aut terram, aut has unumautem ipsum modum quo erat facturus iu sua
temporum mora;,cum aquam miro compendio con- voluntate servavit, non mundi constitulioni conte-
vcrtit invinum,ettale vinum quodebriusetiam con- xuit: manifestum est etiam sic non factumesse ho-
viva laudaret(/oan. 11,9,10 ?Numquid adjutorio tem- minem contra quam erat in illaprima conditione
poris eguit conditortemporis ? Xonne certisdierum causarum; quia ibi erat etiam sic iieri posse, quam-
numeris suocuique generi accommodatis,omnis na- vis non ibi crat ita fieri necesse esse : hoc enim non
turaserpentiumcoalescil.formatur, nascitur, robo- eral in conditione creaturae, sed in placito Crealo-
ratur ? Num exspectati sunt hi dies.ut in draconem ris, cujus voluntas rerum necessitas est.
virga converteretur de manu Moysi et Aaron (Exod. CAPUT XVI. —In rei natura est, ut quid esse pos- l

vii, 10) ? Nec ista cum fiuni, contra naturam (iunt, sit; ut fulurum sit, nonnisi in Dei volunlate.
nisi nobis quibus alitcr natura cursus innotuit 27.Nam et nos pro captu infirmitatishumanaejam
non autem l>eo, cui boc est uatura quod fecerit. in ipsis rebus tempore exortis possumus nossequid

GAPUT XIV. — Rationes causales mundo primum incujusquenatura sit, quod experimentoperceperi-
inditm, cujus generis fuerint. mus; sed utrum etiam futurum sit ignoramus. Est
quippeinnaturahujus.verbigratia.juvenis ut senes-
25. Qutori autem merito potesl, causales i I lae ra-
cut; sed utrum hoc etiam sit in Dei voluntate, nesci-
tiones,quas mnndo indidit,cum primum simul om-
mus. Sed nec in natura esset, nisi in Dei voluntate
nia creavit.quornodo sint instituta?: utrum ut.que-
priusfuisset,quicondiditomnia.Etuliqueoccultara-
madmodum videmus cuncta nascentia vel frulicum
tioestsenectutis in corpore juvenili,vel juventutis in
velanimalium insuis conformationibusatqueincre-
corporepuerili:nequeenimoculis cernitur.sicutipsa
mentis, suapro diversitate generum diversa spatia
in pnero pueritia, sicut juventus in juvene sed alia
peragerenttemporum?an ut,quemadmodum credi- ;

quadam notitia colligiturinesse in natura quirldam

lurfaulus Adam sine ulio prcgressu incrementorum
latens,quo educantur in promptu numeri occulti, vcl
virili «tate, continuo conformarentur ? Sed cur non
juventutis a pueritia.velsenectutis a.juventute. Oc-
utrumque illas credimus habuisse, ut hoc ex eis fu-
culta est ergo ista ratio.qua
fit ut hoc esse possit,sed
turum esset,quod factori placuissel?Si enim illo mo-
oculis menti autem non est occulta utrum autem
; :
dodixerimus;incipiet conlra ipsasfactumvideri.non
hoc etiam necesse sit, omnino nescimus. Et illam
solumetiam illud de aqua vinum,sed et omnia mira-
cula qusecontranaturreusitatumcursum Iiunt:siau-
qua fit ut esse possit.esse in natura ipsius corporis
tem isto modo,multo er:t absurdius ipsus istas quo- novimus illam vero qua
: fil ut necesse sit, mani-
festum est illic non esse.
tidianas naturoe formaset speciescontraillas prima-
rias omnium nascentinm causales rationes suorum CAPUT XVII. — Ex futuris quxnam vere futura.
temporum peragere spatia.Restat ergo ut ad utrum- 28.Sed fortassis in mundo est,ut necesse sil istum
que modum habiles creatae sint sive ad istum quo ;
hominem senescere.Si autem nec in mundo est, in
usitatissime temporalia transcurrunt,sive ad illum Deo est. Hoc enim necessario futurumest quod ille
quo rara et mirabilia fiunt.sicut Deo facere placue- suntqua; ille prasscivit.Nam
vult, et ea vere futura
rit quod tempori congruat. multa secunduminferiorescausas futurasunt;sed si
CAPUT XV. — Primus homo non aliter quam pri-
itasunt et in prasscientia Dei,vere futura sunt:si au-
mordiates causw haberent, formatus fuit. tem ibi aliter sunt, ita potius futura sunt, sicut ibi
3
sunt, ubi qui praescit falli non potest.Namfutura
26. Verumtamen sic factus est homo,quemadmo- ,

dum illas primae causs habebant ut fieret primus 1 Sic in omnibus Mss.At iu excusis.cuui iusigni glosse-

homo.quem non ex parentibus nasci, qui nulliprae- mate habctur: Qui simuletconsi/mmauerat,has perspicuas
species /;/-j im ens,inchoula pi opterperfectionem causaKum
cesserant, sed de limo formari oportebat, secundum it,ra!iones causate» fiendorum mun*
causalem rationem,in qua primitus factus erat.Nam uo imprimens, consummanda propter ordinem temporum.
- Editi: Ut Iwmo fieret quoqaomotlo, ut et sic posset,id
si aliler factus est, non eum Deus in illorum sex die-
est ut itlco quoque ibi tsset : pauloque post,;>i sua volun-
rum operibus fecerat inquibus cum dicitur factus,
: tnte servavil, cum mundi constitutionem contexuit. Quoa
locos ad JIss. rediutegramus.
ipsam causam utique fecerat Deus,qua erat suo tem- 3 Lov. quse prsesil. Melius
editiones Am. Er. Et Mss.,
pore homofuturus,et secundum quam fuerat ab illo qui prxscit.
351 1)E GKNESl AD LITTEHAM, S. AUGUSTINI 352
dioitur Beneotus iujuvi no,soil tameu fulura noo est, vm,0).Unde,niBi propter cai ni nfirmitatem qnam
el ante moriturua est:boo autem ita erit,eioul se ba sumpsit ox Virgine,formam servi acoipions(Pnt7(pp.
Ln-nt iilim causa?, sive mundo oonti ixta ', Bive in I >«j i n,T), iu i|ua morii as noe a bbj vitute redimerel Seu
ientia reaorvats.Nam aeoundum quasdam fu- quid binc diutiuBdis8eramus? Non enimobsi ura est
turorum cau8asmorituru6eratEzechiaB,cuiDeusad- Apostoli sintentiu dehac re; qui ciiin voluisset udhi-
diditquindecimannoB advilam toat.xxxin,5); id uU- bereteBtimonium,quo probaretessecorpueanimale,
Djuefaoienequodaoteoonstitutionemmundiselactu- nDiitam de buo vel deoujuBquambominieoorpore,
rumessepra8ciebat,etin Buavoluntateservabat.Non quod in prssenti videbatur, quani do hoc ipso Scri-
Brgoidfeoit quod futurum oon erat boc enim magia : pturs hujus loco recoluit et adbibuit, dioena : Stett
erat futurum.quod sefaoturumeaseprssciebat. Neo corpui animale, eit </ spirituale; sic etenim tcrlptum
tamen ilii anniadditirectedioerentur,nisialiquidad- est : Pactus rsl primus homo Adam in animam viven-
deretur '.quodeealiterinaliia oi.usis babuerat. Se- tem ; novissimus Adam iu spiritum vivifitantem. Sed
oundum aliquasixUuroausas inferiores jam vitam G- non primum quodspirituale est,std quodanimate; pos-
nierat: Beoundum illas autem qii«; suntin voluntate tca, spirituale.Primus homo delerra,terrcnus ; secun-
elprs8oientiaDei,quiex sternitatenoveratquid illo dus ht inii de coslo, coslestis. Qualis ierrenus, tales el

temporefacturus erat(etboo verefuturum erat),tuno terreni ; et jualis calesltsjtales ci coslestes.Etquomodo

erat flniturus vitam quando Dnivit vitatn. Quia etei in luitnus imaginem terreni,induamusetimaginem tjus
oranti concessum est.etiam sio eumoraturum uttali qui de catlo est (I Cor. xv,44 49). Q u ad hoc dici po- i
> 1

orationi concedi opurterel utiquo prssciebat,ou-

illo test '.'
[maginem orgo coeleetia hominis nrnc ex lide
jus prssoientia falli non poterat eticleo quodprs-
: portamus.habituri in rosurrectiono quod crediinus
sciebat, necessario futurum erat. iniaginem uutom lerreni hominis ab ipso exordio
CAPUT XVIII. — Colligitur Adamvmnon formatum humana; generationis induimus.
fins.ii' contra guam erat in primordiatibus causis CAPUT XX. — Difficultas contra superiorcm senten-
iuslitutiim. ticnn. Opinio corpus Adami prius animale, )>ostea
29, Quapropter,si omnium futurorumcausremun- spiriiuule factum fuisse in paradiso.
dosunt iiisitae,cum ille factus est dies, quandoDeus 3i.Hio occurrit aliaquiostio.quomodo renovemur,
creavit omniasimul;non aliler Adam factnsest.cum sinon adhocper Christum revocamur.quodin Adam
de limo formatus est, sicut est credibiliusjam per- prius eramus.Quanquam enim multa non iu pristi-
fect;e virilitatis, quam erat in
eausis.ubi Deus
illis num, sed in melius renoventur, ab inferiore tamon
hominem in scxdierum operibusfecitlbi enim erat statu.quam quo erant antoa.renovantur.Unde ergo
non solum ut ita fieri posset.verum etiam ut ita eum ille liliusinortuuseraL.etrevixit ;
perierat, et inven-
N
fieri necesse esset. Tam enim non feoit Deus contra tusest (Imc.xv,32) : unde illi profertur stola prima,
causam, quam sino dnbio volens prsstituit, qu.im sinon immorlalitatem recipit,quam peididit Adain?
contra voluntatemsuam non facit. Si aulem non Quomodoautem perdidil immortalitateai.si corpus
omnes causasin creatura primitus condita pra-fixit, habuit animale? Neque eniin animale corpus, sed
scd aliquas in sua voluntate servavit; non sunt qui- spirituale erit.cum corruptibile hocinduerit incor-
dem illsquas in sua voluntate servavit, existarum ruptionem.et mortale boc induerit immortalitatem
quas creavit neeessitate pcndentes non tamcn pos- : (I Cor. xv, 53). Nonnulli his angustiis coarctati, ut at

sunt esse eontrariae quas in sua voluntate servavit, illa constet sententia qna exemplum de animali cor-
illis quaa sua voluntate instituit; qniaDei voluntas pore hinc datum est, ut diceretur, Factus e*t pru/ins
non potestsibi osseeontraria. Istas ergo siccnndidit, homo Adam in aniniam civeiilcin,nocissimiis Adam in
Dt ex illis csseillud,oujuscausae sunt,possit;sed non spiritum viviftcantem;til ista renovatio receptioqueim-
necesse sit : illas autcm sic absconilit, ut ex cis esse mortalitatis.nonabsurdedicaturinpristinumfutura,
necesse sit hoc, quod ex istis fecit ut esse possit. quod Adam perdidit:putaveruntprius
in illud scilicet

CAPUT XIX. —
Adamo non spirituale sed animale quidem hominem fuisso corporis animalis;sod dum
corpus a Deo formalum esse. inparadisoconstitulusest.eumfuisscivuitatum.siciit
30. Solet item qu;ori,utrum
animale corpusprius Dosquoqueresurreotionemutabimur.Hooquidem li-
homini formutumsito liuio.quale nunc habcmus.un berGeneseos noncommemorat; sed ut possint ntia-
spiriluale.quale resurgentes babebimus.Quanquam qua leatimoniaSoripturaruminter8econsentire,8ive
enim hoc mutabitur;seminatiironim corpna
in illud illml quoddeanimalicorporriliftiiuiost.sivoillaqii.o

unimale.surget corpus spirituale :tamen quid prius derenovationenostrapluriroain sanolisLitteriBropa-

homini factum sit.ideo discepiatur, quiasi animale riuntur, hoctanquam necessario consequi crcdble-
factum ost.non hoc rccipiemus, quod in illo perdi- runt.
dimus, sed tanto meliua quanto Bpirituale animali CAPUT XXI. — Exploditur itta opmio.
prsponondum est, quando erimus a-qualos An S2.Sed siitaest.frustraconaiiHirpur.ulismnotillas
Dei (ifaMA.xxn,30).8ed Angeli possunt aliis et jusli- arboreaearumquefruotua, prster flguratam sigalfi-
tia prsponi ; numquidet Domino?Dequotamendi- cationem.priusaooipereadrerumgeBtarumpropriat»-
cium eaV.Minorastieum paulo minus ab Angelis(Psal. tem.Quisenimcredatjuiiiilliusiiioilicibosexarbonim
pomia immortalibus et spiritualibus corponhus nc-
1
Mss. pluros [iniluo uotie, nitiud tiliquid adderentur. cossariososso potuisse Yerumtunion
1
si aliml non po-
353 LIBER SEXTUS. 354

testinveniri.meliuseligimusparadisumspiritualiter Renovahimur autem etiam carne.cum hoccorrupti-

inlelligere,quam vel putare non renovari hominem, bile induetur ineorruptione.utsit spiritualecorpus ;

cumtotieshocScripturacommemoret ;veleumexis- in quod nondum mutatus,sed mutandus erat Adam,

timare recipere quod non ostenditur amisisse. Iluc nisi rnortem etiam corporis animalis peccando me-

aceedit quod et ipsa mors hominis, quam eum pec- ruisset.

cato commeruisse, rculta divina testimonia collo- 36. Denique non ait Apostolus, Corpus quidem

quuntur.indicat eum sinemorte futurum fuisse.nisi mortale propter peccatum sed, Corpus mortuum ,

peccasset. Quomodo ergo sine morte mortalis ? aut propter pecralum.

quomodo non moitalis,si corpus animale? CAPUTXXV. — Adx corpus mortalc simut ' ct immor-
CAPUT XXir. —
Adamum peccalo mortem animx,non tale.
corporis meruisse, quidam non recte arbitrantes. Illud quippc ante peccatum, et mortale secun-
33. Unde quidam non eum mortem corporis pec- dum aliam, et immortale seeundum aliam causam
eatomertiisse arbitrantur,sed mortem animse.quam dici poterat id est mortale, quia poterat mori im-
:
;

fecit iniquitas. Nam credunt eum, propter corpus

mortale.quia poterat non mori. Aliud est enim non
animale,exiturum fuisso de hoc corpore.ad requiem posse mori.sicutquasdamnaturasimmortalescrea-
scilicelquamnunetuibentsanctiquijanidonnierunt, Deus
vit :aliud estautem posse oon mori,secundum
et iu fine saeculi eadem mcmbra immortaliter re- quem modum primus creatus est homo immortalis
repturuTr. 1
; ut vidrlicet mors corporis non de pec- quod prsestabaturde ligno
ei non de constitu- vitae,
catoaccidissevideatur.sed naturaliter,utanimalium tione naturae a quo ligno separatus est cum pec-
:

ca?terorum. Verum his rursus Apostolus occurit et

casset,ut posset mori.qui nisi peccasset posset non
dicit: Corpus quidem mortuum cst proptcr pcrratum,
mori.Morlalisergoeratconditionecorporisanimalis,
spiritus aittcm vita rst propter justitiam.Si autem Spi- immortalis autem benelicioGonditoris.Si enim cor-
ritus ejus qui suscitarit Gkristum amortuishabitat in pus animale,utique mortale, quia et mori poterat
;
vobis ; qui suscitavit Christum a mortuis, vivificabit rt quamvis et immortale.ideo quiaet non mori poterat.
mortalia corpora vcstra pcr inhabitantem Spirilum
Nequeenim immortale quod mori omninonon pos-
cjus in vobis {P,om. vm, 10,1 1).Ac pcrhoc mors eliam spirituale.quod nobisfuturum in resur-
sit.erit nisi
corporis de pecoatocst.Si ergonon percasset Adam, rectione promittitur.Ac per hoc illud animaleet ob
nec corpore moreretur -Jdeoque immortale haberet
hoc mortale,quod propter justitiam spirituale fieret
et corpus.Quomodo ergo iramortaie, si animale ?
et ob hoc omni modo immortale',factum est pro-
OAPUT XXIII. — ln, eos qui dictint Adss corpus ex pter peccatum non mortale.quod et antea erat.sed
animali spirituale jactum in paradiso.
mortuum.quod possetnon fieri.si homo non peccas-
3'i.Sed rursus non vident.quiejus corpus in para-
set.
diso mntatum piithnt,utexanimali fieretspirituale,
nihil impedire.si non peccasset,ut post paradisi vi-
CAPUT XXVI. — Corpus Adxet nostrum diversa.

tam,quam .juste obedienterque vixisset, aeciperet Quomodo ergo corpus nostrum dicit Apost.
37.

eamdem corporis mutationem in vita sterna, ubi mortuum,oum adhuc de viventibus loquerctur,nisi
jamcibiscorporalibusnonegeret.Quid ergo necesse quia jam ipsa conditio moriendi ex peceato paren-
est propter hoc jam cogi ligurate,non proprie para- tum haesitin prole? Animale cst enim et hoc cor-
disum intelligere,quia non posset mori corpus nisi pus.sicut primi hominis fuit ;sed hocjam in ipso
et

peeeato ? Verum est quidem quod non moreretur animalis generemultoestdeterius habet enimne- :

etiam corpore, nisi peccasset ; aperte quippe dicit cessitntemmoriendi.quod non habuit, Quam- illud

Apostolus, Corpus mortuum propfer peccalum: ani- vis enim restabat adhuc ut immutaretur, et spi-
maletamen posset esse ante peccatum.et post vi- rituale factum plenam immortalitatem perciperct,

tam justitiap,,cum Deus vellet, fieri spirituale. ubi cibo corruptibili non egeret tamen si juste vi- ;

CAPUT XXIV. — In renovatione quomodo id recipi- veret homo, et in spiritualem habitudinem corpus
mus, quod Adamperdidil. ejus mutaretur,non iret inmortem.In nobisautem
35. Quomodo ergo.inquiunt, renovari dicimur, si etiam juste viventibus,corpus moriturum estjprop-
non hoc recipimus.quod penlidit primus homo, in ter quam necessitatem,px illius primi hominis pec-
quoomnes moriuntur ? Hoc plane recipimus secun- cato venient. j m,non morlale, sed mortuum corpus
dum quemdam modum, et non hoo recipiinus se- nostrum di.xit Apostolus,quia omr.es in Adammori-
cundum quemdam modum.Non itaque immortali- mur (hom, v, 1? ; et I Cor. xv. 22).Item dicit : Sieut
tatem spiritualis corporis recipimus,quam nondum estveritas in Jesu, dcponere vcs secundum priorem
habuit homo sed recipimus justitiam, ex qua per
; convcrsationem hominem vetcrem ; eum qui corrum-
peccatum lapsus est homo.Renovabimur ergo a ve- pitur secundum concupiscentias deceptionis; hoc est
tustate peccati,non in pristinum corpus animale,in factus Adam per peccatnm.Videergoquid sequatur:
quo fuit Adam,sed inmelius.id estin corpus spiri- Renovamini autem spiritu mentis vestrx, et induite
tuale, cum efliciemur «quales Angelis Dei (Matlh. novum hominem ; eum qui secundum Deum creatus
xxn, 30), apti ccelesti habitationi, ubi esca quae cor- est, in justitia et sanctilale veritatis (Ephes. iv, 21-
rumpitur non egebimus. Renovamur ergo spiritu 24): ecce quod perdidit Adam per peccatum.
mentis nostra; [Epkes. iv, 23) secundum imaginem
iEditihabueruntbie,moWa,'<\curnhacceinterpunetione
ejus qui creav)tnos,quam peccando Adam perdidit. vocum Spirituale fieret : et ub hoc mortale omnimodo
:

• In edilis, recepturi. Reponimusex Mss., receplurum. factum estpropterpeccatum.Emeiida.vim\is adMsB.fidem.

335 DE fiENESl AD LITTEIIAM, S. AUGUSTINI 356

CAPUTXXVII. •QuomoAo monte ot eorport tpiritu mentis vcstr.v, hoc eis dicitur, ut spiritualcs
renovamur, quod Adam perdidit. tiant: quod si ille noc in ipsa mente fuit, quomodo
ao renovamur ad id quod bomo nunquamfuit?
In hoo ergo ron><. lum id quod oli el o
1 1 1
snimale utique cor-
1
'

1 1
1

sit Adam,id est seoundum Bpiritum m< pus udhuc babebant,aed tamen Bpiritualiterinteriu
Beoundum iuI
tnt jrenovati Boilicetinagnitionam Dei.seoun-
et resurgel 8pirituale,in melius renovabimur, quod dum imaginem ejua qui creavit eos: non ideo ta-
nondum fuit Adum. raenjam peccarenon potuerant.si oonaentirentini-
. Dioii [w.ExtpoHaaktvotveterem
il
iliiitali.lNainelspii'itualespo8secadercintentationo'
hominem cum oetibut ejut,induite novum quirenova- peccati.ostendit Apostolus.ubi o.\t,Fratres,si prseoc-
tw in agnitionem Dei,tecundum imaginem eju qui ere- i
cupatus fuerii homo in aliquo delicto,vos qui spititua-
aviteum {Coloss. [u,9,10).Hano imaginera in spiritu les estis, mstruilo hujusmodi inspiritu lenitatis,inten-
mentis impreaBam perdidit Adam perpeccatum dcns le ipsum,ne ettu tenteris (Gutat. \i,i).Koa dixi,no
quum recipimus per gratiumjustitio; ,11011 spirituu- cuiquamimpossibilcvideaturquodpeccavit Adam.si
lo atque immortale corpus, in quo illo nondum spiritualis eratmentc, qnamvis uniir.alis esaetcor-
1'uit, et in quo erunt omnea sancti resurgcntes a pore. Quas cum ita sint, nihil tamen adliuc prrepro-
mortuis: hoc enim prsmium eat illius meriti,quod pero coniirmamus, scd exspectamus potius utruni
amisit, Proinde ilia stola prima (/.«<•. xv, 22), aut ctiam caiteraScriptura liunc intellectura non impe-
ipsa justitia est unde lapsusest; aut, si indumen- diat.
tum oorporalis imniortalitatissignilicat,etiani hanc CAPUT XXlX. — De anima traclandum in uquenti
ille sic amisit, cum propter peccatum ad eam per- libro.
venire non potuit.Dicitur enimet amisisseuxorem, 40.Sequitur enim quaistio de anima valdediffici-
et amisisse honoreni, qui speratum non acceporit, lis.in qua multi laboraverunt,nobisque ubi labore-
illo a quo sperabat offcnso. mus reliquerunt.Sive enimnon omnium orania le-
gere potui, qui de bac re secundum Scripturarum
CAPUT XXVIIL— Adam mente, cor-
lieet spiritualis
nostrurum veritatem ad aliquid liquidum minime-
pore fuit animalis etiam inparadiso.
quedubium pervenire potuerunt; sive tanta quass-
Seoundum hanc crgo sententiam corpus ani-
39. tio est,ut etiam qui eamveraci(ersolvunt,non facile
mulo habuit Adam.non tantum anteparadisum.sed intelligantur atalibus, qualis ipse sum : fateorne-
etiam in paradiso constitutus.-quamvisin interiore
minem adhuc mihi persuasisse quod sic habeam de
homine imaginem ejus
Cuerit spiritualis,secundum anima,ut nihil amplius qu;erendum putem. Utrum
qui creuvit eum
quod amisit pcccando,meruitquc
;
autem nunc certum aliquid inventurus sim et de-
ctiam corporis mortem.qui non peccando mereretur (initurus,ignoro. Quod autem potuero, si conatura
etin corpus spirituale commutationem. Nam si et meum Dominus adjuverit,sei{uentivolumine expli-
interius animaliter vix.it.non possumus dici ad hoc care curabo -.

ipsius renovari. Quibus enim dicitur, Renovamini

1
Mss. aliquot, tenlationem. m
(a) II Retract. cap. 21, u. 2. 1 Sic Mas. At editi, conabor.

LIBER SEPTIMUS.
In quo illud Geneseos, cap. 2, vers 7 : Et flavit in faciem ejus flatumvitx, etc.illustratur uberriuia tractatione
de anima.

CAPUT PRIMUM. —
De anima traclatio suscipilur. 2. Ac primum illud videamus,quod scriptura est,

1. hominem pulverem de terra,et fla-

Et fin.vii Deus Flavit, vel, Sufflavil in faciem ejus flatum trite.Non-

vil infaciemejutflatumvitx,ei factus esl homoxnani- nulli enira codices habent,Spi>avtf,vel l .Atsptravti in

mamviventem. E&overba Scripturanobis etin prin- faciem ejtu.Sed oum Grrsci habeant £vs<p<Sff«)agv,non

cipio 6iiperiori libri consideranda proposuimus, et dubitatur fluvitdicendum. Quere- w\ tufflavit esso

de ipso homine facto, maximeque de ejus corpore, bamus auteui in supcriori scrmonc de munibus
quantum satis duxinius.quod secundum Scripturas Dci.cum homode limo formatua oogitaretur quid ;

visum est,disseruimus.Sed quia de anima liumnna ergo nunodicendum est in eo quod soriptum est,
non parva quaastio est, ad hunc eam librum diffe- Sufflavit Deut, nisi quia sicut nonmanibus corporis

rendam pulavinius.nescicntesquantum nos Domi- fni\it,ita nec fauoibus labiisque Bufflavitf

nus udjuturusesselrcctc loqui cupidos illud tamcn ;
S.Verumtamen hoo verboScriptura in qusstione
scientes.nisi quantum nonesso
ipse adjuvarc t.recte difficlllimaplurimum nos.quantum opinor.adjuvat.
locuturos.Recte est autem veraciter utque oongru-
enter, nihil audaoter refellendo, nihil temere afflr-
QAPUT II.— Auinuim non esst tjuidom natuTnoeum
exproposito Scripturse toco arguitwr,
mando,dui Ihuc dubium est,verum falsumneait,
sive Qdei, Bive Boientis ohr tiac i;quod iuti Num oumquidamexhooverbo credideriutaliquid
ccri potest velrcrum ratione apertisBima,ve] Sorip- inimaradeipsasubstantiaDei, id cst, eji

turarura auctoritateccrti8sim.u,8iuo cunctutiono as- naturte t,booideoputanto8, quiaaimho-

serondo. moBu(flat,aUquidde8eipioejioltinIl«tu ;hinopoUui
357 LIBER SEPTIMUS. 338

admonendisumus.hnncinimicam fidei catholicaare- CAPDT IV. — Deum

sufflando non fechse rfe seipso
animam, nec de elementis.
probare sententiam. Nos enim credimus Dei natu-
ram atque substantiam, quoe in Trinitate creditur 6.Si ergo Deumdicercmustanquamcorporcimun-
omnino esseincom-
a multis, intelligitur a paucis,
dihujus animam, cui mundus ipse esset tanquam
mutabilem. Porro autem animae naturam vel in corpus unius animantis, recte non eum diceremus
detcrius velinmclius commutari posse.quis ambi- sufflandofecisseanimamhominis,nisicorpoream,de
git? Ac per hoc sacrilega opinio est, eam et Deum subjacente sibi ex corpore suo non tamen
isto aere :

credere unius essc substantioe.Quid enimhocmodo quod fecissntdedissetquesufflando,dcseipsodedisse

aliud quam cl ille commutabilis creditur? Creden- putare deberemus, scd ita de sibi subjecto aere cor-
dum itaque est, et intelligendum, nequeullo modo porissui, sicutanimadehujusmodiresimiliteradja-

dubitandum, quod recta fides habet, animam sic cente.hoc est de corpore, non de seipsa flatum facit.
esse a Deo tanquam rem quam fecerit, non tan- Nunc vero quia non tantummodo mundicorpus Deo
quam de natura cujus est ipse, sive genuerit, sive esse subditum dicimus,sed illum,essesupraomnem

quoquo modo protulerit. creaturam sive corporalem sive spiritualem nec de ;

seipso.nec de corporeis elementiscredendus estani-

CAPUT III. — Urgetur idem argumcntum.
mam fecisse sufflando.

•l.Etquomodo,inquiunt,scriptum est,Sufflavil in CAPUT V. — An anima ex nihilo.

faciem ejus,etfactus est homo in animam wivam/sinon
7. Utrum autem ex eo quod omnino non erat, id
anima Uei pars est.vel Deiomnino substantia?Imo
est ex nihilo; an ex aliqua re, quaejam ab illo
verocx^hoc verbo satis apparet ita non esse. Cum
facta epiritualiter erat, sed anima nondum erat,
enim homosufflat, anima utique ipsa subjacentem
merito quaeri potest. enim Deum adhuc aliquid
Si l
sibi naturam corporis movet,et de illa,non de seipsa
ex nihilo creare non credimus, posteaquam creavit
flatum Eaoit.Nisi isti forte tam tardi sunt,ut nesciant
omnia simul, et ob hoc a consummatis omnibus' >

isto reciproco hnlilu, quem de hoc ;iere circumfuso

operibus requievisse credimus, quos inehoavit fa-
ducimuset reddimus, fieri etiam flalum ,cum vohin-
cere, ut quidquid deinde faceret,ex his faceret;non
tate sufflamus.Quod si etiam non ex hoc aere,qu: fo-
video quemadmodum intelligamus, adhuc eum ex
rinsecus adjacet, accepto et reddito, sed ex ipsius
nihilo animas facere. An dicendum est, eura in
nostri corporis naturaquaconstat,suffJando aliquid
illis quidem operibus primorum sex dierum fecisso
ejiceremus.non eadem naturaest corporisetanim»;
illum diem occultum, ac si boc potiua credi opor-
quod et ipsiutiqueconsentiunt.Quapropteretiamsic
tet, spiritualcm atque intellectualem naturam, sci-
aliud est animae substantia, quae corpus regit et mo-
licet unitatis angelicae, et mundum, id est cxlum
vet; aliud flatus, quem regendo vel movendo fecit de
et terram ; atque in illis jam exstantibus naturis
corpore sibi subdito,non deseipsacuicorpusestsub-
rationes creasse futurarum aliarum, non ipsas na-
ditum.Cum itaque longe quidem incomparabili mo-
turas:alioquin si jam ibi creataa essent sicut erant
do,sed tamen anima regat subditum corpus.et Deus
futurae,non adhuc essent futura? Quod si ita est,
subditam crealuram, cur non potiu9 intelligalur de
nondum erat in conditis rebus animae humanae ulla
subjectasibicreaturafecisseDeusanimamineoquod
natura,et tunc esse ccepit,cum eam Deus sufflando
suffiassedictusest;quandoquidemipsaanima,quam-
fecit, atque indidit homini.
viacorporisuononitadominetur,utDeusuniversitati
Sed non ideo qurestio sublata est, qua quamtur
8.
quam condidit,tamen ejusmotu,non desua9ub9tan-
adhuc utrum eam naturam, qua anima dicitur, et
tia flatum facit ?
antea non erat.ex nihilo creaverit,tanquam ipse fla-
5.Possemus quidem dicere necipsum Dei flatum
tusejusnon ex aliqua substantia subjacente factus
esseanimam hominis, sed Deum sufflando fecisse
sitjSicut de fiatu dieebamus,quemfacit animaexcor-
animam in homine sed ne putenlur meliora
: quae fe-
pore suo;sed omnino ex nihilo tunc factus sit flatus,
cit verbo,quam quod fecit flatu,quia et in nobis me-
cum Deus flare voluit,idemquehominisanimafactu9
lius est verbum quam flatus;nihil est interimsecun-
sit:an vera jam erat aliquid spiritale, quamvis hoc
dum supradictam rationem,cur animam ipsam Dei
quidquid erat.nondum animaenatura erat.atque ex
fiatum dicere dubitemus,dum intelligatur non esse
hocfactussitflatusDeiqua3naturaessetanimae;sicut
Dei natura atquesubstantia,sed hoc ipsum esse suf-
nec corporis humani natura jam erat,antequam Deus
flare, quod est flatum facere; quod autem flatum fa-
eam de limo terraa vel pulvere formasset. Non enim
cere.hocanimamfacere.Cuisententiascongruit quod
caro humana eratpulvis aut limus;sed tamen aliquid
per Isaiam dicit Deus: Spirilus enim a me procedet,et
erat unde illa fieret, qum nondum erat.
ftalumomnem ego feci. Nam non quemlibet flatum
corporeum eum dicere.sequentia docent.Cum enim CAPUT VI.— An ut corporis, ita et animx prxcesserit
dixisset, Omnem ftatum ego feci; Etproplerpeccatum, aliqua materies.

inquit, pusillum quid contristavi eum, et percussi eum 9.Numergocredibileest,in primisillissex dierum
LXX). Quid ergo dicit flatum,
(Isai. lvii, 10, 17, scc. operibus Deum condidisse,non solum futuri corporis
nisi animam,qu;c propter peccatum percussaetcon- humani causalem rationem.verum etiam materiem
tristata est? Quid igitur est, Omncm flatum ego feci,
< In editis Et ob Iioc consummatis,expn\ic\,a praeposi-
:

nisi, Omnem animam ego feci? tione a, quae exstat in omnibus Mss.
351) DE GENESl AD LITTEKAM, S. AUGUSTINI 360

de qua Beret.id eat terram.de oujua limo vel pul- cujusquam in aliqua bcaliludine factm a Deo vitna
r.-un .!!,.! autem Bolam ibi condidisse
11 defluxio anima humana posset intelligi, nei ii

rationem, secundum non atiam quam-

quam Qeret, oredenda erut esse ca^pisso in aliquo actu merito-
iliiMi pro soogenere materiam,de qua Beret?Si enina
ruin suorum, nisi ex quo propriam ccepit agere vi-

quiddam inoommutabile eesot anima, nullo modo t.iin, ilimi anima faota est aniraai
BjaBqua8imateriamqn»reredeberemu8:nunoautem Benaibus velot nuntiis utens, atque in seipsa so
mutalnlitas indicat cam interim vitiis at-
ejiis satis vivere sentiens sua voluntate, intellectu, memoria.

que deformom reddi.formari autem virtuli-

fallaoiie Si enim est aliquid, unde istam defluxionem for-

bue veritatiaquedootrina.Bod in euajam naiuraqua matai carni Deus inspiraret,tanquam sufllando ani-
est anima; sicut etinm caro in sua natura qua jam inain faciens, idemque beatum est; nullo modo
oaroest.etsalutedecoratur.otmorbisvulneribusque movetur, aut mulatur, aut amittit aliquid, cura
fcedatur.Sed eiout hsso.exoepto quod jam caro est in hoc ab eo defluit, unde anima tit.

qua natura vel proiicit ut pulobra, vel deficit ut do- CAPDT IX. — illam materiem essc
Sei/iie fuamdam
formissit, habuit etiam materiem.id estterram, de irrationalem ammam.
qua lierel.ut omnino caro esset:pic fortasse potuit et Non est enim corpus.ut tanquam exhalando mi-
anima, antequam ea ipaa natura fleret.quae anima nuatur.
dicitur, cujus vel pulchritudo virtus, vel deformitas 12. Si autem anima irrationalis. materies est quo-
vitmm est, babere aliquam tnateriam pro suo ge- dammodo.de quo litanimarationalis,idesthumana,
uere Bpiritualem, quaj nondum esset. anima; sicut rursusquoerituretiamipsa irrationalisundefia!;i|iru
terra de qua caro facta estjam erat aliquid.quam- el ipsam non facit nisi creator omnium naturarum
vis non erat caro. An illa de matcriecnrporali ? Cur non ergo et ista?
lO.Sed enim jam terra implebat mundi infimam quod velut gradatim fieri conccditur.com-
Nisi forte
partem.antequam de illa rorpus hominis fieret,con- pendioposseDeumfacerequisquamnegabit.Proinde
lerens universo totum suum.ut eliamsi nulla ei ea qua?!ibet adhibeatur interpnsitio,si corpus est male-
caro fieret animantia cu;r.squam,specie tamen sua rics animae irrationalis,et anima irrationalis est ma-
mundi fabricam molemque complere.t, secundum teriesanimaerationalis.procul dubiocorpusestmate-
quam dicitur mundus ccelum et terra. ries animae rationalis. Quod neminem unqtiam scio

CAPUT VII. — Dicinon posse qualis fuisset illa mate- ausum esse sentire,nisiquietipsamanitnamnonnisi
ries animx. in genere alicujus corporis ponit.
At vero illa spiritualis materies, si fuit ulla unde 13. Deinde cavendum est ne quaedam translatio
anima licret,vel si est ulla ur.de anima? fiunt.quid anima? fieri a pecore in bominem posso credatur
ipsaest?quod nomen.quam speciem,quem usum in (quod veritati fideiquecatholicaeomnino contrarium
rebus conditis tenet? Vivit, an non? Si vivit, quid concesserimus irrationalem animam veluti
est), si

agil?quid oonfert universitatis effeotibus?Beatamne materiam subjacere,unde rationalis anima fiat.Sic

vitnm gerit,an raiseram, an neutram? Viviflcat ali- enimtiet.utsihajcinmeliuscommutata.erithorainis;
quid?an ab hoc etiani opere vacat, et in quodam se- quoque in deterius commutata, sit pecoris. De
illa

creto universitatis otiosa requiescit.sine vigili sensu quo ludibrio quorumdam philosophorum etiam eo-
motuque vitali?Sienimnullaprorsusadhucvitaerat, rum posteri erubuerunt,neceoshocsensisse,sed non
quomodo esset vits futur» quedamincorporeanee recleintellectosessedixerunt. Etcredoita esse, velut
vivamateries?Autfalsumest,autnimislatet.Siautem si quisquam etiam deScripturis nostris hoc sentiat,

jam vivebat nec beatc nec misere, quomodo rationa- ubi dictum est./iomo in honore positus non intellexit
liserat?Quod si tunc rationalis facta est, cum ex illa comparatut est pecoribus insensalis,et simHisfaetusest
materie natura humar.fe animaj facta BBtjirrationalia eis (Psat. xt.vm, 13) : aut ubi item legitur, JVe tradi-
ergovita materies erat animas rationalis.id est hu- bestiis animam confiUntem tibil(PsaL utxi

mans?Quid ergo inter illam pecorisque distabat?.\n Nequcenimnonomnosha^rcticiScriplurascat 1

rationaliseratjam possit.ilitatc.noiidumfaciilUt!' rSi legunt; nec ob aliud Bunt hasrotioi.nisi quod eas non
p-nimvidemusinfantilemanimam, jam utique homi- itelligeutes,suasfalsasopinionesoontraearum
nis animam, nondum ocepisse ut ratione, et tamen voritatempervicaoiteraaserunt Sod quoquomodose
eam rationalem dicimus;cur non rredatur sic in illa habeat vel non habeat opinio pbilosophorum da re-
materie, de qua facta est anima, quietum fuisse mo- volutioniboa animarum, oatholicte taman lidei non
tnm etiom sentiendi, sicut in ista infantili, qn convenil credcre animas pecorum in homincs, aut
certe anima est hominis.quietus est adhuc molus ra- hominum in pccora transmigrare.
tiocinandi? CAPUT X.—ExmorumsimilitHdinenoneffidutamtM
CAPUT VIII. — Bcatam fuisst materiem illam admitti hominit i» pecus transeat,
mm potest. li. Fieri sane hominea vit» genere peoorlbua si-

II. Nam si jam bcatn erat vita, dc qua faol ,rt ipaas res bun mt, at Seripl i

hominis aniroa;deterius ergo faota eat :e1 id Btantur.Unde eat illud quod oommemorevi,Bemtfti
jain illa materiea hujua, aed illiua ista defluzio ast. honore pasitus non intetlexit;comparatus est jumentis
Nam materiesaliquaoumformatur.praeertima Deo, \li*,et similis fuctti* «('«ksed in hac vita uti-

in melius sine dubititationc firmatur. Bed ei que.non posl rrorti m Proind6vcl talibua beationle*
361 LIBER SEPTIMUS. 362

lebat in potestatem dari animam suam, qui dice- labantur prevolvantur.unum illud firmissime te-
et

bat, Ne tradideris bestiis animum confitentem tibi neant,quodomni animoc rationali sine ullius dispu-
qualea cuvendos Dominus signilicat, ubi dicit eos tationis ambagibusnaturaliter et veraciter insitum
indutos vestitu ovium,intus autcm esselupos rapa- est.esse omninoincommutabilemct incorruptibilem
.
','.'/'/. vn, 15 ; vei ipsi diabolo et angelis e.jus ;
Deum ; tota eorum mille lormis fabula repente dila-
nam ct ille dictus est leo et draeo (l'sal. xc, bitur.quamin suis vanisac sacrilegismentibus,non-
15.Quid enim atferuut argumenti philosophi qui nisi de l)ei turpissima mutabilitate linxerunt.
putant hominum animas iu pecora.vel pecorum in tS.Xon est igitur materies animae humanae,anima
homines post morteoi posse transferri? Hoc certe, irrationalis.
quod morum similitudo ad id trahat, velut avaros GAPDT XII. iion (st ex corporeo
in formicas, rapaces in milvos, snevos ac superbos elemento.
in leones, eectatores itnmunda1 voluptatis in sues :
Quid est ergo, unde anima flatu Dei facta est ?
ct siqua similia. Haec quippe afferunt, nec attcn- An corpus aliquod erat terrenum quidem ct humi-
dunt per hanc rationem nullo rnodo lieri posse, ut dum ? Nullo modo htnc enim potius caro facta
:

anima post mortem in hominem transfera-

pecoris est.Namquid aliud est limus quam terra humida?
tur. modo enim porcus similior erit homini
Nullo Nec de humore solo anima facta credenda est,
'

quam porco; et cum mansueseunt leones, canibus quasi caro de terra et anima de aqua. Nimis enim
vel etiam ovibus llunt similioresquam hominibus.
absurdum est, inde factam putare animam homi-
Gum igitur a peeoruni moribus pecora non rece-
nis, unde facta esl caro piscis et volucris.
dunt.et quae aliquantulum cateris dissimiiia liunt,
19. Ergo fortassis ex aere? Huic enim elemento
similiora sunt tamen suo generi qusm humano,
etiam flatus competit; sed noster, non Dei. Unde
longeque plus ab hominibus quama pecoribus dif- supra diximus hoc potuisse congruenter putari, si
ferunt nunquam erunt hominum animas istae.si ea
:
animam mundi tanquara unius maximi animantis
qu;e similiora sint trahunt.Si autemhoc argumen- Deum crederemus, ut ita eam flaverit de aere cor-
tum falsum est, quomodo erit illa vera opinio ;
poris sui, sicut flat nostra de sui. Cum vero Deum
quandoquidem nihil aliud alTerunt,quoetiamsi non esse omne mundi corpus, et supra
constet supra
vera, saltem verisimilis habeatur '.'
L'nde proclivius
omnem spiritum quem creavit, incomparabili om-
et ipse crediderim, quod etiam eorum posteri sec- nino distantia quomodo id recte dici potest ? An
;

tatores, il!os homines qui haec primitus in suis li-

forte quanto utagis Deus univers.e su* creaturoa
bris posuerunt,in hac vita potius intelligi voluisse,
prsesens est omnipotcntia singulari, tanto magia
quadam perversitate morum ac turpitudine homi- potuit anima hominis
ex aere flatum facere, quse
nes pecorum similes tieri, ac sic quodammodo in
esset? Sedcum anima non sit corporea, quidquid
pecora commutari, ut hoc dedecore objecto, eos a autem ex mundicorporeis elementis Qt,corporeum
cupiditatunt pravitate revocarent. necesse est, inque mundi elementis etiam
sit aer
CAPUT XI.— Fictitise quarumdam animarum trans- iste numeretur; nec si de puri illius ccelestisque
tnigrationes. Manichseorum deterior quam philoso- ignis elemento facta anima diceretur, credi oporte-
phorum opinio.
ret.Otnne quippe corpus in omne corpus posse
16. Nam illa quae feruntur aecidisse, ut quidam mutari, non defuerunt qui assererent. Corpua au-
quasi recordarentur in quorum animalium corpo- tem aliquod sive terrenum sive cceleste,converti in
ribus fuerint, aut falsa narrantur,aut ludificationi- animam.lierique naturam incorpoream,nec quem-
bus deemonum hoc in eorum animis factum est.Si quam sensisse scio, nec fides hoc habet.
enim contingit in somnis,ut fallaoi memoria quasi
C\PL"T XTtJ^- Medieorum sententia de corpore
recordetur se homo fuissequod non fuit.aut egisse
c /3 " humano.
quod non egit quid mirum si quodam Uei justo
;
<*f>
20Deindesi nonest contemnendum quod medici
occultoque judicio, sinuntur daemones in cordibus
etiam vigilantium tale aliquid posse ?
nontantumdicunt,verumetiamprobareseafftrmant
quamvisomniscaroterrenamsoliditateminpromptu
17. Manichaei autem qui se christianos vel putant,
gerat,habet tamenin seet aeris aliquid, quod et pul-
vel putari volunt, in hac opinione translationia \el
monibus eontinptur.et a corde per venas, quas arte-
revolutionis animarum eosuntillisGenlium philoso-
rias vocant,diffunditur; et ignis non solum fervidam
phis.vel si qui alii vani homines hoc putent.deterio-
qualitatem, cujus sedes in jeeore2
est, verum etiam
res et detestabtliores,quod illi animse naturam a
]ucu!pntam,quara velut eliquari ac subvolare osten-
Dei natura discernunt,istiautem cum aliud nihil di-
cantesseanimamquamipsamDeisubstantiam.atque dunt in excelsum cerebri locum,tanquam in ccelum
corporis nostri; unde et radiiemieant oculorum.et
id omnino quodDeus est,non trepidant eam tam tur-
piter commutabilem dicere.utnullum sit herbaeseu
de cujus medio velut centroquodam,non solum ad
vermiculi genus, ubi eam non esse permixtam, vel
oculos,sed etiam ad sensus caeteros tenues fistulae
deducuntur,ad aures scilicet, ad nares,ad palatum,
quo revolvi non posse mirabiliopinentur insania.Qui
propter audiendum,olfaciendum,atque gustandum;
tamen si remotisab animo suorerum obscurissima-
rum quasstionibtis, quas carnalicorde versantes.ne- i Sic Mss. In editis, sola.
cesse est ut in opiniones falsas,noxias monstrosasque ' In excusis adJ.tur.c' i:i cerebro; quod abest a Ms=.

Pat&ol. XXXIV. 12
3c:i Dli QENBSI AD LITTEHAM. S. AUGUSTINI. 3C4
ipsumque (angondi sensum qui pcr totum i
CAPUT XVII. — ln faciem hominit cur iieilur Deus
bro dlrigi dioant per medullara sufflatse.
oerviols,et eam qusa oontinetur ossibus.quibus dor- Proinde quoniam pars cerebri anterior nnde
23,

si spina oonseritur, ut iode se tenuissimi quidam BensuR omnes distribunntur, ad IVontcm collocata
rivuli, qui langendi senaum faoiunt, per runcta Bunt ipsa velut organa sentiendi,
|u« in facie

mcmbra diffundant. tangendi scnsu qui per totum corpus dif-

Lo

fundilur ;qui tamen ctiam ipsc nb eadem antcriori

GAPUT \IV. -- Animam non mtit. ,

Cuin igitur his quasi ountiisaocipial anima quid- parte ccrobri ostenditur habere viam suam, qua

quid eam oorporalium non latet, ipsa vero usque retrorsus per vcrtirem atque oervioem ad medul-

adeo aliud quiddam sit,ul cum vult intelligere, vel lam Bpino, de qua ioquebamor paulo ante,deduci-
divina, vel Deum.vel omnino etiam stipsam, suas- tur, unde hnliet utiquc sensum in tangendo et fa-

que considerare virtutes, ut aliquid veri oertique cies.sicut tolum corpus, exceptis Bensibus videndi,

comprehendat, ab hac ipsorum quoque oculorum audicndi,oll'aciendi,gustandi,qui in sola farir

luce se avertat, eamque ad hoc oegotium,noa tan- locati sunt ideo scriplum arbitror,quod
: in faciem

tum nullo adjumento.verum oonnullo impe-

ctiani Deus sufilaverit Iwmini flatum vitse, cum jactus est

dimento esse sentiens,sc in in animam vivam. Anterior quippe pars postorinri

obtutum mentis attol-
lat.quomodo escogenere aliquid est,cum cjusdem merito pr.vponitur quiaet ista ducit,illa ;
sequitur,
geheris summum oon sit oisi lumen,quod ex ocu- et ab ista sensus, ab illn motus osl, sicut consi-
lis cmicat.quo illa non adjuvatur nisi ad corporeas
liuni priecedit actionem.
formas colorcsque senticndosjhabetque ipsa innu- CAPUT XVIII. — Tres vcntriculi cerebri.
merabilia longe dissimiliacuncto generi corporum. 2i.Et quoniam corporalis motus, qni sensum se-
quas nonnisi intellectu atque ratione conspiciat, quitur, sine inlervallis tcmporum nullus cst, agere
quo oullus carnis sonsus aspirat. autem intcrvallatemporum spontaneo motu nisi per
CAPUT XV. —
Anima incorporea. adjutoriummemoria;nonvaleinus;ideotrcstanquam
21. Quapropter non est quidem humanae animm ventriculi cerebri denionstranturunus anterior ad :

natura, nec de terra, nec de aqua,nec de aere, nec faciem.a quo scnsusomnis altcr posteriorad cervi. ;

de ignc quolibet;sed tamen crassioris corporis su; cem.a quo motus omnis terlius inter utrumque, in ;

materiam,hoc est.humidam quamdam terram,qua3 quo memoriam vigeredemonstrant.ne cum sensum

in carnis versa est qualitatem,per subtilioris natu- sequiturmotus,non connectathomoquod faciendum
ram corporis administrat.idest perlucem et aerem. est, sifueritquodfccil oblitus. H;ec illi certis indiciis
Nullus enim sine his duobus ve! sensus in corpore probata esse dicunt,quando et ipsa; partes aliquo af-
est,vel ab anima spontaneus corporis motus. Sicut fectai morbo vel vitio.cum defecissentofficia vel sen-
autem prius esse debet nosseqnam facere,ita prius tiendi, vel movendi membra, vel motus corporis re-
est sentire quam movere.Anima ergo quoniam res miniscendi,satis quid valerent singulffi declararunt,
est incorporea, corpns quod incorporeo vicinum eisque adhibita curatio cui rei reparaod;e profecerit
est,sicnti est ignis, vel potius lnx ct aer, primitus exploratum est.Sedanimain ististanquaminorganis
agit, et pcr haec raitera quoe orassiora sunt corpo- agil; nihil horum est ipsa : sed vivificat et regit
ris, sicuti humor unde carnis corpulentia
ct terra, orania, ct per h;ec corpori consulit,et huic vito, in
solidatur, quas magis sunt ad patiendum subdita, qua factus est homo in animam vivam.
quam preedita ad facisndum. ,CAPUT XIX. — Animse pnvslantia supra res
CAPUT XVI,— Cur dictum sit, Factus est homo in eorporeas.
animam vivam. 25.Undo ergo sit ipsa,id est.de quavelnt materie
22.Non mihi ergo videtur dioti m,Factu$ est homo Deus hunc Qatum fecerit, quas anima dicitur,dum
m animam vivam, nisi quia sentire ccepit in corpo- quaeritur, nibil eorporeum dcbet ocourrere. Sicut
re ;
quod ost animataa
viveotisque carnis ccrtissi- enim Dcus omnem oreaturam.sic animaomnemcor-
mum indicium.Nam moventur et arbusta.non tan- poreamcreaturam naturee dignitateprncellit.Perlu.
tum vi extrinsecus impellente, veluti cum ventis cemtao quasinipso quoquemqodoprw- ,

agitantur.sed motu quointrinseousagiturquid-

illo cellentiasuntcprpora,magisque adipra- I

quid ad incremenlum speciemquearboris pertinet, Btantiam.quampatiendioorpulentiam oicuthumoret

quo ducitur succus in radiccm, vertiturquc in ea terra,tanquam pereaquespirituisimiliora sunt.oor-
quibus constat herba> natura vel ligni nihil cnim : pusadministrat. Nuntiatenim aliquid luxoorporea i

horum sine interno motu. Bed iste motus oon sst ouiautem ountiat.non booesiquodilla;etheeoestanl-
spontaneus.qualis ille qui sensui ropulatur nd oor- maoui nunliat, ooo illaquosnuntiat. EUcumaffliotio-
poris administrationem, sicut io oiuniuin annna- neseorporismolesteaentit.actionem suam,quailUre-
linm penere, qnam vocat Scriplura aniinum nram tdi tl .
turbato ejus temperamento impediri of-
(Gen. i, 21). Nam
oobis nisi inassel etiam illo
et feoditur, et h dorvocatur. El aorqui r.er-
motus, nec cresoerent nostra corpora, ncc unguea vis i 1 1 1
ir -I voluntati nl meo
eapillosque produoerent. Bed ai hoc solum esset in nnn aul
nobis sine u m u tuque illo Bpontaneo, non di- iiini membrorum auotiat.ul memoria I

rcrclur lionin facttli ui iint 1

Sic M«a. At ciliti, mtmurata tatcantur.
 363 LIBER SEPTIMUS. 366

ipsa memoria ost.Deniquo dum tanquam haic ejus aliunde se quavrit,quam a seipsa.Cum ergo quacren-
ministeriavitioquolibet aeu perturbatione omni rno- tem se novit, se utique novit ; et omne quod novit
do Jeficiunt, desistentibus nuntiis sentiendi ot mi- tota novit : cum ilaque se quairentem novit tota se
nistri movendi,tanquam non habens curadsit, ab- novit, ergo et totam se novit ncque enira aliquid :

scodil. Si nutein non ita deficiunl, ut in morte as- aliud, sed seipsam tota novit '.Quid ergo adhuc se
solet, turbatur ejus intentio, tanquam conanlis re- qui£rit,si quaerenlcm se novil? Neque enim si nesci-
dinlegrare labontiu.ncc valontis.Et in rebus quibus rel se, posset quaerentem se scire se sed hic in :

turbatur,inde cognoscitur quae pars ministeriorum prssehti quod au'cm dese qumrit.quid antea fue-
;

in causa sit, ut si potuerit, medicina succurrat. rit, vel quid fulura sil quajrit. De^inat ergo nunc
CAPUT XX. — Aliud unima, aliud organa corporis. interim suspicari se osse corpus,- quia si aliquid tale
26.Namque aliud esse ipsam.aliud hx^ ejus cor- esset,talem se nosset.qua? magis se novit quam cce-
poralia ministeria, vel vasa, vcl organa.vel si quid lum et terram, qu;e per sui corporis oculos novit.

aptius dici possunt,hinc evidenterelucet,qund ple- 29.0mittodicereqniaillud ejusquod etiara pecora

ruinque se vehementi cogitationis intenlione avertit habere intelliguntur,velcccli volatilia cum habilacu-
abomnibus,utpraj oculispaleutibusrocteque valen- lasua seu nidos repetunt, quo capiuntur imagines
tihusmulta posita nesciat; ot si major intenlio est, oimiium rerum corporalium, nullo modo cuiquam
dum ambnlabat, repenle subsislal,avcrtens utique corpori simile est ; et utique hoc potius corpori si-
imperandi nutum a ministerio rnotionis qua pedes mile esse deberet,ubi corporearum rerumsimilitu-
agebantur siautem non tanta est cogitationis in-
: dines continentur.At si hoc corjius non est,quia cer-
arabulantem loco, sed tamen tanla
tentio, ut figat tum est, eas similitudines corporum illic non so-
estutpartem illam cerebri mediamnuntiantem cor- luui memoriter detineri, verum etiam innumerabi-
poris motus non vacet advertere obliviscitur ali- ; les pro arbitrio (igurari quanto minus alia quali-
;

quando cl unde veniat, cl quo eat, transil impru- bet sua corpori esse anima similis potest?
vi

dens villam quo lendcbat.natura sui corporis sana, 30. Si autem cnrpus eoset dicunt alia qualibet no-
sed sua in aliud avocata. Quapropter i.-stas corpo-
'
tione omne quod
est,id est.omnfm naluramalque
rci coeli corporeas quasdam particulas, id est,lucis substantiam non quidem admittenda est ista lo-
;

et aeris,qusprimnexcipiuntnutusanimes viviiican- cutio, ne non inveniamus quomodo loquentes, ea

tis,eo quod incorporeas naturae propinquiores sunt qu;e corpora non sunt.a eorporibus distinguamus:
quam humor et terra.utad earum proximum minis- non tamen nimis est de nomine laborandum. Nam
terium tota moles administreiur, utrum Deus de et nos dicimus, quidquid anima est, non esse ho-
hoc circumfuso et superluso ccelo corpori viveulis rum quatuor notissimorum elementorum,quae ma-
miscuerit, aut adjunxerit,an et ipsas de limo sicut nifesta sunt corpora;sed nequehoe esse quod Deus
carnem fecerit, non est ad rcm pertinens qu.-cslio. est. Quid sit autem, non dicitur melius quam ani-
Omne quippecorpus inornne corpus mutari posse, ma vel spiritus vitae. Ideo enira additur, vitae,quia
credibile est quodlibet autem corpus mutari posse
: et islo aer plarumque dicitur spiritus. Quanqnam
in animam, credere absurdum est. et animam eumdem aerem appellaverunt, ut jam
CAPUT XXI. — Anima nei/ue utlo ex corpore,neque non possit inveniri nomen, quo proprie distingua-
ull uiii corpus est. tur ista natura, qus nec corpus, nec Deus est,nec
37. Quamobrem nec illud audiendum est; quod vita sine sensu,qualis potest crediin arboribus,nec
quidara putaverunt.quintum quoddam esse corpus vila sine rationali mente, qualis est in pecoribus ;

unde sit anima 2

,
quod nec terra, nec aquasit,nec sod vita nunc minor quam Angelorum, et futura
aer,nec ignisr.sive isle turbulentior atque terrenus, quod Angelorum, si ex prscepto sui creatoris hic
sive ille ccelestis purus etlupidus ; sed nescio quid vixerit.
aliud quod careat usitatonomine.sed tamen eorpus 31. Unde sit autem, id est, de qua velut materia
sil(Ci'c./t'6.1 Ti<.v<:.</ija>«/.)Sienirnquihocsentiiint,hoc facta sit,vel dc qua perfectabeataque natura deflu-
dicunt corpus quod et nos.id est,naturam quarnli- xerit, vel utrum omnino ex nihilo facla sit, etiamsi
bet rongitudine, latiludine.altitudine, spalium loci dubitatur.et quseritur; illudtamen minime dubitan-
occupantem neque hoc est anima, neque inde facta duin est.et si aliquid antea fuil,a Deo factum esse
credenda est. Quidquid enim taleest,ul muila non quod fuit.et eam nunc a Deo factam.ut animaviva
- dicam, in qua cumque sui parte lineis dividi vel sit aut enimnihil fuit.aut hoc quod est non fuit.
:

circumscribi potest quod anima si pateretur.nullo

: Sed illam partem,qua quterebamus quasi ejus ma-
modo nosse posset tales lineas, qme per longum teriem unde facta sit jam satis tractavimus.
secari non queunt,quales in corpore non posse in-
CAPUT XXII.— An caasalis ratio anitnx fueritcon-
veniri nihilominus novit. dila in diebus Cencseos.
28. Nec ipsasibi tale aliquid
occurrit,cum se ne- 32. Nunc,siomnino non fuit.quterendumest quo-
scire nonpossit,etiam quando se utcognoseat inqui- modo possit intelligi .,uod causalis ejusratio fuisse
rit.Cum enim se quaerit,novit quod se qua?rat;quod dicebaturin primissexdierum operibusDei,quando
nosse non posset. si se non nosset. Neque ehim fecit Dcus hominem ad imagintm suam.quod nisi
1
In editis, sua vi. Deest, vi, in omnibua prope Mss. 1
tu Mss. pauci», sed seipsam
2
totam novil : quod
Mss. plerique, unde sint animoe. epinamur, erra'um e.= t.
367 DE GENESl AD LITTEUAM, S. AUGUSTINI. 308

secundum animam nonreotelntelligitur. Verendum CAPUT XXIII. — An causalis ralio animse fuerit
illa

autam.ne oum dioimi tuno nuturus inserta in angtliea naiura.

eat
[uofutura fuerant.Deum i i
'''i. An forte in illiuediei natura, quem primitUB
dumoi rum futurarum oau- oondidit,ai apiritua intelleotualis dies ille reoteaooi-
BaleB quaadac putemur inania quffldam di- pitur,hano faoiend»animeecausalem rationem Deus
o«re. Qucb buoI enin jJbb rationea,Beoun- leoit bominem ad iraa|
inseruit,oum Bexto die
dum Deua feoiase bominem ad
quas puaset ]am dici Buam;cau8am Boilioetrationemque proflgena secun-
imaginem Buam,oujuBCorpu8 nondumdelimoflnxe- 1 1 1
1
iii quam eum
illos Beptem dies faoeretjut vi-
poat
rat,oui nondum animamafflando feoerat?Et oorpo- delioet oorporia ejua causalem rationem in natura
ns quidem bumani etiamsi fuitaliqua occulta ratio, terrsa,animaj autem in natura illiusdiei oreaase crc-
qua futuruin crat ut formaretur.eral et materiaa <i>
i

datur ? Sed quid aliud dicitur.cuui hoc dicilur.nisi

qua formaretur,id eat terra, in quavideri poteatilla angelioum spiritumquasi parentem essc animaa bu-
ratiovelutinaeminelatuiase:animffiautem faoienda, manffi, si sic in illo inest aninuc humanae crcandae
id est Qatua faoiendi.qui essetanima bominis,quae homine futurae prolissua;:
prffioonditaratio.sicut in
ibi ratio causalis primitus condita est,cum diceret ut corporum quidem humanorum parcntcs homi-
D&\xa,Fatiamushominemadimaginemetsimilitudinem nes sint, animarum autem Angeli, creator vero ct
nostram (quod Diaiseoundumaniraam recte iutelligi animurum ct oorporum Deus, sed corporurn ex
non potest), si nulla erat natura ubi conderetur? '
hominibus, animururn ex Angelis aut prioriscor- ;

33.Si euim haao ratio in Deo erat.non in oreatura; poris ex terra,et prioris animaB ex angelica natura,
nondum ergo erat condita : quomodo ergo dictum ubi rationes eorum causales pr;elixerat,quando pri-

ast, FecitDeus hominem ad imaginem Dei (G«n.i,26, mitus feoithominem in iis qua? simul omniacrea-
27] 8i autcm jam iu creatura erat, hoc est, in iis
.' vit; deinceps vero jam homines ex hominibus,cor-
qua> simul oinnia creaverat Deus, in qua creatura pusexcorpore,animaniexanima?Durumesthoc,Au-
erat? utrum spirituali, an corporali ? Si spiriluali, geli aut Angelorum filiam dicere esse animanr.sod

agebatne aliquid in corporibus mundi,seu coolesti- multo durius, creii corporei quanto magis ergo, ;

bus, seu terrestribus ? An in ea erat hsc vacans maris et terraa? Multo minus igitur in aliqua corpo-
antequam homo in sua natura propria conderetur, rali creatura, causalis aniniae ratio praeondita est,

sicut in ipso homine jam propriam ducente vitam cum faceretDcus hominem ad imaginem suam,an-
latenter otioseque inest ratio generandi, quae non tequam eum suo tempore de limo formatum flatu

operatur.nisi perconcubitum atque conceptum An '?

animaret, si absurde creditur animam causaliter
et illa natura creaturs spiritualis *, in qua latente in natura angelica condidisse.
erat haec ratio, nihil agebat sui operis? Et utquid CAPUT XXIV. — Anima an creata sit priusquam cor-
creata erat ? An ut contineretrationem futur» ani- pori inserta.
im humanw, vel futurarum animarum, tanquam 35. lllud ergo videamus, utrum forsitan verum
in seipsis esse non possent, srd in aliqua creatura esse possit, quod certe humanae opinioni tolerabi-
propria vitajam vivente.sicut generandi ratio non lius mihi videtur, Deum in illis primis operibus
potest essenisi in aliquibus jam existentibus perfec- quas simul orania creavit,animam ctiam humauam
tisquc naturis? Parens ergo animas instituta est ali- creasse, quam suo tempore membris ex limo for-
qua creatura spiritualis.in qua sit ratio futurse ani- mati corporis inspiraret, cujus corporis in illis si-

mae. quae non inde existat, nisi cum eam Dous ho- mul conditis rebus rationem creusset causaliter.se-
mini inspirandam facit. Neque enim et ex homine cundum quam lieret.cum faciendum esset, corpua
fetum vel seminisvel ipsiusjam prolis creat ct for- humanum. Nam neque illud quod dictum est, ad
mat nisi Deus, per Sapienliam attingentem ubiquc imaginem suam, nisi in anima neque ; illud quod
propter suam munditiam, ita ut nihil inquinatum diolum est, masculum ei feminam, nisi in oorppre
in eam incurrat [Sap. vn, 21 et 25), dum pcrtendit reote intelligimus.Credatur ergo,sinulla Soriptura-
a fine usque ad flnem fortiter, et disponit omnia rum auctoritas seu vciitatis rutiooontradicit.homi-
suaviter (Jd.vni.l). Sed nescio quemadmodum pos- nem ita faotum sexto dic, ut corporia quidem hu-
sit intelligi, ad hoo tantum creatam nescio quam mani ratio causalia in elementis inundi; aniiua vcro
creaturam spiritualem, quaa in Dci oonditionibua jam ipsu orearetur,aicut primitna conditus esl diea,
pcr illos sex dics faotis non oommemoraretur,cum et creata laterct in operibus Dei, douee eam auo
Deus homincm sexto die fecisse dictus ost quem Lempore sulflando, hoo cst inspirando, fbrmato cx
nondum in propria natura feoerat.sed adhuc ratione limo corpori insereret.
caueali in illa oreatura qua commcmorata non est.
CAPUT XXV. —Anima si extra carput fxistebat.an
Magis enim debuil aorari,quB9 Biocon- suopte nuiii ad corpus vtnerit.
suiiimata crat, ut non adfauc eaae Beouadum buss 36.Sed bic rursus non spernenda oritur qu
causae prsoedentem rationem lueienda. Si ciiini jam iactu eral anima,el latebat,ubiei pos-
set esaemeliua quam ibi .'
Ouid ergo fuit oauaai ut
anima innocenter \ itur vitai huji
'II el l.ov., «((./.-. Al Aiu. 8t ItUs., itbi.
nis, in quH peooando.ipaum ([in eam oreavil
' Bdili ; .l»i ittucreaturasphituatis.^miuliuiatMoli
ctiojein Mss. cousousioue UruiuUm. iiii aurita lequeretur laboris »ruatM
 LIDER SEPTIMUS. 37 °
369 ,

damnationisque cruciatus? An illud iliccndum est, non tamen et ipsa instituta nisi
ralis et spiritualis,

quod ad corpus administrandum voluntate propria a Deo, ex quo sunt omnia, quae quidem formatio-
fucrit inclfuata, in qua vita corporis, quoniam et nem suam non tempore.sed origine praecederet,si-
juite et inique vivi potest, quod eligeret hoc ha- cut vox cantum quid nisi de materia ppirituali
;

beret, vel praemium de justitia, vel iniquitate sup- facta anima congrucntius creditur?

plicium, ut nec illi apostolicae sentenlios sit con- CAPUT XXVIII. —

Di[ficultatcs,cum dicitur animam
trarium, qua dicit nondum nalosnihil egisse boni Adx non prius creatam quam ejus corpori inspira-
seu mali (Rom. rx, 11)? Illa quippe inclinatio vo- tam fuisse.

luntatis ad corpus, nondum est actio vel justitiaa 40. Si aliquis non vult eam existimare fa-
autem
vel iniquitatis, dequa ratio reddenda e«t in judi- ctam, cum jam formato corpori est inspirata,
nisi

cio Dei, recepturo unoquoque seeundum ea qum videat quid respondeat, cum quaeritur unde facta
per corpus gessit, sive bonum,sive malum (II Cor. sit. Aut enim ex nihilo dicturus est Deum aliquid |

v, 10). Cur ergo non jam et illud oredatur, quod consummationem ope-
fecisse vel faeere post illam
Dei nutu ad corpus venerit ; ubi sibi vellet sccun- rum suorum; et debet intueri quomodo explicet
dum praeceptum ejus agere, mercedem acciperet sexto die factum hominem ad imaginem Dei (quod
atque Angelorum societatis
vita? eeternas, si au- ' : nisi secundum animam recte intelligi non potest),
tom contemneret, pcenas justissimas lucret, sive id est.in qua natura eausalis ratio facta fuerit ejus
laboris diulurni, sivo ignis aeterni? An quia hoc rei qui; nondum fuit aut non de nihilo, sed da
:

ipsum, Deo volenti obtemperasse,jam utique actio aliquo jam existente factam dicet animam et la- ;

bonae9t,eteritcontrariurr. nondumnatosnihilegisse borabit inquirendo quamam illa natura sit, an cor-

vel boni vel mali? secundum eas
poralis, an spiritualis, quaestiones

CaPUT XXVI. — Anima si proprio nutu eorpori in- quas superius versavimus; manente illa quoque

terta, non fuit prxscia futuri. Liberum arbitrium. molestia, ut adhuc qua substantia
quaeratur in
37.Quae si ita sunt.latebimur etiam non id eo re- creaturarum in sex diehus primitus conditarum,
rum genere animam primitus creatam,ut esset prae- causalem illam rationem fecerit animae,quam non-
scia futuri operis sui, vel justi, vel iniqui. Nimis dum de nihilo, vel de aliquo fecerat.
quippe incredibileest eampotuissepropriavoluntate 41. Quam si eo modo devitare voluerit, ut dicat,
inclinari ad corporis vitam, si se ita in quibusdam sexlo die etiam de limo factum esse hominem,sed
peccaturampriescirel,utjustesupplicioperpetuopu- hoc recapitulando postea comraemoratum videat ;

niretur.Juste sane Creator laudatur in.omnibus quce de muliere quid dicat, quia rnasculum et feminam,
fecitomnia bona valde. Neque enim ex iis tantum dixit, fecit eos, et benedixit eos (Gen. i, 27, 28).

laudandus est,quibus pra;scientiam dedit;cumrecte Quod si ct ipsam eo die factam esse de viri osse
laudetur etiam quiapecoracreavit,quibusestnatura responderit, attendat quomodo asserat sexto die
bumana prssstantior etiam in ipsiapeccantibus.Na- facta volatilia, quae adducta sunt ad Adam, cum
tura quippe hominis ex Deo est, non iniquitas, qua Scriptura omne genus volatilium quinto die crea-
se ipse involvit male utendo libero arbitrio : quod tum ex aquis insinuet; item sexto die ligna etiam
tamen si non haberct.in natura rerum miuus excel- quce in paradiso plantata sunt, cum eadem Scri-
leret.Cogitandus quippe est homo juste vivensetiam ptura hoc creaturae genus tertio diei tribuerit. Ipsa
nonpnesciusfuturorum.etibividendumest.exoellen- etiam verba consideret quid sit, Ejecit adhuc de
tiavoluntatisbonaequam non impediaturadrecte vi- tcrra omne lignum pulchrum ad aspectum, et bonum
vendum et Deo placendum,quod ignarus futuri vivit ad escam ; tanquam illa qua? tertio die terra ejecerat,
ex fide.llujusmodi ergooreaturara quisquisessenol- non erant pulchraad aspeclum et bona ad escam,
let in rebus,contradicit Dei bonitati.Quisquis autem cuminhisessentoperibus quae fecitDeusomniabona
poenas eam non vult luere pro peccatis, inimicus est valde quid sit etiam, Finxit Deus adhuc de terra
:

ajquitati. omnes bestias agri, et omnia volutilia caili (hl. n, 19)

CAPUT XXVII. — Animam naturali appetitu ferri in t.inquam illa non omnia.quaeprimoproducta
fuerint
corpus. erant, vel potius nulla ante producta erant. Neque
38. Sed si ad hoc fit anima, ut mittatur in corpus, enimdictumest, Et finxitDeus adhucdeterra caateras
quaeri potest utrum, si noluerit, compellatur. Sed bestias agri,et caetera volatilia cceli, quasi quoe minus
melius creditur hoc naturaliter vellc,id est,in ea na- vel terra sexto, vel aqua quinto die produxerit; sed,
tura creari ut velit, sicut naturale nobis est velle 07>mes beslias,inqu\t,et omnia volalilia.Necnon et il-
vivere : male autem vivere jam nori est naturee, lud cogitet.quemadmodum Deus et sex diebus fece-
sed perversas voluntatis quam juste poena conse- ritomnia; primo, ipsum diem secundo, firmamen- ;

quitur. tum, tertio, speciem maris et terrae, atque ex terra

39. Frustra ergo jam quaeriturex qua veluti mate- herbam et ligna; quarto,luminaria et sidera; quinto,
rie faeta sit anima.si recte
intelligi potest in primis aquarum animalia; sexlo,terraB et postea dicatur, ;

illis operibus facta,cum factus est dies.Sicut enim Cum factus cst dies.fecil Deumcwlumetterram,elomne
illa quae non erant,faeta sunt,sic et hacc inter illa. viride a</r!.-quandoquidem cum factus est dies,non
Quod siet maferies aliqua formabilis fuit.et corpo- fecit nisi ipsum diem.Quomodo etiam omne viride
1
Editi, societatem : cujus loco Mss., socieiatis. agri fecerit antequam esset super terram,et fenum
371 DE GENi:si AD UTTErUM, 8. AUGUSTINI. 37
omne antequam exoriretur [Gen u,4,5 i proptor inoboala uaque
faetum oum cxurtuui eat, nonantequamexoriretur, nunc operetur. Sed Bi possunl baio meliua intelligi,
quis non diceret, nisi Beripturaa verba revi >li d resisto, verum etiam fa

Memineril etiam aoriptum eeae^Qui vivitinmternum, ULNuno lamen de anima, quam Deua inspiravil
omnia simul [Eccli, xvnj '; el videal quemad-
I I homioieulflandoin ejua raciem, nibil conflrmo, niei
modum simul oreatadioi poasint,quorumcreataspa- quia ex Deo lie eat, ut non sit substantia Dei et sit ;

tiis temporalibua distat, non horarum tantum, sed inoorporea,, id est ,nou sit curpus ', sed spiriius;
etium dierum. Curet quoque 08tendere quo non de substantia Doi geuitus.neo de aubstantia Dei
utrumque verum,quod contrariuin videri potest,
sit procedens,sed factua a Den;nec ita factus ut in ojus
et Deuni Beptimi ob omnibua operibussuisre-
in die natnram natura ullu corporis vel irrationalis animaa
quievisao, quod Geneseos liber dicit [Gtfn. n, 2), et verteretur; ac per lioc, de nihilo : et quod -

usque nune eum operari.quod Dominus dioit [Joan. mortalis secundum quemdam vitaamodum, quem
v,17 .Reepioiat etiaui quae diota sunt consummata, ntllo modo potest amittere; secundnm quamdam
quomodo eadem dicla siut inchoata. vero mntabililateiu,qua potest vel deterior vel me-
enim omnibus divinae Scripturaa bestimo-
42. fiis immerito etiam mortalis possit intel-
lior lieri.non
niis.quam esse veraoem nemo dubitat nisi inlidelis ligijquoniam veram immorlalitatemsolusillehabet,
aut impius.ad illam sententiam ducti sumus,utdi- de quo proprie dictum OBt, Qui iotus habet immortali-
oeremus Deum ab exordio saeculi primum Bimnl tatem [l Tim. vi, L6 . Ceetera qua; in hoc libro disce-
omnia creavisse,qusdamconditisjam ipsis nuturis, ptando locutus sum, ad hoc valeant legenti, ut aut
quaedamproDconditiscausis;sieutnonsolum prwsen- novcrit quamadmodum sine ulfirmaudi temeritate
Ca, verum etiaro futum feoit omnipolens, etab eis' quoerenda sint qua: non aperte Scriptura loquitur;
uteorum deinceps administratione
faotis requievit, aut.si ei qiuerendi modus iste non placet,quetnad-
atque reginiine orearet etiam ordines temporum et modum ipse quaasiverim sciut, ut si me potest do-
temporalium qui et consummaverat ea propter
: cerenon abnuat, si autetn non potest, a quo ambo
omnium generum terminationem, et inchoaverat discamus mecum requirat.
propter saeculorum propagutionem, ut propler con-
1
Haliebaut excusi Vi non til suistaniia Dei,et sic in
:

' Ita veteres eodires. At vulgati ferunt.sii' ut non sn- cnrpuren.ut non sit corpus. At Mss., ut non sii su/istanliu
lunt pr.rsentia,verum etiam fUtura /eeerif,Pauloque post, Dei, et sit incorporea, itl est, non sit corpus.
requxeverit et earum deinccps, etc.

LIBEH OCTAVUS.
De eo quod legitur Geo. 2, Et ptaniavit Deus pr.ratlisum in Eden, etc., usque ad illuj, vers.
vers. 8 : 11 : De ligno
autem cognoscendi bonum ct malum non manducabitis de itlo, etc.

CAPUT PRIMUM. — Paradisus in Eden plantaius 2. Narratio quippe in his libris non genere lo-
et proprie el jigwate accipiendus. cutionis Gguratarum rerum est, sicut in Cantico
i.Et plantavil Deusparadisttm in Edcn ad onenlem, canticorum, sed omnino gestarum.sicut in Regno-
el posuit ibi homint m quem /inxit/sion ignorodepara- rum libris et hujuscemodi ceteris. Sed quia illic
diso multos multa dixissejtres
tamendehac re quasi ea dicuntur quse vitae humanse usus notissimus
generales sunt sententia. Ona eorum qui lantum- habet, non diflicile, imo promptissime primitus
modo corporaliter paradisum intelligi volunt: alia accipiuntur ad litteram, ut deinde ex illis quid
eorum qni tantum; tertia eorum qui
spiritualiter etiam futurorum res ipsw gesLe sicnilicaverint,
utroque modo paradisum acoipiunt; alias coipora- exsculpatur hic autem quia ea dicuntur quae usi-
:

liter, alias autem apiritualiter.Breviler ergo.ut di- talum natura oursum intuentibus non ooourrant,
cam, tertiam mihi fateor placore aententiamraeoun- nolunt ea quidam proprie, sed hgurate diota intel-
dum hanc suscepi nunc loqui de paradiso, quod ligi ; aique ex illo loeo volunt tnoipere h'storiam,
Dominus donare iliguabitur, ut bomo factus e limo, id est.rerum proprie geetarum narratienem.ex quo
quod utique corpus huii.aiuiiu est, in paradiso oor- dimissi de paradiao Adam et Eva oonvenerunt atque
poruli eollocatus intelligatur : ut quemadmodum genuerunt.Quasi vero usitatum nobis sit.velquod tol
ipse Adam,et»i aliquid ahud signiflcat Beoundum id anr.os vixerunt, vel quod Enooh tranelatua est, vel

quod eum lormam futuri dixit esse Apostolus (Aotn. quod et grandaava et sterilis peperit, et caatera
v,14),homo tamen in oatura propria expressus aooi- hujuamodi.
pitur,[qui vixit certo numeroannurum, et propagata 3. 8ed aliaest, inquiunt, narratio lactorum mira-
numcrosa prole mortuua est, siout moriuntur caeteri bilium,alia institutarum oreaturarum.Illio e
hominea, ctsi oon aicut casteri ex parentibus natus, ipsa im •
tanquam oatureJefl
Bed eiout prirailuB oportebat ex ua I ; mo rerum.alios miraoulorum,qua) magnalia no«
loa
et parailisus.iu qua rit Deue, nihil aliud minantur;hio autem ipea Inainuatur Inatitutio natu-
(iuaui locus quidam inteiligalur, terra scilicet ubi rarum.Quibua reapoudetur,Sed ideo inaolita el psa.
hibkuret lioino terienus. quia prima.Nam quld tara s n< axemplo, itaine i
bjn
373 LIBER OCTAVUS. 374

facto io rerum mundanarum constitutione quam accipi videbantur,aut vix posse aut difficile ; ne re-
mundus?N'um ideocredendum nonestDeum fecisse tardarer,quid figurale significarent eaquae adlitte-
mundum.quia jam non facit mundos; aut non fe- ram non potui invenire, quanta valui brevitate et
cisae solem, quia jam non facit soles ? Et hoc qui- perspicuitate explicavi. ne vel multa lectione vel

dem non de paradiso, sed de ipso homine permotis disputationis obscuritate deterriti.in manuseasu-
debuit responderi nunc vero cum ipsum sic cre-
: mere non curarenf. Memor lamen quid maxime vo-
dant a Oeo factum, sicut alius nullus factus est, cur luerim nec potuerim,utnon figuratesed propriepri-
paradisum nolunt ita fartum credere, quemadmo- mitus cuncta intelligerentur.nec omnino desperans
dum nunc vident silvas fieri ? etiam sic posse intelligi.idipsum in prima parte se-
4.Ad eos quippe loquor.qui auctoritatem harum cundi libri ita posui. Sane, ioqnam, quisquis volue-
Litterarumsequuntur: corumenimquidamnonpro- rii omnia qux dicia sunt,secundum litteram acoipere,
prie.sedtiguruteparadisumiutelligi volunt.Namqui il esl, non aliler inlciligere quam lillera sonat, et

omnino adversantur his litteris,alias cum eisatque polesl evitare blasphemiaset omnia congrueatia fidei

alitercgimus [Lib.de Gen.cont, llanich.): quanquam catholi:x prsedicare; non solum ei nonest individen-
et haec in hoc ipso opere nostro, quantum valemus, dum,sed prsecipuus mullumque laudabilis iniclleclor

ita defoudumusad lilteram.ut qui non rationabilitcT habendusest.Siautemnullusexitusdatur,utpieetdigne

moti,propter animum pervicacem vcl hebetem.cre- Dco qu;e scripta sunt intellijantur ,nis> jigurate utque
dere ista detrectant, nullam tamon invcniant ratio- in xnigmatibusproposita ista crcdumus; habenles auc-
nnm unde fulsa essa convincant. Yerum isti nostri toritutem aposU ticatn, a quibus tam multa de Ubris
qui fidem habeut his divinis Libris.et nnlunt para- Veleris Testamenti solvunlur xnigmata,modum quem
disum ad proprietateni littera intelligi,locum scili- intendimus teneamus, adjuvante illoqui nospetere,
cet amcenissimum Iructuosis nemoi ibus opacatum, re et pulsare adhortatur (Matth. \n,l}: ut omnes
eumdemquernaginiinetmagnofontefecundum.curn rerum secundum catlwlicam fidem, sive
istas /iguras

videant nulla humanaopera tot ac tanta vireta sil- qux ad hisloriam, sive qux ad prophetiam peiiinent,
vescere occultoopere Dei,mirorquemadmodum cre- explicemus ; non prajudicanles meliori diligentiorique
dunt ipsum hominem ita fuctum, quemadmodum iractatui, sive per nos, sive per alios,quibus Dominus
nunquam viderunt. Ant siet ipsefigurateintelligen- revelaredignatur(DeGen.contra Manich. lib.2,cap.2).
dus est,quis genuit Gain,et Abel.et Seth ? An et ipsi Hsc tunc dixi. Nunc autem quia voluit Dominus ut
figurate tantum fuerunt,non etiain- hoinines ex
' ea diligentius inluens atque considerans.non frus-
hoininibus nati ? De proximo ergo attendant istam tra, quanlum opinor, existimarem etiam per me
priesumptionem quo tendat, et conentur uobiscum posse secundum propriam, non secunduni allego-
cuncta primitus qua: gesta narrantur in expressio- ricam locutionem bic scripta esse monstrari,sicut
nem proprietatis accipere. Quis enim eis postea non ea quaj superius valuimus ostendere, sic etiam quae
laveat intelligentibus quid ista etiam ligurata signi- sequuntur de paradiso perscrutemur.
ficatione commoneant, sive ipsarum spiritualium CAPUT III. — De vers. 8 et 9, ubi rursus de crea-
naturarum vel affectionum,sive rerum etiam futu- tione Ugni.
rarum? Sane si nullo modo possent sulva lide veri- 6. Ptantavit ergo Deus paradisum in deliciis (hoc
tatis ea, quae corporaliter hic nominata sunt, corpo- est enim in Eden) ad orientem,et posuii ibi hominem
raliteretiam uccipi,quid aliud remaneret.nisi ut ea quem finxerit. Sic enim scriptum est, quia sic fac-
potius figurate dicta intelligeremus,quam Scriptu- tuai est. Deinde recapitulat, ut hoc ipsum quod
ruin sanctamimpieculparemus?Porroaulem si non breviter posuit,ostendat quemadmodum factum sit
solum non impediunt, verum etiam solidiusasserunt hoc et-t, quemadmodum paradisum Deus plantave-
divini eloquii narrationem baec etiam c&rporaliter rit, et illic hominem, quein finxerat, constituerit.
intellecta; nemo erit,ut opinor,tam infideliter per- Sic enim sequitur Et ejecit adhuc Deus de terraomne
:

tinax.jui cum ea secundum regulam fidei exposita lignum pulchrum ad aspectum, et bonum ad escam.
proprie viderit,malitin pristinaremaneresententia, Non dixit, Et ejecit de terra Deus aliud lignujn vel
si forte illi visa fuerant,nonnisifigurateposseaccipi. caelerum lignum sed, Ejecit, inquil, adhuc de terra
;

CAPUT IF. — Gcnesim alias contra Manichxos cur omne lignum pulchrum ad aspectum, et bonum ad
secundum allegoriam exposuerit. escam. Jam ergo tunc produxerat terra omne li-
5. Xam et ego contra Manich;ebs, qui has litte- gnum et pulchrum ad aspectum, et bonum ad
ras Veteris Testamenli non aliter quam oportet escam, hoc est tertio die : nam sexto die dixerat,
accipiendo errant, sed omnino non accipiendo et Eccc dcdi volis omne pabulum scminale, seminans se-
detestando blasphemant, duos conscripsi libros men, qaod esi super omnem terram; et omne lignum
recenti tempore conversionis meae cito volens ; frucliferum, quod habet in se fruclum scminis sen.i-
eorum vel confutare deliramenta, vel erigere in- nalis, quod eril vobis ad escam (Gen. i, 29). Num
tenliunem ad quaerendam in Litteris quas ode- ergo aliud eis tunc dudit, aliud nunc dare voluit ?
runt, christianam et evangelicam fidem. Et quia Non opinor : sed cum ex his generibus sint ista
non mihi tunc occurrebant omnia quemadmo- ligna institutain paradiso, quae jani terra tertio die
dum proprie possent accipi, magisque non posse produxerat, adhuc ea produxit in tempore suo :

1
Mss. nonnulli, figurx. quia tunc scilicet, quod scriplum est,eaproduxisse
375 DE GF.NESI AD LITTEHAM, S. AUGUSTINI. 876
i,: terra ; b ie ini:n na P !
evan-
qula tuno ea producendi virtutem iperat, fai iniii esl;Dominura soilicel lalia lo-
1111« virtute 01 ul etiam nuno lalia terra oul i
autem lomini narratio parabola
I

in manifeato atque in tempore suo. fuii, de qua nunquam exigitur ut etiam ad litteram
Verba ergo Deieextodie dioentis, Eccedi
7. i Blrentur, quai eermone proferuntur. Chri-
bis omne pabulum seminaU men, quodesl stus est ri in|iis nnctus a Jacob (Gen. xxvm, 18), et

sttptr omntm terram,&i ostera,non Bonabili vel tem- lapis reprobalus ab edifloanlibus, qui faotusest in

porali vooe prolata verba sunt, s<nl sirut in ejus caputanguli (1'sal. cxvn, 22) sod illud etiam in re- :

Verbo est oreandi potentia. Dici autem hominibus, bus gestis fartum est, hoc autem tantuin in flguris
quid sino temporalibus sonis Deus dixerit, ndnnisi prsdictum.llludquippesoripsitnarratorrerum pro-
per temporalcssonos potuit. Euturum enim eratut teritarum, hoc pranuntiator tantummodo futura-
homojam de limo formatus.et flatu ejus animutus, rum.
et quiilquid ex illo humani generia exstitisset.ulo- CAPUT V. — De eodcm ligno vitse, ipsumet /iijurum
el nihilominus rem veram fuisse.
retureiaad eso&m,qus super terram cxorturaeraut
9.Sic ct Sapientia,idem ipsc Christua,lignumvitffl
ix illa virlute generandi.quam terra jam acceperat.
est in paradiso spirituali,quo misit de cruce latro-
Cujus futuri oausales rationes in ereaturacondcns,
nem (Luc. xxm,43) creatum '
est autem.quod eam
tanquam jam exslitisset.loquebatur interna atque
:

signiflcaret,lignum vitieetiam in paradisocorporali

intima veritate.quam nec oculus vidit.nec auris au-
quia hoc illa Scriplura dixit,quae res suistempori-
divit, sed Spiritus ejus scribenti utique revelavit.
bus gcstas narrans,ethominem corporaliter lactum,
GAPUT IV. —
Dc altera parte vers. 9, lignum rirr ei etin coipore viventem ibiconstilulumcsse narravit.
vere rrea/um esse, el sapienliam /itjurasse. .Autsi quiaquam putat animas.cumacorpore exces-
8. Illud plane quod sequitur. Et lignum vitse in
serint, locis corporaliter visibilibus contineri, cum
medio paradisi, et lignum scientise dignoscendi bonum sint sine corpore,a<seratsentenliam suam: non dce-
runl qui sic faveant.ut illum etiam divitem sitien-
et malum, diligentius considerandum est, ne cogut
in allegoriam,ut non ista ligna fuerint, sed aliud
tem in loco utique corporali fuisse contendant, ip-
aliquid nomine ligni signilicenl. Dictum est enim
samque animam omnino esse corpoream, propter
de sapientia Lignum ril.v est cmnibus amplecten-
:
arentem linguam et stillam aqu« de Lazari digito
tibus eam (Prov. ni, 18). Verumtamen cum sit Je- concupitam (hl. xvi, 24), pronuntiare non dubitent,
rusalem aaterna in ceelis, etiam in terra civitas qua cum quibus ego de tam magna quoestioue nulla le-
et Sara et Agar
incritate confligo.Melius est enim dubitare de occul-
illa significaretur, condita est;
tis,quatn litigare de incertis. Illum quippe divilem
quamvis duo Testamenta signiflcarent,erant tamen
in ardore pcenarumet illum pauperem in refrigerio
qusdam eliam mulieres dua: {Galat. iv, 24 26) et j

cum Christus per ligni passionem flucnto spirituali gaudiorum inteliigeudos esse non dubito. Sed qno-
nos irriget, crat tamen et petra, qus aquam si- modo intelligenda .-it illa flamma inferni.ille sinus
populo ligno pcrcussa manavit, de qua dice- Abrahx,illa lingua divitis,ille-digitus pauperis.illa
lienti
aulemerat ChrUlus (1 Cor. x, 4). Aliud sitis tormenti.illa stilla refrigerii.vix fortasse a man-
retur, Petra
quam erant illa omnia signilicaverunt, sed tamen suete qu;erentibus,a contentiose autem certantibus
nunquam invcnitur. C.ito sane respondendum est,
etiam ipsa eorporalitor fuerunt. Et quando a nar-
ne nos profunda ista quffistio,et multis aermonibus
rantecommemorata sunt, non erat illa figuratalo-
cutio, sed earum rerum expressa narratio, quaruui indigcns tardet.Si corporalibus locis anims oonti-

crat figurata pracessio. Erat ergo et lignum vit», nentur,etiam exuts oorporibus potuit ille latro in ;

quemadmodum petra Christus : nec sine mysteriis eum introduci paradisum,ubi fuerat oorpus primi
hominis utapliore Scripturarum loco.si ulla
rcrum spiritualium corporaliter prssentatis voluil ;

hominem Deus in paradiso vivere. Erat ci crgo in sitas llagitaverit.etiam dehac re quid vel quffiramua
lignis caiteris alimentum, in illo autem saoramen-
itremur, utoumque promamua,
quid signiflcans.nisi sapientiam, de quadic- N unc vero,quod sapientia non sit oorpus,et ideo
tum ;

tum est, Lignum vitse esi amplectentibus eam : que- neolignum,neodubito,necdubitariaquoquam puto
madmodum deChristo dioeretur, petra manans est potuisseautem perlignum,idest,peroorpoream orej-
sitientibus eam Recte qulppe appellatur quod ad
'.' aturam.tanquam sacramento quodamsigniflc
eum Bignifloandum projce it. I i est ovis quo pientiam in paradiso oorporali,ille oredeodum non
Pascha tamen et illud noo tactum existimat,qui veltam multa in Soripturis rerum spi-
immolatur in :

diccndo Bgorabatur,sedetiamraciendo. Neque enim ritualium corporaliasacramentanonvidet,velhomi-

ovis illanon crat ovis ; pla t, et ocoideba- nem primumoumejusmodialiquosaoraraento

3-11): ettai oslolus dicai stiam
tur, et manduoabati i,

vero facto, aliud el latur. Non hoo quod de muliere dixit.quam ei to

latere credimus.Proplw hocrelinquttkomt ptttrtt* ct
Biout ille vitulus snglnatus, qui i

quippe matrem,et adkerebit uxori sux ; ei tarm

tentl in epula Ibl

ipsa na<*i atio Rgurarura eet,non n rum flgurata si- una [Gen. n, 2 i ; tacramentum magnttm esse in Chri~

gniiiiMiiii gestarum. Non Bnim hooevangelleta^aed sto ci i

.
., , Mii uin esl uuioiii,

o i
jp »nai ravll ; i Doml- m, ttrtum M Mss. ilcceni, trmtum,
377 LlBEft OCTAVUS. 378

ot vixferendum, qucmadmodum velint homincs CAPUT VII. — De

10, II, W
el 14 : ille acci-
vers.
pienda essevera flumina. Tiberis prius AbulaNilus,
paradiaum Ogurate dictum, et nolin t eliam (igu-
guiprius Geon. Ganges, qui prius Phison.
rute factnm. Quod si concedunt sicut de Agar et
13. Flumen autem exiit de Eden,quod irrigabatpa-
Sara, sicutde Ismael et Issac,hfec quoque et facta,
radisum.et inde divisum est in quatuor partes.Ex his
ettamcn etiam fipurata; cur non admittant etiam
ii nomenest Phison; Iwc estquod circuit totam terram
in
lignum vita et vero aliquod lignum fuisse, et ta-
1
,

L vitaih, ubi est aurum : aurum autem terrx illius bo-

men sapientiam figurasse, non vidco.
nuin.cl iln est ca>bunculus,et lapis vrasinus.El nomen
1 l.IUud quoque addo, quanquam corporalem ci-
// iiuti ii i secundo Geon-Jioc estquod circuil lotam terram
bum.talem tamen illam arbnrem pra?stitisse.quocor-
jElhiopise. Flumen aulem terlium Tiyris ; hocestquod
pus hoininis sanitatc stabili lirmaretur,non sicut ex
jluil contra Assyrios.Flumenautem quartum Euphrates
alio eibo, sednonnulla inspiratione salubritatis oc-
De hia autem fluminibua quid ampliussatagam con-
culta. Profeeto enim licet usitatus panis, aliquid ta-
firmarequod verasintflumina.neo fi^uratodictaqua!
menampliushabuit,cujusunacollyr!de(a) hominem
non siut,quasi tuntummodo aliquid nomina ipsa si-
Deus ah indigentia famis dieruiu quadraginta spatio
gnilicenl, cum et regionibus per quas fluunt notis-
vindicavit (III liey. xix,8). An forte credere dubitabi-
sima sint.et omnibus fere gentibus diffamata ? Qui-
mus, per alicujus arboris cibuni, cujusdam altioris
nimo ex his,quoniam constat ea prorsus esse (nam
signilicationis gratia, homini Deum prrcstitisse ne
duobuseorum nomina vetustas rr,utavit,sicut Tibe-
corpusejus velinfirmitatevelastate in deterius muta-
risdicitur fluvius qui prius Albula vocabatur; Geon
retur, autin occasum ctiam laberetur; qui ipsi ciho
humanoprsestitit tammirabilem statum.utin lictili-
quippe ipse est, qui nunc dicitur Nilus ; Phison au-

bus vasculis farinaet oleum delicientes reliceret,nec tem ille dicebatur, quem nunc Gangen appellant
duo vero castera, Tigris et Euphrates, antiqua etiam
deficeret (ld. xvu, 16) '? Jam hic de genere contentio-
sorum quisquam nomina tenuerunt), nos admoneri oportet caatera
exislat,et dicatDeum in tcrris nos-
miracula taliafaceredebuisse,in para liso autem
tris
quoque primitus ad proprielatein litterae accipere,
non debuisse quasi vero non vel de pulvere homi- non in eisfiguratamlocutionem putare,sed resipsas
:

quas ita narrantur et esse, et aliquid etiam figurare.

nem, vel de latere viri mul'erem, majus ibi miia-
culum fecit, quam quod hic mortuos suscitavit. Nun quianon posset parabola locutionis assumere
aliquid de requainnon propriequoqueesseconsta-
CAPUT VI. —
Liynum scienlix boni et mali arbur
rct,sicut deillo Dominus
'

loquitur, qui desccndebat

vera et innoxia. OLedentia. Inobedentia.
ab Jerusulem in Jericho,etincidit inlatrones (Luc.x,
1-. Sequilur ut videamus de ligno scientia; digno-
30):quisenimnon sentiat etplane videatesseparabo-
scendi bonum et malum. Pi orsus et hoc lignuni erat
lam,locutionemqueillamtotam esse figuratam? ve-
\ isibiie ac corporule,sicut urbores caiterae.Quod ergo
lignum esset, non est dubitandum sed cur hocno-
:
rum dua: civitates quai ibi nominatas sunt, hodieque
inlocispropriis demonstratur.Sed hocmodo accipe-
men acceperit,requirondum.Mihi aulemetiamatque
etiam consideranti non polest quunlum placeat
dici
remuset quatuorhwcflumina.sicieteraqua? de para-
illasententia.non fuisseillam arborem cibo noxiam; disonarrantur,non propriesed figurateaccipero ulla
neque enim qui fecerat on.nia bona valde (Gen. i, necessitas cogeret; at nunc cum primitus proprie
resipsasintelligereratio nullaprohibeat.cur nonpo-
31), in paradiso institucrat aliquid mali : sed malum
tius auctoritatem Scripturae simpliciter sequimur
ftiissehomini transgressionem pra3cepti..,bportebat 7

autem ut homo sub Domino Deo positus alicunde in narratione rerum gestarum.res vere gestas prius
prohiberetur, ut ei promerendi Dominum suum vir- intelligentes, tum demeum quidquid aliud signifi-

tus esset ipsa obedientia.quam possum verissimedi- cant perscrulantes ?

cere solam esse virtutem omni creatur;e rationali 14. An eo movebimur, quod de his fluminibus di-

agenti sub Dei potestate primumque essc et maxi- citur,aliorumessefontosnoto£,aliorum autem pror-
;

mum vitium tumoris ad ruinam sua poteslate velle susincognitos, etideonon posse accipi ad litteram,

uti,cujusvitiinomen estinobedientia.Nonesset ergo quod ex uno paradisi flumine dividuntur? cum po-
unde se homo Douiinum habere cogitaret atque tius credendum sit, quoniam locus ipse paradisi a

sentiret, nisi aliquid ei juberetur.^rbor itaque illa cognilione hominum est remotissimus, inde qua-
non eratmala.sed appellata est scientiae dignoscendi tuor aquarum partes dividi, sicut fidelissima Scrip-

bonum et raalum, qui si post prohibitionem ex illa tura testatur ; sed ea flumina, quorum fontes noti

homo cderet, in illa orat pr«cepti futura transgres- csse dicuntur, alie.ubi iisse sub terras,et post trac-
sio, in qua homo per experimentum pGsnae disceret, tus prolixarum regionmn locis uliis erupisse, ubi

quid interesset inter obedientiae bonum.et inobe- tanquam in suis fontibus nota esse perbibenlur.
dientiaj malum. Proinde et hoc uon in figura dic- Nam hoc solere nonnullas aquas facere, quis igno-
tum, scd quoddam vere lignum accipiendum est rat? Sed ibi hoc seitur, ubi non diu sub terris cur-
cui non de fructu vel pomo quod inde naseeretur, runt. Exibat ergo flumen de Eden, id est de looo
sed ex ipsa re nomen impositum est, quae illo con- delioiarum, et irrigabat paradisum, id est ligua
tra vetitum tacto fuerat secutura. V omnia pulchraatquefructuosa,quae omnem terram
regionis illius opacabant.
Collyride pane subcinericio,
(o) quem alio nomine
coUurmm vocant. i
Abest non ab Er. M.
379 DE GFNICSI AD LITTEIUM, S. AUGUSTINI. d80
GAPUT VIll. —
De vtrt. 15; <m kome positusin pu- Benesoare, oooidere, at quidquid aliud lo rebus
radiso ut agricultura optrasn aaret, interiore oaturalique motu geritur.ln hac autcm al-
1">.
Et siunpMt Dominus Doushomintm quem fecit, tera sigua dari, dooeri ci disoi ', agros roli.socie-
et vsuit niin inparadiso, ut operaretur tl eust tataa adminiatrari,artea ezerceri,et qu.rquealiasive
Et prsecepit Dcminus Dtus Adx,dice*s : ab omnilijno insuperna societate aguntur.sive in hac terrena at-
-/ in parudiso esta edes ' ; de ligno autem que mortali,ita uf bonis consolatur et pernescienles
seendi bonum etmalum,non manduoabitisdeillo.Quo malos. Inijue ipso homine aamdem geminam provi-
die autem ederitisab eo, mortemoriemini.Cum supe- dentiae vigere potentiam ; pritno erga corpus natu-
rius brevitor dixerit Dsum plantaase paradi6um,et ralem, scilicet eo motu quo lit, quo crescit, quo se-
oonstituisse ilii horoinem qaem Qnxerat, recapitula- ncscit ; voluntariam vcro. quoilli ad viclum, tcgu-
vit ut narraret quoroodo sit paradisus constitutus. montum curationemque consulitur. Similiter erga
ergoet illud rscapitulandocommemoravitqao- animam naturaliler agitur ut vivat.ut sentiat ; vo-
modo Deua poauerit hominem quem feoit.Videa-
ibi luntarie vpro ut discat, ut consenliat.
mus ait quod dictum est,ui operareturet
itaque quid i8. Siout antern in arbore id sgit agricultura fo-
eustodiret. Quii operaretur,9i quid custodiretl Num- rinseous.ut illud proficiat quod geriturintrinsecus ;

quid forteagriculturarn Dominus volnit oporaripri- sic in homine socundum corpus,ei quod intrinsecus
mum hoininem? An nouest credibile quodeum ante agit natura, servit extrinsccus mcdicina: itemque
peccatum damnaverit ad laborem ? Ita sane arbitra- secundum animam, ut nutura beatificetur intrinse-
remur, nisi videremus cum tanta voluptate animi cus,doetrina ministratur extrinsecus. Quod autcm
agricolari quosdam, ut eis magnapcena sit inde ad ad arborem colendi negligentia, hocadcorpus me-
alind avoeari.Quiquid ergo deliciarum babet agricul- dendi incuria.hoc ad animatn discendi segnitia : et
tura.tuncutiquelongoampliuserat.quando nihil ac- quod adarborcm humor inutilis.hoo ad corpus vic-
cidebatadversi,velteriti velccelo.Nonenimeratlabo- tus exitiabilis,hocad animampersuasio iniquitatis.
ris afflictio, sed exhilaratio voluntatis, cnm ea quas Deus itaque supcr omnia, qui condidit omnia, et
Ueus creaverat, humani opcrisadjutorio laetinsfera- rcgit omnia,omnes naturasbonus creat, omnes vo-
ciusque provenirent unde Creatoripse uberius lau-
; luntates justus ordinat. Quid ergo abhorret a vero,
daretur.qui animaein corporeanimali constituLera- si credamus hominem itain paradiso constitutum,

tionem dedisset operandi, ac facultatem, quantum ut operaretur agriculturam.non labore servili, se I

animo volenti satis esset, uon quantum invitum honesla animi Quid enim hoc opcro
voluptate '?

indigentia corporis cngeret. innocentius vacantibus, et quid plenius magna

Quod enim majus mirubiliusque spectaculum
10. consideratione prudentibus ?
est, cum rerum naturahumana ratio
aut ubi magis CAPUT — Quid
sit, Ut operaretur ot custodirct.
X.
quodammodo loquipotest.quamcum posiiissemini- 19. autem, quid ? An ipsum paradi-
l't custodiret
bus, plantatis surculis, translatis arbusculis, insitis sum?Contra quos?Nullus certe vicinus metuolmtur
malleolis,tanquam interrogatur quaeque vis radicis invasor, nullus limitis perturbator, nullus fur,
et germinis quid possit.quidve nonpossit; unde pos- nullus aggressor. Quomodo ergointellecturi sumus
sit, unde non possit ,
quid in ea valeat numerorum corporalem paradisura potuisse ab homine corpo-
invisibilis inleriorque potentia, quid extrinsscusad- raliter ouetodiri ? Sed neque Scriptura dixit, Ut
hibita diligentia inque ipsa considerationc pers-
: operaretur et custodiret paradisum dixit autcm, ;

picere.quia neque qui plantat eet aliquid.neque qui Ut operaretur et custodiret. Quamquam si de grawo
rigat.sed qui incrementum dat Deus (I Cor. m, diligentius adverbum exprimatur, ita soriptum eat.
7) ;

quia et Qlud operis quod accedit extrinsecus, per FJ accepil Dominus Deushominem quem feeit, et po-
illum accedit, quem nihilorainus creavit, el suit eum in parndiso operan eum ct custodir
-
quem
regil atque ordinut invisibiliter Deus ? utrum ipsum hominem posuit operari, hoc enim
CAPUT IX. — AgrieuUurcs opus alle sensitqui interpretatus cst, ut operaretur; an eum-
lT.Hinc jamin ipsum mundum,velutin quamdam dem pnradisum operari, id est.ut homo paradisum
magnam arborcm rerum.oculuB cogitationis attolli- operaretur, ambigue sonat : at videtur magia c\i-

tur;atqueinipsoquoquegeminaoperatioproviden- gere locutio, ut non dicatur, Operaretur paradi-

lia: reperitur, partim naluralis, partim voluntaria. sum ; sed, in paradiso.

NaturaJis quidem per occultam Dei administratio- 20, Verumtamen ne forte sic dictum sit, 17 opcra-

nem, qna etiam lignis ct herbis dat inoremeutum retur paradisum,sicut superius dietum eat, N

voluutaria vero.pei homoquicpcriiietui terram (eademquippeloeotioeat,

opera et hominum,
idumillam primam oslastiaauperiusordinari, operari terram.qiue oper.iri paradiaum) ; ambiguam
inferiusqueterreatria; luminaria aidere Bententiam ad utrumque traotemua. Bi enim aou cst
diei Bootieque viceaagitari.aquis ocipiamus. Paradisum oustodire,sed,in
terram fun
interlui atque cireumlui, aerem altius superfundi, paradiao; quidi i^o io paradiso oustodiratNamqutd
arbuata et animalla oonoipi operari in paradiso.jam ut viBum eet diaaeruimua.
et nasci, ereac
" quod operaratur in torra pw agriouiluram, iu
' ""' ''
l
P iei i.nv. Uaa. rsroatarean
ouatodirel per diaciplinam .
i<l eet, ui alout <?i
' i
.
contra Er. Lugd Ven. nunolagunt, tseam tdtt
Dunc, eica tdti nuno, tdtt »</ tteam. M. >
Joxta Br. LuyJ. Veu. Lov., ditttrt, M.
381 LTBER OCTAVUS. 382

ager obteiupcraret colenti se, itaetipse prscipienti dicitur Deus operari bominem,qui jam homo erat,
Dominosuo,utsumptopraereptoobedientiae frncturn, ut pius sapiensque sit.eumque custodire,quod ho-
non spinas inobedienti.TtrcdderefDeniqiie quoniam mo sun poiestate in se, quam illius 3upra so delec-
similitudinem ase culti paradisiin seipso custodire tatus.dominationemque ejuscontemnenslutus esse
subditus noluit,similem sibi agrum damnatus acce- non possit.
pit : Spinrw, inquit, et trtbulos pariet libi [Gen. m, <8). CAPLT XI. —
Cur hic addita dictio, Dominus.
21. Quod si ct illnd intelligamus, ut paradisum Dominus verus.
operaretur,"t paradisum custodiret.operari quidem 34. Proinde nullo modo vacare arbitror, sed nos

paradisum pnsset, sicutsupra diximus.per agricul" aliquid,et magnum aliqtiid admonere.quod abipso
turam custodire autera non adversus improbos aut
;
divini libri hujus exordio.ex quo ita coeptus e3t, In
inimicos.qui nulli crant,eed fortassis advcrsus be- principio jecit Deus rwlum hunc et terram,usque. ad
stias.Quomodo istud ? aut qiiarc?.\umquid enimbe- locum, nusquam positum Dominus Deus sed est, ;

stiae jum in homincm saeviebant, quod nisi peccato tantum modo, Dcus : duqc vero ubi ad id ventum
non fieret '.'
Ipse quippe bestiis omnibus ad se addu- est, ut hominem in paradiso constitueret, eumque

ctis, sicut commemoratur, nomina imposuit

post : per praeeeptum operaretur et custodiret, ita Scrip-
ipse etiam sexto die legc verbi Dei cum omnibus tura locuta est, Et sumpstt Dominus Deus hominem
communes cibos accepit Aut si erat jam quod time- quem jecit, el posuil eum in paradiso operari eum et
retur in bestiis, quonam pacto posset unus homo il- custodire non quod supra dictarum creaturarum
:

lum munire paradisum ? Neque enim cxignus locus Dominus nou esset Deus s-;d quia hoc nec propter
;

erat, quem tantus fons irrigabat. Custodire quidem AngeIos,nec propter alia quae creata sunt.sed pro-
illcdeberet,si posset paradisum taliet tanta mace- pterhominem sr.ribebatur, ad eum admonendum
ria communire, ut eo serpens non poaset intrare :
quantum ei expediat habere Duininum Deuui, hoc
sed mirum sipriusquam communiret.omnesserpen- est, sub ejus dominatione obedienter vivere, quam
tes inde possct evcludcre. licentiose abuti propria potestate, nusquam hoc
22. Proinde intellectum ante oculos cur praeter- prius ponere voluit,nisi ubi perventum est ad eum
mittimus ? Positus est quippe bomo in paradiso.ut in paradiso collocandum, operandum el custodien-
operaretur eumdem paradisum.sicutsupra disputa- dum .•
ut non diceret sicut et caetera omnia supe-
tum est, per agriculturam non laboriosam, sed deli- rius.Et sumpsit Deus hominem quem fecit ;sod di-
ciosam, et mentem prudentis magna atque utilia ceret, Et sumpsit Dotninus Deus homi)iem,quem fecil,
commoQontem custodiret autem eumdem paradi-
: ei posuit eum in paradiso operari eum, ut juslus es-
sura ipsi sibi,ne aliquiJ adinitteret, quare inde me- sei,et custodire, ut tutus esset, ipsa utique domina-
reretur expelli. Denique aceepit et proeceplum, ut tione sua.quae nonestilli sed nobis utilis.Ille quip-
sit per quod sibi custodiat parudisum, id est, quo pe nostra servitute non indiget, nos vero dominalio-
conservato non inde projiciatur.Recte enim quisque ne iilius indigemus, ut operetur et custodiat nos ;

dicitur non custodisse rem suam, qui sic egit ut et ideo verus solus est Dominus, quia non illi ud
amitteret eam, etiamsi alteri salvasit, qui eam vel suam.sed ad nostram utilitutem salutemque servi-
invenitvel accipere meruit. mus.Nam si nobis indigeret.eo ipso non verus Do-
23. Est alius in his verbis sensus,quem puto non minusesset, cum per nos ejus adjuvaretur necessi-
immerilo praeponendum, ut ipsum hominem ope- tas.sub qua et ipse serviret.Merito ille in Psalmo :

niretur Deus et custodiret (a). Sicut enim operatur Dixi,\uqu\t,Domiito,Deus meus es tu ; quoniam bono-
homo terram, non ut eam faciat esse terram, sed rum meorum non ega [Psal.xv, 2). Nec ita sentieu-
ut cultam atque fructuosam sic Deus hominem : dum estquod diximus, nos illi utilitatem nostram
multo magis, quem ipse creavit ut homo sit, eum «salutemque servire, tauquam aliud aliquid ab illo
ipse operatur ut justus sit, si homo ab illo per su- exspectemus quam eum ipsum, qui summa utta-
perbiam non abscedat; hoc est enim apostatare a tas et salus nostra est. Sic enim eum gratis sccun-
Dei., quod initium superbiae Scriptura dicit Ini- : dum illam vocem diligimus Mihi autem adhxrere :

ttum, inquit, superbix heminis apostalare a Dco Deo bonum est {Psal. lxxii, 28).
(Eccli. x, 14). Quia ergo Deus est incommutabile CAPUT XII. —
Hominem non posse qttidquam boni
bonum, homo autem et secundum animam et se- agere sine Dco Discessus a Deo.
cundum corpus mutabilis res est nisi ad incom- ;
25. Xeque enim tale albjuid est horno, ut factus,
mutabile bonum,quod est Dcus, conversus substi- deserente eo qui ft cit,possit aliquiJ agere benetan-
terit, formari ut justus beatusque sit, non potest. quam ex seipso ; sed tota ejus actio bona, est con-
Ac per hoc Deus idem qui creat hominem, ul ho- verti ad eum a quo factus est.et ab eo justus.pius,
mo sit, ipse operatur hominem atque custodit, ut sapiens, btatusque semper fieri : non fieri et rece-
etiam bonus beatusque sit. Quapropter qua locu- dere,sicut a corporis medco sanari et abire : quia
tione dicitur homo operari terram, quae jam terra medicuscorporisoperanus fuit extrinsecus.serviens
erat, ut ornata atque fecuuda sit, ea locutione natiiraeintrinsecusoperantisubDeo,quioperaturocb«
nem salutem gemino illo opere providentia?, de quo
(n) Altera tacnen expositio aptius congruit hebraeo.in
quo pronotnen eum, refertur aJ paradisum, genere supru locuti sumus (6'u^.'j).Non ergo ita se debet ho-
fe-
lniuinocum Uta voce conveniena. mo ad Dominum convertere,ut cum ab eo factus Jue
 :m DE GENESl AD I.ITTEIIAM, S. AUGUSTINI. 384
rit justus ibsoedat, eed its nt ib illo semper liat. Ko non utiquepecoaBset.Namquidicit.verbigratia, Nnli
quippe tpao oora ab lllo non disoedit.ejua Ipea pm- tangere hano herbam, si foi te venenosa esl mortem-
Bentia juatii oatur, et illuminatur, et beatifloatur, que pranuntiat, bi tetigerit, aequilur quidem mors
operante et cuet idienie Deo,dum obedientl aubjeo- oontemptorem pra oepti sed etiam si nemo prohi
; •

toque dominatur. buisset.atquo ille tetigissct, nihilominus utiquo mo-

26.Neque onim.ut dicrbamus.sieut operatur ho- reretur.Illa quippe res oontraria saluti vita-queejus
mo terram.ut eulta atque fecunda sit,qui cum fuerit ,
sive inde vetaretur, sive non vetaretur. Item
operatusabscedit.relinqueus eam vel aratam.vel sa- cum quisque prohibet eam rem tangi.qua; non qui-
tam, vel rigatam, vel ei quid aliud, manente opere dem tangenti.sed iili qui probibuit obesset,veiut ai
quod factum eet.oura operator absoesserit.ita Deus quisquam in alienam peouniam mieieset manum,
operatur liominem justum, i«l B8t justificando eum, prohibitua ab co cujus erat pecuniailla; ideo esset
ui si absces8erit,maneat in abscedente
qnod feoit : prohibito pecratum.quia prohibenti poterat ssse da-
sed potius sicut aer prasente lumine non factus est mnosum.Cum vero illud tangitur,quod nec taogenti
luoidus,8ed lit qnia si factus esset.non autem fie-
; non prohibcretur, nec cuiquam alteri
l si

ret.etiam absente lumine lucidus maneret sic ho- ; quandolibet tangeretur quare prohibitum est.nisi
;

mo Deo prwsente illuminatur, absente autem

sibi ut ipsius per sc bonum obedientios.et ipsius per se
continuo tenebratur a quo non locorum interval-
; malum inobedientias monstraretur?
lis, sed volnntatis aversione disceditur. 30.Denique a peccante nihil aliud appetitumest,
27.11le itaque operetur hominem bonumatque cu- niei non cssc sub dominatione Dei.quando illud ad-
stodiat.qui incommutabiliter bonus est.Semper ab missum est, in quo ne admitteretur, sola deberet
illo fieri.semperque perlici debemus, inha?rentes ei, jussio dominantis attendi.Quaesisola attenderelur,
et in ea conversione quse ad illura est permanentes, quiilaliudqnamDeivoluntasattenileretur?quidaliud
de quo autem adhxrere Deo benum est:
dicilur,.V;7u' quam Dei voluntas amaretur ? quid aliud quam Dei
et cui dicitur, ForHtudinem mtam ad te custodiam voluntas humanae voluntati pra;poneretur'?Dominus
(Psal.L\iu,lQ). Ipsiusenim sumus figmentum, non quidem cur jusserit,viderit;faciendum est a servien-
tantum ad hoc ut homines simus.sed ad hoo etiam te quod jussit, et tunc forte videndum est a prome-
ut boni simus. Nam et Apostolus cum fidelibus ab rente cur jusserit. Sed tamen ut causam jussionis
impietate conversis.gratiam qua salvi factisumus, hujus non diutius requiramus.sihaecipsa magna est
oommendaret (Ephes. u, 8-10) : Graiia enim, inquit, utilitas homini quod Deo servit, jubendo Deus utile
salvi facli eslis per futem ; et hoc non ex vobis,sed Dei facit quidquid jubere voluerit, de quo metuendum
donum est ; non e.r operibus,ne forte guis extollatur, non est, ne jubere quod inulile est possit.
Ipsius enimsumus /igmentumcreati
in Christo Jesu,in CAPUT XIV. — Ex divini prscepti contempiu c.cpc-
operibusbonis queeprxparavit Deus,utin Ulis ambule- rientia mali,
mtu.Et alibi cum dixisset.Cuw timore et tremoreve- 31.Nec fieri potest ut voluntas propria non prandi
slram ipsorum salutem operamini; ne sibi putarent ruinas pondere superhominem cadat.si eam volun-
tribuendam.tanquaniipsisefacerentjustosetbonos, tati supcrioris extollendo prseponat. Hoc expertus
continuo subjecit Dcus enim est uui operalur in vohis
: est homo contemnens prwceptum Dei.et hoc expe-
(Philipp.u, 12, 13). Sumpsit ergo Dominus Deus ho- rimento didicit quid interessetinter bonum et ma-
minem i/ucm fccit.et posuit cum in paradiso operari lum.bonum scilicet obedicntia.1 , malum autem ino-
eum, hoc est, operari in eo, et cuslodire eum. . bedientio_\id est.superbia; et coutumacia?, pervcrsa-
CAPUT XIII.— Cur homo prohibitus a ligno icienliw imitationis Dci et noxiffi libertatis. Hoc autem in
boni et mali. quo ligno accidere potuit, cx ipsa re, ut jam supra
28. F.l pnvcepit Dominus Dens Adx,dicens : Ab omni dictum est, nomen accepit (Cap. 6). Malum cnim
ligno quod est in paradiso, edes ad tscam ; de ligno nisi experimento non senlircmus, quia nulluni 88-
autcm cognoscendi bouumct inaluiii.non manducabitis set, si non fecissemus. Neque enim ulla natura
de illo.Qua die autem ederitisabeo,mortemoriemini. mali sed amissio boni hoc nomen accepit. Bo-
est,
liguum illud, unde prohibuit
Si aliquid raali eseet quippe inoommulabile Deus ost homo au-
num :

hominem Deus, ejus ipsius mali natura venenatus tem qnantum ad ejus naturam, iu qua eum Deus
videretur ad mortcm.Quia vero ligna omnia in para- condidit, pertinet, bonura estquidera, sed non in-
diso bona plaotaverat(Gen.i,12),qui feoitomniabona cotnmutabile ut Deus.Mutabils autem bonura.quud
valde, nec ulla ibi natura mali erat, quia nusquam est post inoommutabile bonum, meliue bonum lit,
est mali ulla
natura quod dUigentius.aiDominusvo- oum bouo inoommutabili adhtsserit, amando atque
luerit,dieeeremus,oum de lllo Berpente dicere ccepe- Berviendo rationali et propria voluntate.Ideo qu
rimus); ab eo ligno quod malum oon erat probibitua et boomagni boni natura est,quia et hoo aocepit, ut
est, ut ipsa per se prscepti conservatio boniun illi possitsummi boniadharerenatura.Quodai noluerit,
easet, et transgressin malum. 1 ose privat, et boc ei malum est, unde perjuati*
29. Nec potuil melius et diligentiua oommendar) tiam Dei etiam oruoiatuaoonsequitur.Quidenimtam
quantum melum iit iola inobedientia.oum idoc iniquum,quam ul beneaitdesertori bool t Naqua ullo
iniquitatis fartusost l.oino.quia eam rein tetigitcon- modolleri poteetutitaeit: Bed iliquandoamiui su-
traprohibilioncin.quaiu si DOD pruhibitustetigisset, entiturmalum,cumhabatorquod
385 LIBER OCTAVUS. 386
amatumestinferiusbonum.Seddivinajustitiaestut CAPUT XVI. — Hominem ante mali experimenlum
qui voluntalc amisit quod amaredebuit.ami ttat cum poluisse inlelligere quid essel malum.
dolore quod amavit.dum naturarum creator ubiquc 34. Et quomodo,inquiunt,intelligere homoquod
laudetur.AdbucenimestbonumquoddoIetamissum eidicebalurlignumdignoscenticebonietmali, quan-
bonum : nam nisi aliquod bonum remansisset iu do ipsum malum quid esset oranino nesciebat? Iloc
natura, nullus boni amissi dolor esset in pcena. qui sapiunt parum attendunt quemadmodum a con-
32.Cui autem sino inali experimento placet bonuin, trariisnotissicpleraqueintelliganturignota.utetiam
id est.ut antoquain buni amissionem sentiat, eligat verba rerum quaj non sunt,cumiu loquendo
inter-
tenere ne amittat.super omncs homines praediean- ponuntur,nullubcaligetauditor.Hocenimquodom-
duaesl.Sedhocnisicujusdamsingularisluudisesset, ninononest.nihilvocaturjethasduassyllabasnemo
non illi puero tribueretur.qui ex genere Israel fac- non intelligit.quilatine auditet loquitur.Unde
nisi
tu9 Emmanuel nobiscum Deus (Mallli. i, 23), re- cum sensus iutueturid quodfcst.et
ejusprivatione
conciliavit nos Deo,hominumet Dei homo inediator quid etiam non agnoscit? Sic et inane cum
sit
di-
(I Tim. ii, 5, Verbum apud Dcum, caro apud nos citur, intuendo corporis plenitudinem,
privatione
(Joan. i, i 14), Verbum caro inter Deuni et nos.Dc ejuetanquamcontraria.quid dicaturinaneintelligi-
illoquippe propheta dicit, Priusquam sciat puer bo- mus sicul audiendi sensu non solum de
;
voeibus
num aut malum, contemnet malitiam, ul eligatbo- verum etiarn de silentio judicamus sic ex
vita qiice'
:

num (Isai. vu, lG,.ie<.'. LXX). Quomodo quod nescit, inerat homini.posset ejus cavere
contrarium.id est
aul contemnit aut e!igit,nisi quia haec duo sciuntur vitas inivationem qute mors vocatur;
et ipsam oau-
aliter per prudentiam boui.aliter per experientiam sam quaperderet quodamabut.idest
quodlibet fac-
mali Per prudentiam boni maluin scitur, etsi non
? tum suum quo fieret ut amitterct vitam,
quibus-
sentitur. Tenetur enim bonum, ne amisssione ejus libet syllabis appellaretur,
quemadmodum latine
senlialur malum. ltern per experientiain mali sci- cum dicitur peccatumvelmalum,tanquam si"num
tur bonum quoniam quid
;
amiserit, sentit, cui de ejus intelligeret, quod mente discerneret.Nos^enim
bono amisso male fuerit.Priusquamseiretergo puer qiioinodointelligimus.cumdiciturresurrectioquam
per experientiam,aut bonuin quo careret, aut ma- nunquamexpertisumu»?Nonncquiasentimu'squid
lum quod boni amissione sentiret, comtcmpsit sit vivere,
ejus rei privationem vocamus
mortem
malum ut eligerot bonum.id est, noluit amittero unde reditum ad id quod
sentimus,resurrectionem
quod babebat, ne sentiret amittendo quod appellamus? et si quo alio nomine in
quacumque
uinitterenon debebat.Singulareexemplumobedien- lingua idipsum appellatur.menti utique
si-num in-
tia? quippequi non venil facerc voluntatcm suam, sinuaturin voce loquentium.quo
;
sonante a»noscat
sed ejus voluntatcm a quo missus osl (Joan. vi,38): quod etiam sine signo cogitaret. Mirum
est enim
non sicut*illequielegit facere voluntatem suam.non quemadmodum rerum quas habet
amissionem
ejus a quo factus est.Merito sicut per uuiusinobe- etiam inexpertam nnturadevitet.Quis
enim pecora
dientiam peccatores constituti sunt multi, ila per docuit devitationem mortis,nisi
sensus vit&e ? quis
unius obedientiam justi constituuntur mulli Rom. parvulum puerum adhaerescere bajulo
(
suo si eum
v, l'J), quia sicut in Adam omnes moriuntur.sicet fuer,texaltojacereminitatus?quod ex
quodam
in Christo omnes vivifieahuntur (I Cor. xv, 22). temppre incpit, sed tamen antequam
aliquid hu-
CAPUT XV. — Lignum scientise boni et mali cur sic
jusmodi expertus sit.
appellatum. 35. Sic ergo illis primis hominibus jam vita erat
33.Frustraautemnonnulliacuteobtusi sunt',cum dulcis, quam profecto amittcre devitabant •
idque
requiruntquomodu potueritappellarilignumdigno- ipsum qu,buscumquemodis,vel
sonissignilicantem
scentioe boni et mali,antequam in eo trans;;ressus Deum mtelligerepoterant: necaliter
eisposset per-
essct homo praeceptum.atque ipsaexperientia digno- suaden peooatum, nisi prius
persuaderetur ens ex
sccret quid interesset inter bonum quod amisit, et lllo factu non esse morituros,id
est,
illud quod ha-
maluui quod admisit.Lignum enim tale nomen acce- bebant etse baberegaudebant.nonamissuros.
unde
pit,ut eo secundum prohibitionem non taclo cavere- suo locoloquendum est. Advertant
itaque, siquos
tur, quod eo contra prohibitionem tacto sentiretur movet,quomodo potuerint intelligere
inexnertano-
X''.|ueenimquiaindecontraprc-eceptummanducave- minantem vel minantom Deum; et
videant nos om-
runt,ideo factumest illud lignum dignoscenliaeboni nuim inexpertorum nomina, nonnisi
ex contrariis
et mali;sed utique etiamsiobedientes essent, et nihil quffijam novimus.si privationum
sunt,aut ex simi-
inde contra praeceptum usurpussent.id recte vocare- libus,si specierum sunt,sine
ullo testu dubitationis
tur, quod ibi eis accideret.si usurpassent.Quemad- agnoseere.Nisi forte aliquem movet
modum si vocaretur arbor saturitatis, quod inde
quemadmodum
loqui potuerint, velloquentem intelligere, qui non
possent homines saturari; numouid sl nemo acces- didicerant vel crescendo inter
loquentes,vel aliquo
nomen illud esset incongruum? quando-
sisset,ideo magister.o quasi magum fuerit Deo
,
loqui eos do-
quidem cum accederent et saturarentur, tunc pro- cere, quos ita fecerat, ut hoc
possent etiam ab
barent quam hoc rectearbor illa vocaretur. nominibus discere, si essent a
quibus.
1
Antiqui codices, coustanter, obtunsi sunt : ut et in
lib. 4 de Doetriua Gtirist., n. 7, obtunse.
387 UE GENESl AD LITTEUAM, S. ALGUSTINI. 388
GAPUT Wll. — .1)1 ulrique, Adtmo tt Ev;c, datum Immoto cardino moveatur ; palma ab arti-
sic tota
rit prtgeaptum. culo sunt ; aut 1'uit in ojus substantia quod Jam
38, Meril i
utrum hoo pr.-oeeptum
lur l, vel erit qunil nondum est,sicut in natuiis
vlrotantum dederil Deua, an etiam feminsa S A
quas posMint temporia mutabilitatem pati,
nondurn narratum aat quoma Imodum I

CAPUT XX. — Creatura corporalis loco et t mpore,

i-i forte jara I lioo quemadmo- spiritualis tempore tantum, Creator ipse neutro
iluiii quod
gosltim r i t prn, imi.postca ro- modo mutabUit,
oapitulando oarratum eet. Verba enim Seripturo) 3'.>. Hic ergo incommutnbili uternitata vivena
aio Bfl Etprwcepit Dominus Deui Adte, di-
habent :
ctcavit omnia simul, ex quihua currercnt tempora
ctns : non dixit, praeccpit eis deinde sequitur, Ab :
iinplcrentur loca, lemporalibueque et
et looalibua
omni tigno quod tst in paradiso esqa edes; non di- rorum motibus sascula volverentur.In quibus rebua
xit, eikMis. Deimle mljungit,/)? ligno autem cognos- qusdam spiritualia, quadam corporalia oondidit,
bonum et malum,non mandueabitisde illo: jam formans materiam quam ncc alius nec nullua, sed
hic tanquara ad ambos pluraliter loquitur, et plu- omnino ipse informcm ac formabilem instituit, ut
ralitor prsceptum terminat ilieons, Qua die antcm formationem suam nun tempore, spiI origine pne-
ederitis ab eo, morte moriemini, An sciens quod ei vonirot. autem corporali prseposuit
SpirituaJem ;

fncturus erat mnlierem,ima pnecepitordinatissime, quod tantummodo per tempora mutari

spiritualis
ut per virum pra^ceptum Domini ad feminam per- posset,corporalis autem per temporaet loca.Excm-
veniret? Quam disciplinam in Ecclesiaservat Apos- pli enim gratia, per tcmpus movetur animus, vel
stolus. dicons Si quid autem discere volunt, domi
:
reminiscendo quod oblitus erat, veldiscendo qnod
viros suos interrogent (I Cor. xiv, 35). nesciebat, vel volenrlo quod uolebat : per loca au-
CAPUT XVIII. — Quomodo Deus tocutUi sit homini. tem corpus.vel a terra in ccolum,vel a ccelo in ter-
37.1tcm qusaripotesi quomodo nunc Deuslocutus ram, vel ab oriente in occidentem, vel si quo alio
sitad hominem quem fecit, jam certe sensu ac inente simili modo.Omne autem quod movetur perlocum
pra)ditum,ut audireet intelligercloquentem valeret? non potest nisi et per tempus simul muvcri at :

Neque enim aiiter prieceplum posset accipere, quo non omne quod movetur per tempus, necesse est
transgressoreus'esset,nisihocacceptumintelligerct. etiam per locum moveri. Sicut ergo Bubstantiam
Quomodo ergo illi locutus est Deus? Ulrum intus In quffl movetur per lempus et locum, prscedit subs-

mente sccundum intellectum.id est,ut sapienter in- tantia qustantum per tempus; ita ipsam praecerlit
telligeret voluntatem ac prsceptum Dei sine ullis illa quoe nec per locum nec per tempus.Ac per hoc

corporalibus sonis vel corporalium similitudinibus sicnt per tempus et locum movet corpus ipse tan-
rerum? Sed non sic existimo primo homini locutum tum per tempus motus conditus spiritus itaper ;

Deutn.TaliaquippeScriptura narrat,ut potiuscreda- tempus movet conditum spiritum ipse nec per tcm-
roussicesse Deumlocutum bomini inparadiso.sieut pus nec per locum motus conditor Spiritus sed spi- :

etiam postea loeutus est Patribus,sicut Abrahai.sic- rituscreatus movetseipsum pertempus, etpertem-
ut Moysi, id est in aliqua specie corporali.Hinc est pus ac locuiu corpus Spiritus autem creator mo-
;

enimquodaudierunte.jusvocemambulantis inpara- vet seipsum sine tcmpore ac loco, movet comlilum

diso ad vesperam, et absconderuut se (Gen. m. 8). spiritum per tempus sine loco, movet corpus per

CAPUT XIX.— VI intelligatur operatio Dei in creatu- tempus et locum.

ris, quid in primis de ipso sentiendam. CAPUT XXI.— Quomodo Dcus immotus moveatcrea-
38.Locus itaquemagnus nequepraetereundus pro- turas, exemplo animse deprehendi.
ponitur.ut intueamurqwantum possumus,quantu:n 40. Quocirca quisquis intelligere conatur quem-
ipse adjuvare et donare dignatur.opus divinffl pro- admodum vere sternus ct vere immortalis atque
videntix bipartitun ,quod superiua cuni de agricul- incommutabilis Deus.ipse ncc per tempus ncc per
tura loqueremur,transitoria quadam occasiune per- locum motus moveat tcmporaliter et localiter erea-
Btrinximus, ut indejam inoiperet legentis animus turam suam non cum puto posse assequi, nL-i
;

hoo assuescere conluori,quod adjuvat plurimum.no priua intellexerit quemadmodum aaima, hoo cst
quid indigoum de ipsa Dei substantia scntiamus. spiritus oreatua, non per locum, sed tantum par
Dicimuaitaqueipsumsummum,verum,unum ac so- tempus motua, moveat corpua per tempua Btlo-
lum Deum,Patrem et Filium,et Spiritum sanetum, oum.Si enim rjuod inseipso agiturcapere nondum
id est,DoumVerbumque ejuaet utriusque Spiritum, quanlo minus illud quod supra eat ?
Trinitatem ipsam, neque oonfusam, ncque separa- U.Affi ota quippc auimacarnaliumsenauumoon-
tam.Deum qui solus habet immortalitatem.el lucem sueludine, etiam aeipaam cum oorpore por loeum
inaoeessibilcm.quem nrmo honiinmn \idit,
it putat.dum id per looum movet. Quai a! pos-
neo vidore polest (I Tim, vi, 18), neo looorum vel sit diligenter inspicere,tanquam oardinea mcmbro-
Qnilo vel infinito Bpatio oontiner um vol ruiu oorporis sui, qi diapo-
iiiui i
vel i
nl " variari. Neque enim ost aiti aunt,a quibusinitiamotionumnitanturjii i

,qUOd brcviu ea quseperepatia locorum moventur.o

parte quam in toto,Mcul heceaaeest eaee quc i>. lo lia vi sunt,non n niou niuvetu
• Sic lias.j At adltij quo /<•»'. digitus, nisi manuj . \a »it, .i oujua art culo wlut
380 LIBER OGTAVUS. 390
cubiti, sic cubitus ab articulo humcri, humcrus ab autcm ulla bona sit, cui non praesit, nullamala sit,
scupula cum movetur, stantibus utique cardinibus qua bene uti non possit. Sed quia non omnibus na-
quibus motio nitatur, it per loci spatium quod turis dedit voluntutis arbitriux, illee autem quibus
movetur. Sie planhe iu talo eat quo
aitioulun, dedit, potcntiores acsuperiorea sunt; illse neturae
stmte moveatur; sic cruris in genu ettotius pedis quasnon habent voluntatem.subditee sint necesseest
in coxa : et nullius meinbri motus omnino est, habeut, et hoc ordinalione Crealoris, qui
illis qu;.e

quem voluntas movet, nisi ab aliquo arliculi ' car- nunquam ita punit voluntatem malam, ut?naturae
dine, quem nutus ejusdcm voluntatis priinitus perimatdignitatem.Cumigituromnecorpusetomnia
figit, ut ab eo quod loci spatio non movetur, agi anima irrationalis non habeat voluntatis arbitrium,
vuleatquod movetur. Oenique nec in ambulando subdita ista sunt eis naluris quae praeditae sunt arbi-
pes nisi alius fixus totum corpus fcrat,
levatur, trio voluntatis nec omnibus omnia, sed sicut dis-
;

donoc ille qui motus cst a loco undc fertur, ad tribuitjustitiuCreatoris.ErgoDei providcntiaregens
locum quo fertur, immoto articulo sui cardiuis atque administranBuniversamcreaturam,etnaturaa
innitatur. et voluntatcs, naturas ut sint, voluntates autem ut
\J. Porro, si in corporc nullum memhrum per lo- nec infructuosie bomo, nec impunita? malae sint .

cum voluntas movet, nisi ab eo membri articulo subdit primitus omnia sibi, deinde creaturam cor-
quem non movct, cum et illa pars eorporis quao mo- poralem creaturae spirituali, irrationalem rationali,
vetur, et illa qua fixa fit ut moveatur corporeaa ha- terrestrem ccelesti, feminoam masculinae, minus va.
beant quantitutes suas,quibus oceupentspatia luoo- lentem valentiori, indigontiorem copiosiori. In vo-
rumsuorum, quunlo magia ipse animae nutus, cui luntatibus autem, bonas silii, ceteras vcro ipsis ser-
membra deserviunt,ut quod placuerit figetur.unde vientibussibi; nthoc patiaturvolontasmala.quodex
id q noil inovendum est innitatur cuin anima non ; juseu Dei fecerit bona.sive per seipsam.sive per ma-
sit nutura corporea.nec locali spatio corpus impleat, lam, in rebus duntaxat qu.-e naturaliter sunt etiam
sicnt aqua utrum sive spongiam sed miris modis ; malisvoluntatibussubditae.idestincorporibns.Nam
ipso incorporeo nutu eommixta sit vivilicando cor- in seipsis maloe voluntutes habent interiorem pcenam
pori,quo et imperatcorpori, quadam iutentionenon suam, eamdem ipsarn iniquitateni suam.
mole quanto ma^is,inquam,nutus ipse voluntatis
:
CAPCT XXIV. — Qugenam i>eaiis Angelis subditx
ejus non per locum movelur, ut corpus per lo- creaturse.
cuin moveat, quando tolum per partes movet, nec 45. Ac per hoc sublimibus Angelis Deo suhdite
aliquus loco movet nisi per illas quas loco non fruentibus, et Deo beate servientibus, subdita est
movet? omnisiuituracorporea,omnisirrationalisvita,omnis
CAPUT XXII. — Quomodo Deus moveat, quomodo voluntas velinfirma vel prava; uthoc desubditis vel
anima. cum subditis agant, quod nnturae ordo poscit in om-
43. Quod si utrumque cre-
intelligere difficile est, nibusjubenteillocui subj^cta sunt omnia. Proinde
datur, et quod creatura spirituahs non per locum illi in illo veritatem incommutabilem vident.et se-
motamoveatcorpus perlocum, etquod Deus non per cundum eam suas dirigunt voluntates. Fiunt er"-o
tempusmotusmoveatcreaturamspiritualempertem- illi participes ceternilatis, verilalis, voluntatis ejus
pus. Quod si dc anima quisque non vult hoc credere, semper 1
sine tempore et loco. Moventur autem
,

quoi! quidem sine dubio non solum crederet, verum ejus imperio etiaro temporaliter, illo non tempora-
etiam mtelligeret, si eam posset, sicuti est, incor- liter moto. Nec ita ut ab ejns contemplatione resi-
poream cogitare cui enim non facile occurrat,quod
: liant aut defluant ; sed simul et illum sine loco ac
per locum non moveatur quod per loci spatia non tempore contcmplantur, et ejus in inferiorihus jussa
distenditur? quidquid autem per loci spatia disten- perficiunt, moventes se per tempus, corpus autem
ditur corpus est;ao per hoc consequens est ut anima per tempus et locum, quantum eorum congrult ac-
per locum moveri ncn putetur, si corpus non essc tioni. Et ideo Deus bipartito providentire su.-e oprre
credatur sed, ut dicere cceperam, si de anima hoc
: prreest universas creaturae ;naturis, ut fiant vo- ;

quisque non vult credere, non nimis urgendus est. luntatibus autem, ut sine suo jussu vel permissu
Substantiam vero Dei nisi credat nec per ternpus nihil faciant.
nec per locum moveri, nondum perfecte incommu- CAPUT XXV. — Natura universitatis,parlesque ejus
tubilem credit. quomodo a Deo administrentur.
CAPUT XXIII. — Deus semper quietus,omnia lamen 40. Natura igitur universitatis corporalis non ad-
agens. juvatur extrinsecus corporaliter. Neque enim est
44,Verum quia omnino incommutabilis est illa cxtraeamullumcorpus^alioquinnonestuniversitas.
natura Trinitatis,et ob hoc ita aeterna.ut ei uliquid Intrinsecus autem adjuvatur ineorporaliter, Deo id
coaeternum esse non possit,ipsa apud seipsam et in agente ut omnino natura sit quoniam ex ipso et per;

scipsa sine ullo tempore ac loco, movet tamen per ipsum et in ipso sunt omnia (Itom. xi, .S6). Partes
tempus et locum sibi subdilam crcaturam.naturas \ero ejusdem uuiversitatisetintrinsecus incorpora-
creans bonitate, voluntales ordinans potestate ut : lrter adjuvantur, vel putius fiunt, ut naturae sint ; et
in naturisnullasit.quaenon abiilositjinvoluntatibus extrinsecuscorporalitcr.quose meliushabeant,sicut
1
Editi, arliculari. Mss., urticuti. Sic Mss. At editi, vohmtatem ejus semper facientes.
'
391 DIC GENIiSl AD LITTEHAM, S. AUGUSTINI. 392
alimentis, agricultura, medioina, ot queoumque nullotemporura vel intervallo vel spatio, incommu-
etiiun in1 ornutum Hunt, ut non Boium salvse ac tabili nternitate et antiquiorest libus, quia ipso
lecundiores, verum eti im d loentiorea aint. eat ante omnia, ot novior omnibus, quia idem ipso
Spiritualia autetn oreata natura si pei post oninia.
atqoebeatae8t,aioutAngelorum8anotorum,quantum CAPUT XXVII. — Quomodo tocutus sit Deut ./.'./.

attinet ad aei t, sapiensque eit, nonnisi Quapropter cura audimua Scripturam dicen-
19.

intrinaeoua iooorporaliteradjuvatur. Intus ei

q tem, i:t prssa Deus Adse, dicms : .1/'
loquitur Deua miro i>t ineOnbili modo, neqi omni ligno guod estMn paradiso esea edes; de ligno uu-
acripturamoorporalibuainBtrumentiaafflxam,neque tem cognoscendi bonum et malum, non manducabilis
per vooaa eorporalibue auribua inaonantee, neque de illo. Quadie autemederitis ab
eo, morte moriemi-
per :orporum similitudinea, quales in spiritu imagi. ni ;si modutn qusoriiiuis quomodo isla locutus sit

naliter fiunt, sicut in Bomnie, vel in aliquo excessu Deus, modus quidcm ipse a nobis proprie compre-
spiritus, quod grffice diciturSxotaats.et noseoverbo hendi non potest certissimo tatnen tenere debo-
:

jam utimur pro latino :quia et hoc genus visionum, mus, Deuin aut per suam substantiam loqui, aut
quamvis intorius fiat quam sunt ea qu.ta animo per per sitii subditam creaturam sed per substantiiun j

sensus corporis nuntiantur ; tamen quiasimile est suam non loqui nisi ad creandas omnes naturas,
eis, ita ut oura fit, discerni ab eis aut omnino non ad spirituales vero atque intclleetualcs non soluin
possit, aut oerte vix et rariaaime pussit, et quia exto. creandas, sed etiam illuminandas,cum jam possunt
riusestquam illud quod in ipsa incomrautabili veri. capere locutioncm ejus, qualis esl in Verbo ejus
lensrationaliset intellectualia intuetut, eaque quod in principio erat apud Deum, et Deus erat
lucedehis omnibua judicat ; inter illa quffl axtrinsa. Verbum, per quod facta sunt omnia {Joan. i, 1-3).
cus fiunt arbitror esse deputandum. Creatura ergo Illis autem qui eam capere non possunt, cum lo-

Bpiritualis et intelleotualis perfectaet beata, qualis quitur Deus, nonnisi per creaturam loquitur, aut
Angelorum est,sicut dixi,quantum attinetad seipsam tantummodo spiritualem, sive in snmnis, sive in
quo sit.sapiensque ac beata sit, nonnisi intriusecus ecstasiinsimilitudine rerum corporalium ; autetiam
adjuvatur teternitate, veritale, charitalc Creatoris. per ipsam corporalem, dum sensibus corporis vel
Extrinseou8 vero si adjuvari dicenda est, eo fortasse aliqua species apparet, vel insonant voces.
solo adjuvatur. quod invicem vident, et de sua so- 50. Si ergo Adam talis erat, ut posset capere iilam
oietate gaudent in Deo,et quod perspectis etiarain locutionem Dei, quam mentibusangelicis per suam
eis ipsis omnibus creaturis, undique gratias agit prsebntsubstantiam ; non dubitandum est quod ejus
laudatque Cre:ttorem. Quod autem attinet ad crea- mentem per tempus moverit miro et inetfabili modo,
turae angelica; actionem, per quam universarum re- non motus ipse per tempus, eique utile ac salubre

rum generibus, maximeque humano providentia Dei prseceptum veritatisimpresserit, et qu e transgresso-

prospicitur ; ipsaextrinsecus adjuvat, et pcr illa visa ripanadebcretur, eaipsa ineirabilitorveritate mon-
qu;e similia sunt corporalibus, et per ipsa corpora straverit sicut audiuntur vel videntur omnia bona
:

qiia; angelicae subjacent potestati. prtecepta in ipsa incommutabili Sapientia, quai in

CAPUT XXVI. — Deus semper iilem et immotus ad- animas sanctas se transfert {Sap. vu, 27) ex aliquo
ministrat omnia. cum ipsius uullus sit motusin
terapore, tempore. Si
•'t8. Quoc cum ita sint, cum Deus omnipotens et autem ad eum modum Adam justtts erat, ut ej

omnitenens, incommutabili «ternitate, voritatc, vo- adhnc opus esset alterius creatura? sanctioris et
luntatesemperidem, non per tempus nec per loeum sapientioris auctoritas, per quam cognosceret Dei
motus, movet per tempus ereaturam spiritualem voluntatem atquejusaionem, sicut nobis Prophetae,
movel etiam per tempus et locum creaturam cor- sicut ipsis Angeli cur ambigimus pcr aliquam
;

poralem ; ut eo motu naturaa quas intrinsecus bujusmodi creaturam ci esso locutum Deum, tali-
substituit, eliani extrinsecus administret, et p r ' n bus vocum signis qure inielligere posset ? Illud enim
voluntates sibi subditas, quas pcr terapus, et per quod postea soriptum est, cum peocaseent cos au-
corpora sibi atque illis voluntatibua subdita, qu,-e disse vooem Domini Dei ambulantis in pantdiso
per tempus et locum movet, eo tempore ac loco {Gen. m, 6),.quia non per ipsam Dei substantiam,
cujtis ratio in ipso Deo vita est sine tempore ac ged per subditam ei oreatoram factum est, nullo
loco cum ergo tale aliquid Deus agit, non debe-
: dubitat qui tidem calbolicam sapit. Ad hoc
musopinari ejus substantiam qua Deua eat, tem- enim ct aliquanto latuis de hac re disserere volui,
poribua looiaque mutabilem, aut per tempora ot quia nonnulli hsretioi (a) putant substantiam Filii

loca mobilem, sed in opero divinte provi Dei nullo aaeumpto corpore per seipsam eaae visi-
iata cognoacere ;
non io illo opere quo naturaa |uam ex Virgioe oorpus ..

oreat, aed in Lllo quo intrinaeous creatas etia \- ret, ipsum visum ease Patribus opinanturi tan-

U8 adminietrat, cum ai1 ipse, nullo looorum quam de boIo Deo Patre diotum It, •-

velintervallovel Bpatio,incommutabili exoellentique hominum vidit, »ee videre potest v Tim. n, 1*9) l
i

potentiti et interioromni re, quia in Ipao sunt omnia, quia 1'ilius visua ait ante aoceptam aarvl lormam,
a| i iterior omni re,quiaipae eatauper omnia. Item liam enaoi :
q
1
Mtis. allqaot blc •.•!
paulo Inira, ttiam intrhuecus, trlaal.
 393 LIBER NONUS. 394
procul a catholicis raentibus repellenda est.Sed de quornodo sit mulier ex viri sui latere creata in
hoc plenius alias,si Domino placuerit.disseremus : consequentibus parandum est.
nunc terminato isto volumine, id quod sequitur,

LIBER NONUS.
De eo quod legitur, Gen, cap. 2, sers. 18 : Et dixil Dominus Deus : Non est bonum hominem esse solum etc
usque ud Ulttd, vers. 24 Et erunt duo in ca.ne una.
;

GAPUT PRIMUM. - Cur diclum sit, Et finxit Deus modum appellata est in illo psalmo.ubi ccelestium
udhuc de lerra, etc. De Terrse vorabulo. laudibus terminatis, ad terram facta est conversio
Et dixit Dominus Deus : Non bonum est hominem
I .
sermonis.et d\ctum, Laudate Dominum de terra,dra-
csse sotum: faciamus ei adjutorium sccuntlum ipsum. cones et omne.s abyssi, etc. (Psal. cxlviii, 7), nec
II jin.rit Dcus adhuc de terra omnes bestias agri, et postea dictum est,Laudate Dominum de aquis. Ibi
oinnia volatilia cceli,etadduxit illa ad Adam.ut videret enimsuntomnesabyssi, qua;tamen de terra laudant
qnid vocaret omne quodcumque vocavit illud
ilia. El Doininum:ibi etiam reptilia etvolatilia pennata.qua
Adam animam vivam, hoc. est nomen ejus. El voca- nihilominus de terra laudant Dominum.Secundum
vil Adam nomina omnibus pccoribus, et omnibus vo-
istam universalem appellationem terrae.secundum
latilibus cosii, et omnibui bestiis agri. Ipsi autem quam etiam de toto mundo dicitur,Deus qui fecit cce-
Adtim iion est invenlus adjuior similis ei. Et immisit lumetterram, sivedearidasivedeaquis quascumque
Deus eestasim in Adam, et obdormivit. Et accepit creata sunt, de terra creata veraciter intelliguntur.

iiiiuin costarum ejus, etadimplevit carnem in loco CAPUT II. — Quomodo id locutus sit Deus
: Non est
eju i : ct .rtlificavit Dominus Deus costam,quam acce- bonum, etc.
pil de Adam, in mulierem ; el adduxil cam ad Adam. Nunc jam videamus quomodo accipiendum sit
3.
Ki iixit Adam : Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro quod dixit Deus, Non est bonum esse hominem so-
tle cania mea ; hsec vocabitur mulier,quoniam exviro lum; faciamus ei adjutorium secundum ipsum :

suo sumjila esl.Et propter hoc relinquel tiomo paircm utrum tcmporaliter vocibus ac syllahis editis hoc
el malrem,cl conglutinabilur u.vori sux ; cl eruntduo dixerit Deus an ipsa ralio commemorata est, quae
;

in cainc iina. Si aliquid adjuvant lcctorem, quae in in Verbo Dei principalitererat.ut sic femina
fieret:
libris superioribus considerata atque conscripta quam rationem suscipiebat etiam tunc Scriptura
sunt, non debemus in hoc diutius immorari, quod cum diceret,£7 dixit Deus,Fiat hoc aut illud,quan-
finxit adhuc Dcus de lerra omnes bestias agri, et om- do primitus omnia condcbantur.An forte in niente
ii:a volatilia coeli : cur enim dictum sit, adhuc, id ipsius hominis hoc dixit Deus, sicut loquitur qui-
rst.propter ' primam conditionem creaturarum sex busdam servis suis in ipsis servis suis?Ex quo
diebus consuuimatam, in qua causaliter perfecta generc servorum ejus erat etiam ille qui dixit in
sunt omnia simul et inchoata, ut deinde ad cffec- Psalmo : Audiam quid loqualur in me Dominus Deus
t ii s suos caus;e perducerenturjam quantum potui- (Psal. lxxxiv, 9). An aliqua de hac re ipsi homini
cnus,iii preecedentiuus intimavimus (Lib. 6, cap. 5). in ipso homine per angelum est facta revelatio in
l.t ;-i quis hoc aliter enodandum putat, lantum dili- similitudinibus vocum corporalium, quamvis ta-
genter attendat illa omnia, quae ut hoc sentiremus cuerit Scriptura utrum in somnis, an in ecstasi
attendimus ; et si probabiliorem inde potueritenu- ita enim fieri haec solent an aliquo alio modo, si-
:

cleare scntentiam, non solum resislere non debe- cut revelatur Prophetis unde illud est, El dixit
;

mus etiam gratulari. mihi angelus qui loquebatur in me (Zach n,3):an per
2. Si quem autem movet quia non dixit, Finxit corporalem creaturam vox ipsa sonuerit,sicut denu-
Jieus adhuc de terraoinnes bestias agri,et deaquis be,Hic est Filins meus (tlatth. in,il).(lu\d ergo exhis
omnia volatiliacoeli.sed tmquam utraque genera de omnibus factum sit, ad liquidum comprehendere
terra linxerit, Etjinxit, inquit, Deus adliuc de tcrra non valemus verumtamen certissime teneamus et
;

omnes bestias agri,et omnia volatilia cosli; videatduo- dixisse hoc Deum,et si corporali voce vel terapora-
bnsmodisesseintellij,'cndum:auttacuissenuncunde liter expressa similitudine corporis dixit, non eum
linxerit volatilia cccli, quiact tacitum posset occur- per substantiam suam, sed per aliquam imperio
rere, ut non de terra utrumque accipiatur Deum fln- suo subditam dixisse creaturam,sicut in libropree-
\isse,sed tantummodo bestias agri ; ut volatilia coeli cedente tractavimus (Cap. 27).
etium tacente Scripturaintelligamus unde finxerit, 4.Nam visus est Deus etiam poetea sanctisviris
velut qui sciamus in primacausalhimrationumcon- alias capitealbo sicut lana,alias, inleriore partecor-
ditione ex aquis ea esse producta : aut terram uni- poris sicut aurichalcura (Apoc. i, 14, 15), alias aliter
versaliter sic appellalam simulcum aquis,quemad- atquealiter : non tamen illas visiones hominibusper
substantiam quae ipse est,sed per sibi subdita quae
Legebatur in editis, pneter. At
1
in M9S., propter, creavit, eum praebuisse, et per similitudinesforma-
quod in euwdem sensum redit. rum vocumque corporalium, quod voluit ostendisse
Patrol. XXXIV. 13
39» DE GENESI AD LIITEIIAM. S. AUGUSTINI 396
ac dixisse, certissimum cst eis qui sub.stantiam re,priue quam ooirent.faota est illatranngressio.cu-
Trlnitatia inoommutabillter teternam.nec per tem- jus merito in mortem deBtinati,etiam de loeo illius
pus noo per locum moveri,et per tempue et per lo- felioilatie exierunt.Non enim Soriptura tempueex-
cum movere vel Qdeliter credunt, vel etiam excel- preasit, quantum inlerfuerit inter eos lactos, et ex
lenter intelligunt. Non ergo jam quaramus quo- cis natuni Cain.Poteet etiam dici (|uia nondum Deus
niodo istud dixerit, sed potius intelligamus quid jusserat ut ooirent.Cur enim non ad hancrem divina
dixerit.AdJutorium i
ll i
l
•
i
>*^ bomini seoundum ipsum exspectaretur auctoritas, ubi nulla concupiscentia
rulsBefaoiendum,BternaipBaveritaahabet,perquam tanquam Btimulua inobedientis oarnis urgebat ?
crcata Bunl omnia ; et in illu hoc audit qui poteet ldoo autem hor DOD jusserat Iteus, quia secundum
in eacognoscere quid quare creatum sit. suam pr>cscientiam disponebat omnia, in qua et
CAPUT 111. — Uulier in adjutoriutn propter soboltm corum casum procul dubio prasciebat, unde jam
facla, mortale genus propagaudum esset humanuin.
5. Si auteni quaeritur,ad quam rcm fieri oportue- CAPUT V. — Mulier facta in adjutorium non alia
rithoc adjutorium.ntbil aliud prohabiliter occurrit, quam sobotis eauta.
quam propter tilios procreandos, sicut adjulorium 9. Aut si ad hoc adjutorium gignendi filios, non
semini terra est, ut virgultum ex utroque nascatur : est facta inulier viro.ad quod ergoadjutorium lacta
hoc enim etin prima rerum conditione dictum erat, est? Si qua; simul operaretur terram ; nondum
Masculum et feminam fecit cos, ci benedixit eot Dcus, erat labor utadjumento indigeret,et si opus esset,
dkens Crescite,et mulliplieamini,et implete terram,
: mrlius adjutorium masculus lieret hoc et de su- :

et dominamini ejus [Gen.i, 27,28). Quoe ratio condi- latio dici potcst, si solitudinis fortasso toedebat.
tionis et c njunctionis masouli et feminoe atque Quanto enim congruentius ad convivendum et col-
bcnedictio, nec post peccatum hominis pcennmque loquendum duo amici paritcr quam vir et mulier
defecit Ipsa enim est secundum quam nunc terra
. habitarent?Quod si oportebataliumjubendo.alium
hominibus plena est dominantibus ojus. obsequendo pariter vivere, ne contrariae voluntales
6. Quanquam enim jam emissi de paradiso con- pacem cohabitantium perturbarent nec ad hoc ;

ver.isse et genuisse commemorentur tamen non ; retinendum ordo defuisset, quo prior unus, alter
video quid prohibere potuerit, ut essent eis etiam posterior, maxime si posterior ex priore crearetur,
in paradiso honorabilesnuptia?,et torus immaeula- sicut femina creata est An aliquis dixerit de costa
tus [Hebr. hoc Deo prastante tideliter jus-
xiii, 4); hominis Deum leminam tantum.non etiam mascu-
teque viventibus, eique obedienter sancteque ser- lum.si hoc vellet, facere potuisse? Quapropter non
vientibus, ut sine ullo inquieto ardore libidinis, invenio ad quod adjutorium facta sit mulier viro,
sine ullo labore ac dolore pariendi, fetus ex eorum si pariendi causa subtrahitur.

semine gignerentur non ut morientibus parenti- ;

CAPUT VI. — Filiorum successio quulis si Adamnon
bus filii succederent, sed ut illis qui genuissent in peccasset.
aliquo forma? statu manentibus, et ex ligno vitas, lO.Nam si parentes filiis suis cedere ex bac vita
quod ibi phintatuni erat, corporalem vigorem su- oportebat.ut ita onine humanum genus per deces-
mentibus, et illi qui gignerentnr ad eumdem per- siones et successiones certa numerositate iinplere-
ducerentur statum, donec certo numero impleto, tur.potuerunt eiiam homines genitis liliis.perfecla-
si jnstc omnes obedienterque viverent, tunc lieret que humani otlicii justitia, hinc ad meliora trans-
illa commutatio, ut sine ulla morte animalia cor- ferri,non per mortem, sed per aliquam commuta-
pora conversa in aliam qualitatem,eo quod ad om- tionem, aut illam summam qua receptis corporibus
nem nutum regenti se spiritui dcsrrvirent, et solo lient sanctisicut Angeli in ccelis [Matth.\xu,cO); aut
spiritu vivilicante sine ullis alimentorum corpora- si omnibus simul in ss-
illam dari non oportet, nisi
lium sustentaculis viverent, spiritualia vocarentur. aliquam interiorem quam illa erit quas
ouli line, :

Potuit hoc lieri.si non prascepti transgressio mortis tamen haberet meliorrm statum.quam vel hoc cor-
supplicium mereretur. pus habet, vel illa etiam quai primitua facta sunt,
7. Qui enim hoo lieri potuisse non credunt, nihil viriex limo terr», mulierie ex viri carne.
aliud quam consuetudiuem naturc jam post pec- ll.Neque enim arbitrandum est Bliamvel sio esse
catum pcenamque humanam sic cunentis atten- jam sicut erunt sancti.quando paraoto operis die de-
dunt non autem in eorum genere nos esse debe-
:
narium pariter aooepturi sunt [14. \\. 19); val su-
mus, qui non credunt nisi qund vider* coLSueve- quemadmodumsunt hominesquiexiatavitanondum
runt.Quis enim dubitet homini obedienter et pie vi- emigrarunt,dequu ille tamen nun mortq,Bed traiisla-

venti praetarl potuisse quod diximus, qui non dubi- tione migravit (IV Iteg. n, II). Jam itaque aliquid
tat ve8tibus Israelitarura impertiturn esse quemdam meliuB habet,quam in hac quarovianoo« -

in buo genere Btatum.ut perannosquadragintanulla duin babeal quod ex hac vita reote geata in Boehabi-
vetustatis detrimenta patereotur [Di «i. xxix, 5)? turus est pro nobis enim meliora pro> idei unt ',ne
:

CAPUT IV. — Quare non eoierinl primi parentes in siue nobia perfecti perficerentur [HtlNr ti,40).Aul li

paradiso, quisquam putat hoo Bliam mererl oon potu)aa*,a)

8.Curergo nonoo!erunt,niei oum exlitsenl depara- 1
Mst.. tre*, provisa suni. Alii prtvideruni utl ptMtU)
dleo?Cito re8ponderi pole8t,Qnla moi oreata, mulie- Augustinui ax Hebr, u, ad .iiiem locum blc alluaM.
397 LIBEIt NONUS. 398
diixisseluxorcm,filiosqueprocreasset(cre(}iturenim peccatum esse omnem concubitum putant.Difficile
non babuisse,quia hoc Scriptura non dixit.quamvis est namquj, ut dum perverse homines vilia devi-

et decfelibatu ejus nihil dixeril); quid de Enoch re- tant, non in eorum contraria perniciter currant.

spondebit quitiliisgenitisDeoplacensnonmortuus, Etenim sicut exborrens avaritiam, fit profusus;aut

sed translatus est [Gen. v, 24)? Cur ergo et Adam
l
exhorrens luxuriam.fit avarus aut inquietus ; fit,cu-

et Eva.si juste viventes caste filios procreassent, non jus pigritiam reprehenderis ; aut cujus inquietudi-
eis possent translatione, non morte, succedentibus nem, piger; aut qui reprehensus odisse cceperit
cederePNam si Enoch et Elias in Adam mortui.inor- audaciam suam, ad timiditatem fugit; aut qui ti-
tisqup propaginem in carnegestantes,quod debitum midus non esse conatur, tanquam abrupto vinculo
ui solvanl,creduntur etiain redituri ad hanc vitam, fit temerarius, dum nonrationo, sed opinione cri-
et,quod tamdiu dilatum est, morituri (Ma/acft. iv,5; mina metiuntur : ita dum nesciunt homines quid
et Apoc. xi, 3-7), nunc tamen in alia vita sunt, ubi in adulieriis et fornicatic.nibus divino jure damne-
ante resurrectionem carnis, antequam animale cor- tur, etiam causa procreandi conjugalem concubi-
pus in spirituale mutetur, nec morbo nec senectute tum detestantur.
deficiunt:quantojustius atque probabiliusprimisil- CAPUT IX. —Wul.ix propter gignendos ftlios,etiam.n
lis hominibus pracstaretur.sine ullo suo parentumve e.v peccato rmn [uisset necessitas moriendi.
peccato viventibus, ut in meliorem aliquem statum 14.Quod qui non faciunt,;sed tamen fecunditatem
filijs genitis cederent, unde sxculo finito cum omni carnis propter successionem mortalitatis divinitus
posteritatesanclorum,inangelicamformam,nonper datam sentiunt;nec ipsiputant primosilloshomines
carnis mortem, sed per Dei virtutem multo felicius potuisse concumbere, nisi, propter peccatum quod
mutarentur? admiserant morituri,gignendorequirerentsuccesso-
CAPUT 'VI!. — Mulier pariendi causa. Unde laudabilis res : nec attendunt, si recte potuerunt successores
i rginitas et nuptise.Matrimonii triplex bonum. quaeri morituris,multo rectius socios quaeri potuisse
12.Noa itaque video adquod aliudadjutoriummu- victuris. Impleta enim terra genere humano, recte
lier facta sit viro, si generandi causa subtrahitur :
proles nonni3ii|uajinorientibussuccfderet,quaerere-
quffl nihilominus quare subtrahatur ignuro. Uude tur ut autem per duos homines terra impleretur,
:

enim magnum magnique honoris meritum apud quomodoipsi, nisigignendo, officium societatis im-
Deum iidelis ct pia virginitashabet.nisiquiaistojam plerent?An vero ita quis ca;cus est mente,ut non cer-
|.'ii)[,urecontinendiabamplexucuinexomnibusgen- nat quanto terris ornamento sit genus humanum,
tibusadiiflplendumsanctoruinnumerumlargissima etiam cum a paucis recte laudabiliterque vivatur;
suppetat copia, percipiendai sordidae voluptatis li- quantumque valeat ordoreipublicae.incujusdampa-
bido non sibi vindicat quod jam sufliciendae prolis cis terreniT" vinculum coercensetiam peccatores?Ne-
necessitudo non postulal? Denique utriusque sexus queenimtanfumdepravatisunthomines.utnonetiain
infirmitas propendens in ruinam turpitudinis, recte jquorum ta-
talespecoribusetvolatilibus antecellant
fxcipitur honestate nuptiarum, ut quod sanis esse menomniumgeneribushancinfimam mundi partem
posset oflicium, sit aegrotis rcmedium. Neque enim pro suiloci sorte decoratam,quem non considerare
quia incontinentia inalum est, ideo connubium.vel deleetet?Quisautem itasitexcors.utputetminuseam
quo inoontinentes copulantur, non est bonum imo :
ornaripotuisse.sijustisnonmorientibusimpleretur?
vero non proptcr illud malum culpabile est hoc bo- 15.Nam quia numerosissima est superna civitas
num.sed propter hocbonum venialcestillud malum; Angelorum.ideonon recteconnubiocopularentur,ni
quoniam id quod bonumhabent nuptiae,et quo bonae simorerentur.Hancquippeiiumerositatemperfectam
sunt nuptioe peccatum esse nunquam potest.Hoc au- etiam in resurrectione sanctorum Angelis socian-
tem tripartitum estjfides, proles, sacramentum. In dam Dominus prsesciens ait, In resurrectione neque
lide attenditur ne praeter vinculum conjugale, cum nubent ,neque uxores ducrnt; non enim incipienl mori,
altera vel altero concumbatur : in prule,ut amanter scd erunt xquales Angelis Dci (JfattA.xxn,30):hic vero
suscipiatur.benigne nutriatur, religiose educetur:in cum implenda esset hominibus terra.et eam.propter
sacramento autem, ut conjugium non separetur, et cognationis arctiorem necessitudinem et uniUtis
dimissus aut dimissa nec causa prolis alteri conjun- vinculum maximecommendandum,cxunooporteret
gatur. Ha'C est tanquam regula nuptiarum, qua vel impleri;propter quid aliud secundum ipsum quassi-
naturse dccoiatur (ccunditas,vel incontinentiae regi- tus est femineus sexus adjutor.nisi ut serentem ge-
tur pravitasj Unde quia satis disseruimus in eo libro nus humanum natura muliebris, tanquam terrae
quem de Bono Conjugali nuperedidi>uus,ubi etcon- fecunditas, adjuvaret?
tinctitiam vidualem et excellentiam virginalem pro CAPUT X. —
Libidws morbus ex peccato.
suorum graduum dignitate distinximus, diutius hic 16. Quamvis honestius meliusque credatur, ita
noster stilus non est occupandus. fuisse tunc illorum hominum corpus animaleconsti-
CAPUT VIII. — Fwja vitiorum in contraria. tutoruminparadiso,nondummortislegedamnatum,
13.Nui:c cnim quaerimuscuiadjutoriomulierfacta ut non haberent appetitum carnalis voluptatis,qua-
ad gignendos filios misceri sibimet in
sit viro.si eis lemnnnchabentistaeorpora, quaejamexmortispro-
paradiso non licebat. Qui enim hoc sentiunt, forte pagine ducta sunt.Nequeenim nihilestineisfactum,
1 Editi, sed vivus translatus est. Abest vivus a Msi. cum delignoprohibitoedissent:quandoquidemDeus
 3«J9 UE GENESI AD LITTEKAM, S. AUGUSTINI 400
dixerat, non, Si ederltis, morte morie.mini;st'(l,Mi<<i io membris oonoepts mortis habere moruorunt
die ederitis, morte nioriemini [Qen. u, 17) ! ut hoo quem nuptii linant, oontinentia oohibetetrefre-
ipsum in eis illa faceret dies, quod Apostolus ge- nat.utquemadmodum de peccato factum est suppli-
mit dioens t CondffecA>r legi Dvi seeundwtt inttriorem cium, sic de BUpplioio llitt meritum.
liominem.rideo autem aliam legcm in membrit meis, CAPUT XI. —
Femmeus sexus conformatut propter
repugnantem mentu mern, et captivanttm me in
legi sobolem, nvn tamen cum libidine, nisi homo pe< i

tege peccati, qwi est in membris mei». bifelix ego

set, proerv indum. Obeilieutia.

homo, qvisme liberabit de corpon mortis hujutf 19, Faotam itaque feminam viro, de riroj, io eo
Gratia Dei per Jesum Ckrislum Dominum nostrum sexu, in ea fonua el distinctione membrorum, que
(lio)n. vii, 22,25). Non enim suffieeret ei,si diceret, fcmime notie sunt ;
quoe poperit Cain et Abel, et
Quis me liberabit de hoc mortali cprpore? sed, de omnes fratres corum, ex quibus omncs bomines
eorpore, inquit, mortis /iM/iu.Sicut eliam illud, Cor- nascerentur, in quibus peperit etiam Seth (Geii.iv,
piU i]uidem,mqull,inortuum eti propter peeentum (/</. 1 et 25), per quom ventum Abraham ct ud
est ad
vin,IO):nec ibi mortale,sed MKWMUm.-quanivis uti- populuin brael, gentemque omnibusjam notissi-
que et mortale.quia morilurum.Non itacredcndum mam gentibus.et per Noe filius omnes gentesjquis-
est fuisse illa corpora, sed lieet animalia, nondum quis dubitaverit.otnnia cogit nutarequae credinms,
spiritualia, non tamen morlua, id est, qure necesse longequea fidelium mentibus repellendus est. Cum
esset ut morerentur quod eo die (actum est, quo
:
ergo quieriUir iid quod adjutorium factus sit ille
lignum contra vetitum ' tetigerunt. sexus viro. diligenter.quantum valeo,cuncta consi-
17. Sicut in ipsis nostris corporibus quoedam pro deranti.nonuisi causa prolis occurrit,ut per eorum
suo modo sanitas dicitur, quae si perturbata sic fue- stirpem tcrra impleretur sed non eo modo procrca-
;

rit, ut letalis morbus jam quo

viscera depascatur, tam, quo nunc procrcantur homines,cum inest pec-
inspecto,medicimortemimminerepronuntient:mor- \ in membris repugnans legi mentis, etiamsi

lale utique corpusetiam tuncdicitur.sedaliterquam perDeigratiam virtutesuperatur:hoc enim esse non

cum esset sanum, quamvis quandoque sine dubio potuissecredendum cst,nisiincorporc mortishujus,
moriturum:ita illi hominesauimaliaquidemcorpora quod corpus mortuum est propterpeccahun.Et quid
gereules.sednon iuurituranisi peccassent,acceptura bacpcenajustius,quumutnonad omnemnutum ser-
autem angelicam formam ccelestemque qualitatem, viat corpus.id est,suusfamulusaniiuoe,sicutDomino

moxubi prseceptum transgressi sunt, eorum jiem- suodetrectavit ipsaservirejsive utrumque ex paren-
bris velutaliquaregritudo letalis,mors ipsaconcepta tibus creet Deus, eorpus ex eorpore, animam ex ani-
estjmutavitque illam qualitatcm,qua corpori sic do- ma;sive alio modo animas.non utique ad npns
faciat

minabantur, ut non dicerent, Video alium legem in impossibile nec mercede parva, ut cum anima pie-
membris meis,repugnantem legi menlis mrtt^quia etsi tateDeosubditalegem istampeccati,qiueestin meni-
nondum spirituale.sed animale corpuserat.nondum bris corporis mortis hujus, quam primus homo aeee-

tamen erat mortis hujus.de qua et cum qua nati su- pit in pcenam,vicerit ipsa pergratiam,pra.'mium cee-

mus. Quid enim aliud, non dicam nati, sedomnino leste percipiat uiajoregloria.demonstran -iquantasit

concepti, nisi «gritudinem quamdam inchoavimus, laus obedieiitia?,qu;e alienae inobedientispcenampo-

qua sumus necessario morituriPNequeenimtam ne- tuit virtute superare?
cesse est eum ipso morbo mori, qui hydrops.vel dy- CAPUT XII. — Aiumalia vere adducta esse ad Adam,
sentericus,vel elephantiasus factusfuerit.quameum ut iis nomina imponerei : sed hac re yesta aliquid

quo omnes homi- figurari.

qui hoc corpus habere cceperit, in

nes natura suut lilii iro [Epkes. u, 31, quiahoc non 29. Sed quoniameui adjulorio feminafactasit viro,

feoit nisi pcena peccati. satis,quantum existimo.requisitum est;illud jaiu vi-

18. Quae cum ita sint, cur non credamus illos ho- deamusquaresitfactum.quodadduct.Tsiintad Adam
mines ante peccatum ita genitalibus membris ud omnes bestise agri.et omnia volatilia cioli , ut eis no-

procreandos tilios imperare poluisse, sicut Offiteris, raina imponeret; atque ita velut neoessitaa oriretur

qus in quolibet opere animasine ulla molestia, et creandi ei feminani ex ejus lalere.cum inter illaani-
quasi pruritu voluptutis movet?Si enim Creatorom- maliu sitnile illiiiiljiitoriuinnon fuissetinventuin.Yi-

nipotens ineffabiliterque laudandus, qui et in niini- deturenimmihipropteraliquam8igniflcationempro-

mis suis operibus magnoa eet, apibus ilonavit ut sic phetioam Faetum,sed tamen Faotum,ut regeetaoon-
operentur generationem Bliorom, quemadmodum lirmata flgurs interpretatio liberarelinquatur.Quid
ccrse spcciem liquoremque mellie tcur inoredlbile vi- est eniui hooipsum quod volatilibua terreetribuaque
deatur primis hominibus talia feoisee, corpora, ut si animactibus,nonetiampiscibusatqueomnibusnaU
non peccassent.rt morbum quemdara i|ua raoreren- tilibus Ailum nominu imposult?Sl rnini linguahu-

tur, oontiouo oun eonoepissi at, eo nutu iraperarent mansoonsulantur,aio appellanturhscomni&,quam-

membriaquibua fetoa exoritur,quo pedibuscum am- admodumeis homioeeloquendo nomina impoaueruot,
bulatur,ut:nequecura ardoreseminaretur,nequaoun! Non soluin bao qus Bunt in aquia et torrii, urum
dnlore pareretur, Nuno vero transgredlendo |
etiani ipsa lerra, et aqua, et ccelum, et qus videntur
[itniii, iiHiiiiin legia Illiu8,qus repugnat legl mentis, in ocolo, el qua non videntur, aed oreduntur, pro tli-

1
Sio M**. In editil, gvo liynum vetitum. versitateliojtuarumgentiliuni iliviTsisinmiiiubusap-
401 L1BER NONUS. 402

pellantur. Unam sane linguam primitus ('uisse di- CAPUT XIII.— Formatio mulieris eo modo quo nar-
dicimu8,anlequam superbia turris illius post dilu- ratut facta est, ut qvidpiam prxnunliaretur.

vium fabricatrc,in diversos signorum sonos huma- 23. Quid ergo sibi vult etiam illud, quod mulier
nam divideret societatem (Gen. xt, 1-8). Qusecumque viride latere faeta est? Verum esto propter ipsius
autem illa lingua fucrit, quid attinct qnaerere? Illa conjunctionis vim commendadam hoc ita fieri opor-
certn tunc loquebatur Adam,et in ea tingua, si ad- tuisse credanius ; numquid etiam ut dormienti fie-

buc usque pcrmanet, sunt isbe voces arliculataa, ret,eadem ratio vel necessitas flagitabat ; ut denique
quibns primus honio animalibus lerrestribus et osse detracto, in cujus locum caro suppleretur?
volatilibus nomina imposuil.Nnm igitur ullomodo Num enim non potuit ipsa caro detrahi, ut inde
oredibile est.in eadem lingua nomina piscium non congruentius.quod sit sexus infirmior, mulier for-
ab homine,sed divinitus instituta,qu.e Dcodoccnte maretur? An vero tam multis additis.costam Deus
homo postea disceret? Quod si ita etiam factum es" aedificare potuit in mulierem, et carnem pulpamve

set, factum esset, procul dubio mystica

quare ita non potuit, qui de pulvere ipsum hominem fecit ?
significatio resonaret.Sedcredendum est, paulatim Aut si jam costa fuerat detrahenda, cur non altera
cognitis piscium generibus nomina imposita tunc : pro ea costa reposita cst ? Cur etiam non dictum
autcm cum pecora,et hc3tia?,el volatiliaad hominem est, Finxit,aut, fecit sicut in omnibus supra operi-

adducta sunt,uteis ad se congregatis,gcncratinn|ue bus sed,<£dj/j«u>i'(,inquit, Dominus Deus illam cos-

;

distinctis,nomiiiaimponeret,quibusetiain ipsispau- lam, noa tanquam corpus humanum, sed tanquam

latim,et multo citius quam piscibus,si hoc factum domum ? Non est itaque dubitandum,quoniani hoso
non esset,p3sset nomina imponere;quid fuit causae, facta sunt et stulta esse non possunt,ob aliquid si-
nisi ratioaliquid signifieandi.quod ad praenuntiatio. gnilicandum esse facta, fructum futuri saBCuli ab
nem futurorum valeret'?Gui >-ei maxime ordo narra- ipsojam primordio generis humani Deo praescio in
tionis hujus invigilat. ipsis suis operibus misericorditer praedicante ; ut
21. Deinde.numquid ignorabat Deus.niliil tale sc certo tempore servis suis, sive per hominum suc-
creasse in naturis animalium, quod simile adjuto- cessiones, sive per suum Spiritum vel Angelorum
rium possel esse homini ? Ai: opus erat ut boc etiam ministerium revelata atque conscripta, et promit-
ipse homo cognosceret.et eo commendatioremhabe- tendis rebus futuris et recognoscendis impletis
rel uxorem suam, quod in omni carne creata sub testimonium perhiberent quod magis magisque:

de hoc aere sicut ipse vivente, nihil ejus si-

ccelo, et in consequentibus apparcbit.
mile invenerit? Mirum si hoc scire non po?set,nisi GAPUT XIV. — Quomodo animalia aitducla ad Adam.
omnibus ad se adductis atquc perspectis. Si enim 24. Videamus ergo, quod isto opere suscepimus,
Deocredebat,posset hocillieo mododicere.quomodo nonsecundum praofigurationem rerum futurarum,
et praeceptum dedit.quomodo et peccantem intcrro- sed secundum rerum gestarumnon allegoricam,sed
gavit,atquejudicavit.Si autem non crodebat.profec- propriam signiticationem,quemadmodum haeo acci-
to nequehoc scirepoterat,utrum ad eum omniaille, pi possint: Et finxil Dcas,\na\\i\\,,adhuc dc terra omnes
cui non credebat,adduxerit an fortein aliquibus ab
; bestias agri,et omnia volatilia cali unde jam quod ;

illo remotioribus terra? partibus aliqua ei similia, visurn est, et quantum visum est, disseruimus. Si
quae non demonstrasset,absconderit.Non ilaque ar- adduxil omnia ea ad Adam,ut vidcret quid eavocaret.
bitror dubitandum hoc alicujus prophetieaa signi- Quomodo hsec adduxerit Deus ad Adam.ne carnali-
tamen factum.
(icationis gratia lactum, sed ter sapiamus,adjuvare nos debet quod dc bipartitu
22.Neque hoc opere suscej imus propheticaa a?ni- opere divinae providentia? in librosuperioretractavi-
gmntaperscrutari.sed rerumgestarum tidem adpro- mns (Cap. 9,19-26). Neque enim
sicut indagant at-
prietatem historiae commendare, ut quod impossi- que adigunt venantes aucupantesad retia.quse-
vel
bile videri vanis atque incredulis potesl, aut ipsi cumqueanimantia capiunl,ita hoc factum esse cre-
auctoritati sancta; Scripturas velut testificatione dendum est aut vox tliqua jussionis de nube facta
;

contraria repugnare.id pro meis viribus, quantura est eis verbis, quae rationales animae audientes.in-
Deus adjuvat, disserendo demonstrem, neque im- telligere,atque obedire assolent.Non enim hoc acce-
possibile esse,neque contrarium ;
quod autem pos- perunt ut possint bestias.ve! aves : in suo tamen ge-
sibilequidem apparet,nec habet ullam speciemrc- nere obtemperant Deo; non rationali voluntas arbi-
tamen quasi superfluum, vel etiam
pugnantiffl,sed trio, sedsiculmovet illeomnia temporibus opportu-
stultum quibusdam vidcri potest.boc ipsum dispu- nis,non ipse temporaliter motus,per angelica mi-
tando demonstrem.quod ideo nonHanquain rerum quo tem-
nisteria, quas capiuut in verbo ejus quid
gestarum naturali vel usitato ordide factum est, pore fieri debeat et illo non temporaliter moto,
:

ut cordibus nostris fidelissima sanctarum Scriptu- moventur ipsa temporaliter ut in iis qua3 sibi sub-
rarum auctorilate praelata, quia stultum esse non jecta sunt, jussa ejus efficiant.
potcsl,mysticum esse credatur,quamvis ejus expo- 25.0mnis enim aniaia viva.non solum rationalis,
sitionem vel inquisitionem aut alibi jaro exhibue- sicut inbominibus.verum etiam irrationalis.sicutin
rimus, aut in tempus aliud differamus. pecoribus.et volatilibus, et piscibus, visis movetur.
1
Nezationem hic restituimus ex Mss. qute quidem
Sedanima rationalis volnntatisarbitrio vel consenlit
;

iu exsusig immerito rejecta fuerat ad marginem. visis,vel non consentit: inalionalis autem non ha-
403 DE GENESl AD LITTERAM, S. AUGUSTINI 404

bet hoc judloium ;

pro suo tamen genore atque na- 1
1 1
1

incrementum dat Dcus(l

qui rigat,sed qui Cor.

tura viso aliquo taota propellitur. Neo in potestate m,7). Ad hoc incrementum pertinet etiam in cor-
ullius .-iiii ii! e
i
est,qu{B illi visa veniant,-i\e in sen- pon huinuno, quoil ossedetnpto, loous carne sup-

sum ipeum spiritum interiue tjul-

oorporia,8ive in :
pletus ost, illo scilicet opere Dc.i.quo naturas sub-
bus moveatur oujuslibet animantis.
vlsia appetitue stituit ut sint, quo ipsos quoque Angelns creavit.

Ac sic oum eaviaa per Angelorum obedientiam de- 27.0pus itaque (tgrieolaest ut aqutun ducateum
euper miuietrantur, pervenit juseio Dti non solum rigat non autem opus ejus est ut aqua per decli-
:

ad homines, nec solum ad aves et pecora, verum via prolabatur scd illius qui omnia in monsura,et
;

etiam ad ea qua Bub aquia latent, sicut ad cetum numero.Pt pondere disposuit (Sop. xi,2i ). Item opus
qui glutivit Jonatn [Jonx II, 1) nec solum ad :
isla agricola> cst ut surculus avellatur ez arbore,terrffi-

majora, verum etiam ad vermioulum; nam et huic quc mandetur : at non opus ejus est ut suecum
legimus divinitus jussum,ut radicem eucurbitffiro- imbibut.ut germen emittat.ut aliud cjussolo tigat,

deret, sub cujus umbraculo Propheta requieverat quo radiccm stabiliat, aliud in auras promovcat,
(/(/. iv, 6, 7). Si enim homini donavit Deus, sic eum
quo robur nutriat, ramosque dillundat; sed illius
instituens.ut etiam carnem peccati portuns, possit qui dat incremenlum. Medicus cliam trgro corpori

non Bolum pecora et jumenta suis usibus subdila, alimcntum udhibet, et vulncrato mcdicamcntum :

nec tantum domesticas aves.sed etiam libere voli primum non de rebus quas creavit,sed quas crea-
tantes * quaelibet etiam s«vas feras et capere, et tas opere Creatoris invenit : deinde cibum vel po-
mansuetas facere.et eis mirabiliter imperare poten- tum pra;parare potuit et ministrare, emplastrum
tia rationis, non corporis ; cuni carum appetitus et formare et medicamento illitum ' apponere ; num
dolores caplans.paulatimque illeclando.premendo, etiam ex iis quaj adhibet.operari etcreare vires vel

laxandoque moderans, agresti eas exuit consuetu- cttrnem potest? Natura id agit interiore motu, no-
dine,ettanquam humanis Dioribus induit: quanto bisque occultissimo. Cui tamen si Deus subtrahat

magis Angeli hoc possunt, qui jussione Dei in ipsa operationem intimam, qua eam substituit et Faoit,
ejus.quam sempiterne intuentur.incommutabili ve- eontinuo tanquam exstincta, nulla remancbit.
ritate perspecta.moventes seper tempus.et corpora 28. Quapropter cum Deus universam creaturam

sibi subdita per teinpus 3

ct locum, agilitate mira- suam bipartito quodaramodo opere providentis:,de
bili,et visa quibus moveatur ',et appetitum carna- quo in superiore libro locuti sumus (Cap.9, 19 26),
lis indigentia?, valenl efticcre omni anims vivffi, ut et in naturalibus et in voluntariis niotibus admi-

quo eam venire opus est, nesciens adducatur? nistret, creare naturam tam nullus angelus potest,

CAPUT XV. — Fo'-malio mulieris nonper aluim quam quam necseipsum.Voluntas veroangelica obedien-
Deum. ter Deo subdita.e.jusque exsecuta jussionem, natu-
26. Jam ergo videamus, ipsa mulieris formatio, ralibus motibus de rebns subjectis tanquam mate-
qiiffi mystice etiam ffidificatio dicta est, quemad- riam ministrare, ut secundum illas principales in
modum Natura quippe mulieris creata
fucta sit. Verbo Dei non creatas.vel secundum illasin primis
est, quamvis ex virili, quaejam erat. non aliquo sex dierum operibus causaliter creatas rationes ali-
motu jam existentium naturarum. Angeli autem
B quid in tempore creetur, more agricolandi vel me-
nullam omnino possunt creare naturam solus :
dendi potest. Quale itaque ministerium Deo exhi-
enim unus cujuslibet naturffi, seu magna; seu mi- buerint Angeli in illa mulieris formatione.quis au-
nimae, creator cst Deus, id est ipsa Trinitas, Pater deat aflirmare? Certissime tamen dixeriin.supple-
et Filius et Sjiiritus sanctus. Aliter ergo quteritur, mcntum illud carnis in costas locum, ipsiusque fe-

quemadmodum sit soporatu? Adam, costaque ejus iiiitia; corpua et animamconformationemquo mem-
sine ullo doloris sensu a oorporis compage detrac- brorum.omnia viseera, sensus omnes, et quidquid
ta sit.Hree enim fortasse dicantur potuisse per An- crat quo illa et creatura et homo et temina erat,
gelos fieri ; lormare autem vel a?dilicare ci>st»m, nonnisi in illo opcre Dei fuetum.quod Deuanonper
ut mulier esset, usque adeo non potuit nisi Deus, Angelos, sed per semetipsum, non operatns esl <.i
a quo universa natura subsistit.ut ne illud quidein dimisit.sed ita ronliuuanter operatur, ut nec ulla-
carnis supplementum in corpore viri,quod in illius rum aliarum rerum, neo ipaorum Angelorum na-

COStffi suceessit locum, ah Angelis factum esse tura subsistut, si non operetur.
crediderim, sicut nec ipsum hominem de terrffi GAPUT XVI, — Tarditas ingmii humani non asse-
quitw operu Iiei.
pulvere non quod nulla sit Angelorum opcra, ut
:

29.Sed quoniam carnem animatam atque sentien-

aliquid croetur, sod non ideo creatoreg sunt quia :

tetii.qiiantiiio nutiirain reriiin pro humanocaptuex-

ncc agricolns oreatorea Begetum atque arborum
periri potuimus.non ao\ ituua naaci, msi aut rx istie
dioimus. Non enim qui plantat est aliquid, ne-
tanqiiam materialibus elementis, hoo est squa tl
1
Sic Mea, ln sditis, iltiut. terra.aul ex fructioibua vel lignorum fruotibua,veJ
Sic M«*. At editi, libtrm votuntatii.
*
A|iuil Lov. ili-imi h.i-.-
' '
tibi tubdiia wa etiamexcamibusanimaIium,sioul inoumerabiliagsj<
per temput, quffi exntanl in ci ris codicibua. neia vermium Bive roptilium.aut oerte ei coocubilu
' Editi el futta qutbut mnvenntur. DOl *, Mu paren um.nullam autem curnem oatam acimutsji
vtta ; sci Dinnes, moveatur, acilicot aoima »iva
6 1<-1Maa. maono coDsenaa ferunt, nox nlit/ui moiut. jiti, mtd c 1illi Al M-s. »i ii !< '<i

Au forle subintvllineiidiiiu est, trant t (nm.

405 LIBER NONUS. 406

carne cujuslibet animanli3,quae tam esset ei similis, fieri tn hoc tantumhabebat ut fleri posset, ut au-
:

u t sexu tantum discerneretur quaerimus in rebus ;

tem ita fieri necesse esset, non ibi jam conditum,
creationishujussimilitudinem,quamulierdc viri la- sed in Deo erat absconditum si hoc ergoquaeritur, :

tere facta est.nec possumus invenire: non obaliud, dicam quid mihi videatur sine afflrmandi temeri-
nisi quia homines quemadmodum operenUir in hac tate; quod tamen cum dixero, fortasse prudenter
terra novimus jquemadmodumautem Angeli inhoc ista considerantes.quosjamchristiana fidesimbuit,
mundo quodammodo agricolentur,non utique novi. etiam si nunc primitus ista cognoscunt, non esse
mus.Nam profecto si remota hominum industria fru- dubitandum judicabunt.
ticum gcnus naturae cursus operaretur, nihil aliud 3J. Omnisiste naturae usitatissimus cursushabet
nossemus quam ex terra nasci arbores et lierbas.et quasdam naturaleslego,ssuas,secundumquas etspi-
ex earum seminibus,ab eis itidem in terramcaden- ritus vitae,quicreaturaegt,habetquosdam appetitus
tibus numquidinnotesceretnobis quid valeret iusi-
: suos determinatos quodammodo, quos etiam mala
tio.ut alterius generis lignum radice propria.poma voluntas non possit excedere. Et elementa mundi
portaret aliena, et, coalescenle unitale, jam sua ? hujus corporei habent definitam vimqualitatemque
Haec per agricolarum operadidicimus.cumipsicrea- suam, quid unumquodque valeat vel non valeat,
toresarborum nullo modo essent, sed naturos cur- quid de quo fieri possit vel non possit. Ex his velut
sum Deocreanti suum quoddam ollicium ministe- prirnordiis rerum, omnia quae gignuntur, suoquo-
riumquepra?berent.Neqi'aquamenim quidquam per que tempore exortus processusquesumunt,finesque
eorum operaexisleret.sihoc in Dei opereintima na- et decessiones sui cujusque generis. Unde fit ut de
nonbaberet.Quid ergomirum sihominem
tnrae ratio grano tritici non nascatur faba,velde faba triticum,
ex osse hominis factam non novimus, qnando cre- vel depecore homo.velde hominepecus.Super hunc
atitiDeo quemadmodum Angeliserviant ignoramus; autem motum cursumque rerum naturalem, po-
'

qui nec arborem exarboris surculo in roborealieno testas Creatoria habet apud se posse de his omni-
faetam nosse possemus,si et ista Deo creanti que- bus facere aliud, quam eorum quasi seminales ra-
madmodum agricolaeserviant.similiternesciremus? tiones habent.non tamen id quod non in eis posuit
30. Nullomodo tamen dubitamuset hominum et ut de his fieri vel ab ipso possit s Neque enim po- .

arborum nonnisiDeum es9e creatorem.fidelitcrque tentia temeraria, sed sapientiae virtute omnipolens
credimusfaclam feniinamexviro,nullointerveniente est et hoc de unaquaque re in tempore suo facit,
;

concubitu,eiiamsi forte costa hominisministratasit quod ante in ea fecit ut possit. Alius ergo cst re-
per Angelos in opere Grea'oris: sicutfidelitercredi- rum modus quo illa herba sic germinat, illa sic i

mus etiam virum factum ex femina nullo interve- illa ostas parit, illa non parit; homo loqui potest,
niente concubitu,currj semen Abrahasdispositumest pecus non potest. Horum et talium modorum ra-
(a) per Angelos in manumediatoris (Galut. m, 19). tiones non tantum in Deo sunt, sed ab illo etiam
rirumqueinlidelibus incredibileest;fidelibusautem rebus creatis inditae atque concreatae 3 .Ut autem li-
ctir ad rei gestas proprietatera quod de Christofac- gnum de terra excisum, aridum, perpolitum, sine
tum est, et tantum ad figuratam signilicalionem radice ulla, 6ine terra et aqua repente floreat, et
quod de Eva scriptum est, credibile videatur ? An ' fructum gignat(.Vum.xvu,8),ut per juventamsterilis
voro sine cujusquam concubitu vir ex femina fieri femina in senecta pariat (Gen.x\m,ll,et xxi, 2), ut
potuit, femina cx viro non potuil ? et virginalis asina loquatur Sum. xxn, 28), et si quid ejusmodi
uterus unde vir fleret habebat, virile autem latus est.dedit quidem naturis, quas creavit, ut ex eis et
unde femina fieret non habebat, cum hic Dominus haec fieri possent (neque enim ex eis vel ille faceret

de famula nasceretur,ibi de servo famulaformare- quod ex eis lierinon posse ipsepreefigeret.quoniam

tur? Poterat et Dominus carnem suam decostavel seipso non est nec ipse potentior) verumtsmen :

de aliquo membro Virginis creare ; sed qui posset alio mododedit.ut non hav haberent in motu na-
ostenderein corpore suo hoc seite-um fecissequod turali.sed in eo quo ita cr^ata essent, ut eorum na-
factum est, utilius in matris corpore ostendit nihil tura voluntati potentiori amplius subjaceret.
pudendum esse quod castum est. CAPUT XVIII. — Mulieris lormandse ratio sic prx-
existebat uti erat Mystcrio conveniens.
CAPUT XVIII.— Mulierit formandx ratio an in ho-
minis causali conditione ad sextum diem perlinere 33.Habet ergo Deusinseipsoabsconditasquorum-
prxexslabat. dam factorum causas,quas rebus conditisnoninse-
ruit easque implet non illo opere providentiae.quo
;
31. Quod si quaeritur,quomodosehabeatcausalis
naturassubstituitutsint.sed illoquoeasadministrat
illa conditio,in quaprimum hominem Deus fecitad
ut voluerit,quas.ut voluit condidit.lbi est et gratia,
imaginem ac similitudinem suamfibi quippeethoc
per quamsalvi fiuntpeccatoies.Namquod attinetad
dictum ost,Masculum et feminam/eciteos [Gen.i,27:
'

naluraminiquasuavoluntatedepravatam,recursum
utrumjam illa ratio, quam mundi primis operibus
per semetipsam non habel,scd per Deigratiam,qua
concreavit, atque conerevit Deus.id habebat,ut se-
cundumeam jam necesseessetex 1
Mss. sex, modum.
viri latere feminam 1 Sic Mss, omues. At excusi sublata uegatione perpe-
ram fereLant : Quod in eis posuii, ut de his fieri vel
1
Iu editis, non videaiur. Abest non a Mss. absque ipsa possit.
(a) II Retract. c. 21, U. 2. 8 Mss., concreie.
407 DE GENESI AD UTTERAM, S. AUGUSTINI 408

adjuvatur ot instuuratur. Neque enim desperundi tura, prater usitatum natura curBiun mirabiliter
aunt homines in illa sententia.inqua scriptumost : facta sunt, ministruntibus Angolis essc facla :
nt

0imt«j qui ambulant In ea, non merUntw (i'rv. 11, tamen ubiquc creator velreparator creaturoruii]

19). Dictum est enim secundum pondus iniquitatis sit.nisi i|ui plantalore et rigatorc quulihct snlus in-
sufp.ut quod revertitur, qui revertitur.non sibi tri- crementum dat Dcus(I Cor, m, 7).

buat,sed gratim Dei.non exoperibus.ne forte extol- CAPUT XIX. — Ecstatii Idse,

latur (Ephes. n, 9). 'M.Ac per hoc etiam quam Deusim-

illa ecstasis

34, 1'ropterea mysterium gratieehujus Apostohis

niisitin Adam,ut soporatus obdormiret.rccteintel-
absconditum dixit.non in mundo.in quo sunt abs- ligiturad hocimmissa,utelipsiusmensperecstasim
condittecausalosrationesomniumreruin naturuliter particeps lierct tanquam angelica! curuB,et intrana
oriturarum.sicut absconditus erat Levi in lumbis in sanotuarium Dei intelligeret in novissima',(/, s<.'/.
Abrahs.quandoet ipso decimatus es\.[Hebr. vn, 9, lxxii, 17). Denique evigilans tanquam prophetiie
10) ; sed in Deo, qui universa creavit. Ouamobrem plenus,cumadseadductamcostain-,nuilieremsuain
omniaetiam qus ad hanc gratiam signiticandam.non videret,eructavitcontinuo,quod mugnum sacramen-
naturali motu rerum, sed mirabiliter facta sunt, tum commendat Apostolus [Ephes. v, 31,32): Hoc
eorum etiamabsconditee causa; in Deofuerant :quo- nunc os e.rossihus meis,et caro de carne mea.Hxc vo-
rum etiam si unum erat ',quod ita mulier facla est cahitur mulier, quoniam de viro suo sumpta est : et

de latere viri, et hoo dormientis, quae per ipsum propter hoc relinquethomopatrem suum etmalrem,et
firma facta est,tanquamejusossefirmata,illeautem adhxrebit uxori sux; cterunt duo incarne unn. Quaa
propter ipsaminlirmus.quiainlocum costaenonco- verbacum primi hominis fuisse Scriptura ipsateste-
sta sed carosuppleta est non habuit hocprima re-
;
tur,Dominus tameninEvangclioDeum dixissedecla-
rum conditio,quandosexto diedictumest,;lftwu/;m ravit.Ait enim, Non legistis quia qui fccit 3 at> initio,

et feminam fecit mm, uttemina omninosiclicret;sed rnasculum et feminam fecil eos : et dixit, Proplerhoc
tantum hoc habuit.quia etsic tieriposset.ne contra dimittet homo patrem ct matrem, et adhxrebit u.vori

causas quas voluntate instituit, mutabili voluntate sux : eteruntduo in carne unajtatth.wx, 1 uthinc \

aliquid lieret. Quid autem fieret, ut omnino aliud intelligeremus propter ecstasim quae praecesserat
futurum non esset, absconditum erat in Dpo, qui in Adam, hoc eum divinitus tanquum prophetam
universa creavit. dicere potuisse. Sed jam iste hujus libri terminus
35. Sed quoniam sic dixit absconditum, utinno- placet, ut ea quse sequuntur, ab alio exordio reno-
tesceretprincipibus et potestatibus in coelestibusper vent intentionem legentium.
Ecclesiam multiformis sapientia Dei (Ephes. in,9, 1
Editi, intetligeret novissima. At Mss., in novissima :
semen cuipro- nti passim Augustiuus lii Psal. lxxii, 17, juxta graec.
10) probabiliter creditur,sicutillud
;
interpr. LXX, sitnd eis ta eschata.
missum est, dispositum est per Angelos in manu * Nonuulli codices omittunt, costam. Et paulo post
mediatoris.sicomniaquaeadipsiusseminisadvpntum Mss. pervetusti scriptum liabeut, eructuavit.
* Vulgata versio in Evaugelio addit hie,hominem squm
velprainuntiandum vel annuntiandum inrerumna- vox ubest a grwoo texlu, imo et a latino in Germaneu-
sibus Bibliis Mss., necnon ab omuibus libris in hoc
i Sic Mss. Editi vero habeut,e(wm summum erat. opere Augustini.

LIBER DEGIMUS.
In quo tractatur de animarum origine.

CAPUTPRIMUM. —Animam mulieris ex animaviri unde hahuerit corpus, unde animam, dictum e9i ;

factam essc quorumdam opinio. corpus videlicet pulverem terrae, animam verofla-
1 Jam quideni ordo ipse videtur exposcere ut de
. tum Doi : at illa de illius latere cum facta dicatur,

pcccatoprimihominisdisseranius; sed quiadecarne non diciturquod eum Deus tlando similiter anima-
mulieris,quemadmodum far.ta sit,Scriptura narra- verit, tanquam utrumque de illo duotum sit, qui

autem deanima.multo magis uos ferit in-

vit.tacuit jam fuerat aniinutus. Aut enim taceri oportuit, in-
tentos, ut de hoc diligentius inquiramus, quonam quiunt.etiam de animu viri.ut eam.sicut possenius,
modo refelli possint, sive non possint, qui credunt datam divinitus vel intelligeremue.veloerte
animuiii de aniinu liouiinis, sicut curnein de carne remua aut si hoo proptciea Scriptura non taouit,
:

parentibus in lilios utriusque rei transfusis

lieri.a ne animam quoque eiout caroem bominii de t*rr«
seminibus.llinrenim primitua ad hoc movenlur.ut faotam eese putaremus, debuil et de mullerii .u" 1

dicantquod unuui uuiuium Deus fecerit.sufllundoin in. Don taceri, no putaretur ex traduoe, si hoo ve-
i

facicm bominis,quera de pulvere Bnxerat, ut ille. M ruin nou est.Quupropter ideo taoitum sst,inqulunt,
juin oeBtersa orearentur aoimas borninum,sioutexU- quod inejua faciemflaverintDeua,qui»illud varun
liu^ oarne omniaetiam carohorainom.Quoniampri- est.quod el anima ex homine pro
mo Adam formatus est.rieinde Evu et llle quiriem : J.iluic auspioioni faoile ooourritur, 31 «nim pro-
409 LIBER DECIMUS. 410

ptereaputanl animamiuulierisexanimayirifactam, ma3 humana rationem.cum qua

ipsa creatura, in

quianonscriptumest qti< id n mulierisfacicm fluverit

i
ista ratio facta dicerctur, non commemoraretur in
Deus; cur credunt ex viro animatam feminam, operibus Dei ; vcl in aliqua creatura, quae in illis

quando ne id quidem srriptum esl ? Unde si Deus commcmorareturoperibus,factamrationemanima\

omnesanimas honiinum nascentium,sicut primam, velut in hominibus qui jam sunt.facla ratio latet '

facit, propterea Scriptura de aliia taruit, quoniam generandorum liliorum ac sic eam vel Angelorum :

possetquodinunafaclumcommemoratumest.etiam filiam, vel, (juod est intolerabilius, alicujus ele-

de c.uteris prudenter intelli^i. [taque si oportuit nos menti corporei crederemus.

perhanc Scripturamde hac realiquidadmoneri,ma- CAPUTIII. —Ohginis animurumtriplexmodus.
gis si aliquid aliud liebat in femina,quod in viro fa- 4. Scd nunc si ob hoc mulier non de viro, sed si-

ctuin non erat.ut ex carneanimata ejus animaduce- militerut ille.a Deo factam animam asserituracce-
retur, non sicut viri e.jus aliunde corpus, aliunde pisse,quia singulas singulis Deus facit, noneratfa-
anima hoc ipsum quod alio modo liebat, Scriptura
; cta in illis primis operibus anima feminae aut si :

potius tacere non debuit.ne hoc itidcm factum puta- generalis omnium animarum ratio faota fuerat.sicut
remus quod jam de illo didiceramus. Proinde quia in hominibus ratiogignendi,rediturad illud durum
non dixitexanimaviri factamesseanimam mulieris, ac molestum.utvel Angelorum, vel, quod indignis-
convenientius creditur co ipsonos admonere voluis- simuin est,cceli corporci, vel alicujus ctiam inferio-
se, nihil hic aliud putare,quam de viri anima nove- risclomenti (iliasanimashominumessedicamus. Ac
ramus,idest,similiter datam esse muiieri: curapra:- perhue videndum est.etsi latetquid verum sit, quid
sertim esset evidentissimae occasionis locus, ut si saltem tolerabilius dici possit:ulrumhoequodmodo
non tunc quando formata est.poslea certe diceretur, dixi, an inillis primis Dei operibus unamanimam
ubi ait Adam, Boc nnnr os c.r osibus mei$, el earo ie primihominis fartam,decujus propagineomnesho-
carnemea \Gen. n, 23). Quanto enim chariusaman- minumaninne crearentur aiuiuvassubindeanimas ;

tiusque diceret.Kt anima deanimamea? Non tamen fieri.quarumuulla vel ratiofacta praecesserit inpri-
hinc tam magna quasstio jam solutaest, ut unum mis illis sex dierum operibus Dei. Horum autem
horum manifestum certumque teneamus. trium duo priora non repugnant primis illis condi-
CAPUT II. — Quidin superioribuslibris investigatum lionibus,ubi simul omnia creata sunt. Sive enim in
circa origintm animte. aliquacreaturatanquamin parenteratio anima?faeta
3. Quamobrem primum videndum est,utrumsan- sit.ut omnes anima: ab illagenerentur, a Deoautem
cta Scriptura libri hujus,abejusexordio pcrtractata, creentur,quando singulis hominibus dantur.sicut a
hinc nos dubitare pcrmitlat : tunc recte fortassere- parentibus corpora sive non ratio animas velut in
;

quiremus.aul qurenam sententia potius cligendasit, parentc ratio prolis.sed ipsa omnino cum factus est
aut in rei hujus incerto quem modum tenere debea- dies facta sit anima,sicut ipse dies, sicut coslum et
mus. Certe enim sexto die fecitDeushominem ad ima- terra, et congruenter dictum est
luminaria cceli :

ginemsuam; ubietiam dictum csljlnsrulum etfemi- Ferit Deus hominem ad imaginem suam.
nam feciteos(Gen. 1,27). Quorum illud suporius,ubi 5. Hoc vero tertium quomodonon repugnet ei sen-
imago Dei commemorataest.secundum animam; hoc tentiroqua et sextodiefactusaccipiturhomoad ima-
autem, ubi sexus dilferentia, sccundum carnem ac- ginem Dei.etpost diem septimumvisibilitercreatus,
cipiebamus (Lib. <?/ 7). Et quoniam tot ac tanta te- non tam facile videri potest. Novasquippe animas
stimonia, quteibi considerata atque tractala sunt, fieri, quae neque ipsae, neque ratio earum, lanquarn
nos non sinebant eodem ipso sexto die etiam for- inparente prolis.sexto illo die facta sit cum his ope-
matum do limo hominem mulieremquc de latere ribus.aquibus consummatis,etinchoatis Deusin die
ejus accipere, sed hoc postea factum esse post illa septimo requievit si dixerimus,cavendum est ne fru-
;

primitus opera Dei, in quibus creavit omniasimul stra tam diligenter Scriptura commendet sex diebus
(Ecrli. xvm, 1); quaesivimus quid de hominis ani- consummasse Deum omnia opera sua,quae fecitbon;i
maerederemus,discussisi|ueomniliusdisceptalionis valde,si aliquasadhucnaturasfueratcreaturus,quaf
nostrae partibus, illud credibilius vel tolerabilius nec ipsas nec earum ibi rationes causaliter fecerit
dici visum est, quod ipsa horainis anima in illis nisiintelligatur,rationemquidem singillatim facien
operibusfacta est.corporis vero ejusin mundocor- darum unimarumnascentibusquibusquedandaruni
poreo tanquam in semine ratio ne cogererr.ur con- :
in seipso habere,non in creatura aliqua condidisse ;

tra verba Scripturae aut sexto die totum factum

sed quia non aiterius generis creatura cst anima,
dicere, id est, et de limo virum,et de ejus latere fe- quamilliusseeundumquamsexlodiefactusesthomo
minam ; aut in illis sexdierum operibus nullo modo ad imaginem Dei.non recte dici 2 Deum eam facere
esse factum hominem aut corporis humani cau-
;
nunc,quae tunc non consummavit. Jam enim tunc
salem rationem tantummodo factam, anima: autem animam fecerat, quales et nunc facit et ideo non ;

nullam, cum potius secundum ipsam sit homo ad aliquod novum oreaturaegenusnuncfacit,quod tunc
imaginem Dei autcerte 3tsi noncontraverbaScrip-
:
iu suis consummatis operibus non creavit: nec con-
tura aperte posita,tamen dure atque intolcrabiliter
diceremus, vel in ea creatura spirituali, quae ad
i EJiti : Vehit m
omnibus, quijam suat fudi,ratio. Me-
lius Ms.'., velut in hominibus quijam su?it,factaratio.
hoc tantummodo creata esset, factam fuisse ani- » Editi, dicimus ; sed concinnius M»s., aici.
111 DE GENESl AD LITTERAM, S. AUGUSTINI 412
*railla8cau8alearutionearerumluturarum,quaBuni- ventorumcosli veni,etintpira mortuot hotet vivant; in
v.irsitati tuno Indidit, hno ejns operatio est, sed po- Et prophetavi.ticutprmcepit mihi Dominut, et introivU
i iis seoundum ipsae; qunndoquidem corporibus tpiritut nl.r iii cos, et reri.rcrtnil.rt stctcrunt, suptY
liumanis, qiiorum e\illis primisoperibus propaga- pedettuos, eongregatio multa valde (Ezech. uxvij,9.
tio Dontinuata suocessione proteaditur, tales con- •10). Ubi mihi vidotur prophetice signilioatum non

gruit animas inseri, quales nunc tacit atquc inscrit. exillo tantum campo ubi res ipsa demonstrabatur
6. Quapropter jaiu timentea,ne oontra verba
oihil sed ex toto orbe terrarum resurrecturos homincs,
libri bujus.qunde primailla soxdierum conditione ethoo per flatum quatuor mundi partium tuisso
conscripta Bunt.qunlibel barnmtrium Bententiarum Qguratum. Neque enim etiam fiatus ille ex corpore
probabilitas vioerit, (".'ntire videumur suseipiamus ; Douiini,substantia crat Spiritus aanoti.quando suf-
diligontiorom questionia hujus pcrtractationem, flavitet ait, Aeeipite Spirilum sanctum [Joan. xx.22)
quantum adjuvat Deus: no forte lieri possit ut si non sed utique signilicatum est, sic ctiam ab ipso pro-
liquidam, de qua dubitari ultra non debeat, tsm cedere Spirilum sanrtum.quomodo ab ejuscorpore
ccrte acceptabilem de hac re sententium nancisca- flatus ille processit. Sed quia mundus non ita Deo
mur, ut eam tenere doncc certum aliquid eluoes- coaptaturad unitatem personae.sicutcaro illa Verbo
cat, non sit absurdom. Quod si ne hoc quidem po- ejus unigenito Filio ; non possumus dicere itaesse
tuerimus, documentorura momentis undique pari- animam de substantia Dei,quemadmodum fhitus
terque nutantibus.saltem non videbitur nostradu- ille a quatuor ventis de natura mundi factus est
bitatio lahorem dovitasso quaerendi, sed affirmandi sed tainen aliud eum fuisse, aliud significasse puto :

temeritatem ut me, si quis rectejamcertusest.do

:
-
quod excmplo flatus ex corpore Domini procedentis
cere dignetur si quem vero nec divini eloquii.nec
; recle intelligi potest : etiamsi Ezechiel prophetaillo
perspicuaB rationis auotoritas,sed sua praesumptio loco non resurrectionem carnis.qualiti proprie futura
certum fecerat, dubitare mecum non dedignetur. est,sed inopinatam desperati populi reparationem
per Spiritum Domini.qui replevit orbem terrarum
CAPUT IV. — De animx nalura et origine quid
certnm. Sap. l, 7), figurata revelatione praevidit.

Ae primum illud firmissime teneamus.animae

1.
CAPUT VI. — Opiniones de ainma dute ad Scrip-
naturam nec in naturam corporis converti,ut quas turx testimonia expendendse.
jam luit anima, Qat corpus nec in naturam animie ;

G.IUud ergo jamvideamus.cuinam potius senten-

irrationalis,ut quae fuit anima hominis.fiat pecoris ;
tia? divina testimonia suffragentur eine quadicilur :

nec in naturam Dei, ut quai fuit anima, fiat quod est

animam unam Deum focisse.et dedisse primo ho-
Deus atque ita vicissim nec corpus, nec animam
:

mini.unde caeteras faceret,sicut ex ejus corpore coe-

irrationalem.necsubstantiamqus Deusest,converti
tcra hominumcorpora; anoi quadicitursingulassin-
etfierianimamhuman.uu. llludetiam nonminuscer-
gulis facere.sicut illiunam.nonex illac.vteras. III ud
tum esse debet.animam non esse nisi ereaturam Dei.
enim quod per Issiam d\tM.,Omnemflatumegofeci Isai
Quapropter si neque de corpore, neque de animair-
Lvn,16),cum hoc eum deanimadicere, quae sequnn-
rationali.neque de seipso Deus animam hominis fe*
ttir salis ostendant,ad ulrumque accipi potest. Nam
cit, restat utaut de nihilo eam faciat, aut de aliqua
sive ex una primi hominis anima, sive ex aliquo suo
apirituali,tamen rationali creatura. Sed de nihilo
secreto, omnesprocul dubio animasipso facit
fieri consummuti3 operibus.quibus creavit
aliquid
10. El illud quod scriptum est, Qui fin.nt singil-
omniasimul.violentum est velle monstrarejetutrum
latim corda eorum [Psal. xxxu, 15), si nomine cor-
perspicuis documentis obtineri possit, ignoro. Ne c
dium voluerimusanimas intelligore, oeque hoc re-
exigenduraest anobisquodvel comprehendere homo
pugnatcuiquam duorumdequibusntinc amb -
non valet vol sijamvaleat.mirum sipersuaderecui-
;

Sive enim ex una illa quam flavit in faciem primi

quam potesl.nisi tali.qui etiam nullo hominedocere
hominis.ipse utiquc sitigtilas lingit.sicut otiam oor-
conanto,potestetiam ipsetalo aliquid intclligere. Tu-
porajsive singutas vel fingut et mittat, vel io ois
tiusest igiturde hujusmoilircbusnonhtimanisagere
ipsis quibus miaerit,eas lingat quanquum hoo oon ;

conjecluris, 6ed divina lestimonia perscrutari.

mihi videatur dictum, nisi ex eo quod per gratiam
CAPUT V. — Anima nec ex Angelit, neo ex elementu, nostrae anim» et imaginera Dei renovatione for-
nec e.c Oei substantia. mantur. Unde dicit Apostolus Gratia enim suht :

Quodergoex Angelis.tanquam parentibus Deu 9

8. facti ettit per fidem, et hoc non r.c vobit, sed donum
creetanimas, nllamihi do canonicis l.ibris occurri, Dei est ; no» e.c operibtts, ne forte quit e.rtollatur.lp-
auctoritas. Multo minusitaque cx mundi corporeia siusenim tumus figmentum,ereatum 1« Christo Jetu tn
elementia: ni*i forle illud movet.quod apud Bzechie- operibus bonis (Ephes. ,i, 8 10). Non enim per h.mc
lem prophotnm cum demonBtratiir resurrootio mor- grutiam Hdei corpora nostra oreata vel tiota poaav
tuorum.redintegralis corporibus,ex qualuor vontis uitis intelllgere, siout lo Paalmo diotum aal
ocBliadvooaturepiritua, quopei Qantevivifloentur, ut munlitni crta in me, Dctts [l's<tl. i, 18)
urganl. Sic enim Bcriptum esl : Btdixitmihi Domi- li. Hino etiam illud esse puto.Ow fi-t.iit tpirilum
nut,Prophela iuper spiritum ; propheta,fili kominit, et hominitin ipto (Zaeh. xn, l , tanquam aliudail fu-

dic ad spiritum,Hxcdicit Domintu,A quatuor partibut ctum animam mittere,aliud in ipao hontino hutN
413 LIBER DECIMUS. 414

id est, reflcere ac renovare. Sed etiam hoc si non resuscitat mortuos (II Machub. vu, 2o/. Ac per hoc
de gratia, in qua renovamnr, sed de natura, in eunidem spiritum dixit eorum cum moriuntur,
qua nascimnr, intelligamus, ad utramque senten- Dei autem cum resurgunt. Quod possunt illi, qui
tiam duci potest : qniavelex una illa prirui homi- non ex parenlibus, sed Deo mittente, animas venire
nis tanquam semen anirrra; attractum ipsc fingil in asserunt, pio sua opinione sic intelligere, ut eorum
homine, ut vivificet corpus ; sive spiritum vitaa, non riixerit spiritum cum rnoriuntur, quia in eis erat,

ex illa propagine, seil aliunde eorpori infusum, ipse et ab eis exit ; Dei autem cum resurgunt, quod ab
itidem fingit per mortales sensus carnis, ut iiat ipso mitlitur, ab ipso redditur: proinde hoc etiam
homo in animam vivam. testimonium neutris eorum adversatur.
CAPUT VII. — Utri opinioni faveat iltud, Sortitus 14. Egn vero arbitror melius intelligi hoc dictum

sum animaiu bonam, ctc. degratia l)ei,qua interiusrenovamur.Omnium enim

12. Illud sane rie libro Sapientino, ubi ait, Sortilus snperborum secundum teirenum hominem viven-
sum animam bonam,et cum essem magis bonus, veni ad tium, et de sua vanitate pnesumentium. quodam-
eorpusincovnquinatum Sap. vm, 19,20] diligentio- ;
modo aulertur spiritus proprius, cum exuunt se ve-
rem considerationem Qagitat.Magis enim vidctur at- terem hominem, infirmantur, ut perficiantur ex-
et

testari opinioni qua non exuna propagari, seddesu- pulsasuperbia,dicerites Dominoper humilem con-
per animeavenirecredunturadcorpora.Verunitamen fessionem, Memento ' quia pulvis sumus (Psal. cn 1 -1)

qui est, Sortitus sum animam bonaml quasijaut in quibns dictum erat, Quid superbit terru et cinis
illo animarum fonte, si ullus est, alice sint animaj (Eccli. x, 9) ? I'er crulum quippc fidei contuentes
bonee, non bona:, quae sorte quadam exeant,
aliae Dci justitiam ul non velint constituere suam (7,'om.
quamam cui homini Iribuatur; autalias Deus ad ho- x, 3),semetipsos dcspiciunt, sicut Job dicit, et dis-
ram conceptorum vel nascentium faciat bonas,alias tabescunt, et aestimant se terram et cinerem hoc :

non bonas, quarum quisque habeatsorte, quoe acci- est euim, Ei in pulverem suumconvertentur. Accepto
derit. Mirum si hoc eos saltem adjuvat, qui credunl antem Spiritu Dei,dicunt : Vivo autcm jam non ego,
animas alibi factas, singillatim mitii aDeo singulis vivit autem in me Christas IGalat. n, 20). Sic inno-
quibusque corporibus hominum ac non illos potius, vatur facies terra, per Novi Testamenti gratiam,
qui pro meritis operum,quae ante corpus egerunt,in numerositate sanctorum.
corpora mitti animas dieunt. Secundum quid enim CAPUT IX. — Item illwl. Et convertatur, etc, inter
alire bonaj, alioe non bonae venire ad corpora possunt utramque opinionem consistere.
pntari.nisi secundumoperasua? Neque enim secun- 15. Illud etiam quod apud Ecclesiasten scriplum
dum naturam,in qua liunt ab illo qui omnes naturas cst, Et convertutur pulvis in terram,sicut fuit,et spiri-
bonas facit. Sed absit utcontradicamus Apostolo.qui tas rcvcrta/ur ad Deum qui dedil eum (Eccle. xn, 7),
dicit nondum natos nihilegisse boni aut mali, unde neutri sententieeeontraalteram sulfragatur.sed inter
confirmat non potuisseex operibus dici, sed ex vo- utramque consistit.Cum enim isti dixerint hinc pro-
cante, Major serviet minori ; cum de geminis ageret bari non a parentibus, seba Deo animam dari, quod
adhuc in Rebeccae utero constitutis [Rom. ix, 10 13). convcrso pulvere in terram suam, id est carne, quae
Sequestremus ergo paulum hoc de libro Sapientire depulvere facla est,revertelur spiritus ad Deum qui
testimonium neque enim negligendi sunt, seu
: deditillum; respondcnt illi Utiquo ita est. Redit :

errent, seu verum sapiant, qui hoc specialiter et enim spiritusadDeum,qui eum dedit homini primo
singulariter de anima illa diclum putant mediatoris quando in ejus faciem sufflavit(6>». n, 7), converso
Dei et bominum hominis Christi Jesu. Quod, si ne- pulvere.id esthumano corpore, in terram, unde pri-
cesse fuerit, quale sit postea considerabimus, ut si niitus factum est(M. m, 19). Neque enim ad paren-
Christo eonvenrre non potuerit, quaeremus quemad- tes erat spiritus rediturus.quamvis inde sit creatus
modum accipere debeamus, ne contra apostoli-
id exillounoquihomini primo datus est; sicut nec ipsa
cam veniamus lidem, putantes habere animas ali- caro post mortern ad parentes revertitur, a quibus
qua merita operum suorum, priusquam incipiant eam certe constat esse propagatam.Quemadmodum
in corporibus vivere. ergo caro non redit ad homines ex quibus creataest,
CAPUT VIII. — Neutri sentenliss adversari illud, sed ad terram unde primo homini formata est; ita et
Auferes spiritum, elc. spiritus non homines a quibus transfusus
redit ad
13. Nunc illud videamus, quemadmodum dietum est, sed ad Deum a quo prima? illi carni datus est.
sit, Auferes spiritum eorum, etdeficicnl, et irtpulverem 1G. Quo testimonio sane satis admonemur, exni-
suum convertentur.I-.mittes spiritum tuum,et creabun- hilo Deumfecisseanimam quam primo homini dedit
tur ;el innovabis faciem t*rrse(Psal. cm, 29, 30). Pro non ex aliqua jam facta creatura, sicut corpus ex
illisenim quiarbitranturanimasex parentibussicut terra et ideocum redit,non habet quo redeat, nisi
:

corpora creari,hoc videtur sonare,eum sic inlelliga- ad auctorem qui eam dedit non ad eam creaturam ;

tur, ut spiritum eorum propterea dixerit, quod eum ex qua facta est, sicut corpus ad terram. Nulla est
homines ex hominibus acceperint qui eum mortui : enim creaturaex qua facta est, quia ex nihilo facta
fuerint.non eis poteritab hominibus reddi.ut resur-
gant quia norr rursus, quemadmodum quando nati
i
Juxta graeeuin mnesthen. Sie etiain vetusPsalterium
;
et ttomuuuui, iteuiqne Arabicum et /Ethiopicum At
sunt,a parentibus ducitur, sed Deuseum reddet.qui Vulgata, recordatus ett.
418 DE GENES! AD UTTERAM, S. AUGUSTINI 416
est ; ac per hoo ad faotorem redit qna;redit, uquo si omnea in secundum curnem tantum
oo peccasse
exnihilo lacta est. Non cnim omnes redeunt, quo- qun> de illo creataest.non etiam secundum uuinmiii
niam sunt de quibus dicitur, SpirUtU ambulans, et dictum est : quod usquc adeo contrarium est eccle-
non revertens [Psal, uuvn, 30). siastica» lidoi.ut parentes «d percipienda n gratiain

CAPUT X. — Qu.rstio de anima non facile solvttur

sancli Baptismi etiam cum parvulis atque infanti

Scripturis.
bus currant;in quibus si hoc vinculum peccatis.d-
vitur quod tantummodo carnis, non eliam quml
17. Quocirca diffiolle 68l quidem omnia de hacro
animaj est, morito qu.ciitur quid eis obesset.si in
Scripturarum sanctarum testimonia colligere;quod
illa fetato de corpore sine Uaptismo ezirent, Si enim
etsi Beri possit.ut non solum commemorentur sed
per hoc Sacramenlumcorporieorum consnlitu
eli.uu pertraotentur, in magnam sermonis longitu-
dinem pergunt sed tamen nisi
et aninu-e, deberent et mortui baptizari : at oum
: aliquid tamcerturn
videamuB hoc universaliter ISooleaiam retinere, ut
profcralur.quam certa proferuntur quibusostendi-
cum viventibus curratur,et viventibus succurratur,
tur quod Deus animam feeerit.velquod eamprimo
ne cum mortui fuerint nihil possit ticri quod prosit;
homini dederit, quonam modo per divini eloquii
non videmus quid aliud possit intelligi.nisi unum-
testimonium ista quaestio solvatur ignoro. Si enim
quemque parvulum non esse nisi Adam et corpore
scriptum esset quod similiter sufflaverit Deus in
et anima, et ideo illi Christi gratiam necessariam.
faciem formata: mulieris,et facta fuerit in animam
.Etas quippe illa in seipsn nihil egit vel boni vel
vivam jainquidem plurimum lucis accederet, qua
;

mali unima innocentissima est, si BZ

proinde ibi
cuique format;c carni hominis non ex parcntibus ;

dan animam orederemus adhuc tamen exspecta-

Adam propagata non est unde quomodo possit :

justeirein condemnationem.side corpore sineBap-

retur quid proprie teneretur in prole,qui nobis moi
tismo exierit, quisquis istam sententiam de anima
dus usitatus est hominis ex homine. Prima vero
tenens potuerit demonstrare.mirandus e^t.
mulier aliter facta est, et ideo adhuc dici posset
animam propterea non ex Adam divinitus Ev» da- CAPUT \ll. — Carnalis concupiscenhx causam non in
tam,quianon cx illo tanquam proles orta est.Si au- carne sola, sed ctiam in anima esse.
tem homini qui primus ex illis natus est, comme-
moraret Scriptura non ex parentibus ductam, sed
20. — Verissime quippe ac veracissime scriptum
est Caro concupiscit adversus spiiilum.et spintus ad-
desuper animam datam,illud jam in cseteris,etiam
versus carncm (Galat . v, 17): sed tamen carnem sine
tacente Scriptura,oporteret intelligi.
anima concupiscere nihil posse,puto quod omnis
CAPUT XI. —
An utrique scntcntix possit accommo- doctus indoctusque non dubitet. Ac per hoc ipsius
dari illud,Per unum hominem, e/c. Baptisnw- in- concupiscentia? carnalis causa non est in anima
fantium.
sola, sed mulio minus estin carnesola. Ex utroque
18. Nuncitaque etilludconsideremus.utrumneu- enim fit : es anima scilioet.quod sine illa delectatio
tram contirmet sententiam, sed utrique possit ac- nulla sentitur ; ex carne autem,quod sine illa car-
commodari.quod scriptum est, Per unum hominem nalis delectationon sentitur. Carnem itaque concu-
peccatum in httnc mundum intravit, el per peccatum pisceutem adversus spiritum dicit Apostolus car-
mors,et ita inomnes homincspertransiit.in quoomnes nalem procul dubio delectationem,quam de carne
peccaverunt : et paulo post. Sicut perunius deliclum etcumcarne spiritus habet adversus delectationem,
in omnes homines ad coiiJemnationem.iluet perunius quam solus habet. Solus quippe habet.nisi lallor,
justilicaiionem in oinnes bomines ad justijicationcm illnd desiderium.non cum carnis voluptate.vel car-
vitse. Sicut cnim per inobedientiam unius hominis pec- nulium rerum cupiditate commixtum.quo desiderat
catores constituti sunt multi,ita et per unius obedicn- et deficit anima in atria Domini (Psal. LXZZIU, 3).
tiam justi constituentur multi (Rom.v, 12, 18, l',').Exhis Solus habet eliam illud, de quoei dicitur, Concupisti
enimverbisApostoli,quid6fenduntinimarumpropa- sapicntiam serva niadatuni, cl Dominus prtebet illam
:

ginem.sententiam suam sic astrueremoliuntur Si : tibi (Eccli. i,33). Nam cum spiritus imperal mem
secundum snlam rnrnern.inquiurit, potest intelligi bris eorporis.ut huic desiderio serviunt, quo
peccatum vel peccator,noncogimur in his verhiscx ,u ivn.litur.velut cum assuinitur oodex,oum aliquid
parentibus auimam credero ;si autem quamvisper scritiitur.legitur, disputatur, uuditur, cum denique
illecebram carnis,non tumen peccalnisi anima.quo- pania Frangitur asunenti.et ostera humanitatis ae
modo accipiendumestquod dictumest, in quoomncs misericordia' praatantur offloia obedientiam oaro ;

peccavcrunt,si non ex Adam etiam anima.sicut caro, 6zhibet,uonconoupisoentiammovet.HiBatquehujua-

propagataest ? aut quomodo/itr illius inobedientiam modi boni8 desideriis quibua aola anima oonoupia-
peccatoresionsliluti sunt, si tantum secunilum cur- eit.oumadversaturaliquidquodeamderaaniroanla»-
ncin in illo.non etiam aeoandum animamfuerunt ? oundumcarnemdelectat.tunc dioituroaro oonoupia-
19, Catendum ost enim ne vel Deus videaturau- bi re adveraus spiritum.et apiritus adverauaearnam.

ctor esso peccati.si dut unuuani carni, in qua oam 'l. Bio cnini diota est oaro in eo quod aeoundum
poccuiv nece ae sil ;
vel poasil saae aaima, proter ipsam faoit anima, eum ait, Caro eoncupiscit\q\nm-
ipsiuH Chrisli.oui liber inda i peooalo non sitchri- admodum diotum eat, luria audit, el ooului
Btinna gratia necessaria.quia non ecavil in p Adam, Quiseniui nesoitquod anlraapotiueetpei .uuomau-
417 LILiER DECIMUS. 418
diat, et peroculum videat? Italoquimur etcumdici- corporis vel animi oppugnave-
si veritas et «quitas
mus, Manus luasubvenithomini;cum aliquidporre- iit.quibus possunt viribus dictorumatque factorum
cta mauu datur, quo cuiquam subveniatur. Quod si repugnantjpro qua.nisi pro falsitate et iniquitate,
deipsaetiam (idei oculo, ad quem pertinet credere quae suffragari videbitureis, vel adpercipienda quea
quffi per carnem non videntur, dictum est, Videbit ad vitanda quae offendunt? De infanti-
alliciunt, vel
omnis caro satutare Dei (Luc. m, G) non utique nisi
; bus loquimur, non quia nascuntur plerumque de
de anima, qua vivit caro, cum etiam per ipsam car- adnlteriis (neque enim in pravis moribus naturee
1

nem nostram Christum pie videre,idest,formamqua dona culpanda sunt aul propterea non debuerunt
;

indutus est propter nos, non pertineat ad concupi- germinare fruinenta, qnod ea severit furantis ma-
scentiam, sed administerium carnis, nefortealiquis nus aut vero ipsis parentibus oblutura sitiniquitas
:

ita velit accipere quod dictum est, Videbit omnisraro sua, si se ad Deum convertendo correxerint ;
quan-
salutare Dei quanto congruentius dicitur caro con-
: to minus tiliis, si recte vixerint?)
cupisccre.quando animanon solumcarni animalem
GAPUT XIV. — Argumentum pro opinione anima-
vitam prabel.verum etiamsecundum ipsamcarnem rum ex traduee, desumptum ex reatu et baptismo
aliquid concupiscit;quodinpotcslatenonestnecon- parndorum, discutitur.
cupiscat.quamdiu inestpeccatuminmembris.idest,
Sed illa astas hicvehementem quasstionem movet,
violenta queadam carnisillecebra in corpore mortis
cujus animacumpeccatutn nullum habe&tde pro-
hujus, veniensde vindicta illiuspeccati,undepropa-
priovoluntatis arbitrio, qunjritur quomodo possit
ginemducimus,secundumquamomnesantegratiam
jtistilicari per illius unius hominis obedienliam, si
filii sunt iroe (Ephes. n, 3). Contra quod peccalum
per alterius unius inobedientiam rea non est? Haec
militantsubgratiaconstituti,nonut nonsitineorum
voxeorum est, qui animas hominum r>x hominibus
curpore, quamdiu itamortale est.utetmortuumjure
parentibus creatas volunt. non quidem nisi a crea-
dicatur, sed ut non regnet. Non autem regnat,cum
tore Deo, sed sicut etiam corpora. Non enim et harr.
desideriis ejus.id est.his quae secundum carnem con-
parentes creanl, ac non ille qui ait Priusquam te :

tra spiritumconcupiscuntur, non obeditur. Proinde

formarem in utero, novi te (Jerem. i, 5).
Apostolus nuinquid ait, Non sit peccatum inveslro
24. Quibus respondetur, animas quidem corpori-
mortali corpore (sciebat quippc inesse peccati dele-
bus hominum Deum novas singillatim dare, ad hoc
ctationem, quam peccatura vocat, dcpravatascilicot
ut in carnR peccati de originali peccato veniente rec-
ex pri-natransgressiono natura)? sed,A'on,inquit re-
te vivendo,carnalesque concupiscentias sub Dei gra-
gnei peceatum in vestro mortali eorpore ad obedien-
lia subigendo, meritum comparent, quo cum ipso
dum desideriis ejus ; nec exhibealis membra vestra
corpore in melius transferantur lempore resurrec-
arma iniijuitatis peccato (liom. vi, 12, 13).
tionis, et inChristo in asternum cum Angelisvivant.
CAPUT XIII. —
Illa senlentia de concupiscentia car- Sed necesse esse ut 2 cum mernbris terrenis atque
,

nis, quam sit expedita. Percata puerorum. mortalibus.maximequede peccati carnepropagatis,

miro modo coaptantur,ut ea priniitusvivil]care,post
22.Secundum hanc sententiam,npcrem absnrdis-
etiam oetatis accessu regere possint, tanquam obli-
simam dicimus, quodcaro sine anima concupiscat;
vione pra;graventur. Qus si esset quodammodo in-
nec Manichaeisconsentimus.qui cum viderent non
possecarnem sine animaconcupiseere.aliam quain-
digestibilis,Creatori tribueretur: cum vero paulatim
ab hujus oblivionis torpore anima resipicens possit
il.im animam suam ex nlia natura Deo contraria car-
converti ad Deum suum, ejusque misericordiam et
nem habere putaverunl, unde concupiscat adversus
veritatem primo ipsa pietate conversionis, deinde
spirilum. Nec alicui animee non esse necessariam
servandiprjecepLiejus perseverantiapromererijquid
ChrisLigratiamdicerecogimur, cuni dicitur nobis :

Quid meruitanimainfantis, undeilli perniciosum sit

ei obest illo velut somno paululum immergi, unde
paulatim evigilans in lucem intelligentia?, propter
non percepto christiani Baptismi sacramento exire
decorpore, si nec proprium aliquod peccatum com-
quam rationalis anima facta est, potest pervolunta-
tem bonam eligere vitam bonam quod quidem non
misit, nec ex illa est quae in Adam prima peccavit?
Mediatorem. Hoc
poterit,nisi adjuverit gratia Dei per
-3.Nonenim de pueris grandiusculisagimus,qui-
Ihisquidem peceatum proprium nolunt attribuere
si homo, non tantum secundum carnem,
neglexerit
veruin etiam secundum spiritum eril Adam si au- :
quidam.nisi ab anni quarti decimi articulo,cumpu-
bescere cceperint. Quod merito crederemus, si nulla
tem curaverit,erit Adam^ecundum carnem tantum-
e-5sentpeccata,nisi qu;e membrisgenitalibut-admit-
modo secundum spiritum autem recte vivens,illud
;

etiam quod de Adamculpabiletractum est, munda-

tuntur: quis vero audeat afnrmare,furta,mendacia,
perjuria, non esse peccata.nisi qui talia ^ult impune
tum alabe peccati recipere merebitur illacommuta-
tione quam sanctis resurrectio pollicetur.
committere ? At his plena est puerilis aetas.quamvis
in eis non itn ut in inajoribus punienda videantur,
25.Sed antequam peraetatem possitsecundum spi-
ritum vivere, necessarium habet Mediatoris Sacra-
quodsperenturannisaccedentibus,quibusratiocon-
mentum, ut quod perejus fidem nouduin potest,per
valescat,possepra;ceptasalutariameliusintelligere,
eisque libentius obedire. Sed nuncdepuerisnonagi-
i In plurimis Mss., de adulteris.
mus, quorum carnalem ac puerilem voluptatem vel s Lov. eum omnibus Mss. omittunt, ul M.
 DE GKNRSI AD l.ITTKIIAM, S. AUGUSTINl 420
eurimi qul imi 1 11 diligunt iiut.Kjusenim Sacramento GAPUT —
De eodem argununto.
XVI.
aolvitur otiiini tneetate infsntili originalis pcBnapec- Proinde qui de infantium mortibue urgeban-
I

c ati ; u quonisi ttUjutus,etiftmjuvenis,oarna]em oon- tur, ouromnibus sil neoessarium ItaptiMix sacra-
oupiioentiam non domabiUneoeaeubjugata (uternae montutn, quorum aoimaa non ex illa duotffi sunt,
sritum apprshen lat, nisi ejua domo, quem cujua inobedientia peccatores constituti suntmul-
promereri atudet, Ideo vivua oporlet etiam infans ti ; cuiu rsspoadent,peocatoresquidemomnnoona-

baptizetur, no obsit animes Booietas oarnis pecoati, titui secundum carnem, secundum nnimam vero
qua parliciputa lit ut nihil possit unima infantis nonnisi cos qui eo tempore male vixerunt, quo et
secundum spiritum sapero.lpsaquippe affectiogra- beno potuisscnt omnes autem animas, hoc esl et
;

vat otiam corpore exutum.nisi oum in corporo est, infantum,ideo habere aecessarium Daptismi lacra-
per unicum sacrilicium Modiatoris 1
veri sacerdotis mentum, sino quo ex hac vita etiam in illaffitate
expietur. emigrarenonexpedit, quiaoontagio peccati cxcarne
pcccati,quaohruituranimn,cumhis inseritur mem-
CAPUT XV. — Idem argumentum penitius exami-
ualur. bris.oberit ei post morlom.nisi cum adhuc in ipsa
carnc est, Sacramento Mcdiutoris expietur; eiqua
26.Quid ergo,ait aliquis, si hoo non ouraverint
divinitus hc.c auxilium procurari,i]iiam Dcus prte=-
Bui.vel inliilelitato, vel quidem negligentia? lloc
ciit, si usque ad annos fidei congruos hic viveret,
etiamdo majorihus dici potcst.Possunt enimvclre-
pie fuisso victuram.quam proptcr aliquidquod ipso
pente emori,vel apud eos ajgrotare, ubi eis quo ba-
novit,|et nasci voluit in corpore, et cito extraxit e
ptizentur, nemo subveniat. Sed illi, inquit, habent
corpore: cumergob&e respondont.quid oiscontra-
etiam propria peccata,quorum indigeant remissione,
dici potcst, nisi incertos nos eorum salutis fieri,
quse si dimissa non fuerint.nemoeos rectodicetim-
qui hac vita bene gesta, in Ecclesis pace defuncli
merito plecti pro iis qure in sua vita sua voluntute
sunt non solum secundumid quodquisquevixit,
; si
commiscrint illa vero anima.eui quajdamcontagio
:

verum etiam seoundum id quod victurus essct, si

tracta de carne peccati,side illa primaanimapecca-
amplius vivere poluisset, quisquejudicandus est ?
trice non creata est,nullomodo irnputari potest(nc-
quandoquidcra valent apud Dcum meritamala.non
que enim ullo peccato.sed naturaqua sio facta est,
tantum prateritorum sed futurorum etiam delicto-
ot Deo dante carni data est) cur alienabitur ab ;

rum,a quorum reatu nee mors liberat,si antequam

aaterna vita.si haptizando inianti nemo subvenerit?
fuerint commissa provenerit nec aliquid |ei prres- ;
An forte nihil oberit ? Quid ergoprodest ei cui sub-
titum est,qui raptusestne malitiamutaret intellec-
venitur,si nihil obesl cui non subvenitur '?

tum ejns (Sap-iv, ll).L)eus eniin prxscius illius fu-

27.Hic prosua causaquid respondere possint.qui
tnra? malitiffl.cur non eumsecundum ipsam potius
secundum Scripturas sanctas, velquod apud easin-
judicaturus est,si moritura?anim;einfanlis,ne obes-
veniatur, vel iiuodeis non adversetur, conantur as-
set ei ex corpore peccati participata colluvies, ideo
serere animas novasnon de parentibus tractascor-
subveniendum judicavit perBaptismum.quia proes-
poribus dari nondum meaudisse,vp,l uspiamlegisse
;

civit oam,siviveret,piefideliterque fuisscvicturum?

fateor.Non ideo sane absentium negotium deseren-
29.Anideo potiusrefellihoc invcntum polest.quia
dum est.siquid mihi,quo adjuvari videatur,occur-
rerit. Possunt enim ailhuc dicere, Deum prffiscium
meum est illi autemqui de hac sententia eertos so
:

csse confirmant,alia fortasse proferuntvcl lestimo-

quomodo qufflque anima victura esset.sidiutius in
nia Scriplurarum,vel documenta rationum, quibus
corpore viveret.ei procnrare lavacri salut&ris mini-
hanc auferant ambiguitatem, vel certe ostendant,
strationem,cujus futuram fuisse prasvidetpietatem,
non esse contra idquod sentiunt illud Aposloli,quo
cum ad annos lidei eapacesveniret,sinon eumopor-
gratiam qua salvi eflicimur.magna intentio-ic com-
teret propter aliquam occultam causam morteprav
mendans, oit SicuLin Adam omnes moriuntur, stc et
veniri. Occultum itaquc est, atque ab humano, vol
o nnes vivi/icabuntur
'-"-
in Christo [\ Cor. xv, ; et,
certeab ingenio meoremotissimum.cur nascaturin-
Sicvlperinobedientiam unius hominispeccatorts eons-
'ans.vel continuovel cito moriturus : sedhocitaoc-
tituli siu.t mit/ti, sic per obedientiam unius liominis
cultum est.ut neutros adjuvet,de quorum nuncscu-
justi constiluentur multi; eosdemque multos pec-
tentiis disceptamus.llla enim explosa opinionequa
catores,nonquibusdam exceptis.sed omnes intelligi
putantur animffi pro anteactae vito meritis in cor-
volens,superiua ail de Adam,/n quo omnes ptxcavt-
pora detrudi, ut ea citius solvi meruisse videatur,
runt (Rom. V,t9,i2) unde utique infantuiu aniiuas
:

qua; non multa poccavcrat.ne contradicaniua Apos-

non posse 8eoerni,ei eo quod diotum est, mmmi, et
tolo, nihil nondum natos boni vel mali egisse tes-
co quod eis per Baptismum 8ubvenitur,non ahsur-
funti (Itum. ix, 11); nec illi qui animffi traduccm
liint, qui animas ex uniua traduce upiuat,
aftirmant, possunt pro se ostendero cur aliorum
nisi aliqua manifesta et liquida vel rationa, Qjua
mors accelerctur, retardctur uliorum, neo qui aaa
daii iinvas volunt Biaguiis Bingulas. Oooulta ergo
Soripturii Banotia non repugnet.vel sarum ipaarum
Boripturarum auotoritate redarguantur r
ista causa est^otutrisque pariter,quantutD exi&timo,
ncc suffragatur,nec adversatur, CAPUT XVII. — Teslimonium tx libm Sa/ icnti.r m
ulramqut parttm traetntur,
i
A b>-st vox, Mediatoiit u plii tsque M#i. ut ab editii SO.Jam itaque videamua.quantum suscepti hujus
An, .i Br. oporis neoessitas patitur.quale etlam illud iit,quod
421 LlBl.ll DKCIMUS.
paulo ante dislulimus. Scriptum est enim in libro alienus est Virginispartus,quam non ex semine viri

Sapientiae Puer aiitem eram imjeniosus, et sorlitus

:
carnem concepisse Christi, nullus umbigit christia-
sum animatn bonam ; et cumessem magis bonus,veni nus.Sed quia est in Psalmis,ubiait,Fc>(/cru>'/ manus
ad corpus incoinquinatum (Sap. vm, 19, 20). Gum meas et pedes, dinumeraverunt omnia ossa mea ; ipsi
enim videatur illos adjuvare hoc testirnonium, qui vero eonsideraverunt et eonspexerunt me : iioiserunt

non ex parentibus corpus vel

creari, sed venire ad sibi vt stimenta mca, et super vestem meam miserunt
descendere Deo mittente animasdicunt; rur^us hoc sortem,<\\)3i proprie illi uni congruunt ; ibi etiam di-
impedit eorum sententiam,quod ait, Sortitus sum xit, Dcus, Deus mtus, respice in me,utquid me dere-

animam bonam-. cum procul dubio vel ex uuo fonte liquistH lontje a salule mea verhi delictorum meorum
manure quodannnodo tanquam rivulos.vel pari na- [Psal. xxi, 17, 18, 19, -j.quas rursus ei non conve-

tura lieri animas credant, quasDeus mittit in cor- niunt, nisi transtiguranti in se corpus humilitatis
pora; non autem alias bonasvel magisbonas.et alias nostrae quoniam, inembra sunius corporis ejus : et

non bonas vel minus bonas. Unde enim bona; aut quia in ipso Evangelio, puer proficiebat xtate,et sa-
magis bonae.seu non bonoe aut minusbonae anirnae, pientia : si possunt etiam iata, quae circum hano
'

nisi vel moribus secundum liberum voluntatisarbi- sententiam inlibro Sapientiae leguntur.propter hu-
trium, vel differentia temporatuise corporum, dum milem formam servi et unitatern corporis Ecclesiaa

aliae magie, alioe minus gravantur corpore, quod cum capite suo, eidem ipsi Liouiino coapturi ;
quid
corrumpitur et aggravat animam (Id. ix, 15) ? Sed ingeniosius illo puero,cujus in annis duodecim se-
neque actio erat aliqua singularum quurumque ani- niorcs sapientiam mirabantur (Luc.H, 42-52) ?et quid
marum.qua earum mores discernerentur,antequam illa anima melius,qu8e,etiunisivincant non certando
venirent ad corpora; nec excorporeminusgravante sed probando, qui animurum traducem aflirmant,
putuit iste dicere aniinam suaro bonam, qui ait, non erit consequens ut etiam ipsa ex illius praeva-
Sorlitus sum animambonam; el cumessem mayisbo ricaturis traduce venisse credenda sit ; ne per illius
nus, veni aii corpus incoinquinatum. kccsssissB enim hominis inobedientiam etiam ipse peccator con-
dixit bonitati qua bonus erat,sortitus videlicet ani- stituntur, per cujus unius ubedieuliam ab illo realu

mam bonam, ut etiam ad corpus incoinquinatum liberatijusti constituunturmulti?etquidincoinqui-

veniret. Aliunde ergo bonus antequam veniret ad natius illo utero Virgiuis.cujus caroetiamside pec-
corpus sed uti([ue non differentia morum, quia
:
cati propaginevenit,non tamendepeccuti propagine

nullum antea vitse gestce meritum non differentia ;

cuneepit; ut ne ipsum quidem corpus Cbristiea lex
eorporis.quia prius bonus quam veniret ad corpus severit inutero Maria3,quae in membris positacorpo-
Unde igitur ? ris mortis.repugnat legimentis?quam sancti patres
31.Hoc autemillisquiextraduceanimae illius pr33- conjugatiretrenantes,nonquidemnisiquousquelice-
varicatricis animas creari asserunt,quamvis pro eis bat in concubitum relaxarunt; nec tamen tantum-
sonare non videatur, quod dictum est, Veni adcor- modo quousque licebat, ejus impetum pertulerunt.
pus tamen in caeteris non incongrue coaptatur ut ;
Proinde corpusChristi quamvisex carne feminae as-
cum dixisset, Puer aulcm erum ingeniosus, idipsum suinpturo esi, quae de illa carnis peccati propagine
explicans quibus causis ingeniosus esset, continuo conceptafuerat.tamenquia nou sic ineaconceptum
subjungeret, Ei sorlitus sum animam bonam, videli- est,quomodo fuerat illa concepta,necipsa earo pec-
cet ex paternoingenio vel corporali
tempcramento. cati.sed sinnlitudo carnis peccati.Nonenim accepit
ueinde, tum essem,inquit,rnagis bonus,veni ad cor- inde reatum inoriendi.quiapparet inmotucarnisnon
pus incoinquinatum :quod si maternum intelligatur, voluntario, quamvis voluntate superando, adversus
ne hoc quidem quod dictum esl,Veni adcorpus,hmc quem spiritus concupiscit (Gulat.v. 17) : sed accepit
opinioni relragabitur.cum ex anima et corpore pa- inde.non quod contagioni pi;evaricationis,sed quod
terno venissead maternum corpus accipitur incoin- exsolvendae indebitae morti.et ostendendK promissee
quinatum, videlicet vel a cruore menstruo dicun- ;
resurrectioni sulfioeret ;
quorum unum nobis ad
tur enim ex hoc ingenia gravari vel a contaminu- ; non timendum, alterum ad sperandum valeret.
tione adulterina. Ita et haec verba libri hujus aut 33.Denique si a me quasratur undeacceperit ani-
magis eis favent.qui animarum traducem loquun- mam Jesus Christus,mallemquidemhincaudire me-
tur aut si et isti ea possunt pro se intepretari.in-
: liores atque doctiores meo captu li-
: sed tainen pro
ter utrosque alternant. beutius responderim.unde Adam 2 ,quam deAdam.
CAPUT XVIII.— De animaCkristi: anpossit in ipsum Si enim pulvisassumptusex terra.inqua nullus ho-
convenire illwl, Puer autem ingeniosus eram,c»:e. minum fuerat operatus, meruit divinitus animari;
32. Quae si de Domino secundum humanam.quse quantomagiscoipusassumptumexcarne,in quaiti-
a Verbo a3sumpla est,creaturam velimusaccipere, dem nullus hominurn fuerat operatus.sottitum est
sunt quidem eadem circumstantia lectionis.quae
in aniinam bonam.cum illicerigerctur casurus,hic de-
illi excellentiae non conveniant
maxime illud, quia
; scenderetlevaturus? Et fortasseideo B.it, Sorlitus sum
idem ipse qui haee ineodem libroloquitur.aliquanto animam bonam(si tamen hoc de illooportet intelligi),
superiusquam ista verba,dequibusnuncagimus,di- quia solent quae sorte dantur, divinitus dari : aut,
ceret.confessus est se ex semine viri in sanguine coa- 1
Sic omnes Mss. Iu eiitis, et sapientia, sic possunt.
gulatum [Sap. vn, 2) : a quo nascendi modo utique 3 Editi, non de Adam. At ouiues Mss., unde Adam.
 4-23 DE GENESl AD LITTEHAM, S. AUGUSTINI 424
quod fldenter dicondumost.ne vel anima aliqai-
illu re aura paratior,quam utrorumlibetjamoonfirmara
oedeDtibusad tantumapioem Bub- atiam.Interira Christi animam ab urigine hu-
vecta puturetur, ut cum ea Yerbum caro fioret, et ju.s traducis pcr hoc |i -limuiiium sccernere volui.
habitaret in Qobis (Joan.i,14),ad aurercndum suspi- Invenient isti qui ois pro cjeteris fortasso respon-
cionem prsBcedentium iuerilurum sortis nomen ac- mo non parum movet,
deant,el dfcant.quod etiam
ceasit. quamvia nullius homims animasit in lumbis pa-
tris sui,secundumcarnem tamen in lumbis Abraha:
CAPUT XIX. — Anhna. Christi non fuit in luinbis
constitutum Levi decimutum.et
Abrahm, ideoque non est e.c traduce. ibi constitutum se-
cundum earnem Christumnon decimatum. Secun-
34. Est in Epistolu quae insoribitur ad Hebrieos,
duin rutionem quippe illam seminalem ibi fuit Lo-
locua quidamdiligenti considerationodignissimus.
vi,qua rationepor concubitum venturus erat in ma-
Cum enim per Melchisedech,in quo hujus reifutu-
trem, socundum quam rationemnonibiorat Christi
rjeligurapracesserat.discerneretsacerdotiumChris-
caro.quamvis sccundum ipsam ibi fuerit Marije ca-
ti a sacerdotio Lev\,Yidcteergo,\n<\xxH,qualishic est,
ro. Quapropter ncc Levi, nee Christus in lumbis
cui etdecimam partem Abraham dedit deprimiiiit
Abrahjesccundumunimam rsccundum carnemvero
patriarcha.Et ii quidem qui de fxliis sunt Levi,sacer-
el Levi, ctChrislus sed Levi sccundum concupis-
;
dotium accipiente3,mandalum h ibcni adecimit populi
centiaui carnulem,Cliristusautcm secundum solam
secundnm Legem, hoc est a fratribus suis, quamvis et
substantiam corporalem.Cumenim sit in semineet
ipsi e.v lumbis Abrah.v exierint: qui autsm non est
visibilis corpulentia, ct invisibilis ratio, utrumque
e.c genere eorum, decimavit Abraham, et habentem
cucurrit cx Abraham,vcl etiumex ipsoAdum usquc
promissionem benedi.rit. Sine ulla autem conlradic-
adcorpusMarke quiaet ipsum eo modo conceptum
tione,qui minor esl a tnajore benedicitur
;
: et liic qui-
etexortum est Christus autem visibilem carnis
:

item decimai morientes homines accipiunt ; ibi aulem

substantiam de carne Virginis sumpsit; ratio vero
i/uitestiftcatur se vivere,et sicul. oporlet dicere, prop-
conceptionis ejus non a semine virili,sed longeali-
t r Abraham, et Levi accipient deeimam deciniutiis
ter ac desuper vcnit.Proinde seeundum hoc quod de
est adhue cnim in lumbis patris sui fuit (llebr. vn,
:
matre accepit, etiam in lumbis Abrahae fuit.
i-10).Si ergo etiam hoc valet ad istam dislantiam,
oG.Ille est igitur decimatusin Abraham,qui licet
quantum prreemineat sacerdotio Levitico sacerdo-
secundum carnem tuntum,sic tumen fuit in lumbis
tium Christi.quod sacerdos Christusper illum prje-
ejus.quemudmodum in sui patris etiam ipse Abra-
(iguratus est.qui decimavit Abraham.in quoetipse
ham id est, qui sic est natus de patre Abraham,
;
Lcvi decimatus est,profecto Christus ab eo non est
quemadmodum de suopatre natusest Abraham.pcr
decimatus.At si propterea decimatusest Levi, quia
legem scilicet inmembrisrepugnantem legi mentis
erat in lumbis Abrahae proptereanon est decima-
;
et invisibilem concupiscentiam,quamvis eam casta
lus Christus.quia non erat in lumbisAbrahje.Porro
et bona jura nuptiarum non sinant valere, nisi quan-
autemsinon secundumanimam,sed tuntum secun-
tum cx eu possunt generi substituendo prospice-
dum carnem accipimus Levi fuisse in Abraham ;
re: non autem et ille ibi decimatus est, cujuscaro
ibi erat et Christus,quia et Christus secundumcar-
inde non fervorem \ulneris,sed materiam niedica-
nem ex semine est Abrahje etipse itaque decima- ;
minis traxit. Nani cum ipsa decimatio ad preeligu-
tus est.Quid est ergo quod allertur pro magna dif-
randam medieinam pertinuerit, illum in Abruhae
lercntia sacerdotii Christi a sacerdotio Levi, quod
carne decimabatur quod curabatur, non illud unde
Levi decimatus est a Melchisedech, cum esset in
ourabatur.Badem namqueoaro non Abrahjetantum,
lumbis Abralue, ubi et Christus erat, unde pariter
sed ipsius primi lerrenique hominis,simul habebat
decimati sunt ; nisi quia necesse est intclligamus,
et vulnus prjevaricationis ctmedicamentum vulne-
secundumaliquem modumibiChristum non fuisse ?
ris : vulnus pnevuricationis in lege membrorum
Onia autem negeteumsecundumcarnemibi fuisse?
repugnantclegi mentis,qu;B per omneni inde pro-
Ergo secundum animam ibi non luit.Nonest igitur
pagatam carnem sominuli ratione quasi transcri-
anima Christidetraduce praevaricationis Adae,alio-
bitur medioamentum autem vulneris in eo, qood
;

quin ipsu ibi fuisset.

inde sine opero concupisoentiali, in muteriu
iJAPUT XX. — Ad argumcntuin nuiic alUituin quid
corporali.per divinam oouoeptionia formationiaqut
sola

rcspondendumprodefeiidcnlibusaiiiiiiariim traiiuecin.
rationem de Virgineassumptumest,propter mortia
35.Hic'exi8tunt llli quitraducemanimarumdefen-
sine iniquitate oonsortium, et aine falsitate resur-
dunt,et dicunt euiiliriii ataiuessesententium suum.si
rectionis exemplum.Quapropterquod uniinu Gbriatl
I. vi cimstat etiam secundumaniinuin luisscmlum-
non sit illius prima prft)varloa>
ex traduoe animea
bia Abrahs,in quo eum deoimavit lielobisedeoh, ut
trioia, puto quod etiam ipsi qui animarum tr.ulu-
iii sit ab eo ChriBtuB in ista docimatione diaoerni !

oom defendunt,oonsentian( persemen quippecon- ;

quiquoniam deoimatua aon e8t,et tamen in lumbia
oumbentia patria transfundi etiam aemen u
Abrahs Beoundum curaem luit,rostut ut Bsoundum
volunt, u quo genere oonoeptionia Chrlatua alienai
iuiiiiniin ilii iion fuerit.et ideo sit ronsequonsulibi
ost ot quo in Abraham aiseoundum unim.iiniu.is-
:
Levisecundum animam fuerit.Hoo ad dqq oon mul-
tum uitiuot.qui utrumquo oollationem adhuoaudi iet,etiaro ipae deoimatuseaset; uoo autam da« me
oimatum, Sorlptura teatatur, quaa hinc quo |u
'
Er, i.mi. Ven Lo». feri s. M oerdotium ejua a Levltioo aaoerdotio dietinguit.
42.i LlllEK DEUIMUS. 426

CAPUT XXI. — Christum, si inAbrakamo sccundum pertractatis, omnia paria vel pene paria ex utro-
animam fuUsBt, uon potaisse uou decimari. que latere, rationurn Leslimoniorumque momenta
pronuntiaiem, nisi eorum sententia qui animas ex
37. An forle dicent : Sicutpotuit ibiesse secun-
parentibus creari putant, de baptismo parvulorum
dum carnein et non decimari, cur non etiara se-
praspondarerct.De quibus quid cis responderi possit
cundurn animam sine decimationc potuerit: hicre-
spondetur. Quia utiquc simplicem aniuue substan-
nondum mihi inlerirn occurrit : si quid forte postea
Deus dederit.si quam etiam scribendi concesseritfa-
tiam incremenlisaugcricorporalibus,neciIliputave-
cultatem studiosis laliuni,non gravabor. Nunc tu-
runtqui eam corpus existimant, quorum in partc
maximequieam exparentibuscreari opinantur men non essc contemnendum testimoniurn parvu-
sunt
lorum,ut quasi refelli,si veritas contra est, negliga-
Proinde io corporis seminc potestessevis invisibilis,
tur,antedenuntio aut enim de hac rc uihil quosren-
quaj incorporaliter numeros agit, noa oculis sed in- :

tellectu discernenda ab ea corpulentia, quaj visu

dum est,ut sulficiat lidei nostrae scire nosquo pie vi-

tactuquesentitur;etipsaquantitascorporishumani,
vendoventuri sumus, etsi nesciamus unde veneri-
mus: aut si nonimpudenlereestuat animarationalis
qu;e utiqucmodulumseminisincomparabiliterexce-
etiam hoc nosse de seipsH, absit pervicacia, conten-
sumi,quod non
dit,satis ostendit posse inde aliquid
dendi,adsitdiligentia requirendi.humilitas petendi,
habeatillamvim seminalcm,sed tantum corporalem
perseverantia pulsandi ut si nobis hoe expedire no-
substantiam, qux divinitus, non de propagine con-
;

vit,qui meliusquam nosquid nobis expediat utique

cumbentium,in carnemChristi assumptaatquo for-
novit, det etiam hoc, qui datbonadata liliis suis
inata est.Ilocaulem de anirna quisvaleat aflirmare,
(Matlli. vn, 7,11), Consuetudo tamen matris Ecclesi.e
qnod utrumque habcat.et materiamseminis manife-
in buptizandis parvulis nequaquam spernenda est,
stam, et rationem seminis occultam ?Scd quid labo-
nequc ullo modo superfiua deputauda, nec omnino
rem in re qu;c persudcri verbis nemini forsitan po-
ingenium credeuda nisiapostoliea esset traditio.IIabetenimet
test, nisi tantum ac tale sit, quod possit
illa parva aetas maguum testirnonii pondus, qua?
loqucntis prxvolare conatum,nec totum cxspectare
priina pro Christo meruit sanguiuem fundere.
asermone? Breviteritaque colligam : sipotuitet de
aniina lieri(quod cum de carne diceremus, forsitaa
—
CAPUT XXIV. Quid cavendum lus qui opinantur
intellcctumsit), ita est de traduce anima Christi, ut
animas esse ex Iraduce.
non secum labem pr«varicationis attraxerit, si au-
tem sino isto rcatu non posset inde esse, non est 40. Admoneo sane, quantum valeo, si quos ista

inde. Jam de caeterarum animarum advento, utrum prteoccupavit opinio, ut animas ex parentibus cre-
cx parentibus an desuper sit, vincant qui potuorint dant propagari, quantum possunt seipsos conside-
cgo adhuc inler utrosquo ambigo, et moveor, ali- rent, et interim sapiant corpora nou esse animas

quando sic, aliqunndo autem sic, salvo eo dunta- suas. Nulla enim propior natura est, qua diligenler
xat, ut vel corpus esse animam, vcl aliquam corpo- inspecta,possit ctiam Deus,qui supra omnem crea-

ream qualitatem sive coaptationem, si ita dicenda turam suam incommutabilis permanet, incorpora-
est, quam Grajci appoviav vocant, non credam, nec liLer cogitari, quam ea qu;e ad ipsius imaginem

quolibet ista garriente me crediturum cssc confi- facta est et nihil vicinius, aut fortasse nihil lam
:

dam, adjuvaute Deo mentem meara. consequens,quam utcredito quod aniinacorpus sit,
etiam Deuscorpus esse credatur.Propter hoc enim
CAPUT XXII. — Vtrique opinioni de animx origine
corporalibus assuefacti et alfecti sensibus, nolunt
accommodalur locus 1 1 le Joannis: Quod aixluui, etc.
auimam credere aliud esse quam corpus, ne si
38. Estaliud testimonium non negliyendum quod corpus non (uerit.nihilsit: ac per hoc lanto magis
pro se possunt proferre, qui venire desuperauiinas timent etiam de Deo credere quod corpus non sit,
credunt, dicente ipso Domino Quod ualum est ex :
quauto magi3 timent Deum credere nihil esse. Ita
camc, caro esl ; et quod natum est ex spiritu, spiritus enim feruntur in phaniasiasvelphantasmata imagi-
esl{Joan. m,6).Quid hac, inquiunt, sententia deter- nuin,qu;e cogitatio de corporibus versat,ut his sub-
minatius, non posse ex carne animam nasci? Quid
tractis tanquam per inane pereundum sit, relormi-
est enim aliud anima, quam spiritus vit;e, creatus
dent. Ita necesse est ut et justitiam et sapientiam
utique, non creator ? Contra quos illi alii Quid :
pingant quodammodo in cordibus suis cum formis
enim, inquiunt, nos aliud sentimus, qui dicimus etcoloribus.quas non possunt incorporeascogitare:
carnem excarne, animam ex anima ? Namex uLro- nec tamen dicunt.quando justitia vel sapientia mo-
que constat homo, de quo utrumque venire senti- ventur, vel laudent eas, vel secundum eas aliquid
mus,carnem de carne operantis, spiritum despiritu
agant, quem quam staturam, quas linea-
colerem,
concuip^scentis ut interim omittatur, quod illud
:
menta fonuas conspexerint. Sed de his
vel quales
Doininus non de carnali generatione, sed de spiri- alias et multa jam diximus, ct si Deus voluerit, ubi
tuali regeneratione dicebat.
res videbitur postulare, dicemus. Nuncquod dicere

CAPUT XXIII. — Ex duabus de anima sententiis coeperamus, si de traduce animarum a parenti-

quxnam prxpondcrel. Consueludo Ecclesix in bus vel non dubitant quidam quod ita sit,vel dubi-
Baptismo parvulorum. ta.it an ita sit, animam tamen corpus esse non
39. His igitur quantum pro lempore potuimus audcant credore aut dicere maxinie propter quod
;

Patrol. XXXIV. 14
«7 DE GENESl AD l ITTE HAM, S. AUGU8TINJ
dixi, ne Doum quoque ipsum nihil allud opinentur septem bovee.Beptem anui Bunt(Cen.xu,26j sicut ;

S8BC quam oorpus, etsi exoellentiBsiiuum, etei na- linteum quatuor linois alligaium, vslut discus ple-
turai cujusdam pmpii.r e.dora > upergredientiB, nus variisanimalibu8,orbistcrrarumestcum onini-
oorpus tamen. nlibus(.l(7. x,ll); sic omuiacietcra, et multo
raagle quede rebus incorporeis,corporalibuBsigni-
CAPUT XXV, — Ttrlulliani trror ie nmrna.
Qoantiir non rebus, Bed imaginibus.
41. uenique Tertullianue, quia oorpus bbbb ani- GAPUT XXVI. — De anitius inerementit quid Tcr-
mam oredidit,non ob aliud uisi quod eam iocorpo- tulliano visum.
reamoogitarenonpotuit,etideo timuitnenihlleBset, 44. Noluit animam crcsccre
tainen Terluliuiuis
si corpus non osset, noc do l»eo valuit alitor sapere : substantia sicut eorpus; affercnsctiam timoris sui
qui Bane quonlam aoutus est, interdum oontraopi- o&\iB&m;Neetiamdecresceresubstantia iieatur ,inquit,
Dionem suam visa vorilato BUperatur.Quid oiiim vo- atqueita ei defeetura rrcda/ur.VA tamen iiuiapcrcor-
rius dicere potuit,quam id quod ait quodam loco, pus eam looaliter tcndit, non invenit axitum inore-
Omne corporals passibtlt
esl Tertull.in lib.de Ahima, | mentorum ejus,quam vult desemina exiguo asquari
cap. 7) Dcbuit ergo mutaro sentcntiaui, qua paulo
? corporisquantitali ; et ait : Sed visejusin quo ' nutu-
supcrius dixerat etiam Deum corpus csso. Neque raliapecutia consitaretinentur,salvosubstantisemodu-
enim arbitror oum desipuisse,ut etiamDei natu-
ita lo,quo a jiruui rdio inflata est, paulatimcum carne pro-
ram passibilem crederet, ut jam Christus non in ducitur'. Hoo forte non intelligeremus, nisiadhibita
carnc lanlum, nequein carno ot anima, sed in ipso Bimilitudina eorum qrae videmus, planum faceret
Verbo por quod facta sunt omnia, passibilis et com- quod dicebat. Constitue, inquit, certum pondus aun
mutabilis osso credatur: quod absit a cordc chris- vel argenti rudem adhuc massam : collectus habitusesi
tiano. Ilem cum aninne etiam oolorem darotaorium illi. et fuluro interim minor, lamen continent inlra U-
aclucidum, ventura estad sensusquibusoam mem- moduli totum quod nalura cst auri vel argcnti:
liratim quasi oorpns instruere oonatus ost, ct ait : dekinccum in taminam massa laxatur,major efftcitur
Hic erit homo iincrior,alius exterior,dupliciter wius, inilio stto, per dilationcm ponderis certi, non per ud-
haberts et itle oculot el aures sitas, quibus populus jectionem,dum extendUur,non dum augetur; etsisic
Dominum audire el videre debuerat habcns et csele- quoqueaugetur,dumextenditur.Licetenim ethabituau-
ros urtus, per quos ei in cogitationibus utitur, ei in geri,cum stalunon licel. Tuncetsplendor ipseprove-
somnis fungilur [tbid., cap. 9). hitur auri vcl argenii, qui prius fuerat quidem et in
•Vi.ticcequibusauribusctquibusoculisdcbuil au- viassa, sed obscurior, noittamen nullus : lunc cl alii
direetviderel)eumpopulus,quibusanimain somnis aiquc alii habitus acceduntpro facilitatt matcrLr, ua <,

fungiturxumsiipsuinTertullianumquisquamvide- duxerii tam qui agit, nihit eonferens modulo nisi cfft-
rctinsunnis, nunquam so diceret abeovisum,et gicm. lla et animx incremcnta reputanda uon subs-
cum eo locutum, quem vicissim ipsc non vidissct. taitiiva, sed provocativa [Lib. de Anima,cap. 37).
Postremo,si anima seipsam videt in somnis, cum, 45. Quis hunc crcderet, cum istocordetam diser-
jacentibu? ulique uno loco membris corporis sui, tum esse potuisse? sed trcmendaistasunt, non ri-
ipsa per varias imagincs evagatur.quas videt; quis denda. Ad hoo enira numquid cogeretur, si aliquid
eam vidit aliquando in somnis aerii coloris ac lu- oogiture posset.quodet sit, et corpus nonsit ? Quid
cidi, nisi forte ut caHera qua; similiter falso videt? autom absurdius, quam putare massaiu oujuspiam
Nam ct hoc potcst vidcrc sed absit ut eam talem,
: metalliex aliquaparte crescere posse dum tunditur,
cum ovigilaverit, crodat ; alioquin quando se alitcr nisi dooresoatex altera; vel augeri latitudine, nisi
quod magis erebrum cst, aut raulata erit
viderit, orassitudine minuatur? aut ullum esse oorpua ma-
anima ejuB,aut ncc tunc animee vidotur substantia, neule natura sua quantitate, quod undiquecrescat,
sed imago corporis incorporea. quee miromodosi- nisi rarescat? Quomodo igitur implebit anima cx
cut in oogitatione Formatur. Quisenim Ethiops aon illa Btilla seminis magnitudinem oorporis, quod
pene sempcr nigrum se vidit in somnis; aut si in animat,8J etipsacorpusest, oujus substantia uullo
alio coloro se vidit, non magis rairatus cst, si fuit u crescat? Quomodo, inquam, implebit ear-
oiim illo memoria? Aerio lamen colore ao lucido nem, quara, viviGoat,nisi tanto rarior fuerit, quan-
nescio utrum se unquam vidisset, Bi uunquam is- lo grandiua quod animaverit ? Timuit videlicet
tum legissct, vcl audisset. ne deiioeret etiam minondo.si oresoeret:et noo li-
V-'. Qoid, (puod duounturhominestalibu visis, el nuiii ii iresoendo,cumoresoeret.Sedquid
de tieripturia nobia voluntprsscribi re,tale aliquid amplius immon r, quando et aermo pergit ia pro-
e88e, non animam,sed ipsum Doum, qual e Qgurali- lixiorem modum, quam petit terminandi nece
lcr sancloruin spiritibus demonslratus est, qu ilia itia Bit nota, vel qui
etiam in Bermone allegoi ioo ponitur? similia quip- iui-i tenoam, vol unde adhuo dubitem, et quare
pc sunt illa As bic errant, oons-
visa talibua dictis, dubitem? Proinde et boc volumen jam oonctuda-
tiluentea in cordo suo simulacra vanta opinionis, tur, i.i atur deinde videamus.
neointelligente i
il i

ui i visia tallbusju-
dloasBQ.qualiterjudioarenl al talia dlvinitus inflgu-
1

tpud i ('iiiiiiiiiiumi, m i/«d.

i
Editi nlc addunt, i'i mmbrisi qaod i Hm tl •»

rhdiotalegerent,vel audirent: Bioutseptera Blposet forlulliauo abett.

