-r,

Wm
:• i|!:"V:vi> ,':;:

PJii

•i
•••''. ;•; :
'^ '•'." •

1HH|
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/patrologiaecur136mign
 PATROLOGIiE
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OJIMIM SS. P.URIH, D0CT0RO1 SCRIPTOMQIJE ECCLESIASTICORIIM.

SIVK LATINORUM, 91VE GR.CCORUU,

QVI AB MVO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOCENTII III (ANNO 1216) PRO LATINIS
ET CONCILII FLORENTINl (ANN. 1439) PRO GR.ECIS FLORUERDNT :

RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QU^E exstitere monumentorum catuolic.e traditionis per quindecim prlma
ECCLESLE SiECULA,
•.UXTA KDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAU DILIOEN-
tgR castigata; dissertattonibus, commentariis, variisque lectionibus continenter illustrata; OMNIBUS
tPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU.fi TRIBUS N0VIS6IMIS S.«CULIS DEBENTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA
J

INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOUENTI SUBSEQUENTI-
BUS, DONATA CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINA-
J

RUU UARGINEU SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNA-

TA ; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRVPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINB
AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AUPLIFICATA ;
fcCOENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBU9 AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS. CHRONOLOGICIS, STATI-
STICIS, SVNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGI0NI9 PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE, LITUR-
OICUU, CANONICUM, DISCIPLINAPE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PR.fiSERTIM
DUOBUS INDICIBUS IMUENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMIS90,
IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR J ALTERO SCRIPTUR/E
SACR./E, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRE9 ET IN QUIBUS OPERUM
SUORUU LOCIS SINGULOS SINGULORUU LIBRORUM S. SCRIPTUR.fi VERSUS, A PRIMO
GENESEOS" USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI 9INT:
EDITIO ACCURATISSIMA, C.fiTERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, 91 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS,
CHART.fi QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO C0RRECTI0NI9, OPERUU RECUSORUU TUU VARIETA9,
TUU NUUERUS, FORUA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI.fi DECURSU CON9TANTER
SlillLIS, PRETII EXIGUITAS, PR.ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA,
SEXCENTORUU FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENU9 HIC ILLIC SPARSORUU, PRIUUU AUTEM
IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES .KTATES, LOCOS, LINGUAS FORHASQUE
PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES LATINA PRIOR,

IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESLE LATLNjE
A TERTULLIANO AD INNOCENTIUM III.
ACCURANTE^ J.-P. MIGNE,
Ribliolhecte Clerl aniversse,
8IVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI.-E ECCLESIASTIOE RAMOS EDITORK.

PATROLOGI/E TOMUS CXXXVI.

RATHERIUS VERON, EPISC; LIUTPRANDUS CREMONENSIS; FOLQUINUS S. BERTINI MONACH.
GUNZO DIAC. NOVAR. RICHARUUS ABBAS FLORIACENSIS ADALBERTDS METENSIS SCHOL.
;

TOMUS UNICUS.

»>a»«

PAIUSIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES
IN VIA DICTA AVENUE DU UAINE, 189, OLIM CHAUSSEE DU UAIXE,
:
127.

1884
Ex typis sorictatis dict;e Societas impressionis et libraria; administrationum viarumque ferralarum
PAULO DUPONT. — Parisiis, in via dicta JeanJacques Roussraj, 41. (Cl.) 113.9.80.

TKE lNSTITUTr

B i

3LI3L
 S^CULUM X.

RATHERH
VERONENSIS EPISCOPI
OPERA OMNIA,
JUXTA EDITIONEM VERONENSEM, ANNO 1763, CURANTIRUS PETRO ET HIERONYMO FRATRIRUS
BALLERINIIS, PRESBYTERIS VERONENSIBUS, DATAM, AD PRELUM REVOCATA,

ACCEDUNT

LIUTPRANDI CREMONENSIS
FOLQUINI S. BERTINI MONACHI, GUNZONIS DIAGONI NOVARIENSIS, RICHARDI
ARBATIS FLORIAGENSIS, ADALBERTI METENSIS SCHOLASTICI.

SCRIPTA VEL SCRIPTORUM FRAGMENTA QU/E EXSTANT.

AGGURANTE J.-P. MIGNE,

ISISCI !OI BIB< I CLBtKI I 11* EKS I

SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI.E ECCLESIASTIC.f: IIAMOS EDITORE.

TOMUS UNICUS.

PARISIIS,
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES, ET J.-P. MIGNE, SUCCESSORES,
IN VIA DIGTA AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CIIAUSSEE DU MAINE, 127.
:

1SSI
 ELENCIIUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CXXXVI CONTINENTUR.

RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS.

Prolegomena,
Operum pars pmma.
col. 9.
— Praloquiorum .,••..•
sex, qm hominum cujusque setatis, sexus et condi-
libri

tionis officia explicant alias inscripti meditationes

cordis, et agomstici, lucubrati mter Februanum
anni 935 et Augustum anni 937, col. 145. Vita —
sancli Ursman abbatis et episcopi, seripta circa

annuni 938 col 345. —

Gonclusio deliberativa Leodici acta, cum Ratherius e Leodicensi sede
Diilsus ad cedendum invasori hortareiur, scripta anno 933; ac dein Veronse paucis additis in fine
reproducta anno 963 col. 333. —
Phrenesis libellus Moguntue scriptus in eadem causa Leodicensi
anno 935, col. 365. —
Ralherii Confessin, seu Excerpium ex dialogo confessionali ejusdem,
scriptum circa an. 960, col. 394. —
Exhortatio et preces, col. 443. —
lnvectiva in quosdam,
ac lugubris relatio de translaiione corporis sancti Metronis, scripta anno 962, col. 451.
—
Fragmentum ejusdem opusculi, cof. 471. —
Decretum de clencis ab invasore ordinatis, scriptum
anno 963, col. 477 —Alind in eadem re anni ejusdem, ibid. —
Libellus cleri Veronensis nomine
inscriplusad Romanam Ecclesiam anni pariter 963, col. 479. —
Opusculum de proprio lapsu,
scriplum inter an. 963 et 964 col. 481 —
De contemptu canonum partes du» scriptae anno 964, col.
4S.J._ Qualitalis Conjectura, in qua malevolus censor Ratherii mores vellicans el perstringens
inducitur, lueubrata ineunte circiter anno 966, col. 321.
—
Decretum quo ex abbalia Magonziani
sila in dixcesi Veronensi pulsis monachis clerici subrogantur, circa annum 966, col. 547.
—
Svnoilica ad presbyteros et cseteros clericos per universam direeesimeonstitutos, editainQuadrage-
sima anni 966, col. 553. —
Opusculum de ntiptu cujusdam illicito, scriptum post Quadragesimam
anni 966, col. 567. —
Opusculum de otioso sermone, anni 966, col. 573. —
Itinerarium Ratherii
Romam euntis, scriplum ineunte Uecembri anni 966, col. 579. —
Privilegium Otionis I imperatoris
Ratherio et Veronensi ecclesiae concessum Nonis Novembris anni 967, col. 599. Judicatnm —
Ratherii, seu ftindatio et dotatio pauperiortim clericorum cathedralis eccleshB Veronensis, edita
exeunte anno 967, col. 605. —
Ejusdem opusculum de ciericis sibi rebellibus, cxaratum in Adventu
anni 967, col. 613. —Discordia inter ipsum Ratlieritim et clericos, scripta in Quadragesima anni
968. col. 617. — Apologeticus liber exaratus sub finem Qnadragesimre anni 968, col. t>29. —
Testamentum Ratherii, ante diem 30 Junii anni 968, col. 641.
Opf.rum paus secunda. —
Epistols, col. 643.
Operum pars tertia. —
Sermones, col. 689.
Appendix, col. 757.

LIUTPRANDUS CREMONENSIS EPISCOPUS.

Antapodosis, col. — Liber de rebus gestis Ottonis Magni,
787. col. 897. — Legatio Constanti-
nopolitana, coi. 909.
Appemhx ad Liutprandum. — Chronicon, 967. — Adversaria,
col. col. 1133.

FOLQUINUS SANBERTINIANUS MONACHUS.

Folquini chartularium, col. 1183.

GUNZO DIACONUS NOVARIENSIS.

Epistola ad fratres Augienses, col. 1283.

RICHARDUS ARBAS FLORIACENSIS.

Collectio consuetudinum, col. 1303.

ADALRERTUS METENSIS SCHOLASTICUS.

Pricfatio in Florilegium ex S. Gregorio, col. 1309.
 ANN0 DO.MINI DCCCCLXXIV.

RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS

(Juxta editionem datam Vcronae anno Domini I7G5, curantibus Petro et Hieronymo fratribus Balleriniis,
prescyteris Veronensibus).

PROLEGOMENA

EPISTOLA DEDICATORIA
Thoms Quirino equiti ac aedis S. Marci proeuratori Petrus et Ilieronymus fratres Ballehinii presbyteri
Vcronenses S. P. D.
Cur Ralherii episcopi Veronensis inter sui sevi scriptores maxime cclebris Opera, nunc primum a nobis
collecta, et ineditis aucta, multoc]ue studio illustrata, quae apud cruditos in desiderio erant,
ante te sisla-
nius, Eques Marci Procuratur auiplissime, non una existit causa.Plura in primis te ornant, antiquis-
et S.
simis generis nobilitas, rnajurum illustriuin non exiguus numerus, et dotes ac praerogativa potissimum
propri tu;e, qua> te clarissimorum majorum non degenerem, sed imitatorem gloriosissimum exhibent,
:

adeo ut, si ab illis omni decoro aflluenlibus ad te ornandum quidquam hauris, multum in te etiam sit,
unde ad illos redundet. In gravissimiseuiin alquo diflicillimis muneribus publicis tibi creditis, non solum
Yerona, Brixia Palma, quibus niultns annos praefuisti, tuam diligenliain, prudentiam, aequitatcm, justi-
et
tiam, humanitatem, constantiam, munificentiam, ac religionem, rcliginnisque sartae tectae servanda: stu-
dium, et in offlcii prassertim rebus gerendis indefessam operam, insiguemque non tam laboris patientiam,
quam iiorieuloruin,ubi opus esset.eontemptum admirata3 sunt; verum etiam Anglia, ubi honorificentissima
reipublieie legatione extra ordinein nuperrime functus es. Hinc quidein eadem Hespublica, ojuffl bencmcri-
tissimis civibus quaedam perillustria reservaritinsignia,reruin a te pr.rclare gestarum duplcx tcstimonium
dedit. Post exantlatos enim labores Veron;e, Brixi;e et Palnne. te procuratorem aedis S. Marci quo honore, i

si summus principatus excipiatur.nullus cst major,)magno omnium consensu et plausu creavit.Gum porro

te cxtraordinaria lcgatione summa cum laude perlunctum a Magn.e Britanni;e rege in amplissimum Equi-

tum ordinem relatum, perhunorificoque diplomate commendatuin acccpil, all.ium hunc honoris gradum
gratulabunda approbavit eo decrelo, quo uovum luorum meritoruin tcstiinonium declaratum voluit. bc II

ornnia tantaac tarn splendida lateque fulgentia sunt non suluin b.Ol)Oris,verum etiam auctoritatis nomina,
ut Ratheriana ll. BC cdiliu nisi aliquid aliinl pnqirius pneslu cssct
i- tibi nuucupata ct rommendata pro-
,

diens in lucem, niagnum sibi ex te non modo splendorem, sed patrocinium etiam poseet jure ac edi
pollieeri Al non desunt alia ct noslruin ct ipsiua editionis propria. Jam ab eo tempore^ qun prafectus el
proprastor Boetranj fci&ni Veroa/ aei itbernandam suscepiafj,ita noa puttibiis hueiaoitaliB tae
ufiiciis obligaati, ul publii iiin aiiquini grati animiet obsequii Qostri lestimonium tii.i pwastandum .usue- •

rimus, cum opportuna sese olferrel nr.ra.-in. llac autem dili nihil aplius atque oppmtiinius
. •

accidere potui&.Sic&ti tu optimis studiis dcli ctatus,quorum oausam selectam insigniorum librorum biblio-
thecam, non mero ornatui, scd tuo studio destin&tum cunti-uxisli, el in dies itulcni auges, pr.rcipuum
cum in cailcui studia, tum in ipsurniii Btudiorum cultores ostendisti amorem;ita nos tuamin mosm.i.ct
in nostras littcrarias curas propensionem atque favorem plurics cxperti sumus. Cum vero intar Cffitera
sludia illud, •
|
iiii inaximc afliccris, sit slu.liiiin rcrum mcdii ;cvi,alque corum pr;esertiin libronuu qui ad
bistoriam civitatuiu dominii Veneti illustrandam cunferunt; primum in Angliain proflsccns, inox inde
redicns rcversurus in patriam, hac pcrtransicns qu.rsisli a aobifl quaiuli.iiaiu llalhcrii prodiret editi..,
in qua plura dc Vcrona ac de aliis obscurissimisejus adatis gestia eontentujn ii inteiligebae. Hftnc itaque i

editionem, pro qua tantam huiuauiiaicin et deeiderium quoddam demonatr&sti, cum tibi non ingratam
futuram confidimus, tuin vero ea, si tibi ufleratur, nihil aptius fore exisliinaviinus ad publioum atque
Patrol. CXXXVI. I
 11 RATHERIUS VERONBNSIS EPISCOPUS. 12

grati animi ergatenostri documentum praestan-

pecpetuum uon minus tuorum offlciorum in noa, quam
dum.et futuris quoqueaetatibusrelinqueridum.Accipeitaque
hocqualecunquemunusoulumnoslrum:quod
si minus dignum videtur amplitudine tua, ipsam
tamen ejus tenuitatem, ut speramus, humanitatiserga
si nos eam tibi, quam debcmus et
nos tuiB magnitudo sublevabit. Te postremo rogatum volumus, ut,
editionis nuncupatione prastare observantiam perspieis; tu nos eo, quo jamdiu insti-
possumus, hujus
tuisti, favore ac patrocinio prosequi ne dcsinas.

PIliEFATIO IN EDITIONEM OPEIVUM RATIIEHII

editionemoperumduorum episcoporum
I.[i]Post A lpsiusautcm celebritate ob insiguem doctrinam,
Veronensium, nimirum S. Zenonis, qui quarto, et qua maxime nobilitatus est, in prassentiarumagen-
Joannis Matthaei Giberti, qui sexto Herimo sa?culo dum. Testes proferemus ejusdcm ;evi scriptores,
floruit, nostras curas et cogitationes rapuit colleetio qui vulgat.e opinionisac fam;e fidcm faciunt, ut ne
et editio Operum Rathcrii nostri itcm Veronensis opus sit testimonio posteriorum, qui eademab illis
episcopi, qui etsi decimo sjcculo, omnium corru- hausta repetunt. Audiendus in primis Everaclus,
ptissimoetobseurissimo,vixorit, itatamen probitate Leodicensis episcopus, qui in epistola ad nostrum
morum,disciplinae zelo, studiis lilterarum omnique Ratherium, ipsum his verbis alloquitur: « Quis est
scientiarum genere claruit, utinterejusdem saeculi vnliis aut sapientia, aut probitate, aut optimarum
scriptores celeberrimus et laudatissimus sit.Quan- artium sludio, aul innocentia, aut ullo laudis gene-
tum hoc tempore gnssata fuerint vitia,quantum igno- rc prrestantior? » Nec absiniiliter duocoivi quoque
rantia mentes hominum occuparit, notissimum est. auctores, Hotgerus in vita S. Brunonis archiepisco-
Hinc non pauci hcterodoxi occasionem sumpserunt pi Goloniensis, num. 3i, et Fulcuinus de Gestis
si per offusas hujus s;cculi
insultandi Ecclesiffi, ac abbatum Lobiensum [m]-, cap. 23. iisdem omnino
tenebras ecclesiaslica disciplina maxime fueritcor- verbis, iiu;o alter ab altcro muluatus est: « Propter
rupta, ct antiqua tidei puritas defecerit: cum nemo, t> abundantem doctrinam et eloquentiam eopiosam,
inquiunt, grassantibus undique malis, occurreret qua inter sapientissimos florere visus est, non ei-
ignorantiai scilicet et effreni licentiic. Quod prayu- dem solum Ecclessiae cui pra?fuit,sed etmultis aliis
dicium Eeclesia? injuriosum ut refellatur,etsi npga- cireumquaque valde proficuum fore putatum est. »

ri non possit,hoc skcuIo inter ci-assissimas[ii]igno- Liutprandus diaconus Ticiirmsis, postea vero Cre-
rantia: tenebrasmorcsfuissc eorruptissimos;probari monensis episcopus, Ratherio item synchronus,
tamen potest non omnia ita lunc fuisse depravata, lib. Hist., cap. 11: « Venerat autem (in ltaliam)
i t i

ut dcfuerint in Ecclesia viri ct morum sanctitate, et cum prajfalollilduinomonachus quidam, Hatherius

doctrina proestantes, qui vitiis debacchantibus ob- nomine, qui ob religionem septemque liberalium
viam ircnt, ct puram fidei doctrinam ab antiquis artium peritiam Veronae episcopus constituitur. »
acceptam inlegram custodierint atque tradiderint. Hinc factum est ut vulgo appellaretur littcratus (Ili~
Hac de causa auctores huius saeculi ecclesiasticos ner.n.2), seu, ut alibi traditur (Discord. n. 7 et
in luccm proferre, corumque gesta et opera accu- Phrenes. n. 1L, toto sceculo, id est ubique, cjus
rate illustraro publicie rci maxime expcdit. Gum sapientia prasdtcareiur.
vero Ratherius inter hos prrecipue floruerit, pluri- 111. Ne vero li.ec gloriosus dicta credantur quam

mum laudis debemusiisquiquaedamipsius opuscu- verius, animadvcrtendum cst eum apueris sescto-
laebibliothecisin quibus latcbant exccrptaedidere. C tum litterarum studiis devovisse. Non solum aucto-
Nunc vero ea qua: hic et iilic separatim imprcssa ribus sacris studium impendit, verum etiam profa-
atque dispersa sunt, in unum corpus colligere, et nis historicis, oratoribus,poetis,atque philosophis.
quaacunque alia inveniri possint nondum edita ad- Hac de causa qmestiones aliquot ipsi proposita?
'I omnia autem auctoris Vita et notationibus il-
ire; fuerunt primum a Mediolanensibus, deinde a Rot-
lustrare, ut nobis faciendum sumpsimus, majori berto aicliiepiscopo Trevirensi, quae ex profanis
multo futurum.etastudiosis virisprobalum
utilitati auctoribus dirimendae erant,ut ex epistola ad ipsum
iri confidimus. Robertutn exploratedidicimus. Eamdem in antiquis
§1. profanis scriptoribus peritiam opera qua? supcrsunt
D \te auetoris, ac de Operum ejm utiliiate satis demonstrant, cum non solum eos identidem
atque prceslantia.
alleget, verum etiam siepius absque ipsorum men-
II. De Ratherii moribus ac severiore vitie ratione, lione versus et sententias inserat, eorumque veluti
quaa ad scriptoris ecclesiastici nomen auctoritatem- lingua ac formulis utatur. Huic autem studio vaca-
que commendandam plurimum confert,incjus Vita vitante episcopatum. « Infulatus vero (inquit in
post hano praefationem subjicienda erit sermo. De laudata ad Robertum epistola illud statim desij ,
 m

13 PRULEGUMENA. — PRvEFATlU RALLERIN. 14

agero, injunctum mihi hoo nflirio cogilans, in A ris critices arte carcbat, tribuendum et condonan-
Dci polius legc dic ac nocte meditari debcre. » dnni est.
Quare ad sacrarum Scripturarum, ad sanctorum VI.Episcopus tanto sacrarum Scripturarum, Pa-
Patrum et canonum studium se totum convcrtit, trum et canonum studiousuque imbutus.doctrinam
profanaque eruditio qua ditatus erat, uti Israelitae ac disciplinam valdepuratniisdemque fontibus con-
ex .Egyptiorum spoliis profecerant, tanto ipsi gruentem profitebatur.Occurrunt identidem in ejus
utilior fuit quanlo eam in meliorem usum tra- operibus catholiea dogmata, eademque traditionis
duxit. saiculidecimi perillustria testimonia suppeditant.
IV. Mirumverodictuest quantus inlectioncesset, Praeclara in primis suntilla qu,-e de reali prnasentia

adeoutdeeodicipossit verissimeantiquosseriptores corporis et sanguinis Domini in Euch.aristi.-c sacra-

nucturna versassemanu,vcrsassodiurna.Hinccritici mento duobus pnosertim in opusculis (cjtist. 1 et
cjus consores id ipsi vitio dubaut in Qitalitaiis con- Confess.) late constituit,adeo ut ejus dogmatis tra-
ji-rlum, num. 2 : ffasum semper tenel in libro;et dilio maxime comprobetur ex eo ipso scriptore,qui
nuin. d:Quo [i\]citius valet, diversorium repetit, a nonnullis heterodoxishorum operum ignaris in sui
libriim rcccptut... Solus, si liceret, tota die sederet, erroris patrocinium traducebatur. Non paucade li-

libros versaretvel reumare/. Queecunque autem lege- bertate arbitrii, de necessitate et effieacia divinas
R
rct,adeo retinebat memoria.ut prolixissimos textus grati.T, ac de peccato nriginali in Augustini plane
iisdem verbis in suaopera identidcm iriseruerit si- sententiam multis in locis inspersit. Nonnulla de
no ipsorum librorum subsidio. Id nobis inanifcstc cnltu et invocationc sunctorum,detraditionis neccs-
patuit ex libris pr.fsertiin Pr.olnquiorum. Etsienim sitate et usu, de insolubilimatrimonii vinculo, de
hnc eximium valde-prolixum opus lucubrarit eo
et peccatorum mortalium et venialium discrimine, de
tempore quo in carcere Papiensi inclusus libris ca- confcssione, dc ccelibatu sacrorum ministrorum.de
rebat, nihil tamen in eo nisi ex dictis et doctrioa purgatorio.de snlfragiisproanimabusdefunctorum,
Scriplurarnmpotissimum acsancturum Palrum ex- (]c aeternitate poenarum in inferno, ac de aliis ca-

plicare voluit ; et inlegra nonnnn |tiam rapita ex tholicis dogmatibus occurrunt.In Prajloquiorum li-
istis mernoriter exrerpta descripsit.Haus a.itom nos bris qiiidqiiid cirra religionis mysteria tradit (///>.

confereptes oum ipsis Patrum libris, mirati sumus in fin.\, symboli sancto Athanasio inscripti.pt sancti
etiam atque etiam vehementer, verba plerumque Augustini dnctrin.-e consentancum exhibot.Adeo ve-
respondere'verbis,ac si ro sanam Ecclesiie doctrinam pra3fert,ul oos arriter
ox rodiro ea transcripsisset.
Patemurvero aliquaodo,sed rarius,nonnullas voccs impugnet, qui illam aliquot erroribus infuscare
aliquantulum vuriare retento sensu quod lamon aut impetere nisi sunt.Duo autem ejusmodi errores
:

pum non ex libro, sed e memoria toxtuin eruisse ^ docimo saiculo exnrti.vel renati.et naviter a Rathe-
confirmat.In illis quidem carceris angustiis, ac in rio perstricti.conimomorandi sunt: altercujusdam,

ea prajsertim librorum privatione, quam loco alle- qui sanctos in cll-Io gaudere quidem fatebatur, cum
gato semel iterumque testatur,etsi liori forsitan po- Christo vero nec regnare,nec regnaturos contende-
tuissot ut unum vel alterum libruni ab aliquo com- bat alter nonnullorum, qui in hisce partibus, ob
:

modatum acciperet idem tamen detam multis tot

; ignorantiam potius quam ob malitiam, veterem An-
auctorum voluminibus, quorum recitat verba.intel- thropomorphytarum fvi] hroresim propugnabant.
liu'i ponitus noquit. Vide librum quartum Prasloquiorum, num. 15, et
V. Oui non prima tantum ffitate, sed ad docropi- si riniiin iii do t.iu.nlragesima sccundum.num. 29 ct

lam usquo tam scdulam lectinni operam dodit, ea si' ;i|. Cuni Dei rultum purum expeteret, in nonnul-

qu.-i.' tam sedulo legerat, ob felicitatem meinori.-e, las superstitiones quae serpebant invehere nondcsti-
quotiosrunquc 0[>us essct,semperhabebat in prom- tit. Multa addi [insscnt de iis quae ad notitiam con-

ptu.De sacrornm librnrum atqucsanctorum Patrum fuerunt morum hujus tcmporis et discipline.Insig-
usunihil opus est dicere,cum frequentissima ipso- nes hoc in genere inter csetcros sunt memorati Pra;-
rum tcstiinnnia quibus ejus opera rcferta sunt, loquiorum libri. Sic enim in ipsis cujusque aitatis,
apoilissimc [irndant udeo ut ambigere liroal nuin n soxus el niinlil innis homines instruit.utsingulnrum
;

alius quivis hujus tevi scriptor huc in parte Rathe viliu dol.ogal i-l uflicia pra-scribut. Pluro.s alii libri

rio [ir.oslol.aut riun Ratherio oomparari queat. Ne- clerirelbrmationem respioiunt,adeo ut cxnullo alio
que minus versatus agnoscitur in studio canonum. magis quain ox nnslro scriptore decimi,sa)0uli dis-
Quo m homi-
gis eos sua ictate negleclos videbat, ciplina erui possiti lllud otiam accedit quod Vero-
nesque .-mc ulla formidine atque scrupulo ipsorum aensium rerum historia ejusdem decimi Bfflculi ex
preeceptis contrairc, eo magis eorum meditatione alio fnnto dorivari noquoat, ut marrhin Scipio Maf-
dclcrtalus niloliatur, ut ipsnrum nliscrvantiam cul- fcius rectiasime monuit.
tumque restituerot. Iluc plura ejua \| opera ex § 11.

/)c Ratherii operibus antea vulgaiis, et de editionibus,

propositn dirigiintur. Quod si apocryphos quando-
quibus inveniuntur sparsim mstrta.De inedilis oiwe
que runones aut Romanorum pontiflcura constitu-
hac in editione accedcnt. De operibus qux adhuc
tioncs Buppoaititias laudat, ut coeteri tum sole- desiderantur, nec non de alii* katherio attributis.
bunt, id conditioni ejus temporia, quod peritiu- VII. Non paucu iiuidem nostri scriptoris oporu an-

BQ
/v\2
K ItATHERlUS VKRONENSIS EPISGOPUS. K,

teavulgatafuere,sedseparatiminvariascollecti..nes A Ratherii Veronensis quidem Ecclesiffi episcopi, sed

Lobiensis monachi,quas in digestas libellis vo-
inserta atque dispersa quod quanti incommndi sit
sits.
;

nemo non videt, S. UrsBQari Vita, quain ab Ansune lumcn censuil appellari Pr;cloquiorum, eo quod
abbate obscurius scriptam Ratherius cxplicatiorem
quoddam pradoquantur opusculum, quod vocatur
Agonisticum Epistoh-e duoe liberDecorpore et san-
reddidit, primum prodiit opera Laurentii Surii in ; ;

Vitis Sanctorum mensis Aprilis. guine Domini constans nonaginta novem capitulis.»
Hacccumscripsit in elencho,ipsa profecto opuseubi
VIII. Joanncs Ghapeauvillius tomo primo Gesto-
vel nondum acceperat, vel non expenderat quae si
rum pontiticum Tungrensium anno 1013 e ms. co- :

legisset,opusculum De propriu lapsu diversum esse

dice monasterii Lobiensis in Belgio tres Ratberii epi-
stolasvulgavit:unamadJoannemsummum pontifi- a sermonibus De Pasrhale perspicue deprehcndisset.

cem, alteram ad omnes Italiae, Germnnife et Galliee Librum De corpore el sanguine Domini Ratherio per-
episcopos.ad Lirunonem postea archiepiscopum Co- peram attributum paulo post demonstrabimus.Nihil
loniensem tertiam addiditque aliam Everacli epi-
;
porro cx his qu;e Acherius tomo tertio imprimenda
ipsum Ratherium. promiserat, eodem tomo typis dedit. Unam tantum
scopi Leodicensis ad
Dein P. Lucas d'Achery, qui e diversis ms.
IX.
Ratherii epislolam ad Patricumproduxit tomo duo-

cxemplaribus[vn]plura opera inedita diligentissime decimo.In novissimaautemet emendatiori ejusdem

g Spicilegii Acheriani editione Parisiensi anni 1723,
excerpsit.et in Spieilegio edidit. Laudunensem co-
dicem nactus in Galliis, qui aliquot Ratherii opus- ea qua; Acherius secundo et duodecimo tomo edide-
cula nondum impressa continebat, haec ex eodem rat, novis et diligentioribus curis Ludovicus Eran-

produxit in lucem tomo ejusdeni Spicilegii prioris ciscus Joseph dc la Barre rursum producens, alia
editionis secundo,quaj his titulis inscribuntur. emendare, alia lllustrare studuit eaque recusa le- :

Pe contemptu canonum partes duse. guntur tomo primo, pag. 345 et seqq.
Conclusi.. deliberativa Leodici acta. X. Bartholomrcus Campagnola, arehipresbytcr S.
Qualitatis conjectura. Cajciliai, dum anno 1728 Veron.-e impressit librum

Discordia inter Ratherinrn et clericos. .luria dvilis urbis Veronsej addidit in fine Ratherii
Apologeticus liber. opusculum, seu potius fragmentum opusculi De
De clericis rebellibus. vita el translatibne S. Metronis, nec non epistolam

Ex abbatiola Magonziani amandatis monachis ejusdem Ratherii cum alterius epistola; fragmento
clerici subrogantur. ad Manassem, ut putavit (legendum ad Milonem),
De nuptn cujusdam illicito. cpiscopum, quae ipsius auctoris manu cxarata in
Epistolu ad Martinum. duobus nostr;e capitularis bibliothecie codicibi.s re-
Alia ad Romanam Ecelesiam. C perit.

Synodica ad presbyteros, elc. XI. P. Bernardus Pez in Disserlatione isagogica

Itinerarium Ratherii Romam euntis. tomolThesauri Anecdotorum prremissa.mentionem

Sermo valde prolixus de Quadrayosima. feceratantiqui libri capituli Krisingensis in Bavaria,
Contra reprehensores ejusdem sermonis. qui non pauca nos'ri scriptoris opera et epistola9
Sermo secundus de Quadragesima. exhibet. Idem vero quoedam tantum exinde exrer-
Sermones de Paseha I et II. psit, et anno 1729 publici juris fecit tom. VI The-
Alius de Octavis Paschae. sauri, cui volumini [ix] etiam separatim vulgato
Alius post Pascha. Cpdicis diplomalico-historico-epistoturis epigraphem
De Ascensione duo. indidit. Qua: autem edidit hsc sunt :

IL-ec ex uno Laudunensi codice P. Luc;e d'Achery Ad ecclesiae sua3 clericos, dc iis qui a sedis
prresto fuerunt. Interseruit autem eodem in tomo su;e invasore ordinati sunt.
tres alias epistolas a Chapeauvilliovulgatas, quas Epistolsc adAmbrosium, ad Adeleidem Augu-
non ex Laudunensi codice, sed ex ipsius Chapeau- Nannonem.
starn, et ad
villii editione ipsum sumpsisse deteximus cum ;
Teslamentum, et fundatio atque dotatio cleri-
easdem lectiones,eosdem errores ac lacunas easdem fj
corum ecelesia2 Veronensis, quam Judicati
prseseferant.Secundo toino jam impresso, sed non- titulo in nostrahac editione donaturi sumus.
dum edito, alia Ratherii opuscula Caroli Boesmani XII. Lobiensium manusciiptorum apographum,
sumptu e Lobiensibus manuscriptis transcripta quod ad Acherium missum indicavimus num.9, in
i.lem Acherius aecepit.quse tomo tertio sese editu- Sangermanensi bibiliotheca ab eodem relictum.Pa-
rum ejusdem tomi secundi pracfationc pollicitus
in tnbus Edmundo Materne et Ursino Duraudo usui
est. Quamamvero h«c opuscula sint, in elencho fuit. Ex ipso eniin illi tomo IX Amplissinuv velerum
ipsius secundi tomi his verbis [vm] exponit: « Alia scriptorum et monumentorum Collectionis an. 1733
sunt Ratherii opusculainedita,scilicetsermones duo edideruntejusdem Ratherii sexPraeloquiorum libros
de Pentecoste.de Maria et Martha.de proprio lapsu ac epistolas tres, unam Widoni ac Sobboni archi-
(videndum num hic diversus sit ab eo quem edidi- episcopis,etc.,alteram Rolberto item archiepiscopo,
mus sermones de Pascha),de otioso sermone,
intcr ac ad omnes fideles tertiam. Eodem praeterea tomo
Pr«terea Mcditationes cordis in exsilio cujusdam in calce operis Paschasii Ratberti De corpore elsan-
17 PROLEGOMENA. — PILEFATIO BALLERIN. 18
(juineDomini typis dederequoddam additamentum A. exVeronensiscapituliexemplovulgaverat;Frisingel-
ex manuseripto Lobiensi, quod a nostro auctore,ut lus autem, nescimus quo cusu [xi], in codice Frisin-
nolns quidem videtur,lucubratum. in editioneOpe- gensi- haudquaquam invcnerit, solumquc titulum in
rum ipsius haud ornittendum rredidimus. Rathrrii apqgrapho exhibuerii noa sperantcs fore ut inte-
;

itaque Opera.haetenus separatim impressa.sex aut grum ibidem reperiri possetopnsculum,egimuscum

septem editorum diligentia prodierunt ex
]iotiiis ; nobilissimo patricio nostro comite Joanne Baptista
i(uo ut tanti viri studiosis opus sit scx diversi
lit de Veritate, qui e serenissimoa Bavaricaj familiaj
generis editiones sibi comparare atque eonsulere. aula Veronamdigressus.ineamdem aulam eratredi-
Hinc collectionisomnium ejusmodioperum utilitas, turus, et ab eodem petivimus effieeret ut ipsum eo-
ne dicamus necessitas, facile perspicitur; cum proe- dicem diligentiori cura quispiam peritus evolveret.
scrtim accidere soleat ut ex uno opere alterius in- expetitumque opus, si inveniretur, exscriberet.
dulgentia pendeat, ac ex collatione omnium quanti Virum nacti sumus litterarum studiosissimum, qui
sit auctor iestimetur. cum hanc Ratherii editionem maxime probaret,
XIII. Gum porro in collectione et editione operum tum vero eidem omnem opem praestaturus, Fran-
eujusqueauctoris non tam desiderentur antea edita cisco de Werdenstein eipiscopo Tenariensi.ac emi-
voluminibus dispersa quam quae nondum
ct in variis nentissimi Frisingensis episcopi suffraganeo, ami-
impressa fuerunt, alia atque alia Ratherii opera, si cissimo suo,optimorumquesludiorum amantissimo
qua? aliorum diligentia etfugerint, inqnirenda ce.n- id negotii commendavit, in quod cum is omnem dili-
suimus.[xi Igitur de ipsius auctoriscodicibussollici- gentiam contulisset, opusculum integrum et accu-
ti, in quatuor tantum bibliothecis manuscriptos li- rate transcriptum accepimus. Aliud quiddam in eo-
bros, quialiqua Uutheriiopuseulacontinerent, inve- dem codice animadvertcndum. Post Ratherii opera
nirinobisinnotuit.UnuscustoditurintercodicesLau- pagina alba relicta, hic tantum titulus prrefertur ;

dunenss Eeclesis, de quo haec Acherius in praefa- Prsedieatidnes in quibttsdam festis. Aliquot autem
tione trudidit : a C.-eterum de codice Rathcrianorum sermones subjiciuntur, qui ex. S. Gregorii verbis
operuni, Ansclmi decani tempestate eleganter ex- hinc inde excerptis compacti, a Ratheriauo stylo et
arato, sed mendisplurimisfcedato, qui olim e biblio- consuetudine alienissimi sunt, In his unus est de
theoa H. Mariae Laudunensis fuerat subreptus. ac sanctis Firmo et Rustico, ex S. Gregorio simililer
tandcm restitutus, gratias ago cl. V. Antonio Bel- concinnatus, qucm exempli gratia in Appencice ede-
lotte.» Cum Ratherius post dimissum Veronensem mus. Videsis Admonitioncm eidcm sermoni praefr-
episcopalum Lauduni fuerit, ibidemque aliquandiu xam.
immoratus, dieS. S)ephani sermonem habuerit in XV. In mss. codicibus capituli Veronensis Eccle-
capitulo monialium [Prscloq. \. v, c. ult.) hoc forte C sia;, in qua Ratherius pleraque opuseula scripsit,
;

tempore idcm codex exipsiusauetoris autographo a mirum dictu! prater ea pauca qua; vulgavilBartho-
minus pcrito librario non sine mendis exscriptus lomoMis Campagnola, nihil rcperire licuit. Sed illo
fuit. Quajcunque opera in hoc ms. exemplo conti- tertio Verona decedens, huc amplius non reversu-
nentur, post lertiam Rathcrii restitutionem in suam rus, sua opera secum videtur detulisse.
Vcronensem cathedram lucubrata deprchendimus. XVI. Ctrrn vero in suum Lobiense cocnobium, in
Nihil in hoc exemplo invcnitur quoil ab Acherioedi- quo monasticam vitam professus fuerat, sese ali-
tum non fuerit. quando receperit, pleraque ipsius opera in ejusdem
XIV. Ad idem quoque tempus pertinent nnmia monasterii codieibus invcnlum iri spcrabamus. c\
qu.i' in ms. libro Frisingensi describnntur. Ilunc, quibus potissimurn eorumdem operum mcntionem
quemseptingentorum annorumesse testutur.P. Pez, faciunt Fulcuinus abbas Lobiensis,Anselmus cano-
Joseph Frisingcllus presbyter Roboretanus, optima- nicus Leodicnsis, SigebcrtnsC.emblacensis ct £5gi-

rura lilterarum sludiosissimus, dum Frisingae apud dius de Leodio xn Hac spe illcclus marchio Scipio
\.

aniicum suuin bospitaretur, oodein adjutore, proul Maffeius, qui hanc Ratherianorum Operum collc-
brevi spatio licuit,celebriter exscribendurn curavit. ctioncm maxime expetcbat, cruilituiu iter Belgicum
Ex hoc autem apographo, quod nobis pra>sto fuit, n agens, u reverendissimo Thcodulfo abbate, quem
cngnovimus.pleraquesane qua; in Frisingensi conti Lauliii frustra qussitum Bruxellis reperit, etiamat-
nentur, edita fuisse partim ab Acherio, qui cadem qui' rliam pctiit ut llullicriunorum codicum sui
in ms. Laudunensi nactus fuerat, purtim a laudato ccenobiiaccuratam notitiam Veroiiam trunsmitteret.
P. lVz. \t quinqi pusculn, quse nondnrii in lucem Maffeio autern Veronam reverso, cum ineditorum
priidiernnt, ibidem invenimus, nimirum Decrchtm e.xemplum praacipue desideraretur vulgatorum et
de clericis ab invasore ordinatis, duos tractatus De eorum cjuse \
Frisingensi codice nondum vulgata
preprio lapsu, el De sermohe otioso ac sermones habebamus in manibus, indicem ad euradem abba-
:

iliins, miuni De Pentecoste, alium De Maria et Har- tem misimUS, Ut. cognitis qu;e nobis pr.vto i'1'unt,
tha. Cum porro ex I'. Bernardo Pez didiccrimus in ea quffi deessenl facili negotio discerni possent,
laudato codicc reperiri eliam opusdulum De tr<i>i\ln- eademque utdiligenter transcriberentur postulavi-
time eorperis S. Melronis, cujus fragmentum tan nius. Verum cum incendium olim hoc celebre mo-
tnmmodo.utmonuimns.BarthDlorn.riis Campagnol i
i;i tei ium vastassel , plures codici 1
1 n umpti : ac
19 RATIIERIUS VEHONENSIS EPISCOPUS. 20

proindepauciadmodumMinoritaicujusdamdiligen- A. stolas Ratherii continet, quas Chapeauvillius vulga

tia c flammis subducti supersunt, ut AntoniusSan- vit, nec non illam ad PatricumabAcherio editarn.et
derus tradidit [Biblioth. Belgic, pag. 293). Plura ille aliain ad omncs fideles, quam ex hoc eodemcodice

tantum Ratherii
transcripta misit, inter quoe dun PP. Martene et Durandus impressere.Hic porro co-
opera nondum vulgataexhibuit.niinirumsermonem dex prater ineditum librum Confcssionis, reveren-
De ccena Domini, et librum Confessionis ejusdem dissimi Patris abbatisPauliduBois ililigentia, aliud
Ratherii : caetera vero, quae simul accopimus, etsi ineditum opusculumsuppeditavii, oimirum Phrene-
antea edita, emendandis tamen aliquot locis pro- sirn, qua; olim a Fulcuino, postea vero ab Antonio

fuerunt. Sandero Iaudata (Bibliolh. Belgic, p. 303}, in desi-

XVII. Hac vero diligentia non contenti, cum lau- derio erat. Ex hactenus dictis novem esse xiv
dato coinite Joanne Baptista de Veritate egimus ut Ralherii opuscula, quae in hac collectione primum
reverendissimum abbatem Paulum du Bois.qui The- lucem aspicient, exploratum est.
odulfo memorato successit.ad novum et diligentius XVIII. Alia vero quorum aliquam apud scriptores
Lobiensium codicum examen pcr litteras excitaret. mentionem invenimus, quacunque diligentia adhi-
Annuit idem abbas, et post exactiorem inquisitio- bita nullibi reperire licuit. Horumautemrecensioin
nem rescripsit tria nunc manuscripta exemplaria in R hac praefatione haud omittenda est.Ipse Ratherius
ea bibliotheca reperiri, quce aliqua Ratherii opera in epist. 3, ad Rotbertum archiopiseopum, num. 1,
continent. Unum in folio, ex quo sub Theodulfo ab- opusculum mcmorat abssescriptum antequarnepi-
bate exscriptus fuit indicatus sermo De cama Do- scopus fieret, quo Mediolanensium quaetiunculisre-
mini. Iste autem codex ille est qui plura continet sponditiis planesimilibusquasRotbertusproposue-
sanctorum martyrum acta, et alia nonnulla ad Ve- rat. Has ad profana studia pertinuisse, queis pcst

ronam pertinentia cumque is Ratherii nianu scrip-

: episcopatum renuntiavcrat, colligere licebit ex ea-
tuscrederetur,nondefueruntqui Ratheriumquorum- dem opistola, in quam vide notationes quartam et
dam etiam actorum suspiearentur auctorem. Xos quintam. Aliud volumen laudat iibro sexto Praelo-
vero etsi ipsum codicem inspicere, characteremque quiorum, cap. 7, in qood cujusdam philosophi sen-
cum Rathcriano,qui in aliquibus capituli Vcronensis tentiam inseruerat. Hoc autem num idem sit cum
exemplis certus (xmj Ratherii character est, con- pnecedenti, an distinctum et aeque deperditum,
ferre nqquivimus eum tamen manu ipsius episcopi
; non liquet. Uc voluminibus duodecim quae auctor
exaratum haudquaquam putamus. Acta certe san- memorat in procemioad Pbrenesim, vide quae fusius
ctorum Firmi et Rustici, el nonnullaalia quae ad animadvertciuus in Vila ejusdem, 10, num 61. !;

Veronam spectant, non Ratherium, scd alios atquc XIX. Fulcuinus de Gestis abbatum Lobiensium,
alios habent auctores. Etenim illa acta in aliis quo- C cap. 20, Ratherii opus Ue arte grammatica Spara-
que Ratherio vetustioribus codicibus reperiuntur. dorsurn inscriptum itemque deperditum commemo-
S. Zenonis Veronensis episcopi Vita a Coronato rat, cujus scribendi locumet occasionem referthis
notario, qui Ratherium duobussaltcm saeculis prae- verbis :« Cum in ea parle BurgundiaequaeProvincia
cessit, scripta fuit. Idem dicendum de rhythmo qui dicitur mansilaret, filium cujusdam viri ditissimi
Veronae laudes praefert ; ab anonymo enim, qui Pip- nomine Roestangum ad imbuendum litteris postu-
pini Italiae regis aetate vixit.lucubratus fuit.ejusdem latus recepit ; ad qucm librum de arte grammatica
generis et aetatis esse videtur icnographia ejusdem quem lihrum gentilitio
conscripsit, loquendi more
urbis, quae ipsi rhythmo subjicitur,et a Joan. Bapti- Sparadorsum vocavit. pro eo quod qui scholis as-
sta Biancolino ex eodem codice nuperrime editaest suesceret puerulus, dorsum a flagris servare pos-
(Dc vescovi e governatori di Vernona, pag. 55). Si- set. » Apud Acherium habetur Sjieradorsum Me-
militer opusculaet acta hujus generis alia vel ex ipso lius Valerius Andreas in Bibliotheca mss. Belgii
stylo a Ratherio aliena.etin aliis antiquis exemplis tom. 1, pag. 303, et Aubertus Mineus in scholiis ad
inventa, atque etiam typis impressa, amanuensem caput 127 Sigeberti in Fulcuini codice legerunt
Ratherio supparem referunt, eui cum Ratherii ser- Sparadorsum a voce antiqua Gerrnanica sparen, quae
mone De Domvu qusedam Veronensia docu-
Ccena signilicat parcere, Italis risparmiare, ut monuit
pj
menta a Ratherio forsitan Verona Lauhium allata Muratorius tom. II Antiq. Italic, col. 1281. Hoc
contigit reperire, hrecque una cum aliis aliorum vero opus scriptum fuisse aliquando post annum
opusculis Vitisque sanclorum in codice describere 940, quo auctor ab exsilio Comensi solutus in Pro-
placuit.Secunduscodexformajminorisinquartosex vinciam successit, patebit ex dicendisin Vita ejus-
prolixiores Raiherii libros compleetitur inscriptos dem, 6.
5j

Meditationes cordis, etc, seu Pr&foquia, cum dua- XX. Chronographiam Batherii, qua tum se, tum
bus epistolis, una ad Widonem et Sobboncm. altera alios perstringens xv intactum deseruit neminem,
,

ad Rotbertum. quae omnia ex apographo ad Ache- ipse auctor duobus in operibus allegat, videlicet in
rium misso PP. Martene et Durandus publici juris Qualitatis cnnjectura niim.2, et in itinerario num.
fecisse observavimus. Librum tandem Confessi
nis 8.Auberlus Mii;eushujusChronographiae exemplum
a revercndissimo abbate TheoduHb acceptum, con- in coilicibus bibliothecae Gemblacensis se vidisse
servatum deteximus in tertio codice, qui item epi- tradit in scholiis ad caput 127 Sigeberti Ue viris
21 PHOLEGOMENA. — PR EFATIO BALLERIN.
illustribus. Verura ea quoque bibliotheca incendio A De corporo et sanguine Domini, nec non aliud De
consumpta hujus exempli desidorium reliquit. In praedestinatione Dei. Sed « vereor, inquit Mabillo-
itinere quidein litterario quod a duobus monachis nius, ut Ratramni libros Hatherio imputet ( lct.

S. Mauri habitum, Parisiis edilum est anno 1717, SS. Ord. Bened. Snec. V, in Ratherio, n. 20). » Et
cum post mentionem ejus incendii quod triginta jure quidem.Cum enini h.-rc duoejusdem argumen-
ante annoscam bibliothecamabsumpserat.iiii.nl un ti opera Ratramni cerla sunt tum vero nullum de ;

Ratherii opera ex co erepta tradantur part. n, pag. ipsis ut a Ratherio scriptis indicium cst apud co-

202, ne cui diligentiae parceremus, Gemblacensis asvum scriptorem Fulcuinum,qui incalalogooperum

cccnobii ceconomum rogandum curavimus ut vide- Rathcrii alia inferioris notae ejusdem opusculame-
ret num haec forte Ghronographia inter codices e morat.Esto nonnulla quaedam brevioraprcetcrmise-
flammis sublatos reperirelur. Respondit vero die rit, ea lamen satis complexus vel in epislolis, in

20 Martii anui 1701 nihil ejusmoili inveniri poluis- quibus una ad Patricum de Eucharistia cx propo-
se. Quidam suspicati sunt hanc Rathorii Chrono- sito disserit, vel in iis verbis et alia guamplura.

graphiam csso fortassis eam Invectiva/m, cujusprima Nunquid vero ex illis duol)us et prolixioribus ctin-
periodus chronographum nominat. Sed ii unum ln- signioribus ne unum quidem
attigisset, si Rathe-

primaverbaapud
vectivx titulum,et primoa periodi ,
rium novisset auctorem?Adde quod Ratherius.qui-
P. Bernardum Pez viderunt. Qui autem ipsum In-
'

busdam pcculiaribus ct abstrusioribus titulis dele-

vectivx opusculnm leget,qund integrum nunc ede- ctabatur.cum duo illi simplices et obvii sint. Sige-
tur, hoc de S. Malrone ac de ejus corpore, Vero- bertum profecto hac in rc erroro aliquo abreptum
nensibus, ut crcdcbatur, subrcpto, agere intelliget, nihil ambigimus. Cum eadem duo opera capite 95
quod ab indicta Chronographia; Ratherianai mate- ascripserit Bertramno (sic enim corrupte Ratram-
rie maximc discrepat.Confer
atque ratione quac de nus scrilii ripperat), varia fortassis et abreviata
r
hoc opere addemus in notis ad Qualitatia conjec- scriptura codicum deccptus, xvii]fuit.Duo illacerta
turam. Ratramni opcra simul junctaincodicibusdescripta
XXI. Extremo Veronensis episcopatus tempore, inveniunlur, ut in ms. Lobiensi, quem Mabillonius
scu anno 968,Ratherius. multisexagitatusmnlestiis, laudat praefatione secunda in Saeculum IV ord.Be-
cum ad cpiscopatum dimittendum et ad monasti- ned.,n.83. Cum autem codex quem Sigebcrtus vi-
cam vitam repctendainsesc vehementiusexstimula- dit Bertraninum praeferret in titulo.exquoea opera
tum sentiret,librum direxit ad Fulcuinum abbatem Berlramno tribuit ; in alio vero codice, qui eadem
Lobicnsem, quem « praetitulavit Conflictus duorum, conlinebat, pro Ratramno scriptum fortassis esset

pro eo quod in eodem disputans, utrum revertere- /.'«'., uti Qeri nonnunquam solebat, nihil ille de

tur necnc, anxius fluctuaret (Fulcuin. de Gest. ab C mendo seripturae suspicatus in Bertramni nomine,
Lob., c. 28). >i Neque hunc librum uspiam invcnire nec de expcndendis conferendisve ipsis utriusque
potuimus. codicis operibus cogitans, incaute ex discrimine
XXII. Ex epistolis Ratherii quarum aliqua mentio scripturae in auctoris nomine dcsignando diversos
est duae desiderantur, una ad Frodoardum Rcmcn- auctores atque divcrsa ejusdem argumcnti opera
sem, qua ad ipsum misit Pracloquiorum libros, ut credidit;et Ratramnum non agnoscens,/irt(.litteras
laudatus Fulcuinus tradit c.20,altcra ad Everaclum dc Rathcrio aliunde cognito, qui in utroque
sibi
episcopum [xvij Leodicensem, cujus hic in respon- argumento saqUe ac Beitramnuslaborarit.intcrpre-
sione inter epistolas alfercnda lncuulliino meminit. tatus videtur.
Inter ea inedita Ralherii opuscula quae P. Lucas XXV. Erunt fortassis qtii existiment Sigeberto
Acherius in elencho tomi secundi commemoravit, suffragari eum codicem ex quo Acherius in memo-
nullum noliis defuit nisi unus e duobus sermoni- rato elencho tomi secundi inter incdita Ralbcrii
bus dc Pentccoste, quem frustra in mss. Lobiensi- opera retulit librum !>•• corpore etsanguineDomini
bus,e quibus omnia ea opuscula videtur accepisse, constantem nonaginta novem capitnlis.Hunc saneli-
inquirendum ruravimus. brum Ratherii nomineinscriptumexbibel ms.codes
XXIII. « Mia quamplura » eumdem scripsisse rj Lobiensis, cujus indiccm Acberius acceperat, cum
idem Fulcuinus tcstatur c. 25. Gum vero is inter laudatum elenchum impressit hujuB enimcodiois :

ipsius opera qam singillatim nominat,duodecim ex apograpbum ad nos missum, idem opus Ratherii
his quoa nobis praesto sunt,acpluresetiamepistolas i
M m titulo praeferens,in tolidem capita distin-
quas nacti sumiis, silenlio proaterierit, bon solum guit. Exstai praeterea ms. liber Vaticanus reginss
hmc complurium nomine intelligere potuit, veruni s iorum, signatus num. 198, in quo dosoribitur,
etiam alia nun pnura,i|iioruin inciniiria lcinporuni lam Dei servo.Hanc autem
Belatio Ratherii de q
vicissiludinibiis interierit. Hominem quidem om- relalionem,qu!B ineditum eju demopusculumvideri
iniim ejus aetatis Btudiosissimum.qui tota ferevita poterat.deprehendimus esseparticulamlaudatiope-
in librisverstttus csl.alia mulln lucubrasse nihil du- ris Ratherio ascripliDocorporeetsanguineDomini,
bitandum videtur. ,|i M .
i„ memorato Lobiensi apographorefertui c 60
XXIV. Sigebertus de Script. ecclos. c. Ivi1, ex Nihil ilaque dubitari potesl quin aliqua
mss.exem-
quo alii idem Bumpserunt, Ralherio tribuit librum plaria librum Dc oorporeetsanguineDominiBathe
 23 RATHERIUS VERONENSJS EPISCOPUS. 24
rio vindicarint et vindicont.Nullum vero.quod scia-
A dici Gottwicensi, exquo idem opus a Cellotio vul-
mus.exemplaraliudquoqueopusDepraedestinatione galurn, Gerborti nomine edidit P.
Dei a Sigcbcrto memoratum eidem inscribit
Bcrnardus Pez
ac ; tomo I Anecdot. part. n, pag. 132.
proptereaaliismanuscriptis,qiiibusutrumque[xviii]
opus contineretur, Sigebertum usum arbitramur XXVI II,,c occasrone alius Sigeberti locus
;
expen-
erroreque aliquo Ratherio asseruissequaj Rrtramni dendus, in quo de hoc Herigero ac de
memorato
sunt, probabilius credimus. Cuod si illis codicibus opere scnbit Gongessit ctiam adversus Ratber-
: ,.

qui unius tantum operis DecorporeetsanguinoDo- tum complura catholicorum Patrum

ecriptadecor-
mini Ratherium auctorem exhibent.saltem exparto pore et sanguine Domini. » Ita
omnes Sigebertico-
usus putetur Sigebertus, id non solum nihil dices,uno Martiniensi, seu S. Martini
pro- Lovaniensis,
desset,sed multo magis obcsset,hallucinationemque excepto.quem Possevinus kudat Appttrat. ',

sacr. t. I

ipsius multo evidentius aperiret. Error enim ubi pro adversus Ratbertum legitur
ejus- adversus Rathe-
modi codicum in Ratherii nomine ex ipsa laudati
num. Hanc lectionem
veriorem idem Possevinus
apographi Lobiensis lectione nobis manifestissime existimat ac propterea Oudinus
; loco paulo ante
patuit. Hoc siquidom deteximus esse laudato, et Albertus Fabricius
celebre opus tcm. III Biblioth.
ejusdem argumenti.scriptum non a Ratramuo,sed Scriptorum mediae et irifhnfe o:tatis,pag.564,
Heri-
a Paschasio Ratberlo, cui quidem ipsum
D
B g6rUm sen P SISse PUtant contraRatherium.quem ex
in tine li-
belli Confessionis asserit idem Ratherius,cumillum eodem Sigeberto lucubrasse arbitrantur
librum De
sute Confessioni subjecturus (ut in corpore et sanguine Domini. At unus
eodem Lobiensi Sigeberti co-
exemplo subjectum sane dex non est anteponenduscaeteris
legitur) scripsit:
«Capitu- omnibus,qui,ipso
latim quadam
excerpta cx opusculis superhoc cu- Possevino testante, praferunt non adversus
Hathc-
,jusdamPaschasiiRatbertiabsqueinvidiatibi,qua-so, rium, sed advcrsus Ralhcrturn; quam
lectionem ma-
insinuari permitte.» Opus autem ximc confirmat Fulcuini continuator (Achery,
quod ibidemsub- t. II

jicitur est illud ejusdem Ratberti Decorporeetsan- Spicil.,p. 774), qtfi sub flnem sa;culi
undecimi con-
guine Domini. Idipsumvero manifestius tra RatbeHum Herigerum
cuiqucpa- scripsisse similiter pro-
tebit, si modo legerit accuratissimam didit. Quid quod illorum opinio
Pascbasiani la fulcitur hypo-
operiseditionem apud PP.Martenem et thesi, quam inanissimam
Durandum demonstravimus, Rathe-
(t. LX Coltect, Yeter. Script. col. numscilicetexarasselibrum Decorporeetsanguine
375), qui in ea
procuranda et illustranda inter caiteros Domini. Ouod si Herigerus Ratbertum eo in
codiceseo- opere
dem Lobiensi usi sunt. P. Acherius cum id laudat et sequitur, id prsstat quoad
catholicam,
opus
Ratheno tribuit.solum indicem quam ille docuit sententiam [xxj peculiares vero
operumejuscodicis ;

acceperat.in quo illud Ratherio ejUS formulos qu«,cum nova?

per errorem ascri- C > viderentur,qu.x-stio
bitur. Patres autem Martenc
. . .
ct Durandus - ~- — "'"""u^ cum
^Lllll edi
UUt"
nis
S n
' ™
occasionem
f' si """"'
dederunt,
*
<^i—
- l: --' in
aliquot - '-- ;
locis express
tinn. ipsius operis lpsius Ratberti nomine respuit, et simplicitutis no-
vacarent.ltatberti
opus Ratherio
perpcram inseriptum in titulo, ex mine excusat, ut videre est apud Mabillonium loco
ipsa proiemiali
epistola, nec non cx clausula
finali, qua; Pascha-
laudato,num. Gl.
sium Ratbertum in eodem codicc
pralerunt men- XXVII. Ratherit Exposilio in Apoealypsim
lau-
dosurnque titulum demonstrat, datur a Patrc le Long tom. II Bibliotheca?
apertissime depre- Sacrai,
henderunt,nihilquc dubitarunt pag. 9-»0. Allegat autem Ordinarium
deRatbertoauctore Reibacense.
cm illud omnes alii codiees
tribuunt.et olim etiam Cum vero ejusmodi opus a ncmine antiquorum inter
adjud.cavcrat Anonymus, uti ejus opera indicetur, Ratheriusque
vocant, Cellolianus a similibus opu-
Ludovico Cellotio primum editus sculis in sacram Scripturam non dederit
in calce Historias operam,
Gothescalci, tametsi vel Lobiense
exemplum, vel errore aliquo id Ratherio attributum nihil
almd simile praa oculis ambi-
habuerit : id enim opus ad gimus.
«»tun /crc capitula prvctensun
testatur, quam
tura part.tionem
m
n soIoLobiensimanuscripto
[ ] j
capi- XXVIII. Trithemius in catalogo operum
scn ™w
nostri
haclom.c licuit
nvcnire hactenus
lnvenirp.
auidZSTT ?
i:«..:i ti-_ -. ... scriptorislibrum
P torls llbrum ab eo in exsilio scriptum refert.
manuscnptum Z^l S^^T^
Hoc
nanuscriptum Lobiense ab eodem
cturn ex eo confirmatur
Anonymoin
quia verus auetor operis
D ?" ^* **. S «V<**
memoret Agonisticon,
distinctum opus
seu Praloquiorum libros sex,
Cellodo edit, fuitHerigerus
a quidam putarunt librum in exsilio singulari numero
abbas Lobiensis Lhe-
nos Uppar antea indicatum ab Agonistici libris esse
ulinoneonjecturistantu, n distin-
probavitMa- gucndum.
b 'Hon,us 2 i« TC „ 0nL
(/<,,,/.
verum etiam testimonio codicis
,s,
g?.
^, et intcr deperdita opera
recenseri opor-
teri.Vcrum libros sex Agonistici in exsilio
Papicnsi
Gemblacensis'- id-
jpsumquo comprobataliuscodexapud scriptos certum est. Hos autem singulari numero
Oudinum',qui ///'/(/mappellarunt Fulcuinus atque Liutprandus.Ex
tom.II Dc scnptonbus
ecclesiasticis.pag.486 e„'n-
his Sigcbertns in Chronico ad an.
demAnonymiCellotia D ilibrumsevid,ss,tra,lii;.sub 932 liltrum item
nom.ne Hengerii ms.in bibliotheca nominut Papi;e exsiliatur, ubi et librum de
: «
suis
Signiacensi or- a-rumnis edidit.» Idem vero in opere De
din.s Cstcmrns.s i„ script.ec-
opiscopatu Rcmcnsi,, Ilorum
duorum cod,c,„ n nuctoritas cles.,c. 127, sex Agonistici libros
laudat.
Hinc Tri-
prvelVrend;, videturro-
thcmius.qui ex Sigeherto profecit.librum in
exsilio
23 PROLEGUMENA. — PR/EFATIO BALLERIN. 26

lucuhratum, et Agonistici librossex, qui unum et A studuimus.Secundo.etsi Ratherius mores hominum

idem opus sunt, veluti duo distincta opera retulit. valde corrnptos perstringens nemini parcebat, eam
XXIX. Simili hallucinatione lapsum credimus Si- tamen cautionem et moderationem adhibuit,ne vi-
gcbertum.cum in laudatoloco De script.ercl. veluti rorum praesertim insignium,quorum vitia coargue-
duo distincta opera refert « Scripsit librum.quem : bat, vocabula exprimeret.Propria nomina saepe
omi-
proetitulavit : Inefficax, ut sibi visum est. garritus ; » sit.et atiena nonnunquam loco proprium substi-

et post pauca « Scripsit contra baeresim Anthro-

: tuit. Quandoque etiam, cum de re sua ageret, se

pomorphitarum, u ote. Titulus Incfflca.r, ut sibi : ipsum occultavit,adeo ut.cumdese Ibquitur.de alio
visum est, garrilus, a Latherio affixus fuit libello, loqui videatur.Confer Admonitioncm in tibrosPrae-
seu prolixiori sermoni,apudnossccundo,dc Quadra- loquiorum, num.5. Ut haec aenigmati similia nunc
gesima, quem Sigebertns ex ipso titulo inde ex- conjecturis.nunc cerlioribusmouumentis explicare-
scrmonc hae-
scripto prae oculis habuit. Porro in hoc mus innotis, non minimo labore utcndum fuit.
resisAnthropomoiphitarumlatiusimpugnatur,,xxi] XXXU.His rerumdifficultatibus augendis acces-
nec aliud quidpiam contra hanc Ratherium scri- sit in vulgatisinterpunctio subinde
transversaetde-
psissearbitramur. Fulcuinus.quinecsermonempro- pravata, qua nunc sensum perverteret, nunc hiul-
lixum de Quadragesima, nec inefjwacem garritum R cum ita relinqueret, ut aliquid deesse videretur :

memorat.hunc ob prolixitatem intcr tractatus potius, nee aliquando nisi repelita lectionc,et diutino exa-
quam inter sermoncsaccenscns,libelli appellatione mine interpunctionis vitium detegere licuit. Plura
indicavit c. 24, inquiens : « Est et ejusdem libellus hac ratione sanata, quas desperationem afferebant.
contra Anthropomorphitas. » Sigebei-tusaiitom, qui Difflcillima porro et valdeimplexa auctoris syntaxis
et Fulcuinum vidit, opus ab Inefficaci garritu dis- inveuiri solet, cum praesertim oratoria quadam fa-

tiuctum his Fulcuini verbis memorari credidisse cundia utivoluit.Longiurcs enim periodi.transposi-
videtur.Quodsihocpariteropus.EgidiusLcodiensis, tio vocum inusitata, et alia hujusce generis
valde
Trithemius aliique similiter distinxere, nihil movere incommoda saepius occurrunt, qu;e ut intelligeren-
debent : omnes enim e Sigeberto ebiberunt. tur.bis terve aut eo pluries unam camdemque pe-

§ III- riodum legere et attentius meditari opus fuit- Quaj

Quid in huc celleetione et edilione prsestitum sit. autem tanto studio et labore assecuti sumus.officii
XXX. Quaj Ratherii opera antea impressa colle- no=tri esse duximus ea in notis construere et ex-
gimus, et qua; praHerea accedent inedita,expraece- plicare, ut lectores eadem molestia levarentur.
denti paragrapho liquet.In tcxtu autem emendando XXXIII. Chrunologia [xxm] operum Rathcrii ob
niullum cura; ac laboris adhibuimus. Desiderabar varias hujus vicissitudines adeo difflcilis visa esl

inus codices aliquot ejusdem operis, ul locaviliata I Muralot-io, ut dissert. 13 m Vntiuuit. Ualic. medii

in uno corrigerenlur cx aliis, et lacunae, quae non,- eevi, tom. 111, pag. 831, scripserit Tot srumnis, :

nunquam occurrunt, supplerentur.Sed cum in pau exsiliis conversionibusque obuoxius fuit Ratherius
cis opusculis duo ad summum codices suppetant, ul cjus (libri) chrqnologiam recte eousi
quando potuimus, emendavimus ex codice, in aliis 3 non tam facile possis. » Delibro loquiturin-
vero ex ingenio, hac tamcn cautione ut non insere- scripto Decontemptu canonum quodtamen de eas- :

retur in textum emendatio, nisi ubi certa ct fere teris aeque valet.Enimve.ru nisi prius auctoris vitam
ilifficultatibus
evidens vera leclio suppeteret.antcriori lectione in exaote oontextam habeasyjuae multis
implicita est, nibil contici poterit. Multum
notis subjecla : ubi autem non omnino de emetvla- itaquo

tione coustaret, apponeretur in nolis vel inter

h.-ec studii in digerenda chronologia actorum ac vicissi-

uncos in tcxtu. tudinum Ratherii collocandum fuit, ex quo ipsius

serieru dispo-
XXXI. Emendato prout licuit tcxlu duplicem a<l- opera et epistolas in chronoJogicam
epi-
huc in ipsodifficultatemexpprti sumus, aliam inre- nere liceret.Tempus aujem cujusque operia et
bus, quaj subobscura; quandoque snnt et eenigmal i
stolae inadmonitionibus.vel inprima
ipsorumnota-
similes, aliamin dcpravata intcrpunctione vulgata, tione statuetur quod ct in scrmonibus, uno ex-
:

et in perdifficiliimplexaque auctoris syntaxi. Re- jj cepto.prasstftre nisi sunms

rum obsruritatein duo afferunt. Primo quia res ali- XWIV. Quoad partitionemctilistributioncmope-
quot ejus oevi idcntidem subindicantur ita parce.ut rum iu partes trea.id unum monendura,iater epis-
vix in.lirat.v xxn] abrumpantur; quae tunc quidem tolas descriptas in secunda parte, tres idcirco non
nuncau-
tiinnibus satis erant perspectce et cognitae, fuisse recensitas,quia operibus prirn.cpartisabipso
tem nisicasex aliis scripturibus seudocumentis li- auctore insii.e vel praefixae, in secunda parte aon
ccat explicare, quid sit illnd quod tam paucis in- erant inaniter rcpetendae. Prima esl Ratfcerii epi-
nuitur, latcat- Scriptores aulem rerum saaculi de- stola .i.l quemdam Orsoaem vel Ursum in Papiensi
cimi rarissimi sunt, docutnenla item pei rara. Quid- carcere exarata, quae tota inserta osl libro Prtolo-
quid vero scriptorum aut documcntorum ejus Lem- quion rlio.num. 25 el sequentibus. Altera est
poris adnosusquepervenit/liligonterevolvimu . al ,j.i-t, ila potiusmonitumquoddam braevisaimum
,'n

siquid opportunum nacti sumus,loca quoia aliquid iii epistob formam VS idoniel Sobboni archiop
congruebat, in subjectis .uliiutaiiunil.il> illustrare pis caBterisque in concilio residenlibus i pi
27 HATIIEIUUS VERONENSIS EPISCOPUS. 28

inscriptum a Ralherio, fhim Comi exsularet, quod A cumentis [xxiv] hinc inde excerpenda et compin-
invcnies Iibro Prasloquiorum quarto, num. 12.Ter- genda fuit. Id ut cx auiuo praestaretur, non pauca
tiam tandem epistolam ad monachos Lobienscs valde obscura et implicata non tam sacrae quam pro-
Comi pariter lucubratam repcries ante Vitam sancti fanre historioe capita,quae partim Veronenses, par-

Ursmari, cui illam Ratherius prologi loco prae- tim Italicas regum,imperatorum,ducum et comitum
fixit. res attingunt, enucleatius inquirenda, explicanda et

XXXV. Auctoris tandem Vita ,in qua digerenda statueuda fuere. Haec sunt potiora quae praefari et
potissimum laboravimus,ex operibus ipsius aucto- pr;etnonere visum cst.
ris,et ex coaevis aut fcre coaevis scriptoribus ac do-

EPISCOPI VEHONENSIS
VITA
[xxv] Ratherii episcopi gesta primus exposuit R accipiant, et aliter quam laurtatoScriptori visa sunt,
V. C. Joannes Mabillonius in Aclis Sanctorum or- explicanda atquo constituenda sint. Igilur abinitio
dinis Renedictini sieculi decimi. Verum Albortus exordiamur.
Fabricius tomo VI BibliotheciE Scriptorum medise
S t. — Ratherii palria et nobililas. Annus natalis
et infimae ffitatis scite monuit, « Vilam ejus mereri, ejusdem conjicitur.
ut a viro docto cum cura describatur, perlectis ope- 2. Ralherius, non tam litterarum scienlia ac zelo-
ribus illius, ct historicis illorum temporum simul eeclesiastic.edisciplina^quamcerumnarum vicissitu-
consultis ;
quia sane multa notatu dignissima in dinibus celebris, nationeBelgain dkccesiLeodicenci
eadem occurrent.Illa enim,quam dedit Mabillonius [al. Leodiensi] natus est. Everaclus Leodicensis epi-
ScecuIoVBenedictino.pro instituto ipsius bona est, scopus in epistola ad ipsum Ratherium Leodiurn
sed nondum suflicit ad plenam rerum ad illum spe- natiram ejus patriam vocat (Mautem. Collect. Vet.
ctantium scientiam. »Alii subinde eamdem in rem Script. I. IV, p. 859). Hinc auctor qui scripsit Gesta
studium contulerunt sed cum ipsa auctoris gesta
; episcoporumTungrensium.seu Leodiensium,Rathe-
quae in ejus operibus indicantur.multis sint implexa rium gcnere nostratem teslatur (t. I Gest Pont.
diflicultatibus.obscuraquc sit temporum ralio.quas Tungr., p. 173 et 170). Anselmus canonicus Leodien-
non sine multa omnium non tam editorum quam sis,ac .Egidius item Leodiensis apud Chapeauvi
p
ineditorum operum animadversionc ct collatione lium eum cxnostri s partibus oriundum[xx\-u] tradunt.
constitui poterat,non cxigua in plerisque ceatero- Hac tandem de causa ipse Ratlierius in Conclusione
quin insignibus viris confusio deprehenditur. Dili- deliberativa, num. 8, Leodicenscs « nativae patria;
gentiorem hac in re operam novissime posuit comes populum, et vicinitatis affinitate conjunctum » ap-
Franciscus Florius primicerius archiepiscopalis Ec- pellat ; ac se ejusdem Leodicensis ecclesix baptimatc
clesias Utinensis.Dme nimirum
dissertationes ejus fllium profitetur. Notatu digna sunt verba vicinitatis
Italicalinguaexaratsa typisimpressae fueruntRomae affuiitatc conjunctum, quibus se non in urbe Leo-
anno 175i,in quarum altera Ratheiii Vitam fusius diensi, sed in loco urbi vicino. seu dioccesis ortum
et in chronologicam seriem digessit,cui idcirco prae- indicare videtur. Patrem ejus uunm fuisse e eomiti-
fixit titulum Saggio della Vita de
:
Raterio vescovo bus ducatus Lucemburgensis, qui ad Leodienscm
di Verona. Ubique elucet ampla Scriptoris erudilio, diceoesim pertinebat, nonnulli reccntiores tradunt,
ingenii acumen ixxvi|,sanioris critices usus, atque quod tamen cui fundamento innitatur, ignoramus.
in intelligendis et cvolvendis rebus obscurissimis 3. Nobilitatcm generis astruere videntur illa in
perspicacia. Licet hoc
specimen ex Ratherii
vitae procemio Phrenesis, num,
quibus non solum inge- 4,
operibus aliisque coaevis scriptoribus
accuratius et nuitas Ratherio tribuitur, qu.-e liberum hominem
uberiusquamanteaexcerptum.plcraqueillius gesta D designat, verum eliam lalis ingenuitas, quam anti-
referat, nobis lamen singuh
opera enucleatius c\- quitas commendabat. Antiquitas utique generis, quce
pendentibus.et alia atque alia documenta
conferen- ingcnuitatemornaret.longam majorum non tam in-
til.us perspectum fuit, ei.qui
non merum specimen, genuorum quam illustrit.m sericm innuit, qui inge-
sed vilam exproposito scribendam
suscipiat.multa nuitati nobilitatem adjicerent. Consanguineos qui-
adhuo superesse qua; animadversionem mcrentur, dem illustrcs sibi fuisse apcrte declarat in epistola
el nonnulla ctiam qu« c\
complexu omnium lucem ad Ursonem, quae tota inserta est in librum Pralo-
29 PROLEGOMENA. RATHERII YITA. 30

quiorum tertium. Ibi cnim num. 27 sermonem fa- A licet, ut est utique garrulus, garruliter ac mcnda-
ciens de gente Italis barbara, qus e Burgundia ve- cissime dicat. »

nerat, et in Hugonis Italiae regis exereitu militabat, 5, Annus quo in lucem prodiit cum nullo certo
se in communi cladeab eagenteVeronensibusillata charactere constitui possit, ex aliquot testimoniis
reservatum et asportatum tradit » propter consan- esl probabiliter elieiendus.Dum librum Prndoquio-
guinitatem, quam cum illorum habebam primori- 1-1.1 iu secundum scriberet anno 936, sc mediam fere

bus. » Qui cum primoribus exercitus Hugonis rcgis a?tatem alligisse prodit. f.uni scilicet.inquitnum.l,
cor sanguinitate erat Qonjunctus.geocrosos profecto ab in(anli;e crepusculo iu hunc .etatis fere dedu-
et illustresconsanguineoshabuissedignoscitur quod ctus MEnioiEM.» Postremam senum rclateiu eodem
ad nobilitatem dcmonstrandam maximc confert. libro num.36 ad octoginta circiter annos producit.
Hanc nobilitatem confirmat eorumdem Praloquio- Senem enim dccrepilum erudiens, quem horam
runilibcrpriinus,ubi Ratherius decus sua; nobilitatis mortis jam impendentem exspectare jubet, <.Annos
aquod iamsilentio pratermissum commemorans,de octoginta, ait,aut [xxix] proximos aut transanrtos,
semctipso (suppresso Hcet nomine) Ioquilur, ut cx aut insistentes accipias. » jEtatem igitur mediam
adnotationibus ibidem subjectis exploratum tlet. annis quadraginta circitcr attribuit. Si vero anno
Omnem vero dubitationem adimit epitaphium sc- t> 936,quolaudatum librum lucubravit.agebat annum
pulcri ipsius (dabitur in calce Vito>),in quo exprcsse circiter quadragesimum.natus utique est circa an-
nobilis dicitur.Neque opponas illa quilmsRatherius num 896.Natalitiumquidemannumejus anteriorem
a nonnullis dicebatur «forsitanin patria sua fuisse aliquanto inferre \iilentur illa libri Confessionis,
bacularis, aut^ filius carpentarii. (Qualit. coujcc. scripti anno 960 vel 961,quibus se num. 2i scplua-
n. 2 .» Id cnim irrisionis gratia dicebant, propterca genarium et num. 31 pene septuagenarium vocat.
quod more baculariumnullam honoris curam habe- Verum particula pcnc annos aliquot a septuagesi-
ret,ct veluti carpentarii lilius basilicis struendisvel mo deficientes indicans. riiin natali anno 896 cir-

restruendis operarn daret.Cseterum longe aliter no- citcr concilinri facile potest:e contra vero stas fere
bis (id est Veronensibus) frequentius dictumipse ca- medfn.anrorum scilicet fcre quadraginta, qua? in-
eodcm loco [xxvui
villator tcstatur ;nobili cnim ex cidit in annum 936, haud peraequa componi potcst
genere nalum VeroneDses fre.quentius audierant. cum anno natali 890 aut 89l<
Difficiliorafortassiscredcnlurilla proeemiiin P/wc»e:
§ II. — Monasticam viiam profitetur. Ve studhs ejus-
(hr, nom, l.«Horre( deceptissimus.si quispcritum dem. Scribit epistolam aa Patricumr. Opinio quo-
sesc aut nooiloi, aut.quod mulfo iniquius cst, ju- rutndam de oblata Ratheiio ante episcopatum 06-
stum non existens,
batia S. Amandi expungilur.
astruat; » quibus se
nec peritum,nec nobilem,nec justuin exisfere insi- *-> 6. Cum ca consuetudo ex praescripto reguke S.
nuare videlur- At haec,dicta ab hominequi sibi plus Benedicli obtineret.ut pucri moiiasteriisofferrenlur,
nimis dctrahcrc proposuit, nihil movcre debent. Ratherius primis setalis suk annis oblatus fuit Deo
Quis enim hinc ei pcritiam denegct, cum aliis cx in monasterioLobiensi.quodadSabimfluviumsitum
documentis constct eum fuisse suitemporis peritis- est in confinio Annonia;,Teorascia; et ditionis Leo-
simum ? Idem de nobilitate sentiendum,qu.T aliun- dicensis. Ritum hujus oblationis ipse dcscribit in
de manifesta cst. libro Confessionis,num. 12:«Deum enim puerulus
4.Quoniam vero de Ratherii genere hic sermo est, esscm.venit quidam ingenuus, et in altari quodam
haud ommittendus iocusQualilat/s amjeclurm,niim. S.Petri et Pauli(horum nomine dicata erat laudati
12, qui consanguineorum ejus mentionem facit. monasterii ecclesia) tcncns mc cum pane et vino...
i(Consanguineorumnullumeumafficitcura,pivequia obtulit Dco et S. Petro in holocaustum... jure.
nil eos intantum cogitat indigere, ut se solum, et quasi Nazarei... immutabiliter serviturum... ad
ct fratremiex cis novcrit pauperes fore f/orepro esse fccdus pcrpetuo confirmandum. < Cum Ratherius
frcquentcr accipit) ; sive quia interdictum sibi eis non a patre, aed ab ingenuo dicatur oblatus; nisi
aliquid dare novcrit canonica lege; sive quia decre- ingenui cujusdam appellatipne pater dosignetur.ali-
pito sibi nulloscogitat esse.eum e.l qui sunt,jam in quis ejus propinquus intelligcndus cst non solis :
[)
scxta sint illi ictate, ct loco fratrum scrics succes- cniin parentibus, sed aliis etiam propinquis ex S.
scritabnepotum." Ne priora,quibus fratrem paupe- Benedicti regula conoessam fuisse facultatem offe-
rem superstitcm innuit, pugnarc vidcantur cumcx- rcndi pucros in monasteriia animadvcrtit Mabillo-
trcmis,ubi locofratrumseriem abdepotumsuperesse nius in Annatibus Benedictinis, lib. xxxu, n. * s -

aftirmat ; illud con.jicere licet, fratrem superstitem Ha;c oblatio non nuda et solitaria.sed una cum po-
fuisse monachum.quem aeque ac sevotopaupertatis nccl rino, atque aliiaadvitamsubsidiis.quoTumfor-
obstrictum, paujicrcm pronuntiat ; abnepotes vero silam indicium in lacuna dc>idcratui,facta fuit.Sic
toco fratrum eos fuisse, qui cx aliia Iratribu3 jam etiam oum S4egenfridua puer a Ruodwaldo patre
ilcfunctis progenili, in sexta Xlate,, seu gradu.a se [xxx monasterio Silhionsi fuil oblatus, oonccs-
,jam decrepito abfuisse traduntur.Tol autem gradua 8um ad victum ejua ac vestitum quoddamprodium
per byperbolem notasse indicani fortassis,qu(B mox bunuariorum dundcrim in pa;.i" UononienBi,
bidem cavillator seu censor ejus subjicit :
< Hoc lilteris donationis ab Ipcrio laudatis Mabiloniua te-
 -

31 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 32

stuiur(Annal. Bened', I. xxxvi, n. 38). Additur im- A. ipsa rieclarant. Confer qua? in praefatione generali
mutabUiter serviturum, propteroa quod ejusmorii latius observavimus num.3et 4.L'num hic addemus
pucrum oblalio ox ipsa S. Benedicti regula, cap. Non riefuisse magistros, qui Graecam linguam hoc
f.'J,irrevocahilis haberetur,ut videre est apud eum- qnoque temporetrarierent.testis est Rotgerusauctor
dem Mabiilonium prasfatione secunda in- Saeculum VitaeS.Brunonis archiepiscopi Coloniensis (Patrol.
IV Bened.,nuinyl99^t praefatione prima in
orriinis Immi.CXXXIV), qui Graecos praeceptores adhibuil.
Saeculum IV, nuni. 36. llarum oblationum vetustas Ralhivium voro ad Grcecam quoque linguam ani-
formul.i' eadem perpetuttalem exprimentes plures mum applicuisse nonnulla indicia demonstrant.Xon
suppetunt,qua3 a laiildatoMabillonioindicanturpraJ- solum enim quaedam Graeea vocabula in Latinam
fationeprima in Stecnlum IV,num. 53.Duas autem rationem constructa identidem usurpat. (Juse apud
saeculidecimi ediderunt PP. Martene et Duranrius iiiillum sciptorem Latinum reperire licuit, uti bro-
quarum una ex peranliquo coriice monasterii Elno- niius, cumorpha ot similia, seri quarumriam etiam
nensis S.Amandi sumpta fuil(t.L\ Collect., p. 159). Graecorum vocum vim e Groeeo interprctatur. Libro
Verba ad failus pcrpctno cmflrmartdwn innuunt usu quarto Pradoquiorum, num. 23, rlum rcgem allo-
receptum fuisse ut pueri perinde oblati.irrevoenbili quens ait :« Etiam nomen in Groseo oflicium tuuni
quanquam jurc voto parentum astringerentiir.ul.b- „ inter Graicam Latinamque illuri intorprotando for-
tionem lamen ejusmodi contirmarent p-.ofessiono mam agnosce,te populum portare debere,non pre-
propria, cum ad legilimam relatem pervenissent. mere : » Gracum uomen ffawiXeiS? apertissime expo-
Nisi quis forte credere malit hoc steculo relaxatam suit. Videsis ibidem notam56.1n confessione.nurn.
fuisseantiquam oblalionum hnjus generis discipli- 15, expressitfs soripsit ex Gro3eo:« Panem nostrum
nam, ita ut hisce puerisnulla esset necessitas per- cousiilistaitliatum ria nobis hodio, dicitur Deo. »
manendi in monasterio, nisi postquam aetate legi- Aririe quori m sermone De Maria et Martha,num2,
tima oblationcm suam ratam habuissent.Ratherius riuas Groecas voces littris Graecis expressit, et
quidem suam oblationem confiruiavit liac profes- num. 3 vocis Angelus peculiarem interpretationem
sione,quam eodem in libro protulit. « Sed acoepto juxta staits sui contextus sententioe congruentem
maturajam eetafeet legitima scripsiin
ipse calamo allaturus, eam radicem e Gneco iy/i prope videtur
hunc modum, scriptumque super altare posui,non indicare,quam nonnisi Groeei sermonis valde peritus
super aliud nisi ipsum (sanclorum scilicet Petri et invostigaro et reperire potuisset. Non minimum
Pauli):Ego Ratherius promitto stabilitatem meam, tandem indicium ejusdem peritiae videntur illa qui-
et conversionem mcorum morum, et obedientiam bus malignus oonsor in Qtialitatiscoiijcctura,num.2,
secundum regulam sancti Benedicti coram 1> I iiirinoraturus rieperriitiiui. Ratherii opusculum e
sanctis ejus. » (] Graeoo inseriptum ChronOgraphia,vs.nitai\ ei tribuit
Benedictinoriim Ordinem fere se solo sluriia
7. « in Latinorum librorum [xxxii] lilulis groecizare,
scientiasque plurium Boeculbpum decursu in tota
Ghronbgraphiam, inquit, grsecizando vanus... vocal:
Europa sustentassc.. recte Mabilloniusanimarivcrtit cujus quoque generis est alius titulus Climax Sijr-
( De Stiul. mimastic:, parfc, i, e. 16). Hinc celebres matis inditus epigraphi Cottclusiottis delibcralivx.
monachorum scbola? incoenobiis.Hocautemnomine H. Nulla hujus temporis.quo Rathorius inter Lo-
inter coHera laudatissimum saeculo x
monasterium bienses monachos versatus est, ejusdem opera ad
Lobiense,in quo omniumcooequaliumpcrspicacissi-
nos pervenorunt,una ad Patricum epistola excepta,
mus Ratherius institutus fuit.uti Fulcuinus ejusdem quam ab eo anteepiscopatumscriptaminnotisconji-
monasterii abbas prodidit [De Gest. abb. Lob.
,c.\9). ciemus.lltec epistola,de corporeet sangnineDomini
«Floruerunt, inquit, his temporibus apudnos
stu- agens, celebris est ob insigne quod in ea de reali
dia litterarum, quibus addiscendis
operam dantes ChristipraesentiainEucharistiatestimoniumponitur
opinatissimi ruorunt Scaminus,
Theoduinus.ctper- occasionc ejus quoestionis quam Patricus in Horna
spicacissimus horum
Ratherius.»ls [xxxilpropterea (qui locus adhuc esl in diocaesi Leodiccnsi 1

cuidam
totum litterarum ac disciplinarum fructum
mona proposuerat.nuin Ratherius missam cantasset.Non
chis Lobiensibus tribuit in
epistola quam Vitae S. n unam hoc saeculo celebrandae missae disciplinam
Ursmar, praelixit. llunc Hilduino
magistro — usum
jsum fuisse exin de liquot. Alii enim ut Ralherus, raro
Tnthemius narrat, Oui autern monachorum
magi- aut rarissime ; alii vero, ut Patricus, quotidie cele-
ster:o se omnia debere
fatetur.monacbosmagistros brabant. Balneorum quoque usum solemnioribus
habuit,nonclencos,inquibusfuisseHilduinuni,cum festisimpenrientibus ob sacroe communionis rcve-
a ILeodiconsem oathedram
promotusfuit, Fulcuinus rontiam a nonnullis probatum, ab aliis rejectum
testatur.Illud vero haud omittendum quod in Phre- astruunt illa,quibus Patricus scandalizatus traditur
nesi traditur num.3: « Pauca a magistris,plura
por ob balneum quo se Ratherius in vigilia Circumci-
se magis didicit, qutc a doctoribus
pra-cipuis alii sionis mundaverat. Notatu etiam digna est Eucha-
wiaximovix percepissenl laboro. Acri porro vir
..
ristiae porrigendce formula Corpus Dotttini ttostri
:

ingenio ac folicissimamcmoria proedilus,

quantuni Jesu Christi propitictur libi in vitam seternam. Quoe
hac institutione in profanis et sacris
sturiiis profc- verba eum Ratherius timeret ne propriesedfigurato
i-oril, nen oo.-evi tiintum
auetores,sed operaquoquo Patricus intelligeret, realem Christi praesentiam in
 ;

33 PROLEGOMENA. — HATHERH \ TTA. 34

Eucharistia ac transsubstantiationem panis el vini \ stionibus quas quidani Mediolanenses proposuerant.

in cprpus et sanguincm Christi lueulentercopstituit.
Uilduino ad Mediolanensem sedem electo Romam
<'<"/, ,(/ ,//,', ///,(
i
/ „ ,, reversus ipsi in Veronensi
.

De ccelcris autern subtiliuribus cl curipsis quaeslio-

cutkedra succedit. Annus stuiuitur eleclionis Hilduini
nibus quaj hac in rc moveri qucunt, « ne sollicileris, /•/ consecrationu
Ratheiii.
inquit.quandoquidem mysterium esse audis. et hoc
10. ln monastico, quod professus fuerat, instituto
fidei. Nam si mysterium est, non valet comprehendi
quiete vitam suam transegisset Ratherius, nisi Hil-
si fidei, debet crcdi, non discuti. » Quod egregium
ilniui Leodicensis episcopi et abbatis Lohiensis,
documentum in aliis quoque aliorum fulei myste-
cujus partibus faveral, consiliaBum inde adbduxis-
riorum quaestionibus. quse curiosius ingeruntur.
sent. Res aliquahdo altius paucis repetenda est. Mo-
maxime observandum est.
nasterium Lobiense hoc tempore, et toto fere sa?cu!o
9. Cum Ralherius sub finem libri quinti Prffilo-
praecedenti, ila ad Leodicensis episcopi jus pertine-
quiorum.quem in Papiensi turricula scripsit, abba-
bat, ut qui erat Leodicensis episcopus, idem esset
tiarn S. Amandi sibi oblatam et abs se rejectam nar-
abbas Lobiensis. Stephano episcopo atque abbate
ret, id ractum ipsi adhuc monacho et juveni tribuen-
vila functo, anno 920 et sequenti magna de Leodi-
dum nonnulli existimant,antequam ad episcopatum
ce.nsi episcopatu intcr Hilduinura ct Richarium con-
Veronenseui promoverelur. Vcrum duas aniniailver- .,
tentio exorla cst [Frodoar. Chron., et Ugo Flaviniac.
siones hocce tempus excludunt. Primo abbatia S.
tn Chron. Virdun.) Alii enim llilduinum ejusdcmec-
Amandi pcr haec tempora, quae episcopatum Ratherii
clesias clericum poposcerunt cpiscopum,ac faven-
antecedunt, non vacabat. Laici[xxxni]enim homines
te (lisleberto Lotharingia? ducc, qui contra Carolum
eam obtinebant, uti Rotbcrtus regis ministcrialis,
regcm Lotharingici regni sibi usurpaverat
Galliae
cujus exstat documentum anni 921 et dein Rotge- ;

suramam, in ipsa Ecclesia Leodicensi ab Herimanno

rus comes, qui Rotberto successit, ac cx documcn-
Coloniensi metropolita bbnsecratus fuit nova et in-
tis eidcm abbatiae pro>erat an. 925 el sequcntibus
usilata ratione, absqne regis scilicet procerumque
ad annum usque 937. Vide Mabillonii Annales.
consensu. Alii e conlra Carolo rcge assentiente Ri-
Rathcrio igitur adhuc monacho haec abbatia offeiri
cbarium abbatem Prumiensem cxpetierunt. Causa
non potuit.Quid si factum ipsum non ante lucubra-
ad apostolicam sedem delata, eo Hilduinus et Hori-
tum a Rathcrio laudatum PraToquiorum librum con-
mannus ejus ordinator, nec non Richarius a rege
tigit, sed multo post, ita ut multo post ab ipso de-
designatus evocantur. Hilduino autcm judicium de-
scriptum ejdemque libro posterius insertnm fuerit?
cliuante, Joannes XI summus pontifex anno 922 oc-
Id secunda animadversio perspicuum taciat. Enim-
dinavit Richarium, qui pacifice Leodicensem eccle-
vcro facturn ipsum noa multo autc, scd eodem amio
siam oblinuit.
quo auctnr illud descrip contigisse palam lit cx C
i ,

1. Nop multo post, anno videlicet 926, circa men-

1

his ejus verbis n Opportunum sane censeo narra-

:

siin Juniuin, Hugo comes Arelatensis et marchio

visse quid horno (id est hon annoj anxietati contige-
Provinciae, qui cum Hilduino altinitate jungebatur,
rit meae. Lauduni namquc cuin essem,» etc. Si hu2C
ltaliae rcgnum consequitur. In Italiam mox sese re-
scripsisset, dum laudatum PraToquiorum librumin
cepit Hilduinus, sperans fore ut ab co alicui ecclesi;e
Papiensi turri exaravit.scripsisset inter Februarium
Ralicae praeficeretur (LiuTPRAxn. lib. iii Ilist.,c. 11 .

anni 935 et Augustum anni 937, quandiu, ut vide-

Ratherium quoque.qui suae. parli contra Richarium
bimus, ibidem in carcere detentus fuit. Ratherius
faverat, secum adducere studuit. Huc referimus illa
vero neque his annis,quibus erat in carcere, neque
libri primi Pr;cloquioruin,num. 25:« Inveniesquem-
prfficedentibus, quibus Yeron.e jam episcopus pr;c-
libet nobilium xxxv] omnibus pene rcbus desiitu-
fuit, Lauduni exstitit, ubi illud faclum contigisse
liiui potentia et dignitate, si quaiu 1'orte adeptus est,
traditur ac proptcrca huic tcmpori convenire ne-
:

viduatum, penitusque quantum ad id, quod cupidi-

queunt illa, quid horno, scu hoc anno, anxietati con-
tia dictat, et nobilitas expostulat, dejectum ^llildui-
tigerit mese.Lauduni cum essem, etc., qu;e si annum
indicarent antcriorem episcopatu Veronensi, non
num e sede I. licensi dejectum intelligil qui con- i,

tra tam duram infortunii calamitatem brachium eri-

horno, scdante aliquot annos acripsisset. Cum porro jj
gere nitens, neo per se..... aliquid valens, quem-
neque oongruant cuipiam anno, quo vel Verona:,vel
piam ipsum scllicet Ratherium) qui quietus copia
in Papiensi carcere, non autem Lauduni fuit; pa-
arr dentc aul in se subsistere nimirum in mona-
lam scquiturad posterius tempus id pertiuere, post-
sterio),aut in grandi quaestus emolumento alteri va-
quam illc Veronensem episcopatum dimiserat; cuj
leret servin videlicel Richar piscopo ,dulcisonis
quidem lempori illud lactum assignat Fulcuinus,uti
blandiloquioruro illecebris ad se sequendum non
pluribus suo locoexplicabiinus. In libris auteni PrSB-
dubitet irretire. Hisce autem illeccbris sese oe
loquiorum Papiaa cxaratis hoc additamentum est,
>, ipsius Hilduini amore indicat, cum post pauca
quodcum codem anno quo id contigerat,ipsc Ruthe-
subjicit :: Sola ea.qu.e lnrlis cst ut mors, ililcctione
rius inseruissct in librum quintum, horno verissiinc
se pcniius neglecto illi maluerit etiam cum vitaa in-
dixit.
numeris pericubs succurrere, ut gloriam aut amis-
§111. —
Ratherius xxxiv Hilduini Leodicentis ept-
scopi partes secvtut, eidem e Leodicensi sedeputso, sam, aul potiorem valeret recuperara, quam suimot
(./ subinde Veronx epixopo adk&stt, Responiet jfua?« cuiam gerere,et sibi necessaria,cum adesse potuis-
 35 ItATHERIUS VERONENSIS KPISCOPUS. 3G

scnt, ad vota captare. Ita Ratherius partibus llil- A quo Ratherius cum Hihiuino in Italiam venit, tunc

duihi favens, illi inseparabititer adhsesit, ut Kuicuinus dicendus erit Hilduinus ei fuissc pollicitus se cum
prodidit (Gest. ab Lob. c. 19 . tlugone rege actaruin ut ipse quoque ad aliquem

12. Intci-iiii Nolhorio Veronensi episcopo e vivis cpiscopatum promoverelur. Certe in Confessione,
sublato iv IdusAugusti an.928, Hugo rex Veronensi ubi monasterium el monasticum propositum a se

sedi prseposuit Hilduinum, seu potiusex ahusu ejus desertum dcflet, se in rele (id est in episcopatuni)
aetatis ipsi conpessil eamdem ecclesiam, jure stipen- immisisse pedem suum, cumdcmque ambisse satis
diario, utexinde haheret unde viveret, quoad insi- aperte significare videtur scribcns n. 19 : Immisit
gnior sedes vacaret CRath. ep. 5, ad Joan. papam, Q.3, maxime, immisit, si el ambivit.
Mortem Notherii anno 928 11. Antequam ulterius progrediamur, hoc loco
et Litjtpr. 1. in. c. II .

affiximus, non vero unno 929, ut non nemini visum mentio facienda est cujusdam operis, caiteroquin
est. Illeenim annus perspicue elicitur ex sepulcrali deperditi, quo Ratherius ante cpiscopatum nonnullis

e.jus epitaphio, quod adhuc cxstat in cathedrali, et quseslionibusMediolanensium respondit.Hujusopc-

ab Ughellio cditum est toraoV Italia sacrs in epi- ris indicium suppetit ex epist. 3, ad Rotbertum,

scopis Veronensibup.rol.733, uhi expresse legilur uum. 1 :«In ipsis initiis, inquit, quorumdam qua>
:

o Obiit iv Idus Augusti, anno Dominicoe Incarnatio- n sliunculis Mcdiolanensium haud leviter pulsatus,
nis 928, indict. i. >• Quod si codicilli Notheliani a quaedam ex his quae vos rcquircre non ambigo.visus
marchiome Dionysio ejusdem cathedralis oanonico sum pralibasse [xxxvn]. » Dmn in ipsis iniliis ait,
nuporrimc cditi habent [l)e duobus episc. pag. 103) : isliul tempus ihdicat, cum primo Ilildninum secu-
« Regnante domnoUgone rcgc hic in Italia anno sc- tus in Italiam venit, et nondum episcopus fuerat
cundo sub die quinto decimo de mense Novembri, consecratus. ut ex sequentibus colligere licebit.
indictione prima » ne hi codicilli. in quibus Nothe-
; Quaenam fuerint ejusmodi qua^stiones, latet. Solum
rius vivus proeTertur mense Novembri, indictione pri- scimuseasad profana sludia pertinuisse, in quibus
/,'!((. curn epitaphio credanlur pugnare,a3imadver- quanfum valeref. pervulgatum erat. Cum enim post
lendum est, primaui indictionem sumandam esse a ea similes plane quasstiones eidem jam cpiscopo
rnense Seplembri anni 927 usque ad Septembrem proposuissel Rotberlus, ea ratione sese excusavit,
anni928 unde laud; li codicilli assignandi sunl non
: quia licet antc episcopatum non recusasset pares
anno 928, £ sd 927,quo sane mense Novembri prima Mediolanensium qussliones dissnlvere, non tamen
indictio decurrebat, el Ugonis regis annus \\\\i| decebtt in iis vefsari episcopum, qui non in profa-

secundus:alias annus Hgonis tertius notendus fui ;

nis, sed in divinis et sacris studiis dcbet oceupari.
sct.Concinit etiam documentum ex archivo monia- luit illa cujusdam phi-
Huic forsitan operi inserta
lium Venetiarum a Joannc Bap- C losophi seutenlia, cujus meminit libro sexto Pra-
S. Zachariee urbis
tista Biancolino vulgitum \l)c' vescovi di Verona p. loquiorum, num. 7, inquiens « Exemplo videlicet :

120), quo Hilduinus Notherii successor Veronensis cujusdam philosophi.qui cum ad iracundiam, ut jam
episcopus traditur n regnante domno Ugonc rege hic in alio voLUMi.NE rctulintus, concitaretur, eidem, a
in Italia anno quarto sub die xl de mensc Julius, quo incitabatur, dixisse fertur Jam le percuterem, :

indictione secunda. » Sunt certi cbaracteres anni nisi iratus essem. Quod si in librum quo Mediola- >>

929, quo Ugonis regis annus quartus mcnse Julio nensium quaestionibus respondit, ejusmodi senten-
vix inchoavcral.et concurrcbat cum indiclione se- tia non fuit inserta, aliud ignotum volumen ante
cuuda.Si autem mcnse Julio anni 929 episcopatum Prjeloquia scriptum a Ratherio dicendum esset. Nec
Veronensem obtinebat Hilduinus, mors procul du- ilubilamus quidem qttin homo hujus sevi doctissi-
bio Notherii.qui obiit iv Idus Augusti, in Augustum nius alia multa ante eosdem Proeloquiorum libr03
anni 929 refeiri nequit, sed Augusto anni 928 in lucubraverit, quorum memoria inlcriit.
epitaphio oplime ascribitur. 15. Post ferme biennium quo Hilduinus Veronensi
13. Ilac occasione, qua Hilduinus ad Veronensem Ecclesiffi pra?erat,Lamberto metropolitanoexstincto,
sedem promotus fuit, Ratherium non levis spes in- vacavit archiepiscopalis sedcs Mediolanensis, quae
cessit succedendi Hilduino, « promisso regis ma- Q cum illi congruentior visa essel.eodem a sede Ve-
ncnte,quod ubi iilum altins promovendi emergeret ronensi ad Mediolanensem traducto, ille casus eve-
tempus, Ratherius Veronensibus daretur episcopus nerat,quo Ratherius ex Ugonis regis promissis ad
(Folc. c. 19).» Ilinc in Qualitalis conjectura nuin. Veronensem cathedram promovendus erat. Verum
13:« Quadraginta jam fere sunt anni, inquit idem « ut sese instabilitas mundans sa;pe conlinet volu-
Itatherius, ex quo ambire pote.ntiam ccepi; » ubi bilitatis (scfibit hic epist. 5, num, 3), longe aliter
potentix nomine hoc loco episcopatum inlelliwR- ac promiserat, regi placuit,cupientipotius, ut fama
unde post pauca de adminisirato neguiter diutinopo- erat, unum e tribus, aut quemdam Aquitanum, aut
tentatu vocem potentatu eodcm sensu accipit. Cum
Garafridum, aut Manassem Arelatensem archiepi-
Qualilatis conjectura scripla fucrit anne 96G, qua- scopum, contra jus licet canonum,» Veronensibus
rfrogt«te/"ereonm,latiussumpti,nonmalecongruunt episcopum dare. Jam Ratherius Hilduini domini sui
anno 928. Quod si strictius accipiendi credantur,
causa Romam profectus, ut pontificium pro eo di-
ita ut eorum initium sumcndum sit ab anuo 920 ploma una cum archiepiscopali pallio referret, ibi-
37 PROLEGOMENA. — liATHKIUI VITA. 38
demnontamBilduiai,quamsuamremagens(Ugonis A aliisehartis sub iisdem principibus exaratis adno-
volubilitatem fortassis prsesenserat), littrras simul tavorat, cum anni Christi qui in ipsis praeferuntur
retulit domini pap,-e Joannis XI, « quibus eontine- cum caeteris notis non congruant. Gnimvero aliud

bantur, » inquit ibidem num. i, « prcees ejusdem documentufn Comense anni 937 ab Ughellio c! a Pa-
totiusque Romana; [xxxvm] Ecclesiae, uti egoVero- tre Tato impressum, omnes chronicas nolas cidcm

nensibusdarer episcopus. Displicuithoc non parum anno congruentes exhibet sic: xvn Kal. Jul. Ugone
regi Gontraria molienti ;
sed obtinuit deprecatio xi et Lothario vu, indict. x. Nostrum nutem privile-
apostolica,instante rogando meo jam dicto cum pri- gium, quod una tantum die posterius est.perperam
moribus regni domino Hilduino. » Alia vero potior habet : Ugone \ et Lothario v, indict. x. Quis erro-
ratio Ugonem ad assensum ibrsitau movit. Subdit rem non manifestum ? Documentum autem
Videt
enim Ratherius: « Ego semivivus penc jacebam in- quod in chronicis notis tam aperteerat, ei chrono-
firmus (post Romnnnm scilicet iter). Persuasumest logire quam Saxius tam exacte constituit, prcejudi-

regi, puto, a me diligentibus, quod non evaderem. cium afferre non potest.
llac spe pellet-tus consensil.satisfacerc gestiens tam 16 bis. Neque idcii-co Veronensem Ratherii epi-
domino papffi, quam caeteris, quos inconveniens scopatum eidemanno93l aliigendum credimus.Post
videbatur offendere rogantcs. » Sperabat nimirum -. Hilduini enimel ionem ille Romam profectus est;
f -i ..: u: :_.(-.,: * -t -1.-,-+;-. '* ;„.i.. «,,i
inde autem -., l_ i.i.
reversus gravi morbo
•.
forc ut vi morbi oppressus interiret, et electio
:

laboravit, quo
hujusmodi elfeclu cureret. Snd curatione adhibita moriturus credebatur. Ugo pr.-etcrea a priori sen-
cum Ratherius evasissct, cpiscopus consecratus te.ntin deeiscens, nlii episcopatum volebat commit-

fuit. tcre, nec nisi apostobcis litteris et Hilduini ac pri-

16. Annus hujus consecratioi.is, qui rcbus pltrri- morum regni postulationibus cedens, ipsum adhuc
bus deinceps constituendis usui 1'ulurns est, non infirmumetvitapericlitantemepiscopum destinavit.
aliunde mclius quam ex Hilduini translalione ad se- Id cuna deliberasset, ul cleri et populi Veronensis

dem Mediolanensem elici potest. Papeprochius llil- elcctio ex more haberetur, ipsnm curassesatispro-
duini archicpiscopi Mediolancnsis inilialribuitanno babile cst. Hancenim hujus temporis episcoporum
93;?. Melius vero Joseph Antonius Saxius in archi- eligendoru ithodum fuisse, ul quem princeps
episcoporum Mediolanensium Serie bistocico-chro- vellet, clerus et populus eligeret, principisque as-

nologica, tom. If, pag. 340 et 341,illum ad eumdem sensus postularet, pluribus dccimi s.xculi cxemplis
sedem promotum staluit anno 931, Junio exeuntc. demonstrari possel. Ad ha.c Ratherius postelectio-
Id manifestum facit partim ex praedecessorum cjus neui a morbo et periculo convalescere debuit.utcon-
serie, partim ex catalogis antiquis, qui singulorum secraretur. Neque vero ab llilduino Mcdiolanensi
archiepiscoporum annosetdies quibusscderunt at- C ordinatus dici potest, cum Veronaad mctropolitam
qucobierunt, notant. Papeprochiiautemsentenliam Mediolanensem non perlineret. Hac cnim de causa
ingerenlem annum 932 e.x eo rejicit quia is in ante- Ralherius in epistola 5, ad Joannem pontifioem,
cessoribus llilduinipost Anselmum II. quem obiisse num. 6, reprehendit Manassem archiepiscopum
putavit anno,S97,unoannoerravit.Huncvcroerrorem Arelatensem, quippe qui extra propria? provincia. li-
cerlo demonstrat cx placilo pcrgameno, quml in ar- mites consecravit episcopum quemdam suaedioc- ><

chivo monachorum S.Ambrosii custoditur.lloc enim - s in litulo ecclesiaa Veroncnsis. » Quapropter

i ,

placitumanni896archiepiscopum memorat Landul- [xl] ille qui ecclesiasticos canones ac disciplinam

fum, qui AnselmoII subrogalusfuit. Si autemcmor- maximc custodivit, ordinutus dicendus est a pa-
tualis annus hujus Anselmi evehatur ad annum 896, triarcha Aquileiensi, cui Verona suberat. His autem
acsimiliterunoannoanticipentursubsequentiumar- omnibus peragendis post Ililduini electionem ut
chiepiscoporum initia,quorum anni et dies legitimis congruumtempus tribuatur,unius unl duorummen-
documentis designnntur, exploratum liel llilduini sium spatium non sufficit Porro Ratherium Vero-
exordia incidisse in annum 93 non vero iu annum
1
, nensem sedem adiissc mense Auguslo cx duobus
932. Is porroc.xantiqnis Mediolanensium antislitum colligimus.In Prasloquiorum libro secundo, num. 1,
catalogis a Muratorio editis (ller. llal. t. I, pnrl. n) suam primam captivitatem in Februurium mensem
Mediolanonsem seilem tenuit annis quinque ct dies refert. Se autem captum duobus annis et dimidio
quindecim, vel, ut unus calalogus pr_efcrt, viginti post initum episcopatum Veronensem, perspicue
quinque obiit autem iv Kal. al. ix Kal. Augusli.
; affirmai in memorata epistola 5, num. 5. Initium
Initium crgocpiscopntus ipsius in sede Mediolanensi ergo episcopatus ejus in Augustum circiter cadit.
optime [xxxix] slatuitur exmnle Junio nnni 931: Cuin vero ex iis quai pramisinius hoc initium nc-
mors vcro iv vel ix Kal. Augusli anni 936. Unum queat assignari mensi Augusto anni 931 ,
palamse-
opponclur privilegium Ugonis regis et Lotharii.da- quilur esse affigendum Augusto anni 932. Idipsum
tum nnno 937, xvi Knl. Julii apud laudatum Mura- confirmat annus laudata. captivitatis, quem fuisse
lorium (t. II Antiq. Ualic. pag. 57), in quo memo- videbimus annum 935 A Februario autem anni 935,
ratur Hilduinus archiepiscoput Mediolanensis. Scd quo Ratherius captus fuit, sl per biennium et dimi-
vitium aliquod in chronicis bujus privilegii nolis in- diiiin unni ascendas, pervenies ad Augustum anni
esse idem Murutorius scit. monuit, sicul in dunbus 932. Ex his erraro liquet tum Sigebcrtum, qui Ha-
 _u RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 40

A fuerat enutritua, eodem imperatore Veronae oeeiso

theriiepiscopatum assignat anne 928,tum alios non
anno924aliqua surama potestatc fungebatur; Klani-
paucos rcccnliores, qui "um ascribunt anne 931.
bertum enim (1) sculdaseium ejus interfectorem
§ iv.
— Initiu episcopatus Ratkerii qmm ealumiteisa.
(Ibid.), « eique tam in nefario scelere conniventes,
Adhcerens Miioni oomtii Arnoldnm
Bnjnan.r du-
captos suspendio vitam finire proecepit. » Hoc
cem Veronx recepit contra Ugonem regem. .1. Vgo- vi

nis militibus captus, in Vapiensem

carcerem detrur tempore idem Milo .xui^ comes Veronensis fuisse
ditur. videri potest (Dionys. de duobun ep. p. 107). Codi-
17. CumDgo non sponte, sed aliorum postu-
rex cillis vero Notherii episcopi an. 927 sine ullo comi-
lationibus victus eatenus Ratherium elegisset epi- tis titulo, sedante scavinum etjudicemsubscripsit;
scopuin.quia cuin gravi morbo laborantem moritu- ac pneterea inter testes refertur Sigibaldus vassus
rum sperabal; ut ipsum e morle ereptum et epi- Milonis, sicul inejusdem Notherii testamento anni
scopum eonsecratum vidit, « iratissimus redditur,» 922 post Ingelfredum tunc Veronae comitem inter
inquit in epist.5, num. 4,idem Ratherius.et «juravit testes Imjclfredi vassus nominatur. In documento
per Deurn (nec est mentitus) quod diebus vtfae sua; anni 929 ipse Milo etsi titulo comitis pariter carel,
de ipsa ordinatione non essem gavisurus. » Quid au- tamen vassus regius dicitur (Bia.ncol. Devesc. c yov.
tem primum Ugo egerit,his verbis describit: «Misit g di Verona, p. 120): quod pra:cipuam in eo nobilita-
certam quantitatem stipendii, quod te-
in pitaciolo tem declarat. Cum porro Arnoldum contraUgonem
nerem de rebus ecclesis, de cseteris exigens jusju- vocavit, jam dignitatem comitis Veronensis certo
randum.ut diebus illius filiique sui amplius non rc- certius obtinebat, quo nomine inter primos erat
quirerem. Ego intelligens [xli] quanta absurditas Italici regni, et civitatem summa potestate admini-
hoc consequerrtur, non consensi. » Hanc primam strabal.Huic porro quid in ea contra Ugonem rebel-
aversi a se regis animi causam notavit in PraeJo-
lione acciderit, Liutprandus memoriceprodidit.Cuin
quiorumlibroiv, num. 20: « Ha?c, ut opinor, causa
idcin rex, qui Papias sedem habebat, audisset Vero-
fuit dissidii, hsec nota quod ingeris criminis : quod
na: Arnoldum fuisse receptum ; « collecto exercitu,
videlicettu fUgonem" alloquitur) resomnes volebas
inquit ille, ei obviam tendit. Cumque eodem perve-
tenere ecclesia', eum vero (id cst Ratherium) mer-
nisset, et caballicatas, ut vulgo aiunt, circum circa
cenarium tui, non pastorem grcgis esse Christi. »
dirigeret, Bajoariorum quaodam pars non minimade
Hoc primo molimine frustrato, rex aliam vexandi
viair. « Adhibuit undique perseculn-
castro vocabulo Gauseningo egrediens, cum Italien-
episcopi iniit
sibus pngnareccepit. » Gauselingo forsitan legendum
rcs et adversarios, qui aut deterrcrent me, ut effu-
pro eo loco, qui in charta anni 825 Cusilingus dici-
gerem » (verba sunt aucloris in laudata epist. 5)
tur, et nunc Gussdlengo appellatur (Dionys. Apolog.
« aut irritareni, et ut expellendi me invenirent oe- C
rifless. p. - hinc enim facile contra Ugonis exer-
>- > :

casionem. » Duobus annis et dimidio hujusmodi

persecutionem episcopus pertulit. citume Papia atiisque Italicis urbibusadvenientem
contenditur, non vero ex eo castro, quod vocatur
18. lnter ha;c Ugo opportunam, quam quaercbat,
Ossenigo, et in memoratis Notherii codicillis anni
expellendi episcopiet incarcerem detrudendi occa-
927 non Gauseningo scribitur, sed Ursanieo ; quod
sionem nactus cst. Plures in Italia contra Ugonem
male erant animati. Ilinc revocandum putarunt castrum cum trans Athesim situm sit, et ad Tri-
Rodulfum II regem Burgundiae, qui aliquanto ante dentum vergat, isthinc adversus exercitum exltali-

Ilalico regno privatus fuerat (Liutpkan. /. m,_. 13).

cisurbibus Veronam cis Alhesim accedentem ab eo,
Id cum prasensisset Ugo, directis ad Rodulfum le- qui Veronae imperabat, milites immissos nemo cre-
gatis, et nonnullis ditionibus, quas tenebat in Pro- Pugna vero Bajoariorum cum male eessisset,
diderit.

vincia, eidem dimissis, ab eo satis de regno

sibi « Arnoldus dux non parvaest confusione repletus:
Italico eavit. Paulo post Veronenses Ugoni infensi unde faclum est, ut consilio accepto Milonemcomi-
Arnoldum,seu,ut alii appellant, Arnolfum Bajoariae tem vellet capere, atque Italia derelicta illum in
et Corinthia; ducem evocarunt. Hauc rebellionem Bajoariam ducere, quatenus reparato exereitu cum
factione quidevn aixhidiaconi et cleri Veronensis, n eo ftefum redire posset; quod Milonem non latuit:
.tnnn „,,„„,.
atque quoruiiidam „_: 1 ••,.,- : "_..:j: :i..,- _:i
r. _ V j , ,
primariorum civitatis conflatam .

qui diversis cogitalionibus aistuans, quid ageret pe-

:

liquel ex Ratherii epistola ad Ursonem diaconuni, nitus ignorabat. Ugonem regem plane, ut meruerat,
inserlam libro Praeloquiorum tertio,num. 27. Milo- adire timebat: cum Arnoldo vero in Bajoariam duci
nem autem cornitem et Ratherium episcopum rebel- non solum mortcm, sed infernum putabat. Uac
lionis capita a Liutprando tradontur; scribit enim itaque in ambiguitate, [xliii] quoniam regem Ugo-
Arnoldum ducem, qui cum exercitu Tri-
Bajoariae nem cito misericordia noverat inclinari, Arnoldum
dentinam marchiam pertransierat, Veronam usque fugere, et ad eum deliberat tendere (Liuiprand.
pervenisse (.Liutpr. ib., c. 14). « in qua a Milo- Hunc
ibid. . •> forteut demulceret sibique propitium
ne comite atque a Ratherio episcopo libenter, redderet,egit ut frater suus munitionem quas Vero-
ut qui eum invitarant, suscipitur. »
Milo e Fran- naa erat contra Arnoldum defenderet. Is vero hac
corum genere celebris sub imperatore Berengario
expugnata, « fratrem Milonis, militesque ejus, qui
(In., /. ii, c. 20), a quo juvenisfamiliariter
lauteque eam defendere conabantur, secum in Bajoariam
(1) Sculdascius vocatur in testamento Notherii
an. 92. apud Ughellium tom. V, _ol. 729.
 41 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA. 42
duxit. >i Ipse autem comes Milo cum Ugone conci- A. tem ob conniventiam etobsequentiam ac necessita-
liatus pristinam dignitatcm retinuit. tem quamdamdescendisse. Nequemoveat Liutpran-
19. Alia prorsus fuit Ratberii episcopi fortuna. dus,qui dum Ratherium a?que ac Milonem comitem
« Quo(Arnoldo)discedente, addil Liutprandus, Ugo- rebellionisprincipemprodidit,vulgatamfamamsecu
niregi mox civitas redditur, et Ralherius ejusdem tus est.quam invidi sparserunt.IIosc quidem culpasi
civitatis episcopus ab eo captus, Papia3 in exsilio certafuisset, statim postUgonis victoriam captus et
relegatur. » Hinc in epistolaS, ad Joannem pontili- in carcerem fuisset deductus. Tunc vero, omnis ut
cem, num. 4, aliquam quidem suam culpam huic eral culpa Praivp. 1. ui, n. 27), nonin episcopum,
calamitaticausamdedisseait,rebellemveroanimum sed in clerum el prajcipuos civitatis rejecta estjnec
et Ugoni infensum, quonomincin tantammiscriam tota ruina in Ratherii caput decidit, nisi post scrip-
deduceretur, sibi fuisse inficiari videlur. « Cmpit tam quamdam epistolam.cujus ipse auctor et totius
me custodiam in quadam Papias
Ugo, retrusit in moliminis incentor traductus fuit.
turricula, non dico sine mei culpa, qui enim inter- 20. Hoc insigne factum, exquocalamitas Ratherii
talia saltem in vcrbo non offendit, hicperfectusest consecuta est, ex ipsius operibus, in quibus plura,
vir sed contra legem ita hasc cgit, et sine audicn-
; tamet si aliquantoobscurius,hic illic sparsim attigit,
tia. Dicat hic quisque quod volct temerariis enim :
j» erutre ac in historicam seriem digerere conabimur.
judiciis juxta Augustinum plena sunt omnia.Confi- Statuendum inprimis est tempus,quod in rebus
leor vero, ex quo eum primitus vidi, usque dum historicismavime requiritur. Ugonis victoriam con-
hominem cxuit, semper mo Thcodosii felicitatem tra Arnoldum affigendam anno i)35 dubitare non
imperatoris illi optasse, et adhuc ejus recordatione sinit chronographus Salisburgensis, quem P. Ansi-
me graviter affici dolore. » Ilsec scrlpta non vivcnte zius laudat. Udalberti enim Salisburgensis archiepi-
Ugone, scd post ejus mortem magni faciendasunt. scopi, qui Arnoldum Bajoariae ducem in Italica con-
Temeritati judiciorum refert atlributum sibi verae tra Ugonem expeditione secutus fuerat, mortem
rebellioniscrimen inUgonem, quemsemper dilexit, eidem anno tribuit scribens : Qtri dc invasione ltalise

cuique semper omnia prospera appetivit. Quajritur rcdicns obiit. Si anno 935 obiit Udalbertus, qui Ar-
nullam sibi datam audientiam, qua rerum abs se noldi militiam, uli solebat, secutus, cum eodem
gestarum rationem redderet. Culpam, qua se non utique de invasionc Italia.' rcdiit, in eumdem pro-
omni ex parte carere agnoscit, inter levcs recenset, fecto (xlv) annum Ugonis victoria incidisse dicenda
de quibus Jacobus ait : Ratherium vero ab Ugone victore captum mense
Qtii non offemiit in verbo, est.
liic perfeclus est vir (Joc. m, 2). Hac eadem de re Februario liquet ex libro secundo Prailoquiorum
latius disserens libro iv Praloquiorum (num. 5 et num. 24, ubiseptimummensem.id est Septembrem,
7), quem in Papiensi carcere scripsit, rebellionem, C oclavum vocat ab hujus, quae me deprimtt, imo cru-
cujus ipseauctortradebatur,merisinvidorumcalvil- dii calamitatis aceessione. Captivitatem, qua preme-
lationibus disseminatam innuit, eique fundamento batur intelligit, post quam si September mensis
innixam, « quia com malefactoribus, » inquicbant erat octavus, ea proecedenti Februario inchoaverat.
num.7 (id est, cum Veronensibus rebellionisaucto- Confer ibidem notas. Diem quoqueejusdem mensis
ribus) « conversatus, et dum caperelur inventus tertiarn ex lihro Prasloquiorum quinto colligimus
est : o pcrinde ac si episcopus.ut omnem suspicio- num. 12. Se enim eo tractatu, cujus causa captivus
ncm eximeret, debuerit exire ex urbe, et ad regem ductus fuit, deceptumtestaturpostridie ejusfestiB.
proficiscens, filios proditores deferre. Hanc suam quo
Mariaj, sibi intermissarum solemnia pacis oscu-
cuin rcbellibus [xliv] moram bona intentione pur- lum datum faerat. Puriticationis B. Marise festivi-

gat Jeremia? exemplo, « qui per charitatem,utdicit tas,quae sola inFebruarium niensem cadit,innuitur.
li. (Iregorius, dnm cives ab ingressu /Egypti non Postridie igitur ejus festi, id est, die tertia monsis
potuit cohibere, studuit illuc cumeis ct ipse descen- Februarii, anni, ut probavimus, 935, ille tractatus
dcre. » Et post nonnulla : « Cunctos ne ergo judi- esl habitus.quo ipsedeceptusincaptivitatemincurrit.
cas deponcndos, qui rebelles regihus cives et lilios 21. Id autem quaienus acciderit,nuncexplicandum
esse scicnles, non cos ut punirentur prodiderunt ; n est. Duo potissimum textus huic rcilucemalfercnl:
sed niniiM missas eis fecerunt, filios eorum bapti- alter ex epistola ad LTrsouem, inserta in librum Proe-
/ tverunt, prtedicaverunt, chrismaverunl, poeniten- loqUiorum tertium num. 27 alter ex libro quinto
;

tiam indulscrunt, rcconciliaverunt ? » Tandem ce- num.ll.Recuporata Verona abUgone.die festoPurifi-

sponsurUs olijicicntibus Arnoldum a sepalam fuisse cationis solemno sacrum celebratum fuit. Intcr hoc
suscepluui, excmplis sanctorum suadere nititur, quidam, ut videtur, r|iiscopi pacis osculum Ratherio
quandoque licere in urbem uastes ct invasores re- dederunt, « putantes eum nonquiapeccatorem.sed
cipere. Dum vero in Confessionis libro, num. 2, se quia deceptum damnatum. » Alii vero placcrc rcgi
niiilta pati scribit jiro abjurata Ugoni fide, aliquam qui pacis osoulum
liirsilan pivTsenti ambientes, illos
suam in rebellione culpam itcrum faterur. Qii;o ut dederanl severissimc reprehenderunt. ac sireuses-
cuncilicntur cum pr.-ecedcntibus, illuddiccndumvi- sot manifestus ei paois osouIpindjgnus.Haaaex libro
ilrlur Ratherium non fuisse quidem rcbellionisauc- quinto, num. 12, ubi cuiisultatioalque tractatusera-
turem, sedrebellionejam contlata in rcbelliuin par- stina dic habitus addUur,quiEtatuerio exitium attu-

Patrol. CXXXVI.
 43 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 44

litHic tractatus, lucescente die peractus, in episto A res, maxime si aut tuae ecclesia; fuerint filii, aut

ad Ursonem Veronensis ecclesiae clericum fusius

la fortn, quod absit, ejusdem cujus es
Porro officii. »

expomtur. Tractatui causam deditid quod pridic, huncsummum etejusdemofficii virumfuisseHildui-

seu ipso Purificationisdie, aliquanto post missarum num Mediolanensem archiepiscopum, in quo totam
solemnia acciderat. Qiucdamenim genseffera, etno- sane fiduciam habere debebat Ratherius, ex libro

bis [melius vobis] barbara, id est

nonltalicigeneris, Pradoquiorum primo colligere licet. De Hiiduino
qua3 in Ugonis exercitu militabat, post devictas et enim, ut,credimus,suppresso licet nomiue scribens,
inBajoariam pulsas Arnoldi copias Veronam reversa, quem e Belgio in Italiam secutus fuerat, eumdem
cum omnem rebellionis ut eral culpam in Veronen- auctorem praefertsicutolim sua: promotionis ad epi-
sis ecclesiae archidiaconum, et in quosdam honora- scopatum,itanunc eorum malorum,«ad quos jamde-
tiores Veronenses, maxime vero in clerum univer- ceptus sui causa decidit. Reminiscensnamquequod
sum [xlvi] retulisset ; « omnem domum Dei prasdari, contutit, obliviscitur quffi abstulit : recitansad qua?
omnes majores civitatis aut exmembrare,aut capti- illuin extulit, tacet a quibus dejecit ; tacens decus
vos duccre ipsum vero jam factum » (archidiaco-
;
ipsitis nobilitalis, notam quam ipsc intulit, refert

num) et illos qui postea principes fueruntproditio- paupertatis. » Vide ibidem notas.Hujusergoepisco-
nis Rathcrii, furca moliebatur appendere. Hinc in „ pi,cui maxime fidebat Ratherius,consilioobsecutu
libro Confessionis num. 2, « homicidia, exoculatio rus, ab eodem petiit ul ad se mitterentur primarii
nes, exmembraliones, pradas, incendia, vastitatem nvilatis. Itaque cum his et cum nonnullis externis
ac depopulationem, quae pro abjurata Ugoni fide » « lucescente die » consilium habitum ; ac in eo de-
contigerunt, defiet. Eadem porro gens unum epi- CKetum fuit, ut scriberetur quaedam epistola,quam
scopum, licet cumrebellibus inventum, «reservavit sl archidiaconus « auderetmitterc.quasiinscius di-

propterconsanguinitatem,quamcumillorum,inquit mitteretur criminis sin alias, sententiam illicosub-

:

(Prxloq. 1. tii), habebam primoribus, ipsoquc, ut iret capitis (Prxloq. 1. m, n. 27} ; » et similiter
dicebat, principe Ugone. »Consanguinitascumpri- ea epislola scripta omncpericulumdeclinarent.
alii

moribus ejus gentis adsoluteaffirmatur,quiareipsa Cuinam directa fuerit haec epistola, quidve contine-
cum ipsis sanguineeratconjunctus. Consanguinita- ret unde archidiaconus et coeteri rebellionis conscii
tem vero cum rege in sola opinione ejus gentis e yit83 discriminesubducerenlur,ignoratur.Id unum
sitam praeferunt illa, ut dicebat . Heec vero opinioea scimus eam fuisse conviciis plcnam ; Ratherium vero
forte de causa illi genti irrepserat, quia cum sciret eideni scribendae consensisse eo consilio, ut suum
eum Hilduino intimum, etiam consanguineumcre- gregem ab impendentibus malis erueret.Hoc autem
didit; Hilduinus autem cum Ugone affinitate jun- assensu praestiio « quemban quasi laqueum sibi,
ctus erat. Ratherius inlerim licet hac de causa re- C quo teneretur, injecit (Ibid., 1. v, n. 12). »Hacenim
servatus, seu a caBterorum
calamitate subductus, epislola promulgata, ut videlur, sine auctoris no-
asportnlus tamen aliquem tutumlocum ubi
fuit in : mine,cum quidam, cuiab archidiacono missa fuerat,
cum de archidiaconi, clerieorum ac caeterorum ca- de auctore inquirerel ; Urso, cujus manu fuerat
ptivorum periculo maxime laboraret; totam subse- qnidcm est se illam scripsisse,sed
exarata, professus
quentem noctem insomnem ducens, « precibus, hu- caeteris, qui in eam operam dederant, silentio prae-
miliationibus, lacrymis, promissis, amicumque in- termissis, unum Ratherium auctorcm, ac tolius mo-
terventu »eos eripere studuit. Uursaniintercaeteros liminis incentorem pnetulit (76., 1. m, n. 271. Ita
vitam et libertatem obtinuit. Ut autem et caeteris haec epislola ceteris ab omni periculo ereplis, in
prospiceretur, « crastina die », id est, dietertiaEe- unius Ratherii perniciem conversaest ac propterea
;

bruarii, primarius et summus quidam vir,« in quo in laudatis adUrsonemlitteris scripsit (Ibid.): « Dum
totafiducia boni eratproventus, « missis sa;pissime vobis consului » ei epistolae assentiens [xlviii], «me,
internuntiis Ratherio mandavit, « ne asuo consilio ut videtur, neglexi : dum vobis, licet vcstrae moli-
deviaret in aliquo, promittens omnia sese fine pa- tionis ex parte eonscius, peperci, meprodidi. » Ho-
cturum optimo, tantum in pacto perstaretpromisso litionis nomine rebellionem, ut putamus, intelligit,
(Prxloq. hb. v, n, 12). Hunc virum primariumet
»
q quam dum vestram, non vero nostram appellat.cum
summum, m quo, etsitolafiduciabonierat proven- ejus auctores indicatVeronenses,quibus sane omnem
tamen consilium inRatherii ruinam recidit,
tus, ejus
ul erat eiilpam abUgonis militibus tributam vidimus,
episcopum fuisse ex contextu manifestum est. Ibi-
Itunvero se ab eaexemptum significat. Dum porro
dem cnimauctordeepiscopisqueritur, qui sesenon
se ejusdem rebellionis conscium ipsis rebellibuspe-
solum in reipublicee negotiis immiscebant,
sed in percisse testatur, id forsitan respicit, quod exlibro
aliisetiam pejoribus.suumque casum exempli causa quarto Pra?loquiorum, num. 7. paulo ante explica-
subjicit. Hine quoque eos qui suae calamitatis
fuere vimus ; se nimirum, et si rebelles regi cives et filios
auctores, non solum suae Ecclesia; filios fuisse, sed esse sciret, nontameneos,utpunirentur, prodidisse,
etiam unum ejusdem officii, id est episcopum,
non De hac molitione infgonem fortassis agebat laudata
obscure tradit.dumalium secum loquentem inducit
epistola, sed ita ut auctorum nominibus parceret.
his verbis: » Non minusvero,siitaest,temetipsum
Huic quoque epistolae cum assensisset Ratherius,
[xlvii], tuosque quam ipsoslugereconvenit
tradito- ipsis reis exprimendis pepercit : sed cumUrso inqui
 :

45 PROLEUOMENA. — HATHERII YITA. 46

situs ipsum episcopum auctorcm ac totius
epistola: A quebantur. Aliquem vero praepotentem episcopum
molimittis tmcenfore?nafBrmasset,nec ante ferendam in causa fuisse hujus silentiiinnuunt illa
libri quar-
de ipso sententiam ulla ei (2) audientia concessa ti 1'iMdoquiorum. num. 22: « Ore pessimi et inau-
1'uisset ; ipse solus in discrimen venit. Hinc enim diti generis silentio, infelicissime,fper quemdam
Ugone regeimperante captivus Papiam ductusfuit: ejusdem ordims (episcopalis) obturato. »
quamcalamitatem fraudi.dolo et factioni adscribens
23. Ha; tot ac tantae calamitates atque obtrecta-
libro v Praloquiorum, num. 27 se « fraude prodi- :

tiones Ratherii animum nequaquamfregerunt

tum, negligentia destitutum, dolo captum,factione ;pro-
ditoresque sibi obloquentes aequo animo
ad ha?c incommoda devolutnm » querilur. [l]. tulit.
.Mentis aciem ad Deum elevans, omniumque
V. —
aeru-
Quanta in Papicnsicarcereperpes>,uss.it. Scribit
S
mnarum suarum causam in sua peccata referens,
adUrsonem Veronensis Ecclesix clericum. Episcopo
« Peccatis meis, inquit, heu dolor
abduotopluresinfantes Veronx sine baplismate mor- facientibus, et !

lui.ln carceris otioscribitsex libros Prxloquiorum. multa majora merentibus,ad haec, quae patior, sum
devolutus Prxloq. 1. vi, n. 25) » divineeque pietati
22.Suum carcerem Ratherius turriculam Walberli ;

gratias retulit, qua; ila secum egit, « ut in isto ne-

nominat (episl. 5 ad Jo., n. 6), ducto fortassis no-
mine a Walberto judice praepotenti, qui cum contra _ cessitatis camino absumens deleat, scque hoc in
seeculo ita emaculet, ut nihii inveniat, quod edax
Ugonem conspirasset, Papiae in carcere fuit capite
illeinexstinguibilisignis futurus exurat ;potius ejus
diminutus (Liltpr. /. m, e. 10,11 . Hunc carcerem
gratia inveniat quod remuneret, justitia quod co-
Iriplici scra vel ostio clausum indicantilla auctoris
ronet (lbib., lib. v, n. 20). » Hinc proditores et ob-
lib. ii [xlix] Praeloquiorum : num. 1,« Trimodoque
trectatorcs suos, qui tanto suo, uti appellat, bono
inclusus constringar ergastulo. » Quanlas hic, ubi
cum causam dedcre, de se optime meritos om-
veluti
duos annos dimidio dctenlus fuit,miserias per-
nibus officiis prosecutus est. Audiantur quae scri-
tulerit, innuit libro Praeloquiorum tertio num. 13,
psit ad Ursonem diaconum, qui omnium maxime
in quo episcopi nomine«in carceresub vinculisge-
nocuerat. « Legitur autem ibi in historia Tripar-
mentis,despecti,injuriati,vilipensi, carccrati, ligati,
tila, quod quidam in pastu occupatus pecorum
nudi,famelici,sitibundi,miseriarumque omnium co- cum
pia refertissimi» seipsum reprasentat.Similia repe-
occidisset quemdam, et fugisset pavore actus in
tit num.T.Accedebant ad cumulum Ve-
libro quarto
eremum, sanctorum Patrum exemplis bono as-
et
suefactus, fuissct eremita perfectus, semper bene-
ronensium obloquia contra ipsum sparsa, de quibus
dicebat scelus, quod sibi tanti fuit causa profectus.
cunqueritur lib. m, num. 24: Nec desunt interea <•

Haec ideo retuli.ut hinc colligas.quantum meo pro-

etiam in episcopio corrosores, qui concinnent
nunc et adversus istum qua?dam obloquia, et hoc C fectui militasti, dum me, ut penitus deficerem,tam
graviter accusasti.Nam si prssens esses,et permit-
non cxteri, sed agunt privati (id est intimi ac fami-
Ijares ,qui deljuerant testes
boniejus essepropositi.
teres, manus osculis dcmulcerem praadulcibus epi-
stolae illius scriptrices quia haec causa materies et
Faciunt hoc, inquam,non inimici,sed amici dolosi, ;

unanimes quondam homines.et aliquando dulceset totius mea3 summa fuit,ut opinor, salutis :perhanc
morti, ut credo, aeternaj subtractus, ct vitsa sum
noti.qui simul cum eo dulces capiebant cibosin do-
mo Dei (nimirum ecclesiastici Veroncnses), quasi
rcdditus Tantum vero hac me occasione con-
sidero profecisse.ut nullnm mihi amplius, quam
cum consensu coambulantes.et cum ad coelum us- te

que tollentes, et beatumjustum sanctumque dece- videam ampleclendum,qui mihi matcries tanturum
fuisti bonorum. autem me, et ut hoc dicam.ipso
ptoriis non minus quam ailulatoriis favoribus pro-
mei infortunio fortunatissimum.etiamsi nihil aliud
nuntiantes. » Inter hos oblocutores unus fuit.cujus
nomen Urso, Ursus his verbis indicatur in epi-
vel
quam le tibiquc cunsimiles cognovisse ejus benefi-

stola.quam episcopus e suo carcere ad eumdemdi- cio contigissetmihi unde omnia non solum tibi
:

parcens, sed el uberrimas pro his tibi gratias refe-

rexit: Necatuoderivatonomine vocitenturUrsini
>

rens, admoneo, lili, utquiajam nunc indicibiliter

vel Ursani Praelog.l. m, n, 28).»Hujussocer erat ca-
thcdralis ecclcsiae archidiaconus,et ipse profuisti mihi, caveas ne omnino mei odio obfueris
quoquc in- |)
tibi Ibiii, 1. iii, n. 28). »
ter ejusdcm ccclesioe canonicos censcbatur. Uterque
cum caetero clcro adversus rcgem conspiraveral -i.lnterim Ikitherius sui gregisct animarum suaa
rque in vita discrimen fuerat addui tus :el atri- cura? commissarum, quaj episcopo
abducto maxi-
que Rathcrius suo quoque periculq prospcxit, uti mi lispendium patiebantur, detrimentis angeba-
pracedenti paragrapho exposuimus.Ursus veropost tur.Huc spectant illa,quibus alium secumalloquen-
tantum bcneficium ingratus.Ratherio tametsi capti- temel consolanteminducit.«Destitutionemverotuo-
vo obtrectare non desinebat. Ipsi igitur e careere rum cuui magnopere debeasplangere;nontamenin-
memoratas litteras dedit,ut eum a maledictis com- consolabiliter te idconvenil agere.... Quod si proli-
pcsceret.Dolet prsterea sc derelictum ab omnibus, xitas te excruciat temporis, et perditio oontristat
ac praesertim ab episcopis, qui tanquam mutaani-
obeunlium sine subventu baptismatis idque tuos ;

malia in hac tanta ipsius calamitate nihil j.ro eo lo- non curare tortores,tantum de tui cruciatu i.i]suas
(2) In epist. 5 ad Joan, num. 4, cl v Praeloq num.
1.
, 13, so a laicis, nulla pneeunte audientia,
exsilio deportatum aflirmat.
47 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 48

ut compleant voluntates, perpendis Dei te totum ; A tantas miserias adductum suspicarctur, suam do-

subdcns yoluntati ct disposito.vitam ipsam darc,nc ctrinam doclrino? S. Augustini consonam prrefert,
dicam dispendium omnimodum honoris pro grege profossionemque (idei S. Athanasii symbolo confor-
paratus subire.illius dicentis uterevoce :Si propter mem in fine tertii libri appendit. Quintus liber de
me h;rc tcmpestas est tollite me et mittite in mare
;
episcopis agit pluribus, dc cceteris aulem Ecclesioe

(Joan. i, 12): tantum ne diutius mei causa navis gradibus ac de mouachis brcvius. Dum episcoporum
periclitetur Ecclesioe, tam innumeros, heu dolor ! abusus insequilur, quaedam de suis calaraitatibus
lilios morti transmittens Kternffi.«Infortunium,quod iterum profert.Sextus tandem liberdecommunibus
hic paucis indicat, fusius explicatur libro lv Proelo- Christianorum officiis agit, de vitiis eapitalibus, de
quiorum, num 21 :«Cui vero,dicamus, imputabitur, pcenitentia, charitate, relatione operum in Deum,
quod tanta multituJo, quas pie per gratiam Christi aliisque ejusdem generis pluribus. In his omnibus
liberata,regna debuerat intrare ccelorum, impie de- multa ejus netalis disciplinam, nonnulla historiam

relicta cumulavit infernum ? Nam.... quorumdam, non pauca catholicam doctrinam.

illustrant,

proh dolor relatu cognovinius, quod eodem, quo

! 26.Hac postrema in re animadvertendumestlibro
absens fuit (episcopus), paschali tempore cum ba- quarto,num. 15,luculenter refutari eammalesanam
ptisterium non fuisset (chrisma deficiente quidaret) cujusdam sententiam,«qui pr;esentibus quibusdam
I!
in eadem ecclesia celebralum; tanta elades in civi- nec modice eruditia cpiscopis,ausus esl illud,quod
tate contigit infantium, et hoc solummodo non ba- canitur in Ecelesia, improbare, yidelicet sanctus
ptizatorum, quantam nullus meminil inquam prio- omncs cum Chrislo in oeternum regnaturos fore,as-
rum, ita ut passim per domos, a matribus non qui- serons nec diccndum,nec credendum,aliquem proe-
dem sponte suffocati, unum ter Deuni in aeternum regnarc,sed fatendum sanclos
totius civitatis facere

possont, tamen timor Dei eodem ullus esset in

si tantummodo cum illo gaudcre.In quo tantum infe-
loco lamentum, pro vindicta divina? animadvcr- liciter convaluit, ut ipsum, pro quo totum [foiie

sionis lugentibus aliis.aliis tam temporalem, quam tantum] in praesenti laborat, tantaa felicitatis dulci-
teternam et natorum et genitricum mortem plan- sonum a cantu Ecclesi;c secreverit mclos. » Indi-
gentibus. » Hoc factum contigisse arbitramur anno cantur illa hymni, qui canitur in laudibus festi
935. Hoc enim anno cum sub initium Februarii e omnium Sanctorum :

Veronensi urbe Papiam captivus ductus fuissetepi- Quicunque in alta sideruin

Reghatis aula prinoipes, etc.
scopus in ea rerum perturbatione provisum non
;
Is, qui hosco versus, vel ipsorum versum causa to-
fuit.ut proximo paschali tcmpore sacrum chrisma,
lum hymnum a cantu Ecclesiae secrcvit.aliquis ma-
quod ab episcopoconsccrandum est,pro conficiendo
^ , - n gnae auctontatis eniscopus luit cuius errori palam
sacro ionto m promptu esset. Hinc eodem anno u °
• .
,
TT .
, ;

:± _ _,._ ___. / _.,. „

proposito alios [liii] conniventes nihil apposuisse
fontis benedictio defuit,multique propterea infantes
signiticatur his verbis : « casca cascorum, et di-
sine baptismate obierunt. Ilanc cladem iufaniium
centis scilicet et conniventium hac duntaxat inpar-
appellat, qua cum « lnnumeros filios morti octernas
te, et stultissima, si lamen dcfendatur, stullitia ! »
transmissos » affirmat,sancti Augusttni et aliorum
Et num. 16 : « Dic mihi, rogo, hoc aut dicens, aut
Patrum sententiam secutus agnoscitur.
tacendo consentiens, aut (quod multo pejus cs! as-
24. In Papiensi carcere cxternis curis vacuus,in-
tipulando confirmans, » etc.
signe opus Prwloquiorum in sex libros distributum
composuit,quo omnium cujusque ;etatis, sexus,con- § VI. — Pvst Papicnsem carccrem Comum relegatur.
Emendai clariori slijUt doscribit vitam S L'n-
el
ditionis ct ordinis hominum ofticia explicat et vitia ; tnari, quam ibidcm invenit. Comensi exsilio solutus
atque abusus eo tempore invalescentes perstringit. in Gallias proficiscitur. Scribil ad Rotbertum ar-
Medttationes cordis et Agonisticon etiam inscripsit, cxiepiscopum Trevirensem. In Ptovincia Roestan-
giium litteris instituii, et librum scribit de arte
quia hi libri multas meditationis materiam prasbcnt,
grammaticss. Episcopatum inibi recusuL ct Lau-
et Christianum hominem veluti athlctam ad ccr- bias in suum monasterium revertitur.
tamen informant.Hic Papiensis carcerisfructusfuit. 27. Duobus annis ct dimidio, id est a Februario
Duopriores libri cujusque [lii] hominis privati in- anni 935,ad Auguslum usque anni937,in Ticinensi
jj
stitutiones continent. Tertius et quartusprineipem carcere exactis, Ratherius in cxsilium mittitur
instruunt; explicatisque iis, qua? ad vitam ejus [episi. 5 ad Jo., n. 5). Hoc exsilium Coni fuisse
pertinent.qujeque subditis ac sibimrtipsi ab eo prte- discimus tum cx Fulcuino.tum ex epistola Ratherii
standa sunt,
llla fusius prosequuntur, quseidem Ec- ad monachos Lobienses, quam vitae S. Frsmari
ejusque ministris debet. Hic pracipuus eo-
clesise
pra3fixit(FuLc.,c.20). Eain urbe se apud episcopum
rumdem librorum scopus videtur. Multis auctor de exsulassc testatur.dum in laudatis litteris, num. 1,
duabus potestatibus disserit. Ubi autem episco- scribit:« Apud venerabilem nuper sanctaeCumanae
palem dignitatem et auctoritatem commendat, non Eccleslae juslo Dci judicio exsulantes episcopum, »
pauca de suis oerumnis inspergit, ac de his, quse Cumanus seu Comensis ille
etc. episcopus. apud
suarum a>rumnarum oceasione acciderant. Episto- quem exsul erat, vocabatur Azo, ut liquet ex do-
lam inserit in carcere seriptarn, cujus ante memi- cumento anni quod Ughellius edidit. Dum in
937,
nimus et nc quis se aliquo errore circa fidem in
:
episcopio versaretur, vitam S. Ursmari primi abba-
 :

49 PROLEGOMENA. — RATHERII YITA. 50

tis Lobiensis ab Ansone abbate scriptam ibidem in- A conjcctura, num. 3 : Dum in aliqua ex his provinciis
venit, sed stylo adeo barbaro ac mendis vitiato, ut degeret, litteras a Rotberto Trevirensi archiepiscopo
obscuritate ejus offensus, eamdem non tam emen- accepit, qui aliquot qua^stiunculas ei solvendas
dandam, quam clariori stylo describendam putave- proposuit. In responsione, quam ei dedit Ratherius
rit. Hinc non incongrue inter ejus opera edetur. epist. 3, ipsum « archipra:sulum nobilissimum » vo-
Ulam sic expurgatam et lucubratam auctor misit ad cat, quippc qui a Theodorico Saxoniaj duce progeni"
Lobienses monachos, qui S. Ursmarum sui ccenobi 1 tus, sororem habebat sanctam Mathildem, Ottonis
patronum venerabantur. Germaniffi regis,ac postea imperatorismatrem.Cum
28. Interim in ea Galliarum parte, qua: Burgun- qua^stiones propositre ad profana studia pertine-
dia* regnum tunc dicebalur, episcoporum synodus rent, ejusdemque essent generis ac illac quas ante
cogenda erat. Ad hanc Wido archiepiscopus Lugdu- episcopatum solvendas a Mediolanensibus acceperat,
nensis, ct Sobbo Vienniensis, Godescalcus [uv] et eo se nomine ab iis dissolvendis excusat, quia stu-
Aurelius episcopi invitarunt etiam Ratherium,quem diis ejusmodi post episcopalem ordinem valedixit
cum ob eelebritatem nominis maximi facerent,eum- « Infulatus, » ait, « hac qua Dei misericordia fungor

dem coram agnoscere, et cum eo in concilio agere sarcina, illud statim desii agere, injunclum mihi in
peroptabant. Ipsum forte e carcere dimissum scie- n hoc officio cogitans, in Dei potius legedie ac nocte
bant at exsilio Comi adhuc detentum ignorabant.
: meditari dcbere. » Non negat ea studia aliquid ad-
Ad hos itaque dedit epistolam, et cum in ipsa in- jumenti episcopo posse afferre, si ipsa in sacrum
scriptione se exsulem prsfert, tum vero exsilio se usum traducat :« Servus vero ille nequam, » addit,
impediri affirmat, ne ad synodum invitatus accede- i de Evangelio ideo damnationis aeternae addictus est

ret. « Ea, inquit, Domini, quam maxime causa est, eloquio, quia talentum intellectus maluit terra man-
quod juxta vestrum non occurri vestras dominationi dare.quam coelo penitus destinare.Quae similitudo,
prceceptum quudjuris ipse non sum proprii. Fa- ut reor, monet inter caetera me peccatorem, tantil-
;>

mam, quse de se erat vulgata, modeste extenuat. lum ingenioli, quod Deo sum assecutus largiente,
Miseriam,qua etiam extra carcerem in exsilio pre- illo potius acui oportere, ubi Christus est in dextera
mebatur, leviter tangit, ejusque istud indicium af- Dei sedens,quam terrenas vanitati committere,et nihil
fert, deesse sibi chartam, qua longiorem digniorem- aliud cxinde nisivenlum inanem, nec sine detri-
que epistolam Subsidium aliquod postu-
scriberet. mento anima1 maxiirio captare.»Cum porro aliquid
lat et cum ipse ad eos non posset proficisei, sex
: subsidii sibi Rotbertus promisisset, gratias agit,id-
libros Praeloquiorum, quos in Ticinensi turricula lu- que in prasenti necessilate quam citius prsstandum
cubraverat (Vid. Prxlonuior. 38 Fulc. c. 20),
1. v, not. ; deprecatur. Librum aliquem Ratherii idem archiepi-
sui loco au ipsos dirigit,ut Fulcuinus etiam notavit. C scopus videtur queesisse. Volumen Praeloquiorum,
Aliarnquoque perbrevem epistolam, seu potius ad- quod unum habebat in promptu, eidem direxit ea
notalionem in epistolaj formam eisdem dedit, ac in conditione, ut illud sibi ocius remitteret.Hanc au-
quintum Pneloquiorum librum inscruit.num 13,qu32 tem epistolam post initium anni 940 ab exsilio Co-
in epigraphe eos in concilio convocatos prasfert. mensi dissolutus scripsit, antequam in Provinria
« Ralherius exsul Widoni atque Sobboni archiepis- Roestangni institutioni sese addiceret. Hinc cum
copis cteterisque coepiscopis in concilie residenti- nulli esset obligatns, Rotberti servitio sese paratum
bus. "Eum autem in locum laudati libri inserta fuit, exhibet, ut in prima adnotatione ad camdem epis-
ubi conquerilur, neminem inveniri, « qui pro indi- tolam pluribus constituimus.
gentibus interveniat, pro damnatis exoret » eos- : 30. Interim omnibus egens, in Provincia, ut sibi
demque ad ea relegenda et expendenda excitat, qui- victum compararet,docendiofficium suscepit.«Cum
bus ad sui commiserationem opemque ierendam,et -
in ea parte l'.urgundiav>inquitFulcuii'usc.20,«qua3
ad palrocinium prose interponendum permoveren- Provincia dioitur, mansitaret,filiurn cujusdam viri

tur; cum praesertim apud Ugonem regem conregio- ditissimi nomine Roestangum ad imburndum litte-
iKiliin suum eos plurimum valere confideret. ris postulatus recepit. Hoc in [lvi] munere librum
•>

29.Totidem annos exegit Comensi exsilio,quot

in rj condidit « de arte grammatice, quem gentilio lo-
in Papiensi carcere, id est annos duos cum dimi- quendi more Sparadorsam. vocavit; pro ooquodqui
dio (cjiixt. 5 ad Jo., n. o.Fuit igitur exsul Comi ab scholis assuesccret puerulus, dorsum a tlagris ser-
AugUsto anni 937 usque ad initium oiroiter anni vareposset.»Confer praMationem gcneralcm, num.
940. Cum autem Ugone invito se ab hoc exsilio li- 19. Aliquod uon brevetempue inRoestangni institu-
bcratum affirmet; vel clam Como effugit,vel regem tione transegit cuju- .-aus.i
: ibi(id est in Provin-
invitum eo seasu dixit, quia non sponte, sed lauda- cia ei episcopatus datus est.qnem relinquens
Lau-
tis forte episcopis ageutibus abeundi facultaa eidem lniis r.A.-1-tilur,. .qucinailmcdum lau.latus Fulcuiniis
regi extorta Como in Gallias scse reccpit, et
fuit. prodidit.InConfessionislibroposteriussoriptoduos
fortassis apud Widonem aut Sobbonem, qui eum tantum episcopatus sibi collatos innuit, nimirum
videre expetebant. Hoc tempore peragrasse videtur Voronen em el Leodicensem, e quibuB ouni «eque
trosGalliarum provincias, Burgundiam,Provinoiam fuiseel pulsus, in eodem libro exarato posl
h«C sibi a
[lv, ct Septimuniam, quarum meminit in Qualitatis nem etiam de scdc Leodicensi, num. 2,
51 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 52

c onfessario dicta rcfert : « Te duo episcopia perdi- A. binde accedentibus, ac proesertim Mediolanensibus,
derunt. » Si duos tantum episcopatus amisit, duos rex Ugo, ergaquem Itali rnale erant affecti, Medio-
tantum susceperat. Iiic igitur terlius episcopatus in lanum misit Filium Lotharium.petens aBerengario
Provincia, ipsi datus, id est, oblatus quidem dici Itali.T- primatibus, ut si se in Italia re-
et cseteris
potest, collatus vero non item. gnaro amplius nollent, fllium saltem suum adole-
31. Itaque post institutum Roestangnum, recu- scentulum, qui nil in eos deliquerat, et ex voto ip-
sato episcopatu ipsi oblato in Provincia, Laubias ad sorum educari poterat, regem agnoscerent (lviii .

suos monachos rediit.Tempusa Fulcuino indicatur. Illi misericordia inclinati, ipsum Lotharium in ec-
« Richarius,» inquit, n tunc adhuc supererat, a quo clesia ante crucem prostratum erexerunt, et regem
favorabiliter receptus, Laubiis est habitare permis- proclamarunt. Id affigendum anno 945 Frodoardus
sus ; nec multo post Richarius decessil, postquam in coffivus auctor nos dubitare non sinit; hoc enim
episcopatu viginti duos annos peregit. » Richarius anno scribit in Chronico :« Ugo rex Italis regno
Leoilicensisepiscopus,quisimul erat abbasLaubien- depulsus a suis, et filius ipsius in regnum susceptus
sis, promotus fuerat anno 922, ut vidimus num. 10. est. » Interim Ugo suoe vitse periculum metuens,
Si autenm in episcopatuviginti duosannos peregit,» Papia cum magna auri et argenti copia excedens,
e vivis sublatus fuit exeunte anno 944, vel potius in- iter susceperat Alpes versus deserturus Italiam. In
I!
eunte anno 945, quo ejus mortem et Ogonis, seu non rccusare, quomi-
itinere nuntius retulit, Italos
Hugonis ejus successoris electionem duo Chronica nus ipse quoque Italiae rex esset; unde laudatus
Leodiense et Lobiense cum Frodoardo notarunt. Frodoardus refert ad annum 946. « Ugo rex Italiae
Ratherius igitur a Tichario episcopo siniul et abbate a suis in regnum recipitur. » Id Bercngarii arte
paulo ante ipsiusmortem in Lobiensemonasterium factum est.ne ultra montes tot thesauros transfer-
reeeptus anno 944 e Provincia Laubias concessit. ret, quibus Burgundionum aliorumque Gallorum
Ibitamen modicum immoratus cst; nam anno 946 exercitu comparato Italicum regnum recupare pos-
Veronensem episcopatum recuperaturus Italiam re- set. Cum memoratus Frodoardus id assignet anno
petiit; ut ex sequentibus patebit. 946, Liutprandus autem utramque filii primum,
[lvii] § VII. — Hathcrius
red.it in Italiam Ugoiiem re- et dein patris receptionem ita describat, ut altera
gem ronventuras. Capitur a Berengario. A Milone
ab altera non multum abfuerit; priorem illam ac-
comite in episcopatum Veronensem revocatur. Ugo
rex descruit Italiam anno 947, non vero anno 946; cidisse credimus sub finem anni 945, istam vero
diem autem supremum obiit in 1'rovincia non anno altcram sub initium anni 946. Cceterum Itali reipsa
947, sed 948. nudum regis titulum Ugoni et filio ejus Lothario
32. Berengarius Eporedia; marchio, Berengarii reliquerunt, Berengario totius regni summa ac po-
imperatoris ex Gisla nepos, qui anno 930 Ugonis testate delata.
insidias declinaturus, apud Etimannum Suevise 33. In hisce rerum angustiis Ugo poenitens eo-
ducem confugerat, anno 945 cum levi militum rum, quffi contra Ratherium gesserat, et fbrtassis
agmine per Venustam vallem in Italiam contcn- etiam pcenitens, se in Ratherii cathedram suffecisse
dens, castra applicuit ad munitionem Tridentini Manassem, qui tam aperte defecerat, cjus videndi
agri,qua; vocabatur Formicaria. Manasses archiepi" et restitucndi, si possct, desiderium pluries decla-
scopus Arelatensis, et Ugonis regis consanguineus, ravit [epist. 5 ad Jo., n. 5). Id ut accepit Ratherius,
eui idem rex tres sui regni Ecclesias tradiderat, anno scilicet 946, « sedit animo, » inquit epist. 5,
<( seu, quod verius est, » inquit Liutprandus, « in es- « illum adire, ejusque calamitatem omnibus diebus
cam dederat (Liutpr., 1. iv, c. 3), » nimirum Vero- obsequio solari : nam nec defuerat,qui intimaret,
nensem, Tridentinam ct Mantuanam; cum Tridcn- quodque Deus ab illo avertat
sero licet, ut timeo,
tinam quoque marchiam administraret, laudatam postulo, quod pcenitens sspe optasset, ut daret
munitionem Adelardo clerico suo commendavcrat Deus, quo ad eum venirem, et si valeret, restitu-
(Ib., 1. v, c. 12). Cum hoc Berengarius
collocutus' tionem mihi impetraret; sin alias, daret pccunia?
jurejurando spopondit, se Manassi daturum Medio" tantum,ut amplius non egerem.» Ratherius itaque
lanensem Ecclesiam, ua? parti opem ferret. Hic Ugonem conventurus Laubiis discessit. At in itinere
p.
spe hujusmodi illectus, non solum eam r Berengarius ipsum comprehendit. Id Manassis stu-
tio
nem Berengario tradidit; vcrum etiam totam Ita- dio factum est, quippe qui Veronensem Ecclesiam
lmm ipsi conciliare studuit. Fama hujus
rei eitius sibi ab eo adimendam metueret. Tribus et semis
vulgata, cocperunt mox nonnulli, Ugone
deserto, Be •
mensibns Ratherius fuit sub custodia retentus:
rengario adhajrere. Inter hos Milo, comcs
Verona; inde autem emissus, Veronensi Eeclesias reditus est
prwpotens, primus fuit qui dum Ugoni :
suspectus Milonis comitis opera, ut scilicet Manassem ex-
Papiam fuisset evocatus, ibique appositis
clam custo- pelleret : [lix] timebat enim, ne is, qui potentia va-
dibusobservaretur productaccena usque ad mediam
:
lebat plurimum, pecnilentia ductus, a Berengario
noctem,custodibusquevino6tsomnoconsopitist\iga deficiens, ivconciliaretur cum Ugone avunculo suo,
se subduxit, el uno tantum comitante
Veronam per- sibique iterum rebelli exitium pareret. Hasc gesta
venit, ubi Berengarium statim accivit
atque rece- esse anno 946 perspicuum fit ex documento, quo
pit.Aliis autem atquealiiaad Berengarii partes su- Ratherius in Veronensis episcopatus possessione
 :

83 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA. 54

prsfertur Januario mcuse anni 947. Hoc documcn- A Raliam deseruisse dicendus tantum innuunt
est. Id

tum nuper vulgatum a marchione de Dionysiis ca- alterius adnotationis verba « post decessum ipsius
nonico nostra cathedralis ecclesis, est instrumen- Ugonis, postquam Ugo ex Ilalia decessit
» id est, :

tum actum « in civitate

originale commutationis et decessissc quidem mcnse Aprili anni 947, ex
Verona inter domnum Ratherium venerahilem epi- chronicis notis ibidem dcsignatis, agnoscitur ; ac
scopum sanctaj Veronensis Ecclesi», nec non et propterea jure Sigeberlus et annalista Sexo « Ugo-
inter Leone filius quondam Theudelavo de Arega- nem Arelatum, unde venerat, rediisse » eodemanno
sta, » cui et ipsc Ratherius propria manu suhscripsit referunt. Enimvero instrumentum commutationis
cum csteris cathedralis ccclesios clericis, « re- paulo antc laudatum cum « Ugonem regem hic in
gnante domno nostro Hugo rege hic in Ralia anno Italia » exhibebat mense Januario anni 947 ipsum ;

vicesimo primo, et domno Lothario filio ejus rege hoc tempore adhuc in Italia fuisse demonstrat
anno sextodecimo sub die de mense Januarii in- neque enim post dimissam Italiam « rex hic in
dictione v, » sunt characteres anni 947. Si autem Italia » appellari potuisset. Opponit Muratorius Lo-
Januario mense anni 947 Ratherius pacifice episco- tharii diploma pro Ecclesia Regiensi datum xiv
patu fruebatur, tribus autem et semis mensibus Kal. Junii anno Dominicv Inearnat. 946, anno Dom-
antea captivus fuerat ; captivitas profecto ejus inci-
B ni Lotharii 17 per ihdict. 4 [Annal., an. 946), in
dit in annum 916 ; et probabilius etiam reslitutio
quo cum non memoretur rex Ugo, eum ante diem
ejusdem in episcopatum ante Januarium anni 947
19 Maii anni 916 ex Italia jam exiisse colligit. Hoc
aslruenda videtur.
vero argumentum minimi habendum est, cum
34. De anno 946, cui caplivitatcm et restitutio- chronica; nota? ejus diplomatis apertum errorem
nem Ratherii in suum episcopatum assignavimus, contineant. Annus enim decimus septimus Lotharii
nemo ambiget. Qusstio solum moveri potest de nec cum indictione 4 concordat, nec cum anno946.
looo, inquo ille a Bcrengario captus fuit recen- : Cum Lotharius regnum inchoavcrit exeunte Maio
tior enim casteroquin doctissimus auctor ralus anni 931 annus decimus septimus regni ejusdem
;

Ugonem anno 946 deseruisse tandem Raliam, et Maio anni947,desiit autem exeunte
inccepit exeunte
in provinciam sese rccepisse, ubi supremum diem Maio anni 948. Hinc si diploma legitimum est,
clausit (Florius, de privileg. dissert. 2, p. 77) ; dics 19 Maii anni decimi septi.ni regis Lotharii
Ratherium Laubiis in provinciam iter suscepisse, pcrtinet ad annum 948, caque notatio-chronica sic
ut Ugonem conveniret, et hoc in itinere compre- emendanda est xiv Kal. Junii annoDominicx Incar-
hensum existimat.At cum, dum ad Ugonemadhuc na/ionis 918, anna Domni Lolharii 17 pcr imlict.6;
in Ralia degentem proficisccretur, in Ralia quoque (]
[lm iquoquidem temporcsolus Lotharius rex nomi-
fuisse captum a Berengario, vel ex eo certurn lil, natur, quia tunc Ugone jamdiu ante ex Italia pro-
quia Berengarius in sola Ralia potestate regiaute- fecto, ima etiam mortuo, solus in Italia regio no-
batur. Accedit vcro et illud, quod Ugo exltalianon mine fruebatur. Qua? emendatio confirmatur etiam
abiit nisi anno 947, postquam Rathcrius suffi sedi aliodocumentooriginali, quodinarchivoVeronensis
restitutus fueral
-
In brevi Chronico regum Italise, monasterii sancts Marise in Organis custoditur.ubi
quod edidit Muratorius, duae notationes leguntur, hae chronicc notoj leguntur : « Regnante domno
quae id exploratum facient (T. IV Rer. //((/., p. i 19 . nostro Lothario rege hic in Italia anno regni ejus
Una de Ugone rege: « Regnavit annos 21 explctos, seplimo dccimo sub die de mense Februarii In-
et mcnses 9, et dies 3. » Altera de Lothario :
dictione scxta. Nequc vero sententi;e nostras
»

« Post decessum ipsius Ughoni regnavit ipse Lau- adversatur diploma ejusdem Lofharii a Muratorio
tharius annos 3 expletos, et menses 7, et dies 2. vulgatuni tomo V Anliquitatum Italia: pag. 357, in
Obitavit [lx] die Veneris, qui cst decimo Kal. Deccm- quo solius Lotharii regis lit mcntio his chronicis
bris anni 950. » Verba hujus secunds: adnotationis hotissubslgnatis: « Quatuordebimo KalendarumFe-
« post deccssum » Muratorius de Ugonis mortcacci- bruariaram anno Dominieoa incarnationis947, anno
piens, computatis annis, quibus posteum rcgnavit veroLotbariiregis l7,indictione6. » Januariuscnim
Lolliarius, illius mortem aftixit diei 21 Aprilis mensis junclus cum anno Lotharii 17, et cum in-
anni 949 (Annut. ad an. 947). Verum prior adnota- dictione 6, convonitanno eersa vulgaris 948 ncc ;

tio animadvcrsioncm cjus effugit.Cum cnim codcm componi potesl cum anno 917, nisi hoc diplomate
Muratorio probante Ugd regnare cccperit circa Ju- annus Dominicse Incarnationis computatusoredatur
nium anni 926 computatis annis, mensibus, ac
:
more Florentino ac Veneto, ita ut incipiat a Kalen-
diebus in ea adnotatione indicatis, mors ejusdem dis Marlii qua rationc .lanuarius anni 947 coinci-
:

incidit inFebruarium vel Martium anni948, quem dit cum Januario communis serae 948, Hoc aulem
Bmortualem quidem Ugonis annuiu Sigebertus, tempore solus Lotharius rex erat, Italia ab Ugone
tum annalista Saxo ab Eccardo editus confirmant. relicta mense Aprilianni947. Omnibusitaque docu-
Cum porro idcm Ugo in provinciam profi mentis, vel emendatis, vel conciliatis stare debet.
o Brevi sit viam universffi carnis ingressus, u Liui Ugonem totoanno946,el usquoad Aprilemanni947
prando teste (lib. i, c. 14);anno praicedenli !H substitisse in Italia, ibique Ratherium anno 946,
 S5 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 56

dum ad Ugonom in Ualiadegentem proficisceretur, A colligerc cccpiteosdemabususcoercentes, quospost-

aBerengario captum fuissc, Milone autemagcntein ea in librum inseruit inscsiptum « De contemptu

suam sedem restitutum. canonum (part. i, n. \, not. 6). » Magni hac de re

[lxii] ij VIII. —
Quot serumnas Ratherius post resti- contra cpiscopum a clericis excitati tumullus ;

tutiqnem suam sedem pertularit a clericis, Mi- iisquepatrocirianteMilonecomite,episcopusomnem

lone. comite ipsis pairocinante. Synodum agere, ca-
suamoperam inutilem,omnemque agendi additum
pitulo clcricorum interesse, et ordincs ecclesiasti-
silii inlerclusum experlus est. Eas nimirum in an-
cos agere quid siqnificet. Manasses archiepiscopus
Arelafensis quemaam suv dicecesis episcopum ordi- gustias adductus fuit,utnihilipsirelinquereturejus
natin tilulum Veronensis EcrlesLv. Post biennmm potestatis,quai jurisdictionis vocatur,ea sola pote-
Ratherius e Yeronensi sede itcrum pulsus, ut Ma-
state permissa, quse ordinis dicitur.Id innuunt illa
nassi locum cederet.
35. Ratherius Veronam restilutus, WcKHioepisco-
primae partis De contemptu canonum, num i. a In-

patum tenuit (cpist. 5, adJo., n. 6), id est ab anno surgentc contra me

olim rebelliuni clericorum ve-
sania, nec aliquid illius mihi, super quo cuidam
946, cui restitutionem ejus adjudicavimus, ad an-
num usque 948. Tria quoque vetusta documenta
dictum est:«Pasce oves meas,» offlcii... relinquen-

hujus temporis fidem faciunt. Primum est illud in- te, practer chrismatis confectionem, et chrismandi
quidlibet potcstatem, » etc., quae ordinis potestas
strumentum Januarii mcnsis anni 947. quodmemo- j.

ravimus num. 33. Alterum anni ejusdem et mensis est. Audiantur qua; hac de re latius postea scripsit
Junii vidit Alexander Canobius in archivo S. Ste-
ad summum pontificcm epist.5,n. 6. » Quod mar-
phani, ejusque mentionemfacit inopereltalico ms. tyrium versuliis ejusdcmMilonisperbiennium per-
apud Joannem Baptismam Biancolinum inscripto: tulerim, satagam si referre, historiam (idestfabu-

Annali di Yerona lib. vi, me-

his verbis : In questo lam) putetis. Summam tantummodo ut brevissime
dcsimo anno (947) Racherio vescovo ncl mesedi Giugno comprehendam,omnes clericos, milites, colonos et

fece una pcrmutaxione con Gurimberto diacono delia

famulos ipso contra me patrocinante, non synodum
Chicsa calhedralc, il quale di queslo tcmpo cra anco agere, non capitulo clericorum interesse, non ali-
custode ct rettor della chicsa di S. Stcfano, al ijual quid,quodemendandumesset,audebamsolummodo
il vescovo diedc due sepolture antiche, le quali erano commemorare, statuere quidlibet, vel destitucre.
in un cimitcrio antico appresso il corpo di S. Mauro Nusquam aliquid, quod scirevellet.loqui potoram,
vcscovo di Yerona ; et Garimberto diede al vescovo
quod non continuo sciret. Sacramentoenim ab om-
una pexxa di terra fuori della porta di S. Stefano in
nibus id,credo,extorserat; et cum omnes suicoram
Fontancllc. Lo instromento illo mihi detraherent, ille solus contra omnesquasi
e soltosaitto dulvescovo,
et da Garimberto vcduto nelle scritture di S. Stefano pro me faciebat, ut scilicet provocati, ampliora de-
(De duobus episcopis, $. 115). Tertium documentum C rogando Idipsum etiam, quod ipso
[lxiv] referrent.

editum amarchione et canonico de Dionysiis est imperante agebam (neque enim contraire ejusprae-
Hatherii commutatio cum Ursenario acta « re- ceptis audebamjvertebat in culpam,clericorumoc-

gnante domno Lothario rege hic in Italia anno se- culte struens contra me calumniam, mihi vero de

ptimo decimo indictione sexta. An- eis promittens dolose satis vindictam. Hocadeopro-

nus Lotharii regis decimus septimus inccepit exeunte cessit, ut quadam die, dum ordines ecclesiasticos
Maio anni 947, et desiit ante finem Maii anni 948. agercm, archidiaconus cum omni clero exiens, me
Cum porro indictio sexta cceperit a Septembri anni solum in ecclesia relinqueret, el alteram sibicontra
947, hoc documentum, in quo mensis desideratur, me vindicaret. » Et post nonnulla « Horum vero :

scriptum fuit interSeptembrem anni947,et Maium omnium cum incentor Milo cssct etauctor,mei ta-
anni 948 ante finem (cpist. 5, adJo., n. 6). Hocau- men et videri, et dici ambiebat advocatus et tutor.
tem episcepatus biennio ita multis iisque gravissi- Itaque calidissime alfiigebat, ut rarissimus esset
mis incommodis Ratherius [lxiii] afflictus fuit, ut in regno, quinon aestimaret.amicissimumeumesse
euin tfederet vitoe sueg, levioremque duccret cala- mihi omnino.Egovero misereramdiebus noctibus-
mitatem, quam in Papiensi carcere pertulerat.Miio que ita confectus, et anxius. ut toederet mc vita?
comeshorum malorum incentoret auctorfuit. Cum D meiP et mallem in '\Valberti,ut quondamturricula,
>

emm eum revocandum curasset ca tantum mente, quam sedere in Veronensi cathedra, esurire sub
ut Manassem Veronensis sedis invasorem, quem Ugone, quam epulari cum Milone.»Nonnullainhoc
metuebat,excluderet; etsi omnibus externis ofticiis
prolixo testimomio animadversionem merentur.
Ratherium prosequens, ejus videreturamicissimus; 37. Quod ait « non synodum agere, non capitulo
rotamen ipsa hostilemin.eumdemanimumgerens clericorum interesse audebam, »deiis synodisetca-
clericorum ipsius rebellionem fovebat atque pitulis accipiendum est, qua» in visitationibus ple-
patro-
cinabatur. bium hisenim» synodum
diceceseos habebantur. In
36. Episcopus scrorum canonum et ecclesiasticae agi»dicebant,cum episcopus convocatamplebemin
disciplinae studiosissimus multiplices
hujus aetatis yisilatione alloquebatur.ct quosdamexeadem plebe
corruptclaseradicare peroptabat.A clericis initium
pracipuos sacramento obstrictos de iis rebusinter-
duxit,inquibusmagniabususgrassabantur,quiiium rogabat, quae in visitatione circa statum parochia-
alibi redibit
mentio. Hac occasione sacros canones
noruminquircndaerant.Haec significatio manifeste
57 PROLEGOMENA. — RATHEHII YITA. 58

colligitur ex canone Rothomagensis apud

concilii A. quoin « milites, colonos et famulos, » id cstlaicos,

Reginonem lib. n, c. 1, apud Burchardum lib. i,

et horum autem causre cognoscerenturnon in synodis

c. 90, ubi legitur: « Cumepiscopus suam dicocesim dicecesanis. sed in illis visitalionum occasione
circuit, archidiaconus vel archi presbyter eum prav coactis; hinc synodi nomcn hoc loco de ejusmodi

ire debet uno aut duobus diebus per s parochias,quas synodis accipiendum credidimus.
visilaturus est, et plebe convocata annuntiare debet 39. Verba porro « dum ecclesiasticos ordincs age-
proprii pastoris adventum.et ut omnes, exceptis in- rem. »de sacrorum ordinum collatione [lxvi] intel-
firmis, ad ejus syxodu.m die denominata impraHer- ligenda olim cum aliis existimavimus. Xunc vero
misse occurrant. » Dein sacramentum subjicitur, maluriori eonsicleratione habita, his verbis solem-
quod «episcopus in synodo residens post congruam nem aliquam ecclesiasticam funclionem significari
allocutionem »a maturioribus et honestioribus viris arbitramur. Simili cnim formula Ratheriusepist. r.

exigebat, ac tandem interrogationes subduntur,qua3 «Conradusordinesexercuit ecclesiasticos» scribens,

ipsis erant proponendas. Id confirmat ctiam Gerar- sacram aliquam functionem, non vero sacram or-
dus in vita S.Udalrici episcopi Augustani,qui ambo dinationem a Conrado peractam expressit, ut in
Ratherio coeevi exstiterunt. De visitationibus enim eamdem epistolam notatione tertia observavimus.
dicocesos agens cap. 6, « concilium » vocans quod Enim vero si sacris ordinibus conferendis vacasset

in pra;cedenti testimonio «synodus » appcllatur.his Ratherius;qui fieri potuissct,ut omnes clerici etiam

verhis utitur (Madillon. Act. SS. Ord. Bened. t. VIL ordinandi, qui de promotione sua solliciti csse so-
p. 428): « Ad loca autem illa cum ]lxv] pervenis- lent, ipsum deserentes, solum in Ecclesia relinque-

set, ubi concilia sua denuntiatafuerant . . . . rent? Si de solis ordinibus conferendis agebatur,
in concilio considens populum ante se vocari fecit, nihil erat, cui solo episcopo relicto in ecclesia,

prudentioresque et veraciores sacramento interro- « archidiaconus cum omni clero exiens, alteram
gare prscepit, » etc. Et postea: Completo conci-
« sibiecclesiam contra episcopum viniicaret. » Ha;c
lio ad mansiunculas rediit. » Ad hanc synodum vi- aperle inrlicant solemnem aliquam funclionem ab
sitationum occasione celebratam refcrendasunt Ra- episcopo cclebratam in eathcdrali, cui totus clerus
tlierii verba in Itinerario num.
Queni enim 5: « aderat; dcreliclo autcm episcopo ipsum clerum ar-
laicorum de adulterio convenirc ausus fuisscm in chidiacono duceeamdem functionem in aliameecle-
synodo, « etc, ut ibidcm cxplicabimus in not. siam cathedrali proxirnam transtulissc, ex. gr. in
38. Capiluta vero ckricorum ea fuisse appellata, ccclcsiam S. Georgii, vel S. Joannis in fonte. Ar-
quibus post synodum totiusplebis celebratam omnes cbidiaconusAdelardus subscriptus legilur in instru-
cjusdem plebis clerici, quando opus erat, simu mento commutationisa Ratherio posl reslitutionem
coacti, coram episcopo inlcrrogabantur, palam fit C firmata? mense Januario anni947,cuju9 mentionem
ex eodem Gerardo, qui post descripta laudatacon fecimus paragrapho pra?cedenti num. 33. Is autem
cilia a S. Udalrico in plebibus habita subdit: « In archidiaconus si mox non obiiit, ille est qui hujus
quibusdam autem diebus capitula eum clcricis ha- rebellionis dux fuit,
bere disposuit in his locis, ubi ha?c aptissime fieri iii. Illiam non leviorem injuriam Ratherio intulit

archipresbyteri putaverunt, et ubi eum ab aliis Manasses archiepiscopus Arclatensis,qui interdicta

mundanis conciliis » (quaj scilicet anlea memorata et pcenas a sacris canonibus inflictas, metropolitis
laicos respiciebant) « absolutiorem esse arbitrafoan- suai-uiiiprovinciarumlimitcstransgredientibiisnihi-
tur. Congregatis ante se clericis archipresbyteros et lum mctuons,«tendensinsidiasVeronensi episcopo,
decanos optimos, quos inter eos invenire potuit,
et consccravit episcopum quemdam suae dicecesis in

caule interrogavit; »etc, nimirum depertinentibus Veronensis (epist. 5adJo., n.

titulo Ecclesia; » •

ad clericos. Eeantiqua hujusmodi interrogationum llujus quoque rcolcstiae incentorem Ratherius Milo-

fnrmula, quarum alia; ad clericos, aliaj ad laicos nnii accusat, qui depositis subindo (fort&ssis pesl
pertincbant; vide qua: diximus in admonitione ad disccssum 1'gunis ex Italia) suspicienibus contra
synodicam Ratherii.Gum itaqueMilo comes« omnes Manassam antea conceptis,amiousejuBeffectusest.
clericos, milites, colonos et famulos » contra Ra- £) Cum porroManassesscs.' praeferre) episeopumVero-
thcrium foveret alque patrocinaretur; is « ncc syn- nensem, camdcrnquc Ecclesiam Ratberio pulso non
odum agere, » ad quam in visitationibus milites, illi clcrico suo abs se ordinato cpiscopo, sed sibi
coloni et famuli, id est, omnes laici plebium incolx rcgis jussu tradendam curarit, ut mox videhimus;
crant convucandi, neecapilula, quibusadesse debe i|iio sensu illum conserraril ( in tilulo A'. ruunisis
bant clerici, habere audebat; siqnidem nec quid- EcclesiaB, aliorum judicium esto.
»

quam quod emendandurn esset commemorare, nec 41. Biennio el hoc tolerato, - addlt Rathenus,
ci

statuere poterat quidlibet, vel destituere. Neque « gravissimo omnium, quos antea, et post i.wn
voro negamus de clericorum causia actum fuisse pertuli.miseriarum caroere.dum ad vespertinalem
etiam in synodis diojcesanis, ut patel es iaudato persolvendam pergerem synaxim, adfuil roissusdo-
Itinernrio n. G. Cum vcro iu laudata cpislola ad mini rogis I.ntliarii |ira-cipirntis. ut urbfi dei

Bummum gontiEoem Ratherius synodum a capituli b d lti Mi locuin Manassi sedem meam invadendi;adji-
clericorum distinguons, non tam c/cricos memoret, cLens amioale satis consilium) meliua soilioel
 .VI RATHERIUS VERONENSIS EPISGOPUS. 60

ut seccderem.quam Milonis dolo aut exmembrarer, A. Remota igitur difflcultate,utimini potestatc,

aut interficerer, aut, quod levius his multo, sed gra- scientesmchocinhianterarnbire.Pra?sagaenimmens
vissimum mihi esset futurum, comprcliensus, quo quasi divinare vidctur, meam per vestram [lxix]
minime vellem abducerer.>>Idaclum parlimMilonis. claritudinemrelevandamdcstitutionem.tantumcon-
partim Manassis opcra; nihilque ambigimus, quin dignam congruamque vestro dominatui impenderc
hoc pr;cceptum regis Lotharii nomine a Bereiigario valeam servitutem. » H;cc, curn egeret, scripta
prodierit, apud quem Milo et Manasses plurimum fucrunt. Eguit autcni ad annum usquc 951 vel 952,
valebant. Bercngarius enim, ut antea monuimus cum duabus aliis epistolis sexta et septima eleemo-
num. 32, in Lotharii aulaomnia gcrebat, solo regio synam petiit, ut Romannm iter susciperet. Hinc ad
titulo ct honore eidem relictis. lluic prasceptoliben- Brunonem scripsit inter annum 948, postquam Vc-
tcr cessit Ratherius, qui antca a tot insidiis ct ca- rona abiit, et annum 951 vel 053. In Brunonis qui -

lamitatibus scse subduxisset, nisi veritus esset, nc dem aula receptus fuit, scd non statim post exclu-
mercenarii notam incurrcret, qui timore fugicns, sionem e sua sede; quippe sub tanto principe, cui
grcgem sibi commissum lupis dimittit. « Feci fuit acceptissimus, piorum eleemosynis non indi-
jussus, inquit, quod antea libentissime fecissem in- guisset. Sane scriptaanno 951 vel
in epistola sexta
jussus, nisi interdixisset, quod ait in Evangelio de 952, num. i, inquiens: « Nusquam
aliqua mihi vel
merccnario Dominus; sed non polui agcreimpune. hospilii quies, nusquam aliquod suffugium, nisi
Lupi illi gregem non qua?rebant invadcre, sed pa- lucus misericordium,»seadhoc usque tempusnullo
storem; persecutusque in una civitate fugcre vcnia- certo hospilio receptum innuit. A Brunone quidem
liter potui inaliam. »Cumbiennium,quoRatherius accitum anno 952 videbimus paragrapho seqnenti.
Veronae hanc persecutioncm perpessus est, desicrit 41. Mortuo Lothario rege x Kalendas Decembris
anno 948;secundam ejusexpulsionemab episcu|>;ihi anni 950, post dies 24, quibus Italia? regnum vaca-
Veronensi in hunc annum incidisse liquet. vit, dic Dominico, xv die Decembris in basilica S.
«<

[lxviii] § IX. — Germnniam Ralherius pro/icisci-

In Michaelis, quae dicitur major,fuerunt electi et coro-
tur. Scribit ad Bruuonem Ottonis I jratrem. De
nati Bcrengarius et Adalbertus filius pjus in regi-
initio regni ejusdem Oltonis in Italia. Aliquot do-
cumcntorum nolaliones chronicce emendatos. Ra- bus (T. IV ller. ltal. p. 149). » Ita breve Chroni-
therius cum Ottone et fi.Uo ejus Liutulfo anno 951 con, quod Muratorius edidit(S. Odilo in VitaS.Ade-
in Italiam redit recuperandi episcopatus spe con- lai apud Canisium). Non multo post Berengarius
cepta. Milonis comitis ncpotem episcopum consti-
Adelaidem Lotharii conjugem, viduam innocentem
tutum Manasses episcopatum vendiderat.
reperit, cui
Appellat ad summum pontificem et ad episcoporum duris modis vexatam, tetrum conjecit in carcerem,
synodum. Hac dere tres epistolas scribit. Carceris locum fuisse Gardae castrum agri Veronen-
42.Ratherius sccnndo e Veronensi sede pulsus in C sis munitissimum adBenaci ripasDonizo tradit (I";7:
Germaniam secessit,ubi nullocertoloco consistens, Mutil. 1. i, t. I Rcr. Ital.). Hac de re Itali a Beren-
vitae subsidia quKsiturus huc illuc discurrit; adeo gario alienati Ottonem Germauia?. regem vocarunt,
ut gyrovagus vccaretur (episl. 5, n. 3). Noricam, id ut Adelaidem, qu;e c Garda fugiens ab Azone in
cst Bajoariam, Sueviam atque Saxoniam, quas Canossa? castrum recepta fuerat, e tot periculis
suas
vite testes memorat in Qualitatis conjeclura num. erucret, ac Berengarium rcgno abutentem compe-
3,
hac occasione peragrasse videtur. Hinc subsidium sceret. Misit ille statim in Italiam Liutulfum filium,
sibi prasbuisse Germanos, harum videlicet qui cum Italos paratos etobsequentes nactus csset,
provin-
ciarum episcopos, testatur in litteris, quas ad Ro- mox rcdiit, inquit Rosvida hujusa?vi historica,« cla-
manum pontificem scripsit, ut suo loco videbimus, rum referens sine marte triumphum. » Tunc Otto
anno 951. una cum eodem filioin Italiam descendit ante Octo-
43. Erat hoc tcmpore non tamdisciplina morum,
brem anni 951, ibidemque eodem mense Ilaliae re-
quam litterarum studio celebris BrunoOttonis I fra- gem fuisse appcllatum constat exduobus diplomati-
ter, qui postea fuit archiepiscopus
Coloniensis. bus a Muratorio laudatis, et Papia? actis « vi Idus
Alebat domi doctiores hujus aHatis viros,
iisque Octobris anno Incarnationis Domini nostri Jesu
magistns tum Latinas, tum Gra?cas,tum
profanas, J) Christi nongentesimo quinquagesimo primoindic
tum sacras litteras excolebat ex quo
. ejus a?des tione decima anno regni Ottonis regis in Francia,»
litterarum et litteratorum domicilium
videbanlur. scilicet orientali, quo nomine Germania vocabatur
Ratherius in ea rerum inopia,quam
indicavimus,ad «decimo sexto, in Italia primo (Annat.ltal.,B.n.95t).»
lpsum Proeloquiorum libros dircxit cum
epistola,' ut Anterius ejusdem Ottonis [lxx diploma Papia? si- 1

cx illiscognito auctore.siquidem ipsum

suo servitio gnatum vn Idus Octobris edidit canonicus de Dio-
non inutilcm agnoseeret, ad so evocaret,
et inler nysiis, in quo solum annus 952 mendose scriptus
ca?teros aleret. « Si itaque
placet opus, inquit, fuit pro anno 951 (De duobus episc. pag. 121). «Dato
placeat et operis exsecutor scrvulus,
nec dcdigne- septimo Idus Octobris anno Incarnationis Domini
mini suggercrc quid valeat. Forsitan
intcr millia Nostri Jesu Christi 952, indictione 10, anno regni
pr;rstantiorum ct isle suum obtinebit
locum. Pote- Otlonis regis in Francia 10, in Italia 1. » Omnes
stis aulem,si libet,eumdemetadservitium
adipisci: characteres cum duobus prsecedentibus privilegiis
abesse enim tenaciam remotissime
vobis audivi. plane concinentes anni errorem demonstrant. Anno
61 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA.
enim 052 mense Octobri indietio undecima decurre- A. serat (Continuator Regin.et annalista Saxo). Confer
bat, non autem decima; et annus regni Franci» admonitionem in epistolam quintam.Venit igitur in
orientalis, seu Germani» non decimus sextus, sed Italiam Ratherius cum Ottone et filio ejus Liutulfo
decimus septimus,cum Ottoejusdem Germaniaerex anno 951. Restilutionem in suam sedem sperabat
creatus fueril post Ilenriei patris mortem.quae in- Berengario compresso, qui sibi fuerat infensus.
cidit in mensem Julium anni 936.Adde quod idem Forte etiam potestatem adimendam credidit Miloni
Otto mense Octobri anni 952 nec Papioe erat, nec comiti Veronensi, qui Berengario favebat. Aliquid
in Italia, ex qua jam indc a paschate anni ejusdem sane calamitosum isti contigisse, indicare videntur
in Germaniam redicrat. Idem vero canonicus aliud illa epistoU-e quintas num.7,ubi Ratherius enarrata

documentum impressit,quod actum « in vico Run- sua secunda expulsionc,Milonem sibi adversum, ut

co » Veronensis agri signatur regnante donno

<c videtur,respiciens,« calamitosum, inquit, hic accu-
nostro Hocto ic in Italia anno primo sub die de sare cum possim.devito aliquem,ne adjiciam super
mense Madius indictione nona. » (lbid.,p. 71.)Xona vulnerum ejus aliquod,quod propheta conquerendo
indictio cum mense Maio convenit anno 951. Si de prohibet, dolorem. » Certe Otto cum secundo in

errore in nota indictionis non esset suspicandum, Italiam descendit, comites Veronae praefecit Germa-
dicendum esset Ottonem,antequam Papia? rex salu- _ nos, quibus fidebat. Idem in primo adventu fecisse
taretur mense Octobri anni 951, jam inde amea ::o satis credibile est, ita ut Milo comitatum Veronen-
Maio anni ejusdeminltaliamingressum.Veronaelta- sem non recupcraverit, nisi postquam Berengarius
liae regem fuisse nuncupatum. Sed Berengarium et totum Italiae regnum recepit.
Adalbertuxn ltaliairegese.xstitisse usque ad Septem- 46. Quid porro in causa fuerit, ne Ratherius hac
brem anni 951, constat ex duobus diplomatibus a occasione siue sedi restitueretur,ipse narrat his ver-
Muratorio allegatis [Annal.Ital.,an.95i), quorum al- bis. « Sed impcdivil.quod alterum illic(in sede Ve-
terum Papiae datum fuit x Kal. Octobris,alterum in ronensijinstitutum rex invenit, Milonis scilicetne-
plebe S.Marini vi Kal ejusdem mensis.In unica au- potulum; nec difficile sit conjectare,cujus rei causa
tem charta, quss annum prinmm regni Ottonis in (Milo)tanta mihi intulerit mala.Cui quidem Manas-
Italiaquinque mensibusantevertit,dum alioe omnes ses sedem vendideral (epist. 5, n. 8). » Manassem
chartas idem Italiae regnum Berengario et Adalberto episeopatum Veronensem.in quem fuerat intrusus,
vindicant ad Septembrem usque ; in hac, inquam, cuipiam vcndidisse tradit etiam Liutprandus libro
unica charta, quaa non ex originali, sed ex antiquo quarto[LxxuJcap.3.Milonisautemcomitis»ejJO(ttium I
apographo sumpta est,errorem irrepsisse in notam num ex fralre, an ex sorore, ignoratur,eum fuisse,
indictionis probabilius credimus, ita ut pro nona cui illum vendidit, ex hoc Ratherii loco discimus :

indictione legendum sit dcama,q\i& congruit anno C hacque de causa eumdem comitem sibi tanta mala
952. Id autem eo verisimilius apparet, quia aliud intulisse conjicit, ut scilicet Ratherio excluso, ac
documentum scriptum Veronae,et a memorato cano- Manasse recepto,nepotem suum in Veronensem se-
nico vulgatum signatur « regnante domno nostro dem aliquando sufficerct. Nepotulo erat pariter no-
Otto rege hic in Italia anno primo sub die de mense men Milo, quem quidem anno 951 Veronensem
Junii indictione decima(De duobits episc.pdigAiS): » episcopum testatur ejusdem anni documentum,
Ubi si Veronenses annum primum Ottonis cum in- quod Joannes Baptista Perettus laudatfCota/. episc.
dictione nona signassent mense Maio anni pracceden- Vcnm.p, 61).Manasscs ad archiepiscopatumMedio-
tis 951 mense^LxxijJunio anni 952 non annum pri-
; lanensem, quem eisdem Berengarius promiserat,
mum.sed secundum notare debuissent neque enim promotus anno 949. cum quinque episcopatibus si-
;

credibile est eos unaminitii regni Oltonis computa- mul praefuerit epist. 5, num.6), id est Arelatensi,
tionem invenisse anno 951 ante Octobrem aliam Veronensi,Tridentino,Mantuano,ac demum Mcdio-
post Octobrem cum cwteris Italiie civitatibus susce- lanensi, non ante hunc archiepiscopatum, sed non
pisse. multo post.Veronensem sedera Milonis nepoti ven-
45. In his Italici regni vicissitudinibus quid lla- didisse dicendus est.nimirum annb cireiter 950.Hic
therius egerit ex ipso audiamus.» Gum gloriosissi- D cum ordinatus fuit episeopus,annum agebatcirciter
mus atquepiissimus cunctoque celebratissimus orbe deriinum octavum; natus quippo fuerat, postquam
rex noster (Otto) Italiam introisset, adfui cum ipso Ratheriu? Veronensem calhedram suscepit episi 8,
clarissimo filio, tentans, si daretur optio, ut meo i
lfi7on., not. 5). Tlinc nepotulus, seu
/
adolescentu-
restituerer loco (epist. 5, n. 8), » id est scdi Vero- lua appellatur (epist. 5, n. 8); et hac fortassia de
nensis Iv-olcsiae.Oltonisintroitusin Italiam cum (ilio causa« hujusmodi ordinationis licentia»qutBsita at-
competil anno 951, quo cum filio Liutulfo ltaliam que recepta tradebatur a sede apostolica.ut scilicet

ingrcssus cst.Cum enim Ottoanno961 iterum vcnit adolescenluluin ordinari permitteret.

in Italiam.nullum secum lilium adduxit. Liululfua 47.Hanc Bummi pontificia licentiam fautoresMi-
Biquidemanno958evivisexcessera< ; Ottonemautem loniaveluti approbationem ac legitimam confirma-
secundum filium suum puerulum anno 964 in lla- lionem episoopatua ejusdem efferebant. Otto, qui
liam prolecturus.in Germania relinquens,Gullielmi imperatoris dignitatem a Bummo pontifice obtinere
item lilii sui arohiepiscopi Moguntini curaj commi- peroptabat,nihi] contra Milonem episcopum ausus,
63 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 04

spem omnem Rathcrii irritam redditlit. Is itaque A, confirmatur ex iis qua? in admonitione eidem epi-

tum apostolicae auctoritati, tum regia; majestati ce- stolm quintae prafixa fusius disseruimus. Joannis
autem Agapito successit, nomen epi-
dcns,Italiam deserere eompulsus fuit. Hoc autem
pontificis, qui

alterum graphes nuncidcircoexbibet/iuiaeademmoxignotis

loco duoRatherii testimonia nolanda sunt,
num. 4, ubi se ter exsulatum afflrmat, de causis suppressa.sub Joanne Xllj.xxivjmutata ab
in Itinerario
alterum in opuscuio « de clerieis sibi rebellibus, » auctoresolummodo inscriptione repetita fuit, in

num. 2, ubi ait :« Me jam quater extrusistis.»Utro- eadem admonitione observavimus.

bique velui tertium exsilium et expulsionem ter- 50. Cum porro Ratherius apostolicae sedis judi-

tiam a sede Veronensi illam compulat, oum anno ciuin adire cuperet, aliamad omnes fideles episto-
951 eadem sedem recuperaturus in Italiarn venit, lam scripsit [epist. 6.),qua piorum eleemosynas in
sed agente Milone.quem episcopum ibidcm reperit, Romanum itcr pctiit. In hac notanda sunl verba,

agentibusque ejus fauioribus, in quibus clericos quibus num. 3, se a Romana Ecclesia«longius dis-
fuisse ex postremo testimonio liquet,re infecta dis- paratcm, » id est, valde distantcm tradit. Hinc jure
cessit : Confer in Itinerarium in not. dubitari potest, num una cum praece-
haec epistola

48-Initio quidem.cum restitutionem[t.xxiii] quam denti et subsequenti,quae eadem supcr re oodemque

superabat, inaniter cessisse vidit, Statueram, in- tempore exaralae fuerunt, scripta fuerit in Italia
quit (Epistvb. n. 8), carceribus et exsiliis per Dei anno 951; antequam auctor cxinde decederet, an
misericordiam exemptus, et in latitudinem liberi potius in Germania sub finem anni ejusdem, vel
arbitrii eductus.solitudinem monasterii petere, et anno 952, quo fortassis statim,cum omnem episco-
ibiexspectare Deum,qui salvum me facereta pusil- patns recuperandi spcm interceptam vidit, sese re-

lanimitate spiritus, et tempestate persequentium, cepit,antequam illuc Otto regrederetur.

causasque expulsionis meoeamemetipso poenitendo 52.Cum his duobus epistolis jungenda est septima
exigere, meque, ipse ut non judicarer, judicare ad omnes episcopos « per universam Italiam, Gal-
{lbid., n. 9). »Verum dum haec animo volveret,au- liam atque Germaniarn, » in quarn cum eadem in
divit sibi ab eemulis quaidam objici, quibus non vi, causa similes inferuntur sententia;,tum veroepisco-
sed jure ministerio sacerdotali se privatum affir- porum concilium appellatur. Miser Ratherius ne
mabant. Vercbatur prseterea, ne cedensomninosine quidquam intentatum relinqueret, summum ponti-
dcfensione ulla,dcclinasse videretur judicium, pe- ficem,et episcopos omnes ad canonicum judicium
rinde ac si suos causoe juste patrocinari non posset. cxcitandos putavit. Has vero epistolas tres ipsum,
Quare ad sedem apostolicam negotium deferendum Ratheriumsuppressissehoctemporecertumvidetur,
credidit. Hac de causa litteras dedit ad eum ipsum earumque edendarum cogitationem idcirco forte
pontificem,qui Milonis ordinationem probasse fere- C deposuit, quia dum id agitaret animo, a Brunone
batur, ubi luculenter expositis suis praecedentihus Oltonis fratre in suam aulam, uti olini petierat,re-
aerumnis ac vieissiludinibus ad annum usque 951, ccptus fuit.

petitionem suam his verbis proponil(7W((. ,n.Ri : Ne § X. —

Ratherius in Germaniam reversus a Bnmone
igiturcriminosus videar criminatus.au tfugaxprovo- Ottonis regis fraire inter domeslicos rccipitur. Bru-
catus.audientiam rogo, audientiam flagito, invaso- nonis opcra fu episeppus Leodicensis. Solemncs hu-
jus promotionis ritus. Ejicitur subinde ciiam c sede
remque Ecolesiae mese cum ipso pastorum omnium
Leodicensi.Hac de causa duoopusculascribit.Aliqui
pastore audaciter furem vocitans ct lalronem, quia episcopatus ejusdem reditus ipsi ad viclum assiguaii
aliunde ascendit.non per ostium introivit,etenim vi- quinam fuerint.
vente viro nubere alterinon dimittitur mulierlegiti- 52. Bruno cum fratre Ottone rege in Italiam vp-
me,coram apostolatu vestrae sedis ad certamen ca- nerat, ac propterea in aliquot diplomatibus Papiae
nonicum provoco, eo etiam, si vestrae dominationi datis anno 951, « Bruno cancellarius » subscriptus
placet,tenore, ut sive pro me,sive pro illo lex obti- legilur; et in textu quorumdam expresse [Lxxv]no-
nuerit.cpiscopium cui nobis visum fuerit tribuatis, minaturudilectus frater noster Bruno.vel per inter-
tantum in Domino : prosesse eniiu ulterius non con- ventum fratris nostri Brunonis ^PcRiCEU.Von. Eccl.
cupisco, si prodesse, ut antea, nulli valeo.»Et post Ambr. n. 172). » Ratherius qui ad ipsum absentem
j)
nonnulla : « Unum e nobis duobus episcopum non scripserat,eumdemin Ilalia proesentcm etiam agno-
esse, cum etiam infantum, si qua eis inest, sati9 vit (Dionys. de duobus ep. p. 120). Cum porro Otto
evidenter valeat comprehendere ratio, quis autem rex Itali» regno potitus, Adelaide Lotharli vidua
nostrum sit, vestrae pastoralitatis decernere debeat Papioesibiin matrimonium copulata,ob insurgentes
absque maximo vestri, si dicere audeam,
provisio, subinde Germania tumultus anno 952 in Saxo-
in
periculo,quandoquidem controversia inde orta est, niam rediisset,ubi sacrum Pascha celebravit eodem ;

indiscussum relinquere non valetis omnino Ibid. n petiit etiam Bruno, qui clericali militiae nomen
11.) dederat. Hic litterarum et litteratorum amantissi-
49.Hanc cpistolam Agapito Il.qui Milonis ordina- mus,quorum usu atque eonsuetudinequotidiefiebat
tioni liccnliam dedisse prajferebatur, fuisse in- instructior,inter alios,quos domi alebat magistros.
scriptam, et a Ratherio exaratam anno 951, vel in- Ratherium ad sc accivit, qui adco praestitit c«teris,
eunte 952,cuni ex contextu satis colligitur,tum vero ut omnium primus et institutioni ipsius Brunonis
 ;

Oo PROLECtjMEXA. - RA'llli<RII VITA. 66

maxime utilis habcretur. o Otto tunc potentissimus A mortem Ratherium praelieiendnm euravit.Is Bruno
rev, inquit Fulcuinus {Gest. Ab. Lob. c. 22), Aus- scnctissimus vir non bumanis rationibus ductus
trasiis et subactie Italice tunc impcritabat, cujus ruravii.sed quia Ratherium illi Ecclesiss praGeere,
frater Bruno.unicum et singularein Christi Ecclesia « propter abundantem doctrinam et eloquentiam
decus futurus,vclut pretiosissimus lapis multiplici- copiosam,qua inter sapientissimos Qorere visusest,
bus philosophorumpoliebatur argumentis. Advoca- non eidcm Ecelcsiae solum.eui preefuit.sed et multis
tur Ratherius.et habetur inter palatinos philosophos aliis eircumquaque valde proficuum fore putatum

primus. Quid multa? Non destitit, donec regiam Rotgerus laudatus in S.Bruonis Vitanum.
cst » Ita
indolem in omnibus disciplinis
illam et mirificam 34, ubialiam quoque illuslriorem hujus electionis
perspicacissimam redderet et perfectam. » Verba, rationem addit, quce Hatherii probitatem Brunoni
quibus Otto rex«subactae Italiae tunc imperitasse, » intimafamiliaritateperspectammaximedemonstrat.
seu in Italia regnasse traditur,tempusindicanl.quo « Simul quia, inquit, in illis partibus per zelum et

nondum ille Italicum regnum Bcrengario et Adal- contentionem quidam etiam saeer-
berto ccrtis conditionibus rcstituerat.Hacc rcstitutio dotes Domini plerumque, quod dictu nefas est.ter-
952 (Vid. infra, n. 68); et ante hanc
facta fuil an. ivim' plus justos roniisi po'enliie,populum imperi-
(eodem tamen anno)Hatherius a Brunone evocatus lum scandalizabant.saspe dfctus dominus Bruno Co-
I!
ac inter palatinos magistros receptus dicendusest: loniensis archicpiscopus,cui totius regni(Lotha- jam
quod maxime animadvertendum ost,nc quis minus riensis)dispensandi cura irnminebat,ratus, id.quod
recte intelligens verbum imperitasse, erroris notam verum fuit,hunc ejectum autehac ct neglectum hoc
Fulcuino appingat,ac si haec ad illud posterius tcm- tanto beneficio ad illud fidei el veritatis fcedus ad-
pus retulerit, quo Otto anno 961 Berengarium et dnci, ut a nemine posset reduci; ita demum oslo-
Adalbertum ex Italiae regno omnino exclusit, impc- quentium iniqua obstruere posse eredidit, si nulla
ralorisque titulum a Romana sede obtinuit anno occasioscandaliposset in eorum episcopo reperiri.»
952. Itanimirum ecclesiasticse disciplinae studio mo-
53. Annum circiler Ratherius in Brunonis aula rumque integritate Ratherium praestare Bruno ex-
immoratusest; annosiquidem953cum duae Ecclesiae pcrlus fuerat, ut nullam in co seandali occasionem
vacassent, Coloniensis et Leodicensis, Bruno ad inveniri [lxxvii posse certissime crederct. Has eas-
Coloiiienscm, Ratherius vero ad Leodicensem pro- dem eligendi Ratherii causas ex Rntgero Fulcuinus
motus fuit.Ratherium quidem eodem nedumanno, repetit. Ea vero ratio.quam is cx suo addidit scri-
sed etiam die ad Leodieensem cathedram pro- benSjHatherium Brunonis industria Leodicensi Ec-
motum,quo Bruno consecratus fuit archiepiscopus cli incardinatum « in emolumentum magiste-
- "

Colonicnsi testatur idem Ratherius in « conelu- C rii, « nisi benignius explicetur, Brunonis sanctitate
,

sione deliberativa » num. 20. Ihec do causa Bru- indigna videlur.

nonem « in ipsis sacerdotii sui primordiis » promo- 55. Quomodo autem ha;c Rathcrii promotio Bru-
visse Ratherium, Rotgerus tradit (Vit. S. Brun., n. none ager.te pcracta fuerit, partim ex Phrenesi,
34 Porro lxxvi Brunonem anno 953 Coloniensem
. partim ex « conclusionedeliberativa«cognoscimus.
archiepiscopum fuisseordinatum certum estex Fro- M"S hujus asvi erat episcopos cum regis consensu
doardo coaevo scriptorc in Chronico, qucm alii eligere.Nisi autem vis, vel fraus aliqua intercessis-
omnes secutisunt.Hine reetein Chronico Leodicensi set.cleri et populi electio secundum canones requi-
apud Labbeum t. I Bibl. mss. p. 338), et in alio rebatur. S. Bruno nihil nisi jure agendum duxit.
Lobiensi apud Martencm atque Durandum I. III Iline Rotgerus de Ratherio ait : «Leodicensi r.-ithc-

Thes.Anec. p. 1 15), et in Gestis episcoporum Lco- dra3 \ acanti.magna cjusBrunonis; insdutria secun-
diccnsium /Egidii Leodicnsis c. 15 t. Chapeauvil. I dum statuta canonum incardinatus est.»Fulcuimus,
p. 176). Ralherii promotio affiigitur unno 9S3 qui hunc locum ex Rotgero transcripsit, omissis
econtra vcro perperam Sigebertuset alii eum secuti verbia « secundum statuta canonum,illa in emolu-
ipsam assignanl anno 954. meiituni magisterii»substituit.In Phrenesis procemio
Ualherium Brunonis opera, scu, ut in Phre- n
54. niiiii. I. duae Etatherii electiones distinguuntur,una
nesi traditur num.l,« intervcntu » ad Leodicensem iii Aquisgrani palatiouferia Isolemnisjejuniismen-
sedem pcrvenisse tum Rotgerus ^Hotc. Vit. S. ptimi, queeann > 953 incidit in diem.21 Seplem-
Brun., ii. tum Fulcuinus tradiderunt (Fulo. c,
34 , Dominica
bris S. Matthaei festum, altera Golonisen
23 . Lotharii regnum, seu Lotharingia, quae Ilil- sequenti,»nimirum die25 ejusdem mensis.Priorem
duini et Richarii tempore Galliarum regno accense- eiectionem i< ab iis, quorum specialius intererat, »
bjatur, noii multo post ad Germanioum regnum ao- ii ibidera auctor tradit.Gum porro alteram
ccsserat.llinc Conrado.quem eji itharingiae electionem « abeodem,hooe I Leodii Scclesiae
duoem Otto Germani.e rex constituerat, anno 953, populo » factam eos •>
quorum intererat
ob rebellionem deposito, idem rex Brunonem fira- eumdem populum Leodicensemtmanifestum
trem tamctsi clericum ducem subrogavit, et Golo- eat.Non defuisse vero cleri Leodiccnsis consensum
mcnsiEcclesiaicodemannovaeanli pradecit.Isautcm indicanl illa oonolusionia deliberativee » num.21,
Lcodicensi cathcdrae pariter vacanti post Farabcrti ubi promotionem suain a legilimo archiepiscopo
67 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 08

pracsenti totius A. decretis pontificum, et antiquorum exemplis, con

Bruruone factam proauntiat « sub
qui utique et rcquiritur legv cilii judicio statutum fuit, nihil repngnare, imo et
Ecclesiae.et conser.su,
Addit in Phrenesi se Aquisgrani decrelis, ct cxcmplis antiquorum, « quibus et id
bus, clericorum. >»

contigerat, ejusmodi translationem licitam [i.xxix]

non solum electum a Leodicensibus.quorum
inter- »

expetitum ab episcopis, abbatibus, approbrari. Vide « conclusionem deliberativam »

erat, sed et «

comitibus.totiusque regni primoribus, qui nimi- »> num. 40.

ad ordinationem S. Bru- 53. Solemnis h?ec intronizatio Ratherii in ca-
rum erant in comitatu, et

nonis Coloniensis archiepiscopi frequentissimi con- thedrali Colonicnsi acta est, tradita eidem a S.Bru-
venerant.Ralherii electio a Brunone constituta, seu r.one metropolita Leodicensis Ecclesiae pastorali

approbata « eodem die»post suam ordinationem,et virga ante altare S. Petri (Conclus. n. 30; : qui ri-

<(post proressionem a se,ut moris est.factam.cano- tus animadvcrsione dignus est. Mox concionem e
nicisquodsemperobcdiensforetpr«cepii8,»traditur suggestu prasente frequentissimo populoRodbertus
in laudata«conclusione»num.26.Hinc primum Bruno archiepiscopus habuit, qua Ratherium« supra am-
die 21 Septembris consecratus.dein
Ratherius ele- bunemEcelesiae Coloniensis spectantecunctospecia-
jam consecratus [lxxvhi] ar- lius collaudavit populo {Phrencs. n. l).»Subsecutae
ctus. Non solum illc

chiepiscopus.sed alii quoque episcopi hanc electio-

I,
sunt acclarnationes populi at([ue nobilium, cleri
ea contra campanas voca-
nem legitimam comprobarunt,nihi1que in cantus, et sonitus signorum, qua;
Conclu- mus. Scripta
canones gestum judicarunt. Hinc auetor in prosterea fuit synodica ad Leodicen-
sione num. 21, « judicium proesulum,
testimonium sem clerum et populum deRatberii promotione.cni
decretorum, sanctionem canonum» memorat... Ad- subscripserunt septom prasules, quos paulo ante
dit num, 22,« regis eoncessum,»
id est consensum; memoravimus. Ex quidam cum ipso Brunone a
his

ct num. 25, diploma aliquod regia manu signatum concilio legati, quiRatherium Leodicum ducerent,
innuit. Ita eliam in electiohe S. Udalrici episcopi et post gestorum rclationcm, quae assensum regis

Au"ustani « edictum regis» laudat in ejusVita Ge- prsferebat, ipsum clero et populo Leodicensi actu
rardus presbyter c. 2, n. 7 (tom. VII Acl. SS. Ile- praBlicientes, in episcopali sede locarent. Quanta

ned., Brunonis ordinatione a Rotberto

pag. 420'. autem cum universorum Leodicensium lictitia exce-
Trevirensi archiepiscopo Aquisgrani laudato die plus fuerit, auctor significat num. 39, laudata?
21 Septembns paracta, publica ejus institulio in « conclusionis » ubi se eam Ecclesiam nolle dimit-
Coloniensi Ecclesia in sequentem Dominicum diem tere aflirmat, « ne susceptionem tam spontaneam,

25 Septembris rejecta videlur. Hac quidem occa- tam hilarem, tam devotam, tam populosam, laudi-
sione eodem die 25,nova et solemnior Rathcrii ele- bus tot (quia datus ei fueram) Christi refertam,
ibidem celebrata est, ut ex iue-
clio et incardinatio I-' plebis erga me devotissimae, accepisse columnier
morato Phrenesis procemio discimus, ubi hcec le- ingrate. »
o-untur num. 1 « Rursum sequenli Dsminica ab
: 57. Hasc autem tam lacla inilia lirevi in apertam
eodem.hoc est,Leodicensis Ecelesioe populo electus, tristemque rebellionem transierunt. Pro salute po-
septem a coepiscopis duo quorum fuerunt archi- puli sibi crediti novus episcopus pluribuslaboravit,
prwsules, caeteri prasules, preelibato scilicet Bru- idque aliquandiuipsi benecessisse,indicare videtur
none, Rodberto, Baldrico, Hiklebaldo, Druogone, qusedam allegoria in librum Confessionis inserta
Berengario atque Folberto, connivcntia decreto- num. 3S, in quam vide not. 79. At non multo post
rum,consensu atque exemplis nonnullorum,quibus pars qu3edairi prapotentior in eum male affecta«ad
et id contigerat, antiquorum, surnmo totius, quae sui perniciem praevaluit,inquit » Fulcuinus.« Quid-
aderat, favore, destinatus eidem atque solemniter quid pro salute eorum gestum est,hoc sibi pestife-
intronizatus Ecclesiae. Duo archiproesules erant rum existimabant. Quid multa? Erratum est, sasvi-
BrunoarchiepiscopusColoniensis et Rodbertus Tre- tum est, nec cessatum est, donec expulsione ejus
virensis: Baldricus rrat episcopus Ultrajectinus ad crudelitati sua; ct ncquitiic satisfacerent. » Recens
Rhenum, Hildebaldus episcopus Transrhenensis, auctor pro «erratum est » legendum credit«certa-
seu Mimigardensis, Druogo Osuabrugensis, Beren- n tum cst ; » Ratheriumque, ut sese contra rebelles
garius Virdunensis, el Folbertus Cameracensis. De lueretur,armis ccrtasse suspicatur.Hanc vero suspi-
hac secunda, sive etiam de prima electione accipi cionem penitus cxtrudit idem Rathcrius in libello
queunt illa primoe partis« de contemptu canonum» Phrenesis.quem ante hanc editionem inedilum,
num. 9. ubi de sua promotione ad Leodicensem auctor ille videre non potuit.In procemio enim e.jus
Ecclesiam consultum fuisse testatur « gloriosissi- opusculi num.2,se juxta adversariorum sententiam
mum preesulum concilium,illos vcro miserieorditer » phreneticum » non diftitetur, quippe lxxx" qui
me elegisse, et populi assensu eonjuncto fraterna- « inusitato tumtemporis more,non ad nummostali

liter intronizasse. » Utrobique nimirum plures epi- in discrimine, non ad arma, ut quidam.non ad co-
scopi convenerant, ct utrobique discussa causa, piam amicorum, sed ad libros,ad armaria (biblio-
qua; in quaestionem cadebat,unum ille, qui cpisco- thecarum),ad priscorum confugerit exempla:» quae
pus erat Veronensis, ex ista sede pulsus, ad aliam deinde iterum repetens,se non armis, sed libris ac
posset promoveri,expensis in hane rem canonibus, scriptis opusculis certasse significat. Caeterum non
 ti'J PRULEGOMENA. — RATHERII VITA. 70
solum Fulcuini editio habet verum « erratum cst, » A Veronensi sede ad Leodicensem fuerat translatus
ctiam Rotgerus in S. Brunonis Vita, ex qua hunc lo- accusantcs, opposuerunt sacros canones qui episco-
cum Fulcuinus transcripsit et d.uplex quidem Rot-: porum translationes vetaranl De conlemptu canon.,
geri editio Surii atque Lcibnitii ex duobus codicibus p. 1, n. 9). Illc tum decreto An-
vcro sese defendit
sumpta eamdem lectionem praefert, sicut et ille Rot- iheri papae, quod tunc ab omnibus sinceram habc-
geri codex Ratherio coegvus. quem Fulcuinus prae batur, tum praesertim sanctorum antiquorum exem-
oculis habuit. In tanta ergo codicum consensione plis, qui ex una sede ad aliarn tran siere (Conclus.

nihil emendandum. Verbum autem « erratum est » n. 40). Addidit se, cum pulsus e Vcronensi scde

ad praecedentia rcfertur, quibus Rolgerus narra- episcopatu carerot,vere non posse dici de una sede
verat S. Brunonem, cum Ratherium ad Leodiccn- ad aliam traductum ; cumque ipsas translationcs
sem sedem promovit, speravisse fore ut « nulla reprendcre possit nemo, si non buinana aliqua ra-
occasio scandali posset in eorum episcopo reper-iri.» tiimc, sed necessitatc vcl utilitate Ecclesiee liant;
Partejautem adversa pran-alentecum magnum scan- monuitn nec avaritis cau^a, vel superbiae se in-
dalum fucrit subinde excitatum, se errasse depre- triinizaluin, sed pulsura a propria sede, necessitate

hendit.Quanquam etsi apud Fulcuinum legeretur coactum adiisse tunc temporis piissimum regem,
cerCatum est, cum tamen id de Ratherio, quem ab p nunc C_sarem gloriosissimum illurn, consuluisse
__„.: ;_: _„, " praasuluni :n _
armis abstinuisse ...j: * _ „..l :i: •
:,, ,i
vidimus, aecipi
:
nequeat, ad rc concilium illos vero misericorditer me
.
:
.

belles procul dubio referendum essct, sicut ad ipsos elegisse, et populi assensu conjuncto fraternaliter
spectant sequentia saevilum est, neccessatum est,do- inlronizasse, » Ita Ratherius parte prima« de con-
nec expulsione ejus crudelilati suse et nequitix satisfa- temptu canonum » nuni. 9,ubi disputationem hac
cerent,Se enim vi publica expulsum, ct Baldricum super re cum quopiam ccciesiastico Leodici habitam
intrusum in codem procemio testatur. refert. Nihil autem prolicere poterant rationes, ubi
58. Antiquus auctor dc Gestis episcoporum Tun- non ratio, sed vis praevalebat. Cessit autem tantie
grensium a Martene ct Durando editus hujus rebelr yiolentiaa Bruno, cui totius regni Lothariensis dispo-
lionis causam refert in acriorem censuram, qua sitio, ut diximus, tradila fuerat. « Cessit igitur, »
Ratherius depravatos etiam potentium mores acer- inquit Rotgerus, et ex eo etiam Fulcuinus, « ne
bius perstrinxit. « Nam dum in mores hominum, vinceretur a malo. sed vinceret in bono malum :
inquit,tam scriptis,quam dictis inveberetur asquo cessit adversantium voluntati, ut suo eos gladio
mordacius, hoc nnn ferente potentium insolentia, jugularet (Rotg. 17/. Brun.
23).» n. 34; Fulc. c.

a nostra sedc nihilominus dejicitur (t. IV Collect. Baldricus itaque junior consecratur episcopus, etvi
Veter Script. pag. 859, n. 20). » Similia tradunt An publica in Leodieensi sede consiituitur. Hinc eum
selmus canonicus Leodiensis cap. 33, et /Egidius C « furem et latronem » appellans Ratherius in « con-
ilem Leodiensis cup. 45, qui Cbapeauvillii opera clusione [lxxxii] deliberativa » num. 2 : « Furem,
prodierunt. Ipsam expulsionem « ingcnio Baldrici," inquil, quia fnrto sedem, latronem,
abstnlit niihi
Ultrajectini episcopi, « patratu Rotberti » archiepi- quia vi ct polestate pubiica » abstulit, ea nimirum
scopi Trevirensis, publica comitum Rege-
« et vi ii vi publica, » qua a comitibus Regencro et Ruod-
neri atque peractam noster auctor in
Ruodvolti » volto ipse exclusus fuit, « ut institucretur nepos
laudato Phrcnesis prooemio nuin. 1, prodidit. Baldri- eorum Baldricus (Phren. n. 1). »

cus nimirum c[>iscopusUltrajectraus qucin Rotberto 59. Rebcllio h;ec contra Ratherium die Natalis
Trevirensi « in sui dcbellatione consigniferura » Uomini ccapisse Fulcuino Lraditur, dum idemepi-
a

idem auctor vocat (Phrenes. procem. n. 2), alium ju- scopus Laubiis moraretur. « Cum apud nos, inquit
niorem Baldricum fratris liliuin, licet valdejuve- ille c. 23, Nativitatem Uomini festive et opipare ce-
nem [lxxxi, jntrr siquidem dicitur,ad Lcndiccnsem lebraret, facta est Leodici contra eum gravis i

sedem evehore contcndit. Accesserunt duo memo- conspiratio. » Hoc rebcllionis initium assignandum
rati comites Regenerus et Ruodvoltus in illis regio- esl Natali Dominico anni 954, ita ut expulsio Ra-

nibus pr_potenles, quorum nepos crat idemjunior tlicrii.qiiam aliquando posl subsecutam videbimus,
Baldricus, « talia ut quid contigcrint, ne diflicilc sit pj
cadat in aiinuui 955, cui quidem illani alligunt eum
conjectari (Phrcncs. procem. n. Bruno, qui Ra- 1). » /Egidio Iliensi duo anliqua Chronica Lobiense et
therium maximi faciebat, ipsum in sua cathedra Li odicense, quibus in rc ,id Leodicensem Ecclesiam

sustentare concupisset; sed nullum sivc cx episcopi perlinente magis deferendum est, quam Sigeberto
amicis, sive ex militibus, seu magnatibus adjuto- aliisque chronologis Sigebertum secutis, qui sicuti
rein nactus, ac prseterqa metuens ne laudati comi- errarunt Ratherii promotionem ad earadem sedem
tes.qui conlra Conradum tunc agebant, si Baldrici ascribentes anno 954 pro 953, ita etiam errarunt,
junioris promotioni obsisteret, ad Conradi parles cum illius expulsionem rstulerunt in annum 956.
transircnt, et cont.a regem aliquid raolircntur, oui- llinic profecto aiiniiin 956 nequaquam ferunt, queo
nisquc pro Ratherio nisus irritus caderet; idem de sua expulsione tradit ipse Ratherius in Phrsnesi
consilium descrcre coactus fuit. Hac porro in re num. l.Sc cnim cxpiilsum indicat C.cnradii ducc
inimici Ratherii ut justam aliquam cjus exclinlrndi vivente, « qui tunc contra regem Ottonem agebat :
>

causam praifcrrent, incardinationem ipsius, quarc obierat autem hic du.x ante annum 956, dum oum
 71 HATHERIUS VERONENSIS EPISGOPUS. 72

pso rcge subindc conciliatus, contra Hungaros pu- A dicafa in Phrenesi nuro. 16 (eam ibidem explicare

gnabat mense Augusto anni 955 {Necrolog. Fuld. studuimus notis 50 ct 51), ante ipsam ejus expulsio
apud Leibnit. t. V. Hcrum Brunsoic.) Hinc ubi /Egi- nem lllata fuit, ut probabilius videtur; ha_6 pro-

dius memoratus Leodicensem Hatherii episcopatum fecto Hatherii expulsio, sicuti et electio atque or-
«fere trilms annis» actum scribit,melius legendum dinatio Baldrici, rejiciend-i erit post Pascha, quod
« fere duobus aunis, sicuti ferme biennium » legi- eo anno in diem decimam quintam Aprilis incurrit.
turapud Fulcuinum, ut ex textu.quem initio dccimi Erunt forlassisqui opponent Conradum ducem,quo
tertii paragraphi explieabimus, palam fiet. Hoc agentecontraOttonem Ratherius expulsusfuit, jam-
i.ferme biennium » episcopatus Ratherii, quod ab diu ante hoc tempus conciliatumfuissecum [l__xxiv|
ejus promotionedie21 Septembris anni 953 initium rege. Hanc cnim ipsius rcconciliationem plerique
sumit,exigit ut ipsum expulsum dicamus non statim conjungunt cum illa, qua Liutulfus regis filius, a
post exortam rebellionem die 25 Decembris anni 95-4, Conradn contra patrem incitatus et infensus, in ip-
scd aliquot menses post. Non pauca enim post rcbel- sius gratiain rediit die 17 Decembris an. 954. Inni-
lionis initium gcsta interccssere, antequam ejus tuntur tcstimonio Witichindi, qui libro tertio uno
expulsio et Baldrici ordinatio fieret. Nihil pertici contextu ftlium Liutulfum et Conradum generumab
poterat sine Brunonis assensu. qui non solum eral _* Ottone in gratiam susceptos tostatur. At Conradi re
, • .___ /._!__: _j __. • T -...i:
noviLeodjcen quem : . " _ :i:__: _ :n T _.._..___ :_:_
conciliationem post illam Liululli initam fuisse no-
_•__
archiepiscopusColoniensis.ad
sis episcopi ordinatio spectabat, verum etiam Lo- bis certissimum est. Pacem cum lilio factum memo-
tharingiae dux totam eam regionem administrabat. rato die 17 Decembris anni 954,liquet ex notatione
Hic autem magnus Ratherii patronus haud facile Guillelmi archiepiscopi MoguntiniChronicoMariani
seditiosis cessit. Illa Fulcuini, « Quid multa? Erra- Scoti inserta. Qui autem fieri potuit, uteodem qun-
tum [lxxxiii] est, sa_vitum est, nec cessatum est, quc die Conradus cum rege paccm inierit, si Ful-
ilonec expulsione ejus crudclitati su_e et nequitia. cuino teste rebellio in Ratherium posterius exorta
non breve tempus in hac se-
satisfacerent, » aliquod fuit die Natali anni ejusdem; et aliquanto etiam
exactum indicant, priusquam Bruno ad ce-
ditione post ille e Leodicensi sede fuit expulsus,dum Con-
dendum induceretur. Duo illi comites Regenerus et radus dux, ipso testantc Ratherio, adhuc contra re-
Ruodvoltus in ea regione prapotentes, quorum ne- gem agebat? Palam igitur fit Conradum post initam
pos erat Baldrieus.pro Ottone rege Brunonis fratre Lhitulli pacem cum patre die 17 Decembris anno
adversus ducem Gonradum steterant. In ea contra 954, adversus regem aliquandiu stetisse, et solum
Ratherium conspiralione ab his prssertim s_evitum poslea anno 955 paulo ante pugnam pro eodem rege
fuit, « nec cessalum, » donec Brunonis assensum ab eo susceptam contra Hungaros, cum ipso fuisse
extorquerent.«Tempestales undique innumera. con- C conciliatum. Hinc sanc Fulcuinus cap. 25, narratis
fluxerunt, «ait loco eodern Fulcuinus, »nayis Eccle- Hungarorum gestis anni.954, exposilurus pra.lium
siee laborante remige lluctuavit.gubernator ipse pro- anni 955,quod illa gens « seducta, credo, superioris
cellosa; tempestatis impetum ferre non potuit.Cessit anni successu » suscepit et Conrado, seu Conone
igitur, adversantium voluntati, ut suo
cessit strenue dimicantc dcvicta fuit;• Aderat ibi Conon,

eos gladio jugularet. Sibi obslricti sunt sacramen- inquit, non jam dux, sed miles, toto ut putabalur
torum fide spontanei, ut si accipcre merercntur epi- animo convcrsus ad pacem, quam paulo ante (no-
scopum quem petebant, invicta cxinde firmitale tentur voces paulo ante) atrociter impugnabat. »
auctoritatem Ecclesice et jus imperatorium tueren- Solius quidem Liululfi pacem initam die 17 Decem-
tur.» Metuens nimirum Bruno, ne si diutius ac for- bris an. 954 memorant tum Guillelmus Moguntinus
duo illi comites a rege deficerent et
tius resisteret, in notatione laudata, tum Gerardus in Vita S. Udal-
transirent ad Conradum, « qui tunc contra regem rici episcopi Augusteni, qui ejus pacis conciliator
agebat (Phrenes. n. 1), » illis autem reconciliatio Conradi in annum 955
jurejurando obligatis, fuit. Si
Ratherium tandem dimittendum, Baldricum junio- rejicienda est, nihil impedit quin idem Conradus
rem consecrandum censuit. Ad h_ec producti cano- anno eodem aliquanto ante reconciliationem contra
nes de vetitis episcoporum translationibus, et con- n Ottonem ageret, adeo ut eo contra regem agente
certatio hac de re habita a Rathario fortassis in Ratherius pulsus fuerit anno 955, ut exdocumentis
aliquo episcoporum congressu novi episcopi electio,
:
antea consideratis collegimus.
pe.entibus clero ct populo, rcgis assensus, episco- 60. Pulsus e Leodicensi sede noster episcopus
porum eonvocatio, et alia id genus requisita; qus post intrusionem junioris Baldrici.dumLeodici mo-
omnia expulsionem Ratherii ad aliquot menses anni raretur, multis importune eurantibus,ut vel ipse in-
955 ita protrahunt,ut ab electione ipsius ad expul- vasori episcopatum dimitteret. restitit fortiter,et eon-
sionem « fcrme biennium » excurrisse intelligatur, clusionem delibemtivam scripsit.quacur dimittere et
quod secus intelligi nulla ratione potest. Quod si ccdere non deberet,quadragiilta [lxxxv" argumentis
illa qualiscunque excommunicatio late sumpta, exposuit. In hoc opere cum se a petenda aliqua re-
quam noster episcopus in an-hiepiscopumTreviren- dituum ecclesiasticorum portione in vitas subsi-
sem sua; expulsionis fautorem inferendam curavit dium, ut cessioni ejusmodi assentiretur, maxime ab-
'n die Cccnse Domini anni 955, valde obscure in- horrcntem pra;fert; dum huic cessioni ea quoque
 73 PROLEGOMENA. — HATHERIl VITA. 74
de causa se assentiri nou posse ait num. 14 : •• Ne, A cemio s;epius laudato,num. 6), Romanam fatigare
dimitte me ad unam partem sacerdotalem,utcome- querelis non desinit sedem, coepiscoporum altera
dam bucellam panis... dixisse prior ipse dilfa- grcgem : una scilicet directa erat ad Romanum
mer : » tum vero aliquam hac in re conventionem pontiflcem, ad omnes episcopos altera.In Lobiensi
seu oblationem sibi propositam,sed abs serejectam quidem manuscripto post fidei professionem sub-
indicat,dum in fine scribit: « Ego a quolibet mihi duntur epistolac tres, una ad Joannem pontificem,
indigentissimo vimfieri malo,quampepigissc fcedus ad omnes fideles secunda,et tertia ad omnes Italiae,
cum morte.et cum inferno pacem judicer fecisse. Germaniac episcopos. At ha?c cum ad ex-
Galiiae, et
Eleemosyna? aliquod suflragium porrigcnti alicui, pulsionem e Veronensi, non autem e Leodicensi
latrone illo exceptissimo » (sedis scilicet invasore sede referantur, ad Phrenesis volumina nequeunt
excepto, a quo nec eleemosynam acciperc vult) pertinere, quae de negotio Leodicensi egisse ex ar-
n manum ingratus non retraho. » Hoc opusculum, gumentis tertii ac sequentium voluminum liquet.
quod de ritu electionis episcoporummultacontinet, Etenim liber.
Leodici scriptum ex ipsa inscriptione rotuiusio dc- Tertius (ita inmemorato prooemio) querimoniam
liberativa Leodici acla manifestum est. Scriptum ijuibusdam cum epistolis habet rcgi dclatam.
quoque fuisse post intrusionem lialdrici patet ex n Quartus tluas continet tanlum, Brunoni brevissimam,
num. o -.1 ono 1> r>.Jl^. .-. ._.-.,-. ,.;..
liodberto satis proli.ram, epistolas pr&sulibus.
;.•
2, col. 203.
61. Leodicocum cum abiitRatherius.seso Mogun- Quintus querimoniam Brunoni specialius, generalita-
tiamrecepit,aGuillelmo archiepiscopo Ottonis regis tem licet contineat, dcdicatam archiepiscopo.
filioperhumanissime et munificentissime exceptus. Se.itus, septimus atque octavus ipsi sint licct invasori
Hac urhe « data otii occasione ruravit, quae circa
in /«/«/?' (inscripti videlicet Baldrico juniori),car/>!<»V
eumactafuerant, in libros digerere, qualitaselabo- tamen multimode Rodberti, mordaciler et breviter
rans ne velcuriosislateret sui temporis. Utique hoc factum majoris Batdrici.
audientesduoilli ejusspecialius inimici, Rodbertus Rtonus satisfacit humilitatis sub pallio invecliva;,satis
videlicet, et Baldrieus, dixerunt eum phreneticum Brunoni propensvs scriptor qui fuerat, scrmone
esse (Plirenes. n. 1).» Hinclibrum.quem contra ipsos conqueritans lugubri.
scripsit, Plirenesim appellavit.Alia hujustituli ratio Decimus dcceptissimum alloquitur gregcm, pcenitcn-
affortur in proaemii epigraphe his verbisexpressa : tix indicens levamcn.
« IncipitprocemiumRatheriiepiscopiinlibrumquem Undecimus conclusio est deliherativa sententiis ma-
Phrenesimnominavit,proeoquodnimisineoaustere gna, sermonibus parva.
in quosdam inveheretur. » Multisquidem agit con- [lxxxxvh] Duodecimus est dialogus cujusdam pro
tra Rodbertum archiepiscopum Trevirensem,quem C ncgotio factus, ab ipso tamen non penitus alie-
sua; expulsionis auctorem prascipuum in ipso opu- nus.
sculo alloquitur nonnullis etiam contra Baldricum
; Hcec indicasse sufficiat, ut qurn desiderantur, ex
junioremLeodicensissedisinvasorem:dealiis autem hisce argumentis innotescant. Unum porro hac in
sibi infcnsis quxdam paucis interserit. In laudato re non omittendum.Auctorem in Phrenesi num. \Q
procemio,num. 6,duodecimvoluminum, quashac in allegare de hoc Leodieensi negotio decimum quin-
re lucubravit, argumenta proponuntur.Non omnia tum volumen at num. 13 testari se primo quidem ;

tamen digessit Moguntiae. Certe Conclusionem deli- hac in redigessisse viginti volumina,sed postea ea
bcrativam, cui undecimi voluminis locum attribuit, ad duodecim restrinxissc.Confer Admonitionem In
adhuc Lcodici degens scripserat et fortassis etiam ; Phrenesim, num. 2, col. 213.
aliquot alios libellos, seu epistolas in iisdem argu- G2. Antiquus auctor de Gestis episcoporum Tuft-
(quaedam enim ejusmodi volumina
ir.entis indicatas grensium, num. 2, tradit, Ratherii victui, cum e
[lxxxvi] ex cpistolis constant) ante expulsionem, Lcodiccnsi sede ejectus fuit, satis fuisse provisufn
ut sese in sua sedc tucretur, exaravit, quas postca « iudultis aliquantis cpiscopii ad usum vitm agcllis
Moguntioe una cum ca;leris ibi lucubratisopusculis (Marten. Durand. t. IV Coil. V ct Script.,p. 859,
et
in duodecim libros distribuit. Si hi omncslibri su- c. 33) » seu,ut ait Anselmus Leodicnsis, « indultis
;
I)

peresscnt.non dubitamus quin alia multa ad hocce ci quantuliscunque episcopatus redditibus (apud.
faclum illustrandum suppeterent : scd praeter Con- Chapeauvil. t. I, p. I78i. » Ex confessionis libro,

clusionem deliberativam, quam postremo

Veronen- quem Ralberius po?t expulsionem scripsit.cxplora-
sis episcopatus tempore ab auctore ob nondissimi- lum lit,ipsum,cuidam abbatiac Leodiccnsis dioccesis
lcs oircumstanlias cum pauris additamentis iterimi fuisse prtepositum.ut sequenti paragrapho plenius
editam exbibuit codox Laudunensis, cx aliis un- demonstrabinms.llinc Leodicensis episcopatus red-
decim laudatis libris solus primus liber Phrenesis victum dicuntur assignati, fuisse
ditus, qui ipsi ad
inscriptus in Lobiensi eodicc invcntus est, cui ibi- videntdr redditus ejus al>batiie,eui praepositus fuil.

dern in fino additur profcssiu fidci, quae ad librum ILtc nimirum abbatiacum injure esl episcoporum
sccundum ex argumentorum indicio pertinet. Huic L licensiutu, ut ^x sequenti paragrapho ii^ni pa-

professioni fidei eodem libro secundo auctor atljc- tcbit.ejus redditus inter redditus episcopatus Leo-
ccrat epistolas duas, u quarum una (ait in pro- dicensis computabantur.

P CXXXVI. 3
 :

75 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 76

§ XI. — Post c.rpulsionem e sede Leodiccnsi Rathe- A cocnobio extrancum et advenam » proefert econ
« ;

rius cuipiam "monasterio prmficitar. Quodnam tra vero illum « servum ejusdem Ecclesiae (seu >>

fuerithoc monastcrium, Confessionis librumscri- [lxxxix] monasterii " legitimum»vocat, « quialega-

i

bit. Quatenus in co viaens cum

monachis, ad mo-
litcr traditus, et sui ipsius manu et professione in
naslicum propositum non redierit,ei cur. Epistolam
sub Agapito II scriptam et suppressam inscribit servitium perpetuo mancipatus.» Si sermo fuisset de
Joanni XIL monasterio Lobiensi, so nec « extraneum,nec adve-
63. Ratherium e Leodicensi sede ejectum, post- nam » potuisset appcllare,quippe qui eidem « lega-

quam aliquandiu apud Moguntinum archiepiscopum litor traditus, et sua ipsius manu et professione in

diversatus est, cujuspiam monasterii prcefecturam servitium pcrpetuo fuerat mancipatus [vid. supr.,

suscepisse certum fit ex Confessionis libro.quem in n. 6), »adeo ut ad redeundum in idem servitium,
alicujus monasterii recessu scripsit. Ibi siquidem quod Deo ibidem promiserat, eontinuis stimulis se-
se monachispraefectum exhibet cum num. 22 mo- se incitatum et anxiuni pluribus in locis ejnsdem

nachos alloquens ait [lxxxviii] « Meiipsius curam: operisfateatur.Acceditquodperid tcmpus Lobiensis

gerens, aliosque negligens, prscipue vos, mihi qui monasterii abbatiam tenebat Reginerus,ejusque loco
estiscommissi, etc. ldipsum conlirmat num. 21, pra?positi titulo Erluinus praesidebat (Filc, e. 20; :

ubi de Oderado monacho, qui, empta alius mona- -n unde Ratherius.qui erat veluti abbas, alii coenobio

sterii pralatura, suum monasterium dcseruerat, praifuisse dicendus est.Alia porro ccenobia dicecesis

« Noveris, inquit, quod absque mei est licenlia fa- Lcodicensis in honorem S. Petri erant consecrata.
ctum num. 34, dum queritur alium mona-
; » et Unum inter hcec est Alnense.ut ex Mabilloniodidi-

chum « lanam jussu absque meo dispensasse » et ;

cimus (t. I Ann. an. 653, n. 28) Hoc quidem in
dum num.24 seipsum accusat,quod in ea Oderaldi institutione a S. Ursmaro addictum fuit abbatiae
emptione, « licet ut fieret, nec praeceperim nec Lobiensi (Fulc, c. 4).Sed cum postea Leodicensis
voluerim dedi tamen mea culpa locum ut
;
lieret, episcopus simul esset abbas Lobiensis, cccnobium
non prohibendo (ut saltem quivi) ne fieret. » Hinc Alnense cum coeteris laudatae abbatia? subjectis ad
se inter abbates refert num.2l,cum episcopi sinml Leodicensem episcopum pcrtincbat.Id autem pccu-
efabbatis nomina sibi attributa indicat; et num.34, liare hujus monaslerii fuit,quod cajteris monasteriis
ubi quoddam reguloe decretum memorans, « Quod deinceps sub Everaclo cpiscopo in pristinam ratio-
utique, inquit, tantopere nos, peculiari vero illo nem restitutis abbati Lobiensi, Alnense monaste-
noslri,non Dei amore,amplectimur abbatuli : Sine rium perstitit in jurc episcopatus Leodicensis ; ac
jussione abbatis nihil faciat. » Et, ut alia plura proplerea cum Italherius anno968,dimissa pcnitus
omittamus, se abbatem apertius cum sedeVeronensi,ad suosreversuscst,abhasLobiensis
significal,
num. 35, sermone ad se converso, Gaudes, C ex suis duo ipsi monasteria dedit, Waslarense et
ait : «

quia sine jussione tua nihil fit vide quid jubeas. :S. Ursmari, Everaclus autem ex episcopali juribus
Exigis obedientiam astrue quod exlgis illi enim
: Alnen.-e tradidit.Hujus ergo ccenobii abbas vidctur
;

tibi, tu regulae debitor es obedire. 111 peccant, si fuisseRatherius tunc pariter,cum e Leodiciensisede
i

extra voluntatem etordinationem tuam faciant :tu, extrusus fuit, ut exinde haberet unde viveret
si contra constitutum regulae quidlibetdisponis,aut cumque ejusdem ccenobii redditus,exceptaportione
praecipis. » alcndis monachis constituta, cederent episcopo
Monasterium, cui prscrat, ad Leodicensem
64. Leodicensi, et idcirco inter ejusdem episcopatus
Ecclesiam aliqua ratione pertinuisse ex eo colligere redditus censerentur ; hoc ccenobio post expulsio-
licet, quia num. 34, e Leodico ad idem monaste- nem tradito ipsi Ratherio, indultos ei ad victum

• rium,insignem aliquem ecclesiasticum, ut videtur, quantuloscunque Lcodicensis episcopatus redditus

virum, cum magno comitatu advenisse commemo- Anselmus prodidit quod assignandumanno 995 ex
:

rat, cuihonoris gratia monachi et clerici suaviter constitutis liquet (vid, supra,n. 62). Sammarthani
canentes obviam iverunt.Vido in librum Gonfessio- ex recentioribus Annalibus provincice Annonicc Ra-
Cum vcro non absimiliterad cocnobium
nis,not. 62. therium hoc anno955,monasteni Altimontis S.Petro
Lobiense accessisset Baldricusepiscopus Leodicen- fj dicati abbatem referunt. Cum vero in novissima
sis una cum Raginero comite avunculo suo, cui Galliee Christianac editione ex iisdem Annalibus non
kiem Baldricus Lobiensem abbatiam commendata- solum abbatiam Altimontanam, verum etiam alias
rio nomine tradiderat (Fulc, c. 2G) huic ccenobio ; duas S.Amandi, et S. [xc] Dionysii cidem Ratherio
Ratherium fuisse prespositum initio suspioabaiuur, ad vitse necessaria datas scribant anno 955 harum ;

cum proasertim ejus ccenobiiEcclesia S. Petri no- abbatiarum nomina ex Fulcuino in ipsos Annales
minc dedicata esset,3aque ac illa ejus monasterii, traducta noscuntur;qui tamen cas Ratherio traditas
quod Ratherius administrabat (vid. not. 34 in refert,non post expulsionem e sede Leodicensi, sed
Confessioncm Ratherii). Verum ccenobium a Lo- postquam Veronensem postremo deseruit, anno sci-
biense distinctum hujus administrationi fuisse com- licet 968 Alnensem vero abbatiam potius quam
missum illud plane demonstrat, quia ipse Ra- Altimontanam anno 955, eidem fuisse concessam
therius num.23 comparationem instituens inter se vel ex eo credimus, quia Altimontana in dicecesj
et Oderadum sui ccenobii monachum,se ab eodem Cameracensi sita, ad Leodicensis episcopi jus non
77 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA. 78
ibi pcrtinebat, uti Alnensem speetasse certum est. A modo, vel ordino. » Ex his Ratherius videtur sea-
Hkc autem forsitan in Leodicensis episcopi jure sisse, eum, qui e quolibet instituto, vel professione
idcirco perstitit, etiampostquam Lobiensis abbas ad episcopatum fuerit assumptus, non posse eum-
ca?teramonasteria recuperaverat, sive quia eadem dem gradum suo arbitrio dcserere, nisi scilicet vel
abbatia separata fuerat a monasterio Lobiensi, et canonico deponatur judicio,vel a vinculo Ecclesia;,
episcopatui Leodicensi unita, antequam Lobiensis cui canonice datus fuit episcopus,legitima auctori-
abbatia in ejusdem episcopatus.jus transiret; sive tate solvatur.Hanc rationemalio probabiliori sensu
quia dum ea restitutio Lobiensi abbati facta fuit exposuit in Qualitatis conjectura num. 6, cum jam
anno 960, Ratherius adhuc ejusdem abbatia; pro- Veronensi Ecclesia; restitutus fuisset.Eamdem enim
fcssione fruens spoliari non potcrat;hocautem sub- perplexitatem ac pcrturbationem animi, qua adhuc
inde profecto in Italiam,eadem abbatiaadjus Leo- afflictabatur, censores suos desperationis nomine
dicensis episcopi rediit, qui idcirco Ratherio rede- sibi opponentes, his verbis inducit: » Et heu miser

unti anno 968 illam iterum tradidit. atque infelix! Quare saltem in isto, quo nunc stat,

65. In monasterii, quodcunque illud fuerit, soli- non convertitur terniino vits, » rede.undo scilicet
tudine auctor Etatefere septuagcnariuscircaannum ad suum monasterium? « Sed videtur nobis, quod

960 vel 961 Confessionis librum scripsit, cujus sin- t> ideo sitdesperatus,quod immiserit in tali recte(id
gularem et perobscuram indolem satis in admoni- est in episcopatu) pedom suum, in cujus maculis
tione ipsi praefixa explicavimus, lempusque consti- ambulans, expediri nullo modo possit. Dum enim
tuimus.Nonnulla notatu digna hicindicabimus.Non monachus fuerit, et nunc episcopus sit; si relictis
solum diurnis, sed nocturnis etiam officiis aderat, ovibus monasterium repetit, timet audire, o pastor
etaliquando ir. ambone conciones habebat.Gravibus et idolum derelinquens gregem! Sin, Apostolum de
doloribus.qui vehementiores gemitus exprimebant, se timet dixisse: habentesdamnationem, quia pri-
se identidem excruciatumsignificatillisverbisnum. mam fidem irritam fecerunt, » etc. Ex libro autem
34,dum se alia de causa ita ingemuisse ait, « ut si Confessionis exploratum est Ratheriumsummopere
forte pro foribus aliquis stctisset,me illo mihicon- [xcn] expetisse ad propositum suum reverti, et
suetissimo incommodo cruciari putari quivisset. » preccs ad Deum, utsibi hoc concedcretur, effudissc.
Aliquot abusus,qui quorumdammonachorumlicen- » Sed impedior valde,» inquit num.28.Interrogatus

tia monasticam disciplinam corruperant, sibique autem a quo impediretur,« a me seipso respondet:
magnum animi mceroremet sollicitudinem pepere- Nolo enim alium accusare,ne Evam videarimitari.
rant,detegit.Peculiaria qusdam tum sua, tum alio- Detinent me laquei,quibus mcipseligavi,etmaculaj
rum acta qua; moerorcm augebant, itidem tangit, qua pedem immisi improvidus, » cum sci-
retis, in

sed ita plerumque implexa et obscura,ut licet eain C licet Hilduinum secuturus,monasterium deseruitet
subjeclis adnotationibus evolvere, ct conjectando ex monachoadepiscopatumascendit.Nequehocloco
explicarenisisumus,cumtamennihilcertifere elice- omittendum videtur, quod in Qualitatis conjectura
re potuerimusquod huic vitasinserendum videatur, num.O scribitur, Ratherium cum in iis tumultibus,
ad ipsum librum et nolas lcctores remittere satius qui posttertiam ejus restitutionem Veronte fuerunt
[xcij ducimus. Unum porro, qunil Ratherio maxi- excitati,« putaret quod esset tuncpenitus expellen-
in;uiisollicitudinemmetumqueafferebat,pra3cipuam dus, gavisum fuissc, quod ipse non dimiseritepisco-
animadversionem merctur,cum nimirum se in sa- patum,sed episcopatus eum.et hac artc voluisse,nt
lutis periculo versari significat,proptereaquodlicet dicebat, repetere monasterium. Quod cum minime
inter monachos et in monaslerio viveret,non tamen processisset (tunc enim expulsus non fuit)putabat
ad monasticum propositum,cui sese in professione de se desperatissimus illud prolatum:Siconcluserit
obligaverat,rediil.Numpr.i'terquam quod monaste- Deus homincm, quis ei diccre potest, Cur hoc
rium.cui nunc praerat, non erat illud Lobiense, in Nunc vero etsi ipsum e Leodicensi sede
facis? »
quo se in perpetuum Deo serviturumpromiserat;in expulsum cpiscopatus dcscruit, adhuc tamen epis-
Alncnse, cui erat prafectus, non eo sese recepit copali gradu quasi quodam rete se impeditum cre-
consilio, ut (quod in professione spoponderal) ad p didit, ne ad monasterium propositum.uti optabat.
morlem usque Deo ibidem serviret. Recuperandi revertcrclur (vid. not. 31 in Qualit. conject., col.

nimirum ac repetendi Verononsis episcopatusspem 380).

animumque nondum abjecerat, ut patebit cx not. 67.Cum RatberiuspostexpulsionemecathedraLe-
32, in librum Confcssionis, ct confirmabitur <
r...\M\
odicensi, Veronensis cpiscopalus rccuperandispem
ex diccndis paulo cst. iion omnino dcposuissct, aliqua hujus restitulinnis
66. Anxium quidcm hac super re, nec levi se procuranda: occasione oblala, epistolam quintam,
perculsum metu plurilms in locis declarat; eamque quam anno 951 ad Agapitum II scriptam suppres-
solam cxcusationcm, seu causam, cur ad proposi- serat, inscripsit subindc Joanni XII, qui Agapito
tum omnino non rcvcrtatur,indicat num.i9,« quia successit anno 956 (vid. Admon.in ep. 5, n. 0et8).
sicut nemo se valet per se ad aliqucm gradum Ec- Dua: autcm occasioncs videri poterant opportuna:,
clcsia: promovere; ita nemo se potest, etiamsi velit, altera cum Liutulfus anno95C in Italiam cum exer-
deponere, quovis institutus sit, vel ctiam viotitarit cilu dcscendit Bcrcngarium devicturus.altcra cum
 79 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 80

rcx Otto anno 961 eodem consilio Italiam repetiit, A. tionibus resiliret. H.ec autem prima est marchiae

et Berengario victo Romam profectus est,anno 962. Veronensis mentio.

Utra vero occasione Ratherius pro Agapito IUoan- 09. Marchia, seu marca, vox Theutonica, qua si-

nis XII nomen laudatae epistokepra:fixeritincertum gnificantur confinia, dicebatur regio,vel urbs regni
est. Cum autem in epistola; textu nihil addiderit alicujus limes, quas contra hostes, si qui e vicinis
eorum qua; evenerunt post annum 951, nihil Joan- locis irrumperent, maxime defendenda erat, ut
nis proprium inseruerit,nihilque nisi solam inscri- iisdem in ipsum regnum aditus intercludcretur.
plionem mulaverit illam reipsa ad Joannem XII
; Antea cum integrum esset Italiae regnum,cis Athe-
non misisse satis credibile est, ea, ut videtur, de sim marchiae erant duajurbesGermanicoregnofini-
causa,quia,mutatis rertimcircumstantiis,aliaatque tima?, Tridentum scilicet ex una parte, ex altera

alia via suaa causos providendum intellexit. Liutulfi Forumjulium.Hinc Tridentina marchia,et Manasses
quidem inopinata mors in Italia, quae ipsius victo- marchio Tridentinus a Liutprando memorantur
rias intercepit, ct Berengarium, [xcm] Ralherio (Lvitph. lib. m, c. 14 lib. iv, c. 3). Marchiae autem
;

infensum, regem reliquit, episcopatus Veronensis Forojuliensis appellatio apud Eginardumad annum
hoc tempore recuperandi Qduciam, si quam indu- 788, et apud alios frequentius occurrit. Verum sub
xisset, omnino abrupit. Ab Ottone autem Italiam „ Ottone I, cum Verona coeteraeque urbes ad Forum-
repetcnte anno 961, ita stalim, ut videbimus (§ 13), julium usque additoe fuissent rcgno Germanico,
fuit restitutus, ut licet postea Romanum judicium hujusque limes Italicoregno conternimus noncsset
accesserit, ea; tamen littera?, quac episcopum sua Tridentnm, nec Forumjulium, sed Verona marchix
sede pulsum et profugum praferebant, non am- Veronensis nomen induci cojpit totaque ista regio ;

plius congrucrent, a Verona ad Forumjulium usque late patens, mar-

§ XII.
—Otto rexBerengarioItalicum regnumdimittens, chiae Veronensis nomine comprehensa, Henrico
Veronensem marcbiam sibi relinuit. De hac mar- Ottonis fratri,quaeBajoariae dux crat,regendatradita
chia cjusijiie ilncibus,ncc non ile Forojuliensi fusius fuit. Licet autem Reginonis continuatorhanc mar-
(tgitur, et multa haclenns involuta explicantur, in
chiam non tam Veronensem quain Aquileiensem vo-
quibus sunl aliquot testimonia Ratlierii, quse ilu-
cum ct ducissx mentionem faciunt. De marchia cet, quatcnus ad Forumjulium,seu Aquileiam pro-
Tarvisina quxdam adduntur. teudebatur; Aquileiensis tamen marchise nomen per
68. Antequam Ratherii restitutionem in suam hosc tempora nullibi aliasreceptum invenies,solius-
sedem affigendam anno 961, cum Otto rex, in Ita- que marchix Vcronensis appellatio diutius postea
liam iterum profectus est, et caetera, quae eamdem obtinuit.
restitutionem sunt consecuta, exponamus
70. Huic sentenliae, qua marchiae Veronensis
; de
gestis quaehoc secundumOttonis itcrproecesserunt, C origincm OttonisIa?voaffiximus,plures adversabun-
nonnulla prslibanda sunt,ac potissimum disseren tur,qui eam ad anteriorcm a;tatem evehunt.Putant
dum de marchia? Veronensis initiis, et de ejusdem siquidem cam marchiam,quae a Forojulio ad Vcro-
marchia? ducibus qua; omnia non solum rcbus
: nam usque patebat,cujusque dux,seu marchio.toti
postea dicendis utilia,verum etiamaliquot Rathcrii huic regioni, ac singularum civitatum comitibus
locis probe intelligendis necessaria sunt.Cum idem praeeratjam inde a soeculooctavosub Francisfuisse
rex anno 952 ob excitatos in Germaniatumultus eo institutam, et inilio quidem appellatam marchiam
ex Italia properasset,mox Berengarius etfilius ejus Forojuliensem, posfea vero sub Berengario I mar-

Adelbertus, quos ille Italico regno privaverat, una chiaiVeroncnsis nomen fuisse substitutum,propter-
cum multis Italiae episcopis eumdemadierunt,et in ea quod eo regnante [xcv] ille, qui toti marcbiae
comitiis Augustanis anni ejusdem cum ipso conci- erat prafectus,Veronam sedem transtulerit,eadem-
liati, fideque eidem promissa,ejus regni restitutio-
que de causa marchias Forojuliensis appellationem
nem certis conditionibus obtinuere,quas obsolevisse et comitatum Forojuliensem cccpisse
apud Wi- ;

tichindum et Hrosvitham monacham legere est. nominari,quippe in Forqjulio nonampliusmarehio

Reginonis continuator.quem annalista Saxo etOtto seu dux, sed comes duci seu marchioni subjectus
Frisingensis secuti sunt, mutationom in regno n resideret. Hanc vcro lieet pervulgatam inter crudi
Italico hac occasione induetam notat, Berengarius tos sententiam nullo satis firmo fundamentosulful-
cum filio Adelberto, inquit, « Regia? se per omnia tam arbitramur.Posteriori quidem aevo sub Germa-
in vassalitium dedit dominationi, et Italiam iterum nis regibusVeronensem marchiam ad Forumjulium
cum gratia et dono regis accepit regendam. Marca usque fuisse extensam, adeo ut dux seu marchio
tantum Veronensis et Aquileiensis excipitur, quoe eidem praefectus,omnibus civitatum comitibusspe-
Henrico fratri regis[xciv]committitur.»Ottoscilicet ciali jure praeesset, ex iis documentis manifestum
rex cum Ilalicum regnum Berengario et Adalberto est,qua3 corumdem ducum seumarchionumplacita,
concessit, Veronam cum Tridento, Vincentia,Pata- aliosque jurisdietionis actus modo hic modo illic
vio, et Aquilcia, seu Forojulio ex Italico regno de- intra eam marchioe regionem ab ipsis habitos tes-
cerptam sibi reservavit, ut facilis sibimetipsi pate- tantur. Nihil autem hujusmodi sub regibus Fran-
ret aditus in Italiam.si fortc Berengarius concesso cis pro simili jure ducum seu marchionumForoju-
regno abuteretur,et a pra;stitutis ac receptis condi- liensium hactenus afferripotuit.DucesForojulienses
 ; )

81 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA.

sub Longobardis jus suumextraForojulium nequa- A quod laudatus Berengariusjam imperator in diplo-
quam exercuisse, nunc jam inter omnes convenit : mate anni 920 Waltfredum olim Veronae « glorio-
cum suum cuique civitati ducem in hisce locis tum sum comitem»bislaudat(Dio>JYS.tf7/;/o'»..Co//.p.I01,
praefmsse, qui ab alio duce non dependebat,explu- 102 .quod de marchione Waltfredo sibi infensone-
ribusjam editis documentis sit exploratum. Cum quaquam dixisset.Sed haec obiter.
autem LongobardiForumjuliumCaroloMagnodedi- 72. Opponunt Berengarii I diplomaapud Murato-

derunt, is Rotgaudum Longobardorum ducem Fo- rium datum anno 905, in quo « G:imoaldus illustris
rojuliensemconlirmans.juris cjuslimitesnonoxten- vir » nuncupalus,eumdem adiit,beneficium Teudi-

dit. Cum porro idem Rotgaudus et caeteri ejus berto « in comitatu Veronensi » imploraturus (t. I
complices, qui aliis Italire civitatibus prssidebant, Anliquit Itali,, p. 1017). Cum vero Grimoaldus
auno 776 a Carolo defecissent hic « ; captis civitate « gloriosus marchio » in duobus privilegiis anni 921

Forojulii, Tarvisio cum reliquis civitatibus, dispo- ab eodem Berengarioaliabeneficiaobtinuerit Fride-

suit easomnes per Francos (Annal. Eranc.apud Ca- rico patriarehs, et Petro presbytero Aquileiensi
nis.,ad an. 776. t. II, part. n) » quae verba unam
; in ipsius marchiahoc tempore et Forojulium etVe-
rectorum mutationem, non autem jurisdictionis ronam comprehensa colligunt (De Rlbeis, Monum.
varietatem ab eo inductam innuunt. eccl. Aquileien.). Verum primum diploma anni 905

71. Afferri solet a contrariae sententias patronis Grimoaldum non marchionem, sed « illustrem vi-
testimonium Hermanni Contracti, qui in Chronico rum « tantummodo appellatjin aliis porro [xcvn]
ad annum895 de ArnulfoGermaniserege exFrancica documentis anni 913 « gloriosus, » vel « eximius
Caroli Magni stirpe progenito scribit : « Waltfredo, comes » vocatur (Biancol. Cronica di Veron. par. i.

Maginfredoque comitibusltaliam cis Padum distri- pag. 317; Dio.ws. Collect. diplom. p,98j. non minus
buit. » Waltfredus in Annalibus Fuldensibus ad ac in alio anni 920 apud Campium (Campius, Ilist.

annum 896 Forojulii marchensis appellatur Magin- ; Placent. t. Solum in privilegiis anni921
I.append.).
fredus autem, qui Mediolani postea occisus fuit, « marchio » dicitur.Si autem anno 905, licet « illu-

marchio Mediolanensis creditur.Cum vero ea Italias stris vir » esset, nondum tamen erat aut comes,

Cispadanaa partitio inter Waltfredum et Maginfre- aut marchio quid laudatum diploma anni 905, ad
;

dumaccidentalisfuerit,ad constituendam prepriam, marchiae ditionem indicandam conferre potest ?

utriusquemarcbiaeditionemaclimitesreferrinequit. Quanquam,etsi fuisset marchio, nihil cogeret, cum
[xcvi] Ilinc etsi Waltfredus Veronam contra Bcren- sajpe episcopi,aliique dignitate,aut favoro principis
garium seniorcin propugnaverit, ut laudati Annalcs praediti,Ecclesiis ac hominibus extra suamditionem
prodiderunt non tamen idcirco marchiam Foroju-
; constitutis privilegia obtinuerint.
liensem huc usque fuisse productam inferre licet. C 73. Bcrengarius tandem Veronae residere maluit,
Ideo enim Veronam potissimum defendit,quia inea quia haec et magis placebat, et munitior erat;quod
parle suae diligentias ab Arnulfo commissaurbs Ve- ad marchia; appellationematqueextensionem astru-
rona omnium munitissima erat,et Arnulfo Germa- endam nihilum pertinet. Marchiam quidem sub eo-
nicum iler per Tridentinum agrum liberum relin- dem appellatamfuisse Veronensem, quaeanteaForo-
quebat. Quod si ea Italici regni pars ipsi credita juliensisdicebatur, proptereaquod Veronae resideret
extendebatur « usquc ad fluvium Aduam, » ut non- libentius.falsum evincitur ex ipsius diplomate Ve-
nullis videtur (hinc cnim, inquiunt, eo exstincto
;
ronae dato anno 923, in quo marchix Forojuliensis
Berengarius « Italicum regnum usque ad Aduam nomen adhuc usitatumpra3l'ertur(Uc.iiEL.,t.V).Hanc
recepit, » ut memorati Annales testantur) multo autem marchiam extra Forumjulium non fuisse
;

luculentius pateret, Forojuliensem marchiam ad cxtensam ex eodem documento pariter evincitur.

totam regionem,cui ille ab Arnulfo pra:fectus fuit, Idem nimirum imperator Annam secundam ipsius
extendi non posso :nemo enim proprios ejusdem conjugem pro Bellunensi Ecclesia petiisse tradit
marchiae fines ad Aduam usque protendit. Hunc « quamdam curtem juris regni nostri.quae vocatur

Walfredum marchionem Forqjulicnscm nonnulli Docale .... quae pertinet dc comitatu Cenetensi,
eumdeni esse existirnat, ac Waltfredum,qui comes n etc.ncc non ctiam Clusas de Abintione, quae per-
Voroncnsis indicatur indocumento anni880(Mi:nAT. tinet de marchia Fornjulii.» Vides « marchiam Fo-
t. Antiquit. Ital.\>. 435). At hune comitem diver-
I rojuli » dislinctam a comitatu Cenetensi, qui si in
;

sum 1'uisse probabilius estxarnem enimad Adelar- ca marchia comprchensus fuissct,nonminus Clusx
dum episcopum, quod c ms. Vaticano editum est ibintione quam Curtis Doca/is comitatus Ceneten-
,1,

(Biancol. De'vesc. e gov. di Yerona,\>. 3.r>),eumdem sis ad eamdem marchiam pertinuisset. Neque illud
comitem pest Ludovici 11 et Caroli imperatorum, moveat,quod in altero cx laudatis Bercngarii privi-
nec non Joannis VIII Homani pontificis obitum vito legiis anni 921, nominetur comitatu Forojulianus.
functum deflet quae cum excessisse innuunt paulo
: quiin antccedentiprivilcgioanni923,man7(;'(iFoni/i(-
post annum 882, quo Joannes Vill e vivis sublatus lii dieitur De Kvbeis J^onum.eccl,Aquilcic».^.'tv>r).
fuit, vel serius paulo post aninmi 888, siquidem llinccnim cognoscimns marchi.e etcomitatus voces
Carolus Crassus hoc anno cxstinctus potius quam promiscuc aliquando fuisse usurpatas unde inpla- :

CarolusCalvus eo carmine indicari credatur. Adde cito anni 845 comitntus Tridcntius vocatur (Murator
 :

83 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 84

t. II Antiq. eo tempore sub Lu-

Ital. p. 972), licet A. Appendice tomi primi pag.06.Cum porro idem Be-
dovieo II Tridentum esset Italici regni
Italnc rege rengarius omnem praeterita. calamitatis causam re-

marchia, qiue a Linfredo [xcvin] duce regebatur, tulissetu in episcopos et comites casterosque Italiae

Marchia. igitur Veronensis appellatio inducta est principcs ; omnes eos odiis et inimicitiis insequens
sub Ottone I anno 952,et ea de causa inducta,quod ininiicissimos sibi effecit, » ut continuator Regino-

Verona cum csteris ejus marchia; urbibus ad Fo- nis memoria: prodidit.ltaque rex Otto ab his invi-
rumjulium usque Germanico regno ascripta, et tatus,itcrum in Italiam ingressus est eodem anno
Germi.no duci commissa, hujus regni portio ac li- 9Gl,Berengarioque Italicum regnum penitus abstu-
mes esse coepit. lit.Etsi vero totum hoc regnum ipse Otto obtine-

74. Ha.c quidem marchiavix instituta.Ottone I et ret, hanc lamen Italia. partem, quas a Verona ad
Henrico duce gravissimo bello distractis anno 953, Forumjulium extenditur, veluti regni Germanici
in Berengarii ditioncm facile venit ; et tunc, cum limitem esse, et « marchiam Veronensem, ut an-
Verona desiisset esse Germanici regni marchia,Tri- tea, appellari voluit. Quare ipsi ducem pra:fecit
dentum et Forumjulium Italici regni limites, ad Germanum genere,qui eamdem contra ceeteros Ita-
antiquam marchioc formam redierunt,quoad Beren- Ios,si qui forte defectionem molirentur,defenderet.
garius eadem loca et regnum retinuit.Hinc cum in -^ Idipsum alii Ottonis successores fecerunt ; ac pro-
Milonis testamento acto in « Runco
Veronensis » pterea vel Bajoarire, vel Carinthia. duces eidem
agri « regnantes DD. nostros Berengarius et Adel- marchia; pra.fecti leguntur.Hinc « Veronensis mar-
bertus filio ejus reges hic in Italia anno 5 sub die chite » nomen sub Gcrmania; regibus diutius obti-
decimo ingrediente mense Julii indict. 13, » id est nuit, nimirum usque ad sa;culum XII, ac proinde
anno955 (UcHEL.,t. V), idem Milo « marchio » ap- Forumjulium proprium comitem habere cccpit,sicut
pelletur id videtur referendum sive ad Forumju-
; ejusdem n.archia. urbes.
et ca:tera.
lium.sive potius ad Tridentum, qua; quoque urbs 76. Duees hujus marehioe nulli certae sedi afflixi,
Italici regni limitanea a Liutprando « marchia » modo hic,modo illic, uii libebat, vel res flagitabat,
vocatur. Berengarius fortassis hanc marchiam, per morabantur. Jus ipsorum in ipsos comitcs, et in
quam Germanica. copia. in Italiam intraresolebant totam marchiam exeorum placitis,ut indicavimus,
Miloni antea eomiti Veronensi fautori suo regen- liquet.Idem confirmat privilegium anni 998, in quo
dam et custodiendam tradidit. Hinc etiam liquet dum Otto IIIBerinfredo diacono Veronensi ejusque
ha.c loca a Berengario subacta ante annum 995, id fratribusatquesororibusconcessit. » ut nullius pla-
est paulo post qnam Germanicum bellum in Otto- citum custodiant, nec ad legem faciendam se ante
nem et Henricum exarsit, anno 953. prasentiam alicujus pra>sentent, nisi ante nos, aut
75. Bcllo in Germania conposito, Otto rex,ut Be- ante nostrum ducem (Dionys. Collcct. diplom., pag.
rengarium reprimeret, Liutulfumfilium suum cum 185) ; » mundeburdii speciem ipsis indulsit, quo a
copiis misit in Italiam anno 956.1sbrevi eo devicto, comitibus [c] ca.terisque judicibus exempti, apud
toto pene regno Italico potitus est. Sed mors, quee solum imperatorem.vel apud ducem marchia. con-
anno sequenti diesexta Septcmbrisvictorem de me- vcniri poterant quod insignem ducumatque mar-
:

dio sustulit,Berengariorecuperanditotius regniad- chionum auctoritatem declarat.Idipsum exRatherii

itum aperuit. Quare (3) duo documenta, alterum quoque operibus manifestum est. In epist.8 ad Mi-
« actum in » mense Octobri an.
civitate Verona lonem Veronensis scdis invasorem se ab eo com-
957,alterum in castro
Roveclaria » Veronensis
« prehcnsum, et in exsilium abductum affirmat « ad
agri an. 959 Berengarii et Adelberti ejus fllii dedecus impcratoris, et, licet dissimulent, inquit,
re-
gnum « hic in Italia, » notant.Adeo autem Verona ducum nostrorum » et post nonnulla sub finem
:

ipsa potiebantur.ut ibidem pra.sen.es diploma

dedo- « Siresipiscerenunquamdeliberas, aliamoliri, quod
rint [xcix] (4) anno 958 Idibus Januarii
pro mona- ccepisti, tenta, suggero, via ; lmperatoriset ducum
sterio Lenonensi Brixiensis dioecesis.cujus
apogra- nostrorum,si vales,acquirendo utique quo recedam
phum vidimus apud P. abbatem Joannem Ludovi imperium: » quse non tam imperatorem,quamipsos
cum Luchium et aliud itidem Verona. dederint n duces uti Veronensis marchiw prajfectos Verona? ius
annn QA„
anno 964 »n„i:„
tertio Kal.
;

c_l !.._•_...."..-.
Junias,
,
quod editum fuit pri-
. _ .

habuisse significant.Eodem referri possunt duo alia

_ ...
mum a Muratorio, tom.V Antiq. Italic, col
403, e) loca.qua. inQualitatis conjecturaoccurrunt,ubi du-
iterum ab editoribus AnnaliumCamaldulensium
in cem seu ducissam Verona. peculiari auctoritatepra;-
H»c duo documenta edita fuerunt a
(4) Annum 958 vulgarem
(3)
march designant annus octavus
^nonico de Dionysiis in C.ollect.
diplom. p. (21 et
124 Prioris vero" d
regnum ct indictio prima,qua_ Januano mense non
ti annus 957 perspicue congruunt nisi anno 958 vulgari ex eadem ratione,
colhgitur ex anno regum septimo et fndic
prima.Duni enini annus septimus regum
quam pra;cedenti adnotatione indicavimus. Quod si

rn et Adelberti inchoaverit die 15 Dec.

Beren^a in apographo, quem vidimus,
exhibetur annus Do-
an. 956 °ac minicae Incarnat. 957, nisi amanuensis error obre-
desient die 15 ejusdem mensis unni
957, indictio pseril omissione unitatis, procul dubio dicendum
quoque pnma incceperitmense Septembrianni H
.7 ' est,hoc in diplomate annos Christi computatos
mensis Octobcr anni septimi regni, et prima;
indi- fuisse more Romano et Veneto, qui annos inchoat
ctioms in eo documento notatus non
convenit Oc mente Martio, ut in aliis quoque non paucis docu-
tobn anni 958, sed illi anni 957.
mentis observare licuit.
 83 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA. 86
ditam memorat. Primum num. 3 : « Imperatori A gestarum historiam, quae monumentorum penuria
(Ralherius) non servit, duci nequaquam. » Rursum in obscuro est, expiscari, et quam brevissime licet,
num. ti: « Dux inclyta verita, inquit,nepejus mihi, producere oportet. Henrico I et filio ejus Bajoaris
quam contigit, eveniret, commcndavit me tuitioni ducibus idcirco Veronensis marchia tradita fuisse
eomitis. » Tandem in Itinerario, num. 4, se « cle- videtur, quia tunc Bajoariae ducatus Carinthiam
mentiaimperatoris, subventu excellentissimoe ducis totamque regionem ei rnarchiae conterminam com-
ereptum, reductum, » tradit. Hos « duces nostros, plectcbatur, uti complectebatur sub Arnulfo et Ber-
hane inclytam ducem » eos fuisse, qui Veronensi telfo Henrici I praedecessoribus, quorum primus a

marchiae proeerant, ex proestitutis liquet. Liutprando « Bajoariorum [cu] et Carantanorum

77. Ut autem intelligatur, quinam isti sub Rathe- dux » appcllatur, etin documento Frisingensi voca-
rio fuerint ducum, qui saeculo x eamdem marchiam
; tur « dux Bavariorum
et etiam adjacentium regio-
administrabant, seriem hactenus non satis perspe- num (Meichelbech, Hist Frising., tom. I, part. n,
ctam, et rebus pluribus utilem hoc loco contexere p. 429). » Hinc quidem in diplomate Ottonis II anni
et explicare juverit. Primus hujus marchiae dux ab 974 Prisingensi Ecclesiae concessae traduntur « in-
Ottone I praMectus ar.no 952, quo ipsam marchiam terventu Heinrici» secundi ducisBavarioe « quoedam
institutam vidimus, fuit Henricus ejusdem Ottonis n partes sitae in ducatu praefati ducis, et in comitatu
frater, qui jam inde ab anno 945Bajoarioe ducatum Poponis, quod Carniola vocatur. » Si Carniola Ca-
obtinuerat. Hinc dum «Bavariorumdux,
marchio et rantanioe pars erat in comitatu ducatui subjecto
inclytus » a Rotgero appellatur, non marchia orien- llenrici ducis Bavariae, Carantania utique ad eum-
talis, nunc Austria, cum nonnullis intelligendaest, dem ducatum pertinebat. Anno sequenti 975, bello
sed marchia Veronensis. Hic Henricus duxerat Ju- exorto inter Henricum II et Ottonem Alemannorum,
ditham Arnulfi, seu Arnoldi Bajoariorum ducis seu Sueviae ducem, Otto II imperator, qui Ottoni
filiam, ejus, inquam, [ci] Arnulli, qui cum a Vero- rluci favebat, Henricum cepit, et anno 976 ducatu
nensibus-invitatus contra Ugonem regem descendis- privavit (Annal. Saxo, in Chron.). Tunc Carinthiae et
set in Italiam, pluribus Ratherii calamitatibus,quas Bajoarioe ducatus divisi.Bajoariaedux creatus supra-
exposuimus, occasionem dedit. Haec Henriei uxor dictus Otto AlemannorumduxLiutulfi filius; ac pro-
laudatur (5) a multis, genuitque ex eo Henricum II pterea in Vita S. Udalrici episcopi Augustani num.
(6) an. 951. Henrico patre vita functo anno 955, 80, idem Otto vocatur « dux Alamannorum et Ba-
Otto rex Henrico II « ejus filio ducatum et marcam variorum, Henrico deposito. » Carinthioj vero duca-
dedit, » ut continualor Reginonis et annalista Saxo tus Henrico Bertolfi, seu Bertoldi olim Bajoarioe
seribunt, eumdemscilicetBajoariae ducatum et mar- ducis filio traditus fuit ac propterea hie Henricus ;

cam Veroncnseni, quibus pater ejus ab eodem Ottone C in diplomate Ottonis II anni 977, quod in Addita-
donatus fuerat. Cum porro hoc anno 955, et ali- mentis Ughellianis legitur tom. V, pag. 46, « Caran-
quandiu etiam post hasce nostras regiones Beren- tanorum dux » appellatur. Quandiu vero haec divisio
garius et Adelbertus tenerent Henricus II mar-
; substitit, Veronensis marchia.Carinthiaecircumqua-
chiam Veronpnsem reipsa obtinere non potuit, nisi que, non autem Bajoarioe finitima, illi subjecta fuit,
fortasse iis mensibus, quibus Liutulfus Berengario qui vicinoe Carinthioe, non autem illi qui remotioris
victo in vivis fuit at certe obtinuit anno 901, quo
: Bajoariae ducatum obtinebat: neque enim Bajoario-
rex Otto eumdem expulsurus Italiam repetiit. Hoc rurn duci invenietur attributa unquam, nisi cum
autem tempore cum idem Henricus vix decennis idem Bajoariorumsimulet Carantanorum duxesset.
esset, Judithaejus materlilii nomincomnia admi- Itaque laudatum Henricum Bertoldi filiumunacum
nistrabat. llinc « duces nostri, » quorum Ratherius Carinthioe ducatu Veronensem quoque marchiam
meminit in epist. 8, ad Miloncm scripta anno 955, regendam accepisse dubitare non licet. Anno 977
sunt Ilenricus II et Juditha « Ducem vcro incly-
: sub finem vergentc, Henricus II, qui ex loco in quo
tam et excellentissimam, » id est Juditham matrem custodiehatur elfugcrat \.\nnal. Saxo.), cum Hen-
in duobus aliis operibus lucubratis anno 906 exprcs- rico Carantanorum ducc advcrsusOttonem Bajoariee
sius appellat potius quam filium, qnia filio adhuc r» ducem conspirans, Palaviam civitatem invasit, ibi-
minore, mater potiori auctoritate fruebatur. Is Hen- quemoxabOttone 11 imperatore obsidione subactus,
ricus hanc marchiam tenuissc ad annum usque995, una cum eodem Henrico duce Carantanisa in exsi-
quo e vivis cxcessit, videri potesl cx documento liiim niissus fuit. Ilinc Otloni Bajoarioe duoi Caran-
anni 993, cujus deinceps liet mentio.At uon ita est. taniacum Verohensi marchiaattributa \ idetur. cm]
Alii enim intermedio tempore camdem marchiam Poft Ottonis Ducis mortem, qure incidit in annum
consecuti sunt. 9*2, Olto imperator cum Henrico minore Bertoldi
78. Ut marchionum, qui hoc intcrvallo nostram lilio oonciliatus, in comitiis Vcrona habitis anno 983 1

marchiam rexerunt, notitiam proferamus, rerum eidemBajoarioe etCarinthiaeducaiumimpertitusest.

(5) Conlinuator Regin. an. 953. Ditmarus lib. n, 995

pag. 332 et 339, t. 1, Rer. Brunsvio, Vil. S. Mathil- (0) Chron. Quedlimburg. t. II, Rer. Brunsvio. p.
dis reginae c. 4, n 19, I, Rer, Brunsvic. p. 201,
t 279.
et Annalista Saxo apud Eccard. an 945, 953, et
 :

87 RATHERIUS VERONENSIS EPISGOPUS.

De hoc Ilenrico Ditmarus scribens libro tertio, so- A palam fit eum Henrico II duci successisse anno 995
lius quidem Bajoariae ducatus meminit: «Henricus QuidamsuspicanturhuncOttonemejusdemmarchi.e
minor exsilio solutus, Bavariorum dux efiectus est ducem fuisse anno 983, quo imperator Otto II in
(t. I Rer. Brunsvic.,?. 343).» At Garinthiam simulipsi comitiisVeronensibus <c interventuetpetitioneducis
Bajoariorum ducatui annexam, uti sub Ottonis (Id. ib., » Rodoaldo patriarchae
pag. 479).
collatam, et
Ottone antecessore accidorat, idem auctor ostendit Aquileiensi privilegium concessit. Sed in iisdcmco-

libro quarto ad annum 984, dum eum non tam Ba- mitiis Bavariae et Carinthiae ducatus cum adnexa
joariae quam ducem demonstrat inquiens:
Carinthiae marchia Vcronensi ab eodem imperatore traditus
iiPropterHenricumducem, qui tunc Bavariisatque fuit Henrico minori, ut superius vidimus. Porro ad
Carentis praefuit (ibid., p. 348). » Ad hunc itaque ea generalia coinitiaomncs Gerrr.aniae proceres ac-
uti Carinthiae ducem marchia Veronensis rediit citi; ac propterea dux ille Otto, qui pro Rodoaldo

« Tunc, » inquit Ditrnarus, id cst anno 984, « Bava- patriareha privilegium petiit, non continuo duxCa-

riisatque Carentis praefuit. Cum enim

anno se- rinthiae etVeronensis marcbiae tum fuisse dicendus
quenti 985 Henricus II post Ottonis II obitum « ad se est. Is antequam Carinthiamet nostram marchiam

reversus, et vana exaltatione se dejectum conspi- ab Ottone III obtineret, Wormatiensis, seu Franciae
ciens, veniente rege (Ottone III) in Franconevord, r» orientalis, nunc Franconiae dux fuit quo ducatu
:

iluc ipse adveniens, in conspectu totius populi com- subinde in filios ejus traducto, ipse ducatum Carin-
plicatis manibus, humilis habitu etactu, vera com- thiae cum Veronensi marchia obtinuit.
punctus pcenitentia se regiae reddidisset potestati 79. Cum sequentiumhujus marchiaeducum series
(Annal. Saxo.); » ab eodem rege ducatum prome- exploratasit,hic pedem sistimus. Unummonendum
ruit. Ita vero res conciliatae cum (lenrico minore, superest, perperam a nonnullis Veronensem mar-
ut is solo Carinthiae ducatu contentus, illi Bajoariae chiam cum Tarvisina confundi, ac si eadem fuerit,
ducatum cesserit. Hac de causa Ottonis III regis quoe nunc Veronensis. nunc Tarvisina appellata sit.
documentum anni 986 apud Hansizium ambos Hen- Verum marcaTarvisinasaeculo tantum decimo tertio
ricos « duces » praefert, alterum Bavariae, Carinthiae audiri ccepit, cum, Italiae civitatibus in libertatem
alterum, « interventu. . amborum nepotum no-
. . conspirantibus, marca Veronensis jam defecerat.
strorum Henricorum, ducum scilicet Bavariae, ac Solum autem Tarvisium marchioe nomine donatum
Carinthias regionum (t. I Germ. Sac., p. 226). » In videtur ea forte de causa,quia inter Italicas civitates
alio anni 988 apud Ughellium « Henricus (minor) libertatcm assecutas ca urbs limitanea crat. Sed age
Carentanorum dux » vocatur (t. \ Ital Sac.); sicut jam, ad Ratherium revertamur.
et in alio anni989dato Kalendis Octobris.ut videre [cv] § XIII. —
Batherius cum Oltone 1 redit in Ita-
est apud Meichelbech, t. I Hist. Frising., pag. 185.
'

liam anno 961. Difjicilis Fulcuini locus'c.rpcndilur.