\i\) LIHK.It UNOhClMUS. «0

LIBER UNDECIMUS.
ln illud cap. 2 Geneseos, vers. 25 ; Et erant nudi, etc, et iu totum cap. 3. itijus illustrand; causa dicitur de
couditione et casu diaboli.

CAPUT PRIMUM. — Becitato textu Geneseos expli- et mulicri ejus tunicas pctticeas,cl induit eos.Et dixit
catur vers. 25 cap. 2. DomiitusDeus, Eccc Adam factus est tanquam unus ex
i.Et erant nudi ambo Adam et mulier ejus, et non nobis in cognoscendo bonum etnialum Et nunc ne ali-
pwlebal illos.Serpens autem erat prudcntissimus om- quando extcndat manuin sua.m,et sumtil de ligno vitx,
nium bestiurum qux sunt supertcrram,quas fecit Do- et edat,et viout in xternum. Et dimisit illumDominus

minus Deus.Et dixit serpens mulieri,Quid, quiadixit Deus de paradiso voluptatis operari terram, ex qua
Deus, Non edetis ub omni ligno paradisi ? Et dixit
' sumptus est. Et ejccil Adam, et collocavit eum contra
mutier serpenli, A fruclu tigni quod est inparadiso paradisum voluptatis et ordinavil Ckerubim,et ftam-
:

edemus,de fructu aatem ligni quod est in medio para- meam rhomplucain qux vertitur.custodire viam ligni
disi,dixit Deus,Non eieiis cx eo,neque tangetis illud, vitx.
ne moriamini. Et dixil serpeas mulieri, Non morle 2 Anlei|uam hujus proposit;oScriptura; textum ex
tnoriemini: sciebat enim Deus,quoniamqua die man- ordine pertraetemus, admonendum arbitror, quod
ducavcritis de eo,aperientur vobis oculi, ct crilis t.m- jam me hoc opere mernini pralocutum,
et alibi in

quam dii, scientes bonum cl malum. Et vidil mulier illud a nobis esse flagitandum, ut ad proprietatem
quia bonum lignum ad escam,et quia place.t oculis vi- littera; defendatur quod gestum narrat ipsequi scri-

dere, et decorum est cognoscere. El sumens de (ructu psit.Siautem in verbis Dei.vel cujusquam personoe
ejus edit, et dedil viro suo secum.et edcrunt.Et aperti in officium propheticum assumptce, dicitur aliquid
sunt oculi amborum, el agnoverunt quia nwli erant,et quod ad litteram nisi absurde non possit intelligi,
consuerunt folia fici,et jecerunt sibi campestria.Etau- procul dubio figurate dictum ob aliquam signilica-
clierunt vocem Doinini Dci deambulantis iu paradiso tionem aocipi debet dictum tamen esse dubitare
;

ad vespcram, ei absconderunt se Adam et mulier tjus fas non est hoc onim a fide narratoris,et pollicita-
:

a facie Domini Dei,in medioligni paradisi. Et vocavit tione exposiloris exigitur (Lib. 8, c, 1-7).

Dominus Deus Adam,et dixit itli,Ubi es'! Etdixit ei, 3. Er.utt evgo ambo nudi : verumest,omninonuda
Vocem tuam audivideambulantis in paradiso,et timui, erant corporaduorumhominum inparadisoconver-
qttia nudus sum,ct abscondi me .Et dixitilli,Quis nun- : quid enim puderet,quan-
santium./Vec pudebat eos
liavit tibi quia nudus es, nisi a tigno quod prxcepe- do nullam legem senserant in membris suis repu-
ram tibilantum ne exeo manducares, ab eo edisti ? gnantem legi mentis sua3 (Rom. vn, 23) ? qu« illos
Et dixit Adam,Mulier quam dedisti mecum, h.vcmibi pjcnapeccatipostperpetrationemprsevaricationisse-
declil de ligno, eiedi.El di.cit Domiuus Ihusmulieri, cutaest.usurpanteinobedientia prohibitum.etjusti-
Quiil hoc fecisti ? Et di.vit mulicr, Serpens seduxil'me, tia punientecommissum.Quod antequam fieret.nudi
ct mandueavi. Et dixii Dominus Deus serpenti, Quia crant ut dictum est,et non confundebantur : nullus
fecisti hoc,malediclus tu ab omnibus pecoribus, et ab erat motus in corpore, cui verecundia deberetur ;

omnibus qux sunl super ierram. Super pectus

besliis, nihil putabantvelandum,quia uihil senserantrefre-
tuum et vcntrem luum ambulabis,et terrum edes om- nanduui. Quemadmodum propagaturi essent tilios,

nes dies vitx lux.Et inimicitias ponam inler le ct in- jam antea disputatum est (Supra, lib. 9, c. 3-ii)
tcr inuliercm.et inter semen luum et semen ejus ipsa : non tamen eo modo credendum est.quo propagave-
tibi servabit capul, et iu servabis ejus culcaneum. Et runt posteaquam crimen admissum pradicta ultio
mulicri dixit,Multiplicans multiplicabo trislitias tuas consecuta est; cum priusquam morerenturjam in
et gemitum tuum.ln tristitiis paries filios,et advirum corporeinobedientiumhominumjustissimo recipro-
tuum conversio tua, etipse tui dominabilur. Adie au- catu inobedientium membrorum tumultum mors
tem dixit, Quia audisli vocem mulieris tuse,et edisti concepta versaret. Nondum erant tales Adam et
dc ligno,de quo prseceperamtibi de eo sotonon edere, Eva, cum arnbo nudi esseut, et non confunde-
maledicta terra in operibus iuis: in tristitiis edes il- rentur.
lamomnes diesvitseluse ; spinasel tribulos germinabit CAPUT II. — Serpentissapienlia qualis,etunde.
tibi, et edes fenum agri. In sudore fuciei luse edes pa- 4. Serpcns ciutcia crat ibi prudenlissimus quidem,
ncm tuum, donec convertaris in terram, ex quasum- sedomnium besliarumqux erant supertei ram, quas fe-
ptus es; quia terra es, et in terrain ibis. Et vocavit cerat Dominus Deus. Translato enim verbo dictum
Adaiii nomen mutieris sux, Vita -. quoniam hsec cst es\.,prudentissimus,\e\ vicut plures latini codicesha-
matcr omnium viventium.El fecil DominusDeus Adam ben\,sapientissimus,non proprioquo in bonumaccipi
solet sapientia vel Dei, vel Angelorum, vel animae
Editi, illo. At Mss. ut in sasris
' oinni. Biljliis, ratiop.alis ;
tanquam si sapientes apes etiainformi-
Edili, tomen mulieris sun Eva,id est, Viin.Al Mss. oru-
11

nes careut his verbis, Eva,id est : quae nec leguutur apud
casque dicamus,propteroperavelut imitantiasapien-
interpretes LXX. tiam.Quanquarn iste serpens noa irrationali anima
 DE GBNESl Al) 1.1TTKIIAM, S. AUGUSTINI 432

sua, scd ulieno jum spirilu.id ust diubolico, possct oliuin sic QBtenderet aniinu' superba; ad oruditio-
sapieutissimus dici uinuiuin bestiaruni.ljuantuinli- nom fulurorum sunctorum.quuin recteipseuteretur
bet cniin pravarkatorea angeli de Bupernie aedibua uniinarum voluntatibus etiam malis.cum illa3 per-
suoe pervcrsitatis et superbia) merito dejeoti smt, verse uterentumaturis bonis?
nalura tamen excellentiorea Bunt omnibue bestiia CAPUT V. — llonw a tenlare dejectus,quia superbus.
propter rutiunis eminentiam. Quid ergo mirum si 7. Nec arbilrunduin csl quod esset hominem do-
suo instinetu diabolus jain implens Berpentem, jecturus iste tentator, nisi pra-cessisset in atiima
eique spiritum suum
miscens, eo niorc quo vates huuiinis qusdam elatio comprimenda,ut per bumi-
damioniorum implere solet ', supientissimum euiu liationem peooati, quom dc se 1'also prasumpBerit,
reddiderat omnium bestiarum secundum animam disceret. Vorissimi quippe dictum cst : Anteruinum
vivam irrationulcmque viventium? Abusione quip- c.taltatur cor,et ante tjloriant humiliatur {l'rov. xvi,

pe nominis ita sapieutia dicilur in malo, queiuud- ISJ.Et hujus hominis voxest in Psalmo Eijo
1'orte :

modum in bono astutia cum proprie magisquo ;

dtxi in ubuudantia mea, Noit movcbor in jjternum '.

usitate in latina duutaxat liugua sapientes lauda- I>einde jam expertus quid mali habeat superba

luliter appellentur,astuti autem male corduti intel- prttBumptio proprids potestatis.ctquid boni udjutu-
liguntur.Undenonnulli.sieut in plerisque oodicibus rium gratia) Dei Domine, inquit, : volwttate tua m
iuvenimus, ad usum latime loeutionis,uou verbum, pr;cstilisti decori mco virtutcm; avertisti autcm /'«-
sed potiussententiam Iransfereutes.ustutiorom om- cicm titani, et faclus sum conturbatus [Psal. xxix, 7,
nibus bestiis istum serpeatem, quam supieutiorcm 8).Sed sive illud de hoc homine.sivo de alio dictum
dioere maluerunt. Quid uutem habeat hebraa pro- sit.extollenti se tamen anima;, et nimium tanquam
prietas,utrum illicin malo,non abusive,sed proprie de propria virtute pralldenti, etiam experimenlo
possint dici et intelligi sapientes, vidcrint qui eam poena) demonstrandum quam non bcne so
fuerat
probe noverunt. Nos tun.eu aperte legimus alio habeat facta natura, si a faciente recesserit. Hinc
Scripturarum sanctarum loco sapieutes ud nialum, ouiin eiiam maxime oommendatur quale bonum sit
non ad bonum (Jercm. iv, 22) ; et Dominus dicit Deus, quando nulli ab eo rccedenti benc est quia :

sapientiores esse lilios s;eculi tiliis lucis, ad consu- et quigaudent in morliferis voluptatibus.esse sinc
lcndum sibimet iu posterum quamvis fraude, non dolorum timore uon possunt et qui oniuino ma- ;

jure (Luc. xvi, 8). lum desertionis su« majore superbiaj stupore non
CAPUT III. — Diabolus nonnisi pcrscrpcntcmtentare sentiunt.aliis qui ha?c discernere noverunt,miserio-

pennissus. res prorsus apparent ; ut si nolunt reoipere niedi-

5.Nec sane debemus opinari quod serpentem si- cinam talia devitandi, valeanl ad exemplum, quo
bi.per quem tenluret persuadereiquc peccatum.dia- pussiut talia devitari.Sicut eniui apostolus Jacobus
bolus elegerit; sed cumesset in illopropter perver- dicit, Unustjttisque tentatur a coitcupisccntiu suti abs-
sam et invidam voluntatem decipiendi cupiditas, tractus etiUeetus: deinde, concupiscentia cumconeept-
nonnisi per illud auimal potuit.per quod posse per- pcccatum atttcm cum consummu-
ril,paril pcccatttm;

Uiissusest.Noccndi enim voluntas potestesse asuo- tum mortcm (Jacobi i, 14,15). Unde sa-
fuerit,generat

quoque animo prava; uon est autem potestasnisi a nato supeibia; tumore resurgitur, si voluiitas quaj
Deo.et hocabdita altaquejustiliu.quoniain nou est anleexpenmentuiudefuit.utpermanerelurcuui Deo,
iniquitas apud Deum. saltem post experimentum adsit, ut redeatur ad
CAPUT IV. — lentutio hominis qttare permissa. Deum.
0. Si cur Deus tentari permiserit
ergo qua-ritur CAPUT VL —
Cur Dcuspcrmiserit homincm tcnturi.
hominem, quem tentalori consensurui.n osse pras- autem quidam moventur de hac primi ho-
N.Sie

ciebat; altitudinem quidem consilii ejus penetrare miuis tcntatione, quod eam tieri permiserit Daus,
non possum, et longe supra vires meas hoc esse quasi nuucnon videantuniversum genushuinanum
conlileor. Est ergo uliquu oauaa lortassis occultior, diaboli iusidiis sine oassatione teutari. Cur et boo

qun melioribus sanotioribusque reservatur, illius permitlit Deus? An quia probatur et exercetur
euium
gratia potius quain meritis :sed lamen c|iian- virtus,et est palma gloriosior non consensisse len

tuin vel donat sapere.vel sinit dioere, non Bflihi vi- lutum,quaiu nou potuisse tcntaii ouin etiam ipsi :

detur mugna; laudis futuruin luisse hominem, si quideserto Creatore aum

magia poal tentatorom

propterea posset bene vivere,quia nemo male \ Ivere magiaque tentent eos qui in verbo Dei perm<i
suadcret cum et in natura posse, et in pobeatate
;
prwbeantque illia conlra oupiditatem devitaUonia
Bt - nou consentire Buadenti, adjuvante
velle exeinplum, ct incutiaut contra Buperbiam Umorem
t.mirii illo reaiaUt, bumilibua autem
qui auperbia piuiu Unde dicil Apo&tolus lntcudciis tcipiuin,nc
'.'
:

dat gralium (JacoOi iv, 0). Cur iUque Kntaii uon ct tu tcntcrts [Galat. vi, 1). Mirum est einui quan-

sineret, quem couscnsuruni essc prOBBOiebat, cuin tum ista liuinilitas.qua suliduuur Crealori, no tan-

Ld factnrna eBset propria voluntate per culpam, et quam ejua adjutoriu non egentea de noatria »iri«

ordinandua eaaet iliiua aquitate per pcanam: ut bua praaumamua, per Soripturaa omnes diviui
oura oonlinua uommendatur. Cum argo atiajn par
1
Maa impteri soltnt.
lu plerlaque ,

» Ma*. nonuulU, habtrt Tuui quiilatn nroaoquuntur, |uati| ao per impioa pii proOoiant, fl

um torutntire Ain plariqoe, habmt tieUt itoa 1

\ ,ii .
n-ii-
conientirt. Su- atlani Aoa. >-t Kr. Ai Lov., KabuU wtie tt proptar ambigoltatem levlioula grteeai upud i \\,
iwn totumttrn, 9b fm ejdne.
 43.'! LIBEH UNDECTMUS. 434
dicitur : Non crearet Deus,quos praeciebat malos cur ergo non crearet Deus etiam quos malosfutu-
futuros. Cur enim non crcaret quos prajsciebat bo- ros esse prassciebat, volens ostcndere iram et de-
nis profuturos, ut et utiles eorum bonis voluntati- monstrare potentiam suam, et ob hoc sustinens in
bu9 cxercendis admonendisque nascantur,et juste multa patientia vasa ira",quae perfecta suntin per-
pro sua mala voluntatc puniantur? ditionem.ut notas faceretdivitiasgloriaesuaein vasa
CAPUT VII. — Cur homo non talis crealusquinollcl misericordiac,quae praeparavit in gloriam (Id. ix, 22,
unquam peccare. 23) ? Sic enim qui gloriatur,nonnisi Domino glo-
in
9. Talem, inquiunt, faceret hominem, qui nollet riatur (II Cor. x, 17), cum cognoscit non suum,9ed
omnino pcccare. Ecce nos concedimus meliorem illius esse, non solum ut sit.verum etiam ut nonnisi
esscnaturam qu,-e omnino peccare nolit conccdant ; ab illo bene sibi sit,aquo habet ut sit.
et ipsi non esse malam naturam quae sic facta est, 11. Nimia ilaqne importune dicitur: Non essent

ut posset non peccare justam esse sen-

si nollet.et quibus Deus tantam bencficentiam miseiicordias
tentiam qua punita est,qua? voluntate non necessi- suac tribueret,si aliter esse non possent,nisi essent
tatc peccavit. Sicut ergo ratio vera docet meliorem et hi in quibus vindictm justitiam demonstraret.
essc naturam quam prorsus nihil delectat illicitum ;
CAPUT IX. — De eadem difficultale.
ita ratio vcra nihilominus docetctiam illam bonam
Cur enim non utrique potius essent, quando in
esse quae habet in potcstato illicitam delectationem,
utrisque et bonitas Dei et «quitas jure praedicatur?
si exsliteril.ila cobibere, ut non solum de caeteris
12. At enim si Deus vellet,etiam isti boni essent.
licitis rcctcque factis.verum eliam de ipsiuspravae
Quanto melius hoc Deus voluit.ut quod vcllent es-
delectalionis cohibitione laetetur. Cumcrgo haec na-
sent sed boni infructuose, mali autem impuno non
:

tura bona sit, illa mclior. cur illam solam, et non

essent.et in eo ipso nliis utile9 essent? Sed pra;s-
utramque polius faceret Deus? Ac per hocquipa-
ciebat quod eorum futura esset ' voluntas mala.
rali erant de illa sola Peum laudare,uberius eum
'

Pro?sciebat sane,ct quia falli non potest ejus praes-

dcbcnt laudarc de ulraquc. Illa quippe cst in sanc-
cicntia,ideonon ipsius.scd eorum estvoluntas mala.
tis Angelis, haec in sanctis hominibus. Qui autcm
Cur ergo eos creavit, quos taleg futuros esse praes-
sibi partcs iniquitatis clegerunt.laudahilemque na-
ciebat ? Quia sicut praevidit quid mali cssent fac-
ttiram oulpabili voluntate depravarunt, non quia
luri,sic etiam prmvidit dc malis factis eorum quid
minime debuerunt.Habent
pra>sciti sunt.ideo creari
boni esset ipse faeturus. Sic enim eos fecit, ut eis
enim locum suum,quem in rebus impleant
ct ip?i
relinqueret unde et ipsi aliquid facerent,quo quid-
pro utiiitate sanctorum. Nam Deus nec justilia
quid etiam culpabilitcr eligerent,illum de sc lau-
cujusquaai rccti homiBis eget quanto minus ini- ;
dabiliteroperantem invenirent. Ase quippe habent
quitate pervrrsi ?
voluntatem malam, ab illo autem et naturam bo-
CAPUT VIII. — Quare crcati qui prxscicbaniur fuluri
mali. nam, et justam pccnam sibi dcbitum locum.aliis
;

lO.Quis aulcm sobriaconsidcratione dicat: Melius excrcitationis adminiculum et timoris exemplum.

non crearetquem prasciebat ex alterius iniquitale CAPUTX. — Malorum voluntateminbonumconverlere
posse corrigi.quam crearet etiam quem prssciebat potest Dcus quare non faciat. :

prosuainiquitate deberedamnari? IIoc est enimdi- Sed posset, inquiunt, etiam ipsorum volun-
13.
cere.melius non esse qui alterius malo bene utendo latem in bonum convertere, quoniam omnipotens
misericorditer roronaretur.quarn esse etiam malum est. Posset plane. Cur ergo non fecit ? Quia no-
qui pro suo merito juste puniretur. Cum enim ratio luit. Cur noluerit, pencs ipsum est. Dcbemus enim
certa demonstrat duo quaedam non aequalia bona, non plus sapere quam oportet sapere (Rom. xn, 3).
sed unumsuperius, alterum inferius non intelli- : Puto autem paulo ante satis nos ostcndisse non
gunt tardi corde,cum dicunt,Utrumque tale esset; parvi boni essc rationalem creaturam, etiam istam
nihil se aliud dicere quam,Solum illud esset. Ac quae malorum comparatione cavet malum quod :

sic cum asquare volunt genera bonorum, numerum genus bcna: creaturoe utique non esset, si omnium
minuunt ; et immoderate augendo unum genus, malas voluntates in bonum Deus convertisset, et
alterum tollunt.Quis autem hos audiret.si dicerent: nulli iniquilati poenam debitam infligeret; ac sic
Quoniam excellentior sensus est videndi quam au- non esset nisi solum illud genus, quod nulla vel
diendi, quatuor oculi essent, et aures non essent? peccati vel supplicii malorum comparatione proli-
lta, si excellentior est creatura illa rationalis, qua; ceret. Ita velut aucta numcrositate excellentioris
sine ullius pcena comparationc, sine ulla superbia generis, ipsorum generum bonorum numerus mi-
Deo subditur ; aliquavero in hominibus ita creata nueretur.
est, ut in se Dei beneficium non possit agnoscere, CAPUT XI. — Malorum pcvnis non indiget Deus, sed
nisi alteriusvidendo supplicium, ut non altum sa- cx eis comulil bonorum saluti.
piat, sed timeat (Rom. xi, 20), id est non de se pra- 1 1. Ergo. inquiunt, cst aliquid in operibus Dei,
fidat, sed confidat in Deum; quis recte intelligens quod alteriusmaloindigeat,quoproficiatadbonum ?
dicat, Talis esset ista qualis illa ; nec videat se Itane obsurduerunt et excaacati sunt homines,nescio
nihil aliud dicere quam, Non esset ista, sed sola quo studio contentionis,ut non audiant vel videant,
essetilla?Quodsiineruditeatqueinsipienterdicitur, quibusdam punitis,quam plurimi corrigantur?Quis
1
Mss., paraverant. 1 Sic Mss. At editi, quideorum faclura esset.
138 m GENKSl \D LITTBRAM, 8. AIJGUSTINl 430

eiiiin paganus.ijtiis .1 ihI.imis, quis h.oictifiis non hoc CAFUT XIII. — hi Manichceot out diabolum in orea>

indomosuaquotidie probel .'

Verum oum veniturad turii dei censeri nolunt.

diaputationeminquieitionemqueveritaliB,nolunlad- 17. Magisde i|isa DaturadiabolisorupoloaiuBquori

vertere Bensus buos homines, ax 'i' " opore divino 1 solet, quam tolam quidam baretici, offensi moles-
providentia in eos veniat imponenda oommotio <lis- tia malffi volnntatis ejus, alicnare conantur a crea-
cipliuiv : ut si non corriguntur qui puniuntur, tura suiunii et vcri Oci, et alterum ei darc princi-
oorum tamen exomplo ooteri metuant, valeatque ad pium, quod sit eontra Dcum. Non enim valent in.
eorum salutem justa pernioies aliorum. Num cnim tclligerc, omne quod est, in quaiitum alii|iia subs-
malitiaa eorum vel nequitice Deus auotor est, de tantia cst, et bonum esse, et nisi ab illo vero Deo,
quornm juata pmna conaulit,quibus hoc modo con- a quoomne bonum est,esse non possc: malam vcro
sulendum esso constituit?Non utiquc: sod cumeos voluntatem inordinato moveri, hona infcriora su-
vitiis malos futuros esse prKsciret,non eos
propriis perioribus prreponendo atque ita factum esso ut ;

tamcn crearedostitit utilitati deputans corum,quos

; rationalis creaturaa spiritus, sua potestatc propter
in hoc genere creavit, ut ad bonum proflcere, nisi exrollentiam delectatus, luinesceret superbia, per
malorum comparatione '
non posscnt. Si enim non •
1
u :iin caderet a beatitudine Bpiritualis paradisi, et
essent, nulli rei utique prodesscnt. Parumnc boni invidentia contabesccret. In quo tamen bonum est
est actum ut sint,qui certc illi generi utiles sunt hoc ipsuin quod vivit,ct viviticatcorpus.siveaerium,

quod genus quisquis non vult ut sit, nihil aliud siculipsius diaboli vcl daemonum spiritus,sivo ter-
agit, nisi ut ipse in eo non sit? renum, hominis anima, cujusvis eliam mali-
sicut
15. Magna opera Domini exquisitain omncs vo- ; gni atque perversi. Ita dum nolunt aliquid,quod Deus
luntates ejus(Psal. cx, 2) : providet bonos futuros, feccrit, propria voluntate peccare, ipsius Deisubs-

ct creat prsvidet malos futuros,et creat: seipsum

;
tantiam dicunl primo nccessitate, et post inezpiabi-
ad fruendum praebens bonis, multa munerum suo- litcrvoluntatecorruptamatqucperversam.Sed deis-
rum largiens et malis, misericorditer ignoscens : torum dcmentissimo errorc alias jam diximus multa.
juste ulciscens itemque misericorditer ulciscens,
;

CAPUT XIV. — Causa ruinx angeliex. Superbia,

juste ignoscens metuens de cujusquam ma-
; nihil
invidia.
cujusquam justitia nihilsibi
litia,nihilindigensde ;

hocaulem opere quasrendum estsecundum

18. In
consulensnecdeoperibus bonnrum,et honis consu-
sanotam Scripturam,quid de diabolo dicendum sit.
lensetiamdepcenis malorum.Curergonon permittc-
Primo,utrum ab initio ipsius mandi sua potestate de-
rettentarihominemillatentationcprobandum 2 ,con-
lectatus abstiterit ab illa societate et charitatc, qua
vincendum,puniendum,cumsuperbaconcupiscentia
beati sunt Angeli qui fruuntur Deo ; an aliquo tem-
propriie potestatis quod conceperat pareret, suoque
porc in sancto ccetu fuerit Angelorum,eliam ipse pa-
fetu confunderetur, justoque supplicio a superbicc
riter justus. et pariter beatus. Nonnulli enim dicunt
atque inobedientiae malo posteros deterrcret,quibus
ipsum ei fuisso casum a supernis scdibus.quod in-
ea conscribenda et unnuntianda parabantur? homini facto ad imaginem
viderit Dei. Porro autem
—
CAPUTXII. Curtentalioperserpenttmfieripermissa invidia sequitursuperbiam.non praeoedit : non enim
i6. Si autem quoerilur cur potissimum per ser-
causa superbicndi cst invidia.sed causa invideudi
pentcm diabolus tentare permissus sit jam hoc si- ;
superbia. Cum amor excpllentia>
igitur superbia sit
gnificandi gratia factum esse.quem non admoneat
propria1 , invidia vero odium felicitatis aliena\ sit
Scriptura tantai auctoritatis,tantis divinitatis docu-
quid unde nascatur satis in promplu est. Amando
mentis agens in prophctando, quantis effectis jam
cnim quisque excellentiam suam, vel paribus indi-
mundus impletus est? Non quod diabolus aliquid videt, quod ei coaquentur vel inferioribus, ne ;

ad instructionem nostram significare voluerit, sed

sibi coequentur vel inferioribus, quod eis non
;

oum acccdere ad tontandum non posset nisi per-

coarquelur. Superbiendo igitur invidus, non invi-
missus, num per aliud posset, nisi per quod per-
dendo quisquo superbus cst.
mittebatur aocedcre ? Quidquid igitur serpensillc
significavit.ei providentiatribuendum est, sub qua CAPliT XV. —
Superbia elamorprivatusfonUs na-
et ipsediabolussuam quidem habet cupiditatem no- loriini. Amoresduo. Civitatesduse. Opus de Civitate

cendi facultatem autem nonnisi qua datur, vel ad

;
D« pollicetur.

subvertendaacperdenda voaa ir»,vel ad humilianda [9. Mcrito initium oninis peccuti suporbiutn Sorl-
sive probanda vasa misericordi;e. Natura itaquescr- ptura deflnivit.dioens : Initium omnispecfatisuptttia
pentis unde sit, novimus: produxit enini terra in (Eccli. x, 15), Cui testimonio oon inconveaienter
verbo Dei omnia pecora, et bestias, et serpcntes ; aptaturetiam illud quod Apostolu9ait,IWix omnjiiai
qua; universa creatura habens in so animam vivam mtilorum tst avarilia fim. \i, 10J si avaritiara e>
( i ;

irrationalcni.univci .->i' rationali orealurffi Bive bons neraletn inleil garaus, qua quisquo appatit aliquid
sive rnahe voluntatis, lege divini ordinia Buhdita cst ampliuaquam oporlet.propterexoellentiamauam.et
uruiii b! per erpenlem ali- quemdam propria rei amorem oui aapienternomen :

quidagereptinuis. us <st diabolua, oum domo latina lingu indidit.oum appellavit privatum.quod
i

poFOOBintrareChriatu8ipaepermiaerit(Jfatf.\ n potiuaadetriuientoquam ab inoremento diotumaln-

oet. Omnis eniui privatto minuit. Und« ItaquavnH
• Edltt b\e,ceoperati m< Mu. aomt&ntir, eonBoreHoMi
• In Mit, prooa notas, prodendunt. fuuiifiv auparbla, loda In anguatiai agaetaHRMjui
437 Um\\ UNDKCIMUS. 438

contruditur, cum ex communi ad propriumdamno- non stetit. Et homicida quidem ab illo initio ex quo
fo sui amore redigitur.Speciali9 estautem avaritia, homo potuit occidi; nonautem potuit occidi,ante-
qu.Tiisitatinsappellaturarnorpecunise. Cujusnomi- quam esset qui occideretur.Abinitio ergohomieida
ne Apostolus perspeciem genus significans.univer- diabolus, quia ipso occidit hominem primum.ante
salcm avaritiam volebat inlelligi dicendo, Radix qucm nullus hominum fuit. In veritatc autem non
omnium malorum est avaritia.Hac enim et diabolus stetit, et hoc ab initio ex quo ipse creatus,est, qui

utique non amavit pecuniam, scd pro-

cecidit, qui staret si stare voluisset.
priam potestatem. Proinde perversus sui amorpri- CAPUT WH.—Anbeatusfueritdiabolusantepeccatum.
vat sancta socictate turgidum spiritum, eumque 22. Quomodo enim duxisso et am vitam beatam ;

coarctat miseriajam per iniquitatem satiari cupien- inter beatos Angelos credi potest,qui futuri sui pec-

tem. Ilinc alio loco cum dixisset.Erun* enim homi- cati atquc supplicii.id est desertionis ignis aeterni,
nes scipsos amantes ; continuosubjecit,amafompe- praesciusnon fuit?Si praescius nonfuit,merito qua>
cunix (II Tim. m, 2),ab illa generali avaritia cujus ritur cur non fuerit '. Neque enim sancti Angeli

superbia coput cst, ad hanc specialcm descendens aiternae suoa vita? ac beatitudinis incerti sunt. Nam
quffl propria hominumest.Neque eniin essentcliam quomodo beati, si inccrti ? An dicemus hoc Deum
liomines amatores peeunia?, nisi coseputarent ex- diabolo revelare noluissc.cum adhuc esset angelus
cellentiores.quo ditiores.Cui morbocontrariachari- bonus, vel quid facturus, vel quid passurus esset;
tas non quferit quai sua sunt,id estnon privata ex- cfflteris vcro hoc revelassc quod essent in neternum
cellcntia laetatur : mcrito ergo et non inflaturi I Cnr. in cjus vcritatc mansuri ? Quod si ita cst,ideo jam
xiii, 5, 4.) non aequaliter beatus.imojam necplanebeatus fuit.
20. Hi duo amorcs.quorum altersanctus cst.aller quandoquidem plane beati de sua beatitudinc certi
immundus ; alter socialis.alter privatus;altcrcom- sunt,ut eam nullus pcrtubet metus.Quo autem malo
muni utilitali consulens propter supernam socicta- meritoitadiscerncbatur acaiteris.ut ei Deus nec ca
tem.altcretiam rem communem in potestatem pro- quffl ad ipsum pertinercnt.futura rcvclaret? Num-

priam rcdigens propter arrogantem dominationem; quid illc prius ultor, quam istc peccator? Absit :

alter subditus,altcr aemulus Deo; alter tranquillus, ncque enim Dens damnat innocentes. An forte ex
alter turbulentus ; altcr pacificus, altcr seditiosus; alio gcnere angelorum fuit, quibus Deus non dedit

alter veritatem laudibus errantium praferens,a!ter vel de seipsis prascientiam futurorum ? qui quo-

quoquo modo laudis avidus; aller amicalis >, altor nam modo boati possint esse nnn video,quibus in-
invidus alter hoc volcns proximo quod sibi,
: alter certa cst ipsa sua beatitudo. Nam et hoc quidam
subjicere proximum sibi alter propter proximi ; scnscrunt, non fuisse diabolum inilla sublimi na-
utilitatem regens proximum, alter propter suam : lura Angelorum, qua; superccclestis est; sed in en-
proecesserunt in Angelis alter in bonis.alter in ma-
; rum qui aliquanto inferins in mundo facti sunt,et
lis et distinxerunt conditas in genere humano ci-
; pcr sua officia distributi. Tales enim fortasse pos-
vitates duas, sub admirabiliet ineffabili providcn- set aliquid etiam illicitum delectarc : quam tamen
tia Dei,cuncta quse creata sunt administrantis et delectationem si pcccare nollent.libero arbitrioco-
ordinantis, alteram justorum, alteram iniquorum. hiberent ; sicut homo,maxime ille primus,qui pec-
Quarum etiam quadam temporah commixtiono pc- catipcrnam nondum habobat in membris,quando-
ragitur sfflculum, donec ultimo judicio separentur, quidem etipsa a sanctis viris Dco subditis pcr ejus
et altcra conjuncta Angelis bonis in rcge suo vitam gratiam pietate superatur.
cniipcqiintiir sternam,altera eonjuncta angelis ma- CAPUT XVIII. — Homo ante pcccatum quomodo
lis in ignem cum rege suo mittatur oetcrnum.Dc beatus fuerit.

quibus duabus civitatibus latius fortasse alio loco, 23. Porro de beata \ita, utrum eam
ista quaestio

si Dominus voluerit, disseremus. quisquam jam habere dicendus sit,cuiincertum est 2

CAPUT
XVI. —
Diabolus quandonam lapsus sif. utrum secum permansura sit,an ei miseriaquando-
Quando ergo dejecerit superbia diabolum, ut
21. que succedat, potest et de ipso primo homine oriri
naturam suam bonam prava voluntale pervcrteret, Nam si futuri sui peccati prascius erat divinsque
Scripturanon dicit ante tamen factum fuisse.ct cx
:
vindictffl, beatus esse unde poterat ? Ergo erat in
hac eum homini invidisse,ratio manifesta declarat paiadiso non beatus.Sed enim non crat futuri pec-
In promptu est enim omnibushfflc intuentibus,non cati sui praescius ? Ergo per hanc ignorantiam aut

exinvidcntia superbiamnasci,sedexsuperbia potius ejusdem beatitudinisincertus; ctquomodo jam vere

invidentiam.Nonaulemfrustraputaripotest,abinitio beatus ? aut falsa spe ceitus, non scientia et quo- ;

temporisdiabolum superbiacecidisse,nec fuisseul- modo non slultus ?

lum antea tempusquo cum Angelis sanctis pacatus 24.Sed tamen hominis adhuc in corpore animali
vixcritetbcatus.sedabipsoprimordiocrealurffl asuo cnnstituli.cuiobcdienterviventidandumadhucesse
creatorc apostatasse;ut illud quod Dominus ait,///c Angelorum consortium, et mutatio corporis ex ani-

homicida eralab initio,ct in veritate non stetit (Joan. maliinspirituale.possumusinlelligerebeatam vitam

utrumque ab initio intelligamus, non so-
viii, 44), secundum quemdam modum,etiamsi non eratpra;-
lum quod homicida fuit,sed etiam quia in veritate ' Er.Lugd.Ven.legunt.id est desertionis ct iynis xterni
cieus non fuit,merito qmerilw cur non fuerit. M.
Er. et Lov .,amicabilis; pro quo Am. et Mss., amicalis. 2 Mss. cujus incertus est ut>um, etc.
I3S DE QENESI Al) LITTEHAM, S. AUGUSTINl 140

futuri buI peccati Neque enira ot illi pnescii scriptum cst, Draco hie quem fin.risli ad illudmdum
fucrunt, quibua Apostolus dioit, Voi qui spirtlualet ei (Psal. 1:111, 26); nisi quod hic,auf»i /tnxufi.dixit,
estis.instruite hujustnodi tn tpirilu lenitntis,inlendens non aiiteiu eicut \h\,Uocest iuitium fujmeiiti Doinini

te ipsum.ve el tu lenleris [Gnlat.vt,l) non nbsurde ; tanquam in inilio cum ita finxisset,ut malus.ut in-
tamen ner improbe dicimuB, bealos jam fuissc lioc vidus, ut scductor, ut oinnino diabolua esset, oon
ipso quod spiritualcs essent,non corporo,f ed justilia voluntatc doprnvatus, sed ita creatus.
liilei, spo gauilentes.in trihulatione paticntcs(fio»i. CAPUT XXI. — llefcllitur hmc opinio.
xn,I2).Quanlo maRis orgo.el ampHore modo licatus 28. Ha?c opinio quomodo non sitadvcrsa ei,quod
cratliomoinparadisn antepeocatum,quamvia incer- scriptum est,FL-W,' Dcusomnia Imna eal U '

1., n I 31
tus futuri sui casus, gaudebat proptcr
i|iii spc ita quamvis concntur ostendere; nec insulse etisjn vel
pr.Tmium fulura» rommutationis.ut nullaessrt tri- inerudite nsseralur, non tantum conditionc priinu
bulatio cui tolerandoo paticntia militaret ? Qnam- sed etinm nunc depravalis tot vo!untatibus,in sum-
vis enim non vana pr.rsumptione deincerto certus ma tamen omniaquae creata sunt.id cst univcrsar.i
vclut stultus, sed spe non infidelis antequam ap- , omnino creaturam bonam esse valdc,non quod boni
prehcndcrct illam vitem, ubi certissimus ipsius sint in ea mali, sed quod non efficiant mnlitia sua
sjternaa vitaa su» futurus esset.posset exsultare.quc- utsub Dei administratoris imperio, virtute,sapien-
madmodum scriptum cst, eum tremore (Psa/.n,ll), tia.decus et ordo universitatis aliqua cx partc tur-
ethac exsultatione.mullo al>undantius in paradiso, pctur sive lurbetur ; cum suis quibusque volunta-
quam sancti in his terris, beatus esse, modo quo- tibus.etiam malis.tribuantur certi et congrui limi-
dam inferiore quam in illa vita aterna sanctorum tes potestatum et pondera meritorum.nt etiam cum
Buperccelestiumque Angelorum, non tamen nullo. ipsis convenienter justequo ordinatis universitas
CAPUT XIX. —
Angciorum COndUio. pulchra sit : tamen quia quilibet occurit, et verum,
25.Dicere autem de aliquibusangelis quodin suo est atquc manifestum.justitia? ipsi essecontrarium
quodam generebcati esse possint, futura suae ini- ut nullo praecedcnte merito,hoc ipsum in quoquam
quitalis et damnationis, vel crrte perpelu.T salutis Dens damnet quod in eo ipse creavit, certaquc ct
incerti,quibus nec spes subesset quod aliquando evidens damnaliodiabolietangelorumcjusexEvan-
et ipsi nliqua inmeliua mutatione certi de hac re gclio recitatur, ubi se dicturum Dominus praenun-
fuluri essent,vixfcrenda proesumptio est nisi forte : tiavit eis qui a sinistris sunt,//c in igncm .rlcrnum,

et hoc dicatur, ita creatos istos angelos mundanis qui pnrparatus est diabolo etangelis ejus (J/aHixw,
ministeriis distributos sub atiis sublimioribus et 41) nullo modo in eo naturam quam Deus crea-
;

beatioribus,ut prorecte ge3tisprospositurissuis ac- vit, sed malam propriam voluntatem poena ignis

ripiant illam vitam bentam ac sublimiorem.de qua aHerni plectcndam essc credendum est.
possintcsse cerlissimi,cujus ntique spe gaudentes CAPUT XXil. Opinionis ejusdem fundamenta
possint non incongrur dici jam beati. Ex quorum convellunlur.

numero sidiabolusceeidilcumsociisiniquitatissua?, 29. Nec ejus naturam csse significatam quod di-

similc cst hoc ci quod cadunt a justitia fidei etiam ctum est. //oc cstinitium figmenli Domini.quod fecit

homines, simili superbia prasvaricati, vel seipsos ut illudatur ab Angelis ejus : sed vel corpus aerium,
seducenles, vel iili seductori consenlientes. quod tali voluntati congrucnter aptavit ; vel ipsam
26.Sed asserant Iktc duo goncra bonorum Ange- ordinationem, in qua cum fecit etiam nolcntem
lorum qui potuerint, unum supereoilestium,in qui- utilem bonis vel quod proesciens eum propria
;

bus nunquam fuit qui cadcndo diabolns factus est; voluntate malum futurum, fecit eum tamen, non
alterum nutem mundanorum,in quibus fuit mihi :
abstinens bonitatem suam in pradicnda vita atque
autem,fateor,unde hoc sccundum Scripturas assc- substantia futura? otiam noxix volunlati ', simul
ram,non intcrim occurrU ; sed coarctatus qua?s- pravidens quanta dc illo bcma esset sua mirabili
tione illa, qun quoeritur ulrnni sui casus prsaoius bonitate ac polestate facturus Initium autem /ig-

anlequam cadcrct, fucrit.ne suasbcatitudinis inccr- menU Domini dictus est, quodfecil ut illuiatur ab

tos esse vel aliquando fuisse Angelos diccrom.non Angrlis ejus, non quia ipsum primitus condidit,
sinecausa putari po8S6 dixi,diabolum ab ipsn erea- miilum condidit; sed quia cum soirateum
vel inilio

turao, hoc cst ab ipso vel lcmporis vel sua condi- 1 ad hoc propria voluntatemalum futurum ul bonis
tionis initio cecidissc, nec aliquando in veritate noceret, crcavit cuni ad hoe ut de illo b >nia ipee

stctissc. prodesset.Iloc cst cmm.utillu latur ali .tngclis cjus;

CAPDT XX. — Opinio de diabolo creato in maltia. quoniam sic illuditur, cum sanctis prosunt ten-
27. l'ndc nonnulli cum non in hanc maliliam li- lationes ojus, quibus eoa depravare conatur, ut
bein voluntatie arbitrio csse deflexum, Bod in bao mnlitii», in qua ipse esse voluit, eo noleutaait uti-
omninocrealumputant,quamviaaDomino Deo lis snvis Dei quia hoo prrovidens eum (Io.xlt.Ideo
;

liiuri vero naturam omuii adbibentqoe 1

Codicea editiel Mes. posl ',• valth, adduol 1

inveniturdiabotus non proriuvohmtatt deprmmtua,ttd ab

icatimouium dolibn Iam ibi Boriptuc bomino Dtofuctu* matus valde; quoa glosat
iiiin do illo Bermo i
•'.// cesl initium fujmcntiDo- cooaor quidani aec impruUeus uec recent annotavtl ia
Colberllno Mi.Mox iu editia legebatui Q
v
:

iniui, quod fecit ut illudalur ab [ngelk efus h>b ,

tw usUtnder» «/ ituukt ,ii ka Mtt om losuUa< .

;rultquod ( ln Psalmo 1 Uu, allquoti votuntati».

 441 LIBER UNDECIMUS. 442

•nitium ad illiidcnrlum, quia ct mali homines vasa ei per superbiam coha?rent,apostatando a mandatis
ejusdem diaboli,etlanquam capitis eorpus,quosni- Dei.Sicut enim qui erat diabolus, bomo dictus est,
hilominus Deus malosfuturos pr«videns,creavit ta- utin Evangelio, lnimicushomo hoc fecii (Matth. xm,
men ad utilitatcm sanctorum, simUiter illuduntur, 28) ; ita qui homo erat.diabolus dictus est,ut rursus
cumetipsis noccre volentibus, pncstatursanctis ex in Evangelio, iVonne ego vos duodecim elcgi, et unus ex
eorum comparationc cautela, et pia sub Dco humili- vobis diabolus cst (Joan. vi,71)? EL sicut corpus Christi
tas et intelligentia gratiae ',et exercitatio ad toleran- qunl est Ecclesia, dicitur Christus, sicut illud est,

dos malos, etprobatioad diligendos inimicos. Sed Vos Abralnv senicn estis,cum paulo superiusdixissot,
illeest initium figmenli,quod sic illuditur,quiapra> Abrahx dicUt sunt promissiones et semini ejus : non
cedit istos temporis antiquitate, et principatu
et seminibusd anqunm in multis; scd lanqnam in
dicil ,F.t
malitia?. Hoc autcm illi Deus per sanctos Angelos uno, Et semini l.uo, quod cst Christns (Galat. m, 29,
facit, illo opere providentia?, quo creatas natnras 16) ; ct iterum,Su'H( cnim corpus unum est, ct mcmbra
administrat, subdens videlicet angelos malosAn- habct multa, omnia autcm membra corporis cum sint
gelis bonis, utmalorum improbitas, non i|uanturn multa,unum est corpus;ita et Christus (I Cor .xn,I2);
nitilur, sed quantum sinitur possit nec tantum : co "iodo etiamcorpusdiaboli, cuicaputestdiabolus,
angelorum malorum, verum et hominum, donec id est ipsa impiorum multitudo,maximeque eorum
etiam qua vivitur ex fide (Hom. i, 17),
ista justitia, qui a Christo vcl de Ecclesia sicut de coelo decidunt,
qua; nunc patienter in hominibus exercetur,conver- dicitur diabolus.et in ipsum corpus figurate multa
tatur in judicium(/>Sfl/.xcin,15),ut possit et ipsi non dicuntur,qua? non tam capiti qnam corpori membris-
solum duodccim tribus Israel (Malth. xix, 28), sed quc conveniant.ItaqueLucifcr qui maneoriebatur et
etiam angelos judicare (I Cor. vi, 3). cecidit.potest intelligi apostatarumfrenusvel aChri-

CAPUT XXIII. — (// inlelligendum est diabolum in

sto vel ab Ecclcsia ;quod ita cnnvertitur ad tenebras
amissaluce,quam portabat.quemadmodumquicon-
vcritatc nunquam sletisse.

30. Quod ergo putatur nunquam diabolus in ve- Deum, atenebrisad lucem transeunt,
vcrluntur ad
ritate stetissc, nunquam cum Angelis beatam du- id est, qui fuerunt tenebrse lux fiunt.
xissc vitam, sed ab ipso suae conditionis initio ce- CAPUT XXV. — De eodem corporc diaboli dictum c.se
cidisse.non sic accipiendumest,ut non propria vo- illud, Tu es signaculum, ctc. Paradisus Ecclesia.

luntate depravatus, sedmalus a bono Deo creatus 32. Item in figura principis Tyri pcr Ezechielcm
putetur; alioquin non ab initio cecidisse diccre- prophetam in diabolum dicta intelliguntur,7'u es si-
tur neque enim cecidit, si talis est factus.
:
gnaculum simititudinis ctcorona decoris;in deliciispa-
Sed factus continuo se a luce veritatis avcrtit, radisi Dei fuisti,omni lupide pretioso ornatus es (Ezcch.

superbia tumidus, et propriae potestatis delcc- xxviii, 12, <3) ; et coetera, quae non tam in ipsum
tatione corruptus unde beatai atquo angelicae
:
principem spiritum nequitiae, quamin corpus ejus
vita? dulcedinem non gustavit, quam non utique dicta conveniunt. Paradisus enim dicta est Eccle-

acceptam fastidivit, sed nolendo accipers de- sia,sicut logitur in Cantico canticoTum, Horttts con-

seruit, et amisit. Proinde nec sui casus praescius clusus. fonssignatus,put6us aqu,v vii\v,paradisus cum
esse quoniam sapientia pietatis est
potuil ;
jructu pomorum (Cant. iv, 12, 13). Inde ceciderunt vel

fructus. Ule autem continuo impius, consequen- apcrta et corporali separationc omnes hajretici ;

tcr et mente crecus, non cx eo quod acceperat vel occulta et spirituali,quamvis in ea corporahter

cccidit, sed ex eo quod acciperet, si subdi vo- esse videantur,omnes conversi ad vomitum suum,
luisset Deo quod profecto quia noluit, et ab eo
:
cum post remissionem omnium peccatorum pau-
quod accepturus erat cecidit, et potestatem illius lulum ambulassent in via justitiae, in quibus facta

sub quo esse noluit, non evasit factumque in illo ;

sunt posteriora deteriora prioribus,et quibus expe-
est pondere meritorum, ut nec justitiaj possit lu- diebat non cognoscere viam justitia3,quam cognos-

mine delectari, nec ab ejus sententia liberari. centibus retrorsum reflecti a tradito sibi sancto

— Dc rorporc mandato (Prov. xxvi, 11 et II Pelr. n, 21,22). Hanc

CAPUT XXIV. mystico diaboli intelli-
;

gendnm esse illud, Quomodo cecidit, etc. pessimam generationem Dominus cum describit,

31. Quod ergo perlsaiam prophetam in eumdici- dicit nequam exire ab homine, et cum
spiritum
lur.Quomodo cecidit de ccclo Lucifer mane oriens ? con- aliisseptem redire,et indomo quammundatam jam
tritus est in lerram,quimittebatad omnes gentes? Tu invenerat,inhabitare,utsintnovissimahominisillius
autem dixisti sensu tuo,In caslum pejora prioribus (Malth.xn, 43-45). Tali enim gcneri
ascendam,super si-
deraciclipoiiamlhronummeum,sedeboinmonteexcelso hominum, quod jam factum est corpus diaboli,
super montes cxcctsos quisunl ad aquilonem,ascendam possunt haec verba congruere. .4 die qua crealus cs

super nubes,ero simitis .4 llissimo : nunc autem ad in-

tu cum cherub,\d est cum sede Dei, qua? interpre-
tatur, Multiplicata scientia, et posuit te in tnontc
feros descendes (Isai. xiv, 12-14) ; et caetera, qua; in
diabolum dictaintel-
figura regis velut tiabylonisin sancto Dci, hoc est in Beclesia ; undc est, El exau-
liguntur,plurainejuscorpus conveniunt,quodetiam divit me de monte saucto suo (Psal. m, 5). Fuisti in

de humano genere congregat ; et in eos maxime qui medio lapidum flammeorum, id est sanotorum spi-
ritu ferventium, lapidum vivorum ambulasli sine :

1
Sic plerique et optimre notaa Mss.At excusi habent, vitio tu in diebus tuis, ex quo die creatus es tu donec
humititatis et intetligenlias gratia. inventa sunt delicta iua in te (Exech. xxvm, 14, 15).
413 lil GENE8J AB LITTEHAM, S. AUGUSTINl 444
Poasunt diligentiua isia traotari,ut fortaBsia ostea< dem si solo instinctu occultius agoret, sicut egit in
datur non solum et hunc intelleotum esse inhisvor- Juda ut trnderet Cliristum (Joan. xm, 21, possetcffi-
bis posso, sed omnino ulium esse non posse. cere iu anima supcrbo amoro sua: potestatis in-
CAPUT XXVI. — Conehuie i» diaboli conditione et ducta : sed, sicut jam dixi, te.ntandi voluntatem
lapsu. babet diabolUB,in potcstatoautom nec ut faciatha-
33. Veram quiu longumest, et nlium sormonem bet, nec quomodo faciat. Quia permissus ost*ergo,
exigil sidem tnntum quocstioni dcputatum nunc ; tcutavit; et quomodo pormissus est, ita tentavit :

sufQoiat iBtaoomplezio,autab initioconditionissuo! cui autem generi hoir.inum prodesset quod facie-
diabolum a beatitudine, quam si voluisset percep- bat, nequo sciebat, nequc volobat, et eo ipso illu-
turus fuerat, iiiinia supcrbia cccidisso, aut alios debatur ab Angclis.
esse angeloa inferioria ministerii in hoc mnndo, GAPUT XXVIII. - - .in serpens verba prolala intcl-
inter quoa secundum eorum quamdam non proes- te.reril
ciam beatitudinem vixorat, et a quorum socictatc :!.">. Non itaquc scrpcns verborum sor.os intelligc-
cum eibi suhditis angelis suis tanquam archange- bat, qui ox illo linlmnt ad mulierem. Nequc enim
lus cecidit per superham impictatem ; si hoc ullo conversa rredcnda cst anima ejus in naturam ratio-
modo nsseri potest,quod mirum si potest aut ' :
nalem : quandoquidcm nec ipsi homines, quorum
certe rationem requirendam, quemadmodum om- rationalia untura est.cum daemon in eis loquitur ea
nes sancti Angcli.si inter illos aliquando pariter he- passione cui exorcistarequiritur,sciuntquid loquan-
atus oum suis angelisdiabolus vixit.nondumhabue" tur quanto minus ille intclligoret vcrborum sonos,
;

rint etiam ipsi certam prasscientiam perpetu» felici- quos per eum et ex eo diabolus illo modo faciebat,
tatissun;,sedeam post casum ejus acceperint; aut qui hominem loquentem non intelligerct, si eum a
quo merito ante suum peccatum diabolus cum so- diabolica passione immunis audiret ? Nam et quod
ciis suis a caetoris Angelis discrctus fucrit, ut ipso putantur audire etintelligerescrpentcs verbaMarso-
sui casus futuri esset ignarus, illi autem eerti per- rum.ul eis incantantibus prosiliantplcrumquede la-
mansionissuae dum tamcn et peccatores angelos
: tebris, etiam illic diabolica vis operatur, ad cognos-
minimedubitcmusdetrusostanquamincarceremca- cendam ubique providentiam, quam rem cui rei na-
liginis bujus aeriae circa terras, secundum apostoli- turaliordine subjiciat, et quid etiam volnntatibus
cam lidem.in judicio puniendos servari(II Petr.n,i); malissapientissimapotcstatepermittat.uthocmagis
et in illasuperna.beatitudinesanctorum Angelorum habeat usus,serpcntcs moveri carminibus hominum,
nonesseincertam vitam.Tternam, nec nobis secun- quam ullum aliud genus animantium. Etiam hojc
dum Dei miserieordiam et gratiam et fidelissimam enim non parvatestatioest.naturamprimitushuma-
pollicitationem incertam futuram,cum fuerimus eis nam serpentis seductam esse colloquio. Gauden'
post resurrectionem et istorum mulationem corpo- enim dasmones hanc sibi potestatem dari, ut ad in-
rum copulati. Ad hanc cnim spem vivimus, et ejus cantationcm hominum serpenles moveant,ut quoli-
promissionisgratiarecreamur.Quidquidautemetiam bet modo fnllnntquod possunt.Hocautem permittun-
de diabolo dici potest, cur cum Deus creaverit, cum turad primi facti memoriam commendandam.quod
talem prasciret futurum, et cur omnipotens ejus quaedam cum hoc genere familiaritas. Porro
sit cis
voluntatem non convertat in bonum, secundum ea ipsum primum factum ad hoc permissum est.ut per
qua? dissernimus cum de malis hominibus simili- naturam serpcntis significaretur generi hominum,
ter quaereremus.sive intelligatur,sive credatur, sive cui erudiendo hrccgestaconscribi oportcbat, omnis
quid melius inveniri potest, inveniatur. diabolicae tenlationis similitudo : quod apparebit,
CAPUT XXVII,— /)r tcntationetliaboliper serpentem. cum in scrpentem proferri cceperitdivinasenter.tia.
34. Ab illo ergo cujussupcr omnia quae creavit, CAPUT XXIX.— Scrpcns cur dictus prudentitsimus.
summa potestas est, perAngidos sanctasaquibusil- 36, Proindc prttdentissimus omnium btstiantm,
luditurdiaboIuSjCumetdeipsiusmalevolentiaconsu- hoc cst,astutissimus,iia dictus est serpens propter
litur 2 Ecclesia:Dei,noneslpermissustentarefeminam astutiam diaboli, quae in illo et de illo agebat do-
nisi persorpentem,ne(!virumnisiperfeminam:s?din lum quomadmodum dicitur prudens vol astuta
;

serpente ipse locutusest, utens eo vclut organo,mo- lingua.quam prudens vel astutus movct ad aliquid
vensqucejusnaturamcomodoquomovereille.etmo- prudentcrastuteque suadendum.Non enim BS

veri illa potuit.ad oxprimendos vcrborum sonos et vis seu virtus memhri oorporalia quod
vooatur
signacorporalia,perqua;mulicrsuadenlisinlelligeret lingua.sed utiquc mentis qus> utilur ea. Ila etiam
voluntatcm.In ipsavero muliere.quia illa rationalis dictus est stilus mendax soribarum : neqoe enim
creatura orat, quae motu suo posset uti ad vorba fa- e9se mcndaccm pertinet, nisi ad viventem atque
oienda, non ipseloculus est, sed ejusoperatio atqne senticntem ; sed stilus mendax diotua est, quod per
persuasio; quamviBoocultoinBtinotuadjuvaretiute- oum mcnda\ mendaoiter operetur;quemadrooduro
rius, 1] lexteriuaegeral perserpentem. Quodqui- si el istoserpena mendax diceretur, quod 9
<Er. et l.ov.. per tupetbi» impielatnn • s<-</ hoc nullo bolue tanquam stilo mendaoiter uteretur.
motlo as«"> i poteit, il ud mirum n pofMf.Vilum «8t res- 87 Hoo ideooommendanduro putavl,ne quiaquam
Utuere lectionem M
• Lov., consolantur,
exiBtimanaanimautiaratlonisexpertlahumanumha-
Alil codices, coneulalurf vel, c««-
tulitur. boro intelleotum,vel inanimal rationale repantemu-
44* l.lREIi UNDECIMrS. 446

t;iri, seducatur in illaui opinionern ridiculam et no- inmembris repugnaret legi mentis (ftom. vn, 23)?
xiamrcvolulionisanimarum vel houiinuminbeslias, Neque enim clausis oculis facii erant,et in paradiso
vel in hominesbestiarum. Sic ergo lorutus est ser- dfiliciarumc8ecipalpantesqueoberrabant,utvetitum
pens homini, siout asina in qua scdebat Balaam, lo- lignum otiam nescienles attingeront, palpantesque
cutaesthomini(iYii)/!. xm, 28), nisi quod illud fuit fructus prohibitos ignoiando decerperent.Quomodo
opus diabolicum.hoc angclicum. Habent enim qua- autem animalia et vnlaliliaadductasuntad Adam,ut
dam boni et mali angeli opera similia, sicut Moyses vidcret quid ea vocaret, si non videbat? ct quomodo
ct rnagi Pbaraonia (Exod. vn, 10, 11). Verum in his ipsa mulier ad »irum adducta est, quando facta est,
ctiam lioni angeli potentiorea sunt, nec mali angeli utdeilla quam non videbat diceret, Hoc nunc os de
ctiam talium opcrum quidquam possunt, nisi quod ossibus mcis, et caro dc carne mea, etc. (Gen. u,
per bonos Angelos permiserit Deus, ut rctribuatur 19, 22, 23)? Postrcmo, quomodo vidit mulier quia
unicuique sccundum corejus,velsecundum gratiam bonum lignum in escam, et quia placet oculis
est
Deijutrumque justc ac benigne pcr altitudinem divi- ad videndum, el decorum est cognoscere, si eorum
liarum sapientitc Dei (Itom. xi, 33). clausi erant oculi?
CAPUT XXX. — Colloquium serpcnlis cum muliere. 41.Nec lamen idco propter unius verldtranslatio-
38.Di.rit ergo terpens mulieri,Quid,quiadixit Deus, nem tolum Bgurate accipiendum est. Viderit enim
Non edelis ab omni lignoparadisifEt dixit mulier ser- quemadinodum dixerit serpeos, Aperientur vobisocu-
pcnti, A fructu ligniquod est in paradiso edemus:de li. Hoc enim eum scriptor libri dixissc narravit ;

fructu autem liijni, quod cst in tnedio t paradisi, dixit in qua vero signilicatione vel sententia dixcrit, lec-
Deus, Non edetis e.r eo, nequc tangetis illud, nc moria- tori considcrare permisit.Hoc autem quod scriptum

mmt.Idco prius intcrrogavit serpens.ctrespondithor. est, Et aperti sunl oculi eorum, cl coijnoverunt quia
mulier, nt praivaricatio csset inexcusabilis, neque nuili eranl, ita scriplum est, queinadmodum omnia
ullo modi) dici possel.id quod praeceperat Deus obli- qux gesla narrantur; nec tamen ideo in allegori-
tam mulierem.Quanquam etoblivio pnecepti,
fuisse cam narrationem nos dcbent ducere. Neque enim
maximc unius cl tam nccessarii, ad maximam cul- et evangelista narrator dicla cujusquam figurata
pam damnabilis negligentia: pertinerct:verumtamcn ex ejus persona inserebat, ac non cx persona sua
evidentior ejus transgressio est, cum memoria reti- quae fuerant gesta narrabat, cum diceret de illis
netur,ct tanquam in illo Dcus assistens prssensquo duobus,quorum unus eratCIeophas, quod cum fre-
contemnitur.Unde necessarium fuil, cumin Psalmo gisset eis Dominus oanem, aperti sunt oculi eorum,
diceretur, El memoria retinentibus mandata ejus, ad- el coqnoverunt cum, quem pcr viam non cognove-

dere,n/ faciant ca (Psal. c.u, 18). Multi enim retinent rant (Lue. xxiv. 13-31); non utique clausis ocnlis
memoria, utcontemnant ea, pravaricationis majorc ambulantes, scd eum cognoscere non valentibus.
peccato, ubi oblivionis nulla est excusatio. Sicut ergo ibi, sic nec isto loco narralio figurata
39. Di.vit eigoserpensmulieri, Non mortemorietnini. est. quamvis translato verbo Scriplura usa sit, ut
Sciebat enim Deus, quoniamquo die manducaveritis de apertos diceret oculos.qui ctantea patcbant :aper-
eo, adaperientur vobis oculi, et erilis sicut dii, cogno- intuendum et cogitandum,
tos utique ad aliquid
scentesbonum et malum. Quando his vcrbis crede- quod anteanunquam adverterant.Ubienimad trans-
ret mulier a bona atque utili ro divinitus se fuisse grediendum pneceptum audax curiositas mota est,
prohibitos, nisi jam inesset menli amor ille pro- avida experiri latcntia.qnidnam tacto vetito sequc-
priae potcstatis, et quecdam de se superba pree- retur, et noxia libertate habenas prohibitionc rum-
sumptio.qua perillamtentionem fueratconvincenda pere deleclata, probabilius existimans non esse
et humiliandaVDeniqucverbisnon contentaserpentis morlcm, quam timuerant, secuturam tale quippe :

consideravit lignum, viditque bonum ad escam, et pomumcrcdendiimest fuissein illa arbore,cujus ge-
decorum ad aspectum, et non credens posse indc se neris ponajam in aliis arboribus innoxiasenserant
mori,arliitror quod putaverit Deum alicujus signi- unde magiscrediderunt Deum posse peccanlibusfa-
ficationis causa dixisse, Si manducaveritis, mortc cile ignoscere,quam patienter tulerunt noncogno- '

moricmini atque ideo sumpsit de fructu ejus, et

: scere quidnam esset, vel cureos inde cibum sumere
manducavit,et dedit etiam viro suo seeum: fortas- vetuisset : mox ut ergo praeceptum transgressi sunl,
sis etiam cum verbo suasorio,quodSrriptura tacens intrinsecus gratia deserente omnino nudali, quam
intelligendum relinquit. An forte nec suaderi jam typho quodamct superboamoresuaepotestatisoffen-
opus erat viro, quando illam eocibo mortuam non derant,in sua membraoculosinjecerunt.eaque motu
esse cernebat ? eo quem non noverant, concupiverunt. Ad hoc ergo
CAPUT XXXI. ~ Ad qui apcrti oculi Adami et Evrn, apcrti sunt oculi,ail quod antea non patebant,quam-
hQ.Evgo ederunl,et apertisunt oculi amborum.Qao 1 , vis ad alia paterent.
nisi ad invicem concupiscendum, ad pecoati pcenam
CAPUT XXXII. — Morlalitatis el libiilinis origo. Fi-
carnis ipsius morle conceptam;ut jam esset corpus culnea succinctoria.
non animah tantum, quod poterat, si obedientiam 42.Hxo mors ca die accidit,qua faclum est quod
conservarent in meliorem spirilualcmque habitum Deus veluit. Amisso quippe statu mirabili, corpus
sine morte mutari,sed jam corpus morlis, in quo lex
1
Sic Mss. At Am., quam patienter tu/erit. Er., quam
Editi, Quomodo. At Mas,, Quo. palienter tulerint. Lov., quod patienter tulerint.
447 l)E fil-.NBRl AD LITTKRAM, 8. AUfiUSTINI 4iH
kpium oui atntua aliam da llgno vitao virtnte mystii a Domini (n medio ligno quod tsl m paradtso.Cnva Deus
probebatur,perquem nei botenlari.neemotari uveii it intrinseoua faoiem Buam, et fil homo oontur-
tate potuisaent,ut hoo in ooram cnrne, qoamvia bntus ; non miromur hne Qeri.quffi similia sunt de-
adbuo animali i't in meliuBpoateaoommutanda,jam mentiae. per nimium pudorem nc timorcm illn ;

tamen BigniQcaretur er eeoam ligni vilas, quod ex

| quoque oooulte inatinctu non qnicsccnte, uteane-
ipaoapirituali nlimonlo aapientis, cujoa aaoramen- sa facerent. qua> aliquid signifiearent, quan-
tiim illud lignuni orat, fit in Angelis per BBternitatia doque seiluris posteris.proptcr quos ista conscripta
pnrticipationem, ut in delerius non mntentur .' hoc snnt.
ergo amieaoatatu, corpus eornm duxit morbidnm et CAPUT XXXW. — Adam oh nuditatem sest abscon-
mortifernm qualilntem, qu.v inost etiani pecorum iens interrogatur a Deo.
carni,ac pcr lioc etiam cumdcm motum quofitin pe- 45. Et vocavit Dominus Deus Adam, cl di.vil illi,

coribus roncumbcndi appelilus, ut succedanl nns- Vbi ts

''
Inrropnntis vox est, non ignorantis. Et hoc
centia morienlihus : sed tnmcn ctinm in ipsa jnm sano ad aliquam quod
pcrtinct significationom,
pccna sua> gencrositalis index anima^rationalis hes- sicut pr.-ecep/um viro datum
perqtiem pcrve- cst,
tialem motum in membris suas carnis erubuit,eiquc niret ad feminam, itavir prior intorrogatur. Prm-
incussit putiorcm,non solum quia hoc ibi sentiebat, ceptum enim a Domino pcr virum usque ad femi-
uhi nunquamanlealnlealiquidsenserat,vcrumetiam nnm peccatum autem a diabolo pcr feminam
:

quod pudendus motus de proeepti transgres-

ille usque ad virum. Hrec mysticis significationibus
sione veniehal.ihi enim sensit,qua priusgratiavesti- plena sunt, non id agentibusin quibtis facta sunt,
retur,quando in sua nuditate nihil indecens patieba- sed de his id agente potentissima sapicntia Dei.
tur.Ihi complelum cst, Domine, in voluntate tuu prsu- Non autem nunc significata resoramus, sed gcsla
ttiiiH deeori meo virtutcm;avcrtist i aufem facicm tuam^ defendimus.
etfaetus sum conlurhatus [Psal. xxix, 8). Denique illa 46. Rcspondit ergo Adam : Vocem tuam audivi in
coaturbalionc ad folin ficulnea eucurrerunt, succin- paradiso, et limui, quia nudus sum, et abscondi me.
ctoria consuerunt.et quia glorianda deseruerant.pu- Satis,pmbabile est,solerc Detim pcr creaturam tali
denda texerunt.Nec arhitror eos cogitasse aliquid in actionicongruam informahumanaprimisillishomi-
illis foliis.quod lalihus congrueretcontegijammem- nihus apparere: quos tamen nunqunm pcrmisitad-
bra prurientiajsed occulto inslinctu ad hoc illa con- vertere nuditatem suam,eorum intentionem in su-
turhatione compulsi sunt, ul etiam talis poenoe sune perna sustollens,nisi cum post peccatum pudcnduni
signiiicatio a nescicntihus ficret, quae peccatorem in memhris motum pwnali membrorum lege scnsis-
s
focta convincerel, et doceret scripla lectorcm . sent. Sic ergo affecti sunt, ut solent affici homines
CAPUT XXXIII. —
Yox Dei ambulantis in paradiso. sub oculis hominum;et lalis affectio de peccatipeena
43. El audieruni voccm Domini Deiambulantis in pa- erat, eum latere velle quem latere nihil potest, et
radiso'ad vesperam. Ea quippe hora talesjam con- abeocarnemoccultare, qui cordis inspector est. Sed
venerat visitare,'qui defeceranta luce veritatis. For- quid mirum si superhi '
volentes esse sicutdii, eva-
tassis cnim nliis intresecus vel elTahilibus vel inef- nticrunt in cogitationibussuis,et obscuratum cst in-
fabilihus modis Detis cum illis antea loquebatur, aipiens cor eorum?Se quippe dixernntessesapientes
sicut etiam cum Angclis loquitur ipsa incommula- in abundantia stia.et illo avertente faeieni, stulti fa-
bili veritale illustrans mentes eorum, ubi est intel- cti sunt (Itom. i, 21, 221. Quod enim jam ipsos pu-

lectii6nos?c simul qnn?cumque cliam per tempora dcbaterga seipsos, unde sibi et succintoria fecerant,
non fiunt simul.Forte,inquam,sic cum eis loqueba- multo vehementius ab illo etiam sio suocinoti vidori
tur.etsi non tanta participatione divinre sapientia;, verehantur,qui tanquam fumiliari temperamento ad
quantam capiunt Angeli ; tamen pro humano mo- eos videndos per crcaluram visibilem velut humanos
dulo, quantumlibet minus, sed ipso genere visita- oculos afferebat.Si enim propterea sic apparebat, ui
tionis el loculionis; fortassis etiam illo qui fit per hominestanquamcumhoinineloqiierentur.quemad-
crealurum.sive in ecstasi spiritus corporalihus ima- modum Abrabam ad quercum Mamhre (ien, xvm,
ginibua, sive ipsis scnsibus corporis aliqua specie 1), illa ipsa prope amicitia pudore onerabat posl
prajsentata vel ad videndum, vel ad audiendum, peccalum.que tiduciam dabat ante pecoatum neo ;

siout in Angelis suis solet vidcri Deus vcl sonare jam illainnuditaleiii aiidebantostenderetulihnsoci:
per nubem.Nunc tamen quod audiortint vocem Dei lis, quie displioebat et suis.

umbulanlis in parndiso ad vcspcram, nonnisi per CAPUT XXXV. — Excusationes Adami ct i

creaturam visibilitcr faclum est, ne substantia illa l7.Dominusergovolensjampeocatoresmoreju8li

inviaibilie et ubique tota,quffi Patris et Filii esl et liffi interrogatoa punire ampliusquameratillaposna,

Spiritus saneti, corporulibus corum sensibtis loculi de qua jam oogebantur erubeaoere i
Quis nuntiavtl,
cttcmporuli ii io t n apparuisse credatur. inquit,r»'6i quianuduses,nisia lignoquodprseeeperam
44. Et abscon \erunt st Adam et mulitr ejut afacis tibi lanlum ne ex eo manducarei Uiua
eniin mors conccpta, propter Del sentontiam, qul
» Ain. i..
I Indes iiuiiuit. I.nv., vindcx unimx. At
i I

Mss. magno eoncenau, tndex anima. aic iueratoomminatus.feoitedvertiooBOupiaoentiali"

»Edftladdunt,a m«;quod abeitaM i.etavi \\. aecutum
membra
i

ter ubl dioti bupI aperti oouli.et

» Ita iu Mll.ubl ni
factu». convtneertt, tt docerel Scriptura /<• i
Mss .
superlie.
449 LIBEK UNDECIMUS. 450

estquod puderet. Etdimi Adatn, Mulier quam deditti quauiinserpenteinprolatasententia.llaccitaquever-

mecuiH, hxc milti dedii a ligno,etedi.Eia. superbia! baquomodoflgurisexpositisaccipicndasint,etinillis
numquid dixit, Pcccavi ? Habet confusionis defor-
1 duobus adversus Manicha^os editis libris deUenesi,
mitalem, et non habet confossionis humilitatem. Ad quantum potuimus disseruimus et si quid diligen-
hoc ista conscripta sunt, quia et ipsce inlerrogatio- tius ctcongruentiusaliaspotuerimus,Deus aderitut
nes nimirum ad hoc faclse sunt, ut veraciter et uti- efficiamus: nunc tuinen nostra intentio in aliud
liter scriberentur; quia si mendaciter, non utique quam suscepimus, nullo exigente avertenda est.
utiliter:utadvertamus,quomorbosuperbia3 laborent CAPUT XXXVII. - Pcena mulicris.
bomines hodie, nonnosiinCreatoremconantesrefer- 50. Et mulieri dixit Multiplicuns multiplicabo tris-
re si quid egerint inali.cum sibi velintlribui si quid
titias tuas el gemilum luum: in tristitiis paries filios,
egerint boni. Mutier, inquit, quam dcdisti mecum, id
el ad virum tuum conuersio tua, ct ipse lui domina-
estquam dedisli ut esset mecum. hxc mihi dedit a
biLur .quoque in mulierem Dei verba, Ogurate
IIujc
ligno, et edi : quasi ad hoc data sit, ut non ipsa
acprophetice multo commodius intelliguutur: ve-
potius obediret viro, et ambo Deo.
rumtamen quia nondum pepererat femina, nec do-
48. Et dixit Dominus Deus mulieri, Quid hoc fecisti '!

loret gemitus parientis nisi ex corpore mortis est,

Et dixil mulicr, Serpens seduxit me, et manducavi. Nec
quieillaprajceptitransgressioneconceptaesl.anima-
ista confitetur peecatum.sedin alterum refert,impa-
libusquidem etiam tunc membris, sed sihomo non
ri sexu, pari fastu. Ex his tamen natus est, nec eos
peccasset.non utique morituris.et alio quodam sta-
imitatus est, sed plano pluribus malis exercitatus,
tu feliciore vicluris.donecpost vitam
beue gestam in
qui dix.it, et dicet usque ad terminum saeculi : Ejo
melius mutari mercrentur.sicutjam supra pluribus
dixi, Domine, misereremei ; saita animam mecm, quia
locisin3inuavimu9,referturha3cpienaetad proprie-
peecavi tibi(Psal. xl, 5.) Quanto meliussic et isti ?
tatemlitteraijnisiquiaid quod dictum est, Etadvi-
Sed adhuc corvices peccatorumnon conciderat Do-
rumtuumconversio tua,etipsedominubilur tui, viden-
minus (Psal. cxxvm, 4.) Restabantlabores, dolores
dum est quemadmodumpropriopossit accipi.Neque
mortis, et omnis contrilio sajculi, et gratia Dei qua
enim etante peccatum.aliterfaclamfuissedecetcre-
tempore opportuno subvenit hominibus, quos afflic-
dere mulierem, nisi ut vireidominaretur, et ad eum
tos docuit non de seipsis deberet proesumere. Ser-
ipsa serviendo cenverteretur.Sed recte accipi potest
pens, inquit, seduxit me, et manducuvi: quasi cu-
hancservitutem significatam, quae cujusdam condi-
jus'|uam suasio praacepto Dei debuerit anteponi.
tionis est potius quam dilectionis, ut etiam ipsa ta-
CAPUT XXXVI. — Maledictio serpentis. lis servitus, homines quahomnibusposteaesseservi

49. Et dixit Dominus Deus serpenti, Quia /ecisli ta cuiperunt.depccnapeccatireperiaturexorta.Dixitqui-

hoc, maledictus tu ab omnibus pecoribus, et ab omni- iemApoBiolus,Percharitaiemterviteinvicem(Galat.y.
bus bestiis qiue sunt su; tr terram. Superpectustuumet 13;)sed nequaquum dicerot. Invicom dominamini.
uentrem tuum ambulabis et ierramedesomnes dies vi- Possuntitaquo conjuges percharitatera servireinvi-
tx tiuc.Et inimicitias pouuminterte ct mulierem, etin- cem; sed mulierem non penuittit Apostolus domina-
ter scmen taum etsemen illius. Ipsa tibi servabil caput, riin virum (I Tim. h, 12.) Hoc enim viro potius Dei
cttu servabisejus calcaneum. To'.a ista sententia figu- senteutiadetulit, et maritum hubere dominum me-
rata est, nec aliuddebet ei scriptoris fides narratio- ruit mulieris non natura, sed culpa: quod tamen
nisque veritas,nisineillamdictamfuissedubitemus. nisi servetur, depravabitur amplius natura, et
Quod enim positum est,EtdixitDominusDeus serpenti augebitur cuipa.
s
verba sola scribenlis sunt haec exigenda sunt per
proprietatem.Hoc ergo verume9t,dictum estserpen-
;

CAPUT XXXVIII. — Piena .Jdumi et nomen mulieri

imposilum.
ti. Jam caetera verba Dei sunt, quaeliberolcctoria in-
51. Dixitergo et ad virum ejus: Quia audisti vocem
tellectui relinquunturutrum proprieanfigurateacci.
mulieris tux, et edislide liyno,de quo prxceperum tibi
pidebeant, sicut in exordio voluminis hujus nostri
de eo solo non edere ; malcdicta lerra in operibus tuis
pralocuti sumus. Proinde quod serpens, cur hoc fe-
non
iu tristiliis edes illam omnesdics vitae; spinas et tribu-
cerit est interrogalus, potest videri quod non ip-
losctlel tibi, et edes fenumagri. In sudore faciei tuse
sc utique id iu sua natura et voluntate fecerat sed ;

edespanem tuum, donee convertaris in terrum, ex qua

diabolus deilloetperilh.m et inillo fueratoperatus,
sumptuses ;juia lerra es,et,in terram ibis. Hoc esse in
qui jam ex peccato impietatis ac superbiaj sute igni
terra labores hurnani generis, quis ignorat?Et quia
dcsliuaLuslueruLsempiterno. Nunc ergo quod ser-
non cssent, si felicitas quee in paradiso luerat, tene-
penti dicitur, et adeum qui per serpentem opera-
retur, non est utique dubitandum ac per hoc etiam ;
tusest utiquerefertur, procul dubio figuratum est:
proprie verba haso primitus accipere ne pigeat. Ser-
nam his verbis tentator illedeseribitur. qualis gene-
vunda tamen est et exspectanda significatio prophe-
ri humanufuturusesset; quod genus humanum pro-
tiae,quummaximehiciutueturDeiloquentisintentio.
pagarifunc cocpit, quando hasc indiabolum esttan-
Neque enim frustra et ipse Adam miro quodam ius-
' Sie iu probse uolic Mss. In aliis vero eodicibus, et tinctutunc vocavit oomen mulieris suaj Vitam ;snb-
edi. Numquid PtScaxi 1 superbia liubet.
clixit,
a Er. Lug' Ven. Lov. ferunt, et tusc : et inferius,
jiciens eliam, quoniam ista estmatcr omnium viven-
ho: eryo vere est diclv.m serpenti, M. fium.Nam et h«c non scriptoris narrantis vel aflir-
484 DK Gl NESl AD I ITTKItAM, 8. AUGUSTINl m
muiitis, scd ipaius primi hoininis verba mtelligenda beata vita otiuin Bpiritualiter Hignilicabatur, habi-
tunt, ut diceret, quoniam hsse ett mater omnium vi- tarot peocator utique in miseria. Et ordinavit Cheru-

pmtium,tanquam Dominie a se impoiiti causam infe- bim, et [htmmcam romphtram qux vertitur, custodire

rens, cur eam vocaverit, Vitum. viam ligni vitte. 1 1 oo per co.'lestes utiquo potestates
ctiaminperailiso luctumesBOCredcndumcst,
CAPUT XXXIX. — Tuniem ptlliceas. Exproeraiie
visibili

ut pcr angelicum ministorium ossetillic ignea quae-

tuperbtie.
dam custodia: nontainen frustra factum esse, nisi
1 1 fecit Dominus Deus Adss ci mulieri ejut tuni-
quia signilicat aliquid otiam do paradiso spirituali,
cat pellieeae, ei induit eot. Et hocBignificationisgra-
non est utique dubitandum.
tia factum est, sed tamen factuni ; Blout illa quaj si-
tamen dicta sunt.
gnificationis gratia dicta sunt, sed CAPUT XLI. — Opinioncs de hominis peccato, quale
[uerit.
llocouim.quod saspe dixi.uec me siepius pigot dicere,
a narratore rerum propriegestarum exigendumest, 56. Non autcm ignoroquilmsdam esse visuin, fe-

ut ea narret facta csso quae facta sunt, et dicta esse stinatione pruivertisse illos homines appetitum
<|uae uutem in factis qu&ritur quid
dicta sunt. Sieut Boienlim buni et mali, et inimaturo tempore perci-
facluiu ctquid signilicet; itainverbis ct quid
sit, pere voluisse quod ois dilatum opportuniuseervaba-
dietum sit, et quid sigaificet. Sive eaim figurate, si- tur;idque egissc ter.lutorem^utprfleoccupundo quod 1

ve proprie dictum sit, quod dictum osse nurralur, nondum talibus congruebat.offenderent Deum,etab
dictum lamen esse non debetputari ligurutum. ejus rei utilitate alicnarenturexclusi alquedamntiti,
53. EtdixitDeus, Ecce Adam faetus estlanquamunus adquam si suo tempore, sicut Deus volebat,accede-
c.!' nobis in cognoseendo bonum el mulum. Quoniam rent,possenteasalubritorperfrui.lluc,sifortelignum
hoc, per quodlibet et quodmodolibet dictum sit, illud nou ad proprietatem ut verum lignum et ve-

Deua tamen dixil, non ulitor iutelligendum cst quod ra poma ejus, sed ad figuram velint accipere.habeat
ait, hrui ex nobis, nisi propter.Trinit&tem numerus cxitum aliquem recta; tidei veritatique probabilem.
pluralis aecipiatur; sicut dictum crut, Faeiamusho- 57. Visum eat et quibusdam,duos illosprimosho-
minem [Gen. i,26 ;) sicut otiam dominus de se et de minesnuptias suasfuissefuratos,etante mixtosesse
Palre, Venu mus a I eum
mansionem upud eumfacie- i/ concubitu.quainoos quicrouveratcopulasset; quam
mus Joan. xiv, 22.) Replicatum est igitur iu cuput rcm nomine ligni fuisse signiticatam, unde prohi-
suporbi.quoexituconcupivcrit quod & serpentesug- biti erant, donec opportuno tempore jungerentur.

gostum est, Eritis sieul dii: Ecce,inqail,AJamfuctus Quasi vero iu ea aetate facti esse credendi sint.ut
esi tanquamunus ex nobis. Verba enim sunt hasc Dei, oxspcctandaessetmaturituspubertatisjaut nonillud
non tam huicinsultantis, quam oaateroane ita super- tunc legitimum esset,cum primum fieri potuisset,
biant deterrentis, propter qunsisti conscripta sunt. cum autemnon potuisset, non utiquefieret: nisifor-
Factusest, inquit, tcmquam unus e.v nobis in cogno- te sponsa erat a patre tradeiula, et exspectanda erat
scendo bonum fdmifum.tjuid aliudintelligeudum.nisi . votorumsolemnitas,etconviviicelebritas,et dotisaea-
exemplum timoris incutiendi essepropositum.quod timutio,et conscriptio tabularum. Ridiculum istud
non solum non fuerit factus qualis fieri vuluit, sed est; pr«ter quod a rerum gestarum proprietatedis-
uec illud quod factus fuerat, oonservavitf quam suscopimus aaserendam,
cedit, et quantum
Ueus donare voluit asseruimus.
CAPUT Xl. — Expulsio e paradiso. Excommu-
nieatio. CAPUT XLII. — An AJam crcJiderit serpenti, quave
54. Et nunc, ioquid Iteus, ne aliquando e.viendal ratione tut peccandum inductus sit.

manum, et sumat tle ligno oitss, et edat, ct civut jn 58. Illud niugis movet,sijamspiritualis erat Adam,
sslernum. Etdimisit illum Oominus Deus tle paradiso quunivis mente, nonoorpore, quomodo oredera po-
voluptatis operari tcrram, c.v qua sumptusest. Supe- tuerit quod pcisci'|ioutcmilictuiiicst,ideoDeumpro-
rioru verbaDei sunt; hocautoni factumpropter ipsa hibuisso no fructu ligni illius vesoereutur,quia Boie-
verba secutum cst. Alienalua anim avita, non solum batcos,si focissent, futuros ut deos propter digno-
quam fuerat, si praoeptum Bervasaet, oum Angelis sccutium boniot mali, tanquam hoo t&ntum bonum
aocepturus, sed ab illa etiani quam duceb&t in pa- creatura) bubs Creator ioviderit : hoc mirum sibomo
rudiso, feliciquodam corporis slalu, Beparari Utiqce Bpiritualimente prcdilus oraden potuieset.An quia
debuit uligno vitaj : Bive quud ox ipso illi BubsiBteret hoo orodera ipse non posset, proptera mulier addifci
folix ille ipae Btatus corporis, ex re rieibili, virtute eat*. quea parvi intell tadhuofortaaaaae-
invieibili, aive quod in co osset et aaoramentum vi- iiisensiiiin-aiiiis.iuiiiseeunduinspiritummcn-
sibile invisibilis eapientio; alienandua inde utique tis viveret, et hooest quod ei Apoatolus non tribuit
fucrat, vel jammoriturus,veletiamtanquam exoom- imaginem Dei ?Sioenim ait : Ktrfiti Jem nem Jc
iiiuuicuius: sicui oiiuiii iu boc paradiso, id aat Ecole- larecaput, cumsit imago et gloria Dei ; mutitr ttu tttn
aia, eolont a Baorameotia altaria viaibilibna homi- gloria viri esl I I u, 7), Non quod mena lemiua
in-s diaoipline i
i removeri.
5. '.' cje.it Adam, ct coltocavit tum conlra para- m - plarique, prmterpn
' Libn ouines, addita tti.-excapto lleinigiauo
ditumvoluptatis. li boo Bignifloandi gratla faotum
iii quo .iprima luaiui icrlplum uierut, , i bou
eat, scd lamen laotum, ut ountra paradisum, quo omnino inale, al subaudlas, lerpeoti
453 LIBRR DUODKCIMUS 454

eamdem imaginem capere non possit, cum in illa posse sine suo solatio contabescere, si ab ejus alie-
gratias nos dicat nec masculum esse nec feminam naretur animo, et otunino illa interire discordia. Nos

{Galat. III, 27, 28) ; sed quod fortassis illa hoc non- quidem carnis victus concupiscentia, quani nondum
dum perceperat quod fit in agnitione Dei, et viro senserat in resistente lege membrorum legi mentis
regcnte ac dispensante paulatim fuerat pcrceptura. sua; ; sed amicali quadam benevolentia, qua plerum-
Neque eniin frustra est illud quod Apostolus ait, que tit ut offendatur Deus, ne homo ex amico fiat
Adam enim primus formatus est,deinde Eva : et Adatn inimicus : quod eum facere nou debuisse, divinae
nonest seductus, mulierautem seducta in prjeuarica- sententite justus exitus indicavit.
tione 1
facta cst (I Tim. n, 13, 14); id est, ut per 60. Ergo alio modo quodam etiam ipse deceptus
illam eliatn vir pravaricaretur. Xam et ipsuni dicit est; seddoloillo serpentino, quo rnulier seducta est,
praevaricatorem, ubi ait. ln simililudinem prasvari- nullomodoillumarbitrorpoluisseseduciinillomodo
cationis Adx, <jui est forma juluri (Hom. v, 14). Se- quo illa potuit. lianc autem proprie seductionern ap-
ductum tamen negat Nam et interrogatus non ait, . qua id quod suadebatur, cum fal-
pellavit Apostolus,
Mulier tiuam dedisti mecum, scduxit me, et mandu- sum esset,verum putatumest; idest.quodDeusideo
cavi sed, ipsa mihi, inquit, dedit a ligne, et man-
; lignumillud tangereprohibuerit.quodsciebat eos,si
ducavi. llla vero, Serpens, inquit, seduxit tne. tetigissent, velut deos futuros, tanquam eis divinila-
59. Ita Salomon vir tanta; sapienti«J,nuinquidnam tem invideret, qui eos bomines fecerat. Sedetiam si
credendum est quod in simulacrorum cullu credidit virum propter aliquani mentis elalionem.quasDeum
esse aliquid ulilitatis ? Sed mulierum amori ad hoc internorum scrutatorem latere non poierat, sollicita-
rnaluin trahenti resislere non cvaluit, faciens quod vit aliqua experiendicupiditas.cum mulierem vide-

sciebat non essefaciendum, ne suas, quibua deper- ret acceptaillaesca nonessemortuam.secundurr. ea

ibat atquediflluebat,mortiferasdelicias contristaret quKsuperius tractaviinus; non tameneum arbitror,
(III Reg. xi, 4). Ita et Adam, posteaquam de ligno si jam spirituali mente pra?dilus erat. ullomodo cre-

prohibito seducta muliermanducavil, eique dedit ut derepotuisse quod eosDeus ab escaillius ligni invi-
simul ederent,noluit eam contristare.quaiu credebat dendo vetuisset. Sed quid plura? 1'ersuasum est illud
peccatum sicut persuaderi talibus posset conscri- :
1
Mss. aliquot, in prxvaricationei/i. Hiiud iuepte.siratio
iLiler|ji'etatiuuisproxiaiesubsequeutisliatjealur: attauieu ptuin est autem sicut legi ab omnibus opurteret,
Apostoli teitus s^ecus habet. en parabasei, quodrecep- etsi a paucis hac intelligerentur sicut oporterct.
tum eaiteroruui uudicuw lectioneui retiuere cogit.

LIBER DUODEGIMUS.
ln quo de paradiso et tertio coelo quo raptus est Paulus, deque niultipliei visionutu geuere dispulalur.

CAPUT PRIMUM. — De paradiso locus Aposloli exa- ineffabilia verba, quse ncn licet komini loqui(UCor.
minandus. mi, 2-4).
1. Ab exordio Scriptura saneta?, qu.e inscribitur 2. la his verbis primum qusri solet, quid dicat
Genesis, donec homo primus de paradiso dimissus tertium ccelum : deinde, utrumillic intelligi voluerit
cst, undecim libris sive asserendo atque defendendo paradisum.an posteaquam raptusestintertium coe-
qum certa ambi-
nobis sunt, sivo inquirendo ' et lum, raptum esse et in paradisum, ubicumque sit
gendodeincertis,quas potuimus, et sicut potuimus, paradisus non ut hoc fuerit rapi in tertium ccclum
;

disseruimus atque conscripsimus non tam prsscri- ; quod in paradisnm, sed prius in tertium coelum, et
bentes de rebus obscuris unicuique quid sentiat, post inde in paradisum. Et hoc si ambiguum est, ut
quamnosdocendosinquibusdubitavimusostenden- non mihi videatur posse dissolvi, nisi aliquis non ex
tes, temeritatemque affirmandi amoventes a lectore, prassentibus Apostoli verbis, sed ex aliis forteScri-
ubi non valuimus prabere sententia; firmitatem - pturarum locis, vel ratione perspicua, inveniatali-
iste autem duodecimus liber ea jam cura expeditus, quid.quo doceat sive in tertio ccelo esse paradisum,
qua dos pertrartandus textus sacrarum Litterarum sive nonesse; cum et ipsum tertium ccelum quid sit
occupabat, liberius atque prolixius versabit de para- non liquido appareat, utrum in rebus corporalibus,
diso qu;estionem ; ne putemur evitasse, quod videtur anforteinspiritualibusintelligendumsit.Possetqui-
Aposlolus in tertio ccelo insinuare paradisum, ubi demdicinonnisi in iocumaliquemcorporalemhomi-
ait Scio hominem in Ckristo antc annos quatuordecim,
: nem rapi potuisse cum corpore ; sed quia et hoc ita
sive in corpore nescio, sive exlra corpus nescio, Deus posuit ut nescire se dixerit,utrum in corpore, an
scit, raptum ejusmodi usque in tcrtium avtum : etscio extra corpus raptus quis audeat dicere sescire
sit,

ejusmodi hominein sive in corpore siveexlra corpusne- quod senescire Apostolus dixit? Verumtamen si ne-
scio, Dcus scil,quia raptus est inparadisum, et audivit que spiritus sine corpoie ad loca corporalia rapi po-
1
Mss. plures, inquiiendo, avbiirando et ambiyendo. test,nec corpus ad spiritualia, hsc ipsa dubitatio
- lu Mss, plerisque, scientiie firmitatem. ejusvelutcogitintell'.gi siquideindeseipso hosc
v
eum
 455 DE GENESl Al) l.lTTEIIAiM. S. AUOUSTINI 156

aoripsisae nomo ambigit), tale fuisse illud quo ra- siinilituilincin gerit, sicut Deus, sicut ipsa niens
ptus cst, quod utrum oorporale an Bpirituale BBset, hominis, vol intelligentia, vel ratio, sicut virtutcs,
digni [ue non poaset. prudentia, jiistitia, oastitaa, oharitaa, pietas, ot

CAPI P II. - Apottolvm potuitte nettiro on extra quaaoumque uliie sunt, i|uas inlelligendo atque co-
corptu paraaimm videril, si uidii in tcttasi. gituiido cnuincramus, discernimus, delinimus, non
3. Cum enim
eomnis, vel in eostasi, oorpo-
vcl in utique intucntcs lineumenta earum vel colores, aut
rum exprimunturimagines,non disoernuntnr omni- quomodo soncnt, aut quid olcant, aut quid in oro
uo n oorporibus, nisi oum homu redditus sensibus sapiunt, aut quid contrectantibus de caloro seu fri-

oorporia, reoognoscit se in illis fuisse imaginibus, gore, mollitudine seu duritia, lcnilutc scu asperi-
qaas noii per senBumoorporis hauriebat. Ouis enim tate rcnuntient , sed alia quadam visiouc, alia
cum a aomnoe\ igilaverit, uon oontinuo sentiat ima- luce, alia rerum cvidentiu, ct ea longe c;eteris prai-
ginaria fuisse qutB videbat, quamvisoum eavideret stautiorc atque certiore.
dormiens, a vigilantium corporalibus visis disoer- 7. Rursus igiturad eadcm ipsa Aposloli verba re-

nere non vulebat? Quanquam inihi aeoidisse scio, et deamus.et eadiligentiuspcrscrutemur, hoc sinodu-
ob hoc etiam aliis acoidere potuisae vel posse uun bitationeprimitus constituto, mulloinagis atque iu-
dubito, ut in somnis videns, in somnis me videre oomparabilitnr aroplius Apostolum scisse, quod de
senlirem ; illasque imagineB, quaa ipsam nostram incurporeacorporeaqiieiiaturanusutseiamusutcum-
oonsensionem ' ludiiicare oonsueverunt, non esse que.cuiiiiuiur. Si orgo soiebul.spirituulia pcrcorpus,
vera corpora, sed in somnis eas pr.esenlari firmis- corporalia cxtra corpus videri omnino non posse ;

sime,eliam dormions, tenerem atque sentirem.Hoc cur non pcr ea ipsa qiuc vidit, quomodo etiam po-
tamen fallebar uliiiuaiulo, quod amico meo, quem tuerit videre, disercvil? Si cniiu ceilus crat illa

similitcf in somnis videbam, iJipsum persuadere esse spiritualia, cur non consequenter extra corpus
conabar, non Gsse illacorpora.quu; videbamus, sed ea se vidisse certus nibilominus erat? Si autem cor-
esse iuiagiues somniantium.euiii etipsculique inter poralia csse nuverat, noiinisi per corpus videri po-
illa sic mihi appareret quomodo illa : cui et hoc tuisse cur non etium noverat? l'ndo ergo dubitat
dioebam, noque id verum csse quod pariter loque- utrum in corpore an extra corpus ea viderit, nisi
remur, sedetiamipsumtuncaliudaliquid videredor- forte ita etiam dubitat utruni illa corporu au simi-
mientem, et utrum istaego vidercm omnino nonsci- litudines corporum 1'uerint? Priua itaquc vidcamus
re verum cumeidemipsi persuadere moliebarquod
, quid in verborum istorum contcxtione unde
sit

ipsenonesset,adducebarexparteetiairiipsumputare non dubitct, atquc ita cuin rcuianscnt unde dubi-

esse, cui profectu non loquerer.si omni modo sic af- tet, fortassis ex his ile quibus non dubitat, quo-

licerer quod ipse non esset.ltanon poterat,quamvis modo etiam illud dubitct apparebit.
mirabililer vigilans, anima dormientis, nisi duci 8. Scio, inquit, Iwminem in Christo anleannotqua-
imaginibus corporum, ac si eorpora ipsa essent. tuordeeint,tioe in eorporeuetcio,sio«extra eorpusne-
i. In ecstasi autom unum audire potui.eteum ru- scio,Deus scit, ra/ilttm ejusmodi USqut itt tcrttum ctc-
sticanumvix valentein quod sentiebatexprimere,qui lum. Scit ergo aute annos quatuordecim inCbristo
et vigilare se sciret, ct videre quiddam non oculis raptumhominemusquead tertiuinccslum,hocomui-
corporis.Num ut ejus verbis utar, quantum recolere do non dubitut; nec nos ergo dubitcmus sed utrum :

possuui Animamea.inquit, videbat cum.non oculi

: in corporc an extra corpus,dubitat; unde illo dubi-
mei.Non tamen ^cicbat utrumcorpusesset.animago tante, quia nostrum certusesseaudeat? Num forte
corporia. Non enim erat talis, ut ista discerueret, vc- hinc etiara illud consequens erit ut tertium cmlum
rum tam simplicitcr lidcbs, ut cumsic auJirem, ac fuissedubitemus,quoraplumhominemdizi(?6i anim
si illud quod se vidissc narrabat, ipse wdissem. rea ipsa demonstrata est,tertium ccslum demonatra-
5. Ac per hoc si paradisum Puulus ita vidit, ut tuin cst:si autem imago aliqua corporalium similis
apparuit Petro ille discus suljmissus e coelo [Aet. x, facta est, non erat illud torlium cceluiii, sed illa
H),ut Joanni quidquid in Apooalypsi se vidisae con- ortensio sic ordinuta cst, ut viderctur ^ibi ascendere
Boripsit i
Ipoc. i, 12, etc.), ul Ezochieli oampus ille primuin cuTuni, super quod vidoret alterum, <|uo
1'iim ossibus mortuorum et illa eorum resurrectio rursus ascendcna itcrum alterutu videret superiua,
[Szech. xxxvu, l-lo), ut Lsaiee aedens Oeus, et in quooum pervonisset, possel dieerc se in tei

ronspectu ejusSeraphim.et ara undeoarbo assum- raptum.Sed illud quod tertiumcoalum esaet.qtiu
luiii

ptus Prophotui labia mundavit [Itai. vi,l-7) mani- ; raptus ost, neque dubitavit, neque dubilarej nos o i

reatum est eum ignorars potuisse utrum in oorpo- luit : ad hoc enira prteiniait, Seio, et inde ocepit, ut

ra, an extra corpus ca vidcnt. id quod Be Boire tpoatolua dioit, boIus ille ooo ore
ilut verum eass qui non oredil Apostolo.
CAPDT 111. Apottolut osrtui te vitlitse terlitm ce -

lum, iucertut quomodt nderit,

CAPDT IV. —
Vere tertium ctvlum fuissc illwl t/uo
6. Bed si sxtra oorpue visa eunt, ct oorpora non raptus cst Apostotus. Difltcultas quomodo tpottotut
fuerunt, adhuo quaari poteet utrum Imaginee oorpo- certut stt ttc cielo vito, ci incertttt d$ modc qu$ ti-
rum fuerint, an easubstantia quas auilam oorporia siim fttit.

1
BdiU, consueluUinem : pro quo M• constmtiontiH. 0, Soit ergo hominem raptum esse usque In tet>
 457 LIBER DUODECIMUS. 458
tium coelum proinde illud quo raptus est.vere ter-
: mente sapientia, sine ullisimaginibus corporum, et
tiumcoDlumest; non signumaliquodcorporale.quod nihilominus certum estvideri non potuisse per cor-
cum ostenderetur Moysi,usque adeo sentiebat aliud pus aut ergo utrumque certum est, aut utrumque
:

esse ipsam Dei substantiam,aliud visibilem creatu- incertum aut quomodo certum quod visum est,
;

ram,in qua se Deus bumanis et corporalibus sensi- incertum autem per quod visum est ? Manifestum
bus prasentabat.ut d\ceret,Ostende mihi temetipsum est enim incorpoream naluram ab eo videri non po-
(Exod. xxxiii, 13); nec aliqua imago rei corporalis, tuisse per corpus. Corpora vero etiam si possunt
quam cum Joanncs videret in spiritu, quaerebat videri sine corpore, non utique sic videntur per
quid esset.eique respondebatur, vel, Civitas est,\e\, corpus,sed longe ille dispar modus est si quis est
Populi sunt, vel aliquid aliud,cum videret ille bes- unde mirum si posset Apostolum tanquam similli-
tiam, sive mulierem.sive aquas.sive quid ejusmodi mus fallere.aut ad dubitationem cogere.ut si corpo-
(Apoc. xin, 1, et xvii, 15, 18) sed, Scio, inquit, ho- ; reum ccelurn non corporeis oculis vidit, incertum
minem raplum usque in terlium ccelum. sibi esse diceret utrum in corpore an extra corpus
10. Quod si spiritualem imaginem corporali simi- id viderit.

lem ccelum appellarevoluisset,sic erat ctiam imago 14. Restat ergo fortasse ut quoniam mentiri non

corporisej us.in qua illuc raptus ascenderat sic ergo : posset Apostolus.qui tanta cura egit,ut discerneret
et suum corpus apiiellaret.quamvis imaginem cor- quid sciret, et quid nesciret.hoc ipeum eum intelli-
poris, quomodo illud co^lum, quamvis imaginem gamus ignorasse, utrum quando in tertium coelum
coeli neque curaret discernere quid sciret,ct quid
; raptus est,in corpore fuerit, quomodo est animain
nesciret, id est quia sciret raptum hominem usque corporo,cum corpus vivcre dicitur, sive vigilantis,
ad tertium coelum,nesciretautem utrum in corpore sive dormientis, sive in ecstasi a sensibus corporis
an extra corpus; sed simpliciter narraret visionem, alienata an omnino decorporeexierit, ut mortuum
;

earum rerum nominibus appellans illa quae vidit, corpus jaceret, donec peracta illa demonstratione
quarum erant similia. Nam et nos dicimus, cum n.embris mortuis anima redderetur, et non quasi
somnia nostra narramus vel aliquam in eis revela- dormien9evigilarel,aut ecstasi alienatus denuo re-
tionem,Vidimontem,vidifluvium,viili troshomines, diret in sensus, sed mortuus omnino revivisceret.
et siquid cjusmodi; ea nomina tribucntes illis ima- Proinde quod vidit raptus usque in tertium cceium,
habent resipsoequarum similes orant
ginib'.is,qua3 quod etiam se scire confirmat, proprie vidit, non
Apostolus autem, Illud, inquit, scio, illud nescio. imaginaliter. Ned quiaipsaa corporealienata.utrum
11. At si utrumqueimaginaliter apparuit.utrum- omnino mortuum corpus reliquerit, an secundum
que paritorscitur,paritervenescitur : si autem pro- modum quomdamiuventiscorporis ibianimafuerit,
prie coelum.et ideo scitur; quomodo potuit imagi- sed mens ejus ad videnda vel audienda ineffabilia
naliter corpus illius hominis apparere ? illius visionis arrepta sit, hac incertum erat, ideo

12. Nam si coelum corporeum videbatur, quare forsitan dixit, Sive in corpore sive extra corpus, ncs-
latebat utrum corporeis oculis videretur ? Si autem cio,Deus scit. - I

incertum crat utrum ocnlis corporeis an spiritu GAPUTsIjV/ —

Visionum gencra tria.
videretur, et ideo dictum esl, Sive in corpore, sive 15. Quod autem non imaginaliter.sed proprievi-

exlra corpus, nescio ; quomodo non incertum erat detur,et non percorpus videtur.boc ea visione vide-
et illud, utrum vcre coelum corporeum videretur, tur, qus omnes Harum species at-
cajteros superat.
an imaginaliter ostenderetur? Itemque si suhstan- que quantum me Dominus adjuverit,
differentias,
tia incorporea videbatur, non in aliqua imagine explicarecurabo. Eccein hoc uno praecepto cum le-
corporis, sed sicut videtur justitia, sapientia, et si g\tur, Diligesproximum luumtanquam teipsum(Mollh.
quid ojusmodi, hoc erat ecclum id quoque ma-
et ; xxu, 39), tria genera visionum occurrunt unum :

nifestum est, oculis hujus corporis videri aliquid per oculos, quibus ipsee litteraa videntur alterum ;

tale non posse ac per hoc si aliquid tale se vi-

: per spiritum hominis quo proximus et absens cogi-
disse sciebat, non per corpus se vidisse dubitare tatur tertium per contuitum mentis, quo ipsa di-
;

non poterat. Scio, inquit, kominem in Christo ante lectiointellectaconspicitur. In his tribus generibus,
annos quatuordecim : hocs«'o,nemodubitet quimihi illud primummanifestum est omnibus: inhocenim
credit ; sed utrum in corporea.n extra corpus,nescio, videturcffllum et terra.et omniaquee in eis conspi-
Deus scit. cuasuntoculisnostris. Nec illudalterum.quoabsen-
corporalia cogitantur, insinuare difficile est
GAPUT V. — Eadem diffwultas enodalur. tia

ipsum quippe cielum

:

et terram, et ea quae in eis

Quid ergo scis.quod discernis ab eo quod ne-
13. videre possumus,etiam in tenebrisconstituli cogita-
ne credentjs fallantur? Haptum,\nqu\t,eumdem
scis, mus ubi nihil videntesoculis corporis,animo tamen
;

kominem usquc in tertium cwlum. Atillud ccelum aut corporales imagines intuemur, seu veras, sicut ipsa
corpus erat, aut spiritus : si corpus erat,et corporeis corpora videmus,et memoria retinemus; seu Qctas
oculis visum est cur illud ccelum esse scitur, et in
; sicut cogitatio formare 'potuerit.Aliterenim cogita-
corpore visum esse nescitur? Siautem spirituserat; musCarthaginem quam novimus,aliter Alexandriam
aut corpoiis imaginem pra?buit,et tam incertum est quam non novimus. Tertium vero illud quo dilectio
utrumcorpusfuerit,quamincertumestutrumincor- intellecla conspicitur, eas res continet, quaB non ha-
pore visum sit aut sic visum est, quomodo videtur
; 1
Sic in Mss. Editi, imaginari.

Patrol. XXXIV. 15
4S9 DE Q M.Sl Al) I.ITTrUtAM, S A[)GUST1NI 460
benl ima^ines sui Bimiles,qua3 oon Bunt quod dlotum est animale. Item spiritus dicitur, vel aer
Nam luiiuo vel arborvel aol.el quajoumque alia cor- iete,vel Batua ejua.id est motus ejus, sicut dictum
nora,sive oolestia aive lerrestria,et praeeentia viden- qbI: ]gnis,grando,nix,glacie$,spiritustempestatis{Pwl.
tur iu suis formis,etabaentiacogitaQtur imaginibus i:xi.viii, B. Dioitur etiam Bpiritus anima, sive peco-
animo impressis ; et faciunt duo genera visorum : ris, sive hominis, sieut scriptum est El quis sdt, :

unum per corporis sensus, alterum per spiritum, spiritus /iliorum hominis si ascendai ipse surtum, ct

quo illae imagines continentur. Dilectio auteni num- spiritus pecorit si descendat ipse deortum in terram
quid aliter videtur priesens In specie quaest, ulitor (Ecclt, iii, 21) ?Dicitur spiritus et ipsa mens ratio-
absens in aliqua iinagino sui siruili? Non utique ;
nalis, uld est quidam tanquam oculus anima;, ad
sed quautum mente cerni potest, ab alio magis, ab quem pertinet imago et agnitio Doi. Unde dicit Apos-
alio minus i|'sa cernitur: si autemaliquid corpo- tolus, Renovamini spiritu mentis vestrse, et induite
ralis imaginis cogitatur, non ipsa cernitur. novum kominem, qui secundum Deum creatus est
{Ephes. tv, 23, 24) ; oum et alibi dicat do interiore
CAPUT VII. —
Genera visionum: corporale, spiri- homine, Qui renovatur in agnitione Dei, secundum
tuale, inttllectuale. Corporale proprie et translate,
imagintm ejut qui creavit eum (Coloss. m, 10). Item
Spirituate pluribus modis.
oum dixieaet, Igitur ipse eyo mente servio tegi Dei,
16. Haec sunt tria genera visionum, de quibus et carne autem legi peccati [Rom. vn, 25); alio loco
in superioribus libris aliquid diximus,sicut res pos- eamdem sententiam commemorans, Caro, inquit,
tulare videbatur, non taiuen eorum numerum com- concupiscit adversus spiritum, et spiiitus adversus
memoravimus etnunc ; breviter eis insinuatis.quo- carnem, non ea quse vultit faciatis (Galat. v, 17),
ut

niam suscepta quaestio flagitat ut de his aliquanto quam dixit mentem, hanc etiam spiritum appella-
uberius disseranius, debemua ea certis etcongruis vit. Dicilur spiritus etiam Deus, sicut ait Dominus

signare nominibus.ne assidue circumloquendo mo- iu Evangelio Spiritus est Deus, el eos qui adorant
:

ras faciamus. Primum

ergo appellemus corporale, eum, in spiritu et verilale oportet adorare {Joan.
quia per corpus percipitur et corporis sensibus iv, 25).

exbibelur.Secundumspirituale; quidquidenim cor- CAPUT VIII. — Vnde spirituale diciturvisionum genus

pus non est tamen aliquid est.jam recte spiritus
et secuudum.
dicitur: et utique non est corpii8,quamvis corpori 19. Ex his omnibus modis, quos commemoravi-
similis sit, imago absentis corporis, nec ille ipse mus, quibus appellatur 9piritus,non traximus hoo
obtutus quo cernitur. Tertium vero intellectuale, vocabulum, quo appellavimus spirituale hoc vi-
ab intellectu ;
quia mentale a mente, ipsa vocabuli sionis genus de quo nunc agimus sed ex illo uno ;

novitate nimis absurdum est, ut dicamus. modo quem invenimtts in Epi9tola ad Corinthios,
17. Horum vocabuiorum rationem si subtilius quo spiritus a mente distinguitur evidentissimo
reddam, c.t prolixior et perplexior sermo erit, cum testimonio. Si enim oravero, inquil, lingua, spiritus
hoc vel nulla,vel certe non tanta necessitas exigat. meus orat,mens autem mea infructuosa est. Cumergo
Satis est ergo scirecorporale aliquid vel proprie linguam intelligatur hoc loco dicere obscuras et
l

dici, cum
de corporibus a2itur,vel etiam translato mysticas significationes, a quibus si intellectum
vocabulo, sicut dictum est, Quia in ipso inhabitut mentis removeas, nemo a;dificatur, audiendo quod
omnis plcnitudo divinitatis corporaliter. Neque enim non intelligit unde etiam dicit, Qui enim loquitur
;

divinitas corpus est, sed quia sacramenta Veteris lingua, non hominibus loquitur, sed Deo: nemo enim
Testamenti appellat umbras futuri.propter umbra- autem loquitur mytteria satis indicat
audil, spiritus :

rum comparationem corporaliler dixit habitare in eam linguam hoc loco appellare, ubi suntsigni-
se
Chri9to plenitudinem divinitatis, quod in illo ira- licationes velut imagines rerum ac similitudines,
pleantur omnia, qua? in illis umbris figurata sunt, quai ut intelligantur, indigent mentis obtutu. Cum
ac sic quodammodo nmbrarum illarum ipse sit autem non Intelliguntur, in spiritu eas dicit esse,
corpus (Coloss. n, 9, 17), lioc est figurarum et si- non in mente unde apertius ait, Si benedi.ceris
:

gnilicationum illarum ipse sit veritas. Sicut ergo spirilusiquisuppleilocum idiotse,quomodoiicet,Amsn,

ipste flgura signiflsative.translato utique vocabulo, super tuam benedictiontm, quandoquidtm ntseit quut
non proprie dicta; sutit umlirie ita et quod aitple- : iieatJ Quia ergo etiam lingua, id est memb
nitudinem divinitatis corporaliter habitare, trans- porisquod movemus io ore oum loquimur, signa
lato verbo usus est. utique rerum dantur, non res ipsa proforuntur ;

18. Spirituale nutem pluribus modis dicitur. Nnni proptereatranslato verbolinguam appellavit quam-
etcorpus.quod futuruir. est in resurreotionesanoto- libot signorum prolaiionem priusquam Intelllgan-
rum.spiritualeappellat Apostolu8,ubi ail .Stminatur tur quo cum intellectus aooesaerit, qui mentis
:

eorpus animale,resurget corpus spirituale i

C esl proprius, lit revelatio, vel agnitio, veJ prophe-
i i , eo quod miris modis ad omnem Faoilitatem et tia, vel dootrina, Proinde ait, .^; ventro ad
inoorruptionemspirituisubdatur, el ainfl ulla guis loquens, quii vobis vrodero, ni» loq*
gentiacorporalium alimentorumsoloYivifloeturapl- in revcLttionc, uut ui agnitiont, uut m vraphtti»,
ritu.nonquodii poream aubstantiarn slt hubitu- uut ni doctrina (1 Cor. \u, 14, -'. 16, 6) T Id «*l

rum:nequoi irpua,qualonunchabemu8, cum signii ; boe est, linguia aooessarlt mtol-

iiiiiiiiDliabotbubslantiam.othuoestquodauiiiiu^iuia 1
Apud BTi Lttgd. Veu. l_ov. lagltur, ttnjua U.
 461 LIBER DUODECIMUS.
lectus, ut non spiritu tantum, sed etiam mente GAPUT XI. — Corporalem visionem referri ad spiri-
agatur quod agitur. tualem, hanc vero ad intellectualem.

CAPUT IX. —
Prophetiam ad mentem pertinere. 22. Tria igitur ista genera visionum, corporale,.
20. Proinde.quibus signa per aliquas rerum cor- spirituale.et intellectuale, singillatim
consideranda
poralium similitudines demonstrabantur in spiritu sunt,utab inferioribus ratio ad superiora conscen-
nisi accessisset mentis officium, ut etiam intelli- dat.Jam quidem superius exemplum proposuimus,
gerentur, nondum erat prophetia magisque pro- ;
quo in una sententia omnia tria videantur genera.
pheta erat,qui interpretabatur quod alius vidisset, Cum enim legitur, Diliyes proximum tuum tanquam
quam ipse qui vidisset. Unde apparet magis ad teipsum (Matth. xxn, 39),corporaliier litterae viden-
mentem pertinore prophetiam,quam ad istum spi- tur.spiritualiier proximus cogitatur.intellectualiter
ritum, qui modo quodam proprio vocatur spiritus, dilectio conspicitur.Sed et litteroe absentes possunt
vis anima;queedam mente inferior.ubi corporalium spiritualiter cogitari, et proximus praesens potest
rerum similitudines exprimuntur.Itaque magis Jo- corporaliter videri ; dilectio autem nec per substan-
seph propheta,qui intellexit quid significarent sep- tiam suam potest oculis corporis cerni, nec per
tem septem boves, quam Pharao qui eas
spicae et imaginem corporis similem spiritu cogitari.sed sola
vidit in somnis (Gen. xli, 1-32;. Illius enim spiri- mente, id est intellectu,cognosci et percipi. Corpo-

tus informatus est, ut videret ; hujus mens illumi- ralissane visio nulli horum generi praesidet, sed
nata, ut intolligcret.Ac per hoc in illo erat lingua, quod per eam sentitur,illi spirituali tanquam prae-
in isto prophelia ;
quia in illo rerum imaginalio.in sidenti nuntiatur. Nam cura aliquid oculis cerni-
isto imaginationum interpretatio.Minus ergo pro- tur, continuo fit imago ejus in spiritu sednondi- ;

phela, qui rerum qu<e significantur.sola ipsa sijina gnoscitur facta, nisi cum ablatis oculis abeoquod
in spiritu per rerum corporalium imagines videt per oculo8 videbamus.imaginem ejus in animo in-
et magis propheta, qui solo earum intellectu prae- venerimus. Et siquidem «piritus irrationalis est,
ditus est : sed et maxiuie propheta, qui utroque veluti pecoris, hoc usque oculi nuntiant. Si autem
preecellit, ut et videat in spiritu corporalium re- anima rationalis est,etiam intellectui nuntiatur,qui
rum significativas similitudines, et eas vivacitate et spiritui praesidet,ut si illudquod hauserunt oculi
mentis inlelligat, sicut Danielis excellentia tentata atque id spiritui, ut ejus illio imago fieret, nuntia-
est et probata, qui regi et somnium quod viderat verunt,alicujus rei signum est,autintelligatur con-
dixit, et quid significaret aperuit (Dan. n, 27-45, et tinuo quid significet, aut quaeratur quoniam nec ;

iv, 16-24). Et ipsse quippe imagines corporales in intelligi nec requiri mentis potest.
nisi officio
spiritu ejus expressse sunt,et earum intellectus re- 23.Viditrex Balthasar articulosmanus scribentis
velatus in mente. Ex hoc ergo modo quo appella- in pariete,continuoque per corporis sensum imago
tur in ista distinctione spiritus, secundum quem rei corporaliler factae spiritui ejus impressa est,at-
dixit Apostolus, Orabo spiritu,orabo autem et mente que ipso viso facto ac praeterito, illa in cogitatione
(I Cor. xiv, 15), ut et signa rerum formarentur in permansit: videbaturin spiritu,etnondumintellige-
spiritu, et eorum refulgeret intellectus in mente ;
batur, nec tunc intellectum erat hoc signum, cum
socundum hanc, inquam, distinctionem 9pirituale corporaliter fieret atque oculis corporalibus appare-
nunc appellavimus tale genus visorum.quali etiam ret; jam tamen signumesseintelligebatur.idhabena
corporum absentium imagines cogitamus. ex mentis officio. Et quia requirebatur quid signifi-
CAPUT X. — Inteilectuale genus visionis. caret, etiam ipsam inquisitionem utique mens age-
21. Intellectuale autem illud excellentius, quod bat. Quo non coraperto Daniel acoessit, et spiritu
mentis est proprium.Nec mihi occurrit omnino,ita prophetico mente illustrata, perturbato regi quid
pluribusmodisdici pos3eintellectum,sicutspiritum illo signo portenderetur aperuit (Dan.v, 5-28) ipse ;

multis modis appellatum esse comperimus.Sive au- potius propheta per hoc genus visionis.quod men-
tem intellectuale dicamus, sive intelligibile, hoc tis est proprium, quam ille qui et signum corpo-
idem significamus. Quanquam nonnihil interesse raliter factum corporaliter viderat, et transactis
nonnulli voluerunt.ut intelligibilis sit rea ipsa.quee ejus imaginem in spiritu cogitando cernebat, nec
solo intellectu percipi potest ; intellectualis autem, aliquid intellectu poterat, nisi nosse signum esse,
mens qu« intelligit : sed esse aliquam rem quae et quid significaret inquirere.
solo intellectu cerni possit.ac non etiam intelligat, 24. Vidit Petrus in alienatione mentis vas qua-
magna et difficilis quaestio est.Esse autem rem quae tuor lineis alligatum submitti de coelo plenum
intellectu percipiat,et non etiam intellectu percipi variis animalibus, cum audivit et vocem, Macta,
possit, non arbitror quemquara vel putare, vel di- et manduca. Qui cum redditus sensibus de visu
cere ; mens quippe non videtur nisi mente. Quia disceptaret, ecce quos Gornelius miserat, nuntiavit
ergo videri potest,intelligibilis ; quia et videre, in- ei spiritus dicens Ecce viri quxrunt le ; sed surge,
:

tellectualis est.secundum illam distinctionem.Qua- descende, et vade cum illis, quia ego misi eos Qui
proptersequestratailladifficillimaqua3stione,utrum cum venisset ad Cornelium, qtiid in illa visione in-
sit aliquid quod tantum intelligatur nec intelligat, tellexerit, ubi audierat, Qux Deus mundavit, tu ne
nunc intellectuale et intelligibile sub eadem signi- communia dixeris, ipse indicavit dicens Sed :

ficatione appellamus. mihi Deus ostendit neminem communem aut immun-

 iea DE QENESI Al) l.HTKUAM. S. .WlfiUSTlNI '.(.»

dum hommtm die«r«\ \ei •< iHura ied oum spiritualia visio, penitUB alienato a

disoum \ iderel aliei rporia animo, imaginibus oorporalium

vocea, Maeta, ct ma Qu/B Detu mundavit,tu uuissive in ecstasi.sinihilsignili
eommunia ne dixeris, in epirilu audiebat. Ftedditua oantquavidentur,ipsiusanimaesunt imaginationes:
autom oorporie aeoaibua, idipsuto quod viaum at» iteeet eani,nulla alienationo mo-
que auditum memoria tenuerat, in eodem ti,multorumoorporum quee non adsuntsensibus cor-
OOgitando oernebat.Quee omnia non corporalia.sed poris, eogitatione imngincs versanl. Veium booin-
corporaliumimagineseiani.M-. icum primuminipsa terest, quoil preesei tibusveri <|iie corporibus
alienatione \ isas Bunt,sive cum postss oooatanti affei nunt.Si autem aliquidsi-
ijue oogitats.Gum \ iquireba- gnitlcant, sivo dormientibus exbibeantur, sivevigi-

tur ut illa mentis eral

signa inkelligerentur, lantibus,cum et oculis vident pra^sentia corpora.et
conantis, se.l deerat effeotUB donec nuntiati sunt ' absentium imagines cernunt spiritu.tunquam oculis
qui venerant a Cornelio hao vero corporal ;
sint, sive illa quai ecstasis dicitur, alienato

aocedente visione, cum et Spiritus sanctus rursus prorsusanimoetsensibuscorporis;mirusmodusest:

in spirituei d i*me«'i,ubi et ilkid signum sed comir.ixtione alterius spiritus 1
lieri potest ut ea
ostenderat,et impresserat voces, adjula divinitus quse ipse scit, per bujusmodi iinagines ei cui mis-
mens intellexit .|uid illis signis omnibus ageretur. cetur ostendat, sive intelligenti, sive ut ab alio in-
llis atque bujusmodi rebus diligenteroonsideratis, telleeta pandanlur.Si enim demonstrantur hoec,nec
satis apparet corporaiem visionem referri ml spiri- utique a corpore demonstrari possunt, quid restat
tualem,eamqueapirilualemreferriadintellootualem. nisi ut ab aliquo spiritu ilemonstrentur ?

CAPUT XII. — Corporalis etspiritualis uisio. CAPUT XII. — An inut in anitna cis divinationis.

27. Nonnulli quidem volunt animam humanam

25. Sed cum vigilantes, neque mente a seusibus
habere vim quarndam divinationis in seipsa. Sed si
corporis alienata.io visione corporalisumus.discer-
ita est, cur non semper potest, cum semper velit?
nimus ab ea visionem spiritualem,qua corpora ab-
sentia imaginaliter cogitamus, sive memoriter re-
An quia non semper adjuvatur ut possit? Cum er-
go adjuvatur, nunquid a nullo, aut a corpore ad
cordantes qu;e novimus, sive quaa non novimus et

m utcumque hoc adjuvari potcst? Proinde rcstat ut aspiritu ad-

tamen sunt, ipsa spiritus cogitationo
jilvetur.Deinde quomodo adjuvatur? Utrum in cor-
formantes, sive quse omnino nusquam sunt, pro
pore lit aliquid, ut inde quasi relaxetur et emieet
arbitrio vel opinatioue lingentes. Ab liis omnibus
ejus intentio, quo in id veniat ubi in seipsa videat
itadiscernimua illa corporalia quee videmus, et in
signilieantes si-nilitudines, qiue ibi jam erant, nec
quibus praeaentibus sunt sensus corporis nostri.ut
videbantur, sicut multa habemus et in memoria,
non dubitemus h.to csse corpora, illas vero imagi-
quaa non semper intuemur ? An iiunt illic,quse ante
nes corporum. Cum autem vel nimia cogitationis
non fuerant, vel in aliquo spiritu sunl, quo illa
intentione, vel aliqua vi morbi, ut phreneticis per
commixtione cujusquam erumpens et emergens ibi eas videat? Sed si jam
febrem accidere solet, vel
in illa erant quasi proprie, cur eas non etiam con-
alterius spiritus sou mali seu boni.itacorporalium
exprinmntur imagines, tanquam sequenter intelligit? Aliquando enim.imo plerum-
rerum in spiritu
ma- que non intelligit.An sicutspiritusejus adjutuscst,
ipsis corporis sensibus oorpora prasententur,
ut eas in se videret, ita et mens nisi adjuvetur, ea
nente tamenetiam in sonsibuscorporis intentione;
quaa habet spiritus.intclligerenon polest ? An fbrte
sic videnturquiein spiritu liunt imagincscorporum
quemadmodum corpora ipsa per corpus ita ut si- ;
non corporea removentur.vel quasi relaxantur im-
-'iita.ut suo impetu animain eaqua? viileiula
mulcernatur ethomo aliquis praesens oculis,otab-
Nam sunt.exseratur; sed ipsa prorsus in ha>c assumitur,
sens alius spiritu tanquam oculis. experti
sive tantumspiritualiter eerncinla.sive etiam intej-
sumus sic aftectos etcum eis locutos qui vereade-
tunquam ades- lectualiler cognoscenda? An aliquando in aeipsa
rant, et cum aliis qui non aderant,
videt istu.nliquandoperalteriusspiriluscommixtio-
sent. Resipiscentes autem nliqui referunt quod vi-
Quidquid horumest.temereaffirmarinonopor-
enimetsomnia qui-
dissent, aliqui non poBSunt.Bic
tet. lllud tnmen dubium esse non debet.corpornles
dam obliviscuntur, quidam meminerunt. Quando
imaginss.qute apiritu oernunlur,son aemp«J
autem penitus avertitur atque abripitur ani in- li

magis ocstasisdioi esse aliarum rerum.sive in vigilantibuB.aive in dor>

tentio a aensibua oorpori ,t.uno

tiucor- mientibus.sive in esgrotantibus : mirum mI autem,

solet.Tunc omninoi
si aliquando eoataais fieri potest, ut non 111« wr«
pora, etiain patentibus non videntui
ooulis
rerum Bimilitudines aliquid signiiicent.
ii.
ulloe v- audiuntur: totus animioontui-
ie mirum eat ai etdeBmonium hal
tus uut m oorporum itua- ,
i

aliquando\ sra diount.quea absunl a prcMentlum seu-

lein, aut in rebus incorporeis ii

luodcerteneaoioquuoooultamixturaejuadam
uratia per intelleotualem viiion
spiritusiit.uttauqumnunu^-ii patientiaatquev«xau>
1
Mea. iimnuo cou«eD»u, '•//'• /i.^ forte msiiua,«0 vide-
i
Editl, >. commixiiont, eto. lu aueoa m- j sxoepM
|uui uau.|'uliii . Uarllnenai, oujua auctoritate reponlmWi isat
465 LIBER DUODKCIMUS. 4<>6

Cum nutem spirilus bonus In hrec vis;i

tis. bua corporum, ut putcl corpus esse quod non est.
num spiritum assumit uut rapit nullo modo illas non aliquid obest animre si perniciosrc suasioni
imagines signa rerum aliarum esse dubitandum non consentiat.
est,et earum quasnosse utile est:I)ei enim munus CAPUT XV.— Somnia venerea sine peccato contingere.
est.Discretio sanc diflicillimu est,cum spiritus ma- 3i.Unde aliquando fit quaastio de consensionibus
lignus quasi tranquillus agit, ac sine aliqtia vexa- somniantiu: i concumbere sibi viden-
tiune corporis assumptohumano spiritu dicitquod tur, vel contra proposilurn suum, vel contra etiam
potest ;
quando eliam vera dicit,et utilia prfcdicat, licitos mores.Quod non contingit, nisi cum ea quae
transfigurans se, sicut scriptum cst, velut angetum Vigilantes ctiam cogitamus, non cum placito con-
lucii II Cor.xi,14),ad hoc ut cum ilii in manifesliB Bensionis, Bed sicul etiam talia propler aliquid lo-
bonis oredilum faerit,seducatad sua.Hunc discerni quimur, sic admoventur in somnis, et exprimun-
non arbitror, nisi d quo ait Apostolus, tur.ut eis naturaliter etiam caro movealur.et quod
cum de diversis Dei muneribus loquerotur, Alii naturaliter colligit, per genitales vias emittat ; si-

dijudiralio spirituum(\ C»\ xn, 10). cut boc ipsum diccre utiquenon possem,nisi etiam

CAPUT XIV. — Intellectualis risio non faltif.In aliis cogitarem.Porro imagines rerumcorporalium.quas
fnlli iioii semper est perniciosum. necos8ario cogitavi,ut hoc dicerem,si tanta expres-
Non enim magnum est, tunc eum dignoscere, sione praesentarontur in somnis, quanta prajsen-
cum ad aliqua pervenerit vel produxerit, quae sunt tantur corpora vigilantibus, ficret illud quod sine
contra bonos mores vel re ;ulam fidei : tunc cnim peccato fieri a vigilante non posset. Quis enini vel

a multis disceroitur. Iilo autern dono, in ipso pri- cum loquitur, et, postulante necessitate sermonis,
mordio quo mullis adhuc bonus apparet, continuo de suo concubitu aliquid dicit, possit non cogitare
dijudioatur an malus sit. quod dicitV Porro ipsa pbantasia,qure fitin cogita-
39, Tamen et per corporalcm visionem, et per tione sermocinanlis, cum ita expressa fuerit in vi-

imagines corporalium qure dcmunstrantur in spiri- rommix-

sione somnianti?,ul inter illam et vcram
tu,et boni instruunt, et mali fallunt. Intellectualis tionem corporum non discernatur,conlinuo move-
auteni visionon fallitur.Aut enim non intelligit,qui Inr caro, et sequitur quod eum motum sequi so-
aliud opinatur quam est ; aul si inteHigit, continuo let, cum boc tain sine peccalo fiat, quam sine pec-
verum est.Quid enim faciai '

oculin m uabent,cura cato d vigilante dicitur.quod ut diceretur,sine dubio

simile corpus viderint,qnod abalio discernerc non cogitatum est.Verumtamen propter animse afTectio-
possint : aut quid faoial animi intentio,cum in spi- nein bonarn.qu» desidorio meliore mundata multas
ritii facta fuerit corporis similitudo.quam non va- interficit cupiditates,que ad naluralem carnis mo-
leat distinguere a corporc ? 8ed adhibetur inlellec- tum non pertinent ;
quem casti vigilantes cohibent
tns,qu«erens quid illa significent vel utiledoceant; et refrenant, dormientes autem ideo non possunt,
etaut inveniens ad fructum suum pervcnif.aut non quia non babent in potestatc quae admoveatur cx-
inveniens in disceptatione se tenet, ne uliqua perni- pressio corporalis imaginis, quae discerni non possit
oiosaiemeritate prolabalur in cxitiabileni errnrem. a corpore : propter illam ergo affectionem anirnre
30. Judicat autem sobrins intellectus divinitus bonam.ctiam insomnisqusdamejus meritaclarent.
adjutus, quae vel quania sint, in quibus ctiam Nam etiam dormiensSalomonsapicntiampr^pnsuit
aliud putare quam
cst, non sil animae pernicio- omnibus robus,eamque,neglectis ca?teris,est preca-
sum. Nec enim putantium periculo, et non potius tus a Domino : cl sicut Scriptura testatur, placuit
exitio suo, quisque a bonis putatur bonus, etiamsi hoc coram Domino, nec distulit retributionem bo-
occultus rnalus,
si in rebus ipsis, id est in ipso
sil nam pro desiderio bono (HI l\eij. m, 5-15).
bono quo quisquo bonus. non erretur aut ali-
lit :
CAPUT XVI. — Corporalium similitudines a spiritu
quid ohcsf omnibus hominibus, quod cum dor- ia seipso formari.
miunt, vera corpora esse arbitrantur, quorum si- 32. Quas cum ita sint.pertinet corporis sensusad
militudines in somnis vident : aut aliquid obruil visacorporalia,qui per quinquequasi rivulosdistan-
Pclro.quod.solulo se avinculis seque angelo dedu- tervalentes distribuilur: cum illud quod estsubti-
cente, faclum est repentino miraculo ut putaret se. lissimum in corpore.etob hocanimae virinius quam
vieum videre [Act.xn, 7 9) vel cum in illa ecstasi : ca»lera,id esl lux primum peroculossoladiffunditur,
respondit, Nequaquam^Dotnine, quia nunquam man- emrcatqueinradiis oculorum ad visibiliacontuenda;
durari omne commune cl immundum; putans ca deinde mixtura quadam.primum eum aere puro,se-
ipsa qua? in disco domonstrabantur, tanquam vera cundo cum acre caliginoso atque nebuloso, tertio
animulin(M.x,ll-l i).I];pc quando aliter inventa fue- jcnm corpu'cntiorcbumore,quartocum terrenacras-
rint.quam putalasunt,cumviderentur,nonnospceni- siludine,quinque sensus cum ipso, ubi solaexccllit,
telita nobis fuisse visa,si non argnatur vcl infideli- oculorum sensu cllirit :sicut in libro quartojtemque
tas dura.vel opinatiovanasive sacrilega.Quapropter in septimo disscruisfe mercrnlo.rst autem boc coe-
et cum visis corporalibus diabolus fallit,nihil obest lnin oculis conspicuum, unde luminaria et sidera
quodludificanlurooiili,sinonerralurin veritatelidei, cffulgent,exccllcntius utique omnibus oorporeis ele-
et intelligentiresanitate,quadocet Deussubjeclossi- nientis, sicut oculorum scnsus excellil in corpore.
bi.Aut siludificetanimamspirituoli visioncimagini- Quia voro spiritusomnisonnii cst corporesine dubi-
467 DR GENESI AD LITTEnAM, S. AU0UST1N1 468

talione praestantior, sequitur ut non loci positione, ipsorum.longe utique 9ubtillorum, mira velocitate-
sed naturiBdignitate pi;e?tantior sitnatura spiritua- 55. Compcrimus otiam in domo constituum pa-

lis isto corporeo civlo, otiam illa ubi rerum corpo- tientem spiritum inimundum.dicere solere quando
raliuni exprimuntur imaginea. ad eum duodecim millibus pres-
vonire etrpisset ex
33. Hic existit quiddam mirabile, ut cum prior byter, ot peromnia loca itineris ubi esset, et quam
sit corpore spiritus, et posterior corporis imago propinquaret, etquando ingrederotur et fundum ot
quam corpus.tamcn quia illud quod temporc pos- domum cubiculum.doncc in conspectu ejus asla-
et

terius cst.fit in eo quod natura prius est, prtestan- ret.Qute omnia

etsi non oculis patiens illc ccrnebat,

tior sit imago corporis in spiritu.quam ipsum cor tanien nisi aliquo modo cerneret, non tam veraciter

pus in substantia sua. Nec sane putandum est fa_ enuntiaret. Erat autem iste febriens, ettanquam in

cere aliquid tanquam spiritu 9

corpus in spiritu, pbrenesi ista dieebat. Et forte revora phreneticus
oorpori facicnti,matcriae vice subdatur. Omni enim orat, sed propter ista dsemonium pati putabatur.
modo prastantior est qui facit.eare de qua aliquid Nullum refectionis cibum accipiebat a suis, sed a
facit ; neque ullo modo spiritu prastantins est cor- soloprcsbytero.Uesistebatctiamsuisviolenterquan-
pus imo perspicuo modo spiritus corpore. Quam-
;
tum valebat ; illo solo presbytero veniente quiesce-
vis ergo prius videamus aliquod corpus, quod an- bat.illi tantumsubdituserat,etsubditerespondebat.
tea non videramus, atquo inde incipiat iraago ejus Nec tamen eidem saltem presbytero illa cessit men-
esse in spiritu nostro, quo illud cum absens fueri' tis alienatio sivc daemonium, nisi cum sanus esset a

recordemur tamen eamdem ejus imaginem non

: febribus, sicut phrenetici sanari solent ; nec ali-

corpus in spiritu. sed ipse spiritus in seipso facit quando postea tale aliquid passus est.
celeritate mirabili.quse ineffabiliter longe estacor- 36.Novimus etiam sine dubitatione phreneticum
poris tarditate ; ciijus imago mox ut oculis visum futuram mortemcujusdam feminae praedixisse; non
fuerit,in spiritu videntis nullius puncti temporalis sanespecie divinandi, sed tanquam factumac pras-
interpositione formatur.Itemque in auditu.nisi au teritum recolentem.Nam cum ejus apud eum com-
ribus perceptaa imaginem continuo spiritus
vocis memoratio fieret, Mortua est, inquit, ego eam vidi
in seipso formaret.ac memoria retineret, ignorare- efferri.hac cum ejus corporetransierunt;cumilla in-
tur secunda syllaba utrum secunda esset.cumjam columisviveret:po8tpaucosautemdiesrepentedefun-
prima utique nulla esset, quaa percussa aure tran- cta.et per eum locum elata est.qua ille praedixerat.

siisset ac sic omnis locutionis usus, omnis can-

: 37. Fuit item apud nos puer, qui in exordio pu-
tandi suavitas, omnis postremo in actibus nostris bertatis dolorem acerrimumgenitalium patiebatur,
corporalis motus dilapsus occideret neque ullum ; medicis nequaquam valentibus quid illud esset
progressum nancisceretur, si transactos corporis agnoscere, nisi quod nervus ipse introrsum recon-
motus memoriter spiritus non teneret,quibus con- ditus erat.ita ut nec praeciso pr«putio,quod immo-
sequentes in agendo connecteret. Quos utique non derata longitudine propendebat.apparere potuerit,
tenet, nisi imaginaliter a se factos in se. Ipsaruni sed postea vix es«et inventus. Humor autemvisco-
etiam futurarum motionum imagines praeveniunt sus et acer exsudans testes et inguina urcbat. Sed
flnea actuum nostrorum. Quid enim agimus per acutuni dolorem noncontinuum patiebatur,et cum
corpus.quod noneogitandopraeoccupaveritspiritus, patiebatur, e.julabat vehementer cum jactatione
omniumque visibilium operum similitudines in se- membrorum mente sanissima, sicut in cruciatibus
ipso primitus viderit,et quodammodo disposuerit? corporalium dolorum fieri solet.Deinde inter voces
CAPUT XVII. — Similitudiiics aninw e.vpressx undc suas abripiebatur ab omnibus sensibus, et jacebal
innoUtcant dxmonibut. Visiones quxdam mirse. patenlibus oculis neminem circumstantium videns,
Phrenelici. Puer xgrotans. ad nullam vellicationom se movens. Post aliquan-
34. Qu;e spiriluales corporalium similitudines in tum tanquam evigilans.nec jam dolens, quae vide-
animonostro,quemadiiioduminnote9cant spiritibus ret indioabat. Tum interpositis paueis dtebus ea-

etiam immundis.vel quid obstaculi patiatur anima dem patiebatnr. In omnibus sane vel pene orani-

nostra ex isto terreno corpore, ut eas invicem in no- bus visionibus suis, duoa se dioebal vidare, uinim
stro spiritu videre nequeaimis.invenireet explicare proveotiorie ;etiitis, alterum puerum, a quibu9 ei
difficilc est.C.ertissiniis tamnn indioiisapud do vel dicebantu;-, vel denionstrabantur, quas se au-
stitit enuntiatasadaeiiionibuscogilationeshoininiim disse ct vidisso narrabat.
(<i),quitamen si virlutum internam speciem po ienl 38.Vidi1 quodamdieohorum piorumpsallentium,
inhominibus cernero, non tentaret sicut illam in : liBtantium in lnee mirabili, et impiorum in tenebris

Job nobilem ac mirabilempatientiamproouldubio, diversaset atrnoissimaa pconaa ; illis ducentibus ct

si posset diabolus carnere,nollet atentato utiqueeu oatendentibuB.et felicitatia aliorum,allorumque in-

perari G/rteruni alioubi lon^e jain facta . quod nun- felicitatis meri tu m insinuantibus.il. n- a tein vi ilitdie

tiant,qu;e post allquol dioi \eni esye lirmeiitur, non dominico Pasohs, oura per totam Quadrageaimam
est iiiiranduin PoBBUnt eiiini hot efBoi 'i'e, DOfl solum nihil doluiaset.cui vix intervallo tridui antea parce-
aerimonia cei nendi el iam oorpoi alia inoomparabill- batur.Videral autemin ipaoiDgreuuOuadragi
terpreetantioroquam noatrne8t,aedetiamoorporum UloBpromlUenteBaiblquodperquadragiotadieanul-
(a) Lib. t cout. Academieoii oapp, u et 7. lum senfuru»osset dolorem postea ipsi ai dederunt
:
469 LIBER DUODECIMUS. 470

tanquam medicinale consilium,utei praputii Inngi- imagines eorporum.quae percorporisoculos viderit.

tudo prrecideretur, quo facto diu non doluit. Cum quamsomniantium veletiaminecstasivisiones.Quaj-
vero iterum similiter doleret.etsimiliavidercccepis- cumque tamen illa natura visorum est,procul dubio
set.accepit ab eis rursus consilium.ut in mare pube corpus non est. Hoc nosse cui non sufficit, unde
tenus intrarel,ac postalii]uantammoramindedisce- etiam cxistanl,inquirat ab aliis; me ignorare con-
derct.promittentibus sane quod jam deinceps vehe- fiteor.

tnentem illumdolorcmnonessetpassurus.sedsolius CAPUT XIX — Unde nascantur visiones.

illius viscosi humoris molesliam :atquc ita secutum il. Illud exemplorum expcrimentis colligi
plane
1
est nec unquam talem aliquara postea passus ps
;
dalur, sicut corporum p.illor, rubor, tremor, vel
aversioncm mentis a sensibus, ncc tale aliquid ctiam morbus aliquando a corpore habet causas,
qualeaoteacum in mediisdoloribuaet horrendis vo" aliquando ab animajet a corpore qnidem, cum
cibus repente obmut.esoens abriperclur. Postea ta* vel hifmor suffunditur, vel cibus vel aliq-.iid aliud
men medicis cstera curantibus et sanantibus, non corpori injectum extrinsecus ; ab anima vero, cum
permansit in proposito sanctitatis. vel timore turbalur, vel pudore confunditur,
C^PDT XVIII. — De visionum causis. vcl irascitur, vel amat, vel si quid ejusmodi; nec
39. Istarum divinationum causas
visionum ct immerito, quod animat et regit, etiam cum
si id

et modoa vestigare si quis potest, certoque com- vehementius movetur, vehementius exagitat ita :

prehendere, eum magis audire vellem, quam de et ipsi animae ut in ea visa pergat, qn« non ei per

nif exspectari ut ipse dissererem. Quid tamen pu- sensus corporis nuntiantur, sed per incorporalem
tem, ila ut nec docti me tanquam confirmantem substantiam, et ita pergat ut non discernat utrum
derideant, nec indocti tanquam dorentem acci- corpora sint an similitudines corporum, aliquando
piant, sed utrique disceptantem ct quarrentem po- a corporo accidit, aliquando a spiritu : et a corpore
tius quam scientem, non occultubo. Ego visa ista quidem, sive naturali vicissitudine, ut sunt visa
omnia visiscomparo somniantium. Sicut enim ali- somnianlium, dormire quippe a corpore est ho-
quando et bec falsa, aliquando autem vera sunt, mini; s ve aliqua mala valetudine sensibus pertur-
:

aliquando perturbata, aliquando tranquilla; ipsa batis,ut cum a phreneticis simul et eorpora viden-
autem vera, aliquando futuris omnino sirnilia, vel tur,et visa similia corporibus tanquam et ipsa prae
aperte dicta, aliquapdo obscuris significstionibus ocubs adsint aut penitus interclusis, sicut saepe
:

et quasi figuratis locutionibus praenuntiata sic : male affecti morbo aliquo ingravescente, prsesente
eliam illa omnia.Sed amant homines inexperta ri- corpore diu absentes, deinde hominibus redditi,
mari, et causas insolitorum requirere, cum quoti- multa sc vidisse dixerunt a spiritu vero, cum om-
:

diana plcrumque taliasaepcetinmlatentiorisoriginis nino sano atque inlegro corpore in alienationem

nosse non curent. Nam quemadmodum in vocibus, rapiuntur, sive ita ut el per sensus corporis corpora
hoc quibus loquendo utimur, audito verbo
est signis vidcant,et in spiritu qiuedam similia qua? a corpori-
insilato.qinrrunt primo quid sit,hoc est quid signi- bus non discernant;'sive penitus avertantur a sensi-
ficet; quo cognito deinde qna?.runt unde ita dictum bus carnis, et nihil per eos omnino sentientes, illa
sit, cum tam multasine rura nesciant, quae in usu spirituali visionc habitent in similitudinibus corpo-
sermonishabent.unde ita sint dicta :sic eum aliquid rum. Sed cum malusinhsec arripit spiritus, aut d«-
inusitatum in rebus acciderit.sive corporalibus,sive moniacos facit.aut arreptitios,aut falsos prophetas:
Spiritualibus, causas rationemque sollicite inqui- cum autem bonus. tideles mysteria loquentes, aut
runt, et sibi reddi a doctoribus flagitant. accedenteetiamintelligentiaveros prophetas.aut ad
iO.Soleo auteni cum
quisque interrogat.verbi
cie tempus quod per eos oportet ostendi,videntes atque
gratia.quid sit catus.et respondeo,Prudens vel acu- narrantes.
tus.neceisuffirit, sed pergit quaerere unde dictus sit CAPUT XX. —
Visa qtt3S a corpore occasionem habent,
catus, vicissim referre et quaerere unde diclus sit non iamen exhiberi a corpore.
acutus,quod nihilominus ulique ignorabat, sed quia 42. Sed cum a corpore causa est ut talia visa cer-
usitatum nomen erat,patienterejusorigineinnescie,- nantur, non ea corpus exhibet; neque enim habet
bat : quod autem novum insonuit auribus, paium eam vim, ut formet aliquid spirituale : sed sopito,
putat nosse quid significando valeat,nisi etiam unde autperturbato,autetiamintcrclusoitinereintentionis
dicatur exquirat. Quisquis ergo ex me quaeril unde aeerebro, qua dirigitur sentiendi motus, anima ipsa
visa corporalibus similia in ecstasi appareant,qua? quaemotu proprio cessare ab hoc opere non potest,
raro accidit aninTe.vicissim quaero unde appareant quia per corpus non sinitnr, vel non plene sinitur
dormientibus, quee quotidie sentit anima, et nemo corporalia sentire, vel ad corporalia vim suae inten-
istud aut non multum curat inquirere. Quasi vero tionisdirigere.spiritucorporaliumsimilitudinesagit,
id°ominusmirasittaliumnatura visorum,quia quo- aut intuetur ohjectas. Et si quidem eas ipsa agit.
tidiana e?t; nut ideo minus curanda, quia omnium phantasiae tantum snnt; si autPm objectasintuetur,
est aut si rccte faciunt qui ista non quaerunt, non
;
'
msiones sunt. Denique cum oculi dolent vel ex-
rectius fecerinlsi nec in illa curiosi sint. Ego vero slinctisunt,quia non est causa in sede cerebri.unde
multo amplius admiror, multoque maxime stupeo ipsa dirigitur intentiosentiendi.nonflunthujusmodi
quantaceleritate ac facilitatein se anima fabricetur visiones,quamviscernendiscorporalibusobstaculuKi
471 DR fiENRSl AD I.ITT ERAnf, S. AIJfiUSTINI 472
oxistut a corpore. Magis enim caeci aliquid >lor- CAPUT XXI. — Visa eorporalibus similia in quat ani-
mientes quam vigilantea vident Dormientibne .
ma rapitur, non ideo essc naturtt divm

quippe in corebro conaopitur via 8entiendi,quai in- I i. Cum autcm sano corpore, nec somno aonsibus
tentionem ad oculoa ducit.ideoque ipsa intentio in consopitis, aliquo oooulto opere spirituali in ea visa
aliml aversa, cernit vlea Bomniorutn tanquam spe- qu esimiliasuntcorporalibusanimarapitur.nonquia
cies corporales ad^int, ut sibi dormiens vigilare moilns diversus est,ideo est etiam diversa naturavi-
videatur, ot non similia corporihus, sed ipsa cor- sorum ; cumotinilliscausisquaidecorporcexistunt,
pora intnori se putet : cum autem vigilant cneci, situtique differentia, et aliquando a contrario. Nam
ducitur per tlla itinera intentio cernemli, qu.e oum phrenetiei non dormiendopotiiisperturb;it.isbabent
ad loca venerit ooulorum, non exseritur foras, sed sentiendi vias in capite, ut talia videant, qualia so-
ibi remanet, ut vigilare se sentiant, potiusque esse mniantes vident.quorum dormiendoavertiturinten-
in tenebris vigiiando etiam per diem, quam dor- tiaasensu vigilandi, et in ea videnda converlitur.
miendo, sive per diem sive per noctom.Nam et qui Cum ergo illud fiat non dormiendo, hoc antem dor-
non sunt,plerique patentitus oculis dormiunt
oasei micndo, non tamcn ea qu.-e videntur ex alio genere
nihil per eos videntes, sed non ideo nihil videntes, sunt.quamexnatura spiritus,de quo vel in quo fiunt
cum spiritu cernant visa somniorum : si au- similitudinescorporum.Itaquamvisdiversasitcausa
tem clausis oculis vigilent, neque dormien- intentionis alienata?,quando sane corpore vigilantis
tium praesto sunt visionibus neque vigilantium. occulta quadam vi spirituali anima rapitur, ut vice
Tantum tamen valet, quod usque ad oculos corporum expressas corporalium rerum similitudi-
eorum nec sopita nec perturbata nec interclnsa per" nes in spiritu videat, eadem tamen est nutura viso-
venit a cercbro via sentiendi.et animae intentionem rum. Neque enim dici potest, cum causa in corpore
usque ad ipsas quamvis clausas fores corporis du- est, tunc animam sine ulla praesensione futurorum

cit, ut cogitentur quidem imagines corporum, sed ex seipsa versare imagines corporum, sicut etiam
nullo modo pro eis habeantur corporibus quse per cogitando eassolet ; cum vero in ea videnda spiritu
oculos sentiuntur. assumitur, divinitus haec demonstrari : quandoqui-
43.Tantum interest,ubi fiat impedimentum sen- dem aperte Scriptura dicit, Effundam derpirilu meo
tiendi corporalia, cum fit in corpore. Si enim non super onaum carnem,et juvenet vimvidebunt, et senes
fit nisi in ipsis aditibus, et quasi januis sensuum, sotnnia somniabuni (Joel. n, 28), divinae operationi
velut in oculis, in auribus, ca-terisque sensibus utrumque tribuens ; et, Angelus Domini apparuit Jo-
corporalibus, sola impeditur preceptio corpora- scph in somnis dicens,Noli timere accipere Mariam con-
lium ; non autem anims intentio in aliud sic aver- jugem tuam;ct iterum, Tolle puerum.el vade in £gyp-
titur,ut pro corporibus habeat imagines corporum: tum [Matth. i, 20; et n, 13).
si autem causa est intus in cerebro, unde dirigun- CAPUT XXII. —
Quomodo contingani visa illa,e.v <]ui-
tur via? ad ea quae foris sunt, sentienda ; ipsius bus divinationes occulto instinctu seu easu faetss.
intentionis vasa sopiuntur.vel turbantur, vel inter- 45. Itaque bono quidem
spiritu assumi spiritum
cluduntur, quibus nititur anima in ea qua? foris hominis ad has videndas imagines, nisi aliquid si-
sunt, intuenda vel sentienda. Quem nisum quo- gnificent, non puto cum vero in corpore causa
:

niam non amittit, tanta expressione format simi- est, ut in eas expressius intuendas humanus inten-
lia, ut imagines corporalium a corporibus discer- datur spiritus. non semper aliquid significare cre-
nere non valens, utrum in illis an in istis sit nes- dendum est; sed tunc significant, cum inspirantur
ciat; et cum scit.longe alio modo sciat,quam dum a demonstrante spiritu.sive dormienti,sive aliquid
incogitando versantur sive occurrunt similitudi- aliud ex corpore, ut a carnis sensibus alienaretur,
nes corporum.Qui modus nisi ab expertis capi ut- patienti. Vigilantibus etiam neque ulla morbo af-
cumque non potest. Hinc enini erat, quod me dor- flictis nec furore exagitatis, oculto quodam instin-
miens in somnis videre sciebam, oec tamen illas ctu ingestas esse cogitationes quas promendo di-
corporalium rerum similitudines quas videbam.sie vinarent, non solum aliud agentes, sicut Caiphas
ab ipsis corporalibus discernebam,quemadun<duni pontifex prophetavit {Joan. xi, 51), cuni ejus inten-
eas cogitantes etiam clausis oculis vel in tenebris tio non haberet voluntatem prophetandi, verum
constituti discernere solemus. Tantum valel ipsa etiam id suscipientes, ut divinandi modo aliquid
animi intentio utrum perducatur usque ad sensns t, novimuB.
licet clausos, an in ipsa crebro, undein ha>c nititur» 18, Nam quidam juvenes jocando ut fallerent, nbi
aliqua causa exislente in aliud avertatur.ut quamvia percgrini iter agebant, matbematiooa bb bbm finxe-
nliquando se noverit non corpora, sed corporum sl- runt,ignorantea omninoutrumdoodecim algnadiee-
militudinesoernere^velminuBoruditaetiamipaaesBe rentur.Quicum hospitem suura mlrari cernerentqua
corpom exlBtiroans, senliat se non ea oorpon il bant.etal erisaima.audaoiusinpJnra
\

spiritu videre, loni/esit tamen ob affeotione qua suo progressi sunt.At attestausadomniamirabatur.
ille

corpori pr.-esenlntur : Qndfl se norunl Bl CtBoi vigi- Postremoabei8de fUiiBalutequaah it,quemditiabe-

lare,cum Bimilitud nca corporum cogitatae a corpo* entem deaidei ibat, et quod inopinate iardaret, u
ribus, quss videre m i poasunt, certa nol qunl ei aeeidisset Bollicitua eral.At illi non curantes
cernunt. quid postoorum absceasum verl oognoioeretur,doa
473 LIBER DUODKCIMUS. 474

tamen in prssentia la?tum hominem redderent, mox sed lamenessenondubitamus,similitudincs,nonita

profecturi responderuntsalvum ac propinquantem, utsuntilla,sed ut occnrrit.intuemur; sive cum alia,

et eoipso diequo haecloquebantur,esse venturum ;

qua3 vel non sunt, vel esse nesciuntur, proarbitrio

neque enim metuehant, ne cum totus dies peractus vel opinatione cogitamus ;
siveundeunde, nequc irl

esset, eos ille redarguendos postridie sequeretur. agentibus, neque volentibus nobis variaj formoe cor-

Quid multa ? dum jam abire disponerent, ecce su- poraliumsimilitudinum versanturin animo;sivecum
bitn adhuc eis illic posilis venit. aliquidcorporaliteracturi, caipsadisponimus quaain

47. Itcm nlius ante symphoniacum saltabat, ubi illa actionefutura sunt,et omnia cogitatione antcce-
erantmultaidolaperquamdamPaganorumsolemni- dimusijsivc jam inipso actu, vel cum loquimur, vel

tatem.non aliquo spirituarreptus, sedimitationelu- cum facimus,omnes corporales motus,utexseripos-

dicraarreptitiosaemulalus,scientibuscircumstanti- sint,praeveniuntursimilitudinibussuisintusinspiri-
busetspectantibus.Morisenimeratutanteprandium tu; nequeenim ulla vel brevissima syllaba in ordine
peractis sacrificiisagitatisque fanaticis,si qui adole- suonisiprospectasonuisset:sivecumadormientibus
scentespostprandium vellenteo more ludere, nullus somnia videntur, vel nihil vel aliquid significantia ;

prohiberetur. ergo inter saltandum, facto sibi

Ille sive cum valetudine cnrporali turbatis intrinsecus
silentiojocabundus, et ridente multiludine circum- itireribussentiendi.imagines corporum spiritusve-
septus, ea nocte quas impendebat, in ea silva quae riscorporibusitamiscet.ut internoscivelvixpossint,
juxtaerat,hominPm aleonc inleremptum iri.ad cujus velomnino nonpossint ;etaulsignificentaliquid,aut
cadaver spectandum illucescente die confluxuram sinenllasignificationeoborianlurjsiveprorsusingra-
turbam,etilliussnlemnitatislocumdeserturam,prse- vescente aliquo morbo vel dolore corporis, et inter-

dixit. Et factumest; cum satis cunctis qui aderantin cludpnteintus viasquibusanimae,ut per carnemsen -

omnibusejus motibus claruisset.hoceumludendoet tiret, exserebatur ac nitebatur intentio, altius quam

jocando nusquam perturb.ita vel alienata mente di- somnoabsentatospiritu,corporaliumrerumexistunt
xisse;ipsoetiam tantoampliusmirantequod accidit, aut monslrantur imagines, vel significantes aliquid
quanto magisnossetquo id animo atqueoreprotule- vel sine ulla significatione apparentes; sive nulla ex

rit. corporecausaexistente,sedassumenteatquerapien-
48. Quonammodo haee visa in spiritum hominis tealiquospiritutollituranimainhujusmodividendas
veniant, utrum ibi primitus formentur, an formata siinilitudinescorporum,miscpnseis visacorporalia,
ingerantur,etquadam conjunctionecernantur, utsic cum simul etiam corporis sensibus utitur ; sive ita

hominibusangeli ostendantcogitationessuas.etcor- spiritu assnmente alienatur ab omni corporis sen-

poralium rerum sirnilitudines,quas in suo spiritu fu- su, et avcrtitur, ut solis similitudinibus corporum
turorum cognitione praeformant^quemadmodum et spirituali visione teneatur, ubi nescio utrum pos-
ipBi nostras cogitationes.non utiqueoculis,quia non sint aliqua nihil significantia videri.
corpore,sed spiritu vident verum hoc intersit,quod
;
CAPUT XXIV. — Yisionem intellectualem spirituali,
illi nostras, etiam si nolimus, noverunt, nos autem spiritualem corporali prxstare.
ipsorum.nisiostendantur.nossenonpossumus; quia 50.Ha3cigiturnaturaspiritualis,inqua non corpo-
sic eas, ut opinor, habent in potestate occultare spi- ra,sed oorporumsimilitudinesexprimuntur.inlerio-
rilualibus modis,quemadmodumnosquibusdamin- risgeneri9visioneshahet,quamilludmentisatquein-
terjectisobstaculis,nostracorpora ne aliorumoculis telligcntia;lumen,quoetistainferioradijudicantur,et
videantur,abscondimus:etquidfiat inspiritunostro, ea cernuntur qune neque sunt corpora, neque ullas
ut aliquando cernantur tantummodo significantes gerunt formas similes corporum velut ipsa mens et
;

imagines,etutrumaliquid significentignoretur; ali- omnis animas affectio bona, cui contraria sunt ejus
quandoautemaliquidsignificaresentiantur,sedquid vitia, quaa recte culpantur atque damnantur in ho-
significent nesciatur; aliquando vero tanquam ple- minibus. Quo enim alio modo ipse intellectus nisi
niore demonstrationeanima humanaetspiritu ipsas inte.lligendo conspicitur? Ita et charitas, gaudium,
et mente quid significent videat ; et scire difficilli- pax, longanimitas, benignitas, bonitas, fides, man-
mum est, et si jam sciamus, disserere atque expli- suetudo,continenlia,etco3terahujusmodi,quibnspro"
care operosissimum. pinquatur Deo (Galat. v,22, 23) : etipse Deus, exquo
CAPUT XXIII. —
Spiritualem naturnm, ubi tam omnia, perquemomnia, inquoomnia (Rom. xi, 36).
multis causis similitudines corporalium formentur, 5i.Quanquamitaqueineademanimafiantvisiones,
in nobis exsistere.
sive quffisentiunlur percorpus,sicut hoc corporeum
49.Quod autemnunc insinuare satis arbitror, cer- coelum,terra,et quascumquein eis notaessepossunt,
lum estesse spiritualem quamdam naturam in nobis, quemadroodum possunt; sive quaa spiritu vidontur
ubi corporalium rerum formantur similitudines; sive similiacorporum.dequibus multajamdiximus; sive
cumaliquod corpus sensucorpuristangimus,etcon- cum mente intelliguntur,qua3 neccorpora sunt, noc
tinuoformaturejussimilitudoinspiritu,memoriaque similitudines corporum habent utique ordinem
;

reconditur; sive cum absentia corporajam nota co- suum et est aliud alio pra3cellentius. Preestantior est
gitamus.ut exeis formetur quidam spiritualis aspe- enim visio spiritualis quam corporalis, et rursus
ctus.quaejam erant inspiritu etantequam ea cogita- prasstantior intellectualis quam spiritualis. Gorpo-
remus ; sive cum eorum corporum quse non novimus, ralis enim sinc spirituali esse non potest quando-
;
475 DE GENESI AD LITTERAM, S. AUGUSTINI 478
quidew mumentoeodein quo eorpus sensu corporia quod in hoc rerum genere verum est, inveniatur
tingitur, fit etiam in animo tale aliquid, non quod quantum inveniri potest. In visione autem spiri-
hoo sit, sed quod similo sit quod si non fieret, nec
;
tuali, id est in corporum similitudinibus, qum spi-
sensus ille esset, quo ea quae extrinsecus adjacent, ritu videntur, fallitur anima.cum ea quaa sic videt,
aentiuntur. Neque enim rorpus sentit, sed anima ipsa corpora esae arbitrutur ; vel quod sibi suspi-
per corpus, quo volut nuntio utitur ad formandum oione falsaque conjectura (Inxerit, hoc etiara in
in seipsa quod oxtrinsecus nuntiatur. Non potest corporibua putat, qua non visa conjectat. At vero
itaque lieri visio corporalis, nisi etiam spiritualis non fallitur autenim
in illis intellectualibus visis :

simul fiat non discornitur, nisi cum fuerit

: sed verum est aut si verum nnn est, non
intelligit, et ;

sensus ablatus a corpore, ut id quod por corpus intelligit unde aliud est in his errare qua videt,
:

videbatur, inveniatur in spiritu. At vero spiritualis aliud idoo errare quia non videt.
visio etiam sine corporali fieri potest, cum absen-
tium corporum similitudines in spiritu apparent,
CAPUT XXVI. — Raptus animx duplex, spirituali
visione et intellectuali.
et finguntur multao pro arbitrio, vel practer arbi-
triura demonstrantur. Item spiritualis visio indiget 53. Quapropter cum rapitur aniraa io ea visa quas
intellectuali ut dijudicetur, intellectualis autem ista spirilu cornuntursimiliacorporalibus,ita utouinino
spirituali inferiore non indiget; ac per hoc spiri- ascnsibuscorporisavertaturampliusquaminsomno
tuali corporalis, intellectuali autem utraque sub- solet,sedminusquam in morte; jamdivinae admoni-
jecta est. Cum ergo legimus. Spiritualis omnia ju- tionis est et adjutorii, ut se non corpora, sed visa
dicat, ipse autem a nemine dijudicatur (I Cor. n, 15); corporumsimiliaspiritualiternoverit cernere, sicuti
non secundtim spiritum, a quo mens discernitur, quae se in somnis videre.etiamantequam evigilent,
sicut illud quod dictum est, Orabo spiritu, orabo et sciunt. Ibi si etiam videntur futura, ita ut omnino
mente (Id. xiv, 15), sed ex illa notione debemus ac- futura noscantur, quorum imagine9 prsesentes vi-
cipere qua dietum est, Renovamini autem spiritu dentur, sive ipsa hominis raente divinitus adjuta,
mentis vesirse (Eph. Jam enim supra docui-
iv, 23). sive aliquo interipsa visaquid significent exponen-
mus alio modo et ipsam mentem spiritum dici, se- te, sicut in Apocalypsi Joanni exponebatur(^poc. i,

cundumquam spiritualis orania dijudicat. Quapro- 10 sqq.\ magna revelatio est : etiamsi forteignoret
pter non absurde neque inconvenienter arbitror ijle cui hfficdemonstrantur, utrumecorpore exierit,
spiritualem visionem inter intellectualem et corpo- an adhuc corpore.sed spiritu asensibus cor-
sit in

ralem tanquam medietatem quamdam obtinere. poris alienato ista videat potest enim sic raptus;

Puto enim non incongruenter medium dici, quod id ignorare, hoc non ostendatur.
si ei et

corpus quidem non est, sed simile est corporis, 54. Porro autem,si quemadmodum raptus est a
inter illud quod vere corpns est, et illud quod nec sensibus corporis, ut esset in istis similitudinibus
corpus est, nec simile corporis. corporura, qusa spiritu videntur, ita et ab ipsis ra-
CAPUT XXV. — Solam intellectualem visionem non piatur, ut in illam quasi regionem intellectualium
fallere. vel intelligibilium subvehatur, ubi sine ulla corporis
52. Illuditur autem anima similitudinibus rerum, similitudine perspicua veritas cernitur; nullis opi-
non earum vitio, sed opinionis sua?, cum approbat nionum falsarum nebulis offuscatur;ibi virtutes ani-
quaa similiasunt proiis quibus similiasunt.abintel- ma> non suntoperosa?aclaborios«e.Nequeenimopere
ligentia deficiens. Fallitur ergo in visione corporali, temperantia libido frenatur, aut opere fortitudinis
cuminipsiseorporibusfieriputatquod fit in corporis tolerantur adversa, aut opere justitice ioiqua pu-
sensibus;sicutnavigantibus videnturin terramoveri niuntur, aut opereprudentia? mala devitantur. Una
qufla stant, et intuentibus coelum stare sidera quae ibi et tota virtua est amare quod rideas, et summa
moventur.etdivaricatisradiisoculorumduaslucernae habere quod amas. Ibi enim beata vita in
felicitas

species apparere,etin aquaremusinfractus.et multa fonte suo bibitur, inde aspergitur aliquid huic
hujusmodi :aut cum putataliquid hoc esse, quod si- humanae vitse, ut in tentationibus hujus sasculi,
militer coloratum est, vel similiter sonat, vel olet, temporanter, prudeuterque vivatur.
fortitor, juste,

vel sapit, vel tangitur ; hinc enim

mertieamentum ct Propter illud quippe adipiscondum, ubi secura
aliquodceratum coctum incacaho putatur legumen, quies erit ot inoffabilis visio veritatis, labor susci-
et sonitu» transeuntis vehiculi putaturex tonitruo.et pitur, et continendi a voluptate, et sustinendi ad-
si nullisaliis sensibus oxploretur,sed soli adjaceat ol- versitatcs,et subveniondiindigentibus,et resistendi
factui.citrium putatur herba qurc vocatur apiaria.et decipientibus. Ibi videtur claritas Domini, non per
oibUB aliquo dulciculo eucco affectua putatur melle visionem signilicantera, sive rorporalem, sicut visa
conditn8;etigiiotusannuluscontrectatusintenebris (
est in monte Sina (Exod. xix, 18), 9ive spiiitualem,
putatur nureus, cum sit .rr.us aut argenteUB, aut sicut vidit Isaias (Isai. vi, l), vei Joannes in Apo-
eum rcpentinis inopinatisi]iie oorporalibus vlsis ani- calypsi : sod per epeolem, non pei a?nigmata,
ma turbatavel in Bomnia videre se putat, vel aliquo quantum cam capere inens humaua potett, tMBB*
hujusmodi spirituali vialo alliri : unde In omnibus dum assuraentis l>ei gratiain, ul os ad 08 loquatur
corporalibus visis, et aliorum sensuum contestatio, ei quom dignum tali Deus oolloquio feoerit ; M8
et inaximeipsiusmcntir atque rationis Rdhibetur,ut ob corporie, eed mentis.
 LIBER DUODECIMUS. 478
477

CAPUT XXVII. — Quo genere visionis Deus a Moyse quodammodo moriatur,sive omnino cxiens de cor-
visus. pore.sive ita aversus et alienatus a carnalibussen-
Sicut intelligendumarbitror quod de Moysescri- Bibus, ut merito nesciat, sicut Apostolus ait.utrum

ptum (Num. xn, 8).

est in corpore an extra corpus sit (II Cor. xn, 3), cum
55. Concupiverat enim, sicut in Exodo legimus, in illam rapitur et subvchitur visionem.

videre Deum non utique sicut viderut in monte,nec

; CAPUT XXVIII. —
Tertium c.mlum el paradisum de
sicut videbat in tabernaculo (Exod. xix, 18 et xxxni, quo Apostolus.posse inlelligi tertium genus visionis.
9),sed in ea substantia quaDeus est,nulla assumpta 56.Quapropter sihoc tertiurn visionis genus.quod
corporali creatura, quae mortalis carnis sensibus superius est, non solum omni corporali, quod per
piaesentetur neque in spiritu figuratis similitudi-
:
corporis sensus corpora sentiuntur, verum etiam
nibus corporum sed per speciem suam, quantum
;
omni corporum spi-
illoepirituali.quosimilitudines
eamcaperecreaturarationalisetintellectualispotest, ritu et non mente cernuntur,tertiumccelum appel-
sevocata ab omni corporis sensu.et ab omni signi- lavitApostolus in hoc vidotur claritas Dei,cuivi-
;

licativo eenigmate spiritus. Sic enim scriptum e9t, dendae corda mundantur, unde dictum est, Beati
Si ergo inreni gratiam in conspectu tuo,ostende mihi mnndo corde, quia ipsi Deum videbunt (Matth.v, 8) :

temetipsum manife4c,ut videamte; cuin paulo supe- non pe.r aliquam corporaliter vel spiritualiter figu-
riuslegatur locutus Dominus ad Moysen facie adfa- ratam significationem tanquam per speculum in
ciem, sicut i/uis loquitur ad amicum suum. Sentiebat «enigmate, sed facie ad faciem (I Cor. xm,l?),quod
ergo quid videbat.et quod non videbat,desiderabat. de Moyse dictum est.o* ad os : perspeciem scilicet
Nam et paulo post, cum dixisset ei Deus, Invenisti qua est Deus quidquid est.quantulumcumque eum
enim gratiam in conspectu meo, et scio te prse omni- mens, quae non est quod ipse, etiam ab omni ter-
bus ; respondit ei, Ostende mihi claritatem tuam. Et rena labe mundata.et ab omni corpore et similitu-
tunc quidem responsum accepitaDominoQguratum dine corporis alienata et abrepta capere potest : a
de quo nunc longum est disputare,quandoeidixit quo peregrinamurmortalietcorruptibili onere gra-
Non poteris videre faciem meam, et vivere.Non enim vati, quamdiu per fidem ambulamus,non perspe-

videbit homo faciem meam, et vivet. Deinde subjecit ciem (II Cor. v, 6, 7),et cum hic juste vivimus.Cur
et ait il\Y\;Ecce locut penes me,et stabis super petram, auteni non credamu^, quod tanto Apostolo doctori
statim uttransiet mea majestas,elponam teinspelunca Gentium, rapto usquc ad istam excellentissimam
petrx, et tegam manu mea super te donec transeam; visionem, voluerit Deus demonstrare vitam,in qua
et auferam manum, et tunc videbis posteriora mea; post hanc vitara vivendum est in eetornum? Etcur
nam facies mea non apparebit tibi (ld. xxxm, 11-23). non dicatur iste paradi9us,excepto illo in quo cor-
Nec tamen secuta Scriptura hoc etiam corporaliter poraliter vixit Adam inter ligna nemorosa atque
factum esse narravit, satisque per hoc demonstra- fructuosa? Quandoquidemet Ecclesia,qu« nos con-
tum est figurate dictum esse in Ecclesiae significa- cum
gregat in charitatis 9inum, paradisus dicta est
tione.Ipse est enim locus penes Dominum,quia Ec- fruclupomorum (Cant. iv,43). Sed hoc figurate dic-
clesia est templum ejus et ipsa cedificata est super tum est, tanquam illo paradiso, ubi proprie fuit
petram, c«tera qus ibi dicta sunt.eidem intelli-
et Adam, Ecclesia signilicata sit per formam futuri.
gentia» congruunt. Nisi tamen concupitam et desi- Quanquam diligentius considerantibus (ortassis oc-
deratam Dei claritatem Moyses videre meruisset» currat illo paradiso corporali.in quo Adam corpora-
non in libro Numerorum diceret Deus ad Aaron e literfuit,etistam vitamsanctorumsignificatam.qua;
Moriam fratres ejus: Audite verba mea,Si fuerit pro- nunc agitur in Ecclesia,et illam quas post hanc erit
pheta intervos Domino,in visioneilli cognoscar ',etin in ,-eternum : sicut Jerusalem, quae interpretatur
somno loquar illi;non ita quomodo famulusmeus Moyse s Vigio pHci9,ettamen quajdam terrenacivitas demons-
in tota domo mea ftdetis est.Os adot loquar ad illum tratur, significat Jerusalem matrem nostrarr. aeter-

in specie,et non per senigmata,et liaritatem Domini vi- nam in ccelii, sive in iis qui spe salvi facti sunt,et
dit (Num. xii, 6-8).Neque enim hoc secundum sub- quod non vident sperantes per patientiam exspec-
stantiam corporis.quae carnissensibusprssentatur, tant (Rom. viii, 24, 25), secundum quos multi filii

intelligendum est nam utique sic loquebatur ad

; desertaa, magis quam ejus qus habet virum (Galat.
Moysen facie ad faciem, contra in contra, quando iv, 26, 27) ; sive ipsis Angelis sanctis per Ecclesiam
tamen dixit e\,Ostende mihi temetipsum; et nunc etiam multiformis sapientiaa Dei (Ephes. m,18), cum qui-
ad ipsos quos objurgabat,et quibus Moysi meritum bus post hanc peregrinationem sine laboro et sine

Ha praeferebat.sicloquebaturpercreaturamcorpora- fine vivendum est.

lem pras9entatam sensibus carnis.lllo ergo modo,in CAPUT XXIX — An ut plures cxli,ila in tpirituali
illa specie qua Deusest,longe ineffabiliter secretius et inlellectua.li visione plures gradus.
etprssentius loquitur locutioneineffabili,ubi eum 57. Si autem sic accipimus tertium coelum quo
nemo videns vivet ' vita ista, quo mortaliter vivitur Apostolus raptus est, ut quartum etiam.et aliquot
inistissensibuscorporis:sednisiabhacvitaquisque ultra superius caslos esse credamus, infra quo est

hoc tertium coelum, sicut eos alii septem,alii octo,

1
Mss. aliquot probae notae, Si /uerit propheta vester,
alii novem vel etiam decem perhibent.et inipso uno
in visione ilii Dominus cognoscar.
"
In pleriique Mei vivens videt.
, quod dicitur firraamentum, multos gradatim esse
A7!l DE GENESl AD I ITTF.RAM, S. AUGUSTINI 480
confirmaul ; ac per boo corporeos 09se vel ratioci- creatura.qunmvis rationaliset intellectualis ad ejus
nanlur vel opinantur, de quorum rationc siveopi- imaginemfB.cta,que3oumconaturlumenilLud intueri
nione nonc diaaerera loagnm e9t potest etam :
*
palpitat inflrmitate.et minus valct. [nde eat tamon
licii, nt etiam in apirKoalibua vel intcllectuulibus quidquid inlelligit sicut valet.Cum ergo illuc rapi-
multos quoadata gradus quisquam eaae contendat, tur,et a carnalibus suhtractasensilnis.illi visioniex-
nut si possitostendat.eoquodistinctosjuxtanliiiiioiii pressiusprascntaturnonspatiis locnlibus.sed modo
provectummngis minusvo illtisirium revelntionum. qnodam suo, etiam supra se vidot illud.quo adjuta
Sed ntcumqueseistahabeant.etnecipiantur utlibet, videt quidquid etiam in se inlelligendo videt.
ab alio sic, nb nlio autem sic ego visorum vel vi- ; CARUT —
Anima eorpore exuta quo feratur.
XXXII.
sionum pr.vlrr ista tria genera.aut corpore.nut spi- autem qusritur, cum anima do corporo
80. Si
ritu,aut montc, usque adhue vel nosse vel docere exierit, ulrum ad aliqua loca corporalia feratur,an
non possum.Sed quot et quanta; singulorum gone- ad incorporalin corporalibus similia,an vero necad
rum sint dilTerentia1 , ut in unoquoque aliud alio ipsa.sed adillud quod etcorporibuset similitudini-
gradatim superferatur, ignorare me fateor. bus corporum est excellentius citoquidemrespon- ;

CAPUT XXX. — Jn tpirituati genere visionisalia visa derim, ad corporalia loca eam vel non ferri nisi
quasi divina, nlia humnna. cum aliquo corpore, vel non localitcr ferri. Jam
58.Sicut autem in ista luce corporea est eoelum, utrum habcat aliquod corpus, cumde hoc corpore
quod supe.r terras suspicimus,unde luminaria cla- exierit, ostendat qui potesl ego autem non pulo ; :

rent et Bidera, qun» corpora longe sunt meliora spiritualem enim arbitror csse, non corporalem '.
terrestribus : sic in illogenere spirituali.in quo vi- Ad spiritualia vero pro meritis fertur, aut ad ioca
dentur corporum similitudines lure quadamincor- pcenalia simiiia corporibus : qualia saepe demons-
porali ac sua, sunt qiradam excellentia et merito trata sunt iis qui rapti sunt a corporis sensibus,et
divina, quse demonstrant Angeli miris modis; utrum mortuis similes jacuerunt, et infernales posnas vi-

visa sua facili quadam et pwpotenti junctione vel derunt, cum et ipsi in seipsis gererent quamdam
commixtione etiam nostra esse facientes,an scientes similitudinem corporis sui.per quam possent ad illa

nescio quomodo nostram in spiritu nostro infor- sensuum experiri.Ne-

ferri,et talia similitudinibus

mare vieionem, difficilis perceptu, et difficilior quc enim video cur habeat anima similitudinem
dictu res est. Sunt autem alia visa usitata et hu- corporis sui, cum, jacente sine sensu ipso corpore
mana, quae sive ex ipso spiritu nostro mullipiiciter nondum tamen penilus mortuo, videt talia, qualin
existunt.sive ex corpore spiritui quodammodo sug- multi ex illa subductione vivis redditi narraverunt

geruntur, sicut fuerimus affecti vel carne vel ani- etnon habeat, cum perfecta morte penitus de cor-
mo.Non solum enim vigilantes homines curas suas pore exierit. Aut. ergo ad illa ferlurpccnalia.aut ad
cogitando versant in similitudinibus corporum,ve- illa itidem similia corporalibus, nec tamen pcena-
rum etiam dormientes hoc sa>pe somniant,quo in- rum, sed quietis atque gaudiorum.
digent nam et negotia sua gerunt exanimi cupi-
: 61. Neque enim recte dici potest, vel illas falsas
ditate, et epulis poculisque inhiantes insistunt, si essepoenas,vel illam falsam requiematque lastitiam:
forte esuricntes sitientesque dormierunt. Quae om- tunc enim hajc falsa sunl.quando per opinationis er-
nia puto comparata illis angelicis demonstrationi- rorem aliaproaliisputantur.Nam Petras non solum
bus sic habenda,ac si in ista natura corporum ter- cum discumillum videbat, etineonon similitudincs
rena coclestibus comparentur. corporum, sed corpora putabat Ii7.\,l 1, J.in hoc 1

CAPUT XXXI. —hi intellectuali visione alia sunt qux utiqne fallebatur; verumotiam cum alio tomporeab
in anima viilenlur, aliud lumen quo ipsa illustru- angelo solutus e vinculisibat ineorpore ambulans
tur. Lumcn animsi Detts. et pra»sentatus corporalibusformis.et putahat Sfl vi-

59.Sicetiaminillogoncreintellcctualium visorum sum viderc (Jb!.xii,7-9),nihilominu8 fallebatur.Nam

alia sunt,qua; in ipsa anima videntur,velut virtutes ct illffl in disco erant spiritualcs fornuv corpora-
quibus vitia sunt contraria; sive permansur.r, ut libus similes , et ista corporalis expressio soluti dc
pietas ; non futura
sive utiles huic vilns, et postea vinculis.propter miraculum spirituali similis erat.

quacredimusea qusn nondum videmus,et

sicut fides Fallebatur autom anima in utrisque, nonnisi cum
spes qua iuturacum paticntia exspectamus.et ipsa approbaret.Quamvis ergo non sintcor-
alia pro aliis
patientia qua omnia toleramus adversa, donecquo poralia.sed similia corporalihtis.quibus animee cor-
volumusveniamus.Istaequippccthiijusmodivirtutes, poribusexuta affloiuntur.aeu bene scu male.cuni ct
quse nunc proptertransitiendam istnm peregrinatio- ipsfficorporibussuissimileaaiblmet apparcant; sunt
nemvaldenecessaria!sunt;nnneruntinillavita,prop- tamen ot vora Itatitie et vera moleatia faeta da sul«-
ter quam adipiseendani sunt nerpssnriic cttamen : stantia spirituali.Nam et ineomnis magnl ratereal
eliam ipsa- intelleotualitervidenturjneque onim aut utnmiin lietatisan intrist Dde |iiidaniin
II

corpora sunt.aut species habcnt similescorporum. rebusqua oonoupiverant coiistituii.se evigflat

Aliud autemesl ipsum lumen.quo illustratur anima M»8. aliquot opUmte notte carent iii» ferbla, *pi>i-
'

ut omniavel in se vel in illo vcraciter intellocta con- tualem mim arbitror rs.<r, non corparmttm, qua rureoa
habeDtur iu line u. 61, quo t.ntc es loco liui' i

spiciat : nam illud jam ipte Daui aat, hao autem »uQt niiui el
:
ni pluribui M»*. luelgnle hic IranapoetUo
' In Er. Lug. Von. Lov. autem. M. TcrBimin fers 10, oommleaa »it.
481 LIBEH DUODEGIMUS. 482
uerunt;etrursusgravibus terroribus atquecruciati- nim apud inferos in tormentis esset (Luc. xvi, 22-26),
bus exagitati atque vexati, cum expergefacti essent, et ca;tera.Videmus itaque inferorurn mentionem non
dormire timuerunt, ne in eadem mala revocarenlur. esse factam in requie pauperis, sed in supplicio
Et ulique dubitandum non est quod expressiora sint divitis.

illa qux inforna dicuntur,atque ob hoc vehementius 64. Illud etiain quod Jacob dicit ad filios suos,
senliantur.Nam et qui subtracti suntsensibus cor- Dcducetisseneclammeam cum tristitia ud inferos (Gen.
poris, minua quidem quam ai omni modo moreren- XLiv,29),videtur hoe magis timuisse.ne nimia tri-
tur,sed tamenampliusquamsi dormiret.expressiora stitia sic perturbaretur,ut nun ad requiem beatorum
se vidisse narraverunt,quamsisomnianarravissent. iret,sed ad inferos peccalorum.Neque enim parvuin
Est ergo prorsus inferorum substantia, sed eam spi- animaemalum esttristitia.cum et Apostoluscuidam
ritualeni arbitror esse non corporalem. tamsoIlicitetimuerit,ne majore tristitia absurbere-
CAPUT XXXIII. —
De inferis qusestio. Animam esse tur (II Cor. n,7). Proinde, ut dixi, nondum inveni,
incorpoream Sinus Abrahae. eladhucquajro, nec mihi occurrit inferos alicubi in
62.Nec audiendi sunt, qui affirmant inferos in hac bono posuisseScripturam duntaxat canonicammon
vita explicari, nec esse post mortem.Vidcrint enim autem in bono accipiendum sinum Abrahse, etillam

quemadmodum poetica figmenta interpretentur ;

requiem quo ab Angelis pius pauper ablatus est,
nos ab auctoritate divinarum Scripturarum,quibus nescio utrum quisquum possit audirejet ldeo quo-
solis de hac rc iides habenda est, recedere non de- modo eam apud inferos credamus esse, non video.
'

bemus. Quanquam possimus ostendere illorum CAPUT XXXIV. — De Paradiso ct lertio aelo quo
quoque sapientcs de inlerorum substanlia rninime raplas cst Paulus.
dubitasse, quae post hanc vitaui cxcipit animas 65.Verum hoc dum qus3rimus,et aut invenimus,
mortuorum. Unde autem sub terris esse dicantur autnon invenimus, urgetnos longitudo libri hujus
inferi, si corporalia loea non sunt, aut unde eum aliquando concludere.Quaproptcr quoniam de
inferi appellentur, si sub terris non sunt, merito paradiso sermonem instituimus.propter illud quod
qua^ritur (a).Animam vero non esse corpoream non Apostolus ait.scire se raptum hominem usque in ter-
me putare, sed plane scire, audeo proliteri tamen : tiuin ecelum, nescire autem siveinjcorporesiveextra
habere posse similitudinem corporis ot corpora- corpus, etquia raptus estin paradisum, et audivit
lium omnino membrorum quisquis negat, potost inelfabiliaverba.qucenonlicethominiloqui non te- :

negare animam esse,qua? in somnis videt vel se am- inereaflirmamus.ulrum in tertio ccelo sit paradisus,
bulare, vel sedere, vel hac atquo illae gressu aut anetiam in tertium ecelum.et inde rursus in paradi-
ctiain volatu ferri ac refcrri,quod sinequodam simi- sumraptus sit. Si enim proprie quidemnemorosus
litudine corporis non fit. Proinde si hanc similitudi- locus.translato aulcm vcrbo.oinuis etiam spiritualis
nem etiam apud inferos gerit, non corporalem, sed quasiregio,ubianimiebeneest,meritoparadisusdici
corpori, similem; ita etiam in locis videlur essc non potcst;nonsolunilertiumccelum,quidquidillud est,
corporalibus, sed corporalium similibus, sive in re- quod profecto magnum sublimiterque pra;clarum
quie, sive in doloribus. est, verum etiam in ipso homine laititia quaadam
63.Quanquam et illud me nondum invenisse con- bonu2 conscicutia.' paradisus est. Unde et Ecclesia in
fiteor, inferos appellalos, ubi justorum animea re- sanctis temperanler et juste et pie viventibus para-
quiescunl. Et Ghristi quidem animam venisse usque disus recte dicitur (Eccli. xl, 28), polleus alfluentia
ad ea loca in quibus peccatores eruciantur, ut eos gratiarum,castisquedeliciis:quandoquidemetintri-
solveret a tormentis quosesse solvendos occulta no- bulationibus gloriatur de ipsa patientia plurimum
bis sua justitia judicabat, non immerito creditur. gaudons, quia secundum multitudinem dolorum in
Quomodo enim aliter accipiendumsit quod dictum corde consolationes Dei jucundant animam ejus
est, Quem Deus ex mortuis, sohdis dolo-
suscitavit (Psui. xcm, 19). Quanto magis ergo post hanc vitam
ribus inferorum, quia non poterat teneri ab cis (Act. etiam sinus Abrahae paradisus dici potest, ubi
ille

II, 24), non video nisi ut quorumdam dolores jam nulla tentatio,ubi tanta requies post onines do-
apud inferos eum solvisse accipiamus, ea pote- loresvitahujus?Nequeenim etluxibinon est pro-
state qua Dominus est, cui omne genu flectitur, pria quoedam et sui generis.etprofecto magna.quam
coelestium, et infernorum (Philipp.
terreslrium, dives ille de tormentisettenebrisinferorum.tamuti-
ii, 10), per quam
potestatem etiam illis doioribus, que de longinquo,oum magnurn chasma essetin me-
quossolvit,nonpotuitattineri.Nequeenim Abraham, dio.sic tamen vidit, ut ibi illum quodam contem-
velillepauperin sinu ejus, hocestin secretoquietis ptum pauperem agnosceret.
quorum requiem et illa
ejus, in doloribus erat, inter 66. Quae si ita sunt, ideo
sub terris dicuntur inferi
inferni tormenta legimus magnu m chaos 2 firmatum:
1
velcreduntur.quia congruenter in spiritu per illas
sed nec apud inferos essedictisunt.Ci;»f!'y(7enim,in- corporaliumrerumbimilitudinos sicdemonstrantur,
quH,mori inopem illum,et auferrx ab Angelis in sinum utquoniarndefunctorumanima!inlerisdign3B,carnis
Abrahx mortuus : est autem et dives, et sepultus est; et amore peccaverunt, hoc eis per illas corporalium si-
militudines exhibeatur.quod ipsi carni mortuoe solot
' M88. magno consensu : Et illa inferna tormenta.
1 Mss. plerique, chasma. Editi, eum. At omnes
1
nostri Mss. eum, quod ad
(a) II Retract. c. 24, n. 2. requiew refertur.
 483 DE GENESl AU UTTEIIAM, S. AUGUSTINI LIBEH DUODECIMUS 484
ut sub terram recondatur. Uenique inferi eo quod busut oi,quomodocaperepos8et,illud ostenderctur,
infra sint, latine nppellantur sicut autem secun- : Proinde cum hoc oorpus jam non animale, sed per
dum corpus si ponderis sui ordinem teneant, infe- futuram commutationom spirituale)receperit Angelis
riora sunt oninia praviora ita secundurn spiritum
; coaaquata, porfectum habebit naturae suoa modum,
inferiora sunt omnia tristiora unde et in graaca : obediens et imperans, vivilicata et vivilicans, tam
linguaorigino nominis quo appellantur inferi, ex eo inelfabili faeilitatc.ut sit ei glori» quod sarcinaifuit.
quod nihil suave habeant, resonare perhibotur. Nec CAPUT XXXVI. — TWa uitionum genera quomoJo
ipsam tamen rerum partem nosterSalvatormortuus erunt in beatis.
pro nobis visitare contempsit, ut inde solveret quos 69. Nimirum enim erunt et tunc ista tria genera
esse solvendos secundum divinam secretamque jus- visionum, se nulla falsitate aliud pro alioapproba-
titiam ignorare nun potuit. Quapropter anima illius 1
bitur, nec in corporalibus, nec in spiritualibus vi-
latronis cui dixit, HoJie mfcum cris in paraJiso (Luc. sis : multo minus in intellectualibus, quibus ita
xxin,43),non utique inferospr»9titit,ubi pcenaesunt prasentatis et perspicuisperfruetur l
utlongemino-
peccatorum sed aut illamrequiem sinus Abrahae;
: re evidentia nunc nobis adjaceant istaj epeciescor-
non enim alicubi non esl Christu», cum ipse sit Sa- porales, ques sensu carnis attingimus, et eis multi
pientia Dei attingens ubique. propter suam mundi- ita sunt dediti,ut solas esse arbitrentur,
ot quidquid
tiam (S<i/>.vii,24) aut illumparadisum, sive in ter-
: talenonest,putentomninononesse.Sapientesautem
tio coelo,sive ubicumque alibi est,quo post tertium itasuntin his corporalibus visis, utquamvis ea pra?-
ccelum est raptus Apostolus : si tamen non aliquid sentiura vidcantur, certiores sint tamen in illis quas
unum est diversis norainibus appellatum, ubi sunt prajter corporis speciem praeterque corporig simili-
animae beat&rum. tudinem intelligendo ulcumque perspiciunt; quam.
67. Si ergo caalum primum hoc recte accipimus non valeant ita mente congpicere.ut beec sensu
vis ea
omne corporeumgeneralinominequidquidest super corporis intuentur. Sancti yero Angeli et his corpo-
aquas et terram secundum autem, in similitudine
; ralibus judicandis atque administrandis pra?sunt,
corporali quod spiritu cernilur.sicut illud unde ani- nec eis tanquam pra>sentioribus familiaribus ineli-
malibusplenus in ecstasiPetrodiscusille submis9us nantur; et eorum significavitas similitudines in spi-
est (Act. x, 10-12); tertium vero, quod mente con- ritu ita discernunt, et tanta potentia quodammodo
spicitur ita secreta et remota et omnino abrepta a tractant, ut oas possint etiam hominum spirilibus
sensibus carnis atque mundata,uteaquasinilloccelo revelandomiscere;etillamincoLomutabilemsubstan-
sunt, et ipsam Dei substantiam, Verhumque Deum tiam Creatorisitaconspiciunt,utvisioneatqueamore
perquod factasuntomnia,incharitateSpiritussancti et eam praponant omnibus, et secundum eam judi-
ineflabiliter valeat videre etaudire:non incongruen- cent de omnibus,et in eam dirigantur ut agantur, et
terarbitramur,etillucesseApostolumraptum (II Cor. ex ea dirigant quidquid agunt. Denique quamvis
xn, 2-4), et ibi fortassisesseparadisum omnibus me- abrepto Apostolo a carnissensibusintertiumccelum
liorem,e.t ai dici oportet.paradisum paradisorum. Si et paradisum.hoc ipsum certe dcfuit ad plenam per-
enim animse bonas hetitia in rebus bonis est in omni fectamque cognitionem rerum, qua? Angelis inest,
creatura, quid ea lsetitia prasstantiua quae in Verbo quod sive in corpore sive extra corpus esset, nescie-
Dei est per quod facta sunt omnia? bat. Hoc utique non deerit, cum receptis corporibus

CAPUT XXXV. — Resurrectio corporum aJ perfectam in resurrectione mortuorum corruptibile hocindue-

beatituJinem turinue cur sit necessaria. tur incorruptione,et mortale hoc induetur immorta-
68.Sed si quem movet.quid opus sit spiritibus de- litate (I Cor. xv, 53). Omnia enim evidentia erunt sine
functorum corpora suain resurrectione recipere, si ulla falsitate.sine ulla ignorantia,suis ordinibus dis-
potesteisetiamsinecorporibussummaillabeatitudo tributaet eorporalia etspiritualia et intellectualia.in
praeberi; difficilior quidem quasstio est, quam ut per- natura integra et beatitate perfecta.
fecte possit hoc sermone liniri sed tamen minime :
CAPUT XXXVII. — Sententia quorumdam Je tertio
dubitandum est.et raptamhominisacarnissensibus caela

mentem.et post mortem ipsa carne deposita, tran- TO.Scio quidem nonnullos eorum qui Scripturae
scensisetiam similitudiniouscorporalium.nonsicvi- sanctas ante nos in lide catholica tractasse laudantur,
dere posse incommutabilem substantiam.ut sancti etiamsicexposuisse ([uod ait Apostolus, tertium cce-
Angeli vident sive alia latentiore causa, sive ideo
; lum, ut corporalis et animalia et spiritualia honiiuis
quiainesteinaturalisquidamappetituscorpusadmi- hic dilferentias accipi vellent.atque adillud inoorpo-
nistrandi;quo appetitu retardatur quodammodo ne rearumrerumgenusexoellentievideotiaoontemplan-
tota intentione pergat in illud summum ccelum.quam- dum esso Apostolum iuptum quod genus etiain in
:

diu non subest corpus, cujus adniimstratione appe- haevitaspirituale9homines pra> cieteris rebus dili-
titus ille conquiescat. Porro autemsi talesitcorpus, gunt, eoqueperfruioonoupisounl.Bgoautemour ma-
cujus sit dilticilis et gravis adrninistratio.sicut h*o luerim ipiritualeetintelleotualedioerej quod illi for-
caro qua? corrumpitur.et aggravut animum (Sap. ix, tasseanimaleetspiritualedi\ui unt, uteariniuleiiire-
15), de propagine tranagreaBionit eixlatens, multo rumtantummodo nominaponeramjaoiinpriuii hu-
magisavertiturmensabillavisionesummiccelkunde juH libri partibue mediaaeruisseauftleerit.Quai m nte
necessarioabripiendaeratab ejusdem carnis Bensi- » Editi, per/)-u$tur. At Msa. ouiuet, perfruitkf.
 i

485 LOCUTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATEUCHUM LIBER PRIMUS. 4^6

pro modo nostro disputavimus , aut spiritualis flciet. Sed jam univerBum hoc opua, quod duode-

lector haeo approbabit,;aut etiam ut sit spiritualis, cim volummibus continetur, iito tandem fine con-
adjuvante Spiritu sancto,aliquidexistalectionepro- cludimus.

DE SUBSEQUEN TI LOCUITONUM OPERE.

LIBIU II RETRACTATIONUM CAPIJT LIV.

Septem libros de septem libris divinarum Scripturarum, irl est Moysi quinque, et uno Jesu Nave, et
altero Judioum feci, notatis loculionibus singulorum qua; minus usilatee sunt linguaj nostrae quas pa- :

rum advertendo sensum querunt, qui legunt, divinorum eloquiorum, cum sit locutionis genus, et non-
nunquam exculpunt aliquid quod a veritate quidem non abhorreat non tamen id sensisse auctor a ;

quo hoc scriptum est invenitur, sed genere locutionis hoc dixisse credibilius apparet. Multa autem in
Scripturis sanctis obscura, cognito locutionis genere dilucescunt.PropUr quod cognoscenda sunt eadem
genera loculionum ubi sententiae patent ut etiam ubi latent cognitio ipsa succurrat, easque intentioni
;

legentis aperiat. Hujus operis titulus est, Loi-utiones de Genesi atque ita de singulis libris. Quod au- ;

tem in libro primo posui scriptum esse Et fecit Noe omnia verba qu.rcumque prscepit itli Dominus, sic
:

fecit (Locut. in Gen. vi, 22), eamque locutionem dixi esse similem ei, quod in conditione creaturae pos-
teaquam dicitur, Et sic est jactum, additur, et fecit Deus K
Gen. t) ; non omni modo siniilo hoc eidem
mihi videtur. Denique ibi etiam gensus latet ; hic sola locutio est. Hoc opus sic incipit : Loculiones
Scripturarum.

S. AURELII &UGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

IN HEPTATEUCHUM LOCUTIONUM
LIBRI SEPTEMt").

LIBER PRIMUS.
Locutiones de Geneei.

Locutiones Scripturarum, quae videntur secun- [Ib. 28.] Implete terram,

et dominamini ejus : la-
dum proprietates, qus idiomata grsece vocantur, tina enim locutio est, Dominamini ei.
lingute hebraic» vel grscse. [Ib. n, 5.] Et homo non erat operari lerram: quod
[Gen. cap. i,t 14.] Et dividant inter medium diei, latini codiceshabent, qui operarelur lerram.
el inter medium nociis. [Ib. 8.] PiantavilDeus paradisum secundum orien-
[Ib. 20, 26.] Volatilia volantia super terram secun- tem : quod latini habent, ad orienlem.
dum /irmamentum fa;/!.Quaeritur quomodo accipien- [Ib. 9.] Quod habent multi latini codices,
Et li-
dum secundum firmamentum. Sic etiam, Facia-
s'd, gnum sciendi bonum et malum, vel, lignum scientice
mus hominem sccundum imaginem et secundum si- boni mali, vel, lignum sciindi boni et mali ; et si
et
militudinem : quod multi latini codices habent, ad qua sunt aliae varietates de hac re interpretum
imaginem et similitudinem. graecus habet, et lignum ad sciendum cognoscibiU

ADMONITIO PP. BENEDICTINORUM.

Castigati sunt de novo
septem libri) ad Mss. Victorinos duos, ad Vaticanum, Sorhonicum Cistercieneem
(hi
Beccensem, Michaelinum, PP. Bernardinorum collegii Parisieusia uuum, ad Curbeienseoj velustissimum
et
optim» notae, ad variantes Lovaniensium lectiones et quatuor Belgicis et denjum ad editioDes
Am. :
Er. et

Comparavimus prxterea eas omnes editiones initiu Retr. et Confess., /. 1, memoratas. M.

('0 Hoc opus ad annum circiter 419 referre idcirco visum est, quia in Retraetatiouibus locum
post libros de Nuptiis et Concupiscantia, quos eo fere tempore scriptos fuisse liquet.
habet oroximum
 487 I.OCUTIMNUM S MIGUSTINI IN HIOPTATKUCIIUM 488
boni quod nescio utrum looutionia sit,
et muti : ot nonnulli latinl codicos habent, in gra;co invenitur,
non magia oertum ibudq ali [uem Insinuet. ego indticam pluviam super terram ; grasca locutio
|ILi. 16.] Uuoii hubent lulial codiccs, JT.r oinni li- genitivum casum liubet,non accusativum.ut si hoc
gno quod ett inparadUo, etctt tdet: nou,in paradito in latinum exprimamus, ita dioatur, Adhuc enim

ttca,distingu6ndum est Bed, etcse edet n&m esca ; : septom diorum indiienni pluviam super terram.
edes dioi admittit latina locutio,quoniani prodativo [Ib.5 Quod Bcriptum est,£/ fecit Noc omnia qux-
]

casu gr;eco, ublativum vel queni uppellant septi- camque proecepit itti Dominus Deus, sic fecil, locutio
muin.in bujusmodi looutiooibua solent ponere. Aut ostsiimliseiquodinconditionecreutune posteaquam
certe ordo verborum est, £.e omni liyno escx. dicitur, Et sic est fnctum, additur, Et fecit Deus.
[Ib. ui, l.J Serptnt erat prudentitsimut omnium [Ib. -l.j Quod scriptum est, Delebo omnem suscita-
bettiarum, quod iiuilti lutini habent ; iu graico scri- tionem, non creationem dictam notandum est :

ptum est tppcmjjuoToecK ', non aoip&xaTOs. avaarowv enim griece scriptum est, quod nomen
[Ib. 7.J Quod BCriptum est de Adam et Eva, etiani resurrectionis assidue ponitur in scripturis
Aperti sunt oculi eorum; cum ubsurde credutureos gru.'cis,cum posset c^avaaxaoi; dici,ut suscitatio stt
in paradiso c;ecos,vel oculis cluuais prius oberrasse, ava-jTa<ri;,re8ui'rectio ktavaaraa^.Quo verbo et Apos-
locutionis qua etium de Agar scriptum est,
est, tolus U8us estjS/ quo modo occurrum in resurrectio-
Aperuit ocutos suos,et vidit puteum (G«n.xxi,19J ne- ; nem mortuorum (Philipp. ui, II) : ibi enim Grsjci
que enim cluusis prius oculis sedebat el quod in ; non aviaxaaiv, sed &{avda"ca<riv habent.
fractione panis uperti sunt oculi eorum qui cogno- [Ib.l4.J Quod scriptum
omnes bestix secun-est.K/
verunt Dominum post rosurreetionem [Luc. xxiv, dum secundum genus, el omnc
genus.et omnia pecora
31); neque enim per vium cuin illo clausis oculia repens quod movelur super terram secundum yeiius,
ambulabant. et omne volalile secundum yenus inlrarunt ad Noc in
[Ib. 15. J Quod habent muhi codices, Inimiciliam arcam, bina ab oinni curne in quo est spiritus vitx
ponam inter te et muiierem ; greci hubent,t/< medio non refertur in quo, nisi genus subaudias, id est. in
medio mulieris : quod locutionis est nam
tui et in ; quo genere nam si cartie subaudiremug, In qua
:

tantumclem valet quantum cuui dicitur, inler le et fuerat dicendum quod solus interpres Synima-
;

malierem : hoc et in eo quod sequitur, in medio se- chus dixit.

minis tui, et in medio seminis eius. [Ib. 23 ] Quod iterum acriptum est, Et deleta esl
[Ib.l7.j Quod habent multi lulini codices, Qu/aait- omm.s «'in/a/u^uotandum locutionis esse.pro eo ac
disti vocemmulieris tuse,et edisti de liynodequo prsece- si diceret, conditionem vel creaturam carnis. Cum

peram tibi,de eo solo non cdere ; groeci h&benl,edisti dixisset.E/ dclcla est oinnis suscitatio qux erat super
de liyno de quo prxceperam tibi,eosolo non edere ex faciem omnis terr;e,ab homine usque ad pccudem et '

eo autem interpretes graaci hahent, mam/ucas(t,

: alii repenlium et volatilium ca?ti,deind6 addidit,£< deiwfa
vel edisli ; ut itu sit sensusseoundumipsos,Quiaau- tunt de terra ; locutionem illam esse repetitionia,
disti vocem mulieris tuoe, et edisti de ligno de quo qua familiariter utitur 8 Scriptura, notandum est.
pneceperam tibi eo soio non edere, ex eo edisti. [Ib. vin, 6, 7.J Quod scriptum est, Dimisit corvum
[Ib. iv, ?..] Et apposuit parere fratrem ejus Abel videre si cessavit uijua, et e.viens reversus tion est,

locutio est trequens iii Seripturis, upposuit dicere. donec siccavit aqua u terra, loeutio est asitata in
[Ib. 8.J Et factum est,dum essenl in campn, insur- Scripluris, quaa jam nunc incipiat adverti non :

re.vil Cuin super Abel, et occidit eum : locutio est enitn poslea reversus est, quia nictum ast non re-

nam elsi non baberet, tt (actum est, pcsset integer versum donec siccavit aqua.
sensus esse, etcum essent in campo. [Ib. 9.J Quod scriptum est, fi( c.tictidit inanum
[Ib. vi, 0. J Quod seriptum est in quibusdam la- suam, accepit eam, et induxit eam ad semetipxum in
tinis codicibus,i'' pceniluil,el dixit Deus, Deleam Ito- arcam, locutio est, qiuun propterea hebroeam puto,
minem,ijuem fcci a facie terrm ; in greco invenitur quia et punicai esl, in qua
lingiuo fauiiliarissiinii
Bievoij(j7),quod uiagis rccogituvit, quam posnituit, si- multu invenimus hebraria verbis oonaonantia: nuui
goitloare perhibatur; >iuod verbum etium nounulli utique suliicerol,E/ e.ticndti muttitiu, ctsi nou .

lutini codices habent. ret, suant. T.ile est etium quod posk dicit : Habcbat
[Ib. 14.] Quod hubent lutini codices pluriini, Ni- olic.r folia, turculum in orc suo.
iot faciet in ureoun; cum
non In latina locutio sit |lb. 12.] Et non apposuit reverti ad eum ampiius :

urcam,sed in &roa:grsei nec inaroam,neo Inarca locutio est (amiliariasima in Seripturis.

hubent sed, Nidus facics arcam ; quod mtelligitur,
; [Ib.JI.J Quod BOriptum sat.fitinoil addciiimtidltuc
ut ipaa arcu uidi essent. maledicere super t«rram t simile est superiori, Et non
[Ib. 10.] Quod habent pleriquo codices, Facie s apposuit reverti ad eum.
ottium areB a lators; nonnulli habtni,exirantueriO; ilb.'.'t.J Et non adjiciam percutere omnem carnent
sic enim voluerunt interpreturi quod gnceo dieitur, vivum : ipsn loeutio est.
Ix Tt\at'( Iwi. [Ib.u,5 ]Etenim sanguinem vettrum animarum ve-

[Ib. VII, 4.] Quod scriptum eai, Adliuc enim septem

dtes, eijo inducam diluvium aqux tuper tY/vut/i.quod
'
Bdltl, peeudum, At tAt*.#tcudtm : je*u pm I SX,
fct» kttnout.
1
Uiniio» M«e., leriptum ttt, supMtatos. * Btqatmar Lugd. Ven. Lot. U- buant, utetnr. m.
489 LIBER PRIMUS. 490
strarum cum sufficerei aut sanguintm
;
vestrum,nut superiore, alter in inferiore, sicut hoc loco ; nam
sanguinem animarum veslrarum. patruus ejus ' erat Abram.
[Ib. 12.] Hoc signum testamenti quod ego ponam in- [Ib. xiv, 2.] Factum est autem in ^egno Amarphal
ter medium meum et vestrum ;
quod est, inter me et regis Sennaar : sccundum nostrae locutioni9 con-
vos. suetudinem sic incipere autem sufficeret, in regno
[Ib. x, 9.] Hic eratgigas '
venator contra Dominum Amarphal : ergo quod ait Scriptura, Factum est au-
Deum ; incertum est utrum possit accipi,coram Do- tem, more suolocuta est.
mino Deo ;
quiaet sicsolet intelligi quod grsce di- [Ib. 5.] Quarto decimo autem anno Chodolbgomor

citur, ivavxlov. et reges quicuw eo subauditur, erant :unde a qui-

;

[Ib. 14.] Unde exiit inde Philisthiim ; cum suifice- busdam latinis etiam addilum est.

ret, Unile exiil Philisthiim. [Ib. 6.] Et Chorrxos quiin montibus Seir ; subau-
[Ib. xi, 1 .] Et crat omnis terra labium unum ;quod ditur, erant.
usitatc nosdicimus.lingua una. Eterat omnis terrala- .
[Ib. 13.] Adveniens autem eorumqui evaserttnt qui,
bium unum notandum,omnem terram app<-l!atam
; dam, nuntiavit Abram transjluvinli, ipse autemhabi-
omneshomines qui tunc erant, quamvis nondum tabat ad quercum Mambre, Amorrhi fralris Eschol, el
in omni terra. fralrisAunan ; quicrant conjurati /lftram;obscurum
[Ib. 3.]Et facti sunlillis lateres pro lapide : gra?cus hyperbaton ordo est enim, Adveniens eorum qui
:

habet, Et facti sunt illis lateres in lapidem ; quod si evaserunt quidam Amorrhis fratris Eschol et fra-
latine diceretur, locutio minus intelligeretur. tris Aunan, qui erant conjurati, nuntiavit Abram

[Ib. 4.] Venite,xdijlccmus nobis civitatem et lurrim, transfluviali ipse autem habitabal ad quercum.
;

cujus caput erit usque ad cxlum ; secundum hyper- Hoc hyperbaton obscurius fit etiam per ellipsin ;
bolem dictum est,si locutionis genushic accipien- cum enim dictum esset, quidam Amorrhis fratris
dum est si autem, usque ad cmlum, proprie dictum
: Aunan nondictum est.quid fratris.sed intelligitur,
;

accipitur.inler qusstiones consideretur. tilius: sicut cum dicitur Jacobus Alphei, quamvis

Quod quidam latini codices habent,Sem

[Ib. 10.] non dicatur filius,nihil aliud intelligitur; et multae
filius annorumcentum ciun gcnuit Arpha-
Noe erat sunt tales locutiones Scripturarum ubi lilius tace-
xad graci habent, Sem jilius cenlum annorum cum
;
tur et intelligitur.
genuit Arpkaxad ubi ellipsis est, quia deest erat. Quod hubent quidam latini oodices, Et
[Ib. 22. j

Sedquod non habent ftlius Noe, sed fitius tantum, Abram ad regem Sodomorum, Extendo manurn
dixit
nova locutio est. meam ad Deum altissimum,qui creavit cwlum et ter-
[Ib. 30.] Et erat Sara sterilis, el non generabat ram,si asparto usquead corrigiam calceamenti,kk\-
cum posset sufficere, Eterat Sara sterilis. lit interpretem, quod gracus habet airapxiou, quod
[Ib. xn, 12.] Eril ergo cum te viderint .Egijplii,di- latine filium intelligitur, ut ista Scripturarum lo-
cent, Quia uxorillius hsec : genere locutionis adjun- cutio sit, Extendo manum meam ad Deum altissi-
ctum est,Quiu ;nam sufficere pi)tu\l, u.ror illiui hxc. mum, qui creavit ccclum et terram, si accipiam de
[Ib. 14.] Quod ait Scriptura, Factum est autem sta- omnibus enim pro eo dixit,
tuis: si E.xtendo ma-
tim ut intrami Abram in /Egyptum ; sufficeret, Slalim num meam ad Deum altissimum, ac si diceret, juru,
autem ut intravit Abram in.Egijptum. .non est in latino usitata locutio, nisi ita dicatur,
[Ib. 18.] Quid lioc fecisti nuliijjuianon annuntiusti Extendo manum meam ad Deum altissimum, me
miltiquia u.rortuaest? cum sufficeret,«o»i annuntiasti. non accipere de omnibus tuis.
Et ipsum, annuntiasti, mcre Scripturarum dictum [Ib. xv, 13.] Sciendo scies quiaperegrinum erit se-
est ; nam latini habent plerique, non dixisli. men tuum in terra : locutio quidem Scripturarum
[Ib. xiii, 1.] Ascendil autcm Abram de sEgyptojpse est usitatissima: sed graici habent, Sciens scies,
etuxorejus elomniaejus,ct Lothcumeoin desertum ; quod pene tantumdem est.
subauditur,ascenderunt nec tamen proprie dicitur : [Ib. xvi, 3.] Et dedit eam Abram viro suoipsi uxo-
ascendisse cum
quod habebat exanime,sicut au-
eo rem plus habet, ipsi.
rum et argentum et omnis supellex ac per hoc in- ; [Ib. 4.] Cum autem vidit se conceptum habere,
telligitur hic locutio,qure vocatur grsece i^o-fjJia xai' sprcta sum coram illa grsci habenthoc locopartici- :

pum.quod latina lingua non habet, hoc est tSouaa :

[Ib. 7 .]El facta est medium pastorumpe-

rixa inter sed tanquam si diceratur.Videns autem se concep-
corum Abram et pecorum Loth : unde latini codices tum habere,spreta sum coram illa quasi solcecis- ,

pene omnes non transtuleruntistam locutionem,sed mus sonat sic etiam per illud participium quod
:

ita loquuntur ut consuetudo nostra habet,et nobis dictum est,!oojja,pro quo nos dicimus,Videns.
deinceps eam
notare non placuit ;ipsaestenim per [Ib. xvn, 6.] Quod latini habenl, Augeam te nimis
omnia graca scriptura, ubi tale aliquid dicilur.
in valde ; grsci habent, valde vatde.
[lb. 8.]Quoniam homines fratres nos sumus, Abram dabo libi et seminiluo post te terram in
[Ib. 8.] Et
dixit ad Loth undeintelligiturmorem esseScriptu-
:
qua habitas, omnem terram Chonaan in possessionem
ra? ita loqui.ut fratres appellentur unius cognatio- xternam: videndum utrum locutiositquoddicit, ceter
nis,etiamsi gradu sanguims differant,ul alter sit in nam, graeci habent aitivtov: et quod &\t,et semini tuo
1
In editis oinissum fuerat, ejus : quod ex Corbeiensi
1
In antiquis codicibus constanter, gigans. aliisque optim» notoe Mss. restituimus,

Patrol. XXXIV. 16
PJl LOCUTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATEUCHUM 492

post te : enlm voluil intelligi quod dixerat,itot.

ibi peliam, inquit, mortuum meum : quod non nculro
[Ib. xvn, '.>.] Tu autem tfstumenlum meum conser- quu9i oorpus morlaum, sed musculino genere dic-
vabis, et semen tuum post tc in progcnies suu< : con- tum groca Bcriptura denionstrut.
servabis, pro, conserva; proruissivum pro impera- i\. 3.] II adjurabo te per Dominum Deum
tivo modo posuit. cosli et Deutn terrx : graci non habent, per, sed,
[Ib. 12] Et puer octo dierum circumcidetur, omne adjurabo Dominum Dcum casli.

matculinum pro, nmni9 masculus; quusi posset

:
[111. 'i.\ Cum quibus ego habilo in eis.

circumcidi nisi niasculus. Sc tjuundo nolueril mulier ire mecum:mu-

[Ib. 5.]

[Ib. 11.] Et procidit Abraham in faciem,et di.rit in

lieremfeininainappellare proprium estilliuslinguu3.

animo suo iicent,Si mihi centum annos habenti nas- [Ib. 5] ln lcrram dc qtta cxisli indc.

cetur, et si Sara unnorum uonwjinta pariet? Adnii-

[Ib. 6.] Allende tibi ne rcvoccs filium meum illuc:

rantis esse isUm locutionem, non dubitantis, du- his verbis solet comminatio declari.

bitandum non est. [Ib. 9, 8.] Et posuit pucr manum suam sub jcmore
[Ib. 24.] Abraham autcm ervt annorum nonaginta Abraliae, ct juravit ci de vcrbo Itoc : ergo locutio est
novem cum circumcisus c.<t carnem prxputiis sui quu dixerat Abruham, adjuro te,B.c si dixi9set, jura
non dixit, Carne; aut, in carne. mihijnon autem soldmus sicloqui.sedobservandum
[Ib. xviii, 7.] Et tn boves accucurrit Abraham:non est utrum sint in Scripturis alia» similes locutiones:

dixit, Ad boves. nam quod dixit Abraham, Si nolucrit mulier venire

[Ib. li.] Abraham autemetSara tenioret progretti tecum, purus eris a juramenlo hoc; manifestavit ita se

tn diebus quod graeci habent, progretsi dierum.

: dixisse, adjuro te, tanquam diceret, jura mihi.

[lb. 20.] Dixit aulem Dominus,Clamor Sodomorum [Ib. 16.] Quod scriptum e9t de Rebecca, Virgo
et Gomorrlnr impletus est, et delicta corum maana autcm cral speciosa valde, virgo erat, vir non cogno-
valde. Clamorem Scriptura solet ponere pro tanta verat eam, ista repetitio commendationcm virgini-
impudentia et libertate iniquitatis.ut nec verecun- tatis insinuat. Sed cur additum sit, vir cognoverat
dia, nec timore abscondaUir. eam, nisi locutionis sit, mirum si possit ita accipi
Quia non perdam ti invenero ibi
[Ib. 28.] Et dixit, ut virgo nomen sit SBtatis, non integritatis. Graci
guadraginta quinque auperfluum videtur, quia, et
:
autem non habent, cognoverat, sed cognovit; quod
ideo in codicibus nonnullis latinis non legitur. videtur inconsequens.
[Ib. 30.] Sumquid, Domine, si loquar subaudi- ;
[Ib. 26.] Adoravit Domino : quod nobis "usitatum
tur, irasceris, aut aliquid hujusmodi. est dicere, Adoravit Dominum.
[Ib. xix, 29.] Gutn cvcrteret Dominut civilalet, in
Quonnim non dereliquit justitiam et veri-
[Ib. 27.]
quibut habitabat in eit '.
tatem a Dominomso id : est justitiam et veritutem
[Ib. xx, 13.] In omni loco ubi intravcrimus ibi.
quaa e9t a Domino meo, ac si diceret, quam fecit
[Ib. xxi, 19.] Et aperuit Deut oculot ejus, et vidit
Dominus mcus.
puteum aqu.r vivce : locutio est, non enim clausis [Ib. 88.] El tiirrent puella uunliavit in domum
oculis erat; unde jam iu principio libri locuti su- matris su.ts : quasi non ipsa esset et patris domus.
mus, ubi scriptumest, Et apcrti sunt oeuli eorum. [Ib. 32.] Et aquam lavare pedibus ipsius, et pcdi-
[Ib. 23.] Et lcrra quam inhnbitasti in ea. but virorum qiti cum eo crant.
[Ib. 27.] Et ditpotuerunt ambo tettammtum, vel
[Ib. 40.] Dominus ctti placui ante ipsum, ipse
testati sunt ambo amat Scriptura testamenti no-
:

mittet angehun tuum tecuin ;

quasi non suffice-
mine pactum a H pellare.
ret, eui plaeui : an poterat ei placere nisi ante
[Ib. xxn, 2.] Accipe ftlium tuum dilcclum : illa
ip8iim ?
locutione dictum est, Accipe, qua etiam ad Agar de
[Ib. 42. Si tu prosperus viaut meam, qua ego
filio ejus.
nunc ingredior in eam.
[Ib. 4.] Et rcspiciens Abraham oculis ; cuin suffi-
[Ib.43,44.] Cum verba sua narraret servus Abra-
ceret, respiciens.
has, quaa dixit accessurus ad fontem, ita narravit :

Per memelipsum juravi, nisi henedicent

[Ib. 16.]
Et cnl virgo ctti ego dixero, Da miki hibere pusillum
benedicam te : ac si diceret.Permometipsuni juravi
aqtt.r de hi/dria lua, ct dicct milii, Et tu bibe, et ca-
quod benediccns benedicam te aut nullo verbo ;

niclis tttit hauriam : haec mulier cst otutn poravtl

addito simplicitcr, Per memetipsum juravi, bene-
.iis jamulo suo Itaac. Quibus verbis saiis evi-
dicens benedicam te.
denter oxpressum ost, etiam nmlieres appellatas
[Ib. 17.] Ei mvUiplicant multiplicabo stmen tuum;
locutione hebraica, quffl virgines cssent.
oum sufficere po9snt, multiplicabo.
[Ib. 20.] Et nuntiutuin tti Abrahst, dtccnlcs; cum [lb, 18.] Et benedixi Dominum Deun
consuetudo loquendi hubcut, Nuntiuverunl Abrahao Abrah looulio c?t, et familiaria-

dicentes, aut, nuntintiini <si u dircnlibus. sima Seripturis, eiout Deua Bi

[Ib.XXIJI,3,4.] Et suire.al Abrahaut a mortuo suo: [lb.40.| Renuntiate mihi ut redentn in de.itram aut

non dixit.a mortua sua.Kt iterum de eudeiu : El U- tintttram. Per dextram prosperltatam.per smietram
adversitatem »iguifloavit;id esl dextram.aioo
rint; ilaliiram^al non oonottMrint; nun utiquo o»
i. habitabont (n Ht. Mn. vero, hnbitahnt
oilli it Lotb. jiniu groenn. \i;i rediturm fuerei qua venerat :quam knutioaMD
493 LIBER PRIMUS. 494
Scripturarum etiam castera earum loca indicabunt rus, cum non utique, sed locutio est.
fecerit ;

quia dextra nominatur in omnibus bonis,sinistrain [Ib. xxvm, 16.] Surrexit Jacob de somno suo,
et
mali9,sive felicitas et infelicitas, sive justitia et in- dixit, Quia est Dominus in locohoc, ego autem ignora-

justitia.et aliquando dextra in asternis, sinistra in bam; plenus sensus est, etsi non habeat, quia. Ett
temporalibus. Dominus in loco hoc ac si diceret, est hio de- ;

[Ib. xxv, 13.] Hxc sunt nomina filiorum Ismael se- monstratio Domini non enim Dominus in loco est.
:

cundum nomina generationumeorum : tanquam dixis- [Ib. xxix, 5.] Jacob interrogana quod ait, Nostis
set,secundum quaa nomina generationes eorum ap- Laban lilium Nachort cum esset filiusBalhuel; in-
pellatse sunt. tolligendum est nobiliorem fuisse Nachor, et me-
[Ib. 20.] Accepit liebcccam fitiam Bathuel Syridg rito dignitatis ejus factum esseut de ipso interro-

Mesopotamia, sororem Laban Syri, sibi in uxorem : garet. Filium autem dici et avi et proavi et ultra
cum posset dici tantummodo, uxorem ; aut, sibi uxo~ majoris alicujus eum qui ex illo propagatur, usi-
rem. tatissimae locutionis est. Hinc est quod et Ieaac
[Ib. 24.] Et ei gemini in ulero ejus
erant cum ;
patrem filii sui appellavit Abraham, sicut paulo
posset non addi quod dictum est, ejus. ante commemoravi.
[Ib. 27.] Creveruntautem juvenes. Est talis looutio [Ib. 7.] Adhuc est dies mulla nondum
, est hora con-
et apud auctores sreculares, sicuti est, Et scuta la- gregandi pecora.
tentia condunt {Viry. .Encid. lib. 3, v. 237) : id est, [Ib. xxx, i.j Et dedit illi Ballum ancillam suam
condendo latentia faciunt. Sic et hic, Creverunt ju- ipsi uxorem : plenum esset, etsi ipsi non adderetur.
venes, cum infantes essent, intelligitur, crescendo [
Ib. 27.] Si invenigratiam antete, auguralusessem ;
facti sunt juvenes. bcnedixit enim me Deus in introitu tuo: non videtur
[Ib. 31.] Jacob ad Esau, Vende mihi hodie primo- consequens ;quia hic dicendum fuit, Si invenissem
genita lua mihi sicenim habent codicos graci.
: gratiam antete, auguratus essem; nunc autem Si
[Ib. xxvi, 28.] Videntes vidimus quia est Dominus inveni : ordo est, Si inveni gratiaui ante te, permitte
tecum. nif nugurari; ita dixit, nuguralus essem, tanquam
[lb. 28.] Et disponemus tecum teslamenium : amant diceret, o si auguratus essem! id est, ad bonum
Scriptura? pro pacto ponere testamentum, id est augurium te in domo mea haberem.
WGyjxtjv Quod latini habent, Et disponemus tecum [Ib. 33.] Et exaudiet me justitia mea in die cras-
testamentum ne facias nobiscum malum tanquam : tino : id est, exaudiri me faciet.
diceretur,ut paciscaris non facere nobiscum malum. [Ib. xxxi, 2.] Et vidit Jacob faciem Laban, et ecce
[Ib. xxvii, 1.] Et vocavit filium suum seniorem non erat ad eum sicut hesterna et nuJiustciiiana clie :

Esau, hoo loco senioris nomen non signi-

et dixit : familiarissima in Scripturis locutio, hesterna et
ficataotatem gravem,sed ex comparatione "ajorem. nudiustertiana die, pro tempore praterito posuit.
Nunc ergo sume vas luum pharetratnque et
[Ib. 3.] [Ib. 10.] Etvidi oculis meis insomno ; cum clausi
arcum non dixit vasa, sed vas : quod autem intel-
: sint in somno oculi corporis.
ligi voluit, non apparet, nisi forte locutio est, ut (Ib. 13.] Egosum Deus,qui apparui libi inloco Dei,
vas pharetram voluerit intelligi, etexponendo quid locutio est : an Deus in loco Deiaccipiendum
sic
dixerit vas, adjunxerit pharelrumque et arcum, tan- est, quomodo, Pluit Dominus a Domino (Gen. xix,
quam sume vas tuum et pharetram ve-
dixerit, ; 24), Filiusa Patre?
luti si diceret, sume vas tuum, id est pharetram [Ib. 31.] Bespondens autem Jacob dixit ad Laban,
deinde aliud, et arcum.quod non ad illud vas per° Dixi enim ne forte aufei-as filias tuas a me, et omnia
tineret quod est pharetra aut certe pharetram et : mea.
arcum vasvoluit appellare, singularem ponensnu- [Ib. 33.] Intravit autem Laban et inscrutatus est in
merum pro plurali; tanquam si diceret, accipe domo Lix : advertendum est quomodo dicatur do-
vestem tuam, quo nomine intelligeremus pluras mus uxoris, cum
in itinere comprehenai sint a
vestes, sicuti intelligimus militem pro militibus, Laban consuetudo Scripturarum dicit
; nisi forte
et multa sunt talia. domum pro cubilo vel tentorio, quomodo etiam
[Ib. 3. ]Exiin campum,et venare mihi venationem. ancillarum domos dicit.
[Ib. 9.] Et vade ad oves , et sume mihi duos hxdos [Ib. 37] Jacob dicit ad Laban, Quia scrulatus es
teneros et bonos : nomine ovium utriusque pecoris omnia vasa domus mex nunc unam domum
: dicit,
genus significavit, quod in eisdem pascuis simul cujus membra domus uxorum ejus etconou-
erant
erant. binarum ; ut intelligatur domos appellatas, cum
[Ib. xxvni, 4 ] El det tibi bcnedictionem palris lui essent cubicula aut tentoria, quosetiam papiliones
Abraham Isaacdicit: tilio suo de avo ejus patre suo. vocant.
[ld.5.]Et exiit in Mesopotamiam Syrix: quasi [Ib. 42.] Nisi Deus patris mci .4braham et timor
Mesopotamia dicatur nisi Syri;s, quamvis hoc Sep- Isaac adfuisset 1
mihi : patrem suum appellatavum
tuaginta non habcre perhibeantur Syrix, sed eum suum, siout ei dixerat Isaac pater ejus.
asterisco scriptum est. [Ib. xxxii, 3-5.] Misit aiUem Jacob nuntios ante se
Deus ad Jacob.Mro derelinquam te, donec
[Ib. 15.]

faciam omnia qux tecum locutus sum ; quasi dimissu- < In Mss., esset juxta graec. ux, en moi.
;
495 l.OCUTIONUM S. AUGUSTINI IN IIEPTATEUCHUM 496

ad Bsitu fralremmu <n n terram Seirin regionem Edottl, lirniandum,servoa signilicatos : fieri tamen pote»t,
mandovit iilis dicms, Sic dicttit iomino meo Etau, ut boc magie sit.

puertuut Jacoh, cumLaban habitavi ei de-

Sie ddcit Cumgentem Kdom.idestldumaeo-
[Ib. xxxvi, Ki. |

moratus sum utque tnodo, et faeti sunt mihi btvtttt ruin.commemoret Scriptura, et qui in ea regnas-
asini et oves et mt$ri tt puellts, tt mitA nuntiare do- senl, poslea dicit, llar nomina principum Etau, se-
mino meo Esau: non dixit, misi nuntiarc tibi. euudiun loca eorum in regionibut eorum, et in gen-

[lb. xxxn, 17.] Si interrogavtrit te Esau dieens, tibuttorum: gentesappellana unius gentis,proptor
Oujut es t et q\to vadis t et eujUi\XC qux antecedunt familiarum uiultiplicalas geuerationcs, cum etiam
tet et diees, Putri lui Jacob: plcnum esset et inte- ipse Edom vocaretur; unde et gens quam propa-
grum, etiam si et nou habsret. gavit cognominata est, cujus uti()ue paler fuit.

[lb. 18. Munera misit domino tneo l.sau, et ecce

|
Cum audistet autem liuheu, Ubtra-
[Ib. xxxvii, 21.]

ipsepost nos dicendum autem fuerat usitatalocu-

: viteum de manihus eorum, ct dixit, Non fcriamus
tione, domino meo tibi, aut, domino suo tibi. eum in aninuun, Non ergo liberavit eum,et indehoc
[Ib. 22.) Surrexit autem eadcm nocte, et aecepit dixit; sed hoc dicendo eum liberavit. Priua ergo

uxores duas duas ancitlas: hic distinguuntur ab

et
dixit, libtravit eum, et deinde brevi recapitulatione
uxoribus, i|uas prius uxores Scriptura dixerat. El quomodo eum liberaverit, insinuat.

aeeepit duas uxores et duas ancillas : notandum est [Ib. 22.] in animam: hoc loco
Non feriamus eum
quemadmodumdinaturconsuetudineSeripturarum, nomine anima; vitam corporis animati signilicat,
accepit ; non enim tunc eas duxit, aut tunc a so-
pcr efflcientem id quod efficitur. Secundum hoc

cero accepit. videripotest etiam ad diabolumdictum essedeJob,

(Ib. xxxiii, 13.] Quod habent latinicodices.E* oves Animam cjusne tangas(Job n,G) id est, neoccidas ;

et boves [etantur ; graci habent, fetantw tuptr me :

eum. Nam secundum illam significationem qua
quod easignilicationedictum est.ut intelligatur.su- natura anim» commemoratur, illud a Domino di-
citur .\olite timere eos qui corpus oecidunt, animam
per sollicitudinem vel curam nieam quomodo so- ;
:

lemus loqui, cum dicimus super caput nostrum autcm non possunt occidere (Matlh., x, 28).

esse aliquid, cujus maximam curam gerimus. [Ib. 27.] Quod Judas dicit, Manus autem nostree
[Ib. xxxiv, 7.] Et filii Jacob venerunt de campo, et non sint sitper eum, hoc est quod dici a nobissolet,
cum audissent, compuneti sunt viri, et tristeerat illis Manus ei non inferamus.
valde tjiwd turpe feeerat in krael.quoddormisset eum [Ib. 27.] Quoniam frater noster el caro nostra esl:

/itia Jacob, et non sieerit : difiiciletalis locutio repe- non aliud, sed bis hoc ideni dictum est, tanquam
ritur in Scripturis, non inducta persona loquen- exponendo quid sit frater noster, id est caro nos-
tra, quod ex eadem carne fuerant procreati.
tium soriptorem verba eorum mterposuisse: non
[Ib. 31.] Occiderunt hxdum caprarum: sic solet
enimait.et dixerunt: sed hoc tacito verba dixit eo-
rum nam : qui alii dicere potuerunt,et non sic erit, loqui Scriptura, quemadmodum in Psalmo, Stettt

nisi qui graviter indignati vindictara moliebantur? agni ovium (Psal. cxm, 4), quasi possit esse aut
ha,-dus nisi caprarum, aut agni nisi ovium.
[Ib. 8] Notandum quod Emmor loquens de Dina
ad Jacob et et filios ejus, filiam dicit vestram ; non [Ib. xxxvili, 13.] Et nuntiatumest nurui ejusTha-
dicil, filiam tuam, sororem istorum. mar dicentes : dicendum autem fuit, Nuntiaverunt

[Ib. 15, 10.] In hoc similes erimus vobis,ethabita- dicentes.

id est, inter vos. [Ib. 14.] Et depositis vestimentis viduitatis stuv a se:
bimus in vobis:
[Ib. 19.] Appositus enim eral fHix Jacob : id est, quid minus esset, si non adderetur, a M I

amabat eam. [D), 26.] Et non apposuit atnpl ius seire eam : pro

[lb. 26.] Et fllittm ejus Sichem interecerunt in ore eo quod est misceri ei.

gladii : ac si diceret, gladio. [Ib. xxxix, 4 ] Et invenit Joseph gratiam in eon-

speettt doinini sui : ha?c locutio nulli est ignota in
[Ib. 28,29.] Qua? abstuleruntfilii Jacob decivitate
Scripturis.
Sichimorum Salem.cum eam expugnassent.sic enu-
[Ib. 6.] Et nesciebat qu& circa eum erant nihil ' :

merantur Oves eorum, et boves eorum, et asinos eo-

.

apud Qraooa usitata est vulgo looutio, apud nos

rum, quB3Cumqueerantincivital8,etquscumqueerant
recta non est Bed, oesoiebat aliquid, dicinnis.
in eampo tulerunt etomnia corpora corum eaptivave-
;
;

runtftt diripueruni quxeumque trani in eivitatt,ei qutt- Prxter panem qutmiptetdtbat: perpanem
[Ib. &.]

cumgut erant in domibut. Interhasoomniaaon satia utique omnia intelligi voluit ad viotum ejui perti-
intelligitur quid dixit, ct ccpora eorttm: nequeonim nontia unde pro quotidiano vietu, panisaoJua noai>
;

suspicandum cst, quod corpora abatulerunt perem- tuainlelligiturin oratione Dominiea (Mattk, n, 11).

ptorum sed rerum intclligendasunt, quajcorpora-

; [lb.7.] Et tmsit uxor Hontini ejus eeulos suos m
liter possidenlur :ut eorum sit exsecutio quod sequi- Joteph apud noa vulgo
-
Bolet et esae usitata looutio,
tur, et tuppelltctilem, 1 1 oatera,eiout in jure dioitur pro eo quod est, Amavil eum.
traditio corporum ;
quanquam greoi aiouii'. ^servoa
'
Editl Qu.r eirea eum erant; nec addu
:

appellant usitatissimalocutione.sod quia nonnoiiii-

repoBuimuiex Mu. qulppa ouui imjns voola oauaa »eU"
Tia,sed iMtj.-i-.yL hio diotum ost, non cst tomoro oon- Uonem lliam commemoret Anguatfnue*
 497 LIBER PRIMUS.
[Ib. xxxix, 7.] Et Dormi mecutn : et ista usi-
ait, apud nos autem dicitur, pracedam te illud vero, :

tata est locutio, pro eo quod est, Concumbe me- preecedam te thronum,necapud Graecos usitata per-
cum. hibetur,sed, preecedam te throno,id est honore se-
[Ib. 22.] Et ded.il carceris custos carcerem per ma- dis quod intelligitur,praecedam te regno,hoc enim
;

num Joseph : pro eo quod est, In manus Joseph ;

illi et postea dicit.
per quod signilicat, in potestate. [Ib. xli, 44.] Ego Pharao ; sine te nemo extollet

[Ib. xl, 8.] Somnium vidimus, el non

Et dixerunt, manum suam super omnem terram JEgypti tan- :

est qui interpretetur illud curn somnium suum : quam diceret, ego sum rex, tu autem princeps vel
unusquisque vidisset, non dixerunt, Somnia vidi- praepositus vEgypti. Pharao quippe non hominis
mus scd, Somnium vidimus.
;
nomen est, sed regiae potestatis.
[Ib. 12.] Trcs fundi, tresdies sunt : non dixit.tres [Ib. xlii, 1, 2.] Videns autem Jacob quia esl ven-
dies signilicunt. Et notanda multum ba3C locutio ditio in /Egypto, dixit ftliis suis, Quare segnes estis ?

est.ubi aliqua signiiicantia, earum rerum quas si- Ecce audivi quod est vendilio in /Egypto : notandum
gnilicant, nomine appellantur inde est quod ait : quia id quod audisse se dicit, vidisse eum Scrip-
Apostolus, Petra autcm crat Christus (I Cor. x, 4) tura dixerat.
non ait, Pctra signilicabat Ghristum. [Ib 2.] Emitte nobis pusillas escas, ut vivamus, et

[Ib. 13.] Et dabis calieem Pharatmiin manumejus; non moriamur unum horum sufliceret, aut, viva-
:

cum plenum esset, etiamsi non adderetur, inmanum mus, aut, non moriamur.
ejus. [Ib H.] Pacati sumus non sunt pueri tui explo-
;

[lb. 19.] Et auferet Pharao caput tuum abs le : ratores : quasi de alii non sunt pueri tui
dixerint,
plenum esset, etiam si non haberet, abs te. exploratores, cum possent dicere, non sumus :

[Ib. 19,] Et manducabunt aves aeli carnes tuasubs honorificentire autem more maxime ita loque-
te : similis superiori locutioni. bantur.
[Ib. xli, 1.] El factum est post biennium dierum : [Ib.13.] Duodecim sumus pueri tui fratres in terra
quid minus esset non haberet, dierum?
si Chanaan cum posterius dicant,quod unus eorum
:

[Ib. 7,| Surrexil autem Pharao, et erat somnium : non sit, ipsum scilicet Joseph non esse existiman-
amant Scriptur» sic loqui de somniis, cum fuerit tes,id est, periisse. Hac locutione dictum est etiam
evigilatuni,lanquam reddita homini veritate vigi- illud,//( filii .lacob qui faiti sunt in Mesopotamia(Gen.
lantium, tunc illud appareat somnium, quod cum xxxv,26);cum non luerit natus Benjamin. Quod
ibi

videretur, quasi veritas fuit. autem dixerunt, sumus in terra Chanaan, cum eo
[Ib. 9.] Pcccatum meum rccordor hodic. Pharao tempore quo Ioquebantur,in /Egypto essent, sumus
iratus juit pueris suis, et posuit nos in carcere : illi dictum est, pro habitamus inde enim venerant :

loquebatur tanquara de altero. illico redituri, ibi commorantes.

[Ib. 11.] El vidimus somnium ambo nocle una, ego [Ib. 14.] Hoc est quod dixi vobis,diccnsquod explo-

et ille : quasi non sufliceret,quod ambo dixerat.De- ralores estis quid deesset, etiam si non adderet,
:

inde ct hic, vidimus somnium dicit ; non, vidimus dicens ?

somnia : tanquam unum ambo vidissent. [Ib. 19.] Ipsi vero ite emptionem tritici
el ducite
Faclum crt autem sicui comparavil nobis,
[Ib. 13.] vestri : ducite,pro eo quod quia enim du-
est.ferte ;

ita et contigit. Factum est autem ; sic solet Scriptura cuntur jumenta in quibus fertur, etiam hoc duci
ponero nam plenum esset, sicul enim comparavit
: dictum est.
nobis, ita et eontigit. [Ib. 22.] locutus sum vobis,dicens, Ne nocea-
Nvnne
[Ib. 19.] Quales nunquam vidi tales in tota terra tis puero,non exaudislis me? Notandum exaudi-
et
.Eiji/pti turpiores :dici autcm posset more nostro, tionern non eam solam dici qua exaudit Deus.
quibus nunquam vidi turpiores ; aut quales nun- [Ib. 23.] Ipsiautem ignorabant quia audit Joseph :
quam vidi ; aut, nunquam vidi talbs.Exsurgcns au- audit, pro inlelligit nam voces audit ulique aur*
:

tem dormivit : exsurgens ait, pro expergiscens. etiam qui non intelligit linguam. Repetitur illa lo-
[Ib. 2r>.]Quanta Deus facit ,ostendit Ptiaraoni : cum cutio quando narrant patri suo quid eis acciderit
illi loquerelur, tanquam de altero dicit. in .Egypto, et quid dixeriot ad Joseph.
[Ib. 30.] Et consumet fames terram : pro.homines [lb.32.] Duodecim sumus fratres ftlii palris nostri:
qui sunt in terra. unus non cst, pusillus autem cum patre noslro hodie
[Ib. 33.] Nunc ergo vide hominem prudentem etin- in terra Chanaan.MuHa. inhis paucis verbis genera
telligentem, et constitue cum super terram Mgypti ; et locutionum sunt,et illud quod paulo ante memora-
faciatPharao et conslituat locorum principes super ter- wi,duoflecim sumus, cum ipsi dicant, unus non est :
ram:quasi alius sit cui dixit, Provide hominempru- et, filii sumus patris nostri, quasi possent esse filii
dentem, et alius de quo dixit, constituat Pharao. non patris sui. Pusillus autem cum patre nostro h«-
[lb. 35.] Et congregetur triticum sub manu Pha- die in terra Chanaan, nec dixerunt,est, aut aliquid
raonis : id est, potestate. bujusmodi.Deinde notandum est,quod maximene-
[Ib. 40.] Tamen thronum prxcedam tui ego : sic cessarium videtur propter Evangelistarum narra-
sehabentverbaingroeco.quaedixitPharao ad Joseph. tiones.quomodo cum ea qure dicta sunt, dicta esse
6ed prxcedam tui, usitata est apud Graecos locutio, narrantur, non omnino eodcm modo repetunturl
499 LOCUTIONUM S. AUGUSTINI IN HRPTATEUCHUM 500

cutn tamun In divorsitato voiboriim nihil lentantia dioen debuorunt tisitato moro.Utquid loquiturdo-
deperoat verilnlis. Nnm quod dixorunt dictum silji minua vorba hiEC ? constat eBse locutionis genus.
esse a Jotfiijih, et m Urra HureamM,wa invenltoT [Ib.xi.iv,?.; Abtit u ptteris tuis facere secundum ver-
ab dictum.Sine mendacio autnni dixerunt.quod
illo btm /»>i::potuerunt dicere,Absit a nobis ; sed illa ho-
ex verbiB qua dixerat, In ejus voluntate cognove- norifioeutia est usitatu iu scripturii sic. diccro,tan-
rant neque onim verba stint nocessaria nisi ad
: quam do aliis: pueris autem.pro servis dictumcst.
expromendam, et in audientium notitiam perfe - [Ib. 0.] l.l nos uiitcni erimus scrvi ilnniiiio nostro.
rondum, qtinntum posiumus, vuluntatem. Eliam hic Ttxloe;, grseci habent.hoc est pueri, quod
[Ib. xlu, 35.] 1 t erut uniuscujiisque ullujulura tttin assiduo Scriptura pro servis ponil, ut dilficile

argenti in eorum : nou dixit, in succo ejus>

tOOCO inveniatur non isto nomine uppcllare servos.
aut, in sacois eorum, sed quasi unus saccus om- Ih. S4.] Quomodo uulcin uscciulum ad patrem,cum
nium esset. ptur non sit uobiscum,ut non videam mala quse invc-
[Ib. 36.] Super me facta sunl omnia ha'c : id cst> ntcnt patrem meurn:' Magis consuctudo loquendi
me miseria onorant. oxigebat dici, Ut videam mala quas invenient pa-
[Ib. xliii, 3.] Ait autem illi Judas, dieens potuit : trcm meum '
; hoc est, Quomodo ascondam ut vi-
plenum osse, etsi non haberet, dicens, deam? Novo quod dixit,
itaque loquendi more id

[Ib. 3.] Interrogans interrogavit nos homo assi- : pro eo dixit ac si dixisset.non. Sicut enim usitatus
dua est talis locutio in Soripturis,m/d/rojtt»w inter- ordo iste verborum est:Non ascendam ad Patrcm,
rogavit nos homo ; aut, intcrrogando interrogavit,et cura puer non sit nobiscum, ut non videam mala
si qua similia. quae invenient patrem meum.
[Ib. 16.] Mecum enim inanducabunt homines panes [lb. xlv, 2, 4.] Quando llevit Joseph, cum reco-

meridie : numquid panes tantura? sed ab eo quod gnosceretur a fratribus suis, ait Scriptura, Audie-
excellit et ostera est complexa locutio. iVecum enim runt autem omnes /V.gyptii, auditum est in domo et

manducabunt homincs panes mcridic quod dicit : Pharaonis. Deinde sequitur quod narrabat,Di.n7 <iu-
meridiV,prandium significat quod fit medio die,hoc tem Joseph ad fratres suos prius itaque Scriptura :

est enim meridies. dixit quod postea factum est hoc enim famoc ce- ;

[Ib.18.] Ul accipias nos in servos et asinosnostros: leritate accidit.ut omnibus vGgyptiis notum fieret

non utique subauditur, servos j nam quod latin 1 et postea reversa est narratio ad id quod dicebatur
codices tervos habcnt.in grsecis nauSac lcgitur,quod brevi recnpitulatione.
nullomodo asini possunt esse. Ergo asinos nostros [Ib 16. j F.t divulgata est vox in domo Pharaonis,
tantummodo accipias subauditur. dtcentes, Vcnerunt fratres Joseph : dicentes, posuit

[Ib. 21.] Aperuiinun saccos noslros,et hoc argenlum pro dicentiura ; vox enira dicentium divulgata est,

uniuscujusijtie in sacco suo non addidit, inventum

: Ycncrunt fratres Josepk.
est ; aut.apparuit ; aut,erat,aut aliquid hujusmodi. [Ib. xlvi, 2.] Al ille retpondit, Quid est, diccnsf
[Ib. 23.1 Propitius vobis,nolite timere : in his ver- Ordo est, At ille respondit dicens, Quid est?
bis quibus dictum est, Propitius vobis, duo verba [Ib. 4.] Deus ad Jacob dicit, Ego descendam te-

sunt quae subaudiuntur, ct sit,et Deus. Plenum est cum in .Egyptum, et ego ascendere te fuciam in /i-

enim, Propitius sit vobis Deus, quod oranino in nem : sic habent grseci, quod latini habent, et ego
graeco usitatissimum est. deducam tc in finem.
[Ib 28.] Salvus est pucr tuus patcr nostcr, adhuc [Ib. 28.] JWam autem misit ante se ad Joseph,ut veni-
vivit : hic expressius ostenditur puori nomine ser- ret sibiobviam juxta Heroum civitatem : nescio utrum
vura solere significari ; non enim in illo sane pos- Heroura noraen facile in Scripturis reperiatur.
aet hoc esse nomen actatis. [Ib. 31, 38.] In verbis Joseph, quibus ait ad fra-

[lb. 32.] Non enitn poterant .'Kgyptii manducare tres suos, Asrendens nttntiabo Pharaoni et dicam ei,
cum Hebr,ris panes : abominatio est enim .Egt/ptiis. Fratres mei et domut patris mei qui erunt in terra
Illa locutio frequentatur, ut in panibus omnes es- Chanaun, rencrunt ad mc : viri autem stuit pastores
cib intelligantur. [viri cnim pccorum nutritorcs crant), et jumenta ct

[Ib.34.) Magnifwata facta est autem pars Benjamin oves ct omnia tua iii/du.irrtai/.quod interpositum est,
prjp oinniuni quwcwplidter ad iiiorum
fiarlibus
'
riri cnim pecorum uulritorcs crunt, ex persona sua

jam quia dictum ornt, prse partiktu omrtium, potuit aoriptor interpoeuit.et redit ad vorba Joseph, adjtm-
non dici, ad illorum. $endo,ei jumentaet omnia sua addu.rerunt.ui ordo sit

[lb. xnv, 6, 7.; Invcniens atttem eos, di.rit sccun- in verbifl Joseph.Viri aiitem sunt pastores.et jumen-
dum verba hscc potuit : dicero, dixit eis verba ha>c. ta el avea et omnia sua idduxerunt.
An forte non loeutionis genusest.sed interest etiam [Ib. xi.vn, 8.] Pi.rit autein Pharao ad Jacob. Quot
Rcntentiai? Aliud enim eet ipsa verba dicere, aliud anni dicrirn vit.r tUX f suhauditur, siint.

SDCundum ipsn, ul qiiwcumqtiB alia dictn luerinl, [ibM.jPusillietmalifueruiititiesannorum vitiemcm.

eadem sontentia teneatur qua> illis verbh oompre- Pusilli, pro pauoia, poaitum est nequi ailna vtta
honsa e»t boo est, secundom ipia, atiamai oon
:

i
lu , uii lii.iiit : U.xjis
ipsa.Sed quia aequitur iUia reipendentiboe, Utquid ttigtbat dici, 1 1 vidtam mula gi.* vinnunt
qutndi
Ivq uitur dominus sccuwtum verba HtVC 1 qui utii|iio }iatrein mrum. Uintiluilur leiOI n M»«.
501 LIBER SECUNDUS. 502

alicujusquamc<eterorumdieBpossuntesse horarum [Ib. xlix, 24.] In benedictione Joseph ait inter

spalio breviores. Hoc autcm Jacob ex comparatione Cfetera Jacob, Inde qui conforlavit Israel : mirum si

dixit viue majorum suorum: nam utique centum tri- non subauditur, est, ut plenum sit, Inde est qui
ginta annos, quos illo jarn agebat, nemo nunc vivit. confortavit Israel.
[Ib. xlvh, 12.] Iriticum secundum corpus : id est, [Ib. l., 2, 3.] Quod scriptum est, Dixit Josephser-
secundum numcrum corporum.Per corpus etenim, vis suis sepultoribus, ut sepelirent patrem ejus; non
numerum corporuin per numerum corporum, nu-;
invenit Iingua lalina quemadmodum appellaret
merum bominum signilicat. IvTcupiasxa;non enim ipsi sepeliunt, id
: est, terrse

[Ib. 13.] lnvaluerat autem fames valde, et defecit mandant corpora mortuorum, quod non est graece
tetra /Egypti : terram posuit pro homini))us qui tvtaif.ijai, sed Oa^ 5"- 1"' er g° ivcatpiaaxa! id agunt

erant in terra. quod exhibetur corporibus humanis, vel condiendo

[Ib. 15.] Vencrunt autem omnes /Egi/ptii ad Joseph vel sicoando vel involvendo et alligando, in quo
dteentes,Da >iobis pane$:nerpanes triticum signiflcat, operemaxime^gyptiorumcurapraecellit. Quodergo
locutione per id quod efflcitur, id quod efficit. dicit, Etiam sepelierunt ; curaverunt, intelligere de-

[Ib. 20.] Et faeta est terra Pharaoni.-non ait,Pha- bemus. Et quod dicit, quadraginla dies sepullurm,
raonis. Amat sic loqui Scriptura, sicut in Psalmo ipsius curationis accipiendi sunt. Sepultus enim
dictum est, Et custodivi lerjcmtuam; hxc facta est ille non est, nisi ubi se mandaverat sepeliri.

milii, quia juslificaliones luas cxquisivi (Psal. cxvm, [Ib. 4.] Loqnimini in aures Pharaonis : locutio est
55, 56) : de lege Dei dixit, hxc facta est mihi, id usitata in ScripturiB.
est, in meam utilitatem. [ib 6.J Et dixit Pharao ad Joseph, Descende et sc-

Prxter terram sacerdotum tantum non pos-

[Ib. 22.1 peli patrem tuum : etiani si por potentes illos per
sedii Joseph : quasi dixisset, Praater terram sacerdo- quos Joseph mandaverat, Pharao dixit quod per-
tum tantum, omnem terram possedit Josoph. ferrent ad Joseph, non utique dixit ipsi Joseph.
[Ib. 20.] Et posuit illis Joseph in prieceptum usgue Unde illud est in Evangelio, quod unus Evangelis-
in kodiernum diem in terra /Egypti, ut prxstentquin- tarum dicit, centurionem venisse ad Dominum et
tas Pliaraoni : hinc intelligitur Pharaonis nomen dixisse illi, Puer meus jacet iu domo parahjticus
potestatis luisse regalis.quod d"\x\tusque in hociier- (Matth. vnt, 5, 6) alius autem totum diligentiue
:

num diem. Non enim i!li qui tunc fuit, praestare po- narrans,amicos eum ad Dominum misisse comme-
terant /Egyptii usque ad illum diem, quo istascri- morat, qui hoc ei dicerent (Luc. yn, 3) in quibus ;

bebantur, quando ille jam non vivebat. amiris ulique ipse venit, cujus in eis voluntas pree-
(Ib. 28.] Et fucrunt dtes Jacob annorum vitxejns: sens fuit : undeest, Qaivos recipit.merecipit; et qui
dies annorum saepe dicit Scriptura, cum semel pos- me recipit, eum qui me misit (Matth.
recipit x, 40.)
8et annos dicere. [Ib. 10.] Planxerunt eum planctum magnum et vali-

[Ib. xi.viii, 1.] Quod scriptum est, Nuntiatum est dum: planxerunt planctum,non planxeruntplanctu:
Joseph,quia patertuus turbatur aliqui codiceshabent .-
locutioest in latina lingua non ignota, sicut dicitur,
i>aeaiur,aliquia»tua{ur,etaliudalii,sicutiiiterpretari servitutem servivit, miiitiam militavit, et similia.
Latini potueruntjquodgraJcescriptumestivo^XtT-tai. [Ib. 15. ]E/ redditioncreddetnobis omnia malaqux
Ideo aulorn<!t/'/>rt/Kr,iiccoinodatiua dici videtur.quia ostendimus Ex hac locutione ait et Apostolus,
ei.

hoc dici solet de iis qui alflictatione corporis morte Alexandcr serarius multa mala mihi ostendit (II li-
propinquantojactuntur.Etexhoc etiam turbao^Xo; molh. iv, 14) ostendimus enim dictum est, vel os-
:

dicitur est enim turba. multitudo inordinata, non

: tendit, pro eo quod est, 'ecimus, vel fecit.

sicut populus, quod o"y;uo; dicitur, nec sicut plpbs, [Ib. 17.] Accipe iniquitatem servorum Dei patris
quodXa6«dicitur,sedsicuto/_),o;, quodturbadicitur. tui : nova locutio est, Accipe iniquilalem, pro igno-
[Ib. 16.] Jacob henedicens nepotes suos filios Jo- sce, aut remitte, aut obliviscere ; sed puto inde
seph, ait inter caetera, Et invocabitur in his nomen esse dictum Accipe, ac si dicerctur, ssquo animo
meum,et nomen patrum meorumiutxde notandum est, accipe, hoc est, noli indigne ferre.
non solum exauditionem, sed etiam invocatior.em [Ib. 18.] £/ venientes ad eum dixerunt : non ite-
dici aliquando qua; non Dei, sed hominum sit. rum venerunt, sed quod dictum fuit iterum dictum
[Ib. 18.] Hic enim primitivus : minus habet, est, est : solet hoc facere Scriptura.
secundum codices graecos.

LIBER SEGUNDUS
Locutiones de Exodo.

[Exod. cap i, v.7-12.] Et inoalescebant valde valde. Etadhoc videtur pertinere,quod fecerunt sibidomos
[lb.21.]Quid est quoddiclumestdoobstetricibur. timendo Deum, tanquam beneficiaDeiadhoceispro-
El fecerunt sibi domos.quoniam HmueruritDeumfPrte- fuerint ut facerent sibi domos. Numquid antea non
dictumestenim, BenefacicbatDcus cum obstetriabus. eas habuissedomos in'.elligendumest?Anaddivitias
503 LOCUTIONUM S. AUGUSTINI 1N HEPTATEUCHUM 504

hoo verbum pertinet, \<1 potius ad aliquas rei l'a- ruittibiDominus Dtus patrum iptorvm gr.-ccus non ;

miliaris idoneas farultales ? lluio enira similo vide- babet, Et dixit illi ; sed continuo adjunxit, ul cre-
tur, quodetiam Jaeub pust quatuordeoim annos
ait danl tibi; id est, verba Dei, post illud factum mi-
servitutis sua: socero suo volenli ciuu adhuc apud r.iculum : tanquam adhuc loqueretur, et modo
se tenore Nuncergo qwmdo faciam ei ego mihido-
:
scntcntiani verburuni impleveril. Nam ordo est
tnumf Oizerat pnim qnod oreverint peoora Laban verborum, Kxtende manum et apprehcnde caudam,
sub illo sicut et ipse Laban confessus Tuerat di-
;
ut orcdant tibi : scd intcrposita osl facti narratio,
cen9, Uenedixit me Deus in introitu tuo (Gen. XXX, et postea redditum, ut credanl tibi.

29-31) : cum crgo dicit, qwndo fuciam et ego mihi [Ib. iv, 6.] Quodlatinus habet, Etfaeln tttmanus
domum? aubintelligitur, sicut et tu. Hoc videtur ejus Itprota tanquamnix; graacus nonhabot leprusa,
enim valere quod ait, et ego, ut ad ipsam domuin sed tantum, faeta est lanquam nix.
facicndam videatur pertinere quod consequenter ad [11). Quod sl non audierint voecm signi primi
8.]
Laban mercos ipsa statuenda propouitur. graacus sic habet : latinus autem, vocem tuam sujni
[Ib. i, 22.] Etomne (tmininum vivificate illud: sic
primi; sic et scquitur, crcdent tibi in voce signi se-
enim habent grajci latini non habent, illud. ;
quentis.
[Ib. ii, 1.] EratautemquidamdttribuLevi, etsump-
[Ib. 9.] quam sumes de [lumine,san-
Et erit aqua,
sit sibi de fUiubus Lcvi : intelligitur uxorem, quod
guis super aridam : vel potius super aridum, id est,
quidam latini interprctes etiam addendum putave-
super id quod aridum est quod latinus dixit, san- ;

runt ; sequitur, autem, et habuit eam, et concepit.

guis super terram
[Ib.3.J Quid sitf/tiitw.ideo difflcileest nosse,quia Precor, Domine, non sum
[Ib. 10.] Moyses dicit :

necgrscusinterpres ex hebra:o,nec latinusex graeco eloquens ante hesternam et nudiustertianam diem.

vertithoc nomen, sed sic transtulit ut invenit. [Ib. 17.] Et virgam hanc sumes tn manum tucm, tn
Timuit autem Moyses et dixit, Si sic divul-
[Ib. 14.]
cum dici posset, in qua facies
quafacies in easigna;
gatum est verbum hoc. Duo sunt in.hac locutione at- signa ; aut certe, Virgam hanc suraes in manum
tendenda primo, quia pendet sententia, et sic di-
:
tuam, et facies in ea signa nunc vero ulrumque :

missa est deinde, quia verbum pro facto posuit.

;
dictum est solita locutione Scripturarum.
[Ib. 25.] Et rtspexit ftlios Israel, ct innotuii illis :
autem illos mttltos, mortuus
[Ib. 18, 19.] Post dies
pro eo positum est innotuit, quod egit in eis, qui-
esl rex .'Egypti autem Dominus ad Moysen in
: dixit
bus Dei curam erga se intelligerent.
Madian, Vade, perge in JEgyptum, mortui sunt enim
[Ib. in, 7.] Videns vidi vexationem populi mei,qui
omnes quiquxrebant animam tuam. Multainhisverbis
est in JEgypto.
gencralocutionum notanda sunt pri mo,Vadt ,perge :

[Ib. 11, 12.] El dixit Moijses ad Deum, Quis sum,

in .Egijptum, tanquam non sufficeret tantum Vade,
quia ibo ad Pharaonem regem /Egypti, et quia educam
vel tanlum perge ; de\nde,mortui sunt omnes qui qux-
filios lsrael deterra .Eijtjpti/ Dixit attlem,Quoniamero
rebantanimam tuam, cum solum regem /Egypti Bcri-
tecum : sic habet grsous ; latinus autem, Et quis ego,
pturadixeritmortuum.etde solo anteadictumfuerit
dixit : et non dixit, quia ibo,et quia educam; sed, ut
quod Moysen quarebat occidere. An ipse post alios
eam,et educam. Et quod in graeco habet, Dixit autem,
inimicos ultimus mortuus est ? Quod si itaest, non
quia cro tecum, intelligitur utique quod dixerit ad
locutio.sod sensusest. Item, qui qiuerebant animam
Moysen totum autem hoc latinus addidit, et ait,
:

tuam.non in malo tantum.sed etiam in bono dici so-

Dixit autem Deus ad Moysen.
let in Soripturie: nam sicut hic, in malo dictum est
[Ib. 16.] Deus dicit quod dicatMoyses filiis Israel,
etiam in Psalmis, Confundantur et revereantur qui
Visitans visitavi vos, et quxcumque contigerunt vobis
quserunt animam msam (Psal. xxxix, 15) ; in bono,
in jEgypto : grsecus habet, Visilatione visitavi vos.
Pcriit fuga a me, et non est qui requiral animum
Deus dicit ad Moysen de tiliis Israel, Et
[lb. 18.]
forte aliquid distare di-
meam (Psal. cxu, 5) : nisi
audienl vocem tuam : gra-cus habet, Et exaudient
citur inter quaarentes et requirentes, ut illud in
vocem tuam, quia et exauditio dicitur hominis.
malo, hoc in bono intelligendum sit.
]Ib. 22.]Quod habet latinuB,P<wcef muiwr a vicina,
aurea [Ib. v, 10.] Et dicebant ad popitlum dicentes, Hsec
et ab inquihna sua vasa argentea et et vestem
dicit Pharao : qunm locutionem piguit latinum in-
gr«cu9 habet a cohabitatrice sua, hoc est truox^vou ',

terprctari.
quodlatini aliquiinterpretati sunt.a concellaria sua.
[Ib.21 .] Videat Deusvosetjudicel. uucnnim cxsccra-
[Ib. iv, 1.] Moyses dicit, Quid sinon crediderint
bilem odorem nostrwn palam Pharaonc, ctpa-
(ecistis
mihi, neque exaudierint voccm meutn ; quod latinus,
audierint interprctatus est. lam strvis ejus, dare gladium in manu ejus, uto.ctdat
[Ib. 4.J E.rtende manum, ct apprchende caudam, nos; sioenimhabetgrajcus: latinua autem ait.quem

grmcus habot : lalinus autom, manum litttm et cau- prooptimolegebamus.ui daretif yladium m RtOMtiu
extcmlens miinum ejus; qui BolcaoiBmuB, nulla Interpretationia n«0M-
dam ejtts, interpretatus B8t. l'l

manv ejits. m ritate raotufl eit, quie in grejco non eat

apprehendit caudam,et (acta ett virga
[lb. 5.1 EtdixitiUi : Vt crtdanltibi quoniamappa- [lb. vi,i.}Slutiii
'

lcstttmcntum mettm ad illos.ita ut

darein illtslerram Channntrorum, §t tcnam quam iu-
i
Kilili, tunoikou. Al Mnrt. uLi spud l.XX. suskenou. colucrunt,m }IM fl t>u\'luount tn ea sic enmi htbfjf
505 LIBER SECUNDUS. 506

graecus, quod utique et in graeca lingua absurde ex multis.Sic etiam est.Omnis terra adorent teiPsal.
videtur sonare et tamen Septuaginta interpretum
; lxv, 1 : quia omnis terra dictum est, pro homini-
auctoritas tanta est, quos ita loqui non piguit,Quid bus qui sunt in terra.

enim ? sensus hic latet? Quod si nullus est, ipsa

et [Ib. viii, 2.' Ecce ego ferio omnes fines tuos ranis :

iocutio notanda est, ne alibi inventa sensum impe- sic enira habetgraecugelegantissimalocutione,utra-
diat, vel aliquid quaerere ubi quaerendum non esti nasipsae.plagaintelligatur, qua feriturterrajEgypti.
compellat. [Ib.3,4.] Et eruclabil flumen ranas, et ascendentes
[Ib. vi,5.]Quod habet \al\nus, Exaudivi gemitum fi- intr.ihunt in domos tuaset in promptuaria cubiculorum

liorum Israel, quemadmodum .Egypti affligerent eos- tuorum super leetos Cuos,et in domos servorumluorum,
grooashabetxaTaSouXouvTat, quod interpretari pos- et populi tui.et in conspersis tuis,et in clibanis tuis
set, in servitutem redigunl eos : nam uno verbo non et superte et super poqulum tuttm et super servos tuos
potest. ascendent ranz. Notandum quod
domos, etc.cum in
[Ib. 9.] Et tocutus est Moyses ad filios Israet, et
sic dixisset, accusativum casum tenuit; ct super lectos,
non exaudierunt iloysen a defectione animi et ab ope- etc, ubi dixit,iup^r,accusativum similiter servavit;
ribus duris : exaudierunt ait, non, audierunt. in conspersis autem et in elibanis ad ablativum se
Enim ineloqvens sum, quod uit Moyses
[Ib. 12.] traustulit : nam et graecus mutavit praepositionern,
ad Deminum, *Xoyo< dixit graecus, non, imperitus- quam non mutat latinus. Ule enim habet ets toj;
quasi iu.iOr t
; vel i-iiZij-o;. ol/.o j;,tn domos; in conspersis autem 'v »T( oupajiaoiv:
11.. 26.] //( sunt Aaron et Moyses, quibus dixit eis ubi mirurn si non etiam sensus est, non locutio, ut
Deus ut educant filios Israel de terra .Egypti : sie in conspersionibus et in clibanis exortas ranas for-
enim habet grsecus. sitan velit intelligi, non extrinsecus accendisse vel
[Ib. 30]. Ecce ego gracilivoce sum, et quomodo ex- irruisse, et quia eas fluvium eruclaturum praedicit,
auliel me Pharao? Notandum quod exaudiet, ]dixit, inde implere omnia.
non, audiet. [Ib.6.j Et exlendit Aaron manum super aquas jEgy-
[Ib.vn,6.] Fecit autem Moyses et Aaron, sicut prx- pti et edtixit ranas, et educta est rana et operuit ter-
cepit illis Dominus : ila 'feceru.nl : quid deesset, si ram : repetitio a plurali ad singularem numerum
non diceretur, ita fecerunt ? trajecta est ; nam utique rana, pro multitudine
[Ib. 9.] Si loquetur vobit Pharao dicens Date nobis ranarurn positum est; nescio quo autem modo per
siynum aut portenfum,et dices Aaron fratri tuo,Sume loquendi consuetudinem imbutis sensibus homi-
virgam nonne locutionis nostrae consuetudo posce-
: num, sospe plus videlur quod singulariter, quam
batetquaedamejusintegritas^utitaJiceretar.Siloque" quod plurahter dicitur: nam plus accipitur cum di-
turvobisPharaodicens,Date nobis signum aut por- citur, verbi causa.est illic miles, quam sunt illic mi-
tentum, dices Aaron fratri tuo, Sume virgam ? quid lites ; est illic piscis, quam sunt illic pisces.
ergo ibi additum est, et, nisi aliqua proprietate locu- [Ib. <4.] Et coltigebant eas acervos acervos : heec
tionis hebraicaePnam neque graeca esse perhibetur. repetitio multitudinem acervorum significat, et

[Ib.li.] Non mihi videntur satis commode inter- Scripturis est familiaris.
pretatilatiniTOf.— i; Pharaonis,utdicerent.«i/>i>Htes: [Ib.16.] Quod habent ]a.lm\, Extende manti virgam
enim sapientes dicuntur.Potuit enim latinus tuam. et perrute lerra ; non, percute terram : graa-
interpres sophistas dicere.quoniamnonestquemad- cus habet aggerem lerrae,s\ tamen hoc verbo recte in-
modum id latinedicatur;et ideoisto verbo jam utimur terpretatur quod dictum est to •/. <^,a2( ~~',i T^-
pro latino, sicut philosophiam dicimus non solum [Ib. l8.]Fecerunt aulem similiteret incantatoret ve-
graece.verum etiam latine sopbistas appellarunt : neficiis suis, ut educerent cyniphes, et non poierant.

latinarnm litterarum eloquentissimi auctores: Notandum est, fecerunl dictum pro eo quod est, co-
[Ib. 12.] Et absorbuit virga Aaron virgas illarum ;
nati sunt facere. Nam utiquesi fecerunt similiter,
ac si diceret, draco Aaron. procul dubio eduxerunt cyniphes:sed quiasequitur,
[Ib. 15.] Quod dictum est de Pharaone, Ecce ipse ul educerent,et non poterant; non ergo similiter fece-
cxiit ad aquam; graecus habet, super aquam. runt,sed similiter facere conati sunt.Aut si forte et

[Ib.16.] Dimitte populum meum ut serviat mihi in ipsi qnamvis veneficiis agerent.eadem tamen agendi
descrto, el ecce non exaudisti usque adhuc : quoties specie virgam extendebant, quod Scriptura non ex-
dicitur exaudisti, cum homini dicatur? pressit, ad hoc referendum est, fecerunt similiter.
[Ib. auiem similiter et incantatores
22.] Fecerunt [D),21,22.]B/ m terram super quam sunl supcr eam.
.Egyptiorum veneficiis suis.Et induratum est cor Pha- El gtorwsam faciam in die illa terram Gcssen,in qua
raonis, et non exaudivit eos, sicul dixit Dominus : populus meus inest super eam.
quia in usu Scripturae esl, exaudivil, cum etiam de [Ib. 29/ El dixit Moyses, Ego exeam a te, et orabo
homine loquitur. ad Deum,et exibit cynomyia a Pharaoneetaservisejus:
[Ib.vm.l.] Dimitte populum meum ut serviant mihi; quasi alteri diceret et exeam a le, etde altero Phara-
non.ut serviat : qui loquendi modus non fereinve- one subsequeretur a quo esset exitura cynomyia.
nitur nisi ubi res ipsa singularis pluribus constat. [Ib. ix, 1.] Dimilte populum meum ut mihi ser-
Populus enim singulari nomine dicitur.sed constat viant.
1
Sic Mss. At editi, sophistz autem appellanlur. [Ib. 18, 24.] Ecce ego pluam hanc horam crastinam
307 LOCUTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATEUCHUM 508
diem yrandinem mullam.Qrando aulem mutla valde [Ib. .xii , !i.] AiripiaiH sinijuli evem per domos pa-
valdc. tiiarum. yuas tlicat patrius, non facilo est intelli-
[Ib. ix, 29, 28.]St desincnt voces tt 0>tmdo. Nolan- gere; utrum civitatcs in quibua eommanebant, an
diiiu est Soripturam,1<0£SJ sulereappelluretouitruu, potius numerosas familiiis ;t oujueque velut pator-
quas vooei Dei etiani Pharao gupcrius ;» ppollavit nitale propagatus : hoo enim magia in grajco signi-
dicens, Orate pro me ud Dominum, ut dcsiiinnt fttfi licari porhibetur.
voces Dei : ubi et illalocutio est quod dixii, dMinani [Ib. 4.] Si aulem puuci sint qui in domo, ita ut
ficri voces. non sint indonei ad ovem, itl est, ut ipsa paucitas
[lb. x, 2.]Vt narretis in aures fdiii vcstris.et filiis non sit idoneu ad ovem eon8umendam,aMUfR4i se-
[iltomm vtstrorum quacumqui illiui /Egyptiit : no- cum vicvium proximum siiuin, lioc cst ipsa domuB
tandum qiiomadmodum dicatur illusi, no forto ita assumet vicinum hominem proximum pro ho-:

sit dictum, Druco hic quem fmxisti nd illudendumei mine posuit, singularem autem pro plurali; non
(Psal. cm, 26), et illud in Job. lloc est initium fig- enim unura, sed quot sufficiunt cum de ove con- :

menti Domini quod fecit ad illuilendum ab Angetit sumcnda Scriptura loqueretur, secundum nume-
ejus (Job. xl, 14). rum, inquit, aniinarum unusquisque quod sufficiat ;

hanc horam crattino die lo-

[lb. 4.] Eect ego induco animas pro hoininibus, a parte totuni.
custam multam.Ecco quemadmodum superius dixit [Ib. 7.) Sumcnt a sanguine, ei ponent super duos
ranam.ubi tliximus plcrumque plusintelligicumali- potes, et super limen in dotnibus in quibtts maniuca-
quod hujusmodisinguluritei'dicitur,quunisiplurali- bunl illas in ew.Cum dixerit, in quibus, dixit etiam,
ter diceretur.Manifestuin e9t enim plus sona.rc,locu- in cis, raore usitutissimo : sed manducabunt illas,

stam multam, quam si diceret, locustas multas. quseritur quas, et intelligitur carnes ; hoc cnim
[Ib. 8.] Qui autctn et qui sunt qui ibunll quotidie sequitur, El manducabuiil cames hac nocte assatas
dicimus consuetudine fumiliarioiCjQuam quictqui igni; quod habent latini codices, qui manducabunt
ibunt? carnetn, graaci autem habent xpsas, id est carnem,
[Ib. 15.1 N° n e *t relictum viride nihil in lignis
'•

9ed genere neutro ; ideo in grajco est, in doinibus,

dicendum fuit more leeutionis nostrae, Non est re- in quibus matnlucabunl illa in eis. Est vero illa lo-
lictum viride aliquid in lignis. cutio.ut prius diceret illas.quam pra?diceret quid in
[Ib. 16, 17.] Pharao ad Moysen, Peccavi ante Do* consequentibus intelligeretur quas dixerit.similisei
minum Dcum vestrum et in vobis; suscipite ergo de- locutioniquamdefilioMoysiexposuimus(Ltfc.ii!3u<3?-
lictum tneum : bac locutione et ad Joseph usi sunt stionutnde Exodo,quxst. il),cum eum vellet angelus
fratres ejus ubi dixerunt. .-/ccipc iniquitatem servo- occidere, et exemplum adhibuimus de Psalmo, Eun-
rum Dei patris tui (Gen. l, 17). datnenla ejus in montibus sanctis; diligit Dominus por-
[Ib. 23.] Quod latini habent, Et neiiio vidit fra- tas Sion (Psal. lxxxvi, 1, 2) cujus enim fundamenta
:

trem suum tribus diebus ; grsecus habet,E/ non vidit non intelligimus, nisi ex consequentibus; sioet bic,
nemo fratrem suum : notandum etiam fratrem ho- IH quibus mundiicabunt illas in eis, id est in quibus
minis quemlibet hominem dici. domibus manducabunt illas, intelligitur carnes.de
[Ib. 24.]Pharao dicit ad Moysen et Aaron, Ite ei quibus consequenter loquitur.
tervite Domino Deo vestro,prseter oves et boves,retin- [Ib.22.] Sumetis autem vobis fasciculum hyssopi,'et
quite ; sic enim habet gr®cus valde inusitata lo- : timjclis e.v sanauine qui esl ju.vta ostium, et linietis
cutio est, nisi post distinctionem mferatur, relin- super Ivnen et super amlios postes de tan^Htna.Eitiam
quite, et subaudialur, ista; ut sit sensus Ite prteter hic fasciculus hyssopi pluresutique fasciculossigoi-
oves et boves, et relinquite ista : solet enim talis ficat,sicut rana plures ranas,et locusta plures locus-
ellipsis fieri crebro in locutionibus Scripturarum. tas : tropus autem iste quando fit in rebus quaj a
[Ib. 26.] Et non relinqueinus ungulam ; quasi ab- nobis non ita dici solent, obscuritatem facit.

ductis pecoribus, posset ungula remanere : quid [Ib. 26, 27.] Et erit cum dicenl ad vos filii vcslri,
cstcnim aliud non relinquemus umjulam, nisi, neo Oii.r cst servilus ilta? Et dicetis eis, Imtnolatio pascha
ungulani relinqupmus? hoc /)flminp :etiam si non haberet,ef,plenum esset,
[Ib. 28.] Pharao ad Moysen, Attende tibi ullra ap- dicelis eis.
ponere videre fuciem meani pro : eo quod est, [Ib.28.]£t advenicntes fecerunt filii Israel sicut prn-
attende tibi no ultra videas faciom meam. cepit Dominut )toi/siet Aaron: ita fcccrunt : non ad-
[Ib.xi,2.] Et petat unusquisquc a proximo suo,etmu- deret, ila fecerunl, nisi mos esset Soripturarum.
lier proxima vasa arijentea et aureaet vestem : notan- [Ib. 51.] Et factum est, m die tlta edu.vit Domtnus
dum et .Egyptios Hebraeis proximos dictos. filios Itratl dc ttrra .Eyijpti.
[Ib.6,7.] ;•;* erit ciamor tnaynus peromnem tciram |lb. xui, 1.] Ait autem Dominus ttd Motisct dicens.
£gypti,qualit non fuit.ct talis nm
adkuc apponttur: [ Ib. 12. ]
Omne adaperieusvutvam, matculina : pltiia-
in filus autem Israel non mutict cains Hngua sua ab lem numerum intulit aingulari, quUi Ipmtn quod
hoinine utqut ud /><YH*.ICIegantissima locutio est:per dietum Bst,flmiw Bflfap«rtMi,noQ iitiquein ai
o&nemquippeextremumaignifloavltvelhomlnunivel in inultis uccip.tur. Similis est looutio, Attittdite.
pecorum.itu oommendana quanta lo rlebraia quies populc mcus [PtaL iwvu, l).Talfl esl Ol quod p.tulo
futur» essct.itgyptii» acoerba orbitato clamuntibus. po«t sequitur.Omn» quod adaperit vulvamdc armtntis
509 LIBER SECUNDUS. 310

et de pecoribus, quxcumque ibi nata erunl : omne quse- carnem, sicuti est.Mm timebo quid mihi faciat caro,
cumque libi nata trunt, i]>se modus est locutionis. quod apertius in eodem psalraoait, Quzii mihifaciet
[[b. xiii, 13.] Omneadaperiensvulvamasinx : graecus homo \Psal. lv, 5, )l).N'on autem diceret.secundum
habet, asini ; modo illo locutionis.quem jam in Ge- numerum carnium vestrarum, sicut dixit, secun-
nesi notavimus.ubi masculinum pro feminino posi- dum numerum animarum vestrwum.
tum est, de morto Sarae dicente Scriptura, Surgens [Fb. xvi, ?1.] Et collegerunt illud mane mane ;

Abraham a mortuo, et,Seveliam mortuum meum (Gen. quomodo puteos puteos, accervos acervos, sic dic-
xxiii, 3, 4); et talia ibi ssepe dicuntur de mortua. tum est mane mane.
[Ib.15.] Propter hocego immolo Domino omne quod [Ib. 29.] yullus vestrum egrediatw unttsquisquede
apertt vulvam,masctdtna : similis locutio superiori- loco suo die septimo quod interpositum esl, unus-
:

signum super manum tuam : id

[Ib. 16.] Et eril in quisque, potuit et non dici,
est, super opera tua ubi magis sensus est forsitan
; [Ib. xvu, 1.) Son erat autem populo aqua bibere :

quam locutio. id est ad bibendum.

[Ib. xiv, 27.] Etexcussit Dominus .Egyptios m me- [Ib. 2.] Et maledicebai populus ad Moysen id est, :

dium maris graecus habet, Et

: excussit Dominus maledictis agebat Moysen hoc est, maledicebant ;

.Egyptios medium maris. illi nam hoc in consequentibus ipse dixit, Quid
:

[Ib. 31.] Vidtt autem hrael manum magnum, qux malcdiciti.t mihi ?

fecit Dominus .-Egyptiis. [Ib. 3.] El murmuravit populus ad Moysendicentes.

[Ib. xv, i.] Tunc cantavit Moyses et filii Israel ran- [Ib.5/ Bt viryam tnqua psfCtttsisti llumcn accipe
ticttm hoc Domino,et dixeruntdicere : sic enim habet in manu tua in qua percusaisli dixit pro eo quod
: ,

graecus, •/.*• tTitav /iye;-/. dicimus, de qua percussisti : ot est ita locutio cre-

[Ib. 22.1 Et non inveniebant aquam, ut biberent : berrimain Scripturis.

poterat non habere, ut biberent. [Ib. xvi, i, 12.] Et sumpsit Jolhor socer Moysi holo-
[Ib. 24.] Bt murmuravit popului ailversus Moysen caustomata et sacrificia Deo ; sumpsit, pro co quod
dicentes : non dicens ; sed, dicentes : ex pluribua est obtulit. An forte sensus est, non locutio, ut ea
enim populus constal. surapsisseintelligatur.quaeMoyses obtulisset?quan-
[Ib. xvi, 1.] Et venerunt cmnis synagoga ftliorum quam Moyses non legalursuperius sacri(icasse,iiec
Israel in eremum : non dixit, venit quia synagoga Aaron nec quisquam Hebraeorum qui educti sunt
ex pluribus constat. de terra .Egypti; sed tantum superius scriptum est,
[Ib. 2.] Munnurabant omnis synagoga filiorum quod altare oonstituerit Moyscs, et appellaverit
Israel advcrsus Moysen el Aaron : eadem est ista lo- illud.Dominuj metim rcfugium [Exod. xvu,15).Istum
cutio. autem Juthor legimus sacerdotem fuisse Madian,
[Ib. 4.] Dixit tmtem Oominus ad Moysen. Ecce ego id eat gentis Madian. Mirum est autem, si ejus ad-
pluam Manna pluiturus, panes
vobii panes de Ctrto. ventu ccepit sacrificare Moyses, et non potius ipse
promisit :qua panis proalimento poni-
locutio est Jothor qui jam sacerdos erat.
tur: amat autem Scriptura pluraliter magis pane9, [Ib. 18.] Grave tibi verbum hoc : subauditur, est.
quam singulariter Jicere. [Ib. 20.] Et demonstrabis illis vias, in quibus am-
[Ib. 7.] Mane videbitis, inquit, gloriam, dum exau- bulabunt m eis.
dietmurmuralionem veslram super Dcum : id est, quia Ib. 26.] Yerbum autem grave ref^rebant super
murmuratis euper Deum, quod tantum valet ao si Moysen : sic enim habet graecus, quod latini inter-
dioeret,adver8usDeum. Deinde notandum novomo- pretatisunt,arfM(i!/ii?H.IlIasane locutinne ipsaetiam
do hic exauditionem dictam non precantium, sed cura significatur.qua dictum est,super Moysen ve- ;

murmurantium.cum reprehendat utique Scriplura lut onus ei signilicaretur impositum. IVrium autem
murmurationem tanquam hocdixerit.quod cogno-
: grave dictum est, pro quaestione gravi unde se- :

verit Deus murmurationem eorum, et ipsam Dei quitur, Omne autem verbum leve judicabunt ipsi.
cognitionem dixit exauditionem. [Ib. xx, 24.] Quod graecus habet £icovo[juf«TB;juper-
[Ib. 9, 12.1 Accedite ante Deum : exaudivit enim nominavero aut annominavero expressius dicitur,
murmur veslrum :iterum exauditionem.non precum quod usitatius cognominavcro nonnulli interpretati
significat et petitionum.sed etiam murmuris malo- sunt sed non habet necessariam signilicationem
;

rum ; hos et postea dicit Deus, Exaudivi murmur cognominavero propinquiu9 autem dicitur coyno-
:

filorum Israel. minavero, quam nominavero ; namethoc aliquiin-

[Ib. 14.] Bt ecce in facie eremi minutum tanquam terpretes dixerunt.
coriandrum. Cum toties Deus dicat, faciem terrx, [Ib. 24 ] Et veniam ad te, el bcncdkam te : cum
sicut hic fariem eremi, miram est unde hominesita superius pluraliter loqueretur, /acietis et immotabi-
errent cum
faciem audierint,ut aliquid tale opinen- tis, dicit, veniam ad te, tanquam ipsi Israel,id est,
tur.qualis hominisfaciesest,vel alicujusanimantis. populo.
(Ib.16.] Secundum numerum animarum vestrarum [Ib. xxi, 1.] Et hx justificutiones quas pones coram
unusquisquc cumcominancittibus nobiscolligite.Qua.rn illis. St emeris servttm ffe/^/rumjetc.Notanda locutio,
saepe Scriptura animas,homines appellat, a parle quemaduiodumcum illud dictum sit ad Moysen,hoc
totum :non facileautem carnes pro hominibus,sed est, lur sunt justifirationes quas appones coram illis;
Sil LOCUTIONUM 8. AUGUSTINI IN UEPTATBUCHUM 812

jum ad populum ipsutn oatara diountur quasi ad [Ib. xxiii, 32, 33.] Non dispoues illis et diis corum
Moyson, .Si emeris imwn llcbr-.vum. Non enim hoo pactum ; et non consitlcnt in ttrra tua, ne peccare te

Moysi dictum est, sod quod populo diceret,taiituni faciant ad me : non dixit, in me, idem tamon si-

ipsi populo dicebat. gnilicat.

[II). xxi, 6.] 1'crlundet ei Dominus auriculam de [Ib. xxiv, 3.] Hespondit autcm omnis populus voce
subula.et serviet ei in sempiternum,\<e\ in xternum : una, dicentes.
quod gr«cus habet.t!; xov ituva. Eoce que iadmo- (Ib. 10.] Et viderunt locum ubi steteratibi Deus Is-
dum Scriptura multis locis dicit secundum boc ver- rael ubi siclerat, posset sufiicere, sed hebraica di-
bum graecum, sempitemum, vel ceternum. Ubi non cunturistm locutiones.
intelligitur sternitas illa, secundum quam nobis [II). xxv, 13.] Et inaurabis illa uuro : similis est
«eterna promittuntur, vel socundum quam a con- locutio, lapidibus lapidabitur.
trario igne aeterno mali cremabantur : neque enim [Ib. 20.] Cyathos in quibus immolabunt in eis.

servus iste qui vivere in eeteraum non posset, pos- Duas bases columnx uni in ambas
[Ib. xxvi, 10.]

set servire in «sternum ; sed intelligitur xternum partes cjus.et duas bascs column.r uni in ambas partes
dictum, cujus temporis finis non est ; aut certe ejus. Ne de omnibus dioeret, de duabusdicit morc
aliquid hocsacramentosignilicatur eeternum. suo geminando sicut puteos putoos.acervos acer-
:

[Ib. 13.] Dabo tibi locum, in quem fugiat ibi qui vos, generationes et generationes, et similia.
occidcrit. [Ib. 29.] Et columnas inaurabis auro, et inaurabis
[Ib. 20.] Si quis percusserit servum suum aut an- seras auro.
cillam suam in virga : quod est, de virga. [Ib. xxvn, 6.] Et inxrabis ea xramtnto : talis lo-

[Ib.28.] Lapidibus lapidabitur taurus : quasi possit cutio est, inaurabis auro.
lapidari nisi lapidibus.Differtaliquid ista locutio ab [Ib. 21.] Bxlra velum,quod est super testamentum
illaqua diceret more Scripturarum./a/m/aVicm* la- de lucerna aecendenda hoc ait, id est cum diceret,
pidabitur, sed tamen similis est. quod foris accenderetur ubi est sanctum,non intra
[Ib.29.1 Si autem taurus cornupeta erat ante hesler- velamen quod est super testamentum, hoc estSan-
nam et nudiustertianam pro tempore pneterito po-
: ctum sanctorum. Ergo super non sic ait, tanquam
suit partem prototo.quanlumcumque illud fuisset, est tectum, vel camera, vel firmamentum cceli, vel
more Scripturarum. arce cooperculum sed etiam quod vice parietis
,

[Ib. 33.] S( quis aulem aperuerit lacum, aut exc.i- oppositum esset, super dixit sicut dicimus supe- :

derit lacum, et non operuerit eum, ceciderit illuc vi- riorem discumbere aut stare, non utique alterum
tulus aut asinus, dominus laci reddet.Et hoec locutio portari ab altero.
a parte totum intelligenda est non enim si equus
: [Ib 21 .] Legitimum sempiternuminprogeniesvestras
ceciderit inlacum aut ovis, ideo non reddet, quia eo modo sempiternum,quo multasuperiusdiximus.
hoo scriptum non est. [Ib. xxvni,22 (a).}El sumet Aaron nomina filiorum
[Ib. 34.] Quod autem morluum fuerit, ipsi erit : Israel super rationale judicii superpcctus introeunti in
pro, ipsius erit. sanctum '. Consequens erat ut diceret, introicns in
[Ib. xxii,5.] Si autem depaveril quis agrum autvi- sanctum,hoc est sumet Aaron introiens.quod aliqui
neam, et admiserit pecus suum depascere agrum latini, solcecismum vitantes, interpretati sunt.Sed
alium ; id est, alienum. quia et graecus introcunti habot.et latini aliqui con-
[Ib.26.] Sj autem ptgnus aeceperU vestemproximi, sonant,locutionem potius notandam credidi.quam
anle solis occasum reddes ei genua pro specie po-
: corrigendam.
suit sic enim dietum est, uc si de omni vests pi-
; [Ib.2i (/)).] El poncs super rationalc judieii fimbrias
gnus dederit, cum de illo specialiter se dicere ex catenatu. Et hic latini nonnulli solcecismum oaventes,
consequentibus Scriptura testetur, qui non habet fimbrias catenalas, intorpretati sunt ; grooua auteni
nisi eam vestem unde se nocte cooperiat. habet.xoj; xpcoaaoui; xa aXojiSwta. Hanc solemus di-
[Ib. xxiii, 20,21.] Ecce ego mitto angelum nteum cere absolutam locutionem, cum generi masoulino
ante /acitm tuam, ut servet te in via,et inducat te in vel feminino neutrum infertur quemadmodum si
;

terram quam paravi tibi.Ante te ibit ',etexaudi cum. dicamus, Justitia; tcrren» non sunt stabilia.
Angelum suum jubet Deus exaudiri a populo, non [Ib. 35.] Et Aaron cum cecperit fungi sacerdolio.
utiquo petentem, sed jubentem. utiilietur vo.r cjusintranti in sanctum inconspeclu Po-
[Ib. 28.] Et mittdm vespas ante te, et ejiciet Amor- mini.el exeunti.Wocem ojus ex tintinnabulis dixit,

rhxot a plurali ad singularem numerum se

: qui magis sonus est ejus. Intriinti et e.iruntt, DJPO

convertit. Intelligitur autmn, Ejiciet Auiorrhieos intrautis et exeiintin, posuit ditivuni pro genitivo.
vespa, sicut rana, sicut locusta, non quod una [Ib. xxn, 13.) I.t duosreneset adipemqu:* supereos:
sit, sed quod per singularem pluralis numerus in- subauditur, est.quod nonnulli iuterpretes addide-
telligatur. runt.
[lb. 30.] I'er parles c/irium il los u te. [ii). vt''.] Ei taparabis tilud teparatiim»,
|lb. x\x, B.] '' eiiin aeccndet Aaron lucernas.sero
1
Vetus codex Corheienai» opUmai DOtffi, nnte iki : <
meUorll uolio Mxa.
Bio At «xouni, i/ilif.
forts intorpi'1's in grcBOo legerat, /"" tekti Nudc porro sanctuarium, boe *$t, otc.
apud i.x.V babetur, protteht ttaufa Atttndt tibi.ltt Vul- (,i) Apad XX. i)i Vnujtta
i v, s».
Kittii, ttbstrva •MOIa (b) Apud LZZ, lu Vul«»U y. 3«.
H3 LIBKR SECUNDUS. 514

incendet super illud : tero dixit pro vespere, et ideo 39),sed non solus fuerat latro.Quin etiam cum ista
notanda looutio est fyl quippe graecus habet.Sero
;
locutio fit per nomina propria, qualiter eam in
autem proprie non solet dici,nisi cum teinpus trans- Soripturis factam nondum comperimus.plures illic
ierit quo iieri debuit, quod sero dicitur factum. intelliguntur, siout Phacdras etMedeas quidam di-
[It>. xxx, 12, 13.] Si acceperiscomputalionemftlio- xerunt, cum una Phadra et una Medea, sed
fuerit
rum Israel in visitatione eorum,et dabunt singuli re- Phaedras et Medeas appellaverunt omnes similes
demptionem animse sux Dotnino, et non erit in eis Phaedra: et Medeae. Ita non sine causa nec utcum-
ruina in visitatione eorum, et Iwc est quod dabunt que ac passim sicut ab imperitis vitiose fit, sed
tibi.Pendel ista locutio,quia interposita est conjun- certo modo certisque regulis istae locutiones inter-
ctio copulativa,ques li non interponeretur,non pen- ponuntur.
deret.Tribus autem locis est posita quorum unde- [Ib. xxxiii, 1.] Vade, ascende hinc tu, et populut
libet detracta,plenam facit esse sententiam.Rursus tuus,quos eduxisti de terra ASgypti : non, quem edu-
ubi dictum est, Si acceperis compulalionem fthorum xisti,quod ita usitatum est ut rarius aliter dicatur.
Israel in visitatione eorum, et dabunt singuli redemp- [Ib. 5.] Et dicit Dominus, Deponite stolas gloria-
lionem aniinx sug Domino : si enim non dixisset, rum vestrarum et cultum, el ostendam qux facturus
et dabunt.sed lantummododixisset,((ai!»i(,finiretur sum tibi. A plurali ad singularem numerum locu-
sententia nec penderet ;ita enim dicerelur,Si acce. tionem terminavit,quia multi erant et populus erat,
periscomputationem ftliorum Israel invisitationeeo- sicut eis d\xeral,Vos pojmtus dura cervice : non dixit,
rum, dabunt sinyuli redemplionem animx suse Do- tu populuSjSed.fo* populus,cum vos,numeri sitplu-
mino. Si autem hic ponitur haso conjunctio, deor- raiis,populus autem numeri singularis.
sum tollenda est,ut ita dicatur, S; acceperis compu- gratiam in conspectu tuo,
[Ib. xxxiv, 9.] Si inveni
tationem ftliorum Israel in visitationc eorum, el da- simul ambulet Uominus meus nobiscum tanquam :

bunt singuli redemptionem animx sux Domino, et de alio dicat. Assiduae sunt hae locutiones, sed cum
non erit in eis ruina in visitatione eorum, hoc es% diciturad Deum, putatur Patri dici de Filio. Cum
quod dabunt. Aut certe in medio ubi dictum est, autem taliadicerenturad Pharaonemet ad Josephet
et non erit in eis ruina, si detrahas conjunctionem, ad alios multis locis,genuslocutionis intelligebatur.
non pendebit sententia : erit enim sensus, Si acce- [Ib. 15.] Nequando ponas teslamentum iis qui se-
peris compulalioncm ftliorum Isracl in visitalione eo- dent super terram: ac si diceret, sedes habent.quod

rum,et dabunt singuli redemptionem animx sux Do- est, habitant.

mino,non eril in eis ruina. Cum vero ubique posita [Ib. 17.] Et deos fusiles ue feceris tibi: locutio est

est eadem conjunctio, pendere facit locutionem : a parte totum signilicans ; non enim quia fusiles
ideo eam notandam putavimus. tantummodo nominavit,fieri sculptiles,ductiles,Cc-
[Ib.xxxn, 1.] Consurrexit populus in Aaron,et dixe- tilesque permisit, vel ullum genus simulacrorum,
runt ei : usitata locutio est,quia ex multis populus aut qualiumcumque factitiorum deorum.
constat.Deinde notandum.totum pro parte positum. Omne adaperiens vulvam, masculina id
[Ib. 19.] :

Apostolus enim.sicut revera erat, quosdam eorum est, omne adaperiens vulvam mihi erit, ex iis qua?
dixit hoc fecisse, non totum populum.ubi ait, Neque sunt masculina.
idolis serviamus, sicut quidam illorum (I Gor. x, 7). [Ib. 20.] Primilivum subjugalis redimes ove et :

[Ib. 1.] Surge, eljac nobis deos quinos prxcedant. hoc a parte totum est neque enim si subjugale;

Sedenti loquebantur? an potius locutio est notan- non sit jumentum quodlibet, cujus caro tanquam
da, propter quod saape dicitur, Exsurge, Domine immunda respuitur.ideo non est redimendum, aut
(Psal. xliii, 26) ; aut, Surge, Deus, judica terram quam
alio ove redimendum.
(Psal. lxxxi, 8) ? [Ib. 25.J Non occides super fermentum sanguinem
nunc sine me, et iratus ira quoinodo,
[Ib.10.] Et ;
immolatorum meorum locutio est utique, occides
:

morte morietur amat ita loqui Soriptura.

: sanguinem, pro eo quod est, occidendo effundes.
[Ib. 24.] Cui sunt aurea denute non dixit quid : [Ib. 25.] Et non dormiet usque in mane immolatio
aurea, unde latini interpretes dixerunt, qui habet solemnitalis Paschx dormiet dixit, manebit nam
: j

aurum demat. caro pecudis occisae et coctae quomodo dormiet?

[Ib. 26.] Quis ad Dominum, veniat ad me. Quod ergo dicitur, Quare obdormis, Domine (Psal.
[Ib. 31.] Fecerunt sibi deos aureos de uno vitu- : xLin,34),hoc genere locutionis dicitur, et intelligi-
lo -,
pluralem ergo numerum pro singulari posuit. tur,Quare cessas, id est, non vindicas.
Inde est et illud, Hi dii tui Israel qui eduxerunt te [Ib. 28.] De quadraginta dierum jejunio Moysi
de terra .Egypii.Xon sane locutiones istae reperiun- Scriptura sic loquitur, Panem non manducavit, et
tur ubi pluralis pro singulari ponitur, nisi in eo aquam non bibit a parte totura, pane omnem
: ci-
rerum genere in quo etiam de pluribus fleri vel bum, et aqua omnem potum signiflcans.
intelligi potest. Non enim quia unus ille vitulus [Ib. 1.] duas tabulas, sicut et primx,
Excide libi

erat,ideo non et plures fleri poterant, aut ideo non subauditur, fuerintunde hoc verbum nostri inter-
;

multis idolis similis fuerat. Hac locutione dictum pretes etiam abdendum putaverunt, quoniam inu-
est latrones insultasse Domino (Matth. xxvn, 44), sitata est in lingua latina talis ellipsis.
cum hoc unum fecisseScriptura testetur(Z,ue.xxni, [Ib. xxxv, 4.] Et ait Moyses ad otnnem synagogam
 515 l.Of.UTIONUM S. AUGUSTINI IN JIEPTATEUCHUM 516
filiorum Isiaci, dicens ; plenum esset, utsi nun ha- que pr.rccpil Dominut fieri illud per Moysen, attule-
beret, diccns. run/ filit Israel demplionem Domino.Evga omnis vir
xxxv, 21.) Et attulerunt unutquisque quod af-
[lb. et rnulier, intelligunlur fllii lsrael.Cajteraj locutio-
ferebat cur eorum pnterat usilatins dioi, Et attulit
: nes similes superioribuB.
unusqulaque quod atferebat cor ejus. cl argentum et xt
|Ib. :i2,:>:i. Faccrc uttnim i

pro :

(Ib. 21.] Et i/uibus visum est aiiimx eorum, attu- eo quod ost facere ex auro et argento et ajre non ;

lerunt demptionem '

PmnftlO : non dixit, et sicut enim aurum laciebant.sed ex auro. Tale est etiam
visurn est Hnimte eorum. quod paulo post dioit, Et operari ligna; hoc est, ex
[Ib. 23.] Lt oinnis t'ui inventum est apud eum co- lignis.
ria arietum rubricata : quod diceretur usitate, om- [Ib. 35. J Facere omnia opera tancti texlilia,ct va-
nes apud quos inventa sunt coria arietum rubri- ria lexere cocco et bijsto, facere omne opus architec-
cata. tonicum varietalis. Ecce et in rebus textilibus archi-
(Ib. 24.] Omnit
a/fcrens demptionem, argentum et tectonicum opus appellat mirum nisi propterea, :

xs attulerunt demptiones Domino usitatius dicere- : quia tabernaculum liebat,quod oedificii simile fuit,
tur, onmis attulit, quam, omnis attulerunt. et tanquam domus erigebatur. Quid autem dicat
[Ib. 24.] Et apud quos inventa sunt apud eos ligna opcra sancti, non evidenter apparet, utrum sancti
impulribiliu: apud eos more Scripturarum additum sacerdotis, quoniam et de stola vel de stolis ejus
est, nam sine hoc esset plena sententia. heec dicuntur; an sancti Dei, in cujus cultum haec
[Ib. 25.] Et onmii mutier tapient inente, manibus fiebant an opera sancli, sicut dicebatur Sanctum
;

nere ; quasi nere posset non manibus et sapiens : et Sanclum sanctorum.

nere, elegans atque inusitata locutio est. Deinde, [Ib.xxxvi, 8 (o).] Ilumeralia continentia exutrisque
Omnis mulier attiilerunt :more superiorum plurali partibus ejtis non dixit ex utrisque paitibus eorum,
:

concluditur singularis, quia, omnis mulier attulit, quamvis illa /iiimwi/in,noii humerale dixisset.sicut
usitatius dioeretur. solet humcraledicerejipsumenim appellavitplurali-
flb. 20.] Et omnes mulieres quibus lisum estsensu ter humeralia, sicut stolam et easdem stolas.
suo, in sapientia nerunt pilos caprinos : notandum [Ib. 37 (6).] Et Eliab filius Achtsamach de tribu
sapientiam in his artibus sspe appellare Scriptu- Dan, qui architectonatus est textilia et consutilia, et
ram, id est sotptav. diverticoloria, texere de cocco et bysto. Novo more
[Ib. 28.] oleum unctionis el
Et compositiones et dicuntur architectonaii textilia.Etiam illud a parte
coiypotitionem incensi non compositiones aliquas : totum intelligendum est quod ait, texere cocco et
extra debemus intelligere sed cum dictum esset, ; bysso ex his enim et cwtera intelligimus, ld est,
:

et composilionet, per conjunctionem copulativam purpuram et hyacinthum.

non aliud adjunxit, sed quod dixerat exposuit, ut [Ib. xxxix, 31.] El feccrunt filii Itraet sicut pr;vce-
sciremus quas compositiones,er oleum, inquit, unc- pil Dominus Moysi, ita fecerunt plenum esset, :

tionis el compositionem incensi composiliones au- : etiarusi non adderetur, ita fecerunt.
tem vocat, quia ex multis ista confecta sunt. [Ib. xl, i4.] El fecit Moyses omnia qitx pr;vcepit ei

[Ib.29.] Etomnis vir et mulier quorum afferebal tcn- Dominus, ita fecit similiter ut dictum est de liliis
:

sus corum,ut intrarent,et facerent omne opus quodcum- Israel.

1 Editi hic et iufra, redemptionem :pro quo Ms». (a) Apud LXX.
conslanter, demptionem, juxta grffic. LXX, aptiairema. (b) ApnU LXX At ; iu Vulgata eap. 38, v. Si.

LIBER TERTIUS.
Locutioues de Levitico.

(a) [Lbvit. cap. i, y 2.] llomo ex vobis si obtulerit cem jarationis, et ipse tcstis fuerit, aul viderit, aut
doiia Domino a pecoribus,a bobus cl ul> ovibus offere- COtucius fttrrit, si non nuntiaverU. et accipitt pccca-
tis hoc est.si a pecoribus olferetis.a bobus,abovi
: tum : plus videtur habere,t'< ; nam eo dempto inte-
bus offeretis.Ovium nomineetiam caprarum genus gre sequitur, uccipict pcccattim.
inclusit, sicut in aliis locis solet. [Ib. I.J Si autem aitima peccaverit, et audierit vo-
[Ib. n, 6.] El confringes ea fragmenta : id est, cemjurationis, et ipse tcstts fuerii, aut viderit, aut
oonfringendo facies ea fragmenta conscius fiierit non iiuiitiavcrit : et positum est, piv
ilb. iv, 88.] Et coyntlum ei fuerit peccatum quod id est : nam sio dioi posset ao&trai looutiooia con-
}cccavit in co.Duo modi locuiionishic notaiuli sunt, iuetudine,Si autem auimu paooaverit, id est audie-
Bt pcccattitn peceavit, ot quod addit, in eo. In tiuo ril voeein jurationis, et ca-ttia.
enim nisi in ipso, id Mt pCfOOa&B ? [lb. :!.] Aut tetujcnl ab immunditta hominis, ab
[Ili.v.l.) .Si tiutcm tiiiinui peccurcrtt.ct audieril vo- omiu imiiiundttia t]ut,quam si teltgcrtl niquiiiclur,et
Mss. uliqtiot «t oiunen liurtemis e.ltli caivnt prio-
(n) laluil citm, post hoc tiutem cojitovcrtt ct deliquerit
rilm» tiUce 31 loouttooibul J <| ii;i- 81 CUUroiODtl BOuioO,
uuciiun ex CorbeiOOSl OptintS) nultu ut uutc 800 auuo» ctiiii raoto tn-iline dicenduui auet, il detiqueritjttl
conscriplo nuiic priuniuj vulguulur. hoc autem cognovent.
 L1BER TERTIUS. 518
517
Anima si latuerit eurn oblivione, el pcc- [Ib. x, 8, 9.] Et locutus est Dominus ad Aaron di-
[Ib. xv, 16.]

cavcrit nolens : non ait, si latuerit eam.quoniam ani- cens, Vinum et siceram non bibclis,et eaetera. Quam
mamprohomine ponit,sicut facit et in aliis, ubi ani- locutionem Dominiitaconcludit, Omnia legitima quse
mam prius dicit, quae generis feminini est, postoa hcutus est Dominus ad eos per manum Moysi oum :

masculinum infert genuaad hominem referens.Sed Dominus loqueretur, non ait, Quae locutus sum ad

hic multo est ha?c locutio pressior, quoniam conti- eos per manum Moysi ; sed ea locutione usus est

nuatim utrumque genus positum est, ut diceretur, qua superius ipse Moyses.

Anima ti latuerit eum. Hsclocutio terruit interpre- [Ib. 9.] Legitimum xternum in progvnies vestras

tes latinos, et noluerunt eam transferre, sed itapo- distinyuere inter medium mundorum et contaminato-
suerunt : Anima si qua latuent, et peccaverit non vo- ruin, et caetera. Notandum quemadmodum dicat,
lejiscum aliud sit utique si anima lateat, aliud s; xlernum, quod utique non erit sine fine.

animam lateat hoc autem Scriptura dicit, si lateat

:
[Ib. 14.]Moyses loquens ad Aaron,Eleazar et Itha-
eam; non.si ipsa lateat. In grseco autem alio inve- mar lilios ejus.inter caetcra etiam hoc ait, A sacrifi-
nimus, Animam si latuerit ea oblivione ;sed etiam
'
ciU salutarium filiorum Israel brachium abtationis et
ipse in consequentibus masculinum intulit dicens,
pectusculum segregalionis supcr hostias adipum offe-
Sacerdos exorabit pro co, et dimittctur illi, quod ibi
Deum.El
rent, secjregationem scgregare ante erit libi
habet a5rqi.. Unde apparet scriptorem timuisse so- et filtis tuis et filiabus tuis tecum tegitimum xlcr-
loocismum.nec tamen perseverare potuisse in genere num; cum hoc totum finem fuisset habiturum.
feminino victum evidentia Scriptur;e consequentis.
[Ib. xi, 9.] Cum de animantibus quae in aquis sunt
[Ib. vi, 9.] Ista holocaustosissuper inccnsionem rjus
praeciperet, quo3 sinteorum mundavel immunda, In
super altare totam noctem usque mane, et ignis in
ai/uis, inquit, ctin mari,et in torrf.ntibus. Sed inmari
altaris ardebit super illud potuit non haber: et, at- :

latinicodices habent, quianimisinsolens fuitplura-

que ita dici, totam noctem usque in mane ignis al-
lem numerum transferre de graeco, et non dicere in
taris ardebit. Sed addita isla conjunctio facit ob-
mari,se<l in maribus, maximepropter ambiguitatem,
scuritatem his qui in talibus Scripturarum loou-
ne non maria, sed mares intelligerentur, id est ma-
tionibus non assuefacti sunt.
sculi nam nihilo minus insolensest, sed tamen in-
:

[Ib. 14.] Ista lex sacrificii, quod offerrent illud filii

U rpretatum est de sanguinibus, quia latina lingua
Aaron, sacerdoles ante Dominum : nihil deesset si
sanguinisnumerum pluralemnon recipit.vel in ipso
non haberet, illud.
nominativo casu.Nametsi abeoquod est mare nemo
[Ib. 17.] Sancta sanctorum esl. Sic habet et graecus,
dicitmaribus,dicunturtamen maria.cum sanguines
sed graica locutio est, quam nostri quidam trans-
non dicantur,et tamen scriptum est, Libera me a san-
ferre nolentes dixerunt, Sancta sanctorum sunt.
guinibus (Psal. l, 18) ; et, Son congregabo conventicula
[Ib. 32 (a).] Occidcnt arietem quipro delicto ante Do-
eorum de sanguinibus (Psal. xv, i). Ergo et maribus
minum. Latini interpretes addiderunt, est, etdixe-
iladici posset nisi.ut dixi,ambiguitasvitaretur.Tor-
runt, qtii pro delicto est, quod graecus non habet.
rentesvero istolocopro fluminibusposuitScriptura,
[Ib. vn, &~{b).] Et si votumaut voluntarium sacrifi-
cu m torrentes proprie dicantur hiemales fluvii qui sic-
caverit dontim suum, quacumque die obtulerit sacrifi-
cantur aestate, et ideo pisces habere non possunt.
cium, edetur craslina die : pro eo quod est, postera
Unde nonnulliinterpretes nostrinon torrentes inter-
die ; unde alii, altera die, interpretati sunt.
pretari, sed flumina maluerunt. Poni autem in Scri-
[Ib. viii, 31.] Coquite carnes in atrio tabernaculi
pturis torrentes pro fiuniinibus locus ille Psalmi
testinwnii in loco sanclo, et ibi edetis eas, et panes
satis ostendit ubi legitur, El torrente voluptatis tuae
qui sunt in canistro consummationis, quomodo prx-
potabis eos. Non enim tale aliquid intelligi voluit
ceptum est mihi dicens, Aaron et filii ejus edent eam.
nomine torrentis quod ad tempus flueret.ac deinde
Hanc locutionem quidam transferre nolentes dixe-
siccaretur, cum sequaturet dicat, Quoniam apudte
runt quomodo pnecepit mihi dicens ; quia hoc vide-
est fons vtlse [Psal.xxxv, 9, 10) ;
quaautique aeterna
tur consequens, ille autem in nostrae locutionis
est et indeficiens.
consueiudine solcecismus est.
[Ib. 21.] Sedhxc edelis a repentibus volatilibus,qux
[Ib. 35.] Et ad oslium tabernacult testimonii scde-
ambulanl super quatuor, qux habent crura superiora
bilis septem dies, die el nocle : pro eo quod est, ha-
pedum ejus : non dixit, pedum suorum.
bitabitis.
;ib. 44.] B( eritis quoniam sanctus ego
sancti, :
Moysesad Aaron, Accede ad altare,
[Ib. ix, 7.] Elait

et fac quod pro peccato tuo, et holocaustum et exora :

subauditur sum ; unde plerique nostri interpretati
sunt, quoniam sanctus sum ego.
pro te et domo tua,et facdona populi, et exora pro eis
quomodo prxcepit Dominus itoysi. Non ait, Quomodo xn, 1.] Etlocutus est DominusadMoysendicens.
[lb.

praecepit Dominus mihi sed ita locutus est, quasi ;

Haecusitatissimalocutioestetcreberrimu inScriptu-
fuisset alter Moyses cui Dominus praecepit, et alter ris, locutus est dicens.Sed ea quas sequitur.rarius re-
iste qui hoc ad Aaron loquebatur. peritur,et latini sermonis coarctat inopiam graecus :

enim habet, xal ipeicttpftc ccjtou? Xey 1"'', quod latine

1 Sicvetuscodex Corbeiensis. At Cisterciensis, Anima.
exprimiposset.et dices ad eos dicens; minus autem
(a) Apud LXX : at in Vulgata, cap. 7, v. 2.
(4) Apud LXX : at in Vulgata, v. 16. offendit, sidicatur, etinquiesadeos dicens; etsimi-
51» LOCUTIONITM S. AUGUSTINl IN HEPTATEUCHUM 520

lius est grawo, quia rt ille DOD ilixit, X4$tl« itpo; si dioi possot, essens, ab oo quod est esse, non ab
BOTOtlC. Xjfwv, sed, IT0«< l'f(iuv. eo quod ost existore.

semen receperit tt pe-

[Ib. xm, 47.] Et vestunento si fucrit in eo tactu.s
[Ib.xu,2.J Mulier quivcuinqae
noalri hpr.v potuit usitate ita dicere, Et in vestimento
pereril nuuculum,ti imaumda erit septem dies ;
:

si fuerit taclus leprs.

plerlque nolueruut traasferre, sed ita dixerunt, Mu-
lierquxeumquetemen rcceyerit et pepererit masculum, [Ib. 51.] Aut in omni vasc pelliceo, in quocumque
immundaerit scptemdies. Illa ergo locutio quoniam fuerit in te laetus : poterat salis esse, in quocvmque
et graco eloquio inuaitata est, posset nec in greeco fuerit taclus.

transferri quia vero cam Grascos translerre non

:
non commutavil turtus aspecluin
[Ib. 55.] El ecce

piguit, cur Latinos piguerit, ignoro. suum estcolorem in quem aspicitur non enim
: id ;

ires dies sedebit in sanguine

aspectum quo ipse aepicit tactum quippe ipsam :
[Ib. 4.] Triijinta et •

mundo suo. Similiteret de illaquae feminam peperit, maculam dicit.

sangume mumio suo, sed du-

[Ib. xiv, 15.) Et accipiens sacerdos de hemina olei,
dictum est, sedtbti in
plicatis eisdein diebus, id est, sexaginta sex diebus. tuperfundei in manum saetrdctu simstram non di- :

Sedebil ergo dietuin est manebit, non enim per tot xit, in manum 8uam sinistram, cum utique in suam
faciet.
dies de sella ei surgere non licebat.
|
Ib. xv, 8.] Viro, viro cuicumque fucrit fluor.
[lb. xui, 2.] Homini ti cui facta fuerit in cute cor-
[lb. 10.] Et homo cuicumque exierit ex eo concu-
poris ejus eicatrix signi tucida. Notandum cicatricem
litus scminis.
dicere Scripturam non vulneris, sed etiam solius
[Ib. 21 .] El omne super quodcumque dormit super
coloris notam.
illud : et omne suptr quod sederit super illud, immun-
[Ib. 2.J Et juerit in cute coloris ejus tactus leprm i

dum erit.
tactum dicit ipsam maculam, quod ipse homo le-
[Ib. xvi, 21.] Et emittet in manu hominis parati in
pra sit tactus. cremum : id est, emittet iu eremum in manu ho-
[Ib. 3.] Et videbit eum sacerdos, et inquinabit eum :
minisad hoc parat' ; de hirco emissario loquebatur
pro eo quod est. inquinatum pronuntiabit. cum hoc diceret : notandum
est autem quomodo

[Ib. 3.] Et pilusqui esl in tactu convcrtaturalbus: dicat Scriptura, in manu.

id est, convertatur in album. [Ib. xvii, 3.] Homo, homo filiontm Israel id est, :

ex liliis lsrael ista autem repetitio quemlibet ho-

eum sacerdos ; signum enim est
[Ib. 6.] El purgabit
:

purgatum pronuntiabit sicut, inquinabit, quod ;

minem videtur significare, id est, ille aut ille.

supra dixit, inquinatum pronuntiabit. [Ib. XVIII, 7.] Turpitudinem patris tui et turpitudi-

[Ib. 7, 8.] Et viderit eum sacerdos, et ecce commu- nem malris lux non revelabis : hac locutione concu-

tata est significatio in cute, et inquinabit iltum sacer-

bitum vetuit cum his personis.

plus habet, nam ea conjunctione detracta [Ib. 14.] Turpitudinem fratris patris tui non reve-
dos : et ;

integer sensus est hoc autem conversa fue- modo, Si labis, el ad uxorem ejus non introibis : propinqua
rit significatio in cute, posteaquam vidit eum sacerdos,
tnim lua est : et posuit, pro id est ; hanc enim di-
cit turpitudinem fratris patris rjus, id est, turpi-
ul purget illum, et visus fuerit denuo sacerdoti, et
viderit eum sacerdos, et ecce commutata est significa-
tudinem patrui, pudenda uxoris patrui.
inquinabil illum sacerdos. [Ib. 25.] Et exhorruit terra coa qui insident super
tio in cule,
eam : id est. sedes habent, quod est habitant.
[Ib. 9, 10.] El tactus leprx, si fueril in homine,
[Ib.xix, 9.] Et pcrmetcnlibiis vobis mtsstm ttrrm
vcniet ad sacerdotem, el videbit sacerdos, et ecce ci-
catrix atba in cule, et hxc mutavit pilum album, et
vestrx, non perficietis messem vcstram agn tui ycr-
vivx in mutavit pi- metere. Hoc quod a plurali ccepit, et ad singularem
o sano carnis cicalrice : id est,
numerumterminavit.pleriquelatiui interpretari no-
lum in album colorem in cicatricem, mulavit autem
quia non talem pilum luerunt, sed dixerunt,apn vcstri.ubi dictum est agri
a sano carnis vivse, id est,
tui, quasi graecus hoc non posset dieere DMgia
habet, quod sanum est in carne vivat. :

ergo locutio notanda fuit quam cnendanda.

[Ib. 45, i/6 (a)De leproso cum loqueretur, ait, Et
]
[Ib x\, 17.] Quicumque acceperit sororem suam cx
immundus immundui vocabitur; quasi non satis esset
patrc suo aut ex matrc sua, ct vtdcrit turpttudmem
semel dioere,tmmundtu tioeaoflur.Quanquam nonnul-
ejus, ct ipsa viderit turpitudinem ejtts, turpttudntcni
li codices ita habeant, in alio grajco ita invenimus
sororis SlieB rccclant, peccatum suum acciptent
semel dictum, immundus vocubilur. Item paulo :

peccatum posuit pro poana uoccati.

post dicit, Cuin sit iminundus, immundus eril; quod
in latinum de gra;co non sicut positum est exprimi [Ib. 25.] Ei stgrtgabitii vosmetipsos tnltr medtum
potuit : ait enim Grsecus, dhtiOaptac fiv ixiOa^xo; paeortun mundorum,e/ mtcr medium pe corum immun-
fotai : quasi dicarat, immundus exiatena, immundua deiuin.ctiiilcrmeiliumvvlucrummuiidaruin ctimmun-
erit : sed non hoc est existens, quod graicus iov, sed darum. S w vosmttipsos , dixit, inttr i

mundorMfi tt immundorum, quoniam aagraguntnr

1
Mss,, sex </i>.«. Sed liquet Isgeodun bic juxta L\x, immiiiuib immundia,velamundiaimmunda:E
tres diet.
(
i) lliuc Itbar Urtloi Inolplt iu prius editii. omnino looutio, tliud astenim,8«gragabii iutei-nu'-
521 LIBER QUARTUS. 522

dium pecorum mundorum.et inter medium peco- [Ib. xxm, Loquere ad aelios Israel, et dices ad
2.] «

rum immundorum,sicuts.Tpissime loqui soletjaliud eos, Solemnia Domini quae vocabitis vocata sancta,
estquod modo ait, « Segregabitis vosmetipsos,» tan- ista sunt solemnia mea sex diebus facies opera »
: :

quam illa ab ulterutris segregantes. seipsos segre- cum ad plures loqtiendum dixerit.tanquan ad unura
gent ab utrisque, tanquam judicando inter utraque. postea loquitnr.
[Ib.xxi, 1.]« Dic sacerdotibus flliis Aaron.et dices [Ib. 15 et 10J. « Et numerabitis vohis a die crastino
ad eos, In animabus non inquinabuntur in gente sabbati qua obtulerit gremium superpositionis, sep-
eorum, nisi in propinquo qui proximus e9t eis: » tem septimanas integras numerabis : » non dixit,

in luctu dicit qui debetur animabus defunctorum ;

numerabitis, cum ad plures superius loqueretur.
ideo enira lugetur, quia excesaerunt. [Ib. xxiv, 11.] u Et cum nominasset filius mulie-
non rademinisuperraortuum,
[Ib.5.].iEtcalvitium ris [sraelitibis, nomen maledixit » cum hic non :

et 9uper carne9 suas non secabunt sectiones » usi- : addiderit, Dei, manifestum est tamen nomen Dei
tata esset locutio, carnos suas non secabunt sectio- esse intelligendura cui maledixit.
nibus. [Ib. 15. « Homo.si homo maledixerit Deum,suum
]

Mulierem fornicariam et profanam non

[Ib.7, 8.] » peccatum accipiet.»Ecceubi satisapparetlocutionis
accipient, et mulierem ejectam a viro suo;quoniam esse.cum dicitur,«Homo, homo,»tanquam dicat,ho-
sanctusest DominoDeosuo » non dixit, quoniam : mo ille aut ille, hoc est quicumque homo non sicut :

sancti sunt.sed tanquam de uno loqueretur.cum cce- quidam putaverunt,«Homo,homo»ita dici, tanquam
perit a plurali.Dcinde sequitur singulariter,«Sancti- laudabiliter nuncupetur, ac si diceretur, Domo, sed
licabit ' eum, dona Domini Dei vestri iste otTeret homo;in est, non qualiscumque velut similis pecori,
sanctus est, quoniam sanclus ego Dominus qui sed qui vere sit homo:quem sensum nonesseverum,
sanctifico eo3 : » rursus ad pluralem conclusit. sed locutionis hoc esse Scripturarum, aperte hic
[Ib.xxii,ll.]i'Si autemsacerdospossederitanimam ostenditur, cum in eo dicitur qu: culpatur, non qui
emptam pecunia, hic edet de panibus ejii9:>non di- laudatur.
xit,hscedet,cum animam dixerit^quaegenerisestfe- [Ib. xxv, 46.] Gum de servis ageret, quos liceret ha-
rnini ; sed potiu9 ad illud rcspexit quod per ani- bere Israelitis,«Et erunt vobis,»inquit,«in possessio-
mam sifjnificare voluit, id est hoininem. nem in oeternum » cumutiqueasterni moriendo esse
:

[Ib. 12.] « Et filia hominis sacerdotis si lurrit viro non possent vel domini vel servi « aeternum » ergo ;

alienigenae : » id est,si nupserit vero alienigenae. dixit, ubi non est temporis praestitus modus quous-
Dominus ad Moysen di-
[lb.26,27.]« Et locutus est que serviant sicut constitus est eis, quos in remis-
cens, Vitulum autovem autcapram,cum natum fue- sione dimitti jubet libertati suie.
rit, et erit septem diessub matresua «pltis videtur : [Ib.xxvi,3.]« Si in praeceptismeisambulaveritis.et
habere, et, secundum usitatissimas loculiones in mandata meaobservaveritis, et feceritis ea, et dabo
Scripturis,quaslatini plerique transferre noluerunt. pluviam vobis in tempore suo » superlluum est, et, :

[Ib.32.]«Et sanctiticabor in medio filiorum Israel:» consuetudini locuiionis no9trae, 9ed more Scriptu-
quod est, sanctus habebor ;neque enim Dominus rarum additum sequebatur enim, « dabo vo-
;

etiam proeter filios Israel non est sanctus. Eo sensu bis. »

dictum est et in oratione dominica, « Sanctilicetur [Ib. 18.]« Et si usque adhuc non obedieritis mihi,
« nomen tuum » (Matlh. vi, 9), id est, sanctum ha- etapponam castigarevos septies in peccatis vestris:»
beatur ab hominibus. etiam hic superfluum est, et ; sequebatur enim,
« apponam quod autem ait,«sep-
castigare vos : »
Editi, Sanctificavi. Mss.,
• Sanctificabit, Apud LXX,
Hagiaseis Sanctificabis. ties, » pro omni numero accipiendum e9t.

LIBER QUARTUS.
Loculiones de Numeris.

[Num. cap. i, v 4.] « Et vobiscum erunt unus- merata e9t,non est ista locutio : non enim ait, Filiie

quisque secundum caput uniuscujusque princi- Ruben secundum propinquitates eorum etc, ,

pum. » sed ait, « Et fuerunl lilii Ruben primogeniti

[Ib^^O.jciFiliisSimeonsecundumpropinquitates Israelissecundum propinquitatescorum ;• etdeinde
eorum,secundum populos eorum.secundum domos similiter ut in casteris.
familiarum eorum, secundum numerum nominum [Ib. 54.] « Et fecerunt filii Israel secundum omnia

eorum, secundum caput eorum.omnia masculina, a quaemandavitDominus Moysiet Aaron;itafecerunt.»

viginti annis et supra, omnis qui procedit in virtute, [Ib.m,3.]«Sacerdotes qui uncti sunt,quorum con-
recognitio eorum. » Hac locutio quod non dicit, filii summaverunt manus eorum sacerdotio fungi. »
Simeon,vel,ex filiis Simeon,9ed,«filiis Simeon,»dati- [Ib.iv, 14.] «Et imponent super illud omnia vasa
voca9u,ethocservatdencepsincaetfristribubus,non ejus, quibus ministrant in ipsis. »
ab interpretibus latinis quos inspicere
est translata [Ib.v,7.]« Et reddet cui deliquit ei : » quidam locu-
potuimus.In sola autem tribu Ruben,quce prima nu- tionem istam transferre nolentes, emendato ordine

Patrol. XXXIV. 17
533 LOCUTIONUM S AliiUSTINl 1N HEPTATEUCHUM 524

Qliorum Juda prlmi.

wbatr»Mtaleront,dle8nt»,«Btreddetrfooid9H- (
lli. 17.] ii Et
»

promovebunt Qlii Uerson et lilii Mo-

quit. » .

verbum posuit, cum rem

.

rari » futuri temporis

[lb.8.]«Viraut rnulierquionmquefeoeritabomni.
:

bu8peeeaU8humani8:»nonait,qu89eumquereoerltj gestnm p iBteritam narret^aicutineuperioribuecom

prooomenvin. de nube loqueretur, ad oujus motum vel stationem
looutio est,ubi Bexua n.BSCulinua
seii
femininua ei» positus, cnstra promovebaot vel consistebant (Exoi. \n,21,
dicavit, quamvie poeteriu.8
non eHt. 22), atqne ita rioince.ps in plurium proinotionibus
qu» locutio usitata
fuerit uxor ejus i hoc verbo ulitur.
[Ib.I2. |«Viri viri.si pr*varicata
:

viri, [Ib. 29.] « El dixit Afoysea Obeth filio Raguel Ma-

non Bolum quiageminavitnomen.utdjoeret,"
genero Moysi genero suo.
etiam quia addidit, - ejus, » notanda dianitee non
: » ait,
viri, » eed
[Ib. 30.] <i Et dixit ari cum, Non ibo, sed ad tcrram
locutio est.
superveniet illi spirilus zolandi.illa meam et ad progeniem meam : » subauditur, ibo.
[Ib. 14.] « 8i
M adducel homo uxo- promiscuus qui crat in cis.concupive-
[lb.xi,4.]«Et
autem non fuorit inquinata,
superfluum est, et, runt concupiscentiam » singularem posuit pro plu-
rem suam ad aaccrdotem
:
: »

rali,ut«promiscuus riiceret.non promiscui; et tamen

sed Scripturis usitata locutio.
qu» maleriieitur pluralem reddidit, cum ait, « concupiverunt. »
< Erit aqua argutionis,
[ib. 18.]
[III. 6.] « Nunc autem aniina nostra arida, nihil
hanc locucionem inuiitalam fccit ordo
ver-
hiec : «
Erit aqua prretcr in manna oculi nostri » desunt verba, est
borum posset enim usitate ilo dici, «
:
•

et sunt; plenum quippe esset, Anima nostra tirida

argutionish:ccqu*maledicitur,»aut,«Erith ;E caqua
quid aliud usi- cst, nihil prieter in manna sunt oculi nostri nam
argutionis quse maledicitur, vel
:
si

ordinando dici potest. quidam interpretea ita transtulerunt, et addiderunt

tata verba
[Ib.i9.]«Innocensesloabaquaargutionis,qu«ema- verba qure non sunt in grajco.
Iediciturh;ec.»lnha3clocutionenonsolu9verborum [Ib. 8.] « Et molebant illud in mola. »

casus mutatus est [lb.21.] « Sexcenta millia peditum, in quibus sum

ordo inusitatesonat.sed etiam
:

esset enim integrum et

nsitatum, « Innocens esto in eis. »

maledicitur; »aut,« ab [Ib.25.] «Et abstulit de spirilu qui super ipsum »

ab hac aqua argutionis, qu;e
:

» subauditnr, aut erat, aul crit. Sed hanc locutionem,

aqua argutionis hac, quae malcdicilur.
[Ib.27.]«Etinflnbiturventrem;»pro,inflabiturven- qua? dicitur ellip8is,gr<!Bcoeloqoio familiarissimam,

apud latinos auctores IVequenta- et quantum puto, etiam hebrso.latinos interpretes

hfBC lucutio et
•

tre
eam tranaforre nolue- transferre pignit, cum et in latina lingua frequen-
tursed interpretes nostri qui
« Et inflabitnr venter ejus..» tetur, quamvis minus quam in gra>ca.
runt, dixerunt,
Vir vel muiier quicumque magne [Ib. 33.] « Et persecussit Dominus plagam ma-
[Ib. vi, 2.] «
non dixit, quaicumque. gnam valde : notanda fuit locutio, « percussit pla-
voverit votum : »

Et radetur caput suum, » talis locutio gam ; » non. percussit plaga, quod est usitatum.
[Ib. 9.] «
« inflabitur ventrem. »
[Ih. xn, 3.] « Et homo Moyses lenis valde: »sub-
est qualis superius,
tecta est duodecim boves, aiulitur, erat.
[lb vn,3.]« Sex vehicula
vehicuUimaduouuspriucipibus.etvitulumasingu- [Ib. 9.]« Et ira animationis Domini super eos : »

-»inhacloculionenotandumputavieosdemdictos subauditur, facta est.

li s
10,] « Et ecce Maria leprosa sicut nix
quosboves dixerat sed hoc etiam graecum
[Ib. : » et
;
vitulos
hic subauditur, faclaest.
idioma esse perhibetur.
[ib. xin, 20.1 « Et quee terra, in qua insident
Princeps unus quotidie, pnnceps quo-
isti
[Ib. 11.] «
super eam et quoe civitates, in quibus
dona sua:» pro eo ut diceret, singu- ; isti liabi-
tidie offerent
tant in ipsis. »
lis dicbus singuli principes
|Ib.25.]«Locum ipsum quem nominaveruntvallem
[Ib. 15 ] « Vitulum ununi pro bobus,et hircum ex
Botri '; » ciim supenus dixisset,«Venerunt in vallem
capris unum. »
Israel acoedena Botri; dictum est ergo per antioipatiouem, non quia
llb. viu, 19-] « Et non
crit in liliis

potuisse sufficere, jam boc vooabatur quando veoerunt,sed aura scri-

filiorum Israel adsancta:»videtur
acoedens ad aanota;»aut beretur hic liber, jam vocabatur.
«Et non eritin liliis Israel
accedens ad sancta.» [lb, 32.] » Quoniam forlior nobis est magis •
corte,«non crit flliorum Israel
:

[Ib.'20.]«EtfecitMoy9CsctAaronetomnissynagoga usitata esset locutio non haberet, « magis. » *i

[lb. 33.1 " Et protulerunt pavorem lerra, quuni

flliorumlBraelLevitiBBeoundumqiiesprtBoepitDorai.
ita fccorunt eis lilii Israel. » exploraverunt eam. »
nus Moysi de Levitis;
,«Ethomb,h6moquioumquemundusfne- |Ib. 33.] «Terram quam transivinius eam explo-
[Ib.ix.lS
Qomedena qoi habanl super aejo tat
rare, torru
rit etinviamlonginquam nor, ret.et deruerii fneere i

dloendum auiem fuil ueitate, terra qoem kmnaivi

pa8oba,exUrminabituranimailladepopolo boo . :

mu8 expiorare,
e rgo « homo,
homo, » Wcutio cst, ac si diceret,
[lb. xiv, 7.) ii Torra quam exploravimna eaaa,
quicuimiue homo, ille vel ille.
bona cst vafi. valdi
1|, ,7 .,
ei i uiu ascendlaael rfubea t laberna-
1

|lb. 10.1 ii Et ait onmis synagoga lupidaro eoa in

promovi bant Blii ra< po ,i
culo, et postea
I I
i

' cl uubea i laber-

lapidibua :
» non diotom eat, lapidibua; ouan Ipaua
plenum BBBe, « El i o

rael,
u lapidare, » poaael ualtata loouttoaa auffloera,
naoulo, promovebanl 111
i I

ordo < Msd. oonalantar, Hotrui.

llb x 14.1« Bt
promovehuut oaatroruni
525 LIBER QUARTUS. 526
(Ib.11.) « Et quousque non crcrlunt mihi iu om- eis:prassens posuitpro pra2terito,sunt pro erantvel
nibua signi3, quibus feci in ipsis? non ait, quae fe- fuerunt.
ci in ipsis. (Ib.3i). « El ornnis ls r ael qui in circuitu eorum,

(Ib.24.)« Puer autem meus Chaleb,quoniam spii i- fugerunt a voce curum:subauditur erat;id est, om-
tus alius in eo.et assecutus est nne,et inducam euin nis Israel qui, : U io circuilu eorum.
in terram : » usitatum esset,si non baberet, « et.» (Ib. 37). ii
Quoniamsain-lilicaverunt thuribulapec-
(Ib. 24.) n Et iuilucam eum in terram, in quam catorum horum in animabus suis : « non dixit, quia
intravit illuc : » suliiceret usitata locutione, « in sanctiliraverunt thuribula peccatores hi in anima-
quam intruvit. » bU3 8uis:sed quasi quarutur quorum thuribula pro
(Ib.2(5.)« Dominusad Moysen et Aaron, di-
Et ait eo ut diceret sua dixit,
« peccatoium horuin.» Qui

cens : » hoc illatum est.cum Dominus et superius autem sanctilicavcrint,intelligenrlumreliquit,idest,

loqueretur. Facit hoc sa-pe Scnptura, cum aliquid quia ipsi.

aliud vult dicere.ilerum inducit loquentem.quijam (Ib. xvii, 8) « Et ecce germinavit virga Aaron in
loqucbatur. domum Levi: « latinaconsuetudo, in domo Levi exi-
Quotquot murmuraverunt super me »
(Ib.29.) « : geret dici
non ait, de me, aut adversus me. (lb.xviii,0.)«Etegoaccepitfratresve8troLevitasde
(Ib.3i.) Et haeredilate possidebunt terram,quam
(i medio filiorum dationem datam Domino»:haec
Israel
vos abscessistis ab ea » usitalum esset, aquavos : locutio in latinum necessitateita translata est.Nam
abscessistis; nunc vero,et « quain abscessistis » dic- graecus habet o^u.ct <5oij.o(, quod si quisquam latine
tumestnovo morc.et additum est,« abea,»sicutScri- velit exprimere.dicturus est.datum datum, quia et

pturffi loqui solenl sicut est,« Penitusque sonantes : vv>."'.daturnest,sccundumquoddicitApostolus, ,Non

accestis scopulos,» id cst, accessislis scopulos, non quiaqu.erodatum,scd requirofructum «(Philipp.iv,
ait,ad scopulos;et,« Devenerelocos •>[AZneid.lib.i,vv. 17,)quod in griecooeoojjisvov scriptumest:et in Genesi
200, 201 el lib. 6 v. 638), non ait, ad locos
; ita et : » Dedit Abraham data filiis suis » (Gen. xxv, 6;
« quam abscessistis, » non ait, a qua abcessistis. grsoua liabet, oou.xt-x : et in Evangelio, « Nostis
(lb.35.) Ego Dominuslocutus sum.nisi ila fecero
ii bona data dare filiis vestris » (iVaMA.vn.il) : W{Mwa
synagOL,M) malignifi isti.» Quasrendum eal sanequid est in graeco : et SsSouivov, datum est, non nomen,
sit quod grasce positum ost fj p.f,v '.nustri eniiu in- sed participium.Ac per hoc datum datum dici pos-
Lerpretea hoe pene ubiquc interpretati sunt,« nisi.» set, taiiquani datum quod datur, nisi ambiguitas
terraminquamegoinducovosilluc»
(lb.xv,18,)«In vitanda esset. Hanc ambiguitatem quidam nostri
(Ib. 27,28.) Si autem anima una pcccaverit non
ii interprates vira conantes, « donum datum » dixe-
sponte.offeret capram unam anniculam propeccato, puntj sed dqnum, gr»ce Soipev diciiur, non 8<5(ia
et exorabit sacerdos pro anima invita, et qua; p e- unde hoc loco non rectediceretur.quin non sibi hoc
caveril nulenter ante Dominum, exorare pru eo ; et donatura oliliis Israel dicitDeus,sed proprimogeni-
remitletur ei. » in hac sententia, et illa locutio no- tia sibi debitis redditum : unde ct quae redduntur et
tanda cral,quod ait, «exorabit sacerdos,u et postea qute donantur,data dici possunt ; et ideo omne do-
dixit, exorare utrumque enim simul ita dici
ii
,
num etiam datum est, non omne datum etiam do-
posset, exorabil exorare. Et illa, quod a feminino num est : quia non omne quod datur continuo
genere incipiensad masculinum clausit.Cum enim etiam donatur.
dixisset.n Si anima una peccaverit » conclusit di- ; (Ib. xvin, 12.) ii
Omnis primilia olei, et omnis
cens, « exorare pro eo : » ubi intelligitur, pro eo primitiavini et tritici, primitia eorum qu.-ecumque
homine natn quod adjunxit,« et diiuittetur ei,»
: et dederint Domino, tibi dedi ea. » Non dixit.omnem
in latino quidem uon apparet, quia hoc pronomen primitivum tibi dedi eum; sed cum dixisset,« om-
generis omnis cst sed in gneco masculiiuim elu- ; nis primitia,» et enumeraret de quibus rebus esset,
cet, ubi habet auxtji, quod hic posituin est, «ei. n intulit,« tibi dedi ea : » nec saltem, tibi dedi eam,
Quod vcro hic dictum est,« pro aninia invita, » in- aut,tibi dedi eas.id est primitias ; sed neutrumge-
telligitur quae invitapeccaverit,nonquod nolitprose nus intulit, quod quidem Iieri absoluta locutione

offerri. Hoc enim etiam consequenter exposuit,cum etiam in latina lingua solet. Neque hoc quod dic-
ait, « et quas peccaverit nolenter Et ideo « invita tum est, •• primitia, » latinum videtur primitiae :

positum est, quia latine non potuit exprimi quod quippe numeri tantum pluralis dici solent. Sed si
graece dictum est axoum,a<T9e'(<n)<;,non enim potuit di- potuerunt interpretesnostri transferre quod ingrae-
ci nolentata.vel quid aliud abeo quod nolens feccrit. co invenerunt, « Non congregabo conveniicula eo-
(Ib. 30.) « Et animaqutfcurnqup fecerit in manu rum de sanguinibus (Psat,. xv, 4) etalia loco, « Vi- ;

superbi»; » subauditur peccatum ;notandum etiam rum sanguinum et dolosura abominabitur Dominus
quod ait, « manu superbiae, » manum ponens (Psal. v, 7) ; cuni sanguis in latina lingua numeri
pro opere sive potestate. sit tantum singularis
cur etiam hicpigeret singu- ;

(Ib Morte moriatur homo lapide cum la-

35.) « ; larem numerum « primitia, » sicut habet greecus,
pidibus, omnis synagoga » et « morte moriatur,» : exprimere? Aliquid tamen interpretes primiii&s
et « lapidate lapidibus, » et « lapidate, omnis sy- transtulerunt, et per accusativum casum, ut dice-
nagoga, locutiones sunt inusitatae nobis. rent, « omnes primitias tibi dabo. » Ita utramque
(Ib.xvi,17.)« Etaccipitesinguli thuribulum suum. locutionem nobis inusitatam, quomodo in greeco
(Ib. 33.) « Et descenderunt ipsi et omnia quae sunt inventa est, Iransferre noluerunt.
Loquere filiis Israel, et accipiant a
(Ib. xix, 2.) «
1
Editi, eke}. At Mas. fere uti apud LXX,<? m4n, quod
Num. cap. 28 et 35, aliisque locis vertitur, nisi. te juvencam rufam: » proeo ac si dicere. adducant
527 LOCUTIONUM 8. AUGUSTI.Nl IN HKPTATEUCIIUM 5i8
ud te ; atrnmqot usitutc-
aut eerte dioeretur, tooi» nem : » non dixit, bcnodictionc.scd tanquam dice-
piant et adducant ad tojuvencam rufaiii. ret, ecce dixisti benediotiouem,
[lb. 7.] « Et lavabit corpus 6uuni aqua : » hoc [lb.12.] « Quseumque miserit Deua in os mcum,
inlelligeretur etiamsi non liaberot, « aqua. » hoc ubservabo loqui: »non dixit, haec obsorvabo.
[lb.9.j« Et ponct extracustru in locum niundum:» [lb 13.] « Veni mecum udhuc in locum aliuin,de

non in loOO mundo dixit.quod latin.c lucutiunis est. quo non videbis eum indc. »
[Ib. 15.) « Omne vas apcrtinu qusoumque non Ib.xxv, Sj.Et ait Dumintisad Moysen, Accipe du-
[

habent ulligaturum alligatam supcr ea. ces populi.et oslenda eos Dumino contra solem, et
[Ib. xx, 9] • Et aocepit Moyscs virgam qua;ante avertelur ira animationis Domini ab Israel: » cum
Dominum : > subauditur, erat. Dominus loqueretur; non dixit.et ostentaeos mihi
[Ib.t2.j « Quia non credidistis sanctificare me in et mea ab Israol.
avertetur ira
conspectu tiliorum Israel : » id est, sanctitntem [Ib. 15.1 « Domus familia; est Madian:» de mulie-

meam declarare. Secundum istain locutionem dic- re hoc dixit, qua; cum adultero Israelita percussa
tuin est, « Et pro eis sanctilico meipsum » (Joan. est;quibus verbis, quantum puto, intelligi voluit
xvu, 191 : et in oratione Doininica, « Sanctiticetur nobilem fuisse, ut diceret eam»domus famili;o,sit:ut
nomcn tuum » (Malth. vi, 9). jam vulgo ad insignedivitiarum et paterfamilias et
[Ib. 15.] < Et incolse fuimus in ^Egypto die9 plu- mater familias dicitur.

res : » pro, annis multis. [Ib.xxvi, 1.] « Et locutus est Dominusad Moysen
[Ib. 18] < Et dixitad eum Edoni : » hoc est gens et ad Eleazarsacerdotem dicens, Accipe principium
ipsa ; non enim adhuc vivebat Edom quierat Esau: totius synagogae filiorum Israel a viginti annis et
sicut ipsi qui nuntios raisernnt, Israel vocnbantur, supra: » nctandum quid appellaverit,» principium,
quod prius nomen unius hominis orat. robur scilicet ;etatis in populo.
[Ib. 10.] « Et dicunt ei filii Israel.Juxta montem [lb. xxvii.20 et, 21.] « Ut exaudiunt eum filii Is-
transibimus autem de aqua tua liberimus ego
: si rael ; < et » In ore ejus exibunt; el, « lo ore ejus
et pecora mea,dabo pretium tibi » satis eleganter :
introibunt, » id est, cura jusserit.
a plurali transit ad singularem numerum,tanquam Moyses secundum quae pra:ce-
Ib. 22.] « Et fecit
f

Israel diceret.cum dixisset,« filii Israel,» et a ver- pit Dominus;et assuinens Jesum statuit eum
illi

bis ccepisset numeri pluralis, quod est, < transibi- ante Eleazarum sacerdotem, « etc, ubi hoc notan-
mus » et « biberimus. » dum fuit.qiiia cum jatn dixissot, « Et fecit Moyses
omnis synagoga quia dimissus
[lb.30.] « Et vidit secundum qua? pra>cepit illi Dominus, » eamdem
est Aaron hoc verbum reperitur in
: » non facile ipsa repetit.
Scripturis, « dimissus, » pro eo quod estmortuus; [Ib. 23.] « Et commendavit eum secundum quae
hoc in Evangelio est.ubi aitSimeon,« Nuuc dimit- praeccpit Dominus Moysi » non ait.secundum
: quae
tis servum tuum in pace » (Luc.n, 29) verum ta- :
praecepitilli Dominus.

men faoXfclt; habet in graeco/iuod magis aresolu- xxvm, 13.]« Decimam decimam similaginis
[Ib
tione quam a dimissione dictum sonat non enim ;
con^parsam in oleo agno uni: id est singulas de- <>

dixit EecK,quod sine dubio est, dimittis. cimas singulis agnis;quod enim ait, «Decimande-
[Ib. 30. Et fleverunt Aaron triginta dies om-
J «
ciman, » signilicavit quod repetendse sint deciraai
nis domus Israel ; » non dixit.Qevit; nec dixil.tota per singulos agnos.
vel universa, sed « omnis, quasi plures essent ; si-
[lb.l6>il7.]«EtinmenseprimoquartadeciraHmen-
cuti est, omnis homo,quod de omnibus dicitur.lon-
sis hujus diesfestus.septem dies azyma edetis:»no-
ge utiquealiudquam totus homo.quod de uno d;ci-
taodum diem festum porpluresdiescelebrari;et ta-
tur : sed assidue pouit Scriptura ome pro toto.
men dicm festum dici.non dies festos.ipsius festivi-
[Ib. xxxi,5.] < Et detrahebat populus ad Deum et
tatis celebrationem, quotquot dies tenuerit.
adversus Moysen non dixit, de Deo sed,« ad : » ;

[ lb.xxix,l.]«Et menseseptimouna mensis.Secun-

Deum. » Quamvis hanc locutionem quidara trans- dum hane locutionern dictum estin Geneai,«Bt facta
ferre nolentes, «detrahebant de Deo,» transtulerunt.
cst vespera.et factum est mane dies unus»(GfM.i,."< ':

lb.7-] « Ora ergo ad Deum ut auferat a nobis ser-

I
nam et ibi sicut hic gra?cus hahet ^uhtt uj, uade
pentem : » sicut et in Exodo dictum est, ranam
quidam hic interpretantes prima dies mensis, neces-
(Exod. viii, 6), singulare pro plurali.
sarium locutionem praetermisorunt.quamvs u s<n-
f[b. xxi 9-) " Et factura est quandn momordil ser-
tentia verborum non recessoiiut.
pens hominem, et aspexit in teneum serpentcm,et Il> '.'.
«Yitiiluiu uiium e\ bobus.arietem tinum:»
vivebat » non soluin Imc habot ista loculio quod
:

perfecta prateriti
u< >n ;ut,o\ ovibus.sicut illud tx Uobus, oun Ot lllud
vcrtit modum verbi, ct n epeoie
sj de eaaot,plenum ooaot.
tcmporis ad imperfecl.tm alausit. sed etiam quod
|
lb.2, • Agnos amiouloa aioe vitio leptam: • boe
plus habet, ».
quod iu agnis posuit.-sino Mtio.por <un nia subau-
[Ib. U. ] » Etclevantcs
cx Oboth.castra colloeave-
cst, in ul- ditur, et in vilnlu soilioet, el ui urieUv
runt iu Achalgai
trans in BremO :
» hoc
[ln 4] ."ooiim decimaagno tmi.septein OfO
teriore eremo.
^t pcrcussil asinam in virga u ust siiigula siugulis.
(lb. xxii, 23.)
" :

a m dixit, »lrgft. "d i " lo v; |lb 39] «Excoptisvotis vestris.otvoltintariavestra

" ' n muledictionem iiiiiiiiooriiin ft liuluoauslumutu vosti'H,suiiiliciu\oatfa,et bbami-
lli xxxii, 18»]
te.ot ecce benedixisli benodictio- na vostru.el nalutanuvostiu. tUiio Uauitiunom.si vol
iuuoniin vocavl
529 LIBER QUARTUS. 530

graeca esset.non notarem: nonenimait,Exceptis vo- rique latini codices sic habent : sed ideo pluraliter
tis vustris el voluntariis vestris,etcaetera,ut coeperat videtur illatum ut dicoret, « inlulitea, » quia multa
ged neque, Excepta vota vestra, ut ab ipso velut so- vasa fuerant superius commemorata, in quibus
lcecisino inciperet ; sed cum prius recte usitata lo- erat hoc aurum.
cutione dixisset, « Exceptis votis vestris » ea dein- ;
[Ib. xxxn, 1.] « Et pecora, multitudo erat filiis

de adjunxit per alium casum, ubi subaudiri non Ruben Gad, mnltitudo copiosa valde » non
et tiliis :

possit, « exceptis, » sed.excepta; quod nou admit- dixit, et pecorum multitudo erat.

tit nec graeoa nec latina locutio. [Ib. 1.] « Et viderunt regionem Jazer et regionem

[Ib. xxx, 3.] Homo, bomo quicumque vovetit

« Galaad, et erat locus, locus pecoribus: » non jun-
votum Domino pro eo quod est, omnis bomo.
: » gendum est in pronuntiationc quod bis dixit « lo-

[Ib. 4.] « Cum autem mulier vovorit votum Do- cus » sed subdistinguendum, « et erat locus, » et
;

mino, aut detinierit definitione in domo patri9 deinde inferendum,» locus pecoribus. » Quasi enim
eui in juventute sua.mulierem feminain » llic exspectaretur qnalis lucus, ita repetitio eleganter
dicit etiamsi virgo sit, more Scripturarum unde : illata est.

etiam de Ghristo est, quod ait Apostolus, « Eactuni [Ib. 2.) « Et accendentes lilii Ruben et lilii Gad,

ex ntuliere • (Galat. iv, 4). dixeruntadMoysenetEleazarsacerdotem,etadprin-

[Ib. 4.] « Et audierit paler ejus vota ejus et defi- cipessynagogae,dicentes: » non est ista vel groecavel
nitiones ejus, quas definivit. Delinitiones defini- latina Iocutio,« dixerunt dicentes,»sed hebraea vide-
vit, » locutio est. tur.

[Ib. 4.] «Definivit adversus animam suam : » id [Ib. 5.] « Detur terra ista famulis tuis in posses-
est, adversus delectationes animas su«. sionem : » quasi de aliis diceret, cum sibi peterent.

[Ib. 4.] t Et tacuerit pater ejus, et stabunt om- [Ib. 12.] « Non enim secuti sunt post me.praeter
nia vota ejus : » bic plus habet, et ; nam integer Chaleb filius Jephone. » Videtur dicere debuisse,
sensus est, * Si audierit et tacuerit pater ejus, sta- praeter Chaleb filium Jephone ; sed nominative in-
bunt omnia vota ejus. » lulit, quia praecessit, « secuti sunt. » Est autem
[Ib. 7.] « Si autem facta fuerit viro : » intelligi- ista locutio etiam latina, sed rara.
tur, nupserit j Scriptura sic loquitur. [Ib. 13.] « Donec consumeretur omnis generatio
Et vota ejus super eam
[Ib. 7.] « subauditur, : facientes mali^na in conspectu Domini » non di- :

sunt, quod nonnulli interpretes etiam addiderunt. xit, faciens n.aligna ; neque, facientium maligna.
[Ib. 13.] « Omnia qu.i:cumque exierint ex labiis [Ib. t f 3 .
] « Et accesserunt ei, et dixerunl : » non
ejus secundum votaejus, et secundum definitiones ait quod usitatum est, accesserunt ad eum.
quae adversus animam ejus, non manet ei, » et cum [Ib.24 ]« Et aedificabitis vobis ipsis civitates im-
exspectaretur numerus pluralis, ut diceret, « non pcdimentis vestris : » ac si diceret,aedifieabitis vo-
manenl ei ; » nam ita nonnulli interpretati sunt, bis ipsis civitates propter impedimenta vestra.
vitantes istum quasi soloecismum. [Ib. 20, 27.] « Impcdimenta nostraet uxoresnos-

[Ib. xxxi, 4.1 « Mille ex tribu, et mills ex tribu,ex tree et omnia pecora nostra erunt in civitatibus Ga-

omnibus tribubus Israel. Numquid duodecies dixit laad, pueri autem tui transibunt omnes armali » ;

mille ? Et tamen repetitio ista millenos significal. non dixerunt, nos autem transibimus omnes ar-
[Ib. 8.] « Interfecerunt gladio » quod usitate : maii, sed tanquam de aliis dicerent.
diceretur, interfecerunt gladio. [Ib. 28.] « Et commendavit eis Moyses Eleazar sa-
[Ib. 10.] « Et omnes civitates eorum, quse in ha- cerdotem et Jesum filium Nave, et principes fami-
bitationibus eorum » subaii'iitur, erant.
: liarum tribuum Israel. Non ait, commendavit eos
[Ib. 10. J « Et villas eorum succederunt in igni : » Moyses Eleazur sacerdoti, quod utique ordo locu-
quod usitate diceretur, succenderunt igni. tionis usitatae exigebat per hos enim introducti :

[Ib. 18.]. « omnem

multitudinem mulierum,
Et sunt in terram, quam petebant unde magis illi :

quas non novit concubitum masouli, vivificate. » istisaquiliiisintroducebantur,interrampostuIatam,

Nusquam certius apparet hobraea loculionc mulie- quam isti qui introducebant, illis quos introduce-
res etiam dici virgines solere. bant, commendati videntur.
[Ib. 28 et 29.] « Et a dimidia parte eorum acci- [Ib. 30.] « Si autem non transierint armati vobis-
pietis, et dabis ea Eleazar sacerdoti primitias Do- cum in bellum in conspcctu Domini, et transferte
mini : » non dixit, dabitis. impedimenta eorum : • plus habet, ct.

[Ib. 35]. « Et anim;e hominum a mulieribus.quae [Ib 33.] « Et dedit Moyses filiis Gad et filiis Ru-
non cognoverunt concubitum viri, omnis anima ben : plus habet, « eis. »

duo et triginta millia » et hic superior locutio : [Ib. xxxiii, 14.] « Et non ibi erat aqua populo bi-
oonlirmata est, mulieies dici etiam quae non co- bere : » pro eo quod est, ad bibendum.
gnuverunt concubitum viri, id est virgines. [Ib. 51.] « Loquere filiis Israel, et dices ad eos : »
[Ib. 54.] « Et accepit Moyses et Eleazar sacerdos suflicere videtur, « loquere tiliis Israel. »
aurum a chiliarchis et a ccnturionibus, et intulit [Ib. 52.] « Et omnia idola fusilia eorum perdetis
ea in tabernaculum testimonii. Videtur dicere de- ea : » plus habet, « ea. »

buisse, et intulit illud in tabernaculum testimonii ;

[Ib. xxxiv, 6]. « Hoc erit vobis fines maris : » non
quoniam aurum acceptum esse praadixerat, et ple- dixit hi erunt vobis.
S3I LOCUTIONUM S. AUC.USTINI IN IIKPTATEUCHUM 532
Ib. 7. « Kt hoc erit vobia Bnea ad Aquilonera : » |
lli. i
olffl <i ii i in vobis, iatee oivitatea in
sadsm repetits looul i [ulari numero poi itum est « inco-
;lb. wxv, erunt oivitatee eis babitare :•
3.] Kt lai ; » id est, buic inoolte qui in vobis quoniam mi-
pro bo quod dioi solet, ud habitandum. nua babei ,
•• bbI : non enim ait, qui in vobis est.no-
(Ib. U.! „ itefugiu erunt vobii Fugere illo homi- tieeima looutione, ied rariore in lingua lutina
cidum : » quod usilute dici potest, ut fugiat illo quum in grooa,
homieida.

LIBER QUINTUS.
Locutiones de Deuterouomio.

[Deutkr. cap. i. v 7. ] « Usque ad flumen magnum, 1

11"»- 82.]« Interrogate dies priores, qui fuerun 1
flumen Euphratem : » non dixit, usque ad flumen priores te : » non dies, ifed homines intelligendum
magnum Euphratem. est. Similiter et hoc notandum quod etiam superius
[Ib. 17.] a Et .judicium quod durum fucrit a vo- cum dixcrit, « interrogate »pluraliter,« priores te »
bis, afferetis illud ad me :non dixit, qnod dtirnm intulit singulariter ; non, priores vobis.
fuerit vobie, sed, « u vobis ; » id eet, ita durum,ut [Ib. 84.] « Si et tenlavit Deus ingressus accipere
h vobis judicari non possit. sibi gentem de media gente tentavit, » pro eo quod :

virorum istorum terram

[ib.35.JicSividebit aliquis est voluit, positum est, aut quid aliud quod au- :

optimam hanc, quam juravi patribus eorum, pra> tem ait, « de tnedia gente, « de mediis gentibus
ter Chaleb lilius Jepbone, hic videbit eam » et in : intelligendum est, singulari posito pro plurali ; si-
libro Numerorum istam locutionem notavimus.quia cut serpentem, ranam, et locustam, pro serpenti-
non dixit,pra?terChalebtiliumJephone;sed,cc lilius.» hus ; ranis et locuslis, scriptum legimus.
[Ib. n, 7.] « Dominus enim Deus voster benedixit flh. 34.] « Secnndnm omnia qu» fecit Dominus
te in omni opere nianuum tuaruni non ait, bene- : Deus vester in Algypto coram te vidente : » nihil
dixit vos in omni opere munnum vestrarum, cum minus non addatur, « vidente. »
est, etsi
praedixisset, « vester, » non tuus. [lb.v,5.] Et ego stabum inter Dominum et vos c<

[Ib. 84. J « Nunc ergo surgite.et promovete, et per- in tempore illo, annuntiare vobis verba Domini ;

Arnon
transite vos vallem ; ecce tradidi in manua quoniam timuistis a facie ignis, et non ascendistis
tuas Seon regem Esebon : » non dixit. in manus in montem, dicens, Ego sum Dominus Deus tuus, >•

vestras, sed a plurali ad singularem transiit. etc. « Dicens » posuit, pro, cum diceret.
[lb. iv, 7.] « Quoniam qua; est gens magna, cui flb. i.J Et advcna qui incolit in te
1 » populo
cc :

est ei Deusappropians illis : « duosunt hie notun- dictum accipiendum est, non quasi uni homin ;
,

da ;
vel quod ait, cui est ei, i vel quod non ait, ap- quia in populo incolit advena.
propians illi, sed, « appropian? illis. [Ib. 15.] « Proptcr hoc constituit tihi Dominus
[Ib. 12.] « Et similitudinem non vidistis, sed Deus tmis, ut observes diem sabbati, et sanctiflca-
vocem cum : vox nun possit videri, sed generaliter re euin : si, « et, » non haberet, non videretur inu-
hoc verbum posuit. tanquam ad omnem corporis sitata locutio, « nt observes diem sabbati sanctifi-
sensum videre pertineat. care eum : » aut certe si ita esset.ut observes diem
[Ib. 5 et 14.] « ln quam vos ingrpdimini illo, sabbati etsanctiflceseum ; aut ita.proplerhoccons-
haereditare eam : » plenum osset etiamsi nnn ad- tituittibiDominusDeustuus observarediem sabbati
ditum esset, u ilto. »
et sanctilieare eum nunc vero,« ut obeerves diem :

[ib. JiO.] • Eduxit vos de fornare 1'errea ex Egy- snbbati, et sanctilicare eum, » inusitata et notan-
pto : fornacem ferream, duram tribulnlionem in- da locutio est.
telligi vnlnil secundum hoc et de JoBeph dictum
:
[Ib. vi, 13.] « Attende tibi, ne dilatetur cor tuum,
est in Psalmis.c. Ferrum pertransiit animam ejus ••
et oblivisearil Domini Dei lui : » notandum Bliam
(/•in/. civ, 18).; in malo dioi pusse dilatationem eordie; exaultatio
[!b. 22.] » Bt non transeo Jurdanem hunc; i qua- quippe Mi diliitatione intelligitur.cni contrariie sunt
si et alius sit Jordanis : ex hbo locutione arbitror angustir, id est tristitia Utrumque uutein pi>- :

saepe dici etiiun hunc mundum, qnasi aKus sit. bono et in malo aooipi,
(lb. 25.] c, si antem gennerii Blioi ei Hlioi filio- [Ib. 20.]« Eterit oura interrogaverit te tiiius tuus
nini tuorum : » notenda locutio cst, ubi et avos oraa diceni :
» oraa posuit, |
ro futuro quoonmque
nepotes dicit gignei •
tempore
[Ib. l".»j. c. Kt quaretii Ibi Denm ves- Dorainura [Ib. vu, l | « Septem gentea magnaa et mnltas - »

triiiu ; invenietie euro, quando exquiretis eum ex quomodo srgo multas, si septemfsed muttes di-
toto oorde tuo, et ex lotn untma tua in trlbulatio \ii iiiuiiitiiiiiiciii babentes.
ne tuu : o noD dixit, in toto eorde veitro, et lo to- Sondisponesadeos testamentum;»eum de
Ib,
'

ta aiiiiiiu vestra, in ti ibulationa vestn gentibusdioerel leitamsntumergo pro paoto porait :

S33 LIBER QUINTUS. 534

[Ib. 3 el 4.J « Et liliam ejus non sumes filio tuo ; praevaricemini etserviatis diisaliis. » Jam superius
disccdere enim faciet lilium tuuin a me, el serviel tales loculionesnoiavimus, sive quod asingulari ad
diis aliis, et irascetur indignatione Dominus in piuralem transit, sive quod in malo voluit intelli«;i
vos : » non ait, irascar.sed lanquam de alio diceret. dilatetur, ubi noxiam prosperitatem significavit.
[Ib. ix, 1.] (c Civitales magnas et muratas usque [Ib. 24.) « Et Qumen magnum flumen Euphra-
in ccelum : » hyperbolice dietum. tem, » repeiitiones istas usitatae sunt in Scripturis,

[
Ne dicas in corde tuo, cum consumpse-
Ib. 4.] « et rem decenter commendant.
rit Dominus Deus tuus gentes istns ante 1'aciPtn [Ib. 25.] Timorem vestrum et tremorcm ves-
<•

tuam, dicens, Propter justitias meas induxit me tium imponet Dominus Deus vester super faciem
Uominus haeredilaro terram bonam istam » ordo : universae terrae » non timorem et tremorem quo
:

est, « Ne dicas in corde tuo dicens. » ipsi timent et tremunt, sed quo timentur et alios
[Ib. 28.] « Ne quando dicaut inhabitantes ter- tremere faciunt.
ram, unde eduxisti nos inde » more Scripturae : [Ib. xn, 17.] o Non poleris manducare in civita-

additum est, « inde. » tibus tuis dectmationem frumenti tui : » pro eo

[Ib. xi, 3.] u Quoe fecit virtutem yEgyptiorum : hoc quod est, non debebis.
interpreles quidam latini minus intelligcntes nolue- [Ib. xiii, 16.] « Et incendes civitatem in igni :
»

runt dicere virtutem, sed virtuli, vel exercitui; quo- nos usitatius diceremus, igni.
niam id quod ait Graecue ouvaijy.v, nonnulli exerci- [Ib. xiv, 24. J « Si autem longe fuerit via a le :
»

tum intellexerunt.Sed elegans locutio est, « Qax fe- ac si diceret, longa via fuerit ; adverbium posuit
citvirtutemeorum » intelligendum est quid ; eam fe- pro nomine.
cit quoniam ad nihil eam redegit sed quia plu-
; : [Ib. xv, 6.] « Et fenerabis gentes multas. » Fene-
raliter dictum est, ideo subobscurum est. rationem Scriptura dicit mutuo datam pecuniam,
Quos aperiens terra os suum deglutivit
[Ib. 6.J « etiamsi usurae non accipiantur : unde est et illud in

eos, et domos eorum,

et tabernaculaeorum » duse : Psalmo, « Beatus qui miseretur et commodat »

locutiones hic nolands sunt, quod et additum est, (Psal. Hoc enim maluerunt interpretari
cxi, 5).
eos, cum suflicereposset quodaitsuperius, « quos ; nostri, qui sententiam potiusquam verba sequenda
et« domoseorum» cum dixisset,addidit«ettaberna- putaverunt nam in graaeo habet Sxve!^'., quod est
:

cula eorum, quasi alias in oremo haberent domos

» feneratur.
nisi tabernacula. Sed nimirumdomus intelligi voluit [Ib. 6.J « Et principaberis gentium multarum;tui
homines ad eos pertinentes, sicutipsi populo dici- autem non principabuntur : » tanquam diceret, tibi
tur, «Etnunctu, domusJacob » (Isai. n, 5). Necisia non dominabuntur,hoc est gentes genitivus enim :

locutio aliena est a latina lingua: nam ct Romani casus est singularis hujus pronominis quodait ttli,
dicti sunt domus Assaraci (.-Eneid. tib. 1, v. 284), cujus dalivus est tibi non pluralis nominativus, ;

quod cx Assaraco Trojano originem ducerent. cujus genitivus, est tuorum.

[Ib. 7.] Quoniam oculis vestri viderunt omnia
:<
[Ib. 7.] « Si autem fueritin teegenus in fratribus
opera Domini magna, qua» fecit in vobis hodie » : tuis nonunihomini.sed populodicitur,ideointe. »
; »

cum de his operibus diceret, quae per eremum facta ^lb. 7, 8.] « Si autem fuerit in te egenus in fra-
sunt eo tempore quo ibi circumducebantur per tribus ttiis in una civitatum tuarum, in terra quam
quadraginta annos tamen « hodie » dixit, quod in- ; Dominus Deus tuus dat tibi, non avertes cor tuum,
hoc tempore, quotquot
telligi voluit ibi annos idem nequeconstringes manum tuam a fratretuo egente :

tempus habere potuisset. aperiens aperies manus tuas ei, fenus fenerabis ei

Terram quamjuravit Dominus palribus

[Ib. 9.J « quantumcumque postulat, et quantum eget. » Hic
vestris dare c's,seminique eorum post eos » tan- : certe opera misericordiae praecipiat, non uti-
cum
quam diceret, id est semini eorum post eos non ; que usurarum crudelitas suscipienda est unde ap- :

enim et ipsis dedit, scd ita ipsis dedit, cum seuiini paret quod ait, « fenus fenerabis ei, » mutuo dan-
eorum dedit. dum quod postularet, intelligi voluisse. Quod au-
[Ib. 13. « Si autem auditu audisritis omnia
J tem ait, « aperiens aperies manus tuas, » tale est
mandata ejus, quae ego mando tibi hodie auditu » ; et quod sequilur, « fenus fenerabis, » usitata locu-
videtursuperfluum,8edlocutioestScripturae sanctae tio est in Scripturis sanctis.
familiarissima. [lb. 17.] Gum de aure pertundenda servi praece-
[Ib. 14.) « Et dabit pluviam terrae tuae in tempore pisset, « Et ancillara, » inquit, « tuam facies simi-
suo matutinum et serolinum '. » Gum matutinum liter : » accusativum pro dativo ponens ; non ait,
tempus dies dicatur, numquid hic intelligi voluit ancilbe tuae facies, quod locutionis nostrae consue-
tempus anni primum? Serotinum vero minus lati- tudo poscebat.
num est sed non potuit magis proprie de graeco
; Ib. 21. ] Si autem fuerit in eo vitium, claudum
exprimi, quod illi dicunt ouVftov tamen etiam in autcaecum, vel omne viliuni malum : » non ait,
latina lingua vulgo usitatum est ; ut dicatur sero- claudicatio aut cscitas, ipsa enim sunt vitia ; sed
tinum, sed quod tardius quam oporteat factum «claudum,» et«csecum,»quodsuntnonvitia;sedani-
est ; hic vero tempus anni potius intelligi voluit. malia quae habent vitia. Hoc quoque notandum est
[Ib. 15 el 16. J « Et cum comederis, et satiatus quod ait, « vitium malum, » quasi posset esse vi-
fueris, attende tibi ipsi ne dilatetur cor tuum, et tium bonum.
Mss. quiuque [Ib. xvi, 4.] « Et non dormiet de carnibus, de
1
hic tantum matutinam et seratinam.
535 LOCUTIONUM S. AUGUSTINI 1N HEPTATEUCHUM 536
quibus immolaveritis vespere die. primo usque in cum onini pecore : pro eo quod e9t, concubuerit.
niane » pro eoquod eet, non reinanebit ea DOOtS,
: Deinde « cum omni pecoro, » pro eo quod est.cum
« non dormiet » dietUDB est. quolibet pecoro.
[Ib. xvu, 1.] « Non offeres Doniino l)eo tuo vitu- [Ib. xwni, 48,] « El servies inimicis luis, quos

lum val ovem, in quo esl in ipso vitiuni : n usilata immittet Dominua Deus tuussuperte. Graecus habel
locutio esset, i in quo est vitium » sed ; ista Scri- XarptiSmt;, ubi laMnus interprotatus est, « serviee :

ptuiis est usitatior. aoletautem hoc verbum inea virtute Scripturapo-

[Ib. 5. ] « Et lapidabis eos in lapidibus, et nio- nere.qua) debetur Deo unde idololatrse appellantur, ;

rientur: quod ex noslra consuetudine diceretur,

» qui ea servitute idolis serviunt : ergo hic inusitate
lapidibus, non « in lapidibus. » poaitum est hoc verbuni. Quanquam possit etiam
[lb. 18.] • Non iiniltiplicabit eibi equum: » pro hunc sensum habere, quod tam graviter multa di-
equis vel pro equitatu, « cquum » pusuit ; unde non- xerit, ut inimicis suis nimiuni superbientibus tan-
nulli equitatum interpretati sunt. quam diis servisse cogantur.
[Ib. 15.] « Non poteris constituere super te ho- Ib. 49.] » Gentem cujus non audicsvocemejus » :

minem alienum, quia non esl frater tuus : Non po- et boc notandum cst, quod ct « cujus » dixit, et

teris, « dictum est pro, non debebis. « ejus, » sicut loqui Scripturae solent et in quod ;

[Ib. xviii, 16.] « Secundum omnia quoe petiisti a ait, « cujue non audies vocem, » pro eo quod est,
Doniino Deo tuo in Horeb, in die convocationis, di- cujus linguam non intelliges.
centes : cum dixerit superius» petiisti dicentes » [Ib. 54 et 55.] « Mollisin te et tcnera valde fasoi-
aubjecit, non, dicens. nabit oculo suo frntrem suuin, et uxorem quae est in
[Ib. xx, 4.] « Quoniam DominusDeus noster.qui sinu ejus, et qui reliqui sunt filii quicumque relicti
prscedit vobiscum : » non dixit vos. fuerint illi ; ita ut det uni ex eis a carnibus llliorum
[Ib. xxn, 6.] « Si occurreris nido avis ante fa- suorum de quibuscumque edet.eo quod non derelic-
ciem tuam in via. » Notandum quod occurreris» tum sit ei quidquam in angustia et tribulalione.qua
dixit etiam non ambulanti. tribulabunt te inimici tui in omnibus civitatibus
autem aedificaveris domum novam,
[Ib. 8.] « Si tuis. » Notandum est quemadmoduin hicdiclum sit

facies coronam solario tuo et non facies ,

« Lseinabit,» pro invidebit,et tanquam ab hocdere-

homicidium in domo tua si cadut qui ceci - ,

licto.ut necessesit eidare decarnibus filiorum.quas
dit ab eo : » id est, a solario cadat qui cecidil; ni- cogit necessitas in cibum sumi a parentibus.Nam et

mis inusitata locutio est. Proverbiisquod latinicodiceshabent, «Nonccenabis

[Ib. xxiv, 2 et 3.] « Et abiens fuerit viro alteri.et cum viro invido » (Prov. xxm, 6) ;
graecus habet, dvopi
oderit eam vir novissinms. » Notandum ex duobus paaxivtjj- 3iixavo; autem fascinus dicitur.
posteriorem novissimum dici : talis locutio est et in [Ib. 63.] « Et erit sicut laetatus est Dominus in vo-
Evangelio,quando quaeriturexduobusfratribusquis bis, benefacere vobia » Graecus habet, « benefacere
eorum fecerit voluntatem patris, et respondetur vos, » nec videtur essesaltem graecalocutio : nccusa-
« novissimus, » cum duo fuerint [Mattli. xxi, 31). tivus tamen prodativo positus iutelligitur; unde ma-
[lb. 6.] « Non pignerabis molam, neque. superio- luerunt laiini interpretes dicere « vobis, » quam vos.

rem lapidem molas, quia animam iste pignerat » : [Ib. xxix, 2.] « omnia quae fecit Domi-
Vos vidisti

pro eo quod est, quia animam pigncras, si feceris. nus Deus vester in terra /Egypti, coram vobis. Pha-
Deinde notandum animam dixisse, pro ea vita raoni et servis ejus omnibus et omni terras illius.ten-
quam habet anima in corpore ex qua locutione et : tationes aiagnas, quas viderunt oculi tui : » notan-
illud est in Evangelio, « NoDne anima plus est dum illas plagas etiam « tentationeB » vocari.
quam esca (Mattli. vi, 25)? [Ib. xxx, 4.] « Si fuerit dispersio tua a summo
[Ib. 7.] « Si autem deprehendatur homo furans coeli usque ad summum cceli, inde congregabit te

animam ex fratribus suis liliis Israel : » aniiiKim liominus Deustuus. » Mirum si non hoc dicit, • a
pro homine posuit. Denique seiiuitur, i et oppri- aummu ccali usque ad summum coeli, » quod solet
mens eum non minus nolanda
vendiderit ;
» quae etiam dicere, a summo terras usque ad summum
est locutio noluit enim dicere, eam, quod esset
: terrai loitnsse propterea quia secundum id quod
;

magis consequens, quoniam aniuiam dixerat sed ; et iste aer calum dicitur, conjungitur terr».
« eum, » id est hominem, in cujus signilicatione [Ib. 12 it 13.] « Non in ccolo est, diceni, Quis as-
dixerat animam. cendet in coelum.et accipiet nobis illud, et audientes
[Ib. 10.) « Si debitum fuerit in proximo tuo dc- illud faoicmus? Neque tranc iijare est, Mnh, qola
bitum quod3utnqiie » repetitio verbi looutionem : trans frei^ibit nobis trans onare, et aecipiet nobis
notandam farit. ilhnl, et audiantea illud (aoiemuaT dicens » proeo
[Ib. xxv, 7.) « Si autem noluerit homo accipere posuit quod aat, ut dioaa nova looutio.
:

uxorem fratris sui, et asceiulet mulier in porta Bbd Ib, uxi, 8.] « Et Dominus qui oomitatur tibi

senatum et dicet, Non vult frator viri mai BU teouni. »

nomen fratris sni in Isrml, noluit fralur viri uiei. » |lb. 16.] « Et dixit Domiiuis ad Meysen. K.eee tu
Quamvis vorborum rcpetitiones amet Scripturn, doiiines eiiin putribus tuis » hoo verbo ejus uu>r-
:

inusitatior est tameo repetltio baa. i Md alagantiua lein gigolfloavit,

querelne ostontat affBOtum. |lb. 87, i Amarloaotaa eratla qua ud Daun H
[Ib. xxvn, 21. | • Maledictus omiiis qui dormiorit est, amtiricabatis ea qui» Dei sunt.
537 LIBER SEXTUS. 538

[Ib 29. enim quia post obitum meum,

j
(i Scio [Ib. 20.] « Filii in quibua non est fides in eis : »

iniijuitate iniquitatem facietis » uno verbo autem : usitata Suripluris locutio.

grasce dicitur, u iniquitatem facietis. » quod est [Ib. 36.] « Quoniam judicabit Dominus populum
OVOjjnjStTE. suum,et in servis suis consolabitur : » pro, servos
[Ib. 29.] « Et occurrent vobis mala novissimum suos consolabitur ; nisi forte ipsum consolari
dierum » sic enim habet graecus, pro
: in novissi- dicit translato verbo, ab indignatione et
velut
mis diebus, aut in novissimo dierum. offensione, qua eum offendunl mali. Sic autem
[Ib. xxxn, 6.] < Nonne hic ipse pater tuus posse- ejus consolatio accipienda est, non ex more ho-
dit te.et fecit te.et rreavit te?» ordo notandusest; minum, sicut nec ira et zelus, et caetera ta-
prius enim videtur dicere debuisse, « creavit te et lia.

fecit to,» et deinde, « possedit te. » Quomodo enim [Ib. 37.] « Ubi sunt dii eorum.in quibus fidebant
intelligitur posse possideri qui non cst? in ipsis : » plenum esset et sine, « in ipsis. »
[Ib.li.]« Cum adipe renum tritici.Haee metapho- [Ib. 40.] « Et jurabo dexteram meam : » id est,

ra nimis inusitata est, ut renes tritici intelligantur per dexleram meam.

velut interiora tritici.unde farina ejicitur: hocenim [!b. 42 (a).]» Lstamini coeli simulcum eo,et ado-
et adipem dixit ; nam hoc nomine eliam farinam rent eum omnes Angcli Dci » alii codices habent, :

solent Graeci dicere : hoc enim habet graecus in « et adorent eum omnes filii Dei. » Filios autem
Exodo.ubi scriptum est, « Elevantes farinam super Dei dictos, qui Angeli sunt in ccelis, non facile in
humeros suos » {h.rod. xn, 34) graecus quippein- ;
Scripturis sanctis invenitur.
terpres «rrsoccot posuit, quod sunt adipes. (a) Apud LXX.

LIBER SEXTUS.
Locutiones de Jesu Nave.

[Jos. cap. i, y 14.] « Vos autem tran3ibitis expe- Scripturam ista narrentur, nec en tempore ii libri
ditiores fratribus vestris, omnis fortis : » id est, conscripti fuerint quo erant haec recentissitna.Qui-
omnis quicumque in vobis fortis est. squis autem putat hoc, quid de ista meretrice dic-
[Ib. in, 4.] « Ut sciatis viam,quam ibitis eam :» turus est, quae utique quantum est astas unius ho-
plenum easet, non haberet, « eam. »
etiam si minis vixit.et tamen usquein hodiernum
dicitur, «
(Ib. v, 13.] « Et factum est, cum esset Jesus in diem ? » De his itaque rebus hoc dicitur, quee non
Jericho : » notanda locutio est nondum quippe ; ita constitutae sunt.ut postea mutarentur ab eis qu 1

erant in eadem civitate, cujus portrn contra illos constituerunt :quomodo dicitur aliquis in exsilium
clausao fuerant, undo factum est ut in eam intrare perpetuum missus.quia non ad tempus praefinitum
non possent, nisi muri ejus cecidissent circumacta hoc supplicio plectitur non quia quisquam potest
;

arca Domini : ergo « in Jericho » dictum est, in esse perpetuus inexsilio.cum homoipsenon possit
terra quae pertineret ad Jericho. esse perpetnus. Sic ergo et ista meretrix non est
[Ib. vi, 1.] De Jericho djctum est cum clausa es- praecepta ad tempus habitare in Israel ideo dictum ;

8et, « Nec quisquam ex illa prodibat,neque introi- est, « usque in hodiernum diem. »
bat : » utique in illam subauditur.non ex illa ; hoc [Ib. vn, 11.] Pominus dicit ad Jesum « Peccavit :

appellatur grasce Sej/fjia xat' sXXeuJ/iv. populus, et transgressus est testamentum meum,
(Ib. 21.] Dominus dicit ad Jesum : « Ecce ego quod disposui adeos.»Notandum quemadmodum te-
trado tibi subjugatam Jericho, regem ejus qui
et stamentum appeilet hoc quod praeceperat.ut anathe-
est in ea.potentes fortitudine.» Mirandum quod non ma essetJericho,et nemo sibi indealiquid usurparet.
hic posuit conjunctionem copulativam ut diceret, [Ib.vm,l«2.] Dominus loquens ad Jesum ait inter
et potentes fortitudine, quam solet Scriptura tam caetera « Ecce dedi in manus tuas regem Gai et ter-
:

assidue ponere,ut etiam ibi inveniatur ubi sensum ram ipsius, et facies Gai sicut fecisti Jericho et regi
solitee locutionis impediat : an et Jericho et rex ejus,et praedam pecorum praedaberis tibi.»Praecipue
ejus dicti sunt « potentes fortitudine? » notanda locutio estjion solum quia « praadaberis ti-
[lb.25,et iv,9.]«Et Raab meretricem et domum pa- bii dixit,tanquam uniusfutura esset illa pra?da,cum
ternam ejus vivifioavit Jesus, et commorata est in omnium esset futura nam tales
; locutiones usitatis-
Israel usquein hodiernumdiem.»Notandum estque- simae sunt, cum Deus tanquam ad unum loquitur,
madmodum dicat Scriptura, « usquein hodiernum quas ad populum loquilur ; sed hoc novum est hic,
diem,» quod assidue dicit nam et de lapidibus illis ; quia praedixit Scriptura, « Et dixit Dominus ad Je-
duodecim qui positi suntubi Jordanis ex ima parte sum, » quem conslat unum hominem fuisse quod ;

defluxerat, et ex parte superiore constiterat, arca tamen dixit « praedaberis tibi, » non utique ita dic-
transeunte vel populo,
ita dictum est, quod essent tum est, ut praeda illa hujus unius hominis esse
ibi « hodiernum diem:»quod videtur ita so-
usque in praecepta sit, sed universa populi.
nare, tanquam post plurimum temporis per banc [Ib.12. «Etinsidiaeerantcivitatiamari.xQuinescil,
531» LOCUTIONUMS. AUfiUSTINI IN IIKPTATKUfiHUM S40
putat latam oiviUtem maritimam.Qonsuetudinia est nus ad Moysen homincm Dei do mn et te : » non
aulem Bcripturarum, u( oooidaotaleoa partem, a dixit, bominem euum.
mar) appi-l ,\ t! ;el mare quin ex ipsa parte terra
!'-
Ih. Etdixerunl
1 ; xvii, 16,] « lilii Jo6*eph,Non suf-
ul.i bac Bgebaotur, propioa Imbet mare quum n lieit Dobia monset equue eleotue.et ferrum chann-
a p irtibua. di |ui habitat in Bethaan
equura electum » di- :

[Ib. 18. J « Bxtende manum tuam in gawo, quod xit,pro equis electis.quod nsitatum in nostro sermo-
cst in manu tua, contra civitatem. u Ista locutio db dod est iimie nonnulli latini interpretea Dolue
;

notanda non aaaet.niai propter nomenquod obatu- runt « equiim » interpretari, sed o eqtiitatum. » Bic
runi eet eis.in quorum consticttidine non est.Quid atiteiu diotutn est,«, equus clectus, » pro equis, sicut
enim dicat ga?son,non facile intelligitur : hocinter- in nostra consuetudine dicitur miles.pro militibus.
pres Symmachus scutum appellasse perbihetur. [Ib. xix, 33 et 34. ] « Et facti sunt exitus illorum
Septuaginta autem interpretes.secunduin quos ista Jordanis.et revertentur (ines ad mare :» nondixit,
tractamus.qtii pnsuerunt gaeson.miror si et in gfffl- reversi sunt, aut saltem.revertuntur, s.icut solet de
ca lingua hastam vel lanceam gallicanam intelligi linihus dicised,« revertentur,» tanquam adbuo fu-
:

voluerunt : ea quippe dicuntur gmsa, quorum et turum sit, cum praeteritorum sit ista narratio et :

Virgilius meminit, ubi ait deGallis in scuto .•Knesc in omnibus fere ipsis terrarum divisionibus, per
pictis, u Duo quisque Alpina coruscant gsesa manu singulas quasquo tribus ita loquitur Scriptura, ut
(.hjiriJ. lib. 8, vv. 661, 668). futuri temporis verbis utatur.
Ib 22.] « Et farti sunt inter medium castrorum, [Ib. xx, 9.] « Refugere illuc qui percusserit ani-
hi hinc el hi hinc» Duo notanda sunt in hac locu- mam nolens : » bic animam, vel bominem intelli-
tione unum.quod cum hostes qui vineebantur,
: in gere debemus,vel vitam carnis quae tit per animam;

medio essent, tanquam de his dictum est, quod h> qua locutione et illud dictum est a fratribus Joseph,
essent hinc et hi hinc.cum potius ita Israelitae fue- « Non perculiamus ejus animam (Gen.xxxvil, 22), »

rint, qni eos in medio posuerant percutiendos ; al- id est,non eum occidamus.Nam si anima possetab

terom, quod inter medium castrorum eos faetos interfectore percuti, non diceret Dominus, « Nolite
esse dicit Scriptura, castra appellans etiam produ- timere eos qui corpus occidunt,animam autem or,-

ctas acies in pr.-elio ronstilutas.cum castra non so- cidere non possunt » {ilutth. x, 28).

leant appcllari, nisi ubi exercitus ad manendum [Ib.xxi,2.] « Mandavit Dominus in manu Moysi : »

consistit: nisi forte ideo castra appellata sunt.quia locutio familiarissima Scripturis ; ita enim dicitur,
cum omnibus suis ibant Verbum quod factum est in manu illius vel illius
[Ib. 27.]« Ex.'eptis pecoribus et spoliis.qune erant prophet», hoc est in poteslate dicendi datum.
in civitate. prtedati sunt filii Israel secundum prae- 40 («).] « Et accepit Jesus cultros petrinos,
[Ib.
ceptum Domini.quemadmodum constituit Dominns inquibus circumciderat tilios Israel » non dixit, :

Jesu » ita dictum est « Excpptis pecoribus et spo-

: quibus circumciderat, sed « in quibus. »
liis.pradati snnt, » quasi ipsa non fuerint pradati, [Ib. xxn, 7.] « Et ubi dimisit eos Jesus in domos
cum potius ipsapra-dati sunt, et ezoeptaideo dicta suas.et benedixit eos dicens :» plus videtur hicco-
sint, quia h.-ec illo praetio sola consumpta non ptilativa conjunctio, id est, et ; nam itadici posset,
sunt. « Et ubi dimisit eos in domos suas, benedixiteos di-
[Ib. ix, 7.] Israelitae
respondentes fiabaonitis di- cens. »

xerunt Vide ne in me habites. Et qnomodo dis-

: « [Ib. 8.] Item alia locutio notanda esl, qtiod cum
ponam tibi testamentum ? » Jam et superius tales d'\isset Scriptura, Et benedixit eosjesus dicens,»
«

locutiones notnvimns hoc est enim n Vide ne in me : atque his verbis intentos fecisset audire quid bene-
hahites,» qnod esl.npud me.id est in terra quam eis dic6ndo dixit Jesus hoc solum subjecit,« In divitiis
j

promiseratDeus.Et hic lanquam ad unum hominem multis abieruntin domossuas, et peoora multaval-

videntur locuti.cum legatns ad eos non unusvenerit: de, et argentum et auruni et vestem mtiltani valde,
sed more suo genti et populo responsa reddentes divieeranl prtBdam inimioorum suoruni cum fratri-
sinsulari numero loquuntur, sicut plerumque et ad hus suis » quod magis esse narranlis quam bene-
:

ipsosDeus vel ductoripsorum.Notandumetiamquod dicentis apparet.

partum pacis testamentum vocat Scriptura, more [Ib. 10.] « .Edilioaverunt ibi aram super Jorda-
quidcm suo nam saspe ita loqoitur, ;
nem, aram magnnm videre :» ista locutio etiam In
[Ih. x, 17. « Et nuntiatum est Jesti direntes.In-
|
sermone lntino nota est.
»
venti sunt quinque reges absconditi in spelunca:» [Ib. lt.| < Et audierunt lilii Israel dioentium ;

pro eo quod est, nuntinvernnt dicentes. non nit, dicentem, vel dfeentea,
[Ib. '^.'i. • Ita fariet llominus omnhus inimicis [Ib. 87' « Servire Bervitntam Domini in qua : ••

vestris.quos vns dehellnbitis eos > nihil minuses- looutione duonotandaeunt.el n Bervire servitutem,»
set buio Bententin, etsi oon babsret, « eos. » quaa ctiam latina locutio reperitur et servitutem ;

[lb. xi, 10 et 20.] ., Et nmnes eepit ln bello. quia DomIni,»id esi qus debetur vol exhibetur Domlno.
per Dominum factum est oonfurtarl cor eorum, ut [Ib. 90. Et audieutea Phineea aaowrdoa al
»

obviam irent nd hellum nil Israel, ul extermina- principess\ oagogaqui arantoum illo, »arba qua lo-

rentur : •• notanrium eat, oonfortarl oor, » non cutisunt lilii llul.en et liliitia.lot dimi.liniii trihus

ibt ln iinnn aooiplendam. ManaiB6B,6t plaouerunt illis i audiantefl pro amlie-

|lh.xiv,<V • Tu sns verhuiii.quod looutuseatDomi- («) Apud l,X\
541 LIBRR SEPTIMUS. 542

runt posilum est aut plus est hic, et ; nam plenus omnis senior senPx,omnis autem scnex scniordici
est sensus,« andientes verbabsc,plaeueruDt i 1 1 i
.-> : »
poteat.
nec tamen sine incons"quentia ;
quia, cura audis- [Ib. xxiv, 7.] « Et induxit super illoe mare, et

sent, diccndum fuit. operuit super illo : » non ait, operuit illos, quam-
[lb.xxuij.j « Et Jesus senior provectus diebu^:» vis nonnulli interprete8 hoc maluerunt dicere.
hoo de Abraham dictum notavimus, seniorem in [Ib.47.] « In omnibusgentibus quas transivimus
Scripturis non solura illum appellari qui est infra per ipsas:» uaitateinScripturissunt istaelocutiones,
aetatem senis, sed etiam valde senem. Unde non nec tam crebro notandae quam crebro intercurruni.

LIBER SEPTIMUS.
Locutiones de Judicibu9.

[Jud. cap. I. i 1.] « Et factum est postquam de- quod alio modo diceretur, prselatus est mihi.
functus est Jesns, interrogabi.nt tilii Israel in l)o- sumpsit Aioth gladium de superfe-
[Ib.2t.l « Et
mino » non ait, Dominum, quod sermonis nostri
: more suo dextro: sic interpretari potuit quod grae-
consuetudo poscebat. cus habet i-o avwQe-j.nam locutio minus latinaest.
:

[Ib. 3.) « Et belumus in Chanan.eo » non dixit, : |Ib. 17.] • Erat autem Eglom vir exilis valde » :

adversus Chananreum, ant contra Chananaeum.aut hoc xst' hrelfpaavi dictum, id est locutione contra-

saltem, in Cbananaeum. ria.sequentia indicant; quando enim percussusest

[Ib n,8.] u Et mortuus est Jesus Nave filius ser- dictum est quod concluserunt adipes vulnus, quia
vus Domini, filius centum decem annorum. » Ista non eductus est gladius de ventre ejus.
repetitio quod cum dixisset « lilius Nave, » repeti- [Ib. 31.] « Et percussit alienigenas in sexcentoa
vit « lilius, » et deinde addidit,« centum decem an- viros : » non ait, alienigenarum sexcentos viros,
norura, «inusitata est ; ut potius « lilius centum aut certe alienigas in sexcentis viris.
decem annorum diceret, quam homo centura de- iv,6.]«Nonne praecepit Dominus Deus l9rael
[lb.

cem annorum sed tamen et alibi reperitur.

: tibi.etperges in montem Thabor? » Non ait.ut per-
[Ib. 10.] « Et omnis generatio appositi 9unt ad gas. quod videtur esse consequens sed inusitata ;

patres suos » notanda locutio est, quod non ait,

: locutione, Nonne prxcepit tibi.et perges,» utsu-
«

apposita est, quia plures erant. baudiamus verbum quod supra positumest, et sit,
[Ib. 14.] « Tradidit eos in manu praedantium : » Nonne perges ? aut solita locutione plus habet,
non dixit, in manum ;
quod videtur latina locutio « et; » nam ista conjunctione detractasensus cur-
p09tulare. Nonne mandavit Dominus Dcns Israel tibi,
rit, «

Et cuiii suscitavit Dnminus eis.judi-

[Ib. 18.) « Pergesin montem Thabor.et accipies tecum decem
ces.el erat Dominus cum judice » silita locutinnc : millia virorum ? » ete.

plus est hic, « et » nara plenum esset, « Et cum

;
Quoniam nescio diem in quo Dominus
[lb. 8.] «

suscitavit Dominus eis judices, erat Dominus cum prosperat angelum mecum utrum prosperat ac- :

judice.» Notandum est etiam hoc,quod a pluraliad tus angeli ejus qui mecum est ! an prospera mihi
singularem transiens, non ait cum judicibus, sed, facit per angelum ?
« cum judice, » id est, cum unoquoque judice. [Ib. 13.1 uOmnes currus suos, nongentos currus
[Ib. 19.] « Et factum est, cum moreretur judex, ferreos. » Ubilibet distinuuatur, clegans repetitio :

et reverlebantur.et iterum corrumpebant 9uperpa- utrum « omnes currus suos, » et deinde sequatur
tres suos.t Recta locutio esseita poterat seeundum « nongentoscurrusferreos;» an« omnes currussuos
consuetudinem sermonis nostris,Et fiebat cum mo- nongentes,» et deinde inferatur « currus ferreos. »

reretur judex, et revertebantur, et iterum corrum- [Ib.15.] « Et pavelecit Dominus Sisaram.et omnes

pebant super patres suos. Si, « et, » non haberet, currusejus.et omniacastra ejus.inoregladii in con-
plenum esset, « cum moreretur judex, revertcban- spectu Barach.» Quomodo pavefecit currus, nisi eos
tur, et iterum corrumpebant super patres suos, » intelligasqui erant in currihus? « Et pavefecit Do-
id est plusquam patres eorum. minus Sisaram.et omnes currus ejus.et omnia cas-

[Ib 20.] « Propter quod tanta dereliquit gens haec tra ejus in ore gladii in conspectu Barach. Pavefe-
testamentum meum tanta » dixit, pro tantum.id : cit in ore gladii, » ac si diceret, interfecit in ore

est tam multunvnomen pro adverbio, quod etiam gladii : « pavefecit » ergo, cum csederentur gladio.
in latinis locutionibus maxime poeticis invenitur. [Ib.l6.]« Et descenditSisaradesupercurru suo:»
[Ib.20.] « Et non;obaudieruntvocis rneae : » grae- ita dici latine potuit, quod est graece i.izb SvioOsv.

ca magis locutio est. [Ib. 18.] « Et cooperuit eum sua » non

in pelle :

[Ib. m, 10.] « Factus est super eum Spiritus Do- dixit, pelle, aut de pelle ; sic enim habet graecus
mini : » cum Spiritus Domini utique factus non sit; iw ttj Sipie ouxtj;. 1
.

sed « super cum factus est,ita dictum est ac si di- [Ib.20.] « Et erit,si quis venerit ad te, et dixerit,

ceretur, factum est ut esset supereum. Ex qua lo- Est hic vir? et dices, Non est. » Detracta conjunc-
cutione~et in" Evangeliojlogitur. « Ante me factus tione consequentem habet sensum, « Si quis vene-

est » (/oon.i,27) • id est,factum est ut e9se anteme: rit ad te, et dixerit, E9t hic vir? dices, Non est.
543 LOCUTIONUM S. AUGUSTINI IN HKPTATEUCHUM 544
[Ib. 21.! « l';l porgebll manus liliorum Iirael per- [Ib. 4.] « Et conduxit in ipsis Abimelech virosjin
gens : » soliu et frequentata looutio sst, ipsis» dixit, pro ex ipsis, id at M Brgenti pondo
[lb.24.] Et induiauutur in Jabin rogemChanuan:» septuaginta comluxit viroa
novo modo poeitl sl boo verbum,» indurabatur», lb. 4. '« Viros inancset perturbatos:»inanespo8iiit
|

pro eo qnod est. fortii Bffloiobatgr et pravalidue. pro levibus.quibus sunt contrarii graves; unde dici-
[Ib. v, '..'('>
.] IVrforavit caput cjus.et percussit :» tur,« In populos gravi laudabo te » (Psal.xxxw,i8)
r
id cst, pereussit oapnt ejue, et perforavit. lli.. ).] ii Etintravit in domum patrissui in Ephra-
[Ib. 31. | « Siopereant omnes inlmioi tui, Domi- tli.i, et interfecit frates suos lilios Jerobaal septua-
ne ; et diligentes euin sicul oitus solis in potontia ginta viros eupcr lapidem unum: »quiajam supe-
ejus : » non dixit, diligentes te, cum utique de I)o- rius septuaginta dixerat filios Jerobaal, id est Ge-
mino intelligi vellet. deon; et nunc eos septuaginta dicit occisos quam- :

[Ib vi, 3.] « Kt factum est, quando seminavit \ir vis minus occisi fucrint duo id est, ipse qui occi- ;

Israel : non unum hominem signilicat, sed ipsam dit, et Joatham junior qui latuit.de quo adjungens

gentem. dicit, « et remansit Jontham lilius Jerobaal junior,

[Ib. 3.] « Ascendebat Madian et Amalech et filii quoniam abscondit se » ac per hoc universum :

Orientis,et ascendebat supereum : » ista repetitio numerum posuit pro pcne univereo.
verbi non videtur habere solitam elegantiam vel af- [Ib. 23.] « Et spreverunt viri Sichimorum in do-
fectum. mo Abimelech : » non dixit, spreverunt domum
[Ib.9.] « Et liberavi vos de manu /Egypti: »per ma- Abimelech.
num.potestatem significat; per iEgyptum./Egyptios. [Ib. 34.] « Siohimam qua-
Et insidiati sunt super
[Ib. 13.] « Etdixitadeum Gedeon.In me.Domine tuor principia quatuor partes jam is-
: » id est, :

mi : subintelligitur, intende, hoc est, In me inten- tam locutionem superius etiam notavimus.
de ; et est ista locutio Scripturis lamiliarissima. [Ib.43.]« Etaccepitpopulum,et divisileumin tria
[Ib. 13.] « Et si est Dominus nobiscum.et utquid principia accepit,» dixit de illo populo qui cum
:

invenerunt nosomnia malaista?Plushabet conjunc- illo erat; et hic « tria principia » pro tribus parti-
tionem.et.sicut solet loqui Scriptura, quae si delra- bus posuit.
hatur, plena sententia est,« Et Dominus no- si esl [Ib. 55,] v Et abierunt viri locum suum : » id
biscum, utquid invenerunt nos omnia mala ista? est, unusquisque.
Ouamvis et superior conjunctio possitsalva senten- [Ib. xi, 8] « Et eris nobis in caput omnibus habi-
tia detrahi, ut me.Domine mi;» cum dixisset, « In tantibus Galaad ; non dixit, eris nobis caput ; sio
deinde subsequatur,« si est Dominus nobiscum.ut- enim solet loqui Scriptura : unde est, « Esto mi-
quid invenerunt nos omnia mala ista » magis : hi in Deum proteotorem ei in domum refugii »
enim hoc exigit nostrae locutionis consuetudo. (Psal. xxx, 3), multa hujusmodi. et

[Ib.25.]« Etvitulum annorum septem. » Hic ma- [Ib. 35.] Et haec unica ei.et non est praeteripsam
<

nifestum est quomodo vitulos appellet Scriptura : filius aut lilia:» hoc est qnod dictum est,«unicaei;»

bos enim anoorum septem.secundum consuetudi- sed propter affectum repetita sententia est.« Et non
nem locutionis nostrae, non est utique vitulus. Se- est ei praeter ipsam lilius aut (ilia non est ei,» pro :

cundum hanc ergo locutionem dictum est de Same- non eratei dictum est; proeterita quippe narrantur.
gar ',quod occiderit « sexcentos viros pra?ter vitulos [Ib.xiu.2.]« Etuxorejus sterillis.et non pariebat:»
boum » (/«d. iii, 31), hoc est praeter boves. cum potuisse sufficere quod dictum est,« sterilis.»
[Ib. 34.]« Et cecinit in cornea : suhauditur tuba; [Ib. 8.] .. Et precatus est Manue Dominum et di-
graecus enim non habet, tuba, sed tantum cornea. xit, In me, Domine ; homoDei quem misisti.veniat
[lb.vu.12.] « Camelis eoruui non erat numerus.et nunc iterum ad nos : In me » itadiotum est ut su-
erant sicut arena quaeestadlabium maris.» In multi- baudiutur, intende.
tudineconstatJiTEpocXixu); diclum.Haecautemtrans- |Io.xv,8.] « Et percussit eos tibiam superfemur:»
latio.ubi • lahium maris posuit pro littore, assidua haec locutio inusilata est,tumen looutio est.non ali-
est in Scripturis, sed rara est in latinis codicibus, quis in corpore vulneris locus, sicut in Ouaestioni-
quia plerique littus interpretati sunt,magis quid si- bus ex posui hoc ; est, percussit eos ad admiratio-
gnilicaret labium volentes ponere.quam ipsum la- nem, ad stuporem « (Quasst. in Jud. quaest. 5&). »
bium. Num littus si vellent Septuaginta interpretes [Ib. 10.] « Et dixerunt vir Juda, Ouare ascendis-
dicere, non deesset linguae grascae quod dicorent. tis singularem posuit pro pluraii.di-
super nos : »

[Ib.16.] « Et divisit trecentos viros per tria prin- xerunt enim Juda, non unus vir. viri

cipia : » pro partihus « principia » posuit. [Ib. 12.] « Ne forte ocouratus in m» «oa pro oo :

[Ib.vm,l.]« Etdixcruntad Gedeon viri Ephraem:» quod est. occidatis me ; et tuv locutio in 0ua?stio-
ld sst viri de tribo Ephnem. nibiiB oxposila ost « (\d. qunst. 56). »

Quid verbum hoc fecisti nobis, ut non

[Ib. i.] « [Ib. 13.] « Et reduxerunt eum de petra, et venit
vocareu nos curn exires pugnare iu Madiam » ver- '.'
usque ad Maxillam • locus est sic appellatue pos- :

bum pro factn posuit. tea ex eo faeto quod ibi gessitipsc ^auison.quanda
|Ib. ix 4 « El dederenl eeptuagtate argioti: »
.
] maxilla asini pugnans, mille prostravit boc ergo :

suuauditur.pondo.vel talealiquid interpretatio ex : per prolepsim dictum est, quia post illu omnia
babnao, « septuugintu pondo » habet. gesta, haic hisloria conscripta e»t
i lu Msi., Sagtmar. [lb. 14.] «Siout etupa cum olefecerit igneiu ; a
545 DE SUBSEQUENTl QU/ESTIONUM OPERE S. AUGUSTINI. 546

methaphora ab animali ad inanimalc uon enim ; quod nonuulli inlerprelati sunt, « obsidebant, » sed
stupa sensum habet olfactus sed ita dictum est,ac : graecus IxaAivro, hoc est sedebat, quia insidiae sin-

si diceretur, cum ignem

senserit quamvis et hoc ;
gulari numero graece dicuntur, nec potest latine

quod dixi, senserit, ad eamdem metaphoram per- dici insidia : locutio autem notanrla erat, quia dic-
tinoat, sed ad celeritatem intelligendam pertinet tum est, « insidiae sodebant, » pro iis qui insidia-
quod dictum est, « olefecerit. » bantur ; ipsi enim sedebant.
(Ib. 15.) Kt extendit manum suam, et
« accepit (Ib. 10.) « Nunc ergo indica mihi in quo ligabe-

eam » non diceret « exlendit manum suam, »

: elsi ris : » non ait, quo ligaberis, aut junde ligaberis.

utique extenta manu acceptam iutelligeremus. (I b . 11.) « Si liaaverint me in funibus novis : »

(Ib. xvi, 2.) « Et nuntiatum est Gazeis, dicen- non dixit, funibus.

tes • non ait, nuntiaverunt dicentes, aut nuntia-

: (Ib. 11.) Item, « Si ligaverint meinfuniculis no-
tum est a dicentibus. vis, in quibus non est factum opus, et infirma-
(Ib. 7.) « Si ligaverint me in septem nervis hu- bor: » plenum esset, etsi non praeponeretur, «et. »
midis nondum siccatis: » non ait, septem nervis, (Ib. 15.) « Et hoc tertium lefellisti me: ter-
sed « in septem nervis. • tium, » posuit pro tertio, sive ter, nomen scilicet

(Ib. 7.) « Si ligaverint me in septem nervis humi- pro adverbio, quod et in latinis locutionibus ele-
dis nondum sicatis, et infirmabor: » plenum esset, ganter fieri solet.

etsi non haberet, « et. j (Ib. 26.) « Dimitte me, et pilpabo rohimnas, su-
(Ib. 9.) « Et insidiae ei sedebant in cubiculo: » per quas domus conlirmata est super eas.

DE SUBSEQUENTI QU.ESTIONUM OPERE.

LIB. II. BETRACT. CAPDT IV.

Eodem tcmpore (a) scripsi etiam libros Qmestionum de Libris eisdem divinis septem.quos ideo appellare sic
1.

volui, quia ea qux ibi disputantur, magis quxrenda proposui,quam quxsita dissolvi ; quamvis multo plura in

eis mihi videantur ita pertracta, ut possint eliam solutu et exposita non immcrito judicari. Hegnorum quoque

libros eodem modo jam considerare cwpcramus ; sed non multum progressi, in alia quse magis urgebant, ani-
innm intcndimus. In primo autem libro, ubi agilur de virginis varuilis, quas ponebat Jneob in aqua, ut in
conrcptu positx oves eas viderent cum biberent, et varios fetus parerent (Quxsl. 93); non bene a nobis expo-
sita est causa, cur iterum concipientibus non ponebat, id est cum alios fetus conciperent, sed in priore con-
ceptu. Nam quxstionis alterius e.rposilio (Id. 95), ubi quxrilur cur di.xerit socero suo Jacob.u Et decepisti tner-
cedem meatn decem agnabus » (Gen. xxxt, 41), satis veraciter enodata, demonstrat istam sicut solvi debuilnon
solutam.
2. In tertio quoque libro ubi de summo agitur sacerdote, quomndo creabat filios, cum haberet necessitatem
bis in die ingredi in Sancta sanctorum, ubi erat altare incensi, ad offerendum incensum mane et vespera
(Exod. xxx, 7, 8), quo non posset, sicut Le.v dicil, immundus inlrare ; et eadem Lex dicat, immandum fieri
hominem eliam ex concubitu conjugali, quem jubet quidem lavari aqua, sed et tolum dicil immundum esse
usque ad vesperam (Levil. xv, 16] unde dixi, « Consequens juisse, ut aut continens esset, aut diebus aliqui-
;

bus inieriuitteretur incensum« (Quxst.82]:non vidi non fuisse conseqnens.Potesl enim sic intelligi qucdscriptum
est.vlmmunduserit usque ad vesperam,« ut per ipsamvesperam jam nonessel imtnundus, sed usque ad ipsatn, ut
vespertino jamtempore incensum mun<lusofferrct,cum propter creandos filios postmatut:num incensum tnixtus
esset uxori.Ilemque ubi quxsitum est.quomodo prohibitus essei super funus patrissacerdossumus intrare(Levit.
xxi, II), cum eum fieri sacerdotem (quando unus erat) nisi post morlem sacerdotis patrit non oporteret ; dixi,
« Propter hoc nccesse fuisse, nondum sepullo patre statim posl ejus mortem, filium ejus constitui, qui succe-
derel patri ; propter etiam conlinualionis incensum, quod bis in die necesse erat offerri » (Quxsl. 83) ; qui
sacerdos super mortem nondum sepulti patris prohibetur intrare. Sed parum attcndi, poluisse hoc prxcipi
magis propter illos, qui fuluri fuerant summi sacerdotcs non patribus sumtnis sacerdotibus succedentes, sed
lamen ex filiis, id esl ex posleris Aaron, si forte summus sacerdos, aut filios non habere, aut ita reprobosha-
beret ut nullus eorum patri deberel succedere sicut Samuel summo sacerdoti Heli successit (I Reg. i) ; cum
:

sacerdotis filius ipse non esse sed tamen ex filiis, hoc est, ex posteris essel Aaron.
3. De lalrone etiam cui dicluin est, « mccum eris in paradtso > (Luc. xxm, Ao),quod non fuerit visi-
Hodie
biliter baptizatur, quasi certum posui (Quxst. 84), cum sit incertum, magisque illum baptizatum fuisse cre-
dendum sit, sicut ego quoque alibi postea desputavi. Item quod in quinto libro dixi, ubi cotnmemorantur ma-

Quo nimirum tempore superiorem Locutionum collectionem, quce in lib. II Retractionum cap. 51 recensita est, compa-
(a)
rahat eodem ipso S. Doctor subsequentes Qusestionum in Heptateuchum. uti in antiquis codicibus inscribuntur, libro perfecit :

nisitquod Qucestiones primum, deinde tum Locutiones de iisdem divinis Lihris dictasse intelligitur ex Locutionibus de Exodo
cap 12, v. 7, et Locutionibus de Judicibus, cap. 15, vv, 8 et 12; tametsi in Retractationibus priorem locum dederit Locutio-
num collectioni, forte quia eam hoc ordine sive dictare ccBperat, sive legi volebat.
 517 ul ESTIONUM S. AlT.CSTINl IN HEPTATEUCHUM 548
tres in fnuntumibui evangelieU, n uou cas positai nisi eum patribui » (Id. 46), verum ett quidem, ted ad
)(in de qm agebatur non perthtet, Agebatur autem de iis qui dueebant fratrumvel proptnquorum eonjugu,
torum qui sine fUiis de/uncli essent, propter duos patres Joseph, quorum alterum Matthmut oommemorat at-
terum Lueat. /'<• 71.-1 qua tlit ne ditigenter in hoc opere disterui, eum retractaremus opus nottrum contra Faui-
tum Marriekatum. Boe oput tie ineipU : « Cum Seripturas sanctas, qux appeltantur canonicss. »

H. AUIIKLII tlGIJSTIIVI
HIPPONENSIS EPISCOPI

QU/ESTIONUM IN HKPTATKUCHUM
LIBRI SEPTEMC).

LIBER PRIMUS.
Quasstionea in Genesiin.

PIUlEMTUM. dequibus alias, quantum potuimus, disseruimus

Cum Scripturassanctas, qu» appellanturcanoni- [/« librisde Geitesi); ha?c sunt qua; legentibus 110-
Cffi,legendo et cum aliiscodicibussecundumSeptua- bis oecurrentia voluimus litteris attineri '.
ginta interpretalionem conlerendo percurreremus, Qu.est. I. [Gem. cap. iv, \ i7.]Qiiomo(loCain po-
placuit eas quajstionos, quae in montem venirent;si- tuerit rondere civitatem, cum civitas alicui utique
ve brevitercommemorando, vel eliam pertrnctando constituatur bominum multitudini, illi autem duo
tantummodo proponerentur,siveetiamqualitercnm- parentes etduofilii fuisse referantur, quorum filio-
que tanquam afestinantibus solverentur, stilo alli- rum ab altero alter occisus est, in cujus oceisi lo-
gare, ne dw memoria fugerent.Nou uteussalis expli- cum alius natus esse narrantur. An ideo qua?stio
curemus,sed utcum opusesset.possemus inspicere; est,quoniam quilegunt.pntant solos tunc faisseho-
siveutadmonercmurquid adhucesset requirondum^ mines quos divina Scriptura commemorat, nec ad-
siveutexeo quod jam videbntur inventum, ut pote- vertunt eos qui prius sunt conriiti duos, vel eos
ramus, essemus et ad cogitnndum instructi, et ad etiam quos gcnuerunt, tam diu vixisse.ut niuhos gi-
respondendnm parati.Si quis igiturhfeclegere prop- gnerent? Non enitn et Adam ipse eos BOlosgenuit,
ter incultum in nostra festinatione sermonem non quorum nomina leguntur, cum de illo Scriptura lo-
fastidierit, si quas quaestiones propositas invenerit quens ita ooncludat, quol genuerit Rlios et lilias
nec solulas.non ideo sibi nihil collatum putet. Non- (Gen. v, 1). Proindi' cum nculto pluribusilli vixeiint
nullaenim pars inventionis est, nosse quid quteras. annis, quam Israelit» in /Egypto fuerunt, qnis non
Quarum autem solutio placuerit, non ibi vile con- videatquam multi bominea nasc: potuerunt, unde
temnat eloquium, sed de aliqua participatione doc- illa eivitas inipleretur, si Hcbrni iiiulto minore
trinoe potiusgratuletur. Non enim disputatio verita- tempore ita multiplioari potuerunt?
te, sed veritas disputatione requiritur.Exceptisergo II. [Ib. v, 25.] Qu»ri solet quomo lo Mafhasalem

iis qu»a principio.ubi Dous coelum et terram fecisse seoundumannorumcomputationem viveru poetdilo-
narratur, usquo ad dimissionem duorum primorum vium potuerit, oum omnes, prater eos qui in arcam
hominumde paradiso.lractari multipliciter possunt, ingressi snnt.periissedicantur.Sedhani

All.WOMTIO 1'P. BI.NKnU Tim>Hl'S«.

Reeeiisiti sunt ad Mas, eodic Vatlc. dnoa.Fuiensla oollegil apud Tholosales unum.ad Sorbontcuin scrlp-
(lii libri
tum anie aonos ciroiter inn. Q«i cene ini qui nuaoa 600 presferl, »il ejuadem r»re eetatis Reuiigianuua, ,'i Mii b
sd Thuaaeum ei Beuigniduum, qui anta 80U anuos acripti videutur, ad veLueiissimum oiunium ei optimw nolw
Uorbeienaem : ad rarianlea lectlonea Lovaoienslum Theologoruo) ex quinque Belgicia decerptis: ii.m arl 1

Eugypii abbatl* in duobua Maa oonteota, ei ad Plorl eolleotionem mauu descriptam Postremo eollati raerant ad
antiquiorea editionea Bad. «eu IUL, id eat quss ax auguatlni Raliaponenaia recognitione, cura Jodioi Badil pro
dtil Lugdnni, an. IW7, «,i \ 'bacbianam, ad Probenlanam Eraami, et ad Lovauienaium Autuarplenaeui

Comparaoimus pratorea eas omnM utUioMti initio Retr, etConfeas., t. l.memoraiut. M,

Aiu.
1
1.1 ,1 i.,i\.,atiiHttr*. Trea utlqulon
i rlpll cireiter Cbrltti innnm H8. attintre. Nos cum Rat, et doobua »1
549 LIBER PHIMUS. 550
plurium codicum mendositas peperit (a). Non so- inferiora.haberet et superiora inferiorum '
quae ap-
lum quippe in Hebrais aliter invenitur verum ; pellanlur bicamerata ; haberet etsuperiora superio-
etiam in Septuaginta interpretatione, Muthusalam ruin, qua; appellavit tricamerata. Inprima quippe
in codicibus pauciurihus, sed veracioriliiiSj sex an- h.ibitatione, id est in inferioribus,
semel camerata
nos ante diluvium reperitur fuisse defunctus. erat arca in secunda verohabitationesupra iuferio-
;

III. [Ib. vi, 4.] Item quaeritur queinadmodum po- remjam bicamerata erat.ac perhocin tertia supra
tuenntangeli cuni iiliabus hominum concumbere, secundam sine dubio tricamerat erat.
unde gigantes quamvis non-
nati esse perhibentur : VII. [lb. vi, 21.]Quoniam non solum vivere, sed
non angelos habeant,
nulli et latini etgrorjcl codices etiam pasci in arca animalia Ueus dixit, et jussit ut
sed Dei quos quidam ad solvendam istam
filios ; Noe ab omnibus escis sumeret sibi etillis, quae ad
quaestionemjustos homines fuisse crediderunt.qui illum fuerant ingressura:quaerilur quomodo ibj leo.
potuerunt etiam angelorum nomine nuncupari.Nam nes vel aquilai, qua; consueverunt carnibus vivere,
de homine Joanne scriptum est, « Ecce ego milto pasci potuerint ; utrum et animalia praeter illum
« angelum meumante faciem tuam.qui praparabit numerum propteraliorumescam fuorintintromissa,
« viam tuam »(Malach.iu,i). Sed hocmovet, quo- an aliquapraetercarnes(quodmagiscredendumest)
modo vel hominum concubitu nati sunt gigantes, a viro sapiente, vel Deo demonstrante provisa sint,
velfeminismisceresepotuerunt.si non homines, sed quae talium quoque animanlium escis convenircnt?
angeli fuerunl
? Sed de gigantibus, id est, nimium VIII. [Ib. vii, 8, 9.]Quod scriptum est, Et a vola-
grandibus atque Ibrtibus,puto non esse mirandum tilibusmundis etavolutilibus immundis,el a pecoribus
quod ex huminibus nasci potuerunt quia et post ;
mundis et a pecoribusimmmdis.et abomnibusserpen-
diluvium quidam tales fuisse reperiuntur; et quao- tibus in lerra ;quod deinde nun additur,subauditur
dam corpora hominum in incrediliilem modum in- mundis et immundis ;
et adjungitur,Duo duoHntra-
gentia, nostrisquoque temporibus cxstilerunt, non verunt ad Noe in arcam,masculus et /ffmnm.Quaeritur
solum virorum.verumetiam feminarum. Unde cre- quomodo superiusdistinxeritduoduoabimmundis,
dibilius est homines justos appellatos vel angelos, nunc autem sive a mundis sive ab immundis duo duo
vel filios Dei, concupiscentia lapsos peccasse cum dicat inlrasse. Sed hoc refertur non ad nunierum
feminis.quam angeios carnem non habcntes usque mundorumvel immundorum animalium.serl B d tna-
ad illud peccatum descendere potuisse quamvis de sculum et feminam quia in omnibus sive mundis
;

quibusdamdaemonibus,quisintiiiiprobimulieribus, sive immundis duo sunt, masculus et lemina.

amultis tam multa dicantur,ut non facile side hac IX. [Ib. vii, 15.] Notandum quod scriptum est,
In
re definiendasententia. quo est spiritus vilx, non solum de liominibus, sed
vi, 15.] De aroa Noe
IV. llb. quaeri solet utrum etiam de pecoribus dictum.propter illud quod qui-
tanta capacitatequanta describitur,auimaliaomnia dam de Spiritu sancto volunt intelligere, ubi scrip-
qua3 in eam ingressa dicuntur.et esc.is eorum ferre tum est, Et insuf/lavit Deus in faciem ejus spiritum
potuerit.Quam quaestionem cubitogeometricosolvit vitse (Gen. n, 7) :
quod melius quidam codices ha-
Ongenes, asserens non frustra Scripluram dixisse bent, flatum vitse.
quod Moysesomnisapientia/EgYptiorum fueriteru- X. [Ib. vn, 20.] De montium altitudine, quam
ditus (Act.
vil, 2^),qui geometricam dilexerunt. Gu- omnem scriptum est transcendisse aquam cubitis
bitumautemgeometricum dicittantum valerequan- quindecim.quaerilur propter Olympi montis histo-
tum nobtra cubita sexvalent.Si ergo tam magna cu- riam.Si enim terra invadere potuit spatium tran-
bita intelligamus.nulla quaestio est.tants capacita- quilli illius aeris, ubi
diciturnec nubcsvideri nec
tisarcam fuisse.utposset illaomnia continere. ventos sentiri.curnon et aqua crescendo?
V.
[Ib. vi, 15.]Itemquceriturutruraarca tam ma- VI. vn, 24.] Quod scriptum est, Exallata
[Ib.
est
gna centum annis potuerit fabricari a quatuorho- aqua super ierramcenlum quinquaginta dics; quojri-
minibus.id est, Noe et tribus filiis ejus. Sed si non turutrum usque ad hunc diem creverit, an per tot
potuit.non eratmagnum fabros alios adhibere: qu- dies in altitudine qna creverat manserit
quoniam :

amvis operis sui mercede accepta non culaverint, alii interpretes planiua videnfur hoc dicere. Nam
utruin eam Noe sapienter, an vero inaniter fabrica- Aquila dixit, OMtmtfi.-SymmaobtiS', Prsevalucrunl,
returjetideo non in eam intraverint.quia noncre- id est aquas 3
.

diderint quud illo rrediderat. XII. (Ib. vm,l.)Quod scripturn

est *.post centum
VI. [Ib. vi. 16.] Quid est quod ait, cum de arcas quinquagintadiesadductumessespiritumsuperter-
fabricatione Ioqueretur,/n/mora bicamerataettrica- ram,etdesiisse aquam.et conclusos fontes abyssi
et
meratafacieseam ? Non enim infnriora futura erant
'

bicamerata et tricamerata. Sed in hac distinclione i

Sic plures et melioris notae Mss. Atexcusi ferebant-
totam instructuram 2 ejus intelligi volui!,ut haberet Ut haberet mferiora,haberet media et supenora quse
av-
?
pell"ntur i.ncamerata.
2 lu editis.Diio etihio. Abest conjunrtio.et.a
Mss et a
graec. LXX.
»Editi, Pr*valueruat «?«*;omis8o,Wei/,n UO
' Editi.ea; pro quo Mss. eam, juxta LXX, aut4n;re- dhabent
nostri omoes Mss.
fertur ad aream. Quo.l seriptum est exaltaiam esse
* Editi
» structuram ejus. At ouines nostri.Mss., insiru-
Editi,
:
aquam nost
centum qmnquagmta dtes, et adiluctum essespiritum •
cturam.
refurnantibus septem m«liojrig uuta? Mss.quos hic
(a) Confer lib. 15 de Civit Dei,cap. 11 sequi-
H
mur.
55» (JIVKSTIONUM S. AUGUSTINl IN HEPTATEUCHUM 552

oataraotai oolii et deteotam pluviam de eoalo;quav XIX. [Ib. x, 25.] Quanritur quid sit, Et lleber nati
ritur utnun poat centuiii quinquaginta riies htuc sitnt filii i/i/n; nomtn unius Phatech, quia m die-
facta sint, an per reeupitulationem omnia comme- but tjut dinita eti ttrra : ni^i forte in diebus ejue
Boorata iiot,qu« posl qoadragiota dios pluvite flerl linguarum illa divarsitas exsieterit, per quam fac-
oceperunl: ut boo soluin ad cenlum quinquagintn tum est ut genirs dWfdorentur.
dies pertineat, quod usijii" ad ipsos aquu Maitata \\. |lb xi, I.] Et erat omuis terra luhium iinum :

est, aut do fontibus ubyssi cessente jatn pluvia.uut '|u ido lioc potesi iuielligi.quundo superius dic-
quia mansit in altitudino suu, dum nullo spiritu '
luni Mt quod lilii Noe, vp! filiorum rjus distriliuli

sirearetur;caetera vero qu.e dieta sunt.non post cen- essent per terram secuiiiliiin tribue Bl scetinduni

tum quinquaginta dies omnia facta sint, sed com- gentes, et secundum lttiguas suas.nisi quia per re-
raemorata sint omnia, quie ex tine quadraginta capitulationem posten commemoratqut dpriuserat?
dierum fieri cceperunt. sed obscuritatem facit quod eogenere lorutionis ista
XIII. [Ib. vui, 0-y.JQuod soriptum est, dimissum contexit,quasi narratio de iis qua? postea facta sunt,
esse corvum.nec rediisse;ot dimissam post ctim co- consequatur.
lumbam.et ipsam rediisse.quod non invenisset re- XXI. [Ib. ii. 4.] Venite xcl i ficcmus nolns civitatem,
quiem pedibus suis quaestio solet oboriri, utrum
: el turrim cujus caput crit utquc in cuium. Si hoc se
corvus mortuus sit, an aliquo oiodo vivere potuerit? posse crcdiderunt, nimium stulla audacia et im-
quiu utique si fuit terra ubi requiesceret, etiam co- pietas deprehcndilur. Et quiu ob hoc Dei vindicta
lumba requem potuit invenire pedibus suis. Unde secuta est, ut eorum lingu;i> dividerentur, non ab-
conjicitur a multis quod cadaveri potuerit corvus surde lioc cogitasse creduntur.
insidere, quod columba naturaliter refugit. XXII. [Ib. xi, 7.] Yenite dcscndnmus, et con/unda-
XIV. [Ib. viii, 9.] Item quaestio est quomodo co- inus ibilinguam eorum ', ne audiat unusqmsque
lumba non invenerit ubi resideret,sijam,sicut nar- vocem proximi utrum ad Angelos Dominus hoc
:

rationis ordo contexitur, nudata fuerant cacumina dixisse intelligitur ? an secundum illud accipien-
montium. Qure videtur qucestio aut per recapitula- dum est, quod in exordio libri legitur, Faciamus
tionem posse dissolvi, ut ea posterius narrata in- hominem od imaginem et simiHtudincm noslram {Gen.
tclligontur, quas prius facta sunt; aut potius quia i, 2i)|? Nam et quomodo postca dicilur singulari
nondum siccata fuerant. numero, quia ibi cmfuclit Dominus labia terrx sic :

XV. [Ib. Quid sibi vult quod Dominus

viii, 21.] et illic cum dictum esset, Faciamus ad imtijmem
dicit. Non adjiriam adhuc malfdicere super tcrram nostram; in consequentihus tamen non dictum est,
propter opera hominum quia : meus ho- apposita est Fecerunt, sed, Fecit Deus,
XXIII. [Ib. xi, 12. 13 ] Quod scriptum est,£/ crat
'

minis al maligna ajuventute Non adjiciam ergo 2

.

adhuc percutere omnem curncm vivam, quemadmo- Aipkaxad (innorum centuin iriginla quinque.cum ge-
dum feci : et deinde adjungit que secunduui largi- nuit Chainan ; ct vixit Arphnxad pos/quam gcnuit
tatem bonitutis su.e donat horninibus indignis? Chainan annos q uadringentos, vei, sicut in graeco in-
Utrum hic Testamenti Novi indulgentia tigurata venimus, annos irccentos; qutaritnr quomodo dixerit
sit.et praeterita ullio ad Vetus pertineat Testamen- Deus ud Noe, Erunt anni vil;v eoruin cenluin vijinli,
tum : hoc est, illud ad Legis severitatem, hoc ad Nondum enim natuserat Arphaxad quando dixit hoc
gratias bonitatem 3
? Deus.nec fuit in arcacum parentibus suis:quou:odo
XVI. Quid est, F.t de manu hominis
[Ih. ix, 5.J ergu intelliguntur deinceps anni vits humana» pMB-
(ratris exquiram aniinam hominis/ An omnem ho- dicticentum viginti, cum inveniatur hoino vixisse
minem fratrem omnis hominis * intelligi voluit, amplius quadringentis annis? Nisi quia intelligitur,
secundum cognationem ex uno ductam? ante viginti annos quum inciperetnrcatieri.qufflcen-
XVII. [Ib. ix, 25.] Quare peccans Gham in pa- tum annis facta reperitur,hoc Deum dixisse ad Noe,
tris offensa, non in seipso.sed in filio suo Chanaan cum jaui pramnntiaret fncturumseessediluvium,neo
maledicitur nisi quia prophetatum est quodma-
;
vit.-ehumnnasdeinceps futuraein iisquipostdiluvium
modo terram Chanaan, ejectis inde Chanaeis et nuscerentur spatium priedixisscsed vitie bominum
debellatis, a.:cepturos fuisse filios Israel, qui veni- quos fuerai diluvio deleturus.
rent de semine Sem ? XXIV. [Ib. \, 21 Quaeritur quare scriptum sit,
|

XVIII. [Ib. x, 8.] Qnajritur quomodo dictum sit Sed erut pateromnium filiorum lleber;cum invonia-
de Nembroth, llir drpit esse gigas super lerram;cum tur Heber quintua a spm lilio Noe i atron quui ei
gigantes antea natos Scripturn commemoret.An
et illo Ilebr«i dicuntur nppcllati? por illuin enim ge-
forte quiu post diluvium novitas generis humani nei-iitiii trunsiit m! Abraharo. Qoid argo probabiliua
reparandi denuo eommemoratur, Ib qua Dovttate sii, llebrajos tanquain HoberaBOs tlictos.an lanquum
hic coepit esse gigas super terram? Abialueos, merito quaritur [•),

'Am. Er. et Lov., dum in il/o tpiritu. Al Imt. et

MDDSa MlB., ilum nu/lu s/.f.fa. ' EdM, linguas eorum.E\ iiaiilii \i\(v.\,co>i/whl I'
i.ini. oti matHinm n fuventute. At Mm. Corbeiensls tabium /!•• i.c.Niis juxta grweutu, priuio ml CorbataDMU)
et Engypii iiiiii.m/ mntigna : Juxta Kriuc.lAX./.i panera. codicem repoDimut ifkndamia iti imgumm
\ citi- .. i..\
.
Corbeienaia, virttotem. deinde »d aJioa oum eodem teptaui, teAM tarrw.
l-.iliii. hominit nomtnt tnteltigi, XbatX, iwminf,n M»a. \ ui. iii..
1 1 iii de cint. Dei, i.i|i. I >'t lib - RittMl. ;

e quibui doo ajna looo babeot, vti hominit. cap. (6.

553 LIBER PRIMUS. 554

XXV. |Ib. xi, 20.] 1. Quomodo accipiendum sit, cutus Dcus.Sed quod Stephanus postea sic narrat,
quod cutn csset Tharra ' pater Abrahec annorum se- Tunc Abraham cgrcssus de terra Chaldseorum habita.
pluaginta,genuitAbraham,et postea cum suisomni- vil in Charran ; et inde, poslquam morluus est pater
bus mansit in Charran,et vixitannosducendosquin- cjus,collocavit eum in terra hac (Act.yu,i) ; non par-
que in Charran.et mortuus est : et dixit Dominus ad vas affert angustias huic expositioni, quae
fit per

Abraham ut exiret dc Charran,et exiit inde, cum es- recapitulationem.Videtur enim habuisse imperium
set idem Abraham septuaginta quinque annorum? Domini, quo ei fuerat locutus in itinere Mesopota-
Nisiquiaperrecapitulationemostenditur,vivoTharra mia3,egresso de terra Chaldasorum,et euntiin Char-
locutum esse Dominum et Abraham vivo patre suo
;
ran, et hoc imperium post mortem patris sui obe-
secundum praiceptum Domini, exiisse de Charran, dienter implesse,cum dicitur, El habitavit in Char-
cum csset septuaginta quinque annorum.centesimo ran ; el inde,poslquam mortuus est pater ejus,colloca-

et quadragesimo quintoanno vitaspatris sui,sidies vii illum in terra hac.Ac per hoc manet qua:stio, si

vita>patris sui anni duccnti quinque fuerunt utideo : septuaginta quinqueannorum(sicut evidenterScri-
scriptum a\t,Fueruni annivitae Tharrx ducentiquin- ptura Geneseos loquitur) fuit, quando egressus est
quc inCharran,quia ibicomplevitomnes annustotius de Charran, quomodo esse possit hoc verum, nisi
vitajsura.Solviturergoquasstioperrecapitulationern, forto quod ait Stephanus, Tunc Abraham egressus

postmortemTharras
quas indissolubilis remancret.si est de terra Chaidxorum
el habitavit in Charran,aoa

acciperemus locutum esse Dominurnad Abrahamut sic accipiatur.Tunc egressus est posteaquam eilo-
cxirct de Charran.quia non potcrat csse adhuc an- cutus est Dominus ;jamenim erat in Mesopotamia,
norum septuaginta quinquecum paterejusjammor- sicut supra dictum est, quando illud audivit a Do-
tuus esset, qui cum septuagesimo retatis suae anno mino : sed ipsa regula recapitulationis contexere
genucrat;ut Abraham post mortem patris sui anno- voluit Stephanus,et simul dicere,undeegressus,ubi
rum esset centum triginta quinque, si omnes anni habita.verit,oumait,TuncAbrahamegressusestdeTerra
patmejus ducenti quinque fuerunt. Recapitulalio Chaldseorum,ethabitavit in Charran.la medio autem,
itaque ista.si advertaturin Scripturis.multas quass- idest,interingressumdeterraChald83orum,et habi-
tiones solvit, quas indissolubiles possunt videri se- tationem inCharran,locutus est ei Deus.Postea vero
cundum etiam superiorum qua;stionum expositio- quod adjungit Stephanus.E/ inde, postquam mortuus
nem, per eamdem recapitulationem 1'actam. est pater ejus, collocavit illum in terra hae ; intuen-
U.Quanquam et aliter ista qiu-estio a quibusdam dum est,quia non dixit, Et postquam mortuus est
solvatur,ex illo computari annos ;etatis Abraha3,ex pater ejus,egressus est de Charran ; sed,Inde collo-
quo liberatus est de igne Chaldo3orum,in quem mis- cavit eum Dcus in terra hac : ut post habitationem
sus ut arderet, quia eumdem ignem superstitione in Charran collocaretur in terra Chanaan,non post
Chaldsorum colere noluit, liberatus inde, etsi in mortem patris egressus, sed post mortem patris
Scripturis non legitur, Judaica tamen narratione collocatus in terra Chanaan, ut ordo verborum sit,
traditur.Potest et sic solvi.quoniam Scriptura quaa Habitavit in Charran,et inde collocavitillum in terra
dixit, Cum Tharra annorum septuuginta,genuit
csset hac.postquammortuusestpaterejus ; uttuncintelli-
Abraham et Nachor et Arran; non utique hoc intel- gamus collocatum vel constitutum Abraham in terra
ligi voluit, quia eodem anno septuagesimo astatis Chanaan,quando illic eum nepotcm suscepit,cujus
9U83 omnes tres genuit, sed ex quo anno generare universumsemen illicfueratregnaturum,expromis-
ceepit, eum annum commemoravit Scriptura. Fieri so Dei ha;reditate donata.Nam exipso Abrahamna-
autem potest ut posterior sit generatus
Abraham, tusestlsmaeldeAgar.natietalii exCethura,ad quo
sed merito excellentia;,
qua in Scripturis valde illius terroB non pertineret hasreditas. Et
ex Isaac
commendatur, prior fuerit nominatus sicut pro- : natus est Esau.qui similiter ab illahiereditate alie-
pheta priorem nominavit minorem,Jacob dilexi,Esau natus est.Ex Jacob autem filio Isaac, quotquot filii
autem odio habui (Malach.i,2,3) et in Paralipome- ; nati sunt, id est universum semen ejus, ad illam
non cum sit quartus nascendi ordine Judas, prior hasreditatem pertinuit. Sic ergo collocatus et cons-
est commemoratus (I Paral. iv, 1), a quo Judaicaa titutus in illa terra Abraham.quoniam vixit usque
genti nomen ost, propter tribum regiam. Commo- ad nativitatem Jacob, si recte intelligitur ; soluta
dius autem plures exitus inveniuntur,quibus quaj- qua?stio est secundum recapitulationem ; quamvis
stiones difflciles dissolvantur. et aliae solutiones non sunt contemnendae.
3. Consideranda estsane narratio Stcphani de hac XXVI. [lb. xii, 12, 14.] Erit ergo cum te viderint
re.cui magis harum expositionum non repugnet. Et Egiiptii.dicent quia uxor illius hxc. Factumest autem
illudquidem cogitut non sicutnarrari videturinGe- statim ut intravit Abraham in/£gyptum,videntesjEgy-
nesi (Gen. xn, I), post mortem Thame locutus sit ptiimulierem quia speciosa erat coWe.Quomodo acci-
Deus ad Abraham, ut exiret de cognatione sua el de piatur,quodAbrahamveniensin/Egyptum celarevo-
domopatrissui;sedcumessetinMesopotamiaprius- luituxorem suam csseSaram',secundumomnia quaa
quam habitaretin Charran, jam utique egressus dc de hac re scripta sunt, utrum hoc convenerit tam
terra Chaldasorum, ut in illo itinere intclligatur ei lo- sancto viro.an subdcfectio 5
fidei ejus intelligatur,

Mss.constantercum gemina
i
rr, uti apud LXX Sar-
ram.
» In excusis, Thare. At in Mss. constanter, Thara
vel Editi.S!i6 defectione fidei.Legendum cum Uss.,subde-
-
lnarra et bic in grffico.
;
/ectio fidei; uti rursum postea lib.
6, qua^st. 30.
Patrol. XXXIV.
18
555 QU ESTIONUM S. AUGUSTINI 1N IIEPTATEUCHUM 556

Bicut noninilli arbltrati sunt ;

jam quidem etcontra XXIX. [Ib. xiv, 13.] Et nuntiavit Abrahse transflu-
Pauatum do liac re disputavi (Contra Fauttum. lib. viali. TransDuvialem Abraham uppellatum otiam

•J2, eap •' diligenliusa presbytero Hiero- exemplaria Batia indicant sed cur ita ap- :

nymo expoaitum est, quaro non sit oonaequenB ut pellatua eit, hso videtur oauaa,quod ex Mosopota-
oum aliquot dies apud regem /Egypti Bara fuerit, mla vi oiena, tranaito flumine Eluphrate,sedea cons-
atiam ajua ooncubitu oredatur essepoIluta(/ii>/wi. tituit in terra Cbanaan, et tranBfluvialia appellutua
lib. Qiutstionum in Gen.) ; quoniam mos era i i
ax ea regione unde venorat. lindo Jesus Navo
giuB,vicibus ad so admittere mulierea suas, et niei dicit Israelitis: Quidt vultis servire diis patrum ves-

lomentia ' ct unguentis diu prius uceurutu corpore, trorvm qui amt irans flumen [Josue xxrv, -15)?

nulluintrubn; aeedumflerent.afflioUtBeBt XXX Ib. \v, 12.] De eo quod scriptum ost, Circa

Tliarao manu Dei.ut viro redhiberet intaotam,quam solisautcm occasum pavor irruit super Abruliam, ct
ipsiDeo marituscommiserat.tacensquod uxoresset, cccc tnnor mngnus incidit ti ; tractanda est isla

sod ncn mentiens quod sororesset: ut saveret quod qu;estio,propter eos qui contendunt perturbationes
poterat,quantum homopotcrat,et Deo commendaret istas non cadere in animum sapientis utrum tale :

s
quod cavere non poterat;ne si et illa quaj cavere po- aliquid sit quule Agellius ' commemorat in libris

tcrat, Deo tantum dimitteret, non in Deum crederc, Noctium Atticarum.quemdam philosophum in ma-
sed Deum tentare potius invenirelur. gna maris tempestato turbalum, cum esset in navi
XXVII. [Ib. xiii, 10.] Quod terra Sodomorum et et anunadversum a quodain luxurioso adolescenle ;

Gomorrhae.anlequam deleretur,comparatur paradi- qui cum ei post transactum periculum insultaret,

so Dei.eo quod erat irrigua, et terrs /Egypti quam perturbatus esset, cum ipse
3
quod philosophus cito
Nilus irrigat ; satis,ut opinor, ostenditur quomodo neque timuerit neque palluerit respondit, ideo ;

intelligi debeat ille paradisusquetn plantavit Deus, illum non perturbatum, quia nequissimas anima;
ubiconstituit Adam.Quisenimalius intelligatur pa- sua; nihil timere deberel,quod nec digna esset pro
radisus Dei.non video. Et utiquesi arbores fructile- qua aliquid timeretur (Agell.lib.l9,c.l.De Civit.Dei,
rannparadisovirtutesanirmaccipienda;essent,sicut tib. 9, c. 4). CfBteris autem studiosis, qui in navi

nonnulli existimant.nullocorporaliin terraparadiso fuerant, exspectanlibus protulit librum quemdam

veria lignorum generibus instituto, non diceretur Epicteti stoici.ubi legebatur non ita placuisseStoi-

do ista terra, sicui paradisus Dei. cis,nullam talem perturbationem cadere in animum
XXVIII. [Ib. xni, 14.] Respieiens oculis tuis, vide sapientis.quasi nihil tale in eoruin appareret aflec-
a loco in quo nunc tu es ad Aquilonem et Africum et tibus.sed perturbationem ab eis definiri,cum ratio
Orientem et mare,quia omnem terram quam lu vides, talibus motibus cederet cum autem non cederet, ;

tibi dabo eam et semini tuo usque in sseculum. Qus- non dicendam pertuibationem.Sed considerandum
ritur hic quoniodo intelligatur tantum terrae pro- est quemadmodu'.u hoc dicat Agellius, et diligen-

missum esse Abrahre et semini ejus, quantum po- ter inserendum

2
.

terat oculis cireumspieere per qualuor cardines XXM. [Ib. xvii, 8.] Dubo tibi et semini tuo post te
mundi. Quantum est enim quod ad terram cons- terram in quahabitas flmnemterrameultam? inposses-
piciendam acies corporalis visus possit attin- sionem seternam. Qusstio estquomodo dixerit seter-
gere? Sed nulla cst qiia>stio,si advertamus non hoc nam.cum Israelitis temporaliter data sit utrum se- :

solum esse promissum non enim dictum est.Tan- : cundum hoc Bsculumdiota sit «terna.ut ab eoquod
tum terrae dabo tib: quantum vides ; sed, Tibi dabe est j'wv gra±ee,quod saiculum siguilicat,dictum sit

terram quamvides.Cum enim otulteriorundiqueda- alt&vtov, tanquam si latine dici pcsset sajculare :

batur,profectoha;cpraecipuequa,'videbaturdabatur. an ex hoc aliquid seoundum spiritualem promis-

Deinde attendendum est quod sequitur quoniam ;
aionem hic intelligere eogamur.ut xternum dictum
ne putaret etiam ipseAbraham hocsolum promitti sit.ideoquiahinc anernum aliquid sigiii(icatur:an
tcrra; quod aspicere velcircumspiccreposset.Siu-jf, potiusloculiouisestSeripturarum.uUeternumappel-
inquit, et perambula terram in longitudine ejus ct lent,oujua rei linis non conatituitur; autnonitalit ut
latitudine,quiatibi daboeam: ut perambulando per- deincepsnon sitfuciendum.quantiMii pertinetadcu-
veniret ad eam, quam oculis uno loco stans videre ram vel poteatatem faoientis . Biout uit Uoratius.

non posset.signilieatur autemeaterra quam pritt8 4 Serviet iiHermim, qui parvo Desciet Qti.
(ttorut., tib. l.epist. 10.)
populus accepit lsrael, semen Abrahrc sccunduiu
carnem non illud latius semcn seoundum fldam,
;
Non enim poteat in Beternutn servire.cujus ipsavita,
quod ne tacerelur,diotum est ei futnrum sicut ara- qua Bervit, oeterna esse non poteat. Quod kestimo-
na mariB,aeoundum byperbolen quidem.aed taman niumnonadhiberem,niai looutioniaeBaet.Verborum
tantum quod numcrare nullus posset. quippe illi sunt nobis auotorea, non reruo vel sen-
tentiarum.8iautecndefenduntur8oriptur«Baeoundum

1
Eiliti, [omentit : pro quo Mai ,
lommtil. ln oxcusls, Aulut GelHut. \i io Mse. opllma oota
i

» Sic in Mss At in edltiooil I Lov., BJ si ct ubiqne, Agetliut : uti passioi restitutum euut viri litto-
ilitiooe BQtam Ral (id eit qo rnti.
<"- ulgata csi to- « Alll. I. el l.O\ . It.rK. I.JlllO
iim l isponeu i i07, i
v
I .

pitur, n» ti el itte quod. Rst., ut ditigentir miterendi II Uta duodei

I
/'/i'
1 '
'
dUigenter inserendum.
i i \\ it m Vulgata, ttrram C*a*am. lu M».
» \, i, beienale, primut. Corb . territm tncuttitin.
357 LIBER PRIMUS. 558

locutioncs proprias, quaa idomata vocantur.quanto nes tunc vivebant, et postea de Cethura fece-filios

magis secundum eas quas cum aliis linguis com- rit, dicatur ah Apostolo, corpore emortuo, et pro
mun«s habent ? miraculo, quia genuit, praedicetur?
XXXII. [Ib. xvin, 16.] Quacritur quomodo dictum XXXVI. [ib. xvm,13.] Ei di.vil Dominus ad Abra-
sit ad Abraham de lilio ejus, Et reges gentium ex ham, Quare risit Sara in semetipsa dicens, Ergovere
ttloerunt : utrum quia non provenit secundum re- pariam f ego autem senui. Quaeritur quare istam
l

gna terrena, secundum Ecclesiam accipi debeat redarguat Dominus, cura et Abraham riserit, nisi
an propter Esau etiam ad litteram contigit. quia illius risus admirationis et leetitiae fuit, Saraa
XXXIII. [Ib. xvm, 2.] Etvidens procucurrit in ob- autem dubitationis et ab illo hoc dijudicari po-
;

viam illis ab oslio tabernaculi sui, et adoravii super tuit, qui corda hominum novit.

terram, Domine, $i inveni gratiam ante te,

el dixii : XXXVII. [Ib. xvni, 15.] Negavit Sara dicens, Non
ne prxtereat servum tuum. Quaeritur cum tres viri risi : timuit enim, Quomodo intelligebant Deum esse
essent qui ei appanierant, quomodo singulariter i i loquebatur.cum etiamnegareausasit Sara quod
Dominum appellct, dicens, Domine, si inveni gra- riserit,tanquam hoc ille posset ignorare : nisiforte
tiam antete: an intelligebat unura ex eis Dominum Sura homines eos putabat, Abraham vero Deum
et alios angelos an polius in angelis
: Dominum intelligebat? Sed etiam ipse illa humanitatis ofiicia

sentiens, Domino potius quam angelis loqui ele- praebendo, de quibus supra dixi, quae necessaria
git:quia uno ex tribus cum ipso Abraham postea esse non possent, mirum nisi
ni6i infirmae carni
remanente, duo mittuntur in Sodomam.cit illis sic homines prius esse arbitratus est sed fortassisin :

loquitur Loth tanquam Domino. quibus Deum loqui intellexit, quibusdam divinre
XXXI V. [Ib. xviii, 4.J Sumatur aqua, el lavem pe- majestatis existentibus et apparentibus signis,sicut
des vestros, el refrigerate sub arbore, et sumam pa- in hominibus Dei - saape apparuisse Scriptura tes-
n<m, manducale. Quaeritur si angelos intelligat,
et tatur. Sed rursus quasritur, si ita est, unde ange-
quomodo potuerit ad hanc humanilatem invitare. los fuisse postea cognoverint.nisi forte cum eisvi-
quoniam refectio mortali carni necessaria est.non '
dentibus in coelum iissent.
immortalitati Angelorum. XXXVIII. [Ib. xvni, 19.] Scioenim.quia constilucl
XXXV. [Ib. xvin, 11.] Abraham autem et Sara fitiissuis, et domui sux post se, etcustodient viasDo-
3
stniorcs, progressi in diebus : defeccrant autent Sar;e mini,et facere juslitiam et judicium,ut adducat Do-
fierimuliebria. Seniorum aetas minor est quam se- minus in Aoraham omnia, qu:e locutus est ad illum.
num,quamvis et senes appellentur seniores.Undesi Ecce ubiproniittit DominusAbrahac nonsolum prae-
vcra sunt qu« a nonnullis medicis asseruntur, mia, sed etiam obedientiam justitis liliorum ejus,
qnoniam senior vir cummuliere seniore lilios facere ut circa eos etiam praemia promissa conpleantur.
nonpotest,etiam8i adhucfeminaemuliebriaveniant; XXXIX. [Ib. xviii. 21. Descendens ergo videbo si ]

secundum hoc admiratum Abraham de promis- secundumclamorem ipsorum venientem adme consum-
sione filii (Gen. xvn, 17), et miraculum posuisse mantur, si aulcm non, ut sciam. Verba haec si non
Apostolum, accipere possumus,ubi dixit emortuum dubitantisquid duorura potiuseventurumsit,sedira-
eorpus Abrahai (ftom. iv,19). Emortuum quippecor- scentis et minantis accipiamus, nulla quasstio est.
pus nou ita intelligendum est,ac si omnino nullam Morequippe humano DeusinScripturisad homines
vim gentrandi habere posset, si mulier juvenilis ' loquitur, et ejus iram noverunt sino perturbatione
aetatisesset;sedsecundumhocemortuum,utetiainde ejus intelligere.qui noverunt.Solemus autem etiam
provectioris aetatis mulierenon posset. Nam ideo de sic minaoiter loqui,Videamus si non tibi facio,aut,
Cethura potuit,quiaet juvenilis illam inveaitactatis. Videamus si non illi facero, et, si non potuero tibi
Sio enim medici tradunt.quoniam cujuscorpus viri facero vel, Sciam, id est, hoc ipsum experibor,
;

secundum hoc jam defecit, ut cum femina pro- utrum non possim quod cum minando non igno-:

vectioris aetatis,quamvis menstrua adhuc patiatur, rando dioitur, irati apparet affectus aed perturba- ;

generare non possit, de juvencula potest. Et rur- tio non cadit in Deum. Mos autem humana? locu-
sus mulier qure jam provectae astatis est quamvis tionis et usitatus est, ut humanas iniirmitati con-
adhuc menstrua fluanl, ut de seniore parere non gruat , cui Deus coaptat locutionem suam.
possit,de juvene potest.Illud itaque ideomiraculum XL. [Ib. xviii, 32.] Quasri solet utrutn quod de So-
fuit, quia secundum quod diximus,emertuo cor-
id domisdixit Deus,non se perderelocum,si inveniren-
pore viri, femina quoque provectae aetatis fuit, ut tur illic vel decem justi,speciali quadamsententia,
ei destitissent fieri muliebria.Nam siquodait Apos- deilla civitate,andeomnibusintelIigendumsitgene-
tolus, corpus emortuum, verbo quis premat, quia raliter.parcere Deum loco,in quocumque veldecem
dixit emortuum ; jam ergo nec animam habuisse, justi fuerint.Inquaquaastionenon est quidera neces-
sed cadaver fuisse intelligi debet ;
quod absurdis- hocdeomniloco acciperecompellamur verum
se ut :

simae falsitatis est. Sic itaque solvilur ista quaes- tamen de Sodomis potuit etsicdici,quiasciebatDcus
tio. quomodo cum esset
Alioquin merito movet * 8ic Mss. juxta gra?cum. Editl vero,ego vero pariam.
Abrahampropemediaewtatis.secundumquamhomi- sEditi, Denm. At jMss., Dei.
3Sic Mss. juxta grsec. I.XX. At eJiti habent, ttlcusto-
1 Mss. melioris notae, quse refectionimorta/is earnis. diani vios Domini, et faciant.
s Iu autiquis odicibus constanter Bcripta.m,juvenalif, 4 Mss., conyrud.
 559 QUjESTIONUM s. augustini in heptateuchum 560
lliinon oasc vol deccm et ideo sic respondeliatur
; cordiam milc te,ct maynificasli justitiam tuam,quam
Abrah»,ut significarotur noc tot ibi posso inveniri, faeitinmt, ut vivat a/nima mea;ego autem non
adoxa iniquitatis illorum.Nonenim ne-
i possum talvusfieri in monte, ne forte eomprehendtml
cesse orat Deo tam Boeleratis bominibui paroi mala et morior, Haso perturbalione limoris non
cum illis perderet justos oum posset, justis Inde ; oredebat ipaiDomino, quom in angelia cognosce-
liberatis,reddereimpiisdignasnpplicia:sod,ut dixi, bat, qiia etiam illud de Qliabua snis prostituendis
adostendendam malignilatcm multitudinis illius.di- ilixerat.ut intelligamus non pro auctoritutc huben-

xit, Siiecem ibi mvenero, paream univertts ctvitati; dnm quod dizit de turpitudine liliarum non cnim :

tanquam si dioeret.Certe possum nec pios cum im- othocpro auctoritato habcndum est, Deo non esso
piis perdere, nec tamen proplerea impiis parcero credendum.
quia liberatis et separatis indo piis,possum impiia XLV. [Ib. xix, 29.] Et recordatus est Deum Abra-
digna rependere;ottamen si ibiinveniantur.parco ; ham, et e.rcmit Lotli, dc mcdio eversionis. Commen-
hoo est, quia nec tot ibi possent inveniri. Tuli ali- 1
dat magis Abrahic liberatum
Scriptura meritis
quid est apud Jeremiam, ubi a\t,Circuiie viat Jeru- essc Loth, ut intelligamus justum
Loth dictum
salem, et videte, et qu.rrite in plaieis cjus,et seoundum quemdara modum,maxime quod unum
cite si invenietis hominem facientemjustitiam ct quse- vorum Deum colebat,ct propter comparationemsce-
rentem fidem, et propilius cro pcccatis eorum (Jcrcm. lcrum Sodomorum, inter quos vivens ad vitam si-
v, 1) : id est, invenite vel unum, et parco ccetcris ; milem non potuit inclinari.
ad exaggerandum et dcmonstrandum quod neo XLVI. [Ib. xix, 30.] Ascendit autem Loth de
unus ibi posset inveniri. Segor, et sedcbat in monte. Mirum nisi ipse mons
XLI. [Ib. xix, 1.] Quod occurrit Loth angelis, et est, in quem sponte ascendit, quo admonente Do-
adoravit in faciem, videtur intellexisse quod angoli mino ascendere noluit : aut enim nullus est alius,
essent ; sed rursus cum eos ad refectionem corporis aut non apparet.
invitat,qua3mortalibusnecessariaest,videturputas- XLVII. [Ib. xix, 30.] Timuit enim habitare in
sequodhominesessent:ergoquacstiosimilitersolvi- Scgor. Infirmitati ejus Dominus et timori oonces-
tur.utsolutaest in tribus qui veneruntad Abraham, serat civitatem quam Loth ipse delegerat, et in ea
ut aliquibus signis appareret eos divinitus missos, promiserat ei securitatem,quod propter illum par-
qui tamenhominescrederentur.Namhoc etinEpis- ceret civitatitamen etiam ibi esse timuit ita Bdea
: ;

tolaquoeest adHebraos, oumde bono

hospitalitatis cjus non magni roboris fuit.
Scriptura loqueretur, ait : Pcr hanc entm quidam XLVIII. [Ib. xx, 2.] Dixit atttem Abraham de
nescientes hospitio rcccperunt angelos (Hebr. xm, 2). Sara uxore sua, Soror mea est. Timuit enim dt-
XLII. [Ib. xix, 8.] Quod ait Sodomitis Loth, Sunt cere, Uxor mea est, eum viricici-
ne forte occiderent
mihi duie fili.r qiuv nondumnoverunt virosjproducam tatispropter illam.Quxri solct quomodo adhur in illa
illas advos ; ulimini illis quomodo placuerit vobis, setate pro Sar.-e pulehritudine Abraham periclitari
tantum in viros istos ne faciatis iniquum ; quoniam metnebat. Sed magis form» illius vis miranda est,
prostituere volebat filias suas hac compensatione, qu«e adhuc amari polerat, quam quastio difllcilis

ut viri hospitesejus nihil a Sodomitis tale pateren- putanda.

tur utrum admittenda sit compensatio flagitiorum
:
XLIX. xx, 0.) Quod ait Deus ad ALime-
[Ib .

vel quorumquo peccatorum, ut nos faciamus mnli lcch, propterSaram, Et peperci tibi ttt non pecca-
aliquid, ne alius gravius malum faciat an potitis ; res in me, quando eum admonuit uxorem Abrahai

perturbationi Loth.nonconsilio tribuendumsit quia esse, quam putabat serorem odvetendum est et :

hoc dixerit, merito quaeritur. Et nimirum periculo- notandum. in Deum pecci»ri,quando talia commit-
sissime admittitur haec compensatio siautempcr-
: tunturqua!putanthomincsleviterhabenda,tanquam
turbationi humanre tribuitur, et mcnti tanto malo in carne peecata. Qood autem dixit oi, Eccctu mo-

permotse, nullo modo imitanda est. rieris etiam hoc notandum est,quomodo dicat Deus
;

XLIIF. [Ib. mx, II.] Viroi vero qui eranl ad ostium tanquampraedicenssinc dubio futurumquod admo-
domus percusserunl ccccitate. Graoi babent, iopooi^, nendo dicit, ut a peccato abstinendo caveatur.
quod magis signilicat, si dici possct avidontia.qua; L. [Ib. in,8.] Merito qumritur cur Abraham bm
faciat non videri.non omniu.scd quod nonopusest. die quo natus est ei lilius.nec die quo circumsisus
ammerito movet quomodopotuerunt deficero quo> ost.sed die quo ablaotatuseat.epulum feeerit. Qnod

rendo ostium, si tali erant cseoitate percussi, ut nisiadaliquamspiritualemsignifloationamreJtotttur

omninonihilvidercnt.IIocenimmodosuacalamitate nullasolutioqu«3tionisest; tuncscilicetessedebero
turbati.ulterius osiium ooD requirereot.Hao iopaofa magnum gaudium Bpiritnalia BBtatia,quando fucrit

et illi percussi sunt.quiqufnrebant Eliaseum (IV Reg. faotut homo novua apiritualis, id est, non talis

Hano et illi habuerunt, qui Dominum qualibua dioit Apoatolua, Lac vobis potum dcli, tktm

resurrectionom cum illo ambulantei ln via non on- . Itis : sett uec adh;..
gnovoruut (l.uc. xxiv, 16) quanivisibi non sit hoc j
tcstis : ttdhuc enim tt

verbuni positum, sed rea Lp a intelligatur. 1.1. 111. ixi, 10.] Quwritur Saradioante,^!
XLIV. [Ib. Loth wl i/- citlam el jiliu

/,,, Qro, '''' n#j quia invenil puer tuus miseri- cum filiomeo (<aac,quve oouatriaUtuaaitAbrabUDi
 m LIBER PRIMUS. 562

cum ista fuerit|prophetia,quamutique magis debuit hoc dixit. Et est in quotidiano loquendi usu, cum
nos30 ipse quam Sara.Scd intelligendum est, vel ex projici dicitur aliquis ab aliquo cum quo erat, ne
revelatione hoc dixisse Saram.quia prius illi fuerat ab illo videatur aut cum illo mancat. Intelligendum
revelatum;illum vero quem de hac posteaDominus est autem quod Scriptura tacuit,ila dicessisse ma-
instruit,paterno affectu pro filio fuisse commotum; trem a filio,ut puer ignoraret quo raater abierit, et
vel amhosprius nescisso quidnam illud csset,et per eam in silvestribus stirpibus latuisse,ne filium siti

Saram nescientem hoc prophetice dictum esse,cum deficientem videret.Ille autem etiam illa ffitate,quid

illa mola esset muliebri animo propter ancillae su- mirumsimatrediutius non visaet tanquam perdila,
perbiam. co Ioco, ubi solus remanserat, flevit ? Quod ergo

Notandum quod et Ismael dictus

LII. [lb.xxi,13.)
postea dicitur, Accipe puerum, non ut eum de terra
velut jacentem tolleret,dietum est.sed ut ei conjun-
sitaneo semcn Abrah;L',proptcr illud quoJ sic acci-
geretur, et eum mauu teneret deinceps comitem,
piendum docet Apostolus quod dictum est,/)i hnac
sicut erat:quod plerumque faciunt simul ambulan-
vocabitur tibi semen; id cst, non filii carnis, scd filii
tes cujulisbet aetatis.
promissionis depulunlur in semine (liom. il, 7,8): ut
hoc proprie pertineat ad Isaac,qui non fuit filius car- LV. Ib.xxi, 12.] Faclum
autcm in lcmpore illo,
est

nis, sed filius promissionis, ubi promissio fit do

el potest,quandocumisto
dixil Abimelech,cic.Quiori

omnibus gentibus. Abimelcch pactum fecit Ahraham,et appellatus est

putous quem fodit,Puteus juralionis,quomodo con-
LIIl.[Ib.xxi, 14.] Surrcxit aulem Abraham mane et gruat veritati.Agar enim de Abrahae domo expulsa
sumpsit panes et utrem aqu,v,etdedilAgar,elimposuit cum filiojuxta puteum.sicuti dictumestjurationis
in humeros, etpuerum,etdimisit illam.Fieri queestio
errabat.qui valde postea diciturfactus ab Abraham:
soletquomodoimposueritinhumcrosetpucrum tam ibienim Abimelech et Abraham juraverunt, quod
grandem. Nam qui fuerat antea quam natus esset nondum utique factum erat, cum de domo Abraha?
Isaac, tredecim annorum circumcisus, cum esset
Agar cum filio fuisset expulsa.Quomodo ergo erra-
Abraham nonagintanovem,etnatussit Isaac cente-
bat juxta puteum jurationis? An factum jam fuisse
nario patre,ludebat autcm Ismael cum Isaac quando
intelligendura est.et per recapitulationem postea
Sara commota cst, utiquo cum grandiusculo, qui
commemoratumquodegitAbrahamcumAbimelech?
jam fueratablactatusjprofecto annorum fuit Ismael, Nisi fortequi longepostealibrum scripsit,exnomine
quando cum matre sua de domo patris expulsus est,
puteijurationis appellavit regionem,in quacumfilio
ampliussexdeeim.Sedul hocquodcumparvulolusit,
mater errabat,tanquam diceret, Errabat in illa re-
per recapitulationemdiotumaccipiamus, antequam
gione,ubi puteus jurationis factus est:quamvis pu-
ablactaretur Isaac;profecto etiam sic amplius quam
teus postea sit factus,sed longe antea;tatem scripto-
tredecim annorum puer in humeros matris,cum utre
autem appellabatur puteus cum liber scribe-
ris;sic
et panibus, nimis absurdum est utimpositus esse
retur,nomen tenens antiquum,quod Abraham im-
credatur.Quam facile autem solvitur qusestio.si non
posuerat.Si autemipse estputeus,quem apertisocu-
subaudiamus,imposuit;sed,dedit.Dedit enim Abra-
lis viditAgar,nihilrestatnisi utperrecapitulationem
ham,sicut scriplum est,matri ejus panes et utrem,
quaistio dissohatur.Nec movere debet quomodo pu-
quoc illa imposuit inhumeros suos.Cum autem ad-
teum quem foderat Abraham,nesciebat Agar si ante
junctum et dictum est et puerum, subaudimus do-
est ille fossus quam illa expulsa. Valde enim lieri
dit, qui panes et utrem dederat; non, in humeros
potuitut pecorurn suorum causa, longe a domo in
imposuit.
qua cum suis habitat, puteum foderet, quem illa
LlV. autem aqua deutre,
[Ib. xxi, 15-18.] Defecit ncsciret.
et projecit puerum sub unam abietem, et discessit,el LVI. [Ib. xxi, 33.] Quaeri potcst quomodo ad pu-
sedere coepil contra illumlonge quantum arcus mittit; teum juramenti agrum ' plantaverat Abraham,si in
dixit enim,Non videbo mortem fdiimei:et sedit contra terrailla,quemadmodum Stephanus dicit.non acce-
eum,F,xclamans aulcmpuer ploravil;et exaudivit Deus perat ha3reditatem,nee spatium pedis (Act. vn, 5).
vocem pueri de loco ubi eratiet vocavit angelus Dei Sedeaestintelligendahaereditasquam Deusmunere
Agar de ccelo, et dixit ei,Quid cst,Agar ? Noli tiinere, suo fuerat daturus,nonemptapretio.Intelligitur au-
exaudivit enimDcus vocem filii tui de loco in quo cst, temspatium circaputeumadilludemptionispactum
Surge, et puerum, et tene illum in manu tua :
accipc pertinere, in quo fuerant agnse septem datos.quan-
inmagnam enim gentem faciam illum. Solet queeri do Abimelech et Abraham sibi etiara juraverunt.
quomodo,cum pueressetannorumampliusjquinde- LVII. [Ib.xxn,l.] Et teniavit Deus Abraham.Quxri
cim, projecerit eum mater sub arborem, et ierit solet quomodo hoc verumsit,cum dicatin Epistola
longe quantum arcus mittit.ne videret eum morien- sua Jacobus quod Deus neminem tentat [Jacobi, i,
temjquasi enim quem portabat projecerit,ita vide- 13):nisi quia locutione Scripturarum solet dici,ten-
tur sonarc quod dicitur,maxime quia sequitur, Flevit tat,pro eo quod est probat.Tentatio vero illa de qua
puer. Scd intelligendum est projectum esse non a Jacobus dicit.non intelligitur nisi qua quisque pec-
tanquam moriturum.
portante,sed ut fit,ab animo, cato implicatur. Unde Apostolus diciUNe forte ten-
Neque enim quod scriptum est, Projectus sum a fa-
cie ocuiorum luorum (Psal. xxx, 23),portabatur qui 1 Mss. Beccensis el Michaeliuus, nemus.
563 QU.I.STKWUM S AIGUST.INI IX BEPTATEUCHBM 564

taveril vos it qui tentat [\ Thett. ui, 5. Nam st alibi ravit populum terrse. Qumritur quomodo scriptumsit
Boriptum Bit,Tentat vot Dominut Deusveittr,ut sciat Dominum Deumtuumadorabis,etilli soli serviet(Di ut.
eum Deut.xxm, 3): etiam hoc genere lo-
si diligittt vi, 13; \ 20 oum Abraham sic honoravcrit popu-
;

cutionis, ii t «ciai.diotum esl.ac si dioeretur,ut scire lumquemdam gentium, utetiamaloraret. Sed ani-
vos faoiaUquoniam vires dileotionia bubj hominem madvertcndum cst ineodem prooepto,non diclum,

latent, nisi divino experimento etiam eidem inno- Dominum Deum tuuui sulum adorabis.sicut dictum
teacant. cst, Ltilli 5L>/f'.\(i/'i'!>i,(|uodestgra'ceXaTpejii£i;.Talis

LVIII. [Ib. xxii, 12.]Vox angeli de ceelo ad Abra- enim servitusnonnisi Deo debetur.Undcdamnaiitur
ham. Ne injicias manum i>t puerum, nequc facias ei idololatra?, id ost, ejusmodi scrvitutem exhibcntos
idulis,qufcdebctur Deo.Nec movcat quod alin loco in
quidquam,Modo enim cognori, quontam tnncas Deum
tu ;etiam ista quasstio simili leoutione Bolvitur:hoo quadam Boripturaprohibet angelushominemadora-
ro se.et admonet ulDominus petius adoretur(<4/io<\
6»tanim,Nunceognovi,quomamtitneat Deum tu, quod
Bigniticat^Xunc to feci cognoscere. ln consequenti- xix, 10).Ta]ia enim apparuerat angelus ut pro Deo
bus automhoc genus locutionis ovidenter apparet, possetadorari; et ideo fuerat corrigendusadorator.

ubi dipitur,Ei vocuvit Abraham nomen loci illius,Do- LXII. [Ib.xxiv,3.] Quod Abraham jubet puero suo
minus vidit; ut dicanlhodie,In monte Dominusappa- ut manum suam ponat sub ejus femore, et sic eum
ruit. Vidit, pro eo quod est apparuit, hoc est uidit, adjuratperDominumDeum cceli.ct Dominumterra?,
pro co quod est videri fecit: significans per efficien- solet imperitos movere ; non attendentcs magnam
tem id quod eflicitur, sicut frigus quodpigros fa- istam de Christo cxstitisse prophetiam, quod ipso
cit. Dominus Deus coali et Dominus terras in ea carne

LIX. [!b.xxu,22\E< non pepercisti filio tuo diiecto venturus esset, quaj de illo femore propagata est.
pro/rferme.Numquid Abrabam propterAngelumnon LXIIl. [Ib.xxiv, 12-1-1.] Quasrendum quo differant
pepercit filio suo, et non propter Deum ? Aut ergo augurationes illicitsab illa petitione signi,qua peti-
angeli nomine DominusChristu9signiticatusest,qui vitservus Abraba? utoi Deus ostenderetipsam esse
sine dubio Deus est, et manifeste a propheta dic- futuram uxorem domini sui Isaac,a quacum petivis-
tus esl,magni consilii Angelus (Isai. ix, 6, scc.LXX ;
setut hiberet.diceretur il\i, Bibeet tu.etadaquabo ca-
aut quod Deus erat in angelo.et ex persona Dei an- melos tuosquodusquebibere disinent.KWud estenim.
gelus loquebatur, sicut in Prophetis etiam solet. mirumaliquidpeterequod ipsomiraculosignum sit;
Nam in consequentibushoc magis videtur apparere aliud ea observare, qu* ita fiuntut mira non sint,
ubi legitur,E/ vocavit angelus Domini Abraham iterum sed a conjectoribus superstitiosa vanitate interpre-
de cado, dicens, Per memetipsumjuravi, dicit Domi- tentur.Sedhocipsum etiamquod mirumaliquid po-
rms.Non facilecnirninvenitur Dominus Christus Pa- stulatur, quo significetur quod quisque vult nosse,
trem Dominum diceretanquamsuumDominum.illo utriimaudendum sit.non parva qustio est.Eo nam-
prasertim tempore antequam sumeret carnem.Nam quepertinet,quoddicunturqui hocnonrectefaciunt,
secundum idquod formam serviuccepit.nonincom- tentare Dominum.Namipsc Dominus cura a diabolo
gruenter hoc dici videtur.Nam secundum hujus rei tentaretur,testimonium de Scripturis adhibuit, .Y ( >n

futurae propbetiam illud ostinPsaImo,Dcint»u5i/i'.rf( tentabis Dominum Deum tuum (Deut. vi, 16 , tlattli.
ad mc Filius meus cs tu [Psal. n, 7). Nam nequc in iv;7 .Snggerebatnr enim tanquam homiai nt signo
ipso Evangclio facile invenimus aChristo Deum Pa- aliquo exploraret ipse quantus esset.id est, quam
treaiDominumappellatum,qiiod Doninusejusesst: multum apud Deum posset;quod vitiose fit.cumfit,
quamvis Deum inveniamus in illo loeo,ubi aiL,Kado Ab hoc autem discernitur quod Gedeon fecit pugn;e
ad Patrem meum et Patrem vestrum Dcum vieum ct imminente periculo (Jud. vi, 17): consultatio quippe
Dcum vestrum (Joan. xx,17).Quod autem scriptum illa magis quam tentatio Deifuit.Undeet Acha/ upud
esl,Dixit Dominus Domino meo (Psal. cix, 1), ad Isaiam timet signum petero,ne Deum tentare videa-
ipsum qui loquebatur refertur.id est,Di'xii Dominus tur, cum hoc oum Dominus admoncat per prophe-
Domino meo, Pater scilicet Kilio: el, Pluit Dominus tam [Isai. vi, 11, 12); rredo, existim&ns quod ab
a Domino. qui scribebat dixit [Gen. xix, 24);ut Do- ipso propheta exploraretur utrum prajcepti memor
minus ejus a Domino cjus,id est.Domiuus noster a esset, quo tentare Deum prohibemur.
Domino nostro pluisse intelligatur,Fdius a Patre.
LXIV. [Ib. xxiv, 37,38, Soryoa Abrahaj narrans
LX. Jlb. xxn, 21.] Quod in his quos nuntiaverunt quai sibi mandata fuerant a domino suo, dici eum
Abrahai natos esse filios lfelohs,nominatur et Cba- sibi dixi?se, Non sumcs u.vorcm filio meo a filmbus
muel paterSyrorum.nonutiqueilliquinuntiaverunt, Cliananacrutti, inler quos habito in tcrra comm,
nnntiare patrem Syrornm potuerunt:ex scd indomum patrit met ibis, ct in tribum meam. ct
quippeilliusSyrorum genusloiige pOBtea propaga- tumet uxorem meoinde; et oatera si legantur
filio
tum est.Sed dictum est apersunascribentis,;; 1

quemadmodum illi mandata Bint, Bontentla eadem

omniailla ten pora hsceoribendo narravit;quema .- reperitur:verba vero non omnia.vel ipsa,veJitadio-
modum supra diximus de puteo jurationis (Sup. tasunt.Quod admonendumputavi propterslnltoa ct
qyasst. 55).
lndootoahomloes,quiEvangelisUa hlne ealamnia»
LXI. [Ib.xxm. 7.] Exsurgent autcm Abroham adO' tur, quod in aliquibuiTsrbii nonomnimodo couve-
 I.IBER FRIMUS. 566
565
aliudeentiuntquihmcverbagraecameliusintelligunt.
niunt, quamvis rebus atque sententiis omnino non
discrepent. Ccrtcenimistum libriimunushomo seri- LXX. [Ib. xxv, 1 .] Adjiciens autemAbraham sumpsit
psit,qui ea quc-esujiradixit cum mandaret Abrabam, uxorem nomine Celhuram. Quaestio haecesset.si pec-
vel relecta sic ponere potuit, si ad rem pcrtinero catum esset, maxime in antiquis dantibus operam
judicaret, cum vcritas narrationis exigitur \ nisi ut propagandae proli.Quodlibet enim hic quam inconti-
rerum sententiarumque sit, quibus voluntas, pro- nentiasuspicandaesttanti viri.in illa praesertim jam
pter quam intimandam verba fiunt, satis appareat. getate. Curautem de hac filios fecerit,qui cum mira-

LXV. [Ib. xxiv, 41.] Quod habent latini codices, culo de Sara fecerat, supra dictum est (Qusest. 35):
narranteservoAbrahoeqtiaesibimandaveratdominus quanquam nonnulli donum quod accepit Abraham
Tunc innocens eris a juramento mco, vel, jura- velut reviviscentis corporis ad filios procreandos,diu
ejus,
tione mea ; graeci habent, a tnaledicto meo 8pxo< : permansisseasserant.itautpossetetaliosprocreare.
enim diciturjuratio, apimaledictum; undeetxaxa- Sed multo est absolutius de adolescentula potuisso
p«o< maledictus vel imxaTapaTOi; dicitur. Proinde seniorera, quod senior de seniore non posset, niei
oritur quaestio, quomodo illa juratio maledictum Deus miraculum prcestitisset, maxime propter
illic

possit intelligi ; nisi quia nialedictus est qui contra Sarae non solum setatem, verum etiam sterilitatem.
jurationem fecerit. Saneetiamgrandioris83tatis,etsicutScripturaloqui-
LXVI. [Ib. xxiv, 49.] Si ergofacitit misericordiam tur,plenum dierum posse dici seniorem, hoc est pre-
et dominum meum, renuntiale mihi. Duo
justitiam ad shyterum, hinc intelligi potest, quia hoc Abraham
illa qum assidue ponuntur in aliis sanctis Scriptu- appellatus est quando mortuus est. Proinde omnis
ris, et maximein Psalmis.misericordia, et justitia, senexetiam presbyter.nonomnispresbyteretiam se-
tantumdom enim valet misericordia,et veritas,hinc nex quia plerumque est hoc nomen aitatis quae infra
;

jam apparere cceperunt. sencctutem senectuti vicina est, et ex hoc etiam ipsa
LXVII. [Ib. xxiv, 51] Ecce Rebeeca in conspectu a senectute nomennccepitin latinalingua.utpresby-
tuo ; nccipiens recurre, et sit uxor filii domini iui, terBenior appellatur. ApudGraecos autem, maxime
quemadmodum locutusest Dominus. Qu;eritur quando BieutSoripturaIoquitur,icpeo€uTEpotetv«ii:epotdicni8>
locutus sit Dominus, nisi quia vel prophetam esse tur,etiamsi aetates juvenum comparentur quod di- ;

Abraham noverant, et prophetice aDomino diclum cimus nos majorem atque juniorem. Verumtamen
quod per illum dictum fuerat, agnoscebant aut si- : hocfactumAbrahae.quodpostmortemSarfedeCethu-
gnum illud quod sibi datum servus ejus narravit, rnfiliosprocreavit,nonsicaccipiendumest,quasihu-
locutionem Domini appellaverunt hoc enim magia ; manaconsuetudinc et cogitatione tantummodo snh-

de Rebeeca expressum est.Xam quod Abraham dixe- stituendo numerosioris prolis hoc factum sit. Sic
rat, non de Rebecca dixerat, sed de aliqua femina enim possent accipere homines etiam quod de Agar
ex tribu vel cognatione sua et hoc ad utrumque,ut ; factum est.nisi Apostolusadmoneret illa fuissefacta

immunis esset a juramento servus, si non impetras- prophetice.utin utrisquepersonismulierumearum-

sel quod utique non dicifur, cux uliquid prophe-
: quefiliorum duo Testamenta ad futurorum praenun-
tatnr. Certam enim decet esse prophetiam. tiationem allegorica significatio figuraret (Galat. iv,
LXVII. [Ib. xxiv, 60.] Quod Rebeccae dixerunt fra- 2Z-24). Undeinistoquoque
Abrahsefactoaliquid tale
tres ejus proficiscenti, Soror nostra cs, esto in millia qu32rendum est ; elsi nonfacileoccurrat egointerim
;

mUlium,et hxredilutemobtiiuat semen tuum, civitates quodoccurrit muneraquaeaccepcruntfiliiconcubi-

:

adversariorum non prophetae fuerunt, aut vanitate

: narum, videntur mihi significare quaedam Dei dona,
tam magna optaverunt sed eos quae promiserat ; velinsacramentisvelinquibusquesignis.etiamcar-
Deus Abrahae latere non potuit. Judajorum et ha;reticis data, velut filiis
nali populo
LXIX. [Ib. xxiv, 63.] Quod scriptum est, Et exiit concubinarum cum hajreditatis munus, quodest,
;

lsaac exerccri in campo mertjie qui verbum de hac ; charitas et vita aeterna.nonnisi ad Isaac pertineat,hoc
regraecum neseiunt.exercitationem corporis putant. est, ad filics promissionis.
Scriptum est autem graece aSoXea^iiciai iioXzsyilt
LXXI. [Ib. xxv, 13.]Quid sibi vultquod scriptum
:

vero ad animi exercitationem pertinet, et sospe vitio

est, Hxcsuntnominafiliorumlsmaelsecundumnomina
deputatur moro tamen Scripturarum plerumque
generationum corum?Non enim satis elucet curaddi-
;

in bono ponitur. Pro isto verbo quidam interpretati

tum sit, secundumnomina geaeralionum eorum ; cum
sunt exercitationem.quidam garrulitatem.quasi ver- genuit, non etiam quiab
ii soli nominentur quosille
bositatem, quae in bono, quantum ad latinum elo-
ipsis geniti sunt. Nisiforle quia nationes ex
illispro-
quium pertinet, vix aut nunquam invenitur sed,ut
;
pagatseeorumnominibus appellantur, hocsignifica-
dixi,inScripturisplerumquein bonodicitur :etvide-
tum sit, cumdictum est. secundumuominageneratio-
*ur mihisigaiDcareanimi affectumstudiosissimeali-
num eorum quamvis : hoc modo illae nationes sint
quid cogitantis cum delectatione cogitationis ; nisi
potiussecundumnominaistorum.nonistanominase-
cundum illas nationes; quiailla? posterius exstile-
1
Editi, nnn exigitur. Abest negatio a Mss. quoe hic
propler subsequeutem particulaiu nisi, iuserla fuit sed ;
runt.Undenotandalocutio est,quiaetposleade illis
perperam, cum detracta illa perelegaus sit iste dicendi
dicitur, duodecim priucipcs secundum gentes eorurn.
modus, si ad rem pertinerejttclicaret, nisi ut rerumsen-
entiarumque sit veritas, quse in narrutione exigitur. LXXII. [Ib. xxv, 22.] Quod de Rebecca scriptum
567 OU/ESTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATKUCHUM 668
cst,quiavenit interrogare Dominum oum gostirent I A\V. |Ib. xxv, l.| ln ci) qtind scriptum osl.Faeta
puprporiain utero ejus, quasritur quo ierit. Non enim estautemfamessuperterram;prxlerfamem quxoMtefa*
erant tuno prophet(8,aut b rdote Boundum ordi-
:i
-
ctaestintempore l&raAam tabiitautemlsaacad I

nem labernaculi vel tompli Uomini. Quo ergo lerit, lechregemPhilistinoruminGerara;qutBri{[irhoc qu&n-
mcrito movet.nisj forte ad locum ubi aramconstitu- dosit factum utrum postcaquam Esau vcndidit pri-
:

erat Abraham.Sed illic quomodo rcsponsa audiorit '

mogenitasuacibo Lenlioulffl post illam quippo nar- ;

omninotacet Soriptura; utrumperaliquem9accrdo- rationem hoc narrari incipit : an,ut tieri solet.per ro-
tem,quod incredibile est.si erat, non fuis9e nomina- capilulationetn narrutor ad ca revcrsus sit, cum prq-
tum, et nullam ibi omnino gacerdotum aliquorum grcssus de (iliis pjusad eum looum pervenissct, qtti
1'actam essc mentionem.An cumorandoalle-
forteibi de lonticula commcmoratus
Movotautem, qu a cst. ;

gassent desideria sua, dormiebant in loco, ut per ipsoinvcnitur Abimclcch,qui ctiam Saram concupi-
somnium monerentur ? An adhuc vivcbat Melohise- verat : ipsiusonim paranympbusetprinccpsmilitia?,
dcch, cujus tanta fr.it excellontia.ut a nonnullis du- qui ibi rommcmorali sunt etiam hic commomoran-
bitolur, utrum homo, an angelus fuerit ? An crant tur, utrum vel vivere potucrint. Quando cnim factus
aliqui talesetiamillotemporehomines Dei,in quibus est amicus Abrahn\nondumnalus erat Isaac,sed jam
posset Deus interrogari ? Quidquid horum est, et si promissus.Ponamus ante annum quam nasceretur '

quid aliud quod me forte, ne commemorarem, pne- lsaac,illud fuisse factum :deinde Isaac susccpiliilios,
terierit, mentiri tamen Scriptura non potest, qum cum esset annorum sexaginta; illi autem juvenes
dixit Rcbeccam iisse ad interrogandum Dominum, orant quando vendidit Esau primogenita sua pona- :

eique Dominum respondisse. mus etiamipsot circaviginti anoos fuissc;liunt anni

LXXIII. [Ib. xxv, 23.] Ineo quod Dominus respon- sctatis Isaac usquo ad illud faotum filiorum ejus.cir-

dit Rebecca;, Dux gentcs in utero tuo sunt, et duo po- citer octoginta :adolescentem accipiamus fuissc Abi-
puli de ventre tuo separabuntur , et poputus populum melcch, quando matrem ipsius concupivit, et Abra-
sttpera6tf,<trna;orjemetmfnori,spiritualiiriteIligen- hffi amicus est factusjpotuit ergojam esse quasicen-

tia carnaleg in populo Dei significantur per majorem tenarius.siposl illud factum filiorumsuorum perrexit
filium, et spirituales per minorem quia sicut dicit:
in illam terram famis necessitate Isaac. Non ergo ex
ApostoluSjJVo» priusquodspirituale,sedquodanimale; hoccogitullaneces9itas,per recapitulationem putaro
postea, spirituale {l Cor. xv, -46). Solet et sic intelligi narratam profectionem Isaac in Gerara. Sed quia ibi
hoc quod dictumest, utin Esau figu.ratus sit major diuturno tempore fuisse lsaac scribitur.et pulcos fo-
populus Dei, hoo cst Israeliticus secundum carnem : dissc,etdehiscontendi3se,etdiUitum fuisse pecunia
per Jacob autem Gguratus sit ipse Jacob secundum mirum nisirecapitulando istacommemorantur,qua;
spiritualemprogeniem.Sedotiamhistoricaproprieta- ideo fuerantpraetermissa,ut primum de filiisejusus-
tatehoc responsum invcnitur esse completum, ubi que ad illum locum de lenticula narratio perveniret.
populus Israel, hoc est Jacob minor filius, superavit LXXVI. [Ib. xxvi, 12, 13.] Ideo quod scriptumest
Idumxos, hoc est gentem quam propagavit Esau, delsaac, Denedi.vitautem eum Dominus.et exatiotusest
cosquefecittributariosperDavid quod diufuerunt,
: homo, et proeedens major fiebat, quoadusque magnus
usque ad regem [scilicet Joram 2 J sub quo Idumffii faetus est i'rt/ife,secundum terrenam felicitatem dic-
rebellaverunt.et juguni Israelitarum Idum;ci a ccr- tum sequcntiadocent. Exsequiturenim narratoreas-
vice sua deposuerunt,secundum prophctiam ipsius dcm ejusdivitias, quibus magnus factu9est ;et hino
Isaac quatulo minorem pro majore bcnedixit hoc ; motus Abimelech, timuit illum ibi esse, ne potentia
cnim dixit eidem majori, cum et ipsum postea be- ejus sibi esset infesta.Quanquam ergo aliquid spiti-
nediceret (Gen. xxvn, 40). tualc ista significent.tamen secundum id quod con-
LXXIV. [Ib. xxv, ~1 .] Jacob autetn erai homo sim- tigerunt,ideopr»missumest ) Ben«di.M<8umD*int»ttt )
plex habitans domum. Quod grace dicitur gitXarco;, nL sana tidointelligamusetiam islatemporalia dona,
hoclatini simpliccmintcrpretati sunt.Propricautem necdaripoase,necsperaridebere t etiam cumab inlir-
a^),c(jTo;nonfictus ;unde aliqui laliniinterpretes,si- mioribusappetuntur,nisiabunoDeo ut quiin mini- :

ncdolo.intcrpretatisunt.dioontes^ni/AKviiJHcJo/i) mis tidelis esl, etiam in magnis tiilelis sit ; ct qui in

magna sitqueestio,quomodoper
habitansin domo: ut mammona iniquo fidelis inventus est, etiam vcrum
dolumarrpperilbcncdictioncmquieratsinedolo.Sed nccipere mereatur, sicut Dominus in Kvangelio lo-
adsignificandummagnumaliquid hocScripturapra- quitur (Lue. xvi, 10). Talia otiam de Abraham dio«
misit Hinc enim maxime cogimur ad tntelligenda
;l
. ta sunt, quod ci munere Doi provenerint.Unde QOO
dolum
illoloco spiritualia, (]uia sino dolo erat qui parum tedilicat sanam lidem pie intelligentibus lata
Unde quid BentiremuSjin sermone quodara ad
fecit. narratio, etiamsi de his rebus allegorioa signlfioa-
populum habilo satis dixtmuB [Serm. 1, n. 16-24), tio nulla posset exsculpi *.

LXXVII. [Ib. xxvi, 28 Fiat txseentio inttr rmc4

;

interte ,-ide8tJuratioqunmalediotisobstringU,qua
1
Sic in Mss. Uecceusi et UiohaeliQO, lo
iltur.
aooidanteiquipejeraveriti seoundumqusm eonside-
a
id uiic.-t a Mta.
• Ain. Er, al Lov., aliquid quod Scripturapretermitit.