Fotlem Ottone agente, ille in Veronensem sedem re-
Mortuo autem Henrico minore sub finem anni 989,
stituitur. Accedit summi pontificis ct concilii Pa-
Henricus II Bajoariae dux Carinthiae ducatum,et an- picnsis ilecretum. Acta in synodo Papiensi ejusque
nexam Veronensem marchiam recepit Id mani- lcmpus. Petrus episcopus Ravennus e sede dejcc/us,
festum fit ex placito ejusdem llenrici Veronae habito in cadcm synodo, seque ac /iatlierius, favcns decre-
anno 993, in quo nominatur « Henricus dux Bavaro- tum oblinet. Edictum Oltonis pro Ratherio. Furtum
corporis sancti Mctronis, cl Ratherii; opusculum dc
rum, seu Karentanorum,atqueisliusmarchi3e Vero- cadem re scriplum anno 962. Impcrator episcopum
nensium (Dionys. Ccllect.diplom., p. 176). » Hictan- urgei ad mililes diriijendos pro obsidione Gardx.
dem Henricus II obiit anno 995, vi Kal. Septembris. 80. Otto I comitiis Wormatiensibus anno 961 ce-
Rursum autem Bavariae ducatus et Garinthi;e dis- lebratis, in quibus die Pentecostes filius ejus Otto
juncti.Ducatus Bavariae in S: Henricum filium ejus, Germaniae rex crealus fuit, Saxoniam repetiit, re-
qui postea fuit imperator, transivit (Chronic. Quid- busque ibidem compositis, per Bajoariam ac Tri-
limburg., t. II Rcr. Bruns.; Necrolog. Fuld., t. III dentinam vallem cum exercitu in Italiam ingressus
Rer. Bruns.) : Garinthiamcum marchia Veronensi est, ubi « omnes pene comites, et episcopos obvios
obtinuit Otto, quem Gonradus Lotharingiae dux ex habuit, et, ut decuit, ab eis honorifice susceptus,
[civ]Luitgarde Ottonis I filia susceperat. Hac de D potestative, et absque ulla resistentia Papiam in-
causa idem Otto « Carentinorum dux et Veronen- travit (Continuat. Regin. etAnnal. Saxo.). » Hac in
sium comes » aDitmaro Aldeboldoin Vita S. Hen-
et urbe natale festumejusdem anni c elebravit,ac dein
rici imperatoris vocatur.
Comes pro marchione »
« Romanum iter suscepit, ut a Joanne XII summo
usurpatur neque enim Veronae tantum, sed uni-
; pontifice imperator coronaretur. Romae imperialem
versae marchiae Veronensi praesidebat. « Dux istius
coronam obtinuit die 2 Februarii an. 962. Has cir-
marchiae » Veronensis in aliis documcntis dicitur cumstantias Ratherius suae restitutioni peropportu-
(Rubeis, Monum. eccl. Aquil., p. 497): et annalista nas ratus, in Italiam venit, Brunoneque Coloniensi
Saxo loquens do Brunone ejus filio.qui ad summum magno ejus patrono apud Ottonem germanum suum
pontificatum promotus fuit, Gregorii V nomine as- agente, Veronensem sedem recepit.Uthujus restitu-
sumpto, anno 996; « Brunonem, inquit, Ottonis tionistempus statuatur, quod assignandum credi-
filium,qui marcam Veroncnsem servabat, » etc. Si mus anno 961, primo Fulcuinidifficilis quidam lo-
hic Otto Veronensem « marcam» regebat anno 996,
cus, qui nonnulis fucum fecit, expendendus est. Is
 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA. 90
pest enarratam Rotgeri verbis Baldriei intrusionem A subjecta demonstrant ipsum Fulcuinum,cum scri-
in sedem Leodicensem, et expulsionem Ratherii, psit « Italiam revertitur,» scripsisse de eo Ratherii

hffic suis verbis subdit: « Esacto igitur in hao de- reditu in Italiam, de quo Rotgerus loquitur aliud ;

stitutione sua Ratherius ferme biennio, deiiciente enim, itcr isto anterius, et posterius anno 955, in
ab eo militari copia, Italiam revertitur (De Gest. medium producere somniari est.Fulcuinus sieutin
Abb. Lob., c. 2-i). » Et mox Rotgeri verbis prose- aliisepiscopis annos, quibus Leodieensi sedi prav
quitur « Ac ne quid in ejusmodi negotio imperfe-
: fuerunt, indicare solet ita cum Ralheriani episco-
;

ctum restaret.quod curiosis alienarum rerum inve- patus tempus omisisset Rotgerus,ea verba inseruit,
stigatoribus scrupulum commoveret, cum impera- quibus eum « ferme biennio » Leodicensem (sicuti
tore germano suo (Ottone I) Bruuo id effecit, ut ei- vcre 1'uit) episcopum fuisse significaret.
dem jam bisdeslituto anliqua[cvi'sedes Veronensis 81. Quidquid autem de hoc Fulcuini textu proba-
Ecclesiai redderetur. » hoc testimonium
Plerique bilius credatur, certe Ratherius Veronensem episco-
perinde i«ilellexerunt,ac si « ferme bien-
Ratherius patum nou recepit ante annum 961. Duo ipsius Ra-
nio » post suam e Leodicensi sede expulsionem in
-
therii testimonia remexploratamfacient :utrumque
Italiam reversus, Brunonis opera iti sedem Vero- enim ejus restitutionem Ottoni, cum in Italiam
nensem ab Ottone fuerit rcstitutus. Ita hanc resti- rediit, ascribunt, qui tamcn non rediit anteannum
I!
tutionem post« fermebiennium » coutigisse putant 961. Solum unum testimonium exigit annum961,
anno scilicet 957. Verum Ratherium restitutnm aliud congruit anno 962, qua?. quatenus concilianda
anno tantum 961, quo Otto rediit in Italiam, ex sint, explicaturi sumus. Id Invectiva furtum corpo-

certisdocumentis post paucademonstraturi sumus: ris S. Metronis, quod Veronensibus subreptum cre-

unde exstat instrumentum mensis Martii anni 959, debatur » sextis exeunte Jano Kalendis.» id est die
ex quo non Ratherius.sed Milo.Veronensi Ecclesias 27 Januarii, tcmpori auctor assignat num. 3,
ei

hoc quoque aono praefuisse dignoscitur(DiONYs. di- quo « Otto imperator Augustus Italiam feliciter in-
plom. Coll. p. 12-i). Testimonium Rotgeri cum illis traverat triumphaturus. » Id convenit Januario
verbis careat,quae « ferme biennii » mentionem fa- mensi anni 962, qui primus est Januarius post
ciunt, id solum significat,S.Brunonem,etsi violen» Ottonis ingressum in Italiam. Licet autem hic eo-
tiaerebelliumcesserit instituendo Bdldricum Rathe- dem mense nondum esset iinperator Augustus ;hoc
rio depulso, egisse tamen postea cumOttonc, ut is lamen titulo utitur Ratherius in ipsa Invecliva,
yntiquae sedi Vcronensi restitueretur quae nullum : quippe eam poslea scripsit, cum ille jam imperia-
annum designantes, optime congruunt cum gestis lem coronam fuerat assecutus. Porro illud furtum
et restitutione mox domonstranda anni 961. Tota accidisse tradebatur, dum Ratherius Veronensem
igitur difficultas sita est in verbis,qua3 ex suo Ful- C episcopatum obtineret, ut ex admonitione in ipsam
cuinus inseruit « Exacto in hac destitutione
: sua Invectivam num. 3,palamfiet. Igitur aliquanto ante
Ratherius ferme biennio, deficiente ab eo militari diem 27 Januarii anni 962 Veronensi sedi fuerat
copiajtaliam revertitur.» Aliquid vero mendosum, restitutus : idque probabilius contigit ante finem
vel hiulcum in hcc textu latere nihil dubitandum anni 961, cum Otto Italiam ingressus, Verona; pri-
videtur. Verba « deficiente ab eo militari copia » mum ab Italis receptus fuit. Ratherius enim,ut re-
nihil aliud innnere credimus nisi milites, seu ma- stitueretur, una cum ipso Ottone in Italiam rediis-
gnates, qui ita a Ratherio defecerant, ut Bruno se verisimillimum est.
multum ex iisdem adjutorem in ejus defensionem 82. Huic autem sententiie obesse videnlur illa

invenire potuerit. Vide Phrenesim in procemio Hinerarii num.-i, quibus se « misericordia piissimi
num. 1. Ii vero defecerunt a Ratherio non « exacto Caesaris, prscepto apostolici, qui tunc Romanae
ferme biennio » post ejus destitutionem seu expul- praeerat sedi, judicio episcoporum synodaliterresti-
sionem o cathedra Leodicensi, sed sub fincm ferme tutum testatur. » Synodus enim,cujusjudicio resti-
biennii, quo eamdem cathedram tenuit. Antequam lutus fuit,ut mox videbimus, est synodus Papicnsis
porro post destitutionem rediret in Italiam, et epi- [cvm]celebrata post mcdium annum 962.H;ec vero,
scopatum Veronensem Brunoneagente recuperaret, r> quae cum pramissis pugnare videntur, conciliari
non ferme biennium in sua destitutione cxegit,sed facile qucunt, si dicamus Rathcrium suas quidem
scxennium ct amplius. Hinc pro « destitutione » sedi ab Ottone statim, cum Veronam accessit,
forte legendum est «institutionc» vel aliquid simile, 'uisse reipsa restitutum anno 901, Milonc invasore
quo significetur exactum a Ratherio in episcopatu n ordinem redacto hoc tamen adliuc obnitente,et
;

Leodicensi, in quo legitime fuerat institutus fermc us suum propugnante, eumdcm principem, ut ec-
bicnnium ab anno 953 ad annum 955. Quo quidem clesiastico quoque judicio Ratherii episcopalum
biennio ferme exacto, cum defecissent ab eo mili- conflrmaret,rem detulisse ad Joanncm XII pontifi-
tes,seu magnates,« pulsus ab ea sedc» (heecsubau- cem, cuni Itniiiain profeotus esi : ibidemque re dis-
dienda, vel potius supplendu) in Ilaliam petiit, imn cussa el cognita, nec non subinde in Papicnsi con-
t«men statim, sed cum Otto eodem descendit, ut oilio, utraiiuc aucloritate causam Ratherio adjudi-
sequentibus verbis ex Rotgero sumptis Fulcuinus catam fuissc.
[cvn] explicat. Haec quidem verba statim ab co 83. Synodum, qua' llatheriuin rostituit, fuisso
 :

91 RATHKRIUS VKRONKNSIS KPISCOPUS. 92

Papiensem indieatur in Apologetico num. 7 his ver- A S.Petrus Damianus,qui primo epist. 9, scribit
libro

bis: «Episcopus sane, ut in synodo est Papiensi Petrus etiam archiepiscopus Ravennatemdimisit

quondam clamatum.Veronensium ego si sum,»etc. Eeelesiam.cui mox adhuc superstiti, Honestus pri-

Obscura et plerumque incognita hujus synodi noti- mo vidclicet Ottone habenas imperii gubernante,
Tres » Eamdem rem,annumque ex alio utique
tiaex quibusdam indiciis expiscanda est. successit.

majores episcoporum causas ad ejus synodi Patres fontedesignatetiamAlbericus inChroniconeditionis

delatas ac deflnitas invenimus.Concilium
Remense Leibnitii ad annum 971 « Petrus Ravennatum
:

anni 992, c. 43 (edit. Wecheli Francofurt, an. episcopatumdimisit,post quem loco ipsiusllonestus
1600 p. 99), duas causas in anteriori concilio si- (t. II Access. Histor.,
prseflcitur p. 19). » Idem alii

mul dijudicatas praefert, alteram Rathcrii Veronen- omnes tradunt,adeo ut hanc sententiam « commu-
sis episcopi contra Milonem invasorem, alteram nem » ipsi Annalium Camaldulensium auctores fa-
Petri archiepiscopi Ravennatis contra Honestum. teantur.Hisautemomnibuserrorisnotamimpingere,
« Rem circaRatheriumVeronensemepiscopum,
quae perinde acsi Petrusanno97l nondimiseritepiscopa-
vel eirea Petrum Ravennae archiepiscopum usu vel tum, sed ab episeopatu dejectus fuerit, acta concilii
consuetudine provenerunt, ab omnibus abrogata Remensis non solum non cogunt, quin potius viden-
sunt. Uterque enim nec abdicationis porrecto li- _ turcxigere,ut dejectionem ejusac subinde rostituto-
bello,nec sacerdotalibus depositis insignibus suc- nem evehamus anteannum971, et idcirco dejectio-
cessorem acceperat, Ratherius quidem Milonem, nem ipsius distinguamus a dimissione, qua? anno
Petrus vero Honestum beati Apollinaris abbatem. » 971 assignanda est.In iisdem nimirum Remensibus
Etsi in his verbis nulla synodi Papiensis fiat men- gestis non tantum Pelri dejectio,quam unam laudati
tio, utramque tamen Ratherii Veronensis et Petri auctores considerarunt, sed et restitutio perspicue
Ravennatis causam eodem « omnium » judicio di- innuitur, cum acta contra ipsum, quibus scilicet

judicatam fuisse liquet.Cum vero ex descriptis Ra- ab episcopatu fuerat ejectus, « ab omnibus (synodi
therii verbis pateat hujus causam fuisse decisam utique Patribus) [cx] abrogata » tradunt.In ea sen-
in synodo Papiensi, idem de Petri Ravennatis cau- tentia, qua dejectus creditur anno 971, Honesto ei

sa dicendum est. subrogato,de ipsius restitutione Honesto excluso ne

84. Patres Joannes Benedictus Mitarellius et verbum quidem;nec documenta ejus temporis,qua;
Anselmus Costadonius, qui multo studio et eru- Honestum in sua sede perseverasseostendant anno
ditione Annales Gamaldulenses digessere, lo- 972 et sequentibus etiam post Petri mortem, hujus
quentes de Honesto, qui Petro successit, ni- restitutionem ac remotionem Honesti eo tempore
hil de Papiensi, vel alia synodo, qu;e Petri nequaquam patiuntur. Porro in laudatis gestis Re-
causam dijudicaverit, suspicati, haec actorum Re- C mensibuscausaet restitutio Petricum causa etresti-
mensis synodi verba praeccdentibus statim sub- tutione Ratherii ita conjungitur, ut utraque eodem
jecta referunt : « Petrus Honeslum monasterii judicio decisa fuerit, et abrogatis actis contra
beati Apollinaris abbatem (supple receperat), quem utrumque, quibus Petro dejecto Houestus,Ratherto
Honestum [cix] domnus Joannes papa cognomento autem Milo suffectus fuerat.uterque in suam sedem
Ronus ad consecrandum prius sibi oblatum vidit, fuerit restitutus. Sicut ergo actain Ratheriumabro-
quam de Petri dejectione,vel fama nuntiante cogno- ita etiam
gata fuerunt in concilio Papiensi anni 962,
verat. » Duos porro Honestos distinguunt haec : ibidem eodemque anno recisa, quoe in Petrum Ra-
autem verba de Honesto II intelligunt, quem Joan- vennatem gesta fuerunt. Restitutio igitur hujusde-
nes papa consecravit. Hunc vero Joannem cogno- creta in synodo Papiensi referri nequit ad annum
mento « Ronum » non Joannem XII cujus mores 971, sed huic anno afligi debet ea episcopatus di-
reprehensionem incurrerunt, sed Joannem XIII missio,quamS.PetrusDamianuset alii omnescom-
fuisse existimant.,quiadapostolicamsedem ascendit muni sententia prodiderunt.ltaque duo facta distin.
anno 965. Hic autem si consecravit Honestum, Pa- guenda, quibus omnia conciliantur, ut ne opus sit
piensis utique synodus anni 962 de causa Petri duos Honestos astruere, ac Remensis synodiverba
eonlra Honestum judicare non potuit. Censent ita- n aliorsum interpretari.Petrus nimirum primo ab epi
que laudatis verbis syuodi Remensis indicari, quod scopatu Ravennate exclusus sub Joanne XII, quj
accidit anno 971, quo Petrus Honesto Ravennatem ignarus dejectionisejus Honestum consecravit. Ne-
archiepiscopatum dimisisse traditur ubi tainen que moveat cognomen « Ronus.» Nisi enim inhanc
;

monent « non esse veritati plane innixam opinio- vocem error irrepsit,Joannes XII ironice,vel ex alio
nem illam, quoa communis est, Petrum scilicet titulo quam ex moribus « Bonus » dici potuit.Certe
sponte dimisisse administrationem Ecclesiae Raven- Joanni XIII etsi optimis moribus praedito,non tamen
natis(HonestoII), cum dejectum sede fuisse asse- « boni,» sed « gallinae alba; «cognomen inditumac-

rant Patres Gallieanaj synodi » Remensis. Non as- cepimus. Dein anno 962 synodi Papiensis sententia
sentimur. Qui enim Petrum sedem Ravennatom abrogatis gestis in Petrum aeque ac in Ratherium,
Honesto dimisisse tradunt,non recentiores auctores ambo quidem Petri jam ar-
suae sedi restituti.Hinc
sunt, scd antiqui, quos, nisi quid evidenter eogat, chiepiscopi monumenta supersunt annorum 963,
deceptos fuisse aflirmare non possumus. In his est 965, 967, ct 970. De hoc primo facto loquuntur Re-
93 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA. 94
mensis concilii Patres. Factum alterum S. Petrus A timumepiscopum contra Milonem probaret,eo revo-
Damianus et antiqui chronistae memonas tradide- catur, quia nullo canonico judicio depositus, nec
runtAnno scilicet 971 Petrus, rebus cum Honesto sponte ccdens, sed sola vi exclusus Miloni locum
compositis, cpiscopatum eidem sponte dimisit ; ac dederat. Hasc autem ratio cum illa concinit, qua? a
propterea subsequentia documenta Honesti episcopi Papiensi concilio approbata, in aetis Remensis sy-
mentionem faciunt, qui erga pradecessorem suum nodi anni 991 indicatur iis verbis « Xec abdicatio- :

gratus, post ipsius mortem anno 975 anniversaria nisporrectolibello, nec sacerdotalibus depositisinsi-
sacraproejusanima inslituit, ut videre estindocu- gnibus successorem receperat. »
mento a memoratis annalistis Camaldulensibus re- 86. Ratherius in epist. 8 ad Milonem, num. 3,
lato tom. I, [cxi] appendicis pag. 93. imperiale edictum memorat, et jusjurandum, quod
Nunc tertiam Papiensis synodi causam pro-
85. nontam Ratherius.quam Milo Ottoni prastiterunt.
feramus. Frodoardns ad annum7G2eausam suggerit « Suadeo cogitcs, inquit, quam contra teipsum,
Hugonis Remensis, quam in Romana primum, cum persancte imperatori, ut et ego, fidem jura-
postea vero in Papiensi synodo dijudicatam testatur veris, agas cum editum illius destruere moliris, et
;

Mortuo scilicet Attaldo Remorum antistite pridie illos, quieiidem jusjurandnm fecerunt, quodtu, ad
Kal. Octobris anni 961, de successore eligendo magna tui in hoc trahendo auxilium pejurare compellis. »
contentio fuit, quae ad annum sequentem protracta Edictum Ottonis, quod Milo postea molitus est de-
est.Hugonemcnimepiscopum antea excommuaica- struere, cum Ratherium oppugnare non destitit, et
tum ante depulsum consanguinei ejus redintegrare Veronenses clericos fautores suos in eumdem com-
moliebantur, favente Hugone duce Francorum. Lo- movit, illud esse videtur, quo laudatusrex Veronam
tharius Galliarum rex « locutus cum Hugone conso- ingressus, Ratherium in suam sedem restituens, ut
brino suo,» Frodoardus in Chronico an. 902, «pe-
ait legitimum episcopum ab omnibus recipi voluit, et
titus est ab Hugoni Remensem resti-
eo, ut praefato ne quid in eum tentaretur, praccpit unde sunt illa :

tuat episcopatum indeque inducias paeiscuntur us-

; ineademad Milonem epistola « Contraimperatoris :

queadmediummensisAprilis.Synodustredecimepi- malaomnia interdicentispra:ceptum.»Jusjurandum

scoporum in pago Meldensi superMaternam fluvium, lum Milo, tum Ratherius, tum caeteri om-
vero, quo
ex Remensi vilelicet acSenonensi dicecesi celebra- nes eidem principi fidem polliciti sunt, ejus quoque
tur, praesidente Senonensi prasule, satagentibus edicti obedientiam requircbat ac propterea dum ;

quibusdam episcopis, ut Hugoni sa?pe dictoredde- MilocontraRatheriumturbasexcitavit, illudedictum

retur Remense episcopium renitentibus autem
; nisus fuisse destruere, etuna cum fautoribus suis
pracipue Roricone Laudunensi,etGibuino Catalau- perjurii crimen dicitur incurrisse. Ut Milo ad ce-
nensi quod a tot epi- C dendum Ratherio episcopatum facilius induccretur,
prassulibus, el asserentibus,
scopis excommunicatus,a minori numero absolvi non sponsio forsitan, aut saltem magna spes succedenti
poterat. Ita relinquitur usque ad interrogationem illi proposita fuit, cum alter esset fere septuagena-

pap;e Romani. » Et post nonnulla eodem anno rius.alter vcro admodum juvenis.Hinc Ratheriusin
:

« Legatio veniens ab Joannc papaintimataeprfatum memorata epistola inquirens cur a Milone oppugne-
Hugonem quondam episcopum tam ab ipso papa, lur Haec causa, inquit, » reeenlior, imo prasentis-
:

quam ab omni Romana synodo excommunicatum, sima est, quod nec morior, nec ineo, ut incitas,
sed ab alia synodo apud Papiam celebrata. Cujus fugam » alterutro enim modo ille in Veronensi
:

legationis redditi certiores per Rrunonem archiepi- episcopatu successisset, uti quidem successit, cum
scopum (Coloniensem) elegimus ad episcopalum Ratherius anno 968 episcopatum prorsus dimisit.
Remenscm Odalricum illustram clericum.... qui- 87. S. Melronis corpus, quod in basilica S. Vitalis
que Remis ordinatur ab episcopis Widone Suessio- martyris continebatur, ac innumerabilibusclarebat
nico, Roriconc Laudunensi, » etc. Inducia; a rege miraculis, clam subreptum [cxnijet alio asportatum
Lothario et Hugone duce idcireo pacta» videntur fuit die 27 Januarii annii 962, ut indicavimuspaulo
« usque ad medium mensis Aprilis « anni 962,quod ante, num.8i ,Hujus quidem furti dubiuminspergit
sub id tempus controvcrsia in synodo Meldensi diri- Ratheriusin titulu Invcclivae, hisverbis:« Exportatio
J)
menda speraretur. Cum vero cpiscopi in partes dis- deploralur sextis cxeuntc Jano Kalendis, inanitcr
eamdem causamad Roniani pontificisjudicium
cissi quamvis. Faclum namque sit nec ne, temporalium
remisissent,Romana synodus post Aprilem habita, nulli cognitum bene fuerit. » Addens porro« licet
etaliquandoctiamposteriorsynodus Papiensisagno- vcrisimilc, tunc temporis cuni actum est, creditur
scitur. Ne porro duas synodos Papi.-e hoc anno962 certe : » vulgarcm de furto ejusmodi opinionemsi-
celebratas absque necessitate astruamus, quarum gnificat:ac in ipsa Invecliva furtum ipsum peractum
altera de Ratherio Veronensi ac Petro Ravennate, pncsumil. Crrle vero vrl idcm sanctumcorpussub-
altera deHugone Remensi sententiam tuleril tres ; reptum non Fuit, vcl non multo post recuperatum;
ejusmodi causa in cadem syimdn Papirnsi snb me- cum c.\ immemorabili traditionein S.Vitalisecclesia
diuin anni 962(cxn)cognitas fuisse ac dclinitaspro- custudialur, nullaque alia ci\ ilas uuquam furrit.aut
babilius arbitramur, Ralio, quain Ratherius in nunc sM, qu.r illud sibi vindicarit, aut vindicet.
epist. 5 ad Joannem pontificem protulit, ut se legi- Confcr qua: hac de re animadvertit P. Joannes
95 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 96

FranciscusManzoniusOratoriipresbyterinopusculo A prteccpto perinde constricti, veniam eorumdem cri

edito Veronao an. 1756, cui titulus Notiz.ie inlorno :

minumdeprecantes.perlocasacra peregrinabantur;
a santo Metrone. Frequens erat per hasc tempora sanctus autem Metro catena pedi imposita,plumbo
sacras reliquias aut corpora furari. Hoc autem fur- earn in magno lapide ante januam laudatae ecclesiae

tum eo facilius accidit, quia cum ex ejus aetatis obfirmans, seplennio ibidem poenitens immoratus
abusu jam a sexaginta annis laudataebasilicaa reddi- est, donec clavis, qua catenae seram clauserat, in

tus laicis in beneficium militare traditi essent, nul- proximum Athesim ab ipso projecta,Deo disponente

lus presbyter illic degebat, qui sacrum corpus et inventa fuit.

ecclesiam custodiret. Ut primum furti notitiain vul- 88. Ad hoc tempus rcferenda sunt quae
circiter

gum prodiit (forte proccdiit die octava Maii, qua do- narrat Ratherius part.i De contemplu canonum,
positio S. Metronis celebraturj plures in episcopum num. 8. « Nam et ego ipse quondam, cum imperiali
culpam rejiccrc, et acrius obloqui, ac si ipsius ne- praecepto urgeremur Gardam obsidere castrum, et

gligentia, vel ctiam consensu furtum bujusmodi episcopi et clerici istius provinciac, non religionis
patratum fuisset.Cum episcopus, qui pungebatur, quidem amore, sed laboris oblenderent odio, sui
esset ipse Ratherius, Invectivam qua hocordinisminimeforte petulanti,utsaspe, respondi
lucubravit,

dum in alios culpam Hoc

refert, se _ sermone Ut non permittunt canones clerico pu
ipsum defendit.
— —
:

r».n m...i: 1> ~i p~..t..~. :„.i:„„i ~.

gnare, :i
.• ::
ita nec stuprare. » Factum indicatur, quod
, l ..

opusculumposttertiamRatherii reetitutionem lucu-

. .

bratum satis indicat Frisingensis codex, in quo in- contigerat circa annum 962. Cum enim Otto in Ita-

tegrum describitur in eo enim ipsius opera post

: liam venisset sub finem anni 961, ut Berengarium
tertiam restitutionem scripta solummodo continen- II [cxv] subigeret,is in S.Leonis oppidumseserece-

tur. Idem multo evidentius confirmat « imperatoris pit, Willa autem ejus uxor in quamd^m insulam,

Augusti » titulus Ottoni tributus num. 3, qui mense quae dicituradS. Julium, acpraeterea trcsaliasmuni-
Februario anni 962 ab eodem assumptus fuit. Licet tiones, Garda, Travallium, et lacus Cumani insula,
porro ipsum furtum contigerit die 27 Januarii anni ab ejusdem fautoribus tenebantnr. Anno 962 post-
ejusdem, ut fusius in admonitione conjecimus; boc quam idem Otto Romae imperator renuntiatus fuit,
tamen opusculum deinccps exaratum, eidem anno, insulam ad S. Julium ccepit. Cum vero^alias quoque
vel ad summum ineunti anno sequenti affigendum munitiones oppugnare cogitaret, sub idem tempus
suadet laudatus Frisingensis codex, in quo cum episcopos et clericos istius provindicc compulit ad
omnia Ratherii opera in chronologicam seriem vi- obsidionem Gardae, quae tamen exeunte tanlum anno
dentur disposita, tum vero hoc opusculum primo 963 in ejus potestatcm venit, ut continuator Regi-
loco describitur ante Ratberii [cxiv] sententiam in nonis et annalista Saxo tradiderunt. Haec castrum
clericos ab invasore ordinatos, quam datam videbi- C erat munitissimum in dicecesi Veronensi ad oram
mus Idibus Februarii anni sequentis. Idipsum com- lacus Benasi, in quo paulo ante Adelaides Lotharii
probat particula « nuper » in numerum tertium in- regis vidua (Donizo Yita Matil., lib. i) a Berengario
serta, qua auctor hanc Invectivam non multo II captiva detenta fuerat. Episcopi vero et clerici

post imperatoris ingressum in Italiarn scriptamsi- istius provinciae, quos Otto ad Gardam obsidendam
gnificat. Idem autem opusculum maximi haberide- incitavit, illi fuerunt.qui hanc Italise partem Gardae
bet : etenim vetustius est documentum, ex quo viciniorem incolebant,non vero omnes regni Italici,

S. Metronis gesta.licct pressius indicata,ad nos per- aut Longobardiae, ut non nemini visum est. Xam
venerunt.Dum Rutherius num.2, veteribus laudatis, ValdoepiscopusComensisinaliamilitariexpeditione
qui sanctorum antiquorum acta scripsere ;
« nunc occupatus, insulam inlacu Cumano expugnavit an.
vero, proh pudor ! » subdit, « nostris utique avo- 964, ut Reginonis continuator narrat. Episcopi ni-
rumque temporibus... tanta orbem inopia invasit mirum etclericijam inde a Caroli Magni tempori-
seriptorum, ut si qua vel nostris, vel illorum,quos bus arma induere, et in exercitum proficisci ab
protulit,temporibus aliqua meritorum effulsit praa- ipsis regibus cogebantur eo nomine, quod multis
rogativa,magis hoc vulgus, quam quilibet extulerit rcgalibus fruerentur, et ferendis vassallorum oneri-
nullamS.Metronisvitam,nullamiracula n bus crederentur obstricti. Hac quidem de causa
litteratus; »
solamque superesse tradi-
scripta fuisse significat ; « dicitur hodie levissimum, inquit Ratherius, ut

tionem vulgarem, ex qua una ipse proficere potuit. quasi propter fidelitatem sui senioris(id estprinci-
Verba porro«avorum temporibus» eumdem sanctum pis) malit presbyter loricatus praeliari, quam per-
« avorum » aHati supparem, vel saltem non multo jurus vocari cum tamen perjurium gravissima ;

antiquiorem innuunt, qui propterea ad nonum vel poenitentia, istud vero nulla expiari dicatur (Par. i
octavum sa?culum pertinere videtur. Pcenitentiae De contemptu con. n. 12 (col. 351, h). »
genus, cui ille sese addixit, ut ferrea catena saxo 89. Plura hujus corruptelac exempla affert Mura-
alligatus ante S. Vitalis martyris ecclesiam tandiu torius (i. II Antiq. Italic. diss. 26). Licet autem
staret,quoad Deussigno aliquo peccata sibi dimissa immunitatis privilegium ab hoc servitio eximeret.
ostenderot,usufrequenti receptum aliorum exempta non tamen eximebat omnino unde in privilegio ;

a Mabilonio allata declarant (Prafat. ad Sxe U.Ord. imniunitatis, quod ab Ottone I concsssum episcopo
Boned. n. 4). Alii solum ob crimina publica episcopi Wormatiensi anno 966 apud eumdem Muratorium
 V

97 PROLEGOMENA. — RATHEHII VITA. 98

describitur.htec leguntur:«Necab hominibus ipsius A clesiam. Sermones anni ejusdem, et opusoulum de

requiratur, nisi quando proprio lapsu.Tempore-Quadragesimie anni964 hse-
ecclesiae hostilis expeditio
restm Anlhwpomorphitarum in hisce vartibus rena-
regnum f'uerit,simulcumsuo epi-
necessitas utilitati tam confutat prolixiori sermone,quo etium perstrin-
scopo pergant.»Etsi vero quidam etiam sancti epi- ijil quorumdam errorem eirca sanctum Michaelem.
scopi id servitii prasstilerint.utdeS.Udalrico Augu- Apohgia ejusdem sermonis, qua nonnulla loca male
inlellecta e.cplicantur.
stano antistite tradit in ejus Vita Gerardus num.13
QO.Ratherius Yeronensi sedi restitutus ante finem
et 3G; aliitamen ab hac corruptela abhorruerunt,
anm 961, cuni subinde turn praecepto Joannia XII,
uti de S.RadbodoTrajectensrcxvi^episcopoin ejus
tum judicioepiscoporum concilii Papiensis celebrati
Vita traditur num.ll (t.VII, Act. SS. Ordin. Bened.
post medium annum 962ineadem sede confirmatus
pag. 31):« Cumque a rege invitaretur, utaliquid ei
fuisset,de ordinalis a Milone su.-c sedis invasore sol-
praestaretoflicii.comiterresponderesolebat :Juslum
licitus esse coepit.Cum enim jam inde a gostis con-»
est sublimioribus obedire polestatibus.sed episcopo-
tra eos.qui ordinati fuerant a Constantino Roman;e
rum non esse s«cularibus implicari negotiis, in
Eeclesue invasore vid. P. Chap.don Hisloire des
quorum castris milites Christi militant, quisnam
Sacrements, t. V, part. n, c. G),nonnullorum irrep-
ambigit? Debent illi spiritualiter induti armis eecle-
sisset opinio,ordinationes ejusmodiafa intrusiscele-
siasticis.pro regis et populi salute,pace,et stabilitate r>
bratas,irritas esse ; Ratherius quoque dubius fuit,
cum suis Dominum deprecari, continuis preoibus
num iis.qui a Milone ad diaconatum velsacerdotium
animarum lucra queerere, non sectari terrena. Mi-
promoti fuerant,vere essent diaconi vel sacerdotes,
lites.militiae regiae cingulo pnccinctos.benefieiisqne
an nova ordinatione indigerent. Hinc Dominica se-
cumulatos id praestare par est.»Ratherius similiter
cunda Februarii anni 9G3, qua; hoc anno incidit in
ab hoc militari servitio, quod lege canonica clericis
diem octavam ejusdem mensis,decretam edidit,quo
interdictum loco laudato fatetur.alienissimus fuit :

jussit ordinatos a Milone« usque ad venturam legi-

unde in Qualitatis conjeetura num. 5, de ipso scri-
timaa ordinationis dicm ab oflicio, in quo illegaliter
bitur : « Imperatori non servit... in exercitum nun-
ipse eos instituit,abstinere. » Cum vero iidem ordi-
quam.» Solum ubi opus esset, non ut ipse, sed ut
nati magnashac de re lurbas excitassent,episcopus
ejusmilitesmittcrentur.sibiprneccptumfuisseprodit
quidem postridie curavit ut idem decretum recipe-
num. 1, nec non in sermone de Maria
in Itinerario
retur,sed frustra.IIinc alio decreto ad eosdem cle-
etMartha,num.4.Ex his palam fit, quam perperam
ricos dirccto a priori rigore desciscens,eos propria
quidam crediderit Ratherium in obsidionc Gardae
conscientia; ita dimitlere coaclus fuit, ut nihilomi-
imperatori militare servitium praistitisse, eaque de
nus ipsorum ordinationcs in dubium iterum revoca-
causa militari beneficio ab eo fuisse donatum,cujus _,
rit.Ex hoc altero decreto perspicuum fit, ordinatos
in eodem Itinerario num. 4, meminit, ubi suos cle-
ab invasore in sui defensionem opposuisse inter cae-
ricos alloquens ait:«Cum de mea paupertatula non
tera,nonnullos presbyteros ex iis.qui ab eo fuerant
sim vobis adeo inhumanus, ut militari beneficio
ordinati, ad episcopatum fuissc promotos nec ta-
habeam.et hoc gratis,dcccm ex vobis ditatos.»Mili-
men de eorum episcopali consecratione dubitari.
iaria beneficia dicebantur fundi, qui usufructuario
Ratherius etsi hac in re nolit definire,satis tamen
jure laicis collati,militandi,aut milites, cum opus
dubii inspergit; aliumque[c.xvm] abusum obtrudit,
esset,mittendi onus afferebat. Qucedam vero cx his
quo quidam diaeoni sine presbyteratus ordine epi-
etsi traderentur ecclesiasticis,cum tamen idem mili-
scopi consecrati fuerant.IIanc vero consecralionem
tandi aut militum dirigendorum onus imponerent,
uti vocant,per saltum quanquam non approbet, ni-
militarium beneficiorum rationem retinebant. Non
hilominus invalidam non aflirmat,eo quod iis, qui
soluin imperatores ejusmodi beneficia confercbant,
hos consecrarant, dicerent in episcopatu presbyte-
verum etiam episcopi, cum ecclesia? fundos cadem
ratum contineri.Hic nimirum sensusest utvidetur,
cum obligationc cuipiam committercnt. Hinc qui
« Astruentibus fa-
illorum verborum ejus decreti :

beneficia hujus generis ab eisdem obtinuerant, cc-

cti anctoribus, qui cssct episcopus, consequenter
clesiarum vassi,seu vassalli evadebant,atque « mi-
quod presbyter. aut saeerdos utique foret.» Solum
lites» nuncupabantur.Ratherius itaquo cum«desua D
optat,ut«qui ordinatione hujusmodisortitisuntpra;-
paupertatula » militare beneficium decem sua? Ec-
sulatum, a legitimo pontifice, (id est non ab inva-
clesia; clericis se dedisse scripsit, non beneficium
diaconatum. »
sorc) indepti fucrint
indicatab imperatore olim sibi collatum eo nominc,
'Jl. 963 maxime comprobat tertium do-
Aiiuuiii
quod ipsi servisset « in exercitu,» ad quem« nun-
cumentum,quod hac supcr re scriptum, certo cer-
quam » accessit; scd fundum aliquem ex Bcclesim
tius ad eumdem annuin pertinef.Est libellus exara-
bonis ad episcopatum et episcopum pertinentibus
tus quidem stylo manuque Ratherii, at Veronensis
significat,([uo non in ecclesiasticorum,sed in inili-
cleri nomine inscriplus ad pontiticem clerumque
tarium bcneficiorum formaiu eosdem clcricos dona-
verat.
Homanum oeeterosque Gbrisliani orbis episi

Milone ordinati,canones et apo-

[cxvn] J5 X —
Duo decreta Ratherii anni 963 de ele-
I .
quo iidem clerici a

ricu a Milone invasore ordinatis. l>c eadem re li- stolica decrcta sibi ab fiiiscnpo objecta ita propo-
bcllum clcri sui nomine scribit ad Homanum Ec- nentes inducunlur.pcrinde ac si causam Hounino ct
99 HATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 100

episcoporum judicio definiendam subjiciant. Inter A maxime esset incertum, quis Romanae sedi praesi-

canones praecipuam animadversionem meretur fra- derct.Kalendis itaque Augusti hujus anni lpse epi-
gmentum concilii Lateranensis sub Stephano III de scopuspraedictum libellum clerisuinomine lucubra-
ordinatis a Constantino Romanse sedis invasore, vit.acproptereaeidem anno assignanda sunt etiam
quod ex hoc libello tantum prodiit. Ratherius au- duo praccedenlia ejusdem decreta scripta mense Fe-
tem hoc libello usus videtur,ut hac via auctoritates bruario,quo8 huic libello occasionem dedere.
exponeret, ob cjuas de memoratis ordinationibus 92. Ratherium non defuisse officio episcoporum
ambigendum putabat.Plerique enim textus eo ten- pracipuo, nimirum ministerio verbi, ex sermoni-
dunt ut illas cleclarentur irritas.et sola miserationis bus,qui supersunt, colligere licet. Quatuor sermo-
gratia clericis perinde ordinatis ille gradus permit- nes habitos anno 963 obtigit invenire. Primus de
tatur.quem ante ordinationem hujusgeneris in sua Quadragesima,etsi brevis,perutilem tamen ac praxi
Ecclesia obtinebant. Parum illis prodesse poterat congruam jejunii rationem explicat.Primus item de
ejusmodi Iibellus qui episcopi potius quam elerico- Pascha,ex quo corporis [cxx] et sanguinis Christi
rum causam propugnat.Minus autem juvabant illa, sumendi disciplina hoc quoque tempore vigens di-
quibus post recitatos sibi objectos ab episcopo cano- gnoscitur,quale sit verum paschale gaudium aperit.
nes, dum pracsentientes de sc actum fore.si res ca-
R instructionemque derivat cx S. Paulo ac ex cocremo-
nonibus decideretur, ad misericordiam judicum niis,qua3 in paschali agno edendo Israelitis praescri-
confugientes pr;eferuntur,hancque utefficacius per- pta; fuerant.Sermo primus de Ascensione die Do-
moveant,remunerationem et mercedem cisdem non minica ante hoc festum, ut videtur, habitus, de
obscure pollicentur si faventem sibi sententiam fe- triduo Rogationum potissimum agit.Cum his autem
rant.»Quod si noliis, & inquiunt ,« in tanto anima- Rogationibus,quas vocamus litanias minores.noster
rnm succurrere dignamini periculo, quem inde re- auctor complectens majores litanias, quae pariter
muneratorem sperare debeatis, doceri nullatenus intra quinquagesimam paschalem celebrantur,lapsu
indigetis.Cum vero plurimi simus, non defuturum chronologico litanias generatim primum a S. Gre-
promittimus, qui ad vestram redeat sanctilatem, gorio.dein a S. Mamerto Viennensi inductas,tradit,
dans in vobis [cxix] gloriam Deo vestraeque paterni- cum S. Mamertus S. Grcgorio antiquior minores
tati condignam, quirites,quos hinc specialius preca- litanias primum instituerit.tum vero propestilentias
mur,venerandi,mercedem. » Hoec fortassis indicio necessitate eas prascripserit S.Gregorius.quae sub-
sunt, Rathcrium timuisse, no sui clerici ad extor- inde diei 25 Maii affixae, majores litanice appellatae
quendam victoriam ea arteuterentur,quam quidem fuerunt. Jejunium porro hisce Rogationum diebus
eosaliaoccasioneposteaadhhibuisse exploratumfiet observandum, uti a S. Mamerlo fuerat institutum,
§ 19. Hunc libellum « Kalendis Augusti »signatum C Ratherius insinuat (quod item ingerit in Synodica
anno 953 affigendum nihil dubitamus.Id conficitur num.l0)non minus in minoribus, quam in majori-
tum ex inscriptione, tuum ex « Kalendis Augusti.» bus litaniis.Hujus autem jejunii, quod a ritu Ro-
Inscriptio his verbis exprimitur : « Domino sanctoe manae praesertimEcclesioequinquagesimoe paschalis
Romanae sedis, quicunque est, apostolico, et uni- tempore erat alicnum, apologiam quamdam hoc in
verso senatui,sancta3que et canonicae legislatoribus sermone videtur attexere. Errorem quorumdam
universis,hinc demum sancto ccetui omnium sub proscavere nititur.qui baptizatos cum sola fide sa-
catholica fide degentium,clerus omnis sanctas Ve- lutem consecuturos ex quodam evangelico testimo-
ronensis Ecclesiae debitae devotionis obsequium. » nio perperam intellecto confiderent.Alium errorem
Verba « Domino sanctaa Romanae sedis, quicunque nonnullorum evellere studet.qui grandinem et ful-
est, apostolico, » illud tempus indicant, quo, cum mina diabolo aut malis hominibus diabolo mini-
de deponendo Joanne XII ageretur.Ratherius igno- strante immissa arbitrabantur. Tandem primus
rabat, num idem Joannes, dum hsec scriberet, an sermo de Pentecoste hujusce festi celebritatem ejus-
vero alius Romanam cathedram obtineret. Rumor que celebrandii modum exponit.Alii sermones,quos
autem de JoanneXIIdeponendo serpere ecepit«ante edaxtempusnonademit.aliis annisassignandierunt.
Cancrum, » id est ante diein 21 Junii qua sol in n 93. Opusculum. De proprio lapsu cur huic anno
Cancrum » ingreditur,anni 963, texte continuatore 963, vel incunti anno 904 ascribendum putemus,
Liutprandi :depositus vero fuit in pseudosynodo videsis not.l in prirnum sermonem de Quadrage-
Romana mense Novembri anni ejusdem.Hunc eum- sima. Hic « proprius lapsus»lingua3 lapsus fuit, de
dem annum confirmant Kalenda? Augusti hm siqui- : quo aliud quoque opusculum exstat inscriptum.De
dem nec'Joannis XII pontificatui congruunt, post- otioso sermone.Ejusdem lapsus fit etiam mentio in
quam sedem, a qua fuerat depositus, recuperavit, Qualitatis conjectura, num. 7, ubi Ratherium pra
hac quippe rccuperala mense Februario anni 964, dolore eumlapsumsoepiusdetestatum,ac forteetiam
eamdem non multos post dies morte interceptus exaggerasse nimium ipsiejus censores videntur iu-
amisit neque cadunt in pontificatum Henedicti V
:
nuere. « Unum etiam verbum otiosum,-: inquiunt,
ejus successoris, qui ante Augustum anni ejusdem « ut, nos credere cogit, turpissimum tali loco se
expulsus Uni ergo anno 963 conveniunt, cum
fuit. fatetur dixisse. »
laudatis Kalendis anni 903 Ratherio Veronas degenti 94.Sub [cxxi] hocce tempus innotuit Anthropo-
101 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA. 102
morphitarum hsresis rcnata in dicecesi Vicentina A mosyna, ac pcenitentia eum jejunio cnpulantur.
Veronensi finitima, quam confutavit Ratherius ser- 95. Praeter Anthropomorphitarum haresim quam
mone n valde prolixo de Quadragesima. « Nudius latius et naviter refellit, alium crassiorem errorem
enim tertius,» inquit num.29, « quidamnostratium in eodem sermone perstringit, quo S. Michaelem
retulit nobis, presbyteros Vicentinae dioecesis, no- (eria secundamissam cantare quidam cxistimantes,
stros utique vicinos, putare corporeum Deum esse, ecclesiam ejus eodcm die polius quam aliis visitare
hac siquidemoccasioneinductos, quod inSeripturis religioni dueebant. Recta licet el sana esset in his
legatur: Oculi Domini super justos, ct aures ejiis Ratherii doctriua; vitare tamen non potuit repre-
in preccs corum (Psal. xxxm, 16); et Manus tiae : hensionemnonnullorum.qni aliquot sententias con-
fccerunl me (Psal. cwni, 73) ; et Faciamas liomi- tra Anthropomorphilas, et contra superstitiosum
ncm ad imaginem ct similitudincm noslram (Gen. i, S. Michaelis eultum minus recte fuerant assecuti.

26). i Id cum permovissset episcopum,habitoin po- Itaque sese clarius explicare debuit,idque appendi-
pulo sermonc, quo tanti erroris periculum a com- ci apologelica3 ejusdem sermonis causam dedit.
misso sibi grege arceret, deprehendit eumdem ita
S XV. —
Libcr Ratherii; De contemplu canonnm,
quibusdam inhssisse, ut nonnullos etiam Veronen- Quce causce fuerint scribendi. Viliaet abususqui
ses sacerdotes occuparet, quiepiscopi concione au- in clcro grassabanlur. De illegitimis clericorvm
R ronjugiis. De minus oetjua reddituum ccch-siustico-
ditaobmurmurantes dixerunt: « Quid faciemus ?
ruin distribulione, ct malis exinde profectisi Nisus
Usque nunc aliquid visum est nobis de Deo scire. luuhcrii ut oequiorem dixlributionem induceret, et
Modo videtur nobis, quod nihilomnino sit Deus,si potestalem episcoporum canonibus assertam vin-
caputnon habet, oculos non habet, manus non ha- dicaret. Quantum obstiterint clerici, el car.

bet, pedes non habet. » Tantum itaque errorem 96. Sub tempus (vid. not. in lib. De contetnptii
oflicii sui esse duxitlatius refellere in laudato ser- can. quadragesimre anni 964 aliud insigne opus
mone secundo deQuadragesima, qui sicinscribitur: Ratheriusediditduplici titulo inscriptum, Perpendi-
» Sermo valde prolixus de Quadragesima Ratherii culum,seu Decontemptucanonum. Utpateant causa?
Veronensis, vcl ineflieax se vivente, ut est sibi vi- hujus opcris. quo vitiis in clero grassantibus ob-
sum, garritus. » Hunc sermonem pertinere ad Qua- viam ire, et saerorum canonuui observantiam revo.
dragesimam anni 904 ex not. I exploratum fiet. Hic care studuit [cxxm], res altius repetenda est. Sem-
sermo, seu potius tractatus divisus in paragraphos per jam inde a sui episcopatus initio inter Rathc-
41, unum est ex insignioribus ec perutilibus operi- rium et clericos Veronenses dissidium viguit (Dis-
bus qua; Ratherius scripsit. Etenim cum stylum cordia, n. 1,5, quod ex sententiarum dissidio
satis nitidum praefert, tum vero praeter confutatio- originem duxerat. Episcopus enim in sacris canoni-
nem ha;r:sis Anthropomorphitarum multas alias C bus eruditus, cumeosdescrtos et negiectos videret,
egregias instructiones continet. Initio perstringit eorumobservantiamdisciplim-ezelovolebant induce-
quosdam abusus.quibus quadragesima; observanlia re.Clcriciecontraabususadisciplinacanonummaxi-
inficiebatur.lllos vituperat, qui alterno die jejunan- meabhorrentes,quilatiusinoleverant, consuetudinis
tes, et alterno rrapulac ct cbrietati indulgentes, nomine licitos rati, episcopo obsistere, ne a suis,
quadragesimam se observare existimabant, cum vi- uti vocabant, consuetudinibus abducerentur, non
ginti tantum jejunii dies vicesimam, non vero qua- desinebant. Hinc in libro Discordia;, num. 1, se
dragesimam facerent. Antiqua jejunandi disciplina nunquam potuisse aitcum iisdem clericismirecon-
jam mitigata, licebat nona hora jejunium solvere. cordiam, « cum illi semperconsuetudinem anteces-
Quidam vero hac concessa hora nihil sumentes, eo sorum pontificibus suis incessanter rebellium, san-
fine ad noctem usque quotidie jejunabant, ut« no- ctis et a Deo decrotis pratulerint canonibus: ego
cte quasi cumventrcm valerent ingurgi-
licentia sanctos et a Deo decretoscanonesadiabolo inventis
tare. » Alios arguit, quijejunii solvendihoram adeo prsferendos putaverim usibus. » Maximus quidem,
prajveniebant ipso Sabbato sancto, ut horatertiaob et a sacris canonibus maxime reprobatus abusus
crapulam et ebrietatem pedibus nutarent; nec non crat clericorum « mulierositas, » quam late ct pu-
illos, qui die Ccenna Domini ante nonam missas cc- n blice gra-santem in Discordia his verbis explicat

lebrabant, [cxxn et subinde jejunium solvebant: nuiu. I: Prohibitas enim in Nicffina synodo mu- (i

nonnullosque exstitissc subindicat, qui violationem lieres tamconsuetudinaliter,tamquepublice baberei

jejunii his duobus dicbus Coenas Domini et Sabbati arvipensa Pci et hominum rcvercntia, ipso
sancti earationec.xcusandam putabant, quod hi duo quo timore' gehennae intantum posthabito, ut
dies compensari dicerent duobus aliis jejuniidiebus putent adeo 6eri non modo liccre, sed etiamopor-
quadragesimae adjectig, nimirum quartaet quinta tere, ut nemo hoc facere devitans videatur eis pes-
feria ante primam Dominicam quadragesimae, cum siiiin illn, quod Apostolus in Epistola ad Romanos
olim « caput jejunii » a prima Dominica inciperet. iiniiiiir.il, scelere possccarcrc, non tibi videturdia-
Alia atque alia vilia in jcjunantcs irrepentia notat, bolum invenisse? » Clerici scilicet ila passim mu-
quoque lemporibus communia sunl,-
quoe nostris lieres hubebanl, ut crodcrent licitum quod com-
veramquecxplicatjejunandi ralionem,qua non lam muni usu erat receptum; el non solum licitum, sed
a cibis, quam a peccatis abstinelur et oratio, elec- necessarium ctiam haberont, nc quis mulicribus
 103 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 104

exper9, nefando ac pessimo sceleri.quoddetestatur A num. 4, auctor noster clericos notat « canonicae
Apostolus, deserviret. legi adversos usque ad nupturn publicum. » Ne-
quc his contradicunt illa auctoris verba libri v
97. Hoc vitium tam late obLinebat, ut eo non so-
Praloquiorum, num. 18, col. 155, c. quibus inter
lum majores ctditioresclerici, sed minores etiamet
alia discrimina eeclesiasticorum a laicis recenset
pauperiores laborarent. Majores quidem a.c ditiores
istud, « quod non a nobis, ut ab eis, ducuntur
notantur part. t De contemptu canonum, num. 4,
uxores. » Ha?c enim ab ipso scripta jamdiu ante,
cum eos potioribus et amplioribus Ecclesia? redditi-
ex toto contextu non referuntur ad clericos, sed
bus ditatos hac de causa inter caeteras tradat, « ut
ad episcopos, de quorum moribus ibidem ex pro-
babeant quoque, unde filiis uxores, filiabus acqui-
pauperiores posito disserit. Alias vero parte secunda De con-
rant maritos. » Minores vero et clerici

indicantur in Discordia, num. 6, ubi postquam eos temptu canonum, num. 2, col. 367, c. ubi agit de
ad mulieres dimittendasimperiali prascepto adactos moribus clericorum, cum inter discrimina isto-
hanc eorum excusationem subdit: « Om- runi a laicis, iisdem fere Preeloquiorum vocibus
prodidit,
nium pene excusatio exstitit, nonpossepropterino- referens, qua> clericis sunt cum episcopis commu-
piam hoc ullo modo fieri; potuisse vero utcunque, si nia istud, « quod non ab ipsis, ut a laicis, ducun-
stipendium [cxxiv] debitumex rebus habuissent Ec- B tur uxores, » idcirco vidctur omisisse, quia nuptia
clesiae. » Notanda? voces « omnium » et « propter non ita erant a clericis, ut ab episcopis alie-
inopiam, rem pauperioribus valde commu-
» quae nae.) Hoc itaque sasculo in nostris regionibus
nem designant. Quatenus autem " inopias » per non obscura emicant initia ejus corruptelaj quaa
mulieres prospicerent, explicari potest ex epi- sequenti saeculo magis multo deferbuit, multo-
stola coawi episcopi Attonis Vercellensis ad suum que nisu defensa fuit a propugnantibus
multis
clerum adversus clericos incontinentes (t. I Spicil. licere conjugia clericorum. Itasub hoc
etiam
Acher., p. 440). « Sunt qui de feminarum contu- tempus « ipsi clerici palam uxores ducebant, »
bernio se excusare quarunt, dum suam quasi neces- uti habelur (Mabillon. c. 7 Act. SS. 0. B. p.
sitatem exponunt. Aiunt cnim, qnia nisi ipsarum 841) in Vita S. Adalberti episcopi Pragensis sas-
manibus sustentaremur, jam fame, vel nuditate culi [cxxv] decimi num. 11, necnonin Anglia, utvi-
deficeremus. dere estapud Ordericum Vitalem.lib. v Histor. Eccl.
pag. 574„ejusque rei indicium exslat etiam in Vita
98. Dubitari potest, num haec clericorum mu-
S. Etholvoldi episcopi Wintoniensis n. 16 (Mabill.,
lierositas adco communis ct publica, qua? licita
habebatur, de concub nis, q uas ipso divino jure
: ib., p. 602). Observandum vero esl hosc conjugia a
clericis saltem P le " s q ue inita ante ordines sacros
prohibitas ignorare poterat nemo, intelligcnda sit. C
Ratheriusquidem« conjugium » intercessisse signi-
ita tamen ut qui sic duxissent uxores non dimit-
terent clerum, sed in eo permanerent, et ab uxoribus
ficat, cum in Qualitatis conjectura, num. 2clericos
ejusmodi mulieribus junctos adulterii accusans, nequaquam separati, ad sacros etiam ordines pro-

« illegale conjugium nominat adulterium; » et in moverentur. Hujus rei prsecipua videntur indicia

Apologetico, num. 7 de clericis monogamis ail:

in opusculo Ratherii de Nuptu illicito. Nuptum
« Adulterium publicum dum illegale utique con- illicitum, cujus causa hoc opusculumscripsit, fuere

jugium sit; » et in Discordia, num. 1: Adulter ..

nuptiae cujusdam clerici, quem pater ejus item
enim nobis est, qui contra canones uxorius est. » clericus cumclericitiliamatrimoniojunxerat. Aliud
Vox « uxorius » conjugium cum muliere initum quoque alterius clerici conjugium patre procurante
proesumit. Hinc decretum synodi Ravennatis con- initum ibidem memorat. Hos autem et alios similes
tra clericorum mulierositatem tum Romani pon- clericos conjugii causa non evasisse laicos, sed in
tificis tum imperatoris praecepto mu-
auctoritate clero perstitisse innuunt illa num. 4, quibus noster
nitum, Ratherius in Discordia, nnm. 6. his verbis episcopus clericos incontinentes alloquens, « Quo-
expressit: « Cum
de dimiltenda mulierositate Au- circa, » inquit, « monendi et obsecrandi, fratres,
gustalis intonuisset adversus illos voluntas, » etc, rj
ut quia prohiberi, proh dolor! a mulieribus valetis
in epistola vero ad Nannonem num. nullo modo; filios de vobis generatos dimitteretis
2 vocavit
. « legationem ipsiuspapa de uxoribusdimittendis:» saltem esse laicos, filias laicis jungeretis, ut vel in
ita ut idem sit « de dimittenda mulierositate, » fine saUem vestro terminaretur, et nusquam in
ac de uxoribus dimittendis. » Uxores igitur ha-
« finem saeculi duraret adulterium vestrum. » Adul-
bebantur, quae cum clericis cohabitabant mulieres: terium hic quoque vocat clericorum conjugium.
idque etsi canonibus esset interdictum, et « « Nusquam » vero « in finem saeeuli » durare po-
lex
nulla altaris ministris indulgeat conjugia iltiner. tuisset adultcriumex memoratis conjugiis. si tilii
n. lo); » omne tamen hujusmodi
interdictum cierici post conjugium excidissent e clero, et in
consuetudine abrogatum, et eatenus haec conjugia laicorum gradum transissent. Ideo autem in perpe-
licere credebantur; et ila credebantur iicere,
ut tuum duraturum traditur, quia cum illi post con-
absque ulla formidine pubiice etiam a clericis
jugium essent inclero,etad altioremetiam ordinem
inirentur. Quare in sermone de Maria et Martha, promoverentur, filios exhujusmodi conjugio susce-
105 PKOLEGOMENA. — KATHEHII VITA. 106
ptos clero addieerent, et matrimonio jungerent, A occlesiarum omnibus ccclesi;e clcricis, sed juxta
similiterque in finem saeculi contracta clericorum propriam voluntatem solisdiaconibus etpresbyteris
conjugia, adulterium perpetuum redderent. Huc debent, quos Veronensi ecclesitc collata sunt, ce-
pertinent ejusdem numeri « Cum presbyter,
illa : dere, » ete.Conferetiam Apologeticum[cxxvn) num.
autdiaconus, uxorem legitimam non possit habere 7. Quod « golis diaconibus et presbyteris » ait, non
si lilium de ipsa fornicatione, vcl, quod pejus est, de omnibusdiaconibusetpresbyterisintelligeudum
adulterio genitum, » subaudi « et matrimonio a est, sed de majoribus, quos canonicos appellamus
;

patrejunctum facit presbyterum ille alterumde se ; erantenim aliiinferiorespresbyteri, qui in Jttdicato

similiter genitum facit presbyterum illc iterum ; indicantur panperes, et « presbyteri capellani »
suum suum alter iterum pullulans illud usque in
; ; nominantur: hosautemantepresbyteratus ordinem
flnem taliter adulterium, cujus est, nisi illius qui in diaconatu aliquandiu constitisse nihil est dubi-
illudprimitusseniinavit?»Notandadistinctio«filium tandum.
de fornicatione, vel, quod pejus est, de adulterio 100. Haje minusaequareddituum ecclesiasticorum
genitum.Filium de fornicatione » eum auctor appel- distributioaliorumquoquevitiorum,qua?etmajores
lat.quemclericusexliberamuliere, cxxvi sencuncu- ct infcriores clericos inficiebant, causam praebuisse
bina suscepisset « de adulterio » auteni eum,quem
; „ traditur jj)e contemplu can., part. i, n. 4). Majores
suscepissetex illegali conjugio.quod Rathcrii lingua enim ditati, facilius contra episcopum poterant
« adulterium » dicitur. Erant igitur clerici, qui rebellare, ct ita dominari inferioribus, ut eos in
concubinas alebant, erant alii qui uxores. Horum suas partcs, cum vcllent, ctiain pcr potestatem
autem (iliifere omnes erantin clerum ascripti, adeo laicam compellere, et adjusjurandumfidelitatisalii
ut in Itinerario » num. 5. vix aliquem puerulum
cc episcopo, qucm attraxissent,pra3standum cogere,
in clero inventum iri affirmet, qui « manzeres, » id et si non obcdircnt, de ecclesia etiam ejicerc pos-
est ex fornicatione, aut adultcrio natus non esset. » sent. Inferiores autem cum non haberent, unde
Si manzeres abjicerem, quem ex iisdem puerulis congrue viverent, et studiisofliciisque ecclesiasticis
stareinchoro permitterem ?» Omnes item exceptis vacarent, haac deserere vel negligere non vereban-
puerulis hoc illegali conjugio irretitos innuit scri- tur; ex quo initia detegunturetcausaecurminorum
bens.»Si multinubos a clericatu repellerein,quem ordinum ollicia declinare, ac sensim deficere
nisi puerulos iu ecclesia relinquerem? » Esto per coeperint. malis ut remedium praeberet
Tantis
hypcrbolem et exaggerationem scripserit, ex his ta- episcopuSjSquiorem reddituum distributionem in-
men omnibus negari non potcst vitium cjusmodi ducendam credidit. Id suas potestatisessecontende-
multos imo plerosqucelericos occupasse. bat ex sacris canonibus, quos in hanc rem ante
99. Infenorum clericorumexcusationem «propter C suam secundam expulsionem memori» juvandaj
inopiam » paulo ante indicavimus. Alius nimirum causa collegerat. Neque vero mens ejus eratcatho-
abusus increverat, quo cum majores clerici omnes dralis ecclesia; bonis quidquam decerpere, aliisquc
fere ecclesios redditus sibi vindicassent, inferiores vindicare;sedidunumprospiciebat,ut quaeejusdem
maxima egestate premebantur. « Gausa» id est,res ecelesiae clero generatim fuerant collata, aequiori
et bona « illorum » clericorum ecclesia; cathcdralis partitione congruenti omnium cujusque ordinnm
« cum Deogratia non mediocris sit,ita per massa- elericorum sustcntationi suflicerent,ne divinus cul-
ritias ct alia husjusmodi exstat divisa, ut quidam tus et sacra oflicia detrimcntum caperent.et alii ob
illorum inde ditcscant, multituio vero paupertate nimiam rerurn abundantiam atque potentiam inso-
languescat ; et (proh nefas !; qui majus Deo in ec- lescerent, alii ob inopiaj causationem mulierositati
clesia exhibent servitium,aut nihil, aut modicumac- studerent, omnesque in diversi generis vitia dila-
cipiant ; quipenenihil de famulitiounquam actitant berentur. Nihil justius, et sacris canonibus magis
Domini, locupletcs de rebus ecclesiasticis flant. » consonum. Iluic tamen auctoritati et mquitati Vero-
Ita in Diseordia num. 6. « Per massaritias » dividere nenses clerici haudquaquam acquiscentes, solam
idem est, ac pcr campos et vineas dividcre, quod cui innitebantur, pnedecessorum suorumconsuelu-
inoequalitatem facile induxit [V. not. ~, in Discord.) n dineni opponchant.eaiiiquecuiquoa'quilati,quilius-
Potentioresenimetmajorcsclericiplurcsacmeliores quecanonihusauteferendam putabant.Etnon solnm
campos sibi vindicaverant,ex quibus praebendarum majores clerici divites, verum etiam (quod mirum
pinguiorum origo dignoscitur. Similiter in codem accidet) inferiores paupcres congruentiori illi divi-
opere num. 2. conqucritur « Quod gencraliter : sionircddiluum,quaetcxxvin]sibiprofuisset.maxinie
omnibus cstclericisdelcgatum,ita iiui-qualiterctpcr obsistcbanl duabua de causis(Ibi. n. 4, Bt Dvscordia
massaritias dividitur, ut quidain illoruiu inde liant u. 0. prima, ut paupertalis occasione sc facilius
:

expauperrimis locupletisflimi, quidam mediocriter, possent a divino scrvitio subducere altera, quod se ;

quidats nihil ex co accipiant omnino per usum et quisquesperarctlandiuvieturum.quoadinmajoruin

consuetudinem, » qua ca divisio propugnahatur.Et obeuntium gradum aliquando ascendei-et.Ila porro
part. 1 l)e contcmptu canonutn, num. 'i : » Ipsi omnibua obnitentibue opiscopo nihil episcopalia po-
clerici dividunt inter se, prout quilibct cnrum tcstatis sibi relictuin queritur « praater chiisniatis
potcntior est et non juxta consuctudinem aliurum confectioncm, et chrismandi quidlibot potestutom

Patroi. CXXXVI.
 ; :

107 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 108

(De comtemptu can.pa.rt. xix) : » sola scilicet potes- A scopum concitatum vidisset, tempus opportunum
tate ordinis ipsi permissa, potestas jurisdictionis,
quo ejusdem cleri capitibussecum ascitis,
credidit,

distributiva, et vindicativa omnino impedicbatur. in eum aliquid violentius tentaret. Hujusconspira-

hosce abusus ante tionisindicia suboleverunt « inclytae illi duci, »quae
101. Canoncs.quos contra
Ratheriumidcircotuitionicomitis commendavit.uti
secundam expulsionem collegerat,in memorato libro
traditur in « Qualitatis conjectura » num. 11. « Hu-
De contemptu canonum sub quadragesimam anni
964 digcssit, et edidit. Hic liber in duas partes juscemodi in me dux inclyta comperiens mores,
distinguitur. In prima post breve prooemium, quo indeque mihi inimicos per plures, destitutumque
scribendi occasionem indicat, canones et decreta amicorum praesidio, utpote advenam, omnium,ve-
producit, quibus episcopo non solum rerum spiri- rita ne pejus etiam mihi quam contigit eveniret,

tualium sed temporalium etiam ecclesiae bonorum comme.ndavit me tuitioni comilis non ignoti. » Haec
eura et dispensalio committitur qua si careat, in :
« dux inclyta » erat Juditha Henrici II Bajoariae
ipsis rebus spiritualibus modicum, aut nihilum po- ducis mater, quae cum Bajoariae ducatum simul et
terit.Etenim,inquit,num. 4, « cumrarissime videas Marchiam Veronensem filii setate minoris nomine
gratis aliquos.sed aut timore,autconl'cederari amore admiuistraret, hoc tempore una cum filio Veronae
unde te verebitur, cui nihil vales auferr*? unde „ degebat. Gonfer. § 12, num. 76 et 77. « Comes
amabit, cui nihil potes conferre ? » Alia multa autem » non ignotus » vocabatur Bucco, sub quo
addit,quibusetsiob invalescentem.quem exstirpare haec conspiratio contigit. Vide epistolam 12adAm-
studet,Veronensium clericorum abusum eos acriter brosium, num. 3. Hic primum Ratherio fuerat

et acerbiori stylo exagitet V Discordiam n. 5.) : non infensus, adeo ut is se ab eo liberari percuperet ;sed

tamenvi et praecepto, sed ratione et suasioneutitur. interventu laudatae [cxxx] ducis eidem favere
Transit ad canonum contemptum, quem tam late ccepit ac propterea ipsi comiti nosterepiscopus ap-
patere ait num. 6, ut neminem invenireeorum va- tavit illa Ovidii [Ep. n ad Nannon.)
leam curatorem, a vilissimo utique ecclesiae usquo Probra Theraphnes qui dixerat ante maritae,
ad praestantissimum» etc.Tanti contemptus causas
,
Mox ceciuit laudes prosperiore lyra.

fusius prosequitur.quarum praeeipua erat, eos, qui Et ralionem addit ; « Postquamenimde illo, » mihi
canonum observantiam promovere, et violatores utique mfenso, « dixeram : Qui liberavit Israelem
debebant compescere, in canones ipsos peccare. de manu Pharaonis, liberet Ratherium de manu
Aliquot exempla inserit, quoe eleri corruptionem Bucconis , dum ille abiturus meliorari ccepisset,
canonumque contemptum maximum astruunt.In et ego taliter aggarire. » Quatenus autem is
crepi

parte altera, quae multo brevior est, memoratis augustiis Ratberio faverit, videa-
clericorum in
incontinentiam,aliam peculiarem contemptuscano- C mus.
num causam praefert, ex qua iidem clerici a laicis 103. Erat Veronae in inferiori parte ejus montis,
maximo comtemptui habebantur. Sacrorum libro- in quo nunc S. Petri castrum situm est, praesidium
rum auctoritatibusetminispotissimum utitur.Cber- pro eo tempore satis tutum.quod « Palatium»dice-
tus, ad quem hocopus direxitepistola;nomine,erat batunT. Qualit conject. n. 14, ct not.). Huc ut se-
episcopus Parmensis Ottonis imperatoris intimus, se Ratherius reciperet, Bucco mandaverat. Verum
qui ab eodem comitatum ejusdem civitatis obtinue- episcopales osdes ille deserre noluit. In has itaque
rat dein vero ad archicancellarii dignitatem ascen-
: armatorum irruptio facta est, quaepiscopus captus
dit. [cxxix] Is quondam a Ralherio petierat, ut ali- et abductus fuit. Milonem praecipuum auctorem
quam precem, qua; ipsi familiaris esset, ad se diri- fuisse liquet ex epist. 8 ad eumdem impetitorem
Nunceidem satisfacturus,iniine partissecun-
geret. suum scripta. « Me comprehendisti, adduxisti.spo-
doe « collectam » appendit excerptam e libro litur- liasti,exsulasti : addedecus haec omnia tamen impe-
gieo alius Uberti.qui Parmonsis erat amicus,«atque ratoris, et, licet dissimulent, ducum nostrorum, »
ad me,inquit, persoquendum socius. » Hinc Uber- nimirum JudithaeetHenrici ll.Ineamdem conspira-
tum Parmensem Ratherii hostibus favisse suspicio tionem omnes pene clericos consensisse, imo et
est. Ipsa vero « collecta » in Missoe sacrificio reci- n conjunctis studiis eamdem maehinatos in llincrario
tanda.contra canonum violatores et contrapersecu- scribit num. 4. « Ab eodem invasore » (Milone)
tores compacta videtur. « vobis non penitustantum ignaris, neque eidem
in

§XVI. — bieunte anno 965, lialherius Milone in-

contrariis, ut mille non defuerint, qui vos pene
vasore agente capitur. Heslitutus paulo post inter- omnes nedum consensisse, hoc crediderint machi-
ventu ducis Judithse. Judicium el compositio contru nasse, postea comprehensum, pulsum, injurialum,
rebellcs. Quanto in periculo adhuc versaretur, el
exspoliatum, custodiae mancipatum, » etc. Unum
qua sollicitudine sibi caverit. Impulsus ut episco-
palum Miloni concederet, renuit, Dux ad Milonem autem proe caeteris « conductorem praecipuum om-
epislolx sub natalitia festa scnptx. Reproducil cum nium, » qui se comprehenderunt, in « Qualitatis
addilamento Conclusionem deliberativam. Locus conjectura » testatur num. 16, ubi caeteris calamita-
perobscurus dc Sikero explicatur.
tibus, quaj hacoccasione ipsifueruntillata', ecclesiae
102. Cum Milo Ratherii aemulus Veronensem direptionem et domus episcopalis destructionem
clerura memoratis de causis. adversus eumdem epi- adjicit.UajcRatherii captura contigit circa diem 2J
 109 MOLEGOMENA. — RATHEHII VITA. 110
aut 28 Januarii an. 965.Diem astruunt illa in Qua- A quem ecclesiarum reparatio per ha;c tempora perti-
lilatis conjectura, num. 6:« Cum fuisset captus, nebat, ocius subveniret. Porticus intelligitur eccle-
rccpit cantare quod concupivi
stultissimus. Ecce sia S. Petri inmonte (lbid). Fhic itaque Ratherius
jam video. Putabat enim, fatetur, quod esset, tunc statim ascendit, ac restaurationi manum admovit,
penitus expellendus et gaudebat, quod ipse non
; porticusque,cujus reliquia; nunc ibidem supersunt,
dimiserit episcopatum.sed episcopatus eum :et hac ille esse creditur quem Ratherius refecit. Hunc
arte volebat, ut dicit, repetere monasterium. » autem sancti Petri situm, ad quem per gradus
Verba « Ecce quod concupivi jam video » sunt in ascendebatur, sua; tuitioni opportunum, ne a civi-
antiphona ad Benedicius duorum [cxxx] festorum tate et cathedrali longius abesset,haud deserendum
S. Agnetis, primum die 2l,dein 28 Januarii, quam putavit. Inimici quidem ejus inreprehensionem vo-
idcirco cantasse videtur, quia alterutro die captus carunt.quod episcopales non repeteret.Pravum
.-rdes
fuit. Similiter alios versus, et antiphonas dierum, autem illorum consilium detcgens in Qualitaiis con-
qui dum scriberet decurrebant,usurpare consuevit, jectura num.15: «Tua; malignitatis.inquit, ne silea-
ut aliis locis videbimus. Annum vero 965 hi- tur intentio, maluisse te optime scio,tali quod
storia? contextus, quem subjicimns, comproba- versarer in loco, ex quo inimicis essem adibilis
bit. •p.. meis,neque te dolere,quod domum suspectam reli-
104. Non multo post Ratherius « imperatoris querim, sed quod me in tutiore locaverim. » Hinc
clementia,et subventu excellentissimas ducis »Judi- ipsum ibidem immoratum videbimus ad annum
thai ereptus et reductus fuit (Itiner. u. 4). Non usque 908, quo ad Ambrosium epistolam scripsit,
tamenconquievit rebellio, imo ea erupit apertius, et subinde Veronam planc deseruit.
cum non Ratherium tantum impeteret,verum et ip- lOS.Post multas ejusmodi vicissitudines judicium
sum comitem Bucconem,qui Ratherio patrocinaba- tandem de rebellibus institutum. Sed etsi multa
tur: unde auctor in epist.12 ad Ambrosium num. 3, crimina et damna versabantur in causa, omnium
ait : « Bucconis in prasentia conspirationem supcr tamen cogniiione praHermissa de uno perjurio
eum.meque fecerunt,»HiccomesRatherium monue- actum fuit, quo in conjuratione contra se escitata
rat,ne domui cpiscopali.in quatantapertulerat,sese jusjurandum imperatori prajstitum lwsum fuerat.
amplius crcderet, sed ut « curtem altam (Qualilat. « Cum comprehensio mei, » iuquit in eodem opere

conject.n. 14)ab episcopio non longe dissitam, quae num. 16, « expulsio, spoliatio, abductio, retrusio,
niunitior erat,incoleret. Paruit ille, eamque ex mu- ecclesiae direptio, domus episcopalis destructio,
nita muniliorem reddidit. Crescente tumultu idem eleemosynas imperaloris deletio, facti illius » (quo
comcs tutins fore duxit, si episcopus memoratum Ratheriusab ipso imperatore fuerat restitu-
scilicet
Palatium » in montc constructum ascenderet. C tus) « diffactio,urbis irruptio, reverentis imperialis
« Obtemperavi,» inquit, » vastissimum erat recu- vilipensio, et alia multa his coha;rentia adhuc
:

perari » (id est reparari) « ocius feci. » (llrid.) Cum essent, ut et existunt in causa ; melioratione
vero etiam in Bucconem rebelles conspirarent ; is relicta,de sola pejeratione homicidalisperageretur»
prascepit ut sua uxor ac filii una cum Ratherio ha- [forte pcracta est) solummodo causa. Melioratio
bitarent in « Palatio; » ipse vero comes in circum, pro discussione et emendatione aceipitur : unde in
seu amphitheatrum, quod vel tuncvulgo appellaba- Itinerario num. 4 similiter qusritur, ea omnia.quas
tur "Arena, » et ex opposito latere civitati pra;sidio in se commissa fuerant, indiscussa fuisse relicta,

erat sese recepit. Episcopum una cum comitis uxore quasi in eis nil inveniri valerd quod reprehendi legi-
et filiis in eodem «palatio» degere visum est perab- bus vel leviter posset. Pejeratio,de qua tantummodo
surdum. Hinc ille « palatio » relicto, episcopales actum fuit, ad eam fidem quam et Rathe-
refertur,
Non ausus ibidem
a;des licet formidolosas repetiit. rius, et Milo et Veronenscs omnes Ottoni Veronam
diutiusmorari.Gardam munitissimumoppidum pro iugresso juraverant. Hanc utiquc Ratherii hostes
ficisci cogitabaf, sed cum paschale festum immine- violarunt, dum
persecutionem in eum commoven-
ret, quod anno 965 incidit in diem 26 Martii ; ne tes, [cxxxm) irruptionem fecerunt in urbem, et
episcopalibus officiis in tanta solemnitate deesset, r) tot alia ipsi et ecclesia; inferentes reala, imperiale
elegit in civitatis angulo locum juris, ut videtur, illud edictum moliti sunt destruere, quo Otto Ra-
publici.in quo ut ledificium sibi construerel.comitis therium restituens praceperat ne quid mali in
liccntiam quffisivit.Quidquld autem hoc non solum eumdem committerent. Vide qua; scripsimus § 13,
consenticnte,sed etiamopitulantefueratexstructum, num. 86. Nihil tamen de tot ac tam gravibus cri-
illico concrcmatumfuit. Dum istud aidificium vellet minibus contra Ratherium perpetratis injudicium
restrucre, comes initio prohibuit, deinde iterum deductum fuit. Solum perjurium multatum.
permisit. Restruxit autem melius. Sed cum hoec 100. Qua; autem compositio in hoc judicio pro
comitis anceps voluntas suspirionem Rathcrio inje- hujusmodi perjurio constituta fuerit.seu quamulta
cisset, oxactisjam festis paschalibus, Gardam con- ob ipsum perjurium rcbclles fuerint alfecti, cxpliea-
fugere iterum meditabatur cxxxn Interim I
|. turin epist.)2 ad Ambrosiuin Ad compositionem :

Joanncs diaconus venit, ccopitque deplangere porti- deducti, centum librat argenti dare fuerunt compuhi^
cum. sancti Petri ruinum minari,nisi cpiscopus, ad Cum vero illi tuntm pecunite solvenda) imparcs es«
111 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 112

senL mc adito,» subdit,« de thesauro ecolfjgjas tri- A. dam, iraperium,et non per significantiam aliquam»
<<

ginta fere libras acecperunt mutuo sub hac attamen (utiactum fuerat apud inclytamducem),»sedsimpli-
cautione, ut si ad tempus hoc persolutum non ha- citeret aperte ad intelligendum,nam ca;tera omnia
buissentstatutum.duplacomponerentemendatione. moliris incassum. » Memorat « pontilices » id est

Suntjamanni tres, nihil reddunt omnino. » Ex episcopos, Milonis « fautores. » In fragmento alte-

his postremis verbis tempus laudati judicii, et ca- eumdem (Epist. 9), qua; sub idem
rius epistoke ad

ptura? Ratherii palam elicitur.Etenim epistola 12 ad tcmpus, eademque de causa scripta fuit.duo homi-
Ambrosium scripta fuit Kalendis Julii anni 968. num genera distinguuntur.quorum alii Milonieon-
Trionnium ergo,quod a multa illa in laudatojudicio sentiebant,alii Ratherio nequaquam opilulabantur.
decreta, et a mutuo datis libris triginta cffluxit, in- ReproduxithacoccasioneCoHfh/.sioHm deliberativam
medio circiter anno 965, ac proinde in hoc
cipit Leodii scriptam anno 955, cum ad cedendum Bal-
tempus illud.judicium et compositio incidunt. Ut drico episcopatum Lcodicensempluribu-; impellere-
autem congruum tempus detur iis Ratherii vicissi- tur. Pauca tantum adjecit in line, quibus declarat

tudinibus qus a die captura ejus ad hoc judicium sex et decem priores ejusdem opusculi rationes,
usque contigerunt, idem captus perspicitur circa quas in Leodicensi casu attiilit,u3que valere in Vero-
diem S. Agnetis anni ejusdem. Hunc eumdem an- nensi, easque nunc reproducere, ut « pravigeris
num conlirmat sermo in octav/s Pascha; habito compulsoribus » respondeat.Se vero non cessurum
annoOOS. In hoc enim libras ferme quadraginta in unquam protitetur, nisi vel canonico judicio, vel
restauratione domus episcopalis.qua; in memorata imperiali potestate pellatur.
rebellione destructa fuerat, se « hoc triennio » ex- 108. Magnas fuisse ejusmodi angustias, quibus
pendisse tradit.Ab octavis autem Paschre anni908, Ratherius partim oblato pretio, partim cxxxv im-
si per « triennium » ascendas, ex quo restaurand.e portunis etiam episcoporum suasionibus, partim
domni episcopali operair. dare ccepit Ratherius, minis ad cathedram Milonieedendam impellebatur,
venies ad annum 905. ex co eognoscitur.quod idem Milo hoc temporeepi-
107. Post illud judicium, quo nihil de malis epi- scopatum sese evicturum confideret.Id manifestum
scopo illatis actum et multatum fuit, rebellium lit ex fscto Sikeri, quod annis quatuor posttertiam

animi pacis consilia non inierunt. Imo cum nulla Ratherii restitutionem contigit.Hi enim quatuor anni
conciliationis spes effulgeret, illud unum Ratherio computandi ab anno 901 exeunte,cum Ratherius ab
superesse visumest,si « accepto animarum pretio» Ottone fuit tertio restitutus, desinunt exeunte pa-
Miloni episcopatumcederet v
y«(((i/a/. conject. n. 16). riteranno 905, quo ipse ad episcopatus cessionem
Hujus consilii incentor ipse Milq, qui episcopos maxime urgebatur. Id factum obscure propositum
ejusdem consilii fautores invenit.Unus ex his,atque C in Qualitatis conjcctura num. 9 in eam sententiam,
pra:eipuus 1'uit Ubertus [cxxxiyj episcopus Parmen- qua; multa consideratione explicanda fuit, sie ex-
sis,cujus alibi mentionem fecimus ^Qualitat.conjiCt. ponendum videtur. Ratherius, antequam secundo
n. 16). Neque inter Ratherii amicissimos defuerunt pelleretur, Sikero dederat castellum ad jus Vero-
qui idemconcilium probarent.Unusinterhospretio, nensis eccleske pertinens,ex quo prster vassallorum
aut muneribus victus.adiit ipsam ducem Juditham servitium libras sex denariorum Veneticorum annis
Veronoe degentem, qua; Ratherio favebat, eique singulis posset percipere. Dum anno 901, Otto Ve-
aflirmavit imperatorem itidem velle, et forte etiam ronam ingressus eumdem episcopum restituit. Si-
addiditpra;cepisse,ut illeepiscopatum Miloni dimit- kerus ab eodem Ottone privilegium obtinuit, quo
teret. Hoc molimen sub fincm anni 965 maxime idem castellum sibi confirmatum fuit. Ter ille epi-
efferbuit. Hinc Ratherius instante natalitio festo ad scopum offenderat ac forsitan metuens ne ipse
;

Milonem quibus eum« Vicsntinum»

litteras dedit,in cpiscopusrcslitutus hoc castellum sibi adimeret,di-
vocat origine.non episcopatu {Epist. 8) ; Veronensis ploma ejusmodi procuravit,cuiepiscopus non aude-
enim episcopus contraRatherium fuerat ordinatus, ret reniti, aut etiam nollet. Cum vero ille subinde
unde « impetitorem vehementissimum » ipsum ap- Ratherium sibi fecisset amicissimum, is non solum
pellat.Causas, cursibi tot mala intulerit, duas pro- n post suam restitutionem eum in castelli pacifica
ponit,unam vetustiorem, quia ipse ad Veronensem possessione annis quatuor reliquit.verum etiam ec-
cathedram promotus fuerat, antequam Milo nasce- clesia? Veronensis terramtrans lacumGarda? sitam,
retur recentiorem alteram, quia nec mortc, nec
; ct forsitan memorato castello proximam eidem con-
fuga eidem episcopatum dimitteret.Indicat ejus ni- cessit. Quatuor porro annis exactis sub finem anni
sus, ut se ad fugiendum compelleret. Gonstantiam 905, « eo die quo Milo putaverat episcopium super
vero suam praeferens in ferendis quibuslibet. ne eum » (Ratherium) « evincere, » Sikerus ad hunc
cessieni episcopatus consentiret, uni tantum impe- descripta misit in breviculo quascunque ipsi muneris
ratoris et ducum imperio, si modo certum sit. et nomine contulerat, simulquc affirmabat, se ista
expressum, se cessurum significat. « Si resipiscere « non pro ulla compositione, sed pro terra acqui-
nunquam deliberas, inquit, alia moliri, quod renda » dedisse ex quo sequebatur illam terram :

coepisti, tenta, suggero, via, imperatoris et ducum veluti emptam suam esse,nec ad jus ecclesia? perti-
nostrorum, si vales, acquirendo utique, quo rece- nere.Hac fqrsitan ratione cavere sibi voluit de ipsa.
M PROLEGOMENA. — RATHERII VITA. m
terra, sicuti imperialidiplomatedecastello caverat, A tibus, nec ipsa bona et laude dignaperse.perversa
ne forte si Miloepiscopatum, uti putabat,evinceret, interpretatione distorquentibus in mslum, tota ha?c
eam terram repeteret, et in jus ecclesia; revocaret. cavillatorum censura insigne auctoris encomium vi-
Cum Ratherius, quscunque Sikerus dederat, ami- debitur.quo accusatorum malignitas satis detegitur.
citire causacollataaccepisset, hocaudaci Sikeri nisu Bpiscopum enim exhibet a superbia, a deliciis, a
detecto, paenituit se illi tcrramdedisse.Imperatoris muneribus alienum, contemptorem divitiarum.hu-
verodiplomareveritus, nullamde castro questionem milem, paupercm, pamitentem, qui vestibus incom-
movens diploma reveritus, nulla de castro quaes- ptis et minime pretiosis,ahaque mediocri supellecti-
tionem movens responditfcxxxvf «Sufficeret ei quod : li utebatur : qui occupabatur servilibus,dormiebat in
ipse dederat castrum. Illo autem affirmante se et
>i
scamno, aut lilientius humi ;
qui frugem mensam
terram velle tenere jure suo, et castrum, quod per parabat et ad cam pauperes adhibebat ; sa^pe absti-
« donum» Imperatoris ad se pervenisse mentiebatu r. nebat a carnibus et fere a vino, unde abstemius
indignatus episcopus eam ipsi terram abstulit. vocabatur quijejunabat et pa?nitentiam agebat pro
§ XVII. — Ratherii acta anni 966. Scribit Qualitatis aliis ;
;

non qua;rebat, imo detestabatur gloriam,nec

conjucturam. In abbntia)Iagu:ani, submtito abbatc
curabat si quisque de se obloqueretur quin 7
male mor-ato, instituit clericos. In Quailragcsniiu ;

sijnmlum relebrat. et Synodicam edil. Opusculum oblocutorcs et conviciantes quandoque pra;miis do-
B
ejusdem de Nuptu illicito. Romanum iter medita- nabat : qui zelo disciplina;abripiebaturin acriorem
tur, et cur. Itinerarium evulgat.
reprehensionem omnium, nec sibi ipsi parcebat,
109. Cum Ratherii hostes intellexissent eumnolle
sed sua quoquecrimina palam confitebatur, et non-
episcopatum Miloni cedere, nisi imperatoris pra?- nunquam etiam, ut innuimus, augebat, exaggera-
cepto cngeretur.moreset vitamejus multiscensuris,
batque ;
qui nolebat ministrum vel capellanum ha-
seu potius cavillationibus coeperunt perstringere,
bere,non adibat regem aut magnates, nec ab ipsis
quibusadimperatoremdelatis, imperialepraceptum
quidquam postulabat qui pronus erat ad sacras ;

quod expetebant Hoc autem molimen ut

eliceretur.
basilicas struendas.aut restruendas nihil e rebus ;

episcopus elideret, easdem cavillationes ipsorum

ecclesia? in consanguineos volebat conferre totus ;

adversariorum nomineac verbispubliceexponendas

erat in libris, frequentiam oderat, amabat solitudi-
duxit in opusculo, quodinscripsit : « Qualitatiscon-
nem ; a ludis.vcnationibus et similibus oblectamen-
jcctura cujusdam. » Censorum suorum mali-
tis abhorrebat Ilcec et alia hujus generis nonpauca,
gnitatem explicans in Apologetiro num.4. «Quidam,
etsi maxime commendabilia sint, acensore tamen
inquit, sive putatis, sive a se magis confictis me
in reprehensionis argumentum ac speciem proposi-
jaculant criminibus. Quidam bona, si qua videor
ta in laudato operepneferuntur.Inserilurepisodium
agere, siuistris interpretalionibusnon desinunt in-C
contra Judaios, qui Veronaa praipotentes fuisse no-
fuscare. » Cum porro idem seipsum non vereretur
scuntur, necnon confra illos, qui Juda;is amicitiam
reprehendere, et sua quoque leviora delicta augere
et favorem pra;stabant [cxxxahi]. Notantur abusus
et exaggerarc solerct, ut in libellum Confessionis
observavimus nil mirum si in Qualitalisconjertura quibus multa ecciesia; bona aliis atque aliis nomi-
;

nibus fuerant injustedistracta. Quidam enim eccle-

accusatorum ejusmodi indolem secutus. ut iisdem
sia; agri a potentibus occupati, vel etiamab episco-
matrriampraberetcensurariim, in censurisipsorurn
pis primum usufructario nomine concessi ad tem-
nomine expressis « vera
falsis, opinabilia certis »

immiscuerit, uti numero primo signilicat. Rarus, pus, ita postea principis diplomate conferebantur,

seu potius singularis hic scribendi ac semetipsum et confirmabantur, ut velut injus regium redacti ab
criminandi modus. « similem, cui, » ut lpse ait, ecclesia; jure excidorcnt. Conferquaide Sikero retu-
« ante me, credo, de se nullus fccit : » cum proe- limus sub fineni paragraphi pr.ecedentis. Perstrin-
sertim sui vindicias adeo negltexerit, ut pcjora guntur tres contractuum species, quibus ecclesia;
adhuc dc se existimari cuique permiserit, addens: bona dislrahebantur, id est « cummutationes, li-
« Legat crgo qui volet, et de me proferat pcjus belli, ei preoaria : » hscque omnta pajrtin necessi-

quiddam, si valel. » Hinc difficile crit disrernere, ri

late episcoporum, partim perfraudis subreptionem
qua?nam censura? in hoc opere Ratherio impart.e contigisse traduntur-. Concludit Rathcrius cum elo-
sint « vera?, » falsre, » qua?nam « cert.v, » Vel gio Ottonis imperatoris, queni ut sibi propitium
opinabiles < 'cxxxxif. » Ex zelo lamen,quo ferVe- iiihl.it , siiasattgustias etpericulum paucis explicat.
bat, ac ex scvcriore vivendi ratlone ipsius valde Ne autem sttis hoslibtis falsas criminationes obtru-

credibile cst, graviora salteni, qu.e in eum inge- dentibus fariles aures ct lidem pra-beat, cam ipso-
runtur crimina, vel falsa omnino esse, vel nimiuin ruin consuetudinem notat.qtta in episoopum culpam
exaggerata. Confer Admonitionem in Excerptum e.r rejieiant quorumdam mtilorttm, quorum ipsi sunt
diahijo confessienali num. 3. Ca?terumrectejudican- rei. Exemplum recentissimum profert onjusdam cle-
(7) (Quam forti pacatoquc animo nosterepiscopua intelligere licebit quo scnsu Everaclus Leodicensis
ferret non sdlum oblocutores, sed etiam persecutO- episcopus Bcribens epist. 1, ool.570,
;id l(;iiliei'iinii 1

rcs, altiori mente veluti in.iirniiiii suum bonum ha- paticnliaui ejus iu advorsis extuleril lns verbis.
1p.,

bens,qua?cunqiieneei i,ioram<ila es 'i

1 -'- prodierant, iPatientia si memoretur(si fasestdicereildesalva,
perspicies ex dictis suprn num. '^:>. Hinc quoque ne Deum olVendam) tu cs ipsa. ») ,
 " .

it. RATHERIFS TESONENSR EPISCOPrS. ..«

'
A -
^

- r .

'
- - . .

•
- - -
: -

-
-

. .sfcibn_r_-
''' --
-. : - - .

-
pii - - -

. - . - ..
.

- .'.'..- -
-
-

- -
- r. L
- - .' -
- .
r -

. .
-
:

: . .
- -
_ - ... . . . .

" •-
r "
' rpisoopo.. - -

-
ar, -

- .-- .
- - .

- - -
. -
g - -

--

...
- -- -.—--: .. - - - - - . .
=

- - -
- E . .

- -

- .

- - - -

__rr.:.
:.---- -- "
- .:.__: -
-

p:s5?f.; _-:_____' -

-
-_:• .__ :_:_= -
:_,_...

:-•::-_—_- -'. :__"-:_: :-' . -.-:Jr"-___ __ -_._:-::- .

-. '
r -'
"

- -
-

__:-_— ::r:-_r:. ... ;:_.r.... r . r rr. .re.i.:. . - - - .;;__-

' ' -

_r:r:rr:.:-::-:_rr-r :
. :__- _." - r . .
-
:

'
- " :. .-.-.--.

..... '
- -.. -
-

r
- • -

'
-
-

-
- - .

irii: - - - .
: - -

_.___. :rr._ . -

'
: - -

-
-•: sacri c__: - - -
-

'
-
: - - -
: :
- . __: : r: ".

-
. - •- . . -

"
: - - - - ' '

-
'
se__Bp-: - -
- - .:. rr. r
nnd. -
deberen:. '
. - - - -

enin: - - - - '

emendsLr:. Sed r
: ;
"
------
• • - .
:- " - • -. ::-:- mnia e _:.:_:•_.- -::_.:
-

_etnr,
i - .
. .
:. r

"
m ali- - - .:. re-
 . i : .

1« PROLEGOMENA. - RaTHERII VITA. 118

'
'
- - " -
k -

- -
.

-
item incu. . _rat ordi:. i - .

tioae - in has : _
-

-
pli

. an-
-
- -

aliquantnlum eraditi, ut - - fae

. . :ati. » Peculi:.- ".

nibus qas." .
-

. .
- -

:a conjus.
-
.
sum re. . nnl-
-'.plurn inc . .

"

- - - parentum in .
-

diebua Dominicis. Quoad aorarn jejucii s:.

- sinHe temp i - .

eccle^ -
na- .
-
iivagari. B
.. jejuniur.. ....-- nupr.iarum tempu- . _] -

ram usqu . - -
-

horam non -

Synodicara, not. 48. Expetit, ne . -

;."-::.:.. ... ..rnm, - .

ae ecclesi ...._- pa.

jejunii quatuor tempornm cei -

allata. -

quam festivitas celebranc a m -

- . - - -

sis disciplina diebns - . -

ninm.nt ex ips -
- .

jas in dies j .-"...-

reada - - '
:

'- -
- ;nam-
usqae insertam. . rnnem quamdam ee: . - - -
dam feminam
n formalam, qua. legenda, anl :::. anda in - -
-

i
- . Se . (atii in m-. - .

nota. : titulo - .

i. i .
-
iehae i - - - - - QJj-OS
plura in Admoaitione ad ipsam S - - -

num. 2. - - ."--; "

.
qaod
hae
113. Cum -
. $yi - - "
I
-
| :i memor: -

sanctiDcatioaem diei Dom •

- ,ae commemorandum arU.ramur tiam impos d in ._.>_

I eamdem sanel nem per- maxu: ..

-

a •_ quo expl - - - pe qui, a

curae ipsi :'
- . . excommu- -

- . ...
sium, « nt ab or - Domiuic. -- L jj
Id cum evincere nullo modo va. xta; - - :. .
- - -

.au: .bserari. rae- -

cepi.Xum id sub hoc - iemque 115.

anno 966 contigerit, an aliquand -
1 Joannem XHT summum pon-
certum est.Certe vero hoc factum a e: -
:re- im reprin.
ptum p - - um pitutmil.: - - - . . ~__perLi

multis accusatioaibus impetiveruat: und>. - vassaii -

Hoc faeinns aut morte. aut • - - -

In hanc rem
bere judicabant expiari. . ...turinduobu; i

114. I - ] _ - am anai 966 Ra'.i - -

[_npe-
opusculum ; - I
'•
(Vid. not. I .
-

H'- r.em pra_buit Joannes faria e t J - -

 .

HO MTHEnmS VERONENSIS EPISCOPUS. 120

Augustum anni ejusdem num. Milites, ait, A opusculum ejusdem est indolis ac illud de Contem-
qunndo etiam meos ob Cssaris cogo praeceptum. » ptu eanonum. Num vcro Ralherius Romanum iter

Ipsum vero prseceptum in expeditionem Romanam susceperit, et in Romana synodo ineunte anno se-
sibi jam denuntiatum significat in Itincrario,quod
quenti habita suam causam proposuerit, documen-
circa festum S. Andrea» exaravit, dum num.
scri- 1 torum inopia ignoratur. Nonnulli quidem existi-
bit se Romam non imperiali, quia
profecturum « mant ipsum hoc opusculum lucubrasse.ut clericos
imperatum est minime, jussu, milites solum ut mit- hac arte ad resipiscendum adduceret.Certum vero
terem meos ab eo (Ottone I) cum mihi sit impera- est eum interfuisse synodo [cxlv] Ravennati, quae

tum.D Cum de Romano itinere agat, quod non im- fuit velut appendix concilii Romani.ut ex dicendis

periali jussu, nec belli causa se suscepturum aflir- paragrapho sequenti manifestum fiet.
mat, procul dubio militaris expeditio,quae a Ccesare § XVIII. —
Acla anni 907. De conciliis Iiomano et
Romanas partes contra Romani Rauennate. Decrctum eontra mulierositatem cleri-
praecepta fuit, in
corum. Hatherius e Ravennate eoncilio Yeronam
pontificis hostes directa non obscure innuitur. So- regressus, diacesanam synodam convocat. Ac.ta
los autem Ecclesis Veronensis milites seu vassallos hujus synodi. Pauperiorihus clericis prospicit. Judi-
mitti jussit, imperatpr, non vero ad bellum profi- cato, cui subscrihunt patriarcha Aqmletensis et

cisci voluit etiam Ratherium, qui militiam clericis „ comprovinciales episcopi in synodo coacli. Impera-
toris privilegium Hatherio eoncessum. Tumultus cle-
et multo magis episcopiscanonicalege interdictam ricorum Yeroncnsium, et opusculum Ratherii de
refugiebat. Ciericis rebelhbus. Ejusdem epistola ad Martinum
116. Memoratum opus.quod Itinerarium vocatur, m
eji iseopu Ferra ricnsem
-
cur Ratherius (V. not. 1) sub hujus anni finem scri 117. Imperator Otto,qui anno praecedenti in Ger-
pserit, explicandnm est. Imperatorem [cxuv] cum mania post medium Augustum comitia celebrave-
multis tum Italias tum Germani.-e episcopis Romai rat, mox in Italiam descendit. Dum enim Ratherius

futurum non ambigebat. « Sapientissimos enim, » Itincrurium eodem anno eirca sancti Andrea? festum
ait num. 3, « tam de isto regno (id est Italico)quam scripsit, ille jam huc cum multis Germaniae episco-

et de his, qui cum domino nostro venerunt semper pis « venerat » Romam profecturus, uti habetur in
Augusto (utique ex Germania) illic (Romae scilicet) eodem opusculo num. 3. Rorm-e quidem erat sub fi-

adfuturos cognosco.» Cum ex his plenarium conci- nem decembris, ubi natalitia festa celebravit. Illuc
lium cogi poterat,tum vero convocatum iri sperabat cum eodem Augusto plures etiam Italiae episcopi
pontificisetimperatorisopera:«quosconvocaturos,» accesserunt. Coneilium, quod ibidem ex Germanis
inquit, « synodum autumo universalem, concedat congregandum sperabat Rathe-
Italisque episcopis
Deus sanctee Ecclesiae, ut expedit, utilem. » habitum quidem fuisse ineunte anno 967 cer-
Hujus rius,
itaque concilii spe se Romani profecturum testatur, C tum fit ex privilegio ejusdem imperatoris, quod
utdissidiieausisinter se et clericossuosibidem pro- aclum Homw in favorem monasterii Sublacensis,
positis, quid sibi, quid suisclerieis agendum essct, Romanoe synodi mentionem facit. Hoc privilegium
summi pontificis ac tot episcoporum sentcntia de- primo aMuratorio editum est tom. V Antiquitatum
cerneretur. Egregium de auctoritate et doctrina Ro- Italicarum, dissertat.65; dcin a canonico Garampio
man.esedistestimonium inserit num.2:«Quid enim recusum in opere de Nummo arncntco Dcncdicti ///,
de ecclesiasticis dogmatibus alicubi scitur, quod pag. 169, ex quo baec verba appendimus :« Otto di-
Roma; ignoretur? Illic summi illi totius orbis docto- vina favente clementia imperator Augustus. Peti-
res, illic prwstantiores enituerunt universalis Eccle- tione Gregorii viri venerabilis ex apostolica; sedis
siaa principes. lllic decretalia ponlificum, universo- secundicerio religiosi abbatis prioris monasterii
rum canonum, approbatio
eongregatio, examinatio beatissimi Benedicti, et sancta; Scholastica; sororis
recipiendorum, reprobatio sperncndorum.Postremo ejus, quod dicitur in Sublacu, qui veniens in gre-
nusquam ratum.quod illic irritum; nusquam irri- mium basilicaa beati Petri apostolorum principis,
tum, quod illic ratum fuerit visum. Ubinam ergo ubi cum domno Joanne XIII papa sanctae synodo
melius insipientias cnnsulitur meiT>,quam ubi fons pro utilitatc ejusdem Ecelesirc et venerabilium lo-
sapientue Laudat etiam Joannem n corum intereramus, circumsedentibus [cxlvi] cum
cernitur esse. »

summum pontilicem,queni nonnulli perperam cre- Ravennate archiepiscopo quamplurimis episcopis

didfrunt Joannem XII, cum reipsa sit Joannes XIII. ex Romane territorio, atque Italia et Ultramontano
Ottonem ipsum imperatorem eurn pluribus nomini- regno, » etc. Nota; chronica! sunt « Data III Idus :

bus laudat, tum ex eo potissimum, quod eumdem Januarii, anno Dominiea? incarnat. 967, imperii
Joannem XIII ad summum pontificatum promoven- vero domni Ottonis, piissimi Coesariis 5, indict. 10.»
dum curaverit. Explicat porro et coarguit more suo Vides synodum Romanam, cui cum Italicis ac Ger-
clericorum vitia,quibus canones impetebantur; Mi- manis quampluribus episcopis Romanus pontifex
lonis invasoris et rcbellium gesta contra se refricat; Joannes XIII et ipse Otto imperator interfuere,
dicecesanam synodum in Quadragesima inutiliter habitam ante diem 11 Januarii anni 967. Quid in
oonvocatam commemorat.Tot ac tantis malis reme- Romana synodo constitutum fuerit, latet. Id solum
dium sperabat ex concilii Romani auctoritate, cui scimus.post Romanam synodum imperatorem, Ra-
imperialis quoque potestatis favor aceederet. Hoc vennam profectum, ibidem celebrasse sanctum Pa-
121 PROLEGOMENA. — RATHERII VITA. 122

scha una cum Joannc XIII, ut Rcginonis continua- A synodum venire,et legationem ipsius papas deuxo-
tor tradit. ribus dimittendis audire, et omnimodo episcopis
quoque frequens synodus coacta,
118. Ravennae obedire adeo prohibetis, ut eos more militum in
quae Romanoe appendix videri potest. Intor hujus vestris manibus recipiatis,et eis in omnibus abomi-
synodi Patres fuit etiam Ratherius, uti constat ex nationibus.quas contra Deum faciunt, patrocinium

ejusdem concilii,qu.-e sola superest, sententia con- ferre non omittatis; et quasi vobis dictum sit, »

tra Heroldum archiepiscopum Salisburgensem, oui Quodcunque solveris super terram, solutum crit ct

noster episcopus subscriptus legitur (tom. XI Conc. in ccelis," ita nostram interdictionem eos parvipen-
Ven.edit.).HancsynodumRatheriuscelebratamaffir- dere faciatis. » Nanno igitur « magistri » nomine

mat « mediante Aprili (epist 12, num. 1). » Conci- intelligendus est; et Giselpertus ejus « missus. »
Heroldum,qua3 signatur die
nit laudata sententia in Quid autem ii,qui ad synodum convenere?« Exhis
« vn Kal.Maii.»Locum indicat chronographus Saxo aliqui, » ait loco cilato ad Amhrosium, « cum ma-
ad an. 909, nimirum « Ravennae in suburbio in ec- xirna deliberaverunt superbia.quod neque muliero-
clesia beati confessoris et episcopi Severi ^Leibnit., sitatem relinquerent, neque ab officio cessarent. »

Jcccss. hist. t. I, p. 177). » Multa in eadem Ravennatis concilii decretum

synoiio Hinc colligere licet,

eonstituta « ad utilitatem sanctaj Ecclesi» » conti- ^ contra clericos incontinentes bipartitum fuisse, ni-
nuator Reginonis testatur. Prajcipuum consilium mirum ut vel mulieres dimitterent, vel si qui nol-
fuit restauratioecclesiasticffidisciplinas.Id colligitur lent dimittere, tanquam depositi ab officio cessa-
ex decreto contra mulierositatem et conjugia eleri- rent. Non defuere, qui huic decreto parere nolue-
corum, cujus Ratheries mentionem facit. Veronam runt. llos Ratherius, « comprehendi et custodis
enim reversus post Ravennas concilium, mox diav mancipari usque ad satisfactionem prscepit. » Sa-
cesanam synodum eonvocavit, ut ejusdem concilii nomine pecuniariam pn;nam, seu mul-
tisfactionis
decreta proponeret, et exsequenda curaret. « Cele- tam intelligit, ut indicant quoe statim subjicit.«Sa-
brata mcdiante Aprili, » inquit in epistola 12. Ad tisfactionis summam in restauranda, seu,quod ve-
Amlirosium num. 1, « universali synodo Ravennae, rius est, deeoranda beata; Dei Genitricis ecclesia

reversus convocavit ex omnibus nostrae dioecesis ple- [cxlviii] (scilicet cathedrali) spe hujusmodi contuli,
bihus presbyteros et diaconos.relsturusex pra?cepto ut quia illi in agenda poenitentia inefficacissimi,

serenissimi imperatoris quce inibi constituta sunt.» utpote ebriosissimi erant,Matris intcrcessio Domini
Cum hwc dicecesana synodus congregata fuerit sla- illis saltem obtincre dignaretur veniam, qui ex se

tim post Ravennatem celebratam « mediante Apri- emendationem aliam faccrent nullam. » Num h»
anni 967; ut reditui episcopi, et convocatis ad
i inobedientium comprehensio et multa in synodo
synodum congruum tempus tribuatur, affigenda vi- L dio:cesana acciderint, an postquam illi ipso facto
detur mensi Junio, vel Julio.Porro intcr ea,qu;e in demonstrassent, se nec mulierositatem velle dese-
synodo edixit Ratherius, unum ibidem memorat rere,nec ab officio cessare.incertum est. Ita pariler
praeceptum de mulierositate dimittenda. Hocigitur incertum, num ad synodi tempus refercnda sint
inter pra^cipua Ravennatis concilii constituta['cxx.vri] triaalia, qiu-e statim subdit gesta. « Quosdam vero
fuit. Inhoc vitium, quod inter clericos tam late et de civitate pro diversis scelcribus accusatos, cum
publice grassabatur, exstirpandum,et ecclesiastica ad satisfactionem venire dedignati fuissent, missis
et imperialis potestas conspiravit; ac propterea lau- e latere meo (supple bacularibus) cum ostiariis ec-

datum conslitutum concilii Ravennatis de mulicro- comprehendi, ut moris est, feci, et satisfa-
clesia:

sitale, seu de uxoribus dimittcndis nunc imperaloris, ctionem factam in idem opus expendi. Quidam
nunc summi pontilicis prsceptumaRatherio appel- presbyter me os vulvaa appellavit, quem similiter

latur. «Praeceptnm sercnissimi imperatoris» vocat comprehendi; et fuga cum fuissct elapsus, abstuli
in laudata ad Ambrosium epistola l2,«Augustalcm ab eo quod potui, non tamen ecclesi;e contuli; quia
volunlatem » in Viscorika num. 6« legationem (seu injurine mea; vindictam offcrrc Deo ausus minime,
prmceptum) papas « in opistola H adNannoncm, cujus potius laxator qUam ullor esse debucrn.ni,
nunr 2. j) fui.Quidam diaconus, quem anno praeterito contra
omnes ad synodum evocasset episco-
119. Licet spcm quoque ordinarium (id est canonicum) feci.
pus,non tamen omnes convenerunt. Nam«vcrsutia unaiu cum cx parte meaex melioribus plebem cum
mihi semper rebellium,"inquit in epist.l2,nuni. I, curte haberet, ego cum nullam, me fellonem, bau-
«vitneque mcne insidiantium nostra? matris Kcclesioe slatorem atque perjurum ap^pellavit ;eam abstuli,et
majorum (id cst canonicorum) vcnire quidam sunt mibi, quia fuit neeosso, retinui. »
dedignati.» Hos « non vonientes cum iterum alque 120. Dum in synodo diiecesana Rathcrius urge-
iterum vocari curassem, adluit missus, noinino bat prfficeptum de mulierositate dimitteilda, « om-
Giselpcrtus, et ex parte sui magistri interdixit per nium pene(inferiorum cathedralis prssertim eccle-
bannum,ne venirent ullo modo ad nostrum conci- si;e elericorum] escusatio cxstilit, non posse pro-
lium.» Hoc interdictum, in epistola II ad Nanno- pter inopiam hoc ullo modo Qeri ; potuisse vero
nem ntlm. 2, ipsi Nannoni Vcrona; comili.qui Hur- utcunquc, si stipendiuin dobitum ex rebus habuis-
coni subrogatus fuerat.tribuitur. « Prcsbyteros ad scnt ecclesia, (Discordix num. 6); » qudtn textum
 ;

RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 12i

123
explicavimus§(5,num.97.Huicitaque inferio- A nonnulla num. 8 :«Qnod causa protuleram commi
latius
nationis, in cffectum vertere non distuli [cl] actio-
rumclericorum inopiaeutprovideret.cum oeqmorem
reddituumecclesiasticorumdistributioneminducen- nis, et pracepto usus dicentis Da bono, et ne :

frustra ten- suscepcris peecatorem (Eccli. xn, ablata,

intolligeret.Hac de re.quam antea
5!, illis
dam
taverat.iterum post dioecesanam
synodum cum ca- bonis duobus, id est beatae Genitrici sanctoque
ejjant clericorum Stephano protomartyri contuli, vel potius reddidi
noniois egit;potiores enim querelae
« Hujus rei gratia volui, in- faciensde quibusdam insuper inscriptum quoddam,
ecclesis cathedralis.
quit, agnoscerc omnia, qua; sive ab antecessonbus quod nominant Judicalum.id est, decretum, paupe-
Deum timentibus viris sunt rioribus clericisquorum causa scilicet tantum per-
meis concessa, sive a
enim donationum instrumentis
eis collata.»Ex ipsis
tuleram laborem) ejusdem ecclesia», hoc est, pres-
ecclesia; bona byteris capellanis,subdiaconibus de secretario sep-
convinci posse credebat, cathedralis
collatos,non ut majo- tem,cantoribus septem,acolhytis de secretario sep-
ac redditus generatim fuisse
res clerici, seu canonici fere omnia perciperent tem.cantoribus quinque, ostiariis sex, non ut mihi
atque ditescerent, caeteri nihil aut
modicum ac- fideliorestamen, sed in servitioDomini fierent prom-

cipientes [cxlixj inopia laborarent.sed

utoblata ad ptiores et cessante paupertatis oecasione,studiosio-

normam Actorum apostolorum iv, 35, dividerentur „ res in Domini diebus ac noctibus fierent servitute.)'

singulis.prout cuique opus esset.Huic autem «qui 121. Hic cum canonicis congressus Ratherii, ut

ori reddituum distributioni, quam

ex ipsis instru- paupcriorum clericorum inopiam sublevaret, cum
mentis inducendam cogitabat episcopus, illi adeo habitus fuerit post synodum dicecesanam celebra-
restituerunt,«utmoriseantea nulla proferrent quam tam mense Junio, vel Julio anni 9G7, et ante conci-

hoc factum viderent. » Tunc episcopus sacros ca- lium provinciale, quod Verons coactum videbimus
nones ipsis ostendit : illi econtra solum praedeees- eodem anno, ineunte Novembri, incidit in Augus-
sorum suorum consuetudinem ingerebant(/6.d,n.7). tum circiter vel Septembrem. In hoc congressu ut
Hac de re agebat episcopus,dum sperabat compro- ad aequiorem reddituum partitionemeosdem canoni-
vincialium episcoporum synodum Veron.-c congre- cos induceret, non vi, sed ratione usus est, nec in
gandam, de qua post pauca erit sermo. Ad hanc redditibus, qui ex consuetudine ipsis obvenerant,
synodum quasstionem ejusmodi deducere cogitabat. iisdem invitis quidquam tetigit, vel decerpsit. So-

Interim quosdam civitatis primarios viros ad cano- lum ut inferioribus clencis aliqua ratione consule-
nicos misit,qui eos adjurarent per fidelitatem.quam minatus est se quasdam bencficia adempturum,
ret

sibi non semel juraverant, ut si quam authenticam qua ipsenonnulliscanoniciscontulerat.Nequetamen

1

haberent rationem, seu instrumenta authentica, id absolute prrcstitit,sed postquam illi in id assen-

quibus eorum consuetudo muniretur,non celarent, C gum praebuere,dummodo bonis ex consuetudine a<l
ne cum utriquc venirent in synodum verecundia canonicos pertinentibus parceret. Id autem non
episcopum afficerent.si exigentem aliam reddituum prtestitit in ipso congressu post eorum assensum,

divisionem, injustum aliquid exigere probavissent. sed tunc pra;stitit,cumpost congressumbona eisabs
Id quoque nihil profuit. « l't enim, inquit, in se collata auferens, in alios pios usus convertit,
illarumsacramcntisnullammihimonstrarenthabere pauperioribusque clericis per Judicalum providit.
potuisse nunquam fiduciam,dixerunt,proh nefaslse Decem canonicos beneficiis militaribus ex bonis,

satis multa jurasse, qua? nullatenus

scire multis quae juri cedebant episcopi, in beneficiorum milita-
valerent implere [inter alios non minus juraverant rium rationem collatis ditaverat; ut in Itinerario
Ratherio,quam Miloni invasori j,adjicientes stultum tradit num. 4 :« Cum de mea paupertatula non sim
esse, ut me conarentur docere. Mandavit rursum voliis adeo inhumanus,ut militari bcneficio habeam
illorum quibusdam, quod in utroque delinquercnt, (et hoc gratis) decern ex vobis ditatos. » Confer in
si aut me contra se, aut se contra me permitterent Distordiam not. 25. Hos ergo decem canonicos be-
scienter contendere.Respondit,cujus maxime inter- neficiis a se concessis spolians, in triplicem usum
erat quod stultissime faceret, si vel me toto sa:eu- ejusmodi beneficia eonvertit, alia enim cathedrali
lo pra;dicatum, vel magistros suos docere pnesu- n ecclesios, quos sanctai Dei Genitricis titulo gaudet,
meret. » Costera hujus concertationis verbis lpsius alia ecclesiaj sancti Stephani protomartyris tradidit,
prosequamur (Ib. b). » Hoc nihil juvante, conatus seu « potius [gu] reddidit. «Vcrbum « reddidit, >

alio eos modo ad pacem non quidem mundi, sed quo Ratherius utitur,indicare videtur ea beneficia,
Christi compellere:cum quidam iltorum (canonico- antequam in militarium beneficiorum rationem tra-
rumjdo meo haberent benelicia, mterminatus sum, derentnr canonicis, fuisse bona, quae ad easdem
quod si mihi interdicerent quod mihi competeret ecclesiasspectarent.Omnia autem ecelesiarumbona,
(iequiorem scilicet distributioncm inducere) ; ego excepta portione clericis ipsarum assignata,cum eo-
quod illis concesseram tollerem.Responderunt in tempore juri et dispositioni cpiscopi cederent, po-
tantum se non curare.ut si quod alicui illorum dedi, terant ab ipso.cui expedire videretur,concedi. Qua?
auferrem, non mihi inde minus lideles essent;tan- igiturexiisdem bonisRatherius quibusdam canoni-
tum de istis(qua3 canonicis ex consuctudine fuerant cis contulerat,nunc adempta ipsis ecclesiis reddidit,
ssignata] illos nullatenus inquietarem. » Et post in earum,ut videtur, restaurationem sive ornstum,
123 PROLEGOMENA. — RATHEHII VITA. 126
qui ad euram episcopi pertinebant.Tertiam tandem A ego solum moerens eantarem.et invidim contra illos
et forlassispotiorem partem in pauperiorum clcri- causas vitare debere me crederem. » Si quae vcro
corum provisionem contulit eo fundationis, uti vo- alia a piis hominibus eidem inferiorum clericorum
cant, instrumento, quod Judicatufn nominavit. cellegio legarentur, omnia quoque a>qualiter inter
hoc opusculo intolerandum absum atque
122. In ipsos dividi jubet. Cavet ne episcopi, aut cseteri
scandalum deflet, quo inferiores clerici, qui majo- prassertim majores clerici cathedralis post hanc in-
rem in ecclesia laborem ferebant, fortiori pauper- feriorum clericorum provisionem iisdem quidpiam
tate oppressi, non solum « sine intermissione mur- subtrahant ex eo, quod antea ipsis tribui solebat,
murarent, » verum « ob inopiam ad sacros ordines « quasi valeant dicere:Habetis vestrum stipendium
illcgaliter etiam accedere festinarent,» ut hac via (ex iis quaa R.atherius contuliO, sufficiat istud ; aut
aliquid subsidii ipsis proveniret; et accederent qui- si vobiscum nostra partiri, mittite quod vobis
vultis
dem, « cum nec aetas utique eos admitteret, nec datum est, in nostrum commune. » Alia atquealia
scientia commendaret,nec morum probitas illustra apte disponit, atque proestitit ac tandem imperato-
;

ret.» Hujus fundationis redditus aequaliter dividen- ris elogio concludit, « cujus, inquit, auxilio fre-
dos decernit, non percampos tamen et vineas,
<( sum ista molitus, ac
tus, per hoc magis ipsius,
sed per modios atque sextaria, ut nec rix;e locus
R quam meum est opus. »
aliquis detur, neque invidise. » Nolebat nimirum 123. Ut intelliganturverba,« cujus auxilio fretus,
certos campos et vineas inter clericos dividi hac ; sum ista molitus,» explicanda sunt illa quibus«fi-
enim ratione fere omnia clericis majoribus et poten- duciam imperialis prwsentke » memorat in Dis-
tioribus obvenerant, ceeteris inferioribus et imbe- cordia num. 5, eamque « fiduciam imperialis nil
cillioribus in inopia relictis. Distributio autem per aliud quam quod justum est deccrnentis prasentis
modios atque mensuras a;qualitatem facilius servat, « appellat in sermone dc Octavii Paschas num. 4.

et a prapotentium fraudibus cavet.Simili de causa Cum nimirum episcopus multis experimentis [clii]
redditus abbatioa de Maguzano inter clericosibidem edoctus canonicis nihil fideret, quando benefi-
institulos non per campos et vineas, sed per mensu- cia al>s se ipsis collata renuntiare visi sunt, vehe-
ras dividi jussit. Omnibus inferioribus cathedralis menterque metueret ne potestates contra se laicas
eccclesioe clericis,qui tum vivebant, presbyteris ca- commoverent, ut memoratam fundationem, seu Ju-
pellanis comprehensis,hoc beneficium communces- dicatum irritum redderent noluit eamdem funda-
;

se voluit.llis obeuntibus omnia aeque dividendaprae- tionem prodirein publicum,nisi imperatoris favore
cepit inter solos inferiores ordines tres, subdiaco- ac patrocinio muniretur. Brevi eumVeronam acces-
norum, acolythorum et ostiariorum, videlicet inter surum seiebat, ut Ottoni II filio suo ex Germania
septem subdiaconos de secretario et septem alios C in Italiam venienti occurreret. Occurrit autem Ve-
subdiaconos cantores, inter acolytbos de secretario ronas sub finem Octobris anni 9(37, bicqge cum eo
septem et alios acolytbos quinque cantores, necnon Omnium Sanctorum festumc elebravit Kalcndis No-
et ostiarios sex.Notanda«presbyterorum [clii] ca- vembris [Annal. Saxo, anno 967). Hac ergo occa-
pellanorum » mentio, qui scilicet a presbyteris ma- sione tudicatum antea a se paratum imperatori si-
joribus seu canonicis distinguebantur, uti nunc gnificasse videtur, et sperasse forc ut illud Caesar
quoque in nostra cathedrali ecclesia distinguuntur sua auctoritate protegeret, hacque « fiducia »

illi presbyteri,qui,cum non sint canonici,« capella- ipsum subinde edidisse. Certe ut potestatibus cas-
ni » vocantur. Notanda pariter distinctio inter sub- teris,quas contra se et contra suam hanc funda-
diaconos et acolythos « de secretario, » qui scilicet tionem canonici poterant excitare, frenum impone-
episcopo celebranti in sacris inserviebant, et alios retur, ab eodem imperatore insigne diploma obti-
subdiaconos atque acolythos « cantorcs,» qui cane- nuit datum «Balsemate (est locus dioccesisVeronen-
bant in choro. Presbyteris autem capellanis, sub- sis prope Mincium) Nonis Novcmbris anno Domini-
diaconis, atque acolythis de secretario, pra;ter ca; incarnalionis 907, imperii vero dornni Ulhonis,
certorum reddituum portionem aqualiter cum sub- piissimi Caasaris 0, Indictione H. » In Qalilatis
diaconis et acolythis cantoribus atque ostiariis divi- n conjectura num. 13, se nonnulla ab imperatore peti-
dendam,alia qua;dam bona assignavit.qu.-c ipsorum turum scripserat, quae in hoc diploma concedun-
tantum utilitati cedcrent, nec cum cantoribus atque tur. Non solum enim confirmantur privilegia Vero-
ostiariis dividerenlur. Peculiarem porro addit ratio- nensi ecclesi;c v.b antecessoribus concessa, verum
nem, cur tribus istis subdiaconorum, acolythorurn etiam castella et persona episcopatus ajure comitunt
ct ostiariorum ordinibus providendum putaverit. ot caeteraruin inferiorum poteatatum eximuiitur. lla-

« Consideravi narnque, inquit num. 4, quia cum, therio autem speciale privilegitim conceditur.quod
praHcr id quod in ecclesiastico agunt ministerio, hi « mundeburdium » vocatur, cujus vi adeo erat pro-
tres ordines peculiarius caeteris omnibus pontificali tcctus, ut si quis eum usimo nunc,
amplius, ut
insudent servitio.specialius aliquid accipere abepi- prssumpseril inquietare, ut rebellis existere, vel
scopo pro specialitcr illi impenso debuissent obse- Deo contradixerit, quod siiuni ministerium est,ex-
quio. Parum vcro cis ideo contuli.quia ct dandis non hibcrc, si clericus est.oinnibus quiB habel in pote-
adeo abundabam, utpote qui ubi alii doniinabantur, statem ipsius rcdactis, de ecclesia usque ad E
 ;

127 RATHERIUS VERONENSIS EPISCOPUS. 128

faetionemlegitimam atque condignam pellatur ; si A subcriptiones accesserunt. Nisi librarius ex Ra-

servus,quod servorum est, subeat.etin potestatem theriischedishoeopusculumtranscribens,chronicas
notas et subscriptiones omisisset, sicut aliis quo-
ipsius ut exdebito maneat, » etc. Coercetur etiam
omnis comitum et aliarum potestatum auctoritas, que documentis nonnunquam accidit. certius tem-
ne se in ea, qus episcopi sunt, contra voluntatem pus elucesceret (Epist. 12 num i). Missum fuit ad
ipsius ullatenus ingerant,aut clericum vel famulum Ambrosium imperatoris cancellarium, ut suo quo-
ejus,ipso non concedente,in patrocinium recipiant, que apud Ccesarem patrocinio negotium tueretur.
aut contra ea quce episcopo statuenda videbuntur 125. Judicatum, hac duplici tantaque auctoritate

(uti fuit, quod in Judkato constituit), obtinenlibus munitum, quis non satis tutum credidisset? Ilcec
auxilium aut favorem prajstent. Tandem libel- quidem erat etiam Ratherii « fiducia.»Atspes omnis
larii [cliv] contractus, commutationes et precaria, incassum ceeidit. Imo diseordia, quae inter clericos
quibus ecclesire bona dolo se fuerant alienata.resoin- et episcopum semper antea viguit quidem,sed clan-

duntur; quod in votis episcopi fuisse ex Qualitaiis culo serpebat, ex Judicati editione palam erupit, et
conjcctura loco laudato didicimus (V. sup. v. 109). episcopum aperte impetere ccepit. Qui dicebant,
Haoc, quffi ab imperatore Ratherius obtinuit, fidu- inquit in Discordia num, 8, se non curare si quod
ciam ejus in imperiali prasentia non inanem fuisse t> de meo habebant, ab eis auferrem, neque ob hoc
demonstrant. Porro una cum imperiali prasentia mihi minus fideles existerent, tantum oos de his,
duobusinlocisanteaindicatisjungitetiamsynodum quibus eos interpellaveram (scilicet de redditibus
congregandam, in qua se quoque confidisse signi- inter ipsosolim divisis) inquietare cessarem; securi

fieat. « Licet nunc, inquit in Discordiam num. 5, nunc de mea cessatione(quantum ad laudatos red-
fiducia imperialis prasentiae et synodi adunando; ditus) de meo ab eis ob ingratitudinem illorum re-

in propatulo sit designata;» etsimiliter in sermone ceptomesataguntperpotestatemquorumdam patro-

Dc Octavis Paschce num. 4 : Fiducia imperialis nil ciniis inquietare. Illi nimirum, ut obtinerent, ne

aliud quam quod justum estdecernentis prasentiae, Ratherius in sua bona ac redditus novam distribu-
et synodi congreganda3 » etc.Quid fuerit justum il- tionem induceret, protestati fuerant, se non curare.
lud, quod imperialis prasentia decrevit, ex memo- si privarentur iis beneficiis,quo3abipsoacceperant.
rato diplomate perspicuum fit. Satis ox hoc tutum Cum vero ex ipso Judicato explorate perspexissent,
videbatur quod episcopus in Judicato instituit. so satis securos in bonis et redditibus propriis, be-
124.Quxnam vero fuerit « synoduscongreganda,» neficia sibi olim collata et novissime ablata, tan-

et num aliquid circa Ratherii Judicatum egeril,nunc quam sua ropetere per potestatem studuerunt. In
videndum. Judicatum quidem charlSR nomine auctor hanc rem patrocinia potentium captata, et aliquis
indicans in epist. 12 adAmbrosium num.4,« manu C ad imperatorem clam directus, qui Ratherium ac-
patriarchce, et mea, omniumque nostra provinciaa curaret, et ipsum Cassarem ad Judicalum episcopi
coepiscoporum firmalum tradit. » Ut nimirum ca rcscindendum,quibuscunque rebus posset,permo-
fundatio non tam imperiali quam ecclesiastica po- veret. Hanc manifestam rebellionem statim post
testate rata esset et firina, patriarchs Aquileiensis editum Judicatum erupisse liquet ex opusculo dc
melropolitanisuicaeterorumque episcoporumhujus Clericis rcbeUibus, quod (V. not. 1) scriptum fuit in
provincis subscriptionibus confirmandam curavit. Adventu anni 967.Eximia moderatio episcopi ibi-
Hos Veronae convenisse, cum Otto imperator huc dem proditur, quippe qui cum rebelles tam mani-
advenit, nihil est ambigendum. Id enim in more festos tum canonica, tum imperiali auctoritate ex-
positum erat, ut episcopi imperatori in provinciam communicare et de ecclesia posset extrudere, divi-
advenienti occurrerent, eidemque obsequium prae- nam tamen misericordiam imitatus noluit. « Hac
starent.Id autem multo magis praestandum eratVe- itaque de causa, ait num. 2, Apostolo conveniens
ronae hic occasione, qua imperator filium suum e [clvi] dicenti. » Estotc imitatores Dei, sicut filii

Germania in Italiam primo ingredientem ibidem re- charissimi (Ephcs. v, 17), quos ille misericorditer
«

cepit. Patriarchae ergo et comprovincialium episco- ut puto, expectat, non ausus crudeliter insequi.spe
porumVeronam confluentium coetus, quem Rathe- j) forsitan, licet inani, conversionem mihi pollicens
riuscogendum pra3senserat,fuit illa « synodus con- vestram, cum proposuissem vos uti rebelles... ut
greganda,»quam cum imperatorispr«sentiaduobus et legaliter et iraperialiter sancitum est, abEcclesia
in locis conjunxit; eaque reipsa videtur coacta,cum extrudere; pepercit animus diploide confusionis in-
patriarcha ac cajteri hujus provincia episcopi Judi- duere (Ibid.).» Quid quod sciebat canonicos ad im-
cato subscripserunt. Cum in utroque tcxtus Rathns- pcratorem nuntium misisse, qui contra se ageret
rius synodum congregandam imperiali prffiscntia? ipse autem ex parte sua neminem mittendum cre-
subjiciat; hasc synodus statim post imperatoris dis- didit, totumque negotium divinaj providentiae com-
cessum habita videri potest, antequam illi in suas misit. Canonicorum nuntius potentium patrociniis
sedes remigrarent.IIinc/!(rf(a!tomantea[cLv] quidem fultus ab imperatore obtinuisse credebatur, ut pe-
a Ratherio paratum,non vero editum, nisi postquam culiaris cjus « missus » Veronam veniret, qui in
imperatoris asscnsus,seu per memoratum diploma utriusque partis momenta inquireret,et ad impera-
imperialistuitio,necnon patriarcha; et episcoporum torem referret.Quod si in hanc rem peculiaris « mis-
 „

i29 PROLEGOMENA. — RATHERH VITA. 1*0

sus >) Voronam non fuit, ccrte tamen dua;
directus A ecclosiasticorum divisionem, cx qua plura mala et
personae Verona; dominantes idipsum prsstitisse scandala consequebantur, episcopus ferre non pos-
videbimus circa Pascha anni sequentis 978. Interim set. tiesta refert synodi dicecesana; post Ravenna-
Ratherius etsi noluit rebelles ex eeclesia pcllere, tense concilium coacta?; describit cougressum post
id tarnen ab eis petiit, nc in cathedrali sacra officia eamdem synodum cum canonicis habitum, [cxviii]
peragerent, sed aliam quamcunque ecclesiam eli- ut pauperioribus clericis providerct ; corumdem
et
gerent. Id autcm non quod fraterni-
se expetere ait, molimina apud imperatorcm indical. Tandem suob
tatem contemneret,sed quod« rustico illo monente caus;e fiduciam praeferens, repotitis illis Job : Cau-
exemplo, quo dicitur :» Quod oculos non vidcl, cor suiii i/mci»; nesciebam, diligentissinte investigabafn
non dolct, « videtur, inquit, qu;rdam et perne- unum se nictuere ait, ne per po-
Job. xxix, 16), id
cessaria doloris fore levigatio, si ois non visis, qui tentium patrocinia atque malevolorum calumnias
mihi tanta mala fecerunt, et facere non dcsinunt, impcratore circumvenlo, sibi miscrimo contimjat,
absit aliquantisper malorum ipsorum rccordatio, ijuod miseris contigit, de quibus legitur, illis, qui
dum auctores eorumdem quantulacunque obnubit etiamsi apud Scythas cqusum dixissent, inculpali ab-
oblivio. » squc dul.iio dimisst fuisficnt..

12G. De cpistola ad Martinum cpiscopum Ferra- 128. Hoec dum scribebat, imperatorem clericos
riensem, quu; pariter in Adventu anni 957 exarata adiissc persenserat ; ad Romanum vero pontificem
fuit, pauca indicare sufliciet (\. not. 1, in ep. 10). eos pariter conliigisse ignorabat. Verum illi, ut
Uunc Ratherius in Ravennate saltem eoncilio agno- juclicium institucretur contra Ratherium, quo re-
verat. Reprchcnsionem suorum illo incurrerat du- seinderetur ipsius Judiculum, et bona sibi ablata
plici cx causa, quod pueros a;tate canonica expertes redderentur, imperatorein exorandum pytarunt. Ut
ordinaret, idque pretio intercedente perageret. Haec autem posterum bona ad se pertinentia in tuto
in
epistola Ratherii zelum demonstrat, qui episcopi ess^nt, et a jure episcoporum eximerentur aposto-
licet senioris vitia corrigcre studuit. licae sedis auctoritatem implorandam censuere.
[clviIj XIX.
>;
—
Acta anni 908. liullicrius Qiiudra- Clam igitur Romam legatum direxerunt; et for-
gesvnvn tempore sermones tmbcl de pace. Scri- tassis idem ille, qui ad comitatum missus fuerat,
bit libcllum, cui titulus : Uiscordia. Canonici Fto-
in mandatis habuit, ut negotio apud imperatorem
mam mittunl nunlium, qui rcscriptum ]>ro ipsis
rctulit. Bpiscoptts Apologeticum cdil. Inguisitia
r\;n'tri, Romanum pontificem adiret [Apologel.
contru eumdem.Alii sermones iSallicrii, c/usTesta- num. 7). Is autem « quasi apostolicas litteras »
mentum. yanno, ut imperatoris missus, placitum retulit, quibus sub pcena anathematis interdice-
liahct conlra cumdcni, i/ui Iribus epistolis dc lioc
batur, ne Ratberius aut successores ejus sese in
piacito queritdr-. Everwlus e-piscopus Leodicensis „
ipsum inrital. Is tandcin cpiscoputum dimitlit, et ^ res canonicorum intromitterent. Durioribus verbis
ui bcluicum rcvcrlitur. hoc factum describit episcopus. Dum autem pre-
127. Cum rebellio publice in dies contra episco- tium in hanc rem inlercessisse affirmat; pecunia
pum omnibus sermonibus, quos
effervesceret, is in quidem corruptum non credimus ipsum Joannem
in Quadragesima anni 9G8 ad populum habuit {Dis- XIII summum pontificem, cujus probitas plunbus
cordia, num. 7), rebelles ad pacem revocare con- teslimoniis, et ab ipso etiam Ratherio commenda-
tendit, quam sese cum ipsis libentissime initurum tur {Iliner. n. 2), Canonici, qui divitii3 pollebant,
apopondit, « tantum in vcra pace hoc vellent effi- sicut pecunia potentium patrocinia aucupali, im-
Gere. »Sed frustra. Id enim potius eorum augebat peratoris animum Ratherio propensum subverte-
supcrbiam, accendebat malitium, adeo ut pejores
et runt, ut deinceps patebit; ita eadem arte Roma-
in episcopum criminationes spargerent, quam quaj nos quosdam patronos nacti, obtinuisse videntur,
in Qualitatis cuiijccliiru nnperriuie Ambrosio tra- ut negotium Ratherio abscnte et inconsulto tran-
dita referuntur. Has criminationes indicans in sigeretur, et apostolica; litteroe contra ipsum scri-

Apoloijetico num. 4 « Quidam, ait, sive putatis

: bercntur. Cum episeopus sese in bona et redditus
sive a se magis confictis mc jaculant criminibus »: clcricoruni cathedralis ccclesia; inlromittcrc stu-
qua; num. 8 « tanta, talia, tam fcedu, tam tur- n duit, niens ejus fuit, non ut quidquam ex iis, qua;
pia, tam incredibilia, et ipsi ctiam aHati mcu ipsorum crant, decerperet, ac in alios usus tra-
contraria » vocat. Cum itaque rebelles acl paccm duccrct, scd ut cx ipsis rebus, qua; generatim ca-
non posset deducere, eadem Quadragcsima lucu- llicdi alis ecclesi;c clericis lcgata fuerant, ita inter

bravit opusculum inseriptum, Discordia iulcr ipsum eos partirentur, ne inforiores premerentur inoina,
cl olericos, quod dissidii inilia ct causas detegit. el divinus ciiltus detrimentum caperet. Ilac autem

Quatuor hujus discordia? eausas mcmorat; 1" mo- mente episcopi, hisquc rerum circumstantiis [cux]
rura cpiseopi et clericorum dissimilitudinem; 2° non cognitis injustum videri poterat, cumdem epi-
episcopi sollici tnriinitn in proinovenda legum eccle- scopum, qui pluribus accusationibus ad imperato-
siastiearum observanlia; 3° cjusdem nisum, ut ex rciii delatis malo audiebat, in laudata bona ac red-
cimi-ilii ItaviMinatis ar ltuiii:nn |n mtiiicis dccrelci, ditus contra vetcrem consuetudinem vello novam
necnon imperatoris mandato clcricorum mulierpsi: distributionem inducorc, cui ii ipsi infcriorcs cle-
tatem tolleret, 4 U quod miiuis a;quum reddituum rioi, quorum causa ugebutur, obstubunt. Hinc ro»
 131 RATHEHll
T
S VERONENSIS EPISGOPUS. 132

scriptum, quo iidem rcdditus a potestate episcopi A siarum ,

quam caeterorum necessitas pauperum
eximerentur, uti ea in hypothesi aequitatis plc- cur ipse, qui omnium pauperrimus restruendis
num facile subripi potuit. Hujus rescripti nntitia ecclesiis ex suo non sufticiebat, in pauperes con-

ante Pascba anni 9G8 Veronam allata fuit; siqui- ferret illud imperiale munus, quod sancti Zenonis
dem Ratherius in Apologetico, quod instante Pa- basilicae reficiendae traditum
porro fuerat? Hac
schate anni ejusdem lucubratum fuit, islud factum oceasione de rebellione clericorum non pauca in-
« nuperrimc » accidisse testatur num. 7. Rodoaldi serit. Multis agit de rescripto Roma novissime
patriarclifc Aquileiensis scntentia in eamdem rem allato, quo cavebatur, ne in res clerieorum sese
hoc eodem anno subinde edita, cui tum alii epi- ullo modo ingereret. Ipsum rescriptum, quo maxi-
scopi, tum ipse Ratherius assensi fuisse tradunlur, me angebatur, laliori quam par est interpretatione
veluti commentitia Appendice proferetur.
in extendens, in » nomine
eo « rerum
non solum
120. Otto imperator, cum anno pracedenti Ve- bona externa, verum etiam animas clericorum ab
ronae fuit, aliquid de- episcopi potestate subductas colligit; hinc vero
argenti Ratherio episcopo
derat, ut basilicam sancti Zenonis Mul- quot absona et absurda consequerentur, latius
reiiceret.

tum incommodi ac sumptus ha'c imperatoris pra- prosequitur. Haec illatio quam sit exorbitans, nemo
sentia attulerat episcopo, uti exploratum faciunt _ non videt. Ea autem, quem recentissimi vis do-
illa Apologetiei num. 2. « Postquam omnia, de loris expressit, condonanda est homini, qui cle-

quibus habueram vietitare, ejus (Ottonis) obligu- ricos sibi parere renuenles, eoque rescripto e)a-
rierat, non dico. potentia, nego violentia, sed tos, contra episcopum alia atque alia moliri expe-
certe praesentia. » Forte in tacitam quamdam ho- riebatur.
rum sumptuum compensationem Augustus, quid- 130. Hos quidem gravius aliquid contra se ma-
quid illud fuit argenti, episcopo tradidit eo no- chinatos eo quoque die Dominicae ccenae, quo illos

mine, ut laudataa basilicae reficiendae inserviret. communicavit, non obscure innuit sermone se-
Cum mox episcopus omnia ad imperatoris men- cundo de Paschate, quem ipso die Paschatis anni
tem fuisset exsecutus, malignus cavillator, ca- praesentis 968 habuit. Postquam enim omnem ini-
nonicus ille quidcm, scd non [V. noi. 13) Vero- micitiaui adjiciendam, et vel a kesis pacem ineun-
nensis, Ratherii adversariorum fautor atque de- dam evangelicis verbis ostendit, haec addit num. 3 :

fensor pra?cipuus, tam rectum et justum opus in tantum con-

(i Hujus, sed proh dolor! consilii in
malum traducere seu interpretari contendit. Judaa temptores quosdam conspcxi, et utinam non illos
enim imitalus exemplum, eam pecuniam in pau- praecipue, qui debueranl aliis bonum [clxi] exem-
peres debuisse expendi dictitabat [Malth. xxvi, 9). plum prsbere, ut etiam ipsi, qui panem sanctum
Haec censura Apologetico refellitur. Negat primo C eis mittebat in ore dicendo Corpus Domint nostri :

Ratherius se potuisse eam pecuniam in alium Jcsu Cliristi prosit tibi in vitam xternam, non ces-
usum convertere, quam in eum, cui ab impera- sarent perditionis laqueos tendere, et quasi Pilato
tore tradita fuit. Addit nullos Veronae exstitisse diebus eisdem, Crucifige, crudfige clamare, non re-
pauperes, qui ita indigerent, ut pro eis ab eccle- cordati dicentis. Vae impio proditori, va? compliei-
siarum restructione supersedendum esset. Libera- bus, hodieque in ecclesia, ejus. » Hos, ni resipi-
litatem Veroncnsium laudat, qui ita erant in pau- scant, Juda; imitatores futuros praenuntiat, in quem
peres effusi, ut sine ullo delectu illis quoque lar- post bucellam introivit Salanas, « utique per pravi
gius tribuerent, qui crapula? et ebrietati servirent; operis effectum, qui jam in eo per malignae volun-
eosque etiam ad id ante horam, jejunii [clx] quo- tatis erat affectum. »

que quadragesimalis tempore, compellerent. Quan- 131. Quid autem illi molirentur, statirn post
tum hisce pauperibus prceferenda sit ecclcsiarum Pascha apparuit. Hac de re agit Ratheriu9 in
restruendarum necessitas demonstrat. Etenim , sermone de Octavis Pasehx num. 1. « Cum post
« ecclesiae istius patrio?, » inquit num. 5, « passim buccellam, » inquit, introisset in eos Satan&s
«

aut incendio paganorum (id est Hungarorum, qui (Joan. xm, 27) operationem malignam, qui
per
hoc saeculo religione Ethnici. pluries in Ilaliam n ante in eis jamdiu per intentionem fuerat pes-
irruerunt) aut incuria pseudoepiscoporum (qui in simam; quasi audissent ab eo, qui eis eamdem
Ratherii locum intrusi fuerant) sunt universae aut porrexerat buccellam Qvod facis,fac citius Ibid.
:
,

penitus dirutae, aut magna ex parte destructae. » abhinc non cessaverunt quantocius exsequi, quod
Haec autem ecclesiarum reslauralio et cura tota jam antea, pr&upue tota ista quadragesima,
tunc temporis ad episcopum pertinebat. Is porro fuerant machinati contra eumdem scilicet,
rebus pluribus, ac praesertim hospitibus ita erat quem me fore nemo utinam sciret, omnia insidia-
gravatus, ut non habereat, unde satis congrue se rum molimina, omnes falsissimas concinnatio-
atque domesticos aleret propterea num. 2.
; ac nes in palam per quoscunque valuerunt mitten-
(c Nullos, gratias Deo, (pauperes) hic esse com- tes, taliaque dc eo fingentes, qualia nemo posset
perio, » inquit, « nisi, mirabile dictu ! incredibi- credere, nisi cui aut eadem, aut similia multa
leque auditu ! me, et quos alere ut domesticos contigisset fecisse. « Subdit porro, quid in ipsa
debueram ipae. » Cum itaque major esse eccle- paschali hebdomada actum fuerit ; unde rebellium.
133 PHOLEGOMENA. — HATHERII VITA. 134
malignitas, et iniquum contra se molimem pa- A pauperem potius quam opulentum declarant. In
lam prodiit. Episcopales aedes partim hospitum appendicula, quam ipsi postea addit, dum se
cansa, partim vicinorum malitia pessum ferant. sperareait « elongationempromissam, «baec « elon-
« Hospitantes inibi vi et potestate non cessant, gatio » illa esse videtur, de qua in epistola 13
inquit illam iJomum episcopalem) destrucre, ad Adclaidem imperatricem ait « Elongari po-
:

me non valente scilicet illorum alicui resistere tius salubriter, et habitare in mnnasterii mei de-
imperiali cum constet eos de exercitu praesertim sidcro solitudine. » Cum scilicet tot tantisque Ve-
redire, vel ad illum venire. >> Et post pauca : roncnsium machinationibns vexatus, in episcopatu
" In tantum illam, hospitantes, in ca, destruunt paeem sperare non posset, dc eo tandem dimit-
potestative, ut si aliquis, eujus scilicet refert, ten-lo cogitare ccepit quem tamen cum sponte:

considcratum veniat famulorum, statim

illuc eum dimittere [Vid. supra n. 66.] illicitum crederet,
comprehendant, ct gravissime flagellatum, loris imperiale praeceptum, quo Verona cogeretur de-
constringant. » Hos hospites fuisse praesertim Ba- cedere, et ad monasterium posset redire [clxiii]
juarios es epistolos 12 ad Ambrosium dicimus, desidcrasse, et hujus quidem praecepti indicium
ubi etiam explicans, quinam fuerint, « vicini » accepisse videtur, dum in hac appendicula « elon-
eamdem domum destruentes, « Bajuarii, inquit gationis promissoc » mentioncm fecit.
num. B
4, et juxta positi clcrici, et famuli prae- 133. Non diu sanc dilata res fuit. Nanno enim
cipue destruunt. partim furto,
» Ostia id est « » Veronae comes tanquam missus de parte imperatoris
clam, « partim vi ablata » ibidem commemorat, in festo eommemorationis sancti Pauli die 30
et quadraginta fere libras in restaurationem ejus- Junii contra Ratherium placitum habuit. « Ipsa
dem domus se expendisse lestatur.sexiesque ostia beati Pauli apostoli solemnitate (uti legitur in
restituisse sed nihil [clxii] profuit. Ea vero fuit
; epistola 12num. 4; pene tota civitas adfuit, et
inimicorum malignitas, ut qui ea damna patie- sedens Nanno pro tribunali ita orsus est loqui. »
batur episcopus.eorumdem damnorum auctortra- Quatuor aecusationum capita Nanno populo pro-
duceretur. Hec una ex praecipuis accusationibus posuit. Primum de prato juxta flumen Athesis,
fuit, quae ut salis probata ad imperatorem de- quod cum venientes et abeuntes non cessarent
ierretur, in ipsa paschali hebdomada dua: per- detundere, et vineta ei contigua devastarent ;

sonae inurbe dominantes, pretio corruptaj, ad episcopus arari jusserat, ac in eo millium semi-
considerandam episopalem domum
Nannoni autem interroganti, « Quid vobis
circumductae nari.
fucrunt. Una fuit [Vid. not. 5 in serm. de isto prato, quem exaratum videtis?
de Oct. videtur
Paschae] Nanno Veronae comes Ratherioinfen- responderunt unanimiteromnes: Pessime. » Secun-
sissimus, altera forsitan fuit vicecomes. Rebelles C dum caput ad domum episcopalem spectabat. Nan-
autem totam culpam rejicienles in cpiscopum, noni vero qusrenti « Quid judicatis de ista domo, :

« me mendacissimi, ait num. 1 de Octdvis, quam sic destructam videtis? Culpa est episcopi,
conductis consideratoribus accusant eamdem de- omnes respondent. Tertium caput Ratherii Judica-
struere, quasi possit esse credibllc, ut quod ego tum respiciebat, quo beneficia quaedam ingratis
tanto mei construxi dispendio, aut destruam ipse, majoribus clericis, scu canonicis ab eo ablata,
aut destrui patiar sponte. » H«c mala nonnulli inopum clericorum sustentationi addicta fuerant.
eo referebant quod episcopus in episcopalibus Quid, « inquit idem Nanno, « de istis clericis
aedibas non moraretur. Verum respondet in epi- (id est majoribus), qui sua beneficia ita perdi-

stola 12 ad Ambrosium num. 4. « In ea (domo) derunl? Exclamaverunt omnes Nihil pejus. » :

illum versari inconvenientissimum fuit, ne aut Quartum caput fuit « Quid de eo quod, si cleri- :

comprehenderetur ut olim, aut, si se defendere cus, aut famulus ipsius per suam voluntatem non
conaretur, ignc adbibito (qui enim vulgus Vcro- adit vocatus episcopum, ille suos baculares mittit,
nense non audct?) circumposita; propler eum ba- ct per potestatem eum rapiunt, et ad episcopum
silic.TD crcmarentur. Si neutrum vero contingeret, ducunt?IIic, cum omnes illud Tcrentianum va-
quid faceret, cum exeunte ex ea uno ex veslra- r\ luissent justissime respondere factum bene : !

tibus (id est Germanis ad imperatoris exercitum porcino magis universi concrepavcrunt stridorc. »
prolicisccntibus, vcl exinde redeuntibus principe, Nanno tandem imperiali auctoritate sententiam
ulter ei succederet, illi alius, alius item illi? Po- tulit his Missus vobis existo de parte
verbis : «

teratne cum illis episcopus in una domo versari ? » imperatoris et domina; meoe (nimirum Adelaidis
Idipsum aliis verbis tangit in sermone de Octavis imperatricis) ut si amodo aliquis illorum hoc
Paschse num. 2. Interim non destitit rebelles adhuo agere fuerit ausus, ab omnibus ei resistatur pro
ad paccm bortari. Vide ipsum sermoncm de Octa- viribus. » Ita rebcllium animos contra episrnpum
vis l'asc!ix, aiium post 1'oscha, et sccundum de Is- ucuit ct excitavit. Mox ^ero Jvdicatum ejusdem
censione Domini, qui hoc eodem anno 968 recitati episcopi planc irritum declaravit. « Cumquc hoc
fuerunt. dixisset, » addit Ratherius, « quidquid omnibus
132. Anno eodemRathcrius Tcslumcntum scripsit, adversariis meis abstuleram, et per chartam vo-
cujus exordium pietatem spirat ; legata vero eum bis (id est Ambrosio) missara pauperculia clcii-
 W5 RATHEHIUS VERONENSI£ EPISCOPUS. 136

totum
contuleram... cis reddidit dicens, ju- A. torem instruat, obtineatque imperialc rescriptum,
cis
rasse imperatorem, quod nunquam hoc stabile fore quo tota conspiratio reprimatur.
Quam tumultuarium et illegitimum 136. Epistola tandemad Adelaidem imperatricem
permitteret. »
[clxiv] fuerit hoc
placitum, in quo judex rebel- hanc pra?sertim in Ratherium male pneoccupatarn
lium sententiam secutus est inaudito
Ratherio,qui pnesumit (Epist. 15). Causa potior, quae illam per-
rebus pluribus poterat objectas criminationes
refel- moverat, ca fuissevidetur,quodipsi persuasum fue-

lere, facile quisque perspiciet. rit, Ratherio episcopo res episcopatus Veronensis
Ex
134. his episcopus magnum sibi periculum itain dies detrimentum capere, ut si non amoveatur
immiinTe intelligens, mox tres epistolas scripsit, brevi omnia extremum exitium sint subitura, Huc
Una data est ad Nannonem comitem, quam in spectant illa : «Si pro episcopatu hocagitis. o Rogat
annotationibus exaratam probavimus die prima vero, ut sinat saltem se tutum Veronoe consistere,

Julii octava festi S. Joannis Baptista;

altera ad ; quoad cathedralem ecclesiam perficiat. Caeterum se
Ambrosium imperatoris cancellarium ad Adolai- ;
paratnm exhibet ad dimitteudum episcopatum, et
dem imperatricem tertia (Vid. not. i tn epist. n). ad monasterium suum repetendum. Ipsiautem im-
Nanno comes Bucconi successerat. Sed cum iste peratrici per falsas delationes subreptum, et suam

initio episcopo fuisset infensus (licet ipsi postea r. causam exactiuscognoscendaminsinuathisprostre-

faverit) Ratherius ut Nannonis novi comitis gra-
;
mis verbis « Overo quam omnibus,quiin potestate
:

liarn sibi coueiliaret, aliqua eidem

munera im- sunt constituti, ut non scmel vestras dominationi
pertitus videtur. Sed hasc fuere inutilia, propterea suggessi, prodessct, si non tam pra;cipitcs ferrent

quod eamdem erga ipsum liberalitatem deinceps sententias, sed illud beati Job attendissent: « Cau-

non exhibuit. « Ita enim est comparatum, in- sam,quamnescicbam,diligentissimeinvestigabam.»

quit in epistola n, num. i, ut vetera subruas Timens porro nehis litteris imperatricem exacerba-
ret, additamento quodam brevissimo veluti post
beneficia, nisi ea posterioribus fulcias. » Ratherii
hostes locupletioribus muneribus eum sibi contra eonomine studet.quia stoma-
scripto sese excusare

episcopum captivarunt. In epistola autem queri- chu aloe amaro tumens, dulcedinemmellis eructare
tur pravaluisse adversariorum mendacia, ipsum- non potest.
que comitem eorum vitiis ac rebellioni cum ani- 137. Ex hac quidemepistolaRatheriusmagnas in

marum periculo patrocinium prtestare : « Vos angustias conjectus agnoscitur ; cumque sedando-
ipsas animas eis aufertis, dum presbyteros ad rum rebellium, rerumque aliquando componenda-

synodum venire, et legationem ipsius pap.e de rum nulla spesaffulgeret, despondens plane animo,
uxoribus dimittendis audire, et omnimodo episco- dimittendi sponte cpiscopatus consilium, antequam
more militum C vi pelleretur, mente volvere ccepit. Contrariis vero
pis obedire adeo prohibetis, ut eos
in vestris manibus in omnibus animi motibusconflictatus,adEveraclumepiscopum
recipiatis, et eis

abominationibus, quas contra Deum faciunt, pa- Leodicensem,et ad Fulcuinum abbatem Lobiensem
trocinium ferre nullatenus omittatis, et ita nos- litteras dedit. Baldrico Leodicensi anlistite vita

tram interdiclionem eos parvipendere faciatis. » functo anno 959. Everaclus Bonensis Ecclesia; deca-
Cum ille in placito non tam imperatoris quam nus.quem alii Evracruin,seu Eraclium vocant, suf-
imperatricis mandatum laudasset ;
quidem
illam fectus fuerat.Is autcm restituenda; monastica; regulaa
deceptam, et contra se fortius praoccupatam Ra- studiosissimus, Lobiensi monasterio,cujus abbates
therius innuit ; at simul aliquam adhuc prafert [clxvi] per ha;c tempora erant ipsi Leodicenses
in imperatore fiduciam, quem haud credit eo- episcopi, anno 960 proprium abbatem restituit.Ale-
rum beati (Job. xxix, 16), verborum immemorem : tranumque eidem coenobio praefecit.Hic autem cum
Causam, quam nesciebam, diligerUissime invesli- e vivis sublatus fuisset anno 965, Fulcuinus mona-

ijabam. Hinc etiam addit : « Te precor sane, ut chus subrogatus est.Igilur Ratherius ad Everaclum
de parte piissimi scmper mihi Csesaris me terri- episcopum.quem antea noverat,quoddam munuscu-
ficare, cum nequeatis, ccssetis ; millies enim vos lum cum litteris misit, quibus repetendae patrioe et
magis formido quam ipsum. » Nihil scilicet du- n monasterii consilium, sed aiiquot difficultatibus
bitabat, quin impcrator, si ipsam causam dili- suspcnsum signiticavit. Ille autem epistolam reddi-
genter investigaret, calumnias et malignitatem de- dit, qua cum insigne de Ratherii virtutibus testi-

tegeret. monium ponit,tum eum ad reditum patriam enixe

in

135. In altera ad Ambrosium epistola [EpisL 12) hortatur, et allicit (Epist. 1-4:« Nativavobis supplex

primum quid post Ravennas concilium ege-

relert tendit manus patria, ut redeatis invitat. Omnes
rit, ut corruptos clericorum mores [clxv] emen- quotquotsunt utriusque ordinisclericalisseumilita-
daret, quantumque isti Nannone patrocinanteresti- ris, mente, voluntate, studio, voce, ut veniatis cla-

terint. Nannonis placitum describil, et singularum mant vos videre desiderant.Servitio vobis impen-
;

accusationum, quibus judicium innixum fuit, ini- dendo nec numerum, nec modum prafigimus ul-
quitatem palefacit. Res tandem eo adductas osten- lum. Omnia nostra erunt in manu vestra, secun-
dit, ut ni prompfum alferatur remedium, de sua dum quodanimo vestro insederit.odileeteRatheri.»
vita actum sit. Itaque rogat,ut de re tota impcra- 138. Ad Fulcuinum vero poster eniscopus aoij
137 PROLEGOMENA. — KATHERH VITA. 138

tam Iitteras, quam librum dircxit, qui in desiderio A. obtinerent, in eamdem rem aliquid conlulit. Abiit
est. Audiatur idcm Fulcuinus (de Gest. abb. Lob., autem Ratherius non multo post Nannonisplacitum
c. 28) k Ratherius adhuc Verona. erat.qui pert.c-
: mense Julio vel ad summum Augusto anni 938. Ex
sus civium insolentiam,simulqucsuspectamhabens tabulario (De vesc. e gov. di Yerona, p. 123) enim

innatam illis etpeculiarcm periidiam,de reditucogi- ecclesia. sancti Proculi editum cst a BianeolinoMi-
tabat, proponens illud, quod in aliena patria sa_pe lonis ,jam episcopi documentum cum his chronicis

quidem bcne vivitur,sed male moritur.Mittit igitur notis : « Anno imperii domini nostri MagniOttonis
ad Abbatem (erat ipse Fulcuinus) librum, quem septimo, filii ejus primo, indictione 11. »Sunt cha-

pr.-etitulavit Conflictus duoritm, pro eo quod in eo- racteres anni 968,cumquehoc anno indictio 11 de-
dom disputans, utrum reverteretur necne, anxius sieritmense Augusto, istud documentum scriptum
fluctuaret. » Inclinasse vero tandem in reditum liquet ante Septembrcm, quo inchoavit indictio 12.

ostendunt sequentia Simul et rogans (fortassis

: « C.um porro exstet aliud documentum mensis Maii
in epistola, qua laudatum librum miseral) ut mit- anni ejusdem (Dio.nvs. Collccl. diptom. pag. 128),
terentur ei equi et comites, quo expeditius ad nos qui Ratherium Veron«episcopumpra>fert,idemque
iler accelare posset. » Annuit ocius Fulcuinus Veronse adhuc esset die30 Junii, quo Nanno placi-
Factum est,inquit, missum est, venit ille. » Quod tum
g nA \ habuit.necnon [c.Lxviii]die prima Julii.quoille
l • • n • _ t i" Tnm A
.-_ .nnBin m et Adelaidemlitterasde-
ad Xannonem.Ambrosium
r, r\ _-_n A n nm
.-.-_ 1 _i f \ _-_ 1 I ,-1 1_(l_-_ni-»_->_-J_-_
auferens secum auri et argenti
.

porro subjicit, «

non dicam pondera,sed,ut ipsius verbis utar, mas- dit, ibidemque postea aliquandiu sit immoratus,
sas et acervos, » incredibile prorsus videtur. Quam quoad ad Everaclum ct Fuleuinum datis epistolis,
Ratherius alienus in tota vita fuerit a divitiis con- responsa et equos ad iler faciondum accepit;palam
gregandis, cum multa probant quae de divitiarum fit eum abiisse sub finem Julii.velinitio Augusti,ac

contemptu ac liberalitale ojus aliquot in locis refe- sub iilem tempus Milonem, quocum multiplex fue-
runtur, tum vero illa Everacli episcopi Leodicensis rat de cpiscopatu contentio, in cjus locum succes-

in litteris ad ipsum Ratherium scripta,cum isin eo sisse ante Septcmbrcm.

esset ut Veronam poslremum desercret, luculenter S XX. —

Ab Evcraclo Lcorticcnsi cpiscopo et Fulcuino ,

abbatc Lobiensi receptus, aliquot abbatiolis prx/ici-

testanlur « Non modo uon rapuisti, sed nec
:
tur A. Simoniaca emptione abbati.r S.Amundi pur-
quidem appetisti aliena : largitus [clxvii] es pro- gatur. Lgcus l'r;rlni]uiorum, quoverum factum de
pria, aliorum condolens miseriis, non felicitatibus hac abbatia exponitur, huc refcrcndus. Abbatix
invidens alienis. paupertatem sane ita erat
» In Lobiensi ab Everaclo pncponitur Fulcuine remolo,
qui a NotLero Evcracti successorc restituitur. fia-
propensus, ut « tam
diceret mori mcn-se velle
therii mors, ct annus mortis.
dicum, ut alterius eleemosyna ejus contegatur
139. Ratherium EveraclusepiscopusLeodicensis,
cadaver. » Quanta autem sub Veronensis episco-
uti spoponderat.recepit quam humanissime, eique,
patus finem esset ipsius pauperics atque egestas,
Fulcuino tes_e,.l/»<i./H'../u... cum suisredditibus tra-
ex Apologetico, quod paulo ante Pascha hujus
didit (cap.28). Hanc eamdcm villam ejusque abba-
anni 968 exaravit, audivimus. Quam porro angu-
tiam illam esse,quam post expulsionem ab episco-
sta ipsi esse res familiaris, Testamentum hoc
patu Leodicensi ad congruum vitaa subsidium a
eodem anno scriptum demonslrat, in quo hoec de Haldrico Everacli pradecessore acceperat anno955,
pecunia leguntur « Denarii si mihi fuerint aliqui,
:
I.Fulcuinusquoque
satis probabiliter conjecimust;l
ita volo fiant divisi. Una si fuerit libra, dctur cura- abbas Lobiensisfratrumconsensueidem dedh villas
toribus funeris mei;altera nisi defuerit, clericis ec- Stratam et Cosniacus ct abbatiolam sancti Vrsmari,
clesiam possidentibue sanctae Mariae Consolatricis ct aliam quam Waslare monasteri/um vocabant. Duo
cum eodem Judicatodcscriptis.Quidquid
c;eteris in alia monastcria.id est,sancti Amandi et Altimontis,
supererit, sivesit multum, quod non credo, sive
pocunia subinde mcrcatns ab eodem Fulcuino tra-
parum, aut certe nihil, quod non discredo, habeat ditur,scd ita ut utrumque ex levitate mox deserue-
Martinus, loculorum nunc servator meorum, aut Alnamque reversus
iit, sit. « A Lothario rege, in-
qui, quando obibo, lunc idern habuerit officium. »
quit, est mercatus sancti Amandi abbatiam, quain
Qui tanta denariorum angustia Iaborabatanno968, D vix una nocte potitus, cani (ut erat niine levitatis
paulo antequam Verona discederet, quomodo hinc vir) derelinquens, Alnain revertitur villam, qiiam
abiens aflerrc secum potuit « auri et argenti non
munilicrnlia domni cpiscopipromeruerat.Indequo-
dicam pondcra,scd massas et acervos?» Id si dixit que simili modo monasterium, quod Altummon-
Ratherius, baud dubie per ironiam more suo dixit. tein noniinant, dato magno pretio comparavit, ubi
Si quid vcro auri et argenti sccum atlulit.quodnon
quidquid pra-ripuum sibi in nniaineiitisetvestimen-
videretur exiguum, id clericorum pr«sertim rebel- tis ecclesiastiois fuerat, quasque auiea ipseecclesiie
lium.qaod valdc divitcs ct profusos vidimus, ot Ye-
nostraj (Lobiensi) largitua furral.scd postea rcsum-
ronenaiumliberalitati tribuendum, quiscilicetutse- pserat, (ci.xix] feusta donatione congessit Hoc quo-
se ab episcopo sibi tam molcsto et invisoaliquando que Alnam denuo rcvertitur. »
derelicto,
expedirent,njultismagni.siiueniuncribusc(ipinsiii|ue Cum
nonnulhe simultates inter Ratherium
110.
viatico abountem prosecuti sint. Fortc ctiam Milo, ct Fulcuinum Bubinds inlcrcessorint, quas post
qui ipsi in episcopatu successit, ut pacitico sedem nonnulla e.xplicabiinus;in hiscc duobus fuctis, quaj
PATROt. CXXXVI.
 139 ilATHEMUS VEKONENSIS EPlSCOPUS. 140

Simoniacas empLipncs prttferunt,Fulcuino non le- A tio evidens postularet valcre,coopi intra me dicere:

viter fidem adhibendam suspicatus est Mabillonius Tunc orgo debes abbas cum hujusmodiconscientia
(t. VII Act. TS. Ordin. Bened., pag. 479). « Ex aliis fieri?Monachus primum efficere,nam de prasulatu
cnim ejus » (Rathcrii) factis, inquit, « quantum tum temporis excidcrat, nisi quod et hunc indigne
Simoniam aversatus sit noster episcopus, inlelligi- subierant multi. » Cum liber quintus Praeloquio-

mus. Illud inter castera exemplo sit, quod eum cx rum, in cujus hoc factem describitur, lucubra-
fine

abbatiola quadam Veronensi ecclesix sub,jecta,qu83 tus fuerit ineunte anno 936,idem factum adpriores
Magonzianus vocabatur.abbatem ob pravos mores, Ratherii annos pertinere nonnulli putarunt, ante-
qui incenso ab Hungaris coenobiolo solus illic resi- ijuani scilicet ille ad Veronensem episcopatumpro-

debat, expulisset, is Rathcrium Gcziaca lepra per moveretur. Verum eo tcmporc abbatiam Elnonensem
internuntios conatus est inficere, hoc est, ut ac- sancti Amandi commendatam fuissenobilibusviris
cepta ab eo pecunia sineret eum ibidem consistere laicis,qui abbatis locum tenebant.luculenterosten-
repulit pseudoabbatisSimoniacamoblatio- damus 2,num.9,ac propterea ibidem probavimus
§

nem Ratherius,no Geziaca labe inficeretur.An idem factum ejusmodi noncontigisseantequamRatherius

ipse tcntaturus fuisset, ut abbatias dato pretio sibi eum Prceloquiorum librum scriberet. In posterius
compararet'?Certe id nequaquam verisimilevidetur. •p itaque tempus istud factum rejiciendum, uti sa-
Sed forsilan id hausit Fulcuinus exadulantium re- nc post Veronensis episcopatus dimissionem illud
latu, quod ipseRatherium offensus non aigre
in retulit Fulcuinus, cui quidem tempori congruunt

credidit,et litteris mandavit. Saneidem Fulcuinus etiam illa Ratherii « Nam de prasulatu tum tem-
:

ob similem causam in Erluinum abbatem Gembla- poris exciderat » quia scilicet id factum accidit
;

censem non satis aiquus fuit in cap.26,ut suo loco non juvenili qua episcopatumnondum
illa ffitate,in

ostendemus. » Hactenus Mabillonius. Aliud factum fuerat assecutus,sed eotempore,cum dimisso jam
addi potest ex Confessionis libro, ubi Ratherius episcopatu Voronensi dc prasulatu nonampliusco-
OderadiSimoniacam emptionemgravissimedetesta- gitabat. Cum hoc quoque tcmpore concinit et an-
tur.Adde quod incredibile est Ratheriumutramque onymus poeta,qui seriem abbatum Elnonensium pro-
abbatiam tam cito deseruisse, si eas magno pretio secutusest. Isenim idem factum narrat postGenulfi
comparasset ; easque tanto crimine comparasse, abbatis obitum, quem e vivis excessisse anno 969
cum nulla egestate premeretur.satisque sibitumab constat ex chronicoElnonensi (MARTEN.et DunAND.,
Everaclo, tum ab ipso Fulcuino provisum Anecd. t. III). llinc id factum, quod ipsi anno 969
fuisset.
quod de Simoniaca emptione abbatise
141. Cerle assignandum agnoscitur, a Ratherio libris Praelo-
sancti Amandi tradit Fulcuinus,ex iis qu« in Pra- quiorum posterius additum liquet. De codem sane
loquiorum libro quinto num. 33 narrat Rathe- C facto et Ralherium et Fulcuinum agere [clxxiJ ma-
rius, falsum convincitur Lauduni namque cum
: <* nifestum fit ex menlione uniusnoctis.quadeeadem
essem, inquit, Nativitatis Domini die, rogavit rne sancti Amandi abbatia actum fuisseuterqueprodit.
abbas, ut in festivilate sancti Stephani in capitulo Totumdiscrimeninquibusdamcircumstantiissitum
sororum venirem, ct (ut verbis ipsius loquar) eis est, quas Fnlcuinus aliter, aliter Ratherius profert.

aliquid boni dicerem. Annui, et post consuetam Major autem Ratherio,quisua vitiapalamaccusare,
lectionem petita et accepta benedictione dixi Ro- imo et aggravare, non vero minuere consuevit, est
:

gatus aliquid boni vestra dicere charitati, non in- adhibendafides. Ipsaporro factidescriptio apud Ra-
venio aliud, nisi qualecunque sit, quod ista nocte therium Simoniacam labemprorsusabstergit." Sol-
mihi contigerit, vestra; referam dominationi. Solli- licitatus,» enim traditur« pro recipiendaprovisione
citatus nimium heri pro recipicnda provisione ab- abbatiaa sancti Amandi, » in recitando autem no-
batiae sancti Amandi, cum ad nocturnalo officium cturno olTicio a recipienda,qua3 offerebatur,abbatia,
vigilando, ut, proh [clxxJ nefas saepe somnians
! medilatione quadam fuisseabsterritum atque abdu-
starem, dum lector ad eum pervenisset tractatus ctum. Nondum ergo eam abbatiam receperat, nec
beati Hieronymi locum, ubi Dominus in Evangelio pretio fuerat mercatus,quam non ipse quaesivit.sed
quibusdam prsfatis prosequitur dicens. Venient j) ut reciperet,ab aliis Lauduni irrite sollicitatus fuit.
hxc omnia super generationem istam (Malth. xxm, Deceptus itaque est Fulcuinus, cum Simomacam
26); et ego explanatione ejusdem jam fati doctoris emptioncm referentibus credidit; ac decepius item
hoc ita intellexissem.quod qui hodiefratremsuum, laudatus anonymus,sed multo recenlior poeta, qui
hoc est Christianum aliquem,injuste interlicit.lanto non solum eodem Simoniaivitionotavit Ratherium,
majorem noxam sibi contrahit ab his qui al> Abel verum etiam eamdem abbatiam non a Ratherio
justo ad sanguinem Zachario? filii Barachirealiquos sponte rejectam,sed fratribus expellenlibus ipsi ad
occiderunt (Luc. xi, 51), quanto et illam (noxam) emptam his versibus tradidit (Apud Mabill. .4H>in/,
omnem pro consortio generationis utique habet, et Ben. t. III, p. 557) :

suam insupcr,quam imitatione eommisit ipsornm. At vix ingressum fratrum conituota caterva
Cumque me hoc nimium terruisset ut sffipecontin- /Edibus exlrudit, submovet atque douio.
git; ex aliis alia colligens, et quod de homicidio Ilujus autem abbatia? sancti Amandi emptione ex-
gensum fuerat sentiri, et de caeteris criminibus ra- clusa; alterius quoque abbutio? Altimontis emptio
 141 PROLEGO.MENA. — KATHERII VITA. 142
aliquo pari fuco Ratherio afficta, ct a Fulcuino in- A in institutione Ratherii nulla vis iutercessit : ac
caute ebibita satis videtur abstergi. Aliam etiam propterea Fulcuinus non vi expulsus, sed « cessisse
emptionem Fulcuinus c. 28 refert ecclesire sancti loco » traditur, » sciens sic quoqueepiscopum vel-
Dionysii,quamRatherius« comite Rotherto emerat, le. » Ille igitur sese legitime institutum credidit :

viginti librarum taxato pretio. » Ex abusu ejus ajta- condonandaque est Fulcuino aemulo formula « inva-
tis ecclesia?, quae rcdditus habebant, in militaris dit ; » quia « omnia, » quae huic instituendo eau-
benefieii formam laicis tradi solebant. Illam sancti sam dederant, « frivola » ratns, ut posteriori judi-
Dionysii, qu«e inRotberti comitis beneficium trans- cio agnitum fuit, eum tanquam invasorem habuit.
ierat, Ratherium viginti libris redcmisse, et injus Soluin postquam Ratherius legitimaepiscopi aucto-
ecclesiasticum voluisse restituere conjici potest. ritate abbas fuit institutus, metuens ne Fulcuinus
1 12. Xunc simultatis,quae Fulcuino cum Ratherio ob animositatem et consanguineorum potentiam lo-
inlercessit, ratio explicanda est. Rem sic exponit cum, cui cesserat, vi repeteret, claustrum in mo-
idem Fulcuinus. « Ipse » (Ratherius) « locum no- dum castelli cinxit, atqme muneribus potentium pa-
strum semperexsecrans, abbati » (Fulcuino) « insi- trocinia quaasivit eademque de causa ecclesiam :

dias machinabatur, instigantibus eum ad hoc non- sancti Dionysii, [clxxiii] quam viginti librls rede-
nullis.Quid multi morer? Ad hoc res venit, ut ab-
R merat, dimisit.Vixanno inLobiensismonasteriipos-
bas cederet loco, sciens sic quoque [clxxiij episco- sessione fuit, quandiu scilicet vixit Everaclus epi-
pum » (Everaclum)« velle, namdeeonihil nostrum scopus, qui eum instituerat. Obiit autem Everaclus
aliud est dieere. Ratherius ut ostenderet prioris ini- mense Novembri anni 971. Notkerus vero ipsi suc-
micitia? causas, locum invadit, et metuens abbatis cessit ineunte anno 972. Itaque Ratherius abbatioe
animositatem, simulque cognationem ejus,quae non Lobiensi prafectus ineunte anno 971, Fulcuinus ve-
erat infima, claustrum in modum castelli cingit,de ro Notkeri judicio restitutus anno 972. Tum ille Al-
mammona sibi, ut dicebat, residuo, quorumdam nam rediit et subinde cum Fuleuino conciliatus,ibi-
:

principum ad hoc emptoadjutorio. Ecclesiaquoque dem reliquum vitae tempus transegit sine querela.
sancti Dionysii, quam emerat a comite. Rotberto 143. Non multo autem post supervixit. Namur-
viginti librarum taxato pretio, hujus rei causa spon- cum enim subinde digressus, « cum ibi forte apud
te caruit nec quid, quantum, cuive ob id daret,
; comitem moraretur, decessit, ut Fulcuinus (rap.
quidquam pensi habuit.Quid plura?Annus ille sic memoriae prodidit. Mortem ejus quidam affiigunt
58)
ductus est,usque dum defunctus est Evracrus epi- anno 973. At praeferendi sunf Sigebertus, ac praeser-
scopus, et in loco ejus Notkerus successit.... qui tim Chronicom Lobiense, qui eum obiisse tradunt
nolens primordia sua levia, aut praecipitata haberi, anno 974 Martev. et Durand, Anecd. t.III.)Diem vi-
evocatis abbatibus. Werinfredo videlicet aStablans, C gesimamquintam Aprilisemortualem ejus designat
et Heriberto ab Andagino cum aliquibus fratri- Chapeauvillius (clxxiv) (t. I Gest, Pon. Tun-
bus, primum conspiraticnis exordia quaerit, gren., c. 45.) Corpus ipsius ad Lobienses monachos
inventa trutinat etdiscutit, discussademum judicio delatum laudato Fulcuino teste, « Pontificalibus
utitur. Ubi perspexit omnia esse frivola, fratres ab- exsequiis solemniter celebratis, honorifice est tumu-
bati reconciliavit.ipsum restituit. » duo ma- Ex his latum in ecclesia S. Ursmari ad partem aquilona-
nifeste elioiuniur. Prirno dissidiumaliquod non exi- rem. » Ecclesia ha?c, ut notavit Mabilonius (Act. SS.
guum fuit inter monachos Lobienses et Fulcuinum 0. li, t. VII, pag. 479,) estlocus ccemeterii Lobien-
eorum abbatem, cujus causa illi a Fulcuino aver- sis, modo pareechialis, ubi omnes istius ccenobii
sati, Ratherium sibi abbatem poposccrunt. Dissi- viri illustres sepulti sunt, in colle sita, ad cujus
dium satis declarant illa, quibusFulcuinus non an- pedes stat monasterium ad Sabim. Tumulo ejus
te restitutus traditur (paam ipsi fratres abbati re- haec epigraphes insculpta, quaxn in calce Prajlo-
conciliarentur.<Fratres abbati reconciliavit.ipsum quioru.n Ratherii exhibet codcx Lobiensis :

restituit. » Hos autem Rathcrium cxpetiisse abba-

VERSLS SUPER TUMLLUM EJUS.
tem, iniu eti.nn sollicitassc, ut corum partibus fa-
Veronse Presal, sed ter Ratheriua exul,
vcns, Fulcuini exclusionem procuraret, innuunt illa, n .\ iucullatus, Lobia postque tuus.
1 1 1
>
-

« instigantihus eum ad hoc nonnullis. » Secundo Nobilis, urbaaus, pro tempore moripterntus,
nihil hac in re egit Ratherius sine auctoritatc ejus Qui inscribi proprio hoc petiit tumulo.
Cocculcate, pedes aominum, sal iufatuatum;
episcopi, cui Lobiense monasterium suberat. Certc Lector propitiua subveuiat precibus.
143 RATHERII EPISC. VEUON. OPP. PARS I. 144

EPISCOPI VEROXEXSIS

OPEKUM PARS PKIMA

CONTINEXS

PRJILOQUIORUM LIBROS ET OPUSCULA

ADM0N1TI0 IN SEQUENTES PRjELOQUIORUM LIRROS.
Libros Praeloquiorum, seu Agonistici, cum aliis nonnullis Ralherii opusculis ex Lobiensi codice trans-
criptos P. Lucas Acherius memorat in notatione subjecta elencho tomi secundi primae editionis Spicile-
gii, eosdemque typis sese daturum tomo tertio in monito ad Ratherii Opera pollicitus fuerat. Cum vero
tidem non liberasset, iidem libri ex apographo.quod laudatus Acherius apud patres Bcnedictinos Parisien-
sas S. Germani a Pratis relicjuerat, curantibus PP. Edmundo Martene et Ursino Durando (tom. IX Col-
lect. 1(7. Script. et Mon., col. 787 et seqq.)prodierunt Parisiis anno 1733. Hi libri primi sunt qui ex Ra-
therii Operibus ad nos pervenerunt.
II. Fulcuinus de Gestis abbatum Lobiensium cap. 20, hos libros a Ratherio in exsilio scriptos testa-
tur. « In illo sane, inquit, quo se Ratherius positum dixit exsilio, vacans episcopio edidit librum, quem ap-
pellavit Ayonistieon. » Exsilium vero Papiense memorans Liutprandus, Ticinensis eo tempore Ecclesiaj
diaconus, ejusdem operis (lib. mHist,, c. 14) mentionem facit Ratherius episcopus ab eo IIu-
gone Italiae rege) captus, Papia1 exsilio relegatur, in quo faceta satis urbanitate de exsihi sui aerumna li-
brum componere ccepit, quem si quis legent, nonnullas ibi hac sub occasione res expositas inveniet quoe
legentium intellectui non minus placere possunt, quam prodesse^. » Haec, quae ex Liutprando a Sigeberto
ahisque pluribus exscripta fuerunt, sequentibus libris plane conveniunt.In his enim plura de suis a?rum-
nis, qu;e Liutprando erant exploratae, Ratherius inspersit, multaque alia ex proposito disseruit, de quo-
rum utilitate mox dicturi sumus porro, quo Papiam fuit relegatus, primum ipsius exsilium fuit. Cum
autem Papia? in carcere seu, ut ait in epist. 5, ad Joanem XII, n. 4, « in quadam Papioe turricula diu ste-
terit, » hoc opus ab eodem in ejusmodi carcere lucubratum dubitare non licet. llinc non solum in prio-
ribus libris «rumnas, (|uas in eodem carcere patiebatur, identidem ingerit verum etiam in sexto et ul-
;

timo num. 9, ubi de quadam re agens, « quae nudius tertius » accidcrat, se adhuc « in carcere positum
tradit.»Quod si duoe particuhe in ipsis libris inveniuntur qua? carceri non congruunt hae a Ratherio pos-
;

terius addita; et insertae fuisse dicenda? sunt. Una est qu.-edam ipsius admonitio, qu;e formam epistolae
ad VVidonem et Sobbonem episcopos praferens, legitur libro qninto num. 12. Hanc vero Comi additam
ostendemus notatione 38. in cnmdem librum quintum. Altera est factum, quod Ratherio Lauduni conti-
git, descriptumque invenietur in eodem libro num. 32. IIoc vero ad posteriora ipsius tempora pertinere,
cum Veronensem episcopatum jam penitus abdicasset, demonstravimus in auctoris Vita § 20.
III. Cum porro in Papiensem carcerem Ratherius fuerit adductus post Hugonis regis victoriam (vid.
Vit, Aurt.!j 4 et 6.) Februario mense anni 935, ibidemque inclusus steterit duobus annis cum dimidio, id
est usque ad Augustum circiter anni 937 jam hoc opus scriptum agnoscitur inter Februarium anni 935,
;

et Augustum anni 937. Librum vero quartum, in quo solemnitatem sanctorum Innocenlium commemo-
rat, lucubrabat sub finem anni ejusdem, ut patebit ex nota 7d. Quinto tandem libro Ratherium dedisse
operam ineunte anno 936 colliges ex not. 30.
IV. Hoc opus maxime utile Aganisticum vocavit, quia athletam Christianum instruit ad pugnam. Patet
autem quam latissime omnes enim cujuscumque gradus, conditionis, sexus et aetatis homines instruit.
:

Hinc quidein id opus omnium locupletissimum, optimisque doeumentis refertum ab auctore maximi ha-
bitum est, adeo ut e.jus exemplum gravissimiset « eruditissimis, quos noverat, miserit, Sobboni videlicet
et Widoni arohiepiscopis, Godescalco et Aurelio prasulibus, nec non et Brunoni et Itotberto Gallidrum
archiepiscopis nobilissimis, et in phiLosophicis studiis eruditissimis, ad extremum Frodoardo Rhemensi, »
ul Fulcuinus testatur (Gest. abb. Lob., c. 20.) Supersunt adhuc epislolao, quibus idem opus ad memoratos
viros directuin fuit, excepta illa ad Frodoardum Rhemensem. qua? desideratur.
V. IJosce libros sui potissimum causa se lucubrasse in praefatione aflirmat, ut nimirum contra eas
lerumnas, quibus cum in Papiensi carcere eonflictabatur, se ipsum armaret. Alias duas scribendi causas
nolat libro sexto, num. 26. Prima est, ut ea, quos multa lectionedidicerat, retractando recoJeret, ne forte
e memoria moerore debilitata exciderent. Secundam vero causam ejus verbis referre libet. « Secunda,
inquit, ut quia, ut dixi, desunt libri, desunt confabulantes socii, adesl tristitia excrucians, maeror ipse
animum indesinenter corrodens, haberem in hoc (opere) aliquod solatium, ulerer eo quasi quodam col-
loquente amico, refoverer eo quodam veluti socio. »
VI. Animadvertendum tandem est auctorcm nostrum ibidem affirmare se suasque vicissitudines in
eodem quidem opere descripsisse, ea tamen cautione adhibita, ut non suos, sed aliorum casus recensere
credi possit. « In pra;fationibus thos Praioquiorum libros intelligit) quidem, ait me pene totum depinxi,
145 PR/ELOQUIORUM LIBRI SEX. — PR^EFATIO. 146
conditionem, genus, nomen.officiumcornmissum, fortunam, si diei audeat, ipsam, tortorem ipsum qui-
busdam indiciis scriptitans meum Quje cum omnia quasi sub personis aliorum, ne facile valeant
oxpiscari, videantur prolata, mihi tamen ita sunt aptata, ut mox fiant aperta, cum obtutibus fuerint pra:-
sentata. » Cum vero non solum adversariorum, sed aliorum, etiam, et muitorum, et maximae quoque tum
saecularis, tum ecclessiastics dignitatis hominum vitia carpat,ne quemtamen offenderet.propriisipsorum
nominibus pepercit. « GauLu, «inquit in prooemio hbri tertii, « gradientes vesligio.sic tangamusdignitatis
chordam, utcitharo?ditaceamus personam sic alloquamurordinem, ut ordinati omittamus nomen.» Hinc
;

etiam quaedam gesta leviter tantum innuit, aliaquc vix indicata abrumpit. Quo respiciens libro quinto num.
\2. ait « Sermonern quidemhine texere satis possumuslongum, sed multo magishie eum censemus devo-
:

randum propter fflud quod in pnefatione nos superioris libelli meminisse recordamur periculum, ne quod
videlicet pariat nobis ipsa veritas odium. Supprimantur hic ergo tam infanda talium acta, ne si fortuitu
insolenti relatu producta proferri cogantur agentium vocabula, maximam discordis turbam (sint)factura.»
Multa idcirco perobscura et explicatu difticilia occurrunt cumque documenta hujus retatis, qua? lucem
:

afferant, perpaucasupersint magno licet studioadhibito, nihil quandoque ccrti producere licuit, solisque
;

conjecturis indulgendum fuit. Xun modicum etiarn laborem attulit textus, qui cum luxatus alicubi, ac non
patiois, nec levibusvocum mendis, etdepravata quoque interpunctione vitiosissimus esset, nullum identi-
dem et obcurissimum frequenter scnsum reddebat. Meliorem interpunctionem, et qu;e tuteemendari po-
tuerunt, in tcxtum insererc non dubitavimus. Caeteras cmendationes non ita certas, et vocesquasdam,
qua? supplenda? visac sunt, vel in marginem, vel in notationesrejecimus.

RATHERII
EPISCOPI VERON'EN'SIS

PK^LOQUIORUM
LIBRI SEX.
("*) Meditattones cordis in exsilto cujusbam Ratherii Veronertsis quidem Ecclesise episcopi, sed
Lobiensis monachi, quas in sex digeslas libellos volumen censuit appcllari Prceloquiorum,
eo quod cjusdem quoddam prxloquantur opusculum, qund vocatur Agonisticum

INCIPIT PRvEFATIO.
Vacanti (8J mihi, et congruentia temporis, (9) * cupienti expropriem, conabor inquam, quantum
situs ct causa pariter arridentc, visum estpaucain Deus dederit, pias vcba supplicationis unde unde
nomine Domini, ex innumcrabilibus divinajauctdri- colligere, quibus agonitheta noster, (111 imperato-
tatismedicaminibus,in istolibellocongerore.qiiilins rem pal.estritam, editiores spectatores, sua?quepar-
athleta Dei in hoc sa?culi (10) schemate cumadver- tis fautores alIoqucns,sibi ut faveant, inimicum ul
sario luctaturus, viribus jam cxertis.lacertis cxcus- formidine, ictibus, pariterque clamore perterrefa-
sis, quotidie perungatur, quo certans legitime, ciantexorct.Novcrit autemlector,sivequilibetdccur-
coronam mcreatur victoria'.Quod ut pcrspicacius sor cjus [subaudi lihelli . illi potissimum eumdem
cuilibet 10 forsitan minus libcntcr haec ita congruere, qui omnibua sollicitudinibusswculi prai-

(7*) Hunc tituluin ipse Uatherius prfflfixit, quem illo Pauli 31,iapiYEi -;io xi J/^iJ xfapflu
I Gor VIl
Fulcuinns de Gcstis abbatuni Lobiensium c 20, toOtou, schema hujus inundi jubi schema
prceteril
lom. II Spicil. Acheriani, cnl. 7:!t>, novissinr edi- liguram seu speriem apparentem signnicat. Quare
tiunis Parisiensis paulo arliter recitat sic Medita- : ni hoc samuli schemate idem cst ac rn hoc sseculo,
tiones cofdis cujusdam Ratherii Verenensis quidem cujus Ggura seu spccics brevi apparet, et pra;-
episeopi, led Laubiensis monachiiquamvisex digeslis terit.
sckedulis voliimen censuit appetlari Prseloquioram, j
II) Insistit allegoria} luctarum, Ln quibus alius
quod bocatur AgonisHccm. alinm prosternere vincerc nitebatur. Imperator
r-t

(8) Nihi scilicet vacanli ab episcopatus ouris palastntn intelligitur Deus, qui Christianis oum
<

1 1 i •
;

unde Fulcuinus loco laudato ait In illo sane quo

: diabolo luetanatibusopemprsestans, unacum iisdem
se Ratherius positum dixii exsilio, vacans episcopio, luctatur Editiores spectalores angeli el saucti indi-
edidit librum, quem appellavii Agonisticon. cantur. Concinunt illa libri sexti num .23, uhi ail :

('.)) Iil esl et causa situs pariter arvidenle, nimi- His pix vohmtatis conatibus si te in campoprius
rimi quia Papiensis oarcer, in quo omni terrenarum exercueris operaiionis, invictum, fateor, athletam
rerum cura ac sollicitudine vacabat, pariler fa- imperatori patxstritse, editioribus spectatdribusque
vebai exhibes cunctis.
(10) Vox schemate sumpta videtur a Ratherio ex
147 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 148

sentis exutus, cunctisquererumtranseuntium,qua? A Foritsan enim istic aliquod capies emolumentum,

speculam mentis obtenebrant, curis 1 1 penitus quod tuum ad sequentia accedat desiderium, imo
exoccupatus.sive ob veram philosophiam sectandam,
demonstret ad liquidum,cujusreigratia nobisedere
seuprojustitia3veritatisquedefensione,quodpro]iric libuerit istnm. Obsecro praeterea, et obteslor te,

beatorum est (Matth. v, 10) ipso Domino teste, vel, lector, sive transcriptor operis istius, per viventem
utswpeassolet, (12)prosua3alicujus culpasemenda- in sa?cula, etejustremendumexamen, perqueillam
charitatem, qua Deusdilexitnos,ettradidit semet-
tione aliquo recluditur sua sponte, aut alterius
«

jussione. Quem [scilicet libellum] mei quidemcausa ipsum pro nobis oblationem et hostiam Domino in
descriptum, plurimisvero sidignenturnecessarium, odorem suavitatis (Ephes. v, 2), ut hoc quod hic
si quis in aliquo sibi expertus fuerit utilem.mecum
cautehe gratia proemilto, nequaquam omiseris, si

precor, ut vocitet Agonisticum sive medicinalem. quando aut adlegendum.autaddescribendumidein

Nempe et ad pugnam suasorium, et ad medicinam opcram dederis. Qua;dam in istis opusculis inveniun-
utillimum invenire poterit, si ea qua; continet, ut tur, quoe noc auctor ipse penitus approbat, ut sunt
suntjudicare velit. Nam ex uno latere te ad pu- (verbi gratia) ea, quae de cujusdam (13) Origenis
gnam provocat ex altero inflictas ab adversario
;
gestis, vel passionibus in libristertioetquarto com-
plagas, fotu mirificos artis medetur et curat. Hinc t. memorat sed quia occasionehorum, magis divinae
;

fortem et robustum incitat ad pralium.illinc fra- auctoritatis testimoniis idem estopussuffultum, da

ctum et enervem reformat, et reparat elisum. Nunc veniam, qua;so, lector, partim visa, partim audita,
humilem et timidum ut audeat erigit, nunc elatum partim ambigua, partim comperta narranti, non
et de suisviribusprresumentem arguendohumiliat, curans de gestorum (14) continentia, vera, falsa
etdecujusviribusdebeat proesumeremonstrat.Modo sit, aut dubia, 12dummodo veritatem.sanamque
tollit securitatem segniter vacantium, modopandit doctrinam sermonum tanto libentius percipias,
remunerationemfortiter dimicantium. Nunc pra?di- quanto minns a tramite rectitudinis deviare consi-
cittentationumpugnam.nunc promittitvietoria?pal- deras.
mam.Age itaquenunc, aggredere cursum regendo, Continet istud vero Praeloquium I [idest sequens
et cuncta haec an ita se habeant, per temetipsum Prrcloquium] Privatum quemlibet, II. Militem,
explorato ; nil meum, quod fastidium gignere
pene III. Artificem, IV, Medicum, V. Negotiatorem, VI.

debeat, invenies cuncta ex sanctorum Patrum

; Causidicum, VII. Judicem, VIII. Testem, IXProcu-
dictis deflorata reperies. Primitus istam, si libet, ratorem, X. Patronum, XI Mercenarium. XII. Con-
admonitionem prafationis, senis distinctam pra?lo- siliarium, XIII. Dominum, XlV.Servum, XV. Magi-
quiorum libellis, brevem satisquidem, quantum ad strum, XVI. Discipulum, XVII. Divitem. XVIII. Me-
rem, aestimatione vero paulo verbosiorem releges. ^ diocrem, XIX. Mendicum

(12) Duo hominum genera distinguit, qui pro rum Arnoldo Bajoariorum duci contra Hugonem
emendatione alicujus culpae alicubi recludebantur. favisse videri potuit, de quo plura disseruinus in
Alii enim rccludebantur sunsponle, alii vero atlcrius auctoris Vita 4. !>

jussione. Primi erant ii, qui poenilenlio; causa, aut (43) Origenis cujusdam nomine Ratherius se
timore solitudinis in monasteria secedebant, et di- ipsum significare vidctur is enim ille cst, cujus
,

cebantur inclusi, seu rectusi, do quibus vide in his rjesla vel passiones in libris tcrlio ct quurio comme-
vocibus Cangium alii, qui aliqua le causa detrude-
: morat. Vide librum tertium num. 13etseqq., ac
bantur in carcerem. Intor hos fuit ipse Ratherius ;
in eumdem not. 10, et librum quartum fere to-
ro enim ab Hugone rege in Papiensi turricula non tum.
sine aliqua sua culpa inclusum fuisse testatur in (14) De contincntia ijestorum, id est de iis gestis
epist. 5, ad Joannempontificem num. 4, quia nimi- qua; in his Praaloquiorum libris continentur.

INCIPIT LIBEK PRLVIUS.

1. prac^pta cum omni gencraliter
Dominica rent, unde propago subsisteret ? Dicente autem :

Ecclesia; congruant omnia, quaxlam tamen specia- « Date eleemosynam (Luc. xn, 33),»quid dabit, qui
litersingulisprotemporum,ordinum,conditionum, Omni petenti te
nihil sibi retinuit? Dicens vero : «
a3tatum,morum, affectuum,sexuum, sivecausarum omnibus conve-
tribue, )> ut (15) Matthaeo videtur,
diversitate conveniunt singula.In pace etenim dari nit, cunctis suasit, nullum dimisit. Si enim habes
praecipitur tunica (Mailh. v, 40,) cum in persecutio- D quod des, da, ne moreris si non habes, da te- ;

ne ponijubeaturipsaetiam pro fratreanima(/yo«n. ipsum,pra;bebenignum munific?» mentis affectum.

in, 16). DicenteautemDomino « Vendeomnia quae « Gloria enim in excelsis Deo, et in terra pax homi-
:

habes, et da pauperibus,et veni sequere me Matth. nibus bonae voluntatis Luc. u, 14) ; »et Psalmista:
omnes istud statim impicrent, quis ter-
xix, 21), si « In me sunl, » inquit, « Dens, vota tua (Psal. i.v,
ram excoleret Rursum si omnes uxores relinque-
'?
12). » Rursus dicendo : « Diliges Dominum Deum
(15) Hoc loco Ratherius, qui libris carebat, me- quem c. vn, vers. 30, recitatum testimonium le-
moria lapsu.« Matthanim allegavit pro Luca, apud situr.
 . :

119 PBJELOQUIOBUM LIBRT SRX. - LIB. T. 150

tuum ex toto corde tuo, etex tota mentetua, ct cx A vindictam illorum [Lxtc. xvm, 8). » Vindicta autem
omnibus viribus tuis, et proximum tuum sicut te hujusmodi qu<-e'sit,audi :« Vindicta, » inquit,«car-

ipsum, et non furaberis, et non oceides,nonma?cha- nis iinpii ignis etvermes [Eccli. vu, 19), > Ac tunc
beris, non falsum testimonium dices, non concupi- erit, inquit, ignis, scd exstinguibilis, vermes. sed
sces rem aut uxorem proximi tui (Luc. x, 7) » I ; morlales. Prophetae contra « Vermis, ait, eorum :

omnes alloquitu, juvenes et seues, mares ct femi- non morietur, e< icrnis non cxstinguetur (Jsai.is.vi.
nas, servos et liberos, divites et pauperes, clericos ~i\). Carne autem lotum homincm expressum ac-
ii

et laicos, nulli parcit, neninem excludit, omnes cipe a parte minori, sicut seepe in Scriptums per
comprehendit. Nullus his prccvaricatis innocens, animam solam intelligitur a partc majori.Itemque:
nemo ista committere valet sinc crimine. Videtur « Non accipict Dominus personam in pauperc, et
itaqne hujusmodi (16) csse distantia. depreCationem laesi exaudiet. Non despiciet preces
Tit. I. — Christiani offiria. pupilli, nce viduam, si effundat loquelam gemitus.
Nonne laerymaj viduae ad maxillam ejus ascendunt
2. Vis esse Christianus, bonus Christianus dc
7, deseendunt], et exclamatio ejus super dedueen-
13 rnultis Christianis, de populo, de ceetu, decon-
tem eas? A maxillacnimascendunt usquc adccclum,
cione, de plebe, de circumforaneis, de agrestibus?
Dominus exauditor non delectabitur in illis et
Esto laborator nonsolumjustus,sedet assiduus,tuis B
(Eccli. xxxv, 16). « Dcniquc » panis egentium vita
contentus, nullum fraudans, neminem kedens.nemi-
pauperis cst qni defraudat illum, homo sanguinis
nem vitupcrans, non aliquem calumnians. Time ;

esl qui aufert in sudore panem, quasi qui occidit

Deum, sanctos
;

precarc, ecclesiam frequenta.saccr-

proximum suum (Eecli. xxxiv. 25, 26). » Sanctus
dotes honora.decimas et primitias laborum tuorum
autcm ait apostolus Joanncs:«Quia omnishomicida
Deo eleemosynas pro viribus facito,
offer, uxorem
non habet hasreditatem in regno Christi et Dei
dilige, praster ipsam nullam cognosce, ab ipsa etiam
(/ Joan. iii, 15). »
certis, id est festis et jcjuniorum diebus, cum ipsius
consensu pro Dei timore to contine, tilios in Dei ti-
!4 i. Scd forte Domino dicente Facite robisami-
cos de mammona iniquitatis (Luc. xvi, 9), putaste ex
more educa, inlirmos visita, mortuos sepeli quod ;

eadem rapinaredimiposse.Audi eumdcmquisupra:

tibi vis, alii impende; quod vero tibi fieri non vis,
Immalantis, inquit, r.r iniquo, oblatio est maculata,
ne alieno feccris.
et non sunt beneplaciiai subsannationes injustorum
Tit. II. — De militibus. itemque : Dona iniquorum non probat Mtissimus,nec
;

3. Miles es ; prwter ista, audiquid dicitJoanncs respicit in oblalionibus iniquorum, nec in multitudine
Baptista Neminem, » inquicns, « concutiatis,ne-
: « sacrificiorum eorum propitiabitur peccatis. Qui cnim
que calumniam faciatis alicui,et contenti estote sti- C offert sacrificium ex snbstantia panperis, quasi qui
pendiis vestris (Luc. m, i). » Quod si non valcs rni- 1 rirtimat filium in ronsjirrtu patris sui (Eccli. xxxiv,
litando acquirere stipendium, laborando manibus 21-24). Unde et Maximus de jejunio agens : « Quid
sectarc victum, ct fuge prsedam, cave homieidium, prodcst, inquit, proprium non edcrcpanem, et vi-
dcvita sacrilegium.Quod, inquis, sacrilegium? Illud ctum dirippre miserorum? » Itcmquc: «Recte, inquit
nimirnm, illud quod quam terribiliter Psalmista dcnarium dabis pauperi, si illum alteri non abstu-
rornmcmorat, audi «Qui dixcrant Hasreditate pos-
: : listi. « Rursus vero qui supra Noli offh-rr munera :

sideamus sanctuarium Dei Ueiis meus, ponc illos 1

prara non enim suscipiei illa Deus, quoniam Oomi-
;

ut rotam, et sicut stipulam ante faciem vcnti; sicut nusjudcx est, et non esi apud illum gloriatio perso-

ignis qui comburit silvam, et sicut Qammacornbu- n;r (Eccli. xxxv.l i). Propheta quoque Yah, inquit, :

rens montes,ilaperscqucrisillos in virtute tua, et in qui prssdaris,nonndetipseprsedaberi s ' Isai.xxxm, 1.)

ira tua turbabis eos, etc. » (I'sal. i.xxxii, 13) Sanctua- Job etiam Anima, ail, vulneratorum clamabit,et Do-
:

rium autem Dominiest 17), quidquid Domino obla- minus inultum abire non patitur (Job. xiv, 12). Et
tum, ad cjus pertiuet domum. Bic enim habes, vere Tibienim, dicit Psalmista, derelictus ett pau-
:

Moyse dicente « Omncquod offertur Dominosan-

:
prr. pupillo tu eris adjutor (Psal. ix, 54).Haec pauca
ctum, sanctorum cst Domini, et adjus pertinetsa- rj itaque cum infinitis divinx lc^is testimoniis confe-
cerdotum (Lrv. svtn, 23). » Praeda vero quantum rens, sic exerce temporaliter militiam, utaatejnali-
Deo displiccat, audi « Proptcr miscriam itiopum :
ter viventem aequaquam pcrdas animam.
ct gemitum p»uperum nunc exsurgam, dicit Domi- Tit. III. — De arlifXcibus.
iius Psal. ii, c, d Exsurgens vero, iil est, ad vin-
.
5. Vrtifex es ? Audi Depreeatio artificum tn ope?
:

diciam sc praeparans, quid ipso agat, manifestat ralione arlis, accommodantes animam, et conquiren-
dicens: Dominus autem noo faciei vindictam ele- i, 5 iii lege il/issimi (Eccli. xxxvm, 39 ut intelltg -

ctorum suorimi clamantium ad se, el patientiam operibus te posse Deo offerra acceptabi-
ip-is iius
habebit in illisi amcn dico vobis, quia cito faciet lem laudem, oralioiium vidclir.l ,- llco acconiini'- i

16) Locus corruptus, vel hiulcus sensus autem

:
17 Uoc looo abusum videtur perstringere, quo
hic cssr videtur Itaque in : rebus Iiiijiis:ik»1i aulla oblalioues Dei ecclesiie faotae^militibus.seu nobili-
videturinterh ines esse distantia, seu nullumdis- lius laicis in bonoficiumtradobantur. Itainopusoulo
crimen. Non absimili sensu inferius oum. 17, s i
di moto Metrone num. 3, loquoos de \ ei ouensi
Di'uii'ninouiii cup. i, wrs. lii Nulla sil distantia s. Vitalis ejus redditibus
:
i ccle ia milite
penonarum qucritur. Conlcr iliid 16.
151 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 132
dare animam, legem requirere studeas Altissimi in A iibi ut dares concessit
Facultate, affeclu, atque
?

custodiendo scrmones ejus prascepti quod iit, si : solaminein laboribns cujus ope frueris?Ad postre-
ipsum artificium .dum adesttibiad corporissubsi- mum teoperante quis effectum tribuit operiPNonne
dium, satagas u sit aliquod ct animae suffragium. in mullis expertus es tuum laborem nil valere,nisi
Ex ipso denique fac eleemosynas, da Domino deci- ego salutem decreverim praestare ? Cum e duobus
mas. Memenfo quia ex omnibus qua? contulit, sem- alterum.id est in morbo consimili, rnedicamen re-
per quod suum est exigit. Time, ne si illi tuleris cuperavit ad vitam,alterum deslinavit ad sepultu-
partem suam, tibi potius adimas tuam.prscsentem ram, omnia vero hasc tibi unde? quibus tuismeri-
scilicet et futuram. tis? qua prarogativa? quo preemio? quibus obse-
— De medicd. quiis? Me ergo, me munerum largitorem, me ope-
Tit. IV.
rum inlelligons dispunctorem, ita hanc humiliter,
6. Et ut a genere, aliquem artificum commo- charitative, prudenter atque eautissime exsequere
nendo transeamus ad speciem, medicus es ? Audi artem, ut me utriquecogites prasenlem, quatenus
etiam juxta littcram tibi pra?cipientem Domi- et hic effectu potiri operis proficuo, et illic remu-
num : Medice, cura tc ipsum (Luc. iv, 23), id est, nerari pro labore merearis proprio.
dum in aliis curas segritudinem
corporum, salage 7. Discretionem quoque inter lucem ettenebras,
n
in te valetudinom mederi morum. Quod fit, si ipso inter veritatem et falsitatem, inter opera diaboli et
medendi ingenio servire studeas Creatori tuo ;
benignitatem Dei non modicam essc sentiens, quid
erga pauperes eo utens prascepfo, quod Dominus ad medicinam,quid pertineat cogitaad maleficorum
dicit in Evangelio C.ratis accepistis, gratis rfale
: fallaciam. Pigmentis (19) enim herbis, diversisque
(Matth. x, 8) ; erga divites iilo Apostoli (18) : Nemo creaturas speciebus ea in nomine ejus exsequi, quae
einumvcniat suum, quoniam vin-
in negotio fratrem peritissimorum ab eo inspirata invenit solertia, ad
dex est Domintis de
omnibus (/ Tliess. iv, 0) etc. ;
medicos ; auguriis, preecantationibus, vel aliis sa-
ut videlicet pauperibusgratispro Dei amore miseri- crilegarum observationum superstitionibusuti per-
corditer subvenias, divitibus vero pro
merccde ac- tinet ad mathematicos, vel Marsos(20).Methemati-
cepta medelam impendas, ne Deum vindi-
fideliter corum henus est in Africa, cui non nocent serpen-
cem eos circumvenicns sentias. At tu, non gratis, tes et quando volunt filios suos probare, utrum
;

inquis, accepi,ut dicis quiaet magistros mercede, ;

sui sint, an non, mittunt illos inter serpentes, et si
et species medicaminumpretio emi.vigiliis quoquo sunt extranei generis, illos devorant serpentes.Ali-
multisque laboribus.medicinffi infirmorumquecau- ter Psylli (21 Marsi fuerunt in Italia in-
in Alrica,
sa, saepissime afficior. Dominus contra: Sinc inc,'u\- cantatores serpentium, qui eos aut interficiebant,
quit, nihil potestis 15 faeere (Joan. 15, '). Aposto- C aut nocere non sinebant.Carbunculi enim, velmala;
lus quoque Quid habes, quod non acccpisti? (1 Cor.
: pustnL-e,quem malumvulgo dicunt malampnum 22)
iterumque :Quis prior deditei el retribeturei?
iv), 7.) remedium cst, ut dicunt, si herba, qua? specialiter
(llom. ii, 35.) Jacobus etiam Omnc, ait, datum : franciloquo dicitur radix(23 sermone,optimetrita,
pplimum, et cmne domim pcrfectum rfcsurstnn est atque extorta, cidem superponatur, usque ad eam-
(Zach. i, 17). Nam quasi te modo Deus conveniat, dcm qua 16posital'uerat horam supervulnusman-
quis tibi, inquiens, dedit. quam largitus es merce- sura, observato scilicet ut simul suecus radic sci- ;

dem?nonne ego? Magislrotuoscientiam instruendi, dcm inhaustum acgro tribuatur, ne scilicet virus
tibi intellcctum capiendi ? nonne ego ? An menle ad cor redeat introrsus, incessanterque usque ad
exeedit Omnis sapicntia a Domino Dco est ? (Eccli.
: horam qua positum est, paulatim, ne forsitan fa-
i, 1.) Voluntatcm quoque, qua te saltem pro mer- slidium generet,inesum quantum potest, sumatur.
cede doceret,si ego penitus avertissem, quis daro Quiddam veroinfandum.hicneccommemorandum,
poterat? Pretium pro medicaminibus collatum quis in schedula instar coronse conscriptum, et vulneri

(18)Legebatur illius apostoli, mendose. Correctio- incantandis serpentibus erant celebres, neminit
nem exigit contextus. Sicut in praeedentibus dixit. Plinius loco laudato.lllorum corporibus ingenitum
eo ulens prxceplo Evangelii, ita nic subaudilur iitcns tradebatur venenum, cujus odore sopiebantur ser-
fj
pr&eeplo ante voces illo apostoli. pentes.Marsi autem saliva serpentum morsibusme-
(19) Pigmentum pro potione medica ex diversis debantur. Hinc alitcr Psylli, aliter Marsi fuisse di-
speciebus confecta accipitur. cunlur incantatores serpentum quia Psylli serpen- :

(20) Erat in vulgatis Marsorum, corrupte nam ;

tes odore interficiebant, Marsi autem saliva eos
Marsi non in Alrica, sed, ut vel ipse auctor paulo non sinebant nocere.
post subdit, in Italia extiterunt. Cum vero ante (22) In historia translationis S. Augustini et so-
Marsos mox nominaverit mathematicos, mathema- ciorum saaculo Vl Benediclino a Mabillonio inserta
riiiiriun correximus. quorum genus.seu species part. ii. pag. 738, haac leguntur Carbunculus,quod
pe- :

euliaris in Africa hic describiiur. Hos quidem pro- inaltim Vranci per antiphrasin honum malnmnum
prio nomine non Marsos, sed 1'syllos in Africa post rocant. Hinc apud ltatherium corrigendum videtur
pauca nominat qufbus sane Plinius lib. vn, c. 2,
; quod malum pro qucni maluin, nisi relativum ijiicm
similia tribuit. Tradit enim Psyllos populos Af'rica3 ad carbutictiluin refercndum,et?7iofuw non substan-
a Psyllo rege nuncupatos, in more habuisse natos tivi.sed adjectivi loco accipiendum.et eum substan-
ob.jicereserpentibus^ut uxorum pudiritiam experi- tivo malampnum copulandum existimes.
rentur. 25) Radix Italiec radicchio, Latine cichorium.
(21)iPsyllorum Afriea?, et Marsorum Italije, qui
133 PILELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. I. 154

superpositum, licetidem videatur praestare.nullum A. etiam magicis artibusfiant: nam et magi Pharaonis
confert remedium, quia est maleficium, sed anima? siinilitcrserpentes fecerunt, etaliasimilia (Exod. vn.
lethale nimium affert periculum. Sed quid, quod 12). Sed illud est amplius admirandum, quomodo
talia verumpersa>pevidentur corporis sanitatcm af- magorum illa potentia, quffi serpentes faccrcpotuit
fcrre"? Ego, imo ipsa ratio econtra. Quid quod dia- ubi admuscasminutissimasdeventum est, omnino
bolus, cum numquam Domino steterit
in veritate defecit; cinifes cnim musculae sunt brevissimae,qua
teste, sa>pe videlurveradicerc? Nunquidnamobhoe tertia plaga supcrbus .Egyptiorum populus caedeba-
verbum cassabitur Veritatis dicentis: Ille homicida tur. Ibi certe defieientes magi dixerunt: Digitus

erat ab initio, elin vcritate nen stetit unquam, quia Dei esl hic{lbid., 19). Unde intelligi datur, ne ipsos
non est veritas in eol (Joan. vm, 44.) quidem transgrcssoresangeloset acreas potestates,
8. Yerum ne cx hoc te penitus ignarum errori in imam istam caliginem, tanquam in sui generis
relinquam, et aut mentiaris exsecranda ea cuilibet carcerem, abillius sublimisaetherercpuritatishabi-
Christiano ut decipias, aut opineris ut decipiaris, tatione dotrusas, per quas magicae artes possunt,
profero non ex mcis, sed ex illorum verbis, unde quidquid possunt, valerealiquid, nisi data desuper
non possis omnimo dubitare, quaedam, quibus ex potestatc. Datur autemveladfallendos fallaces, sic-
hoc caperepossis satisfactionemomnimodam. Dicit R ut in .Egypfios, et m ipsos etiam magos data est,
enim augustre recordationis Aurelius Augustinus in ut in eorum spirituum seductionem viderenturad-
libro de Trinitate quarto (c. 17): « Potestates aeria;. mirandi, a quibusfiebantDei veritatedamnandi;vel
superbre atque fallaces, etiam si quajdam de so- ad admonendos fideles, ne talc quid facere proma-
cietate etcivitate sanctorum,et de vero mediatore,a gno desiderent, propter.quod etiamnobisScripturre
sanctis prophetisvel angelis audita, per suosvates adedocendam, proban-
auctoritatesuntprodita;'vel
dixisse reperiuntur; id egerunt, ut per haec aliena dam, ruanifestandamqucjustorum patientiam. Ne-
vera fideles etiam Dei ad sua traducerent falsa. que cnim, parva visibilium miraculorum potentia,
Deus autem id egit per nescientes, utveritasundi- Jobcuncta quae habcbat amisit.et filiosetipsam cor-
que pcrsonaret iidehbus in adjutorium, impiis in poris sanitatem. Nec idco putandumest ististrans-
teslimonium. » Et istud quidcm ad illud edoccu- gressoribus angelisadnutumservirehancvisibilium
dum, eur plerumque [suppl. diabolus] videatur vera rerum materiam, sed Deo potius, a quo hase potc-

diccre. Cur autem salutem corporis videatur diabo- stas datur, quantum in sublimi et spirituali sede
lus aliquando prastare, audi ex verbis Marci mar- incommutabilis judicat: nani ct damnatis iniquis
tyris, ut in passione sancti ]cgiturSebastiani:«H;ee, etiam in mctallo servit aqua et igniset terra.utfa-
sinitur. Nec
hoc fraudis consilium
inquit, tota belli calliditas, ciant inde quod volunt, sed quantum
diabolicae. a suppliciis corpus eripere, et vitiis ani- C sane creatores illi maliangelidicendi sunt.quiaper
mam subjugare. Nos econtra contendamus hosti illosmagi resistentes famuloDei, ranas et serpentes
non cedere, corpus contemnere, animre subvenire.» fecerunt. eas ipsi creaverunt. Omnium
Non enim
Quod ita esseetiamexipsiusmendacissimi.per Bar- quippc rerum, quae corporalitcr visibiliterque nas-
corporeis
tholoma:um apostolumvi divinatorti, patetconfes- cuntur, occulta quaidam semina in istis
sione,sicut inejusdemsanctilegiturpassione.Eth.ic mundi hujus elcmentis latent. Alia sunt enim hsc
quidem(24) devoluntalefallendi verbis,etdecipicndi jam conspicuaoculis nostris ex fruclibus ctanima-
commodis 17 diaboli semper iniqua,qua saepe per tibus; alia vcro illa occultaistorum
seminumsemi-
falsa bona ad vera, Deojustepermittente, pcrtrahit na, unde 18 jubente Creatore produxitaqua prima
mala. Nunc de potcstate justa, qua same, Deo mise- natatilia et volatilia, terra autem primagcrmina ct

rante, nolens licet, fideles erudit ad bona,impios primasuigenerisaninialiii.Nequeeniintuni-iiiliuju-

perducit ad debita: istos, dum per hanc flagellati sceinodii'etusitaproductasunt,utincis,qua>produc-
corriguhtur; ilIos,dumhuie suliarii puniuntup.cum tasunt,visillaconsummatasit:scdplerumquedesunt
scilicet et per hanc decepti, ipai eam ascribunldc- congruie temperamentorum occasioncs, quibus
ceptori, aliqua,utinsuprailictoejusdem opcrislibro crumpanl.ctspecicssuasperagant.Ecccenimbrcvis-
ab eodem sunt posita Augustino,diccnda;qui-
tertio
fj
simus sureulussemcnest:namconvenientcrnianda
bussuadibiliusaliquidsircquiris,hominemcxccdere tusterraa, arborem facit. Hujus auteni surculi subli-
cupis, cum scriptum noveris: AUiora te ngqutBSieris liusseiucn.aliqund e.jusdeni generis granum est, el

(F.eeli. m, 22V [Auo., 1. iii de Trin. c. 7., « Video, in- aochujusquenobisvLsibile 25 .Jamverobuiusetiam
quit quibiisdam exhacrc anlepositis, quid inlinn.e grani smnen, quamvis oculis vidcre nequcanius.ra-
lamen conjicere possumus; quia nisi talis vis
cogitatinnipossitoccurrere,curscilicctistamiracula tione
islos.iluin per hane
(21) Construe. sic: Fa Imr padem de voluntate ad tona, pcrducil impios ad dcbila,
semjaer iniqua diaboli, vuluntatc, inquam, fallendi potestatem (lagellati corriguniur; Ulos,, dum nuu
verois, et decipiendi commodis, qua sKpeA Deo juste subacti puntuntur, cum scilicet et decepti
per hancpo-
qutbu
permttente, pertrabit ad vera mala per falxa oona. (estatem, cam ascribunt ipsi aecepton:
.\iuic aliijuu, iii posita suntab eodem vugustinoin Augustinos dicendis sirOqutris ainquid snaaibtfius,
supradicto libro tertio operis ejusdem, aliqua, in cupis excederehominem, eto. .

codiccs. hocusque
quam, diccnda >unt de pntestatc diaboli justa, qua 25) Melius plures Augustini
/-./

srrpc, Deci miscruntc. nolens licet, eruait fiddes nobis.

ISJ RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 156

esset aliquainistiselementis,nou plerumquenascc- A. pus, autquarumcunquererum quibuslibet succiset

rentur ex terra, quae ibi seminata non essent; ncc humoribus, vel ita positis, vel ita obrutis, vel ita

animalia tam multa, nulla marium feminarumque contritis vel ita commistis, quod[/. quaecumAug.]
commislione proecedentc, sive in terra, siveinaqua, animalia nasci soleant, quorum se quis tam demens
quae tamen crescunt, et coeundo alia pariunt, cum audeat dicere creatorem?Qnidergomirum,si quem-
coeunlibus parentibus orta sint. Etcerte
illa nullis admodum potest nossequilibetnequissimus homo,
apes semina filiorum non coeundo concipiunt, sed unde illi vel illi vermes muscaeque nascantur; ita
tanquam sparsa per terras ore colligunt. Invisibi- mali angeli pro sublimitatesui sensus in occultiori-
lium enim seminum creator, ipse creator cst rerum bus clcmentorum scminibus norint, underanaeser-
omnium; quoniam quieciraque nascendo exeunt ad pentesque nascantur,et haecpercertas et notastem-
oculos nostros, ex occultis seminibus accipiunt pro- perationum opportunitales occultis motibus adhi-
grediendi primordia,et incrementa debitaemagnitu- bendo faciunt creari, non creant? Sed illa homines
dinis, distinctionesque formarum ab originalibus quae solent ab hominibus fieri non mirantur. Quod

tanquamregulissumunt.Sicutergonec parentes di- si quisquam ccleritates elementorum (27) forte mi-

cimus creatorcs hominum.nec agricolas creatores ratur quod illaanimantiatamcito facta sunt; atten-
frugumquamvisillorumextrinsecus adhibitis moti -_ dat, quemadmodum ct ista, pro modulo facultatis
bus,istacreaudaDei virtus interius operetur.ita non humanae, ab hominibus procurentur.Unde enim fit
solum malos, scd nec bonos angelos fas est putari crc- ut ea corpora (28) citius vermescant aestate quam
atores,sedpro snbtilitate sensuset corporis,
(26) sui hieme; citius in calidioribus quam in frigidioribus
scminanobis istarum rerum occultiora noverunt, et locis? Sed hsc abhominibus tanto difficilius adhi-
eapercongruastemperationeselementorum latenter bentur, quanto desunt sensuum subtilitates.et cor-
spargunt.atqueitagignendarumrerumetacceleran- porum mobilitates in membris terrenis et pigris.
dorumincrementorum praebent occasiones.Sed nec Unde qualibuscunque angelis vicinas causas ab
boni haec. nisi quantum Deus jubet, nec mali ha?c elementis contrahere quanto facilius est, tanto mira-
injuste faciunt, nisi quantum juste ipse permittit. biliores inhujusmodi operibuseorum existunt cele-
Nam iniqui malitia voluntatem habet injustam ritates. Sed non est creator, nisi qui principaliter
suam; potestatem autem non nisi juste accipit,sive ista format; necquisquam hoc potestnisi ille penes
ad suam poenam, sive ad aliorum vel pcenam malo- quem primitus sunt, omnium quaa sunt mcnsuraej
rum, vel iaudem bonorum. » numeri et pondera; et ipse est unus creator Deus,ex
9. Itemque post pauca: (c. 9) « Aliud est, inquit, cujus ineffabili potentatu fitetiam, ut quod possent
ex intimo ac surnmo causarum cardine condere atque hi angeli, si permittcrentur, ideo non possint, quia
administrare creaturam:puod quid facit,soluscrea- C non permittuntur. Neque enim occurrit alia ratio,
tor est Dcus; aliud autem pro distributis ab illo cur non potuerint facere munitissimasmuscas, qui
viribusetfacultatibus aliquam operationemforinse- ranas serpehtesquefecerunt, nisi quiamajor aderat
cus admovere, ut tunc vcl tunc, sic vel sic exeat, dominatio prohibentis Dei per spiritum suum (29);
quod creatur. Ista quippeoriginaliteracprimordia- quod ctiam ipsi magi confessi sunt, dicentes: Dtgi-
liter in quaedam textura clcmentorum cnncta jam tus *20 Dei hic est (Exod.vui, 19). Quid autem pos-
crcala sunt, sedacceptisopportunitatibusprodeunt. sint per naturam.nec possint per prohibitionem,et
19 Nam sicut matres sunt gravidae fetibus, sic quid per ipsius naturaesuaeconditionem facerc non
ipse mundus gravidus est causis nascentium, quoe sinantur, homini explorare difficile est, imo vero
in illo non creantur, nisi ab illa summa essentia, impossibile, nisi perillud donum Dei, quod Aposto-
ubi nec moritur. nec nascitur aliquid, nec incipit lus commemorat dicens: Alii dijudicatio spirituum
esse, nec desinit.Adhibereautem forinsecus causas (l Cor. xn, 10). Novimus enim hominem posse
accidentes, quae tametsi non sunt naturales, tamen ambulare, et ncque hoc posse nisi permittatur;
secundum naturam adhibeutur, ut ea quae secreto volare autem non posse etiam sipermittatur. Sicet
naturaesinu abditacontinentur, erumpunt quodam- illi angeli quaedam possunt f&cere, si permittantur
modo, et foris creentur, explicando mensuras, et n ab angelis potentioribus ex imperio Dei; quaedam
numeros,et pondera sua quae in occulto acceperunt vero non possunt, nec si ab eis permittantur, quia
ab iiio, qui omniainmensura etnumeroetpondere ille non permittit a quoillisesttalis naturae modus,
disposuit (cap. n, 21), non solum mali augeli, sed qui etiam per angelos suos et illa plerumque non
etiam mali homines possunt, sicutexemplo agricul- permittit, quae concessit ut possint. Exceptis igitur
turassupra docui. Sed nec de animalibus quasi di- illisquaBusitatissimotranscursutemporumin rerum
versa ratio moveat, quod haheant spiritum vitae naturae ordine corporaliter fiunt, sicuti sunt ortus
cum sensu appetendi, quaesecundum naturam sunt, occasusque siderum.gejierationes et mortes anima-
vitandique contraria; etiam hoc est vidcre quam lium, seminumet germinuminnumerabiles diversi-
multi homines novcrint,exquibusherbis aut carni- tates, nebulae et nubes, nives et pluviae, fulgura et

(26) Haec lectio videtur melior quam in vulgatis (28) Apud eumdem Augustinum eadem corpora.
Augustini: si pro subtilitate. (29) Apud eumdem per Spirttum sanctum.
(27) Melius apud Augustinum, incrementorum.
137 PR/ELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. I. 154

tonitrua, fulminaetgrandines, venti et ignis.frigus A tum vituperabiliores viros,quiaperditissimos, deci-

omniataliajcxceptisetiam illis, quaein
et ffistus, et inquam, talium videnstanta miracu-
pientes: quis,
eodem ordine naturaerarasunt, sicutdefectuslumi- lorum hoc per da?mones) flagellari
potentia (et
num et species inusitatae siderum, et monstra, et aliquem, sicut Job illum admirabilem, horlaretur
terra? motus, et similia: exceptis ergo istis omni- dicere, imo crederet juste dici: « Dominus dedit,
bus, quorum quidemprimaetsumma causanonest Dominus abstulit; sicut Domino placuit, ita factum
nisi voluntas Dei: unde et in psalmo cum quaedam est (Job i, 21) »: quin potius non solum malignis
hujus generis commemorata essent: Ignis grando, angelis, sed etiam quibusdam miserrimis homini-
nix, glaeies, spiritus tempestatis (Psal. cxlviii, 8); bus illud ascribens, quemlibet immissorem(32),aut
ne quis ea vel fortuitu, vel causis tantummodocor- propulsorem, ut dicitur, tempestatum evocari (s3),
poralibus, vel etiam spiritualibus, tamen prneter donisque, ut hoc mederi dignaretur, placari; ut vi-
voluntatem Dei existentibus agi crederet, continuo delicet Mercurius socios Ulyssis tactu quondam
suljecit, Qum faciunt verbumejus. Scdhis, ut dicere caducei. N'e dicam enim de tanto tants gloriae, ut
coeperam; exceptis, alia sunt illa qua?, quamvis ex beati Job fuit, damno.hoc non facerent de vilissima
eadem materiacorporali,ad aliquid tamen divinitus recula, hoc est, vel cultcllo vel corrigia; id saepe
annuntiandum nostris sensibus admoventur, quai n vidimus fieri ab his, quibus in corde illud nostri
proprie miracula et signa dicuntnr. » istius jam sarne fatinon sonuit Augustini: « Gaudes
Habes hic tanti auctoritate doctoris, et multa
10. quia restuas invenisti, non es tristis quia tu per-
posse doamones per angelicam illam suam naturam, isti; multo magis periret tunica tua, quam anima
qua3 etiam non possunt per prohibitionemdivinam; tua. » Et illud Psalmistas: « Confundanlur omnes
nil vero posse, nisi data desuper potestate, vel ad facientes vana iPsal. xxiv, 3) : » Apostoli etiam de
fallendos fallaees, sieut .Egyptios,quorum similes culpa scilicet valde minori: « Dies, » inquit, « ob-
sunt, qui fallacias diaboli aut venerantur tanquam servatis et mcnses et annos, timeo ne sine causa
divinas, aut desiderant tanquam proficuas, cum laboraverim in vobis (C,al. iv, 10). » Et illud de
multum etiam illis suntdetestabiliores,quieasexer- Regum lib. iv: « Xunquid non est Deusin Israel.ut

cent, imo per quos exercentur, tanquam virtutes; eatis ad consulendum Belsebutb Deum Acharon? »

vel ad admonendos vel ad probandosfideles: admo- Quamobrem hsec dieit Dominus Ochoziae regi: « De
nendos, ne similiafacerecupientes, eorum effician- leetulo superquem ascendisti non descendes sed
tur similes; probandos vero, ut his eruditi, exer- morte morieris (71' Reg. i, 16). »
citati, atque manifestati monstrent, quantum ll.Eteccehoc exemplo, cum per talia sanari
diabolo erecti [f. erepti], Deo vero sint subjecti. plerumque quidam videantur, Dei scilicet aut mise-
Quis enim eorum, qui hodie in talibus usque C ricordia ad pocnitentiamexspectati, aut justitiasibi
ad perditionem animae intantum decipiunlur, ut ipsis derelicti, quid mereantur Dei judicio cempre-
etiam eis (30), quas ait Gen. Herodiam illam Ba- hensi. Si enim justus judex cuncta in hoc sasculo
ptistac Clxristi interfectricem quasi reginam, imo vindicaret, illo ultimo judicio opus non esset; si
deam 21 proponant,asscrentestertiamtotiusmun- autem nullas res humanascuraret(34), nulluspene
di illi partem traditam, quasi hajc mcrces fuerit crederet. Non convenire igitur scias juxtacujusdam
prophete occisi; cum potius sint daemones tali- s-ipientissimi sententiam.vilissimorum spirituumte
buspraestigiis tnfelicesmulierculas (31),hisque mul- pr.esidia eaptare, quemsapientia inhanc vult cxcel-

(30) Luxatum hunc locum credit Hieronymus Tar" ctoribus, quos Baluzius in notis ad Agobardum
tarottus in opere Dei congresso nolturno delle Lamie laudat, Tempestarii vocabantur. Eumdem errorem
lib. i, cap. 5, et post relativum quas deesse putat iterum refellit Ratherius serm. i, de Ascensione
aliquot voces.quibusnorturnus Lnmitarum congres- mim. 4.
sus indicaretur. Herodiadem enim nocturni hu.jus- (33) credit, vel aliquid simile. Construe
Subaudi
modi congrcssus prresidem plures tradidcre, quos autcm, explica: ijuin potius ascribens illud (id est
et
ille diligenter collegit. Qui si pro quas quispiam le- flagellari aliquem. sicut Job iagellatus fuit) ascri-
gat de qwbus? Quisporro sit Gen. hoc loco laudatus, bens, inquam, non solum malignts angelis, sed eliam
reperire non licuit. llla, cui Ilerudes terliain regni r. miserrimis quibusdam hominibus, credit quemlibet
sui partem sedaturumspopondil,non Herodias.sed immissorem, eut propulsorem, ut dicitur, tempe-
llerodiadis lilia fuit. Cuin vcro in Evangelio filiae statum, evocari donis, ut hsc dignaretur (f. digne-
hujus nomen non legatur, auctor ille ignotus Gen. iur) medcri, ut videlicei Mercurius tjuondam sana-
ex quoRatheriushaec sumpsit, idem matrisac lili.e vit socios Vlyssis taeiu caducei. Etenim ne dicam de
nomon credidit. damno tanto glorim tantos, ul fuit darhnum II. Job,
(31) Construc: sint icemones decipientes talibus non facerenthoc de vilissima recula, hoc estvelcul-
prasstigtis muliercuku, eto. tello, vel corrigia, eum perduntur (non facerent
(32) Hic eorum crror perstringilur, quibus cuiu hoc, inquit, idesl ex prsaeedentibus non hortarentur
persuasum cssct quosdam homines emittendarum, dicere, neecrederenl juste dici, Dominus dedit, Do-
et depellendarum tiimpestatum virtute pollciv, i|i- minus abstulit, etc.) vidimus idseepe fieri (nimi-
sis dona largiebantur, ul easdem arcerent. Error ruin recurri ad superstitiones, ul invemantur, quas
hujusmodi s.-eculo prcecederiti ita invaluerat, ut amissa fuerunl nh his quibns illud noslri isliusjam
contra eum Agobardus episcopus Lugdunensis li- swpe fati Angustini non sonuit incorde: Gaudes qnia
bellum scripserit, cui titulus: Contra insulsam vul- rc.i tuas invenisti, ctc.
gi opinionem de grandine eltonitru. [lli homines (34) Vulg. mendose eum^curare. Exigente con-
ab eodem Agobardo et ab aliis ejusdem eevi au- textu et sensu emendavimus.
 :

159 RATIIERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 1C0

lentiam componere, nt Deo similem. quantum sci- A proximo in temporc necessitatis illius; quia faeit mi-
ad ejus spectat conccssionem, possit efficere;
licet sericordiam. qui feneralur proximo, et qui prcevalet
eamquementium naturamesse,eodem ipso docente, manit, mandata servat (Eccli. xy, 2). Voca igitur
perpende, ut quoties abjecerintveras, falsis opinio- Christum ad domum tuam,praeparaei conviviumet
nibus 22 induantnr; et illud magis cxerce, quod, cocnam, pedes lava, lacrymis riga, capillis terge,
ut in primordio locutionis suggessi, a Deo inspira- pasce eum, vesli, ealefac, pota, hospitio suscipe,
torum medicorum vera. quia probatainvenit soler- non dedignabitur ad donum tuam divertere; imo
tia, quam quod infelicium meretricularum diabolo frontuose ingerit se; ipse quotidie ut suscipiatur
acta conjectavit dementia. Ita fitut nulla infidelita- rogat, cum tu debercs cogere; consulit non suae
tis caligo verum quo videri quidpiam solet
illum, indigentiae, sed tu.u avaritiae: tum demum ad do-
agendum,confundantintuitum;et propter sopienlias mum ejus propera.discipulosejusalloquere, mune-
bonum, et mcdelae a Deo concessse subsidium are- ra, deprecare, ut tibi veniam; tibi consilium, tibi
gibus, imo, ut legitur, a Rege utique regum om- indulgentiam Deo exposcant.
ct ipsi praebeant, ei a
nium, tam temporale quam aeternum accipies do- Perpendc dum domi congeris lucrum, quantum
num {Eceli. xxxvm. 2-8); disciplina quoque exal- anima; comparas detrimentum. Quid enim, ait Do-
tabit caput tuum, et collaudaberis in conspectu n minus, prodest homini, si universum mundum lucre-
magnatorum; ad agnitionem hominum virtus tua tur, animw vcro sua: detrimenlum patiaturl (Matth.
erit, scientiam quoque tibi Altissimus honorari in xvi, 75.) Et Apostolus: Mundus, inquit, transit, et
mirabilibussuis dabit; inhiscurans mitigabis dolo- concupiicentia ejus (I Joan. n, 17). Verere ergo, ne
pigmenta suavitatis, et unctiones con-
rcs ct facies dum insatiabiliter inhias transitoriis, priveris man-
non consummenturoperatua, sed
ficics sanitatis,et suris. Esto potius tibi bonus medicus; de instru-
pax Dei semper erit super faciem terrse tuae. mento avaritiae subsidium confer animoe; Facitc,
Tit. V. — De ncijotiatoribus. inquit Dominus, amicos vobis dcmammona iniquila-
12. Negotiator es? Audi: Propter inopiam multi tis (Lttc. Nec hoc dicens hortatur ad frau-
xvi, 9).
dcliqucrunt, et qui qutvrit locuplctari, avertet octt- dem,sedpostquam fraudem fecisti, invitat ad emen-
lum suum. Sicut in mcdio compaginis lapidum jia- dationem. Verbi gratia, debuisti quidem nil rapere,
lus ftgitur, sic ct inter mcdium venditionis et emptio- nil malo ingenio congregare, neminem inaliquo ne-
nisangustiabiturpcccatum.Contereturcumdelinqucnte gotio circumvenire, certus, pra?dicente et testifi-
delictum. Si non in timorc Domini tenueris te insltin- cante Apostolo, vindicem super hoc omnipotentem
ter, cilo subvertetur doiiius tua (Eccii. xxvn, 1); Dominum csse (/ Thess. iv, 6), diei victu contentus
idemque: s/varo nih.il cst scelestitts. NU iiiii/iiitis manerc, a Deo omnia sperare, qui ipsa quoque vo-
quam amare pccuniam; hie cnim animam suam vena- <-"
latilia pascit quotidie-(jl/af//i. vi, 26); quod ipse de-
lcm babcl (Ercli. x, 9). Dominus autem in Evan- disset, cum gratiarum actione et ipse surcere, et
gelio; Intuemini, ait, ct cavete ab omni avaritia; aliis participare: quod dare noluisset, nec cupere,
quia non in abundantia cujusquam vita hoiuinis est sed ipsius justitiam glorificarc.
super lerrain cx his qiar possfflet (Luc. xu, 15). Item- Scd quare hasc transgressus rapuisti violen-
\k.
que qui supra; Mttltos, inquit, pcrdidit aurum ot- usuram et superabun-
ter congregasti fraudulcnter,
que argentum (Eccli. vm, 3); et: Viro cupido ct dantiam amasti, ingenio tuo te concessisti, Deo
tenacisine ralione cst subslantia, et qui acervat injuste, cuncta licet indigno danti ingratus exstitisti, alii
aliis eongrcqat, etin bonis illius alius liixuriabiliir secundum Domini preeceptum non communicasti;
(Eccli. xiv, 3): rursumque: Difficile, ait, exuilur qnod dare illi non placuit, sacpe quaesisti, nec
nogotiator a ncgligcntia, et non caupo a
jitstiftcabitur adeptus multoties murmurasti? Post ha;c omnia,
peccalis labiorum (Eceli. xxvi, 28). His itaque sic se quae minime debucrant contingere, non adhuc
habentibus, perpendc, qufeso, quam periculosum te vult perdere.Monslrat tibi divitias bonitatis su;e,
animaetuie sortitus sis officium; et scito te, paulo et de ipso veneno avaritiae antidotum tibi conficit
licet excusabilius, cum prtedonibus appellari pu indulgentioe, ut tltint defeceritis, inquiens, ircipiant
blicanum. Vitio enim te deservire, nec modico, vos in aHerna tabcmacitla xvi, 7). Illis ergo
D il.iic.

id monstrat vocabulum.quo teamultisvocari audis male qu.Tsitum,pejusinventum, pessime congrega-

cupidenarium (35) Radix cnim omnium malorum, tum croga, qui cum defecerit vita, tibi in ccclis red-
Apostolo teste, cupiditas [I Tim. vi, •)()), dere tributa, cempensare collata, coadunare, imo
13.Attamen ne despcres, quia scriptum est centuplicarc valeant dispersa. Observa tamen, ut,
Heitcdiclio Domini supra caput vcndcntittm (Prov. si fieri qotest,id est,sipraesentessuntquibusaliquid
ii, ?6); sed considcra quorum. Fac itaque, dum tulisti, et copiafavet, primitussecundum Zachaeum
adhuc dies est, quod 23 tibi suggero: Fencrure (Ibid., 19), etsi non vales, aut voles quadruplum,

(35). Lcgebatur cupcilintirittm. Verum hasc vox a dunl. Correctioncm cupidenarium Ratherii sensui
contextus sentcntia abhorrct. Nam cupedinarii Do- congruentem induximus. Ugutionis enim codices
nato interpretante in Terentium venditores esculento laudati a Cangio habent: Cupidcnarius mercator
rum et poculenlorum appellantur, qui scilicet cu- cupidus denariorum.
pedia, id est, cibos lautiores et vina rariora vcn-
161 PKJELOQUIORUM LIBHl SEX. — LIB. I. 162
saltem restituassimpIum.Mementoetiam quot per. A rius judicare peccato, qui non habet undejudicetur
juria in ipsa taxatione, quot mendacia in ipsa pro- ex suo.Audi denique ipsum Xolite,inquit,judicare, :

tuleris auctione super bis consule, sciens

; et tibi et non judicabimini ; nolite condcmnare, et non
con-
veracissime patrem mendacii diabolum esse (Joan. demnabimini [Mattk. vn, 1). Audi et alium, sed ta-
viii, 44), ipso Domino testante, qui et per legem men ab ipsius spiritu doctum : Noli, ait, qucrere
cognoscitur clamasse : .Voh pcrjurabis in nomine Vo- fieri judc.r, nisi forte valens virtulem irrumpcre ini-
mini Dci tui (Lcvit. xix, 12) ; et pcr semetipsum : quitatis. ne forte extimescas faciem po'entis, etponas
Ego aulem dico vohis non jurarc 24 omnino (Mattk. scandalum in sequitate tua Eccli. vn, G . At tu, ita,
y

v, 34) unde et idem sapiens qui supra Potius

; : inquis, h«c tua videntur verba sonare, quasi Dcus
furquam assiduitas viri mendacis
inquit, ; perdilio- judices omnino nolit esse. Ubi ergo lex ? Ubi fas ?
ncm tamen utriquc hxreditahunt (EccU. xx, 17) ;
Ubiipsa inter bouum malumquediscretio?Omnibus
itemque Jurationi non assueseas os tuuni ; multus
: licebit quaelibet impune agere furtum a?que lauda- :

est cnim casus in illa. Xominatio vero Dei non sil bitur, ut datum : vitia cum virtutibus pari corona
assidua in ore tuo. et nominibus sanetorum non eoin- gaudebunt. Quis intcr fratres ha;reditatom dividet?
miscearis, quoniam non eris immunis ab eis [Eccli. Quis viduam a calumniatore, virginem a raptore
xxin, 9). Alibi quoque Loquela, ait, multuin ju- defendet Quis inopem tucbitur? Xon, inquitDeus,
?
:
R
vans, horripilationem capiti statuet Eccli. xvn, 25). 25 pirohibeoin
praesenti s;eculo aliquod interhomi-
Horripilatio vero, id esthorror pilorum, qui ex su- nes essejudicium; sed praedicopericulum.utoaveas
bito pavorc, vel nimio rubore solet contingere,sivis peccatum; Quod enim periculosum est uni, non dc-
nosse ubi contingat, maxime audi Apostolum : bet passim a multis ambiri.
Horrendum est, inquit, incidere in manus Dei viven- 17. Denique considerans, vix unquampotuijudi-
ti< llehr. x, 31). Et Job de loois pccnalibus : Vbi cem cernerc sine cupiditia. Et ccrtc ipsa non di-
iiulhis, ait, ordo, sed sempiternus korror inhabital scernit justa, imoobc.-ccatjudicum corda.Voloergo
{Joh. x, 31). Scd nc forsitan minus nostra auctori- esse judices, non pra?dones volo judices, non ra- ;

taie,quoe nulla est,ductus,consiliuma nobiscapere ptores volo judices, non calumniatores; volo judi-
;

nolis, audi qurcdam verbaipsius Spiritus saneti;ut ces, sed veraces volo judices, sed non divitiis in-
:

et habentur in agiographis,tua; saluti congruentia. hiantes.Etenim quidam amicum suum departiendo

In tota, inquit, anima iua tiine Deuin, et sacerdotes onere potestatis consiliaturus Constitue, ait, ju- :

illius sanciifica. ln omni virtutc tua dilige cum. qni diees qiii odcrint avaritiam (Exod. xvm, 21).
te fccit, el ministros illius nou derelinquas. Ilonora Sapientias quoque liber ita incipit. DUigite jusli-
Deum c.c tota anima tua, ct konorifica sanerdotes, et tiam, qui judicutis terram (Sap. i, 1). Jesus quoque
propurga te cum brackiis: da illis partes primitiarum, G Glius Sirach ait. In judicando esto pupillis mise
sicut mandalnm cst tihi, ct de negligeniia punja te ricors ut pater, et pro viro matri eorum, et eris tu
cuin paucis [Eccli. vn, 31). Porrige pauperi manum vcluti filius Altissimi obediens, cl misercbitur tui
tuam, ut pcrfuiutur propitiatio, ct benedictio tua magis quam mater [Eccli. iv, 10). Dominus quoquc
(Eccli, viii, 1). Non liliges cum homive potenle, ne in Deuteronomio Maledictus qui pervertit judicium
:

forte incfdas in manus ejus : non contcndas euin viro adveihV, jmpilU, et viduse Deut. xxvn, 19). Itemque
locuplcte, ne forte econtra consiituas litcm lihi. Mor- qui supra « Ne relinquas retro tihi maledicere
:
;

luo non prohibeas gratiam, nec dcsis plorantibus in maledicenlis enim tibi in amaritudine anknae exau-
consolatione, ct cum lugentibus ambula [Eccli. vn. dietur precatio illius ; cxaudiet autem illum Deus,
37-ln . Xon lc pigeat vhitarc infirmum : ex his cnim qui fecit illum (Eccli. iv, 5); »et rursus:«Noliamare
in dilectione firmaberis. Quid magis? In omnibus mendacium adversus fralrem tuum; neque alligcs
operihus tuis memorare novissimo iua, ct in seternum duplicia peccata nequc enim in uno eris im-
tibi ;

non peccabis. munis (Eecli. vil, 13). » Psalmista quoque isquc- :

Tit. VI. —
De eausidicis . quo, inquit, jwlicatis iniquitatem, et facics pec-
15. Causidicus vel advocatus es ? Cogita cujus catoruni sumitisf fudicate egenp et pupillo, hnmilem
sortitus sitagnomen, et tam bon.-e rei ministrum q et pauperem justificate ; eripite pauperem, ct egenum
te exhibe Qdelem.De Domino cnimdictum est, quia ./,' iiuriu peccatoris liberate [Psal, lxxxi, 2). Alius
advocalum cum babemuaapud Patrem. Dissimula vero Non assumas inquit, personam puuperis in
:

quoque aliqnando causationem ob conservandam judicio [Eccli. xxxv, 10). Quod tunc obscrvau-
dilectionem. dum scias, quando dives justam, pauper injustam,
Tw. VII. — Dejudicibus. ut assolet, habet oaueam. Item idemqxie « Auditc, :

16. nos comitem dicimus

Locotheta(46), qucm et qupdjustum est judicato, sive civis sit ille, sivc
palatii, pr.xfcctus aut judex es? Considera quemet peregrimjB : aulla diatantiasii peraona^ttm.Itapar-
tu habiturus sis dispunctorem vcl judicem perpen- : vum audietis ut magnum, nec aecipietis oujiisd; un
de quam gr.ive tuleris juguiu, et puta quod non sit pcrsonani in judicio, quia Doi est judioiuni
gravius ullum.Illius enim solius cst,libcrc dc alte- I, 16). » Judcx vero dicitur quasi jus dicens ;.jii9

(96) Vocem Locothcta Ratherius a Gra?cis sumpsit, apud quos is XoyoOett,;, is est, qui rationem judi-
cando docernit.In Langobardorum legibua locopositus, ve] loct terwtor appollatur,
 :

163 RATHGRII EPISC. VERON. OPP. PARS 1. 164

vero dicere, juste est judicare. Deniquc audi quem- A suimet vocabulum incessanterrcm urget curari ter-
dam, de cujus aucturitate non dubites « Bonus, m- : renam, miseram miserrime negligi cogit animam.
quit, judex nil debet arbitrio suo decernere, nec Ad illud enim, veiuti ad quoddam asylum, omnia
domesticae voluntatis proposito aliquid judicuro.nil confluunt genera vitiorum, et dum illius officii sit

paratum et meditatum domi proferre <37), sedjuxta omnia vitia ulcisci, nullum invcnitur, quo non con-
lcges et jura runcta pronuntiare, decrelis obedire, stetreum illum teneri. Nam lures procuratoris est
nil propriae voluutati indulgere. » Et, o quam bene tradere carceri, cum pene nil aliud videatur ipse
ipsi haic dicens voci concordat summi et solius sine quotidic, nisi rapinam
fraudem sectari.etin com-
et

mendacio judicis ita dicentis : Sicut audio, judico paratione mali levius est, ut autumo, absque vio-
(Jovn. v, 30). Et tu itaque sicut audis, judica ; et lentia quoelibet furari, quam cum tormentis ab ali-

rerum natura,decerne.Cave tamen

sicut sese liabet quo, quod detur, exigi ; levius penuriae necessitate
nec aliquem capias in verbo, Pharisseorum exem- quaevis latrocinia exercere, quam cupiditatis ardore
plum aspernare, qui insidiantes obscrvabant, quo- fraudem aut seniori (40), aut alicui alteri, autcerte
modo Dominum caperent in sermone (Matth. xxn, sibi ipsi inferre, in quo ct perjurium incurrere,
13). Memento te non solum in sermone, sed etiam nec furtum videalur cavere; quodapprobat Sapiens,
in multisoffendcrequotidie.ipso omnium justissimo p qui dicit Potior fur quam assiduitas viri menda-
judice spectante. Juste etiam cum judicas, cave 20 pcrditionem tamen utrique hu3reditabunt(E<T/''.
cis;

procmium ne exigas, aut aliquod servitium,ne dete xx, 'i~) » itemque de malaperjurii » Vir, ait,mul-
; :

conqueri Dominus videatur dicens Populum meum tum jurans replebitur iniquitate, et non discedeta
exaclores svi spoliaverunt (Isai. m, 121 Audi domo illius plaga, et si frustaverit, delictum ejus
potius "praecipientem ipsum Juste, ait, quod ju-
: super eum erit ; et si in vacuum juraverit' non ju-
stum est exsegueris (Deut. xvi, 20). Injuste enim stificabitur:replebiturenimtribulatione domus ejus;
quod justum est exsequitur.qui proemium projusto 27 et si dissimu!averit,delinquet dupliciter (Eccli.
opere expetens, ;'psam justitiam vendere non vere- xxiii, 12,13). » Dissimulare vero perjurium, estarte
tur. Sed suffieiat istud modicum,nam si pleniusvis jurare. Dupliciter vero delinqnit.qui hoc agit.quia
instrui, lege libellum tibi congruentem Isidori. et Deo,cujusconspectum non abhorret, etproximo,
Tit. VIII — De testibus. quem fallere non timet, reus tenetur. Dupliciterde-
18. Testis es? Cave illud dicentis : Testis falsus linquit, quia et fallaciae et perjurii notam incurrit.
non crit impunilus (Prov. xix, 5). Nam cum juxta 20. Procurator adulleros et meretrices poenis de-
cujusdam carinen. putat.cumtotaejusvitaebrietati cceterisqueluxibus,
Vera tacens et falsa loqoens utrique (/. quoque) aequiter quae adulterii et fornicationum solent essefomenta,
Hic quia nou prodest.hie quod obesse cupit. (erreut; spurcissime deserviens, eadem illum agere, quae in
Flagitiummajus sestimo nullum quam falsumte- aliisdamnat, perspicacissime demonstret. Ad cu-
stimonium,quiaetDomino,inquempcrjurat,etjudi- mulum vero perditionis,si fortealiquistalium.quod
ci,quem fallit, et oinnem cjusculpam sibi congerit, offerat, invenit, statim et ipsum criminis ultorem
etproximo quem lsedit, et omnem ejus calamitatem acquirit tutorem ; sicquein illocompletur, quod in
anima8su33infligit,reustenetur.Fo«7i«s estquoque,ut Psalmo legitur ita Si videbas furem, carrebas cutn
:

quida.ma.it,vilarediscordem,quamdeclinare faliacem. eo,etcum adulteris portionem tuam ponebas (Psul.

Tit. IX. — Dc ministris publicis. xlix. 18). Quidmagis? Brevitcr praestringentes di-
19. Procurator, exactor,quod gastaldus (38) usi- camus tale hujusmodi negotium, ut quasi e
esse
tato multis, Franciloquovero major dicitureloquio, multis militibushominumunusvidealurassumi,qui
sive thelonearius, vel cujuslibet aiterius publicae ob aliorum emendationem vel commodum aeternae
functionis ministeres?Consideracujus rei ministerio tradi debeat perditioni.Sed quid facio, qui id ipsum
fungeris, sciens veracissime dictum, quia cui plus genusofliciivideoa quibusdam pretio captari?quid,
committitur, plus ab eo exigitur (Lue. xn, 48), etiam inquam,inde? Nunquam ne vidisti ab aliquo resti-
cum usura poenarum.Ideo autem in principio monui culos erui, quibus funis, quoappenderetur, deberet
considerari ministerium, quia diversa novi genera
fj fieri ? Hujusmodi ergo vecordise technam et istius
ministeriorum,et leviora quidem alia, alia verogra- miserrimi ascribe (41).
viora; inter quaenullum seio ipso, quod curaturam 21. Sed ne more Pharisaico, dum vehementer
(39) Italici dicunt, gravius. Ipsum enim, dum juxta carpimus facinus, dcsperationem emendationis in-

(37) Male in vulgati dona proferre. gebatur. Hac de causa in privilegio Federici impe-
(38) VvHg.gest aldus, mendose. Gastaldi apud Lan- ratoris, quod Thebaldo episcopo Veronensi conces-
gobardos dicebantur locorum, villarum ac praedio- sum fuit anno 1 154 ex originali legendum Mediela- :

rum pra>fecti, rerum dominicarum procuratores ; tem tholoneimercali publici Brixiani,quod Curaturatn
Francis autem majores, id est majorem domns.Qui dicunt : ubi apud Ughellium tom. V Ital. sacr.,col.
exigebant tributa, theleonarii vocabantur. His aliqua 795, mendose legitur guod curatunas dicitur.
:

jurisdictiocompetebat,utexsequentibus liquet.Hinc (40) Scnior pro domino accipitur. Vide inferius

etiam Hinemarus opusc. 85,jutlices sxcularc nominat not. 28. Mox vulgati perperam Polius furem. Emen-
Helmigarium mercati palalii thelonearium, et Flo- dationem vulgata versio suppeditavit.
Iharium ac Vrsioncm vitlarum regiarum majores. (41) Gonstrue et explica. Ascribe crgo et tccltnam
(39) Curatwa erat vectigal, quod e mercatis exi- (seu dolumj iuius miserrimi (qui ob pretium officio
 :

165 PRiELOUUIOUUM LIBRl SEX.— LIB. I. 166

cutere videamur,divitias bonitatisDei monstrantes, h_plicamini,et repiete terram, ef subjicite eam, ct domi-
etiam tu quomodo salvari possis pandcmus. Ante namini piscibus maris, et volatilibus coeli, et bestiis
omnia hoe tibi damus consilium,ut si aliquo modo terrse [Gen. i,28) . ut intelligas- homines non homi-
vales, ab isto tc mortifero excutias laqueo, et sic nibus, sed volatilibus, bestiis et piscibus esse pra-
demum ad pcenitentia; medicamina confugiens.pro lalos.nmnesque a Deo natura acquales conditos,sed
modo medelam quaras satisfactionis.Quod
crirninis ina?qualitate moruin faciente, aliis alios intantum
si non vales omnino,cum magnotremore quodpr»- suppositos, ut plerumque aliqui dominentur etiam
ceptum est exsequcns, -cave ante omniu crudclita- mclioribus. Unde et majores, eos,qui ca;teris prin-
tem, inde fraudem, hinc cupiditatcm et rapacita- cipabantur, patres patria>, dictalores, et consules
tem, non minusque ebrietatem, postrcmo illum qiiam regcs appcllare maluerunt, invidiosum fore
Psalmi versiculum, quem protulimus, videlicct ne censentcs, si dicerentur homincs, vcluti pecora, a

aliquo pretio illectus,autveluti quadam misericordia quolibet regi. Meminisse autem, ut et Gregorius
deceplus, furtum aliquod tegas,aut quodlibet.quod dicit tibi, oportet,sanetos Patres nostros
non reges
insequi debeat,crimen defendas.In ulciscendis vero hominuin,sed pastores fuisse pecorum.Augustinus
criminibus,ita quod ministcriocongruit,exsequere, quoque de aequalitate natura, ct sociali vinculo
ul nunquam cxcidat memoria quod Dominusinpa- p amiciti;c (n. I) : « Quoniam, inquit, unusquisque
rabola omnibus protulit.tibi maxime.cujus finisest homo humani generis pars esl.et sociale quiddam
iste : Serve nequam, nonne oportuil et te misereri est humana nalura, magnumque habet et naturale
conservi tui,sicut et ojo lui misertus sumlTunc iratus bonum, vim quoque amicitiaj ob hoc ex uno Deus :

tradidii cuin torloribus (Matth. xviu, 32). Sed et omnes homines condere, ut in sua societate,
voluit
illud quajso memineris srcpe : Qui sinc peccato cst non sola similitudine gcneris,sed etiamcognationis
vestrum,primus in illmn lapidem mittat (Job vm,7) vinculo tenerentur. » Beatus quoque Leo papa, id-
et inter agendum, suffragium tibisempcr adbibcre ipsumluculentissimeexsequens:«Simul,inquit,cum
ne cesses eleemosynarum. His forsitan cum humi- servis habemus,quod ad imaginem Dei conditi su-
litate cordis pias omnipotentis aures pulsantibus, mus, nec carnali a nobis, nec spiriluali nativitate
mereberis aliquando,ul ad te ipse venire, et per sc divisi sunt.Eodem spiritu sanctilieamur, eadem fide

siculZachamm etMatthrcumvisitarete atquecurare; vivimus,ad eadem sacramenta concurrimus.»Seve-

olim salvum posse fieridesperaverant,
et his qui te rinus quoque Boetius disserens de eodem negotio
28 dignetur respondere : Quia non veni vocare ju- plurima, qua? c.ecis etiam valeant esse perspicua,
stos, sed peccatores in poenitentiam (Matth. ix, 13). concludit ita « Si primordia vestra. inquiens, au-
:

Tit. X. — De nobihbus. 29 degener exstat,

ctoremque Deus spectes,nullus
Patronus (42), sive, ut usitatius a multis dici U invitus pejora fovens,proprium ne deserat ortum.»
22.
ambitur, senior es?Audi Qiuc vultis ut faciant vo-
: Cui sentcntioe concinit et altcriuscujusdam,sermo-
bis homincs, ct vos facite illis (Matth. vn, 12). Simi- ne,aclu,et nomine Benedicti,quodam loco dicentis :

liter ctMoyses Non morabitur opus mercenarii tui

: « omnes in Christo unum
Sive servus, sive liber,
apud tc usque mane (Levit. \i\, 13). Opus vero pro sumus.ut sub uno Domino.Tqualem servitutis mili-
mercede operis positum intcllige.uti pcrefficientem tiam baj ulamus,quia non est personarum apud Deum
id,quod efficitur,et per continentem id quod conti- acceptio: solummodo in hac parte.apud ipsum dis-
netur, quidlibet signilicari legis sa>pissime. Alius cernimur, si meliores aliis operibus bonis, et hu-
vero:« Qui effundit, inquit, sanguinem innocentem, miles inveniamur. »
et qui fraudem facit mercenario, fratrcs sunt,unus 23. Nota vero quisquis es, qui de faslu alti
te,

destruens, et alter a;dificans. Quid prodest illis nisi gloriaris abusivc sanguinis;cum omne hominum ge-
labor?Unus orans.et unus male dicens,cujusvocem nus in terris siniili surgat ab ortu, et non ex alia,
exaudiet Deua ? (Eccli. xxxiv, 17). » Et per Mala- sed ex eadem massa compositus, ex uno patre, cx
chiam : Ero, ait Dominus, eademque,qua servorum quilibet,sismatre creatus.
Icstis velox mateficis, ct
adulteris et perjuris, et Quia si omnes in Chri>3to quoque unum sumus Rom.
qui calumniantur mercedem
mercenarii (Ualach. v, 5).Quem locum Hieronymus q xii, 5),uno scilicet prctio redempti, eodemque ba-
exponens adverte quid dixerit « Nequaquam, ail, ptismo renati:quisquis eamdeni fraternitatisunita-
:

lcvia putemus esse peccata,[)crjurium et mercedem temcaHerisseproponendo scindere nititur, paterni-

non reddcrc laboranti, et csetera his subnexa, qua; tatem sino dubio illis redemptionem ct regeneratio
maleficio, veneficiis atquc adulterio comparantur.» nemquoquc,qua ejus lilii eflicimur i:! quantum in i

Apostolus quoquc Qui suorum, inquit, et maxime

: scest,annulare,el,ut iia dicam, abnegaro probatur.
domesticorum curam non gerit, fidem negavit, et rst Vcrum si solummodo in hao a Deo parte disoerni-
infideli deterior (Gal. vi, ln . Attende Deum in prin- mur,si meliores aliis in opcribus bonis, et humiles
cipio creatiouis humanas dixir-se : Crescite ct multi- inveniamur ; convincitur melior cssc qui tibiservit
defuit) asrribc, inquam, vecordix, u\ esl insaniffi, narii. Senioris titulus, Italice signare, regibus et
hujusmodi, qua scilicct officium anima; perniciem principibus proprius tribuebatur.Sensim vero a pa-
ollalurum pretio emitur. tronis usurpatus, qui idcirco usitatius •n n,^ris no- ,

12) Patronus, unde Italice Padrone, qoo loco si- mcn amliiissc traduntur.
giuiicat virum nobilcm, cui tjcrvi crant ct mercc- (43) Vulg, cftXciuntur, minus bene,
Ili7 RATHERII EPISG. VKIION. OPP. PAl!> I. m
cum despicis arroganter; A. ministerio ad summurn
aliquem honorem provec-
humiliter, quam tu, qui
(IdeKter, tus fuerit, sicut ille eadem arte tantum populum
liubiliiir, qui tibi, quod promisit, exhibet
generosior, delectavit, ut rex fieri meruerit?(47) Nunquidenim
, 1 1 ! 1 1 1 hi, qui riim deoipie mendaciter ;

dum
.

proprium non closerit tibicinem illum nobilitate potuit, extulit tibia,

i|iii jur.i naturffl custodiens,

ortum, quam lu, qui vitiis vilia nutrions, vim ami-

quod non valuit, dum protulit natura? Sed relin-

citiac magnumque et naturale vioiasbonum.Hisigi- quamus istud ambiguum, et forte nec credendurn
turutpotevcrissimaveracissimorumauctoritatesuf- ducamus ad medium.
24.Quid quod non vafris gentilium,sed certis sa-
fultis.et nullasuicontrarictalenutantihusrectissime
concessis, lirmissima colligitur definilione.non na-
crarum Scripturarum assertionibus monstrarequi-
tura, sed voluntate, homines a se invicem distaro. mus ad liquidum? David, fratribus reprobatis, in
Ad erudiendum vero stultorum inscitiam.adconfu- regcm a Deo electus,quiaDei munereeosdem regno
tandam arrogantium protcrviam, ille qui in Evan- proscessit, nunquidnam et genere superavit, aut

gclio dicit Pater meus usque modo operatur, et ego

:
progenies propter rcgnatum (35) alia, quam
illius

cooperor (Job v, 17),quotidie nobis cerncntibushunc

eadem,quam sine regnatu protulit natura? NoblliS
humiliat, et hunc exaltat ijiiia suscitat de pulvere ille, quia rex ; ignobiles fratres ejus, quia milites :

egenum,et de stercare erigii pauperem,ui collocet eum n an, quod verum est, hanc sibi virtute nobilitatem

cum principibus (Psal. cxn, 6) videlicet ut cum :

cum Dei gratia paravit.ut qui familiaerat ignotus,
quilibet de nobilitate gloriatur generis,perpendens claresceret moribus? Unde Cicero pulcherrime ad •

quoscunquo ex paupere et infimo genere, ad sum- versus Sallustium agens, « Velim, inquit, rnihi re-

mos honores conseendere, advertat antecessoribus spondeat : Nunquid hi, quos prolulit Scipiones et
suis et id contingere potuisse, et studeat elationem Metellos, anle fuerint opinioni et gloria?, quam eos
reprimcre. Omne enim 30 datum optimum, el omne res suffi gostffi.ct vita innocentissimc acta commcn-
donum perfecium desursum est (Jac. i, 17), et : Non davit? Quod si hoc fuil illis initium nominis et di-
esl potcstas nisi a Dco (Rom. xv, 1) : quod perspi- gnitatis, cur non aeque de nobis aestimabitur? »

cacissime monstrant nobilium lilii ad penuriae infa- Itemque:«Quarenoli mihi antiquosviros objectarc.
miam deductijet servorum soboies summatum(44) Satius est cnim me meis rebus gestis fiorcrc, quam
obtir.entes luereditates, quovis ordine easdem in- majorum meorum opinione niti, et 31 ita vivere,

deptaj,insignes.Ponamus namqueante oculos quem- ut cgo sim posteris meis nobilitate initium, et vir-
libet prffifecli filium.cujus exemplum. » His contra hodie agitur. Mavult
avusjudex,abavustribu- tutis

nus, vel scoldascio enim quis avum laudari.quam se.« Splendidum te,
(45), ataavus cognoscatur miles
fuisscquis illius militis pater?ariolator, an pictor ait Boetius.si tuam non habes, aliena claritudonon
;

aliptes, an auceps cetarius, an fingulus sartor, C efficit. » CaHerum ut ad id, quod usualiterquotidie
; ;

an fartor; mulio, an sagmio (46) fuerit postremo cernimus contingere, redcam, nonne vides multos ;

eques, in agricola ; scrvus, an liber ? Quis recor- hodie obscquio, aut quolibet ingenio nonmodome-
datur post omnia nam ;
reri libertatom ; verum et ipsam dominorum nan-
Servis regna dabiint, captivis fnta triumphum. cisci hoereditatem, nobilique quanquam impari in-
ut quondam per quemdam cantatum est satirogra- terveniente connubio,servorum (49) dominicae per-
phum quod tamen non ;
fatis, sed disposito jure srepe etiam proeferri propaginem?Factum sit, infe-
aseribitur cunctipotentis. Quid voro, si cui illorum ctum sit,narratum estquod refero.Cujusdam divitis
contigerit quod cuidam tibicini oontigisse Varro filius gutta, quam cadivam (50) dicunt, laborabat.
testis est, quod videlicet aliquando etiam ignobili Medicorum omneprobatissimorumerga eumineffi-
(44) Summales classis Alexandrinae nominantur L est simplicis mililis, quo nomine quemeunquecom-
32 codicis Theod. De Naviculariis. Ilic autem sum- plectitur.qui ex proprio patrimoniovivens a plebeio
mntum idem est ac nobiliorum et potentiorum. Go«- distinguebatur:undfi libro quarto num. 13, militem
strue autem V.l soboles seroorum oblinentes iusi-
:
a plebeio secernens ait Vtdistine unquam militem
:

gnes hasreditates summulum, indeptx easdcm quovis aul plcbcium? Miles autcm vocabatur, qui cx pdtri-
ordine. nionio proprio alebatur,quia plerumque aliquo be-
(45) Frequentius legitur sculdascio, vel sculdais neficio, vel feudo sive principis, sive Ecclesiie gau-
quod nomen in Italiausurpatum,aLangbbardisori-
:
p
dens, militare, cum opus esset, debebat.
ginem ducit.Comitatus,uti erat Veronensis, divide.-
batur in sculdascias, quarum judex dicebatur scul-
(40) Vulg. sagnio, corrupte. Legcndum sagmio,
qui scilicet sagmarium, seu sarcinarium equum
dascio.Vide Muratorinm tom.l Antiq. Italic, pag.
agit.
513. SooldasciumautemRatheriusdistinguita judi-
cejquia nomen scolasticii judicibus pagorum vel cas- 17 II v,- apud Augustinum etiam leguntur : De
tellorum attribuit; nomen verojudicis iislargitur quantitate animas, c. 19 Quidam tibicen, inquit, :

i|ui in civitate justitiam administrabant, et scolda- ut Yarro auctor est, ita poputum delectavit, ut rex
scionibus antecellebant.Gradus nimirum nobilitatis /ieret.

auctnr notata majori exordium ducens,et inferiores Regnatus, id est regnum, seu regni admini-
18
subjiciens.Prsefectus enim,a qup incipit, nobilioris stratio.Construe aut illius progenies propter reg-
:

gradus est quam judex;prafecti siquidem ypce co-. iKitum aliu fuit, quam cailcm, quam natura protulil
mitem palatii.ducem et marcbionem comprehendit. Sihe rcijnalu.
Judices autem civitatis erant comes ei vicecomes, (49) Id ost, servorum propaginem persxpe ctinm
qui scoldacionibus pagorum el oastelloFum prje- pr.rfcrri ;>rop<uiini Jominiae.
craut.lnliums uutemgradus.qui a RatherioaUertur, (50) Gutta cadiva est epilepsis, ut ex b>
Glossis
 169 PR.ELOQUIOHUM LIBKI SEX. — LIB. I. 170

cax ingenium, ad desperationom salutis paternum A rirentur (52),quo mea opera etiam in hoc aliquibus
atque malernum deduxerat animum:cum eceeunus suffragium contra hujusmodiincommodum parare-
servorum suggerit, ut flores arboris persici optime tur, et te, cum quo nihil sermo est, hujusmodi
mundatos, primo Lunis die (51) Aprilis mensis in exerhplis commonefaciam« nete qua?siveris extra »
vase vitreo colligerent qund sub radice ejusdem
: nove stulte alicui tibi maxime commendato(53) ve-
arboris, insciis omnibus, ab uno quo vellent suffo- luti nobiliorcm te velis prKferre, certus te ejusdem
deretur, eodem die reversuro ipso, a quo positum conditionis,ejusdem mortalitatis, ejusdem pulveris
cst, anno vergente, si lieri posset, hora quoque osse,dignitalemtiuesfficuIisienucleatimdiscutiatur,
eadem.-et effosso vase, flores in oleum conversos, non in genere,sed in ipsa consistere possessione,in
arborem siccatam inventuro : quod sub altare posi- quantum videlicet non ipsos homines, sedea, qua?
lum, preshytero quoque ignorante, novem missis circumstant hominibus,videmur pensare, gloriosio-
super eo celebratis, sanctilicaretur, ef sfatim poit remque (54) futuram ejus sobolem, si fortuna a te,
accessum ejusdem morbi novemvicibusin haustum ut ita dicam, ad illum transiens,eam divitem,tuam
diatim scilicet a?gro daretur, cum oratione Domi- reddiderit paupcrem imo, ut absque ulla cuncta-
;

nica, ita duntaxat, ut post scd libera nos a malo; a tione quod verum est proferam,Omnipotentis dispo-
dante dieeretur.fibcra Deus istum hominem nomine n situm illam sublimare, tuain volucrit humiliare ;

ill. agutta cadiva 3^

quibusnovem diebus mis-
et quaj ornnia si ipse tibi non suades, visus suadeat,
sam quotidie audiret, azymum panem cibumque vel sapiens ille dicens de talibus Vidi servum se- :

qttadragesimalem post jejunium eaperet, utque ila dcutem in loeo dominorum (55) ; longeque licet im-
Deo miserante convalesceret. Factum est,si tamen par alius, Divitiis, inquiens,.OTt't cluudit latus inge-
faCtum ost, illc convaluit, scrvus emancipatus est, nuorum [iliux.
ctiam h«res ascriptus, medieina ab innumeris ap- 25. Vidi autom quibusdam pessimum quoddam
probata, mullis quoque salutis contulit remedia. inesse vitium, quod tanto minus valeo intactum
Hoc ideo libuit referre,ut et legenteseamdcm expe- relinquere, quanto magis illud in memetipso (56)

blicis [irobat Cangius, in quibus legitur Epilcptici

: vulrrct srrvirr, ad srsequendum non dubitavit irrc-
dicuntur, qui guttdm kabent cadivam. tirc, rt a matjno profeciu ad iiumaiicm dcfcclum de-
(51) In membranis sajpe occurrit die Lunis pro ducereMiBC, nisi lallimttr, indicare videntur Ilildui-
die Lun.c, id BBt feria secunda. nuni, qui dejectus a sede l.eodicensi, in Italiam
(52) Superstiliosa remedla Ralhcrius hoc ipso in profeclurus ad Ilugonem regem consanguineum
libro anteadamnavit de medicis disscrens num. 7. suum,sperans fore, ut ab eodem in aliqua Itulici
Cfuid ergochjusdam remedii experimcntum hoc loco regni Eeclesia collocaretur, ltatherium.qui quietus
suadet.quod sahe superstitios-issimum est? copia arridento poterat aut in monasterio Lobicnsi
53 Commendati dicebaitur, quicunque liberi (J sibimetinsi vivere, aut magno cum emolumcnto
hnmiui-s scse patmnis ef seuiuribus coiumendanteai servire alii, ex. gr. ei episcopo, qui in Leodicensi
suaiii illisoperam.auf servitium aliquod obligabant. cathedra Hilduino fuerat subrogatus, Ratherium,
Tituloenim soquenti D'e mercendrio, cliente,seu com- inquam, induxit ad se sequendum in Italiam, ubi
mrndato veluti patronum correlativis agit. Confer a magno profectu, quem visus cst fecisse, cum
ibidem notas. Uuo Ludovicii Pii diplomata a Petro eodem Hilduino agente fuit ad episcopatum Vero-
Pith.-eo edita sunt in Aimaliluis Prancoruin tom. II, nensein promolus.ad immanem defcctum deductus
pag.291 et 294,in quibus de Hispanis loquitur, qui est, cum ab Hugone captus.Papiensi carceri,in quo
rx llispania aSaracenis occupatain finilimas Galli.e hrecscribebatjtraditus fuit.Non aliaquidem ratione
regiones aufugientes, sese comiiibus, aut vassis (quod sciamus) ca,qua: in scmctipso so exportuin
regiis commendantes, abeislocadeserta habitanda scripsit, ad Ratbenum refcrri queunt. Hrre autem
et excolenda acceperant. Ili erant minores vassi interpretatio, si vera sit, ctetcra qua subjiciuntur
eorum, qui id beneficium ipsis contuleranl ipso- ;de Hilduino et Ratherio intelligenda ct explicanda
rumque ubligatio his verbis designatur in priino crunt. Qttatenus Hilduini gloria resurrcxit cum
diplomate Si beneficium aliquod quispiam ecrum
: pcena stu carccre Ratberii, ejusque creverint com-
ab eo, cui se commendavil, fuerit consecutus sciut modacumistius detrimentis.ignoralur.EorteHildui-
,•

i ie illo tale obsequium seniori suoexhibere debere, nus ihVeronensium rebellione Hugoni favens.contra
quale noslrales homines de simili benefieio seninribus ipsum Ratherium.cum ejusil.:ii regis favorem sibi
suis exhibere solent.ln Becundo autem diplomateeos magis magjsque conciliasset,praster archiepiscopa-
Dorumque posteros tcrris, quas acceperunt privari n tum Mediolanensem, quemiam antca fuerat conse-
non posse decernit. cutus.aliquid amplius ab eodem rege obtinuit, quod
(54) Explica : Et sobolem ejus [tibi scilicet, ut majorem ei gloriam et utilitateih peperit. Interim
antea dixit, maxime commendati futuram gloriosio- viTn Rathcrio, qui ipsum fuerat secutus, nunc in
irnt.M forluna transiens, ut ita dicam, a te ad illum, carccre posito ntillam retribationis gratiam repen-
reddiderit cam sobolem illius divitem,tuam vero red debal.ijuod si quam compensationem ipsitribuerat,
diderii pa iiperem ,
ilitin enni ad Wmnrusem scdem prniunvendum cu-
Concinunt cuni his illa Ecelesiastcsc.x,vers. ravil.posl discordiam, tpi.e inler Hilduinum et lla-
l:\rli servos in eguis, ct principes ambulantes super thcrium nb recepttiin veronaa Arnnldiim suliiiuli'
m quasis servos. exorta est,idcm Hilduinus oblitus amicitite prater-
6 Casus adversus hoc loco descriptus, quem .i iiiin.i' ejus voluntatis.qua Ratherius ipsi ma-
il i

Ratherius in semetipso expertum afflrmat, ahquis luit ctiam cum \il.c pcncul.i siicctti'i'ere,ut rccunc-
profecto casus est,in quo ipse implicitus fuit.Virum iarct gloriamaut amissam, autpotiorem in Italia,
nobilcm commemorat,qui omnibua pene rebus de- illaimproperabul Ratherio,ad qusjamdeceptus sui
dtimctm-
stitutus.it |intentia ac dignitate privatus, cuisailecidil.nimii-uiiiaTiiiiiiiasearccrisTiciiiensis.
tru hiijusnnnli calamitatem brachium erigere stu- Cuin auicui se Ililduini causa dectptum indirct, ad
doit, alium, qui quietus. COpia urrulrntr, aul iu SB cumdein Ililduinum spertare videntur quaj tradit
iubsistere,aut rum grandi quiettus cmolumenlo alteri libro quinto num.27,ubi inter traditores, u quibus

Patrol. CXXXVI.
171 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 172

33 expertus.velut inquodampossumlibro relegere. A. moratum, ut exigas [f. erigas] animum ad caven-

Invenies enimquemlibetnoliilium omnibus penc re- dum, si Dominum vis habere propitium.
bus destitutum, potentia et dignitate (si quam forte Tit. XI. — Dc mcrccnario ct clicnlc.

adcptus est) (57) viduatum,penitusque quantum ad 26. Mercenarius, commendatus (62

cliens, sive
id quod cupiditia dictat.etnobilitas expostulat dcje- cuiljbet es?Audi prmcipientem Dominum: Quoil tibi
ctum,qui contra tam duram infortunii calamitatem non vis fieri, alii ne feceris (Tob. iv, 16 ; quod, ut
brachium erigere nitcns, nec per se quia ita sese quomodo ad te pertincat, demonstrem, hortor ut
natura hujusmodi conatuum habet) aliquid valens, sicuti a patrono non visdebito servitii fraudari do-
quempiam, qui quietus, copia arridente, aut in se nativo, ita caveas ne quando ille a te debito IVau-
subsistere, aut cum grandi quaestus cmolumento detur obsequio,ne de te conqueri videatur.Sapiens,
alteri valerct servirc, dulcisonis blandiloquiorum qui dicit : Mulli quasi inventionem xstimaverunl fae-
illecebris ad sc scquendum non dubitet irretire, ct nus,et prsestiterunl molestiam his qui se adjuverant.
a magno profectu ad immancm defectum deduccrc. Donec accipiant, osculantur manus dantis,et in pro-
Sed dum istius pcena illius resurrcxerit gloria,istius missionibus humiliant vocem suam,el in tempore red-
detrimentii illius creverint commoda ; aut penitus difionis postulabit tempus, ei loquetur verba tsedii et
nullam condignx retributionis gra-. murmurulionum, et lempus causabitur (Eccli. xxix,
videtis referre
n
tiam,aut si qua fuerit compensatio atlributa,parva- 4, 6). Tcmpus autem redditionis, quam promisisti,
sit aut magna.et aliqua discordia: saltem vel lcvissi- tcmpus intellige servitutis, quando manus mani-
ma subrepserintdivortia, oblitum [subaudi imeaies bus junxisti senioris (63). Cave ergo, ne segniter,
eum] amieitiae proeteritas.oblitum tam bonae volunta- superbe,autinfideliter quod pollicitus esexsequens,
tis,utnullo munere quod solet oculos decipiendo al- illud beati Job libi vidcaris applicare Vir, inquit, :

licere,sed sola ea,quo2 fortis cst ut mors (Cant. vm, vunus in superbiam erigitur, et quasi pullum onagri
6), dilectione suadente, se penitus neglecto, illi se lihcritin natunt esse putttt (Job. xi, 12). Liberum
maluerit etiam cumvitaa innumeris periculis suc- enim te nequaquam natum esse,senlentia ejusdem
currere, utgloriam aut amissam aut potiorem va- vales advertere, cum hominem ad laborem ille na-
leret recuperare, quamsuimet curam gerere,et sibi sci dicat apertissime labor vero magis serviluti :

necessaria, cum adesse potuissent,ad vota captare, quam libertati videtur congruere unde et quidam ;

ublitum eorum, qu;e tunc (58) utrisque incrant, et sapiens Cibaria,:inqmt,et onus asino, ct panis ct tlis-
crescendo de die in diem adcsse poterant, quibus- ciplina atijuc opus servo (Eccli. xxxm, 25). Hinc ita-
quc quando deceptus est pollebat,illaimproperarc, que Seneca « Benclicium, ait, accipere, 35 liber-
:

ad qu.ujam deceptus suicausa decidit, qui comme- tatem est vendere. » Ne ergo hanc tibi arroges,
inorat (59); oblitum corum qua; illum vidit ha- C quam lucri causa vendidisti libertatem, fac potius
buisse, illa commemorare, quae per sc contigit non quod Salomon hortatur,nullum scilicet libi te esse
habere. 3-1 Rcminiscens namque quod contulit, debere perpendens amiciorem Fili tni, si spopon- :

obliviscitur quas abstulit recitans ad quae illum

; dcris pro amico tuo, defiansti ad extraneum inunum
extulit, tacet a quibus dejecit tacens decus ipsius
; tiiam.Fuc cryo quod dico, (Ui mi, ettemetipsum lihera
nobilitatis (60), notam, quam ipse intulit, refert tiuiu incidisti in manus pro.cimi tui: discurre, festina,

paupertatis. Hoe tantum nefas, cum ad describen- suscita aniiciiin tuuiu.nc dederis sonimun obulis tuis,
dum,ut cst,locum alium, propriumque flagitet to- et non ilormitcnt palpebrse tu.r (Prov. vi, l--i.) Heec

mum (61) sufficiat hic vero ex aliquantulocomme- omnia, cum,ut dixi, etiam juxta litteram, salvo

unum ejusdem cujiis

deceptus fuit,refort cs officii, id duinus notam intulit paupertatis, qua in Papiensi
est unum episcopum et n. 18,ubi hunc pra?cipuum carcere afflictabatur. Hanc autem paupertatem is
suum deceptorem summiint rippellat.in quo tota fidu- referebat, tacens decus nobilitatis, qua Ratherius
ciu honi crat provcntiis deceplionisque moduin signi- ornabatur.
ficat. Confer ibidem notas. (61) Sicut qua: hic proprium lomum ilagitare ait,
(57J
Forte, inquit, quia Ililduinus episcopatum n ita et qua; indicat libro v, num. 12, « sermonem
Leodicensem, quo iuerat viduatus, magna eligen- satis longum » petere afflrmat adeo verum est ;

tium discordia oblinuerat. cl brcvi ah eodem deje- uliumquc locum eodem, seu ad ipsum Ratherium
ctus fuit. Confer auctoris Vitam, num. 10. referri.
(50) Mendosein vulgatis quitunc. Deinde quibus- (62) Cliens, et commcntlaliis sicut et mcrccnarius
ijucjjuuiulo deceptus est, pollebat, id est quibus Ra- hoc loco sunt,qui qualibet ratione patronis ope-
ii

therius in cpiscopatu Veronensi pollebat.quando de- ram aut servitium mercede, aut accepto benolicio
ceptus fuit.Deceptionis genus quod fuerit explica- obligabant.ut ex olliciis eorumhoc titulo descriptis
vimus in Vita, !j i. facile intelliges. Erant autem origine liberi, nec ex
Qui commeinorut, id cst qui hac scribit. llinc
(59) obligatione operis prsestandi servitutem nisi late
seipsuin, qui haec scripsit, eum esse significat, qui sumptam subibant.Cum vero patroni clientelas, scu
deceptus fuit, et eas in aerumnas decidit. Ilildui- patrocinio essent commendati, hoc clientis etcom-
num vero. quem secutus fuerat, illum fuisse, qui mendati nomen sortiti sunt.
prius Ralherio bona contulit, cum ipsum ad epis- 63; Xota modum quo clientes et commendati
copatum extulit, postea vero eadem bona abslulit, patronis seu senioribus se obligabant. llinc etiam
cumdeceptumeoadduxit utincarcercmconjiceretur. vassalli cum hominium seu lidelitatem prasstabant,
(60) Hinc Ratherii nobilitas maxime comprobatur. manus suas in manus domini immittebant.seujun-
Pe Ratherio enim hic germo est, cui laudatus Ilil- gebant. Vide Cangii additiones V. Uomagium,
 173 PR/ELOQUIOIIUM LIBRI SEX. — LIB. I. 174
videlicet intellectu,qui rectoribus Ecclcsice congruit A nobis placentia, uidete nobis c/rores (Isa. xxx, 10).
mystico, etiam pro quovis agere debeas amico, Non autem huiusmodi amicitia, non est, in-
est
multo magis agere congruit pro temetipso, dupliei qu un, imo maxima inimicitia. Qui enim ea parte,
scilicetpro causa, ne et patronus juste causari pos- qua in perpetuum victurus est,quemlibet interfieit,
sit,debitum te beneficiis non rependisse obsequium, homicida pessimus est. Lex vero amicitia?,Lelio tc-
et cuncta de ccelo prospiciens Dominus vindcx adsit ste, est ut ab amicis honesta petamus, amicorum
secundum Apostolum Thess. iv, 6), dum in ne-
,'/
causa honesta faciamus. Omnis vero suasio tria de-
gotio dati et accepti te decipere viderit fratrem bet eontinere, honestum, utile, possibile; his si
tuum. Memento itaquc saepissime illius dicentis : unum defuerit, receptibilis suasio non erit. Sodalis
Inlellige pro.vimum luum ex tcmciipso (Eccli. xxxi, vcro atrtico, ut legitur in Sapientiae libro, conjucun-
18 . Itemque Uulti non ncquitir causa non fcsnerati
: datur in oblcctutionc, et in tempore tribulationis ad-
siint, scd qnin fruiiduri gratis tinnii runt (Eccli xxix, versarius crit (Eccli. xxxvu. 4). Quod agnoscens
10), ut ex temctipso colligas,quia non semperculpa beata: recordationis jam dictus papa Gregorius,
estpatronorum,quod aliquandiudetinent mercedem cuidam scribit : Consiliarios, inquiens, tales tibi
mereenariorum. vel quorumlibet sibi commendato- elige, von tua iiligant. Tu ergo quicunque
qui te,

rum, sed agit hoc multoties nequitia, desidia, vel unusde mille ad consilium cujuslibet elegeris,cogita
superbia eorum. Undequi supra ^Seneea) Malignos cujus vice fueris ct amicum non propter sua, sed
;

ait, ficri maxime ingrati docent. IIoc itaque pruden- propter se diligens, honesta ei consiliare, illius
teret sollicite cogitans,quo fideliusatquestudiosius causa honesta operare ipsum enim Dominum, ;

vales,ad serviendum pramara viriliter animam.cer- magr.i consilii angclum(Isa. io?

6, sec. LXX) vocatum
tus quiapater ille familias, cujus uterque estis fa- legimus.cujussi imilatores csse volumus,consilium
inuli, afflictionem et laborem tuum de ccelis con- nemini, nisi sanum, nisi justum, nisi honestum
templabitur. Si viderit te a patrono decipi, et ar- demus, ne contra agentes, non consiliatores, sed
guet eum, statucns fraudem contra faciem ejus in amici judicemur proditores, nec bonitatis coopera-
tremendo die illius justi examinis.Tu vero si digne tores, sed malitia; vocemur inventores, et per hoc
eamdem mercedem non elaboraveris, in supplicio diaboli fautores.
componere (64)exigeris,ubi scilicet deerit auxilium Tit. XII. — Dedominis.
fideijussoris, et pretium redemptionis, memento te ser-
28. Dominus es '? Noli extolli :

Tit. XII. — Dc consiliuriis. vum, unum habere Dominum, et ideo te esse con-
27. Consiliarius es? Cave illud propheticum di- scrvum.Quanquamenim sapientissime Sapiensqui-
ccntis ;\\r qui dicitis mnlum bonum,ct bonum matum dam, servorum nequam considerans superbiam,di-
Isu. v, 20). Xam ut vctus scse habet provcrbium C cat Panis et disciplina, ct opus servo [Eccli. xxxm,
: :

Si iu cticntclum fclicis kominis potentisque perveneris, 25 e!c, v o lamen ne superponas ei aliquod, ,

i ! 1

uul veritas, uut amicilia perdenda est. Cogita, quia quod ferre non possit.aut certe diflicile poscat ser-
dicimus Judaoos Cbristum crucilixisse,cum non ipsi vitium.Xoveris discretionem malrem omnium esse
sed milites Romani eum crucifixerint, ut intclligas virtutum, cum et juxta beati Leonis papae admoni-
ei totum criminis pondus incumbere qui consilium tionem, hoc ipsum te per omnia debeat facere mi-
super hocnondubitavitdare.Undeamplius Caipham tiorem, quod ejus uteris subjectione, cum quo uni
cxsecrainur,qui clixit Quia c.vpcdil iinuin hominem
: Deo eadem subjiceris servitutc. Hinc quidam pul-
mori pro populo (Joan. xvm, li quam Pilalum, qui eherrime Qui servis, inquit, crudelis cst, oslcndit iu :

dixit : Aeeipite eufn vos, et secundum legem vestram aliis non voluntutciu sibi deesse, sed potestatem. Ter-
judicate cum (Ibid. 31). Uude et Aposlolus Non : reat te itaque pcena Pharaonis; considera Deum
solum qui fticiuiit. inquit, sed etiam miserorum contemplari deccelisjda
qui consentiunt arflictionem
facienlibus, digni <unt morte (Rom. i, spatii, non quo vacare quieti,
32). Et nota, ei quotidie aliquid
quia non ait, qui jubent, aul consiliantur,sed,quod scd servire valeat Creatori. Si cst, imo quia est di-
valde minus est, qui consentiunt,vA intelligas,qnamj sciplina neccssaria,sit modcrata.Quod si te forsitan
mortiferum sit pe.rditiunis consilium, cum tam no- Q besit, si furatus est aliquid, si fraudem intulit, si
xius sit etiam ipse eonsensus. Qui cnim, ut ait Se- aufugit,quidquid perperam egerit; omnia ita slude
neca, succurrere pcriluro potc-t, nim non succur- corrigere, ut non iree satisfacere, sed negligenti
rit, occidit. Contra hodio agitur; mavult enim quis prospicere; non exsequi vindictam sed videaris in-
aliquem invenire morigerum, quam amicum. Ami- sequi culpam, salvare delinquentis animam et in :

cus 36 aufoin.ut ait Ciregnrius, dicitur aniin.r cu- his omnibus ne excidat animo sententia illa terri-
stos. Invc.nitur vero hodic major numerus eorum, bilis, qua dicitur Scrvc nequum, oiiinc dctntum di- :

qui dicunt videntibus, nolitc videre ci aspieientibus, misi tibi,quoniam rogasti me nonne ergo oportuit et :

nolite aspicere nobis ca, qu.r recla sunl loquimini te misereri conservi tui, sicul ct tui misertus sum ?
:

[6i Componcrc idem eral ac delictum aliquod tur. Hic aiilcni delictom non pretio,sed in supplieio
transactione et pretio interveniente luere el expiare, inferni luendum traditur, ubi nec fldeijussores ad-
seu pro pmna delicto debita pretium solvere pro ; erunt, nec pretio redemptio locum habebit.
quo, si non stutim solveretur, lideijussores daban-
 :

175 RATHEHII EPISC. VERON. OPP. PARS 1. 176

Tunc tratus Ddniihus cjus tradidil cum tortoribus A corde, quod Agar ancillrc Sarai dedit angelus Re- :

(Matth. xvin, 32-34), etc. Quod si morigerus et fide- vertcre, inquiens,nrf dominam tuam, ct humiliaie sub

delis est. audi : Si csl libi scrvus fidclis, 37 sit tibi monu ejus (Gcn. xvi, 9.)

sicut anima tua (Eccli.xxxm, 31) non fraudes illum ; Tit. XV. — Dc magistris.
libertate, neque inopem derelinquas illum. 30. Magister es? Memento te disciplinam cum di-
Tit. XIV. Dc scrvis. — lectione discipulis debere,exemplo illius qui desu-
29. Servus es"? Noli tristari; si fideliter domino per magister cst omnium.qui quos cliligit flagellat et
tuo servieris.libertus eris omnium Domini omnes : corripit (Prov. m, 12), quique non servos, sed arni-
enim in Christo fratres sumus.Audi itaque aposto- cos suos vocare consuevit discipulos [Joan. xv, 15),
lum dieentem Sefiii, siibditi cslote in omni timorc
: et sic insequendo tam verbis quam verberibus eo-
dominis (Petr. n, IX.) Quo timore, et quid sibi rum errata corrigere, ut personas delinquentium
vult quod dicit omni'/ Id est primum Dei, inde ter- debeas et tu diligendo imlrire,
reni domini,sive primum timore servili, quem cha- 38 Tit. XVI. — De discipulis.

ritasforas mittit (/ Joan. iv, 18), videlicet ne fla- 31. Discipulus es ? Scito te obedicntiam debere
gelleris,ne vapules,ne conslringaris, ad ullimum no magistris, eamque rem moralcm existere, ut hoc
in ignem aHernum pro contemptu ducaris : quia quis exigat a subditis, quod se meminit exhibuisse
B
quisquis potestati rcsistit.Dci ordinationi rcsisti! ; non pr.elatis. Et ut mistum, et veluti concionalc texam
est enim potcstas nisi a Dco (Rom. xm, 2). Impo- eloquium, discipulus es? Audi et tu,quaeso, prsci-
suisti ijuoquc, ait Psalmisla, homines super capita pientem Dominum Qux ttultis : ul faciant vohis ho-

nostra (Psal. lxxxii, 33) : et juxta cujusdam sen- mincs, ct vos facite illis (Matlh. vn, 12). Similiter
tentiam : » Qui Deo conatur resistere, necesse est magistercs? audi. \*di/r vocdri Rabbi (Ma'th. xxm,
ut magno bono careat,et magnum malum incurrat. 8). Discipulus es? audi. Qu:c dicunt faritc, qux (iu-
quia scilicet summo bono contraivit, et deteriori tcm faciunt,facere nolitc(Ibid.3). Magister es? audi :

malo adhffisit.» Hinc demum timore casto [subaudi Qui scaridalizqverit unum dc pmsillis istis, qui in mc
subditus esto], qui permanet in saculum sojculi, crcdunl, c.rpedit ei ut suspcndatur mola asinaria ad
videlicet ne,si piger vel deses fueris,perdas gloriam collum cjus, et demergatur in profimdum maris
fortiter laborantibus in futuro promissam. Iloras [tlatth. xvm, G). Diseipulns cs? cave. Erit, inquit

igitur quas furaris domino tuo, redde Creatori

si Apostolus, tempus cum sunam docfrinam non susti-
tuo.Etne fortuitu,aut absque Del providentia putes nebunt, sed ad sua desideria couccrvabunt, sibi ma-
te servituti, quovis ordine acciderit, subjectum, gistros etc. (// Tiin. iv, 3). Magister es? adverte :

audi Isidorum « Propter peccatum, inquit, primi

: 'olentes cssc leyis doctorcs, non intelligentes neque

hominis, humano generi prena divinitus illa est C giue loquuntur, ncque de quibus afjirmanl (I Tiin. i,
servitutis,ita ut quibus aspicit non congruereliber- 7). Discipulus es? Ilonore, inquit, invicem pr;cvc-
tatem, his misericordiler irroget servitutem ; et li- nientes (liom. xn, 10.) Magister? Non dominanles
cet hoc per peccatum contigerit originis, tamen 05)) in clero, sed forma facti gregis (/ Petr. v, 3 .

a?quus Deus ita discrevit hominibus vitam,alios, Postremo magister es, aut diceris, aut diei vis?
servos constitucns, alios dominos, ut licentia male Cura magisterii jura servare, ne dicaria abusive.
agcndi servorum, potestate dominorum restringa- Desidera magis prodesse quam praesse.Discipulus
tur. Nam omnes sine metu essent,quis esset qui
si es? Stude humiliter subesse, ut tibi et multis aliis
a malis quempiam cohiberet? Unde et in gentibus quandoque valeas prodesse. Magister es? Doce hu-
reges principesque electi sunt, ut terrore suo po- militerquod nosti. Discipulus ?Disce inhianter quae
pulos a malo coercerent, alque ad recte vivendum adhuc minime nosti. Magister? Opta magis amari,
legibus subderent. Quantum attinet ad rationem, quam timeri : avertit enim, ut dicit Augustinus, a
non est personarum acccptio apud Deum (Rom. n, se plurimos tristis et nimium severa crudelitas.
ii);qui mundi eliijit ujnobilia ct contcmptibilia, et qux mores ha-
Unde et Gregorius : Si quis, ait, ferinos
non sunt,ut ea qux sunt dcstruerel, ne glorictur om- bet.necesseest ut bestialiter solus vivat.Discipulus?
nis curo, hoc est carnalis potentia coram illo (I Cor. n Contende obsequendo amorem adipisci magistri
1,28) Unus enim Dominus ajqualiter et dorninis
: canit cnim tibi ita poeta " Victrix sapientia; for- :

fert consilium et servis.Melior est subjectus servi- tuna dicimus autem hos quoque felices, qui ferre :

tus, quam elata libertas; multi enim inveniuntur incommoda vit;e, nee jactare jugum vita didicere
Deo libere servientes, sub dominis conslitui flagi- magislra.»Magister es? Curahac arte magisterium
tiosis, qui etsi subjecti sunt illis corpore, pnelati moderari tuum, ut instituendis magis quam hebe-
sunt tamcn eis mente. » Hoc ergo tanti viri lesti- tandisvidearis prasessediscipulis.Namsunt nonnulli
monio non tam diserto, quamvero consolctur, esto tam tardi atque obliviosi intellectus, ut ipsa prima
fidelis et bouus servus,sernper habens consilium in diflicile elementa litterarum.ne dum aliquid ex pro-

(05) Magistris aptat textum, non domiuautcs in de Contemptu canonum num. 22, mutjis ficri am-
clero, quia discipuii fere erant clerici, adeo ut qui biiu videtur episcopandi, quam cupidilate Domino mi-
ex nobilibus schola3 traderentur,clericali essent mi- litandi.
addicti,jnoi< utique hodie, aii Hatherius part .1
litiee
 177 PR.ELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. I. 178
fundioribuscaperevaleantgeneribusinstitutionum. A virtutum generari debuerant soboles,inanitereffun-
Quidam vero, verbis ut id referamAureliiAuguslini, dens, ipsa sui superfluitate steriles reddere eosdem
tantas sunt fatuitatis, ut paulo minus differant ape- cernitur auditores. Horum quinifaria cum sit divi-
coribus.Sunt vero aiii tam agilis intellectus et stu- sio, una virtuti (66) militare videtur solummodojid
dii, ut srepe proprio sensu et studio, etiam majora est cum quilibet tam ardentis est charitatis, ut si
percipiant,quam a magistris didicerunt.Sunt etiam iieripossit,totum se transfunderet in cor audientis,
qui diffieile capiunt, et facile perdunt.Sunt quidif- juxta illud Apostoli :Volo omnes ficri sicut me ipsum
ficulter quidem capiontes, capta fortiter retinent. (I Cor. 7) et Os nostrum pateat ad vos, o Co-
\ li. ; :

Sunt qui facile capiunt, facilius amittunt. Sunt qui rinthii, cor nostrum dilatatum est, non angustiamini
facillime capiunt, diflicillime amittunt. His nihil in nobis, rum angustiamini in visceribus vestris II
aliud opus est insinuare,quam ut praspetem agilita- Cor. vi, 11, 12); quasi dixisset, licet angusta sitar-
tem sensus studii exercitio nutriant, ne non discen- ca cordis vestri qua; capiat, non est angusta manus
do quod valent,et auctorem ingratitudineoffendant. charitatis qua; fundat. Altera divisio servire videtur
et sapientia vacui, pcenas pro conlemptu quandoque adulationi, dum quilibet sub specie docendi volens
exsolvant. Creteris vero pro captu singulorum et placere potentum alicui, introducit satyram,et vio-
varietate intellectuum moderari debere noveris et latdoctrinam. Tertia avaritiaj deprehenditur mili
R
pracepta disciplinarum, ne, si incapibilia eis veli euim lucri amhitu, tegenda silentioven-
tare; multi
ingerere doctrinarum, profundius ea;citatis incidant dunt loquendo.Quarta jactantia; specialius obsequi-
gurgustium. Lege librum AugustiniSoliloquiorum, tur,nam ut multum quis scire videatur.aperit sae-
et ibi evidens,39huic tamen nostro non dissonans, pissimc quod debuerat celare, contra illud Psalmi-
invenies super isto consilium. Verum forsitan deest st;c mco abscgndi cloquia tua, ut non pec-
: tn cordc
[scilicet liber Augustinf nec valet inveniri qussitus? cem cxvm, H); unde et Augustinus eum-
lii>i [Psal.
Dicimus tibi, sicuti in eo legimus,quia ordine quo- dem vcrsiculum exqonendo Quinrcana inquit,d;'- :

dam ad sapientiam pervenire, honoe diciplina? offi- vulgat, imminuit decorem ; quibus satis le-
Christi
cium est ; sine ordine autem vix credibilis felicita- pide illud concinit poets Persii: Vsque afteo ne, in-
tis [/'. felicitas] : quocirca suadeo illos superius quiens, scirc tuum nihil est, nisi tc scirc hoc sciat al-
expressos [id est discipulos] tanto doctrinae ingenio /cr.40Quintam vero horum partem incaula solum-
^tractari, ut more medicorum, qui lippicntibus so^
modo loquacitas eflicit plerique enim, dum sine ;

ptusdoctrina eis offeratur;deinde quid.non mullum moderatione linguam incautius loquendo relaxant,
quidem, fortius tamen tum demum aliquid, quod
( inconsideranter emittunt, quod, licet desideranter
;

lem cupiunt visibilem reddere, primo levissimi caj) vcllnt, revocare non possunf. Ex his quinque divi
aliquantula sui parte ab hoc remolum, quibusdam G sionibus prima pradicanda est et tenenda secunda ;

veluti conjecturis ipsum aliquanlulo aperire valeat cum quinta niiscranda et corrigenda tertia cum ;

visum ; inde quodlibet ejus lucis vicinium,hinc ip- quarta penitus vitanda. Sunt post istos, qui quod
sius sapientia- levius, hinc mediocrius, hinc ipse, si ijp-i minime didicerunt, praesumptius nimis alios au-
tamen capi utcunque posseiipsius fulgor monstran- dent docere.De quibus ait Apostolus Yolentes: fieri-

dus ; sin alias.nptatius cst lippientc visu ipso mane non intelligentes neque quse loquuntur,
legis doctores,

tabernas circuire, et aliquid commodi referri do- neque dc quibus afflrmant (I Tim. l, 7). Hi persaspe,
mum, quam ipso splcndore meridiani solis penitus duin dedignantur discipuli fieri veritatis, magistri
obcajcalo, ipsas cum quodam appetitu tenebras si- efficiantur crroris. Sunt etiam quidam, secundum
ne aliquo fructu captare. Apostolum, semper discentes, ei nunquum ad .

3 ji2. Sicut autcm in audiloribus divcrsa; inveniun- tionem veritatis venientes (II Tim. iu, 7). Sunt quo-
tur distantiae sensuum.ita et in doctoribus diversa; que qui copiuse dicunt quod non intelligunt. Sunt
rcperiunturconspersioncs affectuurn.Nonnulli enim econtra.quibus intellectus abundat, sed eloquenlia
tam obstinatoe sunt voluntatis,ut cum magistri am- deticit.Prsdicandus autem, quem et eloquentia et
hiant vocari, nulla doctrin.c arte aliquos a sc cu- cum primus ille, quem
intellectus reddit illustrem,
piant imhui ; doctores dici desiderant qui invidia j) dixi, de pnesumptione culpandus, altor non vitu-
obstrusi, doceri omnimodis detrectant. Hi sunt ni- perandus, sed sit amplectendus, nisi forte invidia
miruin,qui thcsauruni sapientise oordi 3uffodientes vrl avaritia plenus, bonignitate vel charitale sit,ut
antro, maledictionis spiculo terebranturin judicio, assolet, vacuus, quem ut caveas prccor obnixius.
\\i\l.\ illud : Qui abscondit frumenta, maledicitur in Tit. XVII. — /)( divitibus.
populis {Prov. Sunt contra alii, qui tanlic
\i, 26). ;;:;. Diveses'? Cave divitezn illum supcrhum, qui
videntur largitatis, ut doctrinam magis videantur contcmpsit Lazaruui ; time ne,si denegas pauperi
lundere, quam crogare, de quibus Gregorio testc micam, desideres nec accipias aquaa guttam (Luc.
dicitur in lege Vir qui fluxum patitur seminis, a
: svi . Vidiu-is aliqua pnssidere '? Disperge, ut possi-
sacerdolio repellatur. Fluxum enim patitur seminis, di i
vere. Quomodo, inquis, veraciter possideho'?
()iii ea, de, quibus in auditorum cordibus bonarum nunquid uon i modo, cum fruar, veraciter possi-
I

(06) Maie vulg. qui nefaria cum

in sit dirisio una, virtuti, eto. Contex.tus sequens, qui quinque divisiones
prffifert, emendationcm approbat.
179 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 180

deo ? Hoc a me non indiges inquirere te ipsum in- ; A. ves ? Servo, inquis, filiis. Ante te forsitan obibunt.
terroga, te conveni, teeum causamini. Dio, rogo,in Dabo, ais, pro anima illorum. Quando ? postquam
quibus rebusconstant divitise tuae ? In possessioni- eos absorbuerit gehenna? Non audisti psalmum di-
bus, inquis, prsediorum, servorum, anciliarum, centem : Id inferno quis eonfilebitur tibi ? (Psal. vi,
equorum, boum, caHerarumque pecudum; in obse- G\ Non legisti : Frater non rcdiinit, redimet liomo ?
cundatione obsequentium, delectatione canum et (Psal. xlviii, 8). Postremo me non audisti dicen-
accipitrum, abundantia vestium, ustensilium, fru- tem : Ihunt hi in supplicium seternnm, justi autem in
menti, vini et olei, armorum, argenti, auri atque vitam xternam 'l(Matth. xxv,46.)Quomodo autem est
gemmarum. Optime. Modo te volo convenire. ceternum,quodalicujusmunere,postquamsemelfue-
Dic, rogo, tempestas nunquam hsc tua eontigit rit arleptum, potest fieri nullum?Non audisti Lignum :

praedia? Quomodo, inquis, aliter fieri potuitPQuo- in guocunque loco ceciderit, ibi erit ? (Eccli. n, 3).

modo, inquam, dicis te unquam veraciter posse- 35. Unde si vis pro anima tua, vel cujuslibet da-
disse, quod valuit tempestas auferre? Nulla enim re, dum tu illud possides, da; dum tui estjuris,tui
ratione veraciter est tuum,quod alicujus invasione arbitrii.tuoe potestatis,dum vales redimi, dum vales
potest fieri non tuum:unde et illud sapientis Xon : cnim tuae te antecedero possunt,
liberari. Divitiae
proprium dicas, quod mutari potcst. Sed videamus -n sequi omnino non possunt. Hic sanus incipe dare,
caetera. Forsitan firmius possides ea. Sorvi, an et si infirmilas evenit, studiosius eroga ; et si

cillae, equi, boves possuntne a prasdonibus diripi, mors intervenit, quod hic erogatur,
ne timeas ;

clade opprimi ? Ad postremum nonne his oeque ac illic proficiet tantum ne Deus serum judieet in-
;

tibi (07) sors est moriendi ? Vestes nequeunt a tinoeis cceptum, necessitatem non attendat, approbct
demoliri ?Scio, inquis, remedium inde. Bene. Ali- voluntatem, non reprehendat intentionem con- :

quid nosti remedii, nt igne non possint absumi? siderct hic te sanum voluisse dare, videat te hic
Non, inquis, sed mitto eas illuc, ubi continetur et coepisse, hic voluisse complere : de voluntate enim
aurum. Est locus arcuatus, non valet igni esse ac- et intentione judicat. At forte dieis : reliquerunt
cessus. Concedo. Semper ergo illic erunt ? nun- mihi parentes, possum non relinquere filiis, aut
quamne foris prodibunt ? Facient plane,Quid tunc? nopotibus, aut aliquibus haeredibus? Voe illis, qui
Si salvoe, salvoe ; si perditaj, perditoe.Ubi ergo tanta totum tibi reliquerunt, sibi nil tulerunt,imo multum
diligentia, tanta custodia ? Quid profuit tanto tem- Nunquam enim defieiet quod tulerunt
tulerunt. ;

pore custodisse,aliquando perdidisse ? Esto nil ho- damnationem enim perpetuam sibi tuleruntjgnem
rum contingat ;
quis tuas. cum hinc vadis.divilias perpetuum sibi tulerunt quasi teDeus non possit, ;

tecum portal? Nonne te video ligatis 41 pollicibus nosqueillorummunificentiapascere,quitotummun-

pene nudum agi in tumulum?Et si hoc tibi contin- *J dum pacit quotidie. Pater, inquis, meus reliquit
gat, beatum te forsitan dixerim, nam audivi saepe niihi.Palri quis ? avus,inquis. Avo, quis? proavus,
divitem a lupis comestum. ais. Proavo quis ? ille talis et talis. Illis quis? quid

3f. Quid ergo, inquis, agendum

An segnitia? va- ? me fatigas rogando, inquis, Adam, etsi non alius.
candum, nil laborandum,omnibus mendicandum? Adam quis ? Deus. Ergo Dei erat, imo velis, nolis,
Quis dat, si omnis mendicat?Non non illud pra- ; Dei est totum ; eliamsi non accipiat a te, habet a te.
cipio,dicit Dominus, imo omnimodis prohibeo nam ;
Domini cst tcrra et plenitudo cjus (Psal. xxv, 1). Voe
proedixi tibi, quod in sudore vultus tui vesceris pane autem eis, quibus 42 tanti successerunt hoeredes.
tuo (Gen. m, 19). Cum illud prsedixi, laborem ut Dominus nunquam illis meruerit esse haeres.
indixi: tu econtra nil vis laborare, sed laborantibus Rumpe, fili, rumpe, quaeso, hunc funem, ne hoc
auferre, et, cum tu \aoes peccatis et deliciis, aliis cum ipsis constringaris in perditionem. Accipe
laborem indicis; cum econtra Psalmo dixisse me in Dominum hoeredem, ut te ille aecipiat regni sui
legeris : Labores manuum luarinn quia manduca- consortem; parlirecum illo filiorum hasreditatem.et
bis ; bcatus cs, bene tibi erit (Psal. cxxvn, 2). Et effice eum illis fratrem. Quodsi non Vis, neque tu

per Apostolum Qui non vult operari, ncc manducet

: cjus hsereditatem usurpabis. Attameu velis, nolis,
(// Thcss. m, 10). Labora itaque, dico, fruere, eroga, approbabo tuis ipsius testimoniis, non te tuas pos-
J)
disperge. Sicut ego non cesso dare,imo committere : sidere divitias. Fac, inquis. Eroga, dico. Non fa-
ita tu ne cesses erogare et semper, quia jussi,
; ciam, dicis. Cur? Timeo, ais. Quid ? inquam, pau-
lobori insiste, ut habeas,quod possis erogare,et non pertatem.Ergopaupertatissunt tuoedivitia^non tuae.
sitopus servare.Otiositas euim, si non certis diebus Dominus est enim qui interdicit subjectus,cui quid-
mei causa, inimica est animse. Enim vero nec ullo libet interdicilur. Ecce. te conlitente, deprehendi,
tempore te volo otiosum esse nam etsi dixi per :
non tantum te tuasnonpossideredivitias.sed etiama
Prophetam Yaeate sed addidi
: Et videle, quia :
paupertatc possideri, cui ipsse serviunt divitiae. Sed
ego sutn Dominus (Psal.xw, H), ut intelligas tibi video quid declinaveris. Cum enim servus sis ava-
cavendum [f. vancandum], mihi serviendum. Quid ritiae, non ausus eam saltem nominare, sub tegmine
opus est ut serves, qui me dante quotidie satis ac- paupertatis clegisti confugere, cum non timere eam
eipis? Quid convenit ut serves, qui ignoras cui ser- to oonstet, sed abhorrere illam vero.cujus amore :

(67) Vulg. a'qua libi, minus bene.

181 PRjELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. I. 182

istam abhorres.magis te conveniret exsecrari. Nam A tione positus.et temetipso penitus,ut ita dicam.fru
cur paupertatem timeas? nonne majoris numeri stratus, quid tuum esse dicerc vales, ipse alieno
[al. meritf, quos Deus pascit quotidie, cernis pau- juri subactus?Unde pulchre Dominus, Non potestis
peres, quam divites? nonne eosdem tanto elatos inquit, Deo servire et mammotix (Matth. vi, 24);
nosti fastigio, ut fratres ab ipso Domino in illo vo- cum praemisisset, quod nemo duobus dominis ser-
centur judicio.ubi sola tibi acsingularis erit conso- vire valoret.
latio,si in dexteram poni pro obsequio illis merearis 37. Sed.ne quis me putct istud de omnibus divi-

impenso? Dedignaris ergo,aut forsitan vilis tibi est tibus dicere,noverit duo genera divitum esse.unum
ipsius fraternitas Dei? bonorum,aliud malorum; unum superborum aliud
36. Verecundor, ais.Quare? Qui me.inquis, nunc humilium. Quis enim nesciat David regem fuisse
honorant, post despoctui habebunt; at pulchrum ditissimum?Abraham et Job quis pauperes dixerit?
cst digito monstrari et dici, hic cst. Ratio contra. El lamen David ait F.go autem egenus sum etpau- :

curas hominum ! o quantum est in rebus inane ! per Psal. i.xix, G). Abraham etiam : hoquar ad
Istud enim cur tam avide, ut video inhias? Quam Dominum meum, cum sini pulvis el rinis (Gen. xvm,
sit futile psalmus te valet docere Vidi, inquiens,
: 27). Job autem Si contempsi judicium subire cum :

impium supere.caltatttm et elevatum sicut cedros Li- n scrvo meo et ancilla tnea, cum disceptaverani adver-
bani, et trunsivi, et eccc non erat qusssivi eum, ei
: siiin tne (Job. xxxi, 13). Vidc quanta in lsto genere

non est inventus locus ejus Psal. xxxvi, 35, 36;. divitum humilitas. De isto genere divitum cst ille,
Ecce vcro alia, inquam, domina. Quoa? Superbia, de quo dicitur Deatus qui intdiigit sttper egenum :

inquam.Quid enim tibi cujuslibet faciet despectus, si et pattpcrem (Psal. xl, 2) et alihi Cedri Libani, ; :

tui compos fueris in humilitate fixus?Mitte jaoulum quas plantabit Dominus, illic passeres nidificabunt
in columnammarmoream,etvidebis quid fiet.Modo, (Psal. ciii, 17); id est potentes quilibet in saeculo,
ais, gaudeo, oblector, quiesco. Ecce luxuria, tcrtia in quorum pr.-cdiis nidificant,ut Augustino quoque
domina; sed illud tertium rade;non enim quiescis, placet, id est cellas, et oratoria construunt mona-
nec vero sine causa Deus sollicitudinem diviliis in chi, virgines et viduse, in eis hospites et peregrini,
Evangebo jungit Luc. vni, 14), nisi quia omnium advenae et captivi, atque pauperes colliguntur. De

penetrans corda, novit optime quoe miseros divites isto genere divitum est et ille, cujus praeconium
cruciet cura. Sapiens quoque, qui dicit : Omnc istiusmodi a Psalmista laude effertur Gtoria et ;

quod supereminet, plus mmroribus ufficitur, qudm divitiz iii domo cjus,et justitia ejtts mancl in sxcir

honoribus gaudeat; nequaquam hoc dioeret, nis} lum sxcttli Psal. cxi, 3). Istud genus eorum est

quae mala divites in intimis perferant optime no- divitum.qui nil in suis divitiis aliud requirunt nisi
sceret.Dcnique temetipsum considerans, tequc ante C redemptionem animarum,victumque sibi atque suis
te proprii statuens censura judicii, interroga ani- necessarium, liberalemque usum. Isti licet sint di-
nium tuum,quid est quod eum tantopere augustat, tissimi,non tamen sunt pecuniosi, qui juxta cujus-
quid vigilias auget,somnum aufert; quid tediscur- dam sapientis sententiam, divitias non appetunt,
rere facit,reeumbere interdicit qu.r illa intcr amo- sed, si affuerint, sapientissime atque cautissime
;

rem timoremque confusio,quD3 sollicitudo, quosque cas disponunt (Sap. vm,5). De quibus et Isidorus :

illa crelira suspiria: et lucc clarius videbis, quam Suut, ait, quidam divites humiles, quos non inflat

soeva inquictudinis peste labores, quibus cogitatio- superbia rerum, veluti plerumquc fuerunt sancti
num tumultibus agiteris, quibus mceroris procellis Veteris Testamenti, qui et affluebant divitiis, et ta-
impellaris, qui te quiescere, oblectari ot gaudere men humilitatc pollcbant. Itemque de utrisque :

dicis.Licct enim ad tempus delcctcnt, quantum ali- Alii, inquit, de robus humanis pereunt, quas cu-
quando cor stimulent opes terren;o, optime nosti. pidius amaverunt alii salvantur, dum in oarum
;

Gaudes namque dum acquiris, mocrcs dum pcrdis: pulcbritudine Conditoris pulcherrimam providen-
anhelas dum cxigis,formidas dumexigeris; 4Smyr. tiam laudantes, mirantur; vcl dum per misericor-
micoleo (08) utique noc dissimilis, formica aliis dieeopus ccelestia ex eis bona niercantur.
aliis leo videris.Ad cumulum quoque misoria; illos Q 38.Nunc igitur illud alterum videamus, et cavea-
formidas sa;pissimc,quibus poientiainaestimabiliter nni- genus divitum:Kas woois.inquilDominus, diviti-
videris praestare : unde quidam facundissime:Quo- bus, quia habelis consolationem vestram(Luc. vi, 24).
modo,inquit,et divcs qnietus.quem suis stimulis res El 1 1 in psalmo Relinquent,&it, divitiassuas, ct se-
:

ipsac,ne careantur, semper faciunt inquietum? El tmlcra eorum domusillorum »i aiternum Psal. Savni,
iderimagiselegitcupiditasinquiotumol timidumesse 11, L2 Itemque Ne timttcris.cum dives factus fuerti
. :

et ciiin mulliplicata fuerit gloria domus

divitom, qnam securum. Unde ct Seneca, regibus, .
cjus

ait, miilti) pejus esl quam servis;quia isti singulos, t i:17). Et post pauca : Introibit in pjrogenies

illi multos timent. In lanta ergo animi perturba- palrum suorum,usqu rnum non vidcbtl lu-

Myrmicoleo, vox composita ex GriBca, \i*yit,\,

(68 autem formii leo Bimul vocatur, quia aliis ani-
i i
(

formica, et Latina Ieo,animal indicat parvum, for- malibus uti formica, Formicisvero utileoest. Vide
micis satis infestum,quod sc in pulvere abscondit, iura V. Formu alt o
et formicas frumonta portantcs interlicit. ldcirco
 ;

183 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 184

?)!cniP«!/.XLvni,20).Jobveroquiddamexpressius,Du- \ phelx, mercedem prophetx accipiet Qlatth.x, 41),etc.
cuȣ,inquiens ; j'n bonisdiessuos,ct in puncte ad inferna Et Apostolus : Alter alterius onera portate, et sic
desccndent (Job. xxi, 13). Alius autem : Agite minc adimplcbilis legem Cbristi (Gal.vi, 2). Recipa itaque,
divites, ait, plorate in miseriis. qu;e advcnient vobis ; 45 o divns, pro nomine Christi prophetantern ali-
divili.r vcstr.v putrcfactx suiil, cl vesli/ncnta vestra a quem in nomine ejus, et prophetae ipsius cum ipso
tineis comcsla sunt ; auruni ct argcntum vcstrum recipies inercedem;sustenta opibus tuis justum, et

xruginavit, el rubigo eoruni vobis iu tcstinionium just itiae recipiesmeritum; hoc est enim divilias
erit, et manducabit carncs vcstras sicut iiinis. Thcsau- negotiatorum, id est bene operantium, in dorso
riuistti supcr tcrram, ct in detieiis cniilristis corda portare, eis in bono opcre subsidium ferre. Colla-
vestra in die occisionis ; iram vobis in no-
addu.ristis tum autem eis subsidiam ipsorum impetrat con-
vissimis diebus : ccce merces operariorum vestrorum, sortium; ipsorum vero consortium regnum acqui-
qui mcssucrunt regioncs vestras, qux fraudata est a ret sempiternum, ipso prxstante qui vivit et re-

vobis, clamat, et ciamor eorum in aures Domini Sa- gnat in aiternum.

baoth introivit : occidistis justum ct non restitit vo- Tit. XVIII. — Dc hominibus forlunx mcdiocris.
bis (Jac. v, 1-6). Sicut vero bonis divitibus nulla .J9. Mediocris es? Audi Apostolum : Xon ut alits

major salutis est causa, qunm humililas vera; ita t» rcmissio, vobis autcm tribulutio. sed ex xqualilate
nulla certior ruinai causa, quam illorum su-
istis veslra abundantia illorum inopiam suppteat, ut et il.

perbia.Ipsaenim non solum se perdunt,sed etalios lorum abundaiilia vcstrx inopix sit supplemcntum (II

opprimant, urunt, et cruciant, seque meliores de- Cor. vui, 13, 14); ct illud Tobia: : Si multum libi

pretiant (69); unde et Psalmista, Dum supcrbit, est, abundanter tribuc ; si parum, ctiam ipsum libeir

inquit, impius, inccnditur paupcr (Psal. ix, 23). tcr impcrlire stude (Tob. iv, 9). Quod si omnimodis
Iterr.que orando : Miscrcrc nosiri, Domine, miscrcrc pauper,considera duo vidua; minuta (Luc. xxi, 2).

nostri, quia mullum rcplcti sumus despeclione, quia Forte desunt et ipsa? Habes calicem aqua? frigidaj
multum repleta cst anima nostra. opprobrium abun- {Malth. x, 42). Non est, inquis, puteus, deest fons
dantibus et despectio superbis (Psal. cxxn, 4). Unde
non adest torrens, hauritorium (71)
vcl fluvius,ipse

et Apostolus, medicinam quamdam eis adhibens omnino nullum.Et hic Domini non deestconsilium;
:

Divitibus, inquit, hujus scvculi prxcipe, non supcrbc audi enim angelorum in Evangelio canticum Glo- :

agere, neque gloriari in inccrto divitiarum [l Tim.vi, ria in c.vcclsis Dco, et in tcrra pu.r Iwminihus bome

17). Omnibusque generalitcr Hene faciant iivites, : voluntalis (Luc. n, 14). Avaro autem secundum Hie-

sint in operibus bonis, facite tribuanl, coniiniiniccnt, ronymum tam deest quod habet, quam quod non
thcsaurix.ent sibi fundamenlum bonuin, ul npprehcn- habet. Sed,heu! vccordem me, quid namque habeo
dant veram vitam (Ibid. 18, 19.) Ecce quomodo ca- C confectum? Dum enim properantius quam cxpe lit
melus deposita gibbi sarcina, per foramen valel festino, maximum quorumdam tam divitum quam

acus transire (Mattb. xix, 24); quomodo animal et mediocrium vitium dimisi omnino.Sed retrogra-

tortuosum, onere deposito, pennas assumero co- dum rursus sermonis iter arripiam, iterum dicam,
lumbas (Psal. liv, 7) et in ramis requiesccre arbo- iterum repetam, clamabo.dicam, non dimittam;di-
ris desemente sinapis editoe (Luc. xm, 19), et nec cam tamcn non ex meo, alterius sed voce boabo ;

hoc solum, sed et tanta prerogativa ditari ut in tantum siquidem est ac tale,quod non audeamreti-
taspharo (70) illius Madian, Epha, et Saba aurum nere, eliamsi id meis nequeam verbis explicare;
et thus ad templum Domini deferant (Isa. lx, 0) poteram autem utcumque, sed contradicit ratio [/".