Rat., aliquid l Scrlptura pNimMt, LoQge meliua 1

Bic M-.H. At inliti, anlr.ji.ain iitiscerctur.

m«.h. ijiiiM hoc looo teqaimur< » Mss. Ues prubw uuUu, SsndinM .
B88 LIBKR PHIMUS. 570

randum est quod ct coramcmora-

servus Abrahte in hominibus in primo populo suo.Portam co-li au-
vit,: narrans eis a quibus accepit uxorem domino tem sic intelligeredebcmus, tanquam inde liataditus
suo Isaac. credentibus ad capesscndum rcgnum ccelorum.
LXXVIII. Quid est quod srriptum
[Ib. xxvi, 32.] LXXXIV. [Ib.xxvin, 18.]Quod statuit lapidcm Ja-
est,quod cum venisseut pueri Isaac et dixissent, cob,quem sibi ad caput posucrat,et constituiteum
Fodimus puteum,et non invenimus aquani; appellavit titulum.et perfudit illuin oleo, non aliquid idolola-
eumdem puteum Isaac juramentum? Au quamvis triae simile fecit; non enim vel tunc vel postea fre-

factum aliquam significalionem sine dubio

sit, in quentavit lapidem adorando,vel ei sacrificando:sed
ducendum spiritualcm
est quouiam nihil hahet ;
signum fuit in prophetia evidcntissima constitutum,
convenientioe secundum Iitteram.ut ideo juramen- qure pertinet ad unctionem, unde Christi nomen a
tum appellaverit puteum, quod ibi aqua non sit chrismate est.

inventa? Quanquam alii interpretes pueros Isaac LXXXV. [Ib, xxvni, 19.J Et vocavit Jacob nomen loci
invenlam potius aquam nuntiasse dixerunt sed : illius Domus Dei,et Ulammaus erat notnen civitaliante.
etinm sic quare juramentum appellatum est, ubi Juxtacivitatcmdormissesiintelligatur,nullaqu?e3tio
nulla fuerat facta juratio? est;si autem in civitate,mirum videtur quomodopo-
LXXIX. [Ih.xxvn, 1-17.] Quoniam tantus patrisr- tuerit illum titulum constituere. Quod autemvovit
chs Isaac,antcquammorialur,qu<Tritafiliosuovena- votum si prosperaretur eundo et redcundo,decimas-
lionem ctescam.qualem amat,pro magno beneficio, que promisit domui Pei futuroe in loco illo, prophetia
et promittit benediclionem,nullo modo vocare ai bi- estdomusDei ,ubi et ipse rediens Deo sacrificavit
tramur a significatione prophetica maximc quo- : non illum lapidem Deum appellans,srd domum Dei,
niam lestinatuxorejus utillarn benedictionem minor id est, quia in illo loco futura erat domus Dei.
accipiat, qucm ipsa diligebat, et caHera in eadem LXXXVI.flb.xxix, IO.]Quod venit Rachcl cum ovi-
narratione rnultum movent ad majora intelligenda bus patris sui, et dicit Scriptura quod cum vidisset
vel requirenda. JacobRachel filiam Labanfratrismatrissuae.accessit
I.XXX. [Ib. xxvn, 33.] Quod habcnt latini codices, et revolvil lapidem ab ore putei; magis notandum

Expavit autem Isaac pavore magno vuldc, grrcci ha- est.aliquidScripturampnetermittercquodintelligere

bent, z^ii-r, Ss 'Itfoti/. Exataffiv ^xs^akr^ i<p<58pa, ubi debemus, quam ulla qua?stio commovenda. Intelli-
tanta commotio (intelligitur, ut quTdam mcntis gitur enim quod illi,cum quibus primoloquebatur
alicnalio sequeretur. Ipsa enim proprie dicitnr Jacob.interrogatiquaeessetqureveniebatcumovibus,
ccstasis. Et quia solet in magnarum rerum revela- ipsi dixerunt filiam esse Laban,quam utique Jacob
tionibus hac intelligendum est factam esso
fieri, in non noverit; sed illius interrogationem responsio-
spiritualom admonitionem, ut confirmarct bene- nemque illorum, Scriptura pra;termittens, intelligi
dictinnem snam filio minori,cui potius irascendum voluit.
fuitquod ferdlerit patrem. Sic et de Adam cum LXXXVII. [lb. xxix, 11, 12.] Quod scriplum est,
prophetatur hoc sacramentum magnum,quod dicit Osculatus est Jacob liachel, et exclamans voce sua
Apostolus in Christo et in Ecclesia, Erunt duo in /levit ; ct indicavii ci quia frater est ejus, el quia fi-
carne una, dicitur quod ecstasis praecesserit (Gen. lius Uebeccx es/.Consuetudinis quidem fuit,maxime
ii, 21-24, et Ephes. v, 31, 32. iu illa simplicitate antiquorum, ut propinqui pro-
LXXXI. [Ib. xxvn, 42.] Quomodo annuntiata vcl pinquas oscularentur,et hoc hodie fit in multis lo-
renuntiata suntverbaEsau Rebeccoo,qiiibus commi- cis : sed qu«ri potest quomodo ab incognito illa
natus eslocciderefratremsuum,cum Scripturadicat osculum acceperit,si postea indicavit Jacob propin-
hoceuminsuacogitatione dixisse;nisi quiahinc no- quitatem suam. Ergo intelligendum est, aut illum
bis datur intelligere, quod divinitus ei revelabantur qui jam audierat quaa illa esset,fidenter in ejus os-
omnia?(Jnde ad magnum mysterium pertinet,quod culum irruisse;aut postea Scripturam narrasse per
filium suum minorem pro majore voluit benedici. recapitulationem quod primo faclum erat, id est,
LXXXII. [Ib. 28, 2.] Quod habent latini codices, quod indicaverit Jacob quis esset.Sicut de paradiso
Isaac dicente filio suo, Vade in Mesopotamiam,in do- postea dicitur, quomodo Deus eum instituerit ,cum
mum Uathuel patris matris tuse,et sume inde tibi u.iv- jam dictum esset quod plantavit Deus paradisum,
rcm; graeci codices non habent Vade, sed fuge hoc : et posuerit illic hominem quem fmxcrat et multa :

est, ait<J8pa6i. Unde intelligitur etiam Isaac cogno- alia per recapitulationem dicta intelliguntur.
visse quod filius ejus Esau de fratre suo in cogita- LXXXVIII. [Ib. xxix, 20.] Quod scriptum est, Et
tione sua dixerit. servivit Jacob pro Rachel annis septem;et erant in con-
LXXXIII. [Ib. xxviu, 16, 17.] Et surrcxit Jacob de spcctu ejus velut pauci dies, eo quod diligebat illam,
somno suo,et dixit, Quia est Dominus in loco hoc,ego quaerendum quomodo dictum sit,cum magis etiam
autem nesciebam et timuit, et dixit, Quam terribilis
: brevetempus longum essesoleatamantibus.Dictum
locus hic! hoc non est nisi domus Dei; et hxc porta
'
est ergo propter laborem servitutis, quem facilem
est cali.Exc verba ad prophetiam pertinent.quia ibi ei levem amor faciebat.
futurum erattabernaculum,quod constituitDominus LXXXIX.[Ib.xxix,27-31.JSi parum advertatur rei

Edili : Hic non est nisi

1
domus hujusnarratio,putabitur quod posteaquamLiam Ja-
Dei. Mss, vero, hoc,
quod in graeco est touto. cobduxituxorem.deindeservivitaliosseptem annos
57 i TIONDM s. ADQD8TIN! IN HBPTATEDCHl M 57S
pro Raehel.ct tunc oam duxit.Verum nutom nonita tus fuerit.quasi augurari vidoatur.Multum cnim in-
! Laban eidij.'\t,Consummaitagueteptimanatn '
tereat quod &djioAt,Benediant teDominusin pedemeo;
istius, et hanc pro opert quod operaberu
iabo tit>i rt in ingrossu enim meo voluit intelligi, gratias hinc
apud me adhuc teptem annoi alios. Quod itaque »il, ageaa Deo,
Consumma septimanam u/(tu,ad nuptiiirum celebra- XCIII. [Ib.xjx,37, I2.| ln faoto Jaoob cum virgas
tionem pertinet,que aeptem diebus celebrari solent. i
SCOrtioavit.detiHhriiH viride.ut album varie appa-
11 10 itaque
Imple diee nuptiarum septem perti-
ait, reret, et sic in conceptu fetue pecorum variarenlur,
nentes adiatamqnam duxiati, etdabo tibiet hanc cum matres inalvoisaquaruin biberent,e< visisvirgis
proeo quod operaberisapudmendhucseptemannos illam varietatem oonspioerentjmultadioqntureimiii-
alios.Deinde sequitur.Fecit auton Iacobsic,etimplevit liter licri in animalium fetibus : sed et mulieri aooi-
septimanam ejus,\d est.septera dieBnuptiarumLuB.ai disse traditur.etscriptum reperiturinlibrieanliquis-
dedit illi Laban Rachel fitiam suam ipsi uxorem. Dedi 1 simi et peritissimi medici Hippooratia, quod suspi-
autcm Laban Rachet hli.e su.r Vnillam-ancittam suam ci cione adulterii luerat punienda, cum puerum pul-
ancitlam.et intravit ad llaclicl. Dilexit autcm liachel cherrimumpeperisset utrii|ueparenti generique dis-
viagis quam Liam, et scrvuit illi scptem annosalios. similem.nisi memoralus medicus solvissel qua-stio-
Utique apparet quia posteaquam duxit Rachel.tunc nem, illis admonitis quairere ne forte aliqua talis
servivit pro ea septem annos alios.Nimia enim durum pictura essct in cubiculo qua invcnta mulier a sus-
;

ot valde iniquum fuit, ut deceptum adhuc differret picione liberata est.Sed hanc rem quam focit Jacob,
aliosnnnosseptem.et tunceam traderet quam primo virgarum exdivorsis arboribus trium copulatio quid
debuit.Septemautemdiobussolerenuptiascelebrari, quod attinetad varias pecudcs
contulorit utilitatis,
etiam liberJudicumostenditinSamson, quandofecit multiplicandas.non apparet omnino; ncc aliquid ad
potum septem diebus
3
[Jud.xvr, 10). Etaddidit Scn- boc commodum interest, utrum cx unius generis
ptura, quod sic solerent facere juvenes : fecitautem ligno varientur virga>,an plurasintlignorumgenera,
hoc propter nuptias suas. cumsola qu;eratur lignorum varictas ac per hoc :

XC. [Ib. xxx, 3, 9.] Non

quaa facile dignoscitur, oogit inquiri prophetiam, et aliquam figuratam si-
concubinas appellet Scriptura.quas uxores;quando- gnilicationem res ista, quam sine dubio ut propheta
quidem et Agar dicta est uxor, qu« postea dicitur fecit Jacob et ideo nec fraudis arguendus est. Non
;

concubina, Cetbura {Gen. xvi, 3, ct xxv, 1, 6), et

et enim tale aliquid, nisi revelatione spirituali, eum
ancillffi quas dederunt Rachel et Lia v ro suo (Id.xxx, ;
fecisse credendum est.Quod autem adjustitiam per-
3,4,9).Nisi forte omnis concubina uxor.non autem tinebat, sicut alii interpretes apertius hoc narrant,
omnis uxor concubina more loquendi Scripturarum non ponebat virgas in secundooonceptuoviuQi:i|iioil
appellatur:id est.ut Sara et Rebecca et Lia et Rachet tanto obscurius, quanto brevius a Septnaginta dic-
concubinae dici non possint Agar vero et Cethura et ; tumest,yiiui cam pcperisscnt,non ponebat-.quod intel-
Ballaet Zelfa, et uxores et coBGubins.j ligiturcum primum peperissent ut jam non solere :

XCI. Quod latini habent, nato tilio

,Ib. xxx, li.] ponere intelligatur, eum secundo paritura essent,
Lia? de Zelfa, quod quod dixerit, Beata vel Felix ne ipse auferret omoes fetus.quod iniquum fuit (a).
facta sum, grsci habent, ij-.J/Tn quod magis bo- XGIV. |lb. xxxi, 30. [ Quod Laban dicit, (Juarc
nam fortunam significat. Unde vidctur occasio non furatus es deos meos? hiuc est illud fortasse, quod
bene intelligentibus dari.tanquam illi homiui fortu- et augurari ee dixerat, et ejus filia bonam fortu-
namcoluerint.aut hoc verbumdivinarumScriptura- nam nominaverat. Bt notandum
est, quod a prin-
rum anctoritas in usu receperit. Sed aut fortuna in- nunc primum invenimus deos gentium:
cipio libri
telligenda est pro his rebus quae fortuitavidenturac- superioribus quippe Scriptura; loeis Deum nomi-
cidere.non quia nomen aliquod sit cum hxc ipsa ta- nabant.
men qune fortuita videntur, causis occultis divinitus XGV. [Ib. xxxi, 41, 7[ Ouid est quod dicit Jaeob
denturjunde etiam verba,qu« nemo petest auferre a socero suo,£/ dcccpisti mcrcedcm mcam decem aijnu-
consuetudineloquendi, parata sunt, id est, forte, et /)mj.
v
iIoc enim quando et quomodo factum sit.Seri-
fortasse, et forsitan, et fortuito ; unde videtur et in ptura non narrnt : sed utique factum est quod iste
gra;ca lingua rcsonare.quod dicunt -i/z, velut ab eo commemorat;nam di.xit boc etuxoribus suis.quando
quod est t >/r,:aut certe Lia propterea sic locuta cst, eos vooavil in oampum. Qonquerens enim de patre
quud adhuc gentilitatis consuetudinem retinebat. illarum.ait inter ea-teru,/-.'/ mutavit merccdcm meam
Non enim hoc Jacob dixit,ut ex hoc data huic verbo deeem ogmorum. Intelligiturergo peraingula tempora
putetur auctorilas. parlus ovium,cum videret Laban tales fetuaease *>
XCII. [Ib. x\\. 30.| Quod Jaoob dioit, E/ benedixit tos.qualcs placueral ut ad Jacob pertioerent,pai'tum
inus ni pede meo: satis advertondus est et no- fraude mutasBe,et dixiaae ut futuro fetu alios peM-
tandusScrirturarumsensus.necumitaquisquelocu- dujn oolorea baberet in meroede Jaoob. Tuno autem
' Msi. Novein eouelunter liubeut, siutima. Sic etium illo virgas varias non eupponebat, et aon aaaeaban*
Ain ct llat. tur varii. led uuius coloria,quaQ Jacob ex novo ptu-to
I n
* e.liii», Balam. At iu Msi. cuui xcuiina // scribi-
tur BalU m, nt in grieeo. auferebat.Quod oun vidiaaet Laban,rurBua paotum
' '•"' \m. Ir t M i
fiau.lt' mutabal.ul ad Jacob vaiia pertimii n
iiim ; qus vox uiurpata est ei libro
Judic, oap i.
\. 10, nLii i..\\ rerterunt, ipoHse paton. II lietruct. Otf)< 55, u. 1.
5"3 LIBnn PR"MU< 574

ilhirum suppositione virgarum varia nascebantur. patris sui Isaac. Per timorem utb|ue quo timebat
Ergo quod ait Jaenb uxoribus suis, Mutavil merce- Deum, quem limorem etiam superius commenda-
dem meam dccem agnorum, et postea ipsi Laban, vit, cum diceret, Deus patris mei .-Ibrahx, et timor

Decepisti mercedem meam decem agnabus, non ita patris mei Isaac.
dixit quasi provenerit socero ejus ipsa fraus ; ut CI. [Ib. xxxn, 2.] Castra Dei quac vidit Jacob in
enim non ei proveniret, Deum sibi dixit advcrsus itinere, nulla dubitatio est quod Angelorum fucrit
illum adfuisse: decem vero agnos vel deeem agnas, multitudo :ea quippe iu Scripturis militia coeli no-
pro decem temporibus posuit, quibus ovcs quas minatur.
pascebat per sexennium pepcrerunt.Bis quippe pa- CII. [Ib. xxxn, 6-12.] Nuntiato sibi fratre suo Ja-

riebant in anno: conligerat autem ut primo anno, cob venicnte obviam ei cum quadringentis viris,
quo inter se pacti sunt.et ad eas pascendas placito turbatus cst quidcm et mentc confusus, quoni.im
hujus mercedis accessit, semel parerent ir. lineanni, timuit valde ; et ut visum est homini perturbato,
quiacumaccessitjam semel pepererant;rursumque divisam multitudinem suam in duo castra dispo-
sexto anno, id est ultimo, cum semol peperissent, suit.Ubi quari potest,quomodo habuerit fidem pro-
exortanecessitateprofectionis,priusrecederet,quam missis Dei.quandoquidern dixit,S/ venerit ad castra
iterum parerent : ac por hoc cum primus annus prima fraler meus, et exciderit ea, erunt secunda i».

atque ultimus duos ovium partus sub illo habo- salutem.S&d eliam hoc fieri potuit,ut evorteret cas-
rent,hoc est.singulos, medii vero quatuor anni bi- tra ejus Esau,et tamen Dcuspost illam afflictionem
nos.fiunt omne3 decem. Nec mirum quod haw de- adesset.et liberaret eum,et quae promisit impleret.
cem tempora nomine agnorum appellavit, qui eis- Et admonendi fuimus hoc exemplo, ut quamvis
dem temporibus nascebantur j velut si quisquam credamus in Deum, faciamus tamen quae facienda
dicat,Per tet vindemias,aut,Per tot messes,quibus sunt ab hominibus in prssidium salutis, ne pru>
numerus intelligatur annorum : unde ait quidam, tormittentes ea, Deum tentare videamur. Denique
Post aliquot anstas (Virgil. in Bucol., EclogA,v.70); post hcec.quae verba dicat idem Jacob, consideran-
pcr aristas videlicet messes, et per messes annos dum est D<'».s,inquit, patris mei Abraham, et Deus
:

significans. Pecudum autem illius regionis fecun- patris mei Isaac, Domine,qui dixisti mihi,ltecurrc in
ditas, sicut Italarum, tanta ferlur, ut bis in anno terram generationis tux, et benetibi facium, idoneus
pariant (a). es nuhi ab omni justitia et ab omni veritaie, qu;e (e-
XCVI. [Ib. xxxi, 45.] Sumpsit aulem Jacob tapi- cisti pucra tuo.ln virga enim mea ista transii Jorda-
dem,et constituit eum f//i//«m.Diligenteranimadver- ncm nunc, nunc autcm factussumin duo castra:crue
tendum est, quomodo istos titulos in rei cujusque me de manu fra/ris mei,de manu Esau ; quia eyo ti-
tastimonio constituebant ; non ut eos pro diis co- meo illum, ne cum vencrit feriat me et matres super
lcront, sed ut eis aliquid significarent. autem dixisti, Benefaciam tibi, et ponam sc-
fi.lios.Tu

XCVH. [Ib.xxxi. 47, 48.] Quod acervum lapidum, men tuum tanquam arcnam maris, qux non dinume-
quem inter se constituerant Laban et Jacob, cum rabitur prx multitudine. Satis in his verbis et hu-
aliquanta diversitate appcllaverunt,ut eum vocaret mana infirmitas, et fides pietatis apparet.
Laban Acervum testimonii,Jacobi Acervum testem; xxxn, 20.] Quod latini codiccs habent
CIII. [Ib.
traditur ab eis qui et syram et hebrajam linguam de Jacob,D/.r<< enim, Placabo vultumejus,in muncri-
noverunt, propter proprictatem suae cujusque lin- bus prxcedenlibus cum ; scriptor libri qui narrans
gucc factum.Fieri enim solet.ut alia lingua non di- ait do Jacob, Dixit enim, Placabo vultum ejus, huc
catur uno verbo,quod alia dicitur, et vicinitate si- usque verba Jacob dixisse intelligitur, castera vero
gnificationis quidque appelletur. Nam postea dici- sua intulisse quod ait, in muneribus prxcedcntibus
tur, Propter hoc appellatum est nomen, Acervus testa- eum : tanquam diceret, In muneribus quae prsece-
tur. Hoc enim medie positum est, quod utrique debant Jacob,placabo vultum fratris mei.Ordo est
conveniret, et ei qui dixerat, Accrous testimonii, ct ergo verborum Jacob, Ptacabo vultum ejus, et post
ei qui dixerat, Acervus teslis. hoc videbo faciem ejus ; jorsitan enim suscipiet fa-
XCVIII. [Ib. xxxi,48,49.] Quid est quod loquendo ciem mcum. Interposita autemsuntverba scriptoris,
Laban ad Jacob dicit, r«/<i/ar acervus hic,et testatur in muneribus prxcedentibus eum.
litulus hic.Propter hoc appellalur novicn,Accrvus te- CIV. [Ib. xxxn, 26.] Quod ab illo angelo desiderat
statur.Et visio quam dixit,Rcspiciai Deus inter mc et Jacob benedici.cui luctando praevaluit,magna est do
/e?Nisi forteordo est, El visw quam dixit Deus, Rc- Christo prophetia.Nam eo ipso admonet mysticum
spiciat inter me. et te,\)eua quippe illi dixeratin vi- aliquid sapere, quia omnis homo a majore vult bene-
sione, ne loederct Jacob. dici. Quomodo ergo ab eo benedici isle voluit, quem
XCIX. [Ib. xxxi, 50.] Quid est quod dicit in conse- luctando superavit PPraavaluit enim Jacob Christo,
quentibus Laban, Vide, nemo nobiscum esl ? nisi forte vel potius praevalere visus est, per eos Israelitas a
homo extraneorum.aut propter testificationem Dei, quibus crucifixus esl Christus; et ab eo tamen bene-
quem ita haberedeberent, tauquam nemo cum eis dioitur in eis Israelitis qui credideruntin Christum,
esset, quem testimonio cjus adjungerent. ex quibus erat qui dicebat,i\'am et ego Israelita sum
C. [Ib. xxxi, 53, 42.] Et juravit Jacob per timorem ex semine ' Abraham, de tribu Benjamin (Rom.xi,i)-
(a) II Iletract. cap. 55, n. i. 1
Mss. et editiones Rat. Am. et Er., ex genere.
575 QUvfiSTIONUM S. AUGUSTINI l.\ BEPTATEUCHUM
Unna ergo atque idem Jacob ct ctaudus et benedt- loquons Jacob cum fratre suo Esau infnntes' filios
ctns : claudue In latitudine fcmoris, tanquam in suos esse aigniflcet,qui grsce dicunturitat8)a,quB<
multitudine generis.de quibtis diotum est,r.'( cltw- ri potet quomodo potueruntfacero tantam stragem
iicaverunla semitis suis [Ptal.xvu, Ifl ;bonedictua au- direptionemque civitatia,interfeoti8 quamvis in do-
tem In eia de quibus diotum est, Religuimper elec- lore circumcisionis eonstitntis prosororc sua Dina.
tionem gratix soAvsb factm sunt [Rom. xi, 5). Sed intclligcndum cst, din illic habitasse Jucob,
GV, lli.xxxm, 10.] Quid sibi vult
quod Jacob ait doncc ct filia ejus virgo fierit.ct filii juvenes. Nam
auo,Propter hoc vidi faciem tuum, quemadmo-
tr itri ita scriptum cst Et venil Jacob in Salem in civi-
:

dutn cum viiet aliquit faeiem D<ri. utrum paventis

v lutem Sichimorum, juas csi tn terra Chanaan, cutn
turbati animi verba usque in hanc adulatin- aitvenU de MesopotamiaSyrix,el applicuit arf facietn
nem proruperunt ? an secundum aliquem intelleo- partem agri, in quo slatuit illic ta-
cicitalis; el emii
tum sine peccato dicta accipi possunt? Fortassis bernaculum suum, ab Emmor patre Sichem eenlum '

onim quia dieti snnt et Gentium dii,qus sunt ds- agnis; el staiuit ibi aram, ct invocavit Deum Ismel.
monia.non prsjudioettir ex his verbis homini Dei. E.viit autem Dina ftlia I.ix, quam peperit ipsi Jaeob,
Non enim dixit. Quemadmodum si viderem 1'aeiem ut condiscerel filias regionis ejus (Gen.sxxm, 18-20, ct
Dei.eed.Cum vulet aliquix.-ipso autcmaliquis.quem xxxiv,l),ctca;tera.Apparet ergo bis verbis nontran-
signilicarc possit, incertum est atque ita fortassc : seunter.sicut viator solet.illic mansisso Jacob, sed
temperata Bunt verba.ut et ipse Esau sibi delatum agrum emissc,tabernaculumconstituissc,aram ins-
tantum honorom grato acciperet, et qni h&C etiam truxisse, ac per.hoc diutius habitasse : liliam vero
aliter intelligere possunt, eum a .iuo dicta sunt
' cjus cum ad cam venisset aetatem,ut amieas babe-
nullo crimine impietatis arguerent.Quod ctsi beni- re jam possct.condisccre.voluisseliliascivium loci
gno animo dicta hsec vcrba fraterna sunt,quoniam atque ita factam esse pro illa cruentissimam C83-
et post honam snsoeptionem meiusipsetransierat; dem et depra3dationpm,qiia> jam,ut puto, quaestio-
potuit sicdici.quemadmodurn et Moyscs Pharaonis nem non habet.Multitudoenim non parva eratcum
deus dictus est (E.vod.vn, 1), secundum quod dicit Jacob, qui plurimum ditatus fuit ; sed filii ejus in
Apostolus, Etxi sunt quidicuntur dii,sive in ccelo,sive hoc facto nominanttir,qtiia ejusdem facti principes
in terra, quemadmodvm suni dii multi, ct domini atque auctores fuerunt.
inulti (I Cor. viu, 5): maximp quia sine articulo.in CIX. [Ib. xxxiv,30.] Quod ait Jacob, timensbella
graeco dietum quo artieulo evidentissime so-
est ; finitimorum apud civitatem Salem.quam expugna-
Jet viri Dei unius Non enim dixit,
fieri significatio. verunt lilii ejus, Ejo aulem exiguus sum numero, et
Tcpotrtoirov tou 8eou, god dixit, itpoWnov 8:oj fa- : conoenientes super me occident m?;propter bella
cile autem hoc intelligunt qua distantia dicatur, plurium,qua2 consurgcre poterant.sc dixit nuir.ero
quae Gnccorum eloquium audire atque intelligere exiguum, non quod minus multos haberet, quam
solenl. possent sufficere expugnationi illius civitatis, cum
CVI. [Ib. xxxin, 14.] Quaeritur utrum mendaciter suos in itinere in bina castra diviserit.
promiserit Jacob fratri suo,quod sequens pedessuo- GX. [Ib.zxzv,!.] Di.rit autem Deus ad Jacob, Surje,
rum, in itinere propter quos si ! moraretur.ventu- el aseende in locum Bethel,ethabita ibi: et fae ibiaram
rus esset ad eum in Seir hoc cnim, sicut Scriptura
: Deo.qui apparuit tibi,cum fugeres a facie Esau fratris
deinde narrat, non fecit, sed eo perrexit itinere fut.Quid est quod non dixit.Et fac ibi aram raihi.qui
quod dirigebat ad suos.An forte veraci animo pro- apparui tibi sed Deus dicit.fuc ibi nram Deo qui ap-
;

miserat, sed aliud postea cogitando delegit? paruit ri/'i?utrumFiliusibiapparu:t,etDeusPaterhoc

CVIl. [Ib. xxxiv, 2, 3.] Quomodo Seriptura dicit dicit?an in aliquo genere locutionis annumerandum ?
quod vidit Sichem filius Emmor Ecxi \prineeps ter- CXI. [Ib. xxxv, 2,j Quod Jacob ascensurus Bethel,
rx, Dinam fiiiam Jacob, et accepit eam, et dormivit ubi jussus est aram facere.dicit doinui sua? et omni-
cum ea, cl hamiliavit eam : et intendii animo Dinx bus qui cum illo erant, Tollite deos alienos, qui vobis-
fiiix Jacob, et adamavit virginem, et locutus cst se- cumsunt,demedio vestrum,etc; dcinde dicitur,/ 1 i
cundum sensum virginis ipsi *? Quomndo virgo ap- derunt Jacob' deos aKenos.qaierant in manibus oorum,
pellatur.si jam cum illa dormierat, eamque humi- et inaures quxerani inaui ibus t'o/-um:qua3rilurquare
liaverat? Nisi forte virgo astatis est secun- nomen et inaures,quai si ornamenta er»nt,ad idololatrium
dum hebra;um cloquium
an potius per recapitu- : non perlinebant.nisi quia intelligendum est phylac-
Iationem postea commemoratur quod primo fao- teria [uissedeorumalienorum. Nam Hebeccamaser-
tum est ?Priusenim potuit intendero anim.r ipsius vo Abrahaiinauresaocepisse Scriptui-atestatur;qtiod
et ainarcvirginem.et loqui secundum sensum virgi- non fieret.sicisinaures habere ornamentigratia non
nis,et deindo cum illa dormire, Bamque humiliare. liceret.Ergoilleeinauresquffioumidoliadataeunt, ut
CVIII. [Ib. xxxiu, 5, etxxxiv, 26.] Cum pauloanto dictum est, idolorum phylacleria ftienint.
i:\ll. [ILi. xxxv, 5.J
Et faclusest timor Dei inciritati-

Dno Mss., etiam rite intettigtr*.

' bus qu.r circaillos erant,etnon sunteouMcutipostfiim
3
In l.ov., propter quot tie ntoraretw. M.
Mm iiimtvi Charrmut prinetpt ttrr», ' Qulnque meHoria ootm Mia., tebet mecuhuH s
Ain. r .i I At Ral el
i >
,
Horli qi u- Emmor patrem Sfctan. u lic latiu» adiUo TtNieali
Uia., ipti juxto InterpretaUonem L.\.\, auttf,
.
gHMB LXX,
577 LIBKR PRTMUS. 578

hrael. Inoipiamus quemadmodum

animadvertere i tavolentesintelligi etiam Uenjamin, quam vis ibi na-
Deus operetur in hominum mentibus. A quo enim tus non fuerit, ibifactum tamen; quia jam fuerat in
timor Dei factus est in illis civitatibus, nisi ab illo utero seminatus, ut prajgnans inde Rachel cxiisse
qui sua promissa in Jaoob filiisquo tuebatur? credatur.Hoc autem modo el'mmsi,nati sunt,legcre-
CXII. [Ib. xxxv, G.J Venil autem Jacob in Luza,quse tur.possent dicerejam in utero natus erat,quia con-
Chanaan, qux est Bethel. Animadverten-
esl in inlra ceptus erat : sicut de sancta Maria dictum cst ad
duinest triajamnominahujuscivitatiscommemora- Joseph, Quod enim in ca natum est, de Spiritu san-
ta Ulammaus, quod diclumesteamprius\ocatam,
;
cto est (Matth. i, 20).
cum illuc prius pergens in Mesopotamiam venisset 2. Sedaliudestquodimpedithancsolutionemquae-
Jacob (Gen. xxvm, 19) et Iiethel, quod nomen ipse
; stionis hujus quia si jam ibi Benjamin conceptus
;

imposuit (/(/. Domus Dei

xxxv, 15), et interpretatur ;
erat.qui filii Jacob grandes inde exierunt, vix anno-
et Luza.quod modo commemoratum est. Nec mirum rumduodecimessepotuerunt.Vigintinamqueannos
debet videri :multis enim locis hoc accidit, et in civi- illic explevit, quorum primis septem sine
conjugio
tatibus, etin fluminibus, et in quibusque terrarum, fuit.donecserviendoidadipiseeretur '. Utergoprimo
ut ex aliis atque aliis causis vel adderentur, vel mu- anno, quo duxit uxorem, ei filius nasceretur.duode-
tarentur vocabula, sicut etiam ipsis hominibus. cim annorum esse potuit primitivus, cum inde pro-
CXIV. [Ib. xxxv, 9, 10] Iterum in Luza apparuit fectusest.ProindesijameonceptusfueratBenjumin,
Deus Jacob,et dixit ei : Nomen tuum jam non vocabi- intra decem menses illa omnis via peracta
est et
tur Jnrob,sed Isrnel eril nomen tuum. Hoc ei dicit ecce quidquid in itinere scriptum est de Jacob. Unde
se-
iterum Deusin benedictione.quaj rcpctitioconlirmat quitur ut filii ejus tam parvuli pro
sorore sua Dina
magnumpromissum in hoc nomine.Xam hoc mirum tantam stragem fecerint, lothomines trucidaverint
est.quibus etiam semel dictum est.amplius eosnon ita expugnaverint civitatem in quibus Simeon et :

vocari quod vocabantur,scd quod ei novum nomen Levi, qui primi gladiis accincti inlraverunt ad
illos
imponebatur,omninoampliusaliquidnonvocatosni- homines eosque peremerunt, undecim unus, alter
si quod eis impositumsit :istum autempcr totamvi- autem decem annorum fuisse reperiatur etiamsi
tam suam et deinceps post vitam suam appellatum per singulos annos sine intermissione illa pepere-
esse Jacob,cui non semel Deus dixerat, Nonjam vo-
' rat quod utique incredibile est, ab illiua aetatis
:

caberis Jacob,sed Israelerit nomen tuum(Id. xxxn,28). pueris illa omnia fieri potuisse quando ct ipsa ;

Nimirum ergo nomen hoc ad illam recte intelligitur Dina vix adhuc sex annorum fuit.
portinere promissionem,ubi sic videbitur Deus.quo- 3. Proinde aliter solvenda qua;slio est, ut ideo in-
modo non estantea Patribus visus. Ibi noneritno- telligatur dictum,commemoratisduodecimfiliis, ///
men vetus,quia nihil remanebit vcl in ipso corporo sunt Jacob, qui farti sunt ci in Mesopotamia
filii
Syrise
vetuslatis, et Dei visio summum erit pramium. quia intcr omnes qui tam multi erant, unus tantum
CXV. [lb. xxxv, 11.] In promissis Jacob dicitur, erat non ibi natus, qui tamen inde habuit nascen-
Genles etcongregationes gentium erwntex te .-qiu-eritur di causam, quod ibi mater ejus patri copulata est.
utrum gentessecundum carnem,congregationes au- Sed solutio ista quajstionis aliquo exemplo similis
tem gentium secundum fidem.an utrumque propter locutionis firmanda est 2 .

fldem gentium dictum est, si gcntes appellari non 4.Nullatamenestfaciliorsolutioqua3stionishujus,

possunt una gens Israel secundum carnem. quamutpersynccdochendiclumaccipiatur.Ubienim
CXVI. [Ib. xxxv, 13-15.1 Ascendil autemdeus ab eo parsmajorest, aut potior, solet ejus nomine ctiam
cum eo ; d statuit Jacob titulum in
loco,ubi locutus est illud comprehendi quod ad ipsum nomen non perti-
loco in est cum eo, titulum lapideum ; et
quo locutun net.SicutadduodecimApostolosjam non pertinebat
libavit supereum libamen,et infudil super eum oteum Judas, qui etiam mortuus fuitcum Dominus resur-
et vocavit Jacob nomen loci, in quo locuius est cum eo rexit a mortuis, et tamen ipsius duodenariinumeri
////cDcus, />«//«;/. Iterumfactum est hoc loco.quod fa- nomen Apostolus in Epistola sua tenuit,ubi ait, eum
ctumfuerat'?anitcrumcommemoratumest?Sedquod- apparuisse duodecim (lCor. xv, 5).Cum articulo
illis

libethorumsit,superlapidem libavit Jacob,non lapi- enim hoc graci codices habent (a), ut non possint in-
dilibavit.Non ergo sicut idololalrx solent aras aute telligi quicumqueduodecim sedilli ineonumeroin-
;

lapidesconstituere.et tanquamdiis libare lapidibus. signes.Eo mndo locutionisputo et illud a Dominodi-

CXVII. [Ib. xxxv, 26.] 1. Quod duodecim filii com- ctum, Nonne cgo vos duodecim elegi, et unus ex vobis
putanturlsrael,qui nati sunt ei, et dicitur, tii sunt
filii Israel,quinatisunl eiin Mesopotomia,cum Benja-
min longe postea natus sit.cum jam transiisset Be- 1
Am. Er. et Lov., donec servienrfo Lia ei desponsare-
thel.ct appropinquaret Bethlehem : frustra quidam lur. At. Mss. favente Rat. serviendo, id adipisceretur
scilici't coojugium.
conantes istam solverequaestionem,dixerunt nonle- 1
Post. firmanda est, habet vetutissimus codex Cor-
gendum, nati sunt, sicutlatini plcrique codices ha- beiensis ia medio contextu, Ab hinc scribendum. Ex quo
mtelligere est istum codicem forte descriptum fuisse ad
bent;sed,/adi'sw?i?;gra3ceenimscriptumestsY£vovTo:
eyemplar illud, in quo Eugypius, qui hunc locum es:-
cerpsit, id sua manu annotaverat et conjecturam au- :
Sic hsbet Er., et melius, utprobat contextus series.
1
get quod solet cum Eugypii excerptis in variautilms
In B., cui semel, adjuncta hac uota in margiDe « For- : lectiouibus conveuire.
tasse, «on seiuei. » M. (et) Gr;uc,. tois dodeca. At vulgata,
undecim.
379 QTJ E8TI0NDM S. AIT.USTINI IN IIEPTATEUCHUM 880
diabohu ett Joan. vi, 71)? ut non ad elactioncm illamterram Esai.,nondum utiiinpappellabnturterra
etiara ipse pertinere videatur. Nonenlm (»cil Edoni. Nonenim nomen nisi ub ipso Esau iinlitum
nitureleotorum nomen in malo.nisi quando muli elf- ost terrai, quoninm idem ipse et Esan et Bdom
i.Quod si putaverimusetillum eli vocabatur, de quo propagati nunt IdumBi, hoc est
n t por <-ji>H traditionem Domini passio oomplereturi gens Edom.
iil est malitiam ejus ad uliquid electam.hrne utpntc
CWI. ;Ib. xxxvi, 31, 32.] Quod scriptum est, Et
D i
tiam malis aliud attendamus uhi ait, Non de
;

hi regcs qui rtgnaverunl inl dom, antequam regnaret

omnibus vob.it iico ; ego teio >iuos elegi [ld. xm. L8)
re.rin bra-s/,non8ioaccipiendumest,lanquamomne9
ubi deolarat ad elcotionem non pertinere nisi bo-
lominati sintuaque ud ea tompura.quibuscoe-
nos. Ac per hoc
quod diotum est, Ejo vosdtto-
illud
perunt reges lsrael, quoruin primus fuit Saiil. Multi
deciin elciji.pcr synredochen ictum est, ut nomine .1
enim fueruntinEdom usqucad temporaSaul,teinpo-
majoris meliorisque partis, etiam illud complccte-
ribus etiam Judicum, quorum tempora fucruntunte
retur, quod ad ipsum nomen non pertinet.
roges : sed cx his multis eos solos potuit commemo-
">. llic modus est in hoc eodem libro,ubi Emmor
raro Muyaee, qui fuerunt antequam ipse morerclur.
pro liliosuoSichem.utaeeiperet Dinam filiam Jucob,
Noc mirum est quod numerantibus ab Abraham pcr
o.xiit loqui cum eodem Jacob, et vcnerunt etiam tilii
Esau patrem gentisEdom,atquopor Raguel lempora
cjus qui absente9 erant, et ad omnes dicit Emmor .

filiumEsau,etZurafiliumRaguel,etJobabliliuniZara,
Sichem fitius tneus elegit animo filiam veslram; date
cui Jobabsuccessit in regnoBalac.qui primus in terra
enjo illi eam uxorem (Gen. xxxiv, 6-8). Quia enim
Edom rex fuisse commemoralur.usque ad ultimum
potior erat patris persona, por synecdochcn liliam
regem quem potuit nominare Moy?es,plures genera-
vestramdieens,etiamfratrostenuit hoc nomine,quo-
tionesinveniunturquam numcrunturabAbrahamper
rum non erat filia. Hinc est et illud, Curre ad oves>
Jacob usque ad Moysen. Nain illic inveniuntur fere
el aecipe inde milti iuot h;cdos (Id. xxvn, 9) : siniu'
duodecim,hic autem uequead Moysen fermcscptem.
enim pascebantur oves et bsdi et quia putiores ;

Fieri enim potuit ut ideo ibi plures nominarentur,

sunt ives.earumnomineetiamcaprinum pecus com-
quia citius moriendopluresalteralteri successerunt.
plexus est. Sic quia potior erat numerus undecim
Sic etium contigit ut aliumordinem sequens Mat-
liliorum Jacob, Mesopotamia,
qui nati fuerant in
th»ns, ab Abraham usque ad Joseph quadragiuta
ip-oruiu oommemoratione Scriptura complexa est
duas generationes numeraret (Muttli. i, 1-17) Lucas :

ettam Benjamin, qui non erat ibi natus, et dietum

autem in ordine alio numerans generationes non per
est. Hi sunt filii Jaeob, qui facti sunt ei in Mesopota-
Salomonem, sicut ille, sed per Xathan, ab Abraham
mia Si/na.
usque ad Joseph quinquaginta quinque commemo-
WIII. [Ib. xxxvi, I.] Quod post narrationem
i

ret (Luc. m, quippe ordine ubi plu-

23-38). In illo
mortis Isaac narratur quas uxores Esau acceperit,
res numerantur, mortui sunt, quam hic ubi
citius
et quos creaverit, recapitulatio intelligenda est.
pauciores. Ne forte autem moveat uliquem, quod
Neque enim post mortem Isaac fieri coepit, cum
annorum.
intor reges Edom commemoraturBulac lilius BBor,
jam essent Esau et Jaoob centum viginti
et de similitudino nominis existimet illum esse Ba-
Nam eos sexagenarius suscepit, et vixit omnes an-
lac, qui restitit Moysi ducenti populum Israel sciat :

nos vitas suas centum octoginta.

illum BalacMoabitam fuisse.non Idumamm,eun:que
CN.IX. [Ib. xxxvi, 6, 7.] Qmestio est, quomodo
fuisse filium Sephor, non filium Beor sed fuisse ;

Seiipturadicat,poslmortem Isaacpatri9 suiEsauab-

etiam tunc tilium Beor Balaam, non Balac.quem
ibi
scessisse de terra Chanaan, et habilaese in monte
Balaam conduxerat idem Balac ad maledicrndum
Seir;cum venientedoMesopotamia Jaeob fratreejuai
populum Israel (Num. xxn, 2 >' .

legaturquod jam illic habitabat. Proindoquid lierj

potuerit ut Scriptura falli vel fullcrenon credatur, CXXII. [Ib. xxxv, 29, et xxvvn, 2.] Quomodo po-
in promptu est cogitare ;quod scilicet Esau postea- toerit mors IsB I septem annorum invenire
quam in Mesopotamiam fraterejus abseessit.noluit Jospph ejus nepotem, sicut videtur lanquam ex or-
habitaro cum pare:itibus suis.sivo ex illa commotio- dine Seriptura narrare, quocumque se quisque con-
ne quadolebatse benedictionefraudatum,siveaIiqua vertat, invenire diffioile est. Nolo enim dicere, noo
causa vel uxorum suarum.qu is inii isasvidebal bbbb poBae inveniri, ne forte me lugiatquod alium non
parentibus, vel qualibet alia : et ompil babitare in fugit. Si enim post mortem avi sui lsaae, dec
Beir. Deinde poat reditum Jaoob fratris Bui, m annorum fuitJoseph quandoeum fratrea in

fucta intor cos concordia, reversus esl el ipse ad ,m vendiderunt,procul dubioel paierejusJa-
parentes.et cum mortuum patrem BimulaepeliBsent, oob Beptima deoimo anno fllii aui Joseph oeotum vi-
plurimu iob in rra illa, sicul Bcri- ginti annorum luit.Gunuit enimeoa laaao.oum WMt
plum cst,minime cnpiebat.abscessit rursus in Seir, annorum Bexaginta,8icut8criptumest(G n< i

Bt ibi propagavit gentem [damaornm. vixil ergo Isaac poBteacentumviginti.quiaoeataaimo

UXX. [Ib. xxxvi, 21.] Quod Boriptum p»t, Hi }>rin- aimomortuuseal ;idciroo dimiail fllioaeantom
lii Seir in terra Edom ;aeoui dumtem» v gintiannoshabentes,otJosephdecemoti»ptem Jo-
pusquo' a Cura aut&ra >aph autem quoniam trlgiota annorum fuit, quaMO
indam vaniente in apparuitin conepeotu Pharaonia, itcuti aunl autem
 581 LIBER PRIMUS. 582
septem anni ubortatis et duo famis, donec ad eum quomodo intelligiturde matre Joseph,quae jam erat
pater cum fratribus venit ; triginta novem profecto raortua? Unde non in /Egypto, curn sublimaretur,
annos agebat Joseph quando Jacob intravit in ^Egy- putandum est hoc csse completum quia nec pater ;

ptum.TuncaulemidcmJacob,quodoresuo l'haraoni eum adoravit, quando ad eum venit in y£gyptum,

dicit, centesimumettrigesimum annum agebateeta- ncc mater olim defuncta potuit.In Christi ergo per-
tis (Gen. xlvii, 9) centum autem et viginti Jacob,
; sona facile intelligi potest etiam de mortuis, secun-
quando erat decem et septem Joseph quodverum : duai illud quod dicit Apostolus, quia donant eino-
esse nullo modo polest.Si enim septimo dccimo anno men quod est super omne nomen, uti in nomine Jesu
vitffi Joseph.Jacob centum viginti agerct,procul du . omne genu fleclatur, caelestium, tcrrestrium, et infe-
bio trigesimo et nono anno Joseph.non centumtri- norum (Philipp. n, 9, 10).
ginta,sed centum quadraginta et duos annos agere CXXIV. [Ib. xxxvii, 28.] Quaeritur quare Ismacli-
inveniretur Jacob.Si autem diemortislsaac,nondum tas Scriptura,quibusufratribusvenditusestJoseph,
erat annorum decem etseptem Joseph,sed aliquan- etiam Madianitas vocct.cum Ismael silde Agar Jilius
tulo tcmporepost mortem avi sui adsoptimum deci- Abrahaj, Madianitatoe vero de Celhura ? An quia
niuin pervenit annum,quo anno,Scriptura testante, Scriptura dixerat de Abraham.quod munora dode-
in jEgyptum et a fratribus venditus,plurium etiam rit liliis concubinarum suarum.Agar scilicet ct Ce-
quamcentumquadragintaduorumannorumessede- tura.et dimiserit ' eos ab Isaac filio suo in terram
buit pater ejus,quando est filium in /Egyptuin con- Oriontis (Gcn. xxv, G], unam gentem fecisse intcl-
secutus.Scriptum quippe posteaquam narravit an- ligendi sunt
num vitos ultimum Isaac centesimum et octogesi- GXXV. [In xxxvn, 35.] De Jacob scriptum ost,
mum, et ejus mortem ac sepulturam (Id. xxxv, 28, cum lugeret Joseph, Congregati sunt autem omnes
29), deinde commemoravit quemadmodum digres- filii ejus et filise, vcnerunt consolari eum. Qure lili.o
su^ esset Esau a fratre suo de terra Chanaan in prater Dinam ? An filios et filias dicit connumera-
montom Seir, et contexuit commemorationem re- tis nepotibus et neptibus? jam enim majores filii
gum principum gentis ipsius.in qua se constituit
et ejus habere potuerunt.
filios

vcl quam propagavit Esau post haec, narrationem

; CXXVI. [Ib. xxxvn, 35.] Et noluit consolari,dicens
de Josephsic intulit(/«\xxxvi,6-43) :Babitabat autem Quoniam descendam ad filium meum lugens in infer-
Jacobin terraChanam. Ilx aulem procreaturte Jacob. nam. Solet esseinagna qutestio.quomodo intelliga-
Joseph autem tlecem et septem annorum eral pascens tur infernus ; utrum illuc mali tantum, an otium
cum fratribus oves. Deinde narratur causa somnio- boni mortui descendere soleant. Si ergo tantum
rum quemadmodum odiosus fratribus sit factus,et mali, quomodoiste ad filium suum se dicit lugen-
venditus (Id. xxxvn, 1-21). Aut ergo eodem anno tein velle descendere
Non enim in pcenis inferni
?
soptimo decimo,autetiam aliquanlo major venitin eum esse credit. An
pertubati et dolentis verba
/Kgyptum ac per hoc utrolibet modo permanet
: sunt, mala sua etiam hinc exaggerantis?
quajstio. Si enim decem et septem annorum fuit CXXVII. [Ib. xxxvn, 30.] Et vendiderunt Joseph in
post mortem avi sui quando pater ejus centum AEgyptum Petephrx spadoni,prseposito coquorum.no-
viginti fuit profecto anno ejus trigesimo et nono,
; luntquidamprspositurncoquorum interpretari, qui
quando Jacob venit in /Egyptum, centum quadra- graeceopx^T^P^dicitur .
sed praspositum mililiae,
ginta duos annos idem Jacob agero debuit tuit au- : cui esset potestas occidendi.Nam sic appellatus est
tem tunc Jacob centum triginta ac per hoc si de- ; etiam ille quemNabuchodonosor misit,penes quem
cem et septem annorum Josephin.Egyptumest ven- potius invenitur primatus fuisse mililias.
ditus, ante duodecim annos quam moreretur avus CXXVIII. [Ib. xxxvm, 1-3. Factum
| est autem in
ejus.venditus invenitur. Decem enim et septem an- tempore illo descendit Judas a fralribus suis ad homi-
norum esse non potuit, nisi ante duodccim annos nem quemdam Odoltamitam,cui nomen Iras : cl vidit
niortis Isaac,centesimo et octavo annos vitaa patris illicJudas filiamhominis Chananxinomine Savam 2
, et
sui Jacob. Hisenim cum adjecerimus viginti duoa accepit eam, et introivit ad eam,et concepit,et peperit
annos quibus Josoph usque ad adventum patris sui fltuiu, et caetera. Quasritur quando ita fieri yotue-
fuit in iEgypto.fient setatis anni Joseh triginta no- runt. Si enim posteaquam Joscph devenit in .Egy-
vem.et Jacob centum triginta.et nullaerit queestio. plum, quomodo intra viginti ferme et duo annos
Sed quoniam Scriptura post mortem Isaac ista nar- (nain post tantum temporis colligiturecs venissead
ravit,putatur Joseph post ejusdemavi sui mortem eumdemJosephfratremsuumin.Egyptumcumpatre
decem et septem annorum fuisse. Quapropter in- suo) fieri potuerit ut Judas filii ejus aetatis omnes
telligamus de vita Isaac, tanquam multum decre- possent ducere uxoresPNamThamar nurum suam,
piti senis, tacuisse Scripturam, cum jara de Jacob mortuo primogenitosuo,alterililiodedit quo etiam :

et ejus filiis loqueretur : vivo tamen Isaac, decem mortuo.exspectavit ut crescerettertius; et cum cre-
et septem annorum esse coepit Joseph. visset,nec illi eam dedit, timens ne et ipe morere-
CXXIII.[lb.xxxvn,10.]Quoddicit Jacobad Joseph, tur unde fai-tum est ut eidem socero suo
:
se illa
Quo&est somniumhocquod somniaUil Numquidvenien- i Tres Mss., diviserit.
Alii codices, dimiserit : hoc
tesvenieinusegoetmaterlaa etfratres tui adorarete su- neiiipe acceptum est ex LXX, exapesteilcn.Viud
concor-
dat cum vulgata, separaoit.
pertoram? nisiinaliquomysteriodictumaccipiatur, *Sic Mss. juxta LXX. At editi, ut in Vubjata, sue.
583 Ql ESTIONUM S. AUGUSTINI IN IIEPTATEUCIIUM 584
8upponeret. Quomodo ergo h.fo omnia intrn tnm scentw ubcrtatii futurr in tota tcrra .Egiipti,na-\fu-
- annoa fieri potuerint, merito movet,nisi,ut turje illia qui fnmem patientur.tanqnam postea ve-
forte aolet, Soriptura per recnpitulntionem nliquot niat illis ubertas ; sed futura orat tunc quando lo-
annoa ante venditum Joeeph Imc fieri ccopissointel- quebatur, tnnquam dicerol, Uborlntis hujus, qunm
il; i|ui)iiiam sic posituin est.ut dicerelni \/'<i -
futurum Bignificarunt bovea bonte nl Bpion bonce,
tum cstautamm illo tampon : nbi tamon qutaritur, lentur bominea in ea fame, quam aignifioa-
m
ot septem unnorum erat Joseph quando veruut bovaa el Bpioee m
venditua est.quo annorum esse Judns potuerit quar- \IV. |!li. xi, i, d8.\[funquidinveniomus Itomi-
tus tilius Jacob, quandoquidem ipse primogenitua lem,qui habeai Spirilum Deiin se
Ituben ut plurimum fratrem suuui Joaepb quinqne niei fallor,tertto inainuatur nobis in boc libro Spi-
uut sex annos potuerit .ctate pracedero. Evidenter ritus snnctus, id est, Bpirrtoa Dei. Primo ubi dic-
autem Soriptura dioit trigintn nnnorum 1'uisse Jo- tum BBt, Et Spiritus /<<(' ferebatvr super aqvttm Gen.
seph, quando innoluit Pharaoni iOh.xli, 46.Com i, secundo ubi dicit Deus, .V m permanttii Spi-
2) :

ergo ipse anno septimo decirao aetntis sute venditus ritus meus tn hominibus istis, propter quod earnes
Fuisae oredatur, tredeoimannosperegeratin Egypto sunt (/</. vi, 3)
' et tertio nunc, quod Pharao dicit
:

ignotus Pharaoni ad hos autem tredecim nnnos

; de Joseph, esse in illo Spiritum Dei nondum la- ;

accesserunt septem nnni uliertatis,ett'acti suntanni mcn legimus Spiritum sanotum.

viginti;his adduntur duo.quin secundo anno famis CXXXV. |lb. xli, 45.) F.l imposuit 1'harao nomen
intravit Jacob in .Kgyptum cum liliis suis et inve- Joseplt Psontomphaneeh ; hoc nomeo interpretari
niunturviginti dun anni.quibus ubfuit Joseph a pa- dicitur, Occultnrevelavil: ex illo utique quod sorania
tre etafratribussuis: quomedio tempore,quomodo regi aperuit : /Egyptia vero linguaSnlvatorem mun-
fieri potuerint de uxore et tiliis et nuru Judffl om di pcrhibent nppellatum isto nomine.
nia qua; narrantiir.indagare difficile est : nisi-forte C XXXVI. [ib. xli, 45. [ Et dciit ei Asenelli, /ilinin
utcredamus(ethocenim ficri potuit),mox ut udoles- Petephrse saeerdoiis Soiis civitatis,ipsi itxorem.Qumii
cereJt]dasccepit,eumincidisseinamoremejusquam solet cujus Petephra,utrum illius cujusservusluit,
duxit uxorem.nondumvendito Joseph in ASgyplum. unalterius : sed credibilius testimatur ulterius. Xam
("XXIV. [
Ib. xxxviu, 11. F.t deposiUs vestimentis de illo cur non credatur,multa sunt quai moveant.
viduitatis sux a se. Uinc inainuatur et temporibus 1'riiiium, quia Seriptura non commemoravit, cum
Patriarcharum certa etsua fuisse vestimenta vidun- videatnr hoc non potuisse pr;eterire, quod ad il-

rum, non utique talin qualia conjugatarum. lius juvenisnon parvnm gloriam pertinebat.ut ejus
UXXX. [Ib. xxxix, l.| Quod iterum dicitur,/05?p/i filiam duceret.cujus famulus fuit.Deinde quomodo
autem depositus cst in £gyptum,ei possedit cum l'e- spado Bliam haberepotuerit'?Sed respondetur.Quo-
tcphres spado Pharaoni$,a~\ ordinem redit Soriptura modo uxorem : postea quippe creditur absoissus,
unde recesserat, ut illa narraret qu;e supra diges- vel cnsu vulneris, vel propria volontate. Et quod
ta sunt. honor ejus, non ipse commemorntur qui solei, id
GXXXI.|Ib. xl,10.] Quod aliqui codices lutiniha- est, quod apy.ai-^ipo,- fuerit, quem priucipem co-
bent, tria canistra alic:r,r.a\i\ grsei habeant yovSpi- quorum lalini interpretes posuerunt,principem nu-
toiv,quod interpretantur qui uaumejusdem linguffi tem militice quidam intelligi volunt. Sed etiam hic
haJbant, punes esse cibarios. Sed illud movet, quo- respondetur, duos illum honores habuisse ; el s.i-

modo panem cibarium potuerit Pharao habere in cerdotium Solis.et militiae principatum : oongroen-
cscis.Dicil enim in superiore canistro fuisse omnia ter nutcm alibi ille honor ejus commemorntus esl,

ex quibus edebnt Phaiao, opus pistornm '. Sed in- qui talibus nctibus congruebat ; hic vero, postea-
telligendum est etiam ipsuni canistrum hubuisse quam in Joseph apparuit non pnrva divinitas, ipse

panes cibnrios.quiadictum esl.tria oanistra yovSpi- honordebuit nominari aoeeri ajus,qoi pertiaaret ad
wov, et desuper fuisse illa ex omni generc operis divinitatem non parvam, aeoundom opinionem
pistoris in eodem canistro superiore. .Egyptiorum in sacerdotio 3 Solis.X'erum in his oiu-
CXXXII. [Ib.xi.1,1.] Quod putabat se stnro Phnrno nibus,quia et prwpositus fuit oustodiarum carceris,
super flumen.quemadniodum servus Abruhie dixit, nimis incredibileest huio prepoaitum officio aaoer-

Ecce ego sto mptr fontem aqux (Id. xxiv, 13) nam et dotem Deiode non simplioitar dictum est, quod
*.

ibi graecus m\ vr\e, 'v;^.' dixit quemadmodnm bio sacerdosSolisesset sod civitatis Solis.quse voeatur ;

£Tt ;
.
tou iroTijjioij) : ha?c locutiosi intelligntur iu Paal- llidiopolis:abessenutemdieiturnmpliusquum vigiu-
mo ubi Boriptum est, Qui fundavii ierram super ti millibua acivitate Memphi.ubi Pharaones.id est,

aquam [Psal. non ooguntur homincs pu-

xxm, ,i ;
regea maxime commanebant.Quomodo ergo daaarto
terram super aquam, So- oftloia Baoerdotii sui potuit atranue regi aarvire in
onndum hano anim loootionem reote intelligitur militisprinoipatu?AoceditetiamquodAgypUi
altior sit terru quam aqoa altiuB quippe ab ;
dotea perhibentur non serviaae semper,niai t

aquia Buatollitur.ubi bab :

• animalia, |n exeusla, caroi sunt.
1
Al iutueliori» notte S

CXXXIII. ,i ohlici- et infrn iu lib B < w

. iii saeerdote
• M». Corb < ] bI paulo Infra,
'
Al A
.! It.it iii I

pistorii. .
offttiO mcei,!
585 LIBER PHIMUS. 586

deorum suorum, nec aliud aliquid ofticii gessisse : verum non verum dicitis, exploratores estis,
est,Si
scd si ibrle tunc ulitcr fuit,credat quisque quod pla- cum etiamsi mentiantur,non sint exploratores?Sed
celjnon est tamen quajstio cujus exitus clauaus sit, hoc est quod dixi, ita dictum esse, exploratores estis.
sive unus fucrit Petephres,sive duo quodlibet cnim : tanquam si dictum esset,exploratorum psena digni
horum quisque existimet.non est fidei periculosum, estis, hoc est explurutoresdeputabiminimeritomen-

nec contrarium veritati Scripturarum Dei. dacii vcslri. Estis autcm poluisscdici,prohabebimini
CXXXVII. |Ib. xli, 49. i Et congregavit Josepli tri- et depulabimini, innumera? similes locutiones do-

ticum, sicid urenum maris multum valde,quoadusquc cent. Undc cst illa Eli.e, Quicumque exaudieril in
noii potuit numerari; non enim erat numerus.pro eo iqne, ipse erit Deus (III Heg. xvm, 24). Non enim
diclum est,n<m enim eral numerus, quod nomen nu- tunc erit, scd tunc habebitur.
meri omnis usitati cxcederet illa copia.et quomodo CXL. |lb, xlii, 23. Quid est quod cum inter se
[

appcllaretur non inveniebatur.Namundefieripotest poenitentes filiis Israel loquerentur de Iratre suoJo-

ut quantumlibet magnae.finitaetamen multitudinis, seph, quod cum illo male egerint, ct hoc eis divino
numerus non sit? Quamvis hoc potuerit etiam se- judicio redderetur, quod se periclitari videbant.ad-
cundurn hyporbolen dici. jungit Scriptura ct dicit,//>si ignorahantquiaaudiebat
CXXXVIII, [Ib. xlii, 9.] El commemoratus est Jo- Joscph interpres enim intcr
: illos crat.Woa scilicet in-
sepk somniorum suorum,qu.v vidil ipse adoraverant : telligendum est, ideo eos putasse quia ille non audi-
enim eum 1'ratres sui.Sed aliquid in illis somniis ex- ret,quod videbant interpret3m qui inter illos erat,ni-

celsius inquirendum est.Nonenimpotestcomodode hil eidicere eorum qua; loquebantur nec ob aliud ;

patre ejusacmatre compleri,qua;|jam mortua fuerat, udhibitum putabant interpretem, nisi quod eorum
quod dc sole et luna cum vidisset,apatrc increpante linguam ille nesciret; nec cura erat interpretis ea
audierat (Gen. xxxvn, 10), qui vivebat '. dicereilli.a quo positus fuerat.qua; nonadillum,sed
CXXXIX. ilb. xlii, 15, 16.i Quid est quod Joseph inter se loquebantur.
vir tam sapiens, atque ita non solum hominum ClXLI. [Ib. xlii, 2i.[ Et iterum accessit ad eos, et
inler quos vivebat testimonio, sed ipsa etiam Scri- . dixit illis : nec adjungit quid illis dixerit.Unde in-
ptura teste laudalus, ita jurat per salutcm Pha- tclligitur h«c eadem dixisse quas dixerat.
raonis, non exituros de /Egypto fratres suos, nisi GXLII. |Ib. xlii, 38. [ Et deducctis senectam meam
frater eorum junior veniret? An etiam bono et cum tristitia ad infernum. Utrum ideo ad infernum,
iideli viro vilis fuerat salus Pharaonis, cui fidem quia cum tristitia?an etiamsi abesset tristitia, tan-
sicut primitus domino suo servabat in omnibus ? quamadinfernum moriendodescensurus hsec loqui.
quanto enim magis ipsi, qui eum in tanto honore tur?De inferno enim magna (jusestio est,et quid inde
Kicaverat, si illi servavit, qui eum servura empti- Scriptura sentiat, locis omnibus, ubi fore hoc com -
tium possidebat? Quod si non curabat Pharaonis memoratum iuerit, observandum est.
salutem,numquid et pcrjurium pro cujuslibet ho- CXLIII. [lb. xliii, 28. Quod a praiposito domus
[

minis salute vitare non debuit? An non est perju- audiunt, Deus vester et Deus patrum vestrorum dedit
rium? Tenuit enim unum eorum donec veniret vobis thesauros insaccis veslris;argentum autem vestrum
Benjarnin, et verum iactum est quod dixerat Non : probatum habeo,mcndncium videtur,sed aliquid si-
exibitis hinc, nisi venerit frater vesler. Ad omnes gnilicarecredendum est.Argentum enim quodetda-
enim non potuit pertinere quod dicuim est ; nam tur.et non minuitur.quia et probatum appellatum '

quomodo etilleventurusesset,nisiadeum adducen- est,nimirum illud intelligitur de quo alibi legimus,

dumaliqui rediissent? Sedquodsequiturmagis ur- Eloquia Doniini,eloquiu casta, argcntum igneexami-
gct quaestionem.ubi iterum juravit dicans, Mittitc ex artuin, probatum terrx, purgatum septuplum (Psal.
vobis unum,et adducite fratrcm vestrum; vos aulem du- xi, 7), id est perfecte.
ccmini l ,quoadusque manifesta sint verba vcslra,si vera CXLIV. jlb. xliii, 34. [ Diberunt aulem,etinebriati
dicilis,an noir.sin autem,per salutem Pliaraonis,explo- sunt cum eo.Solent hinc ebriosi adhibere testimonii
ratores estis; id esl.si non vera dicitis, exploratores patroeinium ; non propter illos filios Israel, sed
estis.Huic scntentias interposuit jurationem,quia si propter Joseph, qui valde sapiens commendatur :

vera non dixissent,exploratores essent,id est.explo- sed hoc verbum et pro satietate solere poni in Scri-
ratorum pcena digni essent;quos tamen veradicere pturis, qui diligenler adverterit, multis in locis
sciebat.Neiiue enim perjurus est quisque, si ei quem inveniet. Unde esf illud, Visitasti terram et inebria-
castissimum novit, dicat, Si hoc adulterium dequo stis eam, mult iplicasti ditare cam (Psal. lxiv, 10) eo :

argueriscommisisti, damnetteDeus,ethisverbisad. quod in laude benedictionis hoc positum est, et

hibcat jurationem;verum omnino jurat: ibi est enim donum Dei commemoralur, apparet hac ebrietate
conditio qua dixit.Si fecisti,quem tamen non fecisse saturitatem significari. Nam ita inebriari ut ine-
certum habet. Sed ait aliquis,Verum est quia si fecit briantur ebriosi, nec ipsi terrai utile est, quoniam
adulterium,damnat illum Deus:hocuutemquomodo majore quam humore corrumpi-
satietati sufficit,
tur ; sicut vita cbriosorum, qui non satietate se
' Mss. duo. qua vidernt. replent, sed mergunt diluvio.
3 educemini.kl Mss.absque negatione habent,
Editi,«o>i
<fucemini;supple,in carcerenuquod iu Vujgata sic enun- CXLV.[Ib.xLiv,15.[Quod ait fratribus suis Joseph,
tiatnr,en'(w i'n uincu/ts.Apud LXX,humeis de apachthdte. 1 Hic Mss. omnes, probum. Grsec. LXX, eudokimoun.

Pathol. XXXIV. 19
387 QILESTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATKUCHUM 588

Neseiebatis guia auguric auguralur hom gualis ego ;

mes. An forto illud significat alto secretoquo mys-
de hoc augurio etiam mandavit cis dicendum per tcrio, quod ait Apostolus, ReliguitB pcr eleclioncm
homincm suum; quid sihi velit, qusri solet; an quia graiiie salvm factse tunt (Rom. u, 5); quia prophela
pon Berio, eed jooo diotun est, "t cxitus doouit, oon prsdixerat, Eist fuerit numerut fitiorum Israet sicut

esthabondum mendaoium?Mendacia enlma mcnda- rnarit, religuise talvtt fient [Isai. x, 22). Ad
ii-io nguntur.nonjoco
l
cum autcm qus non : aim occisus cst Christus a Judrcis, et traditus
siint, tanquamjooo diountur, non deputantur
mon- Gentibus tanquam Joseph /Egyptiis a fratribus, ut
daoia.Sed magis movet quid sibi velit ista actioJo- ct rcliquice Israel salva) lierent. Unde dicit Aposto-
sepb, qua fratrea suos, donco cis aperirei quia cssct, lus, N'am ct cgo lsraelita sum : et, Ut plenitudo gen-

toties ludificavit.fct tanta exspcctatione

suspendit: tiuiu inirarct, et sic omnis lsracl salvus fieret l(Rom.

quod licet tanto sit suavius cum legitur,quanto illis xi, I cl 25); id est, ex reliquiis Israel secundum
Bt inopinatius cum quibus agitur,tamcn sapicnti.T carnem.el plonitudincgentium quoe in fide Christi
illius gravitate.nisi magnum aliquid istoquasi ludo secundum spiritum sunt Israel. At si ctgenti illi
signiflcaretur, nec ab illo lieret, nec ca Scriptura lsraelitica; restat fidei plenitudo.ex qua erant reli-
contineretur,in quacsttanta.sanctilalisauclorilaset quia?, in quibus reliquiis tunc et Apostoli salvi facli

prophetandorumtantaintentiofulurorumjquammo- sunt.hoc significatur ca plcnitudinc liberationis Is-

doexscquiexponendononsuscepimus.scdadmonere rael, qua per Moysen ex /Egypto liberati sunt.
tantum voluimus, quid hic oporteat inquiri. Nam CXLIX. jlb. xlvi, 6, 7.i Intrarunt in Mgyphtm
nec illud vaoare arbitror, quod non ait.auguror ego, Jacob et omne semcn ejus, filii et filii filiorum ejus,
fili.r ct fili.T filiarum ejus cum cc.Qua^rendum quo-
sed auguratur homo gualit ego.Quod si locutionisge-
nus cst, in Scripturs corpore similc aliquid repe- modo dicat filias et filias filiarum cjus cum eo, cum
riendum est. filiam unam legatur habuisse.Superius autcm filias
CXLVI, jlb. xliv.j Non negligenter consideran- ejus dixeramus accipi posse neptes ejus, sirut tilii

dum puto, tantam miseriam in hac perturbatione Israel omnes dicuntur etiam universus populus ab
illo propagatus.Sed nunc cum dicit, filias filiarum,
fratrum suorum quomodo Joseph quamdiu voluit ,

tenuit.et quanta voluit mora produxit: non eos uti- propter unam Dinam, pluralis numerc pro singu-
quefaciensealamitosos.quandotantsetiamipsorum lari positus cst, sicut etiam pro plurali singularis

futur» lstitiffi exitum cogitabat et totum hoc quod ;

solet : nisi nurus ejus quisque asserat filias ejus

agebat,ut corum gaudium dilTerrelur.ad hocagebat, potuisse appellari.

uteademdiiationecumularetuntanquamnonessent CL. jlb.xLvi, 15.j Quod dicit Scriptura tot animas
condignte passione9 eorum in toto fllo tempore quo peperisse Liam.vel tot aut tot animas exiisse de fe-

turbabantur.ad futuram gloriam exsultationis,quae moribusJacob;videndumestquidhincrespondeatur

incis fueratrevelanda,fratrecognito,quemaseper-
eis qui hoctestimonioconfirmarenituntur.aparenti-

ditum csse arbitrabanlur. bus simul animascumcorporibuspropagari.Animas

CXLVI. ilb. xliv, 19.1 Multa in narratione Judffi enimdictasprohominibus,apartetotumsignificante
quam cum illis egerat Joseph, locutione.nullus ambigit.Sed quomodo ipsam par-
aliter dicta sunt,
quamvis apud eum loqueretur, ut omnino de illa tem,ex qua totum commemoratum est,hoc est ani-
insimulatione quod exploratores essent,[nihil dice- mam.cujus nomine totus homo signilieatus est.alic-
retur.Quod utrum consulto tacitum sit, an et id nemus ab eo quod dictum cst, exicrunt dc fcmoribus
non apparet. Nam et
fecerit perturbationis oblivio.
(yiw.utcarnes tantumexillo natas,quamvissoleeani-

illudquod dixerunt,seab ipso Joseph interrogatos mffi nominentur,accipiamus;qu»rendi sunt locutio-

de patre et fratre suo, se autem illa interroganti num modi secundum Scripturas.

indicasse, mirum ad sententiam potcst ista

si vel GLI. |Ib. xlvi, 15. \ Hi filii LiiB, quos peperit ipsi

pervenire narratio, ut cam constet esse veracem- Jaeob in Afesopstamia Sjiri.v, et Dinam filiam ejus,

Quanquam elsi aliqua falsa in ea sunt, falli potius omnes anim.T filii ct fiiix ejustrigintatres.NumquiA
per oblivioncm potuit, quam audere mentiri apud ;
iatsomnes trii;intatresanima:exLiainMesopotamia
Syriffi nat.r Bunt?Sex utique lilii et una tilia.ex qui-
eum pr»9ertim , cui non sicut nescienti sed
'
,

etiam illa quse noverat cum scire, ad flccten-

busnepotes commemorati sunt. Si crgo de uno Ben»
rjus misericordiam narrationi sune inserebat.
jamin qusstio nata fucrat.quandonumeratisduodc-
dam
|lb. xlv, 7.i Quid est quod dicit Jo-
cim QliisJaoobet nominatimcoramemoratisdictum
CXLVin.
rcmanerc est, Hi filii Jacob qui facti sunt ei in Mcsopotamia Sy-
seph, Nisit enim mc Deus antc vos, ves-
enutrire vestrum ri.r [Supra,gusest. 1 17|) quanto major nunc quajstio
religuiat super terram, ct :

Iruffl

reUqutarium magnum** Hocenira non usquequa-

est, quomodo trigintatresanimsex Liain Mesopota-

quo consonat.ut rcliquias vel reliquiarinm accipia- mia 83 ris nato sunt; nisi quia illa looutio oonflrma-
mus Jacob ot filios cjus, cum omnes 9int incolu- tur,tanquam ibi omnea orti sunt, qooruoo ptreotea
ilii orti sunl? Deinde et illudjara non dubian eet, in
i Mas. leptem, tantm. .

lEditi Bi el Loy.,ettnutrirevettrumrenquies.ali-
Errandi imn:qoia Uoel
gumesi: Aocenfm.etc.Rat.etAm., vestrum rehqutarummi- harhara vooe, haud illibrnter dosI Sorlplurem ieei un
Qocenim i tc.Vatleani M uit Auguslinua in lib, Confeai e»p. B, D, i
,
1

quiarummaym auaneui.B itin ,ete.1 i.ii.n omnes, SeH utique

' ti exoepto uno »1 \ .11 iv. .

Dnt,aliqueveti Bferuut.wwfmin rttt- m.,.s qui M.-hus, Soriptura luffteajanta |.-«>'

quiariummagnum;i\xx\hlX}i,hwnonkataktpim megaUn. utique fitii.]

589 LIBRR PRIMUS. 590

una filia filias nominari, plurali numcro pro sin- enim dictum est,cum crearetur :Faciamus hominem
gulari posito. ail imaginem et simililudinem nostram,et liabeat po-

CLII. |lb. xlvi, 20, 27. j Quod legitur scxaginta testatem piscium maris et volatilium cxli,et omnium
sex animas intrasse cum Jaeob in /Egyplum, excc- peeorum qux suntsuper terram (Gen.i, 26). Ubi insi-
plis virlelieet liliis .loseph, et cieindc illis annumc- nuatur rationem debere dominari irrationabili vitffl.
ratis infertur, Septuaginta quingue animx erant,cum Servum autem hominem homini, vel iniquitasvel
quihus Jacob intravit in .Egyptum ; sic accipiendum adversitas fecit ':iniquitas quidem.sicut dictum est
cst, qui erant in domo Jacob, quando intravit in Malediclus Chanaan, erit servus (ratribus suis (Id, ix,

/Egyptum. Nam utique quos ibi invenit, non cum 25);adversitas vero,sicut accidit ipsi Joseph, ut ven-
eis intravit.Sed quoniam diligcntius discussa vcri- ditus a fratrihus scrvus alienigenaj fieret (M.xxxvn,
tate repcriuntur duo nati jam fuisse cum intravit, . Itaqueprimos servos.quibus hocnomenin la-

Ephrami et Manasses, quod non solum hoo loco tina lingua inditum cst.bella fecerunt. Qui
enim bo-
hebraei codices habere dicuntur, verum etiam ipsa moab hominc superatusjurebelliposset occidi.quia
secundum Septuaginta interpretatio in Exodo de- scrvatus est, servus cst appellalus inde et manci- :

clarat nec Septu.iginta interpretes mihi in hoc vi-

; pia, quia manu capta sunt.Est etiam ordo naturalis
dcntur errasse, qui proptcr aliquam myslicam si- in hominibus,ut serviant femina? viris,ct filii paren-
gnificationem quadam velut prophctica libertatc tibus ; quia et illic haec justitia csl ut infirmiorratio

hunc numerum complero voluerunl,si adhuc viven- serviat Ibrtiori.IIaec igitur in dominationibus et ser-
te Jacob illi ex duobus filiis Manasse etEphraem vitutibus clara justilia est, ut qui cxccllunt ratione,
propagati sunt, quos eidem nutnero domus Jacob excellant dominatione : quod cum in hoc saeculo
aggregandos judieaverunt.Sed quia invenitur Jacob per iniquitatemhominum perturbatur.vel per na-
dcccm et septem annos vixisse in .Egypto (GVn.xlvii, turarum carnalium diversitatem, ferunt justi tem-
28), quomodo potuerunt filii Joseph illo vivo etiam poralem perversitatem,in fine habituri ordinatissi-
nepotes habere, non invenitur. Ingressusest enim rcam et sempiternam felicitatem.
/Egyptum Jacob secundoanno famis (J<f.xLV,6); nati CI.1V. |Ib. xlvi, 3i.{ Abominalio est cnim .-Egy-
sunt autem filii Joseph in annis abundanti.TS ptiis omnis pastor oeium.Merito /Egyptiis,in quibus
[Id. xli, 50) : quibuslibct annis ubertatis nati exis- ligura est pra:sentis saeculi.in quo abundat iniqui-
timcntur, aprimo anno ubertatis usque ad secun- tas,abominatio est omnis pastor pecorum : abo-
dum annum famis,quo ingressus est Jacob in .Egy. minatio est enim iniquo vir justus.
ptum, novem anni sunt huc additis decem etsep- ; CLV. |Ib. xlvii,5,6.| Venerunt autcm m .Egyptum
tem quibus ibi vixit Jacob.viginti scx anni repcriun- ad Joscph Jacob et ftlii ejus : et audivit Pharao rex
tur. Quomodo ergo minus quam viginti et sex anno- .Egypti, et ait 1'harao ad Joseph dictns,Pater tuus et
rum juvencs ctiam nepotes habere potuerunt ?Sed fratres tui veneruni ad te : ecce terra .Egypti ante te
ncque ulla hebraica veritate ista solvitur quaestio. cst, in terra optima coltoca patrem tuum et fratres
Quemadmodum enim impleri potuit, uttot ncpotes tuos. Hccc repctitio non praetermissss rei, ad quam
susciperet Jacob antequam intraret in .Egyptum, saipe cbscure per recapitulationem reditur, sed
etiamdeBenjamin qui illa «tate venitad fratrem?Non omnino aperta est.Jam cnim dixerat Scriptura quo-
solum autem Scriptura eum filios habuisse commc- modo venerint ad Pharaonem fratres Joseph, et
moral, sed et nepotes et pronepotem, qui omnes an- quid eis dixerit, vel ab eis audicrit (W.xlv, 16-20) ;

numerantur sexaginta sex hominibus, cum quibus sed hoc nunc velut ab initio repetivit,ut inde con-
Jacob in.Egyptum.etiam secundumhcbraicam veri- texeret narrationem ab his verbis, qua; soli Joseph
tatem perhibetur intrasse.Videndum est etiam.quid Pharao dixit : quorum omnium in codicibus gra?-
sibi velit, quod cum Joseph et filii ejus non amplius cis, qui a diligentioribus conscripti sunt, quajdam
quam octo commemorentur. Benjamin vero et ejus obeliscos habent, et significant ea quac in hebraeo
(ilii simul undccim reperiantur,non decemet novem
non inveniuntur, et in Septuaginta inveniuntur ;

omnes sicut suntocto et undecim,sed decemet octo quoedam asteriscos, quibus ea signiQcantur quas
referantur in summam et postea Joseph cum filiis
:
habent hebraei, nec habent Septuaginta.
suis,non anima?octo,sed novem fuisse dicantur,cum GLVI. [Ib. xlvii, O.j Quid est quod dixit Jacob
octo inveniantur (Jd.XLvi, 2 1,22,27). Hffic omnia, quaa Pharaoni, Dies annorum vilse mese, quos incolo? Sic
indissolubilia videntur.magnam continent sine du- enim habent gra5ci,quod latini habent, ago, vel ha-
bitatione rationem sed nescio utrum possint sine
;
beo, vel si quid aliud. Utrum ergo ideo dixit, quos
dubitatione rationem sed nescio utrum possint
; natusest.quam nondumpopulus
incolo,qma.i<a terra
cuncta ad litteram convenire,pracipue in numeris, divina promissione haereditalis aoceperat;et ibi vitam
quos in Scripturis esse sacratissimos et mysterio- ducens, utiqueinalienaterraerat, nonsolum quando
rum plenissimos, ex quibusdam quos inde nosse peregrinabatur, sicut in Mesopotamia.verum etiam
potuimus, dignissime credimus. quando ibi erat ubi natus est?An potius secundum id
CLIII. ilb.xLvi, 32.T
CommendaturinPatriarchis, accipiendumest,quod ait Apostolus,(3ij(7»i(in( sumus
quodpecorumnutritoreserantapuerilia suaet a pa- in corpore, peregrinamur a Domino (II Cor. v, 6) ?
rentibus suis.Et merito,nam h;ec est sine ulla dubi-
tationejustaservituset justadominatio, cum pecora 1
Am. Er. et Lov., dominari fecit. Abest dominari ab
homini serviunt, et homo pecoribus dominatur. Sic ouiuibus Mss. et ab editione Rat.
591 QE ESTIONOM S. AOGUS IINI IN HEPTATEOCHOM fW2

Seoondum hoo et illud In Psalmo diotum Int I

leguntur,miserioordia et justitia,vel miso-
tur, Inquilinus ego Jtim tn I rro, rtjMi«arintM h'«j< rioordia ct judicium, vel mieerioordia et voritas,

9mtiM pa/r« mei (PmI. xxxvui, l3).Nam iterura di- quandoquidem in quodam loco soriptum cst,Univer-
uit de ipeis diebua vlta buo, Non pervenerunt in s.r Domini miserieordia et veritas (fsal. xxiv, 10;.

di» (/(Dioriim i<if» pairtim maoMim.guM di« incolHa- duo tnultumoommendatamultumoonside-

Ita bteo

niw, Non eaim hio aliud voluit intelligi, quam id randasunt. Bervusautem Abraha dixerat, Si faeitit
quod latini oodioea habent, »£i»runJ;ao per hoc indominummeummisericordiametjustitiam(Gen.xiiv,
Bigniflcavit hano vitam inoolatum esse Bnper ter- 49) sicul ct isto iilio suo dicit, llt fadot iu ine mise-
;

ram,id est peregrinationis habitationem.Sed credo ricordiam c! vcritalem.()u'u\ sibi aulcin vclit u lanto

sanctis hoc conveniro, quibus aliam patriara fflter- vini tam sollicitu corporis commendatio, ut non in

num Dominus pollicetur. Dnde vivendum est que- lEgypto sepeliatur, sed terraChanaan juxta patres
in

madmcdum diotum cst dc impiis, lncolent et abs- suos.mirum videtur,ct quasi absurdum.ncc conve-
condenl, ipsi calcaneum meum observubunt (/'.;«/. i.v, niens tantffi excollontia: mentis propheticffi,si hoc ex
7).De his enim convenicntius accipitur.qui ut abs- hominum consuctudine metiamur. Si autem in his

condant incolunt j id cst, ut insidientur liliis, non omnibussacramentaquffirantur, majorisadmiratio-

manent in domo in oternum. nia gaudium ipsi qui invenerit orietur. Cadaveribus

CLVII. |lb. xlvii, li.| Et dedit cis possessioncm in quippe mortuorum peccala signilicari in Legc, non
terra optima,in terra sieut prsecepit Pka-
Ramessem, dubium esl.cnm jubenturhomines post corum con-
rao. Qusrendumutrum terra Uamessem ipsa
ost trectationem, sivc quulcmcumque contactum, tan-
sit tlessen.lpsam enim peticrant.etipsum cis l'ha- qinun ab immunditia purilicari. Et hinc illu scnten-
rao dari prsoeperat. tiaducta est, Qui baptizatura mortuo, et itcrum tangit
CLVIII. (Ib.xLvn,12.i Et metiebalur triticum patri illum, ijind proficit lavalio ejus? Sicet quijejunat su-

suo Joseph; et tatnen eum pater nec quando vidit per peccata sua, et iterum ambulans hsBC eadcm facil

adoravit, nec quando ub illo triticum acoipiebat {Eccli. xxxiv, 30, 31). Sepultura crgo mortuorum re-
quomodo ergo somnium Joseph modo iir.plctum missioncm signilicat peccalorum.eo pertinens quod
putabimus (Qen. xxxvn, 0), et non potius majoris dictum est, Beali quorum remissx sunt iniquitales, el
rei continere prophetiam
'!
ijuorum tccta sunt peccata (Psal.xxx\, 4). (Jbi ergo se-
CLIX. ilb.xj.vii, 14.| Et intulilJoseph omnem peev- pelienda erant hoc signilicantia cadavera Patriar-
niam in domum Pharaonis. Pertinuit ad Scripturam charuin, nisi in ea terra ubi ille crucilixus est, cujus

in hac etiam re cominendarc lidem lamuli Dei '. sanguine facta est remissio peccatorum ? Mortibus
CLX. jlb. xlvii, 16, i.\ Di.iit autem illis Joseph, enimPatriarcharum pcccatahominumfiguratasunt.
Adducite pecora veslra, ct dabo vobis panes pro peeo- Dicilur autem ab eo loco, quod Abrahamium voea-

ribus vestris.si defecit

- aroCTifttm.Quasri polest.oum tur, ubi sunt ista corpora, abesse locum ubi crucili-

Joseph frumenta collegerit unde hominesvivereuti xus est Dominus fere triginta millibus, ut ctiam ipse
pecora undc vivebant, oum tanta fames invalesce- numerus eum significare intelligatur, qui in baptis-

ret maxime quia fratres

:
Joseph Pharaoni dixe- mo apparuit feretriginta annorum : et si quid aliud
rant, Non sunt cnim pascua pecoribus puerorum tuo- de ro tauta, vel hoc modo vel sublimius intelligi po-
rum; invalmt cnim fames in terra Chanaan; otpro- test.dum tamen nonfrustra arbitremur tales ac tan-
pter hanc ctiam inopiam pascuorum so venisse los homines Dei tantam gessissecuram pro sepelien-
commemoraverant. 1'roindc si ea fame pascua de- dis corporibus suis ; cum sit atque essodebcat lidc-

fecerant in terra Chanaan,cur in iEgypto non dcfe- lium ista securitas.quod ubicumque corpora eorum
cerant, eadem tunc fame ubique invalescento ? An sepeliantur vel insepuita eliam per inimicorum ra-
sicut perhibctur ab cis qui loca sciunt, in multis biem rclinquautur.aut pro corumlibidinedilueerutu
^Egypti paludibua poterant pascua non deessc, absumantur,uon ideo velminus integram.vel minus
otiam cum 1'ames esset 1'rumenloruin, qu» solent gloriosam eorum resurrectionem futurain.
inundationc provcnire ? Magis enim
Nili lluminis CLXII. llb. XLVii,31.i Quod hubentlatini codices,

dicuntur paludes illae feracia

3
pascua giguero, Et adoravil supcr caput virgst cjus ; nonnulli oodieea

quando aqua Nili minus cxcrcscit. emendatius habent,i4doravi( super caputvirj.r su.r,
t.LXI. ilb. xlvii, 29.J Morilurus Jacob filio suo cacumxnc ', vel nptr
vcl in capite virqae siwe.sive in

Joseph dicit : Si inveni gratiam in conspectu tuo, sub- cacumen.Fallit eoa enim verbum gra)oam,quod eia-

jicc manum tuam tub femore meo,etfaciet inme mise- dcm littoris scribitur, aivee/tu, iive sum : Bed aooen-

icoi diatn et werifcrtem.EaflliumjuralioneoonBtringit, tus disparessunt.et abcisqui istu noverunt, in 60-

quaservumconstriaxit Abrabam (Gen. xxiv, 2) illc ; dioibus non oontemnunturjvalent enim ad magnam
mandansundeuxorduoalurfllioBuo.isteBepulturam lonem.Quamvia et unam pluslltteram habere
cominenduns corporis sui.ln utraquo tuiiicn causa posset,si csset MU',ut non esset auTou,Bod k

nominata suut duo llla.qua magni habenda atque merito qusritur quid sltquod dictum est,

pendenda BuntinScripturiBomnibu»,ejuaoumquedi- Nam faoile Intelllgeretur semen,qui vtrgtm terebal

oomore.quo illawtas baoulum BcJet, ut su Inolinavil
adDeumadorondum.idutiquefeoiBBeeupereaouman
' VetUI eodai Corbeien»lS, /urnutis Dei.
,!iii, dtftcit. Mbs, vero, juxla nrtwcuuj, ite/ait.
a»»*#H
l

» Mhh qatndeoim, ftraeiut. •

Plerlque Ms» , Hv« w caeumen; pro, tn c i
393 LlBliR PRIMUS.
suo3,quam sic fcrcbaJ,ut supcr camcaput in-
virgae tuali.superaturus erat populuin priorem de carnali
clinandoadoraretDeurn.Quidestergo./h/onieicsu/w patrum generatione gloriantem.
cacumen virgx ejus,id est filii suiJoseph? An forte CLXVII (Ib.xLVin,22.)Quoddicit Jacob Sichimam
tuleratabeovirgam,quandoeijurabat idcm lilius.et se praecipuam dare filio suo Joseph, ct addit quod
dumcam tenet, post verba jurantis, nondum illa eam possederit in gladio suo et arcu.quaeri potest
reddita mox adoravit Deum?Nonenim pudcbat eum quemadmodum valeat ad litteram convenire. Emit
ferre tantisper insigne potestatis filii sui.ubi figura enimcentum agnis possessionem illam (Gen.xxxiu,
magnae reif'utur«3pra2signabatur:quariivisin hcbraeo 19),non cepit jure victoriao bcllicae.An quia Salem ci-
facillimahujusquffistionisabsolutioesse dioatur,ubi vitatem Sichimorum filii ejus expugnaverunt (W.
scriptum perhibent,E/ adoravit Israel ad caput lccti, xxxiv,25),etjurcbcllipotuit ejus fieri,utjustumbel-
in quo utique senex jacebat.et sic posiluni habeat, lum cum eis gestum vidcatur,qui tantam priores in-
ut in eo sinc labore, quandoveHet, oraret;ncc ideo juriam fcceruntin ejus filia contaminanda?Gur non

tamen quod Septuaginta intcrpretati sunt, nullum ergo illis illam terra dedit,qui hoc perpetraverunt,
vel levem sensum habere pulandum est. hocest,majoribus suis?Deinde si modo ex illa
filiis

CLXril. (Ib. XLVin, 4.) Etiam bic commemorans victoiiaglorians,dat eam terram filio suo Joseph,cur
Jacob promissiones Dei ergase factas,dicit sibi di- ei displicuerunt tunc filii qui hoc commiserunt?Cur

ctum, Faciamte in congrcgaliones gcntiutn quibus : deniqueetiamnunc,cumeosbenediceret,cxprobran.

verbis magis fidelium vocationem signilioat, quam do id commemoravifc in factis eorum (Jd. xlix, ? Pro-
carnalis generis propagationem. cul dubio ergo aliquod hic latnt proplieticum sacra-
GLXIV.(Ib.xLvin,5, 6.)Quod scriptr.m est,dicente mentum:quia et Josephquadam pra?cipua significa-
Jacob deEphnemel Manasse, Nunc ergo ftlii luiduo, tione Christum prsefiguravit,et eidaturillaterra.ubi
qui facti sunltibi in terraAigyptipriutquamadte vc- disperdiderat obrucndo deos alienosJacobjut Chris-
nirem in /Egiiplum, mei tunt, Ephrcem ct Munasse, stusintclligaturpossessurusgentes diispatrumsuo-
tanquam Ituben et Simeon erunt mihi(natos autcm si rum renuntiantes,et credentcs in eum.
genueris postea,tibi erunt)\in nornine fratrum suoruni CLXVIII.(Ib. xlix,32) Vidcndum quomodo dicant
appellabunturinsortibuseorum:(a\\\t\Qg'in\.esa\\i\uan- Scripturae,quod assiduedicuntdemortuis,/i/np/;osi-
do,utexistiment itadictum.tanquam si aliosgenuis- tus est cul patrcs suos: vel, Apposilus est ad populum
set Joseph, istorum nominibus eos Jacob appellari stium.Ecce enim de Jacob diciturjam quidem mor-
pracipcret; quod non ita est.Verborum quippe ordo tuo.sed nondum sepultojct ad quem populum appo-
contexitur,/Vunr ergo ftlii tui duo,qui facti sunt tibi, natur,non in promptu est vidcre.Exillo enim popu-
intcrra /Egyptipriusquam ad te venirem in /Egyptum, lus prior nascitur.qni dictus estpopulus Israel,qui
mei sunt .Kji/nwin.et Manasse,tanquam Ruben et 3i- vero eumpraecesserunttampauci justi nominantur,
meon erunl mihi: in nomine fratrum suorum appella- ut eospopulumappellarecunctemur.Narnsi dictum
bunlurin sorlibus eoru»»;hoc est,simul hasrcditatcm esset,Appositus est adpatressuos.nulla qmestio lic-
capicnt cum fratribus suis,ut simul vocentur lilii ret.An fortepopulusest,non soiumhominumsancto-
Israel. Duaj quippeipsa; tribus adjunctae sunt, ut rum; verum et Angelorum, populus civitatis illius,

exceptatribu Levi, qua; sacerdotatis f'uit,duodecim unde diciturad Ilebraeos, Sed aecessislis ad montem
essent quaj terram dividerent,etdccimaspr;eberent. Sion,et ad civitatem Ddi Jerusalem,et ad millia Angclo-
IUud auteminterpositum est, quod de aliis liliis Jo- rum exsultanlium (Hcbr. xn, 22) 3 Ilinc populo appo-
seph si nascerentur dixit. nuntur qui hanc vitam placentes Deo finiunf.Tunc
CLXV. (Ib. XLvm, 7,)Quod Jacob filio suo Joseph cnim dicuntur appnni, quando nulla jam remanet
tanquam nescienti voluit indicare,ubi etquandose- sollicitudo tentationum, et periculum peccatorum,
pelierit matrem ejus,cum etipse simul fuerit cum Quod intuens ait Scriptura:.l)7/c morlem nc laudes
fratribus suis;sed etsi erattam parvusaitate.utillud hominem quemquam [Ecclixi, 30).
vel eurare vel animo retinere non posset, quae res CLXIX.(Ib.L,3.) Quadringatadies sepulturae.quos
compulit modo dici ? nisi forte ad rem pertinuit commemoratScriptura,lbrtesiiiiiilicant aliquid pce-
commemorare ibi sepultam matrem Joseph, ubi nitentiae.qua peccata sepeliuntur. Nonenim frustra
Christus fueral nasciturus. etiam quadraginta dies jejunioruin sunt constituti,
CLXVI. (Ib. xLviii,ti,19.) Quod itabenedicit ne- quibusMoyses(Exo(i.xxxiv,28)9t Elias(IIl Reg.xix,8).
potes suos Israel.utdexteram manum minori impo- et ipse Dominus jejunavit (Matth. iv, 2): et Rcclesia
nat,majori autem sinistram,ct hoc filio suo Joseph praecipuam observationem jejuniorum Quadragesi-
volenticorrigerequasi errantem atque nescientem, mam vocat.Unde et in hebraao de Ninivitis apud Jo-
iti responi6t,Scio,lilii:scio,ethiceritinpopulum,el hic nam prophetam scripturn pcrhibent, Quadraginta
exallabitur;sed frater ejusjunior major ilt<> eritjet se- dies etPiiniveevertetur(Jonaem,A):xii pcr tot dies,ac-
men ejuserit in multitudinem gcntium: baotenus de commodatosvidelicethumiliationi pcenitentium,ia-
Christo accipiendum est,quatenusetiamde ipso Ja-
cobet fratreejusdictumest,C'»'Vi majorscrvietmino-
Secundumhocenimsignilicavitali-
ri (Gett.xxv,23.). 1
Edll), qui post hanc vilam plaeentes Dro finnt. Huuc

quid prophctice hoc faciando Isracl, quod populus locum emendamus auctoritate Mss quibus Eugyiiii ab-
batis colleclio ciiin in excusis,tum iu duobus Corbein-
posterior per Chriatum futurus generatione spiri- sibus Mss. sulfrasatur.
;,!•:; QUjKBTIONUM S. AUOUSTINl IN REPTATEUCHUM 5<JG

mtur in jejuniis Bua deflevisse peocata.el Inv Jordane tranajeoto. Nisi forto quis dicat, aliquorum
liam Dei, Neo tamen putandum hostium vltandorum causa per cremum eos veniBso
umnumerumluotuipcBnitenliumtantummodo luin corpore,quaoliu ;i populuslsrael ductus cst per
oonvenire:alioquin aonquadragintadiesfeoiasetDo- Moysen ab <Egypto liberatus.Ulo quippe itinere et
cninus oum dieoipulie euis post reeurreotionem, In- plurimumoircuitur,etperJordanemvenituradAbra-
trans oumeie etexiens,manduoansetbiben8:qui dies hamium 8 ,ubi Buntoorpora Patriacharum,id est, ad
uUquem&gooloUUsfnerunt.NeoSeptuagintainter- tcrram Chanaan. Scd quoqno niodo faclum sit, ut
,
quos legere consuevit Etoolesia, crrassecrc- trans illa loca ad oricntcm vcrsus tantum iretur.et
dendi sunt.ut nondioerent, Quadraginta dies,tei Tri- inde ad ea pcr Jordanem venirctur, Bignifloationis
duum ct Ninive everteturMafiore quippe auotoritate oausafaotume88ecredendumest,quod perJordanem
proditi quam interpretum offlcium est, prophetioo venturus crulad castcrraspostca Israel in liliis suis
Bpiritu.quoetiamore unoinsuisinterpretationibus, CLXXII. (Ib, l. 10, 3.)Et fciit luctum palri SUO se-
quod magnnm miraculum luit,consonuisscfirman- ptem diej.Noscio utrum inveniatur alicui aanotorum
tur,Triduum posuerunt, quamvis non ignorarent iu Soripturis oelebratum csse luctum novem dies,
quod diesquadragintainhebroiscodicibuslegeren- quod apud l.utiuos Novemdial*appellant. Lipdc mihi
tur;utinDomini Jcsu Chrisliclarilicalioncintcllige- videntur abhacconsuetudineprohibendi,siqui Ghri-
renturdissulvi aboleriqucpeecatajdequodictumest, stianorum istum in mortuis suisnumcrum servant,
Qui traditus cst proplcr delicta nostra,el rcsurrct.it qui magis cst in Gcntilium consuetudino. Scptimus
f>ropterjusiificationemnostram[Rom.iv,25).CiariQc&- vero dies auctoritatem in Seripturis!habet,uode ulio
tio autom Domini in resurrectione ctin ccclum as- loco soriptumest, Luctusmortui septem dterumifatui
censione cognoscitur.Unde et his numcro, quamvis autem omnesdies viuv ejus(Eccli.xxu,VS) Septenurius
unum et eumdem,Spiritum sanctum dedit: primo, autora numerius proptersabbati sacrumentum pro-
poteaquam res\irrexil(Joau.x-x, 22) iterum.postea-; cipuequietisindicinm est;unde merito mortuis tan-
quam ascendit in co3lum(4ct.n,2-4j.Etquoniampost quani requiesceutibus exhibetur. Quem tamcnnu-
triduum rcsurre.\it,post quadraginta autem dics us- mcrumin luctu Jacob decupluverunt .Egyptii, qui
cendit;unumhorum,quod posterius factum est per ;
eum septuaginta diebus luxcrunt.
numei'umdierumcodiceshebra.'isignificant:alterum CLXXXIII. (Ib,L, 22. )Et vi.cit Joseph annos centum
autem de triduo.quod ud eamdem etiam rem perti- decem,el vidit Joscp/i Ephrtem filiosusque ad teniam
nerot,Septuaginta commemoi-ure.nou interpretatio- gcnerationem,et filiiMachir filii Manassc nati sunt su-
nis servitute.sed prophetio auctoritate voluerunt. pcr femora Joseph.Gura hos filiorum.vel nepo-
filios

Non ergo dicamus uuum horumfalsum esse.et pro tes filiorum dieat ScripturaJoscph vivendo vidisse,
aliisinterpretibus adversusalios litigemus,cum ct quomodo cos jungitillis septuaginta quinquehorai-
qui cxhebrceointerprctantur prohent nobis hoc
illi ;
nibus,cum quibus Jacob .Egyptum dicit intrasse
scriptumessequodinterpretantur;etSeptuag'mtain- (Gsn. xlvi, 27): quandoquidem Josepb senescendo
terpretumauctoritas,qua: tantoctiamdivinitusfacto porvenit ut eos natos vidcret; Jacob autein cuin in-
commcndatur,tanta in Ecclesiis vetustate tirmetur. gressusestin .Egyptum juvenis erat Joseph,et eum
patermoriensquinquagesimumetsextumfere ot&Us
CLXX.(Ib, Quod mandavit Joseph adpotcn-
l, 5.)
annura agentcm reliquit?Unde conatat certi mys-
tes .Egypti.ut dicerent Pharaoni nomine ejus./Vcr
terii causa illum numerum,id est, septuagenariura
meus adjuravit me,dicens,lniiwnumento quod egofodi
cL quinarium Scripturam commendare voluisse. Si
mihi in terra Chanaan; ibime scpelies, quxvi potest
autem quisquam exigit, quomodo etiam secundum
quomodoverumsit;cum heoverba patrisejusquan-
historio lidem verum sit, Jacob cum septuaginta
do de sua sepultura mandavit.non legantur.Sed ad
quinquc unimabus in .Kgyptum intrasse non illo :

scntentiam verba referro debemus, sicut in aliis

uno die quo venit,ejus ingressum oportet intelligi,
suprnsimiliteriteratisvcrbisvclnaiTutionibusudmo-
seil quiain liliis suis plerumque appellatur Jarob,
nuimus.Voluntati enim enuntiande, et in noUtiam
hoc cst in postcris suis.ct per Joseph cum constat
pcrferenda?,oportetvcrbuservire.Fodisse uutem sibi
in .Kgyptura iulrassLsintroitus cjus accipiendus cst
Jacobscpulcruir^nusquanisupeiiusiii Soripturis le-
quamdiu vixit Josepb, per qucm fuolum cst ut in-
gitur.Sed nisi licrct.cumincisdein tcnisesset,raodo
traret.Toto quippe illo tempore nasci el vive
non diccretur.
tuerunt omncs qui commeinorutitur.ut septuaginta
CLX\XI.(lb.L,10).Quid sibi vull quod oum (>erge- quinque anime compleantur usque ail DepotesBan-
rent adsepeliendumJaoob,Scripturadioil,E/adi>#ne- jamin.Sicutenim dioit,Hi /U»i Lim, qu*s pcperit ipsi
runt ad arearn lant m Preter- '.'
Jacob nia Syriss [Ibid, fS), loquena
grcssisuntcniin locum inquo erai mortuus aepelien- ctiam de iis qui non erant nati;quia iUio parentea
doB.millia (sioutperhibentqui noveruntj plusquam eorum ex quibusnati aunt.popererat, ibi eoaperhi-
quinquaginta:tantum quippe apatii est,plus minus, Lcns Datos,quoniam oausa qua a&soerentar Ibinata
ub eo looo ubi sspulti sunt Patriaroho, In quihus et
Jacob usque uil hunc locum.qiiu eosadvonisso nar- 1
llut., (ii/ Abrahanum. Alli Er. Bl LOT. ad il

ratur.Nam post faotum Ibl luetumct pluiictuin mu- Lagendum oum Muu, ad Abrahamtum, uti smipra, m
qumtt. iin
gnum redieruntadlooumquem prwtoriorunt rursus » BugypU COllloUo Mss., Xovemdalia.
597 LIBEH SEGUNDUS. 598

cst, id est parentes eorum, quos ibi Lia peperit : ita seph, ingressio erat Jacob in /Egyptum per suam
quoniam causamintrandi in .Egyptum Jacob in Jo- progeniem, qua: illo vivo propagabatur, per quem
seph hubuit, totum tcmpus quo in -Egypto vixit Jo- factum est ut ingrederetur.

LIBER SEGUNDUS.
Quaestiones in Eiodum, et in fine descriptio Tabernaculi.

Qu.est. I. \E\od. cap. i,v \. 19,20.] De obstetricum IV. ]Ib. m, 8.[ Educere illos de terra illa in terram
mendacio,quo fefellcruntPharaonem, ne occiderent bonamet mullam,in lerram fluentem lac elmel : utrum
masculoslsraelitasquandonascebantur.dicentesnon terram fluentemlac etmel spiritualiter accipere de-
ite pareremulieresHebraeassicutpariebunt.Egyptia:; bemus quia secundum proprietatem non hoc erat
;

qu«ri utrum talia mendacia approbata sint au-

solet illaquaa dataest populo Israel? an locutionisest,qua

ctoritate divina, quandoquidem scriptum est Deum id ud luudem ubertatis et suavitatis referatur?

benefecisseobstetricibus :sed utrum pro misericor- V. [Ib. m, 9.[ Et nunc ecce clamor liliorum Israel

dia ignoscebat mendacio an et ipsum mendacium ;

vcnit ad me : non sicut clamor Sodomorum (Gen.
dignum praamio judicabat, incertum est. Aliud enim xviii, 20), quo iniquitatis sino timore et^sino^vere-
facicbant obstetrices viviiicando infantes parvulos, cundia significatur.
aliud Pharaoni mentiendo : nam in illis viviticandis VI. [Ib. m, 22.jQuod mandavit Dominus Hebraeis
opus misericordia mcndacio vero illo pro se
fuit ; pcr Moysen, ut acciperent ab .Egyptiis vasa aurea et
utebantur, ne noceret illis Pharao, quod potuit non argentea et vestem, atque addidit, Et prxdabimini
ad laudem, scd ad vcniam pertincrc. Nequc hinc au- eos mandatihujus non potest injustum esse judi-
:

ctoritatem ad mentiendum esse propositum mihi vi- cium. Mandatum enim Deiest, de quo nonjudican-
detur eis de quibus dictum est, Et non estinveutum dum, sed ei obtemperandum fuit. Ille enim novit
in ore eorum mendacium (Apoc. xiv, 5.) Quorumdum quam juste mandaverit ad servum autem pertinet
:

enim vita longe inferior a professione sanctorum, si obedienter facere quod mandavit.
habeat ista mendaciorum peccata, provectu ipso et VII. [Ib. iv, 10. [ Quod ait Moyses ad Dominum,
indoleferuntur.prasertimsibeneficiadivinanondum Precor, Domine, non sum eloquens ante heslernum,
norunt exspectare ccelestia, sed circa terrena occu- neque ante nudiustertianum dicm, neque ex quo cct-

pantur. Qui autem itavivunt, ut eorum conversatio, pisti toqui famulo tuo, intelligitur credere possc so
sicut dicit Apostolus, in ccelis sit (Philipp. m, 20), tieri Dei voluntate subito eloquentem, cum dicit,

non eos existimo linguae suae nondinu, quanlum ad neque cx quo ccepisti loqui fumulo tuo : tanquam os-
veritatem promendam attinet falsitatemque vitan- tendens fieri potuisse ul ante besternum etnudiu-
dam, exemplo illo obstetricum debere formare. Sed stertianum diem qui eloquens non fuisset, repcnte
diligentius de hac quaestione disserendum est, pro- fieret, ex quo cum illo Dominus loqui ccepit.
pter alia exempla quae in Scripturis reperiuntur. VIII. [Ib. iv, 11. [ Quis fecit mutum cl audientem, vi-

II. [Ib. n, 12. [ De facto lloysi, cum occidit -Egy- dentem et cxcum:nonne ego Dominus Dt'us?Sunt qui
ptiumaddefendendosfratressuos.satisdisputavimus Deo calumnientur, vel Scripturoe potius Veteris Te-
in illo opere quod de vita Patriarcharum adversus stamenti, quia dixerit Deus quod ipse fecerit caecum
Fuustum scripsimus utrum indoles in eo laudabilis
: etmutum.Quidergodicunt deDominoChristoaperte
fuerit, qua hoc peccatum admiserit, sicut solet uber in Evangelio dicente, Eyo veni ut qui non vident, vi-
terrae, etiam anteutilia semina, quadam herbarum deant; et qui vident, cseci jiant(Joan. ix,39) ? Quis au-
quamvis inutilium feracitate laudari: anomninoip- tcm nisi insipiens crediderit aliquid hoinini secun-
sum factumjustificandumsit(G'0>!f raFiiusJum lib.22, dum vitia corporalia posse accidere, quod Deus
cc.60,5aa.).Quodideonon videtur,quianullamadhuu nolit? Sed eum justc totum vello nemo ambigit.
legitimam potestatem gerebat, nec acceptam divini- IX. [Ib. iv, 12. [ Quod Dominus dicit ad Moysen,
tus, nec humana societate ordinatam. Tamen, sicut Sed nunc vade, et ego aperiam os tuum, et inslruam te

Stephanus dicit in Actibus Apostolorum, putabat qux locuturus es ; non tantum in-
satis hic apparet
quod per eum Dcus daret
intelligere fratres suos, structionem oris, sed ipsam etiam apertionem ad
illis salutem ut per hoc testimonium
(Act. vn, 25) : Dei voluntatem et gratiarn pertinere. Non enim ait,
videatur Moyses jam divinitus admonitus (quod Tu aperi os tuum, et ego instruam te sed utrum- ;

Sciiptura eo loco tacet) hoc audere potuisse. queipse promisit, Aperiam,et instruam. Alibi autem
III. [Ib. iii, 4.[ Clamavit illum '
Dominus dc rubo. dicit in Psalmo, Dilata os tuum, et adimplebo illud
Dominus in angelo? an Dominus, angclus ille qui (Psal. lxxx, ll.)Ubisigniucat inhomine voluntutem
dictus est, Magni consilii angelus (Isai. ix, G), et in- accipiendi quod Deus donat volenli : ut ad volun-
telligitur Christus ? Supra enim dixit, Apparuit illi tatis exordium pertiueat, Dilula os tuum ; ad Dei
angelus Domini in flamma ignis de rubo. autem gratiam, Et adimplebo illud. Hic vero, Et
1
Editi, Clamavit ad iilum. Mss., Clamavit iltum : id est, aperiam os tuum, et instruam te.

vocavit,uti habetur in Yulgata.Apud LXS.,ekalesenautou. X. [Ib. iv, 14-16. [ El iralus iracundia Dominus dixit
5U!t QU ESTIONUM S AUCUSTINI IN IIKPTATKUCUUM fiOU

Quemadmodum poBsit intelligi iraacena Doue, qoia reperiatur: mirasanolocutione et inusitata, ut prius
non aiouthomoper irrationabilen) perturbationem, dicorot, occurrit ei, ct quterebai tum orridcrc, de quo
pef omnia tenendum est, ubi tale aUquid Soriptura nihil untoa dixerat. Sed talisest in Psalmo : Fuuda-
dioit, ne de boo eadem aape dioendaeini Sed merito mentaejus in montibussanctis; diligit Dommut portat
quaritur our hio iratus de Fratre Moyai dixerit.quod Siou [Pnt, i. xxxvi, 1,2). Inde enim Psalmus incipit,

Ipee illi loqueretur ad populum videtur onim tan- : nec uliquid do illo vel de illa dixerat, cujus funda-
quamdiftidenti non dedisseplcnissimamfacultatom, mentaintclligivoluit,dicens,Funi/ii»i('>i/ii cjitsin mon-
quam daturus erut; at per duos agi voluisso, quod ct Dominusportas
tibussanctis, Sed qmasequitur,di7t£t{
perunum posjft, si rrrdidissct. Yerumlamen cadem sion ergo fundamenta vel Domini vel Sion, et ad
:

verbaomnia non BigniQoant

diligeutiua ooneiderata, facilioremsensum mugisSion.ul fundamentacivita-
iratuiii Dominum pro vindicta dcdissc Aaron. Sic tis accipiantur.Sod quiain hoc pronomino,quod est,
enim dicit, Ncmne eeea Aaron fruter lutus Levitetf scio ejus, genus ambiguum est(oranis enim generis ost
i/iiiii loquetu loquetw i'/w'.Quibus verliis 08tendituc hoc pronomen, id est et masculini, et femini, et
Deus increpasse potius cum, qui timeret irc quod neutri), ingncco autem in feminino genere dicitur
ipse esset minus idoneus, cum haborct fratrcm per ajTf^musculinoet neutro »UToO,et habct codexgrs-
quempossetad populumloquiquod vellet; quoniam cus, a&iou cogit intelligere non fundamenta Sion,
;

erat ipsograoilisvocis.ctlinguae tardioris:quanquam sed fundamenta Domini, id est, quaj constituit Do-
de Doo totum speraro debcret. Deinde eadem ipsa minus.de quodictum est, jEdificant Jerusalcm Domi-
quaipauloantc promiserat,et posteaquam iratusest, nus (Psal. cxlvi, 2). Ncc Sion tamen, nec Dominum
dicit. Dixerat enim, Aperiam os luum, et instruam te; antea nominaverat, cum diceret, Fiaiilamenta ejus in

nunc autem dicit, Aperiam os tuum et os cjus,el in- uwntibus sanctis sic et hicnondum nominato infauto

tlruam vos «711,1? faciatis:scd quoniam addidit, Etlo- dictum est, occurrit ei, et quxrcbat eumoccidere; ul
quetur ipsetibiad po/>u/um, videturoris apertio pra> dequodixerit.inconsequentibusagnoscamus.Quan-
stita, propter quod dicit Moyses lingus sc tardioris. quam etsi de Moyse accipere quisquam voluerit, non
De vocis autcm gracilitate nihil ei pra?stare Doniinus est magnopere resistendum. Illud potius quod se-

voluit, sed propter hoc adjutorium fratris adjunxit, quitur, si tieri potest, intelligatur, quid sibi velit

qui posset ea uti voce, quu populo docendo suftice- idco recessisse angelum ab interfectione cujuslibet

ret. Quod ergo ait, Et dabis cerba mea in os ejus, eorum, quia dixit mulier, Stetit sanguis circumcisio-

ostenditquod ealoqueudaesset daturus:nam sitan- nis iufantis. Non cnim ait, Recessit ab eo, propter
tummodo audionda, sicut populo.inaures diceret. quod circumcidit infantem:sed quia stelit sanguis
Deinde quod paulo post ait, Et loquetur ipse tibi ad circumcisionis non quia cucurrit, sed quia stetit
;
:

populum, ct ipse cnl tuum os, ot hic subauditur, ad magno, nisi fallor, sacramento.
populum.Et cuui dicit, Tibi loqueturad populum; sa- XII. [lb. iv, 'J0.[ Quod superius dictum est, quod
tis indicat in Moyee prinuipatum, inAaron miuiste- Moyses uxorem et infantes suos imposuit vehiculis,
rium.Deindequod a\l,Tuautcm illicrisijuxadDcum-, utcumeia in.Egyptum pergeret.posteaveroJothor
magnum hic fortussis perscrutandum est sacramen- socer ejus illi cum eis occurril, posteaquam eduxit
tum, cujus liguram gerat, veluti medius Moyses populum e.x.Egypto(£.i'0(/. xvm, 1-5); qiueri potest

inter Deum ct Aaron, et medius Aaron inter Moysen quomodoutruniquesitverum.Sedintelligendumeat,

et populum. post illam.qua; ab angelo fulura erat.interfectionem
XI. ilb. iv, 24-25- 1 In eo quod scriptum est, El Moysivelinfantis.reversamfuissecumparvulis.Nam
factum cst, in ciu adrtfectionemobviavit eiangelus,et quidam putaverunt propterhoc angelum terruisse,
quserebat eum occidere : ci assumpio Sepphoru calculo, ne ad impedimentum ministerii, quod divinitus im-
eircumcidit prmputium jilii sui; ct procidit ad pcdcs posituniMoysesgereDat,femineussexuscomitaretur.
ejus,et dtxit,Stetit sanguit circumcisionis mfautis mei. XIU.lIb.v.l-S.iQiK-eriturquomodopopulodiciitur,
Et recessit ab eo ; propter quod dixit. Desiit sanijuis cir- quod mandiivit Deus ejecturum B6 eos de .Egypto in
cumdsionis; primum qusritur,quem volebatangelus tcrraniChanaamPharaoniantemdicutur.quodtrium
occidere, utrum Moyscn, quia dictum est, occurril e x dierum iterfixire vellent indesertnm immolare Deo
angelus.el quxrebat eum occidere. Nam cui putabitur suo >x uiandato ejus.Sed intelligendum est, quam-
occurrisse, nisi illi qui universo suorum comitatui vis Dous sciret quid eeset facturus, quoniam pno-

pr»luit,ctaquoc:ctcriducebantur? Anpueruniquic- sciebat non consensurum Pharaonoui ad populum

rcbat occidere.eui mater rircumcidendo subvonit; dimittendum, illud primodictum esse, quod etiam
utobhoointelligaturoociderevolui88einfautem,quia primitua lieret.siille dimittorot. Ut eniiusie lierent
non prsoeptum
crat circumcisus, at(|ue ita aanoire omnia quemadmodum eonsequeoe Soriptur* testa-

oircumoieioni Bveritate vindiotasJ Quod si ita est,

;
,
- tur, Pharaonia oontumacia meruit eteuornra. Neqae
incertum estpriusde quo dixerit, i/u.wiu/ cum orri- eniiu mendaoiterDeue jubetquodeoit non faoturum
dere ; quia ignoratur quem, nisi ex consequontibus cui jubetur, utjuatum judioium consequatur.
XIV. (lb. v, 82,23 | Verba quai .lieit Hoyi
M |n I I \\, ':• lnlAn taUlHautOt, At •'.liti.
lMmiiiuiii,i,/« i/r.i/'/J(.nsJi /'i>/'u/um/iuur'.'c/u(./Mdmti
,

l
quia cloqttrits esl, luqu 'tUT ipte>
- si.- M»>. i ii..i .

ta prot /."' TKton :

•i ii ii ii > loculionem alia rettnoerunt m axouaia, allaa
mutaverunt lianc In dam, mit i» »> qum uu utum, < lu oditU, Jethro. At iu Mi-s. uti upud l..\\. /C*W
 LIBER SECUNDUS. 602
60!

misistifE.rquo enitn intravi ad Pharaoncm loqui in tuo malignum resisteret jussionibus Dei (hoc est enim
nomine, in hunc populum et non liberasti populum ;
quod dicitur induratum, quia non flexibiliter con-
tuunuaon contumaciae verba sunt vel indignationis, sonticbat, sed inllexibiliter resistebat), dispensa-
tionis fuit divinoe, qua tali cordi non solum justa,
sed inquisitionis et orationis quod ex his apparet, :

quae illi Dominus rcspondit.Non enim arguit infide- sed evidenter justa poena parabatur, qua timentes
litatem ejus, sed quid sit fucturus aperuit. Deum corrigerentur Proposito quippe lucro
.

XV. jlb. vi, li-28.[ Sacramenti locum esse dubi- verbi Jgratia, proptcr quod homicidium committa-
tur, aliter avarus, aliter pecunia; contemptor mo-
um non est, quod Scriptura volens originem Moysi
demonstrarc, quoniam ejus actio jam expetcbat, a vctur; illc scilicct ad facinus perpetrandum, ille

ad cavendum ipsius tamen lucri propositio in

primogenito Jacob, id est Ruben, progenies coe- :

ultra progressa alicujus illorum non fuit potestate. Ita causa? ve-
pil, inde ad Simeon, inde ad Lcvi :

non est, quoniam ex Levi Moyses. Hi autem com- niunt hominibus malis, quae non sunt quidem
in corum potestate, scd hoc de illis faciunt,
memorantur, qui jam commorati fuerant in illis
quibus Isracl intravit in quales eos invencrint jam factos propriis vitiis ex
septuaginta quinque, in

JGgyptum non enim primam neque secundam;

:
prajteritavoluntate.Videndumsaneest.utrumetiam
sed tertiam tribum, id est Leviticam Deus esso vc- sic accipi possit, Ego indurabo, tanquam diceret,

luit sacerdotalem. Quam durum sit demonstrabo.

XV(. Quod Moyses dicit, Ecce ego gra-
[Ib. vi, 3.| XIX. [Ib. vu, 9.[ Si loquetur vobis Pharao dicens,
cih voce sum, quomodo c.raudiet me Pharao ? non
ct Date nobis signumuulportcntum:etdices Aaronfratri
videtur tanlum propter magnitudinem populi excu- tuo,Sume virgam,el projice illam palam Pharaone el
sare de vocis gracilitate, verum etiam propter unum palam scrvis ejus; et erit drcao. Hic certo non mini-
hominem. Mirum si tam graoilis vocis fuit,ut nec ab sterio vocisopus crat, cui videbatur velut ex neces-
uno homine posset audiri an forte regius fasltis :
sitatedatus Aaron propter gracilitatem vocis Moysi;
non eos permittebat de proximolo(]ui?Diciturautem scd virga erat projicienda ut draco fieret: cur hoc
illi Ecce dedi te deum Pharaoni, et Aaron fratcr
: ergo Moyses ipse non fecit, nisi quia ista mediatio
tuus propheta (Exod. vit, 1). ipsitis Aaron intcr Moysen et Pharaonem alicujus
XVII.jIb.iv, 16.[ Notandum quod cum ad populum magnaj rei figuram gerit?
mittcretur.non ei dictum est,Ecce dedi te deum po- XX. [Ib. vii, 10.] Etiam hoc notandtim,quod cum
pulo, et fi'atertuuserittuuspropheta;sed/Va/t'r/K!i.s, signnm palam Pharaone fieret.scriptum esl,Etpro-
inquit, loquetur tibi ad populum. Dictum etiam est, jccit Aaron virgam suam cum forte si dixisset,Pro-
:

Erit o$ tuum,et tu quteadDeum moo dictumest,

illi jccit virgam.nulla osset qtu-estio; quod vero addidit,
Tu illi deus. 1'haraoni autem dicitur Moyses datus suam, cumeam Moyses dederit, non frustra forsitan
deus.et secundtnn anitlogiam prophetaMoysi Aaron, dicttim est.An erat utrique illa virga communis, ut
sed ad Pbaraonem. Ilic insinuatur nobis, ea loqui cujuslibet eorum diceretur, verum diceretur?
prophetas Dei quae audiunt ab eo, nihilque aliud XXI. Aaron virgas
[Ib. vii, 12. [ £/ ubsorbuit virga

esse prophetam Dei, nisi enuntiatorem verborum illorum.Si dictum Aaron vir-
esset, Absorbuit draco
Dei hominibus, qui Deum vel non possunt vel gas illorum.intelligeretur verus draco Aaron phan-
non mcrentur audire. tastica illa (igmenta non absorbuisse,sedvirgas.Hoc
XVIII. [Ib. vii, 3.| Assidue Deus dicit, Indurabo cor enim potuit absorbere quod erant, non quod esse
Pharaonis : ct velut causam infert cur hoc faciat,/»- videbanturetnonerant.Sedquoniamdixit, Absorbuit
durabo,mqu\l,cor Pharaonis,et implebo signa mea ct virga Aaron virgasillorum, dvzco utiquepotuitvirgas
portenta inea in .Egypto ; tanquam necessaria fuerit absorbere, non virga. Sed eo nomine appellata res
obduratio cordis Pharaonis, ut signa Uei multiplica- estunde versa est, non in quod versa est, quia in id
rentur vel implerentur in .Egypto. Utitur ergo Deus etiam reversa est et ideo hoc vocari debebat quod
:

benccordibusmalis.adid quod vultostendere bonis, principaliter erat.Quid ergo dicendum estdevirgis

vel quod fucturus est bonis'.Etquamvisuniuscujus- magorum?ulrum et ipsaeveridraconesfactaefueranti

que cordis in malitia qualitas, id est,quale cor ha- sed ea ratione virg<c appellatas sunt, qua et virga
beat ad malum, suo fiat vitio, quod inolevit ex arbi- Aaron? an potius videbantur esse qtiod non erant,
trio voluntatis ea tamon qualitate mala ut haac vel
; ludificatione venefica? Gur ergo ex utraque parte et
illuc moveatur, cum sive huc sivc illuc male movea- virga; dicuntur etdracones.ut de figmentis illisnib.il
tur,causis fit quibus animus propellitur: qua? causaa differut loquendi modus? Sed demonstrare difficile
ut existant vel non existant, nonestin hominis po- est quomodo etiam si veri dracones facti sunt ex
testatejsed veniuntexoccultaprovidentiajustissima virgis magorum,non fuerint tamen creatores draco-
planeetsapientissima.universumquodcreavitdispo- num.nec magi, nec angeli mali quibtis ministris illa

nentis et administrantis Dei.Utergo tale cor haberet operabantur,insunt enim corporeis rebus per omnia
Pharao, quod patientia Dei non moveretur ad pieta- elementamundiquaedamoccultaeseminariaerationes,
tem, sed potius ad impietatem, vitii proprii fuit : quibuscumdatafueritopportunitastemporalisatqtie
quod vero ea facta sunt, quibus cor suo vitio tam causalis.proruinpuntinspeciesdebitas suismodis et

' Vetus
Etsicnon dicuntur angeli, qui ista faciunt,
finibus.
codex Corbeiensis, et Eugypii collectio in
duobus Mss., vel quos facturus est bonos. animalium creatores;sicut nec agricol» segetum vel
(UIJ QUiBSTIONDM 8. AUGUSTIM IN IIEPTATEUCUUM 604
arborum vel quorumque in terru gignentium crea- dici poseet, 1'rolni me,'Do»iine,et tcnta me;ure rcnes
torcs dicendi Bunt, quamvie noverint probefe meosetcor meum. Et ne sibi uliquid cx suis viribus
.111 visibiles opportunitateB et cuusas, ut illa tribuisBe videretur.continuo addidit :Uuoniam mise-
nascantur. Qaod autem isti faciunt vieibiliter, hoo ricordia tua untc oculos meos cst, et complacui in vtri-
ungeli inviaibiliter ; Deus vero solus'verus creator tute tua (Psal. xxv, 2, 3). Puctam erga se commemo-
est, qui causas ipsas et rationcs seminarias rcbus rat miaerioordiam, ut complaccro posset in veritute;
inseruit. Ilos breviter dicta est, qu83 si exemplifl et quoniam universa; via; Uomini misericordia et veri-
copiosa disputatione explicetur, ut fucilius intelli- tas (l'sal. xxiv, 10).
gatur, Ipngo Bermone opus cst, u quo se ratio nos- XXV. [Ib. viii, 19.] Quod dixerunt magi ad Pha"
Linationia exousat. raonem, Diijitus Dei esthoc quoniam non potuc-
l
,

XXII.[Ib.vn,22, Fecerunt aulem titmliterei incan- runt cducerc scyniphcs; senserunt profecto, cum
tatores /Egyptiorum rcnc/iciis suis-.ct indnratumcslcor urtium Buarum nefuriarum scirent potentiam, non
Pharaonis,etnonexaudiviteos,sicutdixitDominut.CoTn talibus artibus, velut potcutior iu eis essct Moyscs,
ha.>cdicuntur, videturproptereacorPharuonisindu- suos conatus fuisse frustratos,ut non possent cdu-
ratumfuisse.quiaetincantatores.Egyptiorumsknilia cere Bcyniphes, scd digito Dei, qui utique opcra-
fecerunt scd consequentia doecbunt quantafuerit
: batur pcr Moysen. Uigitus autem Dei, sicut Evun-
illa obdurutio, etiam cum incantutorcs delecerunt- gelium manifestissime loquitur, Spiritus sanctus
XXIII. LTb. viu, 7. Fcceruni autem similiter et in- intelligitur. Namque uno evangelista ita narrante
euntatores /Egyptiomm veneficiit suis; ei eduxerunt verbu Uomiui, ut dicerct, Si ego in digito Dei ejicio
ranas super terram Mgypti. Quaeritur unde, si jam dxmonia (Luc. xi, 20) alius evangelista idipsum
;

ubiquc faclum crat.Sed similis quajstio est.unde et narrans exponere voluit quid sit digitus Dei,et ait,
aquam insanguinem aqua /Egyptj
verterint, si tota 67 cgo in Spirilu Dcicjicio dxmonia (Matth. xn, 28).
insanguinemconversajamfueral.Proindeintelligen. Cum itaque magi faterentur, quorum Pharao polen-
dum est regionem.ubi lilii Israel habitabant.plagis tia pra>fidebat,digitum DeiesseinMoyse,inquosupe-
talibus non fuisse percussamxt inde polueruntin- rabantur.)ct eorum venelicia frustrabantur ; tamen
cantatores vel aquam haurire, quam in Banguinem induratum est cor Pharaonis nunc mirabili omnino
verterent, vcl aliquas ranas educere adsolam de- duritia.Cur autem intertiuistaplagamagidefecerint
monstrationem magicee potentis.Quanquam potue- (namplag.u cceperunt ex quo aqua in sanguinem
runt etiam,posteaquam illa compressu sunt, faccre : versacst),et sentirc etexplicarcdiflicileest.Poterant
sed Scripturu cito narrando conjunxil quod [etiam cniuietinprimosignodeIicere,ubiinserpeutemvirga
postea lieri potuit. conversa est et in prima plaga,ubi aqua in sangui-
;

XXIV. [Ib. viii, 15.] Pharao quoniam facta

i:i vidit nem commutata est et in secunda de ranis, si hoc
;

cst refrigeralio,et ingravalum esl cor ejus,et non c.vau- voluisset digitus Dei, id cst Spiritus Dei. Quis enim
iivit eos,sicut dixerat Dominus. Eic apparet non illas dementissimus dixerit digituiu Dei in hoc signo po-
tantum fuisse causasobdurationiscordisPharaonis, •
tuisse conatus magorum impedire, et in superiori-
quodincantatoresejussimiliafuciebautjverumetiam bus nequivisse ? Omnino ergo certa causa est quare
ipsam Ueiputientiam.quaparcebat.PatientiaUeisc- illa lacere huc usquo permissi suut. Commendatur
cundumcorda hominum.quibusdam utilisad poeni- enim forlasse Trinitas, et quod vcrum est, summi
tendum.quibusdam inulilis,ad resisteiidum Deo et philosophi gentium.quantum in eorum litterisir.da-
in malo perseverandum non tamen per se ipsa inu- :
gatur.sine Spiritu sanctophilosophati sunt,quamvis
tilisest,sedsecuddumcormalum,sicutjamdiximus. de Patre et Filio non tacuerint, quod etiam Didymus
Hoc et Apostolus dicit Ignoras quia patientia Dei ad
:
in libro suo meminit.quem Boripait doSpirituaanotO
panitentiam te addueitt Seeundum autm duritiam (DidymuS in lib. 1 de Spiritu taneto),
eordis lui et impa nitens cor,thesauntas tibiirom indie XXVI. [Ib. vin, "21-23.] Ecce ego mitto in tc, el in
irss etrevelationisjuttijudiciiDei,quireddei unieuique servos luos,et in populum tuum, et in domos fwu cij-
seeundum opera ejus [Ronu n, 4 0). Nam et alibi nomyam, ct implebuntur domus .Egijptiorum ci/no-
cum dicerct, C/iristi bonus odor sumus in omni loco; iiiiiia; ut scius quoniam egosum Doniinus Deus omnis
cliam illud adjunxil, Et in iis qui salvi fiunt, et in its tcri:c:ct dabo intcrvallum interpopulum mcumct iutcr
quipereunl (11 Non dizit Christi bonum
Cer. u, 15). populum runm.Quod hic Scripturu aperuit.ne ubique
seodorem esse mulum autem iis
iis qni salvi (iunt, diceret, intcllignre debemua et in posterioribua ct in
qui pereunt; sed tantum bonum odorem so dixit. llli prioribus signis factum 6886, ut terr.i in qua habita-
vcro tales sunt, ut et bono odore pereunt secundum bat populus Dei,nullia plagis tallbua vexaretar. Op-
sui cordia,ut sope diotum cst.qualitatcm, quas mu- portunumaulemfuitutibihocaperte poneretur,unda
tandaestbonavoluntateinDei grutia, ui inoipiant ei jam inciiiiunt signa quibus mugi aimilia nec eonati
lejudicia Dei, quas malis cordibus ,nocent. sunt facoro procul dubio enuu quia ubique lu
:

lemutatoinmeliueoordeoantabat,Ffveian»»ia Beyniphea in regno Pharaonis, non autem fuerant in

mea,ei laudabii te;ei judicia tua adjuvabuni m»(Psal. berraGesaen, ibi oonati sunt magi slmiliter tnviv.
cxviii, 175), Non dixit,Munera lua,vel prsmla lua ; et luinimopotueruiit.Quousqueorgodeliccrent.nihi'
licia iua.Multum cst uutem ut sinccra flduciu
• sio Msa. juxta yiwcaui tnterpretaUonem i.\\. Ai
1
Mbii. i|iiiiiili;riiii, unus. editi, tit Me,
605 LIBEH SECUNDUS. 606

de illius terroe segregatione dictum est , sed exquo tum est : id est, illa ingravatio ctiam huc usquc

unt eu lieri, ubi jam illi similia facere nec progressa est.
conari auderent. XXXI. [Ib. ix, 8 Quid est quod dicit Deus ad
[

XXVII. [Ib. vni, 25.] Quod latini habent, Eunlcs Aaron et Uoyseu,Sumite vobis plcnas manus favillse
immolale Domino Deo vestro in ierr.i ', groecus ha- de fornace, et aspergat Moyses in cwlum coram Pha-
bet, Venienles(a) immolate Domino Deo vestro in raone et coram servis ejus, et fiat pnlvis in universa
terra. Nolebat enim eos ire quo dicebant,sed ut illic tcrra .-Egypti Signa enim superiora, virga fiebant,
!

in .Kgypto immolarent,volebat. IIoc ostendunt ver- quam non Moyses, sed Aaron vel extendebat super
ba Moysi qu;e sequuntur, ubi dicit non posse fieri aquam,vel ea terram percutiebat: nunc vero inter-
propter abominationes .-Egyptiorum. positis duobus signisdecynomyiaetpecorum mor-

XXVIII. [lb viii, 26.] Quod ait Moysos.Mm potesl tibus.ubi ncc Aaron nec Moyses aliquid manu ope-

fleri sic.: ahominaliones en\ rum immola- rati sunt,dicitur ut Moyses favillam spargat in coj-

bimus Domino Dco noslro id est, ha>c immolaturi

:
lum de fornace.et hanc ambo sumere jubentur.scd
sumus abominantur .Egyptii, r,t propterea in
quae ille spargere non in terram, sed in ccclum tan- :

to non possumus:hoc manifestant verbaqwae quum Aaron qui datus crat ad populum, terram
adjungit et dicit, Si enim immolaverimus abomina- percutere deberet,vel in terram sivc in aquum ma-
tiones jEgyptiorumpalam ipsis,lapidabimur. Eoc non num extendere Moysea vero.de quu dictuui est,
;

intelligentes quidam interprelcs nostri, sic inter- Erit libi(a) quxad Deum(Exod. iv, 16), in cecluin ju-

pretati sunt,ut dicerent.Xon potest fieri sic : num- beturfuvillam spargere. Quid duo illusuperiora si-
qnid abominationes ^Egyptiorum immolabimus gna,ubi nec Moyses nec Aaron rnanu aliquid operan-
Domino Deo nostro ? Cum magis hoc Scriptura di- tur?Quid sibi vult ista divcrsitas ? neque enim nihil.
xerit.quia yfigyptiorum abominationes immolaturi XXXII. [Ib. ix, 10.] Et propter hoc ipsum conscra-

sunt.Alii vero latini sic habent,Non potest fieri sic, tus es,ut ostendam in le vuiulem meam,et ut annun-
quoniam abominationes ^Egyptiorum non immola- tietur nomen meum in universa terra.W&c Scripturaj

bimus Domino Dco nostro.Contrarium sensum fa- verba et Apostolus posuit,cum in eodem loco perdif-

cit addita particula negativu, cum Moyses dixerit, ficili versaretur.Ibiautem et hoc Siautem volcns uif :

Non potest fieri sic : abominationes enim /Egyptio- Deus ostendere iram,et demonslrare potentiam suatn,
rum immolabimus Domino heo nostro et ideo in : attulitinmullapatientiavasairx: parcendo utiqueiis
eremum dicebant se ire velle, ubi jEgyptii non vi- quos malos futuros esse praescierat ;qua vasadicit
derent abominationes suas. Uoc autem intelligen- perfecta in pcrditionem.Et ut notas, inquit, facerel
dum est mystice significari, quod etiam de pasto- tHvitias glorix sux in vasamisericordix(Rom.ix.,22,

ribus dicimus, qui erant .Egyptiis abominabiles 23).Unde vasorum misericordim vox est in Psalmis :

(Gen. xlvi, 34) separatam terram Israelita:

; et ideo Deus mcus,misericordia ejus prxveniet me ; Deus meus
acceperunt.cum venerunt in .Egyptum.Sic enim ct demonstravit mihi in inimicis meis (Psal. l\ui, 11,1-).
sacrificia Israelitarumabominationessunt.Egyptiis, Novit ergo Deus bene uti malis,in quibus tameu hu-
sicut iniquis vita justorum. manamnaturam non ad malitiam creat, sed perfert
XXIX. [Ib.vm,32.( Cum ablata esset locusta, dic- eos patienter quousque scit oportere ; non inaniter,
tum est de Pharaone,£/ ingravavit Pharao corsuum sed utens eis ad admonitionem vel exercitationem
etiam in hoc tempore, et noluit dimiltere populum- bonorum. Ecce enim ut annuntiaretur nomen Dei in
Certe nunc non dictum est, Ingravatum est cor universa terra,vasis misericordia) utiqueprodest.Ad
Pharaonis sed, ingravavit Pharao eor suum.Sic uti-
; eorum itaque utilitatem Pharao servatus est,sicut et
que in omnibus plagis.A vcluntate quippe hominis Scriptura testatur, et exitus docet.
est origo vitiorum moventur autem causis corda
: XXXIII. [Ib. ix, 19,6,20.] Quid est quod mandavit
hominum, talia sic, talia vero sic.etiam non diver- DeusPharaonijCum se facturum magnum graudinem
sis causis sspe diverso modo, secundum proprias minaretur.ut festinet congregare pecorasua.et qu«e-
qualitates, qua: ex voluntatibus veniunt. cumque illi essent in campo,ne grandine intereant ?

XXX. [Ib. ix, 7.j Vidcns autem Pharao quia noii est hoc enim non tamindignanterquam misericorditer
mortuumdepecoribusfiliorumIsraelullum,ingravatum videtur admonere. Sed hoe non facit quoestionem,
est cor Pharaonis. Quomodo ex contrariis causis facta quando Deus etiam irascens temperat pamam.Illud
esthsc ingravatio cordis Phuraonis '?
Si enim etpe- est quod meritomovet,quibusnuncpecoribusconsu-
cora Israelitarum morerentur,tunc videretur causa latur,si omnia mortua fuerant plaga superiori, ubi
-
competens qua cor ejus ingravareturadcontemnen- scriptumestquoddiscrevitDeusinterpecorallebneo
dum Deum.tanquamsietmagiejuspecora Israelita- rum et .^gyptiorum,ita ut illinenullum morerelur,
rum fecissent morhnunc vero unde debuitadtimen- omnia vero .Egyptiorum pecora morerentur. An eo
dum vel credendum moveri, videns nullum pecus solvitur qu33stio,quodproadixerateamorituraqucein
mortuum ex pecoribus Hebrseorum, hinc ingrava- campo fuissent,uthoec accipianturomnia;intelligan-
tur autem evasissequaeindomibus erant,qua3potue-
1 Editi, in terra hac. Abest demonstrativa parliculu a runt etiam a dubitantibus colligi,et in domo teneri,
quoque ab interpretatione LXX, quo
Mss.. abest fit ut
ne forte verumessetquodMoysesDominumfacturum
Augustinum non pigeat illustrare hunc locum.
(a) Ktthontes, s (c) Vulgata ;
Eris ei in his.
607 QILCSTIONOM AUGUSTINl
S. 1N IlKPTATEUfiHUM 608
essc preidixerat exhisessjin campis iterumpo- : et Israelit.-e furtum fecerunt,sed Deo jubenti ministe-
ttrant,qua modo adraonot congrcgari in domos, no riuiu pr.vhue.ruiil nuemailuioiliim eum ministcr ju-
grandinopeiv;uil;inaxime,quiasoquiturScripturaet loidit eum quem judexjuseitoccidi^profeoto
dioit,Qu< HmuU verbum Domini tervorum Pkaraonis, si id sponto fuciat,homic'ula eet,eliamsi cum occi-
lavil pecora sua in domot guiautem non inien- qucm
: ii it, scit occidi a juiliee debuiese, Eet etiam
dit mentc in vcvbum Dommi,dimitU pecora tua in cam- istunonnulla qusetio, si seoreum habitabant Ile-
potBoe ergo potuit,quando etiam mortem peoo-
liori broi in terra Uessen.ubi nec plagce lielmnt quibus
rum ininatusestDeus,quamvisidScriptura tacuorit. regnumPharaonis af£ligebatur,quomodo petit quis-
X.WIV. I

Dominus ad Moyten,
|l). ix, 28, |
Et di.vit que a proximo vel a proxima,aurum, argentum, ct
Bxtende manum tuam in co3lum,et trit granda m omni vi stem prsesertim quia ubi primum hoc manda-
;

tcvra .;.';////>//. Kcee iterumMoyses non in tcrram.sed tur per Moysen, sic positum eet, ei muliera vicina
in ccelum manum jubetur c.\temlere,sicut superius sua et concellaria, vel concellanea (siita dioendnm
de favilla. est),vcl cohabitatvice *ua (a).Undeintelligenaum est,
XXXV. [Ib. ix, 27, 30.] Cum fragore ccoli.qui ve- etiam in terra Gcssen non solos llebrvos habitasse,
hemcns crat in grandine, Pharao territus rogaret sed cis aliquos /Egyptios in illa terracohabitatores
Moysen ut oraret pro illo.confitens iniquitatem suam fuisse.ad quo9 potucrunt merito Hehraorum cliam
et populisui,Moysesei dixit:/^/it ct servi tuiscioguod illa divina beneficia pcrvenire,ut hinceoset dilige-
nondwm /jmff/.iDom/HKm.Qualemtimoremquaerebatf ront iidem i£gyptii oobabitatores,et quod petebant
cui tiraor isto nondum erat Domini timor? Facilcest facilc commodarent : nec tamon Dcus judicavil itu
enim pcenam timere, sed non hoc estDoum timcre, illos alienos fuisse ab injuriis et contritionibus
illo scilicet timorc pietati.quemcommemoratJacob, quas populus Dei pertulit, ut nec isto damno feri-
ubi dicit: Nisi Dcus patvis mci .4bvaham,el timorlsaac rentur, qui plagis illis propterea quod terra illi

adcssct '
mihi,nuncmcinancmdiinisscn [Gcn.xxxi,iZ). parcebatur, percussi non erant.
XXXVI. [Ib.x, 1.] Dixit Dominus acl Moysen, lntra XL. [Ib. xi, 9.] Dixit autem Domiuus ad Moyscn,
ad Pharaonem : ego enim gruvavi cor ejus et servo- tion exaudiei vos Pltarao,ut multipliccm signa mea et
rum ejus,ut ordine supervcniant signamea hxcsuper portenla mea in terra .Egypti : tanquam opus fuerit
-
eos ; tanquam opus habeat Deus cujusquam ma- ejus inobedientia, ut signa illa multiplicarentur,
litia. Sed sic intelligendura est, ac si diceret, Ego quae utiliter liebant ad terrendum populum Dei.at-
enim paliens fui super eum et servos ejus, ut non que ipsa discrctionead pietatem informandum.Sed
eos auferrem,ut ordine superveniant signa measu- hoc Dei fuit,malitia cordis illius bene utentis non ;

per eos. Quia enim patientia Dei obstinatior fiebat Pharaonis, Dei patientia male abutentis.
malus animus,ideo pro eo quodest,Patiens in eum XLI. [Ib. xii, 10,46.] Quce autcm superaverint ab eo
fui, dicitur, gravavi cor ejus. in mane, iijnc concvcmabilis.Quxri potest, quomodo
XXXVII. [Ib. x, 19.] Et non est relicta locusta una aliquid superabit,cum hoc promoniii luerint, utsi
in omni terra .-Egypti : et induravit Donunus cor domus non habucrit consumendo peoori idoneam
Pharaonis. Heneficium certe Dei commemoravit multitutlinem, vieini assumantur. Sed intelligitur
Boriptura.quo abstulit locuslas et secuta, dixit in- ;
quoniam dictum est,().s rwn conteretis ab S0,reman-
durasse Dominura cor Pharaonis, beneficio utique sura utique fuisse ossa, quaa igne cremarentur.
suo.et patienlia sua,qua ille fiebat obstinatior.dum XLII. [Ib.xn, 5.] Agnus perjectus, masculus, unni-
ei parceretur : sicut omnia mala corda hominum, culus eritvobis. Moverepotestistalocutio.quasiagnus
patientia Dci male utendo tlurescunt. possitessenonmasculus.nescientemquanecessitate
XXXVIII. [Ib.x,21, 12.] Tertio dicilur ad Moysen, ita sit translatum.Ovis enim transferri debuit.quia
Extende manuin tuam in COSlum, ut tieret etiam pla- gracus npooatovhabet; sed irp66aTovingraculini;ua
ga lenebrarum.Nunquam nutem dietumest atl fra- generisneutriest.etpotueruntqinesequuiUuriuunui
trem ejus Aaron, ut cxteuderet manum in ecclum. conveniro.tanquam si tlicerot.Pecus perfectum, ma-
Quod ergo dictum ost atl Moysen, Extend» manum sculum,annieulumeritvobis.Potuitenim latinsdioi,
tuiim suptr terram /Egypti,ei atoendat locutta stt]>cv masculum pecus,quomodo dicuntur mascula thura,
tcviam, credo id sigmlicatum, etiam minus posse genere neutro:ovis aulem musculus dici non posset,
qui plus potest ; non nuteiu continuo oui minora quia feininini goneris est ovis.Iiem ovis maseiila si

conreiluiitiii', poBSfl majora. dicoretur, esset absunlius. l'eeus vero si poneretur,

XXXlX.[Ib.xi,-.[ Deus ad Moyson : Loqutre cvtjo ctiam aliudintelligeretur ; nccservaretur sacraiueii-
secrcto inauret popiUi,ei petai unutquitqutopreximo, tum,quod oum Scriptura de ove loquaturt posl dioit,
ct mitiicv a proxima,vataa,ureati argenttattvestem. ab agniset hxdisaccipietis iMuef.Qua in reChristua >i

Honhincquiequeeuraendumexe plumputaredebel guifloari merito aooipitur.Quid enim opua erat ovem

11 indumii to tno lo proximum.Hooeuio Doue
1 velaguu Bth»disaooipiendummoueri,ni»i
]uBsit,qui noverat quid quemque pati oporterel oec ille flguraretur, oujus oaro oon aolum sxjuai
Beptsco meUorla nota Mas.,Mi#t'; ]uxtsgrs3tUtt,Ai
1 riiin etiam ei peooatoribuapropagata sstfQutnqusin
nmt. oonenturJ udauetiaua tuedum intelligereaooipieodvMO
m, iii Mn. Coi beleo addltur, ttt dieit,
•

ail oelebrandum Pasoha,et hooesssdiotum putaut.uA

I

m gravari cor tfiu «t trdint tupervnnitm shjhu

niea hrc tuptr eut. (n 1

lu graoo, patt geitonoi tuNt,

609 LIREIl SKCUNDUS. 610
aguis el h.r.lis accipere, tanquam diceret, vcl ab potesf! Qureritur enim qucm sanguinein dicat juxia
agnis agnum, vel ab hfedis hiedum, si illud dcsit, ostium.cum illius agni utique velit intelligisangui-
sumi oporlero : appareret tamen in Christo rebus nem,cujus immolatione (it Pascha.An co modo con-
iinpletis quid illo pracepto fuerit figuratum. sequenter prascipit, quamvis hoc tacucrit, ut idem
\i,Ill. [Ib. xii, I
i-i Quod scriptum est Etfacietis agnus juxlaostium occidatur? An,quod cst credibi-
diem hunc in progcnies uestras legitimum xternum vel lius,ideo dixit c.v sanguine qui estjuxta oslium,qaia

SBternakm, quod grece dicitur ai<bviov,non sic acci- utique ille qui liniturus est super limen et postes,
piendumest^tanquam possitistorumpraetereuntium vas ipsum in quo sanguinem excepitjuxta ostium,
dies esse ullus aHernus ; sed illud ajtcrnum est, positurus est, ut ad manum haboat quando tingit?
c|uod iste signifieat dies : velut cum dicimus ip- XLVII. [ Ib. xii, 37, 40. [ Sustulerunt autem /itii

sum Deum ueternum,non utiquo istaduas syllabas Israet de Hamesse in Socchoth, in scxcenla milliape-
;eternas dicimus, sedquod signilicant. Quanquam ditum viri,prseter instructum, centum ; si isto vel
diligontcr scrutandum sitquomodo appollare Sorip- modo potest reote interpretari quod grajcus habet
tura solcat aiternuni, nc forte ita dixerit solcmni- aTtfjaxeuTjv, quo verbo non solum mobilia, verum
ter seternum, quem nefas habeant pratcrmittere, etiam moventia significari indicat Scriptura,ubi Ju-
aut sua sponto mutarc. Aliud est enim quod prav das loquens ad patrem suum dicit Mitte puerum :

cipitur quousque liat, sicut praceptum est ut sep- mecum,ttsurgcntes ibimus ut vivamus s et non moria-
ties muros Jerbho circumirot arca (Josue vi, 3, 4): mur ct nos, ettu t
et substantia nostra (Geu. xliii, 8).
aliud.cum prasoipitur sic observari aliquid,ut nul- Ibi enim gracus 8ito<rxsaT[v habet, ubi subslantiam
lus terminus pneliniatur observationis, sive quoti- latinus interpretatus est quod aliquando censum :

dic,sive per incnscs.sive per annos solemniter,sive interpretanturnostri nunc in slructum dicere
: sicut
per multorum vel aliquorum annorum certa inter- voluimus, dum tamen eo nomine et jumenta vel
valla. Aut crgo sic appellavit ;eternum, quod non omnia pecoraintclligantur.Ubi etiam utrum et uxo-
sua sponte audeant desincre celebrare ; aut, sicut res possint intelligi, nescio. Sexcenta lamen millia
dixi, utnon ipsa signarerum,sed res qua: iis signi- peditum cum Scriplura commemoret.addens et di-
fioantur oeternaj intelligantur. ccns, Execpto instruclu, vel ccnsu,va\ substantia,\el
XLIV. [Ib. xii, 30. \ Et factus est clamor magnus in si quo alio verbo melius interpretatur aTtosxju^
lerra . Egypti.Non cn im erat domus in qua non erat in manifcstumestet homines signilicatos, sive in ser-
domusquai pri-
ea morliius.Nonne potuitesse aliqua vis, sive in mulieribus, sive in his aetatibus quae
mogenilum uonhaberet'.'Cum ergoprimogenititan- militicB non essent idonea;, ut sexcenta millia pe-
lummodo morercntur,quomodo nulla erat quaj non ditum in eis solis intelligamus,
qui possent mili-
habcret mortuum An et hocdivinitus prasscicntia
'.'
tari agmine armari.
Dei fuerat proouratum, utin omnibus omnino essent Quaeriautem solet utrumad tantumnumerumHe-
do nibus primogeniti, in quibuspercuterentur.Egy- bra:i pervenire potuerint per eosannos in yEgypto,
ptii Ab hac saneplaga non putandi sunt immunes
'.'
quos ostendere consideratus in Bcripturisnumerus
fuisse.Egypliiquihabitabantin terraGessen ;homi- potest qui primum anni quot fuerint non parva
:

num quippe erat.vel animalium,nonterr«e id est, : DicitenimDeusad Abraham cum fac-

c[ua;stio csfe.
hominesetanimaliaprimogenitamoriebanturoccul- tum cssctilludsacrificium de vacca trima,et capra,
to ct angelico percussu, nonaliquid in tcrra vel in ct ariete,et turture.et columba,antcquam non solum
ccelo factum erat,sicut rana.vel locusta,vcl tenebrae, Isaac, sed nec Isinael quidem natus esset Sciemlo :

unde qui habitabant, alflgerentur. A talibus enim scias ', quia peregrinum crii semeu tuum in terra non
plagiscum terra Gessen fuisset aliena.procul dubio prupria ; et in servitutem rcdigenl cos, et nocebunt
perveniebat benefieium ad eos .Egyplios qui in ea- quadringcntos annos (Gen. xv, 13). Si ergo qua-
illis
dem terracum Hebreeis morabantur : hac vero pri- dringentos annos sic accoperimus, ut in servitute
mogeniti corum omnes percussi sunt. sub /Egyptiis intelliganlur, non parvum spatium
XLV. ilb. xii, 34, 30. [ Filii autem Israel fccerunt temporis fuit, quo ila populus multiplicaretur.
sicuti prseceperat illis Moyses.et pelierunt ab Mgyptiis Sed tot annos non fuisse,apertissimo indicio Scrip-
vasa aurea et argenta et vestem
etUominus dedilgra- : tura testatur.
tiam poputo suo coram Mgyptiis, cl commodaverunt Quidamenimputantquadringentostriginta annos
illis, ct priedati sunt .-Etjyptios. Jam hoc factum fuerat quo Jacob intravit in vEgyptum,
accipi debere, ex
ante mortes primogenitorum .Egyptiorum sed nunc donec inde populus per Moysen liberatus est, quo-
;

per recapiiulationcm repetitur. Nam narratum est niam in Exodo scriptum cst Incolatus autem filiorum :

quando factum est.Modoenim lieri quomodo posset, Isracl, quem incoluerunt in tcrra /Egypti et in tcrra
ut in tanto luctu ex mortibus suorum accommoda- Chauaan,ipsi et patres eorum, aiini quadringenlitri-
rcnt ista filiis Israel ? Nisi forte quis dicat etiam c/»?ia.Servitutisautem eorum volunt esse annos qua-
istaplaga non fuisse percussos .Egyptios qui cum clringentos propterea quod scriptum est in Genesi:
;

Hebraus inhabitabant terram Gesson. Sciendo scias, quia peregrinum erit semen tuum in
XLVI. [Ib. xii, 22.[ Quid est quod uit, Accipictis lerra non sua ;
el in servitutem redigent eos,et noce-
aulemjascicutum hyssopi,et tingcntes c.v sanguine qui
' Sie Mss. hoc loco : at iuferius constanter habeut,
stjuxta ostium, linielis super limen et super ambos Sciendo scies.
Gll QU^STIONUM S. AUGUSTINI IN IIEPTATEUCJIUM 612

lntnt illitquadragintoi annoi.Bed quoninm scrvitutis Moysi quadringintos decem et snptem annos fa-
anni poal mputantur illocnimvivo, ciunt, non quadringontos triginta.

ilum ibi ii. verum etiara regna-

n eervierunt, Proindo illa nimirum computntio, quam sccutus
verunt), non eel quemadmodom, oomputentor qua- i
tEusebiusin historiaBuaChronica,perapicua veri-
nti Iriginta in /Egypto.IngresBua cst enim Ja- tate subnixa ost.Ab illa onmi promiasione compulut

no iilii eui trigeeeimo et nono : quoniam Iri- quadringentostriginlaannos,quavocavit Dcus Abra-

gintaannorum erat Joseph, cum apparuit in cona- bam.nt Chanaan (Lu-
exirct do terrasua in tcrram

Pbaraonis [Cen.xu, lare crapii Bub sebitu in Chron. ad quia ct Apo-

mundi w>. 3260) ;

transactis autom septcm nnnis ubcrtatis, sc-

illo; stolus cum Abraha; laudaret et commendaret ti-

cunde anno ramia ingressus cst Jnenl> in /Egyptum dem,in ea promissiono qua Christum vult intelligi
cum aliis filiis suis (J</. xlv, 6) ; ac pcr lioc lunc prophetatum.id est qua promieit Deua Abrabe (|uoil
agebat Josoph trigintaet novem annos,qui impletia bcnedicercntur in eo omnes tribus terra.ffoe aulem
vit« stur annis centum et dccem, mortuus est (/</. di<»,inquit,<jm'a testamentum confirmatum << Dco, post
i., 22,25] : vixit crgo in vEgypto post ingressum arl guadringentos eltriginta annosfaeta Lescnon infirmut
se patris sui, septuaginta ct unum annos quos ;
si ad uaeuandas promissiones (Gaiaif.iti,i7).Ei illaergo
•

detraxerimus a quadringentis lrigintaannie,rema- promissionc qua vocatus est Abraham et credidit

ncbunt scrvittitis anni, id est post mortem Joscph, Deo, post quadringentos ot triginta annoa factam
non quadringenti, scd trcccnti ct quinquaginla Lcgom non cx tcmpore quo Jacob
dicit Apostolus,

novom anni.Quod putabimus nos compu- si ox illo intravit in/Egyptum. Dcinde etiam ipsa Soriptura
taro dobero, cx quo Joseph Bub Pharaone regnare Cxodi satis boc significavit nonenimdixit,/»co/a-
:

cccpit, ut tunc quodammodo intelligatur intrasse (tu/iliorum/<ra«/,quemincoluerunt intcrra/Egypto,

Ierael in /Egyptum.quando ibi filius cjus tantapo- anni quadringenti triginta; sed dixit, otiem incolue-
testate sublimatus nst, ctiam sic trecenti quinqua- runl in ierra .Eijypto et in terra Chanaan, ipsi el

ginta erunt, quos Tycboniua vult accipi quadrin- patrcs eorum. Ac per hoo manifestum est computan-
gentos, ul a toto parsintelligiitur,id cslntotoccn- dum esse tempus etiam Patriarcharum Abrahne,
tcnario pars quinquagenana.et prohat hac loqucn- Isaac, ct Jacob, ex quo porogrinari ccepit Abrahain

di regulasolere uti Seripturam (Tychonitis,in Regu- in terra Channan id est cx illa promissiono in qua
;

lar. lib. 5). Si autem, quod aliquanto probabilius cjus fidem laudatApostolus,usque ad illud tempus
dici potest, tunc habcamus intrassc Israel in /Egy- quo ingressus est Israel in /Egyptum. Toto quippe
ptum, quando illic Joseph esse vcnditus coopit,dc- islo tempore pcregrinati sunt patres in terra Cha-

trartnri sumusadhuc aunos tredeclm,ut trecentos naan.et dcinde semcn Israel in .Egypto ac si com- ;

trigintascptemannosproquadringentisaccipiamus. pleti sunt quadringenti trigintaanni a promissione

Sed cum Scriptura commemoret Caath filium Levi usque ad exitum Israel ex iEgypto, quando facta
avum Moysi cum avosuo Jacnbintrassein ,Egyptum estLex in monte Sina, quas non intirmat testa-
(Gen xLvi.ll) dicat autem cum vixisse annoscen-
;
mentum ad evacuandas promissior.es.
tum triginta [Exod. VI, 18,20) (n) filium veroejus ;
Septuagesmo ergo quinto anno vitae suae 'Abra-
patremMoysiAmbram'centumtrigintascptem;Moy- ham, sicut Scriptura dicit, egressus est in terram
sen vcro dicat octoginta annorum fuisse cum do Chanaan [Gen. xn, 4), et genuit Isaac cum cssct
/Egyplo populum liberavit (M.vn,7) : eliam si tunc annorum centutn (/</. xxi, 5). Kiunt itaque anni vi-
genuissetGaathpatrem Moysi.quoannomortuuscst, ginti quinque expromissioneusque ad natuiti Isaac.
illic ijuoquc Ambram ultimo viUesuffiannogenuisset Ilis adduntur omnes anni vittc Isaac.id est centum
computati anni ccntum triginta et ccnluir.
n ;
octoginta (/d.xxxv,'JSl,liunt dueenti quinque tunc :

triginlascptem et octaginta, trccentos et quadra- erat Jacob annorum centum viginti; nati suntenim
ginla scptem annos faciunt,non quadringentos tri- sexagenario patre gemini,ipse ct Esau (/d.xxv,26):
ginta.Quod si quis dicat extremo anno vita Josoph post decem autem annos intravit Jaoob in.Kgyptum
natumesscCaath filium Levijseptuagin riiin cssct annorum centum triginta ,/</. xi.mi. 9 .

possuntaocedereillisummaB,quiaseptuaginta unum Joscph autem esset triginta novein. Fiunt proinde

annos vixitin .Kgyplo Josepb post ingressum patria anni a promissione usque ad ingressum Jucob
sui.QuaproptcrcliamsicscptuagintaannivitieJoseph in /Egyptum, duoenti quindeoim.Joseph autem ab

ab ingrcssu Jacob in /Egyptum usqucad nativitatem illo trigesimo ot nono anno atatis siue.in quo cuui

Gaath, si tunc natus asscratur, et cenlum triginta !i /Ggypto invonit.vixit aeptuaginta ct unum
anni ipsius Caath, ct centum triginta Beptem (llii annoa ;
quia omnes tetatis ejuaanni oentum deoem
cjus Ambram patris Moysi, ct octoginla ipsiua fuerunt [Id. t, 22). Cum itaque ad duoentoa quin-

deoim annos aooeaserint septuagiota unus, tiunt

anniduoenti ootoginta Bex.Reatani oantumquadra-
1
in edltii, c.anth Umram. At in Mu., conatante gintn quatuor vel quinque, quibua intelligltur scr-
litiini eit Cnth. ambram. Grasc, ia\ babeut, Ambram, visse in <Egyplo populuslsrael poal mortem l
ii, .n CalA.quod quidem aio exitat Oen. 16 le i tod.6,
llis annis quantuin multiplioari potuerint.si iVrtin-
; I

;i mino oo legitar, KaalA,

t lu oditii, n ' i
Bgcndom eun optimia Uaa., ditaa bominia conaideretur, adjQvante Ulo <iui eoa
i ii i Joteph. multiplioari, reperitur non
voluil valde e
Nunc tamen Exod.vi 18,Caath centum trigialatrei
(o)
annoa vixiaae refertui tum In Vulgala, tumapudLXX, tumquodlnaexoentii millibua peditum
613 LIBER SECUNDUS. 614
populus ex .Egypto, excepto coetero apparatu, ubi ptum. Hic ostendituromniafieri debere 1
quascon- ,

et servitia erant.et sexus muliebris et imbellisaetas. silio recte fieri possunt, ad dcvitanda
quce adversa
Quod ergo dixitDeus ad Abrabam, Sciendo scias, sunt, etiam cum Deus apertissime adjutor
est.
quia peregrinumerit sementuum in ierra non propria; L. [Ib. xiii, 18.] Quinta autem progenie
ascenderunt
et in servilutem redigent eos, et nocebunt illis quadrin- filii Israel de terra XgypH. 1'lrura progeniem in
gentos annos, non sic accipiendum est,tanquamin illa centum annis vult computari.et ideo quinta pro^e-
durissima servitute quadragintos annosDoi populus nic,quia post quadringcntos triginta annos
? an per
fuerit sedquia scriptum est, In Isaac vocabitur tibi
: hominumgenerationeshocpotiusintelligendumest.
scmen'Jd. xxi, 12) ;ex anno nativitatis Isaac usque ad ab ipso Jacob qui intravit in .Egyptum, usque
ad
annum egressionis ex .Egypto computantur anni Moysen qui cum populo egressu3 est ? Jacob enim
quadringenti quinque. Cuai ergo de quadringentis pnmus, secundus Levi,tertius Caath, quartus Am-
triginta detraxeris viginti quinque qui sunt a pro- bram, quintus Moyses invenitur. Has autem
dicit
missione usque ad natum Isaac, non mirum est si progenies latinus interpres, quas vni- Grajci vo- -
(
quadringentos et quinque annos surama solida qua- cant, quoe in Evangelio generationes
appellnntur,
dringentos voluitappellare Scriptura.quaesolct tcm- nec numerantur nisi pcr successiones
hominum]
pora ita nuncupare.ut quod de summa perfectioris non per numerum annorum.
numeri paululumexcrescitautinfraest.non compu- II. Ib. xiv, 13.] Dixit autera Moyses: Con/idile
tetur.Non itaque quod ait, In servitutem redigent eos, ctstatc », et vidcte salutcm qux est a Domino,
quam
et nocebunt iltis,a.d quadringentos annos refercndum facict vobis Iwdie. Sicut
enim vidistis £gyptios,hodie
cst.tanquamper tolannoseos habuerint inservitute; non apponetis amplius videreeosin xtemum
tcmpus.
sed referendi sunt quadringenti anni ad id quod di- Quomodo accipienda sunt ha;c verba, cum viderint
ctum eslfPeregrinumerit sementuum in lerranonpro- postea lsraelites .Egyptios ?An quiaisti
quituncvi-
pria : quia sive in terra Chanaan.sive in .Egypto, pe- dcbant, non eos ulterius viderunt quia
et iili sunt ;

regrinum erat illud semen, antequara haereditatem mortui qui consequebantur, et isti omnes
quisque
sumerent terram ex promissione Dei quod factum die mortis suoe?nam posteri corum
; viderunt pos-
est posteaquam ex .Egypto liberati sunt: uthyper- teros illorum. An, Xon eos videbitis sicut hodie, in-
baton hic intelligatur,et ordo verborum ail,Sciendo telligendum est, non sicut hodie persequentes
et
scias, qttia peregrinum erit semen tuum in terra non inimicos, et tanto post vos agmine
venientes ; ut
propria quadringentis annis ;illud autem interpositum omnino nulla sit quajslio, nec de aeterno
tempore
intelligatur, Et in servi/utem redigenteos, et nocebunt quod hic posuit quia etsi vidcbunt se utriquo
;

illis ; ita ul ad quadringentos annos ista interpositio tempore resurrectionis, non sic utique
videbunt
non pertineat.In extrema enim parteannorum sum- ut hodie?
maD hujus,hoc est,post mortemJoseph,factum est ut LII. [Ib. xiv, 1-VQuidestquoddixitDominusad
in /Egyptopopulus Deiduram perageret servitutem. Moyscn, Quid tu clamas ad me ? cum Scriptura
non
XLVIII. Ib. xm, 9.]Quidestquod ait, cumdePa- dixerit aliquid de Moysi vocibus, nec eum
orantem
scha prsciperet, Erittibi in signum super manum commemoravit nisi quia intelligi voluit, hoc eum
;

tuaml an superopera tua, id est, quod

intelligitur egisse vocis silentio, ut corde clamaret.
praeferredebeasoperibus tuis?Pertinet enim Pascha LIII. [III. xiv, 16.] Et tu eleva virgam tuam, et cx-
propter occisionem ovis ad fidem Christi,et sangui- tende manum tuam super mare. IL-ec est illa virga,
nem quo redempti sumus.Haec autem fides operibus inqua liebant mirabilia, qua3 modo dicitur
esso
proeponenda est.ut sit quodammodo super manum, Moysi tunc autem fratris ejus fuisse dicebatur,
:

adversus illos qui in operibus Legis gloriabantur :de quando per illam ipse operabatur.
qua re Apostolus loquitur, et multum agit '
;
qui fi- LIV. [In xv. 12.] Exlenditti dexteram tuam \trans-
dcm operibus sic vult anteponi, ut ex illapendeant voravit eos terra. Terram pro aqua non mirum est
opera bona, atque ab ea praeveniantur, non ut ipsa positam. Tota quippe pars ista extrema vel
infima
velut meritis bonorum operum retribui videatur Ga- mundi, terras nomine censetur; secundum id
quod
lat. iii, et Hebr. si). llla enim ad gratiam pertinet saepe dicitur, Deus qui fecit ccelum et terram et :

si autem gralia, jam non ex operibus; alioquin gra- illius psalmi distributione commemoratis ccelesti-
tia jam non est gratia [Rom. xi, 6). bus, Laudate, inquit, Dominum de terra; et ea es-
XLIX. Ib. xm, 17.] Cum auiem dimisit Pharaopo- sequitur in laude, quae etiam ad aquas
pertineant
pulum, non deduxit eos Deus viam 2 terrx Philisliim (Psat.cxLvm, 7).
quia prope eratMxit enim Deus, yequando pceniteat LV. [Ib. xv, 10,8,j Misisti Spiritumluum, etcooperuit
populum cam viderit prcelium, et revcrtatur in Mgy- eosmare. Ecce jam quinto commemoratur Spiritus
Dei,ut in hoc numero accipiamus et quod dictum est
1
Sic Mss.At prius excusi.e/ nullum ait posse Deo plo- Lov., fieH debere consi/io, qus comilio,
'
cere sinefide, qui. etc. Pauloque post Am. Er. et Lov. etc Alise
editiones et mehons notaj Mss. non habent,
posuerant, pertinent, pro pertinel, quod profecto fidem eonsilio '
nisi in postenori loco.
spectat, debuitque per nos restitui auctoritate Mss. qui- a Vatirani Mss. Confidite
.state : omisso, el,
bus consentit editio Ratisponensis. quod
* etiam
a graeco abest.
* Editi, per viam. Abest. per, a Mss. et a
groec. LXX. 3 Editi manum tuam. Mss., dexteram
Mox Am. Er. et Lov., qus prope erat, At Mss. et Rat., tuim juxta LXX
tfn ctexian sou :neque aute transvoravit, Labetur par^
quia ; juxta LXX, hoti eggus en. ticula, et, quae addita fuit in excusis.
01. QUjESTIONUM S. AUfiUSTlNI IN HRPTATKUUHUM 016

Digitus D«i ett hoe [Exod. viii, 19). Prlnjo, ubi Scri. tanquam talejam lignam esset.quo possst hoofie*
ptQmest.SptWltMDw tuperfarebalurtuperaquatften, ri nisilortclocuscrut ulii lignaomninonon invenie-
:

i, 8; geoundo, ubi dioitur, {Vbn. permantbU (n isiii buutur, ut hoc ipsum esset diviui adjutorii, quod ei
hom:ni!>us Spiritui meut,quoniam cornej s«nf (/rt. vi '
(
lignum Dominus ostendit.ubi nullum crat,et per li-
:; tertio, ubi pharao dioil ad Josepb, Quoniam Spi-
:
piiuniaquaa duloea fecit, profigurane gloriam ct
ritus Deiett in le [Id. su, 38) : quarto.ubi inoantatp- gratiam oruolB: sed etiam natura ligni,quia
in Lali
!, igyptiorum diount,Dio;ittH Def est hoe: quinto.in
i nisi crcator ctdomonstrator laudandua cst r
hoc oantioo, Misisti Spiritum tuum,etcooperuii eot nuu LVui. |ib. xvi, t.] Dixit anteiii Dominut att Moysen,
n-. Meminerimus autem Spiritum Dei non Boium ad Eccc eijo pluam vobis pttncs dc civlo : ei enct populuS
benefioia, verum etiam ail vindictam commemorari, eteolliget uniusdieiindiem,ut tentem itlonttonubula-
Num quid uliud etiam Bupra dizit, PerSpirilum irm bunt '
in lege mca, an non. Tentatio ista probatio

tux divisa ett aqua v lste ituque Spiritus Dei in ^gy-

- cstjiion ad peccatum seduclio: ncc ideo probatio ut
x
ptios, Spiritua iree ejus fuil ,quibus nocuit aquarum novcrit, sed ulipsos* ipsis hominibus ostendat,
divisio, ul intranlcs possenlaquis redeuntibusobrui quo humiliores liant ad petcndum adjutorium et
filiisverolsrael quibus profuit quod aqua divisa cst agnoscendam Dei gratiam.
non fuit ille Spiritus ino Dei. Unde signilicatur pro- Ll\. [Ib. xvi, 8.J Moyses ct Aaron dicunt ad popu-
pter diversusoperutionesei effectusSpiritum Deidis. lum inter caHcra Proptcr quod exawtivit Dominus
:

Bimililer appellari,cum silunus atque idcm illedun. mtirmurationem veslram,quam vos murmuratis adver-
tazat,qni etiamSpiritua sanctusin unitateTrinitatia siim not. ItOt aittcm quid sumus 1 Non cnim adversum
acoipitur.Proinde non arbitroralinm quam enmdem nos murimtr vestrum est, scd adversus Deum. Non ex
signiflcari, ubi dicit Apostolus, Non enim aecepittis hoc;tantum se valerc volueruntquuntum Dcus :dixe-
Spiritum servitutis iterum tn timore* ;sedaccepistis Spi- runt enim.Qtttd sitmus nos ut illi adversus illum se .'

ritum adoptionis in ijuo clamamus, Abba, Pater [Rom. scirentmurmurasse,quiistos miserat,etqui peristos
VIII, io) quia codem Spiritu Dci.id est digitoDei,
: operabatur. Nec talis illa est sententia, ubi Pelrus
quoLex in tabulis lapideisconscriptaest(£xo(/. xxxi, dicit Ananioe Ausus es mentiri Spirilui sancto? non
:

18),timorincussusest eisquigratiainnondumintel- hominibut mentitus es, scd Deo {Act v, 3, 4). Non
ligebant.ut de sua inlirmitate u t u e poccatis pcr Le- j
enim ait.Aususesmentiri mihi ? non mihi mentitus
gem convincercntur, ct l.ex illis flerot paedagogus, a es, sed Deo : quod si dixisset, simile luisset. Neque
quo pcrJucercntur ad gratiam qus; est in fide Jcsu itadixit,Ausus es mentiri Spiritui sancto?non Spiri-
Ghristi [Galat. ni, 22-26). De hoc autem Spiiitu ad- tuisancto mentitus es, sed Deo ita enim loquens, :

optionis et gratiie, id est de hoc opere Spirilus Dei, negaretDeumesseSpiritumsunctum.Nuncverocum

quo impertitur grutiaet regeneratio in vitam aeter- dixissel, Ausus cs mcntiri Spiritui sanetof Cum ille

nam.dicitur, Spiritusautcmvivilicat cum suprudice. sc puturet hominibus fuisse mcntitum, ipsc Spiri-
retur Littera occidit (\l Cor. m, 6), id est, Lex con- tum sunctum Deum esse monstravit subjungens,
cripta, tuntummodo jubens, sine adjutorio gratiie . Non hominibus meutitus es, scd lh'0-
LVI. [lb. xv, 23, 24.] Vencrunt aulem in Merra, et LX. [Ib.xvi, 12.] Deus mandat per Moysen populo,
non poterant bibere dc Merra 1 ; amara enim erat. Si Advespcramcdetiscariies,etmiiiiereidebiminipanihus.
propter boc appcllatum est nomcn loci cjus umari- Ecce non pro omni ulimcnto panes nominantur.Nam
tudo, quia non potucrunt ibi ui|uain bibere, quod isto nominc et carnes complcctcrcntur, quia et ipsae
amaraesset (Mcrraenim interprctatur Amaritudo) alimenta sunt : nec tamen panes eos modo dicit,qui
quomodo venerunt in Merra,nisi quia co nomine lo- tiunt cx frumentis ; ipsos enim proprie panos appel-
cum Scriptura appellavit, in quem vcncrunt, quo lareconsuevimus: manna autcin panumnomine ap-
|am appellubatur cum hso scribebantur ? Poaterius pellut.Non autem vacat quod dioitad vesperum carnes
enim utique scripta sunt, quam illa contigcrunt. et niunepanesse daturum.Talequippc aliquid etkuii
LVII. [ib. xv, 25.] Et ostendit'ei Dominus liijnum et inElia signiflcatumest.cum ei alimentacorvus ullcr-
misit itlud in aquam, et fadu est aqm dulcis. Genaa ret (III /(t';/. .xvii, ti). An forte curnibus ad vcsperam
ligni orat istam habena vim, an quolibet ligno id fa- el mane panibus ille signiflcatur, qui truditus est
cere poterat Deus.qui tuntu mirabilia lacicbat '.'
lloc propter deliota nostra, et resurrezit propter jostifl-
tamen videtursignifioare quod iWclnmost, ostendtt ci cationcm nostram (Hoiu. iv,25j .'
ad veaperam ajuip-
pe morluus e.x inlirniitatc aepultus cst.iiuinc autcm
quonium cnro apparuit disoipulis, qui reaurrezerat In virtute.
1
Am. Er et Lov.. sunt. Aleditio Itatis-
ponenala, aanYasjanUbua noatria M»s., carnes; plurall LXl. ilb. xvi. ;;::. \t:t dixit flftn/i i

nuuieru, ut esl iu grtBOO I.N.X. vasauicitm unum.el mittcillud plcnum tjotnor m

* Flei'ii|iii- Maa tste itaque Siiiritus Ihiin 1'aijptios
,

nam Spiritus ira tjus quibut nocuit. Ubl additur, nnn: : ct rcponcs illud antc Dcum, itt scrvelur in proijemcs,
<-t oiinllitiii', fuit. qurmatlmoditm praceptt DotninttS. QutSri potest, ubi
' Mi<s. oplinuB uottB, in Ki orem ; juztagreic eitpho-
Aaiun poneretante Deum,quando nec ullum suiuilu-
,

bon : qnaa stiam leelio itui Vulgatie verslonia in anU-

quia Corbaisuslbua Bibliia.
» Mss. aliquot, Ltx contcripta tantummodo, sine
adju-
torio yrati.r. 1
lu cililia, 41 aintiuleiit. Iu Mss , m a mbutt b unt , \|uul
E Eiliti, bibere aquam dt Mrsrti. At Mss., bi/ierc tlc l.W, ei poreusontui-
Merra. Sic utiuui l.x.V •Edili, sed ul ipst iptiS, Mnlius Ms»., ipios ipsts.
617 LIBER SECUNDUS. 618

crumfuit,nccarcatestumenti jam fueral instituta.An ubi tale aliquid ; non iuit, quousque venirent ad
forte ideo de futuro dixit, repones, ut intelligeretur loca qua, colebantur. Verum ille sensus est proba-
t,uncanteDeumpnssereponi,quandu!'uluraeratarcu? bilior, utcredamus sic appellatam tunc luisse ter-
an potius, ante Deum, dictum estquod litipsadevo- ram. Multarum enim terrarum et locorum, sicut
tione olferendi, in quocumque loco poneretur? ubi fluminum et urbium, numina certis existentibus
enim non est Deus ? Sed illud quod adjungit, Et repo- causis antiquitate mutata sunt.
suit Aaron ante teslimomum ad reservandum, priorem LXIV. [Ib. xvii, 5.] Et dixit Dominus ad Moysen_
magis sensum asserit. Hoc enim modo Scriptura Antecede populum ; sume autem iecum de senioribus
dixit per prolepsim, quod postea factum est, cum populi ; et vinjam in qua percussisii llumen, accipe in
esse ccepit tabernaculum testimonii. manu tua. Flumen Aaron legitur, uon Moyses. virga
percussisse. Nam Moyses eadem virga mare divisit,
LXII. [IL.xvi.35.] Filii autem Itrael edeiuni manna
non flumen : quid sibi ergo vult, Accipe virgam in
annis quadraginta, quoadusque venireni in tcrram qux
qua percussisli (lumen ? An forte mare appellavit
inhabitalur.Mannaederuntquoadusquevenirenlinpar-
flumcn ? quaerendum exemplum locutionis hujus,
lem Phanicis. SignilicavitScri|itura per prulepsim, id
si ita est. An quod Aaron fecit, Moysi potius iribu-
est, hoc loco coininemorando quod etiam postea fa-
tum cst, quia per Moysen Deus jubebat, quoe face-
etum est,nonedisse lilius Isruelineremonisi manna.
ret Aaron ; et in Moyse auctoritas, in illo uutein
Hoc estenim quod ait, usqueadterratn qux inltabita- quandoquidom primis suis
ministeriuin fuit : et
di?', id est.quaejutn nonest eremus:nonquia continuo
verbis Deus hoc illi ait de fratre suo, Eril tibi ud
ut venerunt ad terram habitabilem destiterunt vesci
populum, lu illi quse ad Deum (Exod. IV, 16) ?
manna, sed quianon ante.Trajecto eniin Jordane si-
LXV. [Ib. xvn, 9.] Et ecce ego sto super cacumen
gnifieaturmanuacessasse.ubipaneslerramanduca-
collis, el virga Dei in manu mea, dicit Moyses ad Je-
verunt:quandoergoingressisunthabitabilemterram,
sum Nave, cum proeciperet pugnari adversus Ama-
antequam transirent Jordanera, vel tantum manna
lech.Nunc ergo virguDei dicitur, quae primutn dicla
vesci.vel utruque cibo potuerunt hoc quippe intel- ;

est virga Aaron, postea vero virga Moysi sicut di- :

ligi potest, quando cessasse manna non diciturnisi

cilur spiritus Eltae qui esl Spiritus Dei (Luc. t,
17J,
Jordanetrajecto.Curautem in illaeremi inopiaetiam
cujus parliceps factus estElias; sic illa potuit dici.
carnes desideraverint, quando de .Lgypto cum suis
Dicitur etiam Dei justitia, quoa nostru est, sed do-
valde mullis pecoribus exierunt, magna quaestio est.
nata a Deo : de qua loqueus Apostolus, Judaeus ar-
Nisifortedicatur, cum pereremum pascua tantanon
guit dicens, hjnorantes Dei justiliam, et suam justi-
esscnt, et ex eo tmnor futura videretur fecunditas
liam volentes conslitucre (Rom. x, 3), id est, tanquatn
pecorum, perpecisse illos peoonbus, ne oninibus de-
a se sibi paratam ; conlra quales dicit, Quid enim
licientibus.etiam sacriticiis necessuriadel'uissent,vel
habes quod non accepisli (I Cor. iv, 7) ?
si quid aliuddtci potest, unde qmestio ista solvatur.
LXVl. aidem et Aaron et omncs
[ib. xviii, 12.] Veuit
Congruentius tamen creditur noneos carnes deside-
seniores Israelmanducare punem cum socero Moysi
rasse, quas de pecoribus habere poterant sed eas ;

anle Deum, vel, sicutalii codices habent, coramDco ;

qus deerant, ex aquis videlicet. Ipsas quippe in illa
quod graecescriptum est ivavriov tou fctEoD. QuEeritur
ererao non inveniebant : unde et illts ortygometra
ubi ante Deum, quando nec tabernaculum fuit, nec
data est, id est,aves,quas coturniccs multi Iatine in.
arca testamenti, quai poslea sunt instttuta. Neque
terpretati sunt, cum sit aliud genus avium ortygo-
enim de futuro dictum accipere possumus,
et hic
metra, quamvis coturnicibus non usquequaque dis-
sicut dictum est de manna quod positum est in
enim Deug quid desiderarent, et de-
simile. Noverat
vase aureo (Supra, qusest. 61). Ergo ante Deum id
sideriumeorumquo carnis generesatiaret. Bcd quia
accipere debemus factum, quod in honorcm Dei
Scriptura concupivisse illos carnes dixerat, nec
factum est ubi enim non Deus ?
:

expresserat cujusmodicarnes,ideo quosstio factaest.

LXVII. [Ib. xviii, 15.] Moyses socero dixit Quia :

LXIII. [Ib. xvi, 35.] Manna ederunt quoadusque ve- venit ad me populus inquirere judicium a Deo; cum eis
nirent in partem Pkamieis. Jam dixerat, quoadusque contigcrit disceptatio, et venerintad me, judico unum-
venirent adterram qine inhabitatur ; sed quia non ex-. quemque, et moneo eos prxcrpta Dei ct legem ejus.
presserat propriequam diceret, repetitione videtur Quaeri potest quomodoista Moyses dixerit, cum lex
quamdam proprietatem expressisse,dicendo, in par- Dei adhuc nulla conscripta esset nisi quia lex Dei :

tem Phoenicis. Sed tunc illam credendum terram sic sempiterna est,quam consulunt omnes piee mehtes,
est appellatam modoenim hucnonvocaturnomine.
; utquod in ea invenerint.vel faciant. vel jubeant, vel
Alia quippe est quaePhoeniceappellatur regioTyri et vetent, secundum quud illa incommutabili veri-
Sidonis, qua illos transisse non legitur. Quanquam tate preeceperit '. Numqutd enim Moyses, quam-
Scriptura fortassepotuerit terramPhcenicisappella- viscum illo Deus loqueretur, per singula cre-
re, palmarum arbores jam esse coeperant post
ubi dendum est quod cousulere soleret Deum, si quid
eremivastitatem quoniampalma graecesicappella-
;

tur. Initio enim profectionis

suse invenerunt locum,
• Editi, secundum quod illa incommutaldli veritate
ubi septuaginta palmarum arbores
fuerant, etduo-
perceperint : excepta editione Ratisponensi, qua? cuui
decim fontes sed postea eos excepit eremi prolixitas,
: nostris Mas., habet, illa... prieceperit.

Patrol. XXXIV. 20
619 Q1 l STIONCM 8. AUUUSTINI 1N HEPTATEUCHUM 620

in disooptationihuB tanta multitudinis,

qua: rctur sociin redditue,eo modo quo solethominibus
illum inboojudioandi m gotlo a mane usque ad vea- honorifloentis causa exhiberi a Patribus; sicut de

peram detinebal ? Et tamen nisl bus menti praai- Abraham Boriptum est, quod udoraverit (ilios Chet
dentem Dominum conauleret, legemque ejua eter- x\u ,7).Quo8 autem dicat gpaixuatosway
(Geu.

M.iiii sapientec atteoderel, quid jgBtiesimum judi- posl deouriones,aon CaoUeBoiH poteBt;qoonitm hoc
care inter disceplautos posset, non invcnirot. nomen in nullo usu habemua,vel offloTorum,vel ma-
gisteriorum. Nain quidam doctores interpretati sunl,
I.WIII. xvui, 18, l'J.)lneo quod Jothoreon-
[lb.
ut intolligaotur utiquclitterurum,qui introducant in
silium d»t genero suo Moysi, ne oooopatus judioiis litteras, sicut resonat graicum vocabulum. llicsanc
populietipseelpopuluscoiisumereturcousumptione Legem datam hubuerint lle-
Bigoi&eatur quod ante
intolcrabili;primaqua;slioest,curhocDeusl'amuluiii quando ooperint esse, nesoio
brsi litteraa : quaa
suum cum quo ipse tanta ct talia loquebatur, ub utrum valeut induguri. Nonnullis enim videtur a
alienigenapussusestadmoneri.InquoScripturanos primis hominibus cas cccpisse, et pcrduclas esse ad
admonct, pcr quomlibet hominem detur consilium Noc, atque inde ad parentes Abraha2,et inde ad po-
veritatia, uon deberc eontemni. Videuduni etiam ne pulum Israel sed undc hoc probari possit, ignoro.
:

torte ibi voluerit Ueus ab ulicnigena admoneri Moy- L.W. [Ib. xix, l-ll.] Mentu autem tcrtii ezitus /i-

sen, ubi ct ipsum posset tentare supcrbia : sedebat

liorum Israel de tcrra ^Egypti hac dic vcnerunt in crc-
enim judiciaria sublimitate solus, universo populo mum Sina, ct profecti suntex linphidin, ct renerunt in
stuntc. Nam hunc sensum mdicat, cum ipsc Jothor
ercmum Sina, ct applicuit Israel ibi conlru montem, ct
eos cligijussit ad judicandas causaspopuli.qui odis- Moyses aseendit in montem Dei,et vocavit eum Oomi-
sent superbiam.Deindequamsitobservandum quod nus de monte dicent, ILtc dices domui Jacob,et nun-
alibi Scriptura dicit, Fiti, ne in mullis sint actus (ut.
liiSis ftliis Israet, et ca-tera.Deinde paulo post Dc- :

(Eccli. xi, 10); satis et hic apparet. Deinde vcrba Iwdieetcras,

scende, eltestarepopulo,et purifica illos

Jothor dantis consilium Moyei considerundu sunt et tavent vestimenta, et sint parati in diem tertium.
dicit enim, Nunc itaque audi mc, ei consilium dabo Terlia cnim die descendet Dominus in montem Sina
tibi, etcritDeus tecum. Ubi mihi videtur signitlcari, coram omni populo. Hoc diereperitur data Lex, qua:
nimi9 intentum humanis actionibus animum, Deo in labulis lapideis scripta est digito Dei, sicut conse-
quodammodo vacuari,quo fittanto plenior, quanto quentiu docent (E.vod. xxxi, 18) Diesautem isteter-
in superna atque aeterna liberius extenditur. tius apparettertiimensis abexitu lsruel ex.Egypto.

Quod vero adjungit et Ex die ergo quo Puscha fecerunt, id est, agnum im-
LXIX. [Ib. xvni, 19,20.]
populo qux ad Deutn, et referes verba molaverunt et ederunt, qui fuit quartus decimus
dicit, Esto tu
prcecepta Dei primi mensis (Id. xn, 6.), usque ad istum quo Lex
eorum ad Deum : el testaberii illis et

quibusambu-
etdemonstrabis ilhs vias in datur, dies quinquaginta numerantur etdeccm se- :

legem ejus ;
ptemscilicetprimi mensis,reliqui abipso quartode-
labunt ineis,el opera gux facient; cum populo uni-
cimo; deinde omnes .triginta secundi mensis, qui
verso hffiC agenda csse demonstrat. Non enim ait,
fiunt quadraginta septem et tertius tertii mensis,
Uniuscujusque vcrba referes ad Deum, sed vcrba
;

quiesta solemnitateoccisi agni quinquagcsimus. Ac

eorum, cum supra dixisset, Esto tu populo quie ad
perhocinislaumbrafuturi,secunduniagniimmoluti
Deumsunt. Post luecadmonet nesingulorum ncgotia,
diem festum, sicut quinquagesimo die Lex dataest,
qua; intersehabent.dcserantur.electis videlicet po-
quaj conscripta est digito Dei : ita in ipsa veritate
tentibusvirisDeum colentibus, justis, et <jui oderint
Novi Testamenti afestivitateagniimmaculatiChristi
euperbiam, quos oonstituat Buper millenos, alios su-
Jesu quinqnaginta dies numerantur, utSpiritus san-
per centenos, alios super quinquagenoa, alios super
ctus de altissimis datus est (Act. n, 2, 4). Digitum
'

denos. Sic et ab ipso Moyse removit graves et peri-

Dei autem essc Spiritum sanctum, et Bupra jum
culosasoccupationcs,nec istosgravavit. Quandoqni-
diximus tcsle Evangelio (Supra.quzsi.
dem ipsi mille haberent unum super se, et =ub illo
I.XXl. Ib. xx, 1-17.] Quaritur, decem praoepta
haberent alios deoem.et subeiaalioa viginti, otsub
Lcgis dividenda sint:utrumquatuor
qaemadmodum
hisalioscentum.ut vix aliquid ud singulos quosque
siut uaque ad praceptum de subbato, quaj ad ipaum
pnepositos perveniret, quod judicare neoesae habe-
ctiain bumilitatia exemplum, Denmpertinsnt;sexautem rcliqua.quorum primum
rent. Insinuatur hic
BBt,Honora i-atninct malrcm,qax ad hoinincm per-
quod Moyses, cum quo loquebatur Deua, non faati-
sui consi- tinent ao potius llla. tria siut, st istu septem. Qui
divit, nequecontcmp^it alieaigena BOOeri
;

lium. Quanquam ct ipae Jothor, oum [eraeliU non

anim diount illa quatuoresse.separantqund dictum
eat, Non erunt tibidii alti prstttr mc ; ut uliud pra-
1'uisset, utrum iuter virosDeuui verum colentea reli-
oeptum Bit, Non facies tibi inV/um, otc abiflgmenta
giossque sapiantee habendua »t, quemadmodum et
colenda probibentur. Inumautein voluot BSl I
Job, cum e.\ ipao populo non fuisset, meriio quteri-
tur imo oredibilluB habetur. AmJnigufl quippfl po-
:
coneupisctt uxorem proximi tui, Aten totuntf

situ sunt verba, vel utrum aaorifloaveril Deo »i roin

Apud Er. Lov. Imbetur, guamm >V>'.
populo ajus.quando vidltgenerum auum, vel utrum
>

Nouue uieliua legeretur, «? ruloitur hme uool

cum adoraverit Moyaea quanqoam de udora-
ii>«e : jecturu altero B, auguoUal !»>.'», aompe Bonu. B, b. u'.
quo hait Ipsa rspstauitur, M.
tiono eliam »i exprcsse poaltum osset, honor vide- 14, ili
 621 LIBER SECUNDUS.
mumproximi /ui.etomnia usque in finem. Quivero jam Scriptura utitur prolatino.Mcechos tamen Graeci
illa tria esse dicunt, et ista septem, unum volunt nonnisi adulteros dicunt.Sed utique ista Lex non so-
esse, quidquid de uno colendo Deo pracipitur, ne
lisvirisinpopulo,verumetiao)feminisdataest.Neque
aliquid aliud prater illum pro
Deo colatur haacau- enim quiadictum
:
est, Non concupiscesuxoremproximi
temexlrema induo dividunt ut aliud sit, Noncon-
;
tui, nihil hic sibi prajceptum debet putare femina.ei
cupisces uxorem proximi tui,
aliud, Non concupiscet tanquam licite concupiscere virum proximaj suce. Si
domum proximi tui. Decem tamen esse prcecepta ergo hic ex quod viro dictum est, intelligitur,
illo
neutri ambigunt, quoniam hoc Scriptura testatur. quamvis non dictum sit.quod etiam ad feminam per-
Mihi tamen videtur congruentius accipi tria illa, tineat quanto magis eo quod dictum est.
; Non mw-
et ista septem, quia etTrinitatem videntur illa quae chaberis, uterque sexus astringitur, cum et ipsurn
ad Deumperlinentinsinuare diiigentius intuenlibus praiceptum potest ad utrumque,sicut,iVoHOC-
referri
Et revera quod dictum esl, /Voh erunt tibidiialii prse- c!(/M,iYo?j/«raoerw,etqua3aliasimiliternonexprcsso
terme, hoc ipsum pcrfectius explicatur cum prohi- uno sexu utrique videntur sonare communiter i Ta-
benturcolenda ligmenta. Concupiscentiaporro uxo- men ubi unus exprimitur,honoratiorutiqueexprimi-
ris alienae, et concupiscentia domus tuntum tur,id est masculinus, ut exhocintelligat
alicna_>, etiam fe-
in peccando differunt, ut illi quod dictum cst, Non mina quid sibi praceptum sit. Ac per hoc si femina
cmcupisces domum proximi tui, adjunctasint ct alia mcechacst, habensvirum, concumbendocum eoqui
dicente Scriptura, neque agrum ejus, neque servum vir ejus non est.etiamsi ille non
habeat uxorem
ejus, neque ancillam ejus, neque bovem ejus, neque profecto mcechus est et vir habens uxorem,concum-
subjugaleejus, neque omne pecus ejus, negue qusecum- bendo cum ea qua? uxor ejus non est, etiamsi illa
que proximi tui sunt. Discrevissc autem videturcon- non habeat virum.Sed utrum, si faciat qui uxorem
cupiscentiam uxoris alienaj a concupiscentia cujus- non habet, cum femina quaa virum non habet, ambo
libet rei quando utrumque sic coepit, Non
alienae, praceptihujustransgressioneteneantur.meritoquffi-
concupiscesuxorem proximi tui, Non concupisccs enim non tenentur, non est prohibita in De-
ritur.Si
domum proximi lui, et huic ccepit caHera adjun- calogofornicatio,sedsolamcechia,idest,adulterium:
gere. Non autcm cum dixisset, Non concupisces quamvis omnis mcechiaetiam fornicatio esse intelli-
uxorem proximilui, huicconnexuit alia dicens, ne- gitur.sicutloquunturScripturae.Dominusenimdicit
que domum ejus, neque agrum ejus, neque servum in Evangelio Quicumque dimiserit uxorem
:
suam,ex-
cjus.et ca3tera:sed omnino apparent hsec essecon- cepta causa fornicalionis,facit
eam mwchari(Matlh. V
juncta quaj uno prascepto videntur contineri, etdis- 32). Hic utique fornicationem appellavit.si cumalio
creta ab illo ubi uxor nominata est. lllud autem ubi peccet qua3 virum habet, quod est moochia, id
est
dictum est,Non erunt tibi dii alii prccter mc, apparet adulterium. Omnis ergo mcechia etiam fornicatio
hujus rei diligentiorem exsecutioncmessein iisquas in Scripturis dicitur. Sed utrum etiam
omnis for-
subjecta sunt.Quo euim pertinet, iVo» facieslibi ido- nicatio mcochia dici possit, in eisdem
Scripluris
lum,neque uUumsimulacrum, quxcumqucin ccelosunt non mihi interim occurrit locutionis exemplum.
sursum,et qucecumque in terra deorsum, ct qusecumque Sed bi non omnis fornicatio ctiam mcechiadici po-
inaquasiibterra;nonadorabisea,nequescrviesillis,n\si test, ubi sit in Decalogo prohihita illa
fornicatio,
adid quoddictumest, Nonerunttibidiialiiprvler me quam faciunt viri qui uxoresnon habent, cum femi-
nis quaj maritos non habent, utrum inveniri possit,
Sed rursum quajriturquo differat, Non furtum fa-
ignoro. Sed si furti nomine bene intelligitur omnis
cies, ab eo quod paulo postde non concupiscendis
usurpatio rei alienaj (non enim rapinam
illicita
proximi rebuspraecipitur.Nonquidemomnisquirern per-
misit qui furtumprohibuit; sed utiqueapartetotum
proximi sui concupiscit, furatur sed si omnis qui :

intelligivoluit.quidquid illicite rerum proximi

furatur,remproximiconcupiscit,poterat inillagene- au-
nomine moBchia? omnis illicitus
fertur); profecto et
ralitate,ubidenonconcupiscenda re proximi preeci-
concubitus, atque illorum
membrorum non legiti-
pitur.etiam illud quod ad furtum pertinet contineri.
Bimiliter etiam quaeritur, quo differat quod dictum
mus usus prombitus debet intelligi.
est. Non mxchaberis, ab eo quod paulo post dicitur, Et quod dictum est, Non occides, non putandum
Nonconcupisces uxorem proximi tui .ln eoquippequod est fieri contrahospraceptum, quando lex occidit,
dictumest,(\onr/«,>c/ia6t;?'i5,poteratetil]ud intelligi. vel occidi aliqucm Deusjubet. Ille enim
facit qui
Nisi forte in illis duobus praeceptis, non mcechandi jubet, quando ministerium negare non licet.
et non furandi, ipsa opera notata sunt in his vero :
In eo etiam quod dictum est, Falsum testimonium
extremis ipsa concupiscentia quas tantum differun t,
:

non dices adversus proximum tuum,qoasvi solet utrum

ut aliquando mcechetur, qui non concupiscit uxo-
prohibitum sit omne mendacium ne forte non
rem proximi, cum alia aliqua causa illi miscelur sit :

hoc prseceptum adversus cos qui dicunt tunc

aliquando autem concupiscat, nec ei misceatur, esse
pcenarn timens : et hoc fortasse Lex ostendere vo- mentiendumquandoidmeudaciumprodestalicui,et
nihilobest ei cui mentiris.Tnle quippe
luit, quod utraque peccata sint. non est adver-
sus proximum luum, ut ideo videatur hoc addidisse
Item qua;ri solet utrum mcechias nomine eliam for- Scriptura, quaa posset. breviterdicere,
Falsum lesli-
nicatio tenealur. Hoc enim gracum verbum est,quo momum non dices, sicut dixit, Non oecides, Non mw-
«23 i.il ESTIONUM 8. AUfiUSTINI IN IIKPTATEUCHUM 684
chabens,ffot> furai i 1 1 >. Bi d hinc i l.\\\ i. ,
Ib.xx, !5,] \ ii faeietit vobis deot anjen-
nec a fealinantibua oominode explioari poteat, quo- \ureot non fucietit vobis iptit. Repetitur
laodo acoipiendum i, Perdet omnes qui loquunluri quodinprituo prajcoptoiiiculoattun aat;etex diis ar-
uni [Ptal. v, 7) ; et, Soli velle mentiri omne et aureie utiqueomoiaBimulaoraiDtelliguD-

mendacium (Eccti, vn, I4);e1 cmterabuJuBmodl. tur,elout in il!o etiara psalmo, /do/a gentium argen-
i.\.\ll.,lb. xx.ls.j B( omnis po/mlui viddmt tfocem tuiii el aurum [Psal.ciui, i, et axxxiv, 15).
(7 lampada£,£l voci ntem/umantem.Sob t
n lAxwil.i ib.xxi, m di BrvoBebreopi
quaeri quomndo populus videbal vocem,cum vox non piuotur.ut sex annoaservi it,et dimittatur liber) ra

ad visum.sed potiua ad auditum pei tinerevideatur. tis.in' Bervi Cbristiani bocflagitarentadominiaauie

Bed sio.u modo dixi,Videatur de omnibus qu
t apoi tolioa auctoritas jubel sorvos dominis stiis ease
diota aunt;sio,videre aolel pro generaHsen.au poni, subilikis.no nomen Dei ct doctrina blasphemetur
r
non solum oorporia,verum etiam animi:unde et il- [Sphes. vt, .
), et l rt'm.vi,l),Illud enim ex hocsatis
lud est, Cinu vidisset hicob<juin tunt escst Egyuio iii oonatat in mysterio praceptum, quia et pertundi
[Gen. \in. 1, tee LXX); unde utique abscna cral. subula ejus auiem ad postem pracepit Deus, t[ui

Quanquam nonnulli videivvocm nihilaliud osseni'- libertatem Ulam recusasset.

bitratiaunt quam intelligere, qui visus mcntis est. LXXXVII. [Ib.xxr 5-ll.J Si quis autem vemliderit
Cum voro hic brevitcr dicendum esset quod populua lilitim suam jamulam ',11011 abibit it m receduntan-

videbatvocem et lampadas,el vooem tubaoac mon- cilts .Quod si non placueritdominosuo,quam non an-
tem (umantem,qu«estio major oriretur qunmodoau- nominavit eam,remunerabit eam.Genti autem exteroe
diebatlampadas el montem fumantem.quod pertinet non c',s7 dominus cendere tllam,quoniam sprevii inea.
ad aensum videndi.Nisi quis dicat nec tam breviter Quod si/ilioannominaveril eam,seeundumjustifieatio-
dioendum fuisse;sed, ut totum diceretur,audiebat liorumfaciet ei.Quod si aliam accipielei, qux
vocem.etvidebatlampadas, ct audiebat vocem tubee, 0, us mnt ,et vestem,et'convcrsationemeiusnon frauda-
et vidcbat montem fumantem.Duoqulppegenera vo- bit.Si autem tria htecnon fecerit ei.vxibit gratUtine
ciserant.et de nubibus.sicut tonitrua.et de tubajsi pretio. Obscurissimum iatumlocuminusitata verba
tamen ipsam dixit vocom quaa denubibus odehatur. looutionesquefecerunt,itaut intcrpretes nostrique-
Ac per hoc meliusin iis qua; ad sensuin audiendi madmodum eam explicarent,pene non invenirent.
pertinebant.generalis sensus est positus.hoc cst.vi- In ipso quoque grteco eloquio multum obscurum
dendi.cumbreviter totum velletScripturacomplecli, cst quod hio dicitur.Tamen quid videatur,ut poto-
quam ut in iis quw pcrtinent ad videndi scnsuni, ro,aperiam.
subintelligeretur auditus: quo non so- moro loqui Si quis autem, inquit,vendtderii filiam suam (amu-
lemus.Nam,Vide quid sonet, solemus dicere Audi ; lam, id est utsit famula.quam olxkijv Graci vocant:
quid luceat.non solemus. non ahibit ila ut recedunt <!m'i//a',intelligendum cst,
LiXXIII. [Ib,xx. 19] Loquere tunobis,et nonloqua- non reccdet,quomodo recedunt ancilLc Hebraas
sic

tur adnos Deus,ne quando moriamur. Multum et so- post sexannos.Eam quippe oportet etiam in femina
lidesignificatur,adVetusTestamentumtimorem po- Hebraa legem datam intclligi,qu;e servaturin raari-
tius pertinere, sicutad Novum dileutioncm: quan- bus. Cur ergo ista non ita recedet,nisi quia in illo
quaiu et in Yetere Novum
lateat.et in Novo Vetos pa- famulatu intelligitur humiliata.quod ei se dominna
teat.Quomodo autem populotribuaturviderevo- tali miscucrit/llcc quippe inconsequentibus ut:umque
cemOei,si hooaccipionduui est intelligere.cum sibi clarescit.Scquitur enimet d'\ci\.,Quod si non placue-
loqui Dcum timeant no moriantur, non satiseluoet, ritdomino siw,quam non annominavit Mm,id cst non
LXXIV,[Ib.xx,20. Ei dixit eis Moyses, Constantes eam feoit iwovem, cmunerabit eam, hoc est, quod 1

tstote:propterea enim venii Deusadoos,tentare vos ut supra dixit,non abibit i/a ut receduntanvillxJusUim
sit timor ejus in vobis,ne peccelis. S\c illi cohibendi [oippe aliquid acoipere pro eoquod humiliata
fuoranta peccatis,utiquc timendo no pcenas scnsibi- eat;quia nonei seita miacuit.ut facerei uxorem, itl

les paterentur;quia Dondum poterant amare justi- est,ut annominaret eam sibi.Hoc autem quod dixi-
tiam et in hoc erat illis
: tentatio a Domino, qua mus,remunvrabit Mim,quidam interpretcs dixerunt,
probabantur.ut apparoret cujusmodi cssentjnon ut redimel eam. Quodai in graoodiotum ea8etA««XuTp«&-
Deo noli fieront, quem non lalebant qualesoumque nx«(,8oriptum esset aiout aoriptum ost, F.t ipse re-
es8ent,scd ut inter sc ac aibimet, Multum tamen dimet Israel |P8al. cxxix, 8) ; nam et amXutptiiarati
istis torroribus Teatamenti Veteria differentia oom- Boriptum est.In hoc autera looo4w)Xuij5ii«i legitur,
nicndatur.quud etiam inEpiatolaad Bebraos aper- ubi intelligiturquod aooipil magi8aIiquid,quampro
tiasimc diotum eBt [Hebr. xii, v ea datur utredimatur.Cui enim tlatiit domioui ejus,
LWV. |lb. xx, -l/ Moyset autem intraoit in nebu- til redimal quam ipae rumulam poasidetfGmN autem
lam,ubi erat Deus: id eat, ubi oxpreasiora Debant iiou ettdominut vendtrt iltam, quiu spirvtt in
aigna,quibn quomodo ia va : id eat.non quia sprovit in ea,ideo dominut ost

nebulaerat,cuicctalorumnon auffioitiDt;nislque-
b1 .
illam.id est in tantum ei dominabitur, ut
madmoduoi naaquam dod est,qui In looonullo cst?'
sooitantar Juxta 1 w.ai idlU.in /amutam.
1 liditi, deest : \>ro quo onwoi Um, ttl. HHi|/WH ''>'.
625 LIBEK SECUNDUS. 626

etiam exterae genti eara licite vendat. Hoc est autem cisse, cum quisque occiditur a nolente : et prohoc
sprevit in c«,quod est sprevit in eam :sprevit eam quod tantummodo Deus id fecit, dictum est, sed
autem.hoc est humiliavit eam, id est concumbendo Deus tradidit in manus ejus. Cum vero volens occi-
nec uxorem facicndo. Dixit aulem grtcce ifii-.t\iv/, dit, et ipse occidit, et Deus tradidit in manus ejus.

quod nos diximus sprevit,quo verbo Scriptura utitur Hoc crgo interest.quod illic tantum Deus fecit bic :

apud Jeremiam. Sicut spernit mulier cum cui com- autem et Dousethomo.propter voluntatem facienti»;
miscetur (Jerem. 111, 20). sednon sicut Deus homo.Deus enim nonnisi juste,
Deinde scquitur et dicit, Quodsi filioannomina rcrit homo autem pcena dignus non quia illum occidit
:

eam,sceundum jHslificationem fdiorum facict ei. Hic quem Deus nollet occidi,sed quia per iniquitatem.
jam apparere incipit quemadmodum supra dixerit, Non enim ministerium Deo jubenii praebuit, sed
quam non annominavit. Nam quid est aliud, si ftlio suas malignaj cupiditati servivit.In unoigitureodem-
unnotninaverit eam, nisi filio conjunxerit ciira nxo- que facto et Deus de occulta a-quitate laudatur, et

rem? qnandoquidem dicit, sccundumjuslificationem homo de propria iniquitate punitur. Non enim quia
liliarum faciel ei, id est, ut sic tradat tanquam Deus proprio Filio non pcpcrcit.sed pro nobis omni-
filiam,dotcm scilicet apponens ei. Dcindc adjungit, bus tradiditillum (liom.\u\, 32), ideo Judas excu-
Quod si aliam accipiet ci, id cst non istam deputa- satus cst, qui eumdem ad mortem tradidit Chris-
verit uxorem fllio suo, sed ei aliam accipiat : qux tum. (Matth. xxvi, 48).

opus sunt, ct veslcm et conversioncm ejus non frau- I.XXX. [Ib.xxi,22-?r>.; Siautcm litigabunt duo viri,
dabit ; dabit et simili lege, quae competunt, quo- rl yercusscrinl mulicrem in utcro habcnlem\clexierit
niam non mansit uxor filio ejus.qucmadniodim. ei injans ejus nondum (ormatus; dctr/mcntum pntietur,

eam sibi non annominasset.et tamen con-

daret,si quantumindixeritvirmulieris, ct dabit cumpostulutio-
cumbendo humiliasset. Quod autcm nos diximus, 'C.Mihiviile.tursignilicationisalicujuscausadir
conversationem non frauilabit, gr&cvs habct 'jtv.Xla.-i, magis quam Scripturam circa hujusmodi factaoccu-
id est loculionem.quo nomineintelligitur Scriptura patam. Nam si illud attenderet. ne praegnans mulier
honestius appellare concubilum. Quod 'est autcm, percnssainabortumcompelleretur,nonponeretduos
Concubitum non fraudabit.nisi pro concubitu mer- litigantes viros.cum possit et ab uno hoc admitti, qui
cedem dabit? Xamque apr.d Danielem contra Su- cumipsamuliereIitigaverit,veletiamnonlitigaverit,
sannam falsum testimonium dicentes seniores, sedalien.-eposteritati nocerevolendo id fecerit. Quod
Venit, inquiunt.nd eam adolescens,qui crat in latenti verononformatnmpuerperiumnoluitadhomicidium
absconditus,ct concubuit cum ca.Daniel autem dehoc pertinerc, profecto nec hominem deputavitquod tale
ipso interrogans,ait,Si<6 9«« arbore vidisti eoscollo- in utero geritur. Hic de anima qussstio solet agiiari,
quentes :qaoi\ illi d\xcra.nt,concubuit cum ea.Deinde utrumqnodformatumnoncst, neanimatum quidem
alterum arguens atque convincens dmt,Semen Cha- possit intelligi.et ideo non sit homicidium,quia nec

naan,et non Juda, species deleciavit tc, ct illa concu- examinatum dici potest.si adhuc animam non habe-
piscentia evertit cor tuum : sicenim faciebotis filiabut bat.Sequiturenim ct dicit.St autem formatum fuerit,

lsracl,scd iliv timentes acquiescebant vobis (Dun.xm, dabii animampro nntma.Ubi quidaliudintelligitur,
37, 54-58). Gra?cus autem habet <bfx(Xouv u(iiv, quod nisi.etipse morietur 5 Nam hoc ei in caeteris ex hac
posset latinc verbum e verbo dici, Loquebantur vo- occasionejam praecipil, Oculumpro nculo.dentempro
bis : quo significareturconc-ibitus.Nam ubi dicitur, dente.manum pro manu.pcdcm propede,combustionem
Sub qua arbore comprehendistis eos, graecus babct, pro combustione,vulnusprovulnere,livorempro livore:
Comprehendistis eos colloquentcs invicem : et illic talioris videlicet a?quitate. Quae Lex ideo constituit,
significatur coneubitus. utdemonstraretqu.-evindictadebeatur.Nisienimper
Quod ergodehacdequa agitur adjungitScriptura, Legemscireturquidvindict«deberetur,undesciretur
et dicit, Si aulcm tria har non fcccrit ei, exibit gratis, quid venia relaxaret,ut dici posset, Dimitte nobisde-
hoc intelligitur, Si eam ipse concubitu non humilia- bitanostra, sicutetnos dimittimus debitoribus noslris?
verit,nequefiliosuoctinjunxerit, nequeuliaafiliosuo [Id. vi, 12.) Debitores igitur Lege monstrantur, ut

ducta istam ejecerit, abibit gratis, id est sufficiet ei quando ignoscitur appareat quid dimittatur.Neque
nonteneri inservitute. Abibitenim nihilaccipiens.ut enim debitadimitteremus.nisiquid nobis deberetur
servusHebrsus. Nonenimlicetdominocjuscopulare Legeindicedisceremus.Siergoilludinformepuerpe-
illam viro non Hebraeo, quam non licet exteras genti riumjam quidem fuerit,sedadhuc quodammodo in-

tradi. Si autem servo Hebraeo eam copulaverit, hoc lonniteranimatum(<|uoniammagnadeanimaquaes-

utique intelligitur, quod cum eo gratis exibit, tio non est pracipitanda indiscussae temeritate sen-

nequaquam a marito separata. tentia:),ideoLexnoluitadhomicidiumpertinere,quia

LXXl.\.[Ib. xxi, 12,13.] Si quis pcrcusscrit aliquem, nondum dici potest anima vivain eo corpore quod
et mnrluns fucrit.hiortc moriatur.Qui auta/i nolens,sed sensu caret, si talis est in carne nondum formata, et
Deus tradidit in manus ejus. dabo tibi locum in quem ideo nondum sensibus praedita.Quod autem dixit, Et
(ugiat. Quajritur hoc quomodo dictum sit, Si auWm dabii cum postulationequod uiarilusniulieriB.informi
nolens,sed Dcus tradidit in manus e/tu;quasi etsi vo- 1
lla melioris notae Mss. juxta LXX.et syriaeam.chal-
daicam,samarilanam atque Arabicam versionem.At editi
lons occiderit, posset occidere, nisi Deus traderetin
ferunt, rem fetttm in utero ha-
manus ejus.Intelligitur ergo,tantummodo Deum fe- tentem.
627 (JU/F.STIONUM S. AUfiUSTINl 1M HKPTATEUCHUM i;w

>,danilumronstituerit, non B8t in pnmiptu in- occipiomlum est, quod Apostolus ait, !Sam etsi sunl
telligere '',
q I pjrnoua habel , pluri- gui iicuntur dii, sive in ccelo,sive in terra,ticuti sunt
bui loodiaintelligitur^ettolerabiliascumpeffufaitone dii multi tt domini multi (I Cor. vm, 5); addendo
diotum est,quam si aliud diceretur, Fortaseis enim rniin, sititti sitnl, deosintelligi voluit, qui digne

postulahit nt det, ut eo modo sutis Doo lii.-iat, ' etiam dicuntur : ita sane ut Xaxpefa quai dicitur
Btiamsi raarituB mnlierve bon expetat. ginecc, et interpretutur latine servitus, sed ea quro
I\\XI. [Ib xji, 28.] Si aittcm coruu pcrcusserit iul ivligionem pertinere intelligitur, non debeatur
taurus virum aul mulicrcm, el mortuus fuerit, lapi- nisi uni Deo vero, qui nobis est Dcus? Illi autcm
dibus lapidibatur taurus,e(non manducabunlurearnes qui diountur etiam
dii, si qui sunt qui merito di-
cjus; (liiminus auhm iauri innocent ertLAdjustitiam cuntur, prohibiti sunt malcdici, non jussi sunt
pertinetutanimal hominibua noxium perimatur.et suoriliciis vel ullis latriie obscquiis honorari.

quod do tauro positum est, a parte totum intelli- LXXXVH. xxm, 2.] Non eris cum pluribas in
[Ib.

gendum eet, quiilquid in pecorihus usui humano malitio.Ne se inde quisquam defendat,quia cumplu-
subditis infestum est hominibus.Sed si neccssc est rihus fecit, aut ideo putet non esse pcccatum.
occidi,numquid lapidari?Quid intorest enimanimal, LXXXVIII. [Ib.xxm,3.] El patiperis non misereberis
quod auferendum est, qua mortc auferatur? Deindc in judicio. Nisi addidisset, in judicio, magna esset
quod addidit.carnihus ejus non essevcscendum.quo qua;stio.Sed intelligendum esset,etiam si scriptum
pertinet, nisiomnia ista signilicent aliquid, quod non csset. Supra enim dixerat, Non apponcris cum
Scriptura maxime solet intueri? multitudine, declinarc ciim plnribus, ut decltnes judi-
LXXXII. ,Ib. xxi, 35.] Si autem comu percusserit ciuin : ac per hoc, Et pauperis non misereberis, pos-
alieujus taurus taurum proxtmi,et mortuus fuerit,ven- sct intclligi, in judicio. Sed cum additum est.nulla
denl taurum vivum,et partienlur pretium ejus,ettau- qutcstio est hoc esse praeceptum, ne forte cum judi-
rum qui morluus [ucrit dispcrticntur.\\imqu\d insolo camus, videanius justitiam esse pro divite contra
tauro ha!C justiflcatio sorvanda est, et non de omni pauperem, et nohis recte facere videafnur si contra
pecori in tali casu? Proinde a parte totum et hoc in- justitiampauperifaveamuscausamisericordiai.Bona
telligendum est : sed hoc de carnibus occisi pecoris estergomisericordia, sed nondebetessecontrajudi-
fieri non potest, qua non vescuntur. cium. Judicium sane illud appellat Scriptura.quod
LXXXIII. [lb. xxu, I.] Qusb justilicatio est ut pro justum est.Ne quis autem propter istam sententiam
vitulo uno quinque reddantur, pro ove autem qua- Dcum putaret misericordiam prohiherc,quod sequi-
tuor, nisi aliquid signilicare intclligatur. tur,opportunissime sequitur:Si autemobviaveris bovi
LXXXIV. [Ib. xxn, 2.] St autcm perfodiens invcn- inimici tui,aul subjiigali ejus,errantibus,rcdiicens red-
mortuus fuerit,non est ilti
tus fitcnt fur,et percussus des ei : ut scias non te prohibitum facere misericor-
homicidimn.Si autem orietur sol supcr cum,reus est; diaui,fac etiam erga inimicos tuos, cum potestas est
pro mortc moricttir J Intelligitur ergo tunc non
. a.judicando libera; non enim cum reducis errantem
pertinere ]ad homioidium, si fur nocturnus occidi- boveminimicituietreddis,interaliquosjudexresides.
tur : si autem diurnus, pertinerc. Hoc est enim LXXXIX. [Ib. xxni, 10, 11.] Sex annis seminabis
quod ait, si orietur sol super eum. Poterat quippe terram tuam, ct colliges fructum ejus; septimo autem
discerni quod ad furandum, non ad occidendum anno remissionem facies,et requiem dabis iUi et educit :

venisset, et ideo non dcberetoccidi. Hoc et in legi- pauperes cjcnlis tux;qux autem superabunt edenl fcrx
bus antiquis (a) sjecularibus.quihus tamen isla est bestis.Sic faeiet vineam tuam et olivetum /uitm.Qua;ri
antiquior, invenitur, impunc occidi nocturnum fu- potest quid colligant pauperes, si septimo anno ita
rem quoquo modo,diurnum autem si se telo dcfcn- parcit terre,ut nec senrinetur quidem.Non enim ad
derit jam enim plus est quam fur.
: vineam et olivetum pertinet quod dictum est, Edent
LXXXV. [Ib.xxn,9.] Quid est, qui convictus fuerit paupcrcs gentis iu.r;quia de terra non seminata nihil
per Demn, restituet duplo; nisi quia vult Dous ali- possunt sumere, ubi segetes nasci non possunt de ;

quando signo dalo prodcre pejrrantem? vineaenimetolivetoposteadicitsimiliterpssefacien-

i.XXXYI. [Ih. xxii, 28.] Deosnon maledices. Queeri- (inm; ac per hoe illud de arvis intelligitur, quea tru-
tur quos dixcrit deos ; utrum principes qni judioant mentis sorviunt.An sic accipiendum,St'.r niiwii semi-
populum,sicutdictumestde Moyse,quoddatusluerat nabis terram tuam, et colligcs fructsu tpu, hoc aat,
deus Pbaraoni [Exod.yii, l) ut per expositionem sit : Srx annis Beminabia, et oolligsa , aeptimo vero non
dictum quod Bequitur,velut ostendendoquos dixerit collig9B,utintelligaturseminabi8,etiamsidiotaffiBQn
deos,ubi ait, Etprincipem populituinon maledieei : cst ut ad scx annos seminarc et rolhgiic prrtincat,
:

quod grtacua babet.n indic&mate.Anseoundura illud ad Beptimum vero dimittereq lod hierit scminatum?
Namquidindebabebuntpauperee,quorumr«aidaain
' Eilitioms Ain. Br.
el Lot. ,postuiabii ut <lr e<> niOilo.
It.it septetn Ms- .pottulavit ut det »« mocfo.Alli quinque
el etiam ferisbestiisdedit,eis\ idelicel queBillisfrugibua
Mss. probtB aotcB, postutabit u> det, ut ." irfo. Forte i
veaoi poaaint, Biout Bunt apri, et oarvi, et si quid
legendum, posluhbit fudex ui >o mo ft>. An potlnt aega-
liuin' preefixa, non postutabii ul Jri, ut fo mmio, eta
" hujuamodi? Quod tamen non diceretur.uisi alieajua
* ln excueU, et mortt morietur, ln MM.,pro morU wo« aignifloationiagral ia.N imai quod attinetad prfioepta
rittur : i.i nsl vicUsim juxte gnec.liX.X,untapothanettai.
(a) Scilicet iu xu Tubulls, e qulbua biso Ipse lex pro-
i|u,i' homlnibua data aunt,de hobui oura noo rst iwo
eretur u Cicerone iu orat. pro Milono. (ld. iv, 9);quod OOC sir intelligitur, tanquam non
629 LIBER SECUNDUS. 630

ipao pascat ca quoo nec seminant, ncc raetunt, ne- XCI. [Ib. xxiii, 20, 21.] Ecce ego mitto angelum
quc eongregant in horreum, sed quia ei curse non meum ante faciem tuam, ut servet te in via, ut indu-
est prnecepto monero hominem, quomodo hovi suo cat te in terram quam paravi tibi. Allende tibi, et

consulat quanto minus eicuraest de feris bestiis

: exaudi eum,ne non credas illi : cnim subtrahel
nihil

prascipere.quomodo illis ab hominihus consulatur. tibi nomen enim mcum est

; super eum. Hoc de illo
cum ea9 ipse pascat divitiis natura: usquequaque nimirum intelligitur, cui nomen mutatum est, ut
fructifern.qui eag etiam pcraliossex annospascit, Jesus vocaretur:ipse quippe introduxit populum
l

cum colliguntur qua; seminantur? in terram promissionis.