Ismaelits quoquo negotiatores stactem ct thimiama, oratio],jam ab alio edita disertissimc.Potcst autem
resinamque in Galaad nascentem (Geti. xxxvn, 25), fieri, ut labor hic noster in cujuslibet exeat mauus

subaudi deforant, id est pra;dicatores sancti verba qui ejus dictorum expcrs sit penitus (72/, cum nec
Scripturarum, quasi quorumdam congeriem aro- defuturos noverim innumeros certissime, qui et is-
matum,et thesaurum sapientia? desiderabilem, rjui- tis.et multis aliis a nostra quoque scientia remotis-

bus et alios ditare, et bona? opinionis nidore ad simis ita sint refertissimi,ut dedigncntur nostrorum
Dei amorem accendere, et infirmis mentibus mede- n vel visu ad momentum saltem imjiediri, ne dum
lam boni exempli valeant praebere,quatenus inlitu- lectione desiderent frui. Quocirea libentius tam is-
babiliter cuncti valeant animadvertere^qu.ne impos- tius (73), quam aliorum similium bic, quam meo,
sibilia sunt apud homines, possibilia apud Deum utor sermone.ut et qni alio [td est alibi] nequeunt,
omnimodis esse (Marc. x, 27) quod quomodo hic valeant eorum dicta invenire et eorum ecmsor-
:

fieri possit Veritas ipsa non tacuit, dum in Evan- tio robur aliquod nostra queant obtinere.
gelio dixit Qui rectpit prophctam in nominc pro-
: ^O. Dic ergo, qureso tu, loquere tu, clama, tu,
(69) Dcprelio a Tertulliano, Cypriano, aliisque (71) Hauritorium hauriendi instrumentum.
usurpatur pro deprimere, vilius rcstimare. (72) Yulgali e.rprcssit pcnitus. Emendationem levi
(70) Tasphorus dorsum significat, cui transfe- mutationo sensus edocuit hacque de causa paulo
:

renda imponuntur onera, a vocibus barbara tassus, anle edidimus cujuslibct, uLi erat quorumlibct.Quod
cuinulus, struea, et Gra;ca oo),6; ferens unde post ; si retinendum esset quorumlibct,iunc emendandum
pauca divilias ?iegotiatorum,id esi benc operantium, expertes sinJ.
in dorso portarc scribitur. (75) lstius, de quo scilicet antea dixerat, alttrius
IS5 PILELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. I. 186

Eermone, eruditione ingenioque mirande et ideo ; A deno veluti digitorum munero, duali operationis
os aureum merito appellate, gratiajque Dei, quam manu,bonorum divitum humilitastrisulcum super-
proprio ferre videris nomine, exseeutor fortissime. borum qualiter evisccrans pectus, sibi contrarias
«Non potest, inquit, ille misericordiam facere, qui scire et cavere volentibus,ejus prodat 47 latebras,
possessionibus longelateque 40 diffusis, in confi- edidisti;nunc quas et inhocsreculo perfurunt,rogo,
nio alium possidere non patitur.Dumterminosjun- proferas cruces (74), et sic nos laxando frena dimit-
git,fines producit, ealumniatur pauperi.mediocrem tas ad alia festinantes. « Habere,inquit,nec facere;
premit.vicinum exeludit,omnesquecircumcirca po- misereri posse, nec velle...Commendatum sibi de-
sitos infestando ac persequendo depellit ; cui soli putat,quod per eruciatum suumad hceredemtrans-
bonum cum publicum malum est.dum aut fru-
est mittat.nec de suo miser permittitur tangere, quod
ctus servat, aut annonam captat, aut inflat pretia, post se futurocogitur reservare:qui sollicitius ser-
aut fenus exaggerat;flum acquirendi lucra, perno- vat quam acquirit,molestius cuslodit.quam rapuit;
cendi exquirit ingenia. Potestne talis misericordia? suspirat enim vigilans acquirendo, suspirat dor-
implere offieia.cui pupillorum dulcisest gemitus,et miens reservando.Huic nec vigiliaeh-eta^necsommus
viduarum suavis est fletus, dum prseda hujusmodi securus,nec dies laeta,nec nox secura est;diseurrit,
delectatur, spolis pascitur ;
qni dives est arca non torquetur, gemit, et quasi illi proficiat quod acqui-
I!
merito ;
nomine, non di-
possessione, non genere ; augere desiderat, quod alii etiam ingrato
rit, sic

gnitate'?Potestne misericordia tangi aut humanitate cum suo crueiatu relinquat, ut quale fuerit patri-
moveri, cujus avariti<e nec proprium sufficit, nec monii pondus,talissollicitudinishabeatur et cumu-
modum imponit alienum qui etsi pauperi aliquid
'? lus. »
tribuit, hoc magis deterior, si alii tollit, quod alii fyi. Et hoc itaque succinte atque disertissime
tribuat,et esurientis pane esurientem pascat,ct nu- monstrato, audiat, rogo, et mediocris, quaslisbet
dum spoliis vestiat alienis, cum scriptum sit Qui : nebulas sibi obtendens excusationis,tuis (75) lucu-
ojfert saerifieium ex subslantia pauperis, sic est, lentissime quid sibi congruat dictis. ••Nullusmiser,
quasi qui vielimat filium in amspectu patrissui(Eccli. inquis, nisiqui misereri noluerit, quia neque quis-
xxxiv, 24). » Ecce prudens lector, trcs in uno ge- quam misereri desiderans, poteritnon habere quod
nere distinctiones advertere vales,si voles, divitum: tribuat.Nullus petentem poterit inanem relinquere,
unam scilicet eorum,qui rapiunt,nec tribuunt; ter- nisi qui ci doluerit commodare non enim : miseri-
tiam qui rapiunt multa, et tribuunt pauca;mediuro cordiae definita sunt pretia ; aut nisi quis multum
eorum qui nec rapere ncc tribuere referuntur, sed dederit, aeeeptabile esse, quod ifutur, non poterit:
exaggerandis quaestibus insistentes, thesaurizant aut inopes tantum a quoquam exposcunt, quantum
dupliciter, id est hic alteri, liscet nesciant cui, in C qui poscuntur, darc non possunt aut ex modico ;

futuro autem ira Dei sibi.Nunc veroejusdem melli- multum,aut de exiguo plurimum darequispiamco-
fluo discamus ore.quomodo his aliud, id est bono- gitur.cum libenter ex modico modicumatiributum
rum e regione obviet genus. « Ille, inquit, vere est divina pietas gratuletur. » En dives praeter super-
dives,qui misericordia opulens quam divitiis,facul- biam et crudelitatemetiam avarissime;en mediocris
tates suas cum pauperibus dividit ;
qui locupletem tenacissime; et si ergo visus sum vobis festinando
se magis dando quatn habendo ostendit;qui ad hoc parcere, certe non pepercit doctiloquus iste, non
se meminit habere divilias, ut fcnereturDeo,pascat parcitomnigena vox sanctae Scriptura;;ideoque rogo
Christum.vestiat Dominum;qui patrimonium suum etadmoneo ut et vos innullovosmet velitispalpare,
BOD ingrato qua;rat hceredi relinquere,sedpaupercs ne quando rapiamini subito, ct eripiaminia nullo.
illinl Cbristo desiderct commendare; qui divitias Tit. XIX. —
De mendtcp.
eoelo magis quam mundocommendat; qui dcsiderat 4W. Mendicus es Audi Apostolum Qui non vult
? :

potior opero esse, quam suae substantia- facultate ; opsrari, nec manducet (II fhess. in, 10). Audi et
qui thesauros suos ad superna transmittit :qui ad Sapientias proverbium Omnis piger, ait, semper in
:

hoc vivit, ut operetur qui ad hoc operatur, ut in

; egcsiate es [Prov. xxi, 5) itemquc ; Prgptef frigus :

a:ternum viverc mcreatur qui viduarum casibus

; rj piger arare noluit;mendicabil ergo cesiate, et non <la-
llectitur,pupillorum miseriacommovetur.dolentiuni bitur ei {Prov. xx. 4); itemque : Egestus et ignomi-
causamsuscipit,etarrogantiamsuperborumaddicit» niaei.qtii deserit disciplinam (Prov. xm, 18); rur-
kfl. Postquam igitur facere, et quo ncmo latius, sumque : Egestatem gperata estmanus remissa l'rov.

sed voce boabo, nimirum S. Joannis Chrysostomi, militas diviium bmiorum eviscerans pectus tristtlcum
quem aureum paulo post appcllat,
os ct ex quolon- riim trisulcum vocat, quia tria superborum
puin tf-timonium profcrt. divitum generaantea distinxii prodat latebras ejus
(74) Haec implex.i periodus ne moram lectoribus (id est pectorissuperborum) contrarias sibi, protfut,
ingerat, construenda el explioanda eat.S. Joannem mquam, volentibus scire et cavere; nunc rogo profe-
Chrysostonum alloquitur Poslguam igitur /
: rm. quas cruces iidem dioites et in hoc sxculoperfe-
et ijuo nemo latius, denoveluti digitorum numerq, et rant, etc.
iualioperationismanu(id estevidentiesimeetsumma (75) Tuis, ait quia S. Joannem Cb.ryso8tonumb.ic
perspicuitate) edidisti(id cst explicasti) qualitcr hu~ alloquitur ; unde mox inquis scrip>ii.
 !

187 RATHERIl EPISC. VERON. OPP. PARS li 188

x, 4) ; est quasi dives, cum nihil habeat, et est quasi A avaritia quoque notari,et maledictus a facie Dei et

pauper, eum in mttltis divitiis sit (Prov, xin, 7) Ipse sanctorum merearis sequestrari.Namnecte amise-
quoque iterum. Qui operatur terram suam, satura- ricordiae operibus debere vacare scias, certissime
hitur panibus ;
qui aulem seetalur otium, stultissimus Domino testante,quiacalicemaqua: frigid»proximo
est (Prov. xii, 11 ; Eccli. xx, 30) ,- et : Vade ad for- porrigere non caret mercede (Muttli. x, 41).Angelo-
micam, o piger, et considera vias ejuset disqe sapien- rum quoque canticum in Evangelio invenii : Glona
liam; qu;r,cum non liabeat duccm, neque principem, in excelsis Deo, dicentium, etin terra paxhominibus
parat sestate cibum sibi ct congregat in messe quod bome votun/atis (Luc. n, U).Undeet Joannes Chry-
comedat. 1'squequo, pigcr, dormis? quando consurges sostomus more suo facundissime ait. « Ne posset
de sonmo tuotpaululum dormies, paululum dormita- quisquain, inquiens, non habendi excusatione pur-
bis, paululum conscresmanus, ut dormias, et veniet gari, gratuita misericordia: indicuntur officia, ut
tibi quasimajor egestas, ct pauperies quasi i>ir arma- ostendatur Dominumipsisetiampauperibusoperan-
tus (Prov. vi, 6-11). Hoc per ordinem ita protuli, di imposuisscobsequia.Galicemaquaifrigidreprophe-
ut considerare tc admoneam, quac te causa faeit trc porrigere.prcemium propheta; promittitur; a3gro-
mendicare, ne forsitan, ut multi, sub hoc obtentu t in carcereconsti tutum visitare,Deum visitare
um.vel
48 divitias velrs congregare,aut segnitifedeservire. ost, ut possit pro bona voluntate remunerari, qui
P
Sunt vero et multi, ut superius audisti, pauperes, de substantia non potcst misereri, ut jam constet
quorum superbia elationem divitum excedit cum ; pro qualitatibushominum.misericordia; non debere
econtra sint divites, quorum humilitas multorum offieia cessare,ut laborantibuspramiia possint com-
pauperum mansuetudinem vincit unde pulchrc : pensari cceleslia ; ut cum cceperint misericordes
Veritas dicit : Beali pauperes spiritu, quoniam ipso- expungi (77), ct steriles condemnari, et miseri-
rum cst regnum ewlorum (Matth. v, 3 , iit inleiligas cors quia misertus est, gaudeat, et sterilis pcenas,
quosdam miserrima conditione paupertatis, et hic quasnon » Hoc itaque tecumtra-
speravit,inveniat.

saeculigaudiis nb inopiam rerum,etin futuro regno ctans] atque omni excusatione posthabita, etiamsi
Dei ob meritorum nequitiam fraudatos, ab hac tr.ncus (78), omniquc meoibrorum officio 49 sis
beatitudine extorres esse et penitus alienos. Ilinc penitus destitutus,tantuminteger intcrior sitsensus
est illud Sapientis: ISona est substanlia, cui non cst deliberans, quidquid potes,offtr Deo.sedulus sciens
peecatum. in conscicntia, et neqnissima pauportas in omnibus te quoque dcbitorem fore, quorum aleris

ore impii {Eccli. xm, 30). Unde et Hieronymus lu- sumptibus.Vffi autemtibi,si tuo potes viverelabore,
culentissime : « Nec diviti, inquit, obsunt opes, si et alterius frueris desidia torpens opere.Sed mlir-
eis bene utalur; neopauperem egestas commenda- Age ergo Deo gratias et vide
mitas me cogit,dicis.

biliorcm reddit, si inter sordes et inopiam pcccata C ne murmures, et ora pro his,quorum opibus con-
non caveat.»Ad utriusque rci testimonium et Abra- tineris(79). Sanus quidem sum, ais, sed multitudo
ham et (70).... quotidiana exempla suppeditant, me opprimit filiorum. Si potcs, inquam. cum con-
quorum alter in summts divitiis amicus Dei fuit, sensu uxoris te contine.et labora manibus,unde et
alii quotidie in sceleribus deprehcnsi, pccnas legi- te et alios valeas sustentare.Nequeo,inquis. Plange
bus solvunt. Hinc ct Isidorus : « Est elotio paupe- ergo vitium, grave enim et hoo est incommodum :

rum,quos nec divitise elevant, et voluntas in ois mendica quod sufficit, et cave superffluentiam ;

sola supcrbia esl.Hisetsiopes desunt,proptermen- vide ne mures exinde pascas et vermcs.Tu qui sa-
tis tamen tumorcm, plusqnam superbi divitescon- nus es, subleva ca;teros,visita infirmos,sepeli mor-
demnantur. » Augustinus quoque etiam de debili- tuos, partiro cum omnibus benedictionem tibi col-
bus agens :« 0, inquit, quanta mala faciunt ca^ci latam Domini; esto caecis oculus.surdis auris,mutis
a quibus malis abstinct mens mala. » lingua, claudis pes ; neque sis unquam tui causade
>< 84.His ita se habentibus, satage, rogo, et tu pro crastino sollicitus. Si est via tibi juxta ecclesiam,
posse Deo in humilitate servire, ut cum ovibus in cave pertranseas,donec et illic scilicet mcndices ti-

dextera in suprcmo examine poni, et frater at-

illo bi pro exccssibus veniam, ct benefactoribus vitam
que bencdictus asummojustoqueJudice vocari.non n Mternam
cum haadis propter superbiam in sinistra locari,

(70) Locus hiulcus. Supplendum iniquorum pau- truneus. Ilanc marginalem lectionem, quam codicis
perum, vel furum, aut aliquid simile. esse arbitramur, idcirco praetulimus, quia sensui
(77) Hic expungere accipitur pro discutere, exa- magis cohreret trunci enim dicuntur homines.qui
:

minare,uli apud Suetonium in Glaudio c. 15. Cum aliquo membro debiles aut mutili sunt.
decurias rerum aclu expungeret, ut alios jadices di- (79) Conlinere pro alere, sustentare apud S. Gre-
mitteret, alios retineret udi expungeret idem cst ac gorium frcqucnlcr legitur. Vide lib. i; epist. 44 et
iliscutcrct. 45, lili. v, epist. 30, hom. 20 in Evangelia, ctc.
(78.) Vulg. in tcxtu inlrinsecus, et in margme al-
189 PILELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. II. 190

INCIPIT LIBER SECUNDUS.

Continet quoquc istud hxc Prxloquium
: I Yirum ; II, Mulicrem; III, Maritum ; IV, Uxorem,
V, Cxlibem; VI, Patrem et Matrem; VII, Filium et Filiam ; VIII, Viduam; IX, Virginem,
X, Parvulum; XI, Puerum ; XII, Adolescentem ; XIII, Sencm.

Decurso, duce te, Deus, breviter primo, secun- A tens clementiae, cujus ad nutum cuncta novi favere
durn de te quoque adhuc prassumens, incunctanter [/. fieri].

libellumhuneaggrediormodicum,pernulliusmulti-
Tit. I. — Dc viris
loquium (80) mcestiloquus, majore sui parte lecta,
aliquantula vero comperta dicturus, cum scilicet ab 2. Vir es (85), a virtute, necne a vireo, vel a
infantia: crepusculo in hunc aetatis fere deductus viribus, sive vi, et rego verbo, ut quemdam audivi
meridiem, caecam adhuc casuum diversorum paliar non incongrue, et mihi visum est, disputantem,
noctem, trimodoque (81) retrusus constringar erga- denominatum gestans vocabulum? Femineam devi-
stulo, qui e tencbris liberando, ad lumenque tuas tans mollitiem, in virtute solida[i'i/ esl robora, con-
visionis50admirabile vocando quondam institutus firma] animum ; Pfeque enim, ait Apostolus, molles
videbar populo, frutratus gregis consortio, quia regnum Dci possidebunt (I Cor. vi, 9 quod tunc
:

eum utinam veraciter dice-

insidianti (ut fertur, et facere praevales, si viribus nitens, vim animi ad
retur) nolui committere lupo (82) expositus sup-
; sideraeleves, catnem anim», animam subigas Deo,
plicio, quia solum eum exponere timui periculo ;
rigidus semper et inflexibilis, cum Dei adjutorio
saeculi subactus dominio, quia me tibi soli subjici contra saeculi voluptates, contraque carnis ince-
oportere credidi Domino. Verum te penitus contra- -n dens illeccbras, illud Psulmistaj scmper ante
rio,creato a te nil agi sciens in mundo, tempesta- oculos habens : Viriliter agite, ct conforletur
temhanctuo solamine lultustranquillesustineo(83); cor vestrum, omnes qui speratis iu Domino (I'snl.

credens sedari, si volueris et quando volueris,istud xxvi, 14). Et illud Domini ad Job : Accinge
per te possse facillime pelagus, qui terminum mari sicut lumbos tuos (Job. xxxvm, 3). Contra
vir

arenam posuisti primitus Usque huc, inquiens,

: aerias quoque potestates, qure significantur per
venies, ct non supenjrcdicris, sed in tcmetipso con- Cananasorum reges, ab bellanda Domini bella te
fringenlur fluctus tui (Job. xxxviti, II). Intona ergo cogitans directum, ut terram repromissionis me-
et adhuc, si placet, tuo e ccelis, Christe, praecepto, rearis intrare (quandoquidem ex /Egypto jam per
quodque per multos, perque te ipsum intcrdixisti mare Rubrum,hoc est sanguine Christi consecratum
creberrime minando, interdic (84) et nunc miser- baptisma eductus, hujus 51 sajculi gradiaris per
rimo misericordissime miserando, dicde profundis eromum), romputa tibi dictum Confortare et esto :

clamanti misericorditer : E.ri, tenebris horrendis robustus Dcut. vii, 23). Quantum cnim mollis et
circumsepto, relevare carceris de ergaslulo, dic : dissoluta mentis custodia etiam perfectorum noccat
noli prohibcre. Ssd quia quod desideranti longum studiis, Loth illius justissimi, Samson illius fortis-

videtur esse, et quasi diflicilc, disponenti breve est quoque sapientissimi demonstrant
simi, Salomonis
etomnino facillimum;si quid bic interimanimosug- C casus. Isboseth etiam intimat interitus, femines
gesseris, ponere satagam, quod conficiat et istud utrum, an virili custodiaj committi cordis debeat
cum tui adjutorio opusculum, caetera tua commit- aditus (// Rcij. iv, 5).

(80) Per nullius multiloquium, inquit quia in ;

vel ita in illum cxcederent, ut ejus cjiciendi occa-
carcere, ubi hasc scripsit, neminem habebat, quo- sionemcaperet.Episcopatum enimaliisac priesertim
cum colloqucretur. Manassi traderevolebat, utisaneipsieumdem postea
(81) Papiensem turrim indicat, in qua triplici tradidit. Huic autern veluti lupo se noluisse episco-
sera vel ostio erat inclusus. patum committerc Ratherius hoc loco videtur in-
(82) Qui sedem Veronensem pulso Ilatherio in- nuere.
vasit, Manasses fuit. Istumproinde/n/iMiomiiie hoc (83) Construe Verum sciens ntt agi in mundo
:

loco indicare videtur, sicut in aliis posteriorihus creato a penitus contrario, fultus solamine tuo
te, ic
operibus eadem rationo lupum appellat Milonem, .su.siincti hanc tempestatem, etc.

qui postea eamdem sedem, pulso lterum Hatherio, si Male in vulgatis intetdicet nunc. Mox coti-
occupavit. Manasscm quidem unum fuisse cx illis struc: Claman/i de profundis die misericorditer Exi, :

tribus, quos llugo Voronensi Ecclesis volebat prafi- circumsepto tenebris horrendis dic : Helevare de erga-
cere, fama ferebat. Solum idem rex in Ratheni ele- stulo carceris, m<li prohibere.
ctionem consensit, quia hnnc infirmum brevi mo- (85) ld est, Vir es gestans vocabulum denomina-
riturum sperabat. Cum vero eumpost electionem e D luiu (i virtute, necne a vireo, etc. Necne apud auoto-
morbo convaluisse deprchendit, huius electionis resmcdia; etinfirmffl iatinitatis acceptum tegitur pro
pcenitens, adhibuit nonnullos, qui vel ipsum ad fu- necnon ut vidcre cst in Glossaris Cangii. Hic autem
gam, seH ad dimittendam Ecclesiam tmpcllerent, accipi vidctur pro aut.
 ;

191 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I: 192

Tit, II. — De mulieribvs. A legitimum dominium, et Creatori debitum exhibeat

3. Mulier es? Mollitiem, quam prrefers nomine, obsequium, qua etiam civitas Dei ex numero com-
ad obedientioe virtutem, non ad dissolutionis vitium pleatur pradestinatorum. Aliud vero voniale atque
transferre stude. Virago enim, id est fortis, mulier concessivum, proper fornicationem tantummodo
vocata est in principio (Gen. n, 23), ut et fortem conceditur ab Apostolo, videlicet ne pcr adulteria,
te contra vitia, et fiexibilem in subjectione Domini aut quoslibet illicitos quislbct defluat appetitus,
prfficeptorum esse debere memineris omnino. Vir impaticns libidinis.aut (quod longe incomparabiliter
itaque mente, mulier carne, insurgentes et tu ad- pejus est) contra naturam quovis modo cogaturex-
versus spiritum insanosvitiorum voluptatumque tu- cedere ob talia enim quaedam Melius esl nubere,
: :

multus forti mentis vigore stude devincere, perpen- quam uri (I Cor. vn, 9), id est usque ad eliquatio-
dens plurima tibi in Scripturis divinis bujus operis nem vel [«/. ut], illicitum, sive immundissimum
exempla suppeditare dum et in Veteri Testamento
; flnxum accendi, nee ullo Dei amore, aut gchennae
quanquam dehoste universo orbi pavendo,viris onv timore restringi. Ecce quantum valet etiam cum
nibus timore, quasi mortis somno, consumptis, culpa conjugium, necessitate scilicet propter pejus
mirabilem Dei gratia legeris reportasse victoriam ;
concessum. Unde pulchreAugustinusinlibro contra
et innovo innumerabiles femineam oblitas infirmi- _. Jovinianum de Bono conjugali hosreticum (n. 11 et
tatem, virili peracto hoslibus devictis certamine, 12) < Concubitus,ait, necessarius causagenerandi
:

cum triumpho glorioa palmam victorioa et coronam inculpabilis est, et solus ipse nuptialis ille autem, :

meruisse msignem. qui ultra istam necessitatem progreditur, jam non

Tit. III. — De Conjugibus. rationi, sed libidini obsequitur; ethunc tamen non
4; Conjux, vel maritus es ? Considera quam fidem exigere, scd reddere conjugi, ne fornicando dam-
debeas uxori, cujusque fidei quis habetur cxactor nabiliter peccet, ad personam pertinet conjugalem.
et testis.Bonumnamquc esse conjugium,secundum Si autcm ambo tali concupiscentiae subiguntnr, rem

istam scilicet conditionem nascendi et moriendi, in faciuntnon planenuptiarum vcrumtamen si magis ;

qua creati sumus, et ipsum bcnum violari magni in sua conjunctione diligunt quod honestum est
criminis esse, Scriptur.-e sanctae testimoniis potes quam quod inhonestum, id est quod nuptiarum,
advertere, praesertim, cum tam insolubilem copu- quam id quod non est nuptiarum hoc eis, auctore ;

lampactihujusDominusinprincipiovoIuerit facere, Apostolo, secundum veniim conceditur,cujusdelicti

ut non singulos singularitcr, sed unum ex altero vo- non habent horlatrices nuptias, sed deprecatrices,
luerit fabricare, pracepto consequenter, et cur hoc si Dei misericordiam non a se avgrtant, vel non

fecerit monstrante atque dicente Propter hoc rc- : abslinendo quibusdam diebus, ut orationis vacent,
linquet homo patrem et matrem, el adh.rrcbii uxori € e t per hanc abstinentiam commendent preces suas,
su.v, et erunt duo in rarne una (Gen. n,) Erunt, siculetperjejunium,velimmutandonaturalemusum
inquit, duo in carno una. Si crgo tanta vis, imo in eum, qui est contra naturam, quod damnabilius
puia tantavis hujus esl conjunctionis; cogitent qui fit in conjuge. Nam cum ille naturalisusus, quandq

abusu perversissimo hanc, aut adultcrando, aut prolabiturultrapactanuptialia,idestultrapropagan-

penitus deserendo uxores aut viros, tantoa fidei di necessitatem, venialis sit in uxore, in meretrice
tamque copulam dilectionis scindunt,
insolubilis damnabilis : iste qui est contra naturam, exsecrabi-
quam grave noxiumque crimen sibi acquirunt liter fit in meretrice, sed exsecrabilius in uxore. »
maximecum evidens ct in Evangelio,et in Apostolo 6. Item in libello ad Valerium (lib i de Nupt. et

ipsius Domini contrahoc habeant praeceptum; et si Concup. n. 15) contra novellos hoeretieos de ser-
violata charitas, odio subvertento, in duobusspiri- mone Apostoli : Volo vos sine soUicitudinc csse(ICor.
tuali regeneratione fralribushomicidii crimincnota- vii, 31) : « Hoc, inquit, dico, fratres, tempus
tur; quid cum non solum spiritus, sed eliam una brove cst, id est non adhuc populus Dei propagan-
caro abominabili divortio in diversa dislrahitur? dus est generalione temporali carlianter, sed jam
5. Sciendum vero duo genera esse conjngii, unum generatione (86) spjritualiter colligendus. Reli-
inculpabile, aliud cum culpa veniale. His aliquid q guum ergo cst, ut qui habent u.rores, non car-
superadditum jam essc adultcrium, etiamsi perpe nali concupiscenliassubjugentur ; et quiffent tristi-
trator nullius violet thorum, quia videlicet in se- gaudeant spe futuri boni, et qui
tia praesentis mali,
metipso, in quo cubare debuerat, Dei violat tem- gaudent propter temporale commodum, timeant
plum. Horum primum tantum Conditoripse digna- oeternum judicium ct qui emunt, sichabendopossi-
;

tus est nobilitare, ut non solum praocipere, sed et deant, ut amando possessis non haereant et qui ;

oi in nuptiis dignatus sit assiderc, facloque primo utuntur hoc mundo, transire se cogitent, non ma-
miraculo, suo eum munere insignire (Joan. u, 1-11). nere. Prxtcrit enim flgura hujus mundi. Volo autem
Constat vero idem amore tantum filiorum, quo sci- vos sine solltcitudine essc, id est volo vos sursum
licet propagetur multitudo hominum 52 quae com- cor in qu;e non prtetereunt (87) praHerita tem-
pleat orbem terrarum, et creaturis sibi concessis pora habere. Deindc subjungit: Qui sine uxore

(86) Melius apud Augustinum rcgencrationc.

(87) Augustinus tn hh. qux non prxtercunt, vos habere
:
193 PIL-ELOOUIOUUM LIBRI SEX. — LIB. II. 194
est, cogitat ca qux mnt Domini, quomodo A. velanda; turpitudini obtcndunt. Produntur auteria,
placeat Dco ;
qui autcm matrimonio junrtus cst quando eo usque progrediuntur, ut exponant filios,
53 cogitat qu;v sunt mundi (I Cor. vn, 32) ; » at- qui nascuntur invitis oderunt cnim nutrire vel ha-
:

que ita quodammodo exponit, quod supra dixerat: bere quos gignere metuebant. 54 llaque cum in
Qui habcnt u.rorcs, sint tanquam non habentes. Qui suos SKvit.quos [90 genuit tenebrosa iniquitas.clara
enim sic habent uxores, ut cogitenl ea, quae surit iniquitate in lucern promitur, et occulta turpitudo
Domini,quomodo placeant Domino,nec in his, qua3 manifesta crudelitate convincitur.Aliquando eo per-
sunt mundi,cogitentplacereuxoribus, tanquam non venit h;ec libidinosa crudelitas, vel libido crudelis,
habentes sunt quod ea felicitate fit, quando uxo-
;
ut etiam slerilitatis veuena procuret ; et si nihil va-

res tales sunt, ut eis mariti nonideo placeant,quia luerint, conceptos felus inter viscera exstinguat ac
divites, quia sublimes, quia genere nobiles, quia fundat, volens suam prolern prius interire, quam
carne amabiles; sed quia fideles,quia religiosi,quia vivere ; aut si inutero jam vivebat,occidi antequam
pudici, quia viri boni sunt.Verum in conjugalisut nasci. Prorsus si ambo tales sunt, conjuges non
ha:c amplectenda (88) atque laudanda, sic alia tole- sunt ; et si ab tnitio tales fuerunt,non sibipercou-
randa sunt.ne in damnabilia fiagitia.id est fornica- nubium, sed per stuprum potius convenerunt. Si
liones vel adulleria corruatur: propter quod vitah- „ autem audjo non sunt tales, audeo dicere, aut illa
dum malum, etiam illi concubitus conjugum, qui est quodammodo niaiiti meretrix, aut ille adulter
non sunt causa generandi.sed victrici concupiscen- uxoris. Item post pauca ;
« In nuptiis, inquit, hsc
tiae serviunt, in quibus jubenturnon fraudare invi- bonanuptialiadiligantur.proles,fides,sacramentum.
cem, ne tentet eos Satanas propter intemperantiam Sed proles, non ut nascatur tantum, verum etiam
suam nbn quidem secundumimperium pracipiun-
;
ut renascatur nascitur namque ad pcenam.nisi re-
:

tur, sed secundum veniam con?eduntur. Sic enim nascatur ad vitam.Fides autem,non qualem habent
scriptum est : 1'xori vtr debitum reddat, similitcr et inter se infideles zelantes carnem. Quis enim vir,
u.ror viro. Mulicr sui corporis polestatem non hatrel, quamlibet impius,vult adulteram uxorem ?aut quae
scd vir ; similitcr et vir potestatem sui corporis non mulier,quamlibet impia,vult adulterum virum'?Hoc
halict, scd mulicr. yolite inviccm fraudorc, nisi forte in connubio bonum naturale est quidem,carnale ta-
c.r coiiscusu ad tcmpus, ut vacetts oraiivni; et itcrum men.SedmembrumChristiconjugisadulterium con-
rcvcrtimini in idipsunt, ne tenlet vos Satarias proptey jugi debet timere,non sibi ; et a Cbristo sperare fu

incontincntiant vcstrant. Iloc nutcm dico secundum dei pr.emium.quam exhibet conjugi. Sacramentum
indnbjcntiain , fton sccuuduin inipcrium (/ Gdr. vn, vero, quoe neque separati nec adulterati (91)amit-
3).L'bi ergo veuia dalur, aliquid culpae esse nequa- tunt conjuges, concordilcreasteque eustodiant. So-
quam negabitur. Cum igitur culpabilis non sit ge- C lum enim est, quod etiam sterile conjugium tenet
nerandi intentione concubitus, qui proprie nuptiis jure pietatis, jam spe fecundilatis amissa, propter
imputandus est quid secundum veniam concedit
;
quam fuerat copulalum. Hsc bona nuptialia laudet
Apostolus.nisi quod conjuges,dum senoncontinent, in nuptiis, qui laudare vult nuptias ; carnis autem
debitum ab alterutro carnis exposcunt, non volun- concupisccntia non est nuptiis imputanda.sed tole-
tate propaginis, sed libidinis voluptate'?Qua2 tamen randa non est enim ex naturali connubio veniens
;

vnluptas non propter nuptias cadit in culpam, sed bonum, sed ex antiquo peccato veniens malum. »
propter nuptias aceipit veniam. Quocirca etiaui Ecce testimonio tarn sancti et tam cruditi viri de-
hinc luudabiles nupti* sunt: quia et illud quod non monstravi,quarein principio bonumesseconjugium
pertinet ad se, ignosci faciunt propter se neque : dixerim, et quare adultcrator aut penitus desertor
enim iste concubitus, quo servitur concupiscentice, illius crimen incurrat tam noxium : quia videlicet
sic agitur, ul impediatur fetus.quem postulant nu- et ulile et inculpabile cst.si cau.-a snlummodo ge-
ptis. Sed non concumbere (89),nisi
tamen aliud est nerandi fiat secundum Domini pr.eceptum ; et utile

sola voluntate generandi. quod non habet culpam ;

et veniale est, si propter vitandum fornicationis

aliud autcm caruis quidern appetere concumbcndo malum incalur, sccundum qnod est ab Apostolo
voluptatem, sed non prseter conjugem.quod venia- rj concessum
lem habet culpain quia etsi non causa propagan-
;
7.Quod aulein paupertatis causa a quibusdam di-
da; prolis conoumbitur, non tamen hujus libidinis ducuntur uxores, quta scilicct egestatis ductee
causa propagationi prolis obsistitur sive voto-malo, varias expellant necessitates,utrum ad illud conces-
sive "pere malo.Xam qui hoc faciunt (id cst qui aut sivum refcratur counubium.an non,aliis adjudicare
voto, aut opere aliquo agunt, ne eis fiiii nascantun dimitto.Hoc unum secutus Augustinum profiteor,
quamvia vocentur conjuges, non sunt, ncc ullam laudabiles ctiam in hoc esse nuptias, quia el illud
miptiarum retinent veritatem,sed honestum nomcn quod nnii pcrtinet ad se, tgnosci raciuritpropterse';

(88) A|iud Augustinttm oplanda atque laudanda. Auguslinus addit nolens,

90
(89 Kx Augustmo aupplevimus non ;etpost pauca
\i\
[taex Augustino. Male in Ratherii vnlg. et
ex eodem pro Jwopter.qaod eat in Uatherii vulgatis, adulterari. Mox ex eodem Augustino emendavimus
correxinius preeter. Ki paulo poal concumbitur BCri- jure phtatis, cuui mendoso in editis Ralhoriania
psimus.eoilrni AugUStino et sensu suadentibus,eum cssel jurc jiictas.
porperam in iisdem vulgatis legeretur obsistitur.
 ;
:

d95 RATHERII EPISC. VEIION. UPP. PARS 1. 196

quanquam ad lcrtiam connubii genus hoc a quibus- A id est pater et mater, in carne una, ld est in filio

dam referri noverim, proponentibus, in prineipio unum sint. Si enim ita esset, tanlumdem valerct
ipsum cunctorum Auctorem dixisse Non est bonum : scortum, quantum connubium, tantum ut proles
essc homincm solum, faciamus ei adjiitorium simile ex eo nasceretur ; cum evidcnter Apostolus, non
sibi ifien. n. 12).Quovis autem ordine causa prolis, propter filiorum generalionem, sed propter ipsum
an aspernatione 55 fornicationis.vel repudio pau- concubitum,unum corpus lales quoque esse dixerit,
pertatis aganlur,tantum valet fides,et sacramentum sicenim ait Xcscitis quoniam qui adhccret mcretri-
:

connubio proprium, ut nec deserta alterius possit ci, unum corpus cfficitur ; qui au/cm adhxrcl Domino,
esse, nisi desertoris uxor superinducta autem
;
uiius spiriius est (I Cor. vi, 10). Si ita quoque, ut
quamlibet sancta, casta, nobilis sit, et pudica, me- aiunt, esset, dicere satis filius posset, quod 56 so-
retrix habeatur ratione veridica ductus autem a :
lus Unigenitus Dei Filius coessentialiter et coaHer-
contraria, adulter et ipse sit,testante atque dicente naliter Deus, apud Deum manens, dicere veraciter
voce Dominica Quicunque dimiserit uxorem suam,
:
potuit : Pater in me est, et ego in eo (Joan. x, 38)
nisi cuusa fornicationis, mmchatur, et qui dimissam et :l'ater in me manens facit opera (Joan. xiv, 10) ;

duxerit mccchatur [Matth. xix, 9). Nota autem, quia et Eyo et pater unum sumus (Joan. x, 30) unum
: ;

cum aliter pcenitus interdicatur,cansa fornicationis

vide ii ce t singulariter, sumu dicens pluraliter, ut
fi
dimitti conceditur quia videlicet,quando fornicata
;
intelligas duos in una substantia,deitate,ffiternitate,
est, jam rupit vinculum, jam desiit esse una caro.
majcstate, operatione, voluntate et potestate inso-
Hinc adulteri vel adulteroe colligant,advertant,quam lubiliter esse et ut replicem, ita iste dicere posset
;

detestabile facinus incurrant, si contra interdictum

Ego et pater et mater unum sumus ; et paler et ma-
Conditoris, quod Deus conjunxit, aut adulterando,
ter in me sunt,ct ego in eis ; et vesanius : Ego sum
aut pcuitus abdicando separant cum una caro esse, ;

moi ipsius pater et mater, quia in me sunt ambo

nisi fidem sibi servando.et sacramentum custodiendo
unum qui fuerant ante duo, quod non potuit, fieri
non (92) possint. Qutecunque autem feminisnon li-
nisi illi esse desiiss nt in se, versi in me. Quid au-
cent, hsc et viris non liccre manifestissima ratio
teni cum non solum unus.sed et dno, imo viginti aut
docet, quantum scilicet ad pacti convenientiam at-
plures naseuntur lilii Ergo de talibus debuit dici, '?

tinet et turpissimum valde est, si quod jure sexus

;

non debuerant pra:termitti,debueraut, inquam,dici,

robuslior ab imbecilliori exigit, victus et subactus
crunt duo in carnibus viginti.Intelligendum potius,
libidine, imbecilliori non impendit. Pactum au-
quia erunt duo in carne una, in lege, dilectione, at-
tem sacrainentum, sponsalia, vel (93) tabalas,
et
que fide carnis una, in vinculo carnis uno,in pacto
sive chartas dico,quibus invicem insolubiliter con
carnis un0 ut scilicet tanta unione du;E ca ™es,in-
fcederantur prcesente, spectante atque teste juslo C '

vicem confcerlercntur, ut non liceat uni quod non li-

judice Deo. IIoc totum igitur a nobis prolatum ad
cet alteri nec isti, verbi gratia, ad alterius mulie-
hoc quaeso valeat, ut quia jam ardentem Sodomam,
;

ris, nec illi ad alterius viri carnem, propria in viro

id est illicita carnis incendia.saniori aufugisti con-
silio, nec montana, id est celsitudinem cadibatus relicta, accedere,et sicuti caroa carne dividi nequit
conscendere, deliberasti, saltem in Segor (Gen.xix, sinemagno dolore,ita u\'or a viro dividi nequit sine
23), hoc est in medio horum, quod intelligitur car- magno crimine alioquinqui in virginitate perpetua
:

nale esse connubium, te continenter et pudice pro permanserunt, sicut multos sanctorum legimus
po.;se contineas, uxorem secundum Apostoli prae- etiam conjugio junctos fecisse,aut qui steriles fue-
ceptum, ut Christus Ecclesiam diligens (Ephes. v, runt, senes quoque in cadaverinis jam corporibus
25), et praeter ipsam nullam cognoscens ab ipsa ;
constituti.ab hac viderentur charitatis lege,imo ab
etiam legaliter interdictis ecclesiastice diebus, cum. hoc nupliarum bonoalieni quod aliundenonest bo- ;

ipsius conscnsu te continens, fidemque perpetuam num, nisi propter tam insolubile vinculum quod :

ei conservans : certissime cognoscens,quia si in ali- Deus ex uno duos voluit facere,ut unum essent a se,
quo negot.o eam deceperis, vcl circumveneris, ac" ut ex istis duobus tertius fieret,qui jam non unum
eritvindex vcIocissimus,et judexjustisslmus, atque j)
cum eis esset, sed relictis illis alii adhasreret, cum
testis veracissimus de ccelo cuncta prospiciens Do- quo exemplo illorum duo carne una essent.et ita
in

minus, cujus praecepti es transgressor effectus. propagaretur hominum generatio, hoc a bestiis caj-
8. Pueriliter vero sentiunt, quod minime audeo terisque animantibus divisa bono.quod illae irratio-

proeterire, qui illud quod dicitur : Erdut duo in nabiles, alfcctu dilectionis unum esse nescientes.in
carne una (Gen. n, 24), super filio intelligunt, ut vi- promiseuos difluerent concubitus ; isti vero ratio-
delicet propter semen maris et florem femins, ex nales pacto tenacissimo firmarentur, uno alfectu
quibus confici prolemin utero physici tractant,duo, charitatis etiam carne connexi.

Particulam non sensu exigente supplevimus.

(92) c/ vocantur tabulie matrimoniales.ln his tabulis con-
Indicantur tabul%,quibus matrimonium con-
(93) ditiones et pacta matrimonii describebantur nam, ;

trahebatur. Tabulas malrimoniales vocat Augusti- ut ait idem doctor serm. 9, n. 18: Id ctiam tabulx
nus serm. 52, num. 22, liecituntur lubulte, el reci- indicant, ubi scribitur libcrorum procrcandorum
iantur in conspectu omnium attcstuntium . , , , causa.
 ,

197 PILELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. II. 198

9. Quodopponat mihi Jacob duas uxores, Da-
si A illum vocans, cujus esUs ftlia> bene facientes (l Petr.
vid quoquc et Salomonisetiam plures invitote ad ; m, <i. l"t ergo filia merearis
patriarcharum (ieri

mysterium indagandum, quia omnia hsec i» figura bene faciens, ohedire stude viro etiam in ipso ser-
contingcbant (I Cor. x. II ,-i ct audacter profiteor, mone humilitatis, subjectionem etgravitatem pra;-
etiam hic civitatem Dei nostri, ct montem sanctum ferens morum,quatenuspr,TConiumilliiis conveniat
ejus prophetatum, in quo non licet virohabere nisi Sapientis dicentis : Slulieris bonxbeatus vir. numc-
unam uxorem, ct uxori nisi unum virum, cum rus annorum illius iuplez (Eccli. xxvi, 1,) id est et
quo pudice vivens causa sit prolis, aut metu forni- prasentis soeculi et futuri jucuncitale felix.Itemque
cationis, fidem eiillibatam perpetuo custodiat.et sa- Mulier fortis obledat virutn suum, el annos vitx
cramentum, maxime cum et id ad majus perti- illius in pace implebit. Pars bona, mulier bona in
ncat, hoc est Ecclesiam et Christum ; dicit enim parte bona dabitur viro pro bonis factis (Ibid., 2.) Et
Apostolus de eadem sententia Sacramentnm id est : vere : Salvabitur cnim, te.,tc Apostqlo, elium vir
mysterium, hoc magnum autem dico in est, ego infidclis per mulierem fldelem ,1 Cur. vn, 14. Contra
Cliristo et in Ecclesia (Ephes. v. 32 :) videlicet ut vcro secundum cumdem qui supra: Dolor cordis et

57 aliquantulum ex hoc profcrre audeam, quia luctus mulier selotypa (Eecft. xxvi, S ,-) et : In mu-
sicut illi duo in carne sunt una, itaChristus cum sit Uere selotypa flagellum lingux [Ibid., 9.) Zelotypa
R
verus Deus, et verus homo in corpore sao,quod est vero niulier csL rixosa, vel ea quee zelotera virum
Ecclesia (Coloss.i, 24 ;) unum ex duabus manet na- ellicit. Zelotes auteui virest, qui cumcura et cordis
turis, nec dividi ob ea potest in asternum, pro qua cruciatu castitatem custodit uxoris. UndeetDomi-
fudit insponsalibus sanguinem proprium,sicuti nec nus zclotes (E.rod. xxxiv. 14) per Moysen dicitur,
viro uxorem, nec uxori linquere proprium licet ma- quia sicuti maritus cum cura castitatem uxoris, ita
rilum. Sicut autem causa fornicationis ab alterutro et ipse modo terrore supplicii, modo promissione
legitimumcontingere potest divortium, ita et a !hri- I regni nos, ne ab ipso fornicemur, custodiendo
sto unaquoeque anima post amatores alienos,id est rcstringit. Itemque Mulier ri.vosa ira magna : et
:

crimina diversa, vel spiritum immundorum sug- contumelio, ct turpitudo illtits non lcgetur ; gratia
gestiones fornicans, ab eo repudiatur, nisi forte ite- vcro super gratiam mulicr
sancta cl pudorata 58
rum ei per pcenitentiam reconcilietur (l Cor. vn, (Eccli. xxvi, 11.) Apostolus quoque Titum de rebus
•II,) sicut et uxorem viro fieri posse per Apostolum ecclesiasticisinstruens,te quoque quomodo commo-
docemur. nefaciat, docet, dicendo inter cmtera Loquere qux :

Quod autem etiam per Apostolum carne duo,

•10. decent sanam doclrinam, scnes ut sobrii sint, pudici,
in carne sunt una (Ephes. v, 31,) nec hoc transeun prudentes, sani in flde, in dilectione, in patientia.
ler accipicndum scd dicendum quia et in principio C Anus similiter in hubitu sanclo, non criminatrices
;

duo fuerunt, quia unum quasi corpus inviccm fue- non vino multo servienles, bcne docentes, ut pruden-
runt, ipse in ea cosla, quce detracta est sibi, illa in tiam doceanl adolesccnles, ut viros suos diligant,
ipso totum corpus habens, ex quo costa detracta, prudenies, castas, sobrias, domus curam habentes,
creata est illi. Similiter et Christus unum est cum benignas, subditas viris suis, ut non blasphemelur
Ecclesia, in quanlum caput ejusdem est Ecclesiac, verbum Dei (77/. n, 1 ,• ad Ephesio quoque : Mu-
sicut ipse quoque in Evangelio testatur, dicens : lieres, ait, subditse sint viris suis,sicut Domino;quo-
Nemo ascendit in ccelum, nisiqui dcsccndil de coslo, nium vir caput csl mulicris, sicttl Christus Ecclesix,
Eilius honinis, qui est in cceto Joan. m, 13.) Quasi ipsc salvator corporis cjus : scd ut Ecclcsia subjecla
dixisset, aptius ncmo intrabitin rcgnuin ccelorum, cst Christo, ila et mulicres viris suis in oninibtts
nisiunitus,et quasi concorporatusei.qui sic desccn- (EpJies. v. 22.) Viris quoque praeipiens : Diligite,
dit homo factus dc ccalo, ut per divinitatis poten- inquit, uxores vestras, sicut cl Christus dilexit l

tiam terram scilicet complens et cce-

sit in ccelo, siam, etseipsum tradidit pro ea, ut illam sancliftca-
lum. Duo vero sunt Christus et Ecclesia, in quan- rct. Itu ct cin debeni diligere uxores suas ut corpora
tum ipsa ex hominibus, et puris constat homini- sua ; ncmo cnim unijttam carncm saam odio hubuit.
bus, ipse vero verus homo, verus exstat et Deus. J)
*'''' nutrit et fovct eam, sicui ct Christus Ecclcsiam,
Ista hactenus, nunc ad reliqua propcremus quta membra s>imus ejus corporis de carnc cjus, ct
dc ossibns cjus. Propter hoc, inquit, relinquet bomo
Tit. IV. De u.voribus
pairem ct malrem suam, ct adhserebit uxori suae, ct
11. Uxor es '? Omnia tibi convenire cogita, quaj cruni iluo in carne un<i. Sacramentum hoc magnum
praelibavimus, superadditis his, quee et per semct- cst, ergo autem dico in Christo et m Ecclesia Ibid.,
ipsum ct pcrservos suos tam cxcmplis, quam vcr- 25). Id est licct ct in humana carnalique conjunc-
bis.maximevcro per Apostolum tibi specialiter ipse tionc illud conlingat, ut duo videlicet sibi invicem
rnandavit conditor Deus Sub vtri, inquiens, po- ; adhmrentes, unaOant caro sacramentum tamen ad
;

testatc cris, et dominabitur lui (Gen. ni, 61.)

ipse Christum perlinct atquo Ecclcsiam ,- quia sicut dc
Unde Pelrus apostolus Saram in cxcmplum trahit, costa vii-i fabricata est Eva, ita de Christi latere re-
cum t(>, quid facerc dcbcres, moncrc voluissel, di- dempta crevit Ecclesia ; ct sicut capul uxoris vir,

cens ; Sicut Sara obediebat Abraham, dominum jta caput Eoolesi» Christus; unde el subdjtj Kerutn*
 ;;

199 RATHEMI EPISC. VERON. OPP. PARS I. 300

tamen et vos singuli unusquisque uxorcm sunm dili- A. non omnem qui vult, sed cui Deus possibilitatem
ijat sieut seipsum (Epltes. v, 33;)quia videlieet et tribuit, tamsummifastigii arcem conscendere. Quo-
Christus similiter fecit pro Eeclesia tradendo se- circa nil de te, sed de ipso, sine quo nihil potes,
ipsum subjungensque
: : U.vor, inquit, timeat vi- prssumens, secundumProphetam, quo pulehriores,
rum suum. deseende, et habitn eum iHdircumeuris(Ez'ech, xxxn,
12-. Ecce qualis erga virum essedebeas, prace- 19), id est humiliter condescendc quibuslibet non
ptisaudistisapostolicis: nuncqualem ergate ipsam solum matrimonio junctis, sed et carnis curam in
esse conveniat, ex dictis collige beati Cypriani epi- concupiscentia facientibus, aestimatione propria te
scopi et martyris : « Pudieitia, inquit, corporis est nemini prroferens, quasi eseteri percatores.lu pro-
alienas res non appetere, omnem immunditiam de- ptercastilatisdonumsissingularilcrsanrtus :scie,ns

vitare, aute horam congruain non gustare velle, quibusdam vitia quaedam plerumque, Deo permit-
risum non excitare, verba vana et falsa non loqui, tente, ad tempus dominari, ut conversi post diseant,
habitum per omniaordinatum.propositoque conve- cujus pietate de captivitate redempti, et cujus vir-
nientem.tam capillorum quam vestium.sicut decet, tute de potestate sint crudelis tyranni erepti ; et

habere, cum indignis contubernia nun inire,supcr- tanto mojores gratias referant liberatori,quanto de
cilioso intuitu neminem aspicere, vagari oculos non majori periculo suntliberati : at contra quibusdam
permittere, pompatico et illecebroso gressu non reprobis qusedam sublimiumvirtutumdonanonnun-
incedere,nulliini'erior in inccepto bono opereappa- quam provenire, quibuselatigravius corruant,qua-
rere, rulli contumeliam aut ruborem incutere, ne- tenus eorum casu territi electi, de se non prossu»

minem blasphemare, senes non irridere, meliori mant, sed in Dei misericordia firmius gressum
non controversari, de hisquaeignoras non tractare, mentis figant. Unde Apostolus pulchre Qui stat, :

etiam quoe scis non omnia prolerre. fkec cum pro- inquit, vidcul ne railat (I Cor. x, 12).

ximis amabilcm hominem reddunt.et Deo aeCeptabi- IA. Unde autem casus iste specialiter contingat,
lem faciunt. » Bonum itaque, ut ad nostra redeam, Psalmista precando demonstrat : Non veniat mihi
si habeas virum, Saram, Rebeccam, Rachelem et pes superbicV, et manus peccatoris non moveat me. Ibi
Elisabeth imitare quod si iniquum et crudclem,
: ccciderunt, qui operuntur invqnit atem (Psal.xxxv ,12).
habes quoque quas imiteris.inNovo quidem Anasla- Nec injuria ;
quia enim Scriptura testante : Ante
siam et Tbeodoram in Veteri antem Testamento ;
ruininn c.rullatur cor (Prov. xvi, 18) ; scicndum ne-
Abigail uxorem Nabal Garmeli, et Eslher Assucri. minem de virtute ad vitium quodlibet prolabi, nisi
Audi denique Apostoluih dicentem Salvabitur vir : prius ab humilitatis petra in arenam superbiae ei

infidetis per mulierum fidelem (I Cor. vu, 14,) contingat sallu vanitatiset ineonstantiae dcmulari
ilemque Salvabitur pcr filiorum gencrationcm (I C
: nam nisi praecessissetlatens superbia, non sequere-
Tim. ii, io :) ubi non filios carnis, sed filios mentis tur libidinis manifesta ruina. Unde et Prosper :

accipe expressos, quos utiquo tenere et allidere « Concupiscentia;, ait,carnisaddictus,vidcturqui-

juberis ad petram (Psal. cxxxvi, 9,) id cst omnia dem nil haberesuperbioe, cum prasertim passioipsa
opera et cogitationes 59 attollere ad Christum, ut cum videatur humiliareluxuriae ettamen nisiprius ;

quidquid boni agis, non libi, sed ipsi imputare stu- Deo existeret, cujus salubre praeceptum de
rebellis
deas, sinc quo nil boni agere pervales. conservanda pudieitia superbi spiritus prfesump-
Tit. V. Dc eivlibibus. — tione contemneret, nulla eum (9-1) lasciviac cupiditas

13. Caelebs es ? Considera quam summum sancti- provocaret.In animo ejus diu disccptant Dei contem-
tatis conscenderis culmen, ct eo sollicitius pracipi- ptus metus sed aut contemptus Dei prrcponde-
et ;

tem cave ruinam, quo altius stas. Animadverte rat, et superbus animus recepta cnpiditate pudici-
itaque, qua; causa de angelo fecit diabolum et re- ; tiam 60 perdit aut obtinet metus,et animus Deo
;

miniscens Dominici illius : Quia sine me nihil potes- subjectus cupiditati simul et superbias contradicit. »
lis facere (Joan. xv, 5,) scias in hoc negotio te Hkc quidem despeciali causa ruime. Nunc qua ma-
misericordia et gratia illius maxime indigere,quia, tcria eadem persame contingat ruina.ejusdem audi
ut veridice ait Hieronymus, in carne prxtcr carnem rj doctrimam « Plerosque,ait, gula et concupiscentia
:

vivere non humani meriti, scd muneris est divini. vini turpiter in luxuriam solvit alios in injuriam ;

Unde et teste Gregorio, ipse ca;libatus non praecipi- pudicitia; sordidaecogitationesincendunt; nonnullos
tur, sed laudatur ;
quia videlicet stultum.imo vahie de proposito castitatis occasiones oblata; dejiciunt
superbum est, ut hoc pulvis et cinis se praasumat quosdam sub impudicitiosjugo exemplaperdite vi-
exsequi posse virtute propria, quod non sibi, sed ventium mittunt. Sunt alii quorum vitam lingua
angelis cum Dei munere contulit natura. Sic enim turpis inflammat, et turpem conscicntiam manife-
ait Veritas ipsa : Hujus sxculi filii nubunt, et tra- stat: qui prius inverecundos sermones aut profe-
duntur ad nuplias ; in resurrcclione autem ncijue runt,aut libenter audiunt,ac deinde paulatim morbo
nubcnt, ncquc ducenlu.rores, sedcrunt sicut angeliin crescente ab honestate dcficiunt. Cogitatio quippe
cmlo (Luc. xx, 34;) et alibi super re cadem : Qui est, qua mentem
1
sieutturpis inquinat, ila si fuerit
potesl capere, cupiat (Matth. xvu, 12 ;) ostendens, honesta, purificat. Hinc est quod ille corporis

(94) Vulgati raendose enim.

 201 Plt.-ELOQUlOltlM LIBKI SEX. — LIB. II. *2&2

liuxus, qni dormientibus sine culpa.interdum

tit in A. subdi non dedignatussit eunclacreaus, ot nulriens
vigilantibus contingit ex culpa sed aliud est quod ; Dominus? Et sa?pe contingit, ut paupere patre exi-
in dormiente tit, aliud quod vigilans facit ibi natu- : Ouid rogo in rerum natura
stente, dives sit filius.
raliter plenitudo humoris expellilur, bic turpis cnn- fcedius? Et cum
de fastu patem.e nobilitatis
alii
cupisccntia publicatur. » Ne igitur c;elebs amilloro soleant superbire, tu ad ignominiam tui ipsius, pa-
castitatis vilipendas donum, recole illud prophetie trem nola paupertatis adustum. per plateasdimittis
imperium Quomodo, inquit,
: cecidisli de cirln I.uci- mendicandoincedere.Quidenimmendicansclamitat,
fer, qui mane oriebaris? [kai xiv. 12) id est virgi- nisi te novitium, te assumptum, le illud.quod nu-
nitatis splomloro cunctis parebas decoruset admi- per ab his inventum est. qui se homines facereja-
rabilis. Admiratio enim ista non est causa ignoran- ctant, id est factitium (95), te allevatitium, le no-
tiaa, sed nota calumnia3 : cx culpa enim, ut jam thuin, spuriumque demonstrat ?Cui si aliquisidvel
diximus, superbia;, miseria bujusmodi contingit mentiens improperaret, nonnc causa commotionis
ruinac ;
quia videlicet cum hisduobusvitiis diabolus hrcc magna essepotuissctPEt hoecquidem quantum
nnivorsum gcnus pereuntium,maxime,imo omnimo ad saeculum. Secundum vero Deum, cum ipse in
dis supplantet, libidinis scilicet atque superbke ;
Psalmo dicat Beatus qui intelligil supcr egcnum et
:

unum tamen pendet ex altero. Sicut enim per su- j,

puiipcrem [Psal. xl 2 ; supcrquem tu, rogo, intel-
perbiam itur in prostitutionem libidinis, itaa libi- liges, qui nec ipsum mendicum miserando patrem
dine pervenitur ad duritiam mentis, et, heu dolor! recognoscis ? Cui, rogo, porrigis eleemosynam,qui
usque ad contemptum ruiturCreatoris; et ita deinum nec ipsam in patrc agnoscisnaturam?Etsiomnibus
cor, quod Dei debuerat pcr humilitatem atque niuu- misericordia impedenda, etiam a fide extraneis,
ditiam esse templum, fit daemoniorum per super- maxime autem, ut ait Apostolus, ad domesticos fi-

biam atque immunditiam delnbrum, ct, ut aptius dei Gal. vi, Iii), quid his, qui nonsolum domestici
dicam, diaboli monumentum.Sic enim,quod negarc fidei, scd etiam domestici sangninis, vel origo sunt
non possumus, ipse ad beatum Job Dominus ait : generis, vel, sicut quidam pulchre in decachordo
Sitb umbra dormit in secrelo ralami cl locis humenti- ait Qui suis parentibus non defert honorem, qui-
:

bus (Job xt., 16). Cave igitur quicunque adhuc bus parere poterit? O-rnibusigituraliquid dandum
tatrta castitatis 1'ueris praerogativa, ne tuis meritis est, patrilotumeommittendum,ejus dominio totum

eam tribuendo, dum declinas libidinem, incidas in mancipandum. Pater itaque sis, lilius sis, quilibet
elationem ; et dum caves elationem, cadas segnite.r consanguineus sis, audi Aposlolum Qui suorum,ct :

in libidinem : quod timorem ge-

ut agere valeas, ma.rimc domesticorum curam non habet, /idcm nega-
henn.-e oculis propone mentis, et ut clavusclavum vit, ct cst infidcli dctcrior (/ Tim. v, 8).
expellil, ita hujus timor incendii ardorem illius C De riduis.
Tit. VIII. -
expellat vitii. Consideratio quoque terreme fragili- 17- Vidua cs ? Habes Annam, tuam, ut ita dixe-
tatis timorem refrenct elationis. Ita lit ut et ab ela- riin, regulam [Luc. n, 87). Quod si aliter vivere vis,

tionis veneno, ct a libidinis incendio, Christoadju- audi Apostolum Yidtta, inquit, qu.r in diliciis est,
:

vante, defensus, angelis perpetim conjucundcris vivens mortua est I Tim. v, 0).
consortibus, angelicam in terris quandoquidem vi- Tit. IX. Dc virginibus. —
tam es imitatus. 18. Virgo es? Gaude inDomino humiliter,et cave
Tit. VI. — De natre et matre. ne perdas esse, quod es. Aabes Mariam, pudieitiaa
15. Pater aut matcr es ? Memento disciplinam te speculum, virginitatis tilulum, humilitatis insigne,
debere filiis.et sic monitis obtempera apostolicis.ut dccus innocentia». Scrulare cjus cauticum, potest
simul et interitum caveas Heli sacerdotis / Reg. tihi sufficere ad compositionem morum. Intuere qua

n, 4). Patres, inquit Apostolus.no/j/t' ad iracundiam maxima virtute nisa est illa, ut bujus tam cxcclsi
prorocare filios vestros, ut non pusillo animo jianl et suhlimis, nulli post, nec antea concessi muneris
[Ephes. vi, 4). meruerit pi\erogativa ditari, etstudequantum potcs
Tit. VII. — De filiis. ct tu eam imitari : quod ut queerenti tibi facile oc-

Filius vel lilia es ? Memento te revercntiam rj currat, intcrrogata humiliter ipsa respondeat sa
debere parentibus ; ipse enim Unigenitus qui mm pienter, Quia respexit, inquiens, biiniililatcm uncilLr
ex Cl peccato ut tu, scd exSpiritu sancto conce- su.r Luc i. 18 , Ecce causa, nam et hoc idem jaia
ptus, de Virgine natusest ; postquam
templo in- in iilmi promiserat per prophetam : Ad quem respiciafa,
ventus, parentes, id est matrcm Virginem, et nu- inquiens, nisi ad humilem cl guietum et trementem
tritium castissimum, cl ideo patrem nominatum.de sermonesmeosl Isai. i.xvi, 2. ) Tota itaqne causa
divinitatis suffl polcntia, qua cum Patre omnia pos- perdilionis oostrae superbia, tota recuperalionia ©*<
Bidens inhahit.it, edocuisset: et illi non intellexis- humilitas. Bumilitas mater virtutum, morum cst
sent, Dcsccndit, inquit evangelista, cum eis, d venit omnium oniamenlum sine hac virtus nulla abs- ; ;

Nazareth, et erat subditus illis Luc. u, 51). Cur ergo que ca omnes virtutes non virlnles snnt, sedvitia.
tu dedigneiis aubdi parentibus.cum ct nutritiosuo Dcnique profero tibitrcs uno online. de quibusnon
male. Factitius ille intclligi-
(93) Vulg. fttlicium, liusvalde novus, assumvtus, alleratilius, id est de
tur, qui uoviter factus cst divcs. Eodeni sonsu noci- paupcrtatc sumptus et levatus.

Patkol, CXXXVl.
 ;

203 RATHEHIi EPISC. VEUUN. OPP. PARS 1. 204

valeas dubitare, utrique doetores miriliei, utrique A. qne et tu, patremfamilias adesse, ef te ad vinea?
ponliliccs summi, utriqne toti mirabilcs orbi.Romae culturam tanto studiosius vocarc, qnanto jam et

unus, Mediolani alter, Hipponae praefuit tertius. me.mbra corporis ad lahorandum ct sensus ad in-
Nulla, inquit prior iGreg.), virginitas carnis:, quum tclligenduni videntur crescere mcntis. Cum addita-
non commendai suavitas mentis. Decet. ait aitcr mcnto enim conjunctionis, te et sequenles invitat

(
Ambr. ), ut quo castior virgo, tanto humilior sit. Me dicens: Ite ct vos in vineata meam Matth- x\, 7 ;

lius, inquit tertius (Aug. ), est kumile conjugium, quod alihi clarcbit cur faciat. Mementoetiarn mor-
quam superba virginitas. tem infantibus, pueris ct juvenihus, licct immatu-
Tit. X. — Dc parvulis. ram, tamen improvise accidere, uti et senibus acci-
•19. Parvulus es ? Nutriat te ille in hoc saeculo, dit debite.

qui Samuelem in templo. Audi itaque, ut potes et ; Tit. XII, —

Dc adolesccntibus.
tu satage, ul potes ; et tu conarej ut potes ; et tu f>[. Adolesccns es Audi Dominum Tibi, inquit,
? :

nitere, nt potes ; et tu sequere, ut potes, tu, dicen- 03 dico, surye (Luc. vu, 14). Audi et Aposlolum :

tem Sapientiam Usquequo parvuli diligitis infan-

: Swge qui dormis, ct cxsurge a morluis; cl illumina-
tiam ? (Prov. i, 22. ) Seito patremfamilias adesse.et iiil lc ChristuslEphes. v, 14). Nec succenseas, quod
teipsum a;vi tui mune quotidie vocare. Dum eniin
R tam terribiliter te in ipsis video initiis exeit are ;

profeceris, dum legere, dum intelligere, dum certe scias me hoc tampropter declivemadlapsus mulii-
quosdam in quinquen-
interrogare volueris,invenies genos agere hujusmodi a^tatem, quam et [subaudi
nio, et, quod majoris adhue miraculi est etiain in propter] bieipitem inipsointroitu vivcndi callem '.'7 :

triennio, ad martyrium sponte prorupisse, sapien- quod liltera tibi Pylhagorae Saniii valet reeor-
tissime et polentissime saeculi potestatibus resti- d.ui, si quando dare [f. noluerisj voluoris oblitui
tisse, miracula in nomine Domini ostendisse, tor- Sed et ille. qui nostrum, quod laboramus, jam in

menta fortiter tolcrasse, tortores constantissime multis juvit (98), auxit, ornavit, et roboravit opus,
derisisse, mortemproDominonon tamimmaturam, ne quid minuset ad explicandum possc videatur,
id

quam pretiosam libentissime suscepisse, et coro- adsit, rogo, quantocitius Augustinus utique beatus :

nam immortalitatis eum palma victoriae, signis et .lucrntiis, inquit, ad amorem liberior, adlapsum in-
miraculisadexstinctaeorumeorporaclaresceutiluis, caitior, ad infirmitatem fraijilior, ad correptionem
se accepisse, perspicaeissime demonstrasse (96) ;
durior. Ecclesiastes etiam, Proverhiorum, et Sa-
et quod adhuc incredibilioris erit prodigii, plu- pientice libri, auctorum [f. auctores] etiam tam Novi

res Ibrtissimas virgines ejusdem invcnies aevi, in quani Veteris Testamenti, tam umbrae vcri quam
conflictu victrices diaholi, pro amore profecisseno- ipsius veritatis acti praesagiis [al. projsagns], quid
minis Ghristi. Invenies quoque ejusdem aetatismi- C de tuae exprimant proprielalea>tatis. quibustecon-
seros, post remissum originale peccatum, propriis tra instruaut et muniant documcutis, longum cdi-

meritis mercatos infemum. et hoe quibusdam aper- eere nimis,ne impedimentum sit propositi ad alia
tis indiciis ad notitiam monstrasse hominum, ipso tendentis. Sed ne te, dum multis indigeas, etiaui
misericorditer permittente, qui hoc ad tua; caute- aliquibus videamur fraudare hortamur, si velis,ut ;

lae scrihi voluit exemplum. aurem cordis Psalmistae adhibeas dictis, quibusin-
Tit. XI. — /)t' pueris. terrogans tibimet congruum statim accepit consi-
20. Puer es ? Audi Apostolum : Nolite pueri lium : In quo, inquiens, corrigit odolescentwr ruim
effid sensibus, sed malitia parvuli estose, sensibus suam ? in cuslodiendo cxvm, sermones tuos (Psal.

autem perfecli silis (/ Cor. xiv, 20). Imitare illum 9 Nola igitur ut verbis Augustini nunc quoque
.

de quo legitur, quia pro/iciebat xtale et sapientia et ulamur,quod non prsesumptiouehumana inventum,
gratia roram Dco et hominibus (Luc. n, 52). Secun- sed inspiratione divinaacceptum, tibi suhito p-opi.
dumenimdivinitatcmtotusmanensperfectus, neqoe net remedii poculum. Mens enim tua, quoe degene-
in quo proficeret hahens, qui sic sine initio existit, rat in stirpibus, mel ores edere fructus incipit, si ;

ut neque deliciendo.iinem aliquem haberi possit; verhorum ccelestium conspersa scminibus fuerit,
juxta humanitatem, quam lui gratia accepit, proli- p quae tamen ille ccelestis agricola, nisi in quodam
cere voluit, ut tibi, umle proficere deberes, nion- versu (99) serere consuevit. Audi deniquehujussa-
straret, iaio ul proticeres ipse prajstaret. Scito ita- lionis fecundissimaj ministrum Omniu, inquit, ve- :

(96) Construe el perspicacissime demonstrasse,

:
[.ittera Pythagorse discrimine secta bicorai
signis cl miraculis ciarescentibus ad exsiincsa eorum Uuoiauae vilee speciem prasferre videtur. etc.
corpora, se accepisse coronam.
97) Male in \ul^ iniquus. Mox construe
r
. Scias : (98 in volgatis civit. Construe autem
Male Sed :

me agere lior tum propter xtatem hujusmodi deelivem et ille,Auguslinus utique bealns, qui jam in muliis
ad lapsus muttigenos, quam etpropler callem becipi- juvit, auxit, ornacil ct roboravit opu* nostrum, quod
tcm in ipso introiluvivendi. LiUeraPythagorseestY, laboramus, quanlocitius adsit, royo, ne videalur posse
non quod eam Pythagoras invenent, sed quia.cum aliquid minus, et ad evplicandum id: Juventus in-
ipsa truncum in duos ramos divisum prasferat, ea qtlll. etc.
ulebatur Pythagoras, ut bicipitem humanae vitae 99) Versus pro sulco a probae nota; auctoribus
eallem h nc in virtutes, hinc in vitia tendentemre-
:

accipitur. Sie Plinius lib. xvm, c. 19, in arando

prasentaret unde in Virgilii poematibus

; versum peragis scripsit,
 205 PII/ELUQUIUKUM LIBHI SEX. — LIB. II. iOG
stra honeste eum ordiue /iant (7 Cor. xiv, 10 . Dirige A pisse perfunctorie, dico prout valeo.etsi non prout
itaquecordis obtulus ad illius nutus, nec torluosi debeo, in bonam magis, quam in malam posse re-
serpentis sequaris anfractus. Dirige viam ad te ferriintelligentiam, scilicet ut elevatus in virtutum
venientis Domini, rectas fac semitas Dei tui (Luc. culmine,allidaris gratuito in humilitate;imo allidat
iii, 4 . Ipse enim nonnisi via incedere dignatur re- te ille,non tainen in turbine et lapide grandinis
cta, sicut de ipso dicit Scriptura, Yi;r, inquiens, (fsai. xxx, 30), sed in spiritu mansttetudinis \I Cor.
Domini reetx Dnn. m, 27) ;
pervcrsse autem sunt iv, 21), qui elisum erigere valet oinnimodis (Psal.
reproborum
semitce 1'rov. n, 15). Si ergo vis Chri- CXLV, 8), qui tangit montes et fumigant (Psal. cnt,
stutn sequi. qua ille incedit, ambula via, ne dc te 32), morlificansquc vivificat
auferens / Reg. n, G),
dicalur, o qui dereliquerunt semitas rectas (IlPetr. spirilum alta sapientium, ut deliciant, ct in pulve-
n, 15). rem suum redeant (Psal ciii, 29), hoc est, pulverem
22. Animadverte quid libi consilii melioris pro- se esse recognoscant pra;cipiens (101) dicendo
; :

pheta agendum decernit in Threnis : tionnm. in- Quanto major es, humilia le in omnibus (Eceli. m,
quit, est viro, eum portaverit jugum ah adolescentia 20) ;
ita eniin valebis recognoscere, qui ipse solus
sua (Thren. m, 27). Et quasi interroges, cur sua ? ponit humiles iu sublimi, et mccrentes erigitsospi-
adjccit sedehit singulariter, et tacebit(Ibid.. 28). Nil r. tate, et nil meritis tuis te debcre tribuere, sed ei
aliud, inquis, utilitalis? Istud enim (100) homines soli, qui auctor, dator el remuneralor bonorum
inaxime deputant utilitati. Denique constipatum noscitur esse. Uno quippe, ut ante nos dictum est,
niultis lateri adhaerentiiim incedere turbis, niultis inanis glorije mala a sumtnis ad infima,imo humi-
obscquentium comprimi cnneis, niagn.e istbic dici- litatis bono ab iniimis revehi vales ad summa.Sed
tur felicitatis. 64 Tu jugum [id est assumcre tol- si adhuc requiris, nec libi satisfactum credis,quo-
lere suades, ut solus sedeam, cum mullos idcirco modo super tc levari possts,scias,docente Apestolo
tollere, ut multis comitcntur, aspiciam.Sequitur et (Sapientia) : Quia corpus quod eorriimpitur ; aggra-
jungit, quid solitarius isle meretur : Quis levabit, vat animam Sap. iv, 15). Nec erigere sese quia
inquit, super se (Thren. m, 28). Quo, inquis, leva- suis viribus valet ad summa, nisi illius elevetur
bor?quare levabor?nunquid ut de me dicatur Qui : gratia, qui noslri causa descendit ad ima.Verum
se exallat, humiliahilur Lue. xiv, II : an ul dicere quia i:i hoc, quod tui causa posui testimonio, non
possim : Elevans allisisli mr (I'sal. ci, II ? Non ;
tantum levuhil super se dicitur, scd etiam, quod
sed ut de te dicatur : Qui se humiliat, e.rallahitiir paululum refutare 65 visus est, sedehit solitarius,
i
/.»('. xiv, 11). Et : Qui hahilat in adjutorio Altis- et tacebit Thren. m, 28), non transeunter censeo
sime, in protectione Dei ceeli commorabitur (Psal. accipiendum, sed magnopere inquirendum, ipsa
xc, 1) tuquc gaudens possis cantare: Tenuisli ma- C sessio et taciturnitas qua? vel sit, quidve sibi velit
:

num dexieram meam, et in voluntate tuu deduxisti Fortassis consequenter lueebit, quia gravitate et
me, cl eum gloria assumpsisti me (Psal. lxxii, 24) niunditia cordis, atque silentio oris, virtus paritur :

multique in tui.imo Dei laude valeant dicere Bea- divime contemplationis;contemplatione autem con- :

tus quem elegisli et assumpsisti, inhabitabil in atriis sessus acquiritur ipse,qui et imitatur(£u6audt con-
tuis (Psal. lxiv, 5). Quu autem te elevet, tntcrroga sessum) regni coelestis ab omni scilicct cupiditia
Pauluni : Qui nos, inquit, conresuscitavit, et consedere ac fece rerum morlalium cohibita et eliquata cogi-
fecil in ceelestibus (Ephes. u, 6 . Ipseque Dominus : tationc mentis.
Ubi sum egOfillic et minister meus erit (Joan. xn. 6 . 24. Ne itaque vagari incipiam per multa, adest
Ministra crgo Christo, ct eris cum Christo. Ubi? adhuc rcccns in auribus ea,qux modo in Evangelio
Videnlibus, inquit, illis, elevatus est, et nubes susce- sonuit, Maria; sexta enim septimi mensis ab anni
pit eum aii oculis e irum Act. i. 9 , dicentibus ange- revolutione 102), octavi autem ab hujus. qua; me
lis : llie Jesus <iui assumptus est a vobis in ccelum deprimit.imo erudil calamitatis acccssione,ha!c rite
[Ibid., Il),etc. Si ergo vis ad illum pertinere, stude occurrit leetio seria /fcria], non parum, ul credo,
tcrram de corde purgarc, ul expeditus ct liber,vir- auctore Dco.ad quod imaginandum suscepi,colla-
id

tilum pennis, nullo scilicet borum, quibus supe- rj tura. Videamus credamus; credamus, ut
itaque, ut
rius te inhiare monstrasti, visco impediius, in coe- videamus.Quid rsl quod dico? Videamus llcuin sn-
lum, ubi ille est, possis conscenderc. lum esse, qui revelat absconsa de tenebris, creda-
23. Quod aulcm dixisti, nolle te oonqueri, di- musipsumsemper.maximeautemde seloqucntibus.
cendo elevans ullisisli me. nc forte me putes acec- entem esse nobis. Credamus ea qu;c nondum
(P.iO Ilic enim pro enioueo ironice accipiendum pellatur.Quare sexta, id esl feria, septimi mensis ah
est. annirevolutione hoc loco notatur, et post nonnulla
(ln|) Vulg. mendose j>ercipiens. quidem num.30,quem postridie scripsit, aliam lec-
(102) De lectione loquitur, qua eo die, quo h.rc li m
cvangclicam laudal hodie, inquit, recitatam,
scribebat, evangelium legebatur de peccatrice con- nimirum evangelicum de Gcii arbore, quod Sabbato
vrrsa Itoijarit Jesum ijiiiilam phariscsus, etc, llinc
:
quatuor temporum ejusdera mensis legitur. S pti-
hodiernam lectioncm el lectionem •prsesenlem vocat, mus autem mensis, sive September Ratherio erat
<
j 1 1 .
i

so«u«7.Legebatur autem hocEvangelium,

oindii oetavus ab ejus calamitate, quia scilicel menae Pe-
uti nunc quoque legitur, sexta feria quatuor tempo- bruario captus luerat, et in Papiensem turrim dc-
rum mensis Septembris, qui mensis septimus ap- ductus, ubi hune librum lucubravit.
 RATHF.rWI EPISC. VERON. OPP. I'ARS I. 208
de illo intelligimus.ut ciedendovidercet intclligere A sobi ; i-l mcrilo tacot, quae talcm ppo sc loqufiit.'ni
valeamus. Sic enim ilixit Si credideris, videbis
: advocatum habet. En, ut ercdo. ner de sedeate, nec
(Joan.xi, 40). Quaeramus, sanctissima ista pecralrix, dc tacente aliquid restat ambigui.Nunc sublevatio-
castissima meretrix, quomodo jugum tulerit, quo- nem paritcr videamus, vidcntes amplerlamur.aui-
modo solilaria sederit,quomodo tacens se supcr se plectenles nobis optemus. Martha, Murtlni, sollieila
levaverit ; et si hodierna non suffragatur lectio. ad <••«, ct turbaris erga plurima Ibid., 'il ; iilco, ut
h.-cc omniahabcmus alterius dc ealcclionis,si(103 crcdo, duplicitcr appellala, sive proptcr ounorem,
tamen haec eademessesitcredcnda,perspicacissima sLve quia nonadhuc uui assidebat ut.Maiia.sed duo-
atquc aptissima documenta. Age nunc : RogauitJe- bus serviubat, quxrendo coeleslia, ministrando ter-
sum quidam pluiris;i'tts,ut prandcrcl aputl se (Luc.vn, rena. Quod et fecerat quondam etiam illa, sicut
36), quod et fecit.et inter agendum, Mulicr quftdam monstrat Icclio superius decursa ; sed ab his expe-
qux fucrat in civilule jieccatri.v (//«'</., 37). Hic subsi- jam libcra,sponte pcdibus diviuis
dita.abjeclo jugo
stc paululum, et nota, fucrat dicit, quarc erat non cuneta submittebat membra.Marlha itaque sola non
dicit?Nunquid adhuc audierat: Dico tibi remittunlur sola Maria sola. Sola illa quia multis; ista, quia
;

ei peccata multa, quoniam dilexit iiiultiim/a/iitHti). necessarium uni.

///</., 42 Vnum est enim
multa ;

Sed novit evangelista causam adventus mulieris dc p enim illa nullum percipiunt fructuin,si ad istudnuu
pietate esso Domini trahentis: ipse enim per mise pervcniunt unum, et ideo illa multa indigent uno,
ricordiam trahebat intus, qui per mansuetudinem unum non indiget mullis..U«W« optimam partcmsibi
foris crat suscepturus.Et ideo quando aspexit et ele- clctjit.qtrc non aufcrctitr ab ca (Ibid. Ecce quo sub- .

git ut traheret, conversa esse desiit quod fuerat, et iit elevata, qu.-e post jugum portatum ambivit ta-

accepit essc, quod per pietatem suscipientis futura cens sedcre sola soli euim sola inh.iTens, msiun ;

crat.Sic enim pollicetur per propbetam :Quacuinjiic unum, ipsum solum partem meruit Deum.
hora pcrculur conversus iinjcinucril.salviis erit'Ezech. 2ii.Sed quid, inquis, tam festinanter partem hanc
xxxm,12 .Nunc sequentia tentemus Attulil ttliilm- esse dicis l)eum,qui ad hoc tenendum nulluui adhuc
:

strum ttnijucnii.ct stuns rclro secus pedes Domini, /«- protulisti teslimonium"? Ideo protuli nullum, quia
crymis cccpit riqarc pcdcs cjus, ct cupillis capitis sui supeiius adest evidentissirr.um : Qui miht, inquit,
tergebat, ct osculabatur pedes cjus, et unguento uiuje- ministrat, me scquatur ; el ubi suiu ego, illic et nitui-

lifit Luc. vu, 37, 38). Ecce .jugum quod tulit. Quot stcr meus erit Jaan. xn, 26). Ego Martha quae mi-
enim in se priusbabuit oblectamenta.tot de se prq- nistravit. inquis, non Maria illic erit, quae sedit.
tulit holocausta; subjugavit euncta genera delerta- Verum diceres, si pigritia sedisset ; verum diceres,
tionum, dum de se nil sibi relinquens, tot fluxit in si et ipsajam non ministrasset. Ministrantur enim

lacrymas desideriorum ca-lestium; arsit igne divini C multa,cum sufficiat unumjsed perveuitur ad unui
amoris, qu;e prius igne arserat voluptatis lavit la- ministerio multorum. 67 Unum ergo, quod est?
:

crymis maculas eriminis.quas GGgaudio contraxe- Deus utique. Et multa, quae? opera misericordiae.
rat noxiae delectalionis capillos, oculos, insuper
; Qperibus misericordiae perveniturad Deumjubicum
totum corpus huic jugo subegit,quae cuncta qunn- pervenitur, cessat omne quod agitur, quia non est
dam in contemplu Creatoris armavit convertit ad necessitas.qua agalur.Remanct fructus cujuscausa
;

numerumvirtutummultitudinem viliorum.ut totuin agebatur, remanet solacharitas qua agebatur, ipsa

serviret in pcenitentia,quidquid mundo,imo diaboJo una uni, ipsa sola snli. ipsa singularis adhaeret in
servierat in culpa.Ecceex lectione praesenli jugum, saeculum singulari. Ipsa autem.quia tu Mariam ac-
quod ista tulit Maria, ut reor, cognoscis. cusare niteris, sessione intantum nil e^t operosius,
25. Nunc modo, ut promisi, ac cadens, quomodo uliam nil videatur cessationi similius, ut delini-
sola tacens sederit, sedendo se super se levaverit, tione congrua etiam in hocsaeculoquies valeat ope-
demonstret, et id lotum, quod proposuimus, Deo rosa vocari. Sed ne forte iuopia dicendi me putes
operantc c inficial : lntravtt, inquit, Jcsus in quod- sulfragium nonprotulisseexempli.habesipsum bea-
ilaui iiistcUitm. ct mulicr quxdam, Martha notnine, tum juvenem, sanctuni adolescentem,. irno ipsaiu,
excepil illum in doinum sitiiin, cl hitic crat soror,no- n qu.i' tulitjugum, Mariam in iisdem Threnis m,24,
minc Maria, quse ctiam selcns sccus pcdcs Domini loquentem : Pars mca Dcus, di.vit antma mca, pro-
audiclutt vcrba illtus (Luc. x, 38, 39).
Accipe seden- pterea exspeetabo cum. Et Psalmista : Portio, iaquil,
tem, et tacendo audicntem sed nunquid sola ? In-
; mca in lerra vivenLium ,/'i<i/.cxLi,0,^o,i.Quod autem
tende. Stetit Martha, et ait Dominc, nun cst tibi: ab eo nunquam auferatur. auili. Tu. inquit. ul m
citr;r, quod soror mca reliquii mc solam ministrarc ? ipse cs (104), <'/ uiiiii tui non dcficiunt ; fllii scrvoriim
[lljid., 40).Habes et hic solam, si placet ; duae enim tuurum liabitabunt ibi, et semen eorum in s;vculum
ante fuerant expressa>, Martha et soror Maria : diriijcltir Psal. Cl, 28 ; et : Pars mca Dominus in
Martha ministrabat sola:Maria se<let,tacet etaudit aetcrnum Psul. lxxii, 26). Deo autem gratias, quia

(103) Ratherius quidem credebat peccatricem (104; Vulgati mondose niinqiiam nufcratur nudilu.
eamdem fuisse ac Mariam sororem Marlhae.At cum inquit Idcin ipse, etc. Correctionem suasit sen-
:

alios sciret eas judicare divcrsas,hinc conditionem sus, et conlirmavit psalmi lectio Tu idem ipse es. ;

ejusmodi insertjit,
 201 PR/ELOQUIORL'M L4BRI SEJt. - LtB. II. 210
huc sumus ruLioriniiiido adducti.ut ipsa tui cuncta- A interpellatu3, nec stimulanlis carnis tactus titilla-

tione.suadeam tib' jngum tollcre cum Maria.mini- tionibus, solus quietus libergauriebit et sectrrue.

slrare cnm Martha.ut postea bene sedcre cum ealem 88. Qnisiiuis ergo es, qui ad hoc tam singulum
valeas Maria.cum qua eliam optirne sedendo.id est, nileris fastigium, exercere prius communiter in
contemplative a ssecularibus vacando, et verlmm campo viventium, asside gravioribus acclinis etse-
Dei sine strepitu audiendo, partem optimam elige- riulus, disce bonorem deferre senioribus, amorem
re, obtinere valeas feliciter et pussidere. ,Tqualilii:s ; eNi'mplum juniorilnis.sequere auctorita-

27. Hoc itaque jugum suave, hoc opus tam leve> tcm et praecepta sapientium, ct per ha;c tibi Deum
quod te tantum elevare, tantum valet attollere, ut lnqui ere.dito ipsum In consilio seniorum rum sede-
partem ipsum merearisDeum hnliere.quodnoncon- ris, manum ori adhibe, intentus nuseulta, sedulus
terit cervirem, sed ornat,honest-it cnllum.non cru- disce,ut pcrcipicns senum sententias, colligas solli-
cial ; ne cuncteris, ne moreris, qu.-eso, in juventute cite, quod in majori serves aitate aliquando. Etiam
tollere, ne si sero velis tollere. desit forte locus,di- volo te a cowquasvorum eontinerc loquelis.ut parvi-
caturque tibi : Qux w jnventute non collegisti, qun- loquia assuefieriipso usu instruaris, neve rudis ad-
mndo invenies in senecCittef (Eccli. \xv, 5.) Pr.xveni liin aetatis, faeile ad illicita loquendo labaris ; sed
ergo senectutis annos opcratione et correctione con- n remotus seniorum intendere ptvcceptis.antiquorum
grua, sciens oplalius tibi esse, ut possis veraciter dictis, prophetarum oraculis, et apostolorum valeas
dicere : Deus, qui pascis me a juventute mea (Gen. magisteriis.Laudandu* enim est,qui vult [/".mavult]
xmn, 15) ; et : Dcus docuisti me a juventilte meii tacsndo loqucnda disrere,quam proferrequae sentit,
(/>.vi/.i.xx,17), quam recordatione lapsuum suspccte antequam loqui diseat.IIis si tuam Dei gratia indo-
orarc, et dellere dicendo : Delicta juventutis rhex et Irinconcesseritmnnerari,adjiciendum quodetfacete
ignnrantias meds ne memineris,Bomine >
l'sal. xxiv. 7). ab eo qiu stipra, insolentissimo quidem,sed riiserto
Illud estenim robur salutis.istud medicina aegritu- enidam consiliatum esl juveni, ut nee plusquam
dinis remedium vulneri quaeritur.gratia sanantire-
;
oportet tibi tribuendo vanescas, nec rursus te abji-
fertur. Cum enim militia sit vita hominis super ter- ciendo ac desperando frigescas. Inter haec animad-
ram (Job.yu, 1) nonne meliusest injuventute ejns-
: verle patremfamilias otiosum te.non simpliciter ut
dem militi.r excubias fortitersubire, ut in senectute illis mane primo.sed eum additamento conjunctio-
interemeritoslocum majoris gradiis valoasohtinere, nis,qua notam intelligas reprehensionis, ad vincae

quarn segniti» in adolescentia vacans, tunc militi.-e cultum vocare : Ite, inquit, et vss in vineam (Matth.
manus nitaris dare, cum et senectus laborem impe- xx; 7) ; id cst, et ipsi qui mane horaque tertia de-

d't,et encrvat artus viribus defieientibus, spe eapes- buistis adesse, saltem vel sexta properate, et me-
sendi victo.iam certaminis (105) dissolutioribus in- dium quod restat diei Iucrifacite.
terdietis lacerlis ;
praisertim cum ncc aHas ipsa tot Tit. XIII. — De senibus.
vita; promiltat spatia, quibus labore peractn, mili- es?Gaude in Domino qui ad hoc usque
20. Sene.x
tiam mutare, ut altioris gradus infulari honoribus ductus.nnn snlnm quia quammultosSyrtium scopu-
possis ; sed potins fessis artubus, nullo prseunte los evasisti, naufragosque casus sed et quiajam ;

laudis prteconio.gaudeas, si saltem inter illos annu- prope est.quo tendere videris, portus, si tamen es
mereris, qui donaiivum <>*» pro inso expetunt tyro- serius,si probusjsi gravis.si bnnis rdoribus ornatus,
cinio ; aut cum provincialibus.qui annonam tiibuta- si virtutibus comptus,si ranitie venerabilis mentis,
liter ipsis prabent militibus (106) ideoque borium : si veniislate mellifiuus oris.si dicerevaleseum Psal-
esse dicitille superiiisjugum in adolescentiatollere. mista: Seiiectits 69 mea in misericordia \ibert(Psa~l.
Etenim ei,qui postdeciirsumjuvenilis aetatis tempus xi.i, ID.Sm secus,quod absit, ne succe.nseas, i

illud tollit, multa ilveniunt genera contrarielatum : si el te rnonere audeam junior ego scias me ipso
stimulant enim assuela vitia, consuetudo deprimit hoc pr r sumere quantutn otiam te video atti-
officio)

prava, exagitat ronscientia ipsa: usus erroris insta- nriv. Nulla oetas ad id, quod opus est, discendum
bilem facit, conatur cond.i se, el labitur sub se. ;
scfa debel parere: el licet, ui quidam satis prbbe
abolefacere vuli vetera;sed voluntatem noii scquitur rj arrte nos visus esl dicere.sonesinagis dcoeal doeere,
efflcacia,captiscpjc in rete avibus non dissimihs,uDi qiiiuii magis tamen condeccl dis cefce,quam
discere ;

expedire vult pederti dperis, maculis retinctur usi- quid doceant,imo quid agant,quod non ex superfluo
tat/e consuetudinis.Tola itaque huic res esl in peri- addere salis possimus, ignorare. Audi itaqueet tu
culo, illi in bono. Sedebil denique iste singularis, quid Gcclesiastes dicat: 5i multisannis vixerit homo,
rarum aut forte hutlum suis dignum inveniens eon- meminis e iebel lcnebrosi lemporis, ct dierummutto-
sortiis, quielue et feriatus divinis vacabit officiis, iiim ;qui cum venerint, vanitati arguuntur pr.rtenta
angelieis ditatus revelationibue el prsemiis.nullie [Eccle. xi. 8). Ki ; Puer centum annorum maledi-
anteaetis nee prtBsentibus illecebrarum voluptatibus ctus erit (hai lxv, 20). Itemque: Senectus venera-

(t05) lidrm Vulgati enerves, Bine sensu. Oonstruc (106) Bic etiam Axigustinus Berm. i in Psal. xn,
sutem IJ deficienlibus virihus, enervai arius lacerlis nirn. [0, il<'i ><tu\ provincialis annona n Iribuil mili-
,

aHnsolutioribui itiberdictis specapessendt victoriam cer- tibus,

taminis.
211 lUTHRRIl EPISC. VEIluN. OPP. PARS I. 212

bilis non diuturna,neque numero annorum computata A tres sunt, ex quo venio quxrens fructum in ficulnca
(Sap. iv, 8). Audi etiam custodem omnibus genera- hac, ct non inrcniq iLuc. xm, 7). Tene igitur, tres
liter,tibi vero dicentem specialiter Venit mane et : sunt anni. Aliud videamus. Te dixi arborem, vi-

nox ; si quxritis, quserite ; convertimini, et venite neam Ecclesiam.quemdam illum,imo dominum vi-

(Isa. xxi, 12) Audi et Apostolum : Omne, ait, quoil neae illum, Deum, cultorem vineae quem dicam ?Si
vetcratur ct senescitprope,interitumest (Hebr. vin, 13). cnim ficus cultorem dixisset, forte animus tuus,
Perspicientiautem mihi ipsosquoscapite gerisnivei forte angelus, cui, ut quibusdam videris, imo ut

canos candoris,fateor non minimum adest dubieta- recte potes videri, ex commissus, fuerat intelligen-
tis,unde initium debeam ordiri sermonis.Siquidem dus. Nunc autem non cultorem arboris, sed culto-
etreverentiama:tati,etdoctrinamvellem, si possem, rem vineae dicens,alium requirit, qui non te solum
conferre fatuitati.Verum adsit, rogo, ille propitius, excolendum, sed alios ficus,imo totam summamvi-
qui insensatos ad humanam loquelam asina? quon- neoe custodiendam susreperlt. Quid ergo angusta-
dam convertit rugitus (.Ywm.xxu, 28). Retexam se- mur ? non quod si aliquid bene quod euim diffici-
;

riem leetionis evangclicoe hodie recitatam(.Yum.xxn, lius invcnitur (109), dulcius, teste Ambrosio, tene-

88) et si ibi tuumforte aliquid inveneris.ne mihi,

; tur, etquo tardior adeptio, eo gratior perfunctio.
quaeso, qui recito, impules sed tua, ut tua, reci-; t> Poteram enim, quantum ille, qui desuper magister
pias et tibi ad utilitatem, eliamsi ad contumeliam
;
est omnium, convallem exignitatis mea; per ipsos,
putes prolata, convertas. qui jam satis super hoc tractaverunt.montes digna-
30. Arborcm ftci (107) habebai quidam plantatam tur irrorare, tibi jam cultorem vineae monstrare ;

in vinea sua (Luc. xiii, 6), etc. Arboribus significari sed volo (110: te eminentioris exemplo auctoritatis
homines,si tibi adhuc ista non suadet lectio, lege attrahere, quo et ad quacrendem paratior efiiciaris,
aliquid apertius iD Daniele, ubi refertur somnium et me non a me ha;c invenisse, sed de Scripturis
de arbore magna et excelsa (Dan. iv, 7), cujus cum comprobasse perspiciens, tanto capacior reddari»,
multa descripta essent dignitatum praaconia, adul- quanto avidior.
timum succidijussa,et super regis celsiludinem in- 31. Ilnmo quidam, ait alia lectio, sed tamcn et ut
terpretata,ipsum quem excellentia signavitjactura ha?x (111) Evangelii, eral dives, quiplantavitvineam,
monstravit.Nam innumeris provectuum dignila-
ille ct sepem circumdedit
ci, cl locavit cam agricolis, et
tibus, veluti quibusdam elementorum contempera- (Matth.xxi, 33)usque dum reversus malos male per-
tionibus, quasi usque ad ccclum ut arbor est inal- det, et vineam suam locabit aliis agricolis (Ibid.,il) ;

tatus (108; excisus a culmine, cecidit ab honore,

; quod quia impletum est,ideo ipso rclatu mullorum
desertus est a sibi obsecundantibus,veluti arbor ab jam patefactum.perspicacius istud,qnod modo quae-
avibus fugientibus septem temporibus suptr eo C ritur,sutTragando valet aperire. Jam enim illi vineae
;

mutatis, ad pristinum statum rursus rediit celsitu- mali cultores, qui non solum reddere fructum no-
dinis. Sunt multa et in Scripturis, quae aliud per luerunt, sed etiam servos diversis injuriis affectos
naturam, alterum signant per lntelligentiam sed occiderunt.insuper et ab ipso filio manus continere
;

lectorisrequirunt diligentiam. Arbor ergo ista, sive noluerunt, male sunt perditi. Jam vinea locata est
tu, sive ego, sive utrique, sive quilibet, cui ipsa, apostolis,eorumque successoribusepiscopis,presby-
quai de ea referuntur,congruunt,sit,videamus quid teris, cKterisque ordinibus sacris, qui singuli, pro
illi contigerit. Venit, inquit, quxrens fructum inea, suo quisque captu vel ministerio,eidem insistentes,
et non invcnit (Luc. xni, 6). Quis venit ? Ille, cujus dominum vineae, ut veniat, pra3stolantur, non ut
erat vinea, cujus et ficus. Si tu ficus, ergo ille, qui malos male perdat,sed ut fructum beneplacitum re-
te plantavit, esl 10 Dominus : etcnim ipse, Vinea, cipiens, bonos operarios benigna largilate remune-
inquit, mea electa, ego tc plantavi Jer. n, 21). Quod rel. Horum autem aliquis quis sit, sive episcopus
sinoncredis, adest parabola.qua; approbet.alterius scilicet, sive presbyter.qui te excolendum suscepit,
lectionis. Vinea, in qua te plantavit, est Ecelesia; non ad me pertinet.Ipse Jl autem de te alloquitur,
venit quaerens fructum in te, et non invenit quot : et te fructum non dedisse conqueritur, cum mores
vicibus \supple venerit], ipse dicat. Non enim hic n tuos ei demonstrans, te inconvertibilem.diuque in-
aliquid violenter ex me proferre aut fingere volo, fructuosum esse fatetur non solum suo ore, id est
ne non certus dispulator, sed ineptus atejudicer Scripturarum voce, sed et tua operatione. Ecce,
fabulator. Dixit autem ad cultorem vineoe Eccc anni : inquit, tres sunt anni, ex quo venio quxrcns fructum

(107) Indicatur Sabbatum quatuor tcmporum Se- si aliquid bene invenimus. Quod enim, etc.
ptembris, quo evangelium de fici arbore legilur. (110) Construc. Etcuim poleram jam monslrare
Hoc ergo die haec scripta noscuntur, sicut die praB- tibi cultorem vineos, guantum ille, qui desuper cst
cedentis feria; sextw antecedentialucubrata Fuerunt. magister omnium, dignatur irrorare convallem exi-
Confer supra not. 210. gtiitatismex per montes ipsos, qui jam satis tracta-
(108) Hoc idem verbum inalto pro exallo, cvtollo vcruul super hoc, sed rolo. etc. Montium nomine
apud Apuleium legitur in Trismegisto Inaltata $t : • sanctos Patres intelligit, qui eodem nomine in sa-
mundi rotunditas in modum sphxrae. Hinc vox Itali- cris Scripturis alicubi designantur.
ca inahato. ll<j Ut bxr, scilicet, quam de arbore lici para-
(109) Supplendum videtur Non quod angustemur, :
bolam antea proposuit.
213 PR/ELOQUUIORUM LIBRI SEX. — LIB. II. -214

in ficulnea hac, et non invenio Luc. vn, 7). Hoec di- A usque dum focliam circa illam, et mittam stercora ;

cuntur.dum cultor tui cordisin te conspicit ea,qu,-B et St quidcm fecerit fructum : sin autcm, in futuro
Dominodocentecognoscitreprehensibilia.Tunccon- succides eam (Liic. xm, 8, 9). quam breve spa-
querentem super te audit ipsum, cui detreetas fru- tium ! o quam sufficiens, si convcrtaris ! o quam
tum deferre opcrum. Annis autem tenipora aitatis subitum, si avertaris, imo si persistas in hac, qua
significari, sieut et alio Evangelii loco horis (Matlh. te invenit, duritia cordis Sed ne dicas, me hic vio- !

xx, 3-12), si denegas, sunt multa quaj tibi obvient lenter annum pro anno accipere,cum superius an-
testimonia.Ne itaque.dum illud.unde nullum opus nuni dixerim pro jetati considera et hic, rogo, ;

est gercre scrupulum, testimoniis cingere operam aetatem tuam, cogita quantum vixeris et vide, s'
damus, tardius illuc contingat evenire, quo festi- adhuo aetas tot promittat spatia temporis;cum prae-
namus,scias tribus temponbus aetatum Dominicum sertim et in ipsis infantibus inccrtus sit, quia same

jam tibi adfuisse adventum.Venit euim ad te in m- immaturus, exitus mortis. Cogita, quia non sino
fantia et pueritia, ut unum pro sui vicinitate acci- causa eeria; rationis silicernius (115) in ista aitate
pias,dando baptismum ministrando intellectum, et vocaris,sed ut admonearis debitum finem attendere,
prabendo magistros.et fructus exquirendo collatns. tanlo scilicet attentius.quantn magis est contiguus.
Quid reluleris, ipse melius nostl.Venit secundo in j. Ponas anleoculos.quohinc excedens suseipi debeas
adolescentiaet juventutecumulando inlelligentiam, taphum(116):ab obtutibus non rccedat sepulcrum;
augendo dona.requirendo merita ; et tunc quid re. a meditatione neaufugiat memoriapeccatorum.im-
penderis.credo.quia recolis. Adest nunc (112); vide manitas poenarum, formido suppliciorum,contem-
quid facias. Vult enim te succidere. Et ne lenoci- platio judicis.sententia illa ultima ffterna: perditio-
neris tibi,quod si excisus fueris.rursus erigaris, u* nis. Hoc est enim stercus, quo ad statum potes
illa (113) superius.post septenniuui; alia fuit illa ar. revehi pinguedinis ; ha;c fossa humilitatis,qua fru-
bor, alia tu : Non fuit illa licus, sed cedrus, nec de ctuin referre valeas pias operationis, videlicet ut
cedris Libani, quas plantavit Dominas (Psal. cm, conscientia pravitatis tangat memoriam cogitatio-
16), sed de illis, de quibus diclum est : Confringe t nis,etplangens,quod te fecisse recolis,ad fecundita-
Dominus cedros Libani tPsal. xxvui, 5) ;
quia etsi tom operis per defossionem confessionis, etcontcm-
Libanuscanrfu2uft0interpretatur,sunttamen quidam plationem fetidse operationisradix tui redeat cordis.
velut sepulcra dealbata, quibus l> dicit Veritas 33. El ne tempus exacuim nimium longissimum,
ipsa Matth. xxm, 27) : non stetith;ec cedrus
residuum autem ad pccnitentiam .-ostimans^desperesin vi-

neto,sed in campo.Crede mihi brevissimum precor te, considera David, intuere

: si incorrectus ex- ;

cideriSjStatim in ignem mitteris.Jam e.nim minatus Zach;eum,et si est unde [subuudi redimas], imitare
est Paterfamilias dicens Qmnis arbcr, qu;e non L ipsuin quod si tam pauper es.ut nihil,unde te re-
:
;

facit fructum bonum, excidelur et in ignem mittetur rlimas, habeas, et tam subito tc intercipit mortis
(Matth. ni, l<i Tunc exspectabatur gratia, modo
. casus.imitare illum beatum latronem, diutino [su-
praestolatur judicium.Ille quia paganus,tamen ali- baudi teropore] latronem,subilo rontessorem, suhito
quid boni habens remunerabatur in prassenti,utcru- martyrem diu homicidam,illico paradisi incolam. ;

ciaretur in sempiternum tu quia Christianus,licet Imitare Ninivitas veternosos reatus triduana pceni-
;

negligens,exigeris, ut hic te sponto corrigens vivas tcntia delentes (Jon. m, 4-10). Ineffabilis enim,
in aiternum. Et h;ec quidem omnia ex superfluo, inexcogitabiliset incomprehensibilisestbonitasme-
cum illaexcisio nihil fuerit aliud nisi regni etsensus dici ccalestis.nunc alios longa,nunc alios mediocri,
amissioj tua autem h.-ec, de qua hic dicitur, sit nunc alios brevissima satisfactione*,omnes vero sola
animoe amissio, ct mortis subitio [id cst inoursio ,
Mi.r urali.c benignitate, nullum sua aliqua salvans
qu;c si bona fuerit, non
mors,sed natalis 114); est operationc,sicut audisti in psalmo : Quia mclior cst
sin mala,erit mors immortalis,defeotus indeficie.ns, misericordia /»« supcr vitas (Psal. enim
i.xn, 4). Si
perdilio semper manens.cnrruptio immutabilis,lu- tempus suppetitjVult ut longos erratus longa mace-
ctus sine consolatione,geniitus sine cessatione, ca- ratione castiges, sicul dicit ad animam : Ego enim
lamitas sine line. i

j)
ostendam ei, quanla oporleat eum pati pro nomine
'M. Memento itaque,ut adhucde ipso Evangelio, meo [ct. i\, lii ; quod esl tale, quasi diceret, qui
quod tibi rcstat.clnquar, quid illc tuus cullor, sive diu contra mc pugnavit.diutius volo, ut et pro mc
sit episcopus.sive aliquis pro te Deum 79 rogans, decertet.Denique jam David peccatum dimiserat.el
dicat patmnus : Domine; dimitte illam et hocanno, tamen ejus filium contra ipsius votura occiden .

(112) Nunc, id est in scnectute ; bic cnim senes in exsequiis celehrabatur Festo teste. Silicernii au-
alloouitur. irin appellati senes, propterea quod pro deorepita
(1 13 l/ ilhi. scilicet arbor,quam supei ius ex l>a- eorum eetate brevi silicernium agendum erat.
nielc dixerat excisam, >•! seplem temporibus mutatis llii Taphus a Grseco to(?o« tumulus, seu sepul-
ad /irislinum slatum ri diisse Isitudinis. • < crum.Hoc quidem sensu accipitura Gerardo in vita
11 lj Mortem ,justorum,ac praesertim martyrum, mcti Udalrici episcopi Augustani o, l3.Hic autem
naiulem appellari ex anliquis lilurgicis libris atque indicari videtur 1'eretrum, seu emortualis loculus ;

srriptoribus ccclcsiasliris liquet. sepulcrienim mentiodistinctesubjicitur.Postpauoa

fl 15) Silicernium dicebatur epulum funebre, quod scripsimus potes tnbi mendose eral potest
215 RATHEIUI F.PISC. VERON. OPP. PARS I. 216
alium autem adversus eum crigi sinens, populuin \ ignem non continuo mittuntur: infructuosa' au'em
sternens.pcenam adhuc pro peccato inlentat. Quod in ignem mittuntur. De csteris autem opcra di-
si mediocritas vite occurrit, modiocritatem pccni- versa, utensilia diversa, vasula fiunt diversa, quae-
tentioenon rcnuit [subaudi Deus], tantum ut vo- dam etiam optima.et quibusdam licet perraris,auro
luntas non 73 mediocris, sed sit immanis ; unde chariora. Hoc tibi ideo suggero, quia scio veracis-
satis provide a sanctis Patribus(ll7) institutum est sime, quod in ista hora, in isto aevo, in ista quam
in causis pcenitentium non tam considerari debere nunc geris tetate debeas excidi nec volo ut fomen-
;

jnensuram temporis, quam dolori?. Quod si ipsa tum ignis,sed poculum pretiosissimum sis in manu
hora ultima te subito invadit, dum adbuc spiras, Regis ccelestis. 7-1 Unde ille Salomon vere paci-
dum palpitas,quantulum vales, emilte vocem con- ficus.qui facit pacem inter nos et Deum, et confce-
fessionis, pceniteat te illuc venisse imparatum. Xe deravit terram cccleslibus, dignetur libere ea parti-
tamen desperes, nedubites confidenterclama, ox : cipibus suis potum l.-etiti;e,id est, tuae conversionis
toto corde supplica. Videt ille in corde, considerat et salutisgaudia propinare; siquidem calix ejus in-
quo affectu clames. Crede mihi veraciter, tibi pro- ebrians valde pracclarus est (Ps. xxu, 5). Haec tibi
mitto.quia si quod non duplici.sed simplici
viderit, modica quidem quantum ad tnam utilitatem.sufli-
corde pceniteas, et confitearis in ipso articulo mor- _ cientia vero quantum ad nostram vacationem,sufli-
tis, medicinam conferet salutis. Animetergo dubie- ciant dicta.
tatem noxii timoris tanta clementia Conditoris;tetv 35. Nunc, quia locus sese tui obtulit causa, dig-
reat duritiam obstinati cordis sententia illa Jacobi num et satis ducimus eommodum,qiuedam nobis et
apostoli, licet universalis, tibi raaxime speeialis :
tibi generalia ex eodem Evangelio subnectere (118\
Ecce judex anlc januam assistii [Jac. v, . Janua quae utrisque Deus
concedat prodesse. Vcrum
enim cuique ille est exitus improvisus,cui sors ir- quia incomparabili oris facundia a quodam, cujus
revocabilis illavelut furassidet captans horam.qua auctoritati non modice succumbit nostra, luculen-
animam insperate rapiat, et illuc ducat, ubi pro tissime sunt prolata, veremur ea fcedare nostri ser-
meritis propria recipiat. De hoc fure ab initio nali- monis admistionc ulla. Ita,ut sunt disserta in fine
vitatis debuisti suspectus esse.ne irrueret, ut asso- sermonis ab eo,ponemus illibata.Ait [119; ergo qui-
let, immature quantomagis nunc cum auctoritate
: busdam satis dilucide aliis praemissis, sed a nobis
quadam judiciaria adest debite? quaedam ex his non quidem ut decuit, sed ut aridi-
34. Noli itaque segniter agere.noll obdormire.ne tas nostri ingcnii valuit, in tui specialiter, genera-
dormientem tc capiat,id est,ah operibus piis vacan- literautcmin nostri multorumqueutilitate,sermone,
tem. Audi Apostolum salubri te ab hoc torporis le- non sensu adeo dissonante sunt recitata,Gregorius
thargo excitantem voce Hora cst, inquit, jam nos
: C (lib. n in Evangcl. hom. 31, n. 5): « Sunt.ait, pleri-
de somno surgcre (Rom. xm,ll).Ne deinceps ullasde que, qui increpationes audiunt, et lamen ad poeni-
deris ferias ;
sufficiat. Jam nnnc satis cum Judaeis tentiam redire conlemnunt.et infructuosi Dco.viri-
sabbatizasti.Pone modum nunc vacalioni, e insiste des slant in hoc sajculo. Quid itaque cultor vinea;
piae laborationi.Vule ne contingat fuga tua hieme dicataudiamus. Siquidem feccrit fructum;sin autcm,
vel Sabbato [MaUh. xxiv, 20), id est, nc te frigidum in futuro succidescam (Luc. xm, 9j quia profecto, :

a charitate, nec vacantem invcniat a bono operc. qui hic non vult ad fecunditatem pinguescere per
Scito quia ultima tibi jam ade-t hora, jam adest prae increpationem.illic cadit undejamper pcenHentiam
manibus te accersens missus rape qnidquid po'es : surgere non valcbit,et in futuro suceidetur, quam-
quod tecum feras.Hoc autem tecurin scias te latu- vis hic sine fructu viridis stare videalur.£r«/aulem
rum esse, quod hic studucris praemiltere. Sjcuris docens synagagu eorum Sabbatis Lua, xm, 11).
in
ad radicem jam est arboris Luc. m, 9 arida per : Et mulier quaedam, llabcbat spirilum infirmitatis an-
maturitatem est arbor,infecunda et infructuosa per nis decem ct octo /';</., II .Paulo ante jam diximus,

torporem nil superest quin debeat excidi.Excideris

; quia hoc erat (128) trinus adventus Domini ad in-
statim, dico tibi, excideris : sed vide ne in ignem fructuosam arborem quod deccm ct octo annorum
mittaris.Xon potest fiori ut non excidaris,quia eon- numerus ad muliercm curvam signat. Sexto enim
j)
queritur dominus vinea\ quod terram inaniter oc- die homo est factus, atque eodem sexto die cuncta
cupas. Multas autem arbores cxciduntur ; sed in opera Domini perfecta sunt senarius autem nume-
;

(117) Apud Burchardum lib. xix.c. 31, hic canon corporc scparclur. non tam consideranda est mensura
Hieronymo attributus sic effertur : Mensuram autem temporis, quam doloris.
tcmporis in agenda patnitentia idcirco non satis aperte (118) Male in Vulg. subvertere.
prasfigiunt canoncs pro unoquoque crimine, ut de sin- 119 Yerbum ait regitur a nomitavo Cregorius,
gulis dicant, quahtcr mumquodque emendandum sit, quem in hujus periodi linem auctor rejecit. Quod
sed magis in arbilrio antistitis inteHigenlis relinquen- porro subdit, se quasdam ex pramissis e Gregorio
dum staluunt, quia apud Deum non fam valet mcn- recitasse sermone, non sensu adeo dissonanle, indicat
sura tempons quam doloris. Horum verborum, qu«e se m antece.dentibus, aliis licet verbis, eodem fa-
in antiquis pcenitentialibusinveniuntur.sententiaex men sunsu sumpsisse nonnulla ex eadem Grcgorii
sanctjs Patribus suinpta est. Augustinus ex, gr. in homilia31 in Evangelia lib. n, ex qua nunc eadem
Enchiridio c. 05 In adione posnitentio}, inquit, ubi
:
verba recitaturus est.
tale cbmmissum est.ut is qui commisit a Christi etiam 120] Cum Gregorio supplevimus efdt.
317 rR.ELOQUIORUM LIBBI SEX. — LIB. III. 218
rus in trigonum durlus, decem et octo facit. Quia \ capessenda; salutis acquiras: ct ne inveferatus die-
ergo homo, qui sexto die factusest, perfeeta opera rum malorum rite vociteris, dies tuos, jamrogo, ut
hahere noluit, sed ante legem, sub lege, atque in dimidiare, dum vales, studeas, et spiritu mentis re-
initio inchoantis gratia: infirrous exstitit, decem et novari contcndas. Et quia hucusquc te plus justo
octo annis mulier curva fuit. Atque post pauca
» carnalibus refudisti in sensibus, le ad te colligas,et
(ubisup.n. 7>: « Plerumque videmus quns agenda novus bomo jam saltem nunc, vetere exuto, repue-
sunt, sed haec opere non implemus; nitimur et in- rascas Deo; annos octoginta aut proximos aut
firmamur; mensjudiciumrectitulinisconspicit, scd transactos aut insistentes aspicias, supervenientem
ad hanc operis fortitudo succumbit; quia nimirum mansuetudinem Dei necontcmnas, nc correctionem
jam de pcena peccati est, ut bene quidem(12i) pos- durius sustinens, fiorem tui capitis amygdalum
sitbonumconspici.sedab eoquod conspieitur, con- (122) advertas. Quod
adhuc locusta, id est
si et
tingat 75 per meritum repelli. Usitata enim culpa agilitas quondam gressuum, tumore pedum aut
obligat mentem, ut nequaquam possit surgere ad certe tibiarum jam estimpinguata; autcerte secun-
rcctitudinom. Conatur et labitur; quia ubi sponte dum poctam.
diu pcrstitit, ibi et, cum noluerit, coacta cadil. » Lapidosa rhirnsra
Item: « Si ipsa seanima ad ima appetcndanonde- Jam facit articulos veteris ramalia fagii
I!
jicit, contra hanc daemonum perversitas nullate- suspectus pavidusque horam illam exspecta, qua ire
nus convalescit, et transire per cam non valent, ad domum boni aut mali dcbeas (Eccle.
.-eternitatis
quam contra se rigidam pertimescunt. N<>s ergo, xn, 5); quia postea, quidquid planctus tuicausaac-
fratres,nos viam malignis spiritibus damus, cum ciderit inplateis,nil tejuvabit positumin tormentis,
terrena concupiseimus, cum ad temporalia appe- qui dum hic superstes esses, tibi consulere, et tibi-
tenda curvarnur. Pudeatcrgo terrena concupiscere, met contra tantam superventura calamitatis angu-
et dorsa mentium adversariisascendentibus praebe- stiam consilium capere, dum irrmutabile id esse
ro.Terramsomperintuetur,quicurvusest;etquopre- optime scires, detrectasti. Interim ergodum oppor-
tio redemptus sit, non meminit qui ima qurerit. » tunitas fiendi fructuose, dum tempus acceptabile,
ltem: « Qui gibbum tolerat, ima semper inluetur. dies adhuc salutis, 76dum vivis, dum adhuc a Ju-
A sacerdotio ergo repellitur, quiaquisquis solis ter- dice (1231 sustineris,hortor ut in melius connitaris.
renis intentus est, ipse sibi testis est, quod mem- Dum ille securis differt ictum, tu de te capeconsi-
brum summi Sacerdotis non est. » Item: « Si virtu- lium; dum ille suspendit vindictam, tu corrigo vi-
tumsummaoperarinon possumus, ipse Deus noslro tam. Non estapud Dcumdilfieilisaut tarda conver-
gaudet lamento.Exipsaei justitiasinchoationeplacc- sio, cui ipsa juslitiuiplacetinchoatio.Va: antemilli,
bimus, qi:i injusta, qu.r fecimus, punimus. » Istud C cui non eonceditur ante corrigi, quam defungi: ma-
tantumextraviam proposili,ama2nitatelamfiorigi'r.r gnam enim.ut dicitqui superius, contumaciam con-
viriditatis pratidelectatum,mesufa?ciat processisse. tcmpta: mansuetudinis et gralia:, rnajorsequi solet
36. Nunc ad te, ne opus in aliquo videar inter- ira vindicta3,et diutius exspectatus, durius feritur
rupisso, reversus. suggcrendo admonco, siquidem non conversus; et quam largitcr prorogatur miseri-
reverentiam tibi debere pro canilie scio, ut hsc cordia in prasenti, lam severe ingratis intentatur
cum superioribus conferas, el negotium libi ex his judicium in futuro.

(121) Apud Gregorium ut rx dono quidem. Dein senectutis indicio accipitur; fiores enim amygdala:
melius quo preiio redemptus, quam in vulgatis Gre- albi sunt.
gorii qun premio sit ivdemptus. (123) Legcbatur in Vulg. a vidice, male. Levis-
(122) Flns cnpiti amijgdalus pro canitie capitis, slma litterarum mutatione emendavimus a judice.

INCIPIT LIBEH tertius.

Continet istud /iwe prceloquiiirh : I. Rex es ? delectatio regia te instruat. II. Discerne gua
intentione uuis quid /aciat. III. Non virtutis prxtexiu aliarum rerum, qum sunt disson.r,
palliare. IV. Timendo Deum rege tibi commissa. V. CathoJicam esse hcctesiam, et caiholi-
cam ejus esse gratiam. VI. Ut non rex dedigiietur subdi Dei judicibus. VII. Quod oppro-
brium et subsannntin fncti siiiniis. VIII. Quod sicut stmt episcopi snr/es sanctorum iu/uis-
terio nrdinis, ita sint et prioilcgio honoris. IX. Spirttum sanctum negligenli etiam episco-
po adesse srr/ie. X. Quod a nemine nisi a solo Deo v.aleat judkari episcopus. XI. Orattb
sub altari constitutorum. XII. Trifaria divisio filiorurn Fcdesiee.

1. Superioribus duobus libcllis temporum,pcrso- naufragos, quia abuiidantissiinis promontoriorum

narum, ofiiciorum, sexuum, vel ;etatum pneloquiis, cautibus refertissimos festus lentantes, Qatibusnos
quanta valuimus brevitate, etsi non quanto decuil committentes adversis, ipsum obicem opponimus
lepore, Deo donante, transoursis, nuttc dignital voluiuinum linli-
t'.hrisliim,h'iri[iiti -deni gestfett-
ordinum vel aircclunm vastos, et stepe idco per ulcate, si lamenilliusnondesitremigium l-'i .

(124) Construe: nunc tenlantes (transcurrere per ii,i'; abundaniissiniis promontoriorum; per
caulibui
ceslus vastos, et ideo soepe naufragos, quid refertissi- mslus, inquam, dignitalum, ordmum, ve\ affe-tunm.
219 RATHEMI EPISC, VEUON. OPP. PAIIS I.

cujus in isto eomagisflagitamusnobis necessarium A gamus dignitatischordam, utcitharcedi (128)tacea-

adfore auxilium, quo scit nos id opus assumere mus personam; sicalloquamurordinem, ut ordinati
tanto dubitantius, quanto periculosius. Nam ex uno omittamns nomen, sie affectum, ut charitatis non
latere superni spectatoris, ex alio sali hujus immo- patiamur defectum, cujus hic magnopere quaerere
dice ferventis veremur procellam; navisque nostras, debemus profectum; praesertimcumnec defuturam
cujus jam fracto remo, amisso 7 7 clavo, fessus osorum credamus invidiam, qui nostram hac etiam
multigenis collisusquescopulis, sopitis viribus, non in parte reprehendere non dubitent audaciam, cum

quidem scapha portatus,sed undajactatus, tremulis praster auctoritatem, salva officii reverentia, haud
linguam ipsam mordensdenlibus, in uno(125) bre- aliquam, nullamquoque nobisnoverintsuppeditare
vium jacetnauclerus,omnimodisjacturamtenemus scienliam, cujus hic quoque rei enormem satis ca-

[l. timemus], cum huno ei miserabilem inoursum, pere valeant conjocturam.

propter pracipitem cursum, dumcavere ancipitem Tit. 1, — Dc regibusr
nescivitexcursum,contigissenoverimus(126).Quan- 2. Rex es? Dignitas, rogo, ipsa te dum deleetat,

quamenimScripturadicente:tw(7»a sapientium sicut instruat. Sunt qusedam regalis ordinis insignia,

stimuli,etsicutclavi iu qltumdefixi Eccles. xii, I l);no- quibus sine, ctsi nomen utcunque, re tamen vera
verimusdivinseauctoritatisitaconstantissimamcon- p certo non potest consistere dignitas tanta. His ergo
stantiam, ut nulliparccre.neminen noveritpalpare; utere, his exercere, his exornare. Esto prudens,
tamennovimusabipsisquoqueurbanfo scientioeviris jnstus, fortis et temperatus. Hac quasi quadriga
hodie summa diligentia observari, quid cautius, evectus regnifines, perlustra; hoc 78denique curru
quam quid proferant verius; utilius n?stimari quod ista utere in via, ut cum sanctissimo Elia vel
docet comicus, quam quid interminatur Uominus; vocari merearis auriga (IV Hcg. n, 12.) Hoc qua-
pluris pendi dictum: druplici munitus thorace, hostibus ne cuncteris
Obsequimn aiuicos, veritas odium parit. imperterritus occurrere; nec onimpotcris aliquibus
(Terent. Andr. I, i), quatn qui me erubue- adyersis devinci, si tanta tuitione vallari merueris.
rit ct meos sermoncs, ei hunc filius liominis cru- Tit.II. — Discernendum quu intenlionequis quidfaciat.
bcscct, cum vencrit [Luc. ix, 26); ct fortc illud, quia 3. In primis itaque, antequam scilicet tentemus
quasi disertius, idco putatur utilius; quiapompati- alia tuae serenitati congruentia, de his singalis tam
cum, ideo.judicatursaluberrimiim;istud,quiafolio- te, quam omnes, qui sunt in sublimitate constituti,
rum venustate,quinpoliusvanitatis opaeissimaden- volo instruere: hoc adjiciens. ut sollicite studeat
sitate nudatum. ideo sa:culi prudentibus seu sim- quis discernere, quld quaintentione faciat. Utenim
plex, atque, ut ita dicatur, msticum, vili penso et experimento ex nobis ipsis, et lectione ex anti-
ducitur dignum, cumnecminuscautelaeeis videatur " quorum cognovimusdictis.plerumque vitia virtutes
afferre negotium suspectius (127) dicentium: Victen- se esse mentiuntur. Unde satis pulchre Seneca in
tibus, nolite videre; et aspicientibus, nolite aspicere proverbiis, Timidus, ait, se cautum vocat, sordidus
nobis ca, quir rcrta vidcntur; loquimini nobis placen- parcuin. Calliditas enim.ut etquidamaitnostrorum,
l\a, videle nobis errores [Isai. xxx, 10). Verum ma- prudentia vuli soipeOT'deri,videlicetut,dutij aliquem
gislra eadem, quae et via est, Veritate, atque per dolo capimus, prudent.:r nos fecisse gratulemur;
quemdam de se ipsa dicente: llmc via, ambulateper quod contraPsalmista(idquod etPetrus de Christo
eum [supplc et non declinetis], negue ad de.iteram, [/ Petr, ii, 22]): Qui loquitur vcritatcm iti corde
ncque ad sinislram {Isai. xxx, 21), satagamus hac suo, qui »on egit dolum in lingua sua (Psal. xiv, 3)
arte sermonem moderari nostrum, ut necad dexte- nostrorumque quidam, Dolus, ait, in corde, quanto
ram pnesumptive tcntantes usque ad
altiora nobis apud liomincs prudentius callet, tunto apud Deum
sinistram dcclinemus, falsitati timide cedentes: quo stultius decipil. Itemque Psalmista: Inimici ejus
fit, ut ita loquiquanquam absurdeliceat, ut nec Te- tcrrum lingent (Psal. lxx, 9). Terram quippe lin-
rentius alicnjus minus provide odium in nosmet gcre, est sermonis suavitate ab aliquo terrenum
exacuisse, nec Christus alicujus amicitiam minus Ouod vitium cum urbanitas a qui-
aliquid auferre.
ibcre notet veritati proetulisse. Quod no contingat, ]) busdam doputctur sa^cularium, tanto a piis menti-
inter utraquelKeccautogaudientes vestigio, siclau- bus est sollicitiuscavendum, quanto hoc testimonio
committcntcs nos flatibus adversis, opponimus ipsum «Tiobrevium; timemus,inquam, navis jacturam, cum
obieem Christum. gestientes sulcarc eosdem lintretrt- noverimus hunc myserabilem incursum contigisse et
cipili volum inumYi dfist,lribusaliislibristcrtio,quarto propter cursum proecipitem, dum nescivif ravere ex
et quinto), si tamcn non desil auxilium illius, ctc. cursum ancipitem.
(125) Brcvia dicuntur loca maris vadosa et navi- (127) Negotium suspeciius, quod scilicet majorem
gantibus periculosa; unde Virgilius ,-Eneid. i. suspicionem affert.

Eurus ab (128) Cithunvdi voce regem designat, quem in

alto
lu breviu et syrtes urget. sequentibus suppresso nomine perstricturus est.
Hunc autem fuisse Hugonem Italiaj Regem, a quo
(126) Construe: et tiincmus omnimodis jacluram captus et in Papiensem turrim conjectus fuit, dein-
navis nostrm. cujusnauclerus jamfvactoremo, amisso ceps patebit. Porro ordinis nomineepiscopatum in-
otavo, fessus ct collisuo scoputis multigenis, sopitis vi- telligit; nonnullosenimepiscoposejusdem, quoipse
ribus, non quidem portatus scapha, sedjactatus unda, emincbat, ordinis, dissimulatis pariter nominibus
mordcns ipsam lingnam derttibus trcmulis, jacet in identidem vellicabit.
221 PR/ELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. III. 222
disoimus Dei specialiter vdrari inimicum, qui sua- A. neseire virtutes '?
Definiamus igitur quse sint ipsae,
dente suaviloquio per falsiloquium decipit proxi et luce fulgurautius parebit, quid non sint ipsse.
mum, aut possessis hac eum simulatione spolians, Jnstitia est, ut jam a majoribus est diffiDitum,ha-
aut, quod pejus est, eumdem ipsum*perfidi prodi- bitus aninii pro communi utilitate servatus, suam
toris exemplo sugillans, juxta illud In ore suo : cuique tribuens dignitatem unde proprie justitia ;

pacem cum amico loquitur, et in occulio ponit ei irv- dieitur, quasijuris satus. Jus autem est propria lex
;

sidias [Jerem. ix, 8). Etdicentes, Pax,pax, cum non et justus qui jus, id est, propriam legem,custodit,

esset pax (Jerem. vi, 14) et Sub lingua ejus labor

; : vel qui quod proprium est unicuique impendit, ut
et dolor, sedel in insidiis cum divitibus iu occultis, illud Domini : Reddite qux sitnt Ctesaris Csesari, et

ut interficial innocentem (Psal. x, 7, 8). Et quibus- quss sunt Dei Deo Matth. xxn, 21). Prudentia est
dam intermistis aliquanto post : Insidialur, ait, rerum bonarum malarumve verax scientia. Tem-
ut rapial pauperem, rapcre pauperum, ditm attrahit perantia est adversurn libidines, aliosquenonrectos
eum (lbii., 9) item alio Mollili sunt sermonos ejus
; : impetus animi, firma et moderata dominatio. Hoec
super olcum, et ip*i sunt jacula (Psal. liv, 22) ; spe- et modestia vocatur, quia cum modo vel mensura
ciemque ad genus more usitalo transferens, prae- omnia agit, Forlitudo est censiderata periculorum
miumque debitum promens : Tu vero inquit, Deus, t» susceptio, et laborurn lirma perpessio. Hae quatuor
deduces eos in puteum Job au-
interrilus (Ibid., 24 . ita regales proprie noscuntur esse virtutes, ut cum
tem tanto quanto expressius
terribilius, Simule- : his quilibet etiam rusticus, rex non incongrue
torcs ct cullidi, inquit, provocant iram Dci [Job xxxvi, dici ; sine gis, uec ipsc universam pene monarchiam
13 Ubi notandum quod non mcrentur, sed provo-
. obtinens mundi.quanquam abusive, rex valetjuste
cant, ut aliqnid(l29) formidosius inesse intelligas, vocari male enim imperando, ut ait qui supra,
:

dixit. Verendum autem, ne provocetur adeo, ut summurn imperium amittitur.Quantum autem his
resistere ei valeat nemo, ne dicatur, Vivo ergo,dicit amiciri, non solum regibus, sed etiam ommibus
Dominus, quia non expiabitur iniquitas haec victimis prosit hominibus, testatur dicens in sapientlie lau-
ctmuneribus usque in sempiternum .1 Reg. m, 14). dibus : Sjobrielatem enim, ct sapientiam docct, et

4. Qnam feedum autem cuilibet hoc sit vitium justitiam, et virlutem quibus ntl utilius in terra est

scctari Christiauo, etiam antiquorum monstratur hominibus Sap. vm, 7) : ubi sobrictatem tempera-
exemplo, qui non diviuo timore, sed naturali ho- tiam, sapicntiam esse quam et nos posuimus pru-
nestatisamore.definierunt turpemomnem doloquse- dentiam, virlulem fortitudinem, diligens lector at-
sitam victoriam fore. Insania 7J9quoque impatien- tendat. Beatus autem cui dicitur : Omnibus hts vclut
tiae foriitudo vult s;epe parere [id cs^apparere] ; for- vestimentisindueris.
tem enim se quisque ambit videri, cum perculit C Tit. III. Vitia non pallianda. —
pugno, victus eonvicio. Sed stultum est, ut ait pe- 6. His ita non inconsideranter, ut credo, prae-

ritissimorum quidam, hominem victum fortemdi- jactis, nunc si qua sunt dicenda, ita recipere ne
cere. Sciendum etiam phreneticos plus sanis per- aspernetur amplitudo tua, ut dum aperta fuerint
saepe viribus posse. Virtus, juxta Augustinum, eo diu forsitan ignorata, eorrigantur neglecta. Pri-
pluris ,-rstimanda, quo plura contemnit.Crudelitas mum itaque rogo te, ne ipsas quomodo vebs
quoque impietatis.etipsa ambitio ardcntiss'ma< cu- degenerarc virtutes, praetextuque aliarum quaruin-
pidalis, tropha?um invadere aliquotics nituntnr libet 80 rerum, qua; forte sunt dissonas, palliare.
aequitatis videlicet cum quis satisfacit irae,etputat
; Esto dico prudens, non callidus quamvis et calli- ;

se servire justitise, aut etiamsi justum sit quod ditatis nominr prudeutia seepe soleat intelligi ut est
agit, qurestus illud gratia faeit, ccntrainterdictum illud : Callidi est intelligere viam suam Prov. xiv, 8),
illius, qui proecipit dicens : Juste quod justum cst fortis,non superbus temperatus, non desesaut re-
;

c.rscqueris (I)cut. xvi, 20). Desidia etiam teinperan- missus ;

justus, non crudelis, Ilonora itaque Deum,
tia vult uonnumquam quid videri ; videlicet cum rege primum teipsurn, imo ipsi rectori commenda
praecipitanter agere vitamus, sed id moderari per teipsum. \iil< quae arbores majori impulsu agitau-
discretionem nescimus ea etiam quae agendaeranl,
; [) tur ventorum : considera, quee gravius ruimt aedifi-

rninus providi, desidiose inacta [td est lnfeeta] di- cia, cl ne illud incurras, quia judicium durissimttm
mittimus, dumque vitium nictuimus.vitium incur- in his qui prsesunt Sap. vt, li ; et, potentes potenter
rimus. cnim.cumquis moderari nititur iram,
Saapfi tormenta patientur (Ibid., 7) ; ot, fortioribus major
incurrit negligentiam cum plerumque vitiu oon
: instai cruciatus (Ibid.,9 . Amplecteresollicitus,quia
coercere, majoris sit criminis quam ulcisci, ct de- beali misericordes, quoniam ipsi misericordiam con-
linquentem negligere non ininus sit, quam odisse. sequentur Malth. v, 7); ut siirul possis cvaderc il-

Aliquoties doli Soyllam caventes,siulitiae incurri- lud quiajtuftcium (t« ordia his qui noit ha-
mus Syrtes fortitor persajpe exacquenda vita
; beni misericordiam (Jac. n, 13) ; el intelligere, quia
segaitia vitiq servimus torpentes, nullus miser, uisi qui misereri noluerit. Bt ne for
5. Verum quid afferl earum cognosccrc aemulas, teui te putes, cum percutis glsdio, victus vitio, nec
si contingat, et ipsffi qua; -im, certis indiciis per- multum Isteris, cuui plurima libi subjicis : audi

(129) Legcndum forsitan et formidolosius a formidolosus.

223 MATITEnll EPISC. VERON. OPP. PARS T. 221
multum anlo nos diclum : Anie ips: subjicilur, qui A dicalores suos et spirituales, et charitale facit fer-
vnlt alios habere subjectos. Cui vern subjicialur, tibi vcntes. Et per prophelam : Labia sacerdolis cusio-
relinquo disquirere, cum Dominus te possit satis dicnt justitiam, lcgem requircnl
e.r ore ejus, quia
el

hine congrue dicendo docere Nemo, inquit, po-

: angelns Domini e.rercituum cst (Malach. u, 7). In
tcst duobus dominis scrvire (MttttR. vi, 24) et Non ; : Apncalypsi Joannis cum audis angelos septem eccle-
potestis Deo servire el mammonx (Ibid.). Et Aposto- siarum, nullos alios intelligas quam episcopos ea-
lus : Non regnet, inquiens, peccatumin vestro mortati, rum.InEvangelioquoque quid dicat, quam potesta-
corpore (Bom. vi, 12) ; et : Qui facit pcccatum, servus temeis tribuat,adverte: Quxcun/uc,inqu\ons,ligave-
est peccati (Joan. vm, 341 ; et : A quo qiiis supera- rilissupcrtcriamjitjalaerunl et in ecelo ; et quxcun-
tur. ejus cst ct servus (II Pctr. n, 19). Et in Da- que solveritis super tcrram, soluta crunt el in cxlo
niele : Princcps inquit, rcgni Persarum mihi rcstitil (Matth. xvi, 19). Hoo idem, lieet sparsim, et in

(Dan. x, 13). Non enim sine causa dicuntur dfemn- psalmo jam et Prophcta peroraverat : Nimishono-
nes fornicationis ct superbiae, vel caeterorum vitio- rati snnt amin tui Deits, nimis confortalus est princi-

rum spiritus, nisi quiahabent subjectosquibus do- corum(Psal. cxxxvm, 17). Quorum ? Apostolo-
jititus

minanlur, eisdem scilicet vitiis servientes. rum, evangelistarum, episcoporum, clericorum, mo-
Quod cum evidentissime didiceris, c.onsidera
7. t, naohorum saeculo renuntiantinrn, qui, quia nolunt
quid per prophetam Dominus dicat: ;e qai eon- ] aliquid habero in mundo, jurecum Deo principantur
jungitis domum ad domum, ct ttgrum agro copulatis et aurum habentibus
judicant de mun<7o,malentes
usque ad tcrminum loci. Nunquid vos solihabitatis in imperare quam aurum habere. Princijies, inquit,
terra? In auribus mcis sunt omnin h;vc, tlicit Domi- populorum congregati sunt cum Dco Abraham,quoniam
nus exercituum (Isai.v,8. 9). Atque post pauca : Pro- fortes tcrrir vehcmenter elcvati sunt (Psal. xlvi, C).
ptcrea dilatavit, inquit, infcrnus os suum, ct aperuil Eece habes manifestissime quia principes populo-
absque ullo termino, ct descendcnt fortes ejus, el po- rumipsisuntdiilerra.Sed quis est iste principatus?
pulus ejns, et sublimes gloriosique ejus ad cum Ad quid estiste principalus? .1'/ alligandos, inquit,

(Ibid.. M). Itemque: N<V qui justiftcatis impium pro reges eofum in compclihus.ct nobiles corum tn mani-
itiiiNi
i

ribus, ct justiliam justi aufcrtis ah co, Proplcr cisfcrrcis,ut faciantin cisjudicium conscriptum [Psal.

ea sic.ul devorat stipulam ct liijna ignis, et calor cxlu, 8). Ecce quem acceperint principatum, ad
flammse c.rurit, sic radi.v eorum quasi favilla, e/. gcr- quid acceperint, quomodo confortatus est ipse
mem eorum ut pulvis ascendet (Ibid., 23). Considera principatus. Quo? hic etin futuro ;
qua?per om-
itaque,rogo,quam grave sit cupiditatis crimen,quod nem mundum.Ubicunque Christus adoratur.sacer-
et te et populumtuum, totumqucpotest consumere dos post ipsuin excolitur, imo in sacerdote Chri-
germen. Quod si cuncta cedunt ex sententia, si om- ^ stus honoratur.
nium adversantium tibi subito supplicant colla ;
Tit. V. —
Una est catholica ccclesia.
nulla inulilis gaudii teexinde pulsct jactantia. Me- 9. Nequisergo Jerusalem,Romam, Alexandriam,
mento hujusmodi a Psalmista illi promissa, quem vel aliam quamlibet in hac pnerogativa accipiat,
divinajustitia despcxit : Aufcrunlur, inquit, judicia cajteras exeipiat : Catholica est Ecclesia, catholica
tua a facie ejus,omniuminimicorumsuorum domina- ct ojus cst gratia. Non sunt plures, una est, qure

hitur(Ps. x, 5
N
. Scito etiam amodicis,dcsperatisnil eam unica est Ecclesia. Sic enim de
conliiict, potra,

prohiberi, quod desiderant esui. ea dicitur, Unaest matri suse (Cant.xi, 8), id est,
Tit. IV. —
quam honorandi.
Episcopi regeneratrici gratiae unioa est lex universoe. Licet
8. Tu potins timeDcum, rege, imo nutri popu- consuetudines pro ritu et proprietate gentium sunt
lum tibi commissum, deprecare sanctos, venerare discretoe, uno spiritu omnes consecrantur, sicutet

episcopos ; noveris illos tibi,non te illis esse prada- uno baptismate omnos lavantur. Et licet divisiones

tos ; et, ut ampliusdicam,deos tibi a summo et uno sint gratiarum.siquidem excellunt alii alios in Ec-
et singulari Deo, et angelos ab ipso magni consilii clesia, sicut et non tamen divisi
in ccolo ordines,

Angoloesse datos. Quod si me putas mentiri, anle- datores unus est enim dator,operator unus,idemque
;

cessorcm tuum interroga Constantium, interroga [)

qui solus Deus esscntialiter. Imo id, quod compre-
psalmum ipsum, interroga Dominum. Vos, ait ille hendi non potest, quodque melius mirandoet cro-
(Constantinus) jam factus, ttobis a Dco dati estis tlii, dendo, quam cogitando, ratiocinando, vel loquendo
et conveniens non 8B est; ut homo judicct tlcos (Ru- proferimus,idest,substantialem esse, vivere, posse,
fin, /. i, c. 2). Psalmfsta vcro Deiis, inquit, stctit in sapcre et inlelligere, semper idem manens dividit
mcdio dcorumlPsal. lxxxi, aigwealiquanto post
1), : singulis prout vult, quomodo vult.per quos vult.et
Ego di.ri, dii estis (Ibid., 6) et Deus deorum
; : ideo dicitur : Non cst potxstas, nisi a Deo ; qu:c
Dominus locutus est (Psal. xi.ix, 1); ipseque Domi- autem sunt, a Deo ordinalx sunt. Ideo ejus ordina-
nus ad Moysen ait Ecce consiilui : te dcum Pharao- tione est institutum, quae cui potestati congruum
nis (E.vod. vn, t) ; e.t : Diis ne detrakas (E.cod xxn, prabeal privilegium, quae cui praeferatur 8* vel
28) ; itemque : Applicalc illum ad deos (Ibid., 8). Et supponatur, utvideliccteasumma sit potestas. qu;c
rursus in Psalmo: Qui fncit ungctos suos spiritus, et cuncta, ulpote quia a se creata, ditribuit, ordinat,
ministros suos flammam ignis (Psal . cm, 4),idest,pra;- gubernat et continet universa ; eam illa sequatur,
 ;

225 PR/ELOQCIOIUM LIBRI SEX. — LIB. III. 22G

qua? ah ipso crrteris pr.T-lata dicendo, qiiantum sci- A. sitam (/ P,ej. v, 2). Aspice, ct tibi provide, prospice,
lieet tacitis superceelestibus, vcnitur ad coelestia, nondissimulansquid illiscontigei-it cogitare. Ipsam
qu.-e a nobis vocantur ecclesiastica Quxcimque li- : quoquearcaiii.quiabobuscalritraiitibus inclinatam,
gavwiHs super terram, erunt ligata et in ccelis [Mutth. Oza, qui interpretatur robustus Domini, erigere vo-
xvi. 19'. Non enim dixit, aliquacunque liganlibus luit, quid meruerit perpende // Reg. vi); H5I et si
vobis erunt Rgata, ut subintelligere tibi optio da- quod forle negligentis declinium id est deelinatie-
retur,aliquacunque ab hac lege manere inconcessa; nem vitae eis videris inrsse. vide, nc per te eos
sed qusecunque, id cst, omnia quse ligaueritis super emendando velis relevarc; nc, dum robustus videri
terram, crunt Ugata et m coelo. (130) Huic autem quse ambis Doniini, fias jugulum fericnlis angeli IPural.
superferri, cum nil videatur in ejus suppositionc xxi). Prophetam etiam in Bethel tiansniissum, et
residut, nec aliquid nisi per eam rite vcl Christiane propter inobedientiam a leone devoratuna conspice
videatur qund eaetera supposita ordinet, institui, (/// Reg. xm, 24 ; et praeter rranum regis aridam
invenire adhuc nee cogitando, ncc ratiocinando, nec considera etiam in fera illa irrationabili
[Jbid., 4),

legendo valuimus. qnanta veneratione debeas tu rationalis vivos exco-

10. Iluic lamen si contradiclorem ferte aliquem lere, quandoquidem illa nec asinum pro sua culpa
inveuimus, proferat de divinis Seripturis, et crcdi- t> mortui ausa est usurpare [Ibid., 24 Quinquagena- .

mus; tantum ne Spiritum sanctum a Patre et Filio rios etiam duosEliam maledicentes aspice,et ignein
procedentem, atque ubi vult spirantem, ab homine iras ccelestis vcrere (IV llcij. i. 10, 12). Quadraginta
dari posse audiamus; quod nec angelo dicenti as- quoque pueros in Bethel Eliseo illudentes per-
sentimur, quin potius dicentem cum apostolo ana- pende [IV Reg. n, 24), et a detractione et laesione
thematizamus Gal. i, 8). Xam et quod quasi robur prophetarum, quod utique ipsi sunt, linguam,vim
invincibile in hoc opponitur, id cst illud ejusdem : et manus eontine. Quod si forsitan ambisti, sipra;-
Gharissimi, subdili estote ornni humanx creaturse, sumpsisti, si usurpasti, ut jam oxempla proposita
sive regi quasi praecellenti (I Petr. n, 13), aliquid sultieiant, aut fortc ab his ascitus [id est provoca-
valeret ad id instruendum, si dicerelur Dco prae- (u- , aut tua cum non
vi elatus, ut cis te praslatum,
cellenti, aut cpiscopis pracellenti; nunc vero boc esses, crederes; siquidem nec homo Deo praferri,
tacito intelligendum solummodo terrenis illum pne- nec terrestris ecelesti praeponi, nec vermis angelo
cellere; et ideo ut justitia tencatur, debitum ei, id principari, nec rex rcgi, sed pr,Tstantiori,debet aut
est, majorem ca-teris creaturis terrenis, nec tamen valet omnino dominari ; sufficiat libi ad hoc illorum
ccclestibus honorem deferendum; sed et hoc non peccato tuo malo te esse perductum. Attende, ne a
iropter se, sed propler Deum servata reverentia pessimo auriga in pejus artus tentes aliquos illo-
subliiniuhi potestatum, quibus et ipsa humana po- *-•
rum, etiamsi sint toto orbi infantes, tantum sint in
testas, et omnis pri-cipitur anima fieri subdita fide catholiea stabiles, aliquibus tradere supplieiis
quffi non sunt aliae, nisi qua; per Spiritum sanctum more servorum.cum potius ipsi jure debeant fungi
in apostolis eorumque successoribus potestatem dominorum. Scias usum hunc fuisse, non quidern
judicandi, ligandi ac absolvendi ab ipsa summa Catholicorum, sed illorum quorum pars longe sit a
potestate acceperunt de omnibus. lna, l\ rannorum.Quod si negligentia pravae alicujus
Tit. VI. eorum consuetudinis exposcit ut debeant tundendo
11. Talibus igitur, o rex, subdi ne dedigneris, produci, ut tuba ductilis in Ecclesia sint Domini,
quia velis nolis, ipsos deos, ipsos angelos, ipsos cave tu malleus lieri, quia dum tuba producitur,
principes, ipsos judiccs habebis. Ipsi te solvere, ipsi malleus hebetatur. Nam etsi Oominus propitius vin-
valcnt ligare; nam tu super aliquos, illi super te et dicat in omnes affectiones eorum, et visilat in virga

super oiiines. Excole ilaque eos quanta potes venera- iniquitales eorum, ct in verberibus peccata eorum
tione,utet illi te excolant condigna remuneratione. /',<. lxxxviii, 33) noli tu virga lieri. Audi dictum
Vide nealiquam tibi eis contingat inju-iam infcrro, esse : Qdi parcit virgae, odit (ilium [Prov. xm, 24).
i|uin pntius ab altero illatam, quantum pervales.cl Time igitur, ne duin cuilibct eorum pareitur per
ratio dictat, vindicare stude. Noli quolibet ncgotio J)
te easligato,i|uia dilccto, tibi non parcaturdisrupto
Spiriluin sanrluiii, qui in eis est, contrislare (Ephes. quia despecto; ei dum ille per emendationem, quia
ne non tibi cxpediat. Vide, recole, si lcgi=li;
rv, 30), dilectus, proficit ad hsreditatem, quia despectus,
vel sinon, lege in libro Genesis,quid Dominus pro tu delicias per iiupietatem ad perditionem. Scopia
cis sub persona Abrahae et Saras (Gm. xx, 3), et niiiii verruntur palatia, sed ipsse focis attritse adhi-
rursus Isaac et Etebecc» (Gen. xxvi, 11), itemquc bent fomenta. Aurum etiam igne purgalur, non
Jacob Laban fugientis (/;<•». xxxi, 29 dederil com- , consumitur; ligna vero, quibus ignis nutriUir, Ln
minationis; et assume in cautelam tuaa actionis favillas rcdiguntur.
arcam ctiain Tcstamenti, quoc illos signilicat my- 12. Sed Qagellantur, ais, liilii oplinie plarcntis
stice,ab Allopbylis captam, et in templo Dagon po- [Uebr. \ii, 6); quid mirum si flagellantur Bervi ne-

(130 llic locus sic construendus Adhuc autem : poteslati) : cum nil residui uidealur m suppositione
nec cogitando, nec ratiocinando, nectegendovaluimus ejus, nrf videatur rile, velChristiane instituti pereum
inuenire ullu, qux possint tiiperferri huio (loilioet uliijuid, quod ordinet csetera tupposita,
 2l>7 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PAHS I. 228

gligcntes"? At, inquam, licet sint nogligentes, non A (E\od. xxn, 28). Ne ergo excuses te nescisse. Eos
sunt tamen de conditione illa servili, qui passim autcm ipsos confortans et animans, et ne timeant
debeant a quovis flagellari. Audenter quidem tibi roborans, yolile, inquit, timere, scd conflditc, quia
84 quid sinl et quasi insolenter enumerando, ne ego vici mundum Ego, inquit, cgo.
(Joan. xvi, 3.'^ .

non scias pronuntio, sed tamen

et (131) offendas, Ego Deus vester, ego pater vester, ego frater vester,
tanto liberius, quanto non ex me, sed ex divinis ego caput vestrum, ego ipse per naturam.quod vos
proferens auctoritatibus. Miraculnm autem, si tanta per oflicium.ego particeps vestri,ego Christus, ego
et tam inelfabilia, et etiam ipsi, qui his fruitur, unctus, ego pastor, ego sacerdos. ego episcopus, ego
incomprebensibilia, ab homine possunt conferri ! pontifex summus, ego Rex regum,ego vici mun-
Quid Deus distat,vel quid opus ipsum] ipso sit [/'. dum.Quem 85 timetis, victus est quem formida- ;

rogari, si tanta pulvis valet largiri Quod cogitare, '? tis,sub pedibus vestris jacct. Et ut approbes, leva
quid est aliud quam in ccelum velle conscendere? quilibet metuens [id est quicunque es metuens),
(lsai. xiv, 13).Quod dicere, quid nisi super astra et forle in carcere (183) sub vincnlis gemens, leva

cceli (//</</.), quod utique episcopi, si tamen sunt manum, erige signum, trop.eum excre, vexillum
quod dicuntur, exaltare est solium'? Quid conari, demonstra, labarum porrige. Videbis, ille fastus,
nisi ascendere super altitudinem nubium {lbid., 14), ti illa altitudo, illa superbia, illa torosa cervix, illud
quod propbcta referonte testis est Deus eos esse, tiliarum Babylonis eollum erectum, illa turrisSen-
dicens Mandabo nubibus meis, ne ptuant siiper cos
:
naar, mcenia Jericho, muri Carialhsepher firmissi-
imbrem (/saj. v, 6), et ideo se similem ;cstimare? mi quid agent, quid conabunlur, quomodo cedent,
Dii sunt, Domini sunt, Gbristi sunt, coeli sunt, angcli supplicabunt, nutabunt, corruent, confundentur,
sunt, patriarcha? sunt, prophetse sunt, apostoli sunt, acclioique et humilesmentedespectum.injuriatum,
cvangelistae sunt, martyres sunt 132 , uncli sunt, vilipensum, carceratum, ligatum, nudum, fameli-
reges sunt, principes sunt, judices sunt, non tan- cum, sitibundum, miscriarumque, omnium copia
tum hominum, sed et, angelorum arietes gregis Do.; refertissimum adorabunt. Vos enimtcstcs mci estis
mini sunt, pastores ovium, non quarumcunque,sed (Luc. xxiv, 48), et qui vos spernit, me spernit, et
Christi sanguine lotarum, sunt; doctoressunt, prae- qui vos constritavit, me contristavit (Luc. x, 16), et
cones venturi judicis sunt, speculatores sunt, pu- qui facit injuriam, recipit quod inique egit (Coloss.
pilla oculi Domini sunt, amici Dei viventis sunt, m, 25), et qui tangit vos, quasi qui tangit pupillam
tilii Dei sunt, patres sunt, luminaria mundi sunt, oculi mei (Znch. n, 8.)
stelhe coeli sunt, colunmaj Ecelesiae sunt, medici Tit. VII.
animarum sunt, janitores paradisi sunt, claves cceli I i. Sed sumus, elisi sumus, spreti sumus,
tacti

portant, reserare et claudere ccclum valent, nubes C iin) u^i sumus, versati sumus, cecidit, quae super
[supple sunt) quas Dominus ascensum suum po- nos vidcbatur stare, structura; possederunt nos,
suit, bases, super quas tota jacet structura templi Doniinc, absque tc (Isai xxvi, 13). facli sumus oppro-
Dei, Qui ergo aliquem horurn, ut omissis brevilatis brium vicinis nostris, subsannalio cl iUusio his qui
studio caeteris, saltem de isto ratiocinemur, uno sunt in circuitu nostro (Psal. lxxviii, 4), exemplum,
impulsu movet aliquo, quid, rogo, de superposito spectaculum, fabula, et canticum eorum tota die
agit aedificio? [Psal. cm, 3.) Thren. m, H).Intelligite, inquit, insipientes in po-
13. Clamat pro eis Dominus, minatur pro eis pulo, cl siulti aliquando sapite; qui plantavit aurcm
Dominus,pugnat pro eis.etiamsi nescias, Dominus. non audiet, ct qui fln.vit oculum non consideratf
Clamat, inquam, clamat, non dissimulat, non tacet, Psal. xcui, 8.) Quid aulcm niiraniini si miindus vos

ne tu forsitam dicere possis Non novi clamat ct

: ; odit.qui cl mc priorem vobis odio habuit?(Joan.xv, 18.)
dicit Nolite tatigere christos meos (Psal. civ, 15).
: Nam (Ibid., 19)] de mundo fuissetis, utiquequod suum
Et hoc tibi, ut scias. ut caveas, ut resipiscas, imo eratdiligeretis. Quid amicitiam inimici captatis,cum
ne agere tentes, ne praesumas, ne audeas,ne tangas, avellere vos nec ego velim a consortio capitis, nec
verum nec detrahas.Vociferatur enim, et hoc into- ipse mundus dignos velsuisjudicet amicitiis?Videte
tonat, et hoc clamat Diis, inquiens, ne detraxeris
:
D ne recusare videamini esse in corpore, si non vultis

(131) In Vulgatis corrupte ostendas. Construe vero et mox quid dicere),quid estaliud quam 'Jelle conscen-
et explica Audenter quidi m, et quasi insolenler
: dere in caluml Quod dicere quid est, nisi c.vallare
enumerandp pronuntio tibi, quid iili episcopi) sint, solium super astra coeli; quod utique smit episcopi, si
ne non scias, offendas; sea tamen pronuntio tanto
et tamen surit quod dicunturl quid est, nisi conari as-
libentius, quanto proferens non ex me, sed ex auctori- cendere super atiitudinem nubium; guod eos esse, re-
tatibus divinis. Miraculum autem, si tanla (qiice sci- ferente prophela, testis est Deus dicens : Mandavi, etc,
licet de episcopis mox proferct ct tam ineffabilia, ei iilco sestimare se simileml Dii sunt, Domini sunt,
ct ineffabilia etiam illi ipsi qui fruitur his, possunt elc, Haec autem omnia sunt illa lanta, quoe de epi-
rcfem ab homine, ex gr., n rege, a quo fieri dice- sci porum prasrogativis ex divinis auctoritatibus se
bantur episcopi'. Quid Dcus distal ab homine. vel prolalurum affirmavit.
cjuid ojnis sit ipsum Dcum rogari ut in electione, vel (132) Mendose in editis vincti.
consecratione episcopi rogatur, si pulvis valct lar- 133 IRec Ratherium ab Hugone rege in carcere
giri tanta'1 Quod cogitare (mnlQ in vulg. quid cogitare, Papiensi detentum respiciunt.
 ;;

|29 PRjELOUUIOKUM LIBHI SEX. — LIB. III. •>M

odium mundi sustinere eum capite.Quid enim vobis A populus (Prov. xxix, 18) ; Qui reciptt prophetafn
elc :

faciunt, quod non mihi majoribus meis jam non in nomine propheta . mercedem prophetse accipiet
fererunt membris ? Si me persecuti sunt, ct vos per- {Matth. x, 41, de praeterito, nOn de futuro vel pra-
seguentur (Joan. xv. 20). Sicut (134) ego vobiscnm senti velis aedpere.Qnandiu qur.que ista durabunt
usque ad consummationem s;eculi sum [Mattk. insignia, laudiu contemptoribus, injuriatoribus, et
xxviii, 20), ita nec deerunt, qui me in vobis odio persecutoribus eorum eadena, quae antfquis, crunt
habeant, persequantur, scrmonemque vestrum,non crimina.nce in ullo dissinrrlis pceua; nisi quoddu-
qnia vester, sed quia mcus est, contemnant : nam rius feritur protervia quam ignorautia.conlemptus
si vester, id est, saeeularis, carnalis, vitiisque fa- quam excessus, dicente Domino Si non venissem, :

vens esset, utique amaretur. Qnid ante messem et locutus fuissem peccatum non habereni [Joan.
eis,

colligere zizania vultis [Matth. xm, 20 , non caven- xv, 22 ; e( : Fiunt novissifna hominis illius pejora
tes ne simul et trilicum cum ipsis eradicetis, cum prioribus [Matth. xn, i.">;. Iteuique : Ecce sanus
etiam in tali facto"periissesaepe pium pro impiovide factus es ; vade et amplius ,i<>l< peecare, ne deterius
rilis ? Mihi potius, mihi vindicta, ego retribuam, di- tibi aliquid contingat Joan. v, 14); et Tolerdbilius
cit Dominus (Hebr. x, 30 . Sodomorum >i tiomorrhseorum in die judi-
erit terree

Tit. VIII. _ cii,quam illi civitali (Matth. x. 15 qu.v uudivit ;

15. Verum si calumniaris ea, quae de sanctis quidem vcrbum Dei,sed credere contempsit; &t:Vx
ail nos, qui longe infra peces eorum
scripta sunt, tibi Corozain, vxtibi Bethsaida, concludensque,7i/ro
icemus,me non drbere converlcre; ad hoc rcspon-
,i et Sidoni remissiuscrit in die judicii quam tibi(Matth.
deo, quoniam in hoe s;eculo sieul sumus cis con- xi, 21', et Apostolus : Melius, inquit, erat eis non
sortes ministerio ordinis,ilaetconsortes et dignitate cognoscere viam veritatis, quum post cognitioncm re-
nominis el privilegio honoris. Quod si nostram ad trorsum converti II Petr. ji,21 Per Moysem quoque .

illorum studucrimus vitamcomponerc, erimus par- ipse Dominus

Anima, ait, i]u:r per ignorantiam
:

ticipes et glori.e sempitern». Quod si aliter, quod peccaverit coram Domino, deprecabttur pro ca sacer-
absit; illic sepai'abimur,qui hic communis honoris rii .<. quod inscia peccaverit, impelrabitque ei veniam,
et ministerii ofticio fungi videmur. Nam si aliter ei dimittelur ei. Anima vero, quse per superbiam
esset quid illa.qnam regendam susccpimus, Ghri-
;
aliquiil commiserit, pcribit de populo suo, quiu re-
stianitas valeret ? Et si eodem, quo illorum, nostcr bellis fuil adoersus Dominum : idcirco delebilur et
non sanctilicaretur spiritu pontilicatus (135) quid ;
portubit iniquilutcm suain (.V»m. xv, 28). Infinila
prodcsset,quod aostro ministerio sacrato chrismatc quoqueastruunt testimonia scverius judicari .
in eos,
S6 baptizatur populus? Quid denique missae celc- qui scientcr, quam qui nescientcr dclinquunljunde
bratio,ben'Hlictio, et diversarum rerum consecratio, C psalmo Descendant in infevnum ciccnles
et illud in :

vel ullius divini cultus exhibitio? Aut ilaque Chri- (Psal. liv. 6 viventes cnim scientes qu;e agenda
:

stianitatem defecisse pronuntia,et illud verumesse sunt deputantur, mortui qui nullo seienlia: usu
denega, quod ait falsi nescia Veritas ipsa
Ecceego : fruuntur.
vobiscum sum omnibus diebus usque ad consumma- Quanta autem revcreniia etiam negligentibus
16.
tionem sxculi Mallh, xxvm, 20) el illud, quod Pa- ; debeatur sacerdotibus, eliam Moyses demontrat,
trem orans, ait : .\on pro his rogo tunluin, sed et quidum Aaronvitulum liliis Israel.quem adorarent,
pro eis, qui verbum eorum in me
credituri sunt per fabricas3et, viginti tribus milibus interfectis 87
(Job. xi, 45 nnn impetrasse conlirma. lllus etiam
, populi, ipsum,qui auctor fuerat scclcris, levissima
consequenter erit absurdum.quod nasciturum eum solummodo increpatione redarguit dicens :Quid tibi
pronutians angelns, ail Quia regnabil in domoJa- : fecit liic populus, ui induceres super eum peccatum
cob in aeternum Luc. i, 33). Quod si hoc astruere maximum ? [Exod. xxxn, 21). Adverte igitur quan-
ncquis; velis nolis,ejusdem honoris.fjusdem digni- ta; pro quavis culpa quemlibet
temcritatis
sit,
tatisnostrum sacerdotiumesse sines,quoetillorum laicumsallem reprehendere quempiam sacerdotem,
quia non est aliud sive ante legem, sive sub lege, si propheta talis ac tautus in tali etiam infando
sive sub gratia, sed idcm ipsum, prius quidem n facinore, caeteris trucidatis, principem scleris nc
figuris et senigmatibua praisa '
cst praesa quaquam prasumpsit saltem vcl durius inerepare,
gitumj, post ipsa veritateexhibitum.eademquoque Deo soli id cogitans congruerepro oflicii dignitate;
vocabulorum genera, el idem significantia. Nam nec enim quilibet in episcopo episcopum.sed ipsum
quandiu populus grex, tandiu epicopus pastor summum el sine macula pontificem in eo persequi-
quandiu verbum Dci annuntiabitur, tandiu annun- tur Christum ; nec injurialur culpabili^ .
[i

tiator angelus dicetur et erit ; quandiu chrisma sed ipse in eo per benedictionis gratiam inhabitans
conficietur, tandiu confector Christus vocabitur; Spiritus sanctus. Cum tangitur sacerdolis peraona
quandiu prophetia recitabttur,tandiu reoitator pro- tangilur ipsa Domini pupilla quia per eum provi- ;

pheta dicetur, nisi forte falsum velis putare illud detur divino prospectu Ecclesia. Verere ergo qui-
Proverbii : Quia cum prophetia defecerit, dissipabitur cunque corum insectator, quandoquidem et hoc in

(134) 1'erperam invulgatis si cum. ctificaretur eodem spiritu,quo sanotiQcatus fuitpon-

(135) Construe : Et si pontificuius nostcr non san* tjlicatus) illorum ;
quid prodessct, etc.
 :

331 RATHEHII EPISC. VERON. OPP. PAKS I. 232

Spiritum sanctum est peccare, ne forte non inve- A. demque homine et bonus sanguis, et mala est peP-
niatur qui tibi illud valeat dimittere ;
praeter enim saepe valetudo et dum ignurus medcndi honam
;

principalem, in qua hoc continetur, sententiam, conatur valetudinem reddere, sanguinem bonum
dicitur alibi : .5* peccavit vir in virum, placari ci solet turbare.Aecipe quasi sanguinem bonum bene-

potcst Dcus : si auton in Deum peccaverit,guis orabit diclionisspiritum.malamvaletudinem negligentem,

pro eo ? (/ liej. quo non omne peccatum,
ii, 25.) in aut forte, ut tu dicere amas, criminosam episropi
sed speciale quoddam moneris intelligere, et con- actionem.Yide,ne dum tibi non competit, siquidcm
grue. Nam et David in eade.r. historia legitur gravi- non fungeris mediei ministeriu,duin insequi niteris
ter in sibi fidissimum militem excessisse, et veniam aegritudinem eriminis, Spritum sanctum potiuslae-
meruisse liej. xi, 12) filii vero Heli detrahentes
(/ ; derevidearis.Puteusetiamlimpidissimam tam potui
sacriiicium Domini, gladio vindice refcruntur cx- quam lavacro exhibet aquam.et plerumque aliquid
stincti (/ lieg. ll, 4). Considera vel hic, rogo, quam inepti prope jacet ipsum meatum, quod tamen lec

grave Dei ferat justitia, si (136) pontifice sustracto interdicat potum, nec inquinet lavaerum immisso ;

[f.
subtracto], verum ei detrahatur sacrifi-
istud automuncino,dumilludconamurabstrahere,statum
rium, et hoc per tcmpus diutinum si tam graviter aqu.-e cogitur turbare. Nec minus autem hajc tertia
;

feriendomonstravit, quid sibiilludvidebaturumbra- „ similitudo te valet commonefacere, siquidem et per

ticum (137) nisi forte tumultum ditferre adhuc nes puteum sacerdotem in cujusdam sermone,et Spiri-
cis inter umbram et veritatem, carnem pecoris et tum sanetum aquaa nomine in Evangelio habes ap-
carnem Redemptoris, cinerem vituloe, et consecra- lissime (loan. vii, :;•; .

tionem eucharistiae ? Tit. X.

Tit. IX. 18. Quod vero a nemine nisi ab ipso Deo possint
17.Spiritum autem sanctum etiam peccatori sa^pc judicari aut reprehendi, testatur Apostolus quibus-
adesse episcopo.etiairiCaiphae monstratur exemplo dani detractoribus obvians : Hicjam, inquit, quse-
(Jo>in. xi, 49),qui teste Evangelio ideo tam veraeiler rilurinter dixpensalores, ul fidelis quis inv niutur

potuit de Domino prophe.tare, quia pontifex yide- (l Cor. vi, 2) ; nostrique assumens personam, dum
batur anni illius esse quod et quibusdam similibus
;
defendit suam : Qui autem, ait, judicat me, Domi-
rebus longe licet imparibusnon esseincredibile va- nus [Ibid.. k.) Ipse quoque Dominus de Pharisans :

lernus probare. Verbi gratia sol cum in cloacam ijn.r dicunt, inquit, facite, qux autcm faciunt,facere
intrat,ipse quidem cloacam aequeut pulcherrimum nolitc {Matth. xxiii, 3). Non dixit, vos eos castigate,
triclinium illuminat ; cuenum autem quodlibet sit ut nupcr(138)a quodam actum scitur satis absurde,
intra cloacam, nil obcuritatis, nil praterea in- et ideo indignnum referre.Ut autem exinde quoque
quinationis radio affe.rt solis, sed tantumdem vel C aliquid, licet per modicum, dicens, me nec dissi-
diminutionis vel augmenti affert luminis,quantum mulare pavore, nec assentiri favore, excusem uti- :

afferret, si illic paries jaceret auri purissimi. Tum nam illi [id est Regi Deus de quo loquitur] e ccelis
vero si quid jaccris intra cloacam.nequaquam vales ut Saulo clamasset, aut certe ipse Deum, ut in ve-

contingere coenum, antequam sofem ferias ipsum. ridica habetur Scriptura, jam clamasse didicisset

Sic nimirum in honore, sic in injuria quorumlibet Tulerunt sibi homincs judicium mcum (Aet. ix, 4) ;

agilurepiscoporum.etiamin aliquibus obnoxiorum; utique tam temerarie suum contra eum non ere-
ipsa enim gratias lux, ipsa benedictio, ipseSpiritus xissct tribunal vel solium. Sed ut modicum allu-

sanctus, ipse sol in cis habitans justitiae Christus dam ad factum, cui potius generale omnium com-
aut honoralur aut injuriatur ; et antequam perve- petit lamentum, dico illum maximum sacerdotibus
niatur ad crimcn 88 quod ferire quivis nititur, vel medicis animarum in hoc contulisse, si sequi
ipse qui ctiam criminosum illustrat feritur. Neque velint, exemplum, ut videlicet noverint,quanta cen-
enim ille.cui nihil est impossibile, frustra dixit sal suradebeant ipsi ligandos ligando relrenare,si ligan-
infatuatum nec in sterqmlinio ponendum (Lue. di ligantes tantacurastudent ligando coercere. Qua
etiam hoc agnoscas,
xiv, 35); sed ut praeter aliud diligentia pastores erroneos ab erroribus oves de-

episcopum,qui salis ideo accipitur vocatus nomine, rj beant revocare, si tanta vigilanlia ipsae oves erra-
quod mentes fidelium verbi sapore cceleslis debet ticae paslores student ab excessibus etiam flagellis,

condire, ut cibus Dei valeant esse, a nullo penitus 89 vel, ut proprius dicam, morsibus, ordine non
nisi ab ipso Omnipotente, si deliquerint,aliqua pa3- tantum s.evo, quantum praepostero deducere.
enim judicem
nitentia corrigi posse vel debere.Quis 19. At tu forte contra.Ab antecessoribus, inquis,
quisuper an-
judicare, angelum corrigere, nisi ille meis audivi, multos eorum exsiliis destinatos. Ego
gelos est.audeat, nedum ligare?In uno quoque eo- illico nunquid non et carceri mancipatos?Nempe
;

(136) Se asua Veronensi subtractum, et in car- autem sacrificium umbratico illi opponit, et verum
cere inclusum hoc loco significat, et per tempus appellat, in quo immolatur ipsa caro redemptoris ;

diutinum a sancto miss<e sacrificio celebrando im- a quo celebrando Ratherius carceri inclusus impe-
peditum. diebatur.
(137) Umbraticum sacrificium
vocat lllud veteris (138) Nuper scilicet jussu Hugonisregis Ratherius
Testamenti, a quo cuin filii Heli retraxisssent po- captus, et in carcerem Papiensem deductus fuerat.
pulum, tam graviter puniti fuerunt. Eucharisticum
 233 PILELOQUIOUUM LIBUI SEX. — LIBUI III. :>3i

si illos habere antecessores, qui hoc autrefe-

velis A. vindicas sanguinem nostrum de his qui habitant in
runtur aut leguntur fecisse, invenies etiam ab eis terruf Ipoc. VI, 10.) quam terribile tonitruum,
multos exmembratos, cxoculatos, excoriatos, ilam- monstrans eum qui adjhoc non expergiscitur, non
mis traditos, cruci appensos, decollatos. Sed inter- dormientem fore, sed penilusmortuum. Non dicunt
roga qui fuerint illi antecessores, et vide si tibi pro- de hisqui nos occiderunt;jam enimeosininfernoin-
eorum fleri successorem. Oerte audivi ipsum
sit defeetive cruciari sciunt quod utique etsi dicerent, :

Dominum, ipsum pontificem summum, ipsum con- nequaquamdivinam superiusprolatamin aliquo illa

sortem, ipsum caput omnium, nulloexceplo, quan- levigarentsenlentiam;seddehis,inquiunt,quisuntin

tum quidem ad officium spectat episcoporum,ipsum terra,quiadhucalios, etsinontales, utnos,tamen de
audivi dicentem in Evangelio Deum : Ecce ego mitto corpore nostro,de membris nostris,licetadhuc,ut fui-
ad vos prophetaset sapientes ct scribas, el ex eis ,n;-t- mus etnos, iniirmis,deconsortio nostro,de ministe-
delis, ct crucifigetis, etex illis flagellabitis in synago- rio nostro, degrudu el ofliciu nostro pcrsequunlur,in
gis veslris, ei persequemini dc cwiiatc in civitatem, ut carceres trudunt, fame cruciant, gelu tormentant,
veniat super vos omnis sanguis justus qui effusus est eisiliis deputant, propriis sedibuspulsant, diversis-
super terram, a samjuine Abel justi usque ad sangui- que afflictionumgenefibusinjuriantur.Hoc etiam et
ncin Zacharix, jilii Barachise, quem occidistis inter universalis per orbem quotidie clamatEcclesia hoc ;

U
templumet allarc ; amen dico vobis, venient hsscom- [subaudi clamat] istic, ubi per speculum etin aeni-
nia super generalionem istam [Matth. xxiii, 34); gmate [1 Cor. xni, 12) capitis sui contcmplans spe-
ii< imjue Implete mensuram palrum vestrorum (Ibid.,
: ciem, malis mista zizaniis, graviora pers^pe a pro-
32); et iterum Secundum hsec faciebant propheUs
: priis, quam patitur ab extraneis hoc et illic, ubi ;

paires eorum Jaic. vi, 26); et Colligite prtmum faciead faciem in quibusdam membris suis magna
;

zizania, el fasciculps alligate (Matth. xm, 30), hoc jam ex parte exaltata, ipsum eaput, ipsum cernit
est, pures paribus sociate.Habes his exempiis gene- auctorem, tanto clamat attentius, quanto liberius:
ratinnem unam, da ct alteram Generatio reciorum Inlret, inquiens in conspectu tuo gemitus compedito-
:

benedicelur (Psal. cxi, 2). Da, si vales, et tertiam. rum, rcddc vicinis nostris septuplum m sinu eorum
N^queo, inquis. Si ergo nequis, in qua ex his dua- Psal. lxxviii, 11). Tuncergo quilibet hcec audiens
bus eos invenias, qui hoc, quod supra dixisti, legun- vicine.id est ejusdem dumus, ejusdem familia?, iidei
tur fecisse metire ex illorum actu tuum, et ex
; et et redemptionis, catholice, christianissime, time,
remuueratione tuam, eteligequod volueris.au t cum rex bone et dum gaudes, cum audis quotidie Ec-
;

illageneratione pessima non solum pro his qua tu clesiam dicere Dominc, salvum fac regem, metue
:

agis, sed et pro his qua3 illi ab Abel usque ad novis' quod sequilur :
qua invocaverU
V.t exaudi nos in die
simum memorem Domini et benedictionis, filium, C mus te(Psal. xix, 10). perspicua quid Ue enim satis
hoc enim illa duo (139) signilieant vocabula, fece- tibi putas prodcsse, dum oratur pro te"? dum ipsi
runt, pcenas exsolve ; aut a persecutione quorumli- etiam orantes non sinuntur quiete vivere pro te?
betecclesiasticorum, licet minimi ordinis, linguam, Nam dicente Apostolo et prseeipiente Oratepro re- :

vim et manus contine, quia ipsi prophetse, ipsi sa- gibus, ducibus ci omnibus qui in sublimitate suntcon-
pientes dicuntur et scribae.ut cum generatione re- stituti [1 Tim. n. 2) vide quid sequitur, Ij quietam,
;

clorum benedicere, et cum ea valeas sine fine re- inquit, et tranquillam vitam agamus. Vide igitur
ne
gnare.Namsi vilipendis criminosum episcopuni.aut dum hoc quod modo audisti canitur.Deus contrate
etiam presbyterum suppliciis afficere nerogoparvi- ;
invocetur; dum scilicet compediti clamant, pro se
pendas tantos, quos evangelica tilii modo monslra- clamant, et eorum censortes unanimi sicut charita-
vit lectio.usque in finem ssculi interfectosab initio. te, ita et voce.

bi unum non vereris injuriare, considera si va- Sed non exaudiuntur, inquis, male precantcs
21.
lospro omnibus lormenla perferre. Et revera si cx cum Deo preecipiente pro persequentibus debi
meo hoc tibi conarer astruere, dioere poteras nie orare (Matlh. v, 44). Optime. Quid quod oratio
in
mri causa finxisse. Nunc vero cum verbo Vcritatis sinum orantis persaepe revertitur? Unde ne tihi pue-
nil temere minanlis, nil refragabiliter promittentis n rililer lenocineris, audi dicentem Dominum : Dew
illud dictum audis, quod rogo elfugium invenis? auicm non faciet vindictam electorum suorum cla-
Tit. XI mantium ad se die ac nocte, d patientiam habebit in
20. Considera et orationem sub altare Dei propter illis. Amen dice i cito fa* iel vindictam illorum
testamentum Domini occisorum continuam, et nec (Luc, xvin, 7). El Job: Anima, ait, vulneratorum
tuinusaltareipBum, dumetidem essequi el pontifex clamabit, d Deus inultum a -

XXIVj
et hostia est, intellexeris. Formidan animadverte, l
'
-
\lius autem
Ne relinquas, inquit :
posi i.

rogo, quorum postulent vindictam : Vsquequo, in ledicere; maladicentis enim tibi in a)

aninw
quiunt, Domine, sanctus etjustus HO non judicaset exaudiet autem illum
[139) llln tlttii scilicel vocabula Zachariffi el Ba- nniili interpretal utens hic :iit
i

: rs,/it,- „,i ,

rachi.-r, qu.-c in prffimisso Mattbaei

lestimonio conti- simurti memorem Domini, et filium /.
nentur, usqueaAsanQuinemZacharise filii Barachi e, vissimum inquit, ul omnes significel, qui usquc ad
Zacharias rnim Latine memoria Bomini,'redditur, finem mundi luturi suut.
Burachius bemdicens Oominum; ct idcirco hujus-

Patrol. CXXXVI.
B
235 ISATHEIUI EPlSC. VEUON. 0P1J . PAKS I. 236

Deus qui fecit eum(Eccli. iv, 5; et : Qui avcrtit au- A. tu forte volvis interius (143), quid inter hcec agen-
rem suam a clamore pauperis, et ipse clamabit et uon dum, si contra meum aliquis illorum consurgat im-

exaud.ieiur( Prov. xxi. 13); et : Videns vidi afflictio- perium"?Quo pacto id possit contingere,nequeo co-

nempopuli mei, et gemitum eorum audivi (E.vod. m, gitare. Tuum enim quomodo ambiat honorcm qui
et Sanguis Abel clamal ad ine de terra Gen. obtinet superiorem?.\amqui majoretiam tuo cense-
7) ; :

iv, 10] ; et : Desiderium pauperum exaudivit 9J Do- tur judicio, qui instituitur, an per quem quis insti-
minus, et clamaverunt justi, et Dominus exaudivil eos tuitur? Cum vero pra^cepisse Dominum legerisSa-
(Psal. x, 16 . ; et : Ju.vta est Dominus hisqui tribulato mueli dicendo : Sume cornu olei, et vade, unge illum
sunt corde, et humiles spiritu salvabii [Psal, xxxiu, I /,'(•/. xvi. 1), velillumin regem ; Nathan quoque
19). Qui autem scis, utrum te converso, ipsis vide- et Sadoch unxisse legeris Salomonem 92 /// Reg.
licet pro te intercedentibus, an perdito salvcntur, i, 45); quareutrum alicubi inveneris quemlibet re-
dum non ad te, sed in sinum revertitur
oratio pia gumunxisse, licet legaturinslituissesacerdotumvel
eorum a quibus est fusa? In quo non plus afflicti, prophetarum aliquem et videbis quis eorum post ;

quam totius Ecclesiaj, inter quos etiam tu tontra te Deum locum obtineat superiorem.
clumas pro afflieto, clamanlium voces te convenit Tit. XII.
formidare dicentium (140) : Adjuva nos, Deus saluta- p 22. OmnesautemEcclesiaefilii, inter quos tuetiam

ris noster (Psal. lxxviii,9) ; et Deus, in adjutorium

: mimerans, si tamen non dedignaris, si patrem ut
meum intende [Psal. lxix, 2) ; et : Domine, libera Absalon, arbore vindice multandus, mucrore non
animam mea a labiis iniquitatis et a lingua dolosa persequeris (// Reg. xvin, 9) si vipereo matris ;

(Psal. cxix, 2 et Confundantw omncs qui ; : osten- viscera ore non rodis, attamen facias, faciastamen,
duntservis tuismala (Dan. m,44;et: Libera nos,Deus, inter eos numeraris, sed vide ne haereditate et eo-
in mirabilibus tuis, et da gloriam nomini tuo Ibid., h»reditate illorum a temet frauderis, omnes, in-
XLiii,4\Hn?cenim ethis similiainfinitissimaliberati quam, Ecclesiae filii aut de sorte sunt Domini etap-
dum clamant, sine dubio pro liberandis clamant et ; p:llanlur clerici et monachi ; aut sunt Ecelesiae fa-
re non minus experta quam vera. Nonne audis quo- muli.episcopi vero confamuli; aut laboratores(144),
tidie istud, et hoc usitari in sreculo, regem pro rege, servi et liberi, aut Domini vero est
milites regni.
licet sint inimicissimi, dum
unusquisqus videlicet terra (Psnl. m, commissa; red-
l),et tuce defensioni
prospicit sibi, sacpissime loqui, episcopum pro epi- ditus vero ejus aut sancta sanctorum sunt Domini,
scopo, clericum pro clerico, monachum pro mona- et ad jus pertinent sacerdotum, nec a quolibet au-
cho.laicumprolaico, juidicemprojudice.pincernam ferri possunt, nisiqui publicumcommitterenon for-

pro pincerna, ct, ut ad vilissimaquanqum necessa- midat sacrilegium aut tui imperialis [leg. sunt si ;

ria veniam, pistorem pro pistore, coquum pro co- C juris, et, puto, nec vero judico quod nullus auferre
quo? Si ergo nos invicem pro participio juvamus absque proejudicio valeat capitis aut [subaudi sit] ;

ordinis,in quibus est maximaimperfectio charitalis; incolarum pagi ;

quod [subaudi jus] qui conatur in-

quid illos putas pro suis consortibus agere qui il- vadere, legali coercelur sanctione.Sacerdotium vero
lam, qua major nulla est (/ Cor.xm, 13), charitatis a Deo soloconferrisicut et regnum, imo prcestantius
arcem non solum conscendere, sed etiam, si fieri multo quam regnum, cum millia approbent lesti-
posset, transcendere nitentes (141), dum ponerent moniorum tamun ista, quce nunc pulsant animum,
:

animas pro amicis, etiam pro ipsis orabant inimicis? suum hic expetunt locum. Dictum est Moysi Ecce :

Annonputandumnos,licctnegligentiusmultoquam constitui te Dcum Pharaonis (E.rod. vn, 1.) Ut utique

expedit.debitum eishonorem deferentes, etquotidie id non rexterrenus, non qua;libet potestas terrena,

in auxilium defensionemque invocantes deserere, sed de rubo protestans vox ipsa dixit Dominica,
qui ipsos inimicos timebant negligere (142)? At qua? dat imperium regi suo, atque sublimat comu
forteais, volunt quidem, sed peccatisnostris meren- Chrtsti [I Picg. u, 10), et utique sui ; quae in Psalmo:
tlbus,nequeunt Quae, rogo illa beatitudo, quam ali- Ego, inquit, di.ri, dii estis (Psal. lxxxi, 6). Ego, in-
qua inefiicaxexcruciat cupido? qu;e felicitas, quam quit ; ego,non quilibet homo, ego dixi, ego statui,
qua3visimpossibil:tatisaddicitegestas!quodcogitare n qui et vos hominescreavi egodixi, non cuilibet ut;

quid puerilius? quod dicere quid potest inveniri per- iluvret, ut valeret aut auderet, concessi ;a me ho-
versius?At nobishaechaudinterruptimloquentibus, mines creati, a me dii estis vocati, quod utique fa-

(140) Construe: /// quoconvenit te non plus formi- sioncm ?

dare v,><;-< »/// cti, quam totius Ecclesix, scilicet om- 1 13 Hugonis regis quceslio hic proponitur : quid
nium fidelium, clamantium, inter quos eliam tucla- nimirum agendum,si quiscontraipsiusregnumcon-
mas, conlra te pro afflicto, ct dicentium : Adjuva nos, surgat. Ratberium vero contra insurrexisse quere-
Deus, f:te. batur, cum Arnoldum Bajoarire ducem Veronae re-
(141) Construe Qui nitentes non solum conscen- :
cepit.
dere. sed etiam... transcendere illam arcem chari- lii Laboratores: quorum alii erant servi, alii
major est, dumponerent, etc.
tatis, i/Ki7 »i(//u liberi.intelligunturplebeii; mililes autem re<j«tsuat
1 12) Construe An non putandum (illos), qui li-: viri nobiles. Hinc plebeii a mil tibusdintinguuntur ;

mebantnegl ij mic ;,deserere nos deferen- libro sequenti, num. 13. niilitcs vero regni dicti yiri
teseis honorem iebitum, licelmulto negligentius guam nobiles. quia fere omnes feudatarii pro regno mili-
expedit, ct quotidie invocantes in auxilium el aefen- tare debebant.
 237 PILELOQUIOKUM LIBHI SEX. — LIB. III. 238
cerenisiDeus,i]uod concedere nisi omnium poterat A modo, inquit, praedicabunt, nisi mittantur? (Ilom.x,
Dominus, ipsaque, non altera, ipsa vis, ipsa pote- 15.) A quo mittuntur, qu&so, nisi ab eo qui dixe-
stas,ipse nutus,ipsamajestas : Speculatorem, inquit, rat : Ego misi vos metere quod vos non seminastis?
dedi te domui Israel : aliique [f. alibique] ; Ad omnia (Joan. iv, 38.
qux mittam te ibis (Ezech. m, 1? ;) et : Ecce constitui 35. Habes breviter, sed suificienter sacerdotii
le hoilie super gentes et super regna, ut evellas, et jura ab ipso Deo per Spiritum sanctum collata.
destruas, et disperdas, et dissipes, el sedipxs, et Cesset ergo quis dicere humanum, quod speciahs-
plantes [Jerem. vn, 10.) Pulchre vero nec dissonum sime est Dei donum : desinat hac auotoritate victus
a novo : Qusecunque, enim dicit, ligaveritis super quilihet, etsi nesciens, Deum tamen blasphemans,
terram, erant ligata el in eaelo ; et qusecunque solve- dicit Deo ; Ego illum et illum feci Isai, xiv, \3,)
ritis supcr lcrrum, erunt soluta et in ccelo [Malth. ne,dum Deo se coaequare vult in aliquo, dejiciatur
lviii, \S ;) quod et cx his unus : Aliis, inquiens, su- cum eo, qui solium contra eum voluit erigere in
mus odor morlis in mortem, uliis odor vitie in vitam ccelo. Greatricem enim creatam nullam esse sub-
(II Cor. ii, (lff). Ipsa etiam Sapientia : Per me ait, stantiam ita cunctis tenemus certissime, ut si quis
reges rcynant, et eonditorcs legumjusta deeernunt aliquid retur procul dubius, nil invenire 94 eo
(Prov.wu, 15;)quos conditores 93 intelligit le- queat insanius. Quod si episcopus specialiter ah
guin nisi reseratores Scripturarum ? qui tunc viden- homine factus, cum generaliter a Deo totus
est
tur Dei leges condere, cum student enodare quasi ;
creatus mundus.ridiculum.Quod si non adorari,
sit

nullae enim sunt nescienti, sicut et coinquinatis nil venerari tamen adhuc videantur simulacra, dictum
mundum (Tit. i, 15.) Quod si tibi ista forsitan dis- est enim in Psalmo Simulaera gentium opera ma-
:

plicet, alia editio enucleatius profert : Per me, in- iiinihi hominum, (Psal. cxni, 4 ;) multo autem per-

quiens, reges regnant, et poientes scribunl juslitiam, versius adhuc, Deus,inqait,ossa ei carnem illidedit;
cui roncinit jam carne velata, sed ipsa eademque nam cSEtera eyo contuli. Habes hic in;estimabilitor
Sapientia : lleo, inquiens, homini suppositum Deum. Quantum enim ea cha-
omnis scriba doctus in
rcgno ccelorum similis rismatum insignia dilferant, quibus homo vocatur
est homini patrifamilias, qui
profert de thesauro suo nova et vetera (Matth. jciii, angelus, imo Deus, ah ea conditione, qua vocahir
52.) Quae et alio, sed tamen et Evangelii loeo, uni, pulvis etcinis, credoquod nullusignoret rationalis.
et in eo ejusdem ordinis omnibus, ipsi tamen spe- Vide ergo, quantum ille [id est rex,] si tamen eo
cialius Tibi, inquit, dabo claves regni avlorum
: sensu, imo vesania duo sunt, prffferlur, qui ex
(Malth. xvi, 19; itemque si dici fas sit tanti nia- pulvere angelum.ex cinerepotuitDeum facere (quod
jori auctoritate, quanto jam devicta mortalitate, se dicit iste fecisse, illi, qui tantum pulverem et
triumphatamorte, indutaimmortalitate,imminente C einerem potuitcreare,quodtantummodo videturDeo
ascensione, peracta resurrectione Pasee, inquit, concedere (l45;Jquod ipso auditu inlolerabiliter
:

oves meas (Joan. xxi, 17 ;) meos, inquit, meas meas obscenum et penitus detestabile, licet nunquam ;

crealione, meas redemptione, meas jure, measnon nisi hac nostra, proh nefas ! dictuin vel auditum
tuas, meas non Tiberii, meas non Claudii, meas fuerit ffilate : tamen oestimo cuidam a propheta dic-
non Constantini, meas non Theodosii, meas non tum idolum derelinquens gregem '

esse : pastor et

Mauritii, meas non Caroli.Omnibusque generaliter : (Zach. xi. 17.) Pastorem eum scilicet usuali pro
Accipite, inquit, Spiritum sanctum quorum remise- ; oflicia vocans dicendi genere, iilolum vero quod hoc
ritis vel retinueritis peccata, remissa vel retenta sunt sibi donum [idest episcopatum] ab homine aestimet

(Joan. xx, 13 ;) et : Euntes in mundum universum, collatum ; et ideo derelinquii gregem, in necessitate,
prasdicaleEvangelium omni crealurx [Marc, xvi, 15 quia nescil quod, vcl aquopercepturus si prasmium
Quod reminiscens [\le\sciticetS. Petrus,] cui primo pro defensione, judicio vietus conscientiae prae ;

el in quocunctoest praeceptum praadicatorum cata- lim ciiin et hac conjectuiM credere possit putari
logo : Praecipit nobis Dominus prxdicare populo aliquid posse sine Deo fleri. Eheu autem intolera-
(Aet. x. 42 ;) statutusque [id cst constitutusj coram bilis animae miseria, sui penitus Creatoris carere
principibus et magistratibus : Obedire, inquit, opor nutitia !

tet Deomagis quam liominibus (Act. v, 29.) Ejusque 24. Nec desunl interea, ut ad incceptum re-
in passione collega Paulus in Epistola : Pro Christo deam, etiam in cpiscopio corrosores, qui exemplo
legatione fungimur (II Cor. v, 20 ;) et alibi : Quo eorum, qui aiinu I4i'>) a praHcrito altero Thye-

1 15 8i nimirum duo diversa suntpulvis et cinis. i'n iiv potuerit ;

quod ipso auditu intolerabililer obs-
Construrnilus autcm hic textus sir : Vide qurntum eeiium est, etc.
ille id est rex) qui ».'' pulvere, scilicel homine,po/ui7 (146 Haec Ratherius altero circiter anno post
faeerc aiuietuhi, ul est (qiisrnpuiu. et e.r iio re \<oluil i
suiini captivitatem scripsisse videtur, id esl an.936.
fueere Iieuin, quod iste dicit se fecisse, quantum, llinr annus a prxterilo nMerindicat annum 935, cui
inquiim, is prsefertur illi. id est Deo ipsi, <?ui tantum quidem sequentia congruunt. Designanf enim eam
putverem et cinerem potuii creare, quoa tuntummodo iniiliuniiii veronensium conspirationom advi
videtur concedere Deo. Sibi nimirum rex tribuil |
rlugonem Ilaliaj regem, in qua multi tiam eccle i

facere episcopos,et Deo tantummodo vidctur conce siastici eranl impliciti qnae oum ineunteanno735 :

dere, quod pulverem et cinerem, seu homincm, malo cessisset, aliis atquc ullisoccisis, alii, qui so
 :

239 HATHERII EPISC. VERON. (JPP. PARS I. 240

steas (147)ccenas adversus quemdam commentati A nibusque longe pej us moriturum mittentem, et quod
sunt episeopum, concinnent nunc et adversus is- est gravius, aliis hoc, ut simul possint commori,
tum quoque qusedam obloquia. Et hoc non exteri, propinantem (152j? Annescis, iili, quondamsupra
sed agunt privati (14S) qui debuerant testes boni tibi contiguum mare Commacla ^Commacla Ital.

ejus esse propositi. Faciunt hoc, inquam, non imi- Commaechio] dici castrum, in quo fertur mortuus
ci, sed amici dolosi ; unanimes quondam homines, occidere vivum ? Quantum vero praeter innumerabi-
et aliquando dulces et noti, qui simul cumeo dul- lia, et non solum tibi, sed etiam mihi et omnibus

ces capiebant cibos in domo Dei [Psal liv, 15,) pratersoli Deo cognita non minusque lugenda,
quasi cum consensu coambulantes, et eum ad cce- in ipsis etiam, qua; a te (ut ulinam falso,) proferun-

los usque tnllentes (1401, et beatum, justum sanc- tur, me jure lugendum censeam tibi filii, charita- ;

tumque deceptoriis non minus quam adulatoriis tivc, ut s.rpe, eonfabulando rcferrem, si locum

95 favoribus pronuntiantes : parcat quibus Deus, colloquendi haberem (153.) At cum omnirnodis
avertens ab eis, ne veniat mors super eos,et desceu^ desit, breviter hinc aliquid pro tempore fabor.Pri-
dant in in infernum viventes [Psal. liv, 10.) id est, mum me lugeo, quod talis inveniri quiverim,qui a
scienter infernalia acta patrantes, nec repentinum te talis dici possim. Secundo, quod te adhocmeo,
mortis occasum caventes. Faciunt hoc traditorum ut tu alios modo, iostruxerim exemplo ;siquidem te
p
(150) reliquiae, nulla ccelesti jam facta pro hujus- pr.Tsentc multis (heu doloris mei oblitus !) et etiam
modi, quantum scilicet quibusdam videtur, perter- melioribus saspe derogavi et ego. Tertio auditorum
riti redhibitione vindicta;. Quorum uni ab exilio Ofiterror vero, qui tam tuo quam meo periclitantur
scripsit hujusmodi. fetore^l54). Sed desine me,
hac in parte nonfili,

25. « Heu me, iili mi (151.1 quid agam ? quem minus quam aceusare, imitari, qua noxius eum
primum plangam ? me morluum,
ante morluo in- mihi, si ita asseris, magnopere fucrim,
est ut
sultantem ? quasi et tibi eadem non sit conditio maxime fui Habes sanum super hoc quod
tibi.

moriendi, imo quod est multo miserius, fetores sequaris consilium, quandoquidem non defutura
mortui naribus trahentem, ore aspirantein, pulmo- hujusmodi cadaverum (155) male olida praesciens

subduxerant, Ralherio in Papiensem careerem re- governatori di Verona pag. 121. Num hic Ursus vi-
truso totiusmali causarnappmgentes.nuncquoque, veret an. 935, et num idem sit ac ille, ad quem
dum haec scribebat, id est anno 936, contra ipsum Ratherius hanc epistolam dedit, aflirmare non licet.
obloquebantur. Tola, hajc epistola eo pertinet ut Ursonem adversus
147) Nota est Thyesteoe ciense fubula.qua Thyesti
1
episcopum carcere inclusum obloquentem cum-
Altraeus fratcr suos ipsius filios inierfectos epulan- pescat.
dos apposuit. Aliquot autem Ratherii spirituales (152) Id est et mittentem (fetores) pulmonibus
:

filios, seu ecclesiasticos in memorata conspiratione C longe pejus moriturum, ct, quod est gravius, propi-
necatos haec allegoria videlur innuere. In libro qui- nantem hoc, nimirum eumdemfetorem, aliis utpos-
dem Confessionis, n. 2, homicidia, ex culationes et sint simul commori. Ursum longe pejus morilurum
exmembraliones ea oecasione perpetrata deflet. aflirmal, quia mortuo insultans, et conlra ipsum
(148) Hoc loco/iraviruiomen intimum et familia- alloquens, gravius peccabat.
rem signiflcat, quo sensu alla exempla apud Can- (153) Construe et explica Quanluin vcro. prseter
:

gium invenies. Testes autem boni propositi ipsius muumerabilia, el non solum cognita tibi, sed etiam
Ratherii esse debebant intimi et familiares ejus.Hi mihi, et omnibus, prseter cognifa soli Deo, et non
enim ipsiusconsilinm in assentiendo cuidam episto- minus lugenda ; quantum, inquam, censeam me jure
lae ab Ursone scriptas, quee totius calamitatia origo lugendum etiam in ipsis quse proferuntura te,et uti-
fuit, bonum fuisse noveranl. Postquam vero captus iiiim falso ! charitative, ut sxpe, referrem tibi, fili,
et abductus fuit in carcerem, eidem adversurii confabulando, sihaberem locnm colloquendi.
fu r , et multa in eum spargebant. (154) Locus hiulcus, velcorruptus Sensus nihilo-
149 Hi procul dubio sunt ecclesiastici, qui ini- minus satis aperte proditur. Tertiam enim lugendi
tio episcopatus Ratherii, eum ad cmlos usque tollc- eausam refert in terrorem auditorum, eorum sci-
bant, etc. licet, qui cum sua et Ursonisobloquiaaudissent, in
150) Traditores vocat, qui quondam amici, sibi aniiiKC periculo versabantur. Quod autem addit
postea infensi fuerunt. Unus ex his est ille.ad quem fetore, respicit parabolam de quatriduano Lazaro,
inilio exsilii et captivitatis sequentem epistolam qui fetebat, ut ex sequentibus manifestum fiet. Se
scripsit. D enim, et Ursonem ob inolitum obloquendi vitium
(151) Perperam in vulgatis filium, guid. Hic au- hoc loco fetoris nominedesignatum veluti fetentem
tem Ratherii filius unus ex qui eis esse videtur, Lazarum praefert, eaque de causa timebat, ne illi
simul cum eo dulces capiebantcibos in domo Dei, ut quoque ammas periculum subirent: qui ejusmodi
pnulo ante narraverat. Hinc sane unus fuit e clero obloculiones audierant. Fetorem alibi latius quod
Veronensi, cui archidiaconus catbedralis ecclesire, Iibet vitium appellat, quo aliiinficipossent,ut patet
ut mox videbimus, socer erat.Ipsius nomen Ursus, ex serm. 2, de Quadragesima num. 24, ubitertium
vel quippe Ratherius sub epistolaj finem
Urso : genus peccantium illud esse ait, quod et fetere dici-
expetit,nee.i'uscomplices abipsiusnomine vocitentur tur, id cxt, desperalione recuperandi vieinos infccre.
Ursini vel Ursani. Ursus, vel Urso Veronensis Ec- (155) Construe quandoquidem divina pietas ji\t-
:

clesire diaeonus memoratur in tribus documentis, sciens non defutura male olida busta cadavenm
quorum unum anni 0'i7, alterum anni 950 edidit hujusmodi, id est eorum hominum, qui obloquiis
canonieus de Dionysiis in eollectione diplomatum indulgent, consulens vivis nc necarentur fetore
et doeumentorum pag. 113, 1)5 et 126. Tertium corum. sequentes ipsorum exemplum/iY.nV/a/t' quid
vero anni 968, Joannes BaptistaBiancolinusimpres- Quse dicunt facite, etc.
sit in dissert. 2, Italice inscripta Dei vescori e :
 ;

211 PILELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. III. 212

busta, tale quid.ne horum
fetore necarentur, vivis A, ut dixi.obliviscaris postulo.quam gravibus matrem
consulens divina pietas dixit Quas dicunt facite,
: maculis aspergis, dum patiem (157) tam fceda cri-
qu& aulem faciunt facere nolite (Matth. xxm, 21). minis nota aduris.Quam enim insolubilis.tam com-
Nam etsi egotibi causa, quia materies tui mortis; pasaibihs est dilectio maritalis, curn et eadem con-
tanien scito, quia quovis ordine cujusvis scelere sortia sunt honoris. Quod totum, mi nale, facere
moriaris, inter mortuos mortuus deputaberis. Sic auderes minime, si dictum voluisses recolere llu- :

enim dicit Deus : Ipse quidem in iniquitate sua nora patrem et matrem Exod. xx,12) aut pluris re- ;

nwrietur; sanguinem antem ejus de manu tua requi- generationem (158), quam generationem penderes,
ram{Ezech. iu, 20). Et revera quid profuit Eva? si prohibi um reminiscereris : Noli tangere christos
dixisse : Serpens decepit m&1 (Gen. m, 13.) Et meos Psal. civ, 15) ; et : Qui tangii vos, quasi qui
utique dum hajc tibi.ut compescaris, tui sollicitus iangit pupillam oeuli mei (Zach. n, 8) ; Qui vos
et :

scribo, id studiosissime ago, ut et tu a morte libe- spermit, me spernit (Luc. x, 6}; et : DUs ne detraxe-
reris,et ego reus tui non tenear sanguinis. Potest ris (E.vod. xxn, 28); et Qui delrahii regi, detrahit
:

autem fieri nec enim id fieri posse despero ab eo,

: legi (Jac. lv, 11). Regale autem Eeclcsias esse ut
cui idem est posse quod velle; nec tu quoque hiuc crederes sacerdotium, praater alia innumera uimm
debes desper.ire, eum eum quatridauum legeris tibi suaderesatispossel Petri testimpnium dicentis:
suscitasse;nec ego meminerim me id tededocuisse " Ves autem genus electum, regule sacerdotium Pctr.
in eo, quem manibusscripsistide parricidio sermo- ii, 9). Senlentiam quoque cujusdam in decretis 98
ne (1561, ut ego jam ad vitam elamer cum fremitu sanctissimi papas prre oculis habuisses dicentis:Pe-
pietatis divina?,Iicet tu me adhuc, quod ille melius jus nullnin jitdica forc scclus, quam Christianos pro-
novit, quam tu, utpote quatriduanum dicas fetere priis detrahere sacerdolibus.PiacvLhiia etiam maledi-
nam nec desunt super me pie flentes sorores, inter ctionis Cham advertisscs (Gen. ix, 25), atque ejus
quas rogo et tu annumereris.id est,ut sit in te so- exemplo vereeundiora patris denudare timuisses.
rorius et non parrieidialis atfectus.quo si me fetere Canones eliam et sanctorum Patrum concilia non
quia potes confitearis, vere non succenseo, imo pesthabuisses, in quibus damnatos hac de causa
omnimodis 97 postulo ;dummodomellifluam illain multos advertere poteras,si legisses. Curue quoque
Domini merear audire vocem,resurrectionem mihi, tradi, et infamis /".infamcm.we/ cum infamia]absque
tibi miraculum promittentem. Tantum rogo, ut eidem de-
ulla spe restitutionis cunctis vitae diebus
periculum audientium attendas, tuum etiarn ne Vindictam quoque pro Narcisso
ssrvire timuisses,
nullipendas.E)ictumenim,utcredo,divinitus,etiamsi beatissimo factam meminisses (Ei'si:is. Hist., lib, vi,
non memineris, non ignoras :Qui maledixeril patri c. 9) ;nec archidiaconum (159)nostrum ideo foituitu

vel matri, morte monatur (Levit. xx, 9), C pereussum.quUtu adhucnil pateris,cogitasses,cum
26. « Quod cum ad mentem vel hic relegens re- diulius exspeetatus, durius feriatur non conversus,
duxeris, postquam duplicem mortem attemleris.ac quod et a te et a tuis complicibus avertat omnipo-
duas hinc separatim snbjacentes.id est,cuiquedivi- tens Deus.
sioni propriam, agnoveris substantias, unamque 27. « Et forte te, fili, observatores mei, dum mi-
mortaliter solummodo mortalem.alteram immorta- hi inimici: tibi volunt parere morigeri, fefellerunt.
liter mortalem, mortaliter immortalem perpende- Sicuti quondam illisanctorum nisi sunt fallere(lOO)
ris ; ne rogo, obliviscaris, quam gravibus matrem coetum, qni contraAthanasium bracbiumcujusdam
ipsam(quam no forsan perfunctorie accipias,Eccle- qursi Arsenii concilio obtulerunt excisum;sic et tu
siam esse tibi rcplico, si tamen es lilius si non,dc quoque quemdam(Deusparcat libi) mei odiofefel-
;

ke aut pateraut quilibet parensloquiturgermanus, listi, qui epistolam [161) conviciis plenam a tuo i

Ex nobis exierunt, sed non erant exnobisl Sis au- illojam dicto magistro 162) olim destinatam profe-
tcm, [subaudi filius] sis precor, sis rogo),ne tamcn rens, et auctorem faoti investigare nitens cum te

(15g) Sermo de parricidio, quem Urso suis m i- conspirationeadversus Bugonem regem pnecipuus,
nibus scripserat, est ea epistola Ratherio exitialis, ctsi primum a nece, ad quam illuin ^'Mis barbai i

dc qua sermo erit postea. Parricidium aulem hic po n euperatam Veronam destinaverat, ei
;
i

inneritur.quia cuiii parricidii iiuiiiine nontam mors, D postes tamen, dum hffic Elatherius scribet, vel
quam onint' gravius iiialuin patri vel patria illatum morte.vel aliquo gravi iufortunio percussus ex hoc
sinnilicctur.ea rpislula rainni fuiteorum malorum, loco cognoscitur.ld aulem,quodcunque fuerit.c isu
qu.c Ratherio spirituali Ursonis patri obvenerunt, fortuitu 1'rsus vcrlclial, jiroplcri^» qiiiul ipsc licct
De patricidio quidem in Ratherium hoc loco agi ejusdero rcbellipnis conscius, et Ratherio p
vel cx eo confirmatur, quia idem Ratherius posl oblocutus nihil adhuc mali patiebatur.
pauca ab Ursone expetit, ut deinceps sororium, m n 160 Male in vulg. facere el postea fecisti, ubi .

parriddialem affectum erga se nutriat. ex contexlus sententia corrigendum fuit jallcrc, et

[ISTfPalris nomine seipsum Ratherius vocat, felellisti.
Bjuem Urso cujusdam epistola; el moliminis aucto hil- Hajc illa esl epistola, quas Ursonis nianu
rrni traduxerat. scripla, alios ;i periculo liberavit, Ratherio autem
lTiS; Hac regenerationis voce se spiritualem Ursi ruin im peperit. Ti tun hanc implexam histi i

patrem indicat, quippe qui oum uti Verononsem,et qu.un Ratherius distinctius explicare noluit, eo
mullu magis uli iiinini ct clero intcr suos spiritu.i- meliori modo quo liouit exposuimus in auotoris
les filios censebat, Gonfer. not. 151. ViU § i.

(159) Hic Veroncnsis Ecclesiae archidiaoonus in [62 Jam dictus magister esse \ idetur archidi
243 IUTHEMI EPISC. YERDN. OPP. PABS I. 244
scriptorem ultro depiehendissct conlitentem, tu A hus tam nostratium quam exterorum (principum
ca?teris,qui adeo tihi non eompetebant ut ego, reli- vero hujus consilii qui fuerit, non pleniter agnosco
ctis, me auctorem,me totius moliminis pra?sentasti alium quam diabolum;ut fieret talisqualis facta est
incentorem ct utique dum hoc pro libitu duxisti
: epistola, et si illain miltere auderet archidiaconus,
[/". dixisti], verum :me satis non accusato, et te quasi inscius dimittcretur criminis : sin alias, sen-
excusato) dicere si voluissespotuisti :quod nimirum tenliam illico subiret capitis. Hoc quod dixi acto
fecisses, si tanta mihi charitate consuluisses,quan- tam de me, quam et de casteris (168). Deo autem
ta ego consului tibi et universo meo gregi,maxime gratias,quia dum vobis consului, mc ut videtur nc-
tamen vero jam pra?taxuto illi tuo sacero (I63),cum glexi : dum vobis, licet vestrae molitionis ex parte
ad illam cpistolam (Deus scit quo animo) consensi. conscius (169), peperci, me prodidi.
Nam veniente,ut 99 optime nosti,a contrariaparte 28. « Legitur autem, fili, in historia Tripartita
altera.cum eaperspectagensefferaetnobis \f.
vobisl vm, cap. 1), quod quidam in pastu occupatus
[lib.

barbara,de seipsa vero jure suspecta, utpote pro ea pecorum cum occidisset quemdam, et fugisset pa-
qua? inter vos jam in multis in negotio eonsimili voreactusin eremum, et sanctorum Patrum exem-
sa^pe naufragaverat vita (154), omnem ut erat plis bono assuefactus, fuisset eremita pprfeetus ;

culpam in eumdem retorsisset archidiaconum, et semperbenedicebat scelus,quod sibitanti fuit causa

nostrae partis honoratiores quosdam, maxime vero " profectus. Haec ideo retuli, ut hinc colligas, quan-
in clerum universum, et me reservato, quanquam tum meo profectui militasti, dum me, ut penitus
asportato, propter consanguinitatem, quam cum deficerem, tam graviter accusasti. Xam si praesens
illorumhabebam primoribus,ipsoque (165), ut dice- esses et permitteres, manus osculis demulcerem
bat, principe, omnem domum Dei praedari, omnes prKdulcihus epistolae illius scriptrices, quia hosc
majores exmembrare, aut captivos du-
civitatis aut causa, materies, et totius meae summa fuit, ut opi-
cere, ipsum vero jam fatum [idestjam memoratum nor, salutis ;
per hanc morti, ut credo, eeternae

archidiaconum] et eos,qui post (166) meifi cum illo subtractus, 109etvita? sum redditus. Peripsamac-
fuerunt traditionis principes, furca molirentur ap- tnmesse credo,utethis,quorum fetore,179 tu adhuc
pendere : qualem illam noctem duxerim Deus scit. periclitaris,et universam pcne mihi commissamEc-
Tu quoque, qui te nil boni de me fateris scire.qui- clesiam mortiferopestilentiaatabo corrumpis, quan-
bus precibus, humiliationibus.larrymis.muneribus quam et possit fieri, ut per [per abundare videtur}

promissis et ipsis, tibi interventu amicorum vitam cuncta ila se nonhabeant,ut dicis,C32terisque innu-
et libcrtatem obtinuerim, ipse,ut dixi,optime nosti merahilibus,a tua vero scicntia longe remotissimis,
qui haec omnia tacens.id solum quod (167) me inter- magna ex partejam cavere credi possit ; licet secu-
ficerct, proferre maluisti. Lucescente enim die de- r ritatem exinde nullam, quia non expedit, siquidem
cretum cst, non a me solo, ut dixisti, scd ab omni- certitudine careo, coeperim. Tantum vero hac me

nus paulo ante memoratus, eujus saluti, ut mox ssspe naufragaverat, eum diversis occasionibus ne-
dicetur, hac epistola potissimum consultum fuit. cata vcl fugata fuerat.
Constriie autem ijui proferensepistolamplenam con-
: (105) Haec forte opinio idcirco ei barbarae genti
viciis olim destinatam ci a luo illo jam diclo magi- fuit,quia sciebant Hatherium Hilduini fuisse fami-
stro. ct nitens investigdre auctorem facii, cum ilc- liarem, et cum eo Yeronam venisse, eidemque su-
prehendisset tc scriplorem ultro confitentem, tu reli- binde Yeroncnsi cathedra successisse ex fami-
in :

clis cseteris, qui non adeo competebanl tibi at ego, liari autem Hiliuini etiam consanguineum credi-
pr&sentasti me auctorem, me incentorem totius m<>li- derunt.ct eatenus conjunctum fuisse cum ipso prin-
minis,\A est,scribenda? ejusdem epistola?,qua?aliqua cipe Hugone, quocum Hilduinus consanguinitate
de rebellione attigisse videfur: Et ubique dum di- jungebatur.
xisti huc pro libilu. potuisli dicere verum,si volu s$ •. (166) Qui scilieet postea epistolam fabricatam in
me satis.non accusato, ct tc excusato, etc. meam ruinam verterunt.
(163) Arcbidiaconas omnium maximein vitae dis- 167) Quod nimirum mei cxsilii et carceris cau-
crimen erat adductus, quippe sentenliam illico sub- sam pra?,beret,id est epistolam, quam Lrso scripsit
ircl capitis, nisi, laudata epistola, scripta velut in- et protulit.
scius criminis dimitteretur. Huic ergo maximepro- (168; Hac epistola, quam Lrso scripsit, tam de
spexit Ratherius, cum ei epistola? conscnsit. Hinc Hatherio, quam de caeteris aclum est, sed exitu di-
igitur idem archidiaconus prsetaxatus socer Ursonis D verso: nam casteri a periculo erepti, Hatberius ve-
intelligendus videtur. Prastaxatus pro prxdictus ac- ro, Hugone rege jubente, in Papiensem carcerem
cipi plura apud Cangium exempla contirmant. conjectus fuit et ita, uti mox subjicitur, is epi-
;

164) Ea gens intelligenda est, quoe Arnoldo Ra- stola? assentiens, dum aliis consuluit. seipsum ne-
joariorum duci Yerona potito contraria.ipsodevieto glexit : dum aliis, licet eorum molitionis ex parte con-
eamdemurbem Hugoni regi recupera\ it.Dicitur au- scius. pepercit, sc ipsum prodidit.
temea gens perspecta, effera et nobis barbara, quia (169) tonscius,mqmt; quippeconsiliumscribendas
non ex ltalico, sed ex regno, ut videtur, Burgundi- ejus epistokc, cui ob aliorum bonum consensit.sibi
co, cx quo erat Ilugo, dedueta fuerat.Additur de se nocitiTum ex parte praesenserat.Earparteautemait:
ipsa vero jure suspecta, utpote pro ea, quse inter vos quia ctsi aliquod sibi periculura ex eaimpensurum
jam in multis innegotio consimili sxpe nanfragaveral pra?novit, non tamen tantum putavit.quantum rci-
vilii. quia scilicet eadem gens jure suspicionem in- psa incurrit.
ducere poterat de sua vila, (|u.e aliquol annos ante (170) Hic quoque fetor pro obtrectationis vitio in
Ycrona3 in negotio consimili,\d est, in conspiratione episcopum, cui Urso indulgebat, accipitur Confer.
contra Hugonis, conregionalem c.t consanguineum not. 154.
LudovicumHosonisfiliumeademinurbeexca?catum,
245 piLeloquiorum libri sex. — libri m. 246
occasione considero profecisse,ut nullum mihi am- A gisterejus (Luc. vi,40).Vee autern ei,qui ipsum non
plius quam
videam amplectendum.qui mihima-
te habet magistrum.qui hoc dicit,Duminum, cui con-
teries tantorum fuisti bonorum. autem me, et ut similes effici non comparatione possumus,sed imi-
hoc dicam, ipso mei infortunio fortunatissimum, tatione debemus, nec omnimoda,sed ab ipso nobis
etiamsi nihil aliud quam te tibique consimiles co- pracepta;qui etsi tributum mundo reddidit, Caesari

gnovisse ejus beneficio contigisset mihi;unde omnia qu;e Caesaris, Deo exsolvens quae erant Dei
non solum tibi parcens, sed et uberrimas pro his xxn, 21); quantum [supple tamen niundumipsum
tibi gratias referens,admoneo,fili,ut quiajamnunc ipsa sua humililatecalcaverit,sibiquesubactum tibi
indicibiliter profuisti mihi, caveas ne omnino mei etiam ipsi supponendum monstraverit, postquam
odio obfueris tibi.Verum ut quodam utarcompen- dixerat : Data est mihi omnis poi tstas in ca l

dio.festinante nuntio.et cbartuladelicienteomnino, terra (Matth. xxvm, 18); quem potius timeres
parcat Omnipotentis justa pietas resipiscenti
tibi dominum an servum.subjicientemansubactum.da-
rogo imo ut resipiscas ipsa benigne concedat po-
;
tum [i.dantem] an possidentem,per unum conimo-
stulo:sine causa enim, quantum scilicet ad tui spe- nens discipulorum quantum adipsum,quantum ad
ctat lnrsionem,me ipsa scit a te hoc pati si tamen ; te pertinetmagistrorum, ait Obedire oportet Deo :

profectum pati quis rite possit dici isto genere dicen- n magis quam hominibus (Act. v, 29) (173). Et utique
di, quatenus pcr te quoque lui corrigantur compli- hoc non in exedra, non in analogio 174 , non in
ces, nec a tuo derivato nomine vocitentur Ursini ambone, sed ante principes sseculi, inter minas,
vel Ursani, sed ab eo qui dixit Discite a me quia : inter flagra.interipsos tibiclamabat caedeutes; quod
tnitis sum ct humilis corde (Malth. ji, 29) ; et per tu nec dicere, ne dum agere audes, cum tibi jam
suum quemdam :Obedite prspositis vcatris et subja- ipsi subigantur imperatores.
cete eis (Hcbr. xm, 7), appellari jure mereantur 30. Verum ut jam ad inceptum redeam, praterit
Christiani vel agnei,id est mites non feri,amatorcs sane sacerdos et levita, non se intclligentes eadem
non irrisores pastorum.Quod si mihi provenit oran- descendere via, nec ulla fratri vulnerato conferunt
ti,laetitiam ipsam dissimulare, nedum reprimere remedia : et ut isti, quod Deus avertat, tempori
valeo minime quod si non, peccatis meis imputo.
;
pruprie videatur concinere,quia ubi abundavit ini-
Saltem vero hoc diva pietas concedat postulo, ut quilas (Matth. xxiv, 12), refrigcscet charitas multo-
dum peecata mea adversum m imo adversum te , rum ; nullus invenitur qui Dei saltem respeclu,
pronuntias, illa remittat; dum tu ea describis.ipsa timore.vel amore audeat.quin polius velit esurien-
deleat, teque in hoc prssenti ssculo recognoscere lem relicere, sitientem potare, nuduin vestire, in-
faciat,quia inaestimabiliter tibi ipsi obfueris [l.con- firmum vel incarceratum visitare, dulentem conso-
tendis supple et] dum irrccuperabiliter me noce- ^ lari,angustiantem [/.angustialurn refovere,praeser-
,

re contenderis, iudicibiliter mihi profueris. Valeas tim cum interdicatur nulli siquidem nec factum ;

in Domino, precor, fili, correotus, amen. » (175; legitur ab eadem gcneratiune antiquorum ali-
29. Inter haec, si dicerc audeam, stant simula- cui. quod perspicue monstrant Pauli Epistolas in
cra(171jlQI undiquefixa.nullumvel suicausasoni- carcere editae, in quibus et ministrantium videtur
tum dantia,quasi qui ipsa taciturnitate videanturcla- meminisse, nec timet ne deprehensa? (176),
(iant

mare,se rationis expertia omnimodis esse. Sed ne cum se et illos plus Deum quam terrorem noverit
mihi.sed potius sibi succenseant rogo;non enim hoc timere.
eosessescioveldico, sednejuredicantur haudmodi- 31. Praemisso (177) eamdem niihi quam beato
cetimeo.dumet (172) abhominefactosdici patienter Augustino tidei catholicae crudelitatem esse, licet
ferre,imo uberes gratias dicenti reierre audio;nam illi 10*8 longe dissimilis fuerit et ad indagandum
nec erunt, si dixero.nec nun erunl, si lacuero ; sed acuminis vivacitas, et ad tenendum intelligentiae
[subaudi erunt si dixerint vel consenserintomnino. capacitas, et ad proferendum eloquentis facultas,
Et o quam pulchrius vocari perfectum, quam fac- et ad hoe cum Dei gratia promerendum \ Ltae quali-
ticiuin ! Perfectus autem omnis erit, si sii sicut ma- tas; et abdieans ab orc, vcl corde reapuens omhem

D Dominum, on servum;
(171) Simulaerorum nomine eos episcopos desi- limeres, subjicientem, an sub-
gnare videtur, qui in hac sua calaniitate tanquam actum; dantem, an possidentem, ait : Obedire opor-
muta aimulacra nihil pro se loquebantur. tet. etc.
(172) Eos cpiscopos perstringil, qui sc abhomine [74 Inalogium idem estao pulpitum.Vide Can-
episrupiis f"a s diceliant, et dicentibus gratias re-
i I < i gium.
ferebant. Episcopos nimirum licel ab bominibus 1
75) ld est, nec id faclum, seu nec interdtctum.
electos, vel dccretos, non lanicn ab liniiiinibus,scd 176) Si tenenda
deprehensse, hoec vox
>it lectio
a Deo ipsa sacra ordinatione institutos alibisoepius ref rtur ad epistolas, ita sensus sit, nec timet, ui
ingerit. Vide Lnitium libri sequentia num. 2. Mox ne epistolx deprehendantur, el ii dctegantur qui
vel corrigendum esl depr<
'

pro audio male in vulgatis audeo. sibi ministrabanl :

Construe
17;; : commonens per unum discipulo- Ua ul hoc nomen ad ministrantes referatur. Mox
rum, quanlum ad ipsum pertinet,per unum mu pro terrorem forte legendum terra regem.
rum, iiiKDilimi pertinet ad te:per unum scilicet,qui (177 Vol ubaudiendum hoc,
:
nempe h

quantum ad ipsum quantum vero ad

est discipulus, so :vel legendum Praemilto, aul /'< em 'iens.
te magister est : commonens, inquam, quem potius
247 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 248

contra Deum, eliamsi deprehendere forte nesciam, A passibiliter pertulisse confiteor. Et cum id dico :

ha?resim,confiteor me credere asqualem.coesspntia- Credo inSpiritum sawcfttm.statimque suhjungo.sare-

lem, vel ut proferam,consuhstantialem geterna-
ita ctwm Ecclesiwm; non quaternitatem illic cogito, sed
liter Trinitatis unitatem, unilatis Trinitatem, hoc sanclam Ecclesiarncatholicam tantummodoesseme
est Patrem et Spiritum sanctum,croatri-
Filium et credere confileor, per unum scilicet, id est catholi-

cem et gubernatrieem universorum quos sunt sive cum baptisma.et per Dei gratiam et fidem quae per
in ccelo, sive in terra, et, si opus sit, in
arljicere dilectionem operatur (Gal. v, 6) per quae etiam ;

mari, et in omnibus abyssis, una eademque

ita sanctorum communionem el remissionem peccato-
manente substanlia deitatis, personarum proprie- fum nos percepturos.si volucrimus, conlido.Carnis
tate distincta,ut Pater sit qui creavit omnia, Filius vero resurrectionem, sicut in Domino Jesu Cbristo
per quem creata sunt omnia, Spiritus sanctus quo veram et non phantasticam scio e.t eonfiteor fuisse,
creata sunt omnia ; Patrem Filii auctoritatom, Fi- omnium tam electorum quam reproborum fu-
ita ct
lium Patris sapientiam (178),Spiritumsanctum Pa- turam confiteor esse sed electorum, ut cum cor-
;

tris et Filii pronuntians communitatem. His tribus pore et anima eant in vitnm aHcrnamtreproborum,
unam eamdemque inessecredens deitatisajqualita- ut eant similiter cum anima et corpore in suppli-
tem,nihil in his prius autposterius.nihil majusaut „ cium relernum; sed ut alii absque timore per jus
minns esse intelligens, et Patrem a se ipso, non ab titiam repulsionis, ita isti absque spe ullius per
alio,Filium a Patre solo, Spiritum sanctuma Patre misericordiam recuperationis.
esse et Filio, Patrem credo Filium reternaliter et
ineffabiliter genuisse Filium aeternaliter cl inef- 32.Ha5C de ineffabilitate tantae incomprehensibili-
;

fabiiiter a Patre solo genitum, non factum esse.uti tatis tanto, ut vereor, petulantius, quanto simpli-
lumen de lumine, verbum in corde, vel, ut expres- cius non discutienti, sed tamen cogitanti, ignosce,
Spiritum sanctum, lector, quaeso, ignosce mihi; c.-ecus enim illis, qui-
sius loquar.aliquid dicibile ; id
est, consubstantialem amborum charitatem, nun- bus lalia debuerant considerari,idesl,beatismundi
quam eis defuisse, eumque ab isto ad illum,abillo cordis oculis,non videndo miser, sed palpando ista

ad istum illocaliter, immobiliter, a?ternaliter, ac perstrinxi;et sicuti cseco non visacupicntesreferre,

per hoc et inetfahiliter procedere, ad inspirandos nequimus nisi adhibita similitudinequadameorum

electorum aniinos a Patre et Filio mitti, a se ipso quae vidit ita et ego indigens propriis (179), qua
;

ve.nire temporaliter Filium solum de Patre sine

;
utiquein Deo nulla in hac nobis occurruntmortali-
matre de matre sine patre natum tern-
oeternaliter, tatis colluvione, per qua:dam captui meo facilia,

poraliter. De Spiritu sancto autem conceptum cum non tamen a Scripturas sanctae auctoritate penitus
audio, non Spiritum sanctum patrem alium intel- C extranea conducens, ratiocinando animum interro
ligo, sed crerlo, quia in corde Patris manens aeter-
gavi,quid de Deo ejusque creatura sentiret.experiri
naliter Verbum,quando voluit sua Patrisquevolun- videlicet gestiens, utrum (alias sane plurimorum
tate ita exivit a Patre.et venit in mundum,utneque restimatione vituperabilis, mei ipsius damnabilis)
Patrem neque ipsum relinquerct coelum; per corpus ne et in asssrtione fidei inveniri valerem catholica;
quod tota simul Trinitas in utero matris Virginisex culpabilis.et ideo jureexpellendus acommisso mihi
substantia ejusdem matris semper Virginis operata prasulatu, hoc est Ecelesiae Veronensis. si tamen

est,visibile hominibus factum.Et cum audio IVr- :

decrevisset auctoritas concilii universalis , respon-
bum caro factum est (Joan. i, 14), non Deum in ho- dere,inelfabilitaterei novitatequeprobationispermo-
minem conversum ,sed manente incommutabilis rlei- tus (108)tamen non distulit,valente Deo persapien-
tatis substantia, ita Verbum sibi hominem unisse tiam ipsius omnia creata.Quod responsumcum ea,
confitcor, ut sicut ex corpore et anima rationali quam Athanasii dicimus, Nicaeni quoque concilii
unus est homo,ita ex homine et Deo unus sit Jesus fide, 104 cuin ariditas ingenioli vitiorum pulvere
Christus, non compositus, sed ineffabiliter 103 squalidi contulisset,nihilque dissentire (181) ab eis
perexistens natus.Passum vero, mortuum.et sepul- percipere valuisset;ausus sum non defendentis ob-
tum, dieque tertia resurrexisse, ccelosque ascen- Pj stinatione,sed invenisse me quaesifa credentisseeu-
disse cuiu audio, ncr|uc Christo divisioncm, neque ritate,creatricem et gubernatricem omnium Trini-
Deo passihilitatem ascribo;sed sicut homo, qui uti- tatis unitatem.unitatis Trinitatem corde credere ad
que caro et anima est ; interfectus diciturab aliquo, juslitiam, et ore confiteri ad salutem (Rom x, 10 .

cum utique anima rationalis mortem non recipiat; Gaurleo igitur, non erro sin vero autem, chari-
si ;

ita Deum in homine quem assumpsit,ea omnia im- tative reprehendi omnimodis desidero.

(178) "Vocemsapientiam, ques in vulg.deerat,si;p- vrobationis, non rfislulit tamen respondere, valente,
plevimus ex simili fidei urofessione, quam auctor id est juvante, T)eo. etc. Valere enim pro juvare ac-
libello Phrenesis subjecit. ceptum quoque exemplis Cangius probavit.
aliis
(17.)) Male in vulg-. m-opriisque. Hoc loco nomen Forte vero melius pro valente legeudum volente, ut
propriis ea indicat, qu» Dei sunt propria, vel Deo in simili professione, libello Phrenesis subjecta ha-
conveniunt. betur.
(180) Subauditur animus, quem se interrognre 181) Vnlgati pcrpcram dissentirem.Ab cis, id est,
dixerat, quid de Deo ejusque creatura sentiret.Hic a lirle Nicassa ct a fidc, qu« dicitur S. Athanasii.
ergo animus permotus ineffabilitate rei, et novitate
2'ifj PHjELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. IV 250

INCIPIT LIBER QUAPvTUS

1. Solet fessus plerumque viator, unius diei A. lus potest (vp in euge convertere, non illic scilicet
etiamsi valeat confici iter, in alterum transferre puniens districte,quos hic concedit mutari benigne.
[supple diem], ne sera scilicet adeptio copiam de- Dixi Ecelesi_ filios aut esse cl Ticos et monachos,
ncgct quiescendi lassato. Consuevit et nauta indu- autfamulos,aut laboratores servos et liberos(188 ;

strius.si quandoventus flando contrarius proprium aut milites regni; terram Domini commissarn tu_
interdicit.contignum cujuslibet insulae petere litlus, rex defensioni : redditus vero aut subaudi essej
quo scaphis adeptis, ne in syrtim navis incidat, Sanctum sanctorum Domini ctadjus pertinere sa-
earum, ut quondam Paulus, utatur adjuioriis [Ai I. cerdotum, aut esse juris tui, aut incolarum pagi.
xxvi, 17). Quod et nos exemplum non indecens.pro- 3. Haec vero et ante praslibavi et modo retuli, ut
positum(182) unius diei sermonem transferrecoegit deprehendere si possum, satagam quae dissensio,
in alterum, ne lectori videlicet inferrct prolixitas quod dissidium inter te possit esse et episcopum,
fastidium, neve contraria quibusdam dicturis, ali- cum tu illius defensor,ille tuus esse debeat pastor,
quod.ut assolet, afferret ipsa loquacitatis importu- illetibi seminare spiiitualia, tu ei ministrare, et

nitas periculum (183) tertia enim hora diei Spirilu

: utique ex luo non ex suo, debeat carnalia;sic enim
sancto afflati. musto etiam summe madidi [Act. n, unus eorum et expressius dicit Si nos vobis spiri- :

13 etiam ipsi dicebantur tbeologi id est apostoli],

, _ tualia semuiauimus, magnum est si vestra carnalia
nedum nos sole occidente quidlibet sobrie judica- iii: l tmus I Cor. ix, II); ille te benedicere, tu eum
remur loqui. debes honorare postremo vestra etiam temporalia
;

2. Postquam igitur negotio, quod se simulacro- ita a Deo summa aequilihratione divisa, ut nec

rum (184) sive pastoris et idoli causa ultro obtulit, tu ejus, quia non ejus, sed Domini sunt, debeas
satisfaciendo, paululum quid, ut videtur, otiose invadere(18a); ille tua nec cupere, nisi tantum pro
exorbitavimus, siquidem nec congruentia omnimo- tua: anima; salule, illi enim dicitur Non qtueren- :

disquasdam retulimus.et aliquem nos forte laesisse les datum sed frtictum [Phitip. iv, 17); tibi autem,

tlmemus nunc ad indagandum quid

: moliri. quid cumDeusrogatur,dicilur,etutinara noninfructuose,
(185) contra te sentire debeat aut valeat episcopus, clamatur Qui dixerunt, hsereditate possideamus san-
:

ut coepimus, properemus.Sed quia paulo verbosius cluarium Di.i, Deus meus, pone ilkis ul rotam, etc.
effusi sumus,ipsa in ordinem ut confecta sunt redu- [1'sal. lxxxii, et Nun alligabis os bovi tiituranti :

camus. Dixi, nisi fallor, episcopos a Deo solo, ut ,1 Cor. iv, 9).

reges,et praestantius muito quam reges, quia et re- 4.Vox autem boni episcopi illa debet saepiusesse :

ges ab episcopis instituti, episcopi vero a regibus, Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit
105 etsi eligi vel dccerni, non valent tamen ordi- [Rom. xiii, el Reddtie qux sunl Cxsaris Cssari 1 : :

nari,institutos (186). Nec dixisse me pcenitet,quan- C ei qax sunt Dei Deo [Malth. xxn, 21) et Reddite ; :

doquidem et ipse testimonium perhibet, qui sclus omnibus debita, cui tributum tributum, cui vectigal
ipse sibi testimonium ferre valet: ipse enim dicit vectigal [Rom. xm, 7) et Non est potestas nisi a Deo
: :

Ego misi vos metere [Joan. iv, 38); et multa hinc (//'., I) ; et : Obedite prae\
'

testimonia, multa, inquam, sunt et infinita. Vse B '/. xiii, 17.) Et quod quidam pulrherrime,
autem usurpantibus[.<ci/_v/ episoopatum]uon jussi.- entia, inquit, qux majoribus praebetur, Deo
permissis non missis : vae his de quibus dicitur : exhibetur; atque c_terorum hujusmodi.Quod si nil
Begnaverunt reges et non ex me, principes exstiterunt aliud contra te sentit, pr_dicat, el praecipil ep
et ignoravi [Osee. vin, 1). Vae aliunde ascendenti- pus, non modo te isln /. iste offendere.sed multo
bus, et non per oslium intrantibus ]oan.x,i 187). magis, utpole per ]Z.pro]te sentiens, debet placare.
Unde eos libcret Pasior bonus,qui cunctivalens so- Sin secus, quod absit, nec pr_bere patientiam, sed

(182) Yulg. si propositum. Delevimus particulam fl87) Sequens sententia deprecativa est: rogat
si, cuui abuudet, sensumque suspendat. enim, 11L eos qui aliunde ascendcntes, et non per
(183 Construe Neve imporlunitas ipsa loqua
: ,. tium intranlesepiscopatum usurparunt »0« jussi,
tis afferret aliquod pericutum dicturis contraria qui- nec 111 ssi, id est, sine vocatione el missione divina,
busdam, msigntbus scilicot viris. quos perstrinxit, eos, inquam, unde, i,l est, ab iHo rr liberet Deus
ac in sequenti quoque libro perstnnget. D pa tor bonus, qui solus unct valens potesl vx oon- 1

B ln [inecedenti libro num. 29, simulacra fu

I i • vertere 1« euge; non illic scilicet, id esl in aliavita,
perstriaxerat.id est episcopos, qui in sui subsidium seu iu bac vita, concedit
. iiuo* hic,
nihilum naovebantur : et num.23 eosdem pastoris mutari. seu converti.Vulgati corruple habe-
idoli aaBiiiiibuscoarguerat.In
seprselerorbitam, id banl vel in
seu pr.x-ter bujua b'bri propositum.quo d,- rege sibi (188 Inepta repetitione in vulg. legebatur «»'
agendum est, excurrisse signilicat. .. Correximus ex superiori libro num. 22, cu-
(185) Regem iterum alloquilur, ut in praecedi nti 1
mpendium hic alTertur, aut milites regni, id
libro. esl Dobiles. Confer ibidem not. \ i. I

(186) Construe : Episcopos institutos a /'< i solo, ul (189) ld est nec lu debes invadere eitu, soilicet,
:

reges, etc. episcopi, tcmporalia,quia non ejus, sed Domini sunt.

251 RATHEMI EPISC. VERON. OPP. PARS I. 252

delectat exsequi vindictam ; cst unde illi facias inju- A dictum : Tu pnor (dicas) iniquitates tuas, ut jusiiji.

riam, et tibi tam gravem non contrahas 106 ccris (Job. xl, 3); juste, ut est illud : Ex ore tuo te
noxam. Habent [subaudit episcopi] convenlus inter judico, serve nequam (Lur. xix, 22). Et hic enim
se generalcs.synodos universales.canones antiquos, quasicautionem quamdam inter te et Deumconside-
concilia descripta, sanctorum decreta Patrum,san- res propositam:juste enimexore suoquisquejudica-
ctiones diversorum pontiflcum.Nihil estquod possit tur:misericorditer B07 vero prior inii[uitatesdicens
inter eos contingere, unde proprium inter se r.oa justificatur. quod in scholis hujusmodi
Hinc est
possintjudiciuminvenire.Pastremocst sedesuniver- nutriendi(191) sponte commissa confitentes,veniam
salis, principalis, capitalis, quia ipsis capitibus Ec- citius merentur,pertinaces diu virgis csduntur.Di-
clesi® insignis, nuirix, mater, judex et magistra cit autem hujus cautionis Veritas ministra : In qua
omnium.Si quid contra rem aclum ab aliquovel in mensura mensi fueritis, remetietur vobis (Matth. vn,
aliquo est horum; in eajudicari, examinari, vel le- 2) id est, si justa, justa; si misericordi, miseri-
:

gali potest sanctione puniri (100). Hos ergo consule, cordi, ubi et sententia sollicite debct illa pensari :

ad illos rem defer, illis causam committe. Si quid Qui smr peccato rst restrum, pritnus in iltam lapidem
perperam contra te invenitur actum.crede mihi,di- mittat (Joan.vm,!). Gavenda etiam cst Pharissorum
stricte vindicabitur judicio canonum; nam alium
R imitatio,qui observabant, ut caperent Dominum in
esse nullum, qui manus impune, et ipso Deo inta- verbo (Marc.xn, 13): unde et human;e satis conside-
cto.possit immittere in aliquo [(. aliquem] horum ; rantcr (192) leges advocalis insciis studuerunt pro-
non vales invenire, etiamsi pennls possis volare. videre. Si ergo sa^eularium quis, non nisi proprio
5. Tu forte contra.siquidem et hoc die audivi di- convictus (193) ore, potest damnari, quanto minus
ctum a quodam hesterna,non minori insania qeam ille,cujusjudicium in manu solummodo est Dei,de-
opus judice, qraidojam eo
stultitia, quid, inquis, bet(194Jad libitum invidorum aliquorum cavillatio-
utimur censore? nam intantum est difEamatus, ut nibus subrigi [/'. subigit]! Qui enim scis,eadem in-

omnes noverint, quod jure sit damnandus. Tolum famia qua intenlione, et si scias, qua ex occasione
hoc dicere recte potuisscs, si ipsius confessione in vel causa fuerit orta, quo affectu propalata, zelo

concilio canonice discussa percepisses.Sed,o catho. charitatis an zelo livoris (195)?

dra pestilenli;e (Psal. i, 1), qua beatus ille vir rex- 6. Et ut ad rem ratiocinando veniamus,subsiste,

que Sion mansuetus.qui pro nobis honio est factus, rogo, panlulum.pt vidcamus. Lex et hoc etiam ve-
dedignatur sedere! o nefandum et in ipsa radice tus prohibet,viduam et repudialam sacerdotem ac-
premendum judicium! o iniqua scntentia, ct illa cipero (Levit. xxi, 14). Consecratas vero Deo vir-
illi] soli saeculo propria, quo pro nobis, solis se- gines tanto magis a cujuslibet usu, colloquio vel
[f.

ditiosi vulgi acclamationibus comprehendebantur C visu decet fore remotissimas (Num. xxx, 5), quanto
sanctorum magis sponso castissimo illi et prai filiis hominum
millia,et farciebantur innocentibus erga-
slula! o digna, cui ipsa Domini obviet sententia pulcherrimo(PsaJ.XLiv, 3) se student servare castis-
dicentis : Nolite judicare secundum faciem,sedjustum simas, et ipso nec dum actu,sermone,auditu,etiam
judxium (Joan. vu, 24). Et de seipso, sicut audio, cogitalu,in quantum homini studiosissimecum Dei
inquit, judico (//'., 30); sicut audio, inquit, non adjutorio nitenti possibile est, illibatas. Canones
sieutaudivi.Praeteritis enim calumniatorum accusa- etiam sancti cohabitationem episcopis omnimodam
tionibus.subsequente vere accusati responsioneju- intcrdicunt mulicrum prsetcr^ 19G) illic exceptarum,
stum valet judexjustuset non violentus discernere, Vides quamlibet barum episcopo sspe, colloqui.id
ut possit veraciter diccrc : Sieut audio judico,id est, etiam solitarie aliquoties fieri,et per vulgus difTama-
sicut lex ipsa decernit,non sicut rumor furenlium ri.Volcsne eum,ut censes, utpote diffamatum,quasi
gerit; sicut prasens ipse faletur, non proutabsen- hoc solo, ut dixisti, sui censorem effectum statim
tes insidiantur unde quidam facete satis. .17 pu-
: debcre deponi? Qui vel quomodo enim scis, utrum
niendum, inquit, properat, rilo quijudicat; ad pu- secrcta quidcm tibi.sibi autem et Deo manifesta ali-
niendum,inquit, non ad discernendum Ex verbis : qua, sed tamen pia,id est, lucranda; animae ratione
enim tuis, inquit, justificaberis,et ex verbis tuis judi- r» hoc cogatur (197) facere, sicut quidam nec minoris
caberis (Matth. xn, 37), id est, et saiculariter ct di- famai anachoretarum quamdam famosissimam legi-
vire, misericorditer et juste; misericorditer, ut est tur convertisse meretricem?Quidam etiam ejusdem

(190) Idipsum pluries in aliis posterioribus ope- livoris. Hoc loco propius accedit ad objectionem
ribus inculcat. Vidc cpist. 5 ad Joannem XII. Idem paulo ante propositam In tantum rst diffamatus,
:

legitur apud Attonem episcopuni Vcrccllensem, et ul omnes noverint, quod jure sit damnandus. Hrec
Rathcrio coaevum, lib. n l)e pressuris Ecclcsix. respiciunt ipsum Ralhcrium, qui erat ditfamatus
(191) Id est pucri in scolis nutriendi, scu cru- auctor conspiralionis in Hugonem, cum Arnoldum
diendi. Bajoariorum ducem recepit. Respondet autem,
(192) Vulg. perperam considerantur. videndum qua intentione hac infamia orta fueiit,
(193 Idem vulg. conjunctus, male. qua ex occasione vel causa, et quo atfectu propa-
(194) ln iisdem vulg. corrupte dolct. lata.
(195) Construe Qui enim seis, qua intentione ea-
:
(19G) Id est prater cohabitationem illarum, quaj
dcm infamia orta fuerit : et si scias ex qua occasione, in canonibus excipiuntur, seu permittuntur.
rcl causa,quo affectu propalata, %elo charilatis,an i-elo (197) Male in vulgatis agatur.
253 PRyELOonnnm libri sex. — lib. iv. 254

nec minus valens propositi, pretio,ut moris crat.il- A legimus, cum Italia a I.angobardis invaderetur,
leetas qundam in civitate hospitio introduccbat pel- relieto grege ad Mauritium (199]transisse? Xunquid
lices ; et cum inde diffamaretur in tantum, ut igci- jam iste paululum jam dictus [scilicet S.Gregorius",
bus dari debere acclamaretur; tanta eopia eonver- cum ei idem esset suspectus Mauritius,cum et lilium
sarum excedens sa>culo claruit, ut illa populis re- ejus e sacro fonte idem suscepisset sanctus,et quo-
fertissima Alexandria, quae ternis 108 earum mil- tidie illi idem imprnperaret 109, quod suo adjuto-
libus eo intrante abundaverat, mertrix nec una eo rio, facto et decreto apostolatum primae sedis in-
discedente inveniri valeret. deptus fuisset,cum invitus fugisset,et renitens illum
7. Quid inquis, et si filii approbent scelus 198 .'
id est illum apostolatum, seu pontiticatum], licet

Ego e diverso, quis hoc, dieo, novit, nisi ipse, et consentiente, sed post pcenitente eodem Mauritio,
Deus ? Xon legisti Cum autem iormirent homines,
: sortitus fuisset, ita agendum decrevit, ut scilicet ob
vcnit inimicus.et mperseminavit zizania in medio tri- improbitatem civium et incursionem hostium(20O)
tici et abiit (Matlli. xm, 25] : ut inlelligas uno semi- transiens Constantinopolim, rclinquerct gregem
nante verba doctrinse, alium posse subrepere qui commissum ? Xunquidnam et excellentissimffi re-

inserat semen luxuria? ? Dicamus et aliud : Ebriosus cordationis pater Augustinus (epist. 228), dum si-
inquiunt canones, episcopus aut desinat aut depo- milis urgeret ratio.ita agcndum decrevit, aul exem-
natur (can, apost. 42). Et saepe videmus multos plo monstravit in talibus ? llle autem, qui inter-
ejusdem ordinis hujusmodi vitio quasi servientes, rogatus ab hostibus de nomine, respondisse refer-
cum penitusquaidintentione agant simus ignoran- tur, servum se fore Christi, hosteque consonanter
tes. Potest enim fieri.utebriosis quasi ebriosus quis respondente, se flagellum esse Christi, fuit ne jure
secnndum Apostolum hoc faciat convescendo.ut eos damnandus. quod civitatem illico hostibus aperuit
lucri faciat,aut alio aliquo licet occulto, tamen bono intrantibus?Cunctosne ergo judicas deponendos,qui
affctu id agat.Rectumne ergo censes ob istiusmodi rebelles regibus cives; et filios esse scientes, non eos
infamiam, absque confessione propria eum deponi ut puuirentur prodiderunt, sed e contra rnissas eis
debere advulgi clamorem?Seditiones autem prsedae feeerunt,filios eorum baptizaverunt, praedicaverunt,
et bellaquam sint gravia.praeter alia ipsa approbant chrismaverunt, pnenitentiam indulserunt, reconci-
homicidia. Dicente autem Domino : Necesse est, ut liaverunt?
veniant scandala Matlh. xyni, 37) ; et : Surget qens 8. Sed forte ideo tu hoc reete te putas dicere,
contra gentem, et regnum adversus reynitm Lttc.xxi, qui sententiam recolis Domini diccntis : Si offcrs
10); et Job : Nikil in tcrra sine causa f<t \Job v, 6) : munus tuum ad altarc, ete. (Malth. v, 23) el quia ;

emergente cujuslibet occasione rei, contingat, ut sicut non proficit in vulnere medicamentum,si ad-
sa?pe, aliquod in civitate dissidium, aut a regno C hue ferrum in eo sit ; ita non profieit pccnitentia,
divortium, linnt nulla homicidiorum [/. nonnulla discordante proximo, quanto magis Domino, ani-
homicidia], omnes dicant machinatum id totum mum (201) habentis [subaudi discordem]. cum prin-
fuisse episcopum. Censesne eum, nulla proeunte cipalis Domini habeatur sententia dieentis: Xisi re-

canonica examinatione. vel propria confessione, miseritis hominibus peccata eortim, ncc Pat#r vester
deponendum; aut quod inconvenientius multo,inju- remittet vobis peccata vestra (Matth. xviu, 35). Sed
riandum ob clamorem.illo solo negante.eunetnrum? quis ad ha^c [subauditur rognoscenda] idoneus.nisi
Quid enim, si erit ab hujusmodi immunis Qagitio? solus ille qui omnia novit Dcus? Quomodo enim
Xam tu unde non csse [supple immunem] conjieis? scis, utrum etsi discordem actum,concordem alicui

Quia cum malefactoribus, inquis inter agendum quis habeat animum

Non legisti Si fwri potcst,
? :

conversatus, cum ipsis est comprehensus vide- : cum omnibus hominibus pacem habentes R m. xn, '

licet non quid senserit, sed ubi fuerit, cogitandum 18. Non audisti Quicunque voluerit, amicus esse
:

esse judirans; cum econtraDominum non de nperc, s3ECuli hujus, inimicus I' • a nstituitur? (Jac. rv, 4.)

sed de intentione noverimus judicare. Quid enim si Xescis dictum esse : Qwr dixerant patri, vel matri,
hoc bona, quia justa, egit intentione ?Verbi gratia, ivimus ros, isti custodierunt tcslimcntiim tuumf
veluti Jeremias propheta qui per charitatem, ut n (Deut. xxxm. 9.] Non recolis dietum Josaphat,
dicit beatusGregorius, dum cives ab ingressu ^Egy- dum adjutorium praeberel Achab Itnpio prsebes au- :

pti non potuit cohibere, studuit illuc cum cis xilium, et his gui odtrunt Deum amicitia jung
et ipse dcscendero. Et rcvera quem episcoporum i" Paral. xix, 2.) Et psalmus tibi non occurrit

(198) Id cst approbent scelus, niniirum

: Si et filii sed Justinus II imperabat. Bxinde vcro lapsus vi-
si in eodem scelere involvuutur, quo
pater diffama- detur, quia S. Gregorii exemplum allaturus, hujus
tur.Respondet autem liliorum culpam aiiunde,q a ate Mauritium imperasse aoverat.
ex patre posseorigincm ducere,cum hoc seminante Langobardi nunquam occuparnnl Romam,
verba doctrinae, alius possit subrepere, qui inserat in <
' S. Gregorii tempore ulla in eam hostium in-
semen luxuris.Mox legebaturnm' ri sa,nullo ji cursio contigit.
Correximus nisi ipse, id esl pater. ttem cmendavi- (20) Con uo . i
: non proh\ it ;
•< i tenti i h
inus subrepere, ubi raale editum erat su auimu quam ultimam vocem sup
199 Errore chonologico auctor lapsus est. Cum dam contextus et scquentia suaserunt.
enim Italia a Langobardisinvasa fuit.non Mauritius,
 :

233 RATHERII EPISG. VERON. OPP. PARS. I. 2^6

dicens : Nonne gui odenmt te, Domine, oderain, et A quoniam appropinquat redemptio vestra (Luc.x\i,28);
super inimicos tuos tabescebam (P«i/.cxxxvni,21);et Itemque Vigilate itaque omni tempore orantes, ut
:

Pacientes prsevaricationes odivi (Psat. c, 3), et lotus iigni habeamini fugere ista omnia quas vctura sunt,
ille psalmus ; et : Lrtabiiur juslus, cum viderit vin- ct slarc ante Filium liomiuis (Luc. xxi, 36). Animam
diclam Psal. lvii.11 ; et : Iniquos odio habui?(Psal. ergo dare pro ovibus, cor exhilarare [/'. exhalare),
cxvm, Postremo Dominum dieentem si non
113.) vigilare, et orare, non fugere in communi necessi-
recolis:Non veni pacem mittere, sed gladium Matth. tate prsecipimur, cum in speciali id minime piohi-
x, 3!) et in Job de concordia impiorum
; Membra : beamur.
carnium ejus cohxrentia sibi (Job xli, 14) u»a uni ; 10. Desine ergo haec tantum quivis, et si exce-
adhjerebit,et nec spiraculum inceditper eas? [Ibid., 7.) dendo .jam defendendo augmentare scelus,
dixeris,
In tanta ergo diversitate quis nisi solusDcus potest ne i202 tu potius et a temporali et a sempiterno
cognoscere, nit-i aut verbis,aut quibusdam actuum honore videaris jure deponendus, quiacum in eo-
conjecturis, quis, quid, qua agat intentione ; cum demsis honore,non intelligis et ideo compaiandus ;

etiamsi malam cam omnimodis sciamus jumentis potius quam episcopis, pecoribus videris
esse nos-
trum ministerium sit.ut meliorctur, vigilanter insis- quam pastoribus.dum et teipsum tamvilipendis.et
tere? Damnandus enimveroJob,cumdicat:/'Va/(.v,/i(/ n tam impic contraire legibus niteris.pro te quoque,
draconum, et socius fl 30 struthionum?{Job xxx, 29.) si lamen illud esses quod vocaris, piissime pro-
Damnandus Loth in scelere Sodomitarum ? Dam- mulgatis. Nam et quod gigantomachiam.et theome-
nandi quibus dicit Apostolus In medio nalionis chiam.vel potius idolomachiam illam tuam ista ad-
:

pravas el perversse, in quibus lucctis sicut luminaria huo in re mihi opposuisti,nequaquam et hoc vitium
iu ccelo, verbum vitx eontinentcs? (I'b lip. ll, 15,16.) promisisti [/. permisisti] celari, nempe,dum magis
Damnandus angelus imo episcopus ille, cui di- philopompi, quarn veri philosophi, licet habitum
eitur in Apocalypsi : Scio ubt habitas, ubi sedes est pnclendas.rnorem secteris, gigantomachiam saepius
Salanse, et tenes nomen meum, el non negasti ftdem quam psychomachiam non modo relcgens,sed etre-
meam:' Apoc. u. 13.) Damnandus Xoe et lilii ejus. colens, magis te idolorum cultorem quam Christi
quod cum serpentibus fuerint in arca? Damnanda demonstras pontificem;imo idolum te esse insinuas,
tota generaliter, cui dicitur, Ecclesia : Sieul Lilium dum tam meticulose.ne a gigantibus, imo 111 ab
inter spincis, sic amica mea inter fttias ? (Cant. n, 2.) eo, qui exsultavil ut gigas ad currendam viam (Psal.
9. Si minimc navis Ecclesiae in
vero negligenda xvm, 6), persecutus consequaris, comprehendaris,
tranquillitate, quanto minus in tempcstate ? Et si dejiciaris, frivolis vaniloquiorum ambagibus, quasi
deserendus nequaquam grex lupo dissimulantc, post arborcm a calore ejus (Ibid., 7),cum non pos-
quauto minus imminente?Si sani custodiendi,aegri C sis absconsus, ab eo scilicet corrigendus inveniaris
omnino negligendi? Et ubi erit Non est opus sanis foliorum [/. foliis] ficus campestris tectus {.Gen. m,
:

mcdicus, sed male habentibus? [Matth. ix, 12.) Quis 7),non agni veri innocentia vestitus, tinctis fucatus
autem unquam charum etiam in phrenesini
filium Indiae coloribus [Job. xxvm, 16), nonnivein Selmon
dimisit actum cum etsi non ligari, ulcunque sal-
; dealbatus (Psal. lxvii. 10), te munire conaris; nec
tem potuerit custodiri ? Nam cum et de vilissimis pennas columbae (Ib., 15),id est, virtutem simplici-
servorum videamus id persnepc lieri personis, dum tatis velisassumere (203) quibus evoles nt requie-
consulitur, ne periclitentur, sanis ;
quanto magissi scas, sed milvi (Zach.v, 9), quibus extollaris utva-
necesse fuerit, de dilectissimis agi congruil filiis ? nescas ; nec deargentatas, ut sint posteriora tui in
Nempe cum divina suis pastoribus.quos lupina spe- spceie auri (Ps. lxvii, 14), sed verso in scoriam

cialiter praisciebat incursione infestandos, pietas argento (Isai. i, 22), aurum potius ^E/hiopioa (Gen.

cunsulens concessissct dicens : Si vos persceuti fue- ii, quod non aequatur
12), sapientiae, quam illud

rint i-i unain civitatem,fugite in aliam (Malth.x, 13); Ophir optimum ambis (III Reg. x, 41), quod verus
quid in generali esset necessitate agendum, et suo noster pacificus qui fecit utraque unum (Ephes.

et mercenai-iimonstravit exemplu, dicnns Bonus : ii, navibus comparatis prascepit sibi afferri,
li ,

pastor animam suain dat pro ovibus, mercenarius au- J) quibus laquearia vel vasa exornet sui templi, corda
tem fugit? (Joun. x, II, 12.) Et alibi : His autem videlicet illorum, in quibus ipse habitare, et the-
ftert incipientibus, respicite etmlevati capita vcstra, saurum desiderabilem dignalur recondere.Stultam

1202) Xunc alium inducil reprehendentrm eum inveniaris scilicet corrigendus al> eo, conaris te mu-
episcopura, qui etsi cum rebellibus steterat, se nire frivolis raniloqaiorum ambagibus,tectus fuliis ft-
tarncn a tnnto rebellionis crimine hactenus defeu- cas campestris nan vestrtus innocuntia agni veri, fu-
d:rat.Nisi pro It.vc credatur legendum hoc constru- coias coloribus tinctis Indise, non dealbatus ntvc in
endum erit sie. Desine ego quivis defendendo ha Selmon nec velis assumere pennas,etc. Reprehcndit
:

gmenldre scelus tantum, etsi excedendo jam dixeris, episcopum qui sese hactenus defendere et munire
ne, etc. visus est per vaniloquentiam saecularem potius
(203) ilum lam meticulose,
Construe et explica : qnam per veram sapientiam. Id explicaturus alle-
» •
persecutus a giganUbusconsequaris, rnm- goriis, pluribus et longioribus periodis ita nimium
prehendJaris, dejiciaris, quasi inveniaris absconsus liululgct, ut sensus diflicilior evadat.
post arborem « calorc cjns, cuin non possis abcondi,
 ;

237 Pfty£LGQUIGRTJM LIBP.I SEX. — LII3. IV. 258

quoque mundi sapientiam,quamconfunditin(irrnus A 10), non utique illae, qure quondam super montes
et despectus (/ Cor. i, 27), speciosus prce filiis bo- steterunt (Ps.cmfi) Ecclosiarum,id est, tumore eos
minum noster (Psal. xliv, 3), magis ampleetens, ad tempus cooperuerunt persecutiomun. Jam Deo
quam sternam illam veramque sapientiam,f'otuita- gratias, ab increpatiohe Dei, licct revoeare tu eas
tem a tuisillis doctoribus quos laudas,quos effcrs, in tui ipsius praejudicio contendas, fugerunt, ascen-
quos magnificas, a^stimatam mutuata ab /Egyptiis ;
derunt et descenderunt in locum, quem eis funda-
vasa (E.rnd. xn, 35) non in tabernaculi utensilibus vit cm, 8 id est, perpetualiter locavit Do-
(Ps. .

Domini, sed in ornamentis ejusdem congeris.F._:\ - minus, ut non committantur rursus, licct velint
pti,lanam et linum Domini cum ipsis [subwudi vasi- nperire terram:quia ctsi adhuc in aliquibuslaborat
bus] servire cogens regina. coeli (Jcrem. cliv, 17 , regnum Dei,el adversarii fi n t multi; tamen in ma-
hoc est terrena? altitudini dum dolo devictum a ; ximajam parte stcculi os!ium magnum et evidens
Mario Jugnrtham, quam ligno subactam a Christo apcritur apostolico sermom (I Cor. xvi, 9 ; 11 Cor.
sa?culi pompam;captum Siphacern, quam dejoctum ii, 12y, non ulique, ut et boc dicam, inter istos ca-
a Michaele draconem (Apoc. xn, 7), triumphantem- taclysmi montes, illos quibus Eeelesiu potetur, la-
que nostro in pra?lio, cui non ex equo, sed ascen- vetur, mundetur, ut tc docere allum sapiens cupis,
dere debueras ex adverso, introducis Scipionem, „ suos Dominus emittit fontes /':,(/. ciii, lo ;sed in :

_--"..-. noi
Pompeium,et m r_f TlDejotarum,Cantonemque
II ai >»n l^«_ #r_ _-___-_«_
_v
facundissi-
_ f
.-*

ter on^ quos rigat

t v-.
eos h<Hitl Jt-i i — —1 -- /11
,-,

de supcrioribus
»-* 1_T_ __.*___
_. »-*_ _-* _

;//'., 1.'! ,liis vide-

_ _-\ ___-_\_ _"Yt» _-w 1 1 *-. __ rt «««-. «n. __ *_^ l. _- J ' _ I

mum potius quam Petrum ct Paulum,Joannemque licet, in quorum vertice ipse est praeparatus.(fc. u,
recolens Domini dilectissimum; Bclla per Emathids 2i, qui ct de monte lapis est abscisussinemanjbus

(Lucan. 1. i, v. 1), quam concilia a doctoribus cele- (Dan. ii, 34,), id est, sine operalione virili ex semi-
brata Christianis, imo bellatoribus invictissimis ne David secundum carnem natus Christus (Rom.i,
per amccnissimos depicta sanctae Seriptur;e saepius '.'
Non, inquam, mundatur Ecclesia aquis _Egypti,
.

relegens campos ;
jusque datum sceleri, quam re- quae ruunt cum praecipitio (supple sed aquis Si- :

gulam statutam pie vivendi : loe, qua. vadunt cum sileutio (Isai. vni,C).Nam etsi
Mujor in exiguo certabat corpore victus. Abana, ct Pharpbar (luvii Damasci mcliores omni-
quod Statius ;
quam virtus in infirmitate perfici- bus aquis Israel judicio aestimabanturNaamanSyri
tur (II Cor.quod dicit Apostolus. Et ideo
xn, 9), (IV Reg. v, 12;; tamen nonnisi in Jordane nostro
pereutiendumleamonte sine manibus verere(204), non sine mystcrio, lavatus a lepra potuit
septies,
dum in illum non times offendere, suspicans, imo mundari (Ibid. 14).Illa id esi Ecclesia] etiam,qu_e,
docens montes coagulatos montem esse Dei ube- [hic deest aliquod verbum, ex gr. invehitur.]
rem gratiarum
(Psal. lxvii, 17i, id est, divisionibus in medicos,id est.falsos theologos,quos et tu adhuc
quos vult et prout vult fecundantem,quod tu audes C sectaris,dumpropositioncs et assumptiones in causa
dicere lieri ab homine,licet aliquoties et partimper Ecclesi.-e introducis Tullii Ciceronis.a nulla horum

honiinem [subaudi fiat] t et ideo quia de terra es, potuil curari.quamvis multa potuerit perpeli. Xam
dum ccelestibus penitus abdicatis de terra solum- et catapharsim et apophasim tuum hac in parte
modo loqucris.time ne a dracone illoantiquodevo- tantum decidemus,ut in uno salubrius ac pruden-
reris.dum cibus ejus esse ambis. Sic enim illi pro- tiusforedoceamusresponderisecundumApostolum,
misit, 112 qui mentiri nescit : Tcrram, inquit, id quia si dixerimus quoniam peccatum non habemus,
est terrenos, comcdes cunctis diebus vitas tuas -Gcn. ipsi nos seducimus,et verttas in nobis no i esi I loan.
lii, Meminisse autem debueras, quando h.-ec
14). i, 8) autem non solum in eorum uumero
; in altero
astute,ut tibi videbatur, proferebas, Cariath Sepher 113 currere magnopere vitemus, qui lirinaverunt
(Josue xv, 16; Judic. i, 12), id est, civilutcm liltcra- sibi sermones,sermones malignos Ps. lxhi, 6 sed
rum, a Josue (205), qui viviflcat in spiritu quos lit- eliam salva catholica Qde el reclinata fovea, hoc
tera occidit (// Cor. iii, 6), jam esse destructam, est offlcii nostri jactura, malimus alienis sermoni-
jamque regnum Dei non in sermone consistere,sed bus humjliter cedere, quam pertinacitcr conlcntio-
in virtute (/20) jam manu forlem no-
Cor. iv, ;
nibus descrvire.
strum, David alterum, emjuravit Dominus,
scilicet
fj
et non jnrnitcbit cum ; Tu cs saccrdos, inquiens in 11. El haec quidem omnia ad id conjectandum,ut
xternum [Psal. cix, 4), percussisse vallem Salina- si talis etiam, quod absit, aliquis, ul te dicis, inve-
rum (// Hcg. vm, 13), id est, loquacitatem superbe niatur episcoporum, non posse eonvincatur judi-
sapientium, ideo expressam vallis vocabulo, quia asemet,abullohominum, exceptaduntaxat
cari nisi
amnis, qui se exaltai humiliabibur Luc. s v, 1 1 ,non canonum. A semel autem pura inter se
auctoritate
quia convalles abundabunt frumento Psal. uv, 14), etDeumauf quemlibetsibielegerif fidelempatronura
i.l est,quia 'iui se humilial exaltabitur (Luc. xiv.ll), oonfessione judicatur, ut non a llrn districle judi-
ab eo scilicet qui cmillil fontes in convallibus, ul in- Cetur ; sed priur inicjuital i-s siia> advrrMim <
• r. m
tcr medium montium pertranseant aqux (Psal. cin, fitenSjVOcemque accusatori proeripiens justificetur.

(204) In vulgatis vcrc, pcrperam. Correclioncm factum Josue tribuit, quod inJosue libro Bane le-
sonsus exigit. gitur, at tum hic.tum in libro Judicum non Jostie.
(205) Cum
Hatherius prresertim in Papiensi car- Bed Ottonieli ascribitur,
cere, ubi libriscurebat,memoriter omnia referret
 ?

259 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS 1. 260

Canonica vero judicatur auctoritate, si examinatus Aspecialiter principes vel ministros, quo ille Rex
legitime, crimen suum in concilio proprio publi- regumpotentissimusfsH/)/>/t'posuil]inEcclesia,quam
caverit ore.A Domino vero multis modis judieatur, nolite tangere christos meos? (Psal. civ, 15). Wiffam

ilum secundum Psalmistam, aut infirmitate, aut etiam quoddam vocant signum, quod qui regali
damnis, aut inimicorum infestationibus, aut aliis habuerit dono,et alicujus invasu alicui subjacuerit
quibuscunque afflictionum generibus, non quidem damno, vindice defenditur gladio. Quod autem ter-
jubente.sed permittente Deo, in ejus afflictionevin- ribilius inveniri potest signum quam pontificale

dicatur, ut aut corripiutur in praasenti saeculo, ne pedalum (207)? Perspicacioremquamdesideraswif-

cum mundo damnetur in futuro;aut in ferrumejus fam.quam eam quamcapite gestant coronarn?Stola
mentis ad subtilitatem perveniat acuminis, alienae vero, planeta, dalmatica, cingulum, caligae et san-
erasum lima pravilatis,quo et ipse resecarein aliis dalia quid tibi, ctiamsi nil intus aliud intelligere
male pullulantia valeat cordis. valeres,nisi manifestissima divinae tuitionis pariter
12. At totum ita se habere non Catonicis, sed et veneralionis,dum contra caoterorum consuetudi-
Dominicis approbemus eloquiis. A nullo hominum nem eos his uti cernis, tibi produnt insignia? quae
episcopos judicandos.et Apostolus perhibet dicens etiam tibi ne tuo judicio obvenerint, non nihil ti-

de eis, dum de se Qui aulem judicat me, Dominus

: ,
meo, dum tam vilipendi a te considero, ut magis
cst (I Cor. iv, 4) ; et : Spiritualis dijudicat omnia, ipse pradari et occidi, quam his optes defendi.
aulem a nemine judieatur (I Cor. n, 15); et Dominus 13. His contra tam perversissimum et inconve-

sal infatuatum nec in strri|uilinio asserens po- nientissimum etiam laicis judicium breviter prae-
nenduni (Luc. xiv, 35). A semet, ut idem Apostolus lectis,non te quem supra rogo consideres, cum
dioit ; Si nosmetipsos judicaremus, non utique judi- [subauditur episcopi] inter se quoquo propria, si
caremur (l Cor. xi, 31); et illud de Moyse Posuit et
: aliquid excesserint, habeant judicia. Yidistine un-
labrum seneum, in quo lavarentur Aaron et filii ejus, quam militem aut plebeium,qui aususfueritrepre-
cum ingrederentur in sancta, quxfeceratde speculis hendere,nedum judicarc judicem palatinum (208>l?
mulierum,qux excubabanl in ostio tabernacuh (Exi d. Denique satisfactum tibi jam esse poterat, judices
xxw, ii, 8). A Domino, ut etillud: VUitabo in virga eos [id esl episcopos] esse omnium, non soluni ho-
iniquitates eorum,ei in verberibus peccataeorum(Psal, minum, sed et angelorum, apostatarum utique (/

lxxxviii, 33). Non autem hocab eo, qui pedes dicit Sed ad inculcandum, ne volubilitate
Cor. vi, 3 .

discipulorum lavisse legiturin Evangelio (Joan.xm, excedat animum diversarum curarum.iterum arbi-
5;. Canonica vero auctoritate quomodo tror replicandum, aliquid etiam, quod forsan ad-
judicetur,

monstrat satis evidenter qui dicit Sicut audioju- huc autignorasautdissimulas,adjieiendum.Noveris

:

dico (Joan. v,30), ei Ex ore tuo tejudico (I.uc.xik, C itaque quatuor futuros ordines in judicio;unumqui
:

21). Et Apostolus, ut etiam hoc in praesenti obser- judicetcum Deo.alium qui per judiciumliberetura
vandum intelligas. in quantum llominum ailesso Deo, tertium qui per judicium damnetur, quartum
consideras, dum aliquo manifesto suee praisentiae qui jamjudicatus ad nil aliud,ut credimus, aderit,
judicio, aut mvitum et coaclum,perspicuam tamen nisi ut ipsa amplius piorum felicitate crucietur, ut

veritatem promentem ac sponte confitentem, aut in psalmo legitur Pecculor videbit, et irascetur
:

aliquo justo et legali judicio deprehensum revelat [Psal. in, 10), et quod prai anguslia spiritus sunt

in publico, Nolite, inquit, ante tempus judicure, dicturi.Et ut hoc evidentissimis pandam exemplis,

donec veniat Dominus, qui et illuminabit abscondita audi Dominum promittentem : Sedebitis, inquit,

tenebrarum (/ Cor. iv, 5). Mundeburdem autem super sedes duodecim (Matth. xn, 28j, id est in so-

vulgo quoddam genus regalis vocanttuitionis.quod liisapostolorum.non quidem soh minododuodecim

qui habuerit, speciali quodam privilegio ita regia illorum, sed et omnium ejusdem officii justorum.
tuetur auctoritate plerumque, ut nec vi,nec judicio Et ne novum hoc et forsan a nobis aestimes con-
aliquid, eliam in culpa deprehensus, ab aliquo pa- jectatum, audi ex his unum, sed jam tertium deci-

tiatur, antequam in 114 prcesentia ejusdem ma- mum, quia Matthiam, e ccelo vocatum
post :

jestatis audiatur. Si autem mortalis ita timetur p Nescitis, ait, quoniam angelos judicabimus? I Cor

potestas, si litteris sententia prolata hodie quidem vi, 3). Frustra autem de sede hujus ordinis dubitas,

gubsistentibus (206;, cras vero aut igne, aut aqua, cum apostolos eos.quantum et id agunt,esse scias,
aut vetustate deletis.nullum robur obtinenlibus.ita sitamen et idem te non fallit vocabulum, quiaGrae-

custoditur;qua reverentia, quo timore illius debent cum;etPsalmistaconcinat:Pr£»cipes, inquiens,popu-

servaii edicta, cujus oelo et terra transeuntibus lorum congregati swret 115 cum Deo Abraham Psal.
non transeunt verba? Murc. xiu, 31). Quem vero xlvi, 10). C.ongregati vero quid agant, exsultantes

apertiorem requiris Mundeburden ad defendendum scilicet in gloria,la;tantes in cubilibus suis, dicit in

Mundeburdii privilegium respicit, quod lit- vitfe Supicii Pii episcopi Bituricensis, num. 37.
(206J
teris scriptum erat. 208) Superius lib. i, n. 16, h«c leguntur. Loco-
(207) Pedalum, id cst pedum,seu baculus pontiti- theta, quem nos comitem dicimus palatii, prxfcctus,
oaHs. Ponttficale petalum appellatur a Sigebcrto in aut juaex cs
et ab auctore
vita Deodorici episcopi Metensis c. 3,
261 PR/ELOUUIORUM LIBRI SEX. — LIB. IV, 262
alio idem psa\mo:Cladii ancipites in manihus eorum A die mala liberabit ewm Dominus (Psal. xr., 2). Da ot
adfaciendum uindictamin nationibus, increpationes per judicium damnandorum. Cum incaluerit,inqmt
in populis;ad alliqandos reges eorum in compedibus et bealus Job, Si Iventur de loco suoUob. vi, 17),utique
nobiles eorum in manicis ferreis, ut faciant in eis illo sinistro, perpetuo destinati supplicio.Hos duos
judieium conscriptum (Psal. cxlix, 6-9). Gladius si ita sermo evangelicus BSG meritis uniuscujusque
quis sit non intelligis.cum manus opora (209), qui- praemissis dividit, diccns : Ibunt ki in suvpliciutn
bus e judicio vindicta et increpationc victurilibera- setemum, justi autem in vitam selernam (Matth. xxv,
rentur,morituri damnarentur, dederunt ;advertere 45). Quarlum vero Psalmista prsedicente diccndo
possis, ut aitunus eorum jam gladium tenens,etsi (211) : Ideo non resurgunt impii in judicio (Psal. i,

non aperte vibrans. Aliis, inquiens, sumus odor mor- tj) : ita et idem excipit sermo : Qui autem non
tis in mortem, aliis odor vitse in vitam (II Cor. n, credit jam judicatus esl, yuia non credit in nomine
16); et Simeon prater alterum scilicet sensum de unigeniii Filii Dei (Joan. m, 18).
Domino : Et ecce positas est hic in ruinam et in re- 15. Operae pretium autem videtur malesanx hic
surreetionem multorum (Luc. n, 34) ; et Dominus cujusdamobviaresententiffi.quiprassentibusquibus-
ipse : Est qui areusat vos Moyses (Joan. v, 45) ; et dam nec modh?e,proh dolor! eruditis episcopis au-
de apostolis : Ideo, inquit judices vesiri crunl (Malth. r, sus cstillud quod canituri'212 in Ecclesiaimproba
xn, 27) ; et Viri Niniviiae surgent in judicio cum gene re,videlicet sauctosomnes cumChrislo in aeternum
ratione hae, condemnabunt eam, quia pcenitentiam
et regnaturos forc, asserens nec dicendum neccreden-
egerunt in prasdicalione Jonze (Ibid., 41) et Si non ; dum aliquem praterDeuminreternum regnare, sed
venissem et locutus fuissem eis, peccatum non habe- fatendum sanctos tantummodo cum illo gaudere ;

renl{Joan. xv, 22.) Si vcro, ut dixi, quis iste sit quasietidem non sitcum l)eo gaudere quod reg-
non intelligis gludius, interrogatus idem profcrat nare.regnare quod vivere^viverequodsemperesse.ln
Paulus Gladium spiritusquddestverbumDei(Ephes.
: quolanlum infeliciter convaluit, ut ipsum,pro quo
vi, 17) et de ultima ct pracipua supcrbia
: Quem : totum [/'.lanturn] in prasenti labordt,tantoe felicitatis
Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui (II Thcss. n, dulcisonum a cantu Ecclesiae se prasente secrcverit
8) et
; Esi sermo Dei vivus el efficax et pertingens
: melos;quod quidem recte faccret.si singularemdei-
usque ad divisionem animx ac spiritus (llebr.w, 12). tatem.ejus regnatum id est principatumj, et poten-
Anticipites vero,id est, bis acuti quare sint ;
prater tiam, quacuneta proprio quoque et singulari nutu
istud quod modo est dictum, considera, quod et creata,proprioquoque et singulari regitetgubernat
gehenna,id est duplex poena,illud voeatur judicium imperio atque moderamine,ita pie venerandointel-
conscriptum : Gompedes vero et manicae 1'erreae ligeret, ut gratuilae miserationi, quai ex vasis irae

(Psal. cx^ix, 9; duritia crudelitaliscomparata;, salis C vasa facia misericordiaa [Iloin. ix, 22, 23, tanto
in Evangelio habentur dicente Diijate illis manus
: ditat munere, quo non reges lantummodo esse et
et pedes (Maith. xxu, 13). Judieantur ergo, vlndi- vocari,sed insuper Deos csse et dici ineffabili con-
cantibus ct increpantibus justis injusti manibus et cedat benignitate, impio invidendo contrairc tinie-
ancipitibus, gladiis, quia hic nec opera eorum imi- ret. Sed, o casca caeeorum, et dicentis scilicet ct
tando attenderc,sermonem vero non solum sperne- conniventium hac duntaxatin parte,ct stultissima,
re,sed etiam mullis persecutionibus et mortibus sitamen defendatur, stultitial Dum enim ex se
studuerunt insectari. Et quia hic manus et pedes homines Deum conanlur metiri,putant et illum, ut
sponte ligatos habuerunt a bono opcrc, merito in- se. invidere alieno profectui ;
quasi etillum, tanla
vita3 illic ligatae in aiterna erunt damnatione. Si coarctet angustia possessionis ot potcstatis, tanta
pauci sunt, dicis, qui ad hoc erunt quandoque autem dilatet magnitudo cupiditatis et ambitionis,
perventuri, dinumerabo, inquit, eos Psal. c:\xxviii, ut quod altcr assequilur, hoc sibi aestimet ininui,
18) ; el forte propter Matthiam duodecim,aut prop- cum omnia solus possidens, thesaurarium id est
ter Judam undecim, aut propter Paulum erunt thesaurum ita aaquo moderatu contineat suum, ut
tredecim, Super arenam, inquit, mulliplicabuniur nec exhauriri valeat ncc cumulari : potcstas vcro
(Ibid.). Considcra quantos judices, ct vide si sit rj ejus nec dcficerc in aliquo, nec proticere queat
leve inler tot unum vcl ir.crepare. omninOjlioet omnia ipsepro sui placito naturarum-
14. Ilabes ordincm judicum, (218) proferamus et que el causarum consontu et cumulct ct exhauriat,
per judicium [.s-n/i«ui/7urdinem]salvandorum: Beatus quibus vult proFectum, quihus vult adhibens ile-
inquit, qui intelligil super egenumet pauperem, in fectum, immutabilis in se mutabilia continens,sub

(289) Id est : Si non intelligis, quis sit gladius, salvandorum per judicium, ordinem damnando-
eum manus dederuni opera, quibus, etc. i in el quartum enrum, qui jaui judical
i. . -iint. i

(210) Dixeral num. 13: Quatuor futuros ordinesin (211 8iqi|ile hoe loco ordinem eorum, quijamju-
judicio, unuin qui judicet cum Deo, alium qui }<er dicati sunt, da, seu profei'amus Psalmista prsedi-
judirium liberelur a Deo, tertium qui per judicium cenle, etc.
damnetar, quartum qui jam judicatus ad nit aliud.ut tZiZ) Ganitur in hymno, qui vel hodie in laudibua
credimus,aderit,nisi ut ipsa amplius piorum felicitate festi omnium Sanctorum recitatur :

crudetur. Primum nnlincii iiim, qui judicabanl

cum Dco, hactenus exposuit. Nuno tres alios or- Miii,'imi'|iie ii, alt.i siderum,
dinea explicandos aggrcdilur, nimirum ordinem lleguutis uula priucipes.
 i

563 HATHERII EPISC- VEIIO.W (iPP. PAHS I. m

se ita illuminanda ex se illuminans,cum sibi nil lu- A. «/ Ecclesia ? (Fiom. viii, 27.) Itemque Si aittcm el :

niinis detrahat,ut et ipsa luee [f. lux] vocari rite et hxredes hxredes quidem Dei,coheeredes autem Christi? ;

benignissime concedat : quod et dc regibus jam Et cujus, qu;eso, haaredes rei nisi regni ? Postremo
dictis satis ipse intelligere poterat, videlicet ut euniin oratione ab ipso tibi tradita dicis : Adceniat
illum et sciret et confiteretur essentialiter fore He- rcijnitni tuiiin (Matth. vi, 10., quid rogo petis?Anut
gern regum, scd institutorum, sxut est Lux lumi- jam maturet regnare.qui nunquarn creditur non re-
num, sed ilkiminatorum. gnasse An, quod est verius,ut cum ipso merearis
?

10. Verum ut ad ipsum erroris auctorem nos- regnare adoptione non genere, munere non pro-
trunillJ jam vertamus sermonem, dic niihi, prietate,dono nondebito,concessionenon parilitate,
rogo.hoc aut dicens, aut tacendo consentiens, aut gratia nonessentia,pietatedantisnon comparatione
quod multo pejus est, astipulando confirmans,apo- ajqualitalis? Nempe ex ejusdem 118 de mansioni-
stolicis refragaris testimoniis? Nullo modo.inquis, lnis {Joan. xiv. 2), et Apostoli de stellis differentias

Quid itaque in tam apertaejusscntcntiainesseieris (I Cor. xv, 41) quasdam facientes possumus veraei-

arcanum,ubi dicit: Si compatimur el conregnabimus? ter dictis colligere,non solum ipsum, cui essentia-
[II Tim. II, 12.) Quid cum in Apocalypsim Joannis liter idem est (215) semper regnare quod vivere,

finitum pro infinito accipiens, legis: Regnabuntcum U longe incomparabiliter adoptatis prastare regibus,
ij w mille annis? {Apoc. xxiii, 0.) Quiddaturum eis, sed etiam inler ipsos rcgnantes non parvam regnand
quibus injudicio dicturus est Yenite, benedictiPa- distantiaiu fore.Desine ergo fili.hanc tuam non qui-
:

tris regnum (Matth.xxy, 34,) nisi idem,

mei,percipite dcm sententiam, sed rnaximam tueri inscitiam, nc
ut conregncnt, regnum? Quem enim regum terreno- illorum in numero inveniaris aliquando, qui Deum
rum illud.cum prafecturas et praidia velalia hujus- dum defendere niiuntur,offendunt.Vindicaquin po-
niodi ad partem regni suis distribuantperlinentia, tius el tu moribus dignitatcm tuam,netantam pcr-
dicere nisi cum conregnaturo aut certe successuro das pKErogativam.Inaniterenimhoc in orationero-
audis filio ? Aulvero propterjudicatumin sessu duo- l;;is,bi illud adipisci,dum etiam desperas, non desi-

qo etiam regnantum praedictum nequis intelligere

i.l, derasjcum nec patrem illum aliter tuum esse, nisi

numerum (213, ?Cum vero in psalmo audis Unxil : et inaniler, dicas.

tc Deus, Deus tuus oleo Ixtttise prx tonsortibus tuis 17. Ad te vcro ibto relicto reversus.cum quo mihi
(Psal. xliv,8), quos consortes intelligis, nisi conre- jani sermo de non parvo est negotio diuliusjconsi-

gnanles ? In eo vero quod angelum Maria? dixisse dera, rogo, dum summus pontifex a nemine nec
legis : Regnabit in domo Jacob in seternum (Luc. i, reprehondeiiflus.quantominusquilibeteorumflagel-
33), quid, quseso, intelligis? An a^slimas divinitati landus.carceri mancipandus,fame et siti,frigore et
illius,qua coseternusetconsubstantialisPatri ubique C nuditate raitcris qLie afflictionum generibus tormen-
sine initio et sine fine regnal, aliquod non anle ha- tandus ? I'num etiam precorutattendas.et exteipso
bitum, et quod praeter ubiqueessepossitalicubi re- perpendas.Si haberes aliquem servum negligentem
gnum proinissum el non potius humanitati illius,
;
qnidem, quem tamen tanto amore excoleres, ut in
qua in tempore pro nobis cst indutus, a divinitate, aliquolocorumluorumsecunda posttesede,secunda
quae una eum Fatre est,
illi attributum, ut seilicet auetoritatc, secunda poneres poteslate, videlicet ut
regnet in domo Jacob [Luc. i, 32 , id est, in regno quidquid tibi agendum,tibi decernendumque com-
Ecclesiae,quod ex eo crepit ex quo natus est ipse.vel mittcres.quidquid statuisset firmares,qnidquid de-
ex eo quod tribunal crucis dignatus est nostri causa stiluisset destitueres ; benedictusab eo,a te quoque
ascendere, Psalmista (dum clamatHestantefidelibus benediceretur, malcdictus maledicerelur, cui tua
Christicolis : Dicile in gentibus (Psat. xcv, 10), jura, tua insignia, thronum, sceptrum, purpuram,
Qaia Dominus regnavit a ligno (214;, id est a crucis ipsam etiam concederes coronam;nomine etiam tuo
ascensu, futurum [subaudi quod regnumj.sinefine, appellandum decernes postremo quoque nil tibi
;

cum eodem utique Jacob in reternum, hoc est, ea- residui nisi ipsam essentiam,regimen,atque guber-
pite cum corpore? An tualilersentis et putasetiam ; nationem qua ipsum cum commissis regeres etgu-
temporarie,cum nec possit vivere sine membrisali- p, bernares.et quod quidquid ageret, decerneret, sta-
quid [f. aliquod] caput posse regnare ? Aut forte de tueret, definiret, tua, non sua potestate faceret: in-
ipso dictum esse non recolis Citm corporc suo gnod : ter hoec aliquid eum ab aliquo (215) conservorum

(213) Construe : Quein cnim regum terrenorum, custiniiSjS. Leo, et alii prteferunt, leguntur etiam-
cum distribuani suis prxfecturas el prasdia vel ulia tuin Grasce, tum Latine in antiquissimo manuscrip-
hujusmodi pertinenlia ad parlem regni, audis dicere tn psalterio Veronensis ecclesise, quod P. Joseph
illud iid est percipiie regnum), nisi cum distribuunt Blanchinius edidit.
filin conregnaluro, aut certesvccessuro? Aut veroprop- 215) Nos nempe facientes differenlias quasdam rc-
tcr jiuliciiliiiii in sessu duodeno (respicit illa : Sedebi- raciter colligere possumus ex diclis ejusdem Christi)
tissuper sedes duodecim judicantes duodecim tribus de mansionibus, ct ex dictis Apostoli <lc stellis, non
lsraet)nequis inteliigere preedictum duodenum nume- solum ipium Jesum Chrtslum, cui essentialiter idem
runi ctiam r< gnantum? est, etc.
_'l Voees (( ligno, quaa inter Grscos S. Justi-
i (216) Erat in vulgatis prorsus sine idoneo sensu:
tinus in dialogo cum Tryphone, et inter Latinos aliguidcum in aliquo. Conectionem sententia effla-
Tertullianus.antiquusauetorCommentariiin epist.l gitat.Construe et explica si nimirum iste.quem.o
:

ad CorinthiosAmbrosio tributi, Prudentius, S. Au- rex tanto honore decoraveris, iitter hxc honoris in-
 20. PILELOQUIORUM LUSHI SEX. — LIB . IV. 2CG
excedente comprehensus, te inconsulto, licet pree- A Quseeumque honorificavit me, honorificabo eum; qui
sente, ab eo injuriaretur,earreri daretur, fame,siti, aulem contemnuni me, erunl ignebiles l Reg. n, 30 ;

geluquc necaretur, opprobrii. et derisionibus et et illud : Dcdit ei Deus locum : al ille abutitur eo in
contempui,quod gestaret, nominis afficeretnr quid : superbiam [Job.xxiv, 23 et de quibusdam Averte- ; :

ergo,bone rex, pir. princcps, in hujusmodi tibi agen- ruhtgue oeutos suqs, ut non viderent ccelum, neque
dum decrneres negotio? Scio, ais,quid agerern; scd recordarentur judiciorum justorum (Dan. xiii, 9.)Su-
non est iste Deo tam charus quam dicis. Quid, in- surrasset quoque libi Sapientis illud dicentis hu-
quam, Nonne videseum solio,sceptro,corona,
nosti? juscc proverbium : fi.s vincit, qui se in victoria vin-
purpura,ipsoquenomine satis praeclue(2l7) insigni- iracundum qui vincit, hostem superat maximum.
cit, et

tum? Ego, inquis, eum iusignivi. Tu? qualiter? Po- jtemque In vindicahdo criminosa est haereditas. Alte-
:

tuisline dare quod neo audes fllO contingere? Va- rius quoque hujusmodi (Cic. pro Marcel.)«. Animum :

luisti concedere quod eliam cogeris adorare? Fuitne vincere, iracundiam cohib.ere, victoriam temperare,
unquam in tua potestate,quod tam altius nunc est adversarium non modo extollere jaeentem,sed etiam
supra te? Mirabile ergo quod tibi tulisti, alteri tri- amplificareejus pristinam dignitatem,ha_cqui facit,
buisli. Sed desine hoc vel cogitare.Nam si potuisses non egoeumsummis viris comparo,sed simillimum
dare, poteras utique ct auferre. Nunc vero cum re- Deo judico. Ridiculum eeontra, juxta 8 20 eum
i i: ..„<.,:„ „„ll i.... :
R
" _ • _„
»

_j- ,• __ __• .
bus spoliare, patria pellere, exsulare, carceri tra-
l

qui supra, odio nocentis innocentiam perdere. Oc-

dere, luminibus orbare, excoriare, exmembrare, ad curriaset etiam animo factum David, quomodo per-
ultimum in tui ipsius prajudicio eum valeas occide- sequentem se Saul, sibi a Deo traditum inveniens,
re; nomen autem illud, sceptrum illud,coronam cum et a suis ut eum feriret suasus, noluerit; potiusque
purpura, illam benedictionem, illam potestatem li- dixerit : Deus, nc extendam manum
Propitius mihi sit

gandi ipsum,etiam a quo ligatus tenetur, solven-

te in christum Domini (I Reg. xxvi, 11). In quo primum
dique(218)illam,judicium illml piincipatum illum, ,
notavisses, quod propitium sibi fieri Deum postula-
angelicatum illum,apostolicatum illum, potifieatum yerit,ne faceret quod ipso locum ei dantejuste fa-
illum, regnatum illum, pastoralitatem illam, postre- cere poterat. V;e cnim ei,qui secundum Psalmistam
mo (quod his omnibus est pra.stantius) unctionem dimittitur voluntati sua. (Psal. lxxx, 13); cum cor-
et dealitatem illam non possis tua vi, tuo judicio, ruptor et abominabiles (1'sul. xm, I) utique Deo
tua auctoritate,tua tollere potestate: agnosce mul- quosdam in studiis suis factos alibi notans Scrip-
tum supra te esse,quod tantum ipso Deo vides pro- tura dicat : Post concupiseentias luas non eas,etavo-
pinquare, ut nisi ab ipso auferri, ab ipso valeat tri- luntale tua avertere [Eccli. xvm, 301; et Sunt vix qux
:

bui, ab ipso in sui consortio mereatur ita insolubil- videntur hominibus rectse, quarum finis usque in pro-
lime asciri, ut a nullo se intaeto valeat tangi. Nam C fundum inferni demergit (Prov. xvi, 25); et desiderent
illa omnia,quae ipso lieet nolente, dum tam terribi- quidem plerumque nonnulli, quod malo suo exauditi
liter interdicit. sed tamen (219) permittente, ab ho- solent aceipere. Unde quidam satis lepide Nil lam :

niine eis [.(_ est episcopis] possunt inlligi, licet insanum, inquit, i[uam id desiderare, per quodpossis
maxima injuriasit Dei, maxima miseria inferentis, pernv. Alius item seilicet facete, quanlum ipsa Sa-
ina.stimabilis tamen gloria cjusdem est ordinis; pientia docente miserum est, : Si ait, voluisse prava,
quod testantur illi qui ibant gaudentes a conspectu potuisse miserius est. Job autem : Abundant, inquit,
concilii, quoniam digni habili suni pro nomine Jesu tabernacula praedonum, et audacter provoeant Deum,
cniiiumeliam pali (Act. v, 41). eum ille omnia dederit in manibus eorum (Job. xn, 6).
IX graviter (220) contra dantem erexit, Unde autem prsedones, cum Dous dederit, nisi quod,
dum tam in.maniter illum o ITendit; quid ad te? Quia Deo permitlenle juste, isti ad praedam exarserunt
inriim, inquis, turbavit regnum.euneitavit pia.lia, injusle? unde Unde audacter provocant, nisi ex ep,
prcedas innumcras exercuit. Non inquam;
Dcus locun),aut propter cnstigationem.aut prop-
puto, at cis
vero dicainus, feccrit, dicamus tibi morem gerendo ter pceiiam delinquentiuin dedit, aut errte malo illo-
pro.libitu tuo.Scd,o utinam! postquam eum captum rum.ut seilicet sibi relicti, nec a mcdico prohibiti,
in tiKihal.uistipotestatc.Deu [ii'rii)itlente,quanquain n edantundenecentur: bibant caliccm furoris Domini,

nolente (neque enim fus est fautorem eum esse eo- unde inebriati givuius corruant inseternum pcritu-
inim,qu;e ne fierent interdixit, dici vel credi) reco- ri; exaggerenl crimina, unde major eis accendatur

luisses illum dixisse omnibus, cum praecipue tibi; gehenna, apposiia semper iniquitate super iniquilalem
signia ce-mprehensus ab aliquo conservorwm excedente I
lllam scilicel poteslatem solvendi.
!)

eum aliquid, injuriaretur ab eo, te inconsutio, licet Male in vulgatis te tamen. Emendationem
i'. 1

prsesente, eto. Excedente eum aliquid, id est qui eum confirmant scquentia Deo permiltente quanquam, :

aliqua ex pai te antecellit. nolente.

(217. Prseclueo aPrudentio usurpatum in hymno 220) Nonnulla hic desunt, quibus opponeba-
post cilniin, vers. 37, pro valde clueo. Clueo autem iiir,ideo ea tnala fuisse a rege indicl epi i i

orpnd Plautum Trinum.2, 1,95: ui nomen cluei pro quia se conti a regem, a quo episcopatum ac
celebror,claresco. Igitur adverbium prseclue idemest rat, erexit. Reponit autem Rathenus Si ille sa :

ao prssclare. Dum porro ait Ego, inquis, eum insi-

: (hu-0 vcl his similia supplenda sunl) graviler tonlra
gnivi,<\e rege loquitur, (jui se. tacere episcopos dic- dantem erexit, cto. Mox correximus ingui., ubi legc-
titabat, Vide librum tertium nuiu. 23. batur, inquit,

Patp.ol. CXXXVI.
207 RATIIEIill EPISC. VERON. OPP. PARS I. 208

eorum (Psal. lxvhi, 28), dum scilicet maligna vo- A 9), et Petri testimonium, et millia appro-
(/ I'clr. ii,

luntas eorum nequissimum pervenit ad effectum, bant testimoniorum. Quod denique lestimonium
ut non inirent in justitiam Dei, sed deleantur de libro alio festinans ponere non proposueram, sed quia

viventium, et cum justis non scribantur (Ibid. 29). se ultro obtulit, abjici nullomodo potuit : forsan nec
Paupere et dolente a salute Dei suscepto, ut magni- minus alias sui opporlunitate valebit.

ficet cum in laude, et laudet nomen ejus in cantico 20. Verum potest tieri, ul per fotum ita se rem
(Ibid. 31).Unde ergo, ut dixi, Dei iram provocant, non habere, ut dicis inveniamus, si ventilemus dis-
nisi uude Dco quamvis secretissimo consilii sui dis- cussius (222). Videor enim mihi optime intelligere
posito pcrmitlente, locum aceipientos, omnia quoj quid dcsiderares. Lupus eniin cum sis ipse, pastorem
ira, cupiditas,vel superbia eorum*dictat, agunt, ncc timidum canemque inulum velles invenire. Et cum
permittentis justitiam verentes, ncc pictatcm pcn- Ecclesi« sis publicus prado, contradictoreni inve-
santes, nec ancipitem Dei gladium metucntes, nec niri velles nullum. Sed, o importabilis sarcina! et
respectum super afflictioncm miserorum conside- ubi eril : Non solum qui faciunt, sed etiam qui con-
rantcs, postrcmo ne vel suimet consideratidne alio- sentiunt facientibus, digni sunt morle'! (Hom. i, 32.)
rum miseriis condolentes, neque prophctici illius Cbi quod dicit alibi idem : Quicunque voluerit ami-
impropcrii reminiscentcs,quo sub personu impise p cus sseculi hujus esse, inimicus Hei constiluilur f
Babylonis Dominus exprobrat, dicens
talibus : (Jac. iv, 4.) Ubi illud Psalmistao : Si videbas furem,
Iralus sum super populum meum; contaminavi hsere- currebas cum eo (Psal. xi.ix, 19), Id est, consentiebas
ditatem meam, et dedi eos in manu tua; nonposuisti ei? lliTc, i'i'2 ut opinor, causa fuit dissidii; ha:c
eis misericordias, et recordata es novissimi tui (Isai. nola, quod ingeris, criminis; quod videlicet tu res
xlvii, 6); terribiliterque post aliquanta eoneludenlis: omnes volebas tenere Ecclesiae, eum vero (223) mer-
Veniet, inquiens, super te malum, el nescies 3"$S or- cenarium tui, non pastorem gregis esseChrisli;
tum ejus; et irruct supcr te calamitas, quam non po- hocque sibi displicere aliquo resistendi monstravit
teris expiure. Veniet super te miseria, quam ncscis genere, regem te ipsa etymologia pensus ubi recte
(Isai. xlvii, 6), coeteraquc, quibus nescio, utrum, ageres, furem ubi sacrilegium perpetrares (224).
quid tcrribilius queat inveniri ? C;eterum quidquid lactum sit, quidquid perperam
19. Quod si, ut ad David rcdcamus, more. . . . contigcrit (ita enim sermo est agendus, ceu factum
usitatissimo rcspondens [respondeas], magnae qui- fuerit et contigerit) quod ne flat et contmgat, inter-
dem patientiae illud exemplum [subaudi Davidis] dicere labor hic nostercontendit nunquidnam non :

fuissc, sed hodie ista non competere ; rcspondeo debuit auctor facti judicio canonum prius legitime
quia magis hodie competit talia quam tunc : tunc cxaminari, ct si legaliter fuisset convictus, ipse suaa

enim juste Iicebat ulcisci, modo ncc irasci (Matth. ^ damnationis testis, judex et censor effectus, non
v, 22;. Hoc, inquis (221), ideo quia dominus suus jam damnaretur ut episcopus, sed eo, si ita se lex
fuerat, egit. Tu, inquani, ideo quia pastor tuus, haberet, deposito, et alio Ecclesiae substituto, et iste

propheta tuus, angelus tuus, judex tuue, Deus tuus pcenas, si velles, juste lueret pro commisso, et tam
fuerat, convenienlius fecisses. Verum si altius quid sacralissimumministcrium nonviolartturin aliquo,
in hujusmodi facto velis rimari, scias David te in et Ecclesia mater per tam diuturni temporis spatia,
isto lurbato, ut dicis, rcgno injuriam tuam signili- tam nimia deperditione suorum liliorum non su-
casse; Saul vero unclum quidem, sedjusti persecu- stineret pra?judicia? Ubi enim (225), quos uno sal-
torem, priepositorum inEcclcsia, scd negligontium tem paschali tempore eadem debuit parere, tllii, ipsa
ordinem.Saul ilaque purgat ventrem (7 Reg. xxix, vidua, ut ita dicam, sine consortio tanquam viri

4), cum quilibet eorum de se male opinionis ehcit existente matre?In auimoexcedit dielum: Quos Dcus
fetorcm. Dolet David se oram chlamydis ejus absci- conjunxit, homo non syarct (Matth. xix, 6); cum et
disse (Ibid., 6),quia valde metuendum est cuilibet in primordialis (226) virginitatis commendatione
etiamsi sit et ipse unctus ut David, vel in primi hominis prophetiam exponens Apostolus di-
extrema actione reprehendero quemlibet Hebra30- cat Sacramentum, inquiens, lioc magnum cst : ego
:

rum. Regale autem nostrum esse saccrdotium fj

autcm dico in Christo et in Ecclesia [Ephes. v, 32).

(221) Construe ct explica : Iloc, inquis, idco David non conscnsit, sed restitit regi pensus, id est cum :

ii.!,quin Saul Bominus suus fueral. judicasset, te ipsa elymologia regem csse, ubi rccle
£22) Id cst exaclius, seu diligentiori cxamine. ageres, furem ubi sacrilegium perpetrares. Post pau-
(223) In vulgalis perturbato sensu, et mendose ca, C&berum scripsimus, ubi perperam legebatur
cum vero lu. Eum. scilicet episcopum, rex volebat certum.
esse non pastorem gregis Christi, scd mcrccnarium. scnsum aliquem congruum reddant,
(225; Haec ut
Respicit Hugonis faclum, quod in epist. 5, ad sic construenda videnlur Ubi cnim filii (supple :

Joannem XII. num.

exprimitur sic
4. Misit Hugo : crunl) quos uno saltem paschali tempore eadem Ec-
rex) in pitaciolo cerlam quantitatem stipendii, quod clesia debuil parere, ipsa matre existente, ut ita di-
tenerem dc rebus Ecclesix, de cseteris exigens jusju- caiii,tanquam vidua sine consortio viri, id est epi-
randum, utdiebus illius filiique sui amplius non exi- scopi, cujus erat paschali tempore baptizare. Scri-
gerem. Eijo inlelligens quanta absurditas hoc conse- psimus tanquam, ubi erat quanquam.
queretur, non consensi. (220) PrinwnlialCiH virgtnitatem vocat eum sta-
(224) Haec ad episcopum referuntur, qui ea in re tum, de quo in statu inriocentiae ante matrimonii
 269 PR/ELOQl loKUM LlHHi SEX. - UB. IV. _7U
fdicamus) imputabitur, quod tanta A. (cum nonnisi duo patres, sicut nonnisi du_ sint ge-
21. Cui vero
multitudo, quse pie per gratiam Chrisii liberata, nerationes] mercaris vocari. Forsan autcm, ut et
regna debuerat intrare coclorum,impie derelictacu- hoc adilum l. addatur],super co consultusrespon-
mulavit infernum?(227) Nam, ut ad ipsum, de quo dere tibi propheta potuerat Eliseus iVon.inqi :

superius satis prolixus est sermo habitus,modicum /' " i

eum coepisti, gladio, autarcu

quid a proposito digressi redeamus, quorumdam luo, ul : : IV lieg. vi, 22). Quid autemin illo
(prob dolor!)relatu cognovimus,quod codem quo[sub- cio quod
11 justc quidem sccundum te, tu i 1

auditnr episcopus] absens fuit paschali tempore, c autem

Deo penitus exsecrabili,sa:culoque i '.

cum baptisterium non fuisset (chrisma defieientc Christia Lus injusto ordine.quantum ad ofii-
i

qui dareU in eadem ecclesia celebratum; tanta cla- cium [subaudilur episcopale], intuiisti, Deus indul-
des in civitatecontigitinfantium,ethoc solummodo scrit; sicut laironi in cruce Luc. x x 1 1
1 , 43), ct qui-
non baptizatorum.quantam nullusmeminit unquam Lusdam legimus contigisse,qui pro criminibus
aliis

priorum: 1 .3 ita ut passim per domos a matribus dati suppliciis, Christi gratiam in lpsis meruerunt

non quidem sponte suffocati, unum totius civitatis tormentis:nunquidnam putas et Deum tanlum,sui
regni dispendium relinquere impunitum? Xam si
lacere possent (si tamen timor [Vulg. timore, tnale]
quid iste deliquit,tu injuriis _2_cmendasti?Quod
Dei eodem ullus esset in loco) lamentum, pro vin- |}
tu agis cuji s judicis committis?Nempe Deus, ut in
dicta divinae animadversionis lugentibus aliis, aliis
Job habelur,;»'/ inultum abire palitur Job. xxiv,12).
tam temporalem, quam feternam et natoruraetge-
Ipse quoque,etiamsi tu errarc vclis, et quasi dissi-
nitricum mortem plangentibus. Quid igitur super
mulando abscondi, ut dicit Aposlolus, nonirridetur
hoc (dicamus), judex ille dicturus est, cum vencrit
[Gul. vi, 7). Xunquam vero scelus scelere vindican-
ternbilis, qui primum venit qu_rere et salvum
dum testatur Sapientis proverbium. Perturpe est
iacere quod perierat L„c.x)x,10),n"iitis(228) nisi se
enim quod objicitur in objicicnte cognosci, et sce-
frustra, quantum ad ipsos spectat, venisse frustra
lestum asceleralo damnari. Tanlis igitur tamque
illos quaesiisse, nescio quo, ipse viderit (si tamen
terrrbilibus sententiarnm tonitruis ipsam judicii
ita catholice.metaphoricos id est metaphorice] sci-
tempcstatem, qua; in turbine veniet, prseuntibus,
licet, dici possit) [subaudi se] abscondente, invc-
non solum experrectus, sed et pertcrritus, ab affli-
niri et salvari possent. Frustra actionarios (229 ,

clione cujuslibet ecclesiastici, licet minimi, licet

qui eos undc colligeront, constiluisse; frustra
negligentis.coutine quajso vim, linguam et manus;
sanguinem suum pro eis dedisse oonquerendo cla- ne lbrte Deo per te illos, ut jam alios [subauditur
mabit.Esto episcopus dcliquerit, quilibet [iil est in- corrigit] per alios, corrigenle eruditi, stcnt et illi
fantiumlJ eorum quid deliquit? Christus in quo ali- ~ „,,_ „ l; ,•_,_.-___ „„„„ ( „ ,„ j -

,
'
,..„-,. .,
quem.ut hoc pateretur, leesit? Ecclesia quid com
C cum abis in magna constantia adversum ,te,qm cos
angustiasti (Sap.v, I), tuque cum tuis gcmens pr_
misit? Quod si peccato delinquentis exsulati impu- angustia spiritus,seroque pcenitens, incipias dicere
tandum ccnses, bene consentiamus tamen neo tu illis te judicantibus districterffi
:
sunl quos aliquando
(auctorem autem Deijudicium eva-
facli alloquor)
habuimus in derisum in similitudinem
et improperii
des, imo tanto majus duruit quod sentics, quanto {Sap. v, 3). H.ec tibi quantum ad rem brcviter,
de ejus injuria tuam visus es vindicare cum : ille cum possem infinite, volui demonstrare.Et si igna-
tesuo excmplo (utpote 2: 10 qui propter multa si- rushorum in hoc nefandissimum et singularis contra
milia, si tamen posset aliquid huic iuvcniri simile, Deum rebellionis facinus incurreres incautius; pce-
quod diatim committis,te adhuc patienter etiam in nasergoprotuiperditioncluerem.quandoquidemalia
isto ut resipiscas spectat [f. exspeclat] monet, non [supple criminamiuorisvaldeponruli pandens.dum
solum ut in illum causam non referrcs, sed ut nec istud tacendo recusarem interdicere, viderer
malum pro malo [MaUh. v,
fratri 44 ,
quin magis sisse.
bonum pro malo repcnderes, ut Blius tanti Patris 22. Sed ut ad aliquem horum, quos nunc B
esse merereris ;quod quia refutasti.vide eujusfilius divisiinus (231 , tetrarchiam satis strenus novi gu-

usum pr_dictum fuit Relinquet homo patrem suum

: rj defunctis loquens, scripsit : Tam innumeros, heu
ci mairem, et adhjerebit uxori s__, ei eruni duo in loh r '
///, s mortx iransinittens xU rnse.
carne una [Gen. n, v. 24), quem quidem textum S. Junge adj ictivum mitis cum pi e :i d inti
Paulus repetcns subjicit: Sacranwntum hoc magnum ,sic : Quld igitur super bo
est, etc. ille dicturiis erii terribilis, qui primum
Hanc eamdem Augustinianam _e
(227) utiam, mitis vei , .
.

m facere quod pei

qua puerorum aniinse Bine baplismate decedentes quid, inquam, dicturus eit
ad infernum descendere traduntur, hoc eodem spectat fru illos qua nss ise, frustra
ciiln lenebal S. Odo abbas Cluniacensis, qui pro I
dicuntur, qui res alienas agunt.
'
:

eujusdam pueri a Normannis capl anima gravissime i

; " ' lonstrue ter multa mula : /

laborabat, timens ne aliquo cas-u sine (oi

pueretanima eius gehennx traderelur; uti narrai , i

!
r, ii! resipiscas, exsj _ tat ei
Joannes ejus discipulus in ipsius \ ita,lib.n,num 6, isto, quod diatim •
om m iis. Mox illam hal
in
Vide Acta sanctorum ordinis Bened tom. VLl vulgati.ubi ci llum, id est c]
170. In eamdem
sententiara iterum llathorius libro 25iJLocus corruptus, el obsourus. Si in
sequentinum.28dcii8dcm inlhntibus sinobaptismo Borcx crror non lateat, pro divlsimus legondum vi
 :

271 IIATHEHH KPISC. VERON. OPP. PARS I. 272

bcrnare, h.-rc cuncta referam otiose me ista prali- ; A cxcusationis sibiobtendere valeant velum,nisi quod
basse pufo, in quantum te Christianissimum fore videntjir omnino seipsos negligere, dum sibi non
conspicio, nec tyrannide imperinm.necpotestatem prospiciunt : dumque te forsitan proditum iri,

insania commutavisse. Tantos etiam tales et tam quandoquidem sinunt, cupiunt, semetipsos interti-

maximi numeri sciam [/. scio] adhuc in Ecclesia ciunt ?Nempe audeo incunctanter dicere, nec in eo
dectores haberi, ut, si, quod absit, im- mihi videor errare, quia nullus consilium,consen-
pellereris (232)hujusmodi, ab his satis valerescoer- suin, vcl adjutoriumin hujusmodi labendi crimine
ceri. Vae enim Deo posthabito, tan-
ipsis, si aut te, tibi valct, vult, aut audet tribuero, nisi qui Deum
tnm timeant, cum ejusdem qua illi conditionis, aut non novit, aut negavit, aut vitae, regni, atque
ejusdemsis pulveris, nihilquenisi permissuspossis ;
honoris tui, prasentis scilicet et futuri, proditor
potestatis autem auctoritate ab eis diu multum su- esse velit, veletiamsi nescius sit, aut [aut hicabun-
pereris aut in tantum odio habent, cumsis eorum
: dat] sacramentum, quod tibi fecit, aut non intelligit
tu ovis, filius. defensor, advocatus, atquepatronus, aut non rccolit, dum illud tam perverse negligit
et forsitan(quod adhuc licet cx malo est [233] am- Intelligite hxc, qui obliviscimini Dcum, nequando

plius atque onerosius aliquo e>s sacramenti (224) rapiat, ct non sit qui cripiat (Psal. xlix, 22).
genere confoederatus: cum veracissima illa sit Cle- t> 23. Tu vero, bone rex, Christianissime princeps,
mentis papae sententia, quia Unicvm negligere non dum te abistis similibus prudentissime eaveris re-
ininus 1?5 est quam odissc. Et verissime Qui : spectu illius, a quo quotidie prosperis ad votasuc-
cnim, ut ait sapientium quidam, succurrerc pcrituro cessibusattolleris.debellaposthaechostes, conserva
polcst, dum non succurrit, occidit V « etiam adhuc cis . cives. Accipe, si accipis, ab extraneis ; da tuis ; et

imminet deterius, si cum sint canes adhoc Domini ut minaris[/(Z cst etquorum uteris saepius
emines],
Isai. Lvi,10),utcaslalratualuporum
praepositiovibus obsequiis, perpende. Etiam nomen ("237) in Grasco
defendant semper incursibus adeo obmutuerint.ut officiale [f.
officium] tuum, et inter Graecam Lati-
non solum easdem defendere [supple negligant, vel namque illud interpretando 126 Formam agnosce,
aliquid simile], sed etiamunum (235)quemlibet suo- te populum portare debere; non premere. Esto su-

rum, licet debilem et inutilem, omnigenoque aegri- perbis erectus, humilibus vero submissus, mitis
tudinum generecont'ectum,nulli etiamusui penitus cunctis, affabilis universis, discretus, munilicus,
aptum, tamen eorum consortem, canem quoque et moderatus, potentiam propter utilitatem cogitans,
pastorem vocalum, permittant ore pessimi etinau- proptertimoremdissimulans.Audisapientiamdicen-
diti generis silentio infelicissimeperquemdamejus- tem: Misericordia et veritas custodiunt regcm. Itcm-
dem ordinis obturato, coram suis a quolibet stran- que Tollc impiclatcm de corde regis, et roborabitur :

gulari cumveracissimesit dictum in causam ejus- C clementia thronus ejus [Proy. xx, 23J. Cui illud quo-
;

dem negotii (236 Mortcm languenti, qui cum potuit qucvuIgarevideturconcinere,quia non debet habere
:

non abstulit, infli.vil. Nam si tanta hodieque, ut potestatem,quinonhabetpatientiam. Dilige itaque,

jam [/'., fuit]. fervesceret rabies, nonne debuerant juxta cujusdamsapientis dictum jnre,bonos,et mi-
hac occasione pro fratre, imo pro Christo, suas serescere malis. Res enim, secundum alterius pro-
sponte gladio submittere cervices? Nunc vero cum verbium, optima est, non sceleratos exstirpare,sed

tam clcmentissimac quivis nostrum sit lcnitatis, scelera. Eleemosynas nonsolum assidue, utalii,sed
tam obedientissimae Deo voluntatis, tamque affabi- continuatimfacito. Diceremetiam tibi, sed timeo ne
lissimae hominibus benignttalis, utquihuslibetpre- succenseas sed tamen faciasnecne.nonaudeoreti-
;

cantum prccibus liberalis, firmum prabere non cere. Vereorenim, quodin Evangelioaudivi pridie :

moretur assensum, magisque ignorantia quam ma- Qui me erubucrit ctmeos scrmones, et hunc filius ho-
litia in quempiam proruat lapsum quod, rogo, : minis erubescet, cum vcncrit in gloria suaet Patriset

detur dimisimus, et supplenda particula et, vel ubi (223 Reges cum eligebantur. sacramentum prae-
sic quos niiuc Dorcre i/isnisimus, et vel ubi telrar-
;
stabant, quo inter alia pollicebantur se servaturos
chiam snlis slrenue novi gubernare. Hic quidemlta- Vide actum Guidonis regisapud
Ecclesia; bona, etc.
therius, ut Ilugonem regem demulceat, ea quae r> Muratorium tom, II, Rerum Italic. part. i.
haclenus ob illatas sibi caiamitates in ipsum regem (235J Se ipsum carcere afflictum indicat, proquo
disseruerat, oratorio quodam artilicio non in eum- nemo episcoporum intercedebat.
dem regem refcrenda innuit, sed in aliquemeorum, (236iAliquempi\Tpotentem episcopum innuit.qui
quos nunc, innuit, Borece, id est Septentnoni, dimi- silentium aliis episcopis, ne proRatheriointercede-
simus, et tetrarchiam salis strenue novi gubernare. rent, imponebat.Construevero:!// non solum negli-
(232) Malc in vulg. impelleris. Porro supplendum gant defendere easdem, sedetiam ore infelicissimo ob-
tyrannide et insania, ita ut sensus sit tot ac tauti : turato per quemdam ejusdem ordinis (id est episco-
adhuc sunt in Ecclesia doctorcs, ut si tyrannide ac pum) generis pessimi et inauditi pcnnitiant
silentio
insaniahujusmodiimpellereris, quod absit, abhissatis inium quemlibet sui>rum stramjulari a quolibet coram
. . ,

valeres coerceri. suis : cusn veracissime, etc.

(233) Cum de juramento loquatur, respicil illa (237) Rex, Gnece pia<nXeu« quasi 6i-:; taou, basis,
apud Matth. c. v, ubi postquam Christus dixit non scu plunta populi, qui scilicet tanquam basis seu
jurandum omnino, arldidit vers 37 Sitautcmsermo : planta populum portatetsustinet.Hanc eamdemin-
vester, est est, non non, Quod aulem his abvndantius terpretationem exGrasco videris apud S, Gregorium
cst, a mulo est. lib. ix in Job cap. xvi, n. 25.
273 PILELOQUlORUM LIBRI SEX. — LIB. IV. i>74

sanctorum angelorum (Luc. rx, 26^. Quidest, inquis, A sed praterita deleas, praterita vel futura caveas.
quod dieere cupis? Yide,aio,unde faeias eleemosy- Futura autem dico, non quae velim ut veniant, sed
nas, quibus,curqualiter. Unde:hocest, ne alii tu- quae evenire nisi caveantur poterunt. Quod alterius
leris : Qui enim ojfcrt sacrificium ex substanlia pau- quam mea, qu« nulla est praeter officium, auctori-
peris, sic est quasi qui victimat filium in conspectu tate tibi suggerere malo siquidem etiamsi illud ;

patris sui [Eccti. xxxiv, 24). Nam etsi de mammona digne depromere valerem non a te libenti animo ;

iniquitatis juberis amicos facere (Luc. xvi, 9) ; non percipscirem. Difflcileenim,docente Gregorio, esse
hoc ideo, ut alii auferas inique, quod alii tribuas scio.ut quamvis recta praedicans, qui non amatur,
benigne sed ut noveris divitias, undecunque fiant
; libenteraudiatur. Adsit ergo hic augusta recorda-
[f.
de iniquitate procedere. Omnis
sint] collectae, tionis ille Aurelius.aures tui cordisdecachordissuis
enim, ut Hieronymus, dives, aut iniquus, aut
ait mulcens modulatibus (Aug. serm. ix,c: 11) : « Exer-
iniqui est haares. Iniquum est enim, ut quod Deus cete, inquit, vos in miserieordia, in eleemosynis,in
omnibus contulit generaliter, quidam congregent jejuniis,in orationibusbis enim purganturquoti-
:

singulariter.Aut iniquus ergo si congregat, aut ini- diana peccata, quae non possunt nisi subrepere in
qui haeres,si congregatori succedit. Lucrum autem animam propter fragilitatem humanam. Nolite illa
ine damno non posse et vetus prover- R contemnere,quia minorasuntjsed timete quiaplura
alterius fieri
bium et quotidianum approbat experimentum. Et sunt. Attendite, fratresmei, minuta sunt, nonsunt
ideo mammona iniquitatis divitiae appellantur,quia magna.Non est bestia quasileo.ut unomorsuguttur
qui eas colliguntsuadente spiritu philargyriae, quae frangat, sed et plerumque et bestise minutae multae
Punice (238) illo vocatur nomine, injuste omnium necant.Siprojiciaturquisqueinloco pulicibuspleno,
generalia sibi faciunt specialia;sicut econtradedis- nunquid non moritur ibi?Nonsuntquidem majores,
pergente et dante pauperibus dicitur, quia juslilia sedinfirma est natura humana, quie etiam a minu-
ejus manet in sxculum sxculi [Psal. cx, 3). Quibus tissimis bestiis interimi potest. Sic et modica pec-
facias? id est, primum tuis, inde universis. Quid cata attenditis quia modica sunt, sed cavete quia
:

enim affert [/.,refert],quod tuum bubulcum nudum plura sunt.Quam minutissirna sunt grana aren.T:si
dimittis, alterum vestis? Curfacias? id est,primum arena amplius in navi mittatur,mergit illam ut pe-
pro debito;dispensator enim eseorumquae tibi con- reat, Quam minutae sunt guttaa pluviae; nonne flu-
tulit, imo commisit Deus; et ideo multa commisit, mina implent, et domos dejiciunt?Ergo ista nolite
ut plurimum eroges;deinde pro statu et pace regni contemnere. Sed dicturi estis Ecquis potest esse :

tui : hinc demum 127 pro prasteritis etquotidianis sine istis?Ne hoc dixeritis (239), quia vere nemo
et tuis et tuorum facinoribus;quia multatui aurla potest.Deus misericorsvidens nostramfragilitatem,
obtentu contra rem aguntur C posuit 128 econtra remedia. Quae sunt remedia?
cia, tui auctoritate, tui
a tuis.qua; tu etiam nescis.Periculosa enim est, ut eleemosynarum, jejuniorum, orationum. Ipsa sunt
ait quidam, domus sarcina, et ipsi Domino vehe- tria ut autem verum dicas in oratione, perfectae
;

menter onerosa,si moribus vitiosa sit familia.Unde implendre sunt eleemosyns.Quas sunt perfectoe elee.
ille rex potentissimus,fortissimus,,justissimus,tem- mosynas ? ut ex quo tibi abundat.desei qui uon ha-
perantissimus.prudentissimus,sanctissimus, quem bet, et quod.vel cum te laedit aliquis, ignoscas illi.

tu quoquc debes irnitari, clamabat: Delicta quis in- Sed ne putetis, fratres, quia facienda sint quotidie
telligitf Ab occultis mcis munda me,
Dotnine, et ab adulteria, et eleemosynis quotidianis mundanda.Ad
alienis parce servo tuo. Simci non fuerint dominati, eascelera majora non sufliciunt quotidiana 1 clee-
tttnc immaculatus ero,et eniundabor a delicto maxitno mosyna3,ut ea mundent.Aliud est ubi mutes vitam,
(l'sul. xviu, 13, 14.) Ecce quanlum istud metuebat aliud ubi tolcres vitam. llla mutanda sunt, ut si
delictum, quod vocabat mu.vimum.1Jt enim antenos moechus eras.jam non sis : si fornicator eras, noli
estdictum,quidquidateprocedit,inte recurrit; quid- fornicari ; si homicida, noli esse homicida ; si ibas
quid ctiam a discipulis delinquitur, ad magistrum ad mathematicum,vel ad caeteras pestes saerilegas,
respicit.Postremo, ne securitate elcemosynarum jam desine. Arbitraberis lucc, nisi fleri desinant,
futuraetquotidianacriminosaeliam velisadmitfcre, n quotidianis posse elcemosynis mundari? llla dico

Augustino sumpsit,qui scrm. H3,c

(238) bl f\ .',
J39) Apud Augustinuni Sehoc diceres quia vere:

ait : mammona? Verbum esi et/im, quod

Quitl cst nemo potest Deus misericors, etc. Ratnerius in Cum
Latinum non cst. Hebrseum verbum est cognatum earcere libris expers,testimonia olim lecta memori-
linguse Pimicae... Quod Punici dicuni mammon, La- tertranscriberet,nonnullahic,sicutquandoquealibi,
tinc lucrum vocatur. Quoil Hebrxi dicunt mammona, memoriaB lapsu aliter exposuit. Ita plurali numero
tatine divitue vncanlnr. Et similitcr lib. n De scrm. qua;dam effert,qua3 apud Augustinum singuiai
Domini in inonle c. li :Mammon apud Hebrxos di- runtur et in sequentibus
; llla mulanda sunt, ni si
:

vitise uppellan dicuntur.Congruit et Punicum nomen : mitrlius eras,jam non sis ita apud Augustinum:///a
:

iinm lucrum Punice mammon dicilurMmc autem hic mutanda est.-si mcechus eras, nolt esse moechus i et
Ratherii locus, qui in vulgatis elferebatur, qui /'«- alia similiter,qu8e brevitati consulentes omittimus.
nu-c illo vocatur nomine, ac si 3piritus philargyriae [deo autcm haec adnotamus, ul peculiaris Ratherii
Punice diccrctur mmnmon, corrigendus luil qu '... memoria, ''11111 longiora testimonia protulit, et in
vocatur ;ad eas enim divitias, scu ad lucrum Puni- tam levioribus,ac rarioribus locis b textu
i

cuin nomcn rcfertur. descivit, vel hinc maxime demonstretur.

275 RATHERII EPISC. VEROX. OPP. PAMS I. 276

quoiidiana peceata, quce aut per linguam facile A deret ehai-itas. Cum talibus quoque res agebatur,
Committuntur.ut est verbum durum.aut cum labi- qui ne irascerentur nil omnino metuebatur dum ;

tur quis in risum immoderatum, aut in hujusmodi illi sibi in talibusconsuliomnimodisgratularenlur,

nugas quotidianas.In ipsis etiam concessis peccata sicut clementissimae recordationis imperator sub
sunt. Cum ipsa uxoro si exceditur concumbendi hisdem temporibus egitTheodosius.... {Eist.tr ipart.
modus proereandis liberis debitus,peceatum est.Ad 1. ix. c. 30) nt implcatur quod per prophelam

hoc enim ducitur uxor, quod et tabulae indiennl, dictum cst Disperdet Dominus caput cl caudam in-
:

ubi scribitur, liberorum proereandorum causa. curvantem et refrenantem in die una llsai. i\, 141.
Quando tu uti uxore amplius quam necessitas pro- Nemoinvenitur,sicutnecin docentibusmendacium,
creandorum liberorum cogit,volueris,jam peccatum ita nee in conventu longaevorum.qui tuum tibi au-

est ; et ipsa talia peccata quotidianae eleemosynrc deal monslrare, saltem aliquo utNatham David in-

mundantln ipsis etiam alimentis,qu:e utique eon- genio, periculuiu(// Reg. xn, 15 ;cum non sis,quod
cessa sunt.si forte excedismodum, et amplius acci- Deus omino avcrtat, filius Belial, ut nemo tibi

pis quam necesse est, peccas. Quotidiana suut ista possit loqui, neque in eorum,Deo gratias, te sciam
quae dico tamen peccata sunt, et non sunt levia
: ; currere velle numero, de quibus dicitur quasi de
quia(240) vero qnotidiana sunt ct plurima.timenda „ uno : Considcra opcra Dci, quia nemo possit cor-

est ruina multitudinis. Talia peccata diciinus, rigere quem illeJLespexerit (Eccle. vn, 14). Ideeoque

fratres, quotidianis mundari eleemosynis. » Item timendum est,ne adeugeperpetuum comparandum

post aliquanta. Quanta donatis histrionibus,quanta in illoexamine, nullius pene istius aavi alloquatur
donatis venatoribus, quanta donatis turpibus aciio Domino (243) dicens Loquchnr de testimoniis :

personis, qui vos occidunt ? Per ipsas enim exhi- tuis in conspecturegum,etnonconfundebar (Ps.cxvui,
bitiones voluptatum interflciunt animas vestras ; 46) ; manifestato illorum peccato aquorum teDeus ;

et insanitis quis plus donet. Si insaniretis quis separet eonsortio.qui dixerunt Domino Deo :I\ecede

plus servet, non essetis ferendi. Quis plus scrvet a nobis [Gen. xxvi, 16), dum praedicatoribus scilicet
insanire, avaritiae cst quis plus donet insanire,
;
non ohaudierunt ejus appropriare cupientis, et

proTusionis est. Nec avarum te Deus, ncc profu- inambulare, et habitare, ct cobabitari,ut esset illo-

sum te vult. Collocare te vult quae habes.non pro- runi et ipsi ejus populus desiderantis
ipse Deus,
jicere.Certatisquis vincatin pejus,nondatis operam quibus duobus, ut evadas alterum, ul nan-
(245). E

quis sit melior :atque utinam (241) non daretis res ciscaris (aliumj,perexpediamus quod de eleemosyna

vestras,et diceretis : Christiani snmus. Ad favorem ca"rmus,ut ita demum de c;eteris ad id pertinenti-
populi projicitis res vestras,contrajussa tenelis res bus te copiosissime instruamus.
vcstras.EcccnonjubetChristus:rosat('.hnstus.a<29 C 25. Vide qualiter facias,hoc est humiliter,nonsu-

egcl Christus. Esurivi, dicit Christus, et non dedis- perbe,netibi conlingatcum Pharisaus audirc:.lmfn
tismihi manducare [Matth. xw. 42). E;*ere voluit dico vobis,recepistismercedem veslram (Matth. vi, 2..
propter te, ut haberes ubi seminares terrcna quae Quid enim debet quis superbire de eleemosyna,cum
dedit.et meteres vitam aeternam. » Videtis, fratres etiamsi fiori posset, (Jacobo Joanneque non posse
mei,Christi misericordiam. Deo gratias.quia peri- fieri tcstantibus, quorum unus ln multis enim,ait, :

cula mortifera viventes audistis. Nemo vos fallat, offendimus omnes; allcr. . . .
(246) [Joc. m, 2] ta-

odit ista Deus,vindicat ista Dcus. mrn non sua est, quam largitur 130 pecunia.Ideo
24. Eia, optime princeps, quis tibi hodie ista enim vocatur et non misericordia,quiaejus
justitia

dicere auderet? Nempe, si ego dixisscm, aut dcge- est qu;edatur pccunia.qui pra?cipit ut agatur elec-
nerem bacularem (242) appellares, aut insanire
vel mosyna quam si fideliter erogas,pro justitia coro-
:

me diccrcsipsos etiam bron.ios (243) ncquirem

: naris si avare retines, pro justitia damnari* si
;
:

ferre tuos;eorum in me convicia nulla capeietmen- arroganter tribuis,de fraude judicaris Fraus enim
sura.Verumhujuscemodi fuit antiquorum constan- est rem commissam non ad commiltentis, sed ad
tissima sevoritas.quos mira comitabatur sanctitas; proprium libitum,ad proprium redigere,vel disper-
dum purissima affiaret veritas.ferventissimaaccen- p gere favorem. Quod si [subaudi eleemosyna" pro

C240) Apud eumdem Augustinum additur quia Male vulg. Domini. Construe Nullius
v
: (244 . in :

pZura.Forte non Ratherius, sed amanuensis Ralhe- aclio id est nullus) pene istius xvi alloquatur Domi-
rii ob repetitionom particulae quiah&c vorba trans- iio, dicens, ctc.

currit.Similiter post vocem multitudinis in Augus- (245) Construe Dumscilicetnon obaudienmtprx-

:

tiiin additur, ct si non magnitudinis. dicatoribus ejus Dei cupientis appropriare eos sibi,
(241)Apud Augustinum Atque utinam non dare-
: ,-/ inambulare, et habitare, et cohabitari, ut ipse esset

tis,quis sit pejor.Et diciiis Chrisliani sumus.

: Deus ttlorum, ci ipsi essent) populus ejus desideran-
(242) Bacutures dicti apparitores, uti patebit ex lis, qui nimirum id desiderat.

notis in Qualitatis conjecturam. (46 Hic Joannis textus desideratur ; et forte est
243) Bromius, Ppo|i!b? Bacchi cognomen a Gra?co is ex Ep st. I, '. 7: Qui jmlitiam, justus est : vo-
i

fipvxio [remo, hoc loco homines indicat, quorum cem emm

jusiilia mox de eleemosyna interpreta-
convicia Ratherius metuebat. tdem inferius, lib. v, tur. Post pauca autem construc sic Quia pccu- :

n.O, bromios philosophis opponit : Qui bromios, nia. qu;r datur, ejus est qui prxcipit ut agaiur elee-
quam philosophos charius amplecluntur. mosuna.
 277 PFLELOQUIOHUM LIBRI SEX. — LIB. IV. 278
peccatis agitur, [supple et] esinde superbitur ; tale A enim superhis resislit : cum econtra humihbus dct
est.ac si quis a?grotus substantiamsuam in medicos grnliam tJac. IV 6 .

effundat.atque in phrenesim actus quod aegrotando autem prreter hos quintus eleemosyna?
27. Est
ad hanc devenerit neeessitatem, gaudeat, quod modus.cui sextus praestantior multum caeteris.fra-
necessitas, imo insania est, deputet : rum melius terni sitremissio
excessus.quemsequitur septimus,
illi esset. ut sanus suas divitias possideret, quam cumexhortationepiaalimoniam ignoranti verbipor-
infirmus perderet. rigimus; quem videlicet quintumtactisbreviterse-
27. me ideo autumes dicere, quod velim
Ncc hoc quentibus.non ex meis proferre.sed ex illius.quem
in aliquo nomine opera levigare,quasiastruensme- superius introduxi, malo dictis, ne scilicet me mei
riti nullius esse pro peccatis eleemosynam faccre. causa (248) finxisse dicere velis. Ait autem idem
Non hoc astruo;quin potius pro posseconlra venio. hoc sensu, iisdemque verbis « Omnibus quidem :

Quod enim majus peceatori meritum, quara beati- miserieordia inopibus jure debetur;sedmajor quae-
tudo.quae paratur indulgentia poceatorum? Dcati dam, cum ex divitibus atque nobilibus in ultimum
enim, quorum remissae sunt iniquitates, et gvorum statumatqueegestatis necessitatem aliquosaerumna
tecta sunt peccala (Ps. xxxi, 1). Non perdit itaque dejicit,miserationis pulsat affectus.» Habes parva,
substantiam, qui pro peccatis agit eleemosynam ; t> sed prudenti sufficienter dicta, eleemosynce facien
cum, ut juste videri potest, ideo eam [refert ad da;documenta. Transeamus ad castera.
sulistantiam] susceperit,si tamen non malo aliquo, 28.Sed urget animum sententia ab infante qui-
sed eam acquisivit laliore vel ingenio;at vero fece- dem mihi pcrcepta.sed fut putoj non primituspue-
rit [suhaudi eleemosynam] ; nec tamen et in hoc riliter inventa, cum pra>ter id quod est sapientis-
ill.usdeest misericordia,quiqua?rit,et salvum lacere sima. sit ctiam veracissima. Nam interrogatus, me
quod perierat venit (Luc. xix, 10). Adestenim regula audicnte, quidam puerulus a quodam joculariter,
talinm magnus ille gratia, licet pusillus stalura, Cujus homo esset rex, continuo nil etiam hcesitans
ZachiEus inquam, clamans, sed inspiratus:
; adest, respondit:C»/7(>; opera facit. Quod cum pro tempore
Ecce, inquit, Domine, dimidium bonorum meorum do nonparvum stuporumingcssissotmihi.cognoviquo-
pauperihas;ct si quid aliquem defraudavi, reddo qtia- dam referente, id proverbiumin concionibus cele-
druplum Luc. xix,8). Sed quis novit (247), inquis, brari,conversusque ad Deum optavi,ut et id ita, ut
utrum boc facto placuerit? Subjecit evangelista mihi, audirc contingeret tibi ;
quatenus illud cum
diccns : Ait autem Jesus ad eum : Quia hodie saltis Dominica voce conferens dicente : Nemo potest duo-
domui huir facta est, co quod et ipse filius sit Abrahse bus dominis servire [Matth. vi. 34); reminiscens
(//" .7. .'.n, imilalione utique, non gencre. Sicut enim ctiam dictum esse : Qui facii peecatum, servus est
Abraham Dei pracepto reliquit Chaldaeam (Gen., C peccati (Joan. vm, 34), et quia a quo quis stiperatur,
xu), ita iste Dei dilectus abdicavit avaritiam. Non cjus et servus est (II Petr. n, 19) ;
pessimum non
inquam, substantiam, qui pro peccatis facit
perilit, modo Dominum fugeres;sed nobilitatem tuammo-
eleemosynam; imo ex ipsa acquirit veniam,per Di ribus vindicans, erecta cervice illi resistercs, eique
gratiam exstinguitsibigehennam.et prseparatvitam subdi dedignatus,optimi Domini totus esseconten-
aeternam.Perdit autem substantiam,quidatpropter deres.nec alterius homo, quarn subaudi illius qui
vanam gloriam imo acquirit sibi pcenam, et Dei
: te ut homo cssos.imn ut caeteris hominibus praecel-
iram pcenam propter fraudem iram, propter su-
; ; leres fecit, esse, ejus opera faciendo certares. Sci-
pcrbiam.Fraudem quam'?Illam,quam jam diximus, musenimpraecaeteris tibisollicitius fore cavendum,
rem comm^ndatam usurpando ut propriam, et ad ne(249 quandorex Babylonisinterfectisfiliis, quod
sua? elationisdispcrgendolibidinem.cuni utiquehoc timemus, tuis, id r.-t dissipalis, si quos Deo
faeto nil aliud, ul omnem computom summam,sit rasti.bonarum cogitationum opcrumque fetibus, vel
exindc capturus, quam ventum inanem, hoc est, certecommissis 1S2 tua culpa aul exemplo per-
adulantium favoremjlSl et forte nec ipsum inve- dilis in Reblatha.quse interpretatur mullu h.r.

nit, quem toto annisu quaesivit. Iram autem Dei et a Domino lata el spatiosa saeculi hujus vocatur
quam provocat invenit, eumque sibi inimicum ac- J) ad perditionem duccns, via [Matth. vn, 13 ; dum
quirit, quem illo operesibi reconciliare debuit. Dcus contra illum [subaudi regem Babylonis] brachium

(247) In vulg. perperam novum. tjuos generasli, vel certe commissis id esl iis, qui
248) Mei eausa, inquit; quia sequentia m tilii commissi sunt,unde post paucai tnmis-
ilh, in ffuo Ratheriua angebatur, statui congruunt. odem sensu
aucipit) tua culpa,aut exemploper-
(249 Ni-i miiiilu- credatur hic textus, pro ne ditis iu Reblalha, qux interpretatur viu lixc mulla
quando rcx corrigendum erit, ne quando a rege. Hic ducen.t in perditionem, quse et a Don lur via
autem invclutus ei ob syntaxim perdifficilis locus. saec.uli hujus lataet spatiosa; cavendum, inquam,
in quo allegoriae insistitur regis Sedocias, cujus lilii qjiando.dum non erigis brachium <\ailra i7/«m(regem
a rcgc Bobylonis necati. ipse autem oculi i
Babyloni8) pro nalis interfectis,poenitens scilicet pro
captivus ductus fuil hic, inquam, locus sic con-
; exeessis, moribus commulatis in melius, armis justi-
struendum est Cavendum tibi.ne quando interfeclis
: i r orreptis : cavendum, ne orl
.

a rege Babylonis filiis tuis, q.uod timi mtis, id esi dis- tationis, et ipsis eliam lum\
sipalis bonorum cotjitutiunum opcrumqm fetibus, si ,u carcerem, ul stcuti Samson, etc.
279 lUTUEIIII EPISC. VERON. OPP. PAUS I. 280
pro natis interfectis;pcenitens scilicet pro excessis, A ut intelligant se amentia agi, non corde regi, dum
moribus in melius commutatis, armisjustitiae cor- suam voleutes statuere,voluntatiDei nil nisijustum
reptis, non erigis, processu impiae dominalionis, etbonum amantis dcdignantur se subdere [Rom.x,
ipsis etiam luminibus orbatus, in carcerem ab eo 3), nec cor ad id Deum vertere, sed adversarium
trudaris, ut sicuti Samson (240! ille quidem fortis- amentiam implere (252). Secundo hoc ideo dici
simus.femincis illeeebris enervatus, ad molam de- agnoscas, no quis tuam plus justotimeat iram,aut
puteris IJudic. xvi, I9-21J, cujus in gyro impii ambiat graii&m: Bonum est enim sperare in Domiuo,
ambulant (Ps. xi, 9), terrenae ct inexplebilis solli- quam sperare in prineipibus (Psal. cxvn, 9) ; cmn
citudinis,hoc esl,visu rationis,quo tetibique com- ctiam maledicCus ab alio dicatur propheta, qui spcm
missos debueras prasvidere, adempto.carcerem im- suam ponil in hominc (Jer. xvn. 5). Itemque per

providus subeas ffiterna? perditionis. Solet enim alium : Ego Dominus formans lucem et creans
miserrima; anima? id s»pe contingere, ut dum vir- lenebras, fdciens pacem et creans malum (ha. xlv,
tutibus paulatim quotidie deficicntibus, humeros 7). Dicendo enim : Cor regis in manu Dci,

mcntis ad reparandum in pristinum aut certc me- quoounque voluerit vertet illud (Prov . xxi , I},

liorem non exierit statum; crescente miseria ad vult omnes moncre, te nil posse perlicere iratum,
hoc deveniat, ut regnanle peccato in mortali ejus R nisiquod ipse permiserit;nec concedere placatu
corpore (Rom. ad obediendum cjus sub
vi, 12 , ita nisiquod ipse voluerit. Quocirca se solumtimeri,
datur concupiscentiis, ut lumine ipso earens ra- se solum amari,sibi omnino nil cupit conferri, ne-
tionis, nec acta recolat, nec agenda videat. Quod dum pra?ferri quod una sententiola breviter pul-
:

ne tibi contingat, illis [id cst concupiscentiis] for- cherrime est ab apostolo comprehensum Dcum :

tissime repugnando a corde tuo expelle daemonem timete, regem honorificatc (II Petr. n, 17). Ac si di-

(250,) jugum Christi suave ct onus ejus leveassu-

: catur Dominum timete, ministrum honorate. Sed
:

mens, subjectos provido regimine sub te illi mili- cur mutando verbum levigo dictum ? Deunt timete,
tare non tantum pra?ceptis quam exemplis facito, regem honorificale dixit nec perfunclorie quidem,
:

ut sine fme regnare merearis eum ipsis. El ne, ro- ut autumo honoratus (253) enim aliorum rcdderis
;

go, floccipendaSjtametsi a puero prolatum tam sa- obsequiis.qui ex te ejusdem es conditionis.Utenim

lubre, licet permodicum, superius documentum, potens essc possis, non in te, sed in scrvientium
quandoquidem, ut hodierna monet solomnitas manibus situm veracissime noveris unde et quos :

(251 ,ipsi Deo testimonium placuisse noverisetiam terres, ipse plus metuis. Metiri autem sese quem-
non loquentium. quam dicit, ut [/. quisnuam debet, ut] Avienus di-
29. Neque etiam.ut jam itcr carpamus arreptum cit, propriisque juvari laudibus, nec alterius bona

tibi omnia licere putes exsequi, quae volnntas sug- C ferrc, id csl computare sibi. Vide ergo ut et tuis

gerit cordi. Cum audi, quia cor rcgis in manu Dei honoretur ille servitiis, cujus honoraris praeceptis;
(Prov. xxi, 1), scias tribus ut investigarc quivimus alienisque utens bonis, ingratus largitori ne exsti-
modis hoc posse intelligi, quorum prior tibi, aller teris,Nam cum alibi dixisset Subditi cslotc omni :

subjecit, sequensgeneralitercongruit omnibus, qui humanrc crcatttrsr (Ibid., 13);statim intulit propter :

et firmius tenendus sollicilius est servandus. Nam Deum hoc est, honorate creatum propter Creato-
:

ut de primo dicamus tecum.sciascortuum inmanu rem; subdimini facto, non facti, sed facloris amore ;

esse Dei et tunc noveris eum illud dirigere, cum

; sicc regi, inquit, quasi prxcellenti (Ibid.), subaudi

quod praecipit,cordc pcrcipere, opere studueris im- propter Deum : videlicet ut agnoscat, quanta reve-
plere. Cor autem, non illain, quas sub costis latens rentia ipse debet Crcatori subjici, cum tanta illi

ita appcllatur, carnis particulam, ex qua rivi pro- impcnditur a crcatura conditione consimili. Quid
dere noscuntur vcnarum, dicimus ; scd illam vim, sibi cxigit [I. exigat] jure omnium Dominus, dum
qua cogitationes fiunt ;
qure, ut ct majores sen- tanta exigere videlur communisnatura aconfamu-
serunt, ct magnus quoque dixit Pater Augusti- lis servus '!
Deum limetc, regcm honorificate. Timete
nus, "BS3 idco hoc appcllatur nomine, quia sicut flagellar.tem Dominum, honorilirale ipsum, per
motus non cessat,unde sese pulsus diffunditusque- n quod [/.quem] abeocorrigemini.Metuitepatronum,
quaque venarum in corde, ila non quiescimus ali- honorate quod sustentamini baculum. Veneramini
quid cogitando versare. Ex loto itaque isto corde, patrem.necvilipendatisquivoserudit auctorem. Pa-
hoc est ista vi aniuuc prajcipimur Deum diligere vete ad vocem genitoris, nec spernatis personam
:

cx dcnique vocantur excordes, coneordes, dis-

ista, tutoris.
cordes, vecordes, et socordes.lnde quibusdani dici- 30. Ita enim dicitur : Cor reyis in manu Dci,
lur : lieddite, prsevaricatores, ad cor {l*a. xlvi, 8), quocunque rolucril vertet illud (I'rov. xxi, 1), sicut:

(250) Male in vulg. Dominum. anno 936. Confer. not. 102 et 189 hujusce tomi.
251) Solemnitas non loquentium indicat fcstum (252) Construe : ut intelligant se amcntia atji
sanclorum Innocentium, quo h,ec scripta fuerunt. non corde regi nec Deum uertere cor ad id re-
Festuni autem indicati celebratum anno 935 ex eo spicit illa quae postea subdit: Cor regis in manuDci
liquet, quia hunc librum auctor exaravit profecto quocitnt/uc voluerit vertet illud),sedamentiam implere
postlibrumsecundumlueubratummense Septembri cor adversarium Deo.
anni ejusdem,et anle sequentcm scriptum ineunte (253) Vulg., honorariis, mendose.
 ;

281 PR/ELOQUIORUM L IRRI SEX. — LIR. IV. 282'

Omnsa qusscttnque voluit Dominus fecit in coclo ct in A rabiliter est insanire. Sapere enim, posse.velle, vi-
terra, in IS-fi mari omnibus abijssis (Psal.
et in vere, et intelligere idem est ei quod esse.
cxxxiv, 6;j et : ln manu ejus omnis finis terrx 31. Ne autem,dum aliquid moliris, injuste Deum
(Psal. xcxiv, -4).Cujus ista allegationistota estsum- dicas ad id cor tuum vertere ; scito certisime 135
ma, nisi fal!or,iste est finis: Quidquid fit, quidquid illum mali velle.eumque nullius cor ad aliquod
nil
factum est, quidquid fiet, res sit, corpus sit, actio crimen impellere, sed diabolum, sed voluntatem
sit, passio sit, aut disponente et volente, jubente, propriam; quod facete, et quo non facetius quis,
adjuvante, perficiente eo aut annuentc, concedente idem qui paulo superius.est prosecutus in epistola
vel permittente eo agitur,disponitur et perficitur ;
166, n.5, ad Hieronymum dicens : Certus sum ani-
nilque neque ab homine,neque ab angelo, neque a mam nulla Dci culpa, nulla Dei nccesitate vcl sua,
bestia ulla, aura ulla, clemento ullo, serpenti, ver- sed propria voluniate, in peccatum esse collapsam.
me, ipsa denique musca alicui potest contingere, Ipsum vero.sicut jam multipliciterdiximus, occulto
quod sine ipsius nutu.voluntate et potestate valcat suo judicio,nunquam vero injusto, etiam quod non
evenire.Quoetiam illud conficitur quod a sapienti- vult, aliquando permittere non denego, quin potius
bus jam definitum firmissimc teneturrquod tamen astruo. Quare vero praeler id quod superius exinde
(ut ait qui superius satis lepidejnon nisi pcrpurgalje _ dixi,hoc abquolies contingat,reddit Apostoluscau-
anim.re posaiint conspicere;tanta scilicet Dei provi- sam Romanos dicens :Quoniam,cum
in Epistola ad
dentia justitiaque gubernari omnia, ut nnlli, nec Deinn cognovissent, non sicut Dcum gtorifcaverunt
ipsa mors inique possit accidere, etiamsi eain ini- (Rom. i. 21) : et Propterea tradidit illos Deus in
quus forte videatur infcrre.In naturis quoque nul- reprobum sensum, ut faciant qux non convcniunt
lam esse, quae non ab illo sit in voluntatibus vero ; [al., conveniantj [Ibid., 28). In quo studiose te ad-
nuilam bonam esse,cui non prosit; nullarn malam, moneo,neintelligasquod Dcus aliqnem malo tradal.
qua bene uti non possit.Bipartito enim (ut et idem Sed tradidit dicit [supple id est], tradi permisit,
beatus et eloquentissimus doctor AUjgustinus lucu- sicut dicit Ego induravi cor Pharaonis (E.tod. iv,
:

lentissime dicit) providentiaa nutu praeesse universis 21); id est indurari permisi et David si Deus, in-
certissime creditur creaturis, naturis quidem pree- quii,concital te,id est concitari laxat [id est sinit]
stans ut sint, voluntatibus vero ut nil absque illius et de Semei : Dimitte eum ut makdieat ; Dominus
jussu vel permissu possint. Quod utrumque in Job enim pnvccpit, ut malediceret David , // Heg. xvi,
passionibus patet manifestissime,quifrustra et non 10) : praeccpit dicens pro sivit; et nos in orationc
frustra, et Dominica assertione, etsi apta pronun- dicimus quotidie ne nos inducas ih leniationcm
tiatione, flagella dicilur susecpisse.Nam illi et dia- (Matth. vi, 13), id est ne induei sinas, cajteraque
bolus omniaabstulerat,et tamen dicebat Dominus C :
his similia.Cum igitur aliquid boni facis,Deo ascri-
dedit, Dominus abstulit; Domino placuit,
sicut ita be; cum aliquid mali, tibi imputa. Ipse enim con-
factum est (Job. i, 21). Domino autem certum est sncvit (ut superior quoque se habet sensus) licet
nil nisi justutn placere.Ipse autem adversarius,qui nullo nostro merito, sed suo beneficio multa bona
contra Deum singulariter superbit.vires non tribuit non solum per nos, sed etiam de nostris
facere,
suae malignitati, sed Dominica; potcstati, cum di- multa mala de ipsius agi-
malitiis,sicut nos econtra
cit : Extendc manum tuam,et tange cuncta quaepos- mus beneficiis. Hoc itaque se habente, nullius
sidet (Ibid., 11). Ipseautem Dominus quidde niinu- aut gratia,Deo relicto, ambiri aut potestas, etiamsi
tis animantibusdieat audivimus ait enim Nonne : :
aliqua sit qnae se super regem efferat, debet fornii-
duo passeres assc veneuht, cl unus e.v illis non cadet dari. Illa vis singulariter amplectenda,illa solum-
super terram sine Palre vestro [Matth. x, 29)? Quid modo est metuenda,qu;e ad quoslibet usus volue
ergo mirum, si in manu Dei est cor regis.ant alicu- etiam ea quas non diligit sibi servire compellit in :

jus alterius hominis, in cujus manu esl et penna cujus gubernatione omnia non in suo sunt possi-
minutissimi volatilis? Aut quid in manu ejus non dere (254) rclicta, cujus in laude quidam sapiens
tenetur, qui cceluna metitur palino, et terram con- orator perorat sapientissime Nosti enim, Domine, :

tinct pugillo (Isa. xi., 12 ?Ne tibi itaque arroganter r, inquiens, bona facere per iniquos.cum converteris
soli velis tribucre, quod constat omnes creaturaa ad adjutorium, quod paratum est ad nocendum,
generaliter accepisse, ut cor tuum sit solummodo polius esse dijudicans laisiones 255) ad utilitatcin
in mann Dei, extra cujus manum, si aliquid est, convertere, quam causas malorum radicitua ampu-
perditum sine dubio est imo audenter dico, quia : tare. Verftn omnia
qusa htnc ocourrunt, vel oc-
si

non est: Nihil enim, diotum esl <'i, odistieorum curerc, enucleatim exquirantur, possunt, velim
si

qux fccisti (Sap. xi, 35); et Apostolus Ex quo : congerere, faleor delicict septimana, ncdum diea
omnia, per quem omnia (/ Cor. vm, 6). Manura au- sufficiat ipsa-
tem, id est potentiam ejua, aliud quid csso prseter 32, Ad tertiuni wro iuiclleclus liujusce sententias
ipsum, crcderc, non solum desipere, sed incompa- acrcdenlfs innduin, ipsuiu quem superiua ul I

(254) Id est non relicta sunt in tuo possidere,nimi- bonum cpnvertere aovit.
rum in sua posscssionc; quia Dcus ipsa mala in (255) Vulg., inale, kesionis.
283 RATHEIUI EPIPC. VERON. OPP. PARS I. 284

expediat proferamus in medium. Itaque exponens A gis quccunque vult inclinat quia sicut ;
divisiones
dupliciterillnm psalmiversiculum.ubia quibusdam gratiarum, juxta voluntatem suam, et angelis et

dicitur : Anima mea in manibus meis semper Psal. hominibus tribuit.ita corda sanctornm quibuscun-
cxvi:i, 109 ab aliquibus vero tit manibus tuis : Pt
,
quo voluerit digna donationibus reddit,neque illum
priorem quidem sensum non respuens, s scun luni habet Pelagianista lecum. quod absque Dei gratia
vero sibi eligens (ille quasi cum securitate loquen- quis salvus possit fieri (lCor. xn, 4). »

tinm, iste vero de sola Dei pietate praesumentium 33. Gaeterum ut jam sufflciant ista, quanquam
136 videtur esse) his ait verbis : Scit pro; modica, magna vero dicentiumauctoritate suffulta,
ubi anima? suse praesidium locet.undo opem sp pauca tibi adhuc vivendi suggere dogmata, et sic
In manus Dei constituere vult animam suam, quia te relicto,pergo ad alia. hoc ante omnia 837
cor regis in manu Dei.Quicumquepropriumcorpus proferens,quiajustum est te legibus obtemperare
subegerit, nec ejus passionibus turbari animam debere. Tecum enim jura tua ab hominibus custo-
suam rector sui congrua vivacitate permiserit is ;
dienda scias, si et tu illis reverentiam prajbeas.
bene regia potestate se cohibens, rex dicitur quod Teneris enim tu,ut dicit Isidorus, tuis legibus, nec
regere se noverit, ne captivus trahatur in culpam, ipse damnare.contra ha?c faciendo.tua debes jura,
ne prajceps feratur in vitium. Alius autem tanto quae in subjectis constituis. Justaest est enim vocis
R
lautius, quanto succinctius, inquit Tu si animo : ta« auctoritas.si quod prohibes populis, tibi licere
regeris, rex cs si corpore servus; Item vero alter : non patiaris. Multos antem, ut ait veri.Jicum pro-
vir aitHabere [/. Habe rex honorera, dabo tibi
:
verbium, tiniere debet, quem multi timent; et, ut
magnum imperium, et impera tibi. Hinc efiam est, verbis jam dictis te alloquar, sciis moneo, quia
quod usu locutionis communi ea, quae antiqua et principes saeculi nonnunquam intra Ecclesiam po-
recta est, regia dicitur via ; et regia vocatur porla, testatis adeptae culmina tenent, ut per eamdem
qua intratur in aulam: regale insinuans forc qnid- potestatem diseiplinam muniant.
eeelesiasticam
quid recte incedens. viamque (256) et inter orlum Ceeterum intra Ecclesiam potestatesnecessariaj non
aliis recti itineris et beafae mansionis propriis mon- essent, nisi utjljuod non pravalet sacerdos efficere
strat exemplis. Ut enim et etymologia ipsiusinnuit per doctrina? sermonem, potestas hoc imperet per
nominis,rex a secto derivatum obtinens vocabulum disciplinre terrorem.Ecce quae et quarc tibi potestas

ostendit illi nil nisi rectum, ne scilieet a nomine in Ecelesim sit rebus conces?a.
discordet, agendum.Quid ergo mirum.si regia jure 34. Ne ergo decidat [/., decidas] a ministerio,

quadibet raete suum gerens corpus bona dicatur priornm tuorum cxcmplo ecclesias Dei restaura,
anima (257), cum regia recte dedueens dicatur ct monasferia releva, opibus dita erit enim forte :

via regia qua non aliundeascenditur.sed legitime C tempus,quo et ipsa? expendcntur pro salute tua.In-
;

intratur, etjanua [subaudi dicatur] ? Nam el illud terrogaquis regum anteriorum juste sapientervein-
quod non parvam male inteiligentibus afferre solet cessit?quis voluntatemDei.ampliusut faceret,qussi-
jaetantiam, de Proverbiorum libro hocest, Divina- vil?Qnisjurepopulumrexit?quisecclesias construxit
tio in corde regis, in judicio non errabit os cjus mona?teriafundavit,xenodochia statuit?et illumam-
(Prov xvi, 10), de rege \id cst Deo regum rpgp; plectere,illumsequere,illumimitare.Caveneunquam
potius intelligendum alia translatio monslrat ita di- aliquis existat,qui possit suadere, ut aliquid ex his
cendo : Nil falsum dicetur regi, et nil falstim exiet aut ad tuos.aut ad tuorum auferas usus. Scilo cer-
de orc ejus : quia nimirum, ut et Bclii exponit, nec tissime, quia si mercedem pro dato, tu pcenam
illi

ullo mentiente potest falli, nee aliquando mentiri. habiturus es pro ablato; si illi dando mercati sunt,
In ejusquoque regis hilaritatc est vifa quia qui- ; vitam a?ternam, tu auferendo acquiris gehcnnam.
cunque in illo supremo examine hilarem pjus vul- Rcs enim ecclesia? igneae. Nam nec eleemosynam
tum videre merebuntur, his in acternum eum illo exinde potes facere, nec manducare, nec bibere,
vivere dabitur, de quibus in expositione superioris nisi aut Ecclesiae dono, aut tuo sacrilegio. Ipsum
quoque sententia? « Quarc cor re-
idem taliter ait : autem quid legibus merealur, non indiges doceri
gis in manu non potius omnium homi-
!iei esse.et j)
qui et vindex a Deo et apopulo constitutus es super
num perhibet.cum scriptum sit, quia in mann cjus hujusmodi.Noveris autem Ecclesia? Uci te advoca-
omnes fines terrm (Psal. xciv, 4), nisi quia regem tum esse institutum.non dominunVnonenim matri
querncunque esse dicit, qui vitiorum bella in se dominari quisnisi absurde valet) tutorem.non di- ;

vinccre ct virtutum militia noverit stipa/i ? Sicut spcnsatorem, quem scias esse, Domino docente
enim Uominus multi lidi* aquarum divisionibus tcr- Luc. xii, 42),pontificem;patronum,nonministrum,
rarum fines et acris late simul implet,tegitquoque quod 7.quem] eumdem esseipsum quoque,si legis,
aquis superiora coelorum [Psal. c.n, 3) ; ita cor rc- {Joan. xii, 20j potes invenire dixisse in Evan-

(256) In iisdein vulgatis sine sensu, viam quam exemplis propriis.

Con-lrue : viamque recli itineris el mansio-
beatse (257) Con-true : Si quxlibet anima bona gerens
nis et (id est etiam) inter ortum monstrai aliis, recte corpus suum jure aicatur regia.
283 PILELOQUinRrM LIBRI SEX. — LIB. V. 286
gelio (258) Dominum ;259.) Verere autem, iie si A. insontem {Gen. xxxix, 20.) Agaoveris, Egesippo
plusquam pereeptum est usurpare velis, pcenas pro teste, nunquam illos defore, si illis credulus vo-
invasione in judicio luere eogaris. Audi Dominum, lueris csse. Vide ne cum in ediclis, epistolis, sive
ut etiam juxta litteram illud aceipias, in Evangelio decretis vocari ambias pius, in factis appareas im-
dixisse : sanctum dare canibus [Matlh. vn,
Nolile pius ;
et ut aliquid de saxularibus adhuc audeamus
6.) Audi eumdem per legem clamasse Quidquid : tangere : Erubesce, Sidon : ait enim marc [Isai.
Domini offertur f sanctum sanctorum est, et adjus- xxiu, 4.) Animadverte eiiam, rogo quiJ potea tibi

pertinet sacerdotum (Num. xvm, 9.) Vide ergo sive dieat, inquiens in satyra :

tu, sive quilibet etiam eorum [id est sacerdotum] ne Exspeetata diu tandem provincia cum te
quod alendis collatum est pauporibus, sive sacer- Rectorom acciperet, pone iraj freua, uiudumque
Pone et avaritiae, miserere inopum etsociorum.
dotibus pascendis, tribuas canibus.
35. Inter 132
uxorem dilige, concubinarum
ha;c soeiorum, inquit, non servorum, non sujectorum :

quidem prioris sevi isle fuit

consortia fuge. Usus Omnes enim in Chrislo, sccundum Apostolum
pro paucitatehominum sed deficiente necessilate,
; unum sumus [Iiom. xii, 5.) Sed studebo jam te re-
debet quoque et quod propter neeessitatem agitur, liuqucre, ne alicujus videar, velle mores carpere.
cessare prasertmi cum sciamus novum hominem „ Simul etiam vel sero debeo meminisse, me contra
;

nova praecepta dedisse [Joan. xm, 31. Ministros et flumen non debere nalare.
consiliarios tibi taleselige, qui non tua, sed te pro- 33. Rcgina es ? pneler alias innumeras, multa
bentur diligere nec tantum morigeros, quantnm
; etiam quae et tibi jam superius posita competunt
amicos, id est animre custodes, qui te scilicet corri- documenta, habes quas iuiiteris, Helenam seilicet
piant inmisericordia et increpent, neque olco noxim Gonstantini post Mariam Christi, Radegundem re-
vel mortifene adulationis capul, id est mentem ginam pariter et virginem, Clodildem Clodovei, et
tuam,demuIceant.Cave etiam delatorum fallaciam: Placillam Theodosii. Has si volueris imitari, et hic
memento illorum fraudemultorumjaminnocentiam sceptra feliciter regni prajsentis, et illie, ubi jam
fuisse prffiscriptam, e quibus ut vel unum periculi ille praecesserunt, si tamen sequi non dedigneris,
causa memorem, scias Joseph carccrem subiisse felieissime obtinere pramia valebis regni ccelestis.
(258) Qucm (scilicetdispensatorern) scias esse si legis, ipsum quoque Domiuum dixisse in Evan-
ponti/icem Domino docente patronum, non mirci- ijclio.
strum ; qucm eumdem pontificem esse, potes invenire, (259iVulg., perpuram Domini.

ItVCIPIT LIBEK QUINTUS.

Mirari forte aliquem contingat, cum tricipiti vo- C perferet] perieulum, ex quo Gubernator cuncti-
[/'.,

luminum lintre contiguos proposuerimus restus ten- potensomnium carabumliberet nostrum undeplu- :

tare 200) qua de re tam enormis in isto, qucm Deo rimos, dum placidum adhuc modicum quid stat
donante transnatavimus, 139 gratiditatis, subieri- mare, advocantes socios, precemur, ut accipiant
mus carabum, impares vel dc ca?teris finibus con- in modicos /"., immodicos] ducantque per sequora
cedentes carinas. Sed noverit praaler temporis in- remos, citius optata uttangat littora ratis, morti-
congruentiam, etiam aurarum maxime id expostu- bus exemptum nostris spectantibus nauticum red-
lasse inconsonantiam;dum non unum aut duos tan- dcns amieis. Eia igitur et novum da Deus, auxi- !

tummodo, scd perplures, qui infractis eaulissime lium, atque aniinis illaberc nostris iil cst pra?s-
scopulis rcctam per &quora deducerent puppim, tans, uc ctc.] ne a te in aliquo deviet nostri callis
res depopOscit naucleros. Nam dum gauderct pela ;o prsestans sermonis.
sejam cxemptam nostri carina sermonis, braehia 2. Episcopus es '.'
Nomen ipsum, rogo. te admo-
rursum fluctifragis concodere ren<i> proxima mone- neat, oflicium doceat; dignitas tanta conveniat,
bat Charybdis. Adeo his totum calamitatibus opus antiqua perpendc, preesentia compone. Considera
exstitit tempeslivum, ut mirum non pertulisse nau- quam altum quod gestas vooabulum, quam san-
fragium, se:l tamen per-
polius cvasisse vivum si .. ctum, quam sit velustum. Attende tuum in Abel
evaserit; nostrum nobis videalur nauclerum. Sed sacrificium aoceptum [Gen, iv, 4J muoditiam in
aggrediamur jnm, Christo auepice, et hinc aequoria Enoch tuam translatam (Gen. v, ^i,) te in Noepro-
tametsi inaequalem, enimverp nec permodicum pter justitiam reservatum [Gen. vi, 8.; Arcam in-
sinum. Forsitan enim et nic aliquod pertulit Ecclesiam Ibid., 14,) animantia 261)diverse

(26(y Qua de re inquit pro quare, vel cur. Con- trausnatavimus, scilicel libro quarto, subierimu.t ea-
strue tricipili
: voluminum Unlre, id esl Lribus rabum, i<l esi parvam cimbam, velcarinas impares,
prioribus libris, proposut rimlentarexstus cunl\ , i
/.
•'.
/% finibus. .
, i

fortc contingat ahquem mirari, qua <lc re, seu cur, in (261) Construe animantia intellige genera
: homi-
isto tam enormis granditatis seslu, quem Deo n anie l uain diverse distinda affectibus,
287 RATHEIIII EPISC. VEliUN. OPP. PARS I. 2Q 8

distincta affectibus hominum genera (Gen. xix, 22,) A istaduocongruunt ordinimaxime. quam pontificali
dilivium mundum (Gen. vn, 7,) et evigila contra Joseph vero tunica talaris et polimita
excellentiffi.

naufragium. Si quando datur tranquillitas, eave ne quid nisi tui sacerdotii designat insignia? Job pro
subrepat ebrietas.Perpende Melchiscdech obtulisse liliis oetavo die sacrificium offerens, eisque benedi-
panem et vinum Gen. xiv, 18,) et regalo tuum figu- cendo sanctificans quem potissimum
dictis et factis,
rasse saeerdolium. Abrahain fide [Gen. xv. 6,) qua quam Moyses vero ipse pene totus tuus
te instruit ?

vivis, si tamen juste vivis, placuit; et sacerdos, ut noscitur esse. Nihil enim in verb!s gestisque ejus
tu quoque, si tamen es quod diceris, fuit. Isaac invenire poteris, quod, si bene intelligas, aut ad
cum Rebecca quid nisi Dominus et Ecclesia?fG«i. litteram aut ad sensum non imilari cogaris. Quid
xxiv, 67.) Denique et ipse postquam est qoia voluit de Aaron ejusque filiis, Josue, Samson, atque om-
oblatus, victimas s»pe obtulit, gregem pavit, puteos nibus Israel judicibus, Samuele quoque illo oratio-
fodit, quos allophylis implentibus alios rursum fo- nibus impetrato, in templo etiam nutrito, omnibus-
dere non distulit,sibi laborans,teinstruens,ut victi- que ecclcsiaslice functionis insulis insignito, cum
misassiduis,idest,morti(icatione carnisetcontritio- actus persono^.ipsaetiam officiorium vocabula,tuas
ne cordis,DominoDeoteipsumquotidieinara mentis mores, tuajura, tui sacerdotii pradicent, instru-
offeras.Sacerdotium tuum ipsi a quo illud accepisti p ant, ct pandant insignia? Veniamus ad Davidillum
commendes l.i©,puteoseffodias, hoc est Scripturas sanctissimum vatem, potentissimum regem, fortis-
abdita ab imis mysteriorum educens, rationibus simum bellatorem pugnatissimum [f., pugnacissi- ;

ovibus offeras tuis, ne ignorantiae eas enecet sitis. mum] militem, 14B
acceptissimum Deo sacerdo-
Jacob caput in lapide ponens, eumdemque fuso de- tcm. Quid in omnibus quas de ipso leguntur erit,
super oleo in titulum erigens (Gen. xxviu, ls,) nisi te aut spiritualiter aut moraliter etiam in his,
nonne tibi evidentissime f262,) pandit, super Chri- quee secundum litteram reprehensibilia videntur,
stum caput mentis, cum a saecularibus vacando quid agcres docuit Denique pavit gregem, ursum
?

dormitas curis vel actibus per contemplationera occidit et leonem, ictu lapilli prostravit gigantem
debere ponere,ut angelorum ascensum descensum- (/ Iieg. xxxiv, 49,) cantu psalterii mitigavit dcemo-

que merearis conspicere, id est, ubi sese divina nem (/ fieg. xvi, 23,) inimico pepercit (/ Reg. xxiv,
ccelos super attollant eloquia ubi vero vobis [(. : 7 ; xxvi, 9,) fllium fugit (// Iicg. xv, ii,) coram
nobis] quo utcunque capi possint condescendendo, arca Domini saltavit (JI Reg. vi, I4;)quid in uni-

quasi ad nostrum concordent, humilia debere intel- versis his moraliter spiritualiterque acceptis intel-
ligere,ipsam denique petram oleo misericordiae et ligis, ntsi pastoris ecclesiastici fortitudinem auda-
compassionis fralcrnae superfundere, quod est ut ciam, orationum emolumenta, patientiam, exerci-
semper superexaltes misericordiam judicio (Jac. n, C tiaque divini cultus, postrcmo rectaj praedicationis
10), ut eamdem et ipse consequi merearis a Do- et vitee schemata sacerdotalis? Salomon omnesque

mino, ipsumque Christum actuiim tuorum caput, reges Judae et Israelis, omnibus suis bonis actibus,
iii cst, initium et finem, et totius glorioe tuae spem, ipsa quoque unctione, quem, nisi te, docuerint
coronam,titulum, etveluti cujusdam super aggercs, maxime? Prophetas quid opus est decurrere, cum
sibilis [/'., nobilis] arcis esse debere insigne, hoc prophetas propheta
imitari, prophetas exponere,

ess, ut sobrius manens fratribus, mente anlem cx- ipse quoque debeas esse? Siquidem, testante Do-
cedens Deo, si quid gloriaris, in Domino glorieris mino, nova et vetera de thesauro cordis debes pro-
(/ Cor. i, 31.i Denique Jacob fratrem supplantavit, ferre (Matth. xm, 55.) Machabaeorum ala illa for-
greges pavit, uxores duas (quarum major lippa, sed tissima in omnibus praeliis victoriarumque proven-
fecunda; minor venusti aspectus, sed infecundi fuit tibus, quid nisi tuam contra visibiles et invisibiles
conceptus) duxit quein in his maxime omnibus
: hostes quotidianam orationis, pra?dicationis,pia3que
nisi te docuit ? (203' qui diaboli astutias prudcnti operationis prasdicat pugnam, triumphisque pro-
provisione illudere. activae vitoe per exercitia pasto- plamam, braviumque post victoriam ? Haec
mittit
uberes operumfctus gignere,per
ralis sollicitudinis quidem de veteri, ut antiquitatem tui agnoscas at-
intentionem vero oethereoj contemplationis specu- J)
que amplectaris ministerii.
lativa semper Deo dcbes quae sunt quoerendo, sa- 3. In novo autern Testamento quae lingua dicere,

piendo, vel amando inhoerere. Nulli enim pariter quisintellectussufficitcapcre.quantadocumentalibi

(262) Quam
prolixa et obscura haec periodus. ijiii a Domino : ipsumque Clnistum debere
eamdem
Construe non ue pandit tibi evidentissime, de) ciim
: csse caput actuum tuorum, id cst initium et finem,et
vocando dormitas a curis vel aclibus sxcularibus de- spcm, coronam, lilulum, et insigne totiits glorix tuse
bere pcr contemplalionem ponere caput meniis super vchili super aggeres cujusdam uolnlis arcis, hoc est
Christum, ut merearis conspicere ascensum el descen- ut sobrius manens. etc.
sutn angelorum, id cst, uln divina eloquia seseatlol- (363) Construe qui prudenti proviSione debcs
:

lunt super ccelos : uhi cero b.ve condesccndendo nobis, illudcre aslutias diaboli, per e.vcrcilia pastoralis sol-
quo ulcunque capi possint, </uasi ad noslrum concor- licitudiuis vil.r aclivx debes gignere fetus uhcrcs ope-
aent, te debere intelligere humilia, et denique debere rum, per intenlionem vcro xthcrcx conlemplatwnis
superinfundere ipsam petram olco miscricordix et semperdebes inbirrere Dco quserendo; sapiendo, vet
compassionis fralcmx; quodest ut semper superexal' amando quge sunt spcculativa.
tes misericordinm judicio, ut el ipsa merearis conse-
289 PILELOQDlORtJM UBHI SEX. — I.IB. V. 280
suppetunt vivcndi? Hic melius, ut reor, te alloquor, A quod triticum erogat, qui penituset quid sit triti-
tusequeindustriaa totumcommitto. ScrutareScriptu- cum ignorat? Hinc mecum valile metuo, ne contin-
rns, divini eloquii libros revolvc, apostolos aspice, gat audire : Amice, ad quid venisti,aut qnomodo huc
martyres vide, confessores attende,ipsas etiam,quai introisti Vatth. xxu, 12)?quo ostio ? qua janua ?
cum saeculo et sexum vicerunt, virgines contempla- quibus meritis? qua prarogativa? virtute?an sa-
re. Instauratos secundum Job contra te tot testes pientia? an doctrina?An forte (265), etsi defuit
(Job.x, 17) Dei perpende; pacem cum his, dum piavlicationis gratia, commendavit to vitae innocen-
co:imbulant in ista prajsentis itineris via, et tjbi et tia ?Nonne praedixi tibi.quod etipsi carnalibusocu-
eis consulens conciliare, et aliis [/. alios] ut simi- lis cernere potuisti, dicens : Nunquid iiolcst cxeus
liter agant stude docerc ; ueque enim aliter quod cxcum ducere? nonne ambo in foveam cadunt (Luc.
diceris mereberis esse. vi, 3'J) ? Quid
convenit, quod non potuisti ten-
tibi

Denique pondus quod

4. te premit aspieisto.onus tare? quid tamouerosum tollere jugum, qui portare
quod ferre videris pensa ; et si jam bonus es, si nec poteras temetipsum ? Et qui tua; tenere mode-
sanctus, si justus, si per cuncta irrcprehensibilis ranima non noveras vitre, judex fieri utquid am-
attarnen considera tuos, tibi commissos attende ;
bisti alienaj ? Quomodo suadcre tibi Sapiens non
utrurn et hi tales sint sollicite provide. Nequeenim „ potuit ille, qui dixit : Dc re, qusenon pertinet,
a<\ tn

solus ut alii,sed cum toto grege Domino habespra:- ue sollicitus fuerisl L'bi, rogo, aures habebas,quan-
sentari, ncc ut referas, prout gessisti, tantum tui do dicebatur Altiora lc ne quxsieris (Eccli. m, 22)?
:

propriacorporis gesta // Cor. v, 10), sed totius tibi ulii non solum tibi, seJ et omnibus, qui sub ccelo

commissai plebis autem, ut levius graviora silens

Si sunt sapientia, sermone, et virtutc, utpote Dei
dicain, tc prmsentari contingat solum, ubi euge colloquiis assueto (2GG), indicibiliter pi\-estantiori,
tuum (264) ? Quo ne careas, sollicite clamantem dictum legebas, ullra vires tuas csse negotiurn ?
audi et consiliantem Sapienti;e librum ? Fili mi si, Quomodo tibi sonuit, quomodo non commovit, non

spoponderis pro amico tuo, defixisti apud extraneum teiTiiit, non ab inccepto revocavit evangelicum il-
manum tuam.Facergo quod tibi utile est.rf temetip- lud : Suecede illam, ut quid etiam tcrram occupat
sum libcra, quia incidisti in manus proximi lui. (Luc. xni, 7)? Quid de te cogitabas, cum me con-
Discurre, festina, suscita amicum luum, nc dederis querentem audiebas Tenentes legem nescierunt mc
:

somnum tuum,et non dormitent palpebrse tuse (Prov. (Jcr.n, 8) ?Psalmus quid tibi suadebat dicens .•

vi, -1-4). Audi, et per Ezechielem tibi clamantem Nesciemnl neque intellexerunt, m tenebris ambulant,
Dominum Speculutorem B42 te dedi domui Israel
: movebuntur omnia fundamenta terrx(Psal.txxxi,5)^
(Ez-ech. iii, 17, etc. de te in eodem libro (quibus
: Et qui te [/., quidtibi, ct subaudi irretitoj diversis
nil comminatius) Jeremiam quoque conquerentem C vitiis et passionibus terreni corporis ob ignoran-

in Threnis Parvuli petierunt panem, ncc erat qui

: tiam, qua non solum alios ferre, sed te quoque in
frangeret cis (Thrcn. iv, i). Expergefaciut te illud soliditate morum non noveras eontinere, desuper
saltem vel judicii tonitruum : Serve male, inquiens, posito tibi totius domus Dei onere, censebas 143
ct piger, quare non dedisti pecuniam mcam ad men- contingere, nisicommoto fundamento casurumsine
sam, et ego vcnicns utique cum usura exegissem illam dubio et id, quod erat superffidilicatum?
(Luc. xix, 23). Et hcec quidem torpentibus et desi- 6. Ha?c vero cum in semetipsisniiniumgravia, in
diosis. comparatione graviorum videantur levia, ipsa gra-
5. Quid vero putamus illis manere improperii, viora partim tangentes, non prout sunt omninopro-
qui cum nullam doctrina? acceperint pecuniam,im- ferentes (siquidem et facundiam superant non
pudentia et fronte canino de non concesso quasi modo nostram,sed et loquacissimorum quorumlibet
concesso gloriantur talento; qui passim prorumpunt aestimationem) quid his putamus mancre tormenti,
pastores vocari, cuni nullas vitffi pascuas noverint, qui non solum pasccre, etiamsi ad hoc videanlur
et dispensatoresDoniinica; videri voluntsubstantioe, idonei, gregem sibi negligunt cominissum sed ad ;

quos constat inedia: peste laborare? Quid autem, insaniam quoque tanti quud gestant nominis, se-
qu«so, erogat,qui nihil accipit? qui dat, qui nihil fj
metipsos agere non desinuntperabruptavitiorum;
habet?quid ministrat, qui omnibus indiget? Dicente qui ludis sajcularibus, venatibus, et iliecebrosisju-
autem patrefamilias Pasce : ovcs meas (Juan.xxi, 17), giter occupantur aucupiis ;
qui
unde, rogo, eas pascit, qui ipsa adhuc pascua ncc
ipse invenit? Cum autem fidelis debeat fore dispen-
I iul mico ritu soliti torquere catcias.
(Virg. MneUl. vn. 141.
sator et prudens; quem Dominus super familiam
suam constituit, utdetilli in tempore tritici mensu- sanctaspenitusdesuescuntscripturasiquiDeoexuti,
ram (Luc. xn, 42) quid dispensat qui ab eo, quod
; mundo induti,ipsislaicisnontimentvestibus indusi-
dispensari debet, ipse jejunus et stultus laborat? ari!Quidverodelaicisconqueror,cum viderimperstB-

Euge tuum, idem est ac benedictio el prae-

(204) (266 Legendum videtur, ut sensus satis aptus
mium tuuin. Ftespieit illa Christiad servumGdelem: sit .-
ul pote Dei colloquiis assueti, in<l<cii><iihr prse-
Euye serve bonc ci fidelis, intra gaudium Domi- m stantiores ; qui sciucet sub cwlo sunt indicibUUer
nitui (Luc. xix, 23). prsesbmtiores sapientia, scrmonc, ct virtutc, utpote
(265) Yulg., Ae forte, minus bene. assueti colloquiisDei.
 ;

291 I.ATIIEilll EPISG. VERON. 01>P. 1»AUS I. 292

pe quosdam peregrini ritus, et barbaricis, ut ita A. efferatur. Sine causaenim viverevidetur episcopus,
dicam, redimiculis (267), ad dedecus sacerdotii ita si non fucril pccuniosus.Pra.ter (273) ea joca tecum
inconvenientibus, longc quam sese dignitas babeat [subaudi est 1
intemperans, de simplicilate
risus
tanta, amiciri, vel quod est verius, deturpari, ut quoque Dci hrec timore abdicantium plerum con-
Quirinali trabea cinctuque Galino. geslus ; cithara in conviviis et lyra, ut dicit et pro-
(Vino. /Eneid. vu, 141). phela opus vero Domini in nullius me-
(Isa. v, 12);

quamhabitn insigniripliirispeiiderentecelesiastico'? moria, necvx promissum agcntibus talia. Tecum

qui venatorcs quam doctores, audacesquam mites, symphonia et omnia musicorum genera, eantorum
callidi qvam simplices, Machaba:i [id est viri fortes] lenocinia, sallatricum pestis, sermo totus, quiforte
magis optant dici quam episcopi.Atque utinamhoc ad rem pertinet de homine non de Deo, decreatura
vitae nomine in illo uterentur certamine, in quo nou de Creatore, de praasentibus non defuturis, de
C.hristus eos dc mundo posuit trtumphare et ejus seniore (274) terreno non de ccclesti Domino. Tunc
principe. Qui trocho ludunt, aleam vero nequaquam ille celebratur, istius nec quisquam reminiscitur ;

fugiunt ; qui tabula quam Scriptura, disco exercen- illius nomen juratur, istius nec recordaturpro ;

turquam libro qui melius damnosacanic.ula quan-

;
salute illius (275) bibitur, iste sitiens nec potatur ;

tum rodat(368), quam norunt quanta salutaris Ye- _ crapula illius ameredistenditurventer,iste forsitan
ritasjubeat, vetet, vel promittat, quidque dixerit; etiam in carcere micis indigens non reficitur pau-
[subaudi magis]ferant senio, quarn quod ipsi refer- per ille preeponitur, iste supponilur illius memo-
; ;

re debcant Deo ; qui bistrioncs quam sacerdotes, ria in primis, islius nec habetur in secundis. Canes
temelicos [thymelicos] quam c]ericos,bromios(269) praeterea ipsa currunt in mensa, equi pernicibus
quam quam veraces,impu-
philosophos, nebulones vnlant mngis quam cursitant curribus, cappo(27(i)
dicos quamverecundos, mimos charius amplectun- prrepctem libratvolatum,accipiter raucisonampive-
tur quam monachos; qui Graecas glniias, Babyloni- ripit gruem. Propheta inter hrec nullus, nullus
cas pompas, exoticos ambiunl ornatus; qui scyphis apostolus, nemo doetor, nec aliqui prope canones,
aureis, scutellis argenteis, cuppis auctioris prctii, nusquam scita patrum, procul decreta pontificum,
crateribus imo conchis ponderis E -3-1 gravioris et longe passiones. frugalitas, humilitas, egestas, vel
invisa. ulli saeculomagnitudinis instant operandis gesta sanctorum a memoria remota cunctorum.Di-
auro ; sessilis quibus depingitur obba, cum
(270) ves ille superbus 145 nec prasentatur obtutibus

iuligine opplcta eis adjacens videatur basilica. eanuni saltcmlinguis non lingitur. quin potiuscorro-
7. Inter ba_c obsonia refertissima, epula. ipsacui difurLazarus(Lf/.'.xvi,21J. Baltassarpro hujusmodi
diversitate praeter mulliplicitatem mirabiles ; el in nec recordatur interitus (D.«. v. 1-4). Amphora
his omnibus, qui avidior ille dapsilior, qui sagacior C illa cum talento plumbi de propheta.de talibus in
ille melinr, qui locupletior ille prudentior, qui mas- terra Sennaar alis milvi delata (Zach. v, 8-9), nec
sutior(271) {(., massucinr] flle celcbralior, ille vir, venit in memoriam : [supple nee] gibbum cameli,
ille vulgatus,ille famosus, ille cunctorum orelauda- acusquo foramen animadvertit (Matth. xix, 24),
tus. Frugiautem dici in tantumhodieexsecratur, ut nec ullus superventum diei Domini reminiscitur,
jam et in ipsis monachis vituperetur quanquamet : Nullus ore plcno epulis, lacrymantibus oculis, lin-
largitio charitativa vivoruni liberalissimorum in gua jocis resoluta inconditis, nuper quemdam
usu munificentissimo a nobis non solum minime obisse nemo [nerao abundat], curat advertere ; nec
reprehendatur, sed (272) et maximis jure praeconiis Deum ob id pr_ecepisse nos omni tempore oran-
tes vigilare (Luc. xxi, 36). In dieconvivii primifra-
(267J Remidiculum est ornamentum muliebre ca-
pitis. tilas.Hinc massutior ille intelligitur, quiplus agro-
ex Persio sat. m, vers. 49. Damnosa
(263) Hffic rum seu pra;diorum possidet. Forte vero legendum
canicula quantum rodcret; ex quibus correximus massucior a massucus, id est edax, de quo veteres
rodat, ubi erat radal. Lst autem canicula, jactus glossee a])ud Cangium.
quidam talorum, qui unitatem ostendebat, quem (272) Addidimus sed exigente contextu : et paulo
qui fecisset, vincebatur. Mox senio quoque est alea_ post eeripsimus pecuniosus, ubi repugnante sensu
et ludi species, de quo agunt JoannesSarisberiensis n fegebatur vecuniosiiu
IJU . n,.K i _ c _i n..i ._: rr.i
lib. i, Policrat., c. 5, et Fabri Thesaurus n
_•_ _ U ^-._„. T '_. ,

(273) In Vulg. tu pnrter. Delevimus prononem/i/,

ce Sex. quippe quod manifeste intrusum fuit. Construe :

(269) Confer. not 243 hujusce tomi. Prasli cii joca tecum est risus intemperans, plerum-
>•

(270) Vulg., sessiliis, perperam. Emendationem. ijiir quoque congeslus de simplicilate abdicantium h:ec
comprobat Persius, qui sat. 5, vers. 118, sessilem (jucu) timore Dei : tecum est cytkara ei lyra in convi-
obbam memorat. viis : opus vcro Domini, ct va_ promissuin agentibus
Veintanumque rubellum talia non esi in memoria ullius, ut ct proph ta
Exhalet vapida Ixsum pice sessilis obba. dicit.
Obba est vas vinariun. sessibilis autem dicla, id est
;
(274) Senior hoc loco regem seu prineipcm signi-
hurnilis,qu;e quodammoilo sedet etjaeet.Reprehen- ficat.
duntur vero hi episcopi, quibus cum depicta i,2.5) Legebatur istius. Correximus ex contcxtu
sint ipsa_ olla. viles, basilica fuligine opple- illius, id est scnioris, seu regis.
ta est. (676] Cappo, aliis eapus a capiendo, sic ab Italis
(271) Massus, et massa ejusdem significationjs ac dietus falco,ut Papias notavit.Post pauca necaliqui
mansus, id est certa agrorm aut pnediorum quan- seripsirnus, ubi mendose erat ncc aliquis.
 :

2«J3 PlLELUULlUllUM LILTII SEX. LIB. V. :!9i

trisJob filios exstinctosomniumsublerfugiloculos. A aliis dicit foris : Non in commessalionibus et ebrieta-

Lolh a Sodomis ncmo meminit exeuntis, nec Noe tibus [Rom. xm, 13,) et : Nolite diligere mundum
arcam intrantis. Postremo canones oblitui dantur, neque ca qu.v sunt iu mundo [I Joan. n, 15). et,
pracipientes de cunctis redditihus ecclesia;, quia Quicunque voluerit amicus esse sxculi hujus inimicus
sancta sanctorum sunt Domini,qualuor partes fieri; Dei constituitur Jac. iv, 4 ! listo illa quanlo minus
quae si fideliter fuerint actae, non dico crater. con- facere, nec velit docere ; quid cum compellitur sur-
cha, vel vasculatorium,aut (ut mirabilius quid pro- sum coida clamai e
'

feram,et utinam mentiensjlebes.sciphus eerte unde

0. Verum ul relicta specie.iternm paululum quid
Qat.deerit.Ipse Uaceo de eonviviis regifico luxu pa- varicato gressu transpamns nd genus vini post ;

ratis) ipse quotidianus persa?pe victus cogetur haec 2

!l
madidi potionibus confecti,ne in ullo pe-
more illius in laeum clausi (Dan. xiv, 30) a Deo nilus practer idololatriam, rum nec desit in altero,
reparari (277 i, vel serotinus. Mentior, si non tesli-
illis de hoc est avaritia ipsa, vidcantur dissimiles
moniuin ferunt lantae per orbem destrucleebasilicas,
manducare et bi- quibus dictiim est : Sedit populus
viduae, orphani, peregrini, pauperes innumeri, bere, et surrexerunt ludere Exod. xxxn, (i editum ;

captivi, vincti, carcerati, cseci.claudi, debiles, infir-

arduumqne linquentes suggestum,currus,utita lo-
ini, monachi, virgines, pro dcbilis quoque constri-
n qnar, rhedasque conscendunt.spunieosqiie subeunt
cli, et alieno aere oppressi, ad ultimum onines ad
equos habenis auveis.murenis argcnteis.frenis Gcr-
quodcunque destinati. Aliquod suffragium (278)pro manicis, sellis Saxonicis faleratos,ad quoslibetque
necessitate singulorum, si valet et non vult praero- properant, quos crapula dictaverit, lusus.Tunc ille
gare, damnationem fraudulenli dispensatoris vide- sedens asello Joan. xn, 15 ,fortis el potens in prae-
bitur incurrere.Dictumestenim a quodam non con- lio Ps. xxm, 8), non alirui occurrif in aniino. Te-
temptibilis auctoritatis veracissime, quia quilibet cuin 1581 reges ipsi sneculi gloria praeiri, quam
Christianus, non aliquibus pro posse subvene-
si
apostolorum paupertas imitari;divitum voluptas su-
rit, judicabitur episcopus, si aliquem neglexerit,
;
perari.quam piscatorum sanctitas sequi ambitur.
condemnabitur.
8. Pone tamen Luec omnia juste plenitcrque iin-
10. Lectus pcst hoac ornatur aureis distinctus mi-
rifice crustis, tulcra scricis depicta pruforuntur fa-
pensa nil obslarent ad luxuin. Debetne doctor ea
ambire.quae docet aliis fugienda omnimodis esse? ctui ^.culcitraipsapalliooptimocoopcrta.scabellum
Quid enim si apostolicaillapereellatur sententia.qua tapetc Gothico tectum. Inter heec (282) prcesepe

dicilur Qui prxdicas non furandum, furaris (Rom.

:
ipsummentiadest nostri infantis,ipsi nec panni,nec
diversorium [Lae. n, 7) procul a memoria ille
ii, 21); et Dominica voee feriatur dicente Ejice :
;

primum Irabcm de oculo tuo [Mailh. vi', 5 et Me- C caput non habens ubi reclinet (Luc. ix, 5S .Morda-
; :

dice eura teipsum prius i (Luc iv,23) ?Ubi autem erit

cibus tandem somno curis excusso.in ipsooblccta-

illud 146 ejusdem apostoli, castigo,dicen\AS,

mine tori scse volutantes, nec quiescere valentes,
corpus
meum, et servituti subjicio, ne forte cum aliis prse-
pro matutinishymnis murmuriaquaedam 2S3) pro-

dicaverim, ipse reprobus efficiar (/ Cor. ix, 27 ? Ut ferunt,injuriae potius apta quam gratios.contemptui
enim a peritissimu sanctissimoque ante nos jam quam rcceptui, exsecrationi quam exauditioni.

dictum est doclore : Cujus vita despicilur restai ut ct ll.Lbi veroventum fueritadvestitutum,peregrinis
prsedicatio contemnaiur (GiiEG.lib. i, in Ecang.hom. ut dixi,quam patriocitisamiciuntur 143 ornatibus,
12).Quid vero 279 sibiipsiintimistalium quis,cum cruribus (28i; teretibus instar, toruo, utiladicam,

f277) In vulgatis nullo scnsu separati. Correctio- t.ur dissimiles illis, de quibus dictum est. S dit
nem approb.it etiam historiaDaniel,cui aDcocibus populus, ete..»< ,inquam. videantur his penitus dissi-
,

paralus fuit.Sensus autem est: Si redditus ecclesiae miles iii ulio prseter idi lolatriam, eum nec desit i

Qdeliter dividanlur in partes qualuor,ul jubent ca- idololatria) in altero, hoc est avaritia ipsa quippe
nones, non solum deerit,unde fiant crateres, etc, quay idolorum seroitus vocatur a Paulo Eph. v, 5J
sed ipse etiam cibus quotidianus,ve! serotinuscojje lii \ntes editum arduumque suggestum, conscendunt
;

tor,seu debebit reparari a Deo,ut fecit cum Daniele currus, etc.

in lacu leonum clauso. n 2s| llnjiis pcriodi sensus explicandus asl.Tecum
vulg mendose alicujus suffragii. Xi^isup- pro a te ambitur praeire reges ipsos gloria saeculi
J
'.
\n
plendum malis opem, correctionem nece aris potius, [uam imitari paupertatem apbstolorum ; su-
judicabis. Post pauca erat in iisdem vulgatis, si perare voluptates divitum,quam sequi sanctil em i

valet,et non valet prorogare. Emendavimus i

itoi im.
i

sententia. Construe Inter hxcnon adest menti pi

: i

Construe, el supple Quid vero aliquis :a-

: infanlis, nec ipsi panni, nec ipsum diverso-
l um dit it ribi ipsi in intimis,cum dicilaliis foris. rium : a memoria ill '
ns, ubi re- '

.' ii
Vulg., vini potest ksec, corrupte. l'a autem clinet capi t.

scribendum fuit vini post /ia?c,uti posl pauca habe- Hurmuria quxdam preces quodara murmure
tur : Lectus post hsec, Bic autem obscurissimus celerius editas innuunt.
locus construeiylusel explicandus eril sic: erum ut l ij Vulg., curribus, male. Do curribus sermo-
relicta specie, iterum paululumvaricato, seu d iclinato nriii esse ostendil tum adjecth um tert id

gressu (varico enim pro diverlo in antiquis Gl rem oblongam et rotundam significat,tum pi
legiturj transeamus ad genus, post hsec episcopi (de tim sei|uentia.i/ic-rr(.< earinn (melius quoltbet eorum)
quibus loquitur, madidi potionibus vini confecti, uc volumen rectius dici possit,quam libia.
 ; ;

293 RATHERIl EPISC. VERON. OPP. PARS I. 206

potius aptatis quam manu,itaut quaevis earum co- A videntum, subeunt 148 equos, aureis ornatos tor-
lumnarectius dici possit quam tibia. Gorpus vcro quibus, frcnis argentcis, tanti vero ponderis, ut
totumtantostudiocomitur,uthreresium (285' ipsum ipsi solummodo ferendi forlissimis quoqne suffi-

quod solo frigorisdebueratobtentuparari,lantome- cere possent equis,quibus,ut verbis ornatius id cx-

lius quanto spissius.cum sit ex pallio factum optimo, sequar poeta :

limbum habeat ex alio, quod, si inveniri posset, Anrea pectoribns demissa monilia pendeut,
Teeti auro fulvuni niaduut qui deutibus aurnm ;
melius optimo cujus latitudo caeterorum, nisi
sit ;

quidem modicatur, sed ad cubiti, superat mensu- Et vel :

In graiuineis exercent mevnbra palteslris;

ram cui si quid genus vestimenti superponitur,
;
Contendunt ludo, et fnlva luctantur arena ;

tanta huic elationis industria coaptatur, ut aut sub-

Aut :

tilitate, aut qualibet etiam cum damno scissura,

Exeicerenlur equis,domitantque in pulvere currus,
ipsum quod subtustegere debuerat.prodat miracu- Aut acres tendunt arcus, aut lenta lacertis
lum. Lumbare (2S6) autem ipsum, pedibus usque Spicula coutorquent
(VlI\G./E««'(/. vu, VI, VI.)
sedentis porrectum, aurea fibula compactum, au-
reum in summitate videntibus offert et balteum, aut his similia, ut ad nostra redeamus, exercent
non sinegraviambitionistormentovisibusingeslum aut certe relictis ceelestibus, tractant et curant so-
p
multorum, ita ut in hoc solo posset videri comple- lummodo terrena qui decernere [supple deberent] ;

tum, quia dum superbit impius, incenditur pauper ecclesiastica, sanciunt quomodo sese agere debeat
(Psal. ix, 2 . Tum v.ero videas quosdam mastruga respublica.Atque utinam nil aliud inibi tractaretur,
pro cappa 287 ,
galcro Ungarico pro sacerdotali hoc sola Deus offenderetur, esset fortassis ve-
illic

piieo.sceptro uti pro baculo,nec cogitare illud Apo- niabile,elsinon approbabile. Non utique continge-
stoli : Non in veste pretiosa [l Tim. n, 9) ; nec illius ret quod nuper, id est isto eodemque tempore [su-

dicentis reminisci Quod superest date eleemosynam

: baudi contigit.] Prope anno (289) siquidem praater-
[Luc.xi, ki ) et, Quod altum est hominibus, abomi-
; ito [subuudi quidamepiscopi],ambiebant placere,ne
natio est ante Deum [Luc. xvi, 15] et, dicturi Nu- ; : id illud eos pariter contingeret incidere, quod con-
dus fui et non operuistis me [Halth. xxv, 3Gj, cum sequenter in eodem versiculo soliti erant taliterca-
ipse percussorem suum non solum de mille.sed de nere : Inclinabit se, et cadet,cum dominatus fuerit

duabus tunicis quoque unam indigenti praeceperit pauperum ; dixit enimin cordesuo . Oblitus est Deus,

dari {Lue. in, 1 1 . av( rtit faciem suam, ne videat in jinem [Psal. ix, 10,

12.Missadehinc excursa potius quam excantata, tantum eniiu succedente infortunio, cres- 11). In

vel quod est gravius aliquoties penitus neglecta, cente incommodo.illum derelictum non tantum co-
pane accepto et bibere (288),quod utique ad rcgale C gitabant,etiam dicebant.a Domino.ut ipso festosan-
prandium posset suflicerc, nullo existente, qui nec cta; Dei Genitris quidam severissima fuerint incre-

ad litteram,nec ad scnsiun, velit dictum reminisci, pationeredarguti,quod osculum illi in ecclesia B 49

quia Vsterrse, eujus principes mane eomedunt, ct concesserint (ut moris est intersolemnia missarum
cujus rex servus [Eccte. x,10j iterum Faliscos, non fieri) pacis, putantes felices et prudentissimi eum
;

quidem quos pridie,ne forsan assiduitate vilescant ideo,nou quia peccatorem (290), [subaudi sed] quia

(285) Ihiresium (nisi error lateat in scriptura) ex pra;terito post Hugonis regis victoriam contra Ar-
pallio optimo lacernte genus erat,quae totum corpus noldum Bajoariaa ducem eidem regiambiebant pla-
defendebat a frigore zpallium autem hoclocoipsum cere, in Ratheiii exitium conspirarunt. Elenim suc-
pannumsigniticatsericum.aut pretiosioris materiei. cedente infortunio, crescente ineommodo (cum scilicet
i.inr correr al pallio Italice dicitur de equorum Arnoldo Verona pulso,ejusdem fautor traduceretur
cursu,eo quod praemii loco pallium.seu pannus pre- Ratheriusj non tantum cogitabant, etiam dieebanl
tiosior vincentibus proponatur.Hoc item sensu pallii illum (Ratherium) derelictum a Domino in tantum,
voccm aliis in documeutis acceptam Cangiusosten- ut ipso feslo sanctx Dei genilricis quidam redartjuli
dit v. Pallium. Pallia, qu.-e in provincia Venetia fueriut severissima increpatione,quod concesserint illi
Qebant, memorat Ratherius in epist. 2, ad Nanno- osculum pacis in ccclesia inter missarum solcmnia,ut
nem num. ). moris est fieri putantes, etc.Cum factum indicet.quod
(286) loco idem est ac femoralia,
Lumbare hoc J) paulo ante suam captivitatem contigit in sequen- ;

seu braccae longiores, quibuserat flbula aurea, et tibus autem crastina itaquc peracta die, scilicet
balteum seu cingulus aureus. post festum beatae Marioe,aliud factum innuat,quod
(287) Gappa, sacerdotalis pileus.et baculus erant mox subsecuta est ipsa captivitas.quamincidissein
episcoporum insignia jiisque dimissis episcopi.quos Februarium anni 935 alibi vidimus (Vit. auctoris,
auctor perstringit, laicis et pretiosis vestibus utc- § -4) ; festum sancta; Dei Genitricis hoc loco indica-
bantur. tum, est festum Puriticationis anni ejusdem, quo
(288) Bibere pro potu nomen antiquum est a biber post Hugonis victoriam aliis episcopispraesentibus
apud nonnullos veteres usurpatum, ut videre est cum Ratherio solemne sacrum celebratum fuit.Hic
apud Charisium lib. i, ubi exempla ex Caio Fannio autemquintus liber,qui ejusmodifactum annoprope
et Titinio recitat. prseterito tribuit, lucubratus agnoscitur ineunte
(289) Cum h;ec RatheriusinPapiensicarcere scri- annu 936.
pserit ; factum autem hoc loco narret, quod suam (200) Vulg.,a Deo non qui a peccatore,\ii videtur,
captivitatem antecessit ;
palam fit annum prateri- mendose.Sensus aequior emendationem suasit.Con-
tumreferendum esseadannum 935, antequamcape- strue autem et explica Qui osculum pacis Ralherio:

retur. Hoc autem factum clarius explicandum est concesserunt inter memorata missarum solemnia,
De quibusdam episcopis queritur, cjui, dum ann concesserunt putantes felices et prudenlissimi eum
 1

297 PR.ELOQUIORUM LllSR! SEX. — LIB. V. 298

deceptum, damnatum; cumcu'pamnon Faciatpccna A invenitur saltem Dei respectu.qui proindigentibus
sed causa, et, teste augustae recordationis Aurelio, interveniat, pro damnatis exoret, quieausam pupil-
pcena reorum quaedamabsolutiositeorum. Crastina lorum etviduarumvelquorumlibetafflictorumsuam
itaque peracta die (291, nil promissorum exhibetur faciat, quod approbatetistius 296) afflictio levigata
opere: mandat tamen per internuntios ille summus, a nullo.
in quo tota fiducia boni erat proventus, saepissime,
EPISTOLA EJUSDEM 297 .

ne a suo consilio deviaret 202 in aliquo, promit-

tens omnia sese fine pacturum optimo, tantum in Ratherius exsul WmoNi atque Sobboni archiepi-
pacto perstarct promisso. Quod et fecit (293', suo, scopis cxterisque coepiscopis in conciiio residen-
ut cernitur et putari potest, malo, re autem, utcre- tibus.
di dehet, perspicua bono. Mitti quoque sibi
vera et Istud, domini,pro pi'33sentiasuscipite nostri.ctle-
actulum quosdam civitatis ab eodem primarios ro- gere precor dignemini. Fortassis enim non erit in-
gat. Quod cum fecisset, quemdam, ut ita loquar, conveniens negotio praiscnti.
quasi laqueum sibi quo tenereturinjecit. Cumipsis 13. Consiliadehinc Ecelesi.e nusquam, conventus
[subaudi primariis] siquidem est actum, quod prae- synodici non alicubi, nil ecclesiastiea lege aut ap
sentem{294;ubique illumnequaquamlatuitoculum, T. probatur aut improbatur, accusatur autexcusalur,
quodque Cunctipotens pie aut vindicet aut relaxetin defenditur aut opponitur: sed omnia vi, potestate
prasenti saeculo, ne districte puniatin futuro. Quid et judicio saeculariimperantur.perficiuntur ettole-
magis? Sermonem quidem hinc lexere satis possu- rantur, juste aut injuste, cujus rei quoque astipu-
mus longum, sed multo magis bic eum censemus lator exstat et iste (298), acocpiscopisquidem[su/>-
devorandum, propler illud quod in prafatione nos ple non indicatus, vel aliquid simile . a 151 laicis
supcrioris iibelli meminisserecordamurpericulum, vero nnllaprajeunteaudientiaexsilio deportatus.de-
ne qnod videlicet pariat nobis ipsa veritas odium. ficicnte omnimo qui interponeretdefensionissepem
Supprimantur hic ergo taminfanda talium acta, ne [Ezech. xxii, 30,), et ascenderet ex adverso, oppo-
si fortuitu insolenti relatu productaproferri cogan- nens se murum pro domolsrael, etstans in prrelio
tur et agentiumvocabula 295 maximam discordiae
, in die Domini Ezech. xiii, gaudente sae-
6); id est
turbam [supple sint^ 15© fulura. Taliter vero haec culo (299). exhonorato, quantum Domino,
;.d ipsos,
praesentia cum sese habent tcmpora, nullus tamen cum siquidem illa res sicut (300) nonuna solum-

iiico damnalum rebellionis nominej quia deceptum, 295 Nomina scilicet eorum, quorumacta repre-
non quiu peccatorem, cum poena non faciat culpam, hendit,absqucturbarum periculoproferri non possc
sed causa, etc. Ideo nimirura Ratherius iniis angu- significat.
stiis, qua; ob favorem Arnoldo prastitum, post Hu- C 296). Etistius, nempe Ratherii: hujus nimirum
gonis victoriamipsum angebant, damnatus putaba- affliclio a nullo levigataprobat nullurnesse, qui pro
tur, quia non expravitate animi in liugonem, quem indigentibus interveniat, pro damnatis exoret.
semper se dilexisse, et prospera eidem semper op- 7 lntegras ad Widonem et Sobbonem litteras,
:;

tasse in epistola ad Joannem XII testatur, sed ex quibus hos sex Prasloquiorum libros ad ipsos dire-
deceptione in Arnoldipartes adductus, ipsum Vero- xit, inler csteras auctoris epistolas invenies n. 2.
1133 receperat. Haec autem, qu33hiainseritur,iisdemarchiepiscopis
(29.) Hiec respiciunl, ut credimus, eum tracta- et casteris episcopis in concilio residenlibusinscri-
tum habitum illucescenle die, et descriptum lib. m, pta,num integra sit,an potius fragmentumepistolae
num. 27, quo Ratherius adductus fuit, ut consen- dubitari potest. Forte vero hoc loco a Ratherio de-
tiret scriplioni illius epistolae, cujusipse auctor, ac scripta fuerunt b.ve tantummodo verba epistolae
totius moliminis incentor traductus. captus, et in nomine. ut ipsos moneret lcgemla praesertim esse
Papiensem turrim conjectus fuit. Hic itaque tra- sequentia, quibus sibinulla praseunte audientia da-
ctatus diei crastincs habitus est dietertia Februarii mnato neminem opitulari conqueritur. Se vero
post Purificationis festum, de quo pauloanlcmcn- exsulcm in epigraphe vocat, quia cum baec inseruit,
tio fuit. Ipsa antem die Purificationis accidit ea in- non amplius in Papiensi carcere detinebatur, sed
vasio gentis barbai ae,quae diem crastinam et lauda- Comi exsul degebal Porro verba, islud [scilicet
tum tractatum praecessit. Confer vilam Auctoris >; Praeloquiorum volumen domini pro pra sentia susci-
4, ubi hunc locum latius explicavimus. pitc rogo, intelliguntur ex epistola secunda. Invi-
I9i Cum suum infortunium lmr loco obscurius D tatus nimirum fueral ad concilium. Exsilio autem
attingat, uti monuimusnot. 289, idqueitautnomina delentus Comi, eo proficisci non poterat. Missovero
actorum, ut mox indicabit, nolil exprimere; nomi- Pra loquiorum volumine,ut hocsuiloco suscipiatur
nativi loco Ralherius subauditur sic: ne asuo con- et legalur poslulat.
silio Ratherius dcviaret. (298 /'/ iste esl ip e Ratherius, uti numero prae-
>93 Ratherius scilicel fecit, id cst nondeviavita Videnot. 37, Is quidemille est, qui .

consil •• ejus summi \iri, qui exalibi dictis quidam sim ullo ei porum judicio, nulla prsseunte au-
summsB auctoritatis epi copus fuissevidetur. Addit ienlia, a laicis in exsilium deportatus fuit.
.1

.•iiiirin./cc;/ suo malo, ui cernitwr, et putari potest, 9 Refei uulur ad praecedentia: - -

rc aulcm vera cl perspicua suo bono, uti credi debet tatus,di linlerponeret. . . idesl ni-
quiaRatherius obsecutusconsiliovirilaudati cnrceri mirum, iil ai cidit) . etc.
onjncipatus fuit, idque suomafo accidisse putabatur; 300 Le ;ebatur corrupta lecl ione et sine si
at re ipsa bono suo evenisse statur in epistola ad
ti s, sicut.
1
1 Pro f« a '•'• correximus ex sensu
Ursonem num. 27.
inserta libro lertio ;//n res, el refertur ad antecellentia, cujus rei i/»' - 1

294 Construe: quod nequaquam latuii illum que astipulator extai et iste: em additur >

tuiii ubiqueprcesenlem, id estDeum. Trai eamdem rem even eni

modum innuit, de quo lib. m, n. 27,et in Vita § i nec prt l atii n. lummi
I n miius, sed multorum.
pluribus disseruimus. Idcm Boilicet infortunium non uni Ratherio, sed 1

Pathol. CXXXVI. 10
 299 HATHERII EPISC. VERUN. U1'P. PARS I. 300
modo occasione, itanonuniustantummodo, sedple- J^ Jesu, qui persecutionem non patilur pro Chrislo
rumque multorum eveniat probatione. Nec enim Jesu; recusat ctiam, ut antenos dictum est, essein
frustra anle januam divitis jacuit Lazarus, sed ut, corpore, qui non vult odium niundi sustinere cum
unde ille excercebatur, iste damnaretur; ille, quia capite. Non audeo, inqnis.-periculosumest hodie....
indigebat; iste, quia non tribuebat. Nam cum in Et Dominus: De ore tun te judico, scrve ncqitam [Luc.
psalmo Dominus dicat: Probavi te nd aquas contra- xix. 22 Abjurasti enim militiam, si perdidisti au-
.

lis Psal. lxxx, 8); ubi, rogo, vigoris zeli et daciam. Utquid ergo arma sumpsisti? ut quid mi-
fort<tudinis pastoralis monstrari potest vel debet litiae nomen dedisti? pastor vocari ut quid ambisti,
intentio, nisi ubinon qu«cunque, sed maxima est qui lupo veniente fugeredeliberasti?Buculuin quare
conlradictio? Et cum non coronetur, nisi qui legi- cepisti, si occurrere periculo limuisti?Si defendcre
time certaverit (11 Tim. n, 5), unde, quaeso, co- non audebas gregem, ut quid sumpsisti mercedem?
ronam aut sperat aut requirit, qui imminentc fu- Lac qua frontecomedisgregis, qui contrafurem aut
giens bello, nusquam pugnavit? Quid enim? Et si vocem dare, aut patremfamilias exeitare, aut cunes
obtineri non potest debentneobid semper
victoria, instigare pavescis? Lanis quare induerisovium, qui
bus tribui terga? Nonnc coufosso persajpe mi- in tanlum lbrmidas etiam heedum agnis admistum,
lite; prolem ejus remuneratam vidimus pro patris t> nedum frementem contemnas leonem vel ursurn?
audacia, constantia, vel devotione? Nostra vero Pecuniam meam quare sumpsisti, si hanc crogare,
cum longe alia sit pugna, graviorasunt cl perieula; cum scires, timuisti? Et qui te contra me tam au-
siquidem fugiensin seternum morilur; cadensvero, dacitererigis,quomodo tam meticuluseipsite,quem
tantum ne deficiat devotio [301), non solum rursus sub pedibus teneo, subjicis? Penculosum, inquis,
crigitur, sed etiam pro injuna in seternum corona- esse Tempestasergo estin mari, sipcricula-
tur; obtinenti [subaudi eadem sit
victoriam vero ritct navis? Quid ergoagerevis?Monstracurremum
corona quod scutum, quod arma, quod vietoria, sumpseris, an ut caput, morilurc,ingerassentiuis?
hoc est Deus ipse omnia, qui protegit quosincitat, Exere potius vires, fortiterdimica,instanter naviga:
coronat quos protegit, crigit quos cadere sinil, re- prasto est portus, jacel in navi, licetdormienstibi,
munerat quos victores esse coneedit. Siquidem in cui obediunt mare ct venti [Matlh. vm, '27 .

ista nou alius pugna nisi ipse cum adversario pra> Metuo, ais, offensam senioris [id cst regis]:
15.
liatur. Ipse dimieat, ipseobsidetur, ipseincluditur, Econlra Apostolus: E<jo, inquit, si adhuc hominibus
ipse assistit, ipse murorum septa defendit; et vi- placerem, Chiisti sefvusnon essem (Gal. i, 10). Quid
ctoria nobis cedit, nobis ascribitur, nobis enim tibi faciet olTensa seuioris? Commutabitur,
imputa-
tur. Quid tam desides quemlibet convenit gorere Forte auferetconcessa. Fortetotum hocrite timeres,
animos, cum aDeo certamen ejus.non ejus.sed Dei C si non promissum dicentis haberes: Gaudcte et ex-
sit, ut etiam nec cogitare quomodo aut quid loqui sultate; ecce enim mcrccs vestra multa est in caslo
debeat Matlh. x, 19), nequaquam indigeat; tantum [Matth. v 2 et si non diclum ab Apostolo scires: , f ;

ne devotio, ut dixi, qualoqui velit, deliciat? Quid Quieslqui vobis rwceat,si boni cemulalores fueritisl
dare aliquem convenit, cum idem ipse qui re- sed et siquid patimini propter jusliliam, beati; timo-
munerator. ipse sit et protector,ipse deniqueetpu- irm autem eorum ne timueritis (I Pet. m, 13 Ti- .

gnator? Nam, in tantum cu:n pugnas, adest; cum meo plus aliquid, inquis. Quid? Mori, ais: quod est
dimicas, pr.rsens est; ut et^am, dum putaris reriri, dicere: Lco in via. in nicdio platearum occidendus
ille, non lu, feriatur: si quidem ita hodie audisli, sum (Prov. xxn, 13). Sed audi Dominum: Capillus
cum et heri Iegisses: Qui langitvos, quasiqui tangit (/c capite veslro non peribit iLuc. xxi, 10.». Audi et
pupillam oculi mei Zaeh. u, 8); ei: Qui vns spernit illius ejusdeui quo fungeris ordinis servum, id est
me spernit [Luc. x, 16J. sa?pissime hic inditum Augustinum: Time, inquit,
15*2 1 i. Me ergo lenocineris hosti, si vis placere mori, si poles non tnovi. Audi et alium: Qui itatus
iratori; ncc enim eumpotcris promereri, si ate e.v hominc rst cl 153 moriturus rvit. \ud\ et Apo-
istum noluerisseparari [/.superari\ Nullo enim ex- stoluni: Eyo non solumalligari, etiammoriparalut
cspto, dicitur ab Apostolo: Omnes, qui pievoluntvi- rj sumpro Audi et quem-
Christo Jesu(.4ct. xxi. 13 .

in Christo Jesu,persccutionempalienlur(Il-Tim. dam ad tui verecundiam ethnicum: Tolerabilior,

n, \2). Videtur ergo nolle pie vivere in Christo inquit, est qui mori jubet, quam qui male vivcre.

aliis mullisepiscopis accidit,utriotavit etiamcoivus quse idem tradit pag. 405, ubi episcopos sine de-
auctor Atto episcopus Vercellensis lib. i Dc pres- fensione damnatos queritur, Rathcri/ causam agere
suris Ecctcsix tom. Spicilegii Acheriani pag. 118
I
videtur.
col. 2. (Jua' eium movs iu liuc prcesenli saeculo cvu- 301 Gum de episcoporum pugna loquatur, tres
delioresse poleril, quam cum pastores Ecclesiee ab ipsorum speciesdistinguit.fueientium.cadentiumiet
par ntur,aulcarct riincttidunlur.velexsilio
s s< obtinentium victoriam. Primi damnantur; eadentes
peltunlnr,eorumquecnrporapenuriisalleruntur,men- autem, qui nimirum casum aliquem adversum in
tesautem mccroreafficiuntur. De se suspirant,desibi ea pugna, seu in persecutionepatiuntur, tantumne
issisijulant. prccsentiapatiuntursupplu ia.fu- fid esl dummodo in eis non dcficial decotio seu
luraque u carnificiOus promiltuntur, expavenl m<i- lervor episcopalis pro injufia coronantur. Virtores
jores. consoliUores ab ipsis fotluntiir, exprobrantcs Deum ipsum pro pra;mio et corona consequentur.
lellcrveiilesjiigiterassistuitl.ConkKwio.sanleUa.in,
 !
:

301 PI..ELOQUIORUM LIBIU SEX. — LIB. V. 302

Occidere te valet regis ira,potest netibine moriaris ,\ irruel super I ."> (I eos nix(Job vi, 16); qnod lil cum
prrestare ejus gratia? Sed, rogo, ne erres. Non rex timetur temporalis ira, incurritur sempiterna; me-
quemlibet oecidit, sed ille qui dixit : /-</<> becidam tuitur terrenum periculum, et irruit supernum et
et vivere faciam (Deut. xxxn, 39). Si enim pra.ter inevitabile ira; ccelestis judicium.
istum aliquis quempiam occidere valeret, caminus Quod si honorem magis nostrum, quo non
17.

ignistres pueros non reservasset, neo leones fame- solum ad imaginem Dei conditi,scd etiam omnibus
lici pepercissent Danieli. Susanna quoquc, ut puta- sub ccclo per officium creaturis prtelati [subaudi
batur, legibus damnata, lam velociter non fuisset suinus , voluissemus moribus vindicare, Chrislo
liberata. Ceto etiam Jonas sorbente voratus, non scilicet, ut antecessores nostri, subjecti, mundo
f'uisset,Deo jubente,evomitus.Quid enim ad necan- erecti, alter alterius onera, secundum Apostolum
dum paratius leonina rabie ? qui ad absolvendum portantes (Gal. vi,2), invicem nos juvantes, honore
diflicilius, quam damnata lege, qua. nulli noverat invicem praivenientcs, idipsum in Domino omnes
parcere?quid ad absorbendum voraciusmarinapro- sentientes.spiritu ferventes.zelo charitatisprodomo
? Et tamen
funditate, ve! potius belluina edacitate Israel exemplo Ilelia. zelantcs, in doctrina doeentes,
neutrum horum, cum vim obtineant, Deo volente exhortando mutuo nos exhortantes, commoda pro
concessum, aliquid valuit contra protectionem di- R necessitatc alterulrum est, alterutrorum] in sim [;'/<.

_ _i mi ., r l i*i _ *'_i__.a_i___;i
.1 _ i__ :_
•_) n._.i
. i:
, _ j i
vinam:unde pulchre de uno illorumj./. _>../, detribus plicifate tribuentes.proelaturam in sollicitudine ad-
pneris primo exemplo nominatis], Deo in Ecclesia ministrantes,in bilaritate nobis invicem miserantes,
consuevimus canere Vim virtutis sux obltlus est :dilectionem Dei et fraternam sine simulatione ha-
ignis, ut pueri lui liberarentur illcesi (In D.miin. m, bentes, odientes malum, adha.rentes bono.cbarita-
Quadrag., antiph. 4). tem fraternitatis invicem custodientes, non alta sa-
16. Utrum vero ha_c se ita ut diximus habeant pientes.sedhumilibusconsentientesf/l.Hi, xri, 8-17):
necne, potes eliam ex dictis Cassiodori, si velis, ita fateor.noa solum aliquem non timeremus.sedctiam
dicentis perpendcre:« Mirum pra_terea videtur rem ab omnibus timeremur. Nec vero ut, proh nefas
incorpoream membris solidissimis colligatam,et sic in nobis illud impleaturpropheticumdicentis:t/«Mi-
distantes naturasin unamconvenientiamfuisse per- quisque carnem brachii sui vorabit,Manasses Ephraim,
ductas,ut nec anima se possit segregare,cum velit, et Ephraim Manassen, simul ipsi conlra Judam
nec retinere, cum jussionem Creatoris agnoverit. (/..«/'. hoc est confessione Dei insignem Ec-
ix, 20),

Causa illi sunt universa, cum praecipitur insidere ; clesiam (305), invicem mordentes, ab invicem con-
aperta redduntur omnia, cum jubctur exire. Nam suimur, divisique ab alterutro desolamur. Nec
etsi acerbus dolor vulncris infligatur, sine Auctoris enim mentitur veridica semper Veritas diccns
imperio non amittitur,sicut nec sinc ipsiusmunere C Omne regnum in seipso divisum desolabitur (Matth.
custoditur. » Qu* cum ita se haberi intitubabiliter xn,25);nec refutanda cujusdam, quanquam Deum
ipsa duce ratione etiam exnobisipsis possimus col- nescientis.sententia dicentis : quia concordia parvse
ligere;viriliomnimodis deposita constantia, mulic- res crescunt, discordia maximx dilabuntur. Apostoli
bri assumpta ignavia, Deo erecti (302),mundo sub- [subaudi sententia) quoque in mente superhabenda
jecti, desides et effeminati, inanis quoque gloria. monentis : iju.r pacis sunl sectemur : et quas sedipl-
inexplebiliter cupidi, invicem provocantes, inviccm cationis sunt invicem cuslodiamus (/.<>.... xiv, 9).

invidentes, negligentes et infelicissimi,superbiatu- Qui eiiini in l:o, servit Chnsto, placet /V<>, et proba-
midi, bonitate vacui, carnis voluptalibus subditi, tus est hominibus (Ibid., 18). Itemque : Vis non li-

fratribus elati.in acquirendis rebus avaritio. facilms merc potestaiem, bonum /<.<•, ei habebis laudi

accensi, congregandis autem virtutum opibusinef- ipsa(Rom. sm, 3). l.t : Hsecesi voluntas h Dei, ut -

ficaces et pigri, dum affectamus honorem sceculi, nefacientes obmutescere faciatis imprudentinm homi-
gh.riam qu;e a Deo est,perdiinus,heii dolorlmiseri; nuni et ignoranliam I Petr. n, 15). Alterius autem :

dumqucsuperferri fratribus ambimus,superbiendo, Ciim plaeuerit, inquit, Domino, vix hominis, iniiui-
lugendo genere (303), cui pr__ferri debuimus suppo- ro.s quoque illiux convcrtet ad /«/<•<'>/> (Prov. \\i, 7 .

nimur nuindo coiit.emnentesquc Doininum domi- ;

j) Et per Psalmistam Domini : Si populus >;><».< audis-
nantem, patimur servum ; et<iuipotestatcconcessa, set //><'. Israel si in viis meis ambulasset, //>•</ nihito

calcare debuiim.s serpenteset scorpiones,e1 omnem forsitan inimicos eorum humiliassem (/'.«//. i.xxx, 14,

virtutcm inimici (Luc.x, 19), retrogrado ordine cal- I.")'. lVr Jeremiam [Baruch item : Si in via Dei
cainur quotiilie ipsi, ila ul <'t in nobis complcri ambulasses, habitasses utique /'» /'<><<' super terram
quandoque possimus timere (304), quod et in Job [Bar. lii, 13), Per Moysen quoque : Ecce mitto ange
legitur ita dicente : Fugiet <>/•>/></ ferrea,et incidet //» liiin niriiin. <//>> praecedat ie. ,t custodiai semper; ob-
aieiiin seneum (Joh xx, 24), et ;
Qui ttment pruinam, serva tantiiiu, el audi vocem >»<'<////, /•/ inimicus ero

(302) Deo ereeli, id est erecti contra Deum, sic- (304) bl est, ita ut et possimus limere compleri
iit j
-
.
fratribus elati, id est erga fratres
.
p
1
<
.-
_ ct n. : quandoque in nobis, quod legitur et ;'» Job, eto.
17 mundo erecli, id osf conlra mundum, (305) Voces contra Judam intorpretatur, hoc e<t

(303 Lugendo gcnere, id cst modo quodam lacry- contra Ecclesiam //(-</</»< /» (<;>/. ,s.s/.'>;<' Dei,
mis diguo.
 ;

303 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 30-4

inimicis tuis, ct affligenles le affligam {Exoi. xxui, A debuerant, coram hominibus,ut glorificareturDeus
20-22). [Matth. v, 16;.

18. Nos vero e diverso (cum et haee omnino a 19. Nee otiosum videtur talium causaisto inloco

perfectis nec appelenda,pro gloria Dei quocquesunt brevem quidem.tamen utillimam presbyteri cujus-
bona agenda adversa vero ejus amore toleranda
;
dam,nostri pene temporis, ponere sententiam : qui
magis,quam vindicta optanda) potius vindicarenos curn vidisset episcopum suum.horrendum dictuh.d
nus quam vindicari : defendere nos ipsosipsi, tabulasludentem,subsannatusmovitfrigutiens 311)
quam a Deo defendi ; et cum ad id non suflicimus, caput:quo intuito.iratus episcopus, et quidem satis
fcedus quoddam cum "855 ipsis inimicis.eisinmalo juste, sed si ei cui deberet 311), interminatus est
consentientes 30G) inire magis, quam Deum pro- continuo carcerem, nisi confestim diceret, ubi hoc
tectorem corde cum manibus ad eum levato invo- fieri sibi canonica lex vetuisset. Ille simulans me-

care, et contra internum raptorem, qui nunquam tum, cum in promptu haberet,quo fugitivumstrin-
melius vineitur, quam cum extcrior arnatur, arma gerel, 8 50 nervum ; pedibus ejus prostratus,
corripere properamus : illisque non dissimiles, qui Ignoscc, ait, sum concussus
domine ; tanto enim
salutis, quae a solo Deo datur, causa, ritu sacrilego pavore, ut ne primum quidem primi psalmi memi-
ad fontes vel arbores reddunt vota pro commodis nerim versiculum, ncdum aliquid ex decretis pro-
__.__ i
terrenis, ipsam potius terram quam cum precari
-..:
-n
** i'
ferre
.._! c~.j _\
valeani canonurr. Sed
--- ~ i- ,-;;, ;_--
obsecro a te, piissime,
— —
studemus, qui feeit ccelum et tcrram. Et ne in ali- hunc mihi reeordari sensum (313),siquidern ipsum
quo prccum elTcctu fraudentur '307) optalo, relicto pavore amisi. Tunc cum joco risuque totis cum
penitus eo qui vos praeposuit mundo, rclicto omni astantibus resolutus episcopus, instante tandem
praeter nomen olficio.ipsi ita specialius (308) descr- presbytero,primum cum altero protulit versieulum

vimus mundo, ut dum caeteri Dco quaeDei,

caeteris dicens : Beatus vir, etc. (Psal. i, 2). Se,l in lege Do-
mundo qure mundi sunt contendunt reddere, nos mini voluntas cjtts, ct in lege ejus meditabitur die et

econtra mundo quae Dei.id estomnigenumamorem nocte. Presbyter ore proprio captum hujusmodi
etcultum Deoque, qua; debuerant mundo reddi,
;
respondens instruxit episcopum. Optime, inquit,
reddamus,id est omnigenum despcctum et contem- Paler sanctissime, quod superest, ad tabulas lude
ptum;et ut ipsi [scilicet mundo] alligemur arctius, istic nobis ideo placuit po- (314). Ha?c vero
ne quando scilicet, dum ab eo non recognoscimur; hac brcvissima sententia, et quid nere, ut in
despiciamur relicto ritu, cultu, habitu quoque
: cavere et quid debeas agere evidentissime valeas
nostro, ipsius mundi consucludine atque studiis, conjicere.Sed studebo te jam relinquere, ne hortis
amietibus etiam in tantum utimur, ut solo (309j,ut sitientibus, aquas in fiumine vecors videar mittere;
ita eloquar, barbirasio et corona, ct quod non a C cum et timendum, ne ab aliquo horuin, qui juxta

nobis, ut ab eis, ducuntur uxores, qualescunque poetam nigrum in candida vertunt, dum malum
etiam,quas Domino fore tantummodo.et hoc raris- bonum,bonumdicuntmalum.tenebraslucem,lueem
simej reddere videmur laudes.in nullo aliossecula- tenebras putantes, vcritatcm falsitatem, falsitatem
ribus videamur dissimiles ita ut de noliis, proh : veiitatem «stimantes, dicatur mihi Mortc morie- :

nefasldiclum prophetiae possitcredi, quod continent ris, quia mendacium loeutus cs in nomine Domini
tempora pra>sentis aevi : Et erit sicui populus, sic (Ztieh.. xiii, 3). Pcrgara potius ad alia meae profes-
iacerdos [Isai. xxiv, 2) Thrcnis
; et quod alius in sioni (315- quantum propinquiora, tantum formi-
deplorat: Quomodo, inquiens, obscuratum est aurum, dolosiora.
mutatus esl color optimus, dispersi suni lapides san- 20. Ex monacho fortuitu assumptus es '? Yide
ctuarii omnium platearum (Thren. iv, 1)
in capite unde, quo deveneris, videlieet de maximo ad ma-
detractam quoque jam de coelo interris lugere pos- gnum.de maxima quiete monasterii ad magnum la-
simusmagnam partem stellarum (Apoe. vi,.3) id est borem so3culi,de sinu tutissimi littoris ad procellas
inima tantum sectari
dejectos a sublimibus multi- frequentissimae tempestatis. Naviga itaque suspec-
tudinem sacerdotum (310), quorum opera lucere tus,qui in portu gaudere noluisti securus;conare, sat-

D
(306) Male in vulg., consenliens. dotum, sectari tantum dejectos a sublimibus inima,
(307) fraudenlur, male et post
Iidem vulgati libri : nimirum seclari d;emones, qui a codo in inferos
pauca proposuii pro prasposuit, item male. De epis- dejecti fuerunt.
copis loquitur. (311) Fulgentius de sermone prisco : Frigutire
(308) Id cst, itu speciulius cceteris (seu quam c;e- dicitur subtiliter adgarrire.
teri deservimus ipsi mundo, ut, etc. 112 1.1 esl iratus juste, sed si iratus fuisset ei,
309) Id est, iii videomur dissimiles sseculaiibus ,-ui deberel.
solo, itl ilu eloquar, barbirasio (id cst sola tonsione [313 Seiisiiin scilicet primi versiculi psalmi
barbae m, el quod a nobis non ducuntur uxo- pnmi.
res, ui iti' eis ducuntur; et quod qualescunque etiam :;i 1 Si quid scilicet superest temporis ei.quiin
laudes,quas videmur reddere Domino ore tantun lege Domini meditari debet die ac nocte, ad tabu-
et hoc rarissime ; prxter h.re, inquam, tn nullo alio las ludat.
a saeoularibus videamur dissimiles. Confer part. n, :il5i 1/<<r professioni, inquit, id est professioni
de Contemptu canonum num. 2. monasticae, propinquiora; quia Ratherius ex mo-
(310^ Id cst Iwjcrc fossimus multitudinern sacer- nacho ad episcop.itum assumptus fuerat.
 :

303 PELELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. V. SOG

age, stude aliquid ngere caeteris sublimius, imo A industriam reparent, vires exerant, con-
attollant,
humilius et perfectius, sciens ponderihus te subja- stantiam resumant, flde, spe et charitate in Ueum
cere duobus. Compelleris enim monacho quae sunt recalescant, invita et obsecra ; nec hoc verbo tan-
monachi, episcopo reddere quaesunt episcopi. Vide tummodo, multo magis operibus tibi noveris ex-
ne tibi suadere aliquis valeat illum uiiquarn mutare sequendum. Vera est enim Leonis pap.-e sententia,
habitum, etiamsi hoc approbare ex antiquorum quia validiora sunt exempla quam verba, et plus
excmplis velit Palrum,exceptocum ad illuddivinum est opere docere quam voce. Necessitatihus quo-
accedis ministerium,qnod sibi proprium exigit or- que eorum in temporalibus scdulus adesto.Si quid
namentum.Tunc quoquecum non gestaturcorporc, fraudasti preelatus, restaura episcopus. Si quid de
non recedat a corde. Audi Apostolum dieentem : teminus, abbas dum esses, recordaris 1'uisse, pon-
Habentcs damnationem, quia prirnam fidem irritam tifexne vercaris componere.
fecerunt [I Tim. v, 12). Jejuniis itaque refectio- 22. Nec hoc agens verearis, ne quis te pecrn-
nem, orationibus corporis delcctationem, ia- torem, te olim dixerit exstltisse fraudatorem. Vide
crymis tempera soeculi jucunditalem. Quod si tantum ne Christo opprobriosus, ne Deo horridus,
forsitan assumptus ex abbate, aut, ut assolet, duo- ne Spiritui sancto pareas exsecrandus. Hoc flt.
bus aut certe pluribus jam prajfuisti 157 mo- j. si nec prsterita diluis, nec praasentia emendationo

nasteriis pensa quae causa hujusmodi fuerit

;
compoms : qum potius cum de te hoc dicitur,
demutalionis. Nec tibi, quaeso, parcas, non te gaude humiliter in Deo, si tibi 158 cum caeteris
decipias, non te palpes, non tibi quod optime vere dicatur : Fuistis aliquando tenebrse, nunc au-
nosti velis cslare. Nulla cnim apud Ueum, ut ait tem lu.r in Domino ; ei hsec quidem fuistis, scd
Auguslinus, latebra,etiamsi plena sit abscondentis abluli estis, sanctificati estis UCor. vi, 11). Si quis
perfldia. Neque ideo ille non novit, si tu te fingas itaque detrahat, obloquatur, maledicat factumque
ignorare : quin potius tu humiliter agnosce, si vis vituperet; tibi firma spes, solidum refugium in il-

ut ille Prima est vero, ut ait gentilium

ignoscat. lius sit auxilio, cui a Propheta est dictum : Mu-
quidam, ultio, quod se judice nocens absolvitur ledicent illi, et tu benedices (Psal. cxvn, 28) ; et
nemo. Cogita igitur, utrum his [scilicet monaste- trigens mentie aciem indesinenter clama Aufer :

riis] rite pnefueris. Quod si invcneris, dole quod a me opprobrium et contemptum (Psal. cxvni, 22),
non perseveraveris sin minus, eliam ob id in
; non utique opprobrium hominum quod pcrtransit,
omni vita quotidiani non desinant gemitus. Me- potius tuum, quod si hic non desinit, illic finem
mento tot te subjacere ponderibus, quot praefe- non Vereor enim, ne dum transacta ui
invenit.
cturis infulatus largitori indigne his utens exsti sunt digna opprobrio judicas.etiam praesentia digna
tisti ingratus; dumque
prodesse debuisti pluribus, C contemptui deputes. Quod fit, si et transacta cor-
paucis autforsitan nulliscausa aiicujus fuisti profe- nguntur segniter, et praesentia exercentur negli-
ctus: imo his deslitutis, ad alios subinde migrans, genter. Illam etiam Sarae orationem ad tuam pro-
nullumque nec de his nec de illis,quin etiam nec de fer utilitatem : Uomine,
Peto, ut de inquiens,
teipso ad horreum Dominicae areaj fructum appor- vinculo improprii hujus absolvas me. aut certe desu-
tans, quod debuisti manipulos fcrre,tot exigerisin per terram eripias me (Tob. m, 15), non quidem
judicio componere. substantialiter ante tempus prnedestinatum aufe-
21. Kac itaque, dum adhuc dies est, quod sug- rendo [supple sed] mentem meam ad te penilus
gero. Dum adhuc vacat tempus sationis, dum erigendo. Hic est, dicent, novellus propheta, re-
adbuc ceconomus spectat [id est exspectat], dum cens epostolus, subito angclus effeclus.Iste sanctus
custos areae triturat, paleam non exerit, ventila- Martinus, Zeno est iste sanctus, modo de ccelis
brum non arripit, dum adhuc non ventilat la- ; demissus. Vanitatis, inquinnt, signa sunt ista.hy-
bora, sere, congrega, nullas dederis ferias, uul- pocrisis, simulatio, vel levitas : mutatio affectuum
lum tibi colludium, nullam pausam, nullum tem- ista, non aliqua religio vera.O quam asperum ver-
pus indnlgeas vacationi.Insiste omnimodis sationi, liuni ! verum.
sed vide ne sit

ne dcsit quod alferas triturationi ipsam ctiam in- :

j) 23. Cave etiam prope latentrm venantium la-
cessanter mentis oculis adhibe, ipsam attcndc queum. .Multi enim hoc asperoverbo (3IG)tpcrterri-
cogita quotidie ne supcrent paleae, ne superabun- ti, exasperati el verecundati, bonum relinquentes
dent zizania ; momento triticum in horrcum de- incceptum, capli sunt museipulam venantium. in
bere recondi (Mulih, \m, 30 ,
paleas autera com- Tu econtra his corde, non ore responde ipsum :

buri igni inexstinguibili. Prope itaque positos cre etiam te hasc cogitans cave. Non desunt enim ej
berrimis exbortationibus, longe remotos epistolis lilii quaedara introrsus cavernas, ubi aliquae latro-
saipissimis ad Dci cultum reaccende. Prseteritam cinantis inimici adsinl insidiae. Dic ergo in corde,
et tuam ct illorum segnitiam accusa, redargue ;
pavidus cogita, sed suspectus dic, quod qui
et tecum ut excitentur, ut reviviscant, animos ionge te incomparabilis dixit, dissimilis certe : nec

(316) Hoc ecilicet, quod paulo ante niemnravit, Ob guam asperum verbum quo I bypoorisis, vanitatis,
simulationis vitiu zclus notatus fuit,
307 RATHERII EPISC. VERnN. OPP. PARS I. 308

raentieris. In melius mutare propositum non est A. si quod valeo tibi dare non nogligo, caetera tuce in-
levitas, sed (317) virtus, neque culpa, sed gratia. dustria?committo.
Erunt etiam qui durn nulla considerant.imo nolunt 25. Sunt multa sanctorum Patrum jam ex his

habere sua, tua si qua viderint, statim bona dicta diversis opusculis indita : haec relege, et ne-

incipiant laudare [318), et mirari velut maxima. gotium ex his tibi Mihi tumen
salutis acquire.

Quibus si tut-e conscientia; relicto testimonio cre- videtur, dum interim hsc captas, et consilium
dideris; fateor, nec mentior, illico perditus eris. inveniendi et exsequendi quod dixerint, forsitan
Tu econtra dum exhibes prgesentia, semper stude impedit tarditas, ut nullo modo desperans, in eo,
meminisse prseterita, simulque Dei districta et in- qui omnia fecit de nihilo, firmiter spem ponens,
comprehensibiliacogitare judicia. Seepe enim unde lacrymis te totum dedas,pia opera (320) non quasi
mereri putatur gratia, contrahitur offensa unde ; qui ab ipsa incceperis excrcens infantia, sed quasi
contrahi timetur offensa, acquiritur gratia. Lin- qui totum vitae tempus pravis datum atque con-
guam non soluin a criminosis, etiam ab otiosis sumptum habens delectationibus, residuo si quid
contine,sciens dietumper Jacobum esse: Si quis se datur spatii, tantum te debere memineris
Deo
putat religiosumessc,non refrenans litujuam suam, sed mancipari. Et licet sciam te hoc ordine per ostium
seducens cor suum, hujus vana est religio (Jac. i, 26). non introisse, aliunde potius ascendisse non ta- ;
^
2i. Sed ut semel incipiens paucis adhuc te allo- men te penitus audes desperare, qui tantam
quar, suggero ut et si quid in juventute, si quid novi patrisfamilias istius potentiam esse, ut ex
etiam adhuc in monasterio positus, antcquam sci- ipso fure pastorem, si velit, possit efficere, qui
licet ad aliquod regimen esses assumptus, egisti ( de lupo ovem sspe legitur fecisse. Quid enim
159 sollicite retractes : forsitan et sibi aliquid, non potv st Omnipotens ? quid non potest nisi quod
quod non parum debeas metuere, invenies. Re- posse nolit? Non potest de impio invasore pium
perietur etiam tibi, quo ordine assumptus, qua pontificem facere, qui potuit de lapidibus suscitare
necessitate fueris electus. Proclivis enim sem- filiosAbrah.ee? {Matlh. m, 9.) 160 Non potuit

per in deteriora humanse ambitionis superbia, uni- interfeclnm refieere, qui potuit non existentem
versa jam occupans saecula, nec ipsa hodie deserit creare? Difficilia, ais, sunt nimium haec sed cui ? ;

cccnobia,videlicet ut eligendi nonvirtutum meritis, nunquid Deo? Quid illi difficile, qui cuncta de
sed putrid.e istius, quam ita vocaut, terrenaa no- nihilo potuit facere? Ipsius non audisti hodie ser-
bilitatis, autem vera corruptibilitatis taxen-
re monem dicentis :
omnia possibilia
Si potes credere,

tur prsconiis. Nec exquiritur quis obedientia credenlis? (Marc, ix, 32.) Nescis in rebus quoque
caeteros pra?eat, humilitate vincat, prudentia humanis bujusmodi haberi consuetudinem.uttanto
antecellat : [supple sed] cujus arca cumulatior, I
plus laudetur medieus, quanto amplius despera-
camcrave fortior, donis sit rcpletior stabula ; batur segrotus cum et quo desperatior animae sit
:

quis amplius plena, praedia ei beneficia latius ha- mortis occasio, tanto plures plerumqueeodem cor-
beat distenta; cujus pater ditior, frater locuple- rigantur exemplo? Hinc enim quidam nostrorum
tior, prosapia generosior, propago potentior. Inter dicit eodem sensu praemisso : Vide David, consi-

haec nec ipsa honoratur canitics. Juventus sene- dera Pelrum, quorum nuo gradus altior, eo casus

ctutis locum invadit ct illud, quod totum est di-

; gravior : quo autem casus gravior, eo pietas erigentis
vinum, datur ad praemium et lucra captantur ; grdtior. Unde et idem nimis pulchre consuevit
terrena, unde animarum solummodo congeri de- orare : qui omnipotentiam tuam parcendo
Deus,
buerant mercimonia. His denique et aliis, qui maxime miserando manifestas, multiplica super
et

hujusmodi solent comitari, pessimae ambitionisca- nos miscricordiam tuam. Quid enim si haec cun-
sibus si forsitan te interceptum repereris : K-eti- cta ideo ita permisit incidere, ut haberes unde
tiae, quaeso, locum in corde ne dederis. Forsitan eum amplius posses laudare, sinens videlicet te

enim his auspiciis evectus, ad hoc es perductus, periclitari in pluribus, ut sine defectu clamares ?
ut (319) ad illud, quo modo fungeris, honoris Quid exemplumvoluit esse talium, qui (proh
si te

fastigium, aliquo sa;cularis suffragii juvamine te n dolorl) innumerabiliter ita hodie per universum
conligerit ascendisse. Quod si ita se habet, quan- instituuntur sa?culum, ut capiant aliquodcunque
tum lugendus sis, enarrare non sufficio satis, de se quoque ipsi consilium, dum te viderint
etiamsi omnia membra corporis cunctimodis con- resuscitatum quem noverant exstinctum, quo ana-
crepent linguis.Verum ne putes mehocideo dicere, thematis lethum, si fieri possit, evadant canonibus
quod te aut dejicere aut velim dc.sperare.Conuilium promulgatum, maledictionemque a se expellant

(317) Locus in vulgatis luxatus;quem sanasse vi- (320} Id est exercens pia opera, non quasi qui tu-
demur addita hic et postea particula sed. caeperis ab infarUia ipsa,sed{aa.uc particulam sensui
;318) Gonstrue : iluin nulla sua bona considerant, necessariam supplevimus) gnasi qui habens totum
imo nolunt (eum) habere ulla sua ; si qua viderint tempus vitse datumatque consumptum delectationibus
bona tua, statim incipianl laudare, ctc. pravis, memineris iebere lc tnancipari tantum Dso
(319) Vulg., et illud, perperam, residuo spatii, si quiddatur.
 ;

300 PR.ELOQUIORm LIBRI SEX. — LIB. V. 310

principis apostolorum per clementiam Dei et Do- A tis tuis hoc tiui aecidisse, et minora multum esse,
mini apostolorum? Nam et pro nobis ille fieri dig- quam miquitas tua
merebatur, profitere 325).
natus est maledictum {Gal. m, 13), ut nos a ma- Rubigo enim tantorum scelcrum consumi non po-
ledicto redimeret non tantum legis, sed et origi- tuit, nisi igne diversarum poenarum.Exsulta itaque

nalium atque actualium criminum tantum est ; gaudens in Domino humiliter, quod in hoc saeculo
ne desperes, "ne segniter agas, ne ad dexteram partim tibi contigit vicissitudinem malorum reci-
per elationem, ne ad sinistram dcflectas per des- pe.re, qua> in illc [id esl in futuro saeculo] valde
perationcm ne qualitate boni, aut quantitate,
; metuendum erat simul omnia ferre, cum nil im-
ut assolet fieri, mali fallaris ; ne aliorum mores punitum constet Deum relinquere suo autem pec- :

intuens, te aut arroganter erigas, aut desperanter cato pra?dicti (326. hoc modo solent ejus miseri- 1

humilies ; neve locum adversario in temetipso ulte- cordia liberari. Temet itaque incessanter in cons-
rius tribuas, ne quod tibi contigisse doles, alicui pectu illius accusa.sicque cum Prophela declama :

[subaudi contingere] (quantum scilicet reniti Justus es, Domine; et rectum judicium tuum Psal.
prasvaleas) nunquam concedas, nec labi te am- cxvni, 137) ; et cum alio : Jitstus cs, Dominc, in
plius sinas in talibus aut etiam similibus, co- omnibus quie reddidisti nobis [Dan. m, 27) ; et :

gitans quam difficile elisus erigi valeas rur- n Omnia qu;c fecisti nobis, Dominc, in vero jwlicio
sus. fechti : quia peccavimus tibi Ibid., 31); ct : Iram
26. Pulchre autem te quidam tuique similes Domini sustinebo, quoniam peccavi ei , doncc ipse
satisque utiliter, Iicet paulo mitius quam sese au- justificet causain meam Micli. vn, .

ctoritas canonum habeat, commonet dicens Qui- : 27. In ipsa autem tribulatione nec te dederis
cunque tales sunt, si nolunt, veniente Domino de segnitise, quasi certus (cum ot ex hoc dcsperare
Ecclesia auferri ; auferant et ipsi ista [321) fid est non debeas penitus) pro hac poena omnia tibi re-
ea qus Dominus in tcmplo agi videns, facto de missa,aut certe partem graviorum tibi peccatorum
rcsticulis vindicavit flagello) de cordibus suis, nec 10*2 donatam. Vigiliis, orationibus, ct jejuniis,
domum Dei domum nerjotiatinnis. Horumau-
faciant praeter haec quas necessitas agere cogit, crebrius et
tem omnium (322).... sacratico illo exemplo, quo quosispercussus
sollicitius insiste,ignarusvideiicet
dicit : Surn quidem libidinosus ; meurn est ipsa/m generc,utrum eo quo corriguntur filii, an
flagelli

1G1 libidinem superare ; tuae virtuti, tuae cautelae, illoquo flagellantur servi, aut puniuntur malelici.
tuis nil committas viribus illius totus contende ;
Gum enim,Scriptura tesle,omnis lilius qui recipitur
esse, atque ejus te totum commilte, nitens cordc castigetur Hebr. xn, 6) ; multa fiagella peccatoris
et manibus, custodia;, cui te creare, redimere [Psal. xxvi, ln , laqueus, ignis, sulphur,et spiritus
placuit, et vocare (323). Ipse te custodire valet C proceliarum (Psal. x. 7), et cum videantur omni-
paulo erectum.qui voluit erigere penitus dejectum modis Ikcc intolerabilia, tamen non tolius pars est
ipse continere sanum, qui sanare voluit contritum; caliris eorum [Ibid., 8 ; et : Plaija insanabili pcr-
ipse perpetim efficere spudium (324), qui contra cussi tc castigatione crudeli Jcr. x.w, in ; itemque :

naturam citraque omnem spem colligerc voluit Quid damas ad mesuper contritione tua ? Insan
ctiam infatuatum.Quamvis autem sine illo nil boni estdolortuus Ibid., I.") ; pcenamque describens in

possis, saltem nec vellc, nedum facere, tamen aeternum damnatorum, Induantur, inquit, sicut di-

nec sine tuo aliquanto conamine credas te sal- ploide confusione sua [Psal. cvm, 82 ;
unde e1 bis
vandum omnimodis fore, cum ob id rationabilem iilem in psalmo precatur : Domine, ne in furore tuo

te a Deo creatum scire possis certissime, indulta uriimis mc [Psal vi, :i7. Alius autem : Corripe me,
arbitrii libertate. Ipsi ergo non raptim et quasi ait, Domine, verumtamen in misericordia el non
in transilu, indesinenter inluerere stude, cum quo in furore tuo, ne forlc ad nihilum redigas me Jer. \,
esse nisi fcliciter potes.sine quo esse nisi infeliciter ii .Quee omnia cum ad illud flagelli genus, quo
vales. Quod si inter haec, justo imo piissimo ju- exemplo Pharaonis •! Herodia el in praesenti et in
dice misericorditcrdisponente.lilii aliqua adversitas futuro impii flagellaiiluisporpeinleris perlinere; no-
evencrit, aut infirmitatis scilicct, autdamni rerum j) veris, lesle Gregorio, solns Qagellis temporalibus
familiarium, vel quodlibet aliud genus vindictee ; ab aeternis liberari.quos hic ab iniquitatibus conti-
ne contristcris quasi despeclus humiliter, tjauilc gerit mulari. Scias etiam tc cum adversario in
quasi pio respcctus, scicns et confitcns pro pecca- agone consisterc tanto s;evius bacchante, quanto

(321)Construe nufcranl cl i/isi ilc cordibus suis

: mittas, etc.
i-ta,iil esl,eaqu,x Dominus videns agi in templo,vin- Construe atque nitens corde et manibus ;

dicavit facto jlagello de resticulis,seu funiculis. committe le totum custodix ejus, cui placuit creare,
(32-2) Locus luxatus, in quo aliquid desideratur. r, I i,, I e lc.
et fortc etiam corruptus. In vulgatis pro sacratlco :;.' i Spudius,ki cst industrius,studiosus,a Grssi o
margini ascriptum forte Socratico. Sic mallemus
supplcre et corrigere. Il"rum autem omnium memor (325] Vulg. profiteri, male.
[vel exsecutor ex ecrato illius exemplo,qui dicit,sum 326 Explica prce licti autem, qui scilicel
1

i
:

buidem libidinosus : nirtnn esl ipsam libidinem ,s/i/<.'- ilo humiliter tribulationea suscipiunt, hocmodo
rare ; lu.r virtuli,tuse cautelss, tuis viribus nilcom sol ni misericordia ejiis liberari peccato
311 RATHERII EPISC. VERON. OI>P. PARS I. 312

ei de amissa tui dolot potestate;et insuperhoceum A manibus inimici, statuisti in loco spatioso pedes meos
gravius afficiat (327),quod a tc, qui ei solitus eras (Psal. Quod totum recle dicere valebis, si
xxx, 8).

servire-, provocctur in certamine. Ipsis quoque, indulta pcenitcntiae tempora non neglexeris, si pce-
quorum fraude proditus (32'S), negligentia destitu- nam illatam patienter tuleris, sciens de causa pee-
tus, dolo captus, factione ad haec es incommoda cati prseteriti hanc proccssisse pcenam peccati praa-
devolutus, ne cuncteris parcere, certus quia si eo- senlis qua [/. tuj nec
te peccare peccans videre [/.
rum admissa in corde retinueris, tuorum quoque videri], ut non peccares, ab iniquilatibus compre-
venia Veritatis voce docente earebis [Hatth.v, 45) ;
hensus potuisti (331). Precare itaque sedulus, ut et

cum dimiltcns et detuorum relaxalionequandoque istud tibi olementissime divina pietas parcat, et
gavisurus, et de liliatione Dei perenniter sislaHatu- illa (332), ob qua> in istud vel potius in isla es de-

rus. Tibi vero totum quod pateris ascribe : tua3 volutus (ista vero dico, ut et peccatum mcmorem,
culpa; omnia, tuis peccalisimputa universa.Fortas- et flagellum peccati.ad teomnemreferenssummam
sis enim tua ad aliquid fuit coinmotio(329).
et b.-co inisto necessitatis camino absumens deleat, teque
cujus hujusmodi datus es supplicio.Quod
rei gratia in lioc sreculo ita emaculet, ut nil inveniat quod
si non amplius habes unde gaudeas si vero, am-
; edax illc inexstinguibilis ignis futurus exurat po-
; ;

plius quod defleas, sed tamen non desperative, „ tius ejus gratia [subaudi inveniat] quod rcnumeret,
quia divitias bonitatis Dei nullus valet pensare, justilia quod coronet.
nedum a?stiniare. Non minus 163 vero (3:in>,si ita 28. Destitutionem vero luorum (333) cum magno-
est, temetipsum tuosque quam ipsos lugere con- pere delieas plangere,uon tamen inconsolabiliter to
venit traditores.maxime si aut tu;e Ecclcsi;e fuennt id convenit agere;eum pastorem summum per pro-
filii, aut forte,quod absit, ejusdem cujus es officii phetam noveris dixisse Erce ego ipse requiram oves
;
:

cum et te occasionem quia materiem, mortis reco- meas, ct visitabo itlun, sicut visitat pastor gregem
gnoscas filiorum fuissc.et dolere possis tot cceli lu- sum in die, guando fuerit in medio ovium suarum
minaria tuis tenebris involuta luo fore casu exstin- dissipatarum [Ezech. xxxiv, II). Et per quemdam
cta.Sed quia hic pie justus [nempe Deus] districte sapientem dictum agnoveris,quianecesse est adesse
quaedam quod illic aelernali-
solel ferire,ne inveniat divinum, ubi humanumdeest auxilium.Quod sipro-
ter debeat punire lamenta te ejus mise-
; inter ipsa lixitas (334) te exeruciat temporis, et perditio con-
ricordi.-c reficiat memoria, qua scilieet actum est, tristat (335) obeuntium sine subventu baptismatis,
ut canere possis cuni Psalmista Ego autem in Do- : idque tuos non eurare tortores (330), tantum de tui
mino gaudebo, exsultabo et Isetabor in misericordia cruciatu suas ut compleant 16.fi voluntates, per-
tua, quia respexisti humiUtalem meam, salvasti de pcndis ; Dei tc tottini subdens voluntatiet disposifo
nccessitatibus animam meam, nec conclusisti me in C [id est, dispositioni],vitamipsam dare.ncdicam dis-

(327) Melius legeretur afficereMox pro a te men- exstincta episccpos indicat,qui in suo casu obmu-
:

dose iu vulgatis erant ante. (eicentes, nihil opis dederunt vel illos, quos suae ;

(328) Haic innuere videntur, quaj ipsi Ratherio traditionis fuisse participes suspiratus est.
contigorunt quippe qui fruudeproditus,negligentia
; (331) Obscurissinia h;ec sentenlia sic corrigenda
(scilicet episcoporum.qui ipsi opom ferro debebant, et cxplicanda videtur qua tu comprehensus ab ini-
:

et neglexerunt) destitutus, dolo captus, el factione ad guitaiibus (scilicet prseterilis, de quibus dixit^ eccati
hSBC, quaa dum scribebat in carcere patiebatur, in- prxteriti) potuisti videri nec peccans peccare, ut non
commoda devolutus. l>,
vi ares. Potuit nimirum Ratherius videri peecasse,
(329) De se hic quoque proscquitur hic enim : cuiii ad partcs rebellium in Ilugoncrn necessitale
textus explicandus sie Fortassis enim et hxc com-
: quadamet line bonoaccedens non peccavit (de quo
motio ad aliquid (id esl commotio in Hugonem ex- plura in Vita § 4), at exinde ctiptus ct carccre in-
citata)/»// tuu (uti sane ipsi inter caeteros imputa- clusus fuit, ut pcenitens non peccaret, seu caveret
batur, quod quatenus accipiendum sit.explicavimus de ccntero ab aliis peecatis. Aliuni, qui nielius ex-
in Vita § cujus rei gratia datus es hujusmodi sup-
i plicare possit, libenter audiemus.
plicio carceris. Quod si non r.cl ita : amplivs habes 332) Construe et absumens divina pietas in is!o
:

unde gaudeas, si vero ita est, habes ampliusguod de- camino necessitatis, deleat illa, ob qu:r devolutus cs
fleas,sed tamen non desperative, etc. in istud, vel potiu.i in is>a (ista vero dico referens ad
(330) Construe : Non minus vero, si ita est, conve- D te oiiiiiem summam peccati, ut memorem et peccatum
uit lugere temetipsum, quuiii et tuos ipsos traditores, cl Ihiyellum peccali), el il.t emaculet te in hoc sascu-
maxime si, etc. Indicat autem intcr ca?tera tradito- lo, etc.
rcs suos fuissefiliossu.eVeroiiensis Ecclesise,et forte (333) Deslitutionem tuorum, inquit, quia scilicet
etiam aliquos ejusdem officii cujus ipse erat.id est ob pastoris abductionem oves erant derelictae.
aliquos episcopos. Addit porro, recognoscas te fuisse 33aJ Prolixitas indicat haec fuisse scripta a Ra-
occasionem mortis filioru'm,quia recognoscis te fuisse therio non initio su;c calamitatis.sed dum multum
materiem mortis (Mortem spiritualem, quam ob sui jam tempus versabatur.Hunc quideni
in calamitate
proditionem eosdem lilios incurrisse aondubitabat, libriini quintum lucubrabatin careere.ineunteanno
intelligere viiietur.Hujus enim mortis lantummodo (
.t:;ii. cum ,jam anno ferc integro ibi detineretur.
non solum occasionem,sedetmateriemfuisse ipsum Vide uot. 30.
Ralherium perspicere licel occasionem quidem, ; 335 Respicit factum illud.quod descripsitlib.iv,
cnm eonsensit illi iractui.seu episLolae.qua? inejus- nuiii. 289.
dem Rathorii ruinam conversa esljmateriem vero, (336 lcl cst, et perpendis tsrtores tuos (scilieet au-
uuiaea traditione,qu;e spiritualem mortem illisat- ctores tiue calamilatis) n<~m curare ('</,nimirum per-
lulit, de ipsius ruiua aeftuii ftnt) el possis dolere tot ditionem obeuntium sinebaptismo \tantum utrom-
liiiiiiiiar/a nrii tuis Irurhris iiirnlula, tuo jorr casu pleanl voluntates suas de cruciatu tui.
3i: PR.ELOQUIOItOI LIBRI SUX. — LIB. V. 314

pendium omnimodum honoris pro grege paratus A non est provocare.At ut forte non simulatione illud
subire, illius dicentis utere voce Si propter me hxc : agistquadam negligentia consopitus segnitertorpe-
tempestas est, tollite me et mittite in mare [Joan. scis. Repara itaque vires, resume constanliam, in-

i; 12), tantumne diutius meicausanavis periclitetur duere fortitudinem, ut gigas pugna fortiter contra
Ecclesue, tam innumeros, heu do'o;-! [id est obeun- nequitias neque enim aliter eas devincere,
-
;

tes sine baptisimV liliosmorti transmittensa:terna3. nevealio modo tam arduum culmen valebis ascen-
Verum ista modo volumus sufficere. Deus illa tibi dere. Meditare regulam, vitas sanctorura Patrum
concedat prodesse 337). Amen. crebrius relege, in histe quasi in quodam speculo
29. Clericus es? Ipsum, quaeso, te convi niat vo- conspice. et vitam tuam ad illorum compone. Obe-
cabulum, videlicet ut de sorte perpendens te esse dientiamtibiprimumindicito.conventuspublicosca-
debere Domini, aliud prater ipsum ambiens, tanti veto, contubernia sx-cularium fugito ; scito a quo-
boni consortium perdere nonnibil timeas magis ;
dam verrissime dictum, quod et [342 heua nobis,
tali socio tc dignum exhibeas. Canonicus si dice- dolor ! e.iperimento quoque constat probatum,
ris (338), vide ne a canonibus devies sauctis. Quod quiaovis quae de ovili egrediturluporum morsibus
si fortc eos respuis,cogitainquali ordinc judicide- patet. Siquando vero oliedientia aut aliqua justa
beas praesentari, qui scilicet laicum [subaudi onli- t> necessitas tibi processum indicit inpublico.habitus
nem] abjurasti, el ecclesiasticum non servasti. ipse, sermo, vel potius solitudo ipsa, incessus, vul-
Presbyter es ? Gravitatem quam ferre vidcris no- tus, et color sit ailmirationi cunctis, timori, et
mine, conserva operationc. Diaconuses? Ministrum exemplo..Vi'M?H et quoddam vitasacrile-
hiuin quasi
te agnoscensesse sacramentorum ccclestium, pudi- gium, sine quibus quietissima omnium generalit as
cum (/ Tim. sacundum Apostolum omni-
m,8) te valuit esse. Et, postquam cuncta compleveris, qu;e
modis agens, tantis dignum officiis, Deo cordis et vero conveniunt monacho, memento te in hocperi-
corporis conserva caelibatum, scieas manibus im- culoso adhuc navigare salo, in quo omnia pene in-
mundis tam sacratissimum tractari non debere sa- certa, omnia dubia, tnm secunda quam adversa,
crificium, quod institutum ad delicta emundanda tam naufraga quam tranquilla. Donec igitur perve-
est omnium. Subdiaconus es ? Subditum te esse nias ad portum.nete reddas securum.Audi Ambro-
debere non solum Deo, sedomnibus scias Ecclesice sium Laudari ante gubcrnalor non potest,quamin
:

pralatis, uta Domino et hic exaltari, et in fuluro por/mn navim dcduxerit.

renumerari merearis. Exorcista es? Ipsum, quem
adjurando a corporibus aliorum expellis, dominari 31.Abbas es ? Memor esto qttorl diceris, quamque
non pefmittas sensibustuis.Ceroftrarfus es? Lumen diflicilem rem ei arduam susceperis ; utque intefi-
aliis mini trans, te peceatorumet ignorantise tene- C nem islius claudamus sormonis, attende, quaeso,

bris obscurari ne sinas: magis et ipse intusillumi- tantidignitatemnominis,cujusquevicefungerisocu-

nari, et aliis lumen bor.i exempli prabere, quaeso, lis perspice mentis. Monachus est, qui se ita iuter-

contendas. Lector es? ld instanter, unde agnomen ceptum angustiis videns, usque ad desperationem
trahis, agendo,stude,ne discrepes ab ofiicio.Ostia- pene adductus, sed omnipotentissimaa miserationis
rius es? Cor tuum Djo pandc, venienti diabolo Doi anchora, ne incarybdim ipsius penitus proruat,
claude inti.Jianti. retentus,timorem illum de miseratione Dei exislere
30. Monachus es ? Nulla admonitione indiges ratus, ad se revertitur,laqueumque,quo cumJuda

[f.
nisi] non tantum ut in eo quod bene ccepisti strangularetur, imponeresibi devitat, relinquensque
optime persevcres, si tamen es quod diceris, qnod omnia quae in sajculo possederat, ambitum si
putaris, quod in habitu prastendis. Quod si aliter, ipsum cum sensu, monasterium petit, totumq
quod 165 absit, vaetibi qui lupum sub pelle uvina Domino tradit, nihil sibi utique reservans ex omni-
tegis. Vide tamen ne desperes (339). Expelle magis bus, quippe qui nec ipsum corpus in propria
lupum a corde, et redde ovem pelli suae. Memcnto nendum noverit atque decreverit potestate 1C6 ;

Dominum,utjam alibi diximus, [310; cx lupoovem, quid manducabimus, aut quid bibemus,autquoope-
imo reddidisse pastorem. Sed ut illiun excusandote rj riemur, nedum compu-
dicere, cogitare saltem sibi
inagis accuscm, aliud est (341) ignarum boni aperto tans interdicluui, omnia necossaria a patre niona-
saevire, aliud sub prsetexta religionis et alios dcci- sterii sibiproventura securus.Demonacho, inquam,
piendo fallere, et iram sibi Dci simulando quod ii decerno.

perturbata lcctionc sic. Verum ista

Bditi dationem contextus exegit.
woilo volamus. Ctericus es 1 Ipsum,quo3so,sufficere. ;: 10
-;
. 1'aiilimi intelligit, quia ex lupo non solum
Deus illa iHa concedat prodesse, u mente conveniat ovis, sed etiam pastor D gratia '>
ii

voeabulutn. Verai lecl niem sensui congruentem

i
341 Hae i
scu i i
ae n pnefcrunl S. Pauli, qui
nsiituimus. Post pauca propter ipsum in iisdem in epi i. c. i. 13, ait
I o I
Timothoum,
Qui prius :

editis male. blasphc usfni,el persecutor,et contumetiosus

;-
; \'nti -iit morc solitu Cai<oniciis es ? sed ca-
; iiii ericordium Deiconseculussu •».'/ naignorans feci
nonieus si dici ris quia id nomen R; ro non in incri dulitate.
multo ante inductum affectabatur undc idera epi- : 352 i no6«, inquit, experimento quoqite constat
bcodus in libcllo de clericis sibi rebellibus scripsil : Uum,qu onasterii egressusf ettsicl\i9 i
!i

Quicuni canoniei affectent vocari. episcopus, luporum morsibus, xdesi p mibus

(339) Vulg.,corrti|)ti'. ne desperesexpellere.JZm&n- i sarinniiii, valuit.
 :

31 RATHERII EPIPH. VFRON. OPP. PARS I. 316

Nunc vero quid de abbato dicemus ? Diximus

32. A nio aliud, nisi qualecunquesitquod ista noctemihi
quidempaululum,sed etde eodem pauloplusprose- contigerit, vestrae referam dominationi.Sollicitatus
quamur. Abbas est omnium monachorum, si loqui niiuium heri pro recipienda provisione abbatiaesan-
auctoritas itaconcederet, monachissimus.quiutique cti Amandi,eum ad nocturnale officium vigilando,
plus jejunare, plus valet orare ;
plus legere, plus ut.prohnefas sajpe somnians,starem, dum lector,
!

psallere;inediam,nuditatem,inopiam,contumelias, ad eumpervenissettractatns beati Hieronymilocum.

despectuin,famem,silim,algorem,ventum,imbrem, ubi Dominus in Evangelio quibusdam prajfatis pro-
nibrem.grandinenhprobra.dTisiones.subsannalio- sequitur direns : Venient h:vc omnia svper genera-
nes, ad postremum omnia incommoda patientius tioncm istam [Mallh. xxm, 26), et ego explanatione
tolerare benevolentiam, ubi beneficentia non suf-
; ejusdemjam fatidoctoris hoc ilaintellexissem.quod
fragatur, omnibus ctiamodioeuminsectantibusam- qui hodie fratrem suum, hoc est Christianum ali-

plius caeteris exbibere, qui docibilior atque docilior quem, injuste interflcit, tanto majorem noxamsibi
caeteris ;
qui, si fieri potest, hoc est concordantibus contrahit B67 ab his, qui ab Abel justo usque ad
caeleris virtutibus, sapientior qui charitate refer- sanguincm Zacbariae filii Barachiae aliquos occide-
tior ;
qui disciplinae rigore volentior, qui benigni- runt, quanto et illam [scilicet noxam] omnem pro
tatis copia mansuetior, qui liberalitate prsestantior,
R suam insuper,
consortio generationis u tique habet, et
quiadcompatiendumcalamitosisparatior.quihumi- quamimitationecommisit ipsorum,Cumquemehoc
lior sit omnibus, atque submissior. Et hic quidem nimium terruissef, ut so?pe contingit, ex aliis alia
utdemonacho, sicet de abbate satisfactum decerno. eolligens, ct quod de hnmicidio sensum fuerat sen-
33. Isti etenim, quos passim compertum, proh tiri,ctdecaeteris criminibus ratio evidcns postularet

nefas ! habeo, monachis tantum praeesse, ncn valere, caepi intra me dicere Tunc ergo debes ab-
:

autem monachi affectant, certifico, esse ; et ideo cos bas cum hujusmodiconscientia fieri'?Monachuspri-
fugiendos potius quam sequendosautumo toro, ne- mum cflicere. » Nam de srsesulatu (344) tum tem-
dum eorumexcmplo consultum sit vivere,quoscon- poris exciderat,nisi quod ethuncindigne subierant
stat tam noxia.tam innumera. tam gravia.tam im- multi. Igitur quia ab illo quo libri hujus clausula
mania deseprotulisse.Opportunumsanecenseonar- fieri debuit longe digressi sudius loco, anchoram
ravisse quid (363) horno anxietati contigerit meae. nostram in isto ligamus modo, ut paulisper recrea-
Lauduni namquocum essem nativitatis Domini die, tus proreta, vires citius expeditiusque resumat.

rogavit me abbas, utin festivitate sanctiStephani in Ilujiisitaquenostriscilicettextusscrmonisinlaudom

capitulosororumvenirem,et(utverbisipsiusloi]uar) desinat sanctaj Triuitatis. Tibi laus.tibi gloria.tibi
eis aliquid boni dicerem. Annui, et post consuetam gratiarum actio.obeata Trinitas.Miserere miserere,
lectionem,petitaet accepta benedictionc dixi:« Ro- C miserere, licet indignissimo,detetamon indecenter
gatus aliquid boni vestra: dicerecharitati,non inve- loquendi trepido, cujus nomen non ignoras, mihi.

(343; Horno adverbium, id est hoc anno. Cum ronensom abdicasset, de praesulatu nihil cogitabat:
autern hoc,quod subdit factum,Lauduni rontigerit multos vero eamdem dignitatem indigne subiisse
post annum 968, ut in vita probavimus § 20, haec tradit, ut notavit eliam Atto Vcrcellensis episcopus
narratio libro quinto posterius addila cognoscitur. in opere Dc pressuris Ecclesiae. part. n Spicilegii,
(34'i) Tum temporis (quo scilicet praamissum fa- novissimse editionis pag. 421.
ctum contigit) cum Ratherius jam episcopatumVe-

INCIPIT LIBER SEXTUS.

l.Usualeest nautis non minus piratas quampro- num discretos effcctus.eosdemquoque alloquentes,

cellas, plus vero nonnunquam ipsius viciniaportus, quo possumussuccinctius. Justus es ? Suggero.dis-
quam ipsum formidarc pelagus, dum (345) dromo simula, imo cogita te non esse [subaudi justum],ut
possis veraciter esse. Peccator es ? Contende quan-
saepe praeter granditatem onustus, improvise illidi-
tur syrtibus,spesque tota laboris cum ipsis deperit tum vales non esse [subaudi peccatorem], recogno-
scens te veraciter esse. Hoc enim pacto, Deo adju-
laborantibus,amicis e vicino spectantibus; quod ne
" vante, poteris aliquando non esse. Justuses? Vide
et nobiscontingat, f346) exsurgens precamur: Salva
ne corruas. Peccator es ? Conare ut surgas. Justus
nos ne pereamus [Matth. vn, 25), te enim sine, nil
es? Teneat te casus angeli ad cautelam. Peccator
altum mens inchoat, nedum perficiat [/'., perficit]
es? Animet te ascensus hominis ad poenitentiam.
sextus hic, gubernatrix Dealitas summa, dumdete Nec tu itaque priorde propria actione confidas,nec
nobis proesumentibus sulcari nititur sinus,portum iste de Dei misericordia desperet, quia si sciturho-
jam respiciens quo tendimus. 168 Ut jam itaque die qualcs sitis, cras uterque quid futuri sitis, om-
ordinibus sacris breviter tactis, veniamus ad homi- nino nescitur. Mutabiles enim tam tenebras quam
(345) Dromo : Navis longior et velox a Gr;eco 3pd- in syrtes offendit. Fortevero pnrtergranditatemm-
!*oi;.cw.su.s',quippequa3 summa
celeritatesuperaquas nuit onustum supra id,quod ipsius dromonisgran-
decurrit. Vide Cangium, v. Dromones. Dein magis ditas forret.
placeret scribcre proplergravitatem, ita ut constru- (346) Construe E.csurgens; et jam respiciens pro
:

ctio sit Diun dromo onu&tus s:rpe illid /1 ur improvise

: exsurgentes,eijam respicientesporlum quo tendimus,
syrtibus propler gravitatcm, qua ecilicet depressior prccamur, satva nos ne perearnus sine te enim nit ;
317 PfLELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. VI. 318
lucem cordis esse, et lapsus tantum (247,) et erectio A novtrim quia modicum fermenhim totam massam
quotidie monstrat lapsorum. Unde, et quibusdam, corrumpit (/ Cor. v, 6-) Audi dictum a Jarobo,
cum et alibi dixerit : Qui stat videat ne cadat (I Cor. Quicunquc totam legem observaverit, offendat au-
x, 12, dicit Apostolus : Fuistis aliguando tenebrae, tcm in uno, eril rcus (Jac. n, Legem autem
10.)
nunc atitem lu.r in Domino {Ephes. v, 8.; Peccator hanc ulrum Evangelii aut Veteris Testamenti, an
es Audi unde gaudeas Gaudium est in cceto super
'? :
simul utramque dicat, studiosis relinquimus dis-
uno peccatorc poenitentiam agente, quam supra mona- quircre, cum interrogafa in
et duobus praceptis
ginta novcm justis. qui non indigent poenitentia (Luc. lotam Veritas ipsa legem et prophetas dixerit pen-
xv, 10.) Justus es? Audi quid caveas Videbam Sa- :
dere (Malth. xxn, 40.) et Apostolus plcnitudinem
tatam sicut fulgur dc ceelo cader.tem [Luc. x, 13 .) Iegis dilectionem dixerit : Si quis unum man-
2. Caeterum nec justus adeo, nec peccator adeo :
datum custodiat, aliud pravericetu'-, non ei pro-
medius quidam inter hsec duo te delectat locus? dest. Custodit se aliquis ab avaritia, non custo-
Time, rogo, ipsum valde teporem, ne ab ipso rursus
dit ad adulterio ? Utique in uno convictus, dam-
labaris ad frigus. Nam ad calorem,
sicut a tepore
natur etiam sasculi legibus nec prodest ei alte- ;

ita sffipenurr.ero ab eodem declinatur, teste Grego-

rius criminis abstinentia, qui in altero fuerit de-
rio, ad frigus. Audi denique quid angelo dicatur
B prchensus. Hoc sensu cum tcrribile sit valde quod
Laodicias Utinam calidus esses aut frigidus ; niinc
:

protulit, sed tamen super hanc eamdem Aj.o~toli

autem quia tepiduses incipiam tc evomere ex ore mco
sententiam Hieronymum jam consuluerit ; ncc in-
(Apoc. iii, 16.) Vae autem qui ex ore irrecuperabiliter
cognitum nobis, legem totam intelligere decem
evomitur Dei. Quo contra Psalmista de sanctis :

illa generalia praecepta, unde omnium specialitas

Ibunt, inquit, de virtute in virtuicm (Psal. i.xxxni,
velut e quodam rivo fidibus decachordi distincta
88) ;
quia videlicet, ut Leo beatus ait, scientes arbo-
derivatur : decem praecepta] cum in-
qua3 [scilicct
plantatas Domi-
res se esse in Ecclesiae viridiario
solubiliter a duobus illis maximis et primis de-
nico,non solum cavent nedeficiant in pejus, etiam
ducla, decem faciant rivos, septem videiicetad
dant magnopere studium ut proficiant in melius.
dilectionem proximi, tres pertinentes ad dilectio-
Cum autem pulcherrima cujusdam nostrorum.quia
mitissima, habeatur sententia dicentis, non futn-
nem Dei, ita suam servant unde emerserant na-
turam, ut unum sine altero, 3icut nec caput, ita
rum extra misericordiam, qui vel partem bonorum
nec amplecti veraciter respuique valeant membra.
operum fuerit assecutus, non minus tamen recep-
tissima alterius, quia verissima, est retinenda de-
Nam sicut Deum non diligere probatur, qui pro-
finitio dicentis : Quinon proftcit, deRcit, etqui nilal
ximum non diligit, Joanne dicente : Si cjuis di

acquirit, nonnihil perdit, Cui assentiens nec infe- pj xeril quoniam diligo Dcum, et sunm odit,
fratrcm
rior alter, Omnis, ait dcfectus ad nihilum lcndit. His mcndax est (l Joan. m, 9 ;) et non tam proximum,
itaque ita timendum ne dum non inhias
connexis, quam etiam inimicum, Domino dicente : DHigite
profectui, succumbasdefectui, deveniasl69 nihili, inimicos vcstros, bene facite his qui oderunt vos,

Sunt autem quidam, teste Gregorio, aquorum libe- vt sitis [ilii Palris vcstri qui in culis est (Matth.
rari satage consortio, qui ut fruantur sasculo, dis- v. 4i ;) nulla autem evidenlior redamatio quam pa-
pensatorie serviunt Dco. Sunt contra alii, quorum tris ad lilium, filii ad patrem, quem non amare
in numero stude ut fruantur Deo
inveniri, qui convincitur, 170 qui ejus spernit jussionem : ita
transitorie serviunt mundo. Hunc autem medium illa tria, quae a primo deducuntur, nullus qui
csse justiti.e locum aestimo. Quod si omnino te eri- illud veraciter observat potest pravaHcari. Nemo
gere non vales (ut non vales) ad supremum illum enim diligens Deum alium colit pra>ter eum, ne-
Deo placendi ordinem ullomodo, saltem vel ad is- que accipit nomen ejus in vanum, nec aliquid
tum te humiliter firmissimeque teneas medium propter verum Sabbatum, hoc est
facit boni nisi

postulo, ne quando scilicet ruas ad illum inlimum roquiem sempiternam, Et sicut proximum non di-
(348J ordine devio neque enim ideo debes fieri per-
; . Hgere comprobatur qui Deum non diligit, nam
ditus, quia non vales esse perfectus, nec ideo pes- nec seipsum diligit, Psalmista dicente Qui au- :
pj
simus, quianonpotcs existereoptimus.Ipsadenique tem diligit iniquitatem, odil animam suam (Psal.
humilitas,qua de te vilia asstimas, sisit vera.et non x,5;)ita qui illum diligit veraciter, castera ex
potius scgnitia, de quandoque erigere valelnl ad hoc deduola non negligit. Nam et honorat paren-
sublimia, leslc voce Dominica (Matlh. xxm, 12). tes, nec mcechatur, ncc occidit, noo furatur-
3. Ne vero, dum haec mitius tecum ago, mo nec falsum testimonium dicit, nec concupiscit
tibi suadore putes, vel etiam forsitan concedere, uxorem proximi sui, ncc ivm aliquam ejua. Qui
ut ab aliquibus dum abstines, alicui deservias vero aliquid horum prsevaricatus fuerit, omnium
quasi cum venia vitio, cum, docente Apostolo, rcus idco tenetur, quia in ipsum excessisse fon-

altum mens inchoat, nedum perficit,dum sextus hic sensn idum est sanctorum, seu justortm,
I

vel ali-
sinus (id es t hic sextus liber) ntlilur sulcari a nobis quid simile.
prxsumentibus de te, Dealitas summa gubernatrix. (348) Vulg,, infirmnm, malo.
(."5 47) Mendum aliquod latet in voce tantum. Ex
319 RATHERII EPISC. VERON. (IPP. PARS I. 320

tem, unde cuncta procedunt, videtur, cum neu- A autem in aliquo horum te praevaricatorem depre-
trum horum quae sunt prohibita agere proximum hendero, non accendo ad meliora, (eorrigere
le

veracitcr diligens (349) possit ; Dilectio cnim pro- moneo iniqua, nec ut scandas dico de virtute in
ximi malum non operatur (Iiom. xn, 10.) H;ec cun- virtutem) scd ut convertaris a malitia ad bonita-
cta dixinniK ideo, ut si saltem illuui medium bo- tem. Xam non est isie locus ut putabas bonitatis
nitatis locum vis obtinere, oinni capitali vit o medius, imo est nullus. Qui enim nec Deum nee
studeas caree. proximum diligere (352), contra haec decem pras-
4. Gapitaiia vero ea noveris csse, quae (350) cepta exce.dendo in aliquo, eiiamsi quaedam illo-

decachordum tabulis Lapideis prohibet scriptum. rum videaris implesse, probaris; quam bonita-
Et ut eodem sensu ea dinumeremus, quaejam sunt tem b;ebere te putas, antequam ea scilicet, quae
a beato Augustino digesta, sciendum est primo minus fecisse te agnovcris, corrigas ? Cum autem
qu a idolorum est perfidia, a qua te prohibet,
;
vel usus bonitatis, vel satisfactione emendationis
cum dieit : Deus tuus, Deus unus est (Marc. xn, his te vitiis, qua; haec decem prohibent, purga-
29.) Hanc sequitur crror hsreseos, et diversarum lum ; liis te virtutibus, quas (351) monent, id
superstitionum, pracantaliones videlicet, et quae est dilectione Dei et proximi, fldc et spe agnovero
vulgo dicuntur facturce (351,) ut illa qu;e vani- -r, ornatum locum credo subiisse medium, et
; te

tates et ins-anias falsae dicuntur a Psalmista (Psul. ut ad superiora eveharis, omnia scilicet venden-
xxxix, 5) ipsa quoque quoe Apostolus terribiliter
; do et dando pauperibus, Christumque sequendo,
enumerat dicens Dies observatis et menses et un-
: moueo : aut certe, ut firmitcr te saltem in his
nos, timco ne sine causa laboraverim in vobis (Gal. teneas, suggero ;
quia solis his te non solum sal-
iv, 10), et omnibus compe-
his similia, a quibus vandum, etiam rcmunerandum scio, Psalmista di-

sceris, cum Non assumes nomen Dei tui

audis : cente : Imperfectum meum viderunt oculi tui, et

in vanum Exod. xx, 7.) Perjuria quoque et in hoc in libro tuo cxxxvm, 16),
omnia scribentur (Psal.
mihi videntut- prohibita. Hinc superbia, elatio, hoc est pcrfecta et imperfecta. Perfecta autem sunt,
et inanis gloria, vcl amor saeculi, pro qUo ma- quae, ut praemisimus, Dominus juveni offerebat,
xime inomnibus negotiis laboratur ab his qui dicens Si vis perfeclus esse, vade, vende omnia :

Deum nbn diligunt, a quibus retraheris, cum qux habes, el da pauperibus, el habebis thesau-
Sabbatum servare juberis, id csi ut declinans a rum in cado, el veni, sequere me (Matlh. xix, 21).
malo et faciens bonum (Psal. xxxvi, 27, vaces a Imperfecta vero, quae jam medium justitiae locum
1

peccato, et servias Deo omaia autem humiliter,

; describcntes pramisimus, quibus etiam sseculares
non superbe, propter remunerationem seternam, pervalde Deo placere credimus, perque (355) pov
non propter inanom saeculi gloriam. Hae tres prae- C nitentioedignos fructusmisericordissimijudicis gra-
ceptorum distinctiones, malorumqueprohibitiones. tiam nos mereri, etiam post multimodum ipsius
Ad amorem vero proximi pertinent h;ec Ilonora contemptumsperamus,nuptialemque quam terrena
:

patrem e! matrem Exod. xx 12,) ubi praeter car- laesione perdidimus vestem, etsi non cum cornna,
nalem genitorem etiam Dei Patris et Ecclesias nia- saltem oum venia, reconciliatos nos recepturos
tris prapositorumque Ecclesiae honor specialius tibi crcdimus omnia vero haec (356) ad reprimendam ;

indicitur. Non maechaberis (Ibid., 1 '*,) in quo com- praesumptionem, et excitandarn devotionem, non
posceris ab oinni libidine. Non oceiaes (Ibid., 13,) in injiciendam cum sint prolata deperationem.
quo prohibcris ab omnimoda crudelitate. Non fur- 5. Sciendum eliam minima qiueque persaepe mul-

tum facics (Ibid., 15,) in quo reslringeris ab ava- tum valere, cum ct largitate solummodo eleemo-
ritia et rapacitate. Non falsum testvmonium dice.s synarum maxima conversis donentur peccata. Uoc
(Ibid.. IG), in quo prohiberis a falsitate, perju- agi tantummodo gratuita Dei constat gratia, quae
rio, detrectatione [f. detractione.] Non concupi- id quod miserando inspirat, miserando ut perfi-

sces uxorem proximi tui (Ibid. 17,) in quo revo- ciatur adjuvat, miserando perfectum recipiens (357
caris eliam ab B3 1 adulterina cogitatione. Haec si • coronat. Facit et hoc omnia delicta exstinguens
illibate custodieris tccum, to exemplo Domini (352) charitas, (nemo enim veracfter alicui miseretur,
j)
juveni se haec observasse dicenti, ut ad majora nisi Dei et ipsius amore [subaudi misereatur,]
subveharis, possuin commonere (Marc. x, 20.) Si cui miseretur) cujus virtutis tanta est prasrogativa,

(359) In iisdem vulgalis dum et proximum. Vo- sum comm mere te, ut subveharis ad majora.
ces dum et sensum turbantes delevimus, nisi forle (353) Id est, Qni cnim probaris nec diligere Dcum,
legere malis duni esl. Gonstrue vero : cum diligens nec proximum, excedendo aliquo eonlra hxc de- in
veraeiter proximum, non possit agere aliquid horum, cem pr.reepia, eliamsi videaris implesse qiuvdam illo-
quse sunl prohibita dilectio enim, etc.
: rum ; quam bonitatem putas te kabere, etc.
,350 Decachordum scriptum tabulis lapideis est (354) Eulg., mendose guse : et dein aut ad supe-
Decalogus, seu decem prascepta Decalogi. riora, ubi pro aut legendum est ut vel aut ut.
(351) Factura idem est ac veneficium, ex quo (355) ln iisdem vulgatis per qucm, male.
Italicae vocis fattura originem el antiquilalem agno- (356) Subaudi dieta sunt, nimirum ad rcprimen-
scimus. dam prsesumptionem etexcitandam dcvotioneni, cum
(352 dcsideratur respondentis, aut prsecipienr
llic non sini prolata ad injiciendam desperationem.
tis, simile. Construe
vel aliquid exemplo Domini :
(357) Perfectum rccipiens, videlicet recipiens id
respondentis jvveni dieenti, se observasse h;vc ; pos- quod perfectum est.
321 PRvELOQUIORUM LIRRI SEX. — Llli. VI. 822
ut etiam cjus imperfecta multumsint accepta.cum A crgastulum.Confortet dolenlem. qui osternum non
et bac [hac scilicet charitate] carens virtus, e-tiamsi videre desidcrat dolorem. Recipiat hospitio pere-
videatur esse aliqua, sit nulla (/ Cor. xm . teste grinum, qui vult a Domino recipi in seternum
voce apostolica. Nam 172 ut dicamusdeipsaqua illud paradisi tabcrnaculum. 13S Redimat capti-
inDeum credimus fide, si propter aliud eredi vum, qui d ;i -1 oli laqueis cupit liberari. Per Cbri-
eum (358), quam propter illius nostraeque ani tum solatietur in aliquibus necessitatibus consti-
amorem colimus, nil utilitatis acquirimus. S] erare tutum. qui de -ilatihus diversarum vult libc-
aulem de eo quid aliud maximc praecipimur, nisi rari augustiarum. Sepeliat mortuum, qui pi

quod ejus amatu vel redamatu, visione et cogni- tionis selernx cupit evadere lelhum. Liberet con-
tione in aiternum fruemur ? Non mcechari autem, strictum pro debitis, qui liberari a suis cupil pec-
Iion occidere, non furtum facere, non falsum te- catis. Eripiat eos qui ducu ad mortem, qui
stimonium dicere, non concupiscere romproximi, vult inferni effugere animum im- carcerem. Vineat
nec ejtts uxorem desiderare, vel aliud, nisi sub- patientem, qui vult diabolum superare bacchan-
audi ab his abstineatnr] pro Deifralernoqueamore, tem. Cori d ricor lia oi gfigentem, qui
quid putamissjuvare? Quodlibetitaquebonumquan- castigantem placere vull Deum Patrem
quam nimium, si propter charitatem facis.secu- j.
7. Est autem praeter hos alius nrsericordia? pro-
rus esto, cum fructu facis ; si propter aliud facis, merendasspecialiortantoperen odus,quantoabipso,
ne erres, inanitcr Aquolibet malosi charitatis
facis. Domino ore proprio in titutus, hisque adjunclus,
amore compesccris, mercede non carebis. Si ob imoordine, natura, atqueutilitate ita praelatus Di- :

aliud agis, nec venia, nedum gratia, dignus habe- mittile, inquit, el dimittelur vobis, date et dabitur
ris Quisquis ergo medium locum justitiae vis obti- vobis (Luc. vi, 37 ; et : Nisi dimiseritis hominibus
nere, hasc observa decem pr;ecepta, et hoc proptcr peccata eorum, nec Pater vesier, qui in ccelis est,
duoilla,id est, dilectionem Dei et proximi. Quod dimittet vobispeccatavestra(Matth. vi, l5).Tertioque
si contingat ab his te forsitan elabi ; quo citius idem eodem replicans sensu : Cum stqtis, ait, ad
potes, recurrens ad pietatem, qtieni amas, medici, orandum,dimillite si quidhabelis adversus aliquem,
etcontemptum paulo minus amorem ipsum con- ut et Pafer vester, qui in ccclis est,dimittat vobispec-
multumque deflens, tuo slude loco restitui.
fitens, cala vestra (Marc. xi, 25;. Quarto autem parabola,
Amat enim eos, a quihus quoque non amatur; quas et idem monstraret, praemissa (360 Sii el :

nedum te despiciet. a quo quamlibet parum negli- Pater meus ccelestis faciet vobis,sinon remiserilis
gentius[id esdaliquomodojexaliquodiligitur. Cum unusquisqu '

fratri suo de cordibus vestris Matth.xvm,

ergotantoamico festinareconciliari, undequececide 35 . videlicel ne ore se quis aestimet Deum posse
rasrestitui; quando quidem restitutos nonnullos vi- C fallere, qui ipso videt in corde. Quinto vero : Si
desctiam ad potioraprovectos.Veraautemreslitutio, offcrs, inquiens, munus tuum ad altare,et recordatus
ubi vera confessio vera autem confessio, ubi
; fneris quia frater tuus habet aliquid adversumte;
vera conversio, ubi autem vera conversio, ibi vera relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius
curatio. Nam quid pertinet vulnus medico mon- reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus
strare, si eo non vis eurari (3501? s.-epitis vero tuum Mtttth. v. 23 . Sed tu forsitan dicis : Abest
monstrata, nec curata pltis lurnent vulnera, ita longe quem laesi,nec possum eum audire.Dicittibi
ut ipsos sui fetore r quibus videntur inliciant, angelus : Gloria iu excelsis Deo et in terra pai
frequenti attactu deteriorata. minibm l n& voluntatis (Luc. n, li . Dicii el psal-
Pcenitens itaque es, aut cssc vis? Considera
6. mus : /k me sunt, lh us, vota tua, quas reddam lau-
regulam pa>nitendi in dictis expressam Baptistaa dationes tibi (Psa'l. lv, l"> . Dicil ei Apostolus Si ;

Domini! Facite, inquit, frucius dignos paenitentue fieri potest, et utcunque pacem in voluntate n
(Matth. iii, 8) ; et patilo post : Qui habet duas ita enim el Dominus : Si ibi fuerit filius pacis,re-
tunicas. drl non habenti (Luc. m, pax vestra;sin autem,.advos
11); caeteraque guiescet super itlum
exsequens [id rst proscquens] misericordia? opera, revertetur (Luc. \. 6 id est, non deerit a voluntate .

docet perspicacissime curam aliorum necessitati- n et renumeratione vestra, etiamsi ab illo nnn fuerit
bus [sujl|ll( etnn misericorditer debere impendere, reccpta. Dicit el Gregorius Debemus itaque adpro- ;

qui ut misericordiam consequatur a Domino, cul- ximum quamvis longe positum disjunctum i

pas insequendo pcenitenti.-p dignum cupit fructum mente ire,< ibdere, humilitate illum ac
exhibere. Vestial itaque necesse est nudum, qui
'

Sexto demum Dominus:m9««,

amisstim innocentiae vull recipere ornamentum. inquit, mensura mensi fueritis, remelietur vobis
Pascal esuricntfin. qui tm u-l i|i'i am aiiiine .lcsi- (Matth. vii, B7-i dicens de adulte
'iio

derat evadere famem. Potel sitientem, qui vult to estvestrum,&\t,primusinillam la-

evadere eegritudinem morum. Consolelur in car- ':i Joan. viii, 7 , hoc est, ferial alterius
cere constilutum, qui inferni non vult subire ordia admi um, qui in se nullum habet
(358) Consiruc : Si credendo colimus eum /< 359 Vulg.,cflwe. Ex proamisso el subsequenti
ahud quam propter amorem illius ct animx noslrx, contextu, quo de oural agitur, emendavimus,
nil uttlitatu acquinmus. (30U) Vulg., promista, mulo.
 :

323 HATHERII EPISG. VERON. OPP. PARS I. 324

quo feriri possit peccatum. Iiino Seneca : Vide, ait, A cacissime, heu dolor! expcrimentonuperprobatum;
si atlluic malus es, et similitibus parce : verum si esse quia aliud est exhausta pestis, aliud consopita.
desiisti, cur aliis bonum emendationis abscidas, si Furens enim adversarius, a corde se docens ex-
tamen hujusce istic non dissonet persona ? Octavo ;
pulsum alicujus, propulsionis suk vindicare nitens
Ejiceprimum trabem de oeulo tuo, et tune perspicies injuriam, prater alia mille nocendi ingenia, illum
ut educas festucam de oculo fratris tui (Matth.\u, 3) maxime, quo admitti solebat, observat introitum,
festncam iram dicens subitam etlevem; trabemsu- cui nisi virilis cum Dci auxilio adhibita fuerit cu-
perbiam, odium et inimicitia? retentionem. Nono : stodia, (exemplo necis Isboseth, cu jus dormiente os-
Medice, cura teipsum (Lue. iv, 23), id est, emenda tiaria improvise contigit interitus (// Iieg. iv, 5),

prius in te iram vel odium ct ita domum alterius cumininguine,ablatiseliamspicis(364) quod purga-
insequendo cura peccatum exemplo videlicet cu- ; batur frumenti, a latrunculis fuerit percussus) ple«
jusdam philosophi, qui cum ad iracundiam, ut jam rumque irruere tanto soletssvius, quanto inopina-
in alio volumine(36l retulimus, concitarelur, eidem
) tius, juxta hoc quod ait Dominus : Cum immundus
a quo incitabatur dixisse fertur:/am te percuterem, spirilus exierit ab homine,ambulat per loca inaquosa
nisiiratus essem, Quod si alicui fidelium contigisset quserens requiem, et non invenicns, dicit : Revertor
dixisse, quid aliud ageret non [legendum videtur
'?
p in domum nieiim unde exivi, et veniens domum, etc,
nonne] custodita propria: mentis sospitate, illius Tunc vodii et assumit septem alios spirilus secum ne-
phrenesimhaustupatientia3Curaret'?Quidvero nobis quioresse, el ingressi habitant ibi, et fiunt novissinm
trabem proprio in oculo Cerentibus et de alterius hominis illius pejora prioribus (Luc. xi, 24). Ecce
[subaudi oculo] festucam avellere nitentibus, facto quod malum de negligentia, desidia, vel torpore
in hujusmodi gentilisidem,pronefas!elamaret (363) generatur. Unde et Psalmista, dum neoessitates
nisi quod jam dudum prophela Erubesee, in- : carnaliter populi describcret, casus moraliter no-
quiens, Sidon, ait mare{lsai. xxm, 54) ; ac si ipso strosostendebat, dicens :Omnem escam abominati est
exemplo diceret : Qua fronte Ghristianus quilibet unima eorum, et appropinquaverunt usque ad porlas
cum trabe superbiie alterius de oculo festucamali- mortis (Psal. cvi, 18).Esca autem animarum.oratio,
j

cujus vitii conaretur demere. cum me academicus psalmodiajejunia, eleemosyns, et continua; sunt
rfeo ipsam festucam ira? oculo cordis velle vidcat lectiones qiue qui abominatur, nisi ei contingat
:

gestare.dum dealterius tignum elationis studeo re- quod sequitur,id est, ut clamet ad Dominum dum
vellere"? Decimo vero item Dommus: Ditigitc inquit, , tribulatur (Ibid., 19), ut et necessitatibus [f, e ne-
inimicos vestros, benefaeite his qui oderunt vos, itt cessitatibus] suis liberetur, reterna: sine dubiomor-
silts filii Patris vestri, <jiii in ccelis est, qui solem tis, teste Gregerio, periculum incurrere creditur :

suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super C desperatur enim ejus etiam temporaliter vita, qui
juslos et injuslos (Lue, vi, 27). Facessat ergo omnis carnalia respuit alimenta.
imlignepoenitentium, imo Deum hacsimulatione ad 9. Sed ut meipsum in hoc quod coepi traham in
iracundiam provocantium, his divini oris praHcr exemplum, cum paulo resolutiusquam competeret
innumerabilia tonilruis perculsa saltem dolositas ; nudius tertius me agerem,sensi,proh nefas! in par-
ajstimentiam (363) veniam se mereri nullo modo vissima(ut mihi videbatur, non ut erat) occasione,
peccaminum, quandiu in corde aliquod phrcneticum quam me titillans amarailla voluptatum suavitas,
retinent odium. etiam in carcere positum, dolore confectum, pupu-
8. Ad fructum autem dignum poenitentiffi etiam gerit, longe quidem quam solebat mitius, sed rursus
hoc pertinet maxime, ut qui se illicita perpetrasse longe aliter atque putaveram : ita ut in hoc saltem
considerat, sese a licitis caute restringat ipsarum ; cognoscere potuerim, non mollem, sed omnimodis
etiam rerum illecebris, quas sibi causam alicujus fortem, non muliebrem, sed virilem cordis januis
recognoscit fuisse criminis, corpussuum assuefacere me debuissecustodiam adhibere. Quod,obone Jesu,
ulterius caveat ; sciens a quodam veracissimo 17 5 pie, coelestis ac sapientissime,istic poni decuit me-
dictum, quodet a nobis utinam non fuisset perspi- dice, non ut tibi revelem, qui omnia nosti antequam

(351) llinc constat Ralherium aliud opus ante D inquam, clamaret nobis in facto hujusmodi, nisiquod
scripsisse, cui haic philosophi cujusdam sentenlia jamdudum clamavit propheta inquiens : Erubesce
inserta fuit. Hoc tamen opus in desiderio est.Nuna Sidon,aitmare:ac si ipso exemplo diceret:Qua fronle
vero idem illud sil,quo quibusdam Medio!an nisium Chrsitianus quilibet cum trabe superhix conareiur
qusstionibusanteepiscopalum Veronensem respon- demere de oculo alterius festucam vitii alicujus, cum
derat, an vero diversum, ignoratur. Eadem porro academicus videat me nec velle gestare ipsam festucam
ejusdem philosophi sentcntiam recitat etiam Alto irx oculc cordis, dum studco revellere tignum elationis
Vercellensis episcopus in opereDe pressuris Ecclesise de oculo atterius?
part.i, his verbis Ait eniin Terentianus philosophus
:
(364) Vulg., xstimamtium, mendose. Scnsus cor-
ad villicum suum : Obte infclicem, quem afflictarem, rectionem suppeditavit. Construe vero :Facessat ergo
nisi iratus essem. omnis dolositas perculsa bis saltem divini oris toni-
(362) Legebatur clamavit, non quod, mendose. iruis pnvter alia inniimcrabilia ; omnis, inquam, do-
Correctionem in textum inductam sensus effla, ilat. r
lositas indigne pcenilentium, imo hac simulatione
Consfrue Quid vero ideiu gentitis! pro nefas, cla-
: provocantium Deum ad iracundiain : xsliment jam se
maret nolis (erentibus Irabem in oculo proprio, nullo modo mereri veniam peecaminum,quan<liu, etc.
el nitcntibus avelkre festucamde oculo alterius, quid, (364) Id est spicis frumenti, quod purgabatur.
 ;

325 PILELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. VI 326

fiant,sed ut (365) (praeter id quod potissimum est A tentationis vel pcenitentiae tempore, ut jam dictum
flagitandum.id est,dum ego iliud describo utdeleas, est, contra nos maxime probaturconsistere.Nam et
dum ego adversum me confiteor.tu cum innumera- illum, qui uxorem patris violaverat,tradiApostolus
bilibus et gravioribus deleas) etiam lecturis in isto Satanae praacipit in interilum carnis, ut Spiritus
provideam, videlicet ut causam juste quam patior salvus sit in die Uomiui / Cor. v, 5). Tradi autem
animadversionis tuoe perpendant, 1 3 C quo tuam Satanos dicitur, ad conflictum,non ad dominatum
in hoc justitiam gloriflcent : considerantes quam ad certamen.nonad servitutem;ad carnis interitum,
rcus in tuo conspeetu parebam, cum me (306) illud non ad animae detrimeuluin videlicet ut dum illo ;

nec esse omnimodis caecus perpenderem : cum et cum adversariq jejuniis,vigiliis,c\etcrisque corporis
nunc percussus, prostratus, oculisque parumper cruciatibus pugnante earo 13 3 interiret, spiritus,
apcrtis, teque ex aliquantulo (36~),utmihi videtur hosle devicto,salvus in die Domini lieret. Unde et
(a te autem, utrum sciam, veraciter scitur) sciens, alibiquaedam saeculariainexemplumproferensidem
et me non tam emendare quam corrigere cum lui ait (Jmnis autem, qui in agone contendil, ab om-
:

adjutorio, ut te videre merear, volens, dominis nibus se abstinet (I Cor. ix, 25). Et verissime. Nam
quoque crudelissimis, qui me dum a te fugeri m in scammate (3G9) luctaturis quorumdam absti-
receperunt, terga ad te refugiendo dare deliberans, . nentia indicebatur, ita ut
eis agoni- etiam cibns
nexu adhuc insolitoe consuetudinis et maculis re- stieus daretur.id est, levior, qui
corpus reficiendo
teatus pernoxiae frequentationis.tam miserrime ictu roboraret. non gravando ehderet; et quia luxuria
diabolico terebratus, jaculisque peccati percussus quoque nimium debilitat corpus, laminas plumbi
confodior. Rursum quam miser eram,perpendant,a renibus circumponebant propter pollutionem no-
te penitus aversus,qui tam inutilis adhuc pareo ad cturnam :quoe omniacum propter corruptibilebra-
te quasi conversus quam impius cum me ipse cru-
: vium illi facerent carnaliter adipiscendum, nos
dcliter intcrlicerem,qui tam iniquus, cum me a te spiritualiter agere in hoc longe dissimili potiusde-
reiiei misericorditcr postulem; quid superba caro bemus confliclu,ut et carnem spiritui subjiciamus,
in prosperitate egerit, quos adhuc in tam maxima et diabolum prosternamus,etbraviumsempiternum
adversitate superbit : quid petuleus moliebalur ani- pro victoriacapiamus.Quamviset alio congruentius
mus, cum quaedam illi pro voto arridebant, cum modo possit intelligi quod dictum est: Tradeve ku-
adhuc evanescat, cum universa ei rcpugnantjsimul jiismodi Satame \l Cor. v, 5). Satanas quippe adver-
ut mei jactura sibi cautels capiant commoda:(felix sarius vel contrarius interpretatur per, quod con-
(368)enim alterius cujus sunt documenta flagella) trarietatis nomen siguificatur traditum peccatorem
proquememetmiserrimo tuam eoobnixius postulent contrariis anterioris vitae consuetudinibus verbi :

clementiam,quo numerosiorem agnoverint culpam, C gralia, ut qui ante deliciis, nunc utatur amaritudi-
abundantiorem intellexerint et intcrcessionis indi- nibus, et quidquid aversum vel conlrarium est vo-
gentiam. luptatibus.exerceat pcenitenti;ediebus,tu intereunte
10. Verum ut ad te cum quo mihi erat sermo re- hujusmodi contrarietate per afflictionem carnis^TO)
deam, suggero ut dum agis poenitentiam, ipsam spiritus in die Domiiii salvus rnereatur existere.
quoque non solum a malis,etiam a bonis lemperes ll.Sciendum autem alium modum essepcenilen-
linguam.Psalmisla docente te, dum dicit de se : Cum tiae,quo judicio totius Eeclesiae quis certo tem-
consisteret peccator adversum me, obmutui, ct humi- pore [subaudi pcenitentiam agit], alium quo nostra
liatus sum, et silui a bonis (Psal. xxxviii, 2); qui sponte pcenitemus omni tempore: Islud nulla con-
tamcu praemiserat Posui ori meo custodiam. Aliud
: stringitur lege,nisi prout quisque sibi velitin.l ire

enim est custodiri, ut ralionabilitcr dum utilitas tantum.ut pro modoajgritudinismedicinam sibino-
cxposcit, profcratur; aliud penitus oblurari, ne verit adhibere salutis. lllud vero ea constringitur
ullatenus proferalur. Unde et in alio psalmo pre- conditione.ut nil laxius sibi possit ab co quod pne-
catur dicens : Pone, Domine, custodiam ori tneo, ceptunn est agere a nisi ipsius,a quo ligalus est, lcvi-
cl ostium circumstandix labiis meis. [Psal. cxl, 3), getur auctoritate,aut forte ipsius induslria hoc cum
Ostium vero et aperitur et clauditur. Peccatoris n ligaverit moderamine,ut si ipse defuerit.ab alio sibi
vero nominc diabolum hic expressum intelligc, qui absolutionem Liceat postulare (371). Pcenitentiam

(365) Voces sed ut jungendae sunt cum illis etiam cati confodior.
lecturis in isto opere provideam. 368 bl esl : felix ergo ille. cujus documenta sunt
(366) Me illud nec csse idem c^t ac me nec reum flaijella alte
>
Scamma es( arenee spatium luctaturis i!c?i-
367 Construe : Teqve ex aliquanlulo,\A esl aliquo gnatum, ultra quod progredi non licet. Caelius Au-
iiiDilu, ut inihi rvlelur, sciens (utriim iiiitrm relianus lib u, cap. I : /// arena sp \tio, q
citer sciam, scitur a te) eicum tui adjutorio scamma. Mox quorumdam,
luitt id est quarumdam
///. imn tam //
lendare, quam corrigere, ut merear rerum, abstinentia.
videre te, deliberans quoque refugiondo ad te dare 370 ln \ ulg . carnei, male.
terga dominis crudelissimts, qui receperant me, dum :'.T1 Nnn de alisiilutiinlr sacranicnlali loquitur,
fugerem a te, adhuc retentus nexu inolitse consnetu- sc.l de ea, qua impositam pcenitentiam pro fervore
dinis el maculis pernoxice frequentationis, lerebratus ipsius poenitenlis, aliisque ju.-iis de causia laxari
tum miserrime uiu wbolico,el percussus jaculis pec- possi: sacricanoncs traduut. Id ab eo tantum erat
 r, HATHERI! EPISG. VERON. OPP. PARS I. 328

vero nec istenee illedigne agere convincilur.si «iuin A 9), ac si dicat : Quantumvis nitar, quantumvis la-

unutn quodlibet vitiu rando insequitur, - n,quovismentisacicevolem,quovisproficiendo

aliud simile,ant forsitan gravius,autcerte pluraalia conscendam, curu ipsis pennis me scio casurum,
committere non vereiur.Xam sunt nonnulli,qui pro nisi dextera tua solitum pra?stet auxilium. De ipso
itentes homicidio, aliud meditantur vero auxilio quantum prcesumat, alibi ita demon-
^ui eum bomicidium poe- sirat : Promitto vobis, filioli, ct certus sum. quia si

nitent, adulterium perpetrare non abhorrent <

nituerit,ct ad vomiium peccali rever-
-
quod dicitur : I I terram sus non fucrit, sabvus crit: tantum est fide [f., ut fi-

ingredi • .. n, 19.) Duabus viis non dubilet, ne delectationes repetat.

quippe terr itur,qoiunuminsequendo 14. Inter hsc igitur,subruente tentatione subita,
quarere videlur; esiera veroutis si aut in cogitatione, aut in verbo, aut denique in
exsequendo, viam morlis incedere comprobatur ;
facto te improvise contingat labi ; ne desperes, ne
cum apertissime Jacobus dicat apostolus Qui in : descras incceptum, ne beneagendi in aliquo inter-
lertt, crit omninm reu$ [iac. n, 10 Hoc . rumpas cursum ; repara rcdivivum rertamen,resu-
enim quod de homicidio et adullerio exprimendi me conflictum, reaccende audaciam, vindica inju-
Kwteris unusquisque noverit debere ~ riam. Solet dux eum militem plus diligere, quifre
Uigi quentibus ietibus eonfossus.rursusadversarium re-
s;S 12. Notandum interea quale? impios D vocato ccrtamine impetit, qui aut nun- quam eum
nussuscipiat conversos : ait enim : Si averterit se fl?9 terga dedit, nil
ludi impetit], aut
poenitenUam ab virtutis inimicum expngnando monstravit. Audi

!
etiam super hoc Scriptur.-n sanctse consilium Si :

omnia '
itiam. spiritus, inq latem habentis super te ascen-
h. xvm, 27 . Si, in- derit, locum tuum ne dimiseris, quia curatio c

egerit pmnilentiam ab omnil itis, ct maxima [Eecle. x. 4 ila .

mea l"i. Sanus es"? Lauda custodientem te Dei miseri-

lierit om: ia

paenitendo peccatum, si contem- im. Infirmus es?Lauda flagellantempii Patris

rum. Omnia justitiam. Bonum est, inquit Psalmus, confiteri Do-
I

mina --
: relinquat, et nniversa pwecepta
- et psallerc nomini tuo, Altissime.QuomoAo^
sustodiat.qui indulgentiom cons siderat, Ad annnntiandum mane misericordiam luam,el veri-
Cave igitur, omnis quicunque es. qui poenitentiam talem tuam per twctem Ps. ix, 5), mane prosperita-
desideras iuplicicorde illud certamenve tem, noctem signilicans adversitatem.ac si dixisset:
lis adire; : um teposse cogitas falle- C In prosperitatemisericordiam.in adversitate bonum
re. non quidem sed eum potius videaris ir- estannuntiare tuam laudando justitiam.Sanuses?
ritare.quem oportuerat humillimo ma sa- •
Audi a quo contineris CustoJit Dominus omnia ossa :

tisfactione pla; eorum [Psal. xxxm. 21). InGrmus? Audi unde con-
13. Sed ad hoc quis idoneus. cum nemo aliquid - : Mullx, inquit, tribulationes justorum Ibid.

ssitsuis viribus ?Onde quotidie clama.imo inees- . : e1 : V n sunl condigna passiones hujus
am tacendo et aliud quodlibetagendo de- temporis ad futuram gloriam, qn.r revelabilur in no-
sidera - - % : Cor mundum crea in me,De\ bis Bom. vm, 18). Inflrmus es ? Audi,ne impatien-
l, I-' .Qnod si nitenti tibi ipsa prava consuetudine ter doleas : Qucm enim diligil Dominus, corripit
exui difficilis oecurrit effectus.ne rogo ideodetiens. . I. Sanus es?Audu, nc insolenter exsul-
Naturalis enim is nium conatuum usus.M a- tes : Quodsi extra iisciplinam estis, cujus participes
gnus enim lapis difficile evehitur ad snmma, cito facti sunl omnes ergo adulteri : et noti filiiestis [Hebr.

rnit ad infima;nec a primordio quis -

-
xn, 8). Sanus es ? Time nctihi dieatur: Fili,recor-
fectus teste enim Au lifficile est ut sic ho- na in vita tua Luc.xw.25. In-
mo mutetur, ut non habeat unde reprehendatur. firmus es? Opta ut de te dicatur:E/ Lazarus stinili-

Tunc tene te ad Chistum, clama Trahe mc pos' te :

j) ter maia. Amplectere tu, nunc vcro hic consolatur.
[Card. i, -'. E animam mcam. [Ps. " Time tu, tn vcro cruciaris. Verumtamen ne te solu-

cxn. B). Eti ris viribns, audi eui tum ipsa infirmitas,aut istum sanitas reddat ingra-
Augustinum : /' ' - tum, noveritis quia quibusdam infirmitas,aut qus-
sistenle, si libct flagella aut ad profectum.aut ad probationem,
.
- veas diluculo, Liei sunt quibusdam autem . :

d habi ct enim illuc manus aut ad correctionem,aut ad initium malorum,vide-

: me.et ten, / .s.txxxviu, licet ut dum hic flagellantur, nec corriguntur, hic

faciendum, qui poenitentiam imposuerat, nisi forte ut sensum aliquem ibidem redderent.editures intra
ea moderationeillamimposuisset.ut ipso deficiente, uncos adjecerunt duo alia verba sic Lauda custo- :

ab alio absolntii - a mitigationem eju^ .

Dci misericor- :a maxima vita per
liceret postulai diam. Illis autem vocibus huc revocatis, ubi sane
72 Voces pcccata maxima cum in codicetradu- leguntur apud Ecclesiasten, nulla additione opus
ct£ raissent post sequentia, Lauda custodientem te, est, ac textus oplime restitutus intelligetur.
 ;

32'J PR/ELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. VI. 330

inripiant torqueri.ut in sternurn crucientur. Multa A tio ilorum (utrisque enim militat
cuiin flagclla peccatoris(Psal. xxxi, 10). Vide Pha- sensus) : Revelabunt cceli iniquitatem ejus, et terra
raonem, considera Herodem.Et quibusdam sanitas, adversum eum consurget,ei manifestum erit peccatum
aut alia bona temporaliaaut ad probationem,aut ad illius in die furoris Domini (Job. xx, 27),cum eis [id

aliorum utilitatem, aut ad judicium dantur non : est cum peccato eorum],qui dixerint Domino Deo :

nunquam vero ideo dantur ut abundante viatico in : Recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus
praesenti liberius ad mansura bona tendatur; sive (Job. xxi, 14). Itemque : Durunt in bonis dies suos,
ut,dum pure quis ministrat aliena.quandoque per- el in puncto ad infema descendunt /et Sapientia salis
veniat ad sua;et dum cum Dei gloria ministrantur idem terribiliter : Vocavi, ait, et non venistis, etc;
momentanea.gloriosus cum boni operis fructu per- ego quoque in interilu vestro ridebo (Prov. i. 2 '<
,etc.
veniatur ad asterna. Scriptum est enim Dedit eis : Propheta etiam in Threnis deplorans : Propterea,
rcgiones gcntium (Psal. civ,44 etc. Tanto ergo mi- inquit, ductus est captivus populus meus, quia non
nu9 vel aflici ad haec utraque debet quis velextolli, hdbuit scientiam Isa. v, 13 . Alius vero : Omnis, ait,
quanto minus ad quid sint pnerogata, in hoc valet iniquitas ab ignoranlia descentiit.Et illud : Notuit,in-
difiieile mundo perpendi. telligere ut bene ageret (Psal. xxxv, 4). Iterumque :

16. Sapiens aut es, aut esse vis, aut forte diceris? p Nescierunt neque intellexerunt, in tenebris ambulunt,
Stultus secundum Apostoluminboc aaeculo eiiicere, movebuntur omnia fundamenta terrse (Psal. lxxxi,
ut sis sapiens (/ Cor. iii, 1*). Stultus es ? Inclina, 5 . Dominus vero in Evangelio : Qui esl, ait,ex Deo,
secunduni Salomonem, aurcin prudentibus (Prov.v vcrba Dei awlil [Joan. vin,Ne vero tu, neve 47).
1), ne sis stultus. Sapiens es? Audi Non plus sa- : ille alter ad qualemeunque sapientiamme putet vos

pere qwini 180 oporlet sapere Rom. xn, 13). Stul- invilare, praeter ad illam quas ex Deo est; et ab ali-
tus es? Audi Qni autcni ignorat ignorabitur [I Cor.
: quacunque subaudi sapientia cum cautelam sua- .

xiv, 38). Sapiens es ? Audi Prudentise tux pone : deo, compescere alteram, cum nulla sit alia; cona-
moduni [Prov. xxxiii. 4). Stultus es? Audi Usque- : bor quo citius expedire potero 373), tria sicut in
quo, inquit./wcH// diligitis infaniiam,et slulti ea qux eorpore.ila et in animo esse genera incrementorum,
stbi sunt noxia cupient, et imprudentes odibunt scien- verbum e verbo, sicut hic, id est, qui plura supe-
tiamt (Prov. i, 22.). Sapiens es? Audi Intellectus : rius in ISI adminiculo, istius operis protulit.pro-
bonus omnibus facientibus eum (Psul. cx, 10).Stultus sequens ipsum. « Est enim unum, inquit Augusti-
es? Intellige Qui avcrtit aurem Sliam ne audiat
: le- nus, in corpore necessarium, quo naturalis conve-
gem, oratio cjus erit exsecrabilis (Prov. xxvm, 9). nientia impletur in membris alterum superfluum, ;

Sapiens es? Cave quod dicit Apostolus Melius iuterdumsenis digitis nascuntur homines;ter-
: eis sicut
fucrat non eognoscete viam veritatis, quam post agni- C tium noxium, quod cum acciderit, tumor vocatur
tionem retrorsum convcrti (Uebr. x, 26). Stultus es? etenim sie membra crescere dicuntur, revera enim
Vide quid dicat Dominus Qui est c.r Deo,verba Dei locum occupant ampliorem, expugnata bona vale-
:

amlit : propterea vos non auditis, quia ex Deo non tudine.Ita in animo quoedam quasi naturalia incre-
estts (Joan. vn, 47). Sapiens es? Evita prudentiam menta sunt, cum subaudi animus] honestis, et ad
carnalem. Stultus?Sectare prudentium spiritualem. bene beateqne vivendum accommodatis augeri dici.
Sapiens? Audi AV sis sapiens opud temetipsum.
: tur disciplinis. Cum vero ea discimus quse mirabi-
Stultus? Timc Dcum ct recede a niulo fProv. m, 7). liora qnam utiliora suut,quanquam nonnullis rebus
Sapiens?.\gnosce ipsuni tuum nescire.Stultus?Aude plerumque opportuna, supervacanea tamen et de
sapere, ne tentatio te subjuget, antequam metus. illo secundo genere uumeranda sunt. Noxium vero

Sapiens? Audi Sapiens eris, si le non esse ci idi-

: illud genus esi artium.q^uo anima saucialur.»lstud
deris(AoG. de Ani.ct ejus orig. 1. m, c. Stultus? ergo^it haec tria qualiter accipi debeant suppel
I .

Non natunc, negligenlioo sapientia denegatur. Sa- pessimum genus sciendi omnimodis respuendum,
piens es? Audi Altiora lc ne qudlsieris. Stultus?
: secundum cavendum, primum est amplectendum :

Quse prsecepit Deusilla cogila semper Eccli. m, 22). ipsa esl '-111111 vera sapientia, imo nulla alia, quae
Andite eumdem simul utrinque Neuter excusatur, n nulla suadel nisi honesta; : et nisi utilia ;

ille qui lrgit.nee ille qui legere nohiil ;plus de- nulla pra iptabilia.
liquit qui negavit quod legit. llle autem, qui eum 17. Prudens es? Esto et simplex. Simplex
potuit, noluit soire quod faceret, nequaquam eva- Esto ctprudeus.Nec enim unumsine altero aliquid
det ;
quia dictum est in Job in cujusdam descri- valel.ul i valeat.Nam prudentia sine sim-
ptiune maledictionis, sive scilicel Judaeorum <
plicitate callid tas;simplicitas sine prudentia fatui-
gentium, sive Judae tradentis Dominum [repete di- . Audi Dominum dicentem : Estote prudentes
ctum est, sive principali illi superbiee, sive genera- sicut srrpcntcs.ct iimplices sicut columkl' [Matth. x,

(373) Couslrue : conabor, quo citi operis ;

,;
nus. Quod
dire, id est explicare, tria sicui in corpore, ita ct in tplicareet osten-
animo esse genera incremenlorum,conabor, inquam, aere Augustini verbi i enera incremen-
expedire prosequem ipsum verbum e verbo, sicui hic torum sicut in corpore, Ua et in animo.
prvlulU, nl cst Itie qui plura supcrius iu adminiculo

Patrol, CXXXVI. 11
3JI RATHERII KPISC. VERON. OPP. PARS I. 332

15). Volo ergo te, ut de quodam (374) satis Grego- A. raro, aut forsitan nunquam, nec pro desiderio eco-
rius ait lcpide, scienter nescium et sapienter indo- lestium, nec pro jactura tcrrestrium, nec pro ipsa
ctum.Laetus es? Utinam in Dco.Tristis es? Utinam mortalitatis contemplatione,qua3 propler ipsum ine-

esses pro ineolatu tuo.Laetus es? Audi in quo gau- vitabilem occasum tot quotidie subjacet casibus,
dere debeas : Gaudele in Domino semper (Ephes. iv f quot servit necessitatibus fletum aliquem corde pro-
4). Tristis es? Audi qualiter affici debeas : Qux ferre, aut oculis valet elicere.Quod enim aliquoties
enim, ait Apostolus, seeumlum Deum Iristitia esl, utilior quam laetitia sit tristitia, testatur qui dicit :

pcenitentiam in salutem stabilem operalur (II Cor. Cor stultorum ubi lniilia, ct sapienlium ubi trislitia

Vii, 10). Dieit tibi psalmus : Lxtamini in Domino (Eccle. vii, 5). Cui i!le, qui superius, satis concinit
(Psal. xxxi. li). Dicit et tibi Apostolus : Omne laute : itilior, inquiens, sxpe tristitia est, qux co-

gaudium existimate fratres mei, eum in tentationes mitem solet habere gravitatem Alius item : Ipso,

varias incideritit (Jac.1,2.). Audiat (375) igitur laetus inquit, nostro Deus gaudct lamenlo; unde dicitur :

ne insolescat : Vse vobis, qui ridetis, quia phrabitis Anic ruinam exaltatum cor (Prov. xvi, 18) et illud ;

et flebilis (Luc. vi, 21). Audiat trislis ne amarescat: quod lametsi (376) de futura perditione maxime,
Beati qui nunc flelis, quia ridebitis. Lrctus : Gaudete tamen et de praesenti potest intelligi eventurum va-
quod nomina vcstra scripta sunt in ewlo (Luc. x, 20). rietate r,isus dolorc miscebitur, ct extrema gaudii
R :

Tristis llerum autem videbo vos, et guu Icbit cor

: luctus occupat (Prov. xiv, 13). Quomodo ergo inter
vestrum, ct gaudium vestrum nemo tollet a vobis hajc utraque statum mentis debeat moderari, sa-
(Joan. xvi, 22). Laetus : Spe gaudentes (Rom. xn, pienter te docet qui dicit: In die mulorum ne imme-
12). Tristis : Quasi tristes, scmper autem gaudcnlcs mor sis bonorum, et in die bonorum ne immemor sis
(II Cor. vi, 10). Audiat utique tristis : Gaudete malorum (Eecli. xi, 27). Hoc enirn facto nec laetitia
justi m Domino (Psal. lxii, i). Lastus : Plange quasi dissjlutum, ncc tristitia faciet desperatum quod :

virgo Joel. i, 8). Tristis : Gaude el Ixtare, filia Sion facundissinie ille incomparabilis eloquii, supra qui
(Trcn. iv. 21). Lastus : Quantum exattavit se, el in paulo, ore depromit (377) aureo : Si qua, inquiens,
deliciis et Ixtitia tantum date ei luclum et
fuit, est prxsentis lemporis Ixtilia, ita cst agenda, ut nun-
glunctum Ipoc. xvm, 7;. Audiat tristis Tristatur : quam amaritwto sequenlis supplicii rccedat a memo-
aliquis vestrum? Orel xquo animo ct psallat (Jac. v, ria. Ilis ita confectis, pensandum est cuique, unde
13). Audiat K-ctus Hilarem datorem diligit Deus : in praesenti gaudcre debeat.ne in futuro doleat; vel

(II Cor. ix, 7). Hasc itaque duo ita compegi, ut et unde tristari, ne notam rancoris incurrat nam et :

tristismccrorem ajquanimitate, oralione,et crcbris, rident homines in praesenti etplorant;et quodrident

siadhoc idoneus est,psalmodiismitigare contendat, saepe plorandum est, et quod dolent gaudendum.
ne in rancorem incidal;et laetus hilaritatem sui non C Ridet enim quis quod plorandum est, sicut dc qui-
alio [id cst aliter] quain cum Dei gratia in operi- busdam dicitur : Lxtantur cum male fecerint, et

bus bonis Deo ostcndere 1§2 humililer satagal.ne e.rsullunt in rebus pessimis (Prov. u, I4).ltem plorat

offensam pro loatitia incurrat, et supple ut] meri- aliquis, cum ei aliquid adversi contigerit; cuin po-
tum pro beneficio praeparet. Diclum est enim a tius gaudendum esset illi,quia Quem diligit Domir
:

quodam, ut credo, veracissime ;'hanc enim pricro- i.u- corripit,fI'igctlat autem oinncm filium quem reci-
imsibidicendi oomparavit puritate.ul de ipsius pit (Hebr. xn,16). Unde igitur oportet 183 gaudere
tcstimonio nullus dcbeat dubitare) : Qui panem nisi de profectu piorum? Unde trislari nisi de de-
agenti tribuit tristit, et panem et mcritum perdit. fectu eorum? Unde gaudere nisi de felicitate pro-
Hinc et ille qui superius, id cst Augustinus, sspis- nii=sa?Unde tristari nisi de peregrinatione hac diu-
sime : Si cum hilaritate, inquit, bonum facis, tccum turna? Leve enim est desiderium patria.% si desunt
.
s/ aulem cum tristitia, fit dc tc, non tu facis. penitus lacrymae in peregrinationejet frigida nimis
Cum itaquo importunius temporale gaudium cordi torpet charitas in corde, si de profectu fraterno
subrepit, respondeat intus moderalus vigor animi gaudere, ct pro defectu nescit omnimodis dolorc ;

dolens de cascitate prajsentis saeculi : Quale miki unde et Augustinus : Odit, ait, vatriam, et valdevi-
lumcn cadi non n tuperut, qui putat sibi bene esse, cum percgrinatur.
tun cril qui in tenebris scdco, cl
vide '! To'j. \, 12). Rursus dum
19.Est etiam alia non usitata quidem multis, sed
sese tristilia into-
diter ingerit,erecta in arcem mentis constan- tamen Dominicis mandata praeccptis causa exsulta-
tia dicat Quis nos separabil a charitate Chrisli? tri-
: tionis.Enumeratisquibusdam quippeadventum ejus
bulatiof an angustia? (Hom.vm, 35.) praecedenlibus signis,ait discipulis : His autein fieri

IS.Cum igilur naturalequodammodo sit omnibus incipientibus, rcspicite, et levatc capita vestra quo-
magis flere quam ridere, siquidem a fletu omncs niam appropinquat rcdcmptio vcstra (Luc. xxi, 1S);
videmus nascendo incipere; convincitur legem na- quasi dixissct : Dum transire ea qus non amatis
turaj excedere, qui dissolutior in ridendo existcns, cernitis,prope illud scitoteesse quod inhianter quae-

(374) Id est de S. Benedicto,de quo sane S. Gre- nem ex contextu ac sensu nemo improbabit.
gorius lib. ii Dialog. initio scripsit Recessit igitur : (370) Vulg., tamen si, minus bene.
scienter nescius, cl sapienter indoctus. (377) Id est qui paulo supra deprompsit; cujus
(375) Vulg., atidi ait, et ne insolescas, Correctio- scilicet testimonium attulit paulo ante.
 333 PILELOQUIORUM LIBRI SEX. — LIB. VI. 334
sistis. Valde autem metuendnm hoc exemplo cui- A spc futuri boni; et gaudes ad temporale commo-
si

quam Christiano de percussionc mundi dolcre, ne, dum, time aeternum judicium. Consiliatorem enim,
dum mundum compatiendo ei deprehenditur dilige- ut ait Gregorius, animum inhabitat, qui dolens de
re, inimicitias Dei videatur incurrere, Apostolo terri- prajsentibus ad aeterna festinat.
biliter intonante : Quicunque voluerit amicus esse s<e- 20. Verum quia ad calcem nos, Deo annuente,
culi hujus, immieus Dei constituitur (Jac. iv, 4). Xeque videmur propinquare pra?loquii, cavendum est ne
enim lugendum est in precibus pro re terrena, quia properantius quam expedit festinantes, quia semel
videlicet juxta dictum Gregorii fructurn nullum ha- ccepimus omnes admonere, aliquem relinquamus,
bent lamenta, quae cum lacrymis student quaerere aliquem negligamus quod ne fiat, hortor etadmo-
:

peritura, quod et Esau approbat consternatio cassa. neo ut omnes Christiani, omnes baptizati, omnis
Quanquam, licet moderate, etiam de rebus minimis ordo, conditio, sexus, aetas, et professio, divites,
Deus oporteat precari, vel, sicut in Timco dicit mediocrcs, pauperes, sani et infirmi, juvenes et
et
Plato, Dei praesidium implorari. Quid autern in ta- senes, ipsique infantes, peccatores et justi, clerici
libus sitagendum, monstrat Habacuc prophetae ora- omnes, inquam, nullo relicto, nullo excepto,
et laici,
culum,qui dum quasdam sajeuli dinumerasset cla- qui partem volunt habere in Christi regno, omnes
des, concludens adjunxit Ego autem in Domino gau.
:
j,
seipsos excitent, seipsos admoneant, omnes aures
debo (Habacuc. m, 18). Et Psalmista Lxiabitur, in- : cordis adhibeant illi parabolae.quam de rege et ser-
quit, justus, cum viderit vindictam (Psal. lvii, H); vi- bono et malo (Matth. xxv, 15),quorum unus quin-
vis,

delicet sciens adesse in proximo remunerationem quc,aliusduo,tertiusunum erogandum suscepit ta-

bonorum,cum crebrescentem vindictam viderit ma- lentum,proposuit Dominus ipse.Hoc enim,quod il-
lorum. Itemque : Hcnuit consolari animu mea (Psal. lumdicitegisse,ipsequotidienondesinitagere; illa,
lvi, 3). Hoc itaque est gaudium bonis specialissi- quae ipsis contigisse narrat, universis in die judi-
mum, huic nullus communicat impiorum. In hoc cii pro diversitate operum contingere (qui habet au-

enim etgaudere videntur

saeculo impii aeque ut jusli rcs audiendi audiat Malth.m, 15) intelligat et in-
Gaudent enim cum acquirunt, gemunt cum
et affici. cunctanter agnoscat. Nemo se potest excusare, nul-
perdunt. Similiter sancti, et non similiter, quia ex lum talentum aeccpisse, etiamsi omnino debilisvi-
rebus etiam differentibus nam illi pro damnis : deatur esse, cum et ipsa infirmitas seepe detur pro
terrenis, isti pro ecelestibus desideriis; et tamen munere. Habet aliquis sapientiam ? Maximum hoc
giudent sancti cum acquirunt utique fructum labo- est talentum, nullum enim majus. Habet divitias?
rum; mccrent autem cum perdunt, id est cum ali- est quidem minus, ad erogandum aptissimum. Uti-
quos de consortiosui excidere conspiciunt. Irrident tur qualibet arte? Valet ex ea multiplicare talentum
illi pie plorantes, defient isti inaniter ridentes, ina- C perutile.Habet locum apud principem vel amicum?
niteretiam lugentes; a visu enim ad luctum, a fletu Et quod nonvalet ex suo, ex illius potest operari
etiam pergunt ad fletum, a fletu cum risu, ad fletum talento.Desunt omnia. Sed tamen adest vita; adsit
sine risu luget quippe quilibct eorum proximum
: et voluntas bona, nec minora congerit lucra. •

euntem ad regnum, cum potius deberet lugere sei- 21. His igiturdistricte et capitulatim, licet veluti
psum festinantem ad interitum. Tu ergo ne insolen- ex superfluo, quia nec proposita fuerant animo, ve-
ter gaudeas, ne inaniter lugeas; gaude in Domino, ruin non inutiliter transcursis, ut puto, postquam
la?tare in Deo salutari tuo; luge in saeculo, geme paucis, quomodo divina medicarnina et omnibus
pro ccelesti dcsiderio; plange pro tuo et proximi omnia, et singulis congruant singula, praemonstra-
peceato, suspira et tristare pro incolatu hoc diutur- vimus; superestut modo illum, cui ipsum porrigi-
no. Dabit tibi ille pro luctu gaudium, pro gemitu mus agonisticum alloquerites, ita demum (378) quae-
exsultationcm, pro planctu jubiluin, qui est conso- dam beali Augustini interponamus de utilitale \

latio mceslorum, spes laborantium, 184 auxilium liarum, ct sic adoriamur in nomine Domini ipsum.
pereuntium; qui loquilur per Evangclium Iterum : Adesto itaque totus,et haee quas dicuntur fenestratis
autcm vidcbo vos, et (jaudebit cor vestrum, el gaudium [idest apertis animi percipe sensibus. Primum om-
vestrum nemo tollct a vobis (Joan. xvi, 33). Jam cnim j)
nimodis a te volo perquirere, utrum propria sponto
olim ot hoc propheta promiserat Et dabit, inquit, : hoc tam singulare velis certamen adire. Ita cst,
tibi Dominus corcnum pro cinerc, pallium laudis pro inquis. Si igitur 185 ita cst, vide ergo (379) in
tpiritu m.rroris (Isa. lxi,3). Securus ergo cinerem ipsis initiis, antequam scilicet boc lam arduum iler,
porta, cui promilt.tur corona; gesta mceroristrans- et apaucis agressum, a quibusdam vero segniterin-
itorie spiritnm, cui manet sine fine laudis pallium. cboatum, segnius derelictum a quibusdam fortiter ;

Obtempora imo amplectere re-

prascipienti sedulus, arreptum, longe aliter consummatum ab aliquibus ;

foventcm gratissimum. Qui ftcnl, ait, tanquam non autem benc incceptum, optime peractum, adire inci-
fle7i!es,et qui gaudcnl lanquam iwn gaudentes I Cor. pias; ut primum pedc solertis discretionis sollioite

vii, 3) id est, si fles tristitia proesentis mali, gaude

:
pertentes, utrum hoc, dum bene inchoaveris, ad

(378) Augustini textum, quem hic promittit, in vide. L't aulem sequentium sensus constarct,
Unem rejectum invenies.
libri Bupplendum luit vide, vcl uliquid similc supplcn-
(379) Legebatur mcndose ego pro ergo, et dcerat dum.
 :

333 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 336

calcem perducere valeas [subaudi iter] optimtE per- A. non est numcrus (/'«</. cm, 25), navim adhuc tuam
fectionis. Incassum quippe tam summum bonum csse considerans, sollicite draconem, moneo, cavelo.
incipitur, si ante finem deseratur; nec in sacriiicio Illude ei, antequam ipse tibi. Regulum.f»/es/ basili-
Domini accepta est hostia, si defuerit cauda [Levit scum] in ipso visu intentionis observa. Scito ejus
m, 9). Tacitis etiam fratrum indumentis, Joseph tti- naturam esse, ut cum prior hominem videns inter-
nica polymita refertur et talaris [Gen. xxxvn, 23 1 ficiat, ipse quoque visu hominis praeventus inlerfi-

polymita propter diversitatem, talaris propter con- ciatur. Linguam quoque viperea; suggestionis sol-
summationem. Quihus contra Prophcla impiis im- licile prcevido,et surgens pravum opus aspidalis in-

precando Fiant, inquit, sirut fenum tectorum 1'sal.

: choationis valebis nccare.Cumque hominis primam
cxxvm, 6) illeque, qui laborantibus ad vesperum
: frontem monstraveris in principio operis, satage
denarium reddere consuevit:(3ut perseveraverit usque ne in bestiam desinens irrationabilis exsecutionis,
Milleque hinc
in finem, hic salvus crit (Maltli. x, 21). monstro monoccntauri noteris. Congregationem hy-
occurrunt testimonia, quibus monstratur nil boni pocritae sterilcm cave [Job xv, 24J. Scriptum ante
valere initia. si desit perfectio sancta. Gommonefa- solem (380) humectum in ortu ejus (Job vin, 16),
ciat itaquc ad summa nitcntem animum similitudo arentem devita. Fecundas quidem, sed ncgleclas
illa Domini, quam protulit, ut in verbis legitur
R vites conspice a bestiis et volatilibus voluntarius
Evangelii : Quis enim, inquiens, volens turrvm sedi- conculcari quam steriles. Terram duabus ne velis
ficare, non sedens prius eomputat sumplus qiri neces- ingredi viis [Eccli. m, 28), dum et bona Dei amore
sarii sunt,si habet ad perficiendum? ne forte cum /<o- facis, et placere bominibus exinde cupis. Thesau-
suerii fundarnentum, et non poluerit perficere, cmncs rum publice in via ne feras, nc a latrunculis, qui
tjiu viderintj incipiant illudere ci dicentes : </uia hic viam obsident, depraedantibua perdas. Ventum ne
homo ccepit sedificare, et non potuit consummare [Luc. captcs inanem, unde a?ternam debes percipere mer-
xiv, 28). Quod totum ideo constat pro)atum,ut scias cedem. Inter omnia enim milleformis et torluosis
commodius esse, quemlibel in imis sese humiliter flexibus innumerabiliter sinuati serpentis genera as-
*eomprimere, quam inconsulte summa tentare, nec tuliarum,cautiusobservandumnoverisnullumquam
adipiscendo, verecunde deficere, speetatoribus oc- vilium eenodoxiae pessimum. Hoc enim ita subtilis-
casionem irrisionis praebere. Et quidem providen- sime in sanctorum utitur expugnatione, ut nisi se
dum summopere, ne, dum a bonis communibus ad caverint vigilantissime, et latrocinantis dolos, non
ea, quae multorum vires supcrant, improvide quivis dico in intentione, et in omnimodo actionis corpore
nititur, ncc pcrseverando ad id pervenit quod in- provide curaverint deprehendere, improvise eos
choando conatur, contingat illi quod in Job legitur percutiens, [subaudi solct] gravius ipsa virtute de-
:

Quia omncs qui cum vidcrint. diceht, ubi est? (Job: C jicere, quam soleat vitiis supplantare. Tunc demum
xxxvi, 25.) Videlicet quia nec hic, ubi communiter linguam ipsam tuam prudentissime restringe. Hoec
cum ca;leris bene valere, nec illic invenilur, ubi enim, teste Augustino, in tantum facilis, et labilis,
.transcensis aliis singulariter visus est festinasse. et ad dejiciendum ex arce animum est proclivis et
Multipliees inter hoec subtilesque nimium diaboli efficabilis,ut saepe contingat, ut quod mens non co-
insidias convenit considerari, invidiam ejus maxi- gitat, ipsa loquendi tacilitate ineurrat. Et ne leve
mam, hancque veluti proprie illis intendere, quos autumes in verbo labi ssepe, audi, Jacobus quid tibi
ad sublimiora viderit festinare. Se enim videns de- dicat apostolus prrecipue : Si quis se putat religio-
lapsum ad ima, dolet indicibiliter, quando aliquem sum csse non refrenans tinguam suam, scd seducent
evehi considerat ad supera. Tribus quippe cbsidio- cor suum, hujus rana est reliijio (Jar. i, 26). Et ali-
num generibus horum unumqucmque quotidie non bi : Lingua inquietum nialiiin, plcna rcncuo morti-
cessat vallare, in initio scilicet intentionis, in iti- frro [Jac. m, 8).Itemque Jlors ct rita in manibus
:

nere actionis, in fine consummationis. linguas (Prffo. xvm, 21). Rursumque :In multiloquio
22. De his tribus si per singula plenius cupis edo- peccatum non dcerit (Pror. x, 19). Pulchreque qui-
ceri, habes ea sufficientissime MoralibusGrego-
in dam nostrorum duobus adjunctis (381) : Nullate-
rii.Quod si obstinato.ut optamus,animo,dictum re- rj nus, ait, quis salvari putandus est, quandiu inor-
miniscens : Qui observat ventos, non 18© scminat; ct dinatis moribus adhasrere, supervacuis verbis dele-
,ni considerat nubes non metit [Eccle. xi, 4); hujus- ctari,turbulcntiscogitationibusnontimetdevastari.
modi adirelnctamen interritusdesideras: cave ante Deo antem gratias. Ecce enim subito et veluti ex
omnia, ne quid terrenum, ne quid saeculare, ne quid improviso rium cavendse istum loquacitatis gratia
bestiale in tuo resideat corde : Urslia riiim sitetigerit in tcstimonium ascire 1§J studui, totuin pene ne-
montem, lapidabitur {Exod. \ix, 12). Inde hoc in mari gotium, quod multis verborum circuitionibus vix
magno ct spatioso, in quo sunt reptilia, quorum posse putaveram expediri. confeci. Vis enim salvari,
(380) Vulgati mala interpunctione et mendosa et in orlu suo germen egredietur. Scirpus humectus
lectione habebant cavc scriptum anic solem. Inler- estjuncus humidus.
punctionem, et veram, ni rredimus, leclionem re- 381 Duobus atljunctis inquit, quia sequens sen-
stiluimus, quam comprobat locus Joli, cui hic allu- tentia non solum de peccatis lingiue, sed etiam de
ditur. Nunquid rircre polest scirpus absque hu- aliis duobus vitiis agit, nimirum de moribus inor-
more Humectus videtur, anteuuam veniat sol, dinatis, et de turbulentis cogitationibus.
337 PR/ELOQUIORUM L1BB.I SEX. — LIB. VI. 338
remunerari, et coronari? Dum caves ab operibus A. alterius factione hunc vivendi ordincm imitari co-
inordinatis, parce et a verbis supcrvaeuis, contine gatur sive certo, sive omni tempore vita? jam in ;

immundis, sequere inollenso

te et a cogitationibus posterioribus illi me credo satisfecisse. Hic jam nil
pede operis vocem Domini vocantis Qui enirn, ait : amplius credo residui nisi hoc adjicere, ut si forte
ipse, vult post me venire, abneget semetipsum, tollat ab hac necessitate cum Dei gratia contingat libe-
crucem suam, et sequatur me (Lur. ix, 23). Sequi rari, nullo unquain tempore ex toto assuetum in

autem,id est imitari Christum [subaudi est], eadem poMiitentia prastermittat morem vivendi,sed diebus
qua ipse pergit via ire post ipsum quod est non : residuis omnibus in ejus pareat actibus,quod eum
ambire terrena, non caduca sectari lucra, bonorcs suis habenis a petulantis vanitatis anfractibusjam
declinare inflmos;adversitatem mundiqueeontemp- olim coercuerit misericors Dominus. Hoc facto et
tum pro amore ejus libenter amplecti;cunctis pro- meritum acquirere sibi,et gratiarum actionem ma-
desse, etiam ultra vires, velle ; injurias nulli in- gistro, ct satisfactionem Domino,et laudem referre
ferre, a quovis autem illatas patienter sufferre, videbitur Deo, qui eum in prascnti flagellavit, ne
ipsis quoque inferentibus, beneflcia, si est unde ;
in eeternum perderet ; temporaliter erudiens, ut
sin alias, oratione sedula illis vcniam postulare ;
sempiterni regni dignum b;eredem constitucret.
quoscunque valet secum ad amorem patrise cccle- _ Quod si secus hanc nostri consilii declinarc ei pla-
stis erigere. cuerit viam, quid agat viderit nos tamen valde
illc :

23. His piae voluntatis conatibus si tc in campo metuimus, ne sibi hoc divinum conveniat oppro-
prius exereueris operationis, invictum,fatcor athlc- brium, quia non est inventus qui rediret et daret
tam imperatori (383) pal.-Eslrita^cditioribus spccta- gloriam l.eo [Luc. xvn, 18); et quod adhuc gravius,
toribusque exhibes cunctis, dummodo et in his, ut sententioe illi subjaceat, quam idem Dominus do
quibusdam miserrime contigit, non defatiscaris, ct immundo spiritu exeunte Luc. xi, 24), et octcno
scmper ad potiora nitaris, donec bono certamine capite redeunte monstravit.Unde ct cuidam sanato,
optime certato, cursu feliciter consummato,fidein- ait : Yinlc, cl amplius noli peccare, ne deterius tibi

defieue servata, perenni remunerationis bravio uliquid contingat (Joan. vin, 11). Et illud quod pro-

gloriose diteris. Ideo autem, ut reor, ipso dispo- pheta deplorat : Percussisti eos, inqmcns, ncc dolue-
nente, in cujus manu sumus et nos et sermones runt ; attrivisti eos, et non sunl rcvcrsi (.lcr. v, 3).

longum producta est oratio, ut mon-

nostri, ita in Considerandum etiam huic video, quia quosdam
stratis minorum actionum qualitatumve proprieta longa a>gritudo ad vitam ssepe reformat, quos po-
tibus, tandem perveniretur ad summum, quem tu dum se quasi
stca levissima eujuslibel rei occasio,
aggredi cor.aris, apicem actuum; quatenus ab imis quadam securitate resoluti incautius custodiunt, a
praceptorum Domini veluti per scalam caute ces- C vita funditus exstinguit. Hoc ergo ne et sibi con-
simque scandendo ad elatiora provectus, nil am- tingat metuat,et saluti suaj talium quis consilium,
plius restet quod requiras in imis;qui per inacces- dum locus est, capiat nc, dum rursus voluerit,
sibilem multis vivendi ordincm ipsis jam haerere non valeat.
mereberis summis, sive etiam ut (de qualicunque 24. Creterum si aliquem forsitan movet, quod

ordine, conditione, dignitate, affectu, sexu, state modcrnis in hacpraifationedoctorumexemplis(383)

ad id certaminis opus millies praedicabile manus aeque usus sim ut antiquis, et concentonem me,
volueris dare) islic invenias quomodo to prius in sive usilatius compilatorem hac de causa velit di-

tuis exercitare debeas, ut ita demum ad ea, quaj cerc.quasi qui alienis sumptibus propria velimcon-
ultra te sunt,felici progressuconscendas,ne quando struerc causam non immoror reddere. Dicente
;

missa semel manu aratrum, alicujus domesticee

i.i enim Psalmista Domine, rigans montcs dc supcrio-
:

provisionis obtentu oculos intentionis ab inccepto ribus suis (Psal. cni, 13); quantum ipso irrigante
cogaris retorquere retrorsum, et aut tortuosum et pcr ipsos ariditalem ingonioli mci ;3si qui et ip- ,

inutilem facere sulcum, aut aranlum vulncrarcve- sorum supcrinrcs per se irrigavit, ct per istos illos
stigia boum. Quod si aliquis, ut jam in alio docui- (385),perque illos nos nimium adhuc arentes, non
mus epilogo,invenitur,qui non sui sponte,18§ scd p. quia defuerit imber, [supple sed] quia non magis

(3K-_'i Yirle not. II, in procmiurn libri primi. rum, ipiam jiluvia voluntaria, quam ipse Deus sc-
(383) Moderna doctorum excmpla sanctorum Pa- gregavii hssreditati suae, obteximus nos quodam tcg-
Irum testimonia appellat; antiqua vero sanctorum mine iniquitatum : quantum, inquam, potui intelli-
Librorum auctoritutes. Simili scnsu postea moder- gere, visum est congruum, nos indiffereuter debere
nos et anliquos nominat. uti exemplis eorum modernorum) sicuti et anliquo-
(384) Construc et explica sic : quanlum polui in- rum siquidem, etc.
:

lcllaicre ipso Domino irrigante pcr ipsos id est mo- ! vulgati pcr illos istos. Sententia contextus
'

dernos, ut vocat, doctores, seu sanctos Patres) art- erigit per isios illos; isti enim sunl superiores, quos
ditatem ingetiioli mei, qui et per se irrigavit superio- Deus per se irrigavit, id est scriptores Bacri; illi
rcs ipsorum [id cst sacrorum Librorum scriptores autem intelliguntur doctores sancti, qui pei
ct per istos (id est scriptorcs sacros irrigavit illos ptores sacros irrigati (uerunt.Posl pauca legebatur
(id est sanctos Patros), et per illos irrigavit nosni- nisi quia, ubi non quia exigente sensu emendaYt"
mium ailliuc arciitcs ; iion quia defuerit imber, sed mus.
qwa uos malentes complui pulvereo squalore itio- i
339 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 340

pulvereo vitiorum squalore,quampluviavoluntaria, A me nil unde placere alicui queam invCnire valco,

quam segregavit ipsehasredilati su« (Psal. Lx\i:,i0), quantum cunctis displieeamscio.verissimamqueil-

complui malentes, tegmine nos quodam obteximus lam esse sententiam approbo,quia cujus vitadespi-
iniquitatum, intelligere potui:visum est congruum citur'restat ut et preedicatio contemnatur (S. GnEG.
185> corum, sicuti et antiquorum indifferenter nos 1. i, hom. 12, in Evang.) ; et ideo aliquid mea
utiexemplis debere, siquidcm ea quao ipsi accepe- auctoritate, etiamsi adesset ulla, absque illorum
runt a superioribus,ita nobis pluerunt intcrioribus, comitatu proferre timeo, ne notarn 190 increpa-
ut in quolibet sensu proprie quidnam (386) eorum tionis ipsc [subaudi accipiam] a Domino.et legentes
debeat accipi, ipsis discernentibus pateat apertius, occasionem reprehensionis eorum quae dico a me
nec sit alicui opus errare per devia, ct proprianon ipso accipiant qui dico. Cujusmodi autem gratia
propriis attribuere locis, dum quid eorum quem rei libellum cudere ausim, in fine opcris licet po-
specialiter obtineat sensum, quemve rite occupet nere decreverim, tamen quia locus nec [/"., nunc]
locum,in tractatibus copiosissiinisinvenisipsorum; sese ingerit opportunus.dicendum puto convenien-
et ideo dum utilitas postulat te aliquid de Scriplu- lius. Peccatis ilaque meis (heu dolor !) facientibus
rarum testimoniis allcgare,non esse opus inutilem et multo majora merentibus, ad haec quae patior
aut fortassis periculosum laborem assumere, sed „ devolutus, dum quid dudum fuerim, quid modo
itaut sint [/'., sunt] ab eis prolata proferre. Siqui- siin, quid non fuerim, quid non sim, quid esse de«

dem illorum (387) magis quam priscorum inniti beam,quidve debuerim, conspicere volo, nec valeo,
exemplis.et labyrinthus Scripturarum adhuc perin- caecitatem hanc unde, ubi,vel qualiter contraxerim
aggressibilis mihi, et exemplum suasit duorum cogito ; sed nec largitori luminis, nec ductoribus
(388), quos in Ecclesiastica bistoria filios pingue- ipsis unde conquerar succenseam invenio, sed
vel

dinis vocitatos,et luminaria dextra levaque as- propriaa negligentiae torpori et segnitiae illud im-
sistentiacandclabro legis (Exod. xxxv, 14), quos putandum conspicio. Et hoc quidem quantum ad
Cappadocia tanto tunc temporis vicinis regionibus nec percepta (390). Ubi vero ad ea quae percepi qui«
fecundior,quanto ipsis nubibuscompletiorprotulit, dem, sed percepta rursus contuli oblitui, venio ;

imo quibus ipsa imbuta,nutrita

nutrivit, et docuit, maximae meae crudelitali, maximae in propriam
et edocta luminosius cunctis enituit qui cum per
: necem tyrannidi, maximo deputo crimini,quod me
tredecim annos omnibus saicularium Graeeorumli- proprio actu ita sauciavi, obrui, et obsaecavi, ut

bris, remotis solis divinae Scripturae voluminibus, siquando oculos attollere in illud cupiam lumen
operam darent, earum [scil. Scripturarum] intelli- quod amisi, tanta noxiae consuetudinis h meipso
gentiam non ex propria praesumptione, sed ex ma- obnubiler albugine.ut non modoviderequod cupio,
jorum scriptis et auctoritate sequebantur, quos et C et veluti somnium advolans ad mentem reduco,

ipsos ex apostolica successione intelligendi regu- nequeam ipso lumine repercussus, ipsas tenebras
lam suscepisse constabat. Et quia nemo scit nisi cum quodam oblectaminerepetamquantocius(39l).
quod discit, dicant vero quidam etiam quae igno- Hoc diuturno jam multum fatigatus caecumine,
rant, non potui ratione cogente aliqua rticere, nisi ipsum lucis datae perditae haesit paululum animo
scit narrare, licet et ambigua quosdam (389), licct auctorem jam nec licet, ut mihi videtur, vel sero
;

perpauca, et ipsa mcerori necessaria videar inse- rcquirere.quatenus ille oculos mentis meaesuasmi-
ruisse. sericordiae ungat collyrio, qui mihi eos sanos lu-
25. Est et alia, sed jam superius reddita, nec cisque capabiles contulit in principio, sensumque
minor istius cunctationis ratio, videlicet ne, si mi- cordis ipsc splendificet (392), qui omnia quae vo-
nus aliquis nostraauctoritate,qua3nulla est.ductus, luerit valet. Et quia, ut dixi, paululum quidamoris
etiamsi aliquid haberet quod de suo proferret, his jam animo hassit;ipso jam amore, eo largiente qui
quae dicta vel dicenda erant, fidem dare recusavis- dedit,et ipsum meruisse me intelligo, ut sciam me
set,saltem his qui de Scripturis ea decerpere, et non subito et impudenteripsoquoadhuccaligovisu
sano sensu ad nos voluerunt deferre, nobis conso- debere in ipsum splendorem ingerere, ne, reverbe-
nantibus credere minime detrectaret. Qui enim in rj ratis ipso fulgore obtutibus, ad pejoresquam nunc

(386) In vulg., quiddam, minus bene. lunc temporis emendavimus, ubi erat tuum tcmpo-
(387) Illorum nomine doctores sanctos intelligi ris.
notatione 385 observavimus priscorum vero Scri-
; (389) Ea ambigui vocat, qus ad suam calamita-
ptores sacros. Mox in vulgatis cst labyrinthus. Et tcm pertinentia inseruit de quibus et in prooemio
;

pro est reposuimus.cum sensus sit,duo persuasisse libri primi aliquid similiter scripsit.
Ratherio.ut sanctorum Patrum niagis quam sacro- (390) Ad nec pcrcepta, id est ad ea quae non per-
rum scriptorum uteretur exemplis, nimirum tum cepi.
ipse labyrinthus sacrarum Scripturarum,tum duo- (391) Construe i't ipso lumine repereussus non
:

rum celeberrimorum Patrum praxis,qui intelligen- modo nequedm vidcrc quod cupio, et quod vcluti som-
tiam sacrarum Litterarum non ex propria praesum- niuin advolans reduco ad mentem ; (verum ctiam
ptione, sed ex majorum scripti- et auctoritate de- subaudiendum est; quantocius repetam ipsas tene-
rivarunt. bras cum quodam oblectamine.
duo Patres in Gappadocia celebres sunt
(388) Hi (392) Id est el quatcnus scnsum cordis ipse splendi-
sancti Basilius etGregoriusNazianzenus.Postpauca ficet, qui, etc.
341 PILELOQUIOMJM LIBRI SEX. — LIB. VI. 3?2
tenebras rcdeam eum dedecore. Captanda ergo mihi A. asgro (396) sitconscientia.ncc malequassatachorda
censeo quredam ejusdem lueis antevicinia (393), bene sonet in cithara. Adverte igitur, lector, quis
quibus paulatim assuefactus, et quantulumcunque me ad hoc impulerit angor, quae calamitas, quae
oculis eorum usu expulveratis, quandoque in re- necessitas has mihi scribendi monstraverit vias.
percussa acie ipsum valeam luminis radium inte.n- Prima quidem (ut recapitulando dicam plai
dere, ipsumque inhianter concupiscere; et quoties causa (397) oblivionisfuitmetus, quo ut totumevo-
sese dignabitur ingerere,, libero aspeetu cernere, mam virus grassantis veneni, timui, ne sicut jam
cretumque sine fine valeam amare. Quod totum omnigenis 19? vitiorum ruderibusoppressus. ma-
ut 191 merear adipisci, visum est mihieorumme- lorumque tenebris vallatus, ac multis saacularium
dicorum assuefieriexcubiis, quimndernius quidem, curarum noxiis interpellatus clamoribus, obli\
sed tamen apertius, superhoc disputantes, ita su.ie rer ea penitus, dum me aliquid ex bis retraoi
artis condiderint libellos, ut in omnibus et imita- rccolerepotiusse multimode sim gavisus.Secunda,
renturmagistros, etinstrurrent disciputos; qualiter ut, quia (ut dixi) desunt libri, desunt et confabu-
ipsaqusrenda, invenicnda, tenenrla, cer-
scilicet lux lantes socii, adest tristitia excrucians, moeror ipse
nenda, amanda, quocollyrio oculi inunguendi, quo animum indesinentercorrodens,haberemin boc ali-
bonoannoxiopulvereexpulverandi, quaobservantia R quod solatium, uterer eo quasi quodamcolloquente
nutriendi, qua cautela sint conservandi. Quorum amico, refoverer eo quodam velutisocio.Necqu tu

omnium me perspiciens indoctissimum, attamen sum, juxta comicum, egomet mihi dicendo: Quis
jam olim ejusdem lucis amatorem etfectum, libellum leget hcec?me lectorem, me operissolummortH
ex illorum dictis mei causa condere volui istum, non alterum] istius perspiciensamatorem,quando-
in quo nihil a memeaindustriaprolatum, ineorum quidem aliis [subaudi libris) indigens, hoc saltcm
medicinalibus inventum congererem medicaminis solari posse eum qui mihi inerat viderem legendi
plurimum, nec taxarem priorum ullos per me li- amorem (398). Qui vult itaque legat, qui vult ne-
brorum (A%) angiportus lustrare, in quibusetsiad gligat: me nam impulsorem ncmo dieat. Et qui
aliquid farilis introitus, per plura diflicilis exitus; [f.,
quia ad hoc tempuspaulovacantiusquam volui
1

sed illos per omnia sequerer, eorumque gressibus reperi, in prrefationibus (399) quidem me penc to-
tritum callem aggrederer, quimultigenis scrutiniis tum depinxi. conditionem, genus. nomen, oflicimn
eisdem diutina frequentatione peragratis, jam abs- commissnm. fortunam, si dici audeat, ipsam, sup-
que alicujus adminiculo ductoris, solo scilicet qui plicia, tortorem ipsum quibusdam indiciis scripti-
eos circumfiuxit, introfluxit, et praaterfluxit, fontis tans meum, et quod illi maneat, nisi resipuerit,
lumine prfeeunte, comitante et se^uente, libero supplicium, cx quo, rogo, Deus liberet ipsurn.
cursu valuerunt incedere. C Hinc iterum quid gerendum nec gestum, gestum
26. Egi autem hoc, non ut hac arte doctrinam fuerit nec gerendum: quae cum omnia quasi sub
conferre pnesumerem alicui, sed ne rursus hsc personis aliorum, ne facile valeant expiscari, vi-
eadem meditata, ut jam fecerant, subterfugerent deantur prolata, mihitamen itasunt aptata, utmox
mihi (395).Necmirum sipaucacongeri,paucaetiam liant aperta, cumobtutibusfuerintpraesentata:quas-
valuerint recordari, recordata etiam non adeo di- que universa tam caute invenirepoterit cxscculi.si
serte satis decussatimque proferri, cum et abun- cui studiose eadcm libuerit rimare, ut liis propalan-
danter tam parvo sufficiant operi, desint eliam qui dis putari possit sagacitas laborasse nostnc intcn-
solatium ferant libri, absint el colloquentes amici, tionis in tam prolixa serie proefationis. ('. oi

obnubilans etiam ipsam mentis aciem adsit labor totumoperisitacompcgi,utaboratione;id lectii

infortunii, memoriam vero mceror hebetaverit; cum a lectione ad orationem conversus (400), nullum
equidem et ipsa obmutescere soleat facundia, si nec atbletae ncc adversario colludium, nullain indul-
(393) Antcvicinia lucis sunt quredam lucis initia, (395) Id est, ne subterfugerent mihi, ut j.-un sub-
quae ab Italis appellantur barlume. terfugerant.
(396) Legendum videtur, nec cessaremlustrareper :Male in vulgatis ergo. Sensus est: facundia
;.
»>
">

me ullos angiporlus librorum priorum, id est prisco- solet obmutescere, si quis igcrsui compos sit Ha-
rum librorum, quo nomine libros et scriptores sa- D therius autera ob calamitates, quas patiebatui
crossuperius designavit; his enim maximo libris veluti 8egr prasfert.
conveniunt sequentia: In quibui etsi ad alipuid fa- .i\>: 1'nniu scilicet causa, cur hoc opus scrip e-
cilis introitus, per plura difficilis e.vilus: ac proinde rit, lint inctus oblivionis, ut ex sequentibus paiam
addit: Sed illoS (sanctos Patrcs) per omnia sequerer, li.t.

eorumque gressibus tritum callem aggrederer; qui 398 Id csi; Nec questus sum perspicii
e?.5(i?m(priscis,seu Scripturarum angiportis) diulvna lectorem. me solummodo etsi alterum) amai nm
frequentalione peragraUs, muUigenis scrutiniis jam operis istius: quandoquidem indigens aliis sc
absquc ullo adminiculo ductoris, solo fontis libris) viderem saltem hoc opere solari posse eum
lumine proeeunte, comitante, et tequentevalueruntin- amorem legendi. qui inerat mihi. Post nonnull
eedere cursv libero. Insistit allegoria? labyrintM, quo vacantius mendose in vulgatis erat vocantius.
nomine sacrasScripturas adteappellaveral Labyrin- : S99) Proefationes vooal tum hio, tum alibi h
thus Scripturarum adhucperinaggressibilismihi. liu- prffiloquiorum libros.
jus autem labyrinthi angiportus.seu flexuosasvias, 100 M;ilc in vulgatis conversum. \ oci
quarum faoilis introilus.d diflicilisestexitus.san- oratumis el leclionis peculiari et inusitato e u

ctis Patribus ductoribus sibi lustrandae proposuit. aocipit. Utraque enim vooe ho pi ela [uiorum li-
343 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 344

serim pau3am,eumorandoistepugnet, illeexpugne- A. leat. Potest tua, cui omnia ad nutum suppetunt,
tur; legendoisteanimetur, Ule increpetur; inunoisti majestas efficere(quandoquidern 194idem est tibi

virtutes accrescant, illi vires defieianl; in alteroisti velle quod agere, posse quod esse) ut haic eadem
consilium detur, pavor infcratur. Ilis ergo ita
illi alicui contingat prodesse, qui pro me miserrimote
se habentibus, videtur quidem prologus pene totus velit exorare, quem tu piissime digneris exaudire,
esse meus, in quo et ex meo plura, licet ab aliis eique vicem pro beneficio referre. Amen.
193 explorata (401) ponere sum ausus. Agonisti-
cus vero ipse communis omnium luctamini manus Hicponendum quod promisimus (403). beati Augu-
stinidc utilitate vigiliarum.
dantium, unde nil ibi prater connexionem ipsam,
et, membrorum invenies mco-
ut ita loquar, nodos
Igitur quia quanta sit utilitas vigiliarum, et istis
rum; sed orationes quidem a multis compositas, et multis aliorum doctorum, insuper et multidicis
quamvis et a mein ipsis initiisaliquas interpositas, admonemus
sancta? ScripUe docemur testimoniis,
quas negotio prasenfi judicavi congruas, lectiones olympionicen nostrum, ut quia singulares
(404)
vero ex sanctorum libris cxcerptas. Quomodo au-
excubias, quibus castra suarum virtutum contra
tem ipsa praafatio, dum cxpediri eam succinctis-
multiplicesejusinsidiaspervigilantissimecustodiat,
sime voluerim, tam Iongum vcrborum obtinuerit
g ge noverit aggred j deBere. Pra3veniat itaque aliorum
tractum, partim adhuc et mihi manet incognitum; vigilias studio adeundi eertaminis,ne eo dormiente
quantum autem est perceptum, altum [f. alium] improvisus irruat hostis, eo scilicet sasvior, quo
dicendi spectat locum: siquidem adhuc est ambi-
pridcm victus verecundior. Utu itaque oculos ape-
guum (402), quem Dcusvelit utcausa vergatinexi- ruerit, nemor pracipientis: Incipite Domino in
tum. Sed rogointer hcec,benignejesu, vcniam,dum
confessione {I'sat. cxlvi, 7); reminiscens etiam be-
incessanter te non ignorante contraho noxam. Cur
nefieiorum ejus inumerabiliurn, hoc illico contra
enim ista pramiscrim, vidcor mihi ex parte scire; inimicum intorqucat telum, quod et sibi sit omni
utrum autem rite pramiserim, cum et in pluribus clypeo tutius defensaculum.
vix valeam comprehendcre, in nonnullis confiteor
me penitusnescirc.Riteestautemomne quod humi- Explicit libcr sextus Proeloquiorum Ratherii Vero-
nensis quidem Ecclesiw episcopi, sed Laubicnsis
liter prolatum non dissonat ab omnimoda, quae tu
monachi.
es, ventate. Si quid ergo rite est dictum, mihi,
Domine, rogo ut proficiat: si quid sane absonum, Qui ccepisse librum dcderas, finire dedisti,'

tua quajso clementiaignoscat, tuaquemajcstascon- Cunctipotens, famulo dando rogata tuo.

cedat, ut haecce aliquis melius quam ego adhuc in- Hunc ego R^lherius pro te quia ferre laborem.
telligenscorrigat, nemo vero corrumpat, nemo de- C Suscepi, probra dilue, Christe mea.

bros ista videtur innuere, ut oralionis nomine ea pro explico a Ratherio usurpatur epistola secunda,
loca significet, quae ipse ex alienis sententiis hinc ut patebit ex not.
inde excerptis contexuit; lectionis vero nomine et (402) Gum ambiguum dicit, quem in exitum Deus
prolixiora Patrum testimonia, quai totidem vcrbis vclit.ut cuusa vergat; causce nominc suam asrumnam
inseruit. Leetionem quidem usurpatam pro -iy.- et carccremindicare videtur; quippe quod cum haec
y.u-?, tcxtu, allegatione, auctoritate, testimonio, scriberet, suae causa? exitum ignoraret. Hunc porro
sectione undecunque decerpta, qua? adducebantur, sensum esse putamus. Quantumautem perceptum
et recitabantur in judiciis, scriptis, et in Ecclesia est, cur hi libritam prolixi fuerint, alium locum
quoque,JacobusGothofrcdus pluribusexemplis pro- spectat, id est exspectat, cum scilicet Ratherius
bat in commentario ad legem unicara codicis Theo- carcere solutus, libcriussuum consilium explicare
dosiani De responsis prudenlum, cobfirmatque ad poterit.
legem nonam De infirmandis his qux sub tyrannis. (403) Hunc textum in Augustini editis reperire
Eamdem significationem ut huic quoque Ratherii non licuit. Esse tamen ex aliquo sermone ejusdem
textui apphcemus suadcnt sequcntia: Nil ibi (in S. doctoris, qui desideratur, suadct lectio psal cxlvi,
boc scilieet opere PrKloquiorum) Prceter connexio- vers. T: Incipitc Domino in confessione, quae ter
nem ipsum, et, ut ita loquar, nodosmembrorum in- apud eumdcm legitur, nimirum tract. 4, in epist.
venies meorum; sei orationes quidemamultis com- Joannis, n. 3, scrm. l,inps. cm,n. /i.etinpscxLvi,
positas, quamvis ct a me aliquas in-
in ipsis initiis D n. 14. Nox quoque defensaculum ab eodem usurpa-
terpositas, quas negotio prmsenti judicavi congruas; tur enarrat. in ps. lxvii, n. 21.
lectiones vero ox sanctormn libris excerptas. Gerte 404 Mab ln vulgatis olymphionicam. Olympio-
?ito cum se in carcere libris carcre paulo ante te- nices autem illedictus, qui inolympiaco certamine
status sit, lecliones hic proprio et vulgato legendi victor evasit. Hic autem de eo dicitur, qui cum spe
sensu accipere nequaquam potuit. viclorias pugnaturus est.
( 401
Explorata, id est explicata. E.rploro enim
)
345 DE VITA S. URSMARI. 346

RATBfiRH
VERONENSIS EPISCOPI
" 05)
DE (

YiTA SANCTL URSMARI

EPISCOPI ET ABBATIS LAUBIENSIS 1N BELGIO.

895 PROLOGUS. A omittenda visa est omnino : quia tanta ei inerat

confusio, ut ipsa quoque auctoris in ea lateat om-
Dominis reverendissimis, Patribus dileetissimis, nimodis intentio. Recipiat igitur vestraepaternitatis
et doctoribus eruditissimis,cuncto etiam Chrislico- sanctissima charilas hunc a vestro, non audemus
larum gregi in Laubiensi cccnobio dcgenti, Rathe- dicere, sed servulo, el equidem (proh nefas !)
filio,
rius ejusdem quondam monachus, modo vero Ve- fugitivo, quantulumcunque benigne instructionis
ronensium episcopus, utroque hoc licet divinitatis vestra; fructum,et cum his quae apud vosleguntur,
Domino penitus indignus, ea in domno, quaj suis charitative conferat et si consonant, optime
:
sin ;

ipse fidelibus paravit ab initio. alias, discernat prudentissimum urbanitatis vestrae

l.Apud venerubilem nuper sancta; Cumanae(406) palatum,quid ex hismeliusaliquidsapidiusquecon-
Ecclesiae justo Dei judicio exsulantes episcopum, hoc pro meliori sapidiorique utendum re-
tineat, et
>eperimu3libellum.paucade virtutibus continentem lineat: illud solerter minus eruditis nobiscumcon-
domini ac specialis patroni nostri, sancti videlicet sulendo cogitans, quia juxta cujusdam sapientis
Ursmari episcopi. Continentia rerum quidem, auro sententiam: Bona est locutio,plane et suavitercon-
obrizo topazioque praferendajlocutionis vero solae- gruenterque movens audientem, nedum historia
cismis ita pro sui modulo refertissima, ut difficile aliquid conlinere debcat creperum [id est dubium],
p
fuerit deprehendere utrum scriptoris negligentia, dum non ob aliud sit cdita,quamut causaspraesen-
an dictatoris hoc contigerit insipientia. Quod cum tium vel proeteritorum ad notitiam transferat 197
non parum pro tempore nos offendisset,curavimus futurorum. Precor intcrea, ut inter hujus mundi
ea ejusdem operis solummodo corrigere vitia, qui- miserrime fluctuantemnaufragiaorationum vestra-
bus aut in sensu lcctorisnaufragare poteralintelle- rum me contineat anchora, idipsum a modicitate
ctus,aut quaa nimiasui deformitate fastidium inge- prffistolantes mea: tantum peccatoris non dedigne-
rerent audientibus. Simplex autem, et (utita dica- tur Dei pietas intendere suspiria.Deus autem Pater
mus) penel96rusticus cum totus sermonistextus pacis, qui eduxit de mortuis Pustorem magnum
altns possit videri sapientibus,a nobisideo miniine ovium in sunguinc testamenti asterni.Dominumno-
penitus visus est commutandus, quiu et sanctarum strum Jesum Christum.aptet vos in omni bono, ut
auctores.Scripturarum ferulascontemnerenoviinus faciatis ejus voluntatem, faciens in vobis quod pla-
grammaticorum et doctrinam simplicem pisca.o-
; ceat coram se pcr cumdem Jesum ChristumDomi-
rum, quam sophismata philosophorum,Deo magis num nostrum apud cujus clementiam piissimum
:

placuisse in salvatione conversarum ubiquc eeini- intercessoremjugiter inveniremereamurLTsmarum

mus nationum.Epistolaris vcro cujusdam Ansonis, sanctissimum, cujus \itum in prasenti clucidarc
sancti, ut credi potest, quanquam non adeo diserti C disposuimusad laudem et gloriam omnipotcntissi-
viri, quem eidem suo operi praposuit, prsfatio ma;Trinitatis, et oodilicationcmpopuli convenientis.

(405) Sancti Ursmari episcopict abbatis Laubien- quandoque sententiarum additamenta animadver-
sisVitamadiscipulisejusinschedulisrrlictam.Anso, tentes, dignam duximus, qua? inter Ratherii opera
tunc ejusdem camobii monachus, s.eculo octavo iu ederetur. lllam iste direxit ad Laubienses mona-
ordinem digesseratjussu Theodulfiepiscopi "I abba- chos; ac propterea Fulcuinus ejusdem ccenobiiab-
tis item Laubiensis,cui inejusdcmn asterii regi- bus in opere memorato cap.20, ait Libellwnetiam
:

mine successit anno 77(5, uti a Fulcuino traditur in v:t:r s. ursmari, eum Cumis exsularet, ibi reperit,
Gestis abhatum Laubiensium cap. 8 ct 9. Haec au- quem soloecismis referlum emendavit, nobisque trans-
tcm Vita a Mabillonio inventa, e\ edita tom.HI,Ac- misit. Primus hanc Vitam vulgavil Laurentius Su-
tor. SS. ordinis liened. pag. 212, ita obscura et rius mense Aprili dein Mabillonius ex Suriana
:

difficilis Ilatherio visa est, ut kclor identidemscn- eililione ad Laubicnsem codicem e.xactara recusit
sum assequi nequiret. Is itaquc dum exsul Comi tomo laudato pag. 2i5. F.x hoc autem ipsam modo
esset ab an.937 usquc ad annum 939,ejusdem Vitffl producimus.
exemplum apud Azonem ipsius urbis episcopum 106 Vide,ne Gumas Campaniffiurbemintelligas,
nactus, illam non tam emendandam.quam olariori qua ad ttugonem regemnonpertmebat.Modoenim
stylo cxponendam suscepit. Nos.qui hanc cumAn- aivo Cutnse, unde Cumanus, vooabatur Cumum, seu
Bonis lucubratione contuli ^. ingens aon reram, Novocomum in Insubria, in qua rege Ilugoni regi
sed verborum et locutionisdiscrimen,et non cxiguu subjecta Rathcrius exsulabut.
347 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 348

INCIPIT VITA. A senilia exsequens opera, nequaquam in voluntate

2.Beatus igiturUrsmarusepiscopus.bonorumom- ambulat divina. Crescente
propria, sed in voluntate
nium praeconiodignus,pagoTeoracensi,etvilla quae sane aetate, etiam morum probitate pollebat. Erat
vocatur Fleon oriundus, a Domino est electus per enim corpore castus, mente incorruptus ; amabilis
praedestinationem, priusquam saeculo daretur per cunctis.affabilis universis;animo benignus,corpore

originem. Gravida namque matre ejus de eo, appa- pulcherrimus;prudentia callens,fortitudine vigens;
ruit eiquidam venerandussenexpervisum,inmanu temperantia serenusjustitia severus;longanimitate
sua quemdam tenens puerulum, prommtiansque ;
perlectus, eleemosynis largus ; abstinentia parcus,
Accipe, inquit, hunc puerulum nutriesque eum. patientia et humilitate praeditus ; mansuetudine ac
Magna enim fames eamdem tunc temporis oppres- pietate refectus, charitate non ficta repletus ; fide

serat regionem. Respondens vero mulier ait seni : rohusta stabilis, spe inconcussa longanirnis.Haium
Unde hoc faciam, domine, cum desit mihi panisob omnium virtutum commerciaexaggerabatejus
vero
magnitudinem quam patimur famis.At ille dedit ei animo cuncto disponenssapientia.Sermoquoque
in

panem valde candidum, dixitque ei De hoc pane

: ejus juxta Apostolum sale erat conditus (Col. iv,
nutries illum. Quod cum accepisset, crevit inter 6). Si quando opportunum tempus videret, sine

manus ejus magnusvalde(407).Tunc eadem mulier „ aedificatione proximorum horam transire minime
inquit : Istud quod video, quid signat, domine?Cui sinebat. Terrena quoque cuncta despiciens, ac cce-

ille : Filium, inquit, es paritura, qui de regno ali- lestia concupiscens, illi soli vacare desiderabat,cui
quam Christo lucrifaciet partem.Quod posteaveium se totum a puero devotus tradiderat.
fuisse ipse ore monstravit. Tantam siquidem a Do- 4. Orationi frequenter incumbens, cum lacrymis

mino gratiam est consecutus,utomnes pabulo verbi et compunctione cordis Dominum deprecabatur,ut

divini reficeret, qui ad eum gratia colloquendi veni- quaecunque meditaretur vel egeretin conspectuejus
rcnt.Iterum autemmaterejusdcpressasomnoaliam accepta forent. Ipse vero, qui eas potenter inspira-
visionem vidit continuo. Scalam quippe contra se verat, misericorditer pias illius dignatus est exau-

stare videbat, cujus cacumen ceelos tangebat, per dire preces. Pastoralem (408] deinde cathedram
quam idem puer scandens ecelum ingrediebatur. adeptus, tanta Domini sublimatus est gratia, ut
198 Ipsa vero eumdem usque ad scalae estprosecu- peneomnesmortalesanteiret.sneculoqueinhabitans,
ta cacumen,sed sequi,utasserebat,potuit, consequi nihil in sesaeculi haberet. Scripturarum denique

omnino non potuit. In se itaque reversa cognovit doctor, monasteriorum 199 constructor, provisor
illico haec veraciter omnia suum, quem clausum ecclesiarum, custos animarum, nutritor orphano-
utero detinebat, praefigurare filium.IIaec et hissimi- rum, defensor viduarum, redemptor captivorum
lia quamplurima de proprio mater cognovit filio.et C erat. Gregem sibi commissum ita diligebat, sicut

ante nativitatem.et postea, qune prolixum est enar- Veritas ipsa diligendura docuerat (Joan. x, 11).

rare per singula.Exsultans ilaque in Dominomater Nam si grafsata fuisset, ut antiquitus, vesania
aiebat:Scio certissime,quod Dei operanteclementia tyrannorum,mori pro ovibus dominicis minimetre-
magnus erit filius meus quem gesto, et felicem me pidasset. Quid plura.
talis nati susceptione proliteor. 5. Vir iste dissimilis longe fuit illis hominibus,

3.Editus itaque puer.Ursmarus est voca'us,adul- quos nunc passim cernimus nostris temporibus :

tusque doctoribus sacrarum traditurScripturarum. neque audivimus aliquem qui absquecarnificisgla-

Qui imbuerunt eum sacris litteris divinaque lege, dio tam dio cruciatus sit martyrio. Nos vero idonei
non mediocriter, sed perfecte; nec saeculariter, sed non sumus enarrare vel scribere omnesquasinsae-
monastice atque regularitcr. Ab ipsa vero pueritia culo pertulit passiones.praesertim cum novem annis

(407) Apud Ansonem legitur : crevit in terra ma- bus, quod videlicet locus regius regia munificentia
nus illius magna valdc. constructus, regio palatio contiguus, scilicet Lipti-
(408) Hac in re, quae Ursmari episcopatum desi- nis, nulli committeretur, nisi prius ordinatusesset
gnat, animadvertenda quae traduntur a Fulcuino episcopus.quam dignitatem et in plerisquesucces-
loco laudato cap. 3 « Quare autem, inquit, eum
: rj sorumejusdurasse insubsequentibusdicemus.Quid
episcopum fuisse dicimus, saepe a nobis quaesitum horum verius sit,lectoris arbitrio committimus,nec
est.Nam textus descriplionis ipsius vitae episcopum in utramvis partem sancto viro derogamus, dum
tum fuisse docet;locum autem,vel tempora ordina- quidquid horum sit, cum fuisse episcopum non de-
tionis ejus, vel a quibus ordinatus sit, omni modo negamus. » Addit Mabillonius in praeviis observa-
silet.Sed et in charitatis sub ejus tempore factis.ac tionibus ad eamdem Vitam « S. Anscharius in
:

perantiquis membranarum petatiolis,quaecontinen- Vita sancti WillebadiBremensisepiscopi traditWil-

tur in Ecclesiae noslrae archivis, inscriptum eum lebadum ante annos septem quam episcopus con-
invenimus sub nomine episcopi et pontificis. Varia secraretur vocatum fuisse episcopum, ob praedica-
de hoc est seniorum nostrorum relat>o, dicentibus tionem scilicet Evangelii.AnforteUrsmarusejusque
quibusdam quod pn-edieandi gratia, ut competebat successores ob id dictiepiscopi?QuanquamBalderi-
tunc rudimentis novellae fidei, ad compescendos cus in Chronico Cameracensi, lib. n, c. 37, Ursma-
superfiuos ritus gentis barbaricae episcopus fuerit rum infunctoria tantum praedicationesacratumepi-
ordinatus, quod factum quoque de sancto Amando scopum fuisse putat. Et erant tum in nonnullis
legimus:quibusdam dignitatem hanc loco tribuen- monasteriis cpiscopi et abbates, ut in praefatione
tlbus, opinionemque suam ratione quadam tuenti- observatum. »
349 DE VITA S. URSMARI. 350
et decem hebdomadibus absque alimonia vixerit A NamlicetnoveritprosalutehumanigenerisChristum
panis, ob sgritudinem corporis. Gibus vero, quem venisse, nescienstamen ordinem liberationis nostrae,
sumebat tam tenuis et modicus erat, ut eo
ipse, illusus est morte dominica, quasi avis decipula.
sustentari saltem quirethominum nemo, nisi mira- Ostensa namque mortalitate quam ille interimere
culo, ut et ipse, divino. Omnes autem, qui eumcer- appctabat carnis, abscondito captus est hamo divi-
nebant aut audiebant loquentem, mirabantur quod nitatis. C^terum
indubitanter sciret hunc esse
si

tam robustus esset et eloquens, absque alimonia Christum Filium Deivivi.agnovisset mortis legibus
panis vivens. Aqua veroejuserat potus, etaliquoties nequaquam posse teneri. Si agnosceret posse non
sicera, quatamenpaululumraroqueutebatur; victus mori, non hunc suaderet crucifigi. Non enim intel-
illius is erat, quem absque oflicio dentium sumere lexithumansa perditionis audacissimus lanio quod
valebat. Tanta quoque ejus erat patientia in hujus- suo frustraretur imperio in Salvatorem mundi sae-
modi atquealiistribulationibus, ut possetcomparari viendo.Ignoravitantiquamalitiaquiajus perditionis
patientiae Job beatissimi, qui non pcccavit labiis humanae non admitteret, si se a Redemptoris homi-

suis, nec stultum quid contra Deum locutus est num sanguine continuisset. Unde et Apostolus: Si
(Job i, 22). Laudem e contra Domini jugiter conci- hunc. inquit, principes sirculi cognovissent, nunquam
nebat, atque secundum Prophetam benedicebat Do- _ Dominum Gloriw cruci/ixisseni (I Cor. n, 8). Principes
minum omni tempore, laus ejus semper in ore
in vero quos dixerit saeculi,ex aliaejussententiaconji-
xxvm, 2). Conjicere vero
ipsius resonabat (Psal. cere possumus, qua ait: Non esl nobis colluctatio
possumus veraeissime quod vir iste do illo vivebat adversus carnem etsanguinem, sed adversus principes
pane qui de ccelo pro nostra descenditsalute. Nam, et potestatcs, adversus mundi rertores tenebrarum ha-
sicut fuimus praefati, ita facundus erat dono spiri- rum. contra spiritalia nequitim in cwlestibus (Ephes.
tuali, ut quasi fonsfluens.aut fluviusinundans vide- vi, 12). Ipse quoque Dominus: Princcps, ait,
retur. Quaecunque vero praedicabat ore, astruohat hujus mundi venit, ec in me non
guidquamhabet
actione, validiora esse sciens exemplaquam verba, (Joan. xiv, 30). Quamvis et de Herode et Pilato non
et plus opere doeere quam voce. incongruente possit accipi secundum illud quod
Psalmistae voce dicitur: Asliterunt reges terrce et
6. Operae pretium vero fore judicojam nunc pro- principes convenerunt in unum, adversus Dominumet
sequi stylo quam efficax viro sancto ineratvirtusad adversus Chrislum ejus (Psal n, 2). Scd illi principes
effugandos hostis antiqui incursus. Erat quoddam specialiler unius populi, non principes ssculi gene-
monasterium, quoddiciturMelbodium(40h),duode- raliter appellatisunt. Cumergo veracissimum sitTu
cimfermemillibusaLaubacosureprovisionisdistans cs Christus Filius Dei vivi(Matth. xvi, I6),testimonio
ccenobio, in quo erat sanctimonialium turba non C beati Petri, mendacissimumest:Sot»ni«gttiasisFt7iuj
modica: quarum unam spiritus invasit malignus, Dei, testimonio diaboli. Et sicut Petrus (411) ait:
ccepitque eam vehementer laniando vexare (410), Quia caro ct sanguis non revelavit tibi, sed Pater
atque per os ejus immunda et turpia loqui. Porro meus, qui in cxlis est (Ibid., 17); ita et diabolum
illic inhabitantes grandis horror invasit,nimiusque calliditas astutiae et subtilitas natura; hoc confiteri
pavor ctiam corda vicinorum perterruit. Tenentes non fecit, sed vis atque potestas ejus, quid adeum
autem eam sorores dicebant ad doemonem incre- destruendum de coelis advenit. Ut vero divina illic
pando: Quomodo introire ausus es famulam Dei ? in homine latente prassentia tortus mentiendo vera
Et subjungebant dicentes: Impurissime damion, exi dixit ciubius, ita hic dominica in beato Ursmaro
ab ea. Quibus ille respondens, dicebat: Non exeam operante potentia, verum dixit invitus: in utroque
priusquam Ursmarus episcopus veniat, et ipse me vero nonsuovoto usus.sedjubentisimperiocoactug.
exire compellat. Hanc autem 300 confessionem Altera igitur die ordinante Dei providentia, adfuit
nequaquam ei ascribimus qui ab initiomendaxfuit, beatus Ursmarus episcopus. Cumque relatum ei
et in veritate non stetit (Joan. vm, 44); sed Dei fuisset de ea quae a diabolo vexabatur puella, jussit
imperio cogente, vera eum fatemur dixisse, non illico sibi exhiberi eam. Quod cum faotum fuissot,
sponte, sicut in Evangelin: Scimus, aiunt daemones, n ille non de sua, sed de Domini praisumens *01
quod sis Filius Det (Marc. m, 12). Quod utique cum virtute, acceptolibro,capitlegereexorcismumsuper
esset veracissimum, prater alia innumerabilia beati caput ejus; dehinc benedicto oleo nares oculosque
Petri prodit testimonium, iisdem verbis Domino ct os ejus linivit.etprotinusimmundum ab easpiri-
interroganti gloriosoc prrcbentis confessionis respon- tum tamen puella, pavor quiilain,
fugavit. Liberata
sum (Matth. x, 10); tamen quadam sui parte men- qui pr.Tsentia diaboli seminatusfuerat, adhuc pec-
daeissimam mentitamessemalitiam,testisest domi- toribus vicinorum inerat.At virDomini praccpitsibi
nica passio, ab impiis instinctu patrata diaholico. aquam rum sale deferri quibus benedietis. jussit
;

Melbodium, seu Malbodium cclc.brc monia-

(409) Ansonis Vita dcsint, Hathcrius vel ex pleniori
lium coenobium, vulgo Maubeuge in Hannonia, de Ansnnis cxiMiiplu derivavit, vel potius e suo penu
quo vide Mabilonium in Vitam sanctie Aldegundis addidit.
saceulo secundoUrd. liened., ad an. 084. (411j .l^scilicct, Tu es Christus Filiiu Dei vivi;
(410) Ho3c et sequoiitia usque ad illa, Mlera igi- quia uti Christus eidem Petro respondit, Caro ei
tur dtc, qua;_astensco signavimus, cum in vulgata samjuis non revelavil Hbi, etc.
351 RATHERll EPISC. VERON. OPP. PARS I. 352

spargi per cuncta monasteriiloca etsieomnispavor A. Obsecro ut rogetis illum ad me venire: confido

cum auctore suo abscessit Satana. enim in Deo, me revalituram quantocius, si eum
7. Alio quoque tempore ducta est ad eum puella videre meruero. Quod cum beato viro fuisset inti-
qusdamsECularis.plenadaemonio, quam jussitsibi matum, absque mora ad illam accessit: cumque
in oratorium deferri. Quo facto, pracepit eam vin- intuitus eam fuisset, elevata manu signum crucis

culisquibus stringebatur absoivi: et post haec super aegrotam fecit, et illico fugata febre mulier
potentiam super caput ipsius invocare,
coepit Dei convaluit, vitamque sibi a Deo per interven-
ipsumque dasmonem ut a plasmateDei vivi recede- tum sancti viri redditamsaepissimemultis ipsanar-

ret increpare. Mirumin modumhojtis illeantiquus ravit.

eaepit continuo anxiari et fremere, diversasque ac 10. Post haac itaque venerabilis pontifex cernens

diras voces emittere. Sanctusvero Ursmarus jussit paulatim sibi vires corporis minui, suaeque diem
eam extra oratorium trahi,' ipseque subsequens vocationis imminere, curam ca?pit non parvam ge-
percussit eam tribus vicibus baculo quem gestabat rere,ne grex sibi commissus relinqueretur sine
manibus. Tum spiritus nequam exiitab ea tarnce- pastore. Tunc, annuente Deo, optantibus cunctis

leriter, ac si ipse fuisset percussus. Quam mox S. Erminus eligitur vir omni bonitate repletus, at-
beatus pontifex sanissimam oratorio reddidit, per- -. que magistro moribus adaequandus; cunctis v
ungensque oleo benedicto, liberam abire permisit. istiustemporishominibustacito praeferendus.Quem
8. Habebat sanctus pontifex neptem injam dicto benignus Pater ut filium charissimurn monuitama-
monasterio Melbodiensi, quam ipse parvulam com- biliter, quatenus gregem sibi commissum sollicite

mendaveratsanctaeAldegundi.Quaepostquamfuisset pasceret, moribus et verbis secum ad aithera trans-

adulta, orta est qusdam in ejus collo sa3\a nimis ferre satageret.Quod ipseagendumsuscepitquidem

infirmitas; qua? gutteria (412) dicitur sermone Gal- moleste, sed Deo cooperante, strenue peregit: in-
lico. Astruenbat vero medici, quod alitcr curari choavit humiliter, sed perseveravit fideliter. Bonus

nequiret, nisi carne incisa cum uncino ferreo foras igitur gregis Christi pastor Ursmarus, moribus et

morbus Hoc autem illis facere cogitan-

traheretur. annis maturus, digna suscepturus meritorum pras-
superveniresanctum Dominipontifi-
tibus, contigit, mia, cffllestia invitalur ad regna. Qui precibus cha-

cem: qui accersito ad se medico interrogavit eum rissimorumquosinChristonutrierat filiorum, suum

dicens: Dic mihi utrumne valeas sanare eam. At fideli Creatori commendans spiritum, ipsis praesen-
Nequeo, nisi cumuncino ferreocarneincisa
ille ait: tibus exsultans in Domino, carnis quartodecimo
morbum foras traham. Audiens autem vir Dei hoc, Kalendas Maii an. 713 solvilur ergastulo, victurus
omnimo facere prohibebat, quia oppidoeam dilige- in saeeula cum Christo. Angelorum evectus ministe-
bat, etpericulosum hocvaldeesse cernebat. Verum C rio, crelesti infertur paradiso, ubi sine fine patriar-
imponens manum saepius die illa super ipsum vul- charum fruitur fide, prophetarumspe, apostolorum
heris locum, dicebat: Vide, filia, ne patiaris tibi consessu, martyrum collegio, confessorum ac vir-
ferrum imponi; credo enim in Domini pietate, ginum contubernio, cunctorumque ccelicoiarum
quia ipse ab hac infirmitate. Nocte ve-
te liberabit oblectatur perenni tripudio. Corpus vero illius a
ro eadem vir sanctus uberrimas preces fudit ad discipulis religiosocompositumofficio, eultu estho-
Dominum ob ejus salutem. Lucescente vero die norilico tumulatum. In cacumine quippe montis,
altera, a strato sospes surrexit puella, intan- cujus radicibus jam exstructum adjacet monaste-
tum ut nec vestigium infirmitatis remaneret in ea. rium, oratorium est in honoresanctae Dei Genitricis
9. Eodem quoque tempore aliaaegrotaintra ejus- eonstructum, in quo deposuerunt beati corporis
dem 504 monasterii septa jacebat tam validolan- thesaurum: ubi divina pietas demonstrat quotidie,
guore obsessa,utomnes quieam videbant, de salute cujus meriti illic habeantur reliquiae ad laudem et
ejus prorsus desperarent. Qnae cum audisset tanti gloriam majestatis suas, cujus honor, decus et pote-
viri adventum, ccepit virtute, qua poterat dicere: stas permanet sine fine. Amen.

(412) Gutteria, seu, ut alii cum Ansone scribunt, Grutteria, morbus gutturis, de quo vide Cangium in
Glossario, v, Gutteria 2.
353 GUNCI.USIO DELIBERATIVA. 351

R&^BERU
EPISCOPI VERONENSIS

(413)
GONGLUSIO DEUBBUATIVA
LEODICI ACTA
SIVE

(414) Climax fyrmatis ejusdem, qui cxtera non adeo parvi.

I. %03 Quia responsi commoditate omnibus sa- A ordinatoribus] manu

extorsit, mei cessione at-
tislecisse inexplicabilis labor cernitur esse, circui- que ovium mihi creditarum perniciem
silentio, in
tioneomni posthalita,mere,et quo apertius potero, intra idem ovile cedendo iniquitati utique conte-
deliberatum irrefragabiliter quod habeo, nosse di- gam.
gnantibus manilesto. Rogasse, rogare, rogaturum III. Ne mercenarii ipse mihi nomcn eumdem fu-
me seniper Deum universi noverint, ne unquam gicns importem.
peccatis meis merentibus mihi contingat,aliquo ut I\'. Ne furi cavendo, furis nomen jure mihi vin-

mei commodo illectus,autincommodoterritus,pra?- dicem ip e.

sente et collaudante universa, cujus intererat, Ec- V. Ne compastores atque confamulos ciere(416).
clesia, publice mihi commissum ovile ore proprio, VI. Ne canes domesticos, latratu ut eum cano-
lupo exponam. nico pcrlurbent, desinam instigare.
II. Ne (415) Dei ipsius ore damnatum furem et VII. Ne cum tam perspicuie atque sacrilega;
latronem; furem quia furto abstulit mihi sedeni j
invasionis adultero portionem posuissemeam (/'*«/.
latronem, vi et potestate quia publica maledictio-
; xux,18),prostituta eidem mihicommissa convincar
nem 204 et lepram, quia eos mortifere decipit, Ecclesia.
qui putant eum esse episcopum, sibique commu- VIII. Ne sedens adversus fralrem (Ibid., 20) (417),
^
nicantes commaculat ; ab ordinandis [f. id est, vicinitatis «05 aliinitate conjunctum,

(413; Hor opusculum Synnatis nomine memorat Ralherio vocatur eadem conclusio, quam tot argu-
Fulcuinus in Gestis abbatum Laubiensium,ca/).24. mentis et rationibus trahit?fn chronico Mosomensi
Scriptum fuit Leodici(utex ipsainssriptione liquet) apud Acherium, tom. II Spicil.pag.5G6 novrn edit.,
anno 955, cum Ratherius e Leodicensi quidemsede privilegium Joannis XIII syrma appellatur Textus,
dejectus,at Leodici adhuc subsistens, urgeretur ut qui sequitur, describit, qualiter ipse nrsesul Adalbero
Baldrico in ejus locum subrogato episcopatum ce- per Rotnani syrmatd papx conciliique lui dccretum
deret. Causas autem exponit, cur cedere nequeat. constituit. Similiter in Vita sancti Gerardi abbatis
Hinc opusculum insoriptum Conclusio deliberaliva, lironiensis n.29,aliud priyilegium pontificium con-
quam rationibus quadraginta constituit. Hoc idem cessum ccenobio Bromensi prolixius syrma vocatur
opusculum Leodici lucubratum contra Baldricum, apud Mabillomum tom. VII, Act. SS. ord. Bened 1
.

Ratherius paucis in fine additis Veronae reproduxit pag. 274. ln reliquis hujus tituli, qua; nullum ido-
anno 965 advcrsus Milonem, cum nonnulli ipsisua- neum sensum reddunt, aliquis error, vcl quarum-
dere nitterentur.ut isti Veronensem sedem dimitte- dam vocum defectus inest.
ret. Hinc idem opusculum ab Acherio e ms. Lau- 415' Construe Ne mei eessione atque sileniio
;

dunensi edituin est, in quo Ratherii opera post cedendo iniquilati inira ipsum ovile, in perniciem
tertiam ejus restitutioneminepiscopatum Veronen- ovium mihi creditarum contegam uUqite furem et la-
sem vulgata conlinentur. Monendum tandem est, tronem damnatum ore ipsius Dei; furem, ijuia abstu-
hoc idem opusculum a Rathcrio fuissc insertum Ui milii sedem furto : latronem quia vi ct potestate
inter duodccim volumina.quae Phrenesi subjecerat, publica c.iiursil... uiauu ab ordinandis (forte ab or-
ut ex istorum voluminum argumentis in procemio dinatortbus) maXedictionem et leprant, quia mortifere
ejusdem Plirenesis relatis constat. Vide ibidem eos decipit, qui putanteum esse episcopum, et comma-
argumentum opusculi undecimi, quod tamen in culai communicantes sibi.
Laubicnsi codice, unde Phrenesim transcriptam ih'> Subaudi desinam contra ipsum furem ci-
accepimus, caeteris voluminibus invenire non li- ere.
1'lllt. \ 17 1 Construe :.V sedens loquar adversus fra-
U4) Climax e Gra;co, Latinis scala. Hoe antem trem, id est adversus populum puin.r nativse qiialis
noniini' istud opusculum auctor inscripsit, quia eral Leodicum conjunctum affinitale vicinitalrs quia
quadraginta rationibus tanquam scala; cujusdam scibcet Rathenu9 nalus est in loco Leodjcensi urbi
gradibus ad dclUierativamcowtclusionem statuendam vicino, seu in dioccesi Leodiensi) derelictum sic
asccndit. De voce autem syrmatis quid Bentiendum meliue quam delegatum,e\ subaudi ob meam cessio-
sit, non oninino constat..Si/n»fi gcnus vrstis nliluii- nem) offtcio pastoralitatis, loguar, inquam, adversus
ga\ quae terram verrebat. Syrmatii dicta sunl ab lniiic populum, suadendo ui fiat perversus cum
eo ijuwl trahuntur. inquit Donhlus, sive quiounque perverso, seu cum invasore. Nota vicimtatis vooem
alius auctor Prolog. in Tcrcntium. Num gyrma pro civitate ;
populus enim cum Ratherio conjun-
 !