XC. [Ib.xxm, 19.] Non coques agnum in lacte ma- XCII. [Ib. xxm,25,27.] Et servies Domino Deo tuo;
tris suse. Quomodo verborum pro-
intelligatur ad et bencdicam panem tuum, et vinum tuum, et aquam
priotatem nescio utrum possit reperiri.Si enim ali- tuam, avertam infirmilatem a vohis. Non erit qui
et

cujus signincationis causaprohibitumacceperimus non gcnerel,neque sterilis super terram tuam.Nume-

agnum in lacte coqui,nullus usus estila coquendi. rum dierum luorum replebo. Et timorem millam qui
Si autem iq diebus quibuslactatur,quis hochabuit le antecedat ;et amentcs faciam omnes gcntes in quas
unquam Juda?orum in observatione, ut agnum non tu intrabis, ctc. Quamvis ista: promissiones possint
coqueret, nisi cum desisteret sugere ? Quid au-
est et spiritualiter intelligi, tamen cum secundum
tem in lacte matris sux ; quasi posset, etiamsi hoc temporalem hominum felicitatem intelliguntur, ad
intclligeretur, sine hujus pmeeepti transgressione Vetus Testamontum pertineut ubi quanquam :

coqui,9i eo nato mortua matre ejus, ab ove alia la- praecopta, exceptis his quse in sacramento aliquid
ctaretur ? cum alicujus profecto rei significundoc significant, cadem ad uiores bonos pertinentia re-
causa esse pr.-eceptum nemo ambigat.Sedetiam illa periantur, promissiones lamen carnales atquc ter-
qm-c possunt observantia factitari, non sine causa ren.-c sunt. Unde in psalmo septuagesimo secundo

ita pracepta sunt significant enim aliquid. Hoc

; pcno lapsos et effusos gressussuos hormoDei dicit,
vero quomodo observetur ad proprietatem verbo- cum zelarct in peccatoribus pacem peccatorum in-
rum aut non est.aut non elucet.Intellectum tamen tuens Ea quippe cernebat abundaro impiis,qusc ip-
de Christo approbo, quod hac prophetia praediotua se secundum Testamentum Vctus cxspectabat a
cst non occidendus a Judffiis infans, quando Ilcro- Domino Dco, cui hac mercede serviebat. Et cum
des qu.Tsrens eum ut occideret, non invcnit (Matth. hinc ei subrepere ccepisset scnsus impius, quod
n, 13-16) ut coques quod dictum est, pertineat ad
; Deum non curare existimaret humana, correptum
ignem passionis.hoc cst, tribulationem. Unde dici- se dicit, dum auctoritatem sanctorum non est au-
tur : Vasa figuli probat fornax,et homines justos ten- sus improbare,et inccepit cognoscerc,et ait, lloc la-

Quia ergo non est

tatio tribulationis (Eccli. xxvn,6). bor est ante me,donec introcam in sanetuarium Dei,
tunc infans passus, cum quarente Ilcrode hujus- et intelligam in novissima (Psal. lxxii,2-17). Ibi enim

modi periculum imminere videretur,pra?dictum est pramiiadubuntur adNovum pertincntia Testamen-

his verbis, Non coques agnum in lacte matris sux. tum, qua? impii non accipient et pcenas tunc futunc :

Illud quoque forsitan non absnrdum est, quod alii *-'sunt impiorum, quas nullus piorum sensurus est.
dicunt, id esse praeceptum per Prophetam, ne se XCIIl. [lb. xxm, 28.] Et mittam vcspas ante le, et
boni Israelita: sociarent malis Judaais, a quibus ejiciet 2 Amorrhxos,Evxos, Chananxos,et Chtttxos a
Christus passus est tanquam agnus in lacte matris ie.Qu.Triturdehisvespisquidintelligendumsit.Nam
sua:, id est, eoteuipore quo conceptusest. Dicuntur et promittithocDeus,et liberSapientire dicitimple-
enim femina; ex quo conceperint, lac colligere illo tum.ubiait :Et misil antccessores c.vcrcilussuivespas
:

autem mense conceptum et passum esse Christum, (.S'a;i.xn,8). Non autem legimus factum,ncque Moysi

et Paschffl observatio, et dies Ecclesiis notissimus tcmporibus,neque sub Jesu Nave,neque sub judici-
nativitatis ej mense nono natus
us ostendit.Qui enim bus.neque sub regibus.Ac per hoc vespse istae aculei
estoctavo calendasjanuarias,profecto mense primo timorisintelligendisuntfortasse,quibusagilabantur
conceptus est circa octavum calendas aprilis, quod memoratae gentes,ut cederent liliis Israel.Deus enim
tompusetiam passionisejus fuit inlacte matris suaj, loquitur.in cujussermonesi figuratealiquiddicatur,
hoc est, in diebus matris sns '.
1
Accedit alia expositio inQuoestiomimeodice Corbe- codieibus : exstnnt vero in duobus nostris Mss. coltec-
iensi ante annos circiter octiugentos seripto repertn liis tionis ICugypii, in unoquidem continua serie,at in altero
verbis : Est alius sensus facitior, Non coques agnum in cum ejusceutodi pramiouitione, Htnc jam ex atio opere
lacte mnlris suae ; parnulos adhuc rl lactentci, qualibus S. Augustini qus sequuntur adjecta sunt. Itaque suspica-
dicit Aiiostotus,Lnc vobis polum dedinon escam,nonmit- mur Quaestiooum exemplarillud, quo ususest Bcriptor
tcs in prseproperam pnssionem,lanquam Christo sit dictum, codicis Corbeiensisprimolaudati, Uabuisseeaquffl Eugy-
qui utlibus adhuc Discipulis pepercil,pro qnibus se offe- piusabbas, aetate Augustinopropeseqnalis, suamanuan-
rens ait,Si ergo me qvaritixjinite /ios abire.Atqu ut m- rt l SiiBniminlii l.supsrCieni: qufltot 11" u 3 an-
-ivcrat
teltigeretur adhuc eos invatidos ct minus idoneos fuisse Nullatamenest fnciiior, etc. descripsitillo in
te illa verba,
passioni tanquam agnos in lacte matris,seculus ait Evnn- uiedio coutextu,.4A hinc scribendum jqute ftierat.uti opi-
gelista : VI impleretur sermo quem riixernt, (Juos deriisti namur, annotatio Eupypii praecipientis exscribi sequen-
mihi non perdidi ex eis quemquam. Unde oppnret eos, si tia, quas aodieque in ipsius collectione reperiuntur.
tunc paterentur,fuisse perituros. lloc enim tunc non passi Am. Er. et Lov., Israel.Sed verius Mss. et Hat., Je-
1

sunt, quod postea passi sunt.non adhuc ngni in laete, red sus : id est josue.

jam arieles in grege. Sunt et alia quaedam ad bancce Er. et Lov., ejiciam
s pro quo Mss. necnon Rat. et
;

cspositionem pra:missa iu eodem codice, sed onmia Am., ejiciet, scilicet, vespa ubi a plurali numero fit
:

profecto e margine in contextum per amanuensem transitus ad singularem, quemadmodnm explicatur iu

translata. Nam ahsunt prorsus a cseteris Quaestionum Locutionum lib. 2, locut. 107.
631 (JILESTIONUM S. AUGUSTINl W HISPTATEUCHUM 632
quodail propi -ii iiMpleturn.iion Impedil cnim uliihl.si diligentiuB uttendanius,quod alt dietn
a fldem^inquaperopioitarvoritaB QarrationiB. f.< i/(V,nisi lunienex lumine, hoc e»t Oeum exDco,
Siout aeoEvangelisturum narratiosecundumproprie- quod est unigenitus Filius?
tut. ii impeditur.ei aliquidaCbrista dioiturflgurate,
SCCIX. [Ib. xxiv, 0, 7.] Suinens aulem Moijses di-
XCIV.[Ib. xxin, 33.] Si tervierit dtii eorum.erunt midium partem tanguinit,infudit in i raterem,etpar-
tibi offendiculum. Hio gia-cus BoiAeoor^ babet, non tem retiquam tanguinit affudu ad altare : et acci-
ivqc.Unde intelligilur,quia ct SouXela debetar pient librum Testamenli reeitavit m auret populi.
Dco tunquam Dumino, Xcnptla vcro nonuisi Deo Notaudum cst, nunc primum sacrilicusse Moysen
tanquam Deu. evidentarSoripturam dicere.cx quoex.Ugypto educ-
XCV. [Ib. xxiv, 1-3. Ei Moyti dixtt, Atcend» ad tus cst populus. Primoenim deJothor diotum orat

Oominum tu,et Aaron,et Nadab, et Abiud, et septua- socerocjus, quunnis ciini aliqua amhiguitute, quod
ginta teniorum Itraet: et adorabunt a longe Dominum; immolavcrit Deo (Exod.xvm, 12). Et udvertendum li-

ct aecedet Moyset solus ud Dominum, ijisi aulem non brum Testamenti cum sanguiuo hoslia; rccitari, in

nt:papulus autem iion atcendei cum illis.Introiit quolibro illusjuslificutiones conscriptus debemus
autem Moyses, el narravit populo ontnia verba Deiet accipcro. Nam decaloguin Legis in tabulis lapideis

jutiificationes. Respondii autem omnis populut ooce fuisse conscriptum postea manifestum est.

una dicenies, Omnia verba quve locutus est Dominus, C. [Ib. xxiv, 7.] Et dixerunt, Omnia quscumque
faciemus,etaudiemus.\]Bqaead hunclocum Soripturs loculus est Dominut,faciemus,etaudiemusMon aliter
jtistilieationesintelliguntur quaidahrsuntpopuload respondent ecce jam tertio.
obscrvandum.Incipiunt uutem quuntum ipsa verbu
CI. [Ib. xxiv, 9.] Et ascendit Motjses, et Aaron, et
Scriptura' indicnnt.undc hoc nomen justilieationum
Nadab, et Abiui, et teptumjinla scniorum Israel : et
oxorsum est ub illo servo Hebraocui auris ad postcm
viderunt locum ubi tteterat ibi Deus lsrael. Constat
portunditur. ln quibus omnibus justiticationibus
inter eos qui recte intelligunt,nullo Deum contineri
considerandum est, quae inde ad ugendum vitam et
loco.nec aliquo velutsitu corporis membra ponere,
morum bonorum conservationem duci possint.Mul-
sicuti cst noslri corporis,sedere,jacere, stare, et si
ta quippein eis sunl sacramenta significautia po-
quid hujusmodi cst. Ilaec enim non sunt nisi cor-
tius aliquid.quam vilum nostram instruentiu. Jus-
porum.Dous aulem spiritus est (Joan. iv, 2\). Quod
tificationes sane latini iuterpretes eas esse di.xe-
ergo sc ostendit spocie corporali vel signis corpora-
runt, quaB grteoi SixaiiApaTa appellaut.
liter oxprcssis, non substantia ejus apparet, qua est
XCIV. [111. xxiv, 3.] Notandum est quod iterum ipse quod est, sed assumptio formarum visibilium
populus ita respondil, Ontnia verba qux locutus est ejus omnipoteotiaa suhjacet.
Dominut fademus, etaudiemus; cumvideatur ordo
Cl. [Ib. xxiv, 11, 10.] Et de electis hrael non dis-
postulare ut diceretur, audiemus, et facioinus. Sed
sonuil nce unus : ct apparueruni in loco Dei,et man-
mirum nisi aliquia sensus hic latet. Nam si audie-
ducaverunt , et biberunt. Quis dubitet illos quos no-
mus, pro eo pnsitum est quod est inlelligemus,priug
minatim expressit, et septuaginta seniores, nunc
oportet verbis Dei rcddere faciendi servitutem, ut
appcllatos clectos Israel? qui procul dubio perso-
ad intelligentiam earum rerum quae ipso prajci-
nam gerebant eoruinqui electi sunt in populo Dei.
pionte fiunt,merito devotionis.qua non conteinptie,
Non enim omnium est fides (II 77ic«.iii,2):et novit
sed faoUe sunt, ipse perducat Sed vidcndum est,
Dominus qui sunt ejus.Io magnu auteiu domo sunt
utrum iste popuius illi filio similis inveniatur qui
aliu vusa iu honorcm, alia in contumeliam (II Tim.
patri jubenti dixit, Ibo in vincam, et non iit (Mattk.
n, 19,20). Quoniam ergo quos ante pr3escivit,et prae-
x.xi, Gentes enim quae Dominum penitus con-
30).
destinavit quos autem pra?destinavii,illos et voca-
tempserunt, postea per unius obedicnlinm justiti- ;

vit quos autem vocavit,ipsos et justificuvit quos ;

catae, qua; non sectabantur justitiam, apprehende- ;

autem justilicavit.ipsos et glorificavit(/li>m.vui,30):

runt justitiam (llom. ix, 30).
profecto de oleotis non dissonuit nec 0008.
Israol
XCVII.[Ih. xxiv, 1.] Nolandum quod Moyses ;rdi- Signilicuntur autcm qunternario nuniero in Moyse
ficavit altare sub monte, el Uuolccim lapides m duo- et Aaron et Nadah et Abiud,propter quatuor Bvan-
decim tribus Israel. Intelligitur enim ex duodecim golia, et totius orbis, qoi in quatuor parles dividi-
lapidibus altare .cdilir.ilum.signilicasse ipsum ]iu- lor, promissionem : et Beptuaginta do scnioribus
pulum esae altare Dci, sicut esl templum Dei (II Israei, numero soilioet septeoaria decuplato, qai
Cor. vi, 16.) pertioet ad Bigoifloaodum Spiritum sanctum. Sap-
KCVIlI.[lb.xxiv,5.] Et immolavemnt hostiamsaht' phiro autem Bigniflcatur vita c.ilestis.niaxinie quia
larit Deo.tiou dixit hustianj salutarem, Bed, hostiam ilicluiii csl, sicul atpectut /f rmumoiti. Kiniiamciiluiii

tatutarit: quod grrooua babel mmiplou Undein Psal- autem cmlum appellari quia oeaoiatfBI torma
mo,Ca/icem,iaquil,ja/u/urw accipiam (Psal.cxv, L3J i lateris in eodem Bapphiro quadraturam Ipaam.vel
noa dixit,oalioeui Balutarem.Ubi videndum Btabilitalem, \>'l ojusdem quateroarU ouan
forte ille Bigniflcetur,de quo dixil Simeoo, Quoniam orameolum tlgurat. Quod autem m&nduoanl al ld-

viderunt ocuti mei solulare tuum (Luc. n, 80), Hunc suavitatem »aturltatemquB signK
luint in looo Dei,
soiia at 1'siiiiinis oommendal ubi legitur,Bm<iun>- RoatinilloregDOBteroitatia, BeaUtnlnqui eauriunt
tiate iiem <•< iie talutare ejus (Ptai.xov,2), Quid est rt MtiuntjusiiU.il n, .|in>uuiuiipsisatui'tit>untur .v\i/M. v
633 LIBIOH SECUNUUS. 634

v, 6).Unde el Dominus dicit venturos multos(quos manna gratia ;quianisi cum gratia non est potestas

utique.nisielectos pricscitos,praedestinatos,vocatos, praecepta faciendi.Verunitamen quia Lex a quovis

justilicatos,glorificatos?), etrecubituros cum Abra- proficiente non exomni partecomplctur, propitiuto-
hametIsaacetJacobinregnocaelorurn(.V(i'(/i.vni,tl) rium esl de super.Adhocenim opus est utpropilius
Nam et alio loco ipse hoc promittit lidelibus suis, sitUeus,et ideo desuper ponitur.quiasuperexsultat
quod faciat eos recumbere,ettranseat, et ministret misericurdiajudicio (Jacobi n, 13). Duo vero Cheru-
eis (Luc. xii, 37). bimpennissuisobumbrantpropitatiorium,idest,ho-
norantvolando;quoniam mystcriaistaibisunt:et in-
CIII. (Ib. xxiv. 13.) quod Jesu Nave,
Quid sibi vult
vicem se attendunt.quia consonant.duo quippe ibi
noncommemoratusinillisquatuor.fubitocumMoyse
Tcstamenta figurantur.etvultuseorumsunt in pro-
apparet.et cum illo ascenditin montem adaecipien-
pitiatorium, quia misericordiam Dei, in qua una
daslabulas Legis;etsubitorursusidem Jesusabscon-
spes est,valde commmendant.Ueni(iue hinc se pro-
ditur.idest tacetur:etMoyses accepit Legern in dua-
misit locuturum Ueus ad Moysen de medio Cheru-
bus tabulis,et cum eo iterum apparet ? An forte si-
bim desursum propitiatorii.Porro si creaturaratio-
gaificat Novum Testamentum nomine Jesu, et abs-
nalis in multitudine scientia?,quonianihanc interpre-
conditum esse in Lege,et aliquando apparere intel-
tationemhabentCherubim.duobusipsis animalibus
ligentibus?Quod vero Jesu jam vocatur.cum in li-
significatur; ideo duo sunt, ut societatem charitatis
broNumerorumquandoidnomenacceperitScriptnra
commendentjidco pennissuis propitiatorium obum-
testetur,cum jam propeessetut terram promissionis
brant,quiaUeo nonsibi tribuunt pennas suas,idest,
intrarent (iVum. xm, 17), per prolepsim, hoc est per
proeocupationem anticipat Scriptura quod postea
Ueum honorant virtutibus,quibus praestanUet vul-
tus eorum nonsuntnisiin propitiatonum.quia cui-
factumest.Omniaquippeistaposteaquamfactasunt,
cumque profectui ad multitudinem scientiae spes
quando factum cst quod mo-
scripla sunt;ac perhoc
non est.nisi in Uei misericordia.
do commemoratur, nondum vocabatur Jesus, sed
CVI.( Ib.xxv, 27.) Quod anmdi in thecis
a.il,Erttnt
1

quando scriptum est jam hoo vocabatur.

subporlatoriis ad tollendam mensum,hoc intelligen-
ClV.(lb.xvv,ll,12.) Et jacics in ca cijmalia aurea
dum est.quodannuliessent velut theocsubportato-
versatilia »; wnu/u.CyniatiadixiUquaeinquadratiira
riorumjid est,quo subportaturia tunquain in thecas
exslant per quatuor partes,sicut mensa; quadrae ficri
inducantur^rttn<quippei«tAecis,itadietum,eal,tan-
solcnt.Nec quod ait vma/t7ta,mobiliadebemus ac-
quam diceretur.Erunt pro thecis.
cipere.Fixa snnt enim, sicut dixi mensas habere so- CVII. (ib.xxvi.i.) Decemaulseorum jubet fierita-
litas:sed versatilia dixit,tortilia,qua3 gr;ece vocantur
bernaculum, cum sit decalogus Legis. Aula;a vero
«jxpEit-cij vel canalibus, sicut sunt columna; tortiles;
signiticant latitudinem.propter lacilitatem.Charitas
autimplicatisduabusvirgulis in modum restis,sicut
quippeplenitudo Legis est (fio»n.xiii,iOj:et nonnisi
etiam torques fieri solent.Quod autem ait,W fabri- charitati sunt praecepta facilia.unde ipsa dilatutio
cabis illi quatuor annulos aureos, et impones su/ier
commendatur,cunidicitur,Wi7a/(is/i(//'wsusMeoss»«-
qualuor latera: duos annulos in lalus uniim, el duos tusme,etnonsuntinfvrmatavesligiamea(Psal.xva,37).
annulos in latus secundum : ad quatuur ingulos oc- Sed quoniamistadilutatio pergratium fit Deixhari-
currunt quatuor annuli singuli in singulis, et per tas enim Uei diffusa est in cordibus nostris.non per
angulorum numerumfit utquod induobuslateribus nosipsos.sed perSpiritumsanctumqui datusest no-
ponilur.inomnibus quatuor ponatur.Unus eniman- bis(Hom. v,5j:ideohic mystice ipse numerus etiam
gulus duobus lateribus communis est:alioquin non Commendatur,quipertinet:etiam ad Spirituin sanc-
occurrit ut bini annuli ponanlurperquatuorlatera,
tum,per quem Lex possit impleri.Uicitur enim au-
cum sintquatuorannuli;octoquippeessedebuerunt, lajum longitudinem haberedebere in cubitis viginti
si aliter intelligimus,quam quod dixi fieri numero
octo.Iste autemnumerus,quia per septenarium di-
angulorum.Adhocenimannuliinangulis ponuntur, videndusest.significavit.cumdicitlatitudinemaulaei
quo inducantur subportatoria vel gestatoria,quibus septem liunt viginti
in cubitisquatuor.Quaterenim
arca a quatuor hominibushinc atque indeportetur. numerus perlectus; quia sicut
octo.Et esl etiam iste
CV.(Ib.xxv, 17.)Propitiatorium quid dicat super- senarius.suis partibus constat. Quod vcro tam sa;pe

imponendum super arcam, quasri solet : sed cum dicil,Cherubim facies eaopere textoris, quid aliud

aureum ticri jubeat,ejusque loiigitudinemet latitu- quam in his omnibus multitiidinem soientias com-
dinem tuntam exprimat,quanta et ipsiusarcre dicta mendat,quod interpretatur Cherubim?
csl.procul dubiovelut tabulam auream tantasformaB CVIII. [Ib.xxv, ~.]Et facies vela capillacia operire
fieri praecipit;qua tegeretur arca; ita ut in ipso pro- super tabernaculum;undecim vela facies en.Quae ca-
pitiatorioessenlduoCherubini.hincatque inde ulter- pillacia vel sunt, id est, cilieina.undccim dicunlur
utrum attendentes,itaut vultus eorumin propitiato-
rium es^enl,et pennis suis obumbrarent propitiato -
1
AApud LXX.eis Ihekas tois anaplim-eiisei. Legeodum
ergo.m l/e>ras,lieet. codices omnes habeant.tn theeis sub-
rium :quod magnum est sacramentum. Aurum quippe pcria/orjisMiempefdiniliarivitiolibbrarioriim .qni rnrsuui
signiticatsapientiam,arca significatsecretum Uei.In infra easdem voces casu et geuere uonciliandas invicem
putarunt;nam legebatur in liactenus editia,vetut thecx
arca jussa sunt poni Lex, et manna, et virga Aaron :
subpoitato-ix ubi ex Mss. aliquot reposuiuius, subpor-
in Legepraeceptasunt, virga protestas significatur, tatoriorum.
635 QUjESTIONUM S. AUGUSTINI 1N IIEPTATEUCHUM 63G
esse.ln peecatisquippetransgres8ioest.Trangressio CXIII.[lb.xxvn,l,2,] Dealtari quceritur quomodo
vero andenarto Dumaro BigntQoatur, qnoniam tribus cubitisaltum esee voluerit,cum tanta fere sit
tran8grediturdenerium,hoc B8t,Legem:ideo ipeaun- Btaturebominiaaltitudo.Quomodoergo ministraba-
dooim persoptenarium multiplicata, faoiuntseptua- tur oltari.cum gradus habcro altarc alio loco prohi-
ginta Beptem;ubi BigniAoavit Dominosuaiveroam ro- ln'.it'.'.Yr pudendn,\m\\i\\,tua revelessuperillud(E tod.
nem peooatorum,dioens,rfon tolttm scptics,vc- xx,26).Sed i llic «liccbat de altari quod terra vel la-
rum etiam septuagies tepties\ Vaffn.xviii,22):quo1 ge- piilibusconslruendumesset.ubigrailusipsiscoaedifi-
nerationesreperiuntur.cuin Luoasa baptismoDomi- cati ad corpus altaris utique pertinerent, nunc vero
nienumeranssursuin versnBasoendit,et pervenit per detabulie Qeri altaro praacipit,quo ei apponeretur ad
Adam asque ac Deum Lue. m, 23-38.) Ad hoc enim horamministrationisaliquidubistaret ministcralta-
fit significatio peccatorum in bis velis,u1 per con- ris.et peracto ministerio tollcrctur.ad corpusaltaris
fossionem exprimantur.et per gratiam quaedala est non utiquepertineret.Item qua;ritur quomodo supcr
Ecclesia; aboloantur.hoc est tegantur:unde. dicitur, altare ligneum eacrificium quod inferebatur, posset
Bcatiquorum remisssBSuntiniguitates,ei quorum tccta inccndi,pr.Tsertim quiaconcavum lieri jubet,etcra
sunt peeeata (Psal.xxxi, l).Deindejubet ea vela co- ticulam deponiusqucad mediumejus,idest medium
opcriripellibus arietinis rubricatis.Aries autem rn- concavitatisojus,operefactumreticulato.Anquoniam
bricatus,cui non occuratChristus passione cruenta- dixit, Et facics cornua tn quatuor angulos: ex teipso
tus?Significantur hiseliam martyres sancti,quorum eruntcornua,cltegesiltaa:ramcnlo,r\onad sola cornua
orationibus propitiatur l>cus peocatis populi sui. [p- referendum est quod sM,tcges illa ivramenlo, sed ad
sis denique suporjaciunlur pellcs hyacinthinae, ut omnia de quibus loquebatur, de altari fabricando
significetur vita a;terna viriditate, tanquam vigore prcecipiens?
perpetuo. CXlV.[Ib.xxvin,3.] Et tu loquere omnibus sapienti-
CIX [lb. xxvi, 17.] Facics duos aneomscos columnm bus mente.quos replevi spiritu intcllectus : aW(h{vBa><
unt consistentcs c.r est.unum hinc, et
adeerso: hoc quidem gra;cus habet, quem latinesensKm, non in-

unum inde,de lateribuscolumnoi.Anconiscos autem tollectum dicere solemus;scdScripturade sensuin-

dicit.quos vulgo vocamus ancones.sicut sunt in co- teriore,quem intellectum vocamus.sic loqui solet,
lumnis cellarum vinariarum,quibus incumbunt li- sicuti est ad Hebrxos, Perfectorumcsl autem solidus
gna qu.-n cupas ferunt. Ducta estautem similitudo cibus,eorum quiperhabitum e.vcrcitatos habenl sensus
verbi a cubitis,ubifiectunturmanus,quibus incum- ad discernendum bonum ct malum [Eebr. v, 14). Ibi
bunt recumbentes.qui graece iyxievec vocantur. enim quod posuit sensus, graecus; habet a .'a8r,!j'.; ;

CX. [Ib.zxvi, 2i.]Bases columnarum duas uni. Ba- Quem ergo islum spiritum, nisiSpirilum sanctum
ses non eas tantum videtur dicere Scriptura,quibus debemus accipere?
columna:abimofulciuntur;sedetiamsuperiores,quae [Ib. xxviii. 4. ]Et stota: quas factent, pcctoralem, hu-
capitellanos dicimus.ldco dicit.i/uns bases columnse meralem,et tunicam talarcm,ct tunicam cum corym-
uni inambaspartcscjus.SsLTa quaisunt amba>partes, />is'.Has appellatas stolasesse et cetera,cum supe-
nisi inferior et superior? riusunam stolamfaciendamproposuisset,notandi:m
CXI.(Ib. xxvi, 25.) Quod octo columnas et bases est.Tunicam veroctcm corymbis honestius putarunt
earum sexdecim secundum supradictam rationem a latini interpretes dici,quam si dicerent cum cirris,
posterioribustabernaculi Scriptura dicit, eumsupe- quibene dispositi ornamento esse vestibus solent.
riussex dixerit,intclligitur annumeratis duabus an- CXV. Ib. xxviii, 4, 16, 0,10.] Aspidiscas iu vesle
gularibus octo fieri. sacerdotali quas dicat?utrum scutulas.quae a scuto
CXII. [Ib. sxvi, 33.] Et dividct vobis vclamcn inter latineappellantur.quiaetGrseciscutumaiirioiappel-
medium snnctum.ct medium sanelum sanctorum:
inter lant ? an vero aspidiscas propterdiligentercolligan-
id est.utintersanclumet sanctumsanctorum sit hoc dumdicitab aspide serpente,sicutetiam mura>nul.e-
velamen.de quo nunc loquitur.in quatuor columnis appellanturi.S/i(7/ni»ii's * autem lon<jitudo,et spithamis
extentum.De hac diffcrentia inter sanctum et san- /<i?i7udt>.-Latini sunt.mensuram
quidam interpretati
ctum sanctorum ad Hebra?osEpistolaloquitur|W<:/>r. ueque ad finem digiti
extenta: palmae a fine pollicis
iv,l-12);quia ubi Arca testimonii.ibi sanctum san- minimi.ltem quod dicitur, Sumcs duos lapides oni/-
ctorum hocest,intus ultra velum:foris autemmensa
1
Eiliti, tunicam ciiiu cornibus iteni infra, o, m corni-
!

et candelabrnm.etc.Tleraqu.epopuloanle dixil que- bus ttonestiu* puiarunt,etc.,Mirum *i cui visum eetid ho-
madmodum fioront, sancta dicta aant,ei non sanota neetiua dici.Porro Hss constanter habent, cum nrymbis:
sanctoruui.Kt Bignificatnr foriBVetuBTestamentum, qno proprie vocabulo eigniftcantur hederarom raoemi,
ex Pfinio, lib. lii, cap34 el ex Sarvio.ad iUud VirgiL
intusaiitem Noviini BUm sit ulrumqucinlcctionc Ve- EcIob. ::, v. 39:
toris Teatamenti ,el expreaeum operibu8,et signilica- Diffnsoi bedera vestil pallenU oorymbua.
i.r.i,, veraio IAX babethic.cAiidiia cwrttmbdton, id eal
i

tionc liguratuni. \o per hoe Insanotis QguraeetBgu- \. stem Bmbrialam.seu potius cirralam, aut cum cirris,
rej,quia llgora esl \ eteria Teeta nli:in Baoctis. au- uli Inainuat AugueUnua.
tpud Ral .'i antiqu M -

lcm sanctorum figura est quiafigura m

ij
Mi.i Mes.Atio exouai»,Spi(Aa i...lioot apud I
• »1 No\ '

m Totumquippe Vetu« reata <\- in genitivi ii. s i

'
idem voce uluntur In leal
I
.

lum i IS.quam Hterouvmna ineumloeatn ale Inter»

in his rebus et oelebra loolbuB, qua Ua obscr-
pretatur: i Spithami, inquit, id bsI palmua.extentam A-
Vanda pra;cipiuntur,ligura cst. a nuiiiait iiniiiuiu « pollii ausque &d extremnmdigUam,
 637 LIBER SECUNDUS. 638
chinos,et tculpes incis nomina fHiorumlsrael; sex no- hxc eadem commenda fidelibus, et iis qui idonei sunt
mina in lapideuno,elsex reliqua in alterojuxtaordi- el alios docere (II Tim. n, 2.) An quid aliud?magnum
nem nativitatiseorum, an intelligenrium, ut lapides ' tamenest,quidquid illudest./n/ra»/; nutem clexcun-
sint de nominibus filiorum Israel secundum nativi- ti,pro inirantisetexeuntis; locutio dat.Vox prosoni-
tates oorum.id est secundum ordinemquonatisunt? tu; nam tintinnabulorum rnagis sonusquam vox est.
CXVr. [Ib. xxviii, 22.] Et facies super rationate fim- CXX. [Ib. xxvin, 36-38.] El fucies laminam auream
bnas complectentesopus catcnalum de auro puro. Quod puram,et formabis in eadem formalioncm signi,sancti-
hiioi rationale interpretatisunt.inopia lingu;e fecit. tatcm Domini et impones illudsuper hyacinthum du~
' ;

GraeeusenimhabetX(iY'.ov,nonXoYix'iv.Rationaleau- plicem tortam et erit super mitram

; secundum inspe- :

tem illud solemus appellare.quod Gr;eci dicunt Xo- ctum mitrx erit ; eterit supra fronlem Aaron. Etau-
YixoVSedquoniam Xoyo,- n graecalingua ambiguum > feret 2 Aaron peccata sanctorum quxcumque sanctifica-
est, utrumverbum significet,an rationem.quiautri- buntf\liilsrael,omnisdaUsanctorum eorum. Quomodo
usque reinomenest; ubiputatum estaverbodictum formetur lamina sanctitas Domini, non video, nisi
in
Xoyiov, eloquiumnostri imerpretatisunt namquod : aliquibus quas quidam quatuor esse dicunt
litteris,

habemus,£/0<?in'rt Domini, eloquia casta (P.sal. xi, 7), hebroeas, quod, ut Graeci appellant, T6Tpai-pap.fi.axov
Graecihabent Xo-f.a : hic vero in vcste sacerdotaii, nomen Dei ineffabile credunt fuisse,vel esse adhuc
quod ex auro et hyacintho et purpura et cocco du- usque. Sed quaelibet sint, vel quomodoljbet se ha-
plici torto et bysso duplici torta fieri praeceptum est bcant illae liltcra;, ut dixi, sanctitatem Domini, vel
quadratum duplcx,quodesset in pectoresacerdotis, sanctificationem, si hoc magi3 dicendum est, quod
et Xo-fiov vocaretur, incertum utrum a ratione an a graecushabetiyiajua.nonnisi litteris inauroformari
verbo ductum fuerit, interpretes nostri magis a ra- potuissecrediderim. Ibiautemdicitsacerdotem san-
tione dictum putantes ralionale appellaverunt. ctorum auferre peccata, Quxcumque sanctificahunt,
CXVII. [Ib. xxvm, 30.] Et impones super rationale inquit,
filii Israel omnis dati sanctorum eorum quod :

judiciidcmonstrationemct em/a/em.Quidsibi hoc ve- arbitrordictumineis sacrificiisquos offerunt propec-

lit.vel in quali re vel metallo poneretur super ralio- catis suis non sanctorum hominum intelligamus,
; ut
naledemonstratioctveritas, quoniam talia dicit fieri sed sanctorum ab eo quod sunt sancta quae offerun-
in veste sacerriotis, quae corporaliter fiunt 5
, invenire tur pro peccatis. Cum ergo de laniina dixisset, ad-
difficile Fabnlantur tamen quidam lapidem
est. junxit atque ait,£/ aufcrct Aaron peccata sanctorum,
fuisse,cujus color, sivead adversa,sive ad prospera qu.vcumquesnnctifn-abunt filiilsraelomnis dati sancto-
mutaretur quando sacerdos intrabat in sancta et : rum eorum: id est.sacerdos auferet qus.cumque of-
hoc esse quod ait, F.t Aaron judicia filiorum
affcret ferunt pro peccatis suis.qua? dicuntur et sancta, quia
Israel super peclus : ostendens videlicet in illa de- sanctifu-antur,et peccata, quia pro peccatis offerun-
monstratione et veritate, quid de illis judicaverit tur; sicutmultis locis hoc ipsumevidenterScriptura
Dominus. Quanquam possit intelligi demonstratio- commemorat. Quod autem adjungitet dicit, Et erit
nem et veritatem litteris impositam super Xovtov. superfrontem Aaronsemper acceptumillisin conspcclu
CXVIII. [Ib. xxviii, 31.] E/ facies tunicam talarem Domini, ad laminam illam revertitur; in qua intelli-
hyacinthinam ; id est, usque ad talos dependentem. giturfrontisornamentum 8
fiduciabonoe vitae.quam
,

Et crit peristomium ex ea mcdium, id est, qua caput qui vere perfecteque, non significatione, sed veritate
ejiciatunhocestenimquodGroecidicunt -tpiaz6p:o'/. sacerdos habet, solus potest auferre peccata, nec ha-
Oram habens in circuitu peristomii,opus textoris, com- bet necessitatem offerre pro suis.
missuram contextam ; id est, ne ipsa ora extrinsecus CXXI. [Ib. xxvm,Aaron et filiis Aaron
41.] I)e
assuatur:hoc videtnrdicere, romm/MHramcoH/e.r/am. cum prasciperet, loquens adMoysen, quomodo ves-
Unde etiam addidit, ex ipsa,ut ne rumpatur; id est, tirentur, et ungerentur, quid est quod ait, Et im-
ut ex se ipsa sit ipsa ora contexta cum veste. plebis manus eorum, ut sacerdolio fungantur mihi ?
CXIX. Auron cum avperit
[Ib. xxviii, 35.] Et erit An (orte muneribus, quae offerenda sunt Deo ?
fungi sacerdotio, audietur voxejus intranti in sanctum CXXII. [Ib. xxviii, 42.] Et facies ci femoralia linea
in conspectu Domini et exeunti, ul non moriatur : in- tegere lurpitudinem corporis * eorum; alumbis usque
trantis et exeuntis vocem de tintinnabulis dixitau-
diri, tantumque ibi pondus observationis posuit, ut
1
Ain. Er. et Lov. Et formabis in eadem formatione
:

sanctilatem Demini. Mss. quiDque, in ea deformationem

diceret, ncmor/a/wr. Teslimoniaergo quaedam signi- signi, sanclitalem etc. Alii cluo et Rat., in ea deforma-
ficarivoluit in veste sacerdotali.quautique significa- tionem signis, sanctitnlem, etc. Nonnulli, in eadem for-
tur Ecclesia, per haec tintinnabula, ut notasit con-
mationem signi, etc. Porro legitur apud LXX kai eklu- :

poseis en autd eklupdma hagiasma Kuriou.

versatio sacerdotis : sicut Apostolus dicit, Circa om- 2 Editi, auferal : pauloque poat, omnis datus san-
t't

nes teipsum bonorum operum prxbens exemplum ctorum eorum. Reposuimus ail Mss. tideui, et auferet
(Tit.
tuuique, omnis dati : quee etiam lectio est LXX.
ii, 7i ; aut illud, Quse audisti amc per multos lestes, 5 Reiiiovituus hiDC verba
quaedam iu melioris notae
Mss. nou reperta. Necjpe sic iu editis liabebatur : Ad
Iq Mss. post vocem, minimi, proxime subsequitur
'
laminam itlam revertitur. In quo advertendum si inoe-
Et tapides sint de nominibus fitiorum Israel secundum
niri polest, qui non habeat necessitatem pro suis offerre
nativitates eorum. Qui est Eiod., cap. 28, v, 21 nisi :
peccatis prxter christum, qui solus potest omnium auferrfi
quod LXX habent kata onomatu, ubi Angustinus vide- pecrata : intetligitur frontis ornamentum.
tur legisse kata gennCmala.
* Mss. nostri constanter, coloris. Graeca versio LXX,
1 Unus e Vatie. Mss./u/ fiunt. chrdtos.
630 Ql ESTIONUM S. AUC.USTINI 1N HttPTATWllCUUM GiO
ad fmora erunt, Cum vustis Lanta cooperiat loiuni CXXIX. [Ib. xxix.28-30.] Et erit iaron el (iliisejus
quid bbI ii" "'
1
•"!> Femoralia faeies linea te- legitimum alernum a flltit Israel : oum diceretde pc-
i turpitudinetn corporii eorum, quasi apparere ctusoulo ct brachio victimarum. Moro illo crgo
r veate adhibita ? Nisi qula si- Xternum dixit, qucm saipesupra commemoravimus.
•
oluil in hoo oastitatia vel continentia Etslola suncti,qus est Aaron,erit filiis cjus post eum ,

quae ideo per ioduinentum sigoificatur, ut non a uiit/, /,- eos in i/isis, et eonsummare manus eorum. Se-
Beipao babita, Bed data intelligatur, ptem diebus vestietseea saeerdot quisuecesseritei dcfi-
CXXIU. |
IIj. xxix,8 9.]Cum deflliis Aaron loque- liiscjus.qui intrabii intabernaculum testimoniideser-
retur : Ei indueteos, inqult, tunicas, ei cinges •
virc in sanctis. Bsc verba multas qusstioneB habent.
nis,etcircumdabis eis adaras.Qu&m dioal oidarim vel Nani primumhicnotandumest,qunmodocum jfo/um
oidaras, quoniam oon est interpretatum, nec in usu dixcrit sancti, postca pluralitcr dicit umjerc cux in
modo est, ignoratur : pu to tamen non esse capitis ipsis, tanquamin stolis. Nam el supra inultas stolas
legumen, ut nonnulli putaverunt. Neque enim di- eas dixerat, quibue una constarot. Quanquam ambi-
aliquid osset, qnod
ceret, eircumdabis eis, nisi tale guum sit utrum tfl ipsis ab eo quod sunt ipsa genere
non capiti, sed corpori usui esset. neutro,qua;cumqucsuntquil>usilla stolacompletur,
C.XXIV. [Ib. xxix, '.).] Et erit illis sacerdotium mihi id estvestissacerdotalis : quod magis putanduui est,
in sempiternum. Quomodo dicat in sempiternum, de ex en quodin consequenfilnis (\\c\t, Septcm diebus ve-
bis Bignifioati vis rebus, euperius sepe diximus.Nam stiel se ea sacerdos qui successeritei ; ea scilicet omnia
uLique mnlatiim est hoc sacerdotinm, utilludesBel qua? commemoravit, onm vestem sacerdotalem de-
ia sternnm secundumordinemMelchisedec,non se- scriberet. Repetivit sano quod supra dixerat, con-
cundnm ordinem Aaron. Ibi enim et juratio, et nulla sinninaremanuscoriim :unde quid mihivideretur ex-
Deipcenitiido,i|im signifioeturmutatio./urauitenim posui (Supra, qusest. 1-5). Quod vero ait, Scptcm
Dominus.c/ non pamitebii eum, Tu es, inquit, sacerdos diebus vestict se ea sacerdos, numquid aliis diebus se
inssternumsecundum ordinem Melchisedec (Ps.cix, 1). non vestiet? Sed illis septem continuis intelligivo-

De ordineautem Aaron dictumest quidem insempi- luit, quibus ejus sacerdotium quodammodo dedica-
ITnu»i,velproptertcmpusnon prfficeptumquousque tur, ntque hebdomadisestin ejus inchoatione festi-
observaretur.vel qnod res significaret ,-eternas: nus- vitas. Successorum autem Aaron eum dicit, qui in-
i|uam est tamcn dictum de sacerdotio Aaron, quia trat in tabernaculum testimonii, dcservire in tanctis :

juravit Dominus et non pccnitebit eum. Et ideo di- eum scilicet significans, qui non poterat csse nisi
otumestin illosacerdotiosecundumordinemMelchi- unus, non quales erant et filii Aaroncum vivo patre
Bedec, Non pamitebit eum, ut significaretur, quiade suo, sed qualis successor ipsius Aaron. Quomodo
sacerdolio Aaron poenituiteum.id est.rautavit illud. ergo proprium dicit hujusuniusesse, tnfi-areltnfa/w-
CXXV. [Ib. xxix, 9.] Quid est. Et consummabis naculumtestimonii,deservireinsttnetis,oum etillaquse
manus Aaron, et manus fitiorum ejus ? An per manus sunt extra velnm, quo velantur sancta sanctorum,
potestatem signilieavit.ut aliquid etiarr. ipsi conse- sanctaappellcnlur,et tabernaculumtestimoniietiam
crare possent potestas autem ipsa sanclilioatione
: illud vocetur, ubi sunt sancta, id est mensa etcan-
consummabatur, qua praoepti sunt sanctificari a delabrum ubicum dcserviantet sequentessacerdo-
:

Moyse ? tesad mensam et candelabrumet ipsum altare.quo-

CXXVT.[Ib.xxix,iO.] Eladducesvitulum ad ostium modo unum dicit successorom Aaron.qui intrct in ta-
tabernaculi testimonii, etsuperimponent Aaron et Hlii bernaculum tettimonii deservire in sanctisfSx enimdi-
cjus manus suas super capui vituli in conspeetu Do- xisset, Deservire in sanctis sanctorum, nulla esset.
mini. Ecce unde supra diotum est, consummandas Ad haec enim, ubiest arca testimonii.solus
quffistio.
esse nr.anuseurum,iil esl, porlieicndam polestatem, unus intrabat summus sacerdos quod etiam in Epi- :

ut etiam ipsi sanctificaront, qn.nl modo lii, oum stola ad llebneos diligentissime commendatur. Nisi
ponunt manus suas super vitulum immolandom. fortceoipsoquod unum dicit intrare in tabernaculum
CXXVII.|Ib.xxix, 18.] Quod odor suavitatis Domino (ejftmonit,d«s«rt)tretn*anc<w,nonvultutiqueintelligi,
Btapedioitursacrificium devictimis peoorum in Sori- nisi in sanctis sanctorum quiaet ipsa utique sancta ;

pturis Banotis.non utiqueDeus odore furai illiua de- appcllantur.Nonenimomnia quffl sancta sunt, otiaiu
leclatur sed tantum illud quod his significatur
; sancla sanctorum dici possunt illu veroqua.' sunt :

spiritualiter Deum deleotal oum spiritualiter exhi- sanota aanctorum, prooul dubio utique sanota sunt.
hetur, quonlam ipse odor Deiepiritualiter inteiligi- Unus autem iste qui seruel in anno intrabat in sanotd
tur. Nou |enlm Biout nos odorem corporela naribus sanctorum,quoniamDominumChrialumsignificabau
duoit. biout ergo ille olefaoit, sio ista signifloant. apcrtissime8upradiotuadHebrnos£pistoIaoommen<j
CXWll. [Ib. xxix, 26. /•.''
mmes peetusculum dt datur (Hebr, ix, 7-il). Quod autcni preaQguratuol
ariete consummationis, quod csi Aarm id eat, hujus
.•
sancto sanctoruni, ut super aroam quai cgem
est in i

Varon '. II inim pertinere voluli ad Riimmum sa- habebal essel propitiatorium, ubi Dei miserioordil
.

cerdotem, signilioari intelligenda 6Bt, quia propitiua lit ooi um

peccatis '
qui Legem non iniplent; hoo niiln videtuf
1
K.hti, idttt, iptiiu Aaron. ,\i Uai,, hufus i quo ar-
llcul iii llcal
'
Ui uttinua uomeo taron boc todi looo I

pool in gtgnendl mgu. >

Am.Ei ell /io tignificaturjnttUigeudum
641 LIBER SECUNDUS. 642
etiamin ipsaveste sacerdolis signilicari namet ipsa : vel exorabil, super cornua ejussemcl anno desan-
in
quid aliud quain Ecclesiae Sacramenta signifioat? guine puri/icafionis deliclorum. Depropitiubit, ab i>o
Quod in X<>Y'V,id est rationali in pectore sacerdotis quod est depropitiatio,quai grasce dioitur ejiv xojioi;

posito judiciaconstituit,inlaminaverosanctilicatio- Unde et intelligendiiin est.boc quod semel in

anno
nem et ablationem peccatorum: tanquamrationale
1
.jubetfieriad propitiauduin Ueumsupercornua alta-
sit in quaLex erat,etlamina
peetore simile arcae in ris incensi, id est utde sauguine purilicationis de-
illain fronte, 9imilis propitiatorioquod super arcam liotorum, victimarum scilicet qu;e olferuntur pro
eral.et ut utrobique servaretur quod scriptum est, deliclis, semel in anuo tai.gantur cornua altaris
in-
Superexsultat misericordia judicio (Jacobi, u, 13). ceusi,non perlinere ad illam appositionem incensi,
CXXX. [Ib. xxix, '27. ] Quid est quod purificatum quain quotidie fieri jusserat. lila enim fiebat aro-
et sanctiticatum altare septem diebus dicitquod san- matibua, non sanguine et quotidie, non semel in
;

ctum suncti eril ? quidem dicit saiietum

Altare oon anno. Non ergo sumus iutellecturi, semel in anno.
sancloi'um,eicutestillud quod veloseparatur.ubiest inlraresacerdotemsolereiusai!ctumsanclorum,sed
arca teslimonii : verunituraen et hoc allare extrave- seniel in anuo cum sanguiue : et quolidie quidem
luinpositum,persanctilicationeinseptoiiidieiuindi- solereintraresinesanguine.causaincensiimponendi;
cit polius,quam *per unctionem lieri sanctum sancti. cum sanguine aulem semel in anno maxtme quia :

Et addit, Omnisqui tetiyerit altare, sanclificabitur. sequilur et dicH,Semet in unno purificabil illud;sanc-
CXXXI. tb. xxx, 3, 4.] Cum de anuulis loquere- lum sanctorum est Domino. Non ergo semel in anno
tur altaris incensi, qnod altare non in.eran, sed ponet illic incensum, quod quotidie tieri jussum
inaurari jussil, £( duos annulos aureos puro.s fucies, esL; semeliu annopurilioabit illud quod curn
san-
inquit, sub torlili corona ejus,in duo lalera faciesin guine fieri praceptum est. Et poat hoc
adjungif,
duobus tateribus : quoniam graeus habet,si< t/ 8iSo SanctumsandorumeslDomino :ac perhocsisanetum
xXIxt] itoiijaeii; ev to!< Suiji nXeupou;. Nam /.Xiir) la- sanctorurn non extra, sed intra velum erat etiam ;

tera sunt, et reXsupi latera sunt. Lnde quidam La- illud profecto allare de quonunc agitur.quod poi.i
tini sic intcrpretati sunl, In dua.s parles facies in jussit contra velum, intrinsecus jussit.
duobus lateribus. Non autem ait Gr;ecus uxpi),quod CXXXIV. Ib. xxx, 12.
Quid est quod ait,.S( accc-
est partes, sed xXitt), quod latera. Nam hoc ver- pcris computationem filiorum Israet m visitatione eo-
bum est in illo psalmo,ubi scriptum est : Uxortua rum ; nisi quia jubeteos aliquando visitari et com-
sicul vinea ferlilis inlateribus domus tu;vJ'sal.r.\wii, putari, id est numerari? Quod in David propterea
3). Ac per hoc tantum casus intcrest, quia prius vindicatum intelligendum est, quia Deus non jus-
accusativum, post \ero ablativum posuit, In duo serat (II Reg. xxiv).
lalcra facies, in duobus lateribus. Quis autem sit
GXXXV. xxx, 26-33.
[Ib. JAdvertendum est etiam
sensus difficileest assequi ; nisi forte,ut soletScri- etnotandum quemadmodum unguento chrismatis
ptura ainare ellipsim, ut aliquid desit et subaudia- omia jussit ungi, tabernaculum scilicet et ea qu«
tur, etiam hic subaudiaiur, Erunt : utiste sit sen- in illo erant, deinde erunt sancta sanctorum.
el
sus, In duo latera fucies, in auobus lateribus erunt Omnia scilicet cura
fuerint unta, erunt sancta
id est, ad duo latera facies annulos, quoniain in
sanctorum. Quid igitur distabitjam inter illa inte-
duobus latcribus crunt. riora, quae velo teguntur, et caetera, si onmia cum
CXXXII. tb.xx\,i.] Et cruul arcus amilibus(a)
L
ita
uncta fuerint erunt sancta sanctorum, diligentius
ut tollalur illud tneis.Quos annulosdixerat,arcus di-
requirendum haec tamen notanda credidimus.Ubi
:

cit.Annulos quippe pro rotundis ansisposuit.Et quid etiam meminerimus.quod sicutde illualtari sacri-
est aliud annulus vel circulus,nisi undique arcus? ficiorum.quod post unctionem appellari voluit san-
Ideo quidara nolentesarcu dioere.lhecasinterprclali ctum sancti, continuo dictum est, Omnis qui langit
sunl,quibus amiles inducerenlur, dicenles, El cruut illud, sanclifcabitur : ita de omnibus postea, qua?
thec;v amitibus; quasi graecus hoc uon posset dice-
de ungento uncta, dictasunt sancta sanctorum
illo
re.cuiri etiam thec;e graicum verbum sit dixit au- :
eadem sententia subsecuta est, utdiceretur, Omnis
tem ipaX£8s<;, quod arcus interpretatur. qui tangit ithld, sanctificabitur. Quod duobus modis
CXXXIII. [Ib. xxx, 8, 10.] Incendet super illud in-
mtelligi potest ; sive sanctificatur, sive sanctilica-
censuni conlinuationis in conspectu Domini inprogenies
bitur ut ei liceat tangere : si tamen non licebat
eorum. Continualionis incensum dicit,quod continua-
tangere populo tabernaculum, quando atferebant
tim lieret, id cst,nullo die prastermitterelur.Cum de
hostias,vel quajcumque ab eis allata offerebant Deo.
aitari proeciperet incensi, id est, in quo inceusum Nam consequenter non solis sacerdotibus neque
tantumponei'etur,nonholocaustum,nonsacrificium,
solis Levitis dicendumadmonet,quod ait ad Moysen
nonlibatio prartixerat idipsum incensum quotidie
;
Et filiis Israel loqueris dicens : utique filii Isrnel totus
ponidebere: uuncautem dicit Etdepropitiabit Aaron
ille populus erat jubet autem illis dici, Qleutn
;

est quam propitiustit peccatis eorum. Nos hic sequiinur linilio unctionis, sanctum erit hoc vobis in progenies
Rat. et Mss.
1
Eiiiti, oblationem. Mss. aliquot, abolilionem : alii, vestras super carnem hominis non linietur, et se-
:

ablationem. cundum compositionem hanc non facietis vobis ipsi si-

* Mss. plerique omittunt, quam. Nonnulli habent sic,

dici potuisset pec unctionem.

mililer. Sanclum est, et sanctificatio erit vobis. Qui-
(a) Id est vectibus.uti ex Vulgata versione intelligitur. cumquefeceritsimiliter,etquicumquedabitdeeoexterse
 «43 (JUjESTU)NUM S. AUGUSTINI 1N HKPTATEUCHUM 044

nationi,interibitdepopulo nto.Jubet igitur aonaolit ergo molius fortasso distinguitur.TesMmeujum.rie/--

sacerdotibus.sed univerBO populu lsrael, ut nonfa- num in i/n',ut ilriudo aliUBseneus sit,«/ ftliis Israet

ciaut taleunguontcm in ususliumanos.llocest eniin siijnuiu esi xternum,\<\ est.eeternae rei signum :quo-
quod curnem hominii rm linietur. Prohibet
ait, supcr modo pe.tra erat Christus, quia petra significabat
ergosimilelieri in usus suos, et interitumminatur si Christum (I Cor. x, i). Nnn ergo ita jungendum esl,
quisquamsimilitoi feceril.idesl.unguentumad usus Testamcntum wterrtum in me ctllliis Israet, tanquam
suos simile confeceiit,vel cuiquam hinc dederitex- in Deo ot liliis Israel sit hoc testamontum ;sed Testa-
tera; nationi. Ae por hoc quod ait, Sunctificatio erit menlum leternum in me,quia in promissa est ro-
illo

vobis, cum hoc populo Israel universo dici jubeat, quies aHcrna ; et filiis Israel signum xternum, quia
non video quidiutelligam.nisi quialicebat cis.quan- iiliilsrael acceperunt observandum signum, quo
do veniebat cum suis quisque muneribus, tangere requies significalur ajterna vcris Israelitis,hoc est
tabernaculum et tangendo sanctilieabantur prop-
; (iliis promissionis ct visuris Ueum facie ad faciem
ter illud oleum, quo cuncta pcruncta sunt et hinc ; sieuti est.
dietum, Omnis qui tangit snnctificabitur uon tamen : CXL [Ib. xxxi, 18.] Et dedit Moysi statim ut cessa-
sic quemadmodum sacerdotes, qui ctiam ut sacer- fil toqui ad eum,in monte Sina,duas tabulas testimo-
dotio fungerentur, uugebantur ex illo. nii, tabuias lupideas * scriptus digilo Dei. Cum tam
CXXXVI. [Ib.xx.\,3i.] Quod priecepit quibus aro- multa locutus sit Deus, duce tautuin tabula; dantur
matibus liat thymiama.id cst inceusuni.ot
diei un- Moysi lapidea;, qua; dieuntur tabulae testimonii fu-
gucutario moro coclum opusunguentarii uon ideo : turoc inarca.Nimirum omnia caitera qua3 praicepit
putaredebemus unguenlum lieri.id cst undcaliquid Deus ex illis deoem pi'«ceptis,quec duabus tabulis

ungatur,sed ut dictumest thymiama,vcl incensum conscripta sunt, pendcre intelliguntur.si diligenter

quod imponatur illi altari ineensi, ubi uon licebat quaarantur et bene intelligantur: quomodo ha'C ipsa
sacrilicari, et erat intus in saneto sanctorum '. rursus decem prascepta ex duobus illis, dilectione
CX\XVII.Ib.xxx,3C.] Et concidcs ilc illisminulum, scilicet Dei et proximi, in quibus lota Lex pendet
et pones contru testimoniu in tabernaculo testimonii, et PropheUe [Mattk. xxii, 37-40).
undc innotescum libi indc. Sandum sunctorum erit CXLI. [Ib. xxxii, 2.J Quod jubet Aaron inaures
vobis inccnsum. Ecce iterum hoe incensum.quia in- dcmi ub uuribus iuorum utque /i/>'<i/'ii//i,unde illis fa-
tus ponebatur in altari incensi quod intus erat, ceret deos,non absurde inlelligitur diflicilia pr«ci-
sanctum sanctorum dieilur et tabernaculum tes- : pere voluisse.ut hoc modo eos abilla intentione re-
timonii proprie dicilur illud ipsuminterius ubi arca vocaret factum lamen illud ipsum diflicile ut es-
:

erat, adhibita sane differentia cum ait, Unde inno- set aurum ad faciendum idolum, propter eos no-
tescam tibi indc. Sic enim dixerat primum de pro- tandum putavi,qui contristantur,si quid tale prop-
pitiatorio, quod utique intus est, id cst, intra vc- ter vitam ;eternam divinitus fieri, vel aequo animo
lum super arcam. tolerari jubeatur.
CXXXVUI. [lb.xxxi,2-5.] Quid est quod Bescleel CXLII.[lb.xxxu,8.] Dominus indicans Moysi quid
cumjuberetadhiberioperibus tabernaeuli faciendis, fccerit ite vitulo populus, hoc esl de idolo quod ex
dixit eum se replevisse spiritu divino sapientix,el in- auro suo feccrant, dicit eos dixisse, lli dii tui Israel
tellectus,et scicntix in omni opcre, excogilare, et ar- qui te eduxerunl dc terra .Zgypli. Quod eos dixisse
chitectonari, etc.? Utrum Spiritus sancti muneri non legitur, sed animum eorum huuc fuisse Ueus
etiam ista opera tribucuda sunt, qua; perlinere ad ostendit.Horum quippe verborum gerebant in corde
opiflcium videntur ? an et hoo signilicative dictum sententiam, quaa Ueum latere non poterat.
est.ut eapertineant ad diviuum spiritum sapientiaj, CXLIII. [Ib. xxxii.lA.j Lt p rep i riahu «I Dominus
et intellectus.et scientia;, qu;e his rebus signitiean- dc muUtiaqumn di.vit facere populo siio.Maliliam hic
tur ? Tamen etiam hie cum spiritu repletus dicatur pcenam intelligi voluit, sicuti est, ,-Estismata ett

isle divino sapientia;, et iutellectus, ct scientia;, malitia e.vilus illorum {Sup. ni, 2). Secundum hanc
nondum legitur Spiritus sanctus. dicitur lonum et malum a Ueo \Eccit. II, non 14),

CXXXIX. [lb. xxxi, 13. J Quid sibi vult.quod cum secundum malitiam qua homines Malus
inali sunt.

de sabbato observando pra;ciperet,ait, Jts/um^/i/um enim Deus non est ; sed malis ingerit uiala, quia
Sternum in me ct filiis lsruel ; non ait, iuter me et justus est.
filiosIsrael?An quia sabbatum requiem signitieat.et CXLIV. [Ib. XXXII, 19.] Iratus quidem Moysesvi-
requies nobis non est nisi in illo? Nam profecto tilios deturtabulas testiinoniidigitoDeiscnptas collisisse
lsrael universum populum suumdicit.id est,semon atquefrcgisse-.insguotaiiieniiiystorioligur-Uaestile-
Abrahain et est lsrael secundum curncm.et secun-
: latioTestanionti, quoniain Vetusfuerataholeiuliiin,
dum spiritum.Nam si Israel non esset dicendus.uisi etconstituonduuiNovuni.NotandumsunoquanUpro
ix genere carnis.non diceret ApoatoiuB, Videte Isruel populo ud Deuin »upplioatione laboraverit,quiUm
tecundum carnem{\ Cor.\,i8) .-
ubi profeoto signifi- severus in eoa vindicando exalitit. Quod autem in
cat esse lsraelsecunduui spirilum qui inabscondito ignemmisBumvitulumfusilemoontrivit.etin aquaa
Jud.vus cst et oircumoiaioiie oordia [Hoxn n^6,}8ie Bpar8il,quampopulopotuDadedi»,quMnobi8vide«tttf

l si, melloria ootoa Mas. ai tfdlU, trat tntra suucta Ugendum »t MBs.etCMUgattomedltlhabt«Vli4»>
tmetorum. /n> tetttmonii, tabu!ut mpitkta [Itttmmm, mpitmmu
645 LIBEU SECUNDUS. (U6

signilicare, jam alibi scripsimus in opere contra ita locuti sunt, Moyses enim hic homo qui cduxit nos
Faustum Maniehoeum (Lib. 22, cap. 93 . de terra .Egypli, non scimus quid factum sit ci; li-

CXLV. [Ib. xxxii, 24. j Et dederunl mihi,ct misi in berationem suam in homine coDstituendo defece-
ignem, et exiil vilulus hic. Compendio locutus est, rant. Hoc eis modo replicatur cum dicitur, tu el

non dicens quod ipsc formaverit, ut exiret vitulus populus tuus, qnem eduxisti de terra .Egypti : quod
fusilis? an excusationis causa timendo mentitus illis estcrimini, non Moysi. Non enim aliud vole-
est, tanquam ipsc in ignem periturum aurum pro- bat Moyses, nisi ut non in illo, sed inDomino
jecerit, atque ipso non id ageate forma vituli speiu ponerent.et Domini misericordia secumgra-
exierit? Quod ideo non est credendum hoc eum tiarum actione crederent ab illa servitutc liberatos:
animo dixisse, quia nec latere Moysen posset quid cujus tamen apud Deum tanquam fidelissimi famuli
esset in viro ', cnui quo Deus loquebatur, et fra- tantum erat meritum per illius gratiam, ut ei di-
trem de mendacio non redarguit. ceret Deus, Sine me, el iratus ira conteram eos
CXLVI. [lb. xxxu, 25. j Et cum vidisset Moyses po- (Exod. xxvn, 1, 23, 10). Quod utrurn jubentis sit

pulum,quia dissipatus est,dissipavit enim eos Aaron,ut cum ait,Sine me,an quasi petentis.utrumque vide-
i)i gaudium venireni adversariis suis. Notandum cst tur absurdum.Nam etsijubebat Deus.inobedienter
quemadmodum illud totum mali quod populus fecit, famulus non parebat ; et Deum hoc a servo velut
ipsi Aaron tribuatur, quod eis consenseritadfacien- pro benelicio petere non decebat, cum prssertim
dum quod male petieraiit. Magis enim dictum est, posset eos etiam nolente conterere. Ille itaque
illo

dissipavit eos /laro«,quoniam cessit eis,quam dissi- ibi sensus in promptu est, quod his verbis signili-
paverunt se ipsi qui tantum malum flagitaverunt. cavit Deus plurirnum apudse prodesse illi populo,
CXLVII. xxxu, 31, 32.] Cum Moyses dicit ad
[Ib. quia ab illo viro diligebantur, quem sic Domi-
sic

Boom,Preeor,peccavii populus iste peeealum magnum, nus diligebat ut eo modo adrnoneremur, cum me-
;

etfccerunt sibi deos aureos,el nunc siauidem remiitis rita nostra nos gravant ne diligamur a Deo, relevari

iUUpeccalumillorum,remilte;sinautem,deleme de. li- nos apudeumillorummeritispossequosdiligit. Nam

broluo quemscripsisli : securusquidemhocdixit, ut a cum ab Umnipotente dicitur homini, Sineme,et con-
consequentibus ratiocinatio concludatur; id est, ut teram eos, quid aliud dicitur quam, Contererem eos,
quia Deus Moysen non deleret de libro suo,populo nisi diligerentur abs te?Ita ergo dictum est,Sm« rne,

pcccatumilludremitteret.Verumtamenadvertendum ac si diceretur, Noli eos diligere, et conteram eos;

estqnantunimalum Moy-
inillo peccato perspexerit quia ne id faciam dilectio tua in illos intercedit
ses.quod tanta ca?de crediderit expiandum,qui eos mihi.Obtemperandum autem esset Domino dicenti,
sic diligebat, ut pro eis illa verba Deo funderet. Noli eos diligere, si hoc jubendo dixisset,
non po- et
CXLVIIi. [Ib.xxxn. 35. JMerito quaeritur, cum su- tiusadmouendoetexprimendoquid illumab eorum
periuspopulum dissipasse dictus sit Aaron,cur in supplicio revocaret nec tamen etiam illo interce-
:

ipsum vindicta nulla processerit,neque cum Moyses dente sine flagello disciplina? populum dereliquit.
interiicijussitomnemquiLevitiseuntibusad portam Nescio quo enim modo, ut sic eos diligeret ipse
etredeuntibusoceurrissetaninitis.nequecumpostea Moyses, Deus illos occultius diligebat, qui mani-
factum est quodScriptura dicit, Et percussitDominus fesie voce terrebat.
populum propter facturam vituli, quem fccil Aaron : CL. [Ib. xxxiu, 1-3.] Ubi dicit Deus ad Moysen,
maxirne quia et hic hoc idem repetendo inculcatum Vade, ascende hinc, tu et populus tuus, quem eduxisli
est.Non eniin dictum est, Et percussit Dominus pepu- dc tcrra .Egypti, in terram quam juravi Abraham,
tum propter facluram vituli,qucm feeerunt,sed,<7aem haac, el Jacob, dicens, Semini vcstro dubo eam; con-
feeit Aaron et tamen non est percussus Aaron; quin
: tiDuo tanqnam ad ipsum Moysen adhuc loquatur,
etiamilludquoddesacerdotioejusantepeccatumejus occultaconversione,quffigra;cea7:oTrpotf-f, diciturjam
Deus prxcipiebat, impletum est.Sed jussit et ipsuru ad ipsum populum loquitur dicens:£f simul mittam
et lilios ablui ; etsic ordinati sunt in sacerdotio. Ita angcium meum ante tc,et ejiciel Chananaum,et Amor-
novit ille usque ad commutationem in me-
cui parcat rlueum, et Chettwum, et Pheresxum, et Gergesceum,
lius;et cui parcat adtempus, quamvis eum proescie- et Evieum, et Jebusaium; et iidroduccl te in terram
ritinmeliusnon mutari; et cui non parcat ut mute- fluentem lac etmel. Non eni « ascendam tecum, quia
tur in melius, et cui non parcat, ita ut nec mutatio- populus duracervice est,ut non deleam le in Wa.Magna
nem s ejus exspeetet : et totum hoc ad id redit,quod sacramenti et mira profunditas,tanquam misericor-
\poslolus diates.clsimaLUs. Quaminscrutabiliasuntju- diaminajorempossetangelushaberequamDeus, qui
dicia ejus, et investigabiles vias ejus (Rom. xi, 33). populoduraeervicisparceret; cui Deus, sicumillis
CXLIV. [lb. xxxiii, 1.] Vade ascende hinc,tu et po- esset, ipse non parceret et tamen etiam per angu-
:

pulus luus,quem eduxisti de terra .-Egypti.Deus iratus lum suum, se quodammodo ab eis absente, qui nus-
dicere videtur, tu elpopulus luus, quem eduxisti; alio- quam esse absens potest,implere se dicitquod patri-
quin dixis^et, tu et populus meus, quem eduxi de buseorumjuravit ; tanquamethic ostendens hoc se
terra /Egypti : sed illi quando idolumpoposcerunt, ideo facere, quia illis patribus justis promisit, non

1
quod isti digni essent.Quid ergo signiflcat,nisi forte
Mss., in vero.
2 Sic Mss. At editi ouiissa negatione habent, ut vitx
ideosenonessecumeis, quiaduracervice sunt; quia
mutationem, etc. non eum propitium et salubrem, nisi humilitas et
1>4T OUJESTIONIIM B. augustini in hkptatruchum G48

pietai oapitP Eiee autem Deuai oura duraj corvtcia cii.V. [tb. xxxui, 14-23.J Cum dixisset Moyses
horainiboa, intni eit aliud quam vindieando adesse »d Dominum, Ostende mihi gloriam tuam; respon-
atque puniendo:unde oura 60 modo inalis nonadcst, dit Dominue, Sgo tnnsibo anle tc gloria mea :
ci '

parcendo tacit ; cnm pertinet illud quod dieitur^ ct cocubo nnmine Uomini in conspcctu tuo; et mise-

Avtrtt facitm tuam apaccatii meii (PtaL l, 14) : ijrtita rebor cui misertus em, cl misericordiamprtBitabo cui
si advertit, evertit '. Sicut enim tluit cera a lacie misericordiam prxttiteroi cum paulo anle riixisset,

ignia, sic pereunt peccatores a lacie Uei (Psal. Ipse antecedam te,el requicm tibi dabo; quodMoyses
LXVII, 3). sic videtur accepisse, Antecedam le, tanquam non
CU. [Ib. xxxm, 12, 13-1 Et di.nt Hoyses ad Domi- ei populo qui prapsens in itinere 1'uturus e.sset : et

nuiii, Eee» '» milu dicis : Deduc populum hunc. Tu ideo ait,.S'i noniu ipse simul vcneris vobiscum,ne me,

niitem iion demonstratti mihi qvem rimul mitta» me- educas hinc, etc. Deus autem neque ei hoc negavil
cum. Tu (lutcm dixitli mihi, Sdo ttpral emnibut, et dioens, l'.t hoc tibi verbum quod dixisli /nriam. Qun-
gratiom habes apud me. Si eryo inveni gratiam in modo ergo cum dixissct ei Moyses, Ostcnde mihi
conspcctu tuo. ostende mihi temetipsum, ntanifest» ut gloriam tuam, rursus.tanquam praecessurus et non
vidcam le,ut sim invcnicns gratiam unte te, et ut sciam eum eis simul futurua, virietur dicere, Eyo transibo
quia populus tuus est ycns lucc. Quod habet groecus untc tc, niei quia hoc aliuri est?Ille quippe intelli-
•;vutc(L;, hncqnidam latini interpretati sunt, mani- gitur loqui et dicere, Transibo ante te, de quo dicit
fcste,cum Boriptura non dixeritipayspuic. Potuit ergo Evangelium, Cuin venisset ttora ut transiret Jesus de

tortaaseeptius dioi, Si inveni gratiam in amspectu hoc mumto ad 1'atrem [Joan. xm, 1) : qui transitus
tuo,ostende mihi temetipsum,scienter ut videum iv.qui- etiam Pascba interpretari perbibetnr. llasc itaque
hus verbis satis ostendit Moyses,quodnonitavidebat magna omnino prophetia est. Ipse enim ante om-
Denm in illa tanta tamiliaritate conspectus, ut dcsi- nes eaoctos transit ad Patrem rie hoc bsbbIo, pa-
derabat viderejquoniam ilk-eomnesvisionesDei,qua3 rareillis mansiones regni ccclorum, quas dabit eis

mortaliiun praebebantur aspectibus.et ex quibus fie. in resurrectionc mortuorum quoniam transiturus ;

bat sonus, quo mortalis attingeretur auriitus, sic ante omnes primogenitus a mortuis laclus est(Ct)-
exhihebantur, assumpta sicut Deus volebat, specie toss. i, 18).

qua volebat, ut non in eis ipsa ullo sensu corporis Gratiam vero suam in eo ipso valde commenriat
sentiretur divina natura, quae invisibilis ubique tota cum dicit, Et vocabn nominc Domini in conspcclu
est, et nullo continetur loco. Et quia in riuobus pree- tuo : lanquam in conspectn populi Israel, cujus
ceptis, hoc est dilectionis Dei et proximi, tota Lex Moyses cum haec auriiret typum gerebat. In con-
pendet (Matth. xxn, 37-40), ideo Moyses in utroque spectu enim gentis ipsius ubique dispersas vocatur
suum desiderium riemonstrabat in dilectione sci_ : Dominus Christus in omnibus gentibus. Vocabo
licet De',ubi ait, Si inveni yratiam iu cons/jectu tuo autem riixit, non Vocabor, activum verbum pro
ostcndc mihi temetipsum, numifeste ut videam te, ut passivo ponens, genere locutionis inusitato; in

sim inventens gratiam in eontpectu tuo;\n dilectione quo nimirum magnus sensus latet. Sic enim
autem proximi, ubi ait, fii ut sciam quia populus (brtasse signilieare voluit seipsum hoe facere, id

tuus est gent htsc. est gratia sua tieri, ut vocetur Dominum in omni-
CLII. [Ib. xxxin, 17.] Quid est quori dicit Deus ad bns gentibus.
Moysen,()!i0Hifim scio te pr;e omnibus? numquid Deus Quod vero addidit, l'.t mistrebor cui misertus ero,
plus aliqua scit.et aliqua minus?Ansecundum quod ci mitericordiam prsestabo cui miserieordiamprtestite-
dioitur quibuadam in Hvangelio, Non novi vos (ld, nvibi plane expressius ostendit voeationem quanos
x\v, 12)? Seeundum hanc enim scientiam, qua Deus vocavitinsuuniregnurnetgloriam non pro meritis :

dicitur scire quae illi placent.nescire qu.T displicent, nostris, sed pro misericordia sua. Quoniam eoim se
non quia ignorat ea,sed quia non approbat,sicut ars gentesintroduclurunipollicehalur.riicens.Koenfcci ne-
recte dicitur nescire vitia, cum improbat vitia; prae minc Domini in conspectu tuo : commendavit hoc se
omnibus Deus Moyscn sciebat, quia Deo praa omni- misericorditer facere.sicnt Apostolnadicit^K(MfM*m
bus Moyses placebat. Christum munstruin fuissccircumcisionisproplcr veri-
CLIII. [lb xxxui, 12, 17.] Notanrium e.stne, quod iatcm Dci.ad confirmandas pi omissioncs pairum : Cen-
priua ipseMoyses dixerat Ueo, Dixisti mihi, Scio te tes aittcin super misericordia glorifieart Dcum (Rom.
in;r omnt°6tM;quod illi Deus posteaquam hncipseDeo xv, s, 9). Iloc ergo prediotum cst, Mistrt

dixit, legitur dixisse, untc autcm nou legitur; ut in- iniscrtits cro.ct ini.sericordiiini prtestabo cui imscricor-
telligamus non omnia esse scriptaqua^cumilloDeus diam prxstittro. Quibus verbia prohibuit bominem
locutus est?Sud diligentiui requirendum est in prio- velutde propriarum virtutuin incritisgloriari.utqui
a
ribus fccripturaa partibus, an vere ita sit . gloriatur in Domino glorietur (II Cor x, i? Noa
1
EdiUoOH riat.Ani.eLKr ,'/uiiinisiiivrrtit,ailvertit.Lov. enim ait, Miscrebor talibni vel talibuB, tad, tui mise-
ei leptem i/um nist avertit, tvertit, SihI pretulimui
llss., rtcors fucro ul ueiuineiu prsoadantlbUB bODJS opt*
;

lecti mem Uss.optimee nota Corbeieroli, *fIlonaelioi,ete.

I ii ihi innotrat edit Er. Lngd. Veu. et Lov. A/o- ;
ribus suis miserioordiam tanta vooatiooli meruiaaa
tuntiuiu eit ijuod priiM i/'" "' '.'/'"» dixerat Deo, Dhritti
nuhi, Si lo te pra omnibut : quod iili Deut potteaguam toeutut tti ttd diHgtntius inquirtndum est t» prioritta
hoc iptt itixit ttgilur dttsittt, ontt iiutcin non tegitur, ut Seripturm partibut, an vero ttt rit. M
intittigamus non omnia etu sonpta </«* cwn itto Dtut * Kiliti,u/i/f tc ingtoritmta. Atio»l tt u Ms* ct & LSX,
649 LIBER SECUNDUS. 630
demonstret. Etenim Christus pro impiis mortuus Ponam te incaverna petrx ; et tegam manu mea su
est (liom. v, 6). per te,donec transeam : et aufcram manum, et tunc vi-
Sed utrum hoc idem repetere voluerit,cum addi- debis posteriora mea: quasi jam illo in petra consti-
d\i,Misericordiam prsestabo cui misericordiam prxsli- tuto,tegatmanu sua supereum,et deindetranseat;
tero, vel sicut aJii interpretati sunt, cui misericors cum esse in petra non possit,nisi post ejus transi-
fuero ; an aliquid intersit, nescio.Quod enim graeca tum? Sed recapitulatio intelligenda est rei proo-
linguaduobusverbisdictumest^Xe/i^w^etoixteipriija», termissae, quali solet uti Scriptura in multis locis.
quod unumatqueidemvidetursigni(icare,nonpotuit Postea quippe dixit quod ordine temporis priusest.
latinis diversis verbis dicere, etdiversismodis eam- Qui ordo ita se habet: Tegammanumeasuperte,donec
dem misericordiam repetivit. Si autem diccretur,Mi- transeam le,tuncvidehisposleriora mea;namfacies mea
serebor cui misereor,et miserebor cui misertus cro ;
n on videbitur tibi : etstabis super pelram statimultran-

nonsatiscommodedicivideretur.Ettamenfortiusille siet gtoria mea, et ponam

te in caverna petrse. Hoc

ipseibisensusest, quod autipsius misericordiac suae enim factum quos tunc signiflcabat per-
est in eis
iirmitalem Deus ista repetitione monstravit : sicut sona Moysi, id est Israelitis,qui in Dominum Jesum,
Amcn.Amen ; sicut Fiat.Fiat ; sicut repetitio somnii sicut Actus Apostolorum indicant, postea credide-

Pbaraonis.pluraque similia. Aut in utrisque popu- runt.id est,slatim ut transiit ejus gloria.Nam poste-
lis,id est Gentibus et llebrosis.hoc modo Deus prac- aquam resurroxit a mortuis, etascendit in ccelum,
nuntiavit misericordium seessefacturum.Quod Apo- misso desuper Spiritu sancto, sum linguis omnium
stolus ita dicit Sicut enim vos aliquando noncredi-
: gentium Apostoli loqucrentur,compuncti suntcorde
distis Deo, nunc autem misericordiam conseculi estis mulli ex eis qui crucifixerant Christum quem ut :

illorum incredulitate ; sicet ipsi nuncnon credidcrunt non cognovissont, et Dominum l glorite crucifixis-
in vestra misericordia,utel ipsi misericordiam conse- sent, caecitas ex parte in Israel facta est (fiom.xi,25),
quantur. Conclusit enim Dcus omnes in incrcdulilale, sicut dictum fuerat,Tcgam manu mea super te, donec
ut omnium misereatur (ld. xi, 30 32). transeam.Uade Psalmus dicil, Quoniam die ac noctc
Deinde post hanc suoa miscricordiae commenda- gravata est super me manus tua : diem appcllans,
tionem respondet ad illud quod ei dictum fuerat, quando Christus divina miracula faciebat noctem, ;

Ostende mihi gloriam tuam, vel quod supra petiverat quando sicut homo moriebatur,quandoet illitituba-
Moyses,dicens, Ostemte mihi temetipsum manifeste ut verunt qui in die crediderant.Hoc estergo, Cum tran-
videam le.Non poteris,\nqu\t,videre faciem meam.Non siero, tunc videbis posterioramea, Gum transiero de
enim vidcbit homo faciem meam, et vivet . ostendens hoc mundoadPatrem.posterius inmecredituri sunt
huic vitoe, quo3 agitur in sensibus mortalibus corru- quorum typum geris. Tuncenim compuncti corde
ptibilis carnis, Deum sicuti est apparere non posse ; dixerunt Quid faciemus ? Et jussi sunt ab Apostolia
:

id est, sicuti est videri in illa potest, ubi ut vivatur, agere poenitentiam,et baptizari in nomine Jesu Chri-
huic vitse moriendum est. sti, ut dimitterentur illis peccata eorum (Act. n, 37,

Item interposito articulo dicente Seriptura,E< ait 38). Quod in psalmo illo sequitur.cum dictum esset,
Dominus, sequitur et loquitur, Ecce locus penes me. Die ac nocte gravala est super me manus tua; id est,
Quis enim locus non penes Deum est.qui nusquam ut non cognoscerem 3
(Si enim cognovissent, nun-
esl absens ? Sed Ecclesiam significat dicendo, Ecce quam Dominum glorire crucifixissent [I Cor. n,8]):
locus penes me, tanquam templum suum commen- sequitur et.jungit, Conversus sum in xrumna mea,
dans,E< stabis,\nqu\t,super petram (quia super kanc dum configeretur spina ; id est, cum essem corde
petram,s.\tUom\nus,a dificaboEcclesiammeam[Matth.
,
compunctus.Deinde addidit,Pt'ecflfM»i meum cogno-
xvi,l8]),staiim ut transict gloria mea : id ost,Statim vi, ct facinus meum non operui : posteaquam vide-
ut transiet gloria raea, stabis supra petram ;
quia rnnt quanto scelere Christum crucifixerint.Et quia
post transitum Christi, id est post passionem et receperunt consilium ut agerent pcenitentiam,et in
resurrectionem Christi stetit populus fidelis supra Baptismo remissionem acciperent peccatorum ;

petram.E< ponam <e!,inquit, in caveina pclr.v : mu- Dixi,mqu\t,pronuntiabo advcrsum me deliclum meum
nimen firmissinium significat.Alii autem interpre- Domino, et tu remisisti impietatem cordis mei (Psal.
tati sunt,m specula petrx; sed gracus habetomjv:
l
xxxi, 4, 5).
hoc autem foramen vel cavernam rectius interpre- Hancautempropheliampotiusfuisse,quamlocutus
tamur. estDominus ad Moysen satis res ipsa indicat quan- ;

Et tegam manu mea super te 2 ,donec transeam: et doquidem de petra vel caverna ejus, et de mauii3
auferammanum, el lunc videbis poUeriora mea facies ;
ejus superpositione.de visione posteriorum ejus, ni-
aulem mea non vulebiturlibi.Cum jam dixissel,.S'rn6('s hilposteavisibilioperesubsecutumlegitur.Moxenim
super petram ,stalim ut transiet gloria mca.ubi intelli- adjungit interposito articulo Scriplura, Etdixit Do-
gitur posttransitum suum promisisse superpetram minus ad Moysen cum ipse Dominus utique etiam
;

stabilitatem ;
quomodo accipiendum est quod ait, illa qure supra dictasunt loqueretur,atque indecon-
1
Am. Er. et Lov. ,quem si cognovissent, mmquam Do-
minum, etc. Rat. et quatuor Mss., quem non ut cogno-
Editi, spelunca. At Mss. Vatic. et Gallic. cum Eu-
1
vissent et Dominum, etc. Alii Mss., quem ut non cogno-
gypio iu duobus Mss., specula. vissent et Domiuum, etc.
a Editi, Et teyam manum meam super le. At Mss., 2 Am. Er. et Lov. omiltunt parliculam negativam,
juxta graecum, manu mea. quam huc rcvocavimus ex Mss.et editione RatispouensU
Patrol. XXXIV. 21
C5i QUjESTIGNUM s. augustini in heptateuchum c<r>2

lcxit quid deinceps Dominus dicat, Excuie tibiduas Videtur enim dicore, Tempore sationis et messis.
tabulat lupideat, ticui tt piimat, otc. An forte ita observandam requiom sabbali prnaco-
CLV. [Ib. xxxiv, 7.] Qnid est quod dictum est de pit,ut npc illa tcmpora haboant excusationem, qu.u
Domino,El r&um non purifloabit; nisi,non cum di- agrioolia valdo sunt necossaria propter victum at-
cot innoccntem ? quo vilam ? Jussum est orgo ut etiam temporo sa-
CLVI. [Ib.xxxiv.lO.] Deus in monto duas rursus lionis ct messis,quando multum urget operatio,re-

lapidcas tabulas conscripturo dicit Moysi intor caa- quiescatur in sabbalo ac si per hoic tompora.quas
:

tera, Coram omni populo Non- tuo j.iciam gloriosa. opus plurimum flagitant, signilicatum cst, ouini
dum dignatur dieore.Coram omni populo meo. An tcmporo salibato debere ccssari.
ita dixit,pi>/ i(/u luo, quomodo ouilibct homini ejus- CLXI. [Ib. xxxiv, 24.] Quod dicit, Non concupiscet
dem populi dicerotur,idest,Ex quo populo es:quo- quisquam de terra tua, eum tucendet videri in cons-
modo. Civitati tiu-o dicimus.non oui dominaris, vel peclu Dci tuijria tcmpora anni ',hoo vult intelligi,
quam unde civis es? Sic enim et
constituisti, sed ut securus quisque ascondoret, ncc do terra sua
panlo post Omnis populus, in quibus es : alio
dicit, sollicitus esset, Deo promittentc custodiam, qnod

modo quid distum ost,nisi,populus tuus?Quodau- nemo indo aliquid concupisceret,propter illum qui
tem non dixit.In quo cs,consuetudo locutionis est. ascondil,ne suam indo timcret absentiam.Et hic sa-
CLVII. [Ib. xxxiv, 12.] Quid est quod dicitur ad tis ostcndit quid supra dixerit,/Yon upparebis in cons-
Moysen, Mtende t<bi, nequando ponat tcstamcutum ' pectu Domini Dei tui inanis, quia in illo loco dixit ubi

his qui udent tuper terram. Non enim habet gra- tabernaculum vel templum Deus fuerat habiturus.
cus.nequando ponas sed.ne quando ponat.Xn forte
;
CLXII. [Ib. xxxiv, 25.] Quid est quod ait, Non oc-
de populo ei dicere voluit, cujus ipse duclor fuit? cides supcr fcnncntiim tanguinem innnolulorum meo-

Sed non ipse introduxit populum in eam terram, rum? An illa hoc loco dicit immolata sua,quae per
ubi prohibct poni testamentum cum eis qui in illa Pascha occiduntur,et pra?cipit ne tunc sit in domo
habitabant. Mirum itaque locutionis genus est, et fermentum, quoniam dies sunt azymorum ?
adhuc inexpertum velnon animadversum : si ta- CLXIII. [Ib. xxxiv, 25.] Quid est quod ait, Et non
men looutio est, ac non sensus aliquis. ilormict in manc immolalio solemnitatis Paschx ; nisi

CLVIII. [Ib. xxxiv, 13, 15.] Cum praeciperet Deus quod superius aperte proecepit, ne aliquid ex pe-
ad Moysen loquens.ut data terra in potestate, om- corequod immolatur,carnium relinquatur in manc?
nisidololatria everteretur,nec adorarentur dii alie- Sed locutio fecit obscuritatem Dormiet enim dixit, :

ni,ait,Domthtu enim Deus,$elansnomen,Deus xelator pro Mauebit.

est .'
id est,ipsum nomen quod Dominus Deus dioi- CLXIV.[Ib. xxxiv. 26.] Non coques agnum in lacte

tur.zelans est,quia Deus zelator est. Quod non hu- matris MtB.Booe dixit iterum quod quemadmodum
manae perturbationis vitio facit Deus,semper atque intelligi possit ignoro.Magna tamen est de Christo

omni modo incommutabilis atque tranquillus; sed prophetia,etiam si fleri quantoad litteram possit ;

hoc verbo indicat, non impune plebem suam per magis non potest? In sermonibus onim Dei non
si

alienos deos fornicaturam. Ductum est enim ver- sunt ad propriPtatemopprumomniarevocanda,sicut

bum tropo metaphora a zelo maritali.quod castita- nec illud de petra, et caverna ejus, et manus super-
tem custodit uxoris.Quod nobis prodest, non Deo. positione (Exod. xxxm, 22). Sed planc de fide nar-

Quis enim tali genere fornicationis Deo nocuerit > ratoris hoc exigendum cst, ut quaj dicit facta esse,
sed sibi plurimum, ut pereat. Quod Deus prohibei vere facta sint, et quas dicit dicta esse, vere dicla
terrore gravissimo, zelantem se appellans : cui di. sint. Quod exigitur etiam a narratoribus Evangelii :

citur in Psalmo, Perdidisti omnem qui fornicatur cum enim Chrislum qundam ilixisse quss
narrcnt
abs temihi uutem adhstrere Deo bonum est (Psal,
; in paraholis dixit ; tamcn hoac eum dixisse non pa-
Denique scquitur Ne forteponas tes-
£3X11,27, 28). : rabola, sed historica nirratio est.
tamentum his qui scdent super tc>ram,et (ornicentur CLXV.[Ib.xxxiv,28.] Bt eratibi Moijscsin conspectu
post deos eorum. Domini quadraginta diebus ct quadraginta noctibu<;pa-
CLIX. [Ib. xxxiv, 20.] Quod ait, Non videberit in nem non manducavit.ct aquum non Mfcii.Quodet ante
conspeetu mco inunis; sicut indicant circumstantia divcrat,quando tabulasaccepit,quasfregit,hoceliam
(lequibtu loquitur, in conspectu suo : dixil Dons in modorcpptit;non recapitulandoquodfactumest, so>l
tabcrnaculo suo hoc est autem, Non
: ibi videbtrtt iterumfaotum essecommendana.RepetitioquippeLe*
inuuis, nunquam intrahis sino aliquo munero. giajamquideignificetdiximuB.QuodautemaH^aimM
Quod spiritualiler intelleotum, magnum sacramon- non manducavit,etaquamnon /'//'ii.intelli^iturjejuna-
um ost. Veruin haec dicobantur de umbris signi- vit.apartr totumjid cet, nomlnepanisoBnamoibum,
ticationum. etnomineaqu nnem potum signifioanteSoriptura.
CLX. [Ib.xxxiv,2i .] Cumdeaabbato prtBoepiuet, CLXVI. [Ib. x\xiv, 28, 27, l.| Ei scriptH .

quiil eal quod adduxit,5a< im rtquiesctt ? Iti verba * Testamenti, decemverba. De Moyae diolum
' Editi, ponat. Mss. omucs, ponat : uti atlaoi btbent rit, cui etiam I inte di-
oodleet plerique in Locul iio. I, loo. 188. Porro In
;

. \, :i 1 1 1 tette NoblUa ferunl '

Sio LXX M . dill, / r .' ki .

n. h M i

riiiu unm ftul aller pro reowt ibel .

« iu editle omittitur Uic, vtrta. Ilabetui iu Uti el
IA\ apud ia\
633 LIBER SECUNDUS. 654
xer&, Scribc tibi verbahxc.Cum veroprimumLegem Testaraento, quod in Vetere difficile fuit, habenti
acc.epit, cujus tabulas abjecit et fregit.nec ipse exci- fidem quaeperdilectionem operalur;atqueillo digilo
dissedictus cst tabulaslapidcas,etmododictumest, Dei,hoc est,Spiritu Dei intus eam in corde scribente,
Excidetibi duas tabulas lapideas ; nec ei dictum cst ut non foris in lapide.Unde dicit Apostolus,/V<»j in ta-
scriberet, sicutei modo dicitur;nec eas ipse scrip- bulis lapideis,seiin tabulis cordis carnalibus (II
Cor.m,
sisse narratur, sicut modo narrat Scriplura,el dicit, 3) ;quoniamcharitas Dei,quo. veraciterimpletur pra3-
Scripsit in tabulis verba Testamenli,decem vcrba : sed ceptum, diffusa est in cordibus noslris per Spiritum
tunc dictum est, Et dedit Moysi,sta(im at cessavit loqui sanctum, qui datus estnobis (Bom. v, 5). Hoc est er-
ad eum in montc Sina,duas tabulas teslimonii,tabulas goprimo dala Lex (ubisignificalurVetusTestamen-
lapidcas scriptas digito Dei (Exod. xxxi, 18); deinde tum,quod est opus tantummodo Dei,et conscriptio
•paulo post,£i conversus, inquit, Moyses descendit de digiti Dei),quod Apostolus
dicit, ItaqueLex quidem
monte,ei duse tabulse testimonii inmanibus ejus,tabu- sanrta, el mandalum sanctum, et justum, ct bonum.

ta' lapidese scriptse ex utraque parle earum,hinc atque Lexergo sancta et bona.Deiopus est ubihomo ni- :

hinc erant scriptse,et tabulse opus Dei erant,et scriptu- hil agit,quia non obtemperatjsed reatu potius pre-

ra Dei insculpla in tabulis [Exod. xxxn, 15, 16). mitur.Legeminanteatque damnemto. Peccatum enim
Pruinde magna oritur quieslio.quomodo illffi tabu- inquit,u( appareat peccatum, per bonum mihi opcra-
1«,quas erat Moyses Deo utique praesciente fractu- tum est mortem (Id. vn, 12,13). Beatus autem homo
rus,non hominis opus esse dicantur.sed Dei;necab est, cum hoc mandatum sanctum,et justum.et bo-

homine scripUe, sed scriptae digito Dei posteriores : num, est etiam opus ejus ',sed per gratiam Dei.
vero tabuke tamdiu mansura, ac in tabernaculo ac CLXVII. [Ib.xxxv,l. ] Moyses ad filios Israol,po-
templo Dei futur;e,jubeiile quiilem Deo.tamen ab sleaquam de monte descendit.habens aliastabulas
homine excisa; sint, ab homine soriptse. Ao forte in
Legis, circumposito sibi velamine propter gloriam
illis prioribusgratia Dei significabatur.non hominis vultus ejus, quamnon poterant intueri,
filii Israel
opus.qua gratia indigni facti suntrevertentescorde ILrc, inquit, vcrba, qux
Dominus facere ea :
di.vil
in .Egyptum.ct lacientes idolum; unde illo benelicio ambigue positum est.utrumfa facere ipseDominus,
privati sunl,et propterea Moyscs tabulas freyit:istis an illi sed utique manifestum cst quod illi yussit
:

vcro tabulis posterioribussignificati suntquide suis quippe ille quae fierent. Sed forte ideosic positum
operibus gloriantur;undedicit Apostolus, Ignorantes est,ut ex utroque accipiatur;quia et Dominus facit,
Dei justitiam,et suam votentes constituerejustitise Dei
cuin lacientes adjuvat, secundum illud Apostoli,
non suntsubjecti (Rom. x,3) ; et ideo tabula? humano In timore et tremorevestram ipsorum salutetn opera-
opere exsculpta;, et humano opere conscriptaa datre
mini; Deus enim est qui operaturin vobiset velle, et
sunt,qu« cum manerent,ad eos signiiicandos
ipsis
operari, pro bona volunlate. (Philipp. n, 12, 13).
de suis operibus gloriaturos,non de digito Dei.hoo
CLXVIII. [Ib. xxxv, 24.] Omnis affcrens demptio-
est de Spiritu Dei ?
nem, argentum et ics attulerunt demptionem Domino
Certe ergo repetitio I.egis Novum Testamentum
tanquamdiceret,Omnisquiattulit,attulitil!udatque
autem Vetus significabat, unde con-
significat;illud
illud, inter caetera quae dicebat, et argentum elces
fraclumetabolitumest:inaximequoniamcumsecun-
commemorans. Demptionem sane interpretati sunt
do Lex datur, nullo terrore datur, sicut illa in tanto
latini, quod graecus habet 4ipaips|jia. Appellata est
strepiluignium, nubiumettubarun^undetremerac-
autem demptio, eo quod sibi demeret qui Domino
tus populus dixit, iYcm loquatur Deus ad nos,ne moria-
afferret.
muryE.vod.s.x,{9): uude significatur timor essc in Ve-
CLXIX. [Ib. xxxv, 29.]. Narrante Moyse comme-
tere Testamento, in Novo dilectio. Quomodo igitur
moratum est quod ei dixit Deus de Beseleel eisdem
haac solvitur quaestio, quare illae opus Dei,istae opus
verbis ac totidem,quod eumimpleverit Spiritu divi-
hominis; et illae conseripta: digito Dei, istoe scriptae
no sapientiae, et intellectus.et scientiaa ad taberna-
ab homine? An forte ideo magis in illis prioribus
culioporafacienda,quaepertinentad artesopificum ? :

Vetus significalum cst Testamentum,quia Deus ibi

undequidnobisvidereturjam d\ximus(Supra,quxst.
praecepit, sed homonon fecit ? Lexenimpositaest in
138). Sed ideo nunc hoc idem commemorandum pu-
Votere Testamento, quaeconvincerel transgressores,
tavi,quianonfrustraeisdemomninoverbisrepelitum
quae subintravit ut abundaret delictum (Roro.V,2Q).
est,quibus antea Moysi aDomino fuerat intimatum,
Non enim implebatur timore.quae non impleturnisi
charitate.Et ideodicitur opus Dei,quia Deus Legem
Sanc novo more hic ars architectonica perhibetur,
opificum ex auro et argenlo et quocumque metallo,
conslituit,Deus conscripsit nullum opus hominis,
:

cum illa dici soleat architectonica,qua? pertinet ad

quiahomoDeononobtemperavil.eteumpotiusreum
fabricas aadificiorum.
Lexfecit.In secundis autem tabulis homo peradju-
torium Dei tabulas facit, atqne conscribit;quia Novi CLXX.[Ib.xxxvi,2 et 3.]Et omnes quisponte vellent

TestamenticharitasLegem facit.UndedicitDominus ire ad opera, ut consummarcnt ca, et accepeiwnt a

Non veni Legem solvere, sed implere (Matth. v, 17)
dicit autem Apostolus,Pto!(7ndf> Legis charitas(I\om. 1
Ita Mss. Editi vero, et bonum facit, hoc eliam opus
cjus.
xm, 10) ;et, Fides qux per dilectionem operatur (Ga- Corlieiensis vetus codex: Qiue perlinent ad artis op-
«

lat. v, 6). Factum cst ltaquc homini facile in Novo ficum. Forteleg. opificium.
635 QU^STIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATEUCHUM 686
Noyseomnes demptionu l .ln notitiam tantum Moysos lectione ; et ideo sorvilla sine requie.Plenitudo au-
pertulit qua? Dominus opora fleri pra:ceperit,taber- tem sabbati erit in roquie sempiterna. Non enim
nfeulum sciliret cuni omnibus quas in co cssenl, frustra institutum est et sabbatum sabbatorum
immamoravit autem quos- [i.i ,
it, \xv).

,uibus dixit Spiritum divinitua datum, quo CLXXIII.

|Ib. xi, 9, 10.]' Superius quando prius

illa efficero possont : ot tamcn multi intelligunlur locutus est Deus de tahcrnaculo ungendo, dixit ea-
aponte ad eadcm opora vcnisse quibus ncque im- nctiono sanctilicari illa omnia,et lieri sancta
peratum est, nec eorum nomina oommemorata sanctorum. Altare autem holocaustomatum eadcm
sunt a Domino dicta Moysi. Non ergo illi soli hoc unctionesanctilioatum,dixerat iieri sanctum sancti:
inunus divinitus babuerunt, qui nominatim com- et hoc interesse videbatur,quod nihil eorum dixis-
memorantur, sed fortassc praicipuo atquecxcellen- set sanctum sanctorum, nisi quod tantum velo se-

tius. Laudandus est autem in his omnibus non at- parabatur a sancto, id est.ubi erat arca testanienti
tractus ad opus serviliter animus, sed liberaliter et altare incensi^E.rmf.xxx, 26-38). Nunc autem cum
et spontedevotus. eadcm repeteret, dixit de tabernaculo uncto et his

GLXXI. [lb. xxxvi, \,el 5.]Xotandumquod illi qui qu.T in illo essent,quod eadem unctione sanctifica-
sapientes appellantur, effectores operum sancti, rentur,et lierent sancta:illud autem altare holocaus-

etiam moribus tales crant, ut cum ipsisusciperent tomatura.de quo prius dixcrat quod fieret sanctum
omnia quse populus offerebat,existimans necessaria sanctijCademunctionenunc.dixit fieri sanctumsanc-
es quibus illa omnia complerentur, viderunt plus torum.Unde datur inlelligi tantumdem valere quod
offerri quam erat necessc,et dixerunt Moysi ; atque dictum fuerat sanctum sancti, quantum valetquod
illeper prreconem ultra populum offerreprohibuit. dictum est sanctum sanctorum ac per hoc et illa :

Poterant autem, si vellcnt, multa auferre, sed mo- omnia uncta, id est totum tabernaculum, et quaa-
destia prohibuit, vel religio terruit. cumque in eo essent,qure priusappellaverat sancta

CLXXII. [Ib. xxxv, 5.]PosteaquamdescenditMoy- sanctorum,tantumdem valere quod nunc aitsancta:

ses de monte,opera commendatur tabernaculi con- nccunumquodque eorumdici tantummodo post is-
struendi,et vestis sacerdotalis ;de quibus faciendis tam unctionem sanctum sancti.verum etiani sanc-
antequamaliquidpr«ciperet,locutusestadpopulum tum sanctorum, sicutaltare holocanstomatum ut ;

desabbatiobservatione.Ubinonimir,oritomovet,cum jamniliil intersit, quantum ad hanc appellationem

decemverbaLegisacceperit in tabulis lapideisite- attinet, inter illa qua? interius intra velum fuerant,
rum.quas ipse excidit, ipso conscripsit quare de id est ubi erat arca testimonii, et castera foris, nisi
;

sabbato solo.posteaquam descendit,populum admo- quod illainterius ita dicebantur sancta sanctorum
nuit.Sienimpropterea decem praecepta Legis super- velsanctum sanctorum 2 ,ut etiam ante unctionem
fluum fuit ut populus iternm audiret cur non fuit ;
sic appellarentur;cajtera vero unctione sanctificata
superfluum ut de sabbato audiret.cum et hoc in eis- sunt,ut hoc nomen acciperent. Quod otio discutien-

dem prseceptis decem legatur ? An et hoc simile est dum est quid ista signilicent.

vel;imento,quo faciem obtexit.quia splendorem vul- CLXXlV.iIb. vl, 19.]Gum Scriptura narraret quo
tus cjus filii Israol non poterant intueri?Xam ex de- modo Moyses constituerit tabernaculum, Extendit,
cem praceptis hoc solum populo prascepit.quod figu- inquit, aulwa super tabemaculum : non utique desu-
rate ibi dictum est:alia quippeibi novem sicut praa- per tectum.sed cingens columnas ;quiade columnis
ceptasunt.etiaminNovoTestamentoobservandann- dixerat, quod staluerit tabernaculum.
nimedubitamus.Illudautemuiuimdesabbatousque CLXXV. [Lb. zl,29, |Cum ilix.ii, Et super atrium i><

adeo liguratadiei septimi observationeapud Israoli- oircuitu tabernaduli et a{/art'j,manifestat altare ho-
tas velatum fuit, et in mysterio prasceptum fuit, et locaustomatem ad ostium tabernaculi forinsecus
quodamsacramcnto figurabatur,uthodieanobisnon fuisse, ut atrio totum ambiretur, et altare asset
observetur, ao<] solum quod signilicabat intueamur. infra atrium inter portam atrii ct ostium taberna-
in illa autem requie ubi opera servilia jubentur ces- culi.

sare, magna estaltitudo gratin; Dei.Tunc enim fiunt CLXXVI. [Ib. xl, 31, 35.]Xotanda est res multum
cum requioopera bona, cum fides per dilectionem mirabilis,quod nube descendente et implente laber-
operatur [Gatat.y, 6): timor autem tormentum ha- naoulum,quaa tamengloria Domini dicitur, nonpo-
tormento quoc requies ? Unde timor non est
bct.et in teratMoysea intrare tabernaoulum, qui in montfl
in charitate (1 Joan. iv, 18) : charitas autem dilfu- Sina,qu a primitua acoepit,intravitin nu«
sa cst in cordibus noslris perSpiritum sanctum qui licni iibi erat Deua .//. zix, 20). Prooul dubio nrga
datus i
i.v,b).litotabbatumrequiei aliam peraonam tnno Qgurab&t.aliam nunotet tun<
cla Domine Dei Boilioi gratia tribuenda,non nobis
: i eorumquipartioipes fiuntintime veritatia Dei;nunc
velut DxnobiB.AHoqutn uoslraopcra siceruiit,utsiiit Judmorum.quibus gloria Domini,ejua
humana,aut pcccata * aut cum timore.non eum ili-
; bomaculo eat,quod e*t gratia Christi.tanquam uu-
Codlcea edill et Msa., demptum .rs. Looum bunoTl-
' bosopponitur.non cam iutelligentibus.el id
Ualuon i Moblllut, oom legi, dabeat, omnes
'
il ii

iin.ltiiii LXX, ponta ta aphairm i! m .i itinclinclione iueU

joxta \ ulgal imaria. plmua d
> Melioria a ilea M uUt, i Si.' M». i'i odilio Knti8|ioneu»li Uia tero ediuo»
' Eilili, uul CUffl peceato, Mus., au! jieccutu. ue»,i'«' sanctuin iiin.tt.
 657 LIBER SECUNDUS. 658

intrant '
in tabernaculum testimonii. Et hoo cre- duabuscommissuris.secundi adprimum, ettertii ad
dendum est semel factum, mox ut constitutum est seeundum,ut exhac veluti regula caetera jungeren-
tabernaculum.significationis hujus causa, vel alicu- tur.Ansas ergo praccepit fieri primo auloeo quinqua-
jus alterius.Nequcenim scmpersicerat nubessuper ginta,ex una parte qua illi fuerat committendum se-

tabernaculum.ut illuc Moyses inlrare non posset cundum; etansas quinquagintatertio aula^o, ex ea
quandoquidemnonremovebatur nubes, nisicumeis parte qua secundo conjungebatur: ipsum autem se-
hoc signum dabatur disjungendi; hoc est castra mo- cundum,id est inter utrasque ansas quinquagenas
vendi ex eo loco ubi erant; et accedendi quo nubes du- medium,circuloshaberevoluitquinquagintaaureos,
cebatperdiem, flamma per noctem (Exod. xm, 21). utiqueexunaparte.perquosconjungereturquinqua-
Qua; duo vicissim etiam super tabernaculum ma- ginta ansis auloei primi ac per hoc consequens erat
;

nebant,ubi castraposuissent,nubes per diem,flam- utexaliaquoque partecirculostotidem haberet, per

ma per noctem. quos conjungeretur ansis aulaei tertii.Quod breviter

Scriptura ita dixit : Et facies ciiculos quinquaginta,

Qu.est. CLXXXII. De Tabernaculo.
aureos,etconjunges aulxum ad aulxum circulis,et erit
1. Quoniam Exodus dicitur,in constitu-
liber qui tabernaculumtmwm.GiTCxili ergo quinquaginta aurei
tione tabernaeuli sumit terminum,de quo taberna- secundiauleei,inserebanturquinquagintaansis'hya-
culo etiam per superiora ejusdem libri multa dicun- cinthinisprimiaukei ;
quinquaginta circuli insere-
tur.quae faciant difficultatem intelligendi.sicutsolet bantur quinquaginta ansis tertii auloei;etdcinceps
et
omnis TOTrofpoLfffa, id est loci alicujus descriptioin ita cateri connectebantur, ut quinque complecte-
omni historia facere visum ; est mihi de totoipso rentur,atqueexadversapartealiasimiliterquinquo.
tabernaculo separatim dicere,quointelligatur,si lie-
3. [lb.7-11.] Deindedicit, Et facies vela capillacia
ri potest,qualeillud,etquidfuerit,interimproprieta- operire super tabemaculum: id est.qus venirent su-
te narrationis inspecta 2
,et in aliud tempus dilala ti-
per,nona parte tecti, sed supercingendo. Dicimus
gurata significatione neque enim aliquid ibi tuisse
:
enimetsic aliquid superponi, non quemadmodum
putandum est.quod jubente Deo constitueretur sine tectum domus.sed quemadmodum tectoriumparie-
alicujus magnae rei sacramento, cujus cognitio fi-
tis,tanquam super lineam fasciam. Undecim,iaquit,
dem formamque pietatis jedificet. vela facies ea.Longitudo veli unius erit trigintacubilo-
2. [Ib. xxvi, I ,G.] Jubet ergo Deus Moysi faeere ta- rum,etquatuor cubitorum latitudo veli unius :mensura
bernaculum decem aulaeorum de bysso torta.et hya- eadem eril undecim velorum. Et conjunges quinque vela
cintho, et purpura, et cocco torto, Cherubim opere in se, et sex vela iu se. Quomodo illa aulasa voluit
textoris : auXaia;
quas Graeei appellant, Latini quina conjungi,sic ista vela quinque et sex,quae un-
aulaea perhibent, quas cortinas, vulgo vocant. Non decim erant,non decem. Et duplicabis, inquit, velutn
ergo decem atriafierijussit,sijutquidamnegligenter sextutn secundum faciem tabernaculi : ne moveret
3

interpretati sunt:non enim au).a;,sed a&Xafac dixit. quia impariliter alterutrum incurrebant sexet quin-
Opere ergo textili Cherubim jussit in aulaeis fieri, que.Deinde dicit etiam ista vela capillacia, quemad-
quorum auleeorum longitudinem esse praecepit cubi- modum sibimet jungerentur. Et idem dicit,sed for-
torumvigintiocto,etlatitudinemcubitorumquatuor. tasseplanius^/ucies, inquit, ansas quinqnaginta in
Cohaerere autem invicem aulsaa, et conjungi inter se ora veli unius,quod contra rnedium est,id est.contra
quinque hinc,et quinque inde,ut spatium quob eis secundum,quia ipsum erit medium inter primum et
cingeretur,hoo esset tabernaculi spatium.Quomodo tertium: secundum commissuram, id est, juncturam.
autem inter se connecterentur eadem quinaaulaja, Et quinquaginta ansas facies super oram veli,quod con-
ita praBcepit, Facies iltis, inquit, ansas hyacinlhinas junctum est ad secundum velum, id est super oram
in ora surnma aulxi unius ex una parte in commissu- tertiiveli,qua conjungitur secundo.E/ facies circulos
ram ; el sic facies superiora summa 3 ad commissvratn sereos quinquaginta,et conjunyes eirados de ansis; et
secundam: id est, ubi committitur aulaeum aulaeo, conjunges vela.et erit unwm.Circulos ergo medio velo
tertium scilicet secundo,quod secundum jam cum voluit apponi.id est secundo, quibus quinquagenis
primo commissum est,idestconjunctum atquecon- aasisjungeretur primo et tertio.Nihil hic aliud est,
nexum,faciemcontra faciem consistentiaexadverso nisiquod circulos non aereos, sed eereos fieri nunc
singula;quoniam inter se jussit quina 4 conjungi,ut praecepit.Ansas autem in aulaeis hyacinthinas dixe-
ex adverso constituerentur.Utrum autem quadrum
rat in velis autem capillaciis quoniam tacuit cujus-
:

spatium his concluderetur, an rotundum, nondum modi essent ansae.quid nisi capillacias eas credibi-
apparet;sed apparebitcum de columnis cceperit di- accipimus
lius ?
cere.quibus protenduntur aulaaa.Non ergo amplius Quod deinde sequiturita est ad in-
k. [Ib. 12-14.]
quam de trium connexione dicere voluit.quae fitin telligendum diificile.ut verear ne exponendo fiat ob-
scurius. Dicitenim, Et suppones in velis tabernaculi
1 Ita editis, inlravit.
Iu Mss., intrant.
* Plures Mss., interim ad proprietatem narraiionis,exce-
pta/vet exspeclataj,et in aliud,etc. Vaticani duo ; Interim 1
In excusis deerant hic decem verba, nunc restituta
quantum ad proprietatem narrationis spectat,et inaliud. ex Msb. qui paulo post habent, complerentur ; pTO,coin-
J Sic in Mss.
et apud LXX.At in edilis,facies summam. plecterentur.
— In B., facies super ora summa. M. 3 Excusi, ne moverelur. Mss., ne moveret, id est, ne
4 Editi,
ea. Mss., guina. facesseret difticultatem.
659 00 E8TIONUM S. AUGUSTINI 1N HEPTATEUCHUM 660
dimidium reli quod iuperaveril,tubttges quod abundat turam, lateribua longioribua bravioribus frontibus
ie uelit tabernaeuli, tubteget post tabernaculum, CubU sirui pleraque basilios oonstruuntur hoc enimpo- :

tum ex hoc,et cubitum ex hoc,e®eoquodtvperal velisde tius bio evidenterexprimilur.Nam itadioit: Etfaoie*
longitudinevelorum tabernacmli, erit contegent tuper eolumnat tabernaculo, viginti columnas ab lutere isto,
latera tabernaeuti,hine atque hine ui operiat,Gura sax* quodretpicitad aguilonem. l'.t quadraginta batet ar-
tiiui velumjuaaeritdupltoariaeoundumfaoiemtaber- genteatfaciei viginticolumnis,duasbatesoolwnnmuni
naculi, quiddieatauperarein velis dimldium veli;et iu ambat parfet eju$.Ei latuttecundumcontra auttrum
quid tlicat, Cubitume.c hor, ttcubitum tx hoc, cum di- vijinti columnas, et quadrugiit/a ettritm hases argen-
midiumveli quindeoimoubita sint.quoniam triginta tca.s ; tluns bates columns uni m ambat partet ejut, et
cubitorumjussitosBeunumveliim.quisfacileintolli- duas bases cotuinu.f uni in ambat parles «jtM.Repeti-
gatVAut si propterea 9uperatde longitudine velo- tio non n.oveat ;
quia locutionis est, ut omnes ita in-
rum, quia prima aula-a do bysso et cocco etpurpura tclliganturdequibusnondicit.Dcbasibusautcmjam
ct hyacintho viginti octo cubitis longa esse prwcepit, anteadiximus,curunacolumna duas habeat.quia ct
ista vero capillacia triginta culiitorum esse voluit, capita hoc loco bases vocat (supra, tiuscst. 110).
duobus cubitis superantur singula aulaja a singulis 6. [Ib. 22-25.] Videmus igiturvicenis columnispor-
veliscapillaciis: qua: in sumoiam ducta,excepto un- recta duo latcra taliernaculi aquilonis et austri duo :

decimoquod duplicari jussit, viginti cubita excres- sunt reliqua.orientale et occidentale, qua; si totidem
cunt, quibus 9uperatur ambitus aulaeorum ambitu columnashabuissent, procul dubio quadrumesset.
capillaciorum. Decem quippe velorum cubita bina, Quot autem habeat, de occidentali non tacetur, de
quibus longiora erant, viginti faciunt: quorum ex orientali tacetur: utrum quia non habuit.et sola illic
utroque lateredecem binc et decem inde poterant sinecolumnisextendebanturautaabextremacolum-
superare,non cubitum ex hoc et cubitum ex hoc, si- naunius laterisusquead alteriusalteramextremam
cut Scriptura loquitur. Quapropter differenda mihi an aliqua causataceantur.ut ctiam tacita; intelligan-
videtur hujus loei expositio,donec tabernaculum co- tur, nescio. Postea quippe ex ipsa parte orientis de-
lumnisomnibus.cum atrio,quod circumponitur,om- cem columniT commemorantur.scd atrii de quo post
ni ex parte consistat.Fortassis enim per anticipatio- loquitur, quod huic tabernaculo circumponi jubct.
nem aliquid dicit de his velis capillaciis,quod ad illa Commeruoratis ergo lateribus tabernaculi aquilonio
proficiat.de quibusnondum locutuscst. Quod enim et australi in vicenis columnis.deindesequituretad-
dioit.Ei/ijctSi vela capillacia operire super tabernacu- jungit,dicens : Et rctro tabcriiaciiliim pcr parlcm qust
lum, utrum universum tabernacuium his velis coo- est contra marc,facies scx coiumnas: el duas cotumnas
peririvelitcum atrioscilicet.de quo.cirGumponendo facies in angulis tabernaculi a posterioribus,et xqua-
postea loquitur; an hoc interius tabernaculum, quod les deorsum versus; el in seconvcnientes erunt,ivquales
decem aukeis tieri jussit.incertumest.Sequitur ergo dc capitibusin commissuram unam.Sic /aciet ambobus
et dicit.E^ facies
opcrimentum /abernaculo,pelles arie- duobus angulis '
; xqualet tinl.Et erunt octo columnx,
tum rubricatas. Etiarn hoc operimentum utrum uni- et bases earumargentese texdecim: dux bates columiue
verso tabernaculo jusserit in circuitn, aninte-
lieri uni,et duse hases columnm uni in ambas partes ejus.De
riori tantum.similiter habetur incerlum. Quod vero basibus similis ratio et similis locutio est.Latus ita-
adjungit, Et operimenta peltcs hyacinthinat desuper, que occidentis, nam hoc est ad mare, columnis octo
hoc non in circuitu, sed a tecto velut camera acci- extenditur; sex mediis, et duabus angularibus quas
piendum est. xquales ad unam commissuram dicit esse debere ;

5. [Ib. 15-21.] Et/acies, inquit, columnas taberna- credo quod angulus duo in se lateracommittat.et sit
culo de lignis impuiribilibus : decem cubitorum colum- columna angularis lateri utrique communis.ista oc-
nam unam, et cuhiti unitis et dimidii latitudinem co- cidentali et aquiloniae, illa occidentali et australi.
lumnss unius;duos anconitcotcolumn.v uniconsistentes Quod autem dicit etiam ssqualee dsorsum versus hoc
ex adverso: sic facies omnibus columnis' tabcrntuuli. utique dicit,ut ad perpendiculumlibrarentur.ne ro-
Quarejusserit fieri hos anconiscos,de quibus antea bustiores essent infra quam supra, sicut pleraeque
dixi quid essent (Supra, quxst. 109), non satis mihi columnas sunt.
apparet.Si enim adcolumnas portandaslierent.qua- 7.[Ib.2G-2'J.] Deinde dicit: Et facies seras de lignis
tuorut minimum fierent*: si
autemubiserae incum- impitlribilihiis,tjuinqiie uni columntv e.v una parte ta-
bercnt.ctiam plures tlcrent;nam quinas seras singu- bernaculi;et quinque sertu colusnnte lateri ta bemaculi
liscoluinnisdistribuit.Nisiforteinhisanconiscisnon secundo; et quinque teras columiuv posteriori Uiteri ta-
aliquisusus.sed solasignificatiosit.sicutin velo un- bernaculi.ijuot/ est ud marv.Mirum si dubitari potest,
decimocapillacio.Nam columna duos anconiM latusorientalecolumnasnon habuisso inhocintciM-
lutbrachiahincatquehincextendens.figuramcrucia retabernaculo,cuipostoaeircumptinitui'atriiim.Sin-
reddit.Nuno jain videamua QUmerum columnarum, gulasquasqueigiturcolumnas omnium triumlatcr-
in quibua et forma tabernaculi poaeil n ui babereBera8qulDasjubet.£(Mra,inquit,w#diam*
adverti.utrum
quadra.anrolunda sit,an ublongamhabeatqn.nl-.. termediascolumnat pertranteai abuno lateran aitttd
1
latut.Uoc videlurdicere, utdeoolumuain culumiuun
Editi, omnet columnot, Mss. et LXX.omnibus colum-
sera perventret,et perintervallum oolumnarum por«
•Sh Me«. ai.
ezoepto lut. sic aahant: Si enim
editl '
Etlitl, tic /tn >itt tmyutos duobus angulis.i\*>i.,twi/n>but
ati coiumnasporiandas,fitrentguatuor,
utin tcrent. mum ituobus : uocuuUum L\X, amphottratt tais «.;'«.»>
.,
661 LIBER SECUNDUS.
rigeretur a latere unius usque in latus alterius: ac januasinterpretati sunt etauXa;et aiXa(a;.Sicut au-

per hoc una ex hisomnibus columnanon erathabi- tem in lingua latina invenimus aulaea, quas Grajci
tura proprias quinque seras, ad quam extremam auAociac vocant ; ita quam illi appellant au)>;,v,nostri
quinque perveniebant a columna sibi proxima ve- aulam vocaverunt.Sedjam non atriumisto nomine,
nientes. Etcotumnas, inquit, inaurabis auro, et an- sed domus regia significatur in latinalingua; apud
nulos facies xreos, in quos induces seras, et inaurabis Grascos autem, atrium. Ergo,£/ facics, inquit, atrium

auro seras. Ne column» foraminibus cavernaren- labernaculoinlalere quod rcspicit adaustrum ; eltento-

tur,quo intrarent serae, annulos fieri jussit, quibus ria atrii ex bysso torta ; centum cubito-
longitudo sit

ex utraque parte continerentur fines serarum. rumum lateri :columnieeorum viginti,ct basesearum
'

Proinde intelliguntur hi annulli fixis in ligno ansu- xrese viginti ; et circuliearum, et arcus carumargentei.
lis pcpendisse, ut extremas partes serarum possent Swetlateriquod estadaquilonem, tentoria centumcu-
capere et continere. bilorum longitudinis ; ctcolumnx eorum viginti,et ba-
8. [Ib. 30-39.] Et eriges, inquit, tabernacalum ,<e- ses earum xrex viginti,etcircuiiearum,etarcuscolum-
cundum speciemquse monstrala monte.Et fa-
est tibi in narum, etbases inargentalx argento. Latitudo autem
cies velatnen dehyacinlko et purpura et cocco torlo et alrii qux est ad mare, tentoria ejus quinquaginta cu-

bysso neta; opus texiie facies Ulud Cherubim '. Et su- bitorum ; columnx eorum deccm. Et ialiludo airii quod
penmpones iltud super quatuor columnas impulribiles estad orienlem, quinquaginia cubitorum ; columnx
inauratas auro, el capita earum aurea, et basesearum cjus decem, et bases earum decem.
qualuor argentese. El pones velamensuper columnas,et 10. Hicjam videmus commemoraricolumnas ab

inducesilluc,interiusquainvelameuest 2 ,arcamtestimo- oriente, cum loquitur dealrio, et eas deccm dicens

nii: et dividet vobis velameninter medium sancti et in- cum basibusasreis, sicut dixi :etiamdeoccidentali-
ter medium sancli sanclorum. Et cooperies de velamine bus : ubi difficillima oritur quaeatio. Nam facile est

anamtestimoniiinsanctosanctorum 3 .l{iecomnia.mBL- quidem accipiamusaborienteunum ordinemco-

ut
nifesta sunt, interius intra velamenhocquatuorco- lumnarum ad atrium pertinentium, quo tabernacu-
lumnisimpositamfuissearcamtestimonii:quamnon lum interius per omnes quatuor partescingitur; quia
sic operiri jussit velamine, ut super arcae coopercu- nonhabebatexeaparte columnas tabernaculum in-
lum jaceret velamen, sed ut contra statueretur 4 . terius ?ab occidenteautem ubi jam erant interioris
Deiudedicit: El pones mensam foris exlra velamen; et tabernaculi columnae octo,quomodoetiam istas de-
candelabrum conlra mensam in parte tabernaculi,qux cem,quas exteriorisatrii eommemorat.accepturisu-
respicit ad austrum : et mensain pones in parle taberna- mus, tauquam aboccidente duosint ordines colum-
cuii,qux respicit ad aquiloiiem.Et\&m hocplanum est. narum,interiorum octo,et exteriorum decem ? Quod
Quod autem sequitur, Et facies adductorium dc hya- si itaest, longioraerunt etiamlateraatriiexterioris,
cintho et purpura etcoccotortoet bysso torta, opus va- quam tabernaculi interioris, utsitunde ab extremo
riatoris. Et facies velamini quinqae columnus, et inau- inextremumaliuscolumnarum ordodirigatur,etnon
rabis itlas auro, et capita earum aurea : el conflahis eis incurrat inordinempriorem ad interius tabernacu-
quinquebasesxreas:cu'\usu\\e\simev\ hocfiatquinque lumpertinentem.Etsihocest,consequenseritutvice-
columnisextentum.postapparebit, nam hicnon ap- na? illae columnee duorum laterum tabernaculiinte-
paret. Vult enim illud esse velamen ostii tabernaculi, rioris,austrietaquilonis,intervallisbrevioribusdiri-
hujus videlicet interioris,cui circumponituratrium. mantur, quam illae vicenae quas habetatrium exte-
Deindejubet altarefieri sacrificiorumetholocausto- rius exeisdem lateribus. Et quia illi exteriores ordi-
matum : etdicit quemadmodum fiat nondum autem : nes vicenarum columnarum, sicut Ssriptura loqui-
dicit ubi ponatur; sed hoc quoque post apparebit. tur,centenacubitatenent; isti interiores totidemco-
9. [Ib. xxvn, 9-13.] Hinc jam de atrio loquitur lumnarum quotlibet minus cubita teneant,quoniam
usque quod circumponendum est taberna-
in linem, hqc Scripturanonexpressit, consequens erit utocto
culo quo prius constituendo locutusest. Etfa-
illi,de columna; illse tabernaculi interioris in latereocciden-
cies, inquit, atrium; quod diciturgrace auXrjv, non tali rarioressint quam vicenaeillaeejusdemtaberna-
auXaiav quod quidam interpretes nostri non discer-
: culi australes et aquiloniae, ut possit comprehendi
nentes, et hoc et illa aulaea, quasauXatasnonauAa; spatium quantum sufficit decem illis aulaais circum-
Grceci dicunt, atria interpretati sunt dicentes, Et fa- tendendis, quibus primitusdixit hoc tabernaculum
ciestabernaculumdecematriorum,ub\decemaulxonim fieri. Habent enim cubitavicena etoclona, qua; fiunt

diceredebuerunt.Nonnulliautemmultoimperitiores simul ducenta octoginta quorum si centena essent

:

in lateribusduobusaustrietaquiloniSjUbiviconarum
ln editis, super Cherubim. At in Mss. et apud LXX,
1

absque particula, super, legitur facies illud Cherubim.He- columnarumordinessunt.quadragena utiquecubita

braismus est, quo pracipitur velamen artificis industi ia tenderenturperalia duolateraorientisetoccidcntis,
eparsendum imaginibus alatis, sive potius, uti liabet
versio Vulgata, pulchra varietate contexendum. et proportione occurrerent in octo columnis cubita
* Sic Mss. juxtagra;c. LXX: kai eisoiseis ekei esoteron quadraginta,sicut in viginticolumniscubitacentum;
lou katapetasnuitos. Adeoque perpcram in anteaexcusis,
sed non essent longiora latera exterioris atrii.quo-
el induces illud interius ubi velumen est.
3 Editi, insanctis sanctorum. Yaticani Mss.
juxla graec, niam centenis cubitisdefinita sunt;etideononesset
in sancto sanctorum.
* In idilis, contra mensam statucretur. Abest, mensam,
quemadmodum ille ordo deccmcolumnarum abau-
Mss. 1
Editi, eorum. At Mss., eorum; refertur ad tentoria.
663 QUifiSTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATEUCHUM 661

gulo auatrali angulumaquUoniuoqinoluderotor-

in illa quinquagints cubitorum non contexU erunt,
Interioruru urioi-ulumnarum.Proindeut atrio ne aditus in alrio nullus sit sed quindcnis cu-
:

ondiqueciroumdeturiuteriuBtabernachlum,oportei bilis media vlginti oubita separabuntur, nt facianl

iihul esseetiamlongitudinis brovioris atque itnne- : ports tabernaouli tegimen, hocost velum, quodor-
cessesit vioenu ejuscolumnusin duobuslatoribus, namento velamentoque dopendcat, et teneat spa-
quibusinlongum porrigitur,donsiusconstitui,quum tium qualunrcolumnarum, quod por.too atrii depu-
sunt atrii exterioris etium ipaffi vicenae ; ot rarius tatum atque soparatum est. Ideo velamen ipsum a
octo columnas tabernaculi interioris a parte occi- lateribusqiiindenumcubitorumdivisum atquesepa-
dentis.quamdocem cxeadem parte atriiextcrioris: ratum, etiam specie distingui voluit, ut opero acu
quoniam quidquid minus cubitorum cxillis aulais pictoquatuorillacoloribus variarctur. Sedlalera illa

extenditur columnis vicenis duorum laterum ad

in quindenum cubitorum hinc alque hinc ternas co-
austrumct ad aquilonem.compensandumestlatitu- lumnas habentium, si ad eamdem linese, rcctitudi- 1

dine orientalis et occidentalislatoris, ut ducentaoc- hem portss atrii conjungantur, non erit spatium
toginta cubitaconsummentur aulceorum. Noncnim inler deoem columnas cxterioris atrii et octo inte-
sicut de veliscapilaciis, ubi unumplusest, itaetdo rioris tabernaculi, ubi sit altare qninque cubito-

his aulasis jussit aliquid duplicari. Quapropter si rum, quadrum occupans spatium; etanto ipsum
tantum broviatur longitudo tabcrnaculi interioris, olture, ubi serviatur altari et inter ipsum et os-
;

quod ab atrio exteriore posset includi, utin vicenis tium tabernaculi interioris, ubi sit labrum aeneum.
ejuscolumnisnoncentena cubita tendantur aulaeo- Sic enim poni jussum est, unde manus et pedes
rum; sed verbi gratia, ut minimum nonagena et sacerdotes lavent, quando intrant tabernaculum,
sena, ut quaternis cubitis breviora sint: haec ipsa vel quando accedunt ut altari deserviant quod :

quaterna cubita.ideslocto cubitain duosaliis late- nisi foris a tabernaculo in atrio intellexerimus,
ribus utique tendenda sunt, orientali ct occidentali quomodo possunt prius lavare manus et pedes, ct
ac sic in illis octocolumnisoccidentalibustaberna- sic tabernaculum introire ? Foris autem ab atrio
culi interioris non extenduntur cubita quadraginta, non possumus altare statuere quia et tabernacu- ;

sed quadraginta quatuor, et alia quodraginta qua- lum et altare circumdari atrio proecepit. Resfat
tuor ab oriente. Cum ergo in decem columnis exte- igitur ut illa latera quindenum cubitorum hinc at-
rioris atrii tenduntur cubita quinquaginta, in octo quehinc, et columnarum ternarum, sicaccipiamus
autem interioris tabernaculi tenduntur cubita qua- a lateribus.utipsafaciantintervallum totidem cubi-
draginta quatuor, rariora inveniuntur intervalla in- torum portam atrii et ostium tabernaculi in-
' inter
teriorum octo columnarura quam exteriorum de- terioris:portam quidem patentem viginti cubitisin
cem quia si paria essent, ita in columnis octo
: quatuor columnis, et habentem velum acu picto
quadragintacubita tenderentur, sicut quinquaginta opere variatum viginti cubitorum ostium vero ;

tendebantur in deccm quoniam quod sunt propor-

;
tabernaculi interius, ubi ponatur velamen illud iu
lioneocto ad decem, hocsunt quadragintaad quin- quinque columnis cxtentum: quod utique non in-
quaginta. Quinarium quippe numerum quadraginta tra illum ordinem octo columnarum, sed extra fo-
octies habent, quinquinginta decies. ris ad atrium positum intelligere debemus. Tunc

41. [Ib. 1-1-16. j Nec nosmoverentcolumnarumin- enim erit velum ostii tabernaculi, quod ostium
tervalladisparia,quoddensioresinlateribuslongitu- tanquam valvis apcriebatur, ubi aulaea inter se
dinisponerentur,ubi vicens sunt.rariores autem in circulis et ansisnon conjungebantur. Aut si forto
latere latitudinis, ubi octosunt, nisi aliud existeret intra illum ordinem octo columnarum tabernaculi
quod urgeret mutarcsentenliam.Cumcnim comme- interioris, opponebatur hoc velamen in quinque
morasset longitudinematrii ad mare haberetentoria columnis ostio tabernaculi, ut quando aperiebatur,
quinquagintacubilorum, etcoluuinasdecem, etba- interiora non nudarentur, ne a prospicientibus vi-
ses earum decem et latitudinem atrii ad orientem
;
derentur quod tamen velamen sive interius, ab
;

item quinquaginta cubitorum, et columnas decem illo ordine columnarum, sive exterius poneretur,

et bases decem atque hisdiotis perfeota videretur

; quod non satis elucct: procul dabio distabat mo-
lorma tabernaculicumatriosuo undiquc ambiente, derato intervallo ab eodem ordine columnarum,
injecitaliud,quod ubi etquomodo intelligendumsit, ne quinque colunina; ad quatuorcolumnas dcnsius
difficillime reporitur: Et jvindeam, inquit, cubito- oonstipat», intercluderentpotiusuditum, qiuira vc-
rum tenioriorum altitudo lateri uni: eolumnm eorum larent.
tres,etbaseseanmtres. Btletutsecundum,quindecim 12. Secundum islum itaque modum, etsecundum
cubitorum lcnloriorum ultitudo um trcs, : •
hanc formam tabernaculi nihil jaraopuscstviceuas
etbaset earum tres.Etportss atriitegumen viginticubi- illas columnas latcruiu interioris tabernaculi ad

turum aUiludo de hyaeintho etpwpura etcocconeto ct austruin ct aquilonem constituere denslorea, atrt
bysso torta, rurictutc ucu pictu : column;r caruin qua- riores lllas octolacere quai ab oooidente fuorant.
tuor ct bases earum quatuor. Hso ubi constituantur, Decem quippe illsa atrii sxterioria ab eadem parto
pei fecta illa forma tabernaculi.non vidoo: scd plane aonlongumordinem faciunleoluxnnsjnuD
oocidentia
vldeo tum i
I im ei se aumerum oolumnarum deoem, quo inoludantur ootointeriorea,aed ternlaab utro-
in tribus ot tribus et quatuor, tornis scilicet a la-
terilusct quatuor in mcdio. Ac per boc teutoria I Sic -Mss. At cditi, xliquot cut/itorum.
665 LlBEIl SECUNDUS. 666

que latere constitutis.et porta^spatium

quatuor in cubilorum : columnx eorum trts, ct bases earum trei
concludunt,ubi et altarc sit holocaustomatum intra Manifestum est certe eadem duo dorsa dici hoc
portam atrii ante ostiumtabernacu!i;etlabruminter loco, cum commemorantur omnia quemadmodum
ostium tabernaculi et allare;et intervallum necessa- facta sint, quaj laetera dicebantur, quando praci-
rium ministerio inter altare et portam atriket sic il- piebatur ut tierent : latera scilicet quia hinc atque
lud totumspatiumatriiooncluditurcolumnisdeccm, inde conjuncta portae occidentalis ' atrii spatium
tribus ab aquilone.et tribusab austro,et quatuor ab concludebant ; dorsa vero, quod a tergo taberna-
occidente, tanquam si II graecam litleram facias.Et culi erat hsc pars atrii, id est a parte occidentali.
sicadjungebaturidemspatiumlongioriordinicolum- Sequitur autem et dicit : Omnia aulsea alrii de bijsso
narum tabernaculi interioris,tanquamsi ad litteram torta, ct bascscolumnarum xrese, et ansse earum ar-
memoratam, ex ea parte qua non habet, adjungas genlese, et capita earum inargentatx aryento ; et

litterae productionem qus iota dicitur; ut ejus parte columnx inargentalx aryento, omnes columnx alrii.
quae in medio est, ab eo latere concludatur, et re- Deinde adjungit quod nondurn isto loco commemo-
slent hinc atque inde ex ipso iota reliquae partes. raverat Et vela memorati atrii 3 opus varialoris, de
:

1'oterant ergo nuinerari decem columnaainillolongo hijacinthoet purpura et cocco neto et bysso torta ; vi-
ordine partis occidentalis tabernaculi interioris,sed ginti cubitorum longitudinem ct latitudinem. Ecca
cum illis octo adderentur duae, quae fuerant ultimae ubi apparet eamdem dictam superius altitudinem,
in ordinibus laterum atrii aquilonis et austri.Nam qu33 aulajorum extentorurn fuerat longitudo. Deni-
et i llee decem qua propria? ad atrium pertinerent a que addit : Et lalilwlinem quinque cubilornm. Tot
parte occidentis, unde et intrabatur ad tabernacu- enim cubitis latitudinis erigebantur tentoria exte-
lum, ternas habebant et quatuor in
in lateribus, rioris atrii, sicut interioris cubilis quatuor. Sic
fronte, ubi portaerat, atque ita spatium usui sacri- autem et superius dixerat : Longitudo autem alrii

liciorum necessarium intra atrium ante tabernacu- cenium per centum,tt latitudo quinquaginta per guinr
lum amplectebantur. In ternis autem columnis qua; quaginta,et altitudo quingue cubilorum ex bysso torta.
fuerantalateribus.tentoria erantde bysso quindeno" Hanc latitudinem dicens quam postea altitudinem
rum cubitorum:in quatuor autem ubi porla erat,ve- dixit;quoniam quaj jacentium latitudo est, eadem
lumerat viginti cubitorum acu pictooperevariatum- erectorum altitudo. Sicul quod paulo ante comme-
13. [Ib. xxxviii, 9-18.] Nec moveat quod ait moravi.qua: cum texuntur altitudo est.eadem cum
Scriptura, Quindecim cubitorum tentoriorem altitudo tenduntur longitudo est.
lateri uni : columnx eorum tres,et bases eorum ires. Et 14. [Ib. xxvi, 12, 9, 13.] Nunc jam quod distule-
latus secundum quindecim cubitorum tentoriorum.alti- ram, videamus;quomodo ex hac forma universi ta-
ludo : columnx eorum tres,et bases carum tres.Et portx bernaculi, quam sicut potui ante oculos collocavi,
atrii teyumen viginli cubitorum allitudo. Altitudi- difficullas illa solvatur de capillaciis velis.Quaj for-

nem quippe eamdem dicit, quas fuerat longitudo tasseideoeratabstrusior,quiaper anticipationem ibi

tentoriorum. Eadem quippe allitudo est cum te- aliquid dictum est, quod proficeret operi, de quo po-
xuntur, quse longitudo est cum tenduntur. Quod stea fuerat locuturus, cum atriura tabernaculo cir-
ne suspicari videamur, alio loco idipsum Scriptura cumponendum describeret.Nunc itaque verba ipsa
commemorans ait, Et fecerunt atrium quod est ad videamus,£< suppones,inqmt,quod superabit in velis
auslrum, tentoria atrii centum per
de bysso torta, tabernaculi, dimidium veli quod superabit svbteges
cenlum : id est, centum cubita tentoriorum per quod abundat in vetis tabernacu'i,subteyes posl taber-
centum cubita spatii quod tenebant viginti colum- naculum.Uoc totum quod dictum estunum sensum
nae. Deinde sequitur Et coiumnx eorum viginti
: habet,quia dimidium veli quod superaverit.hoc est,
et bases eurum viginti xrex. Et lutus quod ad aqui- id quod abundaverit dc velis tabernaculi, subtegen-
lonem centum per centum,et columnse eorum viginti-, dum est post tabernaculum. Quomodo ergo superet,
et bases earum viyinti xrex : et latus quod est ad id est,abundet et restet dimidium veli, ex illa serie
mare, aulex quinquaginla cubitorum columnse eorum connexorurn velorum oportct inquirere quoniam :

decem, et bases earum decem. Eadem dicit aulasa quinqueinse, et sexin se connecti voluit, sicut su-
quae tentoria. Et lalus quod ad orientem quinqua- perius loquens dixerat, sextum velum a facie taber-
ginta cubitorum tentoria. Post haec redit ad poste- naculi duplicandum, id est ab oriente. Toties enim
riora tabernaculi, ut ostendat quemadmodum illae posteriora tabernaculia purte occidentisessesignili-
decem columnas spatium de quo loquebatur, atrii cavit, id est ad raare.Quid igitur facies labernaculi,
complectebantur.(hmMte'm cubitorum,inqmt,quod nisi pars illa intelligenda est quae est ad orientem?
esla rfowo.Dorsum appellat.quia posleriorataberna- Pars ergo illa qua vela quinque connexa sunt, habet
cnli erant, id est a parte occidentis. Et columnx, in- cubitacentumquinquaginta,hocestquinquiestricena
quit,eor«m tres.et bases earum tres. Et a dorso secuado (tricenorum enim cubitorum erant singula,sicut ea
hinc et hinc secundum porlam 3
atrii aulxa quindecim Deus fieri jusserat) illa vero pars in qua erant non
:

quinque, sed sex vela sibimet similiter connexa, cu-

Bat. et Lov., impar. Am. Er. et quinque Mss., in
1
bita habebat centum octoginta, id est sexies tricena,
portam. Alii Mss., in porta.
1 Editi, excepto Rat., viginti srtse. Abest <erea a i Cisterciensis Mss., conjuncta a parte occidenlali.
Mss. et a LXX. » Legitur apud LXX, Exodi cap. 37, Et velamen porU
3 Editi, partem
; pro quo Mss.^porton.Sic etiam LXX.
atrii. Confer Vulgat. Exodi cap. 38, v. 18,
667 QU.ESTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATEUCHUM
nc per hoc duplicato ex ois uno velo, sicut jussum viginticubitorumlongitudinem faciunt, quaviden-
eBt,eeoundum raciem tabernaeuli.minuebanturinea tur superare serie sua seriem aula?orum?
duplicatione cubitaquindeoim;quibusdetraotia,cen- lC.Deinceps videndum est bss igintj cubita.qua? \

tumaexagintaquinqu banl Etideopoatoen- auperantde longitudinevelorum^ouiapatio cingendo

tum quinquaginta cubita,quibus illi parti quinquo proliciant.Sienim velis capillaciis interius taberna-
velorum etiam iata pare sex velorum ajquabatur, culum circumtegitur.ita suporant.ut quidexoiscoo-
superubuut atque abuiulabantcubitaquindecim.il- periatur non sit omnino.Unde rcstat etiam ipsasub
linc enim erant a parte quinquo velorum, cubita tegi.et suhtegendo detrahi,quod Bcriptura nondicit.
oentum quinquaginta hinc autcm a parte sex ve-
:
Aulsa quippe decem, quae habent cubita vicena et
lorum, duplioato uno velo secundum 1'aciem ta- octona.quibus interius tenditur tabernaculum, cir-
bernaculi, erant cubita centum sexaginta quinque. cuniplectuntur spatium quantum possunt circum-
Pluaergo luibebat pars ista oubita quindecim. IIoc plccti cubita duccnta octoginta undo latera illa :

dicit dimidium veli, quod jubet subtegi post ta- longiora australe et aquilonium, habentia vicenas
bornaculum, ut quia illud a fucie duplicatum est. columnas, auferunl ex his cubitis centena 1
cubita;
lidium redundansaposteriore partetaberna. reslant octoginta, quee duobus reliquis lateribus
culinon duplicuretur. aed sublej,'eretur,id est.omnia brevioribus, orientali quod non habet ordinem co-
ipsa quindccim cubita subteimissategerentur:acsic lumnarum, et occidentali ubi erant columnae octo,
ct ipsa illi longitudini detrahercntur, sicut illa iti- quadragena distribuantur. Proinde in capillaciis
dem quindecim a facie tubornaculi uniusveli dupli- velis, quociam detractis triginta cubitis trecenta
catione detracta auntreoque modo centum quinqua- restabatit, si trecentis cubitis capillaciorum velo-
ginta cubitis quinque velarum occurrerent ex alia rum, ducenta octoginta cooperiantur aulaeorum.ita
parte centum quinquaginta cubita sex velorumjtri- supererunt viginti, ut non sit quod ex eis tegatur.
ginta scilicet cubitis de centuui octoginta detractis.a Proinde duo illa cubita, qua? singula capillacia
fucie tabernaculi velo duplicato, et a posterioribus plus habent, ex quibus summa viginti cubitorum
tabernaculi dimidio velo subtecto. collecta esl, sic distribuenda sunt, Cubitum ex hoc,
15. Jam illud quod sequitur aliud est, et aliam elcubitumex hoc ; id est, ne omnia in unam par-
quasstionem infert,propter quam maxim,e hujus loci tem cogantur, ut proflciant operiendis lateribus
expositionemdilTerendam putavi, utpriusetformam tabernaculi, sed exterioris atrii, id est, omnia illa
constituendi tabernaculi, et de atrio eircumponendo trecenta cubita velorum capillaciorum extrinsecus
quod scriptumestvideremus.Sequiturergo:C!(i!(wm tabernaculum cingant. Adjunctis quippe lateribus
ex hoc, cubitum ex hoc, ex eo guod superat velis de
et atrii exterioris centenum cubitorum,id est *, austri
lonyitudinc velorum labernaculi ,eril coniegent super la- etaquilonis,quinquagenacubitasupersuntorieDtiset
lera tabemaeidi hinc atque hinc,ut operiat. Wiui est occidentis,qua3 omnia iiunt trecenta.quibus coope-
quod superabit una parssex velorum aliam partem riendis capillaciorum treceDtena sufficiunt.Hoc est
quinque velorum.propterampliorem velorum nume- quod ait, Cubitum ex hoc, etcubitum ex hoc; id est,
rum,undejamdiximus:aliudquod superabit de lon" distributioduorumcubitorum.quibusunumquodque
gitudinevelorum,undenuncdictum est.Jtaenimnon velum capillacium longius est.hoc est ex eo quod su-
parsparticomparatur,etalteraalteramsuperareinve" perat velis de longitudine vetorum,erit contegenssuper
nitur;illa scilicet,qus vela sex habet.illam qusvela lateratabernaculi; illascilicetexterioraquaeadalrium
quinque habet; quae amba? ut sibimet aequarentur, a pertinent, hinc atque hinc ul operiat : nec illa ipsius
facietabernaculifactaestunius veliduplicatio,atergo columuis ten-
atrii,quae centenis cubitis et vicenis
dimidiisubtectio:sedipsavelacapillaciacomparataau- duntur; ipsa enim non sunt facta longiora,quam illa
laeis.exquibus decem jussit fieri interius tabernacu- interioristabernaculiqua;decemaula?istenduntur,et
lumquatuorcoloribustextis,longiorareperiunturcu- vicenas etiam ipsa columnas habent.Nam sicutinte-
bitisbinis.Eaenimerantaukeasingulacubitorumvi- rioris tabernaculi duo latera ab aquilone et austro
giutiocto.istatriginta ideohicnonait.Exeoquodsu-
:
centeniscubitisporriguntur,itaetexteriorisatrii.Non
perat de velis; sed,Ex eo quod superat velis de lon- ergo adipsaexterioratotidem columnarumlaterate-
yiludine velorum. Quid est ergo, Cubitum ex hoc,et gendacapillaciorum velorum proticit longitudo, qua
cubitum ex hoc,erit contegens supcr tateru tabemaculi, longitudinem superantauleorum.Tantumenim dant
nisi quia illa longitudo in quabiniscubitisvelacapil- Bxterioribua lateribus, quantum et interioribus da-
lacia longiora sunt aulajis,singulis singuls.non tola rent, id est cubita centena, quae liuntducenta : sed
in unam partem cogenda est, id est, ut quidquid su- quia lateribus orientis etoccidentissuflicerentlatera
perat.ad postcriora tabcrnaculi colligatur; sed dis- quadragena. si tantummodo interius tabernaculum
tribuatur ex aequo,tuntuinque ejus ad priora taber- velia capillaciia cingeretur ; additis autem lateribus
naculi,quantum ad posteriora tribuatur: id est.quo- atrii crevit tabernaeuli latitudo.uttogeudislateribus
niamduocubitainsingulisvoliseamdemquujsuperat
longitudinem faciunt.ut cubitum indo auferat pars ' EJiti, ducenta. M&g, vcro, ctntma : id est, duo latera
ista.et cubitum illa;ita de singulis cubitis suis ha- iuii'cTuut sua quodque Bentum oublta.
* Lov. centvm cubitortm id ett. Et i>«ulo pott. quin-
bcbit pars ista oubita decem.et illade suis singulis ,

(juagintacubita, pro guinduugena, ex grtvion cerU

decom ;
quoniam decem volabinis cubitis longiora, typographoruiu lapsu.
669 LIBER SECUNDUS. 670

orientali et occidentali jam non quadragena, sed ad octo columnas' pertinentia, quinquaginta habere
quinquagena cubita sint necessaria ad ea tegenda : ccopit in columnis decem:ex hac ergo linea cum tec-
proficerepotuitcapillaciorumvelorumlongitudoam" ta fuerint velis capillaciis dena cubita ab utroque

plior quam auda;orum ;ut non ambo cubita.quibus angulo venientia, restahunt in medio triginta non
binis longiora sunt,ex una parte impenderentur.sed tecta velis capillaciis, sed illis tantummodo aulaais ;

cubitum ex hoc, et cubitum ex hoc ; ac sic haberet ex in quorum cubitorum medio,per quotlibet
triginta
ipsa8uperabundantialatusorientaIecubitadecem,et cubita lendereutur,erat ostium tabernaculi.Proinde
occidentale alia decem. Viginti enim fiunt bina illa latera ternarum coluinnarum et quindenorum

decem : quia veli undecimi '

cubita triginta du- cubitorum,si ex illis finibus suis quibus jungeban-
plicatione et subtectione ab hoc ambitu detrahun- tur portm atrii,patebant inter secubitisviginti,qnia
tur. tantum habebat porta quae illa latera dirimebat;
17.Sed quoniam id quod latine interpretatum est, ex aliis autem finibus quibus haarebant postcriori
Cubitum ex hoc,et cubitum ex hoc,ex eo quod superal illi lineae tabernaculi.dequa locuti sumus.habebant

velis de longitudine velorum tabernaculi, erit conte- inter se cubitatriginta proculdubioerantobliqua

;
:

gens super latera tabernaculi, gr»cus habet TiXafia, quoniam plus inter se patebant ex hac parte ubi
quae latini nonnulli non tatera,sod obliqua interpre- habebant media cubita tri^ inta, quam ex illa parte
tatisunt,merito movet, quia etsi nihil hic videatur ubi habebant media cubita viginti. In illa decem
obliquum, ubi omnes anguli quatuorlaterum recti cubita capillaciorum velorum,quod erat dimidium
sunt TiXaYta tamen dici latera illa non possunt,
;
abundantis longitudinis,qua; proficiebant posterio-
quorum unum est in facie, alterum rclro, id est, ri parti tabernaculi, hoc est occidentali, sicut alia

orientale et occidentale, sed -Xi-f.a dici possunt a decem proficiebant priori parti,id est orientali.qui-
dextro et a sinistro,id est,aquilonium et australe : nis cubitis complebant tecturam laterum illorum,
cum ergo non sint ea irXi-f.a qua? habent cubila quas graece TrXa-fia dicta sunt, indo quinque et hinc
quinquagena, quibus lateribus tegendis proficcre quinque.Qure si defuissent,dena cubita legerentur
potuisse diximus superanlem longitudinem capilla- in eisdem lateribus, et quina nuda essent. Itaque,

ciorum velorum quomodo erit verum, Cubitum ex

;
quantum mihi videtur,melius intelligiturhinc esse
hoc,et cubitum ex hoc,ex eo quod superai velis de longi- dictum,6'u6t7um ex hoc,et cubitum ex hoc,ex eoquod
tudine velorum tabernaculi, eril contegens supcr latera superat velis de longitudine vclorum labcrnaculi, non
tabernaeuli ? Sed nimirum de illis lateribus tegendis quia erant,cum hinc et inde quinaessent ; sed quia
loquitur,qu83 etiam dorsaappellat quindenorum cu- ex illa longitudine redundabant, in qua binis cu-
bitorum columnarumque ternarum,quae cum porta quibus duo-
bitis erant auk-eis capillacia longiora,ex
atrii habente cubita viginti et columnas quatuor, bus cubitis uniuscujusque cubitum profecerat
veli

quinquaginta complent cubita et columnas decem. parti orientali restabat utique alterum cubitum
:

Hoec latera existis suis tinibus in medio posuerunt parti occidentali,ut cubitum ex hoc esset contegens
atrii portam.ex illis autem ostium tabernaculi:inter super i:Xayia tabernaculi.Unde dictum est, hinc at-
portam atrii et ostium tabernaculi spatium jacet, quehinc ut operial,qui& non opericbat totum,si ea-
quantum cubita illa concludunl viginti aporta, et dem quina cubita defuissent.
dextralaavaque quindena. In eo spatio est altare ho- 18.Nunc jam quoniam satis disputatum est, quo-
locaustomatum intra portamatriianteostium taber- modoilla omnia intelligendasint,qua; in tabernaculi
naculi et inter altare et ostium tabernaculi labrum
;
constitutione videbantur obscura,breviter sipossu-
aereum s ,ubisacerdotesmanuset pedeslavabant. Di- mus enitamurostendere quidsiteademdisputatione
ligenter autem mensuris examinatis.fortassein istis confectum.Ab occidente igitur intrabatur, et prima
lateribus ternarum columnarum, quae rAayia grace erat ingrediendi portaatrii,qua?patebatviginticubi-
dicta sunt, nonnulla etiam obliquitas invenitur; ut tis,et habebatquatuorcolumnas,quibusdependebat
non frustra quidam interpretes noslri obliqua inter- velum viginti cubitis extentum,erectum autem cubi-
pretarentur, quae in graeco TrXa-p.a repererunt. Non tisquinque, quatuorillissa?pecommemoratiscolori-
enim vela capillacia quindenis cubitis suis possunt busacu picto opere variato. Hac portaingrediensex-
tegere quindenacubitatentoriorum inillislateribus, cipiebatur atrio, cujus latera dextera lawaque quin-
nisiposterioribuspartibustabernaculi, antequamad deniscubitisetterniscolumnisporrigebanturintror-
illa non amplius quam dena cu-
latera deflectantur, sus;utinmedioponerentostiumtabernaculiinterio-
bitaimpenderint. Acsicex linea recta posterioris ta- ea parte quo perveniebant, sicut in medio
ris, in
bernaculi,id est a parte occidentis ;
quae linea cum ponebant portam atrii,ab ea parte unde incipiebant.
habuisset octo columnas pertinentes adinterius ta- Hocitaqueatriumlatiuseratquamlongius.Namlon-
bernaculum, decem habere coepit additis lateribus gitudoejuserataportaipsius usquead ostium taber-
atrii exterioris;et cum habuisset cubita quadraginta naculi interioris,incubitisfermequindecim:latitudo
Edili, undecim. Verius aliqnot Mss., unrtecimi.
1
circaostium
3
autem circa portam in cubitis viginti,
Hic locus in ititegruni restituitur ope Mss. Vaticani
unius, Corbeiensis et Thuanei. Nam in editis Am. Er. veroincubitistriginta. Undeobliquaillalaterafuisse
et Lov. sic exhibebatur In eo spatio est altare taber-
: intelliguntur,qua3dexteralaevaqueincolumnisternis
naculi, et inter attare tabernaculi labrum, etc. Apud
Rat. et aliquot Mss. In eo spatio est uliare iaberna-
:
et quindeniscubitiserant. Inhoc atrio erataltare sa-
culi, et inter attare alque ostium tabernacuti tabrum. criliciorum quadratum, quinquescilicet cubitis lon-
871 QUjGSTIONUM S. AUGUSTINI 1N IIEPTATBUCHUM 672
gum.et totidem latum. Inler portam ct ultarc spa- B latere autcm orientis nullis columniB.sed solis au-
tiumerat, ubl versabantur qui Baorifloia impono- laiis. Qua aulsa decem erigebantur inoubitia qua-

iltari : introi ti e el ostium tuor, et per tolum oirouitum tendebantur in cubitis

tabernaouli,locua erai oinerie ante altart ' ,< t dein- dnoentieootogintaiquorumcentenain laterlbuierant
de labrum sneum ubi manuiet pedeesacerdoto* la- longioribus auitrietaquiloniepervicenaBOolumnai;
i.vel altari In atrio aervituri,vel
kabernaoulum quadragena vero cubita in reliquis duobus lateribus
Interiui Ingressuri, Tentoria porro hujus atrii in la- brcvioribus;uno occidenlis per columnasoctojaltero
teribue ternarum columnarum byssinaerant,exten- orientis.ubi columna' non erant, scd eola tendeban-
ta cubitis quindenie, erecta cubitis quinis. turaulaeade solisduabusangularibus columnis.me-
10. Ali hoe ergoatrio intrabatur ostium taberna- diisautem nullis:eterant haec aulaui decem de qua-
culi cum transisses altaro.et labrum ameum.Intra- tuorcoloribustexta. Hocergointerius tabernaculum
baturautem apertis aulreis.quibus dccem, quinque circumdabatur atrio abaustroviginti columnis,etab
binc et quinquo inde ox adverso sibimot constitu- acjuilone viginti. Quauluoatriilateraasqualem habe-
tis.totum ipsum interius tubernaculum cingebatur. bant longitudinem cum lateribus interioris taberna-
Quod ostium ingreeso oecurrebat velum, quod ad culi; ijuia et ipsa vicenis columnis porrigebantur in
OBtium fuerat oppositum.in quinque columnis ex- cubitis totidcm.id est centenis.A latereautcmorien-
tentum.variatuin illis quatuor coloribus quod ve- : tis atrium concludobatur columni» dccem, cubitia
lum cum faciendum praciperot, adductorium vooa- quinquaginta : qui ordo columnarum rectus erat,et
vit.credo quod curreret.duccndo et reducendo,cum incurrebatin duasangulares interioristaberna-
illas
operiret atque aperiret ingressum. Transito isto culi.quas solas orientis pars habebat proinde cum ;

volo, exoipiebat pars tabernaculi media inter hoc ipsiscomplebantur decem.Alatere autem occidentis
velum et illud alterum interius, quod columnis habebatquidem atrium decem columnas,nontamen
quatuor fuerat impositum, ex illis quatuor colori- recto ordine.sed sicut jam ostendimus,tanquam tri-
bus factum, et separabat inter sancta quas forinse- porticum, quatuor a porta, et ternas a latcribus.
cus erant, et sancta sanctorum interius posita. In 22.Universum autem atrium in circuitu taberna-
hoc itaque medio spatio inter ista duo vela, mensa culi tcntoriis byssinis cingebalur, quai erigebantur
erut aurea, qu.-e habebat panes propositionis in cubitis quinque his superveniebant vela capilla-
:

parte aquilonis;et contra eam candelabrum aureum cia undecim, ex una parte quinque sibimet conne-
septem lucernarum in parte austri. Huc usque se- xa,ex alia sex.Inconnexioneergoquinque velorum,
cundis sacerdctibus licebat intrare. cubita erant centum quinquaginta ; ex alia vero
20Jnterius autem.id est.in sancto sanctorum ul- parte in connexione sex velorum,oubita erant cen-
tra velum quatuor columnarum.arca erat testimonii tum octoginta : quoniaoa vela singula tricenorum
deaurata,in qua erant tabula; lapides Legis, et virga fuerunt cubitorum. Sed ut alia pars alteri ooequa-
Aaron.et urna aurea cum manna.et propitiatorium retur,duplicatum est unum velum a faeie taberna-
desuperaureum.ubistabantduocherubim.alisobum- culi.id est ab oriente ; et subtectum est dimidium
brantespropitiatoriumetintuentesinvicemetipsum. velum a parte posteriore.id est ab occidente: atque
Ante arcam vero, id est inter arcam et velum, posi- itasubtracta sunt cubita triginta, quanta erat veli
tum erataltare incensi,quod aliquandoaureumdicit unius longitudo, et remanserunt centum quinqua-
Scriptura,aliquando deauratum,aureum utique ap- ginta.quot etiam ex parte altera fuerunt. Circuitus
pellansquiaerat inauratum.Ad hsec sanctn sancto- itaque velorum capillaciorum, quo cingebatur
rum nisi summo sacerdoti non licebat intrare quo- atrium tabornaculi, trecentis cubitis tendebatur,
tidie propler inferendum incensum semel autem ; sicut circuitus decem aulaeorum interioris taberna-
inanno cum sanguine ad purificandum altare, et si culi cubitis ducentis octoginta. Aulasa quippe sin-
quando forte exigebat necessitas pro peccato sacer- gula habebant cubita vicena et octona in longitu-
dotis,aut universa; synagoga?,sicut in Levitico scrip- ne capillacia vere velatriceniscubitislongaeraut.
;

tum est [Levit. xvi). Sic intrabaturlabernaculum ab Ouapropter ex ambitu aulaiorum iuterioris taber-
occidcnte, id est a porta atrii - usque ad latus orien- naculi.qui erat in cubitis ducentis octoginta cente-
tale introrsus ubi erat arca testimonii. na cubita in lateribus longioribus erant austri et
-i.IIocautem interiustabernaculum,quodincipie- aquilonis, et quadragena in duobus brevioribu9
bat non a porta atrii, sed ab ostio quod appellabatur orientisetoccidentis:ex ambitu autemcapillaciorum
ostium tabernaculi, et linicbatur in longum latere velorum,quoatriumexteriustegebatur,quiaambitus
orientisubieratarcatestiinonii.deccmaulaiisconclu- erat in cubitis trecentis, centena erant in lateribus
debatur, quorum eranl lingula viginti octo cubito- longioribusaustnetuquiloiiis.quoniamwqualiaerant
rtiin.quinque hinc et quinque inde.sibimet conncxa lateribus tabernaculiinterioris.quinquagena autcm
ansulis et circulis, et e.\ adverso sibimet constituta ;
induabus reliquie partibusorientis et occidentis.Ao
et columnis viccnis in lateribUB longioribus aquilo- pex hoc duo illa cubita, quibui longius erat aul.i-o
nis idque uustri,ct columnis octoa latero occidentis, velum oapillacium, nonlateribuaauatrietaquiloniB,
quai puria erant atrii ezterioria et tubernacult mtc-
Bditlo iint. el Ms^. quatuor omittunt, tmte altare.
'

»elui codi i CorbeienaU.Al editi el plureiMn.,

rioris.scd lataribuBOrientiaetoocldentiaprofioiabanl,
a p*rta Austn. Yuliiuuun RU., u pnrta atrii Avttri. in eii enim lateribus creverat tabcrnaculi lutitudo
673 LIBER TEEITIUS. 674
circumpositoextrinsecus atrio : sed quadragintacu- cubita quinquaginta,sed usque ad cooperienda obli-
bita velorum capillaciorum a parte orientis per de- qua illa lateratendebantur.quae in columnis ternis et
cem columnarum rectum ordinemtendebantur, eis- quindenis cubitis erant.Erigebantur autem capilla-
queproficiebatunumcubitumexduobu9illis,quibus ciavelacubitisquatuor,eisquetegebanturatriitento-
eorumdem velorum major fuerat longitudo ; alia vero ria byssina, quorum erat ercctio in cubitis quinque?
cubita quinquaginta, quse occidentali latere debe- 23. Pelles vero rubricata: super capillacia vela ve-
bantur.quibus alterumexduobus illis cubitum pro- niebant. Desuper autem, id est, a parte tecti, vice
liciebat, non tendebatur per columnarum ordinem camerre tabernaculnm pellibus hyacinthinistegeba-
rectum. Ibi enim erat illa tanquam triporticus,qua? tur :utrum cumatrio et spatium illud interius, non
concludebat spatiumatri,ubi esset altare sacriOcio- apparet ;sed credibilius est atriispatiaquaj inter e\-
ium,quatuorcolumnis a porta,et ternis a lateribus : teriores et interiores columnas erant, coolum aper-
ac per hoc non poterant etiam portam cingere illa '
tum habuisse,maxime illud occidentis,ubi erat al-
tare sacrificiorum.
1
Editi omittunt, portam ; habent omnes Mss. 1
Am. Er. et Lov., velum. At Rat. et Mss., coelum.

LIBER TERTIUS.
Quaestiones in Leviticum.

Qu^:st.I.[Levit.c«p. v, v l.]Si autem animapecca- isto genere peccati quod oflfcrretur commcinoravit,
verit,aut audierit vocem jurationis,et ipse testis fuerit sed adhuc adjecitet ait : Anima quxcumquc juraverit
aut viderit, aut conscius fuerit,si non nuntiaverit, et distinguens labiis malefacere,aut bcnejacere,secundum
accipietpeccatum : hoc est,.S'i non ut\quenuntiavcrit ', omnia quxcumque distinxerithomo cumjurejurando ,ct
accipictpeccalum. Quod enim additumest,<?/,locutionis latuerit eum, et id cognoverit, et peccaverit unum c.v
estusitatffiin Scripturis.Verum iste sensus quiaobs- liis, et confessus fuerit peccatum,pro quo pcccavil ud-
curus est.exponendus videtur.Hocenimvideturdice- versus ipsum. Hisomnibus sine aliqua interpositione
re,peccare hominem quo audiente jurat aliquis t'al- sacrilicii connexis et explicatis, adjungit, et dicit
sum,et scit eum falsum jurare,et tacet.Tunc autem Et offcret 2
pro iis qux deliquit Domino,pro peccato quo
scit,si ei rei de qua juratur,testis fuerit.aut vidit.aut peccavit, feminam ab ovibus agnam.aut capram de ca-
conscius fuit ; id est.aliquo modo cognovit.aut oculis pris pro peccalo,ct exorabit pro eo sacerdos pro peccato,
suis conspexit, aut ipse qui jurat illi indicavit : ita et illi peccatum.Quid est ergo quod pro ta-
remittetur
enim potuit esse conscius.Sed inter timorem hujus citocujusquamperjurio,et'proeoquodtangiturmor-
peccati,et timorem proditionis hominum,non parva ticinum vel aliquid immundum,nullum sacrificium
cxistit plerumquetentatio.Possumus enim paratum commemoravit proeo veropeccatoubi falsumquis-
;

adperjuriumadmonendo velprohibendo atam gravi quam nesciens juravit, dixit offerri agnam vel ca-
peccato revocare sed si non audierit,et coram no-
: pram ?An pro omnibus supra hoc sacrificium, dictis
bis de re quam novimus, falsum juraverit, utrum .
oportetintelligiPVoluitenimpriusomniaenumerare,
prodendus sit,si proditusetiam inpericulum mortis et sic inferre quosacrificiopossint expiari. Sed ineis
incurrat, difficillima quaestio est. Sed quia non ex- omnibus supra dictis generibus peccatorum, sunt
pressitcui hoc indicandum est,utrum illi cui jura- qu«dam propter locutionum modos subobscure po-
tur, an sacerdoti, vel cuipiam qui non solum eum sita, sicuti est quod ait, morticmum jumcntorum.Y.s.
persequinon potest irrogandosupplicium,sed etiam enim qus graace xtijvy) appellantur,plerique nostro-
orare pro illo potest videturmihi quod sehomo sol-
; rum jumenta mterpretati sunt ;quod nomen in latina
vat etiam a peccati vinculo, si indicet talibus, qui consuetudine eorum animalium est, quorum labo-
magis possunt prodesse quam obesse perjuro, sive ribusadjuvamur,maxime in portandis oneribus,sic-

ad corrigendum eum.sive ad Deum pro illo placan- utisunt equi, asini, muli, cameli, et si quid hujus-
dum si et ipse confessionis adhibeat medicinam.
: modi quae vero Grasci /.vr^ vocant,tam late intelli-
:

II. [Ib. v, 2-6.] Post hoc autem peccati genus.quod guntur,utomniaaut propeomniapecoraisto nomine
deperjurioalicujusnonindicatocominemoravitnul- concludantur.Et ideo novo genere locutionis, velut
lum pro eosacrificium jussit offerri ;sed deindesub- irX£ovo(tj;j.(L,additum est ingrsaco, immundorum, cnm
junx\t: Animaquxcumquetetegeritomnemremimmun- Aieevetur, jumentorum quoniam, sunt etiam munda
:

dam,aut morticini, anl a jera cupti immundi, auleo- pecora,quae zx^vr, appellantur. Quoeautem jumenta
rumquxsuntmorlicinaabominationwnimmundarum, usus lalinusappellat,secundumLegis distinctionem
morticinum jumentorumimmundorum ; aultetigeritab nonnisi immunda sunt.
imtnunditia hominis,ab omniimmunditia ejus,quamsi III. [Ib v, 2-6.] Item quod ait, Anima quxcumque
teligerit, inquinabilur : et latucrit eum,posl hoc aulcm juraverit ,distinguens labiis malefacere autbenefacere,
cognoverit, et deliquerit. Neque hic sacrificium pro
i
Mss., afferret. Sic etiam infra constauter, ubi in
1
Juxta Er. et Loy., Quidhoc est, si non nuntiaverit. M. graec. LXX est, oisei.
675 QUjESTIONUM S. AUGUSTINl IN HEPTATEUCHUM 676

quaeritur quid dixerit, Hstingutnt. Assiduo quippo tur sacrificium pro pcccato nisi cum holocausto.De-
boo rerbum ponit Boriptura. Unde estet illud./i«/- nique oum priusseorsum de holocaustis loquerelur,
tlam vota mea, quse dUtinxerunt labia mea [Ptal. i.xv, commemuravit turlurem,ot non dixit dtios(£?ri7. i,

13.14 item dioitur ad Eaeohielem, Cum dicaminu

;
i i
nuno vero ideo duos dicit,quia eacrifioium pro
:

quo, Uortt morierit,ettv non dittinxittinequt loeutui pecoato sine holocaustomate non offerebatur. Quod
h. iu, 18) ilemscriptum est, Si qua in domo
: ergo superius dicebat, et imponet super holocauttoma
patris sui constituta ooverii votum, dittingutns labiU (lil. iv, 35},non est dubium qnod prius holocausto-
suis adversus animam tuam [Num. xxx., i). Videlur ma, deinde illud superimponebatur : nunc vero do
ergo istn distinotio qtias-i definitio csso,qua secerni- avibus aliter dicit, ut prius offeratur pro peccato
tur aliqu d b csateriB, quai solo dicto non tenentur. una avis, dcinde altera in holocaustoma.
Sic ergo accipiatur tanquam dictum B\t, Anima qute V. [Ib. v, i5.] Quod autem ait, Animu, si latueril

juraverit, definient labiit malefacert aut benefacere, cum obtivione ; id est, si oblivione factum fucrit ut

secundum omniaquee definierU homoeumjurejurando, lateat eum,vel eam animam refers, quoniam
si ad
ei latuerii tum, id est, nesoiena Caciendum essevel cum dieendo, adhominem retulit. Animam quippe
non faciendum, juraverit faoere r/ id eognoverit,et : hic bominem dicit.

peccaveril unum exhit, Bive qua juravit antequam VI. [Ib. v, 15, 16.] Etpeccaverit notensa sanctis Do-
eognosceret.sive quia fecitquod juravil.et cognovit ntiiii '.Videtur obscure positum hoc peccati gcnus,
postea quia non luit faciendum neque jurandum :ct sed in consequentibus apcritur,ubi dicit postoblr,-
confessus fuerit peccatum pro quo peccavit, id est.pec- tum 2
de ariete sacrificium.RosttJuei illud,et quintas

catum quod peocavit : looutio est enim.Quod autem (iljiciet.Uti enim intellig.tur hoc esse a sanctis obli-

addidit, adversus ipsum, quid intelligilur.nisi adver- vionepeccare,aliquid per oblivionem usurpare quod
sus ipsum peccatum cunfessum fuerit, id est, con- debetur sanctis, sive sacerdotibus, sive oblationi-
(itendo peocatum acousaverit ?Et offerretpro iU quse bus, vel primitiarum,vel quidquid hujusmodi.
deliquitDomino,pro peeeato quo peccavit, feminamab VII. [Ib. 17-19.1 Et animu quwcumque peccaverit.et
OM'6usopram.Usitatalocutioneajmom/emtnomdioit, fecerit unum ab omnibus prxccptis Domini, qucv non
quasi possit esse non femina aul rapram de capiis,
: oportel /ieri,el noncognoverit,et deliquerit,et non cogno-
sicut agnam de ovibus,c\uas\ possit esse aut agna nisi vcrit pcceutuin suum", etafferet arietemsinemacula de
de ovibus, aut capra nisi de capris.Nonnulla autem ovibus pretio a rgentiin deliclumad sacerdotem :etexo-
i]ua)stio est, imo non parva, quid sit quod assidue rabil pro co sacerdos propter ignorantiam ejus, quam
dicit, Post hocautem cognoverit, et detiquerit: quasi ignoravit,et ipse non scivit,et remiitelur illi. Deliquit
tune fiat delictum, cum fuerit cognitum. An potius enim dclictuin ante Dominum. Excepta locutionum
quia nisi pro cognilo satisfieri non potest ?Sed non inusitata densitate.quae jam propterassiduam repe-
ait, Post hoc autem cognoverit et pcenituerit eum : tilionem debent esse notissimae, totus iste sensus
quid ergo est, Post hoc cognoverii et deliquerit nisi : obscurusest:quoniam quaeriturquomodo discerna-
postcognitionemdeliquerit ;utsi sciens teceritqood turhoc genu3delictiabeis quaesuperius quadam ge-
faciendumnonesset,tuncdclicto purgatiodebeatur? neralitatecouiplexusest.Videturenim hoc ratio pos-
Sed non itaprajlocutusest.Eaquippevideturexsequi rere,ut certis generibus peccatorum certa genera,
peccataqu«ab ignorantibus.et perhoe anolenlibus quibus expientur, sacrificiorum adhibenda sint.Hoc
coraroittuntur.Furtassisergoaliquogenerelocutionis autern quod modo commemoravi, non specialiter

deliquerit dictum est,delictum esse didiceril.An po- exprimit peccatum, sed iu ea videtur generalitate
tius converso ordine dictum est(quia et talia genera versari, de qua ante cum diceret, conslituit sacriti-
locutionis habet Scriplura)quod per alia locasimilia oium saoerdoti vitulum.etunivers.vsynagogae simi-
reetoordinedicebatur?NamcumalibitotieB8criptum liter vitulum.principi caprum.et uuicumqoeanima»,

sit, El deliqueritetcognitumfuerit ei;hiet*nitimoon- boo eat ouioumque houiini oapram, ve) si volueril
verso, ut dixi, ordine, prius dictum ost cognoverit, ovem, tamenfemininum peous(L«&tv).Dejiaaeoca-
deinde el deliquerit. Ordine autem suo,ita dioi pos- [iit ezcepl liacercquajdamgenerapeccatoruui.et no-
set,- Anima qusecumqnetetigeritomnem remimmun- minatim ecprimere pru quibus quid offerendum *it

dum aul morticini, aut a jera capti immundi,aut eo- velutdeauditoettacilooujuaquamperurio.etdetaoto

rumquicsiiiitiitorlicntauliominutioiiuiitiiitiiiitiiiltirum, morticino et immundo, etjuratione lalsa porigno-
mertieinum jumentorum imtnundorum, aui i
rantiam ;deovibusagnam,aut oapram deeapria, aul
ub nnmunditia hominis, ab omni immunditta cjtts par turturum,aut duos pulloa oolumbinoa.autdeoi-
tjuam ti tetitjcrit inquinetur, et si latuerit, pott hoc mam partem osphi BlmiJaginia ;
pro eu aotom poo-
autem cognovcril.
IV. flb. v, 7.] Si utitcm non iulct muitiis cjusquod '
Editi*i peccaverit notent a tanetit DommuM.At
:
'••"'

taiisest tn ovem,offerel pre peecatotuo quodpeccavii \i- oousentieute grajco careut, si, el uabeut, Dofini.
[lenoum aucturitate piusim lectioueui grieram
...,

duos tui lurcsautdiiospitllo^coluiiibiiiosOoiniiio: uitttm

i'\\ interprelum reatituimui lam frequwiUlMii K>ol>,ul
propeccato.el unuminhoi irte hio aperit iio ea omuia pigeal annotara.
iera.de qua euperius cum loqueretur ambt- i Edili,
vi'" posl obtatum. Vbe8l quoil i
'
quae ii"-i poitea iu ,|u.«'*t
Sic omuoa
< co i>

gebamuB.Idoo quippe videtur dioere unvm pre pcc- furanl et acceperit peccatum iuuw .
v 1 - 1 ' ••«*"'

ato,allerum in h0focawtoma,quoniMD non offoreba- it, ui Uquel i -i h . i.w

677 LIBER TERTIUS. 678
cante qui per oblivionem aliquid sanotorum usur- pro peccatis ignorantiae su^.Si autem movct quare
pavit, arietem et ejusdemrei restitutionem.quintis cum generaliter omnia ignorantis peccata conclu-
adjectis. Nunc vero non expressa spocie peccati,ge- serit, et sacrificia non pro distantia peccatorum
raliter addens,/lni'ma quxcumque deliqueril,et fece- quam non fccerat, sed pro distantia personarum
rit unumab omnibus prxceptis Domini,quxnon opor- distinxerit ;
postea voluerit etiam peccata distin-
tet fieri (sic in illa generalitate dicebat, Unum ex guere, et pro eorum diversitate sacrifioia diversa
prxceplis Dornini quod non fiet),et non cognoverit, et pr;oripere,quasi non ad illam generalilatem omnia
deliquerit,\d est,per ignorantiam nolens peccaverit; pertinercnt: sicfactam posterius exceptionem opor-
arietem jubet offcrri, non capram aut feminam ex tet intelligi,ut quaicumque remanserint.his excep-
ovibus, sicut superius in tali peccatorum generali- tis quK nominatim ct speciatim commemoravit,

tate constituerat.Quid sibi ergo vull ista permislio? dicta in illa gcncralitate intelligamus. Quem mo-
Nisi forte quod hic dicit, Detiquit enim delicto delic- dum locutionis nonestalibi reperire : sed in Scri-
tum ante Dominum, hoc quod ait, ante Dominum, in pturis sanctis talcest illud ubi Apostolus a\l,0mne
his voluit delictum intelligi, qute fiunt ante Domi- peccalum quodcumque fecerit homo, extra corpus est.

num, id est, quibus Domino in tahornaculo deser- enim nihil videlur prffitermisisse peccati.quan-
llic

vitur : unde aliquid paulo ante dixcrat, cum ait, doquidem aH,Omne pecculum quodcumque feceritho-
Peccavita sanetis; et intelleximus.usurpavit aliquid mo postea tamen cxccpit fornicationem, cum in-
:

sanctorum, quia etiam restitui praeceperat. Ac per tulit, Qui aulem fornicatur, in corpus proprium pec-
hoc non sic tantum peccari potest in his rebus, si cai ;1 Cor. vi, 18). Quod secundum consuetudinem
aliquid inde per oblivionem usurpetur; sed etiam nostrm loculionis ita diceretur Omne peccatum
:

multis modis potest quisque per ignorantiam

aliis quodcumque fecerit homo excepta fornicatione,ex-
delinquere in iis qua servituti Domini exbibentur: tra corpusest ;
qui autem fornicatur,in corpus pro-
hoc voluit postea genusdelictorum generalitercom- [irium peccat. Ita et hic,cum prius generaliter om-
memorare, et ideo et illic et hic arietem jussit of- nia ignorantiae peccata diceret illis.qus commemo-
forri.Plen» sunt autem Scriptura; cum dioitur, anle expianda postea tamen excepit illa
ravit.sacriticiis ;

Dominum, et non intelligitur nisi illud quod Domi- quibus expresse et dislincte positis certam sacri-
no exhibetur, sicut sacrificium, vel primitiae, vel ficiorum purgationem adhiberet, ut his exceptis
aliqua in sacris servitus. quaecumque reliqua essent, ad illam generalitatem
VIII. [Ib. v, 7.] Quaeritur etiam utrum ubiquesit pertinerent.
acoipiendumquoddictume8t,sinon valetmanusejus IX. [Ib. vi, 6, 10.] Offeret arietem ab ovibus sine
quod satis est ad ovem,offerre eum debere partur- macula,prt'lio,inquoddeli<juit. Ntm\la.dist\nguendum
turum, autduospulloscolumbinos etsi hocquoque ; est, quasi pretio in quod deliquerit, id est in quod
non valet,certam similaginis quantitatem.Quoniam pretium deliquit ; sed si offeret arietem.pretio offe-
si ubique ita licere intelligitur, non potest quidem rat,id estemptum.Etiam hoc cnim videtur ad sacra-
dici.sacerdotem non haberevilulum,aut universam mentum alicujus significationis pertinere voluisse,
synagogam.aut principem non habere caprum'vel quoniam pretium ipsum non defmivit.Nam sidefi-
ovem et si ita est,quidopus erat poatea dicere,ta-
: niisset, posset videri hoo pracepisse.ne vile pecus
citumcujusquam perjurium.auttactum immundum, offerretur, ut e.tiamsi non emeret qui offerret, tale
et perjurium per ignorantiam factum purgari sacri- tamen offerret quod tanti valeret.Addito autem.non
ficioagnae etcaprae.cum eadem sacrilicia praacepta aolum pretio,ul emptus ariesofferrelur,verumetiam
sintetiam in illa generalitate peccati,ad quam gene- siclorum sanctorum, itaenim d\c\t, Pretio argenli siclo
ralitatem etiam ista polueruut pertinere Si autem '?
rum siclo sancto ' (Lcvit v,15),aliquot siclis utema-
hincista discernuntur,quod licebat pro eis 2 turtures tur arics.non uno siclo voluit.Quidsibi autemvelit,
et columbas,vel etiam,si hocnon esse.similaginem siclumsanctumjam ubi visumestdisseruimus.Quod
offerri, ibi autem ubi non dictum est non licebat verocumdixisset, El delicli suiojJerretDomino arielem
non videtur subventum esse pauperibus; quoniam ab ovibus sine macula prelio ; deinde addidit, in quo
multa possent esse delicta non specialiter expressa, deliquit : intelligendum est inid offerret in quodde-
quffi ad illam generalitatem referrentur.ubi grava- liquit ; id est, in eam rem,propter eam rem. Et au-
rentur inopes, si tantummodo capram feminam,et ferretholocarpoma quod consumpserit ignis,illam holo-
agnam ex ovibus,et illas aviculas 3
, et similaginem caustosim ab altari.Quid auferet,siconsumplum est?
licebat offerri.Nisi forte quis dicat.hoo discerniista Jussitenim sacerdotem auferre post totius noctis
excepta et nominatim expressa peccata ab illis quaa ignem holocarpoma,id est.holocaustum quod ignis
generalitercommemoratasunt.quiahicagnamdixit consumpserit. Vel quid sibi vult etiam illud quod
ibi ovem,ut aHas pecorum aliquam differentiam fa- cumhoc intelligaturho-
addidit,i'//am holocaustosim;
ciat dum tamen intelligatur pauperibua perreque
:
locarpoma quod holocaustosis? Nisi forte illud est
subvenlum,ut si non haberentulla animaliaquadru- verum quod in quodamgrascoinvenimus non enim :

pedia.aut memoratas aves autsimilaginem offerrent ait, autoret holooarposim, sed auferet calacarposim,
' ln excusis, argenti siciorum sanclorum. lu Mss., ar-
1 Er et Lov., capram. Alii codices, cu/jrum. gcnti siclorum, siclo sancto. Porro apud LXX legitur,ar-
8 Editi, pro eo. Mss. vero, pro eis.
gurion sucloit, td sucto tdn hagidn: \u codicibus tumrn
8 Forte leg., et non illas uviculas.
aliquot, Nobilio teste, 16 suctd 16 hagi6.
670 QU.ESTIONUM 8. AUGUSTINJ 1N HEPTATEUCHUM 680
hooost,roliquias holocnusli quod igniseonsumpsit. holoeausto inciperot : quod mirum eat ai taceret,
Il.i- autem reliquiaa.veluti est cinis ct carbo.appel- D60 ailmonoret talia vespere offerri oporterc.
lavit illam hi line quascon- XIV. [Ib. vi, '.'ii. st locutus est Dominus ad Moysen
]

•
•-
i,r, 1 i
.
|
uius psius consuinptionisappelhins
i dtcens, Jttud donum Aaron et filiorum ejus,quodof)t-
\. [b. vi,9.]Quod autem supra iixit,lsta lcxho- runt Domino in quacumgue unxeris snm.Alia sunt
<lu-

locausti,6\ deinda exponensqua* siteadam Lex,dixlt samiicia, qu;e commemoravil in t:\nilo, quibus per
ttla holaca\utosis,super incensionem tjus suptr alture septcm dies sunctilicantur succrdotes,ut sacerdotio
totam noctem mque in mane, et Ujni* altaris ardebit suo fungi incipiant (Exod. xxix, 1) ; et aliud est
suptrillud,nonex*tinguttur; planiuBesset seouudum quod modo commemorat, quidofferatsumovissa-
uetudinia Iooutionem,si non baberot,6i: cerdos,quando constituitur,id est quando ungitur.
lKiin istaconjunctionedetractaitascnsus conloxitiir, lloc enim sequitur ct dicit,//- die quacumqut una~a~-
Isia holocaustosis,super incensionem ejus superallare ris cum. Xon dixit, unxeris eos cum etiam sccun- ;

totam noctem usque in mane ignisattaris ardebit super dos sacerdotes ungi prascipiat. Dcinde dicit ipsutn
supcr altare. Deinde ad cumulum ex-
iltud, id est, saoriricium,diamam partem seplti similagenis,in sa-
primenda: sententia: intalit,tum exstinyuetur nam : crificium ~£m/~iternum. Qureritur quomodo sernpitcr-
hoc erat jam dictum, tota nocte. num, si quo ungitur summus
illud co die offertur,
XI. [Ib. vi, \\.\F.t induct stolnm atiam,el abjtcict sacerdos, ab illo qui unctus est, nisi ut semper
holocarpoma extra castra in locum mundum .-hoc ap- boo offeratur in die quoungitur summus sacerdos,
pellat holocarpoma quod jam concrematura est hoc ; hoc est per successiones sacerdotum ? quamvis et
autem in illo gra*co xaTaxdpmocrte legitur.Quidnam illo modo scmpiternum possit intelligi, non hoc,

vero latini addiderunt, quodconcrematum est ',et ita sed quod significat.
'
interpretati sunt, Et abjiciet holocarponm, quod con- XV. [III. vi, 20, 21.] Dimidium e/'u*,inquit, manc,
crematum cst, extra castra in loam mundum. ct dimidium ejus post meridiem ; quod gra*cus habet

XII. (lb.vi, 1*2.] Et ignis super altare 2 semper arde- StiXivAV In sartagine, inquit, in oleo fiet,consperuim
bil ab eo, et non exstinguetur ; id cst,ab illo igncin o/ferel eam, fresa, id est eam similaginem. Deindo
quo arsit holocaustumusqucin mane.Nonvultenim dicit fresa,s'\ tamen hoc recte interpretatum est ex
igem prorsus exstingui,sed cum usque in mane ar- illo quod groccushabet Ipurca ', et pluraliterhoc po-
seril holocaustum, ablatis inde reliquiis consump- suil genere neutro. Non enim ait fresam, tanquam
tionis ncc sic exstingui ignem, sed inde iterumre- eamdem similaginem, quam dixerat conspersam.
norari, quo ardeant alia qure imponuntur. H;ec autem fresa sacrificium de fragmentis esse di-
XIII. [!b. VI, 12 ct 13.] Quod autem sequitur et oitur.Utrum ergo fresa dicat ipsa fragmenta.id est
dicit, Et exuret super illud sacerdos ligna mane ma- comminuta an ipsa minulissima similaginis fresa
,

3
ne ,et stipabil supe>- illud holocaustum,et superponet dixerit, non est evidens.
superillud adipem salutaris; cl ignts semper ardebit XVI. ^lb. vi. 21,22.] Sequiturautem et dicit: Sa-

super altare non exstinguetur; videndum est utrum nminodorem suavitatis Domino.Sacerdotunetus
niane mane quotidic voluerit intelligi, ut nullus qui pro co e.v filiis ejus, faciet i7/tu/.Propter hoc for-

dies pratermitteretur, quo non invenirelur holo- ta8sisdixerat*flmptter*ium,uthoc faciat omnis sura-
caustum.ct adcps salutaris; an manenwne,ui quo- mus sacerdos, quando succedit mortuo,eo die quo
cumque die imponeretur.nonnisi mane imponere- unctus fucrit adjunxit enim ct uit, Lex xlerna
; :

tur. Si cnim quotidieintellexerimus,quid,si nullua cum possit etiam a*ternum secundum id intelligi
affcrret ? Si autem tanquam de publico vel dc suo quod signilicat.
sacerdotes quotidiana holocausta procurabant ;su- XVII. [Ib. vi, 23.] Sequitur autem.Omne consum-
per ipsa imponebantur ea qua* jussit a populo mubitur ; quod habet gr*ecus iitiTaisoflijwai ,et ali-

oblata pro peccatis super holocausta imponi ; et qui interpretes dixerunt, Ome imponetur : ubi vult
non erat necesse olTerenti sacrilicia pro pcccato, intelligi esse holocaustum, quia nihil exindtf re-

eliam holocaustum offerre super quod illud impo- manet.Denique adjungit,£< omnc sacriftcium sacer-
neretur, nisi qiando par turturum elferebatur,uut dotis, holoatustum erit, tt non edetur. Hoo ergo di-

duo pulli columbini nam ibi omnino doliuiUmi : xsrat, (hnnc consummabitur.
cst, unum pro peooato,alterum in holocuuslum ol- XVIII. [Ib.vi, 26, 96.] De sacrificio pro paooato
ferri oportcre et prius pro pcccalo, doindo In bo-
; oum dioerat,Soc«rdoj,inquit,"wi imponti tllud,man-
locauatum [Levit. v,7). Deinde qumri potest utrum dueabil illud.Non hoo quod imponet manduoabit,
holocaustum quod mano jussit imponi, ipium nam ignioonsumetur;sedquod indorenianserit:
illud
etiam per totam noctem ardcret usque ad alte- nnn rniio holocauatum est.ut totum ardeat in ultari.
rum manc an illud quod ait.tota noclo arderede-
; Dioit autem postea Onutia fumptt pcccato sunt,cx
:

liolocaustum lueril vesperlinum, et deinde quibmiUatumfueritasanguinttorumittabtmacittum

.
!v, ut u vespertino testimonii exorari in sancto, non "rf ''«'"-

• Sic iM«8. Ai eJiti, eomtcralum.

cremabttur. Quomodo
ergo ad aaoerdotea partiDeut
s
Editi, c/ ignia altaris, Mn*. juxta IAX, MUMr ottare, i
In editla <'i apud LXX, eticta cenvotute, Sed meltua
> Kihti ii'iin. -.iiii- lafra oonni i aeme) i al Uis.et LXX rbeienaia, «rir/a, U rst|/i-#*a, utl interpreUtur
*
Iterato babent ;
pm quo Valgata verslo, mant ptr tin- «,uguat|nua Exatat eaaein vox Levit. oep. 1,
gulon dies. oVa nielt, tatlne stgttni seu/orre commimit<
681 LIBER TERTIUS.
manducanda.quoeremanent desacrificiispro pecca- Peccatumvero unde dictum.quod gra-ce ajjtap-cta
sit

tis ? Propter quod intelligendum est haec excepta dicitur, in neutra lingua mihi interim occurrit.
esse, de quorum sanguine tangitur illud altare in- Potestetiamvideriilludessedelictumquodimpru-
censi in tabernaculo testimonii.Hoc enim jussit fieri denter, id est icmoranter; illud peccatum, quod ab
superius de vitulo, quem pro peccato suo sacerdos scientecommiUitur.Hincdilferentiaevidenturistate-
offerret, et de vitulo quem pro peccato universas stimoniaconsonaredivina:MiW(. ,
7i<!'siMte//i</i7(Psa/.

synagoga:, ut carnes quae remanserint, foris extra xvm, 13)? Et illud, Quoniamtu
imprwlentiam
scisti
castra comburantur (Levit.iv,i2 et 21):hoc et modo meam : continuo quippe secutus adjunxit,E/ delicta
breviter commemoravit. mea a te non sunl abscondila (P.w/.lxviii,6) velut alio ;

XIX. [Ib. vii, 1.] Et ista est lex arietis qui pro de- modorepetenseamdemsententiam.Necabeademra-
iiclo esl, sanda sanctorum sunt : id est ad sacerdotes tione discordat quod paulo anle commemoravi Apo-
pertinent manducanda. stolidiclum, Si pratoccupalus fueril homoinaliquode-
XX.[Ib.vn,7.] Quodest quod de ariele pro delicto /<Wo:hincenimquodpraoccupatum dicit, impruden-
cum dixisset, legemque sacrificii exposuisset, ait, ter lapsum essesignificat.Peccatum veroad scientem

Quomodo quod pro peccato, ila et id quod pro dilecto : pertinere apostolus Jucobus tanquam deliniensait:
lex una esl eorum?Qu&r\iuT inter peccatum et deli- Scienti igilur bonum jacere,et nou facicnti,peccalum est

clum qu;e sit quoniam si nulla esset,

ditrerentia; illi (Jacobi iv,!7.)Sed siveilla, sive isla, sive aliqua
nullo modo Quomodo quod pro peccato, itci
diceretur, alia diOercntia sit peccati et delicti.nisi aliquaesset,

et qnod pro iMic/o.Quamvis enim lex ejusque sacrifi- nonScripturaitaloquereturutdiceret, Quomodo quod
cium nihil dislet, quia lex una est eoruin tamen ;
pro peccato, quod pro delicto : lex una est eorum.
ita et

ipsii duo.quorum unuiu est sacrilicium, id est pec- autem plerumque dicuntur, ut et
Indifferenter
catum et delictu i,si inter se nihil dilfererent.et si pecoatum nomine delicti, et delictum nominepec-
uniua rei duo nomina essent, non curaret Scriptu- cati appelletur.Neque enim cum dicitur in Baptis-

ra tum ililigenter commendare unum esse utriusque mo lieri remissio pecuatorum,non fitetiam delicto-
sacrilicium. rum ncc tamen utrumque dicitur, quia in illo no-
:

Fortassis ergo peccatum est perpetratio mali.de- mine utrumque intelligilur.Sic et Dominus ait.pro
lictum autem desertio boni : ut quemadmodum in multis effundi sanguinem suum in remissionem
laudabiii vita, aliud est declinare a malo, aliud peccatorum (jVai7/<.xxvi,28;:numquid quoniam non
facere bonum,quod admonemur dicente Scriptura, ait,ct delictorum, ideo quisquam dicere audebit in
Declina a malo, ct fac bonum (Psal. xxxvi, 27) ita : sanguine ipsius delictorum non fieri remissionem?
in damnabili, aliud sit declinare a bono, aliud fa- Item quod scriptum est apud Apostolum. Nam ju-
ceremalum-,et illud delictum.hoc peccatum sit.Nam dicium quidem ex uno in condemnutipnem,gratia vere
et ipsum vocabulum si discutiatur, quid aliud sonat ex multis dctictts in justificationem (llom.v, iG); quid
dilectum,nisi derelictum?et quid derelinquit qui dc- ahud quam nomine delictorum etiam peccatacom-
linquit.nisi bonum?Grceci etiam duo nomina ueiiata prehensa sunt?
huic pesti imposuerunt. Nam delirtum apud eos et In hacquoqueipsaScripturaLevitici, qua cogimur
tcttpairtci)[£a diritur et jtXr; jj^uiXsta. Isto ipso quippe aliquam interdelictum peccatumquedistantiam vel
loco Levitici TtX7-,u;jt£Xe'.a est. Apostolus autem ubi invenire vel credere, ita Iegitur, cumdehis ipsis quse
Aicit,Si prseoccupatus fueril homo in altquo delicto pro peccatis offerenda jubebantur sacrificia Deus lo-
1), 7capairc(&[MtT( graeus habet
(Galat. vi, quorum : queretur Si autem omnis,inquii,synagoga fdiorum
:

nominum si origo discutiatur in itacairctuuatijtan- lsraetiynoraveril,etlatueritverbumabocutissyna<jogx,

quam dccidere intelligitur qui delinquit.Unde cada- etfecerilunumabomnibusmandalis Domini quod non
ver quod Latini a cadendo dixerunt,grace ic-cwpa di- fiel.cldeliqucrint,etcorjnitumiUisfueritpeccatumquod
eitur.aTto-cou Tt!itTEtv,id estab eo quod est cadere.Qui peccaveruntineo.Ecceubi dixit.fi/ deliquerint, ibicon-
ergo peccando malum facit,prius delinquendoa bono tinuo peccatum quod peccaverunt&ddidit, hocipsum
cadit. Et-Xr,iji;ji£Xita simile nomen est negligentia?: utique quod deliquerunt.EtpauloposliSjau/eni/iW»-
nam graeee negligentia ajjiiXe-.a dicitur, quia curac ceps,inquit,peccaveritetfccent unum db omnibus prx-
non est quod negligitur.Sic enim gracus dicit,Non ccplis Domini Dei sui, quod ncn fiel nolens ',et delique-
curo,oj ixiXv. [jiot.Particula ergo qiue additur tcXtiv, n/.Item in consequentibus Si autem anima, .nquit,
:

ut dicatur prater signiQcat, ut ijjiiA-ia

7tX>)tJtpiXEia, una peccaverit nottns, de populo terrx, in eo quod fucit
quod vocatur negligentia, videatur sonare sine cu- abomnibnsprxceptisDominiquodnonfiet,etdeliqueril
ra ; itXT,|A;/iXsia praeter curam, quod pene tantum- et cognitum fuerit ei peccatmm quod teccavitin ipsu(Le-
dem est.llinc et quidam nostriTtXrjijiuiXs^av non de- 22, 27 et 28). Item alibi
vit. iv, 13, 14, Anima qux- :

listum, sed negligentiam interpretari maluerunt. In cumque juraverit dislinguens lubiismulefacere autbene-
latina autem lingua quid aliud negligitur, nisi quod /acerc ,secundum omnia quxcumqtte dislinxerit Itomo
nou legitur.id est non eligitur? Unde etiam legem a e um jurejurando, et lattterit eum, et hic cognoverit, et
legendo,idestabeligendo latini auctores appellatam peccaverit unum cx his;el confessus jueritpeccatum pro
essedixerunt.His quemadmodum vestigiis colligitur quo peccavit adversus ipsum,et offeret pro eis qttx deli-
quod ille delinquit, qui bnnum derelinquit.et relin- quit Domitio, pro eo peccato qttod peccavit. Et
paulo
quendo a bono cadit, quia negligit, id est, non legit. i
Ita in Mss.et apud LXX.At in e<filis,noH
ftcit volens-

Patkol. XXXIV.
22
883 QU ESTIONUM s. A.UGUSTIN1 IN HEPTATBUCHUM (iM4

l>oat:r.7 locutus est Dominua u I Moyttn dicent, Anima, Bed quid Boriptura voluerit,non quid illiopinati fua-
Hlatxuril eum oblivione, i 1 peccaverit nolent atanotit rint^requirendum.Denique non inveniunt quid reote
Dommi,o(ferei delicti sui Domino arietm tine mucula do adipe faoiant, unde se abstinent.et quomodocum
de ovibusjprelio argentt ticlorum siclo iancto,pro quo cum dictum sii, Qmnii adept Dominoi%\
projiciant,
deliquit;et pro quo peccavii a sanctu,restituel,et quiu- non adipem aacriAoiorum Lautum,sed etiam eorum
tas adjiciet super illud,ei tlubii illud saeerdoti:ettacer- animalium do quibue non saoriQcatur,quamvie im-
iot txorabit pro eo in ariete dtlicti,et remitteturilli. mundorum, hie volunt inteJligi.
Soquitur udhuoetdicil:.t>iim« qu&SCumquepeeeaverit, XXU.[Ib.vn,29-34.] Quid sibi vult quod de saeri-

et jecerit unum ab omnibus prseceptU Domini, qua non Boiis Baluturis iterumadmonet,etdioit,eumquioffert
oporlet ften,ct mm cognoveriO,etU< liqueril,elae< tpt rii donum sacrificii saluiuris sui, pectusculum et bra-

peecatum suum;ei offerei arietem de ouibus pretio ar- eliiuin Bacerdotibus dare debere,ita tamen,ut adeps
uenii ut delictum ad sacerdotem:exorabitque pro tota- peoluaouli offeratur Domino cum ipsum jecinoris '

cerdosjtro ignorantia ejus quam ignoravit,el ipsenon cuiii Buperius loquensdcsacrifioiissajutariB pinnam
scieit,et remittetur illi.Deliquii enimdelicto delietutn jeciuoris eum adipe ventris et renum el Lumborum
<

ante Dominum (L«i;ii.v,4-6,14-19j.Etadhuc iladioit offerri Doniiiio pra3cepei'it(i.<'i l

(7.iv', .i),tuctieritautem

Et loculus est Dominus ad Moystm diceni, Anima qutt- de adipe peolusouli? An quod ibi prateimisit, hic
cumquepeccaveritetdespiciensdetpexeritprmeeptaDo- oommemoratfQuore ergo de pinnajecanaria et ibi et
mini,et mentitus fuerit qux sunt ad proximum <le com- hie. An lorte aliquid inlcrest quod superius do saeri-
J

mendatione aut de socielate,autde rapina,aut mjuriam ficio sulularis praccpit, hic aulem uddidit sui, tan-

fecertt aliquamproximo,aut inveneril perditionem, er quam aliud sit salutaris, aliud salutaris sui?
mentitus fuertt de eo.etjuraverii injuste de unoab om- XXII. [Ib. iv, 3-7, et vm, >, li, 15, 28.] Cum
nibus qusecumque fecerit homo, ita ut peccetinhis : et saciifioia propeccatispriuscommemoruret.vilulum
erit cumpeccaverit, et deliquerit, ei reddet rapinam dixit otlVrendum pro peccato sacerdotis.qui leeisset

quam rapuil,aut injuriam quam nocuit,autcommenda- populum peecare; posteaetiamquandonarravilSori-

tum quoddepositumestaqudeum,autperdilionem,quam ptura, queuiadmodum ea quaa praoopit Uominus,
invt nit, ab omni re quam juruvil pro eu itijusle; et res- gesta sunt ergu Aaron el lilios ejus,dicitur obiatus
tiliict ipsum, et quintat ejus adjiciet ad illud, eujus est vitulus pro peccalo sed superius de sanguine vi-
;

ipsi rcddet; etquu die convictus fuerit dclictisui oj]e- -',

tuli cornua tangi prteccpit altarifi inceusi, asper-
ret Domino arietem ab ovibus sine macula, prctioin geudum etiam ex ipso sauguine contra velum san-
quoddeliquit etexorabitproeo saeerdos anle Domt-
: ctum, reliquum vero sanguineui lundendum ad
num, et remilletur illi de uno ab omnibus qux fecit, et basim ulturis holoeaustomatum postea vero quan- :

deliquit in eo (Jd.vi,l-7).Preue ergoin oranibus faotis do aanctificatur Aaron, de aspersione sanguiuis

eadem etiam delieta dicil.
qua; dicit esse peecata, contru veluro nihil dictum est; de comibus auteui
Quapropter et indifferenler eadici manifestum cst altaris dictum est sed non additum »t inctitsi
;
J

inulus Scripturarum locia; et habere aliquid diffe- addituint-staulem.eflunileiHlum SiinguinenKK/ basem

rentia Scriptura testatur, qu.-e dicit, Sicut pro pec- altaris ; non dixit, ad basem ejus, tanquam necesse

cato, ita et quod pro delicto. luissel illud altare aecipere, BUJus cornua stinguine

XXI. [Lb- vh.23-25. j Omnem udipem boum el ovium tetigisset: proinde quamvis ambigue sit positum,li-
elcaprarum non edetis,etadeps morlidnorum et a fera berum tamen ita iutelligere ractum.utfueratante
est

cuptorum fet in omne opus,el eibo non edetur, Qmnis praxeptum devitulo pro peocuto;ut non ejus altaris
qui ederii adipemapecoribus qaseofleretisabeishos- coi iitia tacta intelligamus, ad cujtis basem fllSUB 68t

liam Domino,peribit anima ilta de poputo suo. Dixerat' sanguis;sed lactaoornuaaltariaincenBi,fuauniaiitevi

superiua, de adipe, Omnis adeps, Domino(Id. m, 16); sanguinem ad basem altaris sacnliciorum.
ct quasieramus utrum omnis omnino pecoris mundi Superius, quia generaliter precipiebat,BJ sucerdos
dunlaxut(namdeimmundisnullaqusstioe&1 i;etquid pecoasset,ipsum Baoordotem unotum et consumma
deadipe Qeret, quem vetuit in oscam venire nune : tum,quom vultintelligisummum aaoerdotem, aaori-
autem dixitqnid fieretdeadipe mortioiuieta Fera ca- Boia istajussit offerre : ounc vi ro oum Banotifioatu

pti.ut sit in omne opus;ouine ipus,utiqueilludo|)US (4aron . Mbj ses offerl et ip le accipit peotusoulum im
cui tale aliquid necessarium esl UnderemansitqutB- posiliouis.quod anlea pralocutuBesl saoerdoti ease
stio, quul fiat inimalium,qua
de od pe ce terori dandum.Indi autemputo pectusoulum impositionia
niuuda J
sunt ad veseendum. Sed oum dicil oranem dictum.quia impouebatur inde adops, 8ioutoomme
animamperiredfi popnlo Ruo,quiederitadipemeoi um moravil aupi riua de aaorifioio Balutaris.Cum ergo vi
pecorum,exquibusDominooffertur,videturdi n deaturab Aaronocopi aesummum Baoerdotium.quk
illumtantumadipemdepecoribusmuQdisprohibitum putamus fuisse Uoysen?Si ergo saoerdoe nou tuit.
manduoari,ei quibu lll gacriUciumiquamvisJudBsoa quomodo per illum omnia iila gerebanturt si autad
audierimus nullumomninoadipem ineacamsumere, luii quomodosummumsacerdotiumabejuBfi

Deeral non In axoueia;

i
al lu Mas, at apud LXX re- pi deBnimua?Quanquam etiam psaJmua ille, uhj
,

peritur. diotum M^Voytes et Aaron in sacerdotibus tjus J's.il.

i B habcnl .
'
'•'
"•
I ,eolionl i
r el Loi « ihsreniu*. m .
i
Er. .t i."v legunt, !<•'""" /*»'bl al paulo pajaj

j Edili, immund*. M«». mellorla aota, tnunda. ptnnam jtcoris. B., pinnu jocintrit, uorroj
685 LIBER TERTIUS. 686
xcviu,6),auferat dubitationem quod sacerdos fuerit tenipus in sella sedisse.et non surrexisse. Hinc et
et Moyses. Vestern tamen illam saecrdotalem, quae sedes dicuntur, ubi babent commorationem quo-
maguum continet sacraracntum,Aaron jubeturacci- rum sedes suat:iiabitatioquippe hoc nomenaccepit.
pere et successores ejus summi sacerdotes [Exod. XXV. [Ib. ix, 1.1 Et factum est, die octavo vocavit
xxvmj.ln Exodo antequam omnino aliquid de sane- Moijses Aaron, et lilios tjus, elsenatum Israel. Quem
tilicandis et quodammodo ordinandis sacerdotibus quidam nostri senatum intcrprelali sunl, •tspouuias
prEcipiatur, quando Moyse ascendentein montem, gra:cus habet hoc est ergo secutus interpres,
:

jubentur non ascendere sacerdotes [ld.xa.,2 l), quos quia et senatus a senio videtur dictus. Non autem
intelligere alios non possumus nisi Aaron; non iilios apte in latino dicerelur, Vocavit senectutein Israel,
qui jam erant, sed quia futuri erant, hoc eos jam pro senibus vel senioribus quamvis eadem locutio
:

tunc Scriptura appellavit per anticipationem,sicut esset si diceretur.Vocavit juventutcm lsrael.pro ju-
sunt pleraque talium locutionum:namet liliusNave, venibus.Sed boc usitatum est in latina lingua, illud
Jesusappellatus est iM.xxxui,ll), cum longe postea autem non est.Nam hoc proprie diceretur.si dicere-
hoc nomen Scriptura narret impositum [Num.
ei tur, Vocavit senectutem Isiael. Uude quidarn iuso-
xiu, 17). Arabo ergo tunc summi sacerdotes erant, lenter putantesetiam senatum dici.interpretati sunt
Kuyses et Aaron ; an potius Moyses, Aaron vero sub ordinem st;«ior«m.Compendio tamen forsitan mclius
illo?an et ipsesummus propter vestem pontiticalem, diceretur, \'ocavit seniores Israel.
ille vero propter excellentius ministerium ? Nam a XXVI. [lb.ix, 2 4.] Moyses dicit ad Aaron : Et se-
principio ei dicitur, Ipse tihi ijux ud populum,tu illi natui Israel loquere dicens, aecipite hireum ex capris
quse ad Deura [Exod. iv, 16). unum jiro peccalo,el arietcm et vilulum et agnum an-
Quaeri etiam potest, post mortem Moysi quis un- niculum in kolocarposim sine macula, et vitulum a
gebat successorem summi sacerdotis,qui succedere bobus, ct arictem in sacrificium salutaris anle Domi-
nisi defuncto uou utique poterat.An quia jam unc nuin, et similam conspersam in oleo ; qumiam liodie
tus eratiuter secundos sacerdotes (ideni quippe videbilur Dominus fn vobis. Quatuor genera sacrifi-
fuitoleum.quo et summus et secundi ungebantur), ciorum de animalibus superius coramendavitjholo-
vestem tantum sumebat ille poutifex.qua ejussum- causti.pro peccato,^alutaris,el consummationi.s:sed
nrtas appareret ? Ei si ita est, utrum ipse suiuebat, consummationisad sacerdctissanctilicationem per-
an eura alius induebat, sicut et post e.jus mortem tinet. Tria ergo genera reliqua hic pracipiuntur of-
Moyses filiuui Iratris sui? Si ergo ab alio vestieba- ferri, ct dicitur hoc senioribus Israel ut pertineat
ad
lur,nuiiiquid iion puieral aseoundo summus ;
prae- universum populum. Sed hoc loco sacrilicium pro
sertim quia lalis erat vestis, ut eum ab alio indui peccato habet tria pecora;hircum,et arietem.et vitu-
necesse fuerit ? an sic induebatur prius, ut etiam lum ad holocaustum vero agnus pertinet et ad sa-
:
;

postea?Non enim semel indutus noneam ponebat; cnlicium salutaris, vitulus et aries. Quapropter non
aut cum posuisset, non eam resumebat. Fieri ergo estsic distinguendum, ut pro peccato non intclliga-
fortasse poterat, ut secundi veslirent
primum, ob- tur nisi hircus, tria vero reliqua in holocaustum, id
sequendo, non excellendo. Unde autem apparebat est.aries.etvitulus.etagnus sed potius triaprima :

quisnaui Dliorum sumrno sacerdoti succedere de- pro peccato.id est, quod dictum est, Accipite hiirum
beret? non enim primogenitum,aut majorem Scri- excapris unum
propeccato, etarietemet vitulum, su-
ptura delinivit nisi inielligamus aliquo divino in-
:
baudiatur pro peccato ;et reliquussit agnus in hulo-
dicio lieri solere, sive per prophetam.sive quolibet
carposim,id estinholocauslum. Quod ideo commo-
alio modo quo consuli Deus solet quanquam ex :
nendum a nobisfuit,quoniarapossetetiamitadistin-
contentione res provenisse videatur,ut po^tea pro- gui, ut cumdictumesset, Aecipite hircum ex capris
pterea fuerint plures summi sacerdotes, quia con- unum /»'()pcWrt/o,reliquajamadholocarposiiii perti-
tendentibus excellentionbus, litis (iuienda? causa nere dicerentur.Quod vero adjungil.arfe maculaM
pluribus honor ipse tribuebatur.
omniareferri potest.Cumergoamhiguumsitquomo-
XXIV. [Ib vm, 35. Quid est quod dicit Moyses ad
]
doaptiusdistinguatur.illaresadducituttriasuperio-
Aaron et tilios ejus.cum sanctilicantur ad ineundum ra pro peccato intelligantur, quouiam superius
pro
sacerdo ti um Ad ostium tabernaculitestimon iisedebitis
,
peccato principis hircumjussit offerri(Ieutt.iv,23);et
septem dies.die et nocte.ne moriamini? Niimquidnam
propeccalocujusqueproprio.cumpeccat anteDdmi-
credibileest, situcorporisunoloco sedere praeceptos
num.faciendo unum ex his qua; non oportet, prsce-
per dies septem die et nocte, unde se omnino non
pit arietem (Id.v, 18) ;
pro peccato vero universaa sy-
commoverent Nec tamen hinc tanquam allegorice
?
nagogajvitulum [Id. iv, 14j. Oportebat ergo ut cum
aliquid signiflcatum,quod non lieret.sed intelligere.
senatui loqueretur quid universus populus oiferre
tur', cogendi sumus aecipere sed potius agnoscere ;
debeat.et hircus jubeaturpropterprincipes,et aries
Iocut'onem Scripiurarum,ubi sessionemprohabita-
propter proprium uniuscujusque peccatum,et vitu-
tione et commoratione ponit. Non enim quia dictum lus propter peccatum universa; synagoga;.Aliud
est
est de Semei quod sederit in Jerusalem annostres enim quod in populo habet quisque peccatum
(III Rey.u, 38), ideo putanduni est per totum illud suum proprium,et possunt habere omnes propria,
aliud qir.ndo comraunc peccatum ejt,
quod uno
1
In Er. Lugd. Ven. Lov. desunl verba, sej inteltioe- animo lit, et una voluntate
ad aliquid multitudine
y
rttur, M. comparata committitur.
6R7 QUjESTIONDM S AD6D8TIN1 l.\ HEPTATEDCHDW 688

Quod utaria vitulum et ai uiruu. ai ipse priua feci rit, an prius hoc Soriptura
jubet,ii;iT jubet quaa prampua BuntruniverBientm narraverit quod po tea factum est, Bicut in multis
popnli cauaa est.Procipiens aulem antei tae let, haberetur inoertum, nisi quod dlxl au
oii88alutariB t undelibetju88itofferi i,Bive masculum, periuB iegoretur, oum ageret de Baoriflcio pro pec-
sive feminam : dum tamen uonniai de bobus etde cato. Ila enim legitur : Et superponet illwl sai

ovibus et oaprie ofierrentur (Ltvtt. m). Si auteoi super aliarc super holocaustoma Domini, et eston

queeritur quare duo praoepit, \ itulniu et arietem, os pro peeeato quod peceavit, </ dimttle-
diliieilo est invenire ; nisi lorte vitulum voluil sa- tur illi (Iw!f.rv,35). Quomodo ergo posset hoo super
orificium Balutaris universi populi ; ariotem autem instoma imponi, nisi bolocauBtoma prius im-
pro unoquoque tanquam pro singulis quibusque : poneretur? Praccpit autcm hoc de sacrifioio salu-
quia videtur etiam auperiua quaai duo gonera aa- taris, ut super holooaustoma imponeretur sed quia :

lutaris sacrilieii pracepisse ;unum ij^oJ velut uni- hoc non ubique dicil, non per omnia sacrifloia salu-
versoruni esset, appellavit Baorifloium salutaris; taris, noc por omnia Bacriflcia pro peccato, potest
alterum aulem uLi dixit.S/ quisque obtuleril sacrifi- forsitandici non hoc regulariter fuisse praceptum :

cium talutaris sui. Dbl etiam differentiam reperie- scd illic tantummodo ut lieret dictum est.id est in
bamus, quia in illo quod appcllavit salutaris, non sacrificio salutaris, cum sit de bobus, ibi enim id
commemoravit adipom pectusculi offerendom Do- pracepit ; ct in sacrilicio pro peccato, cum fit ' de
nrino, atque ipsum pectusoulum ot braohium dex- femina ex ovibus : Cfetera vero sive Bint salutaris,
trum danda sacordoti sed in illo hoc lieri jussit : sive pro peooato, non esse necesse ut super holo-
quod postea dicit sacrificium salutaris sui (Supra, causta imponantur.
quxst.22); quod forte intelligitur singulorurn quo- Movet otiam quodcum faceret Aaron dona popu-
rumque privatum.non publicum aniversorum.Nam li,qU83 supra commemoravit.non omnia cominouio-
et Moyses obtulit sacrifioia salutaris,nec dictum est BUnt immolata,qu% fuerant pra'dicta ; scd tan-
ibi,salutarissui;oredo,quoniampropopulo universo tum hircus pro peccato ct. holocauslum.ubi tainon
obtulit. Ubi autoui universi.ibi et Binguli non au- ; illum agnum non expressit : duo vero alia.qu* ad
tem ubi singuli.contiuuo ibi universi.singula enim sacrificia pro peccato potius quam ad holooaustum
possunt essesine universo ; universiautem non pos- pertinere diximus, tacuit, id est arietem et vitu-
suntnisiex singulis quibusoumque constare. Nam lum ; nisi forte a parte totum intelligi voluit, ut
singuli quique congregati vel in summam reputati, solo capro commemorato etiam illa subsecuta ac-
faoiunt universos. ciperemus.
Notandum est sane, cum pro populo ofTeruatur Cum de sacrificiissalutarispopuli narrarct.quem-
sacrificia,et pro peccato sacrificia jussaesse ollerri, admodum ea fecerit Aaron,de vitulo et ariete ait :

etholocaustum.et sacrificiasalutaris; pro saoerdote Et occidit oitulum et arietem sacrificii salutaris po-
autem oblatum fuissepro pecoato el holoeaustum.et puti.ct obtuteruni nlii Aaron sanguinem ad eum,et af-
conaummationis.non autem Balutaris:sed consum- fudit ad altare in circuitu,el adipem qui u vitulo, ct ab
mationis tunc oblatum est, quandosacerdotessano- ariete adipem tegentem super oentrem, et
lumbum, et

tilicati sunt ut saoerdotio fungorentur.et hasc obtulit duos renes,el adipem qui su\ \,et pinnam qux

Moyses pro Aaron et Gliis ejus [Levit. vui) ;

postea c~t in jecinore; et posuit adipem super petttscula, ct

vero Aaron ipsejam sanctificalus et sacerdotio 1'un- imposuit adipes ad attarc :ct pectusculum et brachium
gens,offerre pro Be jussus est vitulum pro pcecato, dextrum abstulit Aaron, oblationem ante Dominum,
ct arietem in holocaustum.Non autem jussusesl pro tcepitDominusMoysi s .Nuno smgulariter,
so offerre consummationis,quia lunc ideo oblalum nuuo plurafiter loquitur,oum de duobus animalibus
cst,ut cousummaretur sanctiliealionc, el sacerdotio loquatur.vitulo et ariete.Quod ergo dioit duos renes,
fungiposset,quojamquoi batur, non opus roque animahte intelligendum est. atque ita

crat ouin itorum oonsummari. quatuor fiunt ; ita et oatera. Ouod vero ait. Ei po-
XXVll. [lb. ix, 7-21.] /.'/ ait Uoyses ad Aaron, suit adi i (i«Ctt/a,oum ipsa peotusoula non
Accedc od allare,el fac quod pro pereato tuo,et holo- imposuurit altari, sacerdoti enim debebantur cum
caustum luum:el exora pro te etdumo tua. Mirumest brarhiis dextris ; quid sibi vult 1 An intelligenduna
quomodo priua dicat faciendura quod pro pecoalo, posuit adipesqui sunl sup :r pectusoula
deindo holi c . quos iaiponoret altari a pectusculta

per bolooausta Buperiua jubeat imponi [Id. n demptos.Nara ita et superius praceperat. D
excepto quod de avibuB pracepil Id. v, 8-10). An ur,£/ imposuit udipes super altare,et poctuse»'

(brte hio quod priua fleb it,id est holooauatum lum (t bruchium dexlrum abstulit A.iron «/>/..

iius comraemoravii Non enii .'

lum de i
lomtnum mod : er inferens, et pe-

avibus.dixit, i'ao priua illud et postea illud ; sed.fac lusculura dicens,utique ulrumque ox utroque aui-
illud atque illud : quid auti m |
um Bit, quai peotusoula di •

inetructio, ubl dioit auper

luatum imponi Baorifloium pro peooatie.Quan-
quam vafl D Bliam ita iunr.it Sl |
'
lu Er. l.ii .1 \ .ii .>\ n m rit M, i

- Ilue Iree Si'ii|itunr voirutiloa iu uuto ,v usi* wje-

tecissc Aar m quod au livit ; ul priua co nrui morel
intl, fc7 (iitipeni ijuia iitulo, otc, revucaviuiut
eum i ,i, oeato,daindi holooaustum. Quod
680 : TERTIUS. 690

XXVIIF. [Ib. ix, 22.] Quid est quod ait.Cum exlu- 48, 47) ? et illud, Exiguo enim conccdetur misericor-
lisset Aaron manus super populum, bencdixit cos, el dia ; pntentcs autem potenliora tormcnta patientur

deseendit, cum fecissei quod pro peccato, el holocau- (Sap. vi, 7)?Sed ubi hoc dixerit Dominus, quod
stoniatn, et qu.v satutaris? Ubi autem ista fecit,nisi eum dixisse Moyses commcmoravit, in Scriptura
super altare,id est,ad altare stans eique deserviens qun? retro est non invcnilur.Tale ergo esthoc,quale
inde ergo descendit ubi stabat.Nimirum illius solu- in Exodo, ubi dicit Domino, Tu dixisti, Scio te prse

tioquaeslionis adjuvari hnc testimonio videtur.ubi omnibus (Exod. xxxm. 12) quod invenitur quidem ;

qurc-ieramus in Exodo qaomodo serviri potuerit Dominns ei dixissp.sed postea scd quoniammen- :

ad altare.quod erat altum cubitis tribus ? Gradum daciter nunquam hoc Moyses diceret,intelligiturid
quippe illic intelligere probibebamur, quia id Deus ei etiam ante dixisso, quamvis scriptum non fue-

vetucrat.ne superaltare pudenda virilia ministran- rit ita et hoc. Unde apparet non orcnia scripta
;

tis quod utique fieret, si pars altaris

rcvelarenlur, esse quae Deus locutus est eis.perquos nobis sanc-
gradus esset, id est, si compastus adhaercret (In ta Scriptnra ejus ministrata cst.

B.vod. qusest. 113). Denique ibi lioc vetuit, ubi de XXXII. [Ib. x, 6, 7.] Quid est quod Aaron etroli-
altari structili loquebatur, unumenim essot altare quosfiliosejus mortemillorumduorumlugere prohi-
ctim gradu cujus pars essetgra<lus,et ideo vetitum bens dicit, C.aput vestrumcidara non denudabitis, i\bi
estjhicvero ubi altaris tanta fuerat altitudo, ut certe ostendit cidaras tegmina capitum fuisse; nisi

nisisacerdos super aliquid starct, npte ministrare quia illa faciebant lugentes.quae consuetudini orna-
non posset, inlelligendum est, quidquid illud crat, lus essent contraria? Sicut enim in nostra consue-
quod ad horam ministrationisponehatur et aufere- tudine, quia caput apertum magis habetur, operi-
balur, non fuisse altaris partem,et ideo non fuisse tur in luctu ; sic quia illi operimento capitis orna-
conlra praceptum, quo gradum hahere prohibitum bantur, nudandum erat lugentibus.Quod ideo pro-
est hoc autem qualecumque fusrit, tacuit Scrip-
: hibet, ne lugerent eos in quorum poena sanctifica-
tura.etideoquasstiofactaest.SednunccumdieitScri- tusest Dominus,id est commendatusest limor ejus.
ptura sacerdotem,cum fecisset sacrificia,desccndis- Neo ideo quia lugendi non erant.nam permillit alios
se, hoc est cum immolata imposuissct altari, uti- lugere illos scd quia illi lugere tunc non debe-
:

que manifeslat alicubi eum unde dcscen-

etetisse bant, cum dies sanctilicationis eorum agcrentur,
deret et quia ihi stcterat.
: ideo trium cubitorum nondum completis scptem, quibus eos praecepit de
altari minislrando deservire potuisse. tabernaculo non abscedere. Quanquam possit vi-
XXIX. [ix, 24.1 Et vidit omnis popvlvs, et amcns dcri, quia illo oleo fuerant sanctificati,hoc dictum
factus est. Quod alii interpretes dixerunl, expavit, esse quod nunquam quemquam lugere dcberent.
conantes transferre de graeco quod dictum est, Ita enim dicil : Fratres autem vesiri, omnis domus
£; = 7tt, unde Eaurcaffic dicitur.qui ssepe in Scripturis Isracl, plorabunt incendium quo incensi sunt a Do-
latinis lcgitur mentis excessus. mino. Et ab oslio tabernaculi tcstimonii non e.vibitis,

XXX. [Ib, ix,24.] Fl exiit ignis a Domino,ct devo- ne moriamini : oleum enirn unctionis, quod est a
ravit quze erant si.pcrallare,lwlocaustomata,et adipes Domino, suprr vos est.
Quid dixerit, a Domino, quaeri potest utrum quia XXXIII. [Ib. s, 9-11.] Et loculus est Dominus ad
nutu et voluntate Domini factum est, an ab eo loco Aaron dicens; Vinum ci siceram non bibelis tu. et filii
ignis exiit ubi erat arca testimonii. Non enim in lui tccum, cum intrabitis intabcrnaculum testimonii,
loco aliquo ita est Dominus, quasi alibi non sit. aut cum accedelisad altare.etnon moricmini. Quando
XXXI. [Ib. x, 4-3. J Posteaquam exeunte igne a ergo eis bibere licebat.quandoquidem intabernacu-
Doinino.incensi et mortui sunt filii Aaron,qui ausi lum eis quotidienecesse eratintroireetaccedere ad
sunt in batillis suis adhibito igne alieno incensum altare.propter continuam servitutem ?Quod si quis-
imponere Domino ;
quod ideo non licebat, quia ex quam non omni die sacrificia imponi solere,
dicit,
illo igne qui divinitus in allare vcneratdeinceps cu- quid dicet de ingressu in tabernaculum,qui quoti-
stodito.omnia erant accendenda quasin tabernaculo dianus erat propter candelabrum et panes propositio-
accerdi oportebat mortuis ergo illis ait Moyses,
; nis super mensam ponendos? Si autem respondetur,
Hoc est quod cti.vil Dominus dicens, In. eis qui mihi- in tabemaculum lestimonii nunc quod ait,illud e.sse
appropinquant sanclificabor,et omni si/nagoga glori-
in intelligendum ubi erat arca testimonii; etiamilluc
ficabor : eos appropinquareDomino volens intelligi, necesseeratintraresummumsacerdotempropteriu-
qui in tabernaculo sacerdotio fungebantur ; sancti- censum continuationis. Non enim semelinannoin-
licari autem in eis etiam vindicando, sicut factum trabat sed cum sanguine purificationis semel in
;

est.Utrum ulhinc scireturquam minus aliis parcat, anno, propter incensum autem quotidie.An intelli-
si illis non parcit quo sensu diclum esl, Si justus
: gendum cst Deum pr<ecepisse ut vinum omninonon
vi.vsalvus erit.peccator et impius nbiparebunt(l Petr. biberent Cur ergo non ita pracepit potiusutbrevi-
?

iv, 18] ? An potius secundum illud, Guiplus datur, ter diceret, Kznam non bibelis; sed addidit,cum intra-
pl:i* e.vigitw ab eo ? et iilud, Sm>u3 quinon cognovit bitis in tabernaculum,sut eum accedetis ad altare ? An

voluntatem domini sui,et facit digna plagis,vapulabit quia causa non bibendi lacenda non erat, maxime
pauca : servus autem qui cognovit voluntatem domini quia Deus preesciuserat fuluros postea tam multos
sui, et fecil digna plagis, vapulabit multa (Luc. xn, etiam summos saceidotes uno tcmpore, id est non
691 01 I TIUNUM S. AlTfiUSTINl IN HEPTATKUfilHTM 692
pcr gni-. qni tabernaoulo el Baorifloiie ot Bit autem lalutare Dei, de quo diolum est, Calicem
inconso el universo illi rainieterlo vioibua deservi- talutaris aecipiam [Ptal. r.xv, 18), etde quo Siraeon
rent; quando utique uon bibebant,quoruro loone
illi dieit in Kvangelio, Quoniam rtdcrunt oruli mei stilu-
erat deservipndi,;\lii autem blbebant ?An qnid nlitid tare tiium (Luc. n, 30) Qdea christiana novit. Pos-
;

hoo looo intelligendura eetf Qnoniam cnm vinumet siint sanc nnn ubsiirile etiam sncri-
intolligi vel dici
laoerdoteB bibere prohiberet, seoutua ait, lieia salutaiia, qus snnt salutaris.
Lcgitimum .rternumin fmgmuet vettrat: umhiguum XXXVI. (Ib. x, L5-20.] /•;/ erit tibi et fUiit fuii et
eetutrum BUperiori sen.-ni ronncctatur, id est, ad f&iabut tuis tri/iiimum Non frustra
sempiternum.
vinum non hihendinn pertineat an inferiori ubi se- ; ost nililittim, filiabut
; qnoniam quaedam &d eecae
qnitur, Diitingw re \nter medium ianctorvm etcontu- pertinentia sacerdotuni prohibet a feminis accipi,
minatorum,et inter medium mundorum ct immundo- sed a masculis jubet.
nm; ttinstruere filios Israel omnia legUima quse Cum qnssisset Moyses caprum obhatum prn po-
locutus est Dominus nd eos ptr manum Moyti nt hoc : puli peccatis, et non invenisset.quoniam fuerat in-
sitollicioBaoerdoturalegitimum jelcrnum inproge- census, et iratus esset, quod ea pro peccato a po-
nies eorum. Quomodo autem dicat xtcrnum, ,jam pulo ollerrenttir, constituit Dominus sacerdotibus
sa>pe diximus. Hoc quoque ambigue posittim est edenda,oblatis inde adipibns pt renibus ; iratusau-
quod ait, Dislinguere intermedium sanctorum etconta. tem esset non fratri suo.sed liliis ejus, credo quod
minatorum.et iuter meiltum mundorum et immundo ad eos suggerendi ministcriumpertineret : respon-
rum utrum ab eo quod sunt sancta et munda, ve*
; dit illi Aaron et ait, Si hodic obtulerunt ea qux pro
inquinata et immunda an ab eo quo sunt sancti et
; peeeato iUorum sunt,et liolocaustasua anteDominum,
mundi.vcl inquinati et iramundi : id eetntrnm inter et contigerunt ynilii talia, et comcdam quod est pro

illa ipsa sacra, quac rite vel non rite fierent,distin- peccato hodie, numquid placilum erit Domino ? Et au-
guere voluit sacerdotes ;an interipsos hominespro- divit Motfttt, et placuit itli. Hoc videtur dixisse Aa-
bandos vel improbandos an potius ad utrtimque ; ron, quod ipso die quo primum obtulerant (ilii Is-
referendum est, sive homines, sive sacra. rael pro peccatn stio, non debuit a sacerdobibus
XXXIV. [Ib. x, 14.] Pectusculum segregationis et mandueari, sed totum incendi, non inde regulam
brachiumablationismanducabitis in locosanclo. Quam- nam deinceps sacrificiapro pec-
faciens ad r«tera;
vissingulasingulisdata sint.nimirumttmenutrum- edehant sed quia hoc primum fuit ipso
catis ipsi :

quepossetdicisegrogationis.quiautrumqiiesncordo- primo dioprimitns oblatum, credendum est Aaion

tiseparatur;eliitnnin|iip;iblationissivedemptionis, sacerdotem hnc divina inspiratione dixisse ', ut el
quodgraecedicitur Jyot'^;ji*,qiiiautrumqiie demitur illud circasacerdotesdeincepsservaretur quod pra;-
etaufertureispro quibus i)fferttir,uldetur sacerdoti. ceperat Dorninus Moysi, et hoc quod Aaron dixit
Pectusculum sane impositionis superius legimus.et tanquam divinitus dictum Moysesapprobaret.Quid
brachiumablationis;quiadPbrachionihilimponeba- ergo de cseteris ejusdem diei sacriliciis, id est de
tur altari.adeps autem de ppctusculo imponebatur. ariete et vitulo, quaj diximus etiam ipsa pro pec-
XXXV. [Ib. x, 14.] Quid est quod dicit, De sacri- cato oblaladebere inteligi? An devitulo nullaqure-
ficiis salutarium,oom ea dicat qua» alihi dixit sacri- quoniam oportebat sic tieri.ut de ejus san-
stio est,
ficia salutaris ; et cum singulari numero id dixit guine quem&dmodum prtf ceptum fuerat intromitte-
sacrificium salutaris, cum de eadem re diceretnr"? retur.unde ei tangerentur cornua altar.s incensi.et
An hoc loco ubi
forte ait, A sacri/iciis salutarium, eonsequens eratuttotusarderet?Quideigude ariete?
sanitatum dici debuit ? Nam in illo psalmoubi dic- An quoniam pritntim caprum qussivit Moyses,quod
tum ost,Exaudi nos,Deus sanilatum noslrarum (Psal. de capru illi responstimest,hoc et de ariete intelli-
xiv, 6), hoc verbum habet groous quod etiam hoc gendum est.tiuem ex ordine fuerat qinvsiturus.nisi
loco, id est tnoTijpttov qui genitivtis pluralis in illudresponsum sacerdotis ei placuisset ? Devitulo
graeca lingtia amhigims
utrum a salute, an a est, autem quid qusreret, cum ea lege fieri potuerit,
saltitari nnmen declrnatum
quoniam n»Ti)p(a sit : quam de vitulo pro peccato universx Bynagogs prav
dicitur saltis vel eanitas, unde lit genitivus plura- ceperat Deus.sicutde vitulojpro [ieccatosajerdotis.it
lis tSw cruiTYipiuiv' snlutare autom o&rojptov dioitur, iv,U '

est ut totus arderet extra castra [Levit, <7 -I

et ind? genitivus plnralis idem ipse est. Si ergo Rsoenim sunlverba irascentisMoysi ad lilios fratris

rrcte potest intelligi etiam sacriBoium salutis quod sui,cuin liireum pro poceato qutesitum non invenis-
est sacrificiiim salutaris, quoniam a salutari salus Bet.quia tuerat totua inoensus: Quarenoncomedistis
dalur, et illud esi salutaro unde salus accipitur : illud quod fuit pro petcato in loco samto t Qutmimm
non est neoesBe ot tanquam multnrum salutarium enim tancta sanctorum sunt, hoc rohis dcdit e\terc,ut
iotelligamns, ubi diotum esl
saoririoia hic auferatis peccatum tynagOQB, el e.rorclis pro eo antc
sakUarium, Bed rnultarum forsitan aanitatum, Dominum.Nonenim illatum cst a stmguinetfut m san-
qute tamcn ab uno ealutari aooipiuntur. Q I clum ,! i tUS. I dctts iltud in loco sancto,

Hanc phraslm, mutata interp

1
ii quomodo mihi coitsiituit Dominus. Utique cnm dioit,
leguot Er, Lugd, Ven Lov, Quid tst quod dteii desa-
:
Non citim illatum <".( san.juinc tjut M sunclum anlc
.t

ertfieiiitalutarutm : . ea Jicai qum atibi dixit sacrifi-

tuteru singulari numtro, id aixirit sacrificium ta faeiem intus, prooul dubio disoeroil lllod quod ita lit
lutnris, ciim ile eailenr. re iticeretur M. '.' 1 Nostri Uimias Mh , /icc- i/iiihii usfnialwin: ili i-i
 693 LIBKR TERTIUS. 694

[ii'o peccato sacerdotis.sive pro pec ersnesy- XXXVII, I b i t do mor.ici-

Dagogs, non de hirco, de quo sanguis quoniam nis immundorum animalium, Et omne vas ficl,!e,

non erat jussus inferri ad tangenda eornua intus inquit.;'» rjuo ceciderit e.v eis inttts ' .qttxcumqtte su;l
altaris incensi, nnn debuit totus incendi.sed a sa- inttts immunda erunt ; et itlud conteretur,\A est, ip-
cerdotibns manducari. Hoc autem quare sit factum, sum va?.£/ omnis cibtts qui manducatur ,in quemcum-
id est ut etiam ip^e totus ineenderetur, respondit que vetterit super iltum aqiia, immundtts erit vobis.
Aaron, et placuit Moysi. Noo quarcumque aqna intelligenda est.quae super-
Sane quoniam sex pecora proecepta fuerunt senio- venerit cibo,facit eum immundnm ;sed ex illo vase
rihus populi utofferrenturpro populo,quorura prius quod factum est immundum de morticinis immun-
quatuor commemoravit.hircum arietem.et vitu- et dis, si forte ipsum vas habuit aquam.
lum.et apnum anniculum quorura manifestum est ;
XXXVTll. [Ib. xi. -47.] Instruere 2
filios Israel inter
hircum pro peccato, manifestum est ctiam agnum vivificanHa qu.r manducantur, et inter vivificantia
anniculum in holocaustum; duo veromedia,arietem qu?c non manducanlur : quae Rraecus habet ^tooyo-iov-
et vilulum,amhigue posita videramus.utrumad sa- •i-.-j no^tri qu.idam vivificantia interpretari malue-
.

crificinmpro peccato pertinerent.et hireo adjunge- runt.quia utcumque hoc verbum nnster usus rece-
rentur, an potius agno ut in holocaustum offerren- pit, quam facere novum insnlitum, si dici pnsset
tur, unde quid nobis videretur, suo loco exposui- vivigignentia.Non enim vivifioant, id est vivere fa-

mus : postea vero ut sex animalia complerentur, ciunt, sed quaa vivos fetus gignunt,id est non ova,
vitulum et arietem commemoravit in sacrificium sed pullos, dicuntur £<i>oYovouvra.
salutaria nec tamen in consequentibus cum im-
: XWIX.xn, 4.] Quid est quod nit de muliere
[Ib.

molata sunt, et identidem eommemorata.fit men- Omnesanctum non tanget.et insanclua-

qnne peperit,
tio pecorum ipsorum arietis et vitnli.quaa inter ca- riumnon introibitf Qaod sanctuarium vult intelligi;
prum et agnum posuerat.sed tantum ille vitulus et cum legatur in tahernaculura nonnisi sacerdotesso-
aries commemorantur, quos in sacrifieium saluta- lere ingredi, et usque ad velum interius secundum,
ris nfferri jusserat, ut jam nnn sex peoora, sed po- ultra velnm auto-m ipsum ubi erat arca, r.onn'"si unum
tius quatuor fuisse credantur po'est fortassis in- : summum sacerdotem?An et ante tabernoculum. ubi
telligi quod duo illa, quae prius inter hircum et erat altare sacrificiorum, sanetuarimn dici potuit?
agnum posuerat,itenim nominavit,et non est alius Nam srepe appellatur locus sanetus oliom ipsum
vitulus et alius aries in sacrincium salutaris ut : atrium.cum dicitur. In loco sanclo eden' ea (Lcvitvi,
cum dixis*et hireum pro peccato, et arietem et vi- 26). llhiL-fort-ississolebrintintrare mulieres. quando
tulum non dicens in quid.id estin quamrem.agnum offerebant dona sua, qnae imponerentur nltari.
vero anniculum in holocaustum; postea dicere vo- XI,. [Ib. xii, 2-S.] Quid est quod dicit, Si mascu-
luerit quid de vitulo et arieto faoiendum esset, id litm pepererit mulier, immunda erit septem dies ; se-
est,quia neque pro peccatn sicnt hircus, neque in cundum dies secessionis purgationis ejus immunda
holocaustnni sicnt asnus.sod in sacrificium saluta- erit : ct in die ortavo circumcidet carnem praeptUii
ris jubebanlur inlerri. Sed si hoe intellexerimus, ejtts ; ct triginta et tres dies sedebit in sanguine suo
raanebit quaestio quare p-o peccato synagoeoe hir- mttndo. Omne qtwd sanctum est non continget, et in
cus oblatus sit.cum de sacrificiis qnae pro peccatis srctuarium non introibit? Qu.t diffcrcntia est inter
Dominns loquens.vitulum
offerenda essent ab initio septem dies illos quibus dicit eam immundam, et
offerri jusseritpropeccato synagogse.sieut pro pec- triginta tres quibus in sanguine suo mundo sede-
oato sacerdotis, non caprum, sed vitulum de quo ; bit enim jara immunda non est per triginta
? Si
vitulo etiam sanguinem, similiter ut pro poocato non tangit quod sanctum est? An
tres dies, quare
sacerdotis,ad tangenda cornua altaris incensi prae- hoc adhuc interest ? An boo adhuc interest, quia
ccpit inferri (Levit. iv, 3-18) : et quas causa fuerit, in sangnin» Pst, lioet mnndo : ut hoc distet, quia
ut pro peccato Aaron, et Moyses vitulum offerret cum immunda est, ubicumque etiam sederit, im-
(M. vm,i4),et ipse Aaron alterum vitnlum (Mix.8), mundum facit ; cnm vero jam in sanguine mundo
sicutpropeccatosacerdotissecundumDei praeceptum sedet, tantura quod sanctum est non ei licet tan-
oportebat pro peccato autempopuli non vi-
offerri ; gere, et in sanctuarium intrare ? Hoc est enim
tulus,sieut preceptnm fuerat,sed hircus potiusof- quod ait, secundum dies seeessionis purgalionis suae,
ferretur.Quodcummovcret,vi?umestnobis,utsupra quod dicit alio loco, immunditiam feminre qua?
diximus.quod non soius hircus pro peccato populi, menstruis purgatur, septem dierum esse, quando
sed aries et vitulus offerri jussus est, ut ad ista
et omne super quod sederit immundura erit (Id. xv,
tria suhaudiatur,pro peorato: quiaetprincipeserant 19 23). Seccssionis autem dicit, quoniam seoedebat
in populo, pro quibu3 hireus fuerat offerendus et : aliquantu-n, ne omnia ne coinquinaret, cum pera-
singuli quiquehabe.repropria pcccata potuerunt,pro
quibusaries;et tinunc aliquod peccatum omnes,pro 1
Hic in editis dee?!, intus : quod iu JIss. et apud
quovitulus.sicutabinitio praiceptum fuerat.propec- LXX babctur.
» At Mss., Instruere : sicuti le^eodum
Editi, instrue.
catn universa? synagogae vitulum offerri oportebat.
conjiciebut Nobilius iu auuotatiouibus ad Levit i, ubi
Ideo autem cumimraolata sunt.hircus tantummodo in nper monet vorh i«tha?c Kni sumbibazein tou-
i :

nominatur,ut aliaetiam tacita intelligerentur,locu- huious Isroil, quse quidem hoclie LXX in excueis non
habeut, reperiri in aliquot coJicibns interta versiculo
tione a parte totum,quia omnia fuerantpropeccatis. 47, proxiuie ad illud anameion i<m zdogonountin.
695 nU.V.STIONUM S. Al'GUSTINI !N REPTATEUCHUM fi!l6

geret illos dics.IIos diea imraunditia ejus, si femi- impleti fuerint supor illo aut super illa, lilio scilicel
num pareret, Lex duplicabat, ot quatuordeoim fa- vel liliaut deinde ab ulio sensu sequotur, Ofjerei
;

oiebat:reliquos autem quitjus sedebat in sanguine agniim anniculum sine maculain holocuustum ,et pul-
mundo Buo,etiam ipsos duplices jusseratobscrvari, lum columbinum pro peecato,ii cst,pro peccalosuo,
id cst Bexaginta i bx,iHomoes eesent io partu mas- cumcompleti fucrint dicapurgntioniaojuasuperfllio
culi quadraginta, in femino uotoginta. Aliqui uu- autsupcrfilia:quisquisergoitadistinguendumputa-
tom codices gr;eci non habent, tn sauguine mundo verit,ex Evangelio convincetur ubi cum talealiquid
tuo : sed, in tanguine immundo suo. nato ex virgine Domino faceront.magis proplor con-
Et cum adimpleli fuerini diet purgationit cjus,su- suetudinem Legis, quam propter neccssitutem ali-
per filio aut super filia ojjeret agnum annicttlum sinc cujusin eoexpiandi purgandique peccati, sic legi-
macula in holocauttum, et pullum coltmbinum aut tur, /.'(
cum inducereni puerum Jetum parentes ejus,
turturem ', pro peeeato, ad ottium tabernaculi testi- ut facerent secundumconsuetudinemLegit pro eo (Luc.

monii ad socerdotem : et offerel eum ante Dominum, n, 27) non dictum est, pro matre cjus, sed, pro,eo
:

et ejcorabit />ro ea eam a fontc

sacerdot, et purgabit quamvis ea fierent quoe hoc loco praeccpta suntde
sanguinis ejus.lsta lex ejut qu;r peperit matculum duobusturturibusaut duobus pullis columbinis.Sic
aut (tminam.Si autcm noninvencrit manus ejus quod enim baptizari ipse ctiam dignatus est baptismo
satis esl in agnum,et accipiel duot turtures, aut duo* Joannis, quierat baptismus pocnitentiae in remis-
pullos columbinos ; unum in holocauttum, et unum sionem peccatorum (Matth.\u,l3,il), quamvis nul-
pro peceato et exorabit pro ea sacerdos, et purgabi-
: lum haberet ille peccatum. Merito ergo quidam
tur. Recte ergo superius non legcndum est, Offeret nostri ita interpretati sunt etiamistum in Levitico
agnum anniculum sine macula in holocaustum, aut locum,ut non dicerent, super filio aut tuper filia ;

pullum columbinum aut turturcm pro peccato, sicut sed, pro filio aut pro filia.Htmc enim vim hujus prae-
nonnulli eodices habent ; sed sicut diotnm est, et positionis esse intellexerunt hoc loco, ubi grxcus
pullum columbinum aut tnrturem pro peecato: quan- ait,£(»' j!io f\ £7il Oj-ptpi.Sane advertendum est quam

doquidom poslca dicit, Sj noti invcnerit manus ejus pauper Dominus nasci voluerit, ut non pro illo of-
quod satis esl agnum, et aceipiet duos turturet : ubi ferrelur agnus et pullus coluinbinus aut turtur,sed
plus vidctur habere ct ; nam ea conjunctione de- par turturum aut duo pulli columbinijsicutin Evan-
tracta, integre sequitur, accipiet duos turtures aut gelio legitur (Luc. n. 24); quod Scriptura Levitici
duos pullos columbinos,vnam avem scilicet in holo- tunc jussit offerri,si non habuerit manus ofleren-
eaustum, alteram pro peccato. tis quod satis est in agnum.

Sed quo peccato ? Numquid peperisse peccatum

XLI. [Ib. xin, 20] Homini si ctti fucla fuerit in ctt-
est ? An his ostenditur illa propago ex Adam,unde
te corporis ejus cicatrix signi lucida et fueril in cute
Apostolus dicit, E.r uno in con demnationem ;et quia
cobris ejus tactus kprx. Velut exponendo dixit pos-
per unum hominem peccatum intravit in mundum,et
terius, unde quod primum dixerat intelligeretur,
perpeccalum mors,et ita tn omnes homines pertransiit quoniam dixerat, Homini si cui facta fuerit in cutc
(Rom. v, 16, 12)? Et liic satis apparel quemadmo- corporis ejus cicatrix signi lucida, nc cicatricem sic
dum dictum s\t,Ego enim in iniquitatibus conceptus
intelligeremus, quomodo solet esse vestigium sa-
sum, ct in peccatis matcr xnea in in utero me aluit
nati vulneris, aperuit hoc se de colore dicere,
(Psal. l, 7). Cur ergo non illud quod naluin cst pur-
cum adjunxit, Et fuerit in cute coloris cjus tactus
gari dirit Scriptura per hoc sacrificium, sed ipsam
leprte. Quidquid ergo illud est, coloris vitium est,
qu« peperit? An ad ipsam quidem, unde illa origo
quod nomine cicatricis appellat.Quod vero ».\l,tartiis
trahebatur.relata purgatioest proptersanguinisfon-
lcpr;v, non quod tactu color sentiatur sed ita di- ;

tem; non poteral tamen sine ipsius fotus purgaiione

cittactum lepras.tanquam ipse homo vel corpus ejus
snnguine exortus est? Nam quo per-
fieri.qui ex ipso
lepra sit tactum.hoc cst maculatum atque vitiatum:
tinetquodsuperiusait, Superfllioauisuperfiliaofjeret
sicut dici snlet, Tetigit eum, vel non teligit ffebriB.
agnum anniculum sine macula in holocaustum,etpul-
Deniqueipsammaculam,tactumvoeat,eteamaemper
lum columbinum aut iurturem pro peceato, si nihil per istonomineappellat.Unilenonnullinostrinon/(i<'/i(m,
hoc sacrificium fiebat pro eis qui naseebantur ? sed maculam interpretati aunt : quo nomine quidem
Quod quiaquam ita distinguere oonabilur, ut
si
planius videretursonarequod legitur; sed potuit et
dicat non essc jungendum,Su/wr /ilio aut superfllia
greoua non dicore *•-(>, id esl /in /um,sed u&fiov, id
,

ollerrc agnum anniculumsinemacula inholocaustum,

B8t maeu/am,unde iuoj.usvdicitiminuculatuiiKquan-
etpullum coliimbiiuim propeci '
: sed ilapotiua le-
quuni non ab illo solo quod in eolorfl contingit, so.l
gcniluin, II cum adimpltti fuerint diet purgationis
abomnivitio purnmaoletSoriptura Sjiwjiav dioare ;

ejus super fiiio aut super /f/ta,id eet dios pargationia undo non maoulam ooloria, Bed omnia vitii notan
vult intelligi.quod ijkouov appellat. Poteal arge quod
Bditi plureaque
1
tlsa. hie el Inrra lertlo looo,ef tur Min eolorem attinet aidXov dleare; quo varbaj
(urem. Corbeii unus e Vatloaula,au( turtu-
usus eal V
ri antur i.w al rei ilo \ ulgala
ni i

nequo i
idfei laltii tugualiuu aculam aut rugam [Ephet \ N
nn., vla quinpe oodloea nonnnlloa repra-
autem, nee aitlXov dixit, aed Bfty», W sl tactuiu
.i '
l :

houdil S, Doctoi oon qol i, aut turturttr ted qula, '(«' ,

pultum loiumbimu», pro, vi puOum, etc, exhlberenV quodetlngraoalioguainusllatediciturlncoloribua,

697 LITWH TEItTIUS. G98

ettamenbocSeptuagintainterpretesnon piguit gr«- niam lepra non fuit, quod in illo lucido ct alio co-

cedicere;curergolatinospigucrit'?Quod autemdici- lore tactus, id est maculae illius quas apparuerat,

tur cicalrix signi,vc\ idco dicitur.quod significetali- cum exspectaretur utrum humilior fieret locus, ct
quid;velideopotius,quodipsumhominenisignoquo- pillus illic in album convcrteretur.non contigit,sed

dam discernit a Cceteris, hoc est, notabilem reddil. potius ille tactus qui fuit ante lucidus et albus,ob-
XL|[.[Ib.xm,3.| Quid est quod ait, Et videbit sa- scurus inventus est,id est,similis cnstcro colori,non
cerdos, et inquinabit cum* ad qucm veniet ut munde- lucidus non erat ergo lcpra, signum est enim non
:

tur.Sed inquinabit dictum est, inquinatum pronun- lepra,quod sic apparuerit:tamen etiam propterhoc
tiabit, si haec in co viderit, quae Scriptura dicit de purgatus a suspicione leprx, lavabit vestimenta sua;
macula leprae. quia et in illo signo aliquid fuit, propter quod la-
XLIII. [Ib. xm, 4,7,2.] Si autem lucidus albus crit vanda fucrant veslimenta ct mundus erit. ;

in cute coloris cjus\et humilisnonfueritaspectusejus XLVI. [Ib. xiii, 7, 8.] Deniquo sequitur.Si autem
a cule. Lucidus albus subauditur tactus, id est, illa conversa mutala fuerit significatio in cule,posteaquam
maculiiColoris,non pilus.Quod postea dicit.Si autem vidil illum tacerdos ut purgarct ilium;id est,postea-

conversa mutata fuerit significatio in cute; hanc dicit quam vidit cum sacerdos septimodie prius sanum,
significationem.quod stiporius signum in latino legi" ut purgaret illum,mutata est illa significatio.id est

tur. Nam graeeus et supra et hic uno eodemque illud signum in cute : et visus fuerit in secundo sa-

verbo usus est, ar^maiw dicens. rcrdoti,id est post alios septem dies:c7 vidcril eum
XLIV. [Ib.xm, 5 etQ.] Et segregabit illum sacerdos sacerdos,et eccc commutata cst stgnificalio in cute, id
septem dicbus in sccundo;ct videbit itlum saccrdos die est, non stetit in illa sanitate, in qua eum Jviderat

septima in secundo:et eccc obscursus tactus non estcon- post primos septem dies. Et inquinabit illum sacer-
versus tactus in cute; et purgavil eum sacerdos:'signum dos : lepra est. Jam hic quoniam illud quod visum
enim esl hoc est,purgatum eum,pronuntiabit; non
:
fucrat post primos septem dies sanum,non ttetitin

enim est lepra,'sed signum. suo, sed mutatum est in pristinum vitium, lepra
XLV. [Ib. xiii, 4,7.] Si autem conversa mutata fuerit pronuntiatur: ita ut non illic exspectelur vel locus
significatio in cute, posteuquam vidit illa sacerdos ut humilior, vel pilus in album conversus.Curn enim
purget : el visus fucrit dcnuo saccrdoti,et vidcrit cum lepra non eit notabilis atquc vitiosa, nisi varietas;
sacerdos,el ecce commutata significatio in cule; et in- hocipsumdevitiosocoloreredireadsanumjetde^ano
quinabit eum sacerdosdepra. «/.Etiam hio inquinabit redire ad vitiosum, ita notabile est, ut non ibi fucrit
dixit,inquinatum pronuntiabit:er autem plushabet, exspectandum.quodinprimooxspectari praeceperat,
ex more locutionis Scripturae. Hoc itaque videtur dohumiliori loco el pili candore,sed jam etiam ista

admonuisse, ut cum visus fuerit solus color albus varietate sine dubitatione sit lepra.
et lucidus, discolor adhuc probetur a
sano colori, XLVII. [Ib. xiii, 9-17.] Deinde sequitur.Ei taclus
sacerdote, ut si pilum mutatum in
viderit ctiam leprx si fuerit in homxne, veniet ad saccrdotem : et

album colorem, et humiliorem factum cutis lo- vidcbil sacerdos; et ecce cicatrix alba in cule; ei hxc
cum, in quo est albus color, tunc pronuntiet mulavit capillum album, et a sano carnis viiuv in ci-
lepram, id est, inquinet hominem prnnuntiando catrice. Hino si subtrahamus et, more enim locu-

leprosum. Si auiem, inquit, lucidus albus fuerit in tionis Scripturarum positum est, iste erit sensus :

cute coloris ejus, id est, lucidus albus fuerit ille ta- Et videbit sacerdos; et ecce cicalrix alba in cute; et
ctus; quo homine eamdein maculam appellat : et hasc mutavit capillum album a sano carnis vivx in
humilis non fuerit aspectus ejus acute; et pilus non cicatrice. Ordo est Mutavit capillum album in. cica-
:

erit conversus in album,ipse autem est obscurus,id est trice a sano carnis vivte, id est, cum caro viva et
;

ipse pilus.quia non est albus : et sepregabit sacer- »ana habeat capillum obscurum, vel nigrum, ha;c
dos taclum septem dies ; et vidcbit sacerdos laclum cicatrix album habet. Lcpra veterascens est in cute
die seplimo, id est illam maculam : ct ecce tactus coloris ejus : et inquinabit eum sacerdos, id est,
manet ante eum;non commulatus est tactus in cute,\A inquinatum pronuntiabit. Non segregabit eum, qtiia

est, non est discolor et dissimilis inventus a cute. immundus est:hoc videtur dlcere,quia ubi inventus
Ergo sanatum est quod vitiosum erat sed adhuc ju- : fuerit pilus in album mutatus concolor albo vitio
bet probari eamdcm sanitatemperaliosseptemdies, cutis, jam non segregatur, ut probetur; nec ex-
atque ideosequitur et dicil, Et segregalnt illum sacer- spectatur utrum etiam humilior fiat locus; sed ex
dos seplem dies in sccunilo, id est, septem alios dies; hoc tantum quod alba est cutis discolor cesterae.et
et videbit illum sacerdos die septimo in secundo : et ecce album habet pilum discolorem casteris qui sunt in
obscurus tactus,\d est,quia non albus et lucidus,ac carne viva et sana.lepra veterascens pronuntiatur:
per hoc concolor sano co\ori;non est mutatus tactus. ideo veterascens, quia jam non est probanda illis
in cute, sicut et paulo ante dixit, hoc est non est bis septem diebus. Si aulcm reslitutus fuertt cotor
dissimilis a caetera cute :'et purgabit eum sacerdos, id sanus,et conversus /um/a/^tu.-quoniamdixerattotum
est, purgatum pronuntiabit a suspicione leprae; non album factum per totamcutem,eoipsojammundum
quod habuerit lepram.quam jam nonhabet,sedquo- esse quia varietas ibi jam non esset. Deinde ait, Et
;

1
Am.Er. et Lov , in cute eolor ejus. Rat.vero et Mss
quacumque die visus fuerit in eo color vivus,inquina-
,
coloris. Iu gricco est, lou chrotos uutou. bitur:ubi satis ostendit variotatein improbari.Ac per
61)1) ur.lSTIONIIM 8. AUGU8TIN1 IN HBPTATEUCHUM 7(10

hoc quod modo dixit, .si autcm restituius fuerit color quippe pusitum est quod ait, manui suat non lavil
tonut,et conversut fuerit atbut,ei venurt tut taterdotem; aqua, velut poeteaquam letigerit.Sed intelligendum
ct videbit tacerdot:et tcce convertin tactut in albutn; eat, quemoumque non lotis munibus tetigerit, ipsc
ft purgabit tacerdot lacium ; mundut Mi.Restitutum qu im toligarit, lavabit vestimenl
eolorem sanuon aoadel iusacoipere,ut ooloreaaua l.l II. [Ib. .wi, 16, 19.] Qnid est, quod oum praeoi-
esset ; etonioa ipeeeral perquem tamea Qebat im- peret quomodointraredeb I issummusia
mundua proptor varietatem. ftoatitutum ergo dixit aanctum.quodeat intra velum, ait inter oeetera, Bt
ooJorem saaum.utiilud essel quod luerat,id est al- exorabii pro sanctit ab immundiliis ftliorum tsrael,et
loo pereuate.Tunc eoiai ruraus mundusertt, al> injustitiit omnibus peccatiseorumfQao-
eorum,et >le

cum totus allms fuerit, quia nnlla ibi varietaa erit. modo ergo pro sanclis,
si ab immunditiie liliorum

Sed restitutumpropereunteaooipere.nimiainusitata Israel et ab injuslitiiseorumde omiiihusprcraliseo-

locutio cst. Magis eaim videtur dicere debuisse, Si rum? An quia non ait. pro iiiiiiiunditiis lilioruin Is-
autem rtslitutus luerit oolor ulbus : nunc vero ait, raeJ, sed ab immundiiiis, boc intelligeudum eet, Exo-
restitittus tanut, et conversut (uerii atbut taoquam ralit pro sanelis al> immunditiis filwrum hmel,\A
, eet,
diceret, Sanus color si restitutus luerit in album. proeisquisanctisuntabiuiiiiuiulitiisliliorum Israel,
XLVIII. [111. iin,30. Quid est.quod cuiu de lepra nou consentientes immuuditiis eoruni non quia :

capitis loqueretur, eam etiam quassationem («) ap- pro ipsis tantum exorandum erat.sed quia e.tiam pro
pellavit, oum in solo colore liat, vel eutis vel ca- ipsis,ne qaisquam putaret ila luisse sanctos,ut nihil
pillorum, et quod humilior aspectus ejus a castcra esset unde proeisexoraretur.quamvis essent ab im-
cute appareat, sine dolore tamen et sine ulla ve- munditis liliorum Israel et ab injustitiis corum alie-
xatione?An hoc quod immundum est quassationom ni? Oe omnibus peccatis eorum, id est, qua injustitia;
voluit appellare pro plaga, velut hac immunditia veniebaut de omnibus peccatis eorum.
homo percessus sit? Potest et isle esse sensus, Exorubit pro sanctis <tb

XUX.[Ib.xm, Quid sibi vult, quod cum

47 eti8.] immunditiis filiorum Israel; id est, ut hoc pro illis
dicerct de lepra vestimeniorum aliarurnque rerum exorari intelligatur.ut abimmunditiisliliorum Israel
ad usus hominum pertinentium, ait, Aut in vesti- tuli asseut.Sed exorabit non potest accipi, ni&i quod
mento taneo, aut in vestimento stuppeo, aut in sta- alio verbo dicitur.propitiabit.Undeetpropitiatorium
mine, aut in luiui. aut inlineis, autianeis; cum vocatur, quod alii cxoratorium interpretati suut :

jam snpra dixisset, in i<es'im>>iito laneo, aut in ves- grsce aatom dioitur liaotjipiov.Etquad hoolocolati-
tiiiicnio stuppeof Nam stupeum est uiique lineum. nus &\t,Exorabit pro sanctis, gra:cus habet it>.i\iv -.-.?-,
An illic vestimenta autem quo-
intelligi voluit; hic quod non intelligiturnisi pro peccatis.Undescriptum
laneum et quodlibet lineum?Non enim vcsti-
dilibet est in Psaimo, Qui propitius /it omnibus iniquitatibus
mentasunt stramina jumentorum, cum sint lanea; luis (I'sal. cu, 3). Hic ergo aptior sensus est, ut in-
aut vestimenta sunt retia,cum sint linea Prius ergo . telligatur sacerdos etiam pro his propitiare Deum,
specialiterde vestimentis, deide generaliter de om- qui sancli sunt ab immunditiis (iliorum Israel ; et
nibus rebus laneis et lineis dicere voluit. quia licet ila sancti sint ut iunuunditiis liliorum
L. [Ib.xm, 48.] Quceritur quid dixerit, /;; omni ope- israel et injustitiis non consentiant, habent tameo
rariapelle, quod nonnulli interpretati sunt, In omni aliquid propter quod cis necessana sit propitiatio
con/ecta pelle. Sed non ait grsecus kpya«(xiv(|i SipuAct- Dei.
ait autem lpYa<rIfM{>,qnod verbumetiaminRegnorum Sane in quodauigracoinvenimus,E{ascoraMl wa>
libro positumest, ubi Jonathan loquitur ad David, ctutn; oou, pro sanctis : at iilud quidam sanchm , ge-
Bsto in agro in die operaria (I Iteij xx,19),id est.in die nerc neutro, id est xh iy.ov. Nam posset iotelligi,
in qua lit opus.Acperhocetiamlncpeilemoperariam exorabit sanctum Deum, et nulla essei quedstio :

in qua lit opus debemus accipere, id est, alicui operi quomodo autem possit iotelligi, exorabii lw>: san-
accommodatam.Sunt enim pelles quaa tantummodo ctum, iliud sanstum
diffioile est dioere, nisi forte
ad ornatum habentur, non ad opus. quidquid quod Ueus est quia et Spiritus san-
est ;

Ll. [Ib. xui, ls.; Quid oat quod ait, ln omni vase otUB, qui utique Deus est, neutro genere greMM
oporario pellis msi quod cst cx pelle factum, hoc
; dicitur to UvtujJta -.'<>
iv.-.v. Kt forte boc est, si t:i-

est in omni vase polliceo? Hoc autem isto loco vas mon ille oodex verior est, qui emend itior videba-
dicit.quod Gr.-rci appellant axvjof hocenim nomcn tur, £;tXiTSTi'. to iv:ov, hoC est io llviiu» ~.o 4'y'- ov ,

generale. cst omnitim ulensilium. \liud est putom quod 000 potest. Quam-
latine genere neutro diei
quod appellatur dYY^iov nam et hoc latina lingua vis et in tribus aliis eodicibus. UOO graOO et tluo-
vas dicitur ; scd i-fftUrt, illud magis intelligitur bus latinis, non invenerinnis, nisi quod supra di-
vas quod liquorem capit. ximua, Exorabit pro sanctis. Quod potaat et sk
LII. ilb.w.l
Quid att qood <%\t, Et quetncumque
l.| aocipi, ut ooa proaanotis bominibua, sad p
tetigerit'qui fluorem mninis patitur.et manus suas non inota auntintelligatur.idesl tabernaoulo Ipao,
tavit aaua, lavabil vestimenta, et uwabit corput suum l Dom)U9 : ut
at/ua, et immundus erit usque tn vesperaimf Ambigue hoo sit, Exorabit pro tanctit ab immumtitiis /iliorum
1
'" editl ji niicumqu» *on hosdn f>m lmi>' le pi r
:

f[itnr,
tottiAn Mts i
..i tantci ..
I.XX lc iinti.it ii i ii e»l iii kt \ dg » t <i

(a) Thrautma. iabel i

'
• '!. >jutm tettt/ent
701 I.IHER TERTIUS. 702

braei,propitiabi1 Deum proiis queesanctiAcatasunt oniiii syiiagoga exurabit.QuoTnodo ergo Bxorabit la-
Dumino.ab immunditiis (iliorumlsracl; quiain me- bernaculum et altare, nisi, ut dictum eat, intelli-
dioeorum erat tabfirnaculum. Sic enim sequitur: gamus, fixorando purgabit?
nam cum dixissel, E.corabit pro sanctis abimmunditiis LVI. !lb.xvn,3,4.] lllud quod Aicit.Quicumqtteoc-
filiorum lsrael,etab injustitiis eorum.de omnibus p?c- cideril vitulum,aut ovem,aut capram in castris,et qui'

calis eorum; conlinuo subjecit.Et itafacicttabernaculo cumqueocciderit extra castra,et ad ostium tabcrnaculi
testimoniisquodcreatumest incis,inmedioimmunditix testimoniinonattulerit.et inhoc constituitpeccatum,
eorum:ui ad hoc nccessariavidfiaturillapropitiatio etcomminatur facienti; non deiis dicit, quae occi-
pro sanctis.idest protabernaeulo etomnibusqnsin duntur ad usum vesoendi, vel si quid aliud,sed de
eo sancta dicuntur. Nam et paulo post hocdicit de sacriliciis. Prohibuit enim privata sacrificia,ne sibi
altari.quod aspersione sanguinis mundaret illud sa- quisque quodammodo sacerdos esse adeat ; sed il-
cerdos.etsanctilicaretabimmunditiisliliurum Israel. luc afferat, ubi per sacerdotem offerantur Deo. Ita
LIV.[Ib.xvi, -_'(). Et pcrficieteaorans sanctum. Utrum enim nec vanis sacrilicabunt nam et hoc in ea :

perficietsanctnm?anexoranssanctum,secundum id eonsuetudine cavendum prasmonuit.Cum ergo non

quod supradixiinus? nam et hic ncutro generegraece licet olferri sacrificia nisi in tabernaculo, cui tem-

dictum est to ay.ov.Utrum ergo exorans Dominum plum postea successit unde et rex Israel Jeroham
;

perliciet sanclum, id est perfecte sanctiOcal quod vaccasfacere aususest,quibus populus sacrilicaret,
sanctificat? an perficiet,quod a.it,exorans sanctum,ir\ ne hujus legis necessitate seducerentur ab eo qui
est. illud sanctum quod est t6 ITveofJUX t6 av-iov ;
sub regno ejus erant, dum pergerent Jerusalem ut
LV. [Ib. xvi, 20,27, 29,38.] De duobus hircis.uno in templo Dei offerrent saerilicia sua, in quo facto
immolando, et alio in desertum demittcndo, quem a Domino condemnatus eat (III fiegxn .28-30) me- :

a7ioro;i^a7ov vocant (n), solet essfi disceptalio : ct a rito qusritur quomodo licite oacrilicaverit Eliasex-
quibusdam ille immolandus in bono accipitur, ille tra templum Dei,quando ftt ignem de ccelo impetra-
autem dimittendus in malo.Non tamen iste sensus vit, et prophetas dajmoniorum convicit (Id. xvm,

ideo confirmandus est,quia homo in cujua manu in 36-39). Quod mihi non videtur alia ratione defendi,
eremum hircus dimittitur, cum redieritjavarejtts- quam qua defenditur et Abrahse factum, quod
illa

9us est vestimenta sua et corpus suum aqua,et sic filium Deo jussus voluit immolare (Oen. xxn,3-10).
ingredi in castra tanquam et hoc sit indicium cur
; Cum enim jubet ille qui legem constituit, oliquid
in malositillehircus aecipiendus.acujtiscnntagione fieri quod in lege prohibuit.jussio ipsa pro lege ha-

homoablucndusest.Sieenimdicitaliluendumet qui betnr, qnoniam auctor est legis. Non enim deesse
alterius hirci vituliqne icceperit carnes.etextra cas- possent miraculaalia prreter sacrificium,quibus su-
tra combusserit; quia ita de illo et de vitulo lieri perarentur et convincerentur prophetae lucorum :

jubet, de quorum immolatorum sanguine fit asper- sed Spiritus Dei qui fuerat in Elia.quidqnid in hac

sio,et sunt pro peccatis ac per hoc non negligenter

: re fecit, contra legem esse non potest, quia dator
istorum duorutn hircorum distinctio in allegorica est legis.
significatione tractanda est.Item cum constituisset LVII. [Ib. xvii, 10-12.] Quid est quod prohibens
diem decimum septimi mensis sabbato sabbato- ' edendum sanguinem Anima omnis carnis.san-
dicit,

rum.quo fieret supradicta purgatio a sacerdote illo guis ejus est: Quem totum locum sic explirat Et :

uno qui patri succedit,loquens de eodem sacerdote homo,bomo filiorum Israel.aut de proselytis qui uppo-
ut,Exorabit sanetum sancti; quod jam nescio utrum siti sunl invobis.quicumqucederit omnem songuinem
aliter accipiendum sit, quam, Exorabit in sancto et statuam faciem meam super animam qux manducat
sancti, quodam genere locutionis in illo scilicet ; sanguinem,ct perdam illam depopulosuo.Anima enim
sancto quo solus ipse summus sacerdos intrabat, omniscarnis, sanguis ejus est. Etego dedi illudvobis
quod est intra velnm.ubi arca erat testimonii et al- exorare pro animabus veslris : sanguis enim ejus pro
tare incensi. Non enim eumdem locum tanqnam anima exorabit. Propterea divi pliis Israel, Omnis
Deum exorabit, sed quia ibi exorabit Deum.itapo- animaexvobisnonedetsanguinem; etproselytusquiap-
situm est, E.vorabit sanctum sancli. Nam et hoc ge- posilus estin vobis.nonedet stmjuwem.Numquidnam
nere neutro in grasco positum est.To Syiov to\> ctyfoo. si animam sanguinem dicimus,etiam anima
pecoris
An forte Spiritum sanctum sancti Dei, hoc est, -6 hominis sanguis putandaest ?Absit.Quomodo ergo
fiyiov rivEujjta toj iyloj Siou; An potius Exorabit di- non ail, Anima omnis carnis pecoris sanguis ejus
ctum cst,Exorando purgabit? Nam sic verba con- est ; sed,/lHjmrt,inquit,<)?n>m carnis sanguis cjusest?
texit : El e.xorabit sanctum sancti, el tabernaculum Inomni utique carne,etiamhominis caro deputalur.
testimon ii -
,et nltare e.rorabit, etpro saccrdotibus et pro An quia vitale aliquid ' est in sanguine, quia per
1
Editi. diem dedmum septimum mensis. At Mss., sep- ipsum maximeinhaccarnevivitur.quia in omnibus
timi m nsis : verius, ut patet ex LXX et ex Vulg.
venis per corporis cuncta diffunditur, ipsam vitam
2
Erliti. tabcrnacutum lestimoniorum. Mss.cum graco,
testimonii. corporis vocavit animam.non vitam qua? migratex
(oj Ilircnsemissariiis grrece opo/ioiH/jnios.dicitur apttd
corporp.sed quee morle linitur?Qua locutione dici-
LXX, Lovit. cap.t6,vv.8 et 10 : scilicet juxta Theodoreti
obsorvationem in Levit., qurest. 22, 6s apopempomenos
eis tt!n erCmon, ut qui eaiittatur in tlesertum : hinc enim * Editi,4n quia ct tale aliquid.El paulum infrn.quiin
appellatttm esse colligit iis ex verbis Levit., cap. 16, omnibus venis et corporis /unciura.Kupouiuius ex novem
v, 10, aposteitai aulon eis te'n apopompCn. Mss. : An quia vitaie, etc... per corporis cuncla.
7(13 Ot.KSTIONllM S. AUGUSTINI 1N IIKPTATKIT.IIUM 704

miis intnm vitam tnmporalem osse, non aiternam ;

mos nnn ftabetis ad manducandum et bibendumt an
morlalem, non immartalem : cum sit immortalis ecclesiam Dei contemnilis (\ Cor. xi,22)? El hocquo-
animm natura, qus ablela 681 ab Angelis io slno tidianusloquendi u8uaobtinuit,u in ecclesiam pro-
Abrahs /.». vn, i ') ; »1 oui dioitur,fled<« mecwn dlre,aul ai I eoolaaiam oonfugcrenon i1ioatur,nisi qui
cris in paradiso i/7. xxni, 'i.\ \
•( qus in tormentia ad Looum ipanm parintesqueprodieril vel confuge-
ardebat infern) i,/</. vn, Beounducn istam ergo
23). ril quibue Booleaia oongregatiooontrnetur.Scriptom
Bignifloalionem, qu* parhibetur anima etiam haic eat eliam, effundens sanguinem, qui fraudat mrr-
/•.'/

temporalie vita, dixil apostolua Paulua, /Von cnim cedcm, mereenarii[Eccli. xxxiv, 271 Morordem san-

faeie aninum tneam preliosiorem guam me ' (\ct.w, guinem dixit,quoniam ea suslentatur vita,qufflno-
84 ulii sc ostendero volnit ct mori
; pnrnlum pro mine aanguinia appellatur.
Evangelio.Namsecundumsigniflcationemquaanima Sed oumDominusdicat,iVmmnndM«iu«ri7wcartiwi
dioiturillaqus migrat ex corpore,magie cam prctio- mcam, cl biberitis meum saugtiincm.von liulicbilis in

sam faoiebat,cui tnnlummeritum conquircbat.Sunt vobis vitam (Joan.vi,54) ; quid sibi vult quod u san-
et ali<c hujusmodi locutiones. Vita itaque ista tem- guinc sacrilicioruin.qu.T propeccatis otfcrebantur,
poralis rr.axime sanguino continctur in corpore.Sod tantopeivpopulusprnhibetur.siillissacrificiis unum
quid ost qraod uit,Dr<h vobis eum adaltare l)ei,exo- hocsacrificium signilicabalur, in quo vcra fit remis-
rart pro anima veslre ; tanquam anima pro anima siopeccatorum acujus tamensacrificiisanguinein
:

oxorct? Numquid sanguis pro sanguinc, quasi de alimentum sumendo, non solumnemo prohibetur,
nostro «anguine solliciti simus, cum pro anima sod ad bilicndum potius omnes exhortantur,qui vo-
nostra volumus exorari ? Absurdum est hoc. lunthabere vitam Quasrendum igitur quid signifi-
?

Sed multo est absurdius ut sanguis pecoris oxoret cet.quod homo prohibetur in Legesanguinem man-
proanimahominis.qu.v mori non potest :cum mani- ducare, eumque Deo fundcre jubclur.Nam de ani-
festeScriptura testelur in Epislolaad llebr.TOs,illum mte natura,cur per sanj!uincm signilicata sit.quan-
sanguinemvictimarumnihil profuisseadexorandum tum in procsentia satis visum est, diximus.
Deum propeccatis hominum;sed Bignifioassealiquid LVIII. [Ib. xvin, 7, 8.] Turpitudincm pulris tui et

quod prodesset. Impossibiie est enim,\nquit,sangui- lurpiludinemmatristua' non revelabis; turpiiudoenim

nem hircorum cl laurorum auferre pcccata [Hebr. eorum est '.Prohibotcummatre concumbero :ihi est
x, 4). Restat itaque ut quoniam pro anima noslra enim turpitudo patriset matris.Nam posteaprohihet
exorat Mcdiator ille, i]ui omnibus illis sacrificiis et novorcaa, ubi d\c\l,Turpitudincm uxoris patrislui
quae pro peccatis offerebantur pr;efigurabatur,illud non revelabis; turpitudo enim pat ris tui est ;ubi expo-
appelletur anima quod significat nnimam. suit quomodo in matre utriusque sit turpitudo, id
Solet autem res qua; significat ejus rei nominc est patris et matris; in noverca enim tantum patris.

quam nuncupari sicut scriptum est,Se-

significat ;
LIX. [Ib. xvm,9,ll.] Turpitudinem sororis tuvex
ptem spictf, septcm anni sunt ; non enim dixit, sep- patre tuo,aut ex matre lua,qum domi cst nala velqux

tem annos signilicant ct, Septem boves, seplem : foris natit cst,non revelabis turpitudinem earum*.Qum
anni sunt (Cen. xli, 26) et multa hujusmodi. Hinc ;
domi nata esl, inlclligitur ex patre : qu;r foris nal:c

cst quod dictum est, Pelra crat Christus (1 Cor.x, est, intelligitur cx matra, si forte de priore viro

4) non enim dixit, Petra Bignificat Christum, scd

: eam mater susceperat, et cum illa in domum
tanquam hoe esset. quod utiquo per substantiam venerat, quando pntri ejus nupsit, quem monet
non hoc erat, sed per aigniOoationem. Sic et san- Scriptura ne revelet turpitudinem sororis sua?. Hic
guis quoniam proptcr vitalcm quamdam corpulen- videturnonprohibuisse,et quasi pnvtermisissecon-
tiam animam significat,in sacramentis anima dic- oubitum cum sororede utroque parente nata non :

tus cst. quisquam pulatanimam pecoris

Verum si enim dicit,Turpitudinem non ruvelabis sororis toa
esse sanguinem,non est in ista qurcstione laboran- ex patre et mutre, sed. cx patre tiul cx m.ttrc. Ve-
dum. Tantum nc anima hominis, qme carnem hu- rum quis non videal etiam iilud esse prohibitum
manam vivificat, cl est rationalis, sunguis putetur, multo maximel Si enim non Hcet sororis turpitu-
val 1
1 1> ravcndum est, ct hic crror modis oinnilms dinem revolaro ex quolibet parente nata, quanlo
refutandus.Qurcrend.T etiam iooutiones,quibus per magis ex utroque ? Quid eal autem qnod iuterpo-
id quod continct, significetur id quod continelur, sita prohibitione concubitus, etiam cum suis nep-

ut quonium anima sanguinc tenctur in corporc tibus, sive de iilio, Biva do lilia, sequitur e1 dicit,

(nam si fuorit ellusus absccdit), por ipsum aptius Turpitudinem fitise uxoris potrii lut non re»

significata sit animn, et ejus nomen sanguis acoo- si enim huc usque dixisset, intelligeremua atiam

perit. Sicut ccclesia dicitur Iocub quo Ecclesia con- cuui fllianovoroc prohibitum (uisae ooneubitum,
gregatur.NamEocleeiabomineBBunt,dequibusdioi- quum cx priore viro noveroa peperiaaet, nee hojua
qui prohibetur soror easet, vel ta patre, vel ei
tur : Vtexhiberei sibi gloriosam Ecclestam [Ephes.v,
27), Hoo Lamen voeari etiam ipaam domum oratio-
• turpitudinem eorum. K>lili, turjtitud»
.Msi*., •

num,idem apoi tolua testis est,ubi ait : Numquiddo- ruin est Noutro lectio couvouit cuui Scrmtui B
preltoiam mihi, Bic eUam m . mellorli quo poat bom revetabis, proxiojeBubsequIti
Edltio n
i
.

nniir, imo udidos, exceulo uuo qul habi

1 1

I
" ,,

20, »,21 au • Editi, turpitwtu euim eurum ev< Vls*.

mihi, iu grd co Lexlu '.• luutn, oap
tarum; hauo lecliououi couQrmal graji I IX
timian tmanli qi offi agatur. .
705 LIHEU TEUTIUS. 706

matre : cum vero addidit, Ex eodem patre soror tua quod videtur fecisseJacob [Gen. xxx, 22-28), sive
est,non revelabis turpitudinem e/us,manifestat de so- quia nondum fuerat lege prohibitum,sive quiasup-

rore faotam csse istam prohibitionem,eum fueritex posila; alterius fraude deceptus est,et illa magisde
patre et ex noverca, de qua jam superius dixerat. placito veniebat, quam postcrius acccpit ; sed inju
aii ideoiterum hoc apertius voluit probibere.quia stum erat priorem diiuitti, ue faceret eam mcecha-
Buporius subobscurum fuit? saepe enim hoc facit ri. Hoc autem quod ait in :etum, utrum ideo posi-

Seriptura. tum est, ne sit zelus inter suiores, qui inter illas

LX. [ib. xvin, 14.] Turpiludinem fratris palris m- qu* sororesnonessent coutomneudus fuit?'an ideo
iivii revelabis,etad uxorem ejus non introibis. Exposuit potius,ne propter hoc fiat,id est ne boc animo fiat,

ipiid dixerit, Turpitudinem fralris palris tui, id est, ut in zelum sororis soror superducatur?
patrui tui, non revelabis : boc est enim, ud uxorem LXIV. [Ib. xvin, 19.] Et ad mulicrem in seyrega-
ejus non introibis.lo uxore quippe patrui, voluit in_ tione immundittse ejus iwn acccdes revekire turpitudi-
telligi turpitudinem patrui sicut in uxore patris^ ;
nem ejus : id est, ad inenstruatam mulierem non
turpitudinem patris. accedes.Segregubatur enini secundum Legem, pro-
LXI. [Ib. xviii, 16.] Turpitudinem uxoris fratri pter immunditiam. IIoc cura superius satis suffi-

tui nou revelabis ; lurpitudo frutris tui est. Quaeritu cienter prohibuisset Lerit.w, 19-27), quid sibi vult

utrum hoc mortuo sit prohibitum

vivo fratre, an quod etiam hic hoc eisdem pr;«ceptis vuluit adjun-
;

et non parva Si enim dixerimus do

qufflstio est. gere?An forte in superioribus quod jam dictum est,
vivi fratris uxore locutam Scripluram.uno generali ne ligurate accipicndum putaretur, etiam bic posi-
preecepto quo prohibetur hoino ad uxorem acce- 1 11:11 est,ubi talia probibitasunt,quffi etiam tempore
dere alienam (Exod. xx, li),etiam hoc utique con- Novi Testamenti reinota umbrarum veterum obser-
tindtur.Quid est ergo quod tam diligenter has per- vatione, sii.e dubio custodienda sunt?Quod vidctur
sonas, quas appellat domesticas, propriis prohibi- etiam per piopbetain Ezechielcm signilicasse, qui
tionibus distinguit a c;cteris? Non enim et quod inter illa peccata qu;e non liguratie, sed manifestac

prohibet de uxorc patris, hoe est de noverca, vivo iniquilatis sunt,etiam boc commeuiorat.ad niulip.-
patre accipiendum est, et non potius mortuo. Nam r.iu menstruatam si quis aecedat; el inter justitise
vivo patre quis non videat multo maxime prohibi- merita.si dod accedat (Ezech.xvmfi,et xxn, 10).Qua
tum, si cujuslibet hominis uxor aliena probibita in re non natura damnatur, sed concipienda; proli
est ? De his ergi- personis vide-
maculari adulterio noxiuin perhibetur -.

lur loqui.qua; possentnon habentes viros in matri- LXV. [Ib. xvni, 20.] Et ad uxorem proximi lui non
monium convenire, nisi Lege prohiberentnr, sicut dabis concubiium seminis tui, inquinari ad eam. Ecce
fertur tsse consuetudo Persarum. Sed rursus, si ubi rursus prohibet adulterium, quod cum aliena
fratre mortuo intellexerimua prohibitum esse du- uxore committitur, quod etiam in Uecalogo prohi-
cere fratris uxorem, ocourrit illud, quod excitandi betur (Exod.xx, 14). Llnde apparet illa ita prohibita
seminis causa, si ille sine filiis defunctus esset.ju- ut etiam mortuis viris suis non ducantur uxores,
betScriptura esse faciendum (Deul. xxv, 5):ac per quarum prohibet turpitudinem revelari.
hoc collata ista prohibitione cum illa jussione, ne LXVI. [Ib. xviii, 21.] Et a semine tuo non dabis
invicem adversontur, intelligeuda est exceptio, id servire principi.non video quid intelligatur,
Hic
est.non licere cuiquam defuncti fralris ducereuxo- nisi priucipi qui pro Deo colitur. Non enim ait

rem, si defunctus posteros dereliquit; aut etiam SouXeueiv,sed Xaxpeueiv, io grsco, quod latinus non
illud esse prohibitum,ne liceret ducere Iratris uxo- solet interpretari, msi ut dicat servire plurimum ;

rem.etiam quae a fratre vivo per repudium reces- autem distat.Nam scrvirehominibussicutserviser-
sisset.Tunc enim,sicut Dominus dicit.ad duritiam viunt, quod non est XaxpeiSeiv, sed SouXeusiv, Scri-
Judaeorum Moyses permiserat darelibellum rcpudii ptura non prohibet servire autem secundum id
:

(Muith. xix, 8), et per hanc dimissionem poluit pu- quod esl Xaxpeieiv, non jubetur hominibus, nisi
tari quod licite quisquam sibi uxorem copularet nni vero Deo, sicut scriptum est, Dominum Deum
fratris, ubi adultcrium non timcret, quoniam re- luum adorubis, el illi soti servics (Deul. vi, 13).Non
pudio discessisset. solum autem hoc verbo, quod ait Xa-cpsueiv, salis

LXII. [lb.xMii.17.' Turpiludinem mulieris et fdix signifioat qucm principcm dicat, id est, cui cultus
ejus nun revelabis id est.ne putet quisquurn licere
: tanquam Oeo exhibetur; verum etiam eo quod ad-
sibi ducere filiam uxoris sum. Simul enim mulieris nomen sanctum, sive Dei,
jungit, Et non profanabis
3
et tiliaj ejus non licet revelare turpitudinem, id cst de cujus populo daturillo iuodo servire principi ;

ambabus misceri, et matri et filiae. sive nonien sanctum ipsius populi Israel, propter
LXIII. [Ib.xvm, 17, 18]. Filium filii ejus tt filiam quod dicitur, Sancli estote, quoniam eyo sanctus sum
filias ejus non neptem uxoris de filio
accipies. Etiam (Levit. xi, 44; xix, 2 ; et I Petr. 1, 16). Opportums-
vel de filia duci prohibuit. Uxorem super sororem '
siiue etiiun bic adjungit, Eyo Dominus ; hoc utique
ejusnon accipies inzelum .Hicnon prohibuit superdu- « Iu ouiuibus prope Mss. ueutro geuere, zeium ,

cere,quodlicebatantiquispropterabundantiam pro- qvoil cimtemnendum fuit.