335 KATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 356

pastoralitatis officio delegatum [/. derelictum], na- \ (est propbetatum quod olim) dixisse prior ipsedif-
tivae patris populum, cum perverso pcrversus sua- famer.
dendo ut fiat (Psat n, 27), loquar. 206 XV. Ne mille perjurum vesanus nulli aesti-
IX. Ne (418) adversus filium matris mes [lbid.,20), nem casum (423).
illius utique, cujus et ego baptismate sum filius, XVI. Ne excommunicationis lethifera pestisuni-
Ecelesias plebem, tam immane, infantes ipsos latet versam quoque si occupctpatriam,nullius,aulforte
qnod minime, scandalum ponam. Mei enim ipsiua minimi defendens forle periculi.nomen Dei in vanum
oblitus si fecero, taceat licet surdo sed mihi in ; convincar assumere (Exod. xx, 7), vel, quod pejus
prasentiarum, ut multis, proh dolor hodie Ueus, ! est, ut a multis assumatur, efficere.
non tacebit, vereor, cum venerit manifestus, cum XVII. Ne quod misericorditer, fraternaliter, et
utique ignis in conspectu ejus ardebit, et in cons- charitative.communi utilitate.aut necessitate, (qum
spectu ejus tempestas valida erit (Ibid. 3). utique in dies majustantocapietaugmentum,mun-
X. Ne Nicolaitarum sectam, odisse quam se ipse dus maligno positus (Joan. v, 13) propinquante
in
prolitetur Deus (Apoc. n, 6), incurram. (424) quo ampliusdeteriorabiturfine)fierinonmodo
XI. Ne strudocamelontis (419) exemplo, quos de- licere, sed etiam oportere,ab his est canonice con-
bueram ipse fovere, eonculcantibus judicer expo- cessum.in quorum cordibus Deus,in quorum labiis
suisse. . semper... veritas fuerat Cbristi, mei, infelix si

XII.Ne quibus abesse (-420) trlmestri saltemnon cessero, destruam exemplo.

est concessum canonice termino, eos absentatu dc- XVIII. Ne (425) hoc unum miseris, qui similiter
cepisse arguar continuo. erunt, invalescentibusutiqueAntichristi ipsiuspra-
XIII. Ne (421) sputum merito in faciem ab eadem conibus, destituendi, suisque sedibus extrudendi,
Ecclesia accipiam, libellum prior si ei dedero re- patens taliter divinitus asylum,in mei ipsius inter-
pudii, repulsionis legitimae. cludam miser ipse primituspericulum.S! vos perse-
XIV. Ne (422) dimitte me ad unam partem sacer- culi fucrint in una civitate, fuyite in uliam (Matth,
dotalem, ut comedam bucellam panis (1 Reg. n, i6) x, 23). Quamvis eis, Babylon (426) quos insequitur
ctus afftnitate vicinitatis erat Leodicensis,cumeam- (quod olim propbetatum esl) : Dimille me ad unam
dem patriam Leodicum uterque agnosceret. partem sacerdotalem,ti\.c.h\ Gestis vero episcoporum
(418) Construe Ne ponam scandalum tam im-
: Tungrensium apud Martene et Durand tom. IV Col-
mane, quod minime latet ipsos infantes, ponam, in- lect. Ve.t. Script. pag. 859, n. 20. llalberius a Leo-
quam, adversus filnun matris meas, id est adversus dicensi sede pulsus traditur, induttis sibialiquuntis
plebem illius utiquc Ecclesise, cujus et cgo suin lilius episcopii ad usum vdx aijellis, qua de re videsis,
baptismate. Si enim oblitus mci ipsius fuero (id est qua; disseruimus in auctoris Vita, $ 10 num. 62.
si cedam invasori) licct Deus taeeat, sed mibi surdo C (432) Explica Ne vesanus nutli (id est nullius
:

in prsesentiurum, ut lacet hodie multis. proh dolor pretii, seu nihili) a-stimem, casum mille perjurum,
non lacelnt, vereor, cum venerit manifestus, etc.ubi videlicet eorum perjurorum, qui lidem Ratherio
respicit illa psalmi xlix, 20 Hscc fecisti, et tucui
: : datam deserentes, invasori sese subdiderunt.
et 3 :Deus manifeste veniet, Deus noster, et non si- (424) Legebatur propinquitate. Correctionem sen-
lebit. Iynis in conspectu ejus exardescct, et in cir- sus exegit.Mox ubi punctaapposuimus,editumerat
cuitu ejus lempestas valida. Cum in prai^edenti quia quam particulam Spiciiegii novissimus editor
numero in rem suam explicaturus illapsalmi xlix, expungendam videns, recte monuit pro quia legen-
3): Setiens adversus fratrem luum lo//uebaris,nom\ne dum pura, vel aliquid simile. Sic autem tota ha;c
frairem interpretetur populum Leffdicensem sibi implexa perindus construenda est. Ne si infelix
ejusdem conjunctum tum vero
civilatis affinitate ; cessero, destruam exemplo mei quod cancnice conces-
hic explicans sequentia Et adeersus Filium matris
: sum cst, non modo licere, sed etiam oportcre fieri mi-
tuse ponebas scandalum, vocem filium exponit de sericordiler, fralcrnaiiler, el charitative, communi
eodem populo, seu plebe, qua? ejusdem Ecelesia; utttitatc, aut ncccssitate [qua ultque tanto majus
baptisma percepit. Adverte diversum respectum,in auymentum capiet in dies, quo amplius rnundus in
praeeedenti scilicet numero civilem, hic autem spi- maligno positus deteriorabilur propinquanlefine) con-
ritualem originem respicit. cessum, inquam, est ab eis,inquorum cordibus Deus,
(419) Strudoeamelonis, id est struthioeameli a in quorum tabiis pura veritas Christi semper fuerat.
Plinio et aliis memorati.Respicit illa Jobcn^.xxxix, Resistere autem invasori, et fortem stare illud est,
ubi de struthione legitur Dcreiinquit ora sua in quod in his circumstantiis non modo licere, sed
:
Q
terra... obliviscitur quod pes conculcel ea... Duratur eliain oporlere aflirniavit.
ad ftlios suos, quasi non sint sui. (425) Construe Ne ipse miser in periculum mei
:

(420) Synodus Tridentina sess.23 de Reform. ,c.l, ipsius primitus inlerctudam hoc unuin asylum laliter
slatuit. episcoporum abstinentiam a suisEcclesiis, divinitus patens : Si vos persecuti fuerint,etc.,tnter-
aequis tamen de causis, nullo pacto debere duos, aut cludam, inquam, miscris, qui simiiiter (atque ego
ad summum tres menses c.ccedere. Absentiam duo- sum) erunl destituendi ct exlrudendi suis sedibus.in-
rum mensium cujusdam presbyteri a sua Ecclesia, valescentibus utique prseconibus ipsius Antichristi.
sgritudinis tamen causa,indicat S.Gregorius epist. Quamvis haud ignorcm hoc piwcepto (Si vos perse-
15, lib. ix ad Clementinum.Trium autem mensium culi, suffugium calestis Hierusalem yrxctpue
elc. )

absentiam episcopis canonice concessam ex hoc pelcndum quos Babylon confusionis mundanx
eis,
Ratherii loco discimus. inscquitur. In hac periodo Acherius habebat ex-
(421) Construe Atr merito accipiam ob eadem Ec-
:
truendi, ubi novus editor recte emendavit exlru-
clesia spulum repulsionis leyilimx in faciem,si prior dendi.
dedero ei libellum repudii. (426) Vulg., et Babylon. Verum eis pro el corri-
(422) Construe Ne prior ipse diflamer dixisse
;
gendum fuit exigente oontextu ; uti in sequenti
357 CONCLUSIO DELIBF.RATIVA. 358
confusionis mundame.IIierusalem ccelestis hoc pra \ XXIV. Ne instabilitatis ipse eam cauterio notem.
cepto suffugium haud ignorem petendum pnecipue. XXV. Ne manum tantae, quae patra\ it [432), au-
XIX. Ne ^427) concessum quoque eis eodem prae- condemnem.
ctoritatis
cepto canonice recuperandi in aliis, sed vacantibus, XXVI. Ne. (433) mei ordinatorem tam infausto
207 qui minime valent in suis Ecclesiis, aditum asseram ordinatum, improprie utita loquar, auspi-
crudeliter obstruam. cio, ut ipso eodemque die, quo ordinatus post pro-
XX. Ne contradictor (428) miser ipse malle Deum fessiouem a se, moris ut est, factam, fuer.it, cano-
misericordiam quam sacriflcium (Mutth. xn, 7), ve- nicis quod semper obediens foret praeceptis, sta-
niam. tuisse eum aliquid canonicis enntrarium legibus,
XXI. Ne judicio prasulum.teslimonio decretorum accusem; favens utique eorum vesaniae, qui meam
(429), sanctione canonum, sub praesentia totius Ec- stultissime reprehendenles eudem die, ejusdem et
clesias, a legitimo archiprasule, consensu, qui uti- manu actam incardinationeni, quibus potius oblo-
que et requiritur legibus, clericorum, publice 430) quantur, ignorant.
facta infirmari ullatenus posse decernam. XXVII. Ne (434) concessum nostris diebus illi, suo
XXII. Ne clementissimum atque veracissimum 200 atque nepoti, primalum scilicet dignissimo,
piissimi regis (431)concessum asseram,
m, autsaltem
aut saltem divinitus solum, neque fortuito, tam pra-dicabile
credere videar, aut inconstantem.aut (quod est in- " saeculisomnibusprivilegium.quoscilicet uter eorum
decentius) fraudulentum fuisse. die ordinationis propria; allerum meruit ordinare,
XXIII. Ne benignitatis, quae obtinuit [<ubaudi ut quod utique in nostro tanlo est praedicabilius
ad Leodicensem sedem promovererj, ingratitudinis quanto misericordius, non laudando ipse videar
208 offuscem caligine dignitatem. extenuare.

etiam numero habetur, concessum quoque eis eodem gendum proposuit, et, ut sequenti numero tradi-
prieceplo. tur, obtiiiuit. Vide part. i, de Contemptu canonum '
(427) Id est, ne crudeliter obstruam aditum eis eo- num. 9.
dem quoque praecepto concessum recuperundi canonico (432j Conslrue Ne condemnem manum inntx au-
:

(episcopatum) in aliis scde vacantibus Ecclesiis, qui ctoritatts, quxpatravit; ut scilicet ad

Leodicensem
minime valent recuperure in suis, e quibus scilicet sedem promoverer. In hanc itaque rem Ottonem
extrusi Hoc numero innuit ex canonibus
fuerunt. scripsisse aliquid, aut aliquam epistolam
dedisse
vim a suo episcopatu pulsus,
licere episcopo.qui per colligimus.
eum recuperare non possit, alium episcopatum (433) Construo Nc asseram ordinatorem mei or-
:

adire, vacet, seu legitimo episcopo careat. Ita

si dinatum (1'uisse) auspicio, ul ita improprie loquar
Hatherius se Verona pulsum, ad Leodicensem se- lam infausto, ut accuscm eum statuissc aliquid con-
dem, quae Faraberti cpiscopi morte vacabat, cano- trarium canmncis legibus ipso eodemque dic, quo or-
nice promotum fuisse non obscure subindicat. dinatus fuerat, post profcssioncm a se
;
factam, ut
1428) Construe Ne ipse nuser veniam contrndi-
: moris quod semper obediens forei canonicis prx-
est,
clor, Dcum matlc tnisericordiam, qunm sacrificium. ceptis; accuscm, inquam, favens utique eorum
vesa-
Hoc textu ex Osea sumpto cap. vi, p. 6, usus est hi.t, qui stullissime reprehendentes
incardinationem
Christus Matth. xn, v. 7, ut Pharissos refelleret meam actam eodem die, ct manu ehisdem, ignorant
reprehendentes ejusdem discipulos, qui esurientes, quihus putius oldoquantur ; id est mihine potius,
qui
spicas evellebant, quod non licet facere die Subbati. ab eo incardinatus fui, an vero illi qui nie incardi-
Heposuit autem Christus, licere hoc necessitate, navit. Ordinatorem suum appellat S. Brunonem,
qui
quod alias non licuisset quia Deus jam protestatus
: eodem die quo ordinatus luit archiepiscopus Golo-
fuerat, se misericordiam velle et non sacriticium. niensis, die scilicet 21 Septembris anni 953. Rathe-
Haec autein Hatherius in re sua valere putavit. ut rium in Leodicensem sedem electum confirmavit, et
innueret licere ei, qui proprio episcopatu expulsus e \eronensi sede quodammodo transtulit, ut in Vita
sit, ad alium episcopatum vacantem transire, quod explicavimus§ 10. Conler notationem sequentem in
alias canonibus interdictum est. fine. Ordinator enitn non ille tantum dicitur, qni
(420 Dccretorum nomine pontilicum constitutio- episcopam consecrat, sed etiam quijam ordinatum
nes inlelligit, quae in collectione Dionysiobadriana, ad aliquem episcopatum promovet, atque instituit.
qua Ratherius utebatur, Decreta appellantur. Hinc Sic etiam prestiyteri, qui alicui Ecclesiffl prwlicie-
etiam part I, dc Contemptu canonum eas constitu- bantur, ordinari, id est institui, in pluribus docu-
tiones allegat sic : In decrelis papse Siricii, in de- mentis dicuntur.
cretis Innocentii papse, etc. Qua? autem decreta hoc ,
134) Construo .V ipse non laudando videar
:

loco respiciat, videsis num. 40. exlenuare privilegium tam prxdicabile sseculis onrni-
(430) Quae scilicet gesta fuerunt publicc, cum ad bus, divinitus tolum, nec fortuito coocessum diebus
sedem Leodicensem Aquisgrani prima elcctione pro- noslris illi atque suo nepoti, primatum scilicei dignis-
motua fuit, hic indicantur. Legilimus archiprsesul simo, </•<" sctlicet privilegio utcr (id est quisquej
fuit Bruno archiepiscopus Coloniensis. Vide infra eorum meruit ordinare alterum <lic ordinalionis pro-
not. 434, et auctoris vitam § 10. prue;quoduliquein noslro qui scilicetme ordinavit,
131 Regis, Ottonis scilicet, qui cum promotioni seu instituit tanto esi prsedicabitius, quanto miseri-
Ratherii ad sedem Lcnilicenseni conrcssuni pr.esti- cordius : ex misericordia nimirum se pxomotum
tit, rex tanlummodo erat. Concessus hic, et n. 38 agnoscil unde part. i, de Contemplu eanonum,
;

pro voluntate, seu consensu sumitur, Mos enim hu- iiiiin. 9, aiiirmat se pulsum a propria scdc,
hecessi-
jus aitatis erat, regem, seu iinpcratnrcin de episcopi tate coactum adiisse piissimum nunc Csesarem, glorio-
morte commonere, qui pnmiovendum clero et cae- sissimum illum super hoc consuluisse prxsuium con-
teris.quorum intererat, eligendiim proponebat.Vide cihum. vero misericorditer te eleguse. Nepotem
illos
inter alia multa S. Wolfgangi episcopi Hatisponen- illuin pnmutuin diqnissimum esse S. Brunonem, qui
sis vitam c. xiv, et \'itam S. Udalrici episcopi Augu- eodem die.iiuo ordinatus fuit archicpiscopus Colo-
stani c. 1, et xxvm. Hatherium quidem rcx Otto post niensis, uti metropolita Ecclesia; Leodicensis Ratho-
Faruberti martem Leodicensem episcopuin eli- riuin quoque ordmavit seu transtulit iij earadem
 ;

359 RATHERH EPISC. VEROX. OPP. PARS I. 360

XXVIII. Ne 435) 1 Deum ipsum hominum suppn- A. gnarus veluti csse cujus debeat honoris, contem-
suisse personis eumdem, sibi et longe iaferiorum, nam.
cecisse illorum inconyertibiliter nequitiee eum con- XXXII. Ne concionantis, archiepiscopus quoque
fitendo; quodque consultu canonica? legis ipse fe- cum fuerit, dignitatem [subaudi contemnam].
cerat, penitus dissipasse, roborari si vero pcrperam XXXIII. Ne populi lam nobilis (439) clamorem.
est quod patratum, accusem. XXXIV. Ne praestantissimi cleri hymnidicam
XXIX. Ne tantae ^436) sedis, acta nbi htec sunt, (440), signorum cum laudem.
strepitu,
nnlli faciam dignitatem. XXXV. Ne ipsius hymni inconsideratum linquam
XXX. Ne (43?) sancti Petri, apostolorum utique sacratissimum, quod sonuit, atque dulcissimum
principis, ante cujus sacralissimum altare pastora- melos.
lem accipere merui virgam, vilipendam orbi colen- XXXVI. Xe (441) subscriptionem septem tam vene-
dam universo infelicissimus reverentium. rabilium antistitum, duo quorum et archiprssules
^IO XXXI. Ne (438) pulpitum venerabile (cujus damnare cedens ipse convincar.
fucrant,
eodem die edito) spectanti assignatissimum populo, XXXVII. Ne (442) personas, cuni episcopi fuerint

Ecclesiam, pracedenti annotationc observavimus. palralum esl. Haec ut intelligantur, Rotgcrus in Vita
Ille autem.qui Brunonem nepotem suum ordinavit, S. Brunonis, qui Ottonis tunc regis frater, non lam
ubus esse nequit quam Rotbertus archiepiscopus n Colonicnsis archiepiscopus, quam Lotharingiae dux
Trevirensis frater S. Mathildis reginae, qua> Ottonis totam eam provinciam administrabat, narrat, hunc
et Brunonis mater fuit. Si porro utcr alterum, id cessisse vesaniae eorum, qui conspiratione gravis-
est tum RotbertusBrununem, tum Bruno Ratherium sima Ratherium e Leodicensi sede expelli, ac in
ordinavit episcopum die ordinationis proprise e.jus locum Baldricum subrogari voluerunt. Hoc au-
profecto dicendus est Rotbertus quoque ordmasse tem numero Ratherius se nolle episcopatui cedere
Brunonem eodem die, quo ipse olini Trevirensis aftirmal, ne contitendo eum Brunonem cessissc eo-
episcopus consecratus fuerat. Rotbertum conse- ruin hominum ipso longe inleriorum nequitia;, ac-
cratum episcopum tradunt anno 928, quo tami n cuset eumdem supposuisse Deum ipsum ejusmodi
anno dies Dominica episcoporum ordinationibus hominibus, et dissipasse quod ipse consultu legis
fere assignala, non roncurrit cum diebus domi- canonicic fecerat, cum Rathcrium Leodicensi sedi
nicis anni 953, quo Bruno et Ratherius ordinali prteposuit, ac roborari, seu confinnari si quod per-
fuerunt. Cum porro episcoporum ordinationcs non peram patratum est.
semper die Dominieo, sed quandoque aliis diebus (436) Sedis scilicet Coloniensis, uni Bruno post
festis peractffi fuerint, uti ex. gr. S. Udalricus epi- secundam Ratherii electionem die 25 Septembris
scopus Augustanus anao 924 consecratus fuit in Dominico peraclam, ipsum solcmnius Leodicensi
die solcmnitatis Inrwcentum, quae eo anno in fe- prafecit Ecclesia;, ut in prooemio Phrenesis tradi-
riam ni incidit, uti traditur in ejus Vita apud Ma- tur. Confer auctoris Vitam § 10. Mox nulli pro ni-
billonum, tom. VII, Act. SS. ord. Benedict. pag. 420, liili usurpalur, ut cliam supra num. 15.
dies aliquis testus astruendus est, in quo tum Rot- C (437) Ecclesia cathedralis Coloniensis innuitur S>.
bertus ordinatus fuerit episcopus Trevirensis anno Petri nomine dicata Sigeberto teste in Chronico ad
928, tum Bruno Coloniensis episcopus fuerit con- an.871, in qua die Dominico 25 Septembris solem-
secratus anno 953, tum Ratherius, qui jam erat nior Ratherii promotio et inlhronizatio celebrata
episcopus, anno eodem 953, Leodicensi sedi pr;e- fuit. Nota porro ritum instituendi cpiscopum tradi-
positus fuerit. Hic in procemio ad Phrcnesim n. I, tione pastoralis virgae, quam Ratherius ante altare
suam electionem ad episcopatum Leodicensem assi- S. Petri a Biunone accepit.
gnat ferii-e quarta; solemnis jejunii mensis septiiui, (438) Construe Ne contemnam pulpitum vcnera-
:

quai anno 953. cyclo Solis X litt. Dominic. B, fuit bilc (Ecclesioa Coloniensis) assignatissimum populo
die 21 Septembris S. Matthaii festo. Hoc igitur die specfanli, veluti ignarus cujus honoris csse dcbeat.
consecratus quoque fuit non solum Bruno eodem CaHera manea et corrupta, quorum sensus intelligi
anno953, sed etiam Rolbertus anno 928, quo tatmen nequit, uncis inclusimus. Ex scquentibus autem
anno dies S. Matthaei festuscum Dominica concur- patet, eodem die concionem ab archiepiscopo habi-
rit.Neque obest.quod llatherius in Iaudato procemio tam. Ilunc archiepiscopum, qui Ratherium supcr
se rursum electum, et solemniter inthrohizatum af- amboncm Ecclesix Coloniensis laudavit, fuisse Rot-
firmat Dominica sequcnti, id est die 25 Seplembris. bertum archicpiscopum Trevirensem ex procemio
Cum enim hacdie25,anno928,nullum festum fuerit, Phrenesis discimus.
quo Rotbertus potuerit episcopus consecrari palam (439) Clamorem, id est acclamationes, populi tam
;

fit, illum diem, cui hoc loco Rutherius attrihuit tum nobilis, qualis erat Coloniensis, cum Colonias solem-
Rotberti, tum Brunonis ordinationem. lum suam
U nior Ralhcrii promotio celebrata fuerif.
promotionem, non convenire nisi diei festo S. Mat- 140 Sii/na campanas significant. Vide Can-
thaei. Quod si suam promotionem ad sedem Leodi- gium, V. Signum 8. Electionem episcoporum sonitu
censem. num. 2G incarnationem manu ipsius. Bru- campanarum celebratum liquet ex Vita S. Udalrici
nonis actam appellat; incarUinationis nomine Bru- n. 79, tom. VII, Act. SS. ord. Bened., pag. 453, ubi
nonis factum intelligit, quo primam electionem diei de electione Henriei ejus successoris habetur llsec :

23 S. Bruno veluti metropolita eodem die cpnfir- vcro electio cunt c.v Ecclesia mililibus ct familix nota
mans, ipsum antea Veronensem episcopum ad Leo- facla fuisset, sonaniibus campanis ab omnibus confir-
dicensem sedem quodammodo transtulit, el eidem mabatur.
incardinavit; licet altera electio, et solemnior in- (441) Hae subscriptiones subjectae erant iitteris
cardinatio in sequentem Dominicam 25 Septembris episcoporum septem de promotione Ralherii ad cle-
rejecta fuerit. rum et populum Leodicensem directis. Duo autem
(435) Construe et explica : Ne accusem eumdem ex iisdem episcopis, qui erant archiprassules, fue-
(Brunonem intelligit utetinsequcntibusj.sN/i/iivin.s-.s-e runt Rotbertus Trcvirensis, et Bruno Coloniensis.
ipsum Deum personis hominum ct longe inferiorum Caeterorum nomina videsis in proeemio Phrenesis.
sibi, confitenilo cum cecsisse inconverlibiliter ncquitix (442) Construe AV vidcar vilipenderc personas
:

illorum, et penitus dissipasse quod ipse fecerut con- legatorum (qui scilicet delegati fuerant a concilio
sultu legis canonicx, roborari vero n quod perperam Colonise hamto in protnotione Ratherii) cum fuerint
 !

361 CONCLUSIO DELIBERATIVA.

quoque, commisso quimopra>feceruntpopulo, unus A 15), ipse Dcusdixisse,invietissimumejusmodi pra>-
e quibus ct metropolita, viiipendere videar legato- c rut agmen. Sequuntur e vestigio Felix, Eusc-
rum. bius, Perigenes, Gregorius Nazianzcnus, Meletius,
231 XXXVIII. Ne eum vulgata omnibus sen- Dositheus, Alexander, Reverentius, Joannes, 2B"2
tenCia,verba episcopi aut vera sint, aut sacrilega; Palladius, item Alexander,Theosebius, Polycarpus,
relationem ipsorum, concessum quae (413) piissimi llierophilus, Optimus, Silvanus, Martinus Corsie.T,
praferebat in mei negotio regis, appellare, aut cre- Joannes Squillacenus, quidam Terracinensis. Fau-
dere audeam falsidieam. loresquorumexistuntCalixtus papa, Antheruspapa,
XXXIX- Ne susceptionem tam spontaneam, tam theologus atque noster opinatissirnus (si tamen de

bilarem, tam devotam, tam populosam, tam cla- testimonio tantte non dubitaturauctoritatis)Grego-
mosam, laudibus (444) tot (quia datus ei fueram) rius (448); damnari, si damnanlur, cum quibus fe-

Christi refertam, plebis erga mc devotissim», ac- licissimumjudico.Atsi.parvipensatantorumtalium-

cepisse calumnicringrate. que auctoritate. vipublicaexpellor, intersit illatoris;
XL. Ne (445) quod his quaa pr.Tmittuntur omni- Ego a quolibet mihi indigentissimo vim ficri malo,
bus prastare tantum sapiens quisquc censebit, cce- quam pcpigisse fcedus cum morte (Isa. xxvm, 15),
lum a terra, ortus ab occasuquantumdistarevide- •p, et cum inferno pacem judicer fecisse, Eleemosynaj
tur, tam profanas impietatis admittere audeam pia- aliquod suffragium porrigenti alicui, latrone illo

culum, ut illegalitercedens,resistere si datur, quos exceptissimo, manum ingratus non retraho. Et, o
salva impari meritis qualitate, ab eadem, qua me, percaoa liliorum veteris Adae pracordia? tam
constat antiquitus auctoritate a suis in alias sedes densa: adhuc .Egypti palpari ut valeant tenebrae
certis pro causis translatos, cum his quimciincar- Intor mille enim facinus qui quasi videntur agno-
dinalionem accusant, damnasso convincar; qui tot scere, conqucrentium atque dicentium: Quamgrave
quoque exceptis(nulla quo-
probabiles, nostratibus peccalum esi, quod episcopus ille destitutus ita videtur
niam quidem ubi factum est eorum exstitit men- injuste ; vix unusinvenitur qui rectiusdiceret: Quam
tio [446]). Dionysio licet rutilent antesignano cla- grave scelus, quod tam copiosus Christiani nominis
rissimo in martyribus, Gassiano yEduorum sanctis- ila deceptus cst populus\ Cum utique mea destitutio
simo, cum innumeris, quos aut ignorantia nobis lcvari pane sufficiet quotidiano ; illius vero nemo
occuluit, aut oblivio abstulit, librorum noscuntur advertere valeat quam irrecuperabilis perditio. Po-
testimonio fore. Petrus(447) nonqualiscunque, sed terat vero adverti utcunquc, si cogitare (449) ali-
cui ore proprio noscitur,Pasctf oves mcas (Joan. xxi, quis, refert cujus scilicel, dignaretur, utrumneali-

quoque episcapi, qui meprcefeceruntpopuloeommisso, r Cassiano /Eduorum sancUssimo cum innumeris, quos
unus e qnibus et mclropolita, id est Bruno Colonien- aul ignorantia nobis occuluit, aut oblivio abstutit'
sis, cujus suffrageneus erat episcopus Leodicensis. (446) Hic et in sequentibus memorat Ratherius
Ilinc Bruno cum quibusdam aliis episcopis Rathe- episcodos qui ex una ad aliam sedem translali fue-
rium Leodicumducens, inepiscopatuspossessionem runt: ac primo quidem inler noslratcs, utvocat, hoc
eumdem imrnisit. est inter Gallos, Dionysium refert Parisionsem epi-
(443) Acherius ediderat concessumque, Novissimus scopurn, quippe quem antea Atheniensi Ecclesiae
editor corrigendum conjccit consensum quce. Recte pra?.fuisse opinabatur.
emendavit qwc: at retinendum concessum, cum (147) Ita novissimus Spicilcgii Acheriaui cditor,
num. 22,piissimi regis eoncessum pariter habcatur. cum anlea legeretur nonquasrunijuc. Interepiscopos
Sie autem construe: Tfe, cum vulgata omnibus scn- vero deunaadaliamsedemtranslatosrecensetS. Pe-
tentia verba episcopi ant vera si>it, aut sacrilega; ne, trum apostolum, Felicem et Eusebium, quos Ha-
inquam, audeam appellare, aut credere fahidicam therium e pseudoepistola Antheri papa Bum]
rrlulioncm ipsoruos (ld est 'egatorum,de quibus nu- detoximus. PosleaPerigenes aliiipieusque ail Sil
mero praecedenti quce prxferebat coneessum piissimi niiiii i-iiiii prop^iis earum sedium. a quibus el ad
regis vn negotio mei. quas translati fuerunt, nominihus rcferunturaSo-
(44?) I.auilcs (1 ictae acclamationcs publicffi, qua- crate, et ex Tripartitae historis libro duodecimo
rum formula in sacriscrat: Christo Laudes,Chnstus c. 8, eorum nomina codcm quidem ordine a Ra-
vincit, Christus regnat, Christus imperat, Exaudi, therio excerpta noscuntur. Tres postremi sompti
Christe, ct similia. sunl ex s. Gregorio, qui de Martino Corsica; agit,
(115) Construe: Ne audeam admittere piacutum lih. i, ep. 79, de Joanne Squillaceno, lib. n, ep.
1 1

impietatU tam profanss, quod quisque sapiens censebit 37. lUii.lriu \ itd ln niriiirnsis al> einli-m Agnellus
tantum prsestare his omnibus, quse pr&smitiuntur (id vocatur, de quo vido lib. ni. epist. (3.
cst,.prmmissa fuerunt in promotione Ratherii), (448) Id esiS. Gregorius MagnuBin epistolisante-
quantum videtur cseium distare a terra, ortus «/' oc- coden/i notationc indicatis, quibus translationes
casu: piaculum, inquam, impietatis tam profanx, memoratas probavit. Mos oonstrue : cum quibus
ni illegaliter cedens, si datur resistere, conv \r< damnari, si aamnantur, lelicissimum judico. Deiri
rum his, i/ui accusant incardinationem mei, dan a quolibet scripsimus, ubi eral cuilibet;&\ oumedi-
cos, quos salva qualitate impari meritis, constai pro tore Spicilegii retinuimus vim, ubiapud Aoherium
certis causis antiquitus translatosa suis i>iiii<<>\ sedes ui legebalur.
uii riiilrm auctoritate, qua constat mefuisse translatum: 449. Construe: Si altquis, cujus tcilicet refert, di-
qui tnl translati noscuntw fbre probabiles teslimonio gnart e, ulrumme incantationi, velutita
librorum, noslrahbui quoque exceptis (quoniam qui- ,,'. iii esl consecratione, al
ilrin niillii ruriiin mentio exstitit, ubi faclum est; id mortalis, aliquis,inciwm,valealfieripastot i,
est. ubi translationes ejusmodi acciderint) licetruti- qucm, eto.
knt bioiiijsio antesignano elarissimo (n martyribus,

l'ATROt. CXXXVI la
3G3 RATHERII EPISC. V&RON. OPP. PARS I. 364
cujus mortalisincantatione, vel.ut ita dicam,bcne- A ilendo] episcopin Leodicensiimportunissimissuaso-
dictione, aliquis Ecclesise fieri valeat pastor, quem ribus obstiterim llatherius ego, remissius sex et
ille pastorum princeps et auctor, pastor ipse Deus docem illis 214 prioribus pro Veronensi, pravige-
et Creator, damnando et reprobando furem 2H3 ris rcspondere lector me noverit compulsoribus.Sit
vocitat et latronem. Aut quem valet benedieere, praterea cum Juda Scariote illo (nisi poenitentia
unathematis malcdictio jure damnatus qui fuerit subvenerit illi) damnatus, qui me hinc fatigaverit
ipse ? Levigare heec qui volet, si valet, satagat mihi amplius canonicae (451-452) sanctionis censura, nec
gravissima fore. non et imperiali Caesaris piissimi potestate prorsus
Quadraginta igitur adverbialibus (450) his quon- excepta.
dam, ni me supputatio fallit, cum pro [stibaudice-

(350) Adverbialia vocat rationes quadraginta an- inscriptum Qualitatis conjectura num. 16. Mox sit
tea propositas, quibus obstitit iis. qui importunis- edidimus, ubi erat sic.
sime sihi suadere nitebantur, ut Lcodicensem epi- quibustantum secessurum
(451-452) Duoexcip.it,
scopatumdimjtteret. Easdem reproduxit, cum Vero- pollicetur,nimirum canonicum judicium, ctimpe-
nensi cpiscopatui tertiorestitutus.utMiloni invasori rialem jussionem.Dc hac vide epist. 8, ad Milonem
cederet, nonnullos suasores invenit, inter quos unns B in fiue.
fuit Ubertus episcopus Parmensis. Vide opusculum

ADMONITIO IN PHRENESIM.
I. ln negotio, quo Ratheriuse Leodicensiscde expulsus fuit, praeter Gonclusionem delioerativam, quam pra-

misimus, alium libellum inscriptum Pfirenesis ab eo lucubratum memorat Fulcuinus de Gestis abbatum
Lobionsium, cap. 24. Ilunc librum, qui in desidcrio erat,intermanuscriptoseodicesmonasteriiLobiensis
inventum,ReverendissimusPaulusduUoisejusdemccenobiiabbas, votis nostrishumanissime annuenstran-
scribendum, ct ad nos transmittendum curavit. Ipsum Qonclusionideliberativcesubjicimas, quiaposterius
scriplus fuil, dum Ratherius e Leodicensi sede pulsus.Moguntiasdegeret, ut exproicmioliquet (», l).Cum
porro is sub Pascha anni 955 fuerit expulsus; Phrcnesim ipsoanno aliquandopostMoguntiffi scripsissedi-
cendus est, eum dux Conradus (Vit. n. 59), qui turic, cum pulsus fuit Ratherius,co«//n ipsum regem Otto-
era agebat, in gratiam ejusdem regis suhinde reversus, nondum obiisset(mortisenim ejusnullum hoc in
lifiro indicium est quale auctor exhibuit in libro Confessionis, post illius martem lucubrato, ubi num. 2
Conradum Cononis nomine quondam ducem appellat; obiit aulem is pro Uttone dimicans mense Augusto
ejusdem anni 955 (Necrolog. Fulden. t. III Rerum Brunsv. Lcibnitii).
II. In hac Leodicensi causa Ratherius viginti libellos scripserat (Phrenes., n. 7et 18), quos subinde re-

strinxit in duodecim. Duodecim quidem voiuminum, utivocat, argumentain proamiio Pbrenesis proferat,
inter quae undecimum est Conclusio deliberaliva, cujusanteameminimus. Phrenesis opusculum licetomni-
bus hisce libellis praemissum, ultimo tamen loco exaratum in laudato procemio afiirmat («. 7).et celerius
item ad finem deductum (n. 10), propterca quod Rotbertus Trevirensis archiepiscopus, in quem potissi-
mum scriptum fuerat, e vivis excessisse ferebatur. Sperabamusfore, utcaeteraquoqueopuscula, exquibus
multa aii historiam ulilia innotcscerent, in eodem Lobiensi codice post ipsam Phrenesim invcnirentur.
Scripsimus, ut inspiceretur, diligentius codex; sed post Phrenesim fides Raiherii tantum repertaest, qua?
ad initium secundi opusculi pertinet. Vide quas hacderepluribus notavimusinVitaauctorisji 10, num.61.
Cum Fulcuinus duo tantum opuscula Phrenesim et Syrma, id est Conclusionern deliberativam, in Leodi-
censicausa commemoret;haec duo tantummodoinLobiensibusmunuscriptissuo quoque temporereperisse
videtur, Caeterorum quidem ejusmodi opusculorum cum nulla sit mentio in indice locuplelissimo manu-
scriptorum operum bibliothecaj Lobiensis, qui ineunte sssculo undecimo accurate digestus fuit; ea vel
tunc ibidem abfuisse manifestum est.
$15 *JJ« 111. Mirum vero accidit, eumdemFulcuinumscribere.priorem lihrum aRatherio fuisseappel-
latum Phrenesim, eoquod quasi phreneticus nimis austereet ultra modum in llaldricum inveheretur; ubi
Baldricum Leodicensis sedis invasorem ab ipso intelligi exploratum lit ex iis qua; mox traditde Synnate,
in quo, ait, in eunidcm Baldricum invehitur pervasorem, ut ipse nominat, suum. Titulus quidem procemii
Phrenesis nomen idcirco pralixum indicat, quia Ratherius in eanimis austerein quosdam inveheretur. In
ipso autem opusculo multa contra Rotbertum Trevirensem archiepiscopum, et nonnulla in alium Baldri-
cnin cpiscopum Ultrajectinum Baldrici, Leodicensis avunculum ad de Baldrico Leodicensi admodum
;

pauca. Aliam porro veriorem causam, cur Phrenesis titulum indiderit, ipse auctor in procemio declarat.
Dum Leodico ejectus Moguntiaotio Irueretur, ea, qua; de se acta fuerant, in librosdigerere studuit. Id ut
audierunt Rotbertus Trevirensis alquo BaldricusUltrajectinus,quiejus pellendipraecipui fueruntauctores,
dixeruni eum phreneticum esse. Hoc convicium amplexus, eum, iiueni condere contra cos statim maturavil
libellum, appellavit eorum juxla sententiam Phrenesim, seque ipsum phreneticum, qui inusitato utique tunc
temporis more non ad nummos tali in discrimine; non ad arma, ut quidam, non ad copioth amicorum, sed ad
libros, ad armaria (id est ad bibliothecam), ad priseorum confugerit judicia. Confugerit, inquit, ma/ura-
i •!. etc, quia in laudato procemio ad numerumseptimum usquealienam personaminduens, de se velutde
alio scribit; et ita praeterea scribit(quod notatu dignum est) ut suam indolemsequens, quanou tamalios,
quam seipsum perstringere consuevil, quaedam sua gesta vellicet ac in reprehensionem adducat eo fere
censurae genere, quo postea latius usus est [Vid. auctoris Vitam, § 17, n. 109) in Quulitatis conjcctura.
IV.Unumtandominhacadmonitionepeculiaremanimadvcrsionemrequirit.CumRatherii stylusatquesyn-
taxis aliquam idcntidem difficultatem etobscuritatempra3fcrant;hoctamenopcrenihildifficilius,obscurius
iiihilinvcnitur.ObscuntatemnimirumauctorseinipsostudiosealTectasseprofitolur;unde inprocemionum.3,
365 PHRENESIS. 366
ait Gcnerat prxtcrca ct hoc difficultatem eis, quos fecil, libellis tquodcreberrimeposita illiccernilurparenthesis,
:

et, ut liquidam faciat orationem, mirabilem dictionum fucitssepiusordinationem, difficilimam quaepariat,

mam licet inlelligentibus, constructionis materiem. Et sub ejusdem prooemii ttnem num. 9: Nosque cogno-
scat obscure qusedam meis serio posuisse (libellis), quse tamen dilucidare actutum valebit, si constructorem in-
dustrium ac studiosum habebit.ainc non pauca, quae non ita facile prima lectione intelligi queunt,nec sine
studiosa animadversione assequi potuimus, constructionein notationibusexplicanda fuerunt.Atalia multa
prater construetionis difficultatem negotium facessere. Xam materim igvorantia ut ihidcmauctormonuit, ,

plerumque, ut in cxleris libris, hic redait intelligeniiae difficultatem. Quaedam enim facta, qufe aliundeper-
specta non sunt, identidem ita leviter indicat, ut quid paucorum verborumindicio significetur, plane non
liqueat. Accedit ad diflicultatem mcndosa scriptura quod vitium adeo frequens hoc inopere occurrit, ut
:

in nonnullis periodis nunc duo.nunc tria, autplura etiammendadetectafuerint.Multaquideniexcontextu,

vel sententis aliunde cognita sustulimus. At aiicuhi cum res ipsa, seuauctoris mensprorsus lateret,nihil
in textu corrupto audere satius duximus,quamin incertum divinare.Hisce decausiscumnon paucaadhuc
implexa et obscura supersint, quorum sensum, constructione etiam subjecta, elicere nequivimus; num
ipsum opusculum edendum esset, aliquandiu dubitavimus. Gumvero in ea nonnullasuppetant adRathorii
Vitam digerendam utilia, ibidemque alleganda, quae aliundefrustraqu;ererentur; ipsum haud pratermit-
tenrlum credidimus.
V. Haec cum scripsissemus, doctusetanliquitatisstudiosissimus comesjosephus Garampius, ab honore
cubiculi summi pontilicis, in Germaniam profeetus, huic editioni aliquid opis praestaturus, monuit se,
dum Coloniac esset, in bihliotheca monasteriii S. Pantalconis codicem repensse membranaceum soeculi
xni, in quo Vita inedita S. Brunonis archiepiscopi Coloniensis, scripta ab anonymo, integrum caput
prsfert de nostro Ratherio, Ipsum autem caput, cui titulus De episcopo expulso et in sedem ab ipso do-
:

mino (Brunone) reducto, accurate transcriptum a Josepho Antonio Pinzio, cui de litteris bene merenti ille
alio migraturus id comrnendaverat, subinde accepimus. Incipit autem his verbis, quae Ratberii elogium
non reticendum praseferunt « Veronensi Ecelesiae intra Italiam praerat vir strenuusnomine Ratherius,
:

habitu monachus,totius religionis cultorpracipuusetdivinarum Scripturarumtractatorlueulentissimus. »

Qua: porro idem anonymusmoxde ipsonarrat, exnumeroprimoPhrenesis inpartemmaximamsumptano-
scuntur, adeo ut non modo eaedem sententis, sed identidem etiam verba ingerantur. At mira planehal-
lucinatione Veronensi episcopatui Ratheriitribuitquae in Phrenesiepiscopatui Leodicensiconvemunt;quod
hoc loco monendum credidimus, ne, si quando isthaecVita S.Brunonisproferatuf in lucem.qu.-e in eadi-
cunturde Ratherio uti Veronae episcopo, minus cautis difficultatem et fucum faciant.

RATHEail
EPISCOPI VERONEXSIS

PHRENESIS.
Incipit piomnium Hatherii episcopi in li- A alii, alii item Apologetici fuerint appellandi, eapro-

brum quem Phrenesim nominavit, pro eo dilcausavocabulum.quod pulsusepiscopioVeronen-

quod niniis in eo austere in quosdam inve- si Italiae.ordinatus ubi fuerat ,cum ad gloriosissimi rc-
heretur. gis secontulissetOttonisauxilium,copiaque restitu-

217 1. Scripturae alicujus hoo maxime iinpedit tionis pracessisset nulla,ipso quoque piissimo rege
indagatores, materiem si ignorent, hoc est dictato- conante ( 555 ): data optione, interventu 218 fratris

rem primum, intentionem dictantis, rcm unde

ct ejusBrunonisarchipraesulisatque patrata, postquam
agitur. Phrenesis igitur cujusdam Rathcrii om- electus coram eodcm ad Aqu'as,quoddicitur,Grani

nes (453), quibus iste loco praefationis praeponitur, palatium, non sohmi ab his, quorumintereratspe-
vocantur 'ihelli. Cur hujusmodi [ms. Gujusmodi] cialius, sed et ab episcopis, abbatibus, comitibus,

vcro notam tales mcruerint, cum Invectiva illorum totiusquc regni primoribus quarta solemnisjejunii

(453) Construc: Igitur libelli omnes cujusdam /;</ quod dicitur Aquisgrani, ab his quorum specialiusin-
therii; guibus iste preeponiturloco prsefalionis, vocan- di licensibus), sed et expetitus al>
t, a i.

tur Phrcnesis. Curverotales (libeili) meruerint notam pis, comitibus, et primorious totius
abbatibus,
hujusmodi (id estlitutumPhTenesis), eum alii illorum regni, fuerat, inquam, electus feria quarta solemnis
appeUandi fuerint Invectiva, alii «mApologetici, ea mensts septimi; rursum sequenti Dommica
j.
oleclus ab ilo, hoc esl Leodicensis Ecctesia,
causa prodit vocabulum (Phrenesis quod pulsus etc.
siniuuo /",ic, icnil, ,/< ^linatus
('i5i) Otto nimirum in Italiam veniens anno 951.
'.

I , ' .

Ratherium inVeronensemscdrm n stit u fic volebat. atque solemniter inthronizatus fuerat eidem Ecclesice
Sed cum Milonis comitis ncpotem eamdem Bedem i, septet opis, prselibato scilicet Brunone,Rod-
occupare invenisset. nihil confecit. Moxconstrueet berto, Baldrico, Hildibaldo, Druogone, Berengario,
cxplica: Data optionc (scu occasione eligendi novi Folberto qaorum duo Bruno et Rodbertus fue-
pra>sulis Leodicensis.coquod Farabertus episcopus nuii archieprxsules, cseteris prgesules), idque factum
vita cxcessisset interventu atque patralu fratris ejus conniventia da n nsensu atque exemplis iwn-
Brunonis archiprsesulis Coloniensis, postquamnonso- nullorum antiquorum, quibus et id contigerat: cum*
lum electus fuerat corameodemBt\iaone ud palatiwn, que postea, eto., uti not. 158,
 :

361 HATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 368

septimj mensis (-455) fcria fuerat expotitus rursum ; A fuisset expulsus ; Moguntireque benignitate archi-
scquenti Dominiea ab eodein, hoc esl, Leodicensis episcopi Willihelmi lilii rcgis munificentissima co-

EcclesiaJ populo electus, septem a coepiscopis (duo piosissime frueretur ; data otii occasione curavit,
quorum fuerant archipraesules, caeteri praesules) prse- qua3 circa eumaclafuerant, inlibros digerere, qua-
libato scilicet Brunone (456), Rodberto, Baldrico, litas elaborans ne vel curiosis lateret sui temporis.
Hildibaldo, Drucgone, Berengario, atque Folberto, Utique hoc audicntesduo illiejusspecialius inimici,
conniventia decretorum(457),consensuatque exem- RodbertusvidelicetetBaldricus, dixerunteum phre-
plis nonnullorum, quibusct id contigerat, antiquo- neticum esse.
rum, summo totius, quae aderat, favore, destinatus 2. Amplexus illc cum convicio reaccensum, sopi-

eidem, atque soltmniter inthronizatus Eeclesiae tus quijamfuerat, scribendialiquarursus ardorem,

cumque postea ingenio jam fati Baldrici ('-558), pa- prasentem, quem cunctis proponeret, condere con-
tratuque, qui eum supcr ambonem ecclesiaj Golo- tra eos maturavit stalim libellum, cujus summam
niensis spectanti cuncto specialius collaudaverat po- eorumjuxtasententiam,Phrenesim, seque
appellat,
pulo, Rodberti Trevirorum ipsum phreneticum, qui inusitato utique tunctem-
archiepiscopi, 2S5> vi

publica comitum RegeneriatqueRuodvolti 559). ne- poris more, non adnummostali indiscrimine, non
pos ipsorum, qui et filius fratris exstiterat Baldrici p ad arma, ut quidam, nonad copiam amicorum, sed
(lalia ut quid contigerint ne difficile sit conjectari) ad libros, ad armaria,adpriscorum confugeritjudi-
ejusdem nominis puer quidam ut inslitueretur; et cia. Invchilur autem prooamio inisto in Rodbertum

ut per omniamateries personarum acceptionis ms. amplius, in Baldricum mordacius; unde in initio
aci i [itione] pateat, neglecta timidilale jam dicti re- statim pr;c se quasi contemnens, immunem dicit

ermani, ne scilicet jam fati comites a rege ad eu:n a phrencsis vitio, per quod intolligi vult 2?0
Conradum, qui tunc (160) contra ipsum agebat, de- insaniam, quam purgari cicuta vetusta fecerat poe-
ficereat, sibique cum eo inimicarentur ; vel (quo tica (IlnnAT., 1. n, op. 2, v. 35) Consigniferum (461).

verius ipsius asserunt defensores) rcsistendo quia quoque appcllat in sui debellatione Rodberto, acie
nullum habere potuit idem archiepiscopus, ut in- quamvis diversa, id est non ea quidem dicendi,
iiia.erat,exepiscopiamicis,velmilitibus adjutorem, quam illeaffectabat, peritia, majore vero decipiendi
',.",.". i umRatherius ad Leodicensem sedem promo- Contra ipsum regem, et sibi inimicarentur cum eo
lus fuerit anno 953, hoc anno fcriu quarta solemnis Conrado, rel, quod eerius defensores ipsius asserunt,
:/ mensis septimi, qua primum electus fuit, in- quid idem arehtepiscopus Bruno non potuit habere.ut
cidit in iliem Septcmhris S. Matthaei festum, ac Do- inhiaverat, aliquem adjutorem examicisvel militibus
tninica sequens, qua iterata ejus electio (rursum ele- episeopi Ratherii resistendo, seu ad resistendum
rtus, inquit t solemniorintbronizatiocelebrataest,
. eutn, inquani, his de causis expulsus fuisset, et )Io-
fuit dies 25 ejusdem mensis. Duplex electio distin- C yuntitc copiosissime frueretur benignitatemumficentis-
guitur, altera Aquisgrani. Colonia; altera, ut in Vita siniti archiepiscopi Wiltihelmi fitii regis ; duta occu-

fusius explicavimus § II). sioee otii curavit digererc in libros quae acta fucrant
(456) archiepiscopus Coloniensis, Rod-
Bruno fuit circa eum, eluhorans nc qualitas sui temporis latcrct
bertus arehiepiscopusTrevirensis, Baldricus episco- vel curiosos. Vlique audientes hoc quod scilicet talia
pus Ultrajectinus,Hildebaldus episcopus Transrhe- Moguntiee scriberet) duo illi ejus speciulius ini-
aensis, bruogo Osnabrugensis, Berengarius Virdu- mici, etc.
nensis, Folbertus Cameracensis. (459) Hic Regenerus Hainoensis comes prajpotens
(457) Num Ratherii jam Veronensisepiscopi pro- erat, et ob tyrannidem anno957 (quem notavit Fro-
motio adsedem Leodicenstm adversaretursacrisca- doardus) ab ipso Brunonearchiepiscopo Coloniensi,
nonibus atque decretis pontificum, quibus episco- et Lothariensisregni duce proscriptus, ac perpetuo
porum translationcsinterdicuntur.expensum fuitin exsilio damnatus a Fulcuino traditurcap.26. Isau-
episcoporum concilio,quiad ejuselectionem conve- tem Regenerus Baldrici avunculus ipsum in episco-
nerant. Omnesautem hancelcctionem approtiarunt patu adipiscendo plurimum juvit eodem Fulcuino
imamtum conniventiadecretorum,q\i& episcopos teste. Ruodvoltum item comitem, cujus ncpos pari-
i sede pulsos ad aliam promoveriposse tradi- ter erat idem Baldricus, potentia valuisse ex hoc loco
it, tumpraesertim eawmp/w nonrtullorum, quibus intelligimus.
ct id cmtigprat, antiquorwm de quihus xideConclu-: (4G0) Particula/H»i:manifestedesignat,Conradum
sion tUivam numero ultimo. tunc, eum Rathcrius c Leodicensi sede pulsus fuit,
i8 Explica sic. Cumqiie postea ingenio jam fati D die, ut infra scribitur n. 16, Ctriuc Domini, id est
i Bodberti archiepi-
Ultrajectiui, et patratu 12 Aprilis anni 955, regis Ottonis fuisse inimicum;
Trevirornm, qui specialius eum collaudaverat cum vero hiec scripta Fuerunt Moguntfs, in Ottonis
super ambonem Ecclesim Coloniensis populo cuncto gratiam jam fediisse Redit igitur in gratiam ali-
a ilc, expulsus fuissei vi publica comitum lleye- quanto post diem 12 Aprilis, sed antemensem Au-
Uque Ruodvolli, ut institueretur nepos ipst gustum; siquidem cum Ottone reconciliatus, dum
qui et exstUerat filius fratris Ealdrici (ut ne difficile adversus Hungaros pro eodem pugnaret, obiit die
siteonjectari, quia tdlia conligerint) puer quidam ejus- decima Augusti anni ejusdem. Vide Frodoardum in
demnominis ijuisimiliterappellabatur Baldricus et, Chronico.etNecrologium Fuldenseapud Leibnitium
ut per omnia pateat materies acceptionis personarum Script. Brunsv. tom. 111, pag. 762.
(id est, ut pateat omnia acta fuisse acceptione per- (661) BaldricumepiscopumUltrajecti ad Rhenum
sonarum) expulsus fuisset neglecta timiditate jam intelligit: unde inferius num. 9, similiter ait : Sed
ditit germani regis (idest neglecto Brunone friitrc et consignifero acie quam vis diversa Baldrico. Mox
germano rcgis Ottonis, quiab eodem regeLotharin- ea quidem dicendi, quam illc affectabat, peritia re-
giei regni dux fucrat constitutus,et hocneglecto ob ferturadRodbertumTrevirensem, quemdeeloquen-
timiditatem, quia scilicet timebafl ne jam faticomi- tia decretasse cum Ratherio disces ex n. 14, in
tes deficerent a rege ad Conradum, uui lunc ugebat (juem vide not. 397,
369 PHRENESIS. 370
astutia. Nulli vero (462), nisi quem probitas defen- A subservierit cui ea utrobique simulatio voluntatem
derit, videatur parcere ;
quamvis nemini seepe mi [/., voluntatis], certius qu« ademerit speetantibus
nus [subaudi parcat] (alter ut Lucilius) sibi quam de sc omnino judicium i\am cum ad vitanda n '.'

ipsi. Archiepiscopum [id est Rodbcrlum Trevirens.] eum impulerit impatiens fragilitas, quam alliciens
vero quam non reddat opusculis suis intactum, vi- ipsorum [subavdi vitandorum] sa;pe voluptas; ab
dere est indagantibus. agendisvero ineflicax potius avocarit ignaviaquam
3.Generat prectereahocetdificultatem intellectus probitatis, ut ita eam vocare liceat, obedientia;
eis,quos fecit, libellis, quod creberrime posita illic irasci visus fuit sa?pe la:tissimus, laetus item maxi-
cerniturparenthesis; et, ut liquidam faciat oratio- muin non rogatus
intus celavit s;epc dolorem. Dabat
nem, minbilem dictionum facit saepius ordinatio- impaliens rogari, ignotum saepius odium quasi re-
nem, difficillimam quae pariat, optimam licet intel- tinens laesus; multaque in hunc actitaverat
ligentibus, constructionis materiem. Fefellcrit sane deprehendi perdifficilis modum. Forte beatus, si

plurimos, ne ejus improvide considerata loquacitas, monachum, ut monslrat, efficeret habitus, nec ab-
(463) morum ipsius uti et qualitas. Fateor magis eum fuisset Laubiensi unquam ccenobio, si constans
intellectu viguisse, quam arte, exercitio quodam fuisset in voto. Ingenuitas (466) illi fuerat ea.quam
scribendi qua;que, non vero copiose dicendi, quam magis, ut fertur, commendaverat antiquitas, quam
privilegio plura sciendi : queni priscorum magis ex- prasentaret affinitas. Cujus (467) non approprians
ploratio curiosa, quam ipsa artis dictare docuerint intempestivitas, sed proximans a:vi afferre cceperal,
praecepta. Pauca a magistris, plura per se magis di- ista dum conderet, maturitas canos. Do ad sum-
dicit prasumptione temeraria temperando [/"., com- mam prse reus cavillatoribus pene exstiterat,
(468) :

parandoj, qua; a doctoribus pracipuis alii maxime exemplo non aliquis nocuisset innoxius, aut non
si

vix percepissent labore. Unde et quidam sapiens profuisse foret par nocuisse; ulram vero in partem
pariterque religiosus, inflatilis ne illum subverteret ita, ut dixi, erat ambiguus, vix cogitari juste a?sti-

charitate minime subnixaf/ Cor. viii, 1), Apostolus mationis ejus ut valeat status. Levissimis nam (469),
ut pramionuerat, scientia, relectis quibusdam opu- animosus multorum opinione cum esset, ila moveri
sculis ait, in eo gratiam vigere, quam sapientiam, fuerat [mirum dictu!] suetus, ad maxima ut esset
magis; mirandusque magis, quam laudandus vide- ferenda mire quietus. Nullus ergo eum his, quos
tur. Miranda potius, et pradicanda misericors, quae visus est imitari, componat, ne Vx *i 22
6
qui dicitis
talia tali deserendo, utique sese deserentem non malttm bonum, et bonum maltim [Isa.v, 20), sibi a
deserens. . . .
, contulit gratia. propheta clamari non immerilus audiat. Rursus
2*21 4. Nam (et ut (464) de moribus ejus aliquid quod probe egit, laudo, ne quis momorderit dente,
tetigisse nonsitautlacerasse, autpotiuspradicasse) ^ ne Parvulum occid.it irwidiu [Job v, 2), Job bcatus
dicerequam facere boni quid magis fucrit idoneus, illi videatur opponere.

(462) Construe Nulli vero videatur parcere, nisi

: vicrii ea simulatio voluntatis, quse omriirio ademerit
tjuem probitas defenderit; quamvis ssepe nemini minus spectanlibus certius judicium de se?
parcat, quam silri ipsi, ut idter Lucilius. Ra:c de ipso (465) 1 est, d actitaverai multa in modttm hunc,
« 1

Ratherio accipionda, cujus erat etiam seipsum per- perdifficilis deprehendi, videlicet, unde erat pcrdifti-
slringere, uti traditur in Qualitatis conjectura n. 2, cilis, qui intelligerelur.
Quem vero laudat, qui seipsum semper viluperat? 1
166) Construe Ea ingenuitas illi fuerat, quam
:

163) Construe Loquacitas ejus ne improvide con-

: magis, nl fertur, commendaverai anliquitas, quam
siderata, uti et qualitas morum ipsius, fefellerii sane prsesentaret, affinitas; id eBterat illi ingenuitas,
plurimos. Fateor eum mcCqis viguisse intellectu, quam ciiin antiquitate utiquc generis et majorum illu-
arte. ct rfiagis exercitio quodam scribendi, >wn vero striumjungebatur, qua;que eommepdabatur ob
copiose dicendi quseque, quam privilegio sciendi plura; smodi antiquitatem generis magis, quam obvivei
ijitcni exploratio curiosa priscorum magis,quam prse- affides, quia forte, dum haee scnpsit, carebat magni
cepta Ipsa artis docuerint dictare. Pauca didicii a nomims et potentiee aflinibus. /7 fertur, inquit;
magistris : plura magis per se comparando prsesum- quemadmodum in qualitatis conjectura num. 2, eum
ptionc temeraria didicit, quse alii vix percepissent a a Veronensibus frequentius dictutn fuisse nobilem
prsecipuis doctotibus maximo labore. Vnde quidam [)
ipse cavillator non obscure significat. Vide qua3 in
sapiens el patiler religiosus, ne scientia inflatilis [ui Vita adnotavimus, § I
, n. 3.
ApostOlus prsemonuerai) minime subnixa charitate iii? Corrigendum videtur cui. Construe vi

swiverterel ittum, rclectis quibusdam opusculis ejus Cui intempestivitas approprians, sed maturitas
non
ait, in co magis vigere gratiam, quam sapientiam ; et sevi proximans cceperai afferre canos, dum conderet
videtur magts niirandus quam laudandus. Miranda ista; qui niinirum dum naac scripsit, non intem-
potius. ct prXdicanda misericors gratia, quse utique -, aed nli ..'ctatcm maturiorem coeperat cani-

non deserens iesereritem sese,coniulit taha tali dese ticm iuiluerc.

rcnilo, i|iii niin)rum crat desercndus. Ubi puncta (468 Construe "' ad summam : /<<><,' exst
:

notavimus, in ms. additur, non deserendo deserens, reus prx cavitlatoribus, si non aliquts innoxius no
qu.i' ciim vidrantur praxedentibus rcpugn.-irr, per cuisset exemplo, aut non profuisse forei par id e
peram inscrta putavimus. forei tilcin iic nocuisse. Vtram vero partem ita, ut m
i64) Locus irnplcxiis valde, cl ("iii-t • eliam rur- ilt.it cnti amiriguus, ui vix vateat jvste ci ti
,

ruptus, nisi sic explicandus credafur : IVawi ui el tusxstimatioms ejus.

id est etiatn, teligisse aliquid de mt ribus ejus non sii Cunslrue : Nam cum
169 esset animostu opinione
aut lacerasse, aut polius prsedicasse quid bonimagis mullorum, ita {mirum dictu l) fuerat suettis n

idoneus fuerit iliccrc, r/»n»/i facerc is, cui utrobique levissimis, ut es •

I mirc q
(nimirum tum in dicendo, cum iu faclenao) su&ser- ffullu '
ouos vist
371 RATHERII EPISC. VEIION. OPP. PARS I. 372

5. Major costerum (4*0) fucrat istius forte quali- A. caeco prohibet offendiculum quemlibet ponere (Levit.

tas libelli, proecisus, jam peracta uli succiditur (Job xix,14).Obtutibus namque quidlibet subjectum inef-
vn, 6) tela, ni fuisset.jam fati statim ut comperuit ficax cernere, ncscio an putari caecum non esse.
obitum Rodberti, quem tamen falsus rumor ante QuodApostolum cum constet sedulo cavisse, (dum)
praetulerat. Quod et iste iuitio procemii satis mor- neminem de se plus aliquid desiderat aestimasse,
daciler tangit, et in fine apertius prodit. Esempla quam quod in eo videret,et ab ipso audiret (II Cor.
vero deTullio, Marone, Horatio, diversis atque poe- xii, 6); horret, deceptissimus si quivis peritum sese,
tis ea magis suo operi necessitas eum compulit in- aut nobilem, aut (quod multo iniquius est) justum,
dcre,quod hodierni (proh nefas!) tcmporis omnes, non existens, scriptis pracipue, quae utique post
ut et ipse, magis siliquis, lutosarum sunt quae pas- mortem eo silente loquantur, mentiri et alios fa-
cua suum, quam conviis delectantur, vita quae ciens, astruat, seque offendiculum ignorantia caecis
sunt felicium animarum. Ut froquentiam igitur eis ipsum obscurum,cum multo felicius foret, ut
faciat
[subaudi libellis] acquireret (471). talia inseruisse natum, ita latuisse defunctum, quam falsi rumoris
probatur, lectorum, quia nec summis noverat atti- laude perfunctum. Quo fit, ut simulatores peccare
gisse labris quemquam sui similium hujusmodi non desinant etiam mortui, dum sese post mortem
poculum; facile investigata sivequia cito vilcscunt t> quoque faciunt falso laudari. Sufficiat igitur istud
ccelestis doni nectareum saporem, venenum hoc ni de istius scriptoris scientia nec invidiose detra-
venenasset liquorem.Quam igitur simplicitas vera, ctum, nec mendose superadjectum, ejus quod sit

prudentiaque displiceat mera, probant hujusmodi totius qualitatis atque conanimis argumentum.
atfectata; dum quis sapientior ut appareat, non ut Brcviarium librorum suorum.
sit, caeteris elaborat, interserens suis, ut iste, aliena, 6. Sit igitur (473), ut capitulatim opusculorum
legissetantum sese pluribus quo persuadeat mul- retinemus ordinem, iste primus licet prasfatio cae-
ta; pannulos cum potius hoc sit artibus dctraxisse, terorum, quantitas compellit tamcn eum esse libel-
non ipsas artes habere, appetere gloriam, non se- lum. Volumen unum.
qui majorum. imitatores servum, ait quidem ncc Sequitur qui dictantis continet duabus cum api-
mentiens, pccus (Horat. 1. i, ep. 10, vers. 10), car- stolis 224 fidem, quarum una Romanam fatigare
psisse quos nostcr nec omisit Beotius. 223 Sibi querelisnon desinit sedem, coepiscoporum altcra
igitur (472) inutiles, pernoxii mea
hoc sententia
in grcgem. Volumen unum.
omnibus, qui deceptos si quos reddiderint, aliorum Tertius querimoniam quibusdam cum epistolis
efficiunt deceptorcs; qui scilicet particula9 scientia? habet regi delatam. Volumen unum.
aliquas meae... minus proinde considerantes, totam Quartus duas continet tantum, Brunoni brevissi-
aut maximam illiussummam ipsis putant cessisse, ^ mam, Rodberto satis prolixam, epistolas praesuli-
etalios praedicando faciunt putare
quod interdictor : bus. Volumen unum.
nimirum mihi videtur quoque innuere.dum coram Quintus querimoniam Brunoni specialius, gene-

imitari, ne non immerittis audiai elamari sibi apro- ipsas artcs, appctere gloriam majorum, non scqui.
phela : « Vx qui ilicitis malum bonum, et bonum rna- (472) Gonstrue Igitur inutiles sibi, et pernoxii in
:

lum. Rursus laudo quod probc egit, ne quis momor-

» hoc (mea scntcntia) omnibus, qui si quos rcddidcrint
dcrit dente, ne beatus Job vidcatur opponere illi : deceptos, efficiuut deceptores aliorvm, qui scilicet mi-
« Purvulum occidil invidia. » inis proinde considerantes aliquas particulas scientix
(470) Construe Cxterum qualitas libelli istius
: mex, et putant totam, ant maximum summam illlus
forlc fuerat mttjor, nisi prxcisus fuisset, uli tela jam scientiae cessisse sibi ipsis, ct prsedicando faciunt
peracta succidiittr; prsecisus fuisscl, inquam, sliitim alios pularc : quod nimirum inlcrdictor mihi videtur
ut comperuit obitum Rodberii jam fuli (seu jam me- quoque innucrc, dum prohibct qucmlibcl poncre of-
morati) quem tamcn obitum rumor ftilsus ante prx- fendiculum coram aeco. Namque cernere quidlibct
tuleral. Eum quidem mortuum praiert paulo anle incffirti.r subjectum obtutibus, ncscio an putari possit
libelli finem num. 19 et 21. n.on essc excum. Quod cum constet Apostolum sedulo
(471) Explica igitur probatur inseruisse talia,
: cavisse, dum desidcrat nemincm xstimasse de se ali-
ut acquirercl eis libellis frequentiam lectorum; quia quid plus, qtiam quod videret in eo, et audiret ab
novcrat qucmquam similium sui ncc altigisse sum- ipso; horret (scriptor noster) si quivis dcccptissimus
mis labris poculttm hujusmodi, sivc quid facile in- [) astrtiat scse perilum, aut nobilem, aut (quod multo
vestigata cilo vilescunt (id est vilem reddunt) sapo- est iniquius) jtistttm, non cxistens talis, astruat, in-
rem nectareum doni ccelestis, ni vcncnum hoc (exem- quam, prxcipue scriptis, qux utique co silente post
plorum sseoularium) venenassel liquorem ; quia nimi- mortem loqudntur, faciens ct alios mcnliri; <7 si fa-
rum scripta quantumvis ccelestia nou sapiunt, nisi ciat scipsttm obsciirtint offendiculum csecis ignoranlia,
inspergantur profanis esemplis. Erat in ms., terre- cttm forcl ntullo felicius latuisse ut natum, ita dcfun-
num hoc invcnenasset liquorem, proeul dubio men- eluin,qwint pcrfuiictiim luudc falsi rumoris. Quo fit,
dose, ubi emendavimus venenum koc ni venenasset ul simulatores eliam morltti non desinant pcccarc,
liquorem. Sequentia porro, sic construe Igilur hu- : ilinn post tnoticm quoque faciunt sese fulso laudari.
jusmodi affectala (seu nimio studio quaesita exempla Sufficiat igitur istud ncc invidiose detractum de scien-
profanorum scriptorum) probant, quam displiceat tia scriptoris islius, ncc mcndosc superadjcctnm, quod
vera simplicitas, et mera prudentia, dum quis elabo- sit argumentiim tolius qualilatis, atque conaminis
rat, ut appareat, non ut sit sapieniior cseteris, inter- cjtis.
serens aliena suis, ul i:te interserit, quo tantum per- 'iT:i Igitur, ut capitulatim retinemus ordincm opu-
suadeni pluribus sese legisse multa : cum hoc sit sciilorunt, Itcet iste primus sit prsfatio cacterorum,
detraxisse jiotius pannulos artihus, non haben tiimcn quuntitus compellit cum cssc libellum.
373 PHRENESIS. 37'.

ralitatem licet contineat, dedicatam archiepiscopo. A. si cui videtur epistolarum congeriem ipsarum ap-
Volumen unum. pellare libellum,vel unam quamvis earum sui pro-
Sexfus septimus.atque octavus ipsi sint licet in- lixitate idem obtinuisse vocabulunv.advcrtat in isto
vasori(474)legati ; carpunt tamen multitmode Rod- quidem Machabaeorum librum (478), quem dicunt
berti mordaeiter et breviter faetum majoris Baldri- secundum, in ca>teris apostolorum apud nos,Augu-
ci. Volumen unum. stini, Hieronymi, Gregorii, multorum et aliorum
Nonus (475) satisfacit humilitatis sub pallio in- epistolares consideret libros;apud sosculi vero scri-
Brunoni propensus seriptor qui fue-
vectivae, satis ptorcs Tullium, Senecam, Plinium ipsum quoque
rat.sermone conqueritans lugubri.Volumen unum. epistolares condidisse et appellasse libros,
Decimus deceptissimum alloquitur gregem, pce- et osorum ut latratibus contraponamus
nitentix indicens levamen. Volumen unum. satyrographis oninibusprafercndum Flac-
Undecimus conclusio est deliberativa (476), sen- cum Horatium ; in libris quoque, qui pratitulantur
tentiismagna, sermonibus parva. Volumen unum. ex Ponlo, Nasonem Ovidium Potuerant caiterum
Duodecimus est dialogus cujusdam pro negotio dici fore (fuerat uti statutum) viginti; sed aliquan-
factus,ab ipso tamen non penitus alienus.Volumen tulum cujusdam respectu curtati in duodecim ct
unum. _ coarctati, rei sunt ajslimatione unius, Iocutionis
7. Non haec vero ideo est ordinatio compacta li- varietate duodecim appellandi atque tenendi.Prolo-
brorum.quodsicut in historiographis tractatoribus, gus (479)vero iste primus dici et efficienda meruit,
poetis,ca;terorumque compositoribus operum, con- cum sit compositione ultimus,aliorumque instigati
tinuati [f. continuatim] sint isti eflectu, et ad sen- convicio est ipse responsio, demonstrans in caete-
sum 225 pracedentis sermo rcspondeat sequentis,- ris, 226 quantum eluceat auctoris eorumdem
sed unusquisque per se libellus (477), non servato Phrenesis.
componendi existens ordine unatantumquiade re ;
8. Fertur Nero, cum in eum generaliler omnis
sunt omnes, diversa sed continentes, compositi, conspirasset senatus, ad unum, sibi quem putabat
suum quisque illoruin est locum sortitusjquos non amicum, consulenda; salutis gratia misissc ;
quo
continuitas orationis, sed copulavit continuitas ra- venire nolente, rursus ad quemdam ejusdem con-
tionis, tantumdem quoque laturi, si qui primus, spirationis sibi inimicissimum,ut veniens eum ne-
esset ultimus ;
qui quartue, esset octavus. Quod et caret, direxisse, nolens utique spectante urbe uni-
dissimilitudo approbat eorum maxima, quod qui- versa, senatus ut sanxerat,ignominiose perire; quo
dam scilicet illorum nil aliud nisi congregatio sunt etiam cunctante iSikt. in Nerone, n. 47. ; V
epistolarum quidam continuum.ut opuscula quc-
;
nec amicum habeo, nec inimicum, dixisse. Gongruit
rumdam, quidam illorum sensu C exempluni sive mihi, sive meis satis libellis. Quia
obtinent statum;
atque materia continuante dividuam videatur se- cnim testante Scriptura (480) Invidia hominis ad :

ctionem habere; quidam vero sex linearum per amicum et proximum sibi; (Vere non enirn Lndus :

sententias ideo est divisior.e discretus,qnod auctor Britanno, aut Francus invidet Partho :) sublatis
ejusdem versibus eum disposuerat.ut in Martiano, onmibus, scripti quibus fuerant, pene judicio Dei
Fulgentio atque Boetio cernitur eadem ex contrariis i481), sola miseria, qua; caret invidia.
materia sumptis pangere sententiis. Injurium sane residet; et videas saspe eum, qui infortu-

(474) hwasorem vocat Baldricum juniorem, qui epistolamcontinet.adverterelicet secundum Macha-

silii pulso in Leodicensem sedem fuerat subrogatus: b.eorum librum, qui similiter ex una tantum epi-
majocem autem Baldricum nominat ejus patruum stola compactus est. Quoad caeteros vero, qui plures
episcopum Ultrajectinum,qui eodem nomine appel- epistola complectuhtur,exemplo esse poteruni
labatur. catbolicos apostolorum, Augustini, et aliorum Ps
(475) Legendum
videtur Nono, sicque construen- trum epistolaa in libros distributa,el apud soripto-
dum Nono mtis prop n-
libello scriptor, qui fueral res sssculares epistols Tullii, Seneca^, Plinii, et, ut
sus Brunoni, eongueritans sermone lugubri, satisfacii osorum latratibus os obstruatur, satyrs Horatii,et
invectivae sub pallio humilitatis. lihri Nasonis de Ponto, qui epistolas prajferunt.
(476 Ktsi codex Laubiensis e.\ his duodecim vo- Uonstrue Prologus vero isle et w
179) :

luiiunibus hoc in procemio indicatis primum tan- '

prtmus ef/tciendo, wn sit ultimus compositione, et

i

tuin exhibeat, ac ex secundo solani proeferat di- ipse est responsio insUgati convicio aliorum, demons-
ctantis fidem hoc tamen undecimnni rolumen,
; trans, etc. i

cui titulus Conctusio deliberativa, ex alio ms. Lau- n Sequentem

I textum insacra Scriptura nul-
dunensi vnlgatum anteaprsmisimus.ldciFco autem lilu invenimus. Quandoque vero Bcripturas Domine
in Laudunensi codico dcscriptum etinveiilum liiit dicta alicujus sapientis scriptoris allegari solenl ul
separatnm a casteria, quia in eo Ratherii opera po- inter ceetera ex regulaS. Benedicti, oap. '.
stremo Veronensis cpiscopatus tempore ab eodem grad. ..', liumililaiis />/<»< dicit Scriptura: Voluntas
:

vulgata continentur; tunc vero ille hoc opusculum lpamam,ei parit coronam; el ex S.
necessitas
Yrroneiisi seditioni pariler opporlunum ralus.pau Valeni de Generibus monachorum,
dictis i

cis sub sepaxatim repetivit.

linrin aildilis Concordiffi regularum a Benedicto Anianoa al
(177) Construe Sed unusquisque libellus existens
: allatis, ulii U.rr leguntur Scriplurx (estattw, :

persenonservato ordim componendi,quia omnes sunt omne peecatum, '/«"' Indisciplinatusque ad-
i

compositi de re una, sed continentes divcrsa, quisque misertt frater, <i<' negli i< ntt «< protinus reverlatur >c-

iltorum est sortitus locum suum. niorem.

178J In isto nimirum libello, qui unam tanlum
I (481) Nisi in vocem contrariii mendum irrepsit,
 ! ;

37c RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 376

niis condolet quorumdam, corum minus tolerare A Urit, ait, ful^ore suo, qui proegravat artes
Infra se positas, exstinctus aambitur idem.
persame fortunas. Vos,o neniae, omnium licet affec-
(Hobat., ep. 1, v.
1. ii, 13).
tetisfavorem, nec ipse dignabitur, credo, nostri Noverit sane eorum lam improbator, quam factor,
perintimus licet A. L. D. saltcm attingere, quid neglcctor,quam lectar.nullos in re, quam sumpsi-
vel inlus pretiosi contineatis,tituli offensus indigni- mus, agenda invenire moderni temporis se posse
tate, videre, obscura sunt nimium,inquiens; aliter
calamitosis utiliores episcopis libellos; nec adeo
superbum nostrajudicans vituperare,quasi aliquis,
tamen caHeris quoque artibus atque utilitatibus
teste Augustino, inveniri valuerit unquam scripto- expertes, utnon valeat de quibusdam diflicillime
rum, qui ita potuerit, loqui, ut ab omnibus aeque alio promptissima in eis, nisi desit
inveniendis
valeret intelligi ; inferente, quod magnifice atque studium, quoque inveniri doctrina. Cui enim epi-
salubriter Spiritus sanetus ita Scripturas modifica- scoporum capessendic victoriae canonico in certa-
verit suas, ut locis apertioribus fami occurrerct, mine quovis contra adversarios copiose non ferunt
obscurioribus autem fastidia detergeret. Quae uti-
ista suffragium? Non tulisse,fateor,valebit usquam
que obscuritates eo minus sunt oculalis adversae, gentium quod est, si aderit certe, hoc uti et ob-
sunt quo magis arcani fida (teste Boetio)dignisquo scure, dicam, librorum. Facessat ergo nodum in
solummodo colloquens custodia fieri etiam posse, :
seirpoqua;ritansputamignorantiampersa?pefingens
JJ
imo id semper accidere(idem non siletAugustinus invidia, nosque cognoscat obcure quasdam meis
in libro qui de Ecclesiae titulatur moribus (1. i, serio posuisse.quas tamcn dilucidare actutumvale-
c.l) ut multa indoctis videantur absurda,quae cum bit, si constructorem industrium ac studiosum ha-
a doctioribus exponuntur, eo laudanda videantur bebit.Excepto quippe quod materiae ignorantia ple-
elatius, quo abjectius aspernanda videbantur, et rumque, ut in cajteris libris, hic reddit intelligen-
227 co accipiantur aperta dulcius, quo clausa ttae diflicultatem;constat eum 22§construendi fore
diflicilius aperiebantur. Unum igitur (482), ut infi- prorsus ignarum, nostrum diflitetur qui se intelli-
nita dimittam.qui ob qucedam minus aperta castera gere dictatum; ignorare se quoque fatetur,
judicat refutanda.me vellem saltem doceret, quare quid sunt penitus climax (484),syrma,et parenthe-
a Domino quidam in Evangelio legaturdilectus,qui sis,qui haeo observare nostris nescit in libris; fru-
non fuit ad sequendum electus (Marc. x, 21 22) ,
stra eliam sibi arrogat latinitatem,ad talia qui ca-
aut quid evangclistam hoc pertinuerit tam studiose pienda deesse sibi conqueritur facultatem.
notare. Quid autem ex nostris prceter cretera ad
obscuritatem quoque huic,quod prae manibus ha- EXPLICIT PROOEMIUM.
betur,conferendum potest videri, hoc est praefatio- INCI#T LIBER QUI PHRENESIS DICITUR.
ni super arithmelicam noslri jam 1'ati Boetii? C 10. Phrenesis.quam sic et appellare, et appellan-

9. detrahendi aamulatio semper avida (483), et, dam coeteria insinuare, vobis cum reverendo eoque
si deest facultas, non vacandi saltem, aut minus perimmuni a vi^io placuit vestraa adversum me par-
valendi, qus monstrantur, intendere, causas inde- tis non modo fautore.sed et consignifero (485),acie

sinenter afferre parata quamvis diversa, Baldrico, Domine, pauxillum di-

subaudiendum cst miseriae, ut sensus cum sequcn- gelio lctjatur quidam dilectus a Domino, quinon fuit
tibus probo cohiereat. ltathcrio enim e Leodiceni- elcctus ad sequendum, aut quid pertinuerit Evaiujcli-
sede expulso sublata indicantur bona ronlrciria misc- slam notare noc lam studiose. Quid autcni c.v nostris
riae, id est dignitatem, reddit.us, favorem princi- auctoribus ail obsc.uritaicni quoquc prscter cvtcra vi-
purn,etc, pro quibus vindicandis libellos ejusmodi dcri potesi conferendum huic opeti,quod habelur prx
scripserat.Hccebonainvidiam et inimicos Lpsi pepe- munihusjiiic cst prxfationi nostri jam fati lioctii su-
rerant.Nunc autem his bonis spolialus sola nnseria pcr arillimcticam?
illi supercrat, cx qua sicut nihil mctuebat invidice, (483) xmiiliiliu scmjicr aviila detrahendi, et si
ita nec inimicos verebatur. Hine explicari aliquate- facultas desit, parata semper ajferrc causus saltem
nus potest, qua ratione Neronis dictum.quod prae- non vacandi, aut ininus valendi intendcrc quae mons-
mislt, sibi vel suis libellis congruat. ili nimirum truiiliir I
inimicos, a quibns legantur, non invenient, cum (484)C/i'mn.r hoc loco tropice gradationem innuit:
auctor miseriaoppressus nullos invidos et inimicos n sirma vero,quod de sermone tragico quandoqueac-
habcret. De amicis autem in scqucntibus loquilur, ceptum legitur, orationem magniloquam apud tra-
qure sic construcnda sunt Vos,o nenix (suos libel-
: gicos usitatam signilicare videtur.
Ips intelligit) licet affeclis favorem omnium, nec ipse (4851 Rodbertum archiepiscopum Trevirensem
A. L. D. nostri licet pcrinlimus, bffensus indignitate alloquitur, cui consiqniferum in sui debellatione
tiluli (Phrenesis) dignabitnr saltem altingere, vel vi- appcllat Baldricum senioren: Ultrajectinum episco-
dere,quid pretiosi inlus contineatis, inquiens : Sunt pum, ut ex num. 2, prooemii manifestum ht. Hi
nimium obscura; aliter judicans superbum viluperare nimirum Ratherium, ut ibidem tradit, dixerunt
noslra; quasi dliquis scriptoium,teste Augustino, va- phrencticum ;et idcirco huic libro Phrenesislilulum
luerit unquam invcniri,qui ita polueril loqui,ut seque priefixil. Construe vero Dirigo, Domine, pan.nl- :

valeret intelligi al> omnibus,inferente (eoderjo Augu- lum phrenesis cujusdam, id cst rivulum derivatum
stino) quod Spiritus swnclus magnip.ce atque salubri- c.r qaoilaiii magno quusi pelago fuerimoniarum
ter ita moil.ipcuvcrit sims Scripturas, ut occurreret fa- ipsius: ut vidcrctur vobis. si ilarctur crcvisse (cre-
mi locis apertioribus, detergeret autem fastidia obscu- vissc a ccrno accipitur id est vos vidissc) : Plircne-
rioribus. sis, inquam, i/iinm sic ct apprllnrc, ct inriiiuarc rae-
',
12) Construe : Igitur <;;:'. ob quxdam minus teris appellanaam plaatil vobis cum reversnde lial-
aperta judieeU eselera refutanda, vilUni docerai mc ilrir.o et perimmuni ab eo vitio (phrenesis), non modo
siillcm iinuni (ui dimittam injinita), qtiare in Evan- fautore parlis vestrx adversum mc, scd ct consigni-
377 PHRENESIS. 378
rigo cujusdam, id est ex quodam querimoniarum A. mirum, quotus si quisque vesaniam vobiscum de-
ipsius magnoderivatumquasipelago rivulum,vobis putet (Luc. xvi, 8).

ut videretur, si crevisse daretur. Ineditum (480) 11. Clementia regis, interventu cujus pra?cipue
sane nonnnlla et minus, quaidam etiam ruslicius, intererat archipra?sulis, electione cleri et plebis,
correctus quam suo idem conlincat loco.quem hac convenientia decretorum,exemplis nec modicismc-
praefatione taliter commendo, libellus.babentem ea liorum consensu canonum, judicio atque consilio
dirigi festinantia fecit, quod creber, falsus licet comprovincialium,pra>conio 4*9;tam splendidae ar-
;

(praeter idquoque quod disparari inimicorum ab duum Eeclesia? super suggestum, celari quo nulli
inscctatu citato ipse putaveram absentatu, excessu valeret utique factum, tantae dicacitatis, vos uti
revelatos, vestro, opprimuntur qui fasce) nuntiaro fuistis, tamque suadibiliter concio-
concionatoris,
non destiterat nuperrime rumor,omine forsitanne- nantis, favoretam egregii cleri,tam copiosa? multi-
que penitus vano; verum si est omen, divinanti tudinis,clangore signorum cum melodiahymnorum
quod tribuunt populo.Quorumtangat caeterum spe- laudatus, constitutus, iucardinatus.vacans vacanti
cialius actum.Vestro credens examini taxare facil- Ecclesias episcopus.cur post omnia itaexpulsussit,
limum, justane cnm causa, an aliqua invidia?,coa- invenire vecors (ejus) ut fuit assertio minime va-
cervata est nt quorumdam malignitas, calumnia, t> luit. Ab amicis (490), imo ab eorlem suo(quodfuit
nulla personarum indere curavi vocabula.Nam ne- tunc silendum^ordinatorepcrsuasus.fidensjustitia?,
que latere 2?9eonscium facinoris valuit animum, atque instituentium videliect auctoritati.flagitando
ei tale ut quid indidissetis vocabulum, qui vide- auxilium quid diceret,i'//<? praecipue (ut asseruit vo-
licet tali tantoque in discrimine, dum mos sit quo- bis),cujus pnedicata cuncto sa?culosapicntiagnato-
rumdam ad aggerem festinare nummorum.phreneti- nico cernitur quodam assentatu,230 quam verita-
cus (487) vesteradauxilium elegit confugisse libro- tis relato vero ; dixisse suppeditaret et firmissimae
rum dum illi ad arma,iste ad armaria illi ad co-
; ;
stabilitas charitatis, et charitas robustissima? stabi-

piam amicorum, iste adjudicium praeceps ruit pri- litatis.nisi si forsilan actuin aliquid esset contra li-

scorum.Nec injuria (488) phrenesis sit,ut asseritis, bitum vestrum verbo aut faeto abipso,quisumha?c
non omnia pessunws omnes respondere a quo-
ea, omnia recitans ego ? Negligenti, crebro ut agitur,
dam, quem haud pcnitus ignoratis, utique dicta. simplici tamen mente peccatum nam voluntatis in
Nam nec defuisse sibi copiam attenderat praevio- aliquo sinistra?, excusare quod valcret omnimodis,
rum, quorum aemulari (Comici hoc ut pene asse- est fassus reatu ; id ut vindictae severioris judicio

ram verbis[TEnENT. prolog. Anilri.]) negligentiarn, vestro cauterio perustumdeleret ad purumyureque

quam istorumastutammaluitdiligentiam.Filii sane post ut singulare vos patrocinium coleret,colendo-
saeculi hujus.Dominus ut asserit ipse cum pruden- ^ que frui perpetim neque desineret.itatamen ut gra-
tiores filiis lucis in generatione sua sint ; non tuita,qua? plurispendia vobis alternantibussciret in

fero, quamvis acic diversa. Concinunt ha?c cum iis, citatis, uti vos fuistis,ct concionantis tam sUadibiliter
qure in eodem procemii loco traduntur. super suggestum arduum Ecclesix tam sptendida>,quo
186 Incditum libellum vocare videtur pro non- factum iinii calcrct ccluri ulli. Rodbertj archiepi-
dum perfectum ita, ut edi in publieum mereatur. scopi concionem in sua ad Leodicensem episcopa-
Construc et explica En sane festinanlia fecit hunc
:
tum promolione in cathedrali Coloniensi habitam
liliellum ilirii/i ineditum, cl minus habetitem non- indicat, de qua in procemio similia prodit n. i.Cir-
nulla,ijn:i da>ii etiam kabentem rusticius, quam idem
i

cumstantias communis eonsensus enumerans.quas

UbeUus correetus, quem taliter commendo prsefatione iu Conclusione deliberaliva fusius explicat, afGrmat
Ihtr, innljneal loco suo : feeit, Lnquam, dirigi libel- sa non posse invenire, cur post h.-ce oiunia fuerit
lum sic imperfectum, quod [prxter ul quoqwe quod expulsus.
ipse puttivcriim disparan, id est soparari, ab inset 190) Difficiliora sunl basc atque sequentia, quce
talu inimicorum absentatu citato : Mnguntiam enim num sic construenda sint, aliorum judicio subjici-
secessit, ut a seditiosis sese subduceret) creber ru- nius :Persuasus ab amicis, imo ab eodem ordinatore
mnrjicct falsus, iitm dcslilcrul nupcrrimo nuntiare suo Brunone quod lu/ne sibenaum fuit, fidens vide-
ominc foraitan neque penitus vano, reuelatos fuisse uslitia ei auctoritali instituenttum, quid diceret
excessu (id est obitu) vestro, qui opprimuntur fasce, flagitando auxilium, ille praxipue, ut asseruit i

scu potestate. tfuntiatum Biquidem fueral Rodber- D cujus sapientia cernitur tolo sseculo prxdicata assen-
tum c vivis rxcessisse, ul in procemio traditur talu quodam gnatonieo, quam vero relatu veritatis :
nuiii. 5. Omine,
aii, neque penilus vano, si verum eei quid, inquam, diccret,ei quid stabililas charitatis fir-
timcn, trilmuni pupuln dicinanti. Sequentia
tjunti :
missimcE, ei charitas stabuitatis robuslissimet suppe-
Qiinrum tangat cxterum speeialius actum, alii feli- ditaret dixisse, nisi si forsitan ms. formam] aliguid
cius vel corrigant, vel interpretentur. vei nit factoactum essetcontra libitum vestrum ab

(187) AppelTationem Boilicet phrenetiei, quee ideo ipso, qui sum ego recitans hsse omnia? Nam mente
a HnilbiTlu imlita fuii Ratherio.quippe qui phrenesi negligenti, ut crebro agitur, simplici lamen,fassus est
labiirare visus est.duin in Bediliooe.qua episcopatu •im in aliquo rcutu votunlqlii sinistra:, quod
periclitabatur, non confugit (ut aliis moe eral ad prrrutitm onwimodis valeret excusare, ut id peruslum
nummos, ad amicos, ad arma,sed ad libroeetstu- n,i ri i,i cauterio vestro delerel judicio vindu t.r seve-

dium priscorum. llanc eamdem ejus vocabuli cau- rioriS\ et post eoleret vos ui patrocinium singulare, ct
sam iisdem prope verbis proferl in prooe-mion. 2. colendo non desineret perpehm frui eodem patrocmio,
(488) Id e»t, .Vcv injuria •ii phrenesis, ui asseritit ila lamrii ut minimc misceret graluita,quxsciret plu-
responacre ea vMque aieta ,i qubdam, quem lioud pe- rispendia vobis alternanlibus m
lioc prxsertim n
nifus ignoratis : tfon omnia possumus omncs. ti",ijund totum [usct ii, actttari rcspectu l>c>
189) Construe : Prxconiocont ionantii tanlas dico* solitu.
 ;

379 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 380

hoc praesertim negotio, quod totum Dei solius res- A hoc utique ad aquas contradictionis(D<;!<r.xxxni,8
pectu et fas et necesse esset actitari, nomine mis- Psal. lxxx, 8), ubiprobari vestrae valeat firmitas
ceret [f., nosceretJ.Subjectaenim (491), ait.vestra- devotionis.Hujus spei fiducia oppido animatusper-
que dissertissimae paternitati non cognitionis, sed incongruum judico suasionibus fatigarc aliquem
recognitionis causa delatasanctorumPatrum exem- vestrum, cum mordacissimam vos noverim Ale-
pla, fore supervacancum sua perspicacitate [/"., per- xandri papae satis nosse sententiam dicentis Quia :

spicuitate] fatentur, cuilibet [l. cujuslibct] vestii si quis se ab auxilio talium subtraxerit, non sacer-

similium.et qui recognitor atque servator sitaequi, dos, sed schismaticus judicabitur.Institutionis(493)
aures inaniterfatigare quibusdilucidaturlcgaliter
: quippe indignitatis, non se tamen ultro ingerentis,
undecunque assumatum, legaliter locutus, neque sed pracipienti obedientis ista sunt suffragiameae,
semetipso veniens, sed ab eo, cui estmittendi auc- quoe sacratissimis manibus taxanda committo ve-
toritas, missus, collatum pra;sidendi quoque modo stris, vos ut neminem episcoporum, qui causoead-
alicubi pontificaliter suscepit quis si semel oflicium, fuerit, per Dominum contestans eorum cognitione
indignum licet, mittentis pariterque conve-
salvo fraudetis, sed nequa occasio non me defendendi
nientium, ut audeam, statu (malivoli quan-
ita fari adesse valeat, ostendendo omnibus propaletis. Hic
quam usque ad necem desoeviant) loco aosse lega- „ sanctorum insanus Patrum, Antheri videlicet, Ca
liter rursum, ordinis manente custodia,nullatenus lixti, atque Gregorii ex decretis, sanctorumque non

moveri, ni forsan magis jura pravalent fori, quam paucorum se legaliter vacanti inthronizatum Ec-
sanctorm exempla aut major/s auctoritatis est
; clefsise astruere laborans exemplis, ea postquam
molendinum,quam pontificale oflicium.Illius nam- subter inscruerat, adjecit Esto aliquis legaliter :

que provisor pelli nequit de semel acccpta provi- factum inficiari nullo modo valens, infectumrursus
sione, ni audientia praecedente,vicinorum sine mur- fore criminisalicujus oppositione velit vera falsave;
mure.Ad episcopum detrudendum hoc exemplo nul- haec sunt, quibus innitor,Deo gratias,iterum patro-
lum [nullum abandare videtur], vis nulla requiri- cinia sed ignoro, sint utrum aliquid profutura
;
:

tur ratio, laus et vituperatio, 231 plebis consen-

; sunt enim tempora (proh nefas !) legem non admit-
sus, et prohibitio legis partibus conveniunt aequis, tentia. Cumque sanctorum Patrum sanctionibus
paribusque proficiunt modis. 232 se incardinatum, vestri praecipue (494) prae-
12. Super quo (492) Deum timentes, hominum- conio, innegabiliter probavisset atque constructo:

que infamiam reverentes omnes, omnes, inquam, ab eisdem, papa ut ait Telesphorus, se quasi cir-
(ait prosequens),omnes, idem simultate omnimoda cumvallasset(ita prosequitur)muro,vestri vero item
confidons posthabita, pro se quis dum facit.sibiqu inchoancs a proeconio; runt ut doceri non indiget
prospicieudo consulit, sensuros,tum proecipue vos, C antistii vestri sacra prudentia) hujusccmodi per-
cui et major vcrum sapicndi, et, ne quid contra plura per sacratissimas divini dogmatis camposdi-
idem moliamini, potior est copia concessa cavendi spersa, et facillime, si necesse fuerit, invenienda :

more manu, corde Zelas domits

usitatissimo, ore, : sed sufficerecredimus ista, neccommemorandaquo-
tvx comedit me (Psal. lxviii, 10), non rememoratu - que ipse nisi cui rex Babylonisoculos Sedeciaeregis
rum dicere, ascensurumque ex adverso, oppositu- Jerusalem eruit in Reblatha (Jer. xxxix, 6), quae in-
rumque murum vosmet defensionisprodomolsrael, terpretatur multa haec, quam sese (Gregorio novimus
ut stetis in praslio in die Domini (Ezech. xm, 6), et docente [in Job. 1. vi, n. 37]) immoderatam,Stygium

(491) Construe Elcnim subjceta exempla sanclo-

:
(493) Conslrue : Ista quippe sunt suffragia institu-
runi Patrutn, et delatavestnedisertissimxptiterniltiti, tionis inditjnitatis mese,non se tamen ultro ingerentis,
non causn cogmtionis, scd recognilionis, sua perspi- sed obeilietttis prperipienti, qux suffragia commito ta-
cuilatc fatentitr fore supervataneum inanitcr fatigare xanda saeratissimis manibtts vestris, conteslans vos
aures cujuslibet similium vestri, et ettjttslibct, qtti sii pcr Dominutn, ut non defraudetis corum suffragiorum
recognitur et scrvator asqui qnilnts exctnplis diltici-
: cognitione aliquem episcoporiim, qtti adfucrit causx,
dattir, si quis locdtur legaliter (in officio episcopali) sed ostendendo ea omnibus propaletis, ne qua occasio
nec vcniens a semetipso, sed missus ab eo, cui est iui- non valeat adesse defettdendi tne. Hic insanui iid cst
ctoritas mittendi, scmcl stisccpitcolltitum officitim prrc- D phrcneticus, uti ab adversariis appellabatur) laborans
sidendi pontifiealiter alicubi quoquo modo, diiucida- astruere se legaliter inthroniiatum vocanti Ecclesi»
lur, inquam, eutn licet indignum assumptutn lcgaliter ex dccretis sanctorum Patrum. videlicet Antheri, Ca-
undecunque. nullatenus posse rursum legaliter mo- lixti, atquc Gregorii, et exemplis non paucvrum san-
veri loco, mattcnte custodia ordinis, salvo statu,ut ita ctortitn,postquam saltem sttbtcr inseruerat ea (decreta
fari uudeam, mitlentis, ct pariter convenientium, et exempla) adjccit : Esto aliquis nullo modo valens
quttnquum malivoli desstoiant itsquc ad neccm;ni inficiari lcgaliter [actum, vclit rtirsus fore infcetum
forsan. etc. oppositione cera, vcl falsti crimtnis alicujus; hxcsunt
(492) Item conslrue Super qtio conftdens, omnes
:
patrocinia, quibus Deo gratias iterum innitor ; sed
timentes Deum, ct reverentes infamiam hominum, ignoro, utrum sint aliquid profutura : sunt entm tem-
omncs, inquitm [aii proseqticns) omncs sensuros idetn pora, etc.
posthabita omntmoda simitltate.dum qttis facii pro se, (494) Rotbertus scilicet archiepiscopus Treviren-
et prospiciendo consulit sibi ; ttim prxcipuc vos scn- sis. quem hoc in opere alloquitur, Ratheriuminor-
suros idem, cui concessa est et major copia sapicndi dinatione,seu promotione ad sedemLeodicensem e
verum,et copia potior cavendi,ne qttidmoliaminicon- suggestu Coloniensis Ecclesiae laudaverat, ut ex
tra idem, quod omnes sensuri sunt, cavendi, inquam, num. 1 procemii intelliges.
morc usilatissimo, ore, manu, corde.
381 PHREXESIS. 382
Phlegethontis qua» trahit non fabulose
A. recordationis Aurelii lepida satis induetus hujus-
irretitos ad
barathrum,hujus saeculi curam;etideo(proh nefas!) modi sententia Sxpe quilibet bonus dicitur, non :

quibusdam contigisse, ut videntes non videant,etau- quiasit, sed ut admoneatur ut sit, morc illorum, qui
dicntcs non intelligant, ut merito valeat ipsis aptari fraudulentos suade industria commendant.quo sci-
quod de illis dictum est, qui avcvterunt ocutossuos, licet dumconsiderant fidem ab eis baberi, ve-
sibi
utnon viderent ccchim, ncquc recordarentur judicio- reantur fraudis infamia ipsi netari.Dum|/.,adillos]
rum justorum (Dan. xm, 9). Quos per vestram con- illum destinabas(496), Dominum obliti qui fuerant,
veniri ita oplamus sollicitudinem,ut non indigeant legatum.oblivisci ipse sedulus Dei metueret praece-
psalmographi voce tam terribiliter eis ut dicatur, ptorum, seque improviso, uti et illos, posse adver-
moneri lntelligite lixc qui
: obliviscimini Deum, nemine, ni cavisset, valeret unde nul-
teret rapi, a
ncquando rapiat, et non sit qui eripiat (Psal. xlix, latenus eripi.
22). 14. Videre sed facile pernimium est (497), calli-
13. vesana phrenesis o phrenetica prudentis
! dorum tantum unde contra te conceperit odium ;

juxta arbitrium vesania tuas deplorare non suffe-

! latentia nam
minus idonei Ut te illius, ita rimari, .

ceris miserias.et Sedeciae regis ante annosjamplus illum tuam in te,quam te odisse potius autumant,
mille juste inflictas planxisse non pudebat socors n cum insolentia loquacitatem utque Demosthenem :

eerumnas. Sed visa est forsitan tibi, neque in hoc Tullio [Demostheni Tullium,et supple eloquentiam]
phrenetica penitus, desipuisse lascivia: sed multos praripuisse quidam asseruit, ne primus ipse, ne
cum Gregorio hodiernitemporisSedecias,nonistum solus esset orator ; vos ventoso satis decertavisse
/antummodo deploravisse;unde et quibusdam ejus non absque invidia . . . elationis ultricejustissima,
exemplo (prosecuta es) misere contigisse.ut viden- stultitioeque accusatrice verissima bello. Inter su-
tes non videant, et audientes non intelligant, quo- perbos enim sunt quiajurgia semper.re si fuissctis,
rum profecto cacumine virum tibi est contingere ut vestrum quidam dici ambibat,dissentire ab invi-
quivisse, ut tam perspicuo (-495) divina; legis renisu cem (natura quia similibus divortium denegat) nullo
tam nequiterexpulsus,solemniterinthronizatus qui modo poteratis.In quo tamen ita ille visus est,ut in
fuerat,et nou ab aliis,sed ab eisdem suisincardina- omnibus,vicisse,quod cum te infulatum desiderato
toribus, sibi legalitercredito,deplanxisse quemtan- diu, ut ipsum latere nequivit, quo tumebas.detur-
topere cceperas, fuerit praesulatu. 233 Sed mi- basset episcopi solio, reverenliam tibi venerandi
randa,cui loquebaris,sitamen probitatiseiquidlibet omnibus ipsius detrahere conaretnr quoque officii.

inerat, talibus molliri non valens duritia.Mirandus Nam publieo tequemdam resipiscentiaraetiamdedi-
potius, phrenetice, qui talia tali dicebas, ignarus gnantem dum excommunicasse pro sacrilegio.ipso
utique, quod surdo fabulam narrares, elegerat C coram, fama narrassel nil curandum tuaaudacter
illi ;

qui potius (de cupido et invido noster uti narrat de excommunicationo clamavit alieni. Quod utique
mytographus) propriam in loco non solum negligere, eum dixisse, si tusa, uti tu tibi, eonscius234 qua-
sed, ut tibi videbatur,penitus pessumdareanimam, litatis fuisset, mirari adco valeret. Dealbatum sed
quam restitutionem tolerasse, nedum elaborasse, foris non minus quam intuentes fallcre consuevit;
ipsius juxta sensum, insanissime, tuam; nisi forte tu eum lutebas sepulcrum introrsus ac turpis.spe- ;

inescarc praeconiis avarum gustiens laudis,augustae ciosus pclle decora (cujusdam ut continet satyra)

(495) ConstrueUt tam perspicuo renisu legis di-

: rimari latcntia. Ut autumani te odisse eum insolentia
vinm qui solemhiter fuerat inthronizatus,tam ne-
ille, loqiineitutem illius, ita uulumant illum odisse iri te
quiter fuerit expulsus prxsulatu sibi legatiter credito, potius loquacitatem tiiam quam le : et ul quidam as-
quem avperas tuntopcrc deplanxisse; ct expulsus fue- seruil Tullium jinvripuissc (eloquenliam) Demosllicui,
rit, non uh aliis, ted ab etsdem incardinatoribus suis. ne ipse essel primus, aut solus orator; auiumani vos
Sed miranda duriiia non valens molliri talibus,si lu- (de eloquentia decertavisse belto satis ventoso non
men quidlibet probitatis ineratei, cui loquebaris. Mi- ahsque invidin iillriee jiisliisimn elutionis ct verissi-
randus potius es phrenetice, qui dicebas talia tali, ma accusatrice stultitise. Quia cnim jurgia semper
ignarut utique quod narrares fabulam illi surdo, qui suiil iiiter superbos,si re fuissetis subauditur forsitan
(»/ mytographus noster narrat de cupido et invidd) D eloquentes ui quidam vestrum ambitio dici ^ltotbcr-
.

elegerat non solum negligere in loco,sed, ut videbatur tus affecl ism' dicendi peritiam traditur in procemio
hln, penitus pessuindarc iiiiinutm propriam poffus, supra num. 2.); nullo modo poteratis dissentire nh
qiium tolerasse,nedum elaborasse restitutionem htam, invicem, quia natura denegat divortium similibus. ln
vnsanissime juxta sensum ipsius;nisi forte gestiens ijuo tiimen (bello) ita ille visus est vie/sse.ut in omiii-
inescare prxconiis avarum laudis, inwuclus kujus- Iiiis vieii, quod eiim deturbasset te infulatum si
modi sententia salis lepida Aurelii augustse recbrda episcopii iliu desiderato (ut nequivit ipsum latere) quo
tionis : sxpe quilibet, etc. solio tumebas,conaretur quoque drtranere libi reveren-
(496) Item construe Dum destinabas legatum ad
: Iiiiiii ipsius afficii vciicruiitli aiiiiahus. .\',im ilum fuina

illos, qui fucrunt obliti Domtnum,ipse sedutus metue narrasset, le excommunicasse quemdam etiam dedi-
ret oblivisci prxceptorem Dei,et adverteret, se, uti et gnantem resipiscentiam pro sucrilegio publico : nar-
illos, posse rapi improviso, unde nullatenus valeret russet, inquinii, i-oruiii ipso ; audacter clamavitnilcu-
cnpi nnemine, ni cavisset. rtindum de lun exconimunicatione alieni (forte latain
v.'7) Construe Sed pernimium facile est videre,
: alienum, seu oon subditum .Quod utiquo adeo vale-
umle (llotberlus Trevirensis) conceperit odium tan- rel inirart eiiiu dixisse, si fuissei conscius qualUatis
tum (in voce eallidorum mendum latere videtur) tu:v, ut tu tihi cunscius es. Scquentia mendosa alii
contra tc, nani minus idonei(ra\i inepti hominis)«* corrrigant, si possunt, et ezplicent.
383 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 384
animus illi et qualitas fuerat tua. Mirum enimvcro A_ ritas quredam sequatur, quam ea consequentur va-
tam abruptum te contra intus,ut dixi.quas nullate- lentia, quam magis efferat,quam opprimatterren.-e
nus viderat, quod estausus proferre judicium,con. molis inopia. Psallitc Domino, ait et alibi, in iubis
tra intus dieentem quoque auctoritate ChristiApo- .ductilibus;id est de flagellorumattritioneproductis:
stolum [/. Psalmistam]:Sedensqueadversusfratrem Dominum, animabus vel ipsi (499) flagellis
laudate
loqui.et adversus filium matrissuae(circumstantem nomen cum electis benedicite Domini.
correcti
utique populum) hujuscemodi ponere scandalum 235 Non dissimulandum tamen, quod dum tuba
(Psal. xlix, 20) ; teque ideo non esse episcopum, producitur, malleus hebetatur,ut inferentcm,qui.m
quiaepiscopio pulsum ; dum culpam juxta Aure- ferentem ejus illata noceat magis, credamus, inju-
lium non faciat vindicta. sed causa ;
pcenaque re- ria.Auruke quoque filiorum Levi Dei praceptaipsis
rum absolutio sit qusdam ipsorum; nam, ut fes- damnatis quid monuerint Et movcbo cande-
servataa :

tive satis ait Isidorus, non qui accusatur, sed qui Idbrum tuum dc loeo suo (Apoc. i, 6), non penitus evel-
juste et legaliter convincitur, reus est. lam(EOO) utquid fueritdictum.sapientis perpendere
15. Si iereliquerint filii tui, promittit Dominus fueratneinfinitareplicem,proprium.Lepidased(501)
David.et utique manu forti,/t';/t'm meam; visitabo in quam sit, praeter id quod est etiam veracissima
virga iniquitatcs eofum, et in verberibus peccata eo- tibique percongrua cujusdam urbani non multum
n
rum : misericordiam autcm meam non dispergam ab ignoti opere pretium est istiusmodiconsideraresen-
eo (Psal. lxxxviii, 31-34). Idem etMalachim numero tentia:Hic etiam nostris,ait,cumulus malis accedit,
sed continet singulari, Si inique, inquiens, aliquid quod plurimorum,non rerum merita,sed
aestimatio
gesserit semcii tuum, argnam eum in virga virorum, fortunas spectateventum,eaque tantum judicatesse
et in plagis filiorum hominum; misericordiam aitlcm praemia, quas felicitas commendaverit quo fit, ut ;

meam non aiiferam ab co, sicut abstulit a Suul. aestimatio bona prima omnium deserat infelices,
quem amovi a facic mea [11 Reg. vn, 14) : ut inter itemque hoc tantum dixerim,ultimam esseadversae
ordinaria reipublicoe (498), et sacrata intelligas sit fortunoe sarcinam, quod, dum miseris aliquod cri-
quanta distantia Ecclesia;,etquam interse differant men afligitur, qus perferunt meruisse creduntur.
Deus,qui tribuit ipse, et quos miseri saepe conferre 16.Sed(502) utad vestrum jamredirelibelli matu-
valent (id est ubi ipse permittit) honores vel, ut ; ret garrulitas nostri phreneticum,quis non omnem
hoc verbis pulchrius referam Augustini, quam om- excedere judicet insaniam, quod episcopus licet

nia terrena cacumina temporali mobilitate nutan- fuerit,causaque non defuerit, archiepiscopum ex-
tia, non humano usurpata fastu, sei divina gratia communicare quamvis prainvasis etiam ab Evange-
donata celsitudo iranscendat. quod potest ccn-
Sit lio Dominicis ausus fuerit verbis. Quinto decimo

sere quivis [ms., cuivis], inanis utrum prasulatus C (503) nam phrenesis juxta vos uti istius habetur
esse debeat umbra, et sine honore nomen,anauclo- libello, cum in ccence Domini festo, festivus quo nil

(498) Explica : quanta distantia sit

Ut intclligas, fuisse vigenti, qui postea ad duodecim redacti fue-
ntlcr onlinaria sacrata Ecclesix, et
reipublica', et runt, inferius traditur num. 18. Hinc decimus quin-
qunm differant inler se Deus, qui ipse tribuit, et ho- tus, qui factum hic indicatum exponebat, ad prio-
nores, quos miseri sxpc valent conferrc, id cst ubi rem divisionem pertinet. Cum vero praeter nunc
ijise pcrmittit ; vcl (ut rcferam hoe pulchfius verbis primum,et undecimum caHeri libelli,in quibus hoc
Aiigttstini) quam cclsiiudo non usurpata fastu liuiiia- factum plenius describebatur, interciderint pecu- ;

no, sed uonalu gratia divina trunscciidut omnia icr- liares ejusdcm lacti circumstantiae, quibus res cla-
rena cacummu nutantia nobilitate temporali, rior fieret, ignorantur. Indicatur hie inemoratre ex-
(499) Id est vct ipse /lagcllis corrccli benedicile
: communicationis tempus et modus. Cum nimirum
nomcn Ihmuu cum animabus electis. in die Ceenaj Dominiarchiepiscopusmulierum obla-
(500) Construe Ne replicem infmita.,fuerat quoque
: tiones reciperet, phreneticus ille, id est Ratherius,
proprium sapicntis perpendere, auadmonuerinl aridae fccit ei inferri, seu suggeri,forte por aliumaliquem
filioriim Levi Dciprxcepto servatx ipsis damnatis, et (neque enim Ratherius, qui degebat Leodici,in die
ut quid fucnt diclum : Muvebo candelabrum tuum Dominicaa Coensa ibi fuisse videtur, ubi archiepi-
de loco suo, ?((W pcnitus cvellam. scopus in sua ecclesia celebrata) fecit, inquam, ei
(501) Sed ojicrc prctium est considerare, quam le- suggeri islud evangolicum Si o/jcrs munus tuum ad
:

pida sil, prxter id quod est etiam veracissima, cl tibi D a/(«ri., ,otc.Qu33 verba cum offerentem arccrentquo-
pcrcongrua, islvusmodi scnlcutia cujusdum urbani non dammodo a missa prosequenda, nisi prius cum
iifdtum ignoti, etc. tralri reconciliaretar; id tanquam excommunieatio-
(5021 Congrua et explica : Scd ut garrulitas lihelli nis cujusdam speciem auctor hoc loco praetulit.Ex-
nnslri jam maturet redire ad vestrum phrenctieum, communicatio ejusmodi ab episcopo ift archiepi-
quis non judieet excedere omnem insaniam, quod scopum inferri potuit.Isveroarchiepiseopus Hotber-
licct fuerit cpiscopus, et causa non dcfuerit, ausus tus Trevirensis fuisse videtur,quiexpulsioni Rathe-
fucrtl c.iromiiiiiiiicare archiepiscopum, quamvis ex- rii favorem pra?stitit. Cum enim ad hunc directus

communicaverit prxinvasis, seu prsreptis,ef£ama& fuerit projsens libcllus, eumdemque auctor perpe-
Evangelio verbU Dominicis, illis nimirum, ut credi- tuo alloquatur ipsum respiciunt verba rccipeiclis
;

mus, verbis post pauca subjectis, Si offers muitus olilula, ct islud infcrri vobis. Construe autem sic :

tuum ad altarc, etc, qure quatenus cxcommunica- Nam uii bubetur in libello quinto dccimo istius Phre-
tionem non proprie,sed late sumptamcontinercdici ncsis ju.rta vos (quffi scilicet exvestra sententia dici-
qncant, explicabimus notatione sequenti,ubi etiam tur Phrenesis) citm in fcsto Orn.T Domini, quod nil
quis liieril ille archiepiscopus, palam liet. niveiiitiir fcsiivius sciitcntia mea, recipere1is,uli moris
(503) Licet nunc in hujus phrenesis procemio li- est,oblala, muliercularum ; audaciu cjus purilcr phre-
belli tantum duodecim memorentur, tamen initio mtica (rata forsitan quod, ut faina fuerat, indutt
 :

385 PHRENESIS. m
mea invenitur scntentia, 236 muliercalarum, A Pacile prudentissimi ut estis ingenii, adAprtereva-
moris ut est, reciperetis.oblata ; istud inferri vobis lelis, si dicente Scriptura : Iniellige proximum ex
phrenetica ejus pariter fecit audacia (rata forsitan, temetipso Eccli. xxxi, 18), vir /., vigor] non desit
ejus quoil pulsione, fama ut fuerat, nacta '[., pacta animac jure dominans vestrae, qui forle defuerat,
die tam solemni, anxietate quem omittebat haud cum Intelligite h:cc qui ootivisamini Dcum (Psal,
phingere querela,induti fuissctis planeta:] Siqffers xux, quibusdam, qui scilicet averterant oculos
22),
munus tuum ad altare, ct ibi recordatus fueris, quia suos, ut non viderent ceelum, neque recordarentur
fratcr litus habet aliguid qdhjersum te ; relinque ibi judiciorum justorum (Dan. xm, 9) per verumsugge-
miuius tuum ante aliarc, et vade prius reconciliari rere eensui antistitium. Absit ergo (506, absit hoc
fratri tuo ; el tunc veniens offeres munus tuum indesinenter agere, adhuc qui non desinit, quod ab
Domine, ambigo, cujusvisduo-
()latth.\,23, 24).Hic, initio verbo utique, de cordibus houiinum moliens

rum mirari debeam amplius phrenesim.Esto enim evrllere.quod minatursatagens levigareserpens ille
ille dolore actus insanibat '? Vestra, rogo, uhi sanitas anliquus.
fuerit; et ubi preesens, qui tam vobis fueratis ibi, 17. Absit e diverso persuasor, hodie qui legitur,
Domine, absens. Viluerat merito mittentis sed^sti- idoncussermo utique.ipostolieus.Ascendite pontifi-
matio pensari at dehuit dominantis praeceptio. Oh- _ cale,qua>so,a?qui contra vos judirii trihunal... Stet
:

tinere petentem prohihebat indignitas: obediresed coram verum non diflitens conscientia; et exvestra
sibi tremenda cunctiscompellebat majestas.Facere meam taxare libeat mentem. Cumque ^507) la;sum
sed fortisan quod petebamini 7. petebatur Jdefusrat mequidem haud leviter, interdictorem vero gravis-
facultas. Habe ir.e excusalum rcspondere... ut quid, sime, sed quihus reconciliari valeatis, inveneritis
rogo, nequivit humilitas. Ad cumulum quoqueinsa- unum quidem absentcin, allerius praisentissin.am
nicntis vobis ut morem [f., ex more] ita sa;pe gar- mnjestatem recurrite ad Gregorium saluberrime ita ;

riens,generavesania;quasiafrectatus multajam per- monentem Debemusquippe ad eum, quem lassimus, :

annorum currieula, dicacitatis ita favor desiperet quamvis longe positum mente ire.benignitate eum
vestra? [f., nostra.'], ut evangelicum illud tam terri- atque submissione placare. Quod si facitis, etsicuti
bile tonitruum intellectuali nequissetis auditusen- nocuistis, ita me juvare disponitis munus olTerre ;

tire, el quod seipsum, laesus a vobis qui fuerat, Deo hac duntaxat ex parte licenter valetis. Si ne-
moneret, adversum vos habere, et quia jure, quo gligitis, Funiculus triplex quam diffiqile rumpitur

ipsi deberetis praecepto Domini reconciliari, valuis- (Eccle. iv, 12), experiri quandoque crodo, et quod

setis 237 eo nisi explanante intelligere, istud e [sailkei funiculus] is fuerit,quo columb;e venalitas
vestigio maturavit porrigere. Securus (504) alter ut perturbataquondamDei fuit delemplo (Joan. 11,15),
queatessesilutis.mihi quondam dileclissimePater, C sero licet potucritis [subaudi experiri] : quod ne
morbi periculum non celare quidem alicui,
latentis rontingat, per hodicrni ministerium festivos adju-
remedium tamen non pr;ebere cnnsilii, meum ne rando commoneo. Si dedignamini mihi, reconcilia-
valeat esse, pristina vestri dominatus interdicit rniniDeo.cujuscunque medio resolidare gesticntes
beneficentia. Me Iaeso potius, quem quamvis [ms. fartam per vos specialius238 (et ut pace licetve-
quamve] graviter 1 iseritis, reconciliori oportere, rum dicereveslrajomninofracturam. Advertitesane
dclata vobis modo evangelica monet legatio (505) namque (508), si placet, (potestis optime) quam
fuissetis planeta pro pulsione ejus nacta die tain so- ccntia dominatus rcstri interdicil licct sequens malefi-
lemni, quemhaudomiUebat plangereanxietatequerula ceutia non desinat cogere) nevaleaiessemcvtnnonce-
ea, inquam, audacia fectt inferrivobis istud: Si offers tarequidemalicuipericulum morbilatentis,nonprsebere
munustuum, etc. Quae intraparenthesim clauduntur, tamcn remedium consilii. Meiiorem emendation a,
ob rerum gestorurn ignorationem perohscura sunt. aut constructionem si quis afferat, libentissime su-
el fortassis e.tium mendosa.necnon interpunctionis scipiemus.
incertns. Forte prd nacta, si hoc participium refera-
(505) Conslruc Legatio evangelica mododelatovo-, :

lnr ad ahlativum pulsione, legcndum pacta, de qua his (id est verba illi Evangelii paulo ante recitata
scilieet pulsione pacium, seu deliberatum fueritdie Si offers munus tuuni etc.) monei oportere, me potiw
tam solcmni neque enim acta legi possc vidriur, - quem quamvis IxseriUs qraviter, reconciliari Ueso,
:

cum si eo dic pulso Ratherii ucta fuisset, id cst fa- (Construe Absit cnjo, absit scrpens ilte anti- :

cto.nun exfama fuissel exploratum ac prxterea ea

quus satagens levigare quodminatur ; ubsit agcre in-
;

vi et potestate publioa Ratnerius putsua fuit, qua

desinenter Itoc, qui adhucmoiiens non desinit euellere
Haldericus electus,vet ordinatus et in sedr lnrat u»,
dc cordibus hominum, quod ab initio verbo utique
quoruni nriitnmi laqto diri, in quo episcopi in suis
evulsit.
cujusque ecclesiis sacra peragunt,necade.tectiones
aul ordinationes conveniunt.congruit.Quid si nacta 5 i" me quidem Ixsum qravi- i s

referendum credatur ad fam i, quaesi haec id tcr. 'emvero (idestDeum gravissime&sum,

I

nacta fuerit, seu detcxcrit Qmd si vocea tlic tam

.'
seb c duobus, quibus valeatis reconciliari, inveneritis
snlciitni roferantur ad plangere ? Seiin re plane in- iuiiii.i quidem id est me) abseniem Moguntiam enim

voluta et obscura pneter lidein codicis nihil in voci- sese receperarl alterius vero (scilicel Dei) majestalem
busemendandumcredidimus, necdesonienii.i hujus prxsentissimam; recurrite, etc.
parenthesis quidquam certi volumus affirmare. (508) Sane namque advertite, si placei .pt>tcstis
i.Vi'i ln ms.rrut sei itri altcrius queat, nullo seDSU.
'

optime] quam aperte decrelum Aniheri paase vertur-

Cnrrrrti in ex ingenioinductamsuaaitsententia; bcl judicium toquacitatis ve&trx, uti ci omnts ejus-
sic enim construe (7 alter qitcat sccurus esse salu-
: dcm anctoritatii tongiusjudicium improvide abruptum
tis, Putermihi quondam dilectissimc pristina ,
bcitcfi- contra mc : cum scllioot judicatum fuit, Uathcriuni
387 RATHERII EPISC. VEHON. OPP. PAHS I. 388

aperte Antheri papa; decretum,abuptum mecontra A dimisso tabulatu, threnico, beatus quod Job, die
improvide loquacitatis vestraeperturbat,uti etejus- ululatu : enim accidit (Job. m, zaj.
Vcrcbar quod
dem auctoritatisomnislongiusjudieium.Namcum Abiit nam,quem(5IO)insectabaris,et prohlminime
benigne satis mei in causa praemisisset, dicens : reversurus abscessit, abesse quoque sortitus aeter-
Utrisque autem, id est et famem vcrln palientibus, el num. Clangor, eheu manetuliste signorum.Obiit,
!

episcopis neeessitatem, quando inthronizantur in aliis quam abiit ; praecessit, quam abscessit. Nugigeruio
civitatibus, non modica c.rhibctur misericordia. nugi ipse nugas effundens, divinabas uti demens
Negantes autem hoc, spcciem licet pictatis videantur cum populo, insultaveris caveas mortuo dico. Ne
haberc, virtulem ejus abncgant ; quasi in vos spccia- fatigare, quaeso, garruiitas inepta diutius nulli
liusinveheretur, coramqueessetis,digito intentionis curandadictando. Quislegethsec ?sed potius famelico
vobis (509.) quasi porrecto, repente subintulit Nam :
resipiscens dic cum satyrico didicit nam qnia di-
:

in tali ncgotio prosapiam non agnosco. Si quit tamen ves alit, ut conqueritur avarus, tautum mirari
sapientium, guos insipientibus tempestatis hujus pro- tantum laudare disertos plebeios affectaveris ne-
cella sociavit aliis auctoribus, facinorum participalionc quidquam rumusculos. Denique non omnes eadem
maculatur splendor sapientis ; elsi communionem cri- mirantur,amantpue.Mitte cunctorumfavoresinaniter
minum iucurrit, ncscit tamcn ducem se prxbcre pec- j>
qu;eso. caplare.Son melcdicas surdo, neve obloqua-

cantibus. ris sbsenti, alias sane probo, caeteris nec adeo

inhumano pro tompore atque loco, tibi licet infesto.
18.Obedientissimum pratereaad omnia, quae li- Clama sed potius, vociferare medullitus.
buerit pracipere, me valebitis invenire, si quod ju-
stum essenostis,plcnissimeexsequi non dedignami- Incipiunt vcrsus (511) ab eodem compositi,

ni; hoc dico in negotio juste. Talibus igiturnamque

20, Quid teneant intus nostri, si forte libelli
protervis cum nulo rescripti remorsa fuisset responso
Cura velit solers lectoris discere, sume.
licentia : in tantam (nam deteriores omnes sumus,
Dat studium, scriptor, socios quo vindice vcro
Chremes ut ait) vesana libertas prorupit audaciam,
Concutiat, sternat, relevc.t, confortet, adunet,
ut viginti jam voluminum loquacissimagarrulitate, Soletur, rocrect, animet, conformct, adornct ;
qiune tamen inconstanli duodecim
satis levitatc in
/Etna qui gravius tolerant, hen pondus, amice. !

rursus conatur astringere, magnitudine pari ea

Ut sua nam stringit quemvis, vexatque cbiragra,
gestiens coaptare.omnesnon desinat infestare,illos
Opprimit et gibbus sideris incongrue dorso,
pracipue, quos hic valebitis deprehendere, si non
Maternas trux dilacerat ut bellua costas,
displiceat legere ; nullius dignitati, nullius parcens,
Exstincti et vindex gcnitoris tentat haberi ;

ut phrenesis merito a vobis vocata possit videri po- C Raud gecug internQ seseinfostarc duc]lo
patronam quae non habeat probitatem
tentiffi,
Abjurata Deo certat plebs dente canino,
quamvis maximam nuper eorumdem [scilicet volu-
Mordendo alterutrum conscisccns impia jura
minumj fama sit eum obliterasse partem, mansuetu- In caput et vertenda sumendum quis propriumque
dine clementis regis cujusdam pro amore cogente;
Velle Dei curans lymphata mente laborat,
quod te tamen fecisse demens fateri non desinit. Ancillata Deo paveant quo corda maligno.
Quidquid non speraverat, jam quidem contigit,
Grandia parva docet stultus, dum quisque sinistra
immaniter dolore [f., dolore],addidisse pr-eterea ut
Componit dextris, distorta et recta fatetur,
judiceminiquasicalcariaspoutecurrentijinsolentis-
Alba nigris, quadrata rotundis, sa!va benignis
simam exhausisse, et ad carpentum quoslibet, vos
Mutavisse juvat, et carpere justa beare :

praecipue, quodammodo provocasse videmini in hoc

His adversa, vehat sibimet quo tartareum vje
valde supcrbiam : quod, uti Festus 239 quondam Confundens natam Domini quod munere rectum
Apostolum insanisse litteris putavit (Act. xxvi, 24),
Protulit, et flrmis compegit nexibus olim
quod dixeritis eum [subaudi insanire litteris], longe
Temporibus.quaequisquesuisproqueordinepuchro.
alitcr vos eumdem a;stimasse cum sit magis cre-
Constituit doctor debriatus nectare divo.
dcndum.
p Sic ruit in praeceps decus et veneratione prorsus
19. Ah ! sile, sile, rogo, sile;jam oppositanuntia- Ordinibus collata sacris etccelitus, ac sic

turnamdeessepersona.Desincnummulosdilapidare 2-10 Ephraim Manassen ,

Manasses infesta
emendis in pellibus,conducendisque tabellionibus. [Ephraim,
Insana vere procacitas tua phreneticoque tandem Debellare simul Judam tenduntque parati

e Leodicensi sede ejiciendum, propterea quodesset Germaniae regi nupsit, et Ottonem regem genuit.
episcopus Yeronensis, tametsi e Veronensis calhedra (501) In ms. mendose que. Hespicit Rodbertum
pulsus, eam amplius non obtinerel. Dccretum aulem archiepiscopumTrevirensem, quimortuusferebatur
Antheri, ijuod sincerum tunc habebatur, ejusmodi dum hree auctor scripsit in ipsum enim hic liber
:

judicium contra Hatherium editum,minus ajquum lucubratns fuit.

demonstrabat. (511) Num scquentes versus hexametri ita minus
(509) Vobis, id est Hotberto, cujus insignis crat accurate, et pertubatc fuerint scripti, ut a phrenc-
Krosapia. Filium enim erat Theodorici comitis, et tico effusi viderentur, Ignoramus. Sententia certe
einildis e Fresonum et Danorum genere proge- valde obscura ct difficilis est, ut vix in fine aliquid
nitae, ac 1'rater Mathildis reginae, quce Henrico I, eliciatur.
389 PHRENESIS 390
Agmine conserto, nullos habitare triumphos, A Dignum sorte tua torserit hunc aliqua.
Immemores Domini civilia condcre bella 2-fiI Lamas nec Erebi tangat, nigrasque paludes,
In se proprium gnari et torquere flagellum, Cerberus absistat, Gorgona despiciat.
Quos his nostra manus intartos linquere dum non Nec Stygios innare lacus, aut tetra videre
Prsstruit auxilium, tribuisse putabitur ingens Tartara coalingat, quem via dextra juvat.
Afflictis, iniquis inimica mente notarit. Nec Chaos, aut Phlegethon nigris habitacula mon-
Dum recitat seseque magis quam nostra probarit [9tris.
Ridendum cunctis merito dum valdius ipsi Sint, qua? vel subeat, vel subeunda fleat.
Insanire libet, furias et cura ministrat. Scrupea Cocyli videat nec tesqua, jubcto,
Ergo potens adsit in dextera, meque volentem Cui patriam ccelum spes fuit esse sibi.
Syrtes cum brevibus, Scyllam ssvamque Carybdim Eumenidum thalamos crevisse negato piorum
Evitasse1'erat miserens miserando juvamcn, Agmina conspiciat, se simul ac videat.
Inque sacras venerandi et dogmatis ocius arcas Ilunc via tartarei vergens Acherontis ad undas
Invenisse queam, prosit quod pluribus aique Nesciat,hunc ccelum norit, habere velit.
Hosce juvando levet, illos frenando retardet, Nil mea noceant incommoda, commoda multis
te
Ne voluisse suum valeant complesse retenti. Quem struxisse ferunt, qui bona sola vehis.
i!
Ast oppressa diu perversis legibus, atque I lonformant magnis multa, el bene gesta loquuntur;
Fessa sacerdotum magnas hoc munerc turma His diversa silent, noxia ne superent.
Concipiat vires; Domini de dogmate firmus Quis faveas, rogito, solum, nec millia vincat,
Murus, et infractus maneat, Telesphorus ipse Sit pergrande licet, nil Deus officiat.
Struclum papa pius nobis quem dixerat olim, Cunctivalens, pra?stare facis, ut velle favebit,
Ipsa cohors nullum, nisi quem fregisse valeret, Dextera nam dextras splendificantc tua.
Cujus in auxilium construclus cernitur esse, Quamvis parva scient, vanescit nempe sinistra,
Propulsum septis gemit Ipse quilibet ergo
: Flammivorus boreas disjicit ut paleas.
Haud dignelur nostrum poterit quia certe Hinc tuba terribilem sonitum insperantibus edens,
Multa tulisse sibi percongrua seque juvare, Dum sua pro meritis praemia cuique dabit.
His nisi defuerit, curet qui talia forte. Evasisse ferat discedite, si negat euge :

Nam genus hoc hominum crebrescere solibus istis Sors ea nam multos hasc habet egregios.
Constat, quos Dominus vertat, deposco, benignus, Ne metuas pavens, ait, o grex, complacuit nam
Pra;stet et oppressos gravius jam fasce levari. Te solio regni nobililasse Patris.
Dum mea jam videor spccialius edere vobis Fclix ille tamen, concessa qui benedictus
pars sancta virum, Domini sors atque ministra; C Sorte. Yenite capit, est, erit, atquo fuit.
Arma dcdisse paro, quibus et sua jura tueri, Crescens nempe suus sanctorum cuncla tuenti
Et sese vestrum valeat quis, prrechice Christo, Ut numerus, meritum semper et ipse fuit.
Victorem et monstrarc malis dum perfidus illum Hoc Deus immense audi, tu hoc pie munere nostram
Attigerit cuneus : vincet nam piox Dcus ipse, Haud frustrare velis connumeresque piis.
Vincet et ipsa suo victrix constantia recto. Impetret hoc genitrix tua, Christe benigne, Maria :

Semper, comitata suis fautricibus omnes

et ha?c Exposcat ccetus huic veniam supcrus;
Infestos, nocuos, inimicos proterat hostes, .Elhcrias reseret valvas Petrus atque beatus,
Yineat, perturbet, mutilet, rogo, postulo, posco. Tum sancti occurrant, suppetiasque ferant.
Ainen, sic (iat, rebocnt et cuncta reposco. Sic mea te vexat, sic, o Etodberte, Phrenesis,
21 . Parce, Deus, famulo (512), miserens miseresce Sic, inquam, 1'clix sis, rogat, ac frueris.
[redempto,
Item Ratherius contru iUiUlricum ,513) invidum.
Cum requie veniam huic pie dando piam.
Nil mihi, nil quia sum tibi, sed peccasse probatur, 22. Peneitaverim sane cum ssepe, ut absente re-
L't mactare velit, qui pecus alterius. liclu 'ifi tecuin agam, ftdhuc prresens, Baldrice,
Non pecudi nam, sed Domino reus ille tenetur, n in edcndis opusculis; quas conlra illum, vel, pro illo
Lex habet in terris omnibus una simul. prtecipuecomposueram. Nam te exceperat, quod
Tu solus veniam, tu solus ferre medelam, immunis(5l \) ab illo.quouter nostrum laborasse fe-
Si parccndo velis, mox potuisse clius [I. pius]. rebalur, pcnilus l'ucras,iil cst phrenesis litleratoriae
Hinc te posco Deus tribuas obnixe rogatus, vitio.nummis quani librisutique nilcns.ariuis quam
Liber ut astrigeras is queat ire vias. arinariis.copia auiicorum qiiaiu jinliciu |irisCorum.
Porlhmea conlcmnat felix, nec oura tiinentis '1'uum (515) ut exemplum Dei fuisse cernitur infor-

(512) Id cst Itudberto archiepiscopo, quem, ut 5l5)In Bequentibusad linem usque ila multa oc-
monuimus, viia functum fama retulerat. currunt itentidem mendosa, ut n< ic probe intelligi,
513 Baldricum episcopum (Iltrajectinum intelli- nec iuic emendari potuerint. Sensus tamen preeci-
git,quem majoretn Baldricum vocavit in titulo sexli, puus hicesse videtur.Optassetauctorsecitiusedidis-
septimi et octavi voluminis.Vide proemium num. 6. sc bosce lilicllus, iliim Rodbertus viveret. Quosdam
(514) Similiter in proocmio num. 2, hunc lialdri- exhisquidemipsoadhucsuperstitojam aateamultis
oum immunem dicit a phrenesu vitio. pra-sentibus legerat, aliisque legendos tradiderat;
391 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 392

tunium, subita? quo largitioniscomitem scdulus pcc- A. dus, gratiam malorum iam infidam csse quatn ijisos)
nitentiam cavere illarum, atque oontinentiam lun- data editionis festinatissimoe opera notum enitar
giore providere [nescil enim, stribit ut Flaccus, vox fuerit tam aequis, quam iniquis, uti neque illum

missa reverti) tractatu. Nascebatup enimvero mihi 6\ quondam, ita neminem quoque nunc vestrum in
exercitalio interim, meique ipsius recognitio cer- promulgando vcritatis me statu cavisse, summum
tior. Quasdam, ad quae scilicet suflkerem ipse, at nefas putasse, nostrum [/., vestrumj aliquem
quaeve vel inaniter tentare, vel tentata vix aut mil- post obitum, nedum scripto, malcdicto incessere
latenus possem, mihi quam alii baec inter famula- tantummodo levi.

tus praesertim ab intellieente, quo r

possim videri ,. , ,-,,.*
, . , ., ° .!. ,. . . Unde supra (516).
placuisse, nunc desiderarem, mini niaturc ut tuis-
sent emissa.morte praesertim ipsius [id esl Rodberti] idem me firmiter de fidei veritate
23. Praemisso
audita. Quamvis enim coram multis eosdem sa?pe non valeam astruere, quod bea-
tenere, etsi aeque
Iegerim, legendosque aliis eo dederim superstite tum atque constanUssimum ejusdem fldei defen-
libellos, salva animositatis ut advcrsarii constanti, sorem alque promulgatorem Aurelium Augusti-
ut aiunt, amici fama ioret quo perenniter mihi num 243 casterosque ejusdem religionis asser-
nollem quemquam opinari ; tamen ipso defuncto r> tores atque propagatores. coniiteri et credere me
inchoatos, quos eo valente nedum peregerim [non- proiiteor inseparabilem atque coessentialem aeter-
dum peregeram] (audacius profiteor) pene edidi naliter Trinitalis unitatem, unitatis Trinitatem
quoque. At quia superest, mature ipsum (ariolari hoc est unnm Deum Patrem et Filium et Spiri-
ut videor mihi, secutum tamen magna adhuc aemu- turn sanctum, 244 et extera, q;ue lcgunlur in
lorum phalanges, quorum ne dicam reconciliatio- fideipmfcssione inserla in tertium Prssloqidorvtn
nem, saltem cessalioncm sperasse nihil amplius lihrum tolidem vcrbis num. 31, usque ad ejusdem h-
aestimo, impar sibi ratione insaniam nisi pari- bri /iiicm : post cujus ullima verba in codice hxc
ter incolumi (facete satis enim Plinius ait secun- clausula apponitur.

imo et eos, quos exorsus fuerat, pene vulgavit. Nunc codice sequenti fidei subjocimus, Explicit liber, qui
vero etsi auditaejus morte supprimcndi vidercntur, Phrcnesis diciiur, etc., hic verius, ubi primus liber
ne in mortuum acrius ageret; cum tamen videret Phrenesis desinit, apponenda esset et pro Undesa- :

multos ejus asseclas, suique asmulos superesse, pra ipsi ildei praefigendus esset hic, vel alius similia
promptam editionem neccssariam existimavit. II;ec secundi voluminis titulus in prboBmio indicatus. P,a-
f cri[ S't, cum
illum verc mortuum prederet. Postea therii fides cum duabus epislolis, quarum una Rorna-
vero dum prooemium lucubravit, mortem ejus falso nam faligare querelis non desindt sedcin.eocpiscoporiim
rumore delatam perspexit. altera gregem. Sed praterfidem codicis nihil immu-
(510) Haec est illa lidei professio, quaa dictantis, C tarc voluimus, cum praserlim duae illae epistolae in
id est Ratherii, fules vocatur in procemio num. G, ac prooemio indicata?, ad Romanam
sedem, et ad omn.es
tribuitur libro secundo, cujus hoc argumentum ibi- episcopos,quae ex toto contextu ad Leodicensis sedis
dem profertur. Sequitur (libellus) qui dictantis con- negotium, ac Ratherii expulsionem ab ea sede debe-
tinetduabus cwn epistolis fidem. Quapropterhiecfldcs rent pertinere, in eo corlice desiderentur, sicut et
male jungitur cum primo Phrenesis libro, cum per- alia decem volumina eadem super re ibidem laudata
tineat ad initium sccundi. Hinc clausula, quam ex similiter desunt, ut in Admonitione adnotavimus.

EXPLICIT LinER QUI PHRENESIS DICITUR A nATHERIO EPISC0P0 COMPOSITUS.

ADMOMTIO IN EXCERPTUM EX DIALOGO CONFESSIONALI.

I. Hoc opus ex manuscripto Lobiensi nunc primum in lucem prodit. Ipsum bis memorat Ratherius in

Qualitatis conjectura. Primo num. 3, ubi hoec leguntur Si non sufficiuiit vero qux cunt in libro Confessianis
:

mcse deseripta, etc. Et iterum num. 8, ex quo ipsa verba mox recitabimus. Laudat enim Sigebertus de Viris
illustribus inter Ratherii opera, ubi librum Confessionum appellat. P. Mabillonius in praefatione secunda
ad saeculum quartum ordinis Benedictini num. 48, Gemblacensem codicem describit, in quo varia partim
opuscula, partim fragmenta de Eucharistiae sacramento et praesentia corporis et sanguinis Christi fuerunt
collecta. Inter h.ec autem legebantur quaedam excerpta ex libro Confcssionis domni lialherii de corpore et
sangmne Domini: quoe sane in hoc opere inveniuntur.
II. Ut tempus statuatur, observamus in primis hunc Iibrum Confessionis Ratherium scripsisse,cum alicui
monasterio prKsidcret, quoii cum a Leodico non multum aberat, tum vero Leodicensi episcopo suberat, ut
inVita fusius explicavimus §2. Porro episcopatus duos, id est Vcronensem et Leodicensem, abs se amissos
tradit. num. 2. E Leodicensi cpiscopatu exclusus fuit anno955. Igitur ante bunc annum hic Confessionum
liber collocari nequit.Ter autem amisit episcopatum Veronensem. bis ante annum laudatum, tertio vero
anno 968. Cum porro in Qualitatis conjecVnra, quae Veronae lucubrata fuit, antequam hunc episcopatum
tertio desereret, isthoec Confessio bis allegetur; palam flt banc rejici non posse in id tempus, cum Vero-
nensi sede tertio derelicta, sese in monasterium recepit. Igitur collocanda est inter annum 955, cum praeter
Veronensem episcopatum jam sccundo amissum etiam Leodicensem perdiderat, et annum 961, quo exeunte
Veroneusem sedem tertio recuperavit. 245-246 Cum vero haec scripsent, dum aliqui abbatiolae esset
praefectus; aliquod sane non exiguum spatium exigunt ea.quae seabbatioke pr;efecto contigisse commemo-
rat. Itaque hoc opus scriptum non priuribus, sed posterioribus annis, quibus indicataa abbatiolas prasfuit,
 393 BXCERPTUM EX DIALOGO CONPESSIONALI. 394
id est anno 960 aut961. Hoc quidom posterius tempus magis multo confirmatur ex num. 21 et 31, in
quibus se penc septUagenatiwm esse fatetur. Cum ualus fueritcirca annum896, anni septuagesimi initium
incidit in annum circiter 965. Cumvero huc opus scripserit, antequem in Veronensem sedem tertio resti-
tueretur, id est, ante finem anni 961 a:tas ejus pcnc septuagenaria .Tquius anno 960 vel 961, quam annis
;

anterioribus congruit. Scripsit autem hoc opus partim sub Quadragesima; finem ex niirn. :;7, partim diebus
paschalibus et paulo post festum sanctorum Philippi et Jacobi, quod memoratur uum. 34, ipsum opus
;

confectum.
III. In hoc autem opere, quod ipsius Ratherii Gonfessionem preefert, ea vel maxime animadvertenda sunt
qua: de se a quopiam sui ipsius censore dicta refert in Qualilalis conjectura num. 8 Quid ampliusf Qui vult
eum (Ratherium. cognoscere, studeat librum Confessionis iltius totum perlegere. Nam si talis, ut illic recitat,
est ; pejor illo nemo in sxeulo cst.Si vero mentitur se talem csse, mendacissimus conviiu ilur fon Baec dubi- .

tationem injiciunt, num de ipso Ratherio vera sunt omnia qua; in hac Confcssione referuntur. Certe ex
contextu ac serie vitsa ejus, qui a pueritia Deo oblatus, et in monasterio educatus, ac subinde aetate
legitima manatiscam regulum proiessus, in studiis tum prqfanis, tum sacris, diu multumquo versatus
est, demum vero ad episcopatum evectus, severiorem disciplinam secutus plures calamitates pertulit,
pleraque saltem, quae in hoc opere describuntur, de eodem mcredibilia videntur. In ejus epitapliio illa
ipsi laus inter caetera tribuitur, quod fuerit pro tempore morigeralus. Si autem vera de ipso essent omma
quoe in eadem Gonfessione sibi tribuit, non pro tempore morigeraius, sed omnium temporum et omnium
fere hominum immorigeratissimus et Bcelcstissimus fuisset. Nullum enim ferme crimen est cujus se
reum non accuset. Quid quod Everaclus episcopus Leodicensis, qui Rathcrium eo ipso tempore, quo
haec Confessio exarata fuit, familiari usu cognoverat, in ea epistola, quam ad ipsum postea Veronam
direxit, non sapicntiam solum, sed praesertim eximiam ejus probitatcm atque innocentiarn sibi per-
spectas testatur. Quis enim vobis est, inquit, aut sapienlia, aut probitate, aul oplimarum artium sludio, aul
innocentia, aut ullo laudis genere pvsestaniior? Quid quod Rotgerus coasvus et ipse auctor in Vita
S. llrunonis num. 34, et Fulcuinus in Gestis abbatum Lobicnsium cap. 23, tradiderunl. Ratherium Ve-
rona ejeetum, ea de eausa ab eodem S. Brunone archiepiscopo Coloniensi, qui eum intcr familiares snns
diutius noverat, ad Leodicensem cathedram fuisse promotum, quia tantoe erat virtutis, ut a nemine pos-
set seduci; et quia sperebat fore ut os obloquentiuni episcopis posset obstruere, si nulla occasio scandali
possef in civum episcopo (Ratherio scilicet) reperiri. Hac laudes delictis in Confessione reccnsitis haudqua-
quam convcniunt.
IV. Quid ergo? H.tc non vera et propria Confessio esse videtur, sed Confessionis nomine inusitata qu;c-
dam speeies censuraa, cui fervidum et acerbius Ratherii ingenium ita indulgebat, ut non tam in alios
quam in semetipsum identidem inveheretur. Hinc, dum sua describit cnmina, aliena carpit, ut vel ex ipso
initio patet, ubi Gonfessarii crimen perstringit, qui idcirco num. 37, Cum tua. inquit, narrarc. ut pneten-
debas proponeres, crimina, a mcis c&pisli. Et similiter cum antea, postquam Ratherius alia monachorum
vitia coarguisset, idem Confessarius num.22, subdidit Dum tilii ipsi iion parcis, mc, imo, nos omnes acriter
:

rodis. Apostroph;e et invectivae, quibus dialogo insertis nonnullos acerbius proprio etiam quandoijue no-
mine exagitat, nonne consilium a confessionis natura alienum declarant? Sua autem peccata ita exagge-
rare et augere solet, ut gravissima appareant, quaa nonnuuquam, si quosnam fuerint explicetur, vel nulla
esse, vel levissima deprehendentur. Ita, dum num. 5 adulterium se perpetrasse ait illorum motibus, quos
in adultcnum vtujaiidus impuleram, veluti adulteros Manasscrn et Milonem, Veronensis sedis invasores, tra-
duxit. Hos vero se in adulterium impulisse significat vagando, quia nimirum ab ea sede exsul et vagus
ipsis locum dederat. Quod eutem in hoc crimen, si non sponte, sed vi, e sede pulsus vagari coactus est?
Exoculationum, exmembrationum, homicidiorum, incenaiorum. caeterarumque id genus calamitatum,
quas Veronenses passi sunt abjurata IIuL oni regi fide, se reum Lraducit num. 2, quia defectionis ab llu-
r

gone aliqua ratione particeps visus est. *54^-"4S Confessionis generalem formulam inseril nnm. i. cui
aliae similes in libris peenitentialibu- occurrunt. Hos cum ! ntes, non idcirco dic
pcccasse in omuibus qu;c in eis confnentur. Exaggeratprum criminum exempla non pauca inveniuntur,
quorum qihtdam in notationibus detegemus Inb-r multa autem plane ineredibilia illud vel maxin s(
incredibile, cum, qui non veritus est sua crimina exag rare, el in publicum etiam scripto proferre, ad
id usque tempus nernini nisi soli Deo fuisse confessum, uti de se num. 10, tradit. Ikec interim, l»

_ attigisse sufficiat. Plura in ipsa Confessione annotabis.

<
5I7 >
EXGERPTUM
BX

D1AL0G0 CONPESSIONALI
CUJUSDAM SCELERATISSIMI, MIRU.M DICTU

RATHERII,
Veronensis quidem episcopi, sed Lobiensis monachi.

2 SO Obsecro et contcstor per viiventem in sm- A 'l'"'

1

dederit,totum.Quia enim ouriositate mortifera

cula sa;culorum, ut istud perlcgas, si cceperis, et tuis neglcctis, mea nossc adeu d Li facinora,

517) Etsi hoo opus liber Confessionis bis vocetur ampliorioperesumptum indicarevidonturillanum.
in Qualitatis conjectura, bic autem appelletur Ex- 19 el 22. Uem post quxdam uecnon illa pi
cerptum ez dialogo Confessionali, qnod quidem es numero 33. Itemque post quxdam; nihil tamen
Pathol. CXXXVI. U
395 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS 1. 396

ut pcrjuriosuaso nuper a quodam vi extorseris A prssidiorum pro constructione vel restructione

unum quod tamen per se satis noxium, in
(518), quot homicidia, exoculationes, exmembrationes,
eomparatione aliorum esse constat vilissimum; prKdoa, incendia, vastitas ac depopulatio contige-
volo te hoc desidcrio satiare, et talia, tanta, tam rint. Norica (520), Italia, Germania, atque Francia
inaudita gestuum, si tamen et inventionum [/"., iu- me melius fateri, 251 mc iterum miserrimam ta-
tentionumj considerasse tibi datum fuisset, ipso- lem, qualis fucrim vel dici talis poluerim, valent.
rum insaniam fie me ipso referre, ut oneralissi- Duo legitima, mea unum
culpa, dissociavi conjugia :

mum te mcis, etiamsi nulla propria tibi essent, cum rc [f., quasi jure], alterum miserabili so-
quasi
reddam seeleribus, nt habeas utique in ista Qua- lummodo vanitate.Cogitet, qui potest, istud solum
dragesima, quod plangas, omni tem- dum es pene quanti et ponderis, metiatur scelus, consideret

porea talibus otiosus. Sed ne ipsum quod impu- enormitatem. Quid miserae heu dicebant quos ge- I

listi pcrjurium non esse oestimes tuum, Evam mitus, quae suspiria dabant? cum una earum riva-
considcra, moneo, et in serpente diabolum. Ser- lem in edito sedere, basia sibi potius debita misce-
pens Eva peccavit, sed suadcns
quippe suasit, re, domui dominari, agenda disponere,se voluisse,
nullo modo, delinquens veniam meruit 250 aspernari, se videret adhserere cineri. Altcra lon-
quoquo modo. Judaei Cruciftge clamaverunt : •, gius licet, aemulam divitem audiret, seque paupe-

crucifixores Crucifixi sanguinem in salutem bibe- rem videret"? Sed quid, inquis, dicerent"? Rogas?
runt. quod tibi miser juste contigit forte. Tu enim dua-
2. Verum ut jam,quod promisi, efficiam, ab in- bus tulisti maritos, te duo episcopia perdiderunt
fantia ipsa pejorem mc et implicatiorem ejusdem virum i52i), ei utinam nihil tibi ob hoc contingat
aetatis vitiis opus est quaerere. Ad juvcnile,
non tibi infaustius !

cum datum aevum cum venissem, abhinc ita

cst, 3.De Warneri fratris quondam ducis Canoni3
et tam mature ccepi modis diversissimis lascivire, (522) quoque Jfiagitio mihi infelicissimo contigit,
lenitati, jocis ac scurrilitati vacarc, ut ctiamsi tibi quod habetur in psalmo Cum adulteris, inquit, :

audire fuisset omnino inutile, mihi tamen per sin- portioncm tuam ponebas (1'sal. xlix, 18). De locis
gula cnumerare esset penitus impossibile. Abju- provisioni meae commissis, eorumque dilapidatis
rata (519) llugoni pro fide ambitionis, atque animo- substantiis, animabus neglectis, ne rogo, inter-
sitatis, imo eorum, quae nunc merito pa-
oblivionis roges istum solummodo vide, et conjecturam de
:

tior (mentiri quippe non novit, qui dixit: Qui red- eo cape. Sed quia defecit mcmoria, cum abundet
dit mala pro bonis, nan recedet plaga de domo ejus dicendorum miserrima copia, summa (523; tibi,
Prov. xvn, 13j quod in te [/. in me] liquido cpm-
;
quaiso, sufliciat ipsa, nil nisi proprium utique col-
pletum), non debes, miserrimus dico, conscicntia, C lectione, licet alterius, parum licct propria, rela-
quse nunc ipsa [/"., ipse] loquar, mirari pro scelere, tura.

ambigimus, quin tam prolixum opus in Lobiensi lioni favere visus estde quo vide quae in Vita fu-
monasterio custoditum, totum illud sit, quod Ra- sius disseruimus § 4.
therius reipsa lucubravit, cuique Excerpti titulum (520) Provinciae indicantur, in quibus Ratherius
et formam indidit, ut alia quaidam praetermissa e Veronensi urbc exsul, ac pluribus calamitatibus
innueret. obnoxius divagatus ost. In Qualilatis conjectura n. 3,
(518) Vnum scilicet facinus, id est unum perju- Italiam, Eranciam, Noricam, Burgundiam, Pro-
rium unde, post pauca, ipsum quod impulisti per-
;
vinciam, Septimaniam, Saxoniam, et Sueviam no-
juriv minat.
519 Locus pcrdifficilis et mendosus, in quo non- (521) Ratherius scilicet ha;c scripsit cum Vero-
nullae etiam voces extra proprium locum perperam nensi primum, dcin vero Leodicensi episcopatu pri-
traductee videntur. Quae ut congruum sensum red- vatus fuisset.
aptiori loco restituendac sunt, ac tota ha3C (522) Cuuo, seu Cono, alias Conradus appellatus,
;

periodus sic construi seu explicari potest V.ijo : qui Lutharden Ottonis filiam duxit, supremumque
miserrimus conscientia ambitioms, atque animosita- diem obiit anno 955, Lotharingiaj dux fuit. Idem a
tis, inio oblivionis eorum, qax nunc merila patior Continuatore Reginonis annum 913 fllius Werinberi
pro /hle abjurala Bugoni (menliri quippe non novil D dicitur, ejusque frater Warnerius ille fortassis
qui dixil : Qui reddit mala pro bonis, non recedet est, qui in Vita S. Joannis Gorziensis, num. 13, vir
plaga de domo ejus quod liquido impletum in te,
: nobilis vocatur, et in Lotharingia per ha;c tempora
feg. in me), ego, inquam, miserrimus dico, npn debes pollebat; quippe cui idem sanctus, antequam mo-
mirari qux nune ipse loquar, nimirum ijuot honuei- nachum indueret. in Conjinio Tullensi (Tullum Lo-
diu, exoculaliones, exmembrationes, prasdx, incen- tharingire civitas est) causa eeclesix S. Lauren-
diu, vostitas ac depopulatio contigerint /iro scelere tii. .nomine Domini socians, ejus officiis quam
. . se
mem rato abjuratae scilicet lidei, pro constructione insistebat. Ratherius autem quondam
familiariter
1 1restruclione praesidiorum contra eumdem Hugo-
/ ducem Gunonem ait; quia cum hjcc scripsit, ille
ncm: ulii eae calamitates indicanlur, quoe ex rebel- jam obierat.
lione in Hugonem consecutae sunt. Quatenus vero (523) Summa appellat sequentem Confessionem,
haec ab aliis perpetrata facinora Ratherii culpas seu formulam confessionis generalis, cujus generis
verli possint, idem ipse explicat num. 24 Siqui- : alia: in libris pcenitentialibus inveniuntur. Id lortas-
dem, inquit, nihil horum feei, uut jussi, vel ut [ieret, sis indicant illa, licet valde implexa, nil relatura
volui; sed tale quid, ex eujus oecasione ista suni pa- nisi proprium utique colleetione, id est, collectione
/ \ta, commisi. Haec autem occasio fuit, eum Arnol- seu summa generali omnium criminum. Reliqua
duin, Bajoaria; ducem, Veronae recipiens, rebel- lineolis inclusa interpretatur qui potest.
 ;

397 EXCERPTUM EX DIALOGO CONFESSIONALI. 398

CONFESSIO EJUSDEM (524). A calccamentis ct baculo,piger,non festinans ad pro-
4. Confiteor enim Domino Deo omnipotenti et missionis aeternae patriam, paschalem Agnum Dei,
omnibus sanctis ejus,et tibi Dei quicunque legeris peccata qui 253
mundi,miserrimus in judi-
lollit

sacerdoti, omnia peccata mea, quaecunque feci ab cium, heu dolor! proprium, reus ejusdem corporis
initio vitae meae usque ad hanc miserrimam horam, et sanguinis Domini, manducando, et prohibita
sciendo aut nescieDdo, sponte sive coactus, vigi- temerarie praesumendo (526) et.cum multi multa, :

lans aut dormiens,in cogitatione,locutione et opere, tu Domine prsecipue, haberent munera antealtare,
in visu, auditu, gustu, odoratu et tactu, in super- contra iaterdictum infrontuosissime Domini offe-
bia prscipue, matre omnium vitiorum utique in : rendo [subauditur pecoavi] in exhorlationibus, et
:

odio et homicidio 252, in detractione, in supplan- adulationibus malignis,inignorantia,in negligentia,

tatione fratris alicujus,in perjurio,in falso testimo- in subreptionibus.indandis et accipiendis muneri-
nio, in furto, iu fornicationibus divcrsis, in adulte- bus in usuris vero faciendis non adco me culpabi-
;

rio, in rapina, in fraude, in immuuditiis variis lem recognosco, neque tamen inficior prodigum ;

atque pollutionibus turpissimis, in ebrietate ct co- enim, quod usurario minus congruit, me magis
messatione, in luxuria omnimoda, in vana gloria, fuissc et confiteor el doleo.
in acedia, in tristilia, in avaritia, in rixa, in con- „ 7.Peccavi insubtrahendis eleemosynispaupcrum,
flictalione, in animositate, in invidia, in discordia,
in increpatione et asperitate responsionum, in ho-
in cupiditate, in ambitione,in hypocrisi.in ignavia,
spitalitate et receptione indigna pauperum,et quod
in otiositate, in pigritia, in somnolentia, in loqua-
parentes meos et proximos non dilexi nec honoravi,
citatc, in risu et in derisione aliorum.
sicut debui, ct plus saepe, dum irrationabiliter uti-
5.Insuper peccavi cgo peccator eo quod quadra-
que dilexi,quam debui;et in afflictionc familiae sive
gesimas et alia indicta jejunia non cuslodivi, nec
subjectorum mihi commissorum.Inlirmos etin an-
jejunavi, sicut debui festivilates sanctorum et Do-
:
gustiis positos non visitavi,ncc eis ministravi.Mor-
minicos dies, proh nefas violavi, et debito honore
!
tuos nec sepelivi, nec sepeliri, ut oportuerat, feci
non celebravi, sicut debui Parasceven quoquc il-
;
pauperes non
et non vestivi, esurientes et sitientes
lorum miserrimus saepius violans
praesentialiter,ut
recreavi, sicut debui. Seniores et magistros mcos
gravissimc deliqui. Ailjiciendum quoque,quia si tu
sive principes, amicos et benefactores meos non
pejerare jam dictum suadendo,factus es pcrjuaus;
honoravi nec amavi debito amore et res.utilitates, ;

sicut Saulus omnium servabat vestimenta quorum

consilia et prrccepta eorum non ohservavi, sicut
Stephanum lapidabat manibus;iia ego dormiens
debui.
sive manducans.missam quoque aut matutinosvel
8. Peccavi ego peccator in osculo et in amplexi-
aliud quidlibetactitans illorum motibusadulterium C
perpetratum,quos in adultcrium vagandus im- bus illecebrosis, palpando et blandiendo inique ;et
(525)
in ecclesia stans vel sedens,ubi sanctaa lectioncs vel
puleram. Exmanzere, id est ex scorto nntus (Deut.
xxui, 2), quoque compater factus sum miser cu- divina officia efficiuntur, otiosis fabulis,vel iniquis

jusdam, qui nobilissimam pro meretrice relique- cogitationibus me occupavi,et non cogitavi,quo3 de-

rat prajnobilemque conjugalem. bui,sed magis quas non debui.et aures non accom-

6. Confiteor etiam ipsi Domino Deo omnipotenti,

modavi ad ea quae sancta sunt. Intuendo quoque
quod his ct plus his omnibus voluptatum fcedatus injuste et petulanter et recordando (quod adhuc

flagitiis,et contagionibus fuscatus omnimodis,sem- pejus virorum)anirnalium,pecudumqucconcubitus,

per sine mei lapidei cordis compunctione, semper et alia quaedam obscena.

sine ullamentis sinccritate, corporis ct sanguinis 9. Preeter haec peccavi jocando,equitando, ambu-

sacramentum Domini, faleor, percipi indigne, sem- laodo,stando,sedendo,sivejacendo,etinhisetiualiia

per sine azyma,semper absque laclucis agreslibus, omnibus vitiis,quibuscunquehumanafragilitascon-
cum fermento malitiae et nequitioe discinctus,sinc
;
IraDcum pcccare potcst,254 reum mc esse conlitcor

(524) Confer quoe dc criminibus hac Confcssione ua6a<.Sicut autem hio adulterii allegoriaa insistens,
reccnsitis in proemissa Admonitione observavi- D non adulterium proprie dictum, sed invasionem
mus. episcopatus indicat ita cummox sc ex scorto na-
;

(525) Forto lcgenduni perpetravi. Adulterium vo- tum oompatrem tradit cujusdam,qui pro meretrice
care solet alienae sedis invasionem,sicut el invaso- reliqueral nobilissimam conjugem nunquid ali- ;

res adulteros appellat. Hio porro notare videtur Ve- quid pariter allegorioe innuit,quo quis episcopatum
ronensis sedis invasorcs Manasscm primum,deinde nobihssimum rclinquens,ad aliam ecclesiam trans-
Milonem,quibus ex eadem sede pulsus,el quodam- ivit, quem transitum contra canones promeretri-
nioilo vagus vagaiuln lucuin drdi-rat. M.rrti.i autem oio habuit? Klinccum se exmanzerem, el compatrem
exaggeratione id sibi vertil crimini,ac si ipse quo- vocat, n verum exmanzerem,scv vere natum ex
i 1 1 1
>

quc vagando, seu alio pro&ciBCcndo,adulterium per- verum compatrem indicari suspicelur.
petrasset illorum motibus, quos m adulterium va- i<i e t, et o Jerendo nfrontuosissime contra i

gandus, id est v.i/aus, qucinadmndiim niiin. 10 interdictum Domini.cum multi, ei /», Domine, prse-
dolemlus pro dolens sumitur, impulerat; sicut ille cipue saoerdotem intelligit, ad quem hano Buara
perjurus factus est, qui jam dictum (supra num. 1) confessionem dirigii haberent multa munera Beu
perjerare suasit, etsicut Saulus lapidavit Stepha- oblatu) unte ulture.
numeorum omnium manibus quorum vestinuuUi W"
 ;;

399 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS 1. 400

Domino Dco omnipotenti, ct omnibus

sanctis cjus, A. sunt itaque mca,quac exarari in hac non potuerunt
et libi Dei, quicunque alicubi, es sacerdoti. confessione, 255 ineffabiliter gravia, quffi sunt
lO.Infinitatevcrum istorum conspecta dicisforte: exarata. (530) Ubiet meretricuh-e cujusdam damna-
Immodica efflagito, confessus es unquam ista ali- bile facinusnon fuerat tacendum, quoniam ad te
cui ? Non, inquam,nisi illi,qui etiamsi non contite- pertinct plurimum, rjnw dupliciter suum necavitfi-
rer, nescire non poterat; nam tanta simulationis li- liumtui obmetum,et illius mortem,qui ob tuumani-
bidini mcsc arte,ut et aehuc miserfacio,serviebam, lcm fastum subtus rotam molendini mortiferum pcr-
ut ante te nemincm invencrim, qui me adeo, id est tulitcasum.Spectaculum quoque quod deruentibus
probabiliter,deprehendere quiverit.Illi tantummodo etderuere cornpcllentibusvidisti, dico, memineris.
meoum noverant, qui mihi ad ea favcbant, et cum Cujus rei quoque causa tres illi oculos perdiderint,
spurcissimus (ut et adhuc me fore dolcndus non in- ne obliviscaris,sed in solius istiuscomparatione, id
ficior) essem, castissimus csse, ut rmilli, putabar, cst,si hoc unum non desit.levissirna.Quod unum?in-
dicebar,et qubd pejus est,dici gaudebam.illa hypo- quis. (531; Inconvertibilitas ab isto, inquam ; si

rritis visitata deceptus miser,ut multisententia so- enim de isto solo uno, quod utique apostasia,id est
lent dcceptorie dicere. Etsi non cdste, vel caute. negatio Dei est, evadere reconciliatus utique. . . .

Quarc autem nulli confiterer, non uniformis 1'ucrat fugilivus domino potuissem,et conliteri utiliter. . .

causa una ne mei exemplo alii dcteriorarcntur

;
. . . pecnitentiam,voniam mereri posse me aliorum
allera nemei suiquc comparatione alii superbirent, Si vero de isto solo consilium non ea.

et cadaveris quasi mci fetore utrique perirent . metipsum veniam sperando istorum
.

prascipuaverone criminosilas mecontemplibilemfa- bet ingenio omnino videri datur Sed quod
cerel mea.Tertia gravior,imo gravissima omnium, consilium ? inquis. illorum,id est quod de
. . , . .

qua utiquc verebar, ne patronus hoc mihi dioeret omnibus illiid Scriptura potius Qui abs- .

quod fugitivis dici lexpnecipit Revertere et recon- : conilit scelerd sud, non dirigelur (Prov. xxvm, 13).

ciliare Domino tuo quia sicut non proficit cura

: 12, Et tu, inquis, non abscondis,qui etiam mihi,
medici plagato, si adhuc in eo ferrurn sit, ita non imo amicis et inimicis, et etiam scribendo confite-
proficit confessio et pcenitentia tua, ris. Facio, inquam, faoio.sed ne me decipias rogo.

1 1. Dum enim(527) puerulus essem,venit q.uidam Scripturam potius pariter audiamus Qui autem :

ingenuus, et in altari quodam sancti Petri et Pauli confessus fuerit ; audis ? inquis. Ne festines, mane,
tenens me cuni pape et vino [supple obtulit Deo]... inquam,ct vide quod sequitur et reliquefit ea; hoc :

et sancto Potro in holocanstum jure quasj faciamus de multis et de uno,sed de isto potius,
et

Nazarei (528) immutabilitcr scrviturum et hilariter audiamus: misericordia conscguetur. H»c

confirmandum. Sed C sempcr mihi, haic fuerat occasio nullum illorum
ae fuedus perpetuo
accepto ipse calamo,(529) matura jam astate et le- criminum confilendi.quia relinquere istud animus
gitima, scripsi in hunc modum,soriptumque super adhuc minime crat. Relinquere vero caetera illa, in
allare posui, non super aliud nisi ipsum Ego Ra- promptu erat, sicut jam feci quxdam pauca, sed
:

theritis promitto sidbiliiatem meam, et conversionem utinam non inutiliter, utinam pcrseverantcr,sed in
mcorum morum, et obedientiam seewhdum regulam isto me obduraveratsacculi vanitas.modo vero quae-

ancti Benedicti roram Deo et sanctis ejus. Infinita dam impossibilitatis quasi necessitas. Disrumpat
527)De oblationc parvulorumin monasteriisvide (528) Parentcs scilicet, dum filios in pueritia of-
Mabilonii praelationem primam in sajculum quar- fcrebant monasterio, jurabant se ita filium suum
lum ordinis S. Benedicti num.53. Ingenuus ille, qui tradcre Dco, ut ab huc die non liccat illi collum de
Uatherium Deo obtulit, ipsius pater intelligitur,vel sub jugo regiiLv e.vcutcre, ut in formulis ejusmodi
alius,qui patriapotestate in eum uteretur parentes : oblationum jam vulgatis traditur.
enim, vel alii, in quos eorum potestas transisset, (529) Oblationem scilicetaparentibusfactam con-
puerulos Deo in monasteriis olferebant. Ingeimus firrnabant sponte sua lilii, cum ad cqngruam a?ta-
autem idcni est acliber; quae appellatio etiam no- tem pervenissent.ut colligitur ex synodo Aquisgra-
bilibus convenit ; unde in legibus Langobardorum nensi, c.SG.Hinc inferius num. 23 alius monachus
lili, i, tit. 9, leg. -4 de mulicre ingenua seu libera lcgitimc iraditus, ct sui ipsitis manu cl professione in
tur 4pprelietur ut libera sscundumnobilitatem
: D servitium perpetuo mancipatus dicitur.
suam. His similia leguntur tit. 16, leg. 3. Ratherii (530) Hoc opus Dialogus confessionalis inscri-
fu obile probavimus in Vila § i,nuin.3. ptum hoc loco in dialogi formam sacerdotem, seu
Porro titulus SS Petri el Pauli ecclesiam indicat alium cuni Ratherio loquentem pra?fert;et similiter
monasterii Lobiensis, qnam sub tilulo apostotorum postea nunc H;itherius,mincsacerdos sermocinatur.
/;. Petri et Pauli dedicatam tradit 1'ulcardiis abbas (531) Criun-n, cujus causa suam inconvertibilita-
m epistola ad Henricum imperatorem tom.il Spicil. tem hic et in sequentibus pluries accusat,illud est,
Acher., pag. 747, et ante ipsum Fulcuinus in Gest. quo episcopatum suscipiens, monasticum proposi-
abb. Lobien c. iv. Adverte vero Ratherium, licet
, tum deseruit.Ad propositum enim sibi redeundum
prius sanctorum Pctri simul et Pauli mentionem putabat at ne rediret,multa impedimenta obstare
:

iaciat, soliustamen Petri nomen postea ingerere, aflirmat num. IS.Pnecipuum impedimentum,quod
dum se Heo et saneio Pelro oblatum tiadit. Usita- explicat num, 19, et fusius in Quatitatis couje-
tiorem cnim fuisse unius S.Petri mentionem liquet ctura, num. 6, eratipsum episcopale munus et of-
etiam ex Laudata Fulcardi epistola, ubi initioqui- ficium.cui erat obstrictus.Hinc se utrinque periculo
dcm ecclesiam Dobiensem sub titulo apostolimtm II. expositum.sive ad propositum redirct,sive non red-
Pclriel Panli dedicatam affirmat ; et dein villam S. iret, ac maximis utrinque angustiis vexatum ibi-
Pclri. altarc S. Petri tantummodo scribit, dem declarat,
401 EXCERPTUM EX DIALOGO CONFESSIONALI. 402
haec vincula Dei pietas: alitor enim non illi sacrifi- A ubsque dubio est. Valet, inquis, aliquid ergo? Plu-
cabo hostiam laudis (Psal. cxv, 17). llostia laudis rimum, autumo, inquam sed utinam mihi soli ;

sanae qurc sit, audi psalmormn in lihro : Proeoccu- non obsit narn et ceteris nullo modo, veraciter
;

pc.mus facicm ejus i» confessione [Psal. xciv, 2 . solum dicantur. Sacramcnla quippe Dei ncc hujus
Sed quid prodest confessio, nisi sequatur illorum, sunt ncc illius, id est, nec justi nec peccatori-
qua; confiteris, relictio? Quid prodest fugitivi satis- llius de quo dicitur Super aucin videris Spiritum
:

factio, vcl redeundi optatio, si non sequ.,tur Domi- descendentem ct tnanentem super eum, ipsc cst qui
num facultas, si non negatur tamen, quod Deum bapti \at iii Spiritu sanclo [Joan. i, 33). Tantun
minime latet, reversio? Eat ergo qui volet;console- ut, sijustus es, quasi nescias te esse, quod es; si

tur, imo seducat me inanibus vcrbis, propter quse peccator, doleas esse, quod es. Uterque vero
vcnit ira Dci in filios diffidcntix (Ephcs. v, 01, id est mistain audiat monentem : Psallite sapienter (Psal.
diaboli.qui ideo vocaturdiffidentia.quiapro eo quod xlvi, 8), Quare? inquis. Quia non quilibet est, cui
confidere nunc facit miseros in vanitate.in extrema psallis,wi( rc.r omnis terr.r Dcus. Et alibi ad Domi-
hora desperare facit peni/us de salute.Suadeat nunc num : Pcrdes oinncs qfii ioquuntur mendacium
qui volet quod confessus sum non relinquere,et ta- (Psal. v, 7). Alter vero : Maledictus qui faril opus
men veniamconlitendoomni quadragesima,aut cum R Doinini negligenter (Jcr. xlviii, 10). Si neglig'
urget timor mortis sperare; 256 suadere possii, faciens maledictus est, mendaciter quid?
persuadere nullatenus,mihi crede,valebit.Modosed De eucharistia vero sumendavelnon sumemla
14.
quare es confessus? inquis. Duabus, inquam, de scrupuluni forte si mihi aut calumniam.ut aestimo,

causis.Xam jam multis quibusdam in neces-

relictis ingeris, quod heri lectum est in Evangelio confc-
sitate.paucis sed quibusdam vero voluntate incipere renilum esse cum his quae in Apostolo quinta item
jam mihi videor ipsi vim quamdam facere taedet ;
feria legentur, moneo novcris : Nisi,, inquit, man-
enim me conversationis pauxillum sentio pristina;; ducavcrilis carnem Filii luminis, 257 el bib

et istud unum,sine quo inaniter coetera dimisijam sanguinem [Joun. vi, 5i), panem utique et vinum,

velle relinquere, praestet Deus non inaniter velle, (532) per naturam capiendo sanguinem vero.et non
non enim miser et obligatus meinvenio posse.Tan- figuraliter per sancti Spiritus incomprehen-
. . .

taetiam,taminnumera,tam minime negligendacum sibilem operationem divinitatis inhabitationcm. . .

sint,obliviscerer ea ipse succedente cumulo eorum- habebitis vitam in vobis Ibid.), ut si . . . . sed
dem, atque similo [/'., similam]diabolo ministrante mortem anim.e, quae utique . . . gehenn.-e. Man-
non contingeret salutemff.jSaltemjrecordari.ca me, duca itaque, dico tibi, ne perdas vitam. Quam ?
aliquando scriptitasse,et rcminiscere confuniiii rr- inquis.Deum utique; ipse enim dicit Egosum vila :

que ea relL.quere Deo voluisse, neque implesse, C (.loan. xiv, 0), animarum duntaxat. Facio, inquis,
Quam proclivis enim,adhsec omnia humani generis etipse.Optime,inquam;Sed audi ipsum per legem:
sit casus,tu posteras fore expertus,si tui quoque non guod justum est, exsegueris [Deut. xvi,
Juste, !
i
.

miserrime fuisses oblitus. Peccata enim,quae inde- Quomodo? inquis. Dicam. Sic autcm comedetii
sinenter oportuerat mcnte considerare,quia nequeo id est agnum. Renes vestros accingetis, id est paste,
saltem oculis vidcre, videtur mihi quasi admodum si vullis manducare, vivetis Calceamcnlu habcbitis :

utile, sive ut alius me viso se respiciat in me,ct ex in pedibus vcstris, id est excmplis eorum, qui mor-
meis actibus suos deprehcndat et corrigat. tilicaverunt corpora sua, ut animas vivificarent,
13. Et quando talem, inquis, te sentiebas, quo- gressus operum circumdabitis; tenentes baculos re-
modo illo audebas praesente missas vel hujusmodi giminis ae rationis in manibus actioni
facere, qui dixit peccatori : (Juurc tu cuarras jusli- festinanter Exod. xn, ji) ad gloriam superna so-
tias meas? (Psal. xlix, 10). Fateor, fateor; eo lidu- lemnitatis.quod est utique non hic quaBrere m>
cialius faciunt quidam, quo magis cssc peccatorcs dem boni opsris, sed ubi ssterna est. currere desi
se sentiunt. Pars enim non essc est, peccatorcm se manduca,
derio cordis. Ita et habcbis in te vitam.
quemlibet essc humiliter scntirc; judicia enim Dei Alioquin audi Apostolum : Qui matuiucat, inquit,
abyssus multa (Psal. xxxv,7) i» cujus utique praB
;
(
carnem Domini,el bibit sanguinem ejus indigne, ju-
|

scienti;i, sive tutius sciontia jam est,quod futurum vm sibi manducat et bibit (l Cor. n, 29). Quo-

(532) Vide ne ex hoc luxato loco oollipns flathe- Corpus Domini, pronuntiat, el oum post nonnulla
rium credidisse in sacramento Bucharistiffl panem scribil Deus est qui recipitur, Deus dtique, sedsicut
:

et vinuin pcr naturam sumi, non vero corpus el lunr latens in carne, ita nunc in carnem verso
sanguinem Christi. Catholieam doctrinam de reali sime ane,etc.,ubi tronssubstanliationem palam di
i

pr;csentia Christi in eodem sacramenlo Ratherius signal Huic doctrins ul congruat prfflscns tcxtus
itn aperte vindical in epist.i, ad Patricum, ul panis valdo luxatus, legendum videtur per naturam ru-
ct vini solum colorem atque saporcm.re autem, el pit ndo scnguinem verum,ct non ft/uraW<?r.Aliquanto

non /fguraliter,verura corpus ac sanguinem Chrisli pos( in apographo td nos tran li eb tlur i :

in Eucharitia credendum tradat, Kamdem doctri- Sacrifwamini, ubi reposuimus San< »• :

|n

nam confirmaht quae aequenti numero subjecit,ubi laudata enim epistolo ad Patricum hoc ideni li

Christiini eadeni rarnc ijiiain assumpsit, rl in qua pi i

ci ptum similiter recilal : Sanctifieamin

multa pcrpessus, crucifixus r.s/, ct mortuus, ei <epul- aicitur.
tus resurrexit, etc, intrare in cum, cui dicitur :
 ;

403 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 404

modo est, inquis, judicium, si caro et sanguis? A gna Magisterii arte.id est non in te, sed in Domino
Caro, inquam, et sanguis digno, judicium vero in- vales, alioquin timere non parum est cvangelicoa
digno. Quis est dignus? ais. Audisti in Apostolo lectionis dictum : Et cum intin.rissct, dedit Jud;e
respondeo, id est [f.
is est], qui sic comcdit sieut Simonis Iscariotis (Joan. xin, 26). Vide ergo, ne tu
De pr«sentialiter enim
ipse praecipit. ita imitatione ipsius ipse sis. Ne ergo decipiamur, vel
dicit,non de eo, qui olim fuerat disoal- ipsi nos dccipiamus, Deus est qui recipitur, Deus
ceatus, baculum non gestabat luto sccle- utique, sed sicuttunc latcns in carne, ita nunc in
rum volutari malum maluerit festinare carnem verso verissimo pane unde expressius in:

.... judicium sibi manducasset. His emendatis Graco Panem nostrum consubstantiatum da nobis
;

aut in emendationis studio manentibus.si non man- hodie, dicitur Deo, id est quod tu ipse es per tui
dueat, non habebit, autumo, vitam. Et hoc esse ipsius invocationem, perquc tui 259 ipsius intro-
reor, quod monet subsequens Apostolus, Probet, itum, inelfabiliter quidem,tamen non incredibiliter
inquiens, seipsutn homo (I Cor. xi, 28), id est, dis- factum, hoc est enim dijudicare corpus Domini, a
cutiat in quo affectu sit; si peccandi, dimittat; si ceeteris corporalibus utique cibis discernere.digni-
emendandi, cum tremore manducet. Nullus vero tate et dealitate, super omne quod videri et esse
illud Regum posthabeat Si mundi sunt, inquit, „ possit,valere.Cavendum vero est cum Dei adjutorio
:

pucri ab heri et nudius tertius mn.rime a mulieribus summopere,ncpenitusmortuushujusmodimysteria

{1 Reg. xxi, 4); dc panibus propositionis cum age- audeat temerare.id est, quem nil charitatis constat
retur utique ; et quod in lege 258 auditur samis- haberc Qui enim non diligit, manct in morte (I
:

sime : Sanctificamini, id est, a eoncubitu abstinete, (Joan. m, 14). Si ergo charitatem re sentis nec in
Probatio sane.quam monet Apostolus faciendam in Dcum, nec proximum omniho habere, time tam
in
criminalium conscientia emundanda, in invidirc sancta mysteria temerare et quanto minus in te
;

extrusioue, et odii laesionisque fraternae emenda- consideras charitatis, tanto formidolosius, dico,
tione, in luxuria, vel aliqua incestuositale [subaudi accesseris.Nonminus vcro pensanda reversio quam
emendanda], consistit, puto, praecipue,et quod re- accessio, quia non minoris gratiae est recipere Do-
minisci instante. debueras, miserrimefut sacratis- minum quam secum habere. Post bureellam, in-
pimum cibum a coeteris no\erat[subaudi Apostolus] quit, tune introirit in cum Satanas (Joan. xm, 27).
dislinguere) illos corpori solum, istum corporis et Et dc manna cibisque ccelitus datis idem signanti-
anima: saluti concessum perpendere, nec eaprwci- bus Adhuc escae, inquit, corum crant in ore ipso-
:

pitatione, vel petulantia ipsum saltem tractandum, rum, et ira Dci ascendit super cos (Psal. lxxvii, 30).
quam illum nedum quoque sumcndum. Mundandum ergo ante perceptionem cordis hospi-
15. Neque transeunter audiendum Corpus Do- C tium est,custodiendum post perceptionem. Nota et
:

mini cum dicitur;sed considerandum quid,de quo, quod non modo icscciulentcm dicitur Spiritum
cui dicatur. Quid? idem corpus Domini. Do quo super Dominum, sed et manentcm (Joan, i, 25), ut
Domino si dicis, de illo utique, qui in carne (533), intelligas in aliis non sic esse, sed venire in qui-
quam pro te assumpsit, et in qua pro te multa busdam per gratiam, recedere per offensam. Quid
perpessus, crucifixus est, mortuus et sepultus, re- inde? ais. Et metus, et consolatio,inquam. Metus,
surroiit, et quam in ccclum levavit, in te nunc.cui si contrislatopravis nostris moribus Spiritu sancto,

hoc dicitur,intrat.Vide qualitor tanti hospitis mun- eumanobis expellimus ;timendum enim ne irrevo-
datum et ornatum habes hospitium si enim illi cabiliter.Consolatio vcro, quia satisfactione potest
:

placeat, approbat et benedicit, si displiceat, quia revocari nostra. Possumus ethinc colligere.quia si
;

reprobat, consequitur, quod valde est metucndum, in consideratione[/'.,conlirmatione] et consecratione

ut etiam maledicat, nisi velocissima confessio et per invocationem veracem et non vitio scriptorum
pocnitentia hoc cum ipsins misericordia, quod ipse depravatam datus cuilibet Spiritus sanctus, malis-
tibi misericorditer concedat avertat. Cui ? tu vide- que ejus actibus fuerit rursum expulsus, non ita
ris; si enim ipse es, qui illud impleveris, imo ea eum suumpenitusreliquissedomicilium.utplacatus
qua; praecepta sunt, hoc est ftenes vestros accin- r\ non possiteum repetere,ac propterea timore despe-
:

getis,calccamenta habebiiis in pedibus, tenentes ba- rabili dimisso,constanterde ejus reversione praesu-
culos in manibus, ct comeietis festinantur (E.rod.xu, mere, et jugibus eum precibus revocare debere,
11), id est, non, cras, cras, dicentes; gaudere ma- praesertim cum promiserit ipse : Convertimini ad
(533) Recentiores heterodoxi, qui catholicum do- haeretici pra?tulerunt. Horum vero nisum pluribus
gma prajsentice realis Christi in Eucharistia impu- eliserunt praestantissimi scriptores, qui dissidium
gnarunt, Paschasium Ratbertum veluli novatorem inter Paschasium et alios catholicos ejusdem aut
traduxere. Is in libro de corpore et sanguine Domini posterioris ;etatis viros non in dogmate.sed in for-
idem dogma fusius exposuit cumque nonnullis : mularum, uti pcrperam putabant, novitato situm
ejusdem <evi,qui caeteroquin in catholica
sententia ostenderunt.Vide intercneteros Mabillonium pnefa-
consentiebant,novffi visoe essent qu.edam illiusfor- tione secunda in sa^culum quartum ord. Bened.
mulae, quibus cap.i,num. 2, docuit carnem Christi c. i, t; 4. Mirum vero est quam maxime eosdem
in Eucharistia non alium plane essse quam quse nata hajreticos qui Paschasium impetiverunt, inter ejus
est de Maria, et passa in cruce, et resurrexit de se- adversarios retulisse etiam Ratherium, quem iis-
pulcro; hos tanquam sui erroris patronos iidem dem formulis usum cx hoc loco manifestum est.
405 EXCERPTUM EX DIALOGO CONFESSIONALI. 4C6
me, et ego revertar ad vos (Malar. iii, 6) : Noli, in- A. situm professionis mes reversus fuissem. Nunc
quit, occidere nos, quoniam habemus (hesauros abs- igilur quid? Videtur, inquam, mihi, sed quasi pi r
conditos in arjro, etnon occidil cos [Jer. xu, 8). Thc- tenebras dubia luce,qu'id ei possim servo congrue-

saurus absconditus in agro, spes est in pcenitentia. re, qui fuga lapsus, longoque tempore a domino

Cxtera unde istud sumpsi require. absentatus, tandem aliquando minitantis domini
16. Quare tuenarras, inquit, justitiam measf(Psal. terrore compulsus, ne subilo, scilicet dum nescit
lxix, 16). Ego contra, si dici sit conveniens, ita : comprehendatur,et aut patibulo aut suppliciis tra-
Qu ; a melior est miscrirordia tua super vitas, labia datur, qui missis legatis sperat aliquod remedium
mea laudabunl te (Psal. lxii, 4'.Sequitur enim post Qui sunt; inquis,tui legati?Si quid enitor,
pietatis.

severitatem justitix de pietate consolatio ineodem inquam. Si tamen eniterer in Dci servitio forte;
psalmo piissime promulgata: Sam/iWo lavdis hono- et si non aliud, desidcrium saltem loquens utique
rifiraliit mr, rt illir iter, quo ostrndam illi salutarc cum Domino, ct utinam ipsum vel cxterorum, qui
Dei (Psal. xlix,23) ;
quodtamcn sacrifieium magis ad hoc sunt suppliciter invocandi;sicenim habetur
est operis quam vocis, et tamen vocis. Nam ut no- in psalmo Desiderium pauperem exaudivit Dominus
:

veris quare velcuiinterdicat justitiasenarraresuas, (Psal. x, 17), quasi diceret : Desideiium fugitivi
si sequentia non suffieiunt, audi quod superiusest r» novit optime Dominus ejus. Audi enim quasi de
pramnissum Immola Dco sarrificium laudis (Ibid.
: cujusdam itineris pra?paratione Prxparationes :

14). Prohibeor? inquis. Prohiberis, inquam, prohi- eorum audint auris tua (Ibid.). Nonnc enim
rordis
beris, si facere quod sequitur negligis Et reddr, : tibi videtur quxdam legatio esse fugitivi ab alieno
inquicns,Allissimo vota tua (Ibid.). Yota vero, Chri- Domino evadendi,medullitusclamantemdumaudis:
stiane, qux sint tua, si forte oblitus,requiris,quod Eripe me de manu peccatoris! (Psal. tsx, 4). Iste
in baptismo promisisti Dco, memineris. Monaohe, enim vult evadere, sed non valet, nisi a legitimo
si rogas; qux post etiam spopondisti.moneo reco- Domino adjuvetur, imo potius eripiator. Praeparare
las, illud redde;dicit sponsio Conditoris : Et invoca etiam fugam nonne potcst videri is, qui elamat :

200 me in dic trihulationis, et cruam tc, et magni- Paratum cor mrum, Drus. paralum cor mcuni [Psal.
ficabis me (Ibid., 15). lvi, 8), si tamen veraciter clamat? Si enim non

n.Quare, inquis, tristis es, anima mea? Audi flagitium duplicat scd sicut fugitivum rcdire ad ;

unde consoleris Spera in Deo? Quare ? Quoniam

: dominum quilibettyrannusetiniquuspossessorim-
adhur ronfitebor iili (Psal. xi.1,5 adhuc vivo, spiro,
1

, pedit, et, ne evadendi facultate potiatur, 2G1 illa-

et pedibus meis me propriis porto, adhuc est dics queat;sic et diabolus, ut modo etiam sensi, diversa
salutis, adhuc tempus acceptabile (// Cor. vi, 2). ingerit impedimenta, ut aut nolit, aut nequeat,aut
Itemque t.enocinaris nimium tibi, inquis (Non) C despcret, aut etiam verecundelur redire, aut certo,
: :

ignorcmus (534), sicut ait Hieronymus, pceniten- quod multo est gravius, tam exsecrabilem eum
tiam, nec facile peccemus ne peccemus, inquam.
; proprio faciat Domino, ut magis eligat eum subito
Quid amplius peccandum? supcrabunde peccatum rapere et perennibus suppliciis tradere, quam suae
est. Tabula est isla post naufragium, non solida gratix per pcenitentiam reconciliari. Quod tunc
navis. Si desinamus peccare,ea utique referri vale- maxime obtinct.cuni per superbiam deeademcum
mus ad salutis, unde per incuriam defleximus.por- legatione precum, desiderii aut alicujus aut magni
tum. Sed ut aliquid prxsumere audeam, docent aut parvi sccurilatcm ei immittit, aut extollentiam
quippe nos terrenasxpe quid debeamus sperare de boni, aut certe absque aliqua securitate torporem
ccclestibus. Invisibilia enim ejus, ul ait Apostolus, vel ignaviam. Nam sunt nonnulli, qualis e
lirrra i/u,r farta sunt intelliguntur (ISom. i, 20). Eu- adhuc suni, qui quadam segnitia remissi,
gitivus si comprehensus a domino fuerit absque totos [ibero neglecto, quod Deus utique et e
sua voluntate, quid potest spcrare ? Non dubium arbitrio negligunt.et quasi Dei pietati committunt,
quin supplicia debita debeat respondere. Si sua ut eliganl otiositati frena Iaxare,ctosoitando etiam
sponte revcrtitur, quid ? misericordiain utique ;
in ecclesia, el somniculando stare, circumquaqui
alioquin vitium crudelitatis.dum nonipsum fugissc n discurrere modo corpore, sed el mente;
Dominum potcrit conjectari. Miscricordia tanien vel jacere.quam vel aliquo bono opere, vel lectione
ista juste ac firmiter roboratur, si securitate rever- aut oratione, vcl certe boni aiicujus meditatione
sionis ct venix non incipiat superbire,autaservitio legatum aliquem Dei pietati dirigere.utquandoquo
torpercjsed semper recogitans fugffl flagitium. cum a diaboli laqucis pli niua eos dignetur eruere.
maxiuia humilitate studeat dies noctesque conti- 19. Item post guxdam. Hoc sane mihi videtur, tu
nuare.ut ct neglectum in fuga recornpensarc possit senti quod placet; quia sicut ncmo se valet per
servitium, et addere aliquid unde justx rctributio- se ad aliquem gradum Ecclesiro promovere; itanc-
nis accipiat mcritum. mo se potest, etiamsi velit, omnino deponere
)x. Putas te,ais,ad istum eervi istiusadhuc per (.'iiH)iv7iinim,nuin.(il, quovis institutus sil vol etiam
venisse gradum? Putarem, inquam, *-i ad propo victitaril modo vel ordine. Videlur quod eUai

(5g4) Particulam mm contextus sententije neoessariam supplevimus.

407 RATHERII EPISG. VERON. OPP. PARS I. 408
dem necessitate, qua ordincm compellitur tenere, A pro mortuis interpellando, et ut valeant suscitari
cadem compellatur, indignus quamvis, quae eidem pulsando.Confiteanlur,mortem hujusmodi absenta-
competunt, nisi tu aliter censes,ordini, agero.Nihil tione divinne cusLodioo,negligenlia3 merito contigis-
verius, inquis, eestimarem, nisi in concilio Neocse- se,quod cst mirum utrasque dixisse : Dominc,si hic
sariensi,can. 9, legisse contingeret,ut si episcopus, fnisses, frater rioster nequaquam mortuus esset 'Jbid.,
presbyter, vel diaconus corporaliter se deliquisse 12). Absit longius desperatio, adsit spei constans
confessus fuerit, oblata non conseeret, manens in fiducia, posse quatriduanum mortuum fetentem,
ceeteris offlciis propter studium bonum.Non audeo mole gravissima criminis consuetudinarii etiam
concilio sancto refragari, prasertirn cum idem au- obrutum ligatum, immobilem, post longam etiam
diam a Domino per legem quoque judicari : Sdcer- dormitionem posse excitari,resuscitari,onus super-
dos, dum dicit, qui habuerit maculam, non offeret positum vincere, solvi, abire (537), valere. Videbis
panes Domino, nequc accedet ad ministerium ejus statim spiritu miserationis et precumfremere Chri-
[Levit. xxi, 17, 18). Sed quare in concilio quis se stum, turbare seipsum audies Veni foras (Ibid.,
; :

talium non accusat?Si exercerequoe ordini congru- 43), clamare ; illum, quem desperabas,statim pro-
unt, timet, et [et pro eliam] deponatur. Nimis quia dire, vivum quamvis ligatum, monstrare, non
se,
durum est ; ideo factorem,inquam,invenis nullum. celare, confiteri, ut absolutus eat, id est,motibus
Esto, si taceret quis, non sui hodie conscius sta- rationis mores componat,praceptum audire.quate-
tim.quod Phariseeis quondam de mulierein adulte- nus ejus resurrectionem alii pejus etiam mortui ad
rio deprehensa, sibi opponi timeret.Cum etiam in- vitam redeant, et in Christum, id est, Salvatorem
comparabilis omnibus,qui subcoelosunt,Gregorius omnium credant.
legatur talibus adeo pepercisse, ut Maximum, qui 20. Quid, inquis, si nil horum contingit, agere
contra ejus interdictum supcr Honoratum a populo debemus an ut vivum vencrari, quem mortuum
?
electum,militari manu per Simoniacam quoque ha> scimus? Nondum, inquam, ut istinc conjicio, quid
resim episeopatum Salonaj civitatis invaserat, se- venerari in quolibet debeas,nosti;quod Deusutique
ptemque annis exeommunicationis ejus contemptor fecit, aut quod ipse sibi homo conscivit. Sed quia
et rebellls exstiterat, in gratiam recepit, et episco- in istiusmodi csecutis doctrina, magis et exemplis
pum manere permisit causa illata; quia sicut per- quain ratiocinatione te trahendum considero. Supcr
severantibus in culpa districtos, ita resipiscentibus cathedram Moysi, ait, sedcruni scribx et PhariScTi ;

ad veniam (535) nos decet esse concedendam beni- omnia ercjo quiecunque dixerint vobis, servate et fabi-
gnos. Gravis conditio. Quantum 262 ad animam, te : secundum opera vcro corum nolitc facere (Matlh.
inquis, de tali potest illud esse praedictum: Immisit xxiii, 2, 3), etc. Quod esl aliter dixisse:Veneramini
in relepedem suum, et inejus maculis ambulai (Job C quod Deus contulitjtolerale quod faciunt non prop-
xviu, 8). Estne tamen aliquod remedium ? Nullum, pter ipsos,?G3 qui mali sunt.sed propterhonorem
inquam,nullum,nisi Deus miseratie solum;immisit quem perceperunt qui utique eo bonus,quo a bo- ;

enim, immisit maxime, si et ambivit. Sed quid fa- •no Largitore conecssus.Da asellumvilissimumopli-
ciemus? Clamantem de profundo desperabimus? mum vinum gestantem, vilescit asellus,amplecteris
Ubi erit tunc omnipotentia misericors:/Vo/o mortem vinum;pretiosissimum annulum deformis gestat di-
peccatoris (Exech. xxxm, II), jurantis, et ex lapidi- gitus sspe, ad annulum ardet cupientis ambitio,
bus homines facientis? (Matlh. m, 9), non poterit digitum horret intuentis despectio. Dicis honorem,
similiter facere de fure custodem,de latrone custo- inquis, ideo bonum, quia a Deo concessus est,
dem, de mercenario pastorem, de lupo ovem, de quid de illo quem Deus non contulit?Quis,inquam,
mortuo vivum, de fetente suavissime redolentem, ille poterit esse, Apostolo tcstante Noncst potcslas :

de ligato solutum,de immobili abeuntem?Longum nisi a Dcof (Hom.xui, 1). An vis aliud esse pote-
est edicere quot vicibus istud habet patratum. Fac statem, aliud honorem? Sed imbecillis sinehonore
velle, videbis continuo posse. Nonne, inquit, dixi potestas, ac per hoc neque potestas : Rerjnavcrunt
tihi, quia si credideris, videhis
gloriam Dei?(Joan. reges, inquis [/. inquit, et subaudi Deu$],scd non ex
Sed quam
xi, 40). gloriam? resurrectionem utique n me; principes exstitcrunt,el non cognovi; non exme
quatriduanam. Veniant interpellatrices et importu- quam.id
inquam.i est, non secundum me regnaverunt.non
nae snrores sororias, id est, humilitatis imbecillita- recte, ut pracepi, egerunt,non cognovi, non lauda-
temet fratris intcritum non negantes; fundant Do- vi,non approbavi;attamen regnaverunt me vidente.
minopreces.una prius piae actionis signatrix.altera Sed si tibi non valct persuadere,ut velisaliusmodi
theoricaa speculationis etmundissimteorationis.non cpiscopos, quod Dei pietas vellet, nisi qualem de-
sine mysterio tamen numeri velordinis, magistra. pingit Apostolus dicens : Oportet episcopum sine cri-
Docent quippe duos in Ecclesia ordines saluti per- minc cssc (Tit. i, 7) quod, proh dolor ! est rara
;

cuntium consulentes: unum praedieatione etoperc hodie avis in terris ;

Caipham, cui Petrus
cogita
alterum preeuminstanlia Dominumprecando (536), visus est obedire quando tamen hoc diceret.quod
;

(535)Scriptum fuerat in apographo non decet. hunc locum Hatherius excerpsit.

Gorrectionem non tamsensus persuasit,quam lectio (536) Legebatur pro peccando, morluis : male,
ipsius epistolae S. Gregorii lib. ix, epist.8l, ex qua (537) Male in aprographo abisse.
409 EXCERPTUM EX D1ALOGO CONFESSIONALI. 410
a cathedra Moysi non dissideret ;cogita, inquam, A <"' ministetvum rjus, si caecus fucrit, ti claudus, si
non abest longius, heri lectum est llec, inquit, a : parvo vcl grandi vel torto naso, si fractopede vel ma-
scmetipso non di.rit (Joan. xi, 51). Quid est a semc- nu. si gibbus, si lippus, si dlbuginem habens in ocuio,

tipso? a malivolenlia sua, qua interfici Christum si juijcm scabiern, si impetiginem in corpore, si pon-
volebat; neque enim ideo Christum optabat occidi, derosus (I.cvit. xxi, 17-20); inter ha?e autcm in nul-
ut gens tota liberaretur, quod secundum ejus mali- la ad Deum interccdendi saltem pro me fiducia
gnitatem impossibile omnimodis erat, sed in pr;c- familiaritatis deceptus respiro. Desperas, inquis,
sentia ejus de regno tollcretur.Licetverotalis esset video, quare inaniter laboras Nec despero, nec !

ejus conscientia,verum fuit quod per eum cathedra spero, inquam. Spero in Deo, despero de me ipso ;

Moysi protulit, sicut moventis est, quod reboat et tanto magis in eo, quanto minusdeme [subaudi

chorda sic enim legitur Sed cum esset pontifex

; : sperare] debere considero.Despero enim,quia quod
anni illius. prophetavit (Ibid.). Et hicenim attende, seio faciendum mihi, neque saltem incipio :non
anni Utius, inquit nunquid ita perMoysen manda-
; despero liendum,si placuerit omnimodis Deo. Ina-
vcrat Deus? Minime. Ecce enormis indignitas, non niter vcro utrum laborem, nescio quia et quid ad ;

est enim ista legalis, et tamen a Deo permissa,sed hoc sit [sit abumlarc vidctur} obtinendum adhuc la-
ab Herode nefando concessa potestas. Si vero per- borem, non video. Si quid vero est,non illud.quod
missa et a tali potuit prophetare, data a Deo quid competit, est ; sed illud, quod de rebelli, malo et
potuerat agere? Utique plus.id est, et vellebonum fugitivo me protulisse superius, meminisse poteras,
dicere et posse, ha:c autem solummodo posse.Nam servo. Nam non amore Domini,nonreligionis,quam
non ideo gens liberata est,quia iste voluit ; sed di- abnegavi, non loci, unde miser aufugi, postremo

xit, quiaeum dicere liendum.quod erat dignitas ca- non desidcrio vitae «terna;, sed timore gehenna», si

thedroe, fecit. Quem ergo indigniorem qua;ris? et facio unquam, auderem dimittere, non
facio ; et si

tamen prophetasse audis, ut notes quanta sit vis facercm utique, ac pro hoc non possum cogitare
potestatis,cujuscunque modisitvita tenentis,quan- quid Deo habeat de tali servo curare. Mihi enim
ta dignitas hujusmodi ordinis et non nutare,quod ;
ipsi vilescere me video oportere, cum etiam ab
ideo honorem bonum esse protuli, quia a bono Deo ethnico in mei lego sociorumque contemptu prola-
concessum.si permissa usque ad prophetandi valuit tum verissime Nderuni : qcccarc boni virtutis amore;
efficaciam potestas venire.Ut vero in aliquo tibi mo- dum meillosque peccaremagisutiquecerno timere,
rem geram, nolandum video, quod non est potestas quam non pcccarediligere.Est autemhujusmodi ra-
nisi a Deo (Hom. xm, 1) dicens Apostolus, hac tio.Siiaieus fuissem,etdeomnibusillis pocnitentiam
suspensione locum dedil subintelligendi etpermissa quaererem,ducenti sexaginta quinque anni si mihi
et concessa; cum praisertim subintulerit, (3SS)Qu3B C indicerenlur, a quo donarentur ? Septuagenarius
sunt, a Deo ordinala ?64 sunt (Ihitl.); non ut Cai- (540) jam quid eram acturus? Dicturus, scio, erat
pha; illa inordinatissima,et tamen voneranda inten- patronus, si tamen prclii alicujus: Non potes ista

tione, quam monstravimus supra : sed laboremus. facere, quia ?C5 deest spatium ; trade te Deo to-
inquam, et caveamus, ne frustra ; lota enim ista tum, et relinque sa?culum ; eccc omnia dimissa,
allegatio index cst indignilatis et miseria: mca\qua quia pio Deo commissa. Monachussum et vixhabi-
Scripturam trahere ad mei auxilium dum reniten- tu et lcge, sed refuga legis promissse. Fac tot an-
tem laboro, quod fieri possit, num [/'., non quid] nos inp;enitentiamexpleam,dimi(tantur omnia.res-
quid sit vel fiat enarro? tethoc unum,quod lcgcm utiquc meam inconver-
21. Ne me igitur ultra decipiam, confiteor, quia tibiliterrefugi ; nonne tibi videtur pro hoc solo me
licct haec omnivalens Dei possit miserieordia effice- damnabilem foro? hoc igitur solo. Omnia illa illis

ro, ut mundumvaluit de nihilocreare,si non feccril, omnibus, hoc solum non possura sanare.
constat me cum mcisimilibusperditumomniiiiodis 22. llcm post qu;vdam. Quibusdam igitur quasi
esse, et falsum nomen episcopi vel abbatis (539) non passibus mentis illo perveni, ut et eo et casteris

sinc damnationisseterna' perriculo fcrrc,etiamsi de- omnibus visum mihi fuerit inanitcr abstinuisse, si

tur, utolim Caiphffi, prophctare, a qua aliter ne- n monachum me.ut promisi.non fuissct a Deodatum,
qneo prorsus liberari, nisi relicta vanitate penitus. liniri (541) ; seternis quippe aro hoc solo destinatus,
quod Christi pietas tribuat, sfficuli.Ferre enim.mi- nulla habuissem.suppliciis.Qurd profuerat
etsi alia

randum.quod valeo, dum contra memeique consi- mihiabstinuisscabhiset tam dulcibus,mundusquas

miles clamantem audio (Dguraliter enim nil horum afTcrt, illecebris, cum suhauditur profuisset] 8Bter-
mihi disconvonire dolcndus considero) : Qui habue- narum quoque usura caruissepoenarum Cujus rei .'

rit maculain, non offeret paues Iimitiiio, ncc accedei certitudinem ut tibi glorianti de quadam aontinentia

(358) Legeljatur quiB a Dco sunt, ordinatss sunt. nni. 544 et 547.
Syntaxim ert; lecti m Apostoli,quam et contextus (540.) hic, verum etiam postea num.
Non solum
aantentia exigit, restituimus. 31s&pene septuagenariuma.ppeUa.t, Hincotiam num.
539) Episcopt, vcl Abbatis, inquif quia fiathe- ;
23sepene sUicerttium vocat, id est decrepitae pene
rius hoc temporc non solum eratepiscopus, verura ffitatis.
ctiamtanquam Abbas alicui monastcrio pra;sidcbat, (531) Finiri, id esl usque ad vitea finom porma-
ut ex numcro se<]ucnli palam flet. Confcr etiam ncrc.
411 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 412

senio magis quam virtute acquisita, post multa A minere, ut mihi quoque, quod Deus avertat, peri-
quoqueejusdem,utsum ratus.naufragia, incuterem, culum.Hicenimmecum potius, ut in propheta legi-
et ab hac securitate ad planetum necessarium etad tur : Conjrcgerunt jugum, ruperunt vincula (Jer. v,5),

jejunium,pra?sertimautem ad monachi,cujus solum ut nuperrime unusillorum videquamfestivediabolo

nomineet habitu gloriaris mecum,reducerem pro- servierit. Cum enim causari soleret, penuria com-
positum malui mea dieere omnia.quam tua nunc
: munitatis (544) se caeterosque et reguloe prascepta
tibi ad memoriam reducere.saltemvelaliqua.Consi- negligere repente diu collectos ex eadem commu-
;

deranti (542) quippe ignaro vestri alicui securitatis nitate proferens nummos,ut non inaniter monstra-
alacritatemetiam in Quadragesima omnium ve-
ista retur mammonae tam fideliter diuque servisse, et
strum.videri potest nullum alicui ex vobis inesso obsequiis idolorum non adco segniter incubuisse,
peccatum. Ita (proh nefas!) (543) nescio quae vos fecit quod tu ante scivisti quam ego.In tali quoque
obtinuit meo qui vos monere neglexi peecato, aut aevo Simonis non veritus est exemplum, cum prce-
falsae spei,aut desperationis mortiferae, vel obdura- sertim pradecessorem suum ejusdem aetatis reor
tionis nefariae pestis,ut insensibiles quoque faceret, quemdam latrunculum audisset,in idem negotium
quod in omnibus inlirmitatum generibus magis collata pecunia, antequam frui saltem die fuisset
perniciosum noscitur fore. Dum tibi, inquis, ipsi concessum, mirabili, ut dignum fuit, judicii modo
R
non parcis, me, imo nos omnesacritcr rodis. Quo- exstinctum.
modo, inquam, aliter?Meienimipsiuscuramgerens 23. Considerare isthincpernecessarium, conside-
aliosque negligens, praecipue vos, mihi qui estis rare, quam retrogradum, pro dolor iter carpa- !

commissi, 266 quod crimen majus velhaberevcl mus, qui saeculares debuimus, ut antecessores
poteram confiteri? Sum tamen, sum, non diffiteor, nostri, in rectitudinis via praeire. Presbyter quippe
meaculpahujusmodi,utintensiusinoratione dicam: quilibetsoecularis si Ecclesiam quamlibet acquisive-
Miserere mei.quam Miserere nostri.Kl illud quoque
: rit (Vid. cun. 39 et 40 Apost. et 1. n Capitular.,
?!<w/n'cumdico,meipotiusquamalterius immanitate c. 150) ; quidquid ante habuit, licet ei vendere,
scelerum coaclus recordor el in hoc charitatem; dare vcl quovis ordine pro libitu cuilibet delegare;
in me frigescere demonstro, et de delictorum ex- 1H7 quidquid vero postea acquisierit,juri Ecclesiae
stinctione ampliusdubito.Oautemutinamitasaltem cedit. Monachus vero,qui nec ipsam voluntatem in
vobis vestra aliquoties, ut mihi, dum hacc scribo, propria debet habere potestate,cui debet colligere?
mea, clarescerent peccata ! nam et alacritatem, collectum cui dare vel relinquere ? proesertim si ex
credo, pauxillum reprimerent nostram [/"..vestram], stipendio, unde vestiri debuitet pasei, aut forte ex
et desiderium ab his quantocius evadendi preesta- alicujus (545) obedientiae provisione fuerit, quod
rent otiositatem quoque desidia torpentium com- C videtur habere collectum ?Et ubi erit,si hoe misero
;

pescerent, prascipue quibus amplius competeret, alicui contigerit et quid in corde sibi, rogo, erit :

priorum vel senum, quibus maximus noveris im- diclurus, cum legi in capitulo audiet: Memorcntur

(542) Construe Atlcui quipjic ignaro vcs/ri con-

: bttnt. Idemtestatur etiam FulcuinusRatheriocoaevus
sidcranti alacritatcm securilatis omnium vestrum de Geslis abbatum Lobiensium, cap. 19 et 21. Duo
ctiam in tota Quadragesima videri potest nullum porro monachi hujus simoniacae labis rei hoc loco
peccatttm incssc alieui cx vobis. notantur, qui collecta pecunia aliquam abbatiam
(543) Construe Nescio qux pestis uut falsx spei,
: etnerunt. Unus ex his, antcquam frui saltem die
aut desperationis morhferas, vel obdurationis ncfa- fuisse concessum, miserabiti, ut dignum fuit, jiulicii
rix obtinuit vos peccato meo, qui neglexi monere modo exstinctus est. Alius vero.qui eidem in eadem
vos, ut facerct quoque insensibiles, quod noscitur ahbatiacollatis itemnummis successit (unde ipsum
fore magis perniciosum in omnibus generibus in/ir- prasdecessorem suum vocat paulo post) ille est,quem
mitatum. nunc ita ejusdem criminis argnit,ut se quoque res
(544) Idipsum etiam monasterioGemblacensi con- in sequentibus accuset, propterea quod eidem non
tigisse.ut pratextu penuriae rei comniunis regularis nec contradixit. Hie monachus Oderadus
restitit,
disciplina pessumiret, testatur auctor libelli de nomine, valde senex.et cujusdam abbatis avunculus
Gcstis abbatum Gemblacensium tom.II Spicil. Acher. postea traditur idemque aliquam abbatiam octo-
:

pag. l&i.Nam ecclesiasticis, inquit, rclnts undique ginta libris emisse indicatur. Confer not. 36, 40
dissipalis, ct redditibus ct stipendiis minoratis, atte- D et 61. ltatherius vero, cum sibi crimini det, quod
nuabatur nimis eorum (monachorum) rcs familiaris. istum non reprehenderit, nec euiptionem ejusmodi
Itaque sub obtenlu paupertatis, dum quisque sibicon- prohibuerit, eumque cum sine sui licentia emptio-
sulit, et posthabita communis vitxhonesiaterem fami- nem fecisse coarguat, se ei monasterio, ad quod
liarem augere peculiariter quserit, vivebatur justo li- idem monachns pertinebat,pr;efectum demonstrat:
c.cntius,quod omnino non expedil monachorum ani- unde paulo ante ejusdem loei monachos alloquens
mabus.lu monasterio autem Lobiensi eodem teste dixerat Mci ipsius curttm gerens, nliosque negligens,
:

pag. 762, sublata perfecta communitate hic abusus praccipue vos, mihi qui cstis commissi, etc.
moleverat, ut qui eam abbatiam obtinebant, omnia (545) Obedicntix vocabantur officia monastica,
venalia habcrcnt, ct in Ecclesia Dci columbas, id est, qux in annum conferebantur unde Fulcuinus de ;

gratiam Spiritus sancti vendentes, domuin Deispelun- Gestis abbatum Lobiensium, eap. 19 Anntta, inquit, :

cam latronum efficercnt. Et post pauca Omnes isti : obcdicuti.r, quod quidem rcgulare cst, minisicrioruin
ditm magnis ahbalixrcdditilnts carerc nolebant,et prse- commutalio. Hic autem illi monachi notantur, qui
posituras,quas sub nominc clmerito obedientise religio- ex hujusmodi officiorum provisione aliquid sibi
siseitimoratis virts committere debebant, quasi rus- reservabant.
ticanas villicationcs annuatim pretio dabanl,ct adimc-
413 EXCERPTUM EX DIALOGO CONFESSIONALI. 414
semper Anania? cl Saphirss, ne forte mortem quam A vinculis sine licentia (549; provisoris reliquit, per-
illi in eorpore pcrtulerunl , hanc isti, qui sibi aliquid petuo mancipatus. Verum ut tibi iterum morem
reservaverunt, omnes qui aliquam fraudem de
vel gerendo,itaillumreprehendam,utmihi non parcam,
rebus monasterii fecerint, in anima patiantur. Tot, fateor, utrique egimusinconsideratissime. Si enim,
ut asserunt, librisargenti quanta ornamenta potue- cum jam pene silicernius, ut et ille, existam, morte
runt in eadem Ecclesia fieri, unde acquisita et col- praventus, aut (548) abscessione fuero, antequam
lecta ipsa est pecunia?Audivimurmurantemquem- duarum librarum pretium sancto habeam,
viginti
dam in secretario Dicunt quod nihil proprii
ita: quem his spoliavi, redditum loco, (559)compositio-
debemus habere; quisergo istaornamentact libros nem gehennalem timeo. Illequoque nonminusloco
istic contulit, nisi loci istius monachi?Ad haec ipse isti coxvus existens, si et
debitor, atque, ut dixi,
fateor, aio, meliusfuerat nonhabuisse quamcontu- hic non habet satisfactum, et illud quod emit fide-
lisseei;inlevigationetamenmalismeliusfuithicreli- liter custoditum nulli dubium.nisi [subaudi \\\i} qui

quissequamalibidissipasse.Bene,inquis,bene,suffi- interdumperdiditvisum, quinajternumeum maneat

cit. Ad te revertere, te intuere, ne tibi dicaturvere: cum Anania, Saphira, atque Simone supplicium.
Hypocrita, ejice primum trabemdc oculo tuo;quidenim Pctrus vero est, rogo agnoscas, qui et illos
vides festucam in oculo fratristui, trabcm autem, qus. pra;cepto pro fraudepercussit, et istum damnatione
P
in oculo tuo est, non consideras ? (Luc, vi, 41; Matth. perpetuaproambitionesuperbaperirepra;cepit(550),
xn, 3.) inquam, considoro, et istud
Considero, Petrus, cujus ista fuit pecunia ; Petrus, cujus ab-
quoque adtrabemeamdemadjungo; quasienim non batia 269 injustissime fuit distracta. Sedconside-
sufliceretquodfecimiserperme,dedilocum isti,26S remus trahes utrasque, meam scilicet et illius; festu-

ut faceret sciente me, nec tamen prohibeate. Non cam etenim hic cerno deesse : enimhodie
fortassis
solum vero qui faciunt, sed ciiam qui consentiunt fa- oculis melius apertis mea; imminere cerviciambas
cientibus. dicjni sunt morte Rom. 1,32 .Sed sihumane videbis, imo de duabus mihi fore unam improbabi-
agis, censes tolerabilius etmagisnaturx proximum lem trabem. Si non annuntiaverisiniquo, ait, iniijui-
fuisse,utpenuria3necessitatefacerethujusmodi(546) tutcm sutim, sanguinem cjus dc muntt tua requiram
extraneus, pauper, exsul, mendicus. et advenade- [Ezech. m, 18); quod justissimum fore monstravit,
ceptissimus, quam ambitione superbissima civis, qui dixit: Quod atliscipulisdclinquitur,ailmayistrum
incola, sibi plenissimesufficiens,et,uti;a veraciter respicit; etillo (cujus edicli ambo transgressores in
loquar, servus ejusdem ecclesiai legitimus, quia hoc uno probamur atque rebelles.aliud si omnino
legalitcr traditus, et sui ipsiusmanu et professione deesset, ille, quia fecit, ego quia non contradixi)
in servitium, quod fracto jugo et ruptis regulae Sciat, inquit, Abbas, cttlpx pastoris incumberc,
(]
(546) Haec Ratherio conveniunt, qui e Leodicensi videtur impendisse, cum ad monasterium, cui
sede pulsus, in vilre subsidium abbatiam admini- prserat, masna hospitum turba confluxit. Vide
strandam ac regendam acceperat. Extraneus autem not. 581.
vocatur, et advena, tum quia hujus abbatiaj mona- (549) Componcre verbum est, quo in autiquis
sterium, cui pra?erat, non erat Lobiense, in quo chartis poena pretio solvcnda signilicatur. Hic
ipse professus fuerat, uli pluribus in Vita auctoris autem composilw ijeltennatis inferni pccnam iu-
ostendimus 11 } tum quia eodem concessit non
jj dicat.
tanquam monachus loci ejusdem, ut ibidemDeoin :55n ftirwi cujus ista fuit pccuuia, libra-
perpetuum serviret.sed tanquam episcopus/xiH/nr, rum scilicet oclogiuta, quus munachus in emendam
c.rsiil, mendicus, et advena, qui spem redeundi ad abbatiam distraxerat, referuntur ad monasterium
Veroncnsem episcopatum non omnimo abjecerat ut cui Itatherius pra?erat. llocmunasterium aLobiensi
ex aot. 548 patebit. distinctum, et in ditione episcopi Lcodicensis loca
(547) Hic ptovisor, cujus licentiam non obtinuit, tuminVita auctorisostendimus^ 11, conjecimusque
qui servitium monasterii rcliquerat, est ipse R.a- fuisse Alnense monasterium, cujus ecclesia in 8.
tnerius: nam num. VI4 de hoc lem mih.hv U ,i i Petri honorem conseorata eral Mabil. t. I. Annal.,
nacho loqucns, qui cmpta abbatiola monasterium an. 653, n. 28), ut veruin sit S. Pctri pecuniam ab
deseruerat, ait Gaudcre mc norcris, qtird absque
: eo monacho fuisse distractam. Illa porro Petrns,
mei est licentia factum. Similitcr num. 34, de alio cujus abbatia injustissime fuil distracta, rsferri vi-
monacho scribit Bonito namque tuus Ittnam jussu
:
P dentur ad abbatiam quam idem monaohus octoginta
absque meo dispensasse fratnbus fuerat nuntiatus. libris acquisivit, quamque is per ejusmodiemptio-
Nomcn autem /vromumdemonasterii pramoaito seu nem injustissime distraxit ab alia abbatia S. Petri
abbatc aecipiebatur. Sic dux Guillelmus Cluniaren- tilulu nuncupata: qualis quidem eral abbatia Lo-
sis coenobii Tundntov Bernonem Balmensis monasterii biensis, cui aliquot monasteria subjeota erant,
abbutcm, quoad viverel, futurum Cluniacensi aenobio Waslare, S. Ursniari.et alia Aliquod exhis furtas-
provisorem constituisse traditur a Nalgodio in \'ita sis illi iiiunaclius ab abbalia Lubiensi, i't a S.
1

S. Odonis num. 22. Petro distraxit, cum sibi in illud praclationcm ab-
(548) Abscessione, id est antcquam e monasterio, deooratam emit. Quandiu enim aliquod
batis titulo
cui, cum haec scriberet, prafectus erat, abirel : monasterium principi cccnobio adherebat, ipsi
snem enimadhucgerebat redeundi ud episcopatum prsfloiebantur aonnulliad autum abbaiisprincipis
Veronensem, quidem non multo post restitutus
cui ini amovendi, iique prapositi, priores,
fuit. Libras autem duas et viginti, quibus idem aliove siraili tilulo donaoantur. Uum vero insli-
inniiasterinm abs se exspoliatum tradit, in ali- I uebantur abbates, tunc in pei petuum pi b

cujus necessitatis, qua prcmcbatur, Bubaidium illud monasterium antea unitum, amona-
lioel
insumpsisse credimus undc paulo ante de Bl
; sterio prinoipe quodammodo Bejungebant, ita ul a
\]t pecunise necessitate faceret hujusmodi extra- prinoipis abbatia nutu aequaquam penderent.
ncus, paupcr, c.vsul, etc. Hojc autemnecessitas tunc
 :

415 RATHERII EPISC. VBftON. OPP. PARS I. 416

quidquid in ovibus patcrfamilias utihtatis minus po- A ma > spelunca latronum nequissima! Hee nej hra ne
tueritmuenire: At (551) verecundabar, responJes, erant itiones et reJitiones creberrimae (555) Lemni
pro reverentia senectutis. Menliris, certe menliris, [/. Lemnum]'?
et teipsum Jecipis; non enim senectutem, seJ magis 2 5. PerpenJe, rogo, perpenJe, qui festucam Je
superbiam in illo venerabaris; quoJ erat .utiquo pla- trabe conabaris heri ejicere, et negationem Dei et
centas regiiwe coeli Mbare(Jer. vn.lS), Jiabclum,ut aJorationem Jiaboli nulli ampiius prtesumas ajquare
ipse ei persuaJere nitebatur quoque, cui ministra- moneo crimini.Nullius quippehorum, qure superius
bantangeli, adorare. Si autem in isto Jiabolum, [Yitl. sttpra n. 2} confessum me fuisse recorJaris,
quem superbiam Jieo, tanta vencratione habcbas, homiciJiorum utique, exoculationum, exmcmbratio-
ut quoJ Deus prscepit (cum tibinec eum [/.suum, num, incenJiorum, praeJarum, caeterorumve plu-
illi non au-
seu illuJj vitium referre auJeret) Jicere rium, me noverismagis reum quam istius; si qui-
Jeres; quiJ faceres si ante Diocletianum stetisses? Jem nihilhorum feci, autjussi, vel, utfieret, volui,
AuJierasne unquam: Qui me crulnie.nl, ct mcos seJ tale quiJ, ex cujus occasione ista suntpatrata,
sennoites ; et huttc Filius hmninis crubcscct, cum ve- commisi : istic autem plus aliquiJ habctur; siqui-
nerit itt gloria l'atris,etsua<;tiiictorumque antjclorum? Jem licet, ut fieret, nequepneceperim nequevolue-
(Luc. ix, 26.) ConsiJera, ignaviam tui et „ rim JeJi tamen mea culpa locum, ut fieret, non
quasso,
timiJitatem. In tantum enim noveramelationem te prohibenJo, quoJ saltem quivi, ne fieret. GauJere
ejus Jetestatum stepius fuisse, ut penc fuerit aJ tanlum me noveris, quoJ absquo mei est licentia
oJium usque ipsius venisse. Et cum ita fuerit, for- faclum, siquiJem viJeturesse aliquoJ lcvamentum.
miJolositatem et circa charilatem tui corJis Lepo- Delipta quis intelliijift ait Psalmista,subinferensne-
rem Jeplangere te omni tempore, aliuJ si Jeesset, cessario : .1/) octtltis mcis munda me, Domine, et ab
penitus convenit. Negastiquippe Deum, Jum illipe- alicnis parce servo tuo ; subjungensque : Si mei non
percisti, negasti. fucriut doiiiinati, inquit, utique aliena peccata, tunc
Itcin apostroplta ejusdem a<l quemdam alterius loci immaculatus cro, et cmundabor a dtlicto maxinw
abbatem (552) quasi relitjiosum. (Psal.xvm, 13, 14), maximo,inquam,maximo. Non
imitatores, ait seJ quiJam, servum pecus ! o enim non tibi viJetur maximum, qui viginti Juarum
est in angelis pravitas.prohpuJor, reperta!(7oft.iv, librarum suo flagitio est Jebitor, alterius crimine
QuiJ nepos agebas,
•18.) cum avunculum ncscio octoginta (536) in cumulationem Jebiti sibi jun-
unJe, vel Julcius Italice scilicet barbam (553), ita xisse? Et o misera principanJi conJitio! Quis, nisi
insanire viJebas? Ubi erat, Qui audit, dieal: Vciti? sui securus, hujusmoJi nonjure fugiat periculum?
(Apoc. xxii, 17,) Ubi saltem, Diliges jtro.riinum tuum Alter peccat te nesciente, et tu pcenasluere cogeris.
sictU teipswm ? (Malth. xix.l'J,J Tutransitoriaomnia C Verum ut nepotcm paulo superius prEelibatum me-
contemnebas, illum transitoriis anhelantem, cum cum de ncglectu eumJem, opus ut fuerat, pariter
esset libi, hoc etiam contraregulam, Jilectissiinus, coercenJi excusem, videri valet et me oxemplum
minimo corrigebas, unum e Juobus hauJ crepcrum attenJisse meJici,illuJ Jesperatode vita nihil, quoJ
[id cst Jubium, uut anceps] crat *J?0 aut tu non caperevelit, interJicentis. UnJe et llieronymus in
;

eras, quoJ viJeri vel Jici volobas, autillum oJeras causa consimili: AiuntmeJici, ait, majores morbos
potius quam amabas si enim amaveras, cur non
; non esse curanJos, seJ JimittenJos natur«,neme-
tecum, quo tu tenJebas, iJem [l. eumJem] ad Jela Jolorem exasperet. Si enim obstinationo mor-
Deum traxisse certabas? ViJe, moneo, et quis, qni tifera contra sui 271 propositum irrecuperabiliter
cadil, ct sic apcriuntttr octdi cjus [Num. xxiv, 4) ; eum viJerat obduratum, quid profuerat interdicere
viJe tamen, suaJeo exclamativc aJ locum (551), aliquod ei sa;culi commoJum? an ut istic Jispen-
ubi quasi oratum pergebant, nummos continentem diuin, et illic pateretursupjdicium, pra?sertim cum
pro tali causa largitos. spelunca, spelunea!o sciretoptime siu-e perditionis foveam non minus
facta, si est ut Jicunt, Je Jomo orationissanctissi- secernere ipsum?HoccineeratDominiea omnietiam

usque ad finem numeri ejus, sacerdo-

(551) ILnec D (554) Locus aliquissacerinJicatur, uln dememo-
tisverba sunt, qui confessarii personam gerit. Is rata emptione Simoniaca actum,ac pro ea pretium
primo Ratherii excusationem proponit: At vcrceutt- octoginta librarum solutum fuit.
dabar, respondes, pro rcverentia scncctutis: dein (555) Hkc ex Terentiosumpta, qui in Phormiono
ejusmodi excusationem refellens. statim reponit act. v, scen. 8, v. 25 habet: Ihvccine crant itio-
Mcnliris certe, ctc. tics crcbr;v, ct mansiones diulinx Lemni ? Ha;
quem alloquitur, nepos eratejus
(552) Hic abbas, aulem itiones cl rcditioncs, quaj hoc loco per-
monachi qui in antccedentibus numeris per- stringuntur, indicantfortassisilincra inlocumante
strictus fuit, propterea quod quamdam abbatiam memoratumsuscepta, quodemptio illa concluJere-
octoginta libris emerat, et sine ulla Ratherii pro- tur.
visoris licentia monasterii servitium deseruerat. (556)Quia nimirum monachus ille octoginta
Hic autem monachus, qui valde senex indicatur, librarum pretium in cujusJam abbatia! emptio-
ejusdem abbalis nr»Hc»/».';diritur.Uunc porro insa- nem persolverat, ut patebit ex num. 550, in
nissc ait, cum ineinoratnm abbatiajemptionemcon- quein viJe notam 577. Qu« vero aJ Ratherium
traxit. referuntur, vigirdi duarum librarum siw flagitio
(553) Notatu Jigna est antiquitas hujus Italicaj est debitor, explicata fuerunt supra not. 5-48.
vocis barba pro avunculo.
 : - :

4*1 EXCERPTUM EX DIALOGO CONFESSIONALl. 41«

talia mcditantom c&htare Oportel nos mundumeon- A aut liliumBelialautipsumBclialaudisti unquamper
fewiBere,a<yicere quoqaie.wi possfmas stfgtti Cbn.stum pcenitentiam sine conversione veniam consecutum,
BomiM/.quasi cum mundo non valeamus Dominum persuade, si vales, mihi; aut si non, suade tibi
sequi?Exaggeransquc,«(';ic)':/f(»?Hs vitam perpetudm; absque jugo legis proprioe peenilentiae laborem quid-
proplervanam hujus mUndi gloriam, non verebatur libet alicui prodesse. Ipsum, ais, dico jugum quod
aliquem ex obliquo respondere valere De orc tuo : pocnitentiam.Quis, inquam.imposuit ?\'ideo,inquis,
te judico, scrve nequam (Luc. xix, 22). impostor, quid moliaris; ad abbatem et regidam
Sed ut ad nos jam fore tempus monstremus
25. more tuo me iterum revocas. Planc, inquam.plane.
redire debere, noveris volo, inquam, quod illud de Quod enim sine permissu illius a monacho sit.pra:-
propheta magnam mihi faciat consolationem, sed sumptioni deputabitur et van.p gloriai.non mercedi.
utinam non inanem : Vcniens ad Dabijlonem, ibi Dum asscrtionibus tuis atlcndo, scandalizari, ais,
libcrabcris [Mick. iv, 10). Qui enim in domo Dei, non cesso in quibusdatn enim rigidissinius, in
;

nemine nisi fautoribus, ut dixi, sciente, suli pra> quibusdam valde rcmissus; videris h.-edumin lacte
textu sanctimonia;, ut multi, fallaeis, infrontuosc matris suae, quod est prohibitum, coquere /

faciebam scelera multa;a te de isto uno deprchen- xxin, l9.)Cum enim gravissima et multa tua cnar-
sus,detectus,dum ad confusionem tantam sumde- *, raris facinora, tute tibi oslium obstruis, necesse
volutus,ut ipso detecto nullum curem latere crimcn quod fuerat, poenitentia\ et pro libitu aperis.
Quid
nmplius meum, quid 1. quod] de illo solo pati po- ergo agere? Sine jugo te csse conqucreris
vis
tueram infructuose, pati melius simul cum fructu Belial utique (ilinm te quoque csse faleris; Quid,
ipso dc orrnibus ratus, in Babylonem nimirum, ut inquam,rogas? quid dicitur in psaImo,si Dei mise-
ita loquar, per te adduetus, possum credi, et uti- ricordia lamen coneedit;iuillum ciiini aliud invenio
nam per Dei miserieordiam vere liberatus.Nam nec consilium.Quid est hoc? Audi, inquit, jilia, ct vitle,
deest sartago ferrea, in qua ossa etiam friguntur ei inclina aurem tnam. et obliviscere populum tuum

forteaiiquid de se autumantia olim satis inaniter ct domum patris lui(Psal. xt.iv, llj. Intende; pa-

mea. Profui ergo tibi, inquis, multum nocens, qui trem se esse, qui vocat, inhuit, ut avocet a patre.
parum profueram favens.Mihi sed quid'?quantum, Relinquamus ergoistum patrem cum jugo suo duro,
inquam, Juda: salvalio profuit mundi. Per ego te sequamur illum, cujus jugum suave.et eujns onti9
Jesum spemque communem sed deprccor (557),fe- est leve (Mattb. xi, 30). Quare, inquis, non facis ?
torem criminum meorum a te removc, nejuncto Quod loquimur, inquam, inde autumo est. Sed si
tuorum mei causa te interiisse credenti mihi dolo- recte offeras.et rectc non dividas.pcccasti, est scri-
rem augeas importunum, neve tenebris meis oifu ptum. Et alibi Justc. quod justum est, exsequeris :

sus,te ipsum considerare non valens, quo pedcm C (Deut. xvi, 20). Et Apostolus Omnia veslra, inquit, :

actionie mittere debcas nesciens, pejus quanquam honesle cum ordme fiant (I Cor. \iv, 46 Et Ro* .

rorrueris [/"., quam corrueris) mnnens deprecor mana: sedis theologus Curamlum >ie botta nostra :

cadas.Ad sanctorum splendidissimum lumen quasi nulla sint, curandum nc parva; curtmdum nc indi-
adajtherismicantissimasideraregulari collirio deli- scussd.
butum mentis intuitum potius dirigamns, ibi vide- 26. Discutienti autem mihi qui miseria: mea: sit
bit quisque vestrum nostrum],quid de sc, quid
[/"., faciendum, occurrit fugitivi ennsilium, cui ccdunt
de alio debeat a;stimare. Regulam.inquis, apportas omnia genera consiliorum, et si non alio in hoc
itcrum? Quid, inquam,ea posthabita, aliud? Omnes solum : Omnia delicta cxstinguit charilaS \Prov. x,
enim recurras cum Evangelio ipso Scripturas ad : 12 . Et : Iicniittuntur ei peceata multa, quoniam
ipsam, velis, nolis, tibi est redeundum, si aftimee dilexit inultiiin l.ne. vn, 47). Infinita enim coi
tua: vis esse consultum. Dic, sed rogo, audistine serim Iicet,non taincn omnia sunt qnippe et alia ;

unquam filium Bclial in bonam partcm positum? multa,in quibus labitur fragilitas humana.a quibus
Nunquain, inquis? Sed quis cst pejor, inquam,pa- innoxia est criminositas mea.qua» etiamsi omnia fo-
gano.Nam Belial sinejugo interpretatur. Ntilla vero cissem,oharitati exstinguere esset perfacile.Habeto
hominum conditio est, qua; absque quolibet jugo j) igiiur cam tantam erga Deum.inquis.ut co solo re-
valeat regi : jugum vero cuique est ipsa. qna vicli- libtis omnibus libeat IVui;ergaproximum,ut utilitati
tat,legis censura.ut Longobardi laici Italica,clerici ejus pro posse, ct ultra posse optes concurrere, et
*S7*i canonica, monachi monachica. Ea rcjecta, securus omnium criminum phalanges irride.Istud,
ijuml jugumte declinandum vel
retinel ad aliquid inquam,istud mihi cum sit pernecessarium.omnino
relaxat ad faciendum? si nulla, non modn Qlius es difQcillimum noveris fore,nisi(558 me professioni,
Belial, id est diaboli, sed ipae tu ea Belial. si ergo slituore axemplo fugitivi matura\.-
(557) Construe Sed egc d / r« or pt Jesum spcm-
; i Construo el explica Nim exemplo (servi) ;

que communem, remove a te fetorem criminun fuijitivi sponte rcdcuntis maturavcrim restiluere me
rum nc (hoc) iuncto fetori t uorum augeas dolorem professioni mex, donec dies esi : quod donec fiai. si
importunum mihi credenti te interiisse causa mei; el lamen Veo miserante aliquando fiat, conscende in
monens deprecor, ne offusus tenebris meis, non ctrlum. inde revertere; id esl etiamsi tu conscendns
vqlens considerare tc ipsum, ncsciens quo debeas hi <
i

el iffdo iweriaris, nou polcris suadere

1 1 1 1 1
1

vuiicre pedem actionis, pejus cadas qnum corrueris, tnihi, meposse sperare aliunde salutem anitna mex,
419 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 420

rim mera; 2?3 quod donec tiat (si tamen Dco mise- A. 27.Sed quid quod [supplendum videtur non) libcns,
rante aliquandofiat),in ccelumcons<;ende,inderever- ais,sed timore coactus,pcssimus uti scilicet servus,

tere,non mihi potcris suadere, salutem animae meaa hoc agis? 274 Xe dicas pessimus, rogo sufficit ;

aliunde posse sperare. Enitere, inquis, enitere.Eni- malum, inquam, dixisse.Pessimus enim ille magis
tar, inquam, si Deus adjuvat, sed non ut malevo- cst.qui nec amore ductus, nec timore coactus re-

lenlia mci prwsentiam fastidientiunntranquillus ut, vertitur. Multi enim diu rebelles tormentorum for-

utinam et veraciter, loquar) exoptat. Enitar tamen, midine reversi.etdominospostea plenissime dilcxe-
Non vero gressibus corporis a Deo receditur aut runt, et a dominis usque ad libertatem etiam sunt
propinquatur, sed montis; quanquam et relicturus adamati.Noster autem Dominus quid ad se venien-
quodtimeo,gestibus[/'.,gressibus]idpriustentaverim tibus de se dixerit,accipe paucis : Non vos me ele-

mentis. Satisfactum, inquis, fuisset,si non temera- gistis, sed ego vos (Joan, xv, 16). De illis vero : Quia
rio [/"..temeratio] sacrorum adhuc me multum mo- vos me amastis (Joan. xvi,27), quod utique per pra>
veret.Sed in eo quod bis opposuisli,id est Judicia : venlionem meruerunt amoris. Unde autem
illius

Dei abyssus multa (Psal.ww, 7), puto aliquid mihi saltem eum esse reris(5C3) timorem usque ad desi-
negandum latere. Plane, inquam, plane, non enim derium reversionis gehcnna?, nisi de prreveniente
promisi cuncta, quee noveram dicere, sed meis
tibi pietatis ejus munere, cum etiam ipse minatur pri-

tecriminibus onerare ;quaj si non surficiuntjunge mum ct limeas,inspirat consilium,quod timens fa-

tua,et non inanis abibit, mihi crede, sarcina tua. eias,dona promittit si redeas?Unde,ais,suades tibi,

Unum tamen dicam.et si non eo quod qua;ris vales mancnte tantascelerumenorrnitate,pro conversione
exspiscari, nolo tccum amplius laborare Ncscit : solum ad monachale propositum,evasionem te me-
homo utrum ocho an amorc dignus sit, sed omnia in reri posseinfernalium tormentorum?Quiapromittit.
futurum scrvantur incerta (Eccle. ix, 1). Verum si inquam, mentiri nesciens,taliter per Evangelium :

non ob aliud debui(utlonge superius intermissa re- Omnis qui religuerit omnia propter nomen meum, vi-
petam), ab hujusmodi saltem vel temperare,nisi ut lam xternam possidcbit (Matth. xix, 29). Tu, inquis,
temporalibus solum remuneratus, aliud illo sai- non propter nomcn ejusdicistequidlibetrelinquere
culo non debeant sperare (,55'J) nisi, Recordaye quia sed propter inferum. Et cujus potestatis, inquam,
rcccpisti bona in cita tua {Luc. xvi, 25), infaustum admopuniendum estinfernussinepotentia nominis
satis utique improperium audire.quid mihi ipsabo- ejus? Nisi enim Deus me illuo prascipitat, infernus
na sine fruendi licentia?Si autem ut (560) illic lanto non suscipit.Ipse ergo potius formidandus est quam
majus foret saltem refrigerii, quanto minus mali infernus,quia potest solus dare infernum; imo po-
fuisset hic perpetratum.infelicissimum et hoc levi- tius diligendus qui minitando differt dare infernum,
gationis emolumentum/melius enim hoc ita se ha- C ut timentibus,caventibus,ct ad se redeuntibus con-
bente illic jam olim (ut desperatorum loquar voce) ferat regnum coelorum. Sed animadverte nomen
fuerat esse.quam tormenti causa hic quotidie cu- ejus quoque,Jesus vocatur nostri causa.id est Sal-
mulare. Si autem his aut nunquam commissis,aut vator.et qui pro eo convertitur ne in infernum mit-
pamitentia dimissis, (561) illo solo restante, in- tatur,nonne desiderat ut salvetur? A quo vero nisi
ferni pcenas in promptu erat exspectare, illo vero a Salvatore salvatur?Propter nomen ergo Jesu con-
solo aut nunquam facto.aut per reversionemdeleto vertitur, qui ut salvetur convertitur; salvalur vero
omnium horum aut immanilate aut multiplicitate, qui de inferno eruitur : propter nomen ergo Jesu
non debeamus ti-
supplicii quidlibet in illo sajculo convertitur.
mere; ratio suadet (562) hoc minime dimittendum, 28.Quid ergo? quid moras,inquis,innectis?quare
sed facultate concessa absque dilatione ulla flen- non appropias ad Dominum redire? Vide videor
dum. Sed quid, si dcsit facultatis efficacia?inquis. facere, inquam. Annon est ita? Sed quid rogo, in-
Speranda est Dei misericordia, et ne desit, quibus- quis,est? Quod tibi jampridem de servo, inquam,
bonarum inlentionum quasi legationibus et
libet retuli fugitivo. Preces sunt, siquidem enitor, quae-
precum continuarum interventibus.ut elfectu desi- dam quasi, id est revcrsionis legatio, nisi in hoc
derato utique potiri inhians n quoque, ut in multis, seducor. Tepide quippe me

valeat, imploranda. hoc considero facere,et per hoc neque facere, nam
Enitere, inquis, enitere. Enitar, inquam, si Dcus quo maximein antecedentibus locutusest:
sticas.de
udjuval, scd non ut exoptat mativolentia fustidicn- quod quidem crirnen per revcrsioncm in monaste-
tium prxsenliam mei(ut tranquillus loquar,et iitiiuiin rium delelum mox tradit.
veraciter tranquillus) ! Euitar tamen, etc. In eo (562) lloc, scilicet reversio in monasterium, mi-
monasteriolo, cui prassidebat Ratherius, ejus pra;- nime dimittendum, seu omittendum; sed facullate
sentiam nonnullis gravem fuisse ex hoc loco intelli- conccssa absque dilatione ulla fiendum ; quare de red-
gimus. itu ad propositum seu monasterium in sequentibus
(559) Videlicet nisi awlire improperium satis uti- sermo est. Mox construe Spcranda est Dei miseri-
:

que infaustum. Recordare quia recepisti bona in vi- eordia,et nc desit imploranda quibuslibet quasi lcija-
ta tua quid rnihi ipsa bona (prosunt) sine licentia
: tionibusbonarum intcnt;onum,el interventibus precum
fruendi? continuarum, utinhians (animus) valeat utique poti-
(560) lllic, id est in illo sajculo, seu in alia ri effectu desiderato.
vita. (565) Scilicet limorcm gehcnnx usaue ad deside-
(561) lllo solo scilicet crimine deserta; yitee mona- hum reversionis ad Deum,
 ;

421 EXCERPTUM EX DIALOGO CONFESSIONALI. 422

i,onestipsareversio;etsipr.-esumereaudeam,mente A a lectione ad desidiam et torporem, a tristitia sa-
jam incipio redire, sed impedior valde.A quo? in- lubri ad laetitiam inanem et noxiam sxculi.Nunquid
quis.A meipso,inquam ; modo enini27 5 alium ac- vero,ais, ab his non pro gaudio tantae solemnitatis
cusare, ne Evam videar imitari detinent me laquei,
; est vel temperandum?nunquid non exsultandum et
quibus me ipseligavi,etmacul.-e retis (Job xvui, 8) laetandum? Temperandum,iiiquaiii.2J6 temperan-
in quapedem immisi improvidus.Tyrannus etiam, dum.non penitua vero ccssandum exsultandum et ;

cujus municipatum domini mei servitio pr;etuli,eo laitandum; sed vitiis minimc eedondum,instantius
est ad impedieddum mihi infestior,quc pra?cipilan- sed Domino vacandum.Z.,r/c/«rcniin,ait Psalmista,
tiussesevelle relinquerc meaudit;ipsum non modo cor meum, non ut securum sit tanfum et ludat, sed
fateri, sed et describere videt. At vereor ne in uno uttimeatnomen tuum (Psal. lxxxv, II); et alibi
multum de me sibi promittat.In quo ? inquis.Quod idem Servite Domino in timore,et exsullate non vo-
:

(504)non semel tu ipsc dixisti. Ipsum.inquam, ve- bis, scd ei cum tremore Psal. u, 11), non cum se-
reor ipsum, nullum adeo scias quam ipsum illud ; curitate.qu.r utique lapsum prceparat animai. Quod
enim unum si manet, reversio pertecta et timeo si non intelligis, dicain succincte in manducando :

quia nulla erit. Et territus eodem [sabaudi vereor enim, carnis potius curam in concupiscentia quam
ipsum!,quo me usque nune adhuc considero in car- in necessitate faciens, el illicitum tetigisse, ct lau-
I!
cere, indcque de profundis opus fuerat non osci- tiora sectalum, et sufficientiae me confiteor exces-
tando clamare. Opus, inquis, opus, si tamen opus sisM 1
modum,ac per hoc de licito fecisse illicitum.
pro necessario ponis. Usum enim, id est, (565) uti- In Quadragesima abstinendum a cibis et vitiis, in
litatem magis frequentavit,rcor,antiquitas. Nccesse Pascha a viliis solummodo quod me non fecisse ;

vero esse consentio de profundo, in quo te conspi- confiteor omnimodis. In Quadragesima flendum et
cio jacere, lacus, non oscitando, ut et tu censes, ejulandum.in Pascha gratulandum et Domino jubi-
clamare.Sed video te continue oscitari,ipsam quo- landum. Locuturus utilia, miscui inutilia,et etiam,
que nisus legationem tui pedetcntim intermillere,et quod pejus,pernoxia,ludicra seriis compensavi vffi ;

iimeo ne contingat te taliter in .'Egyptum rcdire ;

quoque ridcntibus (Luc.n, 25), promissum minime
redire,inquam,redire; utinamdatum fuisset saltem cavi, ct etiam vocem in risu, quod est stultis pro-
exisse ! Num enim non super ollas carnium mesede- prium, exaltavi. Ccelo et terra spcctantibusme Deo
re, num lateriliusetlutonon insistere, numsub fasce redditurum rationem non modo actuum, verum et
laborummenon consideras oscitando etiam aliquo- cogitationum non pr;e oculis habere meorum ,/'.,ha-
tiesgemere, suspirare, lorispropriarilligationiscon- bensmcarum) exaltavi miserrimus.Hujusmodi quo-
stringi.repagulisinolita; consuetudinisretineri, ma- que me miscrum invasit torporis desidia,ut vix ipsa
culisconnexissimas rctis ligaii, et ab una in aliam C explere,nedum alia junxisse valerem prafixa atque
pedemmiserabili modo niutare?Vadere su-
exercitii legitima sinaxeos infelix his diebus officia ; undc pe-
per me horribiles non consideias et venire, signis nitus intermissa doleo, sed non satis legationis ne-
erumpentibus[incurvare, ut transeamus, animam cessaria; conamina. Dilficultas quippe adipiscendse
meam saspius audire, videre me hostes.hoc est mo- reversionis inde nascitur, ut deceptissimus sentio,
res meos attendere, et Sabbata mea deriderc ? non modica.
29. Sed tu arduo constitulus, cum te-
fortc in 30. Indcficua gratiarum, inquis,munia quod sen-
cum mc Pascha nostrum cantareaudisti.transitum tis saltem noccssario solvcre inspiranti 566) sua-
mefecissealiquemabimisaddeterioraputasti. Eeci, dens causas hujusmodi inefficacisevidetur mihi.si
:

fateor, fcci, non nego transitum, proh nelas ab- ! tamen valeres, altius oportere disquircre. Pi
usivum, et quem minime oportuit; transivi eniin a enim fieri ut 507) interdictum legis, quod te
jejunioad crapulam, a flctu ad risum, ab imis ad summatim tangendo posse (mirandum t)dixisli,dif-
inlima, non ad superna,a noxiisad pejora, a vigiliis ficultatem generet istiusmodi.Esf plane,est,inquam,
noctis ad dormitionem quoquc diei, ab indiscreto ut conjicis,el ul noveris, imo legontium universitas
silcntio ad multiIoquium,et,quod pejusest, pravilo- Omnis,enucleato mihi ipsi proposse.qualiterad inc
quium ac turpi!oquium,a psalmodiisad otiositatem, n oinnia 50xi illic nntala sentio pcrtinere,cum in sola

(564) Non scmel, nimirum

antecedcnlilius con-
in nis inde ndiSci.suadeo te solveresaltem necessario in-
fessarius dixerat, Satherium cupientem ad
licet deficua gratiarum muniu inspirunti. Deo nimirum,
propositum monasterii rediro, non tainen adhuc qui hunc Libi Bensum inspirat. .// videtur mihi ruu-
eflicaciter velle. Haec inefficax voluntas esl illud sas hujusmodi inefficacm altius oporlere disquirere,
unuiii.cujus causa aniea idem Ratherius dtx.it e' ; l si tamen valercs,
reor nein uno,tyrannus seu diabolus,mu^u»i di^ /», 567 lllnd soilicei interdictum Levitici xxi, vere.
tibi promittat ; el de quo mos addil Ipsum v : I7,de quo erat num. 21 Ferre mim mi- ;

ipsum, etc. randum!) quod valeo,dum contra me meique consimi-

5o5) Ojius pro utilitate ab aatiquis acceptum li- les clamantem audio: Qui habuerii macutam, eto.
quct ex illis Ciccronislib.i,epist.O,in Qne \Leyetn '.'«- (568) Illic, nl esl in eo interdioto legis Levitioi,
riatam consuli ferri opusesse, necesse non esse, ubi quod antea memoravit,el mox repetit, ubi ab altari
opus a necesse distinctum, utile aignificat. arcetur.non solum qu\ habueril mnculam,B6d etiacn
(566) si legas saa/ieo^sententia erit satis congrua. qui csecus fuerit, vcl ciuudus, etc.
Quud scnlis, inquis, diflicultatqin scilicct reveraip'
 423 HATHERII KPISC. VERON. OPP. PARS I. m
inibi notatamacula recognosci indignitas in perci- A difficultatis, quam in redeundo ad Dominum pa-
pienda priesertim eucharistia valeat mea.Age jam: tior, videri valet forc indicium.
locutus est Dominus ad Moysen,dicens Loqueread : 31. At vero quid possim agere, video minime.
Aaron fratrem tiium, et dices ad cum Ilomo sacerdos : Omni pene temporc jam olim consuevi Dominum
de semine Aaron pcr familias, oui habuerit maculam, rogare, ut, concessa venia peccaminum, auferat a
non ojferei panes Deo suo, nec acccdcl ad mini- me mundi concupiscentiam et desideria carnis :

sterium ejus [Levit. xxi. 17). De macula quod quibus cum tota nocte non minus quam trecennis
dixi utinam fuisset sola subjectarum
sufficiat ; ; quilibet dormiens, et vigilans laboraverim hodie :

27 7 non aliqua. Si csecus fucril (Levit,

vero etiam nunc scribentem me sepluagenarium pene
xxi, 18), quod me esse, considerato incessu vi- sentio titillari. 2578 Precor etiam ut auferat appe-
dentium, negare non valeo. Si claudus, quod ne- titum humana. laudis,quem mihi inesse visceratius
queodiffiteri.quandoetiam illud quod videobonum, in istis quoque,quas affectari etiam mihi renitenti-
per infirmitatem mentis nequeo sequi. Si parvo bus [/'. renitenti videar, considerare vales, quas
naso, quod me conliteor esse, curn discretionis coenodoxi spiritus impetu ingeri sentio, (571) face-
quemdam quasi anhelitum nequeo pra.eeps nimium tiis,- vitium quoque, quod non tam corpore, quam

in agendis vel disponcndis tenere. Si parvo aut p animo discurrere me circumquaque facit,desidia. et
1:
grandi ..„1
vel
,„.....
torio naso,
„ — :_
quia __*:__:_ _:_.__:_•
actionis rectitudinis
H torporis,
+ :_ ____.-_'_':
inconstautiam __ levitatem
: .__.:_.__ _:_ j.
et mentis, duri-
:

[l. rectitudinem] sub specie discretionis soepe con- tiam et duplicitatem cordis,praviloquium cordis et
fundo. Si fracto pcde vel manu, quis in me hoc non oris : qua. omnia tecum in me j ste reprehendens
advertat '.' Vi.im enim Domiui pergere, ut paulo conjecto inde contingere; quia implorata, ut con-
superius audisti, non valens, a bono opere, fracta vcnit.misericordia et gratia.ut ab his eruar,Dei,non
ut quis manu, iners socorditer vaco. Si gibbus, colloborare,ut fiat liberum compcllo,ut oportuerat,
utinam,Domine,ncc jugo iniquitatis,nec terrena. ita vecors, quod mihi magis nocet.quamadjuvet arbi-
pondere gravarer solliciludinis! Si lippus, quis non trium.Dumque impendere mibi negligoquod ex me
videat quod,etsi aliquod perdivjnam gratiam inme cst mendaciter petere me approbo quod ex Ueo est.
emicat scientia. lumen, carnalia opcra misere illud Verbi gratiapostulo:post naufragium saltemcastita-
obscurare[/.obscurent]'.'.S. albuginem hahcui in oculo, tiscontinentieelittus scdnec rnaceralionem carnis,
;

et arrogantiae caecitas mea. Deo soli mihique parlim nec fugam fornicationis volo mihi indicere prorsus.
comperta quanta sit, nulli valeo dicerc, dum illam 32. Esse et aliud quod interdicere legationis meae
omnium malorum causarn computans, cocnodoxi vias non parum confiteor ad ; omne enim, quod
spir.tis incurrionem soleam nominare. St jugem enivis est necessarium, nihil tam opportunum,
scahiem, (5691 istud superioribus perpensis, ex quo C quam illud singulare sacriticium, quod quotidie
lascivire coeperim utique quousque duravcrim, si nobis repraescntat Paschanostrum.Christum utique
scabiem luxuriam fore capi noveris, mihi peculia- pro nobis veraciter immolatum. Quod si digne mu-
rius neque inlicior convenire, ct ipsam ex ipsius nus, quod tamen non consequitur, offerrem, etsi
incursione generari perspicue. Ub.i fucrit superbia, non quotidie, saltem sa.pe; nulli poterat legationi
illic eritet contumelia,dumdicitur nossecertissimc, ad impetrandum puto, ut plures aiunt, coniiteri.
dum nec ipsam a.latis invaletudinem possevideoilli Sed impedit quod audio Vuile prius rcconciliari
:

contradicere. Si impetiginem in corpore, mihi pecu- fralri tuo (Matth. v, 24). Fratres vero si omnes su-
liariusnequeinficiorconvenire. autemutetabava- mus in capite Christo,quisipso minus.offendendus,
tanium, ut mihi videtur, libcr fuissem \Si
ritia vel ne habeat aliquid adversum nos,dequo ampliusest
ponderosus, va. mihi miserrimo, qui turpitudinem formidandum? Habet vero adversum me, confiteor,
et quando corporaliter non exercui, animaliter gra- duo.et quod h-edere membra ipsius utique,et quod lae-
vari me eadem pene omni tempore usque ad istud derenondesinoipsum.Etcum dies noctesquead re-
scilicetsenium sensi, et sentire miser non desino. conciliationem solam minime suffieiant,muneris,ro-
Hismaculis sordidatus cum aliis quampluribuspa- go,offerendiquandolocuspatebit?Sedpateret, pra.su-
nes contra interdictum Domino me confiteor hacte- p. mo, locus ad ipsum,si quidem munus reconciliatio
nus obtulisse,et quod salutis est digne olferentibus proximis satisfactum fuisset; quos utique
foret, si
remedium, mihi fecisse damnationis a.terna_ judi- nusquam amplius me laesisse.cum in pluribus con-
cium :(570) quod certissimum,ut fieri posse dixisti, fileor, quam in eo, quod quam graviter Salvator

(569) Islud refertur ad illa, mihi peculiarius ne- quas senlio ingeri impetu spiritus casnodoxi ; et pre-
qac inficior convenire. Mox ct ipsamjd est scabiem, cor, ut auferat vitium quoque desidise et torporis,
ex ipsius luxuruB, incursione generart, etc. quod fucit mc circumquaque discurrcre non tam cor-
(570) Gonstrue: quod valct videri forc cerlissimum, pore quam animo : item ut auferat inconstantiam et
ut dixisti posse jicri, judicium diffuiillatis, quam pa- levitalcm mentis, duritiam et dupltcitatcm cordis,
tior in reieundo ad Dominum, praviloquium corilis et oris qux omnia juste reprc-
:

(571) Legebatur facetus. Emendationem probat

: hendens in mc, tccum conjccto imlc contingere, quia
contextus, qui sic construendus est Precor cliam, : implorata, ut convcnit, misericor&ia ct gratia Dci. ut
ut auferai appetitnm humanx laudis, quem vatcs eruar ah his, vccors non compello,ut oportuerat, col-
considerareinesse mihiviscrratius in istis quoque fa- laborare, nt arbitrium fiat liberum : quod magis no-
cetiis, quas videor mihi etiam remitenti affectari, et cet mihi, quam adjuvet.
 425 EXCERPTUM EX DiALOCO CONFESSIONALl. 426
denuntiet attende Qui scandalizaverit, inquiens,
:
A fuerit causa;mihi videtur, quod mc [l. in me]
unttm de pusiltis istis, qui in mccredunt, expedilei, Hla, quarn putaveram, csset, quia humilitas sit
ut tuspendaiur mola asinaria in cotlo ejus, et demer- elationis(572 ,pejorruina. Indeenim superbio,unde
gatur in profundum maris (Mallh. xvm, 6). me despectissimum certissimo et infra universos
I/cmque ]>ost quxdam. attendo, cum cateri inde solcant gloriari, unde c«-
33. Tergiversari, ait, nimium videris mihi, et teris se vident excellere. Quod nisi turpiloquium
colli instar volucris Eanianae colorcm cum motu saltem in isto praecepto vitarem, apostolico condi-
rnutare. Nunc enim nimium rigorem, 919 nunc gno enuclearem 980 exemplo. At quia deficit clo-
iu te maximam admiror mollitiem nuuc quasi fer- ; quium, nec fari, quod a me ipso patior, possum,
vorem, modo teporem nunc eonstantiam, nunc : exterius dum me tibi cerno notissimum,neinterius
studeo 'Jeg. video] dissolutionem nunc sineerefet ; tibi quoque lateam, dirigo te ad Gregorium Deilo-
utinam vel aliquoties),nunc simulate mihi,ut,proh quum, illum interroga quid de reprobis hypocritis ;

nefas semper cuncta videris referre et modo

! et arrogantibus sentiat, hauri ibi me conspicerc :

miserabili qua>dam confitendoquoqne celare;sicut totum valebis. In evitatione, inquis, solcecismo-

illud primum, quod mihi etiam; qui te non minus rum constructionis quani raiionis vero, dictio-
quam idem agnovi, ita legenli occulitur, ac si mi- „ num quam actionum videri valet perspicacius te
nime diceretur. Ita, inquam, ita esse confiteor, pa essc quod dicis, dum magis utique affectas, si suc-
riter et actibus demonstro. De illo tamen, quod ccderet tamen, videri eloquens, quam ipse quod
faris, quia pejus forc, si omnibus pateret, adverli; beneloqueris/oTS^exsequens.Plantareslibentissime
suflicere credidi, si quovis modo tu solus valeres video, contra interdictum licet, in domo Domini
inde mclius certiticari. Te vero dum alloquor, oeu- nemus, qui in arbusculorum situ tam esstudiosus.
latum quemlibet, qualem scilicet regula a nobis Mane, inquam, mane videbis, quis sim, spondeo,
transgressa suadet, aspicio, qui utique sua norit clarius, nec tamen reprimetur tumor ob id semel,
curare, et aliena vulnera non detegere et publicare. promitto, conceptus.
Nam nce debes oblivisci, quod de neglecta diutius 34. Iniquitatem, ait Psalmista, si aspe.vi in corde
confessione superius audisti. Quare, inquis, et cui meo, non exaudiet Dominus (Psal. lxv, 18). Quod
confiteris, si atfectas cclari? Dco, inquam, et mihi. licct pro arbitrio sic vel sic valeat intelligi, dicit
Deo cur"? inquis. Non ut noverit, inquam, qui nil enim Dominus Si non remiseritis hominibus pec-
:

valet ignorare, sed ut dignetur remittere. Ita enim cata corum, ncc Patcr vester cmlestis remittet vobis
audio et Prophetiam prasumere, mihi ut aliquando (Marc. xi, 85). Et alibi : Qui avertii aurem suam a
verius valeam dicere Delictum
atque securius :
clamore pauperis, ct ipse clamabii ct non e.vaudietur
meum coram me est sempcr (Psal. l, 5), quod non C (Prov. xxi, 13) : exemplo Herodis hypocrita?, quia
fuerat utique,si non contigisset scripsisse: dictum- Deum ficte quserunt, nunquam invenire merentur,
quc gaudere Beatus qui scmper esl pavidus (Prov.
: Nulli vero sa:pc continuatius psalmodiis vacant,
xxviii, 14). Et Cor, quod noverit amaritudinem
: crebrius missarum solemnia celebrant, paupcribus
ai.imxsurc.ingaiidioitliitsiwn miscebilur extraneus necessaria tribuunt, pradicationi amplius insistunt,
(Prov. xiv, lnj.Sed melius, inquis, fuerat intabulis in quibus cunctis cvidentissime videri mihi experi-
cordis scripsisse. Mclius, inquam, melius, etillicet mcnto praecipue mei confitcor, iniquitatem quam
islicveroputoprasstantius.IIabcmusverocumAugu- dicit ipsam, quam in me considero, fore duplicila-
stini quoque exemplo in membranisoviumconfiten- tem. Duabus enim quasi linguis duo qusedam re-
tem Apostolum: Quipriusfui blasphemusetpersecutor, c i t ( > ( 57 'i .auiliciitilins psalmos velaliud quid,cordis
et contumeliosus I Tim. i, 13). Subrepit tibi, inquis, inspectori longe dissimilia alia et innumera ; sicut
hinc aut superbiaiaul inanis gloriae, aut certe vaine in ista nocte, istud cujus est mane (vigilia vcroest
securitatis tentatio aliqua. Pene, inquam, usquead apostolorum Philippi et Jacobijcum iinpulsuadver-
despcratioiipm mortiferam. cuin enim audio, quia sarii vigilaremut sspe,dormire cumutilius utique
Jus/us in primordio accusator esl sui [Prov. xviii, foret, incubileadhuctnmentesuperre,mihiqua;(575)
17 ; submurmurat misero mihi miserrimastultitia, jj contra vctum acciderat. Bonito namque tuus la-
vel slultissima miscria, quod imitator in isto sim nam, jussu atisque iii. 'u, dispcnsasse fratribus, fuc-
infelix ulicujus justorum, et ita erga miserrimum et rat nuntiatus ; cumque ista et alia illegaliterhic ac-

perditissimum,si ita vadit.agi conspicio,uts| ciderr exa im mihi phanta-

bilius conspici in terra monstrum non fuerit dalum. smata itarem, perveni cogitans loco (576),
Cuin enim superbia, semper, id esl ambitio, ruinte ubi babetur in ea, quam miseri abdicavimus,lege,

Construe Mihi oidetur, quod ilta i'i mces-

'.'"|7_,
) : 574 Recito scilicel ore psalmos audientibus, et
set ruina pejor,quam putaveram ;quiasithumilitas corde recito ali el innumera longe dissimilia Deo i

elationis. iuspectori cordis.

(573, Construe :Verum, inquis,inevitalionesolx- (575) In apograpl: ur mihiqu
cismorum, id esl errorum, construclionis quam ra- emendationem suggessit, el construe ln cubilead- ;

tionis dictionum quamactionum valet videriperspi- huc tumente super re,quas occiderot mihi contre
cacius le csse quod dicis, dum magis utique affectas votum.
(si tamensuccedcret) viderieloquens,quam ipse exse- 576 Idostad iiuii locum, ubi habebatui un<i lege
Cjuens qaod bene toqucris. (regula scilicel mouastiea)yi«i»i miseriabdicavimus;

Patrol. CXXXVL U
42" RATHERII EPISU. VERON. OPP. PARS I. 428

quod utiquc tantopere nos.peculiari veroillonostri, A mentissima.istius fcstuca tenuissima.Et (578)ecce

non Dei amre amplectimur abbaluli Sine jussione : inLcrilla?S2 hymnorummellifluacarminamagnua
abhatis nihil faciat. Incumbens ergo illic, et causas a Leodico ille nuper habitus irruit exercilus, servo-
inde comportans vindictee, ccepi cogitare, esset si rum ina;stimabilismullitudo,etqualium?Equorum
aliud, quare ad hujusmodi quasi honoremtam avi- generosissimorum mille modisdiscrepanshinnitus,
de inhiaremus. Nihil aliud invenire valui prorsus. mostrucarumcffiterorumqueornatuum,mensaIium,
28S Inde cum fuisset ventum ad matutinos,psal- scamnalium,cortmarum,reliquorumquecommodo-
mum ore dicebam,corde clamabam: OOderadestul- rum essequi potueratdiversissimusapparatus,cle-
tissime (577), hoccine erat, quod octoginta libris, ricorum(579)etcucullatorumnobilissimorumcigneo
tenacissimus cum putareris (sic enim sic, s®pe in canore dulcior sonus, cognatorum nobil:s,inlinita,
judiciis erramus, non dubitasti
miseri, nostris), pulcherrima atque charissima,flensquoque eseju-
emisse? Silc, sile, moneo moneo inquam, o hypo-
;
lans ut pauperiorum meminerim) relinqui sequod
crita, moneo, silc, ccepi actutum clamarc te in- ;
vidcbat, caterva (580) : desertiludinis (581) illornm
tuere illum relinque. Ejice trabem de oculo tuo,et
;
\suhaudi irruerunt] prwjudicia : 283 labores innu-
tunc fratris de intuitu, si voles aut vales, propelle merabilesatquepericulosositinerum.dispendiorum,
festucam. Nam, ut verissime fatear,in comparatione n et inlirmitatum hac sola pro sententiaperpessi ;pe-

istius, quam miraris, stultitia tua est trabes vehe- cunia, quantumad me, maxima ob id datione di«

habclur, inquam, iil quod nos abbatuli tantopere corh- rina.alqae eltarissima cognatorum, qui scilicct ocea-
pleetimur, pcculiari vera illo atnore nostri, m<n Dei. sionememorataadmonasteriumconiluxerunt; irruit
Sine iussioite abbatis, etc. Abl/atulum se humilitatis quoque catcrva flenset cjulSiUs(ut meminerim paupe-
causa nominat,vel etiam quianon insignioriet prin- riorum) vo quod vidcbat sc rclinqui.
cipi monasterio, uti erat Lobiense, sed alieni infe- (581) Construe et cxplica.'lrrutr«n/ mcnliprteju-
riori monasterio prrcsidebat, quale fuisse Almcnse diciadcscrtUuflinis illorum : irrucruntperpcssi(se\i
conjeeimus in Vila loco antea memorato. hi qui pcrpessi sunt) luborcs inuumcrabiles, atque
(577) Hic Oderadus cst illc monachus.quemsimo- periculosos ilincrum,dispendiornm, ct infirmitatnm
niac» einplioni reum coarguit num.22. Conferibi- pro liac sola se«ie«(;«(nisiparticipium perpessi a.cci-
dem not. 54i.Hinc autem quid emeritcognoscimus, piendum eredatur significatione passiva, uti in hoc
nimirumaliquampra:lationem,seuparvamabbatiam ipso opere superius nacta, et largitos, et n. 40 pro
in aliquo fortasse ex iis monasteriolis, qua ad pri- 1
innumcrabilibus in hoc saculoperpessis, idem parti-
marium Lobiense monasterium pertinebant. Post- cipium perjiessispassivasignificatione accipiuntur;
quam veroOderadi emptioncm coarguit, mox cum quo casu exp',icandum et legendum essel irruerunt
ait : Sile, sile, moneo, moneo, inquam, etc, reprehen- labores innwnerabites et periculosl pcrpessi pro
sionem ad se convertens, majoris multocriminisse liac sola scntcntia) irruit \iecunia dist racta obidda-
:

reum traducit. Cujusmodi autem fueril hoe crimen, tionc quantum ad me muxima,ad quam cumsolum-
conjiciendo explicabimus in line notationis 65. Ha- C modoconversusfuissein,recolcndoconsideransvestem
therii autcm mos est aliena quidem carpere,at sua prctiosissimam illius, quam liuc altuli, distractam,
licet leviora multo magis exaggcrare. ctiamnactam sacrilcgio cvidcntissimo, valuissem ex-
(578) Evagationem mentis designat, quo3, dum spirarc dotorc im manissimo, si nalura dcgissel emori
matutinis mteresset, inter cantus psalmorumirruit tristitia. Quid autem his verbis indicetur, haud facile
in animum, ex eo excitata, qnod nuper contigerat, conjicere licet. Pr:ijudicia, inquit, desertitudinis illo-
cum eLeodicensiurbe ad monasterium quidam cum rum, id est clericorum et monachorum.Quidautem
magno comitatu accessit. Quinam vero bic fuerit, descrlitudo} Num dcsertio pro dissipatioiie? dcscrto
reticet. Licet autem subobscure loquatur, ac velut enim pro(ii5s;'/)omedioa»vousurpatum aliquotexem-
enigmatice;cumtamen Fulcuinus deGestisabb.Lob., pla apud Cangium confirmant. Hoc sensus indicari
c. 26, narret, Baldricum Leodicensem episcopum possetdissipatio bonorummonasteriiobsplendidam
cum comite Ilaginero avunculo suo.cui Lobiensem tot ac tantorum hospitum receptionem de qua in
;

abbatiam idem episcopus dederat, ad monasteriuiu casu non absimili monasterii Lobiensis Fulcuinus
Lobienseaccessisse,ibiquespIendidefuisseexceptos loco laudato, c. 26,ait: Fratres sibi minui, undealii
cum magno rei communis detrimento aliquid si- ; ingurgitarcntur, iti communi deplorant.El auctor de
mile monasterio pariter,cuiHatheriuspr«erat, con- Gestis abbatum Gemblac, tom. II Spicil, novae edit.,
tigisse, hoc loco indicari credimu3, cum pecuniam pag.782monachosrefertc/a»iflj teset conquercntesres
abs se hac occasione distractam conqueratur. Clerici suas prodige dilapiilari ,et substanliammonasteriinon
et monachi,quiadvenientemsacrocantuexceperunt, moderaleobsoniis s.vcularium personarum cstirpari.
insignem aliquem ecclesiasticum, a quo Hatherii D Porro dum ait perpcssi tabores itincrum,dispendio-
monasterium penderet,cumcomitatuadvenissesub- rum ct infinnitalum pro hac sola sentenlia, i\\am sen-
,

imlicant. Hic fortassis fuit laudatus Baldricus epi- tentiam intelligit, quamabbates tantoperecomplecti
scopus Leodicensis, adcujus sedem pertinebatmo- paulo ante tradiderat Sine jussione abbatis 7iihil
:

nasterrum Almense, quod Ratherio ex eadem sede faciat.Cxim nimirum hac decausaabbatis titulus et
pulso ad vita; subsidium fuisseconeessum probabi- auctoritas expeteretur quidam hujus prwlationis
;

liter conjecimus in Vita auctoris, §11. Hac autem consequendrecausa/ator. sinuumerabilesalqueperi-

in senteutia parlicula nnper latius sumpta pro non culosositinerum,dispendiorum,etinp.rmitatisperpe-
multo ante, referenda est ad annum 938, vel ad ini- si sunt.Sicex.gr. Odcra.di itionesetredditioncseodem
tium anni 950, cum hoc anno Baldricus e vivis ex- fine susceptse numero vigesimo quarto perstricta?
cesserit. fuerunt! etoctoginta librarum dispcndium, ut idem
(759) Hi clerici et monachi nobilissimi suaviter abbatis titulum emeret.indicaverat paulo ante.Tan-
canentcs advenienti obvi.imierant. Hancecclesiasti- dem voces pecunia quanlumadme maximaobibda-
cam consuetudinem tastatur tnteralios auelorvitae tione distraclaixmuurilvie illas libras duasetviginti,
Lieberli episcopi Cameracensis, cap.21, cui Laudu- quas ex monasterii rebus seinsumpsisseconfessus
num accedenti more ecclesiastico inquit, proccdunt est num. 23? Quod si credatur probabile, ha libra?
omnes bpviam. 22, sicutet vestis illa pretiosissima, quam huc, in-
(580) Id est irruil catcrvanobiUs, inf\nita,pulcher- quit. attuti, dicendaj essent distractae ob id, nimirum
 429 EXCERPTUM EX DIALftGO CONFESSIONALI. 430
stracta.ad quam cum solummodo conversus fuisscm A 35.Gaudes igitur,qnia sinejussionc tua nihil 2S4
pretiosissimam illius rccolcndo distractam, quam vide quid jubeas; exigis obedientiam, astrue
fit,

huc attuli,considerans vestem.evidentissuno sucri- quod exigis ;illis enim tibi.lu regulffi debitor esobe-
legioetiam nactam,tristitiasiemorinaturadedisset, dire.Uli pcccant, si extra voluntatem et ordinatio-
dolore immanissimo expirare valuissem. Ita enim nem tuam si contra constitutum regulaj
faciant;tu,
ante oculos mentis, adducta subaudi ha?c res] me quidlibet disponis aut pra3cipis0m»/a vero,a.it,qux
gemendo fecit suspirare.ut si forte pro foribus ali- discipulos docucrit esse contraria, in suis (actis indi-
quisstetisset,meillomihiconsuetissimoincommodo cel non agenda; sciatque, quia qui suscepit animas
crnciari putare quivisset.Tandem his aliquantisper regendas, necessario prseparet sc ad rationem redden-
amotis, cogitare ccepi in hoc tanti, ut considcras,
; dam: quanium sub cura sua fratrum sc habere
et

sajculo, empto quod in futuro coeperis emolumenti sci ritnumerum,agnoscat pro cerio, quod in die judi-
nossse desidero (582). Et ecce [subaudi irruitjiterum cii ipsarum omnium animarum redditurus Dco ratio-

ante cordis intuitumcolumbailladetemplo venalis, iicm, sinc dubio addita [subaudi ratione] et sua;,
ecce in manu Jesu flagellum de resticulis.expulsio animac. ventositas stultissima 1 tot laboribus, tot
illa de templo terribilis ; ecce Simonis maledictio, ajrummis, tot tribulationibus, tot doloribus,tot an-
ecce Giezi lepra horribilis, non sine Anania; et Sa- gu3tiis,tanta pretii summainhocsa:culo,tot suppli-
phir;e elogio quoqueanathemate recipientis,quod " ciis in iufcrno emisse vocari solum ab hominibus
et
gratis dari et debuit recipLSme jussionc abbatis.in- Rabbi(5S3),cum ipse judex futurus suaserit dicens:
quit, (subaudi regula), niliil faciat. Ecce quod tanto Nolite vocari Rabbi (Matth. xxm, 8), quasi diceret :

pretio non solum pecunias,sed et laborum innume- Ne illum affectatis honorem in sscculo, pro quo ho-
rabilium infelicissime acquisivisti:sed non perfun- nore, illo (584), quem describere gesticns deficit
ctorie accipias,cum audis,moneo Ipse (amen abbas :Apostolus dicens Quod oculus non vidit, nec auris :

cum timore Dei et ordinationc rcgulx omnia jaciat. audivit, et in cor hominis non asccndit (I Cor. n, 9),
Et ruvsum: Sciatque abbas culpx pastoris incumbere, tam magna
privati, et similiter inenarribilia tor-
quidquid in ovibus paterfamilius ulilitalis niinus po- menta patiamini in inferno. Inter hajc autem cum
tucrit inuenire; ideoque nihil e.vtra prseceptum Domi- considero maledictionum super me irruentes quasi
ni,quod absil,debet aut docere,aut constituere, vcl ju- Euximi freti ferventissimos cumulos, in nulla meoe
bere, mcmor scmpcr,quia ct doctrinx sux et discipu- salutis (confiteor^fiducia me miserrimum respirare
iorum obedientix in tremendo Dci judicio facienda solaj (585) ne dicam ahis junctai compellunt;in qui-
erit discussio. bus cum prima se ingerat, posterius licet intenta,

obeamdem sententiam.seu causa ejus preelationis, „ Oderadum, qui aperta simonia abbatiam aliam oc-
quam emptione quadam abs se acquisitam inferius ^ toginta libris acquisierat. Confessarius vero hac
indicare videtur. Cum vero eas libras 22 ex mona- de re lenius judicium ferens num.30: Istud, inquit,
steriiredditibus sibi seposuisset, postquam abbas tibi quoquo modo concessum (abbatis gradum intel-
ejusreditusadministraret(nequecnimanteejusmodi ligil iiim vili niinimc debuisses xstimare. Quidquid
ailministrationem quidquamex ipsis redditibus po- enim expen lendo, vel tribuendo in hujusmodi, guasi
tuisset decerpere,quod in acquirendam ipsam abba- perditum te video dolere [aurum fuisset Arabicum),
tiam conferret)ipsum abbatis gradum initio iisdem eosel omnimodis salvum, si ita vivere, ut t s

libris cmisse et acquisissc dici nequit. Kathcrium modicis regula ipsius verbis perstrinxisli,fuissetcceli-
quidem initio monasterio prajfectum vidimus non lus datum.Ea porro vestis pretiosissima.quam cum
pretio.aut emptione ulla,sed compositione quadani, ad monaslcrium venit secum attulerat, quatenus et
ut e Leodicensi sede exclusus ex ejus monasterii quo sensu (super exaggerationem,ut credimus.ijisi
redditibus viveret.Qus autem hicmemorantur.om- familiaiTin) acquisita dicatur sacrilegio evident
nia, ut ex contextu liquet,ea occasione acciderunt, mo, ignotuin planc est.
qua nupcr e Leodico insignisquidain ccclesiasticus (582) Construe Dcsidero nosse' quod emolumenli
:

(Baldricus, ut videtur episcopus Leodicensis) cum coeperis in futuro sxculo,empto 3eu ob rem cmptam)
magno comitatu ad monasterium advenit.Vide not. lanti, ut consideras, iu sxculo hoc. Qui autem em-
57si.AdvenitautemcumRatherius.jamdiuanteabbas [iiiiin intelligat, cxplicarc vidcntur sequentia, cum

esset. Hac itaque occasione Ratherius illi dedisse dc abbatis titulo ait Ecce quod lanto pretio npi
:

videtur vestem pretiosissimam, ct in hoc hospite him pecunix,sed 1 laborum innumerabilium infi
1

ejusque comitatu excipiendo insumpsissc libras22, D sime acquisivisti. ld Oderado potius quam llatherio
quas jicnuri.r ncccssilale, ut superius dixcrat,e mo- convenit.Quatcnus vcro llatherius cxaggerando cm-
oasterii redditibus sumerc coactus fuit:nisi quis es ptionis quamdam speciem sibi imputet,vidcsis nota-
voce datione easdem quoque libras cidcm llaldrico tione prajcedenti.
datas credere malit,sive quia in ejusmodi visitatio- 583) Emisse vocari ab hominibus Rabbi. id est
nilnis aliquid pecunia; olVerri soleret, sivc quia Ra- emisse prselationem, ob quam abbas vocens.
therius timcret, nc idem Baldricus, qui se e Leodi id est, UlO privali, iju.ii: ipoStolttS iicsticns
ccnsi cathedra expulerat,excluderet quoque i describere deficit dtcens : Quod oculus, etc.
abbatiola.quam compositionis tituload vitsesubsi- !on ti ue
i
SoliB ill e malediotio
:

dium in perpetuum acceperal, nisi aliqu Dere antea indicavit,et moxS. Gregorii et Boripturarum
eum sibi conciliaret.Id autem,quod alii Forte redt m- verbis referl ne dicam junctx aliis compellunt,confi-
ptionem vexx appellarent, Ratherius pro emptione \e miserrimum non respirare tn ulla fiducia sa-

quadam si maca traducit nns enim ejus est sua

: lutis inc.r. m quibus (malediotionibus) cum vnma,
gesta non solum oarpere, sed etiam exaggerare. licct posterius intenta, ingeratse aubaudi mexmen-
Bnimvero hoe factum adeo exaggeravit, ut nac de ti), volo ui audias qua sit, verbis ejusdem Gregorii,
causa majoris multo dclicti se reum venditct,quam tjui cum protulit : Sicut qui iiuilulus, ctc.
m RATHEHII EPISC. VERON. OPP. PAHS I. m
quaj sit ejusdem qui protulit, volo ut audiasverbis A tendas \canis quoque reversus ad vomitum quantum
Grogorii : Sicut qni invitatus,\r\(\\\\\,rcnuit, qusesitus oeulosolfendatmeminerisintuenUim.Quodjam illis,
refugit, sacris cst altaribus promovendus ;sic qui ultro quibus te laborare adhuc vitiis doleo, feceris con-
atnbit,vel importunius sc imjerit, est procul dubio re- vertendi et avertendi a Domino volumina vere-
pellendus. Natn qui nititur wl altiora conscendere, eunde^S^^utcondecet^recolas^etiam nunc,dum in
quid aijit nisi ut crescendo decrescat ?Cur non pcrpcn- novissimautique hora consistis,insoliditaleanimum
dit, quia 2S5 benedictio illi in maledictum conver- figas slultus enim ut luna mutatur (Eccli. xxvn, 12),
;

tilur,qui ad hoc,ut fiat Ii,rrctieus,promovctur:' Quam quod de te somniatum, ut actitare solebas, fuerit
maledictionem (586), attende,quamque morliferam nec ne,tibi dubio procul,tamen optime.videri valet
sequuntur^antecederequamvisdebuerinPistiusmodi congruere.Quot enim vicibus fortunii et infortunii,
[subaudi maledictionesl : Maledicti, inquit, qui de- conversionis etaversionis 286 obtenebratussplen-
cttnant a mandatis tnis (Psal. cxvm, 21). Maledictus dueris, rursus iterum obtenerandum cismarina, ut
qui annuniiavcrit patri mco dicens:natus cst tibipuer ita loquar, jam cantat tellus. Curavimus, ait Domi-

masculus (Jer. xx, 15; xi.vm, lu). Malediclus qui nus tui (Jer. li, 9), ut cernitur causa, Babi/lonetn,
prokibuerit gladium suum a sanguine (Jer. xvn, 5). el non cstsanata, dum adhucrediviva miser pullulat
Maledietus qui, ut a Domino recedat cor ejus, spem confusio tua. Fnms meretricis facta esttibi ; noluisti
suam ponit homine (Jer. xlviii, 10). Maledictus
in crubescerc (Jcr. in, 3), de te dictum, caecus mente
qui opus Domini facit negligenler (Ibid.) et ir- : nisi tua professione fuisses,valuisti advertcre, cum
recordabiles nunc alia?, in quibus nil magis in de te talia, tanta, tamque pudore et
infinita, sine
mc mirandum, quare quod eas recordari, nedum gemitu potuisti referre, et nec nominanda, utApo-
scribere vel euarrarro siccis valeam oculis ; in quo stolus prcecipit (Ephcs.\,3), quasi honesta, pompa-
luce clarius considerare mei duritiam vales; confi- ticequoque, si valuisses, narrare.Sed intueor quid
teor, cordis. moliaris impudenlissime, ut enim multi [/*., ut et
30. Ut dicta,ita est, inquis; levitatem inconstan- multi] in hoc complices tui ;dumscriptum amplecti
tiae nam tuae mirari non desinens, non miror jam, ab omnibus vides Justus in primordio accusalor est
:

si tale quid in ista tibi aetate (ut illud fuit, quod sui (Prov. xviii, 17), de confessione peccatorum in-
novi quiverit corporaliter contingere, cum ita te dicibiliter lugendorum ornari mavis, quam humi-
adhuc video lascivire.Tui ipsius enim
spiritaliter liari : et ideo peccatorem te licet veracissime dicas,
scripto atque verbis conjicioquod pra3tendis,non te callide,si posses,audientibus persuaderes, magis te
meditari corde satis sincero. Si enim de reversione hoc ex humilitate dicere quam ex veritate , nam si

ad Dominum, id est de conversione de malo ad bo- peccator ita tenus videri et dici.ut scriptitas, velles,
num veraciter deliberasses :istud tibi quoquemodo C me te publicasse non tantopere doluisses. Si vero
concessum tamvili minime[,s!</ip/<'aestimarc]debuis- non vales justum [subaudi persuadere te], quod te
ses; quidquid enim expendendo vel tribuendo in non esse oculatum non subfugit ullum saltem ali- ;

hujusmodi, quasi perditum te video dolere (aurum quibus persuadeas litteratum. Itaquevitam tuam te
fuisset Arahicum)esset omnimodis salvum;si ita te per excmplameliorum non discutere certificor,[swft-
deinceps vivere, ut modicis regula? ipsius verbis niiili nec] fceditatem considerare tuae nec duplici-

perstrinxisti, fuisset coclitus, quotus quisque ante tatem inconstantia;, neque te reprobari,cum audie-
fueris, datum;sed dictante Scriptura Qui dbservat : ras :Vir duple.v animo inconstansin omnibus viissuis;
ventos, non seminat, ct qui considerat nubes, non etquod Sallustius Ciceroni [subaudi dixit], neque
metit (Eccle. xi, 4), illius modi te considcro lmbe- huic, nequeilli fidem habere, neque Caesari, nec
cillilatis, pusillanimitatis,timiditatis,inconstantiffi, Pompeio,utique ad te pertinere tu enim neque Do- ;

duplicitalis, et enervis nimium ignavia», ut de tui mino,neque cui obsequeris adversario.constantiam

ereptione cogerer penitus desperare, nisi inenarra- fidei, ut ita dixerim, servare probaris.
biles divitias omnipotentissima; Dei attenderem mi- 37. Nam, ut tibi vicem rependam, quia videlicet
sericordia3,bonitatis,et pietatis gratuitse innumera- cum tua narrare, ut prastendebas, proponeres cri-
bilibuscontraspemetiamabinitiosaeculipraerogatae. J)
mina,a meis (588) ccepisti.in tuis desinam ego.Qua
L'tenim verbis rnc propheticistealloquiconsidcrcs, callidilate illud egeris revelabo.Tu, licet obtenderis
quam vilis factus cs,rogo perpenda.s,iterum vias tuas tibi penitus non eluceri ; ne enim te, ut verebaris,
(J« .n,36);dumque te peccatorem criminosissinium
-
publicarem, satis.ut tibi videbatur,astute,re autem
verissime scriptitas.monitum te qua;so advertas,we vera nimium subdole mea opposuisti qua; attende-
iteres verbum in oratione lua (Eccl . vn, 15); suslola rem, ettua relinquerem et quod de violatione re-
;

in volutabro (II Petr. n, 22) quid proliciat luti at- gulae, loquacissima prosecutus es,ut videre videor,

(586) Conslrue et explica : Quam maledictionem, feccris voliiminn, id est circulum ac gyrum, conver-
et guam mortiferam, attende,sequuntur maledictiones tendi et avertendi -a Domino : eliatn nimc figas ani-
istiusmodi, quamvis debuerint antecedere, id est, Ma- mum in soliditate, dum consistis in novissima utique
ledicti, inqiut, etc. I.t sequuntur alix nunc irrecor- hora.
cordabiles, in quibus, etc. (588) A meis inquit, cwpisti, cum scilicet num. 1
(587) Construe Verecunde, ut condecet, recolas,
: perjurium a quopiam extortum Ratherius confes-
quod jam iUis viliis, quibus doleo te adhue laborare, sario opposuit.
 .

433 EXCERPTUM EX DIALOGO CONPESSIONALI. 43i

arrogantiao vel inquietudinis vanitate, ob aliud non A oculi tui [Thren. m, 18). Vt divisiones aquarum dedu*
mihi videris fecisse, nisi ut illius faeinoris magnitu- cai oculus meus (Thrm. m, 48), posses, ut compete-
dine posses,quod in noveram, levigare uteunque.
te ret, in hora ultima contra insistentes saltem accu-
Ego, inquam ego ut fur et iu hoc quoque deprehen- satores proferre, qui calumniabuntur certissime,
bus, quid respondeam neseio prorsus. Stupeo vero, nullum tuorum te criminum, scripseris ea licet,
tamen si quod agere competit, facio attonitus, per- competenter deQesso, emendasse, pcenituisse, nec
pendere non satis prajvalens, cur hoc me facercvel visceraliter unquam optassc : Quis dabit capiti meo
permiserit, vel voluerit Deus. Ut video, inquis, mente aquam, el octtlis meis jontem lacrymarum Jer. ix, 1),
excessit,quod in jam dicti legisti dialogo de quodam ut plorem contritionem meam, nedum populi mei,
Chrysario, divite superbissimo (Greg. Dialog. 1. iv, hoc est, gregis mihi commissi? Nam dum proximo
c. 38), qui dum moreretur, insistentes sibihumani cantares : Vlulate, pastores, ei clamate, aspergii
generis adversarios vidit, inducias vel usque mane cinere; et : Plange, quasi virgo, plebs mea (Jer. xxv,
qufesivit, quas tamen minime accepit, et circum- 34 ; i, 8); quisin tuo vultu aliquid npdumlristi-
Joel.
stantibus celare, quod patiebatur, 287 non valuit. tise,saltem gravitatis; quis in oculis lacrymas, ut
Ex quo ejusdem sancti Gregorii auctoritate constat, ita, sicut scripseras, 288 eriminoso congruora 1
:

quod pro nobis, non pro se talia vivens sine fructu quis, inquam, pro tuis saltem tam gravibus, tam
utilitatis viderit sure. Ita ergo et de tuo isto mirabili multis, tam fcedis, ne dum pro tibi commissorum
vales ajstimare, autumo facto, ut, si tibi forte non delictis, in paslorum (589) cum esses dupliciter iu
prodest, prodcsse valeat forsan lecturis, dum in so tui miserrime prayudicium numero, vel.conrlignum
quoque talia recognoverint,qualia te de te ipso con- aurlivit suspirium'? Et tunc quidem, sicut plurimi,
fessum bono animo fuisse putarint, cuin dicentc pro roverenlia illius tridui 590) eras abstemius, si-
Scriptura : Venit amicus, investigabit eum (Prou. lens, crimina tua describens,paschalem quasi azy-
xvin, 17), de te meliore quamvis loquens, non de mum praparans; sed subterfugerant improvido, ut
futuris, possis veraciterscire,quia ostentatione po- cretum est,agresteslactuca?,sinequibusfas non essc
tius et plausuumaffectatione.et ingenita tibi,ut jam debucras credere, paschalem agnum pro te et occi-
samissime monstratum est, quadam mentis, ut dixi, sum comedere. Jam tunc preefigurabas, fateor, te
inquietudineet inventionum tuarum peculiarissimo quandoque.quod actum est, utique obliturum,quid
amore(quod arrogantibus proximum noseitur fore) de servo judicaris reverso, jam signis quibusdam
te deprehendant talia congessisse. Unde te non mi- fatcbaris, non rnodo non cogitaturum le saltem post
rari debueras paulo superius frete [/., frete pro con- Pascha nedum dicturum, quod exckmative mihi
fidenter] dicere,quod siccis oculis taliavaleres pro dixeras Ne peccemus, inquam quid amplius pec-
: :

ferre.Quis eniin charitatis ardor eam,qu;e in te est C candum? Superabunde pcccatum est quasi delibc- :

frigiditatis glaciem in rivos rcsolveret lacrymarum ? rasses jam ampluis non pcccare; sed Balaam i

Cereus sane totus cum sis, non est mirandum, si plojam quibus benedixeras virtutibus, incipis con-
aliquoties aliqua elicitur ex te lacrymula, quam ex silium scandali ministrare, jam reverti ut canis ad
instabilitato ut Balaam illius [subaudi potius] proce- vomitumjam in eodem, quo dudum fueras, cceno
dere,quam ex salubri compunctione, illud perspicuo lutari,jam non curare,quod cavendum in ambone
approbat, quod ebcere non vales lacrymas aliquas, inPascha dixisti, ne scilicet in quadragesima do
nisi te aliquis videat, aut coram te plorantem alium mum constructam transacto vecordes Pascha de-r
cernas, quod et e vestigio subsequcns immorlerata strueremus, aut immisso comburercmus igne, ne
monstrat ita essc porsaepe hilaritas. Quem tamen expulsum a nobis immundum per poenitentiai
fletum quanti pendat arbiter intcrnus attendc : Filim vocaremus spiritum septono nimirum colli
Jerusalem, inquit, nolite flere super me, sed super vos surum (Matth. xii, i.V. Jam enim repinguaris,videri
[Luc. xxm, enim, non supcr se
28); super alium dctur ut optio, qualiter quoque pasoaris jam vix a ;

Qet.qui super alterius bono compunctus, imitari ne- lascivia rctineris, hucillucquc dcsidiose discurris ;

gligit,quo ipse quoque compungitur, bonum; pcrdi- qui silebas, rixaris, detrahis; securitati familiaris
enim computari valent lacrymae, qua: indc fiunt, n simfe semper libi,
tae ut ila loquar, reconciliari, quod
undc animus lacrymantis non curat. Dcest sani' tibi eam ad modicum reliqueris, solers incipis, et no
necessarius qui fucrat, sciliccl amicissimus inte- vircs perdat, turpiloquia onm fallaoiis providus
rius clamitans, cerno, suasor : Dedue quitsi torrentem misi'i's.i'.iii /vii7ni 591 \ ilan; succcsserit, mini:

lacrymas per diem el noctem, et non taceal pupilla cet conatus. Quadragesimam loqui timuisti (alue)

Apographus habebal impastorum, mendose

(589) : b Ratherio maxima ex parte dei cripta fuit.
sed legendum vn pastorum sensu- exigit. Consti ui n- 591 Legobatur in apograpbo Ym racha. Corre-
dum Biquidem Quis, inquam, vel condignum
est : ctionem Cui pro Yvi sententiai magis congruentem
audivit suspirium /»/''i tuis saltem dclictis tam gravi non dubitavimus insei ere. Nonnihii iam difficul i I

Ims, tuin multis, lam faedis, ne dum pro delictis com- tatis in sequentibus hujus periodi occurril qua? ul :

missorum tibi,cum miserrime in prxjudicium tui sensum valde licel obscurum reddant, sicconsti
etses dupliciter in numero pastorum qui scilicel el : da ^identur. Cui successerit vitarc rtulnt, licet mini-
episcopus ei abba eral -
natus, timuisti Itit/iii fatue; jam inveniens eliam
(590) Triduum indical feriaB quinta?, sexts, ac \m, ntui vercris trans Irage
Babbati bebdpmads sanctoe, quibus hesc conlessio timam, ncque '•• tiam manibus.
435 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 436

jam conviciorum millia etiam inveniens transgredi A comportas? Interdici, quod facis temerarie, audis,
non vereris, ipsis etiam neque manibus excedere ti- Btagere noquaquam dimittis? Sed quid?Si dimittis,
mens. Jam quibus quasi gradibus reverti ad Domi- deinobodientia judicaris quia onim sortitus esquo-
;

num in edito positum te velle simulabas, rctro per- quo modo mmisterium, necessitas tibi incumbit il-
gis; quique surgere te velle mihi mentiebaris, per- lud explero, ne in judicium magis quam in ministe-
spicue ruis, te de rete pristina? convcrsationis as- rium illud videaris sortitus fuisse. Hoc igitur bivio
serens, quanti adhuc eam habeas, prodis, interceptus quam desperabilis sis atque dolendus,
38. Sed quid magis? Quid alii de te sentiant, vi- consideres quajso sollicitus. Nisi vero tu idem con-
derint; mihi videris pejor pessimo istiusmodi con- flteri anticipasses, vererer tamen, ne subdole quid-

argumento effectus, si desit per miseri-

fessionis quid Gregorius eontra reprobos, simulatores, et ar-
cordiam Dei donandus, et ob id absque inter- rogantes in Moralibus loquitur, absolute tibi con-

missione ab eo quaerendi [l. qussrendus] interior venire proferrem. Loquacitatem quippe tuss con-
et continuus, qucm tibinon esse ct confileris et siderans arrogantia:, Eliu quasi audio dicere :

video, gemitus. Si enim dormiens nil videt, cst uti- 290 1'lenus sum sermonibus, et coaretat me spiri-
que naturale; vigilantem (592) vero ut constat 289 tus uteri mei, en venlus [l. venter] meus quasi mustum
videre, ita et sua interomptorem sui
referre, si ubstjue spiraculo, quod lagunculas novas disrumpit,
coram se positum negligit declinaro. Quantos igi- loquar ct respirabo paulutum (Job xxxm, 18.) Sed
tur anima; tuae subversores ante te habeas positos multum vereri tam lu dcbueras, quam complices
cernis, et declinare interitum gemendo saltem, si in hujusmodi tui, qui dum remulari eloquentes con-
condigne prenitendo non valcs, negligis, et me non tenditis vaniloquos, imitamiui magis philosophos et
de te desperare compellis (593). Quid enim miser sequimini philopompos, notari in uno non vos per-
putas prodesse qu<c (594), imminent crevisse, si con. pendentes, cum dici auditis Slultus totum profert :

tingat non evasisse? Repelli, sacerdos cum sis, te scnsum suum (Prov. xxix, 11), et ut adjiciam : Sicut
ab offerendis Dco panibus vides, et rninime luges? urbs patcns et absque muromm obstaculo, sic qui non
Maledictionibus te Domini impeti vides, et fiere non potestin loquendo cohibcre spiritum suum (Prov. xxv,
vales? furem te miser atquo latronem veritas appel- 28). Ut dixi vero, vereri debueras, ne cum illo, imi-
lat,et nec furata vis reddere.nec vi rapta relinquere; tari quem satagis, de te dici audires; [subawli de-
nec saltem non modo pro furto et latrocinio, verum bueras] timere etiam, ne et illud de turbine neque
pro ipsa non emendandi duritia iacrymas vcl ali- per aliquod etiam sacrilioium reconciliandis [subau-
quas animo consternatus suspiriis miscere? Veste di audires] : Quis cst involvens scntentias sermonibus
nuptiali te carnis carere; et in nuptiis Christi ct Ec- xxxvm, 2.) Quam vero infra eum-
imperitis? (Job
clesiae,pedibus et manibus ligatis ne in caminum C dem, quem sequeris, utique sis, comprehendere
ignis mittendus tuipiter extrudaris non verens, sine vales, cum te propheti» spiritum habere, ut illum
laorymis audes saltem recumberc ? Anathema audis habuisse, nullatcnus vides, Si vero hujusmodi de
recipienti, et flere impossibile est tibi? Pecunia tua propheta fit exprobratio; de compilatore et syco-
tccumsit in pcrditionem (Act. vm, 20), apostolum phanta, qui, ut scriptum est, in similitudincm arioli
audis Petrum Simoni mago dicentem, et ut a te per- et conjectoris tfstimat quod ignorat (Prov. xxm, 7),
ditio avertatur, non postulas precom [id est orem]? quod dici valet vanissimo et, quod pejus, menda-
Ananiam et Saphiram pro saerilcgio a te quoque cissimo?
commisso conspicis expirare, et tibi flere nullatenus 39. Ut vero agnoveris quam vilescat sapientibus
est possibile? Giczi conspicis lepram ; et leprosam vanilas ista hrectua, considera cum illis pariterre-
lletibus non deluis animam? Templum Dei in te et probatuin Saul, prophotasse Caipham; redde me-
in aliisviolasti,oblationem Patris tui Domino abstu- moriai rationis verba asinam ex visione angeli ac-
listi: et in domo
Ecclesia; Dei fiducialiter agens, cepisse, dffimonia, Scimus, quis sis, Christus filius
lacrymis oblationes lidelium securus
altari ejus sine Dei (Luc. iv, 34), dixisse, et nullius ob hoc te mo-
imponis? Deesse tibi conspicis lactucas agrestes, menti, si loquacior sis cffiteris, esse, poteris con-
ct agnum Dei comedere audes? azymam non habere, n jectare. Vir enim, qui ftu.vum scminis paliebutur
et de Pascha prssumere? Fcrmenlum in to sentis (Lcvit. xv, 2), immundus juxta legem, non conspi-
malitiae et nequitia;; et cpulari in Domino audes to cuus (ut videri inhias) erit; sicut et de laboribus
satem [/"., saltem] vel credere? Habere adversum te inquietissimffiinquietudinis tus,quibuserectocollo,
multos multa non ignoras, et munera ante altare superciliis elevatis (595) amplificatam Ecclesiam
(592) Construe : Verwm
ut ronstat vinflantem vide- ecclesia intelligendus sit, vehementer ambigimus.
re, ita et conslut rcferre suu. si negligit declinare in- Neque cnim probabile est factionem hominum ad
tcrcrnptorcm sui coram se positum. versus llatherium adeo desaevisse, ut templum ab
(593) Id est compellit et me non desperare de tc. eo amplilicatum demoliendum duxerint; et multo
(594) In ms. quia eorrupta- pro quse. Explica : minus verisimile est, Ottonem regem in tantum sa-
crevisse id est vidissc a cerno, quse imminent crilegium auctoritatem et milites pr.-estitisse. Haec
si, etc. itaque allegorice verisimilius accipienda sunt de
(595) Hic locus luxalus valde, ct
1'ui-le eliain rncn- myslica seu viva Ecclesia Leodicensi, in qua sedifi-
dosus, dum Ecclesiam innuit a Ratherio ampliAca- canda seu amplificanda dum laboraret, et ita res
tam, et postea factiosis hominibus postulantibus benc cederet, ut non exigua ipsi gloria post obitum
regia auctoritate dirutam, num de vera materiali
437 EXCERPTUM EX DIALOGO CONFESSIONALI. 433
spatiolo minoratam, meritis diiatatam, structurae A. veris, dum praemissis fortioriljus semper ad super-
vilissimae incomparatione millumlieet enormitate, vacua verba relaberis. Considcra, inquit, opern Dei
nulla veroreligionismelioratione(concedat omniva- quod nemo possit corrigere, guem ille despexerit
lens pejoratione non aliqua) Nabuchodonosoris tui (Eccle. vn, 14). Si enimquod tibi magis competeret,
more diccbas in intimis: Sonnc hxc est Babylon, cogitasses.a scribendo tantadesisteres.Magisenim
quam aedifieavi in robore dignitalis et forliludinis cum interno rugitu, recolleeto in talibus quispargi-
mex? (Dan. iv, 27.) Vide igitur, quam universis vi- tur animo utique, quod tamen non valerete video,
luerit, quod tibiimmaniter complacebat, cum quos orationi et fletibus obtalia,quae scriptitas,delucnda
putaveras laudatores futuros post obitum, conglo- fucrat instandum.qiiamhujusmodivaiiitati studen-
bati te vivente a maximo usque ad mininum in dum. Dum enim te in talibus persaepe aestimaslau-
tantum exstiterunt vituperatores eorum, ut rcgia dari; magis, crede mihi, verso in contrarium voto
auctoritate militari manu depoposcerint sacrilega vituperaris ac derideris. Legitur quondam vidisse
dirui, quae tu ambiebas saeratissima laude omnium quemdam infelicissimum, dum moreretur maxi-
celebrari. Bene tibifecerunt, benc tibi contigit, cine- mum librum sibi a daemonibus offerri.scriptum in-
rate (506) 291 et cacabate, qui cum nec saltem tus et foris; sed ut in hoc tibi alludam, non eriteis

homo sis, rationis utique in pluribus expers, hono- r» opus, alium tibi oiferre, quam quem scripseras ipse,
remque tuum non intelligens.comparatusjumentis qui et interpretabuntur, noveris, quid in eisf/"., in
insipientibus et illis non dissimilis factus (Psal. eo] affeetaveris 292 quoque. Delibrotuo tejudieo,
xlviii, 13). Deo soli debitis laudibus te efferriadul- ne tibi contingat audire, sed moneo, vide (597).
terina fraude, si daretur, ambibas. Hoc erat nimi- Cum enim de cursu debito saepissime, etiam ut et
rum, quod flere nequibas, quia te scilicet aliquid modo de missa, inquietudinisvitio resurgens, quod
esse hujusmodi deceptione putabas; sed deprehen- menti-Wncndo etiam conceperas, seribere vadis,
derunt, Deo gratias, dignus ut fueras, veraciter te, ubi rogo est quod suprascripseras"? hoc est: Omnia
qui ad se vel ad caeteros talpae in te et caprarum vcro qaie discipulos docucrit essc contraria, in suis
sunt lumine usi, scribimus indoeli doclique poemata fuctis indicetnon agenda. Dicendum quippe discipu-
passim (Horat. /. n, ep. i, i',!H7). Quam igiturque- lis nemo ejusdemreligionisquamambibat saepe.ni-
rimoniam etiamsapientibussieculiirroges vide,cum hil operi Dei praeponatur. Si nihil. inanis gloriae
libros absque doctrinae peritia proesumis componcre, qualiter pompa?
et, o quot bestias, dum tetanti pendis, attendislSi •40. Quid vero laboro, cum nihil me proficere
-eninrhomines attendisses, peccavi utique dixisses; video? Restareunumsolummodocerno, alinsdespe-
si lucem videres, tenebras non tanti putares. Dum rare te nullatenus desino, et hoc suasu legis atten-
enim te bestiis excellere, dum caecis clarius atton- C tare praesumo, quam te praevaricasse, ut praetendc-
dis videre,quem, rogo, inde cordistumorem socor- bas, cumdolueris, pra:varicariomnimo nondesinis.
dissime vales concipere? quid magni enim, si stul- Si exhibuit formenta, si medicamina Scripturarum
tus pecudem, seu videns caecum proecellat ? Cum divinarum, si hoc vel illud, et suara nihil viderit
vero conferre te vel sapientialicui veljustominime prarvalere industriam, adhibeat, quod majus est,
possis, unde. rogo, supcrbis ? an quodstullissimis suarn videlicet atque omnium pro eo orationem, ut
atque perditissimis non saltem a?quaris? vide ne in Deus, qui omnia potest, operelur salutcm circa in-
ihis stultior atquc perditior ab intcrno arbitrojudi- firmum fratrom. Veniat igitur, flagitor, materCha-
ceris. Iisdemenimacutis sententiis, quibushostem nanaea quomlam.id est nisifallor, a maledictoCham
quasi prosternis. Eleazari exemplo te ipsum inter- ad boncdictionemChristiconvcrsa.cui merito dica-
ficis, dum in his, quae rccte de Deoforsitan sentis, lur: Magna estfides tua (Matlh. xv, 2$), pro qua et
tuam, non Dei gloriam quoeris, guudcnsquasiquae- discipuli Domini eum interpellent. Sanctorum om-
dam quia repercrit manus tua, nonpotius, utopor- nium congregatin utique sancta clamet Uiserere :

tuerat, lugons, quia non feceris ea; et osculatus mei.Jettn fiffi David, filia mra malc ada monio vesea-

quasi ore proprio manum procaciter tuam, non tur Ibid., 52), idest anima istius(de te autem dico)
laudarc etiam ipse quod facis, dum non ctiam me- D peccatoris cxme per baptismumgenita, et doctrina?
tuis, testimonio proprioe locutionis virtutcm tibi nieie l.iete mitrila, qua; d.emonio
scilieel male a

tribuis operantis (Job. xxxi, 27). Verum hoc scclus vr\ itnr, rum etiam, quod est pessimum, obdura-
maximum negationem Altissimi assertione Job
et tur; miscrciY mri. etsi dedignaris illi meus est ;

sanctissimi essc [JMd., 2H), dico, memineris, et ar- enim quasidofeetusbaptizati cnjoecanque perditio,
mgantium tc unnm r.x |)r,estantioribus non denegn. sicut profeclus salvatio. Idem uscfne ad importuni-

proventura essot, repentc totam cjusmodi gediflca- nl)i de deemone, quemMoysesmonachusexpulerat,

tionem factiosi bdtBiaea a uiaxiino usque ad n.ini- Qrsee babatur: nis t5 £ ^ t'' v c"'.'v £ '''
faut$ xjait,; -v.

mum conglobati, inilitari inanu et auctoritule regia tn&tfitet a^oo^cpjj.! [tOaxvi, Bffic duo postrema verba
diruondam curariint, cum \i publioaipee episeopug in ins. Corbeiensi sic Palladiusvertit, ctnerate caca-
cx ea serie [iulsus fuit. iilem Cotelerius monet. Vide Glossarium
uii

(596 Mendoaa lectione erai in codice cinerente. V. Cacabatus, Cineratus, id est oinoro infc-
ii

Curi-exinuis lincrnlc. runi bffifi BadeiB TOX COpUJaU ctus, cacabalus, i>l esl denigratus utcacabus,
cuin sequenti c.acabalc usurpotur a 1'allarlin. ln upo Conslrue Sed moneo, vide,
; ; n»

phtegniatilnis eiiimi'atruuioditis aCotclerio^cnp,'!, audirc: Dc libro tuo te judico.