2 EJiti, prolis noxium prohibetw. Mss., t.ro/. noxiwni;
pagationis sed sororem sorori noluit superduci;
:
et ex his plcrique, perhlbetur.
1
Sio Mss. tt LXX.At editi,$uper uxorem sororem,elc. 3 Sic Mss. At editi, siue Dei, eui pcpulo.
707 i.H /ESTIONUM B. AUGUSTINI 1N HKPTATBUCIiHM 108

adrnonene, quia illi soli debetur Xarrp»!*, id est oa cium.in quali causa legitur Raab csse mentita?Sed
Bervitus qua eervitur I
leo. magie oredibile eat,quia Injuatumeratmendaoium,
1 Quod diolt, Et txhorruit tam
XVII. [Ib.xvui, 85.] ideo prohibitum;non quia prohibitum,ideo faotum

£<M qui Intident tuptr \im proptermalafaotaeorum,

inJuatum.Fortaeeie ergo, sicut de obsletricibus di-
quaj8uperiu80ommemaravit,non ideodiotnm puten ximus, non hoo in eis remuneratum quod uieutilw

duni est.quod babeat terra sensum quo ieta eeotiat sunt, sed quod infantes Ilebivcos liberuveruul, ut
,t exhorreat; Bed nomine terra bomioea signifloat,
prupter hunc miaericurdiam illud peccutum veniale
sit factum, nun tamen existimetur nun fuiaao pec-
quiBunteuperterram.Proindeoum hasomala Faoiunt
bominea,inquinant terram.quia inquinantur homi- catum: sic etiam de Raab intehigondum est.rcmu-
nes qui hfflO imitantur; et othorrot terra, quia ex- neratam in illa liberationem exploratorum, ut pro-
horrent homines qui necfaeinnt 000 imitantur. pter eamdem liberationem venia sit data menda-
I.XVlll . [Ib xix, ll.|iV(i» furtum fueidis ntque oio.Ubiautem vcniadatur,manifcstum est esse pcc-
menliemini,nequ6 eolumniam faeiel unusquisque pro-
calum.Scd illud cavendum est.nequisque existimet
etium ca;teris pecoatis, propter liberatiunes hu-
ximo. Illud de lurto positum est in Decalago. Quod
si

minuin liant,itu veniam posse concedi.Multa enim

autem dioit,W«j«fl menliemi»i,neque ealumniam fa-
musquisque proximo, mirum ai non eo prwce- mala iutulerabilia et oimium detestanda iatum se-
cict
pto conlioelnr, quod ibi posilum est, Nequefalsum quuntur errorem,
LXIX. [Ib. xix, 15.] Non nocebis proximo. Si quid
testimonium dices adversum proximum tttum (Exod.
sit uocore et non nucere, patcret homiuibus, hoc
xx. 15, 16);quoniam neque calumnia sine menda-
quod fulsi testimonii generalilale generale prseceptum ad innocentiam retinendam
cio fieri potest,
fortasse suflicerct. Omnia enim qusa prohibcntur
concluditur. Sed utrum haee aliqua compensatione
coininitti in proximum, ad hoc unum referenda
admittonda sint, magna qusstio est:sicut de men-
eunt, quod diclum est, Non nocebis proximo. Nam
dacio pene omnibus vifletur, quod ubi nemo hedi-
tur, pro salute mentiendum est. Utrum ergo ila et quod scquitur, Non rapies, nisi ad hoc referatur,
non potest.ubi nullus ne rapiendo noceatur, aliquando evenit, ut non
de furtoTan furtum fieri ls-
rapiendo quisque nooeat, Nam gladiua insanienti
ditur? Quinimo Beri potsat,etiam quando ei cui fit

quisquam homini volenti se

tanquam rapiendus esl.et si non fecerit quis ut oportuerit ',
cousulilur, si
magis nucuerit.
occidere, gladium furetur. Nam calumnia nescio
utrum euiquam ad ejus utilitatem fieri possit:nisi
I.XX. Ib. xix. 17 et 18.] Quid est quod cum su-
pra,dixisset,iVon oitio habebis fratrem tuum in animo
forte quod ad majus gaudium fiebat, quo postea
fni.M-entur.quodJoseph descyphocalumniabalurfra- tuo:arguendo argues proximum tuum, et non aceipiet
propter ipsum peccatum, consequentsr adjunxit, Et
tribus suis.quibus etiam explorationis falsum cri-
xLii,9,14).Quanquam non vindicatur manus tua? utrum pro eu quud est,
men intenderat fGa».xuv,5 et

sirletinitionibusista determinare tentemus.fortasse

non punitur? Animo enim bono facis, cum disci-
plinam peccanti proximo imponis, ne accipias pec-
Furtum non est.nisi quando alieno occulte ablato
proximus lseditur; et calumnia non est,nisi quando
catum ejus negligendo. Ad hoc enim pertinei quod
falsi criminis objectione proximus lsdilur:menda-
ante posuit, Non adio habebis proximum tuuni in
animo tuo. Videri enim potest ei qui arguitur.quod
cium autem non possumus dioere tunc tanlummo.
do ess6,quando proximua laditur;eum enim f&lsum
oderis cum,eum non sit in animu tuo.An, non vin-

ab acienie dicitur,prooul dubio mendacium est.aive dicatur manus tua, hoc potius admonet, ne queraa
illo qnisquam, sive nemo iadatur. Proinde magna
vindicari manum tuam, nec ulciscendi libidine ra-
de mendacio, utrum possit aliquando ju- piaris?Nam quid est aliud.vindicari velle.nisi hetari
qufflstio
vel consoluri de alieno malu ? Et ideo dictum est,
stum esse mendacium, facile solveretur fortasse, si

non exempla. Nam Non irasceris jUiis populi ttw.Sio enim recte ira defl-
sola piwcepta intueremur, et

quid isto praicepto absolutius, Non menlieminif Sic nita est, quod sit ulciscendi libido. Quidam vero
eniui diotum est, quomodo, Non faciestibi idolum; codices babent, Et tun vindieabitur munus tsu\ td i

non putest aliquando justum esse; et est,ne arguendu vindicare te velis.sed potius con-
quod ,'actum
quomo lo diotum est, Non mmchaberis quis autom :
Bulare illi quem arguis.

dicat aliquaudo mcechiam justamesse po8S8?Et,rVfl>n

LXXl. [Ib.XlX, 88.] Et incisiones supcr ammam uon
facietis in corpore vestro, Super animam disat, super
furaberis : secundum enim deflnitionem illam furti,
funus mortuhde animaquippe dolor est qua'
justum osse furtum nunquam potost Et.iVon ocddes I

cum homojuste sit. Ad hune autem dolorem pertinet luctus.in qno

i; 11,4,14, 15, 13);quoniam oc-
uumquid luctu nonnullaa gentes habent ronsnctudinem se-
oiditur, lex euni occidit.non lu : ita dici
care oorpora Bua. Hoo Beri 'Deua prohibet,
potest.Cum homojuata mentitur.lex, mentitur?Sed
ila feoiunl ciiiiicilliiiiain quantionem. Mentita
LXXU. [lb. xx, 5.j lla ut formccnlur in prn: I

bona tieus i M-.-<Uiehaelinai el Beccentla, utt potuerit .

sunt obetetrioes (Egypti m, et illis retri
3
Editi, fieri n Judais. Mss. uon liabent,
•

buil (Jtf.i,i9,20):meatita eel Raab pro axploratori- » 1 ii editla exoiderat particula,in,qufflreaUtuiturei Maa

ex leitu LXX.qui ie excutia quidem babi

i,i

,.\ quo
torrae.et ideo liberata esl [Josuen,i,etvi,23).A\u
,
:

ctu i
, V, n menliemini, ex illo
el
neuin ittiton, ut /bmicetw; 8We, ut f tt etue tpte
aliixtnuioii libris(quosliic8ei|iiilurAuf(U»Uuui ,pro
mw I

t iu

lutelligondum esi neo in tuh oaoea lieen monda> lagitur au(out,tesle Nobilio lu Nol.ac Levlt,, i-ap
101» LtKEH TFHTIUS. 710
de populn suo. Non de populo suo principes, sed de secundum ipsos dictum, Quicumque dormierit cum
populosuofornice.ntiir.Kos quippeprincipes vult hic cognata sua : ubi et aliquas non commemoratas in-
intelligi,qui pro diis colebantur : sicut Apostolus telligcndasdimisit.sicutsororemdeutroqueparentp,
dicit, Secundum principem potestatis aeris [Ephes n, sicut uxorem fratris matris.id est avunruli. Nam de
2); et in Evangelio Dominus, Nunc princeps hujus uxore patrui primum probibuit, quamvis h.ec non
mundi missus est foras(Joan. xn, 31) ; et, Ecce ve- cognatio, sed aflinitas perhibetur. Sed quid est, sine
nil princeps mundi.etin me nihil invniet(Id.xvi,30). filiis morientur;cum lilii ex bujusmodi conjunctioni-

LXXIIt. [Ib xx, 10.] Homo, homo quicunque adul- bus etantenati sint.et hodieqne nascantur? An '

teravit axorem quicumque adulleravil uxorem

viri,aut hoc intelligendum est Lege. Dei constitutum,ul qui-
proximi sui, morte moriantur: pluraliter dixit,morte cumque ex eis nati fuerint. non deputentur tilii, id
moriantur, hoc ost qui adulteravit, nt qus adulterata est nullo parentihus jure succedant ?

est. Hic aliquid distarevoluit interquemlibet virum Et non exsecrabiles facietis animas et in pecoribus,
etproximum, quamvis multis locis proximum pro et in volucrilms, et in omnibus serpentibus
terrx,quse
omni homineponat.Sed <|ua;est ista locutin, ut cum egosegregavivobis in immunditiam Videturhicsigni-
jam dixisset deviro, hoo idem repetieritdeproximo, ficarenon haecnatura immunda essc.sed aliquo sa-
cum siteonscqnens.ul multo magisab uxore proximi cramenti signo quandoquidem ; dicit, qua: ego ;

abstinondum sit.siab uxorecujuslibet viriabstinen- segregavi vobisin immundatiam.lanquam immun-

dum est ? Nam si prius de proximo dixisset,na pu- da eis non essent, si eis segregata non esse.nt.
tareturuxoremlicereadulterare non proximi,adden- LXXVH. [Ib, xx, 271. Et vir aut mulicr, si forte
dum nunc vero, si quod
fuisset de quolibet viro: fuerii tl/i ventriloquus,autincantator,morte moriantur
minus est nonlicet; quantominus licet quod majus ambo: lapidibus lapidabitis eos rei sunt. Utrum vir ;

malum est'Nam sinonlicet adulterare uxoremcu- et mulier, an vir et ventriloquus nut mulier et ven-

juslibet viri, quanto magis proximi? An forte ista triloquus sive incantator.Scd hoc magis.et qui ha-
repetitio tanquam exponit quid prius dictum,sit,ut bet, et quem habet 2 .

ideo intelligalbomo quantum malum sitadulterare LXXXVin. xxi 7, 8.

Wulierem fornicariam et
[Ib.
J

uxorem viri, quia si hoc fecerit, uxorem proximi profanam non accipieni etmulieremejectamavirosuo;
adulterat?Proximus est enim omnis homo homini. quoniam sanctusest Domino Dco suo. Superius, uon
LXXIV. [Ih. xx, 16]. Et mulier qux accessit ad accipient dixerat nunc autem, quoniam sanctusest,
;

omne pecus, ascendi ab eo, imperfecietis mulierem et uon,quoniam sancti sunl:de pluribus qui unosunt
omne pecus, ascendiab 'eo, interficietis mulierem ei te.mpure sacerdotibus loquebatur, ut de unoqueque
pecus: morte moriantur;rei sunt. Quaeriturquomodo eorum dixit quoniam sanctus «<;locutione qua solet
sitreum pecus, cum sit irrationale, nec ullo modo uti Scriptura.Nam unum illum summum posteacom-

legis capax.An qucmadmodum transferuntur verba mnmorat, qui intraBat ad sanctasanctorum. Nam et
modo locutionis.quae graece appellatur fiETatpopck.ab pluraliter conclusit,dicens,£/ sanctiplcabis eum;dona
animali ad inanimale.sicutdiciturimprobus ventus, Domini Dei vestri isle offerel : sanctus est, quoniam
velir.ttum inare ita ethic translatum est a ratio-
; sanctusego Dominus,qui sanclificoeos.Quanlumautem
nali ad irrationalc? Nam pecora inde crcdendum est pertinet, ad dona,quoniam dixit, dona Domini Dei
jussa inteitici.qui tali flagitio contaminata, indi- vestri ipsc ojjcrct ,x\on solum summus ille oiferebat,
gnam refricant facti memoriam. sed eliam secundi sacerdotes. Ac per hoc quod ait
LXXV. [Ib. xx, 17.] Quicumque acceperit sororem Mulicremfornicariametprofanametejectama virosuo
suamex patre siw,autvx matresua,et viderit jurpilu- non accipient, hoc et secundi sacerdotes prohibiti
dincm ejus;improperium esf.exterminabuntur in .on- sunt: nam de snmmoposteadicit,qui etiamnonnisi
spi ctu generis sui. Twpitwlinem sororis suse revelavit, virginem accipere jussus est.
peccatum suum accipient.Qwd ait in hoc loco,vide-
' LXXIX [Ib. xxi, 10.] Et saccrdos magnus a fralri-

rit,nh\ concumbendocognoverit?sicut in Legedici- bm jmjs 3 ;id est, quiinter fratres suos magnus est,
tur, Cogvovit uxorem suam (Gen. iv, 1.17 et 25),pro ille scilicet unus magnus s&cerdos. Cui fusum estsu-
eo quod est, mixtus est ei. Et quid ait, peccatum per caput ex oleo christo ; ipsum oleum appellat
suum accipient, cum de pcena eorum loqueretur, Scriptura christum.
nisi quia el ipsam poenam peccati, peccatum voluit LXXX. [Ib.xxi, IO.]B/ coniummatusmanus induere
appellare ? vestimenta:\l[a. utique.qua? in veste sacordotali ope-
LXXVI. [Ib. xx, 20,25.] Quicumque dormierit cum rosissime describuntur.
cognatasua,turpitudinemcognationissuxrevelavit:sine LXXX, [Ib. xxi,10e< U.]Caput non rcteget cidari,
fUiismorientur. Quffiriturquousque sit intelligenda etvestimenla sua nonscindet, elsuperomnem animam
istacognatio.cum ex longo gradu liceat utique aeci- mortuamnonintroibit. Intelligitureaqutesupradixit,
pere uxorem, semperque licuerit.Sed intelligendum in luctu facere eum prohibilum,id est,caput nudare
est ex his gradibus quos prohibuit, non licere, et

vulgatum observainus in Mss. Bibliis Germanensibus. et Er. I.ugd. Ven. Lov. omittuut, et M.
1

Corb. habere, ut fornicareniur : licet iu eJitis fei.it, ut o Mss. prope omnes, et qux habet.
fornicarelur. 3 coram frotribus Mss., a fratiibus
EJiti : his cousen-
1
lta editi. At Mss.hocloco,sttum, juxta LXX oinitluut, tiuut LXX.
711 Ql ESTIONtJM S. AUGUSTINI IN IIEPTATKUCIIUM 712

oidari.et vestimentasbiudere.VeatimenlaenimBOiai do liliuruin prooroatione ude respoaderi potest? I

;

doiv lageatium erat autlquorum:aiout deJob Bori- litconsequens ut conlinens esset, aut diebus ali-
plumest,oumei iiliiejui ruiaaauntiarenturoppresBi quibus intermitteretur incensum(a);aut si illndia-
(Jub. 1. 20) Nudare autem oaput oidari propterea termittinon posset.quod monnisi persummum sa-
lugentis esaepotuit, quia detraotioeet oraameati. cordotom necosseesset imponi,non Qeret immuodus
Quod vcro ait,.Si(/'i/' umiuin animnin morluam non in- coitu conjugali, niorito prxcipua: sanctilicationis
quomododioataaimammortuamoorpuBmor> su;i'.Autsiotiamad ipsumpertinet.quodde omnibus
tuum.diflioile 09t intelligere:eatamenScripturarum liliis Aaron in consequentibusdicit,ut nulluseorum
est usitata locutio, quffi nobis iuusitatitissima ost. accedat ad sancta, si cui aliquid accidcrit imuiun-

Nomeoergo reotriaissuoetiamoorpuaaooipitanima ditioe : illud profocto restat accipere quod non- '
,

destitulum,quonia!B reddendum illieat iu rosurre- nullis diebus non imponebalur incensum.

otione ; sicut xdilieium quod appellatur ecclesiu, LXX.\lll.[ln xxi, 11. Quod autem super funus pa-
J

etiam cum indo Ecclesia exierit,qui houiinos sunt, tris sui summus sacerdos prohibetbr intrarc,qua:ri
aihilomioua eeclesia dicitur. Sed oum corpus non putestquoinodo jam esse poterat summus sacordos,
accipiat aninuc nomcn in homiuc vivento,quomodo nondum mortuo patre suo, cum eospatribus succe-
tunc vooetur aniaia.oum oaruerit aoima.mirum ost. derejubeat.ldeoneccsseeratnondumsepultosummo
Poi ro Bi animam mortuam intellexerimus acorpore sacerdoto, continuo substitui sacerdotem propter
separatain,ut ipsam soparationom mortem dixisso continuationis incensum.quod per summum saeer-
videatur.id est ut aniuia mortuasit dirempta a cor- dotein quotidie oportebat imponi (/>).Quanquam et
pore.nun naturasua perdita (non enim et cum dici- illaquiestio de sgritudine summi sacerdotis manet,
mur mortui peccato (Rom, vi,2), natura dicitur in- sivelmoriturumnecesseerat diebusaliquibusu-gro-
teriisse, sed quod jam peecato non utimur: ut sic tare:nisi forto ethocitasolvatur.utdicatur non sole-
intelligatur anima murtua, id est corpori mortua, re suinmus saeerdoles.nisi subito rnori,non pnece-
quod uti eo desicrit, eum in sua natura vivat);quo- dente asgritudinejsicut de ipso Aaron Scriptura tes-
modo potest quisquam intraro super animam tatur [Num. xx, 26-39).
mortuam.quod sucerlus iste prohibetur.cum quis-
1. XXXIV. [Inxxi, 15.] Advertendum est quoties
quis intrat,super mortuum corpus
intretjnon super
dicit, Ego Dominus, qui sanctifio eum, loquens de
aaimamqus Anipsa vitam tem-
discessit a corpore?
cum
sacerdote; hoc etiam Moysi dixerit,£/ sancti/i-
poralemanima: vocabuloappel!avit,qua5utiquemor-
cubis eum (Exod. xxix, 21).Quomodo ergo et Moyses
tua est in defuncto corpore, anima illa emigrante,
sanctificatet Dominus?Non enimMoyses pro Domi-
qua: mori non pote9t?N'onquod ipsa vita anima fue-
no sed Moyses visibilius Sacramentis per ministe-
:

ril : sod quod per anim.e pra:sentiam,qua subsiste-

rium suum;Dominus autem invisibiligratiaperSpi-
bat,uomen ejus acceperit:sieut distinximus.cum de
ritumsanctuni,ubi esttotusfructusetiam visibilium
sanguine loquereiuur.quid dictum &it,Anima omnis
Sacramentorum.Namsineistasanctiticatione invisi-
earnis, sanguis ojus est [Supra, quasst. ^57).Est enim
bilis gratia-,visibilia Sacramenta quid prosunt ? Me-
et ipsesanguis murtuusin corpore mortui:nuneuim
ritoautem quu3ritur,utrum etiamistainvisibilissan-
cum abscendente aaima abscessit.Vetuitergo Scri-
ctilieatio sino visibilibus Sacramentis,quibus visibi-
pturasummum sacerdotem etiam super patrisvel
liter homosanctilicatur,pariternihilprosit:quoduti-
matris funusintrure;quodseeundum nou prohibuit,
queabsurduin est.TolerabiliuseuimquisquedUcrit,
Sequitur cn\m,Super patrem suumet super matrem
siue illis istam non esse,quam si fuerit non prodesse:
siianinon inquinabitur. Urdo est autcm verborum,
eum in ista sitomnis utilitus illorum.Sed etiam hoc,
Super palrem suum non inquinabiiur, nec super ma-
quod sine illisista esse non possit, quomcdo rocte
trem suam.
dicalur, intuendum est.Nihil quippe profuit Siinoni
LXXXII. [In xxi, 12.] l.l de sunctis non exibit : eo
magovisibilis liaptismus.eui sanctificatioinvisibilis
procul dubio tempore quod suorum fuuera eolebra- -

defuit:sedquibusistaiuvisibilis,quouianiall uit pro-

bantur sicut septem diebus quibussanotifloatur,
ot
fuitctiam visibiliaSaerumentaperc-eperant s siiuilitcr
de Baaotieeat exire prohibitua Leuit. vm, 33); non
baptizati. Nec tamcn Moysos.qui visibiliter saeordo-
autoui semper. Sane >i uxores ducero, vel liliosgi-
tes sanctifioabat, uti fuerit ipse ipsis saeriliens vcl
gnero non vetabantursuuuui tunc saeerdutes,iiiugna
oleOBanotifioatu8,oslenditur:invisibililer vero sauc-
oritur qusalio. Cum Lex etiam conjugali ooncubitu
tiiieutuui negure quisuudeat,oujua tauta grutiu pra-
immundumhomiaemdioatusquead veBperametiam
ouiinebut.'llocetde Jounne U.iotistadici potest:pnus
cum ubluerit eorpus suum aqua(/d.XV, 16):etju-
oniui baptizator.quam baptiaatus apparuit(JfattA.ui,
bealursurainussacordos propter inoeosum eontinua
>
.
',
i , . Unde oumsanotifloatum oequaquam aegara
tiunisbis in (iio quotidie iutrare mtra velum(£x'OU .

possuuius:id lumou in eo factuui visibiliter non iu-

xxx, 7, 8), ubi erat altaro inceiiM, nee qucuiquuiu
immuadum ad saaota faseeaet aooedere: quomodo
[dquotidieBummussaci rdoto implebat,si lllioepro- Bio Mas. At Editi, iMmunditi* pro peccmto,Mm*1 rte*
creaiiat .'
N am
ngritudo illi uooidiaBOt, quis luco
si int aceiper .

ejus fungeretur, siquisiaquirat;raapouderi poteat

» Mu Baoeentii >'iUlehaellaus, pereemoeo*
(e) II Ite.rnet. i, cap. U, n. 9.
quod grulia Uei noo e rotabuUnumquid liv eUam Ibld,
 713 LIBER TERTIUS. 714
venimusantequamad ministerium baptizandi veni- esse peccatum,sed tantum scelus quod morte punien-
ret.Hocetdelatroneillo,cuisecumcrucilixo Dominus dum sit?sed quia per distinctionemhoc intulit.non
ait (a) Hodie mecum eris in paradiso (Luc. xxm, dicens,nominans enim, sed, nominans autem ; sub-
43). Nequeenim sine sanctiticatione invisibili tanla obscurum factum est.Et ideo si hoc recte intelligi-
felicitate donatus est.l J
roinde colligitur invisibilem tur, notandum est etiam locutionis genus.
sanctilicationem quibusdam alfuisse atque proluisse
LXXXVIII. [Ib. xxiv, 17. J Elhomo qui percusseril
«ine visibilibus Sacramentis, qu« pro temporum di-
versitatemutatasunt,utaliatuncfuerint,etalianodo
omnem animam hominis,etmortuus fuerit,mortemo-
riatur. Non ait,Quieumque percusserit hominem,et
sint ; visibilem vero sanctilicationem, qus fleret per
visibilia Sacramenta.sineistainvisibili mortuusfuerit,sed,a)!!»wm/(0)/n'?iw;cumpotiuscor-
posseadesse,
non posse prodesse. Nec tamen ideo Sacramentum pus hominis a percussore feriatur, sicut et Dominus
visibile conteumendum est
limere eos qui corpusoccidunt[Matth. x,
dicit, Nolite
nam contemptor ejus
:

28). Eo more ergo quo solet Scriptura,appellat ani-

invisibiliter sanctilicari nullo modo potest.Hino est
quod Cornelius et qui cum eo erant, cum jani invi-
mam vitam ipsam corporis,quae fit per animam.et
sibiliter infuso
hinc voluit ostendere homicidam,quod hominis ani-
sancto Spiritu sancliiicali appare-
rent, baptizati sunt tamen (Act. x, i4-49) : nec su-
mam percutiat,id est percutiendo vita hominem pri-

perflua judicala eBt visibilis sanctilicatio, quamin- vet. Gur ergo addidit, El mortuus fuerit, si jam hoc
ipso ostendit homicidium, quod animam hominis
visibilis jam praecesserat.
LXXXV. [lb. xxii,
percusserit,id est vita homo a percutiente privatus
2.J 1 , Et locutus est Domiuus ad
sit? An exponere quomodo accipiendum sit,
voluit
Moysen, dicens. Dic Aaron et filitx cjus, et attendanta
quod dixcrat, hominis animam percussam, el sic
sanctis jiliorum hrael,etnon profanabuntnomen tan-
ait, ct mortuus fueril, tanquam diceret,id est mor-
ctum meum,auanta ' ipsi sanctificant mihi, i.yo Do-
tuus fuerit? hoc est enim, animam hominis fuisse
minus. Et dices illis, tn progenies vestras omnis homo
percussam.
quicunujue accesserit ab omni semine vestro ad sancta,
quxcumque sancttfuaverint /ilii Israei Domino,et erit LXXXIX. [Ib. xxv, 2-7. Cum inlroieritis in terram
J

iuimunditia ejus in itlo,exti rminabituranima illaame. quam ego do vobis, et requienerit terra quam ego do
Ego Dominus Deus
vester. Ablata est omnis dubitatio, vobis,sabbata Domini .Sexannis seminabis agrum luum
neminemsacerdotumvelsummorumvelsecundorum etsexannispulabuvineamtuam,etcongregabisftiatitm
debuisse accedere ad sancta, si lmmunditia ejus in ejus : anno autem septimo sabbata, requies erit terrx,
ipso esset. Erat ergo consequens continentia sacer- sabbata Wommo. Quomodo intelligendum est, Cum in-
dotis, ne propter flliorum procrcationem aliquibus troierilis in terrum quam do vobts,et rcquieveril terra
diebus non imponeretur continuationis incenscm, sex annis seminabis agrumtuum, etc, quasituncfleri
quod a solis summis sacerdotibus bis in die solebal pra>ccpturn sit, quaudo lerra requieverit cum pro- ;

imponi.mane et vespera (Exod. xxx,7, 8) quando- : pterea terra requiescat, quoniani hoc fit. Wequiem
quidem postcoitum conjugalem eliuin loto corpore enimterra3septimoutiqueannovultintelligi,quojus-
immundus erat usque ad vesperam (Levit. xv, 16), a sitnihil in ea quemquam operari per agriculturam.
quodidnecesse eratimponi.Quod autem ait, quxsan- Sed nimirumlongum hyperbaton facitobscuritatem
m'/fcu>i'./i/«7i'rae/,intell]gendumest,oifereudosacer- huicsensui. Videtur ergo hic esse ordo verborum :
dotibus ollerendum per eos Domino. Et notandum Cum mtroierilis in terram quam ego do vobis,et requie-
sanctilicationisgenus,quod litvotoetdevotioneoffe- verilierraquamego do vobis,sabbaca Domini : qux ab
renlis.Sedutrumsicutistomodosanctiflcantureaquae se surgunt agrum luum non metes,el uvam sunclijica-
offeruntur ab hominibus,ita et ipsi homines eodem tionisiuxnon vindemiabis : annus reguiescendieritlcr-
modo seipsos sanctilicare dicantur,cum inaliquare rx.Eteruntsabbataterrxescalibi,etpuerotuo,etpuMx
scipsos vovent, observandum est in Scripturis. tux,et mercenario luo, ct inquiiino qui applicitus est
LXXXVl. [Ib. xxn, 4.J El qui tetigerit omnem im- ad te, et pecoribus tuis,etbestiisqux suntinterratua,
mundiliam animx ;id est,aliquid morticinum,cujus omne quod nascetur ex eo in escam. Interposuit au tem
secundum legem tactus inquinat. exponendo quomodo terra requiescat, et ait Sex :

LXXXVI 1. [Ib. xxiv, 15 16.] Homo, homo si malidixe- annis seminabis agrum luum,et sex annisputabis vitem
rit Deum suum,peccatum accipiet: nominans autemno- tuam,et congregabis fructum ejus : annoautem septimo
mcttDomini.morZe moria/i/./vquasiilludsitmaledicere sabbata, rcquies erit terrx, Sabbata Domini. Agrum
Deum suum, nominare nomen Domini atque
aliud ;
tuum non seminabis, et vineam tuam non putabis. Et
illud sit peccatum,hoc autem tantum nel'as,ut etiam per hoc quod ait, non putabis, ouinem culturam eo
mortesitdignum.Quamvishoclocoitaintelligendum anno prohibitam debemus accipere. Neque enim si
sit.quod dictum est, nomen Domini,ut cum maledicto putandanon est,aranda est,aut adminiculis suspen-
fiat, id est maledicendo nominet. Quid ergo distat denda, vel quodlibet aliud, quod ad culturam ejus
inter illud peccatum et hoc tanti sceleris crimen An '?
pertineat, adhibendum sed quomodo solet a parte
:

forte hoc ipsum repetendo monstravit non leve illud totum per putationem omnis cultura si-
intelligi.ita
gnificata est. Et per agrum atque vineam, cum et
1
Editi,quando. At Mss., quanta; juxta LXX, hosa. illum seminari,et hanc putariprohibuitjOmne agri
(a) Vide Retract. lib, 2, c. 55.
genus intelligendum est. Neque enim in oliveto, vel
Patrol. XXXIV. 23
715 OUjESTIONUM S. AlGUSTINl 1N HEPTATEUCHUM 716

quolibet alterius generis ngro aliquid operundum fallor,vu)t inlelligiquod indereddcbantquodammo-

est, de quibus tacuit.Quod vero ait, Et erunt tabbata do, per DeBiationeB septimorum quorumque anno-
terr:f esca liln,el pucro tuo. el puelke tu:e, etc, h.itis rum,et qoinqaagesimi anni, quem vocat remissio-
aperuit nec dominum
probibitum vesci eis,
agri nis ; ut ipsa vaeatio terne velut merces habitutio-
quai non adhibita cultura illo unno sponte nascan- nis aut redemptio esset ab illo cujus est, hoo est
tur.sed fructus redigere prohibitum. Sic ergo per- ab rjus creatore Deo.
missus est aliquid indein escain sumere.quomodo XCIII. [Ib. xxvi, 11.] Et ponam tabernaculum meum
transiens, ut hoc solum caperet quod statiiu vea- non abominabttw anima mea vot.Animam
tn vobis, ct
cendo consumeret, non quod in usus reponeret. suam Deus voluntatem suam dioit.Non enim eslani-
XC. [Ib. xxv,'J3.]£/ ttrra non venumdabitw in pro- mal habenscorpuset nnimnm;nequesubstantiaejus
fanationem : alii codices habent, tti conjirmalioncm ; ejusmodi est, oujuainodi creutura ejus, qu« anima
quammendosilatem in alterutris prius ingr«co acci- dioitur, quam fecit.sicut per Isaiam ipse testatur,di-
dissearbitror,propterverbisimilemsonuin :(k6il),u>- cens, Et omnem jlatum ego jeci {Isai. i.vn, 16) quod :

w< enim profanatio dicitur ; Ssoauojisautem, confir- eum de anima hominis dicere consequentia manife-
matio. Sed ille sensus apertusest, Et terra non ve- stant.Sicut ergo cum dicit oculos 8UOS,et labia sua,
numdabitur in profanationem : id est.ne quis auderel et menibrorum corporalium, non
caetera vocabula
terram,quam accepit a Oeo,vendere profanis.qui ea uliqueaccipimuseum formacorporisessedefinitum
utanturadimpietatemcultumquedeorumalienorum 3ed illaomniamembrorumnominanonintelligimus,
atquefalsorum.Illudautemsubobscurumest, Vonve- nisi effectus operationum atque virtutum ' : ita et
numdabitur terra in confirmalionem: quod puto non cum Anima »ifa,voluntatem ejus debemus uc-
dicit,
intelligendum, nisi ne ita venditio confirmelur, ut cipere.Perfecte quippe simplex illa natura quae Deus
eam non recipiat venditortempore remissionis,sicut il lilur.non constat ex corpore et spiritu ; nec ipso
prseceptum est. Quod vero sequitur, utrique sensui spiritu mutabilis est.sicut anima sed : et spiritus est
potestcongruere,sivelegatur, Et terra non vcnumda- Deus,et semperidem ipse.apud quem non est com-
bitur in prolanationem ; sive in confirmatnncm. mutatio (Jacobi i. 17). Hinc autem acceperunt Apol-

Secutus quippe adjunxit, Mea enim esl terra, propter linaristai occasionem, qui dicunt animam non ha-
quod proselyti et incolx vos estis ante me. buisse mediatorem Deiet hominum.hominem Chris-
XCI. [Ib. xxv, 24.] Etper omnem terram fiossessionis tum Jesum (I Tim. n, 5), sed tantum Verbum et
vestrx mercedem dabitis lerrx :aliiautemcodicesha- carnem fuisse,cum diceret, Tristis est anima mea
bent, redemptioncm dabitis terrx. Scnsus ergo hic ukque ad mortem [Matth. xxvi, 38) : sed ipso ejus ac-
est : Non venumdabilur terra in profanalionem,id est, tu.qui nobis per evangelicam declaratur historiam,
qui ea utantur in injuriam Creatoris ;aut in con-
illis sic apparent humanee animas ofticia, ut hinc dubi-
lirmutionem, id est, ut eam emptor perpetuo possi- tare dementis sit.

deat,nec certo secundum Dei pra?ceptum intervallo XC.IV. ,lb. xxvi, 33, 36.] Quid est, quod inobe-
annorum restituat venditori. Mcu est enim, inquit, dienti» pcenas cum minaretur Deus, dixit inter cas-
terra undesecundummeum praeceptumeautidebe-
: tera, Et conswmet vos perambulans yladius ; deinde
tis.Atque ut oslenderet suam esse, non ipsurum, ait, Et eritterra vestra dcscrta.et civitutes vettNB erunt
quid ipsi in eaessent.consequenter adjunxit,dicens, deserts : tunc bene sentiet terra sabbata sua,omnes dies
Propter quod proselyli et incoUe vos estis ante me detolationistuse; etooteritisin terru inimicorw/i vestro-
hoc est,Quamvis proselyti,id est advena» sint vobis, rum '.'Quomodo ergo consumet eos gladiUB, si erunt
quiex alienigenisadjungunturgenti vestraj et inco- ; in terra inimicorum suorum ? an in ipsa terra con-
la», id est non in terra propria manentes tamen : sumet, quoniain strage mortuorum facta non erunt
etiam vos omnes ante me advenae estis et incolap.Hoc ibi?Anoonjumei t»o*, sie ait, ao si dioeret, interflciet
Deusdicit,sive Israelitis, quod aliarum gentium ter- vos.utud istam consumptionem illi pertineant, qui
ram, quas expulit, eis dederit sive omni homini, : gladiocadent,non oinues :quandoquiilem panlopoat
quoniam anteDeum quisemper maLet',etsicutscri- dicit, Et eis qui retidui sunt c.v vobit, supcrducam for-
ptum est.ccelum et terram implet [Jerem. xxm, 84), midinem in coreorum ? An secundum hyperbolendi
utique prasentia sua, omnis homo advena est na- otum est, consumet ros : secundum quem loquendi
scendo, etincola vivendo ;quoniam compelliturmi- modumetabundantiaeoruindietaestsiiulareuama-
grare moriendo. ris (Gen. xxu, 17, ct xxxu, 12)? Seoundum istum
XCII. [Ib. xxv, 24.] Deinde adjungit et dicit, Per modum ctiam dioitur.quod deinde Bequitur, Et per-
omnemterram potsetsionit vettrtt mereedem iabitister- sequetureos sonusfolii volantis : id est, quia niinius
r;v, tanquam inquilini, vel redcmptionem. lllud.nisi in cis timororit.utet levissima qusque formident.

' SicMss. At editi, homini qui ante Deumsempermanet. '

M»a. Corbeiensis, atque virtutem.
717 LIBER QUARTUS. 718

LIBER QUARTUS.
Qutestiones in Numeros.

QujEst.I. [NvM.cap. 1. j> 1-44.] Quid est quod sin- tute. Et omuia concluduntur verbo ejusoperis quod
gulos de singulis tribubus eligi jubet principes,eos- fiebat, ut dicatur, recoynitio eorum. Recognitio
que appellat ^iXiapyou; ? quos quitlam latini inter- enim haec fiebat, ut bominnm millia computaren-
pretes tribunos appellaverunt : yiXtapyoi autetn vi- tur. Quinque igitur illa, propinquitates, populi,do-

dentur a mille cognominati.Sed cum consilium Jo- mus fantiliarum, numerus nominum, et caput et ;

thor socer Moysigenero suo daret,quod etiam Deus ista deinde quatuor, sexus, aetas, virtus, recognitio
approbavit, de ordinando populo sub principibus, fortassein ipeo numero aliquid insinuant. Si enim
ut non omnes omnium causa Moysen ultra vires horum duorum numerorum,id est quinarii et qua-
onerarent,x<Xtapxou(;appellavilconstituendos8uper ternarii,alter multiplicetur ex altero,id est ut quin-

millenos homines, IjcwsovTip^oy? super centenos,et quies quaterni, aut quater quini ducanlur, viginti
Trsvxaxov-cap^ojcsuper quinquagenos.et osxaoapxou; liunt. Quo numero etiam adolescentium aetas illa
super dcnos : ab ipsis numeris, quibus praessent, significatur. Qui numerus commemoratur etquan-
cognominatos (Exod. xvm, 14-25). Numquidnamet do intratur in terram promissionis : et dicitur illa

hic sic accipiendi sunt yiXlap/oi,quod singuli es- astas vigintiannorum, quse non declinaverit in dex-
sent supermillenos ? Non utique neque enim uni- :
tram aut sinistram. Ubi mihi videntur significari
versus omnittm populus lsrael duoderim hominum sancti fideles ex utroque Testamento fidem verain
millia tunc fuerunt. Singulos enim elegit de singu- tenentes. Nam Vetus Testamentum quinque libris
lis tribubus, qua? duodecim tribus procul dubio Moysi maxime excellit, et Novum quatuor Evange-
non millenos homines, sed multa millia contine- liis.

bant. Nomen ergo commune est cum illis, qui in III.[Ib.i,51.]Quod ait detabernaculodistendendo 1
,

Exodo appellantur '/'.Xiapyot, quod unusquisque il- ievando,erigendo,£i aiienirjena qui accesserit moriu-
lorum esset mille hominum princeps istorumau- : tur ; hic alienigena intelligendus est eliam ex il-

tem unusquisque millium princeps, quoniam sive lis filiis Israel.qui non de illa tribu fuerunt 2 , quam
a mille, sive a millibus, eadem compositio nominis tabernaculo servire praecepit, id est qui non fuerit
resonat, ut appellentur ^tXtapyot. de tribu Levi. Mirum est autem quomodo abusive
II. [Ib. i, 28-40.] Merito qua;ritur quid sibi velit alienigena dicilur, quod magis alterius generisho"
quod per omnes tribus.ubi computantur per singu- minem significat, id est aXXo-fevr,?, et non magis
las quasque filii Israel in satate militari, dicitur, <x/.X6tpuXo<;,quod significatalteriustribus hominem :

secundum propinquitates eorum, secundum populum quonotninemagis utitur Scriptura in aliarum gen-
eorum,secundum domos familiarum eorum, secundum tiumhominibus,utallophyli appellentur.quasialia-
numerum nominum eorum, sccundum caput eorum; rum tribuum homines.
et hatc quinque similiter omnino repetuntur.donec IV. [Ib. iii, 5-7.] Et locutus est Dominus adMoysen,
tribus omnes compleantur: quasi aliud sit, secun- dicens,Accipe tribum Levi; et statues eos in conspectu
dum propinquitates eorum, aliud secundum popidos, Aaron tacerdolis,et ministrabunt ei: et custodient cu-
aliud secundum domos familiarum, aliud secundum stodias ejus,et custodias filiorum Israel,ante taberna-
numerum nominum, aliud secundum caput ; cum po- culum teiJimoH». QuastfoXaxa; graecus dixit,has no-
tius videantur aliis verbis eadem significare ista striinterpretesaliicu^odj'as,aliiexcu/)iVuinterpretati
omnia. Intentionem autem movet, quia tam dili- sunt.Sed mirum nisi vigilis meliusdicuntur quasso-
genterper omnes tribus eadem repetuntur, ut non lent incastnsternarumhorarum observationem ha-
frustra fteri quivis judicet, etiamsi non intelligat. bere. Unde scriptum est, Quartaautem vigilia noctis
Nimirum ergo numerusipse aliquid insinuat sacra- venit ad eas, ambulans super mare (Matth. xiv, 25) :

menti, ut hoc idem quinquies varie repetatur.Nam hoc est, post nonam horam noctis,post tres videli-
iste numerug quinque libris Moysi,
sicut in ipsis cet vigilias.Et multis locis Scripturarum nostri vigi-
id est quinarius, in Vetere Testamento maxime liasinterpretati sunt,quas Grasci tpuXaxcUvocant.Ubi
commendatur. Illa vero ques deinceps quaiuor con- nulla dubitatio est,spatia nocturni temporis signifi-
nectuntur.id est masculina,a viginti annis et supra, cari: quod puto et hic accipiendum.Quomodo enim
omnisqni procedit in virtu/ e,recognitio eorum;qua.m- Levitaejubentur observare custodias Aaron, et cu-
vis et ipsa per omnes tribus eodem prorsus modo stodias filiorum Israel, id est tpuXaxa; nisi fortasse
repetantur, habent necessariam differentiam. Cum dictum est,ne putarent ab observandis vigilis, quse
enim ageretur de numero universae multitudinisad propriein castrisobservarisolent, propter honorem
unam tribum pertinentis,discernendus erat,sexus, quo serviebant tabernaculo,immunesseessedebere,
ideo positum est, Omnia masculina. Et ne parvuli cum etipsosoporteret propteroperatabernaculi non
etiam computarentur, adjunctum est, viginti annis
1
Excusi, distinguewlo. Mss. Reccensis et Michaelius,
el supra. Rursus ne imbellis «tas senectutis annu-
distenden.to Alii nteliuris nolaa, distringendo.
meraretur, additum est, omnis qui procedit in vir- sjuxta Er.,Ven Lov., fuerunt. .M,
719 QILESTIONUM S. AUGUSTINI IN HKPTATEUCHUM 720
minu8vioissiraob8ervarevigilias,qu»ob9orvarentur perientur vettimenium hyadnthmum,ut ipsumvesti-
in aliis oiroumquaque castris liliorum Israel? iuen ttuu byacinthinum alia re operitnJum prtBci-

V.llu tu,iO] Alieniggna qui tetigerit t mori$lur.QvLii peret, quod vestimentum jum super altare esset

renduui quomodo dixerit ia Levitioo.Qui letigtrittav- ac sic brevitcr utrumque complectoretur, et vesti-
bernacukun tantificabitur (Levit.vi, 18): cum hic di- mentum byaointhinum operiendum.et vesti-
altare

Qti,Alienigenaqui tetigeril morietur; volensintelligi mentum hyacinthinum tegmine operiendum.

ulio

eos qui non cssent de tribu Levi.An forte hii\j\7<- Subjunxit denique unde conperiri vellet vestimen-
gerit, ad obsequiuiu dixerit servitutis, quod a solis tum hyaointhinum, cum adjecit,/.'/ adaperient illud
Levitis deberi tabernaculo prtecepit ? hinc enim operimento pelliceo hyacinthino.
loquebalur. IX. [Ib. v,6-8.]r'i>, aut mutier, quicumquc fecerit

VI. [Ib. ni, 12-31. ]Quid est quod Levita9 pro pri- abhommibuspeecatis humunis,et despiciens despescerit,
mogenitis Bliorum lsrael sibi Deus deputat, ita ut et dclitjiit rtt.tiiiiiituillaunnunttabit peccatum quodpcc-
numeratis primogenitis populi, qui plures inveuti eavii, et restiiuct delictum : capufetquintas ejus adji-
Bunt quam erat numerus Levitaruiu, argento re- ciel siijicr illuil.et reddctcui dcliquitei. Siaulem non
dimerentur, quinquesiclis prouno datis ? Quod pro fuerii homuu prosrimuSjita ut reddat illi dclicium ad
pecoribus non est factum, cum et pecora Levita- ipsum;delictum quod redditur Domino, sacerdoti erit,
rum pro primogenitis pecorum Israel sibi esse vo- cxcepto aricte propitiutioiiis perquem exorabtt in tilo

luerit.Quoraodo deinceps primogenita eorum vel pro eo. Ilio ea peccata intelligenda sunt,quorum in
pecorura eorum pertinebant ad Deum, ubi jussit his rebus perpetratio est, qute pecunia restitui pos-

immundapriraogenita vel humana mutari ovibus? sunt.Non enim aliter diceret quomodo restituenda
Quomodo non et pro istis deinceps primogenitis sint,nisi damna pecuniaria fuissent. Jubet enim re-
computabantur lilii Levitarum (raanebat enim in stitui id est, totum illud quidquid
caputet quintas,
posteris eadem tribus, qua* posset pro primogeni- est, et quintam ejus partem, excepto ariete qui
posterioribus computari); nisiquia illudjustum fuerat otf erendus in sacrifioium ad expiandum deli-
tis

fuit, ut qui nascerentur deillis qui jam ad portio-

ctum. Jubet autem illud quod restituitur sacerdo-
datam pro priraogeaitis tis esse, id est, ipsum caputet quintam, si non est
nem Uomini pertinebant,
qui de .Egypto exierunt, jam Deus proprios habe- proximus ei in quem comti>issum est. Ubi utique
neo possent pro intelligiturtunc Domino reddendum quod sit sacer-
ret, tanquam suos de suis, illis

dotis, si homo ipse non supersit qui damnum pas-

ju9te computari, qui deinceps primogeniti Ueo de-
sus est, nec proximus ejus, quem puto haeredem
bebantur? De universo quippe populo, et de uni-
intelligi voluisse. Sed de ipso homine nihil dixit
versis pecoribus populi data est portio Deo pro pri-
mogenitis et haec portio erat Levitse et pecora eo-
:
Scriptura : verurataraen cum dicit, Si non ei fu rit

pro.cimus, sub hac brevitate insinuat, tunc quteri

rum.Jam si quidgenuissent, Dei erat; non poterat
hoctanquam a populo dari.quod jam alienum eral: proximum ejus, si ipse non fuerit. Si autem nec
proximus erit, Domino restituetur, ne impunitum
ac per hoc debita deinceps primogenita Deo reddi
oportebat; nec pro his computari posteros Levita- remaneat quod admissum est quod tamen non :

cedat in saorificium, sed sit sacerdotis. Sic sane

rum vel pecorum eorum.
VII.[Ib.iv,7.] Cum praiciperet de tollenda raensa, verba Scripturae distinguenda sunt, Sj aulem non

cum illaet panes tolli sicdicens:E< panesqui fucrithomini proximus, ita ul reddat illi delictum ad
jussit
semper super eam erunt. Non utique isti semper su- ipsum ; locutionis eat euim quod addidit, ad ipsum
per eara erunt.sed sirailes eorum: quia illi aufere-
aut forte adipsum dixil,quod ad ipsutn pertineat,
bantur.et recentes quotidieponebantur;dum tamen id est ipse posBideat.Deindesequitur, Delictumquod
reddilw Domino, saccrdoli crit delietum autem di-
sine panibus mensa non relinqueretur. Ideo dixit,
:

qui semper super eam erunt:hoc est.quia semper pa- cit, cum redditur ea res quoe per delictum ablata

non quia illi semper. est.

neB,
VIII. [Ib. iv, i\.]Etsuper aUareaurmmadopenenl X. [Ib. v, 6. 7.]Qua;ri autem potest, quomodo in

operi- Exodo dicitur, 91 quis furatus fuerit vitulum attt

vestimentum hyacinthinum.et adoperient iltuct

mento pelliceo hijacinthino.Vossei ista locutio videri, ovem,restitucre debere quinque vitulosvel quatuor

quam velut absurdam et non integram latini inter- Ovea,si occiderit.aut vendiderit; si autem quod abs-
preteslransferrenoluerunt;idest,.s'ij/viu//u>r<iH/Tiim tulerii, sulvum apud eum reperitur, duplum essa
adoperient veslimenlum hyaemthinum: tanquumde- restituendum [Exod. xxii, t, i^: cum hie restitui
buerit dici, Et allareaureum adoperientvestimento Jubeat oaput et quinlam,quodlonge eal etiam a du-
hyacinthino.Nam adoperteni veetimentum kyaetnihi- p!o;quanto magis a quadruplo vel quinquies tantot
Nisi forte quia hlo aii,Vir,aut mulier, quicumque fe-
nuro.hoo videtur Bignifloare, quod ipsum vestimen-
tuui uliundeadoperirctur.nonquodipso vcstiniento ceril ab omnibus peccatis humanis ,peocata igoorantia
adoperiretur altaroSed raihi vid etur non tam ge-
1
.
voluit intelligi huraanapecoata. Pieri ODim^potest ut

nus looutionis esse.quam aubobscurus sensus. Hoc parum attendendo.per negligentiam trajioial

quippe intelligi poteit.ffl super ultarc aureum udo- 1

Edicti, restituet deli:tum et quintas; oiui*so myut.
1 Editi, atiunde optriretur attart ; »*n lerhli, non Pfuiloqtie poat, ita ut reddat 1//1 dehctum 1

qund ipto vest\mentoadoperiretiir,i\uiti ex Msa .realituuu- ad.KeaiQUgraviuiua ulrumque looum ad Mta. nui omv
cordttul cuui giteco.
fur.
721 LIBER QUARTUS. 722

rem alienam in rem suam: quod ideo peccatum est, XIV. [Ib. viii, 24-26] Deinde gequitur : A quintoet
quia si diligenter attenderetur.non admitteretur.Et vicesimo anno elsupra .introibunt ministrare inmini-
haec veluit capite et quinta restitui, non sicutfurta sterium in operibus in tabernaculo testimonii ;etaquin-
mulctari Nam si furta et fraudes hic intellexerimus, quageaariorecedelabadministratione,etnonoperabitur
quae non per ignorantiam negligenti33,sed furandi et ultra (et ministrabil frater ejus) : in labernaculotesti-

fraudandi animo committuntur, et ideo dicta huma- monii custodire custodias ; opera aulem non operabitur.
na, quia in homines fiunt ; ille, nisi fallor, erit exitus Huncsensum obscurumfacitiirepSa-iov.quoditacon-
quaestionis hujus, ut ideo qui fecitnon reddat vel fusumest,tanquamdeipsofratresitdictum,c!Mtod!re
duplum.quia non deprehenditur vel convincitur,sed custodias ; cum dictum sit de illo.qui recedit ab ope-
ignorantibus a quo factum sit.vel utrum factum sit, ribus,et remanebit illic, in tabernaculoteslimonii cu-
ipse annuntiat delictum suum. Cum enim dixisset stoilirecttstodias ;opera autemnon operahitur;se<\ ope-
Scriptura, Vir,aut mulier,quicumque jecerit ab omni- rabitur frater ejus, id est, qui nondum pervenit ad
bus peccalii humanis, ct despicient dcspexerit, et deli- eetatemquinquagenariam,avigintiquinqueannisin-
queril, id est, contemnendo ista commiserit ;adjun- cipiens operari. Ergo ita distinguendum est Et a :

xit.et u\t,Anima tllaunnttntiabit peccattimquod pecca- quinquagenario recedet ab administratione, et non ope-
vit.et restituet delictum,atput el quintasejus .-forteergo rabitur ultra.et ministrabit frater ejus. Deinde redit ad
propterea tantum.quia ipseannuntiavit; et ideo non illum quinquagenarium,de quo loquebatur.et de illo

eodamno plectendus fuit, quo furem comprehen- explicat caetera, dicens, In tabernaculo lestimonii cu-
sum vel convictum plecti oporteret. stodire cuslodias; opera autem non operabitur. Quod

Verba quae Seriptura dicit mulieri

XI. [Ib. v, 2i.] enim ait, custodtre, subauditur,incipiet,tanquam id
a sacerdote dicenda, quando a suspidone adulterii uno verbo diceret, custodiet custodias. Solet enim
eam maritus adducit, Det eam Dominus in maledic- usitate etiam in latinis locutionibus infinitum ver-
tumet in e.vsecramentum.gnecus habet Ivdpxiov. Quo bum poni pro finito.

verbo videtursignificari juramentum perexsecratio- XV. [Ib. ix, 6-12.] Oum Paschae tempore quidam,
nem velut si quisquam dicat, Sic non mihi illud et
;
qui immundi facti erant super animam hominis, id
illud contingat :vel certe ita juret.Illud et illud mihi
est,super mortuum. quaererentquomodoPascha fa-
contingat.si fecero,vel non fecero.ltahoc dictum est, cerent;quoniamoportebateosabimmunditii8septem
Del te Dominus in maledictum el in exsecramentum, diebus purificari secundum Legem : consulit Domi-
tanquam diceretur, ut de te jurent qua; per exse- nnm Moyses. et responsum accepit, cuicumque tale
crationem jurabunt sic non eis contingat, aut,hoc
;
aliquid accidisset, veltam longinquo itinere consti-
contingat, nisi hoc aut illud fecerint '. tulus esset,ut non posset occurrere, alio mense eum
XII. [Ib. vi, 14-17.) Et ofteret munus suttm Domino, facere debere Pascba,propter diem mensis quartum
agnum aniuculttm sinevilio in holoeaustoma,et agnam decimum, ubi lun<e numerus observabatur. Sed si
anniculam sine vitio unam in pcefafum. Hocquidam quaeratur quid facerent, si forte talis immunditia
nostriiaterpretestransferrenoluerunl.velutilocutio- etiam ad secundum mensem occurreret ; arbitror id
neminusitatamvitantes,etdixerunt,/}ropm"flto,non, quod dictum est de secundo mense, tanquam regu-
in peecatum, cum sit sensus in ea locutione. qui non retinendum, uttertio mense observa-
lariier fuisse
fuerat perturbandus./» pecratum quippe dictumest, Pascha non egisse tali necessitate,
rent, aut certe
quia hoc ipsum quod pro peccato offerebatur, pecca- ad culpam non pertineret.
tum vocabatur. Unde illud est apud Apostolum de
XVI. [Ib. ix, 15 23.] Et die qua statutum est taber-
Domino Chrislo, Eumqui non nnverat peccatum, pec-
naculumjcxitnubcs tabernaculum,domum teslimonii
catum pro nobis fecit (II Cor. v, 21) Deus Pater scili- :

et vespcre erat super tabernaculum velut species ignis

cet, Deum Filium pro nobis fecit peccatum, id est
usque mane.lta Hebat semper ; nubes tegebat illud die,
sacrificium pro peccato.Sicut ergo agnus in holocau-
et spccies ignis nocle.Et cum ascendisset nubes a taber-
stoma, ut ipsum pecus esset holocausloma sic et ;

naculo,etpostea promovebant ftlii Israel :et in loco ubi-

agnain peccatum.ut ipsum pecus esset peccatum,
cumque steterat nubes,ibicaUra collocabant ftliilsrael.
id est sacrificium fieret pro peccato, sicut de ariete,
Pcr prxceptum Domini caslra collocabunl filii Israel,
quod sequitur, in salutare dicit,tanquam ipsum sit
et per prceceptum Domini promovebunt. Omnes dies in
salutare, cum sit sacrilicium salutaris. Quod postea
qttibus obumbrat uubes super tabernaculum, in castris
repetendo mani'estat : nam et illud pro peccato di-
erttnt ftlii Israel et quando protra.verit
: nubes super '
cit,quod prius dixerat in peccatum ; et hoc sacrift-
tabernaculum dies plures ; el custodient filiilsrael cu-
cium salutaris, quod prius dixerat, in salutare,
stodiam Dei,et non promovebunt. Et erit, cum texerit
XII. [Ib. vm, Dominus ad Moysen,
24.] Locutus est
nttbcs dies nuniero supcr tabernaculum ;per vocem Do-
dicens, Hoc est Hoc alii interpretati sunt,
de Levitis.
miniin castriserunt, et pcr prieceptum Domini promo-
Hscc est lex de Levitis : sed quod scriptum est, Hoc
est de Levitis, intelligitur dictum, Hoc constituo de
vebttnt.Et erit cum fuerit itubes a vespera usque mane,
et ascendertt nubes mane, el promovebunt die ; vel
Levitis.

' Mss. quinque et Rat.,ntfi illud fecerint. Alii duo Msb., i Editi, protexerit
At. Ms ., protraxerit : juxta LXX,
nisiit/uddete/ecerint.Ani.etEr.,nisihocitiuddetefeceii7it. ephelkitai.
7-23 QU/ESTIONUM S. AUGUSTINl IN HEPTATEUCHUM 724

»". $t st ascenderil nubes

/ promovebunt : iU vel '
,
mero tuper tabtrnaculum, idest, diescerto numero'
mtnti die abundante nube obumbnmte tuper illud, qui numerus utiquo Deo plaocret per vocem Domini :

in eastrii erunt fitu Itratl, el non promovebunt.Quo- incastriieruni,etperprxceptumDominipromovebunt.

niam per prteceplum Domini promovebunt.Cusiodiam Hanc vidotur dicere vocem Dumini signum quod dat
Domuii custodierunt per prseceplum Domini in manu de atatione, et motu nubis; quia et vox loquentis,
Moyti. procul dubio signuin est voluntutis.Quod ergo ait.tft

Totus bio lotfuB diligenter exponepdus est, quo- per prwcept um,hocidom signum puto intelligcndum.
niam inusitatisgeneribuslooutionumobBouratusest. Quuuquam posset vox et prajceptum Dumini illud

Et dw.inquil, juo staiutum ett tabernaculum,texil nu- etiam accipi quod locutus eet.ut solet, ad Moyscn,
bestabernaculum, domum testimonii: idem tabernu- et praecepit boc lieri. Nequeenim scirent illi promo-

oulum appellavit domum testimonii. Et vespereerat vendum esse nubes promovente, et standum esse
super tabernaoulum velut speciet ignis usque mane.lta nube stante, nisi hoc eis ante praeciperetur.

jiebat f«mp#r.Oeinde diii^cater exprimit,quid fiebat In his autem quoe dicta sunt nondum apparuit,
semper,(V!i/>rt,in<iiiit, tegebat illud die.el species ignis utrum per diem tuntum ambuluretur, an etiam per
nocte.El euin aseemthsel nubet a tabernaculo,etposlea noctcm.secundum signum quod nubesmotu suo da-
promoi i?/uini!/ii!tifsr(iij/.Istasententiaob8curnnonest,
,
bat. Fortasais enim quamvis plures dies in castris

nisi propter illani locutionem ubi additur, el. Ordo manerent nubenon promovente,potuittamen putari
enim verborum intoger sequitur,etiamsi desit ipsa nubem non solere ascenderede castris,etsignumiti-
conjunctio, ut sic dicatur, Et euin ascendisset nubet neris daro,nisi per diem. Sequitur ergo et dicit : Et
a tabernacuto, posteapromovebant filiihrael: quam- crit, cum fuerit nubes avespera usque mane, etascen-
vis et ipsum quod dictum est, postea, si deesset, derit nubes mane, el promovebunt die. Hic illa copula-
plena posset esse sententia. Ueinde sequitur, di- tiva conjunctio more Scripturae posita est. Nam ea
ceos, Bt in loco ubieumque steterat nubes, ibi castra detracta plenus est sensus hoc modo Et : erit, cum
collocabant filii Urael. jueritnubesa vespera usque niane, et ascenderil nubes
Hoc autem tolum quod faciebant, ad praoceptum mane.promovebunt i/io.Deinde quia et nocte si nubes
Domini referens, ita compleotitur Per prseceptum, : ascenderet promovebant,atque iter nocturnum si il-
inquit, Doinini castra colloeabunt filii Israel, et per lud signum acciperent agebant, adjunxit et ait : Vel
prseceptum Domini promoueipunf.Preeceptum Domini nocte et si ascenderit nubes promovebunt .Sed locutio
,

appellat signum ipsum quodfiebatinnube, sivecum est inusitatior : nonenim tantum positumest,rf ;sed
staret obumbrans tubernaculum.ut castra consiste- eo more positum cst,quo non solet.Unde mihi vide-
rent ; sivc cum ascendisset, atque ultra moveretur, tur prseposteratus ordo verborum, sicut saepe et in
et eam elcvatis castris sequerentur.Mutavit sane in latinis locutionibus fieri solet : quod genusantistro-
hac sententia narrantis mudum,et tanquam pnedi- phedicitur.Proindesi itadicatur.ve/ et noctesiascen-
cens atque pramuntians verba futuri temporisha- derilnubes promovebunt .autcerleita.sie/nofteasowt-
bere cccpit. Nequeenim ait, Per prxceptum Domiiu derit nubes, promovebunt, planissimus sensus est.

castra oollocabanl filii Israel ; sed, collocabunt : nec Adhuc untem occurrebat cogitanti,ut scire vellet
ait, per prseceptum Domini promovebant; sed pro- utrum quomodo cognitum est solere illos ad nubis
movebunt. El hunc modum etiam in consequentibus signum diebus et noctibus ambulare, vel diebuset
servat, qui modusin Scripturis estinusitatissimus. noctibus in custris esse, iU etiam solerent per dies
Nam verbis praeteriti temporis sajpe futura prsedi- tantummanere,etiamquorum noctibusambularent:
cta esse novimus ; siout est, Foderunt manus meas quod arbitrorScript.iram in consequentibusintimas-
et pedes (Psal. xxi, 17) ; et, Sicut ovis ad immolandum secum d\cU,Dicvel mensediei.abundante nubesobum-
dactus est (Isai. liii, 7) ; et innumerabilia talia : ut brante super illud, in castris erunt filii Israel, et non
autem uarratum rerum gestnrum verbis utatur promovebunt. Quiaonim dixerat, vel noete et s> ascen-
temporis futuri, sicut hoc loco, difficillimo in Scri- i/iri/ nu/ies.promcrtfftun/,'tanquamrestabatutdiceret,

pturis inveniri polost. dieautem si non ascenderit,non promovebunt,quan-

Ergo posteaquam dixit.de die et nocte.quo signo do quasi promovore debere videbantur :sed quia hoc
promoveret populus,vel maneret ne putarentur per ; etiam diebus pluribus lieri poterat, ut noctibus am-
noctem ambulare etperdiem Bolere oooBidere,atque bularent,promovento nube.et camuuentediebusnon
hoc diebus omnibua faoere, socutus adjunxit, et ait, ambularont.ideoposuit, die vel menst i/iW.Non dixit,
Omnei diei m quibut obumbrat nubes super labernacv -
mense,neibiel nootesejusdem mensia aooiporentur
liiin, in cattris trunt (ilii Israet : ei quando protraxerii mense ex ea parte qua dies illi
sod, mente diei,\i est
nubes super tabemacutum diespluret. Deinde admo- fuit.non ex eaqua nox. Die enjo cel mense diei.abun-
nensnnn booexillorumi esaitatefieri^sedexDeivo- duntc nuhe ohumbrunte.id est, abumlanto in obum-
luntate, /.7 custodient, inquit, filii Itrtul euttodiam brando vel abundantiua obumbrante, tuptr i//ui/,il-
Dei, iil est, custodiara quam prsaoepii Douaid non ludsoilicel tabernaoulum.mrusfrweruiif/Uti/iftwi.li
ovebunt, Ettanquam dioeretur,Quandoergopro- nonpromovebuni. Poatremo repetiit,dlvina auotorita-
iiiuvi Imni 1 Et erit, inquit, euiu te.ct rii nubes iies nu- tefaotum,oui resisti utique nondebebat, adJuogWM i

ltacon8tanterMes.,cumquell«inferiuaooncordanl edi-
1
Quoniam ptr practptum Domini promt vtkun t, Cu ttt
U,qui hoctautum loco habeut r( cum tic atcenderit nubtt. diam Doinint cuttodierunt, praotftum Dommt m
725 LIBER QUARTUS. 726
manu Moysi Rediit ad verbum praeteriti temporia ut gregabitur eis, et sufjicieteis? Quaeri solet utrum hoc
dicerei,CMSto(fr>n<H/.Quodvero infineposuit,jn manu Moyses diffidendo dixerit,an quaerendo.Sed si puta-
Moysi, usitatissima in Scripturis locutio est, quia verimuseum diffidendodixisse,nasceturquaestiocur
perMoysen haec Deus praecipiehat. hoceinon exprobraverit Dominus, sicutexprobravit
XVII. [Ib. x, 7.] Et cum congregaveritis synagogam, quod ad petram unde aqua profluxit,videtur de po-
tutta canetis,et non in sitjno.Non ergo adhoc canen- testate Domini dubitasse. Si autem dixerimus hoc
dum praecipit, ut congregetar synagoga ; nam si hoc eum dixisse qusrendo modum quo iieret, ipsaDo-
fit.signum est : sed jamcongregatasynagoga.proeci- mini responsio, ubi ad eum dixit, Numquid mamis
pit tuba canere,tanquam ad cantumjam pertineat; Domini non sufflciet, quasi redarguentis videtur
nonaddandum signurn,quodato fieri aliquid admo- quod iste ista non credidisset. Sed melius arbitror
neat. Proinde cum hoc quod jam congregata syna- intelligiDominum ita respondisse,tanquammodum
goga tubis canebant, quisquam homo Novi Testa- futuri facti, quem ille requierebat, dicere noluerit,
mentiad aliquid spirituale interpretatur.illisignum sed potius opere ipso suam potentiam demonstrare.
est, qui intelligit quare (iat non intelligebant.nisi; Poterat enim et Marice dicenti, Quomodo ftel istud,
quando ad hocfiebat, ut aliquod opus indieeretur. quoniam virttm non cognosco, a caluiuniantibus ob-
XVIII. [Ib. xi, 17.] Et auferam de spirilu qtti eil in jici quod minus crediderit, cum illa modum quee-
te, et superponam super eos; et sustinebunl tecum im- siverit, non de virtute Dei dubitaverit. Quod autem
petum populi,et non portabisillos tu solus. Pleriquela- responsum estilli, Spiritussanclus supervenict super
tini interpretes non ut in grseco est, transtulerunt te, et virlui Altissimi obumbrabil te, poterat, et sic
sed dixerunt, Aujeram de spirilu tuo qui est in te, et responderi quomodo hic, Numquid Spiritui sancto
ponam supereos,&atponamin m;et feceruntsensum impossibile est, qui superveniet in te ? ac sic idem
laboriosum ad intelligendum. Putari enim potestde ipse sensusconservaretur. Porro autem talia quae-
gpiritu ipsius hominis dictum, quo humananatura dam dicens Zacharias, incredulitatis arguitur, et

completur corpore adjuncto.quseconstatex corpore vocis oppressa? pcena plectitur (Luc. i, 34, 35, 18,
et spiritu, quem etiamanimam dicunt de quo et : 19, 20j. Quare, nisi quia Deusnon de verbis, sed de
Apostolus dicit, Quisenimhominum scit qux sunt ho- cordibus judicat ? Alioquin et ad illam petram unde
minis, nisi spiritus hominis qui in ipso est?Sic et qux aqua protluxit, poterant excusari verba Moysi, nisi
Dei sunt,nemo scit nisi Spiritus Dei.Et quod adjungit in eum clara essetdivinaeententia quod diffidendo
ac dicit, Nos autem non spirilum hujus mundi accepi- lalia dixerit. Nam ita se ea verba habent : Audite
rnus, sed Spiritum qui ex Deoest (I Cor. u, 11, 12) me, increduli; numqiiui depetraista educemus vobis
ostendit utiquealium esse Spiritum Dei.cujus parti- aquam? Deinde seqnitur: Et elevata Moyses munu
ceps fit spiritus hominis per gratiam Dei. Quamvis sua pcrcussil pelram virga aqua mulla, et
bis, etexiit,
possetetiam,sicut alii interpretati sunt,intelligi Spi- bibit synagoga et pecora eorum. Utique ad hoc con-
ritus Deiineo quod t\\ciiur,de spiritu luo quieslin te; gregavit populum, ad hoc illam virgam in qua tanta
utdictum sit, tuo, quia fit etiam nosterqui Dei est, miracula fecerat sumpsit, eaque petram percussit,
cum aeoipimus eum sicut de Joanne dictum est, tn
: atque inde solita» virtutis est consecutus effectus.
Elix (Luc. i, 17). Non enim anima
spiritu el virtute Verba er>,'0 illa quibus ait, Numquid ex hac petra
Eliaeineum fueratrevoluta.Quod siquidam hoeretica educemus vobis aquam ? possenl sic accipi, tanquam
perversitate opinantur, quiddicturi suntin eo quod diceretur, Nempe ex hac petra secundum vestram
scriptum est. Spiritus Elize requievit super Elisxum incrcdulitatem aqua educi non potest utdenique ;

(IV ileg. ii,15) ; cum jam ille utique haberet animam percutiendo ostenderetur, fieri divinitus potuisse
suam (a): nisi quia dictum
de Spiritu Dei, ut est quod illi infidelitate non crederent, maxime quia
etiam perillum operaretur qualia per Eliam opera- dixerat, Audile me, increduli. Ita quidem intelligi
batur ; non ab illo recedens, ut istum posset im- possent ha3c verba, nisi Deus qui cordis inspector
plere ; aut dispertitus minus esset in illo, ut posset est, quo animo dicta fuerint indicaret. Sequitur
ex aliqua parte et in isto esse ? Deus est enim qui enim Scripturaet dicit Etdixit Dominits ad Moysen
:

possit esse in omnibus tantus, in quihus perillam et Aaron, Quoniam non credidistis sanciiftcare me in
gratiam esse voluerit. Nunc autem cum ita conspectu filiorum Israel, propter hoc non inducetis
scriptum sit, Et auferam de spiritu qui estsuper te, vos synagogam hanc in terram quam dcdit eis (Num.
nec dictum sit, de spirilu tuo, facilior est absolutio xx, 10-12). Acperhoc intelligitur illa verbaitadixisse
quaestionis : quia intelligimus nihil aliud Deum si- Moysen,tanquam adincerturo percusserit,ut si non
gnificare voluisse, nisi exeodem Spiritu gratiseillos sequerelur effectus, hoc praedixisse putaretur,cum
quoque habituros adjutorium, ex quo habebat Numquid ex hoc petra educemus
ait, vobis aquam ?

Moyses ut et isti haberent quantum Deus vellet,

; quod in animo ejus lateret omnino, nisi Dei senten-
non ut ideo Moyses miuus haberet. tia proderetur.E contrario itaque istoloco debemus
XIX. [Ib. xi, 21-23.] Etdixit Moyses,Sexcenta mil- intelligereverba Moysi de promissis carnibus, quae-
lia peditum,inquibus sum in ipsis,et tu dixisti,Carnes rentis potius quomodofieret,quamdiflidentis fuisse;
dabo eis, et edent mense dierum.Numquid ovesetboves quando seutentia Domini non secutaest, quae vin-
occidentur illis, et sufjicient illis? aut omnis pisciscon- dicaret, sed potius quae doceret.
(a) Confer Tertull. lib. de Auima, eap. 35. XX. [lb. xii, 1.] De uxoreMoysiiEthiopissaquferi
747 QU^STWNUM S. AUGUSTINI 1N HEPTATEUCHUM 728
aolet, utriun i|is;isit fUiaJothor, alteram dozerit,
.111 pellitur: nam
hoc contra voluntalem facere dici
et
vel Bupsrduxerit : Bed ipBam fuisse oredibile cst: de solet. Bed utiquevult propterquod facit,tanquam si
Madianitisquippe erat, quirepei iuntur in Paralipo- pejerare oolit,etfaoit cum vultvivere,Bl quisquam,
'

liotj, quando ooni i o aoa pugnavit nisl feoerit, mortem minetur. Vultergo facere.quia
Josuphat.Num in liia loolg dioitur eo8 perseoutuBpo- vult vivere . >t ideo oon per Bcipsnm appetendo ut
pulus Israel, ubiMadianita babitant (II Panl.xn, fal am juret, sed ut fulsum jurando vivut. Quod si
y- 1 qui nunc S iraoenl appellantur. Sed nuno eos
i . itu cst, nescio utrum possinl dici ista peccata no-
/Ethiopes oemo fere apiullat, sieutsolont locorum et lentium, qualia hic dicuntur expianda. Num si di-
gentium nomina plerumqae vetUBtate mutari. ligenter consideretur, ipsum peccure nemo forto
XXI. [Ib. xui, L8-20.] /-.'/
dixit ad «os, iicendite velit, sed propter aliud fit, quod vult qui peccat.
isiti eremo,et ascendetisin montem,ei videbitit terram Omnee quippe homines qui scientes faciunt quod
qu.v sit, et iioiiultim qui insidei super cam, si fortisest non licet, vellent licere usqueudeo ipsum peccare :

aut infirmus,si pauci suntout multi. Exposuissein- nemo apprtit propter hoc ipsum, sed proptor illud
telligitur, Beoundum quid dixerit, sipotens est %ui quod ex eo consequitur. Hse si ita se habent, non
infirmus ;sipaudsunt aut multi. Nain quomodopos- sunt peccata nolentium.nisinescientium ;
quae dis-
sent de monte prospicientes sentire humunarum vi- cernuntur a peccatis volentium.
riumforlitudinem ?Potestetalius sensusesse muito XXV. [Ib. xv, 30,31.) Et anima quxcumque pecca-
congruentior veritati. Quod ait, Ascendetis in mon- vcrit m manu superbix ex indigettis, autexproselytis,
tem, in ipsam terran» dixit,quani explorare vole- Deum hicexacerbal,et exterminabilur anima Uladepo-
bant.Non enim possent 1'acileexploratores intelligi, pulo suo : quoniam verbum Domini contempsit,et man-
ubi tanquam peregrinante9 omnia perquirebunt. data ejtts disperdidil : contritione contcreturanima illa,
Nam de montis verticeeos putaverimus conspe-
si
peccatum ejus inilla. Quaesint peccataqua? fiuntin
xisse terram, et explorasse quomodo possent ex- ;
manu superbia;,idestsuperbia committuntur,Scrip-
quirere omnia quae Moyses exquirenda prscepit? turaipsa inconsequentibus satis exposuit, ubi ait,
quomodo intrare eivitutes, quaseos Scriptura dixit Quoniam verlntm Domini contempsit. Aliud est ergo,
quomodo de illa
intrasse ? vallo bolrum tollere,
praecepta contemnere.aliud magniquidem pendere,
propter quem et loco nomen est inditum, ut vallis
sed aut ignarum contra facere,aut victum. Quae duo
Botri '
diceretur? In ipsoergo monte explorabatur fortasse pertineant ad illa peccata quaeanolentibus
terra, quia ipsa orat qus exploraretur et ibi erat :
fiunt, de quibus superiusquemadmodum Deo propi-
quidam depressior locus, de qua valle botrus ubla- tiato expiarcntur admonuit; ac inde subjecit peccata
tus est. snperbiae, uum quisque superbiendo, id est praece-
XXII. [Ib. xin, 33.] Et protulerunt pavorem tcnw ptum contemnendo perperam facit.Quod genus pec-
quam exploraverunt Pavorem /r»wedixit,non quo pa- cati non dixit ullo genere sacrificii purgari oportere,
vebateadem terra.sed quemexea terra conceperant. tanquam insanabilejudicans,illa dunlaxatcuratione
XXIII. [Ib. xiv, 9.] Galeb et Jesus Nave loquentes qu« per sacrificia gerebatur, qualia faciendain hac
ad populum Tsrael ne timerent ingredi terram pro- Scriptura pnvcipiuntur quaesiper se ipsaattendan- :

missionis,dixerunt interetetera: Vosautem ne limuc- tur, nulli peccalo 2 possunt mederi si autem res ;

ritis populum terra?, quoniam cibus nobissunt. Abs- ips!equarumhaecsacramentasuntinquirantur,in eis

cessit enim tempus ab eis Dominns aulem in nobis
inveniri poterit purgatio peccatorum Quod erpo sori- .

ne tirnueritis eos.-Quod dictumest, Cibusnobis sunt, plumest, Pcccator,cumvenerilinprofuntlum malorum,

intelligi voluerunt, consumemus eos. Quod vero contemnit (Prov. xxm, 3), iste signilicatus est, quem
adjunxerunt, Abseessit cnim tempusab cis, Dominus
Scripturahoclocodicit.inmnwMsupir/iiVi' delinquere.
autcm in nobis : satis diligenter non dixerunt, Abs- Hoc igitur sine poenaejus qui oommittit, non potest
ces?it Dominus ab eis ; impii uuippe antiquitus
aboleri atquc idco non potest esse impunitum, et
:

fuerunt scd quoniam et impiis occulta dispensa- peenitendo sanatur: ipsaenim aftiictiopusniten-
;
cum
tione divinae providentis datur teinpus florendi at- tispu>napeccati est.quumvis medicinalisetsalubris.
que regnandi, Abscessit, inquiunt, tcmpus ab eis, Do- Meritoquippc magnum judicaturpeccatum,cum su-
minus aulcm in nobis. Non dixerunt, Abscossit tem- perbia pryeceptum contemnit : sed e contrario, ut
pus ab eis, etnostrum suocessit sed, Dominus ou- :
sanari possit.cor contritum et humiliatum Deus non
/('»i in uolns, non tempus. Illi enim tempus hubue-
spernit (l'sal. l, 19). Verumtatem quia sine pcena
runt, isti Dominnm Deum temporum creatorcm non lit, ideo hino tulia dicta sunt : Deum, inquit./nr
et ordinatorem, et quibusque, ut ei placet, distri- e.vacerbat quia Deus superbis resistit (Jacobi IV, 6).
;

butorem. F.t txterminabitur autma illude populosuo; quoniam

XXIV. ilb Quod praecipitur quomndo
xv, 24-29.]
talia omino in numero eorum qui »d Deum perti-
ezpientnr peooataquanon iponteoommittuntor,me- nent,non est-Quoniam verbum Domini conttmpsit, et
ritoqusriturqueBBintlpeapecoata nolentiumtutrum nuiiidatti ejusdisperdidit: COntritiont contereturaiitma
qua) u nescientibus rnmuiittunlur an etium possit ;

recte dioi [>cucalumesse nolcntis.quod faoere

1
Bditi, >'t Mss. uno excepto Carbeienii oodiee >»rout
1
iu k) '». n i apud i.\ I Num.oap.li> his verbis, tanquam si ptitrart nolit, et /acit.
botruoi. 8 Editi nutlo pacto.M»», \,rn, nutii prcctto.
729 LIBER QUARTUS. 730

t'//rt.Quare autem contritione conteretur,consequen- percutiebat intacto ;non sicut aquadiluvii.aut ignea
ter adjungit, dicens, Peccatum ejusin illa : ac per pluvia.aut aqua maris,aut hiatu terrae,quaepermix-
hoc si tali peccato debilam contritionem ipse sibi tos poterat pariter absumere : non quia et ibi Deus
adhibeat pcenitendo, cor contritum, ut dictum est, suos conservare nonposset;sedquidopuserattenta-
Deus non spernet. Quamvis in graeco non dictum tione miraculi ubi separatio fieri poterat, ut vel

sit hoc loco, contritione contcrelur ; sed extrilione aqua,velignis,velhiatusterrae,quosinvenisset aufer-

exterelur anima illa : quod ita accipi potest, quasi ret ? |Sic et in finea zizaniisseparabuniur frumen-
omni modo terendo exstinguatur, ac non sit. Sed ta, utmalos cremantibus flammis, justi fulgeant
prius natura immortalitalis anima? hunc intellec- sicutsol in regnoPatrissui (Matth. xm, 30, 40-43).
tum recusat. Deinde si quod exteritur, omni modo XXVIII. [Ib. xvi, 30.) Quod ait Moyses de Ghore et
efficeretur ut non sit,non diceret de sapiente, £/ Abiron et Dathan, lu visione o$tendetDeus,el operiem
gradus osliorum ejus exterat pcs tuus (Eccli. vi, 36). terra os suum absorbebit eos, quidam interpretati
Verumilla discretio magis magisque cocsideranda sunt,/n hiatu o$lendet Dominu$ : credo,putantes dic-
est,utrum nemo peccet nisi aut ignarus,aut victus, tum )fio|j.xTi,quod graece positum est <pajpiax'.,quod
aut contemnens unde nunc longum est disputare.
; pro eo dictum est,ac sidiceretur.In manifestatione,
XXVI. [Ib xvi, 13, U.] Quid est quod Dathan et quod aperte oculis apparebit.Non enim sic dictum
Abiron,cum in seditionem consurrexissent.vocati a est, In quemadmodumsolent dici visiones,
visione,
Moyse.ac superbe et injuriose respondentes, /Vum- sive somniorum.sive quarumque in ecstasi figura-
quid pussitlum hoc, quoniam eduxisti nos in lerram rum ; sed ut dixi,in manifestatione.Nonnulli autem
fluentem lac etmel,interficere nos in eremo quoniam '/
aliud opinantes, /n phantasmate interpretari volue-
prxesnobis.princeps es ' : ettuin tcrram ftuentem lac runt; quod omnino sic abhorret a consuetudine
et mel induxisti nos,et dedislinobis$ortem agri etvi- locutionis nostrs, ut nusquam
dicaturphan- fere
neas ; post haac addiderunt, Oculos hominum illorum tasma, visorum sensus noster il-
nisi ubi falsitate
abscidisses: non ascendimus? Quorum oculoshomi- luditur quamvis et hoc avidendo sit dictum sed,
: ;

num dixerunt? Utrum populi Israel, tanquam di- ut dixi.aliud loquendi consuetudo praejudicavit.
centes,Si ista praestitisses, oculos hominum illorum XXlX.[ib. xv\,32,33. ]Et descenderunt ipsi,et omnia
abscidisses ; id est, ita te diligerent,utoculos suos qusecumque sunt eis.viventes ad !>i/<?m,?.Notandum se-
eruerent, et darent tibi? Quod indicium magnum cundum locum terrenum dictos esse inferos, hoc
dilectionis et Apostolus dicit,Quoniam$ifieri posset, est in inferioribus terrae partibus. Varie quippe in
oculo$ vestros eruissetis, et dedissetis mihi (Galat. iv, Scripturis et sub intellectu multiplici, sicutrerum
15). Etdeinde plenam contumaciam addiderunt, de quibus agitursensus exigit, nomen ponitur in-
Non a$cend:mus,\d est,Non veniemus quia vocave- ; ferorum, et maxime in mortuis hoc accipi solet.
rat eos.Anpotius oculos hominumillorum,dicit hoa- Sedquoniam istos viventes dictum est ad inferos
tium.qui nimis acreset terribiles fuerant nuntiati: descendisse, et ipsa narratione quid factum fuerit
tanquam dicerent,Etsi hoc fecisses,non tibi obtem- satis apparet ; manifestum est, ut dixi, inferiores
peraremus ; nisiquod modus verbi alius pro alio partes inferorum vocabulo nuncupatas, in
terrae
positus est, ut non dicerent, Non ascenderemus ; comparatione hujus superioris terrae in cujus facie
sed, Non ascendimus, quodam genere locutionis? vivitur sicut in comparatione coeli superioris, ubi
:

XXVII [Ib.xvi, 20, 21] Etlocutus e$t Dominus ad sanctorum demoratio est Angelorum, peccantes
Moysen etAaron,dicen$ :Ab$ceditevos de mediosyna- angelos in hujus aeris detrusos caliginem Scriptura
goga> istius. Notandum est tunc jubere Dominum dicit tanquam carceribus inferi puniendos reser-
separationem fieri corporalem, cum jam vindicta vari. Si enim D«ia,inquit, angelis peccantibus non
imminet malis sicNoe cum domo sua separatur
: pepercit,sed carceribus caliginis inferi re/rudens tra-
a caeteris diluvioperituris(Gen. vn,15) ; sic Lotcum didit in judicio puniendos reservari (II Petr. n, i) :

suis separatur aSodomis ignecoelitus consumendis cum aposlolus Paulus principem potestatis aeris
(Id. xix, 12); sic ipse populus ab /Egyptiis marinis diabolum dicat, qui operatur in filii$ diffidentise
fluctibus obruendis (Exod. xix, 20)
sic isti nunc a ; (Ephes. n, 2).
synagoga Chore,Abiron et Dathan.qui se primitus XXX. [Ib.xvi, 36-40.] Et dixit Dominus ad Moysen
per seditionem abrumpere voluerunt: cum quibus et ad Eleaxarum fllium Aaron saccrdolem: Tollite

tamen sancti antea viventes etconversantes,et cum ihuribula serea e medio exusiorum,et ignem alicnum
quos reprobat Deus, secundum verba quae
cffiteris hunc seminaibi: quia sanctificaverunt thuribula pec-
ineos increpans dicit, contaminari tamen ab eis catorum horum in animabus suis : et fac ea laminas
rainime potuerunt nec separare se jussi sunt,
: ductiles circumpositionem altari quoniam oblata ;

quando vindictam Dominus sive differebat, sive ta- sunt ante Dominum et sanctificata sunt, et facta sunt
lem adhibebat,quainnocentes periclitari laedivenon in signum filiis Israel. Hoc loco cur non ad Moysen
possent, sicut serpentum morsibus, sicut strage et Aaron, sicut in superioribus, Dominus locutus
mortium,qua Deus.quem volebat,sicut volebat,a!io sit.sed ad Moysen et ad Eleazarum filium Aaron,
haec mibi causa interim occurrit quoniam quaes- :

Sie in Mss. et apud LXX. tio erat de progenie sacerdotum, id est de quo ge-
1
At in antea editis,
prxett nobis princtps : et tu. nere esse deberent (unde illi ex alio genere, quia
731 QUjESTIONUM s. augustini jn heptateuchum 732
sibi usurpare gaoerdotium ausi 9unt,tarn horrendo ab eo quod snnt sanctu, dictum e6t sttnctorum,
et mirabili supplioio perierunt) ; non ad Aaron, quia in sanctis otreruntur et peccutu dicuntur ea- :

qui jain summus sacerdos orat, srd ad Eleazarum orifloia pro peooatis : ideo appellata sunt peecata
voluit loqui Deus, qui ei succederedebebat, et se- sunctorum.VA peccata sacerdotri vettri, ideet, oadem
cundo jam s;icerdotio fungebatur, ut eo modo sfl- ipsa qu.i' ollVruntur pro peerutis sicut ctiain in ;

riera generis oommendaret, qua; in successionibus Levitieo declurut.et pcrtinere debore dicit ad sucer-
sacerdotum esse deberet.Unde etiam in consequen- dotem (l.evit, vi,25, 26).
tibus dtoit : Et acdpit Eleusutr flhui Aanmtacer- XXVII. [Ib. xviu, iv.
Primogenita omnia,qusecum-
|

dotis thuributa jrett, tjuauta

{
obtulerunt qhi exiUti que fuerinl in terra eorum, quantacumque aUulerinl
tunt,etaddiditea circumpositionem altaris,memoriale Domino,tibicrunl. llic primogenita, non fetus pri-
filiis Israei, ut non accedat quisquam alienigena, qui mitivos pecorum dicit: nam ipsa gr»ce rcptoTOToxa
non est de semine Awon ,imponere incensum ante Do- nominatur, autem npiozoyt^^^iixxa. Sed latine
hffic

minum : et non erit sicut Chore et sicut conspiratio duabus his rebus, duo nomina reperta non sunt.Et
Dominus in mann Moysi. Hoc
ejus, sicut tocutus est ideo ista izpto-zoyit^^oczai quidam primilias interpre-
ergo modovoluitper Eleazarum Deus non sacerdo- tati sunt : sed primitia; aTrapj/Vi dicuntur, et aliud
tium.quod jam erat in Aaron, sed successionis sa- sunt.llfficigiturtria itadiscernuntur,quiaT:p<.oT<5Toxa
cerdotalis progeniem commendare. Quod vero ait, sunt primitivi animalium fetus, otiam hominum :

Bt itjnem ulienum hunc semina ibi, sparge intelli- irpwTOYeviijjiaTa vero,primi fructus de terra sumpti,
gendum est. Et quod addidit, Quia sanctificaverunt vel de arbore.vel de vite : primitis autem de fruc-
thuribula peccatorum horum in animahus jiii's,1ocu- tibus quidem, sedjam redactis ab agro ; sicutde
tione quidem inusitata expressa sententia est sed :
massa,delacu,dedolio,decupa,qua> primitus sume-
notandum novo modo dicta sanctificata prena bantur.
eorum.a quibus hocpeccatum fuerut perpetratum; XXXIII. [Ib. xix.] De juvenca rufa,cujuscinerem
quiaper eos exomplum datum esl caeteris, quo ti- adaquam aspersionis,eorumque mundationcmqui
merent. Circumpositionem autem altari cur ex eis mortuum tetigerint.proficere Lex mandavit.nec ta-
fieri voluit, addidit dicens, Quoniam oblata sunt cere'permittimur ; evidentissimumenim signumin
anle Dominum, et sanctificata facta sunt in signum ea Novi Testamenti prajflguratur ; nec satis digne
filiis Israel : non ergo in eis reprobari voluit,quod festinantes dicere de tanto sacramento valemus.
a talibus oblata sunt ; sed hoo potius cogitari et Primo enim quod ita cospit de hao re loqui Scriptu-
attendi,ante quem oblata sint, id est quia ante Do- ra,quem non moveat,et intentisaimum faciat in al-
minum, nomen Domini ante
ut plus in eis valeret titudine sacramenti? El locutus est,'\nq\i\l,Dominus
quem oblata sunt,quam pessimum meritumeorum adMoysen ct Aaron,dicens : Istadislinctio Legis,qux-
a quibus oblatasunt. Hoc autem jam et in Exodo cumtjue constituit Dominus. Procul dubionon estdis-
commemoraverat Scriptura.quando altare fabrica- linctio.nisi interaliqua duo,vel plura: nam distinc-
tum dicit (E.vod. xxvn, 2) unde intelligilur genera :
tionem singularitasnon requirit.Neo distinctionem
rerum gestarum distributa esse per libros, non cujuslibet reicommemoravit,sed addidit.Ltv/ij.nec
temporum ordo contextus. Nam et de virga Aaron, cujuscumque legis :assidue quippe in Scripturadi-
quomodo res gesta sit, ut et florens et germinans citur de una<]uaque re.de qua legitime pr»cipitur,
electionem sacerdotii ejus divinitus indicaret, in Hoec est lex illius vel illiusrei ;non universalisLex,
hoc libroScriptura narravit(/Vum.xvn,8) ettamen ; qua3 continet omnia qua? legitime praecipiuntur
de ipsa virga in Exodo dicitur, ut in sanctis sanc- hio vero oum dixisset, Esec est distinctio Lcgis ; se-
torum cum manna in arca poneretur, quando pras- cutus adjunxit quxcumque consliluit Dominus, prse-
cipitur de tabernaculo fabricando (Exod. xxvi) ;
cipiendo utique, non creando. Nam etiam nonnulli
quod utique longe ante prasceptum est,quam ipsum interpret.es, quivcumq uc prtfcepit Dominus, transtule-
tabernaculum fabricatum perfectumque consiste- runt. Si ergo h«c est distinctio Legis, quaicumque
ret stetit autem primo mense secundi anni, ex
: pr«cipit Dominus proculdubio magnaest istadis-
;

quo de .Egypto egressi sunt (ld xl. 15:, et liberiste tinotio :et recte intelligitur duo Teetamo&ta -'istin-
incipit a secundo mense ejusdem anni eecundi, g lero. Eadem quippe sunt in Vetere et Novo ibi :

primo die mensis: unde clarum est ista, si libro- obumbruta.hic revelata ibi pra-ligurata, hio inani-;

rum ordinem consideremus, per recapitulationem, festutu.Nam non soluiu Sacramenta diversu sunt,
id est praHeritorum recordationem commemorari, verum Btiam promissa.Ibi videntur temporaliapro-
quoe putant,qui minus diligenter intendunt.eodem |nuii,i|iiibusspiritualepraMi)iumoccultesignilice;ur.
facta ordino quo narrantur. hicautemmunifestissime spiritualia promittuntur.
XXXI |lb. Dominus att Aaron, di-
xviii, l.| l.t ait eta-teruu.Teniporuliumautombonorumatquecarna-
cens: Tu iomus patrit tui tecum,acci-
et lilii tui, et lium, et spirituuliuui atque leternoruui, qUBI elarior
pietis peccata sunctomm ; ei tu et fllii tui aacipietu oertiorque distinotio est,quam pasaio Domini nostri
peccata sacerdotii cestri. Iheo sunt peoeata quai bd- Jesu Christi?in oujus morte satis oonstiUt,non latan
pelluntur saorifloia pro pecoatis. 1'roinde peoeata terrenam transitoriamque !elioltatemaDomion Dm
tanetorum diotum est.non qua sanoti oommittant pro magno muneresperandametoptaudam :quando>
' Ain. Er. et Lov., qux antea. Rnt. et Mtl . </i«i/H<i :
quidem in unigenito Pilioeuo,quem Unuillaperpeti
juita LXX, hoia. t Sio in 1)»., At m excuuit, tungtn.
733 LIBER QUARTUS. 734

voluit, longe aliud a 6e peti exspectarique oportere Haec testificatio est,Christum secundum Scripturas
apertissima distinctione declaravit.Hanc igitur pas- fudissesanguineminremissionempeccatorum(Rom.
sionem DomininostriJesu Christi, veluldistinctio- m, 25 ; et Ephes. i,7).Ideo contra facicm tabernaculi
nem duorum Testamentorum.boc quod de juvencae /«^'worcn.quianonaliterdeclaratumest^quamfuerat
rufa? mactatione narrantur,satis congrue praeligurat. divino testimonio praenuntiatum:etideo septies, qu\a.
Loculus est Oominus ad Moysen el Aaron, dicens, ipsenumerus ad mundationem pertinetspiritualem.
lsla dislinctio Legis quxcumque constiiuit Dominus : Et cremabunt eam in conspectu ejus.Puio quia con-
ac deinde mundare incipit haecadjungenset dicens, crematio ad signum pertinet resurrectionis.Natura
Loquere ftliis Israel. Potent etiam ita distingui, Et lo- est quippeignis utin superna moveatur,et in eum
cutus esl Dominus ad Mot/sen et Aaron dicens Ista ; convertiturquod crematur.Nametipsumcremarede
distinclio Legis,qu3ecumque constituit Dominus ,dicens: graecoin lalinum ductum verbum est a suspensione
non quaecumque constituit Dominus creans, sicut (a).Quod vero addilumesl, inconspectuejus, id estin
coelum et terramet omniaquaein eis sunt?sed quae- conspectu sacerdotis,hoc mihi insinuatum videtur,
cumque constituit Dnminus dioens.in duobus vide- quiaillisapparuitresurrectioChristi.quifuturierant
licet Testamentis; ut deinde sequatur,Loquere ftliis regalcsacerdotium.Jam quodsequitur,£( petlis ejus

Israel, et accipiant ad te rufam sine

' juvencam et carnes et sanguis ejus cum stercore ejus comburelur,
vitio.iuveaca rufa carnem Christi significat. Sexus id ipsum expositum est quomodoconcremabilur:et
femineus est, propter inlirmilatem carnalem ;rufa significatum estquodnonsolum substantiamortalis
est,propler ipsam cruentam passionem. Quod au- corporis Christi,quae commemoratione pellis et car-

tem ait, Accipiant ad te, in ipso Moyse figuram Le- nium et sanguinis intimala est;verum etiam contu-
gis ostendit.-quoniam secundumLegemsibi visisunt melia et abjectio plebis,quam nomine stercoris.si-
occidere Christum, quia solvebat secundum ipsos gnificatam puto, converteretur in gloriam, quam
sabbatum.etsicut putabant,observationeslegitimas combustionis flamma significat.
profanabat.Quod ergosine vitiodiciturhaec juvenca, Et accipiet sacerdodignumcedrinumet hyssopum et
mirum non est: hanc enim carnem etiam caeteraa coccinum,et immittet in mediumcombustionis juvencs.
hostiae figurabant.ubi similiter sine vitio pecora im- Lignum cedrinum spes est, quae debetin supernis
molarijubentur.Eratquippeilla caroinsimilitudine lirmiter habitare.Hyssopus fides, quaecum sit herba
carnis peccati (ttom. vm, 2),sed non caro peccati. humilis.radicibushaeretin petra.Coccinurn charitas,
Verumtamen hic ubi evidentius Legis distinctionem quodfervoremspiritusigneocoloretestatur.Haectria
Deus commendare,parumfuit dicero, sine vi-
voluit debemus mitterein resurrectionem Christi.tanquam
tio,a\s\ diceretur, qux non habet in se vitium: quod in medium combustionis illius,ut cum illo sit abs-
si repetendi causa dictum est, fortasse non frustra conditavitanostra,sicutdicitApostolus:£^i'tac«/ra
est,quodeamrem ipsa repetitio firmius commenda- abscondita est cum Christo in Deo (Coloss. m, 3).

vit. Quanquam etillud non abhorret a vero.ut ideo Et lavabit vestimenta sua sacerdos,et lavabit corpus
additum intelligatur,gi(;c non h.ibetin se vitium,cum suum aqua,et postea mtroibit in castra,et immundus
jam dictum esset,juvcncam sine vilio,qu\a\u se non usque ad vesperam.Lavatio vestimento-
erit sacerdos
habuitvilium caro Christi.in aliisautem habuit.qui rum et corporis quid es'.,nisi mundalio exleriorum
membra sunt ejus. Qute enim caro in hac vita sine et interiorum?hoc sacerdos. Deinde sequitur: Et
peccato, nisi illa sola quae non habet in se vitium? qui comburet eam, lavabit vestimenla sua, et lavabit

Et non est superpositum super eam jugum.Nou enim corpussuumaqua,eti7nmunduseritusqueadvesperam.

subjugata est iniquitati.cui subjugatos inveniens li- In eoquicomburit,eosfiguratosarbitror,qui Christi
beravit, et eorum vincula disrupit, ut ei dicatur, carnem sepelierunt,resurrectioni eamveluti confla-
Dirupisti vincula mea,tibi sacrificabo hostiam laudis grationi mandantes.
(Psal. cxv,16, 17). quippe carnem non
Super illius Et congregabithomo mundus cineremjuvencx,et po-
est positum jugum,qui poleslatem habuit ponendi net extra caslra inlocum mundum. Quiddieimuscine-
animam suam et iterum sumendi eam (Joan.x, 18). rem juvencae.reliquias videlicet illius iuterfectionis
Et dabis eam, inquit, ad Eleazarum sacerdotem.Cur et combustionis.nisi famam quaeconsecuta est pas-
non ad Aaron,nisi forte ita pr83figuratumest,non ad sionem resurrectionemque Christi ? Quoniam snnt
tempusquod tunc erat.sed ad posteros hujus sacer- reliquiae homini pacilico (Psal. xxxvi, 37). Nam et
dotiipassionemDomini perventuram?£f ejicient eam cinis erat.quia velut mortuus abinfidelibus conte-
extra castra sic et ejectus est Dominus passurus
: mnebatur;et tamen mundabat.quia et resurrexisse
extra civitatem.Quod autem ait,w locum mundum; a fidelibuscredebatur. Et quis haec fama apud eos
itasignificatum est.quia non habuitcausammalam. maxime claruit.quiin casterisgentibuserant, et non
Et occident eam in conspeclu ejus : sicut occisa est erant de consortio judaeorum,ideo dictum esse exi-
caro Christiin conspectueorumquijam futuri erant 6timo,Ef congregabit nomo mundus cinerem juvencse:
in novo Testamento Domini sacerdotes. mundus utiqueabinterfectioneChristi.quae Judasos
Et accipiet Eleazar sanguinemejus,et asperget con- fecerat reos. Et reponel in locum mundum id est,ho-
trafaciemtabernaculitestimoniiasanguineejussepties. norabiliter tractabit:iamen extra cast?-a, quia extra

Editi, a te. At Msa. juita LXX, ad te. (aj Kremed, suspendo.

73« QIM5ST10NUM S. AUGUSTINI 1N HEPTATF.UCIIUM 736
oelebrationem Judairie consuctudinishonorevange- mortuo.quam fuerit purificatus; tuhernaculum Do-
licus i'!nniit./\7 (Ti7 synagogst filiorum Israel tn eon- vuiii polluit: txtereturanima illa ex lsrat\. Notan-
'

ttrvationtm.Aqua asptrtionU, purifieatio est. Postea dtim est quod dillicillime reperitur in his librisali-
deolarabat planiue qurmadmodum ex iato cinerefio- quid ovidontius de vita animtn posl mortem fuisse
bataqua aaperaionls, unde mundabanturaoontaotti conscriptum. llicergo cum dicit.si fuerit mortuua
mortiiorum.quod uliqtte BJgniflcatab iniquitato hu- ante purifirationem.manere in illo immunditiam,et
jus moribunda» vel nortloina vita. exteri animam illam ex Israel.id eat a oonsortio po-
Sed mirum est quoti sequitur: Et qui congrct/at, puli Dei;quid aliud vult intelligi.nisi manere ani-
inquit, cinerem juvencie Javubit ttttinunta sua;etim- ma? pumam.etiatn post mortem.si cttm vivit, mun-
munihis erit usque ad u»pm>m. Qoomoda erit rfx hoc dnla non fuerit sacramento isto.quo Chiisti haptis
immundus.qtii mundusaceesserat-.nisi quiaetiiqui mus QguraturfQuontam aqua ntpenkmUjnqmt, non
silii vidrnttir mundi,in fideGhristianase agnoscunl estcircumaspersa super eum,immwidut est;udhttc im-
quia omnes peccaverunt et egent gloria Deijustifi- mun<hiut ejus inipso est Adhuc ,sc\\\ceiel\tim postmor-
.

per stnguinem ipsiusf/tom. m. 23, 24)?

cati gratis tem. Quod vero supra dixit, Tabernaculum Domini
Hunetamen vestimenta sua lavare dixit.non etiam po//u'7, quantum in ipso est utique.dixit: sicut Apo-
corptis suum; credo.quod illius oineris congrega- stolus, Spiritum nollile exslinguere (I Thcss. v, 19) :

tione et repositionein looomundo, si hnsc spirituali- cumexstingui non possit.Namsi ex hoctaberna-

ille

ter intrlligantur.jam intrinsecus vultintelligi fuisse ctilum immundum faotum vellet intelligi, mundari
mundattim:sicutCornelius attdienset credens quod titiqne juberet.
praedicaverat Petrus,ita mundatus est.ut antevisi- Postca vero immundos a mortuis factos.hoc esta
bilem Baptismiim.cum suis qui aderant, aeciperet mortuis operibus, quip sunt omnes iniquitate9, ita
donum Spiritus sancti;verumtamen nec visibile Sa- mundari jubet : El accipient illi immundo, inquit, a
cramentum cnntemni potuit Act. x, 45-48). ut ablu-
'
cinere illius exustte puri/icationis,et ej)undenl super
tus etiam extrinsecu? lavaret quodammodo vesti-
' illumjd est supereumdem cinerem, a</unm vivumin
mentasua. Et erit, inquit, filiis Israel, et prosely/is vase: et accipicnshyssopum,inlingensinaquavir mun-
qui apponunturJegitimum&ternum.Qmd aliudosten- dus, et circumaspenjens superdomum,et super vasa.et
dit.nisi baptismutn Christi.quem significabat aqua eum qui
supcr animas;qitotquot fuerinl illic,etsuper
aspersionis.et Judaeis et Gentibus profuturum; id humanum.aut vulneratum,aut mortuuui,
tetigeritos
est filiis Israel et proselytis, tanquam naturalibus autmonumentum;etaspergetmundussuperimmundum
ramis et insertopinguediniradicis oleastrolfiom.xi, in ' die lertio et in die septimo : et purificabitur die se-
16 24)? Quem autem uon intentum.quod post
faciat ptimo.ct luvabitvestimenta sua,et lavabilur \aqua, et
ablutionera desingulisquibusquedicitur, Ef/mmim- immundus erit usque ad ('«/HTom.Aliaest aquaasper-
dus erit usquc ad vesperam ? Neque hic tantum.sed sionis.et alia utique illaqualavabit ,vestimcntasua.
inomnibus.aut peneinomnibustalibusmundationi- Et lavabitur noun.quam puto spirittialem intelligen-
bushocdicitur.Ubinescioutrum aliquid aliud possit dam.per significationem, non per proprietatem.
intelligi, nisi quod omnis homo post remissionem Nam sine dubio visibilis erat, sicut illae omnes um-
plenissimam peccatorum permanendo in hac vita briB futurorum. Proinde qui sacramento Baptismi
contrahit aliquid.unde sit immundus usqueadejus- rectcabluitur.quodillaaspersionisaquafigurabatur,
dem vitae,finem,ubi eidiesiste quodammodo clau- mundatur et spiritualiter.id est invisibiliter, et in
ditur,quod signilicat vespera. carne et in anima,ut mundus etcorpore et spi-
sit
DeindeincipitScripttiradicere,etexsequiturquem- ritu.Quod vero hyssopo dixit aquam aspersionis
admodumimmtindifaetihomines,«quailla aspersio- aspergi.qua herha supra diximuslidem signilicari;
nis purifioentur:Qut/«ft^tY,inquit,mortuum, omnis quid aliud occurrit,nisi quod scriptum esl,Fidemun-
aniwa hominis immnndaerit septem dicbusJtic purifi- dans corda eorum (Act. xv, 9)? Non enim prodest
cabitur dietertio et die septimo.et 7nundus erit.Et hic Baptismus,si desit tides.A viro aiitem mundo dixil
nihil aliudintelligendum video.nisicontactum mor- hoc fieri.ubi signitieantur ministri portsntes perso-
tui,esse hominij iniquitatem.Septem vero diertim nam Doniini sui.qui vere vir mundus est Nam et

immunditiam propter animam et corpus dictnm pu- dehisministrisinconsequentil)usdicit,£f(;uii'i;ftim-

to;animam internario, corpus in quaternio. Quod asperget aquam aspersionisjavubit vestimcnta sua : id
quare ita sit,longum est disptitare.Secundum hoc est,observabit et corpore *. Et qui tetigerit aquam.
arbitror dictum per prophetam,/» tribusct quatuor
' Editi, exterminabitur
; excepto ltal. i;ui ctini M»a.
impietatibus non adversabor - Amos i, 3). Adju ngit
hahet, exteretur.
auteiii et dioit.-.St
auttm non purificatus jucnl dic ter- lEditi et aliquot Maa.poat/utMeeotscrtp(um,aubjioiunl
tio ct dietiplimo,non eritmundut.Omnitqui tetigtrit proxime, Die tertioetindie septimo;et purt/ictthitur, eto.j
detraotia videlicel interniediis quinqueet rigintl
mortuum ub nnini aiiiiiiu hominit,*t mortuus fucnl ,ct bue.quoa restituimui ope veterum oodioum Corbeieoeia,
nonfu*ritpuriiicatus;\d<Mi aole mortuua fuerit tacto Thuanei.i CiatercieDsis.necnoo euctoritale Hoxieeu !<<•
i

deevulgatiin Comment.auper Bpietofam »d Bahraraa.

oap. •'

1
Maa Michaalinua •! Beaeeoala,nec ttribitt tMwua- » lti exaueia: Portanten personas l>ommi tui,
v'<'
lfre
tun, conttmni potuit obhtum,quin etinm txMnste munttus ><t. M. iti Ma., portantet personam lh<"inti sui,
• Editi,avertabor. At Mes., advtrtabor : juxta I.XX, qui vere vir MUUatUi rsl.
aposirapkttomai. « Su- M»«. At edili, tt corput.
737 LIBER QUARTUS* 738

aspersionis, immundus erit usque ad vesperam.Et pistis, anathema sit (Galat, i, 9). Hinc vulgo duclum
emne quodcumque teligerit illud immumlus, immun- est, ut devotatio dicatur : nam devotare se quem-
dum erit : etunima quse teligerit,immunda erit usque quam,uemo tere dicit,nisi maledicens.

advesperam.ia.ca dixi superius quid mihi signili- XLI. [Ib. xxi, 3.] El anathemavU eum et cwitatem
care videatur, usque ad vesperam. ejus : et vocalum est nomen lociillius Analhema.iliac
XXXIV. Omnis qui tetigerit super ja-
[lb. xix, 16.] ductum est ut anathema,dotestabilealiquid etabo-
ciem campi vulneratum,aut mortuum,autos hominis, minabile videatur.Ut enim nihil inde victor in usus
aul monumentum.Qwsvi potestquid dicturn sit vul- suos aufcrret, sed totum in poenam lueDdam vove-
neratum,aut mortuum. Si enim aliud voluit intelligi ret,hoc erat anathemare, quod vulgo dicitur devo-
vulneratum, aliud mortuum cavendum est ne pu- ; tare.Origo autem hujus verbi est in grseca lingua
tetur immundus esse etiam qui tetigerit vulnera- ab his rebus, quaa vot® et persolut*, hoc est, pro-
tum vivum, quod utique absurdum est.Sed quia misssa et reddits, sursum ponebantur in templis,

possunt mortui esso vulnerati.ipsos mortuosin-

et irci x'jj acvui tt84vac hoc est,sursum ponere, vel fi-

telligitur discrevisse,ut etvulneratum mortuumin- gendo,vel suspendendo.

telligamus.id est,vulnere peremptum aut mortuum XLII. [Ib. xxi, 13, 14.] In itinere liliorum Israel,
sine vulnere. quu caslra promovebant.atque ponebant, inter c»-
XXXV.[Ib.xx, 11.] Quod de petra aqua eductaest, tera scriptum est, El inde castra collocaverunt trans
apostolus Paulus quid esset exposuit, ubi ait, Et Arnon in eremo quod exslat a limilibus Amorrhxo-
1
,

'

omnes eumdem potum spintualem biberunt. Bibebant rum.Est enim Arnon limes Moab 2 inler Moab et inter
enim 'de spiriluuli sequenii petra: petra autem erat Amorrhxum. Propterea dicitur in tibro, hellum Do-
Cliristus (I Cor. x,4). Signiiicata est ergo deChristo miui Zoob inflammavit ,et torrentes Arnon,el torrentes
profluens gratia spiritualis, qua interior sitis irri- conslituit inhabitare Er. In quo libro hoc scriptum
garetur.Sed quod virgapetra pereutilur.crux Chrisli sit.non commemoravit, neque ullus eslin hisquos
liguratur. Ligno enim accedente ad petram, gratia divina Scriptura canonicos appellamus.ue tahbus
manavit et quod bis percutitur, evidentius signi-
: occasiones reperiunt, qui libros apocryphos incau-
fical crucem. Duo quippe ligna sunt crux. torum auribus et curiosorum conantur inserere, ad
XXXVf. [Ib. xx, 13 ]Quod de aqua illa quse de pe- persuadendas f'abulosa;j impietates.Sed hic dictum
tra profluxit dictum est, ttxc aqua contradiclionis, estscriptum in libro.non dictum est in cujus pro-
quia maledixerunt fitii hruelante Dominum,el sancti- pheta vel nugandum
patriarchs sancto libro.Neque
ficattis est inipsis : priusmaledixcrunt.quandolocuti est iuisse jam libros sive Chalda;orum,unde egres-
sunt contra benelicium Domini,quo educti erantde sus est Abraham sive /Egyptiorum, ubi didicerat
;

^Egypto ; et postea sanctilicatus est in ipsis.cum illo Moysesomnem illorum sapieutiam; sive cujusque
miraculo prufluentis aquaaejus sanctitas declarata quorum librorum aliquo potuit
gentis alterius, in
est.An forte duo genera hominum demonstravit.et hoc esse scriptum qui tamen non ideo sit assu-
:

contradicentium gratiee Christi, et percipientium mendus inea3 Scripturas quibusdivina commenda-

gratiam Christi ;ut illissit aqua contradictionis.istis tur auctontas ; sicut nec propheta ille Cretensis,
sanctiiicationis?Nam et deipsoDomino in Evangelio cujus mentionem facit Apostolus (Tit. i, 12) ; nec
legitur, Et in signum cui contradicetur (Luc. u, 34). Graicorum scriptores vel philosophi vel poets.quos
XXXVII. [Ib. xx, 17, 19.] Quod inter mandutaMoy- idem ipse apostolus magnum sane aliquid et vera-
ges ad regem Edom dicit inter caetera, Ncque bibe- citer promptum ad Athenienses loquens, dixisse
mus aquam de lacu tuo, intelligendum est gralis, id coulirmat In illo enim vivimus, et movemur, etsu-
:

est, quia non gratis bibemus quod postea mani-

: mus \Act. xvn, 28). Licet enim divinae auctoritati
festat, dicens, Si autem de aqua lua bibemus, ego et unde voluerit, quod verum invenerit, testimonium
pecora mea,dabo pretium libi. sumere; sed non ideo omnia quae ibi scripta sunt,
XXXXlI. [Ib. xx, 17.] Non decUnabimus in dexlera accipiendaconfirmat.Curautem hoc isto commemo-
neque insinislra : pluraliter dictum est, in ea quae ratum sit loco,non evidenter apparet nisi forte, ;

dextera sunt, vel quae sinistra sunt. ut fines illic inter duas gentes constituerentur,bello
XXXIX. [Ib. xx.,2b.\Nonintroibitis in terramquam actum est,quod bellum ejusdem loci homines prop-
dedi filiis hra.el in possessionem ; quoniam exacetbas- ter magnitudinem, bellum Dominiesse dixerunt.ut
tis me super aquam maledictionis. Quam dixit supe- scriberetur in aliquo eorum libro, Bellum Domini
rius aquam contradictionis, ipsam dicit hic male- Zoud injiammavit : quod vel arseril eodem belloista
dictionis : non enim ait avxiXoYiai;, sed Xoioop!a<;. civitas, aut ad pugnandum intlammata sit,hoc est,
XL. [Ib. xx, 2.] Et vovit Israel votum Domino, et excitata, vei si quid aliud in obscuritate loci hujua
populum istum subjeclum, id
dixit, Si mihi tradideris latet.
est.si mihi eum tradendo sub}ecevis,anathemabo it- XLIII. [Ib. xxi,16.J tticest puteus quemdixit Domi-
lum etcivilates e/us.Hicvidendumest,quomododica- nus ad Moysen,Congrega populum, el dabo eis aquam
turawa</i^mafco,quodvovetur,ettamenpromaledicto 1
Codices omnes hic ferebant, in Hernon : corrupte
ponitur,sicut etde istopopulodicitur:undeilludest, pro, in eremo uti ex LXX. et ex Vulgata liquet.
;

» Editi oinittunt luc. Aloab ; atque iufra pro Zoo6,con-

Si quis vobis evangelizaoerit prxterquam quod acce-
stauter habent,Afoa6 quee errata enjendautur ex Mss.
:

1
Editi, autem. Mss. vero tnim, juxta graecum. et ex LXX.
 739 OlLfiSTlONUM S. AUOUSTINI IN HEPTATEUGHUM 740
bibere.lia hoccommemoratume8t,quasi ulicubisu- bant? an aliqua fercbant unde facerot Daluam, quo
perius hoc ad Moyseo dixiaae Dominuslegatur:sed posset divinare, tanquam aliqua quae in sacrificiis
quia nusquam reperitur.hic intelligendum est et il- incenderentur, aut quoquo modo impenderentur ;

lic bibisse populum.qui de siccitateconquerebatur. et ideo dicteo sunt divinationes, quia per liaec ille

XLIV. [Ib. xxi,24,25.] Et percussil eum Israetnece poterat divinare ? an quid aliud? obscure enim dic-
gladii: ct dtminali timtttrrseiui abArnonusguiia- tum est.Notandtim sune.quod venit Deus ad Bulaam
boc,et usque ad lilios Amman quuniam Jtiicrtcrmini
: et tlt.t!t $i,Quid homatet lii pena tel otc.Nec dictum

filiorum Ammon suitt.Et ucrcpil hrael omnes civttutes est utrum in somnis hoc factum sit, quamvisper
istas.Et habitavit Isracl in Omtlibus civitatibus Amor- noctem factum satis eluceat, cum post hssc dicet
rhsBorum m Ejeoon.Hiooerte Jsraol possedit civilates Seriptura, Et e.vsurgens lialuam mane. Potest cnim
Amorrh.forum, quas bello superavit; quia non eas movere quomodo cum homine pessimo Deus locu-
anathemavit nam si eas anathemasset, possidere
: tus sit, quod etiamsi in somnis factum esse cons-
illi non licerct.necindead usus suos aliquid praadae tarct, non ideo nulla qua:stio remaneret, propter
u?urparet.Notandum estsane quemadmodumjusta ipsuni indignitatem.Sic et Dominus Jesus Christus
bella gorebantur. Innoxius enim transitus negaba- aitde divite illo, qui destruere veteres apothecas et
tur, qui jure humana; societatis sequissimo patere umpliores novas disponebat implere : Di.vit ad illum
debebat. Sed jam ut Deus sua promissa compleret, Deus,Stutte, hac nocte anima tua auferetur a te ; hxc

adjuvit hic Israelitas,quibus Amorrhaeorum terram qust prsparasti cujus erunt (Luc. xn,20)? Ne qnis-
dari oportebat.Nam Edom etim similitereis transi- quam glorietur quod ei loquitur Deus eo modo,
tum denegaret, non pugoaverunt cum ipsa gente quo hilibus loquendum esse novit; quando potest
Israelita, id est lilii Jacob cum flliisEsau, duorum hoc et reprobis tieri quia et cum per angelum lo-
:

germanorum atque geminorum, quia terram illam quilur,ipse loquitur.

Israelitis non promiserat ; seddeclinaverunt abeis. XLVIU. [Ib. xxn, 12-38.] Quod aitBalaam iterum
XLV. [Ib. xxi, 27.] Propterea dicent crnigmalista?, ad se missis honoratioribus nuntiis.Si dederit mihi
Vcnitc in /Tjfion.etcastera.Qui sinteenigmatistaeideo Baluc plenam domum suam argeuto et auro,non potero
non apparet,quia non sunt in consuetudine littera- pnevarieare verbum Dominijacerc illud punllum vcl
turae nostr;e, neque in ipsis divinis Scripturis fere magnum in mente ?ne<i,nullum habet omnino pecca-
alio loco reperitur hoc nomen sed quia videntur : tum sed quodsequitur non est sine gruvipeccato.
:

quasi canticum dicere.quo cecinerunt bellum inter Jam enim constansesse debuitsemelaudito.quodei
Amorrhsos et Moabitas gestum, in quo Seon rex dixeral Dominus, Pfon ibis cum eis, neque maiedices
Amorrhsorum Moabitas superavit.non incredibili- populum : est enim benedictus; neo eis ullam spem
terputantur isti asnigmatistae sic lunc appellati, dare,quod posset Dominus, tanquam ipse Balaam
quos poetas nos appellamus eo quod poetarumsit ; muneribus ethonoribus flexus, adversus populuin
consuetudo atque licentia miscere carminibussuis suum.quem benedictum esse dixerat,suam mutare
aenigmata fabularum,quibus aliquid significare in- sententiam.Sed ibi se victum cupiditale monstravit,
telligantur. Non enim aliter essent aenigmata, nisi ubi loqui sibi Dominum de hac re iterum voluit,de
illic esset tropica locutio, qua discussa pervenire- qua ejusjam cognoveratvoluntatem.Quidenimopus
tur ad inlellectum qui in snigmate latitaret. eratquae sequunturadjungere Et nunc sustineteibi :

XLVI. [Ib. xxu.4-6.] Quod dicit Scriptura.postea- et vosnocte hac,el sciam quid adjiciet Pomimts loqui

quam Amorrhaeos.et possedit omnesci-

Israel vicit ad me t Proinde Douiinus videns ejus cupidit&tem
vitaies eorum, misisse legatos Balac regem Moabi- captam devictamque muneribus.permisit eum ire,
tarum ad conducendum Balaam.aquo maledicere- ut per jumentum quo vehebatur ejus avaritiam
tur Israel, satisostenditur non omnes Moabitas coerceret hoc ipso confundens illam dementiam.
:

venisse in conditionem Seon regis Atnorrheeorum, quod prohibitionem Doniini per angelum factam
quando eos bello superavit si quidem remansit : transgredi asina non audebat, quam ille cupiditate
gens Moabitarum usque adillud tempus.ubi regaa- transgredi eonaretur, quamvia eamdem cupidita-
ret Balac rex Moab.Quod vero Moab dixit senioribus tem timore supprimeret.Ktfltil enim Deus ad Balaam
Madian, id esl, Moabitae senioribus Madianitarum, nocte, eiatt illi: Si vocarc tc vencrunt homines.e.rsar-
N uiic abiinget synagoga hsecnmnes '
qui in circuitu gens sequrre eos, sed verbum quodcumque locutus
nostro sunt ; non una gens erat.sed vicini ad vicinos fuero ad tc, hOC facics Et cvsttrgens Bilaam mane
dixerunt quod pariter cavendum esset. Nam Moab stravit asinam suam.et alnit ctitn principibus Moab.
filius fuitLot cx una liliarum (Gtn.XIX, 37), Madian Cur post istam permiaaionem Deum iteram non
vero lilius Abrahiode Cethura(/</.xxv,2;.Non itaque ooosuluit, etpostillam prohibitionem iterum con-
una gens erat, sed dua; vicinaa atque contermin;v. sulendum putavit.niai quia ejus maligua oupiditaa
XLVII. [lb. x\n, 7-13.] Quid est quod scriptum apparebat, quamvis timore Domini premereturt
eal.l.l diviiialiones in manibiis eorum, eum de iisdi- Denique Soriptura sequitur,£i iratus estanimatione
centui quosmiMTutHalacadconducendum Uulaam, Deus, guia ibutipse; et insurrexit angelus Dti, ut
ut male.diceret Israel ? Numquidnam ipai divina- non permitieret eum m via, et o®lera qu» «equun-
' In editis, adjunget ii/nagogm, hxc vmnts. lu Mit., tur, doneo asina loqueretur. Nihil hicsane iiiuabi-
abtinget si/ntiguya hxr qu il leotio LXX.
.
lius videtur,quam quod loquente asina lorrituanou
741 LIBER QUARTUS. 742

esl, sed insuper ei.velut talibus monstris assuetus, via corrigerevoluit asinamBalaam.utintermacerias
ira perseverunte respondit Postea illi et angelus lo- ambularet.Interpositum est autem, Et stetit angelus
quitur.arguens improbans ejusviam :quo viso ta-
et Dei in tulcit vinearum,m una scilicet vinearum, quae
men exterritus adoravit.Deindeire permissus BSt,ut in medio ponebant viam.E/ cum vidisset asina ange-

jamperipsumprophetiaclarissimaproferretur.Nam lum Dei,compressitse ad parielem,\A estad maeeriam

omnino permissus non est dicere quod volebat.sed illius utique vineae.in qua non eral annelu8,quoniam

quod virtute Spiritus cogebatur.Et ipse quidemre- ab alia parte erat in sulcis vinearum. Et compressit
probus mansit nam posterior de illo sancta Scri-
:
pedem Bulaam ad parietem, et adjecit adhuc cxdere
ptura ita locuta est, ut quidam reprehensibiles et eam. Et apposuit angelus Dei, el adjiciens substitit in '

reprobi viam ejus secuti dicerentur : Secuti, inquit, loco anguslo ; jam non in sulcis vinearum, sed mter

viam Balaam filii Beor, qui mercedem iniquitatis di- ipsas macerias,id esl in via in quo non fuil declinare :

lexil (II Petr. ii, 15.) dextram 2 neque sinisiram Et cum vidisset animaange- .

XLIX. Ib. xxn, -'2.32.) De angelo qui locutus est lum Dei, consedil 8 sub Bataam.CsBsa. enim,retro non
Balaam invia.quo viso asina ejusprogredi non ausa ibat in parietem non se premebat,quoniam nonab
;

est, Scriptura ita loquitur : Et iratus est animatione altera parte terrebatur,sed inmedia via in angusto
Deus,quia ibat ipse ; et insurrexit angelus Dei diflerre angelus erat :restabatergoutsubsideret. Etiratusest
eum in via. Ubi primo notandum est quemadmodum Balaam,et perculiebat asinum virga. Et aperuil Deus
dixerit, iratus est Deus.et insurrexit angelus Dei : nec os asinsr, cl ait ad Bultium : Quid feci tibi, quia per-
interposuit iratum Deum misisse angelum.sed tan- CUSStSti me Urtio hoc '?
El ait Iialaam asinx : Quia illu-

quam in angelo iratum Dfum signilicavit ;quoniam sistimihi ; el si haberem gladium m manu mea, jam
angelum fecit.Xam insur-
veritas et justitiaDei irasci transfixissem /c.Nirnirumistetantacupiditatefereba-
re.cit quod dictum est,utique commotione intelligen- tur,ut nec tanti monstri miraculo terreretur, et re-
dum est. Deinde quod ait, difjerre eum in t'iu, quod spondetquasi ad hominem loquens.cum Deus uti-
graecepositum est Sia6aXeTv,hoc et in consequentibus que non asinas animam in naturam rationalem vertis-
dicit ipse anj:e)us,£< ecceegoexii in dilalionem tuam, set.sed quod illi placuerat,ex illa sonare fecisset,ad
ubigraecushabet5'.aoo)>v;v.Ubifortassisaecusatiocon_ illius vesaniam cohibendam illud fortasse prasfigu- :

gruentius intelligitur.ut hic quod dictum esl diffcrre rans.quia slulta mundi electurus erat Deus,ut con-
eum in fia, accusare accipiatur. Unde creditur etiam funderet sapientes ([ Cor. i, 27), pro illo spirituali

diabolusappellatus.tanquamaccusatorlatine dicen- et vero Israel, hoc est promissionis filiis.

dus sit non quia nemo possit etiam bene recteque

: LI. [Ib. xxiii, 5.] Et factus estSpiritusDei super il lum
accusare ; sed quoniam diabolus amat accusare.uti- id est,super Balaam.Non factus est Spiritus Dai.tan-
que invidentis stimulis agitatus,quale illi in Apoca- quamfacturasitSpiritusL)ei;sed/ai".us«5.5upert7/um,
lypsi testimonium perhibetur [Apoc. xn, 9 10). Po- id est,factum est ut superillum esset :quomodo, Qui
situm est autetn hoc verbum et in comoedia, unde post me venit,ante me factus est, id est.factum est ul
latinumessenon dubium est,subeadem signilicatio- ante me esset,ut praaponeretur mibi
quia prior me, ;

ne, vel certe vicina, ubi de patre irato dicitur filio: inquit, erat {Joan. Dominus factusest
i, 30) : et sicut
adjutor meus (Psal. xxix, ll);non enim Dominus
Orationeai sperat iuveuisse se,
Qua differat te.
factura est, sed factum est ut me adjuvaret Fa- :

(Tei-entitts m Andr., acl. 2, scen. 4.) ctus est Dominus refugium pauperum (Psal. ix, 10),
id est, factum est ut ad eum refugerent pauperes
Solet autem
hic intelligi, differat, velut hac atque et, Facta est super me manus Domini (Ezech. i, 3,
illac ferattempestate verborum, quasi discerpat et et iii, 22), id est, factum est ut super me esset et ;

dissipet ,quod utique ille accusando videbatur esse ruulta talia in Scripturis reperiuntur.
facturus. Sed etsi differre eum in via sic intelliexeri- LII. [lb. xxv, 4, 7, 8.J Et Dominut ad Moy-
dixil
mus, quia distulit angelus ejus festinationem re- sen : Accipe duces populi,et ostenta eos Domino contra
morando, ut ei quod opus erat et demonstraret, et solem ; el auferelur ira animationis Domini ab Israel.
diceret non absurda est hujus verbi etiam sub
;
Iratus est Deus de furnicationibus Israel.et carnali-
ista significatione positio. busetSpiritualibus ;nam et filiabusMoab seimpudice
L. [lb. xxu, 23-29.^ Et cum vidisset asina angelum miscuerant,et idolis luerant consecrati :hocadMoy-
Dei resistentem in via,et evaginalum gladium in manu sen dixit.ut ostentaret Domino duces populi contra
ejus, et declinavit asina de via, et ibat in campum. solem.Inquo verbointelligitur eos jussos essecruci-
Campus isteadhuc extra macerias vinearum fuit. Et f:gi, uthoc sit, Ostenta eos Domino contra solem, id
percussil asinam in virga, ut corrigeret eam in via. Et est palam in conspicuo lucis hujus.Xam graecus ait
stetit angelus Dei in sulcis vinearum,maceria hinc, et itapa8ei^(ioxt<rov,quod diciposset,Exemplar;quiaira-
maceria ninc.Merito qu<firitur,si hinc atque indema- p ao_'.-(u.aexemplum dicitur,Nam praeter Septuaginta
ceriae in medio ponebant viam,sicut fieri solet; quo-
modo ibi stans angelus dieilurstetisse in sulcis vinea- '•
Apud LXX, kai apelthdn, et abiens.
rum:nequeeniminviaintermaceriaspotueruntsulci 2 Sic Mss. juxta LXX. At editi, in qua non fuit decli-

nare in dexteram.
esse vinearum.Sed ordo verborum est, ut corrigeret 3 Editi, concidit. Mss. vero, consedit : apud LXX, su-

eam in via, maceria hinc, et maceria hincln hac ergo neckathisen.

143 QUiESTIONUM S. AUQUSTINI 1N HEPTATEUCHUM 744

interpretes, Aquilii perhibetur dixisso, conflge, vel LIV. [lb. xxvn, 18. 19.] Et locutus est Dominus ad
pOtiuaiUrittf»Con/!je,quod ustav*rcr,£ov jSymuiachus Moysen, iicent : Aceipe ad teipsum Jesumfllium Nave,
autein verbo evidentiore, stispende, Mirum est sane, hominemqid habet Spiritum in seipso ; et impones mtr
quudSrripturanarrare destiierit utrunihoo fueritex nut tuas super eutr.,et statueseumai conspectu F.leazari
praeeeplu Doinini mipletuui :quod contemni potuisse saccr<loli.',rt mundiibis ei tn conspeclu omuis sunuQOgX,
non video.aut si contemptum e3t,impune oontemni. etc. Notandum est,(|iiod cumjam haberet Spiritum
8i autem faetum est et tacitum, cur ex eo quod Phi- in sripso Jesii Nave.sicutScripturu testatur (ubi quid
nees lilius Eleazar translixit adulteros, placatum aliudquumSpiritumsanctumdebeniu9accipere?non
fuisso Uomiuum Scriptura testatur, plagamque ces- enim despiriluhominishocdiceret,quem nulluserat
sasse ;
quasi crucilixisducibus.sicul prosreperat Do- qui non habebat),jussus esttamenMoyses ci munus
minus,adhuc indignatio perseverans alio modo pla- imponero ne quisquam homo, qnalibct proopollens
;

canda videretur cum procul dubio falsum esse non

: grutin.sHcramenta '
consecrationis audeat recusnre.
posset.quod pramuntiaveratetpromiseratDominus, LV. [Ib. xxvii, 20. ] Quid est quod oum Deus prae-
dicens. Acripe duces pojiuli,et ostenta eot Uomino con- ciperetMoysi deJesu Nave,ait inter csetera, Et dubis
trusolem ;ctaverteturiruanimationisDominiab Israel? deyloria ttta super cum?Nam groeen locutione*f)?8o-
Si ergo tactum erat.quis dubitet iram Domini aver- ;r,s habet, quod tantumdem valet acsi diceret deglo-
sam luisse ab Israel ?<Juid itaqueopuserat ut adhuc ria, id est ockozT^ 84£>)c.Latini autem nonnulliinter-
Phinees ad placandum Deum sic in adulteros vindi- pretati sunt, dubts glorium tuttm ; non, de gloria tua
caret, eique testimonium Scriptura perhiberetquod Sed siveillud esset.ut yloriamtuam diceret,non ideo
eo modo placaverit Dominum ?Nisi torte intelliga- eam non habiturus erat Moysos nec quia dixil, de ;

mus,cumilluddeduoibuspnpuliMoyses,quodpra?ce- gloria, ideo minutum est quod habebat. Sic enim

perat Uomiuus, implere disponeret, eum voluisse accipiendum est, ac si diceret, Facies eum 90cium
etiam secundum Legemtalia punirellagitiaet sacri- glorire tu;e non autem hujusmodi res.quasi parti-
:

legam audaciam, ut juberet quemque interficere liter divisie,minuuntur sed totae sunt omnibus, ;

proximura suum diis alienis nefarie consecratum, totae singulis qui earum habent societatem.

atque inlerea etiam Phinees faceret,ac sic ira

illud LVl. [Ib. xxx, 3.] Ilomo, homo quicumque voverit
Domini jam placata, fuisse duces populi
non opus vtitum Domino, aut juraverit jttramenlum, uul defl-
crucitigi. Haec sane severitas illi tempori congrua, nierit deflnitionem ile anima sua,non projanabil ver-

quantum malum sit iornicationis et idololatriae, bum suum : omnia quxcumque e.rierint ex orc ejus
prudentium fidei satis evidenter ostendit. faciet. Non hoc ad omnem jurationem pertinet.sed

xxvn, 13, 14.] Eamoausain mortisMoysi

LIII. [Ib. ad eam ubi quisque de anima sua voverit alicujus
dicit Dominus, quam eliam fratris ejus. Ambobus utique rei abstinentiam, qua ei licebat uti per Le-

enim etiamhocante praedixerat.quodideononintra- gem, sed per votum sibi ipsc eflicit non licere.

rcnt cum populo Deiinterram promissionis.qmanon LVlI. [Ib. xxx, 4-6.] Si autem tnulicr vovcrit votum
eum9anctiticaveruntcorampopuloadaquamconira- Domino,aut deflnierit deflnilionem in domo pa'ris sui

dictionis [Num. xx, 12) ; id est quia dubitaverunt de in juventute stta.ct uudierit puter ejtis vota ejus.et de-

dono ejus,quod posset aqua de petra profluere,sicut flnitionesejus,quas deflnivitadversus unimam sii>im,et

exposuimus in eo ipso Sci iptura; loco (Supra qusest. tacuerit pater ejus ; et s/abuntomnia vota ejus,etoinnes

19). Hujus autom rei mysferium datur intelligi.quia deflnitiones cjus,qutts deflmvit adveisusanimam sunm,
necsacerdotiumquod priusinstitutumest.cujusper- manebttnt ci.Si autem abnuens abnuer it pater ejus.qua-
sonam gerebat Auron,nec ipsa Lex cujus personam cumque omnta eota cjus.eldeflnitionesejus,
dte audicrtt

gerebat Moyses,introducunt populum Dei in terram quas ttefmivtl advcrsus animam suam, non stabunt : et
hasreditatis aHernae sed Jesus.in quo typus erat Do-
;
Domintts emundabit cam,quia abnuii patcrejus. Quo-
mini Jesu Christi.id est gratia per lidem, et Aaron niam quidem de muliere,qu;eadhue injuventutesua
quidem ante defunctus est.quam Israel iu aliquam in domo patris est, loquitur, merito hic queeritur

partem terraj promissionis intraret ;Moyse autem ad- etiaindevotuvirginitatis mulierea quippeetiam vir- ,

huc vivente captaestterraAmorrhsforum atquepos- gines inScriptura appellari solere notissimum est :et
sessa.sed Jordanemcum eisnonesttransire permis- videtur etiam Apostolus de patre loqui, cuni dicil,
sus. Ex uliqua enim parle Lex observatur in fide Seivet virginem suam ; et, Det nuplum virginemsuam
christiana.Ibienim sunt etiam praecepta,qu;e hodie- (1 Cor. vn, 37, 33), et ostera hoc modo nbi non- :

que observare Chrisliani jubemur.Sacerdotium vero niilliintellexeruiit.riryim-msNam.virginitatemsuam;

illud et sacrilicia nullam partom teneut hodie tidei nulln tamen hoc simili Scripturarum loeotione de-
christiaiue.nisi quod in umbris futuroruui uctu at- monstrant.cum sit iuusitalissiiua. Quod auteiD .iit.
que transactu sunt.Curn vero urabobus frutribus.id udverstts auimum suam, DOD BIC uccipiendum est,

est Aaron ol Moysi, dicitur ut apponanlur ad po- quaai anime nocoat talibus votia ; BOd aitccrsus ani-
puluni suiiiii.iiiiinifrstuiii esl non esso in illos iram main dioitur, adveraua animalena de)eotalionam (
Dei, quae separat a paco aunctaj societatis aaternie. sleut etiam de jejunio praeipiena superius ait, Kt

Unde manifestatur, non solum ollioia, sed etiaiu affHgetit tmimat veeireu [Ifttm. x.ux, 7).

mortes eoruin signu fuisse futiiroruin, non aup-

plicia indignationis Dei. ' Kdlti, sacratncntum. \U«., sacramtnt*.
745 LIBER QUARTUS. 746
LVNI. [Ib. xxx, 6.] Quod autem ait, Et Dominus tendo. Nam cum ad peccatum ejusdem viri perti-
emundabit eam,quia abnuit pater ejut; emundabil di- nere voluit, si prius permiserit, et postea prohi-
xit, a voti non impleti crimine absolvet sicut in : buerit; etiam hic tamen non dixit ut faciat mulier
multis locis dicitur, Et mundabit eum saeerdos, id quod voverat,quia permissa prius a viro fuerat.Viri
est mundum habebit, mundum judicabit : sicuti dixit esse peccatum, quia abnuit quod prius con-
est et illud, Mundalione non mundabisrium, id est, cesserat : non tamen mulieri vel ex hoc permis-
Non dices mundum eum qui immundus est. 8um dedit, ut cum prius ei vir concesserit, postea
LIX. [Ib. xxx, 7-!9.] Si autem facta fuerit viro,et si prohibuerit, contemnatur.
vota ejus super eam secundum distinclionem labiorum Utrum autem ista etiam ad vota continenliae et a
ejus, quanla definivit adversus unimum suam ; et au- concubitu abstinentiae pertineant,merito quaeritur,
dierit vir ejus,et lucuerit ei quacumque die audierit ne forte ea tantum intelligenda sint adversus ani-
:

et i/a stabunt omnia vota ejus, et definitioncs ejus, mam voveri, quae sunt in cibis et potionibus. Quod
quas definivit adversus animam suam, stabunt.Si au- ridetur et illudsignificare, ubi Dominus ait, Nonne
tem ubuuens abnucrit vir ejus tn quacumque die au- anima plus est quam esca {Malth.w, 25)? et cum de
dierit omnia vota ejus, et definitiones ejus, quus de- jejunio praecipitur, ita prascipitur, Atfligetis animas

finivit udversus animam suain, non manebuiit : quo-

vestras(Num. xxix, 7).Nescio auteui utrum alicubi
niam vir abnuit ab ea el Dominus mundavit eam.Fe- legi possit,adversus animam dici votum quod de
minam sub patre antequam nubat, et sub viro nu- abstinenlia concubitus fuerit maxime quia cum :

ptam, noluit Lex ita vovere aliquid Deo adversus hic Dex auctoritatem viro tribuat.non mulieri quaa

animam suam,id estin aliquarum rerum licitarum viro subdita est,ut tunc persolvenda sint vota mu-
atque concessarum abstinentia, ut in eisdem votis lieris, si vir approbaverit ; si autem renuerit, non
feminea valeat auctoritas.sed virilis ita utsi ad-
'
;
debeantur Apostolus tamen, cum de concubitu
:

hucinnuplaejam concesserat patervota persolvere, conjugatarum loqueretur.non ibimajorem auctori-

si antequam persolverit nupserit, et viro ejus hoc tatem viro quam femina? dedit sed, (feon,inquit, ;

cognitum non placuerit, non persolvat, et sit om- oi> debilum reddal, similiter et uxorviro uxornon :

nino sine peccato, quia Dominus mundabil cam,s\- babet potestatem corporis sui,sedvir; similiter autem

cut dicit, id est mundam judicabit neque hoc :

et vir non habet poteslatem coi-poris sui, sed mulier

contra Deum fieri putandum est, cum ipse Deus (I Cor. vm, 3, 4). Quando ergo in hanc re parem
hoc prasceperit, hoc voluerit. utriusque esse vokiit potestatem, puto quod nobis
intelligendum insinuet,istam de concumbendo vel
Sequitur autem de viduis,vel aviro abjectis, id est
non concumbendo regulam non pertinere ad ea
non sub potestate viri constitutis.aut patris; etea-
vota, ubi non habent parem vir et mulier potesta-
rumvotaadpersohendumiiberaessedicithoc modo:
Et voiwm,'mqaii,vidux
tem, sed viri major est, ac prope ejus solius est.
et exputsx,qusecumquevoverit
adversus animam suam, manebunt ei.Deinde Non enim ait Lex virum non debere reddere vota
dicit de
nupta. si in domo viri sui jam constituta sua, si uxer prohibuerit sed uxorem, si vir pro-
;
aliquid
hibuerit. Unde non mihi videtur in hujusmodi vo-
tale voverit. De enim prius dixerat, quee in
illa

domo tis et definitionibus atque obligationibus, quse ad-

patris voverat, et antequam redderet nu-
pserat. De hac ergo quaj in domo mariti vovit, ita
versus animam nunt,etiam ista debere accipi,quae

loquitur Si aulem in doino viri ejus

inter se vir et uxor de concumbendo, vel de absti-
; votum ejus,
nentia concumbendi placita habuerint.
aut definitio, quSR adversus animam ejus cum jure
jurando Deinde quiaet istae justificationesdicuntur.etme-
; ei nonab-
audierit vir ejus,et tacuerit ei,et
nuerit ei; stabunt omnia vota ejus, et omncs dcfini- minimus in illis justificationibus,qua3 inExodo sub
tiones,quas definivit adversus animam suam, slabunt
hoc nominealiae commemoratur,multapr3scipi,qua3
adversus eam,Si autem rircumauferens circumaujerat accipi ad proprietatem non possint,nec in NovoTe-
vir ejus, quacumque die audierit omnia, quxcumque
stamento observentur;sicutdeaureservi pertunden-
exierintex labiis ejus,secundum vola cjus etsecundum dafExoi/. xxi, 6),et si quid ejusmodi est non ab- ;

definitiones,qua;adversusanimamejus,nonmanenlei: surde etiamhic aliquid figurate dictum intelligitur

vir ejus slatuet ei, el vir ejus circumauferet.Si ut quoniam sunt multae abstinentias cerimoniarum
aulem
irrationabiles, et aliquando etiam inimicas veritati,
tacens lacuerit ei diem ex die,el siatuet ei omnia vota
ejus,et definitiones,qu3e super ipsam, statuel ei; quo-
hoc fortasse hic intelligi voluerit, tunc ratas esse,
niam tacuit ei, die quo mdivit.Si autem circumauje- cum rationabiles fuerint hoc est, cum eas appro-
;

renscircumaufsrat vir ejus post diem quem audivit ; baverit ratio.quae ad vicem viri debetregere omnem

et accipict peccalum suum. animalem motionem, quae fit non tantum in appe-
tendo, verum etiam in abstinendo ut si mente et :

Manifeslum est itavoluisse Legem feminam esse

ratione decernitur, tunc fiat; si autem improbatur
sub viro, ut nullavota ejus,qu>e abstinentias causa
consilio rationis, non fiat.Quod si ratio quod prius
voverit,reddantur ab ea,nisiauctorvirfueritpermit-
recle faciendum esse decrevit, post improbet, sit
peccatum consilii etiam sic tamen nonnisi ratio-
:

1
Am. Er. et Lov.. non prievalent. Rat., non valeat. ni motio illae consentiat.
Abest non a Mss , e quibus plerique habent, valeat. LX. [Ib, xxxi, 5, 6.] Quid est, Et misit eos Moyses

Patrol. XXXIV.
 747 QUyfiSTIONUM S. AUGUSTINl IN HKPTATIWGHUM 748
mille e.r Iribu ei milti e.r Iribu cum rirtutc eorumf te eorttm; Dadianitis victiaetiam hoc
el isti corum
Utrumvirtutemeorumvultintelligi principeseorum? inter cajtera fuerant dcpr..
an virtutem a Domino eia datam, wl per ipsum LXIII. [lb. xxxi, 15, 18.] Vtijuid vivificattis omne
Moysen impetratam ? an potius virtutem eoruin di» femininumj Hsec enm fuerunt fUiit Urael ', tecunium
cit l
, ea quibus virtus eorum su.slentaretur vcrbiim Balaam.iit rcccdcre fncercnl cl despicere ver-
l.Xl. [Ib. xxxi, 8.] Potost videri qua)stio,quomo- bum Domini propter Phogor. Hoc consilium mali-
ilo ijiiando Israelita» Madiauitns debellaverunt.in- guum, ut eis ad illcoebram femina supponerenlur,
terfeotUQ dicat Scriptura Balaam, qui fuerut con- pcr quasnonsolum corporaliter.sed ctiam spirilua-
duclu9 ad malediccnduin populum Isruel cum su- litcr in adorando idolo fornicarcntur.quando dcde-
perius quando benedicere coactus est, ita eamdem rit Balaam Scriptura non dixit et tamen apparet ;

actionem Scripturu coneluserit,cum ait, Etsurgent factum esse, cuni hic commemoratur. Sic ergo po-
Balaam abiit reoersut vi locum suttm, ci Balac abiil tuit et redire ipse Balaam, qui jam icral in locum

ad semclipsum {Sum. xxiv, 2r>), Si ergo rodierut ad Buum.ul dod locum ejus s intelligamus peregrina-
locum suum Bnluum, quomodo hic intorfectus cst, tionis hospitium quamvic hoc Scriptura tacuerit.
;

cum de tam longinquo, id eet de Mcsopotamia ve- I.XIV. (Ib. xxxv, 11, 12.] Quid est quod ait, Et
nerit? Au fortc reversus est ad Balac.et hoc Serip- erunt civitalet vobis rcfugta a lindicanle sanijuincm,et
tura non dixit ? Quanquam etiam possit in locum non morictur is ijui occiilit, quoadusque stet in cons-
suum quod ab ipso loco ubi sa-
rediisse intelligi, pcciu tynagogat tn judicium; eum de iis loquatur,
nrificia faciebat, in eum locum reversus est unde qui nolentes occiderint, ct alibi dicat, tunc unum

illuc exierat, id est.ubi tanquam peregrinus habe- quemquc in tali causa confugenlium exire liberum
bat hospitium Non enim diotum est in domum de civitatc quo confugerat, cum sacerdos maximus
suam, aut, in patriam suam sed, in locwn suum. ; fuerit defunctus ? Quomodo ergo hic dicit, Et non
Habet autem et quisque peregrinus locum suum, morietur it qui occidit, guoodusqme stet m amspeeti

ubi ad tempus hahitat. De ipso autem Balac qui synagogx' in ju licium ; nisi quia ideo judicalur ut
eum conduxerat. non dictum est, ad locum suum, tunc ei lieeatesse in oivitate refugii.si manifestum
sed,ad semetipsum ; id est,ubi dominans habitabat. factum fuerit in judicio quod nolens occiderit?
Posset ergo dici ad locum suutn et dominans, et pe- LXV. [Ib. xxxv, 19, l:>.] Quid est quod ait, Qui
regrinus ad semetipsum autcm,non video quomo-
: vindicatsanguinem, ipse interficiet hoinicidam ; cum
do posset dici peregrinus, cum ad hospitium occurrerit ei, iste interfxciet eum ? Sic enim sonat
suum venisset. male intelligentibus, quasi passim et sine judicio
LXII. [Ib.zzxi,9.] Et prxdam rgeruntmulieres Ma- data fuerit ultori mortis propinqui sui, licentiaoc-
dian, et suppcllectilem eorum, et pe;ora eorutn, et cidendi ejus interfectorem.Sed hoc intelligi voluit,
omniaqux possederant, el virlut&m eorutn deprsedati quia secundum id quod supra dictum est, qui oo-
sunt.Cam jam dixisset muiieres,supellectilem,etpe- ciderit, confugiat ad unam de civitatibus refugio-
cora,et omnia qua* possidehant; quid deinde addit, rum, quoadusque stet in judieium, ne ante invcn-
et virtutemeorum depnedati sunt'1 Nimirumenim hsec tus a propinquo occidatur quiaetsi nolens ocridit, ;

intelligcnda est virtus, de qua et supra dictum est prster illaa civitates inventus occiditur. Cum vero
misissemillenos desingulis tribubuscumvirtute eo- in judicium earum civitatum.et
steterit in aliqua
rum.Anfortecibusquosusteutaaantur,virtuseorum judicatus fuerit homicida in aliqua earum in quas
appellata est.quo subministrato vircs suppetunt.et fugere conceditur, esse ibi non sinitur tum de- ;

quo subtracto vircs dcficiunt? Unde per prophetam mum jam judicatum, ubicumque compertum.pro-
Deus cum minaretur.ait Auferam virtutctn panis,et : pinquo lioet ocoidare.Neque enim opus est cumad
virtutem aquse ,hai.m,\) Et Moyseaergo cum anno- judicium deduci, cum jam fucrit judicatis homi-
namiseratillosmillenos.quod dictum est,(ii»i virtu- cida, et propterea de illis civitatibus pulsus sit.

1
lu editis, lloc enim fecerunt [ilii Israel.lu M&s.,Ajm
1 Edili. virtulem corum, ijuia ileilit en qttibut virtus, enim ('scilioct termina) fuerunt fi/its Israet. Apud L.\X,
etc. Substituinius leotionem Mss. uisi quod ai iis iuiu- (iu(«i yai Cidit toi htliuis Isiiael.
nulli liabeut, i/uibus victus. • Hic Mus., At editi, t<f mo»o locum ejus.

LIBER QUINTUS.
Quojstiones iu Deuleroniuui.

Qu.f.st. 1. [Deut. cap. I, f } -0, 30.] In eo quod II. |b, n, .90. Ei noluil Smh re.r Esrbo» transire
commcmorut Moyaea,dixi8aese populotimentihostee not per ipsum, quoniam induraverai Dominus Deui
inhabitantes terram,quo introduoendue tuit, Nepa- noster spirttum ejus,et confortavit cor tjut, ui tradere
veatis, nequt timeatit ab eit : Dominut Deut notter, lui iii manus tnai swut la hac die.Hao dioena M
tjiti pr.rccdit itnte (aciem vestram,ipst simul devclta ilnin |iii|>iiliim alloquitur.tale aliquid oommeraorat,
bil eot vobiscum satis oetenditor Ita ease adjulo- qualo diceb itur in luravicorPh
t
: 1 i

r •
-
1 1 1 Deum, ni etiam hominea agani aliquid, {Exod.x,l)\ e( quod in Psalmla legUur.CaaMwNI
749 LIBEH QUINTUS. 750
eorum,utodissent populum ejus (Psal. civ, 25). Nec nis. Cum vero de pecoribus dicaretur atque irra-
tacetur hic causa indurationis, cuua dicitur, ut tiunalibus animantibus, solam similitudinem di-
traderelur in manus tuas, sicut in huc die : id est, ut lit: quis enim reperiri potest, qui sibi unum cons-
vinceretur a te quod non (ieret, nisi resisteret;non
;
tituat canem, vel quid ejusmodi, quem intuens ejus
autem resisteret, nisi corde obdurato. Cujus rei imaginem pingat, aut lingat? quod de hominibus
juslitiam si quaisierimus, insrrutabilia sunt judi- usitatissimum est.
cia Dei (Rom. xi, 33): iniquitasautom non est apud V.flb.iv, <8.] Quid est autem quod ail, Similitudi-
Deum (Id. ix, 14). Sane notandum est, confortatum nem omnis piscis, qiuecumque sunl in aquis sub terra.
cor posse dici etiam in malo. Anetaquam, propter iractabilem corpulentiam.ter-
III. [Ib. iii, 2.] Verumtamcn Og rex Busanreliquus ram intelligi voluit, et secundumhocineoquodscri-
factus est a Raphtin. IIoc nomine, quod esl Raphain, ptum eal,fecit Oeus cmlum el terram (Gen. i, 1), et
gigantes significari in hebraea lingua dicunt qui aquas dcbemus accipere? Assidue quippe Scriptura
eam noverunt. Unde quod habcnt plcrique codices hisduabuspartibuscommemoratis.universummun-
derelictus est a Raphain, planius utique dicitur, re- dum vult intelligi.secundum U\ui, Auxilium meuma
liquus fadus est, ut ipsc ex illis remansisse intelli- Domino.qui fecit cielumetlerram (Psu/. cxx, 2), etinnu-
gatur : cujus etiam coQsequenter longitudo et lati- merabilia ejusmodi. An ideo dictum, est, sub terra,
tudo ferrei lecti commemoratur, ad cjus magnitu- quodterranisisuperioraquisesset.habitariutiqueab
dinem commendandam. hominibusetanimaliaterrena habere non posset!
IV. [Ib. iv, 16.] Pfe feccritis iniquitatem et facialis VI. [Ib. iv, 19.] Et ne sicspiciens in cielum, et videns
vobisipsissiulptilemsimi!iluJinem,omnemimaginem. solemct lunam ctstellus et omnem ornatum caili,errans
Quid intersitinter similitudinem elimaginemquaeri adores ea, Dominus Deus
et servias illis, quzedistribuit

solet.Sed bic non video quid interesse voluerit, nisi tuus ea,omnibus gentibus, qux sunt subcalo. Non ita
autduobus istis vocabulis unam rem significaverit, dictum est,tanquam Deua prsceperit ea ooli a genti-
aut simililudinem dixerit, si, verbi gratia.fiatstutua bus, a solo autem populo suo non coli sed aut ita :

velsimulacrum habenseffigiem humanam, non ta- dictum est, quod Deus praascierit gentes culturam
men alicujushominis exprimantur lineamenla,sicut exhibituras his coelestibus et tamen hoc prssciens
pictores vel statuarii faciunt.inluentes eosquos pin- creaveritea ; eum vero populum suum luturum esse
guntseu fingunt.IIancenimimaginemdici nemodub 1 prasciverit, qui ista uon coleret:aut distribuit dictum
taverit:secundum quam distinctionem omnisimago est.ut intelligatur usus.quicommendaturin Genesi,
etiamsimilitudoest.non omnissimilitudoetiam ima- Vt sint in signis, et in temporibus, et in diebus, et in
go est. Unde gemini inter se similes sint,similitu-
si annis (Gen. i, 14) ;
quem usum in eis communem
do dici potest alterius cujuslibet in altero, non iina- habet populus Dei cum omnibus gentibus, non
go.Si autem patri filius similis sit, etiam imago rec- autem cultum quem habent alis gentes.
T
te dicitur ; ut sit pater prototypus, undc illa iinago VII. i
A e obliviscamim lestamentum Do.
Ib. iv, 23.]

expressa videatur : quarum aliae sunt ejusdem subs- mini Dei quod disposutt ad vos,et facialis vobis-
veslri,

tantias, sicut (ilius : alue non ejusdem, sicut piclura. metipsis sculplilem similiiudincm omnium quxcumquc
Undeillud quod in Genesi scriplum est, Fecit Deus constituittibi Dominus Dcus Juns.Hiccerte generaliter
hominemad imaginem Dei manifestum est ita dic- ; loquens similitudinem posuit, imaginem tacuit ;

tum,ut non ejusdem substantiaa sit imago qua? facta quoniam si nulla lit ima-
similitudo, profecto nec
est. Si enim ejusdem esset, non facta, sed genita di- go : quia ubi imago, continuo similitudo quamvis ;

ceretur.Sed quod non addidit,Elsimilitudinem,cum non ubi similitudo, continuo imago.

superius dictum esset, Faciamus hominem ad imagi- VIII. [Ib. iv, 32, 33.] Qusrendum quomodo dictum
nem elsimililudinem nostram (Gen. i, 27,20); quibus- sit, Interrogate dies priores, qui fuerunt pnores te, ex
dtm visum est simililudinem aliquid amplius esse die qua creuvit Deus hominem super lerram.etasummo
quam imaginem, quod homini reformando per cxli Mj(/ue(i:/sMmmumctB/i.Subauditurenim,interro-
Christigratiam postea servaretur. Miror autem si gate. Videtur autem significare lotum orbem terra-
non propterea posteaimaginem 6olam voluit com- rum. Sed cur, asummoca>li usque ad summum cozli
memorare, quia ubi imago, continuo et similitudo dinat.non, a summo terrs usque ad summum terra;,
est. Unde Moyses similitudinem et imaiiinem
et hic non est facile dignoscere.Talis enim qu«dam locutio
fieri vetat, fortasse rationem quam
secundum eam est et in Evangelio cum dicit Dominus,quod congre-
diximus. In Decalogo autem generaliter dici!ur,nul- gabuntur electi ejus a summis calorum usque ad ter-
lam fieri debere similitudinem (£xoi/.xx,4),nec ima- minos eorum (Mallh. xxiv, 31). Nisi forle hic nec in
go commemoratur. Cum enim nulla similitudo fit, hominibus nec in Angelisauditumessevultintelligi,
procul dubio nec imago fit;quoniamsiimago,utique quod in hoc populolactum singularitercommendat:
et gimilitudo. Non autem si fit similitudo, continuo hoc eniin sequitur, Si factum est secundum verbum
fit et imago tamen si nulla similitudo, sequitur ut
: magnum hoc, si auditum estlale quid : si audivit gens
nulla imago.Deniqueubi prohibuit similitudinem et vocem Dei vivenlis loquentis e medio ignis,quemadmo-
imaginem, hominis intelligi voluit,ubi et similitudo dum audisti tu, el vixisti 1
. Quod gi ita est, ut nec in
fieri potest.non hujtisaut illius, sed cujuslibet homi-
1 Editi, etvidisti. A.tMss.,etvixisti. SicetiamLXXet Vul-
nis et imago, id est hujus proprie, vel illius homi-
;
 75 i QTJ KSTIONUM S. AUOUSTINI IN 11101'TATEUCHUM 732
liiiiiiinilnn noc i" Angolis hOO dieut iiudituiu i|uiil , Di iiiu. N('i|iic onim quia tlictumest, Estote pcrfeeti,
Bl argo illuil m Bvangelio, A lummtj cittorum na> lieut Pater vetter caleitii perftctus ett [Mattk, v, 48),
W od lermino.i eorum, eum sino dubio Doiuinus ideo qualitaiem Patria, quam Verbvmhabet uni-
hoc OOVisalOM olectoruin siioruiu rmi-
ait, rilin ili' geiiituin, sperurt; debeinus: tiuamvis non defuerint
gregatione lnqueretur ? qui et hoc lulurum putaverint, nisi forte quid di-
IX. [Ib. v, 2 i.l Quid est quod uit, Dominus Deus cant p.triiin intolligiinus (d).
vester disposutt od voi lesiumenium fa fforaA : non pa- X. Quid ost quod ait, Et eyo sta-
[Ib. v, 5, 0, 24. J
irifrns vestns disposutt Dominns trsUtnu ntiun hor, scd bamintcr Dominumrt cos iu triuiiorr illo annuntiare
ad 909, vos liir omnti viveni < hooUt ; faeie adjaciem lo- vobis vrrbn Domiin;tanquam in loco es*et Dominus,
cutus cst Dimiinus ad vos in moitte e medioignis? An hoc est moute undc illi voces audiebant?Quod sic
in

quia illiqni noningrediunturinterram promissionis accipiendum cst, ut nonex hoosuepicomurDei sub-

(mortuisunt enini omnes) non portinent ad lioc te- stinham in ullo aliquo esse corporali loco, qui rst
stamentum.quoruni tunc rocognitio lacta esl,cum a ubique totus, nec per locorum intervalla propinquat
viginti annis aitatis et supra numerarentur usque ad autrocedit: seddemonstrationcs ejus in ea creatura,
quinquagintaannos habilesad bellum?Quomodoer- humanis sonsibus
quee non estquod ipse,non alitor
goillis locutusesl Domiuus quihodic vivuntPAn tiuia exhibentur.Unde Dominus volens auferre ab hujus-
exvigintiannisetinfrapotueruiit multituncesse,qui modtsuspicionibusmcntemnostram.quibusputatur
hocbenememinissent.iilieniabillapoena.quaiii Deus Deus loco aliquo contineri Veniet, inquit, h.ira,:

constituit illis qui tunc numorati sunt,uon intra- tjuando neque in monle hoc, nequc in Jerosvlymis ad-
rein terrain promissionis; cthosuliquoappellat, qui oralntis 1'atrcm. Vos adoralis quod nescitis: nos atlora
quamvisvigintiunnnrumetsupra noncssent.qiiando mus quod scimus quia ; salus e.c Judcrix esl. Sed venit
Deus in monteloquebalur.utntimorari tuncpossent, hora et ininc cst, quando veri adoratores adorabunt
potuerunt tamenessedoeem ctnovemet infra usque D.ttri iii in tpiritu rt vcritite. Nam etPaterlatcs quurit
ad puorilem ,etutcm,qu.<eposset illa qua^ lactaetdic- quiadorcnt rum. Spiritui cst Deus, eteos qui adorant
tasunt et vidore, et audire, et memoria retinere? eum, in spiritu et vcritate oportet adorare [Joan. iv,

Sed quid est quod ait, Facie ad facicm ' locutus est 21-24).Medium crgo se dixit Moyses non inter Dei
Dominus ad vos; quos paulo ante maximeadmoncre substantiam et populum intervallo aliquolooi sed ;

curavit, quod nullam similitudinem viderint, sed quia per eum placuitpopulu uudire cactera Dei verba,
solatn vocem de medio ignis audierint ? An propter posteaquam vehementer est territus, audita de me-
rerum evidentiam,et quodammodo prassentiam ma- dio ignis voce Dei dicentis Decalogum legis.

nifestat* divinitatis, de qua dubitare nemo posset, Sed merito quairitur quomodo accipiautur haec
hia verbis usus est? Quod si ita est.quid prohibet verba Deuteronomii, dicente Moyse, Et ego stubam
de ipso Moyse hod intelligi, in eo quod de illodic- inter Dominum et vos in tempote illo,annunliare vobis
tum est, quod lacie ad faciem locutus sit cum eo verba Domini ; quoniam tanuistis a jacieiunis, et non
Dominus [E.vod. xxxiu, 11), ut nec ipse aliquid ocu- ascendistis in monlcm, diccns, Etjo sum Dominus Deus
lis viderit pra»ter ignem ? An aliquid amplius vidis- tuus, et coetera :qua3.jam verba Dei sunt, quas Deca-
seintolligitur, quia scriptum est eum intrassc in logus continet.Quid ergo vult quod addidit, dicens ?
nebulam vel nimbum ubi erat Deus (ld. xxiv, 18)? Si enim putaverimus hyperbaton, ut ordo verborum
Sed etsi aliquid amplius vidit, quam illijnoneum sit, Et ego stabam intcr Dominum cl vos in lcmpore
tamen mortalibus oculis vidisse Dei substantiam ex illo, annnutiare vobis verba Damini, diccns, Etjo sum
illis ejus vcrbis intelligi potest, quihus ait Deo : Si Dominus Drustuus: non verum. Non enim hu>c
erit

inveni gratiam ante te, ostendc mihi temetipsum, ut verba per Moysen populus, sed de medio ignisau-
scirutcr vidcam le (ld. xxxm, 13), Noque enim arbi- divit quod cum sustinere non posset audito Deca-
:

trandum hunc populum.cui Mo.vses loquebatur,

est lo^o.posttiluvitul perMoysen cstera audiret. licstat
sic tunc vidisse Deum faeie ad faciem, qnando in ergo ut quod positum est, diccns, pro co positum
monte loquebatur e medio ignis, quemadmodum intelligumus, ac si esset, Cuni diceret ut iste sit ;

Apostolus nos cssc visuros, ubi ait

dicit in lino sonsu, Et ego stabam intcr Dominum et vos tem- M
Videmus nunr per specutnm ni .runjmate, tunc autcm pore illo, annunliare vobis vtrba Domini ; quoniam
facie ad [aaem. Qttid tiutem boo, Bt quantuin esset, non asrmdistis in RM
timttistis a farie ignis, et

eonseiiuenter aperuit, dioens Xunc srio c.r parte, ; cuin dioeret, Ego tum Domtnus Deus tuus: ut eubau-
tunc uutrm oognoKtm sirut ct oognitut sum |
I (.'(>;. xin, diatur cum diceret utique Dominus. GuEQ enim
1.'). Qiiod otiam ipsuin caute aaoipienduai eet, ne h.cc verba dioerel Dominua, quc oouaequeater cx

tantum ]nitelur hubitnrus homo cognitionem Dei, Deoalogo ounotaoommemorat, tunctimuit populua
qtiantam luino huhet hoininis Detu ; sed pro suo u fucic ignis, ci iinn asoendil in montani, et roga-
modo itn perfeetain, ut et niliil ailbtic BZSpeotetDr vit ut per Moysen potius verba Domini audirel
uddendum: UHVquam perfeete nono Dtui Dovithomi- / nd K,i8
nom, sod taman sieut Dous hominem, ita lune per Qu«b verbaMoyscB comni9moral in Deuteronomia
1'ci'li' noverit liuiuo lleuiii, Md taincn sicut honio diotaeibia populo, cum audirejam nollent vooeaa
l per cuin peteronl sibi dioi qun dioebat Peus;
• Mk». |iliirc«, /.t /<••>! ii i fattem: uti grao. , pnttpm
Imta prosAjion. (,i) CoiilVr K|,i s t. BB, n Bi «t 147, ii ;i
 733 LIBER QUINTUS. 754
id est, Rcce ostendil Dominus D us nosler nobis glo- rum est.ubi legitur, Tentat vos Dominus Deus vester,
rlam suam,et vocem ejus audivimus e medio ignis,el ut sciat si diligitiseum (/)£M/.xiii,3).lnteiligitur enim
caetera non eadem prorsus leijuntur in Exodo, ubi
: positum esse,r</ sciat, proeo quod est.ut sciri taciat;
primum narrata sunt,qua? modo repetuntur. Unde quod modo dilucide dictum est,/'/ tentarel te,et co-
intelligamus, quod uliquoties jam commernoravi, gnita faceret qtt;e in corde tuo sunt: non enimait,et
non esse in mendacio deputundum,si aliis quilmsli- cognosceret quod quidem ; ai dixisset.intelligendum
bet verbis eadem voluntas manifestatur, propter erat, cognita laceret.
Evangelistarum etiam verba, quaj ab imperitis et XiV Et scias hodie quia non propter
[Ib. ix, 0-8.]

calumniosi8 tanquam repugnantiareprehenduntur. justitms Dominus Deus laus dat tibi terram bo-
rttas

Nequeenim magnum erat Moysi attendere qute in nam istamhtereditare ; quoniam populus dura cervice
Exodo scripserat,el eisdem omnino verbis illa repe- es.Certeisti suntqui proptereanon merueruntperire
tere, nisi pertineret adsanctos doctores nostroshoc in deserto,quia nescierunt dexteramautsinistram 1 •"

ipsum insinuare discontibus, utnihil aliudin verbis ecce jam dura cervice appellantur.Unde videndum
loquontium qu?crant,nisi voluntatem propter quam est illud in sacramento esse dictum,non quod isto"

enuntiandam verba instituta sunt. rum merita cornmendata sint. Nam ne quis existi-
XI. [Ib. v, 29.] Quid est quod ait Moyses dictum mpt subito istos vituperabiles factos, qui merito
sibi esse a Domino de populo Hebrao, Quis dabil fuissent ante lauduti.paulo post eis dicitur Memor :

esse sic cor eorum in eis, ut limeanime, et custodiant esto,ne ohtiviscans ,quanta c.vacerbasti Dominum Deum
mandata mea ? An hic jam vult intelligi. gratia sua tuum indcserto ; e.cqua die exislis » de terra .Eyypti,
coneedi hoc bencficium,ut Bitin hominibus justitia donec venistis in locum hunc, increduli perseveraslis
Dei ex fide, non quasi propria, velut ex Lege?Hoc qu;e a t Dominum.Quod si quidameorum taleserant,
enim et per prophetam signitiout, dicens, Auferam quidam vero fideles et boni, etiam sic non utique
eis carneum (Exech. xi,
cor lapideum,et dabo eis cor illis dalur terrapromissionis.qui nesciunt dexteram

10, et xxxvi, 26); quod propter sensum dictumest, aut sinistram, ut hoc sic intelligamus quasi non
quem caro habet, et lapis non hahet, verbo utique otienderint Deum.Nam et patres eorum,qui mortui
translato. Hoc ipsum et alibi dicit Ecce dies ve- :
sunt.nec in eamdem terram intrare permissi sunt,
niunt, dicit Dominus, et consummabo super domum tales inveniuntur fuisse, ut in eis essent quidam
Israel et super domum Judatestamenium novum ;non etiam boni.Prnpter quod Apostolus.non omnes.sed
secundum teslamentum quod disposui ad patrescorum quosdam eorum dicit oflendisse, in quibus, eorum
in die qua apprehendi manutneorum,ut educerem eos peccata commemorat (I Cor. x,5-10).Similes quippe
de ierra sEgypti. Quoniam hoc est testamentum quod istos parentibus suis, ita evidentius docet et ista

disposui ad eos,post dies illos: dans leges measincor Scriptura Deuteronomii,quod consequenteradjun-
eorum,et in mente eorum superscribam eas,et hiv/ui- git, et dicit : Et in Iloreb exacerbastis Dominum.
tatum eorum et peccatorum eorum non memor ero Ubi certe exacerbaverunt, qui propter eadem
illi

amptius (Jerem. xxxi, 31-34). Hoc enim discernit mala merita sua non sunt in terram promissionis
Novum Testamentum a Veteri, quod in Veteridata inducti.
estLex in tabulis lapideis, in Novo autem in cor- XV.[Ib.l-4.]Ira itlo tempore dixit Dominus ad me,
dibus.quod fit per gratiam.Unde 8t Apustolusdicit, Excide ttbi inas tabubat tupideus quemadmodum pri-

Non in tabulis lapideis, sed in Utbulis cordis carna- Ores,el asceude ad me iii montem ; et facies tibi ar-
libus : et alio locn, Idoneos nos, mquil, fecit ministros cam liijueam
etscribam in tuhutis vcrba qiue erantin
:

Novt Testamenti,non litter:c,sed spirUus ' |[I Cor. m, tabulis prwribus, quas contrivistt ; el immitles eas in

3, 6). arcam.Etfeci arcam e.r tiynis impulribilibus,et excidi

XII. [Ib. vi, 13.] Quod aitdeDomino.E/ tnnomine duas labutas lapideas sicut priores, et ascendi iumon-
ejus jurabis, non ita praecpptum accipiendum tcm.et duSE tahula; in duabus manibusmeis.Et scripsit
est,
quasi jnrari jusserit sed in alterius in tabvlis sccundttm scnpturam oriorem decem verba,
; alicujus Dei
nomine.jurariprohibuitMeliusautemfitsisecundum quir locutus est Dominus ud vos in monte e medio
Evangelium nec juraveris (Mattk. x, 34); non quia iguis : et Dominus mihi.Noo immerito quae-
dedit eas
mala est verajuratio.sed nein
perjurium incidatur ritur quomodo haec in Deuteronomio dicantur, Mo-
jurandi.Qui enimjurat,non solum verurn,
faciiitate yse recolenteac repetente qua? gesta sunt ; cum in
sed etiam falsum jurare potest qui autem omnino :
Exodo.ubi prioium bajcdicta et facta narrantur,ita
non jurat. a perjuriu longe ambulat. sit scnpluiu,/'.7 di.ni Dominus ad Moysen, Scribe tibi
XIII. [Ib. vih, 2.] Et recordaberis omnem viam verha h;rc ; ctcnint in vcrbts lns posui Testamentum
quam s
du.rit te Dominus Deusluus in deserto,utaffli-
tibi el Isracl. Et erut ibi Moyses in conspectu Domini
geret te, ettentaret ie, et cognita faceret qnse in corde ijuadraijinla dtebus el quadraytnta nocttbus ; panem
tuo sunt,si observabismandata ejus,an non.Hic aper- noit manducavit ,ct aguam non tihil, el scripsit in ta-
tiusdictum est.quod alibi genere locutionis obscu-
' Mss. bio el interius j/extra etsinislra : id est bonuni
1
et uualuuj, uti legitur Nuuj. cap. 14, v. 23 et Deut
Sic optitua» uotse Mss.juxta Apostoluni in grseco,ow ;

cap. 1, v, 39.
grammatos,allii p leumatos.Xl editi.non tittera,sedspiriiu
» SicMs9.juxtaLXX.At editi excepto Rat.prosequun-
Edlt| »'«'" per ouaw.Abest, per, a Mss. et
.
a graco tur m siugulari, existi, venisti, incredutus perseverasti
pauloque post, exacerbusli.
755 QUiESTIONUM B. AUGUSTIN! IN IIEPTATEUCHUM 756

bulis oerba Testamenli, ieetm verba. Oum ergo in ter quldsm,Bed certe neoessitate oompellimur, ubi
Bxodo Ipse Moyses lo tabullB deoem Leglaverba scri- dictum cst, Et loriptit in tabulit verba Tettamtnli,
n ,quomodo blc in Deuterooomio Deus
irretui itccem verba.non Moysen subaudire,sed Duiniuiiin ;

in tabulia eadem verba Boripeisse recolitnr? supra onim positum cst, Et cral iln MoyttS incons-
Denique illud quod in BxQdo, curn traneeunter pectu Domini: ut a Doniino.in cujus conspectu erat
traetaremus, ot quid nobia in ca differentia riBum Mi'ysi's, i|uuilraginta diebus et quudrnginta nocti-
ruerit lltteris mandaren ua,our priores tabuln, qua bu« panem oon manduoans, aquam nonbibenB,
et

oontritBBunt^dlgitoDeisoriptsreferantur ;eeoundas aoripta intelliguntur h«;c decem verba in tubulis,

autem tamdiu in arca tabernaculoque mansurasi sicut ante promiserat.
ipaeMoyses scripsisse dicatur: ita per hanc diffe- Quod si ita est, non quidem illa differenlia duo-
rentiam duo Testamentu signiticata osse diximns, rum Testumciilorum,qua! nobis visa est.in his ver-
ut in Vetori Testainento Lex commendarotur tan- bis commendari potcst,quando et priores et secun-
quam opus Dei,ubi homo nihil fecerit.eo quod Lox das tabulas scripsit,non homo.sed Deus verumta- :

timore non possct impleri : quoniam cuni vere fit men illa certe distantia non habet dubitationem,
opus legis, charitate tit, non timore ;
qua; charitas quod priores tabulas et Deua fecit.et Deus scripsit.
gratiaest Testamenti Novi.ldeo in secundis tabulia Non enim tunc diclum ost ud Moysen, Excide libi
homo legitur scripsisso verba Dci,quia homo potest duas tabulas : sed ita potius legitur, Et conversus
facerc opus Legis por charitatem justiti«,quod non Moyses descendit dc monte, et dux labuUe testimoni
potest pertimorem pocna? [Lib.Quxstionum m Exod., in manibus ejus : tabulx lapidex scriptx ex utraque
quxst. 166). parte, liinc atque hinc erant scriptx ; et tubulx opus
Nunc ergo cum legitnr in Deuteronomiode secun- Dci erant, et scriptura Dei est sculpta (n ta-

dis tabulis iia i\nt\jm,Et tfwcididuastabulas lapideas bulis [ld. xxxn, 15, 16). Jam enim superius dixerat
sicut priores, ei ascendi in montcm, et du:c laiiulx in oasdem tabulas scriptas digito Dei, sicloquens : Et
dualnts mauibus meis.Et srripsit iu tabulis secundum dedit Moyti,statim ut cestavU loqui ad eum, in monte
tcripturam priorem deeemverba : non enim ait, B* Snia duas tabulat tcstimoniijabulas lap/dcas scriptas
scripsi ; Bed,tcrip«tt,hoe esl, Deus ; sicut paulo ante dvjito Dci [ld. xxxi, 18). Ibi ergo et tabul» opu.s Dei
dixerat verba Dei sibi dicla, E.rcide tibi duas tabulas Secundas
erant,et scripturu earuin digito Uei facta.
lapiilras gutmadmodum priores, et ascende ad me in autem tubulus ipse Moyses jubetur excidere ut ;

montrm ;ctlacies tibi arcam lignram : et srribam in ta- ipsaBcertcopere humano intelliganturexcis»,quam-
bulis rerba qusr erant in tabulis prioribus : discutienda vis eas Deus ipse scripserit, sicut promisit cum ju-
nascitur qusstio, quod utrasque tabulas, id est et beret cxcidi.Porro autem sidiligentiusattendamus,
priores el secundas.Deus hic legitur scripsisse,non ideo utrumque dictum esse in secundis tabulis,
homo.Sed si quoque Exodo verbaDei legan-
in ipso quia et Dcus facit pcr gratiam suam opus Legisin
tur, ubi juhet easdem tabulas secundas excidi a homine, ethomo per fidem suam suscipiens grati-
Moyse, nihil aliud invenitur, quam ipsum Deum se am Dei.pertinens ad TesUmentum Novum, ooope-
easdem promisissescripturumNam itascriptumest, rator est adjuvantis Dei (ideo antem in primis so-
Et dixit Dominus ad Moysen, Bxcide tibi duas tabulas lum opus Dei commemoratur, quia Lex spiritualis
lapideas sieut et priores,et ascende ad me in montem : est.et Lex sancta.et mandatum sanctum et justum
et srribam in iabulis verba qux erantin tabulis prio- etbonum [Rom. vu, 12] :ideo vero nulluni opus ho-
ribus, quas tu contrivisti. Excepto itaque libro Deu- minis ibicommemoratur.quiainfidelesnon contem-
teronomii, qua>stionem istam etiam solus liber perantur adjutorio gratia;, sed ignorantes Dei jus-
Exodi continet.quomodo dixerit Deus, Et srribam m titiam etsuamviolentesconstituerejustitiu' Dei non
tabulisverba qu8C eranl in tabutis prioribut ; cum sunt subjecti [M.x,3] ; unde illisLex ad condemna-
paulo post legatnr, Scribe tibi verba h:rc ; ctcnim in tionem valet,quod signilical contritio tabularum) ;

verbis bis posui Testamentum tibi et lsrael. Et erat profocto non cogimur violento intellcetu subaudire
ibi Moyses in conspectu Domini quadrayinta dicbus et quod Deus scripserit.ubi Soriptura dicit.K/ erattbi
quadraginta noctibus ; panem non manducavit ct ,
Moysrs tn contpectu Domini quadrayinta diebus et
aquam non bibit, et scripsit in labulis rerba Testa- quadraijinta nocttbus ; panem non manditcavit tt ui/ii-

mcnti, iecem verba. Si enim superius quod dictum am non bibil,et scripsil in labnlis verba Testamenli

est, Scribe tibi verba b:er; elenim in verbis his posui ubi valdc sonat soripsisae Moyeen. Sed ideo supe-
Testamentum tihi ei Israel. ad supcriora pertinet, rius Deus se promisit scripturum.et in Deuterono-
quie Deus itu prwcipiebat, ut non in duabus la- inionon solumitaproniisisse.verum ctiam ipsescn-
pidcis tabulis scriberentnr, sed in illo libro Legis, peieee oarratur.ut aigoifioetur qnod ait
Apostolus,

ubi multa ooneoripta Bunt ; quod Bequi

oerte illnd DtUS eunn est q*i operatar tn vobis cl velle.etoperari,
tur, Et ernt ibi Moyses in consptcta Domini qvadra pro boua voluutate hoo sat.in ftta quiei lidcgrutiaui
:

yinia iliebus et quadragintu noclibut; panem non Busoipiunt.etnonsuamjustitiamvoiunl atat»ere,eed

manducavit, ct aquam non bibit, tt seriptit tabulis ju&titiaDeiaubjeotisunt.ut ipsisinl inChristojustiti»
verba Testamenli, iecem verba [Exod, izzxv, Dei. Nuiii e! illic Apostolus utrumque di.u.et Deua
28), aaiis manifestateumdem Moysenin tabulishac operari.et ipBOs.Nam si ipsi non operabantur,quo>

dccem verlia Bcripsis9c,non Deum.Nisi forte violen inodo eia dioebat, Cum ttmore et tremorc vtttrtm ip-
 757 LIBER QUINTUS. 758

sorum salutem operamini (Philipp. 11, 13, 12) ? Ope- cima ab illa quam voluit cum Levitis in eo looo
ratur ergo ille, cooperamur nos nou eiuiu aufert, : inauducari, quem bominus elegisset templo ' suo.
sed adjuvat bonae voluntatis arbitrium. Sed in ex interpretatione,qua; est ex hebraeo, aper-
XVI. [Ib.x,8,9.] In illo tempore dislinxil Dominus tius lioc distinctum reperimus. Ait enim: Anno
tribum Leoi, portare arcam testamenli Domini, assis- terlio separabis omnibus quas rias-
uliam decimam c.v

lere eoram Domino, ministrare, et orare in nomine cuntur libi eo tempore,et repones intra januas tuas
ejus usque in hunc diem. 1'roplcr hoc non cst Levilis venietque Levites, qui aliam non habel partem nec
pars etsors cum fralribus suis ; Dominus ipse pars possessiouem lecum,el pereyrinus et pupiltus etvidua,
ejus est, sicut dixit ei. Nisi per hanc tribum aigni- qui intra portas tuas sunt,et comedent, et saturabun-
ficaretur universum regale sacenlotium, quod ad tur; ut benedicat tibt Dominus Deus tuus in cunctis
Novum pertinet Testamentum, nullo modo ausus operibus manuum tuarum, qux feceris. Primo hoc
esset dioere homo, qui ox eadem tribu non erat, ipsum planius est quod ait, Anno tertio; intelligitur
Pars mea Dominus [PsaL lxxii, 20) et in alio psalmo ; enim uno anno interposito: in Septuaginta autem,
Dominus pars hsereditatis mex 1'sal. xv, 5). quoniam. Port tres annos dixit,incertum est utrum
XVII. Quidestquod praecepitMoyses eos medios esse voluerit, ut quinto quoque anno
(Jb. xi, 20.]
commendans verbaDomini.et ait, Scribetis ea super fieret. Deinde cum ait, El separabis atuun decimam,

limina domorum veslrarum et januarum veslrarum ;

satisostendit cxtra esse illam quam voluit eum ip-

cum hoc secundutn proprietatem nemo fecisse Israe- suii. manducare cum auis et Levitis in
qui ollert,
fitarum commemoretur, vel legatur quianec quis- eo loco quem Dominus elegisset. Et hanc enim
;

quam multas partea

potest, nisi torte dividat ea per aliain 3
decimam intra junuas suas eum ponere
domus su;e? An hyperbolica comrnendatio est, si- pnrcepit, non ad eum Iocum deferre, ubi Dominus
cut multa dieunlur ? se voluit invocari. Bt veniet, inquit, Leviles, qui non

XVIII. [Ib. iii, 11.] Quaerendurn quomodo jubeat kabct partcm nec possessionem tecum, et peregrinus
decimationesomnium fructuum el primitiva peco el itupillu* et vidua, i[ui tnlra portas luas sunt,etco-

rum non manducari, nisi in eivitate ubi templum medent. Ilinc certe manifeste verum est, non istam
erit, cum eas Levltis dari in Lege praeceperit. decimam Deum fieri voluisse communem ei qui of-

XIX. quibus impendenda est sed illis solis

fert, et his :

flb. xni, ' et 3.] Si autem surrexit in tepro-

erogari eam jussit, qui aliud non haberent, in qui-
pheta, seu somniator somnians, et dedertt tibisignum
bus pracipue Levitem posuit. Post septem annos fa-
vel proiligium, el venerit signum tive prodigium quod
locutus est ad te.diceits.Eanuis.ct serviamus diis alus,
cies rcmissionem.Uic certc manifestatur, quomodo
quos nescilis
el superius dixerit, Post Non enim et
trcs annos.
: non audieiis verha propheta illius, vel
somniamtis tomnium illud hosseptem annos medios esse voluit unoquoque :

;
quoniam tentat Deminw
Deus anno eain lieri praecepit, tanquam sabbatismum
vester vos, scire an diligalis Dominum Deum
vestrum e.r toto corde vestro, et ex tota anima oestra.
annorum.
Hoo quidam inlerpretes XXI.IL». xv, 9.] Attende lilA ipsi, ne fxal verbum oc-
latini non ita posuerunt,
scire an ditiijatis sed, ut sciant an ditigatis.Quam-
cullumiu corde luo iniquilas,dicens,Appropiat annus
;

vis eadem sententia videatur; vcrumtatem septimus, annus remissionis ; et malignclur oculustuus
illud
infratrem tuumegenum, ct nontribuas ei : etexclama-
quod dictum est, scire, facilius ad illos rcfertur; ut
sicaccipiamus, tentat vos scire, ac si diceretur.ten- bttadversum te ad Dominum, et erit in te peccalum
tando vos facit scire.Ubi sane intelligi voluit,etiam magu um. Magnilice occultum voibum hoc dixit quo- ;

illa quae a divinantibus non secundum Deum di-

niam nemo audetboc dicere qui potuerit cogiiarei
cuntur, si acciderint quas dicuntur, non accipienda ideo non esse mutuum dandum indijjenti,quoniam

sic, ut fiant quae praacipiuntur ab eis, aut colantur appropiuquat annus remissionis,eum Ueus propter
quae coluntur ab eis. Nec praeter suam potestatem misericordiam utrumque pneceperit, et commodari
Deus ostendit esse quod ista contingunt sed :
cum quisque indiget, et remitti anno remissionis.
quasi quaereretur curea permittat.causam tentatio- Quomodoergomisericorditerreuiissurusestilloanno
nis exposuit, ad cognoscendam eorum dilectionem, quo remittendum est. si crudelitercogitat illotem-
utrum eam habeant erga Deum suum cognoscen- ;
poredandum non essequo dandum est?
dam vero adipsis potius, quam abillo qui scitom- XXII Si autem venumdalus fuerit tibi
[lb. xv, 12.]
niaantequam fiant. frater tuusHebrxus aut Hebrxa, serviet tibisev annis,
XX. [Ib. xiv, 28, 29, etxv. 1.] Post tres annos pro- et septimo dimiites eum liberum a te. Hos emptos non
duces omncm decimam fructuum tuorum, in illoanno anno remissionis remitti voluit, quem septimum
pones illucl in civitatibus tuis,et veniel Levita.quia non quemque observari oportebat abomnibus sed anno ;

pars nequesors tecum; eladvcn a et pupillus et vi-

est ei septimo emptionis ejus.quotocumque anno illorum
dua.qu.e in civitatibus luis;et manducabu>it,etsatura- septimus iste annus occurreret.
buntur ; ul benedicat te Donuuus Deus tuus in omnibus XMll. : lli.xv, 19.) Omneprimogenituin quod natum
operibus tuis quxcumque feceris.Ex. ista decima non
dixit utipsemanducetcum suis; acperhocLevitiset
advenis et pupillis et viduisearu jussitirnpendi.Sed
'
Euiti et duo Mss., tempore. Caeteri lls-i., templo.
Aui. Er. et Lov., et aliam. Abest coujunctio a Mss.
obscure positum est, quia non est distinctaistade- et ab euitione Ratisponensi.
 759 QU^ESTIONUM S. AUGUSTINl IN HEPTATEUCHUM 760
fueril inhohustuis,et tii ovibustuis,masculiitti '
suncti- tem : incipidt numerare septem septimanas, cl faries
ficabis Domino Deo rao.Quasrsndum ulruui quatgraeco diem fcstuni scptimanarum Domino Deotuo.proul ca-
dloUntur «ptoToroxa, deolatine dicinisi primogenita let manus lua, qwecumuue Domiuus tihi dederit, se-
potuorunt, iu liis tantum intelligenda eint, qusa ne cundum quod henediccl le Dominits Dcusluus; el epu-
acuntur ex matribiis ; ipsa eniiu proprio pariuntur labcris itnle Dominttm Deum luum. Si enim ab uni-
potius qaahi gfghuntur. Parere quippe est tljttstv, populo lu.r ptuitecoate jussa est observari,
vrr-,,1

quod est ex fouiina, uiulc trpotoronov dioitur: gi- niimquid omnos unodio credendumest falc?m jus-
gnere uutera ost yewiiv, undo proprio Latino primo- sos mittere in messem ? Si autem sibi quisque ob-
genitus tlicitur. Ex fominis autem dabantur primi- servat istani quinquagcsimam, dinumerans ab illo
tiva, id eat quaj prima pariebantur, nonqute prima dio quo falcem mittit non una est universo populo
:

gignebantur a viris, si forte ex viduis qua; jam pe- illa vero una est qua; computatur ab immolatione

pererant gignerentur. Non enim aliter essont quai Pascbaj usque in tliem dataa Legia in Sina.
aperiront vulvam, quod proprium voluit osse Lox XXVI. [Ib. xvu,l'iet lb.]Siaulemintraverisinter-
eorum quas primo nataDomino debebantur. Si ergo ram quam Dominus Deus tuus dat libiin sorle, elhxre-
est inbia vorbis certa distinctio, non frustra Domi- dilarcris eam, el habitaveris in ea, et dices, Consti-
nus non dicituraPatre [jioviJtoxo;, sed p.ovoYevT);,id tuam super me principes, sicut el cscter;v i/entes qusc
eat unigenitus, quod eat unicus a mortuin autem : circa me sunt; consliluendo constitues super te prin-
primogenitus quidem latine dicitur.quia non potuit cipem, quem elegeril Domlnus Deus tuus ipsum: ex
latinum verbum ita componi secundum loquondi fratribus tuis constitues super le principem; non po-
consuctudinem grsce autem irptoTOTOxoc dicitur,
; teris constituere supcr le /tominem alienum, quia non
non 7tptoTOYEvri; tanquam Patergenuerit aequalem
: est fratrer tttus. Quairi potest cur diaplicuerit po-
sibi, creatura vero pepererit. Nam et quod dicitur pulus Deo, quando regem desideravit (\ Reg.\u\,1),
primogenitus omnis crealur.v ( Coloss. i, 18-15), quod cum hic inveniatur esse permisaua. Sed magiahinc
ibi irpoT(5toxo< grtece logitur, potest ita intelligi se- intelligendum merito non fuissesecundum vo-
est,
cundum novarr. croaturam, de quadicit Apostolus, luntatem Dei, quia tieri hoc non praecepit, sed de-
Si qua igitur in Christo roca creatura(ll Cor. v,i7) : sideranlibus permisit. Verumtamom praecepit, ne
ex qua primitivus est, quia primitus itaresur-
ille fieret alienus, sed frater, id est, ex eodem populo
rexit, ut jam non moriatur, nec ei mors ultra do- indicena non alienigena. Quod autem ait, non pole-
minetur (Rom. vi, 9); quod novte creatura;, qusin ris, intelligendum est, non debebis.
illo est, futurumpromittiturjn tine. Sed istadistin- XXVII. [Ib. xvii, 17. J Derege cum loquereturait,
ctio non temere aftirmanda, sed in Scripturis dili- Noii mulliplicabit sibiu.vores, ulnondiscedatcor ejus ;

gentius perscrutanda est. Movet enim quemadmo- etarijentuinclaiirumnoii multiplicabit sibi valde.Vnde
dum dici potuit in Proverbiis, Primogenile, tibidi- qua:ritur utrumDavidcontrahoc preeceptumnon fe-
(Apud LXX, Prov. xxiv, vel xxxi) id est, ex
co, fili ; cerit : non enim unam habuit uxorem(II Reg,\,l3).
cujus persona dictum intelligatur. Si enim ex Dei NamdeSalomone inanifestum estquod transgressus
Palris persona ad Christum dicitur (cui sententite fuerithoc pra;ceptum,et in feminis, etin auro,et in
utrum sequentia consonent vix ost asserere), eum- argento.Sedhino potiusintelligiturpermisaumfuisse
dem primogenitumquem unigenitum primo-
dicit : regibua, ut plurea haberent quam. unam : mullipli-
genitum, quia etiam nos lilii Dei sumus unigeni- ;
care enim prohibili sunt: qu* prohibitionon habet
tum vero, quoniam solus ille de substantia Patris tianagresaionem, si paucae fuerint, sicut David fue-
et Patri aiqualis atque coaeternusest. Mirum estau- runt; non autein mult:e, sicut Salomoni. Quamvis
tem utrum inter parere et gignore evidentissituis cum addidit, ttt non discebat cor ejus, hoc magis vi-
documontis sacra Scriptura distinguat. dotur prajcepiaae, ne niultiplicando perveniat ad
XXIV. [Ib. xvi, 2.] Et immolabis Pasclia Domino alienigonas feminaa : per quas factum est in Salo-
Deo tuo,oces et boces. Quid sibi vult hoc.quod addi- mone, ut discederet cor ejuaa Deo ^111 lieg. u, 1-4),
dit, bovcs ; cum immolationem Paschte de ove tan- Multiplicatio tanien genernliter ita prohibita est.ut
tummodo oommendaverit.quaiu jussitaccipiex ori- etiamsi ex Hebneis solis eas multiplicasset, contra
bus et haidis vel ex capris? quod mysiico accipitur hoc pneoeptum fecisse merito argui posset.
proptor Chriatum, cujua ex justis et poccaloribus XXVIII. [lli. xvin, 6-8. St aulem sujiervenent le
|

est origo carnalis. Non enim ait, Ex ovibus aut ca- vites c.c ititii cicilittum tuaruiu.e.c omnibusfiliis Israel.
pris, licet priipric noii possit intelligiovis excapris : uhi ipte incolil.secundum quod cupit animuejustnlo-
sed ne forte Judtci tlirerent subaudiondum caprum cttin qucm cleycril Dontiiius, id ost, si desideraverit
si dictuin osset, Aut ex capris : dirtum cst, e.c ori ii'6 ad loeuiii ubi IKiiniiiusiiivocatur ; ct inimstrabit
btu ct ctipris (Exai. xii, 5). Qu!d ergohto eibi vuUmt nuiniiit Ihoiiiiu Dei sui.siculomites frutres cnts ievit.f,
bnves? A ii propter alia sacriticia quta ipsisdiebus qui astaitl ihi eorant DomhfO.' oaiUin i<artitum edet,
itzyiiiui-iiin sunt iimnnlaiida? iu.rterct iiditionem.qwi est secumditmfaiiuliaiii.^unM
XXV.j Ib xvi, (
.i-i i .
j
Quarendum quomoda proee ili.-.il Miiilituiiioiii.tibsfiiriiin esl: ni-ilorte qina do-
pcrit obsi rviiri qiind ait :Seplem septimanus integra ciiiKitiuiios ct primogenita prtBoepit vcmli ab eis(|tii

dinumerabis tibiiptf,tncfioari tefakeminiictrtinttm inlonginquo habitarent.ne multaoogerenHirportaH

liUiti, maicu/um. EtMu, own>|HHo, ttmwMw. atl loouin illTOCatlonls IKuunn.vcl |'('(Mi aducore, ut
1
761 L1BER QUiNTUS. 762

illic ab cis denuo emerentur ex eodem pretio ; et di.rcrit.Mulierem hanc accepi,el accedens ad eam non
jusserat hubere ibi partem Levitam, qui maneret invcni ejus virginalia : et accipiens pater pueilx, et

in ea civitate.undeillaedecimationesetprimogenita mater, producent virginalia puetlx ad seniores ad

debebantur. Et ideo dixit secundum familiam hoc portam,et dicet pater puellx senioribus,Eiliam meam
deberi Levitae, quoniam ex successioDe qua succe- hanc dedi homini huic uxorem, et odio habens eam,
dit parentibus suis, hoc circa eum servari oportet, ipse nunc imponit ei occasionis verba dicens,Non in-

quod purentibus exhibitum est. vcni ftlix lux cirginulia:etecce virginalia filixmese.

XXIX. [Ib. xvin, H.] Quoniam portontorum ins- Et replicabunt pallium coram sembus civitatis itlius.

pectores prohibet esse in populo Dei, qua;rendum El accipient senes civitatis hominem itlum,etcastiga-
est quomodo ista portenta quoe inspici prohiben- bunt eiun,et damniftcabunt eum centum siclis, et da-
tur, discernantur ab eis quae divinitus ita dantur; bunt patri adolescentulx ; quia protulil nomen ma-
ut quid significent dici debeat : sicut omnia mira- lum super virgiuem Israelitem : et ipsius erit uxor
cula,quaeinScripturisreperiuntursignificantiaquod non poteril dimittere cam perpetuo tempore.Si autem
pertineat ad regulam lidei sicut dicimus quid si-
; verum factum sit hoc verbum,et non invenianlur vir-
gnifleaverit vellus in area compluta siccum, vel in ginalia puellx,etproducent adolcscentulam adjanuam
sicca area complutum (Judic. vi, 37-40) ; aut virga domus patris ipsius, et tapidabunt eam viri civitatit

Aaron qu«B floruit (/Vwm.xvn,8), et nuces attulit ; et ejus in lapidibus, et morietur ;

quoniam fecit impu-
cstera hujusmodi. Sicut autem discernuntur divi- dcnliam in ftliis lsruel,prostituere domum patris sui:

nationes,quas consequenter prohibet, a pra;dictio- et auferes mulignum ex vobis t/im.Sutis hinc appa-
nibus vel annuntiationibus Prophetnrum, sic illae ret quemadmoilum subditas feminas viris,etpene
inspectiones prodigiorum a signilicationibus divi- famulas Lex esse voluerit uxores : quod dicensad-
norum miraculorum discernendae sunt. versus uxorem vir testimonium unde lapidaretur
XXX. [Ib. xx, 4.] Quoniam Dominus Deus vester, hoc verum esse demonstraretur ipse tamen
illa.si ;

qui prxcedit vobiscum,si7nut debcltabit vobiscum ini- non vicissim lapidatur.si hoc falsum csse constite-
micos vestros, et salvos faciet vos. Ecce quemadmo- rit ; sed tantummodo castigatur, et damnilicatur,

dum et in spiritualibus conllictibus sperandum eique perpetuo jubetur adhasrere qua carere volue-
et petendum est adjutorium Dei, non ut nos nihil rat.In aliis autem causis,eum qui testimonio falso
faciamus, sed ut adjuti cooperemur. Sic cnim ait, cuiquam nocuerit.qu )ir.,si probareturjussit occidi,
debellabit vobiscum, ut etiam ipsos acturos quod eadem pcena plecti jubet, qua fuerat, ei verum es-
agendum esset ostenderet. aet, iste plectendus.
XXXI. [Ib. xx, 5-7.] Et loquentur scribx ad popu- XXXIV. [Ib.xxn, 28, 29, 19.] Si autem invenerit
lum dicentes,Quis est homo qui xdi/icavit domumno- aliquis puellam viryinem qux sponsata non est,ctvim

vam,et non dedicavit eam? vadal,tl revcrtatur indo- jaciens ei dormierit cum ea,et invcntus fuerit ; dabit

mum suam,ne morialur in bello, et homo alius dedi- homo quidormivitcumea,patripuellxquinquagintadi-

cet cam. Et quis est homo qui pastinavit vineam, et drachma argenti.et ipsius erit uxor ;quia humitiavit
'

non est epulatus ex ea?vadat,ei revertatur in domum eam : non poterit dimittere cam per omne tcmpus. Me-
suam, ne moriatur iu bello,et homo alius epuleturex rito quaeritur utium ista pcena sit.ut non eam possit

ea.Et quis est homo qui sponsavit uxorem, et non ac- dimittere per omne tempus,quam inordinate atque
cepit eam t vadat, et redeat in domum suam, ne mo- illicite violavit.Sienimobhocintelligerevoluerimus
riatur in bello, et homo alius accipiat eam. Possunt eam non posse,id est, non debere dimitti peromne
movere ista,quasi meliore conditione morianturin tempus, quia uxor effecto est, occurrit illud quod
bello, qui jam dedicaverunt sadificia sua, jamque permisit Moysos dare libellum repudii.et dimittere
cpulati sunt de novellis, jamque duxerunt sponsas (Deut.ixiv, 1). In his autem qui illicite vitiant, no-
suas,quam ii qui nondum. Sed quoniam his rebus ad ludibrium fecisse videatur,et potius
luit licere.ne

tenetur humanus affeetus, et magni aestimantur finxissequodeamuxorem duxerit, quam vere placi-
hsc ab hominibus ; intelligendum est ad hoc ista toque duxisse.Hoc et, de illa jussuin est, cui fuerit
dici inbellum procedentibus, ut quisquis animo vir calumniatus de virginalibus non inventis.

his tenetur, appareat cum revertitur, ne propter XXXV. [Ib. xxiii, 3,4. J Non intrabit Ammanites et

hoc minus fortiter agat,dum timet ne ante moria- Moabitcs in Ecclesiam Dornini, usque ad decimam
el

tur, quam domuin dedicaverit, aut de novella sua generalionem non inlrabit in Ecclcswm Domini,et us-
sponsam suam duxerit. Nam utique
biberit, aut qut in seternum. Qua;stio est, quomodo intraverit
quantum ad feminam pertinet, melius alteri nubit Ruth quae Moabitis fuit (Huih.i,2Z),ie qua etiam caro
intactaquam vidua sed h«c,ut dixi,instituta sunt
: Domini ori^inem ducit (Mattti. i, 5). Nisi forte istam
propter virorum animos explorandos. mystice prophetaverit intraturam,quod a\t,usquead
XXXII. [Ib. xxn, 5.] Non erunt vasa viri super decimam generationem. Compulantur eniui genera-
mulierem : vasa bellica vult
intelligi, id est, arma. tiones ex Abraham.quando fuit et Lot qui genuitMo-
Nam quidam etiam hoc interpretati sunt. abitas et Ammanitas ex filiabus (Gen.xix, 37,38) et ;

XXXIII. [Ib. xxu, 13-21.] Si autem quis uccepent inveniuntur cum ipso Abraham compleri decem ge-
uxorem,et habilaveril cum ea,et oderit eam,et imponat i
In excueis, quinguaginla tlulrachmata. In aliquot
et occasionis verba,et dctuteril ei nomen malignum,et Mas. ut iu greeco, didrachma. In aliis, didraehmas.
763 QU/ESTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATKUCHUM 764
aerationeiuaque ad Sulmou,qui genuil Booa, qui XXXVIII. (Il»- xxin, 1«, 17.] Non offtrei meretdtm
maritua seoundus luit Ruth.Sunt enim istu Abra- 1
, mcrctricis.nctjue coiiimuttilioitein eanis indoinum Do-
B.tm,l8aae,Jaoob > Judu ) Pbajre*,l£arom, a\ram, Ami- mini Dciiui adomnsvotum, quaniam abominatio Do-
nadab,Naason,Salraon:Salmon quippe genuil ioob, I iniiio Dto tuii tst, ci utrumque : quod ilu intelligitur,

qm viduam duxit Kulh ac par boo videtur post

: quoniain abominatio Domino Deo tuo est.et hoc non
deoimam generationem gemia reniaae iu Boalesia unum horum,sed utrumque. De cane quippe vetat
Domini pariendo Qlioa ipsi Booc. Sed anr additum licn commutationem pri qnam jubet
genitorum,
sit,iV usque i» adhuo auawitur. An
aetornum, inrnto Iiiti .
1 1- ahis iiiimiiinlis uiiiiuulius,id cst.equis etasi-
quia deincepa nulla anima de Ammanitia at Moa- nis, ct si quid est coruin qu;e adjuvant hominem, ct
bitis intravil in illam Booieaiam populi Hebrao- latine a juvando jumenlu dicuntur. I)e cune uutem
rum,poataaquam iata generatione decimu prophctia noluit utrum ct de porco,et ijuare noluerit,requi-
;

Qompletaest } Au potiue ita diotum est, elutgue ad rendum est et si de omnibus talibus noluit '.quare
:

dteimam gentrationem, utomninoaempor intelligi solum cunem isto loco exceptum feoeril.lie mercede
voluerit, perdenarii numeri quamdam universila- autem nierctricis ut diceret, videtur eu ease cuusa,
tein, ut hoc expoauerit quodummodo addendo et di- quiu superius prohibuerit esse meretricem de lilia-
cendo, et usque in xlemunt (Juod si ita est, Ituth
'!
bus quemquam liliorum Israel uti mere-
Israel, aut
contra prasoeptum vetitum videtur admissa.An Am- trice ne subreperet cogitationi, expiari posse
: et
manitaa probibuit udmitti.non Ammanitidas,id est> hoc peccatum, si aliquid inde offcrretur in tem-
non fominas ? maximequiacumevertis-
viros imic, plum, dicendum fuit quod sit abominatio Domino.
sent Israelitiuipaamgentem, ouines viros oecidere XXXIX. [Ib. xxiv, 7.j Moriotur fur ille, id cst.qui
jussi sunt.feminus autem non.nisi eas quaenoverunt furalus est hominem ; et auferetis maliynum ex vo-
eonoubitum viri (iVum.xxxi, 17,18) <|iioniam ipsae in ; bis i/ws.Assidue hoc dicit Scriptura.cum jubet oc-
fornicationem scduxerant populum virginesautcm : cidi malos qua locutione usus est etiam Aposto-
:

salvas esse volucrunt, non eis iiuputantes culpum lus,cum diccret,Quid enim milii deiis qui forissunt
qua everti illa gens meruit; quam etiam hio comme- judicare'1 Nonne de iis qui intus sunt, vos judicatis t
moravit.velut qua»reretur curMoabitas et Ammani- Aufertc malum ex vobis ipsis (l Cor. v, 12, 13). Nam
tas admitti nolueritin Erclesiam Domini :subjunxit gra?cus habet tov irovr.pov.quod etiam hic scriptum
enim,£o qiwd non obviavcrinl vobis cuni panibus et est:hoc autem potius malignum solet interpretari,
aqua tn via, cum exiretis de .-Eijypto, el quia condu- quam mulum. Nec ait,xo uovr pov,id est, hoc mali- (

xerttnl adversum te Balaam filium licor de Mesopo- gnum sei xov irovr;p6v,quod est, hunc malignum.
;

tamia.ut iiiulcdiccrct te.ll 18 culpas nec tunc.quando Ex quo uppnret eum voluisse intelligi, qui aliquid
illa gens debellata est, feminis imputaverunt, quas tule commisit.ut excommunicatione sit dignus.Hoc
salvas conservare maluerunt. enim nunc agit in Ecclesia excominunicatio, quod
XXXVI. [tb. xxm, 15, 16.] Non trades pucrum do- agebat tunc interfectio.Quamvis et aliter illud apos-
mino suo, qui appositus est tihi a dotnino suo non : tolicum possit intelligi, ut unusquisque malum vel
quod dominuaejoaeum apposuerit,idest,coiiimen- inalignum ex se ipso sit jussus uuferre.Qui sensus
davcrit potius enim deposilum dicoret;sed upposi-
;
acceptabiliorcsset.si hocmalum,velhoc mulignuui,
tum dixit u domino suo.id est.huic udjunctum,cum non autem hunc malignum in gra>co inveniretur :

ab illo absc.essisset : uoo ergo suscipi, sed reddi nunc vero credibilius est de homine dictum,quam
potius prohibuit fugttivos. Hoc quidem putari po- dc vitio. Quanquam possit eleganter intelligi etiam
test, nisi intelligumus genti et populo ista dici, uon homo homineui, quemadmo-
auferre a se mulum
uni homini. Ex alia itaque gentem relugientem ad dum dictum csijixuilc vos veterem Iwimnein: quod
istam gentem cui loquebatur, hominem a domino exponens uit, Qui furabatur,jam non furctur [Ephes.
suo, id nst, a rege suo.reddi prohibuit quod etiam
: iv, 22, 28).
alienigena eervavit Achis rex Geth, quando ad eum XI. Sccundum iegem omnem quam
. [Ib. xxiv, 8.J
refugit Uuvid a facie doinini sui, hoc esl.regis Suiil llic uppuret om-
luraverint vobis saccrdotes Levit:c.
(1 fte(>.xxi,10).Apertissimeautem hoc explanat,oum nem sucerdotem Levitam tuisse ;quamvis non oui-
dicitde ipso refuga, In vobis hubilabit, in omni loco nis Levites sscerdos fuerit.
ubi placucrit ei. XIJ. ;lb.xxiv, 10-13.] ,St dchitum fuent tn pro.nmo
XXXVII. [Ib. XXIII, 17.] Non cril nwirlri.ru filia- tuo.dehitum quodcumque.non intralnsin domum eius
hus Israel.el ntni cnl fornk&na tt filiis Israel. Eoee ubi pignararepignus: foris stabis.et Iwmo upudquemdebi-
manileste prohibuit fornicari rl viios ct leminas luiit luttm csl.profercl tibi piynut foras.Si autcm Iwnt"

etiiiin ruin non alieuis conjugilnis

peooatum esse ; etjet, non dormies in pignort ijus, rcddittone mMh
demonatrana misoeri oon oonjngibus suis, quando ct tcstintentuin siium circa oeemnm sotts : et dormiet
et meretrioea ease, etad meretrieea aoeedore prohi- ni vcstiittt-ntosuo.ct hotcdicettc.el tibicrilmisericordia
bet, quaruin publice venalui sst turpitudo. In Deca- caran Dotnino OfOfuo.Noo immarito vidoturad upua
logo autem mcBohisBomine non videturhoo aperte miaerioordiapertinereut nonintretpbjnemtoHndo-
prohibuisse, quoniam maehio nonnisi adulterium nniiii. neflatperturbatiodebilori : aedexhoe i

intelligi Bolet Unde quid nobia videretur,ibi tracta-

in sxcuaia, vohiit. Ail
i
quinqaa mellorli aotaa Maa,
vimuj (Quxst. tn Exod. quxst. 71). re|iouiiuus, iwluit.
768 LIBElt QUINTUS. 766

ipsum debitorem admonet pignus foras profere cre- non hnhent a quibus defendantur sive advena, ijuia
ditori. Quod vero jubet egenti pignuseodem diere- in terra aliena est sive orphanus, id est pupillus,
;

stitui, ut in eo dormiut qui non habet ubi dormiat, quia parentibuscaret ;sive vidua.quia maritum non
merito movet,ut requiratur cur non potius creditori habet : pignus vero cum prohibet vestimentum au-
praeceperit ut non auterat pignus, quod eodem die ferri viduae,puto quod satis eleganter admoneat,eas
oportet ut restiuat.Quod si ad compellendum debi- veredicendas esse viduas,quae etiam pnuperes sunt.
torem fieri voluerit, quomodo se urgeat ad redden- Id enim et Apostolus evidenter ostendit, ubi ait

dum,cum sciat pignus eodem die se recepturum ? Si qua autem vidua titios el nepoles habel, discatpri-
An forte hoc fieri voluerit propter mernoriam, ne mumdomumsuampietractari,etmuiuam vicem paren-
obliviscatur reddere.et tunc non reddat si vere non libus reddere : hoc enim acceplum cst coram Dornino.
habuerit : maxime quia creditoris sui misericordia Quiv autem vere vidua est, et desoluta, speravit in Do-
vincitur.cui esse non debet ingratus, pignus rece- si minum, et persistit in orationibus nocte et die. Hanc
perit in quo dormiat; simul et creditor cum ille non vere viduam dixit,quae non habet a quibus susten-
reddiderit, debet euin credere non habere, qui hac tetur quianon solum viro,sed etiam posteris atque
;

etiam indiget misericordia, ut pignus ei propterea omni ope destituta est divitem quippe non diceret :

restituatur, quod aliud non habet ubi dormiat? desolatam.Pauperiitaquepignusnonestauferendum

XLII. [Ib. xxiv, i&.]Non morientur patres pro filiis, vestimentum nam et hoc ipso quod vestimentum
:

non morientur pro patribus: unusquisgue in suo

ct filii prohibetauferri,pauperemostendit.Nequeenimcre-
peecato morietur. Ecce non solum Prophetae hoc di- ditornon potiusauferret argentum,velsi quid aliud,
xerunt (Execli. xvm, 17),verum etiam Lexdicit.sua quam vestimentum.Porro sioccurreritanimo.Quid,
culpa quemqueintcrimendum.non autem patrissui, si multa habeat vestimenta non necessaria, sed su-
aut (ilii sui. Quid est ergo quod alibi dicitur, Deus perflua ? quomodo intelligitur vere vidua, hoc est
reddentpeccala patrum infilios, intertiatnetquartam non fcolum desolata, verum etiam quae non in de- '

progcniemlAa nondumnatisillud intelligi-

deliiliis liciis agit ? quam subjecit dicens, Qur autem in de-

tur.propter originale pecatum, quod etiam ex Adam liciis agit, vivensmorlua est (I Tim. v, 4-6;. Hanc quip-

traxitgenus humanum; hicaut m de tiliis jam natis peopposuit, tanquam e contrario verae viduae, tan-
est facta distinctio, ut unusquisque in suo peccato quam talis non sit vera vidua. Quaecumque autem
morialur? Non enim trahitaliquid ex patre.qui jam divites alias nuptias experirinolueruut,continentia
natuserat, quando pater ejus peccavit. Sed cum et in eis laudatur, non desolatio commendatur. Hae

ibi dioitjAts quioderuni me (Exod.xx, 5); manifestum quippe maritis tantum viduatae sunt,non aliis rebus.
est etiam illam conditionem posse mutari,si filii pa- XLV. [Ib. xxiv, 19.] Quod admonet, ut in messe
rentumsuorum facta non fuerint iiuitati. Nametil- oblitummanipulumnemocolligat,etolivamveluvam
lud exAdam temporaliter redditur.quia omnes pro- relictam nemo repelatdiligenliusneglectacolligere,
pter boc moriuntur; non auten in aeternum eis qui et dicit egentibus dimittenda ; occurrit forsitan co-
fuerint per gratiam spiritualiter regenerati,in eaque gitationi,Quid,si haec quae ab agrorum dominis di-
permanserinlusque inlinem.Quaiuviset illudmerito mittuntur, non egentes.sed improbi colligant ?Sed
quaeri possit, si redduntur peccata patrum in filios considerandum primo illum misericordia facere,qui
hisqui oderunt Deum.cur in tertiam et quartam ge- hocanimo dimittit,ut egentes habeant quod dimit-
nerationem, vel praetermissa prima et secunda, vel titur. Ueinde cum haec populo praecipiuntur, simul
non etiam in caeteras permanenteimpietate et imita- admonentur ii qui non indigent, ista non quaerere.
tione malorum pareiitum. An per hunc numerum, Quod si quaesierint, quid aliud quam res alienas,
quoniam septenarius intelligitur, universitatem si- et, quod gravius est, pauperum invadeie judicandi
gnificarevoluit:etideononipsum potiusseptenarium sunt? Utrique ergo coinmemorantur 2 his pra?cep-
posuit.ut diceret in septimam generationem, ac sic tis, et quorum agri sunt, ut misericorditer ea re-
omnis intelligeretur;quia causain perfectionis hujus linquant et qui indigentes non sunt, ut inde se
;

numeri hoc modopotiusintimavit?Ideonamqueper- abstineant quando utrumque dicitur, et a quibus

:

hibetur perfectus.quia ex his duobus constat,terna- dimittenda sint, et quibus dimittenda sint.
rio scilicet primo impari toto, et quaternario primo
XLV. [Ib. xxv, 1-3.] Si autemfuerit aliercatio inter
pari toto. Unde esseet illud propheticum existimo,
homines,et accesserint ad judicium, et judtcaverint,et
quod assidue repetitur. lntribmetquatuor impietati-
justidcaverint jiisiKw.Judices intelligendi suntjudi-
busnonaversabor(Amos 1,3); per quod voluit impieta- care,non illi qui dicti sunt altercationem habere.
quam tres vel quatuor intelligi.
tes universas potius
Deinde sequitur :Et reprehenderint impium. Et erit,si
XLIII. [Ib. xxiv, 17.] Non declinabis judicium adve- dignus fuerit plagis, qui impieugit ; constitucs eum in
nse, el orphani, et viduse.. Non pignerabis vestimentum conspectujudicum,etflagellabunteumantese,secundum
viduse. Cur non ait, Et non pignerabis vestimentum impietatemejus:numeroquadragintaflageUabunteum:
eoruoj?Quae enim causa est ut trium istorumjudi- nonapponenl.Siautemapposuerintflagellareeumsuper
cium declinare vetuerit,pignus autem auferri vesti-
'
Editi, quse in deliciti agit : ouiissa negHUte particu-
mentum soliusviduae.non etillorum? Nisi quiajudi-
la, qu» iuterpouilur iu potioritius Mss.
ciaomnium facienda proptera commendavit, quia * Er., commonentur.
767 QtLESTlONUM S. AUGUSTINI 1N HBPTATEUCHUM 768
hat plagtu plurtt, iiiturpabitur fmicr inus eovam tc. ut somen excitaret propinquo suu.eujus fuorat illu
Valda adverteadum sat quod ( oum h peooata plagie uxor.nec de illo peporerat ; el taiueii qui do illa na-
emendanda prsoeperit, que digoanon Bunt mortis tus eat.ex nuinine quidom dofuncti oonetitotui est,
aupplioio viudioari,et boo tam pauois plagia jetiDa ta- quia lilius ejus eat diotue, atqua ita factum ost ut
uien qui osditur, appellat it impium val impie agon> nomen defuncti non deleretur ex lsrael, noc tainen
tiun : ut DovarimuB,noD aiout plurimi loquuntur.lo- ejtis nomine uppellutus est (llitth iv, llt-17).
outas esse. Soripturas ;<jiia^ ineurioBiua legioiuB,pu- i.ii
BtHO i'i. ni i>iiii.ii'AiiuiiiisjiiM;rii.il/ui7A. n, 10; l.uc. 111, 23.
tamua adultarium nou eaao impietatem,quia io ho« Q ii.'ii eum itasint,abundantiusduobus mudissolvi
uiiiieiii vidatur peooaaee qui Itue feoerit, cum illud potcst evangelicaqiuuslio.ut unuseorumquosdiver-
peocatum morte jubeat Lez /vu/.xxu, 82) ;et
pleoti sos commemorant Mattha>uset Lucas,ita fuerit pro-
his peooatis gravioroa ease dioimus iniputatcs.cum piaquua alteri ad ducondain ejus uxorem, ut alios
sintearum qutBdam qus tlagelli plagis quedragiata eliamsursum versus parentes atque nuijores iste,
puniuntui-.Kst ituque tevis impiotas.qu.o verbere di- aliosillehaberepotuerit.NaujsifrHtrumliliifuissent,
gnaest ; et estgraviorquanuortedignaest itaetiam : unum habuissent avum quod non ita est nam ; :

tllapeecata qu;e non in Deuni, sed in hominemvi- secundum Matthsum, Mathan est avus Joseph ;se-
denturaiimitti,sunt morte digna quffidam suntalia ; cundum Lucam voro, nou Mathan, sed Mathath.
curreptiune.seu verbere.seu venia'1'acilliore.Itaeiiiiii Quod quisquam putat esse tantnm similitudinem
si

looutosesseSeptuagintainterpretes constat,utetiam nominis, ul ub scriptoribus in una littera erratum

illius qui plagis dignus est impietatem vocaverint. sit.ut (ieret tam parva et penenulla diversitas ;quid
XLVI. [Ib. xxv, 5.] Si autcm liabilaverinl fratres de istorum patribus dicturus cst? Nam secundum
in uiiuin, ct morluus fucrit unus ex eis, semen au- Lucani Mathath tilius fuit Levi secundum Mat- ;

tciii non /ucritci: non crituxordefuncti foris nonap- autem.Mathan ex Eleazar genitus invenitur : atque
J
propiantt : fraler viri ejus inlrabit acl eam, etacci- ita inde sursuiu versus diversi sunt patres et avi ;

piat eam sibi uxorcm,ct cohabitabit ci. Eteiit, infans et deinde majores usque ad Zorobabel, qui ferc est
quicumquc iialu.s fucrit.conslitutlur exdefuncli iioim- vigesiums sursum ab Joseph apud Lucam.apud Mat-
ne,ct non delebitur nomon ejus ex lsrael. Videturhoc th«um autem undecimus. Qui propterea idem ipse
praecepisse Lex de fratris uxore ducenda, non ob esse creditur,quia pater ejus apud utrumque Evau-
aliud, nisi ut semen suscitet fratri qui sine liberis gelistamSalathiel invenitur: quamvis (ieri potucrit,
defunctusest.Quod &uie,ma.i\.,Conslitueturcxdcluu,li utalius fueriteodem nomine.habensejusdem nomi-
nomine,et non dclclntur iioincn ejus ex Israel, ld est nis patrem.cujus et ille habuit. Nam el inde sursum
nomen defuncti ;
ex hoc videtur dictum,ut ille qui versus diversi sunt alium quippe habet Zorobabel
:

nascitur, hoc nomine appelletur, quo appellabatur avum apud Lucam.qui est Neri alium apud Mat- :

defunetus,cuiquodam modo propagatur.Unde nobis thaeum.qui est Jechouias atque inde superius nus- ;

visum esl magis secundum adoptionis morem sol- quam est con8onantia,quousque veniatur ad David,
vere in Evangelio qua>stioncm de duobus patribus apud Matthaeum por Salomoneiu, apud Lucam per
Joseph [De Cons. Evang. lib. 2,c. 3), quorum unum Nathau.Uiflicillimum autem videtur nou fuissfiali-
commemoral Muttheeeus^eum seilicet qui genuit Jo- quem propinquiorem qui ducerel uxorem fratris
seph (Uatth. i, 10 alterum l.ucus, eum cujus filius
; sui,quam eum qui ex David osset cunsanguineus tam
erat 5 Joseph (Luc. m, 23) quoniam nullius eorum ;
longinquogradu.nonaliquaiufra propinquitatecon-
nomen Josephaecipil.Nisilorle hocdictum eet.Conc- junctus ;cum sit apud Lucum David peno quadrage-

tituetur ex defuncti nomine.noa ut ejus nomen acci- simus a Joseph.apud Matthsum autem ferme \ ige-
piat,sed ut ex ejus nomine.id est tanquam lilius.non simus septimus.Aut si propinqui ad uxores defun-
ejus cujus semine est genitus.sed illius defuncti cui ctorum ducendasetiamilliquserebantur.quiex femi-
semen susoitatum cst, hieres eonstituatur. Quod narum sanguine propinquabant,tieri potuit ut esset
enim additum est, Et non deltbitur nomen ejuscx aliquis ita propinquus.qui Joseph genuerit de UZOra
/V<ce/,putest ita intelligi,nun quod nomen ejus puer propinqui sui.qui sineliberisdecessit : acsioeieiset
consequenter accipiat :sed quod illenonsine poste- alterex natttrapater.ulter ex l.ege ;in quorumpatri
ritate mortuus esse videbitur.et ideo permanet ejus bus et aviset deinde majoribus ideo nulla propinqui-
nomen,hoc est meuioria. Neque enim etiam si ipse tasappareret,quod nun ex maribus, sed ex feininis
illium genuisset, nomea suum ei fuerat nnpositu- piupiitquarent. Verumtamen si ita osset.nee David
rus.ut nomen ejus non deloretur ex larael : sed ex aliquatnkninuspatei'iieeui'i'ei'et.Aiitsii|uisi|iiaiii po-
hoc utique non deleiotur, quia non sino liberis ox tuisso contendit.ubi ponimusquud cunsuetttdu Scri-
hac vila emigraret et hoo jubolur BZ ejus uxore ; ptura noneatfeminaa genealogia pro maxihuB po-
in
frater ejus implerc, quod ille DOD potuit. Nam etsi nere, sicut eas nullus Evangelist» iuteipusuit ? I lu
fratcr nun propioquus duoebat uzorem
fuisset, et eniineuiiitt eiiiuranturmatres.nonponunturnisieii n

BJU8, qui sine. liliis mortUUB esset, ad suseilandum patribua (o). Ac per boo aut ita propinquior defuitad
Bemen fratri buo sicut fecit linuz ducendu Ituth,
: uzorem defunoti sibi oopulandam,utorigo oogoatio

nis haviil 1
repeteretur :au1 adoptio feoit altoruut pa-
' pama. Al M-i«., ceniu.
Kiliti,
' uxor dtfuncti fratrii nm atttri naaaJ
Bditi, eppro-
pimiti E iiiiniiir ad Msa et ad LXI > E.itti. <i DattW, iiii.'ii.iiiui. ii, quo m»*. awajal
• M»s. duo Vaticaui, fitius noi, eiat. (u) II llotract. e. 55. u. 3.
 769 LIBER QUINTUS. 770
trem quem possethabere Joseph. ceptiquoadmonuit nonesse preelereundem abom-
XLVII. [Ib. xxvi, 14.]Quid est quod inter illa quas nibus verbis mandatorum suorum.etiam hoc seor-
jubetdicerehominem,qui in dandis decimis,etquae- sum commendare voluerit.
cumque dare vel impendere jussus est, omniaman- Potest hoc quod ait, dextra aut sinistra, etiam sic
data complevit,etiam hoccum laude et commenda- nec eorum causa, quaa propter felicita-
intelligi, ut

tione sua dicere jubet, Non dedi ex eis mortuo f An tem appetunlur, nec eorum quaa propter infelicita-
per hoc prohibet parentalia, quae observare gentes tem fugiuntur, ire mandaveril post deos alios : id
solent ? e8t,nec pro iis quae amantur, nec contra ea quae
XLVIII. [Ib. xxviii, 13, 14.] Non prxteribis ab omni- odio habentur,adiisaliisauxilium esse poscendum :

bus verbis quse ego mando tibi hodie,de.ctra ' aut sini- autcerteillo modo,ut velconcilientur.quo prosint 1
;

slra ire posl deos ulienos, servire illis. Quaari potest vel placentur, ne nocoant. Nam et de quibusdam
quomodo possit intelligi irc in dextra,qui post deos scriptumest Psalmo, Quorum os locutum est va-
in
alienos ierit servire
illiB cumdextrain laudepona- ;
nitatem, et dextera eorum dexlera iniquilalis ideo :

tur.illud autem nunquam laudabiliter fieripossit : quia his rebus opinantur fieri hominem beatum,
nam et quod reprehenditur in via vitse.qui declinat quas et boni et mali possunt habere et ideo dex- ;

in dextra, non ibi ea reprehenduntur quae dextra tera est iniquitatis, quiainiqui sunt, qui eam dex-
sunt.sed ille qui declinat in ea, id est, qui sibi ar- teram putant.Non enim est vera dextera.sed dextera
rogat quae Dei sunt.ldeo diciturin Prove.rbiis : Non est eorum quorum os locutum est vanitatem. lieatum
declines in cnim quse a
dexlra aut in sinistra : vias ili.cerunl populumcui hsecsunt.cuw polius.sicut mox
dextris sunt novit Dominus ; pervcrsx aulem sunt qum ad.jungit et docet, Beatus sit populus cujus Dominus
n sinistris. Ergo bonoesunt dexlrae,quas novit Domi- Ikus ipsius (Psal. cxliii, 8, 15). Haac est vera dex-
nus. Norit enim Dominus vias justorum {Psal. i, 6), tera,aequitatis,noniniquitatis. Non estergo eundum
sicut in Psalmo legitur.Cur ergo dictum sit, Ne de- post doos alienos.neque in dextra,ut existimet ho-
addendo, Ipse
clines in i/<,'.r/ra,consequenter ostendit mo ex ipsis se fieri beatum neque in sinistra, ut ;

enim rectos facielcursustuos. Absitnutem ut dextras, existimando ipsis adversantibus se (ieri miserum,
quas novit Dominus, negemus esse rectas sed, ut :
ad hoc eos colat ut avertat. Aut certe si dextra in-
dixi.declinare in eas est.non illius gratiaj, sed sibi telligimus aeterna, sinistra vero temporalia bona
;

tribuere velle quodrectum est.Denique,ut dixi.ad- nec propter illa,nec propter ista eoscolendos sancta
jungit et dicit, Ipse enim faciet rectos cursus tuos,et Scriptura hoc loco admonuisse credatur.
omnia itinera tua in pacc producet (Prov. iv, 27). XLIX. [Ib. xxix,!.] Hxc verba Testamenti quod
Quapropter hoc quod isto loco Deuteronomii, de mandttvit Dominus Moijsi,statuerefilHs Israel in terra
quo agimus.dictum est Non prxteribis ab omnilnts
: Msab, pr.vter Testamentum, quod teslatus est eis in
verbis qux ego mando tibi hodie. dextra aut sinistra //nrc&.Ostendit unde appellatus sit liber Deulerono-
ire post deos alienos, servire illis, non ideo dictum mium.quasi secunda Lex ubi magis illius repetitio
;

est, quia dii alii possunt eliam in dextris accipi est, quam aliquid aliud pauca anim sunt, quae ibi
:
;

sed aut terrena loca signilicata sunt.quiaet in dex- non sint in eo quod primum datum est. Nec tamen
tra et in sinistra habebant gentes alios deos colen- appellantur h«c duo Testamenta, quamvis ita hsc
tes : aut hoc de diis aliis separatim pronuntian- verba sonare videantur utrumque enim unum est
:

dum est, utduo sint sensus ; unus videlicet, Non Testamenlum,quod inEcclesiadicitur Vetus.Namsi
prseteribis ab omnibus mando tibi ho-
vcrbis quse ego propter ha?c verba duo Testamentadicenda essent,
die, de.rtra aut sinistra, secundum illum scilicet in- jam non duo, sed plura essent, excepto Novo. Mul-
tellectum, quem supra exposui ; alius autem sit tis enim locis Scriptura dicit Testamentum sicut ;

sensus, ire post deos alienos,servire illis,ui et hic su- illud quod factumest ad Abraham de circumcisione
baudiatur,j\'oj? vxteribis ab omnibus verbis qux ego (Gen. xvn, 4), vel illud superius ad Noe (W.ix,9).
mando libi hodie. Quem totum sensum si dicere ve- L. [Ib. xxix, 2-4.] Et vos vidislis omnia quxcumque
limns^superioraverba^qure utriquesensuisunt com- fecitDominus Deus vesterin terra/Egypti coramvobis
munia, repetituri sumus ut quomodo illic dicitur,
;
Pharaont.ti omntbus servis tjus,et omni terrxillius,
Non prxleribisabomnibus.qux egomando tibihodie, tentationes magnas, quas viderunt oculi tui, signa et
dexlra aut sinistra,s\c et istic repetatur, Non prxte- prodigiailla magna,et mantunt ralidam. Et non dedit
ribisab omnibus qux ego mando tibi hodie *,irepost Dominus Deus vobis eor srire,et oculos videre,et aures
deos alknos,servire ///j.s.Pratereundo enim a verbis audire usqtie in dism tstam. Quomodo ergo ait supe-
quae mandata sunt,etiam hoc fit,uteatur post deos rius, Vos vidistis tentationes magnas, quas vidcrunt
alienos.Non enim hoc solum mandatum est.aut hoc oculi titi,s\ non dedit Dominus eisocutos videre,et au-
Bolum praeteriri Deus non vult, quod mandavit, ne res audire nisi quia viderunt corpore,et corde non
,

postdeos alienos eatur, sed omnia qua? mandavit :

viderunt? quiaoculi dicuntur et cordis propterea :

hoc tamen ita praecipue,ut post generalitatem praa- inde coepit,E/ non dedit DomiiiusDeusvobis corscire.
Ad hocpertinentduo quas sequunlur, et oculosvidere,
' Editi, in dextrd. Abest, in, a
Mss. et a LXX.
s
et aurcs audire, id est intelligere, et obtemperare.
Desideraliantur hic verba illa: sic et istir repetatur,
Non pr&leribis ati omnibus qus ego mando tibi /todie Quod vero dicit, Et non dedit Dominus Deus vobis ;
;
quaa reperimus in Codd, Sorbouico et Remigiano. 1 Sic Mss. At excui\,veluti consulantur, quse prosint.
771 QU/ESTIONUM S. AUOUSTINI IN HEPTATEUCHUM 772

nullo modo increpans et argucns hoo dicerel, nisi etiaiu lolies niori potest,quot genora mortishicdicta
ad eorumquoqueoulpara pertinereintelligi vellet.ne sunt ; sed omnia dixit.pro quibuslibot.ut nonsit im-
rjuiaquara se ox boo exoupabilem putet.Simulenira iiiunisab omiiibu8,cuiovonorint aliqua eorumqui-
ostendil et Bine adjotorlo Doiuini Dei eos intelligero bus poroat.Quod aulem ait,/7 non simut perdatpec-
et obodire non posso oculis oordle, et auribus cor- cator eum qui sine peccato est ;
quod j?r«)cus habet
dis tamensi adjuturiura Dci dosit,non ideoosse
: 6t «vi|j.apTT)iov, non sic uccipiondum est, tunquam ab
exoueabile hominie vitinm quoniam judioia n<i ;
onini prorsus peccato mundum et imraunem hoo
qoamvia ooeulta,tamen jneta iunt. dixirit «vajjiapTifjTov, id est sine sed eum peccato ;

i.l. [Ib. \xi\, 5-6.] ll adduxii vot quadragintaan- qui sinc peccalo islo essct, de quo loquebntur: si-

nit in cketerto ; non imtttraverunt vettimtnta vestra, oul dicii Dominus in Evangello,5« non venitttm, et

el oalceementa vuira non tuni attrtta a pedibut vtt- tocutus eis juissem,peccatum non haberent (Joan. xv,

tris panem non manducastis, viniim tt siceram non

;
22) non utiquo omne, sed hoc peccalura quo non
;

bibittit,ut tciretit quia itteDominut Deut witor.Hine crediderunt in eum.Dicitetiam Deus ad Abimelech
apparet tantum vini in suis impedimentis potuisso de Sara uxoro Abrahaa,.Scio quia in mundo corde fe-
portare Israelitas.quando exiorunt de .'Egypto.quod cisti Iwc (Cen xx,(>): non utique mundum illius cor
possent cito oonsumere.Nam si omninonihil sccum ita voluit intelligi.ut similiseis esset.dequibusdic-
tulissent, unde esset illud de quo diclum esl, Sedit tum BBt,Beati mundo corde,quoniam ipsi Deum vide-
populus manducare et libere, el turrextrunt luderel bunt (Multh.\,X) ; sed ab illo peccato,de quo agcba-
Non enim hoc de aqua diccrctur, cum ct ipsius tur,mundum cor habebat, quoniara quanlum adip-
Moysi mnnifVslissima verba sint, non 1'uisso illara sum pcrlinobat,nonconcupiveratconjugemalienam.
vocem principium holli.sed principium vini (E.rod, Llll. [Ib. xxx. 0.] Et circumpurgabit Dominus cor
xxxn.G, 18). tuum,et cor seminis tui,diligere Dominum Deum tuum
LII. [Ih. xxix, 18 81.] Numquidttt aliquis intervot ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, ul vivas tu.
n'r,tiut mutier,aul familia meusde- {
,cel tribus.cujus Evidens pollioitatio gratioe : promittit enim Deusse
etinavii a Uoinino Deo vtstro, ire servirc diis gentium essc facturum quod solet jubere ut fiat.

iltarum Sum tjua tst in vobii radix sursum germi-

'!
LIV.fIb.xxx, ll-H.]Quia tnandatum hoc,quod cgo
nant in felle et amariiudine t Et erit, eum audierit mando tibihodie, non esl tuura modum, neque longe
verba maledictionis hujus, et opinabitur in corde suo, abste est : non in ca-lo eii, dicens, id esl, ut dicas,
dicens,Sancta milii fiant,quoniamm errore cordismei Quis ascendet nobisin ca'litm,et accipiet nobis iilud,et
incedo : ut non simul perdat peccator eum *qui sine audientes illud faciemus INeque trans mareesl,dicens,
peccalo est ; nolet Deus propitiare ei, sed tunc incen- id est,ut dicas, Quis transfretabit nobis trans marc,ct
dctur ira Domini, etxelut ejus in kominc illo, et ad accipiet nobis illud,et audicntcs illttd faciemus f Prope
hxrebunl in eo omnia maledicta Testamenli /iitjui, cstvcrbum hoc valde in ore tuo, el in corc/e tuo, et in
quxscripta suul in libro Legit Itujus. Ita dictum est, manibus tuis factre illud.Uoc esse verbum fideidicit
Numquiit tanquam requirontem in-
est in volns :' ut Apostolus: quod ad Novum pertinet Testamentum.
telligamus,ne 1'orte sit.Si quis autem essct,eum ter- Sed queeri potest,cur ea superius mandala dixerit,
ruit vehementcr,ne forto quisquam diceret in corde qu» scripta suntin lihro Legishujus (/)««/. xxix,2l):
sun,audiens illa maledicta.&MMifa milii sint, id est, nisi quiahisomnibusspiritualia signilicanturad No-
maledictasnncta mihi sint quoniam in errorecor- :
vum Testamentum pertinentia.si bene intelligantur.
dis mei inccdo,\<\ est.absit ut mihi ista eveniant.non Itern quieri potest cur hocquod hic positum esl,Ne-
mihi sint h*c mala, sed sancta, id cst propitia et que trans mare est,ut dicas, Quis Irans fretabit nobis
innoxia; qiwniam incrrore cordismei incedo, eundo trans mare,et accipict nobit illud, Apostolus dixerit.
scilicet post deos gentium, el eis tanquam impuno Aut quis desotnaeim abytsum; atquo id exponensad-
serviendo.Non,inquit,erit sic.Yim perdat simul pec- junxerit,Hoc estChristum a mortuis redttcere : nisi
catoreum qui sine pcccuto est : tanquam diccret, Ca- quia mare appellavit totam in hoo s;eculo vitam.qu»
vete no cui voslrum talia persuadeat, qui talia co- morto transitur.ut quodam modo raare liniatur, et
gitat.AWtS,! Deus propitiare fll.sive tulia cogilanli,sive trans maremorsipsaappelletur.velut trans istam vi-
illi cui talia fuerint persuasa, sicut ipse opinatue tnm.quw maris vocahulo Deinde quod
signitlcatur.
est tlicendo, Sancta mihi sinl ; ot quasi hoc modo hio ttdiiittim est.cr in inaiiibus tuis ait Aposto- : non
avertendo a se vim illius maledicti. Sed tunc accen- loa, nisi, tn ore luoet in cortle /m>.Et hoc usque in II-
detur ira Domini,et i-elus ejus in lm»iinctllo,t\uanno neui cxsecutus est, dicens. Carde enim ceditur ad
pntabitcam bb uvertere, ista in corde suodicendo^ justitiam,orc autcm confcssio fit ad salutem [Rom. x.
Bt adheerebunt in eo omnia maledicta Tettamenii hu. 7,8,10). Meritoquod ex hebrao tranalatum est.quan-
jut,qum teriptatunt in (ibra Legit hujut. Non pos- tuina oobis Inepiei potuit.non habet,H< manibus tuts.
sunt quidem omnia evcnire uni homini non enira :
Neo friistra laiuon hoo a Septuaginta intarpretibui
1
Edili et pluvea Maa., aut fumutut. Pauloque poitna addltumexlBtimo aiaiquia intelllgi voloerunl etiara
i

quamest in toradix, Locum buno redintegeraot,et oom

ipsas manua.quibue aignifloantur opera,in eorda ae
i.XX concilianl codicea allquot mellorii qoUb
I Editi.non simui ptrdat peccatorrm ti tum, eak Al Ms*. oipi debere,ubi eat lldeBqusperdUectiouemoper»-
jnxtat LXX iVon rimut perrlat peecalor eum rjiri «>'<" im forinsaoua oaqu» Uauajuba^
:
i.,, vfi Namai
peccatocst llanc lectiunem cooflruiel expoiUlo,qu(B mos
uii Auguetlno Bubjlolentur, manibui Qant, e< in oorde non flant, nemoaal ura
173 LIBER QUINTUS. 774

insulsus, qui preecepta arbitretur impleri. Porro si fitentes sibi et redeuntes ad se, qui dicit se nolle

charitas, quae plenitudo est Legis (Rom. xui, 10). mortem peccatoris, quantum ' ut revertaturet vivat

habitet in corde, etiamsi manibus corporis quis- (Eiech. xxxni, 11). Hinc et ipse David non solum in

quam non possit operari, pax illi est ulique cum Psalmo, veroetiamcumeumDeus argueret per pro-
hominibus bonae voluntati6 (Luc. xi, i ). phetam.non sinespepropitiationis Doniinirespondit,
LV.[Ib. xxxn, 5.] Peccaverunt non ei ftlii vitupera- PeccaviDomino (II Reg. xii, 13). Medico enim vulne-
biles.Quod io grsero est t4xvo pb>|ji)Ta, quidam in- quodammodo,qui ut sanetur se subdit
ratus videtur
terpretati sunt sicut hic, id est, filii viluperabilcs manibus mcdici.ut in eo mediciiue opus impleatur.
quidam,/i//i commaculati quid&m, filii vitiosi. Unde
;
In hoc autem cantico prrevidrbat Propheta futuros

non magna qua:stio, imo nulla est. Sed illud me- quosdam.qui sic fuerant peccaturi Deum offendendo
rito ad quaerendum movet, si generaliter dictum magnis iniquitatibus suis,ut necpcenitentiam agere
est, Peccavcrunt non ci. quoniam qui peccat.non ei vellent,et ad Deum redire ut sanarentur:de quibus
peccat, id cst, non Deo nocet, sed tibi quomodo ;
etiam alibi dicitur,(>MO/ti'((»i caro sunt ,el spirilus am-
intelligendum sit quod in Psalmo legitur, Tibi soli bultins, el non revertens (Psal. lxxvu, 39). Potest
peccavi (Psal. l, 6); et in Jeremia, Tibi peccavimus, etiam sic intelligi, Peccaverunt twn ci',secundum id

Domine (7crem.xiv,7,8);et iterum in

putientia Israet, quod non ei nocuerunt peccato suo, sed sibi.
Fsalrno, Sana animam meam,quia peccavi tibi (Psal. LVI. lucc bcnctlictio quam - be-
[Ib. xxxiii, 1-3. ] /•;/

XL,5):et utrum hoc sit peccare Deo,quod peccare in nedixii Moyses homo Dci filios lsrael,priusquam tlefun-
Deam.Unde ait Heli sacerdos^SitnDeuwi peceaverit, geretur.Et dixit, Dominus ex Sina venit, et alluxit ex
tfuts orabit pro eo (I Re9.11, 25)? Dicam erj;o interim Seir nobis:festinavit ex monte Pharan cum multis mit-
quid mihi in preesentia videatur. Intelligent for- libus Cattes.Ad dexter iwi ejus Angeiicum eo,et pepercit

tasse aliquid melius, qui melius haic sapiunt, aut populo suo.Et ottmes sanciificati sub manus luas,et hi
etiam nos alio tempore quantum adjuverit Domi- sub le suni. Et accepit de verbis ipsins Legem, quam
nus.Peccare in Deum,est in iis peccare qua? ad Dei mandavit nobis Moyses, hsereditatem congregationibus
cultum pertinent.Nam hoc quod commemoravi,ni- Jacotr.Ei erit in dilecto princeps,congregalis principi-

hil aliud indicat:sic enim peccabant filii Heli.qui- bus populorum simul tribubus Israel. Non negligen-
bus hoc pater eorum dixit. Sic existimandum est ter pratereunda est ista prophetia. Apparet quippe
peccari etiam in homines qui pertinent ad Deum : ista benedictio ad novum populum pertinere,quem
nam hoc Deus legitur dixisse ad Abimelech deSara, Dominus Christus sanctificavit ; ex cujus persona
Propterea peperci til>i, ne peccares in me (G«n.xx, 6). ista dicuntur a non ex persona ipsius
Moyse,
Peccare autem Domiao,vel potius peccasse Domino 1
Moysi, quod in consequentibus evidenter apparet.
(nisi forte alicubi scriptumoccurrat quod huic sen- Nam si propterea dictuin est, Dominus ex Sina ve-
sui resiatat),hi mihi videntur non immerilo dici, nit, monte Sina Lex data est quid sibi
quia in ;

qui piaru pcenitentiam peccati sui nunc agunt, ut vult quod sequitur, et alluxit ex Seir nobis : cum
glorificetur ignoscens Dominus.Causam quippe red- Seir mons Idama?» sit, ubi regnavit Esau? Deinde
dens David cur dixar\t,Tibi soli peccavi,et malum 2 co- cum Moyses filios Israel benedicat his verbis, sicut
ram le /enVsubjecit et ait, Vt justificeris in termonibus Scripiura praedixit,quomodo idem dicit,£/ acccpit de
tuis,el vincas cumjudiairis.swe cum dicit Dcus,Judi- verbis ipsius Lajem.quam mandavit nobis Moijses?,Hi-
cate inler me et vitieam ttieatn ( /sai.v, 3) :aive de Uouii- mirum ergo prophetia est,ut diximus,populum no-
no Jesu Christo intelligatur, qui eolus verissime di- vum Christi gratia sanctificatum pramuntians.ideo
cere potuit, Venii enim princeps mundi,et in me tton sub nomine filiorum Israel, quia semen est Abra-
habel quidquam (id est,quidquam peccati quod morte ham,hoc est.filii sunt premissionis,et interpretatio
sit dignum), sed utcognoscat tnundus quia diligo Pa- ejus est, Videns Deum Dominus ergo qui ex Sina
trem,et sicut mandatum dedit mi/ti Pater,sic facio;sur- venit. Christus intelligendus est, quoniam Sina in-
gile,eamus hinc (Joan. xiv, 80, 31 ) : tanquam diceret, terpretatur, Tenlatio. Venitergoex tentatione pas-
Etiamsi levissima peccata mortis supplicio perse- sionis, crucis, mortis. Et alluxit ex Seir.Scir inter-
quatur princeps mundi.in me non habet quidquam, quod signilicat pecoatorem sic
pretatur, Pilosus, ;

sed surgite, eamus hinc, id est, ut patiar; quia in eo enim natus est Esau edio habitus (<je».xxv,25):sed
quod patior voluntatem impleo Patris mei, non poe- quoniam qui sedebant in tenebrisetin umbra mor-
nam solvo peccati mei.Et quod Jeremias &il,Tibipec- tis,lux orta est eis (lsai.i*,2); ideo alluxit ex Seir.
eavimus, patientia Israel, Domino utique supplicit6r Simul etiam non absurbe intelligitur esse pradi-
dicitur in pcenitentia cum spe salutis ex venia 3
. Et ctum,ex gentibu6 quos signilicantur per nomen Seir,
quod dictum est, Sana animam meam, quia peccavi quia mons est pertinensad Esau.venturam gratiam
tibi, hoc idem agilur ut Deus iguoscendo glorifice- Christi populo Israel. Unde dicit Apostolus Ita : et

tur : quia magna est ejus misericordia super con- hi nunc non ctrdiderunt tn vestra misericordia, ut et

Editi, peccare in Dominum.kA Uss. peccasse Domino,

1
ipsi misericordium consequantur(Rom.xi,3i).lpBi ergo
Recte quidem.sed paulo infra Mss.iidem et omues editi
perperam crebant,7in piam paenitentiam peccati sui non 1
In edilis, tantum ut revertalur.ln Mss.vero,?uanfum;
agunt cuin ccrte certius legi debeat, nunc agunt
: vel : juxla LXX. 6s apostrepsai.
forte, qui per ptvnitentiom peccati sui hoc egunt. * V.t\\\\,qua benedixit et inferius, hsereditatem congre-
:

5
II 83., tnntignum. gafionis Jacob paoloque posl, si';i;u/ cum tribubus Israel.
:

Illis iu locis Bequimur Mss.qui cum grsco LXX

3 Sic Mss. At Er. et Lov., et venice.
Kat., et venia.
couveniunt.
775 QU/ESTIONUM S. AUGUSTINI 1N HBPTATEUCHUM 776

dicunt, Alluxit tx Seir nobis, et festinavit ex monlt gelio : Si rrederetis Mogsi, rretlerelis el mihi; tle me
1'hdittn, id eat, ex monia fruotlforo ! id anim inter- fuim tllr taiptil (Jooo.V, 4'>). Non onim accepit po-
pretatur PAarm,quo tignifloatur Ecclosiu. (,'hm mul- pulus ille l.egem quum non intellcxit;sed tunc acce-
tis mitlibus fades. Et mutata intorpretutur Cades, et pit,quando intellexitde verbis cjus.carens velamine
Sanctiludo.Mutata aunt ergo uiulla millia,et sancti- veteri.conversus ad Uominum : hano dicit hxredita-

ticata per gratiaui, cum quibus vnnit Christus ad lem cougreyationibus Jttrult,t\ux intelligenda est non
Israelitus postea eolligondos. Sequitur et dicit, Ad terrena,sed coolestis; non temporalis, sed aaterna. Et
Je.ctrruut rittt Amjrli cttm fO.'DOC nm) indigel o\posi- en7,inquit,/n dilerlo princeps :ipse utique in dilecto
Uom.£I pspereit, denaaa romia-
inquit, populo tuo ; populo erit princeps Dominus icHiiswongregatisprin-
sionem poceatorum.lndo ud ipsum convcrtit sermo- ripihus populorutn, id ost genlium : simul tnbubus
nem atque ait .Etomnes MMft/tanii •*• mttnus titas, et lsnttl,at imploatur quod supradictum csl,L:elamini,
hisub te suut.non utiquo superbionles.ut suam justi- tjrnlrs.siinul rum populo e/us;r/uiVi nrcitas e.v parte in
tium volentes constiluerei sed agnoscentes gratiam, Israel /acta esl,donec plenijudo genlium inlrartt, el sic

ut justitia: Dei subjiciantur (llom. x, :i). Bt nrrepit, omnis Israel salvus /ieret (llom. xv, 10, et xi, 25).

inquit.i/f verhis ipsius Letjem : populus utiquode quo LVJI.[lb. xxxni, 17.] Cum Joseph benediceret, ait

&\l,Etpeperrit populo suo. Accepit ergo de verbis ip- intcr caHera, 1'rimogenitus tauri pulchritudo ejus.

sius Logem, OtMM mandarit, inquit, nobis Mogses: Quod non ita legendum est, tanquam dixerit, pri-

hoc est.populus ojus de verbis ejus accepit Legem, mogenitus tauri; sed, cum sit primogenilus, pul-
quia de doctrina ejus intellexit Legem eam Lpsam chritudo ejus tauri cst propter crucis cornua, de :

quam mandavitnobis Moyses.IpsequippeetinKvan- Domino intelligitur liguratum.

LIBER SEXTUS.
Qu*stiones in Jesuin Nave (a).

Qu.est. I. [Jos. cap. I, y 5.] Dominus dicit ad intelligitur humanam fuisse dispositionem, quam
Jesum Nave, Et sicut eram cum Moyse, ila ero et te- populo nuntiari, ut cibariu prwpararent, tan-
fecit

cum. Nun solum autem hoo testimonio, sed etiam quam post tres dics memoratum fluvium transituri.
in Deuteronomio multis documentis probatur Moy- Potuit enim hoc sicut homo sperare fieri posse, si

ses ita defunctus.ut Dei fumulus et Deo placens : exploratores celeriter revertissent. Quibus tardan-
quamvis in eo illa vindicta completa sit,ne terram tibus intelligitur.quamvis Scriptura tacuerit,ex di-
promissionis intraret (Deut. xxxn, 48-52, et xxxiv, vina dispositione ca>tera impleta, ut jam inciperet
4, 5). Ex quo datur intelligi,Dominum ctiam bonis apud populum glorificari Jesus.et ostendit quod
servis suis in aliquo succensentem, et temporaliter cum illo Dominus esset, sicut fuerat cum Moyse.
vindicare, et lamen in eorum habere nnmero,qu8B Nam et hac illi dicitur fiuvium transituro, sicut
sunt in domo ejus vasa in bonorem utilia Domino scriptum est : E/ dixit Dominus ad Jesum, In die
(II Tim. ii, 24), quibus daturus est promissa sun- isto inripiam exaltare le coram omnibus filiis Israel,
ctoruru. ut sciant quoniam sicut eram cum Moijse, sic ero et

II. [Ib. m,7.] Qua:stio est.quomodo postea-

i, 11; tccum. Nec inoredibile debet videri.etiam illos oum
quam iocutus est Dominusad JesumNave,exhortun8 quibus Deus loquebalur, aliquid ex humana dispo.
et confirrr.ans eum,seque promittens cum illo futu- sitione agere voluisse,in quasibiDeum tamen fide.
rum,mandaverit idem Jesus populo per scribas, ut rent esse rectorem,corumque ex illis a quo rege-
'

praspararent cibaria, quod post tres dies Jordanem bnntur providentia, consilia luisse mutata. Nam et
fuerant transituri.cum inveniantur post multo plu- Moyses ipso utique tanquam homo putaverat esse
res dies transisse Jordanem. Cum cnim ha»c populo faciendum, ut causas populi sio audiret, quemad-
mandasset, misit exploratoros in Jericho, quoninm modum etsibi ot illis, onus intolerabile subeundo,
Jordane trajccto ipsaproxima civitas occurrebat:illi prodesse non posset : ejusque dispositio divinitus,
autemdiverterunt ad Haab mulierom lnrnicariam,et othoc ipsum socero ejus suggerente et monente,
ab illa occnltati, atque a rcge qussiti el minime in- atquc hanc admonilionem Deo approbante, mutata
venli.eadom dimittenle illos per feneslram, et mo- est (E.vott. xviii, 14-26).
mente ut triduo latcrent in muntunis.quatuor dies 111. [Ib. iii, 3,4, 15. [ Seriba» populo dicunt, Cum
vidontur esse consumpti;inde posteuquam nuntiave- vitlrritis arram teslimoitn Domini l>ei nosln.ct sacer-
runt quiRcireuillosgcstafucrint,promovit Jesuscum dotes noslros ' r :
- Levitas tolltntes eatn,prrfirissimiiiide
populo universo dc loco ubi orat diluculo qui cum ; locisvestnsyt ittposl ram:srd lonjum inlrrvallum sit
vonisset ad Jordanem.divcrtitot mansiUtuno rursus inter vosel illam,quantum duo miltia rubitorum stabi-
populusadmonoturutpost triduunisepraiparct Iran- tis,ne propinqu/Mis ti,Ul scuilis via m quam ibitis in eam.
siro Jordunem, nrca Domini proecedento. Hinc orgo Non rnim abiistis rntm ab hrslerna et nudiusterttana dit
(a) lu imjiiB Uberl 9 Utulo legendum, Joum Nnre, ut i
Mss. Daeem «t edito Ratisponeuta, uUurtMt
iu M*«.; Jnsuf, n in idilil i|Mi ilui'. [Jusne.\
t. i » Si'.'. M *. At fditi, /»<•! Vtttri et IQwOnH Mt*>M
777 LIBER 8EXTUS. 778
Longejussum arcam praecedere.ut posset a po-
est genueruntin deserto.et contempserunt
cel filios qui

pulo videri.Tum grando quippe agmcn, si post eam eos circumoidere, quod inobedientes erant legi Dei.
proximum pergeret, non eam videret pneire, ncc Nulia itaquecausaest cur ii qui putant rebaptizan-
nosset qua sequeretur. Ex hoc autem facto intulli- doseosqui habentchristianiBa^tismisaoramentum,
gendum est, quod columna illa nubis, quajsolebat hoc testimonio Legis adjuvari se putent quia nul- :

movendis castrissignum dare,et iter ostendere(E.cod lus bis numero unus homo est circumcisus; sed
xin, 21), jam recesserat, nec eis apparebat hinc : populus qui jam fueratin quibusdam ciroumcisus,
factum est ut etiam triduum illud ex humanadis- in quibusdam vero adhuc incircumcisus erat. Et si
positione pradiceretur (Supra, qusest.2) Nuncergo aliquomodo id fieri posset,ut bis cireumcidi homi-
ducc Jesu arcam Domini sequuntur nube subtracta nom Deus juberet; numquid possunt dicere ideo
tanquarn velamine ablato. Jordams autem plenus fuissepraceptum.quia illi ab ^Egyptiis fuerunt cir-
crat pcr totam erepidinem suam, sicut in diebus tnes- cumcisi, aut ab aliquibus hoereticis ab Israelitarum
sis tritici. Hocincredibile videtur regionibus nostris: societate segregatis? Gum vero satis etiam appareat
ibi aulem, sicul perhibent qui noverunt, in initio quare sit a Dco dictumjnullum hic posBunt homines
veris est messis tritici tunc autem ille fiuvius re-
; erroris sui patrocinium reperire.
pletur amplius quam per hiemem. VII. II). v, 15-13.] Quando Jesus vidit virum con-
IV. [Ib. iv, 7.] Eterunt vobis lapides isti memoriale tra se stantom evaginato gladio, et eo respondente
filiis lsrael usque in xternum. Quomodo in seternum, dicit quod esset princeps militiae virtutis Domini; et
cum ccelum etterra transeant (Matth. xxiv, 55)? An prostratus in terram dixit, Quid prxcipis tuo famulol
quoniain ieternum aliquid signilicanthilapides.cum quaBri polest utrum angelo se prostraverit.cumque
ipsioeterni esse non possint?Quamvispossilquod in dixerit dominum ; au potius intelligens aquo mis-
gracoest^&ocToualwvoc, dici latine.et usqueiusecu- sus fuerat, ipsum Dominum dixerit, eique se pros-
lum, quod non est consequens ut intelligatur «ter- traverit.Erat autem,sicut legitur, Jesus in Jericho,
n u rn non utique in ipsa civitate.cujus muri nondum ce-
V.[Ib.iv,15 et i6.]Et dixit DominusadJesum,dicens: cideranl, quod mox futurum erat, ut in eam pos-
Manda sacerdotibus portantibus arcam testamcnli tes- sent intrare ; sed in agro ad eam pertinente : nam
timouii.Solei dioi arcatestamenti,velarca testimonii interpretalio qu® est cx hebraeo, sic habet.
nunc dicta est arca teslamenti testiinonii,ut nonso- VIII. [Ib. vii.In eo quod factum est ut Achar de
]

lumarca,sedetiam ipsumtestamentuo:,appellaretur tribu Juda furareturde anathematecivitatis Jericho

testamentum testimonii.Hinc enim dicit Apostolus: contra proeceptum Domini,et propter ejus peccatum
Nuncautcm sine Lcge justitiaDei manifesiata est,testi- tria millia qu« missa fuerant in Gai.dederunt terga
monium habens per Legemet Prophelas (P,om. m, 21). hostibus,etoccisi suut exeis triginta sex viri; et po-
Incujusdam enim rei alterius venturte testimonium pulo graviter territo.Jesus cum senioribus se pro-
datum fuerat illud,quod dicitur Testamentum Vetus stravitad Dominum, eique responsum est ideo fa-
VI.[Ib.v,2-7.] Dixit Dominus ad Jesum; Euc tibi ipsi ctum esse, quod peccaverit populus; minatus est
cullros depctra acu/o\s,vel,sicut habet greecus, depe- etiam Deus non se cum eis fulurum,nisi abstulerint
tra acuta; et sedens circumcide fitios lsrael ilerum. In anathema de se ipsis ; et quod ostensus est qui fece-
hoc praceptoquasritur cur dixerit,/ft'/-UH(.Nonenim rat,nec solus occisus.sed cum omnibus suis queeri :

unus homo bis circumcidendus erat sed quia unua : soletquomodojusteproalteriuspeccatis inalios vin-
populus erat in quibusdam circumcisus, in quibus- dicetur maxime quia in Lege Dominus dixit, nec
;

dam non circumcisus,ideo dictum est iterum,\it cir- patres pro liliorum, nec filios pro patrurn peecatis
cumcisusiterumeircumcideretur.non homo.sed po- csse puniendos(D«Mf.xxiv, 10)? An aliud judicanti-
pulus. Nam et sequentiaid ostendunt. Dicit enim bus hominibus estpreeceptum.nequemquam pro al-
Scriptura:E//mf Jesus cultrospetrinos sibi ij>si uculos tero puniant; Dei autem judicia non sunt ejusmodi,
et circumcidit filios Israel in loco quivocalur Cotlisprm qui alto et invisibili consilio suo novit quatenus ex-
puliorum. lloc autem modo circumpuryavit Jesus filios tendatetiamtemporalem hon: inumpcenamealubrem
Israel, qui aliquando fuerant in via, el qui aliquando que terrorem ? Non enim aliquid dirum ', quantum
incircumcici erant earum qui exierant ex .Eyypto; mundi administrationem,contin-
attinet aduniversi
omnes istos circumcidit Jesus.Quadraginta enim et duo- gitmortalibus,cum moriunturquandoque morituri:
bus anniseonversatus estlsraet indeserto Mabdariiide, eltamenapudeosqui taliametuunt.disciplinasanci-
et idco incircumcisi erant illorum plurimi pugnatorum tur.utnon se solum quisque curet in populo.sed invi-
qui e.rieriutl de lcrra jEgypli qui inobedientcs fuerant eem sibi adhibeant diligentiam.ettenquam unius cor
mandutis Dei, in quibus et definierat Dominus eis, ne porisetuniushominisaliaproaliissintmembrasolli-
viderent illi lerram guamjuraverat Dominus patribus cila.Nectamencredendumest,etiampoenisquffl poet
eorumdare illis, terram ftuenlem lac et mel. Pro his mortemirrogantur,aliun proaliopossedamnarijsed
uutem subslituit filios eorum,quos circumcidit Jesus,eo inhistantum rebushancirrogari pcenain,quae finem
quod fuissent in itinere Manifestum est
incircumcisi. fuerant habituraa.etiumsi non eomodo Gnirentur. Si-
ergo non omnes fuisse,sed quosdam. Quidamenim mul etiam ostenditur quantun; oonnexa sibi popu li so-
de/Egyptoexeuntiumtiliiinillopopulo incircumcisi cietateipsauniversitas,utnoninseipsissinguli,sedet
erant,quos potuit circumcidere Jesus ; illorumgcili- 1 Editi, durum.

Patrol. XXXIV. 25
7 79 QlL£STIONUM S. AUOUSTINI IN HRPTATRUCHUM 780
lanquampartcsiiitrttooxiBtimentur.Poruniusigitur qumrcret: nunc vcro cum proptcr Doi verbafaclum
:I1MI morteroque paucorum admonituscst po- Jesu,a qup prasvarioari illavorba nonpossent.roctis-
pulusiinivcrsus,lunqunminoorporoiiniYrrs.i|u,ire- miiii' ilicitur eliam lapidationem igncm fuisso ; elo-
Btiara eigniflcatu ganter agnosciturilln piena homincm, noinposle-
iv quod admiBaum Bst.Mmol
quantummall Berst,Biunlver8aillaoongregatiopeo« rum peccato illo interirct.fuisso purgatum.Quod si-
potuitjudiearU, gnifieant etiam vasa in Levitico, qu<9 julientur igne
oasBet jquando ne unoa quldem ita
Acliar purgari. Si nutoni tule fuitillud pcccatum, proptcr
abeo possent caHeri esse sccuri.At vero,
si
ut
ab aliquo invcntus atque comprehe.nsus.et illius cri- quod eum etiam post istam vitam gchenna euscipe-
ret; ideo Josus eum Toluit lapidari.ut quod aDomi-
minis reus ad judicium Jesu fuisset adductus, ne-
quaquam putandum eat hominem judicem vel pro nodiclumest, igni cretnabitw, illod admoneret in-
telligi.quod Dominus faceret.nonquod ab ipsisesset
illo veloum illo qoemquam alium, qui societate
Ne- fiicicndum.Si enim dixissot Dominus, Igni eum cre-
factiojus minirae teneretur, fuisse puniturum.
mnbitis ot omnia ejus; huic scnsui locus nullus esset
que cnim ei mandatom LegiB lioebal exoederi
datum est hominibus, ne judicio suo;
quod in ho- cum vero ita positum cst, ut magis videatur Deus
minem homini jusBum sive permissum cst, alterum quod ei futurum essct prajdixisse, quam quod ei ab
plcctendum. hominibus dcberet fieri praecepisse; melius non po-
pro alterius peccato arbitretur cssc
honge autem secretiore justitia judicat Deus, qui tuit facere Jesus, qui divina vcrba sicut tantus pro-

potens est ctiam post mortem, quod homo non po- pheta intcllexit, qui ctiam hoc ipsum prophetico fe-

test, vel liberare vcl perdcre.

Visibiles igitur afflic- cit, quam ut illum lapidibus potius quam flamrris
sive mortes, quoniam his quibus interimere,ne in illisignibus verba Domini videren-
tioncs hominum
novit Do- tur, impleta, qus ob aliud dicta volebat intelligi.
ingeruntur, et obesse el prodesse possunt,
minus in occulto providentia? suse
qucmadmodum Ncc movere debet quod non ipsum tantum, sed
juste quibusquedispenset, etiam
cum aliorumpec- etiamomniaquaisunt ejus.Deus cremandaigni prs-
vero invisibiles, dixerit.Sic enim ait, lijni cremabitur, etomnia qux-
cata in aliis videtur ulcisci. Pcenas
prodesse non possunt, ita M*w<7MesHN<£(.Omniaenimqua?cumque8untei,opera
quffi nonnisi nocent, et
luit, sicut ho- ejus possunt intelligi.quaecumillodixitesse concre-
nullus Deojudice pro alicnis peccatis
mine judice luere nullus nisi pro sua culpa istas manda: nonsicut dicit Apostolusdequibusdam ope-
homini judici ribus igne consumptis, ipse auiem satvus erit(l Cor
visibiles debet. Hoc enim praecepit
his qua: ad humaoum judicium
pertinent in,i5) ; si hujus peccatum ita intelligendum est,ut
Deus, in
vindicanda 2
quod in suo judicio facit ipse, quo etiam asterno igne puniatur. Filios ergo ejus et fi-
,

potestas non aspirat humana. lias cum pecoribus et omnibus quoe habebat, popu-

IX.flb. vn, 15 el 25.] Merito

qua?ritur,cum Domi- lus quidemcumeumpuniret.simullapidibusobruit:
nus propter illum qui de anathemate furtum
fecerat non tamen hoc judiciohumano.sed prophetico spi-
eum qui fuisset ostensus, igni cremari, ritu fecit Jesus sive ita intelligens, omnia qux sunt
praoeperit ;

cur eum ostensum Jesum lapidari potius a populo fe- ei, ut nec filios censeret exceptos.lapidationis etiam

cerit.An ita eum mori oportuit,quemadmodum Je- pcenam pro igne ingerens; sive opera ejus quas post

sus.quipropius Dominum sequebatur.Domini verba mortem Deus in illo fuerat crematurus,non solum
jubentisintelligerepotuit?Sic enimallius quisquam per caitera quas illi erant, verum etiam per filios

non Unde magis qmerendum est cur la-

facile potuit ejus signiticans.

pidationem ignem appellaverit Dominus.quam cre- Nec ideo aane credendum est eos pro peocato pa-
dendum Jesum aliud fecisse quam jusserat Domi- tris.a quo innocenteserant.etiam post mortem sup-
nus.Nam noque ad intelligendum verba Domini quis- plicio inferni ignie incensos. Mors quippe ista quie

quampotuitesseaapientior.ncqueadfaciendumqui- omneB manet.quamvis de priino peccato voniat.ta-

equam obedientior.Proindeignisnomine pcenampo- men quia ita nati euniua.ut necessario moriendum
tuissesignificari, Scriptura testis estin Deuterono- sit, accelerata quibusdam est utilis.Unde legitur de
mio, ubi dicitur ad filioa Israel, Et ciluxil vos de quodam : Kaplus ett, nc malitia mutarct intellcctum

tornace fenea ex /Egyplo (Deut. iv, 20) : ubi utiquo ejus ^Saji iv, H). Quo crgo judicio Dei, vel miseri-
intolligi voluit. cordia.fueritirrigata eive filiisejus.siTe illis trigin-
duram tribulationem
Du» autem mihi causai ooouruni (nnn ut ambre ta sex viris, ouni omnes ab ejus peccato alienitue-

gtnt, sed ut altera ex eis),cur nonille cum snisom- apud eum apud quem non oat iniquitas
rint, latot

nibusevidenti ignecrematus sit. Si onim peccatum (Aom. Verum illud in promptu e^t, quod at
ix, 14).

ejusDominuataleessejudicavit, qnod supplicio illo populum terribiliter oportobal quarers qitod ndniis-
expiatum non puniret in eetcrnum, propter ipsam sum eat Bt taato vehementins tiniuonint Otstsri fa-
;

expiationem etpurgationom oongruentcr illa pcana ctum ejuB imitari, quanto magis humana SSOOrrst
ignis nomeaaccepit. Nequo ad huno intelleotum infirmatas, et intam magnuni tnnique justuni po-
quisquam tendore admoneretur.si euui propric visi- puli odiuni dari, ct eis quoB ab spem propagandi

bilis ignisexureret sed in eo quleque remaneret,

;
generis so relicturum putabat, peccato suo aecum
quod npertn videbat impletum, neo aliquld ultra consumptis suis postoris eroori,
\. ii id Deuajubet loquenead Jeauoa,
vindicari
,

• Sic IUI. et M*t. Al Ain. Br, nl Lov., f{

Uonuln. ii t oonstituatBlbi retrorsueinsidlas^ideBt insidiantei
781 LIBER SEXTUS.
bellatores ad insidiandum hostibus, hinc admone- Israelitae. Posteaquara vero cognoveruntibi eosha-
mur non injusto licri ab his qui justum bellum ge- bi omnes quos invcnerant secundum Dei prm.
tare,ubi

runt: ut nihil homo justus pr«cipue cogitare de- ceptum debellare oportebat, noluerunt tamen fran-
beat in his, rebus, nisi ut justum bellum suscipiat gere jurationom etlicct eosmentitos esse didicis-
;

cui bellare fas cst ; nonenim omnibus fas est.Cum sont.parccrc maluerunt jurationis oausa cum pos- ;

autemjustumbellumsusceperit.utrumapertapugna sent utique dicere se tantum illisjurasse ',quoseo3

utrum insidiis vincat, nibil ad justitiam intercst. essecrediderant.id est dclonginquo venientes cum ;

Justa autembella deliniri solent, quw ulciscuntur veroaliudcognoverunt, prajceptum circaeosDomini

injurias, si qua gens vel civitas, qu;c bello petenda implendumerat.ut sicuticfcteriexpugnarentur.Deus
est, vel improbe
vindicare neglexerit quod a suis autem hoc approbavit.nec parcentibus succensuit:
factum est, vel reddere quod per injurias ablatum quamvis eum noninterrogassentquinamilliessent,
est. Sed etiam hoc genus bellisine dubitatione jus- et ideo eosilli fallere valuissent. Unde non impor-

tumest, quod Deus imperat, apud quemnonest ini- tune ulique credendi sunt, etsifallere homines pro
quitas, et novit quid cuique fieri debeat. In quo sua salute volucrunt, non tamen fallaciterDeum ti-
bello ductorexercitus vel ipse populus,non tam auc- muisse in populo ejus: propterea nec succensuit
torbelli, quam minister judicandus est. Dominus jurantibusautparcentibus, adeout poslea
XI. [Ib. vm, 4-8.] Jesus mittens ad Gai debellan- Gabaonitasipsos tanquam populisui homines dedo-
dum triginlamiliabellatorum, ait illis: Vos insidia- mo Safll vindicaverit,sicut Regnorum ostendit histo-
bimini posl civitatcm,et non longeeritis a civitate, et ria (II Becj. xxi, 1-9). Et quoniam juratio sie servata
eritis omnes parati: et cgoetomnis populus quimccum est,quamvisinhominibusquimcntitisunt,ut ad cle-
cst, acccdemus ad civitatem. Et crit, cumexierinl qui mentiam senlentia flecteretur, non displicuit Deo.
commorantur iti Gai, in obviam nobis, sicut antca,et Namsie contrariojurassont aliquosseinterfecturos,
fugicmus a facie illorum. Et cuni cxicrint post nos,ad- quos Gabaonitas in terrapromissionis esseputavis-
ducemus illos de civitate, et dicent ,Fugiunt istia facie scnt, et postea didicisscnt eo9 esse ab illa terra ex-
nostra, sicul antea. Vosautem exsurgctis ex insidiis et traneos, et do longinquo ad se venisse, nullo modo
ibitis in civitatem. Secundum verbum istud facietis. arbitrandum est.quod eos essent debellaturi causa
Ecce pnecipiovobis.Qusarendum est utrum omnisvo- .jurationis implendae cum propteripsam parcendi
:

luntas fallendi pro mendacio deputanda sit; et si ifa clementiam sanctus David, etiam post verba quibus
est, utrum possit justum csse mendacium, quo illo seNabal interfecturumessejuraverat, utique sciens
fallitur,qui dignus estfalli;et sinehoc quidera men- quem fuerat interfecturus.parcere maluit,nec in re
dacium justum reperitur, restat ut secundum ali- duriore implere juramentum {IReg. xxv, 22, 33)
quam significationem hoc, quod de insidiis factum magis Deo placere existimans,si quod ira perturbatus
est, ad veritatem referatur. adnocendumjuraverat, nonfecisset, quam siperfe-
Quod Gabaonita» venerunt ad
XII. [Ib. ix, 3 13.] cisset.
Jesum cum vetustispanibus et saccis,ut putarcntur, XIV. [Ib. x, 7, 8.] Cum obsessi Gabaonitae a regi-
sicut fuxerant, de terra venisselonginqua, quo eis busAmmorrha;orum,raisissentad Jesum,utsibisub-
parceretur(constitutum enim erat a Domino,nealicui veniretur; ita Scriptura sequitur,et dicit : Et aseen-
terras illas inhabitanti parcerent, quo ingredieban- dit Jesus a GaUjala, ipse et omnis populus beltatorum
tur) : nonnulli codices et gracci ct latini habent, Et cum illo,omnis potens in fortiluiline. Et dixit Domi-
accipientes saccosveteres super kumeros suos ; alii vero nus ad Jesum, Noli limere illos; in nianus cnim tuas
qui veraciores videntur, nonhabent, super humeros, non subsistctexillis quisquamcoramvobis.
tradidieos;
sed, supcr asinos suos. Similitudo enim verbi in graca Ubi neque consultus estDominusutrum eundum ad
lingua mendositatem facilem fecit, et ideo latina eosesset sed ultro suisrecte subvenire volentibus,
;

quoqueexemplariavariatasunt; ujjjuovquippeetKvuv futuramvictoriam praenuntiavit. Sic ergo posset,

non multumab invicem dissonant,quorumpriushu- quamvis non consultus,de ipsis Gabaonitisadmone-
merorum nomen est, posterius asinorum. Ideo est re, qui essent,cum se longinquosessementirentur,
autem de asiniscredibilius,quoniamse a sua gente nisi ei plaeuisset illa juratio, quas subjeclis parcere
longinqua missos esse dixerunt unde apparet eos : cogeret.Crediderant enim Deo,quem audierant suo
fuisse legatos,et ideo magis in asinis quam in hume- populopromississequod illas gentessubverteret,eo-
ris necessaria portarepotuisse; quia necmulti esse rumque terram obtineret et hanc eorum fidem oon
;

poterant ; et non solum saccos, sed etiam utres eos eos prodendo 3 remuneravit quodam modo.
portasse Scriptura commemorat. XV. [Ib.x,5, 6. iQuaeriturquemadmodum rexcivi-
XIII. [Ib. ix, 19.] Quaari potest quomodo juratio- tatis Jerusalem Adonibozech et cseteri quatuor cum
nem servandam esse crediderint Hebraei Gabaonitis, quibusobseditGabaonitas,secundumSeptuagintain.
quibus ita juraverant, tanquam de longinqua terra terpretes, primo reges Jebusaeorum cum adeosob-
venientibus.sicut illi mentiti fuerant. Sciebant enim sidendos convenerunt, postea vero reges Amorrhaeo-
se debellandes, si cognitumesset Hebraeisinea terra rum dicanturab ipsis Gabaonitis, quando nuntios
eos habitare, quam promissam fuerant interfectis
habitantibus retenturi. Mentientibus ergo quod de
1
Ms3., se tunquam illis jurasse.
longinqua terra ad eos venissent, juraverunt eis 2 Sic Mas. cuni Rat. et Am.At Er. et Lov., perdendo.
783 QUiCSTIONUM S. AUGUSTINI IN HKPTATEUCHUM 784

misertint nd Jesuni, ut eos do obsidione liberaret Onbaonitis popcrcerint, quia se de longinqua terra
Sicut autem in9picorepotuimusinoa interpretatione vonisse llngentes eorum jurationom teUuerant.Sed
,|ii, hebrao est,utrobique Amorrhsorura dicun-
(
.
,\ quoniam quiboedam altro prebuerunt Ismelitwmi-
tur: oooetet Jebusaoru m fu
oum ivitatis sericordiam, quamviscontraDci mnndatum ad hoc ;

Joru»alem,quiaipsu si diota Jebue tanquano illius

. diolum esse intelligendum eat, istos ita beHaaaa, ut
gentiametropolia; el aeptem gentei sapieaime Sorip- noneisparceretur, nocab eis ipsislsraelitie neglocto
tura commemoret, quas promisit Dous extermina- Dei mandato ad misoricordiam flecterentur. Quod
turumso esse afaoio populi sui, ex quibua una per- quidcm duce Jesu qui omnia diligenter ilivina pra?-
hibcturAmorrhaorum. Niai fbrte hoc nomen uni- oepta servabat, non est oredendum liori potuisso :

versalefueratomnium,aut potius majorispurtis :ut vorumtamen nec ipse istos tam citn dclevi?set,nisi

non una, sed pluros in his scptem hoc nominc te- conspirnnlissime oontrairont; atqueitafiori posset
nercntur: quamvis osset otiam una de eeptem,quse ut cisahilln minimedebellatla,qni Dei pracepta im-
Arnorrheeorum proprie vooaretursioul eetpars quts- plero curabat.r. mansiaeentad illudtompus,quando
dam quse propric dicitur Libya.qnamvis hoc nomen eis possent parcore post mortem Jesu, qui non tanta

universa; At'rioaecompotat;et parsqu.Tilam quffl po- curaDeimandata faciobant.Namot adhuc eodemvi-

prie dicitur Asia, quamvisAsiam vel dimidium ter- vontequibusdamillipcrpcrcerunt, tantummodoeos
rarum orbem quidam, vel alii tertiam partem orbia ditioni suaa subjngantcs quosdam voro ncc vincere
:

posuerint. Nam,quodconstat,et Chananei tanquam potucrunt. Vcrum hscnon illo duce facta sunUsrd
una gen» in illia septcm commemoratur, et tamen cumjam scnex vacareta bello.tantummodo eistcr-
universa illa terraoriginaliterterraChanamvocatur. ras dividena ; ut ipai jam illo non bellante, divisas
XVI. [Ib.xi, 14 et\5] Non dimisit in eaJesusquid- sibi terras partim jarn hoste vacuas tenerent,partim
quam spiran*. sicut pr.reepit Dominus Moysi puero pugnando caperent. Et quodvinccrealiquos minime
suo,et Moyses timiliter prxcepil Jcsu,et sic fecit Jesus potuerunt.providentiaedivin» fuisse,opportuneScri-
iwn transgressus quiJquam ab omnibus quibus con-
est plurarum certis appurebit locis.

siituilDominus Moyti. Propter hoc nullo modo pu- XIX. [Ib.xvi, 10.] Etnonperdidit Ephrcem Chana-
tanda est ista crudelitas,quodnul!um vivum in civi- intum qui habitabat inGaicr : et kabitabat Chananxns
tatibus sibi traditis dimittebat Jesus, quia Dens hoc in Ephrsem usque in diem istum,donec•ascenlit Pharao

jusserat. Qui autem existimant hinc Deus ipsum rex ASgypti,et eepit eivitalem,et ineendit eam in igni;
fuisse crudelem, et propter hoc Veteris Testamenti el Chanaiuros, ct p.herezxos, et qui habitabant in

verum Deum fuisse auctorem nolunt crcdere, tam Gaxer transpunxit: et dedit eam Pharao in dotem
perverse de operibus Dei quam de peccatis hominum fiiise Quod do Pharaone rege dictum est, mi-
sux.
judicant, nescientes quid quisqucpati dignus sit.et rorsi prophetice dictum inlelligere debemus cum \

magnum putantes malum cum casura dijiciuntur, haec historia illis temporibus conscripta credatur,
morlalesque moriuntur. quibus erant gesta illa recentia.Quid autem magnum
XVII. [Ib. xi, 19.] Et non eratcivitas quxnon erat quod prophet .cediceretur,cum praeterita
eligi potuit :

tradita /iliis Israel. Quaeritur quomodo hoc verum narrontur, taceanlurque futura majora, et maxime
sit, cum nee terr.poribus postea Judicum, nec tem- necessaria*?Proindepotiusexistimandum estSeptua-
poribus Regum omnes omnino illarum septem gen- ginta intorpretes,qui auctoritate prophetica ex ipsa

tium civitates capere potuerint Bebrai. Sed aut sio mirabili consensione interpretati esse perhibentur,

intelligendumest.quodadnullamcivitatem bellando hosc addidisse non tanquam futura prnenuntiantes,

;

accessit Jesusquamnon ceperit; aut certe nullanon sed quia tempore ipsi erant.quo facta esse me-
illo

capta est, sed earum quae in regionibus supra com- minerant, ot in librisRegnorum legcrant (III Reg.
memoratis fucrunt.Enumeratae sunt enim regiones, tv, 34, apud LXX : ix, 16, tn Vulgata). Etenim re-

in quibus fucrunt civitates de quibus facta est ista gnm temporibus factum est. Quod ideo credibilius
conclusio, Et omnes cepit in bello. nobis visum est,quoniam inspeximus interpretatio-
XVIII. [Ib. xi, 20.] Quia perDominum faclum est nem quae est ex hebr.ro, et hoc ibi non invenimus:
confortari enr eorum, ut obviam irent ad bellum ad sicutnec illud quod dictum est de Jericho, quod

lsrael, ut c.rtermiiiaventur ; ita ut non daretur eis mi- Hoza qui oam reparasset, inourrerit malediotum
dwit Dominus quoil dixerat Jesus. Sic enim scriptum o<t, ti
serieorrlia.sed ut e.rtermina'cntur,sicut
eathocperDomioum raotum adjuravit Jesus in illa die MaleiHctus homo qui :
ad MoysenMn. diotum
confortari eoreorum, hoc eat obdurari cor eorum, resuscitabit et sedificabit civitatam illam: in pnmo-
gtnito suo fundabit eam, et in novissimo suo imponct
sicut de Pharaone (Exod. vil, 3,22, et vm, 19);
quoddivino altoque judiciojuate Qeri rainime dubi- portat ejus (Josue vi , 26) : huc uaque Invenitur in
tandumest, cum deaerit Deua et posaidetinimicns: interpretatione ex bebrao. lllud autem qnod sequi-
quod sic accipiendum eat quemadmodum et ibi.Sed tur, Et it'i feeit Hox \qui exBtthel : tn (biron pnmo-
hio aliud movet,quomododiotum ai1 ad hoceiscon-
ijenilo fundavit eam, et in resalvato ' novissimo impo-

fortatum cor, ni exsurgerent in bellum adveraue

Israpl, et ob boo sis non prBberentmiaerJeordlani :

1
Rat. al l.nv.c/ Di *, snlvnto M-< duo Vatirani.lotidaoa
quaai prabenda esaet, sl ooo bellarent; oum Deus qua r\ nu-iua,.-.' iu rmutvato. Apud l.W.vu en .

prwceprrit nulli eoru ue paro mdum , sl ob hofl rt#nri,Atl«uieuCmt»rcicu8isvuluicod«xhabt)laio,#t itscf-

785 LIBER SEXTUd.
suit porlas ejus (In Vulguta lil Reg. xvi, 34)hoc : omnem prxdalionem inimiccrum tuorum, quos Do- '

illicnon legitur.Unde apparet a Septuaginta inter- minus Deus tuus dubit libi. Sic facies omnibus ci-
positum, qui factum esse noverant. vitatibus qux longe sunt a te valde, qux non sunt a

XX. [Ib. xix, 47 (a).] Et Amorrbxus permansit ut civitatibus ycntium istarum.Ecce aulcm cxcivilatibus
habilaret in Elom el in Salumin,et gravataestmanus islis,quasDominus Deus tuus dai tibi hxreditare ter-
Ephrxm super eos, et facti siuU illis tribularii. Hoo ram eorum,non vivificabis omnem vivum,sed anathe-
jam contra Uomini praceptum fiebat, et adhucvi- mabis cos ; Cetth;eum,et Amorrhxum,et Chananxum,
vebat Jesus.sed du \ eoruni in illis praliis jam pra3 et Pheresseum,et Evxum.et Jebusxum,et Gergesxum,

seneclute non erut. Propter hoc dictum est, a Do- quemudmodum mandavit libi Dominus Deus tuus
niino factum ut confortaretur cor illorum, qui si- {Deut.w, 10-17). Et hic istarum septem gentiumter-
mul conspiraverunt ire in bollum contra Jesum, ram promissam in hsereditatem, quam debellatis

ne ista illis misericordia praiberetur, etiam contra usque ad internecionem eisdem gentibus Israelitae
Doi preeceptum (Josue xxi, 20), si remansissent non possiderent,manifestum est.Caeterasenim quaj lon-
expugnati, et senesconte sive defuncto Jesu relin- ginquius extra istas gentes invonirentur, voluit fie-

querentur expugnandi a iiliis Israel,qui eis contra ri tributarias eorum, si non resisterent : si autem
praceptum Domini possent parcere, quod ille non resisterent, etiam ipsas interfici, et in perditionem
faceret. dari.exccptis pecoribus et quoe in proedam possent
XXI. [Ib.xxi, .ii-/i3.] Merito qu<mritur,cum Israel venire.Item alio loco in Deuteronomio ita legitur :
non solum usquo ad diem mortis Jesu.verum etiam Et erit,cum induxerit te Dominus Deus tuus in terram
postea.non eradicaverit gentes quaj terrampromis- in quam intras ibi* hxredilare eam,el absluleritgen-
sionis tenebanl,quamvis ex parte illis debellatisin tes magnas et multas a conspcctu luo, Celthxum, et

eadem promissa hareditate consisterunt.quomodo Gergesxum, cl Amorrhxum,ct Phcresxum, et Chana-

intelligendum sit quod dictum esl,Et dcdil Dominus iixum,ct Evxum,et Jebusxum, seplem genlcs magnas
Israeli omnem tcrram quam juraverat dare patribus el multas et forliores cobis ; ci tradel eos Dominus

eorum, el hxrcditaverunt eam,et habitaverunt in ea. Dcus tuus in manus tuas, cl percuties cos, exterminio
Et reyuiem dedit ilhs Dominus in ctrcuitu,sicut jura- exterminabis eos. Non dispones ad eos teslamentum,
verat patribus eorum : non reslitit quisquam antefa- neque miserearis eorum,neque matrimoniis jungami-
ciem illorum ab omnibus inimieis eorum omnes ini- ;
ni eis: ftliam tuam non dabisfilio ejus,et ftliamejus
micos eorum tradidit Dominus eis in manus eorum. non sumts ftlio tuo, etc. (Deul. vn, 1-3).
Non decidit e.v omuibus verbis bonis qux loculus est Proinde his atque aliis Scripturarum locis saspe
Dominus filiis hrael; omnia advencrunt. ostenditur,harum septem gentium terras ita acce-
Diligenter ergo universa consideranda sunt. Et pisse in hc-ereditatem filios Israel, ut non cum eis
primum videndurn quod gentium terra promissa sit qui easdem terras .tenebant, sed pro eis illic habi-
Septem quidem gentes assidue videntur
Israelitis. tarent. Verumtamen in Genesi non istse tantum
commemorari,sicut in Exodo legitur Et dixit Do- : septem gentes, sed undecim promittuntur semini
•minus ad Moysen, Vade, el asccade hinc tu et populus Abrahse. Sic enim legitur In die illa disposuitDo-
:

luus, quos eduxisti de terra /Egypfi, interram quam minus Dcus testamentum ad Abraham,dicens, Semini
juravi Abraham et Isaac et Jacob, dicens, Semini tuo dabo terram hanc,a flumine jEyyptiusque ad flu-
vestro daboeam : el simul mittam anlcfaciem tuam men maynum,flumen Euphratcm,Cenxos,el Ccnesxos,
ant/clum meum, Amorrhxum, et Cetthseum,
et ejiciet el Cetmonxos, et Cetlhxos, el Pheresxos,et Raphaim,
et Pheresxum,ct Gergesxum,et Evxum,et Jebusxum, et Amorrhxos,et Chananxos, et Evxos, et Gergesxos,
et Chananxum (Exod. xxxm, 1, 2). Harum ergo et Jebusxos (Gen.x\,i8-2i).QuSi ita solvitur quaestio,
septem gentium terram videtur Deus Patribus pro- ul intelligamus hanc praacessisse prophetiam,quod
misisse. Scriptum est etiam in Deuteronomio multo in eos fines regnum fuerat porrecturuset dilatatu-
expressius:Si autem acccsseris ad civitatemexpugnare rus Salomon.de quo ila scriptum est:£/ omnepro-
eam, et evocaveris eos cum pace, siquidempacifica res- positum Salomonis, quo destinaverat xdiftcure in Je-
ponderint tibi, el apcruerint tihi, omnes populi qui rusalem et Libano et in omni terra potestatis sux :
inventi fuerint in civitate erunt tibi tributarii et obe- omnis populus qui derelictus est a Cetthxo, et Amor-
dientes : si aulem non obcdierint tibi,et fecerint ad le rhxo, el Pheresxo,et Eoxo, et Jebusico,qui non crant
beltum.et circumsedebis cam; et tradet earr. Dominus ex Israel,ex Htiis eoram qui residui erant cum eis in
Deus tuus in manus luas, ct interficies omne masculi- lcrra, quos non consumpserant ftlii Israel,et subjuga-
num ejus in nece gladii.prxler mulieres ; et supellecti- vit eos Salomon in tributum usque in diem hunc (III
lem, et omnia pecora, et omnia quxcumque fuerint in Reg.x,22,apud LXX in Vulgata ix, 19-21). Ecce re-
;

civitate, el omnia utensilia prxdaberis tibi et edes ; sidua populorum debellandorum atque omnino ex
sal nato. Quee lectio collata ad lib. 3 Regnum, cap. 16, Dei prsecepto perdendorum subjugavit Salomon in
ubi in Vulgata versione legitur, et in Segub no-
v. 34,
tributum, quos utique secundum Dei prfficeptum
vissimo suo : in arabica, et in Sagub nntu minimo, etc,
induuit ut siispicemur gr»cuui, diasdlhenii, profeetuiu perdere debuit : sed tamen subjugati tanquam
esse ex mendoso latiuo, adcoque adJiUuientum illud
non a Septuaginta iuterpretibus,uti credit Augustinus, ' Sic Mss. et LXX. At editi, qunm.
sed u latiuis posttuodum fuisse interuositum. a Am. Er. et Lov., intrabis. Rat. et Mss. duo, intra-
(aj Apud LXX. bitis. Alii quidam Mss., intras ibi, juxta LXX.
787 QILESTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATEUCHUM 788
tributarii possessi sunt.Paulo post autem itu legi- Dominl PeoiBsent.quibusdam parcendo ex illis sop-
tur : ii trai dominatu in omnibus regibus a flumin» tem gentibus.et eos obedienlcs faoiendo, adhuc tu-
vaqut (irt terram Philistiim, cl usqut ad fincs /Egypti men i::
(

i erant.Ideo cum dl
(III R«g.x,2&,apud LXX; rv,21,ui Vulgata . i nibus verbis,a.id\dU,bonis ;quia nondum evenerunt
impletum est quod in Genesi Deus ad Abrahum malediota oontemptoribuB ul transgressoribuscon-
loquens.promitten i
rat.A Oumine quip- stituta. Reetat ergo ut quod uit, Dedil Domimu h-
pe hio intolligitur ab Euphrute : magnum enim raeli omnsm terram guam juraverai dare patribus
flumen in illis locis.etiam proprio nomine non ud- corum, secundum hoe intelligatur, quia otsi adhuc
dito, potest intclligi. Neque enim dc Jorduno boc erant e.\ illis gentibua reliqoiffl conterenda> et c\-
accipi potest.cum et citra Jordunem et ultra Jorda- terminands, vel ex uliis uaque ud Dumen Euphra-
nem jam terras Israelitce obtinuerant ct anto ro- tem,aut subjuganda} sinon resisterent.aut perden-
gnum Sulomonis.Ergo u fluminc Euphrute ex par- d«e si resisterent ;
tamcn in usum eorum rclicta;
tibus oricntis.usque ad fines /Egypti.qua; pars illis sunt.in quibus exercerentur, nc curnalibus aflecti-
eral ub occidente,rcgnum Sftlomonie Soriptura He- bus et eupiditalibus infirmi, repentinam tanquam
gnorum porreetum.Tunc ergo umplius
dixit fuisse rerum temporalium prosperitatem modeste ac su-
subjugatum est,quam septemillse gentes tenebant lubriter sustinere nou possent.sed elati citius inte-
ac per hoc tuncin servitutemredactos sunt,nonse- rirent, quod opportune alio loco demonstrabitur.
ptem,sed undecim gentes.Quod cnim inltegnorum Omnis crgo illis terra duta est ;
quiu et illa pars
librisscriptum esl,usque ad fmcs AEgypti aflumine, qua; nondum fuerat in possessionem data.jam data
cum Scriptura ob orienlo usque i»d occidentem fuerat iu quanidam exercilationis utilitatem.
quantum porrecturnessetregnuni.vellclostendero XXII. [Ib.xxi, 42.] Quod ait, Nonrestitit qmsquam
hoc idem in Gencsi, cum ab occidcnte usque ad ante facicm illorumab omnibus inimicis corum, quwri
orientem praifiuiretur.dictum cst.a flumine .Egijpti potest quomodo verum sit,cum de tribuDan supe-
usquc ad flumen maijnum Euphratcm. Flumen quippc rius scriptum sit,quod eos hostes eorum non per-
;i,quifinis est disterminans rcgnum Israelab miserint descendere in vallem, et praivaluerint eis
jEgypto, non est Nilus, sed alius est non magnus in montibus \Josue xix,4S, apud LXX). Sed quod di-
fluvius.qui fluit per Rhinocoruram civitatem.unde ' ximus cum duodecim filios Jacob Scriptura in Me-
jam ad orientem vcrsus incipit terra promissionis. sopotamia natos commemorasset, ubi non fuerat
Sic ergo fuerat constitutum filiis Israel, ut septem natus Benjamin (Qiucst. in Ccn., quxst. 117); hoc
gentium terras, extcrminatis et perditis illis genti- etiam hic intelligendum est,quia pro universo po-
bus, ipsi inhabitarent autem regnarent sub-
; aliis pulo undccim tribus deputatae suut.ea regulaqme
1

ditisatquetributariisusquo ad flumen Euphratem. aliis Scripturarum locis nobis satis innotuit. Causa
Et quamvis in hoc Deo non obtemperassent, quia autem si quasritur, cur b«c tribus in ca sorle qua
et ex illis quas exterminare deberent, obedientes illiobvenit.non obtinuerit suflicientes terras, et ab
aliquos fecerant Deus tamen Lemporibus Salomo-
; eis a quibus tenebantur afflicta sit in Dei quidem ;

nis lidem sure promissionis implevit. secreto consilio esse credendum est. Verumtaiuen
Nunc itaquo in libro JesuNavequod considcrare cum Jacobfilios suosbcnediceret, taliadixitde isto
suscepimus, quomodo erit verum, Et dedit Deus Dan, ut de ipsa tribu existimeturexsurrecturus An-
Israeli omnem terram quam juraverat dare patribus tichristus (GCTi.xLix,17).Undenunc dicere plura non
eoruin, et luvrcditaverunt, eam? quomodo adhuc suscipimus, cum etiam sic solvi possit ha?c qua?s-
vivente Jesu omnem terram dedit.cum etiam reli- tio, quia non quisquam ante faciem illorum
restitit

quias illarum scpteni gentium nondum superavis- ab omnilus inimicis eorum, cum simul sub unius
sent? N'am quod sequitur, ei hsereditaverunt eam, ducis imporio bellum gererent, antequam singulis
verum cst ; quia ibi erant, ibique consederant. tribubus 6ua defendenda dividerentur loca.
Deinde quod adjungit, illis Dominus
Et requiem dcdu XXIII. ib. xxn, 23.] Et in sacriflciis salutarii
in circuitu,sicut juravcrat patribus
eonnn,verum est slrorum. Quia pluraliter dicta sunt sacriticia, plu-
quia vivo adhuc Jesu non eis quidem cedebant reli- raliter etiam salutariu. Ubi advertendum est dili-

quia: illarum gentium.sed nulla earum eoa io gentius, queraadmodum dici soleat sacrificium sa-
ubi consederant, Lello lac bat. ldeo di- lutaris ;
quoniam si Christum acceperimus, quo-
ctum est et quoddeinde adjungitur,ffon rotitit quis- niain i est Satutare Dei [Luc. u, 30), non
quam antc faciem illorum ab omnibus inimicis eorum. occurril quemadmodum pluraliter possit h (

Quod vero soquitur, Sed omnes inimicos eorum tradi- buni Unua enim Dominus noster Jesua
intelligi.
dit Dominus illis in manuseorum boa intelligi voluit
; Cbristus (I C.or. vui, 6 quumvis dicantur ; .

inimicos.qui obvium ire in bellum uu;>i sunt.Deinde is grutiam.sicut in Psalmo le^itui \

quod dieit, Non dacidit ex omnibus verbis bonis qu.c gere christos meos(Psai iv,15}.Sed utrum salutarea
i

loculus est Dominus filiis IsraeUomnia advenerunt ; ita diei possint, vel ealuturia, non faeile audiendum
vult intelligi, quia cum jam illi contru praoeptum eal ' aoloa enim [>si» BaJvator tmpn
; i

\\[\. [Ib. win, 1. Quod dieit Jesusde su

1 i

' Itu in veluilia aodleibui •( •" edilioni

tnr, .! apod l>. et l.uv., Rhinocoittram : apud An ., duoitetim.
i.iini. noatri M omnea Ms*., undtcnn.
Rhinocoruram. 1
Vatieanl Ma., audumduM ttt,
 789 LIBl.R SEXTUS. 790

pinquante morte, Ego autem recurro viam, sicut et bo, vespas intelligi voluit acerrimos timoris acu-
omnes qui superterram ;in ea interpretationequseest Jeos quibus quodam modo volantibus rumoribus
ex hebraco invenimus, ir.gredior viam. Ita ergo acci- pungebantur.ut fugerent,aut acrios occultos spiri-
piendum est quod Septuuginta dixerunt,r«curro, ei- tus, quod in Psalmo dicit, Per angelos malignos
cut dictumest homin\,Donccreverturisitttcrram unde (Psal. lxxvii, 49] ? Niai forte quis dicat, non omnia
suviptuscs [Gen. m, 19 ; ut8ecundum corpusdictum qua? facta sunt, esse conscripla ; et hoo quoque
intelligatur. Secundurn animam vero.si voluerimus visibiliter factura, ut veras vespas velit intelligi.

ita accipere, queniadniodum in Ecclesiaste positum XVVIII. [Ib. xxiv, 19.] Quid est quod dixit Jesus
est, Et spiritus levertetur ad Deum qui dedit eum ad populum, Aton poterilis servire Domino, quid Deus
(Eccle. xn, 7) non arbitror de omnibus posse dici,
;
est. An quiailliussanctitatiperfecta servitute
sanctus
sed de iis qui sic vixerint, ut ad Deum redire mo- quodam modo contemperari,humanB fragilitati im-
reantur,tanquam ad auctorem a quo creati sunt. passibile est ?Quo audito,isti non solum ejuseligere
Neque enim hoc de illia recte intelligi potest, de servitutem,sed etiam de adjutorio ejus et misericor-
quibus dicitur, Spiritus ambulans et non reverlens dia pressumere debuerunt quam ille intellexit, qui
:

autem vir sanctus Jesus Nave

{Psal. lxxvii, 30). Iste dicit in Psalmo,iYe intres in judicium cum servo tuo ;

si non addidisset, omnes qui super terram,

sicut et quoniam non justificabitur in conspectu tuo omnis vi-

Dulla esset quaestio neque enim aliud de illo crede-

;
vens Psal. cxlii, 2). Isti autem de se potius praesu-
remus,quam quo eum dignum esse legimus cum : mere delegerunt, quod Deo possint sine ulla offen-
vero additum est, sicut et omnes qui super terrum sione servire, ut jam tunc inciperent, quod de illis
mirum hoc.quod latinus inlerpres recurrro posuit,
si expressit Apostolus Ignorantes enim Deijustitiam,
:

non magis percurro vel excurro dicendum est.si hoc etsuam volentesconslituere,justilij;Deinon sunt sub-
potest dici quod graecus habet i-otpi/u). Omnes jecli (Rom. x, 3,. Ita eis jam Lex subintrabat, ut

eniui percurrunt, vel excurrunt hujus vitaj viam, abundaret delictum, ot postea superabundaret gra-
cum ad ejus tinem pervenerint. Sed quia hoc ver- tia per Dominum Christum (/((. v, 20, 21), quiflnis

bum positum est, ubi parentes Rebeccae dicunt ad est Legis, ad justitiam omni credenti (Id. x, 4).

servum Abrahae, Ecce Hebecca ; accipiens recurre et XXIX. Quid est quod ait idem Jesus
[Ib. xxiv, 23.]

siluxor domini tui {Gen. xxiv, 51) ideo et hic ita ;

loquens ad populum,£f nunc circumauferle deos alie-
hoc verbum iuterpretatum est. nosquisunt in vobis,et dirigite corda vestraadDomi-
XXV. [ib. xxiv, 3.] Quod Septuaginta interpretes num Deum Israel. Non enim credendi sunt adhuo
habent, El assumpsi patrcm vestrum Abruham de traas habuisse apud se aliquagentiumsimulacra.cum su-
flumen, et deduxieumin omnem terram ; interpreta- perius eorum obedientiam pcaedicaverit aut vero si :

tioqus est ex hebraeo habet, et deduxi eum in ter- haberent post tantas Legis comminationes, illaeos
ram Chanaan. Mirurn est ergo si Septuuginta pro prosperasequorentur;cum sicineos vindioatumsit,
terraChanaan.omnera terram ponere voluerunt.nisi quod unus eorum de anathemate furtum fecerat.De-
intuentes prophetiam.ut magis ex promissione Dei nique Jacob dixit hoc eis qui cum illo exierant de
tanquamlactumaccipiatur.quodcertissimeiuturum Mesopotamia,ubi sic idola colebaatur, ut et Rachel
in Christo et in Ecclesia pr<enuntiabatur, quod est paterna furaretur (Gen. xxxi, 10) : sed post illam
verum semen Abrahae non in filiis carnis, sed in
; admonitionem Jacob, dederunt quae habebant (Id.
tiliis promissionis. xxxv, 2, 4) unde apparuit hoo eis ita dictum esse,
;

XXVI. [Ib. xxiv, 11.] Et bellacerum adversus vos quia sciebat eos habere ille qui dixerat. Nuno vero
qui habitabant Jericho. Quaeri potest quomodo id ve- post hanc admonitionem Jesu Nave nullus tale ali-
rum sit.cumclausisportis se murorum ambitu tan- quid protulit. Nec tamen putandum est hoc illum
tummodo tuerentur. Sed recte dictum est, quia et inaniter proacepisse ; non enim ait, Et nunc auferte
claudereadversuahostem portas,adbellum pertinet. deos alienos si qui sunt in vobis ; sed omnino tan-
Non enim miserunt legatos qui poscerent pacem. quam sciens esse, qui sunt, inquit, in vobis. Proinde
Unde si dictum esset, Pugnaverunt adversum vos, Propheta sanctus in cordibus eorum esse cernebat
falsum esset.Neque enim bellum continuas pugnas cogitationes de Deo alienas a Deo,et ipsas admonebat
habet, sed aliquando crebas, aliquando raras, ali- auferri.Quisqueenimtalem cogitat Deumqualis non
quando nullas. Belium est tamen quando est quo- est Deus,alienum Deum utique et falsum in cogita-
dam modo armata dissensio '. tione portat. Quis est autem qui sic cogitet Deum
XXVII. Ib. xxiv, 12.] Qui est, quod inter ceetera quemadmodum ille est ? Ac per hoc relinquitur fide-
quaeJesusNaveergalsraelitasDominumfecisaecoin- libus, quamdiu peregrinantur a Domino (II Cor. v,

memorat, dicit, Misit ante vos vespas, et ejecit illos a C), auferre acorde suo irruentia vana phantasmata,
facie vestra 2 : quod etiam in libro Sapientiae legitur qua? se cogitantibus ingerunt, velut talis aut talis
(Sap. xii, 8), nec tamen uspiam factum esse in iis sit Deus, qualis utique non est : et dirigere cor ad
quas gesta sunt, invenitur? An forte translato ver- illum fideliter, ut quemadmodum et quantum no-
bis expedire novit, ipse se insinuet per Spiritum
1 Sic ouines Mss. At editi, quando portx hoUibusclau- suum,donecassumaturomnemendacium,unde dic-
duntur : el quodummodo armata defensio.
2 Hic post, et ejicit illos, addimus
ex Mss., a facie ves-
tumest, Omnis homo mendax (Psal. cxv, 11) ;ettran-
tra. Io groeeo nunc est,apoprosdpou hdmon, & facie nostra. sacta non solum impia falsitate, verum etiam ipso
 791 OU.ESTIONUM S. AUGUSTINI IN HEPTATRUCHUM 7(12
speculo et ganigmate,faoie ad faciem cognoeoamua, signifieant ct prioribua confractis tabulai renovataj
aicut ot oogniti aumua : qupmadmodn (Exod. \xxiv, 1, 4). Multisenimmodissignificandum
dicit, Vidmut nw , ,
_ tunc uno modo implendum fuit. Jamvere qimd sub
autem facie ad fariem : nu irte;luneau- terebinthoetatutua esl lupi*,hocsignifieat,quod vir-
tfin eognoteam tieut tt cognitui tum (I Cor. im, 18). ga petram,ut aqua profiueret;quia nequehic sincli-
XXX. lli. n (
11 iispetuit Jesut tettamen- gnoBtatutue eetlapia. Idco auteni subter.quia n^n
tum od populum in tllo iie, ei iedii illi Legem et judi- fuieaet in oruca exnllalus,nisi humiliiate auljectus
;

cium in Siio eorojm tabernaculo Domini Dei t i

velqnod illo tempore, quod id Faoiebat Jesus Nave,
teriptit verba hmc m libro Legit Dei;el accepii i adhuc obumbrandum mystcrium fuit. Terebinthi
magnum,et ttatuit illum letus tub terebmtho ante Do- etiamlignum medicimalcm lacrymum Pxsudat,qu.-e
minum.F.t diocii Jetut ai populum : Eeee lapis iste erit arbnr aSeptua^inluinterpretibushoclocopositaest,
vobis in testimonium, quihic audivit omnia qus iieta qiiamvissecundumaliosinterpretesqupreuslcgutur.
sunt a Dommo.qufecumquelocutus est advos kodie,el Mirum estsanequod saltemin novissimissuisvcr-
hic erit vobis in testimonium in novitsimit diebus.cum
bi8,quibus populum alloculus est JesuB homo Dei,
mentis fueritis Domino Deo vestro. Haec verba qui non nihil eos objurgavit.ex eo
quod his gcntibus peper-
insuperlicietantumaudiunt.sedaliquantoaltiusper- cerunt,quas Dominus usque ad intornecionem cum
Bcrutantur,nequaquam tantum virum tam insipien- anathemate pcrdendasesse pracepit.Sic enim scri-
tem putarc debent.ut verba Dei quee locutus est po- ptum est Et factum est, postquam invaluerunt filti
:

pulo, inanimum lapidem audisse crediderit. qui : Israel, ct fecerunt Chananmox obaudientes, e.rterminio
etiamsiabartificeinhominissimilitudinemeffigiatus autcm eos non exterminaverunt (Josuexyu, 13).Nam
esset,interillosutiquedeputaretur,dequil>usinPsal- primo id eos non potnisse.Scriptura testata est scd :

mo canitur, Aures habent, et non audicnt {Psal. cxm, nunc posteaquam pravaluorunt.itautfacerent obau-
8 Naque enim idola Gentium aurum et argentum
.
dientes,quodnonetiamexterminaverunt,utiquecon-
sola non audiunt, et silapidea sint.audiunt.Sed tra proeceptum Domini factum est quod non est cui-
per :

hunolapidemprofectoillumsignificavit.quifuitlapis quamfactum,cum Jesuse\ercitum duccrot.Cur ergo

offonsionis non credentibus Juda;is,et petra scanda- non eos objurgavit allocutione novissima, quod in
li
;
qui cum reprobaretur ab «edilicantibus.factus est hoc Domini praecepta neglexerunt An forte quia '?

in caput anguli (Psal. cxvn.22, et Pet. n, 7, 8) quem : prius dixit eos Scriptura non potuisse.utique ante-
proefiguravit et illa petra quae potum sitienti populo,
quampraevakrent.etiamcumpraevaluissenttimuisse
ligno percussa profudit (Exod. xvii, de qua dicit 6) ; credendi sunt, ne forte paratis obaudire si parcere
AVos.o\us,Bibel>ant autemdespirituali sequenti petru; noluissent.acriuseosadversumsecxipsadesperatio-
pctra autem erat Christus Cor. x, 4). Unde
(l et cul- ne pugnare compellerent, et eos superare non pos-
tellispetrinispopulumcircumciditisteductoregre- sent? llunc ergo eis humanum timorem Dominus
gius (Josue v, 2, 3) : qui cultri petrini
illo etiam cum noluit imputare, etsi appareret in eo quaedam sub-
sepultisunt, ut profundum mysterium demonstra- defectio tidei,qua: si fortis in eis esset.ca scqueren-
rent posteris profuturum. Sic ergo el istum lapidem,
turqux ipsum Jesum bellantem secuta sunt. Quia
quanquam visibiliter statutum, spiritualiter dcbe- vero non in eis tanta lides fuit, etiam cum adver-
mus accipere.in tostimoninm futurum Judseis inlide- sariis suis praevaluissent.pugnare cum eis usque ad
libus,hocestmentientibus ;dequibusdicitPsahnus, intcrnecioncm eorum timore non ausi sunt. Quem
Inimici Domiai mcnlili s,mt ei "sal. lxxx, 16).Neque timorem,ut dixi.non de malitia,neque de superbia
(

enim frustra,cumjamDeifamulusMoyses,velpotius vel contemptu praecepti dominioi,sed de animi in-

percumDeusdisposuissetadpopulunitestamentum, firmitate venientem, noluit eis Dominus imputarc,
quod in arca erat,qua? dictu estaroa toatamcnti,et in cuui eis per Jesum novissima loqucretur. Dnde al
libris Legis tanta sacramentorum ct pra?ceptorum Apostolus Ale.vander, inquit, esrarius multa mala
:

multiplioitateoonsoriptis(JSsBod. xxn,::, tte.) tamen ; mihi Oltendit : reiiet illi Dominus secundum oper.t
otiam hic dictum est, Disposuit Jesus ad populum tes~ ipsius.De his autem qui cum pericli'.aniein,non ma-
*am«n/«miniHadi«.Repetitioquippe teatamentiNo- litia, sod timore deseruerant, ista locutus est : In
vum Testamentum significat ;quod signifloat
et Deu- firima meadefensione nemo miki aff~uit,sed omnes mc
teronomium,quod interpretatur Socundalox quod ;
dereliquerunt ; nonillis imputetur (11 lim. iv, 14, 16).

LIBER SEPTIMUS.
Qoaettiones iu Judices.

Qu.lst. 1. IvD.cap. i.J In fine libri Jesu

Nave brovi- litur.quomod
tornarratorporraxithbjtoriam.qnouBquofllii laraeJ ta fuerint post mortem Jaau N i\ ab illo
adcolondosdeosalionosdecliuaverunt iu lioo uutem : temporoiucipitliber.quo populuiadoolendaiimula.*
 LIBER SEPTIMUS. ?94
793
pher 1
percussit Sesi Achiman et Cholmi filios
sed a prioribus interpositis temporibus, , et el
ileftluxit;
Enach et ascenderunl inde ad inhahitantes Dabir.
quibus ea gesta sunt, post quse ad illa pervenit. :

Komen autem Dabir quod eral anteCivitas litterarum.

II. [Ib. i, l-3.]Et factumest postquamdefunctusett

Israel in Domino dicentes : Et dixit Caleb Quicumque percussent Civitatem tu-

:
Jesus, interrogabanl
'
filii

Chananxum dux ad dehel- terarum, eam, dabo ei fitiam mram in

el acceperit
Quis ascendet nobiscum ad
tt.vorem. Constatergo ex hoc ordine gestarum rerum
landum eum :'
E> dixit Dominus Judas ascendet ; ecce
:

deili terram in manu 3 ipsius. Hic quacritur utrum ali- tam perspicuo, post mortem Jesu hoc esse factum.
tribum, ut Tunc vero cum civitates datae ipsi Caleb commemo-
quis homo Judas vocabalur, an ipsam ita

qui interrogaverant Do-

Sed rarentur, progressus ex occasione narrator, quod
solet, sic appellavit. illi

minum,postmorteniJesuNave ducem requirebant; postea factum est praeoccupavit. Nec taraen frustra
arbitrorhocde filiaCaleb datain victoris praaraium,
unde putaturuniusexpressum hominis nomen. \ e-
bis numero Scripturam commemorare voluisse.
rum, quianon solet duces nominareScriptura cum
origine pa- IV. [lb. I, 14, 15.' Alia nascitur qu.-cstio de filia
constituuntur, nisi commemorala etiam
rentum.etconstatpostJesumduces habuisse popu- Caleb, quod in libro JesuNave sic de illadicitur, Et

lum Israel, quorum primus est Gothoniel lilius Ce- factum est, cum ingrederetur ipsa.et COnsilium habuit
rum Petum patrem meum agrum.El e.vcta-
nez rectius inteliigitur nomine Judse, tribum Juda
;
eo dicens,
mavit deasino,et ca;tera ubi agrum petiit a patre,
fuisse significatam. Ab ipsa eoim tribu voluit Do-
:

cum populus atque concessus est [Josue xv, 18, 19). Hic autem,
minus incipere conteri Chananajos. Et
/actum inquit, cum ingredcretur ipie, monuil
de duce interrogasset, ad hoc valuit responsio Do-
Jit est,

mini, ut scireut Deum noluisse ab universo populo

'• eam Gothoniel 2 , ut peteret a patresuo agrum. Sed in

bellari adversus Chanansos. Dixit ergo, Judas ascen- eo quod dictum ibi est, cum ingrederetur ipsa; et

hic dictum est,cumingrederetur ipse nihil contra-

del. Et sequitur Scriptura narrans, El dixit Judas ad
;

ad Suneon fratrem suum : utique tribus ad tribum. rium est : simul enim incrediebantur viam. Quod
vero ibi dictum est, cunsitium hahuit cum eo, id est
Nun adhuc vivebant illi fllii Jacob qni dicti
enira
sunt Judas et Simeon, inter caeteros fratres suos cum Petam patrem meum agrum ;
viro suo, dicem,

propriis nominibus appeduti sed dixit tribus Juda et exclamavit de asino, et peliit ; in eo quod habuit
;

ad tribum Simeon, Ascende mecutn in sortem meam, consilium.ibi monitaest ut peteret quorum alte- :

el beltemus in Chananxo*, et ibo etiam ego tecum in

rum ibi dictum est, alterum hic. Utrumque autem
sortem tuam. Manifestum est auxilium sibi tribum ita diceretur, Et consilium habuit cum eo dicens,

Juda alterius tribuspostulasse, quod redderet, cum Petam patrem meum agrum ille autem monuit :

et illi in sua sorte habere incipierent necessarium. eam et exclamavitde asino. Porro autem quorl ibi
;

III. [Ib. i, Quicumque percut-

9-12.] Ec dixii Caleb :
agrum refertur petiisse, neo nomen ipsius agri ta-
serit Civitatem litterarum,et ceperit eam,dabo ei filiam
cttum est hic vero cum agrum peterc monita fue-
;

rit a viro suo, non agrum petiisse dicitur, clamans

meam Axam uxorem Jam hoc et in libro Jesu Nave
6 -

utrum Jesu de subjugali, quod ibi dictum est de asino, sed rcd-
commemoratum est (Josuexv, 16): sed
viventel'actumsit,et nuncperrecapitulationemrepe-
emplionem aqute, eo quod in terram austri fuisset
tradita; subjecitque Scriptura, Et dcdit ei Caleb se-
titum; anpostejusmortem posteaquam dictum est,
cundum cor ejus redemptionem cxcetsorum et redem-
Judas ascendet,et coepit Judasdebellare Chananaeos,
in quo istaomnia gesta narrantur, merito quae-
bello
plionem humitmm; quid sibi velit obscurum est :
ritur. Sed credibilius est post mortem Jesu factum,
nisi forte ager ipse ideo petebatur, ut haberet de

tunc autem per prolepsim,id est per prseocoupalio- de fructibusejusundeaquam redimeret, cujus ino-
nem commemoratum, qnemadmodum et alia. Nunc pia in illis regionibus erat, quo nupta ducebatur.

enimcum resgesta? adversusChanana?ostribusJtida Sed, dedil ei Caleb redemptionem excelsorum, et re-

exponerentur, ita se narrationis ordo continet, inter

demptionem humilium, non video quid subaudiamus,
cstera Judaa facta bellica,de quo post mortem Jesu nisi fluentorum, excelsorum videlicet in montanis,
humilium in campestribus sive in vallibus.
dixerat Dominus, Judas ascendet; Et postea descende-
runt Juda pugnaread Chanaaxum, quihabitatin
filii
V. [Ib. i, 18, 19.] Et non hxrcditavit Jiuias Ga-Jimel
finem ejus, et Ascalonem et jinem ejns, et Accaron et
montanaet austrumet campestrem. Et abiit Judas ad

Chananxum inhabilantemin Chebron,etexiii Chebron finem ejus, et Ax-otum et adjacentia ejus. Eterat Domi-
exadverso. Nomen autemcrat Chebron Cariatharbocse- nus cum Juda, et hsreditavil montem, quoniam non
potuitluvreditareinhabitantesinvaile,quotuam[iechab
obslititeis,etcurruserant eiferrei.Quod in libro Jesu
inDumino. Apud LXX, dii tou
•Editi, .Domim/m. Mss.,
Kuriou. Istud locutionis genus notatur in Locutionum Nave, cum illum locum tractarem, ubi scriptum est,
libro 7. Et dedil Dominus Israeliomnemterram, cum mullas
• Atn. Er. et plerique Mss., adbellandum eum : forte
ejuspartesnondumpossiderent,dixi ita posseintul-
pro in cnm juxta LXX, polemesai pros auton.
;

3 Ita Sorbonicus Ms. juxta LXX. At alii codices, in ligi omnem terram datam, quia eaqusedata non est
manus.
in possessionem.dataestin quamdam exercitationis
» Editi, voluisse. Mss., noluisse.
3 Editi, in Chananxos. At Mss. in Chananso : sic le- i Er. et Lov., Caviuiharbe vel Sepher. At Mss. et
Am.
gisse Augustinuin liquet ex Locutionuui libro 7. Rat., Cariathar voxsepher. Apud LW,Kariatharbocsepher.
6 Mss. omnes, filiam meam in uxorem nomi- - Thuaneus codex hic et infra, movit eam. Graec. LXX,
omisso :

ne, Axam. epeseisem autin.

795 QUjESTIONUM S. AUGUSTINI 1N HEPTATEUCHUM 796

uUUtatam(QtUMf,tfl Jume.quxst. '-'i) : hoc multo evi- tuerit esse Scytharum

Sed similiter potest
civitas.

denUuBhiaapparet,quandoquidemoommemorantur movere, quomodo tam longe a Macedonia Macedo

oivitates quas non hareditavil Judaa, et dicitur, Ei Alexander oondiderit Alexandriam civitatem; juod
crai Domintu eum Judu, et hsereditavii montttn, gut~ utique fecil longe lateque bellando : iiu etiam, cum
niam non potueruni hiereditare inhabiianlei in valle. Soythta aliquando bellandoin longinqua progrede-
Quis enim non intelligat etiam hoc ipsum ad id per- rcntur, istam condere potuerunt. Num legitur in
tinuiaae, quod onit Dominua cum Juda, ne totum historia gentium, universam pene Asiam Scythas
repente oblinendoextolleretur?Quodenimadjungit, aliquando tcnuisso, cuin regi .Kgyptiorum illi qui
quoniam.Reclwb obstitit eis,d currus eranl ei ferrtii eis ultro bellum indixerat, irent obviam, quorum
quos currus timuerit,dietum ost,non Dominusqui advcntu tcrritus, in suum so icguuin rccepit.
crat in Juda, sed ipse Judus : eur autem tiinuerit, IX. |lb. i, 27.] Et uou hwreditttvtt ilanasses Beth-
cum quo Domiaus erat, si queritur, hoc ost (|uod san, qute esi Scytharum civitas, neque filias ejus. t'i-

prudenterintelligendumeBt, refringere 1 Deum pro- lias ejut dicit civitates quas ipsa quasi metropolis
pitiumetiumincordibussuorum uimiaeprosperitatis instituerat.
exoessus, ut in usum eorum convertut inimicos, non X. [Ib. i, 28.] Et factum est, quando pruevaluit h-
solum quando vincuntur inimici, sed etium quando rael, et posuit Chunanxum in tributum, et aujerens
inetuuntur ; illud ad commendundum largitatom non abstulit euin. Jum tule
aliquid dictum eBt in li-
suam, ad eorum reprimendam elationcm.
illud bro Jesu Nuve, pene ipsis verbis (Josue xvu, 13).
Nam uticiue inimicus sunctorum est ungelus sata- Proinde uut hic per anaeephakeosim dicitur, uut
nas quem tamen sibi datum colaphisantem dicit
;
illic per prolepsim dictum est; id est, aut hic recu-

Apostolus, ne magnitudine revelationum cxtollere- pitulando, aut illic prsoccupando.

tur (II Cor. xn, 7). XI. [Ib. i,coiitribulavit Amorrhxus fiiios
34.] Et
VI. [Ib. i, 20.]Etdcderunt Caleb Chebron,sicutlo- Diia ui monle, quoniam non permisit eos descendere
ctutus est iloyses ; et hxreditavit inde tres civilutes in valtem. Et hoc similiter, aut in libro Jesu Navo
filiorum Enach, et abstulit iude trcs filios Enach. Jam praoecupando commemoratum est (Id. xix, 48, sec.
hoc dictumest Jesu Nave(/0«uexv, 13, 14),
in libro LX\), aut hic recapitulando.
quoniam illo vivo factum est sed hic recapitulundo ; XH. [Ib. ii, 1.] Et ascendit anyelus Domini supcr
commemoratum est, cum de tribu Juda, unde fuit C/uu//u«t)Hrt»it))i(t'm.Scriptorlibrihocnomine appel-
Caleb, Scriptura loqueretur. lavitlocum,quia posteascripsit nam quando ange- :

VII. [Ib. Qusritur quomodo dictum sit,

i, 21, 8.] lus Domini supercum ascendit, nondum sicappella-
Et Jebus3eum habitanlom in Jerusalem non hxredttace- batur. A ploratione quippe nomen accepit, eo quod
runt jilii Benjamin, et habilavil Jebttsteus cum ftliis grtece xXeu>8u.o; ploratio dicitur. Ibi enim populus
Benjumin in Jerusalem usque in hodiernum diem, cum fievit, cum audissct ab angelo verba Domini vindi-

superius legatureademcivitus a Judueaptaet incen- cantis in eos, quod inobedientes fuissent, quia non
sa, interfectis in ea Jebusceis? Sed cognoscendum exterminaveruntpopulossecundumpraeceptuir. ejus
est istam civitatem communem habuisse duastri- quibuspraivaluerunt.eligenteseosfacere tributarios,
bus, Judam et Benjamin, sicut ostendit ipsa divi- quaminterintereetperdere.quemadmodumjusserat
sio terrarum, quaj facta est a Jcsu Nave (Ibid. 63, Dominus. Quod sive contempto Dei mandato, sive
et xviii, 28). Ipsa est enim Jebus quae Jerusalem : timore fecerint, ne hostes adversum se acrius pu-
ideo duas ista; tribus remanserunt ad templum Do- gnare pro salute obtinenda, quam pro tributo non
mini, quando caHer<fi, excepta Levi qu;e sacerdota- dando cogerent, sine dubio peccaverunt, vel sper-
lis fuit et terras in divisionem non aceepit, sepa- nendo quod divinitus imperatum est, vel non pr«su-
ruverunt se a regno Judu cum Jeroboam. Intelh- mendo quod eos posset, qui imperuverat, adjuvare.
gendum est ergo a Juda quidem civitatem captam Quod ideo per Jesum noluiteis dicere (si tamen ad-
et incensam, interfectis qui illio reperti fuerant : huc eo vivente jam coeperat lieri ', et non potius
sed non omnes Jebusseos esse extinctos sive quia ;
priDoccupandocommemoratuni fueratquodiliomer-
erant extra illam civitatem,sive quia fugere potue- tuo tieri ccepit), quia hoc omnibus voluit exprobrare
runt:quos reliquos Jebusa;os .admissos esse aliliis per angeIum:nondum autem omnes id fecerantvi-
Benjamin, quibus cum Juda erat civitas illa com- vente Jesu, etsi aliqui forte jam ea>perunt. Credibi-
munis, in ea simul habitare. Quod ergo dictum, lius csttamen nihil tulc ticri cosptuca vivente Jesu
Non hxrcdilaccru/it Jebusxum filti lleujumin, intel- Nave, tuntumque terrurum sub illo teuuisse tilios
ligendum ost quod nec tributarios cos facero po- Isruel.quantumeisadconsidendumsuflieeret.quaui-
tuerunt, sive vcluerunt. Aut ccrte iton h.vreditavil haberent unde orescendo et con-
vis in sortibus suis
Jebusxum, dictuui est, quia nou sine lllo tenuit valescendoadhucadversariosexterminarent.Proinde
terram >| ua; ab illo possidcbutur. post mortem Jesu, posteaquam praevaluerunl ut hoo
VIII. [Ib. l, non h.fret/ilarit UamUSti BttA-
27.] Et possent faoere, maluerunt soa habere tributai i

san, quse est Scytharum tivitai. Ipsa hodie perhibe- oundum voluntatem suam,quam interimere et per-
tur Scythopolis dici. Potest autem movere, quomo- dero seoundum voluntatem Dei proptw hoc ad eoa :

do illis partibus multum ab Scythia diversis po- corripiendos angelus missus 8St. Quod \ero eouune-
1
Kdili : Eo viiente jum fieri rwetptrtt
Jf
Vsruu V»li
1
Sic Mss. et udilio ltut. Aliiu vero editioues, restringere. ceni codKeu, ftm ooptral fiex i.
797 LIBER SEPTIMUS. 798

moratum Nave (Josue Klli, 51, 3).

est in libro Jesu non habebat Septuagintainterpretntionem,sedexhe-
magisexistimopro3occupandocommemoratum,quod braio erat, Astaroth legimus; nec Baal, sed Baalim»
post ejus mortem vel futurum esse jam ipse noverat Quod sit fortealiud inhebneavelsyra lingua nomina
prophetico spiritu, si ab illo liber conscriptus est, ista significant, deos tamen alios fuisse constat et
qui appellatur Jesu Nave; vel si ab alio scriptus est, falsos, quibus Israel servire non dcbuit.
jam factum esse seiebat post mortem Jcsu, quod in XVII. [Ib. ii, 10-23, et in, 1,4.] El vendidit eos in
illo libro praeoccupando commemoravit. manu iuimicorum suurumin circuilu.Qusiri so\etqu&r&
XIII. [Ib. n, 3.] Quid est quod angelus Domini in- dixerU,vendidit,ta.nquam aliquod pretium intelliga-
ter caetera divinae comminutionis dicit,.Y<m adjiciam turda.l}im:Sed&tmPBii\mo\egituT,Vendidislipopulum
transmigrare populum quem dixi ejicere;non auferam tuum sine prctio (Psul. xliii, 13); et apud prophelam,
cos a facie vestra : et crunt vobis in ungustias,et dii eo- Gratis venditi eslis,el non cum argento redimem in Isai. i \

rum erunt vobis in scandalum ; nisi ut intelligamus lii,3). Quure ergo venditi, si gratis et sine pretw, et
nonnulla etiam de ira Dei venire peccata'?Ut enim dii non potius donati?An forte Scripturarumlocutioest,
gentiuin, intcr quas non a se exterrninalas Israelita; ut venditus etiam qui donatur dici possit'?IIic autem
habitare voluerunt.essent eis in scandalum,idest,fa- sensus est optimus quod dictum est,Gratis ven-
in eo

cerent eos scandalizari in Doinino Deo suo,eoque of- diti estis;el,Vendidisli populum tuum sine pretio : quia

fenso vivere, indignans hoc comminatus est Deus ;

illi quibus [tradidisti populum, impii fuerunt, non
quod certe manifestum est magnum esse peccatum. Deum colendu tradi sibi illum populum meruerunt,
XIV. [Ib.ii,6,8.] Et dimisit Jesus populum,et abie- ut ipse cultus tanquam pretium videretur.Quod vero
runl fdn hrael unusquisque in domumsuam, et unus- dictum est, Neque cum argenlo redimemini non ait, ;

quisque in hxreditatem suam ,hsereditare terram. II oc ' Neque cum oretio,sed,Nequecumargento;utoretium

per rccapitulationem iterari nulla dubitatio est (id. redemptionis intelligamus.quale dicit apostolus Pe-
xxix,28,29). Nam
mors ipsius Jesu Nave etiam in
et trus.yVon enim argento et auro redempti estis, sed pie-
hoc libro commemoratur, ut tanquam ab exordio tioso sunguine Agni immaculati (I Petr.i,\H,l9).ln ar-
cunctn breviter insinuarentur, ex quo eis Dominus gento enim Prophela omnem pecuniam signifieavit,
dedit terram,et quemadmodum sub ipsis judicibus ubiait, Non cum argenlo redimemini; quouiam pretio

vixerint, quieve perpessi sint; atque iterum reditur quidem sanguinis Christi, non tamen pretio pecu-
ad ipsorum judicum ordinem,ab eo qui primus est niario fuerant redimendi.
constitutus. In eo quod Dominus dicil, Etcgo non apponam au-
XV. [Ib. Ii, 10.] Et surrexit generatio altera post fcrre virum a jacie ipsorum de gentibus 'quas reliquit
eos, qui non scierunt Dominum, el opera ejus qux Jesus fdius Nuve, et dimisit ad ienlandum in eis Isruel,
fecit Israel. Exposuit quumodo dixerit, non scicrunt si observabunt viatn Domini obire in ea ', queinadmo-
Dominum; in illis \idelicet praeclaris et mirabilibus diim custodierunt patres eorum, an non : et dimisit

operibus, perqu» factum est antc illos ut Israel Dominus gentes has,ut non aufcrret illas tunc; et non
sciret Dominum. manu Jesu, satis ostenditur causa,
tradidil illas in
XVI. [Ib. n, 13.] Et servierunt Baal et Astaiibus. quare non Jesus omnes illas gentes bellando deleve-
Solet dici Baal nomen apud gentes illarum
esse ritjquia hoc si fieret,non essent in quibus isti proba-
partium Jovis, Astartc autem Juuonis, quod et lin- rentur.Poterant autem esse ad utilitatem ipsorum.si
gua Punica putatur ostendere.Nam Baal Punici vi- tentati in eis,nonreprobiinvenirentur;eisquetalibus
dentur dicere Dominum unde Baalsamen, quasi ; inventis,quales eosessedebereprasceparatDominus,
Dominum ccoli intelliguntur dicere : Samen quippe jamgentes illae auferrentur a facie eorum.si ita vive-
apud eos cceli appellantur. Juno autem sine dubi- rent, nec bellis eos exerceri oporteret. Verba enim
tatione ab illis Astarte - vocatur. Et quoniam istaj Domini huc usquea.cc\p\enda.suDt:Propterquod[tanta
linguas non multum inter se differunt, merito cre- dereliquit gens Iwec testamculum meum,'-quodmandavi
ditur hic de filiis Israel hoc dicere Scriptura, quod patribus eorum,el non obedierunt voci mex.et ego non
Baal servierunt et Astartibus, quia Jovi et Junoni- appmam auferre viram a facie ipsorum,id est adver-
bus.Nec movere debet quod nondixit Astarii,id est sarium.Caetera vero verba scriptoris sunt,exponen-
Junoni; sed tanquam multae sint Junones, plurali- tis unde dixerat Dominus non se ablaturum virum
terhoc nomen posuit.Ad simulacrorum eniminul- de gentibus quas reliquit Jesus filius Nave. Deinde
titudinem referri voluit intellectum,quoniam unm- sub.jungens qua causa dereliquerit, Et dimisit, in-
quodque Junonis simulacrum Juno vocabatur; ac quit, ad tentandum Israel, si observent viam Domini
per hoctot Junones,quot simulacra iutelligi voluit. ubire in ea, cjuemadmodum cuslodierunt patres eo-
Vanetatis autem causa existimo Jovem singulariter, rum, an non eos volens intelligi patres custodisse
;

Junones pluraliter cominemorare voluisse. Nam ea- viam Domini,qui fuerunt cum Jesu, id cst eo tem-
dem causa plurium simulacrorum etiam Joves plura- pore quo ille vivebat.Generalionem quippe alteram
liter dici possent. Hoc autera, id est, nomine plurali superius retulit surrexisse post illos, qui vixerunt
Junones,ingratiasecundumSeptuagintareperimus. cum Jesu, et ab ipsis coepisse tr&nsgressiones quaa
in latinis autem singulariter erat.Quorum in illoqui offenderunt Dominum; pro quibus tentandis, id
1
Editi earebant hisce verbis, et unusquisque in hsere-
ditatem suam : quae Mss. auctoritate restituimus. 1
Editi, in eam pauloque post, in
: manus Jesu : qui-
' Mss. trea. Estart. Duo alii, Astart. bus locis sequimur LXX, cum Mss.
799 Ql l STIONUM B. AUGUSTINI IN IIKPTATEUCIIUM KOO
est probundis, relieUo fuerunt gcntes, noc extcrmi- stero.Neque cnim Dcus homines exterminare poto -
aata per Jesum. rut, et bestias non poterut, vel pcrdcre, vel pasci
Delnde ae putaretur boo Jeeua consilio suo tan- polius non permittcro.
quam humauo egisse, ul gentee illee relinqueren- XVIII. [Ib, iii. 9.] /.'/
excitavit Dominus salvaA
tor.subjunglt Soriptura : Et dimitit Domintu gentes ltrael,et saivavit ecs.Deinde velal qusreretur ciucm
has,ut non auferret illas celeriter; et non tradidit t<ts Balvatorem,GotAonte/,inquit, jilittm Cene%. Accusati-
in manv Jetu, Deindo sequitur : / i het genles quas vum enim casum debemus accipere, tanciuam
liic

reliquit letus ',«/ tentaret in eis lsrael,omnes quine- dioerel Golhoniclem. Avcrtendum cst aulom quod
scierunt omnia
Chanaam:verum,propter genera-
bella sulvutoiem dicat etiuiu hoininem, per quem Deus
tiones filiorum Israel, doeere illosbellum. Erat orgo salvos laciut. Naiu clamucciunl filii Lracl ad Domi-
ista oauaa in eorum tentaliono.ut bellare diBcerent- iium.c/ excitavit Dominus salvatorem lsrael,et salva-
id est.ut tanta pictate el obedicntia lcgis Dci bella- oiteos, Gothoniel fUium Cenez,fratrem Catel juniorcm
rent quanta patres coruni qui Doniino Deo etiam
; ipsius:et e.raudivil eos.Inter illaautemqucrappelhin-
bellando placuerunt non quia optnbile aliquid cst : tur iSittp&ecct, est, quoniam babet
hoc genus raruin
bellum.sed quia pietas laudubilis est in bcllo.Quod et illud quod Graei vocant urrspoXoYlav.Quod enim
autem sequitur, Farun qui t.nte itlos neseierunt illas; uit posteu,<7 e.rauilicit eos,si prius ponatur, fit ser-
quid,nisi gentes vult intelligi,quas ncscierunt bel- mo lucidior.Nam ordo est,£/ clamaverunt filii Israel
lando qui fuerunt ante istos;quorum tentationi.hoc ad Dominum, et e.raudivit eos, et cxcitavit Dominus
est probationi relictae sunt? Dciude oommemoraDB salvatorem Israel. Deindo quod hicintcrpositum est,
quce siut, Quinque, inquit, salrapias alienigenarum ; el salvavit eos, et postea dictum cst, Golhoniel, aut
quas in libris Regnorum manifestius expiimit (I Gothonieiem ftiium Gene%, si ita diceretur, plunius
Rcy. vi, 5, 16). autem dicuntur quasi parva
Satrapite fieret. E/ e.ccitavit Dominus salvatorcm Israel Gotlio-
regna, quibus satrapae - prceerant quod nomen in : niel filhun Cene%, el sulvavit eos.
illis partibus cujusdam honoris est, sive fuit. Et XIX. [Ib. m, 11.] Quadraginta annos quievisso
omnem, inquit, Chananmum, et Sidonium,et Evssum terram proiuissionis a bellis sub Gothoniele judiee
inhabitantem Libanum, ante montem Bermon asque Scriptura testalur quantum temporis primordia
:

ad Caboetnath s
: et faclum cst, ut tentaretur in ipis Romuni imperii sub Numa Pompilio tantummodo.
Israel ; tanquam diceret, Hoc autem factum est, ut rege pacala babere potuerunt.
tentaretur in ipsis Isruel srire si audient manduta
: XX. Quari potest utrum mentitus
[Ib. ni, 19,20.]
Di»nini;non ut sciret Deus omnium cognitor.etium fueiit Aod judex, quando occidit Eglom regem
futurorum.sed ut scirent ipsi.et sua eonscientia vel Moab.Cum enim solus soli in>idiaretur ut eum per-
gloriarentur, vel conviuceienlur utrum audirent cuteret, boc illi ait, Verbum occultum miki est ad te,
mandata Domini, quSB mandavit patribus eorum in re.r ; ut ille a se omnes qui cum illo fuerant remo-

tnanu Meysi.Quoniam ergo manifestati sibi sunt veret.Quod cum factum esset,iterum dixit Aod Ver-
non se obedissc Deo.in iis gentibus quee ad eorum bum Dci miki ad te,rex.$ied potest non esse menda-
tentationem, id est exercitationem atque probatio- ciuni.quandoquidem verbi nomioe solet etiam fac-
nem.fuerant derelicta;;propterea dixit Oeus vel illa tum appellare Scriptura ; et revero ita erat. Quod
in quibus apperte missus angelus ct expresse lo- autem Yerbum Oci, intelligendum est hoc illi
dixit,
cutus est *, vel paulo ante, ubi ait, Propter quod Deum populo suo
ut faceret prasoepisse, qui cuni
lanta dereliqmt genshxc leslamentum incum, quod excitaverat salvatoreni, sicut illis temporibus talia
mandavt patribus eorum,et non obedieruni voci mese: lieri divinitus oportebut.
et ego non apponam auferre virum a facie ipsorum. XXI [Ib. lii, 17.] Merito queeritur quomodo fue-
Dictum est autem iu Deuteronomia ex persona Dei rit esrilis valde rex Eglom, ei coneluserint adipes
loquentis de islis gentibus adveraariis Non ejiciam vulnus, quundo percussus esi. Se.l intelligenduni
ilios in anno uno,ne fiat Urra deserta,et multiplicentur est ea locutione dictum, qua) solet a contrario in-
in te bestue fereeipa ulatim ejiciam illos,donec multipli' quod minime luceut; ct
telligi, sicut dicitur lucus,
cemini,el crescalis ei hxreditetisterram (£xod.xxin,29, abundure respondetur, quod non cst et benedixit ;

30).Poterat hunc promissionem suarn scrvare Domi- regi.pro maledixit, sicut Bcriptum est in Regnorum
nusergaobedicnies,utextenninutiogentiumillarum (
libro de Nabuthe (III A'co. xxi, 10, 13), Nejn m ea
crescentibus Israelitis partibus fieret, cum eoruiu interpretatione qua) non sccundum Septuagiuta,
multitudo tcrrus unde adveisarii exterminurentur scd ex hcbraio est.ita invenimus, Erat autem Eytoin
desertas esse non sinere.Quod autem ait.ne multi- crassus nimis.
pUcenturintebestiie ferst ,mirum bj doh beetialea XXII. [Ib. Aodforas
iii, et tnmsiit
23.] E/ exiit '

quodaminoclu oupiditates ct intclligi voluit, queB mtes, januas domus sapcrioris super
et clausit

solcnt de rcpcntino succcssu terreua felieitatii ezi- t coarctaoit. iloo recapilulaudo diotum c r t,
EUitl, re/i,/uit Dominus.kt plerique el meliorli uotiu
i
quod fueral pratermisBum. Nam prius boe
M-s., reltquit Jetus citi \\ la Compluteuil editione
,< I

habenl aicque Theodoretue, qusit. B lo Judioei,

;
intelligendum cst, et sic de superiua deaeeo
* Mss., satrupes. ct tranaliaee obaervantaa.
' Sic.Mu. editi u i, aut montom Bermon uequt ad
XXIII. Ib. ui, 85 Quomodo pueri ragii Bgbia
Cabemath : prirlei- l...v. uiii.' Cabtmtth,
Iwihet,
]

* S.,|uicuurhicEr. Lov. II. liubeut, et tocuius exprasus

* > \i»s.
plurei. ieal forett, Nouuuiu inueu oam odiii»
est. M. habeut, ad /orei.
801 LIBER SEPTIMUS. 802

clavi aperuerint quod Aod elavi non clausnrat, po- non ut per hasc verba intelligatur concubitus.

test movere : aut si ille clavi claus^ratjquomodo se- X.\lX.[Ib.v,7«?8.]InCantieo Debbora» dieitur,D?-
cum eam non auferret.ut isti nee claviaperire pos- ffccrunt Itabitantes in Israel, defecerunt donec surre.vit

sent. Proinde aut alia clavis allata est.aut tale clau- Dehbora, doncc surrexit mater in Tsrael, eleg trunt ut

surae genus fuit quod sine clavi posset claudi, nec panemhordeaceumdeosnovos : tunc expugnaverunt ci-
gine clavi aperiri. Nam sunt quaedam talia, sicut vilates principum. Hio intermixtus ordo verborum

ea quae veruclata ' dicuntur. obscuritatem facit,et quaistionem movet. Quomodo

XXIV. [Ib. ni, 30.] Subjudice Aod octogintaan- en\m\nte\l'\ga.lur, Etcgerunt ut panem hordcaceum deos
pacem habuit Israel in terra promissionis, dupli- novos.tunc e.a ugnaverunt civitatcs principum ; quasi
cato scilicet tempore quam fuit memorabile sub tunceis faverit Deus ad expugnandas civitates prin-

Romanorum rege Numa Pompilio. cipum,quando elegerunt utpanem hordeaeeum decs

XXViV.i Ib. ih.31. ;
F.t post cum mrrexit Samegar fi- novos? Sed in aliis jam Scripturarum locis saepe di-
tius Aneath *,el percussit alienigenas in sexrentos vi- dicimus quemadmodum fiant hyperbata; quorum
ros prxter vitulos bourn : et salvavit Israel. Quomodo directione cum verba ad ordinem redeunt, sensus
post Aod iste pro Israel pugnaverit, et dictus sit explanatur.Iste ergo est ordo : Defccerunt habitantes
salvasse Israel, potest esse quaestio.Non enim rur- in Israet; defecerunt,elegerunt ut pnnem hordeaceum
sus fuerant captivati, vel jugo servitutis innexi. Sed deos novos,donec surrexit Debbora,donce surrexit ma-
intelligendum ita dictum, salvavit, non quia no- ler in tsruel . tuncexpugnaveruntcivitatesprincipum.
cuerit aliquid hostis, sed ne permitteretur nocere XXX. lb.v,8.] Quaeri potest quomodo dictum sit,
quoniam credendum est bello ccepisse lentare, et Elegerunt utpanem hordeaceum deos novos; cum panis
hujus victuria tuisse depulsum. Sed quid sibi velit hordeaceus quamvissit in comparatione triticei pa-
quod addidit, praeter vitulox boum, obscurum est. nis abjiciendus, tamen etiam ipsc pascat, et vitale
An forte et boum stragem pugnando fecit, et ita alimentum sit dii autem novi.quos dicuntur ele-
:

dictum est eum occidisse sexcentos viros, praeter gisse, qui defecerunt a Ueo vivo, non possunt in
illud quod fecit de bobus occisis? Sed quare vilulos? alimenlis animae deputari.sed polius in venenis.An
An graecae locutionis consuetudo est, etiam vitulos hactenus accipienda est similitudo, quatenus valet
eos appellare.qui grandes sunt? Nam italoqui vul- ut propter hoc solum dictum intelligatur, quia sicut
go in /Egypto perhibentur; sicut apud nos pulli ap- plerumque fastidio fit,ut eligenda rejiciantur.et as-
pellantur gallinae cujuslibet aetatis. Non autem ha- pernanda delectent ; itavitio pravaa voluntatis tan-

bet interpretatio ex hehr&o, prxter vitulos boum,s\- quam languore fastidii,cum essetDeus eorum verus,
out ista quae secundum Septuaginta est sicut ha- : infalsiselegruntnihilaliudquamnovitaterospretave-
betillaex hebraeo, vomere occisos scxcentos viros, ritateatqueita cibum mortiferum tanquampanem
1
;

quod ista non habet. hordeaceum elegerunt, non se arbitrantes indepe-

XXVI. [Ib.iv,8.] Quid quod respondens Barac est rituros,sed etiam inde vitam velut esca innoxia li-

Debboras ait, non ieris mecum,non

Si ibis, ibo : et si sumpturos? Secundum opinio ergo eo-
cet viliore
ibo quoniam nescio diem in qua prosperat angelum
: rum similitudo posita est.animique languorem,non
Dominusmecum; quasiaprophetissadiemaudirenon secundum veritatem, Nam dii illi novi nullis sunt
potuerit ? nec ilia diem respondit, sed perrexit cum cibis vitalibus comparandi.
illo. Et quid esl,prosperat ungelum Dominus mecum? XXXI. [Ib. vi, 8,11.] Etfactum est,quando clama-
An hio demonstratum est, quiaet Angelorum actus vernnt filii Israel ad Dominum propter Madian,el mi-

prosperantur.idest adjuvuntur a Domino,uL feliciter sit Dominus virutn prophetam ad filios Israel et dixit
cedant? an locutionis esl,prosperut angelum mecum eis. Cur non dicatur nomen hujus prophetae, quod

id est, facit mecum pospera per angelum ? valde Scripturis inusitatum est.latens causa est; non
XXVIII. [Ib. iv, 15.] Etpavefecit Dominus Sisaram et tamen nullam esse arbitror. Sed quia post verba
omnes currus ejus.Ecce quemadmodum commendat quibus exprobravil inobedientiam populo, sequi-
Scriptura agere Deum in cordibus, ut det exitum tur Scriptura d\cens,Et vcnit angelus Domini,tt sedit
rebus, quem constituit. Utique enim paveteoit vel sub quercu, qum erat in Ephra
non absurde intel- :

obstupefecit Sisaram, ut traderet eum. nomine viri,nt pos-

ligitnr 'ste angelus significatus
XXVIII. [Ib.iv,22.] Ubi Jahel mulier quaa occidit teaquam h«c verba dixit, venerit ad quercum me-
Sisaram,cum locuta esset ad Barac qui eum quoare- moritam, et ibi sederit. Nomine enim virorumso-
bat,scriptum est de ipso Barac,quia intravit ad eam: lere sppellari Angelcs notum est {G?n. xix, 10):
animadvertendum est non esse consequens utcum quamvis eum qui essi51 angelus, appellatum esse
"

Scriptura dicit de viro quod intravit ad aliquam femi- prophetam, non facile necevidenter occurrat eum :

nam.jametiamconcubuissecredatur.Assiduequippe sane qni propheta esset, dictum angelum legimus

aic loquitur Scriptura.infmfif' ad eam, ut nolit intel- Yfatth. xi, 10) sed si Angelorum dicta prophetica
:

ligi nisi quod ei mixtussit.Hic ergo proprie dietum nota sunt, id est quibus futura praenuntiaverunt
est, intravit ad eam, id est in domumejus intravit, cur non possit angelus prophetae nomine nuncu-

1
Sic in omnibus Mss. Al in editis. verudata.
8 Excusi, Sannegar. Mss dantegar : atque ex his non- i
Sio Mss. Editi vero SiOi fatsos elegerunt nihil aliud
:

nulli, fitius Anead. At LXO, Samegar filiusDinach. quain novitatem et spreia veritate.
 803 OU^ESTIONUM S. AUGUSTINI 1N IIEPTATEUCIIUM 804
pari? Vcrumtamen, ut dixi, expressum et mani- crificavil (III Rcg- xvm. 30 quod ex prteccpto
38) :

festum de hac ro teslimonium non occurrit. Domini feoisse intelligendus ost, qui ei tanquam
XXXII. [Ib. vi. 12.] Quod angclus dicit ad Ge- prophet.i' revelatione iitquc inspirationo jussil ut
deon, Dominut tecum potens in fortUwline, nomina- l. Quanquam lanta consuetudo preeter taber-
Uvus casus ost, non vooativue. Boc est, Domintu naculum sacritieandi crebuerat, ut otiuin Balomon
polent teeum csl ; non, tu potens. in excelsis sacrilicasse invoniatur, nec ejus sacrili-
\\\III. [II). vi.li.j Ailvertendum est dixisso nn- cium fuisse reprobulum^/i/. in,i-l."v,).Kt tamen no-
gelum tanquam ex Domini auctoritate, Nonne eece tautur regos,qui inter opera laudabilia suanon des-
misi te ? cum loquerctur ad Gedcon.Quis enim eum truxerunt excelsa, ubi contra Legom Dei populus
m sit,nisi quiadeura angelum misii ? Debboravero
;
sacrificare consueverat : et qui destruxit, majoro
ait ad Barac, Nonne mntidavit Dominns Deus Iirael pra;dicatione laudatur.Ita Deus consuctudinem po-
tibi (Judic iv, 6) ? Hie aulcm non diotum est.Nonne puli sui, qua prater ejus tabernaculum.tamen non
ecce misit te Dominus? sed, Nonne cccc misi te ? diis alionis offerebant, sed Domino Deosuo, susti-
XXXIV. [Ib.vr, 15.] Ubi respondet Gedeon adan- nebat potius quam velabat,etiam sic exaudiensof-
gelum, In mc, Domiuc ; hoc est, In me intende ln : ferentes. Hoc autem quod Gedcon fecit,non intelli-
quo salcabo hracl ? ecee millc mei humiliorcs in Ma- gat per angelum procuratum, ut prophetico fieret,

nasse intelligitur prspositus fuisse mille homi-

:
in qua prophelia petra illacommendaretur.^Cuiqui-
num, quos graece yjXiipv^out appellat Scriptura? dem petrre non sacrificatum est, scd de illa ignis
an quid aliud ? commemoralur cxiisse, quo sacrificium consume-
XXXV.[Ib.vi,18-22,] Animadvertendum estquod retur. Sive enim per aquam.quam percussa effudit
Gedeo non ait angeIo,Offeram tibi saerificium ; sed in eremo (A'(tm. xx, 2), sive per ignem, donum Spi.

a\t,Offeram sacrificium mcum.el ponam in conspcctu '

ritus sancti significatur, quod ditissime Dominus
iuo. Unde intelligendum cst non eum angelo, sed Christus effudit super nos. Nam et in Evangeliosi-
per angelum sacriQcium ofTerre voluisse. Quod et gnificatum est hoc donum per aquam, ubi ipse Do-
ipse angelus ovidenter ostendit, qui non ab eo sa- minus ait, Siquis sitil,vcniat et bibat : qui credit in
crificium tanquam sibi sumpsit,sed aitilli Accipc : me, sicut dicit Scriptura,/himina dc ventre ejus fluent
cames et azymos, et pone ad pelram illam, et jus ef- aqUcT viv.v; ubi Evangelista subjunxit,//(U' autemdi-
funde. Et cum hoc fecissel Gcdeon, e.ctendtt angclus cebat de Spiritu quem acccptitri crant credcntes ineum
Domini summum virg.v qu;r crat in manu cjus,et te- (Joan. vn, 37-39). Signilicatum est et per ignem.ubi
tigit carncs ct azijmos ; et accensus est ignis de. pctra veniente illo super congregatos legitur, Visse sunt
ct comedil carncs ct azymos. Ita etiam ipse Angelus illis lingu;v divisa; velut ignis, qui et tnsedit super
in sacrificio quod obtulit Gedeon, officium minis- unumquemque eorum (Act. n, 3) : et ipse Dominus
trantis implevit : ignem quippe homo minister ut ait, Ignem veni mittere super terram \Luc. xu, 49).
homo sine miraculo subjecisset,quem mirabiliterut XXXVII. [Ib. vii, 6.] Et factus est numerus corum
angelus iste subjecit.Denique tunc cognovit Gedeon qtti lambuerunt manu sua, lingua sua, trecenti viri.

quod Angelus Domini esset : nam hoc Scriptura Plorique latini codices non habent, manu sua, sed
continuo subdidit, Et vidit Gedcon quontam angelus tantummodo, lingua s«a,quoniam sicintellexerunt
Domini est.Prius ergo tanquam cum homine loquc- quod supra dictum est, sicul carnes : graecus au-
batur,quem tamen hominem Dei credidit, ut co- tem habet utrumque, manu sua, lingua sua, ut in-
ram ipso sacrificium vellet offerre, velut adjuvan- telligatur quod manu aquam raptam in eos pro-
dus ejus prfflsentia sanctitatis. jiciebant ;hoc erat simile bibentibus oanibus,
et
XXXVI. [lb. vi. 20.] Qua;ri potest quare Gedeon qui non oro apposito, sicut boves, aquam ducunt
aususfuerit sacrificium offerreDeo praeterlocum ubi quam bibunt, sed lingua in os rapiunt.sicut etiam
jusserat Deus? PraHcr tabernaculum quippe suum isti intelliguntur fecisse.sed cum manu in os aquam
Deus prohibuerat sacrificari sibi /)ei//.xu,13) ; cui projtcerent, quam lingua exciperent.Nam et inter-
tabernaculo templum postea succcssit tempore au- : pretatio ex hebra;o planius id habet his verbis. r'ui/
tem quo Gedeon.tabernaculum Dei crat in Silo;
fuit itaque ntimcrus eorum qtti manu in os projiciente
atque ideo illic tantum legitime posset sacrificari. aquam lambuerant, trccenti vtri. Neque enim solent
Sed intelligendum cst quod illuni angelum primo homines ita bibere,ut sine ope manus,lingua,sicut
prophetam putaverat,et tanquam Deum in illo con- canes,aquam bauriant aut vero islis praiceptum
:
l

suluerat deofferendo sacrificio quod illesi prohi- : fueraf ut hoo facerent : sed cum ad bibendum dos-

buisset.non utiquo quoniam approbavil,

fierct ; sed ccndissent ad aquam, multi genu ilexo biberunt,
et ut flero annuit, Doi auctoritatom Gcdeon in fa- quod faeilius et ininore labore lieret pauci VOTO ;

ciondo secutus cst.ltaquippo Deus legitima illa con- quianon flexo gonu se Inourvavarunt, ut ennes bi-
slituit.ul leges non sibi,ged hominibus darct.l ode berunt.sed aciua manu in 08 jaeta. Quorum nuuic-
quodoumque prater illa ipse praoepit,non « trans- rus.quia treoenti eraot,signum Insinuat sraeta pro-
grossoribus.sed potius apii Bl obedientibUB implo- pter littorain T graicam,qua isle lumieius signiiiea-
i u in intelligendumeat:siout Abraham de immolando tur.per queui eti.uu gentesmagia inoruoiflxuBn m*>
[Om.zxu,2 .\,tin el sic Bliai axtn tabernaou-
tilin dituraa praflguratum est, quod liltare

lum Domini ud convincondos sacerdotcs idolorum sa- 1

lu Lov., d< M.
 805 LIBER SEPTIMUS.
806
UndoGrEOorum nominc Apostolus omnes gentes si- genti auri,prxter brachialia el lorques
el operimenta
gnificat,cum dicit./uiteo primum ct Cmco (Rom. n, purpurea,qux erant super riges Madian,prteler
torques
9, 18), et, Judxis et Grxcis (I Cor. i, 24) ; saspe ita quse erant in rervicibus camclorum
ipsorum : et fecit
commemorans circumcisionem et pr«:putium,quod illud Gcdeon in ephud, et slatuit illud in civimesua
in linguis gentium grccca ita cxcellat, ut per hanc in Ephra; cl fornicatiu cst omnislerael post illud
ibi;
omnes dccentersignificentur.Istenumeruset inver- et factum estOedeon et domniejus inscandnlum.Quo-
naculis Abrahae animadvertendus est, per quos fra- modo ergo ista vestis de tanto auro fieri >
potuit
trcm ab hostibus liberavit.qu an do cum Melchisedech Nnm materSamuelis fecit filio suo, 9 ieut lcgimus,
et

in magno mysterio benedixit.Quod enim exubersmt ephud bar, quod nonnulli interpretati sunt
ephud
illic decem et octo(nam trecenti decem et octo fuisse hneum, quando eum dedit Domino in templo
nu-
referuntur [Gcn. xiv. 14-20]), videtur mihi significa- triendum (I Reg. n, 18) ubi evidontius
:
apparet hoc
tum quo etiam tempore fieret, id est tertio.quod fn- genus esse indumenti. An ideo dirtum
est, statuit
turum erat sub gratia.Nam primum est ante Legem, illud in civitate sua, ut hino
intelligeretur aureum
secundum sub Lege,tertium sub Gratia.Singula vero fuisse factum Non enim dictum est, posuit, sed
?
tcmporasenarionumerosignificntasuntpropterper- statuit; quoniam ita erat, solidum et validum
ut
fectioncm : nam ter seni, decem et octo sunt. Undo statui posset, hoc est positum stare.
et illa mulier decem et octo annos habebat in infir-
Hoc ergo illicitum oum fecisset Gedeon, fornica-
mitate.quam curvam Salvator cum invenisset,ere-
tus est postilludomnislsrael, id
est, sequendo illud
xit,et a diaboli alligamento, ut Evangelium indicat,
solvit (Luc. xiii, 11-13). Nam quod ita isti probati
contraLegemDei:ubinonfrustraqu[eritur,cumido-
lum non fuerit,id est.cujusquam Dei falsi et
sunt.per quos vinceretGedeon.ut similes in bibendo alieni
simulacrum, sed ephud.id est unum de
canibus dicerentur,significat quod contcmptibilia et sncramen-
tis tabernaculi quod ad vestem
ignobilia elegit Domiuus (I Cor. i, 28) : pro con- sacerdotalem perti-
neret.quomodo fornicaticnem Scripturadicat
temptu enim habetur canis.Unde dicit, Non est bo- populi
ista scctnntis alque venerantis. Ideo scilicet
num tollere panem ftliorum,et mittere canibus \Matlh. quod
prsster tabernaculum Dei,ubi erant
xv, 26) et David ut se tanquam contemptibilem
:
ista quaj ibi fieri
jusserat Deus.extra similo aliquid fieri
abjiceret, canem so appellavit loquens ad SaCil fas non erat.
Ideo sequitur et dicit Scriptura, Et
(I Reg. xviv, 15). factum est Ge-
deon et domui in scandalum,\A est,ut ab
XXXVIII. flb. vii, 11.] Quid sibi vult quod scrip- offensoDeo
discederet: quia et hoc quoddam genus
idoli quo-
tum est, Gedeon descendit ipse,et Phara puer ejus, in dam modo erat.quod extra Dei tabernaculum
partem quinquaginta,qui erant quod lati-
in castris: quod-
libet manufactum pro Deo
coieretur cum illa ipsa
ni quidam codioes habcnt,i'« eamparteminqua erant ;

qufe jussa sunt in tabernaculo fieri

quinquageni cuslodes in castris ; alii vero, in partem ad Dei potius
cultum referrentur, quam pro Deo aliquid
quinquagesimam in castra ?Obscurum quippedictum eorum,
aut pro Dei simulacro colendum
plures sententias interpretum fecit.Sed autea pars haberelur.
caslrorum erat,quam servabant quinquaginta cus- Quanquam per ephud vel ephod.ea locutione qua»
todes aut, si quinquageni intelligendi sunt cir-
;
significat a parte totum,omnia possint intelligi quos
cumquaque servasse, in unam partem isti descen- constituit Gedeon
in sua civitate.veluti ad
colendum
derunt ubi erant quinquaginta. DeumsimiliatabernaculoDei:etproptereaperhoo,
XXXIX. 'Ib. vn, 13.] Quod ille qui proximo suo quia hoceat sacerdotalia honoris insigne,quod
ssepe
somnium narravit, quod audivit Gedeon.ut de vic- Scripturacommemorat;uthoositpeccatumGedeon,
quod extra Dei tabornaculum fecerit aliquid
toria futura confirmaretur,dixit se vidisse mensam simile',
panisbordeacei,voIventemincaslris,etpercutientem ubi coleretur Deus non quod solido auro
:
velut ado-
tabernaculum Madian, et subverteutem hoc intel- randum constituerit ephud sed quod ex auro
;
;
ipso,
ligendum arbitror quod de canibus, quia per con- quod esset dc prceda, fecerit ea qua; pertinerent
ad
temptibilia mundi (quod significat mensa panis ornamenta vel instrumenta sacrarii,qua3
omnia per
hordeacei) Salvator superbos fuerat confusurus. ephud significata sunt,propter excellentiam,ut
dixi,
vestis sacerdotahs.Nam et ipsum ephud non quidem
XL. [Ib. vii, 20.] Quod exclamari jussit Gedeon ex auro solo pra;ceptum est.si hoc cst superhu-
fleri
a trecentis suis, Gladius Domino el Gedeon, id est
meralesacerdotalis vestis verumlamen etiam
:
huic Gedeon, hoc significat, quod gladius id erat ali-
quid aurihabet.Namexauro ethyacintho ct
operaturus quod Domino placeret et Gedeon. purpura
et coccino et bysso ut fieret,divinitus
imperatum est
XLI. [Ib. vm, 26, 27.] Qumri solet quid sit Ephud. {Exod. xxxix, 2) sed quia hoc ita
: posueruntSeptua-
vel Ephod quod quidern si sacerdotale est indu-
:
ginta interpretes.ut commemoratis omnibus
quoj de
mentum,quod plerique dicunt,vel potius superindu- spoliis acceperat Gedeon, inferrent, Et
fecit illud Ge-
mentum, quod ii;;yoo[ji.x grsece diciLur, vel E7ta>jj.Ic;, deon in ephud ; videtur ita dictum.tanquam
ex toto
quod magis superhumerale interpretari latine po- illo quod commemoratum est.hoc faotum esse creda-
test ;merito movet quomodo detanto auro Gedeon id
tur:cumpossitetiamillicintelligilocuiioqufBsigni-
fecerit. Nam ita scriptum est : Et faclum est pondus ficat a toto partem.ut quod dictum est, Fecit illud in
maurium aurearum quas pelierat, sicli mille septin- e/)/iurf,intelligatur, fecitinde ephud, vel, fecit ex eo
807 QUjESTIONUM s. augustini in heptateuchum 808

pphud -,nnn Rcilit-ot illud totum onnsumcns in ephu d cessum orat nb illo.qui tnlo aliquid in fahernaculo

aed ei illo quantum Bufliciebat impendens.Nam in suo atque in honorom suum fieri jiiRse.rat. Nunc
illa interpretatione quee ex bebraw eet, sic !<^itur, >raviora oommi8Ba,e1 apertissimnm post ido-
feeitqv i<jj)Aod.Quodenlmapud8eptua- la fornioationem populi osse noluit impunitami
gtnta seriptnm ost »poud,hoo in hobr«o perhlbetur XLIV. [Ib. ix, !i, 15.] Quod indueitur rhamnus,

diei ephodMaa autemomnes sncerdotestali utehan- id ost quoddam Bpinarum genuB, in similitudinem
tur superhumerali.quod osset cx auro et hyaointho dioere omnibua lignis oonvenientibus eam ut regna-
et purpura et coooino et hysso, sed solus suiiiiniis ret suporoa,.S7 in veritate ungitit me vos,regnaresn-
s icerdos Unde illud qubd deSamuele oommemora- per uot, venite,con^Aite in protectione mea rtsinon, :

vimns Faotnm illi ab ejus matre.non erat utique ta- exeai ignit de rhamno,et comerlat cedro.i Libani : obs-
le quoniamcumdiitusestnutriendus.noneratsum-
:
cunis sensus est, sed cum inventa distinctio ma-
rouesocerdos.otiquepuer.Unde.utdiotumeBt.cphud nifostat.Non enim italegendum est,£7 tinon e.rcut
har appellalur, vel potius Bphud bat,sicut nsserunt ignis <le rhamno : sed subdiftinguendum, F.l si non,
qui bebraam linguam noverunt, et interpretatur ac deinde infercndum, exeal ignis derhamno ; id
ephud lineum. Sed (iedeon existimo illud feojsse, est, Kt si non confiditis in proteotionc mea, aut.Et
quod erat p>\vcipunm sumini sacerdotis induuien- Bi non in veritate ungitis me regnare super vos, c.reat
tum atque onnentum, por quod et caetera signifi- ignis de rhamno, et comodat eedros Libani. Commi-
cata sunt opera sacrarii,quod in sua oivitate pra?ter nantis enim vcrba sunt quid facere possit, si no-
Dei tahernaculum constituerat,ct propter hoc pec- luerint eam regnare super se. Yerum quia nonait,

catum tactum est illi ct domui ejusin scandalum, Exibit ignis de rhamno, et manducabit eedros Li-

ut sic interiret (quod postea Scriptura narr.U) tan- bani, sed nit, E.real ct manducel ; obscurius factum
ta ejus numerositas liliornm (Judic. ix, 5). est quam si sola distinctio lateret. Vehementioris
XI.II. [Ib. vm, 27, 28.] Non pr.rtereunda oritur autem comminationis est.et quodnm modo pra?sen-
qun?stio,quotiindo quieverit terraquadraginta annos tioris efficaciae, si quis dicat,Si non vis fncere quod
in diehusGedeon, cum post victoriam qua liberavit volo, sa?viat in te ira mea, id est jnm saeviat ut- ;

Hebra?o*,ex auro spoliorum fecerit abominationem, quid eam teneo ? quara si dicat, saeviet, promissi-
et post illam forniratus sit omnis Israel,et fuerit illi vo modo pcenam intentans futuram.
'

ct domui rjus in scandalum.Quomodo ergo post hoc XLV. [Ib.ix, 23.] Et emisil Deut spiritum malignum
tantam nefas, quod et Gedeon et populus admisit, inter Abimelech et inter viros Sichimorum. Hoc ver-
requievitterraquadragintannnos;cumhocScriptura bum,utrum imperantem,an permittentem Deum si-
soleat ostendere.cum a Oomino Deo populus forni- gnificet, non facile definiri potest. Quod enim hic

caretur,tunc potius pacem illos perdere,non acqui- positum est,EmMi7,gra?cus habet e;znET<ntXsv quod
rere et hostibus suhju»ari,non ab hostium infesta-
;
etiam estin Psalmis ubilegitur, Emitte lueem tuam
tione muniri ? Sed intelligendum eet, sicut solet (Psal. xlii, 3) : quanquam in quibusdam locis in-

Scriplura, per prolepsim, id est per pranocoupatio- terpretes noBtri, et ubi est in graeco i'-7.v:irxe:\i\

nem dixisse, quod fecerit epbud conira Dei Legem misil interpretati sunt, non, emisil. Potest ergo et
Gedeon ex illo auro, quod fuerat hostibus deviotis aic intelligi.ut spiritum malignum Deus tanquam
atque prostratis ablatum,quia uno loco diccre vo- ire inter eos volentem emiserit, id est, potestatera
luit et unde orat aurum.et quid deillo factum sit: eorum pacem pertur-
dederit maligno spiritui ad
sed postea factum est in finc dierum Gedeon hoc bandam. Usque adeo autem etiam mitti a Domino
peooatum, quando conseeuta sunt etiam mala quea mnlignum spiritum propter justitiam vindicandi
deinde Scriptura contexit, posteaquam commemo- non absurdum visura est, ut quidam id quod &£«-
ravit quot annis in diebus Gedeon terra conquieve- Tt£<jT£i).tv, etiam immisit interpretati sint.
rit quos annosrecapitulandocommemoravit,id est, XI.Vl. [Ib. iv, 32, 33.]Verba qua» misit ad nnntios
;

ad ordinem revertendo quera pr.neterverterat, prius Abimelech Zebul princeps civitatis Siehit.iorum,
dicendo deillo scandalo quod novissime factum est. etinm si habent :Etnunc surge nocte tu et populus tuus

XLIII. [Ib. vin, 33 J

Etfactum ett eum vsset mortuus tecum,et insidiare in agro.Et erit mant simul ut ori-

Gedeon, ei aversi tunt Flii lsrael,et fornicatisunt tur sol,maturabis,ettendes supercivitatem.Qnod latini
post Baalim :etposiifrun/ ipsi sibi Baalberith lestamen- quidam habent maturabis, quidnm vero manicabis,
tum.ui a&set eis ipsi in deum EtBaalira et Baalberith grneous habet quod dici possot non uno verbo,</;7»-
idola intelligenda sunt.Major itaque tranBgressio et culo surgcs.FA fortasse hinc sit diclum.maturabis, a
fornicatio coramissn est a populo post mortem Ge- matutino tempore, quamvia etiam aliia temporibua
doon, quam i 11 o vivo propter ephud : qnoniam ot dicisoloatad rem aooelerandam.Manicabisautemla-
illud.etei illioite faotum erat,tamen de Baoramentia tinnm verbum eeae mihi oon oocurrit.Sed illud mo-
tabernaeuli erat ; iata yero posi idola fornioatlo vet, quorl cum dixiaset, simul ul oritttr

non habet vel falpam paterna religlonia defeneio- d»7u«iIoJttro»s;cumipsnni diluoulumquodgwcedt-

nem. Unde etiam illudephud,ainoD in Qnetempo- oitur B| n o;,tempu8 anta Bolem BigniRoet,quod Jam
ris Qedeon,Bed ante faotum esi.iia Deua patlenter usitatiBBimedioitur oumalbeBoerecoeperit.Sioitaqua
tulit, ut pax iii toi ra poi iret ! quia lioel fao-
tum erat quod prohibuornt, non tnmeu lopge pe- 1
Sio Mea. Auditi
809 LIRER SEPTIMUS. 810

intelligendum est.ut quod positum cst mane.ipsum firmasse Jophte deum istum.quod vocaturCbamoa.
diluculum intelligatur.Additum est &ulem,simnl ut potnisse aliquid dareinh.-creditatem cultoribussuis.

oritnr so/,ut exprimeretur non jam orto sole facien- Quidam vero sic habent, Nonne quxcunque possedit
dum, sed ubi fulgor apparuerit solis orientis. Non Chamos deus hxc possidebisl et hoc ita sonat,
tuus,

enim aliunde albescit diluculum nisi cum cceperit ;

quasi aliquid potuerit possidere.An fortesecundum
partem cceli, quam videmus ab oriente, lux solis ad hoc dictum est, quod sub Angelis constitutae sunt
eam redeuntis attingere.HincestquodetiaminEvan- gentes.juxta Canticum Moysi famuli Dei (Deut. xxxn,
gelio unam atque eamdem rem alius evangelistadi- LXX) f Numquidnam crgo ille angelus, "sub
8, scc.

citdiluculofactam.cum adbucol)scurumesset(./o«n. quo erant filii Ammon,Chamos appellatus est?Quis

xx, l),alius oriente sole [Marc. xvi, 2); quia et ipsa hoc audeat affirmare.cum possit intelligi secundum
lux quantulacumque diluculi sole utique fiebat pjus opinionera dictum.quiaputabatdeucn suurahoc
oriente,id est ad ortum venienip, pt fulgorem suum possiderc,vel in possessionemsibidedisse?Magisau-

de su;e prasentiae propinquitate jactante. Quam tem iste sensus elueet in iisverbisqua^gracushabet,
lucem quidam idiotas solis non esse putaverunt,sed NnnneqiuvcumquehseredilavittibiChamos Deus tuus,
illam esse quae prirnilus condita est, antequam hxc hxreditabisf ut in eo quod positum est, tibifm-
Dpus quarlo die conderet solem. telligatur ita dictum.ac si diceretur,sicut videbitur
XLVII. [Ib. x, 1.] Et turrexit post Abimelecli, qui tibi.Tibi enim hwreditavit qui hoc putas.non quod
salvum jacerel lsrael Thola filius Pliua, fUius patris illealiquid posset basreditare. Denique in eo quod
fratris ejus, vir Issachar. Filium patrui ejus, dixit sequitur, Et omnia quxcumque hxreditavit Dominus
ftliurn patris jratris cjus,cum ordinatius etusitatius Deus noster,non dixit.haeredi tavit nobis.tanquam di-
alqne apertius diceretur,filium fratris patris ejus : ceret, sicut nobis videtur; sed, vcre hsreditavit, a
filius enim erat patrui ejus, sicut evidentius in ea jacie veslra; quoniam abstulit ipsi3, et his dedit :

interpretalione qua' ex hebroeo Pst, invenitur. Non hxc inquit, hxreditabimus.

ergo quod dictum est patris fratris, ab eo declina- XLIX.[Ib.xi.l De
Jophte quod eam pater in
filia

tum est quod est in nominativo pater fratris, sed holocaustoma obtulit Deo quoniam in bello vive-
:

ab eo quod est patris fratres,hoc est eniin patruus. rat, si vicisset, eum se haulocaustoma oblaturum,
Nam sive ponatur in nominativo, hic pater fratris, qui sibi de domo exiens occurrisset quod cura ;

sive ponatnr hic patris frator,genitivum facit hujus vovisset, vicit ; et occurrenle sibi
filia, quod vove-

patris fratris. Verum altera oritur quaestio, quo- rat reddidit : magnaet ad dijudicandum
solet esse
modo fuerit patruus Abimelech vir Issachar, id est difficillima qusstio; quibusdam quid sibi hoc velit
vir de tribu Issachar, cum Abimelech patrem ha- nosse cupientibus et pie quaerentibus quibusdam ;

bucrit Gedeon, Gedeon de

qui tribu fuit Manasse. vero qui Scripturis bis sanctis imperita impietate
Quomodo ergo Phua et Gedeon fratres fuerunt, ut adversantur, boc maxime in crimen vocantibus,
possit esse Phua patruus Abimelech, cujus patrui quod Legis et Prophetarum Deus etiam humanis
filiusThola succederet, secundum istam narratio- sacrificiis fuerit delectatus. Quorum calumniis sio
nera, ipsi Abimelech? Potuerunt ergo Gedeon et primitus respondemus.ut Deum Legis etPropheta-
Phua unam habere matrero, ex qua diversis palri- rum, atque ut expressius dicam.Deura Abraham et
bus nascerentur,et fratres essent unius matris filii, Deum Isaac et Deum Jacob nec illa sacrificiadelec-
non unius patris. Solebant enim nubere feminae de taverint, ubipecorum holocausta offerebantur; sed
aliis tribubus in alias tribus. Unde et Safll cum quod significativa fuerint et quaedam umbrae futu-
esset de tribu Benjamin, dedit filiam suam David rorum.res ipsas nobis qune his sacrificiis significa-
homini de Iribu Juda ([ Reg. xvm, 27) : et sncerdns bantur,comraendare voluisse fuisse autem [etiam:

Joiade ', utiquo homo de tribu Levi.duxit filiam Jo- istam utilem causam curilla mutarentur,nec modo
ram regis,hominis de tribu Juda (II Para/.xxn,ll). juberenlur.imo prohiberentur offprri.neveresecun-
Hinc factum est, ut Elizabeth et Mariam cognatas dum carnalem affectum talibus Deum delectari
in Evangelio legamus {Luc. i, 3(5), cum fuerit Eliza- putaremus.
beth de filiabus Aaron : ex quo intelligitur de tribu Sed utrum etiam humanissacrificiissignificarifu-
Levi et filiabus Aaron aliquam nupsisse in tribum tura oportuerit, merito qua?ritur: non quod mortes
Juda.unde ita fieret inter ambas illa cognatio, ut hominum quandoque moriturorum in hac causa ex-
Domini caro non solum de regia, verum etiam de horrescere et formidare deberemus, si illi qui htec de
sacerdotali stirpe propagaretur. se fieri gratanter acciperent, in aeternam remunare-
XLVIII.[Ib.xi,24.] Inter caetera quae Jephte man- tionemcommendarenturDeo:sedsi hoc verum esset,
dat pernuntios regi filiorum Ammon.etiam hocdi- hoc genus sacrificiorum Deo non displiceret; displi-
citiNonnequxcumquehxreditavittibiChamosdeustuus cereautem Deo satisevidenter eadem Scriptura te-
hxc hxreditabis;et omnia qu.i cumque hxreditavit Do- stalur. Nam cum omnia primogenita sibi dicari, et
minus Deus nostera facie veslra, hxc hsereditabimus? suaesse volueritatque praeceperit; redimi tamen a
QuodquidamlatinisicinlerpretamJumputaverunt.ut se voluit primogenita hominum (Exod.\iu,2, 12, 13),
dicerent, Nonne quxcunque dedit tibi in hxreditatem neimmolendosDeocrederent suos, quos natos filios
Chamosdeustuus,hxcpossidebis?ub'w\<\er\ potestcon- primitussuscepissent. Deindehocapertius italoqui-
• In Mss., Judx, seu Jude. Apud LXX, Jadae. tur, quodhumanaholocaustasicDeus improbet, ut
Patrol. XXXIV. 26
 811 OU/KSTIONUM S. AUGUSTINI IN HBPTATHUCHUM 812

prohihcat, doteslans eu in aliis gontibus, et populo pleclondus,sihocfaccrcspontepra3sumpsorit.Deinde

suo praieipions ne nudeut iiiiitari:.S7«ii/('w,inquit,e.t- habobat 'iiiod crederet Abraham,utproptordivinum
ttrminaverit Dominus Dmu tu\ugtntet,in mjuutu intrat iinperium non parccret (ilio, non credensDeum tales

h&reditare terrameorumaconspectuiuo,ethareditabii viotimas libenter acoipere, sed hoc eum proptorea

eos,et habitabit in ierra eorum;attendt tibi ipse,ne c.c- jussisso,ut resuscitaret occisum,ethincaliquid tan-
quiras sequi eos, postqtutm txlerminati fucrinta facie quam Deus sapiens demonslrarct. Nam hoc de illo

tua,ne txquirasdeoseorum dioens, Quemadmodum fa- etiam in Epistola legitur, quas inscribitur ad llo-
duni gentes diis suis, faciani cl cgo:non facies Ita Do- braos;et lides ejus,quia hoc do l)oocrediderit,quod
mmo Deo /«<>. Abominamenta enim quts Dominus odit, possel filium ejus su8oilare,laudatur(//eor.xi, 17-10).
fcccrunt diis tuis; quoniam et tilios tuot el filias tuas Iste veroet Deo nonjuhento nequo poscentc,et con-
comburunt igni tliis tuit (Dcut. xu, 29-31), trn legitimum ejus prBoeptum.ultro sncrificium vo-
Quid evidentius ostendi potest his sanctae Scri- vit bumanum.Sio onim Bcriptum esV.Etvovtt Jephte

ptura; testinioniis, ut ulia hujusccmodi omittam, votum l)omino,cl di.iit : Si tradilionc tradideris mi/ii
quam Deum a quo haoc Scriptura humano genori filios Aminon in manu mca,ct erit quteumque exicrit
contrihuta est.non Bolum non diligere.verum etinm dejanuts domut mc:r in obviam mihi, in revertendo
odisse talia saeriticia,in quibus homines imniulan- mc in pace a filiie Atnmon, ct erit, Domino ofjeram
tur'?Illa plane diligit et coronat,cum quisqucjustus eum halocauiioma.
iniquitatem patiens usque ad mortem pro verilate Non utique his verbis pecus aliquod vovit, quod
decertat,vel ab inimiois, quos projustitia ollcndit, sccunium l.egem holocausloma posset olferre. Ne-
oceiditur, retribuens eis bona pro malis.id est pro que cnim est aut fuit consuetudinis,ut redeuntibus
odio dilectionem. Talem dicit Dominus sanguinem cum vicloria de bcllo ducibus pecora occurrcrenl.

juslum, a sanguine Abel usque ad sanguinem Za- Quantum autcm attinet ad multa animalia, canes
ohariffi (/V«///i.xxiii,35).Pra3cipue autem quod san-
' solent domitiis blando famulatu alludcntes currere
guinem fudit ipse pro nobis,et sacrilicium seipsum in obviam:de quibus ille in suo voto cogilare non
ohtulit Deo ; sic utique obtulit, ut ab inimicis pro posset,ne in injuriam Dei aliquid,non solum illici-

justitia occidereturihunc imitata martyrum inillia lum, verum etiam contemptibile et secundum Le-
usque ad mortem pro voritate certarunt; et ab ini- gem immundum vovisse videretur. Nec ait, Quod-
micis ssevienlibus immolata sunt; de quibus dicit cumque exierit de januis domus meae in obviam
Scriptura,^r«M(;naw aurum in fornace probavit illos, mihijOfferam illud holocaustoma,scd &ii,quicwmque
et sicut holocausti hostiam accepit illos (Sap. m, 6). exierit offcram cum : ubi procul dubio nihil aliud
Undo et Apostolus dicit, Ego enim jam immolor quam hominem cogitavit; non tamen fortasse uni-
(II Tim. iv, 0). cam liliam quanquam illam in tanta
: paterna glo-
Sed non sic Jephte dc filia fecit holocaustoma uxor ? Nam quod
ria quis posset anteire, nisi forte

Domino;sod sicut praeceptum fucrat pecora offerri, non dixit,quaecumque,sed quicumque exierit de ja-
et prohibitum fucrat homines immolari. Magis hoc nuis doinus me,r,so\et Scriptura masculinum genus
illi simile videtur quod fecit Abraham,quod Domi- pro quolibet sexu ponere:sicut de Abrahain dictum
nus specialiter (ieri pracepit (Gen.xxi),non generali est, Surgens a mortuo (Gen. xxm, 3j; cum ejus uxor
lege ut talia sibi sacrilicia flerent aliquando man- mortua fuisset.

davit.imo etiam lieri omnino prohibuit. Distatita- Quia ergo de hoc voto atque facto nihil videtur
que hoc quod Jephte fecit a facla Abrah«,quoniam Scripturajudicasse.sieut deAbraham,quandofilium
ipse jussus obtulit tilium : iste autcm fecit quod ot jussusobtulit,apertissimejudieavit;sedtantummodo
Lege vetabntur.et nullo speciali jubebaturimperio. scri|itiimreliquisselegentibusjudicandum,qucmad-
Deinde non solum in sua Lege postea,verum etiam modtim de factu Judffl lilii Jacob, quando ad nuruni
tunc Deus in ipso Abraha? filio talibus saeriflciis quidem suam nesciens intravit, verum quantum in
quam non dclectaretur ostenditjcum patrem cujus ipso fuerat fornicatus est, quia meretrieem putavit
fidemjubendo probaverat,afilii tamon interfectione (/(/. xxxvui, 15), nequcapprobavit hoc Scriptura, ne-
prohibuit,ac arietem, quo sacrilicium licilo secun- quereprobavit,sed justitia ct lege Doi consulta easti-

dum veterum congmam temporibus consuetudi- mandum pensandumque diniisit :quia prgo de isto
nem complerelur, apposuit. Jephto factoinneutram partenisontentiumSeriptura
autem hoc quemquam movcl.quomodo pie cre-
Si Dei protulit, ut noster inlellectus in judicando axer-
diderit Abrabam Dettmsaorificiistalibusdeleotari,8i aeretur, possemus jam dicero Deo displiouiase tale

haac illicite olferuntur Deo ; et idco putat recte crodi- votum,el ad illamperduotum essevlndiotam,u1 patri
disseetiam Jcphte qucd tale saerilioium Deo possct pottssimum fllia unioa ooourreret;quodsisperaeset
cssc aoeeptum:primo ooneideret aliud ssse ultro vo- ati]iip voluisset ', non oontinuo, ut cnin vidit, sci-

vere.aliud jubcnti obtemporaro.Non enim.si aliquid disset vestimenta sua, et dixisset,JI«ti me,filia mea,
praetor morem in domo a doinino inslilulum servo impedisti me;in offendiculum facta cs in oculis meis.
j,ubetur,atque id laudablli obedientia feoit,ideo noo Deinde Bexaginta dierum tam longa dilatlooe data
Dominus nb unicte oharissimai neoe eum
lilim su;u
1
Vatlcant duo ilem,QUod dieti /)o-
mnui juttum a sang, M>.
cuin non prohibueril , Biout prohibuit Abra-
suiiijuini iii usqut ad tang
Xakhanx rtquirendum. • Editi, vovUtet, M»». aeUorli Bota
813 LIBER SEPTIMDS 814
bam,donecperficicndo quod voverat scipsum percu- pluvia spirituali j et postea compluta area sicco vel-
terct orbilate gravissima, Deum autem neqnaquam lere, figurareEcclesiam toto orbe diffusam, haben-
hominis immolatione placaret :et ideo hujuscemodi tem non in tanquam in velamine, sed in
vellere
patripocnam fuisse retriljutara, ne impunitum talis aperto cojlestem gratiam, illo priore populo velut
votirnlinquereturexemp]um,utautmagnum alLquid ab ejusdem gratia? rore alienato atquc siccato. Nec
se vovere Deo putarent homines, cum victimas hu- tamen frustra inter fideles ct operantes justitiam,
manas voverent, et, quod est horribilius, filiorum ;
propter bonam fidelcmque vitam, in qua eum cre-
aut non vera, sed potius simulata radem vota es- dendum est esse defunctum, tale in Epistola ad
sent, cum velut exemplo Abrahae sperarent qui vo- Ilebraeos meruit testimonium.
vissent, Deum prohibiturum talia vota coinpleri. Utrumautem quiaposteaquam dictum est,Factus
Possemus,inquam,haecdicere,nisiabistasentenlia cstsupcr Jephte Spiritus Domini,ea. secuta sunt.ut vo-
duo nos pracipue divinarum Scripturarumtestimo- tum illud voveret, atque hostes vinceret, et quod
nia rctardarent ut hanc rem gestam et in libris
; voverat redderet, Spiritui Domini omnia deputanda
tanta? auctoritatis memoriaa commendatam, dili- sint.utperindehabeaturet hocsacrificium,tanquam
gentius quantum Dominus adjuvat, et cautius per- id Dominus sicut Abrabae fieri jusserit, non facile
scrutomur, ne in ullam partem judicium temera- dixerim cum utique de Gedeon possit haec afferri
;

rium proferamus. Unum, quod in Epistola ad He- peccatum quodfecit,quando fe-

differentia.quia post
braeos iste Jephte inter tales commemoratur, ut citephud post quod universus populus fornicatus
cum eulpare vereamur, ubi sic scriptum est : Et est, nulla est ejus commemorala prosperitas pos- :

quid adhuc dicam? Deficilenim me tempus enarrandi tea vero quam Jephte votum vovit, illa est insignis
de Gedeon, Barac, Samson, et Jephle, ct David, el ejus victoria consecuta, propter quam adipiscen-
Samucl, et Prophetis; qui per fidem vicerunt regna, dam voverat, et qua adepta quod voverat solvit.
operantes juslitiam consecutisunt promissiones(Hebr. Rursus enim considerandum est, quia Gedeon, etsi
11, 32). 'Alterum, quod ubi de illo ista narrantur, non posteaquam fecit ephud, tamen posteaquam
quod tale voverit et impleverit votum, praemisit tenlavit Dominum, quod utique peccatum est, ma-
Scriptura dicens, Et factus est super Jep/tte Spiritus gna strage hostibus caesis atque superatis populo
Dotnini, et perrexit Galaad ct Manasse, et transiit acquisivit salutem. Si enim scriptum est Et dixit :

speculam Galaad, el de specula Galaad ad trans filios Gedcon ad Dominum, Non irascatur indignatio tuain
Ammon, et votum vovil Jephte Domino, et caetera ad me, et loquar adhuc semel, el tentabo adhuc semcl in
hoc ipsum votum pcrtinentia; ut omnia quaedein- vellere, et caetera. Iram quippe Dei metuebat, quia
ceps facta sunt.tanquam opera Spiritus Domini, qui noverat tentando se peccare.quod Deus in Lege sua
6uper eum factus est, intelligenda videantur. Ista manifestissime prohibet. Hoc tamen peccatum ejus
testimonia nos compellunt quaerere potius cur fa- et mirabilis signi evidentia et magna victoriae pro-
ctum sil, qtiamimprobare quod factum est.
facile speritas liberationisque populi consecuta est. Jam
Sedprimoilltid quod ex Epistola quse ad Hebraeos enim Deus statuerat afflicto populo subvenire, at-
est, commemoravi, inter illos laudabiles viros qui que hujus ducis, quem ad hoc opus assumpserat,
ibidem recoluntur, non solum cst Jephte, verum utebaturanimononsolum fideli etpio, verum etiam
etiam Gedeon, de quo similiter Scriptura dicit, Spi- subdeficiente et. delinquente, et ad praenuntianda
ritusDomini confortavit Gedeon (Judic. vi, 34) et ta- quae volebat, et complenda quae
:
dixerat.
menejusfactum, quod deillo auro praedae operatus Non enim per tantum, qui etiamsi peccave-
istos
est ephud, et fornicatus e3t post illud omnis Israel, runt, inter justos tamen narrantur, sed etiam per
et factum est domui Gedeon in scandalum (Id. vm, ipsum Saiilem omni modo reprobatum, multa Deus
27),nonsolum laudare nonpossumus; verum etiam populo suo praestitit, in quem insilivit etiam Spi-
quia Scriplura hic apertissime judicavit, reprobare ritus Dei, et prophetavit non cum juste ageret,
;

minimedubitamus: nectamenex hoculla fit injuria sed cum virum sanctum David innocentemque
in
Spiritui Domini, qui eum confortavit, uthostespo- saiviret (I Iieg. xix, 20-23). Agit enim Spiritus Do-
puli ejustantafacilitatesuperaret. Curergointer il- mini et per bonos et per maios, et per sciente9 et
los commemoratur, quiperfidem vicerunt regaa, ope- per nescientes, quod agendum novit, et statuit :
rantesjustitiam quia sancta Scriptura, quorum
; nisi qui etiam per Caipham acerrimum Domini perse-
fidem atqucjustitiam veracilerlaudat, non hinc im- cutorem, nescientem quid dixerit, insignem pro-
peditur eorumetiampeecata.si qua novit,et oportere tulit prophetiam, quod oporteret Christum mori
judicat,notareveraciter'?NametineoquodidemGe. pro gente (Joan. xi, 49-51). Quis enim egit nisi
deon signum petena, sicut ipse locutus est, tentavit Spiritus Domini, curans praenuntiare ventura, ut
in vellere (Id. vi, 39), nescio utrum non fuerit trans- judiciGedeon tentare volenti Dominum, et non cre-
gressus praeceptum quod scriptum est, Non tciitahis denti quod ei fuerat per manum ejus de salute po-
Dominum Deum tuum (Deut. vi, 16) : verumtamen puli jam locutus, hoc potissimum de vellere prius
etiam in ejus tentatione Dominus quod praenuntiare compluto, postmodum sicco, et de area primum sic-
volebat ostendit in compluto scilicet vellere et area
;
ca, postea rigala veniret in mentem? Utquodsub-
totacircumquaque sicca,figurare primum populum defecit a fide, infirmitati ejus delictoque deputetur
;
Israel ubi erant sancti cum gratia ccelesti, tanquam quod vero etiam tali ejus animo ad hoc quod generi
815 QILESTIONUM S. AUGUSTINI 1N IIMPTATRUf.HUM 8IC

humano oportelmt usus ost DeOB, ad

significari ptoreaDous ro insigni ct inopinata volens qnasi dor-

ejus intelligatur miscricordiam et mirabilom pro- mlentefi hominnm animos excitare, co magis quo
talia sihi sacrificia vctuerat, curavit sibi
videntiam pertinere. offerri

Si quis autom dicit omnia scienlem fecisse el di- ejuemodi aliquid olferendum, ut ipsa admiratio
xisse Godeon ox revelatione prophctica, ut pereum magnam gignoret qua>stioncm, et magna qumstio
monstrarentur nee defeoiesea Bde; el
B igoa talia ; ad ["rhcrutandum magnum mystcrium studium

quod eijam promiserat Dominue oredidiese ; eed piffi mentis erigeret, pio vcro srrutans mons homi-

artione prophotica in vellere voluisso tentarn, ntque nis altitudinem prophetho, velut hnmo piscem Do-
ita illius tcntationom fuisse inoulpabilem,
sicut do- minum Christum de profundo Scripturarum leva-
lum Jacob(ficn. xxvu, 15, 16) quod Domi.
; ot illud rot? Huic nos rationi et considerationi non obsis-

no nit, IVon non ideo

iraseaiur indignatio tua in mc, timue. Sed nlia qu.r^tio cst de animo voventis, alia
dixissc quoil iramejus timeret, sed quod eum conli- de providontiaDei qualicumque aniuio ejus optimo
deret non irasei, oum ea faoeret que Spiritu ejua Quainobrem si Spiritus Domini qui factUB
utentis.

dictante facicnda esse tanquam prophetaaentiret : ostsuper lephte, ut hoo voveret omnino proerepit,
dicat ut videtur, dnm modo illud quod do fucto quod quidem Scriptura non aperuit tamen si hoc ;

ephui Soriptura ipaaoulpavit, quodlihot significet, illo non lieetjussa contcmnere,non

praecopit, cujus

non audoat exeusare a poocato. Nam et illud quod solum insipientia culpanda non est, verum etiam
trecenti viri ad signum crucis ipso numero perti- laudandaobedicntia est. lloc enim, etiamsi se homo
ncntes, hydriaa fictiles accoporunt, eisquo ardontcs ipse interimat, quod utique hurr.ana voluntate atque

faculas incluserunt, quibus hydriis fractis ropcnte consilio faccre nefas est, profecto intelligendum ost

lumina numorose mionntia tantam hostinm multi- obedienter fieri polius quam sceleste, si divinitus

tudinem tcrruerunt (Judic. vn, lti-22j, tanquam ex jussum est : dequa quajstione satis in primolibro

suo arbitrio vidctur fccisse Gedeon ; non enim Scri- de Civitate Dei dispulavimus (De Ciail. Dei, lib. 1, c.

ptura dicit Dominum admonuisse ut hoc facorot : 21). Siautem Jephtehumanum secutus errorcm.hu-
ct tamen tam grande signum
quis ejus animo atque manum sacrificium vovendum putavit, ejusquidem
consilio faciendum, nisi Dominus, inspiravit? Qui peccatum deunicafilia jure punitum est,quod etiam
prsfiguravit sanctossuos thesaurum evangelici lu- ipse verbis suis sntis videtur ostcndere.ubi ait, Heu

minis in vasis fictilibus habituros, siout Apostolus me, /ilia mea, impedisti ine ; in offendiculum jacta es

dicit, Habemus aulem thesaurum istum m vasis ficti- in oculis mci.s; discissis etiam vestimentis suis. Ve-
libus (II Gor. iv, 7)
quibus in passione martyrii
: rumtamen etiam hic ejus error habetaliquam lau-

tanquam vasculis fractis, major eorum gloris ful- dem Gdei, qua Deum timuit, ut quod voverat redde-
gor emicuit, qua: impios evangelicse pradicationis ret, nec divini in sc judicii sententiam declinavit ;

inimicos inopinata illis Christi claritate superavit. sive speransDeum probi!>iturum,sicut fecit Abrahaj,

Seu ergo per scientes, seu per nesrientes, praeli- sive ejus voluntatem etiam non prohibentis intellec-
gurationem prrcdicationemque futurorum Spiritus tam facere potius quam contemnere statuens.
Domini propheticis temporibus operatus est : nec Quanquam et hic merito quaeri potest utrum ve-

ideo peccata eorum dicendum non fuisse pec-

est rius intelligitur hoc Deum nolle fieri, et in eo po-
cata; quia et Dous, qui et malis nostris bene uti tius Deo, non fieret, obediretur, quoniam hoc se
si

novit, etiam ipsis eorum peccatis usus est ad sig-

nolle et inAbrahs filio et in legitima prohibitione
nificanda quae voluit. Proinde si propterea pccca- monstraverat. Verumtamen si propterea Jephte non
fuit, sive cujuslibot necis humanae, sive faceret, sibi potius in unicn pepercisse, quam Dei
tum non
etiam parricidale sacrificium vel vovere, vel red- voluntatem seeutus essoviderotur. Magiser£o intel-
lcxit in eo quod ei filia occurrit, ultorom Deum.ju-
dere, quia magnum aliquid ot spiritualc significa-
• Deus talia prohibuit, et se odisse tes-
frustra staique pamas se fideliter subdidit,timens sasviorera
vit
quoniam et illa quae fieri jussit, utique tanquamdotergiversationevindictnm.Credebatcnim
tatus est ;

etiam honieet virginisanimamiilia-bene recipi.quod

ad aliquam signilicatiooem rerum spiritnalium
uiagnarumquerofcruntur. Cur ergoilla prohibcret, non soipsa voverat immolandam, sed voto et volun-
tali non rostiterut pntris, etDei fuerat seoutajudi-
quandoquidem poterant proptcr eamdom rerum
significationom, propter quam et ista cium. Mors enim sicut nec fiibi a quoquam sponte,
oarumdem
nihilominus licito fieri nisi quia nec nec cuiquam sponteinforendaost ; ita, Deo jubentaJ
licite ficbdiit, ;

tale aliquid BigniflcanUa quale expedit oredere, hu- recusanda non ost, cujus conBtitutione quooumqM
placuerunt,quando non proju- temporis obounda cst nec quisquam qui eam per-
:
mana Deo sacrilicia
quisqueabinimicis.quia rectc vivere voluitaut peli detrectat.ut omnino evitetur.sed Uotummodo
stitia
ut diffcratur, labornt 1
Haee auleni feetinantibui
peccare noluit, inlerimitur, scd homo ah homino
.

tanquam eieota hostiamoro pccoris immolatur? nobia de pra?dicta quaestione satis essc utcumqut

(,)uid si,ait quoniam pecorum victimr jam

aliquis, diousea pro hac quidem parte viea sunt.

eo ipso quo fneraol uaitata, quamvia el Ipate a reclo Nuuejam quid Si<it ttis Domini, sive per nc
i

intelligontibusadsignilicntioncmspiritualiuiiiivi"<T- tem Jophto sive per sciontem, sive por eju9 impru-
rentur, minue tamen faoiebaol lutentoa ad mtgnum '
yuuBSeqiuiutiir, «cilicet, hj><uuttm /eslutantib •

Uiquead nwne/am, nbsunt M»».Valicama et Oallioanie,

sacrameutum Christi et Eeolesim requirendum:pro- ,i
817 LIBER SEPTIMUS. 818

dentiam sive per obedientiam, sive per offensioncm gentis non vidcrunt. Habitavit autem in terra bona,
sivu per fidem, in hac re gesta praefiguraverit.quan- vel,utexpressiusdicamus, opima.Quod enim grace
tum Deus adjuvat, requiramus, breviterquepcnda- aYocO^', hoc latine opimum dicitur id autcm inter- :

mus. Admonet enim nos et urget quodum modo iste pretatur Tob. Ubi mihi videtur intelligenda ejus a

sanctarum Scripturarum locus cogitare quemdam mortuis resurrectio. Nam quae terra magis opima,
potentem virtute.Talis enim dicitur Jephte.quod no- quain terrenum corpus excellentia immortalitatis
men interpretatur Aperioas. bominus autem Chris. et incorruptionis indutum ?

tus.sicut indicatEvangelium discipulis suu aperuit QuodautemdiciturdeJephte,quiaposteaquam fu-

sensum, ut iiitelligcrent Scripturas (Luc. xxiv, 45, 27). giens a facie fratrum suorum habitavit in terra Tob,
HuncJcphtefratresejusreprobaverunt.et de paterna colligebantur ad eum viri latrones,et obambulabant
domoexpulerunt, objicientes eiquod essetfilius for- cum ipso; quanquam et antc passionem objectum
nicariae.tanquam ipsi essent de uxorelegitima nati. fueritDomino, quod cumpublicaniset peccatoribus
Hoc etiain egerunt adversus Dominumprincipes sa- manducaret, quando respondit, non esse necessa-
cerdotum et Scribae et Pharissei, qui de Lcgis obser- riumsanis medicum, scd aegrotis(.l/af//i. ix, 11,12;
vatione gloriari videbantur, tanquam ille solveret et inter iniquos deputatus est (Isai. liii, 12, quando

Legem, ef,ideo veluti non esset legitimus filius. Et inter latrones crucifixus est.et unum ex eis de cruce
quanquamdesanctaquidcmVirginecorpusassump- in paradisum transtulit (Luc. xxm. 33, 43) tamen :

serat, quod fidelibus notum cst; tamen ejus niater, posteaquam resurrexit, et esse ccepit, secundum id
quantum ad gontem pertinet,etiam illa Judaica sy- quodsupra exposuimus, in terra Tob, collectisunt
nagoga dici potest.Revolvatquivoluerit propheticos ad illurn scclerati homines propter remissionem pcc-
Libros, et videatjquolies et quanta verbi severilate catorum qui cum illo ambulabant.quia secundum
;

atque indignatione Domini, illugens velut impudica ejuspracepta vivebant. Nequehoc fieri desinit us-
mulierdesuis fornicationibus arguatur. Unde est que nunc, et deinceps.quousquead eumconfugiunt
etiain illud in boelibro recentissimum.vel cum post mali, ut justificet impios qui ad eum convertuntur,
ephud quod fecit Gedeon,omnis Israel legitur forni- et discant iniqui vias ejus (Psal. l, 15).

catus, vel quod abieruut post deos gentium quibus Jamillud,quod hiqui abjecerantJephte(eratenim
erant circumdati. Unde in illos divina ira commota Galaadites), conversi sunt ad eum, et quaesiverunt
est, ut per annos decemetoclocontererentur a filiis eum, per quem liberarentur ab inimicis suis;quam
Ammon (Judic. vm, 27, et x, 6 8). Sed numquid non clarapraefiguratione sisnificat, quod hi qui abjece-
exeadem gentelsrael|etiam illinatieranlsacerdotes, runt Cbristum, ad eum rursus conversi, in illo repe-
et Scribae, et Pharisaei, quos in eis diximus fuisse riunt salutem ! sive Uli intelliganlur quos Petrus
praefiguratos, qui Jephto, tanquam isti Dominum apoBtolus de ipso scelere arguisset.sicutin Ac-
cum
Christum,veluti non legitimum filium persecutiex- tibus Apostoloruin legitur, et hortatus esset ut ad
pulerunt ? Sed in eo similitudo adumbrataest,quod eum converterentur, quem fuerant persecuti, com-
isti, ut dixi, veluti Legis observatore9, eum qui puncti sunt corde, et ab illo quem a se alienave-
contra prrecepta Legis facere videbatur, tanquarn rant, desideraverunt salutem (quidest autem libe-

legitimi non legitimum, ,jure sibi visi sunt ejecisse. rari ab inimicis, nisi a peccatis ? sicenimillis ait,

Secundum hoc enim^plebs illa dicta est fornicari, Agite pcenitentiam, et bapti%elur unusquisque vestrum
qnod Legis prscepta non servans, tanquam viro innomineDomini Jesu Chrisli; el remittentur vobis

non exhibebat fidem. peccata vestra (Act. n, 22-28) : sive illapotius signifi-
Sic autem scriptum est de Jephte,E< crtverunt filii cetur, quae in fme speratur vocatio gentis Israel.
uxoris, etejecerunt Jepht e.\erbum quod positum est, Magis quippe ipsa videtur apparere in eo quod di-
creverunt, significatin figura, prasvalueruntiquod in citur. E£ factumcst post dies : quod utique post tem-
Judaeis impletum est, qui praevaluerunt infirmitati pus significat et per hoc insinuat non illud intel-
;

Christi, quia ita voluit, ut ab eis quae oportebat pas- ligendum quod recenti Domini passione est, sed
sione praeferret ; sicut hoc idem significans Jacob quod postea futurum est. Quo videtur etiam id
praevaluit angelo, cum quo utidipsum portenderet pertinere,quod senioresGalaad venerunt ad Jephte,
luctabatur (Gen. xxxn, 24-28). Dixerunt ergo ad ut per ffitatem senilem posteriora et novissimatem-
Jephte, Non hscreditabis in domopatris nostri, quo- pora accipienda sint. Interpretatur autem Galaad
niam ftlius mulieris fornicarix fu.Tanquam dicerent Abjiciens, sive Revelatio. Quorum utrumque satis
quod Evangelium loquitur, Non est iste homo a Deo, apte huic rei congruit ;
quia primo Dominum
qui sic solvit sabbatum (Joan. u, 16) se autem velut ; Christum abjecerunt, eisque postea revelabitur.
jactanteslegitirr.os filios Domino dixerunt, Nos ex Quod vero contra filios Ammon dux quaerebatur
fornicatione non suinus nati ; unum patrem habenms Jcphte.quibus victis liberarentur,quieo duceadver-
Deum(Id. viii, 41). Et fugit Jephte a jacie jralrum suo- sus illos bellare cupiebant, quoniam interpretatur
rum, et habitavit in terra Tob. Fugit, quoniam se Ainmon Filius populi mei, sive Populus mceroris
quantus esset abscondit; fugit,quoniam eos saavien- profectoautillisignificanturinimici.quiexipsagen-
tes latuit : Si enim cognovissent, nunquam Dominum te perseverantes ininfidelitatepraedictisunt:autom-
glorix crucifixissent Fugit,quoniam mo-
(I Cor. n,8). nino omnes gehenns praedestinati.ubi erit eis fletus
rientis infirmitatem viderunt,virtutemautemresur- et stridor dentium (Matth. xxv, 30), tanquam populo
819 QILESTIONUM S. AUGUSTINI IN III PTATEUCHUM 820
mmroris. Quanquam populus mceroris, etiam diabo- in quo Christus loquobatur : Si ftcri potest, quod ex
lus et angcli ejuB non inconvenient&r iutelliguntur vubiscst,! uin omnibiuhominibuspacttnhabtntit(B.ota,
BJnequlaffiternammieeriameiBquosdecipiontaoqui- VI, 18). Verba porro ipsa quaemandavit Jephte,
ruat: sivequiaet ipsi aUerna; miseriee deputatisunt. omnia pertractaro nimis longum est, festinantibus
Eleganter aane,ad exprimendam multoevidentius nobis:videnttirlamen iniliisicintelligeinla,quantum
propbetiam. Jephte respomlit senioribus Galaad : attinet ad signilicatiouem futuroruin.ut ineisadvcr-
Nonntvotodio habuistU me,et tjeeutu »te de domo taturdoctrinaChristi.admonens nosiiuemadmodum
patrit tnti, tt emisistts mea vobist et quid est quod W- sitambulandum, hoc est, vivendum inter cosqui
uistis,quaiulo tribulati estis} Talo aliquid liguratum non secundum propositum vocati sunt. Novitenirn
est in Joseph, quem fratres vendentes abjeeerunt Dominus qui sunt ejus (II Tint. n, 19).
fGen.XXXVii, 28) ;elcum fame tribularentur, ail BJua Jamvero quod cum esset debellaturus inimicos,
opem misericordiamque couversi sunt (Id.xtu xi.iv). factus cst super eum Spiritus Domini, signilicatur
Ilicveromultoampliuselucetsignilicatiofuturorum, Spiritus sanctus impertitus membris Christi.
quod non prorsus fratres qui ejecerunt Jephte,
ipsi Quod autem pcrtraiisiit Galaad tt Manastt,tt trans-
ad eum venerunt sed Galaad seniores pro univorso
; iit spteulam Galaad,etab specula Galaad n4 trans/ilios
illo populoeidem supplicantes. Sicuteademgens di- Atnmon.proficientia signilicanturmembraChristiad
citurl8rael,siveineis quitunc fueruut.Christumque victoiiauideinimicisreportandam.Galaadquippein-
reprobaverunt, sive in eia qui ad ejus opem postea terpretaturAbjiciens,ManasseNecessitas.Transeuu-
reversi sunt. Populo enim dicitur inimico, sive in di suntergoaprolicicntibus abjicientes, id est con-
majoribus sive in posteris suis longa odia trahenti temnentes: transeunda el necessilas, ne forte cum
atque servanti, tandemque converso in eis qui tunc transierit qui proficit contemnentes, cedatterrenti-
convertendi sunt, Notme vos odio habuistitme, et eje- bus.Transeunda etiam speculaGalaad.quoniamGa-
cistis me de domo Hoe enim eisvisum est
patris tntif laadetiamRevelatiointerpretatur.Estautem specula
quipersecutisunt,quodejeceruntChristum dedomo alLitudo ad prospicieudum.vel despieiendum, id est
David, in qua regci ejus non erit finis [Luc. i, 33), desuper aspiciendum. Specula itaque Galaad con-
El dixerunt seniores Galaad ad Jephte Non sie tnodo : gruenter mihi videtur signilicare superbiam reve-
veuimus ad te.Tanquam dicerent Judauconversi ad lationis: unde dicit Apostolus,£f in magnitudintre-
Christum Tunc venimus ut persequeremur, modo
: velationum ne extollar (II Cor. xn, 7). Ergo et ipsa
venimus ut sequamur. Proflteutur etiam adversus transeunda est, id est, non est in ea manendum
iuiinicoseumfuturumsibicaput.Respondetille,sieo- propter cadendi periculum. His pertransitis, faoile
rum inimicos,quoderiteisinprincipem:quod
vicerit superantur inimici : quod signiilcat dicendo, Etab
Gedeonnoluit.cumidlsraelitse voluissent.Respondit specula Gataad transiit al ftlios Ammott, de quibus
quippe illis Princeps
: vester Dominus erit [Judic. viii, inimicis jam supra dictum est.

enim nomine principis signifieatur:quod

22,23). Rex Et vorit Jephle volum, etdixit : Si tradilione tradi-
nondum habebatgens illa temporeJudicum. Ceepe- derismihi plios Ammon in muitumea,et erit quicumque
runt autem habei'eSaulem(l/;<y.x,l)et deincepssuc- exierit de januis domus mex ubviam mihi in reter-
itt

cessoresejus alios, qui inlibrisRegnorumleguntur. tendo me inpace a fili's Ammon, et eril Domino, et
Nam inUeuteronouiiocumeispraicipiturqualemde- ofjeram eum holocaustoma.QueraUbei in hoc loco co-
beanthabereregem,sihoceisplacueriHD<«r.xvii,14), gitaverit Jephte secundum cogitationem humanam,
nonibi rex, sed princeps appellatur. Sed quia iste non videtur unioam liliam cogitasse ; alioquin non
Jephteillum figurabat, qui verus estrex,quodetiam diceret, cum illam cerneret occurrisse, Heu me, fitin

in titulo scriptum fuit, qui cruci ejus affixus est, mea, impedisti nm ; in oftendiculum facta es in oeuiis
quem emendare non ausus est
Pilatus delere vel enim itadictum est,tanquam ad hoc
meis. lmpedisti
(Joan. xix, 19-22); ideocredenuumest essedietum, seimpeditum indicaverit.ne illud quodcogitaratim-
Ero vobts in prineiptm. llli autem dixerant, Erisno- pleret.Sed quem potuit eogitare primitus oceurren-
bis in caput : quoniam caput viri Christus (I 6'or.xi, tem.qui filiosalios non habebat.' An conjugem cogi-
3), et ipse cst caput corporis Ecclesiffl [Ephes.v,'23). t;ivit,ctuthoclierctDetisnoluit, etutnonrelinqueret
Denique posteaquam cus liberavit Jephte abomni- impunitu°m,ne quis deincepsid auderet.et ut magna
bus inimicis, non eis faotus est rcx, ut irUelligere- providantia, exhoc quoque ipso quod nceidit.s.ic.-.i-
mus, illudquod dictum est, ad prophetiam potiua mentum GguraretfEx utroque igiturpro-
EcolesijB
pertinuisse de Christo quam ad ipsum proprie phetia coaptata est etexeo quod vovena cogitavit,
:

Jephte, dequoScriptura narrationem ita coneludit: et ex eo quod nolenti contigit. Si cuim eonjugem

Et judieavit Jtphtt Israel sex annis, et mortuus est ivit, eonjux Christi Ecclesia est. P
Jephte Gataaditts, et sepultus est in civitatt sua Ga« linquti homopatremetmatrem,ttadhmrtbitu*tristu>i
laad Judic. xu, 7), Judioatil ergo [srael Btcutcaite- ct eruntduoinearne una. Saeramtntvm koe mognnm
ri Judiccs: noo ibi regnavit ut prinoeps, sicut hi tst, inquit Apoatolus tgo auttmdice ts Chriti
:

qui Regnorum voluininibus euiUinentui'. qtna hujusJephteconjux

I

Jamvcro quod postcaquam cis i.lcm JephtG dux virgo csse non potuit, ineoquod lilia potius occur-
constitutus cst, misit nuntios ml hostes prius pacis rit.et inulta dod remansit prohibitum saoritloiua
vcrba portantes, IUudostendlturquodaitApostolus, voventis audaoia, st virgiuitaaBoole*i«
82« LIBEll SEPTIMUS. 822

Nec abhorret a vero,quod filiaenominceadem signi- tra et ipss Jephte sex annis populum judioavit.

llcatur Ecclesia: nam cujus alterius typum gerebat L. [lb.xm,4.] Quaeri potest quomodo dixerit ange-

etiamilla mulier,cui posttactam fimbriam suam sa- lus ad matrem Samson, cum annuntiaret ei lilium

nata:,ait Dominus, Fi/ia jides,tua tc saluam fecit;vade futurum,quia sterilis erat,£/ nuncobserva,et nonbi-
in pace(Matlh.rx., 20-22)?Et certe.unde nullus am- las vinumet siceram,non manduces umneimnuindum.

bigit,discipulos suos ipse sponsi filios appellavit.se Quid estenimimmundum?nisiforle dissolulisdisci-

plinae,([ua3 esse cceperat in Israel,etiam ad ea man-
T
apertissimeindicans sponsum;A on possunt, inquit,
jejunare fitii sponsi, quamdiu cum illis est sponsus ducanda eos labefecerat, quae prohibuerat Deus in
venicnl autem dies cum auferetur ab eis spensus, et generibus animalium (Deut. xiv, 3 19). Cur enim

tunc jejunabant 1
(lbid., 15) Holocaustoma ergo erit non credatur etiam hoc eos multo proclivius facere
Ecclesia quamwVi/ iWm casfam bealus Aposiolus ap- potuisse,quietiam ad cultumidolorum transgredie-
pellat (II Cor.xi, 2), quando in resurrectione mor- bantur ?
tuorum fiotin universa.quod scriptum esl, Absorjita LI. [ib.xm,6].Quod mater Samson viro suo indi-

tst tnors in vicloriam. Tunc tradet regnum Deo et cansquemadmodumilliangelusannuntiaverilfilium

Patri (I 2i).Quod regnum ipsa Eeclesia
Cor. xv,5i, futurum,dixit,Ci interrogabam eum unde essel,et no-
est,rex ipse cujus liguram vovens ille gestabat. Sed mcn suum non annunliavit mi/ii, qua^ri potest utrum
quoniam tunc fiet,cum completa fuerit sexta aetas verum dixerit:quoniam hoc non legitur, cum ei an-
sajculi, ipsosexagintadierumavirginitatedilatiopo- gelusloquerelur.Sed intelligendumesthoc ibi Scri-

stulataest.ExomnibusquippecetatibusEcclesiacon- pturarn tacuisse.hic autem commemorasse quod ibi

gregatur.Quarum primaest, ab Adani asque ad di- tacuerat.Illud etiam quod non ait,Interrogavit eum
luvium:secunda a diluvio, id est, a Noe usque ad quid vocaretur,et noraen suum non annuntiavit mibi
Abraham:tertiaabAbrahamusquead David:quartaa sed ait.lnterrogavi unde «sei;videtur inconsequens
David usque ad transmigrationem in Babyloniam : quos addidit,ei nomen suum non annunliavit mihi.
quintaab hac transmigrationeusquead Virginispar- Non enim nomen ejus interrogaverat,cum quaireret
tum: sextaindeusqueinhujussaeculifinem.Perquas undeesset,sed locum vel civitatem, cum hominem
sex aetates tanquamper sexaginta dies llevit sancta pularet.Nam et hominem Dei eumappellavit,specie
virgoEcclesiavirginaliasua: quia licet virginalia ta- tamen vel habitu angelo similem,hoc est, quia tam
men fuerant peccata detlenda; propter qu» universa prasclarum vidit.sicut ipsa narravit.Sed 6i ita distin-

ipsavirgo toto orbo diffusa quotidie dicit, Dimii/sno- guatur,Ei interrogabam eum unde esset, et nomen
bis debita nostra (Malth.vi, 12). Eosdem autetn sexa- juum, ut subaudiatur,interrogabam eum, et postea
gintadies,duos menses maluit appellare, quantum iuferatur, non annuntiavit mihi,non habet quaastio-
existimo, propter duos homines ; unum per quem nem:ad utrumque enim referri potesl,quod ait, non
mors.alterumperquemresurrectio mortuorum;pro- annuntiavil mihi,id est,nec unde esset, nec nomen
pter quos etiam duo Testamenta dicuntur. suum.
LII. [Ib.xm, 7,5.]Item quod ait eadem mulier,
Quod vero factum est in prxceptum Israel, e.x die-
dictum sibi esse ab angeio, quoniam Nazaraus Dei
bus in dies conveniebant lamentari filiam Jephte Gala-
erit puer a ventre usquead diem morlissux,non legi-
aditem,qualuor dies in anno:non puto significare ali-
tur ab angelo dictum. Et quod legiturdiclum,//»e
quid postimpletum holocaustoma, quod erit in vi-
incipiet salvum fecere Israel de manu Philistiim.non
tam «ternam ; sed prasterita tempora Ecclesiae, in
est a muliere commemoratum.Itaque et aliquid non
quibus erant beati lugentes. Quatriduo autem figu-
dixit, quod audivit et tamen nihil credenda est
;
rata estejus universitas,propter quatuor partesor-
dixissequod nonaudivit:sed Scripturam potiusnon
bis,perquasIongelatequediffusaest,Ad historiasve-
omnia verba angeli posuisse.cum ipsum mulieri lu-
ro proprietatem.uon arbitrorhoc decrevisse fsraeli-
quenterainsereretnarrationi.Ideoautemdictuinest,
judicium Dei magis
tas,nisi quia intelligant in ea re
a ventre usque ad diem morlis «u<a?,quia Nazarai di-
ad percutiendum patrem fuisse depromptum.ne tale
cebauturin Lege.ad tempusqui'votum habebant se-
vovere sacrilicium deinceps ullus auderet.Nam qua-
cundumeaquae Scriptura per Moysen pra;ceperat
re luctus et lamentatio decerneretur, si votum illud
(Num. vi, 2 21). Unde est hoc, quod huic jussum
lastitiaj fuit ?
est ut ferrum non ascenderet in caput ejus,et vinum
Si autem et itlud,quodpopulusEphr33m po9tea ab et siceramnonhiberet. Hac enimtota vita sua obser-
eodem Jephte debellatusest,ad judicium Dei, quod vavit Samson,quod illi qui vocati sunt Nazaraji cer-
erit in fine,referendum est,sicutipseDorninus dicit, tisdiebus observabant,voventes, votumque redden-
Eos qui noluerunt meregnare sibi,adduciteet interficite tes.
coram me(Luc. xix, 27);nec ibi quadraginta duo mil- LIII. (Ib. xin, 16, 15, 1.) Quod dicit Scriptura,
lia,qus3 cecidernnt, vacanti numera commemorata Quoniam ignoravil Manue quia angelas Dei,est, mani-
sunt(Jurfic.xn,4,6).Sicut enimilli duo menses prop- festum esi etiamejus uxorem hominem credidisse.
ter sexaginta diessenarium numerum sex astatum Quodergo eidixit,l'im faciumus iibi nunc, el facia-
significant: ita et ibi sexies septenarius
ductushoc mus ia conspecluluo haidum c«/>mrum, tanquam ho-
idem figurat,quantumad sex aetatessaeculipertinet; minem invitavit. sed ita uthoc cum illo epularetur,
sexies enim septem quadraginta duosunt.Nec frus- quod sacrificium fecisset.Nam facere hajdum capra-
823 QU.ESTIONU.M S. AUGUSTINI IN HErTATEUCHUM 1.IHEK SEPTIMUS. 824
rura non solot diol,niii oum fitsaeriUoium. Denique gelus dlzerat,Si autemfucis holocaustum,Dominoof-
ol ille ita respoodit,St vim jeceris mihi.non mandu- fttr itlud,hoc esl.uon mihi.sed Domino. Quod ergo
cabo de pauibus /uij.ubiostendit se fuissead quilus Btelit angelus inulturis tlumina, magis signifieasse
Invitatum.Deindeaddidit, Et si fteerit holocau&tum, iutelligendus ost illuui niugui consilii Angelum in
Uomino tffmt ;//uci.L'tiquo ideo dixit, Si feceris ho- forinu servi (i«ai.IX,6),hoo est,in homine quem sus-
tocaustum, quiu ille dixerat, Faciamus m eontptetu eeplurusorut,uuuuice[jtuiumsacrificium;sedipsuu)
tuo lncdum caprarum.Non autoiu orane saerilieiuiu sacrilioium fuiurum.
holocauiluin erat;nara do holoeausto non nianduea- LV.|lb. xv, 8. 15.]Quid est quod diotum est, quod
batur, quia totuin iacondebatur, et ideo vocabatur Sumsun tilnum supcr femur?Quia
percussit alicnitjcnas
bolooauBtum.Sed angeina etiam non mauducaturus, enim habet tibiam super feuiur.cum tibia deorsum
holocaustura potius fieri admonuit.non tamen sibi, versus non sit.nisi a genu usquo ad taluin? Doinde
sed Domino: propter hoo maxiino, quia gons Israal si looum corporis signilicuret, ubi eos vulneravit,
illotemporeeunsueverat.quibuslibetdiisfalsissacri- numquidnam oinnes quos percuss't,iu unocorporis
Iicare;unde et tunc otfenderat Deum, ut traderetur loco fuerant vulnerati?Quod si esset credibile,pos-
inimicis per quadraginta annos. semusforsitan suspioarieum puguussetibiaalicujus
LIV. [Ib. xm,
15 23.]Quid sibi vult.quod postea- animalis tanquum fuste,et ea illos super femur per-
quam manifestatus estMauueet uxori ejusangelus, cussisse sicut de illo scriptumcst, quod maxilla
qui cum eis loquebatur, dixit idem Manue uxori suas, asini mille occiderit.Sed nequeillud.ut dixi, credi-
Morte moriemur,quoniam Deum i>i(iimus;ex ,illa scili- bileest,quod pugnans unum tantum locum observa-
cet Lcgis sententia,ubi scriptum est, Nemo potest verit ubi eos percuteret:et non ait Scriptura, Per-
facicm meam videreet vivere (Exod. xxviu, 20) ?Opi- cussit eos tibia suptr femur.sed tibiam supei femur.
nabantur ergo ut homines, Deum se vidisse, tanto Nimirumergo inusitata locutio facit obscuritatem.
utique miraculo facto.quod in igni sacriticii stetit, Ita enimdictumest,acsi diceretur.Percussiteos val-
qui cum illis prius quasi homoloquebatur.Sed Deum de mirabiliter.id est,utadmirando8tupentes tibiam
in angelo.an Deum ipsum angelum appellabantrSic superfemur ponerent;tibium scilicet unius pedissu-
enim scriptum est:fii sumpsit Manue hsedam capra- perfemur alterius.sieut solent sedere,qui mirando
rum,et sacrijicium ; et obtulit super pelram Domino stupent.Tanquanisi diceretur.Percussiteos manum
miiabilia /acienti.el Manue et uxor ejus exspectabaut. ad maxillamjid est.tanta caede.ut manum ad maxil-
Et factum est dumascenderctflammadcsuper altaread lam;tristi admiratione ponerent.Huncsensum ita se
calum,et ascendit antjelus Domini in flamma. El Ma- habere etiam interpretatio quoe est exhebraeo, satis
nue uxorque illius exspeclabunt; et ceciderunt super edocet nam ita \egilur, Percussiteos intjenti plaga,ila
faciem suam super terram.Et non apposuit ultra ange- utstupcutes suram jemori imponerenl.lsXe est enim,
tus Dominiapparere adManue el aduxoremejus.Tunc ac si diceret,tibiam feuiori imponerentjquoniam su-
cognovit Manue quoiiiam angelus Domini est;et duit ra utique retrorsus cum tibia est.
Mnnue urf uxorem suam, Morte moriemur, quoniam LVI. [Ib. xt, i2.]Quid est quod ait Sunison viris
Deum vidimns.lnhis ergo verbisquianondixit.Morte JudBi,Juratc mihi ne inlerficialis me vos, et tradite me
morieiuur.quoniam angelum Doinini vidimus, sed, eis,ne forle occurratis in me vos ? Quam locutionem
Deumvidimus, oriturquastio utrum in angelo intel- ita nonulli interpretati sunt.ne forte veniatis adver-
]igebantDeum,aneumdemangelumDeumvocabant. sum me iw.Sed hoo eum ne ab his interticeretur
Illudenimtertium, quodDeuin putaverant qui erat dixisse,illud indicat.quod in Regnorum libro scri-
angelu8,dicinon polest,apertissirae dicente Scriptu- ptum estjubeute Salomone ut homo occiderotur,et
r&,Tunc coynovit Manue quoniam angelus Domini. est. dioente, Yade, occurre ilti III Hcg. n, 29J.Quod ideo

Sed unde metuebat mortom? Non enim Scripturain non nonestconsuetudinisapud nos
intelligitur.quia
Exododixerat,Nemovidetfaciemungeli,et vivet.sed, ita dici.Sicenim quod militares potestates dicunt,
faciem meam dixit.cum Deusloqueretur.Anet in hoc Yade.alleva illum,ot significat, Ocoide illum, quis
ipsoquod in angeliprsasentia Deum cognoveratMa- intolligat.nisiquiilliuslocutionisconsuetudinemno-
nue.ita pertubatus est.ut mortem timeret?Quod au- vit?Solet etvulgoapud nosdici,Compendiavit illi ';

tem illi uxor sua respondit,6'i veltet Dominusmortifi- quod est.occidit illuin:hoc nemo intelligit, nisi
care nos.accepissct de manu nostra holocaustoma et ta- qui audire consuevit. H(B0 est enim vis goneralis
crificium,necilluiniiiasset nos omnia h,rc;sed necaudt- omnium locutionum, ut quomadmodum ipsa; lin-
ia fecisset nobis hxc.uirum ipsum angelum credide- guae, non intelligantur, nisi audieiulo vel legendo
runtaccepissesacrilicium.quiaviderunteuminalta- discantur.
ris flammastetisse?an perhoc intollexerunt accopis-
se Dominum.quiahoc lecit angelus.ut se o?tenderet i
In exenala eoribebatur. compediavit itti. At iu ple-
ongelum?Quodlibct autem horuui sitjara tamon an- riaiiue uc melioria uola> Maa.^compantiavil.
 DE SUBSEUUENTI OPEKE
librum 2, cap. 13, Retreetationum. t. 1, col G35, a vcrbis, Liber cujus est titulus, Auuo-
Viile
tationes in Job, usque ad verba, Ei super terrain. M.
jEtatem subsequentis opusculi non liic significavit Augnstinus, uisi ipsa Retractatiouuui serie, in qua locum
illiopusculo medium tribuit inter libros circiter annum 400 elaboratos, recensnitque illud aliquamio ante opus
quod contra Petiliani Litteras, Anastasio in Homaua cathedra sedente, ei lib. 2. c. 51, adeoque non serius anno
402 couscriptuin tuit.

5. AURELI2 AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISGOPI
'Tl

LIBER UNUS ( ">

[Job cap. i.] Et opcra magna eranl ei super ter- mea'.Notandum quam consolatorieOoquatur.quam»
rain quia operabatur dc ipsis opcribus. Faciebant
: vis secundum consuetudinem luctum fecerit.
convivium quotidie, donec eorum numerus implcre- [Ib. ii ] Ecce trado illutn tibi ; tantum animam
fur.Sign urn est cbaritatis. Et offerebatpro cis viclimas, ejus custodi : ne vitam eripere posse pr;esumcret.
secundum eorum numerum. Intelligendum,alias esse Et tulit sibi testam, ul radcret saniem. Per passio-
peculiarcs confessiones, quasi singulas victimas nera Domini significat radi peccata confiteiitium.
aliud vero sacrilicium pro omnium et pro omni- [Ib. iii.] El nox in qua dixerunl,Conceplus est ho-

bus peccatis, quod significat dicens ': Ne fortepec- mo. Aliquas superiores potestas, quas hoc scire po-
caverint fUii mei, el maledixerint Deo in cordibus tuerunt.iVox illa sint tenebrx: ne patiatur jam qus
suis. Bene additur,Ve forte ;quia in corde eos male- passus est, Nox illa sint tcnebrx ; id est, sit obli-
dixisse suspicabatur.R ecce vcnerunt Angeli Dei,Ut vioni.AV^tie requirat cam Dominus desuper. Non re-
starent coram Deo. Affectio animaead veritatem non paretur per immortalitatem ; id est, pereat morta-
potuit alilcr narrari, nisi lemporaliter et localitcr litas. Nec vcniat in eam lumen lumen memoriae. :

quodam modo dicerctur. Et venit equidcm diubolus Sed excipiant illam tenebrx et umbra rnorlis : vita
cum «is.Utrum quia non potuit,nisi per eos audire, ista, qua; umbra est futura; pcenae; ut sit sensus,
dictum est, cum eis.Et di.cit Dominus diabolo : Unde Justus qui lumen est,non eam videat,sed tenebrs,
ades ? Collatio praeterita; actionis cum eo.unde per- hoc est peccatores el carnales tribulationes de vita
mittitur aliquid deinceps agere,responsio ad inter- ista. Et conturbent eam, quasi amaritudines diei :

rogationem est : ipsa vero interrogatio vis divina prsccpta bonce vit», vel dies judicii, quibus per-
est.in qua non permittitur agere quod libet. In co- turbantur carnales. Et noctem illam accipiant tene-
gitalionibus enim impii interrogatio erit (Sap. i, 9), brse : perpetuae. Non sit in diebus anni : justis spi-
ad manifestandum eum nobis. Sed mitte manum ritualibus qui sole fruuntur, et majores sunt. Sed
tuam, et tange omnia qux habet : da potestatem. nox illa sil dolcr : quia dolorem facit diligentibus
Nisi in faciem tuam benedixerit tibi. Pendens locu- se.Neque numcrctur in dicbus mensium. Jusii in Ec-
tio, id est, Si non tibi in faciem benedicet tactis clesia propter lunam tanquam minorem:ad quosdi-
rebus suis,quasi subaudirelur,quid jubes ? Et dis- citur.Ei cgo,fratres, nonpotui vobis loqui quasi spiri-
cessit diabolus a \acie Domini : a consultatione ad tualibus (I Cor. m, 1) ; ut ipse Paulus sit de diebus
actionem.fi/ vencrunlhostesetceperuntcos.Secundum anni.Serf maledicat illam maledicens ilti diei:Domi-
iilud, Qui nunc operatur in filiis difftdentix (Ephes.u, nus, qui maledicet amantes carnalia. Tenebrescant
2), etiam islos excitavit. Notandum autera quomodo sidera nnctis illius:eminea\.es in peccatis.P«rma«ear,
in hominibus babuerit potestatem, et in elementis, et in lucem non veniat.Quia. non convertentur, dicit
sed tamen datam a Deo. Nudus exii de utero matris per prophetiam 3 .Qum non conclusil portas venlrisma-

AD5I0NITI0 PP. BENEniCTl^OBUM.

Recensitus fuit hic liber ad Mss. Victorinfe bibliothecaj duos, Regiai unutn, Navarrici Collegii unuua,ad Beccen-
sem et Floriacensem, ad variantes lectiones ei uno Ms. Belgico discriptas necnon ad editiones Am. Er. et Lov.
:

Comparavimus prxterea eas omnes editiones initio Retr. et Coufess., t. i, memoratas. M.

1
Sic M83. Regius. At Victorinus codex, quod signifi.- 1
Duo Mss., consolaloria.
cat Deum. Am. Er. et duo Mss., quod siynificat Domi- 2 Editi, per Prophetam. At Mss., per prophetiam.
num. Lov., quod significat ante Dominum.
(a) Scriptu8 circiter an. Christi 400.
8'27 ANNOTATIONUM IN JOB, S. AUGISTINI 858
tris me» lerreDam,quam significut Ba-
: olvltatem ctum est : snperbum et insidiosorum.
Myrmicoleon
byloo GoDeluderentur enim portaj, si non laudare- periit, eo quod non haberet escam. Quia in novissi-
tur pecoator io deaideriie animaa busb Psal.\x,2,i : mo non erunt.quos inducens oomedat. Separabun-
Quare enim inventre non obit antequam emine-
'

'! tur enim pii ab impiia. Hic autein erat, quod ea

rem titii per aliquam actionem.Conceptus enim ad qua; de diabolo audiorut pr<qjhetata,de Job intelli-
apem pertinet, /.'.<•
utero txii, ei non protinus pertit gebat. Myrcoleon vero accipiendus est, vcl quia
Hujus ergo ligura intclligenda est in his verbis.qui utrumquc in eo est, cum et rapit et occulte perse-
in Utltbus ooncupiscentiia fuerat inveterutus,£< ut- quitur frumenta, quai sublato oculo facit non ger-
quid constUerunt mihi gcnua : ut ubi conlirmarer? minaro vol quia avaris etin terra thesaurizantibus
;

Quare ubera su.vi t dootrinaa nutrientea ad nequi- dominatur; vel quiajustos persequitur, quasi for-
tiam. Nunc utique ilormicns quieicerem : moriendo micas proeparantes sibiescas aestate ad hiemem,qui-
huio mundo,Cttm repiottJ honoratis terrsecin Kccle- bus non pascetur.cum boni ab impiisfuerinl separa-
Bia.Qui gloriabantw in gladiisMn.de cst,£/ gladium ti.£/ catuli tconuin divisi sunl ab inyiffm.tJonspirutio
sjiiritus, quod est vcrbuin Dci (Ep/uM.VI, 17). Aut cum prineipum civitatis illius dissipata est,qui nuti sunt
prineipibus, quibus multum fuit aurum : sapientia. dc illa societatis civitate et diabolo ; vel quia se invi-
Qut compleccrunt dOmos suas argento eloquio Do- : cem vastaverunt. Inile est, Exsurget gens conlra gen-
mini. Aut tanquatn abortivum prolapsum </< vulva tci/i' (aTorc.xui,8). Nihil horum tibi accidissel: vel illa
mutris : ut nunquam eniineret..tn/ Umquam uifan- damna et orbitas et plaga vulneris vel ; te non pene-
tes quinon vide/unl tucem:a.d nobilitatem aliquam traret dolor animi, quia et to consolareris, si aliis ex
non nervenerunt. Ibiimpiideposuerunlfuroremsuum: corde dixisses, Numquid non capit aurismea ab eo ma-
in morte ab hoc mundo. Ibi requieverunt fatigcili gnifUalQnia. ista qua: dicit,ex revelatione se dicit di-
corpore : aut fatiguti oorpore non animo, aut finem cere. E/ spiritus iu faciem mihi occurrit. Quasi flatum
corporalium consecuti..Yi)N audicrunt vocem exaclo- sensisse vult intelligi:nam negat in consequentibus
ris.Judex trudet te e.vacton (Lue.xu,58),inde est; hoc fuisse figuram.Reminiscendum itaetiamSpirilum in
1

cst.donata illis esse peccata : de impiis quippe di- Apostolos descendisse. (iuiu enimf numquid homo co-
ceba.1. Pusittus et tnognus ibiest.He unodictum puto ram Uomino mundus erit '?
Aut h«c audisse se dicit
bene intelligi.secundum illud quod ^ui se humiliat, nemo mundus coram
aut dicit ideo se horuisse,quia
11). Et servus non timens Dominum
exaltabiturjd.xiv, Domino aut ideo sic vidisse,quia nemo coram Deo
;

suum. Sive secundum illud.Kis non timere potesta- itamundusest ',ut Deumutestvideat.Modomundus
tem '?
Bonum fac [Rom. xm, 3) ; sive secundum illud, secundumperfectionemaccipiendus,utquodsuperius
Consummata iilectio foras mittit timorem (I Joan. iv, negatmundumhominemperire,secundumquemdam
18). Utquid enim datureis quiinamaritudine suntjua.' modum intelligamus. Si contra servos suos non credit.
peccatorum honor. Et vita animabus qux sunt tndo- Quod evenit cum diceret Elias, Domine, Prophetas
loribus ? in dolorum materia.hoc est in peccatis.QtMB tuos occiderunt: et dicit i\li, Reliqui mihi septem millia
desiderant mortem,et non eontingit :ltis: adeptionem '
virorum (III Reg. xix,14, 18). Non enim inde septem
fructus peccati .ilors viro requiest cujus vita abscondita millia virorum jam munda erant. Nam angeli dicti
est : coram Deo vel quia paucis nota. De ea
vel quia sunt et Propheta?. Et adversus .-tngelos suos pravum
verojam morte accipiendum, per quam morimur quid reperit.Xei quod adversus eos dicitur,vel quod
mundo.In illa enim non est requies.Concituii enifli ipsi dicunt.Hoc tamen potest etiam de veris Angelis
Deus adversus eum:non eum dando in desideria cor- accipi.HoMa/i/M autem domosluteas.quoruvn conver-
dis sui. Anle escas quippe meas gemitus adest : ante satio non estin ccelis. Percussit illos tanquamlinea.
gaudium ciborum Dei tribulationes pracedere. £*/?«<; Autaliquacorruptio percussiteostanquam tinea.au t
coarctatus timore vidcns quia evitare non possum
: Deus eos peroussit vel hac tinea, vel sirut percutit
:

quae timui.JTYmor enunquem vercbar,venit lnihi: ad- tinea.hoc est.latenter intrinsecus corruptione ab eis
versa quas de misericordia Dei ad correptionem ipsis exorta per concupiscentias carnales.hocest ha-
fiunt. Neque in pace, neque in silcntio, neque in re- bitatione in domibus luteis.Eln maneusquea .

quie.FaUa enim fuerunt.propter qua; timebat.F^KtY ram ultra nonsunt. Aut ultra sseculum hoe non sunt,
enim nuhi ira; \indicta secundum quam justus aut aprosperisrebususqueadtribulationem:pa;nam
vix salvus fit (I Petr. iv, 18). enimeonsecutisunt.foiyuoi/Non/iojj^N/jiMi/ijij juo-
[Ib.iv.] Verba Eliphaz.jPtiNtittJ autem vcrborum tuo- tienira,p«rit}runi:cum in se habent spem. Interierunt,
rum quis sustinebit t llic ergo dicitse cogi ad loquen- quia non habebant sapientiam non in se sperandi 1
: .

dum,quia non sustinet dieta BJUB.iVonne timor tuus [Ib. v.] Invoca autem, si quis tibi respondeat. Ulis
ituttusestJ Par itu^onimadha:cessedebueras,siulii3 cnim respondetur.qui mundi sunt coramDeo.£/t"'ii»i
veraoitereuadebaa.Nec laliabeDetimuieti;oumdiee- stultum pcrimit ira : indignatio.qua quisqueangitur,
mor enim qucm vercbar.vcnit mihi [iob III, 25). tanquuminiquesibiuliquidacoiiloiit, tlum DOO OOgi-
£/ spcs tua ct simplieitas vitx tust quati jiu/ti/iu/quia tat usque adeo se iuimunduni OIM QQtMO IVo, ut tu-
ista bona putaiilur. /•'/•(mt/us lconis ct vo.c /tvrti.r.-ipse 'Aiii Er. et plerique Msa. Sxsurget yens supru vet
:

coulia genttm. l<\ 'iiueliiitii tn grteco, ethnos iui *Mnoi.

diabolus, etsuperbiiecivitas, qua;sa!peeliam bestiai • 1q exousia Biolderaul isthno verbe, mtt Mte ite n-

moreaProphetisponitur.£/</<i!i./t!im</t\itVHiimt .r»7iN- ,
itistr. quia nemo coram t)e» ita i/iumlus est : qute huo
ti M M riormceuni el Uticceusi.
:i

1
lu ctlili.-*, ndoptionem. lu Mea., adeptionem. 3
Er. legit, tperando. M.
 LIBER UNl'S. 830
829
vocanti non Angeli respondere, aut se demonstrare abscondet te : ne sentias contumelias; non ne patia-
Injustos et iniquos deridebis ut sapientia per-
dignatisint. Qui enimhoc noncogitat.stultus est,et ris 1
.
:

ira irrationabili interimitur.AutidcircoAngelos non ditionem iniquorum irridebit (Prcv- 1, 2&).Et feroces
audire,nonviderepotest8tultus,quiairainteremptus beslias non timebis : id est.Judaeos nontimebis quia

est, etazelo occisus. Errantem autem occidit wlus tibi Gentes obaudient. Hoec autem de Domino acci-

ad imitandum peccalores.£V/o autem vidi stultos,ra- pienda sunt Eliphaz hic errat.qui putat de Job in-
dicemmiltentes. Stultosnuncimpiosaccipiendum, ut telligenda, quaj ei revelata sunt.cum totum Domino

o contrario sapientiahominis pietassit.sicut in con- compelSil.Quiacumlapidibus agri habebis fxdus.La.-

sequentibus dicitur. Et contcrenlur super januas in- pides agri, quia in Gentibu3 nulla ordinatio Legis
fuit, utquasi de redificio lapides esscul.Destix
enim
firmorum: humilium, cum recepti fuerint in cubi-
ferx pacatx erunt tibi. Sive de Judaeis.sive de
Gen-
culum a sponso, et stulti foris remanserint [Matth.
\\\ '.
Qiueenim illi congregaverunt.justicomedent.FA tibus. Deinde scies quod in pace eril domus tua : id est,
deJudoeispotestintelligi.congregantibuspropbetias, Ecclesia. Et fitii tui erunt tanquam omnis herba in
quas Gentiles potius comederunt: et de his qui fa- campo sine ariditate.fi/ venies in sepulcrumtanquam
:

cientescomedunt qus alii praecipiunt etnon fuciunt. frumentum maturum : post paasionem. Ecce hxc ita
Ipsi verodemalisnon liberabuntur:t\uain\\s pnedicent exquisivimus. Hic auctoritashujusprophetia;confir-
non esse facieuda.. Exhauriatur /brliiudii eorutn qua : matur. Tuvero sdtotemetipsum, quid eyeris. Non
superbiunt adversusinfirmos.Exhauriatur autem.ut enim injuste ha;c tibi Deus permisit accedere.
jam incipiat laborare. A'on etiim prodiet de terra la- Verba iob. Sedut videtur, vertasunt mcta.
[lb. vi.]

bor : id est de creatura non conquerantur,sed de se. Nonenim verba Job deimpatientiasunt flagellorum,
Sed homo in/atWe uusfi/ur.Secundumiddictutn est, cum significent dolorem, non peculiarem Job, sed
nascitur, secundum quod in laboriosam vitam ex quem habuitde omni yenere humauo. Sagittae enim
quieta quisqueconvertitur. Pui/iau/em vulturis uttis- Dominiin corpore meo su>i,'.VerbaDei, quibus anima
sime volitant. Vulturbeneintelligitur Dominus.quia transligitur, cum cogitur ad confessionem, Quarum
altitudineprophetiae viditmortalitatemnostram,qua furor bibit sanguinem metjm.Tollunt enim
peccatum.
descendens pasceretur, convertens nos in corpus Cum enim incipio loqui,stimulant me.Quod enim lo-
suum.Pulli ergo vulturis,filii sponsidicti sunt: al- quor,il!ee cogunt.Qutd enim/uumquid frustra oitwjer
tissimeautem volitantes, conversationem in ccelis clamabit,nisi eseam rt;<juir<ms:> utitulefamenpatiatur,
habentes (Philipp. m, 20),uta labore liberentur in quialiberessevoluit. Aut bos mugiet,cum habeat in
quo homo nascitur. Secuti sunt quippe vocem di- prxsepicibos? Asinocibarialabore bovis prteparantur
centis, Venite ad me, omnes qui laboratis (ilatlh. sicut Gentibus labore Prophetarumet Apostolorum,
xi, 28). Possunt et pulli vulturis in malo intelligi quiutiqueJudasifuerunt. -Itaque ha:c verba cibum
aerim potestates, quaj mortibus, hoc est peccatis, desiderantis sunt, id esl auxilium.non impatientis
Quasi
pascuntur.Quoniam hujusmodi prasvarieatores an- ad dolorem.iVumauic/ poteitsine saleedi panisf
geli non sunt perducti ad humilitatem mortalitatis ei diceretur, Gursicea per tiguras dicis?
respondet,

multum laboriosam,in quahomonascitur,valde illi quia si expersona suaeadiceret.insulsaessent. Aut

superbiunt.hocestaltissimevolitant.^uif/a/p/uriam sapor insermonibus vanis ? Vanos sermones homi-
est

super faciem /t>rr,£:tanquamconfitentibus faciatmi- num dicit: quia panis verba Dei sunt.sedpanis cce-
sericordiam. Ut non facial manus eorum veritatem. lestis.Steneeanima meapotest cessare.Quomodo non
Non faciant quod promittunt,minantesdominariin- potestsinesale edipanis.sic nunc ministerium prae-
sine
llrmis. In die occurrent illis tenebrx: ut Judoeis.qui beo verbo Dei propter illud, Quomodo audicnt
;

Dominum non cognoveruntquis esset. Aut tanquam prxdicante [Rom. x, 14)? Fetidas enim eseas meas vi-

deo sicut estodor leonis. Nam verba mea fetida

sunt
in nocte palpabunt in meridie : sicut videntes signa,
tamen dubitant dicentes, Propheta est: alii, Seducil sicutleo velpropter superbiam.per quam jactantes
:

populum (Joan. xu, 40 12):quando nec ad lucernam putant ;

quod amplexantes carnalia.fe-
vel propter

viderevoluerunt./s/perawii in bello:in tentalionibu3. toremleonis habent, qui propriis verbis gaudent.

Et egredialur de manu polsntis infirmus : diaboli. Si/ Quod si det.et- veniat postulatio mea. Postulationem
dicit.rem quam uelebit.Et spem meamdet
Dominus.
autem infirmo spes. lllieuim fortes rem hic quarunt.
Bealus autem vir quem arguit Dominus. In hoc enim Sicenim confidens ob spem post tribulationem ven-
errat,quia videtur sibi Job ', quia iniquitatibus suia opportune tentatur.Bene autem
tura? consolationis,
haec patiatur.cum ex hoc beatus sit,quiain hac vita spem dicit; quiacum res venerit.jam tentatio non
cum arguitur, habet corrigendi possibilitatem. EZ in mihi civitas seputcrum,super cujus
erit necessaria,Si/

septimo non le langel malum. Sacramentumsabbati. murossalicbam.Societatem itlam Babylonia; vult sibi
In fame te liberabit a morte.Vevbo enim alit.et facit sepulcrum non ut eum obruat, sed ut sciat quis
:

firuium ad tentationes. In prxlio vero de manu fcrri mortuos tegitquicumqueinillafuerint.decujustan-

solvet te: de pote3tate vinculorum. A flagello linguse quam iirmamento et munimine superbiebat. Non

i Editi : Nonne patieris in/ustos etc ? At Mss., nonne

natiaris ? iniustos, etc. .
V Quisdetutl AtMss: Quod si det
Sic Mss, habeut. Editivero, videtur sioi
1
quod Job ini- i Editi cuin Yulgata:
quitatibus. et Apud LXX, si enim det et.
831 ANNOTATIONUM 1N JOB, S. AUGUSTINI
paream, Non enim mtnUhmum : verba sunt sancta lcllectus est. Hanc dixit meditatiouem sapieulia:.
Dti mei. Quiu non aliu dix.it quum audivit u Ueo.Id |
lb. vn. ]
Numquid non tenlatioest vita humana super
est de hominegeneraliter prophetanlie, quia auxilio /ermm/llicjam apertius ostendit ez cujus signilicu-
indigetio confesaione.Qua ut enim virlusmea,ui suf- tione BuperinB loqueretur. Tentationem vero dicit

feram Quod si^niiieabat vuluus ejus..l»( quod tcm-

'
tanquam Btadium oertaminie, ubi vincit homo, vol
pus meum, ut tustineai anima meat Quia imuiineute vincitur.Ei sicut quotidianimercenarii vita ejus: tem-
morte tsrrentur homines, ut oonvertantur, et con- poralem morcedem exspeotantie, ut jum eorum qui
QteanturDeo putredinem peoeutorum, cujuseonsi- justitiajsua: futurum exspectant.non sit
Iructum in
deratione se dioit cogi ad oonleSBionem. Numquid vita super terram. Aut tanquam scrvus metuens do-
virlns lapidum virtus meat Duros ct imponetrubilos minum suum, et consecutut umbrum. Quod significat
jaoulis verboram Dei, qui non movcntur ad confi- ubsconditio Ada: a facie Domini, et tectio foliorum
tendum. Aut iiou m ewn mihi beni
ipso confidebam, de quibus umbra fit, quam relicto Deo consecutus
tssek id eat, cum essem immortalis ad imaginem esthomo. Aut tanquam mercenarius qui exspeclut
Dei. Sed adjutorium a me recessit. Faotua mortalis merccdem operis sui.lste a superiori hoc differt.quod
volens in me confidere. El visitatio Domini me dcs- superior habuit, hic autem habere desiderat ipsa
paxit.Seoundum quod dictum est,.li</ filius hominis temporalia. Sic et ego exspectavi mcnses vanos. Jam
quoniam visitas cum(Psat. viu,5). Propinqui mei non ad umbram dixil vanos, id est temporalia bonu. El
respexerunt mc.llorrui Angelis. Tanquam torrens de- noctes dolorum dalx sunt mihi : in quibus et lux
ficiens. Misericordia enim aliquando inundavit me; amittitur sapientia.etmateries est paenarum. SiVor-
et siccavi, et non fui mihi fons. Aul sicut fluctus miero,dico,Quando dies'!ct si surrexero,rursum Quando
tmnsierunl mc : tanquam sint consolationes potus. vesper? Quando cupiditatem negotii patitur homo
Qui mcmetuebant,nunc irruerunlsuper me : diabolus in otio, et otiiin negotio. Repleor autem doloribus a
cum angelis suis. Pcrii, et exsul de domo mca factus vespere usque admane : quod occidit a Deo.Unde et

sum ant de habitatione

: c;elesti, aut de conscientia. ad vesperam de ambulans Deus eos dimisit (Gcn. m.
Idcirco feras extra domum suam sedebat. Vias The- 7,8) : quod signilicat dolentes, quibus nulla exspec-
manorum videle, semitas Sabxorum intuemini. Illos tatio est remedii,nisi mane.De quo dicitur, Mane as-
significat, qui in lemporalibus conlidunt,de quibus tabu libi iTs<i/.v,5),idest,quaudo post judicium mane
se, id est, hominem quem significat, dicit non pras- Deus revelabitur justis.Unde et Dominus vespere se-
sumere. Nunc autcm et vos insurreiislis in me sine pelitur,et mane resurgit (Joan. xix et xx). Hanc ergo
miscricordia : potantes beatitudinem hominum, si vitam tanquam lucifero potest comparare. Et concres-
carnalibus abundent.Quia insultabant.potius quam cit corpus mcum putredine vermium: vermium multi-
compatiebantur. Sed videntes vulnus meum, [timcte. tudine. lnlundoglebasterrx ,radenssaniam.Express\o l

Intclligentes quid signilieet, timete futuias pcenas. cupiditatum vel curarum confessionis in quagaudent

Quid enim? numquid uliquid vos petii'1 aul forlitu- iniqui; quodad occasionem redigunt peccandi, quee
dine vcstra indigeo? Quia coram eoinfirmusest.qui alii per pconitentiam contitentur: unde sunt canes,
eum potest salvare. Docete me, et ego obmutescam. qui Lazari volucra lingebant (Luc. xvi, 21). Et vita

Idcirco enim patientes debuerunt esse ad doctrinam mea exilior est quam loque'.aM\nus enim facio quam
ejus.quia ipsi eum docere non poterant.Sfi/,»; video loquor. Ttecordare ergoqua sptritus est vita mea : id

parva veri hominis verba dicitis. Eum dicit verum est, in fame !
spirituali. Et non revertar ad visibiiia.

hominem, qui personam significat agentis pceni- Non mc cognoscet oculus

videnlis quia mutaborjut vi- :

tentiam, conversiono ad Deum, cujus parva verba dcntemhic diabolumaccipiamusinvidentem.Oiii/i/iu

dicebant.iVon enim a vobisauxilium peto.Verus enim in me,etnon subsisto Anlerficis enim in mevitamcar-
homo a Deo petit auxilium. Ille enim verus estqui nalem in qua fuit.7'uNfliiam nubes expurgata de cu lo:

confitetur.Unde esl,Qui facit vcritatem.venit ad lucetn aut per ccelum purguta ;

quomodo dicimus de ferro
(Joan. iii, 21). Neque enim eioculionem sermouis vcs- purgata: ut hic significaverit auxilium sibi fuisse de
tri sustinebo. Dei enim se locutiouem dixit susti- ccelo, ut purgaretur: aut certeut jam non sit na-

nere, qua inslruotur. Vcruntamen super pupiUum '

bes,sed inacrempurum exstenuetur.tanquamradiis
vruistis. Quod ad vos pertinet, insultaro mihi Bolisexpurgata,utobscuritascarnis etsani;uiuis non
voluistis, quamvis non intellexeritis quid signilicet. sit in coolo. Non enim caro et sanguis regnuin Dei

Quia neque Job.quem vidobHnt,insultare debuerant: possidebunt.cumcorruptilehocindueritiucorruptio-

ideo, Veruntamen *. Nunc autem inspicientes vacate nem, et absordebitur mors in viotoriam [Cor.w, 60,
mihi non habentes quod me doceatis. Kt rursvm
: cnim homo desccnderit ad inferos.uilra non
55,54). S>
justici^e adeslote.Qula. primo videbantur sibi justitia asccndel.M hocergo recordare.ut non descendas.^'/
cogi ad loquondum.rYonori enim inoremeoiniquitos: non nvertetur amplius in domum siuim: id ost.ud re-
el (auces mest nonnesapientiam meditabanturt Dicitse quicui suam. Proptcrca itaquc ctcjo non parcam cvi
non Deum accusasso, sed hominem induxisso aoou- mco : conlitendo.cum tempus esl.l trumnc maresum
santem iniquilates suas.sicut superius sermoejus in- ego, aul dracof Non enim sicut impios aut diaboluin
l.ov., super putimum. Am. Kr. et plures Mss., super
1

pumllum jiuU VuIr. et LXX.

;

Editi, ideoveniunt tamen. lte«ius codex, iileo venerunt

• ' Sie Mas. juxta LXX. At cditi. tn /unJa globos ItVMN
tamtn, Alii Mss., ideo verumtamen : «upple, dicit Job. ' Er. et Lov., In vtta. Aui. et M»»., in fame.
833 LIBER UNUS. 834

repulisti. Quia staluislisupermc custodiam : utnon vit revelationem. Numquid viret scirpus sine aqua ?

me moveam ad perturbationem, ut sunt maris ter- Ita ergo et impii arescent sinemisericordia Uei.Ad-
mini. Quia dixi, Consolabitur me lectus meus : car- huc in sua radice consistit ,et nonmetetur :siaquam

nalia, in quibus requiescobat. Et referam ad meip- non habeat. Antequam bibat omnis herba, nonne are
sum consolationem in toro meo. Ad te enim debeo scit ? nisi bibat non enim aliquando viruit im-
:

referre consolationem meam. Exterres me per som- pius. Atque araneis complebilur tabemaculum ejus :

nia, et per visionem me obslupefacis : per tribulatio- opera inutilia.Jam vero de Judaeis et Domino vide-

nes vits hujus, quaa ita somnia sunt, quomodo et lur dicere. Quoi si et suffutserit domum suam, non
bona vitae hujus somnia. Absolvcs a spiritu meo ani- stabit : aut Scripturis sanctis.aut spe promissionis
mam meam propter visibiles lerrores, a quibusli-
:
Domini.aut regnum ipsum. Et cum cosperit,non per-
berabitur anima metuens venire ad eos. Et a morle manebit : sequi Deum quod Judoais evenit,qui se- ;

nssa mea repuli. Nara ierant in mortem ossa mea, cuti non sunt incipientes. Humidus enimest ante so-
essem et patiens, quod est
nisi his exterritus fortior iem.xarnalium fluxu putrcscentes .Ante solem vero, '

ossium A i>n enimin sempiternum vivum.iit

firmitas.
r
sub tribulationibus.ut ante,s\ib signilicet.sicut dici-
palienter feram. Hrevitate vitae, et metu mortis me mus,Ante me fac.Et de putredine ejus germen ejusas-
oorrexi. Undeinconvertibilis diabolus,quianon mo- eencta.Nisi enim illi taro mali essent.non per passio-
ritur, sed damnatur. lnitium sapientim timor (Eccli. nem exaltaretur Dominus,qui deillissecundum car-
i, 16), inde est. Dtscede a me ; vana est enim vila nem natusest(Rom.ix,5)./n congreg ationibuslapidum
mea quia non suffero tentationes. Aut quia sensu
: dormil. Majoresenim illutn crucifigent. Etin medio
luo in/cndw/nn n/m.-propterquodralionalisest.Unde lapillorum ciVct.-humilium.dequibus fuerunt Apos-
illud, Nos autem sensum Domini habemus (\Cor. n,16). toli. Si deglutietur,locus mentielureum.Si absconderit
Ftationis vero munus dicit extensionem intelleetus. quod Filius Dei sit, dicetur quia non est Filius Dei.

Et in requie judicabis eum : dignum requie. Usqueguo Opus est ergo ut ipse sese indicet : in hoc enim
me non dimittis ? vinclum lribu\&t\on\busi. Neque dese- loco non possunt divina cognosci. l)e terra autem
ris,donec degluliam salivam meam ? in dolore ac flagel- alterum germinabit : vcl Dominus resurgendo, vel

lis contineam et absorbeam voluptatum fluxus. prr alterum genus piorum.id est Christianorum.Oumi-
tribulationes admonitus. Si ego peccavi quid possum , nus cnim non probabit innocentem. An,non reproba-
/i'6i'/acerc?Sensushieest,Sipeccavi,nibil possumtibi bit? vel illud, Impium non probabit innocentem ?

facere. An forte sunthomines?

loquendo molesti tibi Nec ullum manus : id est, sacriticia quae habebant
Tuergoquiscissensum.quareconstituistihominem, Judaei. Veracium autem os implebit risu : confiten-
ut loqueretur adversus te, ut esset tibi oneri?Si au- tium. Et tabernaculum impii non pcrmanebit : vel

tem peccatum hominis.nec factonecdictotibi nocet, ipsum templum, vel regnum.

quare non obliviscerispeccatum ejus, sed purgas il- [lb.\x.]\erba.iob.Verescioquiitaest;idest, quia.se-
lud potius ; supra dicta sunt, ad
nisi quia illa quae cunduminiquitatesmeashscmihirestituit: sed non
bonitatemtuamreferuntur? Quidestenim homo,quod sici tvosarbitramini sed quianemoestin conspectu
;

exaltasti eun ? Quse non intelligentes amici ejus.pu- ejusjustus./Von respondebunt ei unum de milleAu om-
taverunt ab eo Deum reprehendi. Si enim non pro- nibus quippe convincet. Qui in vetustatem perducit
pterea facis mihi tentationesut cohibeam fluxosmo- montes .etnesciunt : idestad intirmitatem;utest,/n!'e-
tus meos, ut mihi ita consulns; quse alia causaest ternviinomnibiisinimicismeis(Psal.\\,8).Quivertiteos
ut corripias hominem? Non euim nocere tibi potest in jra.Irascendo eos vertit, id est, ut aliud inveniant
quia peccat ; aut sentis quasi adversitalem loquelae quam appetierant, cum oui se exaltat, humilia-
ejus, cum sensum humanum, et utique posses
scias bitur (Luc. xiv, 11). Qui commovet orbema funda-
quod tibi adversarium est non constituere. Et quare mentis : per vocationem, qu-T3 facta est, per quam
non es oblitus iniquitntis mex si nonea causautmihi : commoti sunt excellentesin mundo. Etcotummeejus
prodessent tentationes istre, ut bonitatis tuae sit to- movehunlur.Qui prxcipit soii, el non oritur : ut aut
tum,et quod me corripis? Nunc autem in terram ibo. sapientia non intelligatur,aut quiscripserunt;utest,
Cum enim purges peccatum meum, restat mihi ta- Signa librum (Dan.xn, ). Qui extendit cmtum solus :
men adhuc in terram irc per mortem corporalem. Ecclesiam, quae proprie Dei sedes est.quam exten-
Nam evigilabo, et ullra non ero in hac terra. : dit per totum orbem solus,a.d signilicandam unita-
;

[Ib. vin.] Verba Baldad Sauchitis. Misit in manu '

tem Trinitatis Nam utique per Filium in Spiritu
manu misit,aut in vindicta, aut
iniquitates eorum. In sancto omnia facla sunt. Et ambulatsuper mare tan-
Bupputatione debitores eos.id est peccatores demon- quam super terram.Super terram,id est,tirmiter con-
stravit. Et restituet tibi vilam juslitiv
: quae debetur firmans Ecclesiam in saeculo, vel subjiciendo sibi
beatnm. El erunt priora tua minima
justitiae, id est : peccatores, in quibus non mergitur, non cedendo
in comparalioneposteriorum.quaeinfinita erunt. Aut tentationibuseorum.Si transgressvs mefuerit,nonvi-
numquid non hi docebunttc,et referent tibi? Quoniam debo.Sialtiormefuerit, aut celeritale perslrinxerit ms,
nonnuHorummrijorestauetoritas.JamethicdeChri- noneumngnoscam. Opusestergoutet congruatiutir-
sto dicturus audita narrat, quomodo Elipbaz narra- mitati meae, et non medeserat. Sienimmorti tradi-
1 Editi,
in nianuni : tnoxque, aut supptantationem. At • Iu excusis, pulrescens. In Mss., pu.trescentes : refer-
Mss., in manu, juxta LXX et postea, aut supputaiione.
: tur ad Judsos.
835 ANNOTATIONUM IN JOD, S. AUGUSTINI 836

derit,quis averlelt Morti enim tradit, cum vel trans- oiumsuum.idest providentiam suam.utarctius pec-
gredllur.veltransit i:t ncsciatur. Hxc est mors ani- eatorum laqueis per impunitatem capiatur. Quod
iii Deumr, ut nesciut. Ipsius enitn inavertibilis Ira. si non est, guis ergo estf Potest hoc de Domino in-

Aliomm enim potest averti a potcntiore.l/' tptotub- telligi, qui et dcrisus cst, ct cujus terra, hoc est,
dita sunt aetera sub ccelo l '.
exoepto ipso ocolo, id est corpus traditum cst in manus Judxorum, et cujus
rationali creatura: quia si ipaa sibi csetera subdidis- judioium faeiena ocoultavit majcstatcm ipsius.Qnorf
aet, nunquam per ea, qux siU Bubdiderat, nunirc- si ipse non esi,guis ergo est, qui majora faciat,quam

iur : ([uia vero Deus ei illa aubdidit, punitur per feoil ipse? Vel sio, Quod si non facit Deus judi-

ea,quandooircnderit cum qui subdidit.Quod sietiam cium jusli vel impii.quis potest facere ? Vita aulcm
me : rogans eum, prssu-
justus fuero,non e.raudiet mea levior cst eursore. Tanquam fugitivos dicit ho-
mcns de mea justitia.Comparans onim ca his qux mines a justilia discedentes ut ille filius minor ;

apud se sunt incommutabilibus et perpetuis, tan- profectus in regioncm longinquam (£uc.xv,13). Aut
quain injustum ine non rxaudiet. Ergo ejus mihi quasi aquilx volantis,etquxrentis escam.De superio-
miserioordia neoeasaria eat. Judieium ejus rogabo : ribus,in quibusnaturaliter animx rationales beatx
quia cgo judicare non poesnOQ me justum essc.Un- sunt, id est operibus .j
ustitiae, inclinaverunt se ad
de est.Sed ncque meipsum judico ; quiautem judicat tcrrenas voluptates. Quod si et loculus fuero, oblivis-

me, Dominus esi (I Cor.iv,3,4). Si vero invocavero, et cor dum loquor. Locutio ;
quomadmodum affectum
non txaudieril;non credam quoniam exaudivitvoeem haliuit ad cxteriora, sic anima dum progreditur ad
meam. Cum judicium ejus rogo, si non exaudierit, ea qux foris sunt,cupiditate fruendi creatura,obK-
non credam quod vcl aliquando exaudierit me oc- : viscitur interiorem Creatorem. Declinans in facicm
cultis cnimcausis meaudivit.non meritodeprecatio- imjemiscam. Illam enim declinationem dolores se-
nis mex. Autcerte, non crcdam non mecxauditum quuntur. Commoveor omnibus membris : timor, quo
nunc aliquando enim exauditus sum.Aut ita, Quia
: incipit recurrcre./Jf quia sum impius,quare non sum
si p.xaudierit quod peto, crcdam etiam exauditum mortuus.cl laborol Scio.subaudis. Aut dicit se labo-
me :nam si non credidero, quamvis fiat quod peto, rare, quia impietali mortuus non est. Et mundatus
tumen non exauditus sum ut signum exauditionis ; fucro mundis manibus aut Dei manibus, aut suis
:
;

creduiitas postulantis Ne forte in turbine me con-

sit. id est, bonis operibus per regenerationem. Satis in
terat. Proptereaquxro.judicium ejus, nein turbine sorde me tin.visti:in istam mortalitatem perductum.
me oonterat. Multas enim tribulationes meas fecii si- Et exsecratum me cst oeslimentum mcum immorta- :

ne causa : quorum causa me latuit.Aut certe confi- litas.qua cupimus supervestiri (II Cor. v,4);sed quia
tentis vox est, flagellis Dei confitentis non se esse non possumus in hac corruptione.ideo dicit, E.vse-
correctum, ct idcirco posse turbine conteri, quasi cratum meestvesfimentum meum.Xon cs enim homo,
majori supplicio. A'on enim sinit mcrespirare : tam sicut et cgo, cui contradicam. Homini enim possem

mnltffi sunt tribulaliones mex. Elcnim quia potest, demonstrare justitiam meam intuo autemjudicio ;

oMinei.Vincit,ut volunlatemejus faciam,non meam. invenior injustus. 17 inam essct nobis arbiier ! Videtur
Quod etsi fuero justus, os meum impia loquetur : si blasphemare,nisi illum MediatoremDei et uomiuem
me justum putavero. Verumtamen auferetur vita (1 Tim. n, 5), optare intelligatur, ut pereum alleget

mca. Quamvis nesciam si impie cgi, tamen aufere- preces suas. Hoc modo enim ille audit inter utrum-
tur vita mea.ut patiar qux nolo.aut non faciam quffi que positus.et arguit hominem.Filio enim omne ju-
volo.lmum estguoddixi,magnumetpotentem disperdit ilicium Pater dedit (Joan. v, 22). Et qui argueret, et
ira. Id est, propterhoc unum fiunt tribulationes ho- qui auilirct interutrumque.Avertai a mevirgamsuam.
minibus, ut magnus sibi potensque nemo videatur, Transeat timorLegis,ut adoptionis libertate et cha-
prxsumens de viribus suis.Quto nequam komines in ritate illi conjungar.VoH eniffl sum mecum : quiahis

magna morte erunt: non in mediocri, inquasunt hxrco qux foris sunt.
ctiam justi,cum tribulantur,etab eisderidentur. T«r- [Ib.x.] Proferam conlra me sermones.Uosc confiten-

ro tradita est in manus impii : aut corpus justorum, tis sunt. Et dicum ad Dominum, Noli me docere im-
nonanima.cumeospersequuntur.autquandoimpius pium cw.Noli me tcntare ultra quam possum fcrre,
dominari permittitur.Potest et accipi homo peccator necmihisinasaccidere.quibusmihiimpietaspersua-
in munus diaboli seoundum mortalitatem Buam. Fa- deatur.Aul fronum est tibi,siiniqueegero?Hoa est au-
cientyudicium^a^usopmf/autipsiuaimpiijudioium, tem tibi bonom.si iniqueegero:nonergoinjoeUme
aut justi ;inbooenim temporeopcrtuiuest.Aut ccrte ita oon8tituisti. Quia despicisoput guod manus tu.r fe-
hoc ipsofaciljudiciumejus, id est, co illum punit, ceruntl quod despiois opua manuum tuarum. lu
Si

quo occultat ci providentiam suam utest, Prse ma- : consilium impiorum animadvertisti »sed non ejoi ln»-
gnitudine ir.r sux non requiret [Psal. u, 85). Vel eo pietatisqushominibusapparet.Et, Adconsitium im-
justum vindicat.quooccultat persecutori ejusjudi- piorum animadvertisti f non quia placet illi ut inique
Btge.n.t. Aut sicut homo perspicitj>erspicis ?qoia utique
' Ui LXX : KtU la hu^ouranon, ceti qui sub eafo. Sol
non sicut homo perepicis; ideo in oonailio impioxum
crciiiiiius labem ullatuni aorum vereioni, qoffi rorta ha-
babat, kithoi tts hupertphanias, adfutoret tuperbi» : animadvertisti.Eat enim impiotaa quam tu solus vi-
quod hebrxo lextui comonat. abhomioiboanonvidetor. AhtHuman
m,,'
a/ l ii apud I W lcnitiir,
tua
I

id eat.brevis, ut non posais de perpetoiUte ju-

factei fudicium ; in Vuigata, vuttum jucticvm. t
837 LIFSER UNUP. 838

dicare. Et peccala mea investigasti. Non enim latere te quam operibus abundare. Beatus nalus homo, brevis
potuerunt quaa latent homine9.Scii ertim mcnihil im- vitx. Sententiam suam illi replicat, quam vult intel-
picfecisse. Nam quantum ad homines, nihil impie fe- ligi loquaciter dictam et inaniter. Cum nc.mo sit qui
de manibus tuis eripiaPlju AicwatiB.
ci.Sed quis esl qui contradicat libi.Quta. quando dicebat,nemoeicontra.
SicutDeus judicas.cum vides etiam eas impictates dixi t.^SVf/ quomodo Dommus loquaturad te.Ea. loquero
quas homo non \k\et. Postea vero mutatus percu.ssisli potius/quibus miserealur tui Deus. Qttia duplex erit
me se scilicet mutato,non Deo;quia mutatus homo
:
supcr <(?:corripiendo,et consolando.£7 lunc scies quia
mutatum Deum senlit, ut per tenebrarum diuturni- digne reddita sinl tilA a Domino qux peccasti.-post cor-
tatem mutati oculi mutatum solem sentiunt. Memor rectionc.n sequente illuminatione./lu/ vesligtum Do-
cdo quia de lulo ftnxisli me.Tua. ergo misericordiain- mini invenies : ut velis Deum reprehendere. Sublime
digeo./n terramme iterum convertes:mor\.e,qu& posna est cwlttm, ct quid faciesJul invenias sacramenta coe-
est peccBti. Nonnc tanquam lacmulsistimc?Qui& etiam li.Non enim debes eum reprehendere, cujus opera
jam mortalibus prsebuit misericordiam, cum homi- non comprehendis. Quis dicct illi, Quid fecisti ? Et
nes de hominibus informi primordio formavit.//,rr hoc enim recte erit factum, si Dpus hoc fecerit quia :

ergocum in te sint, scio quia otnnia potes quia lantaa : facere aliquid iile nisi recte non potcst.lpsc enirn rto-
bonitatis sunt.ut carnalcm quoquesubslantiamope. vit opera hominum iniquorum. Non iniqui operis est.

rentur. Quod si ct peccavero, custodiesrne : aut ut me Unde vull intelligi quiastultein'c,queminiquum pu-
non perdas.aut ne lateat peccatum raeumK si ju- tat,reprehenderit Deum:sic enim eum loqui existi-
slus ftiero,non possam respirare in conspectu homi-
: mavit. Homo vero aliler nutat serrnonibus. Modo illi
num.Nam tu vides peccata qua; homines latent. Ple- placet Deus,modo illi displicet;cum apud Deum sit
nus cnim sum opprobrio: in conspectu tuo. Et capior firmitas./i( vir nalus mulieris tanquam onagcr erit in
sicul leo adoccasioncm.Est supcrbix peccatum quod rfwr/o:cupiditate libertatis, impatiens dominatoris
homines latet, quando etiam in factis laudabilibus alque domitoris.E/ exiendcns ad eurn manus luas : ut
possit obrepere./terMm autem commutalus sxvissime acceptet opera tua..Si iniquum qttid est in manu ttta.
crucias me post pcenam peccati, qua mortalis fa-
: Ipsa duo repetivit.sed ordine mutato. Et iniquitas in
otus est homo. Secundum has dicit tribulationes, domo non maneat. Hoc dixit cor. Sic enim fttlgebit
ttia

quas in hac vita homines patiuntur; quia repentc facies tuatanquam aqua pura conscientia. Tanguam
:

plerieque accidunt tribulationes,quai turbant qnie- fiuctum qui rton prxlerit, cl non terreris: nisi omnes
tem ipsius vita? mortalis, cum in salute csl, vel in tangat in hac vita.Et oratio tua tanquam lucifer erit:
securitate rerum quamvis temporulium, quam mi- ante illuminationcm pra>ibit quasi et ista ad pro- ;

sericordke Dei deputavit. Insfaurans in me tormcnta phetiam sancta? civitatisvel ad populum Dei perti-
mea. Quia jam ipsa mortalitas tormentum est, de nentia,audita,vel revelata dicuntur/sicut a superio-
qua tribulationes aliae fiunt. Quare ergo de venlre ribus amicis ejus dicta sunt.Ef rogabunl faciern tuam
edtixisti me! de obscuritate ad notitiam, quae sola mulli. Omnia ista de Ecclesia.
majoris miseriaj est materia, cum subvertitur [Ib. xii.] Verba Job. Sed jttstus vir et sine crimine
hanc generationem superius etiam commemoravit: venit in derisum. De Domino intelligendus est Seu-
Et essem tanquam non fuissem penitus ignotus :
-
sus : Non ergo mirum si et ego vobis in derisum
Unde est, Vocat ea qux non sunt, tanquam qux sun, veni. Et domus ejus ttl devastaretttr ab iniqttis : Ec-
(Rom. iv, 17), id est, secundum ignobilitatem. Aul clesia a persecutoribus. Irno vero nullus confidat,
numquid non est tempus parvum vitx mex 1 Non cum sit ncquam, sc impurtiturn fttturum : quia judi-
enim propter longitudinem vite meae mortuus cium a domo Dei (IPetr. iv, 17). Tanquain inquisiiio
non sumjcum utique parvum sit quod vivo. Patere in eos non sit fatura : non confidant. Sei tamen in-
me, donec requiescam pusillum. Post misericordiam lerroga quadrupedia, si iibi respondeant. Ideo recte
qua de limo fecisti me,et mutatum mortalitate per- inquirit iniquos, quia ex operibus potuerunt co-
cussisti me, et ipsa mortalitate consolatus es me, gnoscere Creatorem, et colere debuerunt.Non enim
deinde exercuisti me tribulationibus. Patere ergp creaturarum responsione doceri debuerant; cum
me, ut requiescam in te Antequam cam in pxnas
: acceperint rationem qua ista cognoscerent. Si non
unde reverli non licet.Ah his enim quas supracom- in manu ejus est anima omnium viventiitm. Hinc
memoravit, licet reverli, si se homo ad Deum con- ergo scitur, quia ipse omnia creavit, quia anima
verterit. Vult autem requiescere antequam eat in omnium viventium in manu ejus. Et spirtlus orrtnis
poenas eeternas,ad hoc i;tique,ut non eat. Quemad- omnis carnis humanae, id est ra-
carnis hominis :

modumsidicamus alicui,Corrigete,antequam dam- anima. Auris enirn sermones dijudicat. Que-

tionalis
neris non enim cum se correxerit,damnabilur. llln
: madmodum sensus sensibilia dijucat, ita spiritua-
non esl lux, nec est videre vitam hominum. llla est lia spiritus, qui debuit cognoscere, quoniam in
enim vita hominum,ubi est lumen verum.quod illu manu Domini est, opera Domini. ln rntilto [tempore
minat omnem hominem (Joan. i, 9). Alia est terra sapienlia Mi.Non utique in multo tempore; sed apud
viventium, alia terra morientium. Dominum.a quo petenda esl. Si destruxerit,quis xdi-
[Ib.xi.] Verba Sophar Mineei.ia/ numqttid videbi- ftcabW. propter virlutem destruxerit, et propter sa-
tur eloijttens jttstus cssel Putat enim,Job verbis magis pientiam clauserit,ut adeam non perveniat. Si pro-
1
Sic Mss. cum IAX. At editi, eripiatur. hibuerit aquam, siccabit terram sapientiam ipsam, :
«39 ANNOTATIONTJM IN JOB. S. AUGUSTINI 840

torra vero hominem.()itO(/ si et emiterit,perdet ever- tat me tese eontrarium tibi ? Gum utique inflrmus
7,11/1. Mnltis onim sapientibus
factis turha- BUm,et quasi hoc metuis.nosi justificatus fuero,par
tibi sim iiim fcilium sim. Ergo est aliquo latena
buntur peccatoro9.()di dudt oontttUoru eapttvot.Ba- ;

bjugat oniin sibi oos qui se consulunt. /udiea» autem causa.quando baic non est. Et tmpotuisti mihipec-
inpavorm mittl aut Judwoa, aut Pilatum, catajuventutis.Ut haec sit causa.quarndicat abscondi
<»- so po('i'atasua,i]iiiasuporbinrit,quod est peocatum
ant sonsu terieno judicantos. Qui COllOCai rtgts
ii

per teclet id cst, Apoetoloa. Ei circumdodit

:
balteo juventutis, It posuisti in compcde pedem meum : in

lumbot eorum : id ost, continontia. Qui emittit sa- vinculo morlalitalis./i/ radicet peditm mcorttm con-

ut ab homiDibus duoantur; et templutut es : cupiditates meas. Qui veterasco sicut

cerdotet captivot :

significantur Qui permulat labia fidctiuni.

Judaei. utcr : ut vinum novum portare non possim : aut

Permutat in bonum, ut non do jnstitin sua, sod de (ut ' panno novo consui) velut vestimentum quod a
gratia cju9 proesnmnnt, /.'( intclUgentiam tenum eo- tinris eomestum ett.
gnovit. Gui placct intelligentia senum. Unde est, [Ib.xiv.] Homo enim natus e.v muliere,brevis vil.r,

Cogniti estis a Deo (Galut. iv, 9) : oui adversarium et plenus iracunditv: pconaAEZ hunc fecisti venire in

est, Non iwvi vos[Mitlh. xw, 12) Bt bene eapit a judicium coratu tc. Quamvis ita mortalis sit, etipse
tide, pervenit ad intelligentio canns. Qui revelat
et
habet tamen unde rationem reddat exigitur enim :

profunda de tenebris aperiondo prophetias. Ei pro-

:
de quod potest.quamvis porparum possit.Dinu-
illo

mcrati enim sunt menses ejut apud te Eo enim quod

duxi in lucem umbram morti» : id est, fecit ut co-
gnosceretur vita ista, quia umbra mortis est.Deci- tomporalis est, de peccato convincilur : nam celer-

piens genles,et perdens eas putentes quod nocerent :

nuni illum tu fecertxs. Discede ab eo, sine.rcquicscat:

Ecclesia; Dei, cum sibi nocerent; quod de impiis in- secundum opinionem carnalis et animalis hominis,

telligendum est.Sternent gcntes,et in viam dncenseas: cui totum bonum hoec vita est. Et ideo sibi vult

ad humilitatem,tanquamillum &s\num. Reconcitians parci, ut truatur hac vita. Est enim arbori spes. Ir-
corda principum populi terrse sibi reconcilinns vel :
ridenter haec pronuntianda. Utique enim magis est

Judceos vel rogesterraa, qui primo persequebantur spes homini:quod carnales nolunt credere. Vir vero

Bcclesiam. Seduxit * autem eos in viam quam non cum mortuus fucrit, abiii. Et hic ironice. Temporc
novcrant : subruendo Legis opera.ut simplicitor in- enim minuctur mare;nam post impletur. Dicit autem
tclligerentur;hinc cis visus est pcccalor.()iio errore de his locis, ubi accessus et recessus tit, vel quod

tcnebrati sunt tanquam cbrius. omnia littora latentcr minuunturet augentur.horis

[Ib. xiii. ]Et .nguam in conspectu ejus,si volucrit : lunaribus scilicet, cum oritur luna, vel nobis vel

ut arguatseip9um; quod esl confessionis.E/ curnto- aliis usque ad medium coelum s

crescit, et inde

rcsmalorumomnesvos.Uonrisenim non poteslis con- minuitur.ITsauaauo catlum est,non consuetur: ad no-

solatione curare..4«i/j7<' crgo objurgationem orismei: vum*,id est ipsi ccc\o. Atque utinam apud inferos me
in vos.Et ante contpcctum ejus profertis dolinn cum :
custedisses. Usque adeo est spes resurrectionis, ut

non estis./t»? subtrahi- jam et his carcerem vitae incertis.E: abscondisses me,
vultis vos videri justos.quod
tit vot ipsos judicet /im'?Numquid poteslis
dissimu- donec requiescerct ira /nn.Hinc est, Abtcondere pusil-

lare.et non judicare, quia de vobis verum dico? Si luin.doncc transeat ira Domini (/sai.xxvi,'JO); id ost,

enim omnia facietis,adjiciemini ci:\c\ est,etiamsi om- donec transeat ista mortalitas.etad resurrectionem
nia pr.vcepta faciatis,inveniet in vobis quod arguat.
enim mortuus fuertt liomo,vivet.Xam ha^c
veniatur.<Si

Nemo enim justusin conspectu cjus. Qtwd s» etoccul- non est vita.Consummatt* diebut vttit sme tunc vi- :

tepersonas ntirati fucritii suas.seipsos justificando, :

vei.Deinde vocabis, et ego respondebo tibi obediens :

non solum ad homines, sed etiam ad seipsos. Cor- tibi.sine impedimento mortalitatis. Signasti in sae-
put aute lutcu:n:u[ fragililatis saltom vostrac con-
ii
culo iniquitates meas ut redderes mihi.^MWtatlt si
:

sideratione timeati9-dppr*n0ndettS mea* carnes dcnli

-
qttid invilut crravi : etiam boo annotasti. lnvitum

OttSmsis.Non mihi parcam.ut nonsolum vosarguam, autem errare pama peccati est.Et quidem memt c.t-

sed etiam animam meam ponam in manu in-

me Et : dens 1-/(7/ ui/.Ita ot honio ex altitudine et tirmate sua

spiciendam.ut nihil celem.sive ut computem pecca- cecidit. El pelra vctcrascit in loco suo : ut homo in

genore suo et conditiono sua. E/ aHuvione frequen-

ta mea.LtVe/ oeeidat me ille qui polcns ett.qui ct catpit:
quamvis occidat peccata mea.Tamen toquar,et coram tittm gttrgiitwr.quasi et homo ita ad exilitatem p*r>

eo arguam me non me justificnbo.abscondens pec-

:
ductua sit, cum orebria oupiditatum alluvionibus
nttoritur. Spcnt vcro hominit /itridi/i.v/i.liradusfecitde
cata mea. Ecce cgo appropinqtto judicio mco nt judi- :

cemde me;quasi ip°a sit hominis juatitia.in oonfes- monteadpetram,apetraa lapidibua ta lapidibus ad
sione sibi non paroere.Iune a facietua non abscondar. arenam;quiahas minutionos oarnales patiuntur. Et
quemadmoduraabsconduntiirpcccaloros..'1/iiH itniaii- bene jani ptrdidisti dixitJmjBultstt <"i»h in finem.\n

me Ut nihilin mo sil castigandum.ot sit in ino consumptionem.Ut peroatspesistaquacarnalc»gau-

ftra :

obaritas. F.t limortitttt non me tcrrcat. Qttol sunt int- dent.atutostt facttm ejut,dimititti eum cum ;
iuuiijo

dixiaae.dnimam •
i,n non habanl ut,
i
m
quitatet ///-•.v/Hino poteatvideri lllud
Sic rmellorii nota Mss.At edlti.aiw vuens ttmpmre
i

mruin ponam in manu mra:ad oomputendum.iHt pu- plenus iracuuuHs /(/</«•.

» lu eiouala, «•' mtdium tntntem. Verhw i» M*a . M
' F.diii, ettuxti. Minuacrlptl vero, teduxit.Apxxd LX.X, inettiutn ea fum,
4 Kr. et Lov.,/iy/i consuetw ad noeum,iiu« coiuuiitte M
ijtmdte.
s;i LIBER UNUS. 842
Dei in eo exterminata est. Et cum multi fucrunt filii [Ib.xvi.] Verba Job. Audivi talia mutta ; non solum
ejus, ncsrit quia moritur, quamvis propagetur so-
: quaj vos dicitis. Consolatores malorum omnes. Malos
boles. Sed carn^s ejus supcr cum doluerunt i id est, potestis consolari,quia ipsi vos imilantur,nonbonos
talem conclitionem suam homo carnaliter dolet, et et estvocativus.A nullo enim vestrumaudivi aliquid
animaliter luget. Spiritualis enim novit, quia ctsi boni. Quid en\m ? numquid ordo in sermonibus est spi-
exterior homo corrumpitur, sed interior renovatur ritusf swaerbim.Aut in quo moleslum tibi eritl quam-
de die in diem (II Cor. iv, 16) : quia hoc fieri sen- vis non ames quod dicas.£Z ego sccundum vos loquor:
tit in seipso. quomodo digni estis. Si subjecta esset anima vestra
[Ib.xv.] Verba Eliphaz Themanitis. Et implevitdo- pro mea.Si vos pateremini quod ego loquerer ser- ;

lore t'<?H'/cm.Spiritus enim scientiffi per consolatio- monibus, non factis ita nihil est loqui quod non
:

nem sanat polius a doloribus tu autem qui imples : facitis '. 5/ enim loquar, non dolebo vulnere. Osten-

ventre dolore.non spiritu sciontia; respondes..Y»>i/)i; distis vos nequc in loquendo.neque intacendo pru-

tu repulistitimorcm? Deuru non timuisti, in eum dentes esse.Nam sapientes et cum loquuntur,in con-
talia dicens.El clcgisti linguam malorum : qua ho- solationibuscondolescunt; vel in confessionesua lo-
mines maledicunt. Quid enim? numquid primus ho- quentes,dolent vulnus suum vcl cum tacent, pru- ;

mo nalus es ? quia tantum superbis. Aut ante colles dcnter tacent. Nunc autem lassavit me, et fecit stul-
concretus es} Etiam montes nomine collium acci- tum,et putrem ut non contra vos Ioquar,Deus fre-
:

piendos, id est, ante omnes virtutes,spirilus poten- git superbiam ; ut stultus factus sapiens fiam. Ap-
tes. Scd et scnex el decrcpitus in nobis est. Qui sciat prchendisli me, et in testimonium faetus sum. Convi-
etiam quae nos nescimus, est inter nos,Quid ausum cisti mc de peccatis meis,et adversum me cgo sum
(uum? ct quid suslinuerunt oculi tui 1 spera-
juit cor super mt mendacium meum
testis. El surrexit cum :

verunt.@M«</ enim est homout sit sinc crimine? quod mihi justus videbar. Contra faciem meam respondi.
et tu dixisti. Si in sanctis cjus non est fides : propter Hincest,S/rt/Mrtm/c anle faciem tuam (Psal.xh\x,2i).
incertatemporum, quibus plerumque falluntur.ul Iracundia usus dejecit me. Benedixit,MSMS iracundia;
mulla dicant, et non faciant.E/ cwlumnon cst mun- non enim eam patitur dejecit autcm tanquam su- :

dum ante cum : pro his qui habitant in ccolo aul ; perbum. Eremuit super me denft*6tt5.0bjurgavit me;
certe ccelum pro ipsis sanctis ponitur, quia in his ut dentes pro verbis intelligantur.5arji7te;n>a((irum
habitat Deus. Quse sapientes di.verunt, et non cetave- ejus super tne decidcrunt. Acria3 poteslates quibus
runt pa rentcs suos. Quia etiamJudaeis Apostoli prae- utitur Deus,el eis permittit ut aut exerceantur boni
dicaverunt. Ipsis solis data est terra : inhabitanda. aut pun antur mali. Pirats autem,qui in hoc mari
;

Nec supervenit iilis quisquam exlraneus : nec sanc- navijiantibus insidiantur. Acie oculorum irruit.Non
tushomo vel angelus ; id est, in securilatc possi- meis,tanquam innuit ut puni-
dissimilavit a peccatis
debunt.CMm putaverint se essejam in pace.Un dicit, rer.Ipseenim tanquamlumen est.punitoribus osten-
quasi hec putet ipsi Job evenisse. Non credit convcrli dens puniendos. Ruina mihi fuitaspectio ejus.Aut
a tenebris : non credit ut convertatura prccatis.E/ ita Fecit ut viderem peccatum meum
: anteenim ;

decretus estin escam vulturum aeriarum potestatum : non sic mihi ad sensum perductum (uit. Acriter per-
quae mortibus peccatorum pascuntur. Sirut dux in cussitmein genibus,et simul concurrerunt in mc.Deo
prima anVi/ec/f/eJ.Audaxest.etnonferttribulationes. enim percutiente, illi concurrerunt nngeli satanae.
Qua 'elevavit munuscontra Deum. An, quiaclevavit? El In pacem cum essem, discerpsil me.Ab ipsa paceaut

cueurril contrarum contumeliose adversaria faciendo : a memetipso discerpsit,ut ab adversariis et sibi ad-
quam praeeepit./M crassa cervice sculi SMnprassumens versantibus dilacerarer. Et tenens comam meam di-
de protectione Bua.Quia operuit faciem cjus in adipe vulsit : per peccata mea me adversum me divisit.
suo. Per adipem, id est,per exalfationem superbine Statuil me sicut signum in quem jacularentur, ut
:

aua? abscondit a se Deum.E/ fecit capistrum super fe- solet signum poni,jaculantibus,quo jacula dirigant
mora ; ut libidinibus suis colligaretur, quo vinculo Circumdederunt tne lanceis emittentes in renes tneos;
duceretur ad morteiu.Quir enim illi paraverunl,alii non pepe'-cerunl propter desideria carnalia, quae
:

auferunt ipsum etiam : regnum terrenum,vel quam- sibiimpacta dicit, per malas persuasiones ab an-
cumque spcm temporalem, quam cum toto mundo gelis maYis. Effuderunt in terra
felmeum ut terrena :

justiar.cipienl.Et nonditabilur,necpermancbitsubstan- bona zelarer abundant. Dejecerunt me

in iis qui his
tia ejus :impii scilicet.AoM immittetsuper lerram um- prostratione magna ne carnalemprostrationem in-
:

bram : id est, non viret. Sed stirpem ejus arefaciet telligeremus.Ci7t*c/am assuernnt coriomeo peccata :

ventus : horam corrumpt

tentatio. Pra?ct's«*o ejus ante -
interiora, quibus reminiscitur se fuisse in bonis.
tur prlusquam sperat. Decidat tanquam flos olivse.
: Et super palpebras meas ntnbra mortis. Volo videre,
Decidat a pace,vel quia meliora hos sequuntur,qem- et impedit me consuetudo carnalis. lerra ne ope-
admodum florem fructus. Testimonium enim impii, riat super sanguinem carnis mex id est, ne si im- :

mors signum. Et ignis comburet cloruus eorum qui

: mundafueritoratiomeaoptando terrena,accsdat cu-
munera accipiunt. Ei sunt enimimpiiqui muneratem- mulus terrae supervinculum mortalitatismeae; quod
poralia prajponunt justitiae. Concipiet et in ventre significavit nomine sanguini* : id est.ne cupiditate
gemitus. Ea quae sperat, in poenam illi proficiunt. terrena majoribus calamitatibus voluntarii peccati
operiar, quod est illud naturale peccatum de condi-
1
Quia, juxta Er. et Lov. M. 1 Mss., quod facitis : absque negatione.

Pathol. XXXIV. 27
 843 ANNOTATIONUM 1N JOR, S. AUGU.STINl 844
tione mortali.iYcc jti locuz clomori fMO.Interoludatur manibus sumat audaciam :spei audaciam.utconfitea-
meritum orationia axof.Et nuneeeeeineoslit est lettis tur Christum et in pnrsecutione. Nonenim invenii in
meus.Do Duiiiinu vidutur dicuro,quiainui<luiii in tcr- vosveritalem. Omnihus enim tam Judasis quam aliis
ramdesooaderat.&CMttitu motuin exeeUit propter ;
gratia ncccssarih esi El convulsa' sunt cotnpages cordi.t
.

partioipationem mortalitatia.Dtj'uiiieetur vir cum Do- mei.ut non celem peocata mea.AVicmin dicm postte-
tnino. Veniat Duminus.ut cum eo virjudioetur,tan- runt impii.Unde est,Vx illisqui dicunl quodbonum
:

quatii Joannes cumChristo.ln quoruindijudieationo est mulum,et maluin bonuin ; qui ponunt tcnebras lu-
intelligitur quid dislet inter hoinineiu perfeeluin.et cem, el lucem tenebras (Isai.v,2Q).Si sustinero,infcri
Deuiu hoiuineiu fucluui. Sicuf fitius hominit a</ proxi- domus mea erttnt: pertulero peccata mea,ut non con-

mum suum : Dominua hoinine suscepto,ad eum qui fltear./ri/cri(ii»i(i/>;)c//at'i ;mi''(fm mcum. Nonero filius
l

inciderat in latrones (Luc.x, 30). Anni entm diuuine- vitsr.Appellavit autcm Deus. Valrem meam ' etsoro-
rali venerant mihi : quod mihi perCliristum subve- rctn tahem.Ex «o qtiod inscpantbilitpr hrercant.tan-
niaturplenitudine temporum (Gatut .w ,\; .Et viamper quam cognali.Qu.-c cst enim mihi jain sprs ? subau-
fuatnttonrvv«/'tar,tn0rAiiar:viamrenuntiandiBeBculo. ditur, Si sustinucro. .-ltti bona mea videbot quibus
[Ib.xvu.J Df/icciaoitaiusf/ririfu; orde,Defeci spirL sodtictus converti noluit, et sustinuit peccatorem.
tu,laboribus concussus.0/'i> utsepeliar,einon coniin- [Ib. xvm.] Verba Baldad Sauchitis. Et lumen im-

git mihi : ut absurbeatur inorlale a vita.Ingemisci- piorum exstinguetur.Noii ergo mirari si et tuum tan-
mus enim gravati.in quo nolumus spoliari.sed su- quam impii lumen exstinetum est. Lttx ejus fuerunt
pervestiri (II Cor. v,3);id est, uiutcmurpotius quam tenebrx in domo : claritasaut domus ojus ; id est,

moriamur.Quod quamvia hoc humo cupi.it,

utique, diabolus aut Antichristus. El lucerna supcr eum e.r-
non contingit. Debet enim mortem condemnationo stinguetur exiguum et terrenum lumen. Accipiant
peccati. Preces adhibebo cum labore ,el quid feci non- : infimi substantiam cjns. Qunehabere ille voluit J ,

nihil feci '

impetrans. Furatisunt exlcrni bona mea. habeant humiles. Immissus est enim pes ejus in la-
Ipsam immortalitatem,qua spuliatur, signiftoat,qui (/ticum.tpseenimcaptusest.Dominum persequendo.
semivivus a latrouibus est relictus.Quu et isic' qui Conforlavit super eum sitiens : ut vincant eum esu-
mihi subventurua est, Dominum significans. Sed rientes et sitientes justitiam, Abscondtltts est super
ideo dici\.,Quis esl? quia inter houiines futuruserat terram funiculus rjus quo capiatur.hoc est.eaqum
:

ut vix ab eis discerneretur. Ad manum meam lige- illi quasi conceduntur.E/ captio ejus in semita qua :

iur : vinculo charitatis, ut custodiat, me, et ducat transit Per cirruitum perdant eum dolores undique :

quo vult. Quia cor eorutn abscondisti a prudentia.Qui Et multi circa pedes ejus veniaut in angttstia famis :

eum non oognoverunt abscondisti. Proptcr hoc non multi qui eum sequuntur, vel qui obsequuntur,
ei

exallabis eos,Qm& humiles non fueruot, ideo caicati Comcdantur rami pedttm ejus : doctrinarum ejus,id
sunt, et non potuerunt humilitate Christi exaltari. est,qua it. Runtpatur de habitaculo ejus sanitas :

Parti annuntientur mata. Quod caecilas ex parte in tranquillitas hujus vito?. Et teneat eum necessitas
Israel facta est (liom. xi, 25).sive quia eis mala vi- causx regulis opportunitas punitionis ejus, quas
:

debantur qua Christus annuntiabat, ut dicerent, valebit ad gloriam Dei.propter quod modo illi per-
Seducit turba (JVan.vu, 12) sive per Prophetasquae ;
mittitur cupiditas suas.Causam rcgalem dicit.quia
annuntiata suut de caioitate Israel.non uliquetoti, se Christum jactabit. Habitet in tabernaculo ejus in
sed parti acciderunt. Et oculi super filios corum ia- nocte ejus. Necessitas causse regalis cruciet cons-
buerunt : admiralione miraculorum,quibus dictum cientiam eju^ appetitio tyrannidis
; : in nocte.ia sup-
est, Si ego in Bcehebub ejicio dxmonia, filii vestriin plicio ca:eitatis ejus, quando damnatur. Aspergen-
quo ejiciunt \tattk.J.u,27) 1
(
Posuitti aulem me in lo- tur speciosa ejus svlphure quibus placebat, igns :

quelam nationibus : hoiuinern quem redomisti, id fetidoconcrementur.Ei dc sursum irruet messio ejus:
est, Ecclesiam de qua loquerentur natiunes, sive a Deo. Et non sit nomen ejus in facie platcarum ubi
quaa loqueretur uationibua.Ei in risum illis deveni erat tollatur de memoria populi.Ef non sitcsgnos-
:

aut nationibus, cum ei detrahereut ; aut Judseis, cibilis* in popttlo stto. Ad tantam dcjectior.em ve-

qui loquebantur nnliunibus.Obscurati sunl ob irain niat, ul a suis non agnoscatur. Acc resalvetur sub
oculi moi.Obeourali sunt uculi Eooleei»,id est Apos- cwio dotiuts ejus. Aliqui enim resalvabuntur Sed
toli, cum iutelleoti noo sunt ab iis qui hac pcona tit populo ejus vivant allcri. Aliis stibjugetur popu-
erant puniendi. Expugnatui sum valde ab omnibus. lus ejus.
TamJud;ei eniui quain Geuteeexpuguaverunt Ecclo- [Ib. xix.] Verba lob. E' destruitis me verbis.\i\t\r-

siam. Et miratt sunl ntper hoc veraces: vel quare

- matia me.qui meoonsolari debuialia.Setlote tartvm
potestas daia Btt impiie tn Eooleaiam J ,v<. quareab 1 quia Dcus fccit inihi sic apud qiiein posaum d :

impiis Evangelium agnitum non u.t.Juttusautemsu- cato convinci, non apud bomloea. /7 iwlUtnt suum
pcr tni»ucunico>isttr>/,il:t-\\\\ teinpuralilorcadit persc- circa me eireumdedit. Foeaa oiroa muros est ;
quo
cutionibua,utpostea intidelibus doininutur. Ki/m/ns

l Lov. feruut, appeltavt auitm l>eus mntrein

1
Sii; M.,«. BacceuaU al Clorlaeeosls< Ai tdltl i
Pieces sino loterpunctioae, Bic atiam Br qoid lcjtit tatneu, .

adhibeo cum labore . mihi /. •'.

tt /../ / /c i
''
n m i ui otBterl edlti, M.
1
Adtnirati nait, U&xU Lr. l.ugd. Veu. M. I I ihii. noMt, MaourcrlpUi \xttuil,
* In H. Kccltsia. Er. Lugd. Veu. Ecctesiam. M. • Stc iu Msa. At iu edili», cotjnominatio.
845 LIBER UNUS. 846

coactus sum ad conressionem. Ecce video opprobria, radicem sermonis inveniemus i««:utde ipsius '

et non /oguor.Utilitatem dicit confessionia quia si ,

eum convincamus./ja enimsuper iniquos veniel. Qui
vellet viderc peccatum suum.etnon illud proloqui, se extollunt super peccatores,et putant6e talos es-
clamaret, et non exaudiretur. In vutlu meo lenebras se non posse, ipsos dicit iniquos.
posuit. Mluminationem vultns mei abstulit a me ; ^lb. xx.]VerbaSophar tiinsi. Nonenim intelligitis

quod contingit aversis Et abstulit coronam de capite magis quam ego. Ad alios se convertit, qui cum eo
meo dignitatem spiritualem, quam dat sapientia.
: Job consolabantur. Eruditionem confusionis mexau-
Et disrupit me undique,et abii. Omnia tenebam, et (/wm.Oblique vultut Job audiat cruditionem confu-
abstulit illa a me adversus illud quod acceperat
: sionis suae: tuncenim potest etiamspiritumsapien-
virtutem continendi omnia.E/ arbitratus est metan- tiee consequi.llaec autem locutio solemnisest, cum
quam inimicum.Sic mo judicavit.quasi ei nocerpm, dieimus.Bonum est mihi ut caveam.nam malemihi
si ei par essem. Et circumdederunt tabernaculum erit cum volumus ut alius cavcat. Pfumgutd hxc
;

meum ; cor et conscientiam. Fratres mcireresserunt; nostia sseculis PExquo sunt sajcula.scis haec.Ethaec
in spe corrcctionis.quia fratres sur.t : quamvis pri- putat quod Job ignoret tanquam impiua, Oculus vi-
mo correction<'m meam aspernati sint; et eos se- debit,et non adjiciet. Non enim videbitur. Filios ejus

cuti quisibi aliena,boc est pcrniciosa,suaderenl Et dUperdatimpius sive imitatores ejus.sive seductos
:

amici mei immisericordcs facti sunt : in malis spiri- ab eo. Et manuscjus succendanlur doloribus: operi-
tualibus.qui non condolent proximissuis.sed potius bus ejus crucientur. Ossa cjus imphta sunl juventute
eos irrident ;
quosnon irriderent in malis carnali- ejus. Superbit de firmitate sua. Abscondet eam sub

bus constitutos. Et scientes nomen meum obhti sunt lingua sua. Non illam demonstrabit tanquamdolo-
me : non mecognoscentes.quod mutatus satn.Vici- sus.ut tacite illa utatur. Parcet
non retinquet ei, et

nt domus, ct ancillx mex: cum quibus secreta com- eam. Amans cam.etnolens ea carere, non eam per-
municabam adulatores, qui recedunt ab eo qui
; sequetur aut,pircet ei Dominus,et hac impunitate
:

confiletur Deo : ipsienirndicunturancillari.SirrrNm non eam relinquet. Et tenebit eam 'in medio yuttute
meum vocavi, et non respondit : aut corpus, ant cos suo tanquamquodeum delectat.E* non poteritsub-
:

qui ei ad mala serviebant. Os meum deprecabatur ', venirc siti.Non ideoseliberabit.Fc/ aspidisin ventre
et rogabam uxorem meam tanquam dicens, Quare : cjvs : in interioribus.in occultis habensnocendi ma-
anima mea ? el quare conturbas me (Psal.
tristis es, litiam. Divitix iniquc congrcgatx evomentur : cum
xli, 12)? id est, cupiens ut ei ronsentiat, Invocavi tormento interiorum etpressura cordis. Dedomoejus
blandiens filios uteri mei quos genuerat.persuadens
: protrufwt eum angelus. Quandocumque manifesta-
eis sprm sxeuti.El quos dilexeram.consurrexerunt in buntur occultaejus per tribulationes.E/ furoredra-
me :in illa vita. In cute consputruerunt carnes mex. conum fulgebit* ut ille qui primo occultua fuit,
:

Amore corumqu» forinsecus 5entiuntur,eomputru- tribulationibus proditus, furore dracouum fulgeat

erunt interiora mea. Nam utique levc est.si ad lit- jarn palam. Interjiciat illum lingua colubri. Seducat
teramaceipiamus,tanquam|scahiem habuerit.E/rtssa eum diabolus. Et non vidcat muldram pecorum :

mea in dentibus meis sim/.Firmitas etfortitudo mea fructus ovium,id est.justitis opera non faciat.utse
in verbis est,non in factis. ,1/werfmini mei,miseremi- inde intelligat posse redimi..Vegue pabula mellis et
ni mei,o amici. Angelos videtur postulare, ut proeo butyri: opera bonacum charitate ethilaritate cor-
deprecentur.autccrtesanctosut propccniteutcorent^ dis,et largitate pra?bentis.Butyrum enim lac pingue
Manus enim Domini est qux tetigit mr.Manu Dornini est. In vanum et frustra laboravit: quia non intelli-
se tactum dicit,ut dolerct vulnus suum, quod sine git haec operando, quee ad misericordiam
de his
sensu ei (uil.Quare me persequimini.sicut et dominus? Dominus butyrum et mel dicitur
p>;rtinent.Unde et
detestamini et horretis sicut Dominus; vel objur- manducare(7«u. v:i, 15;,quia hasc illi in humilibus
gatis,cum jam confitear.DiS carnibus meis nonsalia- ejus pra:bentur. Qux egerunt ut durum quid : quod
mini. Non gaudetis, si carnalitervivam. Stilo jerreo niandi non potest, nec glutiri. Durum nescioquid
et plumbo: ut quemadmodum ccdit plumbum stilo est,puto,iniquitas vel superbia./n desiderio suo non
ferreo,sic cedant sermonibus mcis corda hominum. saivabitur : quia iniqua desideravit. Non erunt reli-
Aut in testimonium in pelris sculpanlur : ut illi ea quix de «6tse;'tw.Transieruntcupiditates ejus. Cum
diseant.quifirmi sunt ad evangelizandum Scioenim putaverit se repletum esse, coarclabitur. Non tam sati-
qnia xiernus est qui me resotulurus est qu'a potest : etas etde plenitudine cupiditatum.quam pressura.
me reparare Quorum sum : quia
cgo mihi conscius Si quo modo impleat ventrcm suum. Tjlts neccssitas
merui illa. Quae oculus mcus vidit, ei non cilius. Hoc ei veniet.ut dubitet utrum impleat ventrem suum ;

est,Nemo scit quia agatur in homine,nisi spiriiusqui cum utique ista ideo quaerantur, ut pellatur neces-
in ipso est(\ Cor. n. 11). Et omnia mihi consummuta sitas.Hoc autem dixit, quia tanto plus cupit, quanto
nemo videt.in con-
sunt in sinu:'m interioribus ubi plus hibuerit. El emitiet supereum furorcm iracun-
Quod si et dixeritis, Quid dicemus contra
scientia. dix: quia non vidit facere opera bona. Vulnereteum
eum?Secundum quod dictumest etiamspiritualibus,
Intendens teipsum, ne ct tu tenleris (Galat. xi, 1). Et
1 Er., ut de ipsis. M.