 439 RATHERII EPISC VERON. OPP. PARS I. 440
tatem rcpetat familiarum Christi precibus, impos- \ gero, in talibus gravitcr cterubescas notari. Sit
sibile quod mihi videtur, abeo, cui nihil estimpos- tuderis, inquit, stultum in pila,quasi ptisanas fericntc
sibile, sui merito saltem velclamore (meo atquetuo desuper pilo, non auferciur ab eo stultitia ejus (Prov.
impetrari quia non valetj obtineat. Puna sane con- xxvn, 22) : si contraque te tuiquc consimiles con-
fessio quia liberat a morte, antique dictum, dum, querentem ne transcursim legas, moneo, etiam ita
ut non dubito, amplectaris et te fecissequia gratu- propbetam: Attrivisti cos, etrenuerunt accipere di-
leris. Qui maledicit patri vel matri, morte moriatur sciplinam (.lcr, v, 3); eumdem quoqueinspiratorem
(Exod. xxi, 17), rogo dictum memineris; et te pa- et Dominum prophetarum Intcrfcci ct pcrdidi po-
:

trem tuum heri fcllonem, quod plus utique quam jiiiluni istum, et lamen a viis suis non sunt rcvcrsi

fatue est matrem tuam putam (398),quod racha im- (Jer. xv, 7). Versa cst mihi domus Israel in scoriam:
maniter superat, frequenter ad aliorum cumulum omnes isti ses, et stannum, ferrum ct plumhum in
criminum quoque te recolas vocitasse; Adam vero medio fornacis (E-cck. xxn, 18) : nullus scilicet
ct Evam dico, ut ralio utique reor non dcdoect, in [subaudi est] argentum et aurumper ignemtribula-
coelestem, quampeccato perdiderant, ereplionejam tionis, ut te putas, purgatum. Rursumquceontrate
recuperatamChristiconstitulos[/.,emptiono...resti- ct de te specialissimo. Multo laborc sndatum est, ci
tutos], Deoque reconciliatos (etsi ibi nequeBnt) pa- non exivit de ca rubigo ejus neque per ignem (Jer.
triam. Versus de purificatione sanctae Dei genitricis xxiv, 12). Itemque Fruslra conflavit conflator, ma-
:

Marias nescio a quo luculentissimecompositoscom- litise corum (tua? utique tuique sodalium) non sunt

mendatione tui.regicuidamadolcscensquodpro tuis consumptx (Jcr. vi, 29).

indcque et perditosobtuleris inquibus perpcndere
: 41. Nisi vero te Flacci illo superius confutas-
vales293resedissemulta,quoecontratuipropositum ses 294 dicentis versiculo, quam vilesceret ipsa
accusatori de proateritis habeas derelicta cum ei ; tua a peccatis non a more virtutum, sedsupplicio-
satis futurum esse promittere valeam, si illa obser- rum metu [si qna tamen est, dicendum est] con-
vet quae deinceps facies, si talis modo ut es (599), ut versio? Sed quia te exterioribus conspicio etiam in
timendum valde considero, quon abesse tamen Deus istatuacriminum tuorum descriptione adeo deditum
concedat, perdures, cum nec saltem in te comple- sensibus, ut quod scis optime, nisicum videas, re-
tum, quod cantari frcquenter audisti,confessusfue- corderis Spiritum te non habere Domini, moneo,
;

ris, hoc est; Ignis succensus cst in furorc meo, et ar- conspexeris, si libertate carueris. Vbi enim Spiritus
dcbit iisque ad inferni novissima (Dcut. xxxn, 22>, Domini, ibi libertas (II Cor. m, 17). Servum ergo te
etc. In uno quoque te immanitcr falli considero, nequam non inimicum. nonamicum cogno-
filium,
quia dicentc vcraciter Domino per Sapientirc, qui veris, si suppliciis ad quinlibet agendum vel deeli-
utique estipsementirinescius, librum: Quemdiligit C nandum compelleris. Nam si poenamnonmetueres,
Deus, corripit (Prov. in, 12); te illic pro innumera- ut tui asserto ipsius agnovi, pejora etiamquam fa-
bilibus in hoc sa3culo tua reris (GOO)culpa perpessis cias perpetrares. Bona vero non in divinis, in
etsi
(falso nc tamen videas moneo) esse descriptum, et Tullii saltem et caiterorum hujusmodi sententiiset
te quasi vindicta pcrlata reddis securum, non re- ejusdem, quem noviterprotulisti.prosemetipsis di-
colens quatuor essc gencra pcrcussionum, quaa si dicisse potueras diligenda. etnon poenis cogentibus
non recordaris, ad Gregorium, dico,redieris; solos exsequenda. Erubcsce, Sidon. ait vcro, mcmineris,
autem, ut de compendio loquar illius asserto, ab mare (Isai. xxm, 4). Certum est vero, quia coram
aeternis temporalia flagella liberant, quos immu- Deo innocentia amittitur corporis, in cujus con-
tant. Nam licet id est, tuorum
ab exitu sisviarum, spectu motibns delinquitur cordis. Manus, inquit,
defectibus vocatus moliminum
tamen quia sinc
; in manu, si nihil agenda [/.,agendo]etiam subaudis
veste es nuptiali, ne, Amice, quomodo huc introisti teneatur, non eril innocens malus (Prov. xi, 21). Re-
(Miilt/i. xxn, 12), tibidicatur, non nihil potosvereri. pugnat etiam Deo pro posse, qui vellet tormentaab
Tibi vero hic subjecta ne non disconveniant, dum eo creata non fuisse, ut sibi liceretimpune peccare.
ab iniquitate ncque flagclla compescunt, solerter, ln eo sane quod te flere peccata tua non posse, et
rogo, attende procmisso quod, procacitatem nisi ]) dictis tuis et intuitu meo percepi; non perpendere
pr;ccipitationis linguaa corrigas tu.ii, vana tua, te satis intueor, quarc prohibitaa aint (601), ut ra-
etiamsi esset aliqua, ista estconfessionisreligio at- tiocinatur propheta, stilla: atelacrymarum (Jer. m,
testante apostolo Jacobo (Jac. i, 26). Quod autem 'V utique, jam sero scilicet saltem peccata qua: di-
vanum est, remunerationis pondere careat, conse- luerent tua, semenque verbi in te facerent (ipsaqusa
quens pariter est. Ut dixi, caHernm videas te sug- tibi inesse videtur ariditate compluta, atque made-

(598) Vox putam, quaj voceni raeha iminanitcr deas) te descriptum esse proinnumerabilibus per-
illic
sujierat, in malum etconviciosum sensum accipitur, pessis in hoc. sxculo culpa tua.
ac meretricem significat, qus nunc quoque Italice (601) Textus propheta3 Jeremin? m, 3, hic est:
puta vocatur. Hincvetus hujus Italiose vocis origo Qiiamobrem probibilx sunt still.V pluviarum, et scro-
nolanda est, sicut etiam alterius fellonem, quaa La- tinus imber non fuit. Construe vero: Quarc prohi-
tine pertidum significat: bitx sint [iitpropheta ratiocinatur)sliUx lacrumarum
5991 Id est,si talis perdures, ut. modo cs, eto. utique a te, quce jam saltem, sero scilicet, ailuereut
600) Construe: Reris (moneo tamenne falso vi- peccata lua, ct comptuta ipsa ariditale, qux videtur
441 EXCERPTUM EX DIALOGO CONFESSIONALI. 442

facta duritie cordis tui) utique crescere a Domino A nia, cum ut clementissime ita sint et veraeissime

fructilicandum, et cocli horreo, criminositas et in- prolata male intelligentis vitiat negligentia, aut pne-
convertibilitas tua interdicere nisi miserrime, re- missa scilicet, aul subsequentia minus a>quoper-
condondum. Quid enim censes de culpa, quam de pcndens. E quibus ut uno caetera comprehendam,
isto solum probro contraxisti,cujusnunc'proanima gaudium esse in coelo promittit super uno pecca-
vigilias,ut moris est, a fratribus fieri audiens, proe- tore, quam super nonaginta novem justos ; sed si

cipitanter tuatim (002) dixisti, non pro eo se ora- gaudes ideo dictum, quia te peccatorem attendis,
turum, quia scires eum in inferno esse, proeosci- audi super quo peccatoregaudiumipsum essedicat
licet, quod cum jam diutino monachum se fieri velle in coelo; ettu peccator esse talis, saltem quiajustus
adeo promiserit, ut etiam stipendio coenobii introi- esse non quo dicitur ipso, pwni-
vales, satage, de

tum dato, acquisicrit (603), ex quo tibi quoqueuna tcntiam, inquit, agcnte (Ibid.) Quod usque? Non tibi
libra provenit ; dilatione eorvina miserrimus facta dico, quiabic dictum non audio. Cum vero in lege
in clericatus habitu infelix, ut tibividetur, obierit. de mundatis per diversa sacrificia culpis, immundus
Cujus enim culpa post ipsum magis est ipsius (si erit usque ad vesperam (Levit. xv, II), audio dici ;

est tamen perditus) perditio, quamtuaomniumque unumquodque peccatum etiam dimissumusque ad

fratrum, qui receptis, quse ipsius erant, de non illo r>
horam lugendum extremam mihi, fateor, videri Pec- -

curastis, sed cum diabolo dimisistis. Vos enim in- castt, aitj quiesce (Eaii. xxi, 1). Dimisisti unum
cessanter debuistis eum monere, ?J)5 ut, quodvo- peccatum, quiesce ne facias idem, aut simile, aut
verat, Deo reddere festinaret, antequam hoc ei, forsitan pejus. Pejus autem est, si quod fecisti.non
quod modo novit [subaudi contigisse] contingeret. plangas; peccare quippe non cessas, si 296 non
Et quia non fecistis, interrogate prophetam.ipsoin pceniteas.Nequeenimdelesti,quoilscripsisti,etiamsi
peccato suo mortuo, de cujus manu sanguinem ipsius scribere desiisti ;contumeliis nec alicui illatis, quia
Deus debeat requirere (Ezech. m, i8), cum etiamsi tacuisti cas (605),ideo emendasti.Planxisli forsitan
datum esset.ut faceret, sententia illa vosDominiin ad tempus aliquod crimen, cor contrivisti. Si vero
hoc ita constringeret: Vse vobis Pharissei hypocritse, crimen non deseruisti vel poenituisti cor quia non ;

quia circuitis marc ct aridam, ct facilis unum prosc- etiam humiliasti, a Deo te spretum potes neque in-

li/tum, ct cum fucrit factus, facilis non sine auctoritate vereri. Qua
cum filium ije- convenienter et

hennas duplo quam vos {Malth. xxiii,

15). Miserrimo vero fronte inter nenaginta novemjustos te audes,
igitur misereor, quia tua non potes deflere pcccata, etiamsi invenirentur, ascribere, ut utique majora
qui plangere dcbueras, dum etiam compelleris, tibi quam illis non eogites expedire, qui et justus

aliena. Et quanto minus te flere non sufficis, tanto dcbueras, ut ipsi, manere"? Quia vero non fecisti,
magis a boais omnibus te flendum (604), perpenso C poenitentiam debeas[/'.,debes]agcre, el gaudiumsal-
etiam colapho, quod hodie dcdisti ad te procla- tem aliquod, id est, secundum pcenitentiae modum
manti rustico, decernens quantum absis his, de in ccelo angelis facias [/.,facies], Quod in te tamen

quibus Jacobus apostolus dicit : Si quis sc putat re- cum Dei gratia essc, considerata arbitrii libertate,
ligiosum csse, non refrenans linguam suam, sed se- Qua vero mente tu culpas flere
vales perpendere.
duccns cor suum, scilicet cogitando quod religiosus negligaspostbaptismumadmissas.quandosummus
sit, hujns vana cst rcliijio (Jac. i, 26), noveris, dum pastor quosdam maloruni suorum eonsideratione
tu nedum linguam, manus saltcm non vales miser- territos admonere, ut baptizarentur, gestiens, prte-

rimus refrenare. misil dicens : Paenitentiam a lct. 11, 38) ; cum

42. Falsa caeterum spe decipi tequnque inverbis non dubitaret, sacramento baptismatis omnia pec-
hujusmodi video Domini : Peccasli, quiesce, nolo cata, ctiamsi nulla prscessisset poenitentia, mun-
mortcm peccatoris (Eccli. xxi, I . F.t : Quacunque dari valere. Talia vero tibi inculcans, quibusetiaD
hora peccator convefsus fucnt, salvus eril [Ezech. ferrum cmolliri loquar,utita potucrat,tecompungi
xxxiii, 12). Et : Convertimini ad me, et ego rcvcrlar ad lletum quia non cerno,tibi dictum suspiearinon
ail vos (Zach. Et illud dc Evangelio Gaudium dcsino; Plaga inimici percussi tc (Jer. xxx, 14).
i, 3). :

est in ccelo supcr uno peccatore, quam super noruujinta Attamen ne s.evo vencnum adjieerc videar gladio,
q
novem justos (Luc. xv, 7) et his similibus multis : id cst duritioj tui covlir drspcrationem ingerere,
per campos divinorum sparsis librorum qua: om- ;
curo te Deo, jam nunc confutandi termino facto,

inesse tibi, atquc madefacla duritie cordis tui) face- vero syntaxis Ratherii peculiaris sit, nihil in collo-

rent crescere in te semcn verbi utique fructificmdum ae verborum Immutare voluiraus. Stipendium
a Domino, ct recondendum horreo caeli, nisi miser- speciem dotis signilieat, quam monasteria ingre-
rime criminositas ct inconvertibilitas tua interdicerct. dientes offerebant ; unde cum pueri monasteriistra-
(602) Tuatim, id cst morc tuo, uti apud Plaulum, debanturDeo perpetuumservituri,oJ/oitonisnomine
amph. 2, 1 , luatnn facis.
\, ecce rcm jain oliquid datum tiiisse antiqus Ibrmula: ezprimunt.
(603) Lcgcbatur stipendium caenobii introitu <lati> Vide tom. IX Collect. vet. Script. Martene e( Du-
<iri/i<;simV.Correctionem scnsus suasit; neque enim rand, pag. 159.
ille, qui monachum se induturum promiserat, ac- 804) Voces te flendum reguntur a verbo noveris,
quisivit stipendium dato introitu cconobii sed cce- ;
quod postea subjectum invenies.
rwbii inlroitum acquisivit stipendio uato, ex quouna 605 Videlicet, n<r< contumeliis alicui illatii
libra Etatberio abbati provenit.Aptioresse syntaxis, emCndasti, quia tacuistt
cxnobii inlroitum siii«-n>it<< iato acquisienL Cum
443 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 444

ineffabiliteratqueincredibiliterforte, curandumre- A Psalmographi, quia contra propositum necessitate

linquere. Faciat omnipotentissima ipsius, flagito, quadam inevitabili compellor tibi, quod postdidici,
xnisericordia et gratuitaclementia, quod facerenul- intimare.et quam longe minora quibusdam aliis de
lus, ut cerno, valet conatus, atque instantia. De Eu- ea senseris demonstrare, capitulatim qumdam ex-
charistia sane haud temere a te percipienda, quia cerpta ex opusculis (607) super hoc cujusdam Pa-
m» moveri considerans, ultra posse quoque supra schasii Radberti absque invidia tibi, quaeso, insi-
garristi,evomere gestiens quod nondum vanissime nuari permitte, vicem enim tibi et inhoc debeo ;

hoc maximum nequaquam

biberas (606), scelus senties forte quantum in isto etiam importunitas
perpendens miserrimo fore exemplo Jeremice atque tibi contulerit mea.

(606) Construe : De Eucharislia sane haud temere Paschasii Ra&berti super hoc. Hasc, quibus Ratherius
a te percipienda, quia considerans mc moveri, supra ea, qua; de Eucharistia ipse superius disseruit, vel-
quoqut garristi ultra posse, gestiens cvomere quod
' uti contemnens, iisdem prajfert opus PaschasiiRad-
noiidumvanissimebiberasiquod scilicet Ratherius de berti, quanti hoc opus fecerit, patefaciunt.
Eucharistianon indigne sumendaanteadixit.veluti (607) Quredam excerpta ex opusculis Paschasii
exiguum et garrulum, ac tanta re minus dignum Ratberti, quos huic Confessioni subjicienda tradun-
innuitur dequaquam perpendens scelus hoc fore ma-
1
,
tur, non qusdam ex uno ipsius opere excerpta, sed
xtmum exemplo viiserrimo Jeremiw atquc Psnlmogra- ipsum ejusdem Paschasii opus videnturinnuere in-
phi, quia contra propositum nccessitateqwidam ineri- scriptum De corpore et sanguinc Domini, quod qui-
tabili compellor intimare tibi, quod post didici, et de- dem in hoc eodem Lobieusi codice integrum, sed
monstrarequam longe minora qnibusdam aliis senseris Ratherii nomlne perperam pramotatum legitur. Con-
dc ea ; permittc, quxeso, absquc invidia insinuari tibi fer quso in praefatione generali monuimus §2,
capitulatim quxdam e.vcerpta ex opusculis cujusdam num. 24.

991 ADMONITIO IN EXHORTATIONEM ET PREGES SEQUENTES.

In fine prsecedentis operis auctor se eidem subjecturum affirmavit quaedam excerpta ex opusculis
super hoc (id est de sacra eucharistia) cujusdam Paschasii Ratberti, nimirum ex ipsius opere De
corpore et sanguine Domini. In codice quidem Lobiensi hoo idem Ratberti opus Confessioni Rathe-
rianae, quam prsmisimus, immediate subjicitur quod etsi integrum, ita tarnen Ratherius vocasse
:

videtur excerptum, quemadmodum excerpti pariter nomine donavit suam Canfessionem, licet hasc non
partem, sed totum opusculum contineat, uti notatione prima conjecimus. Porro Paschasiano operi
in eodem Lobiensi exemplo subduntur nonnulla, quas cum in omnibus aliis ejusdem operis manu-
scriptis codicibus desint, Paschasio Ratberto tribui non possunt. Cum vero idem opus Ratherius
ipse quaj Confessioni subdiderit capitulatim, ut ait, id est, a se fortassis distinctum in capita 99
(in hoc enim uno codice tot capita cuni suis titulis invediuntur) quas autem post ultimum caput :

adduntur, Ratherii stylum, sententias quasdam ipsi familiares, poculiaremque ipsius syntaxim valde
implexam atque difheilem aticubi prasferant ab eodem Ratherio lucubrata videri possunt ac pro-
; :

pterea hic appendenda putavimus. Sub idem Confessionis tempus scripta credimus, cum auctor Pa-
schasii opus Confessoni subjecit unde hic quoque, ut et in dialogo Confessionis, suum senium com-
;

memorat, seque prapositum aliis indicat quas pariter non minima ejusdem auctoris indicia sunt.
:

Hoc additamentum sumpsimus exPatribus Marteoeet Durando,qui ipsum ex Lobiensi codicePaschasiano

operi subjecerunt. Apographum vero ejusdem codicis aliquot emendationes suppeditavit.

«98
EXHORTATIO ET PRECES
A RATHERIO
CT VIDETUR

Lacubratx et subjectx operi (608) Paschasii Ratberti de corpore et sanguine Domini.

Quid (606) tibi sit lex,o charissime, adhuc legisti R Obsurdueris, an obmutueris, monstra. Utrumque
et perlegisti.Quid,quaeso, deliberaveris,jampande, video. Stupere te tantum dum considero, et quod

(608) Hunc titulum, quem codex ignorat, perspi- Lobiensi eidem dialogo subjicitur, idem oonfessa-
cuitatis gratia prafiximus. rius in eamdemallocutionis rationem sermonemad
f609 ; Cumin fine Dialogi confessionalis confessa- Ratherium convertens, hanc exhortationem adje-
riusRatherium alloquens,legendumsubjeceritopus cit; ex qua ipsum Ratherium esse tum Dialogieon-
Paschasii Ratberti De corpore et sanguine Domini ; fessionalis, tum hujua exhortationis anctorem con-
post descriptum hoc opus, qui in codice iiuidem firmatur. Max adhuc emendavimus ex apographo
445 EXHORTATIO ET PRECES. 446
in propheta de talibus lcgitur, nonnihil vereor A. miserieordta, et de meritis sanctorum tuorum con-
(Mich. vn, 16). Moneo tamen, sinihil aliud invenis, fisus, licet tremens et pavidus, pra?sumo acce-
quod facias : Dei te, perdita omnimodis aliunde dere ad offerenda sancto nomini tuo sacrificia. Et
flducia, totum dedas clementi», et non, ut (010) ideo, Domine creator piissime,Redemptor clemen-
prius, ignavs prorsus desidiae ; sed elaboratio- tissime, qui omnem animam confitentem et pce-
nem animo his saltem,
continua, abrenuntiatis nitentem magis vis emendare quam perdere, et
quac Apostolo auctore mortalia non ambigis cri- qui non pro justis, sed pro peccatoribus incarnari
mina fore. Et quia non suffieit Dcclina, dicit, : voluisti, et latroni in cruce pendenti ac tuam ma-

a mato, ct fac bonum (I Cor. vi,) si non vales ;

jestatem confitenti non solum pepercisti.sed etiam
(scio enim quod non vales) secundum modnm cul- paradisum tecum intrare promisisti, me 299 mi-
parnm agere pcenitentiam; desunt enim tempus, serum et peccatorem confitentem, et desidiose
cetas, sanitas corporis, alacritas mentis, facultas licet pcenitentem peccata mea, a tua ne repellas

t?xpletionis ; non vales (611), fac quantulam-

si pietato et misericordia ; nec frustra accipias fi-

cunque, et hanc continuam. Licita se se ingerunt dem, spem, ac fiduciam, quam in tua ina:sti-
aliquoties ; memento illieita te sajpius usurpasse. mabili clementia habeo sed sicut omnibus cri-
:

Mendica alicunde (612) copiam, aut vim extorque R minosis et peccatoribus in te credentibus, ac de
lactucarum agrestium, eoque azymam, fermentum tua misericordia confidentibus pepercisti ita mihi ;

malitia; abjice, renes accinge, baeulum regiminis misero ad te fugienti {{. confugienti], et post pec-
manu adhibe rationis, festina per desiderium, quo cata ac scelera mea multa diabolo renuntianti,
nequis aspirareper meritum. Reconciliare quibus- atque ad te revertenti parcere et indulgere, atque
damsatisfactioneuniversisaffectu.immolans.dehinc ad celebrandum injunctum ofiicium paterna pietate
tanto formidolosius, quanto petulantius ; (013) ex- dignum me facere et suscipere digneris. Et licet
torquere animo, ut fuerat consultius, quia non va- importunius, quam competeret, me ingeram, si-

les,cessassionem hanc promitte;si datur.cum la-

;
quidem interdictum mihi tam veteris, quam novs
crymis;si non, cum singultu interno. Detur de tuo legis censura ignorare non valeo cum et exter- ;

aliquid pro necessitate,interjaciens orationis piissi- minatores impiorum atque custodes sacrorum alta-
mi Redemptoris legationem auditui (614).Quis enim rium tuorum angelos, vasa interfectionis in ma-
scit, si convertatur, et ignoseat, et avertatur ab nibus gestantes, sacris oraculis tuis non incredu-
ira furoris, et non pereas aeternaliter? Periisti qui- lus sciam omnino prasentes (Eex<'ch. ix, I) eapta ;

dem criminaliter. tamen (615) jam olim prsesumptionis quadam de

tua vera misericordia fiducia, quia scilicet usque
PRECES.
C ctiam ad quo invetcratus dierum malorum
istud,
Ecce ego, Domine, ecce ego, qui dignus non per.veni semper irritans, senium, me ultores
le

fueram miser et infelix ingredi atria ccclesiie tua;, illi [subaudi angelij tuarum, Domine, injuriarum,
nec pcr limina sancta intraredomum tuam.accedo non, ut diguum fuerat, interfecerunt, scientes for-
ad ministrandum sanctis altarihus tuis, et asto sitan, quia benignitas tua ad pcenitentiam me,
reus et peccator ante conspectum divinae majes- thesaurizantem licet iram in die ira; et revelatio-

tatis tuae, sine ullo ornatu boni operis, ct sine nis justi judicii lui, patientissime exspcctaret,
ullo fructu digno poenitentia:, et sine ulla vel sola habentibus etiam adversum me multis mala fra-
cogitatione munda. lndignus enim et sceleratissi- tribus; qui«, Domine, asto, verum suspectus et

mus sum nimis ; sed de tua inetfabili pietate et tremens, ne subito utique, te in corpore ot san-

codicis Lobiensis. In edit. Martene et Durand ad deesset hanc, et haberetur prwmitte.

h.vc, mendose. Haec autem editio intra uncos ad- (614) Idem apographum, intus jacictis orationi
dit qn.T ante legisti nec tamen adsanandum locum; piissimo Itcdempioris iegatione audtbui. Cbnatruen-
videtur sufficere. Si vero initio pro Quid corrigas dum videtur : intcrjueieus legationem orationis audi-
Qu;e, sensus satis osquus redibit; cum enim in po- lui piissimi Redemptoris ,'legationisenim nomen Ra-
strcmia pramissi Paschasiani opcris capitibus lex therius precibus frequentcr accommodat.Vido loca
de esu agni paschalis exposita fuerit, ut modus indi- in iiulice designala V. Oratio.
caretur sumendi corporis ct sanguinis Domini, haic (615) Construe capta tumen quadam fiducia jam
:

prima cxhortationis verba sic construenda et expli- olim prxsumptionis ae tua verd misericordia,quiasci-
canda videntur. Legisli adhuc el perlegisti, o charis- licct itii langcli ultores injuriarum tuurum, Domitie,

sime (in opere Paschasii jam praemisso) qux lex iiini inierfecerimi ma, ui dignum fuerai, usqae ad
tibi sit servanda, ut sacram cucharistiam rccte per- isiud senium,quo inoeleratus dierum malorum perveni,
cipias. semper irritans te ; non interfecerunl, inaufim, me,
(010) Addidimus ut ex nostro apographo. seientes forsitan, quia bciiignitas ttta pulientissime
(011) Ropetitionem vocum sinon vdlet idcm apo- exspeclaret me, licel thesaurtzantem iram Bie irst m
graphum exhibuit. el revelationis justijudiciitui, multis cliam fratribus

(612) Ita melius ex eodem ms. quam in edit., kabentibus mala adversum me ; quia, Domrne, asto,
uliunde. veruin suspcetus el tremens, ne BUbitO utique feratr,
(613) quia non vales, ut fucrat consut-
Construe : ui justum est, prsesente te incorpore ei sanguine tuo,
tttU ; aitimo eesstttionem (scilicet ;i sa-
e.rlorijiiere eiim nusqiurm desis pct divinitatem ;parce tamen,^ic.
orificando) hanc promitte cum laerymis. si dutur;
; HfflC tam prolixa ac iliflicilis syulaxis Ualhcrianum
si non, eum singutlu iiitcrno. Laudalum apngra- stylum cxhibet.
phum BUggessit vorba hanc promiUe, cum in cdit.
447 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 448
guine tuo, cum nusquam pcr divinitatem desis, A_ patiomomordit in subditos.Quidquid minusdeboni
praesente, ut justum cst, feriar [«/., fcrias] : parce perfectione diximus, parcequidquid incongruum,
;

tamen, adhuc praesumens deprecor,piissime,parce; vclminus temperate protulimus,tu ignosce.Non in-

differ ictum, suspendc vindictam, et non aspicicns cautum prassumptio puniat; sed agnoscentem me
ad iniquitates, seelera, et delicta juventutis meac, iniquitatesmeas pietas tuajmiserationis absolvat.Et
et, ut pejus, fateor, etiam senectutis ; sed ad quia non mihi alibi est fiducianisi in misericordia
misericordias et miserationcs tuas multas, quibus tua,- tu et os meum prasconio veritatis perarma, et
generi humano sempermisercri consuevisti, susci- opus pleniori ubertate sanctifica, ut et dignum me
pepreces et hostias,quas pro peccatis meis, et pro salves, et (620) commissum mihi gregem pro tua

peccatis fidelium tuorum tam vivorum,quam mor- pietaie justifices.Quidquid in illis vitiatum respicis,
tuorum majestati tuae offerre praesumo.Recordare, sana ;
quidquid in me vitiosum inspicis, cura. Si
quod caro sumus ex fragili materia condili Job. quam vitio tepiditatis meaevelincuriacontraxerunt,
xv, 15), E/iam cceli non sunt mundi in conspectu vclcontrahunt labem, omitte [t. dimitle]. Si quo
tuo {Job. iv, 48), et angeli tui reprobi inventi sunt etiam me ignorantevel cognitodecidcrunt [al. deci-
coram te:quanto magishomines terreni, indigni.ct derintj in erimine, atque si exempli mei offcndi-
immundi "? Non cnim possumus esse mundi, nisi t> culo provenerunt [al., provenerint] in culpam,
a tua pietate ct miscricordia quotidie corde et ignosce, et pro culpis talibus misero mihi ultionis
corpore mcreamur mundari. Quaproptcr tu, Do- non restituas vicem. His tamen, quibus increpatio-

mine, tu, qui intentionem el devotionem torpen- nis visus sum adhibere judicium,et incrcpatio ipsa
tem, missram, ac pollutam ad sacrosanctum aUa- eis proficiat ad salutem,el oratio na3C interpellans,
ris tui mysterium accipiendum (616) excitare (vo- commisso eos revooet ab errore, ut non perferant
luisti), meque indignum ct peccatorem ad tibi mi- tartareos cruciatus:quibus utpote mortales [al.mor-
nistrandum permisisti, impudenter licet, aceedere; talisl pcenitenti.eindiximus legos, quo utrorumque
contine adhuc misericors quam mereor iram,exhi- incommodisparcens,ct iUoruminiquitatibustribuas
be gratuitam clementiam, et concede propitius, ut veniam, et meam abluas contractam de regendi
celebratio hujus sacri mysterii, ad quodtepidus et incommoditate offensam(G2l).Praobe, Deus, aurem
pavidus accedo, non ad judicium et ad condemna- sacrificiis nostris,me mihiquecommissostuisascri-

tionem, sed ad remissionem peccalorum et ad sa- be in paginis, quocumgregemihi creditoet acuncto

lutem mihi proveniat sempiternam. cluar crimine,et ad to merearpervenire in pace. Pa-
catum redde,Deus,nostrorum cordiumhabitaculum
... expulsione
r carnalium vitiorum et qui in subditis:

Ita, Domine, lmmensi cnminis rei conscientia p r . , . .

„ conor iam summam exorcere 1/. exerere virtutum,

.
'
*-"
, . .

teste confundimur,utad ofliciumtuumncque securi

peccatis mentium corporumque ineommodis,pacili-
possimus venire, nec liberi.Quis enim pensanspec-
cus mcrear, te judicante.coronari cum angelis.Fac
catum suum.non seafacictua vellet abscondere, si
crgo, qua3sumus,nos pie, Deus aspicientes (622), in
liceret tantae majestatis oculos declinare,si aut eva-
conspectu tuo flammescentes tuae gratias dono, ut
surus lateret,aut occultatus evaderet?Aut quis non
zelus tuae domus noscomedat,atque ita pervigorem
magis videre tc cuperet, si non,quod eum peecan-
sancti spiritus regentessubditos temperemus,ut et
tem prospicis, plus timeret?Ergo quia tu ubique
disciplinisnostri regiminis obtineantlucrum,etillo-
nos invenis, ad te confugimus, quem fugere nun-
rum duritia frangatur, ac vita sanctificetur (623),
quam valemus. Restat miserisnonlatebras interve-
Suscipe, Domine, votorum nostrorum libamina, ut
nire [/"., invenire],sed lacrymas.Foveatindulgentia,
per haeo, quidquid insubditoscorrectionisverbo vel
quos terret offensa.Minatur potentia,sed misericor-
merito impertimur, non ad discordiam nostri, sed
dia consoletur.Ex to est qui liberet (617), per te est
ad perpetuum dulcedinis gaudium nobis et illis
qui excuset.Parce omnipotens Pater,et quos aspicis
profecisse laetamur. Absolvenos, Deus, et alicnoet
humilesper reatum, erectos munerare (618)digne-
nostro delicto, ut in utroque spiritualis gratiae effi-
risin praamium et quos intelligisper confessionem
;

fj
cientiam capientes (624), fiducialius tuo nomini
miseros, non facias in examinatione confusos.
supplicemus. Per Dominum.
ITEM ALIA.
Dimitte, Deus,quidquid per intemperantiam(6l9)
mordacislinguoeincauti[raLincaute]oris noslriincre- Impellit ministrandiofliciumhostia salutaris po-

(616) Vocem accipiendum, qua3 in edit.deerat, ex nalem Ratherius,monachis praeerat cuidam abbatia;
apographo supplevimus. praefectus,quaepertinebatad monasterium Lobiensc,
(617) Ita ex nostro apagrapho Lobiensi. Male in ut ex eodem dialogo in vita probavimus.
vulg., libet. (621) Vulg., contrartandie regendi incominoditalh
(618) Sic melius in eodem apographo, quam in bffensam. Apographi lectionem pr»tulimus.
edit., riumerare. (022) Ita idem apographum.In edit.,minus bene :

verbis Ratherius acrioris increpationis

(611)) llis (jiwd nos Deus aspieientes, et mox ibidem omittitur
vitmm,quo ferventius subditorum crimina insec- ut ante zclns.
lari ac perslringere solebat, videtur rcspiccre. (023) Editi pcrperam (ructificetur.
(620) Cum hoec scripsit post Dialogum wnfessio- (624) Edit,, cupientes.
440 ADMONITIO IN INVECTlVAM SEQUENTEM. 450
puli pro delicto. Terret conscientia indcbiti sacer- A confessio perspieuc Dei Filium cernore, fides prav
dotii pro re.itu.Si a me,omnium sacerdotum perip- inium. pcena vcniam, lamenta gaudia scmpiterna,
sema, sacrificium offeratur pollutae conscientiae
;
dum confessor in cruce, possessor cxstitit paradisi
crimen augetur.Si tantae majestati,univcrs;e carnis post crucem.Sed quia verba venia tuae pietatis indi-
judici, non oftertur ; negligentia; reatus ascribitur. gent,quae indignisacerdotiioperanon commendant;
Inter haac tuae, Omnipotens, libramen pietatis im- saltem astantium vota suscipe,ut et mihi suisapud
ploro, cujus ultionis diem accusante conscientia te precibus veniam, et eorum meritis sacrificia no-

pertimesco, ut non indignum,quaeso, misericordia strorum vnlnerum salubriter nobis conferant medi-
tua judices,quem a temporepcenitenlire non exclu- cinam, ut quia.Omnipotens, pro omnibus factus ea
dis.Suspende securim,donec cultor vineae admoveat hostia pro peccatis.adsis nobis sanctificatio (625)in
cophinum stercoris infructuosoe arboris ad radicem. sacrilicio pro delietis, Christe Salvator mundi, qui
Parce mihi, Domine clementissime, pccnitcnti, qui cum Patre et Spiritu sancto vivis et rcgnas Deus
David post lapsum clementer ad veniam revocasti; peromnia sajcula sasculorum. Amcn.
qui Petri misericors amare flentis lacrymas res-
Qui scripsit, vivat in pace ; et qui legit, laatetur
pexisti: qui latronem in crucis patibulo tanli facino-
in perpetuum (626 .

ris reum divina gratia illustrasti, cui mox obtinuit

n
(625) Ita apographus Lob. Vulgati sacrifuatio. nec ne, affirmare non audco^) praefert apographum
(626) Hanc clausulam (quae utrum Ratherii sit, Lobiense.

ADMONITIO IN INVEGTIVAM SEQUENTIvM.

I. P. in dissertatione Isagogica pr.Tmissa tom. I anccdotorum sermonem faciens de
Rernardus Pez
quodam codice capituliFrisingensis,in quo nonnulla Rathcrii opuscula continentur,subjectam Invectivam
et relationem de translatione scu asportatione corporis S. Metronis in commemorat, ut in duo opuscula
secet. quorum primo tribuit titulum Invediva satis in quosdam, ar lugubris relatio Batherii cujusdam r.r
:

Laubiense Yeronensis, e.r monacho exsul, c.r exsule yraesul, infelicissimi Attali rilu facti, infecti, refecti, defe-
cti iterum, quo solus factor, infector, refector, defector novit omine facti, infecti, refecti: alteri -vero quasi
alium titulum hunc : De translatione corporis sancti cujusdam Mctronis, cujus depositio celebratur fdibus
.

Maii mensis OCtavis, etc. Solius vero primi, uti vocat, opusculi initium recitat his verbis conceptuni it :

sacratissimus, antiquissimus ac iieracissimus SSvi prioris narrat chronographus, etc. Hoc porro opusculun.,
seu potius hujus opusculi fragmenlum ex manuscripto capituli Veronensis nunc signatonum.65,ita edidit
Rartholomasus Campagnola Archipresbyter S. Caeciliae in fine antiqui libri juris civilis urbis Veronse,
pog. 231, ut opusculum inscriptum Invectiva ea quoque complectatur,qua3 aguntde translatione eorporis
S. Metronis, nulla duorum opusculorum distinctione seu nola interposita ex quo unum opueculum esse ;

perspicitur, quod P.Bernardo Pex duplex visum est.Dum autem membranae.ex quibus idem IVagmentum
a Campagnola erutum fuit, esscnt corrosoe, et alicubi mutilae praeter quasdam lacunasidentidem occur-
;

rentes, ac in editione punctis distinetas.finis desideratur. Marchio Joannes Jacobus de Dionvsiis cathc-
dralis Ecclesiaj Veronensis canonicus in evolvendis antiquis chartis versatissimus, diligention cnra eum-
dem codiccm relegens, aliqaas voces emendalas.nonnulias etiam lacunas suppletas nobis perhumaniter
communicavit.lpsum quoque codicem ostendit, in quo cum aliquot voces ipsius Kalherii manu mutatas.
et prioribus deletis superpositas vidcrimus, hoc primum esse opusculi exemplum, sed memliranarum
defi ctu mutilum, Dih.il ambigendum putavimus.
Sperabamus aliquid certius et integrius eliciendum ex ms. libro Frisingensi, quem viderat P. Pez.
II.
Neque spes nos fefelht.opem ferentecomite JoanneUapiisla de NVritatepalricio Veronensi nobilissimi
in ScrenissimaeBavarica; familiaj auta multis nominibus distinguitur.Is cum illustrissimo FranciscoWi
rienstein Tenariensi episcopo,et Frisingensis episcopatus suffraganeo agil,ut e ms.exemplo capitulicathe-
dralis Frisingensis integrum opusculum exscribcndum curaret. Plurimum diligentise m Iransmisso apo-
grapho rieprehenilinms, ob quam utrique plurimum nos debere fatemur.l no titulo, qui a 1'. Pez riivisus
Fuerat in riuos.operi prsfixo,unum, non riuo opuscula esse exinde plenius confirmatum est,cum Invectivu
in eos sit.qui de asportata S. Metronis cur|nirc conquerebantur. Integrum est opus.in quo nihil hiulcum,
nihil mutilum. Iloc autem cum fragmento antea vulgato conferentes,quiddam peculiare,nec love detexi-
mus, alia nimirum non Ieviter mutata,alia hic illio addita, adeo ut Veronensis codex primas Ratherii
curas Frisingensis vero postremam manum exhibeat, ipsiusque auctoris studium in suis operibus primo
lucubrandis, dein vero emendandis et augendis manifestet. Haec inter primas ct secundascuras distinctio
ut exnlorate dignoscatur.integrum primo opusculum, quale in Frisingensi exemplo describitur, profere-
mus m lucem dein snbjiciemus ilfud ejusdem opuscuii fragmentum, uti e Veronensi manuscnpto edi-
;

tum fuit, Buppletis in eoac emendatis iis lm-is, quae laud tti canonici diligontiac referenda erunt.
III. Ari tempus constituendum conferunt illa nnm. :;, quibus furtum corporis S. Metronis evi nissetru-
ditur nuper, hoc esi tempore, quo ... Otto imperator Augustus Ualiam feliciter intraverat triumphaturus.
Olto bis Italiam triumphaturus intravii. primum anno 951, quo Berengarium secundum itaedomuit, ut,
licet anno sequenti regnum ei restituerit,ipsum tamencertisprsefinitisconditionibus sibi velulivassallum
pubesse coegerit ; secundo anno 961, quo eumdem Berengarium praestitotos terminoa transgreesum
*J5>t>-SOO acriua impetivit, ac tandem plane devicit. Num priori, an alteri ingressui furtum corpori9
s. Metronis ascribendum sit, dubitari potest. Imperatoris lugusti titulus, quo Ottonem Ratherius donat,
secumlo tantum ingrcssui convenit cum unprrator Augustus fuerit nuncupatus die
; Pebruarii anni 962. '

Etsi vero hic titulus idcirco usupari potuit a Ratherio, quod ille imperator esset, dum hoc opusculnm
gcripsit.licet iurti tempore nondum eo titulo gauderct cumtamcn ipsuuifurlum Ruthcriu Ycruncusi scdi
;
 ;

45i RATHERII EPISG. VERON. OPP. PARS. I. 452

jam restituto contigisse cx ipso opuscule colligi probabilius credamus restitutus autem illefuerit non
;

post primum Ottonis iogressumin Italiam, sed post seeundum.ut in Vitai ostendimus ; illud furtum non
primo, sed secundo Ottonis ingressui assignandum nihil ambigiraus. Verba quidem numeri tertii, culpa
illius, qui Iiiiic inibi indignissime prssfuisse aflirmaverit. Hicautem Veronensem sedem obtinebat jam inde
ab anno 951, cum Otto in Italiam primo ingressus est. Verum cum Hatherius se quoque indignissimum
alibi appellat.tum vero ea verba ad Ratherium eidem sedi restitutum pertinere.tolumque factum ad tem-
pora.quibus ipse Veronae prajerat, referendum arbitramur.Cum enim hacc Invcctivaeo spectet, ut episco-
pum, contra quem nonnulli ejus furti eodem pra?sente patrati causa obloquebantur,defendat,vel excuset
sui potius causam agerejvidetur quam Milonis.quem uti invasorem et competitorem suum.non defendere,
sed accusarc consuevit. Nunquam certe hunc episcopum appellare voluit ; unde in secundo decreto de
Clericis ab eodem invasore ordinatis ait luvasorem offtciimei non ausus dicere prxsulem,ne mepropria ipse
:

voce condemncmAloc autem in opusculo eum,quem defendit et praesulem et episcopum vocat. Conscnserit,
inquit num. 4, sanc, ut eriminari contendis, tiltiori forle consilio.... tuus episcopusJEt post pauca num. 5 :
Cum qnidam pnvsulem tuum interogasset.Adde tandem num. I3,ubi hoe furtum suae quoque culpae
aliquatenus trilmens, se jam episcopatum tenente accidisse explorate signilieat. Contiqerit hoc tibi sane
nostraiquod nobis non convenit difftteri) culpa atque neglcetoAgiiur hocfurtumad Ratherii tempus pertinere
dicendum est, cum scilicet is post alterumOltonis iugressum in ItaliamMilonc excluso suresedi restitutus
fuisset. Post primum enim illius ingressum,etsi studuit restitui, non tamen potuit. Haec porro asportatio
qtiae contigit se.rlis c.rcnnle Jano liutemlis : ex verbis Jnno e.reunte diei 27 Januarii assignanda est. Cum
vero hoc lurtum nuper per actum dicatur tempore quo Otto Italinm fcliciter intravcrat triiimphaturus (Vida
Vit.auct.,§ 13, n.79) primo Januario post secundum Ottonis ingressum procul dubio ascribendumest.id
;

est Januario anni 962 ante finem siquidem anni pra;cedentis Otto Italiam secundo ingrcssus est. Hoc
;

autem furto a Veronensibus detecto, multi contra episcopum oblatrabant.ac si eo negligente, vel conscio
sacrum corpus ereptum fuisset.Quapropter hae episcopi vindici;e Invectivx titulo inscriptae, eo quod oblo-
cutorcs perstringant, eodem anno 902 a Ratherio scripta; vidcntur, cum jam Otto ad imperium promo-
tus ineunte Februario, Augustus ct imperator in hoc opere vocari potuit.
IV. Unum quoad hisloriam animadvertendum est. llla nimirnm tituli verba de sacri corporis furto,
Factiim namque sil nccnc, temporalium nulli cognitum bcnc fucrit, licct verisimile tunc lemporis, cum actum
est, creditur cerle, dubitationem videntur injicere, num idem sanclum corpus ereptum vere fuerit nccne.
Licet autem in ipso opusculo ere.ptum et asportatum auctor praesumat hanc tamen prasumptionem soli
;

vulgari famac et opinioni innixam indicat num. 14, ubi idcm sacrum corpus alio allatum, cineres autem
solos Veronae relictos commcmorans, verbis utitur diceris et crcderif : In cullu, inquit, el veneratione
tuorum, sancte, ubi latus dice.ns, artuitm, ct, uhi rclictus crcdcris,cincrum quaa nihil sibi certum, sedsolam
:

et incertam aliorum opinionem ac famam designant. Nesciebatur quidem num sacrum corpus a quopiam
pretio venditum, et num quis Veronensis hujus furti conscius fuerit. Quidquid autem id est, certe,si illud
Ratherii aetate subreptum, -subinde recuperatum fuit: cum ex immemorabili traditione, quam antiqui
testes, et solemnis etiam ejusdem corporis recognitioatque translatio confirmarunt,in sancti Vitalis tem-
plo custodiatur, omnesque hac in re nobiscum eonsentiant nullum enim invenies, qui illud sibi vindi-
:

carit aut vindicet. Confer quas hac de re fusius agit P. Joannes Franciscus Manzonius Veronensis ora-
torii presbyter in libello Notizie intorno a S. Mctrone.

INVECTIVA SATIS IN QL0SDA5I AC UIGIMIS RELATIO

RATHEBII CUJUSDAM
EX LAUBIENSI VERONENSIS
Ex monacho (627) exsulis, ex exsule prxsulis, infelicissimi Attali ritu facti, infecti, refe-
cli, defecti iterum (628), quo soltis factor, iufector, refector, defector novit omine facti,
infecti, refecti.

DE TRANSLATIONE S. CUJUSDAM METRONIS,

Cujus depositio celebratur ldibus Maii (029) mensis octavis, exportatio deploratur sextis exeunte Jano
Kalendis (030), inaniter quamvis : factum namque sit necne, temporalium nulli cognitum bene fue-
rit, licet verisimile tunc temporis, cum actum est, creditur certe.

301-30? 1. Ut sacratissimus, antiquissimus, A cum Memphitici de manibus tyranni, imo Niliacas,

ac veracissimus asvi prioris narrat chronographus, ut ita loquar,de faucibus belluaj suum liberare diu-

(627) In ms. Frisingensi, ex quo tantum huncti- sionem restitutus ad imperium ere-
fuisset Ottone
tulum accepimus, legitur rnendose e.vsul, et mox cto, cujus quidem num. mentio.
3, tit

prxsul. Porro annominatio infelicissimi Attali ritu (629) Idibus octavis Maii scriptum est pro vni
ldus Maii, quo quidem die S. Metronis festum etin
,
r;,etc.,sumpta est ex Orosio,qui dePrisco
/rtc2!Vrc/'e<
Attaio scripsit In hoc imperalore facto, infecto, rc-
: antiquis Veronensis Ecclesiae Kalendariis, et hoc
fecto, el defecto, etc. quoque tempore celebratur.
(628) Defecli iterum, ut ex codice edimus, id est (630) Sextis cxeunte Jano Kalendis,qvio die furtum
iterum pulsi. Cum
vero Ratherius hoc opusculum contigisse dicebatur, idem est ac vi Kal Febiuarii,
scripseritVeronffiin suamsedemjam restitutus; pa- videlicet die 27 Januarii exeuntis.
lam iit illud scripsisse, cum post secundam expul-
453 /NVECTIVA DE THANSLAT. S. METRONIS. 454
tissimcafflictummisericorditerdisponeretDeipietas A rum medullam vix possit labor studiosissimusper-
pcpulum (Exod. xu, 35); inter caetera eidem cnn- venire. Superiore igitur mela in vertiginem ducta,
gruentiaoperi pra3cepit,utabiturusviritim abamico subteriore quasi otiosa mystico nec sine sensu ja-
sui quilibet plebis ejusdem mutuaret vasa aurea cente hordeacea hac necessario trita, quam prae
atque argentea quo, ut conjici utique
[E.rod. xi, 2 . manibus ventilandam suscepimus, summa )633),
valet, gens inipia punicei maris profundo,peculiari eademque gustui propinata.sapit mentis nostreepa-
ductoris justissime sui absorbenda reatu, indigne lato, /Egyptum mundum in maligno positum.Pha-
diu possessis et opibus spoliaretur,et deicola Abra- raonem principem mundi ejusdem figurare diabo-
hamidarum progeniescoelicomunereditaretur.Fue- lum, populum luto et lateribus oppressum, quod
rit at causa buiusmodi quasi subsimilis ejus (031), missus liberare descendit Dominus, genus signare
damnatur quae jure gentium ubique, deceptionis, humanum.mare Rubrum baptismumcruoresangui-
mysterii ; si considecetur tamen humanae impene- nis tinetum, submersos peecata, liberatos bapti-
trabilis, quam contundit Deus, sapientiae opacitas; smate lotos et Ghristi sanguine de morte anima?per
maxima isthic occurrit sapientiaeetscientiaj Dei cu- Salvatorem nostrum redemptos innuere. De vasis
jus altitudinem mirari cum deiloquoApostolo ijiom. aurcis et argenteis suasu liberatorls mutuationede-
xt, 33), quam discutere,ac reprehendere cum vesa- _ ceptoria furatis si oritur quaslio, ornamenta, dici-
nissimo haereticorum catalogo, fanum convenitsa- mus, sunt et phalerae sfficulaiium ]ibrorum,quae,ut
pientibus)divinoequedispositionis incomprehensibi- vidcmus.paganis penitus ablatse.in jus ct ornatum
tamen ventilata atque nobis monstrata,
litas,pereos jam olim transierunt, Christo tribuente, prorsus
quibus cophinorum duodecim fragmentorum reli- Ecclesiae. Quorsum tamen
ista ? sagax interrogatsi
quiis implendorum data legitur auctoritas (Matlh. Nirrirum nostro ut isti tempori non dis-
requisitor.
xiv, 20).IIujus itaque incomprehensibilitatis multi- convenire illud fateamur Apostoli Ubi sapiensf :

gena mysteria(032),quantum nostra inertiaedivisor ubi scrilm ? ubi verba legis ponderans y
. Nonne stul-
ille clementissimus gratiarum studio proprie adji- tam fecit Deus sapientiam mundi (I Cor. i, 20) ? Jam
cere dignatur indagationis,cum eonsideramus solli- nempe.
citi ; contingit 303 soepissime,quod Sapiens fateri
Jain Caiiatb-Sephor Josue destruxprat alter,
non erubuit incomparabilis illius temporis omnibus Et muros Jerieho prostravprat funditus arvo
ille, Inquisivi, inquiens, sapientiam, et ipsa longe Corupita per iuuudi jubilantibus ouiuia sanctis.

facta est a me (Eecles. vn, 24). Nec injuria. De pis- 2. 304 Cum non minore studio, ornatu, atque

cibus enim binis (032*) e fluctibus littoris Zabulon lepore historiographi nostri agones, qui se praeces-
et Nephtalim, apostolici quod germinis venerabiles serant, marfyrum, merita confessorum.coelibatum
patriarchae Lrte sunt jussi incolere, non sine labo- C etcontinentiam virginumacviduarum, pcenitentiam
rioso acquisitis ingeniofquoe et absque dubio omnia describere gestiebant conversorum quam eloquen- ;

quiddam innuunti.et quino panum ncn sinemyste) tiaevenustate conspicui,cunctoquesa?culo prsedicati

rio iterum numero hi fragmentis bisseni adimpleti liberalium artium, illi vel inventores, vel propaga-
sunt cophini qum si vcntre recondcre libueritme-
: tores, quos mendax protulit potissimum Graecia,et
moriae, et retractationis rumine sublilius terenda poetica garrulitas semper de falsitate inflabat or-
molaribus reddere,experiemur omnino veracissime nata,suoslaudibuseatcllerenon desliterat quondam
dictum: Qui apponit scientiam, apponit laborcm heroas. Nunc vero,proh pudor nostris utique avo-
!

(Eccles. i, 18). Non sunt enim tritioea, ut leviter rumquo temporibus utconjicerecogamur.nonlongc
valeant spoliari, sed hordeaca (Joan. vi,9), ad quo- illius abesse adventum, de quo est prophetatum,

(631) Pyntaxis valde implexa sic construenda vi- sine iitijenio laborioso e fluettbus littoris Zabuion el
dctur. At cuusa hujusmodi mysterii fuerit qnusi sub- Ncphtalim, quod forte jtts.si sunt inenlerc patriarehse
similis cjus dcciqdionis, auas jure gentium ubiqttc da- venerabiles germinis apostolici [quss umnta ct absque
mnatur; si tamcn cnnsidcretur opacitas supicntir hu- dubiii innuutit quiddam), et itcrttm (fbrte itcnr de
man.v impenetrabiUs. quam Dcus confundil ; maxima numero quino panum non sine mysterio: qtue n li-
isihic orcurrit ineomprcheiisiljiliins sapientiae ct scien- buerit reeondere rcntrc memorix, et riiminc rctructa-
tix Dei, cujus allitinlinem miruri eum deiioquo Apo- D tionis libuerit reddere subtilius terenda molaribus;
stolo eonvenit supientibus sanuni, quani discutcre ac experiemur, etc.
rcprehcndere cum vesanissimo caialego hsereticorum, (633) Summa, id cst quantitas . Construo autem :

et orcurrit ineomprehensibilitas dispositionis divtnss, Jijitur superiore mola ducta in verttijinem. stibicriore
venlilata tumen, atqtie nobis inonstrula per ens, quibus mola jacente quasi oliosa non sine mystieo sensu,
leijitur data auetoritns cophrnorum duodecim implen- stiiiiiiitt ni est quantitas) hordeacea, quam prx ma-

dorum fragmentorum.
religuiis nibus suscepimus ventilandam, trita necessario Imc
(632( Construe Citm ituque
: soUiciti consideramus (mola), et eadem propinata uustui, sapit palato men-
multiijena mysteria hujut incomprehensibilitatis, its nustiw iid est nosdocct-. .Ejijptitm fujurarc miin-

quanium illc elcmcntissimus Divisor gratiarum digna- dum positum in maligno, Pharaonem ngurare diabo-
tur adjicere incrti.r nostr.r studin praprin ;»./. lum principem mundi ejusdem, poputum oppressum
nis ; contiwjit s.r/ussime, quod tlle Sapiens incompa- luto ct lateribus signare genus numanum quod lh>-
rabilis temporis illius ruri erubuit fateri omnious, miiius missus descendit liberare, mare Ruorum in-
inquiens : Inquisivi, etc. nuere bapHsmum, tinetum cruore sahguinis, submer-
(0:-i2') Construo Etenim hi bisseni cophini iui-
: sos innuere peccata, eto.
implcti sunt fragmcntis de binis piscibus acquisilisnon
 455 RATHERII EPISC. YERON. OPP. PARS I. 450

quia faacni cjus prsecedet egestas 13), [Job. xu, A gus ad patrem rediturus, so autem famc perire de-
tanta orbem inopia invasil scriptorum, ut siqui vel plorabat lilius de Evangelio illc,ita locus (proh ne-
nostris, vel illorum,quos protuli.temporibus aliqua fas !)viluerat iisdem.ut militibus (641)redditu eidem
meritorum effulsereprarogativa^magis hosvulgus, ecclesiae competenti donato,presbyter nec illic esset
quam quilibet extulerit laudibus litteratus. Dicant aliquis, qui praevideret locum, tam pretiosum con-

ergo, flagito,ad quos usus ab /Egyptiis illa mutua- tinentem thesaurum.

verint vasa, qua possident, aurea
1
vel argentea, si Heu dolor ! orbieulae lugentes, obsecro, tfete.

templo aliquid inde ornatusnon

in tabernaculo vel Cum enimdegenerante universalitate,omniagemere
exhibent Domini? Achan illis (634) ne non discon- possemus in preeceps quotidie ruere, nisi his fieri
veniat,verendum haud nihil (nisi Dei pareat eis incipientibusmagiscapitaprc-eciperemuslevare(L!(c.
contra merilum pietas) cum exemplo elogium pro xxi, 28), id est corda exhilarare, ne amiciores vi-
furata utique auri regula, nec Josue domonslrata. dclicct pra;scnti mundo, qui transit cum miseriaet
Erat Dominus Jesus ejiciens dxmonium, et illud erot coneupisccntia sua (/ Jotin. n, 17), quam illi, qui
mutum; ct cum ejecisset dxmonium, locutus cst mu- istotranseunte propinquat cum felicitate et gloria
hoc Deus, precamur, mira-
tus (Luc. xi, 14). Itcret sua.nos fore divina censeret justitia, et discordan-
culum, ut laudem Domini loquatur os nostrum. n tes in aliqua a voluntate et disposito Creatoris,ejus
3. Quam igitur jure subccnscem nostri patruo- in nobis imaginem delevisse,et operationem repre-

rumque temporis scholasticis, utjam mcestiloquo hendisse judicaremus quis te solam satis carpere,
;

satis depromam relatu Gontigisse primum fateor

! imo dcplorare (quod est tutius,ac rationabilius)rni-
super, hocest lempore, quo cuncto praedicabilis sera possct Italia (662) ? Principibus indignissime
s;eculo,gloriosissimus,aequissimus, atque piissimus abuteris apostolorum.super martyres ambulas,con-
Olto imperatorAugustusItaliam intraveral felicilcr fcssores gressibus calcas,virginum veneranda pedi-
triumphaturus^635),Veronensipopulogravissimum, bus immundissimis teris sepulcra, et canum more
culpa non solumillius(636),qni tunc inibi indignis- fenum aliis prohibcntium latratu perinvido, quos
sime pr.-eerat, praesulis, sed ot sexageno (G37), qui vcnerari detrectaveras praesentes,maledictus prose-
eum pneccsserant, annorum curriculo damnunr queris abeuntes, imo (quod veracius) te fugientes,
Cujusdam enim (h;ereo confessoris dicam,an mar- alios visitantes.Nonne invidiosissimain hoc,et ava-
tyrisJMetronis utique sancti corpus ex suburbio ci-rissima? Vel congauderc eorum debueras, qui tibi
vitatis ejusdem (638), quod basilica beati martyris
multitudine viluerunt, honori, nec invidore eo-
pra3
continebat Vitalis, 305 furto laudabili, amisso rum (64i), qui cum nnllas [subuudi Sanctos] habe-
(639) damnabili fuerat asportatum, loquebatur uti rent,aliquantulos a Domino acciperemeruerunt.de-
rulgus indoclum.Cujus sancti Memoriam (640) pro C siderio, devotioni atque saluti.Quare in isto saltem
signorum innumerabilium ejusdem beati patratu illius non rccordari juvat apostolici Qui habuerit :

inibi exhibitorum,cum vulgaris religiosoamorefre- substantiam mundi, ct fratrem suum necesse

viderit
quentarctcaterva (solis miserrimis episcopis,ct qui habcre, et clauserit viscera sua ab eo, quomodo cha-
vanissimo lal.ore siliquis incumbebant porcorum ritas Deimanet in eo ? (/ Joan. m, 17). Et, Diliges
edendis.quam illis triticice dulcedinis panibus.qui- proximum tuumsicut teipsum [Matth. xix, 1 ).Curdo-
bus mercenariorum multitudincni abundare prodi- les perditum, quod cum haberes,non adeo diligebas ?

(634) Conslruo Ihiud niliil verendum, ne non di-

: sionc quidem Iegitur.
sconveniat illis (nisi pietas Dei parcat eis contra me- (6A0j Moimmciita, in quibus sanctorum corpora
ritum) cloijium cum c.icnn lo Ackaii pro rcijula Utique jaTcebant, Memorise diccbantur.
auri furata; ncc tlemonstrata Josue. Elogium cum (6/il)Hic abusus inolevorat, ut redditus cccle-
exemplo Achan indicat sententiam a Josue latam siasticidarenluretiam militibus,seunobillbus viris,
in Achan, qui abstulerat regulam auream, nec Jo- qui vel de principe bene meriti fuerant, vel pro
sue monstraverat. Ecclesia, cum opus esset, militare debebant. His
(635) Haec referenda suntad secundum Ottonis I postremis redditus ac pradia dabant ipsi episcopK
ingressum in Italiam, ut in Admonitione ostendi- ac proinde in vita S. Joannis Gorziensis tom. V
mus num. 3. Act. SS. ord. Benedict. apud Mabilonium, pag.
(636) Ittius pronomine ipse Ratherius indicatur, D 377, legitur Possessionem quidqaid exlerius fucrat
:

ut ex eadem Admonitiono patebit. (monasterii Gorziensis) Adelberlus comes.

(637) Id est Sed et eulpa eorum prsesulum, qui
; ex bencficio episcopi, cui militabat, gratia sane in-
cum prseeesserant, sexageno annorum, curriculo: eo grata tcncbat.ld autem eeclesia; S.Vitalis sexaginta
quod scilicet, ut paulo post explicat, jam a sexa- annos ante ipsum sancti corporis furtum contigisse
ginta annis rcdditus ecclcsi.-e S. Vitalis, ubi S. Me- indicant pracedentia, sexageno annorum curriculo,
tronis corpus erat sepultum, ita fuerant dati militi- de quibus vide supra not. 637. Gonstrue vero ut :

bus, ut nullus presbyter, autalius quilibet eam ec- donato militibus redditu competenli (id est qui com-
clesiam ac sanctum corpus custodiret. petebat) cidcm ecclesix, etc.
(638) S. Vitalis ecclesia Ratherii aslate sita erat (G42) Ha?c querimonia per apostrophen ad Ita-
exira muros urbis in suburbio,ut vel ox ipsa topo- liam convertitur, eo quod per ha;c tempora sancto-
graphica Vcronaj tabulain Lobiensi codice inventa, rum corpora passim ex Italia asportarontur.
et a Joan. Baptista Biancolino in dissertatione de (6/|3) Id est, ncc debuerat invidcrc desiderio, Jcro-
cpiscopis Vcronensibus edita colligere licet. tion\,alquc saluti eorum,qui cum nullos sanctos.seu
(639) Amisso, ie est amissione, sicut supra etinfra nulla sanctorum corpora) haberent, merucrunt acci-
disposito pro dispositione, In codice Veroneusi amis- pere a Domino aliquantulos.
 437 INVECTIVA DE TliANSLAT. S. MATRONIS. 4S8
Sed 306 reveranondoles; seddolore te ad quorum- A gasset, 307 cujus ille beatus fuerit sanctitatis, ille

dam sugillationem subdola fingis.Nam si vcraciter non ad librum se contulitgestorum illius studio ali-
amissos doleres, relictosdevotiorecultu atque obse- cujus tuorum dictatum, sedadfamam veridicamil-
quio frequentares. lorum, qui cum Psalmista valebant cantare: Dcus,
4.Vere lamen, quanquam invidiosetibi praolatos auribns nostris audivimus, patres nostri annuntiave-
valeas obloquendo, ut conaris, reprehendere, te ta- runt nobis (Psal. xliii, 1). Quibus referentibus di-
men meliores, suadeo, cogites minime meruisse. dicit, quod sanctusisdeminadolescentiahujusmodi
Dictum enim de Deo legilur verarissime, quod re- fuerit actibus saeculi implicatus, dc quibus libercon-
gnare faciat hypocritam propter peceata popu tinet ita divinus : Qui eupiunt divitcs in hoc sxculo
xxxiv, 30). Ipseque de se Dabo, inquit, eis regesin
: ficri, incidunt in muscipulam ctlaqueum diaholi (I
i>/ ira mea
furore meo, ct Ose. xin, 11): ut reges Tim. vi, 9), Quod cum ei juslo Deo misericorditer
non eos solum, qui itaconsuetudinaliter nuncupan- permittente, ut multis saepe aliis, contigisset, rca-
tur in saeculo, sed et cunctos intelligas quolibet in tus sui consideratione permotus, se contra se non
ordine caeteris ad gubernandumpraelatos'. Martj rem mundi hujus omnia relinqucre, ut
tardavit erigere,
sane tuum si tantopere diligebas, ut quid tam male soli Domino posset vacare. Sico-
expeditus et liber,
custodieras? Consenserit sane, utcriminari conten- morum itaque crucis cum Zachaeo, ut Jesum libe-
II
dis, altiori forte consilio, Deiquc amplius conve- randus videret, ascendit (Luc.xix, 4); etne eamdem
nienti disposito tuus episcopus: tu. qn;etantumfa- in angaria cum Simone (Matth.xxvu, 32), sed eam-
cinus perhorrueras,nosse volo curabhorrueris.Quia dem curnvitiisetconcupiscentiis mortiflcanduscum
pessimum,inquis,quoditasanctosperdimusnostros. Christo, non aliquo tempore. sed quotidie, imo con-
Verissime: sed convenientius diceres, quod sancti tinue ferret; tale sibi fcrtur supplicium elcgisse,
ila nos fugiunt nostri. Turpis sane lucri cupidus quod ctiamsicarnispetulantiavictusvellct, omnimo
cum nemo sit sanctus; honestumrelutasse lucrum ncquiret evadere. Publicanum se enim et peccato-
nemo invenitur sanctorum. Honestum vero lucrum rem nltra omncs dijudicans homines, ecclesiae sibi
est, quodccelumlocupletat, tartarumspoliat. Si vero limina obstruxit : a longe ut stando, Deus propi-
le fugienti quoquo adnisu illuc ire complacuit san- tius esfo mihi peccatori (Luc. xvm, 13), cum illo

ctorum alicui, ubi pro reverentia, quam pencs tc alio misericorditer justificato posset clamare, pro-
minime habebat, sibi amore Christi exhibita para- vidit (045).
disus de animabusrepleretur devotis aetherius, tar- 6. Sed cur pro magno, quod convenit minime
tareus vacuaretur infernus; cum per tot annorum stando '.'
quasi ante, vel post quemquam nostratum
curricula prodevotioneconsimili nullus hoc meruis- ipsialiquemhujusaestimationis audierim intu-
sibi
set tuorum, cavendum ne cceli videaris profectibus C lisse martyrium, Congruentius sane dicerem volu
aflici, damnis laetari. Hoc quippe, quod monstras tando, non enim consonat stando. Utcnim eos omit-
exemplo, nec apud te vis, nec alicubi honorem ha- tam, qui ad ventrem, vel stomachum attinent cru-
beant sancti. ciatus, (consideranti enim caetera illud aestimare
5. autem magna Verona, villaquondam Plato- dimittoi ad exteriora conversus, pcenam sibi illatam
nica illa Athenis, vel altera pnemultitudine sapicn- referam, et hanc inauditam. Quasi enim tortoris
tium aeslimata, grandisonis sanctum tuum quare impiissimi et crudelissimi sibi diceret voce: Quia
non extuleras modis? Cur mirabilia, quae per eum cunt in honore esses, non intellexisti comparatu
Deus fuerat operatus, etsi non rnctrico stylo vulga- mentis insipienlibus, cl similis illis effect:ts (1'sal.

ras saltem prosaico? Quod plebs indocta canebat, XLvni, 13); jumentorum loro te restringere volo, ne
bonoratiustu,crede,legisses,etaireTaphnilirn taber- petulanti ritu amplius pi igari; catenam pedi
naculum hoc Dei ornasscs, Gessenielquod mutuave- imposuit (647), plumbu eam in magno, qui adhuc
ratcespistiscultor,argentovelaurocompsisses 6 i i ante jannam basilica' jacet, 308 lapidc obflrmavit,
Nam ad dedecus tui cum quidam praesulem 645) circulum capularem pedi circompositum seralura
conscius, dicam, tam pretiosi facinoris tuum interro- ostiorum (irmavit, clavim in gurgitc proximi Alhe-

(044) Construe: et comysisses argento, vel auro, " propitius esto, etc
iiuo.l cultor cespitis Gesseni, id estpopulus lb brseus, 647 ii nlim hoc erat publicaepccnitentiae
I

qui colucral terram (lessen, seu .Kgyplum Exod. quo peccatores publici catena ac vinculis
.

viii, 22 mutuavcral. Ferreis jusi i constricti per loca sacrapere

'\~> Ralherius eum, quia se praesule \ : entur : vinculaautem, nisi miraculo soh
quaesierat, cujus ille beatus (Metro sanctitatis fuerit tur, a solo idoneum tempus solvi po-
i posl
conscium ipsius furti suspicatur. Qui enim sancto- lest apudMabiloniumin prsfatione
rum reliquias, vel corpora alio pcrferend i i
ad sasculum secundum ordinis Benedicti, num. 11,
bant, :icia si quai scripta essent, vel acti d i
- d Muratorium, Antiquit. [talic. dissert. 23. Id
tibus notitias, quas poterant, diligentersolebant in- luii. quod ejusmodi
quirere: cujus reimultahujus 8 pcenitentiam ipse sibi spo suit, el pro pe-
est in Inventione sanctorum adomno De ad loca sancta ante januam eccle-
.

scopo Metensi repertorum, tom. II Spioili 8. \ italis catena illigatus septennium -

riani pag. 133 el scq. quoad clavis, I)eo Jispunente. in ventrepiscisinventu

646) Construc: providit, ul standi luit.
(Uuuarc cum illo alio misericorditer justificato ; Dcus

Patroi. CXXXVI. 15
459 HATHERII EPISC. "VERON. OPP. PARS I. 460

sis non ignoti lluminis, incujuslittore jam dielaost A. ginis : nam si cum cognovisses, non sic pessime
sita basilica (ruslicius loquor, intelligi ut valeat me- custodisses.
lius) jecit, rogans forte Dei rrisericordiam, ne un- 7. Ad vos crcterum inluitum flecto, qui maximis
quam eam videret, donec peccata, qux plangere gravati facinoribus, mecum parvipenditis, quod ve-
disposuerat,Omnipotentisclementia dimisisset.bleo racissimefateturApostolusfquod nonsurdo percepit
vero dubitandi sum adverbio usus, quia licet hoc auditu iste, de quo res agitur, sanctus), Si nosmct-
non didicerim relatu, miraculi est tamen comper- ipsos, inquiens, dijudicaremus, non utique judirare-
tum ita ei contigisse, Deus ut concessit, eventu. Se mur Cor. ir. 31). Istius nempe multorumque si-
(l

ptem itaque annis sub divo (648,) lapidi ita hacsisse milium non recordali sanctorumct curtantaactalia
fertur concatenatus, donec volente misericorditer sint non perpondentes, perditum, fateor, itis, per-
Deo, jamfinem his mittere, quas hujusmodi comita- pessi. (652/1. Sine dubio vero[subaudi perpessi sunt],
bantur supplicium crucibus, et supernis martyrem quia non perfunctorie illud auribushauserunt Psal-
suum (649) infulare honorilms, piscalores cpiscopo mistae: Tu mandastimandata tuu cuslodiri nimis (I's.
I
emdeferrent, incujusventresanctaillaclavis in- cxvm, 4).QuareHi»«'*,rogas. Nimirumquia, ut ante
venta, ejusomnianuntiavi! diinissafacinora.Naiii ea non est vcracissime dictum, admagnwpramiaperye-
recognita, compedcque catcnali a civitatis ponlilicc y, niri nou polest, nisiper muijnos laborcs (S.Greg. hom
reserato, beato illo loto, induto, Ecclesia: reddito, 37 in Evang., n. 1). !\'on swni enim condignee, ut ait
ai

sacrosancta corporis et sanguinisDomini participa- Apostolus, passiones n</ futuram glo-

li.ujus temporis
tione refecto, cum e vestigio acceptissima illa Do- ritiin, (Rom. vni. 18). Hoc
quse revclabitur in nobis
mini hostia emissione spiritus angelico esset remi- apostoli, hoc martyres, hocsancticogitaverunt abs-
gio coelis invecta, nulli cstdubitare concessum, qui quc dubio omnes. Hoc qui non cogitavit, seipsum
v»l infantili rationalitate vigeret, quin sanetuspal- omnimo neglexit. Ponamus namque ante oculos
mam victoriae in ccclis pro cxpugnatione illius, qui quemlibet, et qui idcm incurrerit.quodsanctus iste
secuin certando ad horuin euin se vicisse inaniter lani magnis diluercmeruitcruciatibus flagitium,et
fuerat gratulalus, cum corona martyrii indcpLus tanto sceleratius, quanto non inscius (beatus enim
fuisset. Corporis sane iHiusterraemandates reliquise istein eoincideratnescius), quividelicet antesepul-
miraculorum efficacia hoc testilicari nullatenus omi- crum ejus jacens, tundat pectus suum clamans et
sere. Sed, ut dixi, hoc illorum occuluit mertia, qui dicens: Sancle Metro, intcrccile pro me misero pecca-
si quod nacti fuerant scienti;c divinitus talentum, tore. Nonne tibivideturposseillisanctumex obliquo

magis hoc torrenae vanitatis sudarioinfossum, soecu- martyrem respondere Fac quod fcci, ct impelras :

laribus maluerunt conccdere ad placcndum saecuio quod impetravi? Quid nos ad ho?c pejoribus irretiti,
pompis (050) quam ad exemplum auditurorum, C et, quod gravius, consuetudinaliter facinoribus, su-
laudcm et gloriam Dei desiderantibus, nummulario- perplumam sudantes, et psalmorum carmina (quan-
rum ritu, committerc populis. Ecce quod decus, do hoc etiam rara avis est) murmurando, veniam
quale patrocium, qualem perdidisti, infelix in hoc nobis hujusmodi pccnitentia inaniter promittentes;
saltem Verona, thesaurum! Quod reor, si legendo
Ante locum si frigus erit, si messis in umbra.
didicisses, vel audiendo saltcm disorto a quolibet co-
gnovisses; tam necessarium tam leviter non 309 gementes et indulgentiam sola praisumptione de-
perdidisses patronum. Utinam, ccelitus, quibus forte cepti sperantes? Sanctus iste nuda seminudus, et
est datus, hoc exaudiant, et sibiaDeo largitamtam jnffiqualissima volutabatur diebus ac noctibus per
pretiosam non negligant gemmamlSuccense igitur, septennium humo. Noo criminosi veniam rogaturi
dico, succense (651) poetis ct scriptoribus illis, qui pileum villosumcapilIis,quosextrahere lugendode-
tuos repleverunt inanis glorke cupidi muros versibus bueramus, ne infrigidemur, superinduimus 310
suis, etistiusnon dederunt gesta, seu miraculapa- Ejus cuphia (653,) nix, grando, et auraerat nimbri-

(648) Scribi solet sub dio, id est ccelo sed vcrius: (650) Construe: Malucrunt concedere hoc talentum
sub divo scribcndum quidam existimant. infossum sudario tcrren.r vanitatis, ronccdcrc, inquam
."*
649) Etsi S. Metro in Kalendariis antiquis con- I magispompis sxcularibus ad vhucndum swculo.quam
fessoris, non autem martyris titulo donetur, eum- rilu nummulariorum committere populis dcsidcranti-
quc Hatherius quoque confessorem aliquando no- bus laudcm ct gloriam Dei ad cxcmplum uudituro-
minet; martyrem tamen libentius ac saepius appel- ritin. Hespicit evangelicam parabolam talentorum,
lat, hujusque appellationis vindicias lexit nuni.12. Mallli. xxv.
Hinc forte factum est, ut martyris quidam cultus (651) Hinc colligere licet, hoc et anteriori saeculo
illi tributus olim fuerit in nostra Ecclesia, quem- post S. Metronis niortcm Veronae frequens fuisse,
admodum liquet ex pcrvetusto ejusdemEcclesia? ri- monumenta versibus expressa muris inserere,
tuali libro, qui a Stephano ipsiuspfesbyteroetcau- (652) Consirue: Sempe non rccordati istius et
tore scriptus sajculo xi, atque inter codices capi- multorum similium sanctorum, ct non perpendentes,
tuli catnedralis custoditus Carpsum inscribitur. cur perpessi sint tanta ac talia. fateor, itis perdi-
Ibi enim ordo officii et missaj ejusdem sancti pr;e- Ittin.
fertur cum antiphonis etversibus sumptis ex Com- (653) Cuphia parvi galeri species, Italice cufpa.
muni unius martyris tempore paschali. Vide opu- Construe Kjus cuphia erat ni.v, grando, et aura
:

sculum editum a P. Joan. Francisco Manzonio, cui nimbrifera; rigor hiemalis satis incommodus.
litulus: Notinie intorno a D. Metrone, pag. 46'
 461 INVECTIVA DE TRANSLAT. S. METRONIS. 4G2
fera, hieraalis satis rigor incommodus, qui lavaret A quidam inter suos metrographia. diligentissimua
utiquo quod commiserat scelus. Pro pileo qucm ita :

moris est incesta etiam generalitati adversa, v

ejusdem aestimationis innumera plangentes pelli- Oderunt peccare boni virtutis amore.
(Horat, epist. 16.)
culis exoticis intus farcire, brumali caput ipsius
operiebatur lanugine (654). Stipularis illa ritus 8. I.cce in qua schola educabaris, discipule obe-
Saxonici camcra, quam vertici pro vitando solis dientissime ac vercundissime Christi; quia exerce-
imponunt ardorc, Phaebus illi erat flammivomus baris paL-estra, regis illius ccolestis athleta; quo
ipse. Ejus tentorium ccelum erat istud aerium, ne holocaustabaris incendio, acceptissima hostia Chri-
illi scilicet illud occluderetur aetherium. Sol illi sto. Quid cogitabas, sanctissime, quid loquebaris
pro umbra, cauma (655) pro refrigerio erat, luna. contra eum tamen, qui tua. invidens saluti, te ad
profectus atque dcfectus, quid a profectu defece- hoc impulerat, propter quod mille mortibus si-
rit, ad defectum ruerit, improperabat. Stellarum mile aggredi es compulsus tormenlum? Nimirum
innumerabilitas, si quando siderum ordinator as- revocabas in eum, qua. pali jubebaris tormenta,
tiigerum splendificaverat luminaribus auricomis cum de tibi misericordia Dei pro ventura victoria
ccelum , innumeras sibi reputare comraonebat indicibili eum
urebas invidia (657). Quid quod ur-
i:
indolieue culpas, et ingratitudinis inculcabat sinc sorum, leonum, pantherarum, vel Hyrcanarum ti-
intermissione querclas. Quid fragor tonitruonim, grium morc catena in propatulo constrictus, spec-
impelus procellarum, lapides grandinum, jacula taculum angelis et hominibus factus, circa te mul-
fulminum, jiisi tremendum illud divina. anima- titudincm videbas, vel audiebas ludenlium, gauden-
dversionis ejus cordi intonabant judicium? Tec- tium, nuptias sa_pe, prandia inccssanter celebran-
tum illius stellifer, saipe imbrifer, aliquoties nim- tium, symbola (658) frequentissima commessatio-
bosus, plerumque serenus Deo volente: quorum num illecebras aclitantium, cachinnos et ludicra
alternitas habitacula mortales compulit excogi- moris longe alterius tibi nimium importuna? Sur-
tare; tectum, inquam, illi tam varius ille coelestis do haec sirenarum quondara ille cantus ut alter,
erat indeficue orbis non arcens tamen imbres,
; percipicbas, credo, auditu (659). Ad h;ec omnia
sed fundcns, dans nivem sicut lanam, nebulam quis sansus? qua. passio ? quod erat marty-
tibi

ut cinerem spargens, emittens cristallinas non rc- rium? Scio tamen, scio et incunclanter, sciant ut
fugienti buccellas, ante quarum frigus ille persta- alii, proferre quid agebas non metuo. Nimirum
bat paticntissime solus, usque dum Dei solius po- precibus angelos, lacrymis ad auxiliandum ciebas
testas misso ea liquefaceret verbo, flaret spiritus archangelos, apostolos gemitibus advocabas, mar-
ejus, et* fluerent aqua. (Psal. cxlvii, 16-18) lavatri- C tyres, confessores, ac virgines, ut pro te invidissi-
ces tam externarum quam internarum sancti copi- mo cum hoste confligerent, exorabas. Quid de il!a
tis sordium. Si quando pluvigera. nubes obduxere universorum illorum regina? Subserviente, reor,
nebulosa caligine polum inde aliquod minitantes; verecundia, quae inter bonos impetrationis inne-
imminere infelicibus ruricolis damnum, suum re- gabile possidet robur, tanto cam exaudibilius,
putabat fore peccatum, quod adeo Deum utique quanto humilius ac verecundius supplicabas. Puto
ofTenderit, ut non sibi solum, scd et quam incolc- enim, quod nemo carnali oblectamento (cohors
bat, illud importaverit patria? malum. Sic enim, sic ut noslra) pollulus, ejus sine pudore inviolabi-
solent sancti plerumque sibi talia computare; sic lissimos pulsct, nisi dcmens, auditus. Dei cnim ho-
culpas aliorum in seipsos referre, non voto menda- mincm induti per unitatem in duabus naturis pe
ciit,sed sollicitudine timoris Dei, non vcro illius scr- sonae matcr ideo (ieri meruit, quia respccta ipsius
vilis, qucm foras charilas mittit, scd illius casti iu a Deo incomparabili cceteris humilitate, quas statum
s.Tculiini permancntis; nec quia metuant,
saeculi bonorum sola potis i t perseverantis Imum custo-
quam conversionc jam Dco promittente se pra.su- dire, ul ante partum, ita in partu, nec minus post
munt evasisse, pcenam ; sed ne securitate torpen- partum virgo potuit permanere. Moralc est omnibus
tes, claritatis Dei iiant indigni conspicere gloriam r, sanc.ut huic rci. quam amplius diligunl, detesten-
toeol _•___.• j:i__a_
(656] sanctitatis sine dilectionc
.
:
_.._._
vitia non solum
__i *' *.._. ---.*.._ ..:....- C_,..i_ _-._.-. r.-: m :__:..
tur contrarium. Sancta ergo Dei aenitrix. quia ca-
:_ __ —
cavent proptcr jubcntis Domini imporiuni, cd .- 3G 1 >in ulira omnes dilexit, contrariam illi Libidi-
et nimium exsccrantur per odium, ut non dedocet ncm in omnibus Chrisiicolis, credo, magis habet

65. Cnnstrue Capul ipsius opericbatur lanugine

: Emendationem ex ingeuio inductam senten-
brumati vr<> pileo, quetn moris est plangentes tia contextui congrui isit. Mox no» ,!

ils qui p.angunt incesta etiam adu< rsa generalitati, idem esl ac d i

•et.

vel innumera ejusdi m sestimationis, guem, inquam, 657 Conatrue <-um urebas eum invidia indicibili
:

moris est iis farcire intus pellicuhs exotii I pro victoria ventura libi <!<• miserirordia l><i.
/'/i bus flammivomus erat tili illa camera stipularis
i hic ablativo casu accipienda si- ;

(pilei goims ex stipulis, seu paleis^ ritus Saxonici, gmflcal autem collationem pecunia., qua ab iis,
quam imponunt vertici )>r>> uitando ardore solis, Tcn- immuni sumptu pransuri, vcl coenaturi i

torium ejus eral ccelum isiud aerium, ete. !

i batur.
(655) Cauma ex Graeco ustionem signilicat. (659 Construe : Percipiebasn credo, hxc audilu
(668) In codice posl gloriam uotatur punctum, el surdo, ut quandum illealU ;
bas cantm sin-
eubditur Sanctitatis sive dilectio, vitia, etc. sinc
; miruiii.
 :

463 HATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 464

exosam. Labia igitur osculo illecebroso polluta lin- \ nutricbas percepta immortalitate in Kternum victu-
gua turpiloqua 318 obscenitate sordidata, castissi- ram, longum estenarrare!
moe Virginis (prater id quod mater interni estetiam 10. Quid tibi at profecerit contra militem 313

judicisi nomen qua temeritateinverecunde audeant Christi tamon,hostis importunissime,tua illa ad tem-

nominare? Cor lasciva meditatione pollutum, ejus pus victoria, videre non possum (662).Triumphan-
recolere qualiter prrcsumat saltem vocabulum ipsis tius te enim gaudemus ipso ipsius casu devictum,
angelis venerandum? Sed quod faeinorosa refugit quam si ab ipso ea hora continuisses insipientissi-
conscientia, prasumere faoit clementissimi Filii me manum. Oblitus forte fueras, impiissime, Sal-
ejus pietas, atque incarnalionis ipsius ratio fidelis- vatorem clementissime professum, gaudium esse in

sime considerata. Indignari enim eam, misericor- ccclo super uno peccatore pccnitentiam agente, quam
ditcr, reor, contradicit, sceleratissimus etiam famu- supra nonagintanovemjustos non indigcntes pecniten-
lus dum carnem illi repreesentat, quam ex ea cle- tia (Luc. vii, 20).Qui desidiosius enim sua; confi-
menter assumpsit pro emundandis reorum delictis dens forsan justitiae, victitando vix de venia habue-
(660) ac per hoc de te jam martyr secure, pro no-
:
rat non adeo gravium, sed tamen innumerabilium

bis apud eamdem Dei Genitricem eadem verecun- peccaminum, ut multi, pr;esumcre, odio istius, in

dia usus, precamur, humiliter intercedc. P quod eum impulcras, criminis, vires exerens uni-
9. Sed quid imperitissimus inanitcr conor? sas, gladium auxilii arripiens te contra divini, scuto
Defuit eloquium, ncc te sustollcre possum. proteetionis Dominicas tectus, acerrime non dubita-
Tulliana enim mihi si adesset facundia, enarrare vit insurgere, Entcllinis ac te cccstibus fatigare, ja-

nequiret mea de te quas gestit,vietor, instantia. Scd cula incessabiliter mittere, missilia jaoere, nudus
conabor iterum,quamvis non sequatur dicendi fa- indeficue tccum gralia Dei nudante, scilicet ne tibi
cultas, quem non patitur silere voluntas. Studebas, unde teneretur relinquerct aliquid, sine intermis-
dico, quotidie Domino victimam immolare,ho!ocau- sione luctari; providusque a longe sagittis de pha-
stum mactare, non ex alieno verum pecore, sed ex retra Jesu emissis te semper impeterc, et, ut inac-
proprio corpore. Tu sacerdos, tu hostia eras; tu cessibilis inperpetuum foret, vallo protectionis Dei
carnifex, tu martyr; tu tortor, tu torsionis pcrlator; sine intermissione divinum postulando auxilium se
tujugulum, tu jugulator; ultor criminis, servator circumdare (663). Ignorabas, aut forsan non recole-
alumni,carnis neglector, mentis provisor. Multum bas, nequissime, asserto illiusquondam nobilissimi
tevero.qualem censebas,fatcor, oderas, dum te ita devictoris in sterquilinio tui,imo ad eum loquentis,
acerrime cruciabas.Rationem carni subigerc gestie- qui tibi illum exposuerat tentandum quidem, sed
bas eam ideo tam atrociter affligebas sed revera
;
minime ; vincendum, de turbine Deum non reminis-
;

odiendo amabas.dum sic eam Domino reconciliabas. ^ cebaris, inquam, foramen in maxilla tua fore armi
Vera est enirn dieentis sententia, quia nemo unquatn la patratum circumplectentis nos divinoe misericor-

carnem suam oilio hahuit, sed nutrit et fovet eam diao (664) per quod evadere de tuarum posset

(Ephes. v, 29) : carnem, inquit, ut non vitia intenda- mandibularum contritionc (Job xl. 21), ut universi
mus carnis(quod te minimc latebat) amanda (661) utique fructus dignos agentes pcenitentia [subaudi
illa enim a malo sciebas proccderc, hanc vero ab illo possunt evadere]? Unde enim, miserrime, ac pra>
factam, qui vidit cuncta quce fecit, cl erant valde bona teritorum oblite, unde, inquam, Petrus, unde Pau-
(Gen. 1, ergo, martyr, vitia, non carnem
31). Vitia lus ex Saulo factus, unde alii multi fauces tuas nisi
insequebaris, 'dum eam tam variis tormentaveras per illud evasere foramen? Et vide, miser, quid
modis ut medicus scilicet morbum insequitur eau-
; tibi contigerit. Dum enim ejus cor petulantia car-

terio, dum cupit homini prodesse remedio, carnis nali pulsasti, hoc nolens ad amorem Domini, infe-
illius iicet incommodo; quam severo igitur, bone licissime, fortius impulisti. Inde ergo robustior ei
mcdice, urendo te ipsum salutis dilecto, tormenta- pax cum poenitentia placato piissimo judice fuit,
bas cauterio; qua potionum amaritudine interiora unde durius contra te certamen, impiissime, sum-
tuaa curarenonomittebasquotidieanima!?Quam ne- psit. Merito ergo follis (665) latiali rusticitate vo-
cessario folu carnem etiain quandoquecum anima D caris; quoniam quidem veritate vacuus, falsitate

(660) Construe FJcnim reor (filius ejus) miseri-

: artipicits gladium auxilii diviui, teclus scuto protectio-
cord ler contradicii eam indignari, diint famulus nis Doniitiicr, iton dahitavil uccrritnc insurgere con-
etiam sceleratissimus reprxsentai illi carnem, quam tra tc, ac fatigare tc cestibus Entellinis, mittere inccs-
clementer ex ea assumpsil pro emendandis delictis sabiliter jacula, jacere missilia, nudus indeftcuc, nu-
re< rum. dante gratia Dci, nc scilicct relinquerel tibi aliquid,
(661) Id est, ul non intendamus vilia caniis atnan- uttde teneretur, sinc intermissione tccum luctari, et
da, guod minime latebat ic. providus, ctc.
(662) Construe .1/ non possum lattien videre, quid
:
(664) Id est, fore patratum armilla misericordix
victoria illa tua ad tempus, hosiis importunissime, divin.v circuinplectentis nos.
profecerii tibicontra mititem Chruti. (665) Follis vox vetus, exqua Italice folle, et Gal-
(663) Construe Qui enim victitando desidiosius,
: vacuum et stultum significat. Hanc
lice fol, vel fou,
forsan confidens.jusUtise su,v, vi.v habueratprsesumere, a rusticis usurpatam testatur Willelmus abbas Me-
ut multi prsesumunl, de venia peccuminum non adeo tensis epist. 3 Prnderco, inquit, quod. . .
: follem.

yravium,sed tamen innumerabilium ; odio isUus cri- me verbo rustico appellasti. Joannes diaconus in Vita
minis, in (juod cum itnpulcras,exerens vires universas. S. Gregorii lib. iv, c, 96, usitatam in Gallia tradit,
 :

463 INVECTIVA DE TRANSLAT. S. METRONIS. m

quamquam indeque stultissimus te
refertissimus, A ptibilem non ladere jubebaris.Qni utique absorbes
ipsum ita sa?pissime decipis. Sic Abcl protomarty fluvium gentilitatis, et non miraris, habes fiduciam
rem fieri, sic Sem et Japhet benedici, sic Joseph quodinfluat in oretuo Christianitatis Jordanis? (Job
glorificari fecisti et ne in infinitum nostra in te
: xl,1.1 Undehocenim nisi pro animabusdeglutiendis

procedat invectio, sic tibi monarcbiam totius cre- aquabaptismatislotisquarumscilicelinperditioncm

dentium orbis alienasli, 314 cum diseipulum ma- defluxuminsaturabiliter3l S sitis ? Decipi te igitur
gistrum suum Deum et Dominum vendere, emptores hujusmodi concessocurnonintellexeris, mirandum,
crucifigc, crucifvji', suasisti clamare: quod te tamen specialisdeceptiodeceptorum(C65.A tuissanesiexi-
statim pcenituit fecisse, cum uxorem Pilati in som- gere invasce semel dominationis tributum.non adeo
nis sollicitans compulisti, jugalem, a scelere utre- fueratconquerendum.injusquare teinfcrasalienum
sipiscerei nuntio misso rogare. Sed ccelestis dispo- etutiqueiquodestampliusstupendum)majorisctqui
sitor, qui noverat benigne tua etiam uli malignitate, suos proprii promisso ita conflrmaverit oris i'6G7)
tibi complicibusque tuis de tanto scelere damnatio- Pater, quos dedisti mihi, nonperdidi ex eis quemquam
nem, sanctis omnibus, ut et isti beato feliciter con- (Job. xviii, 9.) Sed praterito usum verbo non putasti
tigit, operatus est redemptionem. Et ut de recentio- defuturis,stultissime,curare, ideonondesiniseossi-
ribus aliquid ad te, serpcns antique, proferam con- ne line tenus infestare.Sed audi.cumtuoconsilio de-
futandum.famosissimisheremitarumfuturisMiii^en testande Ecce cgo vobiscum sum omnibus diebus us-
:

utique atque Machario quid nocucris te attendere ijiw consummationem sseculi (Matlh. xxvm, 20).
ad
volo, uni eorum scilicet latrocinium,alteri homici- Nullum suorum, crede, tibi exponettdequo perfecte
dium suadcndo [Hist. Trip, 1. viii, c. I). Erubesce gratuleris, imbellem. Ad cumulum victoriae diutius
crgo tandem aliquando, erubesce, inaniter quamvis, lacessiri permissos quamvis innumeros pertuae in-
commoneo, tam multipliciter victc; et ab eleetis Dei festationis malignam misericors, utet istum, etiam
inanes jam conatus, miserrimc, contine. Novit enim post casum provehet fraudeiu (668). Ea demum in-
ecelestis Medicus, ut perlepide orator quidam ait ter potenliam et omnipotcntiam diseretio est, quod
eximius, multa bona faccre etiam pcr iniquos, cum illa qiu-cdam, ista omnia potesl. Liquot ergo hac dis-
converterit ad adjutorium, quod paratum est ad no- tinctione, quod nihil valet potcntia contradicentc
cendum. Neque vero aliquem suorum a te superan- omnipotentia: ae pcr hoc innutantcr colligitur, quia
dum tibi exposuisse callidissima, ut te ita voc.tem, de tuis, quos voluerit et quomodocunque voluerit,
stultitia crcderes Dominum, si tenebrosissime illud valetDcuste nolentead se trahere; tu neminen de
in te valuisse comprehendere lumen, quo te amplius suis,ipso nisi permittente, saltem audcas incursare,
excaicavit, cum omnia,qu.-c ille, quem incossendum quod cvidentissime cs miscr expertus, cum nec gre-
proposueras,tibi tradens,[«»6aw(//habcbat] animam C gem porcorum invadere cs, data nisi licentia (Matth
illiuste servare pracepit (Job. n, 6). Tuenim quo- vin, 31), ullo modo ausus, Tractio vero illius salus
modo servares, qua? servata atque servanda potius tua perditio est, a qua ille quoque consuevit innu-

pcrdere festinas ? Sed serva, dicens, ne tangas intel- mcros misericorditer liberare. Nametsi catuli tui ut
ligi dedit. Nisi vero ejus animam suggestionc tan- rapiant rugiunt, tamen a Deo suam escam, ut in
geres, delectatione qualiter ad consensum malcdi- Psalmo legitur, quaerunt (Psal. cm, 2i), optando
cendi Deum, deceptissime in hoc saltem, convcrte- videlicet, ut ejus relinquat custodia, quos invadere

res? Yerissime itaque (quamvis et dc quovis tui illorum queat malitia, Quanquam ct fu legaris vero
complicium) credere de te valcs prolatum Vse qui cauda tua partem maximam stellarum de coelo vel
decipis, nonneet ipsc deciperisf Deciperis enimvero traxisse, vcl trahere, vel tracturus csse in terram
saepe, deciperis dico, formale ad tibi illudcndum (Apoc. xii, h), ne decipiaris moneo. Non enim de
Psalmista ut canit, virulentissime
(l'sul. ciii, 27), illis dicitiir,qjii fulgebunt sicutsol inperpetuis
draco. Inter malignitatem quippe ct bcnignitalem nitatibus (Matth, xiu, S3 , et sicut splendor, (irma-

cum sithecquoque discretio, ut, illcquas pracipuc menti [Ihm. XII, 3), qui erudiunt plurimos ; non, in-

amat, tumaximcodcrisanimas.Gurnon perpcinli.-li. quaui, de illis, qui vero lumini veraciter inhse-
nil.quod pro magno duceres, tibi servari, cum cor- jj rentes veraciter lucenl ; sed quj imitantcs [supple
pus corrumpcndum aliquando, etiamsi tibi non eon- te , se in angelos lucis per hypocrisim transflgurare
cederetur, affligere permittcbaris, animam incorru- (// Cor. XI, 1 1), tecum in barathrum inferni ruituri,

Al ille, ait, morc Callico sanctum senem increpitans torum corpora Beevire, anima tamen servata.
fnllcm. Dum vcro rtatherius lalialem rustiettatem Construe: Quare te inferas in jus aiienum,
667
eidem voci tribuit in opusculo Vcronoo lucubrato, cl ui jvts utiijuc majoris quod esi amplius slupendum)

eam indicat etiam apud nostros rusticos reoeptam, liiinn ejus, qui ita conprmaverit suos promisso
ut daininnem signarcnt, ex quo forte appellatl dein- proprii, etc.
crps vulgo illi j-piritus mali, qui folletl dicuntur. 668 Construe : Von exponet tibi, crede, alt

Originem quidem Latinam a tolle, qui solo vento suorum imbellem, de quo perfecte gratuL ris Viseri-
inflatus intus cstvacuus, Hatherianus textus innuit. ,',i/'s etiam post casam provehei ml cumulum vii
666 Specialis deceptio deceptorum yocativo casu permissos diutius lacessiri per malignam fraudi
diabnlus appellatur, ae quo auctor mirandum esse festationis tux, quamvts innumeros id esl quamvis
ait, cur non intellcxcrii Be decipi eiusmodi concea sint innumeri «' ei istum S. Metronem provcxil
sione, qua pcrraissum illi liui inJot) et aliorumjus-
 :

467 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 468

forinsecus stellae, intnnsecus tcnebra (loquar ut ita) A in pace voeatus, martyrii non caruerit gloria, ut et
non timent. Quomodd enim ut splendor firmamenti intereximios quoque non infimo, ante mortetn, in
316 fulgentes, qui utique sunt illi, qui pro posse morte, post mortem invicto contigisse levitae Christi
illorum constantiam conantur imitari, qui te ruente Vincentio,passionis ipsius,ut etaliis pluribus, mon-
immutabilitatis sunt gratiam assecuti, aeternalibus strat assertio. 317 Illius nempe a corpore animam
involviunquamtuispossinlviderenonvaleotenebris, tyrannicus non expulit mucro, sed diris tormento-
quorum namque nomina sunt scripta in ccelo(Lwc. rum suppliciis pro Christo alacriter superatis, ac fe-
x, 20 [669]). In tuas perditionis, crede mihi, nun- licis pugnos agone, ut de eo cantatur perlepide, con-
quam invenientur, Lemur nigerrime, diptycho (mil- stantcr expleto, tandem pretiosam resolutus in mor-
ieno eos iicet inficere gestias criminum morbo) per tem, ccclo trimphans, Agathes uti et beata, spiri-
foramen maxilla: nimirum ejecti (Job. xl, 2l),utet tum reddidit. Tuam ipsius cnimam pertransibit gla-
iste noster, de gutture tuo. dius (Luc. ii, 35), beataeDei Simeon genitrici loqui-
11. Nec te caeterum, qui tanta pertuleris, satis tur justus,subeundum utique illi vaticinans procul
laudare, martyr beatc ; necillum, qui
ad ea ne- te dubio doloris, non mortis vero martyrium.
cessario perpetienda impulerit, ut dignus est, car- 13. Gaude ergo, martyr. gaude, inquam, laetare,
pere sufficimus, et odiis insequi cjus contra nos r» et exsulta, et pro nostra, rogamus, intercede apud
invidias paribus. Miseri inter ha;c nos ninsum et Deum semper, indebite licet, miseria. Mansuetudi-
infelices, cum te martyr laudare conamur vocibus, nem namque imitaris [id esl, antiqui Joseph] illius
contrarii moribus, prwdicare sermone, dissimiles (si reis parcis gratuito famulis) qui venditoribus tam
opere. Te quippe felix glorificat palma : nos contra leniquondam indulserat, veridicotamenaffatu, ger-
infelix aecusat conscientia ; et nc cuivis nostrum manis quanquam nullum tui adhuc deprehendere
:

dicatur. De ore tuo te ncquam (Luc.

judico, scrvc ^aluerimus sancti corporis venditorem, quod utique
xix, 22), formidat omnino suspecta. Si enim talem fecisse Judffi fucrat proditoris facinus, scelerati ali-
habebas, cur tam vilipendebas ? cur sublegi (670) cujus vel vespillonis sacrilegium imilari (673,). Sed
tibi tam pretiosum passus es margaretum? cur hu- te,proh nefas ila tenus deploramus a nobis, sancte,
!

juscemodi fulgoris tenacissime non custodieras iiii la- neglectum, ut furto adiri venerabile tuum quoque
mum ? Ut illum sane pradicas de uno fecisse, tu modo valuissetsepulcrum, quodfacinusquoque non
quare de innumeris neque dissimilis damnationis inficiamur fuisse nefandum. Quisenim talem negli-
studessceleribus actitare (671)? Si ille per pceniten- geret, nisi demcns, patronum, etiamsi cum eo mille
tiam non solum, ut crcdibiliterasseris, voniam, sed corporum vicinilate potiretur sanctorum ? Devo-
et martyrii accipere meruit paltnam ;tu perimpoeni- tiore ergo te rccolentes affcclu, benignissime Pater,
tentiamquare thesaurizas tibi iram (Ilom, n,5), et C absentem ,
quam olim excoluerimus prassentem dege-
nonexstinguendaminperpetuumflammam?Scdagit ncrcs, quiasaepc itacontingil.considerans filios.imo
hoc, athleta pugnacissime, non diffitemur, agit hoo nequissimos servos, vicem nobis eamdem malorum
instabilitas et enervitas nostra succurrat nobis, ; noli, tc precamur, rependere, non deserens scilicct
quaj.-o, constantia et firmitas tua. tuitione.descrucrisquamvisindignissimosabitione,
12. Miretur sed aliquis, quod tc martyrem tam scd pra:sentissimus nobis in tuo capite Christo, re-
saepius vocitem,cumeffusionesanguinisnonsortitus conciliare tuis eum meritis nobis non solum de isto,
fueris.confessorsanctissime.finem.Sedpotius, dico, sed et omnigeno culparum non desinas, precamur,
ille miretur, quod Zebedau filiis dixisse non rccolit reatu(674).Contigerithoc tibisanenostra(quod nobis
Dominum, Caliccm mcum biheiis (Malth. xx, 23), nonconvenit diffiteri)culpaatque neglecto; sedillius
cum unus eorum solum effusionc pro Christo de non possumus negare, qui terrena cum ccelesli-
mundo transierit sanguinis: alter vero(672), ut et tu bus moderatur, factum voluntate atque disposito.
felicissime,multaproDeosustinuerit tormenta, sed cujus ordinationi nullius resultare valuit unquam

Construe Sed qui imitantes te,ruituritecum

(669) : D cobus, non vero S. Joannes) transieril dc mundo effu-
in barathrum infcrni, forinsecus stcllic, intrinsecus te- sione sanguinis pro Christo, altcr vero, etc.
nchr.v (ut ita loquar) non timcnt transfigurare se m (673) Congrue Quod fecisse utiquc fucral iimlari
:

angelos iucis per hypocrisim. Etenim vidcre non valco, facinus Jiuhe proditoris, vel sacrilegium alicujus sce-
quomodo fulgcntes ut splendor /irmanienti, qui utiqiie lcrali vcspillonis. Ex his incertum fuisse liquet, num
sunt illi, qui pro posse conantur imitari constantiam S. Metroniscorpus venditum pretio fuerit, anfurtim
illorum (angelorum sanctorum) qui assecuti sunt gra- subreptum.
tiam immutabilitatis tc, ruente; non valeo, inquam (67 k) Construe Ergo, benignissime Pater,
: consi-
vidcre, quomodo hi possint involvi tenebris xternali- derans filios, imo nequissirnos servos recolentes te ab-
bus, quorum ndrrique nomina, etc. sentem ajfcclu dcvotiore, quam olim degeneres e.tco-
(670) Sublcgo pro subiipio hic accipitur, uti et luerimus prassentem, quia sxpe itu contingit ; noli, te
apud probatos scriptores invenire licet. precdmur, rependere nobis vicem eamdcm malorum,
(671) Construe Qunre tu non studcs actitare de
: non deserens scilicet, etc. Erat in apographo oblite,
sceleribus innumeris nequc dissimilis damnaliouii seu precamur, repcmlc pro noli, te prccumur, repcndere
malitire) utsaneprasdicas illum fecissede scelere uno? quam emendationem sensui necessariam in textum
(672) Id est, cumunus eorum solum (id est S. Ja- induximus.
 1 9

400 INVECTIVA DE TRANSLAT. 8. METRONIS, «0

rcnisio. Voluit enimte sepulturs aggere pressumle- A cxpedit vobis ut ego vadam
(Joan. xvi, 5) idemque: ;

vare de humo (675), etstatu locaricondigno. Ccele- Si exallutus fuero a tcrra, omnia trabam ad meipsum
stis enim animx artusdevotiusexcolitvulgus,sieos (Joan. xii, 32). Indeque gratulabundusnon immerito
non 318 obtegit tellus, sed mausolei venustat or- ille, eVii cocjnovimus, inquit, secnndum cantem Chri-
natus. Quod
si, ut putatur, ita estveraciter actum
; stum, sed jam nunc ncm novimus \ll Cor. v, 16).
haud creperum, quin hoc tibi concinat exemplum, Oonstet igitur, nec ambigi valet, quia si fides in
qued ne Joseph et fratribus ejus paulo superius a sanctis damnum non patitur mortis, multo minus
nobis est prailibatum Nolite metucre, ait enim for-
:
absentationis;et ideo intitubabiliterconfidimus,3 1
midantibus nunquid enirn Deirenuere possumus
ille, tuasequamur vestigia,profuissenobis quodabie-
s-i

voluntati? Vos cogilastis de mc maluni, sed Deus ccr- ris; aac subavdi prodest] te nos jam nosse cum in-
lit illud in bonum. ut me exaltaret (Gcn. l, ly,. Ne numeris nostro haberein vic!'nio'678jmortuum, sed
ergo tua exaltatio, nostra sil, qusso, averte, dam- scire ut vere sanctum dignationeDeihonorificentis-
natio, ne tua abitio nostra perditio profuerit sed ; sime illo translatum ubi veneratione debita tuorum
,

rogamus e nobis alicui potius, si corde simplici eertaminum excolatur die noctuque martyrium; no-
ita te non obstiterit exaltari, cajcumine forsan cri- bis vero qualiscunque sit, quod credimus, levigatio
minum ita licet obtenebratussuorum, ut subitanea g culpas, quod desivimus te jam sero, licet tam inde-
interpellatione adactus l'alpcbr;c tu;e prxccdunt
:
center, traclare, et assucvimus aliorum saltem do-
(jressus tuos (Prov. iv, 25).sibiimperatum non fuerit cumento, utdebueramus,condignohonore excolere,
recordatus; et : Sttnt vi;e, quee vidcntur bominibus te ut amissum patrem dolere.dolendoardentiusdi-
rcctx, quarum finis usque ad profundum infcrni de- ligere, diligendosaipiusrecolere, recolendo veneran-
mergil (Prov. xvi, 25). sibi praedictum oblitus (676). tius exorare. Traxisti nos, martyr.ut italoquamur,
Itecreanteveroejusmodi pusillanimitatemtaliterDo- ad te, a Deo ut dignus fueras cum es exaltatus; traxi-
mino, atque dicente: Sj, oculus tuus fucrit simplex, sti, et relinquendo tanto firmius, quanto devotius
lotum corpus luum lucidum crit (Matth. vi, 22), te recolente nos sanctissime, possides. Nam religio-
liceat eum quamlibet etribusfugitivorum tuo, mar- sius quisque prudentum nunc tuorum frequentat re-
tyr, fretum ducatu civitatibus ingredi inter spem liquias cinerum,quam universi sancti corporis tui
venia: ei melum gehennai (Jos. xx, 7), quo exaudibi- servatorem olim cum ca)tcris excoleret locum ; ac
liter possit, opus si fuerit, ut deinfinilis, ila de isto pcr hoc, ubi crescit nostra ergate.martyr, devotio,
PsalmistM vcrbis clamarc Circumdcdcrunt mc ma- : crescat, necesse est et tuoe erganos pietatis, necde-
la, quorum non cst numcrus; comprclicn lcriint mc sperandum, provisio. Tuorum sane pignorum qui
iniquilates mex el non potui ul vidercm; multiplicalx temerare sunt ausi sacrarium.interioremadiremo-
sunt super capillos cupitis mci,ct cormcum dcrcliquil C nco consilarium.etdiligenterabeod isquirere, quem
me. Compluccat libi, Domine, ut cruas me (Psal. 30, intentionis iq lanto facinoresecutisint impetum;et
13^977]).Solpra:tereaistemortalium conspicuusocu- proprium laxare ipsius discrimine factum. Si enim
liscumflammigcrisinvectusequisaltumpetit, potio- simplicem in hoc sui desiderii secuti sunt oculum
raterrigeniscommodagigiiit. Tuiautem.osidusccc- ductorem, se necessarium gaudere, fateor, possunt
leste, luminis sol ipseChristusinfusor, proprii actus (679) adeptum. Sin alias, quameosdicentis percellat
attende sit ipse idemque relator: lWe,ait, ad cum, vereri non parum auctoritas Si quis templum Dei :

quimemisit, ncmo cx vobis interrotptt mc, quo

ct violavertt, disperdat illum Dcits (I Cor. m, 17), uti
vadis ; sed, quia hxc locutus sum vobis ; tristitia reor, possumus in hochujusmodi argumento diccn-
implevit cor vestrum. Sed ego veritalem dico vobis, tis: Habe cbarilatem, ct qitidqitid vnliteris facito

(675) Hinc igitur ad Ratherii usque tempora S. ingredi qua/mlibet e Iribus civitatibus fugitivorum in-
Metroniseorpus/nwii, ubi fueratsepultum, jacuerat, ter spem venim metum gehennx, quo exaudibilitt
et i

nec a tcrru 1'ucrut elevatum, quemadmodum alibide possit clamar. opus fuerit, verbis PsatmisUe itade
. si
eanctis corporibus fieri solebat. Ilic uiniiruin Vero. isto crimine, ui deinfmitis; Circumdederunt etc.
nensis Ecclesi.e vctus mos fuil sacra corpora sub (678) ln vicino nostro idem est ac in eadem npstra
tcrra sepelire. Ita S. Anno cpiscopus savulo vm, civitate, guos suburbia complectebatur. Sic in Con-
corpora sanctorum Firmi cl llustiei etaliorum qua- D ciusione deliberativa num, 8. vicinitos pro eadem
tuor marlyrum Vcronam allata posutl in arca saxea civitate accjoitur; etin Apologetico num. 5,vieinus
sublerranea, idcstin arcasubterrasiqiulta. Similiter pro inrola cjusdcm civilatis, aut loci. Construe-:
S. Proeuli nostriepiscopi corpus inojusconfessione ifec prodest jam cum innumeris nosse nos hdberete
septcm pcdes suhtcrraconditumiiivontiimluit anno mortuiiiii in vieinio nostro ; sed seire te, ut vere san-
1 492, licetanteriore.jusdcin eorporistxansiatio facta ciiiin, iignationeDeihonorificentissitnetranslaium illo,

fucrit, qu;c in antiquo K.i l.tnla imj Wripnonsis Eivle ubi, ete.
sias ootatur Kalendis Maii. i67'.f l.cgcnduni videtur adcptos : se adeptos scili-
(676) Construe Sed, rogamus, egattatio tua pro-
: cet,quod in desiderio erat. Textusvero msequen-
fucrit aticui c nobis potius, si cordc simplici non ob- Hhus valde luxatus est, oi forte ita oonstruendus
stilcrit tc ita e.cattari licrt ita obtenebraius forsan sil credatur: Sin alias, non parum vereri possumus, uti
cT,iiminc crimiiiuin situruiii. ut adactus subitanea in- reor, quam eos percellat m
hoc hujusmodi argumento
tcrpcllationc non rceordatus furrit imjcralttm sibi : auctorilas dicenlis: Bi quis templum Dei violaverit,
PjJpebrsB .i- proecedant grpssustuosjc/ fucrit tddi-
1 1 disperdet illum Deus, loetor dicentis, el o qttam le-
tus sibi prcediclum: Sunt vio, eto. pide Habe charitatem,
'
el quidquid volm
(677) Id cst, liceat cum frclitm, martiji; ducatu tuo Charitas cnini, etc.
471 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 472

(/ Cor. xm, 4),etoquamIepide!la3tor, Charitasemm, A

lucrum (680)
raro possit, conjici valet certissime,
aller ut ait, nonagitperperam.Otios&eateTgolAbsit. Utriusquetamenpartiscontratecommissorumindul-
Audi enim verissime fatentem: Nunquam cst Dei torem exccssuum, precamnr, inveniamus, piissime
amor otiosus; opcratur cnim magna, si cst; si vero almc, te ipsum exoratorcm 3*i0 pro nobis indefi-
operari renuit, amor non est. cientissimum apud Dominum Jesum Christum re-
14. His ita compactis in cultu et veneratione demplorem mundi clementissimum,dispunctorem-
tuorum, sancte,ubi latusdiccris,artuum, et,ubire- quenonsolumactuum,sedetintentionumnostrarum
lictus crederis, cinerum, quale quisvel ablatorum, asquissimum, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit
vel amissorum apudDcum detcremunerationisspe" et regnat Deusperomnia saiculasKCulorum. Amen.

(680) Construe: Uis ita compactis in cultu et ve- quale lucrumremunerationis quis velablatorum (eo-
neratione artuum tuorum, ubi sanctee diceris latus (id rumscilicctquisanctumcorpusabstuleruntn.'e/a«ii.s-
est artuum tuorum, quocunqueallatidicantur)e/«- sorum (qui nimirum idem corpus amiserunt;po.vii7
nerum, ubi crederis relietus (ld est Verona?, ubi soli sperare de tc apud Deum,
cineres relicti creduntur) certissime valet conjici,

EJUSDEM OPUSCULl FMGMENTUM

Primis Ratherii curis lucubratum, et antea editum ex ms. capiluli cathedralis Veronensis.

1.Ut sacratissimus, ac veracissimus a?vi B cophini (Matth. xiv, 17); quos si ventre recondere
prioris narratehronographus, cum Memphitici (681) libucrit memoriae, experiemuromnimo veracissime
de manibus tyranni,imoNiliaca3 dcfaucibus belluss dictum : Qui apponit scientiam, apponit laborem
suum liberare diutissime afflictum misericorditer (Eccte. i, 18). Non sunt enim triticei, ut levitcr

disponeret Dei pietas populum ; inter ca^tera valeant spoliari, sed hordeacei (Joan. vi, 7), ad
cidem congruentia operi pracepit, ut abiturus quorum medullam vix possit labor studiosissimus
viritim ab amico suo quilibet plebis ejusdem mu- pervenire. Superiore igitur mola in vertiginem du-
tuaret vasa argentea, atque aurea. quo sciliiet eta, subleriore quasi otiosa jacente, hordeacea hac
et gens venetici ((582) maris fluctibus absorbenda, necessario trita, quom prs manibus ventilandam

indigne diu possesis opibus spoliarctur, et dcicola suscepimus, summa, eademque gustui propinata,
Abrahamidarum'progeniesccelico munere ditaretur. sapit nobis .Egyptum, mundum ie maligno signifi-
Fuerit at causa hujusmodi quasi subsimilis ejus, care Pharaonem, principem mundi diabolum po-
; ;

qua ejurevituperatur,fraudulentissima3dcccptionis pulum luto et lateribus oppressum, quem missus

mysterii, si eonsidereturtamenhumanaBimpenetra- Dominus,genushumanum; mare
liberare descendit
bilis, quam confundit Deus.sapientiaeopacitas; ma- Rubrum, baptismumcruoresanguinistinctum, sub-
xima istic occurrit sapientia? et scientiae Dei, cujus „ mersos, peccata, liberatos,baptismate lotos, et
altitudinem (Fiom. xi, 33) mirari cumdeiloquo Apo- Chrisli sanguine dc morte animas per Salvatorem
stolo, quamdiscutereacreprehendere cum vesanis- nostrum redemptos. De vasis aureis, et argenteis,
simo hasreticorum catalogo sanumconvenit sapien- suasu liberatoris, mutuatione furatis (784) si oritur
tem,pereosventilata, atquenobismonstrcta,quibus quaistio; opes, sive phaleraa sa;cularium librorum,
cophinorum duodecim (Matth. xiv, 20) implendorum quas, ut videmus, a paganis penitus ablata?, in jus
data legitur auctoritas, divin» dispositionis incom- et decorem (685) jam olim transierunt, Christo tri-

prehensibilitas. Hujus itaque incomprchensibilitas buente, prorsus Ecclesis. Quorsum tamen ista, sa-
multigena mysteria, quantum nostra incrtia? divisor gax interrogat si requisitor; nimirum, ut nen sine
ille clementissimusgratiarumstudioproprisadjicc- causa clamasse fateamur Apostolum: Ubi sapiens,
redignaturindagationIs,cumconsideramussolliciti, ubisci iba.ubiinquisilor hujus sccculi? Nonne stultam
contingit sa;pissime,quod sapiens fateri(685)non eru- fecit Deus sapientiam m undi?[ I Co r.i, 20. )Jam nempe:
buitincomparabilisomnibus:i7/('c!7i(/((m'('i,inquiens, Jain Cariath Sephor Josue destruxerat alter,
sapicntiam 821 , ct ipsa lougc factaest ame [Eccte. Et muros Jericho prostraverat fuuditns arvo,
Compita per mundi jubilautibus uinnia sanelis.
vu, 24). Nec injuria; de piscibus enim binis non
sine laborioso de fluctibus incerta; dapsilitatis in- 2. Cum
non minore studio historiographi nostri
genio acquisitis, et quino panum non sinemysterio D agoncs martyrum, mcrita confessorum, cslibatum
iterum numerohi fragmentisbisscni adimpleti sunt et continentiam (686) virginum ac viduarum, pce-

(681) Prima manu in Veronensi ras., exquo hoc (684) In vulg., deerat si, et mox mendose editum
fragmentum primo editum fuit, scriptum er&t Nilia- erat opes... el fallcre, quod verbum totam senten-
ci. SupcrpositavocismutatioA/fm?)/(i7ic(tum in vul- tiam pervertit. Correctionem ipse codex exhibuit.
gato Yeron. tum postremis curis in ms. Frising. 685) Sic Ratherius secunda manu in eodem ms.
recepta. Veronensi: prima autem scripserat jamdiu.
682) Supra vocem
vcncfici scripsit Ratheriusspw- 686) Ita ex codice emendavimus. Male in vulg.,
mei, pro quo ms. Frisingensi punicei.
in et consfantiam. Substantivum caetibatum refertur ad
(683) Verbum fciteri in vulg. Veron. omissum virgines, contincntiam ad viduas. Hinc in litaniis
supplevimus ex ipso codice Capitulari.
473 INVECTIVA DE TRANSLAT. S. METRONIS. 474

nitentiam describeregestiebant conversorum,quam A aliquis, qui praevideret locum, tam pretiosum con-
eloquentiaB venustate cuncto sasculo praedicati li- tinentem thesaurum.
beralium artium 111 vel inventores, vel propagato-
i Ileu dolor! orbicolas logentes, obsecro, flete.

res, quos mendax protulit potissimum Graecia, et Quis enim te satis carpere, imo deplorare (quod
poetica garrulitas semper de falsitate inflabat or- est tutius, et rationabilius) misera potest Italia?
nata, suos laudibus extollere non cessavit heroas. Principibus indignissime abuteris apostolorum, su-
Nunc vero, proh pudor! nostris utique, avorumque per martyres graderis, confessores plantis calcas,
temporibus (ut conjicere cogamur non longe 32$ virginum veneranda pedibus 323 immundissimis
illiusabesse adventum de quo est propbetatum, canum more fenum aliis prohiben-
teris sepulcra, et

qua faciem ejus praecedet egestos (Job xli, 13) tanta tium, latratu praeinvido, quos venerari detrectave-
orbem inopia(6S7) invasit scriptorum, ut si qua vel ras praesentes, maledictis persequeris abeuntes,

nostris, vel illorum, quos protuli, temporibus, ali- imo, quod veracius, te fugientes, aliosrequirentes.

qua meritorum effulserit prasrogativa, magis hoc Nonne infelicissima vel congaudere debueras eorum
vulgus, quam quilibet extuleritlitteratus.Dicant er- [id est sanctorum], qui tibi proe multitudine vilue-
go, flagito, ad quos usus ab .•Egyptiis illa mutuave- runt, honori, nec invidere eorum, qui cum nullos

rint vasa, quo3 possident aurea vel argentea, si in

habcrent, aliquantulos, cum indigerent (691), a
g Domino accipere meruerunt, desiderio, devotioni,
tabernaculo veltemplo aliquid inde ornatus nc»
exhibent Domini. Orma illis vereor, Orma (688), atque ? Quare in isto saltem illius non recor-
dari juvat apostolici : Qui habucrit substantium
inquam, illis pro futura auri regula (Jos. vn, 21),
nec Moysi demonstrata. Erat Dominus Jesus eji- mundi, et viderit fratrem suum necesse habere, et
clauserit visccra sua ab eo, quomodo charitas Dci
ciens dxmonium, ct illud erat mutum ; ct cum eje-
cisset dxmonium, locutus est mutus (Luc. xi, 14).
manet in eo? (I proximum
Joan. ni, 17.) Et: Diliyes
tuum Cur doles per-
sicut teipsum (Malth. xix, 19).
Iteret hoc Deus, precemur, miraculum, et laudem
Domini loquatur os nostrum (Psal. cxuv, 21). ditum, quod cum haberes, non adeo diligebas ? Sed
revera non doles, sed dolerc te ad quorumdam sug-
3 jam igitur jure succenseam nostri pa-
gillationem impia fingis. Nam si veraciter amissos
truorumquetemporisscholasticis etiamnunc moesto
doleres, relictos devotiore cultu excoleres.
depromam relatu (689). Contigisse primum fateor
Vere tamen, quanquam invidiose tibi proelatos
4.
nuper, hoc est tempore, quo cuncto pradicabilis
valeas obloquendo, ut conaris, reprehcndere, te ta-
saeculo gloriosissimus, a?quissimus,atque piissimus
men meliores suadeo cogites minime meruisse. Di-
Otto imperator Augustus Italiam feliciter intraverat
ctum enim de Deo legitur veracissime, quod re-
triumphaturus. Veronensi populogravissimum,cul-
p gnare facial lujpocrilam propter peccata populi (Job.
pa non solrm illius, qui tunc inibi indignissime
Ipseque de se Dabo, inquit, cis reges in
xxxiv, 30) :

praeerat, sed et sexageno, qui eum pracesserait,

mca (Oss. Si marty-
furore meo, ct in ira xiii, 11).
annorum curriculo, damnum. Cujusdam enim (hoe-
rem sane tuum tantopere tam diligcbas, ut quid
reo confessoris dicam, an martyris i

Metronis sancti male custodiebas? Consenserit, ut criminari con-

corpus ex suburbio civitatis ejusdem, quod basilica tendis, altiori forte consilio amplius convenienti dis-
beati martyris continebat Vitalis, furto laudabili, tu, qua: lantum facinus
posito, tuus episcopus :

amissioncdamnabili fueratasportatum.Cujussancti abhorrueras, nosse volo cur abhorrueris. Quia pes-

memoriam pro signorum innumerabilium cjusdem siiuum, inquis, quod ita sanctos perdimus nostros.
boati patratu inibi exhibitorum, cum vulgaris reli- Verissime, sed convenientius dieeres (692). Quod
gioso amore frequentaret caterva, solis miscrrimis sanctiitanos fugiunt nostri. Turpis sanc lucri cru-
episcopis, et qui vanissimo labore siliquisincumbc- nemo sit sanctus, honestum fugisse lu-
pidus curn
bant porcorum edcndis, quam illis triticeoe dulce- crum ncmo invenilur sanctorum. Iloncstum vero
dinis panibus, quibusmercenariorum multitudinem lucrum est, quoil ccelum locuplclat, tartarum spo-
abundarc prodigus ad patrem rediturus, sc autem liat. Si vcro to fugienti quoquo annisu illuc irepla-
famc pcrire, deplorabat lilius, italocus isdem, proh n cuit alicui sancto, ubi pro reverentia, quam honeste
nefas!) viluerat, ut militibus reditu (690 j cidem ec- minime habebat, sibi amore Christi exhibita, para-
clesiae compelcnti donato, presbyter nec illic esset disusde animabusdevotisreplcretur aethcrius (693),

antiquis.quoe lcgunturin ms. 33. Capitnli Veronen- (689) Vulg., me slud... depromam. Ope codicis
sis post sunctr virgines habetur sancttB continentes, Viron. cmcndavimus: et paulo aliter in ms. Frising.
id est sanctoe viduai. 1'ost nonnulla c.ttollerc pro at- postremis curis Ratherius msestiloquo scripsit pro
tollere cx laudato eodice edidimus. msesto.
1687) Prima Itatherii manu scripttim erat eges tas. [690 [ta codex. Male in vulg., ejusdem.
(688) Vul., tinna illis vereor Onam. Codex habet: ii'.il |
Vocescutti indigerent, qusB in vulg. dcerant,
Oma illis vcrcor ornam. Melius scriptum fccissct r\ Mis. Veron. supplevimus.
Eorma, id cst nnatbcma, vocabulu siimpin e\ Niunr.- 692 Ratherius pro diceres prima manu .oripse-
rorum libro cap. xxin, vors. :i. Cum porro indicetur nii fatereris.
ftirtum regula3 aureoe, dc quo in libro Josue c. vn, (693) llii vulg. minus
codex idcm. Habebatur in
his primis curis llathcrius lapsu memoriffi Voysi bene : ubi legitur
tartarus vacuaretur inferius. Mox
scripsit pro Josue ; quod tamcn postrcmis ctiris ab meruisset tuorum... videaris, prima Ratherii tnanu
co enicndatum ex ms. Frisingensi perspexinnis. Boriptum fuerat meruisset vestratium...videamini.
473 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 476
tartareus vacuarettirinfernus, cum per tot annorum A Uvs esto mihi peccatori (Luc. rxiu, 13) cum illo

curricula pro devotione consimili nullus hoc me- alio misericorditer justificato posset clamare, pro-
ruisset tuorum, cavendum ne creli videatis profecti- vidit.
bus invidere, dainnis gaudere. Hoc quoque, quod Sed cur profero, quod non convenit, stando?
6.

monstras exemplo, nec apud te vis, nec alibi hono- quasi ante, vel postquemquam sibi ipsi aliquem
rem habeant sancti. hujus sstimationis audierimus tulisse martyrium.
5. autem magna Verona, villa quondam ut al- Ut enim eos omittam, qui ad ventrem, vel stoma-
tera (694), Platonicailla Athenis.vel alia pro multi- chum attincnt cruciatus (consideranti enim caetera
tudine sapientum ffstimata, grandisonis sanctum illud aestimare dimitto) ad exteriora conversus,
;

tuum quare non extuleras modis ? Cur mirabilia, po?nam sibi illatam referam, et hanc inauditam.
quas per eum Deus fuerat operatus, etsi non 324 Quasi enim tortoris impiissimi, et crudelissimi sibi
metrico, saltem (695) stylo vulgaras prosaico? Quod diceret voces Quia cum in honore esses, non inteL-
:

plebs indocta canebat, honoratius tu, crede, legis- lexisti, comparatus jumentis insipientibus, et similis
ses, etauro Taphnitico tabernaculum hoc Dei or- illis eljectiis ; jumenlorum loro restringere, in pelu-
nasses, offerens etquod mutuaveratcespitis cultor, lanli ne tu amplius possio vagari (Psal. xlviii, 13) :

argento compsisses. Nam ad dedecus tui cum qui- T. eatenam pedi imposuit, plumbo eam in magno, qui
dam (696)pra?sulem conscius forte tam pretiosi faci- adhuc ante januam basilica?jacet,lapide obfirmavit,
noris tuum interrogasset, cujusille sanctus sancti- circulum pedi circumpositum seratura ostiorum fir-
tatis fuerit ; curnon (697) ad librum se contulit ge- mavit, clavim in gurgite proximi Athesis non ignoti
storum illiusstup illorum, qui cum Psalmista fluminis, in cujus littore jam dicta est sitabasilica
volebant (698) canere cantibus illius divi refe- (rusticitiusloquor, inlelligi ut valeat)jecit : rogans
rentibus didicit, quod sanctus in adolescentia hu- forte Dei misericordiam, ne unquam eam videret,
jusmodi fuerit actibus sa?culi implicatus, de quibus donec peccata, qua? plangere disposuerat, Omnipo-
liber continet ita divinus : Qui eupiuiit ilivites in hoc tentis clementia dimisisset. Ideo vero dubitandi sutn
sxculo ficri, incidunt in muscipulam et loqueum dia- adverbio 325 usus, quia licet ha?c non didicerim
boli(I Tim. vi, 9), Quod cum (699) Deo miseri- relatu (701), compertum ita ei conti-
miraculi est
corditer permittente, ut multis sospe aliis contigis- gisse, Deus ut concessit, eventu. Septem itaque
set, reatus sui consideratione commotus, contra se annis sub divo lapidi ita mansit concatenatus; do-

non tardavit erigere, mundi hujus omnia relinquere, nec volente misericorditer Deo jam finem his mit-
ut expeditius etliberius soli Domino posset vacare. tere, qua? hujuscemodi comitabantur supplicio, cru-
Sycomorum crucis cum Zachoso (Luc. xix, h) ut cibus, et supernis martyrem suum infulare honori-
Jesum liberandus videret, ascendit et ne eamdem C bus piscatores episcopo piscem deferrent, in cujus
;
;

in angaria cum Simone, sed eadem cum vitiis et 326 ventre sancta illa clavis inventa, ejus omnia
concupiscentiis mortilicandus, nonaliquo tempore, nuntiavit dimissa facinora.Nam ea recognita, com-
sed quotidie sentiret, tale sibi elegit supplicium, pedeque catenali ab episcopo reserato, beato illo

quod, etiamsi carnis petulantia victus vellet eva- lo'o, induto, Ecclesiae reddito, et sancta corporis et
dere, (700)omnino nequiret. Publicanum se enim,et sanguinis Domini participatione refecto, cum vesti-
peccatorem esse ultra omnes dijudicans, ecclcsia? gio tissima Domini hostia emissione spiritus
sibi limina obstruxit; a longe ut stando Detispropi- angelorum esset remigio ccelis invecta

(694) Addidimus ut altera ex codice, exquo item misericorditer... permittentem.

scripsimus pro, cum
in vulg. esset prze. /700) Vulg., cadere. Qusdam litteras, quas dili-
(695) Vulg., sale, minus bene. Vera codicis lectio. gentiori animadversione deteguntur in codice.veram
(696) Mutile in vulg. erat qui... ubi integram vo- Feetionem docuerunt, qua? ex ms. Frisingensi
cem ex ms. supplevimus. maxime confirmatur.
£697) Sic codex, cum in vulg. esset cujus cnim. (701) Vulg., relata miracula et paulo post sacris;

(698) Erat in vulg., can... ferentibns. Est quidem pro supcmis. Lectioncs, quas ex ms. Veron. his in
lacuna in codice sed quidquid legere amplius li-
: vocibus exprimere lieuit. codex Frisingensis cer-
cuit, exhibuimus. tiores facit.
(699) Ita excod. In vulg. perperam : Quod cum

ADMONITIO IN TRIA DOCUMENTA SEQUENTIA.

Tria sequentia documenla, qua? ex ordine temporis Invcctiv.T praecedenti subjicienda sunt, hic simul
proferimus quia omnia pertinent ad clericos a Milone Veronensis sedis, uti anctor appellat, invasore
;

ordinatos, de quorum legitima ordinatione, alque ordinum exercitio Ratherius dubitabat. Omnia scripta
fuerunt anno 963, ut in Vita latius probavimusij 14, postquam illesua? sedi tertio restitutus, in eadem tum
Romani pontilicis decreto, tum Papiensis synodi judicio eonfirmatus fuerat. Priora duo sunt decreta,
quorum altero scrjpto die 8 Februarii eosdem clericos ab officio abstinere jussit tisque ad venturam
legitima; ordinationis diem altero autem postridie e.jus diei edito ob excitatas ab iisdem turbas, primum
;
 t

477 DECRETA ET LIBELLUS DE CLECICIS, ETC. 478

decretum veluli revocans, ipsos propriai conscientiaj dimittendos duxit. Tertium documentum Kalendis
Augusti signatum, quod cum epistolre formam praeferat, inter epistolas ab Acherio imprcssum fuerat,
pmprie non est epistola, sed libellus cleri Veronensis nomine ab ipso Ratherio scriptus, ac direetus in
tituioad Romanam Ecclesiam,quo iidem clerici canones et decreta ab cpiscopo sibi objecta ita proponen-
tesinducuntur,perinde ac si causam ejusmodi Romanae se.dis judicio dijudicandam suhjiciant. Vide quae
hac de re in Vita loco laudato plenius disseruimus.

RATHEMI DECRETA ET LIBELLUS (702)

'

De clericis a Milone su,v sedis invasore or-dinatis.

I. A_ sorem officii mei non ausus dicere praesulem,neme

327 RATHERII DECRETUM DE CLERICIS MILONE propria ipse voce condemnem, nec ab eo institutos
SVE SEDIS INVASORE OHDINATIS. censere ullatenus fore presbyteros vel diaconos, ne
Ab invasore sedis istius ordinatos, mitigantes deposuisse videar meos; levigata ipsa, quam pro-
(703) canonicam, quae super eos lata est, sanctio- tuli hodie quoque(707)ut heri, illa quandoque prae-
nem,pra3cipimus usque ad vcnturam legitimae ordi- terita sanclionc super illos canonica, Dei judicio et

,
nationis diem ab officio.in quo illegaliter eos insti- proprio eoscommittens arbitrio.sc exsequi injuncta
tuit, abstinere ex auctoritate Dei et sanctae Mariae ab invasore non timent officia, audere illos non
et sancti Petri aposlolorum principis omniumque prohibet violenlia mea. Si timent (708), timerenon
sanctorum. Actum secunda Dominica Februarii cogit jussio mea : intersit illorum,uti,an abuti Do-
mensis (704). minico decernant ipsi praseepto.me m hoc penitus
(I. inculpato. De episcopis (709) c;eterum, quos ordi-
ALIUD EJUSDEM DECKETLM DE EADEM RE [~!05). nasse isdcm opponilur ad presbyteralum.non aliter
Ratherils Veronensis episcopus Ecclesias suae cle- mea satisfacit (710) inertia, nisi ut respondeam
ricis universis. (|uia unusquisque omis siium portabit. [Gal. vi, 5).

Leges inter bella silere Tullio didicerim Ucet, T

Utinam vero ipsorurn transgressio istorum saltem
' non Augustino docente hesternae promulgationis
; valcret esse defensio.Non defore tamen pronuntio,

(706) judicium non unanimi cum vos considerave- (7ll)qui episcopum cx diacono sine presbyteratus,
rim laudavLse consensu,inpromptu fuit agnoscere, ordine viderit factum,astrucntibus facfi auctoribus,
niurmur inde potius multorum unam rectitudinis quis cssct episcopus, consequcnter quod presby-
pr.-econium processurum, vel utilitati animarum ter,aut sacerdos utique foret (712). Viderint tan-
profleuum aliquem 328 fructum. Unde ne tene- tum, qui ordinatione hujusmodi sortiti sunt prae-
rarius mei ipsius laudator, et mihi illatoe potius sulatum,ul a legiiimo pontifice indcpti fuerint dia-
injuriae ultor, quam legum judicer exsecutor, inva- conatnm.

(702) Hoc decretum antea ineditum eruimus c hoc allcrum decretum tulit, quo suspenso priori
ms.Frisingensi, in quo post Inveclivam proeceden- dccrcto, eos divino judicio et propriae conscientiae
tem subjicitur. Titulum,qui desidcrabatur,supplc- diniisit.
vimus. (708) Ita codex Frisingensis, cujus apographum
(703) Canones quos in tertio documento
respicit, accepimus.Apud P. Pez scd limeat, minus bene.
seu libello cleri Veronensis nominc inscripto ab ipso (709) Hoc ex loco satis aperte colligitur, aliquos
Ralherio oollectos invcnies. Ili autem ngidius ali- Veronenscs, quos invasor ad presbyteralum ordi-
quid statuunt, quam post in praesenti decreto dc- C naveratjarn hoc tempore episcopos fuisse creatos.
cernitur. 710) Apud P. Pez satisfaciat, Melior visa est co-
(704) Gum
anno 963, quod hne decretum datum dicis lectio.
fuisse in Vit.i probavimus g 14, cyclo solari xx (711 Notabile est hoc testiinonium de episcopis
litteraDominicalis esset D. Dominica secunda Fe- ordinatis per saltum.
bruarii incidit in diem ejusdein rnensis octavam. (712 Apographus nostcr habct quotl prcsbtjUr,aut
(705) Hoc decretum in ms. Frisingensi subjicilur si sacerdos, ubi abundat.Srnsus eniin esse vide-
•>;

pracedenti, ac ex eodem codice editum fuit a P. tur, facti auctores.ut vindicarent nnlinationes epi.
Rernardo Pez, tom,Vl Thesauri Anecdolorum pag. scoporum cx diaconis oinissn presliytrratu.astruerc
93. quod '/»' esset episcopus, consequenler presbyter aut
(706) Judieium, id cst decretum antea prmmis- sacerdos forel; quia uimirum in episeepatu prwhv-
sum,quod eum kestertUB promulgationis judicium,id teratus continetur.Hanc quidem rationem protul i

ost besterna 4ia datum tradatur,datura autemfue- etiam .Kneas 1'arisiensis. riiin (iravis i'>'S|n>nili(,
rit die octava Februarii anni 963, boc secundum ipii l.atinis opponebant, quosdam e diaconatu sine
die nona ejusdem menaifi editum liquet. ordinatione presbyterali ad episcopatum fuiaaa prp
(7<i7. Adverbia hodie quoque indicare videntur, molos. Vide ejus librum contra Graacos cap. HQ\
Ratherium diequoquenonaFebruarii institilisse^ul lniii. S|ii«il. Arlii'!'., pag. 148
I Confer P Chardon :

anteccdens decretum pridie edituni a suis cli-ricis Ilisl. di- S.niani. t"in. V, part. l, oap. 5, pag
cxsecutioni mandarctur, et eatenus ipsum iterum D P. IVz riiiini.lainluiu crednlit quod presbytcr <Sf6t,si
conlirmasse.Sed cum iisdem adhuc turbas oiereut, saccrilos.
 »

479 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 480

III. A et quiparticepsfactusestdamnato.quomodo debeat

329LIBELLUS CLERI VEEONENSIS NOMINB INSCRIPTUS honorem accipere,invenire non possumusSed dici-
AD ROMANAM ECCLESIAM (713). tur vera ac justa legitima sacerdotibus benedictio
auferre omne vitium,quod a vitioso fnerat injectum.
Domino sanctae Romanae scdis, quicunque cst Ergo si ita est.applicentur ad ordinationem sacrile-
(714, apostolieo, et universo senatui,sanct;eque et gi, adulteri, atque omnium criminum rei ;quia per

canonicae legislatoribus universis.hinc demum san- bencdictioncm ordinationis crimina vel vitiaputan-
tur auferri. Xullus sit pomitentiae locus, quia id
cto ccetui omnium sub catholica lide degentium,cle-
potest praestare ordinatio, quod longa satisfactio
rus omnis sanctae Veronensis Ecclesiae.dcbitae sub- pncstare consuevit. »
jectionis obsequium. Ex epistola Nicolaibapae Constantinopoiilanx sedi
1. Non ignotum vestrae novimus paternitati, directa (Nicolai 1 epist. 10).

invasionem hic olim (715),diabolo instigante,Patres « Amorem principatus, utpote quamdam malam
cum radicem " [716*) exordinandorum [/*. exordiendo-
sanctissimi,factam, in qua contigerit illegali-
rumjin Ecclesia scandalorum radicitus excidentes,
tate, ut asseritur,publica, plurimos nostrum ad di- eum,qui temere et praevaricatorie ac* in regularita-
versa non provectos quidem,sed constitutos oflicia, tem inregulariterj veluti quidam gra\is lupusin
[/'.

petimus flexis hic, quod egimus, poplitibus consi- Christi ovile insiliit,Photium scilicet, qui mille tu-
multibus et turbationibus orbem terrae reple\it,
lium,quod sequi debeamus, a vestra supplices san-
Bjusto decreto damnantes, promulgamus nunquam
ctitate,cuide talibus judicandisingularitas concessa fuisse prius aut nunc esse episcopum; nec eos,qui
noscitur esse.Obstacula(716) enim,quibus in officio in aliquo sacerdotali gradu ab eo consecrati vel
impedimur stare concesso, haec Dominus cpisco- promotl sunt.manere posse in eo,ad quod provecti
sunt, gradu.Insuper et eos.qui ab alieno consuetas
pus noster recitat cum [subaudi aliis] innumeris
orationcsadpraeposituraepromotionemsusceperunt,
esse : Qu&cumquc scripta sunt.ad nostram doctrinam
ab hujusmodi patrociniocoercemus;sedetecclesias,
scripta (Rom. xv, 4) cum Apostolo asscrens pariter quas, ut putatur, tam Photius, quam hi qui ab ip-
fore. so consecrati sunt dcdicaverunt, vel si comrnotas
mensasstabilierunt,rursusdcdicari(717),etinfhroni-
Ex concilio Antiocheno, cap. 13 (Antioch.i, vers.
Dionys).
zari 331 atque stabiliri decernimus, omnibus ma-
xime, quoe in sacerdotalis gradus acceptionem vel
« Si quis nullo rogante, inordinato more depro-
damnalionem acta sunt,[supple in] irritum ductis. »
peret super aliquibusordinationibusetecclesiasticis
negotiis, ad eum non pertincntibus, componendis;
Ex eadem « Eos vero,quos Pbotius neophytus, et
:

Constantinopolitanae sedis invasorin quolibet eccle-

irrita quidem quoe ab eo gcruntur existant. Ipse
siaslico ordine provexit, quoniam manifestum est
vero incompositi motus sui,et irrationabilis audaciae
eos in omnibus consecratoris sui pravitatibus con-
subeat ultionem, ex hoc jam damnatus a sancto
sensisse, atque ei post invasionem communicasse,
concilio. »
omni clcricali officio privamus; et apostolica atque
Ex concilio Constantinopolitano, cap. 3 (Constant. i,
Q canonica auctoritate,et synodali decreto eos seque-
ejusd. rcrs.)
stramus.
« De Maximo Cynico et ejus inordinata constitu-
2. Adjutorium vero, si vestra; dominationi place-
tione, quae Constantinopoli facta est,placuit, neque
Maximum episcopum esse vel fuisse.nec eos qui ab ret, hoc tantum se pontifex noster dicit, non am-
ipso in quolibel gradu clerici sunt ordinati; cum plius, invenisse.
omnia, 330 quae ab eodem perpetrata sunt, in ir- Ex concilio (718) domini Stephani lH(7i^>)pap^>
ritum deducta esse videantur. » actionc tertia,
Ex cpistolis Innoccntii papse cap. 53 cl 54. (Innoc. I, «Posthaecverosanctissimi episcopi dixerunt:Quo-
epist. 22, cap. 3, in collect. Dionyi.c. 53 et b'i). niam hnec omnia Deoannuente.quaead salutem om-
« Acquiescimus, et verum est certe, quia quod nium errantium pertinent,tractata noscuntur atque
non habuit, dare non potuit.Damnationem utique, decreta ;nunc restat ut oe ordinatione episcoporum,
quam habuit, per pravam manus impositionem resbyterorum, vel diaconorum, quam praedictus
dedit. Soonstantinus apostolicoe sedis invasor peregit, id
(713) Hic libellus prodiit ex ms. Laudunensi in Legitimo in honore collocari.
editione Acheriana. Epistolae formam praefert sed ; (7181 Licet magna pars hujus concilii celebrati
verius est libellus Veronensiscleri nomine a Rathe- anno 769 ex ms. Capituli Veronensis edita fuerit a
rio inscriptus, de quo plura videsis in auctoris Vi- Cajetano Cennio.et in supplementum conciliorum a
ta§ 14.) P. Dominico Mansio fuerit inserta hoc tamen fra-
(IV^ Quicunque cst,
n
inquit; quia cum eo •iem- H gnientum in ea desidcratur,etex hoc tantum Rathe-
;

pore.quo Ratherius haec scripsit.nimirum Kalendis riilibello suppetit.Eorum,quae in hoc fragmentosta-

Augusti anni 963,de Joanne XII summo ponlifice tuuntur, meminit Anastasius in Vita Stephani IV ;

deponendo ageretur; ipsi.Ratherio erat incertum, ejusdemque fragmenti compendiumineadem plane

num idem Joannes,an vero alius apostolicam sedem sententiam legitur apud Sigebertumin Chronico ad
obtineret. annum 768. In cnncilio quoque Romano anni 964
(715)Milonis invasioncm olim factum vocat.quippe sub Joanne XII juxta ejusdem decreti methodum
qui saltem jam inde ab anno 951 Veronensem se- ordinati a Leone VIII Romanae sedis invasore depo-
dem occupaverat. siti fuerunt.et in pristinum gradum revocati.
(716) Canones scilicet, qui subjiciuntur, et ab (719) Stcphani III inquit pro Stcphani IV. Cum
episcopo Ratherio recitabantur, sunt hsec obstacuta, scilicetStephanusII triduo tantumvixerit,eidemque
quibus ordinati ab invasoribus stare in officio, seu immediate suffectus alius ejusdem nomi-
fuerit
ordine cnncpsso impediebantur. nis pontifex; his in unum confusis, et
ambobus
(717*) Asteriscis inclusa in editis non babentur. pro Stephano II habitis, Stephani III nomen a
(717)Legebatur redicari; quod ex hoc unico textu nonnullis(sicut et hic a Ratheno) tributum fuit illi,
pro iterum dedicari explicatur in additionibus Can- qui vere est Stephanus IV, cui hoccc decretum
gii.Sed cum praemittalur rursus ; nihil ambigimus, etiam Anastasius notatione praecedenti laudatus as-
quin legendum sit dedicari. Inthroni&ari i&em est ac cripsit.
481 DE PROPRIO LAPSU. 482
quod comttiuni consensu tractavimus.coram omni- A sul quoque fatetur, quia diccnte Non esiDomino :

bus declaremus. Primum omnium deccrninius, ut discipulus supra magistrum [Mattk. x, 24) quidquid
episcopi, quos conseTavit, siquidem presbyteri
;

vos hinc decreveritis,pro rato se habiturum. Opta-

prius 1'uerunt aut diaconi,in eodem pristinolionore
revertantur.et postmodumjaeto moresolitodecrcto ret vero,ut vestrum quod in hoc sequendum censet
electionis eorum, ad sedem apostolicam cuui plebe arbitrium, ab auctoritate non discroparet penitus
atque decreto ad consecrandum eveniant, et conse- canonum.Interesse tamenvestra dimittit arbitrium
crationem 333
a nostro apostolieo suscipiant.ac si
in hoc proprium,an sequivobisanteeessorumlibeat
prius fuissent minime ordinati sed et quse alia in
;

sacris officiis isdem Constantinus peregit, prseter judicium, sanctissimi Patres, vestrorum. Quod si
tantummodo baptismum, omnia iterentur. At vero nobis in tanto animarum succurrere dignamini pe-
presbyteri illi veldiaconi,quosinhacsanctaltomana riculo, qucm inde remuneratorem sperare debea-
Ecclesia ordinavit,in pristinosubdiaconatusordine,
vel alio quo fungebantur revertantur;cumet
oflicio
tis, doceri nullatenus indigetis. Cum vcro plurimi
postmoduminvestrasanctissimaealmitatispotestate simus.non defuturum promittimus qui ad vestram
sit.sive eos ordinandi.sive ut vobis placuerit,dispo- redeat sanctitatem, dans in vobis gloriam Deo,
nendi. Laici vero illi.qui ab eo tonsurati suntatque vcstraaque paternitati condignam, Quintes, quos
consecrati, decernentes statuimus, ut autin mona-
hinc specialius precamur, vencrandi, mercedem.
sterio rctrudantur, aut in propriis domibus resi-
dcntcs spiritalem atque religiosam vitani degant.» Dat. Kal. Augusti.
II

3. Adjiciens suprascriptus nostra; Eccleske pra?-

RATHERIl OPUSCULUM
DE PROPHIO LAPSU ( ™'.

333 1. Beatus homo, qui semper est pavidus designata. Unum

scilicet eorum,de quorum ille*est
(Prov. xxviii, 14), cum dixeritprisciloquus(721) qui- quo dicitur Qui vcro mentis est durse,
catalogo, de :

dam eonseientia vero rei semper in peena est, ex corruet in malum. Aliud illorum, unde ille esse di-
;

modernis dum alter quasi econtra.flatu tamen uno gnoscitur, qui ideo est bealus,quod semper estpa-
duplisona roboat tibia beatus et reus qualiter sibi
: vidus. Tertium illud, ex cujus numcro ille est, de
cohsreant, videre omnimodis nequeo. Attamen ille C quo dicitur Conscientia rci scmper in pcena est.
:

pavidus, iste in payna esse dum semper asseritur, 2. Islud genus igitur utinam potius relatu,
beatitudine carere uterque illorum utiquemonstra- quam proprio perspexisse reatu Quod cum mi- !

tur. Et revera pavor et poena ad cam respiciunt nime proccdat pcena hujusmodi(utinam momenta-
animi passioncm, de qua est dictum Hi metuunl. : nea tantum csset) non est ista (722), ut illa,cujus !

Qui metuunt vero, pavent qui pavent, pcena non

;
rcspectu pcena est ista utique [supple sed], illa
carent. Beatus ergo quomodo est qui pavet, cum a aeterna.Dumenim transgresso illo,qui beatum facit
bcatitudine longe sit passio, pcenam vero nullam hominem, pavore, mentem qui possidet 334 du-
sentiat beatitudo? Videri ergovideor, quod si ante ram, incidit in illud malum, qui pro immanitato
reatum quis sit pavidus, id cst sollicitus.ne incidat scelerum ita reum se cogitat, ut metu non quidem
in reatum, quod co ipso beatus sit (spe licet,quam Dei, sed illorum.quae infligere potcns cstDominus,
re) quo cavet, ne incidat in reatum, ncve stans conscientia illius diu noctuquc (ut nostra,proh ne-
subcat casum, et rcus cffeclus.pccnam sibi ipsi ad- fas nunc) verselur [/"., vcxetur) continua. Evenit
!

sciscat,corruatque in malum.Quod contrarioutique tali cuilibet plerumque, quod illi contingil, dc quo

monstratur effectu,cum protinus subdilui 'iQui << r<> cst ita prolatum Impius, cum veneril inprofundum :

mentis cst durse, corruel in malum, illud vidolicct n malorum contemnit {Prov. xvm, 3); semper vero
illud,quo reus elfectus^in pccna metus scmpervcr- [subaudi evenit] quod Joannes apostolus ait Qui :

satur. Scd quorsum ista? Eo inquam, eo quo tria autem tvmet, non esi perfectus in charitate (I Joan,
genera his duabus noverimus scntentiis hominum iv,18).Et utinam hujusmodi homini illud saltemde

(720) IIoc opusculumex ms. capituliFrisingensis Quadragesima.

nunc primum prodit. Acherius in elenchotomi se 721 i
tlodernos sanctns P.ihv-. prisnl.^u^s, s.-u
cundi istud memorat cx codice Lobiensi. Licel au- antiquos,sacrarum litterarum scriptores auctorvo-
tem in prsefatione ad Ratherii opera se editurum carc solet, uti colligcrc liccl cx libro scxto Prailo-
recepent tomo tertio, qua; ex codice eodem ad se quiorum, in quem vide not.
transmissa fucrunl non tamcn edi<lit. [n laudato
; 722 Legebatur in nostn.i apographo non <<' ista,
ms. Frisingensi dcscriptum esl inl.er opera, qiuc et illa, sine sensu. Levi mutatione emendandum
Ratheriua Veronensi srdi tertio restitutus lucubra- credidimus sensus enim congruus esse videtur
: ;

vit.Scripium autem fuit postPentecostenanni 963, nmi est ista, pcena scilicet momentanea, ut illa,
et antc Quadragesimam anni 964, ut ex iis patebit, quippe licet et itta sit posna, non eet tamen ut itla
quse observuturi in not. in sermonem primum do seterna.
 m RATHERII EPISC. VERON. UPP. PAKS I. AU
psalmo valuisset aptari, hoe esUImpevfeclum meum A rncntandum, quam de ejus misericordia desperan-
vidcrunt oculi lui (Psal. cxxxvm, 16). Cum enim dum, id est metu gehennw irrecuperabiliter formi-
idem dicat apostolus : Timor non esl in charitate dandum cum nullum magis odio habeat ipse pec-
;

(I Joan. iv, 18), dilectione Dei probatur omnino catum, dum eernit irremissibile, quia et aposta-
carere, cujus conscientiam amor nunquam illius ticum solum.Magis quod diabolo cessit,erubescen-
oblectat.sed poena geheniiffi indesinenter excruciat. dum,quam ne cum illo damnetur, timendum:quod
NunquamitaqueDominum,quamvisirrationabiliter non abstinuit a carnalibus desideriis {I Pct. n, 11)
eum metuat.diligit, qui moribus suis illum semper apostolicis monitis,sed militarecontrasedaimonicis
contrarium sentit, ut utiqueipse ibi innuit,ubi ver- ea fecit imperiis, triumphare de se insuper miserri-
bum Dei fore nobis adversarium ait (723) ; et mo- mus tribuens illis (725).Amplius itaque contristetur
rem gerere illi debere, viam dum gerimus vitae, in hujusmodi.quod Redemptorem lampium offenderit
perpetuum ne in carcerem gehenna; mitlamur, quam vereaturjudicemeumterribilemvisurusquod
nobis benigne suasit. erit t726):quod corpus et sanguinem ipsiusindigne
3. Ut enim ex infinitis ista tantum perstringam, accepit,quam quod in judiciumsese illudsumpsisse
quomodo Dominum valet ille, qua?so, diligere, qni cognoscat:quodgaudiospiritalipaschalemQuinqua-
de se illum cognoscit : Quod tetigerit immundus, gosimam celebrare moestitiade peccatorum contra-
I!
immundum erit (Num. xix, 22), dixisse? Qualiter ctu ipsius laetitiam interrumpente distulit (727),
eum valet amare, qui de se audit eum clamarc : quarn quod vindictameorumdemfacinorumipsesibi
Ihmo sacerdos de semine Aaron, qui habucrit macu- confiavit: quod usque in finem solemnitatissaltem
lam, non offeret panes Domino (Exod. xxi, 17); et tcrmino jam non perseveraverit instante:quodfinita
illecum his,quoe illic subjiciuntur.maculis hostiam solemnitate consuetudini non valuitresistere,noxiae
compellitur litare Domino, ipse scilicet, quod indi- ad vomitum reversus nequitiaj quod Pentecosten :

gne gestat. officio? Quid vero mirum,si compesei- festivitatem omnibus festiviorem tristissimus cele-
tur ab offerendo.cui non permittitur saltemgustare bravitcujusgaudiumipsoPascha celebriusforequod
de oblato ipso,ita interdicente omnimodis Domino: debuerit, ccrtissime novit, neque negavit (728) :

Quicunquc cnini. ait, manducaverit de carnc wcri- quod non profusis in ipsa potuit gaudiis exsultare,
ficii, quod est Doiniiii.ct immunditia ejus superipsum sed profusa moestitudine compulsus est ejulare:su-
est; peribit anima illu dc populo suo {Levit. vn, 20 per omnia h.ec quod turpe (729) quid ipso prassen-
72 i . Postremo 335 quomodo Dominum proba- tissimo Deo atque cernente nec timuit.nec erubuit
tur diligere,cui noscitur Dominus etiam auctorita- loqui, vel legere.quod aut incredulitatis, autrebel-
tem de se loquendi negare : Quare tu, inquiens, lionis publica; fuit indicium utique. Dicente autem
enarras justitias meas? (Psal. xlix, 16). De istius- C Domino : Auferte malum cogitalionum veslrarum ab
modi igitur hominum genere non alia mihi occur- oculis meis (Psal. I6),quam putamus eum offendi
i,

rit nunc fateor, consolatio, nisi ista tantummodo : turpibus actis in prasentia majestatissus patratis,
Nescit liomo, utrum odio, an amore dignus sit, sed cum de cogitationibus etiam hoc dicatur malis?
omnia in fulurum servantur inccrla {Eccle. ix, 1). 3365. Et revera levius est per ignorantiamquem-
Nam coetera de Dei ineomprehensibili misericordia ipso.quamper superbiamrebellem
libet decipi a se
dicta illis autumo solum congruere.quibus dictum existereDomino;et tolerabiliusferturinjuria quam-
proficit absolute quia omnia delicta exstinguit
;
vis magna non visa, quam modica in praesentia
charitas (/ Pctr. iv, 8). facta nec requc pensatur excessus, atque contem-
;

4.Quocirca videlur mihi magis, quod tam beni- ptus prameditatio, et subili casus necessitas,atque
gnum Patrem quispiam nostrum ljedere toleravit, voluntas : (730) relator quod utinam pnecavisset
dolendum.et ejulatu maximo interius pracipue la- istorum,ne scilicet properati reatusangustia in tam

(723) Similem sententiam repetit in sermone se- abstinuit a camalibus dcsideriis, scd fecit ea militare
cundo de Quadragesima, quam paulo post prasena contra se imperiis dxmonicis, miscrrimus tnbuens
opusculum habuit. Ibi enim num. 40 legitur Nam illis insuper triumphare dc se. :

talis amare nullatcnus, licct eiim irralionabilitcr mc- (726) Construe quam vcrcatur, quod visurus erit :

tuat, convincitur Dcum, ijucm tam moribus suis sentit D eum juliccm terribile
advcrsum. Adverbium irrationabiliter utrobiquepro 727) Id est, quod distulit cclehrare gaudio spiri-
non recte,seu non recta rationc accipiendum est.llle tali Quinguagesimam paschalcm, nueslitia de contra-
enim irrationabililer seu non recta ratione timet ctu pcccatorum intemimpente Uvlitiam ipsius Quin-
Deum, qui solam pcenam meluens, non timet ut a quagesima;.
culpa revocetur. Eodem plane sen=u serm. 10, (728) Corrupte,ut videtur,in apographo scriptum
num. 4, idem adverbium usurpatum invenies. erat cui pro cujus. Sic autem construendum cujus :

(724) Hunc Levitici textum ex antiqua versione festivitatis Pentecostes gauilium certissime novit.nc-
iisdem verbis protulit S. Zeno lib. i, tract. 15, n.6, que ncgavit, quod debuerit fore cclchrius ipso pascha.
ubi tantum vox sahitaris post sacrificii additur. (729) Confer illud verbum turpe,quod coarguitin
(725) Construe cum nullum peccatum magis ipse
: alio opusculo De otioso sermone num. 5. Vide quo-
Deus odio habeat (subaudi quarn dcsperare dc cjus que Qualitntis conjccturam num. 7.
miscricordia), dum cernit hoc desperationis pecca- (730) Construe : quod ulinam rclator istorum pr:e-
tum solum irremissibile, quia et apostaticuin. Magis cavisset, nc conscientia cjus consisteret, ut
sciiicet
erubcsccndum, quod ccssil diaboto, quam tnncnduin. ccrnitur, in pa-na tam gravi, nngustia (id est ob an-
ne cum illo dumnctur ; quod apostolicis monitis non gustiam) rcatus [>repcrati;{oTte legendum perpelrati^
 :

485 DE CONTEMPTU CANONUM. — PARS I. 486

gravi ejusconscientia consisteret,ut cernitur.pcena: A bonus est non bonus solum,sed et benignus, ma-
;

quod videlicet £11 i nullo modo contigisset, si pavor, jus quod utique est. L't autem inaeslimabilis, ita
qui beatum efficithominem,eum antequam caderet et omnipotens est Domini elementia. Tantum sui
possedisset; timor utique ille, qui per charitatem amoris instillare nobis aliquam dignetur (est quod
expulsus, introducit illum timorem plerumque,qui sine intermissione orandum: qua? isti defuit pro
castus in saeculum saeculi noscitur permanere. Et certo particula : ipsa procul dubio et deserere nos
revera ipsa nos docet natura, multum interesse (mala), et locum illorum compensare facict bona.
timorem filiiboni atque
inter tiniorem mali servi.et Est poten9 quod ipse Dominus praestare.ut non sit
amorem. Illiiis enim amor ex timore Domini,istius jana opus nobis tartarum mctuere i732),sed coelum
amor ex patris pendet auiore quod utique non : constantialirmasperare.utrnm Psalmista possimus
dedocet (731) Dominus ipse Jam, inquiens, non
: videlicet clamare Seeumlum muililcdincm dolorum
:

dicam vos servos, sed amicos meos (Joan. xv, 15). mcoriim in corde mco consolationes Uiw Lrtificavc-
Apostolus quoque Aon enim accepistis, ait, spiri-
: runt aninuim mcam l's,il. xciii, 19); et Quare tri- :

iuin servitutis in timorem,SBd accephtis spirttum ado- slis unima mca, quave conturbas mc Spcra m
es ".'

ptionis filiorum.in quoelamumus, Abba, Patcr ffiom. Dco, quoniam adhuc confilchor illi salutarc vultus
vni, 15). Qui igitur Patrem invocat Dominum, pro- mei ctDcus mcus ^Psal. xlii, 5). Ltique vultum, id
fitetur se liberum esse, non servum. Pudeat ergo est carnem uostram induit, qui est doctor et domi-
illum magis, quam timeat eum oflendere, quem nus protector nostcr Jesus Christus,qui cum geni-
prassumit Patrem vocare. Nondesperettamendere- tore Deo et consolatorc lidelium Spiritu sancto est
conciliatione, si eumoffendit,quanquam illum gra- unus inseparabiliter benedictus pcr saecula Domi-
viter offenderit. Pater enim est, misericors est, nus. Amen.
(731) In apographo mendose erat non dedecet. Ita sine inlcrmissionc) qiur particula profecto dcfuit isti
vero hic scriptum non dcdocet pro ilocet,\it similiter ipsa procul duhio facict ct nos deserere malu, ct bona
in hivcctiva,\n quam vide not. comjicnsarc locum illoruni : quod ipse Eomiiius potens
(732) Construe Tantum dignetur vutillarc nohis
: est pricsturc.ut nohis jam opus non sit mctucre, etc.
atiqaum particulam sui amoris [quod orandum est

RATHERII
EPISCOPI VERONENSIS

DE CONTEMPTU CANONUM
PARTES DU.E.
(733)
33?-33§ VQLUMEN PERPENDICULORUM
RATHERII VERONENSIS.
VEL

VISUS CUJUSDAM APPENSI CUM ALIIS MULTIS IN LIGNO LATRONIS

AD HUBERTUM (734) rARMENSEM EFISCOTUM

DE COiNTEMPTL CANONLM
PARS PRIMA.
Domino venerabili in ChristoHuBERTOCompraesuli C (735) Frustra oratoris urbanitati. reor, non in-
Ratherius pcccator. co niti vestros, juxta sontcntium illius niti, neque

(733) Hic titulus Rathcrium ipsum habet aucto- fuit ab Acherio. Perpendictllum vooat Fulcuinus de
rem. Istud autem opus e ms.Lauduncnsi vulgatum Gest. abbatum Lob. c. 24. [psum quoquein Oiscor-
dia aliegai

(734) Hic Hubcrtus Ottonis imporuluris intimus Construe Licctju.rta scnlcntiam illius ora-
(735) :

magnee erut auctoritatis, adeo ut nonsnlum praeter toris, reor, non incogniti urbanitati vestras, consen-
cpiscopatum obtinuorit oniiiitatum Parmensem, \o- tiatn o.s.sv extn mte demenlix nisi frustra. neque fati-
ium etium post uiuiuni 065 ad digiiitutem urchi- gando aliud quxrere nisi odium liccl inquam, ipts
;

cuncollurii regni Itulici fuerit evcctus.

 ;

187 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 488

aliudfatigando nisi odiumqua3rere,extrema3demen- A. anima? hominum pretiosfc illi sunt creditae, multo
tia3,ipse quoque.qui id agere non desino, licet con- magis oportct cum curam pecuniarum gerere, ita
sentiam esse insurgente contra me olim rebel-
;
ut potestate ejus indigentibus omnia dispensentur
lium clericorum vesania (736), nec aliquid illius per presbyteros et diaconos, cum timore, omni-
et

mihi, supcr quo cuidam dictum est Pasce oves ; que sollicitudine ministrentur. Ex his autem quae
meas (Joan. xxi, 17), officii, usque ad cxpulsionem indiget ad suas necessitates, ct ad peregrinorum

339 publicam (737) relinquente,pra;ter chrismatis fratrum usus.et ipse percipiat,ut nihilei possitom-
confeetionem,et chrismandi quidlibet potestatem : nino deesse.Lex enim Dei pnccipit ut qui altario
subjecta pro copia recordationis dedi operam, serviunt, de altario pascantur (/ Cor. ix, 13), quia

pauca licet quantum ad rem, ex sanctis canonibus nec miles stipendiis propriis contra hostes arma
hic,inaniter quamvls alibi etiam deplorata [/"., de- sustollit. » Item (cap. 40) « Nihil absque licentia
:

florata] congerere (738). Quas postquam, domine, episcopi agendum. »

creveritis*(739),intentionem pariter,pro quatantum Ex epistola Clementis papx (epist. 3. sub med.).

aggressus fuerim laborem, par erit agnoscere, et Cunctisfidelibus,etsummopcrcomnibuspresby-
«

quo usque profuerit, censuisse. Est autem na?nia- teris et diaconibus,ac reliquis clericis attendendum
rum (740) hujusmodi istarum exordium. P est ut nihil absque licentia proprii episcopi agant.
In canonibus aposlolorum, cap. 39. Non utique missas sine cjusjussu quisque presby-
« 2. Omniumecclcsiasticorumncgotiorum curam terorum in sua parochiaagat,non baptizet.nec quid-
episcopus habeat, et ea velut Deo contcmplante quam absque ejus permisso agat. Similiter et reliqui
dispenset » Rem (cap. 41): « Pracipimus, ut in populi,majoresscilicet ac minores, per ejus licen-
potestate sua episcopusres Ecclesise habeat. Si enim tiam quidquid agendum est agant nec sine ejus :

dia allegat Ratherius epistolaj nomine ad Hubertum midat, ut jam contigit, proli ncfas ! cditum locum.
num. Perpendiculi titulum etiam a cosvo scri-
5, Nolanda pracipue verba, ut jam contiyit, id est
ptore Attone Vercellensi fuisseprajfixum operi, quo nun occupat, postquam pontiticalum recuperavit,
no.via redarguerc, ct honesta sancire docct, ex epi- ut jam contigit occupasse, cum primo pontilicatum
stola Joannis Bonae postea cardinalis Lucas Ache- adeptus est.Etsi vero Leo VIII antipapa post Joan-
rius tradit tom. I Spicil. pag. 401. Quoad tempus nis XII depositionem intrusus, apostolicam sedem
Ratberiani operis notanda sunt verba num. 8, pri- verius occupusset et mox ab eodem Joanne exclu-
;

nw partis Quondam cumimpcriali prxccpto urgere-

: sus, Ottone imperatore agente eamdem sedem
mur Gardam obsidere castrum. Hoc castrum captum postea recuperasset mense Junio anni 964 Rathe- ;

fuit anno 903, ut continuator Rcgionis testatur. rius tamen, qui non de intruso.sed de legitimo
Proeterea dum Ratherius num. 15, Hubertum Par- pontifice obloquitur,iis v^rbis reus forsitan talium
mensom alloquens ait Considcrct igiturvrudentiail-
:
(
] nonnulla vitia subindicat, qum non Leoui VIII, sed
la veslra, domine, quSe, ut fertur, universali est Joanni Xliin memorato conciliabulo objecta inve-
digna prseferri EiTiV-«Vc;hisverbisipsum in pseudo- niuntur.Porro hic Joannes pontificatum recuperavit
synodo Romana, qure Joannem XII deposuit eo- mense Februario anni 964, eodemque anno non
dem anno 903, cuique idem Hubertus interfuit, multo post e vivis excessit. Igitur hoc anno Joanne
summo pontificatu dignum fuissehabitum indicat. XII adhuc pontificatum gerente,hocopus a Ratherio
Eumdcm quoque Joannem XII, dum Romanam scriptum fuit ac proinde proeceptum imperiale de
:

sedem post expulsionem recuperasset, his verbis obsidioneGardre quondam latum inquit.quiaeditum
perstringit num. 19 Qualis est utique ille, qui reus
: fuerat anno 962, ut ex not. exploratum tict.
forsitan talium apostolicx dignilatis occuparc non jor-

quoquc consenliam,qui nondesino idagere, vesa?iia

id et potestatem chrismandi quidlibct, sive in ordina-
clcricoruin rcbcllium otim iusurgente contra me, nc- tionibus, sive in consecratione ecclesiarum, alta-
que relinquenle mihi aliquid illius officii, super quo rium, etc, est veluti formula innuens potcstatem
cuidam dicium Pasec oves meas non relinqucn-
('.•>/.•
; ordinis, cujus usus cum nulli molestus sit, Rathe-
te, inquam, mihi aliquid prseter confectionem chris- rio relinquebatur.Non sic de potestate jurisdietio-
malis el potestatem chrismandi quidlibet, usque ad nis praescrtira legislativse et coercitivaj, quae emen-
expulsionem publicam : dedi operam pro copia rccor- dandis moribus ac disciplinas restitucnda; necessa-
dationis, id est memoriffi juvandae causa, eongerere ria, impedita erat, ut ex nota sequenti patebit
hic c.v sanctis canonibus subjecta (scilicet testimo- i nec non distributivss, a qua se prohibitum hoc in
nia) pauca licct quantum ad vem, inaniter quamvis opere maxime queritur. Eamdem formulameodem
alibi etiam deplorata, forte deflorata. Quod ni- sensu repetit in Itinerario num. 4.
hil sibi relictum ait prseter confectioncm chrismatis

(736) Illam clericorum rebellionem indicat,quam (738) Hinc sequitur, canonesjqui mox subjiciun-
ante secundam suam expulsionem sic describit in tur, olim quidem a Rathcrio memorife juvands
epist. 5 ad Joannem XII, num. 6. Omncs clericos causa fuisse collectos in anteriori suorum clerico-
. .
. . ipso (Milone comite) contra mc patrocinante, rum rebcllione, antequam Verona secundo pelle-
non synodum at/ere,non capitulo clcricornm intcresse, retur ; nunc vero in contextum opus digestos et
non aliquid, guod cmendandiim sit, audebam solum- editos, quod dissidio originem praibuit, ut in Dis-
modo commcmorarc, slaluere quidtibct, vel dcsii- cordia signitieat num. 5.
tiicrc. (739) Creveritis a cerno id est video, sspius a Ra-
(737) Pttblicam e.rpulaioncm vocat, quajussu Lo- therio usurpatur.
tharii regis e sede Veronensi pulsus fuitanno 948. (740) Namias vocat eorum sensu, qui sacros ca-
Vido epistt 5, num. 7, nones contemptui habebant.
 489 DE CONTEMPTU CANONUM. — PARS I 490
permisso a sua parochia abscedant, noc in ea ad- A Item ex epistola papa> Urbani, cap. 2.
ventanles morari prasumant. Anim.-c vcro eorum ci Res Ecclesiffi collatae in editione erant antiqui-
(i

creditae sunt ; ideo ejus consilio omnia agere debent, tus episcoporum, qui locum tenent in Ecclesia apo-
co inconsulto nihil. »
stolorum, ct sunt usque adhuc, et futuris debenl
//c;re ex consilio Antiochcno, lit. 9. esse temporibus. »
« Unusquisque enim episcopus habeat sua? paro-
Item de xenodochiis el monasteriis tam numaehorum
chiae potestatem, ut regat juxta reverentiam 340 quam sanctimonialium ex decretis concilii Eugenii
singulis competentem, et providentiam gerat omnis papae, cap. 24, itemque iisdem verbis quarli Leonis
possessionis quai sub cjus est potestate. » Item, cap. papse, cap. similiter 23.

24 : « Quae sunt Ecclesis, sub omni sollicitudine « Per sollicitudinem episcoporum huec, quorum
(741) et constantia bona, et flde, qufe in Deum est, diceceseos existunt, ad easdem utilitates, quibus
qui cuncta considerat judicatque, scrventur. Quai constituta sunt, ordinentur; ut debiti panes, atque
etiam dispensanda sunt judicio et potestate pontifi- caetera petentibus revertantur, qualiter Deo vacan-
cis, cui commissus est populus, et anima; quae intra tes, inopia, vel necessitatibus nullatenus oecupen-
ecclesiam congregantur. » Item, cap. 25 :« Episco- tur, scd omni expulsa cura, puris in Dei servitio
pus ecclesiasticarum rcrum habcat potestatem, ad valeant mentibus permanere.
I!
dispensandum erga omnes qui indigent, cum sum 3. Haec dum inconsultius, utpote inutiliter gar-
ma reverentia et timore Dei. Participet autem et riens delatrarem, mecum ita coepi rursus rixari.
quibus indiget, si tamen indigct,
ipse, tam suis Sed quid ritu stultissimorum quorumdam mille hoc
quam fratrum qui ab co suscipiuntur, necessariis astruerc testimoniis, cum sufficiat unum, laboro?
usibus profuturus, ita ul in nullo qualibet occasionc Interroga enim quemlibet, unde mos inoleverit ille,

fraudcntur juxta sanctum Apostolum dicentem : ul pastores vocentur EcclesicB pracsules. Nonne post
Habentes victuni et teijumcntum, his contmti sumus typicam illam patriarcharum pascendi greges con-
(l Tim. vi, 8). » suetudinem.cl prophetarum ad nostrum id saecu-
Itcm ex decrelis papae Gelasii, lit. 27. lum spiritaliter retorquentium vocem, summusille
« Sicut sacerdotis intererit integram ministris pastorum princeps occurrit, et ait Ego sum pastor :

Ecclesiae memoralam dependere quantitatem;.sic bonus? [Joan. x, II.) Et ut qui pastor est gregis Do-
clerus ultra delegatam sibi summam nihil insolcn- minici, consequenter eumdem episcopum noveris
ter noverit expetendum. » esse, audi ex voce dicentis : Eratis sicut ovcs erran-
ltem in cnn. Gangren., cap. 7 vel 8. tes, scd conversi estis nunc ad pastorcm ct episcopum
« Si quis oblationes Ecclesiae baptismalis extra animaruin vestrarum il l'etr. n, 25). (742) Eum in
eam accipcrc vel dare voluerit praeter conscientiam C ordine sequitur [id est S. Petrus] idem, quem epi
episcopi, vel ejus cui hosc officiacommissa sunt, nec scopnm instiluere (dicam ut ita) gestiens, an se plus
cum ejus hoc sit consilio, anathema sit. » Item :
ca'teris diligat, solerter interrogat nimirum ut :

« Si quis dederit oblata episcopum,

Ecclesiffl pra^ter astruat, quia pro?cipua pascendi rationabilem gre-
velcum qui constitutus cst ab eo ad dispensan- gem norma, vis est charitatis,di!ectio vidclicet Dei,
dum; et qui dat, ct qui accipit, anathema sit. » et ejusdera sibi a Dco commissi dilectio proximi
llcm in can. Cbalcedon., cap. 26. (Joan. xxi, 15 Qui cum ter intcrroganti, ter se illum
« Quoniam quidam praeter dispensatores episco- diligere ipso profiteretur sciente,.ait tcr illi Domi-
porum facultates ecclesiasticas tractant, qui hoc fc- nus quoque : 1'asce ovcs mcas. Quod fuit utique di-
cerint, canouicis correptionibus castigentur. » Item ccre : Esto pastor ovium intellectualium, 342 id
cap. 8, Itc clerieis qui sunt in ptochiis, monasteriis est, episcopus credenliiim populorum. 1'astio sanc
atque martyriis, qusesub potestate episcoporum unius- illa utruni uniformis, an sit multiformis, corporalis,
. cujusque civitatis existunt : « Clerici qui praeticiun- an animalis, sive ulrumque, non amequilibet prse-
tur ptochiis, vel qui ordinantur in monasteriis et stoletur audire; interroget doctores illos prmcipuos,
martyrum, sub cpiscoporum, ijui in una-
basilicis qui super Evangelia sanctos ediderunt sincmenda-
quaque civitate sunt, sccundum sanctorum Pa- cio lihros.Si vcrocorporum aliquamad eos curam,
j)
trum traditiones, potestate permaneant, nec per qui illius, cui primum hoo dictum cst, tcnent in
contumaciam ab episcopo suo dissiliant. Qui 311 Ecclcsiis vicem. conscntiunt pertinere; monstrent
vero audent evertcre hujuscemodiformam quocun- qualiter corporaliler sibi commissos quis valeal
quc modo, nec proprio subjiciuntur episcopo si- :
po re, s le eo debeal pascere, non permilti-
quidem clerici sunt, canonum correptionibus sub- Jtem cognoscere. Etcum de oblationibus et de-
jacebunt; si vcro laici vel monachi fuerint, com- cimis Gdelium vivere tabernaculi custodes debeant
munione priventur. » D lini, hoc est ecclcsia:, clerici ; si nescit ep

apud Dionysium Exiguum, ex quo

(741) Legc, uti codice, qiicm ezscribebat, utraque voa reperieba
hi canonnes sumpti liiciinii, ei conscientia bona. tur, scd uii.-i suo looo, altero inter Lineas, ul vel
(742) Acheriani Spicilegii novissimus edilor hanc ewm, vel q uem legere liceret. Totu hii locus inter-
notationom apposuit. « Ilic legebatur eum quem, iiunclionis vitin lalnirahal in |i inri editione.in qua
prolccto mule.Librarium fefellissc videlur, quod in tegebatur poscendi, ubi reposuimus pascendi, »

Patrul. C.WXVI, 10
 481 RATHERII EPISC. VEHON. OPP. PAHS I. 492
pus quot decimani,quot mansi.quot modia tritici, A. quod modo patitur ab istis, hoc ipse inferat aliis;
quot congia vini tantis vel tantis sufficiant clerieis qua utique spe mille illorum decepti, et in hoc sae-
ad victum utique et tegumentum; nonne convinci- culo maximam pertulere indigentiam, et in alio ve-
tur aut non esse pastor, aut certe insipiens existere rendum ne forte gehennam. Nam cum totius frau-
pastor, qui nescit utique ubi illa sint pascua. (743) dis et perfidios illorum hinc sumat scaturiginem
et ubi pecora conducere debeat sure praevisioni insania, qui non dissimiles videlicet illis, de quibus
[/. provisioni] commissa. dictum est : Qui relinqucntes mandata Dci lenerent
4. Et, ut ad nostra, id est, proh nefas! stecularia [1. tcnetis] traditiones hominum (Marc. vn, 8), lege
redeam, cum rarissime videas gratis aliquos, [supple penitus canonica floccipensa, consuetudines (746)
sed] aut timore, aut confcederari amore, unde te ve- tenent antecessorum suorum (747), reges utique aut
rebitur, cui nihil vales auferre? Unde amabit, cui interlicientium, aut excaecantium, episcopos aut
nihil potes conferre? Si ergo ad episcopum nihil de ignominiose vivere compellentium, aut, si hoc per-
rebus pertinet, quibus clerici vivere debent; aut peti, ut (748) noster iste, quivis illorum patienter
ipse eisnon debet, ut animalem, ita et corporalem nequivit, (749) Scariotico jure, ut ab aliis pateretur,
dare in tempore tritici mensuram, et, sicut Actus quod ipsi intulerant, fraudulentissime facientium ;

continet apostolorum, non dividuntur singulis ab quis eorum consuetudines sacris praeferat legibus,
B
episcopo, vel quolibet alio ab eodem ad id officium nisi quem Josaphat regi non terret illata hujusmodi
instituto, prout cuique opus est, sed ipsi clerici divi- sententia, dicentis : Impio prxbes auxilium, et his
duntinter se prout quilibet eorum potentiorest (Act. qui odcrunt Dcum, amicilia conjungeris {II Paral. x,
iv, 35), et non juxta consuetudinem aliarum Eccle- 2), etc. Illud quoque Apostoli : Non solum qui fa-
siarum omnibus Eeclesiae clericis, sed juxta pro- ciunt, sed etiam qui conscntiunl (Hom. i, 32). Hie-
priam voluntatem solis diaconibus et presbyteris de- ronymi quoque : « Defendens iniquum destruatur;
bent, quas Veronensi Ecclesice collata sunt, cedere; et pcena simili damnetur convenit defensus et de-
ut ditati videlicet habeant unde contra episcopum fensor. » Item : « Ne defendas injuste, ut fias alli-
suum valeant rebellare, et ut dominentur casteris gatus jusle, et subjectus pconas alienae; qui enim
et ad sui auxilium per potestatem possinteos, cum percutit quod mali sunt, minister Do-
malos in eo
volunt, compellere, et juramentum (744) alteri, mini est. » Homicidas et sacrilegos punire
Item :«

quem illi scilicet attraxerint, episcopo fldclitatis non est effusio sanguinis, sed ministerium legum.»
fecisse [/'., facere] jubere, et, non obcdierint, de
si Nota vero quod non dixerit interficere, sed punire,
Ecclesia eos ejicere posse; ut habeant quoque unde vigilanti utique usus sermone; sic enim alter ;

filiis uxores, filiabus acquirant maritos, vineas et Tunde, ait, latera filii tui, dum infans est; ad inter-
campos, postremo unde mammonae iniquitatis va- C fectioncm autcm nc ponas animam tuam (Eccli.
iliivs

leant deservire. Subdiaconi, aeolythi, et easteri in xxx, 12). Dimittc, aitcuidam Dominus, mortuos se-
ordine clerici quid debent agere, unde vivere, pro pelire mortuos suos (Matth. vm, 22) quod enucleare :

qua remilitare Ecclesiae.excubias custodire.flagella gestiens ait veriloquus expositor 344 Mortuus :

pro discendis litteris saltem perferre; cum interro- mortuum sepclit, cum peccator peccatorem defen-
ganti Apostolo atque dicenti : Quis enim militavit dit, et ne ad emendationem reviviscat, falsitatis
suis stipendiis unquam? (I Cor. ix, 7) adhuc nemo re- congerie obruit. Vx, ait per prophetam his etiam
sponderit, ille 343 vel ille? Quanquam et illis, pro Dominus, qui consuunl pulvillos sub omni cubito ma-
quibus litigo, non omnino ista mea placeat contra nus (Ezech. xm, 18). Qui sunt vero illi, nisi de qui-
contemptores in hoc canonum rixa, (745) quod dua- bus alibi dicitur : Vce qui dicitis bonum malum, ct
bus agunt tamen pro causis una scilicet, ut hac oc-: malum bonum? (Isa. v, 20.)
casione se possint a servitio Dei retrahere; altera, 5. Cavillator econtra Quandiu apostolus gentium
:

qua se quilibet illorum sperat tantum victurum, ut sum, ait Doctor egregius, ministerium mcum hono-
(743) Conjunctio et, quas perperam locata erat (747) Reges. nimirum Berengarium I, qui VeronaB
ante utique, huc, ubi desiderabatur, transtulimus. interfectus fuit, et Ludovicum Bosonis filium item
(744) Uonstrue cl ut habeant unde possint jubere
: r» Veronaj obcaecatum.
faeere juiamcntum fidelitatis alteri quem cpiscopo, (748) Noster isle est ipse Ratherius.
ilh scilicet atlraxerint ubi notandum verbum pos-
: (749) Scariotico jure, id est ea lege, ait Acherius,
sint, quod non rem actu gestam, sed jubendi pos- qua e numero miiitum expungitur quis, sive exau-
sibihtatem signilicat.ita ut sensus sit, solis presby- ctoratur. Vcrum, subdit novissimus Spicilegii Ache-
tens et diaconis omnia Ecclesioe Veronensis bona riani editor, ut id csse Searioticum jus agnosco, ita
cedere, ut contra episcopum suum valeant rebellare, ejusmodi inlerpretatiotiem huic loco accomnwdari
et per poteslatem saecularem possint inferiores.cum posse nego : nam hoc Scarioticum jus appellat Hathe-
veliut, compellere ad auxilium sui, et ad prastan-
rius, quo quiscfficit, ut quod ipse malum infert, ab
duin juramentum alteri episcopo, si quem ad se atio quodam illatum videatur. Ut igitur dicam quod
attrahere placuerit, uti olim acciderat, cum Rathe- scntio, clcricos suos in se eadem perfidia usos scribit,
rius Manassi episcopo locum cederi Lotharii regis qua Judas Iscariotcs in Christum. Sicut cnim ille
preecepto compulsus fuit. Vide epist. 5, n. 7. Dominum suum ac nostrum prodidit, ac demde id
(745) In priori Acheriana editione quid duabus. fecit , quo videri poterat non consensisse iis quas
Emendationem novissimi editoris ipse orationis prodilioncm crant coasccuta; ita propemodum illos
contextus approbat. sc apud imperatorem (scribendum fuerat regem Lo-
(74(3) Vulg., teneant, minus bene, tharium, qui Ratherium loco cedere jussit) calum*
 493 DE CONTEMPTU CANONUM. — PARS I. 494
rificabo(Rom. xi, 13). Tu e diverso quam egregie A aliquid simile.« Ecclesia?,inquit,non licetdimittere
ministerium (750) tui istiug honorifiees considera episcopum suum,ut alterum vivente eo accipiat.ne
praesulis, qui eum mensurare triticum et vinuin, fornicationis vel adulterii crimen incurrat. Nam si
nummos clericis dividere.et reliqua ritu Sardanapali adulterata fuerit,id est,si se alteri episcopo junxerit,
illius debere contendis, qui cum rex maximi ac fa- aut super se alterumepiscopum adduxerit,aut esse
mosissimi illius imperii foret, imo esse deberet, fecerit, vel desideraverit aut per acerrimam pceni-
;

pensa inventus est ancillis dividere. Cui econtra tentiam suo reconcilietur episcopo.aut innupta per-
ipse respondeo Quia si interiori percepisses, quae
: maneat. » Nupta vero quid est, nisi maritata ? In-
astruendi sunt (751 causa istbic pra?missa,intuitu, nupta quid, nisi marito non data? Ex his ergo in
perpendere utique valuisses integro statu pontifica- hoc veracissimi papae verbo, virum et uxorem,spi-
lis honoris,pascendi gregem Dominicum depictum ritalis tamen non carnalisconnubii lege,episcopum
hic decentissime modum. Per presbyteros enim et fore et sibi delegalam Ecclesiam, si cjetera non
diaconos, si tamen fideles inveniri poterunt, haec attendisti,vales agnoscere ;(755) et quae sunt istius,
ab episcopo fieri oportere, non per ipsum episco- illius et esse, si tibi non desunt ilke (Matlh. n, 1),

pum,(752) monstrata sunt Quanquam et si neces- : quas Dominus requirebat,aures spiritalitatis, ejus-
sitas haec eum exsequi perseipsum compelleret,su-
P dem jure perpenso, notare {Marc. iv, 9). Quod et
perbia (753) non prohiberet ; nequaquam hujus- sasculi promulgatae antiquitus leges, nisi fallor,
modi in facto illumqui dixit,offenderet : Quivoluerit videntur astruere.Quod enim ad episcopum immu-
inter vosmajor fieri, sit omnium scrvus (Marc. x, nitatum compositio pertineret,nisi suum illud.con-
44).Sed non dedignetur talium quis Actus apostolo- tra quodinjuste quidactumest, sive, ut ille legitur,
rum, et Doctoris gentium epistolas relegere. Illic aliquid mali factum est,foret? Resipisce ergo, cessa
positum nempe inveniet apertissime.qui hoc praeci- tandem aliquando contra jus fasque nitens vesana
pere, qui debeant facere. Passionem quoquebeato- loquacitas, et quod juste respondeas minime in-
rum Sixti atque Laurentii [subaudi non dedignetur] vento, digitum ori appone sacrilego.
revisere martyrum in qua utique unus eorum in-
; 6. Ista dum alter utChremcs tumido iratissimus
troducitur alteri dixisse : « Accipe et distribue fa- ore delitigo (Horat. ad Pison. vers. 94), coepi intra
cultates Ecclesiae.»Alter distributis fidelitereisdem, secreta cordis conari, si forte invenire valerem, ge-
eantatur dixisse :«Noli mc derelinquere, pater san- neralis,unde contigerit canonum iste divinitus pro-

cte, quia thesauros tuos jam expendi. » Noia igitur mulgatorum adeo (756) solis istis contemptus, ut
et cape, si vales, quod unus eorum dixerit facultatcs neminem invenire eorum valeam curatorem.a vilis-

Ecclesix, alter thesauros tuos ; simo utique Ecclesiae usque ad praeslantissimum,a

i\\e scilicct thesauros
345 eosdem asseverans Ecclesiae fuisse, pontificis C stultissimo usque ad illum qui sapientissimus affe-
iste, (754) ut verbi gratia quod uxoris mariti, quod ctat yocari,a laico usque ad pontificem,proh nefas!
mariti uxoris. Quod si te hujusmodi vocabulorum summum. Quae dum gcmebundus deplango, neque
scandalizat prolatio, audi ex epistolaEvaristi papae 346 causam aliam prorsus invenio ; consideratis

niatos esse, ac deinde tcstatos, non a sc.scd ab impe- locoerrorem sustulimus.Xam editum crat audi exem-
ratorc (verius rege) episcopum suum in exsilium esse pla. Amanueiisem fcfellit hoc scribemli compendium
.

ejcclum. ILrc si lcctoribus probantur, utspcro, legen- exempla.

dum cst Iscariotico. Scripsimus quod ipsi, ubi erat (755) Id est, ctsi illx aurcs sjiiritalitatis,quas Do-
quid ipsi. Hactenus llle. Solum addimus correctio- minus requircbat, non desunt tibi, vales notarejure
nem Iscariotico haud esse necessariam, cum olim ejvsdem, scilicet episcopi, perpenso, ea qux sunt
pro Iscariotc scriberetur frequenterS«in'o//i,ut pro- istius,\d cst ecclesiae,eKfi et i7/i».v,nimirum episcopi.
bavimus not. 34, in tractat. 2 libri primi S. Zeno- (7501 Vulg., solibus, male.Solis wtwdicit pro ter-
nis : ac praeterea Katherius Scariotlt alibi quoque ris,seu locis istis,id estltalicis : nam
part. n, n. 2,
usurparit. Itaios praecipuecanonum contemptores esseconque-
(750) Tui ipsius prxsulis, id cst Ratherii. ritur.Quod porro hos onines contemplorescanonum
(751) Cum ineditione Acherii legeretur sunt,causa praefert.hyperbolice accipiendum est de quamplnri-
istliic prxmissa ; novissimus Spicilegii editor emen- bus, non Vero stricto de omnibus.ac si nemo unus
dandum crcdidit sunt caitsx titliic prxmissa. Non in Italia eosdem canones curarct. Etsi enim nullo
satisfacit. Sola enim virgula post sunl delendaest. D saiculo tanta corruptio grassata cst, quanta saiculo
Sic autem hic locus construendus. Quia si interiori decimo, praesertim in Italia, ubi inaxima rerum vi-
qux istltic prxmissa sitnl ul cst
inluilu perccpisses cissitudo oinnia perturbabat non defuerunt tainen
;

canones pr;emissos) causa aslrucmti (quod proposi- ibidem eo quoque teniporo viri et pietate et dootrina
tuin fuerat), utique voluisses perpendere modum pa- insignes, quibus canones cordi fuerunt, uti videre
sccmli gregem Dominicum hie decentissime depictum est pluribus apud Maliil/onium in pnefatione ad sa;-
(essc) integro statu honoris pontificalis. culiim v ordiuis Benedict. § I. Summus pontifex,
(752) Vule supra canonem 41 apostolieum,elduos quem mox suppresso nbmine Rathorius suggillat,
fuit Octavianus Alberici filius, qui Romanae urbis
:

Gangrenscs.
(75:ij Acherii editio mm perhiberet. Novissimi edi- tyrannide mortuo patrc occupata, annos natus vix
torisemendationem recepimus, Post nonnulla le- dei em 1oQto Romanamsedem adivit,mutato Octa-
1

gebatur mendose cantatur donasse, viani nomine in Joannem XII.cujus crimina et scan-
(754) Construc at verbi gratia est mariti quodest
: dala diffamata erani prajsertim hoc tempore, quo
uxoris,e' cst itxoris quod est mariti, Posl pauca in Ratherius scribebat.cum paulo ante.sub llnem soi-
v\i\%.,prxlatio, ubi cxiecnte sensu correximue pro- licel anni 963, ob eadem cnmina el scandala pseudo
lalio lJein in verba audi ex epistola Spicilegii Ache- synodo depositus fuerit.Illum verosummumpontiQ-
rluni novisaimua oditor notavit :Non lcvcm cxhooce ccm vocat,non sulum quod irntafucnt ea depositio,
 ; :

49o RATHERIl EPISC. VERON. OPP. PARS I. 49G

usque ad defectum, animi omnibus, illa occurrunt A Oportet episcppum sine crimine esse (Tit. i, 7) : et
(757) Evangelica, in quibus speeialiter ipse (quod amplius imposstbile) irveprehensibilem esse, :

conlemnitur Christus, pracepta, interminationes unius u.voris virum (/ Tim. m, 2), etc. Qure hodie
et opera at videlicet Illud est, quod supra intuli,
: aurcleguntur ab eisdem surdissima et obduratissi-
conquerens mihi a clericis pracipue contradici id : rna. Quam austeram indicibiliter eligendi episcopo-
est, Si diligis rne, pasce oves meas (Joan xxi, 17) .
rum regulamilli nullo modo levigare curarunt, qui
cum utique non probetur pastor animarum existere, non semel sanxerunt : Ne bigami eliganlnr, vel reci-
qui Christum convincitur non amare. Amare vero piantur adc!crum.(Vid.decretaSiricii, Innoccnlii, Leo-
cum negatur.qui praecepta illiusnon sequitur.cum nis, etc.) Si non vero ad clerum, quomodo ad sa-
in Evangelio dixisse idem legatur : Qui audit verba cerdotium'?0 vero utinam nec natus,nec visus, nec
mea,et facit ea,illc est qui diliyit me (Joan. xiv, 21). auditus, nec dictus ex iisdem fuisset (760) centiga-
Interminationes vero malorum si rcferre universas mus, proh pudor ! imo in finitimo et hoc ullus.
contendo.totum necesse est Evangeliorum volumen (761) Quorum multitudo.id est,trecentorum decem
revolvam, illum pra:cipue locum, ubi in Scribas et et octo in ea congrcgatorum caterva, ipso quasi
Pharisaeos atque hypocritas invehitur;quarum dum statu loquendi perterrefacere videatur uti audien-
sceleracarpitjOmnibuspseudopraisulibusistiusquo- R tium universitatcm;ipso Deodecrevit.utbistoriapro-
quetemporis (ministerium fateor imitari eos [/'.eo dit, pnesente (Nicasn, cap. 3) « Interdicit per om- :

rum] nisidesinant)contradicit.Opera vero illasunt, niamagna synodus, non episcopo, non presbytero,
qua3 et praesens facto de resticulis monstravit fla- non (762) diacono, non alicui omnino, qui in clero
gello (Joan. n, 15), et cum nuptias filii intraturus est licere subintroductam habere mulierem, nisi
rex (Matth. xxii, 2) per signiticationem asseritur; fortematrem, aut sororem, aut amitam, vel eas
et eum.quem non indutumveste nuptali invenerit, tantum personas quas suspiciones effugiunt. » Ri-
post redargutionem pedibuset manibus mit-
ligatis gidus vero Augustinus (Possid, in Vita, cap. 26):
tendum in tenebras exteriores,id est gehennam,te- « Nolo, ait, soror mca mecum sit, quoniam illa,
stalur. Omnem catalogum falsorum pontificum ma- qiitG cum sorore mea est, soror mea non est. » Di-
xiine (laiunaturus probatur, (758) qui scilicet sine cente igitur Scriptura : Quia impius, cum vencrit in
charitate, id est dilectione Dei, et amore sibi ad fiinilummalorum, contemnit (Prov. xvin, 3) in ;

regendum commissi populi putaverunt ad sc perti- profundo transgressionis tantorum jacens, et Psal-
nere,quod illi primo propter eamdem charitatem mistam audiens clamantem Tu mandasti mandala :

fuit concessum, hoc Pasce oves meas : (759) cum il- cxvm, 4) se autem sen-
tua custodiri nimis (Psal. ;

lic pramissum fuerit, Si diligis me; quod utique tiens custodire nec parum,si desperatione obdura-
convincuntur isti non fecisse.ac perhoc non pasto- tur,mirumne tibi videtur? prEsertimsi Jacobi mo-
res, sed lupi et hypocrita? potius exstitisse. derari nesciat sententiam dicentis Quii in uno :

Post ista igitur tam ardua, tam facere. nolenti

7. offenderit, erit omnium reus (Jac. n, 10).
contrariaetimpossibilia, prsetermissis quae in lege 8. Ecce causa, ecce occasio, quam saeculipraten-
Moysi et prophetis et psalmis habentur,et perinuti- duntamatores,canonumtransgressores,impossibile
literabeisdemleguntur; quale est utiqueillud Vse, : fore dicentes utomnia.quae incanonibus leguntur,
quid cogitatis inutilc '!
{Mich. u, 1). Et Vx, et Vae observentur, atque adeo plerique desperationis da3-
347 multoties pastoribus Israel (Ezech. xxxiv, 2), mone acti insanientes : utnuperrime hisce auribus
ct illis atque illis Et Maledicti qui declindut a
; : hauscrim, quemdam episcopalis ordinis, refellendi
mandatis tuis (Matth. xxm, 13). Et Maledictus, : omnes Scripturas gehennam promittentes intuitu.
qui opus Domini fecerit negligenter (Psal. cxvm,21) de ipso Evangclio dixisse : (762) Quod in pclle ovina
ei illis atque illis, quas omnia sui otferent, scd no- scribilur, idcm et legitur ;quasi ut veritas,ita possit
lentibus impossibilitatem ; adest Apostolus, Cato in Evangelio 348
mendacium contineri. Nam et
et
veluti rigidus alteret quasi omnigenam adimere
; ego ipse (764) quondam, cum imperiali pracepto
gestiatalfectandiepiscopatumaudaciam.proclamat: urgeremur Gardam obsidere castrum, et episcopi,
I)
verum etiam quia Ikbc scripsit, cum idem pontifex delendum fuit.
(759) Vulg., qui cum, ubi qui
Homanam sedem jam recuperasset ineunte anno centum sen plures
(760) Centigamus, id est qui
964, ac Leonem VIII antipapam in ea pseudosynodo mulieres cognovisset. Dein num. 14, multigamum
electum in Romano concilio deposuisset. vocat.
(757) Ubi puncta notavimus, eratin vulgatis qux (761) Construe Quorum Palrum trecentorum de-
:

post, omnino mendose ; vel si mendum non est.ali- cem et oclo multitudo, id est congregatorum in ca ca-
quot verba fueruntomissa per saltum xumque eaa- terva, nimirum in synodo Nicsna, uti videatur per-
dem voces solitariae sensum interturbent,sine ipsis lerrefacere universitatem audientium ipso quasi statu
autem sensus satis constet eas delendas, punctis- ; loquendi, decrevitipso Dco, ut historia prodit, prse-
quealiquemvocumdefectumindicandumputavimus, sente; Interdicit, etc.
(758i Construe : qui scilicet sinc ckaritate, id est, (762) Mendose in vulg., Dccano.
dilectione Dei, cl umore populi sibi commissi ad re- (763) H
est Quodcunque scribitur in pclle ovina,
:

gendum, putaverunt ad se pertincre hoc ; Pasce oves seu membrana, sive verum, sive falsum,ttfem etle-
ineas, quod eoncessum fuit illi primo, id est S. Pe- gitur quasi ul veritas, ita et mendacium possit con-
;

tro, propter camdem charitatcm ; cum illic praemis- tieeri in Evangelio.

sum fucril ; Si diligis me, etc. (764) Id est :Nam ct ego ipse quondam respondi,
497 DE CONTEMPTU CANONUM. — PARS I. 498
istius provineiae, non quidem religionis
et clerici A. fateri,sed pulsum a prnpria $cdc[id cst n Veronen.]
amore.sed laboris obtenderent odio, suihoc ordinis necessitatecoactum adiisse tunc temporis piissi-
minime forte, petulanti,ut s.Tpe, respondiscrmone: mum (765) nunc Crcsarem gloriosissimum illum;
Ut non permittuntcanonesclerico pugnare, ita nec super hoc consuluisse prasulum concilium illos :

stuprare. Yse enim,ait quidam mentiri nescius. Vse vero misericorditer me elegisse, et populi assensu
vobis, Scribce et Pharksei hypoorita, quia deeimalis conjuncto, fraternaliter intronizasse, (766) utilita-
mentham, et anethum, et cyminum, et reliqnistis qu.v tis etiam occasione quod illorumsit, prstenderam.
graviora suut lejis, judicium, et misericordiam, el Cumque nec lalibus illi (767) silentium 349 impo-
fidem [Matth. xxm, 23). nere valuissem, auditu quodam comperiens, igna-
9. Cum puodam etiam de intronizatione Leodici rus utrum veraciter licet eum fore uxorium, (768)
dum contenderem mea, conanti mihi auctoritate il- ampullatus potestate, licet non actu, hunc ei red-
lam tueri Antheri pap», ille instabat capitula ista didi anapoostum. In canonibus apostolorum, si ta-
duo Sardicensis concilii opponendo Vepist.sub init.). men eos ut apocryphos non respuis, titulo legitur
(Ex Dioti. Exiijuo).« Osius episcopus dixit:Non mi- xvii, et concil. Laodicensi tit. i, in decretis papae
nus mala consuetudo, quam perniciosa corruptela, Siricii tit. xi, in decretis Innocentii papai tit. xi et

funditus eradicandaest.Necui itaqueliceat episcopo xn et xin, necnon et xxix, (769) in decretis quoque
n
de civitate sua ad aliam transire civitatom.Manife- papas Leonistit. n, pra^cipitur, ut bigaminonadmit-
sla est enirn causa, qua hoc facere tentant; cum tantur ad clerum et, miserum me!, si non ad cle-
nullus in hac re inventus sit episcopus, qui dema- rum, quomodo ad sacerdotium? cum non oporteat
jore civitate ad minorem transiret. Unde apparet in nuptiis bigamisaltem pranderepresbyteros,con-
avaritiaiardore eos infiammari.et ambitioni servire, cilio sic Neocaesaricnsidicentecap. vn •.Presbijteriiin

et ut dominationem agant,ambire.Si omnibuspla- in nupliis biijami prandere non eonvenit ; quia eutn

cet,hujusmodi pernicies severius et austerius vin- pienitentia bigamus egcat, quis crit presbyter qui pro-
dicetur, ut nec laicam communionem habeat qui pter convivium talibus nuptiis possit prsebere consen-
talis est. Responderunt univcrsi Placet. » U.llem
: sum? De multinubis vero, quid in concilio eodem
de iisdem episcopis, ut si per ambilioncin sedcm inti- (770J legatur, inquire tit. m.
taverint, necin exitu comtnunionetn laicam consequan- 10. Cum alia atque alia respondere gestiens ritu
tur. « Osius episcopus dixit Etsiamsi talisaliquis
: garriret lymphatico, et inflatus hesterno venas, ut
exstiterit temerarius, ut fortassis excusationem semper Iaccho (771), ad tabulas insuper luderet
afferens asseveret, quod populi litteras acceperit ; fVmG.
alearias eclog. vi, v. 15), stomachatus iterum
cum manifestum sit potuisse paucorum prrcmio et ego Ni canones apostolorum cum ipsis respueres
:

mercede corrumpi eos qui sinceram fidem non ha- C apostolis. diceremtibiin canonibuscontinerieisdem
bent, ut clamarent in ecclesia, et ipsum petere vi- tit. xui et xliii, quod episcopus, presbyter, etdia-

derentur episcopum omnino has fraudesdamnan-

: conus aleator et ebriosus, ut tu, esse non dcbeat et ;

das esse arbitror, itaut nec laicam in finecommu- si fucrit, aut desinat, aut deponatur. Quod non
nionem talis accipiat. Et si vobis omnibus placet, licueril quoque tibi a tua ecclesia plus tribus
statuite. Synodus respondit Placct, » Anxiari cgo,
: hcbdomadibus desse, conc. Sardicensis tit. xv,
nec avaritia; causa; vel superbia? me intronizatum qua-re (772).Utrum liceat etiam tibi,ut a majoribus

etc. Quondam vero inquit de re, qua? acciderat nulla oecasio scandali posset in cortim episcopo re-
circa annum 9G2, quod fuse c.xpHcavimus in Vita periri.
§ 13, in line. (76a) Apud Acherium similitudinem, et paulo post
auditu quondam. Novissimi editoris emendatio pla-
(705) Nunc ait,quiatunc cum clcctus fuit episco-
cuit.
pus Lcodicensis anno 953, Otto nondum imperator (76S) Ampullatus, id e^t inliatus, turgidus, ab
tucrat rcnuntiatus, uti erat nunc, cum hocce opus
ampullor, magnifice loquor, quo verlio vei Horatius
scripsil.
usus esi lib. i, epist. 3, v, 11 .impullatur in arte, :

(766) Id est, occasione quod, hasc scilicet

eliata Deiu anapwstum alicui rcddere cst adversarh argu-
Ratherii electio, sit utilitatis illorum. Hunc locum mentum contra ipsum convertere aGra?co<iv(iTO«rnx,
mirifice explicant coaivi srriptores Rutgerus in Yita D pes carminis dactylo contrarius. Hio autem Rathe-
S. BrunonisarchiepiscopiColoniensiscap.34, et Ful- rius contra eos qui sibi opponcbant canones, alios
cumus tieuhbat. Looiensibus cap. 23, quorutn alterex canunes regcrit.
alteroeadempropeverbaexscripsit. ltatherium enim 769) Legebatur et xxxviii. Corrcxinius, uti in
idcirco ad Leudicensemsedem promotum testanlur; coilectione Dionysio Adriana iegitur, exqua Ratlio-
quia non cidem ecclesix solum cui prcefuit, sed et rius canones el decreta pontificum cum titulis in ea
mullis ahis circunquaque valde proficuum fore puta- desoriptis excerpsit. De bigamis autem in decretis
tnin est : acprtetereaquia in illis partibus quidam [nnocentii non agitur titulo xxxvm, sed cnx,
ctiutn sacerdotes Domini plerumque, qnod nefas est ?7n Vulg., perperam in canone eodem.
dietii,terrence nlus justo confisi potenlias, populum (771 Legebatur joco. Imo vino, inquit Spicilegii
liuperiluin seaiidali-.ahunl : SSBpe dtelus BrUtlO Colo- Achenaui editor. Cum autem hicversussitsum] tui
niensis archiepiscopns , ralus id, quod verum fuit, i\ Virgilio eclog. vi,vers. 15, corrigendum laccho,
hnne tiatheriuin Wrniia ejeelunt nnleii, el neqle- i>l o! i
Baccho, el metonj raice \ ino.
elitin,hoe tantO henejn jfl ud illud ftdei el eeriiiilis ;7.'i Liltcras qq. impressas explicavimui quxre,
faedus adduci, ul a neinine passet seduci, ita demum uti supra iii liiu' num.9 scriptum et editum Euerat,
os loquenitiiin inimica ohslruere se posse credidit, si ittquirc, tit. 3.
499 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 800

ad minora veniam. caneg ad venandum.vel accipi- A fessisimponeretentaverunt,talcsregulanonadmitlif

tres ad aucupium, quibus utique abundas, habere, quiaquodirreprehensibileest, catholicadefenditEc-
pariter vide. Et si liceat tibi s;ecularia negotia(773), clesia. Item concil. Neoceesariensi cap. ix : Presbyler
id est,causas aliquas saecularibus solummodoexer- siconfessusfuerit quod ante ordinationcm corporali
cendas, considera tam in apostolo quam in canoni- pcccalo dcliquerit obtata non consecret, mancns in
,

bus exercere et sapientiorum te fraternalem cle-

: rctiquis of/iciis propter studium bonum. Maxima,
mentiam reprehendere desine. Etista quidemame fateor, legis austeritas.Miserumenim me! Quid,si
dicta, seu potius cogitata sufficiant. post ordinationem 351 vixerit, non
continenter
Audita vero ut referam, comperiipseejusdem
11. poterit saltem propter studium bonum, placendi
ordinis duos,unum lorica, alterum amicapro tem- utique Deo, oblata sacrare?
pore utentem, alterutrum vero se reprehenden- 12,13.Secundustamen dupliciterconvenitur, cum
tem. 350 Sed uni canon respondebat Apostoli- hoc se sentit con-
prseter superius [subaudi dicta]
cus (774) « Episcopus, presbyter et diaconus, qui
: demnari capite.« Episeopus,presbyter et diaconus,
in quacunque seditione arma tulerit,ab omni ccetu qui in quacunque seditione arma sumpserit, ab
Ghristianorum deponatur. » Alteri vero canon : omni ccctu Christianorum deponatur. » Istud autem
« Episcopus,presbyter et diaconus,si uxoremduxe- t> quod ex omnibus levioribus, ut videlicet illud est
rit, pellatur (Conc. yeocws. c. I). » Expertus sum de alea, ebriositate.aucupio, Ltque venatu.ducitur
talem, qui ante ordinationem adultcrium perpe- hodie Ievissimum, ut quasi propter fidelitatem sui
travit ,
postea quasi continenter vixit ; alterum qui senioris malit presbyter loricatus prajliari, quam
post ordinationem uxorem duxit ; et iste illum.ille perjurus vocari ; eum tamen perjurium gravissima
istum carpebat.Quibus tamen ambobus Doctorgen- poenitentia, istud vero nulla expiari dicatur. Forte
tium, quasi uni licet, clamabat isti utique propter vero ex isto hic pralibatorum numero, id est, horam
inanem continentiae suee jactantiam: alteri propter alicui (770) scilicet dixisse, cum non dixerit, visus

ductum uxoris illicitum Ignoras quia patientia : est Dominus -.Sidiligis me, pasce oves mcas iJoan.
Dci ad pmnitentiam te cxspcclat. Tu vero thesaurizas xxi, 17) ; cum utique illum minime probenturdili-
tihi iram in die irm ct retributionis justii judici Dei gere. Quos repellere potius, quam eligerc, videtur

(Rom. ii, 4). Isti ypti altum sapere IFioin. xi, 20.)
: Aposto]usasacerdotio,cumdicit:Oporfctff)iicopum
proptcrpra;sentemutiquecontinentiam,s«///me(775) sine crimine essc (Tit. i, 17 ; vel expressius : irre-
propter praeteritam incontinentiam, nec aliqua sa- Tim. m, 2). prehensibilem, unius uxoris virum (I

tisfactione probabiliter deletam, quamvisomissam. Quem cohors illa Christi militum(777) velutiquem-
Alteri vero Neque adulteri regnum Dei possidebunt
: dam sequens signiferum, pracipit, ut non bigami
(I Cor. vi, 9). Et potuit fieri, ut istiusmodi ambo C admittantur ad clerum. Si non bigami vero,quali

simul educati,pariteredocti,in pubertateexstiterint ter multigami? Si non ad clerum, quomodo ad sa-

alterutra cognitione lascivi ac sine examinatione cerdotium? Pone tamen quemlibet eorum forte
;

ad praesulatum cum fuissent provecti; unus eorum bigamum ante clericatum, forte in clericatu exsti-
affectaverit mulierositatem, alter belligerationem? tisse lascivum inde postsaeerdotiummultinubum, ;

Nemo illorum nee nominandi. Forsitan usus abdica. bellicosum,perjurum, venatibus,aucupiis, aleae,vel
verit turpissimam fccditatem. Quibus canon uno ebriositati obnoxium, expeti qualibet occasione ad
capitulo distinctim propria tribuit, cum isti dicit apostolicatumRomanaMlliussediSjiibi scilicet solet
Presbyter, qui post ordinationcm u.rorem du.rerit,de- (778) consuetudinaliter ordinandus moneri Yide ne :

ponatur (conc. yeocais. c. {). Alteri vero : Amplius aliguam promissionem tuis electoribus feccris. Scito
antem pelli debct, si adultcriiim perpetraverit (Ihid.). quia Simoniacum et contra canones est (sup., n. 8).
Ambos vero eondemnat uno capite, id est ix, ex Iste igitur si illegalitate publica (Osio illo supra
Nicaeno concilio ita : Si qui sine examine sunt pro- taxato, cum omnibus sibi ex eodem concilio Placet,
vecti, vel cum discuterentur, peccata sua confessi- Ptacet condemnantibus, viriliter resistente) forte
sunt ; ct homines contra canones commoti manus con- fuerit in apostolica sede locatus, quod utique pa-

(773) Construe: Et si lieeat libi exercere sxcularia cui horum non dixcrit cum ulique minime probentur
,

negotia, etc. ditigere itlum.

(774) Hic canon inter apostolicos non legitur. Ali- (777) Cohors itla Christi mililum, qui Apostolum
quid vero simile invenitur in Toletano iv, c. 45. secuti praeceperunt, ne bigami admittsnturad cle-
(775) Quinque sequentes voces per saltum omis- rum, sunt 111 i Patres atque pontifices quos antea
sas persensit novissimus Spicilegii editor sed eas ; allegavit.
inserere ausus nonest. Verumutipsas insereremus, (778) Haec non solum leguntur in antiquisordini-
sensus coegit. Neque enim de contincntia, sed de bus,sed in vulgato etiam Pontificali Romano habe-
incontinentia vcrificari possunt sequentia :Nec ali- turordo cum titulo De Scrulinio serotino.quoan-
:

qua satisfaclione probabiliter deletam. Voces etiam tiqui utebantur, anlequam eleclus in episcopumcon-
sed time ad prrccedentem Pauli textum pertinent. secraietur. /nhoc autem scrutinioisthcecinteralias
(776) Editio Acherii quorum alicui. Emendatio ordinatoris interrogatio exhibetur, quam hoc loco
novissimi editoris Acheriani arridet. Construeautem proponit Ratherius. Post nonnulla pcrmitterevalet
et explica Forte vero Dominus visus est dixisse ali-
: retinuimus cum novissima Spicilegii editione, ubi
cui scilicet horum, id est,ex isto numero hicprseliba- antea legebatur permitteret, valet.
torum Sifdiligis me, pasce oves meas ; Cum idali-
:
801 DE CONTEMPTU CANONUM. — PARS I. 502
tienter, ut plurima, permittere valet longanimis A. rentia sibi (Job. xli, 14). Sub squamarum quoque
Deus ;
quem si pgo 352 adiero (779) velutiinjuria 353 specie de satellitibus ejus: Una uniconjungilur,
tus adjuris ministrum, et ille nisus injurias vindi- (783) et ne spiraculum inccdit per eas (lbid., v. 7 .

care meas.imo talia prohibentis Dei, et sanctorum Universorum quippenequitia quosibi congruentius
Evangeliornm, apostolorum,apostolicorumqueviro- jungitur, eo contra Dei justitiam fortius armatur.
rum.canonum et decretorum, ei apostolicE aucto- « Nam, ut beatus ait Gregorius.sicut multumnocct,
ritalis nonne ille, qui me tam sa-
miserit litteras ; si unitas desit bonis ; ita valde est noxium, si non

crilege injuriavit, sed non adeo ut iste Deum, et desit malis. » (Greg., Moral. in Job. 1. xxxiv,c. 4.)
omnia jura tam divina quam humana si quidem ;
Quod probatum causa Pauli apostoli; quem
est in
ille (780) me homunculum unum,iste totum penitus cum unanimiter tam Pharisaeiquam Saduca;i fuis-
mundum ; ille unam adulteravit Ecclesiam, iste sent aggressi, ille divisione in eis missa, dicendo :

eamdem et omnes peruniversum orhem diffusas,ut Viri fratres, ego Pharisxus sum (Art.xxm, 6), et a
dixi vero,si mei causa aliquideidurius saltem man- Pharisaeis est adjutus, et a Saducaeorum impugna-
daverit, nonne illico ille poterit ei rescribere illud divisa utique turba, qute eum pre-
tione defensus ;

de Evangelio Quid autem vides festucam in orulo

: mebat unita, illaesa Pauli exiit innocentia.
fratris lui, trabem autem, qux in orulo tuo rsl, non „ 14. Est et alia in hac re auxilii mei diflidentia,
considcras (Mutlh. vn, 3.) Et quod pirata quidam
'! Domini utique ubi habetur sententia Fur non venit, :

superGangemfluvium AlexandroMagnorespondisss nisi ut furetur,et mactet,et perdat (Joan. x, 10). Quis

narratur ;
quem captum cum rex torvo respiciens vero ille est fur, nisi ille de quo idem ait : Qui non
vultu ita fuisset allocutus : Latro pessime, quid nos inlrat per ostium in ovile ovium,sed ascenditaliunde,
non sinis quiescere ? Ille magnum caepit cachinnum illeest fur et latro (Ibid. I). Quod est vero ostium,
emitterc.Miratus oppido rex cum sibi astantibus : nisi de quo canit Psalmista. Etrnim benedictionem
Iiidesl ait. Ille, Et equidem juste. Rex item : Quarel dabit legislator (Psal. lxxxiii, 8) qui de se utique:

Quia tu rum sis, ait, fur furum, prxdo ma.vimui, profitelur Ego sum ostium (Joan. x, 9). Qui tunc
:

omnium latro atrorissimus, ab ipso Oceano in fines benedictionem solummodo pontitici ordinandolar-
Orientis qui omnia depopulasti regna ;latronum uni- gitur,cum per legem a se latamelegitur.Ovilevero
versorum conditor ; me latronem appcllas, qui cum ipsam congregationem tidcliumesse,/'fl.sc<? ovcs mras
una monoxijUula (781) dorso meo advectart infiumen (Jouii. xxi, 17), Petro innuit dictum. Aliunde vero

immissa, parum quid ab isto liltore rapio, id est, aut est ascendere,non legalitcrintroire.Ascendisse vero
ehlannjdem alieujus, aut tanlummodo frcnum (vid. potius, quum intrasse convincitur ille, de quo in
Auo. 1. iv de Civ. Dei, c. 4.).Risu rex cumomnibus canonibus dicitur Si quis polestatsbus sxrularibus :

emoriri.ct sapientissime locutum fateri. Sed ncra C usus, per eas errlesiam obtinuerit, deponatur ; et se-
faciet (782), non mittet ei litteras quidlibet durius gregentur qui ei communicant (can. Apost. 31)
continentes uon damnabit, non excommunicabit
; 15. Consideretigiturprudentiaillavestra,Domine,
pro tali facto aliquem pares enimanimos dispari-
;
quae, ut fertur, universali est digna prneferri visa
litas non dividit volunlatum.cumsimilitudo deside- Ecclesi;c J84) consideret, inquam, anne sit iste :

riorum sequalitatem gignat semper effectuum, et evidens ascensus.cum dicitur talis sa?cularibus po-
humann; amicitiae pares animos, et non dissimiles testatibus nsus; sed dcponi illiu3 judicaturjudicio,
expetant voluntates. Scriptum est enim de talibus quiait inEvangelio:0»i»i.vi/Hi sr r.valtat huiniliabiliir
in descriptione membrorum capitis diaboli.vel vasis (Lur. xiv, 11). Nota vero, quod non dicitur omnis
illius Antichristi Mrinbra carnium ejus adha -
: qui exaltatur, humiliandus.sedisqui seipsumexal-

(779) Construe, et cxplica : Qurm si ego adiero vocare solet.

velttti injuriatus ad juris ministrum,ut scilicet a pon- 781 Monoxyllum est indicum navigium cx unico
tifice jus sibi redderetur.c/ ille nistts vindicare injii- ligno excavatum, cujus Plinius meminit !ib. vi, o.
rias mcas, iino Dei prohibmtis tttlia, rl sanctorum 13. Monoxyllula vero diminutivum est.
evantjeliorum, aposlolorum, et apostolicorum viro- (782) Subauditur ille, quem bigamum, ct aliis
rum, cunoimin ct decretorum prohibentium talia ; viliis irretitum ad pontiflciam sedem promotum per
nonnr ille, qui injuriuvit mr tam sacrilege, sed iikii D hypothesin posuit. Post pauca mendose legebatur
adro sacrilege, ttt iste pontifex, si male electusprae- exspectant, ubi emendavimus expetant.
sumatur, injttriuvit Ihltiin ; elomnia jurti tum divina, (783) Ciini hsec una uni, etc.,ex libro Job descripta
qiiam httinuna, etc. Hic nonnihil deesse putavit ao- esse non percepisset Acherius, voluit hoc loco legi
vissimus editor Spicilegii.Sed interpunctione emen- /Etnaa spiraculum.Sic Spicilegii uovissimus editor.
data,et inducta parentnesi nihil desiderari perspi- (784) Hubertum episcopum Parmensem,ad quem
citur. Etenim voces ncnnr ille post parenthesim boc opus directum tuit, alloquitur. llic interiuisse
repctitoe sensum continuant.Sic niniirum qu.T pnst ci pseiiiliisynoili) habiUu mense Novembri anni 9C3,

parcnthesim subjiciuntur cxplicanda sunt. Vrntin, in qua Joanne XII deposito electus fuit antipapa
si iste pontifcx, ul tlt.ri, nisus vindicare injurias Lco VIII, traditur aliud Liutprando,seu ejus conti-
mras, mantltiverit ei aliquid saltrm durius causa nuatore lib. 6, cap. 2, ubi tamen pro Hubertus
mci, nonne illiro illr poterit rescribere ei illud de iiimilnse legitur llubtus Parmmsis. Hoc autmi Ra
Evangelio, etc. tberii loco indicari vidctur, eumdem Hubertum
(78<>i Per hypolhesin sicut de pontiflce, ita el de a nonnullis ejusdem pseudosynodi patribusdiguum
se casum proponit. ///( ergo, qui se homunculum fuissc habitum, qui universalis, idesl Romana: Ec
injuriavit, ita ul unam adulteravit Ecclesiam, ali- clesias, episcopus tierct.
quem indicat sua; sedis invasorem,quem adulterum
 ;

503 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 504

tavcrit,id est,extulerit,vel dignuma3stimaveritipsc. A amatormeus ? (ibid.) Ejus praecepta vcl annuntiare

Aliunde vero est aut ritu Simoniaco, aut quavis alia cum Psalmista compescatur monstrante Quare iu :

illegalitateascendere.Fiirvero vocaturob ingenium enarras justilias meas? (Psal.ia.ix, 16.)Nih"il quoque

latro proptcr vim atque rapinam. Quid verojure sanctificare valere, Scripturaita tcstante Quod te- :

quilibct talium idem naturaliter debeat agere,prom- titjcri! immundus, immundum erit (Nurft. xix, 22).

ptum cuilibct est iterum eadem auctoritate digno- Cum vero saeerdos a sacro et dato compositum ges-
scere. Ait enim : Fur non venit, nisi ut furetw, et tare videatur vocabulum, miserum me! sacrum
mactet, et perdat (Joan. x, 10). Quid vero furatur? quomodo fieri.vel saltem valet putari,quod estim-
Yerba legis primitus Dei, occultando utique, 354 mundum mundum ; vero,qnod tetigerit immundus,
nec dccretaliter proferendo inderes ecclesiffi alte- : contra assertum illius, qui est singulariter mundus,
rius debitasjuri.Mactat vero animas diabolico ven- et sine quonemoestmundus.quomodo valetsaltem
tre condendas ; ut econtrario alteri dicitur : 5 putari ? Hic tamen suffragari videtur (786,quod
Pelre, macta, et manduca (Act. x. 13), id est, a pa- Baptista Domini sibi testatur divinitus intimatum,
ganitatis vita exime, et in Christianitatis vcntre id est Super quem videris Spirilum descendentem,
:

reconde.Perdit vero : quem potius quam seipsum et manentem super cum, hic est, qui baptizat in Spi-
primo? hinc dcmum sequaces. Talem crgo,qui ut
R ritu sancto (Joan. i, 33), id est,qui baptizatis tribuit

adjuvetur, adierit, ne ab ipso ei potius noceretur Spiritum sanctum S55.Quid tamen faciemus,si de
[/. noceatur], suadeo,videril.Mansuetiorisenim hu- illo singulariter hoc est dictum mysterio ? Fac(787)

jusmodi si forteest animi, si apud illum ecclesia? est tamen de omnibus hoc ct dicatur
alicujus (785), ut uxoris, accusatus invasor ; idcm iiualiterconcediturhoccuilibetalteri ininistrare,qui
et se reminiscens fecisse,timet audire : Qui sinepe- non crcditur inde gustare. Habes enim Apostolum
ccato estvestrum,primus inillam lapidem mittai Joan. ita dicentem Qui manducat et bibtt corpus et san-
:

vm, 7). quam vero non est sinc peccato.qui Gie- tjuinem Domini indigne, judiriiim sibi manducat (I

ziaca est lepra pcrcussus ;

qui cum Simone Mago Cor. xi, 29). Indigne vero illum sancti dcfiniunt do-
damnatus;quimultigamus;qui,cumomncsmulici'es ctores Eucharistiam accipere, qui eo tempore prre-
dicecesis suae ipsius spiritales sint filiae, cujuslibet sumpscrit communicare, quo deberet pcenitentiam
forle earum corruptione pollutus ;qui multimode a agere quod scilicct convincilur parvipendere, qui,
;

sanctis canonibus redargutus, nec ullo modo cor- quod sequitur, surda percipit aure, id est, Si nos-
rectus. Is vero si veretur corripere minuscule ali- melipsos jwlicaremus, non utique judicaremur (Ibid.,
quem criminosum,censesne eumreprehendendum? 31).Dum enim in praesenti nobis nimium parcimus,
I) mujor tandem, perlepide Flaccus cantitat noster : ne nobis in futuro vel parum parcatur, efficimus.
i

17. Eccc undecontemptusistogeneralis emerserit

major tandern parsas iusaae miuori.
hodiorni sajculi canonum, imo Evangeliorum ct

16. Quale est autem illud, quod talis ncc Deum omnium Domini praceptorum, cum videlicet quis
ipsum Dominuni vocarc ipsius astipulatione pcrmit- autumat nilsibi prodesse,si obsorvet minora,qui se
titur, ipso dicente : Quid autem vocatis mc,Domine, novit contempsisse majora.Quid enim hac legere-
Domine,et non faeitis quse dico ? (Luc. vi, 46.). Vel non habeat quis canes ad
fcrt [Yultj. affert, male],s\

Deum [subaudi vocare], codcm pcr prophctam ita venandum;et abundetmeretricibus ad stuprandum?
conqucrente : Si Deus ego, ubi timor meus? (Malac. Si ad sui et aliorum defensionemnon capiat arma,
i, (j.) Nequepatrem, prosequente : Sipater ego, itbi ct ad sui multorumque perditionem criminosa com-

(785) Acheriu^ eccltsise esl alicujus,aut uxoris ac- terpretaretur? Mihi sane dubium non est, quin vera
cusator, in\ asor.Novissimus Spicilegii cditor ex con- sct leclio mysterio. De omnibus hoc et dicatur, etc.
jectura emendavit ecclesise alii ujus,ui uxoris, accu- ui sensus sit Objiciet fortasse aliquis rerba Joannis
:

satur !«r(iso/ .Nos,minori licentia retento est, corre- Baptistx ad unum confirmdtionis (legendum baplis-
i

ximus tantum ut pro aut,et accusatus pro accusator. matis) sacramentum pertinere ; sed ut idem de om-
(786) SequensJoannisBaptistse testimoniiimeate- nibus sacramenlis dici posse probemus, sufficiel alte-
nus suffragalur, seu solvit, quod in praecedentibus rumexemplum in altaris sacramento exhiberi.Quam-
opponitur, quia cum aflirmet cum t/ui baptizat in D obrem eum, quisquis est qui h.rc Joannis verha ita
Spiritu sancto, scu qui boptizalis tribuit Spiritum restringit, rogabtmus dicat, num eam rem tcujus par-
sanctum, esse ipsum Chistum quicunque sit mi- : ticeps noii sii, cumaltero participare quis possit, etc.
nister qui baptizat, sive mundus, sive immundus, Haud tamcn credimus hunc locum difficilem uturum f

nihilrefert:nequeenim sanctitasbaptismi tribucnda si inducta lacuna,quam punctis designavimus,pau-

estnisi illi,dequodictum est Ilic est qui baptizat, : ca3 veces suppleantur, quibus sacramentialtaris fa-
ut Augustinus pluribus exposuit tract.vi in Joannem cienda est menlio, ad quod profecto sacramentum
quemquidem secutus Ratheriusin Confessione num. referuntur sequentia. Satis aulem erit post verbum
13 ea scripsit, qu« idipsum de omnibus sacramen- dicatur supplere uti de altaris sacramento dicitur,
tis sentiendum insinuant. Texturn referemus nota- facili saltu transcursis ab amanuensi his vocibus ob
tione sequenti. concursum similium verborum dicalur etdicitur.
(787) Xovus Spicilegii editorhanc notationem ap- Sic autem probe intelliguntur omnia Fac lamen :

pendit. Locam hunc, nemine in-

ila ut editus est, a hoc dicatur etiam de omnibus, uli dicilur de sacra-
telligipossecertusaffirmo,neccujusvisesteum emen- mento altnris, qualiter ministrare hoc alteri conceditur
dare.Nam quolusguisque est, qui suspicelur sub liis ruilihet,qui non creditur inde gustare,id est, fructum
vocibus. Fac tamen latere vocem sacramento, quam percipere, uti sunt peccatores. Ilabes cnim aposto-
illic amanuensis descripserit,utvocem mysterio in- litm, ctc.De omnibus quidem sucramentis in Confes-
 :

505 DE CONTEMPTU CANONUM. — PARS I. 506

mittere non desinat facta? Si non percutiat (788) A eo (Ibid., 18); id est non observabas quod per Apo-
fideles delinquentes,quod et canonibusinterdicitur, stolum mandaveram,idest,.lf«?(!(« ncmini cito impo-
pugno vel baeulo ; et adulterinae absolutionis,lafgi- sue-is, nequc communices peccatis alicnis I Tim. v,

tionis, vcl certe bcnedictionis flagello, aut pessi- 22). Et ciim adulteris portioncm tuum poncbas (Psal.
morum actuum interficiat illos exemplo?Cum vero xLix,18),et videlicet defendendo, et privilegium eis,
Scripturarum (789) ubique taciturnitas vituperetur quod utinam nunquam (791) expertus fuissem,
asserto ad id ordinatorum officii,pra:dicatio veroin ut in adultcrio eodem firmiter valerent durare,
tantum jubeatur et laudetur, ut etiam omnibus,id pra;bendo. Os tuum abundavit matitia (Ibid., 19 :au-

est,nec sa;cularibus exceptis, per prophetam dicatur ctoritates adhoc falsissimas, quod utique tibi li»
Qui aiulii, ilicat, Yeni (Apor. xxn, 17); et per Jaco- ceret, quod nunquam alicui licuit, congregando.E/
bum 356 apostolum : Si quis crravcrit a vcritatc, limjua tua, hoc astruendo, commisctiit dolos. Sedens
et convcrterit quis cum, scire dedet, quoniam qtiieon- adversus fratrcm tuum loqaebaris (Ibid.)351 utique
rcrti fcccrit pcccatorem ab eirbre vise sux, salvat cocpiseopum legaliter institutum ; aut qucmlibet
animam cjus n morte, et operit multiludinem pecca- Christianum:/J/»o/( scilicct matrts tuorjd est catho-
torum siiorum (Jac. v, 19). Ubi scilicet nullus exci- lica: Ecclesia, cui utique nullum majus poni valet
pitur.sed qui hocfccerit,taliremunerationeditandus n scandalum,quam utadulterumsortiaturepiscopum,
asseritur(790)ut et anima? fratrissalutemopcratus, et loco pasloris accipiat lupum.
etsuk consecutus dicatur et alia atque alia pro-
: 18. Hrec cum faciunt homines non ad utilitatem
bent exempla, Dominum non modo jubere verba et audientium annuntiant justitias Dei, sed ad perdi-
justitias suas enuntiari, sed et facientibus praemia tionem verba Domini, sinistra scilicet interpreta-
pollicerimon facientes vero vehementerredarguere, tione corrumpentes,et renitentemad se Scripturam
et ab eis illorum sanguinem, id est peccata, vel trahentes, faciunt illi et tacet Deus, id est, nullum
;

animasrequirendas,quosnonmonendoeorrexerunt, eis contradictorem adversari permittit.Sed audiant

minari quale illius exislere, vel quantum possit,
: quod scquitur, et postea, talibus relictis, sacrificio

pensemus delictum,quem ad enuntiandas justitias laudis honorificentDeum verba scilicet legis Dei
;

suas computat tam esse, ut increpatione compes- amplectcnda, tremenda, atque sequenda, primum
catur, indignum? Ne igilur suspensi erremus, quai exemplis, deinde verbis annuntiantes. Illic enim,
sequuntur cernamus, et causam illico invenimus : id est, in sacrificio laudis Dei, iter est ad salutare
Tu vcra, ait, odisti discvplinam, quam non obstat le- Dei(Psal.xux,23\ id est, (792) ad Jesum Christum
gem intellexisse canonicam, ct projecisti sermones Dominumnostrumpcrveniendi;nimiruminlaudibus
meospostlc (l'sal.\u\, 17), id est, tuum arhitriuTi Dei, quas paginae continent Scripturarum, inyeni-
consuetudinem vel arbitrium pra?posuisti lsgimerc. <j mus quid sequi, quid agere,quid debeamus cavere
Et quomodo?.S7 videbas, inquit, furein, currebas cum ac sperare.Securus ergo quilibet.quamvispeccator,
sione num.
13 accipit Katherius quod de baptismo privilegium vocat eam liccntium Miloni Veronensis
Joannes Baptista tradidit Sacramenta quippe Dei,
: sedis invasori coneessam, quam fautores ordina-
inquit, ncc hujus sunt, ncc illius, id est necjusli,nec tionis ejus ab apostolica sede se oblinuisse gloria-
peccatoris, sed illius, de quodicilar: Super quem vi- bantur? Vide epist. v ad Joannem XII, not Hic . .

dcris Spiritum descendentem,et maneniem super eum, vero non mera ordinandi licentia, sed aliquid am-
ipseesi, quibaptizat in Spiritu sancto. Ex his palam plius,quo invasor in sedis possessione^rwitfer vale-
est Hatherium agnoscere omnia sacramenta etiam rct iltirure, indicari videtur. Baldricum, cui Rathe-
a peccatoribus ministrata sanctitatem conferre, rius Leodicensem episcopatum cedere compulsus
quia sanctitatis auctor non est minister, sed Cbris- fuit adulterum seu invasorem pariter habuit, ut ex
tus. Conclusione dclibcralivn manifcstum est.Porro huic
(788) Gcrardus in Vita.S.Udalrici episcopi Augu- ita cedere debuil, ut ablata fucrit sjics omnis rr
slandi c. ll,n.40,de quodam qui aliquid ex ccclesia tionis cjits, quemadmodum Rotgerus in \'ita S.Bru-
abstulerat, narrat Augustam rcdiens injuste inde
: Dnnis narrat cap. 31. Num hac in rc apostolicum
rapla reportavit, ct episcopum cum scopis ei flagella aliquodprivile^ imn,i|Un Daldricusin Leodicensisedc
r

imponcre pro Chrisli nomine postulavit. llilus indi- firmiter vateret durare obteatum fuit, ita uthiclo-
catur percutiendi pcenitentes,qunstamen scopis.vcl cus ad Leodicensem sedemel ad Baldricum potius
virgis, aut fusle, nnn vern pugnis,vel liaculn percu- f)
quam ad sedem Veronensem et ad Milonem refe
tcrc licebat.Notanda distinctio inter absolutionem, rendum sit? Exploratioribus documentis deficiefl-
largitionem et bcnedictionem adultcrina autcm ; tibus nilnl definire audemus. Porro construe et
absolutio vocatur, qua? peccatori sine idonea pocni- explica Os tuum abundaoit malitia congerendo auc-
:

tentia facilius conceditur. toritates ad hoc falsissimas, id est, falsa interpreta-

(789) Si recte construas hunc locum.nihilemen- tione distortas ad probandum, quod licerei utique
dandum aut supplendum
putabis, uti pro asserto tibi, i/iiikI niDniiiain liitiii alicui. Cum Ratheriuae
aliud cjuid legcndum novissimus Spicilet, ii editor r
Leodicensi sede pulsus liiit ul Buldrici ordinatio:

credidit. Sic autem construe Cum vero asserto, id

: defenderetur, auctoritates sacrorum canonum Hu-
est assertionc, Scripturarum ubique vituperetur taci- therii translationi de Veronensi sede ad Leodioen-
turnns ordinatorum ad td offtcii, scilicet episcopalis, sem oppositas didicimus. Vide Conclusionem deli-
prsedicatio vero, stc. berativam num. 40.
(790) Apud Acherium asserit.JllTe emendavit no- (792) Vul. td esl Jesum . . . at nnnirum . Pro
M^siinus Spicilcgii editor, sicut et infra recte scri- iic. quffl particula hic abundat, Boripsimns </</.
psit quod ulinam nunquam, uhi erat quod utiquc ramquc |irnposuimus voci Jcsum, uln eadom desi-
nunquam. derabatur, Gonstruc autem sic id est, iter perve :

(7911 Privilegium adulteris,id est.alienai sedis m- nicmli ini Jesum Christum Dominum nostrum.
vasoribus datum, sc quoquc expertum Irahit. Nam
 :

$07 RATHERTI EPISC. VERON. OPP. PARS I. 808

Dei justitias enarret;si nondisciplinamDei,qusest A Homo sacerdos de semine Aaron, qui habuerit macu-
utique promulgatio canonum, odit;si suam consti- lam, non ojjcrel panes Domino Deosuo, ncc accedct ad
tutionem praiceptis non antcponit illius si furem ;
ministerium ejus (Lcvit. xxi, 17, 20). Subjungensque :

ipso intuens demonstrante(793),non curritcumeo, Si csecus fuerit,si claudus, siparvo rel grandi auttorto
id est, non consentit ei, vel defendit eum ; si cum naso, si fracto pede, si manu, si gibbus, si lippus, si

adulterantibus verbum Dei, et canonum scita con- albuginem liabens in oculo, si jugem scabiem, si im-
temnentibus, partem suam non ponit; si os ejus petiginem in corpore,si pondcrosus (Ibid. 18). Cujus-
non abundat malitia contra rectitudinem legis lo- modiigilurstuporis insensibilitate,vel amentiaillius
quendi, et lingua ipsiusnonmiscetdolos quemlibet obdurentur pra3cordia,consisteret prudeutissimaur-
decipiendijsi sedens incathedra judicandiadversus omnia moraliter
banitas vestra,qui intelligens.ista
fratrem non loquitur suum, nec aliquod ei apponit Gregorio ac spiritualiter exponente (Pastorat. curx
in via Domini offcndiculum. Nam si fecerit talia part. i, cap. ult.sub init.) non visceratim compun-
quivis, taceat illi quanquam Dominus (794) id est, gitur,sibipracipue si aliquid horum in anima cernit
tacere, contradicere aut nescientes, aut non valen- inesse. Cui vero omnes haa pestes dominantur, a
tes, aut non ausos permittat, ne ajstimet propter- sacerdotio aut affectando autretinendo si non com-
ea, quod ei sit similis in voluntate, id est, ipsius j^
pescitur, quid de eo vestrae dominationi videtur?Si
facta approbet Dominus.Arguetur enimquandoque, enim ca?cusmentc quilibet est;si per imbecillitatem
etstatuenturopera.etintentionesilliuscontrafaciem animi claudicat, et viam vitae ambulare gressu non
ejus. His tamen (795) tam in nutantem, praeter alia valet aequali, quamvis videat illam si parvo naso, ;

et alia, quae hinc dici possunt, constantibus,scien- id est discrelione modica, bona malis coasquat, aut
dum neminem ideoabenarrandis justitiis Dei358 forsitan prafertjsi grandi quidem.sed torto est naso,
compesci, ut sileantur: sed ut et sincere dicantur, id est si discernendi subtilitate eatenus (790) pollet,
et alj eo narrentur, qui eas diligit, et custodirc pro ut 359 fraudulentus adeo sit, ut bausiator (797)
posse contendit. Cum enim quotidie audiamus : vulgo dicatur ; si fracto pede vel manu, de virtute
Dixit Jestts discipulis suis; ille veraciter est discipu- in virtutem,ut illi qui visuri sunt Deum deorumin
lus Jesu,et illi loquitur Jesus,quidiligitdisciplinam Sion, ambulare, vel bonae operationis nil efficere
Jesu. Nam cum de talibus ipse dicat : Qui est cx valet (Psal. lxxxiii, 8); si gibbo terrenae sollicitudi-
Deo, verba Dei audit (Joan. vm, 47), de caeteris quid nis nimium pressus,his solummodo,qua3calcantur,
sentiat, subdit : Proptera vos non auditis, quia ex intendit incurvare ; ut transeamus da3mones(798),
Deo non estis (Ibid.). cujus animae dicere non desistant miserrime,ab his
19.Quam vero ista de psalmo hic praelibatolonge utique, quas agenda fuerint, mente cernendis; si

sint ab eo,qui nulla suffultusestpotestatejvelquam '-'

albugine obcscatur superbias, sapientem se utique
propria illi, qui plurima pr.-eeminet auctoritate, aut justum restimans fore ; si carnis petulantis
lector prudens valet advertere qualis est utique ;
scabies illi jugiter dominatur; si impctigini avaritia
(Confernot.~33) ille, quireusforsitan talium, aposto- eum possidet similis,quia cum animam immaniter
liciR dignitatis occupare non formidat.ut jam con- dehonestet, si adipiscitur in terra quod cupit, nul-
tigit, proh nefas ! editum (locum). Cui enim nec lum de eo sentit, quod in ccelo perdit, dolorem si ;

ordinationis legalitas, nec conversationis suftraga- genilalium adeo devastetur lascivia, ut etiam cum
tur honestas, et illi magis congruens mentisetcor- non exercet illam opere,ab hac non recedens cogi-
poris deest integritas, si pradicationis illiinterdici- tatione, ponderosi nunquam ritu quiescat ; offerre
tur, non mireris, auctoritas, cum et ministrandi panes Domino qualiter prassumit, qui prohiberi se
Domino interdieatur illi potestas. Loquere cnim, ait ab eo, cui debent offerri, quotidie audit?
Dominus Moysi,ad Aaron fratrcm tuurn; et dices ei 20. Omissis (I. autem) enim casteris, tres tantum

(793) Id est, si intuens farem ipso (Deo) dcmon- nendi subtilitate plurimum quidem pollet,sed fraudu-
strante : cum nimirum Joannis x, 10, ait : Qui non lentus, etc.textum nimium immutat.Leviori autem
intrat per oslium in ovileovium, sed ascenditaliunde, n correctione catcmts pro nitllatenus scripsimus.
ille fur est ct latro. (797) Voce bausiator, ait Acherius, intelligi puto
(794) Construe : quanqitam Dominus taceat illi, id virum duplici animo. Verum Ratherius in Qualita-
est, pcrmitlat taccre aut nescientes, aut non valcntcs, tis conjcctura num.I4,verbum bausiare profraudem
av.t non ausos (male in antea vulg.oso.s) contradicerc; facere accepit, Non habco fidem, inquit, cui hoccom-
ne proplerea xstimel quod Dominus stt similis ei, id mittam, miinistritm:siqiiidcm illum,cui unam hbram
est quod approbet facta ipsius. arqcnli pro trabibus emendis commiscram anno prx-
(795) Construe His tamcn constanhbus, seu certo
: terito, immanilcr rnihi inde bausiassc percepi.lla.que
constitutis, in tam nutantern (\d est in eum qui tam vox battsiator, quam vulgus usurpabat, idem estac
nutat, seu dubius est), prxter alia el alia,qux hin fraudulentus, decoptor.Eodem sensu in epist.l2ad
dici possunt. sciendum est, ncmincm, etc. Ambrosium num. 2 me fellonem,\nquil,bausiatorem
(796) Legebatur nullatenus. Errorem deprehendit et perjttrum appellavit.
novus Spicilegii editor. Curn enim Ralherius parvo (798) Spicilegii editor monuit locum hunc mani-
naso eum esse dixerit, qui discrctionc modica prse- feste esse corruptum, nec nisi codicis ope omnino
ditus est palam sit ex ejus mente grandi nasoeum
; expurgari posse ; sed utcunque tamcn posse intelligi,
esse oportere, qui magna discretione praditus est, quod ex lcco Levitici supralaudalo apparet, scripto-
non vero qui discernendi subtilitate nullatcnus pol- rern hoc loco docere debuisse qusenam esset mentis
let.Emendatio autem, quam ille suggerit,st discer- lippitudo. Certe enim desunt verba si lippus.
509 DE CONTEMPTU CANONUM. — PARS I. 510

de istis reprobationum causis, hic [/. utique] uti A stio,mihi nunc quoque ipsi loquar, ita succumbo.
ponere non fit onerosum.Si albuginem satem habet Cum sit enim digne sumenti vera caro, panis licet,

in oculo, si jugem in corpore scabiem.vel si est pon- quod olim fuerat.videatur, et sanguis,quod vinum;
derosus, nonne satis est reprobatus? Ista enim tria, indigne sumcnti, id est, non in Deo manenti quid
cum utrumque, id est, et spiritalem, cui resistit sit, nedum dicibile, incogitabilefateormihi,361 et

Deus, superbiam (Jac. iv, 6), et corporalem, cujus Altiora ie ne qiuesieris, ct profundiora te ne scrutatus
ignis succensus essein furore Domini dicitur(D«ui. fucris [Eccli. m, 22), dictum [id est puta] putare
xxxn, 22), significent corruptelam, quem non con- hinc quoque mihi.
turbent in sese recognita,quem non perterrefaciant 21. Sed oudiamus quid inde quidam, id est.Joan-

audita? De his enim duobus beato Job de diabolo nes dicat Chrysostomus enim conjectare : forsitan
dicitur Sub umbra dormit in sccrclo calami, el locis
: hinc aliquid poterimus.uNemo.inquit, sit Judasin
humentibus (Job. xl, 16). Uni eorum resistere, ut mensa. Hoc sacrificium cibus est spiritalis nam :

diximus.dicitur Deus, alterius ignis in ipsius asse- sicut corporalis cibus, cum ventrem invenerit ad-
ritur furore succensus. Unum illorum ex archangelo versis humoribus occupatum, amplius lsdit.magis
fecit diabolum 360, alterum ex eo, qui filius per nocet, nullum prsstat auxilium; ita et iste spiritalis
gratiam existendo,patrem ipsiusprcecepto appellare n cibus, si aliquem repererit malignitate pollulum,

promptissimedebueratDeum, ob vitaeimmunditiam magis eum perdet, non sua natura, sed vitio acci-
filius appellatur diaboli: utar ut hic auctorilateZe- pientis.Puraigiturmensinomnibus,puracogitatio,
nonis beati, in sermonc videlicet quem de Juda quia et sacrificium purum est. Sanctam igitur ani-
patriarcha, et Thamar nuru ipsius, more suo lucu- mam tali sacrificioprffparemus.» (Tract. 61 in Joan.).

lentissime fecit,dicentis: Omnium corrupte vivcntium Augustinus quoque « Quoe accepit Judas bonum :

diabolus pater est (lib. n, tract. 14). Et o quam (799) fuit, sed malo suo bonum accepit. Non ergo mirum,

non manducat vercndam carnem Domini, necbibit si datus Juda? panisChristi.per quem manciparetur

ejus sanguinem [subaudi is], in quo diabolus per diabolo ; cum videas ccontrario datum Pauloange-
tria ista vitia, hoc est,superbiam,hypocrisim,alque lum diaboli, per quem proficeret in Christo (Tract.
luxuriam requiescii, licet communicare cum iideli- 62,sub init.).»Hoc itaque mihi sensu videturidem
bus videatur, Domi:io dicente: Qui manducut mcam esse hoc sacrificium bono quod malo, digno quod
carnern, et bibit sanyuincm meum, in me manet et indigno sed non idem praestare. Digno videlicet
;

ego in eo (Joan. v, 57) cum et per conversionem

; quia vitam, indigno quod tribuit mortem digno :

ita hoc possit resolvi Qui i in me manet et ego in eo, quod gratiam.indigno quod iram ita enim et con- ;

ipsemanducat carnem meam, et bibit sanguinem tinet Psalmus Adhuc, inquiens, cscs eorum erant
:

meum. In quo enim Deus manet, et ipse in Deo, C in orc ipsorum, ct ira Dei asccndit super eos (Psal.
quomodo in eo diabolus dormire possit non video. lxxvii, 30), de manna utique referens fastidito ;

Dormit vero in eo qui per hypocrisim vel elationem quod intelligi minime obstat de sacrificio Domini
umbrosusetvacuus,per luxuriam existit humectus. indigne accepto, cum et Juds hoc demonstret per-
Quid ergo manducat, quando communicat ? Judi- ditio.et in sermoneDomini aliquid subintelligi opor-
cium si respondes (/ Cor., n, 20), Apostolo conni- tere :hoc est, Qui manducat camcm meam digne,
bibit mcuni saiiguincm digne, in mc manct et
ves et intelligere me pariter commones,quia pro eo et
ego

judicabitur, id est,damnabitur,quia cum indignus in eo [Joan. vi, 57). Quod si ita est, videndum
existeret, Christi est ausus carnem manducare, et quibus dicatur : Yenitc ad licthel, id est domum
sanguinem bibere ; ac propterea quod debueratilli Dei, et impie agite, et sacrificate de fermentato lau-
factum damnatio. De substantia
fore salvatio, est dem (Am. iv, 54). Nam de digne oblato sacrificio,
vero corporali,quam sumit, cum sit mea nunc qua3- quod caro sit, nihil hssito. Christi Apo3tolus atta-
(799J Quidam heterodoxi hunc locum, qui non vum: ubi panem et vinum, quod fuerat, post conse-
sancti Zenonis, sed Ratherii est.eo detorquent, ac si crationem non amplius esse.sed «ideri fatetur.cum
Ratherius crediderit, in Eucharistia a peccatoribus rcipsa sit caro et sanguis Christi. Totum autem
non recipi veram carnem, nec verum sanguinem discrimen quoad peccatores circa soluin elTectum
Christi. Si autem nccverus sanguis, nec vera caro D versatur, ut in sequentibus clarissime cxplicat, ac
Christi cst in Eucharistia,quarn peccatores sumunt; praisertiin illis verbis, quibus post sanctorum Jo-
neque de ca.quam sumuut justi, aliud sentiendum annisChrysostomi etAugustini testimonia pronun-
contendunt. Verum quam recte de Eucharistia sen- tiat : Hoc itaque mihi tensu videlur idetn esse hoc
serit, atque tradiderit llatherius, ex Confessione, et sacrifKiuin bono quod malo, idem sacrifioinm, seu
praisertim ex epist.i ad Patricium liquet.Hoc autem caro ct sanguis idem sed non idem yrs&stare ;
di- :

ln loco quo sensu loquatur, ex toto contextu cla- gno videlicet quia vitam, indigno quoa tribuit mor-
rissime eruitur.Veram carnem et verum sanguinem tem; digno quod gratiam, indigno quod iram. Videa
tum a justis, tum ab impiis recipi non negat sed ; totum discrimenin elfectum discrimino collocari ?
10-
istos verae carnis ct veri sanguinis eircctum non per- Similiter in Synodica nmn. 5 de pcccatoribus
cipere.ut illi percipiunt, tantummodo tradit.Verain quens, qui carnem agni comedunt, et sanguinem ejus
carnem ac vcrum sauguincm a justis accipi mani- bibunt, ait l.r oiiin illis, quibus tantum boiium Ifl
:

fcste proculdubio astruunt illa Cinu tit enim digne : iiini magnum vertitur malum; dum comedentes
ulique
sumenti vcra caro ; panis licct iiuod olim fucrut vi- carnem Domini, et sanguinem ejus bibentes indigne,
deatur, id est, licet videatur panis, quod olim ante judicium sibi manducani et bibant.
consecrationem fuerat panis, ct samjuis, quod vi-
 511 IUTHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. J12
mcn cum ct de eo dixisset : Itaquc cpulemur, sub- A concultalus enervatur, et propter jactantiam,ut ille
.junxit, non in fcrmcnlo veteri, ncquc in fermento prinms in aerem crassiorem, ita iste in lasciviam
vnalitim et nequitix (I Cor. v, 8). In quibus nimi- prosternitur turpiorem. Ainc demum non tam biga-
rum verbis omnis malivola extrudilur, tam a sum- mus.quam multigamus effectus, sine examinatione
pluris, quam a porrecturis corpus et sanguinem (801) provehitur ad sacerdotium, quod occasio se-
.' omini, intentio. Cum vero illa spccialissimc (800) quentium omnium usque ad perditionem animarum
oratione consecretur oblatio populo porrigenda.ubi est profecto malorum.Cum cnim hi ex saecularibus,
Deo dicitur : Pater noster, qui es in ccelis (Matth. qui non penitus sunt littcrarum cxpertes, secunda
vi, 8) ;
qui filius corrupte vivendo exstat diaboli, inPcntecoste feria audiunt dixisse Jesum discipulis
362 ut Zeno sanctus affirmat,quid cogitet quanlum suis, utique et illis qui lunc erant, et istis qui mo-
se metiatur, committo pcrpendere nam non
alii ; do non ejus disciplinam, doctrinam scilicet, corre-
sufficio ipse. Considerari sane in psalmo valet facil- ctioncm, necnon et interdicta odio habent :Qui non
lime, quam in his duobus, id est, superbia atque inlrat per ostium 303 in ovile ovium, scd ascendit
luxuria, alterum ex altero pendeat, cum Psalmista aliunde, est ctlalro (Joan. nec men-
ilte fur x, 1) :

expostulet ffon veniat, inquiens, miki pes superbise

:
tirinon potuisse non ignorant Veritatem non con- ;

(Psal. xxxv. 12) hoc est, non eonculcet in terra

:
ri sequi quoque, ut qui fur est, esse possit pariter
vitammeam jactantiae daemon (Psal. vn.G), terrena pastor : ovile vero inlclligunt esse Ecclesiam, quae
me solum ambire suadens. Ubi et sequitur : Et utique oves continet illas, quae erunt in judicio ad
manus peccatoris non moveat mc [Psal. xxw, 12) : dextcram statuenda;, quamvis et [id est in Ecclesia]
spiritus utique fornicationis, qui, ubi cenodoxiae illic mista; sint iis,qui ad sinistram erunt locandi,
spiritus cor religiosi cujuslibet occupavcrit, statim
quibus et perpetuum nunquam deerit vae.Pastorem
corpus illius libidinis agitat motu.Commotus igitur legalem [/. illegalem], episcopum furem, pseudo-
curopereturiniquitatera,monstratur,dumsubditur: pr.Tsulem vident quid de ejus curant provisione,
;

Ibi ceciderunl qui opcranlur iniquitatcm (Ibid., -13). quem cognoscunt non patrcmfamilias posuisse.sed
Ubi?In superbiam primum.hinc demum in luxuri.v
ipsum latrocinaliter se'imposui?se ? Quid de ejus
voraginem. Et quare ? quia expulsi sunt (Ibid.), in-
bcnedictione, quem sciunt maledictum esse.Grego-
quit. Unde? a gratia Dei : et ideo
non potucrunt rio testante, quia benedictio illi in maledictionem
starc, indignissimi Eucharistiam Do-
facti gustaro. vertitur, qui ad hoc ut fiat hosreticus, promovetur.
mino taliter intercedente : Quirunquc manditraverit Cujusmodi vero sectai hasreticus? Illius utique,illius,
decarne sacrificii, quod est Domini, ct immunditia de cujus auctore legimus Petvum dixisse Pccunia :

ejus super ipsum est, peribit anima

illa depopulo suo tua tecum sit in perditionc, C'j quod xstimasti donum
(Levit. vii, 20, 21). G Dei pecunia possidcri (Aet. vm, 20). Cum vero com-
22. Sed cum scriptum sil quia nihil in tcrra sina municans quid rogo
haeretico, sit et llle haareticus;
causa causam ipsam (non diffiteor)
(Job, v, 6)
fit :
facicndum, quid engitandum.quid aistimandumde
videre videor plerumque ita posse contingere.
Pone talibus? Excommunicatio vero illorum qus.m[idest
quemlibet nobilium scholis tradi quod utique ho-
; i|iiantum] potest ab ill ) limeri.qui excommunicatos
diemagis fieri ambitu videtur episcopandi, quam
eos non semel, sed ruillies canonicis non nescit lc-
cupiditate Domino militandi:ecce pes unus super- gibus? Consecratio quantum amplecti, dicente Do-
bia;, parentum scilicet elata voluntas. Is cum ado- mino Quod tctig rit immuiidus, immundum eril?
:

lescere cceperit, aut de ipsa nobilitate,

aut de quovis (Num. xix, 22.) Lamnatio quantum vereri, suadente
intellectus acumine.aut fortassis
pulchritudine cor- Christo:Qi»SM e peccato cst rcstrum,primus in illam,
poris, aut quia sit ei, ut de quadam
rcfert Hierony- hoc est, meretricem, lapidcm mittal (Joan. vm, 7)?
mus, cygneo canore vox forsitan dulcior, incipit
Fam isti sunt praecipuc qui meretriculasi802)jubent
msolescere. His igitur daemonicis superbite
pedibus ad stipides excoriandas ligare.
(800) Hajc eo sensu scnpsit Ratherius, quo
S. pit, quo significari solet vis confieiendi corpus et
uregonus lib. ix. epist. 12, editionis Maurin.-e
ad sanguincm Christi, sed eo quo hoc sacramentum
Joannem fayracusanum ait Orationem vero Domini-
jam conlectum in canone verbis ipsius Christi,hac
cam utcirco mox post precem (id est post canonem) n
:

oratione omnium pnestantissima Deo jeo dicatur et

qum mos apostolorum fuit ut aa ipsarn
ticnnus, quta .

olVertur. Eodem igitur sensu Ratherius hoc loco

solummodo orationem oblationis hostiam oratione eonsecrari olda-
consecra- aflirmat, illa speciahssime
rent. Et valde mihi ineonveniens visum
ut pre- cst tionem populo porrigendam, ubi Deo dicitur : Pater
cem, quamScholasticus composuerat, super oblatio-
noster, etc. De sentcntia autcm S. Gregorii, qua
ncm diceremus, ipsam traditionem,
quam liedem- apostolos consuevisse tradit, ad ipsam sotummodo
ptor noster compdsuit, superejus
corpus et sanquinem orationcm oblationis hostiam consecrare, vide P. Le
non diceremus. Cum
S. pontifex afiirmet oratiouem
Brun in Explic. Missae tom. II, dissert. 2. art. 2,
Domimcam ldcirco dici statim post prccem seu
canonem, quia lncongruum visum est alias num. 7 et 8.
potuis (801) Lege quae de ardinatis sine examinutione
preces, quam hanc ab ipso Christo
traditam reci- noster auctor superius tradidit num. 11. Ex qua
tan svper corp&s et sanguinem Christi, hoc
utique negligentia actutn est, ut promoti fuerint qui ex
Chnsti corpus, et hunc sanguinem jam ante
ipsam sacris canonibus rcpellendi erant.
orationem in oblatione exstitisse prasumit.
ergo hac
Cum (802) Nota jus et potestatem episcoporum hujus
oratione oblationis hostiam conseerari
tcmporis.
iradidit, non eo sensu consecrandi
verbum acce-
513 DE CONTEMPTU CANONUM. — PARS I. 514
23. Memini me in Rheno bicorni tanlum pcrtu- A Sed velimus nolimus, ipsos logis Dei, quos
-''•

lisse quondam pavorem, cumulis utique ad instar modo tam obduranter odimusatque contomnimus,
collium ebullientibus fluctuum,utEuxino freto ma- libroshabebimus judices, ipsos accusatores, quos
jus habuisse putaverim nullum scd cum nautas : haberi oportuerat defensores. Seriptum est enim :

fiducia peritiw navigandi jocari vidissem, metu Judicium sed.il, ct libri aperti sunt [Dan. vn, 10) :

amisso, audaciam [subaiuli memini mcl sumprisse quod quamvis et de conscienliis singulorum valeat
non modicam. Hoc itaquc 803 ut uti hic non in-
' intelligi; sciendum ex eo, quod inlibriscontinetur,

congruum judicetur exemplo, si sceculares ad tanta omnes judicandos. MonstratProphetaalius.dicens:

divini terroris qus islhic depinxit tonitrua,qua3 le- Conversus sum, ct levavi oculos m, os, el vidi, ei eece
gentes intelligere nos negare non possumus, vidis- volumen volaris, el dixii ad me: Quid tu videst Ei
sent exspergisci, utcunque nihilominus etillitimo- ego di.ri : Ego vidco volumen volans ; longitmlo ejus
rent.Atcumnosvideant ridendoeaquoquelegeres;e- vigiuti culntorum, et latitudo ejus decem cubitorum
pe, ct tamobstinateadversumtalia,tamqueaudactor Et di.cit ad mc : Ihvc cst malcdictio, qux egreditur
resistere, et rebellionecontraDeumpul)lica obdura- super ''aciem omnis terrx; quia omnis fur, sicut ibi
ri; si illi talianoncurant, mirumnealicui: polestvi- scfiplum est, judicabitur; ct omnis jurans, c.r hac
deri? Illi neinpc quid dicatur, nedum intclligant, « similiier judicabitur. E/ cducam illum, dicit Dominus
1!
utrum vere dicatur ignorant. Unde et excommuni- exercituum, ct veniei addomum furis, et ud domum
cationes nostras cum absolutionibus parvi ducunt, jurantis in nominc mco mcndacitcr. et commo-
quia quantum intelligere possunt, et nos a sanctis rabitur in medio domus ejus, ct consumet cum, et
canonibus excommunieatos cognoscunt, ct ligatum ligna cjus, ct lapides ejus (Zach. v, I, 4). Audilc, ail
neminem ligare vel absolvere possearbitrio proprio alius, ut ad alia transeam, auditc hoc sacerdotes,
3C4 comprehcndunt. Ad pradicandum sane cum e.t attcndi/c, quia vdbis judicium est, quoniam laqueus
inaniter pervenitur: quamvis dixisse Dominus rcco- facti cstis spcculalioni [Ose. v, 1). Qui intelligi lu-
latur: Qutr dieunl facilc, quos aulem faciunt nolile cidius, quid praso apcrtius potcst? Speculatorom
facere [Matth. xxui,3 Apostoli tamen exaggerando
;
quippe esse oportere pontificem, qui dicit, innuit:

scrmonem quid dicere possint, non sibi credunt Speculatorem aitDomtnusexercituum,domus

te posui,

deesse. Quid praedicasnonfurandum, spoliando pau- Israet [Ezeeh. m, 17). Unde et cpiscopus Grace, su-

peres, ut locupleteris, pejus omnimo furaris (liom. perintendens365diciturL.atine.Qui si hocagereaut

ii, Qui dicisnon nurcliandiim ullo modo, mille
21). nescit.autnegligit, aut.quod estgravius, nonjussus
modis in actitando pejus mxcharis (Ibitl., 22), mul- pr.-osumit; laqueus speculationi, id est episcopali
tinubus dum quoque non esse vereris. Quid tamcn ordini, ot causa perditionis dubio procul efficitur,

inde proveniat, non a rnediscere quivis expostulet. " maxime non inscius, sed conscius id operatur.
si

Gregorium audiat: Causa inquit, ruiiuc populi Ait onim de talibus Apostolorum pr.rcipuus: Melius
sacerdotes mali (804). Qui utique, nisi eos conlem- illis fuerat non cognosccre viam vcrilatis, quam post
nerent canones, imo nisi prophetica, evangelica, et cognitionem retrorsum converti ab co, quod traditum
apostolica pro nihilo duccrent dicta, nullus sa:cula- cst illis, sanctomandato [U Petr. n, l'I Quod stipu- .

rium tam ea parvi duceret vesania, sed omnes a lans ego, visceratim (quid alii de se sentiant, illo-

nobis tam studiose venerata, omninocognoscereat rum interesse dimittens)cum eo, qui ante meidem
voneranda. Venerarcntur vero a nobis utcunque,si deprompsit, exclamo: Utinam nonfutssem virhabens
diligerentur. Diligerentur autem, si non ilhi tam spirilum, ncc ad mc scrmo faclus fuissct Dominil
sancita fuissentaustere. quaacontraria sunt libidini [Mich. ii. II.) Quid euim mihi(806) corrupte viventi

ac luxuri:e inaledicta;, cujus detestationem nemo sermo Domini, nisi perspiciUT contra illuni i

litteratus, ctiamsi velit, permittiturignorarc. Omnes lionis indicium, et perditionis est cumulus mi .'

vero eam (80.'i) odisse, voluptatem vero ipsius di- Cum enim ille bonis pra>mia, a malo vero receden-
ligere, quamvis gehennssuspectumultieameawiv; tibus veniam promittat, neminem decipit,omnibus
ac per hoc adversarium nobis sormoncm divinum dicit : Filius homiiiis venturits est in gloria Patris
in via prsesentis tcmporis, Christo testanto, ex- D cum angelissuis, ettunc reddetunicuicuiquesecun-
sui
sisterc. dum opera ejus (Matth. xvi, 27). [Quem secutus

(803) Construe : Itaque utjudicelur non incon- Gregorii nomen pr;eferebat.

gruum uti bic exemplo hoc. si sseculares vidisseni 805 quoddam vcrbum. guod regere
I" hic deesi
non expergisci wl tanta tonitrua divini terroris, omnia illo infiniti temporis odisse, diligere,
qux isthic depinxi. qux non possumut negare nos cavere? etc. Infra edidimus bbros, ubi erat Ubi
legentes intelligere, utcumque nihilominus et illi ti- .Vii.c sciendum ex eo quod, quo Itiv Achirius edide-

merent. ral, sciendum vcro quod. Ita novissimus Spicilegii

(804) Hic textus Osea; est cx antiqua versione editor.
cap. v, v. 1, quem cum Ratherius in vulgata in- 806 Mendose in vulgatis uptc viventi: neque
terpretatione non invenerit, sed legerit tantum enim male vivcnti sermo Domini csl iinli-
aptc. scd
opud s. GPregoriuminCommentario in lib. IRegum cium rebellionis perspicus contra Doum,e( cuinu-
c. ii, v.23, ubiOsemquidemasseritur, hinc S.Grego lus perditionis. Quid autem substituendum sii pro
rium allcgat. Non ignoramus intcrerinlilii.s conuro- apte, ut Bignificetur male, s. Zenonis textua a Ra-
verti nuin aininr e.|iis r.niiiiii.iil.ii li sil S. (irego- therio antea laudatus, corrujitc viveiitium, oppor-
nus; at, quidquidid cst, Ratherii codex profooto tunc suggcssit.
515 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 516

Apostolus ait: Omnes enim astabimus antc tribunal A. rationem: etqui bona egerunt, ibuntinvitam cetcr
..u.ii-niiVf/iiiii iwrmvin 1 /_1"II/.)'K Yirflllf *— ,.,,,/, ia«ii«i •*-/__»«*!_ 11«. /V___Ci G_._i.-__
Chrisli, ut referat unusquisque propria corporis prout
/11 __• I"
nam; qui vero mala, inignemictemum. (808) Sub-
_.__ __.___T___.___J / ..__.._.. _
_•___,•___! ,'*»

gessit, sive bonutn, sive malum (Hom. xiv, 10).

Qui- veniat, sed rogandum, tunc illi Christus, qui illic
dam quoque nec minus vere, cujus tamen dicta potest vereri: De ore tuo et scriptis tuis tcjudico

Veronenses (807) Cleronomi nolunt cantare Ad cu- :

serve nequam (Luc. xix, 21 \ audire,et ad seipsum
jus advcntum, inquit, omnes rcsurgere habent cum talpa., ad ca.teros caprearum usum visu increpar
corporibus suis, et reddituri sunl de factis propriis fuisse. Amen.

(807) Cleronomia significat collegium clericorum seu canonici nostrae cathedralis ecclesiae publice
seu monachorum, qui laudes Deo canunt. Acta nolebant canere, ut idem Ralherius expressius in
sanctorum Maii tom. VI, pag. 753, de S. Carauno Ilincrario tradidit. Confer ibidem not.
ha.c habent Vir namque apostolicus
: Abbatem (808) Construe: Sed rogandum, ut Christus tunc
simul, ct pulchram clcronomix seriem instituit. subvcniat illi, qui poteslvereriil!ic,\d est in judicio
Hinc cleronomi idem sunt atque canonici caeterique novissimo, audire: De ore luo et scriptis tuis te
clerici, qui in choro canebant. Nomos enim in mu- judico. serve nequam : etpotest vcreri increpari,usum
sicis idem est ac cantilena certa lege composita. (male in vulgatisu.su-. fuissevisu tatpa^ad seipsum,
Vide Salmasium in Suetonii verba Neron. c. 20. visu caprcarum ad cnleros, Amen: quod scilicet
Nec ante cantare destitit, quam inchoatum absolveret in suis actibus dijudicandis ca_cus fuerit tanquam
nomon. Qu_e autem mox referuntur verba Ad cuius B talpa, erga alios vero acerrimumcaprearum visum
adventum, etc, sunt ex symbolo Quicunque vuigo adhibuerit.
dicto S. Athanasii, quod Veronenses cardinales,

366
DE CONTEMPTD GANONDH
PARS SECUNDA.

Ut prioribus sane posteriora respondeant (809), burens adeo lasciviam, ut cum opus fuerit, nemo
lectoris hic advertat perpensio, meae nulla me fere inveniri possitadeligendum idoneus,nemo,qui
admirationi, ac studiosissimaeindagationialiam in- legaliter electo, proh nefas! manus imponat, omni-
venire causam quivisse, nisi pseudopontificum cul- modis dignus. Cumque se ita res habeat, et, quod
pam, tam generalis, proh dolor canonum divino- ! canones sancti pracipue detestantur, isti maxime
rum contemptus ipsam vero manu peccatoris, id
; amplectantur dum nolunt ista cavere, cstera non
;

est diaboli, ob superbia. vindictam, per enervitatem (] verentur 367 pro nihilo ducere. Hoc omnes Ec-
luxuria. commotam, quae in iuroris Dei igne suc- clesiae filii contemplantes, parvipendunt et ipsi
censa ardet hodie in s_eculo (Deut xxxn, 23), ar- omnia qua. in Scripturis continentur, exemplis ta-
sura usque ad inferni novissima, devorans terram, lium solummodo innitentes, pietatique Dei ultra
ubi est plantata vinea Domini sabaoth, cum ger- quam ipse promisit, sese credentes justitiam vero ;

mine bonorum operum, quem [l. quodj debuerat illius post dorsum ponentes,ideoque sineformidine
ferre; vel certe cujuslibet miseri, dum illud scilicet suis voluptatibus, et mortiferis voluntatibus passim
comburendo temporaliter, ceternaliter ut comburi deserviunt omnes. Dur vero lex ecclesiastica tam
cum anima non cesset, sibi redditam \f.
reditum] nullipendatur, lex mundanacurtam timeatur, levis

facit : terram cum germine devorat, dum,

vel certe responsio est: quia videlicet magistiment homines
ut alius dicit, ad perditionem omnia qua.cunque amittere pecuniam, quam perdere animam; plus
egit bona itaperducit, utnihil ei prosit, siquid boni verentur poenam temporalem, quam perpetuam
aliquando fecit;quodtamen deilla dictumlibidinis damnationem.
arbitror perseverantia, de qua Computruerunt ju- 2. Qusrat et aliquis cur prae c_eteris gentibus
mcnta in stercore suo [Joel 1, 17),prophetica conque- baptismo renatis, contemptores canonica. legis, et
rendo fatetur Deus ipse loquela. Et montium, id- vilipensores clericorum sint magis Italici. Hoc fa-
est praesulum, fundamenta (Dfui.xxxn, 22), id est, teor causa superius relata. Quoniam quidemlibidi-
ipsa initia discendi legem Dei per pestiferam com- nosiores eos (810), et pigmentorum venerem nu-

(889) Construe : Lectoris perpensio hic advertat, ferre. Insequentibusaliquid corruptumvelluxatum

me non quivisse invenire inea admitationi ac stu- iatet, nisi sic placeat supplere atque corrigere: vel
diosissimx indagationi ullam aliam causam tam gc- certe (cum germine) cujuslibetmiseri. dum combu-
ncralis, proh dolorl contemptus canonum divinorum, rendo illud temporaliter facil sibi reditum, ut non
nisi culpam pseudoponlifxcum, ipsam vero commotam ccsscl comburi asternaliter cum anitna.vel certe
manu pcccatoris, id est diaboli, ob vindictam supcr- devoret terram cum germine, dum, ut aliusdicit, ita
bix; commotam, inquam, per enervitatem luxurise, perducil adperdilionem omniaqucecunque egit bona,
qu;c succensa in ignc furons Dc: ardet hodie in sx- ut, etc.
culii, arsura usquc ad inferni novissima, dcvorans (810) Pigmentum generatim pro potione ex di-
terram ubi plnntata est vinea Domini sabaoth, cum versisspeciebusconfecta.Hincpi07nen.V-fa/)oM'0apud
germine bonorum operum auem [leg. quod] debuerat Petrum Damianum lib. 1, epist. 11, et apud Uldari
517 DE CONTEMPTU CANONUM. — PARS II.
818
trientium frequentior usus,etvinicontinua potatio, A aperta sint oculis cjus, ad quem nobis sermo (Hebr.
et negligentiordisciplina facit (811) doctorum iv. 13), id est, cui loquuntur ipsa etiam qure ccn-
unde ad tantam consuetudo, et majorum eos exem- tamus.nedum lateant qu>-e perpetramus
hoc ipso :

pla jam olim impulerunt impudentiam, ut solum- succensum, ut illecebroso libidino-

letifero igne ita
modo (812) barbirasio, et verticis cum aliquantula sissimus tactu pruritui subscalpentem concitari in
vestium dissimilitudine nudo, et quod in ecclesia suimet interitum fecerit, vice reciproca voluptatem
cum negligentia agunt non parva, unde tamen af- obsceni fluxus ad ungncm minus quidem ; turpiter
fectant magis placere mundo quam Deo, a ritu quam alii, si tamen in lurpitudine tali aliquid pos-
distare eos videas laico. Inde prae se, fateor (813), sit, quod non sit turpissimum, dici. Quid talifuit,
illi eos contemnunt,et exsecralioni, ut dignum est, qua;so ;
matutinislaudibus interfuisse, nisi
illis

habent. Sic enim eis promisit in persona sui ordi- publicatio rebellionis contra Deum, perspicue ser-
nis,Heli utique filiornm detestans insolentiam, qui vitio quod
fecerat Domini incassum vadente? Me-
dixit Quicunque honorificaverit me, honorificabo
: lius in incomparabilitersanefuerateimatutinisne-
eum; qui autem eontcmnunt me, crunt ignobilcs (1 glectis dormisse, quam tantum malum eisdem
Iley. ii, 30). Per Malacbiam quoque cum de probis peractis fecisse. In tantum enim, teste Gregorio
prsmisisset Labia sacerdotis custodient scientiam,
: r. (Moral. in Job. 1. i, cap. 3 et in 7), displicent Deo
et legem requirent ex ore ejus, quia angelus excrci- mala.ul nulla placeant ei mista malis bona.Nedum
tuum Domini est (Mahie. n, 7); de reprobis quid nos pulemus seductissima [f. seductissime]placere
dicatvidendum : Vos autem, ait, rcccssistis de via, eailli bona,qu£e malorum sequentium vicissitudine
et sandalizastis plurimos in lege.Irrilum fecistis pa- fuerint compensata Vestimentum enim ait, mistum
:

etum Levi; propter quod et ego dedi vos conlcmpti- sunguine erit in rombustionem, et cibus ignis (Isa.ix,
biles omnibus jiopulis (Ibid., 8). Et per alium : Ipsi 5).Alius item : Gloriam eorum in iijnominiam com-
me provocaverunt in eo quinan crat Deus,ct irritave- mutabo (Osee iv, 7). Et, ne de quibus dicat, hassi-
runt in vanitatibus suis. Et ego provocabo eos in co tes, subdit : Peccata populi mei comedent, et ad
qui non est populus, et in gente stulta irritabo illos iniquilatem eorum sublevabunt animas eorum. Et
(Deut. xxxn, 21). Subditque illam pessimam, hic erit sicut populus, sic sacerdos. Et visitabo super eum
tactam non semel,unde omnia istaprodirejamdixi- vias ejus,et cogitaliones cjus reddam ei. Et comedent,
mus mala,scilicet sortem Ignis, qui utique libidi- : et non saturabuntur : fonucati sunt ct non cessave-
nis esse non ignoratur, succensus in furore meo, et ruut; quonium Dominum rcliquerunt in non cuslo-
ardebit usque ad inferni novissima ; devorabitquc tcr- diendo. Fornicatio enim, et vinum, el ebrietas, aufe-
rum cum germinesuo; ctmonlium fundamenlu(lbid., runl cor (Ibid., 8), id est perimunt rationem. Item-
22J,id est.Christianitatis inilia, apostasis 368 se- C que Non libabunt Domino vinum, et non placebunt
:

quente, comburet.Nunc enim evidens talis estaDeo ei. Sacrificia eorum quasi panis
luijentium ; omnes
et lideperceptarecessio,cum quis pnesente ipso non qui comcdent
eum, contaminabuntur ; quiii panis
timet talia contra illum committere, qua? llle mi- eorum anim.v ipsorum (Osee ix, 4). Formidolosa ni-
natur inexstinguibili combustione vindicaturum se nrium 369sententia!Sed si quis contendat Juda?o-
itatenus fore, ut nihil ei boni,quod gessit usque ad rum sacerdotibus hasc solumniodo convenirc.audiat
ipsum quod percepit baptisma, possit prodesse, silii repugnantem Apostolum ita:Qusecuuque scripta
maxime si non inscius, sed certissimus id actitat sunt, ad nostram doetrinam scripta sunl Itom. xv, 8). K

quisque. Dicente vero de talibus eodem Apostolo : Quomodo

3. Didici nam.proh dolor ! (814) quemdam [aliis prxdicabunt, nisi millantur (liom. x, 15); si missi
eodem ipsissimo referentejquodfereipsa eademque, fuissent, et non potius permissi.id est, si legaliter
qua miserrimus idem cantaverat hora, cum reco- assumpti, electi, ordinati, et quod sibi competeret
leret quoque in Job historia : Ignis cst usque ad agerent;non solum pro sui,sed etiam innumerabi-
perditionem devorans (Job. xxxi, 12), noque ignarus luim salutecoronam perpetuam mcrerentur:utecon-
oxpositionis foret; prolatum reminiscens etiam tra nunc [subaudi merentur) ignominiam sempiter-
dixisse de Deo Apostolum Quod omnia nuda et :
j) nani.rum usura quoque indelicientium lugendi pce
cum lib. n Consuctudinuiii Cluniacensium. Vide id est.lota superior pars capitis rasa.quam in parte
Gangium. Ratherius lib. i Piwhquiorum num. 9, inlima capillorum ciroulis seu clericalis corona eir-
potiones a medicis prsscriptas pigmenla appellat. cumcingebat.His similia leges lib. v Prseloquiorum
Hic autem pigmenta venerem nutrientia suiit potio- num. ls RelictO ritu, eultu, habitu quoque nostro,
:

nes, vel etiam cibi aromatibus infarti et calidiores. ipsius iiiuiiili consuetudine atque stuaiis, amicitibus
Italorum Ratheriani njvi praecipuum vitium in cibo etiam in tanium utimur, ut solo, ut ita eloquar, bar-
et potu deplorat ctiam coeevus panegyrista in lau- birasio ei corona, et qu*>tl..., qualescunque etiam,
dibus Berengarii I : quas Domino [ore taatummodo, et hoc rarissime >-t;t-
dere videmur laudes, m nullo alio sascularibus videa-
potius vobia sacra pocula cordi,
Itali
s.rpius et sluuiaclium uitiuis laxare Baginis.
uiur dissimiles.
(813) ///(', id est laici, Italici, quos vilipensores
(811) Doctorum. id cst eorum quibtis in Ecclesia clericorum, paulo ante mcmoravit.
docendi munus incumbit. Sic iterum num. 4, docto- (814)Hic acousativus guemdam jungendus est cum
runi erelesi.v prohibita millies mulierositas. illis post nonnulla subjectis.tVii fuissc succensum hoc,

(812J
Barbirasium tonsio barba), nudum verticis, lclifcro ignc, scilicet libidinis, ut, eto,
 ;

oly HATHERII EPISC. VERoN. OPP. PARS I. oi>0

narum. Yenieni ad Balhjloaem ibi liberaberis, et A diumj fateor mc defecisse, nisi tria succurrisscnt
illic redinam te (Mich. iv, 10), dicit, qui per alium hie pramissa memoriae.Quoe sunt vero iSta? Forni-
loquitur Dominus.dicens : Frons meretricis facta est cati sunt, inquit propheta, ct non cessaverunt (Osec

tibi,noluisti erubcscere (Jer. m, 3). Quae utinam duo iv,10).Quod dum cum illo confero,ubi dicitur : Pec-
nos infelicissimos commonefacerent, el cum Josia casti, quiesce (Eccli.xxi,i) : et cum illo, ubilegitur:
rege scissis vestibus dicere quemlibet nostrum ad Qui furabaturjam non jurclur (Ephes. iv, 28); vide-
reliquos facerent : Ite, consulile Dominum super me retur mihi aliquid fornicatoribus profuisse.si a for-
et svper populum mcum ct super omncm Judam (IV nicando studerent cessare. Heliquix corjitationis diem
Reg. xxii, 13), quem intelligere possumus confes- fcslum agent tibt(P'sal. lxxv.11), dum PsalmistaDeo
sione Dei insignem catholicam Ecclesiam, dc verbis loquiturquoque;videturmihi innuere,ut cogitatione
voluminnm istorum, canonum scilicet et decrctorum nequam derelicta, quod sit enitendum (818) ne
quoe continentur in archivis ecclesiarum : Magna virus mortifene delectationis in effectum sceleratae
cnim,M ille,tra Domini succensa prodeat aclionis,scabies uti pcssima scilice,abinte-
est contra nos, quia
non audicrunt patrcs nostri verba librorum islorum, rioribus eutis eumque diem fore de nobis Deo ;

ut faceretd omne quod scriplum esl in eis : ut patrcs solemnem, si pravum opus nostram non sequitur
intclligas Ecclesiarum pontilices. Quatenus ille sal- „ voluntatem.KCTMens quoque ad Babijlonem, ibi libe
tem cuilibet nostrum rcspondere dignaretur Hxc raberis (Mich.v/, 10), dum lego cum quis de cri-
: ;

dnit Dominus Dens lsrael Pro eo quod audisti ver-

: minibus ante actis confunditur, prodesse ei mul-
ba voluminis, et perterritum est cor tuum, et humi- tum mihi videtur. Josire quoquc regis me multum
liatus es coram Domino, auditis sermonibus contra oblcctat exemplum.dum illud cum eo confero quod
locum istum et Itabitatores ejus:quod videlicet fier&nt legilur in Pentateucho Qui timucrit, inquit, vcr- :

in stuporem et malcdicium, et scidisti vestimenta tua, Innn Ihimini dc servis Pharaonis, fecerunt confugere
ci flevisti coram mc,ct cgo audivi, dicit Dominus. Id- jumenta et pecora sua in domo; et non cccidit super

circo collitjum te ad patres tuos,ct colligcris ad sepul- ea grando [Exod. ix, 20).IIIud quoque dicens : Bea-
crum tuum in paCe, ut non videant oculi tui om- tus homo qiii serhper cst pavidus : fui vero menlis est
nia malu, qux inducturus sum super locum istum ilui:r,comict in malum (Prov, xxvm, 14). Vidisti,

(Ibid., 18.) inquiens Dominus, Achab, quomodo humiliatus esl

4.Quorsum tamcn h;cc,detrahendi avida aemulo- coram me'l Quia igitur humiliatus esl mei causa, non
rumsirequirat invidia'?Nimirumutquodinnotescere iuducam malum in diebus ejus (III Deg. xxi, 29).
nequiverunt praemissa, demonstrent termino pro- O.Quffl utique meam relevare quantulumcumque
xima; nempe ut patclieret quaerenti, unde iste, id non difliteor desperationem, quamvis nullam prm-
est,hodiernus prsvaluerit canonum sanctorumtam C beant securitatem.Non modice nam me terretdum
universalis contemptus. Ad hoc perventum nostra alibi lego.quia sicut non proficit plagato medicina

est inquisitione atque indagatum,eorum contigisse alicujus impensio,si adhuc ferrum in eo sit ita non :

sine dubio culpa, qui cum eos legant,atque intelli- prodest poenitentia qui peccatum.quod plan-
illius

gant, pro nihiloducunt.Tum quare hoc faciant pa- git, non deserit, ut Balaam utique compunctio, et

riter est indagatum quia videlicet cum illa, quse

: Esau consternatio prodit:hoc idem quoque astipu
illi magnopcre interdicunt, isti libentius agant lante Domino,dum dicit : Quum vilis factus es itc-

(815) quoe prwcipiunt cnixius, exsequi omnimodis rans vias tuas (Jer. n, 36), Gregorium : Homil. 37,
nolunt.Qua: suntulique illa?Duo Doctorum scili- Evang.) quoque dixisse dum lego, vel audio,
: in
cet Ecclesiae prohibitamillies mulierositas, sive quod ad magnapraemiaperveniri non possit,nisi per
ille-

cebrosa non uniformis, Deoque magis detestanda niagnos labores; et meos considero mores si non :

voluptas, et peglecta ipsorum Christo amabilis cas- perterreor, insanire me fateor. Si enim ad magna
titas. Quae (816)tria cum C33tera,quae in libris 33 proemia non pervenitur, ad maxima supplicia quod
eontinentur divinis,faciant omnino eontemni, con- sine dubio pervenitur, intelligi datur. Quid enim
temptorcs ipsos(817)jure vicario a Deo monstratum in coelo,quod non sit praemium magnum? Quid in
est reprobi, rcprobationem vero ipsam poenam n inferno,quod non sil maximum damnum.tribuitur ?
subsequi scmpiternam, non vero pro uno tantum Quam vero me dulcisona oblectet illa Domini, qua
peccato, sed etiam pro rnalo, quo alios perdunt, dicitur, vox Gaudium est in ccelo super uno pecca- :

exemplo. tore (Luc. xv, 7) : 371 quam illico terreat, dum

5.Hujus pestilentioe cum nullum posuerim reme- subjungit, pcenitentiam agentc, nequeo dicere.Dum

(815)Baluzius sic legi oportere monuit,inquit no- si longe turpius. Sic in notatione laudatus editor.
vissimus Spicilcgii cditcr. Editum erat, qux perci- (817 Jure vicario,id est,sicut illi contemnunt ca-
piunt. nones et Scripturas sacras, ita vice versa Deus
(8l6)Imo rfno,ut supra nam duo,duntaxat luxu- :
monstrat ipsos ab aliis contemni ac reprobari, uti
riaegenera notat, primum illud quidem,quo libido antea ostensum est.
despumatur in mulieres, aleerum, ut ipse ait; non (818)Construe ne virus nartiferse delectationis uti
:

unilbrmc,illud scilicet.cujus speciem cum superius scabies scilicct pessima cutis ab interioribus prodeat
retulissetnum.3,turpissimumquidemidessemonet, in ejjeclum sceleratse aetionis.
(juod clerico iili acciderat,sed lta ut aliud quiddam
 521 QUALITATIS Cl INJECTURA. *>22

enim quid sit poonitentia,vel in canonibus sanrlis, A 7. Sed jam nunc sufliciant ista, seaturiginc con-

vel in eorum qui eam digne fccerunt,exempliscon- temptus canonica: sanctionis abunde monstrata.
sidero, et ignaviam pariter meam attcndo; vae,vae, 33 B Nam stulti propriumcssescnsum totumcflun-
v;c, tanturn clamare compellor. Nam.derelictissce- dere suum xxix, 11.', asserto monstratur
Prov.
lcribus.vcrissimum atq.ue piissimum tenemus pro- Scripturae ; simulbue (819) cavendum in silvam ne
missum dicentis:Convertimini adme, el egorever- ligna fcrre, hortisque sitientibus in flumine vecors
tar ad vos Zacli. i,3).Dc his vero,qu.r relinquinon aquammittere,jure vituperer ipse.Quiavero meam
valent, quid cogitem, nedum dicam, dubius exsto. inertiam urbanitas quondam,si recolitis, quomodo
Scriptum enim cognosco de Deo :Si concluserit orarem, estdignata consulere vestra; quid mihisit
Itominem, tjuis ei : Cur ila facis? (Job
dicere potest instantcr or.indum in vcstri ILbro amici squinomi,
xviii, &). Dc quovis etiam talium Immisit enim in : atquead mcpcrsequendumsocii,invcnisseconfiteor
rete pedcs suos, et in cjus maculis ambulat. Quem meam modicitatem, Huberti,quod et isthic ponerc
utique utrumabsolveredignetur ille de quoeanitur: operae prclium duxi.
Qui aperit,et ncmo claudiL; claudil,ct nemoaperil COLLECTA.
(.lpoc.in,7).neene,non est hominum in hocsaeculo Conspirantes, Domine, contra tuae rcctitudinis
judicare. Scriplum est cnim : Nescit homo utrum U firmamentum, dextera virtutis tuae proslerne, ut
odio an amore diynus sil, sed omnia in futuruiit justitia; non dominctur iniquitas, sed subdatursem-
servantur incerta [Ee.cle.ix., 1). Qua3 tamcnscntcn- per falsitas veritati. PcrDominum.
tia.ut pcccatori dcsperationem adimit,ilajustosol- SECRETA.
licitudinem adjicit, si quod competit,agere non de- qu«sumus,Domine,placaremuneribus,et
Oblatis,
sistit. Ut scilicet nemo in hac vita sit sinecura, scd nos ah inimicis clemcntcr libcra nostris. Per Do-
qui sperat in Domino, sperct, ita tamen ut quod minum.
ipsc promisit, non aliud quidlibet inaniter speret ;
POTCOMMONIO.
et qui gloriatur, non in se, id est opere suo, alque lbcc nos comunio, Domine, et a cunctis cxuat
virtute, sed si gloriatur, in Domino glorietur (// delictis.ct ab inimicorumdefendatpotenterinsidiis.
Cor. x, 17). Per Dominum.

(819) Construe : Cavcndum, nc ipse jure vitupcrer dum sit milii : quod et ponere istliic duxi prctium
ferrc ligna in silvum,etvecors miltere aquam in flu- operx. Sequens collecta excerpta scilicet a Ratherio
mine Itorlis sitienlibtts. Quia vero urbanilas vcs/ra luit ex libro cujusdam Uuberti, qui cum adversariis
ijttondain ditjnata cst consutere, si reeotitis, inertiam suis societatem inierat. Hunc autem tciiuinoinutn
meam,quoinodo orarcm : confileor, mram
vestrum appellat,ejusdem scilicet nominis; Huher-
inodiiita
tem iitvenisseinlibro Uuberti umici veslri aequinomi Q tum cnim Parmensemalloquitur,ad quemhocopus
atque sociiad me persequendum .quodinstunlcr oran- direxit.

(820)
RATHERH OPUSCULUM
AB EO INSCRIPTUM

OUALITATIS CONJECTURA CUJUSDAM

333 1. Cpgor pcr omncs actus, sermones, debeam ad illud supremum judicium, ubi omnia
LutentioQ.esLnsuper meas osorum caviilationibus hic incorrecia sunt vcntilanda, venirc, scd de
reapondere, quasi ego sim utique solns, qui non omnibus iu hoc saeculo rationcin hoininibus red-

(820 Uoc opusculuni ab Acherio editum e Lau- anno 932, sed ab eo tempore quo cpiseopatum
duncnsi codice, inlcr Ratherii lucubraliones Ful- appetere ccepil , ulexplicabimus not. 02 boc cerle
;

cuinus recenset cap. 24, cum titulo : Conjecturu opus scriptum, dum Veronensem episcopatum tc-

vitx ejus. Totum enimvero in m fere versatur, aeret, et dum eum

Miloni nollet dimittere, cx
ut mores et consnetudinem vitae ejusdem acri et pluribus ipsius opusculi locis man;festum est ; di-
ironica quadam ratione explicet, qua malcvolus misil autem illum anno 968. Assignandum autem
cavillator omnia ejus opero etiam meliora trans- videlur ineunlt circiter anno 966. Cum nimirum
versa interpretatione distorquere flngitur. Ad t< na Rathcrii hostes tum ex ejus lilteris ad Milonem
pusquod attinet, plerique boc opui scriptum pu- riptis sub m anni 965, tum cx ultimo, quem
I

tarunt anno 972, eo quod aum. legatur QuaI

''<
: codem tempore addidit, numero Conclusionis de~
dragintajam fere sunt anni, ex quo ambire polen- (<£«'a<i'c<xintellexissenl eum noRe episcopatum di-

tiitm coepi, id est episcopatum ; el dum se itasemon mittere, ntBi imperiali praecepto cogeretur; ipsius
praefert, ut vix unnum vitaa sibi superesse Bxi- vilam et moces apud imperatorem variis cavilla-
Btimet. At prssterquam quodawn* fere quadraginta liunibus notare molicbanturjutimperiale ejusmodi
haud sumeiidi suut ab cpiscopatus initio, B8U ub pr«3ceptum obtinerent, Ratheriua autem eorum e»-

Patrol. CXXXVI. 17
 ;

323 RATNEMI EPISC. VERON. m\

dere: cui seilicet non liceat soli : aisi prafixo loqui, \ fillonem (823) non audet appcllare. Milites non
[sitbaudi nec liccat]dc unosaltem inaltcrumtrans- opitulari sibi instanter causari, (824) quodve cnpi
ire sine rationc reddenda cubiculum cum Bci ; sivisscntquc illum abduci. Mores, lectionem, et
misericordia, ct illius (821) eleemosyna, rjui mihi cantum ca-pere lllegale conjugium
clei'icorum.
contulil ipsa habeam multa, nec interdicta rnihi ninal adulterium (825) Iegem [subaudi potius]
;

sit eis fruendi licentia. El ulique si intor se talia quam consuctudinem, dogmatizat tenendam. Opus
[subaudi osores] collatrarent, non mirum fuerat servilc (X2(i) interdicit bominica dic. Non modo
[822] tales mirum haurl modice dc talibus 33 S inusitato, sed et inaudito commissos [id cst con-
fatigare imperiales si ausi sint aures. Quid enim versos, scu dicatos Deo] Deo jubet modo servire.
ad illum, cui de tola climatis nostri csl cogitan- Ad niat/na prxmia perveniri uon posse 7tisi per
dum monarchia, opus referre, de uno in alterum magnos labores (Greg. Itomil. 57 in Evang). non
se si colloc.it pauperculus aliquis iectum, de uno quiescit rlamare. Ubi ergo rcges, ubi omnes divitiis
m aliud si sc vcrtit quilibet lalus? Cavillatoribus aflluentes, indc qui voluptuose vadunt vivenles?
igitur matcria est ad id, instant cui agendo, ipse
: Galamitosis nam iste solum regnum Dei hoc dicto
uti ministrem, falsa veris, opinabilia certis atque promittit. Nasum semper tcnet in libro, inde gar-
conjungam, rumusculos hic congcrens pro valentia _ rire non cessat. Omnino redarguit omnes, (827,1
vestros, quo vos utique cxsatiem cunctos. Qure contiguus nulli,cujus morcs ptaccant illi. Quemvero
dicatis, qu;eve de me quali quoque sensu diccre laudat, qui seipsum semper vituperat? Illa scd
\ ileatis, per quamdam prajveniens anticipationem forte rleccptus Apostoli vcrissima scntentia, male
hujuscemodi, similem cui ar.le nie, credo, de se ulique inlellecta.: Sinosmelipsos dijudicaremus ,non
nullus fecit, de me promere tento ipse relatum. utiquc judicaremur (1 Co> n, 31) quasi peecato- . :

Lcgat ergo qui volct, ct dc mc proferat pejus quid- rem se confiteri alicui sufficiat, si peccatum quod
rlam, si valet. confitetur non descrat; cum utique si alter hoc ei
2. Famulos, inquiunt, quos non aurlet flagcl- diccrct, molestissime ferret. Quse dicit, scribit,
lare, 375 malos servos non cessat vocare. Dicit, (828) legendaque posteris, procsentibus 37 6 ut
quia pro co, quod cst animosus atque pauperri- derogent, linqucre gestit. Ghronographiam (829),
mus,nolit minislrum vel capellanum habere,quem grxcizando vanus, cum non sit saltem Latinus,
villationespra2ver.iens,qua;cunqucsivovera,sive!'al- (824) Mililes, dc quibus loquitur, sunt Eccle-
sa opponi potcrant, hoc opusculo ita lcpide eorum siaj vassali nobiles, qui pro Ecclesia et episcopo
verbis cxposuit, ut censura simnl et rlefensio vi- mililare debebanti Ratheriusquc conqucstustradi-
deri possit, Ineunti autem anno 96G idcirco ascri- tur, eos sibi non opitulatos, quodvc sivissent eum-
bimus, quia tum maxime ebulliehant molestia? de r> rlem capi et abduci, cum scilicet a Milone com-
episcopatu dimittendo, eseque fere consopita? viden- peditore suo captus et abductus fuit de quo vide :

tur in Quadragesima anni ejusdem, cum ejusmodi infra num. 833. Ad ea porro, quai mox adduntur
angustiis solutussynodum coegit, ctsynodicamcdi- rlc cantu clericorum, notare licet duo. In opusculo
dit. Confer Vitam auctoris n. 109. Declericis rcbcllibus num, t.memoralis prophetis,
12 lllius scilic.et imperatoris. Construe autem
:

| : psalmis, hymnis et canticis ait Qu.r vos jactunlis

:

rtini habeam mulia Deimisericordia,et eleemosyna aliis Italix Ecclesiis frequentare melius. Econtra
illius, qui milii contulil ipsa, nec, etc. Quoad im- eos perstringit, propterea quod nollent canere
peratoris eleemosynam confer inferius not. 920. symbolum S. Athanasii. Confer ltinerariuvi num.
!2 Construe Mirum liaud modice, si talcs
: 7, et Dc conlcmplu canonwn part. i, num. 24.
osores) ausi sint -faligare aures imperiales tlc fa- (825: In Discordia num. 1 Adulter, inquit, nolns
:

liinis. Quid rnim opus esl referre ad illum, cui co- est ,qui contra canoncs uxoriusest. Et in Apolorjctico
gitandum cst de tola monarcliiu clii/nuis nostri, si conjugia clericorum similiter vellicansait n.:~i llis
aliiiitis pauprrculus se collocat deunoinalterum le- ne [superinlendo], qui dum monogomos fore adulte-
clum, si quilibet sc vertit dr uno in aliud latust rinm publicum. t/inm illcr/ale uliquc conjitgium sit,
hjiiur cavillaloribus materia rst tti ipse ministrem ; trigami esse, et pro pudar ! quagrigami, et hoc
ad iil, cni inslant egendo, atque conjungam falsa prcsbylcri ct diaconi, cum bigttmi ex laicis nequcant
vcris, opinabilia certis, congerens hic pro valentia, saltcm fleri clerici, pro nihilo tlicunt?
iil est quoad possum, runiusculos vestros, quo ulique 826) ln epist. 12, ad Ambrosium num. S, ait :
exsatiem vos cunctos. Ipseprseveniens per quumdam Cum cxcommucicationc intcrdixi, ut ab opere ser-
anlicipalionem linj ttscrmodi ,cui similrm,crcdo ,anlr D vili liominica die ccssarent. Id eum evincerc nnllo
me uitlliis fecit de sc, tcnto promere relatum, id modo valuisscm, pnrtas obserari contra venicntia
est.relationem, ile mc qit:r diealis, qmrque vuleatis plniistra /inrccpi lloc facinus aut mortc, aul ex-
quali quoque sensu dicere dc mr. Voces o/ius re- pulsione mca tlebere judirant cxpiari.
frrrr, quae in vulgatis perperam traductae fuerunt 827) Contiguus, id est, animo propensus, pro-
ante vocem monarchia, in congruentiorem locum pinquus, amicus;sicut contiguitas in tiossarioBar-
restituimus. thii ex Guiherti Ilist. Palaest, pro cognatione et
" Kero monachus, verbrra flllo. verberum amicitia accipilur.
fllonum. llinc filloncs, verberones, verbere tligni, 828] Id cst, et grstit linqucre legcnda posteris,
nebulones. Vide Gangium. Qui nec ministris, ncc ut rlcroqent prnesentibus.
capellanis utebatur, omniaper sese agerc debebat; 829 Mineus in notis ad Sigiberti libruni de Viris
ei idcirco se onimosum vocare videtur Rathcrius, illustribus, ubi rle Ratherio loquitur; Cltronogra-
quod cum alii episcopi multa per ministros ge- pliiam ejusilcmmemorat inter rnanuscriptoscodices
rerent, ipse per se quaelibet gerero non verere- bibliothecse Gemblaceusis. Cum vero hsec biblio-
lur. Hinc num. 14 Non habeo, inquit, fidum,
: thcca incendioconcrematafuerit, frustra, hic codex
ctti hoc eommiltam, ministrum. Facio pro mc ipse quasretur. Quispiam fortasis suspicabitur Chro-
qnod possum. nographix nomine indicuri Confessionem Ratherii,
 :

525 OUAI.ITATIS CONJECTURA. 52B

hujusmodi sui temporis vocat scripturara.quas uti- \ nullam facii distanliarnperagendum,multosasseve-
que contemporalium sibi conlincat vitam : se pri- rans nobiles ignobilia, multos ignnbiles nobilia
mum, mediastino, se rodens ipsum postremo,
se ipi fecisse, nobilitatemquc es potentia ct proprie
liule omnes suopte more vivcntes, genuinum in eis actu, quam cx alieno, Sallustio testc; pendere. Fu-
ligere non desinit dentem, intactum deserens ne- gere sic quemse simulat.tali forsitan modomercari
minem.Unde quia contra omnes lingua ejus,lingua conatur honorem ostentatione solummodo,utcer-
;

merito est nmnium contra eum. Ferri vcro utcun- nitnr.captat : veram gloriam vanaeommutat.Labeo,
quc poterat linguffi procacitas eju? ; (830) digitos remur,ob talia factus, inciriit in cos forsitan actus,
jurc aliquis frangeret contumaces illius, vcnturis quos pene semper in suis deplangit sermonibus,
talia scriptitantes. Quid plura? Ijissimilis omnibus (834; manu pcccatoris commotus, pede superbisa
honorem curantibus est ejus vita. Vestibus non calcitratus,habitu Behemoth inflammatus, a gratia
coinitur (831),calceamentis turpatur,scamnalia non Dei expulsus,non valens consistere rectus, immun-
quajrit, mensalibus indiget; lectisterniis mediocri- dnm quid,indeque iniquum forsitan operatus. Visi-
bus, caiteraque supelleclile dcloctatur, pretiosanon tansenim specicm suam tam sajpe delinquit (835), ut
ambit. Nil quod glorirc pertineat in eo vidctur, sicut ille quondam in Threnis de aliis,ita iste de se
nil quod honori. Manus tantum et labia cibum la- dicere veraciter possit Oculus meus deprsedatus cst :

vat sumpturus, necnon et sumpto faeiem raro. ;

animam meam Thren. ui, 51). Enimvero nisi ita
Forsitan in patria sua fuerat bacularis (852), ideo proculdubto esset, et se talia vel fecisse vel facere
illi tam honor omnis est vilis, longe aliter saepe unde infernales luere debeatpcenas,non agnovisset;
lioet dictum sit Frequentius nobis, lilius carpen- ad illam qua prandent cnstari horam, cum sit eda-
tarii ; ideo tam gnarus, tamque voluntarius est ba- cissimus,ipsc pransisset (836);carnem ut aliquoties,
silicas struendivel restruendi lapidcs sempervcr-
; sempcr ut alii, comedissct ; tot millia vicibus, ut
sat ct rcversat, ipse eos saepe connectit. solus existens agcre narralur,va; mihi,vaenon quo-
33 7 3.Qua3 sunt servorumagere nondedignatur; que clamasset. Nnn desunt enim qui saapissime au-
[subaudi eorum quae suntj dominorum adeonegligit diantcum solum qttasi ctim altero rixari, et ali-
usum,ut posthabito curule pontilicali (833) frequen- quando dicere:Quid vis iterum,diabole? Nonne jam
tiusdecubethumi;Epicurusacvelutialter, summum conscnuisti in talibus mccum ; effeta membra, et
in voluptatcbonumqui censeatesse,sivcntribenecst enerves cur adhuc laceras artus? Nonne tibi satis

sumtraditus?Nonncsatisgehennam habeoemptam?
silateri,si pedibus, si sibiestsuisque suflicienssoli,
contcntus.Non curatsibimanducantiutrumquilibet Quid amplius pretiiqua2ris?i!fz7tom potuit vita pe-
assideat coetus :mensaquippe illius expersdivitum, rcnnis emi.Si non sufficiunt vero qua; sunt in libro
sodalitatem haud respuitnec incongrucviliurn, pau- C Confessionis meai descripta, recurre, maligne, 3<S
perem asserens mensam locupletes dcdignariconvi- ad tuum, ubi utique scio nihil malorum meorum
vas.Inter nobilem ct ignobilemad suum commodum omissum,sufficcre,sed fateor,potcrant tantummodo

quam ex ms. Lobiensi edidimus. Inhacenim ejus- suam valuntatem non adit vocatus episcopum ; ille
modi quidem descriptio continetur, qua se pri- suos baculares miltit,et per polestatem cum rapiunt,
mum, id csl in principio operis, se mediaslinn, ct iuI episcopum ducunt. Ratherius vero a non-
id est in medio, seipsum postremo, id cst, in ejus- nullis irrisionis gratia dicebatur fuisse bacularis,
dem Confessionis linc reprehendit, et hac occa- vel filius carpentarii quod tamen longe aliter nobis,
:

sione alios identidem pungit. Cum tamen in Gon- nl est Veronensibus, frequentius diclum ipse ca-
fessione non ferial omnes, ita ut in iactum deferat villator allirmat vir enim nobilis, sicut erat, ut
;

neminem, quemadmodum in Chronographia leoisse in Vila ij 1 ostendimus, ita etiam a pluribus e

traditur, aliudopus deperditumGhronographiaetitu- Germania Veronam advenicntibus, qui ejus genus
lo inscriptum putamus. Hoc quidem in Itinerario noverant, dictus fuit. Notatu ilignum est carpen-
num.8,iterum memorat Chronographia Ralherii: tariuiu accipi de eo, qui ctiam ex lapidibus ali-
pessima ubi etiam indicare videtur,se in ca cleri-
! quid construit. Ratherium in struendis atque res-
corum suorum mores pcrslrinxisse quod in libro ; truendis ecclesiis intentum alibi quoque videbi-
Confessionis uon invenics.Gonlcr ibidem not. IIIUS.
i30) Gonstruc aliquis jure frangeret digiios con-
: (833) Fortc dignitate pontificali, ait Acherius sed ;

tumaces illius. scriptitantes talia venturis. Quaa iti- I) profecto aliud tum cogitabat nam curulis hoc loco ;

nuunl ficri possc, si auctor sola lingua feriret : sedescst, quali utebantur magistratus,et quidigni-
at scripto cadem vulgare, ct ad posteros tr insmit- tate quadam publica pollebant. Ita aovus Spicilegii
tere ferri non posse. cd tor. Mox construe ac veluti alter Epicurus,qui
:

miI Prius iinii cdmiter corrupte, ut npvissimus summum bonum esse

t voluptate, contentus m
Spicilegii editor notavit. Mox obi scamnalia Ache- si bene esl ventri,si laleri,si pedibus, si est suffii
rius putavit legendum scamella. Laudatus vero sibi soli ci suis.
editor nihil mutandum credidit, el jure nam Ra- : i II ir in contrarium acnsum sumpta ex illis
thcrius in Testamento paritcr haec tria nominat, P ixv, vers, 12: Von
superbix, vcniet mihi ves
scamnalia, mensalia, id est, stragula scamnorum el manus peccaloris non moveal me.Mox verba/m/iiu
atquc mensarum, el leclisternia. Iu Confessione Uehemol inflummatus referuntur ad illa de Behemot
quoque, iiinii. :;i, mensalium el scamnalium lit .luli m.i, vers, 12 Halitus ejus prunas ardere facit,
:

iiini. 1 1 flammade ore lilur.

12 liacularee dicebantur apparitores, quippe 3 Hajc i|
'
[ue conlraria illis Job \', vers. 21
qui baculum gestabant, unde in epist. 12 ad Am- Visiians spedem luam non peccabis.
brosium num. i, apparitores ecclesiae baculares (836 Prandebat ergo Ratherius serius quam bjb-
vocat. Si clericus, inquit, aut famulus ipsius per tcri, ncc semper, ut ulii, comedebat carnes,
;.27 RATHEMI EPISC. VERON. MH
illa quai (837) Italia, Francia cantat, etNorica, quee A nunquam, ad cortem (840) rarissime, et si ibrtc,

non ignorat Burgundia, recolit Provincia, mcminit non sponlc. Id tamcn si facit, ad palatium 339
Soptimania,Saxonia loquitur,Suevia recordatur. In- quatriduo pergil saltem transacto quo citius valct, :

veteratum dierum malorum me nominari valere, diversorium rcpetit, librum recepiat. De nulla re
sufficere tibi, maligne, poterat jure. Scio tamen Cassarem appellat, nil ab eo quasrit, nulli suorum
versute, scio, quod me quem, pro dolorltenes, apud cjus clcmentiam suflragat.Ecclesiaj suoe nihil
non quaeris,scd per mc acquircre(838) alios satagis. acquirit, perdere plurima sinit. Cum primoribus
i.ll.ic cum audimus,quanti enm habcrcvalcmus? uihil aclitat regnijhospita illorum non adit,colIoquia

iiio displicere illum agnovimus ;

placabilem nobis parvipehdet : ad suum [id csl hospitium] corum
eum quomodo facimus? Despcrationis enim cum nullum invilat.Nulli illorum quidquamlargitur, vel
verba sint ista.quid de co ccnsere valet nostra cum ab eo petit domum semper vacuus redit.Jusjuran-
;

eo ffistimatio,ita ut vituperet ct sua ? Et cum,auctore dum nemini oft'ert,neque a quoquam requirit De

Apostolo.irreprehensibilemoporteat episcopum esse nullabujus sieculigloriaaliorumse inframitlit(841)
(/ Tim. tam reprehensibilia inveniri
iii, 2) ; tanta, exemplo. Dicit se gloriam ideo detestari, quia, cum
in uno omnia vero
valere, quis valeat ferrc? Inter voluit, cam ncquierit adipisci modo, dumnon da- ;

ejus est maxime mirandaLoquacitas,cum disertitu- ,, bitur frui, slultissimum eam sit affectari.Pcdem si
dinis nulla ei suffragetur faoultas, nec magistrorum vult aliquis osculari illius (842), cum magno eum
auctoritas, vcl lectorum immcnsitas. Si mirabilis repellit clamorc. Solus, si licerct, tota die sederet,

itaque Deus in sanctis et operibus suis(/'s<i/. lxvii, libros versaretvel reversaret.Frequentiam odit, so-

3G) ; mirabiiior,ut ita dicamus, in talibus tali lali- litudincm diligit, trocho non ludit, aleam fugil, de
lci-i|ue concessis : asinoe Balaam (.Vum. xxn, 28), canibus nil curat,de. accipitribus nihil.Inlerdum lo-
vcleidemidololatr»sacrilego eumpossumuscompa- quacissimus.intcrdum cstquasi mutus risu disso- ;

rare propbetanti utique ct dccipienti, benedicenti lulus, subindcque tristissimus, rixarique actutum
;

et maledicenti, conipunclo et obdurato ;Eliu, cum paratus : scurrilitatem vero vel verbaotiosa.risum-
tamcn idem esse qui ct Balaam credatur, [subaudi que moventia, omni proferre, sive sit lajtus, sive
possumusjassimilare : qucm miratur Dominus ipse iratus.paratissimus hora (843). Det autem, non det,
scntentias scrmonibus impcritis involvcre (Job. rogari nullo modo volet [f., vult, aut vellet', impa-
xxxvill, 2), quod agere non dcsinit iste : lucernrc tiens semper, patientissimus saspe : quod et si dat
alios illuminanli,ct seipsam urenti aptare. Bonitas alicui, promittere patitur nulli. Fallacissimus, si

itaque ei inesse sicernitur aliqua.hypocrisis magis non dedignaretur mentiri : versutus, (844) si non
putanda quam bonitas vera ;
quod ctsi restruit.in exosos el ipse haberet, et Deum crederet habere
quiunt,vel construit basilicas, ccenodoxia! hoc vilio C versutos.Omnibus ambiguus,indeque nulli concin-
facit. lltinam mentirentur, vcl potius fallcrontur ! nus. Ex (845) liberalissimp praHcrea, et,ut veracius
Istud tamcn est, istud quod Apostolus prohibcl di- dicamus, dilapidatore pro prodigio quondam, taui
cens : Nolite ante tempus judicare, quod usque veniat est tenaxnuper effectus (846), quasi in alium sit
Dominus, qui et illuminabit abscohdita tenebrarum, virum mutatus ex quo perspicue instabilitas valet
:

et manifestabit cousilia cordium(l Cor. iv, 5). Quam- conjici ejus.Dieit, mauduca : si nolis, sit tibi com-
vis mc non ab cis lamen in hoc penitus disscntire pulsio nulla.Bibesaltem,ait nolentem vero minime
:

falear ipse. cogit.Sede non tibi dicit,non scdentem vero excul-

5. Quid tali igitur,inquiunt,episcopatus?Impera- tare (847) nequaquam omittit.Si qiu-cris ab eo im-
tori nonservit,duci (839) ncquaquain, in excrcitum portunius aliquid irascitur : si 380 quod necesse,

(837) Rccensenlur provinciae,in quibus Ratherius anathemate forct damnatus. Construe autem : De
aliquandiu versatus est. Confer. not. in librum niillu ijloria hujus sseculi sc inframiUil e.vemplo alio-
Confessionum,. ruin.
(838) In priori Acheriana editione pro mc acqui- (842) Nota morem osculandipedemepiscoporum.
rcre. Emendationem novi cditoris reccpimus. (813) Id est, paralissimus proferrc hora. sive omm
(839) Duci, id est, Henrico Ottonis imperatoris ex D sit Lrlus, sicc iratus.
fratre nepoti,qui dux crat Bajoiri.-c et marchio Ve- (844) Construe siet ipsenon haberet, cl non cre-
:

ronensis seu potius Judithx ejusdem ducismatri,

; deret Deutn habere exosos versutos.
quas pro filio adolesccntulo ducatum et marchiam (845) Hffic Ratherii liberalitas, qua; in prodigali-
regens, .lucis nomine tcr a Rulhcrio laudatur, bis talem vergeret, notatur etiam in libro Confessionis
nimirum in hoc operc num. 9 cl 14,ubi eaxaducem num. 6 Prodigum, quod nsurario minus congruil,
:

incl]ltam,nec non in Hinerario num.4, ubi excetlen- me magis fuisse et confiUor et doleo.
tissimam ducem vocat. Viile hac de re plura in Vita (Siiii ll,i'e nupcra niutatio, qua ex liberalissimo

auctoris § 12, num. 75 et 76. Quantum porro Ha- tenax effectus cavillatori videri potuit, ex eo orta
therius episcopo ct clcricis indignum putarct mili- videtur,quod basilicas partim vetustatc,partim hos-
tiarn adire, consule part. i Dc contemptti canonum liuin ct praiserlim Ilungarorum incursionibus di
num. 4. rutas aut inccnsas, construendas vel reparandas
(840) Cors cortis curia, seu aula principis; unde nuperrime dcliberaverit.Vide Apologeticum n. 5.
vox Itala lu Corte. (847) Excultare nnum pro auscultare, id est inten-
s'ii) Tnframittere pro interponere, immiscere. tinsaudirc?Anverolegenduint'.i7ii/,'(ir( idestinsedi- >
.

Sic etiam in Apologctico num. 7 Ut quivis dbhihc : li locare? Culcare enim pro collocare in medii aevi
episi oporum, si de ckriconm se inframitkrct rebu^, scriptoribus legitur.Vide Cangium verbo Colloco.
 .

529 QUALITATIS CONJECTURA. 530

tacet;inde acrius irritatur; si ingeniose, incipit in- A mittis, quam mihi fiduciam evadcndi relinquis, el si

sanire. Si vult facias, ne facias dicit; si non fieri a praesentibus malis non cesso, quam veniam de pros-
optat,facito profert.Fallax, ctsi nonnunquam in re- teritis spero? Istam igitnr, istam dicit conclusionem
latibus veracem sesemper parereconari f.conatur , illam existere.in quam si quis inciderit.ffiternaliter
in promissis asserit velle. Nil unquam boni inchoa- Deo concludente.dum non aperiente,peribit.Peribit
vit quod ad fidem perduserit. voro juste. Justitia enim nil facere potest, ut istc
6. Caudam (848) hostios indesinenter Domino de- declarat,injuste,poncns exemplum de Apostolotal •:

trahit,indeqtije salutem sibi ipsemiserrimusadimit. Deo justitia (Gal. m. \'i Qua

Qiii factus est nobis a .

Qui enim perseveraverit in bono usque in finem, hic-, utiquc ejusmcestitudinc quidamnostrorumdecepti,
teste Domino,srt/eiis,exeeptis procul aliis, erii (Matth. putant eum prajsulatum velle dimittere, ipso pro-
xxiv, 13) : cum econtra (849) qui perscverat, ut istc scquente, et non negante, quod vellet et nolit.\
videtur facturus, in malis, perditus absque du- nolit, quia non licet.
let scilicet, si liceret ;

bio erit. Et heu miser atque infelix ! Quare sal- Nos praeterea tanta de co mendaciter dicil
7.

tem in isto quo nunc stat, non convertitur termino confingere, et ipsa solummodo abominabilem cum
vita> ? Sed videtur nobis quod ideo sit desperatus, omnibus facere;et cum sit animosissimus,acerrime
(850) quod immiserit in tali rete pedem suum, in t> cruciare. In tantum vero non curat si quis dc eo
rujus maculis ambulans,expcdiri nullo modo possit. male loquatur plcrumque, ut duodecim nummos
Dum enim monachus fuerit,et nunc episcopus sit ; nuperrime cuidam dederit, qui ei tota dieconvicia-
si relictisovibus monasteriumrepetit, timetaudire : rctur, pr;emii loco. Dicit sc ita prceoccupatum ti-

pastor et idolum derelinquem gregem (Zach. xi, more gehennoe, ut nihil amplius sit ci opustimere.
i7). Sin, Apostolum de se timet dixisse : Habentes Unum etiam (854) verbum otiosum, et ut nobis
damnalioncm, quia primam fidem irrttam feceruni /. nos] credere cogit, turpissimum, lali loco se fa-
(1 Tim. v, 12). Dominum quoque : Nemo mittens tctur dixisse, quod dum recolit, ot de eo rationem
manum ad aratrum,ct aspiciens retro, aptus estregno redditurum se in die judicii audit.omnem verecun-
ccelorum (i«fC.ix,62). Unde cumfuissct captus (851), diam hujussaeculi in comparationeipsius pronihilo

cccpit cantare stultissimus: Ecce quod cupivi jam vi- ducit, asseverans non posse ullo modo fieri, ut qui
deo. Putabat enim, fatetur, quod esset tuncpenitus [I. cui de tali verbo, tali loco prolato, occasione
expellcndus, et gaudebat quod ipse non dimiserit quoque pro tali, rationcm in dic judicii contigerit

cpiscopatum, sed episcopatus eum; et hac arte vo- reddere, Venite, benedicti Patris mei, percipite re-
lebat, ut dicit, repetere monasterium, promittens gnum (Mafth. xxv. 34), ciim ccetu audire valeat
sibi propterhoc dixisse Dominum ips\im: Cmverti- beatorum sibi prolatum.Beatitudo enim cum omni
mini ad rhe, et cgo revertar ad vos (Zach. i, 3). Qucd C careat miseria,verecundia vero dc talibus ad maxi-
cum minimeprocesserit,putatdesedesperatissimus mam pertincot miseriam qui de tali sermone iu ;

illud prolatum : Si eonsulerit Deus hominem,quis ci conspectu totius rationalis creaturae, angelicae uti-
dicere potesl:Cur ita facis? (Job ix, 12). (852) Nedum que atque humanas, 38^ rationem reddiderit,bea-
enim de transactis agere pcenitenliam,demalisper- tus esse unquam quomodo poterit ?
petrandisnullam nossinerecumdicithabcrepenitus Quid amplius ? Qui vult eum cognosccro, stu-
8.
abstinentiam.cum et pro nostris.si sua non haberet, dcat librum Confessionis illius totum perlegero :

posset omnino damnationem perpetuam metuere, nam Bi talis, ut ille recitat, est, pejor illo nemo in

3S1 scclcribiis qu«e utique nec compescit diclis,

; sausuioest; si vero mentitur se talem esse, menda-

nec cmendat exemplis,nec diluit meritis.Qua scili- cissimus convincitur fore. Nullus pnetorea liber,
cct incommoditate triplici intereeptus, in quodam nullus scrmo, nulla ipsius historia, nil postren i

(853) suo opere alio, sic Dco clamarc compulsus : est,quod posteritati legendum dictaverit unqua
Si mcos, Domine, mortiferos conatus proiperari per- quod ejus non accusct, si bene intelligatur, mali-

(848) Cauda hostiarum offerenda erat.Vide Exod. non sponto episcopatum dimitteret, aed
quod sic
xxix, vers. 23; Levit. m, vcrs. et vn, vers. 3. '.) ; episcopatu non iliioite dimisso,po
coactus ; et ita
Cauda vero pro pcrseverantia (inali in bono hic ac D set ad monastenum redire. Cantabal autem praj
cipilur. gaudio Ecce quod cupivi (melius concupim fam :

(849) Vulg., et cselera, ubi econtra emendandum video, ut iii antiphona diei festi S. Ajgneti qu .

fiiit. idcirco canlasse videtur, quia eo die festo anni965

(850J In Cotifessione num. 28, rationera afferei Vlilone .i ;ente captus fiieral
cur impediafur ne ad monasticum prupositum red- i :
:u
;
Dii ii;nos non sinere eum,
i>'iii >
,

eat, simili allcgoria utitur sumpta ex Job xvui, yxnitenliam de transactis,sci\ nechabere
re

ver 8 Delinent me laquei, quibut me ipse ligavi, el

:
. : ii II n in penilut abstinentiam demalis perpetrandis,cum
tnaculx retis, ,ii ,iu,iiii pedem immis\ improvidus ; iiiiiimi,) 1,1, /ii,i,' damnationem perpetuam et
Haoc retem el Iims maculae explicat, c n huben I sua : quse sce-
non jussus.sed ponte episoopalum tu icepit.quem, iera nostra utique nec compesi it du U <. otc.
nsivelit, sj te dimittere non licel unde in ;
,: Uoo opus est sermo secundus do Quadra-
fine hujus numeri ait : Vellel, st liceret; nolit, quia gesima, ibique, num. 23, verba hic reoitata legun-
non licet. tur.
(K.Mj Cum sciliccl a Milonc anta| ta captus jM5.il Viile oiiuscidum l>,- ntioso sermone, num. 5,
fuit,de quo plura inferius num.i4.Gaudebat autem rx quo totum nunc looum intelligos.
 :

335 UATHERII EPISC. VERON. 536

Decipiendos suo ingcnio non negat minime multos, A boli dicit quod Dominus Jesus Christus, qui me
si non (807), quod non parum vcrelur.juramcntum creavit, qui me redemit, qui me continet, pascit,
ab eo exacturos nosceret illos, S86 vcl sieut nova- defcndit, vitam Kternam postremo mihi promittit,
rula acula fecisti dolum (Psal.u, 4), in fine sibi non non sit Filius Dei et ego non irascar ci? Quod
;

timeret dicturum diabolum. Mater ejus non pepcrit filium de Spiritu sancto
ii. Cum omnibus vero sit malus,Judaeis cst pcs- (873), cui, Dominc. adjutor meus, ct rcdcmptor weiis

simus(868): non quia eos flagellet,quia non audet ;

(P-:«/. xviii, 15),clamare non cesso,dlcit malignis-
non quod bona corum diripiat, scd [subaudi qiiod) simus fello ; non indigner, imo insaniam egoTDieil
indesinentcr cis convieiari non cessat.Reprehcndit quod anima(87-'i)sancti Petri illicsit ubi animapalris
omnes.qui super Ghristianos eos extollunt(869),qui sui; ct ego qui sum servus sancti Petris,8SS ami-
Dominum Jesum Chrislum.ct ipsius sanctam Geni- cus sim ei? ldolame dicit adorare; et ego illi non
tricem eos blasplicmare permittunt. Dat cxemplum dedigner osculum porrigere,etsi non audeam eola-
de regibus,utrumne velint eum pro fideli tonere,qui ])humdare?Pejoripso JudKO,consimilis ipse cst dia-
paticnler tolerat, si bolo,qui proprie non irascatur tali.Negat Deum,qui
audit quod aliquis de illisma-
kim aut exhonorationem aliquam dicas. Rcprehen- ncgantem Deum amat Judamm.Non est Christianus,
dit eum, qui eos saltcm salutat, aut salulantibus R cui plasphcmator Christi placet Jud.Tiis.Non cst Dei
respondet, nedum eis osculum donet,(870) vel cum amicus, cui Dei complacet inimicus. Non est regi
eis manducet. Dat auctoritatcm de Apostolo dicen- fidelis,cui regi non displicet infidelis.Si sic judicant

te Si quis non amat Dominum Jesum Christum

: regcs de seipsis et infidelibus suis,quare idem de
(I Cor. xvi, 22), rum cjusmodi ncc cibum sumcrc Christo et ipsius nonjudicant inimicis?Cum ipse sit
(I Cor. v, II); cl qui dicii : Avc,communical operibus Rcx rcgum,et ipse eis dederit quod ipsi sub sepossi-
rjus malignis (II Joan. i, 11). Rcprehendit omncs dcrc et regerc debeant regnum; quare genus Deo
qui libenlius cum eis negotiantur,quam cum Chri- inimicumintrasibi commissum regnum contraeum
stianis.Dat testimonium de maledictionibus in Pen- latrarc permitUnt?Suffecerat si eos vivere sinerent
tateucho supcr eos prolatis, ubi ctiam maledicta utcucque, non permitterent eos Dominum Jesum
dicltur negotiatio eorum. Non reprehendit vero, si Christum tam publice blasphemare Sub umbra :

defendanlur a regibus et principibus Chrislianis. cnun de eis prophe-

lim vivemus (Thren.rv, 20), dicit

Dicit sub persona illorum Isaiam (871) Christo di- ta. Vivemus, inquit, non oblcctabimur Et dediteos :

xisse Sub umbra tua vivcmus in gentibus (Thrcn.

:
in miscricordias (Psal. cv, 46), non in extollentias.
iv, 28). Et Psalmistam : non in amicitiam,non in
Et dedit cos in misericordia ullum honorem.Quale est
in conspectu Omnium autem,quod clerico contendente pro Christo,Juda;o
qui ceperant eos (Psal. cv, 46).
Tantummodo rcprehendit quod sinuntur vituperare C blasphemante Chrislum, pugna conserla, clericus
nomen Domini Jesu Christi, et astruere quod non Jud;eum,Juda!us si percutit clericum.imo in clerico
sit Deus, ct sancta ejus Genitrix non fucrit virgo (875) Christum, sic enim Saulo est dictum (Act. ix,

antc partum, virgo in parlu, virgo post partum, 4), Erimbertus noster verborum contortor, legum

ncque genuerit Deum.Quis enim, ait, paticnter hoc dicit distortor,triplam compositioncm de Judaei per-

ferat,nisi ipse diabolus?Cum nemo possit ferrc.ut cussione regi cedere, de cleriei nullam alicui ?
(872) malum audiat aliquem dicere de suo scniore, sancte Josaphat (876), rex in caeteris optime,uti-
nisi qui maximus fello convincitur essc.Filius dia- nam hic fuisses ; diceres quid tibi mandaverit pcr

(867) Construe non nosceret

: Si ab illos c.vacluros Malcr cjus (Jesus) non peperit de Spirilu sarfcto
eo jiiramcnlnni, quod non parum vcrctur, vel si non clamare Domine,adjutor meus,
filiiini,cui iiou cesso

limcrcl diabolum sibi dicturum in jinc : sicut novacu- ct redcmptor mcus.K;/i) non indigner, imo non insa-
la nnila fccisli ddlum. niiim''

(868) Erant igitur sfcculo dccimo Jud;ei Vcrom-e; (874) Confer Agobardum De superstitionibus Ju-
postea vero aliquando exclusi, nec nisi sa^culo xv iheorum num. 9, ubi et in scquentibus cum Rathe-
recepti. rio concinit.
(869) Agobardusepiscopus Lugdunensis,qui ptve- (875) Legebatur in ccelo. In erratis novissimus
cedenti nono skcuIo floruit, in libro De ihsolenlia n editor emendandum credidit in clcro. Melius videtur
jiiiLroriun his similia erga Judaeos in Ghriatianis
v in clerico. Gontrue vero sic Sic clericus percutit :

reprehendit; eosquc arguit qui meliores eos habe- Jiiil.riuii, Judseus clerictim, imo Christum in Clerico,
Itant quam Christiimos. sic cniin dictum est Saulo; Erimbertus noster con-
(870)Idcm Agobardus in libro Dc. superslilionilms iorlor verborum,distortor legum,dicit triplam compo-
Judaicis num. 2, refert cx Vita S. Hilarii, ita cum silioncm, id est multam, de percussione Jiuhci ccdcrc
ejusmodi hpsles Ecclesise fuisse cxsecralum, ul non regi, nullum compositionem cedere nlicui dc pcrcus-
solum convivium, sed nec salulatio quidem ei exstite- sione clerici. Hic Erimberttls Veronae judex erat,
ril cum his prxtereunli communis: el insequentibus subscriptus testainento Milonis marchionis an.9.V> ;

numeris pluribus statuitcum ipsis nec sumendum tom. V Italios saci\-e col 740, Ego Erimbertus judex
cibum. rogalus manu mea subscripsi. Runc eumdem sup-
(871) Lcgendum Jcremiam. Cum Ratherius testi- presso licet nornine Ratherius item vellicat in opu-
monia fere memoritcr recitaret,hic memoria lapsus sculn De iinplii cujusdam illicito nunv 3, ubi eum
Isaiam scripsit. in alio nostro opere,hoc est in isto, verborum con-
(S72) Similem coraparationem affert etiam Ago- tortorem, legum distortorem voeatum tradit.
bardus in libro De insolentia Judxorum. 876) Kadem legere est apud laudatum Agobar-
(873) Construc Dici malignissimus jello, quo<l
: dum Dc superstitionibus Judaiois num. 22.
 :

537 QUALITATIS CONJECTURA 538

suum Dominus quondamprophetam,/»i/>;'o,ait,/)ra;- A 12. Si ei aliquis dicit : Vadc ad imperatorcm,
bes auxilium, ct qui Dominum, amiciHa
oderunt roga restitui tibi
ecclcsi.c qua;
tuis diebus srint
jungeris (II Paral. xix).Quid cst cst hoc? Hoc enim ablata, respondet Quid mihi amplius isto triennio
:

iisdcmquo verbis solcnt reges dicerc de se ct illis morituro necesse?An ut modo silicernius cxcrcitum
qui amici sunt infidelibus suis. Quid.rogo, tunc dc incipiamad procinctus bellorum conducere, praedas
Christo, dc se, et de Judans Christi regis cogitant excrcere, excubias regibus ministrare, divitias illis
inimicis ? Cum vcro veracissime sciaut quod Judaei mc infernoretrusopossidendas congiTerc.milites
in
semper malc de Domino dicant, et eos saltem imu post me venturo id est successori] acquirere, et
prohibent ;
quid de eo, ([uod dieil Apostolus, con- quasi Qlio quod illi succedat parare? 79 S ultisst-
scnt ? Non solum qui faeiunt, $ed rt gui consentiunt mus si talia facerem gentium;intrasufflcientiaeter-
facientibus, digni sunt morte minos nam {Rom. i, 32), legimus degcnti quid dcest.nisi probitas, mihi ?
illum dixisse. Et haecquidem dc Judaeis rata atquc Meliore uti non quaero vestitu :quotidianus mcujcon-
justa (877), Deoquc placens illi dum videatur sen- grucns utilitati [/"..vilitati] non defioil victus. Quod
tentia, cum sitimo garritio cassa. ct si amplius haberem, nonsincrentdivites ca mihi
12. Ad ipsius [id est Eatherii] ut itcrum mores pro anima (889) dare; cogerent potius in vanitate
redeam carpendos, spccialitcr sc dicit nemineiu in _ consumere. Non inficior tamcn affluentissimtts ut
sa;culo,3S8 nii si solummodo imperatnrcm,seque essem iicrcupideoptavisse.sitempusiruendi sensis-
ipsum diligere, generalitcr ncminem odisse. Hoc sem mihi adesse, vel si, ut vcllem, daretur mihi
vero quid sit, ncquimus advertere. Consanguineo- quod haberem expendere.(881)Quadraginta jam fc-
rum nulla euin aflicit cura,sive quia nil cos in tan- re sunt anni, ex quo auibire polcntiam cepi; nun-
tum cogital indigere,ut se solum et fratrcm ex cis quam 3S® valui illam adipisoi, aut si sum eam
noverit paupercs fore ; sivequiainterdictum sibi eis adqttus.permanere mecum nequivit diutius. Mori-
aliquid dare noverit canouiea lege ;sive quia decre- turo nuncmihisi daretur.quid rogo coufcrret.eum
pito sibi nullos cogitat esse,cum et qui sunljam in ca mihi frui nec anno liccrcl ? 882 1'ropter hanc
sexta sint illi aetate, et loco fratrum series succcs- siiliini, l'iti, recordure qux recepisti bona in vita tua
serit abncpotum : hoc licet, ut est uliquc garrulus, (Lur. xvi, 25), in inferno me audire si praesertim
garruliter ac mendacissiine dical. Salutaatem non conlingeret, et prasmia perdere, ad quee, auotore
magis irascitur ci, dicens, quia si ini-
resultat, scd Gregorio, nemo potest pervcnirc sinemagno laboce
mico suo obviasset, siiniliter eum salutasset. Eju- (llom. 57 in Evuwj.). Cum voro in hac patria sum-
lare eum,dum saape andias,imo potius ululare.raro ptum,quem requirunt pompaticum,aliquis adipisci
videas tlere, obduratione mcntis, pariterque formi- non valeat sine peccato maximo tantum (883), ne-
dine illum vexari valcs advcrtere. Sacrificium l)eo C duin opcs possil rnaximas, quod ct conscqucnlcr
spirilus coutribulatus (Psal. l, 19), sed dum cantat requiritur, invenire nonnc essem dementissimus,
:

soepe (878), idcm, remur, tristitiam cordis putat ait,si de auima? perditionc aliis divitias acquircrem
conferre quod lletiim. Auhustinum quoquc dixisse mc;e? Accersientem mc sanc jam oljm, ait, dum
dum recolit, quod nunquam sit sine gemitu oran- considercm i.Sif) missum ad rationcm reddendam
dum ; gemitum credit, putamus, aliud
aliud esse de administrato nequiter diutino potentatu, exag-
flelum ctgemilum lieri sinc lacrymis possc,IIctum gerare mihi ipse rationis reddendee v irs non ti-
vero nequaquam loco enim ubi dicitur: Etegres- : meam causas/ Jam unu poteris villicare (Luc. xvi,2),
sus foras Petrus flevit amare (ilalth. xxvi, 75) : Kcli tetatem ipsam intelligo clamare (885 ; el villarnra
ces quidcm, ait, 1'ctrc, lacryni.e tuoe. administrationem plurium mihi committidesidcrem

(8771 Construe : l'.i hsse quidem sententia deJudseis scojiatum oblinuit.l unc enim proniissum fuil 1 1 •

dum videatur illi eiitu atque justa et placens Dco, therio fore,ut Hilduino ad aliam Bcclesiam transla-
rum inw sit garritio cassa. to,ipse Veronensi Ecclesia; prasficerctur.Vide epist.
(878) Construc Seddum ssepe canta^, Saorificium :
r
.
ad Joanncm XII n. I!, ct Fulcuinum C. 19. Con-
i

Dco spiritus ('(intribulaius,

putat, remur, tristitiam fer qusa hac de re plenius animadvertimus in Vita
corais idemconferre quod fletum. Auotoris § 3, num. 13.
(879) Libet hoc loco lectore docere, quot mendis D (882) Construe Si prseserlim contingeret,me pro-
:

textum hoc loco purgaverimus ; nam ui smhulse eranl pl hanc solum autlire m inferno: Fili, recordare
i

leves, ita omnes simul, quominus Ratherius intetlige aur, vel cum lextu vulgatae, guia reeepisli bona in
retur, obstabant. Sic igitur erat in priori editione: ritii iiiii ; el perdire •,> mia. da i/tige, eto i

Stultissimus sc non sinerem aivites quod 13 ld est, tantum sumptum pompalicum, quem
fogo conferret in infernum audire. Hic aceesse- requtrunt.
rant vitia interpunctionum, vulgare prioris ed i lliinr locum certc corruptum putavil novis-
malum. Ito novissimue Spicilegii editor. i
Bpicilogii editor,haud intelligen quid indicel i

880) Pro anima, id esl pro remedio, seu redem vo missum. Nos vcro credimu iutclligi po
sltone niiimr, uti solemnie eral lormula in dona- i,a luntio morl is, quam ob tetatem deorepi
tionibus eorum, qui scle ii concedcbantur. laiii 3&jam olim accersieutem ad rationem reddendam

(881 Cumhocopusculum scriptum rueril Vei

1
Deo, otjamvicinam sentiebat. Sio autom construe
axmo9f5<5,quadraginlajamfere anm computandi sunt Dum ait, considerem, pro considero, missum
sane,
iiim ab initio opiscopatus Veronensis.quem Flathe- jam accersientemmead reddendam rationem de
niiiii

fiu adivit anno 932, sed vel ol temporo, quo udministrato diulino potentultt, ipse recors non li-
Hilduinumsecutusin Italiamvenit oiroa Qn 926, iiiriiin exaggerare mihi cattsas rationis rcddendie?
vel oum Ililduinus anno 928 Veronensem pi
i 1 1
• r 1
1 i
385 Intelligo, inquit, ostatem ipsam olao
 m RATHERII EPISC. VEItON. 540
390 ipse ? Hoc simulquc invidio-
sufficere (8S6), A piissimi Cmsaris respondere,quis dobeat destructas
sissiinus divitibus cunctisjsift fat'.7ur,8i illi sallcm dioecesis nostrao (892) ccclesias 391 rcstituere, vel
redderentur qu;e sic dejureEcclesirc injussuul re- unde ;
quid ego habere [subaudi debeam], unde
gum injuste (887) redacta,ut amplius ea non poss'.t mihi a Deo et ab ipso commissum pascerem gre-
rccuperare, nisi modo reddantur Ecclesios. Quaere- gem ; sanctae Dei Genitrici (893) collata quae dcbeat
rem quoquo (888), ait, ut quod antecessrres illius administrare, ct ubi vel qualiter dispensare per-
imperatoris] praeceptis suis ccclesi;e noslras
[id est sona: de me enim quod debeam terrena dc-
scio
contulerunt,vel firmaverunt,defendere nobis contra spicerc, et amare coelestia. Nunquid vero non satis
comites, vicecomites, et scoldascios (889) dignare- habercm ad meum vivere (894); lerram si eam sal.
tur. Si quid etiain vel ab invasoribus illis duobus tem, quam parochiani etiam inimirissimi
inei ct
(89 ), vel a me aut neccssitate, auf per fraudis ali- sinc gratu meo tenent.tenerem ?0uae tamen omnia
cujus subreptionem, vel coiiimuialionis (89I),veI li- saltcm non diclurum se fatetur fuisse, nisi pro li-

bellarii quod precariam voeant, contra

nomine, vel dclitate. quam ei juravit persancte, cogeretur de
Deum etrectitudi iem,esta3tum,omncin f/.,idomne] animo Ca:saris non parum curare.Dicere dementis-
praeciperet pcr potestatem rcscindi nequo rogarem ; simus nullomodo ccssat spcm sc nullam habere,
ut mihi rcdderentur, sed cuicunquc ei placuisset . quod in diebus impcratoris sibi sit bene. Si vcro
usufrucluario conccderenlur ; tantum ab ecclesia pec. ato suo illl contingat eum dcfunctum.quod ab-
non alienarentur.De me nii aliud flagitarem,nisi ut sit audire interficiendum sc illico fore non se de-
;

tautummodo dignaretur meae pusillitati dominatio sperare,neque tamon (895) curarc amicum se nul- ;

Jam non poleris villieare; quia cum csset decrepitus, Muratorii pag. 144. Hi autem libellarii contractus
morituro nuncmihi, ut superius ait, si darelur po- in pra;judirium ecclesiaium cedebant, cum nulla
tentia; qaid, rogo, conferrel, cum ea tnihi frui nec earumdem ecclesiarum utilitatc aut necessitatccun-
anno licerel f trahebantur, ut pensiopra; quantitato fundi emphy-
(886) Gonstrue : Et simul invidiosissimus divitibus teotici cxigua imponebatur. Commutationes tunc
ca,nctis,fatetur hoc sufficere sibi, si saltem redderentur fiebant cum ecelesia: detrimento.cuinpro obtinendo
illi quoe, etc. Verba invidiosissimus d vit'bus cunctis ab ecclesiaaliquo ma.jori fundo, alius minor offere-
explicari queunt ex illis num. 9. Omnibus tamcn die- batur.Gum vero petebatur aliquis fundus, et simul
bus, quibusquod taliier dedit ei, cui dedit, tenuerit, alius offerebatur episcopis, sed ita ut ulerque preca-
semper ei invidiam portabit: ubi de iis loquitur,qui rio noinine concederelur, id proprius appellabatur
potestate saeculari aliquid ex Ecclesiae bonis obti- precaria in quo eeclesiae praejudicium evidens esl.
:

nuerant.Vide not.850. Igitur Verba divilibus cunctis Hujus postremi cont.raclus documenta vide apud
de obtinentibus bona Ecclesiac, quibus omncs fcre 'uratorium loco citato pag. 175 ct seqq.
divites potiebantur, intelligenda videntur. 8951 Ecclesiae scilicet praisertim dioecesis bello-
(887 Injuste de iis intelligit ecclesiae terris, quae „ rum vicissitudinibus s.eculo xfrequentibus,ac tlun-
a polcnlibus ct divitibus usurpal;e,vel etiam ab epi- ^ garorum proecipue incursionilnisdiiutie,reparatione
scopis primum usufructnario jure concess.-e ad tem- indigebant.Gum vcro ex sacris canonibus redditus
pus, dein ab ipso prineipe ita accipiebantur, ut in omnes ecclesiastici esseul in dispositione cpiscopi,
.jus regium redact.e, ali eorlesKe jiire e.xeideivnl. cujuseratet clericis et fabricis providere,ex abusu
Nam,ut poslea queritur, quamvis et ipse, imperator, autem notationibus anteccdentibus memorato plu-
inimicis suis contra cum. Elatherium, non desinat rima ecclesi;e bona distracta fuissent;hinc queeslio
juvamen praebere, et sibi ablata illis conferre, etc. proponitur, quis debeat, et unde easdom ecclesias
Superius vero num.9, Sikerus memoratur, quietsi restituere seu restruere. IIoc nimirum tempore ec-
rastrum teneret quod ipsi Elatherius dederat, idem clesiarum reficiendarum cura,ct fabricae,ut vocant,
tamen castrum se per donum imperatoris et imperw redditus aliis praeter episcopum, ut postea factum
tricis tenere respondit. est, non erant assignati. Vide Ratheni Synodicam,
s,s.s hir se ,ili imprialmv qu.rsiliuiim si-
;
ijiiimI (893) Construe qiia' pcrsona debeat administrare,
:

gnificat ab codem saue obtinuit anno sequenti 967 el ubi,vel qualiter dispensare collata sanctae Dei Gc-
die 5 Novembris,ut ex diplomate,quod ex autogra- nitrici, id est, ecclesiae cathcdrali Veronensi, quae
pho emendatum post auctnris Uinerarium profere- in honorem Uei genitricis Mariae dicata est. aa-
iiuis, patebil. therio nimirum
cordi erat recta dispensatio reddi-
(889) Conjicit Acherius legi oportere Soldarios. tuiiin rathedralis ecclesiae, de qua multis egit in
Sed scoldascios, seu seuldascios
retinendum maxime opere De contemptu canonum part. i, ac deinde plu-
approbat laudatum Oltonis diploma, quod in Ra- ribus disseruit in Judicato, in Discordia, et in Apo-
therii graliam editum fuit.lbi enim bis comes.vice- D logetico.
romrs, sculilacius in caindem liujus loci sriilriil.iain Ad niruiii vivere, id est ad meum viclum.
(894)
memorantur. De sculdascii autem voce confer not. llmc nostratium dialecto per il mio vivere. Mox
iu
.'{ in librum primum Praeloquiorum. smr gratu meo, videlicet sine assensu et voluntate
(890) Idest Manasseet Milone. In privilegio Ottn- n ea: de terris enim eeclesiajhic loquitur.quae sine
nis antea memorato rescinduntur omnia in Ecclesiae ipsius asseni u occupatae fuerant. Ex hoc porro loco
Veronensis prajudicium gesla;e.t quo Ratherius colligi posse videtur, plcraquc ecelesia1 \eroncnsis
episcopus est ordinatus, videlicet omnia um sub liuii.i, qu.c commutationis, lilielli, vel precariae no-
Ratherio,lniii suli illis duobus invasoribus gesta. minibus distracta indicavit paulo ante.non in Vero-
(891 tres quoque contractuum species eccle-
1 1
i
nensium, quos parochianos suos vocat, sed in alio-
siis nocuae in laudato privilcgio ab Ottone quoque rum poteniium jus transisse: qua; enim lerrae ad
distmgu\int\iv,libeUarice,commutationes, et precariae. parochianos suos sine ipsius voluntate pervene-
IJbellarii contractus dicti a libellis, qui ad impe- runl, ita tenues fuisse innuit, ut, si eas teneret,
trandam emphyteusis titulo remaliquam immobi- salishaberet ad suum rivrrc.
lem olim porrigebaniur.idem sunt -ic emphyteotici, Acherius nrqur lam. Novi editoris emenda-
(S95)
quibusaliquapensioccclesiissolvenda erat.Vide Im- tiunem retinuimus.
jusmodi libcllorumexcmpla tom. IIIAntiquit. Ital.
541 QUALITATIS CONJECTUHA. 542

lum nam in hoc sajculo utilem niai ipsum habere, \ non ignoti (£09*. Quid magis '? Neminem accuso,
quamvis et ipse inimicissuis conlra eum non desi neminem excuso ; vitupero neminem, etiam laudo
nat juvamen prabere, et 399 sibi ablata illiscon- non aliquem -.captussum (900', abdurtus.reductus.
ferre. Talis itaque, taliscum, ut non denegat, nul- liixit comesjam tactus, meamihiidimprovidenjtia

lum amet, nec ametur ab ullo,quid, aiunt, saeculo contigisse :siquidem illuin/. illud] praesidium(901 1,

valet? Nil, inquam, nil. 393 quod Palatium vocatur, conscenderem inan-
Quid enim, si tales interiorameapsrnossent,
lli. davisse, me noluiss.'. Manuit ne domui (902) ultra
et cur hujusmodi siin auimi scissent? Suspectos me crederem illi, in qua alia pertuli sed curtem ;

vero eosdem de istius montis nelinquam(896 con- altam (903), quae munilior esset, utique inhabita-
scensu,diutinoquein eo moratu,undescilicetmodo rem. Credidi, egi, et ex munitamunitissimamfeci.
amplius cruciari verisonoeos percepi relatu, adsint Mandavit iterum, siearelictapalatium ascenderem,
rogo, et dico. Hujuscemodi ia me dux(897) inclyta tutius fore obtemperavi vaslissimum erat; recu-
; ;

comperiensmores,indeque mihiinimicosperplures, perari(904) illud ocius feci. Peracto,mandavit rur-

deslitutumque amicorum praesidio (898), utpoto ad- sum, utuxorem suam cum infantibusmecum liabi-
venam, omnium verita ne pejus etiammihiquam
: tare sinerem ibi ipse in Circum (905), quod Arena
;

contigit, eveniret, commendavit me tuitioni comitis , dicitur, ob custodiam mansitaret, ut etincccpit fa-

(896) Vulg., mendose linguqm. Novus Spicilegii trans Athesim situm ostendit ichnographicatabula
editor monuit in vocibus montis ne linquam latere civitatis Veronaelaudata not. 890. In eadem quidem
montis cujusdam agri Veronensis nomen sed me- : hoopalatium in moiite Verona; proximo.in quoerat
emendandum notavil linquamoro lin-
lius in erratis S. Petri ecclesia, collocatumhaudquaquam digno-
guam. Ille autem mons innuitur, dequo inantiqua scitur. Verum antiquus ejnsdem labulee delineator
ichnographica tabula civitatis Veronae, quamexms. minus peritus ejus artis, qu.T rerum distantiam et
Lobicnsi Ratherii opera continente nuperrimeedidit altitudmem delineando ostendit, sicut amphithea-
Joan. Baptista Biancolinus inlibroinscriptoiJei Ve- trum, quodibidem tkeatrum appellatur, exlra pm-
scovi ct Goveniatori di Verona, hic versus fegitur : prium locum descripsit, quiascilicet figuram ipsius
De summo moulis castrum prospectat in urbem. potius quam silum cxhibere eideni consilium 1'uit ;

Castrum autem vocabaturtotumilludspatium, quod ita idipsum palatio accidit. Hoc certe in laudato
trans Athesim mcenibus cingebatur.etin quo adhuc monte fuisse constructum palam lit ex verbis con-
esl S. Petri ecclesia acproptcrahaecin documento
; scenderem, palatium ascenderem, el descendi, quas
Ratherianoanni9Zf7,quod in Collectionediplomatum monti conveniunt unde ctiam paulo antede islius
:

editum est a Marchione Dionysio eanonico pag.lll, montis conscensuscriosit. fdem palatium vastissimum
dicitw sita in caslro Veronensi. Huc in tutiorem lo- traditur. kigens palatium vocat etiam Joannes Ve-
lu iii sese Ratherius receperal desertisepiscopii sedi- ronensisEcclesiae mansionarius, quiineuntesaeculo
bus, in quihus captus fucrat, ut cx sequentibuspa- xiv. historiam imperiulem lucubravit, nunccustodi-
lam fiet. Similiter etiam paulo ante Ludovirus III i tam inter codices capituli cathedralis, acdeipsius
Bosonis filins ineamdem S. Pctri ecclesiam velutin '

situ ail Hujus palatii adhuc apparent vestigia juxta

:

locum tutum rccessit quotamen Berengarius Icu-

: ecclesiam sancti Syri in loco qui dicitur CastellHS.
stodibus corruptis noctu ingressus, eumdem cepit Sancti Syri ecclesia in laudato monte locatas est.
el excfBcavit teste Liutprando lib. n Hist., c.il. Vulgata autem tunc temporis denominatio castellus
Construc autcm hunc locum Verum nc linguam : cum voce prsesidium a Ratherio usurpata maxime
eosdem suspectos deconscensu montis istius,ei moralu congruit.
diutino in eo, unde scilicet percepirelalu verisono,eos (902 Domus epispopii intelligitur. Antequam ni-
modo amplius crucian, adsint rogo, et dico, etc. mirum Ratherius caperetur, comes Bucco manda-
Morabatur ergo Ratherius in monte laudato, dum verat, ut ex domo episcopali, quae minnstutaerat,
hffic scribebat, ct jamdiutiusibidem morabalur,quo palatium asccnderet. Cum autem noluisset eamdo-
paiiloposl Paschaanni praecedentis 965 ascenderat. mum rteserere, in eadi m captus fuit, et alia multa
897 Dux, id esi Juditha, Henrici II ducis Bajoa- pertulit, uti exepisi 12 adAmbrdsiumn. a, aperte
riorum el MarchionisVeronensi mater. Videsupra eolligilur. Cum itaque e carcere fuisset ereptus, ne
not. 858. eidem domui amphws se crederet, comes monuit.
(898 Similiter imperator Otto I, indiplomateanni 903 Curtis alta redificium erat publicum, atque
967, dfl Ratherioait Quiaipse egenus et advena, et
: munitura prope ecclesiam.S. Firmi,quaB nuncquo
omni carens nisi Dci et nostro auxilio, multajam est quede Curte alta vocalur. Hujus asdiflcii antiqui
perpessus incommoda, etc. reliquiae adhuc nonullaa supersunt et novissime in ;

Hic comrs Bucco vocabatur, sub quo ea

(899) palatio comitum Miniscalcorum [uaedam loca sub-
conjuratio contigit, de qua Ratherius in epist,12ad ) terraura ejusdnii ;edificii delecta, quorumdelinea-
Arobrosium num. 3 ait Bucconis in prsesenlia con: tionem come Vloysius raciendam curavit. Haec au
jurationem super eum meque feceruni eam cilicet, : tem Curtis alta cum munitior essel quam d us
quam in sequentibus indicat, Num hicidem illi epi scopii, ab ecclesia vero athedrali non multum i

Bncco, qui comitatumimperatori ecutusintormor- distaret, comes Ra.therio auctor fuit, ut si acathe-
tnos iu Calabria infelici praelio sub Oltone II anno drali non multum vellol abcsso, Curtom altampo
983 ii nsetur in Chrouica regia 8. Pantaleonis lius,quam domum episcopalem inhabitaret.
apud Eccardum tom. Scriptorum modii aevi pag.
I
•. ii
Recttpcrare pro n ituurari
i
'i
umitur. Vide
896, ignol um i exompla apud Cangi
.ii
Hujus facl anctor, quem hic non nominat,
'.ii
i
905 \ !'. quo nominevel nuncamphitheatrum
fint Milo Ratherii anta ;oni ta, uti tradil in epist. 8 -. circus appellabatur, propterea quod tan-

ad eumdem paulo posl initium tique, inquit, me : / ii M imcircusorbicularissit.longioristamenaliquanto

comprehendisti, abduxisli, ipoliasti, exsul e, id osl elipl icoa, siouti nostrnm thoatrum me-
Ctiam tlinerarium num. h- iliuni orbem conficions, n liia < cus nom
(991 i'ri sidium hic pro loco munil
1 cip tur,in i
i
iii documento Bei I
i quod Panvinius
quem ut sese Ratherius tute reciperet, comes man- edidit. Mox in vulgati h gi batui . ut t inca
oaverat. Vocabatur autcm Palatium. Hoc Palatium urbem, visumest, nullo sensu. Emendationem,
oi;i RATHERU EPISC. VERON. 544

cere, urbis. Visum est perabsurdum, uti et nemo A 15 Est ista hic aliquantisper morandi rationa-
ignorabat,nisistultissimimusquivisillorum.Nullius bilis occasio una ex octo (912).Tuoe vcro malignita-
istic iterum vel accuso, vel excuso ingenium : de- tis ne sileaturintentio, maluisse te optime scio.tali
seendi tameh(906),d6mumque, formidolosam licet, quod versarerin loco, ex qno inimicisessemodibilis
repetii, Non ausus in ea diu morari, Gardam (907 meis ncque te dolere quod domum suspectam reli-
:

pergereinchoavi ;consilium soddemutavireverenlia querim, scd quod me in tutiore locaverim, atque ob

quaa imminebat paschali. Elegi quemdam civitatis hoo te excusari non posse iore de me homicidam,
angelum petii ipsius \i<l cs! comitis] consensum,
;
quarnvisadhucmeam scrvet Dei providentia vitam.
dedit etiam auxilium. Conslruxi in eo aedificium : Neque me credideris qiiod quoiidie non interficias
3S> 8 conerematum. Quis vero fecerit, est
fuit illico tuis machinationibus ipse, quanquam menolcnsvi-

a nullo quoesitum. Reslruxi melius sum, ne face- ; deasvivere, dum audisDcumscelcre dealio dixisse :

rem, ab eo prohibitus. Est iterum restruendi data Qui viderit mulierem ail concupisceridum cam, jam
licentia, prosperiore scilicet lyra (908), laudcs ca- mcechatas est eam in cofde suo Malth. v, 28). Hie-
nente postprobra. Suspectum mc incipiunt reddere ronymum quoque: Voe nobis miseris quirjuoties con-
talia. Meditahiriterum Gardam confugere timiditas cupiscvmus, totics fornieamur. Itaenimet tu poteras
mea ; interque meditandum, venit domnus Joannes R diccre V\-e mihi misero, qui quoties
: isti captivo

diaconus, ccpit coram me porticum

deplangcre moriendi decipulas tendo, toties eum occido. Men-
sancti Petri (909) quod ruinam utique minaretur
;
tiri mc poteras dicero, si deminore culpa npnlege-

sui, nisi subveniretur ocius illi. Promisi auxilium, relur dileclus ille Ghristi dixisse : Omnis qui odit
quodetimpendcrenon distuli. Ascendi, consideravi, fratrem suum, id est, quemlibet Christianum, homi-
humeros ad succurrendum paravi. Prsevalescente cida est (/ Joan. rn, 15). Sed vindicabor, vindicabor,
desiderio juvandi, conspcxi multa magis inesse ad inquam, certissimc noveris, vindlcabor, Mihi enim,
emendandum necessaria, quas non conlido impleri aitDominus, r//;r//i7u)«,subaudirevaleamus,reservo,
posse in vita mea. Non habeo fidum cui hoc com- dum reum [/'., eum] (lagellari permitto. Sgo, tamen
mittam ministrum stquidem illum, cui unamli-
: retnlinani, dicit Dominus (Fiotn. xn, 19). Si enim de
bram argenti pro trabibus emendis commiseram nobis cantitat Psalmus Si autem, inquiens, dereli-
:

annopr.'1'lcrito, immaniter imhi indobausiassepor- querint fvlii ejus legem mcam, ct in judiciis meis non
eepi (910). Faoio pro me ipse quod possum cum ; ambulaccrint. Si justitius meas profanaverint et man-
habuero factum(91l), revortar, si pivecipis, inimi- ilula mea noncustodierini ;visitaboinvirgainiquitates

cissime, 395 qui sollicitaris exindo, domum : tu si eorum, ct in vcrbcribus pcccata eorum. Miscricordium
libet et quando libet intra in tuum, non prohibeo, aulcm mcam non dispergam ab co, neque nocebo in
furnum. C veritate mea (Psal. lxxxviii,31-3'j). Isto igitursensu

quam cxigentc sensu induximus,nemo improbabit. vcrat, favere cccpit unde subdit Postquam enim
: :

Amphilheatrumautcm in ichnographica tabula au- dc illo ili.rcrum : Qui libcravit Israclcm dc manu
tea laudata, in qua thcatrum vocatur, muriscircum- Pharaouis, liberct Ratherium dc manu Bucconis ;
cinetum exhibetur. lta enim mcdio rcvo asdificia ilum ille abiturus meliorari ceepisset, caepi ct ego ei
hujusmodi in munitionumusumconverti solebant, talilcr aaijarrire, relatis sciliset Ovidii versibus.
nt ex amphilheatris Capuano atquo Nemausensi (900) Ecclesioe scilicet sancti Petri in monte, ac
Iiquct. Vido Cangium verbo Arense. Ilinc comes propterea dein addit Asccndi. Ad episcopum ni-
:

Bucco ob custodiam urbis, quae magnis lurbis ex- mirum pcrtinobat restauratio ecclesiarum. Confer
agilabatur, in Arcna; munitionemanebat; cum prse- not. 892. Porticus ejusdem ecclesiae, qui nunc su-
sertim turb.e non solum contra Ratherium, vcrum percst, ille esse creditur, qucm Ratherius refecit.
ctiam conlra ipsum Bucconem comitem, qui Ra- Mox cum novissimo Spicilegii editore correximus,
therio favebat, exeitatee fuisscnt, uti dicimus ex Proinisi, non distuli, cum antea legeretur, promisit,
cpist. 12 ad Ambrosium num. 3 cujus testimonium non distulit; sicut et infra emendis pro emendandis
dedimus paulo ante not. 899. cum eodem recepimus.
906) Xe Ratherius cum uxore et infantibus co- (910) Bausiasse, id est decepisse. Vide not. 65 in
mitis inpalatiohabitaret.quodejusmodicohabitalio primam partem De contemptu canonum.
perabsurda videretur, descendit de palatio, quod in (91 1) Id cst, cum reslaurationem memoratce S. Pe-
monte situm vidimus. et domum episcopalem, licet n tri ecclesiae perfccero, rccciiur ilomum episcopalem,
formidtdosam ,re\i. ////.Formidolosarnautemappellat, ad quam ut rcdiret, inimicissimus cavillator incita-
quia in ea antea captus fuerat, ac ibidem degens bat. Eadem ve.ro episcopalem domum nondum
mullis fuerat periculis obnoxius. adierat anno 968, cum ad Ambrosiumscripsit. Mox
(907) Gardacral munitissimum castrum dicecesis verba, intra in tuum furnum, explicari posse vi-
Veroncnsis, coquc petere volebat Ratherius, ul tu- dentur illo rustica provcrbio, quod ab ipso auctorc
tiori in loco esset. profertur in Iiisconlia num. 1 in tine Qui fuit in :

(908)Hunc locum explicantilla epistolae ad Nan- 1 1

furno, pares suos inibi quaarit.
nonem comitein, qui Bucconi succe eral ubi huc ;
(92) Islu ituu occasio ex octo fuit restauratio por-
respicicns auctor scribit num. 3 Toierabilius nam
: ticns S. Petri, cui Ratherius nemini alii lidens prse-
fuerat veslrum sie ferre dominium, ut, quemlimerem, esse dobebat. Cajtoras rationes hic tacet. Aliamvero
eumdem diligerem ipsum,ut facere inchoaveram illum, rationem indicatin epist. 1 2 a< 1 Ambrosium num. 4.
id est Bucconem. de qun mihi congruere illud feci Quiil fuicrct episcopus cume.rcunte ex ea domo uno
Nusonicum. cx vcstratibus principe, alter ci succederet, illi alius,
Probra TUerapneaj qni dixerataule maritte, ulius itcm illif Polcratne cuin illis episcopus in una
Mox ccepit laudes prosp"Briore lyra. domo versari ? Confer serm. 6 De octavis Puscb.c
Prius seilicet Bucco Ratherio infensus, postr;i ei- num. 1. Potior autem causa erat, utintutiore loco-
dem, quemdux inclyta comitis tuitionicommenda- consisteret ;
quod in sequentibus innuit.
545 (JUALITATIS CONJECTUItA. 5*6
felicissimos dixerim pulsos ab episcopatibus propter X suin saltem aestimace valeremus,utinam impcrato-
sua faciaora praesules in comparatione illorum, de rem hodierni tcmporis gloriosissimum,qui cum proe
quibus per quemdam dicitur veriloquum: Ducuitt in omnibus, qui perhoc trecentorum annorum curi-i-
bonis dies suos, et in puncto ad inferna descendunt culum Homanum gutiernaverunt, divisione licet
(Job. xxi, 13). De flagellatoribus vero (0 13', pace, regnorum, imperium, nobilitate, potentia, stre-
quem intueor, tua, quid per alium Dominus dicat nuitate, industria, virtute, prudcntia, sapientia,
depromam illorum 390 liatits sum, ait Dominus. benignitate, constantia, fortitudine, clementia,
Babylonem redargueus impiam, iratus sum super aequitate, opulentia, largitato, c-eti raque commo-
populum ineuni, el manus luas non
traxlidi citm in : dorum ad hoc omnium singulariter allluat copia
posuitti ci misericordiam, nec memorata cs finis tui 307 peragendum hoc ei unicc divina concederc ;

(Isq. xlvii, 6, 7). Venieni quoque super te rnala, de dignaretur omnipotcns o utinarn gratia, ul se }>ri-
quibus noii poteris exirc, Irruel super te aalamitas, et mum, inde sub se sibi commissum vertere satage-
nescies orium cjus (tbid., 11). Talcm ergo me, ut ret iinperium ad bonum omnimodis omissum.Cor-
protuli, esse, si libet tibi (914), non prohibeo di- ruptis enimct abominabilibus faclisChristiani,proh
cere ; si placet, pejus etiam quidlibet, si vales at- dolor ! nominis uneversis, prfficipue restoribus,
tamen, fare. Me tamen arbitror nil vituperabilins n ila divinus(917) omnimodis periit olim, fateor.cul-
tibi, nil turpius quod de me dicere valcas, reli- tus,ut nihil magisvideamus discordare,quam quqd
qiusse.Non ignoro tamen quod rnihi nunc pi ssjs Dominus prajcipit, et universilas, proh nefas agit. !

opponere Ex verbis luis justificaberis, ei ex

: verbis Ex quo cum, Deo annuente, unurn illum, hoc est,
tuis condernnaberis, dieente Scriptura (Matth. xn, imperatorem excipere gcstiamus piissimum; sugge-
37) damnabilem te ipsa probateonfessiot.ua 915
: . rere illi si ausi fuissemus omnimodis studeremus. ;

Neque conliteor, neque difliteor, aio. Damnalorem ut ad ceetera quibus pollet,singulariter illud adderet
veroproculabesse.ille non desinit mibi promittere, bonum, quod illud sibi aptaret Job sanctissimi uti-
qui digito scribens in terra, quibusdam narratur, que dictum (918) Causum quam nesciebam, diligen-
:

Qui sine peccato esl vestrum,primus in illam lapidem tissvme investigabam [Job. xxix, 10) Dicente enim
miltat (Jottn. vm, 7), clementer dixisse. Hujus at, Gregorio : ijuid ciiim tnirum, si aliquando fallimur,

proh nefas ! anapresti suspeeto, multa inemendata qui homines sumusfnil magis ollicit illis hominibus,
linquuntur in sa?culo, igni reservata perpetuojdum qui super alios constituti sunt homines, quam fraus
scilicet quilibet conscius sibi, parcit alteri.Quid de et pcrlidia consiliariorum ; si illud eis applicatur
substantia hujusmodi sacriticii possitcenseri.adhuepostremo propheticum l> qui dicitis malum bo- :

perincognitum mihi. Inde a planta

exstat, fateor, intm. et bonum malum Isa. v, 20 Delatores vero .

pedis usque ad verticem sanitatem nobis deessc C quidam sapiens dicit nunquam delbre, si quis illis
possumus (Isa. i, 6), fateor, deplorare qui faciat credulus voluerit esse Perconlatorem, ait, fuyito :
;
:

lionum hodie quoque usque ad unum deesse (Psal. alter, nain garrulus idem est. Quibus cum super

xiii, 3). omnia regna misera sit referta Italia,et interpretum

16. Quem (910) unum cura ipsumcaputbonorum ad ha;c peragcnda sit nimium prompta perlldia ad- :

cummembrisaliquiLus suisDeum intelligere prom- hibemla illis tanto sollicitior cautela, quanto inge-
ptum sit B88e,pro raritate tamen nostratium ad illum niosor illis inest ad id factitandum, promptiorque
pertinentium unum, specialiter unum hic exprcs- malitia. Ut enim unuin cx innumcrabilibus profe-

(913)Construe Qvid vero Dominus dicat per alium

: membris suis;prorarilate tamen nostratiumperttnen-
prophetain de flagellatoribus illorum, depromam, iiiiin ad illitiit iinuiii, iitiiiuni valeremus sattem ,r^ti-
pace itta. quem intueo : tratus sum, etc. marc iinuin hic expressum(esse)specialiter imperato-
914) Vulg., sibi libel libi male. Gonstrue Non : rem Iwdierni temporis glonosissimum, </ui cum i

prohibeo crgo dicere, n libet, libi, me esse taiem, ut omnibus, qui divisione licet regnorum gubernaverunt
protuli, fure, si placct. me esse etiam quidlibet pejus, Romanum imperium per Iwccurriculumannorumtre-
si attamen vales. centorum,singulariier affluat nobiiitate, polentia....el
(015) Construe
Coufessio ipsq tua probat te dam-
: copia omnium commodorum ad hoc peragendum : o
nabilem, dicente Scriptura : Ex verbis tuis, etc. Et I) utiiittm divina omnipotens gratia dignaretur concedere
post pauca sic llle vero,qta digito scribens in terra
: unia /" ei,ulsatageret verterese primum ad bonum
narratur clementer dixisse quibusdam: Qui sine pec- ssum, inde sub se verlere ad idem 1"'
cato est vestrum, primus in illam lapidem mittat; nuni imperium sibi commissum.
ille,iaqaam,non desinit promittere mihi damnalorem 9 perperam divin, s.
Vulg.,
mei procul dbesse : quia scilicet nemo hominum 911 Hoc testimonium hic el alibi inculcat, quia
prceseas Bine peccato est. .1/ proh nefas s* '
verebatur ue iraperator absens adversariis calum-
itujtf. anapsesli, id suspicio
e I ui picione, seu "li nias bus aures 1'aciliores prieberet, el
hoc ai gumi utum retoi que itur, suspecto
n.' causa cognita aiiquid contra seatatueret,
mmii galis
cii iii
i
pro mspieione, el anapsesto pro argumento in C autem timebal re ipsa accidil unde ia apist.
'I ;

adversarium retorto accipiuntur.uti ex aliis auctoris 13 ad Vdelaidem imperal t ci m ail vero quam :

locis maoifestum eat, ob hanc uspicionem, baI, ,

mnibus, qu\ in poteslate sunt constituti. ul non se
relinquuntur inemendata in hoc issculo, quia
iiiultt iii ldominationi vestrse suggessi, orodesset,si non Uvm
ciiin ii, ipii debereu emendare, sinl peci aton I
i
i.i ipitt
i "I senientias : sed iUud beati
i
' t

rentur m: in Be idem r.liristi ilicluui retorqueatqr. i

, tjttaiti nesciebam,dii
(916 Construjs: quem unum cum promptumsU in- investiaabam, u
tdliyere ipsum Deum caput bonorum cum aliquibu)
 ;

547 HATHERII EPIRC. VERON. 348

ram cum: Hubertus Parmensis ut, accepto

instarot A hendituresse nostratium, ut culpabilcsdequalicun-
animarum (919J rivali illi cederem meo
pretio qnc rc antea se ad poteslatem quamlibot rcclamcnt,
affuit unus cx amicissimis meis,neque tamen adeo quam is, cui injuria exslat ab eisdcm illatajut nu-
gratis, qui cum mihi auxilium ad hoc maximum perrime nnscitur ille fecisse, qni conductor praci-
habuisset promissum, noslram adiens ducem inti- puus existens omnium qui me quondam ceperunt,et
marc studuit ei, imperatorem juslissimum itidem innumera mihi ct mois mala scrr.per struens et fa-
velle, neseio tamen si adjecerit, mandavisse. Mira- ciens,insuper ab invasore praesulatus mci ad diaco-
cuium, 3?)S inquam, miraculum Tantus impera- ! nalum post furta et sacrilegia, quae illi impingunt
tor, tam justus, tam Dei amator, tam illius reveri- qui nossc se dicunt, cum fuissct contra jtis fasque
tor, hoc se vcllc, quod tum Dco essct oontrarium, provectus, terram juris nostri per potcstatem tenens
testaretur ! Poluit hoc (920) sane contingere, alicu- alque diripiens.ad pedes nemine persequenle con-
jus mendacio Caesarem tantum deceptum fuisse,qui fugiens dornini imperatoris, rnentitusestquodsuum
me dicere ulique itidem velle. Cumque comprehen- ei bcneficium abstulissem. Quanta hujusmodi tales
sio mci, oxpulsio, spulialio, abductio, rclrusio, ec- faeiunt? Quis eos valet vitare, nisi qui causam quam
clesiaj direptio, domus cpiscopalis destructio, clcc- neseit, studet diligontissime investigare '?
Quis vcro
mosynae imperatoris dclectio, facti illius diffactio, rex aliter Regi regum valet concordare, nisi slu-
urbis irruptio, reverentiae imperialis vilipensio, et " deat hoc sollicite agere? Quis judex sine isto justum
alia multa his cohaerentia adhuc essent, ut et exi- valet decernere? Quod Domino noslro piissimo ipse
stunt, in causa ; (921J meliorationc relicta, de sola Rex rcgum, ut agat, dignctur rogamus concedere,
pejuratione bomicidalis peragetur /'. peracta est] agentique hoc vicissitudinis loco referre, ut et in
solummodo causa. Cavendum pr.Tsertim eliam a hoc sreculo Iongrevo ductu imperet feliciter. et m
talibus ideo est, quod consucludo cerlissime depre- futuro regnet cum Christo perenniter. Amen.
(919j Rivali, id est Miloni, cui ne episcopatum refectione seu emendatione hoc loco accipitur: que-
cederet, pluribus restitit.Vide epist. 8 arl Milonem, riturque Ratherius,cum tot crimina versarentur in
ei Conclttsionem deliberativam in line. Mox nostram causa, omnium tamen refectione seu emendatione
adiens dueem, nimirum Juditbam, de qua lege su- relicta, rlc uno perjurio actum fuisse, quod scilicet
pra nut. 858. Dein itidem emendavimus, ubi crat in eonspiratione contra sc excitata jusjuranduru
totidem : itidem enim pari sensu habetur panlo post. imperatori praestitum laesum fuerit.Verba mcliora-
920) Vulg., hic, minus reete. Construe vero ;
tione relicta in Itinerario num. 4 explicat sic Om- :

Potuit sane hoc contingere, Gsesarem tantum dece- nibus vero his, quae indicavit criminibus, licel tam
pliiin fuisse mendacio alicujus, qui diceret, me utique indiscussis relictis,quasi in eis nit inveniri valeret,
itidem velle, scilicet velle cedere. Mox eleemosynam quod reprehendi legibus vel leviter posset. Crimen au-
imperatoris iilam vocat, qua in Veronensem serlem tem perjurii in epist.8 ad Milonem his verbisexpo-
restilutus fuit unrle in sermone De octavis Paschse
: C nit :Gaudeo cogites, quam contra tc ipsum, rum
num. 3 imperatorem laudans, qui me, inquit, illuc per&ancte imperatori, ut et ego, fidem juraveris, agas,
iii episcopatum eleemosynaliter instituit : quo re- ruiii edictum illius destruere moliris, et illos, qui ei
spiciens hoc ipso in opere num. I, ait Cum Dei : idem jusjurandum fecerunt, pejurare compeliis- Et
niisericordia, et iltius imperatoris eleemosina, qui in epist.12 ad Amhrosium num. 3, meliorationis
riiilu contulil ipsa, habeam multa, nec interdicta mihi seu composilionis titulo centum librarum argenti
sit eis fruendi licentia. Eleemosynse nomen pro mise- multa intlicta traditur ob conjurationem non tam
ricordia ab auctore. accipi solet.Vide not. 14 in ser- contra Rathcrium episcopum, quam eontra Rucco-
monemsecundumdeQuadragesima.Enimveroquam nem comitem,quae multa rebellionem alque perjurii
hic eleemosynam imperatoris appellat, misericordiam criinen evidentius demontrat. Mox causa homicida-
viissimi Csesaris nominat in llinerario nnm. 4. Doin lis appcllatui' conjuratio in episcopum, ob qnam
diffactio. id est destructio, ex verbo diffacere, alias antea num. 15 unum e suis adversariis ait excusari
disfarrrr, Italice disfare. VideCangium verbo Viffa- noii possr fore de me homicidam, quamvis adhuc
rerr. Diffactio facti illius, quo seilicet Itatherius in meamservei Dei providentia vitam. Neque credideris
episcopatum restilutus fuerat. quod quotidie non interficias luis murhinationibus
(922' Hic aliquid videtur deesse, vel pro perage- ipse, etc.
rrtur legendum prrarta rst. Melioratio autem pro

llATHEUII DECUETUM (
922 )

Qun e.v abbatiola Magonziani amandat/s monarhis subrogantur clerici.

31>9 I.Dum astipulanteperaugustaerecordationis J) sunt omnia.utipsc quoquc malcvulorum cavillatio-

Aurclio (serm.i6,n.Z7) temerariis judiciis arlco plcna nibus accrrime hoc tempore insectatus, mihi ipsi
(922) Hoc, quoil in te\lu Ralherius decretale scri- nato finitima in ea diojcesisVeronensisripa Renaci
ptum vocat, ab Acherio vulgatum 1'uitex corlico lacus siia cst.qn.r ad Brixianam rliffieesim et perti-
Lauilunensi. Cum in exordio ita te malevolorum ca- nentiis suis inter possessiones et bona eqiscopatus
villaiionibus.rt falsis verisve illorum teslimoniis acer- Veronensis recensetur in privilegio Eugenii 111 an.
riiur hoc tempore insectatum queratur, uti inilio 1145 apurl Biancolinum lib. I. Noti%ie delle Chiesedi
praecedentis operis fusius explical ; circa idemtem- Verona pag. 193, ac dcinde in privilcgiis sequenti-
pus hoc quoque decretum conditum arbili-amur, id bus. Idem post nonnullas vicissitudines jam indea
esf circa annum 966. Abbatiola postea csenobiolum saeculo xv annexum fuit monasterio S. Benedicti
dicta, quae Magonzianus, seu, ut alia documenta Pudilironensi Mantuanaa dicecesis, ibique aliquot
cum hodierno quoquo vocabulo concinentia pra>fe- cjusdcm ccenobii monachi degunt.
runt, de Maguumo appellatur, Desenliuno et Lo-
 ; .

549 (JUALITATIS CONJECTURA. 580

sim ita incrcdulus, ut quid qua intentione actitcm, A carnales, fratres, atque nepnies permitterem ex-
sim samissime dubius dum scilicet falsa vereve
; pendere, imprudentis dispensatoris non minus
illorum dc mc tcslimonia cum his, quae mihi sint pcenam quara infldelis verebar incurrcre. C.uin
plus quam necesse sit, cognita, confero; quid de enim pcrarduum sil mon ch um |
opositum, cl
abbaliola, quae Magonzianus vocatur, nuperrime talibus inconvenicntissimum ; sicu! enim mona-
statuerim.dccrelali lioc scripto enucleare, et ventu- cho nil sanctius, ita uihil es I hj pocrita sceleratius :

ris praesentibusque, ut utriqoc dijudicent, deslinare relicto impossibili, ad possibilc me confcrre ope-
contcndo. Ipsa igilur eadem, quantulacunquc sit, ram dedi.
cum cx pradiolo quorumdam dispositioni (923) Ee- 2. Ordinavi igitur,ut,si plures inhiberct facullas,
clesise nostra: ita obvenerit, ut aut obeuute, aut illic tres offkium siiuni non uescientes omni tcm-
perpcram inemendabiliter quid perpetrante ab- poresaltem presbyteri militarent,ul inibi aullodie
bate, alter ab episcopo illic sufficeretur noslra missa deessct, unus diaconus, unus subdiaconus,
ditecosis, qui niilitantes in ea monachica vivere clericuli aliqui. Quisque presbyterorum 401 an-
facerct lege;(924) cum, uti res est perdifficilis, nuatiin acciperel inter rrumentum el segallum (92.S)
hoc noB, ut constructor voluerat, proccssisset modia decem, inter legumina et milium modia dc-
incenso (925) ab Huugaris caMiobiolo, ad hoc mi- „ cem, de (929) surico modia decem, de vino modia
scrabiliter est perventum, ut ipse, qui abbatis 93i) duodeciin. Diaconus dc his omnibus modia

falso vocabulo (926) solus gestabat cucullam, quinque, vinum modia scx. Subdiaconus modia tria,
uxore saltem nequirel ullalcnus abstinere, nedura vinum modia quatuor. Ad vestimenta presbyteri so-
alii propriis quoquc possent voluntatibus, ut re- lidosquinque; diaconus solidos duos; subdiaconus
gula monachorum praecipit, renuntiare. Quem- solidum unum. Cucullum ncmo illorum portet.
dam igitur cx talibus cum omnigeno couatu ad id, Hymnos tamen in memoriam antiquae consuetudinis
quod sccundum saltem 400 congruentiam tem- in laudibus, matutinis, prima, tertia. sexta, nona,
poris esset agcndum, non valuissem adducere; sed vcspera et complelorio, quae omnia ad horam debi-
Fuga ler lapsus ipse, Gcziaca me insuper lepra tam exhiberi decrevi, cantarent. Et quia sinc aliquo
per internuntios conarctur inficere, hoc csl, ut ac. id fieri magisterio possedesperavi.unum 402 inibi
cepta ab eo pecunia sinerem eum, quod oblalum prsfeci presbyterum honorabilem, nec ministerii
Domino fucrat, (927) diabolo, ut anle fecera', tra- sui cxpcrtcm, praetcr illos tres, ita decrevi, ut aut
dere; me quod iile volcbal nolente, illo quod ego obeunte illo, aut decreta facere conlemnente, alter

Dei respectu vitabam rogante, utrinque cum fuisset abepiscopoVeronensilocosubrogarelur.illius :(931)

discessum, h.-esit aniraus quid agere possem. Si quique his omnibus, ut continetur supcrius, non
enini ego possessiunculani Dei Genitrici collatam C per vineas et campos, scd per mensuras dispensa-
melius quasi dispensaturus mihi retinereni, aut tis, quod remaneret, haberet; in praiclaris vero fe-

mcorum alicui darem; ne sr.rcessorum aliquis stivitatibus illosquinque secura faccret comedere,
meorum meo similiter faciens exemplo eleemosy- eisdera eibis potibus quo [/. quibusj seipsum
et
nam illorum bonorum dcslrucret, nonnihil verc- abundanter et pro posse eosdem reflciens. Quibus
bar. Si vcro propler unum falsum cucullum, abba- tamcn dicbus lectioncm decernimus ad mensam
tem appellatum, id cst patrem falsissimnm, re au- habeant, et post ciburn (952] quod monachi cantent.
tem vitricum verissimum, hoc in uxorem et filios Summopere vcro

(923) Hrnc prculinris dispnsitio eral in fundatione Panis segalacius apud Portunatum in Vila S. Flade-
ejiisccenobioli a constructore praestituta, ut abbate gundis c r> el 2i
mortuo, aut inemendabili, alter inm a monachis, '.i? Suricum non esl indicum frumentum, quod
(

.i

sed ob episcopo eligeretur, atque praaficeretur e Ve- s.-iinsiii Italiam inductum luil. sr.l qutedam segetis

ronensi dicecesi, qui monachos ad regularis disci- species, ex qua uunc quoque alicubi panis conflci-
plinae normam compelleret. tur, quasque Italice vocatur sorgo.
(924) Acherii editio cum uti res cst, perdifheilts 390 Modium non solum aridorum, sed ct liqui-
hoc, nonvc COnstruclor, etc. Emcndationem novi edi- dorum eral mensurapro varietate locorum diversa,
toria recepimus. utinnovissimaCangiieditionefusiusostenditurver-
(925) Hungari llaliam idenlidem invaserunt, ac bo Modium, el Modius. Quod si auctor part. i, De con-
incendiis dcpnedationibusque vastarunt ali anno temptu canonum num. 3 Quot congia vini, inquit,
:

9iio ad annuni usque 947.vide Liutprandi Histo iiim vero quoi nwlia; congium mensura erat minor
riam, et alioa scriptores decimi soeculi. modio, quod ex pluribus congiis constabat.
(92(1) In Magonziani ccenobiolo hoc tempore unus (93i bl est, ei qui presbyter dispensatis his omni-
abbas sine monachis inveniehatnr, idemque el uxo bus non per vineas et eampos, sed per mensuras, ut
rem babebat, et, uti postea traditur, carnales filios. rius continetur, haberei guod remanet. Similiter
Hinc paulo posl unum falsum cucullum vocat, in Judicato num. 2, dietributionem reddituum per
(927) bl est, Binerem, ut, quod postea explicat, et sexlaria, seu per mcnsuras fieri
•
consli
abbatiolx rcdiliius in uxorem et filios carnales, (ra luit, non pcr campos et vineas. Notabilia ha?c distin-
tres, atque nepotes expenderet. ciin inter campo el vineas, de qua vide not. in 1 1

(928 Forte siliginem ail Vcherius. Nihil mutan- Judi) atum.

dum novus editor credidit,et jure; hincenim Italica 932 ld est, cantenl eadem quaa, monachi can-
vox segala. Sigalum apud alios scriptores legitur, tani. Multane, an pauoa in flne desiderentur, igno-
upud alios segalis, ut vidcre est in Glossario Cungii. rumus.
551 KATIIEHII EPISG. VERON. 552

ADMOMTIO m SEQUENTEM SYNODIGAM.

103-404 I. Ratherii Synodica non solum inlerejusdem opora, sed etiam inter universa decimi saeculi
documenta ad rcclesiaslicam disciplinam pertinentia pr.-eslantissimum ct celolierrimum est. Cnm enim
auclor in ea sibi proposuerit cleruin dkecescos in iis instruere qiue ali ipso praestanda erant, universa
propemodiiui ccclesiasticai disciplinae capita quam accuratissime indicat, ex quibus quid ex velustiori
disciplina eo saecnlo retentum, quid inductum, vel mutatum, aut emolliturn 1'iierit agnoscimus. Ipsarn
Synodicam auctor memorans in ltinerario, quod, ul suo loco probaturi surnus, scripsit mcnse Decembri
anni 'JG6, ejus lucubrandae hanc occasionem fuisse tradit num. 6. « Sciseilalus itaque de lide illorum (qui
praesortim e dicecesi ad synodum advenerant) inveni plurimos neque ipsum sapere symbolum, quod fuisse
creditur apostolorum. Hac occasione Synodieam scribere omnibus presbyteris sum compulsus, in qua
conlinetur primitus ita suasum Monco igitur paternaliter, et pracipio pastoralitcr, » etc, ut in ipsa
:

Synodica capite primo, quod fotum recitat. Synodum autem, cujus occasione h;mc Synodicam edidit, per-
actam « subdit » rnediante, id est media, « Quadragesima, » quo quidem tempore ante Pascha eamdem
Synodicam scriptam patet ctiam ex verbis numeri ultimi « auctoritate etian: paschalis festivitatis com-
:

pellente monemus veslram dilectionem, » etc. Hinc ipsam Synodicam assignandam liquet Quadragesimae
anni 966. Enimvero cuilibet sacerdoli rurali eodem Synodicae numero pracipit, ut tria symbola apostoli-
cum, Nicaeno-Constantinopolitanum, et sancti Alhanasii memoriter disoat,eadem deinceps sibi recitaturus,
cum proxime, inquit, a nobis huc vooatus fuerit.» Adverbium proxime id non multo dilferendum indicat.
Porro in laudato llinerarii numero sexto rem sic exponit :» Istas(tres fides, seutria symbola) cum et me-
diantc Quadragesima illis scribendas alque memonae mandandas dedissem (in synodo), et inobedientes
exstilisse vidissem, id est, cum proxime vocati fuerunt; dum quid inde canonice agere possem, inquire-
rem; metus illorum quosdam lantus invasit, ut promisso mihi ad iter carpendum auxilio, pollicerentur
se deinceps descriptiiinem beati Athanasii cantaturos, » etc. Iter carpcndum, quod memorat, est illud
Romanum, cujus causa ipsum Itinerarium scripsit. Eodem igitur anno 966 in Quadragesima synodieam
dedit; post aliquot menses ad rationem reddendam illos vocavit, qui loco multa; pro inobedientia, in Ro-
rnanum iter auxilium polliciti sunt ac tandem mense Docembri Itinerarium digessit. Ex his synodum,
:

ex qua Synodicam edidit, nuperrime actam in eodem Itinerario tradit num. 5.

II. Inter plura, quae in hac Synodica notatu digna sunt, quoeque in notationibus attingemus, unum
maxime hoc loco explicandum, quod ad mulla intelligenda utile erit. Observanda num. 6 verba,« sicut alibi
scriptum inyenimus.» Qiue autem « alibi scripta » invenit Ratherius, sunt illa omnia.quae exhibet eo numero
sexto et sequentibus ad lotum numerum duodecimum usque, eaque transcripta deprehendimus ex solemni
qu;edam veluti formula, qure legenda aut recitanda in synodo, Admonitio, aut Sermo synodalis in melioris
notoe codicibus inscribitur. Admonitionis titulum praefert illud exemplar, quod prwlixum est decreto
Hurchardi, ubi hasc epigraphcs legilur Admonitio in synodo finito Evangelio a diacono legenda, episcopo et
:

cseteris in ordine sedentibus. Ita etiam in codice, quem Baluzius laudat in notis ad Reginonem pag. 532 :

« Quibus linitis, episcopo et eajteris in ordine sedentibus, a diacono legatur ha;c Admonitio. » In ordine
Romano Hittorpii pro eo quod hic habetur a diacono legatur, scriptum est ab ipso episcopo, sive a diacono
ex ipsius persona legatur hsec Admonitio. Similia praefert Pontilicale Romanum Augustini Patricii. In Sacer-
dotali quoque cap. 13, ubi quaedam tantum ex ipsa admonilitione fuerunt excerpta, hic titulus legitur.
« Qua; sacerdotes et clerici servare debeant ex -I105-40© synodali Admonitione compendiose excerpta.»
Synodalis autem scrmonis inscriptio cxstat in codice Nercsheimensi dicecesis Augustanoe his verbis :

Sermo synodalis parochianis presbyteris in synodis enuntiandus, ut videre est apud Labbeum tom. II Conci-
liorum edit. Venet., col. 1075.
III. Duas autem formulas, quae in sententiis ac fere etiam in verbis plane concordant,et ab eodem auctore
videntur conscripta;, distinguere non minimum refert. Una est laudata Admonitio, seu Scrmo synodalis; al-
tera est illa, qu;e Inauisitionis titulo a Reginone praimissa fuit operi De ecclesiasticis disciplinis. Rudi illo
a?vo, quo presbyteri prasertim rurales ut plurimum in summa ignorantia versabanlur, necesse fuit bre-
vissimam canonum summam illis proponere, quae praecipua ecclesiastica? disciplinae capita complecteretur.
Ha3C autem sumina in ea Admonitione,seu Sermone synodali exhibetur.qua: in synodo legenda erat. Idipsum
autem.quod in synodo propositum atque preescriptum fuerat, num exsecutioni mandatum fuisset, inqui-
rendum erat in visitationibus. Hinc codem tempore, eodemque, ut videtur, auctore lueubrata Inquisilio,
quo? episcopis eorumque ministris parochias visitantibus usui erat. Regino, qui ipsam nobis integram
conservavit, hunc titulum profert Incipit Inquisilio de his qux episcopus vel ejus ministri in suo districtu
:

vel territorio inquirere debeantjper ricos, pagos alque. parcechias suse dioeceseos. Partem hujus Inquisitionis,
quoe ad ecclesiasticos pertinet, idem auctor praemisit libro primo, in quo, de clericis agens, singula ejusdem
Inquisiiionis capitula canonibus conlirmat postrcrnam vero ipsius partem, quae pertinent ad laicos, re-
:

jecit in caput qnintum libri secundi, in quo, agens de laicis, reliquia pariter ejus Inquisitionis capitula
canonibus constituit.
IV. Velserus, qui solam Admonitionem, seu Sermonem synodalem ex Augustano codice cognovit, S. Udal-
ricurn episcopum Augustanum ejusdem auctorem conjecit, proplerea quod pleraque, qu« ldem sanctus in
capitulis clericorum solebat inquirere teste Gerardo in ejus Vita cap. 6, praeceplionibus ipsius Admonitionis
seu Sermonis omnino respondent. Verum haec solum probant S. Udalricum ea Admonitione, seu verius In-
quisilionc usum fuisse. : de iis eniin Gerardus loquitur, quse ille visilando inquirebat. Alii Admonitionem,
seu Scniioiioii iiiimiluloii a Leone IV conditum pntant, cui quidem eum ascribit codex Vatieanus continens
librum Censuum, ex quo editus est tom. IX Conciliorum Venet. edit. col. llliSl hoc titulo Homilia Leonis
:

papse l\ de cura pastorali, ejusve of/icio uc munere, quamper episeopos omnibus sacerdotibus curam animarum
yerenlibus intimari voluit. Ad eumdem pontiflcem referri potest ctiam inscriptio, ouae eidem sermoni sy-
nodali proMigitur in alio ms. Vat. 1355 pag. 370. Sermo in synodo dicendus,quem S. Leo papa composuit.
pnr vero ejusmodi Sermonem, seu Admonitioncm, nulli Romano pontilici tribui posse credamus, colliges
 ;

oo3 SYNODICA AD PUESBYTEHOS, ETC. 354

ex not. 29. Cum porro nonnulla disciplinaa capita ibidem prxscripta ex Gallicana Ecclesia originem dueant;
eamdem Admonitionem in Galliis conditam arbitramur. Stcpbanus Baluzius in nolis ad Regnonem, pag. 534
eam Leone IV antiquiorem, oevo S. Bonifacii arcbiepiscopi Moguntini exaratara putat, aut certe non multo
post. Ideio censendum de Inquisilione, quaJ ob earumdem sententiarum verborumque concordiam eumdem
parentem agnoscit. In hoc enim lantum ea biquisitio el Mmonilio inter se differunt, quod <|u;u verba de-
creti formare exhibent in Admonilione, interrogationis formam in Inquisilione recipiunt. Gallicanam certe
hujus originem conlirmare pbtcst Hincraarus archiepiscopus Rhe nsis, qui capitulare secundum inscri-
bcns De Iiis qum magistri, el decani per singulas Ecclesias inquirere,
: episcopo renuntiare debent; hanc < /

ulique Inquisilionem pru; oculis hahuit capitula enim, qure subjicit, eadem sunt, qua; in laudata Inqui-
:

silione leguntur. H.ec fusius praemonenda visa sunt, ul pateat ex quo fonte Hatherius septem memorata
capitula ln suam synoilicam inseruit.
V. Ilie autem fons eum multo vetuslior sit, illud potissimum animadvertendum cst, ne quis omnia, qua;
m capitulis ex Admonitione transcriptis continentnr, Ratheriano sevo, et Veronensi ejusdem aetatis pnpulo
aut clcro attribuat. Qui cnim integra ejusdem Admonilionis capitula iisdem verbis in .suam synodiram trans-
tuht, nil demere, nihil immutare voluit. Hinc quaedam occurrent aliis regionibus ac vetustiori aetati con-
gruentia, qua> si quis deeiiuo s.eculo et Veroncnsibus hujus ffivi aptantla crederet, nimium aberrarct. Ita
cum num. 11, in line pracipitur sacri chrismatis custodia sub sera et sub sigillo propter quosdam infi-
deles haud credendi sunt aliqui infideles Yerona; sa:cu]o decimo exstitisse. Hac eadem <le causa Balu-
;

zius in notis ad ea verba Inquisitionis libro primo Reginonis pr<efixs num. 18 tiullus praesumal :
/•.'/

tradere communioiiem luieo aut feminse <nl deferendum infirmo, scite monuit pag. 53(1 « Vir elarissimus :

Henricus Valesius, cum non ammadverterel 407 -40M Admonitionem islam multo antiquiorem esse
aevo Ratherii episcopi Veronensis, et Udalrici episcopi Augustani, ex hoc loco collegit, usum illum tra-
dendi communionem laicis ae feininis ad deferendum infirmis, pcrseverasse in Ecclesia usque ad
decimum sreculum quam conjecturam amplexus pastea est vir eruditus, qui nuper in lucem emisit
:

historiam eucharisli.e. Falsa argumentatio nam si isto argumentandi genere uti liceret, pari ratione
:

necessario colligeremus rem, quam oinues sciinus esse falsissimam, nimirum eumdem usum mittendi
eucharistiam infirmis per laieos a<- feminas, etiam num perseverare in Ecclesia, cum in admonitione
synodali, quae jier universas Oeeidentis Eeelesias singulis annis legitur ah cpiscopis in suis synodis
dioecesanis, scriptum habeatur in Ponlilieali Romano Xullus prasumat, » otc., totidem verbis ut :

supra.
VI. Gum porro Ratherii capitula ex Admonilione exscripta fuorint, hujus editiones e diversis codicibus
product83,quaa cum ejus celebritatem comprobant, tum vero nobis usui erunt, potissimum commemorandaj
sunt. Proeter illas.quibus ea Admonilto legitur in ordine Romano Hittorpii, in Pontificali, ac in Sacerd<<tali,
eaimlem ex ms. Augustano evulgavit Gretserus tom. X\ Operum novissimae editionis pag. 232. Bis profer-
lur in conciliis Labeii primum tom. IX Ven. edit. 1031. iterum tom. II, col. lnT."). Eamdem impressit Hugo
Mauthoud in obs<.:rvaii<mus .-nl Rob^rtimi Piillum pag. i03, item Baluzius triplici exomplo in appendiee
ad Reginonem pag. 602 et seqq. postea PP. Martene et Durandus tom. VII colleet. Vet. scrip. pag. i, cum
hac peculiari inscriptione Commonitorium cujusdam episcopi ad presbyteros; ac landem Dominicus Geor-
:

gius tom. 111 appendicis liturgi.e Romanae. Gum vcro exemplaria antiqua, etsi fere conveniant, in non-
nullis tamen levioribus discrepent: illud exemplar, quo Ratherius usus est magis aceedit et lectiones ejus
Admonitionis, qua? Homilue Leonis pap;e IV titulo in Gonotliis legitur tom. IX, col. 1031, ut patebit ex notis,
ac praesertim ex not. 975. Cuin qua-dam lectiones ex Inquisitione allegabimus, editio Reginonis, quam
Parisiis anno 1671 curavit Stephanus Baluzius, usui crit.

0331
RATHEIill SYNODICA .

Ad presbyteros et ordines eceteros furinsecus, id estper uniuersam dicecesim constilutos.

409 Quia mirari vos scio, imo murmurare quod A i- Monco igitur palcrnalitcr, et praacipio pastora-

I est pejus) non nescio, quod terlio jam vos vocavi, cl litcr, ut dicentis Apostoli reminiscentes, quia sine
puasi nihil 93?) vobiscum egi; ne frustra hoc me fide impossibile esl placere Deo [Hebr. xi, 6); hoc
lecissfi putetis, fateor quia explorandi vos oausa hoc cst sinc eredulitale, qua; nobis per apostolos, co-
feci, et quales vos me inventurum a:stimavi, tales, rnmque est successores tradita; et quia Justus ez
ppoh ncras! inveni. Congruere mihi infelicis- fide, id esl credulitate sua, vivii [Rom. i, 17) ; et

simo illud slalim dc Sapientia? visum est libro : Quidguid sine fide, hoc est credulitate Dei, est, pecca-

Ne jucunderis in filiis stultis, si multiplicentur ; ne catumest [Ibid. xiv,23 ;Ffiiesautem,idestcrudelitas

obleeteris in eis, si non est timor Dei cum illis Eccli- Dei, si non liabeai opera bona, mortua est m semet-

xvi^ i). ipsa /<«. n, 17 : ipsam Cdem, i<l esf credulita-

(933 Hffic synodica a Fulcuino laudata cap. "< ubi erat in vulg. Sapientix. Cum autem dicit, tertio

impressa fuit ab Acherio es Laudunensi ms. exem- jam vos voi avi; nemo
synodos indicari suspice-
Ires
t,I,,, el dein a Labbeo repetil tom. II Conciliorum
i
lur : nullam enim aliam synodum ante hanc post
Ven. edit. col. 811. Ipsam cx ms. Frisigensi tran- tertiam restitutionem eum celobrasse, propterea
Boriptam accepimus, cujus lecli - quibusdam lo- quod unde sunodare deberet,omnino nesciret, ex Itine-
ois snpplendis vel emendandis utiles exislerunt. rario num. 5 colligere licet. Itavero unius ejusdem-
In hujus codicis titulo voces forinsecus, id est omit- que bj li cuusa ipsos ter vocasse, sed in unum
jj
tuntur. coegisse intelligendus est, uti in lin<' numeri pnmi
934 Vocemni/iiisupplevimusexms.Frisingenai; sc eos proxime vocalurum affirmat, quod in Admo-
ac ex eode.m post pauca Sapientise emendavimus, nitione explicavimus num. 1.

PATHOt. CXXXVI. *8
 : ;

555 RATHERII EPISC. VEHON. OPP. PARS I. 556

tem Dei, trifarie p;irare memoriter festinetis, [sub- A do ^Egyplo,id est, inferno erueremur; et per maro

dudi illam] hoc est, secundum symbolum, -430 id Rubrum, hoc cst, baptismum sanguine Domini ru-
est collationem apostolorum, sicut in Psalteriis beum, per desertum praesentis vitae educti, ad ter-
correetis invenitur 935 ; et illam qua? ad missarn ram repromissionis,id est,vitam aeternam pervenire
canitnr: et illam sancti Athanasii, quae ita incipit possemus. Habes Pascha, id est transitum bonum
tinque vult salvus esse. Quicunque vult ergo sa- habes Agnum pro te occisum; transisti mare Ru-
cerdos in nostra parochia esse, aut fieri, aut per- brum, graderis per desertum. Vide quo graderis?
manere, (936) illas memoriter
tres [subaudi fidcsj Stude ut (940.1 pervenias, quo venire tibi expedit.
nobis recitet, cum proxime a nobis huc vocatus Labora cum Dei adjutorio, ne aut in /Egyptum re-
fuerit. deas,autin deserto pereas,sed ad patriam coelestem
2. Moneo etiam vos de die Dominico, ut cogitetis, pervenias. In /Egyptum vero te redire cognosce, si

aut si eogitare nescitis, interrogetis, quare ita vo- peccatum, quod deseruisti, praesumis repetere. Pe-
cetur usu enim quotidiano illas res Dominicas di-
:
ris vero in deserto, si non perseveras in labore et

eimus, quae proprie ad dominos perlinent illarum. opere bono.

Eo itaque sensu Dominiea dicitur dies, quod proprie 3. Sed redeamus ad Apostolum Pasclia, inquit, :

ad Dominum.id est Jesum Christum pertineat.Gum „ Pascha nostrum immolaius cst Chrislus. Postea Ita- :

vero omnes omnia quae sunt

dies ipsius sint, sicut et que cpulcmur. Putas quod dicat : Crapulae et ebrie-
in ccclo.et in terra, et in mari.et in omnibus abyssis tati vacemus? Nequaquam ; sequitur enim : Xon in
I il. cxxxiv, 6 inquirendum quare ista solum di- ; fermento vctcri, id est inflatione venlris, vel tumore
catur illius esse. Nimirum quia ipse in ea (937) re- anterioris peccati, aut alflectu ad transacta scelera
surrexit. quibus Kalendis [subaudi resurrexe-
Sed in redeundi, vel alia perpetrandi : Neque in fermento
rit] non cures; de die solummodo cogita. Quinta malitise et nequiiix; scd in azymis sincerilatis ct veri-

feria post vesperum est traditus, sexta crucifixus, taiis {Ibid., 8), id est, ut in opere justi, in cogita-
septima quievit in sepulcro, oetava resurrexit a tione simplices, in sermone simus veraces. Quan-
mortuis, et inter duorum dierum partem, sive inte- do? Omni tempore praecipue vero in paschali so-
:

gritatem noctium, triduo 933 ut promissrat, 411 lemnitate, hoc est omni Dominica anni integri die.
facto, a corde, id est interioribus terrx [Malth. Si enim Dominica est Domini, utique non nostra

xn, 40) ad Apostolos rediit. Hinc ipsa octava, sive dies est Si Domini est, reverentia Domini est ho-
:

prima feria dies vocatur Dominica; et in quocun- noranda. Sed cujus domini? Revcra, qui nos cum
que Kalendarum die eveniat, seroperest Paseha, id non essemus fecit; qui nos cum perditi fuissemus
est, transit \s Domini&e morte ad vitam, et uno mo- refecit; qui nos gubernat, alit, nutrit, defendit; qui

do, quidquid manduces, vel bibas, est observanda. C vitam nostram, quousque illi placuerit, hic conti-
Unde autem observanda? Ab opere servili. Quod au- net; cum voluerit, eam hinc mutabit, et aut melio-
tcmestopusservile'?Peccatum :quienim peccat.dia- rem pro meritis, aut reddet pejorem postremo qui :

bolo servit. Si ergo omni die Dominico est Pascha, nos judicabit, et aut in inferno sine fine damnahit,
qurcrendum quid nobis faciendum in ea. Apostolus aut in coelo aeternaliter coronabit. Talis 41$ igitur
dicat: Pascha, inqu it, Pascha nostrum immolatus cst ac tantae potestatis Domini cum haec sit proprie
Christus (JCor.v,7). Quare 1'ascha est Christus?quia dies, houoretur, ut eam pro decentia tanti Domini
immolatus (939). Cur immolatus? ut pro nobis more- decet. Honorari vero nullo modo nisi ordinabiliter
retur. Sicut utique antea ille immolabatur, cujus, valet. Nisi enim parasceve Sabbatum antecedat,
sanguineliberandusabiEgypto populuspurgabatur, Sabbatum diem Dominicam dies non est ullatenus ;

ita crgo et iste propterea est irnmolatus,ut morere- Dominica.

tur, propterea accisus.ut nos per sanguinem ipsius 4. Quid autem est parasceve? Apostolus dicat :

a vastatore mundi angelo, id est diabolo, liberati, Probet aulem, ait, seipsum homo, ct sie de pane illo

; i
Hinc suspicari licet, in Veronensi Ecclesia tur mensis diem incidcrit Dominica, qua Christus
olorum Symbolum aliquam additionem rece- minime curandum ltatherius pronun-
resurrexit,
b el in Aquileiensi praesertim me- ,
D tiat.
tropolitana eccl accidit. Ejusmodi autem addi- i 938) Vulg., et intcr duorum dierum partem, sive
i:n a Ratherio non probarentur, ad psal- tnum integritatem noctium, vel tridno. Ex ms Fri-
teria correcta remisit, in quibus idem Symbolum singensi desevimus trium, et vel ante vocem friduo,
d : 'i erat. ubi lamen vel preemittitur voci noctium. Si autem
ximus non solum ex
I
vox tr um esset rctinenda, legerernus libentius et :

ms. Frisi . verum etiam ex Itinerario nuui. 6, inter trium dierum parlem, sive duarum integritatem
in quo hoc primum SyD idicae ca litulum recitatur. noctiv i, trid o, etc. Mox rediit, et eveniat scripsi-
Dein i
i i teodemlti) aendavimus : le- mus ex eodem ms. 1'rising., cum in vulg. esset
. redit, et evenerit.
. Frisingensis. Vulg., in eo, perpe- (939) Acherius pro nobis immolatus. Hoc loco voces
i i
... lis idem est ac in q m n- i
-
^o nobis desunt in laudato codice Frising. et sane
sis die.Kalendae nim non pro primo tantum, sed i
rejicienda>; fnislra enim in scquentibus quaereretur.
pro quovis die mensis accephe fuerunt; unde in Cur immolatus? et responderetur, pro nobis, si jam
Vita 8. Landrici episcopi Metcnsis num. 11, per mul- praemissum tuisset pro nobis immolatus.
tos annos Kalenda, id est dies, festivitatis S. Lan- (940) Particulam ut addidimus ope codicis Fri-
dria oblivionis rubigine tecta traditur. In quem igi- siiig.
 557 SYNODICA AD PRESBYTEROS, ETC. 558
cdat et de calice bibat (I Cor . xi, 28). Quo panc ? A. psam carnemvelsanguinemructantagm?Quilitibus
Qui ait: Ego sum j:anis vivus, qui dc calo dcscendi •dI3 continuis occupantur, qui cnpiditia aestuant,
Uoan. vi, 41). De quo calice"? Calix tmts inebrians qui invidia vel odio tabescunt, qui his, quos ut se
quam praclarus cst ! (Psat. xxn, 5.) idest, Christua diligere debuerant, deceptionum laqueos tendere
suo nos sanguine satians; quam pulcher, id est, nullatenus cessant Quando talium quis parasceve
;

sp ciosus forma prce filiishomiuuml (Psal. xliv,3.) jam dictum, vel Sabbatum fecit?Timeode talibus,
Qui ergo panis, agnus; qui agnus, ipse
ipse est etutinam non mei similibus, ne dum putantse co-
Christus, qui Christus, ipseest Pascha; quiPascha, medere agnum, comedant potiushircum. etutinam
ipse pro nobis immolatus. Ipse est dies, quam non non illum qui abductus est in desertum(qui Latine
operando, sed gignendocoaHernaliterfecit Dominus (945) emissarius, Hebraice hazezel, id est, crudelis
exsultemus et laetemur in ea (Psat. cxvn, 24). Ipse Dei intcrpretatur ; quem qui in desertum emisit
est, inquam, ipseDominus, cujusistaest dies.
dies, (Levit. xvi,22),castra solummodoDeinonestingredi
De Sabbato illius quid facimus? Vacate, ait per dignus, nisi loto prius corpore (Ibid., 26), et vesti-
Psalmistam Dominus, et videtc. quia egn sumDeus bus omnibus),sed hsedum potius, quarta decima qui
(1'sal. xlv, 11). Sabbatum vero vacatio dicitur, vcl dio ad vesperam abomniestpopulo immolatus. Vaj
rcquies, id est, ut quiescamus aboperibusmalis, et t> enim illis quibus tantum bonum in tam magnum
vacemus divinis obsequiis. Parasceve autem prapa- vertitur malum, dum comedcntcs utique earncm
ratiodicitur, hocest,utpraeparemuscordiumnostro- Domini (946, et sanguinem ejus bibentes indigne,
rum habitacula venturo ad nos per corporiset san- judicium sibi manducant et bibunt. Vae, inquam,
guinis sui substantiamChristo.Siergoomnisoctava nobis miseris, et millies vs. Cum enim sacerdotes
dies cstDominica, Dominica vero pro resurrectione non ob aliud vocemur, nisi quia sacrum conficere
Domini quidam invenitur
dicta; vel, sicut perlepide et dare populo debemus;Scripturaverosanctadicat
dixissc,omnes quia dies Dominusfecit imperiosuo. econtra. Quidquid tetigerit immxmdum, immundus
Dominicum fecit sangincsuo, et dedicavit(941) pre- erit (Num. xix, 22) quomodo potest saltem dici (9/i7)
:

tio suo omnes dies Dominici parasceve velSabbato

; aliquid sacrumimmundissimismanibus nostristra-
indigent, Parasceve autem, id est pra^paratio, non ctatum? Et cum specialis noster doctor atque pro-
est aliud nisi quod protulimus, hoc est, ut probet visor beatus utique Zeno dicat, in sermone utique,
seipsum homo, id est, disquirat cujus affcctus sit, quem de Juda, filio Jacob, et Thamar nuru ipsius
hoc est, si in voluntatecum Dei gratia meliorationis, elegantissime composuit (lib. n tract. iU, n. h.pag.
primum
aut in'duritiapejorationis consistit. Siillud •180, ed. Ver,), quod omnium corrupte viventium

(942) in conscientia sua invenit, praesumens de mi- diabolus pater sit; quid valet quod in conspectu
sericordia Dei.cum lactucis agrestibus Exod. xn, 8), C omnium quinos sciuntcorruptc vivere, id cst, luxu
|

id cst contritione cordis, et amaritudinis gemiti- ria3 deservire, clamamus Deo: Palcr nostcr, qui es

bus (943), accinctusrenibuscomedatagnum. Si non: in caelis (Matth. vi, 9) cum ille nobis per prophe- :

suadere non audeo ut faciat viderit quisque quid

; tam 41 -i statim respondeat: Si pater ego, ubi est
agat. Omnis ergodiesDominicusideo est paschalis, amor meusl (Malac.i,6,) Quid enim facisproamore
quia resurrectione Domini decoratus: Paseha vero meo? Ista et illis similia quia vos penitus nescire
nostrum ideo est Christus, quia pro nobis immola- doleo, imo de talibus nil curare gemisco, pastora-
tus. liter ut addiscere festinetis pracipio ; et quia ser-
5. Omni ergo Dominica nobis clamat Apostolus: mono [subaudi erudire] ignoratis, bono exemplo
llaquc cpulc 'iiur ,id est;carnemDominimanducpmus, Dei populum erudire quajso sludeatis.
et sanguinem ipsius bibamus. Ubi sunt autem qui 6. Admonemus ctiam et obsecramus, sicut alibi

quotidie missam celebrant,quotidiePascha faciuntid (9U8) scriptum invcnimus, fraternitatem vestram,

est,carnemagnicomedunt.etsanguinemejusbibunt, ut de communi salute vestra cogitantes, attcntius
ct, ut crctera sileam, de coitu adulterino filios et fi- audiaiisadmonitioncmnostram,etqu;o vobissugge-
lias SEpissimc (944) gencrant? Ubi qui hesternam rimus memoria? coniniendctis, et opere exerccre stu-
ebrietatcm, vel crapulamanlc altare Doniini supcr q dcatis. In primis admonemus, ut vitaet oonversatio

[Qi2)Vu\g.,sedi(leavit.M.eliaa codexFrising cujus vesperam ab omni populo immotatum. Dei post

Irclinnrm prrrluliiniis. verba verliiurintnatum vulgati addunt, hocestman-
942) Vulg., ailduni/«4, mali .lllud enimprimum suetudo Dei in crudelitalem,qu& glossomavidentur,
est si in voluntate meliorationis cum Dei yratia con- e | auctoritate ejus dem codicis delevimus.
tislit. 946 Vox Hoiniiti addita ex eodem rmiice,
943 tta rodcx Frising. In vulg., et amaritudine 94? I i idem codex. In Vulg., quomodo sattem
gcmitus; et accinctis renibus. dii i vulet.
(944) Supplevimus, sxpissime es laudato codice. Uibi inquit, quia baec usque ad totum nu-
i

iitulit ininn ,11111111 coitum vocal eorum presbj tero-

i riir\ [dmonitione seu Sermone synodali a
iM I
-'

rum coitum, qui illegale con.jugium eontraxerant : R.atherio transcripta fuerunt, utinpramis aadmo-
nam, uti habetur InQualilatisconjccturaiiumZ: 1/- niiiui bservavimus. Verba autom sicutalibiscri-
legale conjuyiu n nominat adulterium. piitm invenimus, quse in Sermonesyn datioi inalna
(945) Verba qui Latine, el caetcra usque a.ielve- Admonitionis synodalis exemplaribus desunt, i

stibus omnil/us deeunt in ms, Prising. cudice, qui tur in vulgata homiliaLeuni IV uscriptu.
Diox habet, sed kiidum polius quarta decima div ad
559 RATHERII EPISO. VERON. OPP. PARS I. 560

vcstrairreprehensibilis sit,scilicet ut cellavestrasit A. cantct (954). Nullus cum calcariis (955), quos spe-
juxta ecclesiam, ef \n ea fcminas non habeatis. rones rusticedicimus, etcultellis cxtrinsccusdepen-
Omni nocte ad nocturnos surgite cursum vestriim ;
dentibus missam cantet, quiaindecens etcontrare-
(969) cerlis horis decantate ; missarum cclebratio- gulam ecclesiasticam est. Calicem et oblatamrecta
nes religiosc peragite; corpus etsanguincm Domini cruce siguatc, id cst, non in circulo et varicatione

cum limore et reverentia sumite; vasa sancla pro- digitorum, utplurimifaciunt, sedstrictis duobusdi-
priis manibus abluite et cxtergite. Nullus canlet gitis ct pollice intus incluso, per quos Trinitas in-
issam nisi jejunus, nulluscantet quinon commu- nuitur; istud signum >J< recte faccrc studete: non
nicet, nullus cantet sine amictu,alba. stola,fanone enim aliter quidquam potestisbenedicere. Inlirmos
(950) et planeta; et haec vestimenta nitida, et ad visitate, et eos rcconciliate ; ct juxta Apostolum
nullos usus alios sint. Nullus cum alba, quainsuos (Jac. x, 14) olco sancto inungite (95(5), et propria
usus utitur prssumat missam cantare. Nulla
(951), manu communicatc. Et nullus praisumat tradere
fcmina ad altarc accedat, nec calicem Domini tan- communionem laicoaut feminae ad deferendum in-
gat. Corporalemundissimum sit.Altare conpertum firmo. Nullus vestrum pro baptizandis infanlibus,
Be mundis linteis; super altare nihil ponatur nisi aut infirmis reconciliandis.aut mortuissepeliendis,
capsffi et reliquia;, aut forte quatuor Evangelia et pr.Tinium vcl munusexigat. ^'iileLeneper negligen-
I!
buxida(952) cum corpore Domini adviaticum infir- tiain vcstram unquam infans sine baplismomoria-
mis; cnetera in nilido loco recondantur, Missalem tur 957).
plenarium [953), Lectionarium 415
et Antiphona- 8. Nullus vestrum sitebriosus et litigiosus, quia

rium unaquaeque Locus in secreta-

ecclesia habeat. servum Domini non oporlct litigare (11 Tim. n,24).
rio aut juxta altarc sit prsparatus, ubi aqua ctfundi Nullus vestrum arma ferat in scditione, quia arma
possit, quando vasa sacra abluuntur: et ibi vasni- nostra debcnt essc spiritalia. Nullus canum aut
tidum cum aqua pendcat, ibiquc manus lavct post avium jocis inserviat. Nolite in labernis bibere. Cu-
communionem. rain pauperum etorphanorum acperegrinorumba-
?. Nullus extra ecclesiam per domos aut in locis bctc, et eos ad prandiola vestra invilate. 416
non consccratis missam cantet; nullus solus missam Estole hospitales, ut alii a vobis exemplum capiant

949) Cursus pro oflicio ecclcsiastico sumitur. crcpat codex Frisingcnsis.ubi Iegitur buxita, llucis
uulta apud Cangium. V, curstts 2. cnim et buxida idcm est ac pyxis undc sanctus :

(950 liino sic explicatur a ltabano in libro i De Petrus Damianus lib. vi, cpist. 21, habet Dum :

[nstit. cleric,c. 18. Muppula,sive mantile, sacerdo- cucltarislia reservata fuissct in btuit/c.
lis indumenlumest ,quod vulgofanonern vocant Mani- (953) ln lnquisitione apud Reginoncm num. 10
pulum frequentiusappellamus.Eratinitio sudarium eadcm leguntur: Si Missalem plenarium, Lecliona-
.•x liii-i; unde Ivo Carnotensis in serm, de si§ nit. C rium ct Auliplionariuui habeat ;nam sinehis missa
indument. sacerdot. ait: In sinistra manu ponitur pcrfcclcnoncelcbratur.Libcr sacramentorum conti-
gusedam mappula quse saspcfluentemoculorumpilui- nebat canonem, orationes ct pra?fationes. Missale
tam tergat,el ocidorum lippitudinem remo oeat. l.t autem plenariumetEvangclia, etEpistolas addebat.
Robertus Pullus dc Oflic. eccles. lib. i, c. 51 Ad : In teslamento Hcccardi comitis Angustodunensis,
extremuxa sacerdos fanonem in sinistro brachiopo- apud Pcrardum, pag. 26 MUsalcplcnario cum Evan-
hit, qttem ct manipultnn ct sudarium appetlaventnt, gclio ct EjiistoUs. Lco Hostiensis, Iib. m, c. 19:
y.crquem o limct sudor et nariitm sordes exlergeban- Namque usque ud illud tempus >n plenario Missali
tnr. Mox codex Frising. pro nitida habet munda. tam Eiiisloloe quam Evangelia legebantur.
(951) llinc colligere est presbyteros veste alba (954) Cantet, id est recitet: quienim soluscantat,
olim semper usos fuisse; cujus indicium adhuc in non cancre proprie, sed recitare intelligitur. Hoc
Canonicis regularibus breviori alba, vulgo roccltelto quidem sensu Remigius Autissiodorensis in expli-
imlutis superest: ac propterea vetilum fuit ne in catione canonismissffirationemallaturus, curcanon
sacro ministcrio presbytcriea alba uterentur, quam submissa voce recitetur. Idcirco, ait, renil consue-
iu suos, id est communes, usus adhiberent. Idem ludo iu Ecclcsia, ut lacilc, idcst siibinissavoce.ipsa
legitur in Inquisitione apud Reginonem num. (i(i: obsecratio atquc eonsecralioasaccrdotc cantetur, ne
Siabsque albaaut cum illa alba qua in suos usus vcrba lom sacra vilcsccrcnt. lUncmissom privatam
quotidie utititr ,missam canlure pnrsuinal. Incapitu- cancare in Constitutionibus Hirsaug. S. Willelmi,
lari Riculphi episcopi Suessionensis c. 7: lloc au- lib. i, c. 86. Confer qu.-e notavit Mabilonius in
tem omnimodisprohibemus,ut nemoittaalba utalur D pr.vfat. ad S83culum nord. Benedict, num. 36.
in sacris mysteriis,quainquotidianovetexterioriusu f )55)
'. ll.'cc verba Nullus cuin calcariis, etc, usque

indtiiiur. Mox post prxsumal missam cunlare Ache- ad ca rcgulam ecclesiasticam estaddidimus hoc loco
rius addit: Nutlus cum cullellis foris pendenlibus ex ms. Frisingensi. Concordat etiam Sermosynoda-
nitllus cttm ealcaribus. llsec delevimus auctoritate lis editus ex ms. Augustano, ubi pro qtws sperones

codicis frising. cx quo similia numero sequenli in- raslicedicimus habetur. quos sperones rustice voca-
seruimus. Desunl etiamin aliis hu]us synodatisAd- iiius. ILtc sola verba desunt in homilia Leoni IV
monilionis exemplaribus. Dein in laudutocodicocu- ascripta. Apud Acheriumin antecedentibus h.-ec sen-
psa et reliqui.r. Vulgatam lectionem retinuimus, tcntia mutila legebatur, ut videre est not. 951. Mox
quippequameadem/lrfinontVioMissj/itoda/ts exempla ct oblata in ms. Frising. acdeinn; plurimi vestri fa-
approbant. In homilia Leoni IV tributa capsx ciim ciunt; et postea recluoo pro incluso.
rcliquiis. (956) Vulg., ungite. Lectionem ms. Frisingensis
('.»4 •) Ita Acherius, qui in margine monuerat le- consentientem cum casteris Sermonis synodalis
gendum forlassis pi/xis. NovissimusSpicilcgii cililor exemplaribus pra?tulimus.
tcxtui inseruit pyxida. Quaidam Sermonis synodulis (957) Ita idem cpdex. Apud Acherium nulltts pro
exempla habent quidem pyxis. At vulgatamAcherii wnquam. Melius in homilia Leoni IVascripta, ullus.
lectionemfcwasirfaAugustanoexemploSermowiss^Bo- Apud Baluzium, ut.... nullus.
dulisconfirmatam retinuimus, a qua modicumdis-
561 SYNODIC\ AD PRESBYTEROS, ETC. 562

bonum. Omni die Dominica ante missam aquam j\. schae et Pentecostes, nisi propter periculum mortis.
bencdictam facite, undc populus aspergatur, et ad Unusquisque fontcs habeat, et, si non potest habere
hoc solum vas habotc. Sacra vasa et vcslimenta sa- lapideos, habcut aliud vas ad hoc praparatum, in
cerdotalia nolitc in pignore dare ncgotiatori [953] quo nil aliud liut. Videte ufomnibus parochianis
aut tabcrnario. Nullus vcstrum miuus digne pceni- vcstris symbolum et orationem Dominicam insi-

tenlem cujuscumque rei gratiaad rcconcilialionem nuctis. Jejuniuiii quatuor temporum, et Rogatio-
adducal [subaudi ad episeopum], et ei teslimonium num (961), ct lituni.c majoris plebibus vestris omni-
reconciliutionis ferat. Nulius vestrum usuras exi- moili> oljscrvaiidum insinuute. t!7 Feria quarla
gat, et conductor sui senioris existat (959). Res ct ante Quadragesimam plebem 962 ad confessionem
facultatcs, i|uas post dicm ordinationis vestrae ac invitate, et ci juxta qualitatem delicti pcenitentiam
quiritis, sciatis ad ecclesiam pertinere, injungite, non cx cordc vestro, sed sicut in Poeni-
9.Nullus sinc scientia ct consensu nostro eccle- tentiuli scriptum est.Quater in anno(963), id cst,
siam acquirat. Nullus per potestatcm saecularium Nutali Doniini ct Ccona Domini, Pascha et Pcnte-
ecclesiam obtincat. Nullus per pecuniam alterius coste,omnes fideles ad communionem corporis et
ecclesiam supplantct. Nullus ecclesiam ad quam sanguinis Domini accedere admonete. Certis tempo-
titulatus est relinquat, et ad aliam quaistus causa .
ribus conjugatos ab uxoribus abstinere exhort.uiu-
migret. In alterius parochia missam nullus cantet ni. Eulogias post niissam in dicbus festis plebi tri-

absquc parochiani presbytcri, prascns est, vo-

si buite (964
luntate et rogatu. Nullus dccimam ad aliud pcrti- 11. Nullus sine stolu in itincre incedat (965). Nul-
nentem recipiat. Nullus pocnitentcm invitct carncm lus induatur vestimentis laicalibus. Nullus rem aut
manducare ct bibcrc vinum, nisi pro eo ad prasens possessioncm.aut mancipium ecclesiae veridere, aui
eleemosynam fecerit (9G0). commutare, aut quocunque ingenio alienare prwsu-
10. Nullus praesumat baptizare nisi in vigiliaPa- mat. Dicm Dominicum ct alias festivitates absque

(958) Vulg. pcrpcram negociato. (962) Vulg., perperam ptenam. Poenitentia autem
(959) Hoc loco pro sui scnioris perperam legeba- non c.v rorde, id cst, non cx impetu quodam mentis,
tur/Wiori.s.Corrcctioncmcertam fecerunt exemplaria aut ex arbitrio injungcnda, scd quutenus in Libro
Inquisitionis et Mmonitionis. Etespicitur canon ter- pcenitentiali perscripta cst.
tius concilii Chalcedonensis, quo probibetur ne cle- (963) Ita cum vulgatis
utcrque codex Laudunensis
rici conductores alienarum possessionum fiant. Senior ct Frisingensis, nccnon
homilia Leoni IV ascripta,
in
dc dominis laicis atque ditioribus, qui praedia pos- et in Sermone synodali codicis Augustani. At alia
sidc.nt, sumitur. Aliquando post et ml aliam scripsi- Admonitionis, seu Scrmonis synodalis e-.empluriu
mus cx ms. Erising., cum in vulg. male omissa babent Tribus lemporibus in anno, i<l est m Natale
:

esset praepositio ad. I

Domini, Pasclia ct Penteeoste, etc. Similiter in ln-
(960) Ex hoc loco discimus publicam pcenitentiam quisilione apud Reginonem num. 58. Tribus tempo
eo i|iioquo tempore quo scnpta fuit Admonilio huc ribus anni, iil esi Au/a/r Domini, Pascha et Pente-
inscrta, eleemosynis potuisse redimi. Id explicatur coste. Hsec tria tantum tempora prasscribuntur in
lib. i Reginonis, c. 259, cx Capitularium lib. i, lit. concilio Agathensi unni 506, c. 18, et lib. n Capi-
151 17/ nullus presbyter aut laicus poenitentem invi-
: tularium c. 45. .lonas Aureliunensis iluin lib. n,de
tet vinum bibere, aulcarnem manducare, nisi ad prge- Inslitutione laicali e. 18, plerosque Iribus tantum
sens pro ipso unum, vel duos denarios juxta <iitu!it<i- festis mugis es consuetudine, quam e\ dcvotionc
lcm poenitentise dederit. communionem sumere tradit, eadem tria tempora
(901) Rogutionum jejunium in (Jalliis institutum respicit.Quatuor autem temporum mentionem Ku-
liquet ex concilio Aurclanicnsi i, c. 27, ex Avito in therius derivusse videtur ex aliquo Sermonis
sermonc dc Rngationihus, el lib. i, cpist. 7, ac dalis exemplo illi simili, ex quo eadem mentio in
lib. vii, epist. \h, necnoii ex sanclo Grogorio Turo- homiliam Leoni IV attributam Lransivit,
ncnsi,lih. n Ilist. c. 34. Hociejunium posl medium 964 llunc locuin explical Inquisitio apud R.ej
tantummodo sseculum xi in Ecclesiam Mediolanen- i n lib. i, nuni. 61 Si <lt' oblalionibus, qux a
:

scm indiictuin conjicit Muratorius, tom. IVAntiquit. populo offeruniur die Dominico et m diebus feslis,ea
Italic, pag. 852, prnpterea quod in Vita S. Arialdi ]<f<-t<i missa ulogias lebi tribual. Clarius Hilicmarus
<
j

scripla ab Amlrea iiionaclio Vullunibrosano,et edita Rhemensis in Capitulis ad su.t paroohis presbj te
u Puricello, c.21 haec verba leguntur Triduanum
: ros o. 7 VI de oblatis, qwe offerunlur a populo, el
:

namqueillud jejunium, quod inler sanclos dies pa- . consecralioni supersunt, velde panibus, quos deferunl
schates contra antiquorum dicta san< torum noviler fideles ad ecclesiam, vcl certe ae mis presbyter con
est peraqi usilatum, vehementer horrebat. Nos autem venientes partes habeat m r<i><' nitido et convenienli,
ncdum Mcdioluui , sed In uliis etiam saltem nostra- tti j<«-<t missarum s<<l<-utiii<i. i/tti communica)
rum purtium urbibus bsscuIo quoque decimo idem fuerunt parati, eulogias omni <li<' l)i<niiiiir<', ei in
jejiinium roceptum non cx hoc lunliiin Uullierii tcs- diebus festis exinde accipiant, el illa, u>i<l< eulogias
tiiuonio, sed praescrtim ex sen le pri de As- presbyter daturus est, avte m
kxc verba betiedical, et
rcnsionc colliejinius. Sohun sunctiis Analdus rituum sic <>< <<i<itir"- distribuat. Similia habei conoilium
Itoinun.c Ecclesise studiosissimus hoc jejunium ab Nannetense, o. 9.
cadcm Ecclesia non reoeptum, el alienum quidem a 965)'Vorbo nullus sine stola <u itinere incedat,
veteri disciplina, qua diebus paschalibus jejunium 1
t.i-
1 c\ ins. Laudunonsi edita fucrunt, desideranlur
vetabatur, apud buos Mediolanenses usitatum vi- n.iii solura in ins. Prisingensi Ratheriano, verurn
dens exhorruit, ac novilalis accusavit, Hinc autem ch.iin in boinili.i Lconi l\' attributa Bed in aliis

cum Homunu Eccle ia hocce jejuoiuui non appro exemplaribus Sermonis s>iii<«l<ili-. leguntur, sicul
bavcrit, alieoe profcclo Leone l\' coiivincilur luu
,i m lii<iiiis<ii<<i,< i;, in desoripta in quibus so-
<
:

datu siepius h ih.i eidem atlrtbuta, qam hanc par luin additur, vel orario, quod stolai Bynonymum
liculam oxhibct. cst. Haic crui sacerdotal digni iti indii ium
 : ;

SG3 RATHERll EPISC. VERON. OPP. PARS I. 5C4

opere servili a vespera in vosporam celebrare do- A_ moriter ac distincte proferre valeat. Epistolam et
cete (966). Cantus et choros mulierum in atrio ec- Evangelium bene legere possit, et utinam saltem ad
clesiaj prohibete. Carmina diabolica, qua?. super litteramejussensumpossetmanifestere.Psalmorum
mortuos nocturnis horis vulgus canlare solet, et ca- verba, et distinctiones regulariter ex corde (972)
chinnos,quos exercent sub contestationeJDei omni- cum canticis consuetudinariis pronuntiare sciat.
potentis, vetate. Cum excommunicatis nolite com- Sermoncm.ut superius dixi, Athanasii episcopi de
municare. Nullus illis praesumat missam cantare, fide Tnnitatis, Quicunque vult,
cujus initium est :

sed et plebibus vobis commissis hoc annuntiate. Ad memoritcr Exorcismos et orationes ad ca-
teneat.
nuptias -488 nullus vestrum eat (967). Omnibus techumenum faciendum, ad fontem quoque conse-
denuntiate, ut nullus uxorem accipiat, nisi publice crandum,et reliquas preces super masculum et fe-
celebratisnuptiis. Raptum omnimodis prohibete; et minam pluraliter, ac singulariter, distinctque pro-
ut nullus ad proximam sanguinis sui accedat; et ut ferre valeat ; similiter ordinem baptizandi ad succur-
alteriussponsam nullus ducat. Porcarios, et alios rendum infirmis(973),ordinem quoque reconcilian-
pastores vel Dominico die ad missam venire facite. di, juxta modum sibi canonice reservatum, atque
Patrini flliis suis symbolum et orationem Domini- ungendi intirmos; orationes quoque eidem necessi-
cam insinuent (968), autinsinuari faciant, Chrisma
R tati competentes, bene saltem sciat legere. Similiter

semper sub sera sit aut sub sigillo propter quosdam ordinem et preces in exsequiis agendisdefunctorum.
infideles (969). Similiter exorcismos et benedictiones salis ct aqua;
12. Volumus autem scire de quolibet presbytero, memoriter teneat. Canticum (974) nocturnum atque
si ex ingenuis parentibus sit natus, aut ex condi- diurnum noverit. Computum minorem, id est, epa-
tione servili, aut si de nostra parochia natus est, ctas, concurrentes, regulares, terminum pascha-
aut ordinatus, vel ad quem locum praetitulatus. Si lem, et reliquos, si est possibile, sapiat. Martyro-
servus fuit, ostendat chartam suaa liberiatis (970) logium et Poenitentiale habeat, et costera (975).
si de alia parochia, ostendat litteras commendati- 13. De ordinandis pro certo scitote,quod a nobis
tias, formatas vocant. De ministerio etiam
quas nullo modo promovebuntur, nisi aut in civitate no-
vobis commisso vos admonere curamus, et unus- stra (976), aut in aliquo monasterio, vel apud
quisque vestrum, si fieri potest, expositionem sym- quemlibet sapientem ad tempus conservati fuerint,
boli etorationis Dominieae juxta traditionem ortho- et litteris aliquantulum eruditi, ut idonei videantur
doxorum penes se scriptam habeat, et eam pleniter ecclesiasticae dignitati.
intclligat, et inde, si novit, praadicando populum 14.Cum auctoritasquoque contineatecclesiastica,
sibi commissum sedulo instruat; si non, saltem te-utde rebus ecclesiasticisquatuor fieri debeant 4QO
neat, vel credat. Orationes missarum et canonem C partes e quibus una episcopi, altera fabrica? ecclc-
bene intelligat (901); 419 et si non, saltem me- sia3,tertia clericorum,quarta debeat esse pauperum

(966) Olim scilicet dies fcsti a vespera in vespe- (972) Ex corde, id cst memoriter. Similiter con-
ram observabantur. Vide Capitulare Aquisgranense cilium Rhemense apud Reginonem, lib. i, c. 272,
anni 789, c. 15; concilium Forojuliense anni 791, loquens de symbolo et oratione Dominica, ait Cum :

c. 13; Francofordiense anni 794, c. 11, et alia eju- ad confessionem tempore quadragesimali veniunt, pa-
sdem generis plura. Mox verba cantus, etc. usque , rochianis fuvc ab unoquoque mcnwriicr sibi decantari
ad prohibete, quae desiderabantur in vulgatis, restt- faciat, presbyter; ncc ante sanctam communionem
tuimus ope ms. Frising. quam restitutionem com- alicui tradat, nisi hxc ex corde pronuntiare noverit
probant tum homilia laudata, tum caetera Sermonis ubi quod in priori membro dixit memoritc.r, in se-
synodalis exemplaria, necnon Inquisilio apud Regi- eundo vocibus ex corde expressit.
nonem. (973) Ordinem baptizandi ad succurrendum infir-
(967) Nupliae hoc loco nuptialia convivia signifi- mis videsis lib. i Sacramentarii Gelasiani, c. 72 et
cant quibus ne clerici intersint, prohibitum est in seqq.
concilio Venetico, c. 11, et Moguutino, c. 39.
(974) Ita cum vulgatis uterque Ratherianus codex,
(968) Acherius ex codice Laudunensi in textu
et Admonitionis, seu Scrmonis synodalis exempla.
ediderat patroni ; at in margine notaverat patnni.
At in Inquisitione legitur cuntum. Coneutrentes et
Ilanc emendationem recepit novissimus Spicilegii
reijulares sunt termini ad computum ecclesiasticum
etitor. Licet autem patroni item legatur in codicc
Frisingensi cum tamen voces fdiis suis non ad pa- £) pertinentes, quos ejusdem computi scriptores fu-
;
sius explicant.
tronos, sed ad patrinos referantur, eamdem emen-
dationem retinuimus, idque eo libentius, quiacon- (975) Ilic desinunt quae ex Admonitione synodali
firmatur tum ex mss. exemplis Sermonis synodalis, a Ratherio excerpta fuerunt. Mirum vero scripsisse
tum ex Inquisitione apud Reginonem lib. n, c. 5, et caelera, ac omisisse haec pauca, quas in eadem
num. 74, in quibus patrini legitur. Post pauca sub Admonilione apud Baluzium, sicut etiam in Inquisi-
ssra cum ms. Frising. aliisque Admonitionis exem- tionc adduntur : ui, seeundum quod ibi scriptum est,
plaribus scripsimus.ubi vulgati habcbant sub cera. interroget confitentem, aut confesso modum pamiten-
(969) Haec indicant Admonitionem a Ratherio hic tix imponat. Verum haec quoque omittuntur in Ser-
insertam, olim conditam fuisse in loco, ubi tum nwne synodali codicis Augustani, qui pariter post
adhuc quidam infldeles, seu pagani inveniebantur. verba Pamitentiale habeat, addit aeque ac Ratherius
(970) Addidimus suse ex ms. Frisingensi, ex quo el cxtcra.
etiam mox emendavimus scriptam pro scriptas. (979) Scholarum, in quibus clerici inslrueban-
(971) Ita cum eodem codice concinentibus etiam tur, tres species hic locus indicat, unam in civitate,
Admonitionis, et Inquisitionis exemplaribus. Vulg., fortassis in cathedrali, alteram in monasteriis, ter-
Missx. tiam apud aliquem virnm sapientem.
SG5 SYNODICA AD PRESBYTEROS, ETC. m
et hospitum
si vestram pleniter habetis (977), do
:
A mam Adventu Domini, nisi lostivitas in-
fecisti.In
illisquae adepiseopum, fabricam.vel pauperesper- tercedat, quatuor hebdomadibus (979] a carne no-
tinent, nullam invidiam habeatis, reminisci veritis abstinendum et coitu. In Natale Domini vi-
Dominum prscepisse :Non concupisces rem proximi ginti dicbus ac noctibus a coitu etiaru licito omniuo
tui Exod. xx, 17)Dc re, qux ad fe non per-
: et . idum : similiter in octavis Paschae et Pcnte-
tinct, ne sollicitus fueris. De ipsa vero, qiue ad vos cosles, litaniis, ct omnium festivitaturu vigiliis,
pertinet, fidem inter vos habetote, et communiter sextis etiam feriis,pra3cipueautem omnibusdi
eam dividite, sive sit magna,sive sil modica.scien- vel noctibus Dominicis.Auctoril ile i i
]

tes Apostolum dixisse Nemo circumveniat in ncgo-

: festivitatis compellente monemus vi

tio, id est, causa reliqua, fralrem suum, ouoniam nem, inChrislo, fratres sinceriter diligendi, ut se-
vindex est Dominus de omnibus his,sicut prxdiximus cui d.-i. tertia, quarta et quinta f imadeB
vobis et testificati sumus (1 Thess. iv, 6). Noveritia majorisjejuniisusque ad nonam 980] exceptis par- ,

etiam quod melius sit omni Christiano fraudem vulis,42i et senio gravi confecti?, atque iniirmis.
pati, quam inferre (/ Cor. vi, 7). Quinta feria,hora nona (981) ad ecclesiam matrem
Quadragesimam, exceptis diebus Dominicis,
15. omnes reconciliandi venite. Sexta feria usque ad
si enim uno die jejunas, altero „ nonam jejunate,et cui placetamplius.Septima feria
aequaliter facite;
crapularis, non Quadragesima (978), sed vigesi- imam nullus praesumat missam can-
antchoram deeim

(977) Adverbium pleniter deest in ms. Frisingensi, serm. 152 S. Csesario Arelatensi asseritur.tum vero
ex quo dein ante verbum pertinct addidimus non : caret non solum vocibus el Sabbato, sed illis etiam
ibi eniin sermo est de iis,qua3 non ad te, sed ad ante nonam :ac propterca hao vocealibrariicujusdam
alios pertinent. Jn sequentibus vero de iis agitur, arbitrio,ut in Lectionariis non raro evenit, intrusae
quse ad vos perlinent. Notandum vero est,hoc tem- fuerunt posteriori,ut videtur tempore,cum quadra-
pore ad clericos eamsolamreddituum ecclesiastico- gesimale jejunium hora nona solvi consueverat :

rum partem pertinuisse.quas ipsorum erat, non au- sicut voces et Sabbato additae profcclo fuerunt eo
tein alias tres pertinentes ad episcopum.fabrir.iiu, in loco, ubi Sabbatum in ipsaQuadragesimaajeju-
vcl pauperes quippe quae in dispositione erant ip-
: nio excipiebatur. Alter vero sermo 33 Romanae
sius episcopi. tionis cum ex ipsius horae nonae mentionea PP.Be-
(978) Confer sermonem secundum de Quadrage- nedictinis S.Ambrosio jure ademptus fuit,tum verd
sima num. ubi auctorhunc abusum perstringit.
1, auctoris est incerti, qui vel ad posteriora tempora
(979) Abstinentia prasertim a carnibus tempore pertinet.vel si Ratherio vetuatior eat aliquanto, in-
Adventus,festivitatibus exceptis, deeimo saeculo in terpolationem aliquam invoceworaa passus esllibra-
nostris partibus pra!scripta,notaniIa esl.Haeo absli- cujusdam arbitrio,i|iii usumsui temporis ac loei
rii
ncntia cum jejunio omnibus qui pos^ent, maxime exprimere voluit.Vetus quidem disciplina jeiunandi
autem clericis,tempore Adventus indicta legitur in C in Quadragesima usque ad vesperas non modo Ha-
concilio Aprincatensi an. 107;!, c. ll.Quam discipli- theiii a:tale,qua mitior discipltna ccepit,sed i.liiitius
nam vetustiorem et variam in Galliis ostendil Me- etiain post ipsum saltem alicubi viguit.S.Udalricus
nardus not. 5'i0 in Sacramentnrinm flregoriannin. episcopus Augustanus Ratherio coaevus in Quadra-
png. 445Quod porro auetor ait, certis temporibus a gesima prandebat post vesperas.uti tradit Gerardus
eoitu, et dein u coitu eliam licito omnino cessandum, in ejus Vita. c. 4, n. 18. Saeculi sequentis, id est
ideo presbyteros et cacteros clericos alloquens id undecimi.testis est Micrologusde reb c.49 :

monet, quia supra num. 10, ex ddmonilionis for- Nec juxta canones quadrag iejunare ce
mula praeceperat Certis temporibus conjugatos ab
: mur, si ante vesperam reficiamur. Saeculo pa
uxorilus abstinere exhortamini. Hic autcm quasnam duodecimo insigne testimoniui
sint hsec tempora, eosdem docet. M'>x in vulg., li- nardo, serm. 3 de Quadragesima, n. Hac\ I :

taniarum. Correctionem suppeditavil optimus codex usque ad nonam jejunavimfus soli, e i I I

Frising. Litanix dicti dies litaniae majoris et roga- initic usque ad vesperam jejunabuni nobiscum po
tionom. universi, regesetprincipes, cleriu
<'
ii) Quae hic Ratheriusdicitdejejunio feriarum ii ignobilcs, simul in unum dives ei
(

.i
pauper.
bebdomadae majoris, de jejunio totius temporis liumRothomagense an.l072mittiusaliquid
quadragesimalis pari ratione traduntur inserm. videtur, dum posl nonam sub veaperaruro initium
2 dc Quadragesima num. 3 et6. Hoc autem pri- jejunium solvi posse permisit can, 21 hia verbis :

mum est certi auctoris testimonium raitigati pra VI nullus in Qua Iragesima vrandeat. ante
cepti quadragesimalis jejunii usque ad nonam; cum I) nona peracla, vespertina incipiat :
•

ex vetcri disciplina idcm jpjnnitim protrahenditm tjiii ttiitc manducat.

essctusque ad vespcras.Dun i|iiiili'in alia lesliinnnin 981 Eccl xter intelligitur cathedralis, ad
suppetunt inlcr sermones S. Ambro io Lributos, quam quinta majoria
fe.ria bcbdomads omnes
quaj Ratherio antiquiora videri possunt. Alterum tentes di bebanl accedere,
ul ab epi copo n
lcgitur serm. 26 in editionc Romana, alterum liarentui Vnte quidcm num. I" plchaii scri-
serm. 33, qui in Appendice novissimaa editio- pl iiin fueral ut feria quai ta . mte Quadra simum
nis Benedictinae solus referlur srm. 25. In priori plebem ad confessio m invilarei '. quali- .

sermone hacc de Quadragesima babentur : ln isto latem delicti pcenitentiam ii itentea

legitimo tempore exceptis Uominica et Sabbato diebus publicos reconciliare, quo in coena ]

nullus ante nonam prandere prassumat. In altero Domini, solius epi copi i

vero Qunlls Christianus est, qui tali tempore non

: tiam congrue gesserant, presbyteri an op
jejunet vel usque ad nonam? Bl post pauca Nullus : debebanl adducere, el peractae pcei I Umo-
vcitnun, nisi forte t infirmus, au> infans, usque fid
i niiini dare quo sensu supertus n iral :

Pascha, elnisi in Dominicis dtebus anle nonum man~ 'riini minu iiiijiie
ditcii, ttui bihat. Verum prior serm ter Imbro- l reconi
sianos 20 eum in appenaice tom. V S. Augustini ,•11. etex testimoniui >nis ferat.
567 RATIIERU EPISC. VERON. OPP. PARS I. 508
tare nec (982) baptismum generale agere. Quod si A. fcstivitas, quae non sit sanctae Dei genitrieisMariae,
pro infirmitate aliquisjejunare non potest,proficiat aut aposlolorum,evenerit in Quadragesima,vel qua-
etjejunium quod generalis facil Ecclesia omnes ; tuor temporum jejuniis.magis jejunium tenendum,
enim in Ghristo unum corpus sumus tantum nul- : quam (985) festivitatem celebrandam scitote ; nisi

lus suaimportnnitate universitatem Ecclesiee nostrae fortc illius sancti sit festivitas, qui in eadcm paro-
contra Domiuum compellatdelinquere, et tani glo- cbia jacet; quia nulla solemnitate amplius delecta-
riosam festivitatem in aliquo violare. De occuRis lur Deus, quain illo quo a cibis abstinetur
jojunio,
peccatis pccniteutiam vos dare posse scitote de ; etvifiis: « Utiositas qunque inimica est animre
publicisad nosdeferendum (983)agnoscite.(984)Cle- (S. Bened. Ilcfj., c. 48). » Videte, si absque horum
ricum nemo vestrum sine licentia faciat nostra; quaepraemisimus(986)scientia,ministeriumvestrum
422 nullus balbum, vel ullra mensuram blesum ;
faccre possitis,et plebes vobis commissas ad vitam
nullus eum quidelitteris durum habetsensum. Si duccre, et Christo repraescntare.

(982) Baptismum generale dictum cst illud, quod velabea expellere, nisi quipotest de clerico acolytum
omnibus generat.im conferebatur legitimo vigiliae cum libueril, facere. SoY.us episcopi esseinnuit sicut
Paschatis, aut Pentccostes tempore. unde shpra ; ordinare clericos, ita et facere.
num. 10statuitur : Nullus prassumai baptizare nisi (985) Notandum hoc loco Ratherium cxpetere.ne
in vigilia Paschse el Pentecostes, niii propter pericu- B ulke feslivitates sanctorum, exceptis festis B. Ma-
luni mortis. Quod autem extra ea tempora coufere- riae, apostolorum, ac titularis ecclesia^, in Quadra-
batur iis.qui in mortis periculo versabautur, parti- gesima et jejUniis quatuor temporum celebrentur.
cularo baptismuni vocabatur. Baptismi generalis Id ex antiqna disciplina descendit de qua vide ;

mentio eodem sensu invenitur in concilio Hotho- Laodicenum concilium can. 51. Ratio, quam ille
magensi anni 1072 Ne baptismum generale nisiSab-
: indicat, quia his diebus magis jejunium lenendum,
bato Paschatis et Pentecostes fiat hoc guidem servato,
, quam festivitas celebranda, respicit eam discipli-
guod parvulis quocunque tempore, quocunquediepelie- nam, qua in festivitatibus, sicutetin ipsis Quadra-
rint, regenerationis lavacrum m>n negetur: quse par- gesimse Dominicis utpote Testivis, non servabatur
vulorum exceptio inducta videtur, propterea quod jcjunium unde vulgatus Alcuinus De Offic. divin
:

iidpm facilc vita periclitentur. ait : Sanctorum dies, quibus de hoc sxeulo migrave-
(983) Ita cod. Frising. melius quam in vulgatis runt, solemniter ei cum magna exsultatione celebra-
referendum. mus, adco utin ipsis abslinentias aliguantulum ngore
(984) Ckrirum faciat, id est, intcr clericos ascri- laxato, paululum remissius vivamus.Wmc factum est
bat,seu clericalivesteinduat.ld hoc temporeplebani ut festivitates sanctorum veterum, quorum emor-
rurales,quos hic alloquitur, sibi jam arrogavcrant, tualis dies in Quadragcsimam incidit, in aliud tem-
quod in Judicato coarguens num.5 Expers vero, : pus transfcrrcntur.
ait, quam sit cognitionis legis tolius canonicx, prom- (986) Ita cod. Frising. Vulgati mendose prsesu-
ptum cst advertere,qui censet, quodalteri liceat cleri- mimus,
cum iii ecclestam mittere, idem estac clericum faeere,

KATHERll OPUSCULUM ^
DE NUPTU CUJUSDAM TLLICITO.

423 Supradorsum meum fabricaverunt peccatores C modumpenderibusinfelicissimus gravor.Hoc itaque

(Psal. cxxviii, 3),cum Psalmista proclamet; Aposto- duplici anxietate constrictus,Joannom (988) nostrae
lusquoque:.YoH solum qui faciunt, sed ct qui consen- Ecclesia; doleo iilium, quamdam, ut ferturQuadra-
(Rom. i, 32) mea
tiunt factentibus,digni sunt morte : gesima suo despondi fecisse filio 424 pucllam
mihioneratissimo cumsuperabundcnt.alienissupra noctc duxissc Dominica illegalitate (989) scilicet,
:

(987) Hoc opusrulum.quod cx Lauduncnsi codice incredibile prorsus videlur. Hinc istud opusculum
Acherius edidit, cum conjugium improbet initum citius exaratum crcdimus post Quadragesimam
tempore Quadragesimce,paulo postOuadragesimam anni 966.
scriptum fuit.Cum porronum. 3 indiccl aliud opus, (988) Joannes nostne Ecclesix filius, id est cle-
nimiruin qualitatis conjectaram.lucubratum incunte ricus. Mox pio quamdam Acherii editio habebat
circitcr anno 996 hoc opusculum post Quadrage-
; quanguam.
simam anni ejusdem, vel ad summum sequentis (989) Duplex haec illegalitas dupliciter intelligi et
exaratum dici dcbet. Nequc enim rcjici posse vidc- explicari potest. Primo cum auctor num. 2, hascc
tur in annum 9(W, cum nulla in eo indicia Rathc- nuptias duabus notisperstringatscribens :quodhoc
rius inspergat earmn turbarum.quee hoc anno Qua- iii diebus sanctse inchoavit Quadragesimas, perfecit in

dragesimae tempore ac postea in eum concitatae, Dominica nocte; una illegalitas esse videtur ob lae-
dimittendi cpiscopatus causam dedere. Si autem suni Quadragesimee tempus, altera ob violatumDo-
scripsissethocofiiisculiimpostQuadrngcsimamanni n minicum dicm, At verba, quae in praesenti textu
967, cum e Havennate concilio redux, etipsiuscon- afferuntur, despondi fecisse in Quadragesima quae
cilii et summi pontificis et imperatoris auctoritate concinunt cum illis in diebus sanctse inclioaril Qua-
munilns uxores a clericis dimittendas contendit dragesimse), cum referantur ad sponsaliajquomodo
:

nul'am ejusmodi auctoritatem attigisse.dum hoc in haec Quadragcsimae tcmpus liedere dici queunt, si-
opusculo institit,ne lili--cclericisnuptui tradercntur, quidcm hoc tempore non sponsalia, sed nuptiae a
 ;

860 DE NUPTU ILLICITO. 370

ut ot Pedrevertus noster antea fecerat.dupliei.Cum A. quam bonus ille paler cst, quarn filii dileotor, qui
quilibet filium suum ad clericatum adducit,videtur pro tribus vineae campis (992 eum de sorte aufe-
quod.uti et facit, illum saeculo auferat, et Domino rens Dei, reddit hujus Sfficuli potestati,consequon-
tradat. Unde cum antea lege ipsa deberet vivere ter ot diaboli : ille enim a Domino princeps hujus
qua vivit respublica, poslea viverc loge incipit ca- muntli (Joan. xvi, II! vocatur non voro coeli et ;

nonica ; et uti primitus ad reipublica?. pertinebat terr;o, maris ot omnium qua? in eis sunt.sed mali-
pra?fectum, ita pnst ad Ecclesiae atiinet praelatum, gnorum hominum, qui diligentes utique mundum
hoc est, episcopum legaliter institutum. Quod cum magis quam l)eum,fruuntur temporaliter eo,perdi-
ita sit,qui lilium suum Ecclesia? mancipatcanonice turi i[uod Eeternaliter debuerani possidere in coelo,

Domino militaturum, et postea soeculare illi 1*25 servienles ulique diabolo.magis quam Cbrislo.Esto
acquiril conjugium.perspieue cernitur, quod eadeni vero uterque illoruin (998) hoc ideo fecerit.quod in
manu eum Domino auferat,qua illuiu Deoipsctra- comparatione mali melius fore percensuit, ut uni
diderat, et ablatum Ecclesiac, (990) reddat, proh 4^0 conjungeretur, quam perpluros magis morti-
nefas ! curia?. Non succenseat igitur qui hoc facit, fere vagaretur. Sodinhoc isto. ile qvio lugubrisno-
suggero, Deo, si ille ci ex his, quae misericorditer ster est sermo, alterum pra?cedit in scelere, quod
illi concessit, aut vi tempestatis, aut importunitale ™ hoc in diebus sancta- inchoavit Quadragesimaj.per-
cujuslibet potestatis,vel in hoc sasculo.vel in futuro focit in Dominica nocte quod : ille hoc elaboravitut
aliquid aufert;cum si aliter, loquar ut ita, Deus hoc illud patraret occulto.iste vero quod tam manifeste
facere nesciret,exomplo ipsius discero posset,quasi (995) hoe, proh nefas ! fecit. ut neminem istius
utiqne diceret Tu mihi abstulisti quod
: dederas, hoc nobis silen-
civitalis latcrc valuerit.Ideo igitur
ego tuo exemplo libi quoddederam tollo. tio supprimi non debere videtur, quia si irrepre-
2.0 vero insatiabilis (991),quanta tibi non pudet, hensum relinquiturjure faclum omnino videbitur.
quani illegalia,quam turpia,quam inhoncsta contra Nullus enim non dubitabit cxemplum inde capere,
Deum quoquc committero, goneris humani cupidi- quod compererit nominem vituperasse.
tas! Cum enim clericus quilibet idco vocetur, quod 3. Fecisse hoc, mirum dictu ! ot alius quidam,
de sorte sit Domini,id est,ad partem pertineat Dei; qui in alio nostro opere (995), suo proprio vocabulo

sacris canonibus interdicuntur?Pra3lereacum vcrba ricis tradebantur, et sic deinceps in infinitum, ut

hujus loci nocte duxisse Dominica (quae congruunt pluribus explicat num. !. Qualenus vero clerici ob
illis perftcii in Dominica nocte) referajatur ad nu- ejusmodi nuptias obnoxiiessent curissaeeulaH,non
ptias; quomodo nuptiis spccialiter violatus dici po- tamen propter se, sed mulierum et filiorum causa,
test Dominicus dies, si ejusmodi diebus extra teiu- vidcsis apud Attonem episcopum epist.9,ad clerum
pora vetita occurrentibus non erant interdieta: nu- p Vercellensem. In his autem non levia, nec obscura
pti.o, sed sol :s matrimonii usus,ut liquet ex syno- ^ apparentinitiaejuscorrupteUcsosculosequentilatius
1

dica num. 15?Num Ratherius licet in ea nota, qua> propagata?, qua licere credebantur conjugiaclerico-
QuadragesimaHempusrespieit, \erbo tlespomli spon- runr.ilo qiio pluradisseruimus in Vitaauctoris § 15.
salium meutionem faciat,non tamen ba?c,sed solas (991 Iiistititihilis scilicet cupiditas generis humani 1

nuptias duplici illegalitatenotarc voluit,quodnimi- quanta tibi nonpudet committerequoquecontraDeum,

rum initae statimpost sponsalia.offenderintvetitum quam illegalia, etc.
Quadragesima1 tempus, et non solum initae, sed (992) Hajc dotcm filio datam indicant. Cum vero
etiam consummata? die Dominico, istum violave- hic unus Rathcrii locusvineam es campis constan-
rint? Alia explicatio fortassis vcrisimilior cst, si tem praeferat,idem vero alibisempcr campos distin-
una illegalitas referatur ad nuptias clcrici, quam guat a vineis, uti ostendcmus not. in Judicatum ;
quiilcmauctorinsequentibusstatimpluribusarguit, suspicari licet hic quoque logendum pro tribus ri-
altera voro sila
sit in ipsisnuptiis ali eodcmclerico neis et campis.
post sponsalia contractis et consummatis temporo 993 Joannes scilicet, ei Pedrevertus Joannem :

vetito quara duplicem illegalitalcm in Pedrcverto

: onim idipsum loeisso pnnliilit illcgalilato dnplici,»/
paritcrsuggillat.Ctramlibctexplicationcmprrcferas, et Pedrevertus nosler antea fecerat. Ulriquc igitur
per nos licebit. idem fuil scelus lili" clerico uxorcm tradere, iaqnc
(99K) Ex hoc loco colligi posse vidctur clericos, praestare tempore vetito.IHud autem,in quo Pedre
qui matrimonium contrahoront, non mansisseam- vertum Joannes prxccssit in scelere, est, '/»'»/ ;'//(•

plius in clero undo numero r-equenti ait

: Quem : Pedrcvcrius Ime clithontrii. ut patraret occulio
illttil

bonus iUe pttier est. quipro tribus vinex

. . . u iste vero Joannes quod fecil, hoc tam manifeste,ut ne-
campis eum ffilium) dc sorle auferens Dei,reddit hu- iiiineni istius civitatis latere voluerit
jussaeculi potestati! Nce voro id nnhis pcrsuadcamus, (99 Disciplina igitur, nc conlraliantur nupti.-c
i,

movent illa num.i.ubi de presbytens incontinenti- tempore Quaaragesimar-, ita obtinebat, ut qui illam
bus, ut t/ttitt, inorait, prohiberi, proh dolor! a mu- violarent, id occulte facerent. tlic autem, qui tam
lieribus valetis nullo modo, /ilios de vobis gcn< ratos manifcste violavit,majoris multo criminisreaargui
dimitteretis saltem esse taicos, filias laicis jungeri tts Inr. ncr milil im n r scandalum i.ne rcprehen-
i I

Et niiin. 5, alloquens illam.quam fratris filiamnu- sionc publicadimittendum creditur.Hinceliam p.i

ptui dederat Joannis filio clerico, til 1 i
itenlia rci ejusi li publice pracscribitur, num.6.
i

ttiin bonus frater tanta bona dimisit /i- 995 / n 'io n 1 nimirum in Quat <
.

Ikiiii ipsius bonis bencdictam tamen,um bonc dedisses conjertura num.ll, ubi ci ura,de quohic loqui
i non autem clerico. Clerici ergo cum nuptias lui Erimbertum appellct suo proprio vocabulo pro ;

inibani.o clericali ordine ac gradu non exoidebant: suppresso rueuhiilii, quod legebatur in vulgatis, cor-
bc propterca conqneritur hac ratione Onem m rigcndum censuimus nisi Forti magisplaccatscri ;

cipere ejusmodi adulterium.qi ilicel clericihoc bcre umi suppresso vocabulo, quod lem rocidit.Mo.\
Ulegali conjugio aglricti,filios e( filias gignebant.el conslr 'I explica:0um potuerit ssepe audiredictum
hi simililer clcrici mulieres ducebac <ihi aim i

teteris ulique legumlatoribus : Ditigite ju-

871 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 572

verborum eontortor, legum vocatur distortor, nar- A crandi (1001) fratres.ut quia prohiberi,proh dolor!
ratur; dum cum casteris utique legumlatoribus sibi a mulieribus valetis nullo modo, filios de vobisge-
dictum audire potuerit saepe : Diligite justitidm,qui neratos dimitteretis saltem esse laicos, filias laicis

iudicatis terram [Sap. i, 1) ; et lex, ut remur, conti- jungeretis,ut vel in tine saltem vestro terminaretur,
neat nulla,quod res semel alicui legaliter data, au- et nusquam in finem saeculi duraret adulterium
ferri ab eo debeat aliqua, sine justa querela.Quere- vestrum.
lam vero ipsam cum aut culpam fore, aut necessi- 5. Dices econtra : Filius non portzbit inigaitatem
tatem ratio innuat aliquam versantibus et rever- : patris (E:ccb. xvm, 20). Nos e diverso Ego sum,
:

santibus omnia nobis,Deus esse probalur,illata cui ait, Deus fortis. zelotes,qui visito iniquitatem patrum
injuria cernilur ista.in quo utique ncc culpa inve- in filios [Exod. xx, 5), etc. Duas enim has quasi
niri, nec valet necessitas comprobari. Pascit enim discordantes Domini sententias tractans beatus
omnia.nedum sors sibi (9b6) specialius delegata per- Gregorius, in quarum una continetur : Filius non
ire possit inedia. Melius profecto fecisset,si ad Do- portabit iniquitatem patris,nec p<//tT/i/»;alteram ubi
mino famulandum de sua fucultatula opem illi. ut habetur : Ego sum fortis Deus zelotes, qui visito ini-

42? filio pater debilor erat tulisset. Pepulisse ta- quitatem patrum in in quarlam et guin-
filios usque
men post fertur idem, eamdem nolens ei tribuere tam generationem,ex hoc quod sequitur,id est,498
stipem 1,997). Inhis qui me oderunt, ita eas ad concordiam ducit
4. quam grave crimen, quod etiamcrimi-
Et heu [Moral. lib. xv, c. 31) ; asserens utique quia si non
noso moriente non potest finem accipere Verbi 1 concordat malavoluntastiliorum malaevoluntati pa-
gratia.si alterius agrum quilibet mvadit injuste,si- trum suorum,sicut non concordavit utiquevoluntas
cut saepe solet,illum eadem injustitia relinquattilio apostolorum voluntatiparentumsuorum;nihil obest
suo, suus iterum (,99tij qui sequitur suo, ita usque malignitas malorum patrum benignae voluntati bo-
in finem saeculi omnes faciant qui ab illoprimoin- norum liliorum.Si vero eadem faciunt filii,qucepa-
vasore fuerint persuccessionem alerutram deducti; tres Deum odio habentes fecerunt, noD solum pro
quando finem accipit illius, qui prius agrum illum sua, sed etiam pro patrum nequitia damnabuntur:
seminavit, injustitia, nisi tunc primum quando fi- et patresipsorum non solum pro suo peccato, sed
nem omnisaccipiet creatura'?Hoc eodem modo cum etiam pro liliorum, qui patrum secuti exemplurn
omnes noverint,quia omnis.qui prater uxorem le- eadem, quae patres fecerunt,agere non destiterunt,
gitimam coit (999), aut fornicationem, aut adulte- habent, reor, juste puniri. utinam itaque tu do-
rium facit; presbyter vero aut diaconus uxorem le- mina(1002),cui tambonus frater tantabona dimisit,
gitimam non possit haberejsi filium de ipsa forni hoc antea cogitasses, et filiam ipsius, illius bonis
catione.vel quod pejus est, adulterio gcnitum facit C benedictam (1003) tamen, uni bono dedisses laico,
presbyterum.ille alterum desesimilitergenitum fa- et finem ipsius imposuissespeccato;quod quousque

cit presbyterum, ille ilerum suum, suum alter ite- durabit, infinitissimis eleemosynis vix poterit, sa-
rum paululans illud usque in finem saeculitaliter
;
pias, expiari. Dicente autem quibusdam Domino :

(1000) adultcrium cujus est, nisi illius, qui illud Vas vobis, Scribse et Pharisaei hypocritx, quia deci-
primitus scminavit? Quocirca monendi et obse- matis mentham, ei anethum, et cyminum, et reliquU

Slitiam, ctc. (hic nimirum Erimbertus erat judexi, gale clericorum conjugium.Istud vero propriusali-
(1 ilum nulla lex, ut rcmur, continrat, quod res ali- quanto dicitur adultcrium, quia personas Deo sa-
qua semel legalUer data alicui, debeat auferri ab eo cratas viol.it.
sine querela justa. Cum vero ralio innuat, querelam (1001) In ttinerario num. 5, plures clericos mu-
ipsam fore aut culpam aliquam, aut necessitatem ; lierositatis vitio notat et num. 10, ab hoc crimine
:

nobis versantibus et reversantibus omnia probatur peYraros immunes tradit. Hine agnoscimus, cur
Deus esse, cui injuria ista cemitur illata, in quo,e\c. scribatur, quia prohiberi a mulieribus valctis nullo
Ex quibus palam tit Enmbertumquoque tilium se- modo.
mel Deo dicatum, seu clericum matrimonio jun- (1002) Dominam vocat amitam ejus puellB.quam
xisse. ipsa memorati Joannis filioclericouxorem dederat.
(996) Sors sibi, id est Deo, spccialibus dclcgata est D Pater hujus puellae jamvila functus,quimultabona
clericus, sic vocatus, quod de sorte sit Domini, ut sorori ac tiliae reliquerat.clericus fuerat,ut innuunt
auc'or monuit numero praecedenti. sequentia finem ipsius imposuisses peccato. Pec-
:

(997) Kaec videntur indicare Erimbcrtum indu- calum enim ipsius intelliguntur nuptin? ab eodem
xisse hlium clericum ad contrahcndas nuptias, et jum clerico init.e hoc autem pcccatum jam in eo
;

postea pepulisse domo, quia de sua facultate eam aceepisset finem, si ejus filia laico, non autem cle-
ipsi Btipem nolebat tribuere,cujus uti pater debilor rico nupsisset.
erat. Matrimonium aulem lilius contrahens inve- 1003) Cum in vulgatis legeretur benedicta, novua
nisse credendus est dotem satis amplam, ila ut Spicilegii editornonnihil hoc locodeessesuspicatus
stipe paternn non indigeret. est :qliod quidem cst hnjusmodi, inquit, consultius
'.<:< - lt:i Aclieriani editor
Spici egii i
mend ivit, futurum fuissc. si illam clcrici fliam amila sua nu-
cum antea legeretur suo iterum. bere ntm sivisset; sitamen nuptui danda erat.e' laici
(999) Vulg. mendose cogit. Emendavimus coit, id /i/nis'. Xos vero satis esse putamus, si pro benedicta

est feminam cognoscit. levioriemendatione edcremus bowdictam. ftcnedic-

(1000) Adulterium latius acceptum legitur pro tam vero aftirmat filiam,quiaplura patris bona pcr-
quavis copula illicita. Vide Cangium. Hic autem cepit.
Ratherius, sicut ct alibi, adulterium appellat ille-
 C

573 DE OTIOSO SERMONE. 0i4

stisqtur grayiora sunt legisjudicium et misericordiam p^ nos usque ad vcsperam jejnnemus. Abeleemosynis
et fidem (Matth. xxni, 23). Utinam (1004) super cor- vero secundum posse faciendis minime cessemus
;

pus noctuquc pluvia caderet, quod tu

fratris tui die nec tamen 429 propter hoc nos justificatos inde
studiosisissime procurasti ne fieret et iste hunior
; saltem credamus. Non est enim tale facinus, quod
tamnoxius, tam sordidus, tam fcedus animam illins leviter possit
emendari. De Dei tamen misericordia
non tam graviter affligeret, sordidarct, inquinaret minime desperemus Nescit enim, ait quidem, ho-
:

atque lorqueret. mo, iitrum odio, an amore dignus sit, sed omnia in
6. Praescriptos igitur, et omnos, qui intali scelere futurum servantur incerla {Eccle ix, 1). Quod si hoc,
aut Quadragesimam, autjejunium pracipuum ali- ut suspicor, imo eertificor, rcspuitis, etmecumjeju-
quod, aut noctem Dominicam, aut festivitatem ul- nare 4S0
non vultis; et aut ego vos excommunico
lam praeclaram se recognoscunt violasse, mecum, temporallter, aut Deus vos damnat sternaliter in- ;

qui utique hactenus dum non restiticonsentiensfui, tersit vestra, nec ulla mea sit culpa. Inde similiter
quadragintadiebusmoneo pcenitentiamagere(IOQj); ad pcenitentiam te paulo superius allocutaminvito;
ita videlicct, ut si ca>teri lideles reficiunlur tertia expedit enim tibi, et forsitan proderit fratri.
hora, nos sexta ; si illi sexta, nos nona; si illi nona,

(1004) Hoc loco indicari credimus optasse Ra- g post Quadragesimamindicta fuerit ea» quoque re- ;

therium, ut corpus ejus clerici, qui fratererat me- comprehcnduntur, qiue Quadragesi-
fectionis horae
moratre Domina», humaretur in publico ccemeterio, ma? non conveniunt. Refectio hora tertiae illis die-
ubi diu noctuque pluvia caderet. Mos nimirum se- bus congruebat,quibus nullum praescriptum erat je-
peliendi in templo, aut in aliquo peculiari sepulcro, junium. Quibusdam aulem jejuniorum diebus extra
boc awo neque quoad ipsos clericos aut presby- Quadragesimam nulla refectio sumi poterat ante
teros obtinuerat. Sed sororejus cum dives esset, ne horam sextam, aliis ante nonam. In Quadragesima
sub dio fratris eorpus humarelur, curavit at vel : vero refectio sumenda erat post vesperas, nisi
in templo, vel in ccemeterio ipso sepulcrum ali- rnitior disciplina obtineret, qua etiam Quadrage-
quod construi voluit, quod corpus a pluvia defen- simee tempore post nonam jejunium solvi poterat,
deret. ut ex Ralherii synodica expluratum est. Vide ibidem
(1005) Cum haac quadraginta dierum pocnitentia not. 980, col. 565.

RATHERU OPUSCULUM< 100fl >

DE OTIOSO SERMONE.

431-4351. Sententiam (1007) scriptura cuju- refero verbis : Nescit liomo, utrum odio, an amorc
sdamcoinmemorationejamquaclrifariaproptereatri- sit dignus ; sed omnia in fuluriim servantur incerta
tam quod hac me solumrnodo recreari contra despera- {Eccle. ix,1). Cui, si licct, aliquid sine mei causa

tionem dicerem, sola dum mea utique meique simi- subinfcram. Quid quavede causaid tam saepeprotu-
liumperpenderem gesta, nonmihiadhucsatisfecisse lerim,ignorare menon dif(iteoripsum.Scioenim,scio
ut paucis demonstrem, eamdem, ut stepe, iisdcm dignum me veracitcr odio, si ab assuctis (1008-9)

(1006) Hcc opuseulum ex ms. Frisingensi nunc quadrifaria, propterea ouod dicerem me hac solum-
primum proferimus. Acherius illud acccperat e co- modo recrean contra desperationem, dum perpen-
dice Lobicnsi transcriptum, spcmque injeccrat eius derem sola gesta mea utique. et similium mei : ut de-
edendi quod tamen nuspiam apparuit. In margine
: monstrem, inquam, sententiam cujusdam scripturx
codicis Frisingensis hic alius veluti titulus notatur :
adhuc umi satisfecisse mihi, eamdem refero, ut ssepe,
Invectiva contra quemlibet prseceptorem prsesertim verbis iisdem. Neseit homo, etc, Cui sententue sine,
spirituulcm. Verbum otiosum, quud hic reprehen- m subinferam aliquid causa mei. Hanc senten-
licet,
dltur num. 5 ipsi Ratherio a cavillatore tribuitur in tiam, Nescii homo, etc, in septem Ratherii opus-
Qualitatis conjeclura num. 7: Unum etiam verbum culis relatam invcnimus, nimirum in Confessione
otiosum, et, ut nos credere cogit, turpissimum tali num. 26 in serm. 2 de Quadragestma num. 23;
;

hoc opusrulum ab
loco se fatetur di.risse, etc. 1'orro in alio de Pentecoste nnm. 2; in libro de Contemptu
eodem scriptum VeronaB posttertiam restitutionem I)
canonum part. n In fine; in opusculo de Proprio
cx laudato Frisingensi codice colligcre licet, cuni lapsu nuin. 3; dv Nuptu illicito num. 6, et in ltine-
non alia nisi ejusdem tsmporis opera ejus contineat. rario nura. L0, Quadrifarid commemoratio quatuor
Cum vero in etJdemcodicequichronologicam seriem ex his opusculis, ut credimus, indicat, quo anlea
sequi videtur, uti pluribus ostendemus not. in Verona; lucubrata fuerant. Confessionis liber non
Berm. 1 deyuadragesima, hocnpusculum subjicia- ViTim.r, scd iu monasterio Belgico exaratus fuit.
tur synodics, et sermoni de Maria el Martha, qui Uinerarium aliquanto i>nsi hoc opusculum digestum
lucubrati fuerunt anno '.Klii buic quoque anno
; putamus. In apographo Frisingensi legebatur,
ascribendum videtur, itaut scriptum fucrit post ser- quod uii mr. Emendationem quod hac me sensus
monem de Maria et Marlha, qui iiost festum As- exegit.
Bumptionis B. Maria? virginis babitus fuit. (1008-9 Apographus Frising. ab assertis; ao
(l()07j Construe Ut paucis demonstrem senten-
: postea i-i effxcio. Utrobique mendose.
liamcujusdam scripturx tritam commemoratione jam
 575 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 576

nou cesso. Utrum vero ab iis cessare penitus ante A ut reliquos taceam, de quo Apostolus dicit, vide-

terminum datum sit vite, fateor me nullo modo tur : Hoc uutcm scitote inteUigentes quod omnis for-
scire. Conor enim meliorari, et vincor; laboro, et nicator, aut immundus, aut avarus, quodcst idolorum
deficio ;
surgo, et relabor; nunquam in boni alicujus servitus, non Itabcl hccrcditatem in regno Christi ct
statu permaneo. (1010) Usumenim ex vomitu canis, Dci? [Ephes. v, 5.) Cum vero innumerabiles a talibus
suisque ex volutalione [Petr. u,22) infelix miserque immundi, avari,
conversi cessent esse fornicatorcs,
frequentans, et bac me solummodo,dum non aliud nimirum de permanentibus in hujusmodi hoc di-
invenire valeo, sententia recreans, despero sperans, ctum claret sceleribus. Pcrmanet vero in scelere,
spero desperans, Bdo diffidens, diffido confidens. qui quousque aut «tas, aul sanitas ei suffragatur,
Universa quippe, qua; Dominus promisit, confido ut possit illud patrare, non dimittit illud commit-
eum dalurum sed diffido me inveniri possc, pro-
; tere : autsi dimittit, non studct illud poenitendo di-

missa cui conferat, dignum. Veniam vero cum nulli luere. Cujus autem senium,aut infirmitas interdicit
promiltat nisi converso; inconvertibilem dum mc- non scelus illle, sed illum scelus con-
illud efficere,

met aspicio, non de ejus miseratione despero, sed ac perhoc neque cessans a for-
vincilur reliquisse ;

de obduratione mea pavesco. Et quid amplius? Odio nicatione dcsinil quis fornicalor esse, si quousque
me magis dignum quam amore et scio etconfiteor; n potest non desinit fornicari, et fornicalionem rcli-
si talis, qualis sum modo, defungar. Dcfungi vero ctam jejuniis, eleemosynis, et lacrymosis gemitibus
talem si destinatum sit mihi, nullo modo scio. De non sludet mundare. Cum igitur legimusvel audi-
functus vero talis si fuero, de perditione mea certi- mus Nesdt hoino ulruin odio, an amore diijnus sit,
:

ficari cunctos posse non nego. nisi futurus subintelligamus, ut sit utique sensus,

2. Soleant vero dum plures conversioncrn in quod nesciat aliquis de aliquo, utrum sit ei conces-
flnem vite differre; cum repentina inlinitos rapicns sum ante mortem converli, an in peccatis usque in
mors, nedum multos,pcnitusfaciatinsensibileseos; finem suce sanitatis durare fateor me quod velit ;

de illis quid senliam hssilans, de me, si illud mihi astruere, penilus ignorare.
contingeret, sum pene desperans. Quidam enim in 4. Quamvis non desperandum, quod etiam ipsa

grabbatis Deo plurima promiscrunt, qme convale- infirmitas ab anleactis quemlibet peccatis emaculet,
scentes minime attenderunt. Quid igitur cum rursus si tamcn gralanter fuerit recepta, quod tamen de

ceciderunt? Si non promiserant, iterum despera- prolixa fieri arbitror Begritudine tantum, paticnter
tione periisse putabantur haud pcrperam si promi- tamen,ut, dixi, perktta: levius licet concinens tali-
;

serint, et iterum convalescentes fuerunt mendaces, ler senscrit.

quid facUiri postea tales ? Quid? Dei eis pietas insi- Et vindicta brevis hic uoiia criiniua finit,
nuet. Quod mihi tamen videtur, quia etiamsi millies C Ne sine line habeat debita prena reos
hoc eiscontingat instinctu diabolicoagere; est quod Solos vero, ait Gregorius, temporalia flagella ab
non ideo de pietate Domini debeant desperare, aeternis liberant, quos immutant. (1011) Hsc duo
quamvis in tam instabilibus promissis 433 nullam itaque, id est, aut conversionem salubrem, aut fla-
possint fiduciam habere. Nescit enim homo utrum gellorumDeisuffragium,dum sententiae illi innixus,
odio, an amore sit dignus futurus (Ec.cle. ix, I) qua dicitur Nescit homo, utrum odio, an amore sit,
:

quamvis noverit, quod praesentialiter sit odin di- diijints, expecto si de tertio, perditione utiqug
;

gnus, dicente Scriptura, quoniam omnipotens odio certissiina, suspectus et pavens non 434 exsto; in-
habet peccatorcs, ct misertus est juslis (Eccli. xn, sanire me veraciter credo, et quo dcsiderium ver-
3). Non enim aliter justi ex pcccatoribus poterant tam, quid optem, quidve amplectar, ignoro. Repen-
fieri, nisi misericordiaDei pnr-venti, fuissent a malo tinum nam imminere cum mihi metuam interitum,
ad bonum conversi, neque illi alitcr in peccatis du- prolixum (1012) si mereor, ut desiderare me non
ravissent, nisij ushtia Dei nbd urari potuisse perm issi difliteor, actulum damnantem mihi audio, surdus
fuissent unde et de talibus ibrmidolosailla est di-
; licet, Apostolum (dicere) bjnoras quia palientia :

centis sententia Si concluserit Dominus hominem,

: Dei ad pnnitentiam te exspectal? Tu aittem thcsau-
hoc est concludi permiserit, quis potcsl ei dicere, cur jj rizas tibi iram in die irx, et relributionis justi ju-
ila facis? (Jobix. 12.) dieii Dei Rom. n, 4,5.) Infelix hujusmodi longs-
3. igitur, o incrustabilia Dei judicia ! o inve- vitas, quam tanta sequitur calamilas, aspernabile
stigabiles viaa ejus! Quis enim meisimilium non sc spatiumcongerit, quodtalem thesaurummiserabilis
formidare valet incvadibiliter fore conclusum, in- induciae ad exaggerandamscelerum vindictam con-
dcque odiodignum.Njinc enim odionon tibidignus, cessit. Melius fuerat, fatcor, miserrimo, side primo
(1010) Construe Etenim infelix et miser ffequen-
: ijcllorttm Dei; si non exsto suspectits elparens deler-
tans usum ex vomitu canis, et ex volutatione suis, tio,perdilione uiique cerlissima ; eredo me veraciter
(ubi respicit illa // Petri u. ii: Canis reversus ad insanire, ci ignoro, guo vertam desiderium, quid op-
suiun vomitum, et sus lota in volutabro hih et re- tem, quidve amplectar.
creans me solummodo hac sententia, dum non valeo (KH2) Conigendum et supplendum videtur pro-
invenire aliud, despero sperans, etc. lixam segfituoUnem ni mcrcor : qu« concinunt cum
(li '11) Construe: Itaquc dum innixus sententise pra>cedentibus, quod tamen de proUxa fieri arbitror
illi, qu.r dicilur : Nescit homo, elc, exspectohxcduo, scgritudine, etc.
idrslaut conrcrsionem salubrem, uut suffragium jltt-
577 DE OTIOSO SERMONE. 578
Dei contcmptu justam exccpissetsententiam,quam X ita : Si pcccata lua recte consideraveris, judicasti :

tandiu exspectatumtaminnumeros epnlraxisse rea- si abjecer.is, occidisli. Quod ut melius dilucidetur

tus, pro singulis videlicet aeternalilSr puniendum. f[ioni possent cum pluriiua 1015 ipsa una nobis
5. Hoc se ita habente felicior mihi videtur bre- divina sufflciat, dicendum qi lodo, quam protu-
vitas, quain diuturnitas vils.. Vx eniiu vobis, ait, listi, sententia. Ait \r\n ; Omne verbum otiosum,
pruphela, qui trahitis iniquitalem in funicutis vani- (juod tocuti fucrinl homines,reddeiU <lc eo rultoncm
tatis! (Isai. v, 18.) Est quidem Dominus misericors, in die judicii (Mattli. xn. 36.) Quidestverbumotio-
et ineffabiliter pius; sed etiam verax, et inenarra- sum? Inutilc. Nulla autem sunt, ut dixisti, minus
biliterjustus. Promitlit veniam, computat noxam ;
utiliaquam turpia; quibusadjicere possumusnoxia,
veniam largitur perfecte conversis, noxamreservat el contumeliosa, irrisoria, deceptiosa, perjura.frau-
obdurantibus aversis. Annon cnim evidens cernitur dulenta, maledica, mendacia, sacrilega, h.eretica,
computatio no.ve dicentis Amen dico vobis, omne
: apostatica; blasphema, falsum testantia, furiosa, li-

vcrbum oliosum,guodlocuUfuerint hoviines,reddent tigiosa.Ex quibus omnibus unum suum in allega-

de eo ralionem in dic judicii ? (Mullh. xn, 30.) Puit- tione illa proferens superiorejcollegisli salvum non
ne unquam terribilius aliquid dictum? Gaeteri nam- posse credi futurum, cui iu extremo diejudicii illo
que quid supcr hoc sentiant, viderint ;mihi videtur -p
id fuerit.quod tali in loco bujnsmodi pro causadi-
tolerabilius fuisse, si dixisset Merebuntur de eo: xerit, coram universo gencre homiuum impropera-
millium annorum supplicium. Miserum enim me, tum. Seneumfirmissime nos tenere concedas,quod
cum nulla minus sint utilia quam turpia. Quid si nil temporaliter contra jus fasque valcat agi,ncque
in eodem loco (1013), et forte tali.quo dedignaretur id temporaliler expiari, desperare islum compelli-
aliquis ctiain vesei.turpe quid faciens quilibet, tur- niiir, qui illud turpe dixit, nisi auxilium ei demus,

pissimum aliquid dixerit? Postea deipsa, quam pa- quid faciat, antequain 43C ad illud improperium
travit turpitudine, pcenitentiara gessit ; de ipsa, veniat. Dicamus crgo primum quid eritillis, qui ra-
quam dixit, quid, rogo, erit? si in judicio itaque tioncm dc omni verbo otioso.quod locuti fuerimus,
illi iinproperatum fuerit,quod in tali locotale quid in dic judicii fuerint reddituri; nimirum iis, quibus
taliquc [iro , putandum quod inter
causa dixerit dicctur: lle,ma(edicti,in ignci/t n lcruum;quiucsu-
alios, Venitc benedicli Patrismei [Mailh. xvv, 34), rivi, ct non dcdisli mihi menducare (Mattli, xxvi,
audire ullo modopossil? Post tantain enim coram Z|l,42), etc.;ct:/lM«( dico
nou exies indc,donec libi,

universo genere humano verecnudiam, suspicari rcddas noris.siiiunn quadrantem Malth. \,Zb). Et
euinpossuniushabiturum,nedumecelesteni,aliquem quarc, inquis, hoc eis dicctur» quia non audicrunt
gloriam ? Noane enim et quod gessit manifestatum scilicet dicentem
Psenitenliam agite, ct non crit
:

pariter erit, cum idcm forsan dixerit quod fccit, C vobis iniquilas inruinam (Ezech. xviii, 30). Et :

fecerit quod dixit? Condigna pcena- rebelli, ut qui Gonverlhnini ad mc,il egorevertaradvos (Zachar.
videlicet Doniinum, et quod de eo Chrislianitatis i. 3 Postremo quia obturaverunt aurem cordis,
.

traxit vocabulum non reveritus, inconspectu ipsius, dum A\wslo\usc\a.marcl:Si itosmclipsosdijudicare-

tali in loco, tam turpiter, pnesentcm illum non mus.non utiquc judicuremur (I Cor. xi, 51' : Au-
nesciens quoque, recordatus eliam ipsius, non ti- gustinum quoquc prosequentem Si pcccata : rccte
muit dehonestare,dehonestatus in ccnspeelu totius considcravcris.judicasti;si abjcceris, occidisti : hoc
pereat creatune.Quidvero miseridepcrjuriis sffipis- enim scnsu ut et de casteris flagitiis, ita et dc isto
simis, quid de detractionibus perassiduis, quid dc turpiloquo intelligendum sermone : ut vidclicet tu,
mcndaciis continuis, quid de verbis deccptoriis, qui illum protulisti, facias
hic dicmjndi- libi deeo
quid de quid de fraudulentissimis dicturi
irrisoriis, cii,damnes
illumjuxtasuicensorsquissimusqua- in

promissis, quid de maledictionihus crcbcrrimis, si litatem,damnatum punias, punitum occidas, id cst;

de raca judicium subituri, de falue gehcnnam, de alijiciendo illum amplius in eeternum nonproferas,
435 olioso sumus rationem rcddituri sermone? itailludturpigerum,turpiloquiumutturpigerum,ita
(Matth. v, 22.) Intclligite mecum,qui mecumoblivi- turpigerum uti turpiloquium taxans, a consimilibus
scimini Deum.ne quando rapiamur subito, ct cri- n quoque Christo adjuvante abstinere viribus totis
piauiur a nullo (Psal. xu\, 22). contendas. Videtur enim mihi hoc ifa constante,
(i. Intelligo, ais, Dci, pro nefas ssepius quam quod si lurpitudn quam fccisli, fucrit perfccte pceni-
!

necesse fucrit, oblitus, verensque utique, [locus tondoconsumpta,ipsa,quam illiusoccasione dixisti,

mcndosus] innuis facrre.nc rapiaris subilo, ereptus eril pariter enecata, adjuvante illius misericordia,

B iuillii. Snl Apostolicum illud de spontaneo nobis qui in lniiic mundum ad nostra venil relaxanda fa-
inflicto a nobis ipsis judicio d cum ill" confero e ra,qui cum Patre et Spiritu Sancto vivil et re-

quod nuperrime me audisse recordor, non

61014), gnat in saecula sceculorum. Amen.
parum inc animari proflteor. Lectum enim exslitil

(l<M.'!i Vide Quaiitatis conjecturam num, 7. el De dtim confcro.iiiquam.niiii illo qitod icrordor menu-
propr/o tapsu iiiiiii. 4. p/rrimr audissr ;projjlcor me non paiuin anii/iari.
(1013) Construe \Seddum confcro illud aposto- |o|f>) Construe
i
DUendum quomodo ipsa
; ma di-
licum de judicio spontaneo nobisinflicto anobis ipsis, ina sentcntia,qiiamprotulisti, nobis sufficiat.
 579 RATIIERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 580

&TBER
ROMAM EUNTIS
(1010)
> - -
x

463 Nosse" fraternitatem non ignoro, filii, ve- A betmonetur, hoc est, ut serviat illi in timore, et
stram, me pergere cupere prasentialiler Romam, ei cum tremore (Psal. n,
exsultet iij. In peccatoris
sed cujus rei gratia [subaudi cupiam pergere],esse namque, ut ait Gregorius, pectore incessanter debet
prorsus ignaram. Non enim orationis causa illuc spes et formido manere. Judicium vero qnid est fa-

vado, cum in Evangelio legam : Mulier, credemihi, cere, nisiquod lex praecipit observare? Quod fuit
quia venit Itora, cum ncque in monte hoc, nequc in utique, quod modo ex Evangelio Petro et Andreaa
Hierosolymis adorubitu Patrem (Joan. iv, 21); sub- audistis ita suasutn : Venite post me (Mattb. iv, 19).

juncto : Spiritus esl Dcus, et eos, qui adorant eum,in Haec estenim lex et prophetae, ut post Christum
spiritu et vcritate oportct adorare {Ibid., 24) : omni tempore debeamus cogitando, loquendo.ope-
ciuod ulique domi potestquisque peiagere.Non im- rando venire. Justitia vero quam facere suademur,
periali, quia imperatum est minimejnssu [subautli quas est, nisi juris, hoc est legis status?Sed cujus
illucvadol milites solum ut mitterem meos, abeo
: legis? Christi utique. Factam vero quomodo imple-
cum (1017) mibi sit imperatum. (1018; Non, bonum nius? Alter, attcrius, ait qui noverat, onera portate,
quid sit Deoque placitum.ut ibidern addiscam cum ct sic adimplebitis
; legem Christi [Gul. vi, 2). Quod
saepius hoc tcmpore cantatum agnoscam bidicabo est autem onus unicuique gravius, quam cum quis
:

tibi, horno, quid sitbonum, aut qttid Dominus requirat

n ignoranliapremitureorum, quae illum scire oportue-
a te : facere judidum ct justitiam, ct sollicitum ratamplius? Eamigiturcum nonimplere 439 nisi
ambulare cum Deo tuo [Mich. vi, 8), non solum uti- inchoatam, inchoare vero nisi agnitam valeamus,
quecum Romam vadimus, 438 sed et ubicunque (1020) quasi discordare vero in pluribus, dum non
consistimus [a/.,existimus]. Cum Deo namque sem- intelligitur, videamus; ut et me eodem fascelevare,

per ambulat, qui a prasceptis ipsius nusquam de- et vobis inde utcunque concurrere, quod portare

viando discordat.Quod (1019) sollicitius agere quili- dicit Apostolus, valeam, concilium tantorum qui

T1010) Hoc llinerarium Hathcrii Romam pertjentis peratoris in favorem monasterii Sublacensis dato iii
a Fulcuino laudatura cap. 24, e.ditum fuitab Ache- Idus Januarii anni 967, quod a Maratorio editum est
rio ex codice Laudunensi. Frisingense exemplar tom. V Antiquit Italic. dissert. 65, et a canonico
nobis subsidio fuit.Tempus tres caracteres iigunt. Garampio recusum cx scbedis Dominici Georgii in
Verba numeri primi, Quod modo ex Eoangelio Petro libro inscripto De nummo argenteo Renedieti III,
cl Atidrex aiuiistis ita suasum : Venite posl me : pag. 169. Itinerarium igitur, quod sub initium De-
Evangelium indicant.quod in S. Andre;e festo legi- cembris Joanne Xtll pontiflce post Ottonis I adven-
tur. Adverbium aulern motlo h;ec scripta testatur tum in Italiam, et ante hocce concilium Hatherius
ipso S. Andrea die, autineunteDecembri.Deeenibri lucubravit, assignandum est ineunti Deceinbri an.
vero anni 966 haeo convenire duo certum eliiciunt, 966.
Joannis pontilicis mentio, et Romanum concilium r> (lul7) Vulg., hoc sit, Corrcctionem pra:buit codex
Ottone praesente celebrandum. Dum enim Joannem
I
Frisingensis.Cum Otto I anno 966 in Italiamvenis-
pontificem memoratnum. 2, exploratum estsermo- set, ul rebcllionem contra Joannem XIII Romae ex-
nem non esse de Joanne XII, ut nonnulli putarunt; citatam compcsceret hac forte de causa militcs,
;

hunc enim, cujus prxcepto fuerat restitutus, jam qui ab ipsis episcopis uli imperii vassalis peteban-
vita functum indicat num.4 scribens, se reslituliim tur, Ratheriummitterejussit. Hincetiamin sermone
prxceplo Apostoli. qui tunc Romanx prxerat sedi. de Maria et Martha hoc eodem anno post festum
De Joanne autem XIII Ratherium loqui cerlius fiet Assumptionis R. Mariae virginis habito num.4.ait:
ex dicendis not. 1025. Porroconcilio Romae cogendo Milites quando etiam meos ad pnrlium ob Csesaris
Ottonem imperatorem, qui in Italiam venerat, cum cotjoprseceptum.
episcopis adfuturum Ratherius non dubitat. Conci- (1018) Contrue : Non (vado illuc) ut addiseam
lium, mquit, num. l,tantorum qui conductu piissimi ibidem, quid sii bonum et placitum Deo.
(1019) Sic cod. l rising. melius.quam in vulgatis
;
Cxsaris illuc ad apostolicam sedem sunt venturi,
atlire dispono. Et niun. 3, sapientissimos enim tam sollicitus.
deisto regno, id est ltalico,gttamei! de his, Germanis (l()20)Dissidium respicit cum suis clericis. quibus
seilieet opiscopis. qui cttm Domino nostro venerunt videbatur lex quasi disco dare in pluribus, dum
scmper Augusto, illie adfuturos cognosco. Otto Joanne illam non intelligebant illi enim quaedarn hcere
;

XIII pontilice in Italiam venit post Augustum anni putabant, qtiK Ratherius vetabat uti illieita. Mox
9ij6 Romam vero profectus sub ejusdem anni
;
fasce pro onere, uti apud Virgilium in Bucolica,
tinem, natalitia festa ibidem celebravit. Concilium r, Ecloga, ix, v, 69.
tandem Rom;e habitum fuisse initio anni sequentis,
cui idem imperator cum episcopis tum Italis, tum Ego hoc te fasce levabo.

Uermanis interfuit, liquet oxprivilegio ejusdemim-

 58» ITINERARIIWI. 582
eunductu pissimi Caesaris illuc ad apostolieam sunt A. falsoaquibusdam proedicor litteratus,ignarum qmd
sedem venturi, adire dispono; indagare primitus de illis valeam saltem cogitarc, ncdum proferrc,
illa sludens.quae quasi(1021) dissona sunt prolata. efliciunt prorsus. Qua ignorantia quo melius exui,
ad quam perduci valeant eoncordiam.Ut cum verbi quo aptiuspossum quam Romse doceri? Quid enim
gratia in Apostolorum legatur canonibus 1022)0 : ( de ecclesiasticis dogmatibus alicubi sritur, quod
episcopus aut presbyter uxorem suum, quam dt bet Romae ignoretur? Illic summi tolius orbis docto-
caste regere, nonrelinquat; in Nicaeno tam rigide res : illic prsestantioros enitnerunt universalis Ec-
prolatum ccrnamus concilio (caj;.iii) Interdicit per : clesiae principes. Illic decretalia pontificum,univer-
omnia magna synodus,non episcopo, non presbytero, sorumcongrrgutio,examiiuitioranonum,approbatio
non diacono, ncc alicui omnino,qui in ticro est licere recipiendorum.reprohatin spernendorum.Postremo
subintroductam habere mulierem, nisi forte matrem, nusquam ratumquod irridum,nusquam irritum
illic

dut sororem, aut amitam, aut tanlum personas, eas quod illic ratum visum Ubinam ergo melius
fuerit
qux suspiciones effugiunt. Et cum canoncs dicant, insipientioe consulitur meae.quam uhi fons sapientia?
quod si qui cxcommunicalis communicat, sit ex- cernitur esse? Accedit ad cumulum commodilatis,
communicatus pariter ipse (conc. Catsarang. c. 5; quoJ misericordia Conditoris imperatorem nobis
Carth.iijC. 7,ctc); Augustinus vero quiddam quasi . concessit eequissimum.piissimum.sapientissimum,
contrariumClassicianocuidamcxcommunicatoman- dominum scilicet noslrumCaesarem gloriosissimum,
daverit (A.VG.,episl,25Q,Auxilio,ei fragm. Classic.) ; qui cum pra omnibusquisub ccelo sunt jam dictis,
cum neminem nostratium de excommunioatione cu- caeterisque regaliura praerogativarum insigniis in-
juslibet nostrum videam curarcjusta sit an injusta; sestimabiliter polleatsanclissimum papam, domi- :

non ignarus tamen penitus quid inde beatus dicat num utique Joannem episcopum^ecundumproprie-
Gregorius (ep. 26 lib. m), (1023) cura illo sancto tatem sui vocabuli, gratia Dei ad idem opus ele-
agere cupio libenter inde concilio. ctum,Romuleae quidem urhi papam instituit (1025)
2.De subjunctis hic quoque capitulis penc ubique dignissimum orbi vero universo Palrem et provi-
;

(paucissimis nisi) posthabitis, quid ipsc sacer con- sorem industrium; quos convocaluros synodum
ventus censeat, indagare percupip.(1024). Quae uti- (1026) aulumno universaleni.concedat Deus sancta:
quc, dum interdicto dicentis. Quisine peccato est sua; Ecclesias, ut expedit, utilem.
vestrum.primus in tllttin lnpidem iiiiltat(Joan.\iu,7);
3. Adero itaque, si Deo annuente valuero,digito-
et : Hypocrita, ejice primum trabem que compesccns labellum, tanto eos qui aderunt
tlc oculo tuo
(Luc. vi, 32); quilibet quod in sc recognoscit, in audire curabo humilius, quanto mihi neeessa-
alio timet corrigere;440 canones vero lanta aucto- rium considero amplius. Sapicntissimos (1027)
ritate pracipiant,non inemcndata rclinquijmo, qui C 411 enim tam de isto regno, quam et de his qui

(1021) Ita cod. Frising. In vulg., male disponere ostenduni sermonem non esse de Joanne XII, qui
pro dissona cditum erat.Construe Studens primitus : electus fuit anno 956, cum nondum Otto in Italia
indugare, ad quam concordiam perduci valeant, illa imperaret; congruunt autem Joanni XIII. Etenim
proluta stint quasidissona.
tjtt.c mortuo Romae anlipapa Leone VIII, et sub idem
Est titulus canoni
(1022) festo apostolorum lempus Benedicto V pontiiice apud Hamburgum
pneiixus a Diony.-iu Exiguo, ubi m.'./.' legitur cum exsule vita pariter functo, Romani duos legatos ad
ms. Frisingcnsi, non vero castam, ut apud Ache- Ottonem l miserunt pro instituendo quem vellei fto-
rium. ///,i/m pontifice, inquit Regiuunis continuator ad an-

(1023) Construe Inde, est de hac re libenter

: i • I nuiii 965.Duobus autem episcopis ab Ottone Romam
oupio agere eum illo sancto concilio, quod scilicet directis, tunc ab omni plebe Romana Joa/nnes Nar-
Romaa cogendum dixerat. Sic etiam Augustinus in niensis Ecclesix episcopus eligilur, et sedi aposlolicae
fragmento epistolae ad Classicianum subjccto epi- j inlronizalur, nomine Joannis XlII,ut apud
i

stol-E 250 dc quasstione quaa versabatur:£/ in con- eumdcm Reginonis continuatorem legitur.
cilio «os<!ro,inquit, ag re cupio, et si opus ftcrit, ad 1026 Synodus quidem Romae coacta est ineunte
sedcm apostohcam scribere. Hic autem Ratherius ,
I7,vj qoI l016observavimus.NumveroRatha3-
indicat, se in concilio agore velle de mulierositate rius huic interfuei it.monumentorum inopia ignora-
clericorum.ob quam forte aliquem excommunican- tur.Certe vero a lfuil altcri synudo qu.e subindc. Ra-
dum putavit.De mulierositate quidem actum fuit n vennae mense Aprili anni ejusdem celebrata,veluti
anno sequcnli in synodo Ravennate posl Romanum Romanae appenaix haberi p itest.
concilium celchrata, cui Ratherius interfuit, ut in 1027 E| opos tum
regno Italico, tum cx e\
cpist. 12 ad Ambrosiura traditur.
n. I, Gi r ii mia una cum imperatore Romanaa interfuisse
(1024 Construe Quas ulique anyitula. ef/iciantme,
: ibrata fuit ineunte anno 967, ex
il

ijtti falso a quibusdam prsedicor htteratus, efflciunt, privilegio notal one prima indicato manifestum est.
mquam, me prorsus ignarum, quid tn co enim dato Romae m. Idus Januarius anno
nedum proferre illis; aum quilib
gilare, t int rdicto 967 imperii vero domni Ot- !

aicentis : Qui sine peccatc est,i tc. in 10, de Georgio Sub- r, tndict.
alio.quod recognoscit in se; canones vero tanta aucto- ii' ii idem imperator ait
i

abbate Vt nit m gre- :

prxcipiant ea non relinqui i

ritale '/. Huno uiium basilicae S.Pet) rum principi$,ubicum
abusum Atto Vercellensis perstringens in epii i
9,ad <ie Mll papa san ta syno lo ro util late
.

Buum clerum ait : Licet sint, qui nec

de suo trab m nerabilium locorum ini reramus,
i
/.',',
lesix el f<
[
ejicittnt oculo, nec festucam fratris repellere prcesu- circumsedentibas cum Ravennate archtepiscopo plu-
» munt, sed confusi obmutescunt, dum seipsos reprobos rimis episcopis ex liomano territorio atque Italiac, </
cognoscunt. Ultramontano regno,idesi Germanis'Hi oumCaisare
(1025)Hoc verbum instituit regitur a relativo pro- in Italiam venerant pust mensem Augustum anni
cedenti qui,scilicet Ctfsur Otto I.lLx-c uutem pulam 0C0;mungnum onim convcntumidom Caisurmodig
 RATIIERII EPISC. YEIION. OPP. PARS I. 584

cum domino nostro venerunt sempcr Augusto, illic A nibus ergo traditur,qui in forinseco atrio invonitur;
adfuturoscognoscn;qunrum docerimagisteriocupio quia qui cxtra normam ecel.esiasticae rcctitudinis,
dc his saltem, quae liic capitulatim congesta ideo eliam in ecclcsia [a/.,ecclcsise] corpore positus,con-
habeo,quod plcnitudinein eorum in illorum codici- versatur.intus quidem csse corpnraliterconspicitur,
bus contineri confido.Sunt vero ha!C,quae ab omni- ed auimaliter in atrio exteriori stare probatur;Vel
bus observari valerent, si obedientes Deo existere certe gentibus datur, qui elhnicis sociatur : Chri-
vellertt, ncc contraria utique tempori, nec patriae stianus enim licet dicatur, ncquaquam est, qui
incongrua,ipsis utique omissis,qua::aiitiquissoUim- Christo contrarius cstcanonibus vere sanctis qui
;

modo, vel transmarinis congruentia sunt visa, non non obtemperat, Christo rebellat. Gentibus vero,
nohis. Cum
igilur quasi in quihusdani medicinali- nisi se infra mcnsuram lineae recollexcrit, dabitur;
hus libris carnalia, haec animarum sint eongcsiuin quoniam quidcm [al., quandoquidem] non polerit,
canonibus sanctis remedia;ut videlicet,qui illaquae eorum contubernio sociari,quorum nec lege teneri,
in libris medicorum legunfur perceperit,ab aegrilu- nec disciplina corrigi,nec morcs voluit imitari. Vae
dine liberetur, qui neglexerit,suo merito moriatur, autem nostrum alicui, extra mensuram canonicam
sic animarum qui despicit remedia, occasione alia cui contigerit inveniri, cum clectorum populusece-
mortem evadere qualitcr possit aeternam, discere
n perit reccnsori.Electus enim ncmo, qui non cano-
cupio. Ignarus adhuc, ncmpe stultus, existo. Di- mcus, [subaudi nemo] (1028) canomcus, qui non
cente quoque Apostolo:S/ nosmetipsos dijudicaremus, electus.
non utique judicaremur (I Cor.xi, 31) : judicari vero 5. Dicat sane aliquis vestrurr., tua quid refert,
sicut sa;culariter lege mundana, ita ecclesiasticc talia C3steris,et utique te pracstantioribus,hinc mi-
sanctione dcbeamus canonica; qui judicari ea de- nime curantibus agerc? Refert, inquam, rcfert
spicit temporaliter, utrum judicium illud evadere omnimodis, ct in tantum expcdit, ut, vos omnes,
ullo modopossit,i]uo damnatusquisque in aetcrnum qui transitis per viam, altendite, ct videte si est dolor
alius:nam ego hinc sum pe-
peribit, dicat quilibet sicul dolor meus (Thrcn. i, 12), edicere possem,
nitus mutus.Judicium sane quomodo facimus,si jus nisi insensibilitatis stupore languerem. Ornittam
nobis aDeo per sanctissimos Patres indictum negli- quippe tcr (1029) me conlra canones exsulatum,
gimus? Justitiam quam.si logem non servamus ca- millies injuratum,cpiscopium inihi illegaliteradem-
nonicam?Cum Deo qualiter ambulamus,si ab his, ptum, (1030) alium super rne adullere adductum,
quae sequenda praecipit, deviamus ? Noxia caeterum reccplum ;iterum eo misericonlia piissimi[Ottonis i]
sollicitudo, quain gerendorum non ellicit rectitudo Caesaris, pracepto apostolici,qui[Joannes XII] tunc
// Cor. v, iii cum recepturum qucmque secun
; Romanaj praeerat sedi, judicio cpiscoporum (1031)
dum quod gessit, sive bonum.sive malum, evidens C synoduliter restitutum,ab eodem invasore(vobisnon
esse valeat certitudo.Extra canonice igitur reclitu- penitus in lantum ignaris, neque eidem contrariis,
dinis diversaus lineam,quam salutis haberc potest, ul non defuerint,qui vos pene omnes,ne dum
inille
qua>so, liduciam, cuni scriptum sit : Alrium quod consensisse, hoc crediderint machinasse) (1032)
est foris non metieris, quia datum est gentibus%Apoc. postea comprehcnsum,443 pulsum,injuratum,ex-
xi, 2.) Quihus vero gentibus.nisi de quibus Psalmi- spoliatum,custodi33 mancipatum:omnibus vero his,
sta 442 dixisse intelligitur Domino Liberator meus : licet lam indiscussis, rclietis, quasi in eis nil inve-
ile gentibus iracandis? (/'.«i/.xvii,48.) Ut enim homo niii valeret,quod reprchendi legibus vel leviter pos-
malus alibi vocatur diabolus, sic legio daemonum set; misericordia iterum Creatoris' clemenlia piis-
nomen hic possidet non incongrue gentium,Daemo- simi imperatoris (103J), subventu excellenlissimae

Augusto in Germania habuit, antequam Italicum 4° anno 964, quo a Milone comprehensus et expul-
iter susciperet. sus fuit, ita ut cum tandem Veronam dimisitanno
L028) Repetitionem vocis cononicus supplevimus 968, quintum velut exsilium computari possit. In
ex ins. Fnsingensi. cpitaphio autem icr exsul dicitur, quia tria tantum
(10i9j In epitaphio Hatherii ter exsul traditur, majora exsilia computata fuerunt, quibus e sede,
primo Bcilicetsub Hugone rege.secundo sub Lolha- i i|uam tenebat.exturbatus fuit: unde ibidem terprx-
rio ejus lilio, ac tertio sivecum a Milone invasore, sul, et /('/ exsul opponuntur, quod ter episcopatum
ut postea hic subiiitur.coniprehensus ct e sua sede obtinuisset, et ter amisisset. Anno 951 etsi reeupe-
pulsus fuit, sivepotius cum Veronam tandem di- rare studuit episcopatum, non tanien adeptus est.
mittere coactus est.Hoc autem loco cum se ter ex- Exsilium autem anni 904 brevi solutum fuit. Quod
suiatum prodat, antequam a Milone invasore pelle- porro ait episcopium sibi illeijalitcr ademptum,///t'-
retur,quam expulsionem uti posteriorem in sequeu- galiter intelligit sine judicio canonico.
tibus refert; tertium exsilium illud computasse (1030 Alium, id est, memoratum Milonis nepotu-
videtur, cuui anno 951 cpiseopalem sedem recupe- luin, qui Milo pariter vocabatur; ac ideirco eum
raturus in Italiam venit;sed invento in eadem sede invasorem postea appellat.
Milone comitis Milunis nepotulo.qui eamaManasse 1031) In synodo nimirum Papiensi celebrata
ulitinuerat,cedere debuit, et in Gcrmaniam redire. anno 902, cujus Ratherius meminit in Apologelico
Vide epist. 5 ad Joannem XII. Enimvero in opu- num. 7.
sculo de Clericis rebetiibus scripto exeunte anno 967, (1032) Id est ineunte anno 965. His de rebus
quatuor sui expulsione, quae late dici possunt ex- ronfer Qualitatis conjecluram num. 10. et ibidem
silia, commcmorat nuin. 2 inquiens E.c qua (Ec- : not.
clesia,Veronensi);«c jani quater extrusistis, mmirum (lOSoAdjectiviim piissimi additum est exms.Fri-
i", sub Hugone, Z°, sub Lolhario, 3°, unno 951, et singensi. Excellentissimit vero du.r, cujus subventu
585 ITINEIIARIUM. 586

ducis ereptum, reductum, a vobis vcro tam inhu- A terium perpetraverit; quis ex vobis indepositus
mane receptum, ut non difficile fucrit in vultibus isset [ul., esset]? Rursum sirecitaretu: Prxeipimus,
vestris conjectariquam non libenter mo videritis ut bigami non udmittunlur ud clerum (Innoc. I ep. 4
reverti, cum et exinde tot me nondesinatis injuriis c. 2; Gelas. I cp. 9. sulnned.); quem ex vobisconfi-

lacesscre, ut omni me praarogativa ordinis episco- derem legalitcr ad saccrdotium fuisse provcctum ?
palis adeo sicuti ante (1034), ita et post, nondimit- Et, ut ad minora, vobisquepernullaveniam, silege-
tatis priva^e, ut nihil ev eamihi relinquatisprater returcontemptorescanonum acriusarguendos(conc.
chrismatis confectionem, et chrismandi quidlibet Hispal. ii, c. 4) ;deconjurationibus [al., conspiratio-
cum subscriptionibus potestatem. Adeo quoqucde nibus] etiam, et conspiratoribus, de perjuris, de
vobis sim inhonorus, ut cum (135) omues coepi- ebriosis, et qui in tabernis bibunt, etqui usuris in-
scopi illuc venturi, de clericis suis parere inibi ha- scrviunt, si legaliter synodarem; quem ex vobisin-
beant honorati; ego devobis nec unum simhabitu- dcmnatumrelinquerem? Siperjurissaltempoeniten-
rus; cum de mca pauperlatula non sim vobis adeo tiam legibus indictam ipse dicerem, quem de vobis
inhumanus, ut militari beneticioi'103(>:, habcam.et missam celebrare permitterem ? Si multinubos a cle-
hoc gratis, decem ex vobis ditatos. ricatu repellerem, quern nisi puerulos in Ecclesia
5. Omittam tamen, ut dixi, illius oinnia ista re- _ relinquerem? Si manzeres (1038) abjicerem quem,
,

spectu, qui dixit: Holite resistere malo (Matlli. v, ex eisdem puerulis stare in choro permitterem?£a;-
39). De synodo a nobis quid agendum nuperrime spertavi, inquit, ut fucercs judieium,elccceiniquUas,
acta (1037/? (Nicwn. c.|5. ean. upost. 38.) Scitisenim, ct justitiam, et cece clamor (Isai. x, 7). Quis clamor?

scitis, me semper hocagere ideo distulisse, cumbis IVssima fama, malum exemplum. Clamor, inquit,
iu anno idem praeceptum sit facere, quod dicerem Sodomorum venit ad me (Gen. xvm, 28). Breviter
me, unde synodare debcrem, omnino nescire.Solet [ms. F/'W(H3.,,Perbreviier^dixerim: causa perditionis
enim iu synodis, si quid contra canonesactum est, totius mihi populi commissi, commanentes (1039)
emendari. Sed si hoc agere tentavissem, omnibus illi sunt clerici. Quem eniin laicorum de adulterio

qune in canonibus sunt scripta regyratis, de nullo convenire ausus fuissem insynodo (1040), quemde
eorum vos cnrare viderem omnimodo. E quibus si perjurio,quemdequovis flagitio,clcricorumfrustra-
vel aliquaproferam,silegereturquodsuperiustetigi, tus judicio? Quis enim ille esset, cui non continuo
hoc est (concil. Nic. c. 3,1, Subinlro&uctam habere, ille, etsi labiis non auderet, corde diceret Ilypo- :

personam, nisi sororem, 444 et c;etera, quoe sunt crita, id est pseudoclerice, ejice primum trabem de
inibi notata; quem vestrum ab hujusneglecto prae- oculo tao et tunc prospicies, ul edueas festucum de
cepti poluissem cxciperc?Rursum si lectumimplc- meo [Mutth. vn, 5).
oculo
rctur (conc Neoc. c. 1). Si quis presbyter uxorem C I
De talibus igitur cum (1041) nulla penes nos
6.
duxerit, depvnatur; magis autem pelli debet si adul- 445 omnino sit quaestio; unde synodus agi debe-
ereptus et reductus traditur, fuit Juditha Honrici II, 96G synodum habuit, ex qua Synodicam edidit.
ducis Bajoariae, ct Marchionis Veronaa mater. Vide (1038) Ratherius in Conjessione num. 5 exDeute-
Qualitatis conjecturam not. 1054. Mox conjectari scri- ronomio c. xxm, v. 2, Manzeres, inqu.it, id est ex
psimus auctoritate laudati codicis, ubi in vulgatis scorto nulus, seu spurius.
erat conjeclurari. |103'.f Commanentes, illi scilicet clerici, qui una

(1034) Sicut untc, id est tempore Miloniscomitis, cuin populo seu laicis manent.
de qun vide part. De contemplu canonum num. 1,
i
1050) Synodum boc loco vocare viiletur illam,
ubi jam inde ab ejusdcm cmnitis tompore ante se- quae in visitationibus ecclesiarum cogebatur, ubi de
cundam suam expulsionem nihil sibi a clericis rc- laicis inquisitio liebat. Vide not. in epist. 5 ad
bellibus relictum tradif prseler chrismatis confectio- Joanncni XII, in qua synodi nomen hoc sensu acci-
nem et chrismandi quidlibetpotestatem. Hanc formu- nitur. Neque enim de synodo dioccesana, qualem
lam ibidem explicavinius in not. Qund aufem hic Ralherius in hujus anni Quadragesima celebravit,
additur eum subscriptionibus, nuin indicat aliqua et de qua agitur numero sequenti, id intelligi po-
documenta ex gr.in consecraliunihus, ordinationi- tcst, 1'iiin in ram nnn cnnvoci-ntur laici, ncc delairis
bus, aliisque chrismatis usibus tradita, quibus epis- inquisitio fiat, ut in synodisvisilationum occasione
ropiis subscriberet? cnaclis acciilil. lnquisitio de clericis liobat in oapi-
(1035) Adjecimus eum-exsaepe laudato codlce; I) inlis visitationum, dequibus ineadeni notatjonedi-

ejusdemque subsidio mox inibt emendavimus, ubi ximus, uicnnii in syoodo dicucesana, in quam soli
erat miht, et fiin ubi eral sum. clerici conveniunt, ut numero soquenti patebit. So-
(1036) Heneficium militurc dicebatur fundus usu- luni in ejusniudi syuodis constituliuncs i|uandui|uo
iluiiue
fructnario jure concessus, quem qui recipiebat, mi- igimine, ut m' tam cn hi,
feruntur pro laicorum rogimine,
lifarc, aul milites, cum opus esset, suppeditare de- ctsi alicujus criminis rei, ibidem conveniantur.
bebat, Ratheriusaliquol fundis, qui episcopalisjuris 11. cc c\ Bequentibus sic explicari queunt.
b/jl
craut, in militarium beneficiorum rormam decem Ciim dc lalilnis ciiniiniliiisotcriuiinnsisnulla penes
cathedralis ecclesioe clericos, quos alloquitur, dona- iius debeat essequeestio, seu inquisitio; undesyno-
verat. K\ sua autem paupertalula inquit;quiaplura dns agi dci.crot .'i:\cinpluin pciiTn subjicitex di
Veronensis episcopatus nonajam distracta el occu- synodo, quaminqraeceaentiQuadragesimaha-
i

pats fuerant, ul in Qualitatis conjectura conque tus buit, ul.ii ilo sulis psalmis et aliis ejusmodi Leviori-

cst nuin. 13. Addil ei hoc gratis; quia beneficia bus ab co cujus inten ral inquirere queestio facla
ejusmndi nonnunquam aliquo munere recepto con- lini. nilamplius quod emendaretur invento. Ue aliis
cedebantur scilicci gravioribus, quibuspleriqueerant impliciti,
(1037) Construe: Quid agendum a nobis de sijnodo iiiquiri uolcbunt.
nuperrime arta ? In Quadragcsiina scilicethujusanni

Patrol. CXXXVI. 10
 383 RATHERII EHSC. VERON. OPP. PARS I. 534

eum domino nostro venerunt semper Augusto, illic A nibus crgo traditur,qui in forinseco atrio invenitur;

adfuluros eognosco ;quomm docerimagisterio eupio quia qui extra normam ceclesiastic.v rcclitudinis,
de his sallem, quae bie capitulatim congesta ideo etiam in ecclesia [a/.,ccclcsi;e] corpore positus,con-
habeo.quod plcnitudinem eorum in illorum codici- versatur,intus quidem csse corporaliterconspieitur,
i ontincri confido.Sunt vero ha:c,quae ab omni- sed animaliter in atrio extcriori stare probatur.-Ve)
bus observari valerent, si obedientes Deo existere cerlc gentibus datur, qui elbnicis sociatur : Ghri-
vellent, nec contraria utique tempori, nec patria? stianns enim licet dicatur, nequaquam est, qui
incongrua,ipsis utique omissis,qua:antiqu;ssolum- Christo contrarius estcanonibus vere sanctis qui
;

modo, vel transmarinis congruentia sunt visa, noii non obtemperat, Christo rebellat. Gentibus vero,
nobis. Cum igitur quasi in quibusdam medicinali- nisi se infra mensuram linese rccollexerit, dabitur;
bus libris carnalia, haec animarum sint congestain quoniam quidem >//., quandoquidem] non poterit,
canonibus sanctis remedia;ut videlicet,qui illaqure eorum contubernio sociari,quorum nec lege teneri,
in libris medicorum lcguntur percepcrit,ab ;egi itu- nec disciplina corrigi,noc mores voluit iniitari. Va?
dine liberetur, qui neglexerit,suo merito moriatur, autem nostrum alicui, extra mensuram canonicam
sic animarum qui despicit remedia, occasione alia cui contigerit inveniri, cum clectorum populusece-
mortem evadere qualiter possit aeternam, discere pcrit recenscri.Eleclus enim nemo, qui non cano
n
cupio. Ignarus adhuc, ncmpe stultus, exislo. Di- nicus, [subaudi nemo] (1028) canonicus, qui non
cente quoque Apostolo:.SV nosmetipsos dijudicaremus, electus.
non ulique judicdremur ,1 Cor.xi, 31) judicari vero : \. Dicat sane aliquis vestrurr,, tua quid refert,
sicut STCulariter lege mundana, ita ecclesiastice talia ca;teris,et utique te pr.Tstantioribus,hinc mi-
sanctione debeamus canonica; qui judicari ea de- nime curantibus agerc? Refert, inquam, refert
spicit temporaliter, utrum judicium illud evadere omnimodis, et in tantuinexpcdit, ut, vos omnes,
ullo modo possit,quodamnatusquisque in aeternum ijui transitis per viam, attendite, ct videte si est dolor
peribit, dicat quilibet alius:nam ego hinc sum pe- sicut dolor meus [Thren. i, 12), edicere possem,
nitus mutus.Judicium sane quomodo faeimus.si jus nisi insensibilitatis stupore languerem. Omittam
nobisaDeo per sanctissiraos Patres indictum negli- quippe tcr (1029) me contra canones exsulatum,
gimus? Justiliam quam.si legem non servamus ca- milliesinjuratum,episcopium mihi illegaliteradem-
nonieam? Cum Deo qualiter ambulamus, si ab bis, ptum, (1030) alium super me adultere adductum,
quae sequenda pracipit, deviamus? Noxia caetcrum reccptum ;iterum eo misericordia piissimi[Ottonis i]

sollicitudo, quam gerendorum non efficit reclitudo Cajsaris, proscepto apostolici,qui[Joannes XII] tunc
(II Cor. v, i©); cum rccepturum quemque secun- Romanae prceerat sedi, judicio cpiscoporum (1031)
dum quod gessit, sive bonum.sive malum, evidens C synodaliter restitutum.ab eodem invasora(vobisnon
esse valeat certitudo.Extra canonica igitur reclitu-1
penitus in tantum ignaris, neque eidcm contrariis,
dinis diversans lineam.quam salutis habere potest, ut millcnon defuerint,qui vos pene omnes,ne dum
quteso, fiduciam, cum scriptum sit Atrium qUod
: consensisse, hoc crediderint machinasse) (1032)
esl non metieris, quia datum est gentibusl(Apoc.
foris postea comprehensum,443 pulsum,injuratum,ex-
xi, 2.)Quibus vero gentibus.nisi de quibus Psalmi- spulialum,custodiffi mancipatum:omnibus vero his,
sta 44'J dixissc intelligitur Domino Liberator meus : licet tam indiscussis, relictis, quasi in eis nil inve-
de gentibus iracundis? (/'«i/.xvii,48.) Ut enim homo niri valeret.quod reprehendi legibus vel leviter pos-
malus alibi vocatur diabolus, sic legio dasmonum set; miserieordia iterum Creatoris' clemenlia piis-
nomen hic possidet non incongrue gentium,Da:mo- simi imperatoris (1033), subventu excellentissimaa

Augusto in Germania habuit, antequam Italicum 4° anno 964, quo a Milone comprehensus et expul-
iter susciperct. sus fuit, ita ut cum tandem Veronam dimisitanno
1028) Repetitionem vocis cononicus supplevimus 968, quintum velut exsilium computari possit. In
ex ms. Frisingensi. epitaphio autem ter c.rsul dicitur, quia tria tantum
(1029 In epitaphio Ratherii ter exsul traditur, majora exsilia computata fuerunt, quibus e sede,
primo scilicet sub Hugone rege.secundo sub Lotha- i quam tenebat,exturbatus fuit: unde ibidem terprse-
rio ejus tilio, ac tertio sive cum
a Milone invasore, sul, et ter exsul opponuntur, quod ter episcopatum
ut postea hie subditur.cotnprehensus et e sua sede obtinuisset, et ter amisisset. Anno 951 etsi recupe-
p.ilsus fuit, sivepotius cum Veronam tandem di- rare sluduit episcopatum, non tamen adeptus est.
mittere coactus est.Hoc autem loco cum se ter e.r- Exsilium autem anni 904 brevi solutum fuit. Quod
suiatum prodat, antequam a Milone invasore pelle- pdrro ait episcopium sibi illegaliter ademptum.iV/t'-
retur,quam expulsionem uti posteriorem in sequen- galiter intelligit sine judicio canonico.
tibus refert tertiuni exsilium illud computasse
;
(1030 Alium,id est, memoratum Milonis nepotu-
videtur, cum anno 051 episcopalem sedein recupe- luin, qui Milo pariter vocabatur; ac idcirco eum
raturus in Italiam venit;sed invento in eadem sede invasorem postea appellat.
Milone comitis Milonis nepotulo.qui eamaManasse (1031) In synodo nimirum Papieusi celebrata
obtinuerat.cedere debuit, et in Germaniam redire. anno 902, cujus Ratherius meminit in Ajiologclico
Vide epist. 5 ad Joannem XII. Enimvero in opu- n u ni. 7.
sculo de Clericis rebetlibus scripto exeunte anno 967, (1032) Id est ineunte anno 965. His de rebus
quatuor sui expulsione, quie late dici possunt ex- confer Qualitatis conjecturam num. 16, et ibidem
i-ilia, commemorat num. 2 inquiens E.e qua (Ec- : not.
elesia,Veronensi)«((" jnin quater extrusistis, nimirum [1033)Ad,jecttvum piissimi additum est exms.Fri-
1°, sub Hugone, 2°, sub Lolhario, 3°, anno 951, et singensi. Excellentissimu vero du.v, cujus snbventu
585 1TINERARIUM. 586

ducis ereptum, reductum, a vobis vero tam inhu- A. terium prrpetraverit quis ex vobis indepositus ;

mane receptum, ut non diflicile fuerit in vultibus issct [al., essrt ? Uursumsirecitaretu: Prxcipimus,

vestris conjectari quam non libenter me videritis ut bigami non admittantur ad clcrum (Innoc. I ep. 4

reverti, cum et me non desinatis injuriis

exindctot c. 2; Gelas. I ep. 9. submed.); quemex vobisconfi-
lacessere, ut omni me pracrogativa ordinis episco- derem legaliter ad saccrdotium fuisse provectum ?

palis adeo sicuti ante (1034), ita et post, nondimit- Et, ut ad minora, vobisquepernullaveniam, silege-
tatis priva^e, ut nihil ev eamihi relinquatisprater returcontemptorescanonum acrius arguendos (conc.
chrismatis confectionem, et cbrismandi quidlibet Hispal. ii, c. 4) ;deconjurationibus[a(., conspiratio-
cum subscriptionibus potestatem. Adeo quoquede nibus] ctiam, et conspiratoribus, de perjuris, de
vobis sim inhonorus, ut cum (135) omues coepi- ebriosis, et qui in tabcrnis bibunt, etqui usuris in-
scopi illuc venturi, de clericis suis parere inibi ha- scrviunt, si legaliter synodarem; quem ex vobisin-
beant honorati; ego devobisnecunum simbabitu- demnatum relinquercm? Si pcrjurissaltem pceniten-
rus; cum de mca paupertatula non sim vobis adeo tiaiu lcgibus indictam ipsedicerem, quemdcvobis
inhumanus, ut militari bencficiofiOSO), habeam,et missam celebrarepcrmitterem?Simultinubos acle-
hoc gratis, decem ex vobis ditatos. ricatu repellerem, quein nisi puerulos in Ecclcsia
5. Omittam tamen, ut dixi, illius omnia ista re-
P relinquerem? Si manzeres (1038) abjicerem quem,
spectu, qui dixit: Btolite resistere malo (Mallh. v, ex eisdem puerulis stare in choro permitterem?£a;-
39). De synodo a nobis quid agendum nuperrime spcctavi, inquit, ut faceres judicium,etccceiniquitas,
acla (1037)? (Nicsen. c.j5.«ire. a;;o.s<.38.)Scitisonim, et justitiam, et cccc clamor (Isai. x, 7). Quis clamor?

scitis, me sernper hocagere ideodistulisse, cumbis Pessima fama, malum excmplum. Clamor, inquit,
iu anno idem praceptum sit facere, quod dicerem Sodomorum venit ad me (Gen. xvm, 28). Breviter
me, unde synodare deberem, omnino nescire.Solet [ms. Fnst»o/.^Perbre.viier]dixerim: causa perditionis
enim iu synodis, si quid contra canonesactum est, totius mihi populicommissi, commanenles (1039)
emendari. Sed si hoo agere tentavissem, omnibus illi sunt clerici. Quem
eniin laicorum de adulterio
quae in canonibus sunt scripta regyratis, de nullo convcnire ausus fuissem insynodo (1040), quemde
eorurn vos cnrare viderem omnimodo. E quibus si perjurio.quemdequovis flagitio.clericorumfrustra-
vel aliquaproferam,silegereturquodsuperiustetigi, tus judicio? Quis enim ille esset, cui non continuo
hoc cst (concil. Nic. c. 3J, Subinlroductam haberc, ille, etsi labiis non auderet, corde diceret Ihjpo- :

personam, nisi sororem, 444 et c;ctera, qurc sunt crita, id est pseudoclerice, ejice primum trabem de
inibi notata; quem vestrum ab hujusneglecto prs- oculo tuo et tunc prospicics, ul educas fcstucum de
cepti potuissem excipere?Rursum si lectumimple- meo (Matth. vn, 5).
oculo
retur (conc yeoc. c. 1). Si quis presbyter uxorem C De talibus igitur cum(lOAl) nulla penes nos
6.
duxerit, dcpvnaiur; magis autcm pelli debet si adul- 445 omnino sit quaestio; unde synodus agi debe-
ereplus et reductus traditur, fuit Juditha Henrici II, 96G synodum habuit, ex qua Sijnodicam edidit.
ducis Bajoariae, ct Marchionis Veronae mater. Vide (1038) Ratherius in Con/essione num. 5 ex Deute-
Qualitatis conjecturam not. 1054. Mox a njectari scri- ronomio c. xxm, v. 2, Manneres, inquit, id esl ex
psimus auctoritate laudati codicis, ubi in vulgatis scorto natus, seu spurius.
erat conjeclurari. (1039) Commanentes, illi scilicet clerici, qui una
(1034) Sicut ante, id est tempore Miloniscomitis, cum populo seu laicis manenl.
de quo vide parl. Dc contemptu canonum nuni. 1,
i (KliO) Synodum hoc loco vocare videtur illam,
ubi jam inde ab ojusdem comitis tempore antese- qu.T in visitationibus occlesiaruni cogebatur, ubide
cundam suani expulsionem nihil sibi a clcricis re- laicis inquisitio Qebat. Vide not. epist. 5 ad m
bellibus relictum tradit pr.rlcr chrismatis confectio- Joannem XII, in qua synodi nomen hoc sensu acci-
nem ct chrismandi quidlihetjpotestatem. Ilanc Formu- pitur. Neque enim de synodo ditecesana, qualcm
lam ibidem explicavimus in not. Quod autem hic Ratherius in hujus anni Quadragesima celebravit,
additur cum suhscriptionihus, nuui indicat aliqua et de qua agitur numero sequenti, id inlelligi po-
documenla ex gr.in consecrationibus, ordinationi- test, cum in cam nun ciiiiviicenturlaici,nccdelaicis
bus, aliisque chrismatis usibus tradita, quibus epis- inquisitio liat, ut in synodisvisitationum occasiono
cojms subscribcrct? coactis accidit. Inquisitio do clericis fiebat in capi-
(1035) Adjecimus cum cx s.rpe laudalo codice; I) tulis visitationum, dequibusineadem notationedi-
ejusdemciue subsidio mox inibi emendavimus, ubi xinius, necnon in synodo dicacesana, in quam soli
erat miln, et fim ubi er.at sum. clerici conveniunt, ut numero soquenti patebit. So-
(1030) Beneficium mililarc dicebatur fundus usu- liim in ejusmodi synodisconstitutiones ijuandoiiuc
fructnario jure concessus, qucin qui recipiebat, mi- feruntur pro laicorum regimin«, ut ne tamen bi,
Jitare, aut milites, cumopuaesset, suppeditare de- etsi alicujus criminis rei, ibidem conveniantur.
bebat. Ratheriusaliquotfundis, qui episcopalisjuris b/il Hajc r\ sequentibus sic explicari queunt.
erant, in militarium beneGciorum formam decem Cum dc talibus criminibusetcriminosisnulla penes
cathedralis ecclesioe clericos, quos alloquitur, dona- iiu- debeal essequasstio. seu inquisitio; undesyno-
verat. P',x sua autem paupertatula inquit; quia plura dus agi deberel?Exemplumporro subjicitex dioece-
Veronensis episcopatus bonajam distracta el occu- sana Bynodo, quaminqrsceaenti Quadragesimaha-
pata fuerant, ut in Qualitatis conjectura conque tua buit, ubi de suhs psaliuis el aliis ejusmodi leviori-
est num. 13. Addit et hoc gratis; quia beneficia bus ab eo cu.ius intererat inquirere questio facta
ejusmodi nonnunquaui aliquu iiiunrrr recepto con- fuit. nil amplius quod emendaretur invento. De aliia
eedebantur scilicrt gravioribus, quibuspleriqueerant implioiti,
(K»37j Conslrue; Quid agendum a nobisde sijnodo inquiri uolebant.
nupcrrime acta ? In Quadragcsiina scilicethujusanni

Patrol. CXXXVI. 19
587 RATHERII EPISG. VERON. OPP. PARS I. 588

ret,unde, unde rogo, concilium'?Recolitis namque A. stolorum. Hac ocrasione synodiccm scribere omni-
cognosco, me praice; duobus diebus -
'.

. Lus presbyleris sum compulsus, in qua continetur

archipresbyter et archidiaconus, me absenle, ad- primitus ita suasum. « Moneoigiturpaternaliter, et
ventantes cum ordinariis omnibus pariter residen- praecipio pastoraliter, ut dicentis Apostoli remini-
tibus diseuterent, dietertiaemendandamihi omnia scentes, quia sine fide impossibile esl placere Deo
trent. Factum
Residens interrogavi quidest. Befcr.xi, 6), hoc csl sinc credulitate, quae nobis per
actum fuisset. Respondit cujusinterer.it, vos inqui- apostolos, eorumquc successores est tradita; et,

siss '.
. Deo gra-
de psalmis; et hujusmodi, et, quisijustus c.r fide, id est creduiitatesuam'rf [Rom.
tias, non malumadeoinvenisse. Quid haberem ergo i. 17 ; et, Quidquid sine fide, hoc est sine creduli-
de tot sanctis, nisi Deogratias dicere'?Psalmosnon tate Dei est, peccatum cst Jac. u, 17) ; fides autem
male adeo scirent,imniunes a caeterisculpis existe- id est credulitas Dei, si non habel opera bona mor-
rent: unde, quaeso, synodus agi deberet? Deccptio- ! in semetipsa: ipsam fidem, id cst credulita-
nem igituraniniarunihocesseintelligensmaximam, tem Dei trifarie (4044) parare mernoriter festinetis,
unum incordedixi, aiiudlabiis protuli. Cordeenim hoc est subaudi illam] secundum symbolum, id est
mihi ipsi sumitaconquestusrQuis tuhis, autquasi collationem apostolorum,sicutinpsalteriiscorrectis
quis hic ? Labiis vero ita dicenti respondi : Si de invenitur, et illam qu« admissam canitur, etillam
psalmis, et non de alio in isto concilio debet esse S. Athanasii, quse ita incipit; Quicunque vult salvus
conquaestio, me primum ad examen producite [al. essc. Quicunque vult ergo sacerdos in nostra paro-
perducite": convinci nam possum, me illos non ut chia esse, aut fieri, aut permanere, illas tresmemo-

competeret scire. Unde igitursynodus ageretur, nil riter nobis recitet, cum proxime a nobis huc voca-
amplius quod emendarelur invento? Sciseitatus ita- tus fuerit.
que de fide illorum, inveni plurimos neque ipsum 7. Istas (145] cum et mediante Quadragesima
sapere symbolum, quod fuisse 446 creditur apo- illis si.ribendas atque memoriae mandandas dedis-

1 \z) Ha>c referuntur ad 2 ait Quemdam diaconum .... conira spem

synodum dioecesanam num. :

habitam in praecedenti Quadragesima ann 6 quoque ordinarium feci, innuit se eum ad canonica-
Animadversionem meretur ritus, quoejusmodi sy- tum cathedralis promovisse. Hos autem canonicos,
nodus celebrabatur. Similis etiam ritus servabatur quos hic ordinarios vocat, mox cardinales nominat:
in synodis, quae occasione visitationum in singulis utroque enim titulo donati leguntur etiam canonici
parochiis ruralibus cogebantur. De his enim sic ha- cathedralisMediolanensis apudLandulfumjuniorem
bet canon concilii Rothomagensis a Heginone nobis in Hist. Mediol. c.22 tom.VRerumltalic. pag. 492,
conservatus lib. n De eccles. Discipl. c. 1: Cum ubi haec profertur epistola; eorum inscriptio: Ordi-
iuam duvcesim circuit, archid p narii cti>din>ilrs sanctx Mediolanensis Ecclesise. Be-
archipresbyter eumprxire debel uno aut duobus die- roldusquoque in orrftneEccIesiaeMediolanensisedito
as, quas visitaturus est; cl plcbe con- tom. \\ Antiq. Italie, Muratorii pag. 861 et seqq.,
annuntiare aebet proprii pastoris ariventum, cl
i
eosdem canonicos Mediolanenses nunc ordinarios,
utomnesa aodum diedonmninata imprxter-
- nunc cardinales appellat. Notatupariterdignum est,
misse occurant. I' tdscilis secum preshyte-
.
'.
.
archipresbyterum, qui antearchidiaconumponitur,
'

ris, qui UU> in loco servitiumdebentexhibereep hoc tenipore primam dignitutem (uisse in nostra
uuUlquid de minoribus ct levioribus rigere cathedrali ecclesia; cum initio saseuli praecedentis
potest. emendare satagat, ut ponlifex veniens nequa- Pacificus et Audo archidiaconi primas tenerent, ut
facilioribus ncgoliis fatigeiur, ctc. Non absi- in aliis quoque ecclesiis iere obtinebat. Hincin re-
militer, cum cogendaeratsynodusdioecesana.biduo citato canone Rothomagensi archidiaconus archi-
ante archi ct archidiaconusunacum ordi- presbytero pneponitur.
dariis, id est canonicis eeclesise cathedralis, pariter 1043) Vos inqutsisse, inquit; quia prae multitu-
residentibus eos, qui ex titulis urbisac explebibus diue convenientium ad synodum tum ex civitate,
ruralibus vocati erant ad synodum,discntere debe- tum e dicecesi, ut examen citius expediretur, non
bant, ut si quae essentemendandadiligenter inqui- unus archipresbyter, aut archidiaconus. sedomnes
rerent, et die tertia,qua episcopussynodo praerat, etiam ordinarii inquirendi officium inter se divise-
ipsi corrigenda referrent. Ordinarii autem ita dice- rant.
bantur canonici cathedralis Veronensis, uti eadem 1044 Ita eodex Frising. cum lectione ipsius sy-
appellatione nuncupabanturcanoniciArgentinensis nodicae Vulg., yrxpararc. Parare memoriter pro eo
eathedralis, et Mediolanenses hoc quoque tempnre D quoii Italice dicimus imparare a memoria.
ordinarii vocantur. De Argentinensibus, seu Stras- 1045 Vulg., Istud cum ct mediantem Quadrage-
burgensibus lidem facit Reginonis continuator ad simam Mis scribenda atque memorise mandanda. Ope
annum 925, ubi Benonem Vitgero Metensi episeopo codicis Frising. correximus medianleQuadragesima,
sutfectum tradit e.r ordinariis Slrasburgensibus. Me- id est media Quadragesima, uti Dominica mediana
nenses porro etiam antiquis temporibus ordi- vocabatur Dominica Quadragesimae quarta, quae in
nominatos probant antiquadocumenta apud mediam Quadragesimam incidebat, indequetotase-
Puricellum etUghellium.Ne quis verohsc cxempla quens hebdomada mediana dicebatur. Hoc tempore
ex aliis Ecclesiis quaesita minim; faciat, praestoest syuodus a Ratherio celebrata. Pro istud vero istas,
insigne doeumentum nsstroe Veronensis Ecclesiaea id est tres fides, quas ante commemoravit, scriben-
Marchione Joan. Jacobo de Dionysiis canonico nu- das atque memorix mandandas sensuexigenteemen-
perrime vulgatum in Collectione diplomatum num. davimus. Id in synodo praeceperat, cum synodicam
31 pag ,- iptum anno973.In noc enini eodem
I
- edidit. Sequentia vero ct inobedientesexstitisse vidis-
plane modo legitur: Archifiresbyterr archidinconus sem ad illud subsequens tempusreferuntur, de quo
leri ordinarii: et similiter pluries ordinarii in in recitato synodicae fragmento dixerat: cum pro.ri-
eodeindocnmentoappellantur etintelligunturcano- me a nobis huc vocatus fucrit. Vocavit autem, ut
nici. Hinc cumRatbcrius inepist. I2ad Ambrosium videtur, non multo ante quam hoc Itinerarium scri*
 389 ITINERAimWI. >'J0

sem, 447 ct inobedientescxslilissc vidissem ; dum \ suctudini pnedecessorum 448 vostrorum De

quid indc canonice agere possem inquirerem, me- suniliter, quieosdem instituissc noscitur canones,
tus illorum qnosdam tantus invasit,ut proraisso mihi rebellium, vos tam obstinate inniti considero, me-
ad iter carpendum auxilio, pollicerentur se dein- cum vos [l. a vobis] indesinentissime tam pro illis,
ceps descriptionem beati Athanasii cantaturos, et quatn pro vobis, Doo clarnandum invenio Pecca- :

reliqua inibi [id est... in synodiea] descripta juxta vimus cum patribus nostris, injuste eyimus, inquita-
possibilitatem suam facturos. Ad quod cum titula- liiteni fecimus [Judith. vn, 19). Curn Josia quoque
rios omnes (1046), etillos de plebibusparatos,
Deo rege sanctissimo nobis alterutrum [id est claman-
gratias,invenissem ;vos cardinales.qui.utquondam dum nobis utrinque:' Ite, consulite Deuin super me,
Scribae et Pharissi populares, ita istos inpcrditio- et suj,cr populum tneum, ct super omnem Judum
nem mittitis omnes, ita hinc manere adhuc cerno (quem [idem legiturpart.ndeContemptucanonumj
rebelles, ut eligatiscum inimico ejuadem fidei Ario intelligere possumus confessione Dei insignem ca-
in ;eternum damnari, quam hoc publice (10 17 . it tholicam Ecclesiam) de verbis voluminum istorum,
aliarum ecclesiarum clerici, cantando salubriter canonum seilicet et decretorum, quae continentur
vinci. in archivis ecclesiarurn : Magna enim, ait ille, ira
8. Tali namque me infelieissimum necessilate Dotnini succensa cst contra nos ; quia non audierunt
urgente, non haberem illue pergere, ubi possem ex patresnostri verbalibrorum islorum, ut (acerentomne
hoc consilium aliquod invenirc ehronographia '?
criptum est m eis IV Reg. xxn, 13). Ut Patres
Hatherii pessima (1048 o veritas eidem perosa
! ! intelligas non solum ecclesiarum
pontifices, sed et
Quam enim optabilius fuissot, utsolusipse mendax illarum majores quatenus ille saltem cuilibet no-
;

existerem, quam talia de vobis pene omnibus vera- strum respondere dignaretur Bxc dicit Dominus :

citer dicere possem, nec ipse valeo atstimare, qui hracl : Pro eo quod audisti verba voluminis,
talia compellor infclix proferre. Clamandum igitur, et perterritum est cor tuum, et humiliatus es coram
clainandum, et sine intermissione dicendum Con- : Domino, auditis sermonibus contra locum istum, et
vcrte nos, Deus salutaris nosler, ct avcrte iram luam habitatores ejus: quod videlicet fierent in sluporem
a nobis [Psal. lxxxiv. 5). Angustiat nam neque im- et maledictum, et scidisti vestimenta lua, et (levisti

merito non immemorem sui propensio nimium ta- coram me, et ego audivi, dicit Dominus. Idcirco col-
lis (conc. Sard. can. 1; : Non minus cnim mala ligam i *es tuos, et colligeris ad sepulcrum
consuetudo. quam perniciosa corruptela fundita tuum in pace, ut non videant oculi tui omnia mala,
dicanda est, Osio rigidissimo illo in Sardicensi cla- qiuv inducturus sum super locum islum(Ibid
mante consilio ; alibi etiam alio : Cedal consuetudo Circuite, inquit Douiinus alibi, circuite viasBierusa-
pravum usum le.v ct ratio vincat ; dum C lem, ct aspicite, et considerate, et quserite in plateis
auctofitati;
contempla penitus auctoritatecanonum 10 49 eon- ejus, an inveniatis virum facientem jwlicium, et
:
,

beret ex quo illi metuentes majorem punitionem,

:
Thesauro anecdot. PP. Martene et Durandi, tom. I
multae loco polliciti sunt sead Romanumiter, quod pag. 63 capituliS.MartiniTuronensisstatutum pro-
Ratherius meditabatur, praestaturos auxilium. tertur anni 922, quo praescribitur, ut fides S. Atha-
1046) Tres Veronensium clericorum species di- nasii canatur ad lu ram primam tam feslis diebus,
stinguit. Tilularii sunt clerici ecclesiarum civitatis quum et quotidianis. Hunc ritum inductum prinium
et suburbiorum, quae in synodo Veronensi anni995 in Galliis. ut ex his
testimoniis Gallicanis liquet,
edita a P. Bernardo de Rubeis in Monumentis sensim propagatum, et Ratherii aavoapluribn

clesioeAquileiensis col. i s i. el a Muratorio tom. V clcsiis l liatherianoprasenti

3
'

Antiq. Italic. col. I0033 vocantur tituli. I cognoscinuis. Cum vero is ritus novus esset, \
- canonici in eo recipiendo diffic
bibus sunt clerici ecclesiarum ruralium, qu.x- <

appellantur. Cardinales tandem suntcanonici eccle- bolum publicecantarerecusabant,utietiamtrad"itur

siae cathedralis, quovocabulo pariter nominabantur parl. De contemptu canonum in fine.
i

cononici cathedralium Mediolani nsis.Aquilei 1048 Vul., Chronoloqia. Praetulimus lectio-

ilitan», Capuance, Luean.-e, et aliarum quam- nem optimi codicis Prisingensis, cum qua concinit
plurium. Vide Cangium V. Canonici cardinales, et etiam aliud Ratherii opus Qualitatis conjectura, in
Muratorium tom. V laudato, dissert. 61. In docu- quo num 2 Lhronographiam vocat, qux cont, :

mento anni 932 edito a Joan. Raptista Biauc D ralium sibi coniineal vitam, et in quo non tam se,
lib. ii Notizie Istoriche delte chiese di Verona p. quam omnes perstringere traditurin{arfM»i(fc&;rvn.?
cathedralis Veronensis vocatur ecelesia cardinalis ; neminem. Forte in eo suorum clericorum mores et
ici autem sic nominantur Archipresbyler,ar- : vitia descripsit ac propterea hanc Chronoyraphiam ;

t, scu ei sa diaconi sa I
circa vitia iciwim appellat. Conferin
dmalis Veronensis ect QualitatU conjecturam, in not. Ait porro,
• in Capiti veritaseidempi quod molestumsibi i

o sul) an. circiter 820 apu om. I :

:ll'.-rum vitia, quaein eaChror. -

Bpicilegii pag. 5*i, c. i. praecepit, nt /id, phia descripsit:unde addit, optabiliussibi futurum,
nasii <t sacerdotibus discatur, 1 1
i<( sohu ipse mcndax existerem, quarn talia de
Dominico ad horain primnm recitetur. In ai rnibus veraciter
Catalogoabbatum Floriacensium desinenle inTheo- 1049 i_'.onstrue Dum considero vos, amtempta :

dulfo pusiea episcopo Aurclianensi, qui sub Lud.>- penitus audoritate canonum, tai hmiticon- I

Pio floruit, lypisvulgato.tom. I Uiscellani suctudm i prsdeeessorum vestrorum stmiliterrebellium

' i"-
Baluzii pag, 4'. i^ legitur Expianationemedidit 1
: Deo ipsi, qni noscitur institmsse i

dulfus) symboli S. Athanat onachisposl is indesinentissiinecltiinanduin Deo mecum

(res rcjulaics psalmos ad primam quotidie legitur. In tam pro illis, quam pro poj imus, etc,
391 RATHEIill EPISC. VEKON. OPP. PARS I. 592

quoerentem fidem ; el propitius ero eis. Quod si A cum se usurpative, reor, pronuntiat. quicanoniljus
etiam, Vivit Dominus, dixerint, et hoc falso jura- sanctis praesumptive rcpugnat (Cnuc Nic. c. 9).
bunt. Domine, oculi tui respieiunt fulem ; percussisti Fidem 45© autem, ut cantamus, catholicam nisi
4-J9 non doluerunt (1050)
eos et attrivisti cos, et ;
quisque intcgram, inviolatamque servaverit, absque
renuerunt accipere disciplinam : induraverunt facies dubio in xlernum peribit (Symbolum S. Alhanasii).
suas supra petram, ct noluerunt reverti. Ego autem autem confessio (1051)firma, quodcatholicusnon
dixi :Forsitan pauperes sunt ctstulli, ignorantes viam sit qui legem canonicam respuit, quodqne vilam
Domini, et judicium Dei sui. lbo igilur ad optimates, seternam consequi nemo nisi catholicus possit. Quod
ct loquar cis: ipsi cnim cognoverunt viam Domini, ct cum ita innutanter atque ccrtissime constet, quid
judicium Dei sui : el ecce magis hisimulconfregerunt cogitare, quid possumus aestimare deillo lam pu-
jugum, ruperunl vincula. Idcirco percussit eos lco de blico eanonicae legis, qui inter nos versatur, con-
silva, lupus ad vesperam vastavit eos (Jer. i, 1-6). temptu, quononsolum illa, quae tam severitersunt
Leo scilicetrugiensquajrendoquem devoret,id est prohibita ministrisecclesia; de cohabitatione mulie-
diabolus (/ Petr. v, 8) lupus et isdem, qui ob ne-
;
rum in Nicaeno sancita consilio (Conc. Nic. c. 3) ;

gligentiam mercenariorumpastorum vacabulo, non et illud quod alibi tam austere feritur (1053), ut
jure possidentium, sed illegaliterusurpantium, ra- supra habetur ;inNeocaesariensiquoque non levius
R
pit et dispergit non solum per
oves (Joan. x, 12) ; tale quid continetur concilio Prcsbytcr siconfessus :

se, sed et permembrasibicooperantia, suavineam- fuerit, quod antc ordinalionem corporali peccato dc-
que Domini Sabaoth a primore vastantia. liquerit, oblata non consccret, mancns iu rcliquis of-
9. Et hcu, quam non disconveniunt miscris talia ficiis propter studium bonum (can. 9). Quacutique in

nobis! Nos enim ipsi sumus aestimatione,quamvis se rocognita quemlibet in desperationis voraginem
nnn re, optimates nos, inquam, quos, relictie pau-
: poterant mergere, nisi fuisset praedictum (1055) :

peribus legisque Dei penitus ignaris,allo juiturser- Ncscit homo ulrum odio an amorc dignus sit sed
mo Dominicus nos legendo viamDeicognoscimus,
; omnia in fulurum servantur incerla (Eccles. ix, 1-2).
quam pergere declinamus;nos judicium Dei nostri, Si enim qui ante ordinationem corporaliter sepec-
sednosmagiscontemnendo,jugum ipsiussuave.sed casse confitetur, tam austere feritur; quid de eo
non dedignantibus (1051)
volentibus, et onus leve, qui post ordinationem mceehatus millies fuisseco-
attamen ferre. quasi confregimus illud ; rupimus- gnoscitur ? De quibus (1055) utique quidam, licet

vincula legis cononicaenihil deilla curando. Idcirco perrari, dum videantur immunes ; de levioribus
verendum ne pejoranobisccntingant,quamillis,de quasi et usualiter adeo usurpatis,ut neque jam tra-
quibus ha;c tuuc praesentialiter dicebantur, utpoto hantur in culpam, quid dicendum, quid cogitandum,
qui nonsolnmillos, quituncloquebantur,sed ipsum C ut sunt verbi gratia ista Fpiscopus, presbyler. aul :

contemnimus, qui non tantumperipsos,eorumque liaconus, qui in scditionc aliqua arma sumpserit, ab
sequaccs,sed et per seipsum nunc nobis loquitur, omni ccctu Christianorum deponatur (Conc. Tolet. iv;
Deum. Pejor autem multum est leo animas devo- can. 45); et : Episcopus, presbyier ct diaconus, aleae
rans, quam leo pecora lanians; lupus inlerimens ct cbrietati deserviens, aut desinat, aut deponalur
spiritaliter homines,quam lupus devorans corpora- hujusmodi innumera, quae
(can. Apost. 42), et alia
liter oves.Maxime sihoc nobis conlingat ad vespe- nonlevius quam eohabitio mulierum et fornicatio
ram, hoc est, quando praesentem terminabimus vi- vel adulterium, incestuositas naturae ipsi quoque,
tam. Cujus periculi metu iter compellor arripere adversa, canonica feriuntur machaera.
istud, aliorumqua?siturusconsilium,quia inmenon II. His igitur superbe neglectis, catholicus qua-
invenio ullum. liter quis nedum appellari, saltemvaleat non video
10. Cruciant me nam non parum, fateor, isla aestimari ; cum, ut supra protuli, inNicaeno dictum
qnaerentem,istisutrumnamconteinptis reslet salu- legatur concilio : Quod canonicum est, catholica de-
tis alia, quod neque suspicor, via. Si enim quod fendit Ecclesia (1057). Quamvis enim (dicente Do-
canonicurn est catholicadefendit Ecclesia catholi- ; mino : Dimitte mortuos sepelire mortaos suos (Matth.

(1050) Editi indoluerunt. Melius in ms. Frising. numeri legilur, canoniea feriantur machxra.
concinente vulgati interpretis lectione.
male emergere.
(1054) Ita cod. Frising. In vulg.,
1051) Vulg., dignantibus, pro quo meliorem ma-
Dein laudatus codex pro prsediclum habet prxdica-
nuscripti Frisingensis lcctionem praetulimus. Con-
tum.
strue vero : Nos lcgcndo cognoscimus viam Dei,quam
declinamus pergere ; nos contemnendo judicium Dei (1055) Construe et explira Dc quibus graviori- :

noslri, sed contemnendo magis nos, contemnendo bus uligue vitiis dum quidam lieet pcrrari videantur
jugum ipsius suave, sed volentibus, etonus leve, atla- immunes : quid dicendiim, quid cogitandum de aliis
men non dedignantibus ferre,quasi confregimus illud, quasi lcvioribus et adeo usualiter usurpatis, ut neque
ei rupimus, etc.
jum trahantur in culpam, ut sunt verbi ijralia,
(liioij Ita novissimus Spicilegii editoremendivit ista, etc.

proeo, quod Acherii codex Laudunensis, et noster (1056) Ifec sententia Quod canonicum est, catho-
Frinsingensis habent concessio. lica defcndit Ecclesia, paulo aliter legitur canone
(1053) Vulg., cum nostro codice fertur, perpe- nono Nicaeno his verbis Quod irreprehensibite est,
:

ram. Correximus feritur, id est plectilur, punilur, calholica defendit Ecclesia: quam lectionemtotidem
sic cxigente contextu et sensu, sicut in line hujus verbis auctor protulit part. i De Contemptu cano-
893 ITINERARIUM. S94
viii, 22), criminosis sibi consimiles vcl defendenti- A Dei constituitur {Jac. iv, 4). Quod tamen nisi ea
bus, vel occulentibus) deponendos leprnliter nemo figura prolatum intelligatur, qua per id quod con-
deponat, damnandos non damnet 451 aliquis ; tinet.hoc quod continetur monstratur ;
quamdam
non ideo damnationem per sanctum Spiritum quasi ingratitudinem eorum, quas nobis contulit
illis illatam poterunt evadere,et quos ipseDominus Dens, suadere monstratur. Si enim sa>culum,quod
fures vocat et latrones, pastores ovium ipsius exi- nostri causa fecit Deus.minime diligimus.quasi in-
stere(1057).Simoniacumenimquis quid perpetrans, grati conditori atque largitori illius cxistimus :

damnationcmSimonisnonpoterit evadere, nec Gie- Vidit Deus, inquit Scriptura, viilit Deus cuncta qux
ziacalepracarere.qui quodfecitGiezi, feceritipse. Ut fecerat, et erant valde bona (Gen. i, 31). Quod
2n//u/rn/ur,inquit Dominus (quasi de Judaeis solum- igitur 452 Deo ipsi valde bonum cst.visum nobis
modo dicens) sanguis omnium prophetarum. <]t<i ef- quomodo esse debet invisum ? Intelligamus ergo
fusus est supef terrama. generatione ista, n sanguine non illud saeculum (1064), quod mundus vocatur,
Abel justi usque a>l sanguinem Zaeharise, filii Bara- hoc es!, ccelum, terram, mare et omnia qtias in eis
chix, qucm occidistis intcr templum temporum, proptcr quaa
et altare [Uatth. sunt,vel illas revolutioncs
xxm,35). Cum utiqueilli, quibushocdicebat, nequo quem- nostra ista vocatur sssculum vita.odio habere
Abe],neque-Zachariam,nec quemlibet prophetarum „ vis debcre;sed quod perperam in hoc agitur s.tcuIo,
interfecerint; sed quia eis, qui hoc fecerant, in hoc est, superfluitatis primtim illorum ambitum,
malitia similes fuerint ; et idcirco vindicta consimili quoe usui nostro istud ministrat saeoulum,inde vo-
plecti debuerint(M;'tf.,30, 31). Cotligiie, inquit etiam luptatem, post omnimodam vitiositatem. Quidquid
alibi Dominus quandoque dicendum : CMigite pri- ergo bonum Deo ipsi videtur, ut tttile diligamus ;

mum lizania, ct alligate in fasciculos ail comburen- quod malum, ut noxium odio habeamus, ut inimi-
dum (Matlh. xm, 30) : hoc est, pares in scelere in citiam Dei evadere, et inter illos qui vere sunt
damnatione Siergo ita est, uti dam-
simili jungite. Christiani,computari quoquomodo valeamus. Quod
natus est Maximus Cynicus (1058), ita damnantur tanien faccre nullo modo possumus, nisi quod ca-
socii in oodem scelere ipsius : uti Photius, ita ct nones sancti prascipiunt, faciamus.
imitatores illius;uti Constantinus Romanaesedis in- •I.S.Sed ut ad me meique revertar consimiles, hoc
vasor, ita ipsius quilibet imitator : et sicuti eorum est,canonibus sanctis usque modo rcbellcs, qualiter

irrita ordinatio (1059), ita et istorum neque dissi- hoc facere valemus, cum omnibus generaliterpceni-
milis condemnatio.Etheu fidei eatholicas integritas, lapsum sint induta remedia, nobis vero
tcnti;e post

antiqua sanctitas.et vcra quss evasisti Christianitas! miserrimis ipse Dominus dicat quod si sal, quod ;

Rogas Faciamus nam eam respondere quasi pra-

? nos esse debmsxxiis,evanuerit, ad nihil utile sit,neque
sentem. Prssens est cnim, licet pra3 paucitate ni C in sterquilinium saltem [Luc. xiv 34}, quo (1062
mia lateat.Neque enim adhuc tempus illud pr.rter- paMiitentiam tigurari alibi ita habemus Domine, :

it, quod ipsc Dominus cidcm ita loquens imposuit: dimilte illam et hoc anno, usque dum fodiam circa
Ecce egb uobiscum sum usque ad consummali nem illaui, c/ mittam stereora [Luc. xm, 8), id cst fceto-

sxculi [Mattk. vm, 10). rcm criminum illius ad memoriam ipsius reducens,
12. Taceat crgo de sc, loquatur He illa falso ptenilentiam agere illam compellam quai utique ;

Ghristianitate vocata .1 sollicitudinibus, ait Domi-

:
noliis quoque infelicissiinis denegatur, cum posl

nus, et divitiis, et voluptatibtts vitae euntes suffocan- pceiiitentiam quis nec clericus esse lege canonica
tur. et non referunl fructum (Luc. viii, 14). Quem sinitur (SlRIC, epist. ad Himcr. n. 1* ; INNOC. epist.
vero fructiiiii ? Quo pascerentur utique in regno nd Waced. n. II, cl ep. ad Apulos.). Quid ergo
ccelorum (1060) : incurrentcs pariter Altissimi miseri,quidundique faeimusconclust? Nobis i

ojdiuin ; ita cnim testatur Apostolus Quicunque, : santer clamatur Quicunque comederii dc carne i
:

Lnquiens, voluerit amicus cssc saeculi hujus, inimicus crificii,quod est Domini,el immunditia ipsius super

num num. il.Prioretn vcro lcctionem in hoc operc Ratherii decreto, De clertcis ab invasore ordinalis,
supra protulit num. 10. iiuiii. 1 >'t 2.
(1057) Construe Quamvis cnim dicente Domino
: 1060) Vulg.; hic addunt Christianitates. Melius
criminosis, vel defcndentibus, vel occulentibus consi ililivimus ope codicis Frisingensis, es quo etiam
milcs sibi: Dimitte inortuos siqielitv mortuos suns : posl pauca expunximus el ante vocom Apostotus.
quamvis, inquam,nemo deponat legaliler deponendos. 1061 Construe1
Intelligamus ergo qaemvis d
;

nec aliquis damnet damnaudos ; m>>i ideo poteruni odio habere non illud sseculum, quod mundus
ex ms.Prising.cum apud Acherium / evadere tur, hoc est coelum, terram, mare et omnia, quxin
damnalionem illatam illis per Spiritwm sanctum, nec eis siuit, rcl illas revolutiones temporum, propter
poterunt existere pastores ovium ipsius Domini, quos ista nostra vita voeatur sseculum sed illud, ;

ipse v. cat fures cl latrones. quo perperam agitur in hoc sieculo, li>>c cst, primum
i

(1058 Videlibellum cleri Veronensis nominein- ambitum superfluitatis illorum, qu.v, etc.
BCriptum ad Romanam Ecclesiam, in quo auclor (1062) Acherius 1-11111 nostro quoque ms. Frisin-
ipsa documenta recitat, quibus Maximus Cynicus, gcnsi quod. figurari. Logendum esl vel qiy-
. .

Photius >-t Constantinus, damnati fuerunt. vel figurare. Primum a novo Spicilegii edilorc in-
l059)Quid de ordinal buseju modi Flathcriua duclum relinuimus.
,.i, erit, cl ''iii', videsis in Admonil ione pro
S98 RATIIFRII EPISG. VFRON. OPP. PARS I. 59C

ipsum est, peribit anima illa dc populo suo (Lev. vn, A num] accenditis. Verendum igitur, ne quorum
20). Itemque Ilomo saccrdos de semine Aaron qui
:
exemplum tenetis, eorum similitudine pereatis.
habucrit maculam, non ofleret panes Domino, ncc 14. Desperare itaque vos mecum compellerer,
acccdet ad ministerium (1063) ejus (Lev. xxi, 17-18). nisiiterum lectum sa^pius recordarer : nescit homo
Qualiterigilurrniserrimi,qualiterab illaimmunditia utrnm odio an amore sit digrms (Eccle. ix, I). Quis
lavari, qualiter hisvalemus maculis ablui,qui post enim novit, si cui nostrum sit concessum antea
levatricemcriminumpcenitentiamnedum saccrdotio converli.quam mori ? Felicesenim hac legedeposili,
fungi, in elericatu saltem non permittimur (1064) felices expulsi, felices suis rebus spoliali, et episco-
linqui ? Esto, istud solummodo miseris obstaret patu (1070) viduati tamen eis aliquid huic eve-
; si

immaniter nobis.quid de nobis ajstimandum com- niat simile quod Scotigenis duobus audivimus cve-
missis ( 065) Quid dc his quee lavari, mundari et a nisse. Quidam enira potentior super impotentiorem
nobis debuerant benedici, quae consequcnter im- insiliens,sede illum propria pepulit,eique prasedit.
munda noster effecit. proh dolor tactus Domino
! Erat illic quidam pauper omnibus membris
(1771)
dicente : Quod tetigerit immundus, immundum erit? contractus, abeuntemque ita est allocutus Cui me :

(Num. xix, 22). Si vero pauci fuissemus, quod uti- deseris patcr ? Deo, inquit. Esne unquam reversu-
nam fuissemus indignis 453 atque repulsis Dei
! r> rus?Non,nisi tu me reduxeris, 454 inquit.Secessit
gratia (1000) qui nobis valerent suffici, inveniri igitursepulcrum adiens Domini. Interjecto tandem
forsitan possent, non tale fuerat periculum. Nunc tempore, tanla lues totam, unde sanctus vir ille
vero, proh nefas ! cum conquerens clamet Domi- fuerat pulsus, invasit provinciam, ut vix usque ad
nus, dicens : omnes confregerunt
Attamcn hi simul decimam hominum pervencrit.Sciscitatus jejunio-
jugum, ruperunt vincula quod remedium (Jer. v, 5); rum (1072), litaniarum, et eleemosynarum instan-
invcnit decepta, quam regere debuimus, Ecclesia ;
tia,respondit modo quo ei placuit Dominus,ejusquc
cum omnes non simul confregisso jugum, vincula invasoris confessione monstravit,stragem illam ho-
rupisse vox conqueratur Dominica Diccnte enim '? minum illius scelere contigisse. Reatus igitur sui
Jacobo? Confitcmini alterutrum peccata, ul salvemi- consideratione permotus, relicto quem invaserat
ni, vcstra (Jac. v, 161 : Neocaisariensi vero conti- episcopatu ( 073), abscessit,insulamque quamdam,
nente superius scripto capitulo (1007) Presbyter si •; pccnilentiam fine tenus acturus, intravit. Solitarius
confessus facril,quod ante ordinationcm corporali quidemmanerevolucrat,sed vicinorumbenevolentia
peccato deliquerit, oblata non consccrel, mancns in hunc soepies visitabat,cum repente incolis deficien-
rcllquis officiis propter studium bonum (can. 9) ;
tibus,maxima invasit patriam fames, quae compulit
quis missam cautct,cum sententia ista pene omni- liberalitatcmillumsanctumvirumalentiumaliquan-
busoblata non consecrare prohibcat (1068) ? Et vide *-<
tufum rcpigrari.Trieris (1074) magna in littore casu
quanta hic continetur adversitas. Oblata enim non rcstiterat. Eam ingressi, quos educabat, pueruli

permitteris consecrare, si te peccasse confiteris ; fame cogentc, post ludum quemcunque obdor-
salutem non consequeris, nisi te peccasse confi- mierunt. Remigio itaqueangelicoillis dormientibus
tearis (1069). Quid igilur de vobis faciam, fratres ad aliud littus patrioe perignotte venitur. Cui rex
et compresbyteri mei? Si peccata vcstra non con- ejusdem patri» circuin equilans, praestolatus cum
fitemini, timeo, timeo ne non salvemini si confi- : admiratione mavima navim sine hominibus rcctis-
temini, oblata nisi contra vetitum eensecratis ; si simeadventantem,puerulossolumin ca reperit dor-
contra vetitum eonsecratis.ignem alienum [f.tster- mientes. Expergefactos unde essent, interrogat. Ut

(1063) Acherius ad ministrum. Correctionem novi legeretur nisi, sed si, suppletum fuit non sic Si te :

editoris Spicilegii approbant noster codex Frising. peccasse (non) confilearis. Post nonnulla limeo, limeo
et vulgatus interpres. bis cxpressimus cum eodem codice, ex quo etiam
(1064) Vulg., non pcrmiltamur. Melior laudati co- editionis oblata nisi contra veti/um, ubi forto legen-
dicis lectio. dum non fu'si',utMabillonius recte monuitin Rathc-
(1065) Construe Quid irstimamtum de commissis
: rii elogio nuin. 21, tom. VII Act. sanctorum ord.
nobis? id est de qui commissi sunt nobis.
iis Bened. pag. 481.
(1066) Codex Frising. proDci gratia habet digno. D (1070) Vulg., episcopiis., lectio codicis Frising.
forsitan digne, et melius. Construe vero quod ; magis placuit.
utinam fuissemus, scilicet pauci, forsitan possent I^ (1071) Mss. cum vulgatis illi. Correctionem f-ci-
inveniri,qui Dei gralia (aut digne) valerent suffici no- lem sensus prsbuit. Mox abeuntemque ex ms. Fri-
bis indignis, atque repulsis ! Mox pro nunc Acherii sing. praetulimus lectioni vulgatae abeunlemque.qui:
editio habebat num, forte typographorum errore, et dein redu.veris inquit, pro reduxeris, in/it.
quem novissimus editoremendavit.emendationcm- (1072) Sic idem codex Frising. Vulgati suscitatus.
que eodex noster confinnat. Construe autem Sciscitatus Dominus instaulia je-
:

(1067) Ope ejusdem codicis expunximus cs/,quod jiiniorum. litaniarum, ct elcemosi/narum, respondil
post vocem capitulo in vulgatis perperam legeba- modo, '/»" ei plaeuit, etc.
tur. Post pauca Achcrius, quis mcnsam cantat E- :'
(1073) Obrelativum quem cum ms.Frising.cmen-
mendationem nov« editionis recepimus. Missum davimus episcopatu, ubi vulg. episcopio. Idem vero
habet etiam codex Frisingensis. codex ignorat voces relicto quem mvuserat. Mox et
(1068) Prohibeai scilicet, cumait: Oblata non eodcm ms. introivit, editi introiit.
consecret. 107 ii Codex laudatus Triremis ; et dein illis ob-
(1069) Ita ms. Frising. In vulg. vero, cum non dormientibus ud aliud liltus patriasprope ignoUe.
 : .

897 ITINERARim. 598

scivit (1075) ergn illa Ktas,cum de fame, quam vir A in bono,hic$alvu$ erit [Matth. xxiv, 13) ; ita econtra
Domini patiebatur, ab eis fuisset edoctus, eis pri- qui perseverat in malis,absque dubio perditus erit.

mum cibo rcfectis.cumbam (1076) frumento onerari Et miserum me! quomodopotest esse nonperditus,
praecepit : sicque puerulis intus remissis, et sta- de quo clamat Apostolus :Hoc autem scitote, intelli-
tim somno nutu Dei correptis, ad aliam ripam gentes, quod omnis fornicator, aut immundus, aut
nemineremigante[subauditurcumbaiperducitur, et avarus, quod est idolorum servitus, non habel hseredi-
Dei famulus cum tota insula ab inediae periculo tatem in regno Christi et Dei (Ephes. v. 5).Vae ergo,
liberatur. (1077) Populus praHerea pastore frustra- vae miserisnobis qui enim alii in ista sunt multi-
tus suum ccepit requirere ; sed quo abiiss nullum il tudine h jusmodi? Liquot
1081), ulsi,proh dolor !

contigerat nosse. Qu.ercntibus consilium affait qui enim quod omnis coitus illegalis aut fornicatio,aut
diceret.se audisse illum dicentem, quod nunquem adulterium sit. Le.x autem nulla altaris ministris
rcverteretur, nisi eum ille clinicus (1078) reduxis- indulget conjugia,- fornicatores vero isti immumli,
set. Jnito itaque inler se consilio, clementia sui vel avari,nulli sunt alii,nisi quibus evenit in iisdeni

confisipontificis,pneccperuntin nomine455 Domi- flagitiis mori. Domino misericorditer promittente :

niutsurgeret,et post eum quantocius festinarel. Mi- Quacunque hora peccator conversus fuerit et inge-
rumdiclu !surrexit,perrexit,Hierosolymiseuminve- t> muerit, salvus eril Ezech. xvin, 21 : ecce consilium,
nit,rcduxit,rcceplus est.et insedepropriarelocatus ecce remedium 456
vesirum. Utinam tam facile
15. ^Estimetqui valet expulsoris et expulsi quae exisicret noslrum. De nobis enim Ezechielem pro-
potiora fuorint merita. Illc pcenitentiasua angeloa phetam quasi requirendo Dominus alloquitur, di-
ad sibi auxiliandum, imn, loquar ut ita, famulan- cens : Fili hominis, iiuid fiet de ligno vitis (Ezech.
dum cnegit (<079). Iste paralylicum medium fecit xv, 2? etc quibus nil terribilius aestimare valet,
:

transcurrere mundum.Sed cum tantum valeat pce- qui, quod Gregorius indesinenter (1082) sentiat,
nitentia: perfeotio ;mirum quod clericatum, forsitan novit. Quid igitur faciemus?
ut iste effectus fuerat, sancto decrelum interdicat 16. Oratiunculam quamdam in Psalteriis inveni
canonicum, cum nemodignius fieri clerieus possit quibusdam,quam si quntidie Domino fundercmus,
videri.quam iscui per poenitentiam sanctum (1080) et conperando impetrare, ut exaudiri mereremur
contigerit fieri.Cui tale igitur aliquid,yel quiddam pro viribus studeremus,profuisse nobis aliquid Qde-
aliud ad vindictam tanti pertinens sceleris evenit, rcmus.Est autem hujusmodi Salva nos omnipgtens :

aut sponte sua ipse suorum est ultor facinorum, Deus,et per merita et intercessionem sanctse Dei ge-

de eo nil post ejus dubito finem. Cui vero nihil nitricis \Iari3e,omniumque sanctorum esto npbis pro-

in hoc sajculo incommodi contigisse considero, pitius et clemens', eoncessaque venia prxteritorum,da
sentiat alter de illoquod valet:egnsententi;eilli per- ^ nobis deinceps velle,pos$e,et perficere quae tibiplocent,
formidolosae inr.ixus,qua de talibusdicitur Ducunt et nobis expediunt Hu nobis in tributatione solatium,
:

in bonix dies suos,el in puncto ad inferna descendunt iii persecutione auxilium,in omni tentaMone virtutem.
(Job. xxi, 13), illud Joannis apostoli convcnire for- Da nobis de prseteritis veniam, de prxsentibus quoque
mido : Est peccatum ad mortem, subaudi, usquc malis emendationem, atque de futuris largiri nobis
perdurans, non pro eo dico, ul quis roget Uoan. 'dignare custodiam. Per, etc. Sed quid iterum agi-

v, 10). Quare? Quia, ut beatus exponit Gregorius : mus, fratres? Bcce nam contrarietas maxiraa rur-
Jumenta m stercore suo compulrescere est, carnales sum. Clamatur enim nobis Qui avertit aurem :

quosque in fcetore luxurise vilamfinire(l. xxivMoral. suam, meaudial legem, oratio ejus erii exsecrabilisi
c. 10J : quod et de ea^teris nil obstal seutiri sce- (Prov. xxvni, 9). Quanta autem hic sit inter nos
leribus,quiadicente Domino,quod qui perseveraverit hinc parcl aversio 1083 legis,ut cum exprobrando

,ln7r> Vulg. l't sivit, mendose. Construe : Cum cheriani contextui ct sensui necessariam libenter
ergo edoctus fuissetab eis, ut setas illa scivit edocere, recepimus. Construe autem Virum quod iecretum :

de fame, quam vir Domini patiebatur, etc. canonicum interdicat clericatum sancto, ui iste for-
(1076) Bditi perperam cubam. Cumbam ex. ms. sitan effectus fuerat,cum nemo viden p >ssit dignius
Fnsing! recte scripsimus cumba enim idom esl ac ''
fieri c\ •
m • i contigerii fieri sanctumper
pymba, aeu illa.qunm antea trierem vocavit. Vide pcenitentiam.
Cangium V. Cumba. {•• cod. Prising.Mole invulg.janctom.Dein
•<
[ta

(<077j Septem voces sequentes historite necessa- idi • viudictam tantam pertinens scele-
codex ad
rias, quaB in vulgatis deerant, es eodem ms. inse- ris. Tantum autem scelus invasionem episcopatus

ruimus. vocal
(1078) Clinicus, illc scilicel pauper, quem antea (1081 Explica Qui enim sunl in ista hominum
:

omnibus membris contractum, el postea paralytu it) ! mullitudine, nisi homines, proh dolor! bujusmodi
vocat.Clinicus enim e Groeco /.'i.Wr, lectus, ille dici- nempe fornicatores, immundi, avari. Perraro
tur,qui rx quavis segritudine, ex gr. paralysi, aut ,
lim bonns rs~r s rpe mnnuit.
contraotione membrorum in lecto delinetur. Vide 1082 M9. Prising. pro indesinenter habet inde
exempla apud Cangium.Dein voces post eum desunl srnhiit il dein pru fnlrrrtiiiis.
;

in cod. Frising. (1083 Vulg.oai/ersw el mox exprobrando;omiti\iTil

Vulg., male coegerunt Posl pauca taherius
(|ii7'.i autem dixcrit. Codicis Frisingensis emfndalionem
cum nostro quogue codice sancto (L relo ini rdicai <
et Bupplementum recepimu
canontco. Currccliouein novi ediloris Spicile
 ;

599 RATIIEHII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 600

quondam Dominus riixerilEt erit sicul pojndus A.
: monere vos necessarium dueo, ut mihi et vobis
sic sacerdos, nunc pejnres multum sint sacerdotes communem hanc noveritis fore omnimodis sortem,
nostri, proh dolorl quam popularea (IO.S'4). mihiest mori,non
videlice/, ut si isthic pra;linitum
Tanta ergo interceptus consilii diflieultate,
17. possim illicomnino riefungi.Si vosillic verodebetis
consultorescoactusrequirere,nusquam dumnullum tempus concessurn iinire,hicnullo modo terminum
inveniam, pergere, ut dixi, satago Romam. Pros- habore. Cujuscunque modi erga me
vita? possitis
peret Dei pietas intentionem in hoc misericorditer vero animi sitis, commendo vos custodiae divina?,
meam.Plurimosverovestrumcompererim dum inde discendi (1085) amore coactus hinc abiens, pieta-
laHari,quasi non debeam isthuc unquam reverti tis.

(1084) Populares, id est laici, Populares enim hic (1085) Gonstrue Abiens hinc coactus amore
: dis-
opponuntur sacerdotibus et clericis : unde invaluit ccndi,commendo vos eustodise pietatis divinse.
cterus et pojiulus.

45» QTTONIS I IMPERATORIS

(1086) PRIVILEGIUM
Ratherio episcopo et Veronensi Ecclesiee concessum.

In nomine sancta? et individus Trinitalis Hotiio B paticum in castello, quod vocalur Portus (1091) :

divina favente clementia imperator Augustus. quidquid etiam antocessores nostri usque ad nostra
Noverit omnium fidelium nostrorum tam prae- tempora eidem Ecclesia? contulerunt, et per prs-
sentium quam futurorum industria, inter-
scilicet cepta firmaverunt, totum concedimus, atque isto
ventu (1087) charissimi filii et equinomi nostri.con- praceptofirmamus. Omnem quoque publicam fun-
cossissenos Ecclesise Veronensi.cuiclementianostra ctionem a castellis ipsius,qua3 nunc sunt,et in per-
imperiali, auctore Deo, Ratherius episcopus prajsi- petuum ad eamdem Ecclesiam pertinentia erunt,
dere dignoscitur,obamorem Deiet sanctaeDeiGeni- ita (1092) abscindimus ac removemus, ut nec co-
tricissanctiqueZenonisquidquidresiduumest(1088) mes, nec vicecomes, neque sculdascio polestatem
de eo, quod (1089) antecessores nostri anleces- ullam in eis manendi, vel aliquem gabeant distrin-
soribus ipsius ad portas duas eivitatis pcrtinens gondi sed omnes in eis commanentes ita sub po-
:

contulerunt, unam Zeno-

scilicet quas dicitur sancti testatem vel istius, vel illius, qui per successiones
nis, alteram, qua; nomine sanctiFirmivocatur, cum temporum jam dictffiEcclesia? prrefucrint.maneant,
teloneo de plaustris, et omni nobis cx cis debito ut nusquam eos distringere aliqua nostro subjecta
redditu.Conceriimus etiam, imo reddimusei merca- licentiam habeat potestas sed si quid perperam ;

tum in festivitate S. Zenonis, vel in ramis palma- p vel a massariis(l093), vel a castellanis, vcl a ple-
rum, sicut antecessores nostri eidem Ecclesia? 4 38 ctitiis, vcl inconsitis, vel a commo latis, vel 459
concessisse narrantur. Concedimus etiam ei duas clcricis, vel famulis ipsius fucrit actum, aut ab
portiones de ripatico (1093), et ipsum ex integro ri- ipso, aut (1094) ministeriali ipsius sit jusleet lega-

primus ediriit Ughellius

(1086) Istud privilegium palus habebat in Portu, quid evenerit, vide doru-
tom. V sacra, col. 735, nunc autem inte-
Italiaj mentuin anni 1217 apud Ughellium tom. V, col.
grum et emendatius profertur ad normam origina- 822 et seqq.
lis, quod in Archivo Capituli catliedralis Vero- (!092)Exhoc loco manifestum est omnimodam
ncnsis Ecclcsiae custoditum, exacte transcriptum jurisriictionem, et a gubernatoribus Veronensis ci-
nobis exhibuit Barthulomams Campagnolaejusdem vitatis mdepenrientemepiscopatui fuisse concessam
Capituli olim cancellarius, nunc arelnpresbytcr S. in omnia castella, scu pagos et vicos ad eum per-
Ciecilia;. tinentos ex qua similis jurisdictionis in loca.quaj
:

(1087) Indicatur interventus Ottonis filii, qui in nunc ab eodem episcopatu possidcntur, originem
Italiam vcniens, paucos ante dies a patre Verome dimanare cognoscimus.
cxceptus fuit. (1093) Masnarii riiccbantur qui proeriia massaritix
(1088) Voces quidquid residuum est indicant alios appellata colebant.quipe arihuc in quibusriam lo-
aliquot redditus.qui ex duabus hic memoratis por- cis nobis (initimis vulgo massari vocantur. Castel-
tis provenicntes ad Ecclesiam Veronensem antea hmi. iri est castellorum incolae. De plectUiis dice-
pertinebant, ab ea fuisse riistractos, sicut alia mul- .
i
mus not. in Judicatum. Incensiti, id est rustici
ta distracta Ratherius in Qualilatis conjectura con- censui obnoxii, uli probat Cangius. Porro com-
queritur. modum pro stipenriio, seu salario acceptum iriem
(1078) Hinc elucet antiquitas telonei portarum Cangius ostendit. Itaque commodati erant homines
civitatis episcopio concessi, cujus adhuc qua'dam stipendio conducti.
reliquiac eidem episcopatui obvenienles supersunt. i1094) Ministcriales vocabantur minores officialcs
(1090) Ripaticum tributum est, quod ex ripis regum, ducum, comitum, et dominorum feuda-
percipitur.Nota antiquam originem hujus ripatici, Iium, seu villarum praefecti, quorum erat domino-
quod vel hodie episcopatui solvilur. rum subditis jus riiccre, corumriemque domino-
(1091) Portus scilicet,qni nunc una cum Leniaco ruin jura procurare.
unum oppidum conficit. De juribus, quaa e.pisco-
 |

601 PRIVILEGItJM OTTONIS I PRO ECCLES. VERON. 602

emendatnm. In suis prasterea aquis nemo praa-
liter A num oogatur exsolvere ; idem legsliter passurus,
sumat piscari.nisiantiquitus licenlia fuerit. Et quia qui de ulla re, quae ad Ecclesias easdem pertinent
ipse (1095) egenus et advena, et omni carens nisi [leg. ad eamdem Ecclesiam pertinet], ei contradixe-
Dei et nostri multa jam est perpessus in-
auxilio, rit,quod sibi proprium et Deo est placitum,agere ;

eommoda hocjuvandi ingenioeum volumuslevare,

; et quod tutor, et defensor, ct patrocinator alicujus
ut praeter id quod est, ut csteri, in regno noster eorum in tanto scelere prossumpserit esse. (1099)
episcopus, sit etiam (1096) mundeburdenostro tam Libellarioe, commutatienes.vel precaria: dolosae, ex
speciali prarogativa protectus, ut si quis eum am- quo episcopus est ordinatus.si factae fuerintaliqu,e,
plius, utusque nunc, praesumpserit Inquietare, aut volumuaatque prscipimusut reseindanturomnino,
Deo contradixcrit, quod
(1097) rebellis existere, vel et secundum quod Ueo placitum est, emendentur:
suum ministerium est, exhibere si clericus est, ;
quatenus ab omnibus liber, quae removere ab eo
omnibus.quae habet, in potestatem ipsius redactis, Christo favente valemus, incommodis, secure Deo
de Ecclesia usque ad satisfactionem legitimam at- valeat deservire, et pro incolumitate nostra, conju-
que condignam pellatur si servus, quod servorum ;
gis.prolisque charissimae finem tenus cuncti valea-
est subcat, et in potestate ipsius, utexdebito, ma- tis (supple divinam) clementiam exorare,
ncat habeantque fideles et amici liccntiamabsque
:
p
ullius compositionis timore illum et de istis et de
omnibus, quae illi expediunt, agere [supplc etc.] pro 401 SIGNDM DOMINl OTTONIS SERE-
posse juvare. (1098) Si comes, vicecomes, sculdas- NISSIMI 1MPERATOR1S.
cio, aut aliqua saecularis potestas hoc egeril, et de
eo, quod ipius proprium est, se contra voluntatem
ipsius inframiserit, id est ut terram ipsius absque )
ullius dato tenuerit, aut clericum ipsius, vel famu-
lum in commendationem, ipso non concedente, re- 46? (1100) Ambrosius cancellarius ad vicem
ceperit, aut aliquid simile illi intulerit, centum Ii- Huberti episcopi et archicancellarii recognovi et
bras auri nobiscomponat ; 400 damnum insuper, subscripsi.
quod ei intulit, perlegem eidem restauret. Nullum Data NonisNovembrisanno Dominicre Incarnatio-
etiam castellanum ipsius acastello illiusseducat.et nie 967 ; imperii verodomui Othonispiissimi Caasa-
in suum, quiahoc est injustissimum.collocet et si ;
ris vi, indict. xi.

fecerit, immunitatis fracturam.illi, nobis vero ban- Actum (1101) Iialeemade feliciter. Amen.

(1095) Ipse Ratheriusin Qualitalisronjeclura num. {> vel ii me aut necessitate, aut per fraudis alicujussub-
13 egestatem suam indicat, et num. 14, destiiu- replionem, vel commutationis, vel libellarii nomine,
tum aflirmat omnium amicorum prsesidio, utpote a I- i I quod precariam vocant, contra Deum ei rectilu-
vena. In solo imperatore post Deum fiduciam sibi dinem est actum, omne prsecipcret per potestafem re-
supcresse pluribus in loois testatur. scindi. Id Ecclesiis eoncedere insuetum non erat.
(1086) Mmdeburdis vocem auctor explicat lib. iv ln placito Luceusi anni 853 refertur privilegium
Prxloquiorum num. 12. Mundeburdem autem vulgo Ludovici II imperatoris anni 852, quo irritos esse
guoddam genus regalis vocant tuitionis, quod qui ha- jussit omncs libellosin praejudiciu
judicium Ecclesiae Lu-
ouerit,speciali quodam privilegio ita regia tuetur au- Vide Muratorium toni.
censis. Vi.lc tom. III
111 Aritiqu. Italic,
ctoritate plerumque, u/ nec
vi, nec judicio aliquid cal. 170. Similiter anno 998 Otto III constitutio-
etiam culpa deprehensus, ab aliquo patiatur, an-
in nem edidit de rescindendis libellis ct emphytcusi-
lequam inprmsentia ejusdem majestatis audiatur.Vrse- bus iu damnurn Ecclesiarum contractis, ul liquet
sensantem mundoburdium non soluin Ilatherii pcr- ex Chronico Farfensi, tom. II Rerum Italic. Mura-
sonam, verum etiamjura ipsius in tuto collocavit. torii part. n, col. 496. Quid autem sint libellarise.

(1097J
A tcrgo membranae, inquadescriptumest commutationes W precarUe, explicuvimus not. in
hoc originale privilegium, adesi vetust.-e manus Qualitalis conjecturam
Botatio, quam vcl scribcntc, vcl saltem dictante (I loii Ihrc Ambrosio cancellario Ratherius anno
ijiso Ratberio exaratum laudatus archipresbyter sequenti 968 dedil epistolam I2,e1 pauloante dire-
Gampagnola nobis exhibuit. Eam vero, cum re- xerat opusculum inscriplum Oiscord a. Hubertus
feratur ad vocem rebelles hic appendimus. liebel- n autem episcopusel archicancellarius cstille Huber-
les vero clerici hi proprie sunt, qui ei obedire dedi- tus cpiscopus Parmensis, ad quem anno965 libros
gnantur, et quorumlibet patrocinia absqueillius /. misil De conlemptu canonum.
eentia quserunl.Si quis sane hominum istud veredi- (IIOP Balsemates nominatur in privilegio Ecdc-
ctum inconvertibiliter contenderit, malivole hinc id rici an. 154 apud Ughellium lom. V, col. 795, a.
1 1

est in huc privilegio) aut delruncaverit, aut forte de loco, qui dicilur Balsemate, non longe a flumine
deleverilfdeteveril, deleatur de libroviventium, etcum Mincio, Nunc quogue in Monzambani pertinentis
justis non scribatur. agri nl clicrce i- Vcronensis ost quidam situs, qui
(10981 Diim auctor scripsit QualitaLis conjecturam, idem oomen vulgo retinet, el vocatur to contraaadi
id <>i
< hoc loco ab imperatore obtinuit, se ab
i j I Balsemate. lb\ olim erai vicus. seu pagus, qui cum
eo petiturum significavit num. 13: Quxrerem quo- temporum vicissitudinibus dirutus esset, Monzam-
oue, ait, ut quod antecessores illius prxceptis suis bani pagus, in posterioribus tanti numentis
Ecclesiie nostrse contulerunt, vel firmaverunt, defen- laudatus.constructus fuit.AnnalistaSaxoad annum
dnr iinins contra comites, vicecomites, <•/ sculdascios 967 narral Ottonem imperatorcm, cpii K.ilcndis
I

dignareiur. Novcmbrisanni ejusdemdiem fcstum OmniumSan-

|090 iil etiam in lauJala Qualitalis conjeclurase i
torum VeroniE celcbravcrat, poetea Manluam p
ab imperatore postulaturum eodem numerosubii- rexisse. Hocigiturin itinere, dum Balsemotc i
i

c-ii. Si quid i tiam vel ab u iUis duobus, die quinl No> ml ris boc pi
i ilii[ium dedit. \
603 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 604

*«*-*«* ADMONIIIO W SEOUENS JUDICATUM.

I. Sequens opusculum e ms. Frisingensi typis datura fuitaP. Bernardo Pez tom, VI Anecdotorum, seu

codicis diplomatici part. i, col, 102, Cum autom is nullanfejusinscriptionemincodice invenisset; hanc in
editione prafixit Raiherii fun latio, et dotatio clericorum Ecclcsix Veronensis. Judicati epigraphen, quam
:

pr.elulimus, ex ipso Ratherio accepimus. Bis enim hoc opusculum hoceodem titulolaudat, nimirurn I. in
Testamento num. 2. ubi ait Una si fuerit libra, detur curatoribus funeris mei ; altera,nisi defuerii,clericis
:

ecclesiam possideniibus S. Marix Consolatricis cum cseteris in eodem Judicato descriptis II . in Discordia
;

num.S: Faeiens de quibusdam insuper scriptum quoddam, quod nominant Judicatum, id est decretum, pau-
perioribus clerieis ejusdem Ecclesise, hoe est presbyteris capellanis, subdiaconibus de sscrctario scptem, canto-
ribus septem, acolythis de secretario septem, cantoribus quinque, ostiariis sex, etc.,quodquidemin ipso opu-
sculo recensentur. Haec non tam tituli, quam opusculi ipsius xixsvpeiav comprobant. Judicatum autem
dicebaturdecrelum.quo quis de rebus judical atquc disponit. [ta in testamento episcopi Derthonensis apud
Ughelium tom. IV habetur Qwnn vero eorum taliter Judicati, seu dispositionis meoe paginam, etc. Et simi-
:

liter Milo marchio testamentum suum scriptum anuo 955 in villa-Runci diuccesis Veronensis b\s payinam
Judicati vocat. ut ex vetustis apographis invicemconciuentibusdidieimus mendoseenimapud Ughellium
:

in episcopis Veronensibus pagina judicari pro Judicati editum cst.