3 Mss. aliquot, furorem sed oinnes habent postea'

:

fulgebit ,-gicqae legifse videtur Aupustinus, licet nunc

1
Editi, deprecobar. Mss. juxta LXX, deprecabatur. apud LXX habeatur, sugat in Vutgata,
: suget.
 817 ANNOTATIONUM 1N JOB. S. AIJGTJSTINI 848

sai/Uiti serea : perpotua. Pertrmteai corpus ejusja- ctiam pleni his vitam finierint per ea puniendi. Et
cuium.Penetret eum tentatlo,ut et dohisquajsperat, Ubi ett velumen in tabernacutis impiorum ? honor.
et de liis qua relinquit,vulneretur,tanquam a pec- tnterrogate tos qui transeunl ver viam :qui non de-
tore pertergum trajeotua. Falgura i'n tabtrnacults lcctanlur via.sed transount per cam. Et signaeorum
ejus: lerrores repontini in oogitationibue ajUB. Laedat non ignuriiliilis: vel impiorum qua: dant transeun-
advena dnmum cjut diabolu8,qui udventilius est nd
: lcs.diccntes quid eis futurum sit vel a quibusco- '
;

teutundum ; si quidem habealbomoctiamproprias gnoBoantur impii. Quit annuntiabitcorani eoviam

tentationea. Et detegat catlutn iniquitatet ejut : cne- rjus ? Coram impio viam suam nomo.nisi Dominus

lestejudicium.E/ possessiobonerum ejvuab epitcopo*. unnuntiat lidueialiter.quia ipse oi respondet. Et ta-

Hao illi larjjietur Deus. men et ipse Dominus in sepulcrum dcductus est. Ita

[Ib. xxi.] Verha Job. El non sit mihia vobithtec merces non hic spcranda est.EZ super acer-
pietatis

consolatio qua putatis bonis tomporalibus gauden-

:
vinn vigilavit. A.ntc enim ipae resurrexit.quam acer-

dum, cum oomtnunia sint piis et impiia ; el qui \ us vesurgcrelrcsurgcnWum. r>ulccs fueiunt cilapidcs

quandoquisiniquuscsset.hincincum vidnir.ari:cum torrentis: quos saiculum non subvertit, id est dis-

Job dicatusquend sepulerum permancre bonaisla cipulos suos.Et post cum omnis homo sequitur el an-
impiis, el non ineos per ea vindieari. Quid enim ? le cum innumerabilcs. Aut post cum omnis homo, id

nvmquid humana csl castigalio mea ? A Deo est mihi cst.unus homo et antecum innumerabilcs.qm nunc
;

castigatio. Itaque etipsepotest consolari, non vos. in numcro hominum deputati 2 sunt. Aut post eum
Aut quare non irascar ?No\\lc ergo me ita consolari: turba crcdcntium, et ante eum Patriarchrc et Pro-
nam impiorum ntique felicitatem video. Hespicite ad phetts.Quomodo ergo contolamini me inaniter ? pra-
me,etadmiramini : tanquaminaniadicentem..Vi enim sentia bonamala suadcntes.
vel

rccorder,pcriurbor. Indignitales humanne vitas, re- [Ib. xxii.] Verba EliphazThcmanitis./Vonweflonn'-

diens ad affectum praHeritum ab isto in quo nunc s

nus esl quidocet scnsum et scicntiamt Quasi dixerit
est.confitetur.E/ tcncnlur carncs mexdolaribus:car- Job noncum recte judicare cum utique reprehendi ,

naliter do\eo. Qtiarc impii vivunt? Qm-critabeiscau- Deus non possit, nisi per intelligentium, qua supe-
sam, quia diccbant hic in impios vindicari. Elper- rior est, siquidem ab ipso detur homini. Et vcniet

manent,sicut vctustate, ovcs eorum: quo modo pos- tecum in judicium ? ut compareris ei. Lumen luum
sunt vetustate perseverare non enim semper erunt. ;
vi tcnebras conversum cst dignitas. Et dormientem :

Erant autem in manibus corum bona. Non tulit eis te aqua opcruit securum innundatio tribulationis.
:

bona ipsa.cum liajc dicerent./wo vero, impiorum lu- An per ncbulnm dijudicat? quasi pernebulam vide-
cerna exstinguetur : etiamsinon
claritas temporalis, re non possit.iVi<to latibulum ejus,etnon videlur.La-
sicut isti inlelligebant.ZV/iwin/ fitii ejus bona ejus: tent eum quae in terra sunt. Et ambitumcivli percur-
bona quoeeis persuasit.temporalia scilicet, aut An- ril figuram,non et terram. Ergone semitam ttteuli
:

tichristi, aul diaboli. Yideanl oculicjus nccem suam. euttodis ? Quasi Job putarit a Deo res humanas non
Significat ct hanc prosperitatem ignorari abhisqui curari.QiiHi capli sunt immaluri secundum seim- :

hac gaudent in futuro aulcm ad sensumetiamim-

:
maturi.Putabant cnim sein perpetuum permansu-
piorum perducetur. Quia nulla voluntas ejus in do- ros. Aut certe antequam pervenirent ad sapientiam

mosua postcum : quia inconscientia sua Dominum sed quia hocaudierant, non quia ista sentiebantisti
non consccuti sunt in tribulationibus. Licel nume- amici Job.E/ cogitatio impiilonge est ab eo,et implct
rus mensium cjus dimidialus sit quamvis proesen- : tlomos eoruin bonis.Est longe ab eocogitatio impii,
tem coluerit Deum, tamen quia non et futuraspe- quia non sic facit sicut sperat iinpius ; id est, aut

ravit,quod est plenus mensium numerus.l/w cnim quiaplacet ei impietns.aut non videt eam. Videntes
homicidia judicat.Qma impii cum persuaserint im- jusiiorcs erunt: intelligentes ; quamvis isti non in-

pielatem pcr dilectionem carnalium impietatum, tellexerint.putantesquia hic redditur impiis.E/ in-
fuluro ssculo utique occidunt.Non tamentalia ho- culpabilis subsannabit eos : impios. Esto durus, si

micidia judicant homines.sed solus Deus. llic mo- tustinturis patiens : hoo cst.dura. Procul faeies ini-
rictur in robore simplicitaiis su;r. Videtur exsequi quitalem a tabernacuto tuo : oonveraationem vel vi-

occulla homicidia,conimemorans largum unum, et tam tuam ;

quamvis hfflo isti carnaliter dicant. El

alium avarum quia homines abundantes, et largi ponens illud super aggerem in petram : adversus id
;

putantur et bon\. Mesttna ejus plenasunl adipe ha- : quod dixit,F/umen decurrens fundamentaeorum.Quia
bQtlst\t\&m. Elmedullaeorumdiffunditur : inteatino- humiliavit semetipsum: ipsum \i\men. Et diccs.Elatus
rum ;
quia non tcnct intrascbonasun.sed impeudit esi in superbiam : adveraua Buperboa.Erue mnocen-
illavel in se.vol in aliis. Ituque scio vos audaeter milii tem,et salvabens munditia manuum /uaitun. Noli de-
insistere.Hon enim conalderate dioitia. Quia dicitis, llcere in bonia operibua, quia ourat Deua bumana.
Vbi eti domus prinuipis f vel impiorutn velsuperbi; xxtn.]Verba Job.5/ quidtm teio t,uiadc manu
[Ib.

quia putabant hio eia aufcrri bona, cum plerique mea cst inercpatio de pecoalia meis El maiius mea
:

gravis factaetl super gemitum mMtm.Ideo meparoua-

i
Bditi, abipio. Al Mss ., abepiicopc :juxta LXX, pura sisti 3 , ut doleam. El venire usque adsothm tjtu IH
tou tp\ '

« tu*.,ad ajjectumptrierritum. \m al Er.,art affectum '

SlcBr. Lagd. Ven, la B., tt, M.
|Mrtorri/tim.Pauloqu« \»>*i Ploriaoentli codcx babetj • Mn. trei. dtptttanah
in quo hunc est,citm i-imfitttur. ' Sic iMss. At tuliti, ptreutHiHt,
849 LIBEIl UNUS. 850
sim tam sanctus.ut perveniam ad eoruni nuuierum, hoc deputati sunt a Deo. Suavis faclus est eipanisin
qui sedes ejus sunt.Tunc enim possum dicere vera, a</o/MC«mVs.Impioetpersecutorisuavempanerr dicit
etiiudire: undeet cceli dicuntursancti. Rtcoguoscam id est, persecutioncm, qualibenter fruebatur, cum

causationesquas loquclur mi/u.redditiones causarum, eam faceret adolescentibus : ut adolescentes aut pro
quibusseomniajustejudicaredemonstrat.£7;si'/i/iitm amatoribus voluptatumaccipiamus.quia ipsi facile

qux annuntiat miki jam proximus : ei. An in multa talibus cousentiuntjaut pro eis qui tantum in Eccle-
virtute dijuduabilurmecum:utperpo\.ent\amresista.t sia prolecerunt, ut pueritiae quidem simplicitatem
mihi?Xequaquam. Tamen in terrore non abutaturme: transierint, sed nondum pervenerint ad robur illud
propter peccata mea, pro quibus timeo modo, cum virile.quo etiam persecutor contemnitur. Jtyntman/e
sum in terrore, non abutatur me. Cxterumcum ad tempus nonsuum demessuerunt. Aut genera dicitper-
eum t enero:iu illa libertate qua ego annumerabor so- secutionum, ut aliquem agri damno terrerent: aut
lioeju3,omniaamabo,etnonmihiresistetvirtusejus; pro agro Ecclesia intelligenda,quam ante maturita-
quamvis modo possit me abuti, utpote peccatore: id tem persecutionibus metere voluerunt, id est, ante-
est, faciat de me quod vult, etiam cum ptena mea, quam simulzizaniacrescerent,uttempore messisse-
justetamen. Veritas enim et increputio est ab eo: id pararentur(MH«/t.xm,2 J,30). Deslillicidiismonlium
l

est, non injuste increpat. Educil iu fincin judicium madescent.-coniagicates nudi ad speluncas, ubi saxa
meum. Etiam si modo corripit, postea manifestabit. distillant. Ilapueruntab ubere pupillum.Vupilii et vi-

Namsi primusambulavero, postea non ero. Non arro- duae plerumque ex personaEcclesiae accipiendi : est
gantersperem,non infideliter desperem:hoc est, non populus sub tormcnto.E/ eum qui ceciderat ,humilia-
declinaredextra autsinistra.Inde est, Si ascendero in verunt desertum vel auxilio Dei, vel alicujus; quod
:

caiuin,tuibi es(Psal. cxxxvm, 8). Quismeinde po- est rnagnae saivili33,non talibus parcere. In angustiis
test pellere? etc.-l tsevaquid aget,uon apprekendam. insidiali suntiuique: mnecess\tat\bus. Decivitateetde
Superiorarepetit. A
autemdicit non so appre-
laeva domibus ejiciebantur. Ab eis ejiciebantur alii. Aniinu
hensurumdeditumtemporalibus.CoHrtr/eiiu^Kii/irj- vero parvulorum in gemitu valde: l'uit.//js<; autem Deus
teram,elnonvidebo. Ideo nondebeoessealteva. Con- eorum curam ;ion/ta/tj!7:impiorum,quiamodocuram
vertetur autem dixi, quia ipse in spiritualibus est, eorum non habendo, lecit eos desperare de judicio
unde ego meaverto, si a la?va fuero. Scit ipse viam Dei quia impune mala faciebant.£f ideo in tenebras
;

meam: ut etiamsi pcr tribulationes me duxerit, se- Iradia sunt: ignorantiaejudicii Dei.E/ repente ut fur:
quar. Probavit me sicutaurum : in tribulationibus '. eos occupabitdies ille. Oculus adulteri observat tene-
Egrediar in prxceptis ejus. De tenebris meis exeam, />ra*.Ostenderevult inquastenebras tradanturimpii
sedtamen in prsceptis ejus. Siaulem ipse judicavit per impunitatem : non enim eas quas captant adul-
sic: ut me tanquam aurum probet.
per tribulationes teri, et csleri qui male fariuntpernoctem, neagno-
Propterea ad eum jestinavi quia me tribulavit, ideo
: scantur per diem ; sed illas quas etiam mane super
'

relictis temporalibusad eum (estinayi. Eteommonitus eos sunt. Suffodit ir. tenebris domos. Alia mala facta
sollicitus fui de eo : ut his painis carnalibus asterna commemorat. Perdiem obsitjnaveruut semelipsos: oo-
supplicia devitareni. Mctrco afacie ejus turbaborMo- cultaverunt.iYon cognoverunt lucem,quia simulcis ina-
do turbabor, ut caveam cogitans futurum judicium, net* uinbra mortis : non quia nox recessit, propterea
ubi erit ejus manifestatio. Et Dominus mollivit cor eos deseruit umbra mortis. Levis est super faciem
meum.El ipsum timere.quo cavet futuras pcenas, mi- aqux ad comparationem
: terrs, splendidiores acci-
sericordiae Dei deputat.Non enim sciretsuperventu- piendi sunt, quos lux penetrat et imagolevitatis ; et
ras pcenas et tenebras malis, nisi Dominus molliret ideo levis est supereos umbra mortis. Nam et ipsi
cor ejus praesentibustribulationibus:adversus illud, portant eam perconditionem carnis. Vel, Levis est
quod indurat Deus cor Pharaonis (E.vod. vn, 3). supcr faciem aqux dixit, super eos qui in Baptismo
[Ib. xxiv. ] Quare Dominum non latucunt horx : eorum super terram.Ste-
confitentur .ilaledicatur pars
Quamobrem, vel, Itaque. Finem trangressi sunt: quod delegerunt. De sinu enim pupillorumra-
rile sit
Christum. Et inclinaverunt pauperes a via justa : ut puerttn/:decordeintirmorumverbumpermalamsua-
velimitarentur eos, vel inde arbitrarentur nonesse sionem. Deinde rememoratum est peccutumejus: quod
divinum judicium, quia impunitam videbant mali- putabat in oblivionemvenire. Conteratur sicut lignum
tiam quaeis nocebantrelinquentesjustitiam. Siinul insanabile omnis iniquus: quod nonsanat 3 .Sterilienim
absconditi sunt mites /err^cumhisquideclinaverunt non fecit bene : quae sineconsolatione filiorum eat,
a viajusta.absconditi sunt mites.nemihiferrent au- Consurgens ergo non credit contra vitain suam: non
xilium. Nam triasunt generahominum in Ecclesia, credit adversus vitam suam ; debuit enim credere
cum fit persecutio enim consentiunt, alii fu-
: alii malam se habere vitam, et eo ipso consurgere. CttWl
giunt,alii patiuntur,quorum personam sustinel Job. infirmari cceperit, non speret sanitatem: tribulari.Seci
Et irrueruntasiniferi in agro super me.Stulti et indo- cadit in languorem. Tales eniin impius consolationes
miti,etob hoc superbi, irruerunt super me confiten- quaerit in rebusadversis,quibus infirmiorfiat. Emar-
tem, scilicet Ecclesiam. Et exeunles ad opus suum.
Hocenim opusesteorum,ut in me irruant,id est, ad
1
Editi, male Mss., mane.
2 Sic editi et Mss. At LXX, ou prai mane.
1
M»s. tres. tentationibus. 8 Lov. sanatur, AliicoUices editi et Mss., sanet.
831 ANNOTATIONUM IN JOB, S. AUGU8TIM 8.1 a
cuit sicut malva in sestu altitudo tjus \ quia oon tulit aquamet proximi eorum. An Subter aquam, subau
eestuin tribulationis malva aukem, propter inflr-
; dicndum, tcnentur, vclaliquid talc ? Etuonest vela-
mitatem. Autsicui de stipuk spiea decidens sponte men perditioni. Etiam perditioeum non latet.£xton-
ejus. Quia mane erat in cuimine ipsius. Ipso enim dens aquilonemsuper Rtntlum.Potest aquilodiabolum
sibi aleglt talas consolationes quibus pejus iniir- signifloare,etterrupeocatorem; quoniamet illi et illi
metur. Alioauin quis cst qui loquaturtnendacium me inanis est spes. Suspendensterram super mhilum, in
dicere ? si et aliter sunt. ai u om.Ligans aquam innubibus suis : propterobscu-
Verba lialdadSauchitis. Quidenimexor-
[Ib.xxv.j ritatem prophetUB. Et non est scissa nubcssub eo sub :

diunt quaiu limor abeo? Ista subjunelio videtur illis veritate quam habuit nubes.qua) non scinditurScri-
verbis ooneentire, nuiLus dicit Job, Ideirco a facie pturabintelligentibusinoncnimadvcrsariadicuntur,
ejus turbabor, considerabo, et timebo ab co [Job. sxui, sicutiputant uon intelligentes. Qui tenel jaciem so-
Nemo putet essemoram piralis. sinomorasecun-
15). lis (a) ne agnoscerelur ab impiis ,sol justitiae. Et
dum permissum ejus tentaut. In quem cnim non ve- extenditsuper eum nubem suam.xurnem quam Domi-
Rtmtfa^i2aoA>?hocest,cumipsepermiitit.Insidias nus suscepit. Prseceptum circumdebit super ficiem
autcm dicit tentationes.itul quomodo erit homojuslvs aqux; populos. Usyue ad consummaiioncin litcis; hu-
coram Domino ? Ergo juste eum tentari pcrmittit. Vel jus vita; iinem, hoc est linem sacculi, aut quousque

quomodose mundabit natus c.v mulierel nisi enim a consummentur.id est, perlicianlurhomines.quibus
Deo mundatus fuerit, immundus cst. Si luiuv prxci- dictum cst, Fuistis enim aliquando tenebrse^nunc au-
iwn lucet. Quoniam si exigant rationes et ordo
pit, et tem lux in Domino (Ephes.y, 8). Columnx cceli contre-
providenti» ipsius, ut luna non luceat, prtecipiet ut mucrunt, el obstuperunl ab increputione ejus: quod
non luceat, et non lucebit. Sed quare ? Utrum inde coutigit l*etro per Paulum (Galut. n, 11). Virtute sua
vult videri non mundam lunam coram eo.quia prae- sedaviimureplacavil sa;culum, aquoptrsecutionem
cipitei.etnonlucet? an forterationalisanimainatura patiebatur Ecclesia. Unde etiam columnas cceli con-
figurate hicinsinuatur,cuisol iutelligibilisestlumen tremuisse ab increpatione ejus, potest hoc modo
illud verum,quod illuminat omuem bomineni(j0im. intelligi.ut robustissiiui Ecclesia: contremuerint pro
i, 9)?Et quoniam tanto magis luna lucet terrenis infirmis,ab increpatione Domini permitteutis tenta-
aspeetibus, quanto magis recedit a sole cum autem ; tiones persecutionis. Columnu enim clumat : Quis
propinquat soli, intorimitur terris:intclligamusani- in/irmatur, et ego non infrmor ? quis scanduliuttur, et
ma; diviuitus prsecipi,ut superata nativitateterrona non ego uror (II Cor. xi, 29) ? Prudentia ejus vulnera-
atque mortali, qua splendor ejus apparet terreno tus est cetus. Vulnerutum diabolum do)ore,quo
dicit
sensu videntibus, apparcat et propinquet,subjuj,'e- ei justi non cedebant. Et claustra cceli metuunl eum :
turque sapientiae.quoejus luce secretissime exsul- 1
vel Angeli, vel qui acceperunt claves regni ccelorum.
tans.caveatfacere justitium suam coramhominibus, Priccepto aulem peremit draconem deserlorem. Eum-
ut videatur ab eis (Mattlt. vi, 1), sed cum gloriatur, dem dixit et cetum. Sed nunc ostendit quomodo sit
inDominoglorietur(I Cor. i, 31). Quia et cum ap- vulneratus,cumacceperuntpra3ceptum,quieirenun-
paret hominibus, dono Creatoris apparet, Xec stellx tiaverunt. Ecce hxpartes vixejus: qua ad Deum ve-
sunlmundseapudeum in comparatione ejus.
: nitur. Virtulein autem tonitrusejusquis sciet, quando
[Ib.xxvi.] VerbaJob. Cuiadcs: velquem adjuturus faciefl Tonitrum dicit evidentissimam vocem mani-
«.'cumindi^nanstunquam injustitiseeorum.putaret festationis ejus aut illam forte vocem, quem de-
:

eosaDeopuniendos.Verumsibiipseloquensseipsum dit per lilium tonitrus, In principio eratVerbum, et

revocat, ut Deo potius dimittat judicium eorum, ne Verbitm eral apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan.
aut adesse Deo videatur, aut adjuvare eum velle, i, 1): ut si ordo, Quando /aciet, utrum quis sciet

quasi invalidum, ad coercendos vel corrigendos ho- virtutem tonilrus ejus ?

mines; aut cousilium darc, quid cum illis agat aut ;
[Ib. xxvii.] Et spiritus diviuus in naribus Jiieis. Hio
sequieum,tanquam assecuturuscausam quaredolo- ostenditur prophetice eum dieerequao dicit, et pro-
sos homines esse et viveie patiatur, cum superet pheticecognoscere quia isti consolatorns ejus dolo
omnem animam qusrentem virtutcincomprehensi- plenisunt. Absit a me justosvosdiccre, donec moriar,
bilijautquasi annuntiare illi aliquid de illis.cum ab etiamsi usque ad mortem persequamiui me.quiavos
ipso habeat bomo et spiramcn.cum aliquid cnuntiat. libere reprehendo./Vac enun scparaboiniiocentem-.ne*
Numquid gigantes redigentur in nihilum? Non ergo vos autem. Necentm conseius sum mihi iniquum quid
mirandum Deus parcit, quando gigantes non
si istis commisisse.Uli enim sulent plerumque aliis paroere,
redigit in nihilum. Et na diceretur, Sed ad inferos qui metunt sibi aliquid verum objioi. Quxenim spes

detrusi sunt subjecit quia infernum videt Deus ot

; : estimpiol Quid exspectat ? Nc quia putaret male som
tumen eos ibi ordinavit ubi esse meruerunt sicut ;
optasse inimiois suis, hio aperuit quoanimo dixerit,

justos sive nuno sicut sunt, sive postea sicut erunt, Impietutem quippe illorum vult everti, et poriro su-
quamvis cos nunquam removeat u lucie suu, quia perbiam quod m eum Bolvitur ab impletata anlma
:

omnia nuda suntcorameo; ita ut proximosginaiites quai tenebatur rea; Bolvitur autem peroonfesaionem
etium istoa consolutores superboa accipias. Subtcr
' Er. \o^\i, NOC, pro, ne. M.
n) Moiuluw iu couioe AufUttlnl: siuuidow a[>ud
1
Sic in M»a At in auiti», secretisiima. LXi legilur, thrvnou ; m
Vulgata, solii.
 85H LIBER UNUS. 854
pcenitentishominis.etgratiam ignoscentisDei.Ergo, autDeus cum ventilabit de locosuo, ut non sitin
Quseenim est spes irnpio ? interrogalio et rcsponsio, : loco Dei, hoc est, in populoquem inbabitavit Dcus.
Quia expectat,et confidit in Domino, si jorte solvatur ', tanquam sgge-
El projiciet super eum, etnon parccl:
aul preces ejus exaudiai Dominus. Potest quidern et rem pazndLrum.Plaudctsupcr manibussuis : sicutdi-
alius sensus occurrere in his verbis, scd non ita ctum est, Et ego perditionieorumsuperideho (Prov. 1,
contexituret libro et fidei.ut quasi totum ex despe- 26) nonenim superlugcbit perditionem impiorum.
:

ratiouesit, quod spem prorsus non habeat impius: [Ib. xxviii.] Esl cnim argenli locus unde fil: pru-
cum adversushocscripLumsit^/vitoifiaii/minsiim dentes,qui magis in aclioncsunt. Locus autcm auro,
qui juslificat impium,dcpulatur fides ejus ad justitiam ubipurgalur: sapientes,qui in conlemplat one sunt.
;

(Rom. Etideo quod sequitur, gratia Domini

iv, 5). Fcrrum enim de terra fit. Haec metalla indilferenter
dicere intelligitur. Aul si evenerit ei necessitas ideo : accipienda in bono sunt nam ideo ferrum dixit,
;

debemus exspectare gratiam solventis. Numquid quia nihil interest, quasi superius de ferro diceret
enimin necessitate.id est in tentatione, habuit fidu- quamvis ferrum possint fortes intelligi.Revera cnim
ciam, ineritorun in conspectu Dei? Aut si hivocaverit nulla distinctio et in sapientia hominum quam in ea
exaudiet tum ?si tanquam tiducia operum suoruin in- sunt. /Es autem simililcr ut lapides exciuditur: quia
vocat,quae nulla sunt. Quapropler annunliabo voliis totum de terra separatur : ut ostendat propterea
quid sit in manu Domini: quid disponat Dcus. Ecce esse bonos malis mixlos ad tempus, quia de ipsis
omnes nostis quiavaue vana loquimini: ob hoc gratia malis secluduntur ' boni, et per illos purgantur
jam expectanda est. Quomodo enim allegavit merita tanquam metalla opcri vel aedificio necessaria ;

operum suorum vane vana loquens? Posscssio vero cum ipsa terra opus habeant eliquari ac formari,
polentium veniet ab Omrv.potente super eos: ut possi- unde et separandi sunt, ut post hanc separatio-
deant eos potentes.id est, diabolus et angeli ejus. nem habeat terra locum atque ordinem suum, si-
Potentesautem ideo dicit,quiaistiinlirmabunturse- cut impii per damnationem pro meritis suis. Et
quentes vanitatem,utin eosilli pravaleunt duces et omnem finem quid quo perduceret./nee-
ipse invenil:
principesvanitatis:quomodoetDominusfortemeum nil uutem &\7Lil,vni\\iu\\..Lapislenehrse etumbra mor-
appellat (Luc. xi, 21), non ob aliud nisi quia tenet tis.Lapis,\d est.VestusTestamentum tenebris et um-
invalidos.()uo(/.i'i multi fucrintfitii ejus, in orcisioucm brasmortis datum cst, id est oarnalia sectantibus,
erunt. Filios ejus dicit,quieum ad seducendum imi- quamvis ab uno Deo haic exspectarent: unde super-
tantur,falsorumdogmatum persuasorem in damna- bientes non discindebant torrentem, idestnontran-
tionem. Si autem juvenes facti fuennl, indigebunt: id sibant per lapsum temporalium adaliquam solidita-
est, si confirmati fucrint in errore, indigebunt ; non tem,sedipso lapsu ferebantur. El facla est discissio
enim eos satiavit vunitas.Et qui circa eum sunt,morle torrentis a cinere : hoc est,aconfitente peccata sua,el
moricnlur: qui simillimi suntad seducendum. Et
ei non superbiente de meritis operum:quod factum est
vuiuis eorum non miscrebilur plebibus quas seduxit
: per gratiamNovi Testamenti.Dwmsio torrentisa ci-
cum eis, viri morte desertis, quasi tidem illis con- nere:a.bhom\n\bus. Etcommolisuntabhominibus-.&du-
jugalem in erroris promissioue servaverit. Quod si lantibus non increpante Deo,ab ipsa («) quae eispro-
et collegerit ut terramargentum id est, si prudentes: misssa erant perdendo primalum suum. Tcrra de
et sapientes, cum adhuc terra et lutum sunt, id est, qua eyressus est panis subaudiendum, Ipsos dico
:

cum adhuc stulta et carnalia sentiunt,eis consense- commotos de quibus,tanquam de terra, panis Do-
rint; postea correcti et cognocentes ad justos con- mini exiit. £/ eam incensurus est infidelem ccelesti :

\ertentur. Erunt enim domus eorumsicuttinex et ara- judicio Dominus 8 Locus sapphiri lapidcs ejus: ordo,
.

nex,qu;e servavit: cor, velconscientiam. Autdomus locussapphiri, id est, pretiosi et necessarii ffidificio
dixit munimenta quibus se protegunt, vertim astuta civitatis ccelestis.E/ aggeresaurumei: aurum einon
etlatebrosa, sed invalidissima.sicut tinea folliculus modicum est, sed aggeres. Semitam quam non co-
quo seabscondit, et aranae caverna,in quam se reci- gnovit avis: humilitutem Domini. Nec vidit eam ocu-
piendo cooperit,et claudit eam. Qux servavit autem, lus vulturis: diaboli. Non transit super eam leo: per
intelligitur se ipsa in illacaverna; quia non omnes fortitudinem superbiens./n durissimo lapide extendit
araneae hoc faciunt : propter spontaneam et interio- manum suam. Potens est enim Deus de lapidibus
rem corruptionem iniquae cogilationis, et propter cxcitare Qlios Abrahaj (Matth. m, 9.) Et ripas flumi-
inutilia opera.quae quasi diligenter in domo servavit num disrupit: ut totum irrigaret.Flumina enim dicit
sibi impius. Dives dormiet, el non adjiciet : quia post prredicatores verbi.Voluerunt quippe ripis suis con-
mortem non adjiciet ad ipsas impietates divitias. Ocu- tantum circumcisioni praedicarent. Omne
tineri, ut
lossuos aperuit et non est. In resurrectionem enim non vero oculus meus : humanus, per
preliosum vidit
inveniet seipsum divitem.quod putaverat.ro/te/ eum Verbum carnem ia.clum. Altitudincm fluminum reve-
cestus, etabibil: aut aestus maris tribulatio saeculi; lavit. Virtutes tolerandi persecutiones in martyrio
aut aeslus quo arescunt herbae, quas radicem non ha- occultae et altos sunt in homine, donecpersecutionis
bent- Et ventilabit eum de loco suo aut de spe sua :

1
Ita Regii codicis opecastigamus: scillicet legebatur
id editis, seducuntur.
1
In LXX, sdthisetai, salvabitur, vulgala vero locum a Mss. tres, Domini.

nunc vertit per verbum, liberet. (a) Fortasse ob ipsa.

855 ANNOTATIUNUM 1N JOB, S. AUGUSTINI 856
tentationo rexelontnr.Ostenditque virtuttmsuaminlu- resurrectionom apparere dignatus cst, sicut Apo-
mine: in eii quibua dixit, Kw m(m /».< mundt (VaMA. stolus dicit(l Cor. xv, B).Nulla ergotunc erat solli-
\, Per quos etiam pars Judaaorum dod parva
li oitudo,ne aut B malia male gubernaretur Ecclesia,
ponvereaest. Abytsus dixit, Non est (n me. Ideo in aut heresum vol Bchismatum laniaretur iosidiis.
abyssoconstituii bominea eam Invenire non poti,- Nam Dec ipsaa eorimralts persecutionespassaest
runt, tjuia in ea non est. Non dabituraurum Inclusum uon aliquas pertulit vel intrinsccus vel extrinsecus
pro ea : id eet theaaurue. Non erit deteriorau ro Opk ir adversitates.Loquitur itaque Job ex personahomi-
tanquam ai dioeret, Velsiceam querite, Biquidem nis, hoc est.populi ad Novum Testamentum perti-
deterior non sit auro Ophir. Non mquabitur eiaurvm nentis.desitlerantis illos dies, sicut praedixerat Do-
etubrun.Aat Intelligendum uliquod vitrum specio- minus.Et lortusse ideor/iens«appellavit,non annos,
sum; uut quia sunthominesqui vitrumplusdiligant quia ex quo elegit Dominus discipulos, usque ad
quamsapicntium.i.7 commutatio ejus vasa aurea: non passionem.non anni,sed menses fuerunt. Cumtuce-
sunt,subaudis. Ei excelsa et Gabis non erttnt t'n me- ' bat lucerna ejus super caput meutn: vol carnem Do-
moria: oblivioni erunt in comparutione ejus. Au* mini visibiliter pra;sentem, vel verbum ex ore prs-
excelsa el Ga&fr,tanquam superba qua:quenon sint sentiscorporaliter. Cum verbum Dumini* inspiceret
in memoria.ut per humilitatem trabas de abscondi- domvm meam ad diligentiam custodiendi conver-
tissapientiam. Sapientia unde inventa esf! dicit, sationem.£f circum me pueri mei: qui obsequeban-
quia non potuit eaminvenirehomo nisi per gratiam, turhumiliter necessaria udministruntes.Cum flueret
ideo ad Deum convertendum esse cor. Latct ab oculit pervias meas buttrrum: per mores meos exulta-
omnis hominis: quia non est insensibilibus. PerJitio tionem fidei et bonorum operum. Cum montes mei
et mors dtajerunfcperditi et mortui,cum in deliciisvi- abundarent lacte: Prophetae bene parvulis expone-
xunt. Dominus commendavit viam ejus: humilitatem, rentur. Cum e.vircm matutinus in civitate : aut cum
quaj absconditaest u volucribus cceli. Et ipse novit jum claritas lucesceret.transactis tenebris timoris;
locum ejus. Locus sapientite quis, nisi Pater est? aut in exordio Ecclesiae, ut non satis occultus, non
Cum euim dicitur,£t/o in illo ei ille in me (Joan x, satis manifestus. Et in plateis ponebatur mibi sella:
38);invicem sibi quasi ioca sunt. Ipse enim omiic quod a turbis deferebatur mihi docendi auctoritas. Vt-
est sub ccelo perspicit.lloc modo eu novit, quo fecit, denles iue adolesccntes abscondebantur :dediliconcu-
et non sensibiliter.
Ventontm libramenta atgue mtn- piscentiis. Senes autem assurgebant : prudentes. Et
suras (a) Tota creatura per partem significatur. Et potcntes eessaverunt /fi/ut: superbientes de doctrinis
bene,pondere,mensura,et numero omuia dixit fac- suis. Quia auris audivit et beatificavit me. Populus
ta (Sap. xi, 21),in quibus intelligitur Creator.Quan - quem non cognovi servivit mihi, in auditu auris
do fecit, sicut uidit, enumeravit. Non extra vidit ut obedivit mihi (Psal. xvn, 46). El oculus vtdens nte
faceret sed in semetipso, sicut artifex. Et viam
; declinavit: Judaaorum non credentium. Et os nduse
lempeslatum vocibus tempestatum pro tentutionum
: benedi.vit me : ejus animje quae diuboli conjugio re-
positumest tentationum autem, pro his qui ten-
;
nuntiavit.Ecce ferebatur mortuus tilius unicus ma-
tanlur quouiodo dicerentur voces naufragii, pro
: tris suae, quae erat vidua (Luc. vn, 12K Et vestie-
vocibusnaufragorum.iTuNC viditeam etexposuiteam. bar judicio sicut chlamyde: in prasferendis spiritua-
In pru:destinationel)omiuus vidit viam qua secon- iibus,carnalibus,nesciat sinistra quid faciat dextera
verterent tentati. Paravit ct investigavit: in prasde- tua [Matth. vi, 3), id est, qua intentione operetur
stinatione, non* in actione. operta enim sinistra, dextra cxserta est in vestitu
[lb. xxix.] Quisnammerestituet in menscs
priorum chlamydis; quod facit.qui rectejudicat quo sit refe-
dterum? Heecez personadioi videnturEcclesis simul rendum quod operatur.JudtWuM quod iton noveram
cum capite Christo, tanquaui totus ipse homo lo- e.rquisivi. Ecce nos dimisimus omnia.et secuti su-
quatur fempore abundantne tribulationum ettenta- mus te;quid nobiserit {Id. xix, 27)?Di«it felicitatis
tionum,tanquam his diebus.de quibusEominus di- SU83 fuisse.quod habuerit a quo quareret de futuro
cit: Yenienl dies quando optabltis videre unum de Jie- judicio. Confregi molas iniqttorum: ut jamnoudevo-
bus istis ct non vidcbitis [Luc. xvn. 82). Eo rarcnt plebem de cibo panis. AZtas taea senesctt
enim
tempore quoDominns erat in terra.nulla erat solli- ticut arbor palmrn, multo ttvam tcmpore: prolon^u-

citudo,quamvis adhuo populoparvo christiano, qui bilur.eterosicutarborpalmos inhonore sompiterno,

constubut ex his in cuiu orediderant, ex quibus Bt celsitudine, et rectitudine. 17 ros morabitur tn
crunt plusquumquingenlifrutres.quibusetiampost tnesse mea. Ex quo seminatur et germinat ager,
messis dicitur. G/ortu nUM ROWJ mecum: id e*t, Novi
1
l.tliti, oravit corrupte pro Cabii,
Testamenti. Et arcus meus tn tnanu mca jradtetur:
vooa hebrsa,quam
quidem l.xx retinueruol aymmachua verlit, hul :
faciam quod praecipio. Et m scrmonc mco non adje-
ri<i Vulgata, emmentia Hieroovinua de oominibua he-
:
:
cerunt. Perfectionem Evangelii sigoifloat: nnui ser
braici» iu Job lnlarpretatur,a/<iiudfo«M con/itsioi
denique Ignotum quoddam gemms genua aigoifloara nni Byoagogas datus iiuiiguit adjeotione. Sed gavtsi
putant. sitnt cuin loquercr eis: quiu prior loeutie tiiunrtMn
' Floria isnala codei optlmta note, caret hlc particula habebat.sequens charitatem. QuoJ aj ct rtJerem ad
di itiva.
' legia e ridetur AuguaUnua, proooiuijirfeaQU»
runt mens,.: as, qun vera SSciiiilurte lectio est. 1
Plorlaoanali Jis., aaan Dtntmtt
857 LIRER UNUS. 858

eos,non credebant de his quae in parabolis italo-

: qui justorum sunt proprii, per teuebrosas fallacias
quebatur, ut non intelligeretur non lamen sicut ;
pervenerunt. Quorum domus erunt cavernw. pelrurum:
verba sonare videbantur, vana dicere putaretur. qui concupiscentias suas defendebant, et tegebant
Hic est risus Sarae (Gen. xvm, 10), qui signilicabat quibusdam obscuritatibus divinorum Librorum. Et
omnia eos in prophetia lecisse unde qui ligurate : intet arboret clamabant. Manifesta erant peccataeo-
uliquid dicunt. Elegi eorum viam, et sedi princeps : rum, quamvis ea Scripturarum obscuritate, quasi
aut suscipiondo mortalitem, aut cum publicanis et umbris arborum, tegere conarentur. Ilincest, Cla-
peccatoribus convivando, sed ita ut princeps eis mor Sodomorum ascendit ad me (Gen, xvm, 20). Et
essem ad salutem.E/ kabitabam sicut rex cinctus for- plerisque locis pro manifestis peccatisclamorem po-
tibus : qui suis dimissis eum secuti sunl. Quasi con- nit Sc-iptura ut verbuin sit quidquid corde conci-
:

solans tristes. lios dicit qui spe gaudebant, cum de pitur;clamor,cum procedit in factum.Qut sub stirpi-
praesenti vita erant tristes. Ueati lugentes [Matth. v, bus lerrx manebant. Non saltem in stirpibus, sed

5), ut dictum est ; et, Quasi tristes, semper autein etiam infcrius stirpibus manere possunt intelligi,
gaudentes (II Cor. vi, 10) : qui non possunt 1
tenere qui vel carnaliter pr;ecepta custodiunt.Stirpes euim
illam inagnitudinem, de qua dictem est, Quiaidem sunt non jam ipsi fructus, sed unde surgunt partes
fecerit et sic docueril magnus vocabilur in regno cx- fructifer3S,velarborum,vel herbarum:si tamen fruc-
lorum (Mattk. v, 19.) liferum genus est, qui et non fructiferi generis stir-
[Ib. xxx.] Nanc autem derident meinfimi, nuncmo. <pesd\cunlur. Filiistutlorumetijuobilium Judaeorum :

nent me minores tempore quia et postea nati sunt : in nam hos dis.it superius pareutes eorum propter irui-

Ecclesia tales.etnonproticiunt plurimum. Monenlme tationcm, quia et isti sub Dei nomine ambulant,
auteindixit,quiaperhonoresecclesiasticosaccipiunt quem non colunt. Stultos autem et ignobilea dicit

potestatem praedicandi populo,quae ipsi nonfaciuut. Judaeos, qui e contrario, non solum se conlidebant
Quorum spernebam parentes. Parentes eorum dixit, esse duces caecorum.sed etiam lilios esse Abrahae,
quorum imitatione filii sunt,quibus tunc dicebatur, quo patre secssejactabant nobiles.Sedcumaudiunt,
Vce vobis, Scribx et Pharis;eikijfocriLe(ld.xxm, 13). Ciecisunt,duces cxcorum (Matth.xv,); stulti demons-
Et virlus manuum eorum quasinikitum mihierat pa- trantur et curn audiunt, Si [ilii Abrahx estis. facta
:

rentum potestas,qui tunc usque adeo plurimum po- Abrakj' facile (Joan.vm, 39) degenerando demons- :

tcrant.ut cruciligerent Dominum. Ineo peribat omnis trantur ignobiles. Nomen et honor exstinclus a lerra.

vita : quia non se vel in line correxerunt. Egestale et Erat enim, sed exstinctum cst. Nunc autem cithara

fume instabiles: a variisdesideriis insatiabilibus.yui eorum ego sum horum, quorum illi patres sunt,qui
:

fugiebant in desertum heri : eonferendo, sead excusa- me aurem habebant, non adcor.Efme habent ad
ad
tionem Legis.quarn non simpliciter intelligebant;et fabulam inanem etinutilem narrationem et audi-
:

quiain deserto acceperant/i/yientes in deserlum heri. tionern, quamvis meet narrent, et audiant. Abomi-
Sicut enim hodie pertinet ad Novum Testamentum, nali sunt me,discedentes proeuldonge facti a justitia
sic ad Vetus heri : de Novo enim dictum est, Hodie peccando, et praecepta justitiae malis moribus exse-
si vocem ejus audierilis, nolite obdurare rnrda veslra meam pepercerunl spuere. Ex-
crando./Vdi; in faciem
(Psal. xciv, 8); et, Filius meus estu, ego hodie genui secrandafacies namqueChristi est his,qui pracepta
le (Psal. 11,7). Qui rodebant cortices arborum quia : ejus cum contemptu exhorrent. Vel, male ine inno-
figuras Legis, quibus vina tegebantur 2 pro cibo ,
tescere fecerunt morum suorum pravitate. Aperiens
luibebant. Quorum cral cibus radix herbarum sacra- : enim pkaretramsuam afflixit me secreta rerum,unde
menta quao corporaliter jussi erant celebrare, tan- tantationes existunt. Et frenum in faciem meam mise-
quam terrae inheorentia ; ex quibus tamen simplicis runt : ut eis invitus consentirem,portans eos ducen-
intelligentiae Iructus surgeret, et supra terram in li- tesquo vellent,ad ima sua Et a dextris germinantes
bertatem ferretur,quo illi pervenire uon poterant./«- consurrexerunt et favendo et bene monendo exorti
:

omni bono: amisso prima-

honorati,etabjecti,et egentes sunt quidem.ut suas cupiditates explerent, non per-
tus honore,abspe promissionis; quia etipsum terre- sequendo Pedesmeos vinxerunt compedibus officio- :

num donum pro meritis buis amiserant, et regnum rum ecclesiasticorum, ut non eos possent fugere.
ccelorum non tenent.Qut radices lignorum manduca- Contritxsunt semitx mex ut non apparerent, per :

bant,propter magnam famen. Quod deradicibus her- quas solent boni ambulare, non quaerentes sua, sed
barum dictum est, propter fructum frumenti,hoc do Christi (Philipp.n,20). Exuil enim me stola auctori- :

radicibus lignorum intelligendum est, propter fruc- late pristina,cui cedisolet; quod contingit multitudi-
tum vini etolei. Nam omnes istos spirituales fruc- ne et consuetudine peccatorum praevalente Et jacu-
tus accepit Ecclesia,quorum radices terrae implicataj lis suis vulneravit me praeceptis, quibus video mala
:

Eacramentaerant,quae corporaliter Judaei observare et quia coercere non possum, crucior. Abusux est me
cogebantur, sablatum, circumcisionem, et victimas sicutvotuit: etiam calamitate et miseria mea usus
et caetera hujusmodi spiritualium c\hoTum.lnsurre- est ad justitiam suam Deus, sicut voluit. Doloribus
xerunt super me fures : qui ad honores indebitos, invotutus sum et in me, et in aliis patior. Foris
:

pugnae.intus timoresfll Cor. vn,5). Quisinfirmatur,

1 et ego non infirmor (Id. xi, 29) ? Et iterantur dolores
Oajissam bie in editisnegationemrestituimus exMss.
1 Er. et Lov„ utilia tegebantur. M, mei, discedit sicut spiritus, spes niea.Quasiinaneali-
 859 ANNOTATIONUM IN JOB, S. AUGUSTINI 860
quid conversi ad spem lemporilium, habentcs quod despexijudicium famuli mei aut uncilla-, cum judica-
promitto f.i sicut nubet trtmsiii talutmta non spe- : rcntttr apul me : secundum quod dictum est S.tcit-
raotea salutem promiesam.amore prawantia aaiutia. litria igitttr judicia ti Itahueritis (I CV;\vi,-4).Famulos
F.tnuncsupermeeffundsturanima nuta preoando '. ; autera dixil, laicos adhuc sojcularibus dedito. ()uod
JVo te vere om m*a oanfracta sunt Qrmitatera quam ; si el visitationem,quod rcsponsum dabo'!\n tribulatio-
babuit.dixit aibi eraptam.gi nervinun ditsoluti tunt: ne, quam conscientiam habeo, quia ista despexi ?
lationwprtoteriim.InmultavirtuUapprektndUtlolam Nonne sicut e<jo conceplus sitin in utero et illi? in
mtam : ad demonatrandam virtulem suam.modoaf- Sacramentis. Eadera enim omnibua pradicantur ',
Bigendo.el poatea reparando. Sl quasioravestimenti eadein credunt. Et fttimus simtlilcr in ventre'1 Non
mei cireumdedit tn» modioum mihi raliquit aueto- ; enim illo aliter renuntiat, quara ille, qui pleneser-
rii&tie.ln terraetcinerepars mea :\n parailentia,quia viturus est Deo.£{ de venlre inulris nicte du.ccis fui.
extremum. Steterunt et consideraverunt me et me ; Ab inilio enim sui hasc* opcratur Ecclesia. \ut si
jaoente,auperbi steterunt.quacrcntcs quid in n.e re- despc.ci tiudum pereunlem cl Si non fide
non operui.
prehenderent.£t projecitli me a satute. Illos dolet, reniissionis peccatorum, tanquam tunicam non ha-
qui spom
reparationis amiserunt. Domus enim est bcntem, velavi a nuditate fceditatis, id est peccati,
omni mortati Crra.ldeo se dioit mortera metuere, pereuntem. Jam enim desperat raultitudine pecca-
quia oonversatio ejus non sit in ccelo (P/tilipp.iu,2Q) torum. Et hinc est. El quorum lecta sitnt peccata
secundum plures qui mali sunt in Ecclesia, et ter- (/'so/xxxi, 1). Iii/irmorum si non bcnedixerunl mihi
rene vivaal.Atgue utinam possem meipsum interficere: Itumeri : spe immortalitatis.tanquam pallio desuper
ut morerer saeculo. Aut rogarem alium, et faceret cooperti.Ne autem post lldem remissionis peccato-
mihi Itoc : vel angelum meliorem, vcl Deum per rumsufficereputarent prseteritarum pcenarum metu
quem corrigerer. Ego bona prasstolubar. Dolet, quia carere.et inciperent sperare temporalia, bene adje-
repfntesibiistaevenerunt. Venter meus efferbuit, et cit De tonsura ovium calefacti sunt, quod a frigore
:

non taeebit: inferiora, vel memoriaqua recordatur spei terrenoe, illorum vindicati sunt consideratione,
quid fuerit primo.etquomodo afflicta est ingemiti- si carnalia per renuntiationem posuerunt, exem-
bus El steti in cneiu clamuns : quia non in frequentia plo gregis detonsarum (Cant. iv, 2). Si levavi super
audita est eorum qui se nolebant corrigere. Cutis pupiltum manum meam : qui non inveniendo pa-
mca innigrata est valde ; ex his quae lorinsecus pa- trem,poterat creaturam vel hominem seqai. Fidens,
tiebatur. Versa esl in luclum cithara mea : opera ijuia mihi est adjutorium mulluin : volenseis domi-
bona, quibus laudabat Deum gaudens. nari. Discedat humerus meus a jugulo meo :quod his
[Ib. xxxi.l Teslamenlum feci oculis mew.Numquid contingit, qui se ab Ecclesia separant, dumvolunt
ccopi sperare visibilia ? Ut
non cogitem dt virgine ut : populisdominari.utprascisionemprascisionispatian
subaudiatur.absit. Hinc jam incipit meritaEcclesis tur. Per humerum autem aut brachium, significan-
commemorare, in his qui perseverant in line in ten- tur actiones. Timor eniin coittinuit me : ne levaret
tationibus magnis, abundante iniquitate, et refrige- manum super pupillum.ft a ponderc ejus non susti-
scente charitate multorum (Matlh. xxiv, 12,13). Et nebo si hoc velim ul pupillam opprimam. Posui
:

non cogitabo de virgine : incorruptione sapientiae, uurum robur mcum numquid praesumpsi de doctrina:

vel justitiae.E/ qux est alia pars Dei desuper subau- aut sapientia Dei? Quod si et in lapide prcttoso fide-
ditur.non cogitabo. Aut ita Et qua? est, nisi illa ? : buin : quasi de operibus meis. Si et Lvtutusstim, cum
Si incessi cum irrisoribus. Jam bonis qui sunt in Ec- esselmihiccnsusmultus quasi de : meo : ut qui gloria-
clesia difficile esi non talibus sociari 2 .KW « fcstina- tur, in Domino glorietur (II Cor. x, 17). Si et in initu-
vitad dolum pes meus : hypocrisis. Seram etaliifruc- merabililnts posui unimain meam 3 ^Subaudiendum
tus meos edant : quomodo Judaeis contigit.id est, ea ad omnin, Discedal ab humero meo brachium meuin)
dicere quae magis quam ipsi. Sine stirpe
alii faciant, quod amarer * a multis Et dcceptum est clam cor
simsuperterram: ut arescam.llleenimin terra facile incum : ordo, Si el in inmumerabilibus posui animam
tanquam in pe.tra tirmusest, qui facit quod dicit. Si meam, el ilcccptum cst clum eur inettm : si consensi
sccutum est cor mcum mulierem ut suara quasreret : tali cogitationi.ut in me pressumerem.Quod si et os-

gloriam in populo Dei, potius quam Dei, cui uni 1

sum inanum incaiit.poncns ad os incum gavi-

culatus :

jure debetur..iur ri obsedi januas tjw. insidiosecap- sussum tanquam dcoperibus meis.QlietiMatfavtMil
tavidesidcria plebisejus, veliimorem.quibusagere- suinsui crritinai>timiciinei:F.cc\e$'\K, ut sunt peiso-
tur,ut mihi potius serviret quam Deo.Placeat quoque cutores Ecclesias. .-tudit auris mea malcdictionem
u.vor incu atteri : faiua mca diabolo.cui quando pla- meum : perducatur ad sensum. Opprobi io ttM
oemus,diaplici mus Deo.lIl«j en m majia nostrisgaua in populo meo dtljamatus : plebi sanctorum, ut Btpar
det, Et filii me: humilicittur : facta.vel imitatoros retur tanquara illuaua.QHOd si siepe dixerunt ancttLf
mei. Furor eiiim uiiim.e mttt est imioinitus, coinituicu-
lare viri tuorem : mihi eam vindioando. Quod siet
r. et Lov. Sic legunt Uuur locum,«irf* »i e nim in sa-
> I

cramentis omnibus pijetticantur. M

1
peecando, Mhs precawto.
Kiliii, . Sic Mss. At edltij Ab inttio tnim fut Hxc, fk\
1

» Sir Kr. Lugd.Veo, Lov. lu B. (Jam tle bonis qui sunt 1 In LXX, manum 'nean : nulfranatur Vul(jaln.
tn Lcclesiu). Ui/ficile est iwn tatibus sociari. M. * Aui. et Er., quod amarttur.
 LIBER UNUS. 862
861

mex : adulatores. Quis det nobis ut carnibut ejussa- dentia.Per somnium,autin visitatione nocturna : aut

tiemur? cum satis bonus essem : ut imitarentur fe- in ignorantia aut in Iribulatiene. Aut sicut incidit

licitatem carnalem in me. Non tamen haec gessi ;

trtvus timor in hcmines, cum dormiunt in cubiculis :

securi. Et coi"t us ejus a ruina cruat translate sicut

ne dicerent enim h<ec, non me praebebam in tali-
:

bus bonuui. Foris non madebat hospes : recipiebam ossa. Et pepercit unimx ejus a morte : cum eum
converterit, parcel Quia venlurum e*t bellum, et
peregrinuui in saeculo. Quod si et sponte peccans, ei.

arguet infirmitate in cubili post

abscondi peccatum meum. Voluntarie enim peccan- ilcrum eutn in :

tibus nobis,postquam accepimus scientiam verita- conversionem jam probat, ne de se pra;sumat. Et

tis Hcbr. x, 26). Aut si dimisi infirmum sinu vacuo multitudo ossium ejus emarcuitSiducvd dese.Omnem-
exire januam meam ut ideo exierit januam, quia
:
que escam non potcrit sumcre : consolationem de
sinu vacuo fuit. Quismilii tribuat aulitorem? Quis temporalibus. Et renovabit corpus suum sicut litura
Manum Domiui non ti- in pa;ie(e:mutationem vita;:et hic translate.propter
mihi praestet ut audiar? si
aedilicium, id est, in societatem. Et molliet caines
mui : qua scripsit, Si non dimiseritis, nec Paler
vester dimiltel vobis (Matlh. vi, 15). Conscriptionem suas sicut parvuli durus superbia.secundum
: ne sit

si quam habeo: ordo, Conscriptionem si quam habeo.

quod Eliu videtur,tentatur Job humilis perinnova-
Ei non disrupi eam supcr humeros rr.eos,et corona-
ri
tionem.£( intravit faae hilari cum professione:psiTa.-
tus tegam supcr humeros mcos levans et coronatus :
tus ad tentationes. Sulva animam meam, ne vcniam

publice legam, id est, adversus faciom meatn. Sta- iu corruptionem : hic tentatio tnortia.Yiees tres cum
tuam te ante faciem tuam [Psal. xlix, 2i). Quia po- viro : convertionis, probationis, mortis. Sed eruit

puli corona confundar quia non feci mandatum animam meam de morte : quia adhuc haec mortis
;

Domini, quod rce fecisse jam dixeram, negando restat, Vt anima mea in lumine colluudel eum. Jam
primo me habere conscriptionem,quae mihi postea ergo orationes cessabunt,quia nullaerit indigentia.
objiciturSt super me unquam terra gemuil : stipen- [Ib. xxxiv.] Respondens autem Eliu.dixit .Quomodo

diarii Ecclesiee.quodmalus sum..4u£ sulci ejus plo- dicitur, Et adjecit. Et qui habetis scientiam,auribus

raverunt simul : quo semina recipiuntur, et unde percipile : spiritualibus.Qum auris sermones probat:
fructus dantur; quia et malus sum, et mala semina ista carnalis. Quid est bonum, guia divit Job, Justus
seminabam:ideo simul.Aul si et virlutem ejus comedi sum t Quid boni dixit quia dixit ? Et in judicio meo
solus sine pretio : qua participat
ipsa misericordia, mentitus esi.Wiac est,Ego bona prxstolabar (Job xxx
catechizanti qui catechizatur (Galat. vi, 6); hoc est, 20) : ideo praeter spem, quod est, mentitus est.
solus, non retribuens ei qui daret. Aut ji animam Quis est vir ut Jobl Adhuc verba Job sunt. Dixit
Domini lcrrx decipiens contristavi non me dignum : enim, Son visitabitur qui ambulavcril cum Deo. Hic
exhibens passioni ejus qui pro me animam fudit. illum putat deceptum,quia hoc sperans illa orania
Nolite constristare Spiritum sanctum in vos (Ephes. fecerit : aul certe, quod in bonum non putat vi-
iv, 30). Pro tritico germinet mihi urtica : pro spiri- sitari eum qui ambulaverit cum Domino. Absit a
tualibus doctoribus magistri prurientium auditu Domino impietas : aut ut non visitet in bono, qui
per confricationes hominum mente corruptorum, cum eo ambulaverit; aut etiam si visitaverit in

et a veritate destitutorum (I Tim. vi, 5). Et pro hor- tentatione,impie et injuste agat. Dnpius est qui dicit

deo spina : pro carnalibus obedienlibus peccatores regi,lnjuste agis.Tu autem non debes illud dicere,

et resistentes. Erat enim Job in conspectu tuo justus; qui non es impius.Bene.giii dicil; non, qui dixerit,
in conscientia sua. ne jam etiam ob hoc esset; quomodo dicitur, Fac-
[Ib. xxxii.] Verba Eliu Buzitis. Deus abjecit «iim, ' tum est,qui hoc facil. lmpiissime, principibus tan- :

etnon vir : ut hanc dicam causam.cur tacuerint.fi quam Angelis dicat, Nisi Michael princeps vester,
sermonibus veslris ntn respondebo ei.Ego enim talia impiissime agitis.Aulsi itaimpiissime dicitur prin-
dicam, ut mihi, quemadmodum vobis, respondere cipibu*, quanto magis regi? Abusi sunt enim inique
non possit.Qum ergo exspectavi, et non sunt locuti : cum exctuderentur infirmi.M&\e usi sunt exclusione
quasi ad Job conversus dicit. Yenter meus sicul uter sua.cum propter infirmitatem excluderentur ab ea
musto plenus. Commendat hunc Scriptura, quia in visio«e,qua videntur omniadivinitus ordinatissime
prophetialocuturus sit. Et veluti follis xrarii disru- ordinari et administrari.In eo autem male usi sunt,
ptus:sni duritiam solvendam,de vi loquorjinde etira- qnia spiritum suum sequi maluerunt, Deum ista

tus dicitur.Non enim opus esset ut ego loquerer,si non curare:exhoc enim illis vane veniet.ut in ne-

vos ei responderitis. Alioguin et metinex edent aut : cessitalibus suis clament et regent hominem, cum
sicut vos aut sicut omnes qui mirantur personas. Deum rogare debuerunt. Seque erit locus,et non est
[Ib. xxxiii.] Mundum eslcor meum in verbis : non umbra mortis, ut latitent qui faciunt iniqua. Non ad
duplex. Spii itus divinus qui me fecit : subaudis,est;ut hoc est umbra mortis ut latitent ut est, Non senes :

sit, Spiritus dii\nus est qui me fecit. Quomodo ergo habent supienliam (W.xxxn, 9,, quia non senectus est
dicis, Justus sum, el non exaudivii me? quasi adver- causa sapientiae et, Hxrelicum ne salutes (Til. III,
:

sario dixerit Job. Semelenim loquitur Dominus quasi : 10), ne inde, qua haereticus est. Et evertel noctem,
vocationem omnium justorum semel fecit Dominus, et humiliabuntur ut supra eos sit quod sub ipsis
:

et temporaliter circa singulos hoc agit divina provi- erat; id est, premat eos quod subditum illis erat.
1
Mss. aliquot, adfecit. £( exstinxit impios; lucere sibi videbantur.Etjuslitias
863 ANNUTATIONUM 1N JOB, S. AUGUSTINI 8J4
ejus non i'(i;//(iii ifrutlt.Dicit quid boni Deus fecerit ile enini patiuntur ha^c, ut Deum quaerant, non ut
iniquitate eorum:ul perferatur ad «tm clamor pau- inaniter vooiferantur.Quod autem tut, fecit me, pro
perit.lpts qviitem dabit,et (juis poterii condtwmaret lento eet,quia qunrentem se non relinquet,
Non qualem qu erunt b.ominea qu« illis tribulatio- qaem Ipee Deoit, Qui distribuit outtodiat noctvrnat
nibus turbatur.Si Deus justilieat,quis est qui eon- teinpora hujus sajculi sub certis potestatibus ordi-
demnet (Jlom. vm, 33,34] / contra hommetn simul: / nata.quia nec in ista crroris nocte relinquet homi-
adversus gentiles et Judeaoe.Qui regnare facit homi- neiu Bine eustodia.qui euin feeit. Qui separat me a
Mffl lajpocritam propter perversilulcm ;ioi>ult:cui di- quadrupedibus lerrve, et a volatilibus coeli sapientio-
citur.Ot/t cn/o (/<><-<'.! alium,teipsum non </<><vs (fd, u, rem me enim qua:rendus est Dominus in
fccit. Sie
.1 r. </«< ;/(<.• videbo: tu otlende mihi : te reprehen- afllictionibus vita; hujus.ut non ab eo terrena bona
dens, meipsum reprehendenduni esse non vi-
forte desideremus;quiajam bestiismeliores sumus.ante-
deo ? lnterroganter pronuntiandum. 67 iniquitatem quam illa accipiamus. Ibi clumabunt; et non audies,
operalus sum,non adjiciam: correptus a te..Vu/;t</ui'<i Ibi, dixit, in multitudine, in alQictione clamantium,
a tc c.ihjil tam.qiiia repulisli? quia reprehendisli.it' et a bracl.io raultorum; aut certe, Ibi, propter hoc ;

l»> supiensa udtet verbttm meum:Ue\xta omnia curare. sicut est, lbi ccciderunt qui operantur iniquilatem
/06 autem non insaptcntiit locutus «/:putando quod (Psal.\sx\,{'i).Et non audies quod dixit, de eo dixit.
aliquid sibi inique divinitus acciderit. Ab injuriis subaudiendum, clamabunt.
maiorum :

[lb.xxxv.] Quare hoc existimasli in judicio'.' quare Yana cnim lton vult Dominut videre.Noa vult subve-

hoc judicaati?7u quis es,qui di.visti.Justus sum.tintc nire vana petentibus, et non ideo vociferantibus in
conspectum Domini? Ante conspectum Domini dixi- afflictione ut bona sempiterna percipiant,cura pro-
sti, Justus sum. Utrumque enim reprehensibilc est pterea separati sint a quadrupedibus terrse, et sa-
in homine unum, si aut superbe dicatur, aut fal-
: pientiores facti volatilibus coeli : sed vociferantur,
sum sit justum eum esse, etiam seeundum huma- quia non sunt in hujus sasculi iuiquitate ielices.lps*
nam justitiam; alterum autem,quia nunquam vere enim Omnipolcns perspicit eos qui factunl jusliliain ,et
dici ab homine potest,quod anteconspectum l)ei sit salvum me faciet.^icut ipse videt facientes.qui cor-
justus.cui comparatusquilibetiniquusest..tu/<t«Vis, dis intima perspicit.sic ea salute salvo? facit,quam
Quid prodest tibi,aut quid taciam.si peccuvt/tioceuiai ipse videt in occulto.Quia nec oculus vidit, nec au-
ei videlur Job dixisse Deo, quasi aut Deo prosit ris audivit, nec in cor hominis ascendit, quss prtB-
peccatum ejus, ut isto dolore ad impietatem coga- paravit Deus diligentibus se (I Cor.n,9).Ideo etiamsi
tur.ubi etit, Xolite me
impium esse:aut bouum
docere perturbeturvana salushominis,dat tamen auxilium
est tibi si inique egero (Job x, 2, 3) ? aut Deo noceat de tribulatione Pater.qui videtin abscondito(.u\t/<;/t.
peccando,et ideo illum sie insequatur Deus quasi vi, 4). Judkare itaque eum, si poles collaudare eum,
hostem suum premens, ne aliquid ab illo mali pa- ticuti est.lioc enim visus
Job dicere,cum ait ,f'fi-
est
tiatur. Nam hoc etiam dixerat, Si cjo peccavi, quid nam essct nobis arbiter \Job ix,33'! £f nunc quia non
possum tibi facere (id.vn,20 ?Ad utrumqueergo Eliu cst vtsitans iram suam, ncc cognovit delicta vehemen-

respondit,consequentibus verbis. Eyo dabo libi res- ter Cognovit ad vindictam.Undeest,()ut>niu;/i iniqui-
ponsum,et tribus amicis meis.Aspice in ca:lum,ct vide; tatcin meam eyo cognosco:et in eodem loco, Averte
respice in nuLes quam altx sint a te.Si peccasti,quid faciem Utam a peccatis meis (Psal.t, 5, 11). Cognovit
<i</M. Conlirmat quod ab eo dictum est.-Si ego pecca-
y
ergo delictajnam ideo patiuntur homines tribulatio-
vi,quid possum tibi faccre.Autsimulta injusia fecisti, nes in hoc sseculo:sed nonvehementer,quiapartibus
quid poleris faccrc t Plus est, multa injusta fecisti, corrigens dat locurn pcenitentiae. Et Job vane aperuit
quam quod snperius tamen quid
dixit,/i<?<'c«j((.Sed os suum; in igiiorantia sua vcrba muttipltcat.
poteris facere Deo; quando ne nubes quidem potes (Ib. xxxvi.] Sustine me pustllum.ut lc doceant :ad-
liedere?£/ si justus es,quul dabis ei?E coutrario.quo- huc cnim in mc sunt scrmones susctpiens scientiam :

modo justitia tua nihil ei prodes, sic injustitia ni- meam de longe. Quoniaiu quamdiu sumus in hoo
hil nocet. Aut quitt de manu tud accipiat! etiamei corpore, peregrinamur a Domino (II Ccr. \ . 6

dare velis;proptersacriticia,quse stulti putant Deum ribut autcm meis qiuc justa sunt, loqaar. Ne dica-
sumere velut eis indigentem. Viro simili tui impie- tur ei, (quod peccatori dicit Deus, Quid tu enarras
tas tua,cl filio hominis juslitiu tua : vel illa nocet, juslttias meas, et assttmis testamenlum mcum per os

vel haec prodes.Sed his versibus confirmavit potius, titum'! Itt vero odtsti erudtlioncm (P*ai. xux,t6,17)r
quam refellit sententiam quam dixit Job, Si ejo Ergo hic operibus loquendum est : nam scientia
peceaii, quid possum libi faccie! Consequenter ergo de longe suscipiturex parte el in amigmate. Cum
oportet ut ostendat quareinhae vita homines altli- auteni venerit ijuod perfeetum est. quod ex parte
guntur injuriis iii;ilorum,inter quos etitim diabolus est auleietur (I Cor. »11, 12) ; et non jam de Kmge
cum angelis suis numeratur, princops mjuriaruin erit, quoniam videbimua eum sicuti est
et iniquitatuin omnium, Cum enim Deo non pos- lii, 2). In veritate, ct non injusta verba injuste mtel-
sint nocero peccantos, cur eos tradit in polestate Uges. Ka ipsa quas patiebatur Job verb
afOigendos inalis ? et exponit deinceps, diotOB, I dioit ease in veritate, et non injusta eed at> ; isto

multitudine clamaliuul.vocifcrabuntur a brachio mul- injuste intelligi existimat, quem putat conqutri
torum.El non duit,Vbi est Deut qui fecit me! Ad hoc se immerito pati, cum etiam de justoruui tri-
865 LIBER UNUS. 866

bulatione dictumsit, Tempuseslul judicium incipiat a indigentia mortalitati3, qua» facta est de peccato,
domo Domini (I Petr.ix, 17). Et scito quia Dominus cum jam dicitur. Ubi est,mors contentio tua(l Cor.x\,
nonabjicietinnoccntem :quamviscorripiat quem dili- : eoquod noluerunt
55)? Impiosvero non faciet salvos
git.et flagelletomnem filiumquem rccipit {Hebr. xn, scire Dominum. Hoc ad Gentes magis videtur perti-
fy.Fortis roborecordis,noti vivificat impium: quamvis nere. Et cum monerentur,inobedientes erant.Uoc ad
ad tempus ei parcere videatur. Et bene, Forlis robore Jud<eos,et omnes qui eis per inobedinntiam similes
cordis, quia tunc cum non vivificabit.quandoserao l
sunt, etiam in Ecclesia. ht hypocritx corde ponent
pcenitentiai locum quaoret cum lacrymis.et non inve- furorem : quo Dominum crucifixerunt. Non chima-
niet.necflectetadmisericordiamfortiterjudicantem, bunt,quia Hgavit eos : honore nominissuper omnes
quemmodomisericorditer admonentem contemnit. gentes. Moriatur crgo in juventute animaeorum: insu-
Et judicium pauperibusdabit quo judicent eos a qui- : perbia,qua se extollebant veluti de meritis operum
bus patiunturiniquitatem.Et bene pauperum, ut sn- suorum. Etvita eorumvulneretur ab angelis. Commo-
perius impium divitem intelligas,id est superbum. dius accipitur a nuntiis veritatis,qnorum aliis odor
Non auferet ajusto oculos ejus. Etiam cum eum velut vit.T in vitam,aliis odor mortis in mortem(II Cor.u,
infornaceprobattentationetribulationisfEcc/i.xxvn, 1G). Quod tribulaverint infirmum ct invalidum illud :

6),non ei auferet intelligentiam, qua cognoscitur ct infirmum Dei,quod fortius est hominibus(I Cor.l,
colitur Deus.Exquosatisostenditimpiorum pccnam 25). Judicium vero mansuetorum statuet: ipse Domi-

esseipsara caecitatem,etiam cum videtureispaici.E( nus, exemplo mansuctudinis suas ilifferens etiam
cum regibusin solio : subauditur.sedere eos fecit,boc vindictam imitantium se.seil tamcn certo futuram.
est, justos. Reges autem dicit qui carnem suam re- Et quia decepit te ab ore inimici abijssus. Decepit,si-
gunt ; unde est illud, Quisestrexquivaditcommittere cut visumest persecutoribus ejus,prolunditas hujus
bcllum cumaliorege(Lur. xw,3l),etc. Etsedere eosfccit SKCiilichristum ab ore falsi testis : ad ipsum enim
inperpetuum,et exaltabuntur. Ethicsubauditur quod Dntninum convertit sermoncm. Effiisi subter eam :

supradixit, cum rcgibus in solio. Exallabunlur au- 6ubaudiendum,deceperunt te; gravatienim terrenis
tem dixit,quoniam humiliati sunt. El qui compedili cupiditatibus subter abyssum effusi dicti sunt. Et

sunt compedibus.A quo vinculo dicit Apostolus silii descendit mensa lua plena pinguedine : Sacramentum
bonum esse dissolvi,etesse cum Chrislo (Pliilipp. i, corporis et sanguinis ejus, panis qui de cmlo des-
23) ;id est.retinacula hujus vitae.in qua corpusquod cendit (Joan. vi, 50). Non dcficiet justos judicium.
corrumpitur,aggravat animam (Sap, ix,lr>).Capien- Quaravis edantpauperes.ct saturentur,ad imitandas
turin funibuspaupcrtatis. Convincienturlongiscon- passiones Domini,parati de plenitudine charitatis ;

suetudinibus delectationumcarnalium,qua; sunt de non tamen idco non facit judicium ipsorum cito.

rerum indigenlia, quibus morlalis vita sustentatur munerum

El ira super impios erit propter impielalem,

annunliantur eis opera eorum. Non uti-

et agitur. Et qux aecipiebant iniquitatibus. (Jmnia munera dicit,
que bona,sivc ista ipsa concupisrientialia, de qui- quaecnmquecommoda temporalia,propterqu33 com-
bus dicitur,S«'o quia non habilat in carne mea bonutn moda iniquitatcs fiunt. Non teavertatvoluntas anitni.
(Rom. vii, 18) quae eliamsi non regnent in nostro
;
Domino dicitur.nonmonentisauctoritate autjuben-
mortali corpore ad obediendum eis,non tamen de- tis audacia.sed locutione prophetiae perimperativum
3iint : sive quibus ad hasc venire homo meruit ex modum futuraprsdicentis ; sicuti est,Accingeregla-
traduce peccati. Etdelicta, cum fuerint roborati. Ipsa dium tuum super femur, potentissime (Psal. xliv, 4).
sunt opera quae supra dixit. Non enim infirmis fa- .1precibus infirmorum: cum in nocessitate fuerint,
possunt annuntiari,id est manifestari sed iis
cile ;
clamantium, Infelix egohomo, quis me liberabil de
qui jam ita profecerunt.ut transierintomnem islam corpore mortis hujus (liom. vn,24) Et omnes qui ha- '?

iniquitatem,qu33 vulgo nota est in apertissimis ope- bent fortitudinetn : praisumentes de operibus suis,
ribus flagitiosis et facinorosis. Sedjustum exaudiet et suam justitiam volentes constituere (Id. x, 3),
eum scilicet qui ex fide vivit (Habac. n, 4), ut gn- Noli extrahere yer noctem. Manifestum sit quod eos
tiae Dei deputet, non meritis suis, non solum quod n pcipulo tuo secernis, sive illos superbos qui de
secundum vitae istius modum justificatus est, sed oliva fracti sunt, sive sarmenta dc vite ampuiata,
etiam quod ab universo delictorum malo
restat, ut unde hasreses et schismata exorta sunt. Utascendant
liberetur annuntiat veritas fidelibus, cum
: quae populi pro eis : ut inserantur infirma hujus mundi,
fuerint roborati,quando capientur in funibus pau- confusis fortibus (I Gor. i, 27). Quoniam qui se hu-
pertatis adhuo enim compediti sunt compedibus,
; miliat, exaltabitur ; et qui se exaltat, humiliabitur
nondum exaltati, ut sedeantin solio cum regibus (Luc. xiv, li). Sed cura ne quid facias indecens: ne
in perpetuum. Et quiaconverteniur ab iniqui-
dixit, nomen Domini Dei etdoctrina blasphemetur, dum
tate.Et tf['.r;f,subaudiendumcst, Deus. Siaudierint dicunt, quorum judicium justum est, Faciamus
el servicrint, complelmnt dies suos in bonis, tt annos mala ut veniant bona(Rom. m, 8). IIoc enim elegisli
suos in gloria. Tunc vero nullum peccatum erit in super inopiam. Non solum elegisti inopiam confi-
homine, quia nulla erit mortis contentio, id est, tentis, sed super hanc vita? ac morum decus, ut
doctrina salutaris ornetur in omnibus. Ecce Deus
1
consolabitur, vel, roborabitur in fortitudine tua,
Editi, lero. Mss. vero, sers. Sic inferius
ad cap. 37,
v. 4, vocatur sera infidelium pcenitentia in die iudicii Quia etsi crucifixus est ex infirmitate, sed vivit ex
1 Er. etLov., quem. M. virtute Dei (II Cor. xiii, 4). Quis enim est sicut ille
 867 ANNOTATIONUM IN JOB, S. AUGUSTINI 868
potens ? vel quis est quirtisculiat openi ejus ? Unquam mala sua ut gratiao Dei eubdantur, ipsi veniant ad
judloans de illo,oum i j>sc sltjudex vlvorutn et naor- lucom ul manifestentur opera eorum, quoniam in
tuorum, Aut quise*t qui dioat, Egit inique ' ? Memente Deo sunl operata (Joan. 111,21), non in ipsis. Con-
quia magna iunt oyera ejus, qu;f laudaverunt viri; trarius est enim ot imir.nni misericors, et superbo
Evangelista alquo oinues pradioatOMfl vorhi, nii- hiimilis.f// nuntiaret super illo amicnsuo : suporillo
nisteriosuo vita congruentes. Omnis Iwmoresj >icit ul lumine, hoc cst, do illo quod conlcxit, ut absconde-
eum raemor inllrmitulis huiutuKu. Quicuniquecom-
: rot immani et ingrato ut id annuntiarct.id est.apo-
;

pungunturhominet: ptenitentia peeoatorum,homiDM rirct, non jam servo sub Legp, sed reconciliato per
sunt. Eeot Ihus multus, et uescicmus. Multui, quia gratiam ; aut umico suo, imitatori suo : quia et lilius

iout abundavit peeoatum, superabundavil gratia hominisnon venit ministrari,scd ministrare (Matth.
(lioin. v, .'0). (iescimui autoir. ex persona corum xx, 28) Possessionem contra eum qui ascendere ni-
dictum est.quorum BX parte ctecilas faetu est.doncc tuntur:ul ipsum lumen possideant.qui seatorrenis
pleniludo geutium intraret (/</. xi, 25)..Yumcrtti 01»- extrahunt. Ipsis enim annuntiatur, qui adhuc eni-
norum ejus infhtitus : propter teternitatem positum tuntur ascendere quiacum asoenderint, non opus
est. Ei autem numerabilvs stillw pluvix, lloc enim, erit annuntiatore facic ad faciem videntibus. Con-
quod homincB s praedicatores implevit Evangelium, tra eum vero quod ait, ascendere nituntur, non
numerabile est usque in consutumationem saiculi, quasi adversantes, sed obviam euntes ; sicut Apos-
doneo aulcratur scieatia quae ex parte est, et vcniat tolus dicit, In vbviam Christo (I Thcss. iv, 16).
quod perfectum est.facie ad faciem (I Cor. xm, 12).
Effundetur itnber per semitas suas. Non enim vin ma-
[Ih. xxxyii.] Sert et in hoc obslupuit cor meum :

admiratione. Etevulsum est rte loco suo deterrenis

lorum capient eum. Fluent nubes, et tenebrascent :

rebus.quihus deleotabatnr, ut sursum habeatur ad

su;>er nommes piurimot.Quiaetsiobvel&tumestEvan-
gelium, in his qui pereunt est obvelatum. Iloram
Dominum. Aurtite sonttum terrori et voci ejus. Hinc
constiiuil jumentis,et sciuntcubilisordinem. Quoniam
eum apparet ista in spiritu dicere.Nam incipit dicere
cur evulsum sit cor ejus de loco suo.auctoritate sci-
cognovit Los possessorem suum.et asinus praesepe
licet Evangelii per totum orbem terribilitersonantis
doinini sui(,/sui. omnibas iwn obstupescit
i, 3). In hts
Ptvnitentiam agite; appropinquavit enim regnum eeslo-
animus ejus. Initium sapientias timor Domini (Psat.
cx, 10). yec mutaturcor luuma corpore : utelevatum a
rum (Matth. m, 2). Et strepitu oris illius exeunt : ad

terra sursum habeatur ad Domiuum. eos utique qui foris sunt, in delectationibus rerum
Si cogitaverit
visibilium. Subter universum ofIuiii circuit, et lumen
extendere nebulam : utqui vident, cajci tiaut (Joau.ix,

39)..Equeut per tabernaculumexpandit eam. Incarne ejusin finibns iVnvp:duro Eeclesia per omnes gentes
quippe mortali tanquam tabcrnaculo habitans, pcr diffunditur. Posteum fremel roar.Post primumadven-
eam nonest agnitus apersecutoribus.dum eiscessit,
tum ejns novissima tuha secundi adventus ejus in
claritate tonabit (ICor. xv, 52, et I Thess. iv, 15). In
etcamextendit atqueexpanditiu cruce. Ecce fundit, :

super omnia lucem suara, quam abscondcrat, cum sonitu superbix stur. Superbiam pro celsitudine po-
guit; quia primus adventus in humilitatefuitJ:! non
caecitasex parte in Israel fieret,effuaditsuper omnes
gentes. Et radiccs mariscontexit. Cupiditatem saeculi
poterit investigari cum aurtitu fuerit vox ejus. Nunc
ergo quaeratur Dominue.dum inveniri potest(/j«iLv,
redarguit Non cnim ad abscondenduni luxcontegit,
6),boc est, comprehendi ad Balutem per tidem non
sedad manifestandum. Ineisenimjudicavitpopulos,
fictam.Tunc enim non potcrit.cum venerit judieare,
ostcndendo illis peccata eorum per luccm vcritatis.
etaudita fueritvoxejusdicentis,//e inignem asternum
Dalns escam plurimis : ulique agnoscentibus, cum
arguuntur peccata sua.et esurientibus ac sitientibus
Matth. xxv, 41). Quoniam sera tunc erit, et infru-

ctuosa infidelium pcrnitentia. Tonabit fortis in voce

justitiam. Inmanibus 3 contexii lumen. si ab eo quod
sit.i inirabiliter. Quianon fortitudini ejussedinlirmi-
sunt immanes ; his qui non dimittunt peccata homi-
tatisnostrseexparticipationemortalitatisvoxillatuit
nibus.cum sibi a Dco dimitti valiat si autcm ab eo :

primi adventus ejus, de quo dictum est, Quort infir-

quod sunt manus his qui de iuanibus suis, hoc est
;

inum est D«, fortius est hominibus (l Cor.1,25). Fecit

de opcribus.extolluntur, seipsos justilicantes. Con-
enini magnaqucs nesciebamus.Bstc in primo adven-
texit enim lumen, ad hoc dixit, nevideuturab eis
;
tu ; et exigenda quae dedit, judex
ideo postea ad
quiaevcaecatum est insipiens cor eoruui (Rom, 1,21).
venturus est.Quo.' n^cie/iamtijautem, dictum est ex
El mandavil rteeo in contrarium : utqui faciuntveriia-
persona eorum quos latuit divinitas Domini.in inlir-
tcm,vel dimitteudo ut ditnittutur cis, vcl coulitcndo
mitatera carnisintuentcs.P'(iri;itc»i< nubi.Esto super
terram: oarnisusa ut perSacramentuniaccipiatur.in
merooriaeju8(L«c.xxii,19,20),ad imitationemhumi-
1
Editi, qui dicat ei inique : et paulo post, quem lauda-
litatis et ioformationero oharitatis. Et tempesttss ylu-
vtrunt. SubsUluimua lecuonom Mss. qoa cuiu I.XX et
Yulpnta eoocordat. vim,et tempestas imbriumpolestatisejus.SaimixD nu-
' nortaeaiuU eodaZi guod per homines.
' Editi, vnmuidbus. M»8. vlmu, in manibuS. Circa
bes quidem super tcrram:sed quando exprimatur »d
hoc
AuRiistinus ideirco huerehat, quod a veleribus coustanter irriganda oorda per pluviam imbresque sennonis
per ii Bcribi aolsret voi ipsa couipobita immanis : sicque quod iit cuin Baoramenta intelliguntur,non io oostre,
•tium iu aatiquii llbrii puaimreiiei Inbulus
Matus, inpunit elc.Purro in Creco LXX oaJMtorep,
I

^cl in ipsius potestate est./n manu omnts hominissi-

chiiron. ijnat. Siguiticat ei peropcra ejusquam reus sii, ut
869 LIBER UNUfc>. 870
sciat oranis homo infirmitatem suam.et clamet.Jn- ingentes lapsus matorum, non eorum qui elapsisunt
felix ego Itomo, qui me tiberabit de corpore mortishu- crucifigentes eum.ut eos posteapo?niteret,et bapti-
jus (/iom.vn,24 ) ? InlroierunL autem bestise sub pro- zarentur in eos sed:eorum lapsusqui nec corrigi po-

tectione,et quieverunt ittcu/it/.Introierunt autera pec- tuerunt.perseveranteretiamposteapersequentesEc-

catores sub indulgentia grati;e, et quieverunt in clesiam;horum enim nonparvi,sed ingentes lapsus
conscientia, remissis peccatis. Deprompluariis super- sunt. Tua vero stolaest valida 1
: dignilas superba ;

venit tempestas:[enla.lio de occulto rerum ordine. Et tanquam in eum quippe dicitur,qui

de operibus suis
de promptuariis jrigus, de secretis judicium in eos audet extoUi.Quiescente terraab austro,jirmabis cum
quinonperseverantjut refrigescateorum charilas ex eo ccelos.quixqualiter ad videndum fusi sunt? Ab au-
abundantia iniquitatis (iiatth. xxiv, i2, 13). Merito stro tcrram,congruenter intelligimus eos quide Ju-

enim contingit eis,dum spem suam non in Deo,sed dauscredideruntinChristum.Sicutenimsolabaqui-

inhominibusponunt.£/ao spiriluDeidabitur glacies. lonari terra remotiorest.australi autem vicinior; ita
Nonsolum exabundantia iniquorum frigescent,qui quospropeinventosdicitApostolusluci Evangelista-
spem ponunt ia hominibus; sed etiam exoperibus rum(Ephes.u,i7), non absurde accipiuntur terraab
bonis eorum, in quibus est spiritus Dei, durescunt austro.Sicutautemccelos Evangelista solemus ac-
quidam quasi glacie livoris.quibus est Paulusodor cipere,ut est, Cojlienarrant gloriam Dei;de hicenim
morlis in mortem (II Cor. n, 16). Et ad h;ec quis ido- dictum est,f« omnem terram e.rivit sonus eorum,et in
neus.ut intelligat quoniam recte acjuste ab spiritu fincs orbisterne verba eorum (Psal. xvm, 2, b\ : ita
Dei dabitur glacies?Sicut enim carnalibus homines terras recte accipimus plebes.quibus evan^elizutum
laudanlibus contingit ex hominum iniquitate frige- Et quoniam plebes quae de Jud;ca crediderunt,
est.

scere desperando;ita carnalibus ab hoiuinibus .lau- posteaquam quieverunt exeuntes de hacterra B (nunc
dari cupientibus contingitexhominumjustitiadure- enim hio non sunt^firmala est tamen auctoritas
acere invidendo. Guberaal autem aquam qualiter illi Evangelistarum in Ecclesiis quae sunt ex Gentibus,
placnerit:ulpluatsuperunam civitatem.etsuper ali- firmata autem misericordia Dei.non jam opilulante
amnonpluat (.-lmosiv,7);quodadimbremaHinetspi- auctoritateEcclesiarum Juda:;e,qu;e inChristumest:
ritualem,prosubditarum autnon subditarum meri- propterea sensus hicest, utperinterrogationem pro-
tisanimarum.Ef/rumerifijmtrriaai'!/ nubes. Simuscr- nuntietur: Numquid tu quiescente terraab austro ;

go frumentum^.si cupimusirrigari.DisstfmtnaW/nu- jamnon cxistente iu hac vila plebe ulla chri-

id est,
/>cm/uc«m suam.Evangeliumincarnationissuoe.E/tpsa stiana ex Judaeis.firmabis cumeo Evangeliatas, et
per circuitumverlitur;per orbemlerrm ipsatractatur. divinarum Scripturarum libros,qui per misericor-
Ingubernaculisad operandum omnia quse mandaverit diamDei non solisJudoeis,sed etiamGentibus aequa-
tis Gubernacula in quibus illa nubos per circuitum advivendum 1'usisuntPGratiam quippeDeicom-
liter
vertitur, praedicatores sunl verbi.per quos Kcclesioj mendat et misericordiam.ne quis de meritis glorie-
gubernantur ad operanda omnia mandata Dei. Hxc tur,qu;e Judieorum erat superbia. Quare duce me
constituta sunt ab eo super terram: aDomino nostro quid dicamus ei,el requicscamus mutla dicen /es.Quia
Jesu Ghristo. Sive in tribu,sivo in terra sua. Sive in non est quodeidicant convicti,nullumse habereme-
tribu Juda,unde secundum carnemnatu8est,etpas- ritum per seipsos, sed ejus iudigere misericordia.
sus:et resurrexil.et ascendit in ccelum:ex hacenim Numquid tiberaut scriba astistis mihi,ut stunsfaciam
genitierant Apostoli.et multi fratres prope inventiet hominem /ucer??(Juareergo non dieis. si habes quod
passionemejusptr ipsumvocati,
salvi facti;siveante dicas?Non enim quasi dictanti mihi expicis,ut tu ni-
sive post ascensionem per Apostolos in ipsa Jerusa- hildicasjsed ulique colloquimur. Otnntbusattlemnon
lem.atquein Ecolesiis Judaea, quae erant in Christo, est visibtle lumen.uuod rejulgel in nubilus.Redit ad ea
sicut commemoratapostolusPaulus, prop/erijm/a/em quKdicebatdesperemissionispeccatorumetilllumi-
Dei,adcoufirmaiidai patrum promissiones.Sive in mi- nationis gratis per misericordiam Dei:refu lgel enim
sericordia inveniri voluerit eam:illa nubem scilicet lumen in nubibus.Non tamenipsarum nubium pro-
inmisericordiavoluerit inveniri acredeutibusGenti- prium est ;
illuminantur enim.Aliud est enimquod
bus.IIoc enimsequitur,Gtfrt/« autem super misericor- fulgetsuo lumine.aliud quod refulget illustratum.
diam glorificare Oeum
(fiom.xv, 8, 9). Auribus per- Sed non est omnibus visibile.Multienim putant lu-
renovat intentionem,dicturus de
cipe hsec,J.tb.Qua.ii mine suo fulgere animas.cum sapientes sunt.Unde
vocationeGentium.S/a.e/comiiiowre cirtutemDomini. suut illi,qui dicentes se esse sapientes, stulti facli
Noli moveri mente, aliquid tibi tribuendo. Scimus sunl(Rom.i, 22). Et spiritus transii,ei mundabit eas.
quia Dcmposuit opera sua.Teprobans utique glorian- Hic spiritum dixit, de quo dictum est, Ab increpa-
tesde opei-ibus suis. Cum facerct tucem de tenebris: tione spirilus irse tuse (Psa/. xvn, 16j;et,/l spirilu tuo
cumjuslilicaretimpios.Fuistiseaim aliquando tene- quo fugiam (Psal. cxxxvin, 7)?Per correptiones enim
brae.nune autem lux in Domiuo (Ephes. v, 8). Scit tentatiunum ostend.tur hominibus meritumeorum,
nubium: Evangelistarum aliorum sibi
iifferentiam quia ipsi peccatis suis tenebrae sunt,et egentgloria
antepassionem,aliorum post passionemcredentium Dei [Hom. iii, 82), ut illius lumine illustrari velint,

1
In editis Jeerant isthaec verba, irrigavit nubes.sintus 1
Iii LXX, thermi, calvla : sic estam vulgata.
ergo frumeatum: quae uiauuseriptorum ope restituuutur. 1 lu nliquol M6b-, <te hae vtta.
87 i ANNOTATIONUM IN JOB, S. AUGUSTINI 872

illi dantes honorem,non sibi;atque ita depositn su- sit,quo pnr illam proficiat.Sciendum cst onim, sio
perbia.mundentur a delicto magno, nara Spiritus inprincipio librihiijus diabolo laudatum Job lesti-
aanotifioationia non transit.sed manet./t/i aqutiont monioDei,at In Qne tribua am icis ejus.uttamcnnos-
nubu oolorii aurei tb eceleratiBaima impietate,et a set Deus quantum ei dccsset ad perfectionom, quo

Deo longeremota.veniunt tamen mundatinlquccon- etiam laudabilea Recundum hanc vitam viros.et Deo
verai.et illutninati sapientia:unde,nisi per gratiam, jam placcntes.patcrna Qagellaperduount;qiiB noluit
quanon meritaattonduntur.sed percatadiinittunUir? ab Apostolo removere,dicens, Sufficit tildtjralia mea,
linde ille cuiii gibi vellel ignosoijDoeesm, inquit,'t'i/- namvirtus tn infirmitate perficitw(ll Cor. uz,0)< i
-

quos oiai (ua*,«' impii «<' te eonvertentur{P»al.i,ib \ cinyere tanquam vir lumbum tuum.Stgnifioat ad hoc
tanquam nul>cs ab orien'.e velaquillone jam coloris pati dura et amara Dei servos in hoc sa^cula.ul om-
aur li.illumin itia teoabria Buia.In hiteti magnaglo~ nes affectiones suas a terrenarum delectationum llu-

ria ei Omnx potenlis Cui plurimura dimittitur,

hon \r xu collij,'ant,atqueconstririgant.i»/mog«/)0 le;tu au-
plurimumdiligil.Quoniam potest et impium justili- lcm retponde miln. Vbi trat eum fundarem terram :'

oarequiest omnipotens.£4 noninuenimus alivm simi- llinc jam commendaro incipit eminentiam Domini
lem nVni/iV/n^.bolusenim hio peecatum non fecit, nostri Jesu Christi.quia in ipso est salus omnium
nec inventusest dolus in oreejus{I Petr.u, 22.) So- percussorum venenata suasionc serpentis, ne in se
lus cnim Deus vcrax, omnis aulem homo mendax sibi quisque esse salutem putet.Ille enim Deus.non

[Psal cxv, 11): unde vicit, cum judicaretur, Deus sicut dictum est, Dii eslis, ct ftlii Mtissimi (Psal.
homo 1'actus. Qui juslc judicat. non putas cxaudirc cux:,6);sed cui rapina non sit esse aequalem Patri
cuin'?Non itaque homo devenia desperando, nddat Pliilipp.uX>):et filius hominis, non sicut filii ho-
peccatapeccatis.tanquamadlictus jam damnationi, minum in quibus non est salus (Psal. cxlv, 3); scd
qua certus est dejuatitia Dei, sub qua non potest pr;c participibus suis (P.s'<t/.xuv,S).Non enirn justus

C8se impnnitus.lta enim Deusjustejudicat.utetiain tantum,sicut Job, sicut Paulus, sicut Ecclesia; scd
exaudiat veniam depreoantes;et lantn magis,quanto etiamjustificanstanquamunigenitusja Patre.plenus
magis juste judicat.Non enim justijudiciiest.poani- gratiact veritate (Joan.i, 14). Ad insinuandam ergo
tentes supplicesmiscarerum iis qui recusanthumi- dilferentiamdivinajhumanitatisejus,inquoprinceps
litatem etsatisfactiom-m prenitentiae, Proplerea limc- hujus mundi nihil invenil(/</.xiv, 30), quia in pas-
bunt cinn hnnincs: homincsessc meminerint,
si se sione.quae nnn rapuit,tuno exsolvebat (Psal. lxviii,
confitendo peccata sua: quia adhuc homines sunt, 5),et,justificationem sanctorum per peccatorum re-

quibus dicitur.Nonnehominesestis? Tnnebunt quo- missionem, quibus sanctis in unum redactis fitcor
que eum ctsapientcs corde:ne sibi tribuendo quod ac- pusejusEcclesia.cujusetparticulaestJobsecundum
ceperunt.et dicenio se esse sapientes.stulti fiant. historiam quia justificatus, et figura universae, per
Potestenimauferrisupcrbis, quoddaturhumilibus. prophetiam incipit dicerequa» dicturus est. Vbi cras
Quapropteret sapientcs quamvis cordis illuminalio- oum fundarem tivramrUtrum quia nondum erat, an
ne,non linguse jactatione sapientes sint et reges.spi- quia non per eum fundata est.sicut per unicum Fi-
rilualiter judicantes terram.ipsi autem a neminc ju- lium ? et terram istam, an ipsam Ecclesiam ? ipsa
direntur(I Cor.n.lb), serviant tamen Domino in ti- enim accepit lapidem angularem {Ephes. n, 20), de
more.et exsultent cura tremore, ne pereant de via quo mox dicturus est. Indica mihi, sinosti scientiatn.
recta (Psal. ,11,11, 12). Deus est enim, qui operatur Ihec enim quaea Dorr.inopronobistemporalitergesta
in eis et velle ct operari.pro bona voluntate (Phi- sunt.ad scientiam pertinent. Qui vosuit tnensuras

tip. n, 13.) ejus sintulffseoundum distributionem donorum spi-

[Ib.xxxvm.J Et posleaquam quievil Eliu loqui,di.rit ritualium.(ft<>i/<-i<iV/iu

-
niim mKs/nim data cst tjratiasc-

Dominus adJobperturbingmnubis.Eiia.ai si hocmodo cundttm inensunnn donationis Christi. Propter quod

vox ista facta est, quo modo ad Moysen, vel quo dicit:asccndens in altum,captivavit captivilatem.dcdit
modo cum se Dominus tribus discipulis in monte doua hoininibus (Id. tv, 7, 8).Quia si totum corpus
ostendisset (Mallli. xvu, 1-5) tamen quod non di-
; oculus, ubi auditus (I for.xn,17)? Secundum men-
ctum est simpliciter, per nubem, sed,/x'r turliinem suram quippe uniuscujusque partis incrementum
nubis,hoc signilicari,arbitror, quod non per sanam
'
corporis facit.in edifio&tionam sui in charitate
carnem interrogatus,hoc est.tentatus est Job, sed \Ephcs.)vA0)..\ut quis es qui itulu.vitsuper eam funi-
per tribulationem pertubationemque carnis,fjn/.s cst cu(iM»?at eamhmreditatom suam.distinguensabeis
qut celai msconsilium^conlinenssermonesHn corde,ct quibus diort.Mm novi vos (.W,if//i.vii,'J3). Novit enim

me dare?Nemo est ergo qui se immeritum pati

pntat Dominus qui sunt ejusfll Tim. n, 19 .Aut super quo
aliquid asperum dicnl;quia si nuii fnrtis.snliem rr \ circuli cjus /UEt<Vflt?Quia constringuntram, nodis-
bis peccaturjet si non verbis.saltera temeraria praj- solvatur,divini Libri fixisuper Dominum;quia quis-
eumptione intusin corde.vel sermonibus oogitatio- quia eoa sine illo intorpretari voluerit.lluitet atque
num:e: quoniam Driiin non latent,nemo fiagellatua errel neoeaaeest.QuiiesJauteintj ,man-
dicatindigneseaccipcrcdisciplinam,quasiultra non m super eam?quem reprobavorunl .editieantos
(P«a(. cxvn, 22 .
Quando facta sunt sidera simut, si-

1
Bio MuJjUitB I.XX.At cditi.cyni celta nieam consitiwn
cotistemeiis sermottei, etO, ' Muuuscri|«ti.//i charttatem.
 873 LIBER UNUS. 874
mul baptizata tot milJia verbo viUe.inter peccatores carnatum, per quod facta sunt omnia (Joan. i, 3).
tanquara in tenebris (u\gent\a..Laudave>unt me voce Et famosumeum posi.istisuperterramlMagiBistehomo
magna omnes Angeli mei.-Hvangciistai.Conclusi portis famosus positus super terram ,qui sexta aetate saaculi
mare: populos arnaricautes amore lerr^norum. Sed factus est.quam ille qui sexta die, antequam essent
quare porlis ? An forte ut non solum moduni haberet caeteri homines, per quos diffamaretur
nisi forte, :

exerceDdijustos persecutionibus.sedetiam ut liceret quianuncita innotuit.E/ abstulisti ab impiis lucem?

justis indeegredi ?Cum fremeret ex ulero rnalrissux, sicut qui venit.ut qui non vident,videant:et qui
ille
volens progredi : cum irasceretur in coneilio Babylo- vident.caeci fiant (Id. ix. 39). Aui brachium superbo-
niae civitatis, lornicantisamore hujus s Teuli.volens rum comminuisUfpotentinm eorum,sicut illequi in-
extendere persecutiones suas ad perdendos dc terra firma mundi elegit.ut confunderet fortia
([ Car.1,27),
eos de quihus dictum est, Non pelo ut tollas eos de Aut venis/i ad fontem maris f sicut ille.cui venienti
sxculo,sed ut tollas eos a malo (Joan,xvu,i5).Circuta- patuit confitendo quidquid occultumerat
in cordi-
posuiilli nubemoperimenlum.riou enim bonitantum, bus impiorum.qui credendoin eum justificati
sunt.
sed etiam rnali multi amatoresque hujus saeculi,Sa- Nam quem fontem maris melius accipimus, nisi
cramentocorporis Christi subjecti sunt:cujusaucto- serretum unde erumpit omnis haec amarissima
ritateasanctorum persecutione reprimuntur Et ne- impietas, quae ingentes fluctusjam manifestorura
bulu obvolvi illud ignorantia, qua terrenam inde
: malorum operum concitat, quae vident homines in
exspectant felicitatem, terrenamque infelicitatem apertis factis, qui fontem ipsum videre non
possunt?
timent ; et propterea timent quos, nisi ita esset, Autin resligiis abyssi nmbulas? Abyssus hic recte
persequerentur. Non enim solum dictum est, F.dent intelligitur vita sascularis, quaacumque est in pro-
pauperes et saturabunlur, ei laudabunt Dominum qui fundo malorum.quo, scriptum est, cum vene-
sicut

r equinmt cum : sed etiam dictum est,)landucaverunt ritpeccator contemnet IProv. xvm,3). Quia ipsi
quo-
et adoraverunt omnes divitcs terrx (Psal. xxi,27,30). que desperatissimi, subjecti gratiae per remissio-
Ei posui illi terminos,imponens clauslra et portas:ter- nem* peceatorum salvi facti emerserunt, et rece-
minos quibussaevitia cohibeatur,non utnihil alfligat perunt Christum non in abyssum quo preme-
:

sed quo usque exerceal:claustra,ut injusti non pro- bantunsed in locum ejus.ut ubi ambulabat calcans
grediantur: portas, ut ab eis justi egrediantur. Et eos.ambuletinhabitanseosChristusiincMiiflmn/ji/j-
dixi.Huc usque venies,el non transibis .Sicut ipse dia- .5! .remanentibus per raemoriam peccatorum suorum
bolus modum accepit, quo usque aflligeret Job;ita utdum recolunt ubi fuerint,amplius diligant quem
illudmare quo usque persequeretur Ecclesiam.SVrf receperunt, a quo sibi tanta dimissa sunt (Luc. vn,
in temetipso comminuentur fluctus (Ui.-alterna vasta- 41 i7). Aut tibi aperiuntur metu portx mor/iV/Omni-
tione discordiarurn atque bellorum..4i<.i numquid lc- bus enim morientibus aperiunturportae mortis.sed
rum tucem eonstitui malutinamf id est,cum consilio non metu.sicut uni illi qui destruendae mortis causa
tuo tempusresurrectionispnedestinavi?.!»; o mortuus est.Autcerteaperiuntur ad resurgendum.
ordinem suum ? subaudiendum est.Numquid
lucifer Aul janitoresinferni videntes te.timuerunllsicutiWum
tecnm ? Dominum autem luciferum dieit, propter unura.in quo nihil dignum morteprinceps mundi 2
ipsum matutinum resurrectionis exortum.Non enim invenit,quemtamcitodimiserunt,quem invitiadmi-
de aliodiei potuit.E; lucijerorialurin cordibus vestris serunt.Inferi auternjanitores.aliquas inferiorespote-
(II Peti i, l'J). Ipse agnovit ordtnem suum,ut esset
. states morti praeposita intelligendae sunt..t«ico<;no-
primiti;edomiientium.primogenitu3arnortuis(lCor. visli latiludiuem sub ca>lo1sicut cognovitquiperillam
xv, 20), caput Ecclesia-, secuturo etiam corpore in diffudit Ecclesiam. Narra crgo mihi quanla quxque
futura resurrectionesanctorum..-)/>pr<'/i<'m/t'r<,' /><?;? na.* sint. Quis enim hoc sciat, nisi quem ille doeuerit?
terrx :dictum est, Si recipiam pennas meas in rlire- Aul in qua terra habitat lux ? Ille enim docet, quia
ctum (Psal. cxxxvm, 9) ; virtutes utique spirituales manifestatioverborumejus illuminat, et intelligere
fidelium, quibus a saecularibus suspcnduntur ille- facitinfantes (Psal. cxvm, 130). Aut quis lenebrarum
cebris. Exculere impiosexea.Xd hoc enim prior tanto locus ? Hoc quoque ille docet, qni dicit, Accedite ad
ante resurrexit agnoscens ordinem suum, ut fidem eum,et illuminamini [Psatxxxmfi). Hincenim osten-
resurrectionisinsinuaret,atque peripsas pennas Ec- dit eos tenebrescere qui recedunt.dum nolunt esse
clesis ubique prasdicatus, ministerio circumvolan- infantes.Initium enim superbiae hominis,apostatare
tium nuntiorumjuste apprehendateasin opus judi- a Deo (Eccli. x, 14). Inde qui non glorificaverunt 8
candi duodecim tribus Israel,cum venerit excutere Deum,autgratiasegerunt,evanueruntincogitationi-
impios ex Ecclesia, qui nunc antejudicium per- bussuis.etosbcuratumestinsipiens coreorum(fiom.
niixti tolerantur.fi/ lu sumens terrse lutum /igurasli sunt tenebrarum locus. Nisi forte ille
i,21), et faeti

animal .'siveipoum Adam commemoret, sive quod est tenebrarum locus, qui excipit perseverantes in
nunc sexta aeiata saeculi,sicut tunc sexto die,de pec- peccatts.ut ipsi sint tenebrae.quarum ille est locus,

catoribus, tanquam de luto terrae, homo fact"s est quem vere nullus hominum novit.Similiteretterra,
secundum imaginein ejus qui creavit eum (Gew.1,27, inquahabitatlux.potestintelligiterraillaviventium,
et ii, 7). Non utique hoc fecit Ecclesia, sed in hoc * Am. Er. et plerique Mss gralix remissionis.
,

1
Floriacensis codex, princeps morlis Paulo post
potius facta est per Verbum opportuno tempore in- Am. Er. et plerique Mss., quem inviti
.

amiserunt.

PATaot. XXXIV. 28
875 ANNOTATIUNUM 1N JOU, S. AUGUSTINI 876
iil est, beatltudo BXoeptora perseverantes in (Ideet bellandum est.ne oharitas perBeverantium refiigen-
Bpeet oharltate,qui fueruntaliquandotenebrn, ouno ' al ./'//,/ auti m j rocedit pruina t Quis hoo novit.nisi
autem lux In Dominu [Ephes.v,%).Si dueet me in /1 quia hffla lltinitiu parturitionum sunt?Pruina quip-
mm eorumftjuouBque perveoiuntqui tales Bunt.Quid pe minutiseiraa grando est. Et iispergitur auster
est onim ubi non sit Bapient!aOei,quai attlngitaOne sub ccelol Austrum, quamviB mortalibus curnibus
usquo iid linem fortiier, et disponit omniasuaviter gravis Beatiatur, non tamen uspiam mcinini in
(Sap.vm,l)?Cui utique nullus bominum oomparan- Banelis Libris mali aliquid Bigniflcare,nicut aquilo-
dus ost. Quodii et eorum;numquid scis
nosti semitas noin aumquam in bouo; illum ;
quia ez ea parto
quia tunc natus es,et numerus annorumtuorum mul- Qat qua lux olaret; iatum, quiaex oa unde lux ost
tus fQuod si et nosti soinitas impiorum,qui vel tene- remotior. Disperjitur ergoautter sub cvlo, ut adver-
breesunt vel teuebrarum loous; quiaomnesetiamqui sus illas omnes ioiquitates auziliom allquod iutel-
jam ad Deum conversi sunt.in ipsis aemitisambu- ligalur Dei, tjuamiliu ininiluin in oielo, sed sub ccc-
laverunt, antequam acciporent a Deo gratiam,qua losumus. Quis prsparavit flumen valid.v phivise, el
justiticat impium numquid scis tamen quia tunc
:
viam vocibus tempeslatisf Vide quemadmodum trfa
causa morlaliter nascendi in boc BfflOU-
tibi exstitit illa brevitercomplexa sint, qua Dominus in tonta-

lo,cum easdem somittts iniorunt primi omnium lio- tionibtis ponit contemnonda his qui .-vdilioant su-
minum parcntes, qui pnevaricalione impii raanibua per petram.ct perniciosahisqui aedilioantsuperure-
mortem, ut omnes in Adam
et verbis accersierunt nam (/</. vn, 24-27). Pluviam oommemoravit, et
morerontur? Non enim ex quo quisque ic hac vila numen,et voces tompestatis,ubiventos inlelligimus.
apparuit, computandus cst numerus annorum ejus Pluvia orgo toutatur.qui ex ipsa celsitudine Scriplu-
tam parvus, sed ex quo facta ost prima mortalis rarum divinarumpeccandiocoasionem pravo intelli-
nativitas. Cum enim, verbi gratia, natus cst Abra- gendo ai'cipit:tiinquam si audieus, 6'ut modicum di-
bam, tunc omnes in illo Hel.rai nati sunt. Nume- mittilur,iiiodicuii! ditigit [Luc. vu, i2,43),dicat sibi,

rusergo annorum unicuique multus est seouudum Faciamusmala, utvenianl bona[tiom. ui,8i,elperma-
morlalitatis originem.quae exorta est insemitis im- neat io peccato.utgralia abundet (/r/.v,20): et mul-
piorum. Quis autem meniinit fuisse se, aut cum tahujusmodi,quibus sehominessermonemdivinum
esset, scire potuit esse se in lumbis patris sui ? male interpretando subvortunt, impunitatem sibi
Quandoquidem nec illud tempus quisquam recolit,
promittentes,quando miscricordia Dei in divinis Li-
quo non in parentibus.sed in seipso natus est;qtio- brisoommendatur.PIumine autcm,quandoabhomi-
temporecertenenio dubitat,quodjamerat.etvivebat, nibus qui hfflC ita intolloxerunt et acceperunt, tenta-

etsentiebat.Omniaautemscit illaSapientiaquse for- tur:flumea enim nunc dicit illud quod de pluviacol-
ligitur,ettorrerisvooatur,cumait,Quttyras]Mir<ivfl va>
mat omnia,noc tantum illasuper cceleslia,sed etiam
/;./.(' ptuvix [lumcn'.quod uiiploat, et qua curruf.Si-
ista mortulia.Et quii.Christus Dei Virtus est et Dei
Sapientiafl Cor.i,2-i),scit ista ille.qui eliam murtali- cutsuntvasa inc perlecta ad perditionem (M.IZ, 28),
ter natusest.non conditione mortali.quia in mortuis qua? illo modoquodixi,Scripturasaccipiunt.Per illos

liber.scd miseratione morlalium.ut a morto faceret enim habet liberiorem cursum s perniciosa illainter-

liberos. Aul venisli in Ikesawis nivisf\d est,ad eam pretatio.quam agri fructiferinon recipiunt ; ettanto

cognitionem porvenisti.sicutillosoiebatetiamoppor- majore impetu iiupollit,ot dejicit.ot trahit quod ms-

tunascausasimminentium scandaloruiusecrotasat- tabileinvonerit, quanlo vidoturde auctoritale divina
s
que abditas? Nam inde appellat thesauros.ad proban- Buscepta.Ventis vero tentatur.quem perQant inanes
daetexercenda spiritualium corda.cumexclamaret suasionos hominum suporborum, id est,ex propria
Vx mundo a scandalis I oportet enim venire scamlala; auotoritate verba vanajaotaolium.Quiergoinjudioio

vx autemilii hominiperquem scandalum venit [Matih. Doi praeparatur ad perditionem, ooa obtemperaado

xviu,7)!Per superbiam quippe elati in alto.moreni- verbis yus.quod sst Bnperarenam »diQoare,ooo re-

vis congelascunt, et cadunt ; ex quorum iniquitate sistitventis talibus,etoadendo litviavooibus tempes-

abundantc rerrigoscitcharitasmultnrum:qui autem tatis, Validse -AUleiu pluvLr diotum arbitror, diflicilis

ad capiendum, id ost, ad intelligendum. / plual

.'

BustiuentDominumvirilitor agentes (l'sul. x.wi.l 1),

et spiritu lerventes (/fom.xu.l I), porseverent usque super terram ubi nou cst i>ir:subaudiendum esl.Quii
in finem, et salvi orunt {Hatth. xxiv, 13). Aut the- prseparavil ? Per virura autem videtur Legem sigui-

sauros grandinis uidis/i?Grando sunt illi iniqui,quan- Qcare, qusa d ta est Judsis. t>t;o supor Gentes m-
do non solum torpent,nullum fervorera Bpiritusha- ius imbrem Evangelii. ln destrto, ubi

beatee,sedetiamobstinaladuritiapersequendovelir- e<t homo;\n ipsis Uentibus,ubi noa erat aliquaauo-

ruondo contundunt. Quse reposita Bunt tibi in /
toritas cognosceotis Deum. Ut satiet * invuan ct i»
inimicorum,et indiempugnaetbt UifVal binoquisoon He,ct ut germinet herbx viror. Mulli Ulii do-

personom io prophetia
videat cujus tel Joh?Non |
i
igisquamejua quashabet virum(I*oi.i iv,i).
enimhuicuni homini roposilnsuntista iutempusiui- In omnibus autom his quatuor versibus, subau<

micorum.rt in diem pugns el belli.sed utique unioo diendum est, Quis prxparavifi {>uis csi pluviM
populo Dei. Tempus quippe iaimiooruai est, dooeo « Sio Ms*. At editi, quod impfatw et yiW cwt«(.
« Florlacenaii M». laiilem cunum.
traoseat tniqultaB,qaa quanto rnagie abundat,tanto J Atu. Er Bt tilniuol Maa., yucm ih/UiiU.
magis advoisus diabolum acrius puguaudum atquo t
BdlU, /uiM'. Msa. cum L.\.\, saliet.
877 LIUER UNUS. 878

suosmisit praedica- sicut illud in Psalmo,()/a habitatinc-xlisirridebiteos,

paler .'eicut sponsus, quifilios
tione regni ccelorum irrigare terram. Et quis est qui
el Dominus subsannabil eos (Psal.n, 4), nihilsenten-
liae deperiret, etiamsi ita diceretur, Qui habitat in
peperil glebas roris? bene suscipientes illam praedi-
cationem.Sic enim ait glebas roris, quoauvlo dicun- ccelis subsannabit eos,etDominusirridebiteos.Sicut
enim qui habitat in ccelis,ipse est Dominus;ita, sive
tur vasa vini ad hoc 'acta, ut vinum suscipiant. De
cujus ulero procedit glacies? Utrum glucies in bono
Pleiadis nomen.siveOrionis.in eadem signilicatione

accipienda est, propter stabilitatem et a fluxu con- est.siperutrumlibetomniasideraintelliguntur.Om-

tineutiam, ut ita dictum sit, De cujus utero glacies, nium itaque siderum nomine,omnesin Kcclesia tales
pluvix pater ? An ute- intelligendi sunt.qui conversationrm habent incce-
quemadmodum illud,Quis est

rus pro secreto positus est,ut de cjus utero procedat

lis (Philipp. iii,20). Nexus eorum intelliguntur,qui-
glacies, sicut dedit illos Deus in reprobum sensum bus et invicem Deo connectuntur ne cadant,
sibi et

(Itom. i, 28)?Anpotius ieilliut ulero procedil glacies, Charitas autem nunquam cadit(I Cor. xm, 8). Quis

qui persuadendo impiclatem, qua intrinsecus ple- aulemhoc nosset.nisi ille ostendisset,qui ait, Man-
nus est, facit 1'rigescere et clurescere amisso calore datum novum do vohis,ut vos invicem diligatis (Joan.
eharitatis ? quis enim hunc novit.sicut ille, qui ait xm, 34); et,Qui me diliyit,diligelur a Patre meo(ld.
patre diabo- xiv, 21) ? Septura eorum est quo sepiuntur divina
duris et resistentibus Evangelio, Vos e.v

vm, 44) ? Aut pwinam in ctelo quis Scriptura quam non transgrediuntur. Quis autem
to estis [Joan.
genuit ? qux descendit sicut aquse flumen. Quod de hanc aperit.nisi ad quem transitur.ut auferaturve-
glacie in ultimo sensimus,hoc et de pruina accipi-
lamen ?Tempus apertioniscsteorum.id est demons-
trationis et manifestationis,cum veniet Dominus,et
endcim puto.Nec tamen Irustraest additum.i". cmlo,
illuminabit abscondita tenebrarum,et manifestabit
nt exipsisqui praesunt,intelligatur,imitantibussane
veritatis, qui transfigurant se sicut cogitalionescordis.et tuncerit laus unicuique a Deo
bonos nuntios
ministri juslitiae (II Cor. xi, 15). Quo pertinet, quod (I Cor. iv, 5). Solus enim ipse hoc faciet in tempore
adjunctum est,qw t c descendit sicut aquse flumen. Aut suo: quia cum ipse apparuerit vita noslra, et nos

faciem impiiqv.it labefecit? id est.confudit : quis, cum illo apparebimus in gloria (Coloss. m, 4). In-

nisi illequiquosjuslilicavit.ipsos etglori(icavit(/fom.

ducet autem eos superaedilicationem eorum,qui eos
nexut Pletadis, septuw faciet hoc possiderequod hic aedificaverint.Si cujus
vin, 30)? Aul intellexisli et

Orionis aperuisli? Anaperics Mazuroth ' in tempore enim opus permanserit,quod superadificavit, mer-
suo,et vesperum super sedificationemejut induc«s?Num cedem accipiet(I.Cor.m, 14). Scwco»nmuia(w»es cosli_
etastrologiaperscrutandaest.adcognoscendumpro- Ulrum in deterius,sicut ii qui eognoscentes Deum,
prietates istorum siderum.uthunc locum intelligere
non sicut Deum glorificaverunt ? Noluerunt enim
esse sedes Dei ac per hoc mutati sunt.cum evanue-
possimus? Miror si hoc congruit sermoni nostro,et ;

runt in cogitationibus suis (fiom. i,2i).An in melius?

certe nimis longum est transimusergo ad alia. An
:

quibusdamsideribusnominalis.figuralocutionisqua Quiaomnes quidem resurgemus.non tamen omnes

intelligitur a parte totum, omnia sidera accipienda
immutabimur. Qui autem immutabuntur, manifes-
snnt ? (Si tamen Mazuroth sidus est, quod inter-
ct tum est.cum ait, Et nos immutabimur (I Cor. xv, 51,

pretatum nec in grsealingua invenimus namlle- :

52). Cum enim justi immutabuntur.coelum immuta-

braeum esse nomen.satis apparet.) Ilaenim a parte bitur ;

quia thronus Dei ccelum est (Mallh.v, 34), et
totum intelligituret quod scriptum est,.-l".<e luciferum sapientia Verbum Dei,et Deus erat Verbum,et thro-
genui tc\t'sul. cix, 3).Non enim Luciferinomnicrea- nus sapientiaeanimajusti.An utrumque potius?Non
tura prior est conditus, ut ante Luciferum, ante enim commutationem caz\\,sedcommutaliones dixit.
omnem creaturam dictum videatur : sed per Luci- Aut omnia qux subcalo panter fiunt .S'\cut enimhu-
1

ferum omnia sidera,quod est a parte totum et pc-r jus mutationes afliciunteaquae sub ccelo sunt,itaet
;

omnia sidera omnia tempora intelliguntur(deside- cum mutantur justi,sive in deterius,sivein melius,
ribus enim scriptum est, Etsint in signis el in tempo- afliciunt carnales ad utrumque. Vocabis nubem voce:

ribus \Gens. i, ut Dominus natus ante omnia aut interiore aut illa qua dictum est, Sequereme
;
14J )
;

tempora, non utique natus in tempore, et ob hoc (Joan. xxi, 19); aut illa quz d\clumest, Saule,Saule,

Patri coceternus insinuaretur. Pleiadis ergo, et Orio- quid me peisequeris (Act. ix, 4)? Et in Iremareaquse

nis.et Maiuroth, et Vesperi commemoratio, cuncta validx obedient libi: populi potentes,cum audiunt,
« In timoreettremore vestramipsorum salutemope-
sidera intelligenda decompendiopersuadet.Sienim
uno Lucil'ero,quanto magis tot nominatis etiam cae- « ramini Deus estenim quioperatur in vobis et
:

teraaecipi per hujusmodi locutionem licet?Curergo « velle et operari.pro bona voluntate (Philipp. n, 12,

« 13).Milles vi flumina s ,et ibunt.Flumina,« inquit,»

alibi dictum est, intellexistinexus ; alibi, aperuisli;
alibi, aperiens in tempore suo ; et alibi, super a'difi-
« de ventre ejus fluent aqua; viva' (Joan. vn, 38). »
calionem ejus induces ? Propria sunt ista singulorum Vi autem dicit,fiducia,qua persecutores non timu-
ex ordine commemoratorum. An recte dici poss^t erunt;quiaet qui vim faciunt, diripiunt regnum
etiam.Septum Pleiadis aperuisti.etintellexisti nexus ccelorum (Matth. xi, 12). Aut dicenl tibi, quid est ? id

Orionis? Alque ita et alia duo commularipossunt 2 :

1 Sic Mss.et LXX.At editi, an aperies Arcturos. 1

Editi.qus sub cuelum sunt.kbest,sunt,& Ms.Floriacensi.
1
Er. et Lov., commemoruri possunt. M. s In LXX, keraunous, fulmina. Vulgata, fuiyurat.
879 ANNOTATIONUM IN JOK, 8. AUliU.stlNl 880

est.numquid abs te querenl vel voluntatem (i pavidi noneeaent.quis Bubsiaterel '? Pavenl autera il

nis tua», siout Saulueait, Quid mtjubetfaeer» [Aet. imperium, uub quo exolamarunt, Quiil venitti
liufl

ix, ti) aut ipem mercedia 9ua?,eicut dixerunt,

'.' w e i
I
antetempui perderi no*?Etquemad dum di poroia i
i

..
dimlsimua omnia, el Beeuti sumuste; quid Brgo manifeBtum est,quod in eoenon tBsent, nisi permisaf
.< «ritnobii (Matth. xix, 27) ? Quia dedit mulieribua essent (Jforc.i, 24, el v,H-13),aio intelligendum eat
« texlura» sapientiam, et vaiietatum scienliam ? » nilnl eos ln quemquam posse nisi permiaion per-
Texit et apud Salomoncm mulier veatimenta viro mittiautom juatitia,i|uareguntur orania.sive proba-
auo (Prov. xxxi, 10-24). Opera ergo intelligenda sunt tionis oausa,sive vindicts, velad damnatioBem,vel

Eoolesiarum, qnibua bonoratur Deus. Nam et ipea ad eorreotionem irrogatm. Et ttdtnl inHhtitintidi-
textura.id eat.infirmoa fratres.tanquaro lanuginan- ontas.Non enim quiescit ineis voluntas noeendieti-
tem tramam Brmorum atque ereclorum epiritua- am oum pnteslas non datur. Observant autem in in-

lium ', ijuasi Btaminum contextione conatringere sidiiaintam silvosadensilateoceasionum carnnlium

maximum et singulare opua eet Eoolesiarum.Et va" quis capiaturdivinislegibus.i !
est, convincatur de
rietatum Boientia ad id valet, ut, tanquam in poly- i
buo, ita ut eorum esca deputari mereatur,
mito eaest varietas oolorora.qua non turbetur de- Quis autemj rxparavitcorvo etcam ? pulli enim ejuttd

cus unitatis ;
dona divi ra i,
sic in fratribus itasint Dominum clamantet,et crrantet, et eteam quasrentet
ut nulla invidiae discrepanlia cohereant sibi.sulfe- utcst raPaalmo,Jftpuliu eorvorum invoeontibus eum
rentes invicem in dilectione.studentes servare uni- (Psol. cxlvi, 9), Cui sentcntia; cst locus iste similli-

tatem spiritus in vinculo pacis (Ephes. iv,2, 3). Au* mus. Nec in malo possunt intelligi, quia invocant
quis estquinumeret nubet tapientia Novit enimDo- '.'
eum. Signilicantur ergo nigri, hoc est peceatcres
minus qui sunt ejus^ll Tim. n, 19) quis autemhoc :
nondum dcalbati remissione peccatorum. Sed idco

hominum, inquit, novit ? Bt organa eceli in terram pulli,quiajam humiles : ideo errantes.quia nondum
ieclinavit ? Angelosccelestos.per quoa divinajvocea cogooverunt veritatem, quam tamen pio quairunt,
enuntiarisolent.Nonenim cecideruntsicut illeunus» cum ad Dominum elamant. Prasparari autem corvo
sed flexuobedientia; declinatisuntin terram ;nmxi- esca potest, propter ejus pr.nscientiam, qui novit
me cum et ipse Dominus osset in terra. Nam evan- etiamnondum humilemquemque oonversuroirbsed
gelista inquit, « Et Angeli ministrabant ei (Matth. tamen pulli,hoc esl, humiles ad Dominuin clamant.
« iv, 11). DiiTusus estautem sieutterra cinis,etag- [Ib. xxxix. ]Si cognovisti tempus poriendi trageld-
«glutinavit eum sicut lapidibus cibum '-'.
» Diffuaa phorum petra .'rp&YO? hircus est.sXawot cervus :tra-
atque abundanter liumilitas poenitentiie,ad
est late gelaphus ergo tompositum ex hircoetcervoanimal.
hoc ut Dominus qui superbis resistit, humilibus Significat igilurmeutem servientem legi Deisccun-

autem dat gratiam (1 l'et. v, 51, coha:reret eis tan- duminterioremhominem.Videtaulem.quantumad-

quam glutine charitatis, homo hominibus; ut me- hucex partehircusest.aliam legem in membriasuia
diatoresset Dei et hominum(l Tim. n, 5), seipsutn repugnantem legi mentis sua», et oaptivantem se in
llisdanscibum per Sacramentum corporis et san- lege peccati (ftwu. vn, 22,23). Peperit ' antemtalibua
guinis sui.stulla mundi tanquam lapides eligens.ut petras opportuno lcmpore, ille qui firmamonta so-
conlundatsapientes (1 Cor. i,27).Angelis enim cibus lida exemplorum in Scripturis posuit, in quibus et

estinquantumest VerbumDeiapudDeum:lapidibus quiescentes de senon dosperent.quorura caro con-

autem ut cibuscsset. Verbum carofactumest, et ha9 cupiscil adversus spiritum et spirituaadversus cai>
bitavitin nobis(Voan.i,l,l4).Ergo aggluliiiabitur.ho- nem, donec vivaoitate cervi serpentinie suasionibus

minibus pra;cedente pcenitentia.tanquam cinisdif- superatis spiritu vivant.et spiritum sectentur(Gafa<.

fundatur Idciens ei viam.Hinc ille qui dicebas,«Fa- v. 17, i
peccatura (unde aimilitudo hirci
« eite crgo fructus dignos prenitentue, etne dixeritis ducitur) in eorum mortali co>pore, ad obediendura
« vobis,Patrem hnbemus Abraham potens est enim ; desideriia ejus (llom. vi, 1?). .lut partus eervarum
«Deusde lapidibus suscitnre
Abraba? (Matth.lilios cus ' •; .'
Eoclesiarum numero spirituaHum.ma-
in

m,8,V>) quibus lapidibus euni tanquaui cibumag-

;
iffectu imitationem suam perauadentium.qui-
glutinandum esse nuntiabat.Si autem non praoedit bus jara nihil possunl Berpentinae opinionesm
bumilitas pcenitendi.non agglutinabitur.quia ezoel" tami n el talescustodiuntur nou de se, sed de Deo
1
sa a longe cognoacit Pjaf.cxxxvu.fi lui capiesleon . nente.Ef numerasti menses partus earum ?Noo
cscas.aut animus draconum replebisf De diabolodio- enim pariunt nisi per Evangeliuro, quod a baptismo
tum est, F.t eoneuleuhisleonem et draconem(Psat. xc, suo Dominus usque ad passionem et asoensionera
13) :propter insidias etiram.Omnea ergo angeli ejus suamcertis mensibus mngisteriisui auctorital
leonibus etdraconilm- oomparantur.Ilie autem ca- <\\ca\\l. Et doloresca.ntm solvisti '.'
Nononim sine dolo-
pit eisescas.et animaa e irum replet.qui de impie- redieebatur, h'ilu mci, t/uos iterum parturio, donec
tateoonvictos tradit incjus poteatatem,Voluntenim Cbristus (ormetur invobis (Galat iv, !9).Solvunturau«
latere impietatem Buam.ied oum produountur.uti- tom isti doloroscum fueril parlusoditus,id est, ve-
que capiuntur.ut siut in pote tate iaboll et angelo- i
ritas porsuasa eis prn quibus ita ingemiscitur, id
rum ejus, quibufl coneeneerunt. Pavidti tnim tunl tn agente in interioribus conscientiaj vorboDei. Stnu-
cubilibustuit:\D latebriB insidiarum luarum.Najsfll
' Er. et Lov., tteettrum mtritutMum. M.
> ln LXX, hisper titho hubuii, fteui lupide cutium. 1
Lov., parut. At Ain.Er.et uontri oiuuea Mafl. gi ijw H>l
 881 LIBER UNUf-. 882

tristi hinnulos earum sine metn ? in lacte sacrameti- tris. Tnrdis ingcnio, quos significant struthiones-
torum non timidos. Non cnim acceperunt spiritum quia volare non possunt.donatum esse per ejus gra-
servitutis iterum in timore (Hoin. vm, 15). Partus tiam quistulta mundi elegit(I Cor. i,27j,uta3quaren-
earum emiltens in liljertatem uberioris pasciice
'
: tur ingeniosorum celeritati pariter credentium, qui
spiritualis. Abrnmpent filii earum vincula concu- : peralias avcs quas commemoravitsignilicantur, per
$i8Cenlia.riimsmc\i\ar\um. Mulliplicabunturintrilico: huncversum intelligendum est. El reliquit in tcrra
solidiore cibo sapienliic, post nutrimenta lactis. ovu suu. Jam incipit de struthione dicere, id est de
Exibunt, el non reverlenlur eis. Exibunt, tanquam his quos per hoc animal sigr.ificat.Non enim misce-
ex angustiis doctrinae.qua: per hoinines incipirnti- rentur pennae eorum tardse alis velocium avium ad
bus traditur; non revertcntur matribus suis,non
et pariter volandum.nisi spem priorem in terra relin-
jam opus babentes lacte,nec doctoribus hominibus querent, quam per ova signilicat. Et in pulvere ca-
indigentes.Sane isti tres versus non per interroija- lefiuiit.Quin etsi id quod sperabat in saeculo non at-
tionem pronuntiandi sunt. Quisautem est qui dimi- tenderit, plerumque faventibus amatoribus saeculi,
sit onagrum liberum? Mirum nisi eos per onagrum qui pulveri com paranlur,provenit.E( obtita est quia
signilieat.qui pauci ab omni negotio libcri Deoser- pes disperdtt ea, rl besliattgri conculcabil ea. Quod gi

viunt. Et vinculu ejus quis resolvit '?

affectionum car- et adversa cujusquam cupiditas et iniqui hujus
nalium atque populariuni. Posiu enim habitaculum mundi perturbent, et obterant spein ejus talem,
desertum et tabernaculaejussatsuginem: undeclamet, tanquam ova ejus quce relinquitin terra ita non cu- ;

Sitivit in te anima inea (1'sttl lxii, 2). lrridens imtl-

.
rat,i:t tanquam oblita non sentiat, Obduruit contra

tiludinem civitatis quam Babyloniam Scriptura di-

: filiossuos, ne sinl ejus : etiamsi jam non spes sit sicut
cit perambulantem per latam viam, quae ducitad
;
ova, sed res ipsa,sicut filiijam nati, hoc est felici-
perditionem(,V(i////.vn, 13). Etquerelamexactorisnon tas temporalis, fortiter contemnit eam.nolens eam
audiens : neminiquidquam debens. Consideravit suam esse felicitatem ;
quia illam verani desiderat.
monte.s pascux suss : magnitudinem revelationuin. Frustra laboravit absque ullolimore. Hoc antequam
Et post oiniie viride quxrit : omne sempiternum. Vo- convertatur : laborat enim spe saeculi sine fructu,et
lel autem monoceros serviretibi? superbus dignitale quod est insipientius,sine ullo timore, dum prassu-
hujus sKculi quia et tales subjugavit Christus.et
;
rnit in rebus incertis. Quia despexiteam Deus in sa-
ministros Lcclesiae constiiuit : p.ovoxepu)<; enim uni- pieiiiiu, et non distribuit ei inteltectum. Quirt enim

cornis est, quod superbiam signiiicat, Aut dormire slultius, quaui lidere in vanitate, et laborare ad ac-
luper prsesepe tuum ? sicut superillius humilitatem, quirendapeiitura sineullo timoreamittendi V Conci-
qui etiain in pnesepi est infans positus (Luc. n, 7). piunt enim plerique hunc affectum,quibus longa fe-
requiescitur securitate venigi peccatorum, et obli- licitas sseculi provenit.procsertim si ab avis et atavis
vione curarnm malae conseientis./s/ alligabii iu toris perpetua successione ducatur, ut se repenle infeli-
/«jttmsuum.fjugumleneportansalligatumloris.hoo ces lieri posse non credant. Kt quia magni solent

est.inauctoritatibus eorum qui earnem mortilicave- apparere in terra, non tamen pennis virtutum cce-
runtatquo domuerunt.Unde et Joannes zona pellieea lesticonversatione frui,recte struthionibus compa-
ciiigebalur(ii7a///t. m,4), non asperis restibus pecca- rantur.Sed attende quod sequilur : Cum tempus fue-
torum. Aut ducet tibi suicos iu campo /aporiet pectora rit, in altum evolabit,el equitem ct ascenso-
irridebit
plebisobedientiu ad obtinendum regnum Dei. Confi- rem. Posteaquam venit plenitudo temporis (Galat.
Hs uulem iu eo, quia mutata est virtus ejus f ut non va- iv, i), ut pneciperetur divitibus hujus saeculi, non

nitatem humanae laudis et bonoris etiam in Kcele- superbe sapere,necsperareinincertodivitiarum,sed

siaeministerio requirat. sicut requirebat in srerulo. in Deo vivo (I Tim. vi, 17), cceperunt sursum cor ha-
Aut dimittes ei opera tuu ? sicut ille.pro quose dicit bereadDominum.etderideresuperbospersecutores,
Apostolus legatione fungi,e\hortans pro Ghristo re- quos Dominus projecit in marc tunc enim penna :

conciliari Deo. (II Cor. v, 20). Et reddesei, quia red- struthionis mixta velocibus avibus, ccelum petit,et
dettibisementeml Nihilexeosuo dominatui vindica- cailera queB de hoc animali supra dicta sunt, liunt.
bit.Sementem quippe dicit opus seminandi. Et in An tu circumdedisti equo virtutem ? Martyrem videtur
aream tuum m/eref ?Ut sit inter illos,quibus ipseDo- describere, intrepidum et alucrem testem fidei sa-
minusprEecipitrogandumDominummessis.utmittat lutaris, non tamen virtute propria, sed qua eum
operarios in messem suam (Luc. x, 2) ; non autem circumdedit Dominus. Elinseruisli colto ejus hinni-
utsibi velitaream facere.sicut prmceps hasresum et lum? Induite vos armaiuram Dei, utpossitis resis-
schisniatum,etquicumquenonDeigloriamqua3runt, tere in die malo (Ephes. vi, 11). Et glorise pectoris
sedsuam.Diffieilimumest enimut velit istamonoce- ejits auducia '. Haec est audacia qua Isaias audet et

ros.sed tamen et hoc prastat atque eflicit in homi- dicit - (Isai. lxv, 1 ; Bom. x, 20). Gloria vero pecto-
nis animo,qui facit inirabilia so1us(Pm/. lxxi, ris est conscientia (II opus hominis pro-
Cor. i, 12),
18)
consilia destruens, etoinnem altitudinern extollen- bans, ut in semetipso habeat qnisque gloriam et
tem se adversus scientiam Dei,et captivans omnem nou in altero (Galat. vi, 4). Prodiens {
in campo lu-
intellectuin ad obedientiam suain (II Cor. x 4 Floriacensis codex, oudaciam.
5). '

Pennu struthionum mi.vta est alis herodionis et accipi- Apud Lov., post, dicit, additur: inventus sum a non
2

1
quieventibus mc : palum apparui iis qui me noii interro-
Sic 5!s9. juxta LXX. EJiti vero, euntes. gabant; quod totum abest ab Am, Er, et Mss.
883 ANNHTATIONUM IN JOB, S. AUGUSTINI 884
xuriul. In luoem libertatia exlene, laoilitate boni 12), hoc eet procui. Aptoautem diotura o%\.,odoratur,
operis In latitudine ohariialit rxsultat. El procedii proplei' prinoipem poteslatia ueris liujus. Odores
ui prwliumeum virlutt: adversus tentationea udver- quippe olfaclu sentiuntur.bive boni, nive inali. Odo-
situtuMi, Oceum ntque faculo con/emntfquiBciroui&- ratur ergo pugnam, qa\ intelligrt prinoipem potesta-
positasunt eiunna.iii (]uibus est illud seutum lidei, tis aeris hujus operari in liliis diffldentias (Ephet, u,
iu qoo Igntta inimioi jacula exstinguuatur (Ephes. 2), quoruin pt rseqiientiuni iras aut insidius patitur,
vi, lli). Nec se uvertit a jerro : vel u morto visibili, ut adversus apiritualia nequitfa spiritualibus ar-
vel qui sunt et duri ad non eonsentiendum veritati, uiis dimicet, non corporalibua adversus curnom cl
et acuti ad persequeudum u quibus se non uvertit, aanguinem, id eet maloe et perditoe homines,quoa
quia ipsos etiam ut diligat jubetur. Supsr ipsum carneia oculis videt. Tonitrumiucum ct eUuunm:
emm^audararcwsioiai/iuj.PerconfesBionemquippe subaudiendum est.odoratur. Tonilrum autom prop-
ejus asseritur et comminatio Dei, quae invieibilee ter ipaum aereui putodiclum osse.in quoclausaspi-
poenas longe pr;enuntiat, et testilicatio verbi, qua ritualianoquitiajversanlur.Nonenimrectoresmunili
omnes tanquam cominus crrores debellal.Aliud est propterea dicti sunt hi spiritus, quia ccclum et ter-
enim minari, quod longe futura sunt supplicia ram regunt.sed sicut ipse exponit Apo.stolus.Etenim
peccatorum, quod est tanqiiam urcu tela inten- ne ita mtelligeretur.subjccit statini qui dixeritrec-
dere ; aliud tanquam tnanu ad inununi gladio ver- tores inundi ; triicbrtiruin burum, inqnit hoc est im-
bi pra;sentcs debellare cupidilates. Lancae hastx piorum quibus ad Dominum conversis dixit.Futs-
:

que tremore. Quid est quod lancc» hastaique trcmoro tis enim uliquando lcnebrsc ; nunc uulcm lu.v in Domino

super ipsumgaudet arcus ct gladiua ? An quia nisi (Id. v, 8). ln voluntate enim cu jusquc cst,utrum te-

et ipsetremat,hocest,timeal futuram mortem.quam nebr;e sit,an lux : sed cum lenebra', in seipso, hoc
jaculaturdivina justitia.non potest praisentem con- est, peccatis quae ipsius sunt propria ; cum autem
temnere,quampersecutorminatur,utintrepidam ha- lux, non in seipso sed in Domino.a quo illurainatur,
beat confcssionem et pradicet cuni fuluciu verita- ut quemadmodum dixit Isaias.tencbive ejus sintve-
tem, cui non possint inimici resistere atque itasM- : lut meridies (Isai. lviii, 10). Dicitur et in Psalmis,
per eum gaudeul, hoc est, per ipsum libere assera- Illuminabis tenebras meas (Psal. xvu, 2V). Quos ergo
tur doetrina Dei,per quam minatur impiis futurum dicit Apostolus rcctorcs tenebrarum, ipsi et in boo
interitum, etinlerficil prassentem iniquitateni ?Nisi versu dicti sunt duces.Ducunlur eniin ct ab his te-
enim gaudium spei nostracum tremore damnatio- nebras, hoc est impii, ut perscquantur pios, id est,
nis esset, in nobis negligensesset ipsa securitaset eos qui persecutionem patiuntur propter justitiam,
superba prassumptio ; nequein Psalmo nobis dice- non eos qui patiuntur propter impietates et iniqui-
retur, E.vsultate ei cum trcmore [Pstil. n, 11|. Et ira- tates suas.Ducum autem taliumclamorem dicitodo-
cundia crcrtit tcrram. Apud semetipsum irascens.ad rari murtyrem nonquiasonitusaliquis indeauditur
:

evertendas in se terrenas concupiscenlias et timo- auribus corporis, sed quia cordis auribus per fidem
res carnales, quibus quisque a tolerantia passionis clament.quantadiaboluset angeli ejus adversus Dei
avertitur. In hac sententia forte dictum est, Irasci- servos machincntur: unde ait Apostolus.AW cnim
mini et nolite peccare (Psal. iv, 5). Cum iracundia ignoramus aslutiam ejus (II Cor. n, 11). Adversus
euim saluberrima se dcbet quisquc correctioue cor- quem claraorem ducum,surdaeutique sunt aures in-
ripere, diccns, Utquid tristis es, anima mea t ct quare tidcXuim.Numquidinsapientiu tuaphtmcsctt accipitcr!
conturbas me f Spera in Deum, quin con/itcbor illi. Dei,qua est Christus.novus homo
sicut in sapientia
Quia enim ore confcssio fit ad salutem (Rom. x, 10). paulatiminnovatur,conver6ationemhabiturusincco-
statim sequilur, Salutare vultut mei Dcus meus (Psal. lestibus.E.rpnH«.'s pennis iminobilis,rcspiciens ad aus-
xli, 6, 7).Nec credet, donec clamaverit tuba. Ante trum '!
explicatis ab omni impedimento s;ecnlari vir-

tempus quippe tentationis, etiamsi eversa est ter- t llibus gemina? dilectionis.permanens inconcussus
rena trepidatio, non apparet, nec facile credemlum in Bde ; non tamen in hoc ipso de seipso prosumens,
est, nisi lempus ipsum tentationis docuerit. Cum sed sperans in Deum.etin illum revocuns intontio-
autcm tuba cecinerit, dicet, Euge. Cum tempus ten- nem, a quo ipse charitutis ardor inspiratur, ut tor-
tationis venerit.tunc vero placebat ei anima ejus, titudincm suam ad ipsum custodiat (Psul. lvui, 10).
si gloriatur in tribulationibus ;
quia tribulatio pa- dicens, Nonne enim Deo subjecta erit ununa mca :'

tientiam operatur, patientia vcro probutionem.pro- ab ipso ciiim salutare mcum,etenim ipse $tt Deus meus
batio vero spem (Hom. v, 3, -'i) : ut Jam non dicat et suliitans mcus, susceptor mcus : non movebor aiu-
animaj sua; iraacens, Vtquid conturbas mePsedglo- plius (Ptal. lxi, 2, 3). Ac luo pr.rci pto cratlatur uqui-
rians dieat, Lauda,anima mea,Dominum (Psal. cxlv, /u .'
sicut cjus prscepto, qui ait, Cum e.valtu us fuc-
:

2). Et procul odoratur pittjiiiim : non quasl in lioini- ro,omnia traham ad mc (JoOH. UI, 321. Pro nobis
nibus persequentiljns qui viilcutnr, scd procul, hoc esim nioriturua, et corpus resurrectioue lcvaturus
est,longe ab oculis scieas quia non eat ei co/ltic-
; in ccolum : ibi /ucril, inquit, cadarcr, illuc congrc-
tuitt) tttlversus carnem advertvspnn-
tt sanguinem,sed gabuntur et aquilte (Matth, ixiv, 28) S.itiavit enla
cipeselpoteslates,etreclorei mundi,tenebrarxmharum, in lnuiis eusleslibus deaiderium ejus, cujus ajeiit

advertut tpiritualia neguitia i» ealettibut Uiphes. vi, aquila juventua renovabitur (Ptal.cn, 5), Potaat ;;
1
Apud I.XX, anorwton, /hdims. exultatio aquil* ad id pertinere, quod ait 0-
Aposto-
 885 LIBER UNUS.
lus, Sive enim mente excessimus Deo ; ut versus qoi cendo aut relellendo.Non ergo quiaOmnipotensest,
etiam ibi sequitur de vulture.ad id pertineat quod ideo quiescendum est a disputando cum eo. Neque
etiam ibi sequitur, Sive temperantes sumus, vobis. enim ad arguendum ab eo aliquid perdisputationem
Sequitur enim, Aut vultur super nidum suum in pe- tanquam ab ipsa veritate requiritur. Putestet sic in-
tra sedens morabilur,qwa. ex affectu dictum videtur telligi.Numquid qui disputat cum Domino,qniescit?
non sublimia contemplandi mentis excessu, sed in- id est.quia non qniescitqui cumOmnipotentedispu-
ferioribus oonsulendi per tempcrantiara qua huma- tat.non est cum eo disputandum ut quiescatur.Solet
nis rebus congruitur ut impii qui pro mortuis ha-
;
enim disputanscontradicerc qui autem contradicit :

bentur, justificati per verbum, hoc esl quas; ore Deo.quiescere non potest,hoc est, non mvenit quie-
devorati convertantnr in corpus Ecclesiae. Vultur tern, nisi in ejus voluntate sine ulla contradictione

enira de mortuis pascitnr; ot \fteosuper nidum suum, consentiat.,1 rguens enim Dcum respondebilita; id est,
ubi tanquam fetus ponit opera huic vita> necessaria. cum disputando respondet l arguit Deum.et pro" ..

Ideo autem in petra, quia cum dixisset Apostolus, pterea non pcrvenit ad quietem. Unde dictum est,
Sive temperantes sumus. vobis: continno subjunxit, homo, tu qui es qui respondeas Deo (Rom. lx, 20) ?
Charitas enim Christi compellit nos (II Cor. x, 1 3, 1 'i ) Sed quid tale fecerat Job?Nonenim Deus sic illum

pelra (I Cor. x, 4). Et benc scdens

antem erat Christus acciiiit tanquam contradiccntem sibi, sicut amici
morabitur, secundum
quod dictnm ost, Compcllor
id ejus non intelligentes ; cum tale testimonium illi

autem exduobus, concupiscenliam habens dissolvi et perhibeat, et in capile liliri, et in fine. An propter
esse cum Ghrislo ; multo enim magis oplimum, ut hoc personam quam Job gestabat dictum est, hoc est,

ad exaltationem aquilae perlinpat ad vnlturem vero ; corporis Domini, quod est Ecclesia, in qua multa
sedentem in nido, et morantem, Munere in carne infirmorum p>irsest,non quidem desperatoruu;,sed
necessarium propter vos (Philipp. i, 34, 24). El qu:a tamen adhuc in provectu suo periclitantium.quibus
petra etiam tota Ecclesia hene intelligitur, propter pene commoventur pedes, et quorum paulo minus
ptiam Siinonem, qui ob hoc a Domino petrus appel- effunduntur gressus, dum zelant in peccatoribus,
latus est [Marc. m, 16), summitas petrae est caput paeem peccatorura intuentes?Qu dicunt: Quomodo
Ecclesine. Ad hoc additur versus qui srquitur In : srinl Deus, et si est scicntia in Altissimo ? Ecce ipsi
summitatepetra' et incaverna. Summitas enim refer- peccatores, ci abundantes in sasculo oblinuerunt divi-

tur ad id quod caput, caverna vero ad id quod vila tias. ffumquid vane justificavi cor meum, et lavi in
nostra abseondita est cum Christo in Deo (Coloss. innocentibus manus meus,et fui fiageltatus die, ct ar-
m, 3|. II cum ibi fuerit, qucBrit escas : de quilms rjuitio mea in matutinum ^'M<.Lxxn,2-14).Nam hinc
dictum est Petro, Maeta, et munduca [Acl. XI, 7),ut potius Job ipse videtur respondere sequentihus ver-
incorporaret Ecclesiae credituros ex Gentibus.Lwi^e sibus.
oenli ejus respiciunt; el pulli ejus volutantur insun- Respondens autem Job dixil
: Quid ergo jndicer cnm-

guine. Spe futursiiramortalitatis in vitam eeternam monitus et Domino ,audiens talia, cumni-
increpatus a
int'>ntionem suam loge porrigit : quamvis opera hilsim?\d est,quid ergomihijudictumcomparo.cum
ejus in carnis infirmitate volutentur, id est dubiis mecommonetet arguit Dominus si ei contradicam:
motibusjactetur,dum incertum habet humana igno- audieus talia, id est, intelligens quanta justitia et
rantia exiisquae misericorditer farii, quid cui pro- misericordiamecum sic agatur, cum permeipsum
sit ad Deum.cum tamen longe oculis prospicienti- mm? Quod responsum dabo?id est, quid
utique nihil
bus propter aeternam salutem sincera charitate dis- potero contcadicere veritati ? Manum ponam ad os
pensat. Sed cum invenerit iste talis operator et dis- rn<«<m,idest,tencboetcohibebo loquacitatem meam.
pensator eos qui per affectum quo renuutiant dia- Scmel locutussum ; iterum non adjiciam. Nisi in my-
bo!o, jam mortui sint huic saeculo sine dubitatio- ; sterio accipiatur.quomodo semel locutusestJob.qui
ne aliqua eisexhibet oris ministerium in opereser- totieslocutusest?Aut quomodo iterum non adjiciet
monis, quo eos in corpus Ecclesiasjam paratissi- post paululum locuturus? Sed locutio hic intelligen-
mos trajiciat : et ideo se.quitnr, Ubicumque fucrint da est progressus animae in haec exteriora,quo relin-
eadavera, confcstim reperiuniur. quitDeum.et ei rcsistit.Unde major iste progressus,
Respondit Dommus, et dixit. Quod nunc Dominus etiam clamorinScripturaappellatur,cum dicit Deus
anquamrepetit sermonem, cum ipseloqueretur.in- clamorem Sodomorum ad se pervenisse (Gen.xvm,
telligitur Jobad caqunedicta sunt.obstupuisse in si- 20). Cui locutioni atque clamori contrarium estbea-
lentio, et quievisse, ut nihil amplius diccre auderet. tissimum illud silentium de quo dieilur. Et silebit
Ergoduobusquiseqiiunturversihus exhortatur eum sine timore ab omni malL-nitate. Bene itaquedicit
Dominnsad respondendum. Numquidquidisputatcum semel so locutum continua quadam locutione in tota
hoc est.Quare tu quiescis cum
Omnipotente,quiescit ? hominis.cum esset spiritusambulans,et
vita veteris
Omnipotente disputans? -trguens Deum respondebit non reveiiensjPjn/. lxxvii,30). Nunc autem manum
subaudiendum est,numquid; ut sit sensus.Num-
i7u.9 imponeus ori, ne ultra progrediatur, promittit se
quidarguitDeumquidisputansrespondehitPQuEeren- non adjicere iterum, ne recedat a Deo. Amen.
do enim cum Omnipotente disputatur, non convin-
 ADMONTTIO
1N UBROH CUl TITULUS SPECULTJM.
Soriptaram sacram ipeooli vice esso nobis propusilara observat Gregorius in lib.2 Moral.cap. 1 adeoque ;

haoo,ubl virorum illusiiiiiin ^csiis narrandii insistii.non oorum pcceaiu ei lapsus, oraninoquc nihil illealio
pralerire notai,.juo ininus tul informandu moreseiemplaouiquebomioi praitoiintopporlana.Veramlamen
istud speeuli muuus babel Soriptara alio ilidemexoapite imoiJ sibi vindieal ea maxime parle,qaarila3prjB-
;

cepta eontiuenlur ; i|uibus videlioel in couspeclu positis.si ulla est in inoribus |abes,ii ilecus specie.-que non
ementila pielalis in unimo insidel, facilius dijudiealur. Haee itaqun praeceptaS. ducioii^ Ati^iislini sludio col-
locla fuisse in unum librum,cui Speculo noincn ab ipsoindilom esi.lidem facit Possldiusin ejusvii:;,cap,28;
quo loco recensitis anle lielraclaliuuum libiis.eoniiiienler subjieil Quiquc prodcssc omnibtu volcns,etvolen- :

tibus multa iibrorum legere ct non valentibtu,ex utroque dwinoTettamento,Vttereet!fouo,premmapr£falum6

prmeepta diema scuveiita ad vit» reyulampertinentia e.vcerpsit,atque exliis unum codicem /ccii.ut qui vcllet le-
gcre!,atque in co vcl quam obediens Deo,inobfdiensve esset agnosccret et hoc opus voluit Speculum appellare. :

Tuui vero Vaudalorum in Africam irruplioue;n,i|uaB ad aimuui Chri»ti 128 periinel,brevi posiiempure oonti
gisse referl. Unde Inlelligas opus islud esse anui fere 427,qnpd subiade inler opuecula Retractulionum libris
posterius edila numeralur iu anli)uis co licibus.uli in Relractatiouum fiue Tom.l annolatum fuil.Eumdem
librum probe cognilum se babuisse siguilieal Cassiodorus scnator in lib.de Insiilulionediv. Script. eap. 16,
hisce verbis : Liber ejusdem Auyustini quasi /ihilosophiai moralis, yuem pro moribus metituendit alquc eorri-
gendis e.v divina auctorit.Uc coUegit,Speeulumque nOminavit,magna intenlioueleyen.lus cst.

Porro cum ad vulgi usum islud pium opus compararet S. Doclor, eo noluii nisi faoiiiores iulellectu prwce-
pliones comprebendi. Qno etiani consilio adduclum credimus, ul versione ulerelui nou ex gracoLXX, quam
sequi solebal.sed ex hebraeo.quud hauc deniumeoinperissclesse illa multis in locisplaniurcm.Nam bocnomine
eani aliquolieslaudalin puslremissuislibrisQuaeslionunim lleptaleuchum,ac praesertim in quarlode Doclrina
Christiana libro,quem tribus aliis adjicicns anno 420, aut 127, s.c leslimonium ex prophelu Amosprolaiurus
loquilur iu cap. 7 : No« autem,eii[,secundum lx\ Intcrprctcs, qui edain ipti divino Spiritu intci jrcLiti.ob hoc
ad spirilualem scnsuin scrutandum magis admoneretur lcctoris inte.lio,
aliter videntur nonnulla di.risse, ut

unde etiam obtewiera nonnuUa,quia magis tropica, sunt eorum : sed sicut ex hebrxo in latintm eloquium
presbyttro Hicronymo uiriusque tingua pcrito interpretante translata «unl.Piaelei'ea,siquae forsilau ex eonges-
tis inSpeculum sentenliis conlrariae vidercnlur.conciliare dccrevcrai el illustrare proposilis postea qu.vslio-
nibus quas quidem in Mss.codicibus fruslra qmesivimu» cumque de hoc laborc nibil dicul Possidius, qui
: ;

de ipsa vel praefutioue Speculi lacendum nuu exislimavit,haud imuieriio creditur Augusliuuin ub eoeXfilendo
praepedilum fuisse.
Aliud non pridem Hieronymi Vignerii cura prodiit Speculum sub Augustiui nomiiie in quo senlenii*
ita ;

Scripturarum revocanturad certa quaedam capit.i inslilula variis de rebus sacram doclriuam speclanlibus,

adeo ut uon lam viiae in»tiluenda? consilio,quam erudiendiauiuiicuusa,comparalum esse vide.tlur.Quocirca

istud minus cuin eo convenil Speculo, quod el Possidii vcrbis el Augustini prmfattoue describiiur plane- :

que oporlel siculi noslrum hoc geuuinum.ila Viguerianuni illud spurium habeamus.

§. AURELII >UGUSTINI
HIPPO.NENSIS EPISCOPI

DE SCRIPTURA SACKA
SPECITLUM
PR.EFATIO.
Quisignoratin Scripturis sanotis,idest,Legilimi9, canonica prapditis,qua;dam sicesse posita.ut tantoni
Propheticis, Evangclicis, et Apostolicis, auctoritate scirenturot crederentur;ut estquodt» principio fecit

u.MoMriu ir. BKNEDKrriNoiuM.

Ir. Gallieaaii Ms9. Dooaltl duobui repertam 88t, Regto Bibliotbecaa uno, altero Ceroateneia Eoelaaia :
.|i>.>-
r ii iii codicam o|>e, aecnon loidom oodlcee editioulbua Kva, Er, el Lov. reetitailur in lnlipnin
collatln ed uuil-
tis iu looit.

Comparavimw pratarta eas otmti editionc} initio Rotr. el Gonfe&i. /. I. numonuas. M.

(a) Scriptuai »ul> uuuuin Cbrisli 427.
889 S. AUGUSTINI SPECULUM DE SCRIPTURA SACRA. 890

Deus cxelum etterram (Gen. quod In principio

i,l), ct DE LIBRO I.EGIS,
erat Verbum (Jonn. i. 1), et quaecunqno facta divina QUI IXODUS N0M1NATUR.
vel humana tantummodo cognoscendi narruntur :
[Cap. xx]. Non facies tibi sculptile,nequoomnem
quaadam vero sic esse jussa,ut observarentur et fie- similitudinem quae est desuper, et quae in
in ccelo

rent,vel probibita, ne fierent utest, Honorapatrem

;
terradeorsum.nec oorum quee suntin aquissubter-
et matrem; el, Non moschaberis [Exod. xx, 13, 11,(7 ra:non adorabis ea,neque coles.//em Non assumes :

Malth. xv, 1 ;v.27,28)?Horum autem qnaijubendoct nomen Domini Uei tui in vanum nec enim habebit :

vetandoscriptasunt,aliu sunt sacramentorum velala Insontem Dominus eum qut assumpserit nomen Do-
aysteriis,qu®mnltaVeterisTe9tamonli populo illi fa- mini Deisui frustra. Et paulo post Honora patrem •

cienda mandatasunt^neqtieapopuloohristiano nunc tuum et matrem.ut sis longaevussuperterram quam

fiunt.sed tantummodointolligendarequirunturatquc Dominus Deus tuus dabit tibi.Non occides.Non mce-
tractantur sicu ti estsabbatum ad visibilem vacatio-
:
Non furtum facies. Non loqueris contra
chaberis.

nem (Deut. v,12),sicut azyma in pane sine forniento, proximum tuum falsum testimonium.Non concupis-
Paschu in ovis occisione (Exod.xn) sicut tot genera ;
ces domum
proximi tui, nec desiderabis uxorem
sacrificiorum ciborumquo vitnndorum^etneotu ,
servum.non ancillam,non bovem,non asi-
ejus; non

etannu« soleivnitates.quasobservantnuncusqueJu- num.necomnia quae illiussunt. Itcm post Decalogum

daei; et illaejustificationes, quae non ad operajustitia: aliis in locis,hsecin eoiem libro reperiunlur prsecepta

propriopertinent.sedaliquid signilicare intelligun- vivendi : Non fuoiotis mecum ' deos argenteos, nec
tur.Quis cnim christianus soptimo anno cogitur ser- deos aureos facietis vobis.
vum reddere libertati; et si discedere El aliquantopost[xis.i.] Qui percusserit hominem
:
illc noluerit,
ejus auriculamsubula portnndere ad po.slem(M.xxi, volens occidere,morte moriatur.Qui autem non est

2, 6), et caeterahujtismodi ? Alia vero ctiara nunc insidiatus,sedDeusillumtradiditinmanus|ejus,con-

facienda sunt.si facienda praecepta sunt nec facien- ;
stituam tibi locum quo fugere debeat.Si quis de in-
da,si prohibita qualia sunt illa qusB dixi, Honora
;
proximumsuum per insidias.abal-
dustria occiderit
patrem et matrem ;et,iVon mcechabcris. De his igitur tarimeo evelles eum, ut moriatur. Qui percusserit
quae ita sunt pnsila in Litleris sacris, vel jubendo, patrem suum et matrem.morte moriatur. Qui fu-
vel vetando, velsinendo.ut eliam nunc.id esttera- ratus tuerit bominem.ct vendiderit eum, convictus
pore Novi Testamenti, ad vitam piam exercondam noxoe, morle moriatur. Qui maledixerit patri suo
rooresque perlineant,hoo opus quod in manus sum- aut matri. morte moriatur. Si rixati fuerint viri, et

psi componcre aggressus sum;ut quantum me Deus percusserit alter proximum suum lapide vel pugno,
adjuvat.omnia talia de canonicis Libris colligam.at- et illemortuus non fuerit,sed jacuerit in lectulo;si
que utfacile inspici possint.in unum tanquam Spe- surrexeritet ambulaveritforissuperbaculum suum,
culum congeram. Oportuit enimsic ea poni abauc- innocens erit qui percussit: ita tamen ut operas ejus
toribus noslris, quemadmodum posita sunt,ut pr»- et impensas in medicos reslituat. Qui percusserit
cepla narrationibus vel disputationibus propriis fi- servum suum vel ancillam virga.et mortuus fuerit
gurata.et liguratis propria miscerentur,dum reruni in manibus ejus.criminis reus erit sin autem uno :

gestarum ordo servatur.aut respondetur adversis, die supervixerit vel duobus, non subjacebit pcenae ;
aut qui docendi sunt instruuntur, aut occultorum quia pecunia illius est. Si rixati fuerint viri.et per-
inventione quodammodo renovanturhi qui promp- cusserit quis mulierem praagnantem, et abortivum
ta et aperta fastidiunt nos autem in hoc opere nec
: quidem feceril.sed ipsa vixerit subjacebit damno, ;

infidelem vel adducimus vel aodilicamus ad fidem

;
quantum expetierit maritus mulieris, et arbitri ju-
nec exercemus quibusdam salubribus dilficultati- dicarint:sin autem mors ejus fuerit subsecuta:red-
bus ingenium intentionemque discentium sed eum ;
det animam pro anima,oculum pro oculo, dentem
qui jam credens obedire Deo voluerit, ut hio se in- pro dente,roanum pro manu,pedem pro pede, adu-
spiciat,admonemus,quantumque in bonis moribus stionem pro adu&tione.vulnus pro vulnere, livorem
operibusque profecerit, et quantum sibi desit, at- pro livore.Si percusserit quispiam oculum servi sui
tendat. Sic enim potest
de his qua; habet gratias
et aut ancillas.et luscos eos fecerit ;dimittet liberos pro
agere et de his quae non habet.ut habeat satis age-
;
oculoquemeruit.Dentemquoquesi excusseritservo
re ac propter illa servanda curam precesque fide-
; antancillaB suas; similiter dimitteteos liberos.Si bos
lis pietatis adhibere.In his autem omnibus
qure in- cornu petierit virum aut mulierem,et mortui luerint;
spicienda ponere institui.quascumqueinter se vide- lapidibus obruetur, et non eomedentur carnes ejus;
buntur esse contraria, postea propositis quasstio- dominusquoquebovisinnocenserit.Quodsibos cor-
nibus exponenda atque solvenda sunt.Sane suppli- nupeta fuerit ab heri et nudiustcrtius,et contestati
cia male factorum, et prsemia recte factorum,quam- suntdominumejus,necreclusiteum,occideritquevi-
vis nonnulla commemoranda existimaverim,tamen rumacmulierem;etboslapidibusobruetur,et domi-
in Novo Testamento dissimilia veteribus
esse quis numillius occident.Quod si pretiumei fueritimposi-
? Ab ipsa igitur Lege quaa data est per Moy-
nesciat tum,dabitproaniiuasua, quidquidfueritpostulatus.
sen,divinorum praeceptorum, qualia nos comme- '
Particula, ?nec«m,non reperitur in editis, abestque
moraturos essn promisimus.aggrediamurexordium. ounc aversione Vulgata.Sed eam habent Mse.hujus ope-
ris habet hebraeus textus, imo etiam vulgata versio in
;

Corbeiensi volumiue ante 800 annos descnpto.

89« S. AIIGUSTINI SPRCULUM 892
Filium quoque et flliam ai uoi pu pei puaaei it, simili quam virglnea uccipere consueverunt.Maleficos non
ententis aubjaoebil .Si aen uin enoiltamque invaee- patieria vivere.Qui coierit cum jumento, morte mo-
rit,trigintasiclo>urgt'nti dal ii t d 0111 i 110 ; hosvt'rola;;i riatur. diis, oooidetur, praeter Domino
Qui immolal
dibuaobruetur.Siquisaperueritoiaternam.elfoderit, aoli, Advenam non contristabia^nequeaffllgeseum:
atuon operueriteam, ceoidcritqueboaaut asinus in advi DBs enim fui itia in terra /Egypti. Vidua et pn-
nm;dominua oisternffi reddet pretium jumentorum: pillo iniii oooebilia.Si laaseritia cos,vooiferabuntur ad
quodautem moituum eat,ip8iua erit. Si boa alionus me,el egoexaudiam olamorem eorum,etindignabi-
bovem alteriua,vulneravt!i'it, elillo mortuua luent ; tnr furor meus, perootiamque voa gladio et eront
vendent bowm vivum,et dividenl pretium; cadaver uxoree vestra vidaa, etlilii vestri pupilli. si peou-
autem moriui inter ae dispertient.Sin autem aciebat niam muluam dcderis populo meo pauperi,qui ha-
quod boa oornupeta ossel abberiet oudioatertius.et bitatteeum, non urgebis eum quasi exactor, nec
non ouatodivit eum dominussuua reddet bovem ; usuris opprimes. Si pignus a proximo tuo accepe-
pro bove.et cadaver integrtim accipiet. ris vestimentura, ante Boiia ooonsum redde ei ip- ;

|\xn.| Si quia furatus fuerit bovemaut ovem.etoc- BUm inim BBt soluin quo operitur indumentum
ciderit, vi'l vendiderit ;quinque bovea prouno bove oarniaejue, neo babetaliud in i|uo dormiat si :

restituct, et quatuorovespro nnaove. Si elfringcns olamaverit ad me, exaudiam eum, quia misericors
fur domum,sive BuJfodiens fuerit inventus.etaeeepto sum. Diis non detrahes,el prinoipi populi tui non
vulnero mortuus fuerit;percussor non erit reus san- maledices. Decimas tuas et primitiaa non tardabia
guinis.Quod si ortosole hoc fecerit, homicidium per- olferre. Primogeoitum filiorum tuorum dabis mihi,
petravit.ot ipse morietur.Si non habuerit quod pro Ei jinulu post [xxui.] Non suscipies vocem men-
:

furto redilat.venumdabitur.Si autem inventum fuerit dacii.nec junges uianum tuam.ut [iro impio dicas
apud eum quod furatusest vivens.sive bos.siveasi- falsum testimonium.Non sequeris turbam ad facien-
nus.sive ovisjduplum resiituet.Si Isserit quispiam duin malum, neoinjudicio plurimorum acquiesces
agrum vel vineam.et dimiseritjumentum suum, ut senlenlia?, ut a vero devies '.Pauperis quoque non
depascaturaliena : quidquid optimum habuprit in misereberis injudicio 2 .Sioceiirreris bovi inimici tui,

agrosuo,velinvinea.prodamnia>stimationerestituet. aut asino erranti, reduc ad eum. Si vidcris asinum

Siegressusiguisinveneritspicas',etcom[irehendei'it odientis te jacere sub onere, non pertransibis, sed
acervos frugum.sive stantes segetes in agris jreddet Bublevabia cum eo.Non declinabis in judicio paupe
damnum qui ignem succenderit.Si quis commenda- ria.Mendacium fugias.Insontem et justum non occi-
verit amico pecuniam aut vas in custodiam.et abeo des;quiaaversor impinm.Nec accipias munera.qua?
qui susceperat.furto ablata fuerint-,si invenitur tur, exc.ecant etiam prudentes,et subvertunt verba justo-
duplum reddet : si latet, dominus domus applicabi- rum.Peregrino molestus non eris scitis enim adve- :

tur ad deos,et jurabit quod non extenderit manum narum animas,quia et ipsi peregrini tuistisin terra
in rem proximi sui, ad perpetrandam fraudem, tam jEgypti.£/ post qttxdam interposita, rum de alienige-
in bove quam in asino.et ove ac vestimento et quid- nis toqueretur : Non adorabis deos eorum.neque co-
quid damnum inferre potest, et ad deos utriusque les eos. Non eorum.sed destrues eos,
facies opera
causa perveniet ;et si ill: judicaveriut,duplum resti- et confringes statuaseorum scivirtisquc Domino:

tuet prosimo suo. Si quis commendaverit proximo Deo vestro-

suo asinum, bovem et ovom.etomne .jumentum ad FJ postmulta in eodemtebrq dediis Gentium [xxxiv.].
custoJiam.et mortuum fuerit, aut debilitatum, vel Sed aras eorum destrue.confringe statuas.lucosque
captum ab hostibus -, nullusqus hoc viderit ;jus- BUOcide.Noliadorare deum alienum; Dominus zelo-
jurandum erit in medio, quod non extenderit ma- tes nomen ejus.Deus est a:mulator.Ne ineas pactum
num ad rem proximi sui suscipietque dbmie.ua ; cum hominibus illarum regionumjne cum fornicati
juramentum. et ille reddere non cogetur. Quod si ftieriut cum diis suis, et adoraverint simulaera eo-
furto sublatuiu I'uerit,restituet damnum domino.Si rum, vocot te quispiam, ut comedas de iminol.ttis.
comestum a bestia, deferet ad euin quod ocoiaum Nec uxorem de Gliabua eorum acoipies tiliis tuis
est, etnon restituet. Qui a proximo suo quidquam ne |)ostquam ipsaa fuerint foroicata, fornjcari fa-
horum mutuum postulaverit, et debilitatum aut ciant et lilios tuosin deos suos.Deos oonHatUee non
mortuum fuerit, domino non prajsente roddere ;
facies tibi. Et paulo posi : Primitias frugum terra
compelletur. Quod si in praesentiarum 1'uit domi- tn.e oSerea in domo 1 Doraini Dei tui.
nus, non restituet, maxime si eonductum venerat Hxc de libro Legis,qvtExodvi uominatur,coUujtn-
pro mercedeoperis sui. Si quis seduxerit virginem, d,i existimaoi. Nwne todem modo inspiciamm w .<•>

necdum desponsatam, et dormierit ruin ea dnta- ; quenti Levitico,

bit eam, et babebil eam uxorem. Si pater virginia DB LEVITICO.
dare iioluerit, reddat paouniam juxta mudnm dotia [Cap. xviu.]Oinnis homo, inquit, ad proximam

Ita hir In omnlbua oodieibua, quibus Blbllnrnra volu-

' 1 lu editie, :i 1
"' Ueo iwit* At"'>t. Dte,a ttoa iuiju*
menCorbeien*aaoneantil.At lobehraoetapu LXX.inve- I llbri aeonon a aaoria Biblila.
nerit minai.Sio atiain Vulgata |">-i Komanaui oorrectio* « Cornutenaia Beeleeia M-.s babal bta, MfatM m
111'in i.n i.iiu Bixtl v auclorltata. aiequa lasebtuur 111 Blblili Corb. vereioui» Vulgat».
EUili.ti Oeitii ..M ..- vero,a6 hostibus qutfi leclio verior ' M»e., i'i itomunt.
;
893 DE SCRIPTURA SACRA. 894

sanguinis suinon accedet, ut revelet turpitudinem ne 1

. Non augurabimini, nec observabitis somnia.
ejus.Ego Dominus. Turpitudinem patris tui,et tur- Nequo in rotundum attondebilis comam, nec rade-
pitudinem matris tuae non discoop.-ries :matertua barbam.Et supermortuo non incidetis carnem
tis !

est, nonrevelabis turpitudinem cjii.-.Turpitudincm vestrarn : nequefigurus aliquas et stigmata facietis

uxoris patris tui non disoooperies turpitudo enim ;
vobis. Ego Dominus. Ne prostituas filiam tuam, ne
patris lui est.Turpiludinem sororistuae cxpatrc,sive contaminetur terra, et impleatur piaculo. Et post
ex matre, qux domi vel foris genit.i est, non revela- unumversum : EgoDominus.Ne declinetisad magos,
bis.Turpitudinem filiae lilii tui vel neptis ex filia,non nec ab hariolis aliquid sciscitemini, ut polluamini
revelabis ;quia turpitudo tua est.Turpitudineni liliae pereos.Ego Dominus Deus vester.Coram ranocapite
uxoris patris tui, quam pcperit patri tuo.ct est soror consurge, et honora personam senis, ettimeDeum
tua.non revelabis. Turpitudinem sororis patristni tuum. Fgo sum Dominus. Si habitaverit advena in
non discooperies;quia caro cst patris tui.Turpiludi- terra vestra, et moratus fuerit inter vos, ne expro-
nem sororis matris tuae non revelabis eo quod caro ;
bretis ei ; sedsit intar vos quasi indigena,et dilige-
sit matris tusa. Turpitudinem patrui tui nou revela- tis eum fuistis enim et vos ad-
quasi vosmotipsos :

bis,nec accedas ad uxoremejus, quae tibi alfinitale venae in terra /Egypti.Ego Dominus Deus vester.
conjungilur.Turpitudinem nurus tuaenon revelabis; Nolite facere aliquid iniquum in judicio, in regula,
quia uxor filii tui est ; ncc discoopcries ignominiam in pondere, in mensura. Statera jusla, et aequa sint

ejus.Turpitudinem uxoris fralris tui non revelabis; pondera justus mcdius, aequusque sextarius. Ego
;

quia turp tudofratris tui

;

est. Turpiluilinem uxoris Dominus Deus vester,quieduxi vosde terra .'Egypti.

tuaeetfilite ejus non revelabis.Filiamlilii ejus.et fi- Custodite omnia praecepta mea,et universa judicia,
liam filiae illius non sumes, ut reveles ignominiara et facite ea.Ego Dominus.

ejus;quia caro illiussunt, et talis coitus incestusest. [xx.] Locutusqueest Dominus ad Moysen.dicens,

Sororemuxoristuoe in pellicatum illius non accipies, H«c loqueris filiis Israel : Homo de filiis Israel.et de
nec revelabis turpiludinem ejus adbuc illa vivcnte. advenisqui habilant dederitdese-
in Israel.si quis
Ad mulierem quoepatiturmcnstrua.non accedes.nec mine suo idolo Moloch, morte moriatur; populus
revelabis foeditatem ejus.Cum uxore proximi tui non terrae lapidabit eum et ego ponam faciem meam
:

coibis.ncc seminis commixtionc maculaberis.De se- contra illum,succidamque eum demedio populi sui,
mine tuo non dabis ut consecrelur idulo Molorh.nec eo quod deseminesuodederitMoloch.etcontamina-
pollues nomen Dei tui. Fgo Dominus. Cum masculo verit sanrtuarium meum, et polluerit nomen sanc-
non comruisceberiscoitu femineo quia abominatio ;
tum meum.Quodsi negligenspopulus terree,et quasi
est. Cum omni pecore non coibis, nec maculaberis parvipendens imperium meum.dimiserit hominem
cum eo.Mulier non succumbet jumonto,nec misce- qui dedit deseminesuo Moloch,nec voluerit eumoc-
bitur ei quia scelus est.Nec polluamini in omnibus
;
cidere ;
ponam faciem meam super hominem illum,
his. etcognationem ejus;sucridamqueet ipsum etomnes
Et post aliquantum[xix.] : Unusquisque matremet qui ronsenserunt ei, ut fornicarentur cum Moloch de
patrem suum timeat. Et post unum versum: Nolite medio populi sui. Animaqua; declinaveritad magos
converti ad idola.nec deos conflatiles faciatis vobis. cum eis;ponam faciem
ethariolos,et fornicata fuerit

Ego Dominus Deus vester.EJ post paululum : Nec re- meam contra eam.et interficiam illam demedio po-
manentes, tn^urt, spicas colliges, neque in vinea tua puli sui. Sanctificamini, et estolesancti quia ego ;

racemoset grana deridentia congregabis;sedpaupe- sanctus sum Dominus Deus vester. Custodite prae-

ribus et peregrinis carpenda dimittes.Ego Dominus ceptamea.et facite ea. Ego Dominus qui sanctifico

Deus vester. Non facietis furtum. Non mentiemini. vos.Qui maledixerit patri suo aut matri,morte mo-
Necdecipiet unusquisque proximum suum.Nonper- riatur.Patri matrique qui maledixerit 3 ,8anguisejus

jurabis in nomine meo, nec pollues nomenDeitui. sitsuper eum.Si moechatus fuerit vir cum uxoreal-
Ego sum Dominus. Nec facies calumniam proximo terius, et adulterium perpetraverit cum conjuge

tuo.nec vi opprimes eum.LNon morabitur opus mer- proximi sui;mortemorianturet mcechus el adultera.
cenarii tui apud te usque in mane. Non maledices Qui dormierit cum noverca sua,et revelaverit igno-
surdo, nec coram caeeo pones offendiculum :sed ti- miniam patris sui morte moriantur ambo sanguis
; :

mebis Dominum Deum.quiaego sum Dominus. Non eorum sit supereos.Siquis dormieritcum nurusua,
laciesquod iniquum est, nec injustejudicabis. Nec utcrquemoriatur ;
quiascelus operati sunt :sanguis
consideres personam pauperis, nec honores vultum eorum sit super eos. Qui dormieritcum masculo

potentis:justejudicaproximo tuo.Non eris crimina- coitu femineo, uterque operatus est nefas ; morte
toret susurro inpopulis. Nonstabis contra sangui- 1
Editi, carnem cum snnguine.Xi Mss. carent voce, car-

nem proximi nem, quae nec in latinis Bibliis nisi meudosis rejjerilur.
tui.Ejxo Dominus.Ne oderis fratremtu- 3 Carnutensis codex vec
eradicetis. Alii juxta Vulga-
um in corde luo sed publice argue eum, ne habeas
: tam, radelis. lloc modo si legebat Angustiuus, tuirari
super illo peccatum. Non quaeras ultionem, nec me- subit cur istud pra3ue[jtiiru transtulerit in hancce collec-
tioneni. quae prujtMr proecepta ad veteri et Dovi Testa-
mor erisinjurioe civiumtuorum.Diliges amicum tu- nieuti tempus persequc apectantia coutinere nihll debe-
um sicul teipsum. Ego sum Dominus, Leges meas bat.Corro LXX vertuut.outfe phthereile te'n opsm tou p6-
gdnos.nrque co<-rumpetis aspectum bnrbx vestrse.
cuslodHe. Et paulo post :Non comedetiscum sangui-
» In castigatoribus Bibliis, patri matrique maledixit.
805 S. AlHiTJSTlNI SPKCULUM 96

nioriaiitiir . Banguia eorum bII auper eo •

Qai ^upra el dod habuerit, dabitiahcBredit&tom fratri-
fratrea
uxorem lih.iui duzerit matrem eJue,ioelus operatus bus petria eJus.Bin autem aeo pati uoe h&buerit,d&-
esi ; vivus nrii !
;
i
i um eis,nec permanebil taatum liiiur beBreditaa iia qui oi proximi aunl : eritqueboo
nefas in medio vostri. Qui ouro |umentoel peoore lili. l.-rael sauctmii legO [lerpetua, siOUt pMBOOpil
ooierit.morte moriatur : psoua quoque oocidite.Ma- Dominua Moysi,
lier quJB auooubuerit ouilibet jumento,eimuI inlerQ- /.'/
post mutla [x\xv. ]
Ad unius testimonium nul-
cletor eum eo ; aanguis eorum sii Bupereoa.Quiao- lua oondemnabilur. Non accipielis pretium ab eo
ceperit sororeui siiiim, lili un palris sui. vel liliani qui reiiB est sanguinis.
matria su.r.i i
t deritturpitudinemejus^illaqueeon II r,- ,lc Numeris invenimus, qttee inspicienda puta-

Bpexerit tratris ignominiam, nefariam rom operati ximus. Deuteronontium deinetps considerabimus,
sunt ; oooidentur in oonapeotu populi,eoquod turpi-
tudioem suaiu muiuo rovel&verinl el portabuntini- ;
DE DEUTERONOMIO.
quitatem suam. Qui coierit cum mulierein lluxn [C.iji. i.JNulla eritdistuntia pcrsonarum: itapar-
menstruo,et revelaverit lurpitudinem ejus.ipaaque vum audietis ut magoum.neo accipietis cujusquuui
aperuerit rontem sanguinis sni, interlieientur ambo persunam ;
quia Dei judicium est.
de medio populisui.Turpitudinem materters el anii- Et plurimis interpositis,ubi Dtcalogum rcpctit [iv.]
tse tu;e non discooperies.Quihoc Feoerit,ignomioiam
Guatodite igitursollioite animaeveBtraa.Non vidistis
carnis sua; nudavit; portabunt ambo iniquitalcm
aliquam Bimilitudinem in iliequalocutusest Domi-
suam.Qui coierit eum uxore patrui vel avunculi sui, nus vobis in fcloreb de modio ignis ne fortedeccpti :

etrevelaverit ignoiiiiniamcognationis suar.porlabunt faoiatis vobissoulptam similitudinem.uutimaginem

ambo peccatum suum;absqueliberis morienlur.Qui masculi vel fernime similituilinem omnium jumen-
;

duxerit uxorem fratris sui.rem facit illicitam :lurpi- torum qiue sunt supe.r terram, vel avium subcoelo
tudinem absque lilii erunl. El
fratris sui revelavit j
volantium atque reptilium quaj moventurin terra,
;

in alioloco; Virsive mulier.in quibuspythonicusvel

sive piscium qui sub lerra morantur in aquis ne ;

divinationis fuerit spiritos, morte moriantur lapi- ;

forte oculis elevatis ad ccelum vidcas solem et lu-
dibus obruent eos sanguis eoruin sit super illos. :
nam.et omnia astra coeli.et orrorc deceptus adores,
Itemque in aho loco, cum ilc summosacerdote lo- et colas quas creavit Dominus Deus tuus in minis-
queretur [xx.] : Virginem,iH</Mi7, ducet uxorem , vi-
terium cunctisgeutibus.qua' subccelosunt.£/ paulo
duam et repudiatam,
sordidam atque meretri- et
post : Cave, inquit, ne quando obliviscaiis pacti Do-
cem non accipiel, sed puellam de populo suo ne :
mini Dei tui.quod pepigit tecum etfacias tibi scul- ;

comniisceat slirpern sui,vulgo gcntissuw quia ego ; ptam similitudinem eorum, quo tieri Dominuspro-
Dominus qui sanctitico eum. hibuit: quia Dominus Deus tuus ignis cousumens
Et posl mutta ixxiv.] Homo qui maledixerit Deo :
est.Deussmulator.
suo.portabit peccatum suum.hlt qui blasphemavcrit Et alio loco [v.] Non habebis deos alienos in con-
:

nomen Domini.morle moriatur lapidibus opprimet :

spectu meo.Non facies tibi sculptile,nec similitudi-
eum omnis rnultitudo,sive. ille civis, sive peregrinus nem omnium quac in ccelo sunt desuper, et quie in
fuerit.Qui blaspliemaveritnomen Domini.morte mo- terradeorsum, et qu;e versantur in aquis subterra.
riatur.Qui pereusserit et occiderit hominem, morte
Non adorabis ea.neque coles. Ego euim sum Doini-
moriatur. Qui porcusserit animal, reddat viearium, nus Deus tuus,Deus semulator.rcddens iniquitatem
id est.animam pro anima.Qui irrogaverit maculam patrum in liliosin tertiauiet quartam generationem,
ouilibetoivium euorum,siout
fecit.tiat ei fraotur&m ;
iisquioderunt me;et faoiena miserioordiaminmulta
proli\ictura,oculumprooeulo,dentem pro denteres- diligentibus me, et custodientibus pnecepta
uiillia
tituetjqualem inflixerit maculam.talem sustinere co- mea. Non usurpabis nomen Demini Dei tui frustra :

getur. Qui pereusserit jumentum, reddetaliud. Qui

.

quia non erit impunitus, qui super re vana noiuen

percusserit hominem, punietur. /Equum judioium ejus assumpserit Et post paululum: Q.o.aota,inquU l
inlervos, sive peregrinus.sive eivis peceaverit
sit ;
p&trom tuumetinatrcm.sicut pr;ecepit UbiDominuB
quia ego sum Dominus Deus vester. Deus tuus;ut longo vtvaa Lempore,et bene sit tibi io
Et post aliquantum [xxvi.] : Non faeietisvobis ido- terra quam Don.inus Deustuus daturusest tibi.Non
lum etsculptile, neo titulos erigetis.nec insignem '

oocidea, neque mcBohaberis, furtumquenou lacus,

lapidem ponetisin terra V68tra,utadoretiB6um.&go nec loqueriaoonlra proximum luum falsumtestimo-
enim suni DominnsDeus vester. nium.Non cououpiacea uxorem proximi tui, nou do-
Hsec dc Levitico. Nunc delibrocujus nomen cst jVu-
nuiin, non agrum, ood servum, noa aueillam, ooo
meri,uit.T visa sunt commemoranda ponemus, bovem,non aaioum, el univeraa qua illius suut.

DE NUMEUIS. lt ahln todemlibro [vi.]: Diltgee Domlnum

iii

Deum tuiim ex toto corde tuo.et ex tota anima tua,

[Cap. xxvn.] lloino eum mOrtUUS luerit absipie ti-
el BX tota fortitudinotua. El pattlo post : liuni
lio.ail liliam rjiis transibit ba litOB, EU liliani non
deriaetsaturatus fueris.oavediligentar noobliviaea-
babuerit, habeblt Buocessores fratrea aooa. Quodsi
ria Domini, qui eduxit te de terra .Ke;\|>ii da do&M
i
Slc Mn juita Vulgatam. Ai «'ilitl, in siynum. servitutis. Domiuum Deum tuum timebia.et ipsi soli
897 DE SCRIPTURA SACRA. 898
serviee, ac per nomen illius jurabis. Non ibitis post illius.autsomniatoris: quiatentatvos Dominus Deus
deos alienos cunctarum genlium quae iu circuitu ve- vester.ut palam liat ulrum diligatis eum, an non, in
stro sunl :quoniam Deus annulalor, Dominus Deua toto corde et in tota animavestra. DominumDeum
tuus in medio tui no quando irascatusfurorDomi-
; vestrum sequimini.et ipsurr. timete: mandata illius
ni Dei tui contra te, et auferat te de euperQcie ter- custodite,et audile voccm ejus ipsi servietis,et ipsi :

rae. Non tentabis Dommum Deum tuum. adhaarebitis. Prophcta autem illeaut fictorsomnio-
Item paulo post, cvm de alienigenis loquilur [vn.]: rum interficietur quia locutus est, m vos averteret
;

Neque sociabis cum eis conjugia ; liliam luam non aDominuDro vestro,qui eduxit vos de terra.Egypti,
dabis filio ejus, nec liliam illius accipies filio tuo. et redemit de domo servitutis ; ut crrare te faceret de
Quia sedueet filium tuum ne sequatur me, et ut viaquam tibi praeceperat Dominus Deus tuus ; et
magis servial diis alienis : irasceturque furor Do- auferes malum de medio tui. Si tibi voluerit per-
mini.et delebit le eito. Ouin potius haec lacietis eia : suadere frater luus, filius matris tuae, aut fi-

aras eorum subvertite, eonfringite statuas, lucos- lius tuus, vel lilia, sive uxor quffi est in sinu tuo,
que sucoidite, et sculplilia comburite. Ei post ali- aut amieus quem diligis ut animain tuam, clam di-
juaniu/Mm/Sculpliliaeorumignecombures-.Noncon- cens, Eamus et sequamur deos alienos, quos tu
cupisces argentnm et aurum de quibus iacta sunt, ignoras et palres tui, cunctarum in circuitu gen-
neque assumes c\ eis tibi qaidquam, ne olfeudas tium, quns juxta vel procul simt ab initio usque ad

propterea,quiaabominatioestDomini Dei tui.Necin- lines terrs ;

non acquieseas ei.neque audtas, neque
feresquidpiam ex idoloin domum tuamjne fias ana- parcat ei ocultis ttius, ut miserearis, ct occultes
thema, sicut et illud est quasi spurcitiem di : eum : sed statim interficies ; sit pritis manus tua
taberis. et velut iniquiDamentum ac sordes abomi- super eum omnis populus mittat ma-
; el post le '

nationi habebis quia anathem est. ;

t num lapidibus obrutus necabitur, quia te voluit
:

Et alio in toco [vill.] Observa et cave ne quando : abstrahere a Domino Deo tno.
obliviscarisDomini Deilui,etnegligasmandataejus, Non vos incidetis, nec
Et post paulnluin [xiv.] :

atque judicia, et ceremonias, quas ego proeeipio tibi calvitium super moituo: quoniam populus
lacietis

hodie: ne postquam comederis et satiatus fueris,do- sanctus es Domino Deo tuo.

mos pulchras oediflcaveris, ethabitaveris in eis ; ha- F.l alio loco xv.]:Si unus, imjuit,de fratribus tuis,
bueiisijuearmenta et ovium greges,aigenti et tiuri qui moratur intra portas civitatis tuaj.in terraquam
cunctarumque rerum copiam, eleveturcor luum.et Do ninus Deus tuns daturus esi tibi.ad paupertatem
non reminiscaris Domini Dei tui. Etpostpaucosver- venerit;non obdurabis cor tuum,nec contrahes ma-
sus Ail oxtremum, ingttif.misertus esl lui ne dice-
: ; num sed aperies e.im paupori.etdabis mutuum quo
:

res in corde luo.Forlitudo mca et robur manus meae eum indigeroperspexcris.Cavene forte subrepattibi
hsec raihi omnia pnestiterunt sed recorderis Do- : impiacogitatio.et dicas in corde tuo,Appropinquat
mini Dei quod ipse libi vires prabuerit.
tui, se.|itimus annus remissionis et avertas oculos a ;

Et post aliquantum xi.\ : L't ipsi comedatis.acsa- paupere fralre tuo.nolens ei qtiod poslulat mutuum
turemiui. Gavete ne lorte decipiatur cor veslrum.et coramodare ne clamet contra te ad Dominum, et
;

recedatis a Dominn Deo.serviatisque diis alienis.et ftal tibi in peccalum sed dabis ei nec ages quid-
: ;

adoretis eos iratusque Dominus claudut coelum.

;
piam callide in ejus necessitatibus sublevandis : ut
Ei post aliquantum [xn.|: Subvcrtite omnialocain benedicat tibi Dominus Deus in omni tempore.et in
quibus coluorunt gentes.quus possesstiri estii,deos cunctis ad qtu-e manum
miseris.Non deerunt pau-
suos, super montes excolsos et colles, et subter ' peree in terra habilationis tuae idcirco eo praci- :

omne lignum frondosum. Dissipate aras eorum.et pio tibi ut aperias manurn fratri tuo egeno et pau-
confringite statuas ; lucos igne comburite, et idola peri, qui tecum versatur in terra.
eomminuite : disperdite nomina eorum de locis il- Etpost aliquantum.[xvi.]: Judiceset magistroscon-
tis. Et quibusdam interposilis, cum de aiienigenis lo- stitues in omnibusquas Dominus Deus
portis tuis,
qucretur Cave ne. imiteris eas, poslquam te fue-
: tuus dederit tibi,persingulastribustuas,ut judicent
riut /introeunle subversae, et requiras ceremonias populum justo judicio necin alteram partem de- :

earum, dicens, sieut coltterunt gentes istas deos clinent.Non accipias personam, nec munera; quia
suos, ita et ego colam. Non facies similiter Domi- mtinera excaacant oculos sapientium, et mutant ver-
no Deo luo. Omnes enim abominationes quas aver- ba justorum. Juste quod justum est persequeris, ut
sattir Dominus, feceruntdiis suis, otlerentes flllios vivas.et possideas terram quam Dominus Deustuus
et filias, el comburentes igni. Quod prsscipio tibi, dederit tibi. Et posl pauca Non facies tibi, atque :

hoc tantum facito Domino nec addas quidquam, ; constitues statuam, quae odit Dominus Deus tuus.
nec inintias. Uem post pauca [xvii.] Cum reperti fuerint apud :

[xin.] Si surrexeril in medio tui prophetes, aut te intra unam portarum tuarum,quas DominusDeus
qui somnium vidisse se dicat, et prjedixerit signurn tuus dabit tibi, vir aut mulier, qui faciant malum ia
atque portentum quod locutus est,et di-
: et evenerit conspectu DominiDeitui.ettransgrediantur pactum
xerit tibi. Eamus et sequamur deos alienos, quos illius, ut vadant, et serviant diis aiienis, et adorent

ignoras,et serviamuseisjnon audiasverba prophetie eos, solem et lunam et omnem militiam cceli,qti33
'
Stc Mss. juxta Vulgatam. At editi, super. 1
Iu latinis castigatioribue Bibliis. et postea.
899 S. AUGUSTINl SPECULDM ilOO

non prseapl ;*et boo tibi fuarit iiuntiuiiiui.uudiena- iris tui qua perieril : si inveneria eam, no negligas
< j ne inquisieria diligenter.et v&rum saee renareria,ftt quusialii u iii. Si viderisaainam fratris tuiauthovem
ttluHniiiutio facta est in laraeleduoeB virum ac mu- : oeoidiaai in \ ia,noodeBpicies,Bed Bublevabiscusseo.
lierem, qui ram Boeleraliaain &m parpetraverunt^d Non Induetur raulier voste virili, nee vir utelur veste
portas eivitatia tuas, ot lapidiliua obruentnr.In ore faminea Bbomioabiiia enim apud Dominum sst qui
:

duorum aut triiun teatium peribit,qui interfloietur, Itempost pauca : Cnm eedifloaveria doniuin
fucit bfflo.

Nemo oocidatur ono oontra ae dioente testimonium. Dovam,raoies murum teoti peroirouitum; aeeJTunda-
Manus tostiuiu primo iuterlieiat euin.et munus reli- tursanguis in domo tua.et sis reus labente alio et in
qui populi axtrema mlltatur ; ut auferas malum de precepa ruento. Itcm puulo post : Si duxerit vir uxo-
medio tui. Itcm posi aliquantwn: Qui uutem supor- rem,el postea eam odio babuarit; qufflsiaritque oc-
bierit nolens obedire aaoerdotie imperio.qui eo tem- caaionesquibusdimittal eain.objiciensci nomen pes-
pore miniatrat Domino Deo luo, a1 deoreto ' judi- simum.et dixerit, Uxorem hancaccepi, etingressus
cis ; moriatur homo ille : et auferes mulum <le ad aam non inveoi virginem tollent eam patcr et :

Israel;cunotuaque populua audiena timebit,ut uul- mater ejus.et ferenl secum signa virginitatis ejus ad
lus deinceps intumeseat superbia. seniores urbis.qui in porta sunt; et dicetpater.Fi-
El post quodam interposita, eotn de alienigenisad- liam meam dedi huic uxorem, quam quia odit, im-
nenervt[xvin.] : Gave,int;utt,ne imitari vellis abomi- ponitei nouien pessimum.ut dicat.Non inveni liliam
nationes illarum gentium. Nec inveniatur in le.qui tnnm virginem :etecce hffio sunt signa virginitatia

lustretlilium aut liliam ducens perignem.aut

suum meie.Expandent vestimentum coramsenioribns
fili;e

qui hariolos sciscitotur, et observet somnia alque ctvitatis apprehendentquesenesurbis illius virum.
:

auguria; nec sit malelicus,nec incantator neque py- etverberabunt illum ;condemnantes iusuper centum
thones consulas nec divinos.et quoerasa mortuisve- siolis urgenti.quosdabit putri pucll;e;quoniam diffa-

ritatem. Omnia enim hsc abominatur Dominus. mavitnomen prssimumsupervirginem Isael :habe-
Et post uliquautum [xix] Non stabit testis unus : bitque eam uxorem, et non poterit dimittere omni
eontra aliquem, quidquid illud peccati et facinoris tempore vits sus. Quod si verum est quod objicit.et
fuerit sed in ore duorum aut tiium leatium stabit
:
non est in puella inventa virginitas ejicient eam ;

omne verbum.Si steter.t testis mendaxcontra homi- extra fore>; domus patris sui.et lapidibusobrucntvi-
nem, aocua&ns eum pravaricationis; stabunt ambo, ri civitatiscjus, et morietur; quoniam fecit nelas in

quorumcausaest.anteDominum inconspeclusacer- Isracl.ut fornicaretur in domo patria sui et auferes :

dolumetjudicum.qui fuerintindiebus illis :ctimque malum de medio tui. Si dormierit vir cum uxore
diligentissimeperscrutantesinvenerintfalsumtesteji alterius.uterque moriatur,id est adulter etadultera;
dixisse contra fralrera suum mcndacium ; reddent et auleres malum de Israel. Si puellam virginem
ei sicut fratri suo redderecogitavit ; et auferes ma- dcsp>nderitvir,etinvenerit eam aliquis in civitate.et
lum de medio tui : ut audientes cseteri tiinorem ha- concubuerit cuni illa educes utrumqne ad portam
;

beant, ct nequam talia audeant faccre. Nan mise- civitatis illius, et lapiiibus obruentur, puella, quia
rcbcris ejus ; sed animam pro anima, oculum pro non clamavit,oum essot in civitate; vir.quiabumi-
oculo, dentem pro dente, manum pro manu, pe- liavituvorem proximi sui et auferes malum de me- :

dem pro pede exiges. dio tui.Sin uutem in auro repererit vir puellam uuae
Etalibi in eodem libro L
xxi.]Si genuerii homo li- desponsata cst, et apprehendens concubueritcum
liumcontumacemetprotervum.qui nonaudiatpatris illa, ipsc morietur solus : puella nihil patietur.nec
ac matris imperium.et coercitus obedire oontempse- esl rea mortis: quoniam sirut l&tro consurgitcon-
rit; apprehendent cum,el deducent ad aeniorea civi -
tra fr.it rem suum, et oocidil animam ejus; ita et
tatis illius.et ad portamjudicii.dicentqua ad cos.Fi- puellu perpese&est :sola erat in agro, olemavit, et
lius noster iste prolervus et contumax est, monita nullusalfuil qui liberaret eam.Si invcnerit vir puel-

nostra audire contcmpsit, eomessationibus vacat et lam virginem, quaa non habet sponsum, et appre-
luxuriae atqueconviviis :lapidit.useum obruet popu- hendens concubuerit cum ea, et res ad judicium
lus civitatis.et morietur; ut unleratis malum de me- vencrit ; dubit qui dormivit cuni eu, patri puell.e

dio vestri.et universus Israel audiena pertimescat. loa oentum Bioloa urgenti, ot habelut eum uxorem,
F.l post puuca xxu. I
! Non videbis bovem Iratris tui quia hunnliuvit euin : 000 pnterit dimilter? cunc-

aut ovem errantem, et praueriliis ; aed reduceafra- tis diebua vita aua. Non acoipiet bomo uxor&m
trituo: etiamsi nonest [irupinquus tuus frater.neo patris sui, nec revelabit operimentum ejua.
nosti eum, duces in dououm tuam, et erunt apud Etposl i>aululum'\x]u.\: Nou eril mcrclrix de liliu-

to quunidiu quoral ea frater tuus ; et reoipiat.Simi- bus Isrucl. ncc SOOrt&tor ilc 011)8 Isiucl. Et JMtl BM<
liter facies de asino et vestimento.et deomni re fra- (tiium;Non fenerabia fratri tuoad uaur&m peouni&m,
necruges.nec quamlibetalium rem;aed alieno 1

paucoj verstu : Cum voveria votum Domino Dm uu>,

Lov., exdeereto : ull olim qulbuidaon In Bibllii la«
'

gebalur. At Am Er. al Mn., rt ittereto : anbintalllge, non tardabiareddere; quiarequirat illud DomiottB
Dolani ohedire nmii hebraw* lextua ilc f»ra loo&l
; I Deui tuus, etai mor&tus fueria, reput&bitur titn la
y«i /eceru in tuperbta au nwi auditndum ad taecrJo-
peccatuui. Si nolueria pollioeri,abBqua paoeaio •rii
tem.... vet ad fudieem, morietur. ctc. At. griec. LXX, ut
non obediat lactrdoti ... vcl /udici, etc. quod autoin somel ogrossum catdelabiis tuis,obsor-
901 DE SClUPTUHA SACHA. 902

vnbis.et facies sieut promisisti Domino Dco tuo, et et responde omnis populus, et dicet, Araen. Male-
it

propria voluntate et ore tuo locutus es. dictus qui noh honorat patrem suum et malrem et :

Et paulo post [xxiv.] Non accipies loco pignoris

: dicetomnis popuhis.Amen.Maledictus qui transfert
inferioremetsuperiorem molam,quia animam suim terminos proximi sni:et dicel omnis populus.Amen.
apposuiftibi.Si deprehensus fuerit homo sollicituns Maledictus qui errare facit crecum in itinere:et dicet

fratrem suum de liliis Israel.et vendito eo accipiens

2 oinnis populus, Amen. Maledictus qui [icrvertit ju-
pretium, interlicietur : et auferes malum de medio dicium advenrc.pupilli, et vhIu.t- : et diret omnis po-
tui. Et post paucos versus : Cum repetis, inquit, a pulus,Amen.Maiedictus omnisqui dorrnitcum uxore
proximotuo rem aliquam quam debet tibi,non ingre- operruenlum lectuli ejus et di-
palris sui.et revelat :

dieris domum ejus, ut pignus auferus sed stubis ;

cetomnispopulus.Amen.Maledictusquidormit cum
foris.et ille tibi proferet quod habuerit. Sin autem omni jumento et dicet omnis populus, Amen. Ma-
:

pauper est,non pernoctabit apud te pignus; sed sta- ledictus qui dormit cum sorore sua.filia patris sui,
tira reddeseiante solis occasum, ut dormiens in ve- vel matris suoe : et dicet omnis populus, Amen.
stimentosuobenedicattibi.ethabeasjustitiamcoram Maledictusqui dormit socru sua:et dicetomnis cum
Domino Ueo tuo. Non negabis mereedem indigentis populus,Amen,Maledictusquiclampercusserilproxi-
et pauperi3 fratristui,siveadvenaequi tecum rnoratur mum suum : et dicet omnis populus, Amen. Maledi-
in terra, et intra portas tuas est : sed eadem die red- ctus qui accipil munera, ut percufiat animam san-
desei pretium luboris sui, ante solis occasum; quia guinis innocentis : et dicet ornnis populus, Amen.
pauper est.et ex eo sustentat animam suam ne cla- :
usquede libris Moysi ju;c visa sunt ponenla,
Iluc

metcoram te ad L)ominum,et reputetiirtibi m pecca- posuimus. In his vero quas sequuntur et appellantur,
tum. Non occideutur patres pro filiis, nec lilii pro Jem Nave, Judicum, Regnorum, Paralipomenon, re-
patrilius;sed unusquisqueprosuopecccatomorietur. rum gestarum potius historia legitw quam prxcepta
El poslpancos vmu&Quando messueris segetemio vivendi. Hxc lamcn pauchsima de tibro Jesu Nave
agro tuo.et oblitus manipulum reliqueris;non rever- prxtereunda in hoc opere non putavi.
teris ut tollas illura sed advenam et pupillum et
:
DE JESU NAVE.
viduara auferre palieris; ut benedicat tibi Dominus [Cap. xxn.] Revertimini, etitein tabernacula ve-
Deus tuus in omni opere inanuum tuarum.Si fruges stra, et interram possessionis, quam trudidit vobis
colligesolivarum.quidquid ramanserlt in arboribus, Mnyses famulus Domini trans Jordanem ita duu- :

non reverteris ut colligas; sed relinques advenae, taxat ut custodiatis attente.etoperecompleatisman-

pupillo, ac viduae. Si vindemiaveris vineam tuam, datum legem.quam pracepit vobis Moyses servus
et
non remanentes racemos; sed cedent .11 usus
colliges Domini;ut diligatis Dominum Deum vestrum.et am-
advenao. pupilli, ac viauae.Memento quod et tu ser- buletis in omnibus viis ejus,et observetis mandata
vieris in .Egypto.et ideirco precipiam tibi ut facias illius,adhrwreatisque ei.ac serviatis ei in omni corde
banc rem. et anima vestea.
[xxv.| Si fuerit causa inter aliquos, et interpella- Elinalio loco [xxiii.] Ne postquam intraveritis, :

verint judices,quem justum esse perspexerint, illi inquit, ad gentes quae inler vos futurae sunt, juretis
justilix palmam dabuntjquem impium.condemna- in nomine deorum earum.et serviatiseis, et adoretis
buut impietatis.Sin autem qui paccavit dignum vi- illos sed adhosreatis Domino Deo vestro.quod fe-
:

derint plagis ;
prosternent, et coram se facient ver- cistis usque in diem hanc.
berari.Pro mensura pcceati eritetplagarurn modus; De libro autem Psalmorum multo ponenda sunt,
ita duntaxat.ut quadragenariumnumerumnonexce- quamvis eadem saspe repetantur : sed Itabebo modum,
dant, ne fcede laceratus ante oculos tuos obeat 3 fra- quanlum potero, ne hoc opus quod memoria maxime
tertuus. Et post paululum : Si habuerint inter sejur- tenendum est, in nimiam lonyitudincm pergat.
gium unus conlra alterum rixari cceperint,
viri,et
DE PSALMIS.
volensque uxor alterius eruerevirum suum de manu
In psalmo 1. Beatus vir qui non abiit in consilio
fortioris, miserit manum, et apprehenderit verenda
impiorum, et in via peccalorum non stetit, et in
ejus;abscindes inanuni illius.nec Qecteris supeream
cathedra derisorum non sedit. Sed in lege Domini
ulla misericordia. Non babebis in sacculo diversa
voluntas ejus,etinlegeejus meditabiturdieacnocte.
pond.ira, majus et minus nec eritindomo tua mo- ;
In psulmo 11. Nunc ergo, reges, intelligite ; erudi-
dius major et minor. Pondus habebis justtim et ve-
mini. judices terra. Servite Domino in timore, et
rum et modius nequalis et verus erit tibi.
;

exsultate cum tremore. Adorate pure (a), ne forte

Elpost pleraque [xxvn.] : Maledictus hom i qui fa-
Sequitur versionetu Hieronymi.qui priruo quidem
(a)
abominationem Domini,
cit sculptile et conflatiie,
Psalmos, quos jnxla LXX jam olim Ecclesia deeautat,
opusmanumartilicum,ponitqueillud in abscondito: emeudaudos reuipit postmodniu vero nova ex bebraeo
;

traDslatioue Fsalterium iulegruin latiaitate donav t :

qua de re exstat ipsius ad Sopbroninm Epistola, ejus-

1
Speculum in oumibus libris
lta : quibus couseutit demque operis mentiouem facit etiam Aujjustinus in
vetus Bibliorum volumeo Corb. At in Bibilis Sixti auc- Epistola ad Audacnm uudc 261, n. 5: deDique hujusce
toritate castigalis legilur, opposuit. versiculi iuterpretationem, A'iorate /mre, suam annoscit
1 Editi, accipiet. Manuseripli, accipiens. Hierouymus.viudicatijue iu lib.l adversus RufDnum.In
Vulgata, acce-
perit. caeteris, coufer Psalterium Hieron. juxta hebr. quod
• In sacris Bibliis, abeat. babes iu illlus Operuin tuuio 7.
 903 S. AUGUSTINI SPEi.ULUM 904

iruscatur, ot poreutis ile via.Cum exarsdrit pu=.i pau- uiino lauiluhitur uuima liicajaudiant mites et looten-
lulum furor ejus, bculi omnea qui sporuat in sum. tur.Magnifioate Dominum meoum, et oxaltemus no-
bipsalmo iv. Filii viri, usquequo, inelyti mei, igno. men ejua pariter. Et post paueos versiu: Oustate el vi -

miuiose diligitis vanitatem,quajrento9 mcndaciuur? dete, quia bonus Dominus; beatue vir qui sperat
Et paulo post : liasoimini, ot nolite peccaro : loqui- in eo. Timetc Domioum, sanoti ejae;quoniam non
uiini lneordlbuev6Blri88ttporcubiliaveBtra,ettaoete. cst inopia timentibus etiin. I.eones indiguerunl ',

Sacrilieute sacriliciiim juBtilia, el OoaBdite in Do- et esurierunt ; qoasientibus autem Douiinum, oou
mino. Inpsalmo v. Quoniaai noacs Deusvolons ini- deerit omue bouum. Veoite, tilii, uudite me; timo-
quitatem. Nec habitabit juxta te inaliguus non ;
rem Doinini docebo vos. Qtiis cst vir qui vclit vitam,
stabunt iniqui in conspectuoculormn tuorum.OJisti diligena videre dies bonos? Custodi linguam tuam
omnes operaates iniquitatem,perdes loqueotes men- a malo, et labiu tuu ne loquantur dulum. llecede a
daolum.Virum sanguiaumetdolosum abuminabitur malo, el fao bonum ;
quaerc pacein, et persequere
Duminus,/» paalmo xiv.Domine.quis peregrin&bitur eam. Et post seplem ecrstts -'
: Juxtu est Dominus
in tentorio tuo? et quis habitabit in monte sanclo rontritis conlc.ct confractoa spiritu salvubit./» psal-

tuo"?Qui ingreJitur sine macula,,et operatur justi- moxuvi.Noli contenderecum malignis.nequoauiiu-

tiam, loquiturque veritatem in cordesuo: qui non iniquitatem.Quoniom sicut herba vo-
leris fai ientos

est fccilisiulinguaBua.nequefeoitejnicoauomalum, locilcr contercnlur;etsicut olusviridearescent.Spera

el opprobrium non sustiuuit supcr vicino suo.Dcspi- in Domino,el facbonum; peregrinare in terra, et pa-
citur oeulisejus improbus ', timentes autem Dumi-
J
scere iide. Et delectarc in Domino, et dabit tibi pe-
num glorificat. Jurat ut se atQigat, et non mutat. titiunescurdislui.Volve*super Dominum viam tuam,
Pecuniam suam nondeditad usuram.et munera ad- et confide in eo, et ipse faciel. Et educet sicut luiiien

veraus innoxium non arcepit.Qui faoit htec, non mo- justiliam tuam.et judicium luum sicut meriJiem.

vebitur in sternum. In psalmo xxm Quis aseendet Tace Domino, et exspecla etim : noli contendere ad-
in montem Domini? aut quis stabit in loco sancto versus eum qui prolicit in via sua, adversus virum
ejus? Innocens manibus et muodo corde, qui non qui facil qtia; cogitul.Dimittc iram.et relinquo furo-
exaltavit frustra animam suam,et non juravit dolose. rem ; male facias. Quoniam qui
noli contcndere, ut

Accipiet benedictionem a Domino, et justitiam * a male faciunt,interibunt; exspcctantes uutem Domi-

Deo salutari suo. In psalmo xxvi. Lux mca Dnminus num, ipsi hffireditabunt terram. AJhuc eniin modi-
et salutare meum, quem timebo? Dominus fortitudo cum,etnuneritimpius;etcogitabisdelocoejus,etnon
3
vilee merc,quem formidabo? Et post quatitor VSrsUS ; subsistet.Mitesautemrk-ereJitabunt terram.etdelec-
Si steterint adversum me castra, non timebit cor tabunturinmultiludinepaeis./://i<i!i/(>po.if:Meliusest

meum. Si surrexerit contra me bellum, in lioe ego parum jtisto.stiper divitias implorum multas. Quia
contidam. Unum
Domino, et hoc requiram
petii a : brachia implorum confringentur;sublevat autem ju-
ut habitem in domo Domini, omnibus diebus vilae stos Doniinus. Et post aliquatttum : Recede a malo, et

me,T-,ut videam pulchritudinem Domini.et attendam facbonum. Et alibi : Expecta Dominum, et custodi
templum ejus. Et alio loco : Tibi dixit cor meum vium ejus; et exultubit te, ut possideas terrain. Cu-
Quajsivi vultuui ejut ;laciem luaiii,Domine,requiram slodi simplicitatem, el vide rectum; quia erut ad ex.

Et postea : Exspecta Dominum, confortare, ct robo- tremum viro pax. Inpsolmo xxxix.Beatus vir qui po-
retur cor tuum.et sustine Dominum./n psalmo xxvn. suit Domiuum ' conlidentiam suam.et non est aver-
Ne trudas me cum impiis.etoum operantibusiniqui- susaJsupeibiaspompasquemeudacii./H;iMi/moXLin.
tatem qui loquuntur p&cem cum amicis suis, et cst
;
In Domino gaudebimus totu die, et in nomine tuo in

malum eorum./n psalmo xxx.Confortamini,

in corde raternum conlkebiiniir.E/ paulopost Omnia hsec ve- '.

et roboretur cor veslruiu.omnes qui exspectatis Do- nerunt super nos; et non sumus obliti lui, nee inen-
minum. bt psahno xxxi. Nolite fieri sicut eqnus et titifuimus in pacto tuo.Non est convcrsom rctrocor
mulus.quibus non est intelligentia.ln cbamoetfreno nostrum, nec declinavcrunt gressi.s nostri a semita
maxillas eorum constringe,qui non approximant ad tua. Quoniam dejccisti nos in loco Jraconum, et ope-

te. Multi dolores impii confidentein aulem in Do-

;
ruisti nos umbra mortis.Si obliti sumua nomiuisDei

niino misericordia circumJubit.La:lamini in Domino nostri, ct expandimus manus nostras ad Deiitn alie-
et exultate, justi ; et gaudeLe, umoea recti corde. nuiii;iiumqtiid non Deus invcstigabit is!uJ?ipscci)im
bt psalmo xxxn. LauJate, jusli, Domiaum; rectos novit cogitationes cordis. Quoniaui propter te iuorti-
dccet laudatio.E/ ulio /oro/Beata gens eujua Dominua
Deusejus.populusquem elegit Dominusin ha,>reJita_

temsibi. In psulmo xx.in. HeneJioatn Dominum in • Sic Mss. jiixtu Hleronymi Paalterlum. At eJiti ak
babehant, dmtot maHoutrtml.
omni tempore; semper laus eju9 in ore meo. in Do- s EJiti. et post i/unrtus vtrsus At Ull., ttpatt Itpttm,
Sic n aditia plerumqua numeruamendoaauprioMoatur,
1

.t aliter atqua in Mas. quod seinel monuiaae luffeocrit.

Sic ad Mss. HJeiii eorre.xiuius
1 : ubi iu edilis le^eba- » lu edilla oinittilur. et : balirutiir iu lt.'-k> M*. el iu

tur Dttpicit oculus tjut impiobos. Psalterio llierouyuii.

« Editl, mUtrieoraiam, Mss. vero juxta Hieronyuii • ov.. voiuta. Alii codloei adill et aerlpU, waAw^juxta
i

Paaltei iinn. fustitiam. Paall iiifi.iiiMiii.

> In priua edilia, tt poit ttitiut Vtrtut. Kespuniuiua ex lta iii Uaa, et lo 1's.ill. Ilierou. At iu editis. hu-,
Mll. tt post ouutuur.
, yui pusuxt %n Deuin.
905 S. AUGUSTINI SPECULUM 966
ficati sumus tota die,reputatisumus ut grex occisio- tabuntur. Qui quasritis Dominum, vivet anima ves-
nis. In psalmo xlvi. Canite Dco,canite : canitc regi tra.Quoniam exaudivit pauperes Domlnus. In psalmo
nostro,|canite.Quia rex uiiversa: terrac Deus, canite Lxxn.Quia ecce quielonganl se a te,peribunt;perdi-
erudite./n psalmo xLix.Immola Deo laudem.et redde disti omnem fornicantem a te. Mihi autem appro-
Altissimo vota tua.Et invoea me in die tribulationis: pinquare Deo bonum Domino Deospem
est : posui in

liberabo te,et glorificabisme.ImpioautemdixitDeus, meam.ut narrem omnes annuntiationes tuas./i psal-

Quid tibi est cum narratione praeceptorum meorum, mo lxxv Vovete.et reddite Domino Deo vestrojomnes
ut assumas pactum meum
Qui odistidi- in ore tuo ? qui in circuitu ejus sunt, offerent dona terribili, au-
sciplinam, et projecisti verba mea post te.Si videbas fcrenti spiritum ducum, terribili regibus terrae. In
furem, consentiebas ei etcura adulteris erat pars
;
psalmo Lxxvn.Ausculta,populus meus,le^em meam;
tua.Os tuum diraisistiad malitiam;etlingua tuacon. inclinate aurem vestram ad verbaoris mei.Aperiam
cinnavit dolum. Sedens adversum fratrem tuurn lo- in parabola os meum, loquar smigmata antiqua.
'

quebaris et adversum filium matris tuae fabricaba-

;
Et alio loco : Et narrabunt filiis suis, ut ponant in
ris opprobrium.Ha;c fecisti, et tacui existimastifu- : Deo spem suam,et non obliviscantur cogitationem
turum me similem tui ; arguam te.ci proponam an- ejus, et mandata ejus custodiant. In psalmo lxxx.
teoculostuos.Intelligitehoc,quioljli\isciniiniDeum; Laudate Deum fortitudinem nostram, jubilate Deo
ne forte capiam, et non sit qui liberet. Qui immolat Jacob. Et alio loco : Israel si audieris me,non sitin
confessionem,glorificat me;etqui ordinate ambulat, tedeus alienus, et non adores deum peregrinum.
ostendam ei salutare Dei. In psalmo l. Ab iniquitate Ego sum Dominus Deus tuus. In psalmo lxxxi. Us-
mea,et a peccato meo munda me.Quoniam iniquita- quequo judicatis iniquitatem, et facies impiorum
tem meam ego cognovi, et peccatum meum contra suscipitis ? Judicate pauperi at pupillo.egeno et ino-
me est semper.E£(i/iM:Sacrificium Deo spiritus con- pi juste facite./n psalmo lxxxiii. Beati qui habitant
tribulatus : cor contritum et bumiliatum Deus non in domo tua,adhuc laudabuntte.Beatus homo cujus
despicies./n psalmo u. Quid gloriaris in malitia, po- fortitudo est in te.semitae in corde ejus transeuntes :

tens? Misericordia Domini tota est die.Insidias co- fontem ponent eam. Benediclionem
in valle fletus
gitat lingua tua, quasi novacula acuta faciens do- quoque amicietur doctor 2 ibunt de fortitudinein :

malum magis quam bonum, menda-

lum.Dilexisti fortitudinem ;parebunt apud Deum in Sion. Et pau-
cium magis quam loqui justitiam. Dilexisti omnia lo post : Quoniam melior est dies in atriis tuis su-
verba ad devorandum,lingua dolosa.Sed Deusdes- per millia.Elegi abjectus esse in domo Dei mei.ma-
truet te in sempiternum jterrebit te.etevellet tede gis quam habitare in tabernaculis impietatis. In
tabernaeulo, et eradicabitte de terra viventium. Vi- psalmo xci.Bonum est conflteri Domino, et psallere
debunl justi, el tiraebunt, et super eum ridebunt : nomini tuo, Altissime. In psalmo xcm. Intelligite,
Ecce virqui non posuit Deum fortitudinem suam : stulti in populo et insipientes.aliquando discite. Et
;

sed speravit in multitudinedivitiarum suarumjcon- quem erudieris,Domine, et de

paulo posf.-Beatus vir
fortatus est in insidiis suis.Ego autem sicut oliva vi- legetuadocueris eum. Ut quiescatadiebus afflictio-
rens in domo Dei,speravi in misericordia Dei,in sae- nis,donecfodiaturimpiointeritus./n/«a/»i0 xciv.Ve-
culum sempiternum. Confitebor tibi in sa?culum, nite adoremus,et curvemur,fleclamus genuaantefa-
quoniam fecisti;etexspectabonomentuum,quoniam ciem Domini factorisnostri.Ef post duos versus-Mo&io
bonumin conspectu sanctorum tuorum. In psalmo si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda ves-

lxi.Sperate in eo omni tempore, populi effundite ; tra;sicut in contradictione,sicut in die tentationisin

coramillo,corvestrum':Deusspesno3traest.Verum- Domino canticum no-
deserto./n psalmo xcv.Cantate
tamen vanitas filii Adam,mendacium filiiviriansta- vum.cantate Domino,omnis terra.Cantate Domino,
teris dolosis fraudulenter agunt simul. Nolite confi- benedicite nomini ejus annuntiate de die indiem
:

dere incalumnia.et in rapina ne frustremini.Divitia? salutareejus.NarraleingentibusgloriamejuSjinuni-

si affluxerint,ne apponatis cor./n psalmo lxiii. Laeta- versis populis mirabilia ejus. El post sex versus : Af-
bitur juslus in Domino, et sperabit in eo. Inpsaimo ferteDomino, famili» populorum, afferte Domino
lxviii.Quia propter te portavi opprobrium aperuit ;
gloriam et fortitudinem.Afferte Dominogloriam no-
confusio faciem meam.Alienus factus sum fratribus mini ejus levate munera,et introite in atria ejus.
;

meis, et peregrinus flliis matris meae. Quia zelu3 AdorateDominumindecoresanctuarii./iipja/moxcvi.

domus tuffl comedit me, et opprobrium exprobran- Qui diligitis Dominum, odite malum.Ef posttres ver-
tiura tibi cecidit super me.Etflevi in jejunioanimam swj:Laetamini,ju3ti,in Domino.etconfitemini memo-
meam ; et factum est in opprobrium mihi.Et posui riae sanctae ejus. In psalmo xcvn. Jubilate Domino,
vestimentummeumsaccum; etfactussumillisinpa- omnis terra ; vociferamini, et laudate, et canite./u
rabolam.Contrameloquebanturquisedebantinpor- psalmo xcvm. Exaltate Dominum Deum nostrum, et
ta,etcantabantbibentesvinum.£7rt^juaH<opos*:Lau- adorate scabellum pedum ejus.quia sanctus est 3 ./»
dabo nomen Dei in cantico.et magnificabo eum in psalmo xcix. Jubilate Domino, omnis terra, servite
confessione. EtplacebitDeosupervitulumnovellum, Domino in laetitia.Ingrediminicoram illo in laude.
cornua efferentem etungulas.Videntes mansuetilae-
* Sic Mss. et Psalt. Hieron.At editi hie, in parabolis.
1 Editi, corda vestra. Mss. juxta Psalt. Hier., cor ves- * Editi, doctus. Mss. cum Psalt. Hieron., doctor.
trum. s Sic Mes. et Psalt. Hieron. At editi, sanctum est.

Pathol. XXXIV. 29
 907 DE Sf.UIPTURA SACHA. 908
Scitotequnniam Dominus ipse est Detis ipso feoit ; proteotor oorum eRt.DorausAaron confidit in Domi-
nns.ct ipsiua Bumus'.EJ potl unum twittffl lngre- \ no auxiliatoret protector eorum est.Timentes au-
:

dimini portas ejua in gratiarum aotione, atria ejua tem Dominum oonfldunt in Domino auxilintor et ;

in laade ; oonfltemini ei ln pja/moc.Deambulaboin protcctor em tim cst./« psalnw CXV. Ciedidi propter
Bimplioitate oordie mei in medio riomue mra. Non quod loculus sum,ego ufllirtus sum nimis. Et post
ponam coram oculis meiaverburaBelial.Pacientem aliquanhm Quid reddam Domino proomnibus qus
:

deolinationes odivi, nee adhsBit mibi. Gor pravum retribuit niilii ? Galioem siilutaris accipiam, ct no-
reoi det a me ;
mulum nescinm.Loquentem in al)9- inen Doniini invocubo.Oloriosa in conspectu Domi-
condito contra proxunuin suum,huncinterlieinm '. ni mors sanctorum ejus. El post Ires versus : Tibi
Superbum oculis ct altum conie,cum hoc esso non immolabo hostium laudis,et in nomine Domini in-
me-
potero. Oculi mei nd fideles terne, ut hnbitent vocabo.Votu ineaDomino reddam inconspectu om-
CUm ambulana in via simpliciter, hic ministrabit
: nis populi ejus m atriie domns Domini, in medio
;

mihi. Non babitabit in medio domus mex facien9 tui, Jerusaleui. ln psulmo cxvi. Laudate Dominum,
mnlum 3
mendacinm non plaoebit in cons-
:loquens omnes gentes ; collaudute eum,universi populi, ln
ppetu oculorum meorum.Mane perdam omnes im- psalmo Qxvn.Confitemini Dommo, quoniam bonus,
pios terr«,ut interficiaru de civitate Domini univer- quonium in sternum misericordia ejns.Dlcat nunc
8os qui operaniur iniquitatem./n psalmo cn. Miaeri- Israel.quuniam in xltjrnum misericordiu ejus.dicat
cordia autem Domini, ab xterno et usquein a»ter- domus Aaron, quonium in xternum misericordia
num super timentes eum.Kt juslitia ejussuper filioa ejus.Dioantqui timent Dominum,(]uoniam in xtcr-
liliorum,iisquicu9todiuntpaetumejus, ctrecordan- nnm misericordia ejus. Cum tribulnrcr invocavi Do-
tur praeceptorum ejus ad facienda ea. In psaltno civ. minum.etexaulivitmein lutitudineDoniinus.i-.7/j<M/
ConfiteminiOomino.et invocate nomeneju9;notasfa- quinqui t>mu.<>: Melius est sperarei.i Domino.quam
citepopuliscogitationesejus.Canileei,et psalliteilii : sperare in homine. Melius est sperare in Domino,
loquiminiin universismirabilibusejus. Exsultate in quam sperure in priucipibus. Et post oclo versus :

nomine sancto ejus;lxtetur cor quxrentium Itomi- Fortitudo mea et laus mea Dominus, et lactus ett
num.Quaerite Dominumetvirtutemejus, quaerite fa- mihi in salutem.Vox laudis et sulutisin tabernucu-
ciemejusjugiter. Recordamini mirabiliumejus, qux lis justorum. In psalmo cxvm. Beati immaculati in
feeit, signorumetjudiciorumorisejus./rtj)jn/mo cvn. via, qui ambulunt in lege Domini. Beati qui custo-
Paratumcormeum.Deus; cantaboetpsallam sed : et diunt testimonia ejus,in toto corde requiruni eum.
gloria mea.Consurge.psslterium et cithara; coneur- Et alio loco Et ambulabo in spatioso, quia prxce-
:

gam mane.Confitebor tibi in populis, Domine, can- pta tua quxsivit.Etloquarin testimoniis tuis coram
tabo te in nationibus. In psalmocx. Confitebor Do- regibus,et non confundar.Et delectabor in mandu-
mino in toto corde meo, in consilio justorum et tis tuis,qux dilexi.Et levabo manus meas ad mau-

congregntione.Ef in Principium sapientix

<tlio loco: data tna.qux dilexi et loquur in prxeeptis tuis.£<
;

timorDomini:doctrinabonacunctisqui faciunteam post quatuor versus A lege tua non declmavi, Re-
:

laus ejus perseverans jugiter. In psalmo cxi. Bealus cordatus sum judiciorum tuorum a sxculo, Domi-
virquitimetDominum;in mandatisejus volet nimis. ne.et consolatus sum.Horrorobtinuit me ab impiis,
Et postquinqne. i<ersus : Bonusvirclemenset fenerans, quia dereliquerunt legem tuam. Carmina erant
di3pensabit verba sua in judioio ;
quia in asternum mihi prxcepta tua.in domoperegrinatiouis mea: Re-
noncoinmovebitur.Inmemoriasempilernaeritjustus; cordatus sum in nocte nominis tui, Domine.et cu-
ab auditu malo non timehit.Paratum corejus conli- stodivi legem tuam. Hoc factum est mihi, quia
dens in Domiinv.tirmum corejus.non timebit donec praecepta tua custodivi.Pars mea.Domine ',dixi, ut
aspiciatin hostibussuis.Dispersit,deditpauperibus: custodiam verbum tuum. Deprecatus sum vultum
justitia ejus permanet in xternura ;cornu ejus exal- tutim in toto corde miserere mei secuuaum elo-
;

tabiturin gloria.Impins vidobitetirascetur.dentibus qtiium tuum.Recogitavi vias meas.et converti pedes

frendet,et tabescet : desiderium impiorum peribit./n meosad testimoniu tua.Festinavi.et non neglexicu-
Psalmo cxu.Laudate,servi,Dominnm,laudatenomen stodire mandatatua.Funes impiorum implieuverunt
Domini.Sitnomen Domini benedictum.amodoet us- me;legem tuam non sum oblitus.MedionootisBurge-
queinxternum. Abortu solis usquead nccasum ejus, bnm nd conlitciidtini tibi, super judicia justilicutio-
laudabilenonien Domini. /npja/me cxiu. Idola Gen- nis tus.Particeps ego sum omnium timontium te,et
tium argentuni et aurum, opus manuum hominum. oustodientium prscepta tua.M po<i paueot wrstti :

09 habeut.et non loqiientiir;nculush;ibent,et nonvi- Sgoautem in toto cordeaervabam praoepta lua. lu-
debunt. Aures habent, et non audient, etc. Et paulo orassatum est vclut adeps cor eoruui, 61 agO in lefja
poj/.-Similesillistiantqui faciunten.etomnesqnicon- tua meditabar.liointm unhi quin altlictus suui.uldi-
ifduntin eis.Isiaplconfiditin Domino ; auxiliator et Beerera praoepta tua. Melior mihi est lex oris tui
Editi, el iwn ipti not. M-«s.
1
jnxta Psnlt. Ilieron., rt Buper millia auri el argenii. ' t po*i patMoi veraju:
ipsius sumus.

/i*
* Lejgebatur in prlu cuai \
1 1 coratn oeu-
meu oerbn l< 'iat....nec ndhmsii mihi eor pi-Qvum. Re-
m Quia tex tua
autem loquar
maditatio mea. Et post paululum
in prajoeptia tms. /7 pott pauluium :

csdentem a me matum nesciebam.... hune interficitibam. Prscepto lua non Bum oblitua./Tf posi a
Hoi rersua ad Mm, ut ml iVult. Hleron. amendavimui.
dterlo Hlaronjmi, flucims dotum. mi \l-. . I >i'»i ine.
 909 S. AUGUSTINI SPECULUM 9fO
Foderunt mihi superbi foveas, quae non erant juxta mea quia praecepta tua elegi. Desideravi salulare
;

legem tuam. El post duos versus : Paulo minus con- tuum,Domine,et lex tua voluntas mea est ', Et post
sumpserunt me in terra ; ego autem non dimisi prae- <Zu0si'mM;>.-ErraviquasiovispiTdita;quaerereservum
cepta tua./r.'/ post teptem versus : Nisiquod lex tua de- tuum.quia mandatorum tuorum non sumoblitus./re
lectatio mea, forte periissem in pressura mea. In psalmo cxix. Ego pacifica loquebar, et illi debella-
sempitprnum non obliviscar praeceptorum tuorum ;
bant ea. In psalmo cxxi. Uogate pacem Jerusalern :

quiaperipsaviviticasti me.Tuus ego sum,salva me ;

sit bene iis qui diligunt eam. Et post duos versus:

quoniam praecepta tua quaesivi. Me exspectaverunt Propter fratres meos etproximos meos, loquebar
impii.ut perderent me testimonium tuum conside.
; pacera tibi.Propter domum Domini Dei nostri,quae-
rabo.Omnisconsummationisvidi finem latum man- ; rebam bona tibi.I« psalmo cxxu. Ad te levavi oculos
datum tuumnimis.Quarodilexi legfim tuam! totadie meos, qui habitas in coelis. Ecce sicut oculi scrvo-
haec meditatio mea. Et paulo pott : \b omni semita rum ad manusdominorumsuorum,sicut oculiancil-
mala prohibui pedes meos.ut custodirem verba tua. lajad manum domin33sua2 jsicutoculi nostri ad Oomi-
A judiciis tuis non recessi, quia tu illuminasli me. num Deum nostrum.donec misereatur noslri. Inpsat-
Quam dulce gutturim^o eloquium tuum ! guper mel mo cxxiv. Qui confidunt in Domino.quasimonsSion;
ori meo. Praecepta tua consideraham ;
propterea immobilis aeternum inhabitabilis Jerusalem. In
in
odivi omnem semitum mendacii. I.ucerna pedi meo psalmo cxxvn. Beatus omnis qui timet Dominum,
verbum tuum,et lux semitae meee. Ei postseptemver- qui ambulat in viis ejus 2
. In psalmo cxxix. Sustinui
sus : Aninia mea in manu mea semper, et legis tuae Dominum, sustinuit anima mea,et verbum ejus ex-
non sum oblitus.Posuerunt impii laqueum mihi, et spectavi. In psalmo cxxx.Domine.non estexaltatum
a praeceptis tuis non aberravi. Hsreditas mea testi- cor meum.neque elati sunt oculi mei ; et non ambu-
moniatua in sempiternum quiagaudium cordis mei ;
lavi in magnis et in mirabilibus super me. Si non
sunt.Inclinavi cor meum, ut facerem jtistifirationes proposui,et silerefeci animam meam sicut ablacta- ;

tuas, propter aeternum retributionem.Tumultuosos tus ad matrem suam,ita ablactataad meanima mea.
odivi.et legem tuam dilexi. Protectio mea et scutum Exsppcta, Israel, Dominum, a modo et usque in
meum tu es : verbum tuum exspectavi. Recedite a psalmo cxxxu.Ecce quam bonum est et
aeternum.7);
me, maligni,et custodiam mandata Dei inei. Et post quam decorum.habitare fratres in unum In psalmo
septem versus : Quasi scoriam computasti omnes im- cxxxm. Eece benedicite Domino, omnes servi Do-
pios terrae ;
propterea dilexi testimonia tua. Horri- mini ;
qui statis in domo Domini.in atriis domus Dei
pilavit a timore tuo caro mea, et judicia tua timui. nostri. In noctibus levate manus vestras ad san-
Kecijudicium et justitiam,nederelinquas me iis qui ctum 3
et benedicite Domino. In psalmo cxxxiv.
,

calumniantur me. Et post paucos vcrsus : Propterea Laudate nomen Domini Laudate, servi, Dominum.
;

dilexi manditta tua superaurum et topazium. Pro- Qui statis in domo Domini, in atriis domus Dei
pterea in universa praecepta tua direxi ; omnenr. se- nostri. Laudate Dominum, quoniam bonus Domi-
mitammendaciiodiohabui.Mirabiliatcstimoniatua; nus canite nomini ejus, quoniam decens Et post
;

idcirco custodivit ea anima mca. Et posl duos versus pauca : Idola Gentium argentum et aurum, opera
Os meum aperui.et respiravi quia mandata tua de- ;
manuum hominum. Os habent, et non loquentur;
siderabam.Ei alio loco : Consumpsit me zelus meus, oculos habent, et non videbunt, etc. Et paulo post
quia obliti suntverborumtuorum hostesmei.Proba- Similes illis fiant qui faciunt ea, et omnes qui con-
tus sermo tuus nimis, et servus tuus dilexit illum. fidunt in eis. Domus Israel, benedicite Domino do- ;

Parvulus ego sum et contemptibilis ; s^d praecepta musAaron,benedicite Domino ;timentes Dominum,
tua non sum oblitus. Et post tres versus : Mandata tua benedicite Domino. In psalmo cxxxv. Confitemini
voluntas mea. Etpaulopost : Videalflictionem meam, Domino, quoniam bonus,quoniam in aeternum mi-
et eripe me ;
quia legis tuae non sum oblitus. i.i post sericordia ejus. Conlitemini Deo deonim, quoniam
sex versus : Multi qui persequuntur me, et affligunt in asternum misericordia ejus. Contitemini Domino

me ; non declinavi.Vidi praevarica-

a testimoniis tuis dominorum.quoniam inasternum misericordiaejus.
tores tuos,et nicerebam quia verbum tuum non cu- ; Et iii fine psalmi : Confitemini Deo cijeli, quoniam in
stodiernnt. Vide quoniam praecepta tua dilexi, Oo- 33ternum rnisericordia ejus. In psaimo cxxxvi. Si
mine juxln misericordiamtuam vivilica me.Etjiost
; oblitus fuero tui, Jerusalem,in oblivione sit dextera
quatnor versus : Gaudens ego sum in eloquio tuo.sic- mea. Adhaereatlingua mc-agutturi meo,si non recor-
ut qui invenit spolia multa. Mendacium odio habui, datus fuero tui,Jerusalem. Si non praeposuero Jeru-
et delestatus sum legem autem tuam dilexi.Septies
; salem in pi incipio laslitiae meae. In psalmo cxxxvm.
in dielaudavi to, super judicia justitiae tuae. Pax Nouneobedienteste,Domine,odivi,etcuntraadversa-
multa diligentihus legem tuam,et non est Ulis scan- riostuosdistabui?Perfectoodiooilerauiillos; inimici
dalum. Exspectabam salutare tuum, Domine, et facti sunt mihi. In psatmo cx:;xix. ^e des, Domine,
mandata tua feci. Custodivit anima mea testimonia
tua, et dilexit ea nimis. Custodivi praecepta tua et ' Sic Mss. et Psalt. Hieron. At editi, meditatio mea est.
2 Editi, beati omncs qui iiment Dt.mi,ium, qui ambu-
te=timonia tua, quiaomnes viae meae in conspectu
anl in iii ejus. Sequiuinr Mss. et Ptult. Hieronymi.
uo. Elj)Ost octo versus : Sit manus tua auxiliatrix ' tditi, vinsimcta. Mss. iuxta 1'sall. Hier., ad sanctum.
011 DE Sf.MPTURA SACHA. 91!

desideria impii ; Boelero ejna neciTundantur, et ele- ad tcrram. Canite Domino in confessione,caniteDeo

ventur. Et posi quatuor viriut: Vlr linguosus non nostro. Kt posi quatuor vertus Non ost in fortitudine

dirigetur in terra. ln ptalmo cxt. Corripiat mc juslus Bqui voluntas ejus, ncque in tibiis viri placebitur

ux miaerioordia, el arguatme : oleum amaritudinia ei. Pluccliilur liiniiino in iia qui timonl eum, et

Btonimpinguet caput meum. Ei poti guinqu» vertut exspeotanl misericordiam ajuB. In spalmo cxlvjil
Quoniam &d te, Domine, oculi mei in te speravi ; :
Hc^es terraa at omnea populi, principes ct universi

ne evaouea animam meam. /» ptalmo cxu.

Voce judices terrssjuvenes et virgines,senes cum pueris

mea ad Dominum olamavi, voce meaad Dominum laudentnomcn Domini. In pio/mfl cxlix. Cuntatc Do-
deprecatus sum. Effundam in conapeotu ejua eio- mino canticum novum ; laus ejus in congregationo
quiummcum.tribulationemmcamcoramilloannun- sanclorum. La-tctur Israsl in factore suo, filii Sion

tiabo. Ei post tex vcrsus : Clamavi ad lc,

Domine ;
exsultent in rege suo. Etposttres versus : Exaltaliil

dixi, Tu os spes mea, pars mca in

terra viven- mansuetos in Jesu. ExBultabunt suncti in gloria,
tum. ln psalmo czui. Medilabar omnia opera tua, iaud&bunt in cubiUbus suis; cxultationes Dei in
facta manuum lu&rum loquebar. Expandi
manus gutture corum./u psalmo cti. Laudate Dominum in

mcas ad te anima mca quasi terra si tiens ad

;
tc. F.t po s< sanctis ejus, laudatc, eum in fortitudine potenti;e

tresversus ;Fao iueaudircmanemisericordi.amtuam, ejus. Laudate eum in fortitudinibus ejus, laudate

quoniam in tc conlido. Notam fao mihi viam in qua eum juxtu multitudinem magnificentiaj suae. Et in

ambulo.quoniam ad te levavi animam meam.Libera fine psahni : Omne quod spirat laudet Dominum.
me de inimicia,Domine ateprotectussum. Inpsal- :
Ilrc de libro Psalmorum collegimus.in quibus suam
wiocxun. Libera me, et erue inc de manu (iliorum quisque vilam, siproficereaffei tat,inspiciat. Vbi teeto

alienorum quorum os locutum cst vanitatem, ot rem admonemus, ut ea qua? de Psalmis posui, tanquam
;

dextera eorum dextera mendacii. Ut sint Blii nostri unum psalmum contexlim legat,tacitisoerbismeis,qu&

quasi plantatio crescens in adolescentia sua.

Filia» adhocinterposui,utsivoluerit,inspiciatubisilscriptum
nostrMquasianguli ornati ad similitudinem templi. quott posui,id est,quoto vel in quo loco ejusdcm psalmi.
Promptuarianostraplcna.etsupereffundcntiaexhon Bis enimprstermissis guilectionecontinuatamspexerit

inillud.Pecoranostra in millibus,et innumerabilia sola verba Psalmorum, multo jucundius,et ob hoc uli-

in compitis nostris : tauri nostri pingues.Non est in- liusexdivinis afficietur eloquiis. Nune de UbrisSalo-

terruptio.et non est egressus, et non est ululatus in monisqiurvidebunlurhuicoperinecessaria.colhijcmKs:

populus cujus talia sunt bea-
plateis nostris.Bcatus ; ac primum de proverbiis ; qui libersi bcne intelligatur,
tuspopuluscuju8DominusDeusejus.7H;wn/»iocxuv. ad mores pios infirmanclos pene totus valebit. Sed ea

Exaltabo te, Domine, Deus meus, rex, et benedicam qux obscura sunt piwtermitto : habent ea.quibus e.rcr-

nominituo in rnternum et ultra. In omni diebene- cea»tur,lcctoresdilectoresquespiritualium litterarum:

dicam tibi, et laudabo nomen tuum in sempiternum nos in hoc opere staluimus illa ponereqiur od agendam
jugiter. El post duos versus : Generatio ad generatio- vitamfacileintelleclurcferantur.Quainvis multis videri

nem laudabit opera tua, et fortitudines tuas annun- possini apertissima prselermisse ; nonnullaque hinc
tiabunt. Decorem gloria; magnitudinis ture.et verba poiius ctausa sunt, unde putantur csse perspicua. Quid
mirabilium tuorum loquar. Et fortitudinem horribi- enim tam clarum videtur, et quid tam inepte fit, si ad
lium tuorumloquentur.et magnitudines tuas narra- proprictatcm velis accipere, quod ibi scriptum est, Ab
bunt. Memoriam multa? bonitatis tuse loquentur, et aqua aliena abstine. te, et de fonte alieno ne bibe-

justitias tuas laudabunt. Etpost tres versus Et sancti : ris [a) ? Aut quid valet ad mores eorrigendos,msi rfl c

tui benedicunt tibi.Gloriam regni tui dioent.et forti- intetli'ilusulliorrci]iiiratur,quoddictuines!,P&u^erUi.s

tudines tuas loquentur.Ut ostendant filiis hominum virum humiliat, manus autem fortium locuplclat
fortitudinesejus.etgloriamdecorisregnicjus. F.t pau- |
/'/, r. x, 4) tCumei non essc pa upcrcm.ct csse mauibus

lopost : Juxta est Dominusomnibusqui invocanteum fortcm.nonsitin boiioruinliominuinpotestatcsedet <uul-

in veritate. Placitum timentium se faciet, et clamo- tis provenerit pessimis :et hoc proverbium male intcllcc-

rem eorum audiet.et salvabil eos.Gustodit Dominus tum,possilprovocarspauperesfortes,utrapinisti

'

omnes diligentes se et universos impios contcrct.

;
menl re.Quis non uuicm rideat.si proprie

Laudem Domini loquetur os meum.et bcnedicet om- positumputavei'it quodibilegitur. Hoavuim n&Bountur

nis caro nomini s.mcto ejue in u-ternum et jugiter./» lilii malignis [ld. XXIV, 20) ? Omnfa crgo talia relin-

psalmociLy. Lauda,animamea, Dominum laudabo : quemiu waliquidatteuomto diutius,

Dominumin cantabo Deo meo, quamdiu cum id qiunl suadetur atque prxcipitur non s:i

sum.Nolite confidere in prinoipibus.io Biio hominis rum, et id potiut sit ponendum in hoc Speculo, ubi se

cuinon est salus. E vtrsw : Be&tua oujua illi inspiciant ,quil>us jam pcrsuasum esl.bene ac Liuda-
Dcus Jacob auxiliator ejus, spos ejus in Domino Deo
suo. In psalmo cxi.vi. Laudate Dominum, qupniam (n) Vulgata versio caret bac aententia, 4* eque alie-

quoi
qu® quidein eral Vugustino fuuiiliaris,»«peque
bonus est: 08 '

noatrl ',
,

ab ipso in congressu cum DouatisUs prave eain usur-

est,pulchra laudatio, F.i posi paucot versut: Buaoi- pantibue explinata liabetur apud \\, Proi : i

sitii vere 1
. \ eorumdeni interpretation» ipsi in uien-
piens mansuetos Dominua humilianaimpiosuaque
i i

;
u-ni reniebanl alia hic subjecta testiuoniaj ni>i quo4
LXX, Islud efferunt iu plurali, cAeJre» oV anirek
i Sic Mis. et Pt&U. Uieron. PdlU, Ueo m tieoutin, uumut fertium ivtu^tetimt.
913 S. AUGUSTINI SPECULUM 914

bili(ervivere,sedut hoc faciant,qux ribioptanda atque non valent comparari.Ei posi decem versus :Filimi,
observanda sint, quserunt. Il.vc itaque de Proverbiis ne efflnant haec ab oculis tuis Custodi legera atque :

Salomonis ponenda erec/imus. consilium.£« posl novem versus: Noli prohiberebe-

DE PROVERBIIS. nefacere cum qui potest si vales, et ipse benefac. ;

[Cap. i.]Timor Domini principium scientiae. Sa- Ne dicas amico tuo,Vade,et rcvertere,et cras dabo
pifintiam atque doctrinamstulti despiciunt.Aurti.tili tibi.cumstatim possis dare Ne moliaris amicotuo
mi^disciplinampatristui.etnedimittaslegcmmatris malum; cum ille in te habeat liduciam.Ne contendas
tuoe.EJ post quatuor decim versus,cum de homicidis adversushominem frustra. Et post septem versus: II-

loqueretur: Ipsi,in^!u7,contra sanguinem suuminsi- lusores ipse deludel, et mansuetis dabit gratiam.
diantur, et moliuntur fraudes contraanimas suas. Et post quadraginta versus: ' [iv.]: Omni custo-
Sicsemitaeomnisavarianimaspossidentiumrapiunt dia serva eortuum quia ab ip60 vita procedit.Re-
;

Itempostquatuor versus : Usquequo.parvuli, diligitis move a teos pravum.et detrahentia labia sint pro-
infantiam,et stulti ea quaa sibisuntnoxia cupiunt.et cul a te. Oculi tui recta videant ; et palpebrs tuae,

imprudentes odiunt scientiam? Et post undecimver- praecedantgressustuos.Dirigesemitampedibustuis

sus : Tunc invocabunt me, et non exaudiam mane ; et omnesviae tuaestabilientur.Ne declines in dexte-

consurgent, et non invenient me eo quod exosam : ram aut in sinistram.Averte pedem tuum a malo.
habuerint disciplinam, et timoremDomini non sus- Vias enim qusea dextris sunt novit Dominus per- ;

ceperint, nec acquieverint consilio meo, et detra- versa;verosunt qusea sinistrissunt.Ipse autem rec-
xerint universa;correptioni meaa. Comedent igitur tos facit cursus tuos,itinera autemtua in pacepro-
fructusviaesuae.suisqueconsiliissaturabuntur.Aver- ducet.
sio parvulorum interficiet eos, et prosperitas etul- [v.] Fili mi.attende sapientiam meam.et pruden-
torum perdetillos. Qui autemme audierit, absque tieemeas inclina auremtuamjut custodias cogitatio-
terrore requiescet, et abundantia perfruetur,malo- nes.etdisciplinamlabiatuaconservent. Favua enim
rum timore sublato. distillans labia meretricis, et nitidius oleo guttur
l.t post tres versus [n.J : Sienim sapientiam invo- ejus.Novissimaautemilliusamafaquasiabsinlhium
caveris,et inclinaveris cor tuum prudentbe; si qus- et acutaquasi gladius biceps.Pedesejusdescendunt
sieriseam quasi pecuniam etsicut tbesauros effoderis in mortem, etad inferos gressus illius penetrant.
illam : tunc intelliges timorem Domini.et scientiam Et post nonaginta septem versus : [vi.] : Non concu-
Dei invenies;quia Dominus dat sapientiaui,etexore piscatpulchritudinemejuseortuum.necapiarisnu-
ejus scientia el prudentia.Custodiet rectorum salu- tibus illius.Pretium enim scorti.vix unius est panis:
tera, et proteget gradientes simpliciter: servans se- mulierautemviripretiosamanimamcapit.Numquid
mitas sanctorum custodiens. Tunc
justitiae, et vias abscondere potest homoigncm in sinu suo,utvesti-
intelliges justitiam, etjudicium, et mquitatem, et menta illius non ardeant aut ambulare super pru- '?

omnem semitam bonam. Si intraverit sapientia cor nas.ut non comburanturplanta> ejus?Sic qui ingre-
tuum,etscientia animastuae placuerit;consilium cu- ditur ad mulierem proximi sui.non erit munduscum
stodiet te.et prudentiaservabit te;uteruaris devia tetigerit eam.Non grandis est culpa,cum quis fura-
mala, et ab homine qui perversa loquitur.Qui dere- tus fuerit: furatur enim,utesurieatem impleat ani-
linquuntiterrectum, etambulantper vias tenebro- mam deprehensus quoque reddet septuplum, et
;

sas.qui loetanturcum malefecerint.elexsultant in re- omnem substantiam domus suas tradet. Qui autem
bus pessimi8:quorum via? perversae,et infames gres- adulterest, propter cordis iuopiamperdet animam
bus eorum.Ut eruaris a muliere aliena, et ab ex- suam.
tranea quae mollit sermonessuos,et reliquit ducem Et post quatuor versus [vn.]: Fili mi, custodi ser-
'
pubertatis suas, et pacti Dei sui oblita est. mones meos.et proscepta mea reconde tibi. Serva

Et post <reite'mi'<?Kus[iii.]:Misericordiaet veritas mandata mea, et vive, et legem meam quasi pupil-
non te deserant : circumda eas gutturi tuo, et de- lam oculi tui.
scribein tabullis cordis tui;et invenies gratiam et di- Et post quinquaginta septem versus [viu.] :
Intelli-

sciplinambonamcoram Deo, et hominibus.Habefl- gite,parvuli,astutiam ; et insipientes,animadvertite.

duciam inDomino ex toto cordotuo,et ne innitari3 El post duos versus : Veritatem meditabitur guttur
prudentiae tuas.In omnibus viis tuis cogita illum.et
ipse diriget gressustuos.Ne sis sapiens apud teme- 1 Pigebat annotarecTcaversuum receusionem errata
tipsum.Time Deum.et recede a malo. Et post unum quam frequ»ntissima,qua3 videlicet postquam in Amerba-
chianameditionetn semelinductasunt.alias deincepsedi-
versum: Honora Dominum de tua substantia, et de tionesreluctantibusMss.codicibusconstanteroccuparunt
primiiiis omnium frugum tuarum. Etpost duos ver- Attamen de iusignioribusaliquot casligationibus non si-
sus.DisciplinamDomini.fili mi,ne abjicias;necdefi- lendumvidetur hoc loco.Naui iu edilie pro :Et post qua-
(Iraginta <res,legebatur Et post ciginti guatuor;\tem infra
:

cias.cum ab eo corriperis Quemenim diligit Domi- ubiJiabes: Et postnonnginta septem.\a illis habebas Et :

nus,corripil; etquasi pater in filio complacet sibi. post plures versus : atque ubi nunc Et post quinouaginta :

septem;\b\ ferebatur: Et postaliquot versus: quibuslocis

Bealus homo qui invenit sapientiam, et qui atfluit aliisque propemodum iunumeris restituimus lectionem
prudentia. Melior est acquisitio ejus negotiatione Mss.undeintelligifacilius queat cujusnam rationis, cu-
jusve m