II. lloc suum judicalum Ratherius chartx nomine appellat, dum chartnm non ipsius, quam patriarchas
Aquileiensis metropolitanifomniumquenostraeprovinciaecoepiscoporummanu lirmatam memoratin epist.
12 ad Ambrosium num. 4. Cnm nimirum Ratherius angeretur videns redditus cathedralis ecclesiae inter
majores ejusdem clericos ita distribui, ut casteris inferioribus vix quidquam relinqueretur jhisutcongrue
provideret, Judicato contendit. Ut autem id ratum esset ac tirmum patriarchae et comprovincialium sub-
scriptionibus conlirmandum curavil. Nequenovum eratmetropolitanietcoepiscoporumejusdemprovincis
confirmationem petere. Mur atorius tom. V Antiquit. Italic, col. 986, syno iale decretum affert anni 842
subscriptum ab Angilberto archiepiscopo Mediolanensi et a septemaliisejus provincic-eepiseopis.quocon-
firmatum fuit privilegium immumtatis monasterii Brixiani SS. Faustini etJovitae,concessum aRamberto
episcopo. Distinctum est hoc decretum ab institutione Ramberti quae distinctis loco et tempore scripta
;

fuit. At institutio Ratherii eodem loco et tempore tumafundatore.tumapatriarchaAquileiensiet compro-

vincialibus subscripta inniiitur.quia omnes simul Verons convenerant sicut eadem de causaipso insti-
;

tutio originalis mensaa Capituli Veronensis facta a Ratoldo episcopo anno 813, ab eodem episcopo et a
patriarcha ejus temporis aliisque episcopis comprovmcialibus signata fuerat, ut videre est in appendice
historiae theologicaB Scipionis marcbionis Malfeii pag. 95, et in emendatiori exemplo a nobis impresso in
opere Conferma della falsila di trc documenti etc, pag, 123. Qua autem occasione patriarchaet compro-
:

vinciales Veronoe fuerint hoc tempore, quo Ratherius Judicatum edidit, explicandum est.
III. Cum Otto rex Ottonis I inperatoris fllius anno 967 primum in Italiam advenisset, Verona? reperit
Ottonem patrem ibique cum eo Omnium Sanctorum festum cclebravit, ut annalista Saxo memoriae pro-
,"

didit. Huc autem patriarcham Aquileiensem caHerosqueejusdem provinciasepiscoposconvenisse.ut tantis

principibus ex more olisequium prwstarent, dubitari ngquit :et hac occasione, quam Ratherius futuram
praesenserat, Judicati subscriptiones ab iisdem 465--l(i6 obtinuit. Tot episcoporum concursus fuisse
videtur illa synodus.quam Ratheriusduobus inlocis commemorans,cumimperatoris pr<esentiaconjungit :

Fiducia imperialis praesentise et synodi adunandse, inquit in Discordia num 5. Et in sermone de octavis
Pasehae num. 4 : Fiducia imperialis nil aliud quam quod justum est decernentis prxsentise, el synodi congre
gandx: ubi non obscure indicat spem, quam babeat tum in Ottone imperatore, tum in episcopis, qui
memorata de eausa Vcronoe convenire debebant. ^'ide in Dtscordiam not. 10. Ab imperatore quidem, cum
hinc abiret, die 5 Novembris privilegium jam impressum, obtinuit, quo se ab inimicis ac pra?potentibus
tutum fore sperabat. Judicato autem patriarcha et caeteriepiseopi in quadam veluti synodo post discessum,
ut videntur, imperatoris adunati subscripserunt. Ex his /itd/catemanteaparatum.postimperatorisdisces-
sum seu post diem 5 Novembris anni 907 tot epsicoporum subscriptionibus munitnm et editumfuit.
IV. Hic sub finem haud omittendus est nuperrimi scriptoris nisus, quo hoc Judicatum in impostune
suspicionem adducere studuit. Id autem studuissevidetur, non quod itaper sese exintimo sensu certissime
crederet, sed quia in rem suam conducereputavit. si quiddubii ejusmodi injiceret. Uuo privilegiaCapituli
Veroriensis Ratoldo episcopo afficta, a nobissupposititiaprobata fuerant eo proesertim nomine.quodaliquot
periodi Judicati Ratheriani multo posterioris Ratoldo in ea ab impostore fuerint transcriptae. Haec vero
privilegia cum illevindicandasumpsisset.primo vindiciarum opuscolo./»'/iV(i/HiHRatheriilegitimum ipsius
opus nihil dubitans, eas periodos Ratherium exprivilegiisRatoldianisexseriberepotuissereposuit. Atcum
hanc responsionem oninino inanem rebus pluribus demonstravimus, ille in secundis eorumdem privile-
giorum vindiciisaliamviam miens, Ratherianum/udi'caftim,quodeorumpriviIegiorum imposturam maxime
declarabat, non absolute quidem apocryphum affirmare ausus est, sed dubitationes quasdam inspergere
satis duxit, perinde ac si ex ipso non salis tirma ratione ea privilegiaanobis fuerint impetita.De pondere
eorum, quae ipsis privilegiis opposuimus, edita? epistolae salis superque testantur. Frustra autemdubitari
posse de Judicalo, quod ipse Ratherius tribus in locisjam allegatis suum opus esse pronuntiavit,quisque
prudens intelliget. Accedit slylus, qui Ratherii ita proprius est, ut nulli praeter ipsum conveniat.
V. Rationes vero dubitandi a vini c;etcroquineruditissimoetacutissimoalIatas si quisattente expenderit
tam exiles et imbecilles inveniet, ut contra tam evidentia aorev8eiai; argumenta nihil conliciant. Tres aut
quatuor praecipuas hic proferre sufliciet.Stylum symbolicum et dialogi speciem opponit, qui actui funda-
tionis non conveniunt. H.-ec vero erat peculiaris Ratherii indoles,qui cum Judicalum scripsit,noluit nota-
riorurn consuetudinem sequi, sed suo stylo et more usus est, ulietiam inDecrclodeabbatiola Magom-iani,
quod aliam 1'undationem continet, et in festam nto : in quibus scribendi ratio plane similis ac in Judicato
deprehenditur. Urgetdefectum notarumchronicarum.subscriptionum, etaliarumformularum,qua3 inejus-
modi actis esse solent, nec nonsubscriptionumpatriarch;eAquileiensisetc3sterorum coepiscoporum, quas
ipse Ratherius huic fundationi accessisse tradidit. Verum nonne similiter desunt notationes chronicas,
605 JUDICATUM SEU DOTATIO CLERICORUM, ETC. 606
subscriptiones.etaliseformufa-e in Testamento et Decreto de abbatiola Magonziani, quaetamennemoidcireo
in dubitationem vocabit? Nifail horum desideramus, si originalis actus, aut apographum authenticum ad
nos pervenisset. At inantiquo Frisingensicodicehocdocumcntuin.sieut etcaetera opera, exRatheriischedis
transcriptum fuit non tanquam charta publica, quaenotas chronicas, subscriptiones, et certas formulas
requirit, sed lanquam opusculum Ratherii, cui necessaria non sunt.
VI. Gravius illud esset, quod censor in Judicato videre sibi visus est, nimirum Ralhcrium contra ea
principia, pro quibus tamacriterdimicavit,inferioresclericosase,etasuissuccessoribus exemptosquodam-
modo esse voluisse. Ubi vero in Judicato id statuit?Num quia tbidem praecipit Si quidlibet de servitio :

Vei aliquis corum neglexerit, aut dediscendo suo ministcrio studium non habuerit, non propter hoc aut epi-
scopui.aut clerici licenliam habeant de istis quidlibet auferendif Verum haecid tantum innuunt, Ratherium
intcrdixisse,ne quispiamepiscoporum occasione criminis aut negligentiae cujuspiamclerici aliquiddehac
fundationc detrafaeret, ciuam perpetuam esse volebat.Non vero episcopis item adimit aliam quamlibel in
eosdem clericos jurisdietionern alias cum idipsum, quod prohibet episcopis, interdicat etiam clericis
:

ejusdem collegii,r((<f episcopus, aul clerici ;ejus generis reos subduxissef ajurisdictioneet correctioneillius
quoque prapositi etcaeterorum 407-468 clericorum.quibus corrigendi facultatem diserte tradidit:/a»i
dictus, inquit, qucm super se miserint, prupositus cum aliisomnibuseum conveniat ; et siseemendare noluc-
rit. quod ab eoabslulerit, aliisdioidal : aul cerle ipsi intcrse pxnam inveniant, qita corrigiejusmodinegli-
gentcs,et lilteras discere nolent es oporteat. Hic episcopum nonnominat, non ut eosdem abepiscopoeximat,
sed quia corrigendi mpdum faciliorem el domesticum constituit. Quod si quo casu hoeccorreetionogligc-
retur, autinanis cadcret ubinam in toto documento invenietur interdictum episcopis remedium afferre,
;

dummodo fundatione subducatur? Neque tandem moveantilla, quibus Ratherius suam fundationem
nifailex
extendens nou tam ad clericos, qjuanti nunc s unt, verurri etiatn ad eorum successores, sub&it, quanquamet
.

illis ingralis ; qua3 cloctus ccnsor ita interpretalur, acsi omnes et prasentes et successores sibiingratoset
rcholles appellet. At verba quanqnnm et illis ingrafi> palam ad eos referuntur, de quibus antea dixerat,
quanli nunc sunt : fai enim tantttm sttnt illi ingrati, qui ut ait, majorum suorum vcl seductione decepti,vel
minis territi, vel conspirationis illornm veneno infecti episcopo adversabantur: qua; successoribus norfcon-
veniunt, nec aptari queunt. Caetera leviora objecta praetermittimus.
VII. Erit fortassis, qui hoc opusculumlicet manifeste Rathcrianum, nen tamen fundationemipsamputet,
proptcreaquod hanc alin documento antea constitutam indicare videntur illa Dclegavi qusedam, dediquo- :

que, etc. Sed non absimililer scriptum fuit Decretnm de abbatiolaMagonziani, quod tamen in ipso corpore
h >c decretale scriplum vocatur, quo scilicet ros et fundalio ipsa instituta fuit. Apographum c Frisingensi
codice accuratius exscriptum accepimus, ex quo nonnulla emendaturt sunius.

JUDICATUM RATHERll
SEU

Fundatio it dotatio pauperiorum clericorum cathcdrahs Vcroncnsis ecclesix.

•4G!> IlATiiERius,Dei solummodo gratia Yeronon- A deberet ex delegatis Ecclesia; accipere,injustissime

sia episcopus, successoribus omnibus. decernentibus.cum hoc magis volucrit intelligi titi-
l.Quiamalignorumconsuetudinibus adversusDci que quod faabenli charitatem castera addantur.vir-
praecepta sanctorumquc statuta praevalescentibus tutes, non habenli vero reliqua computectur pro
nullatenus valui evincerc, utautjuxta beati Apo- nifailo ; ne peuitus inanis existerel i passip, qua
stnli sententiam unusquisque in nostra Ecclesia i Ib >s el egestate perimi, et a l>ei retrahi dolel
propriam merccdcm secundum suum reciperet la- servitio, sedit animo, ut aliquid -130 eis largirer
borem [I Cor. nt, 8), aut, ut in Actibus legitur apo- ex meo. Moum 1104 autem dico, quod etordinari
stolorum, dividerentur clericis (1102) collata, prout meo esl coi ssum judlcio, etfrui, si placeret,dum
cuiquc opus esset (.1(7. t\ 35 sed sermone illo
, ;
vivo. Aliud qitoque (lln.i . me ad hocimpulit,
quuil
Domini pravc intellecto, quo dicitur : Omnihabenti ul proferre non cuncter, agendum quia, proh do
:

ilniiiiur, el uhundubit, ub eo vcro qui non kabet,etiam lor ab infantia semper a Dei servitio otiosus adeo
!

qund habet auferelur nh illo [Matth. xxv, 29 , qua i exstiti, ul neque cedri,neque myrti, el ligni olivae,
censeretur, quod qui [ilus haberet, magis fll03) cajterarumquehujusmodiarborummiserinEcclesia

(1102) Apud Pez ecclesiis, pro clericis, male. Le- (iis scilicet, qui recitatum Domini testimonium
Ctionem nostri apographi praetulimus, cum qua R prave intelligebant iiuusi in eo censeretur, guod
etiam concinit Discordias liber num.5,ubi cum hic qui plus haberet, plus ucciperet; qm vero nunus ha-
idem loous exprimitur, tum vero clericis, non eccle beret, deberet accipere mwus de delegatis ecclesix
tiis, legitur. bonis.
(llOo Legebatur minus : ex aensu correximus 1104 Apud Pez mendoae reum.
magis; vel certeexscriptorfacilisaltu obconcursum 1105 Uonstrue II non cuncter quoaue proferre
:

voeis haberet nonnulla transcurrit, el supplendum: atiud, quod impulitmc ad agendum hoc: quia scilicet,
quod quis plus haberet,plus acciperet: qui verominus proh dolor ! sempei ab infantia adeo rui in

haberet, minus deberel ex delegatis Eccle&ix bonis ac servilio Dei, uf, etc.
eipere. Porro construe : injustissimi decernentibus
607 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 608

locum unquam meruerim obtinere ; ut deinceps A dam presbyteris capellanis (1107), subdiaconibus,
ulmi saltem officium sublevando aliquos friictum acolythis, atque ostiariis nostra; matris Eccksiaa,
bonum ferentes hoc est, Ecelesiae excubiis insisten- istiquidem, quanti nunc sunt, post istos vero sub-
tes valerem, donec dies est, exercere, ut in omni diaconibus septem de secretario, septcm cantori-
labore eorum ut collaborans utique partem hube- bus 1 103), se"ptem acolythis de secretario, et quinque
[

rcm et sicut qui recipit prophetam in nomine pro-

;
cantoribus, et ostiariis sex, quanquam et illis (1109)
phstse, mercedem prophetse accipiet (Mnith. x. 41), ingratis, utpote majorum suorum vel seductione
ita et egoadjuvans istos successoresque illorum in deceptis,velministerritis, velconspirationis illorum
Dei servitio, mereedem semper reciperem eamdem veneno infectis, prater id quod a bonis et Deum
quam illi, eorum utique quasi manibus post mor- timentibus, atque charitate ferventibus eis consue-
tem efficiens, quod vivens infelix propriis neglexe- tudinaliter accipere est antiquitus destinatum, hoc
ram agere, ut de illo dictum est, qui tunc nomine est (1110), ecclesiam sancts Mariae, qu« cognomen
Saulus, post Deimunere Paulus, tunc persecutor sortita est Consolatricis, cum omnibus quee ad eam
credentium, post doctor eximius gentium, quod pertinent,vel pertinebunt, salva portione inibimili-
omnium manibus Stephanum lapidaverit, quia la- tantis presbyleri, ita tamen, ut in potestate sil isto-

pidantium vestimenta servavit (Aug. serm. 279, n rum, si defecerit, alterum 472 subrogandi, nihil
B
n.l). vero ex his, quae habere eumjuste competit, aufe-
2.Considerans itaque, qui majorem in Ecclesia rendi. Si vero visum eis fuerit, utaut pervices ipsi

laborem.et fortioremsustinerent adeo paupertatem, capellani (missam) (1111) in ipsa cantent ecclesia,
ut sine intermissione murmurarent, et ob inopiam aut aliquos ex se eligant, qui illam percantent;illud
ad sacros ordines illcgaliter etiam accedere festina- quod consuetudo fuit presbyteros habere, qui illic

cum detrimento quoque ani-

rent, ut aliquid ex his militabant, peculiariter qui cantent inibi, habeant;
moe maximo invenirent subsidii, cum necaitas uti- caetera vero cum subdiconibus, acolythis, atque jam
que eos admitteret, 471 nec scientia commenda- dictis ostiariis sequaliter dividant, (1 112) non per
ret, nec morum probitas illustraret delegavi qus-
; campos tamen et vineas, sed per modios atquesex-
dam ('1106) nuperrime ab ingratis recepta, quibus- taria, ut nec rixaa locus aliquis detur, neque invi-

(1106) Id explicat auctor in Disrordia num. 7 : Ecclesia duae tantum classes subdiaconorum exsta-
Cum quidam, inqnit, illorum (clericorum majorum, bant, et ex hoc Ratherii textu septem erant de se-
seu canonicorum cathedralis ecclesise) de me habe- cretario, qui scilicetepiscopocelebranti inservirent,
rent beneficia, iuterminatus sum, qxiod si mibt inter- septem vero alii cantores, qui in choro canerent.
dicerent, quod mihi eompeteret nimirum aiquiorem Similiter etiam acolythi de secretario septem, qui
reddituumejusdemecclesiae distributionem,quaein- in sacris operam prasstarent, quinque autem alii
p
" cantores, qui canerent.
feriorihus clericis indigentibus provideretur) ego ;

quod illis concesseram tollerem. Responderunl in tan- (1109) Id estet illis, de quibus antea dixit:</M(i»/!
tum se non curarc,ut si quod alicui illorum dedi, mnic sunt. Quai enim beneticia a majoribus clericis
auferrem, etc. Et post nonnulla se ea beneficia iis- ingratis receperat, ea sedelegasse tradit clericis in-
dem abstulisse signifieans addit num. 8 Qwnl : ferioribus quanti nitnc sunt tametsi hi quoque sint ;

causa protulcram eomminationis, in effectum vertere ingrati, utpote qui majorum clericorum vel sedu-
non distuli actionis. Dein narrans quid de his bene- ctione decepti, vei minis territi, vel conspirationis ve-
iiciis ob illorum ingratitudinem rcceptis gesserit, neno injccti, Ratherio pariter adversabantur. Vide
eorum partem pev Judicatum se contulisse signifioat admonitionem num. 6.
pauperioribus clericis eodem prorsus ordine et nu- (IH0) Nunc recensere incipit, quaa hac disposi-
mcro, ut hic dcscribuntur..Vw/)er?7'm(.' autem recepla tione laudatis elerieis de suo dedit. Et primo nomi-
a Ratherioea benefieia videntur intelligi. tum cnm nat ecclesiam, seu redditus ecclesia? S. Matriaa, quas
canonicis aifirmantibus se non curare.utsi qum illis ut distingueretur ab aliis. S. Mariae virgini dicalis,
dederat auferret, hunc eorum assensum prorenun- et peculiari cujusque nomine nuncupatis, Consola-
tiatione quadam accepit. trix vocabatur, Ha;c ecclesia modicum distat a ca-
(11(17! Presbqtcri capellani, qui scilicet non erant thedrali. Gum quidquid iisdem clericis dedit, esset
canonici unde nunc quoque hi in nostra ccelesia
: inter bona episcopali juri ac dispositioni subjecta,
capellani \ocantur. haec quoque ecclesia ejusmodi erat quae postea in ;

(1108) Septcm hi cantorcs, qui mcmorantur post Capituli jus transivit. Licet autem haic proprium
septem subdiaconos de secretario,et acolythis proo- D haberet presbyterum, qui inibi inservieriat non ;

miltuntur, erant septem subdiaconi, qui in choro tamen ejuserant omnes ipsius ecclesia; redditus, sed
canebant. Prater preshyteros scilicet capellanos, quoadam tantum portio ipsi erat assignata, qus
tres tantum ordinesnominatpaulo ante, etsimiliter haceorumdem reddlituum dispositione in graliam
etiam paulo post, subdiaconos, acolythos et ostia- memoratorum clericorum cidem presbytero salva
rios sed tumsubdiaconos, tum acoly thos distinguit
;
esse debcbat.
in classes duas, quorum alii de secretario, alii can- (1111) Supplevimus missam. ad quam mox « il-
iores vocantur. Tres subdiaconorumspecies in Ru- lum referendum est.
mana Ecclesia distinguunt vetus codex apud Baro- (1112) Mon solum hic, verum etiam in Dccrcto de
nium ad annum 1053, num. 22, et Joannes diaconus Abbatiola Magonziani num. 2, et part. n De con-
Dc cccles. Lateran. apud Mabillonium, tom II Mu- temptu canonum nurn. 4, vineasa campis Ratherius
sei Italici, pag. 567, nimirum subdiaconi septem distingnit. Campi vocari videntur ii agri, inquibus
erant regionarii,qui epistolas et lectiones in statio- soluni" frumentum vel alire scgetes serebantur ; vi-
nibus canebant, septem palatiui, qui idem munus neae vero ii, ex quibus vinum redibat. In serm. 2 de
obibantin Ecclesia Lateranensi, et septem aiii dicti Asccnsione, num. 4, vineta ct campos scripsit. Mo-
Schola cantorum, qui cantabant tantummodo, cum diuserat tam liquidorumquam aridorummensura:
surnmus pontifex celebrabat. ln Veronensi autem sextarium autem modii pars erat pro varietate lo-
GO'J JUDICATUM SEU DOTATln CLERICORUM, ETC. 610
dise,sed omnes inde gaudeant in ea,quam Dominus A diximus, per mensuram et numerum squaliterdi-
bonse voluntatis hominibus peculiariter contulit, vnlant.Quod si (1121) voluerint eis non calceradigo
pace. Dedi quoque et eeclesiam aliam sanctae Dei aliquid dare, in ipsorum sit potestate, tanlum non
Genitricis, quae vocatur in Stella(Hi3), ut lumi- sit multum. Si vero, ut est humana miseria, quid-
nare, quod inde venit, ad ecclesiam jam dictam et libetde servitio Dei aliquis eorum neglexerit, aut
sancti Joannis Baptistae (1114) deserviat;caeteravero de discendo suo minislerio sludium non babuerit;
ipsi interse dividant.Nefasestenim,utquod473su> non propter hoc aut episcopus autclerici licentiam
perimponitur altariis, serviat foricis (1115 16 , et habeant de istisquidlibetauferendi,sed jam dictus,
quod Deo offertur, diabolo famuletur. Concessi et quem ipsi super se miscrint, praepositus cum aliis

quiddam de Corte sancti Proculi in valle Palienaie, omnibus 4? J cum conveniat, el si emendare no-
locus ubi dicitur Cuscianus (1117), casalem unum. luerit, quod ab eo abstuleril, aliis dividat aut ;

In valle de Salla de sancto Justo massaritias (1118) certe ipsi inter se pcenam inveniant, qua corrigi
duas ad muros.Contuli et corticellam Paltiniaco di- hujuscemodi negligentes, et litteras discere nolen-
ctam cum servis, ancillis, et omnibus ad eamdem tes oporieat. Si vero minister idem aut hebes, aut
pertincntibus: decimas etiam de castello Hupedano, fraudulentus, vel inutilis fuerit,vel si delinquentes
et illam, quae de Forentanis (1119); id est
dicitur corrigere non fueril ausus; ab eisdem avellatur.al-
quoe ncque ad Tuinbam, neque ad Roveclariam, " terque ei de eisdcm prcsbyl cris vcl subdiaconibus
ncque ad Cercdam vel plebemquamlibet aliamper- subrogetur.
tinenl, cum ecclesia sancti Petri de Persiimo cum 4. Concessi pralcrea quidquid de commutatione
omnibus, quae ad eam pertinent. illa, quam
dc mansione ca prope forum feci cum
3. Volumusetdecrevimusverotamego, quam ipsi, Joanne filio Bertanx (1122), quae de precaria crat,
ut nullum habeant de istis super se majorem, nisi quoe cuidam facta est Dominico monetario (1123),
quem ipsi sibiexseipsiselegerint vel constituerint, ea vero ratione,ut supcr illam, quam cum cajteris
qui cum suo juniorc (1 120) omnia illa colligat, et, ut accepturi sunt poitionem, diebus vitae suae Galiver-

corum diversa;sicut ipse modius non eamdem ubi- fusius in alio Italico opere inscripto : Confermu
que quantitatem conlinebat.Nolebat Ratheriuscer- della falsita di tre documenti publicati nell' Ughelli
tos agros clericissingulisassignari,ex quibuspostea a [tivore del Capitolo di Verona pag. 8 et 25. Hoc
sensim constitut;e fuerunt praebenda hac enim ra- «upposititium documentnm apud Ughellium legitur
tione fere omnia majoribuset potentioribus clericis tom. V, col. 707, d. At non deserendam lectionem
bbvenerant, cajteris in egestate reliclis); sed redditus ipsius legitimi Judicati, quod ex codice Frisingensi
ex assignatis fundis prodeuntes in communem, uti edidit P.Pez, meliori consilio existimamus. Junio-
vocant,mensam conferri voluit.ut aequa portione in n res enim apud medii aevi scriptores ii dicebantur,
distributionum ralionem inter pauperiores clericos C qui senioribus pra:cipu;e auctoritatis hominibus
hic reccnsitos dividerentur. ita suberant, ut aliquam tamen auctoritatem aut
(1113) Nunc dicitur delle Stette. Est ecclesia in officium obtinerent. Vide Cangium.lta in monasle-
collibus vallis Paltenatis,irade optimum oleumma- riis juniores appellati, qui alteri in officio erant ad-
xirne redit. jutores. Hoc sensu in nostroupusrulo junior ille in-
(1114) Est ecclesia calhedrali proxima, nuncu- telligendus videtur, qui praepositum in colligendis
pata .S. Joannis in fonte, ubi ejusdem cathedralis redditibus adjuvabat. Hanc icctionem conlirruat in
baptisterium existit se.iuontiljus plurale eis. quod duos saltem exigit,
(1115-10) Allegorice loquitur, et foricas opponit quibus /)/•() calceradigo aliquid dari permittitur,
altaribus, sicut Deo diabolum opponit. Est autem dummodo multum non sit, id est, turn illi, quem
forica locus.in quem urbisimmunditiaedejiciuntur. pr.epositum elegerint, lum ejus juniori, seu coad-
Signiticat vero ecclesise redditusnon esse in profa- jutori. Alias si unus praqiositus, qui euin jure SUB
nos ac prasertim viles et pravos usus converten- omnia colligat, iDtelligendus esset,«t,noE iis emen-
dos. dare oporteret.
1117 l'ez Tuseianus. Nustri apographi lectio Cu- (1121) ldeiu codex Prising.addil particulam non.
sciunus niagis [ilacuit et ost locus vullis Paltena-
: Jure autem apiul P. Pez nmissa est, ut suadcnt se-
tis qui nunc vocatur Cuz-ano. quentia, Itihlunt uoit sit niultunt. illud scilicet.quod
(1118) Massaritix dicebantur praedia, quae a di- eis, si voluerint, dari permittitur. Calceradigntn
stinctis villicis, scu, uli vocabarit, niassanis cnlc- aliquam retributionem praepositoet cjus junioripro
bantur. Vide Muratorium -liitii/uit. F.stens. part. i, D nflicio conlcrrnilam signilicat ita ut pro calcera- :

pag. 82,ubi documenlnrii aSerl,in quo multae mas- digo idem sit, ao pro retributione omcii, vel pro
saritias cum suis cujusque villicisrecensentur.Con- officio,
fer uot. iii Discordiam. 1122 Nostrum apographum Berdanx, cx quo
(lll'.i: Pez de Forendarus. Nostrum apographum iiin, emendavimus facta, ubi erai factx.Qnid auteri
srcuti sumus:ex quo more ante vocem pertinent&d- essel contractus precaria nuncupatus vide not. in
didimus aliam. Notandum porro Tumbam auno Qualitatis conjecturam.
Tomba Susanal Roveclariam (nunc Roverchiara el (1123) Monetario, qui scilicet monetas oudebal :

Ceredam nunc C re iel boc tempore plebes fuisse.

\ cx i|ii" testimonio VeronensismonetaBaJiis posterio-
(1120) (ilim putabamus pro cum suo juniore cor- ribus documentis probata? antiquitas astruitur.flo-
rigendumesse cumsuo jure.quam lectionem praefert m n ous monetarius de dvitate Verona memoratur,
antiqiiuiu pseudodocumentum Ratoldo attributum, it Bubscriptus otiam legitur intestamentoNotherii

cujus fabricator integram banc periodum ex Ral be- episcopi veronensis diei 15 Novembris anni 927
fiano Judicato exsoripsit.uti plane de nstravimus fnnii 928), quod editum cst a marobione de Dio-
in appendice dissertationia De privilegiis et exem- nysiis oanonioo in collectione diplomatum pag.
plione Capituli cathedralis Veronensis pu^. 05, et 105,
 1

01 RATIIEIUI EPISG. VERON. OPP. PARS I. • il-j

tus presbyter, et Martinus junior subdiaconus il- A. adeo abundabam.utpotc qui ubi aliidominabantur,
lud (1124) inter se partiantur, postea ad commu- ego solum mcerens cantarem.et invidiae contraillus
nitatem reliquam redeat,nulli postbaec peculiaritcr ipse causas vitare debere me crederem. (1132) Si
concedendum,sed per sextaria dividcndum. Sed quia vero (quod veraciter confidimus) Domino ipsisfide-

et hoc obtinere paupertas nullo modo valuitmea.ut liter servientibus, alicui (idelium, ut aliquid eisad-
dividerentur singulis bis designatis, prout cuique ilai, fuerit volumus, ut sicuti caetera,
inspiratum ;

opus esset dare studui operam, ut vel aliquibus

;
ita eis communiter fiat divisum,ut neque contentio

unde pro-
aliquid ex ipsa delegarem paupertalula, inter eos, neque pra;valeat odium,sed pax Dei.quae
priam mercedem secundum suum recipcrent labo- oxsuperat omncm sensum, custodiat corda intelli-
rem.Undepraterid, quodomnibuscommunitercon- gentiasque eorum (Philipp. iv, 7).Quod si, ut saepe
tuli dividendum, delegavi jam dictis presbyteris et diabolo contigit instigante, propter invidiam et
subdiaconibusatque acolythisdesecrctario in Boda- odium ab ista matre' 1133, expulsus istorumaliquis
nigo (1125) -175 casalem i, in Porto campos m, in illegaliler fuerit ecclesia ; non proptera de isla

Cereta hortum unum,in Roveclaria casalem i, cum sancta Consolatrice, quod solitus accipere fuerat,
plecticiis (1126; tribus in Naudosiold, unde dantur
: perdat ecclesia, sed et accipiat, quod C3eteri,etser-
in censum, solidi novem ad Caput Alponis casari-
;
vitio istic sese cledat, (1134) ti vult aut conceditur,
1!
culum (1127) i,in Bogosio casalem unum,utpeculia- Dornini.
ritcr hoc habeant, neque cum costeris (1128) divi- i 5. Expers vero quam sit cognitionis legis
"i 6
dant. Provisor vero rerum istarum ecclesiam pro- totius eanonicae,promptumest advertere,qui censet,
videat beati Joannis in domo (1129), qui et duos quod alteri liceat clericum in ccclesiam mittere
illic constituat de eodem contubornio ostiarios, vel ab ea expellere,nisi (1135) qui potest de clerico
qui et basilicam custodiant, et ostium cimeliar- acolythum, cum libuerit, facere. Sed quia nun-
chii (1130) temporc nocturnali semper obscrvent, quam deest malivolis, quod male cupiant.etsi effi-
aut continuatim scilicet,aut,si melius fueritvisum, cere (1136) nequeant hoc quod facio, ea cautione
;

per vices. Consideravi namque.quia cum prrcterid, conslringo,ut sive vocetur episcopus (non enimerit
quod in ecclesiastico aguntministcrio,hi tros(H3l J ille) sive presbyteri et diaconi istiusdem nostrae

ordines peculiarius coeteris omnibus pontificali in- Ecclesiee, qui aut istud destruere, aut ex his, quae
sudent servitio, specialius aliquid accipere ab epis- de nostra Ecclesia juste et legaliter antccessores
copo pro specialiter illi impenso debuissent oose- boni praedecessoribus istorum soliti fuerunt prabere,
quio.Parum vero eis ideo contuli,quia etdandisnon tentaverint aliquid minuere, quasi vidclicet valeant

(1125) Illud scilicct, quidguid de commutatiene'illa ,, bat nunc Bcgosso nominatur.

;

concesscrat, id diebus vitee su.'e ita dedit Galiverto " (1128) Cxteri sunt non solum ostiarii, sed etiam
(al. Galiberto) presbytero, et Martino juniori sub- subdiaconi et acolythi cantores, quos superius
diacono, ambobus de numero eorum clericorum, distinxit a subdiaconis et acolylhis dc secreta-
quibus hoc Judicato pro aequa portione providit : rio.
ita, inquam.illud eisdem dedit ad vilam suprapor- (1 129) Domus vocabatur cathedralis ecclesia :

tionem, quai eis aaque ac cajteris debebat contin- vero B. Joannis in Domo est illa superius laudata
gere, ut post eorum mortem ad communitatem, id S. Joannis Baptistae, qiue calhedrali contigua,bap-
est in communem mensam perveniret. tisterium ejusdem continet.
1125) Nostrum apographum Bodanico. Verum (113(1) Cimeliarchium est locus, ubi cimelia, seu
Bodanigo etiam legitua ir charla anni 959 edita in sacra vasa et pretiosa ecelesiae mobilia reconduntur
Collectione laudata diplomatum pag. 125. In privi- et custodiunlur. Vide S. Gregorium lib. m, opist.
legio Eugenii III anni 1145, favore Ecclesiie Vero- 50. Mox pro scmper nostrum apographum habet
nensis dicitur Bonadiguus, nunc Bonavigo. ssepe.
(1126) Plecticios dictos fuisse quosdam homines (1131) //;' trcs subdiaconi scilicet, acolythi et os-
rurales, ex privilegio Ottonis I, quod praemisimus, tiarii.
manifestum est. Si quid perperam vel a massariis (1132) Nostrum apographum habet: Suis qiiidem
oei a castellanis, vel a plecticiis, vel incensitis vel Pez emendavit
veraciter. sive qnod. Nobis textui
:

a commodatis (omnea sunt viri rurieoke) fucrit ac- congruentior visa est correctio Si vero [quod vc- :

tum, etc. Tres plecticii hoc loco indicati casali ad- raciier, etc.
dicti erant. Superius num. 2, casale unum etmas- D 133) Mater ecclesia est cathedralis.
1

saritia; dua; memorantur. Massaritia erat praedium (1135) Pez, dedat, ut conceditur. Emendavimus et
amplum, casale vero paucos campos indicare vide- supplevimus ex nostro apographo.
tur. Ruricola*, qui massaritias colebant.dicebantur (1135) Nemini scilicet praeter episcopum licet de
massarii qui autein casale, seu paucos campos co-
; clerico acolythum facere, nec clericum faccre quis-
lendos acccperant, plecticii appellati Mox pro Nau- piam potest sine episcopi licentia unde auctor in :

dosiola melius in privilegio Federici I anni 1155 synodica num. 15, statuit : Clericum ncnio vestrum
Veronensi Ecclesia; concesso Nauclesiola legitur, sine licentia faciat nostra.
nunc Nichesola. (1136) Pez, si cfficcrc. Scripsimus etsi effccre
(1127) Vulg., casiaraclum. Casariculum idem cum nostro apographo, cui concinit pseudodocu-
esse videtur ac casaliculum in documento Farfensi mentum Ratoldo ascriptum, in quo hoec perio-
apud Cangium, id est casale exiguum. Hoc easari- dus ex parte cum aliis nonnullis hujus Ju licati
culnm ad Capui Alponis, nunc Cavalpone, situm a consarcinatore traducta fuit. Vide dissertatio-
traditur.Mox in Bogosis erat in vulgatis. In Bogosio nem nostram De privilcgiis ct exemptione Capituli
correximus ex nostro apographo, quam lectionem Yeroncnsis pag. 71, et Ughellium tom. V, col.
memoratum quoque Fedefici I documentum appro- 709 ; d.
 1

ci; OPUSC. DE CLERICIS REBELLIBUS. 614

direre: Habctis vestrum stipendium, sufGciat is- A compellant. Schisma vero faeerem, si propter hoc
tud, aut si vultis vobiscum nostra (1137) parliri, quod eis addo, quod semper habuerunt, auferri
mittite, quod vobis datum est, in noslrum com- permittcrem, Xee hoc foret adjcctio, sed commuta-
mune :partem isti tales in alia vita cum nullo ha- tio, et a fraternitate vestra divisio quod, qui mo- :

bcant sanctorum,sed cum Cham,Dathan,et Abiron, litur, sit divisus a Deo, et separatus a sanctorum

vcl cum illis, i'[iios aut diluvium mersit, aul tcrra collegio.Obsecro praeterea smccessores, qui unquam
glutivit, cumquc Pilato,Anna, et Caipha, Juda fufirint, meos, ut dum hoc legerint (1139 scriptum,
Christi traditore, et mago Simonc, Anania quoque solerter meminerint: Fili, si sapiens fueris tibimct
et Saphira,quos bcatus Petrus pro fraudata ecele- ipsieris (Pfov. ix,9), ut cx
valeant at- consimili
siastica damnavit pecunia, sintque anathcma, ma- tendere,quia fuerint boni,nullis proderit magis,
si

ranatha, et exortes, nisi resipucrint, a vita perpo- quam ipsis.iVemo enim, u( beatus Augustinus ve-
lua. Quod si dixerint, utpote illi, qui declinant in racissime 478 dieit, ncn in se prius, quam in alte-
verba malitiae ad excusandasexcusationes in pecca- rum peccat. El de isto ob indignitatem quidem si
tis (Psal.cxl, 41. Non possumus eis tantum dare, meam mercedem mihi non contingat adipisci (1 1 10)
quantum antecessorcs nostri antecessoribus eorum speratam nanciscatur saltem debitum exindepr_-
;

dederunt;respondemus cis: Nolite crrare, Deus non „ mium, cujus hoc est tempore factum, piissinius
irridetur (Gal. vi, 7). Dcderunt illi quod potue utique imperator [Oltol], qui et eidcm Ecclesiaj
runt; da et tu quod vales, si maledictionem prae- clementissimus exstitit sum-agator, me scilicet ob
missam evadere volcs. hoc in ea stabiliens, ut exsequerer sollicitus exse-
0. Schisma, inquiunt, facis, dum eos a disci- quenda,negligerem negligenda.cujus et(1141) auxi-
plina majorum avcrtis. Xon averto a disciplina, lio fretussum istamolitus, ac per hoc magis ipsius

sed ab inopia eos et occasione servitium Domini quam mcum est opus, cui et remunerationcm inde
47 7 negligendi erucre, si esset possibile, gestio. concedat ille, quseso, perpetuam qui sustentari
;

Nccprohibeo delinquentes corrigi ; scdnolo,ut sub taliter eamdcm paupcrrimam clericorum fecit fa-
correctionis articulo perdant, quod confcro: et ideo miliam, stipem ei providens taliter annuam, in
censeo, ut de eo, quod eis contuli (1138), destrin- hoc s_culo eum impcraro faciens utique potenter,
gantur a suo ministro. Magistri vero illorum disci' in futuro glorificans permancnter, Anien.
plina eos, non inopia ad id, quod est faciendum,

(ll37)Pezii cditio, nobiscum vestra, male. No- pore factum est, nanciscatur exinde debitum prce-
lioe
struin apographum nobiscum nostra. Correctionem miiiiii, qui imperator el exstttit clementissimus suf-
vobiscum suasil sententia. fragator eidem Ecclesix stabiliens scilicel me, etc.
138) Desh ingantur de eo ijii,ul eis contuli, id est
1
C 11 !1 Haec esl illa fdueia imperialis prsesenli»,
puniantur sulilrahciMln eis, qu.e ipsis collala fue- cu.jus Hatherius meminit tum in Discordia num
5,
rant.uti num. li constitucrat Si emendare noluerit, : tum in sermone De octavis Paschse num. 4.
iiuuilab eo abslulerit, aliis dividal. Conferquas hacderein admonitionedi_imusnum.3.
(1139) In Discordia num. 8 faciens, inquit, scri-: Hincautemcolligere licet, Hatherium liducia impe-
ptOu quoddam, quod nominatar judicalum, id est De- rialis anxilii istam dispositionem molitum.eamdem
eretum. imperatori praesenti signifloasse,eoque non dissen-
II 10) Ita nostrum apographum. Pcz, conceditur tiente sperassc fore.ut ipsam Gssar sua auctoritate
adipisci. Construe:_/ si quidem mihinon contingai lueretur, nec reclamantibus aures pr_beret. Qu_
adipisci <le isto mercedem speralam ob indignilatem lamen spes, quantum ipsum fefcllent, exepist. 12
iiieam ; saltem piissimus utique imperator, cujus tem- ad Ambrosium patebit.

RATHERH OPUSGULUMC 1 '^

DE CLERICIS SIBI REBELLIBUS.

479 Nocturnali dum intenderera lectioni, hu- D r /" ; ' mendaces, filii nolentes audire
jusmodinobis non disconvcnientia(etutinam venia- l i
•• D , qui dtcuni videntibus : Nolite videre, et
liter) contigit audivisse : Populus ad iracundiam aspicientibus : Voliteaspicercnobiseaquxrectasunt;

(11.2) Acherius cx ms. Landuinmsi Ihm- ojhiscu- ex oot. Ilis. 1'radcrea i]ihm-c1.i' n.l cunidciii iui-
luin edidit.Tempus cx tribus agnoscitur.Initio au- peratorem delat_ ibidem indicantur, quarum
Itor textum recitat ex lsai;i c. \\\ quem in noctur causa missus piissimi Cxsaris exspectabatur qui
tiali leelimie ainlivit. ll.-rc ergo scripsil lciiipui-, \d- litis partibus et inquisitione habita referret.
vcnlus. quo Isaias in nocturno ofucio etiam tuno Confernot. 1152. Igitur noc opusculum in Adveutu
legebatur. Porro verba numeii secundi imperialiter anni '.K'i7 lucubratum fuit, cum canonici rebel-
tancilum est, Ottonis imperatoris privilegium in- lionem excitarunt, unde tilulus De clericis sibi /v-
nuunt datum die 5 Novembris anni 967, ut patebit bellibus.
 ;

(ii; RATHERII EPISC. VKRON. OPP. PARS I. 616

loquimini nobis placentia,videlenobis errores. Auferte A Nolitc aspicere nobis quse recta sunt ; loquimini, id
a me viam, declinate a mc sentitam, cesset a facie est, iimi quse vera sunl,sed qu.T nobis recla viden-
nostra sanctus Israel (Isa. xxx, 10). (11-13)Quod tur ; nobis, non Deo placcntia dicite ; vidclc nobis
dum cum his contulissem casteris.quae et in eodem errores,hoc est simile nos nostris inventionibus,
audieram, prophetis, psalmis, hymnis, et canlicis atque antecessorum nostrorum malignis consuetu-
spiritualibus, quae vos jactatis aliis Jtaliac Ecclcsiis dinibus decipi ; Auferte a me viam (Isa. xxx, 10),
frequentare melius : cumque sermone Domini, quo utique illum,qui dicit : Ego sum via (I Joan. xiv, 6).
prophetaa 480 a se consonans misso, auetori- Dcclinate semitam (Isa. xxx, 11), angusiam scilicet
bus (1145) in hoc ita loquitur vestris : Populus liic atque arctam viam ducentem ad vitam. Ccsset a facic
labiisme honorat; cor autem illorum longe est a me. tiostra sanctus Israel (Ibid.), id est, desinat nos in-

hi vanum mc, colunt, tenentes doctrinas ct praecepta quietaro sanctitatem suam nobis sequendam pro-
hominum (Malih. xv, 8) cum Aposlolo quoque di-
: poncns sanctus, visionem vcra? ac sempiternae pa.
cente Erit tempus, cuin sanam doctrinam non sus-
; cis demonstrans, et Dominicus, quem nobis inge-
tinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt s\bi ma- ris, sermo.

gistros prurientes auribus, veritate quidem au-et a 2. Quid vero, filii, super qnibus monemur divi-

ditum avertent, al fdbulas autcm convertentur (II , nitus non laetari, si multiplicemini (Eccli. xvi, 1)
Tim.iv, 3) compulsus sum miserrimus, heu dolor!
: quid, inquam, erit, si audito misericordissimi l)ei
nos populumDoininumad iracundiamprovocantem promisso dicentis Si rcvcrtamini ct quiescatis,
:

intelligere, non ignarus Apostolum, Quaecunque salvi criiis. ln silcnlio ei in spc cnl fortitudo vestra
sciipta sunt, ad nostram doctrinam scripta (Rom. xv, (Isa. xxx, 15) ; atque post pauca : Exspectat Domi-
4 .vcracissime testatum fuisse. euim nolentcs
Filii nus. ut misereatur vestri (Ibid., 18); parvipenditis
audire legem Dei, qui aptius (paee quod dixcrim moribus utique, ct si non verbis, rosponden-
illud,
veslra) valent intelligi.quam illi, qui cum canonici tes,Nequaquam, sed aA ci/itos fugiemus (Ibid., IG),
affectent vocari, et dc stipe canonicis (1145) dele- quosutique potentes quoslibet, quorum patrociniis
gata incessanter conquerantur, in tantum recu- fisi (1146) ecclesiasticam tam nullipenditis dis-
sant 481 esse canonici, ut consuetudinibus mali- ciplinam, 482 nil obstat intelligi : [subaudi et si]
gnorum solummodo innitentes, nil quod canones auctorilate pauae Gregorii etiam ad litteram vobis
sanciunt sancti, nedum lcgere, vel facere, tolerent Dominum respondere contigerit. Idco jwjietis. Et
saltem audire, eisdem verbis dicentes videntibus, super veloees asccmlcmus ; ideo velociores crttnt qui
eorum utique periculum animarum ccrnentibns ;
persequentur vos (Ibid.) : vindicans immanitatem
Nolile videre; et aspicientibus pravitatem ipsorum : rebellionis utique vestrae temporaliter, ne damnet

(1143) Vulg. Quod diim cum his contulissem, qux rendis quodammodo prabuissent assensum, dum-
crtrrts, et in eodcm. perperam. Ut sensus constaret, modo episcopus redditibus canonicorum propriis
qitx post cseteris transtulimus. Construe autem, et parceret; cum tamen post Jttdicuiun se in iisdem
expliea sic : Quod dum contulissem cum his cseteris suis redditibus tutos viderunt, beneficia sibi olim
prophetis,psalmis, hymms, ct canticis spiritualibus, collata, ac dein ablata lanquam sua praeferentes,
qu.T et in eodemi nocturnali scilicet officio) audieram. Judicatum rescindendum curarunt hacque de ;

quse vos jactatis frequentare melius aliis Ecclesiis ita- causa episcopumaccusationibus inipetiverunt apud
tise. Nota frequentiam chori in nocturnali etiam Caesareni,et missum ab eo expetierunt, qui de tota
oflirio. causa cognoseeret atque reierret, eoque ipsorum
(11 44) Legebatur in vulgatis meis auctoribus, in molimina processere.ut idem Judicatum tandera ex
fcoc, Sensus correctionem postulavit.Construe.vero: speciali imperaloris mandato rescisum fuerit.Stips
cl (ilitm contulissem) ctiin sermone Domini, quo con- ergo canonicis delegata,de qua canonici, quereban-
sonans propKetse a se misso, ita in hoc loquitur tur.non solum inteliigendi sunt redditus cathedra-
auctoribus vestris Populus hic, etc. Auetoribus
: lis loco accipicnda ea benelicia, quue Ratherius ex
vestris, inquit, id est majoribus et antecessoribus sua paupertatula eisdem coneesserat, et postea
vestris; horum enim aucloritatem et consuetudi- abstulerat.
nem canonici Ratherio opponebant, eaque se sa- (1146) Canonici, ut Ratherio obsisterent, poten-
tis tutos putabant, ut vel ex sequentibus palam tium patrocinia quaesierunt. Vide Discordiam num.
liet. 8. Construe autem quos utiijtte (equos) nil obstat
:
]

(1145) Stipe canonicis delegata proprie intclligun- intclliiji quoslibet potentes, quorum patroeiniis fisi,
tur ii cathedralis ecclesiae redditus, qui canonicis tam nullipendilis ecclesiasticam disciplinam: et si
erant assignati.Cum autem potiores reddilus ejus- auctoritate ctmm pajix Gregorii contigerit Dominum
dem ecclosia? inter majores clericos. id est inter respondere vobis ad litleram : Ideo fugietis, elc.
canonicos divisi essent, inferioribus vero clerieis Apud Isaiam Judaeorum baec verba sunt : Scd ad
rolicta esset tenuissinia portio, adeo ut iidem ino- cijttos fugiemus. Respondet Dominus : ldco fugictis.
pia premerentur aliquid ex redditibus, quos obti-
; Sequuntur illi Etsuper veloces ascendemus. liepo-
:

nebant canonici, Ratherius olim subducendum nit Domiuus: lico velociores erunt, qui persequentur
curavit, u t inferioribus aequius provideret. Huic vos. Mille homincs a facic terroris unius, et a facie
porro divisioni cum acriter reslitissent iidem ca- tcrroris quinque fugietis, etc. Hinc Ratherii textus
nonici, Rathcrius ut inlerioribus clericis alia via emendandus seu explicandus videtur. Innuit enim
prospiceret, abstulit a decem canonicis ea benefi- clericis rebellibus nihil profutura potenlium patro-
cia,qu(B ipse ex suo eisdem contulerat ac ex islo- ; cinia contra Dominum, qui eodem modo, quo olim
rum beneficiorum parle quosdam inferiores cle- Hebraeis, respondere ipsis poterit, Vindicans imma-
ricos aleudos decrevit eo Judicato, quod antea nilalem rebellionis veslrx, etc.
preemisimus. Illi vero etsi iis bencficiis sibi aufe-
 617 DISCORDIA. 018
vos, ut formidare non desinimus, seternaliter; quid, A Sensu igitur illo, quo dictum est
3. Qui nocet, :

• inquam, misericordissimi Dei evidens magnitudo, noceat adhuc (Apoc. xxn, 11 quidquid providentia
:

et justae retributionis maxima levigatio? Ilac itaque 1» i niihi vobis iuferre [l.\os,vel a vobis inferri]
de causa Apostolo conveniens dicenti Estote imita- : commit-
vel voluerit, vel permiserit, ejus majestali
tores Dei, sicut fdii ckerusimi [Ephes. v, 1 quos ; tens, (1151 de vobis -1§3 licentiam in quacun-
ille misericorditer (1147 , ut puto, exspectat, non que hujus dicecesis ecclesia vobis placuerit Domi-
ausus crudeliter insequi, spe forsitan lieet inani no serviendi, donec annuente Deo missus (1152)
conversionem mihi pollicens vestram, cum propo- piissimi Ca»saris veniat, et qua; mandavi auditis,
suissem vos uti rebelles non modo vilissimo mihi, cumque his, quai vos de me ipsius imperialibus
sed et incomparabilis potentiae Cssari, imo fonni- innotuistis auribus, collatis, ei ut fuerit libitum
dabilis omnipotentiae Deo, ut et legaliter (1148) et quod mihi sit agendum decernat. Quod
referat, et
imperialiter sancitum est, ab Ecclesia :ex qua me- vero cum vestri quibusdam id agere devito, non
jam (1149) quater extrusistis) oxtrudere pepereit contemptu fraternitatis facio sed rustico illo 4§-l
; :

animus diploide vos confusionis induere. Quod fe- monitus excmplo, quod dicitur Quod oculus iion :

cissem utique si vos excommunicando damnassem, videt, cor non dolet; videtur quoodam et perneces-
ut meremini, aiternaliter; et accusando (1150) apud
R saria doloris fore levigatio, si eis non visis qui
aures tremendissiiui imperatoris, ut facere, minime mihi tanta mala fecerunt, et facere non desinunt,
misso ex parte mea legato, neglexi, illud vobis cu- absit uliquantisper malorum ipsorum recordatio,
rassem praparare, quod si contigerit, promptum dum auctores eorumdem quantulacunque obnubit
erit vidisse. oblivio.

(1147) Construe. Hac itaque de causa ego conve- parare curasset. Id autem, quod si praiparare cu-
nicns Apostolo diccnti : Estote imitatores, etc, non rasset, ipsos confusione afficeret, aliquid procul
ausus orudeliter insequi, quos itle misericorditer, ul dubio iisdern infensum indicat, quod eosaccusando
puto, exspectat, pollicens mihi conversionem vestram non excusando parandum fuisset. Hinc pro excu-
.>/" licct forsitan inani, cum prbposuissem extrudere sando correximus accusando. Porro sicuti eos se
vos ab ecclesia uti rebelles non modo miki vilissimo, non excommunicassc signilicat, ita et neglexissc
scd ct Csesart potentiie incomparabilis, imo Deo om- accusare apud imperatorein. legato minime missoc.v
nipotentix formidabilis, expellere, inquam, vos ub parte mca, ac propterea etiam interpunctio corri-
ecclesia, ut et legaliter, ct imperialiter sancitum est, genda fuit.
ex qua jam quater e.rtrusistis me; pcpercit animus (1151)Cum in pracedentibus Ratherius se ab
indudere vos aiploide confusionis. exeommunicatione canonicorum abstinuisse decla-
1148) Legaliter, id est juxta leges canonicas. Ita rarit; dum hic eis licentiam dat, ut in quaeunque
in Uinerario uum. 5, legaliter ad saccrdotium fuisse C hujus dicecesis ecclesia placuerit Doniino servianl;
provectum. Et post puuea Si legaliter synodarem.
: ipsos autem coram videre, atque cum ipsis agere
Utrobiquc legaliier ldem est ac juxta canonicas le- renuat; eosdem ab officio in cathedrali ecclesia \\-
ges. Xibil autem in canonibus frequentius prascep- detur interdixisse.
tum legitur, quam ut clerici resistentes episcopo e (1152) Tanta a canonicis contra episcopum est
clero ejiciantur, vel excommunicentur. Imperialiter excitata contentio ob ea, qua; ipse mandaverat, ut
vero inquit; quia in privilegio Ottonis superius ipsum apud imperatorem, qui Romam profectus
edito ilecretum fuerat, ut si iiuis ciim (Ratherium) erat, insimulare et accusare studuerint. Hac de
umplius, ul usque nunc, prsesumpserit inquietare, aut causa missus imperatoris exspectabatur, qui audi-
rebellis ci existere. . . . si clericus, omnibus m pote- tis Hatherii mandatis, seu decretis, iisdemque col-
statcm ipsius redactis, de ecclesia usque ud satisfactio- laiis cum his, qu;e canonici de ipso ad imperato-
nc-n leqit mam atqu <

\ ellatur. ivin deferenda curaverant, eidem Ceesari, quidquid

1149) Confer not. 1029, col. 583 in Uinerarium. viderctur, referret, ut ab eo utique Ca;sare quid
( 1150; In vulgatis alia lectione et interpunctione agendum csset decernerclur. Non crgo hic m
legebatur et exeusando apud aures tremendissimi
; causam diiudicarej scd tantum cognoscere, et re-
imperatoris, ut facere minime. misso ex parte ferre debebat. In hanc vero rem etsi missus proprie
lcyato, neglexi; perindeac si Ftatherius Legatum ad dictus non fuit Veronam dircctus, duze tamen per-
imperatorcm misisset, ut canonicos excusarct. At sona; Veronae dominantes pretio corruptco similc
proeterquum quod ipse alienus erat ab rjusm.jili quidpiam priestiterunt in heodomada paschali anni
offlciis, ut in Qualitalis conjectura traditur num. 5 sequentis 968. ut patebit ex sermone De Octavis
senteutia lotius contextus repugnat. Ait cnim sc Paschas. Tola autem causa contra Hatherium a
noluisse eosconfusionc sutlundere; (juiul feci set,si Nannone ex speciali ejusdcm impcraloris mandato
ipsos damnasset excornmunicando, u( merebantur; dijudicata fuit die 30 Junii anni ejusdcm, ut liquet
ct si apud imperatorem aliud quidpiam eisdcm prae- ex epist. II et 12.

RATMERII 0PUSCULUM
IHSCRIPTUM

DISCORDIA
lntcr ipsum Ituthcrium ct cUricOS.

4§51.Maximamaiuntinterepisoopumetclerico8 D aiunt? Nimirum illi, qui ex quo cceperit oonflari,

Vcroiue conllatam his diebus discordiam. Sed qui suntprorsusignari.Ut, verbi gratia, utiqueilli sitb.

(1153) Acherius hoc opusculum o Lauduncn=i cedicc lypia impressit. Apographum muliluni, ilcsi-

Patrol. CXXXVI. 20
619 RATHEIUI EPISC. VEUON. OPP. PAMS 1. 620

audi suntl, qui putant Judam tunc primum pe- A "us est. Quis ergo clericus est? Adulter enim
riisse, quando miser Dominum vendidit, cum jam modo, ille alter (1158) multo minus
clericus nullo

olim cum corpore constitutus perierit,

apostolis cst. Sienim clericus ideo dicitur, quod de sorte
quando scilicet avaritiae inebriatus veneno, tandiu sit Domini quod rogo consortium aliquis potest
;

non destitit lucrum sitire, donec miserrimo ad la- habere cum Domino, in unoquovis istorum perma-
queumcontingeretpervenire. l)iebus,inquiunt,istis, nens flagitio? V;e insuper Christianorum genera-
non per omnia falsum, sed ostensione.quam actione litati, si juxta aeslimationem istorum nemo possit

potius verum. Monstrato quippe quid sit discordia, inter eos inveniri, qui non sit aut hypocrita cum
nunquam inter me probabitur fuisse concor-
et illos Pharisaeis.aut Publicanus cum
Publicanus
ethnicis.

dia, prodente praesertim hoc traditione,qua me hinc enim est, qui adulter publice est; hypocrita est, qui
jam 1 154) pepulerunt, trifaria. Eadem namque velle sub pallio religionis irreligiosissimus, sub clamyde
atquenolle(1155),eademum amicitia si,,juxta ilhim castitatis incestus, sub proetextu justitias iniquissi-

quihocprimitusdixit,estfirma; vel si, juxta alium, mus est. Ideo vero superlativo contra istum com-
humanae amicitiae pares animos 486 et non dissi- parationis invehor gradu, quia non semel recolo
miles expetunt adeo voluntates, ut nunquam diver- lectum ; Simulatores el callnli provocant irum Dei

sitasmorumadfirmampossitpervenireconcordiam; „ {Job. xxxvi, 13). Hoc ita se habente cum hypocrisis

nunquam vel apud me vel apud illos stabilitatem et incestuositas longe praecellant alia in scelere cri-

amicitia semper contraria cupiens obtinere, utnon mina, eo caetera sunt graviora, quo magis publica :

valuit nostra, ita quoque nequibit; cum illi semper illa enim solos interficiunt operatores, ista et ope-

consuetudinem antecessorum, pontificibus suis in- ratores necant, et consideratoribus nocent. Quia
cessanter rebellium, sanctis et a Deo dccretis praetu- enim non habent latentia peccata judicium, de ma-
lerint canonibus; ego sanctos et a Deo decretosca- nifestis loqui omnibus conceditur, de absconditis

nones a diabolo inventis praefercndos putaverim nulli. Si enim,ut jam contingere potuit, quis cum

usibus. Prohibitas enim in Nicaena syuodo mulieies pecude quolibet in angulo, solo Deo coeat cernente;
tam consuetndinaliter, tamque publice habere, tam iu per suspicionem tantum inde eum vituperas, ut

parvipensaDei ethominum reverentia, ipso quoque facere poteras utique si vidisses quid agis, nisi ;

timore gehenna1 in tantum posthabito, ut putent quod solius Dei est, tibi usurpas? Quis autem non
adeo fieri non modo licere, sed etiam oportere, ut valet de aliquo quod volet confmgere? Et ob quam

nemo hoc facere devitans, videatur eispessimo illo, ex se alios conatur metiri, qui non putat alios alte-
quod Apostolus in Epistola ad Romanos memorat rius modi posse existere, nisi cujus est ipse, rustico

(Rom. i, 27), scelere posse carere, non tibi videtur illo non ei disconveniente nimirum proverbio Qui :

diabolum invenisse? Et, o sancta et immaculata C fuit infurno, yares suos inibi quxrit •

virginum pudicitia, (1156) quam et tu nusquarn, 2. Et ista quidem omnia facere vel loqui per

si hoc verum est, sinc infamia es? Quam perdita usum contra pastores rebellare per usum quod ge-
tonsuratorum universitas tota, si nemo in eis qui neraliter omnibus est clericis delegatum, ita inae-

non aut 487 adulter, aut sit arsenoquita (1157). qualiteret permassarilias(1159)dividere,ut quidam
Adulter enim nobis est, qui contra canones uxo- illorum inde iiant ex pauperrimis locupletissimi,

nensn. 4,e ms.Frisingensi transcriptumaccepimus. dissimiles, utdivcrsilasmorum nunquam possit perve-

Directum fuit ad Ambrosium Ottonis I imperatoris nire ad jinnam concordiam; nunquum vel apud me,
cancellarium, uti ostendemus not. 1182. Scriplum vet apuil illos amieilm nostra semper cupiens eontra-
tempore Quadragcsimae probant illa n. 7 Pcr orn- : ria, ut non valuil, ita quoque nequibit obtincre stabi-
nes sane sermones, quos populo ista quadragesima litaiem; cum illi, etc.
feci, etc. Cum vero num. 6, Augustulem voluntatem (1156) Vulg., quiun tu nusquam, si hoc verum cst,
rle mulierositate dimittenda in Ravennati synodo upiiil perdilos vero sine infamia cs, Melior est lectio

celebrata mense Aprili anni 967 declaratam memo- codicis Frisingensis. Explica Quani (id est quan-
:

ret, ut ibidem probabimus not. 1169; et num. 8 tumj et tu nusquam sine infumiu es, si hoc cst vcrum,
mentionem Judicati cditi mense Novembri
faciat si nimirum verum est, neminem, qui mulieres de-

anni ejusdem palam fit hoc opusculum exara-

;
vitet, carere posse crimine pessimo, id est Sodo-
tum fuisse in Quadragesima anni 968, cum haec mitico.
sit Quadragesirna post Ravennatem synodum, et ]
i (1157) Arsenoquita e Graeco est masculorum con-
post Judicatum prima, episcopatus autem Ratherii cubitor. Mox pro nobis est apographum Frisingense
ultima. habet omnis est.

(1154) Acherius quam hinc jum Novissimus Spici- (1158) Alter, id est arsenoquita multo minus est
1 jii editor ctsi textum emendare non ausus, recte clericus.
tamen notavit lcgendum, qua me hinc jam; et ita (1159) Massaritia a massa nuocupata, aliquot
quidemcorreximus auctoritate codicis Frisingensis. camporum unionem significat; ac propterea per
frifariam autem tradilionem, seu expulsionem ex massaritias dividcre ldem est ac dividere/xr campos
episcopatu Veronensi dum
auctor hoc tempore com- ct vincas; quod imcqualitatem facile inducebat; po-
putat, prima sub Hugone rege, altera sub
est ill i tentiorcs enim plures aut meliores campos sibi vin-
Lothario, per Milonem invasorem tertia. dicabant. Hanc autem inaequalitatem Ratherius ut
(1155) Construe Namque-si ea demum amicitia,
: de modio tolleret, non pcr campos et vineas, sed pcr
juxta illum, qui hoe primitus dixit, finna est, velle modios et mensurus distributionem reddituum fa-
alque nolle eadem; vel, sijuxta alium, humame umi- ciendam in Judieatocoastituit. Vide ibi not. 1163
Jtix adco expetuut animos parcs cl voluntates non et 1168.
 :

621 DISCOHDIA. 622

quidam mediocriler, quiriam pcne nihil ex eo acci- A davit digneris saltcm audiro, sed Judaico ritu mau-
piant omnino, per usum cunsueludinemillorum,
et data Dci rclinquere, hominum traditiones et usum
quos jamdiu delinet barathrum; ad poslremum tam obstinanter tcncre ut de te possit dictum ;

oinnia jura tam divina quam humana praevaricari haberi; Peccatum Judse scriptum est in ungueadu-
per usum, non tibi a diabolo videtur inventum? mantino [Jer. xvn, 1) obliviscinc me suades un-
;

Quod vero scriptum invenitur in lege Moysi, et pro- quam dietum audisse: Si non unnunliuveris iniquo
phetis et psalmis; quod in Evangclio, Actibus, ct iniquitatem suam, sanguinem ejus de manu tuarequi-
pnedicationibus apostolorum, decretalibus pontifi- ram (Ezech. m, 18); et : Vse, qui dicitis bonum ma-
cum, et constitutionibus canonum, non rursum a lum, ct muluni honum (Isa. v, 20; ; et : Dimillc
Deo inspiratum? Nihil vero in istis, quod
tibi elucet mortuos sepelire mortuos suos [Matt. vm, 22); et
eorum jam nominatis congruat consuetudinibus, Impio 489 prsebes auxilium, cl his, ujui oderunt
dum nequeas invenire; quaeos judicas viverelege? Dciun, amicilia jungeris II I'ur. xix, 2) ; et infinita
Inter prohibentem igitur talia, et, si prohibere non indedivinaecomminationistonitrua?Legiinquodam
audet, saltem reprehendentem 488 ac vituperan- bcati Columbani libro, idem otfieium haberein Ec-
tem, et facientes talia, qu» clesia sacerdotem, quodpossidetin corporehominis
potest esse concordia,
prasertim cum Doininus sub appellatione gladii, n stomachus,qui scilicet acceptum cxcoquens cibum,
lpsam ut mitteret venisseseasserat discordiam? Ait ministrat euni omnibus membris, quorum unum-
enim, notum est, apertum est, ait: Nolite urbitruri qimdquo ila in suam convertit illum naturam, ut
quia vcnerim mittere pacem in terram; non venipa- qnod suscipitjecurfiatsanguis^quodsuscipitfelfiat
cem miltcre, sed ghulium. Venienim scpararc homi- bilis, quod descenditinpulmonesefficiatphlegmata

ncm adversus patrem suum,et /ilium adversusmalrem Hoc igiturexemplo siforteconlingat,ut quibusdam
suam, et nurum adversus socrum suam (Matth. x, audicntibus prosit ad vitam quod alicubi loquor,
3!i, 35): et quod jamperprophetamdixerat Inimici :
pluribus suscitet iracundiam, ut vcrbi gratia senso-
hominis domcstici cjus (Mich. v, 6). Quare autem rat illc qui dixil: Sicut acetum in nitro, sic qui can-
inimici hominisejussint maxime domestici,cstratis tat carmina cordi pcssimo (Prov. xxv, 20) debue- :

evidens, quiavidelicet cumquidamunis claudantur ralnepropterillorumformidinemsaltemunuseorum

parietibus. contrariis et a se diversis sunt moribus negligi, cui quod dicilur ad salutem proficere
evenit sajpe ut maritus sobrius, uxor sit ebriosa; posset? Et ubi esset quodEzechiel aDominodicitur
ille mansuetus,illa iracunda;sed isteDeitimore,illa ita: Fili hominis, verba itlorum nc limeus, et vullus
propria voluntate; iste Deo inspirante, illa diabolo illorum ne formidcs, quia domus exasperans est?
instigante. Quae ergo inter tales eoncordia, quae (Ezeek. ii, 6.) L bi dicentis : Qui me crubucrit ct

pax, quae esse potest amicitia,nolenteisto quodde- « rneos sermones, ct luinc Filius hominis erubescet cu
siderat illa ; cum abipso Deo hujusmodiproccsserit venerd in gloria sua, ct Patris ct sanctorum ungelo-
rixa? Ipseenim mansuetudinern praecepit, iracun- rum? (Luc. ix, 26.)
riiam prohibuit, nullique alteri (1160) assensum in 4. Quod si mihi opponas scandalum Ecclesiae de-

malum praibere, pcr Apostolum ita dicentemconccs- bere vitari, non contradico. Oppono tibi tamen duo
sit; Non solumqui faciuut, scd ctiam qui consenliunt Evangelii loca, unum scilicet, ubi Dominus Petro
facientibus, digni sunl morte Rom. i, 32). dixisse refertur: Simon, reges terras a quibus acci-
Te ergo contra legem Dei faciente, ego qui ad
:>. piunt tributuml al, alienis, un a filiis'1 Illo respon-
te corrigendum a Deo sum institutus, non dcbeo dente, ub alienis : Ergo liberi sunt, ait, /itii; sed ne
saltom latrare? Te consuetudinem illorum. quos in- forte scandali iemus eos, vadc ud marc, et mittc ha-
fornus sine dubio detinct, statutisillorum, quicum iiiuiii, ct ciuii piscem qui primus ascenderit, tolle, I

Deo in cceliscoiisistunt, pr.-eferente,ego nequeausus aperlo oreillius invenies staterem ; illum sumens da
sim saltem mutirc ? Quid crgo faciam, dum cum as pro mc cl te. Alium, ubi diccnte eodemcum cav
quibusdam miseris mihitequoquediceturprasente: teris Petro ad 190 Uominum: Sci.s quia Pharissei
Non ascenditis e.c adverso, neque npposuistis murum audito verbo scandalizati suntl (Matth. w, 12 nun
pro domo Israel, ut staretis m i>r;rho m die Domini; q curandum de hujusmodimonstransscandalo,dixit:
et probavi lc adaquasContradictii nis?(Ezech. \in,5 Sinite illos Ibid., 14), subaudi scandalizari. Quare ?
v
Poleritne mihiamicitiatuaillicaliquidprodi i,qui Subjungit causam, ct ait: Ccecisunt d duces cxco-
nunc tocum mihi suades pacem habere, ut oum aliis rum. Cmcus auti ducalum prseslet, umbo in
valeam dicere Pepigimus fxdus cum morte, ei eum
: :ii cadenl (Ibid.). Quasi utique dixisset.-Quiaet
inferno fecimus paclum (Isa. xx\in, 15 cum justa : ipsi casoi sunt, et aliis ca;cis in perditionis foveam
illius doctorissanctissimi dictum, tutiussit homini cadendi proestant ducatum non curandum de illo-
inimicitias diaboli meruisse, quampacem; cumnon niui scandalo. Melius ost enimjuxta quemdam, ut
desinat por to iniquitasjustitiae repugnare, ceecitas scandalum oriatur, quam veritas relinquatur (S.
luci, mendacium veritati rcsistei'o.'Ti' contra D hom, 6 tn Ezech. 1. i). Quia etiamsi propter
num ita dum videamrebellare, utnequodtibi man- illo veritatis relinquatur assertio, non propterea

^IIOO; Vulg., nulli alleri,6t mox ita doccudo pro ita dicentem Apograpbum Frisingense pretulimus.
623 KATIIKKII EPISC. VERON. OPl». PARS I. 624

meliprabuntur, scd,ut ccoperunt,inperditionispriB- A •S5)B In canmibus apostolorum (1164).

Cap. x.xxix.
seitoillisab initio ruituri "doleriorabuntur misori
Omnium ecclesiasticorum negotiorum cwum cjiisco-
barathro. pus habcat, etcavclut Deo contcmplante dis/icn ct,
5.Et ista quidcmut sufflcianl, qurcrcndum.unde etc. (1165).

ista tamen exorta sit inlcr nos mododiscordia, Sed 6. Eat igitur qui volet ac judicet, quid horum
si quis advertat quod superius prolatum de Juda, melius fucrat, vel pejus;*quod scilicctista formidine
non modo exortam hanc vidcbit discordiam, scd a (I l(i('i Deumexasperantium jam pertrigintaquinque

lcmpore ordinalionis meas nunquaminter nos cxsti- fereannos quasi patienter tulerim; an quod modo
tisse concordiam: quod millo probabunt indicia, si (H67),tamsers licet,hrjeccontraillosprotuIerim,cum
quis meminisseyalebit, qualia niilii jam accidorunt veracissime Gregorio docenle didicerim, quod ini-
(1161), ct quanta. Licet nunc flducia (1102) impe- micum tolerare, sed odissc, non sit virtus amoris,
rialis prresenti.T ct synodi adunandae in propatulp sod velamcntumfurorisjetAugustinocredentissirnus
sit designata; est tamen occasio hujusmodi rixandi cxstcm dicenti«qui'a recusatin Chrisli esse corpore,
nobis, quod manifestaverim quaedamhic
scilicct eis qni odium mundi non vult sustinere cum capite.»
idco suppressa (1163), quia in Huberto cpiscopo di- Nam prretcr hoc quod contra canonum smctorum
recta continentur (id cst lib. de Conlempta cano- isla fieri reprchcndcbam decreta (H68), ctiam illud
p
num). Episiola ista, non vi tamen cosad ea sequcn- memaximenupercommovit, quoniamquidem, cum
da compcllcns, scd ralionc perpendcnda suadcns. de dimiltcnda niulicrositate (IIC9) Auguslalis into-

(1161) Vulg., acciderunt; quanta licet. Aliam in- episcopo (cstopus de Contcmptu canonum) non vi
terpunctioncm, et addilamentum conjunctionis et liimcn compellens eos tnl ca sequenda, sed ratione
sensus excgit. suadens perpendenda. Hasc versabantur eirca pote-
ill('r>; Fiduciam imperialis praeseniiae et synodi statemetdispositionemreddituumecclesiasticoruni,
ndunandos memorat etiam Ratherius in sermonede quam canonesepiscopistribuunt :cxquaRatherius,
OcLavis Paschaa num. 4, ubipostquam disoordiama aaquiorem reddituuin cathcdralisVcronensis eecle-
die ordinationis sum exortam prodidit, subdit: Est siae distributionem inducendam putabat, ne ll-re
v nunc ideo inpalam deducla, quod fiducia impe- omnia majores clerici devorarent, et crieteri inopia
rialis nil aliud quam quod justum est decernentis opprimerentur.
praesentiae, et synodi congregandse: ubi locus hiul- (1 164) Hic primus est canon, quem Ralherius at-

cus relinquitur, caquc procul dubio desidcrantur, tulitin opere de Contemptu conouum part. i, utlau-
quas ob cain fiduciam egerat, ctcx quibusnunc lan- .
datam patestatem episcopis tributam ostenderet.
dem discordia crupit. Ex prresenli autem opusculo, (1165)«Per ct coetera indicat creteras auctoritates,
qua3nam heec fuerint, colligerelicet. Cum utrobiquc qure hic supprimuntur, qureque inmemorato opere
synodum congregandam cum imperiali prresentiu clescriptre invenientur.
jungat; synodi nomine eos utique episcopos vide- „ (1166) Ratherius scilicet ob ibrmidinein exaspe-
tur innucre qui ex toto Aquileicnsi provincia Ve- " rantium Deum, canonicos potestati episcopi et x-
ronrc convenere occasionc prresentiae Caesaris, curu quiorircddituumdistribulionircpugnantcspatieutcr
iilio suo e Germania advcnicnti ibidem occurritsub tulerat per annos ferme triginta quinque. Episco-
finem Octobris anni 967, ibique cum co omnium patum adiil anno 932 mense Augusto circiter. Anni
sanclorum festum celebravit Kalendis Novembris. igitur fcre quinqueettriginta pcrveniuntad annum
Judicatum vero, quo Ratberius quaedam bencflcia 900, dum post synodum Raveunatem Veronam re-
canonicis olim a se collata postea ademit,ut paupc- versus, cum iisdcm fortius, quam antea, agere cce-
rioribus clerlcis providerel, aperti dissidii causam pit mcnse Junio vel Julio.
dedisse ex sequentibus expkjratura fiet. Hoc porro (1107) Antca nimirum potestatem in redditusec-
Judicatum (iducia imperialis praasentiaa, ct synodi clesiasticos episcopo a canonibus concessamauctor
adunandaa conditum fuit. Fiduciam quidem in ini- manifestans, canonicosad a;quiorcmdistributioncm
peratore Ratherius in ipsius/ttdicafifine manifestat non vi, sed ratione inducere studuit. Modo vero, id
scribens rujus (impcratoris) et auxilio fretrus, sum
: cst novissimc post annos fere 35, ipsum consilium
Uta molitus. Fidueiam vero in synodo _adunanda ad cffectum perducendumratus, illos,urgere fortius
probant subscripliones patriarch;e Aquileiensis ct cupit, ut post pauca exponit.
nostraa provinciic episcoporum, quas eidcm Judiratj (1108) Comtrue: Nam prater lioc quod (id ost
accessisse in epist. i2 ad Ambrosium Rathcrius te- praslerquam quod) reprehendebam isla ficri contra
statur. Hac duplici flducia ipsum Judicatum edidit decreta canonum sanctorum, etc. Moscilicet, quibua
Hinc autem cum canonici so quibusdam bencflciis canoniciajquioridistributionireddituumopponeban-
privatos dolerent, discordia, quas antea serpcbat, D lur, ct cpiscopo poteslatem hac in re denegabant,
m publioum prodiit,atquemaximamcontra epiacor ista, inquam, quantum adversarentur canonibus,
pum rebi llionem excitavit, E.xhis porro veremur,ne fusius probavit in laudato opere de Contemptu ca-
hoc quoque loco nonnulla desint. Nequeenim nunc nonum part. i,
in propatulo designata est fiducia, sed dis ordia, (1169) 7d explicntur in cpist. 12 ad Ambrosiem
quam paperlt Judicatum, «juod flducia quidcm im- num. 1. ubi ait; Geiebrata median-teAprili (an. 967)
perialis pr»scntia; ct synorli arlununiLr paralum, at universali synodo Ravennae reversus convocavi cx
solum post im.peri.alem assensum.etsynpdi confir- omnibus nostrx dioecesis plebibus prcsbyteros et dia-
fnationem promulgatum fuit. Suppleri autem posset eonos, relaturus ex prsecepto sercnissimi imperato-
sic Licet nunc discordia ob Judicatum, quod ron-ti- ris, qux inil.i constiluta suni. Att concilium omnes.
tui ftducia impenalis prassentise et synodi odunandts Interea autem, quai iis, qui eonvenerant in concilio,
in propatulo sii designata (id cst, ul in sermone dc intimavit, unicum ibidem memorat prreceptum de
Octavis Paschas loquitur, nunc sii mpalam deductaX; mulierositate dimittenda. Quai igitur hic de eodem
bccasiotamen rixandi nobis ed hujjusmodi. Subjicrt argumento narrat, pertinent ad idem concilium dice-
autem antiquiorem hujus rixa; origincm. ccsanum statim pot Ravennatcm universalem sy-
(1163)Construe: Quod scilicrt manifcsta:>c>im nodum celebratum anno 967 mense circiter Junio,
eis quceaam hic idco suppressa (seu prrelermissa), vel Julio.
quia istu conline itur m
cpistola directa Huberto
 1

625 DISCORDIA. 626

nuisset adversum illos voluntas, omnium pene ex- A bonis qua3 ipse praesentialiter fruor, et tu frui post
eusatio cxstitit 1170 . non posse propter inopiam obitum meum studeto. Hoc quasi sit dicere : Me
hoc ullo modo fieri, potuisse vero utcunque.si sti- illic constituto ubi sunt quos imitari decerlo,tu me
pendium debitum exrelms habuisscnt eccles sequi conare, et in eadem qua cecidi barathri fovea
sum autem mihi fuit eos habere potuisse, si aut rue ; ut hoc sit veracifer caecum caeco cadendi du-
unusquisque illorum mercedem juxta Apostolum (/ Catum prastare.
Cor. ni, 8) in eeclesia propriam secunduuv suum 7, Tu ergo, inquis, quid fecisti ad i.-ta ?

492 laborem acciperpt,aut, uti in Actibus legitur stravi auctoritatemcanonioam ;illi4®8 contra
illis

apostolorum, dividerentur clericis delegata prout consu tudinem usitatam.Misi eis (1174) vicinorum
cuique opus esset (Act. iv, 35). Hujus rei gratia vo- qu isdam; maadavi eis adjurando per Gdelitatem
lui agnoscere omnia, quas sive ab antecessoribus quam mihi non semel juraverant.ut si aliquam au-
meis concessa,sive a Deum timentibus '1171 viris thenticam rationem inde haberent, non mihi ce!a-
sunt eis collata,et sufficerent optime,si non vellein rent ne cum (1175) in synodum veniremus vero- ;

eisdam his, qua: quibusdam ingratis et inimicis cundiam mihi facerent, si me injustum exigere
conluleram' stulte, providenter supplere. Hoc tam aliquid probavissent. Et ut in illorum sacramentis
fortitcr recusaverunt.ut mori se antea malle pro- n nullam mihi monstrarent habere potuisse unquam
ferrent, quam hoe factum viderent. Nec inaniter. fiduciam, dixerunt, pro nefas se satis scire multis !

Causa 1172) enirn illoruxi cum, Deo gratias, non multa jurassc, quse nullatenus valerent implerc ;

mediocris sit,ita (1173) pcr massaritias et alia hu- adjicientes stultum esse, ut me conarentur docere.
jusmodi exstat divisa.ut quidam illorum inde valde Mandavi rursum illorum quibusdam, quod in utro-
ditescant, multitudo vera paupertate Ianguescat,et, que delinquerent, si aut me contra se,aut secontra
proh nefas! qui majus Deo in ecclesia exhibent me permitterent scienter contendere. Respondit
servitium, aut nihil, aut modicum accipiant qui cujus maxime intererat, quod stultissime faceret.si ;

pene nihil de famulitio unquam actitant Doinini, vel ine (U76) toto saiculo praidicatum, vel magis-
locupletes de rebus ecclesiastieis fiant.Quod si quis tros suos docere prasumeret. Hoc nihil juvante,
eorum contratalia conatur saltem mutire, dicitur conatus alioeosmodo ad pacem.non quidemmundi,
ei : Ut ego mortemexspectavimeorum.qui mepne- sed Christi compellere,cum quidam illoruin (1177
cesserant, magistrorum ita tu nieam exspecta, et de me haberent benelicia, iuterminatus sum, quod
;

(1170) Hane excusationem explicat coaffaneus eum imperatoris prasentia conjunxit num. 5, cu-
scriptor Otto episcopus Vercellensis in epistola ad jusque meminit in sermone deoctavis Paschae num.
suum clerurn adversus clericos mcontinentes scri- J. ConJer supra not.1162. Enim vero haecverba,

pta,et vulgata ab Acherio tom. I Sfrieilegii, pag. G cum iu synodum veniremus, verecundiam m /<< facc-
440. Sunt, inquit, qui de feminarum contubernio se rent, si me injustum exigere aliquid pr
re qussruut, dum suam quasi tiecassitaCer, eonveniunt vei maxime synodo provinciali, in qua
ponunt, Aia.nl enim,quia nisi ipsarum manibus sits- eum confirmari vellet, quae in aequiorem distribu-
tentarentur,jam fame,vel nuditate deficeremus. tionem ac inopum clericorum provisionem consti-
((1171 Lectumfuit in codice admodum timentibus, tuerat,si quid injustum ab eo exigi canonici in eo
ct in vulgatis addita intra uncos ab praepositio, ab episcopopum ecetu prcbavissent, non levi apii'!
admodum timentibus. Sed lcgendum a Deum timen- verecundia ipsum affecissent.Id ergo ui pi ca^ ei
iibus unde et in Judicato num,2, sitniliter Legitur,
: si quae haberent doGumenta aut privilegia, quibus

qtwd n bonis et Deum limentibus. est destina- . . . facultas inducendaa aequioris distribulioni -

/nm.Mox pro si non vellem novus Spicilegii editor tnterdtceretur, ne sibi celarent, rogavit. Utc
dubitavit, num lcgendum sit, si moao vellem. Nos cum canonicis tractatus, quoaequioremreddituum
econtra censemus vulgatam lectioncm optimecon- distribationem inducere studuit.post dicecesanam,
gruere s,-nsus enim est.communesrathedralis cc-
; nte proviucialem synodum babitus est.
clesia; Pedditns,si recta distribuerentur, satis futu- LI76 Hino liquet celebritas Ratherii, qui
ros,etiamsi llatherius nollet iis beneliciis supplere, ,iil est ubique, doctissimus et litteratus

qu.e abs se ingratis ct inimicis quibusdam olim dicabatur.Confer Phrenesim num. 31. Voces ni«
C0llata,eisi|i'ln |,,i-t,';i |,(r.'i\lt.ut [
i
:
'. 1

1
; .
.
i
•
i ! n 1 1 1 < 1 1
-
I"i
-
gisti " '. adicanl ani
corum indigentias prospiceret : quoa in sequenti- exempla ac traditionem maiore clerici sequeban-
lui< explicafc. D tur de tllis enim unus cx nis prsce Lenti uumerc
:

(117J Caustt hoc luco idem cst ac res, quam si- dixerat Ut ego mortem exspectavi meorttm, qui me
:

gnilicationein Oangius pluribus exompliscontirmat '

. UAGl iTRORUM.
V. Causa 2. (117" i
Legendum de meo ; ut numero se-
(117:: Confer supra not. 1159. Lradil : si </«< :
</ de n int, ab eis au-
(1171) Yicini, qui ejusdetn vici, seu par ie <
rario autem num. \ quid illi h
I

sunt.unile vie >n dimanat. Eodem6ensuin rent ili' suu, his verbis explicat Cum :

Apologetico num. ">. Vicini omnes relinquunt me so- /"."<;". rt Uula «"<< sim inhumanus, ui i

him ei insufficienlissimus ba, nostriB ,iin, el h .

vel levare, vel n eto. Sii liter Atto \ erc

r, lev . i I
i
.;. ,
.
i

[u abstulit,in
lonsis episcopue in epistola ad clerum de clericia usuii! ,
ril ,qui eccle i
utem mi-
incontinentibue loquens ait S lent etiam tali ;
<
litaribeneflcio convenil alia e
scelere vicinorwm vicinarwnque odium i cathedrali, alia S. Stenhani, alis auti a pau)
I17;> c.imi da mulierositate dimittenda egit, id 1 i
ricorum subs Lio ut ps
synodo dioecesana, ut probavimus not. lied.
1

r\ iii, iii. 8 non sola militai , t, d

All.l !'_ Inr '. iimlus [il-iixiuu i i
llllll llllC 1,1, n stioa benolicia eis contuli I

indioatur. Hax auteoi haud dubie est Llla, quam si 1 1

1
alia I ifii i i praator illa militaria ip:
627 RATHRMI EPISC. VERON. OPP. PARS I.

si mihi interdicercnt quod mihi competeret, -A9-1 A (Malth. v, 23), etc.: lacsi vero, dicentis : Cum statis

ego quod illis concesserain,lollerem. Responderunt ad orandum,dimittite si quid habetis adversusaliquem

in tantum se non curare,ut si quod alicui illorum (Marc.xi, 25) : quod paratissimum me,
et facere
dedi auferrem.non mihi inde minuslideles essent; si dignati fuissent rogari non cessavi
[f.
rogare],
tanlum de istis (1178) illos nullatenus inquietarem. eis promittere, tantum in vera pace hoc vellent

Et veracissime nunquamenim mihi pro dalo (lde-

: efflcere. Quod tamen potius eorum in tantum augo-

les,nunquam pro ablato infidelioros, quia non po- bat superbiam, et accendebat usquead criminatio-
tuerunt, fuerunt. InQdelissimi nam mihi existerc, nem quoque mei malitiam,ut pejus etiam mihi ipsi
nullo unquamtempore (parcat illisDominus)cessa- de me compellerent credere, quam hoc sit quod
verunt.Sed quare? Apostolus dicat. Me etenim hoc tibi, (1182) Ambrosi charissime, scriptum relique-

nimium, fateor, tajdet Erit, ait,

toties replicare : ram nuperrime, nedum aliispermittant de me boni
tempus cum sanam doctrinam non sustinebunt; sed aliquid aestimare.
ad sua desidcria coacervabunt sibi magistros pru- 8. Quia vero perfidi semper de beneficio pejores
rientes auribus ; et a veritate quidem auditum aver- fiunt, et qui aliquid eis confert,nil aliud agit, nisi

tent, ad fabulas autcm convertentur (II Tim. iv, 3). contra se pugnandi vires illis ministrat,et ut per-
Ut illegalitates (1179) apertissimas fabulas nuncu- „ fidia quod causa protuleram
propagetur, laborat ;

passeillum intelligas resenimfictapropriedicitur

: comminationis (1184), in effectum vertere non dis-
fabula.Per omnes sane sermones (1180), quos po- tuli actionis,et praecepto usus dicentis Da bono, :

pulo ista Quadragesimafeci, monere mecum omnes ct ne suscepcris peccatorem (Eccli xn, 5) ; illis

non destiti, ut redire non differremus ad pacem, ablata bonis duobus.id est, beatae Genitrici (1184),
sed quam,pro dolor! nunquam tenuimus, Christi : sanctoque Stephano protomartyri contuli,vel potius
qui aliquos (1181) utique lffiserunt,praceptum illud rcddidi faciens de quibusdam insuper scriptum
;

Domini recordantes, 495 quod ego paratus agere quoddam, quod nominat Judicatum (1185), id est
omnimodis sui Si : offcrs munus tuum ad altare decrctum, pauperioribus clericis (quorum causa

disset; ea procul dubio non omisissot in Itincrario (1182) Intelligitur Ambrosius Ottonis I cancella-
in quo collata eisdem beneficia accurate recensere rius,ad quem postea dedit epistolam 12.Hic signa-
et opponere maxime intererat. Notum porro est, verat imperiale privilegium Ratherio datum die 5
benelicia, quae insua institutione erant ecclesia- Novembris anni praeeedentis 907. Hac forte occa-
6tica, militarium beneticiorum rationem ac for- sione idem Ratherius ipsi scriptum reliqueral nupef-
mam alicui ad vilam concedebantur.de qua ro vide rime, id est Quaiitalis eonj ecturam,\n qua eensuras
not. 1830 in lUnerarium.Sic ex.gr.redditus ecclesiae „ et criminationcs sibi acavillatoribus objectas expo-
S. Vitalis,qui sane erant beneticium ecclesiasticum ^ suit. Nunc aulem pcjores criminationes oppositas
militibus subinde assignati in militare beneticium indicat, do quibus in Apologetico num. 7, ait Posl :

transierunt. Vide Invectivam de translalione S. Me- lanta, talia, tain foeda, tam
turpia, tam incredibilia,
tronis num. 3,et ibidem not.Oil.QuiJni cum cadem cl ipsi etiam xtati mese contraria, etc. Hinc porro
beneficia ecclesiis,aut ccrto clericorum ccctui appli- liquet prrcsens Discordix opusculum ad cumdcm
carentur, velerem beneficii ecclesiastici naturarn Ambrosium directum fuisse ; et hac eadein occa-
repeterent Ita ergo Rafherius eos sui episcopatus
'? sionc ad ipsum forsitan misit etiaui Judicatum,quoA
rcdditus.quos in militarium beneficiorum formam discordia? causam fuisse post pauca affirmat.quod-
deccm illis canonicis conccsserat, in pristinam na- quc cliartx nomine ad eumdem se misisse tradit
turam restituit.cum eos a canonicisablatos,duabus in laudata epist. 12, num. 4.
memoratis ecclesiis et clcricorum pauperiorum col- (1183) Antea minatus fuerat, se beneficia, qtKB
legio addixit. canonicis de suo concesserat,adcmpturum.
(1178) De islis, id est de bonis et redditibus ca- (1181) Beatx Genitrici, id est ecclesiae cathedrali,
thedralis eoclesiae.quibus canonici fruebantur.Dum quaj sanctas Dei Gonitricis nomine dedicata est,
scilicet Ratherius horuni reddituum aequius distri- ccclcsia autem S. Stephani protomartvris altera
buendorum omnem cogilationem deponeret, cis- est post cathedralem praecipua. In harum vero ec-
demque canonicos pacilice frui sineret beneficia ;
clesiarum sive rcstaurationem, sive ornatum ejus-
sibiab eo collata si auferret, nihil se curare res- modi bona collata videntur; sicuti quamdam mul-
ponderunt. ^.
tam quibusdam clericis inflictam in restauranda,
sivc, quod verius est,decoranda B.Dci Genitricis ec-
(H79)Illegalitates ea vocat,quoe sunt contra cano-
clesia tradit in memorata epist. 12,
se contulisse
nes.
num. l.Quod porro ait, vcl potius reddidi, indicare
(H80) Quatuor quidemsormones de pace agentes videtur,ea beucficia,qua: canonicis in bencficiorum
supersunt, qui in Paschate anni 903 et postea ha- militarium formam contulerat, et eisdem ablata
biti sunt, nimirum serm. 2 de Paseha.alius de oc-
ecclesia;. S. Dei Genitricis et S.Stephano reddidit.
tavis Paschae, tertius post Pascha,et de Asccnsione
fuisse bona,qu33 antea ad easecclesias pertinerent.
secundus. Ex his vero, qui in Qna.'.ragcs.ima anni Alias vero eadem beneficia de suo dedisse patet ex
cjusdem recitali fuerunt, nullus hactenus ad nos not. 1177.Conciliantur autem omnia, si considcres,
pcrvenit. omnium
redditus ecclesiarum, excepta ea poitione
(1181) Monere scilicet non destitit, omnes ro-
ut clericissingularum assignata, juris et dispositionis
dirent ad paeeni, tum qui loeserunt, tum la;si et : fuisse episcopalis ac propterea desuo dedit Rathe-
;

qui loeserunt ulique aliquos, non different ad pacem rius, cum ea quoque dedit, quae S. Dei Genitrici,
redire, recordantes przeceptum illud Domini; quod velS. Stepha.no a lidelibus coll.ata, juri episcopi ce-
etjo paratus fui omnimodis agere : Si offcrs, etc, debant.
aesi vero non diffcrrent, recordantes praeccptum (•1185) Hoc Judicalum antea edidimus, ibidemque
llud Domini diccntis Ciini statis, etc.
: cxplicavimus, qua; hic compendio indicantur.
 629 LIBEH APOLOGETICUS. 030
scilicet tantum 496 pertuleram laborem) ejusdem A largiendo, etpacem veram illorum cordibus inge-
hoc est, presbyteris capellanis, subdiaco-
ecclesia;, rendo, ut simul pacifipari omnes mereamur cum
nibus de secretarioseptem,cantoribus septem, aco- Christo. Quod si parvipenso quod Job(1189) quon-
lythis de secretario septcm, eantoribus quinque, dam dixit beatus, id est Causam quam nesciebam :

ostiariis sex, non ut mihi fideliores tamen, sed in 493 diligentissime investigabam Job. xxix, 16);
servitio Dornini fierent promptiores, et cessanie mihi miserrimo contingat, quod miseris contigit, do
paupertatisoccasione, studiosiores (1180) in Domini quibuslegitur, illis quia, f., qui] etiamsi apud Scy-
diebus ac noctibus fierent servitute. Iuveterata ila- thas causam dixissent, inculpati absque dubio di-
que hac jam per aliquot annos, nunc non quidem missi fuissent (conveniat (/. conveniet] facienti /.
ut ferunt acta, sed quod melius est pace Qcta US7 patienti] mihi nam ad flagella, ut dixi, in tantum
,

discordia, pessima non cessant mihi tendere parato, quantum dolor meus in conspectu est meo
ut semper insidiarum, me tamen non ignorante, samper [Psal. xxxva, 18), ille utique, quo et doleo
molimina et qui dicebant se non curare, si quod
; quod peccato talia paliormeo, et nepejorain futuro
de meo habebant ab eis auferrem, neque ob hoc patiar metuo) mihi, inquam, aliud non pertinet
mihi minus tideles existerent, tantum eos de his agere, nisi velle 498 optare, et indesinenter Deum
quibus eos interpellaveram inquietare cessarem rogare, ut cui (1190) fidelitatem jurasse me recolo,
R ;

securi nunc de mea cessatione (1 188,) de meo ab eis nunquam id facere. contingat, unde gratiam ipsius
obingratitudinem illorum recepto me satagunt (per) irrecuperabiliter perdat sed illud potius ei divina ;

potestatem quorumdam patrociniis inquietare. Me concedat pietas agere, quod et hic diutius feliciter
autem ad flagellapro peccatis meis subeunda para- irnpcrare, et in futuro perenniter cum Ghrislo faciat
tum Dominus dignetur misericorditer respicere, et exsultare. Amen.
ab illorum insidiis clementer defendere ; illisveniam

fl 186) Id est studiosiores ficrcnt in servitute Do- dc octavis Paschse num. 1, conqueritur, corrupias
mini dichus ac noctibus. Xon solum ergo die, sed quoque pecunia duas patrim dominantes, ut fertur,
etiam nocte divinum otficium hoctemporeagebatur. personas. Vide quie ibidem adnotabimus.
Gonfer not. 1 143 in opusculum De clericis rebeltibus. 1189 Iluac eumdeni Jobi textum hoc eodem in
1187) Acherii editio habebat pace ftuAa. Novis- negotio repclit tum inepist. 11 ad Nannonem, tum
simi editoris Spicilegii Acheriani omendatio placuit. in alia 13 ad Adelaidem imperalricem, ubi causain,
Gonstrue vero Itaque discontia liac non quidem
: de qua agebiturnon satis, cognitam, decretumque
nunc ucta, ut fcrunt, scd, quod melius cst, Inveterata sibi contrarium,senon audito, ex sola subreptionc,
jam per aliquot annos pace futa, non cessant, ut atque obreptione potuisse exlorqueri significat'
semper, tenaere mihi molimina pessima insidiarum Gonstrue autem, ot explica Quod si*parvipenso, etc.,' :

me tamcn non ignorante: cl qui dicebant, etc. contigat mihi miserrimb, quod contigil illis m\
(1188) Sccuri dc mea cessatione, abinducenda sci- de quibus legitur; qiva etiamsi dixissent causam
1 cet novadistributione reddituumcathedralis eecle- apu Scythas, absque dubio dimissi fuvssent inculpah
/

siae, qua exiisdem redditibus p.iuperioribus clericis [nam si contingat, conveniet mihi patienti, in ta
provideret. Sccuri autem inqni', quia ejus novos parato, ut dixi, ad flagella, quantum dolor meus
dispositionis inducendse consilinm abjecisse Ftathe- semper est in conspectu meo, ille utique dolor, quo
rius pr;ese tulerat, cum benefieia abs se collata ea- ot doleo, quod patior talia pro peecato meo, ct metuo
nonicis adimere, ut ex his pauperioribus clericis nc patiar pejora in futuro) si contigat, inquam, id
Juiicato prospicerot, satius duxit, quam ipsi cano- milii : imn pertinet agere aliud, nisi, etc.
niris illa ndva distributione molestiam afferre. Hac (1190) Gonstrue: al ci, cui recolo me jurasse
autem in re cum illi cssent securi, quorumdam pa- litatem, idestOttoni f imperatori, nunqudm conlin-
t-ociniis per potestatem apud irnperatorem inqnie- gatfacereid, unde irrecuperabiliter perdat gratiam
tantes Hatherium, ipsum Judicatum destruere, el ipsius (Dei); sed pietas divina ci polius cm
ablata sibi bonclioia rcstitui nitobantur. In sermone agere illud, ii>u>d. etc.

HATHERII
LIBER APOLOGETICUS ^ 1
.

499 Cavillatori non modo actuum atque sermonum, \) hxc universa, timoris Jesu jugulo modipum tactus,
scil ctintenttonum suarum indeficuo, fauton acde perferre, <iu<ihi his cedere promptus.
fensori adversariorum cuidam prcecipuo, Ratherius Tanta me vestra illa urbanitas, quam (1195

Ivlilus esl •0i Acher

(1101 \ codice Lnudu- inilium Novcmbris anni 967 hocopusculum ; rejici
nriisi. Soriptus suli finem ijuadragesimy anni 968. 'l"!" 1

! iii RnemQuadragesima: annisequenl !)i

Finem Quadragesimn indicant verba num. ~ Mis- : tus episcopatus Halherii l'uit. Gai llal
sarum solemnia in ipso etiam preesenti o Pascha respondet, inter canohicos recensetur num. i. Vide
celebrari. Cum porro num. ~, mentio fial impi o i
not. 1203.
ris, qui Verona disccssurus, Hatherio pecuniam 1 192 Martianum Capcllam intelligit, cuj
crediait, qua perflceri tur bou potius reflceretur s. ram in novcm libros aislinctam, etpat
Zcnonis eoclcsia ; illc autem Verona discesserit Bub partim versibua digestam, in scholi juventu
631 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 632
Martianoca>terisqiiehujusmorti lrahitis,quorumme A. aliquas, isto relicto, qui eommissus meae est fidei,
tanto forehaud difliteor semirum alque incupidum, opcre, possem eleemosynas facere) ejus obligurierat
quanto in me illud cadere vereor posse nonnihil non dico potentia, nego violentia, scd certe praesen-
elogium, quod jam olim de quibuadam semper di- : lia. Et, o quam vera Aurelii illa sententia(Auc. sermi
ccnlcs, et unquam ad eognitionem veritatis uenienles qua fatur temcrariis judiciis
46, n. 27! fore omnia
(11 Tvn. iii, 7), est veracissime, ut et de vohis valet, plena. Gum enim sanctus et non dispar illi asscrat
prolatum : tanla, inquam, me afficit ha?c cadcm Gregorius (Moralin Joh, I. xxxv, c. )n , quod nun-
ineptissima, imo pernulla philocompiae SOOurba- quam propter obedientiam malum sit faciendum,
nitas vestrac, angustia, et dum colloquimur, gra- nonnunquam verobonum intermitlendum; quis va-
vatissimus ; dum apiculos, vel ineptiunculas quas- leat credere, ut pecunia ab illo credita, cui esttam
dam plus aloes quam mellis, plus veneni certissimi sancle juratum, alio debuerit expendi, quam praece-
quam salutaris antidoti gestantes mihi miltitisfut pisse placuit illi? Pauperibus, inquit fuscator, ut
utique modo pernequam famulum, ne vohis loque- ille quondam Cgristi censuit proditor (Matlh. xxvi,
retur saltem, nedum aliquod javaminis a vobis exi- 9). Sed vellem scire, ubi nam illi sint pauperes.
geret, optarem prohibitum) confectissimus adeo Nam (1194) censu itatenus pauperes, ut pro eis
reddar, cum Psalte illo ut libeat uti de multis, de t. re.structio deberet ecclesiarum (etiam si ex meo, ut
vobis specialius quoque vociforari notissimo : Nar- debuerat, fieret) remanere, nullos, gratias Deo, hic
raverunt mihi iniqui fahulationes, sed non ut lextua esse comperio, nisi (mirabilc dictu, incredibileque
Domine (Psal. cxvnt, 85). Verum a vobis compul- auditul me, et quos alere ut domesticos debueram
sus, cum pro temporis [id est jam immi-
paschatis ipse. Sed puto, quod apud vos non alantur nisi ab
nentisj congruentia gestirem nunc saltem existere episcopo pauperes. Sed hoc istic necesse non esse
feriatus, [subaudi debeo] quantulumcunqueapologe- clamatliberalitas (1 I05),quiistamincoluntpatriam,
ticum dictitare. omnium, ne eligascui miserearis, praeceptum com-
2. Cum gloriosissimus hinc abiisse disposuisset muniter observantium, et usque ad crapulam et
Augustus (Otto I), credidit fidei meae quiddam ar- cbrietatem [id est pauperes] eos contra Dei compel-
genti, ex quo (1193) perficere deberem basilicam lentium antehoram quoque praeceptum, cum debe-
sancti Zenonis, peculiaris, ut scitur, nostri patroni, rent et ipsi solemne custodire, ut caeteri fideles,
501 postquamscilicet omnia, de quibushabueram jejunium.
victitare (ne dum superfuissct, unde, ut suadetis, 3. vero utinam qui non amplius, saltem ut ego,

positam ex Gregorio Turonensi aliisque mediae aeta- S. Zcnonis basilica, cujus quidem turris conslrui
tis scriptoribus notarunt viri eruditi. Lcge Fabri- coepittantum sa?culo sequenti anno 1045. Gumvero
cium, Biblioth. Lat. lib. m, c. 15. Ilaec primavalde C inter ecclesias ab Hungaris incensas ac dirutas
prolixa, et ob prolixilatcm alque syotaxim perob- illam S. Zenonis, quae in suburbio sita erat, Pan-
scura periodus utintelligatur, paucis cjus sententia vinius referat libro quinto Antiquitatum Veronen-
proponenda est. Gavillaloris colloquia cum Rathe- sium c. 25 ; dubitare licet, num. pro perficere le-
rio, quae ineptam urbanitatem praelerebant, etscri- gendum sit reficere. Enimvero solam restructionem
ptiunculae ad Ralherium directae, quae aloc polius ccclcsiarum post nonnulla commemorat ; et clarius
quam melle erant refertae, ita istum confecerant, ut num. 3, dum acavillatoribus pauperes praelatos tra-
ipsi cavillatori aptare posse crediderit illaDavidis: dit necessitati rcslrucndi hasUicam, S. Zenonis basi-
Narraverunt mihi iniqui fabulationes, etc. Gonstrue licam restruendam designat, in cujus restructionem
vero sic Illa tanta vestra urbanitas, quam trahitis
: pecunia ab imperatore collata, in pauperes potius
de Martiano et coeteris hujusmodi, quorum haud dif- conferenda a memoratis cavillatoribus credebatur.
fiteor me forc tanto securum atque incupidum, quanto Mox construe sic postquam scilicet ejus (imperato-
:

vereor illud elogium posse nonnihil cadere in me, ris) non dico potcntia, nego violentia, scd cerlc prx-
(juud jam olim veracissimeprolatum esi de quibusdam, scnlia (nimirum ob ingentes hospitalitatis sumptus)
ul et ralet de vobis proferri : Semper dicentes, et obiigurierat omnia, dc quibus hahucram rictitarc. ne-
numquam ad vcritatis cognitionem venientes li.rr ; dum superfuisset, undc possem facere aliquas elee-
eadem, inquam, tanta, ineptissima, imo pernulla mosynas, ut suadclis, relicto isto opere, quicommis-
urbanitas philocompi:e (id est vanae gloriae) afficit sus esl mese jidei. Nihil in textu immutavimus, nisi
me,ut dum (ego) gravatissimus angustia (et vos quod scripsimus aliquas, ubi legebatur quas.
invicem) colloquimur, dum mittitis mihi apiculos, D (1194) Gonstrue Num comperio hic nullos (Deo
:

seu scripla,i'c/ ineptiunculas quasdam gestantes plus gratius) essc itatenus pauperes censu, ut pro eis rcstru-
aloes quam mellis, plus veneni certissimi quam sulu- ciio ecclesiarum deberet remanere (seu relinqui).
taris antidoti (ut utique modo optarem prohibiiwm etiamsi fierct e.r mco, ut debucral ; nullos, inquam,
famulutn pernequam, ne saUem loqueretur vobis, ne- hic cssc pauperes nisi me, et eos quos ipse debueram
dum exigefet a vobis aliquod juvaminis) redear adeo alere ui domesticos: mirabile dictu, et incrcdibile
confcctissimus, ul libeat cum Psalte illo notissimo auditu.
vociferari uti de multis, specialius quoque de vobis: (1195) Construe clamat liheralitas omnium, qui
:

Narraverunt mihi, etc. Famutus pernequam, quem ineolunt patriam istam, omnium, inquam, communi-
optaret prohibitum, nocum cavillatoribus loquere- ter obseroantium prceceplum : Ne erigas cui mise-
tur, nedum exigeret ab ipsis auxilium, nescimus, an reris, etcompellentium cos (pauperes) ante horam quo-
sit ipse Rathenus, quippe qui se in ea, qua preme- que usque atl crapulam et ebrietatem contra pr:'
batur angustia, colloquiis et scriptis eorum grava- plum Dei: cum ct ipsi deberent custodire solemne
tum, non levatum queritur. Nec moveat adjeetivum jejunium est quadragesimalc), ut cseteri fideles
(id
pernequa/m : se enim identidcm veluli sceleratissi- custodiunt. Tria hic notanda: I, solemne jejunium
mum traducit. vocat quadragesimale, quohoc opusculum scriptum
(1193) Hoc scilicet tempore nondum perfecta erat probavimusnot. I191.11.pauperesetiamut et fideles
 ; 1

633 LIBER APOLOGETICUS. 634

modog a hoato Gregorio praefixos erogandi cognosce- A dituri : Ycnilc, benedicti mci, percipite rcrjnum
rct,approbaret,diligeret illos;inveniret procul dubio (Ibid., 4-i) : nedum quod ab alio quolibet eis est
et talibus, quos Domini nostri basilicam restruendi delegatum, nobis commissum, ipsis aufcratur, et
necessitati pr«fertis,eleemosynam divinitusomnino illis conferalur; cum perspicacissime (1200) de eis
negari. Dit enim, ait,justo; ct ne suscipias pccca- Sapientiie liber : Prohibe panem illis dare (F.ccli.
torem {Ecclc. xu, 2). Quo (11961 utique pracepto, xn, 6), contineat 503 dictum : et Apostolus de
et quibus censum impcrialem tribui suadetis,repel- hujusmodi domos.cum manibus victus aliquid sci-
luntur peculiari pro culpa : 502 et beatus Zeno, licet valerent aequirere.circuientibus censuorit:()i.;
quem fraudari sibi concesso contenditis prctio, ad non operutur, inquiens, ncc manducct (1 Thes. in,
recipiendum pro justitia assumiturpropria.Fratrem 10.)
enim in sede majestatis sedentem (1197) appellan- 4. Quid magis? Maximum instare mihi cerno
dum crcdi competit ipsum, quam aliquem talium, undique prcelium. Non oscitando, fateor, est ad
quibus insuper, ne audiant Discedite a me, male- :
Deum clamandum Fac mccum, Domine, signum in :

ditii, in ijncm xternum, qui paratus cst diabolo et bonum, ut vidcant qui mc odcrunt, et confundanlur :

angclis cjus (Mttttli.xxiu,i\). nonnihil est formidan- quoniam tu, Dominc, adjuvisti mc,et consolatus esme
dum. Non fratribus enim, sed magis pcrextraneis n (Psal. xxxv, 17). Quidam cnim sive putatis, sive a
intentari maledictio cernitur talis- Cum vero de se magis confictis,me jaculant criminibus.Quidam
mammona iniquitatis ob hoc sint faciendi, ut bona, si qua videor agere,sinistris interpretationi-
nos in xterna rccipiunt tahcrnacida {l.uc. xvi, 9), bus non desinunt infuscare.Tolerabiliores at judico
cum non dictum sit mittant, sed recipiant pensan- cos, qui mali cum innegabilitcrcxstent, mala male
dum qui nos,si ex nostro quoque faoeremus.potius seu ficta seu certa proferunt; quam qui bona,boni
quirent in ea recipere, sanctus utique qui cum dum affectant videri, si qua mihi cernuntur inesse
judice audituros judicabit, Venite, an isti, quibus male proferentes,eandidum nigro deturpant colore.
dicetur, Discedite. Pauperes ergo spiritu hac aucto- Sed prudentissime, rogo, edicas amice, impensa»
ritate sunt eligendi; ipsorum est ciiiin rcfjnum calo- quaa construendis vel restruendis,ne dico ornandis,
rum (l.uc.v,3) : quod nobis videlicct si voluntpraa- conferuntur ecclesiis,non tibi videntur erogari pau-
Btare,credimus,possunt,ut utique suum.Quis enim p^ribus? Quorumnam enim commodis prosunt?
quod non hahet alicui confert'?Quis quod suum est, Nonne eorum qui starent sub divo.sole torrerentur,
non cui volet est potis largiri? Nec hoo dicimus,ut imbre madescerent, gelu frigerent? Quorum vero
nalurac communionem negligiin aliquo,sivejustus, majorpars intrat ecclesiam, divitumne, an egeno-
sive injustusille sit,suadeamus, sed ut genuiaum rurn? Millibus [/"., millia] (1201Jergo domum ab his
(1198)vestruni nos ita rodentem pistillo hujusmcdi C incommodis tuentem providere utriusque ho-
tribus
conferamu6.0mnibus enim cum novcrimus benevo- minum qualitatis quod esse melius reris; an si ali-
lcntiam ob natura; similitudinem impendendam; cui concedatur vilissima vestis? Imbrices sa^culo
domesticis lamen fidei (Gal. vi, 40), pcr quos deri- consenescontes, lapides mundo ipsi condurabiles,
vatur addomesticos etiam Dei,specialius perpendi- universitati.quam panes in stercus illico converti-
mus exhibendam : ac per hoc (1199) nulli valeo, biles pra?stare alicui? Muta fiant labia dolosa, quse
etiam ipsi, suadeat si.angelo credere, aeceptabilius loijuiintur adversus justum iniquitatem (Psul.xxx, 19),
Deo existere, propria nostra substantia ut eis pro- ut non me putetis hicjustum appellatum, sed qui
babiliter kribuatur, qnibus dicelur Ite,maledicti,in :
dixit V;r qui dieitis bonum malum (Isai, v, 20).
:

ignem a5terrmwi(llfatfA.xxv,41);neglectis qui suntau- Ut ab amicitia (12021 caHerum quod suum est exi-
creteri.idem jcjunium custodiredebcre tradit: undc (1199 Construe ac pcr hoc non ralco crcdcrc utli, :

in synodica num. 15, solos jKtmilos, et senio gravi cliam ipsi timjclo, si suadeat exisiere acceplabilius
confeclos, atque infirmos a lcge jejunii cxcipit. III. Deo, itl propria nostra substantia probabiliter tribua-
antc horam nonam intelligit.ad quam usque in qua- tur eis, quibits dicetur : [te,maledicti,in ignemaster-
dragesimajejiinium servandumoxmitiori disciplina niiin, neglectis iis, qui suntaudituri : Vcnite. etc.
docuit in laudata synodica nurn. 15, et serm. 2 de (1200) Construc : cum perspicg,cissime liber Sa-
Quadragesima num. 3 et 5. Porro anle horam jeju- D pientix contineat dictum dc eis: Prohibe panemillis
nii tcmpore ad crapulam usque et ebrietatem pran- darc; ct Apostolus censuerit de hvjusmodi circumve-
diis solemnibus nonnullos incubantcs perstrinpt nientibus domos, cum scilicet valerent acquirere ali-
eodem sermonc num. 1. quid victus nittnibus : Qui non operatur, etc.
(1196) Construe et cxplica Quo utique prascepto,
: 1201 f.nnstrue Quod crgo reris essc mclius, pro- :

et pro peculiari eulpa repelluntur iis, quibus suaaetis videre aomum tuentem millia hominum ulrique qua-
tribui censum imperialem mihi creditum pro restau- lilutis ab bis tftbus vncommodis ,id eBt eeolesiam
randa basilica S. Zcnonis, cl pro justilia propria as- 1 1 in a solc, ab imbre, a grlu
1
.

1 1
1
an si vilissima 1
;

sumitur ad vecipiendum B. Zeno, contenditis qwm oncedatur alicuif Pr.vstttrc uuivcrsitati imbri-
.

fraudari pretio sibi concesso. ces (id cst tcgulas in moduni canalis cxeavatas-
(1197 vhrrius ediderat sedentis. Italice coppi consenescentes ssecttlo, lapides condu-
1198) ('1'iiiiini dioit dentes intimi, ut notavit Ci- ntiiilc* ipsi iiiiiudo, qnam prsestare alicuipanes illico
cero lib. n. Dc natura deorum o. 5b.Eo?iim adversi convertibiles in stercus f
niitti morsu dividunt escas, intimi autem conficiunt, (1202)Construe ut exigam ab amici- : « Csterum
</»' genuini dicuntur. YHdc genuino rodere pro deti i
lin quod haudinflcior voa setnper
siimii est, quam
Bere, dictia mordcre. Genuinum ftegil in illis apud monstravissr mihi mclius danclo.quani conciliando
Persium Sat. 1, vers. lt.">. profcrcnsuliquidrecognoscihilc(siqiiiilemni'iiduhito
635 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. C36

gam, quam vos semper melius dando,quam consi- A. h,Ti- per presbyteros et diaconos (Ilvc in edit, non

liando,mihi haud infieior monstravisse,recognosci- cxstant). Verum haec alias (V. part. i De Contemplu
bile quid proferensi siquidem proferenda vos optime cainn. n. 5).
non dubito nosse)eum quidquid ecclesiaj confertur, 5.Ad propositum sane quia juvat redire,portione
Sanctum sanctorum sit Domin',et adjus pertineat, clericorum victuque pontificibus delegato exceptis,
sacerdotum; 504 quod utique [/. id utique) sic de illis quae restant duabus partibus consilium a
resolvendo intelligere me profiteor,ut quidquid Do- vobis expeto. Prorsus totum nam cum pascere ille

mino offcrtur sanctum esse dicam,et ad usus dele- debeat gregem, et animaliter scilicet, et, opus si
gatum, non vero quorumlibet, sed sanctorum, qui fuerit, corporaliter, cui dictum est : Si diligis me,

utique in nostris domiciliis aut requiescunt, ant pasce oves tneas (Joan. xxi, 171; ad idque illa tertia
specialius venerantur usus vero eorum,usus eis sit
: pars sit delegata; cumque, Deo gratias, nec fames
famulantium. Et quia illis sacerdotes specialius patriam opprimat,et plures sint qui alere valeant,
debitores sunt famulari, in 'ure ipsorum quod est quam qui eleemosynaliter ali(1204)indigeant;eccle-
collatum convenienter debere consistere; quod ta- siaj vero istius patria? passim aut incendio pagano-
men in qualuor partes dividi sancti prscipiunt ea- rum,aut incuria pseudoepiscoporum.sint universae
nones:quarum unavictui est praesulis dele-
scilicet r>
aut penitus dirutae, aut magna ex parte destructie;
gata; altera provisioni [id est dispositionijipsius ad cumque ex prima et secunda parte.tertia et quarta,
basilicas utique struendas vel restituendas commis- si necessitas inslaret, debuissent fulciri ; secunda
sa;tertia ad usus pauperum similiter commendata; (1205; cum inaxime 505 indigeat relevari,mihique
quarta clericorum necessariis destinata : cui vero necessitasinculcethujusmodi,quidqua3so decernitis
vos censeatis, qusso, commissa? Connivere (1203) fieri? Ad illam enim tertiam adjutores habeoinnu-
caeterum, ut canonicus ipse [subaudi es], canonicte meros,ad quartam eosdem sibi providentes supra
sinon dedignamini regulae ;(quod)omniumecclesia- rectum etiam ac sufficientiam clericos ad (1200) ;

sticarum rerum disponendi episcopus habeat pote- istam secundam cum voce uti illiuspossim Marthae
statem, haud dubito habeatis quin respondere.Ubi dicentis Dominc, non cst tibi curse (Luc. x, 40),
:

vero ad ptochia, xenodochia, caeterorum vel hujus- quod vicini omnes relinquunt me solum,et insuffi-
modi ofliriorum erit perventum;Eugenii vobis reor, cientissimUm basilicas dicecesis nostrse vel levare,
quod satis pateat in decretis itadicentis sententia : vel relevare, et, si non datur, ornare. Insuper,
Per sollicitudincm episcoporum dispensentur omnia si quid facio (1207), illos etiam amici qui affectant

vos optime nosse proferendajcum quidquid confer- ad illam tertiam,\d est ad pauperes sublevandos ha-
tur ecelesia;,sit sanctum sanctorum Domini,et per- p bebat adjutorcs iniuuneros, quia, ut proadixit num.
lincat ad jus sacerdotum; profiteor me intelligere ^ 2, magna erat in hane rem omnium Veronensium
id utiquc resolvendo sic, ut dicam esse sanctum liberalilas.Quartam autem partem clcricorum neccs-
quidquid offertur Domino, et esse dolegatum ad snriis,seu necessitatibus, dcstinatam idcirco eosdcm
usus.non vero quorumlibet,sed sanctorum.qui uti- siln pmvidentes supra rectum etiam ac sufficientiam
que, » etc. clericos habere ait, quia, ut alibi qua;ritur, poten-
(1203) Construe :«Gaeterum si.ut ipse eanonicus tiores clerici fere omnia sibi devorabant.
es, non dedignamini connivere regulae canonicas (1200) Explica
;
Cum ad istam secundam, id est
:

haud dubito, quin habeatis respondere, quod epi- ad ecclesias struendas, vel restruendas, possim uti
seopushabeatpotestatemdisponendiomnium rerum r,irr illius Marthse dicentis : Domine-,non est tibicurae,
ecclesiasticar-um.)) Hic autem canonicus cavilhuor, quod omnes vicini relinquunt me solum,cl insufftcien-
cui Hatherius respondet,quemque in titulo vocavit tissimum vel levare, vel releoare, et, si non dalur,
fautorem ac dcfensorcm adversariorum prsecipuum, ornarc basilica diacesis nostrse. Ilis vicini inlelli-
non Veronensis, sed alius ecclesiae canonicus guntur homines incolae ejusdem vici, seu,uti voca-
fuisse videtur ex verbis num. 2 Scil puto, quod
: mus, vicinioe.Sic etiam in Discordia num. 7, misi
apud vos non alantur nisi ab episcopo pauperes. Sed eis vicinorum quosdam.Sca.ulcm insufficientissimitm
hoc istic necesse non esse clamat liberalitas, qui affirmatadrestruendas ecclesias.quia cum plerique
istam incolunt patriam omnium. Priori sententia ecclesiarumreditus ob intolerabilem ejus aevi abu-
scrmo est de pauperibus apuil vos,q\ii ali putaban- sum precariis,commutationibus,libellariis contrac-
tur ab ejus loci episcopo; et in sequcnti sententia tibus, aut beneficiorum militarium nomine alienati
adverbio istic distinguuntur a pauperibus Veronen- essent.utin Qualitatisconjectura conqueritur.episco-
1

sibus.quos non egero subsidio episcopi Veronensis pusautem multisprajsertimhospitalitatissumptibus

clamabat liberalita3 omnium qui islum incolunt pa- gravaretur; ipse ad paupericm redactus erat.
triam. (1207) Construe et explica Insuper si quid facio, :

(1204) Editio Achcrii alii mendsse. Novi editoris pro ecclesiis scilicet restruendis,i'//« etiam, qui affe-
emendationem recepimus. Mox pagunorum nomine clant putari a»Mc£,solent vituperareet indicare mclius
Hungari designantur, qui hoc saoculo freiiuontibus profligasse,ii est in alienum usum et non necessa-
irruptionibus in Italiam, nostrae prasertim dioece- lium, ut mox explicat, dissipasse Quod cst utique :

seos ecclesias incenderanl. Vide Panvinium lib. v. dicere, Yanus cst qui servil Domino; quod est piwtu-
Antiqu. Veron. c. 25. Ratherius ipse Hungaros ex- lisse incertiludincm certitudini,rquia scilicet certa est
presse nominat in Decreto de abbatiola Magonzia- ec ilesiarum necessitas,pauperum autem.quibus illi
ni :Incenso ab Huntjaris cmwbwlo. Pseudo cpiscopi volebant partem ecclesiis debitam tradi, necessita-
autem sunt Manasses et Milo, qui Veronensem se- tem incertam deinde affirmat; quod est antetulisse
dem vivente Hatherio occupaverant. peccatores (quos antea dixit esse pauperes crapula
(1205) Sccunda, id est illa pars ad ccclesias per- et ebrietati indulgentes) So7iciissj»iw(quibus scillcet
tinens.maxime indigebat relevari,seu refici. Mox in eeclesiaj nuncupatas sunt); el astruxisse, quod Dcus
vulgatis inculcat,ubi inculcel corrigcndum fuit.Dein pluris habeai crapulam illorum, quam gloriam isto-
637 LIBER APOLOGETICUS. 638
putari, vituperare, et profligasse melius judieare, A. sant, tyranno alicui, a clericis horlie suis privile-
quod est utique, Vuinis est rjui servit Domino (Ma- gium episcopalis defertur honoris. Omnes suos sibi
lach. ni, 14), dicere ; incertitudinem certitudini subjectos ambiunt habere pontifices,omnesdureau-
pralulisse, peccalores sanctissimis antetulisse, et diunt dicentem,cum episcopos cogitant,Dominum :

quod illorum crapulam quam istorum gloriam plu- Non esl discipulus supra magistrum (Matth. xx, 24).
ris Deus habeat, astruxisse ut vos utique agilis, ; Omnibus tamen idem sit (1209) dum pervolupe,cum
melius dicentes fuisse,ut illis duobus,egenis scilicet suos sibi subjectos compellunt honorem etiam.qui
alque clero, nobis partim sua provisione, partim non debet (/"., debetur], hoc exemplo deferre Quee :

aliorum largitione non adeo indigentibus,quod ha- vuliis ut faciunt vobis homines, ct vos facite illis

beo eleemosynaliter dispensarem et istam sccun- ; (Luc. vi, 31). Similiter propinatum non haurientes,
dam, id ost [supple ecclesiarum] struendarum, vel amantcr audiunt,dum legitur: Patrcs nolite ad ira-
rcstruendarum necessario partem omnino neglige- cundiam provocare filios vestros (Ephes. vi, 4) et ;

rem hocque exstitisse non solum cogilatis, sed et

; hoc a nobis minime obsorvari,cum ab eis quod Dei
loquimini, melius. Quis ferre tantum nefas queat aut nostrum est exigimus, conqueruntur.Surdescunt
auditus?Non est amici,sed inimicissimi persuasio, cum audiunt Filii oheditc parcntibus per omnia
:

fateor, talis. (Coloss. iii, 20). Tolerantius audiunt Obsecra, quam

R
Fautorem casterum te, o amicissime, omnium
6. Arguc, vel Increpa. Parvipendunt, cum maledictio
inimicorum meorum pnecipuum licet verissime Cham patris verenda prodentis supereosintenditur
dixerim;cum non sint alii nisi rebelles ipsi Domino, (Gcn. ix, 25) : magni ducunt, dum aliqua infamia,
qui me ita lacerant clerici, non adeo fdrte succen- vera sit aut falsa, nobis impingitur.O enimfisticut
seo. Siquidem hoc non mei, sed vestri episcopi odio me specialius ipse dissignem) o miserum me, ver-
vos agere procul dubio scio. Exceptis enim qui ad bum diebus mels factum in Israel Quod quicunque !

episcopatusaspirantfastigium,isconsensusomnium audierit, tinniunt ambx aures merilo illius (IV Reg.

pene est clericorum, ut libentius audiant506 Apo- xxi, 12).
stolum dicentem Non dominantes in cierod Petiw,: 7. Post tanta enim, talia, tam fccda, tam turpia,
3) quam Prxcipe hxc et doce (I Tim. iv, II); vel
;
: tam incredibilia, et ipsi etiam aetati mea; contra-
alium Hxc loqucre et e.vhortare cuni oinni imperio;
: ria,qus balsama dihorno (1210) (et puto quod non
nemo le contemnat (Til. n, 15) ; et: Increpa illos dure adeofllibenteraudistis)adquamvesaiiiam5©7vtstri
(77/. i, 13) ; et alia luijusmodi similia, quas (1208) illius Martianist.T (1211) processerit temeritas nu-
si profero : Stitllus tolum profert sensum suum perrime, horrct edicere, ne pestifera cohors hoo
[Prov. xxix, 11), opponi mihi valere non nescio. vestra inficiatur fetore, quod futurum non diseredo
Nulli enim nisi potentissimo,ditissimo,ferocissimo, C certissime. Nam post omnia illa,cum saltem ad co-
ac per hoc secundum se nec episcopo,sed,ut mus- mitatum (i'2i1) sine ltcentia mei ire ausum canones
rum ; ut vos utique agitis dicentcs, melius fnisse, ut erat. Martianista igitur.quem hic vellicat.forte erat
elecniosijnalitcr dispcnsarem quod habeo illis duobus, aliquis clericus sibi inlensus.qui ejusdem Martiani
egenis scilicet algue clero non adeo indigentibus nobis studio et stylo maxime oblectabatur.
parttm provisiohe sua fid cleruin respicit, cui sua (1212 Comitatus imperatoris c.uriam significat,
portio assignata erat) partim largitione alicrum (id sive eum locum, ubi impcrator cxistcrct. Dc profi-
pauperes potissimum tangit),e/ omnino negligerem ciscentibus ad coniitatum vide.qu.r statuerunt con-
partem islam tecundam, id est istum purtcni ecclesia- cilium Sardicense can. 8, 9, •JO et II collectionis
rum neccssurio slrucntluritin vel resti uendurum ; et Dionysiana?, et codex Ecclesia; Africana; can. 100.
non solum sed ct loquimini hoc
cogitalis,
exsti- Hinc etiam Zosimus papa in Commonitorio ad
tisse melius. Quis amlitus queat ferre tuntum ncfas? presbyterosetdiaconosHavenna! constitutos.de qui-
Talis pcrsuasio, futeor, non est amici, scd iniinicis- liusdam suis clericis queritur, Qui cmlra canones
simi. utlvcrsiiin nos iul coinitutuiii.iiesao qttn audentes teme-
(1208) Construe : Qux si profcro, non nescio ritatc,irc voluerunt.Deposiiioma autem pcenadefireta
valere opponi mihi : Stultus prolert toluin scnsum legilur iu concilio Antiocheno can. II et 12. Quid
suuni. porro hic coniilatum ingerit, ubi de legatione ad Ro-
(1209) Construe Dum tamen omnibus idcm sit : manuin pontificem sermoest? Canonicossub linem
pervolupe, cum compcllunt suos sibi subjectos deferre D anni 967 iui^siun direxisse ad imperatorem, ex
honorcm, cliuin qui uon dcbct, hoc exemplo : Quaj opusculo Dc clcrtcis rcbellibus liquet. Forlo nlciu
vultis, ele. Forte pro debet corrigendum est debetur, canonicorum legatus,qui imperatorem adiit,Roma-
vel supplcndum qui ntm debet deferri.\f\ (ine numeri num quoque puntificem convcnil et idcirco comi- ;

legebatur, guodcunque audierit, ubi ernendandum tatum cuin Romano itincre Ratherius juDgit.Rescri-
fuit, tjitcid quicungue audierit. |itum autera pontificis consequi non potuit nisi sub
|
Locus hic pcrdifficilis est. Ilomo signilicat
.1210) Quadragesimam anni 968, cujus notitia Veronam
hoc anno. Nurn balsama dihorno criminationes sibi nupperrvme allata, id est pauin ante Pasclm, nim
recens impactasironice vocavit.quasi balsamahujua Ratnerius Apologelicum scripsit. Acrius scribendi
aimi ? Certe sensus est. Post tantu, talio, tam foeda, gcnus, i|iiu aiictor hocce factum exponit.condonan-
etc.qiKc mihiopposuistis.Antea enim num.4,dixe ilimi esl hiiiniiii, qui per se in scribendo acerbior,
ni:Quidam envm sive vutatis, sive a se magis <t•lllli,- hujustemporis moribus, et ipsaimprovisi rescripti
tts in, jaculant criminibus. aovitate exacerliatus.irsliiqiiiidnmabreptusscripsit.
(1211Superius num. notavit, urbanitatem 1 Is quidem in canonicorura redditus sese oolebal
quamdam scribendi.quam a Martiano, inquit.caste- iniromittere, ut ipsos,aut eorum partem sibi vindi-
risgue hujusmodi trahttis, ubi indicari animadverti- cari i, iiut aliis largiretur. Videbal, dolebatque, ee
mus Martianum Ciipellain,qui tunc in scholis usui qua; cathodrali ecclesiae collata tuerant generoliter,
639 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS I. 640
decernerentdcponenduminauditaunquamtemerita- A quondam clamatunf Veronensium egoipse si
piensi
te,venalem illam, ut ait $a.\\usVms[Dc Boll Jwjtirlh .), sum, cum episcopus superintendens interpretari
adiens urbem.pretio,ut omnia antiqnilus.ilii emptas dicatur,quibus superintendo.qui suppositum omni-
quasi apostolicas deferens litteras, anathcmatis tam bus me video?Hisne,qui,dum monogamos fore .1210)
me.quam successores omnimodis meos eo multavit adulterium publicum, dum illcgale utique conju-
mucrone.ut quivis abbinc episcoporum,si do cleri- gium sit, trigami esse, et fproh pudor !)5©9 qua-
corum se infra mitleret rebus, perpetuo, ut aiunt, drigami, et hoc presbyteri et diaconi, cum bigami
anathemate foret damnntus. Res vero cnm proprie ex laicis nequeant saltem fieri elcrici.pro nihilo du-
invisibilesdicantur rubstanti;e;illo utique innuente cunl? qui dum negotiandi legant sibi interdictum
qui nomen partem orationis corpus aut rem signifi- omnimodis usum, usurarii temeranter existunt?qui
cantem quam breviter esso;quae spccialius
definivit fidem adeo abjuraverunt, ut perjuros se esse mul-
res (1213) sunt clericorum, qnam animae illorum? toties nec nogare dignentur? qui collata ecclesi.-e

Dum tamen el hinc haud ambigam me non irrepro- generaliter, tam specialiter sibi usurpant, ut illis

hensum abire,quod scilicct dubio religionis hoc loco exceptis, qui Scribarum et Pharisajorum ritu aliis

adhibuerim tcstimonium auctoris ethnici,quo(12l 1) proeeminent, cajteri, me ab imo cerncnte, nec suf-
tamcn Apostoli suffragio nitor, ad Titum contra R fragari quiddam valente, inediae peste vehementer
vaniloquos et seductores dicto utcntis.irrcmorsi sic laborent ? qui pugnis.vel potius cestibus, ut hoc ita
ut non catis. Clerici at vero ipsi cum sint corpora- pro Virgilianis dictum sit Entellinis (lib. v jEneid.),

les, clericatus dum ipse ineorporalis, ab omnibus in gremio Ecclesia? inter se dimicantes, violare
rcbus 508 eorum si abstineo, ut corpora, ut sub- eatenus (uti modo Martianista instigante vestro est
stantias eorum sumptui delegatas, ita et animas factum) non verentur templum Dei viventis ut nisi ;

ipsornm.ipsum insuper clericatum,dum res utique praesentialiter reeoncilietur, missarum solemnia,in

sint, aeque negligenda innutantissime colligo.Ipsrc, ipso etiam pra^scntissimo Pas»ha, celebrari legibus
inquam, res, personae scilicet ipsorum.cumin ani- inea interdicatur?Quorum aliquis diaconorum cola-
mabus maxime, ut protuli, conslcnt eorum,ca>tcris phizari presbytcrum Ordinarium (1217) coram se
specialius rcbus dum hoc anathcmate mihisintin- (perj scrvum fecit ante fores ipsas ecclesiae super-
terdictoe, ademptam mihi esse omnino eorum cum bissimc suum. Ad summam eine (1218), qui sine
rebus omnibus absque dubio curam perpendo. Hic licentia mei Romam profectus, egit ut anathemate
si potestis igitur,aliquid consilii date.Si enim ana- super me jaculato talium mihi interdiceretur cuncti-
thcma sedis apostolicae parvipendo, praepter aliud modis qiucstio ?
quid haud parvi ducendum,pessiini exempli pontem et alia innumera, neque minora
8. Hujusmodi

omnibus sterno. Si non missam saltem eis (cum C incmendata, dum facultas non sequitur utique.om-
:

res sint ipsae, missaaque cantatio ad maximam dc nino rclinquere, estne,quoeso, superintendere ? Su-
rebusipsorum inframissionem pcrtineatjnullalenus perintendere vero nequaquam valere, estne episco-
canlo. Si missam eis non celebro, quod eorumnon pum fore?Non episcopum autem in cathedra episco
sim saltem saeerdos, nedum episcopus, perspicue pali sedere, estne, rogo, approbabile atque lcgale?

pando. Episcopus sane (ut in synodo [1215] est Pa- Ad istud sane (1219) antc hac inauditum si aliquid

tam inaequali partitione dividi,ut majores specialiter 12 : Di.rit tjuidnm proprius ipsorum proplie-
e.c illis

fereomniasibi usurpantesabundarent,ca;teri autein ta : Cretenscs semper mendaces, malx bestix, venlres

ejusdem eeclesioe clerici inopia conficerentur. Vide pigri.
partem priinam. De contemptu cunonum num.3et4. (1215! In Itinerario num. 4,se judicio episcoporum
Huic malo.ex quo alia plura consequH,bantur,reme- synodaliter restituium tradidit. Hic autem quamam
dium allaturus, juxta aliarum ecclesiarum consue- fuerit ejubmodi synodus indicat, scilicet Papiensis
tudinem aequiorem lantum eorum redditum ditribu- anni 9C2, qua tertio Veronensi Ecclesiae restitutus
tionem intcr omnes ejusdem ecclesiae clericos con- fuit.
stituendam putabat. Canonici vero, qui in suas (1210) Ratherius fore pro csse frequenter usurpat.
quoque partes omnes eliam inferiorcs clericos traxe- De clericis autem loquitur, inquibus monogamiam
rant, ut pcculiarem suam, quam preetendebant, illcyalc eonjugium,a.c propterca aduUerium publicum
consuetudinem tutarentur, ac pontilicium rescrip- Q vocat nam ut ait in Discordia num. 1 ; Adulter :

tum obtinerent, quid Romanis auribus, Ratheno nobis esi, qui contra canones uxorius est. Et in Qua-
absente, nec suam causam suumque, concilium litatis conjectura num. 2, criminatores ejus de ipso
protegente, ingesserint, ignotum est. pronuntiant: lllegale conjugium nominat adulterium.
(1213) Romanum rescriptum de rebus tantum,seu Construe autem Dum monogamos fore sit adulte- :

de redditibus ecclcsiasticis mensas cathedrali assi- riuin publicum,dam utique sii illegale conjugium,pro
gnatis statuebat. Hoc autem ad aninias clericorum nibilo ducunt esse irigami, et, proh pudor ! quadri-
extendere.violenta nimis interpretatio Ratherii fuit, gami, ctc.
quam recentis, ut ita dicamus, vulneris dolor ex- (1217) Ordinarium id est unum e canonicis. Vide
pressit. Quatenus vero dispositio rerum eeclesioe not 10l'-\ in Itincrarium.
ad promovendumanimarum bonumconferat,aequio- (1218) Sic novissimus Spicilegii editor.cum antea
ri ratione explicavit part. i De contemptu canohum in editionc Acherii legeretur ejus nc. Subauditur
num. 3 et 4. vcrbum supcrintcndo, quod in anteriori contextu
(121 4J Magis placeret in quo tamcn Sic autem tegitnr.
construe: In quo tamen nifor suffragio Apostoliuien- 1249) Construe
1
Sane si ad istud antehac inau-
:<>

tis dicto (auctoris elhnici) ud Titum contra vanilo- ditum refero aliquid inspiratum,cum certus sim me
quos et scductorcs sic, ut non eatis trrcmorsi. Respi- habiturum non irreprehensum a vobis; tamen novc-
cit textuin epistolae primee ad Titum c. i, vers. ritis me incunctanter facturum hoc, nisiDeus aver-
 )

Oil RATHERII TESTAMENTUM. 642

refero inspiraturn,non5t0 me vobis irreprehen- A quod omnino pejus reatum [l. pejor reatusj, veri
sum cum certus sim habiturum, noveritis tamen me tatis maxme quis si transiliens metas, charitatisin-
hoc incunctanter, Deus averterit nisi, facturum, veniabiliter jureneglecto,incertacertis, nonnectens,
licet vobis videatur homini utpote carnali, qui non veras curn nequit, falsas undccunque comportans
pcrcipit qua? sunt spiritus Dei, stultissime, cum non calumnias;et si fingere quasi probabilessibiingenii
erittamen,siDeusdederit,factun].Victumsane 1220' prohibet parvitas, candida nigris, nigra candidis
cum sic gratulari valeatis Ratherium, ne taliter atque commutans, persequetur, quod ob hoc se vae
vinci posse putantes tripudietis multurn, suadeo, illi [Psal. xv, 20), psalmus ut prodit, pro tali com-

Antonium, cum si lieri posset, jam fuisset absque mutatione impreeans Deus ipse, miserrirnus cogi-
dubio factum distare quid inter hominem et homu-
; tans, seque alterius fehcitate ignito veluti cauterio
lulum,sit omnibusdum nonignotum.Invectio [1221 irremediabiliter urens :quod a nobis utrisquedigne-
extcrum, o in vos amicissime, credi ut cupitis, tur avertere Christi ineffabilis pietas, cujus cum
mca, ne ininlinitumcontendat procedere;terminum Patre et Spiritu sancto est una eademque agendiut
hic ei volo statuere, cxpedire non inscius, multilo- possibilitas, ita regnandi una eadcm, saecula perin-
quii quantocius quo vitare satagam usum, cum ipse linita, majestas. Amen.
peccatum obloquiinc incurrisse, mihi contingat, est
I)
videatur vobis utpote homini carnali, qui
terit, licet habito, rmlla episcoporum deUberatwne constitutum
non percipit qu;e sunt spiritus Dei, videatur, inquam, a Berengario II idem Liutprandus loco laudato
stultissime factum, cum tamen non erit, si Deus testatur. Quid vero eanonici Veronenses cum eo
dederit: alnspiratum intelligit atiquid exauctoritate habere possent.negotii, in quo eum vincere frustra
sacra In Discordia enina num. 2,ait « Quod vero
: : tentarint, non intelligimus. Quod si is patria Vero-
scriptum invenitur in lege Moysi, et prophetis, et nensis fuit, ut Eaynus in Ccelo aureo prodidit, et
psalmis, (iuod in Evangeiio Actibus, et prasdicatio- multo magis si fuit sanguiae junctus cum Milone
niluis apostolorum, decretalibus pontificum, et con- Veronae comite, uti affirmat Rubeus in ms.Historia
stitulionibus canonum,non rursuma Deotibi elucct adannum
Brixi;e 900, apud Joannem Mariam Viem-
inspiratdk? » In nostro autem texui indicare vide- miumtom. lllst. die Brescia, pag. 204; aliqua for-
tur,se scripturum opusculum. quo sacris auctorita- tassis inter ipsum et canonicos Veronenses contro-
tibus probaret eum, qui superintendere nequit, et versia potuit existere; ex. er. ob aliquod pradium,
inemendata relinquit qua? essent emendanda, non quod illi capitularibus bonis vindieare moliti, obti-
esse episcopum, nec posse in episeopali cathedra nere nequiverint. Sed absquc documentis conjicere
sedere. In hac periodo pro non percipit apud Achc- divinare est.
rium erat nonpraecipit. .,1221 Construe : « C;eterum invectio mca.utcu-
(1220) Construe : Sane cum valeatis gratulari pitis credi, in vos, o amicissime, ne contendat pro-
Ratherinm sicvictum; suadeo, ne multum tripudie- cedere in inlinitum volo hic statuere ei terminum,
;

tis, putantes Antonium posse taliter vinci cum si ; Q non inscius expedire, quo satagam quantncius vita-
posset lieri, jam factum fuisset absque dubio,dum re usurn multiloquii ne contingat niihi incurrisse
;

non ignotumsitomnibus quid (idest aliquid)distare

, cum ipso (multiloquio) peccatum obloquii, quod
inter hominern et homululum. » Uomincm, id est est inulto pejus reatum (leg. pejor reatus;; maxime
virum poteutem, qui taliter vinci non potuit,ut ipse si quis transiliens metas veritatis, neglecto invenia-

a canonicis \ictus fuerat. Antonium vocat; se vero, biliter jure charitatis, connectens certa incerlis,
qui fuerat victus, homululum, seu infirmumet debi- comportansundequaquecaluninias falsas, cum ne-
lem appellat. Quis autein Antonius istefuerit,igno- quit veras, etsi parvitas ingenii prohibet sibi fin-
ramus. Num episcopus aliquis Ratherio potentior gere quasi probabiles, commutans candida nigris,
designatur?AntoniusBrixiae pra;sul hujus temporis atque nigra candidis, persequatur, » etc.,in quilnis
;i l.iutprando memorarus lib. v llist., c. 13, anno aliquid vel deest, vel certe vitiatum est. Psalnaa
967. unaeum Ratherio concUio Ravennati interfuit. pro Isaia cilatus videtur.
Hunc Josepho pulso, in Brixiensi sede nulloconsilio

(1222)
KATHERII TESTAMENTUM.

511 Ratherius ineffabilimisericordiaConditoris D 1. Quia transeuntis instabilitas vita? (1224)

non modo diul issime toleratus, sed et adhuc sospcs, neminein sanee mentis securum sinitmanerc,(l225)
nuncupativesolummodo(l22:i)licet existens episco- quas videor habere, ita vivens volo dispo-
,

pus, tempore preefixo cinis [iro certo futurn ii :-, ut post obitum meum, quibus eas dcdcro,

(1227 Hoc reslamentum e codice Frisingensi P. ptum agnoscimus post initiumNovembris anni967,
Bernardus Pez typis dedit, ejusdemque codici non quo J' editum Fuit, el ante diem 30 Junii
inutilc apographuin accepimus. Gum tanquam Ra- anni sequentis, quo Nanno uli imperatoris missus
therii opu9ex schedisejustranscriptum fuerit, i ipsum Judicalum publice rescidit.Appendicem vero,
illis clausulis, etohronicisnotis.etsubscriptionibus, quee in line subjecta est, post ipsum Testamentum
ouibusactaejusmodianotariisscriptamunirisolent. accessisse conjiciemus not. 1230,
It,i el Decretum de abbatiola Magonziani, el h 12 I) Nunnijiative solummodo episcopum dicit,
I

tinu sinr consuetis olausulis, chronicis notis, et ib exercenda potestate episcopali 86 fuissc
mbcriptionibuadescriptaetedita sunt.Porro 1 'sta- impeditum ssepissime queritur,
mentum et Appendix Testamenti ejusdem in Qnead- 12::: Vulg. adduat mese; delevimus cum nostro
Mcta distinguenda sunt. Cum in Testamento/udtca- apograoho.
(n/(i laudetur, et ita laudetur ut adhuc ratum (1225] Recula parvares, parva fucultas.
ct lirnium pra:sumatur idcm Tcstamentuiu scri-
;
643 HATHERII EPISC. VERON. OPP. PAUS I. 644
quicto jure ipsas valeantpossidere, quantulumcun- A aut forte etiam arma, dentur eis qui mecum tunc
que scilicet ut valcant consolari, quosaliquantulurn temporis consistentcs, necessarium habuerint sese
constiterit de absentalu meo tristari. alibi Lransferrc, dc patria ct cognatione mcasi fuc-
2. In primis volo, ut si aliquid injuste teneo, cui rint maxime.Hajc et his coheerentia cum non (1229)
competit, restituatur omnino.Indequidquid in sup- magna: pretiosi tatis sinl certe futura, contradicto-
pellectili mea domestica invenitur, domesticis divi- ribus invadcre Omnipotentis prohibeat eos con-
datur, hoc est, clericis, quimihi deserviunt, et qui- terens utique dextera ct sanctorum omnium ana-
busdam, nisi defuerint, laiculis, mansalia scilicet, thema. Amen.
scamnalia, lectisternia, curtinulse (1226) si fuerint 3. Ethfec quidem repentini casus aguntur suspe-

aliquEe, vestes, vel caeterahujusmodi. Denarii vero, cto, qui sive (1230), contingat, sive elongatio pro-
si mihi fuerint aliqui, ita volo fiant divisi. Una, si missadetur, ut speratur ; commendo vestrae tuitioni,
fuerit, libra detur curatoribus funeris mei altera, : 538 paterexcelse(123 ), descriptos omncs in meae
nisidefuerit, clericis e.cclesiam possidentibussancta: concessionisdecreto, eo scilicet tenore, ut cum ve-
MariaeConsolatricis,cumea:teris in eodem Judicato stris fratribus (1232) eos contra omnes vestros de-
512 descriptis. Quidquid supererit, sive sit mul- fendatis rogando fratres, contra caiteros vero, qui-
tum, quod non credo, sive sit parum aut certe niliil, t> bus poteritis viribus; pnecipuc verolibellum,quem
qund non discredo, habeat Mariinus (1227) loculo- duobus Murtmoet Gisemperto, idest,
feci, clericulis

rum nunc servatormeorum.aut qui, quando obibo, casalem 1, quod (1233) nominatum per duds
tuncidem habuerit ministerium. Qui vero ei quidli- nunc incolilur viros Albonem 51-1 (1234)
bet indeabstulerit, sit illi analhemaeteonfusiosem- quem quidem quia diaconus nomine Benedictus
piterna. Quss ad victum pertinent vero, ecclesiis, fraudulenter acquisierat, ab eo auferens istis con-
vellem, quas reslruere sero (1228), proh dolor! cessi, ea vero, quia non potuit aliter, ratione, ut
inonoavi, concederentur. Retribuat vero Deus uni- donec forem superstes, mecum illo fruerentur,post
cuique, prout gesserit, inde. Caballi caiterum, vel veromeumdiscessum29 annorum curriculo. ut ca>
alia si mihi fuerint ad iter carpendum juvamina, teris moris est(1235), possiderent.

(1226J Curtinut.r diminitivum vocis curtinse, alias nomine, cujus fratres vocat
(1231) Patris excelsi
cortinae, qua: apud medii ajvi scriptores vcla dulea Veronenses successorem suum significare
clericos,
signifieant. vidotur, cui hancsuam ultimam voluntatem,etprae-
(1227) Nostrum apographum Maran. cipue sua? concessionis aecretum, id est Judicatum,
(1228) Scro, id est post tertiam restitutionem in commendat.
sedem Veronensem,ceimsede ecclesiis restrucndis (1232) Pez vestratibus, et postea veslrutes pro
fcollicitum exhibuit. Vide Qualitatis conjecturam fratres. Apographi nostri lectioncm pratulimus.
num. 2. et Apologeticum. C (1233) Haec lacuna in eodice ipso relicta casalis
(I229J Supplevimus non ex eodem apographo. proprium nomen, quod amanuensis non potuit le-
(1250) Ita idein apographum. Apud Pez quisvc gere, continebat.
contingst, mendose. Repentinus casus, quem time- 1234) Hic quopue deest nomen alteriuseduobus,
bat, mors est e longatio autem promissa, quam spe-
,• qui casalem incolebant.
rabat, illa est, quam indicat in epist. 13 ad Ade- (1255) Hoec nimirum libellariorum contractuum
laidem imperatricem « Elongari potius salubriter
; ratio erat, ut annos novem et viginti non excede-
et habitare iu monasterii mei desidero solitudine. » rent, ad prascriptionem triginta annorum impe-
Hic itaque paragraphus, qui in ipso codice aliquot diendam. Hujus contractusvetustius pap» Honerii 1

linearum spatio vacuo interjecto post Testamentum exemplum anni625 ex ms. Vaticano edidimus in
s\il)jicitur, additusa Rathorio videtur, cnm abeundi tractatu Dc antiquis collectionibus ci collectoribus ca-
praceptum, quod expetere cceperat, ipsi promissum nonum part. m, cap. 14, pag. 306, tom. III editionis
fuit. novissima; S. Leonis.

&47BERII
EPISCOPI VERONENSIS

OPERUM PARS SECUNDA

EPISTOL.E.
521 EPISTOLA PRIMA. j
(1237) Interrogasti quemdam nuper, quando sci-
AD PATRICUM (1230) licetDominus noster Conradus ordines(l238i exer-
De corpore et sanguine Domini. cuitecclesiasticos 59S loco qui dicitur Horna tu ;

Patrico Ratherius, misero miserrimus. apte [/., aperte], sed more [f. subaudilur tuo], hoc

(1236) Ha;c epistola separatim ab Acherio edita cilegii Acheriani editione una cum aliis Ratherii
est e ms. Lobiensi tomo XII. In novissimavero Spi- operibus
(1237) Vulgati addunt siglas V. S. quas codex ecclesiastica; functionis ritum ordinemque praescri-
ignorat. bunt ; ita functiones ecclesiastica?, qua? ad eorum-
*"

(1 238) Sicut Ordines vanoantur libelli, cui cujusq ue dem

645 EPISTOLyE. G-i6

cst explorative, non caritalive,utrum missam, ran- \ forte pollutum sancta tractare absquo duplicl lava-
tassem ipsius hebdnmad;c temporo.Respondcoipse, cri purgamine tua liceat auctoritate.Sed, Mundami-
utinam neque ego,neque tu in Dominicanativitate; ni,ait,qiti fertis vasa Domini (Isai. ui,il);el,Sancti-
ego enim raro (1239), ct hcc, proh dolor in- ! ficamini saepe dieitur.dum quidlibetsanctum inVe-
dignissime tu quotidie, et hoc (1240) in candida ; teri atque umhratico etiam Testamenfo agcndum

veste, quam, ut reor, Deus nulli in corpore pluris decernitur et ad David de panibua propositionis
:

pendit, in mente quam tibi, ut et mih'i, nigriorem propter necessitatem sumendis Si mundi sunl,'m- :

fuligine,non nihil timeo, mihi crede. Septimo enim quit, pueri {I Reg. xxi, y.
ille vitio, 523 quod Deus detestatur (1241), anima 5. Sed forte transitorie accipis, aut etiam figu-
te servire cogno?co;rt utinamsolus!)instantissime. rat tedieere ipse putas, dum accipienti loqueris :
Unde quis e nobis duobus, uno rarissime, altero Corpus Bomini nostri Jesu Christi propitietur tibi in
quotidie eucharistiam indignc sumentibus, pericu- vilam seternam. Quod si ita est caeeitas tui intel- ;

losiuseanidem accipiat (/ Cor. n, 21), Apostoli di- lectus magisest dolendaet instruonda.quam miran-
mittamus judicare; Joannis vero Chrysostomi super da et inidcnda, qua scilicet proesumptionis foveam
ejusdcm ad Hebr;eos Epistolam si studiose legere- declinare nesciens, frequentare quod ignorascujus
mus (\2& , ab omnimoda
uterque sermones,et
___,
, _ _„,„. me virtutis
.. sit,, „„ cessas.
minime
„ „. Sed .._.„., quia
crede, frater,
._.„„ „.^
.
^_._ — ,

et te, eredo, a quotidiana compescerent missarum sicut in Cana Galiles? vinuin Dei imperio verum et
celebratione. non figurativum fuit ex aqua factum;ita istud Dei
2.Seandalizatum te quoque mihi balneo invigilia bene lictionevinum,verus et non figurativusefficitur
circumcisionisDomini dum audio,mirarisatismun- sanguis, et caro panis. Quod si sapor idem manet,
dissimam castissimi (I243J corporistui mundiliam et color ita se haberi dissuadent, propono (1245) ti-
non valeo, inexpertem scilicet legi peccati subacta bi aliud. Credis auctoritati Scripturm, quae dicit
caro q*uid nolente etiam patiatur animo nisi(12 4). hominem de limo lerra; formatum? Non dubito

operibus recusa est (omo I. Lectiones ejusdcm co- donasset eum, qui se infcrior crat? Porro in Bel-
dicis accuralius collati recepimus. Epistolam istam gio, ubi monaehum egit, hanc epistolam Patrico
ante episcopatum Vcronensem a Ratberio in Bel- dedisse ex eo colligimus, quia quaistioni respon-
gio seiiptam putamus. Xec episcopalis eniin dig- dcl non scripto, scd yerbis ab eodem Patrieo pro-
nitatis, nec earum vicissitudinum, quas episco- positaj, quando Conradus ordines exercuit eecle-
pns patiebatur, menlionem uspiam facit. PraHerea siasticos inloco qui diciturHorna.Horna Comitatus
raro, imo rarissime se niissam celebrare testatur : et in dicacesi Leodiccnsi unde vel nunc Leodicen- ;

quod monacho, non aulem episcopo convenit. Ad- sis episcopus intcr eauera llornx Come.sinscribitur.
de quod dominum nostrum appellat Conradum, Ex his primum locum huic epistohe tradimus,cum
qui non erat episcopus,ut patet ex not. 1238. Num Q costeras omnes a Ratherio jam episcopo lucubrataa
Ratherius, si fuisset episcopus, ejusmodi titulo fuerint.

dem Ordinum normam exercentur, ordinum no- struendum videtur. Quam (vestem candid_m( Deus,
mine quandoque appellantur. Hoc quidem sensu iit nullipturh pendii m corporejijuam [nonnihil
reor,
accipienda essc verbu, quando dcminus noster Con- timeo, mihi crede) tibi, ut et mihi, mgriorem fuUgine
radus ordincs exercuil ecclesiasticos, nihil ambi- in iuente.
gimus. Locus enim, qui dicitur Uorna (ita ex co- (1241) In ms. Lobiensi habetur, ejus detestalur;
dice emendaviinus, cum niale in vulgaiis habere- in vulgatis alia interpunctione suis detestaturanima,
tur llornon) in dia:'cesi Leodicensi situs est, ut te, rtc. utrobique sine aplo sensu. Veriorem lectio-
1236 animadvertimus.Gonradus,qui ordvnes ec- nem restiiuisse arbitramuc soribentes Deus pro ejus.
clesiasticos ibidem exercuit, nun erat profecto epi- Septimum enim vitium esl tristitia,seu negligentia
scopus Lcodicensis,ul cx scrie eorumdem episcopo- ac tepor in operibus bonis,quod vitium Deus pluri-
rum a scriptoribus Ratherio etiam coaevis ad nos bus in locis sacrffi Scriptuivc rcprehendlt. Qurcstio
transmissa manifestum cst. Cum porro alius loci est antiqua, num prastct frequentius, an raro Eu-
episeopus in dicecesi non sua sacros ordines con- charistiam sumere.Patricus quotidie celebrans.su-
ferre non possit hic textus de sacrorum ordinum ; mebal illam quotidie Ratherius raro. Se quidem
;

collationc intelligi nequitjet Conradus,qui etsi non hic prefert indignum sed Patrico ob negligentia!
;

erat Leodicensis episcopus, ex titulo tamen Domini au1 teporis vitium, cui deservicbat, non modicum
nostri tum Ratherio.tum Patrico prsstantior agno- D metuendum significat.
scitur,aliquam functionem sacram atque solemnem (1242 Ita coaex Acherius legerimus.
:

drdinum ecclesiasticorum nomine designatam Horna) (1243 Adjectivum castissimi ex ms. adjecimus,
exercuisse dicendus cst, forle missarum solemnia, i
lonstrue vero: Von valco quoque satis mirart mundis-
quorum occasione non abs re Patricus interrogavil sirimiit iiuiiiditiiuii castissimi corporis tui, dum audio
quemdam, iuiiu Ratherius missam cantassei ipstus te scandalizatum mihi balneo (id est ob usum balnei)
nebdomadx tempore. tdem Ratherius in epist. 5 ad in oigilia circumcisionis Domini ; te, inquam, inex-
Jounnem pontificem num.6 simili sensu scri] m si ilicet, quid caro subacta legi pa cati patiatur
videtur : Quadam dii dum ordines ecclesiaslicos age- etiam animo nolente, nisi forte auctoritate tua liceal
rem. Confer qu«3 in aucloris Vita dixiinus s s. M<>x pollulum tractare sancta absque duplid purgamine
|ift i iu i'1'fi'i'iur ad \i'ibum interrogasti.Vorro
n> •! 1
1*
'
1 1 lavacri. I>e usu balnei ante Communionem ac pras-
\m cantare idem est ac missam dicere, seu re- serlim diebua aolemnioribus videMabillonium pro-
oitare Vide uot. 954 in Synodicam. fat. 2 in Saiculum IVOrdinisS. Benedicti num.187.
(1239 Pro adverbio raro. quod e_ codicc rccepi- (1244) Vulgati, nt, ot dein licet. Codioem secuti
inus. vulgati perperam habebanl ruor. sumus.
i
140 Auctontate codicis addidimus hoci e( (1245) Verbum propono, quod in vulgatis deerat
paulo poat et pariter addimus uute mihi. Doin cou- cpdex auppoditavit,
647 RATHERII EPISC. VEKON. OPP. PARS II. 648

credere rcsponsurum. Nosti praterea dictum

te :
A. instructus. De cceteris, quoeso.ne sollicitens.quan-
Pulvis ct inpulverem reverteris? {Gen. m, i9).
cs, doquidem mysterium esse audis, et hoc fidei:nam
Novi, reor, ais, et credo ita esse. Ergo pulvis es. si myslerium cst, non valet comprehendi si fidei, :

homo, quem coram vides, et cinis. Est utique, in- debet credi, non vero discuti.
quis, quia de limo est factus.Quoe igiturhaicfigura 525 EPISTOLA II (1249).
limi"? Nulla : terram potius vocitem.Terra: aliqua? AD W1D0NEM ET SOBBONEM AP.CHIEPISC0P0S GODES-
Non aliqua (1240). Et tamen terra homo 524 est ? CALCUM ET AUP.ELIU.M EPJSCOPOS.
Est. Quid de limi flgura? Transfigurataestoperan- Sanctissimis atque dulcissimis patribus Widom
tis sapientia. Manet tamen substautia ? Manet. Ita atque Sobboni archiepiscopis, Godescalco et Alp.e-
ergo et hic manente colore, atque sapore, eadem lio prassulibus Rathep.ius peecator et exsul.

sapientia operante, veram carnem et sanguinem, Nisi deesset, Patres reverendissimi, [quod et ma-
quod percipis, esse crede sicut e contra mutata ; xime angustias (1250)miserrimedepromitmiseriae]
(1247) in specie homiuis [/., limi specie] creatione, schedula;excusationem condignam non contumacis
limi tamen substantiam manerenon diifiteris. quidem, sed incfficacis depromerem (1251) inobe-
4. Sed cujus corporis caro (1248) sit ista, rogas, dientiie prosecutione multidica, ccu scilicetcompe-

importune forsitan, ut sese vanitas habet humana; ~ teret dominis dignissimis, pontificibus felicissimis
curiositatis, et unde,et a[a/.,vel a quojquo succisa, ab indignissimo omniumque infelicissimo, quan-
et si delata ipse, et panis forsitan invisibiliter sub- quam et Dei misericordia coepiscopo. Sed quid
latus,aut ipse panis in carnem mulatus.Istietenim agam?Quod nequivi digniloquio suggerere,satagam
sunt, ut reor, lapides, quibus bestia, id est carnale parviloquio. Ea, Domini, quam maxime causa est,
cor,et animalis homo,qui non percipit ea quoe sunt quod juxta vestrumnon occurri vestree dorninationi
spiritus Dci (7 Cor. n, 14), lapidatur ; si montem projceptum, quod juris ipse non sum proprii,etde-
mysteriorum Dei tangere prasumpserit (Hebr. xu, mum quodnemo in sese tentat descendere.Desenio-
20).Evangelium ilaque interrogemus:Accipiens, in- re (1252) vero aliquid sinistri sentire,nedumdicere
rjiii t ,
panem Jesus, gratias egit, et dedit eis dicens: (prudenlibusloquor)scelusjudicoexsecrabile.(1253)
Accipite et comedite, hoc est corpus meum. Similiter Explorandoa vero causa qualitatis mea; cujuslibet
et caliccm postquam ccenavit, dicens : llic csl culix obtutibus me prasentari 52*Snonestnecesse.Quan-
sutiijuinis mei et novi ct setemi testamenti,mysterium tum enim [subaudi spectat] ad pejus.id, juxta illud
fidci,gui pro vobis etpro multis effiundetur Terentianum, cunctus eurat populus.Quantumvero
in rcmis-
sionem peccatorum (Mutth. xxvi, 20 / Cor. u, 24). spectat ad mclius, gratia Dei sum, si quid sum
; ;

Habes-cujus sit corporis caro ista et sanguis,tanto millies vero minus ab eo, quod amicorum praco-
certius,quanto veritatis ejusdem.quoj loquitur,voce C niis elferor,omnimodis sum.(1254) Media inter ha;c

(1246) Vulg. Non aliqua, ei tumcn terra cst. Quid schedula,seucharta,qua

tias pati,ut vel deesset sibi
de limi Agura? Cedicis lectionem recepimus. longiorem epistolam scriberet.
(1247) In iisdem vulgatis niulata hominis spccie, (1251) Vulg., dcpromerem inobcdientix proscru-
hominis crcationc. Lectionem codicis mutare ausi lionc multidicse, seu scilicet : male Lectio nostri
non suinus. Libentius emendaremus, mututu limi apographi, quam
pratulimus, innuit Ratheriumob
specie, hominis creatione. defectum chartse excusationem inobedientioe, non
(1248) Nomen curo ex ms.supplevimus et dclata : contumacis quidem,sed ineflicacis,non potuissede-
pro dcleta ex eodem emendavimus. promere yrosecutione multidica, _id est verbis plu-
(1249) Hanc Epistolam a Fulcuino laudatamcap. ribus, ut optasset, ccu scilicet competebat scribenti
20 e ms. Lobiensi vulgaverunt PP. Martene et Du- ad tantos pontilices. Inobedienlia autemreferturad
rand tom.lX Collectionis veterum Scriptorum,pag. pra;ceptum,quo ab ipsis episcopis fortassis adcon-
965, e.jusdemque codicis accuratiorem collationem cilium fuerat invitatus alia enim epistola,seu ad-
:

accepimus.Wido fuit archiepiscopus Lugdunensis, notatio in epistolte formam inserta libro Proelo-
Sobbo archiepiscopus Viennensis in Gallia.Cifitero- quiorum quinto, eisdem episcopis in concilio re-
rum etsi ignoretur sedes, cum tamen iidem perti- sidentibus inscribitur. Hanc porro inobedientiam
neant ad coneilium,ad quod etllatherium invitatus non contumacem, sed inefficacem vocat quia etsi ;

videtur, nihil dubium est, quin et hi episcopi fue- invitatus maxime vellet eosdem episcopos adire,
rint Lugdunensi aut Viennensi metropolitanis sub- p. non poterat, quia Comi exsul non erat sui ju-
jecti,omnes scilicet in ea Galliarum parte.quoe tunc " ris.
Burgundia; regnuin dicebatur. Scripta autem fuit (1252) Senioris appellatione Hugonem regem in-
ii,i'c epistola, dum Ratherius e Papiensi carceredi- dicat, qui etiam in charta anni 920 scripta Runci,
missus.in exsilmm fueratrelegatus.Hinc s&exsulem (est pagus dicecesis Yeronensis' sie nominatur :
in inscriptione appellat. Exsul veroComi biennio et Senior meus Ihujo ilomiiiiis rc.r. Edita est a Bianco-
paulo amplius immnratus est,utipse tradit inepist. lino in opere De Vescovi e Governatori di Verona
5 ad Joannem XII pontilicem num. 5, nimirum ab pag. 120.
Augusto anni 937 usque ad initium circiter anni (1253) Vulg. explorandi, et dein prxsentari. Con-
940, ex quibus tempus hujus epistolaicolligerelicet. strue sic Non cst vero neeesse me prsesentari obtuti-
:

Hoc eodem tempore ad eosdem in concilio coactos bus cujuslibei causa explorandse (id est explicandse)
scripsit aliam epistolam, seu potius adnotationem qualitatis raese. Hic qualitas pro vitae rationeaccipi-
in epistola; formam, quo3 inserta est in librum tur, sicut et epist. 3, mcx qualitatis tenorem. Hinc
Prajloquiorum quintum, ubi videsis eol.302 et not. titulus operis Qualitutis conjectura.
297. (1254) Construe Miseria mci iiifortunii media in-
:

(1250) Vulg., angustia deprim.it miseria'.Corre- tcr luvc duo diversa (id est inter pejus et melius)
Ctionemexhibuitapographum Lobiense. Iudicatau- omnibus late patet.
teraRatherius,setautasComi, ubi exsulobat, augus-
649 EPISTOL/E. 650

duo diversa omnibusinfortuniimei lato patetmise- A. !i Mediolanensium hand leviterpnlsatus,qu.-cdam

ria, cui propter Deum duplicitermisereamini,quae- ex his, quao vos requirere non ambigo, visus sum
so, oratione scilicet suffragando, facultate juvando pr.ylibasse; infulatus hac, quaDeimisericordiafun-
Ijtroque enim hoc quam maxime indigeo; vosque gor sarcina,illudstatimdesiiagere, injunctummihi
et debitores fore, et ad debitum solvendum Deimi- l-'iil hoc officio cogitans in Dei potius lege die ac
sericordia abundare non nescio. Istud de casterosu- nocte meditari debere,
doris mei vestro examini dirigo (1255 opusculum, 52S 2. Xaucipendens itaque quid mendax Grae-

quod charitative relegatis propter Deum, Valeteri cia, quid poetica garrulitas semperdefalsitaterefe-
Domino ubique memores nostri. rat ornata; his edisccndis dedi operam, quasmera
527 EPSTODA III.
Latinitas et (1262, apo.-tolicorum virorumpromul-
AD ROTBERTUM ARCHIEPISCOPU.M (1256). gavit sincerissima puritas: posthabens fontem Ca-
Dominoreverendissimo Hotberto arohipraesulum ballinum, bicipitemque Parnassum, vitas fontem si
nobilissimo Ratheiuir servus tidelissimus. cognoscerem, non solum ad salutem, verum adpe-
1.Xoncondignasquidem, verum uberrimas vestro ritiam credidi, Christum videlicet Jesum et hunc
dominatui (12571, parter amantissime, refero gra- crucifixum (/ Cor. n, 2), in capileque ecclesia; an-
tiarum mercedes pro collatis a vestra claritudine ti guli positum Matth. xxi, -42 Xain etsi alienigenam .

modicitati mea3 promissionaliter beneficiorum prae- prisca non prohibeamur ducere lege; tamen nisi
rogativis: optans ut qui inspiravit promittere. prae- prius rasocapite, caDterisquesuperfluisnon sinemy-
stet taliter et perficere, ut et a nostra parvitate sterio, ut melius nostis, recisis (1263', ducatnr le-
promptissimam servitii vicissitudinem (1253), etab gitime, Syromasten Phineencompellimurformidare
ipsoasternamproindemereaminireciperemcrcedem. [Num, xxv, 7 cum et uasa aurea vel argentea ex
;

Studuisse me caeterum, ut ad vestrae respondeam /Egypto furari non ideo sit Jacobitis [id cst Israeli-
interrogata dominalionis, nullis, postquam isthinc tis filiis Jacobj praeceplum, ut in eodem quo apud

abii, fateor (1559), libris; oblitum vero ex his. quae eos maneret officio, sed ut spoliata gente reproba,
riidiceram,doleo multa nimis : r.nde me indigere populus ditarctur Hebrasorumcisdemcopiis. postea
doceri quam docere convenirc profiteor magis, qni qui Domini (1264) comeret templum. Servus vero
licet in i'sis initiis(liGO) quorumdam qua?stiuncu- illle ncquam de Evangclioideodamnationisaeternae

(1245) Opttsculum, id est sex libros Prasloquio- 13571 Ita codex Lobiensis. In vulg. ex arbitrio
rum. Incirco lib. v inseruit adnotationem quam- veslrx dominationi.
dam in epistolae formam, quaeosdem episcopos ad 1258 Vulg., necessitudinem, utab ipso. Xostrum
ea craesertim relcgenda et expendendaexcitat, qui- apographum corrcctioncm suppeditavit.
Ims ad sui commiserationemopemque prastandam „ 1259 Verbum fateor ex eodem apographo sup-
permoverentor : cilm potissimum apud Hugonem " plevinus. Construe autem sic: Cseterum ut respon-
regem conregionalcm suum ipsos plurimum posse ad interrogata dominationis vestras, fateor, mc
conlideret. postquam abii isthinc, non studuisse librisullis, idest
(I256 Haec quoque epistola a Fulcino memorata profanorum scriptorum, quibus antea, dum esset
cap. 20, in Collectione vcterum scriptorum PP. isthic (videlicet in rcgno Lotharii, ubi tum Treveri,
Martene et Durand e ms. Lobiensi impressa 1'uit tum Lobiense monasterium erantloperam dederat:
totn. EX,pag.965 ejusdemquemanuscripti apogra- sacrisenim studiis applicuissse animum, postquam
phum ad nnstransmissumaliquascorrectioues prae- episcopus creatus fuit, infcrius testatur. Ilinc qu.e-
buit, Hoibertus, ad quem njec epistola data fuil, stiones a Rotberto propositae ad profanastudiapcr-
erat archiepiscopus Trevirensis, Theodorici ducis tinuisse cognosc
Saxooiae filius, et frater sanctae Mathildis, quae Ot- >60 lii ipsis initiis, id es; cumprimum Eathe-
i

tonis Germaniae regis, ac postea imperatoris mater rius Hilduinum c itatus in ltaliam vcnit; tun
multis noniinilms celebratur. Ad laudatam sedem aonnulli Mediolai ei se quasdam ipsi quaestii
evectus est aano 928, evivis excessil anno 956. proposuerunt, qui dum respondit, ahquibus
Tempus epistolasaliquotindiciisexpiscandum.i ex iis, quae Rotbertus quaesierat, se respondisse
Halheriiis sc paratumexhibeat Hotbertiservitio, sui affirrj
juris, dumhaec scriberet, fuisseostendit; ac proinde 1251 Vulgati inserunt in ; dclevimus a apogra-
solutus erat ab exsilio Gomensi, a qun post iniliuin pho Lobiensi. Qm ! autem nic de se tradil ftathe-
anni9-4(1 ereptus erat. Porro animadvertenda sunt rius, idipsum praestitit Lanfranous archiepiscopus
quibus num.l tradit, se senullisstuduis e,po
illa, t Cantuanensis, exejusepistola 33 ad Dam-
uti liquet
quam isthinc id esl ex Gallia Belgica aoitprofano- noaldu ssecularium littera-
tiones, inquit,
rnm scriptorum libris.ls nimirumantea monachus nuii / itts. Sed episcopale /

apud Delgas, profanorum auctorum !i tni~ versa-

in nondecet operamdare ejusmodi studiis. Olim
tus fuerat creatus autem episcopu in llalia,
: dem i quidemjuv ateminhis detrivimus; sed ac-
valedixcrat. Voces isthinc aiuipsuma Belgioadhuc I iiram abrenunliandum eit
absentem ilfcl.-iran In Belgrum autem pnmumre-
. imus.
diit anno 94-4. Intermedio itaque tempori h I 192 Vulg. authenticorum virorum. Godioem Lo-
stola assignanda videtur, id est inter annum '.'iuct .-ii) seouti siiiiius.
9A4. Cum
vero ab exsilio solutu profectu eljn ,
i
1261 Ita idem codex. ln vulgatis rescissis. Sy-
Provinciam, u!.i Hoestagni institutionisese addixit; ,
pon " vocai Phineen .
id e t Syroper-
ha.s autem litteras rebu |ue quia mulierem Syi :

obligatus scripserit, quibus a Rotbi ub idium issit.

iju .
1
1
i", lendo obl ulit; ho us- i i I :i''i \ ulg., conderet. Melioi
ceptam Roestagni inslituti im, quaa ip jiis auctoritate mox inseruimua ille unie vocem
providit, id est circa annuui 9ft0, cvaratus satiscro- nequam.
dibile est.

Patbm. CXXXVI. 21
651 RATIIERII EPISC. VERON. OPP. PARS II. 652

addictus cst elogio.quiatalentumintellectusmaluit A. Brunoni Ratherius, servitium fidelissimo fidelius'

terrae mandarc, quam ccelopenitusdestinare(.l/<i///i. cum cnntinuis orationibus.

xxv, 38). Quae similitudo, ut reor, monct inter cae- Nihil dignius probitate, insignius claritudine, in-
tera,me peccatorem tantillum ingenioli, quod Deo genio acutius,sani dicto intellectus,innostri ordinis
sum assecutuslargiente.illopotiusacui (!265)opor- valens invenire hominibus, opusculum hoc (1272)
tere, ubi Christus est in dextera Dei sedens, quam examini quoque vestri 530 dirigo dominatus, slu-
lerrenoe vanitati committere, et nihil aliud exinde, dens et illud correctius rccipere, et notitiam nostri
nisi ventum inanem,necsinedetrimento animaema- pcr hoc vestroe generositatiingerere. Praefixumergo
ximo captarer quodammodo meoe qualitatis in eo cernentes teno-
3. Sed cui ego, vel quorsum ista"? Sileat tandem rem, quid, barbarus (1273) vobis licet, in vestro
iners loquacitas, cedat tandem urbanitati 529 ex- servitio nequcam valeamve agere, optime potestis
cusata saltem rusticitas. Librumproplerea mc tol- pcrpcndere. Si itaqueplacet opus. placeatet operis
lerc difflcultas prohibuit iillum praeteristum (-1266 , exsecutor servulus. Nee dedignemini (1274) sug-
quem Domine mi, dirigo legendum lidei,
vestrae, gerere, tantillum cognoscere; 1'orsitan enim inter
mihique ocius remittendum legendum ul iucpta
: millia praestantiprum et iste suumobtincbit locum.
per vos emendcntur ejusdem; remittendum uteum „ Potestis autem, si libet, eumdem et ad servitium
regrediens[/'.rcgredientein haberevaleamcomitem adipisci; abcsse enim tenaciam remotissime vobis
Maximam dc caHero in vestra clomentia habere de- audivi, cum et adsint decentiae mores illi, quos in
siderans (iduciam, descrvitio vcstrome (1267,), pre- seeculi hujus divitibus divinitas merito semper am-

cor, polestativc commonefaciatis; paratissimum bivit. licmota igilur difficultale, utimini H275) po-
namque ad omnia, quae libucrit praecipere, mc pro testate, scicntes me hoc inhianter ambire. Pra^saga
posse noveritis essc. Destinam (1268,) vero alicujus enimmens quasidivinarevidctur,meampervcstram
sulfragii si destitutioni parvitatis meaequamlibetdi- clariUidincm rclcvandam destilutioncm:tantum con-
gnamini praerogare; scit Dorninus meus optime, dignam congruamque vestro dominatui impendere
qucm obinde remuneratorcmdcbeat sperarc (126!)). valeam servitutem, fidelis ad vestrum decus (1276)
Valere feliciter nostrique meminisse clementcr ve- vestri per omnia clientulus, eommendatorque per
stram optamus fino tenusclaritudincm, ad laudcm cunctafidissimus. Cujus etoptatu, nostroquepreca-
et gloriam ipsius, qui per ssecula benediclus, vo- murcontingatrogatu,utquieumformam;l277)vestr3e
strum conservet, rogamus,percnniterdecus. Amen. decenliffi indolem regali concessit prosapiapollere,

(1270). eo usque dignetur et provehere, ut et (1278) in ho-

EPISTOLA IV. dierni temporis clero non minus sint vobis omnia
AD BRUN0NEM. (1271) C penitus infra, et in futuro nil inter eos inveniri va-
Domino servulus, decentissimo indignissimus, leat supra. Carminaistic subnexui,ut quidam asso-
(1265) Legcremus
libentius acuere, ita ut con- eamdem Lucas Acherius. Ipsam cum lau-
repetivit
struatur sic; oportere me peccatorem potius acuere, dato ms. Lobiensi diligentius collatam accepimus,
id est excitare, ladtiUwm ingenioli ....
illn, ac exinde nomen Brunoni, quod in editis deerat, in
seu ad illum locuin, ubi Christus est in dextera Dei titulo supplevimus,etin prima epistolaj linea vocem
sedens, quam committere terrense vanitati, etc. probitate.
(1260) Iste liber.quem ad Rotberlum misit.estago- (1272) Opusculum, id est libros Pneloquiorum,
nisticus,seuPr;eloquiorum libri,utexFulcuinodisci- quos Fulcuinus c, 20, ad Brunonem cum epistola
mus.VidcAdmonitioiieni ipsislibrispr8Bmissamn.il. missos testatur,
1267) Addimus me ex nostro apographo. (1273) Barbarus pro alienigena, seu alienas gen-
(1268) Vulg., Destina ; et po^t pauca prorogare. ignoto accipitur Bruno
tis ct : enim natione Saxo,
Codex emendationes prabuit. Destina auteni pro Rathenus autem Belga erat.
columna, seusustentaculoaccipitur.Dc.s/;';/«mg«am- (1274) Subaudiri videtur, si quid isie servulus
libet alicujus suffragii, idestsubsidiumaliquod,quo operis exsecutor valeat. Hogat nimirum, ut cogno-
sustentaretur, destitutioni suiBparvitatis qua cratre- scat et suggerat, si quid in ejus servitio possit.
buspluribus(]eslitutusetindigens,pr,tT0;/n?7cxpetit. Forsitan enim inter millia praestanliorum qui in Bru-
(269) Ita codcx. Vulgati habere. Valete. nonis servitio erant (multos enim doctos et magi-
(1270 Amen. c\ ms addidimus. n stros alebat) ei isteservulus fid est Ratherius) suum
(1271) Haec epistolaadBrunonem Henrici Germa- obtinebit locu^n. Obtinuit autemprimum, ut Fulcui-
niae regis filium, Ottonis itemregisac posteaimpc- nus tradit cap. 22: Advocatur Ratherius, ct habetur
ratoris fratrem, quam Fulcuinus mcmorat cap. 20, inter palatinos philosophos primus.
scripta fuitaltatherio, cum e Veronensi sedcitcrum (1275) Apud Acberium corrupte ultimi.
pulsus anno 948, rerum omnium inopia affliclus (1276) Voces fidiiis ad vestmm decus, quas vul-
expetiit, ut in ejus servitium evocaretur: imo ut gari uotata lacuna omiserunt, supplevimus e ms.
evoearetur, missis ad eum Praeloquiorum libris bac Lobiensi, in quo solum pro fidelisad legebatsr/nfc-
ipsa epistola palam efflagitavit. Accitusautem abeo lilas. Mox pro commendator legendum fortassis et
fuit, antequam idem Bruno archicpiscopus Colo- proprius commendatas, id cst qui sealicujus patro-
niensis consecraretur(id est ante annum953), utex cinio commcndans, suam illi operam obligat.
Rotgero in Vita ipsius archiepiscopi num. 2i, et ex Vide not. in librum primum Praloquiorum, ubi
Fulcuino in Gestis abbatumLobicnsium cap. 22ma- eodem sensu vox commendatus accipitur.
nifestum esl. Confer quse in auctoris Vita animad- (1277) In vulgatis hic lacuna rclicta, quam voce
vertimus § 9, ubi tempus explicatius statuimus. eumorfam, id est formosam, ex eodem ms. eruta
Edita primum fuit haec epislola a J6anneChapeau- implevimus.
villio in Gestis pontilicum Tungrensium tom. I, (1278) Conjunctionem ct tum hic,tum ante verba
pag. 186, ex ms. Lobiensi; e.\ ChapenuvUlio autem in juturo idem codex suppeditavit.
«53 EPISTOL.E. 654
lont nulla; non sum cnim, mihi credite, poeta; A qui tunc Romanx prxerat sedi, judicio episcoporum
quanquam me poelri» penitus
nec lateat regula. synodaliter restitutum tnulit. A1 recitatum epistolae
texlum noii de secundo, sed de primo Ottonis in-
Diliusiorem namque sum semper amplexus
sermo-
gressu in ltaliam anno 951 accipiendum esse, filium
nem, obscuritatis odio diffugiens csntractiorem. Ottonis, quocum adfuit Ratherius, non esse
i

Ottonem secundum, scd Liutulfum ducem, nobis

certissimum est. In hanc rem expendenda sunt,quae
53 S 532 ADM0MT10 IN TRES SEQUENTES
in eadem epistola stalim subjiciuntur. Sed impedi-
EPISTOL iv vit, quod alterum illic instilulum 533-534 rex mi»
I. Tres sequcntes cpistolae eodem ordinc hi ilicet nepotulum cui quidem Ma-
ferentur, quo exstant in ms. codice Lobiensi, qui nasses sedem vendiderat. Hic agitur de Milone epi-
unus eas ad nos transmisit. Ex ipso enim editae scopo Milonis comitis nepotulo, cui Manasses epi-
luerunt, quinta et septima a Joanne Chapeauvillio scopatum vendiderat. Hunc autem Milonem sedem
primum ft. I Gest. j ont. Tungren.], et deio ah Ache- Veronensem tenuisso anno 951, ex documento Ec-
rio [t. I Spicii. nov. edit.], sexta vcro a PP. Mar- clc i, quod Joannes Haptista Percttus

tene ct Durando [t. IX Collect. vel Script.]. Quinta vidit Catalog. Ep. Veronen., pag. 61 j, manifestum
porro epistola subinde inserta fuerat a Fulcuino est. Hoc porro anno 951 Otto rex et liliusejus Lui-
Gestis abbatum Lobiensium cap. 1'.': al ejus tan- tulius in Ualiam venerunt Otto autem secundus :

tum inilium in Lobienai Pulcuini codice inven- nou venit anno 962, ut illi existimant, sed tantum
tum, uti ot in vulgatis Gestis legitur. Has nmncs j{
anno967; cum jamdiu ante Ratherius cpiscopatui
ur.o tempore, eodemque consilio scriptas suadcnt Veronensi fuisset restitutus. NequeOttoms secundi
similes, qua? in omnibuscontinentur sententiae. Eta- adventum in Italiam anno 962 aslruunt documenta
therius enim se ab episcopaln Veronensi ejectum, auni eiusdem.quibus Ottonis imperatoris.et Ottonis
aliumque in suam sedem intrusum, se rebus omni- cjus lilii in Italia regis annus primus signatur.Cum

bus <lesertum,ac monasterii solitudinemcogitantem enim Otto pater sub autumnum anni 961 sccundum
.rque inomnibus praefert. A qua tamen cogitatione iter in Italiam suscepit, Ottonem filium puerulum
se abductum indicat nonnullorum obloquii3,quibus suum secum non duxit, sed Gullielmi arehiepiscopi
nisi responderet in judieio canonico, criminosus aut Moguntini curae commisit.ut continuator Reginonis
lugaxjudicaretur. lliuc deposito consilio monasticae et annalistaSaxo tradunt. Ea autem documenta id
solitudinis repeteodascanonicum judicium postulat, unum probant, Oltonem patrem, cum anno 962 ad
tum inopistolaquinta ad pontifieem, tum. in septima imperium ascendit.effecisse ut tilius Otto, quem an-
ad episcopos, ut in eo decidatur numiipse an amu- no praecedenti Oermaniaa regem eligendum curave-
lus ejus legitimusVeronensisepiscopus sit ; cumque rat, Itali;e quoque rex, licet absens, proclamaretur.
Romanum judicium expeditius futurum videret, in Si igitur illud epistolae testimonium de primo Otto-
epistola sexta ad omnes fideles Christianorum opem nis adventu in ltaliam, et de filio ejus Luitulfo in-
efflagitat, ut iter Homam conficere possit. In Ger- telligendumest; nihil hinc noscogit eam epistolam
rnania, quo sese rcceperat, has epistolas scripsisse rejicere in annum 962. Equidem in eadem epislola
colligere licebit ex not. 1337 ad epist. vi. eodem num.8 subditur, Ratherium, licet ea occa-
II. Quo autem tempore seu anno scriptai fuerint, _ sione venisset in Ilaliam ut episcopatum recupera-

difficultatem facessit epistola v ad Joannem pontili- L ret, restitulionem tamcn non obtinuisse, sed potius
cem,quae in margine Acheriana cditionis missa Ira- debuisse cedere regia; majestati quae non conve- :

ditur ad Joanncm XIII. Id vero nulla ratione dici niunt adventui Oltonis secundo, quo re ipsa fuit
potest, cum Ratherium sub Joanne XII sna Eccl isi_i
1
restitutus.
jam restitutum certis docomentis liqueat. Bnimvero IV. Cum vero anno 951 non congruat epislola? in-
ipse etiam in Itinerario lucubrato Joanne XIII pon- scriptio ad Joannem XII, qui adRomanam sedem
tifice, iiuui. -4, se siuc sedi redditum tradit pra proraotus fuit anno tantum 956; hoc autem anno
hpostolid, qui tunc Romanx praeerul sedi; ubi adver- Luitulfus Ottonis filius iterum venerit in Italiam, ut
bio lunc eum pontificem, quo praecipiente fuerat Berengarium II ex Italico regno expellerel alii reci- :

restitutusjam vita functum sigmficat. De Joanne XI tatum epistolae testimonium non de primo, sed de
cogitari nequit, cum in ipsaepistola n lulla refe- hoc altein Luitulfi adventu interpretantur, ita ut
rantur, quffl ad annum pertinenl 941, multo post Hathenus e Leodicensi sede pulsus, anno tantum
Joannis XI mortem, Hinc epistolx inscriptionem 956 una cum eo Ottonis filio in ftaliam ad i

Joanni XII conveaire dubitandum mni esl el alii Hqi in Italiam posl ejus expulsionem
;

quidem eamdem epistolam adscribendam putant exepiscopatu I. licensi probari

cxistimant ex Ful-
anno circiter 956, quo ille pontificatum iniit; alii cuino.qu cs n
hac deslitut
ail : Exaclo in
vero anno 961 aul 962, paulo antequam Ratberius sua scilii expulsionem Ratherius ferme
Buae sedi restitueretur. Qui eam assignant anno 961 ennio Italiam revertitur. In Veronenai autem
vel 962, corrigere coguntur ipsius epistolae textum sede invento Milone episcopo, qui, n'e Luitulfl ope
num, I, ubi auctor se calamitates passum prodil Ratherii restitul o impedimento erat; Joan
per annos jam viginti, ac tr g '.i legendum censent.
i i nis XII rec ns cl icti judicium eum implorasse cen-
Nisi vero aliquid aliuode cogat, vulgatam lectionem sent hac epistola, qnam idcirco post annosjamvi-
viginti, quae item est lectio codicis, di n adamnon i
ginti suarum calamitatum sumpto initio a captivi-
credimus. ianni 935 sci iptara arbitrantur.
III. Obtrudunt illa epistolas verba num V. Huic vi nti.r assentiri non possumus.
dehinc lempore, i ius
descripto epistolae testi- in
limus, cuiu toque celebratis monio se |
cum Ottonia Dlio
ail in Italiam
liam introisset, adfui cum . ten- tantum, Bed ci m n i: \l im inti .
I i

tans, .«; daretur optio, ui . II ec recuperando episcopatu im- i

autem illi intelligenda existimani i!< -. peditura al idem filius.sed quia ipse rex
i

nis adventu inltalia

I 961 putantque
i i
; m illic institutn Veneranl ergo in .

sequenti 962 odem von -• Elathi

i
i
I b1 ri pater el filius, cum Hatheriua buc
i
•.

fdio Oltone II, et hac occasione arrepta, sci iiini. quod de i

epistolam ad Joannem XII, qua: ente, '

|!
ot i

dimus, ad adventum
i

Concilio Papiensi subinde celebra*o, i

pcrtinel anni 951, quo utcrque in Itulin fuit. Ful-
Bffectum obtinuerit. Huc nimirum referunl aliud cuini autem verba aliquid mondi habere, i

Rnlherii testimonium in Uinerario oum. 1, quo se geosu Bsse explicanda in auctoria Vita 13 jj i
1

misericordia piissimi Ccusuns, prsecepto apottolici, vimuBiNib.il igitur suppetit pro oonstituendo llathe-
U55 RATHEUII KPISC. VERON, OPPj PARS II. G56

rii anno 956, cum econtra iter ojus

itinere in Italiam f^
adeundi monastcrii consilium deponendum, et ap-
ab anno excludi non possit. Num vero huic
'.151 pellationem apud Rnmanum pontTficem, atque ad
anno aftigi potest etiam cpistola ad Joannem Xll,qui omncs episcopos interponendani, charitativunique
tum nondum pontifieatum adierat? Romano suscipiendo subsidium a Christianis
rtincri
VI. Antequam nostram hac in re proferamus sen- petendum Nonne haac gesta noscuntur
decrevit.
tentiam.animadvertendum vol maxime est,nonnulla slatim ipso anno 95), vel ineunte anno 952, curn
epistolae inesse, quas tempus anlerius anno recuperaudi episcopatus spem omnem interceptam
956 plane^ identur exigere.Elonim primo Ratherius deprehendit? Cum porro affirmet epist. vi, post de-
inquicns num. 5 Comprehendii me lli rengarius in-
: settam ultimo tempore Italiam nusquam aliqua tnihi
stinctu Manasse sanclissimi archiepisccpi, ct quijure vcl hcspitii quies, nusquam aliquod suffragium nisi lo-
locum obtineat Ambrosii obtineai inquit, non obtinue- cus misericordium, quos fuisse Germanos episcopos
.lanassem procul dubio in Mediolanensi sede indicat epist. v, num. 2; cuniquc nerspicue insinuet
adhuCjdum haec scriberet, locatum praesumit. Is au- se a rcpetenda? solitudinis cor.silio deductum non
tem eamdem sedem dimiserat anno 053. Addc quod adiisse.monasterium, nec ullibi certam sedem nac-
num. 7 eumdem Manassem pluribus episcopatibus tum fuisse haic procul dubio omnium maxime re-
:

ssetradit, nulli autcm prodesse: quae nulli anno pugnant anno multo magis anno 962. Elenim
95(5, et

I
annum 953 convenire queunt, uti patebit ex ante annum Brunone receptus, apud eum ali-
950 a
. Sccundo num. 8 sermonem faciens de Milone quandiu vixil iuox Leodicensem cathedram anno ct
:

episcoj o, Milonis comitis nepotulo, qui anno 951 amplius obtinuit, ac tandem ab eaexclusus, ut ha-
jam erat Veronensis episcopus ordinatus, ait sum- t> beret unde vivcret, monastcrio prffifectus fuit. Si
nmm pontiticcm alloquens Sed fautores hujusmodi : vero ponatur annus 951 vel 952, cum omnium epi-
ordinationis lici ntiam se acci) isse gloriantur «0 apo- stolarum contexlus, tum rerum geslarum series
stolat itionis : et in sequentibus sc ces- ariquissime congruent.
sisse tradit api ttolica laritali ac divina; • VIII. Una obstat inscriptio epistolas qnintae, quas
:i tribuisse, quod idern pontifex fecisset; non ad Joannem por.tilicem, sed ad Agapetum data
'.ram eredo paternitatem nec voluisse, dicenda csset. Quid autem sentiendum? Cum gra-
contra legem canonicam alicui vissima sint qu;e ex epistolarum contcxtu et historia
quidlibet agenti dare /'<< niiam. ILcc sano scripta exiguntannum 95 vel 952 sub Agapeto II, nec re-
apparent ad eum pontificem, qui apostolicae sedi pudiari possit epistolae quintae inscriptio unico licet
praeerat, dum Milo ordinatus fuit; ac 535-526 exemplo Lobiensi fulta,qu.T Joannem 1279 praefert;
propterea ipsi hujus ordinationis licentia :i Milonis in unum suspicari et conjicere licet.hanc epistolam
iri) i:^ tribuebatur. Hoc autem tempore, ordina- cum aliis duabus scriptam quidem fuisse anno
tionis scilicet Milonis sub annurn 051, non Joan- 951, vel ineunte anno 952 ad Agapetum II at cum :

nes XII, sed Agapetus sedcra tenebat,

11 Romanam spes oranis obtinendi quidpiam evanuisset, eam
qui ad eam evectus anno 946, obiit anno 956. Tertlo tunc fuisse suppressam; ac dcin Joanni XII inscri-
n. 9 subilit.se quidem hanc apostolicam dispositio- ptam anno 956 aut 957, cum subinitium pontificalus
nem, qua idci Milo in Veronensi sede constitutus
i ejus, Luitnlfo in Italiam reverso atque victore spes
videbatur, reveritum, de repetendo suo monasterio recuperanda! sedis Ratherio injecta fuit, vel sallem
cogitn prxcavens, ait, ne.... xstimer non vo- „ anno 961, cum de Ottpnis reditu in eamdem Italiam
atus, judicium me velle de- \J
fama rctulisset, ut Rerengarium devinceret, et a
ndo effugere, ad pedes apostolatus vestri mc Joanne XII impcratnr coronaretur. Mirum vero
prosterno, et quis e nohis duobus, cum una ecclesiasse- maxime accidet, Ratherium, mutafa licet inscrip-
Imittai sedentes, episcopus sit, audire tione, nihil in ipsins epistolae textu immutasse,
: ejusdem pontificis sententiam efflagitans, nihilquc eorurn addidisse,qure sibi contigerunt post
ad fincm usque epistolae ita prosequitur, ut eius annum 959. Hinc dubitari polest, num ha? littera;
pontificisjudicium quaererevideatur,qui ordinationi iv psa ad Joannem XII missse fuerint; et de aliis
Milonis lieentiam dedisse ferebatur. Haec autem duabus, num ad eos, quibus inscribuntur, luerinl
congruunt ei tempori, auo Ratherius sub Agapeto II directre, non minus ambigendum est. Confer aucto-
unacum Luitulfo venit in Ilaliam,
etMilonem ordi- ris Vilam g 9 in line. Harumtrium epistolarum di-
natum Eidem quoqne tempori, scu exeunti
reperit. ligentissimam, nec inutilem collationem cum co-
anno951,ve! ineunti anno 952stnctius conveniunt dice Lobiensi accepimus.
anni inchoati.quibusse omnigi no calamitatum
w'sr?>?(i
im pronuntiatnum. 1. Siquidem jam
inde a sui episcopatus initiis, id est ab anno 932, 333 EPISTOLA V.
plura ab Hugone rege se pertulisse narrat num. 5,
AD JOANNEM SUMMUM PONTrFrCEM.
militer num. 1, ab ipso ordinationis die destina-
lus .•.!????, inquit, quam hic deploro, perditioni. Totus Summo primae, hoc est Romana?, sedis pontifici,
itaque epistols quintae contextus cum anno 951 vel domino patriarchoj rcverendissimo Joanni Ratue-
952 aptissime concinit. II
rius peccator et exnl.
VII. Idemtempus multo magisefflagitant aliarum
quoque epistolarum vr et vn, quae insimnl exarata? I . Parvitatis mea; qualitatulam, omnigeno calami-
fuerun*. contextus et rerum gestarum series. Nihil tatum genereperannos jam viginti 1280 fatigatam,
ex iis. quas in eisdem epistolis narrantur, posterius et a pueritiee oris in oras scnectutis per innumeros
est anno 951 et 952. Postrema qu.e prolertur vicissi-
aerumnarum scopulos infelicissime devolutam, ve-
tudo illa est.cum post secundam expulsionem, quae
.
• Germania quo sese receperat, slrae paternitatis provolvens vestigiis, domine reve-
Italia nno951,ute| patum recupera- rendissime, archipraosulum archiepiscopc, et, si de
invento in episcopali sede Milone, de recuperan- ullomortalium jure dici possit, universalis papa
do episcopatu despondens, initio quidem monasterii nominande, precor in Omnipotentis amore, ut quere-
solitudinep.i repetere cegitabat, et hoc consilio rediit
maniam; al auditis oblocutionibus non nullo- lam miseriarum mearum patienter ac benigne sus-
ruin queis i
u juste privatus tradebatur, ne cipiatis, ejusque vice mibi vel sero succurratis, eu-
divulgatarn criminatioaem sua fuga comproharet. jus ideo sedem obtinetis, ut portas inferi prsvalere
1279 In codice Fulcuini, qui hujus cpistohe ini- (1280) Sunt qui putant legendum esse triijinta.
tium exhibet, pontificis nomen deest, ut et in vul- Sed lidem codicis haud dcserendam patebit ex Ad-
gatis ejusdcm omissum fuit. monitione pnecedenti, num. 2 et 6.
 :

657 EPISTOL.E. 638

adversu3 Ecelesiam non sinatis )latth. xvi, 18), in A xw.lU ita ego(l285}appellabam Romanam sedem.

quantum scilicet reniti, cum Dei ipsiusque adjuto- Vernm.ut strictimtactadilucidem,et quo valeo ?ur-
rio, valeatis. Quod si de persona conquerentis, vo- ius;Notgero fausta? recordationis episcopo me-
ciferantis.et pra? angustia clamantis requiri! liora.ut remur, petente.datnm episcopium est meo
ego cum,domine,miserrimus ille.qui Veronensibus domino Hilduii ipendiario (1286), pro
datus episcopus.ipso, ut ita neque absurde loquar, regis (•(.' est Hugonis regis Italiae), qui me tunc op-
die destinatus sum.quaro hic deploro,perditioni.In pido, ut credebatur,diligebat,manente,quod ubi il-

cujus persecutione ita omnis pene quasi conjuravit lum altiuspromovendilocusemer;.' lor.fi-

mundus, ut misserimo,omniumquc etiam consan- busriarerepiscopus.InthronizatoMcdiolanieo i .

guineorum auxilio destitutissimo mihi visum ssepis- se instabilitas mundada? sa^pe continet volubi-
sime sit, quod nullus fuerit tam justus.qui in me litatis.longe alitcr atque promiserat regi placuit,cu-
non exstiterit iniquissimus ;tam munificus.qui non pienti potius, ut fama crat. unum e tribi -

tenacissimus; lam pius, qui non crudelis (1281 : intronizare",aut quemdam Aquitanum, aut quem-
tam caeteris per humilitatem submissus, qui mihi dam Garafridum, aut a Arelatensem ar-
non alter visus sit Tarquinius; tam verax. qui in chiepiscopum, contra jus licet canonu
promisso vel ullum veritatis verhum mihi dicere sit T, 'i Inter agendum revertor a Romana sede,peracta
dignatus, a summo scilicet nobilitatis usque ad in- legatione, ferens privilegium (1289) pro jam dieto
fimum servitutis. domino meo actum,cum archiepiscopali pallio. Al-
2. Quod si aliquis excipi valet, excipiantur 5'$S laetae cum his sunt etlitteraedomini pap:e tunc tem-
{1282 (Jermani, ac solummodo et dilfieillime.abun- poris Joannis gloriosa? indi ;uibus conti-
dante videlicet inlquitate, et refrigescente charitate nebantur precesejusdem, 539 totiusque Romana?
(Matth. xxiv, 12), episcopi ;
qui, ut reor. si quid Ecclesia?,uti ego Veronensibus darer episc^; -

commodi mihi contulerunt,metu illiusin decretali- plicuithoc non parum regi contraria molienti
bus Alexandri papaa egerunt (epist.u), qui ait Qui- : obtinuitdeprecatioapostolica.instanterogando.meo
cunque ex vestro collegio fuerit, et ab auxilio eo- jam dicto, cum primoribus regni, domino [scil
rum episeoporum.utiqueet destitutorum. Hilduino]. Ego semivivus pene jacebam infirn
xerit, non sacerdos, sed schismaticus judicalitur. Pcrsuasum esl rcgi, puto, a me diligentibus, quod
3, Ego sum,domine,egc,quem Graecia Orienti.Hi- non evaderem.IIac spepellectus consensit,-
spania valct nuntiare Occidenti,se vidisse (12S3)aut cere gestiens tam domino papa?,quarn ca?teris,quos
pallere tristitia, aut rubere pra; verecundia quem ;
inconveniensvidebaturoffendcrerogsntes.Evasi
jam ubique videri.atqueab omnibus gyrovagum pu- licet b morbo].ordinalus sum ego.Iratissimus red-
det vocari.Miretur quis.quomodo quod cunctiscrat C ditur ille; ju avit per Ueum (nec est mentitus)quod
canticum, vestro apostolatui quiverat fore(12 diebus vitae sua? de ipsa ordinationc non essem gavi-
latum. Hoc ad mcae quoque, peccatis merentibus, surus.Misit ergo in pitaciolo (1291) certam quauli-
damnationis cumulum, quod nec apud vestram sa- tateni stipendii,quod tenerem de rebus ecclesia?;de
cratissimam sedem,neque apud aliquem principum i
eterisexigensjusjurandum,ut diebus iliiusQliiq •

vclpotentum,intercessoreminvenirenunquam valui suiamplius non rcquirerem.Ego intelligens quauta

ullum. Ut autem quondani Paulus CUesarem I l. -urditas hoc consequeretur, non consensi. Quid
1281 Verba qui non crudelis; tam cselrris per im primum vacaret, promoveretur.
humttitatem submissus in vulgatis omissa, ex mdi- Hilduinus a sede Veronensi a*l Me-
ce Lobiensi inseruimus. Post nonnulla ex codem diolanensera Hugone curante provectus fuit, anno
ms. a summo scripsimus, ubi legebatur in editis e
sum tta codex Lobiensis. Vulgaf ,-ita jns. I

(1282) Post alte Veronensi sede expulsio- im

nem Ratberius sese in Germaniam recepit, ibique tens.-in archiepi copum respiciu

ab ep rmanis aliquis "pi> obtinuit. Arelatensi sede Veronensem quoque obtineret, ut

i 3 ln priori edilione Acherii .•.•(''/ vu postea accidit, contra decreta canonum fieret.
idatum fuit in secunda, quemadmodum in co- est Romanas sedis coufirma- 1

dice legitur,et in editione Chapeauvillii,quaj8olum D tionem, qnam Mediolanensos prassertim archipi-

oniittit aut ante pallere. scopi una cum pallio debebant obtinere.
I i^ l'rn foi;\ quod in ms. habetur, in vulgatis
i (1290 Scilicel Joannis Xl,qui ad apostolican
emendatum init esse.Veruia fore pro esse apud Ra- ascendil ann
i hic, licel vita functus, i

therium et alios media? aetatis scriptorcs freqi: a Ratberio napa g rocetur;perperam

a nonnullis veluti pseudopontifex aut intrusus
-

invenii s.
(l:/>.) lii Cicinensi itra sensum Ei i

eum inter le

3uiorum Librum qnartum, Romanae praeserl is Petri succes si asuit.

isjudicium expetiit num.4.In epistolaquoq i !.<[ / bantur scl
Gdelium subsidium imploravil pro l:
i seu libelli breviores, in quibus aliquid ascribe-
l,i-.

itinere.quod inire mcditabatur, ul ponti- batur.In autem pilaciolo HugI bat quam
ur. Btipendii quantitatem ex Vi
Fure stipendiario, inquit, quis Hilduinus e iil io concedorel ;el ab *ju- i

tus, ni) Hugom randnra ne quid amplius requii

eju- consanguineo.N u Notherio m e| I
,!ll|illls \ l\

pata Ver insi substitutus fuit.non ut ibidemper autem rei cum Ratnerius
quam "-
petuu cons origo discoi d libn :|

tus stipcndia percij ad aliam dign I rum indica\ il num

 ; ;

659 RATHERH EPISC. VERON. OPP. PARS II. 660

magis? Adhibuit undique persecutores et adversa- A sus, Veronamque perductus;et a Milone dolo rece-
rios, qui aut deterrerenl me, ut effugerem,autirri- Manassem expelleret,ne pce-
ptus (1300), ut scilicet
tarent, ut in illum excederem, et ut expellendi me nitentia ductus juvaret, quem plurimum,ut ftrtur,
inveniret oecasionem. Nactu 12) cepit me, I
; nocuprat avuneulum regem.
retrusit in custodiam in quadam Papiae turrieula 6.Quod martyrium versutiis ejusdem Milonis per
non dico sine mei culpa, qui enirn (1203) inter biennum pertulerim, satagam si referre, histo-
talia saltem in verba non offendit,hic perfectus est riam putetis. Summam tantummodo ut brevissime
vir (Juc. m, 2); sed con^.ra legem ita hree egit, et comprehendam, omnes clericos, milites, 5-lil
sine audientia.Dicat hic quisque quod volct.;teme- colonos, et famulos (1301) ipso contra me pa-
rariis enim judiciis.juxta Augustinum (serm. 46,n. troeinante, non synodum non capitulo
agere,
27), plena sunt omnia. Confiteor vero ex quo 5-SO clericorum interesse, non aliquid, quod emen-
eum primitus vidi.usque dum hominem exuit,sem- dandum esset.audebam solummodo commemorare,
permeTheodosii felicitatem imperatorisillisoptasse, statuere quidlibet, vcl destituere, nusquam aliquid
et adhucejus recordationemegraviter affici dolore. quod scire vellet, poteram, quod non con-
loqui
5.Duobus annis et dimidio, nisi fallit recordatio, tinuo sciret; sacramento cnim ab omnibus id,
priorem pertuli persecutionem (1294), el totidem
R credo, extorserat. Et cum omnes sui coram illo
carcerale supplicium hinc emissus subii totidem
: mihi detraherent, ille solus contra omnes quasi
quoque exsilium 1295). Sed eum per Dei misericor- pro me faciebat, ut scilicot provocali ampliora de-
diamegoquidemeoinvitofuissem liberatus,il!e vero rogando referrent, ita ut alterum eredere possetis
per Dei justitiam regnandi honore privatus, sedit Antipatrum Herodis impii filium : nam boni[/'.,non
animo illum adire (1296),ejusque calamitatem om- enim boni, etc.] aliquid malive agere, potestatis
nibus diebus obsequio solari:nam nec defuerat qui vel liccntiae erat meae. Idipsum etiam quod ipso
intimaret (sero licet, ut tin eo, quodque Deus ab imperante agebam [vnlg. ?Hn/t',aiebam](nequeenim
illo avertat postulo) quod pcenitens saBpe optasset, contraire ejus prajeeptis audcbam) vertebat in cul-
ut daret Dcus,quod ad eum
venirem, et si valeret pam, clericorum occulte struens contra me ca-
restitutionem mihi impetraret sin alias, daret pe-
; lumniam, mihi vero de eis promittens dolose saiis
cuni.-e lantum, ut amplius non egerem. Veniebam, vindictam. Hoc adco proccssit, ut quadam die,
comprchcndit mc Berengarius (1297) instinctu Ma- dum onlines ecclesiasticos agerem (1302), archi-
nassis sanctissimi archicpiscopi (1298, ut qui jure diaconus cum omni clero exiens, me solum in
locum obtineat-Ambrosii. Tribus iterum (1299] et ecclesia relinqueret.et alteram sibi contra me viu-
semismensibus.-ulicustodiaretentus,indeque emis- dicaret. Et, o tempora! o mores! o legis cano-
"'
(1292)Quando Ratherius una cum Milone coniite excluso eidem ecclesiaa restitueretur.
Arnoldum Bajoan.e iucem Veronse recepit, lunc (1298) Ironice sanctissimum archiepiscopum vocat
Htigo ejus expellendi occasionem sumpsit. Arnoldo Manassem, et et qui jure locum obtineat Ambrosii,
enim exc!uso,et Verona recuperata, episcopum ve- quippe qui Mediolanensem sedem herengario cu-
luti rcbellem captivum adduci jussit in turrim Pa- rante obtinuit anno 048; et, dum Ratherius haec
pienscni.qua? post nonnulla Walberli turricula ap- scripsit, adhuc obtinebat.
pellatur.forte a Walberto potenti judice Ticinensi, (1290) Adverbium ilerum ex ms.Lobiensi, et edi-
qui cum adversus Hugonem conspirasset,captus ct tione Chapeauvillii addidimus. /imtm autem sub cu-
capite truncatus fuit,Liutprando teste lib. iii Hist. stodia retenlus dicitur, quia prius in turri Papiensi
cap. 10 et 11. duos annos cum dimidio captivus fuit.
1293) Verba <)ttt enim usque ad perfectus esl vir (1300 Hic milo Veronae eomes erat, qui Arnoldo
in Acheriana editione omissa supplevimus ex ms. contra Hugonem primum favit. Licel vero suliinde
Lobicnsi ex quo mox scripsimus contra legem,\ib\
: cum Hugone reconciliatus, Veronam gubernaret
Aeherius habet citra legi m. cum ta n postea favisset Berengario, metuebat,
ii294) Priorem persecutiqnem voeat illam, qua ne Manasses,qui Veronensem episcopatum occupa-
ab initio sui episcopatus Hugo,ut superius scripsit, bat, et Berengario pariter favens, Hugoni nocue-
adhibuit undigue persecutores et a li ersarios, qui aul rat, pocnitentia ductus juvaret enmdem regem
deterrerent me,ui effugcrem, aut irritarent, ui i» il- avunculum suum, a quo si Manassis ope recupe-
lam excederem, ei ut ex\ invenirel occasio- raretur in Italia regnum, ipse Milo detrimentum
nem. D caperet.
(1295) Exsilium scilicet*, quo Comum relegatus (1301) Ratherius lib. in Prseloquiorum num. 22,
fuit. laboralores liberos et servos, et mililes regni vocat,
(1290) Hugonem adire voluit Ratherius jam ab quos hic appellat milites, colonos et famulos. Mili-
exsilio liber, non cum Como, ubi exsul 1'uit, eo in- tes intelliguntur nobiles. Vide ibidem not. Coloni
vito aufugit sub (inem anni 930, vel ineunte anno erant rustici agris colendis addicti, sed non proprie
940, sed cum idcm Hugo regnandi honore pri\ rtua servi, uti erant famuli.Qux porro addit, Nec syno-
fuit anno 945. dutn agere, nec capiluHs clericorum interesse
(1297) Cum Ratherius comprehensus fuerit a Be- bam,de iis synodiset capitulis accipienda snnt.qu^e
rengario Hyporegias marchione.qui sub rege Lolha- in visitationibus ecclesiarum dirceeseos babebantur,
rio Hugonis filiosurnmani inllalia potestatem exer-
uti latius ostendimus in Vita auctoris S 8,num. 37.
cebat in hac regione ipsius potestati subjecta ca-
;
Unde eliam patebit. cur non solum clericos,verum
ptus diei debet, Hugonemque aditurus, iter susce- etiam patebit, colonos, et famulos hac occasione
pisse non in Provinciam,quoHugoprimum sesi re- commemoret.
ceperat, scd in [taliam, quo ille rediit anno 940, ul 1302 I! iv non de sacrorum ordinum collatione,
si posset.regnum recuperaret. hisiinctu autem
Ma- 3i de aliqua functione sacra atque solemni intcl-
ii

nassis fuit comprehensus, quippe qui Veronei ligenda probavimus in auctoris Vita S 8, ubi hunc
Ecclesiam occupabat, timebatque, ne Ratherius se locum explicatum invenies.
 .

661 EPISTOUE. 6 2
r

nicoe publiea conjnratio! o, ut ita dicam, abo-A dum ad vespertinalem persolvendam pcrgerem sy-
minatio desolationis! o verbum factum in Israel, naxira, arlfuit missus domini regis Lotharii praa-
quod quicunque audierit tinniant merito ambae au- cipientis, ut urbc decedens darem locum Ma
resejua! (icr.xix, 3.)Arelatensisarchiepiscopus,ten- sedem meam invadendi, arljiciens amicale [id cst

dens insidias Veronensi episcopo.eonsecravit cpis- amicabile] satis consilium, melius scilicet esse, ut
copum quemdam suas dicecesis in titulo Ec ii - e secederem, qnam Milonis dolo aut exmembrarer,
Veronensis. Quis non miretur? quis non obstupes- aut interficerer, aut (quod levius his multo, scd
cat? Ubi enim fas ? ubi lex? ubi saecularis [subau- gravissimum mihi esset futurumj comprehen
di lex unicuique provincioe certos, distribuens quo minimc vellem abducerer. Calamitosum hic
inconvertibiliter limitcs? ubi consideratio cuncta accusare, cum possem, devito aliquem 1306 . ne
cernentis? ubi : Non transgredieris terminos, quos adjiciam super vulnerum ejus aliquod, qur^d pro-
amstituerunt im?\Prov. xxn, 28.) Non
tibi patres pheta conquercndo prohibet, dolorem (Psal. lxviii,
intelligunt ad hoc pertinere, qui nesciunt quara 27). Ouid plura?Fcci jussus quod antea liben-
longe Verona ab Arelatensi absit patria. Ubi erat tissime fecissem injussus, nisi interdixisset, quod
quod lex ait (Callist. ep. n, 22) Si quis metro- ait in Evangelio de merccnario Dominus (Joan. x,
:

politanus, nisi quod ad suam solummodo [1303) ™ 12) sed non potui agere impune. Lupi illi 1307] :

pertinet parochiam, agere tentaverit, grarlus sui gregem non quarebant invadere, sed pastorem ;

periculo subjacebit ? Et ulii archidiaconus /'.,archi- persecutusque in una civitate, fugere vcnialitcr
episcopus] suum pralixum canonibus noncxcedens, potui in aliam.
teneat cum humilitate locum? » 54? Sed hoec ad 8. Interjecto dehinc tempore,cum gloriosissimus

illos, qui unius sodis sunt archiepiscopi. Cui vero atque piissimus.cunctoque celebratissimus orbc rex
quinquc (1304) licet episcopiis pra^esse, nullique noster (1308) Ilaliam introisset; adfui cum ejus
prodesse, quid poterit non licere? Horum vero clarissimo filio; tentans si daretur optio, ut meo
omnium cum incentor Milo esset et auctor mei restituerer loco. Sed impedivit, quod alterum illic

tamen et videri et dici ambiebat advocatusel tutor. inslitulum rcx invenit, Milonis scilicct ncpotu-
Itaque callidissime me affligebat, ut rarissimus lum (1309) ; ne difficile sit conjeclare, cujus rei

esset in non aestimaret amicissinmm

regno, qui causa «/.. gratia] lanta mihiintulerit mala.Cui543
eum esse mihi omnino.Ego vcro miser eram diebus quidcm Manasses sedemvendiderat (1318,) ;sed fau-
noctibusque ita conlcctus et anxius, ut ta:dcret me torcs hujusmodi ordinationis licentiam se accepissc
vitoe mca:, ct mallcm in Walberti, ut quondam, glorianturabapostolatu vcstr.T dominalionis (131 1).

turricula, quam sedere in Veronensi cathedra, Gedere igiturtamapostolic8evostraeauctoritati,quam

esurire (1305; sub Hugonc, quam epulari cum C illius rcgali majestati, quam reprehendere si quid
Milone. decrevissetis, tutius fore crcdens, statucram, car-
7. Biennio et hoc tolerato gravissimo omniiuo, ceribus et exsiiiis per Dci misericordiam excmptus,
quas antea, et post pertuli. miscriarum carcere, et in latitudinem (1312) liberi arbitrii eductus, so-

(1303; Ita cod<x

Lobiensis, concinente etiam sus fucrat, ac preeterea etiam ille fortassis, quem
lcctionc pseudoepistolae Callisti. Acherius quodam- Manasses consecravit episcopum in titulo Ecelesix
modo. Veronensis.
Hic Manasses perstringitur, qui quinque
(1301 (1308) Otto rcx innnilur, Verhum introissei pri-
episcopatus obtinuerat,Arelatensem, Veronensem, mum ejus ingressum in [taliam significat, qui in-
Mantuanum, Tridentinum, ac tandem Mediolanen- cidil in annum 951 ac proinde Qlius Ottonis,
;

scm, ut r\ Liutprando colligere licet. Cum vero q jum Ratherius in Italia adfuit, non est Otto
hic indicetur, eum pluribus episcopiis, dum haec II, sed Luitulfus, ul in praemissa admonitione
Ratherius scriberet, adhuc prxesse, nullique pro- tius probavimus.
desse conveniunt hajc quidem anno 952, quo
; (1309 [s esl Milo comiti Milonis nepos, qui
Manasses, Veronensi licel episcopatu Miloni an- anno quidem 951 episcopatum Ver< nsem tenebat,
tea vendito, quatuor alios episcopatus tenebal ; ni ex qocu ntis a Joanne Baptista Feretto allatis
posterioribus vero annis non conveniunt, cum an- discimns. Nepotulum autem eum auctor appellat,
no 053 archiepiscopatui Modiolanonsi spontc, si- quia eral adolescentulus annorum circiter I8;natus
ve invitus cedens, ac in Gallias profectus, sola enim tuerat,postquam Ratherius Veronoa episcopu
Arclatensi sedo ad mortem usque potitus videa- consecralus fuit, uli cx epist. vin ad eumdern Mi
tur. lonem liquel
(1305 Esurire, inquit, sub Hugone, quia in tur- i:;'o Idipsum tradil etiam Liutprandus Lib. iv,

ricula Valberti, scu Ticinensi, in qua biennio et c. ::.

amplius retentus fuit, inter multas calamitates (Iiil li.t-,- Agapeto

| II, non autem Joanni XIII
etiam famein pertulit. conveniro in Admonitione ostendimus. Licentia por
(1306 Acherius cum possum, deuito aliquem, nec ni, quae ab apostolica sede data praefertur, fortc
adjiciam. Codicis Lobiensis lectionem praelulimus. dii pensationem respicil ob defecl um itatis Milo
Nuin hic calamitosus, cujusdoloribns dolorem adji- nis.quippc qui adolescontulus juxta canonum re
cere de\ itat, esl idi m comes Milo, qui Ben gulasadepi copatum promovcri non poterat.
II fautor, qo Ibrte tem] ore, seu anno
'
il aul '•'
. 1312) Gum Acherius edidissel et latilud
95 uliquid gi iu passus sil ab
>
ti nc,cum is I II Dovissimus Spicilegii editor pro eductus
Berengariura tota ferc Italia expulit ? crodidil adc\ tus. Verum emcndal io in fa/itm
(1307) Lupi illi, qui Rathcriu petcbant, in- auctorilalc Lobicnsis codicis tnsorla,nihi] in vi

telligendi videntur Manasses, cui cedere locuinjus- immutare

1

;, Binil
663 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS II. 664

liludincm monasterii petere,ct !bi exspectarc Dcnm A. more ignis, qui modicas delambens paleas, dum
qui salvum mefaceret a pusillanimitatc spiritus et per incuriam non exstinguitur.comburit s.Tpc civi-
tempestate persequentium (Psat. uv, 9), causas- tatcs maximus) prrccavens ctiam
: nc juxta illius ;

que expulsionis mea3 a memctipso po:nitendo cxi- in decretalibus dictnm, qui ait : Mani/cstum est

gere, meque non judicarcr. judicare, quod

ipse,ut conjiteri illum de crimiue, qui canonice vocatus,

slatuissetis.a Deo decretum credere summus enim : judicium subterfugit : sestimer non voeatus quidem,
pontifex a nemine debet reprehendi, et cor rcgis scd provocalus, judicium mo volle deliteseendo
in manu Dei (Pvov. xxi, 1). Quas duo utfumque effugere ; ad pedes apostolatus vestri me prosterno,
commonefaciunt, credo, illum [id est pontificem], et quis e nobis duobus, cum una ecclesiae sedes

ne reprehendenda agat; istum [id est regem], ne duos non admittat sedcntes, cpiscopus sit, audire
cor suum a manu Dei, id gubernaculo (si
est, a cupio. Si ego, Veronensis ergo si ille, repulsio :

rcx jurc malit esse, quam vocari) in disponendis mca non furtiva osse dcbet, sed publica, ne ob
regni necessariis auforat. Vestram credo paterni- falsum contrari;o suspicionis rumorcm, contra voa
tatem neque voluisse, neque ausam fuisse contra (1316) clamct ccclcsiK tcrra, et sulci (juxta Gre-
legcm canonicam alicui quidlibet agendi dare li- gorium) ejus cum ea. Adimi quoque cpiscopo cpi-
centianr.illum non alianecessitate rcgnumambiisse R scopatum, antequam causae cjus exitus appareat,
Italicum.nisi ut distortum per multimoda injusti- utrum ulli Christiano videri jure possit, a vestra
tiarum, hujusmodi scilicet et aliarum irrectitudi- paternitate volo discere ; nam miser ego et im-
num volumina, ad rcctitudinem Christiana? legis peritissimus multa msi causa perquirens et rele-
'
potestatc imperiali cogeret regnum (1313). gens, nusquam hoc potui invenirc.Quod si talis est

9. Decreveram igitur, ut dicere coepi, monaste- culpa, eonvenientius videtur, ut degradatus prius
rium ita expeditus petere sed rursum cogitans,
,• careat officio, post episcopio, nc non juste, scd
in quali ordinc illie quoque deberem esse, episcopi ininiice videatur aclum.
scilicct, an prcsbytcri, an alterius, an nullius or- 10. Ne igitur criminosus videar criminatus, aut
dinis (dicturum cst enim forsitan aliquis eorum, fugax provocatus, audientiam rogo, audientiam
qui sibi arrogantes solent in corde, velut etiam invasoremque ccclesia; mea; cum ipso pa-
flagito,

hic publicanus, dicere, quia nec cum bonis (1314) storum omnium pastore audaciter furem vocitans
laicis in ecclcsiaj sum slatio
publica admittendus ct latronem {Joan. x, 1), quia aliunde ascendit,

ne e diverso forsitan alius, tanto dignior, inquit,

: non pcr ostium introivit, (etenim vivente viro
quanto flagello attritior) fluctuans inter hfec ani-
: nubcrc alteri [1317] non dimittitur mulicr legitime)
mus, cui potius assensum prabeat, ignorat. Vo- 545 coram apostolatu vestras sedis ad certamen
ridicoquc post, ct hoc inspcrato 544 percipiens C canonicum provoco, eo etiam, si vestraj domina-
relatu,mihi ab eernulis quaedam objici, pro quiluis tioni placet, tenore, ut sivc pro mc, sive pro illo
non vi, sed jure, ministerio sacerdotali me asse- lcx obtinuerit episcopium, cui vobis visum fucrit,
rant privari vcrcns, ne ha>c mei cessio vel pa-
; tribualis tantum in Domino pneesse enim ul- :

tientia, alicujus altcrius, proesentis scilicet aul lu- terius non concupisco, si prodesse, ut antca, nulli
turi.fiatdepositio a dignitate propria(procliviscnim valeo.
semper est in delcriora veteris Ada; posteritas ;
11. Offenderit sane, timeo, vestrae paternitatis
nulloque existcnlc qui opponat se murum pro domo sincerissimum auditum,pauloquamdccuitseverior,
Israel, stans in praelium iu Die Domini [E&ech. ct quasi invectiva in adversarios oratio ; sed peto
xiii, 5) ; verendum est |I315] ne serpens per li- veniam dari afflictissimae pusillanimitati. Nam si

ccntiam vulnus in futurum multo fiat deterius, compatientis et non dedignantisergameam ulaniini

(1313) Vide ne ex voce imperialt existimes, Otto- eomitiis Augustanis cederet anno 952 unde docu- ;

nem I, quando hajc scripta fuerunt, seu quando menta oxstant anni 951 et incunlis 952, in quibus
Italiam ingressus, Vc.rona; episcopum invcnit Mi- ejusdem Ottonis rcgis annus in ttalia primus signa-
lonein, jam ad imperium fuisse assumptum ac ; tuc. Vide Collect diplomat. canonici de Dionysiis
proinde hanc cpistolain, serius multo quam cre- n pag. 117. 118 et 120, ac Muratorium Annali fltalid
dimus, exaratam luisse Nunquam cnim Ratherius " 1

ad annum 951, pag. 375 et 377.

hae in epistola Ottonem imperatorem,aut Caesarem (1314) Apud Acnerium qui nee eum bonis. No-
r.ominat, ut in aliis operibus post initum ab co vissimus Spicilcgii cdilor emendavit quod nec eum
imperiurn scriplis constanter nominasse deprehen /)<>,(( x.Pivelulimus Chapcauvillii leetionem,quam Lo-

ditur ; scd rcgiaii tantum in eadem appellat. Ad- bicnsis codcx exhibet.
jectivum vmperiali regi ctiam convenire posse patet 1345) Addidimus est ex ms. Lobiensi.
ex lib. m
Praeloquiorum num. 22, ubi auctor, (I3|C>) Editi contra nos. Correximus ex eodem
licet regcm alloqiueretur, dum nullus tum erat codice, et jure quidem indicat enim, suam re-
;

imperator. .1»/ tui, inquit,

imperialis sunt juris. pulsionem al> episcopatu, ut juxta esscl, debuisse
lti'i'l.c aulcm scrip-it Ratherius illum Ottonem publicam, seu publico judicio constitutam :

alia necessitate regnum ambiisse Italicum (iquibus aiias Ecclesia rcclamaret, si pontifex repulsionem
verbis eum regcm Italiee, dum ha?c scripsit. in- sine lcgitimo judicio factam ob rumores privatos
dicat) nisi nt aistortum a/l rectitmdinem ettalsos non reprobaret.
Christianse legis poteslate imperiali cogeret regnum; (1317) Voces nubere alfari, quae apud Acherium
quia regnum [talite Otto consecutus est anno 951, deerant, supplevimus ex ms. Lobiensi. .Vt>// dimit-
antequam illud Berengario ccrtis conditioriibus in titur soriptum est pro non permittifur.
663 EPISTOL/E. 66S
miseriam afTectu, advertere prudentissiinu (1318] A. niens, compulsus, charitalem, sicubi cst, requiro,
vestrae pietatis poterit dignatio, me
ingeminansque clamorem,meam ut respiciat implo-
isthie nullum
aliud illorum tetigisse vitium, nisi quod ad mcum ro calamitatem. Nusquam enim aliqua mihi vel
illis famulatum est detrimentum. Tcstor vero et hospitii quics:nusquam aliquod sulfugium.nisi lo-
promptissime Deum,maluissemef'1319)in uno Pro- cus miserieordium, eorum utique quibus in corde
bi,in altero mores Ambrosii,quam aliquid invenire loquitur Evangelium Cum furis prandium nut ccc- :

quod carperem sinistri,eorum maxime qux pertuli. nam, voca pauperes, et beatus eris, quia non habcnt
Verum,ut in breviloquio comprehendamquodopto, retribuere tibi ; relribuelur enim tibi in resurrectione.
aut Verononsium esse eonvinear. aut nequaquam justorum (Lw. xiv, 12). Metuendum quoque divilis
episcopus universalem (1320) namque me pracsu-
;
avari exemplum, qui non advertens, cur Lazarus
lem csse non consequitur ullatenus,et tasdet me in ante januam ejus jacere fuerit pcrmissus (Imc.xvi,
hoc vel errare.vel errandi aliis eausas prabere diu- 20); unde maximum captare valuit refrigerium, in-
tius.Non pontificem quoqucpontificalia pra^sumere, deficuum accendereinfelixnon prajeavitincondium;
quanti sit periculi, tanto minus valeo ignorare, cujus clamori quia pium nonadhibuit auditum.cx-
quanto frequentius missas aliqucm laicorum cele- pertus est in scmetipso veracissime dictum Qui :

brare nullatcnus prassumcre perspicio quotidie.

P averiit aurem suam a clamore pauperis, et ipse cla-
(1321) Unum vero e nobis duobus episcopum non mabit, et non e.raudictur (Prov. xxi,13).Et ideo dum
csse, eum etiam infantum, si qua eis incst, satis aqua; miser guttam peteret.non est exauditus,quia
evidenter valeat eomprehcndere ratio quis autem non dederat et in hoc assertor ita loquens veridi-
; ;

noslrum sit, vestra pastoralitaiis decernero debcat cus Qui declinat aurem nc audiat legem, eratio cjus :

provisio absque maximo veslri, si dicereaudcam,

; erit exsecrabilis [Prov. xxvin, 9). Lex autem eum

periculo (quandoquidem controversia inde ortaest) priori sxculo fucrit,ea cuilibet (1325) 547 impen-
indiscussum relinqucre non valetis omnino. dere alii. quae sibi quis vellet ab alio prrestari se- ;

546 EPISTOLA VI. quens quoquo,ne in nullonaturaleinhiberetbonum,

AD OMKES FIDELES (1322). ita lata est per Decalogum Ditiges Domimim Deum :

Idem miser,infolieissimus et deeeptissimus, pro- luum ex toto corde tuo,el e.r totaanima tua.ct exomnt
missiloquorum(l323) figuris et amigniatiliusaffalim mente tua,et ex omnibus viribustuis,etproximum tuum
satiatus, hisque fidem ulterius adhibereetcxpcrien- sicut te ipsum (Matth. xxn, 37 ; Deut. vi, 5 ; Levit. xix,
tiae magisterio jam nimis sero prohibitus,omnibus 18).Tertia sub gratia scilicetita:^/feraten'its(inquit
legem Christi implere volentihus. usque [1326] ad tertium ca:\umra.ptus} onera portate,
I. Villieatu concessi prassulatus, hoc est Vero- d sic adimplebitis legem Christi Gal. vi, 2), Christi
nensis, privalus, bonorumque omnium miserationi C ntique, Christi.Nam ipse interroganti euidam,quod
expositus, fodcrc ut huc usque inaniter laborando mandatum magnum in lege.cumprimum ma-
esset
amplius non valens,remunerationis dcnario carens, ximum praamisisset, secundum similo confirmavit
expersque omnimodi redditus, (1234) quod semper esse : qui ut et suos a creteris scgregaret : ln Iwe,
erubui, seu scilicet sunerbia; nota.scu recuperatio- ait, cognoseent omnes, quia mei estis discipuli, si

n;'s fidueia (quia omnia videbantur tolerabilia, spe dilectionem habueritisad invicem [Joan. xm, 35).
perfruitionis cjus un.i saltem, si daretur, die com- 2. Diligo Deum, 1327 scd unusquisque ait re-
pensata mendicare, tcrtium quod agam non invc- quisitus,pessimus omnium,etiamquilibettyrunnus;

(131 Eta idi Acherius, prudenlissi c.\ipsa epistola satis colligitur.

1319) Comparatio Probi imperatoris Hugoniregi Vulg., promissis loqvierum. Codrcis leetio
1323
magis congruif, quam Miloni simpliri cuuiiti Cum nem tecep\ravLS.Promissiloqui dicuntur,qui promissa
vero supra nuin. i, Hugonem levius perstrinxerit, meris verbis exhibent, faotis autem carent. Post
professusque sxl o eum primitus vidit, usque pauea pro oAhiberi (quod verbum ex eodein ms.in-
dum hominem eseuit, semp r Yhcod sii felicilatem im- seruimus vulgati habebanl adhibens.
peratoris illi optasse, ei aahuc ejus recordatione gra- (1324) Construe compulsus mendicare, quod :

uiter affici dolore ; Miloni autem comiti gravibra scmper erubui, seu scilicet superbiae nota,seu paw ia
aiulto opposacrit : voces wi wno de Milone potius r< uperationis, id ost reouperandi episcopatus quia
i

adhuc superstite.quam de Hugone jamdio exstincto D omnia videbantnr tolerabilia, compensata spe perfrui-
accipiendse videntur. Voo s autdm in altero ad Ma- tionts ejus saltem die una, si daretur) cotnpulsus, in-
ui S. Amlu-osii successorem referi odas nihil quam, m mdicare, non inveniem tertium quodagam,
dubium est.Post pauca earperem emendavimusope id esl tertium inter proventum laboris, et conse-
munuscripti Luliirnsis, cum in nnva Spicilegii edl- cufionem cpiscopatus, rcquiro charitaiem, sicubi
tionc mi-ndiisi' Ifgerctiir carccrcm, ubi tuim-u in er- est, etc.
rati-- eadem correctio ingeritur. i:;S> Voefin cuilibct codex suppeditavit. Lex
I
: "'
niversalem episcopum,id esl qni nulii
/ prtori sssculo lata, id esl lex aaturaus. Mo\ prode-
di addictus, indefinite m unrversali Ecclesio calogum vulgati perperam catalogum .D&io ex cpdice
sit. adiroimus et ex omni m- ii i
tua.
(1321) Gonstrue : Cum vero eliam infantum,
ral o 13 '''
M i, codicia auctoi itate ad lidimus »»-
si qua i is im st, ndere, quit.
uuiiin e nobisduobtis n n pttm; quisautetn 1 3 ' f.jii-deiu oodiois "i"' inseruimus sed. I

nostrum sit, etc. strucl Sed unusqutsque pessimus omnium,

-i :

i
!2 Hic titulus Ad omnes fidelcs deesl in ras. ctitim quilibet lyrannus, requisitus ait, diligo Deum i
Lobii nsi, ubi tantum tituli loco lcgitur, U m d ii.iiii. etc.
 ;

G67 RATHERII EPISC. VEROS. OPP. PARS II. 608

nam, proh dolor odium ita usquequaque hodie

! A advertat piorum universitas,quam durum,quamve
abundavit fraternum, ut nullum gloriosius in sae- (1331) sit verecundum, opis
clamare indigum, se
culo genus (1328), quam, proh nefaslbomicidarum. qui erogandi suscepil ofiicium.qui non minusinte-
Sed e diverso recumbens superipsum praecipientis riori quam exteriori gemebundus dicere valct ino-
pectua Si quis, ait, dixeril quoniam diligo Deum,
:
pia : Tota die verecundia mea contra me est ; ct eon-
et fratrem suum oderit, mendax est ; qui
enim non fusio faciei mcv eoopcruit me (Psal. xliii, 16)
diligit fratrem suum, quem videt, Deum quem non et cum similibus : Miserere nostri, Dothine, mise-
videt, quomodo potest diligen? (I Joan. iv, 20). Et : rere nostri, quia multum repleti sumus despectione,
Otnnis qui odit fratrem suum homicida cst (l Joan. quia multum repleta cst anima nostra , oppro-
iii, 15). Et : Scitis quia omnis homicida non habet, brium abundantibus, et despectio superbis (Psal.

parlem in regno Chrisli et Dci (F.phcs. v, 5). Omnis, cxxn, 3).

inquit, omnis.id est nec quilibet eorum,quospaulo 3.Cum constet autem nullos pluribus, quam qui
ante deploravi infeliciter (1239) gloriosorum, nec (1332) plurahabent.parvaminoribussutfieere; mire-

aliquis osor fratrum. Nullum, alius inquitodio \id tur, vereor, alicujus prudentia, superiori me ipsius

est odio habeo] Christianum. Ergo omnos diligis ; professione.domo me quoque carenle propria, quae
nihil enimesttertium.Ethaec est illa charitas.quam t> mihi sit mendicandi necessitas tanta.Ad quod satis-

Apostolus prsfert etiam martyrio, cujus quia ope faciendout respondeam, sciatur, qussso, quodperdi-
indicibiliter(1330) indigeo.nihil duleius quam illud, to, (133-3) ut me spes fefellil recuperandi,episcopio,
dum legitur, audio; omnesque utidem agcrentop- volui contendere, ubi perpetuo quiescerem, aliquo.

tarem omnino : Qui habuerit substantiam mundi, et Sed cumulantcs sibi (1334) litigena; contentionis
viderit fratrem suum necesse habere.et clauseritvisce- pruilentissime, ut eis visum est,aemuli causas,pro-

ra sua ab eo, quomodo charitas Dei manet in co ? vocaverunt me, quiescendo eis parcere deliberan-
(I Joan. iii, \~). Et alibi Filiolimei, non dihgamus
: tem,quibusdam obloquiis.non quidem in facie,sed
verbo, neque lingua, sedopere et veritate (I Joan. m, ex obliquo. Quibus nisi (I335J canonice respondeo,
18). Et illud psalmographi : Beatus, qui intelligit aut criminosus aut fugaxjudicor ;
pessimcequesus-
super egenum et pauperem (Psal. xl, 2) ;
cujus eum quod gesto officium, infamis ad-
picionis cauterio,
intelligenti.-e 548 modum novem distinctionum uro. Facultas autem illud ('1336) cum desit agendi,

fldibus descriptum a beato legerim Gregorio, non maximc cum [subaudi me] longius disparato 1337
minus consolationis capio,cumin dictis augustacre- Romana ob hoc adiri, si liceat, cogatur Ecclesia,
cordationis Aurelii Augustiniseriptuminvenio:Oro- publicisque vehiculis.ut temporibus quondamdivaj
nibus quidem inopibut misericordia jure debetur, scd memorije Constantini, 549 episcopus devehere ad
major quidcm in his, qui c.r nobilitate ct divitiis in
C concilia jam olim desueverit imperatorum munili-
ultimum statum devenerunt, nos miserationis pulsat centia, iter hoc tam necessarium infectum (1338)

consonantemque huic Hieronymum, ubi

aljcctus; dimittere non volens,perficere non valens,bonorum

commemorat his potius tribuendum,qui cum acce- omnium in hoc pro Dei amore auxilium rogo, ma-
perint erubescunt.Sed pcrpendat(hacsententiamo- lorum nulli aliquid inferens importunitatis,qui au-

tus ipse rogo) sinccrrissima,quam qua?ro,charitas, xilium tantummodo flagito charitatis.

(1328) Voces in s.vculo gcnus sensui necessarias (1335) Delevimus non ante nisi, quod non tam
in vulgatis exeiderant. praster auctoritatem codicis, quam prater Ratherii
(1329) Vulgati praetereunt infeliciter. mentem vulgati inserunt. Innuit enim auctor, se
(1330) Vulg., incredibiliter : et dein pro omnesque aut criminosum, aut fugacem iudicandum, nisi
perperam habebant omnes quod. respondeat canonice, id est in judieio canonico co-
(1331) In iisdem vulg., quamvis, minus bene.Epi- ram Uomano pontifice, de quo mox loquetur.
scopus erogandi suscepit officium, quia eleemosynas (13301 Vulg., ilium. Illud vero refertur ad respon-
ex ecclesia- redditibus erogare debet. sionem, qua se velle oblocutiones canonice refutare
(1332) Vulg.ante voces quam qui repetunt nullos : aflinnavit.
ope codicis dclevimus. Construc et explica Cum : (1337) Erat in vuig., Romanam ob hoc adirc coga-
constet autem nullos sufficere pluri bus (alendis) quam tur Ecclesiam. Melior visa est codicis lcctio.qua co-
^
u gatur construitur ut verbum videor. Sensus autein
qui habent plura ; parca sufficere minoribus, etc.
(iS3'3) In vulg. deest pcrdito, et dein legitur cpi- est. sibi facultatem decsse canoniee respondendi
scopii. Codicis lectionem secuti sumus. Constrne semulorum obloquiis.cum ob hoc, id est ob.judicium
vero sciatur, quseso, quod episcopio perdito, ut spes
:
canonicum, proficisci dcbeat Homam, nec publi-
recuperandi ejusdem fcfetlit me, volui, etc. Quod ait ca vehicula, uti olim fiebat impcratorem munifi-
volui contendere aliquo, ubi perpetuo quiescerem,mo- ccntia, episcopis prssto sintac propterea ad iter ;

nasterium intelligit, de quo in praecedenti epistola istud perliciendum charitativum bonorum subsi-
num. 8. Statueram solicitudinem monasterii petcre ; dium postulat. Ideo autem se longius disparatumjd
quac item repetuntur initio epistola? sequentis. est a Homana urbelongius distantem,affirmat;quia
(1334)Addidimus sibi auctoritatecodicis.Construe haec non in Italia scripsit, sed in Germania, quo
vero Sed semuli litigen.v prudentissime,ut eis visum
: sese omni spe recuperandi episcopatus abjecta,
est, cumulantcs sibi causas conlentionis, me delibe- monasterium repetiturus receperat unde a Gcr- :

rantem eis parcere quiescendo, provocaverunt quibus- manis epi^copis subsidium sibi collatum fatetur
dani obloquiis, non quidem, etc. Similia videsis in episl. v, num. 2.
epistola pracedenli num. 9, et in sequenti puulo 1 1338) Vocem infectum codex exhibuit.
post initium.
 669 EP1ST0L.E. 670
EPISTOLA VI [ A ejus turba quamplurima episcoporuum.ut
verbis
AD EPISCOPOS ITALI.E, GALLI.E ATQHE GERMANI.E(1239). ipsius utar, spirituali gladio plaeeat ferire, an in
DominisPatribus et reverendissimis comprasuli- praejudicium totius ordinis nostri patienter sinatis
busperuniversamItaliam,GalliamatqueGermaniam crescere et multiplicari.vestri erit arbitrii, non mei
in Domino constitutis,RATHEiuus peccator et exsul. silentii.

Decreveram quidem, Patres sanctissimi, ede

I. 2, Itaque nc aut criminosus vidcar criminatus,
propria, hoc est, Veronensi pulsus, livori perse- aut fugax provocatus, eoncilium appello, concilium
quentium cedcre,quod nonnullos probatissimorum flagito (l343',invasoremque Ecclesit-e meas.cum ipso
Iegimus fecisse, solitudinemque monasterii petere, pastorum pastore furem vocitans et latronem, quia
et ibi exspectare Dominum, qui me salvum faceret scilicet aliunde ascendit, non per ostium introivit,

a pusillanimitate spiritus et tempestate (Psal.u\,9) ad certamen canonicum provoco; et,si dissimulave-

contra jus fasque impie garrientium. Sed veridico rit, anathemate perpetuo cum sacratissimis legibus

percipiens relatu quasrlam mihi ab insidiatoribus juste.ut omnibus sanum sapientibus liquet.nisi pce-
objici,pro quihus non vi, sed jure me asserant epi- nitendo resipuerit (1344). Amen, respondeo. Nec
scopio privari, dicenteque Apostolo : Omnia lieent, incommemoratum vestra paternitati pro me faciens
sednonomnia expediunl l Cor. vi. 12 : vercns ne n illud B. Alexandri papa* capitulum omittb, Quicunque
ha?c mei licentia in alicujus alterius, praesentis sci- ait, ex vestro collegio fuerit, ct ab auxilio eorum

licet aut futuri rcdundet damnum vcl calumniam, episcoporum (utique in jnjuste destitutorum)se sub-
aut juxta quod Julius papa Athanasii dicit accusa- traxerit, non sacerdos, sed sckismaticus judicabilur.
toribus Quia si in vera, inquiens, fidereiis inno-
: Et illud prophelae pariter non omitto impropcranlis :

centia, nullo modo vos subtraherelis a vocatione cano- Non ascendistis ex adverso, neque opposuistis murum
nica, sestimer tantopere quaerere otium quod judicio pro domo Israel, ut staretis in pr.vlio in die Domini
audeam nullalenus adesse ;
licet me nemo (1340) [Ezech. xiii, 5) ; et : Cancs muti (1345) non valentes
canonice evocet [al., convocet], vestrum sacratissi- latrare(Isai. lvi, lOUllud quoque Domini Quime :

mum ccetum (1341) constantissime appello. Consi- erubuerit, et meos sermones ct hunc Filius hominis
;

liurn atque auxilium pro veritatis,quae Christus est, erubescet, cum venerit in gloria sua, et 1'atris. et
amore deprecor; non aliud nunc tamen, quam syno- sanctorum angelorum (Luc. ix, 26). Quod sagacissi-
dicam conventionem, et promulgatam a sanctis Pa- me, ut opto.flagitb, et desidero, vestrae paternitatis
Iribus legem.Adimi namque cpiscopo episcopatnm, generalitate cavente, Deus pacis conterat Satanam
antequam causae ejus appareat existus, utrum ulli sub pedibus vcstris volociter. GratiaDomini nostri
Christiano (1342 videri 550 jure possit, vestrae Jesu Christi sit semper vobiscum.
dimittojudicare.Conspirationumquoque C
paternitati 551 EPISTOLA VIII
crimina,plebisque contra episcopum dissensionem, AD M1L0NEM VERONENSIS SEDIS INVASOREM (1346)
utrum cum sancto Callisto papa, antecessorumque Impetitori vehementissimo M.Viccntino (1347)R.

(1339) Hajc epistola scripta fuit eodem tempore, superductae leguntur,quaeabipsoauctoredimanant.

quo dua; pracedcntcs.Vide Admonitionem pramiis- Idipsum aecidit Invectivse de translalione corporis
sam epistola; v. S. Metronis.cujus fragmentum ex similibus perga-
Vocem nemo sensui necessariam ex ms.
(1340) menis capitularibus laudatus archipresbyter edidit,
Lobiensi supplevimus. ut ex Admonitione,quam eidem Invectiux praemisi-
1341) Lib. iv Praeloquiorum num. 4 conciliorum mus,pa!am fiet.Hujus epislolae accuratam collatio-
universalium.vel sedis apostolica? judicium in eau- nem marchio deDyonisiis canonicus nnbis eommu-
sis episcoporum quaerendum statuit.Sicutautem in nicavit. Cuin porro in codice, unde eadem epistola
quinta epistolajudicium quaesivil summi pontilicis, in [lublieum prodiit, nomcn ejiis. ad quem Hathc-
ita nunc synodale episcoporum judicium appellat, riusscripsit,non integrum praeferatur,sed indicetur
ut sua causa canonice decidatur. Litteras vero •
siglia .'/; memoratus archipresbyter eam ad Manas-
psil ad utrosque,u1 vel ex alterutra,vel ex utraque sem, qui Veronensem cathedram occupavit, datam
auctoritate subsidium afferretur. intcrpretatus est.Vcrum praeterquam quod Otto hac
L342J sic codcx Lobiensis, ul similiter in epist. in epistola nominatur imnrrntor, Manasses autem
v. Vulgati perperam illi Christiano : sed in errratis anteOttonis imperium obierat quae in hac epistola
j, ;

novi litionis Spicilegii emendatum est ulli. " indicantur, non Manassi, sed Miloni, cui Manasses
1343 Verba concilium flagito ex ms, Lob. addi- episcopatum vendiderat,conveniunt,u1 sunl illainter
dimus. Xon absimiliter in epist.v. audientiam go, < caetera num. 1 '/<• comprehendisti,
: abduxisti, exsti-
audientiam flagito. lasti,de quibus confer llinerarium nura. el ibidem 'i

1344) Aliquid hoc loco desidi ratur, ex. gr., fe- nol. Hinc nihil dubii est quin h iv epistola ad Mi-
riatur scilicel anathemate . etc. lonem dato fuerit. Bcripta autem fml a Ratherio,
(1345 Vocem muti tum codex Lobiensis, tum Cum liberecttrccre.in quem a Milone conjcetus fue-
!

textus praebuerunt. rat,rebus pluribua impellcretur.ul cidem episcopa

1346 ll.vr epistola ex ms.17 capituli cathedralis tum cedercl Liberevasil e carcerc sub initium anni
Veronensis a Bartholomaeo Campagnola S. Ca ."i
ul in Vita proba\ imus Di o lcndo episcopatu
>,

archipresbytero eruta el vulgata fuil in fine operis aliquanto posl agi cacptum est.Cum vero hancepi-
uascnpti Liber juris civilis urbis l.
:
t? pag. 243 Btolam lucubrarit instante dieNatalia Domini, quo
i

c, in quibus haBC epistola, sicuti el se- sacrum celebrare debcbal ea scripta dicenda esl
;

Duentis fragmenl um dei cripta sunt,| umRal suli linrni anni 965.
fetum ua ipsius manu exaral um exhibenl .Aliquol 1317) Milonem icentinum appollarc vidi tur,
i

cniin voces deletae.et aliae in interlinearibus spatiis

671 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS II. G72

Veronensis episcopusvehcmentissimeimpetitus,im- A traque mala omnia interdicentis(videris tu tamen)

pulsori compulsus. prreceptum.
i. Quod instante (1348) festivilatis necessilate, 2. Recentior [subaudi culp.], imo praesentissima
cclcbrari qteteris nuper elapsis qu® observantius est, quod nec morior, nec
ineo, ut incitas, fugam.
dcbet utiquc, dum summa celebritatis illius in sa- Si mori potest, Deo vitam servante? Fugere
d quis
crificii prcecipue constet distribuendi atque sumendi vero quomodo audet.qui sibi ab eodem dici ncqua-
mystcrio, quo Agnus, 552 ut pateretur pro nobis, quam iguorat Mercenarius fugil, quia m rcenarim
:

asseritur natus; haeret animus,ut sspe, tuto id an esi Joan. x, 13 .videns scilicet lupum venientem ;

possit prasumcre, cui noscitur ipse Deus, qui et et : Qui dimiserit uxorem suam, excepta cousa forni-
Agnus, inobcdienti dixisse Si offcrs munus Matlh. : catii nis, facit eam mcecliari'! (Matth. v, 32.)Qui vero

v, 23), etc. Cumque tc adversum me aliquid non qucmlibet facit mcechari, nonne consequenter ani-
ignorcm habcre munus Deo solemnitatis ejusdem
; mam interlicit, cum scriptum sit : Anima,qu3S pec-
offerre dum cogor(1319,,culpam ipsam. reconciliari caverit, ipsa morietur [E%ech. xviii, 4.) Prohibet

quo valeam,cupiens investigare.non aliam invenire quod me facere vero qui dicit : Ad interfectionem
valeo,nisiquod ausussim mcantea ad episcopatum fdii ne ponas animam luam [Prov. xix, 18). Si
Veroncnsis Ecelesia? consecrandum admitterc,quatn j, non ad lilii multo minus ad tantorum
(1353) enim,
nasci valueris ipseJSSOj.Sed quid timcrcrn.etiamsi jugalis lcgaliter mea? gnatorum.Quod si te non pu-
scire potuerim nasciturum, qui utrum femina, an det lupum vocari hic, ut alibi furem (1351); for-
masculus esscs futurus, minime noveram'.' Et hsc mido, noveris, ipse mercenarius dici pastorum :

quidem anterior mei contra te culpa, pro qua uti- enim desidero repeririin uumero,cum unusquisque
que me comprchendisti,abduxisti,exsulasti, ad de- surrexerit in ordine suo (/ Cor. xv, 23). In qua di-
decus haec omnia tamen imperatoris (1351) ct (licet scretione cum etiam hffidi tam sint graviter, ut
dissimulent 553 ducum (135-') noslrorum, con-
1

Evangelium dicit, damnandi [Matlh. xxv, 33);

non quod Vicentinus episcopus fuerit, ut nonnullis abusum Atto Vercellensis reprobat in libro De
viden potest Miloncm enim.qui valde juvenis epi-
( pressuris ecclesiasticis tom. I Spicil. Acheriani.
scopatum quidem Veronensem invascrat,etiam epi- pag. 423.
scopatum Vicentimun obtinuisse nulla documenta (1351: Construe Hsec omnia : ad dedecus impera-
subindicant); sed quia Vieentinus orat origine : ioris elducum nostrorum, licei dissimulent; et con-
multa enim in agro Vicentino pr;edia comes Milo, tra pneceptum interdiccntis mala omnia. Tu tamen
cujus erat nepolulus, ejusque consanguinei obtine- uidera.Nomine interdicentis mala omnia Deusintelli-
bant. hnpetitorem autem vocat, quia Milo Rathe- gitur.Ad imperaloris dedecus quod pertinet,notan-
rium, cui Veronensis episcopatus fucrit rcstitutus iliun est liunc, postquam Veronam ingressus, Ra-
eodem Miloneexcluso.multis molimiriibusimpetive- p therium restituit,omnesque ei fidem suam obligas-
rat, et adhuc impetebat, ut sibi episcopatum ce- sent, prrccepisse, nequid mali amplius in eumdem
derct. episcopum tentarent. Omnia ergo, qua; subinde
(13 18) Erat in editis Quod compulsori compulsus
: contra Ratherium Milo et ejus complices ausi sunt,
instante,etc, quae idoneum scnsum non reddebant : ad dedecus imperatoris pertinebant, et non tam
sed voces compulsori compulsus Ratherius more ad contra Dei, quam contra illius pr.-eceptum pugna-
titulum pertinere nihil ambigendum est. Construe bant. Omnia pariter vergebant in dedecus ducum,
autcm : « Quod .vl est quia) inslanle necessitale de quihus in notatione sequenti: quippe qui impe-
festivitatis {Nalalis Do,mini), quaedebet utique cele- riabinRatherium propensioniobsecundantes.eidem
brariobservantiuscaeterisnuperelapsis.dumsumma ita ap?rte patrocinabantur, ut ipsum du.r inclyta
cclebritatis illius praeeipueconsletinmysterio distri- eommendasset tuitioni comitis,qm tunc Verona? pra - 1

buendi atquesumendisacriticii,quoAgnus asscritur sidebat. Vide Qualitatis conjecturam num. II.

natus, ut pateretur pro nobis ; haeret animus, ut (1352) Duces plurali numero vocat Hcnricum II
saepe, an is possit tulo praesumerc id,cui nosritur, Ottonis imperatoris ex fratre nepotem.et Juditham
ipse Deus, qui et Agnus,dixisse inobedienti Si of- : Henrici I ducis Bajoariorum relictam, ec matrem
fers muniis et reliqua ct cum non ignorem te ha-
: ipsius llenrici ll.qui eumdem ducatum patris cum
bere aliquidadvcrsurn me.dumcogorofferre munus Marchia Veronensi obtinuerat, uti probavimus not.
solemnitatis ejusdem Deo, cupiens investigare cul- 39 in Qualilatis conjecturam, ubi ipsius ducissa?,
pam ipsarn,quo valeam reconciliari, non valeo in- qua;Verona; maximaauctoritate potiebatur cxpressa
venire aliam, nisi quod ausus sim admittere idest iit mentio. Hiuc iterum inferius num. 3 impcri
n
"
permitterejmeeonseccandum adepiscopatum Eccle- scu praeceptum exigit apertum imperatoris el ducum
siae Veronensis, antea quam
ipse valueris nasoi. » nostrorum.
Adverbium utique, quod in vulg. deerat, ex codice In vulg., mendose ad fil>am.
(1353; Ita codex.
addidimus. Festivitatem Natalis Domini indicant Sensus non ponendaest animaad interfectio-
est.Si
verba Quo Agnus asseritur natus.
: nem unius tilii.multo minus ad interfectionem tan-
(1349) Prima manu in eodice pro dtim cogor auc- torum. Porro juijalem suam legaliter vocat Vero-
tor scripserat compuUus. ncnsem Ecclesiam, quam legaliter, seu canonice
(1350) Hinc dicimus Milonem natum, postquam consecratus episcopus duxit; gnatos autem lilios
Ratherius Veronensis episcopus conseeratus fuerat: suos Veronenses appellat.
ac propterca in epist. v, ad Joannem pontificem (2355) Furem alibi, id est antea, EvangeliccY pa-
num. 8 eum comitis Milonis nepotulum.iA est ado- rabola; insistens indicat Milonem.qui ut fur non per
lescentulum, appellat. Haec profecto, uti et alia in ostium, sed aliunde ad episcopatum Veronensem
sequenlibus.Manassi jam seniori Arelatensi archi- ascendit. Lupum hic, id est nunc, enmdem vocat.
episcopo nequaquam congrmmt. Alia qnaedam cum ad fugam incitaret Ratherium, qui tamen ne
hujus aevi suppetunt excnipla, quibus aliquot ado- mercenarius esset, fue;ere recusabat.
lescentuli ad episcopatum promoti luerunt quem :
 ,

67 3 EPISTOLyE. 674
devoratoreslupiagnoiumqiiidsint,(1355)cogita,pas- A. sti , tenla, suggoro, via, imperatoris et ducum no-
suri. Et notam hujusmodi,moneo,cavevocabuli;col- strorum, si vales, acquirendo
quo rece- utique,
lata enimhffc adinvicemduoostendunl 1356 ovcm : dam (1302.), imperium,
non per sigr.Lflcantiam et
omnem"w;^p/('csse],quamvispeccalo['em,([ui injuste aliquam, sedsimpliciter etapertc udintelligendum;
aliquid ab inferenle patitur; lupum, qui infert. nam caMera omniamolirisincassum, nisi forteDetis
Sane curn audis.quod dimissam qui duxerit,mceoha- tibi habet permissum. quod de agno permittit facere

lur [Matth. v, 32); situnon vereris mccchari.meluo, Iupum, ct hoc ad tui magis, quam mei credito,
scias, ego Nicolaita vocari. Et hrec quidem, ut in- damnum.
emendabilem (1357) contra tc meam astruam cul- 555 EPISTOLA IX,
pam. seu potius
3. Tuam vero [subaudi culpam] contra me malo
(1363) FRAGMENTUM ALTEKMS EP1ST0L.E AD EUMDEM
ipse percenseas, quam ego monentemita offendam:
MlLu.NEM.
Milti vindictam. subaudi reserva; cgo rctribuam,
dicit 554 Dominus (Rom. xn, 19). In qua rctribu- Ego autem ad flagella paralus [subaudi sum.cul-
tione ne tibi aliquidincommodiuscontingat,suadco parum scilicet mearum non inscius. Dete quidju-
cogites, (1358) quamqne contra teipsum, ctim per- dex censeat jUstus, qui flagella mihi irrogas in-
sancte impcratori, ut et ego, tidcm juraveris, agas, noxio fl36i), tu ipsevideris. Quod-stoefaHit notitia,
cum edictum illius (1359] destruere moliris, etillos, audi qtiid Nabuchodom sorireineonsimilidieatpro-
qui ei idem jusjurandumfecerunt,quod lu,adtui in pheta: Iraius sum super populv n meum, ait Dovii-
hoctrahendoauxiliumpejerareeonipellis:cum(1360) rius, et truduli cum in mutiu tua; tion posuisli ci mi-
pontilicescanonum.facistamgravitertransgressores sericordiam. ncc recordaius es fini.i tui: ideireo
dum tuiexistunt fautorcs: cum patrem filios cogis vcnicut supcr tc mula, dc quibus nonpoleris eflugere:
suspcctos habere, et (ilios patrem sine culpa od- irruct supet lc calanulas. ct ncscics
orlum cjus (Isai.
issse;cumperjurianegligi facis.anathemapro nihilu Qui (1365) verotibi ad tantum facinus
xlvii, 6-11).

ducicompellis, dum dicenti alicui: Quid uiilii vultis auxiliahtur, audiant Im/iio preebes au.rilium ; ct
:

dare, ct ego robis eum tradam [Malth, xxvi, I5),pra> (his) qui Deum, amicitia jungeris, etc.
oderunt ;

mium polliceri non abnuis? Hascet hissimiliacontra Psalmistam quoque: Quoniam quem tu peroussisti
me cum facias, vel potius contra te, tibi dimittens perseeuti sUnt, ct mper nnimerwm dolorum mcorum
perpendere, sicut moriin co non possumjudiciojita addidcrunt : appone iniquitatem super iniquitatem eo-
secedere me, quod lui [eupplendum videlur gratia] riua l's. i.xvin, j7, 2-i), et reliqua,-quae non igno-
facerc non possiin (136IJ securus, Ibrmido. Si resi- ras. Qui vero te (1366 , ctini possint, ab hujusmodi
piscere nunquam deliberas, alia moliri, quod ca'pi- C non refrenant conatu, non est eis opus aliquid di

(1355) Construe: Cogita quidpassuri sinl lupi de- pisti alia ria:tcnla,
inqtiam, si valcs, acquircndo
roraiores agnorum. utique im-periwm (id est preeceptum) imperatoris et
(1350) Vulg., ostendilur, perperam. Emendatio- ilitciiin nitslroruin, quo rcccdum, ct lioc imperium
ncm contcxtus, et sen tir, exigunt. non pcr significantiam aliquam, etc. Similiter inllne
(1357) Kecolenda hic sunt, quae antea scripsit, Cionlusionis deliberativae se nolle Miloni episcopa-
nullam alium seinvenire interiorem culpam, nisi
in tum dimittere afCrmat, imperiali piissimi Cassaris
quia ipsc consecratus fuit episcopus Veronensis, potestate prorsus excepta.
auiequam Milo nasceretur; recentiorem vero quia (1363 Hoc quoque fragmentum ex membrana
nec moriebatur, ncc fugiebat, ut locum Miloni cede- codicis l7capituli Veronensisalaudato Campagnola
ret. Ilanc aiilein utrainque culpam incmcndalnlcni archipresbytero impressum fuit in line Ubri Juris
hoc loco aflirmat, tum quia fieri non poterat, quin civilis urbis Veronse pag. 241. Bodem circiter tem-
ipse ante Milonemconsecratus fuisset legitimusVe- pore, eademque occasione, qua pctecedena epistola,
ronensis cpiscopus, et verus pastor; lum quia Deo seriptum 1'uit, et forte alipuanto ante, dum ipso
vitam servante, mori non poterat, iiti verus autem anno 965: alia atque alia a Miloneejuaque fautori-
paslor, et non mercenarius, non poterat fugere. bus patiebatur, priua quam adcedendumepiscopa-
(1358) Vulg., (juuin cnnlra tc. Incodice quunquum luin impelleretur.
pro ijuaur. scd legendum quainquc contextua senten- 1364 Legebatur quiflagella tibiirrogas itmoxio,
tia suadel D tu ipse videris mihi. Membranam exesam legenti,
(1359) ms. Iuxatus, ac idcirco in vtilga-
Locus in quas, uti editor notavit, lituras, mutationes, etaddi-
illius. Ex contextu quod
tis agas...,. ictuin deerai tiones recipit, facile fuit altquid praster germanum
supplevimus. Hujus loci explicationem videsis in senaum, ei proprium locum obrepere. Gerte prone-
auctoris Vila S; 1-. men tibi non oongruit: neque enim Milo sibi, sed
f 1360 Eos epiecopos forsitan notat, qui sibi, ut R lla lrroge bat.
i
Hinc pronomen milii
Miloni cederet, suasores erant. In qualitatis con- iiiin locum traductum proijitsubstituimus;
jciluiu niiin. li memorat Hubertu n Pa em, i ententia optime oonstat.
quem inetitis: e ait, ui accepto animarum pr< lio, n (1365) lli Veronensea aunt, quos in prsacedenti
vali ceden m meo. Ho pravige)
ill/ >n s in epistola num. 3 designal illia verbia Et illos, qui :

Bne Conclusitmu deliberalivm appellat. 1 imperatori) 1'lt'm jusjurandum fecerunt, guod tu,
1

(136IJ Vulg., non po :. C rrei ii << < n |

ad tui inhoc trahendo auxihum pejerare compeliis.
adjectivum st urus edocuit,cura pi teserl im id 1366 NumBuooonemcomiteraintelligit, quiolim
rcat ctim priecedentibua, i|uiIpiis paston aibi infenaua, lioel postea interventu duois inclytte
h, ere, uti fugil mercenarius, ex Bvan faverit, tamentoto niauMilonem ejusoue fau-
parabolo tradidit. ton ropreasit, ut putebit 8S iis quu; retulimus in
(130'</ Cunstrue: suggero, tanta mvliri quoi COS- Vita 5 10.
 07o RATHERII EPISC. YEHON. OPP. PAHS II. 070
obscurius. Apostolum aptissime audiant dicentem: A tes quod etiam pro pretio eas, quod simoniacumet
Npn solum qui fachint, sed etiam qui consentiunt a sancliscanonibusanathcmate est damnatum, per-
facienti, digui suni morte (Ilom. i, 31), Qui (1367) pctuo faciatis. Undc
patrem, servus domi- et tilius
vero mihi 556 contra le auxilium non praebent, num, silicernium (1370) sencx obsecro ut remini-
Alexandrumpapam etmartyremsenon dissimi lent scentes quod bodie (137!) specialius mihi et vobis
audisse, cum in decretis suis vivat, dicentem : Qui est lectum, hoc est Scientes quia hora cst jam 7ios
:

autem ex vestro collegio fuerit, et ab auxilio eorum de somno surgere (Rom. xm, 21); apostolici illius
se magis sckismaticus qtiam saccnlos
subira.rcrit , ad Timothcum recordari non negligatis prmcepti:
fuisse judicabitur. Quam voro sive tu, sive consen- Manus nemini cito imposueris {I Tim. v, 22); Petri
tientes tibi, sive auxilium mihi non ferentcs, non quoque Simoni dicentis: Pecunia tiui lccum sit in

contra me solum, sed etiam contracosqui abinilio pcrditioncm (Act. vin, 20); multorumque diccntium
sffculi pro justitia persecutionempassi sunt, agant, ct qui diit ct qui accipit, anathema sit (conc, Aurel.
si nescis, Evangelium audktH veniat, inquit, super ii, cap. 3. Constant. in, cap. 22] ; exsurgalis a
vosomnis sanguis juslus, qui effususest superterram, somno contemptus tam publici canonum tandem
asanguine Abeljusli usque ud sanguinem Zacharias aliquando, ct a talibuscessetisonlinationibus qua;-
/ilii Barachix, qucm occidistis inter templum ct . ^. so. Forsilan ille qui dixit : Peccasli, quiesce;el:
altarc (Matth. xxm, 35).Quod si in hoc refellor, pa- Convertimini ad mc, et ego revertar ad vos (Zach. i,

tienter fero cum Iiieronymo id aslruente refelii; 3); serotinam hanc vestram non despiciet reversio-
dummodo tu dicas milii (1308), quomodo scribrcet iicin, cum sit pius ct misericors, et nolit moriem
Pharisaei Zachariam intc 1 ticerc valucrint, qucm nun- peccatoris, sed ut convertalur etvivat (Ezech. xxxiii,
quam viderunt. Qui habet aures audiendi, audiat II). Noveritis sane nulIos(l372) vosexinde amplius
(Matth. xiii, 43); justcqnc, quod volct, opponat. vituperare, quam illos quos taliier ordinastis. vel
EPISTOLA X. quorum rogatibus [al. rogationibus] hoc idcm fe-
AD MABTINUM FERRARIENSEM (1369). cisl is.

DominoM.\nTiNO vencrabili cocpiscopoRATUEiuus 558 EPISTOLA XI.

peccator. AD NANNOMEM VERON.E COMITEM (1373).
Dum Apostolusproecipialseniorem olisccrari, pro- DomimoNANNONi, egregie et pernecessaric collato
hibeat increpari; compcllciile qua 557 vos diligo nobis sccundum mcrita principi(137!i),RATHEiuus-
charitate, cclarc vobis homicidalc computo, quau- peccator,et corum quK merctur,velit,nolit perlatnr.
tum vobis Ecclesi.r veslra- lilii detrabant, praecipiie 1. Comperit paupertatula mea, vestraa domi-
vero de ordinationibus puerorumillioitis; adjicicn- nalionis cxcellentiain minitari, maximam quod
(1367) Hi episcopi sunt, quos Milonis fautorcs ^ uti se siliccrniitm vocat in Qualitalis conjcctura,
vocat in praecedenli epistola num. 3. nurr.. bac tamcn in epistola senem se tantum- 1 ;( ;

(1368) Hunc locum explicant, qu;e in Itinerario modo nominat relatcad Martinuin multo seniorcm
srripsit num. 11: Ut inquiratur, inquit Dominus quem idcirco silicerniwm appcllat. Scriptam porro
quasi de JiuLiis solummodo dicens, sanguis omnium ruisse DominicaprimaAdventus patebit exnot, 371.
prophetarum qui effusus esl super terram a genera- Cum vero in ms.Frisingensi, quod chronologi cum
tione ista a sanguine Abel justi usque ad sanguinem ordinem scqui animadvertimus, describatur ante
Zacharise filii Uarachix, ijucdi occidistis inter tem- opusculum,cuititutuaDtscordza,lucubratum ineunte
plum et altare : cum utique illi, quibus hoc dicebat, anno 968; hanr cpistolam cxaratam putnmus Domi-
neque Abel, neque Zachariam, nec quemlibel prophe- nica prima Adventus anni 967. quo Ratherius Mar-
lam interfecerint scd guia eis, qui hoc fecerant,
; tinum in concilio Ravcnnatc cognovcrat.
similes fuerint, et idcirco vind-icta consitmli plecti 1376) Silicerytius idem est ac decrepitus senex 1

debuerint. (1371) //()i/(V id est Dominica prima Adventus,,

(1369) Edita csl haec epistola ab Achcrio ex co- qua sequentia vcrba cx Pauli Epistola legunlur.
dice Lauduncnsi, qui in tituloepiscopatum Marlini (1372) Vulg., suns c.vindc, scdincrratisemcndatum
designat his verbis
directa. Eamdem conluli
m
Epislola Marttno Ferrariensi
: vos prosuos, uti habeturetiam incodiceFrisingensi.
contulimus cun ns. Frisingcnsi, (1373) Hanc cpistolam P. Bernardus Pez vujgavit
cujus apog: aphum accepimus.Martinus FerrarYcnsis ex ms. Frisingensi, cujus apcgraphumobtinuimus.
episcopus interfuit concilio Romano an. 95i. ex Scripta fuit postconciiiumRavennasanni967,cujus
Hubeo in llist. Ravenn. lib. v. Subscripsit synodo praeceptum dc mulieribus dimittendis a clericis in-
Ravennati an. 967, et a JoanneXIIIanno 972 diplo- dicatur num.2, utcolligcrelicebitexnot. 138I.Porro
mata obtinuisse traditur in Italia sacra tom. llcol. hoc codem num. 2, scripta praefertur die festo,sive
532. Etsi vero nullum aliud de co monumentum die oclawc fcsti S. Joannis Bapfist.f, quo in vcrsi-
ibidem afferalur;multo tamen antiquiorem episco- culo responsoriitertiinocturnicanebatur, uti etiaro
pum fuisse, adco ut silicernius a Etatherio vocari h odie canitur: Hic est enim propheta, etplus quam
potucrit, ex eo colligere licet, quod Ughclliana propheta. Videresponsiorialeeditum acardinali Tho-
series nullum aliumepiscopumanteMarlinuminve- mas o tom. IV operumejusdem, pag. 19 Cumvero ;
1

nire potueritnisi Constantinum,qui cxmonumentis eodem numero innuatur senteDtiaab ipso Nannone
viyebat anno 898. Scriptaautem fuita Hatheriohoec tanquam imperatoris misso contra Ratherium pro-
epistola, dum tertio Veronensi Ecclesia; pneesset, lata die 30 Junii anni968, uti notationc scxta con-
cum ad idcm lempus pertincant omnia ejusdem iiciemus; hajc epistola diei primae Julii octavaj S.
opuscula, quce tum in Laudunensi, tum in Frisin- Joannis Baptistae anni ejusdem afligenda est.
gcnsi codicibus continentur. Ilinc Rathcrius se \'i~k) Principem vocat Nannoncm, quia comes
(
appellat scnem, quod non omnimo convcnit annis Veronss praaerat. Scd cum rebellibus contra episco-
restitulionis seoundae. Terlia autem restitutionis pum patrocinium praestaret, eum non regere etgu-
tempore licet silicernius esset potius quam senex. bernare, scd plus quam imperare num 2, afflrmat.
 ::

07" EPISTOL.K. 078

sitia niihi Facturi coram majestate piissimi impo \ 1

esaris me terrifioare,cum nequeatis, cessetis.Mil-
raloris Oltonisvereoundiam, eum impudentiee
l liosenim vos magis formido, quam ipsum. Bona
confisus,putarem nullam patuissc stultissimus enim cum amari, mala cum ccontra soleant magis
conscientiam. Red forte meam introistis mereor) timeri;serviensvobis duobusimpossibiliterdominis,
profundius ; et illa nostis, quse dicta iu cubilibus, illum diligo, vos timeo. Considcrot cur (1379), sed
prosdicabunlur,parcat oisi Deus, in tectis [Lue.sa, cui competit, opto. tdcm Cfflterum dum cantomus,
8). De cmteris namque tam vos confido ignarum, cum non oblivisci queamus, sicu :me nunc
i|irin!M mend iciis (375 niilii clclrahentium jaiu vmi- dictum cst : Uic est enim propheta,et plus .yuum pro-
versitaaprfflbere fastiditauditun Si [uid, Pomino, pheta, vidoritis, ne hoo sit plus quam imperare, ut
is?I loquentur.Non se-
biverba cessabunt.fael i cluni gloriosissimus imperator eliam corporaparo-
niol 1376) onim ouui idem ego domina: imperatrici Chianorum suorum episcopis consentiat suis,vos ip-
\clrlaiili suaserim,ne,rogo,putelissapienlissimum sasanimaseis aufcratis, dum presbyteros (4389 ad
imperatoremilliusbeati Jeb sententiffl penilusesse synodum venire,et lcgalionem ipsiusp ip.o de uxori-
immemorem: Causam quamnesciebam, diligentiss n bus dimiltendis audire, et omnimodo opiscopis obe-
investigabamiJobxix^G :nec tamcredulum vobisesi- dire adeo prohibetis, 1381) ut eos more militum in
3t&Te,ntosinimicinonloquilur veritatem, aonolim 30- _ vestris manibus recipinl s,c eisin omnibus abomi-
lummododietum, -cl .1 IVoiiuonti osu tritissimum nationibus, quas eonlra Dcum faciunt;patrocinium
non valo.it rooirilari.Sed,o pallia (1377 Ratherii va- ferre nullatcnus omiftatis,et quasi vobis dictum sit

nissimi inertia, hujusmodi con-

nil prorsus illi aisi Quodcunque st >lv< ris super terram, solutum erit et in
ferentiaJO Venelia,cujus paliia tomsunt gratisetiam cwlis (Matth. xvi, nostram interdictionem 19), ita

accipientibus vilia, uf omi,exhis ueque ipsa po! il eos parvipendere faciatis. fioc sano eum sit impc-
imfficax, nibilque conferens gratia! Overadicentis :
.1 plusquam imperare, non cst dico regnare:
1 i

SBntcnlia, ct isti sa:culo congrua : /,'«, inquit, enim regnare quippe recte esl agere, vel quod quis pos-
est cemparatum, itt vetera subruas benefieia, nisi ea sidet, regere, hoc esl gubernare.
posterioribus fulcias. Unum enim si 550 improbo 3. (1382 ut possidelis.etiam gu-
1'linani ergo 1110

exactori ingratoque sumptori uegaveris,collatorum bcrnassetis,560 utque mihi imperare, meitaetiam

millia perdis. regere amassctis Tolerabilius nain fuerat vostrum !

2. e.eteruin cl.liotu maximo rei,quibus nco 1 111- sic lerre dominium,utquom tiinoiom,oumdem dili-

petran torpot 10,11 00 salubritcr impetrare illuddatur gercm ipsum, ul faccre inchoaveram illum (1383),
Psalmographi : M> occultis meis munda mc.Domine, de quo mihi congruerc illud feci Xasonieum:
et ii/i alienis parce servo tuo \l'ttil. xvm, 11! Depre- I
Probra Thcrapneee qui dixeratante maritffl,
.\lox cecinit laudes prosperiore lyra.
cor sane, ut de parte j>i issimi (1378) semper mihi c

Mendacia appellat Qctas criminatioues, de

(137") post concilium EtavennasVeronaieonvocavit.In epi-
quibus queritur tum in Apol num. 7, tum in stola enimsequentinura.l,deeadem synodo loquens
Discordia num. 7, effldemque - [uenti ad Ambro- ait : vero (ad synodum) cu»> itottm
Noti venienles
sium epistola potiss ; mum explicanlur. atque iterum voeare curassetn, adfuit missus nomvne
(I37ii Construe : Btenim cum no» semolegosua- ertus,et ex parte sui magistri (id cst Nannonis
serim iaemdominx imperalrici ; rogo, »c putetis sa- comitis) inlerdixxl per bannum, nevenirent nullomodo
pientissimum imperutorem penitus esse immemorcm ad nosirum eoncilium. Porro legalio ipsius papae de
illius sententise B. Job : Causam, etc. nec existere uxoribus dimiltendis respicil decretum oonoihi Ra-
tuni credutum vobis, ut »0» valeat recordari,non olim vennatis.cui Joannes XIII summus pontifex prasfuit.
si lummodo dictum,sed et tristissimum ttsit frequenti: [dem prfflceptum in epistola sequenti num.l.impe-
( 1- inimioi, cte. * ratori ascribitur, quia ejusdem synodalis decreti
v
1 377 Pallium significaf pannum sericum, sive executfonem etiam imperialis potestasprfflscripsit;
pretiosioris materiei : ande Ratherius lib. v Prajlo- ait enim. so post Ravcnnas concilium convocasse
quiorum num.10, hseresimn ex pallio.optimo, id esl omnessuaa dicecesis presbyteros et diaconos, rela-
laceriucm ox panncc optimo.memoral Confer , il titritm ex prsecepto serenissimi imperatoris qum inibi
oot. 1'allia Dujusmodi in Venetia contexta indi- constituta sunt; quorum praoipuum orat statutum
cat. ubi Venetix nomine non urbs,sed provinciaan- de mulieribus dimittendis.
tiquam boo quoque »vo appellationem etsignifica ., 18I) Hoc
I c omittenda non snnt,quffl Atto Ver-
1. >

tionem obtinens intelligenda est. In hac provincia cellensis epiacopusinopistolaad suum clerum con-
Verona etiam comprehendebatur.el in eapalliaop- tra clericos incontinentes refert lnveniuntur,qui cum :

timaconficiebantur.Quffidamex hispalliis Ratherius ttb episcopis suis tali /»v critnine (incontinentiffl or-
Nannoninovocomiti,utejussibi gratiam conciliaret, guantur, paternam charitatem respuunt, ct obedire
initio eius regiminis d idederal : Bed ea fu mnunt ; ipsamque fidelitatem, quam jurejurando
ertia, id esl sibi inutilia,qnia,ul in sequenlibus in- promiserant,temerare non metuunt:sed mundana ad-
nuii. ean em liboralitatem verstis cuni aggrediuntur defendi potentia, st^ quoque
deincpps non adhibuit. Voces nisi hujusmodi suamque sitr,ul familiam ejus adversariis commtttunt
Bignant, quffl Nanno contra Ratherium pi uti Veronenses clerici incontinentes Nannoni co-
\'.\',
i HaJi referuntur ad Nannonis pfacitum 1
iuiii Ratherii adversario sose commiserunt.
i icium.quod parte impt ./<• 1 Itii melius ex nostro upographo.quain apud
'

Rntnerium babuil die 30 Junii anni 068, uti

,1 Pez etiam me.
ex sequenti epistola patebit. Videibidem nol 103 l I lllum, scilioet Bucconem oomitcm Nanno-
et la04. nis antecessorera,qui cum initio Ratherio adversa-
1379 Construe el explioa: Consideret cui retur.is t\,~ ipso sxpe dixerai; om
liberavit Israelem
opto is consideret, cui compi t t. (/(' iiitiini, etcuti tradit in seniiono de Octavis l'a-
(1380) Hax pcrtinent ad synodum, quain cpiscopus. scheo n.l, postoa vero, dum abiturus meliorari ear>
 679 RATHERII EPISG. VERON. OPP. PARS. II. 680
Postquam enim de illo dixeram Qui Hberuvit Israe- :
A strae diceoesis plobihus preshyteros etdiaconos, re-
lemde munu Pharaonis (Exod. xvin, 10), liberet Ba- laturus (1388)ex pnecepto serenissimi imperatoris,
ilierium de mnnu liiteconii:dum ille abiturus melio- qu.-e inibi constituta sunt. Ad concilium [subaudi
rari ecepisset, ccepi et ego ei taliter agarrire: (I3S4) vocati] omnes (1389).Cumque versutiamihi semper
Si meiiorem mihi vult Deus Bueeone lurgiri, aufernt rebellium, vitaeque meae insidiantium nostroe matris
te : si pcjorem, servet niihi, deprecor, le. Quod quia ecclesia; majorum (1390), venire quidam sint dedi-
non valui impetrare (1385),pejorem mibi sub ejus- gnati illornm;ex bis, qui convenerant, 5C2 aliqui
dem terminatione quia contulit declinationis;cadat cum maxiira deliberaverunt superbia, quod (1391)
in eum flagito et ejusdem concinentia rogalionis, neque mulierositatem relinquerent,nequeab officio
quatenus non quidem subvertendo,sed potius con- cessarent.quos comprehendi et custodiae mancipari
vcrtendo liberet Deus (etsi me dedignatus) saltem usque adsatisfaclionem praeccpi. Satisfactionie vero
animas.quas mei odio rebellare contra Dominum summamin restauranda, sive, quod verius est, de-
compcllitis, de manibus vestris. Timere tamen ob coranda beatae Dei Genitricis (1392) ecclesia spe
talia me vos millies quam imperatorem noveritis. hujusmodi eontuli,ut,quiailliin agenda pcenitentia
Salutem enim ille non adeo negligit, ut vos facere inefficaeissimi, utpote ebriosissimi erant, Matris
videmini, animarum. intercessio Domini illis saltem obtinere dignaretur
B
561 EPISTOLA XII. veniam, qui ex se emendationem [id est satisfac-
AMDROSIUM OTTONIS IMPEr.ATORIS CANCELLA- tioncm] aliam faeerent nullam. Non venientes vero
AD I

RIUM (1386). cum iterum atque iterum vocare curassem, adfuit

R.vtherius Amdrosio. missus, nomine Giselpertus, et ex parte sui (1393)

1 .Celebrata mcdiante Aprili univcrsali synodo Ra- magistri interdixit per bannum, ne venirent ullo
vennae (1387), reversus convocavi ex omnibus no- modo ad nostrum concilium.

pisset,ciepi et ego,s\ibdit, ei taliier aggarrire,etc. Illa synodus Ravennas, cui Ratherius in-
(1387) Hoec
autem Ovidii Probrh Therapnex, etc, ipsi Kucconi terfuit, multa constituit ad utilitatcm sanctae Kc-
congruere lecit in Quutilatis eonjeclura num. 14, ut elesiae, ut Continuator Reginonis tradit ad annum
ibiilem animailvertimus in not. 967.Nihil ex ea superest nisi sentenfca contra He-
13^4) Verba si meliorem mihi vult Dcus Uucconc roldum archiepiscopum Salisburgensurn,cui Rathe-
largiri, aufernt te in editione P. Pez pcr saltum rius inter alios suiiscriptus logitur.H-ieesynodus ce-
omissa, cx nostro apographo supplcvimus. Melio- lebrata traditur mcdiante Aprili, id est sub mcdium
rem iiueeonc comite substitui desiderabat. mensis Aprilis anni 967,post Pascha, quod eo anno
(13S5) Construe et explica Quotl quia non vului
: incidit in diem 31 Martii.Concinit laudataejusdem
impetrure (id est meliorem Buccone) quia contulii synodi scnlcnlia, q.us signatur 7 Kul. )luii, ut vi-
milii pejorem snb lerminalione ejusdem tleelimV.ionis _ dere est tom.II Conciliorum Venetae editionis Lab-
(contulit enim Nannonem, qui terminalione norni- G bei col. 911
nisejusdemdeclinalionis,qua Bucco^effertur ;//-!.'/'- (138«) Synodo Ravennati, cui Joannes XIII sum-
1

to.etilut el in eitin etnifineiitiu ejusdcm rotjalionisym- mus pontifex pra;sedit,imperHtorOtto Ietiam inter-
mirum hujus Qui liberavit lsruelem dc intinu Pha-
: fuit, ut Reginonis continuator testatur.Utraque ni-
raonis. liberet ct Hatberium de mtinti .yannonis) qua- mirum potestas ad mulierositatem praecipue cleri-
tt'iui< ttoii tjiutlcin siiijvertcudo.sctl potius.convertendo, corum, quee plures infecerat, exstirpandam conspi-
Deus dc manibus vestris liberet (etsi dedignatur me) ravit. Leyalionem, seu praceptum papae Ratherius
sallem unimas, quas compellilis rebcllorc coiitra Do- laudavit in epistolapraecedenti ad Nannonem num.
iiiinum otlio mci. 2.Nunc ingerit imperatoris praeceptum,quemadmo-
(1386) Haeo quoque epistola ex ms. Frisingensi dum et in Discordia scribens num. 6 Ciint de di-
:

editaa P. Pez, nunc autem diligentius cum eodem iiiiilcntlti mulierositate Augustalis intonuissei voluntas-

codicc recognita, lucnbrata fuit sub idem tempus, (1389) Indicat conciliuni dioeccsanum.quod c Ra-
quo pro3cedens,nimirum statim postNannonis placi- vennati universali synodi Veronam roversus convo-
tum habitumdie SOJunii anni96-i, uti nut. 1403 de- cavit e.odem anno 967 mense Junio, vel Julio. De
monstrabitur,Ambrosius,ad quem haicepistolamis- hoc autem concilio post nonnulla ait: Non veniciites
sa fuit, eratOttonisI cancellarius, qui subscriptus prohibiti ne venirenl ullo modo atl nostrum eonci-
estprivilegio ab eodem imperatore in Ratherii gra- tiuin. Moxpro semper noslrum apographum habet
tiam dato anno pracedenti i)67, cuique hoo eodem sxpe.
anno 968 episcopus noster direxit opusculum ins- 1399) Majores nostrx matris eeclesix, id est ca-
criptum Discordia. Hunc illum esse Mediolanensis
: D thedralis, a Ratherio vocantur canonici
Ecclesiae presbyterum, ad quem Atto Vereellensis (1391) Exhis colligere licet, Ravennatis synodi
epistolam dedit impressam tom. I Spicilegii Ache- decretum contra clericosincontinentes fuisse hujus-
riani pag. 438novaeeditionis, doctusrtcruditus co- modi, ut mulieres dimitterent, et si qui nollcnt di-
mes FranoiscusFlorius primiceriuscathedralis Uti- mittcre.ab oflioio cessarcnt.Non absimilitersaeculo
nensis non improbabiliter credidit. Addimus vero il- sequenti sub S. Gregorio Vll, cum adversus cleri-
lum eumdem videri,qui subinde promotus fuit ad ca- corum incontinentiam maxime decertatum est.san-
thedram Bergomatem. Deestquidemincatalogoepi- citum fuit, ut ejusmodi clerici aut mulieres dimit-
scoporumBcrgomiapudUgheilium,sed Ambrosium terent, aut deponerentur.
hujus temporis et catalogo adjiciendum ex duobus (1392) Id est ecclesia cathedralis, qu» B. M.Vir-
co;evistestibusliquet;l.Auctor operis,oui titulus.in- ginis nomine dicata est.
ventio Sanctorum a domno Deodeneo ponlifice (Met- Hoc interdictnm in epistola antecedenti ad
(1393)
tensi) repertorum,&b Acherio vulgati tom. II Spicil. Nannonem num. 2 ipsi Nannoni comiti tribuitur.
pag. 13ii ejusdem Ambrosii Bergomatisepiscopi fa- Dum presbyteros ud syhodum venire, et legationem
ctum memorat anni 972 II. Idem conlirmat docu-
; ipsius papx tle u.voribus dimittendis audire, et omni-
mentum anni 972, quod videre est apud P.Beinar- modo cpiscopis obedire adco prohibctis. Nannoigitur
dum de Rubeis in Monumentis Ecclesias Aquileien- magistri nomine intelligendus est et Giselpertus
:

sis cap. 52, col. 474, ejus missus. Non solumTqui ab imperatore, sed illi
681 EPISTO! K. 682

2. Quosdam vero do civitate pro diversis seele- A incommodi pertulit ; ad majestatem, ut dictum cst,
ribus accusatos, cum
ad satisfactionem venire dedi- imperatoris perrcxit ;nescio, unde sc reelamave-
gnati fuissent, missis elateremeo cum (1394) ostia- rit:quoddamscriptumretulit,omnes inimicos meos
riis ecclesiie comprehendi, ut moris est, feci 5S3 superque me instigavit. Pratumjuxta
laetificavit,

et satisfactionem factam in idem opus expendi. fiumen in medio vinearum tain meaa quam famu-
Quidam presbyter mo os vuTvae appellavit, quem lorum meorum (1398) habedam lllic venientes et :

similiter comprehendi, ct fuga cum fuisset elapsus, abeuntes detundere non cessabant.vineta contigua
abstuli ab eo, quod potui, non tamen ecclesia1 con- devastabant, a me semper tributum 56-fi insuper
tuli, quia injuriae meae vindictam offorre Deo ausus exigebant. Ubi igitur eum habueruntperrosum feei
minime, cujns potius laxator, quam ultor esse de- arari, in eoque milium seminari. In restauratione
bucram,fui.Qutdam diaconus,quemanno praeterito domus et amplifieatione 40 stultissimus libras ex-
contra [d/., citra] spem quoque ordinarium (1395) pendi, eam Bajuarii (1399) et juxta positi clerici et
feci, unam cum ex parte meaexmelioribus plebem famuli pracipue destruunt, et mihiculpam indeim-
cum curte haberet (1396), ego cumnullam: me fel- ponunt. Die noctuque canonici et famuli de interitu
lonem, bausiatorem alque perjurum appeliavit ; meo tractare non cessant ; et quod illos tentare non
eam abstuli, et mihi, quia fuitnecesse, retinui. desinem, me falso accusant. Gum excommunica-
3. Jam sunt anni fere qualuor, ex quo unam li- tione interdixi, ut ab opere servili Dominica die
bram argenti super altare beati Laurentii posui. cessarcnt. Id cum evineere nullo modo valuissem,
Eamquidam [sic ms.; vulg,, quidem] presbyter ea portas obserari eontra venientia plaustra pr.-ecepi.
ratione recepit, uteamdem resiguaret. Nonfecit.ad Hoc facinus aut morte aut expulsione mea debere
nullam synodum (1397) meam venit ; nihil pro his judicant expiari.Bucconis (1400) in"pra;sentia con-

etiam, qui ab aliis sive comitibus, sive episcopis, administrasseindubium

est; ita ctiamltatheriocon-
sive aliis quibuslibet inaliquodnegotiummittebau- eedente alius diaconus, qui eratordinarius, seu ca-
tur.ut suam personam gerercnt, dicebanturmwsi de nonicuscathedralis, cuipiampinguiori plebi pra;po-
partc comilis.episcopi, monasterii, etc. Moxpraejudi- situs fuit. Cum porro hoc loco llatherius addat, se
ciosis sceleribus in nostro apographo legitur, ubi plebeejusmodidiaeono tradita millam aliam plebem
edituin est pro diversis seeleribus. habuisse ;dicendumesthoc temporecasterasplebes,
(d394) Xisi particula cum abundare credatur.hic seu plebium decimas, qua; ad episcopum pertine-
profecto decst famulis, vel bdcularibus ; hos enim, bant. distractas fuisse, uti sane plura Veronensis
uti traditur paulo post, mittebat episcopus,ut ali- ecclesia; bona alienata et usurpata,adeo utipseino-
quem vocatum,etvenire renuenteniviad episcopum pia premetur, aliirmat in Qualitalis conjeclura
ducerent. Illc suos baculares mitiit, etper potestatem num. 13. Quantum ad vocem bausiatorem,\d est de-
eum rapiunt, ct ad episcopum ducunt. Hos episcopo C eeptorem, videnot. in partemprimam Decontempiu
astitisse, ut ejus mandatis prsesto esscnt, indicant canonum.
verba c latere meo. Construe Hissis e latere meo
: 1397 ld esl ncc ad synodum dia-cesanam anni
famulis, vel bacularibus cum ostiariis ecdesise, feot, 900, nec adalteram anni 9('>7, quasduastantumBa-
ut moris ext, quosdam de ctvitate comprehendi, accu- therius posttertiamrestitutionemcelebrasse cogno-
satos pro sceleribus diversis, cum dedignati fuisseni scimus.
venire ad satisfactionem ; et satisfactionem factwm (1908) Meorum addidimus ex apographo Frisin-
feci expendi in idem opus, id cst, in decorandam gensi, ac ex eodcm mox scripsimus detundere, id
ccclesiam cathedralem. cst pcdibus proterere, conculcare.ubieratrfivwtov.
1395 Qrdinarium, id est canonicum cathedralis Post pauca in eodem apographo omittitur semper,
ecclcsi.e. Vide not. 1036 in Itinerarium. forte melius.
(1396) Vuig., curse haberel, perperam. Melius in 1399 [nferius hoc damnum tribuit vicinis ct e.c-
nostro apographo. Eugenius III in privilegio anni traneis. Yicini hic cxplicantur juxta positi clericiet
1 145 referens possessioncs et bona.quae e\ anterio- famuli.Extranei antem fuerunt potissimum,qui hic
ribus documentis speclabant ad episcopos Veronen- appellantur Bajuarii, seu Bajoarii. Porro exlraneos
Bes, iuemorat nonnullas plebes cum capellis et de- inferius eos indicat, qui aui imperatorem adirent,
cimis, et quandoqueaddit cumcurte, velcum dimidia i:u! ab eo redirent, quiquein episcopalem domum
curte. Curtis itaque nomen aliabonaseupraediasi- tanquam hospites recipiebantur. Concinitsermode
gnificat praeter decimas, eaque intra limites plebis Octavis Paschas, in quo hoc factum fusius describi-
sita, fere cum aliqua jurisdictione episcopatui con- n tur : Hospita inibi, vi ei potestate non ces-
•

cessa fuerant. Pleos igitur cum curte,quam diaco- sant ii um episcopalem destruere, me nou |

nus ex Etalherii parte habuit, designat plebanatn u iilorum alwui resistere.... imperiali
I

ecclesiam, quaacunque illa ruerit, cum ejusdem de- ,'iim terci u prxsertim redire, vel ad
oimis,acpr83tereaaliquod praedium ineamdemplebe illum venire. Ili vero, qui praacipuum damnum at-
locatum quaa omnia ex buo episcop
; dem dia- i
•
tulere, Biyoarii fuisse noscuntur, non princ ,- -

cono tradiderat. Plebs autem nasc di tci no tradita, illi quidem hac trenseuntes, ><''! ii. quiin ipsorum

quaa profecto curam animarum habel adm un, il :ercitum proflci: cebani \iv, vel exinde
: .
i

in memoriam
revocal autographum documentum ant.
dici 7Martii anni 839, quod commutationem exh bi 1400) Hic Bucoo
inter Audibcrtum abhatem S. .et issffi

inler Audonem diaconum em S. Martini sita commendatione eidem lavor im endil Vidi
(sicj in valle Palt ...
i

iitn uni. I i,el il

i i

in vallc Paltcnate esl illa, quas in aliis vetu ti mo- tium conjui al
erii h i lum Ral hi i

Dumentis dicitur plebs de Grseciana. Sicul rgo luiic i sed ipsum etiam Bucconomei faventemimpetebut.
plcbi Audo diaconus, athedraliautiqne Veronensis,
i
Sermo autom esl da ea oonjuratione, quaa aocidit
nt cx aliis membranis discimus.rcctoiis litulu pra;- subiuitiuinaiiniOOu, etin laudato opcredescribitur
erat,subquoaliquem prcsbyterumcuramanimarurn codem num. 14,

Patrol. CXXXVI. 22
683 UATHEUII EPISC. VEHON. OPP. PAUS II. 684
jurationem super eum, meque fecerunt.Ad compo- A Quadraginta, ut ferlur, libras in reslauratione,
sitionem (1401) dedueti, cum centum libras argeriti ampliatione ac dccoratione ejus expenditepiseopus
darefuissenteompulsi.mcaditodethesauro ecclesiaj sexies ostia solummodo rcstaurando, quae partim
30 fere libras acceperunt mutuo sub hac attamen furto fid est furtim, clanculum), partim vi fuerant
eautione, ut si ad tempus hoc persolutum nonha- ablata. Non parum pretii consumpsit, et nihil ei

buissent statutum, dupla componerent emenda- profuit.Quid amplius facere potuit? (1508; In ea
tione. Sunt jam anni tres (1402), nihilreddunt om- illum versuri ineonvenientissimum fuit,neautcom-
nino. prehenderetur, ut olim, aut si se defendere conare-
4. Quam vero tanti sint beneficii immemores et tur,igni adhibito (quid enim vulgusVeronense non
ingrati,abhinc,quoaso,vestra incomparabilis pietas, audet?) circumposita? propter eum (1409) basilicie
flagito, videat ; et mibi ocius,nisi subventum fuerit, cremarentur. Si neutrum vero contingeret, 566
perituro propter Deum succurat, Ipsa beati Pauli quid faceret, cum exeunte ex ea uno (1410) ex ve-
aposloli solemnitate (1403) 565 pene tota civitas stratibus principe alter ei succederet, illi alius,
alfuit, et sedens Nauno (1404) pro tribunuli ila or- alius itcin illi '.'Poterutue cum illisepiseopusinuna
sus est domo versari ? Nihil horum, sed prout (I4ll)quis-
loqui. Quid vobis videtur, urbani, de isto
prato, quem exaratum Hesponderunt uua- _ que illorum ejus potuit, omnes dixerunt. Ille ite-
videtis, '?

nimiter omnes Pessime qui tamen melius, si vo-

: rum Quid de istis clerieis (1412), qui sua benefi-
;
:

luissent, justiusque dixissent Quid ad nos ? Qui licia ita perdiderunt ? Exclnmavcrunt omnes
: Nihil :

fenuin ex eo ausus (1405) colligere, ipse eum po- pejus, Qui tumen, si boni filiifuissent, et beneficiis
tuit et Iegaliter arare. Uursumque Quid judicatis ingrati non existerent, respondere, ut jam supra,
:

de ista domo, quam sic destructam videtis ? Culpa quivissent Quid adnos! Hoc peneomneshomines, :

est episcopi, omnes respondent. Qui tanien melius hoc ipse efficit Deus. Dedit Sauli regnum et abstu-
dixissent : Inquiratur, si hoc ullus fecerit (1406) lit ; Judce postremo
aposlolatum, neque reliquit ;

vicinoram, et legaliter emendare cogatur. De extra- diabolo primilus coclum, post infernum. Hoc vero
neisnamquc (1407) vestrumfuitprovidere,cui com- cum Deus fecerit juste, homo facere non debet in-
missum eos recipiendi et disponendi oflicium cerni- juste. Uursumque Quid de eo, quod si clerieus,
:

tur csse. E nobis enim quis potuit eos prohibere, aut famulus ipsius persuam voluntatem(l413) non
cum aut imperatorein adirent, aut ab eoredirent? adit vocatus episcopum, ille suos baculares mittit,

(1401) De compositione loquitur, qua memoratae mandato aliquid agebat,missusdeparteimperatoris

conjurationis rei multati fuerunt anuo 905. Confer dicebatur.
not. 920 in Qualitatis conjecturam. (1405) Mendumin voce aasus latet.Sensus tamen
102 Si sub inilium Julii anni 968, quo hajcepi-
I
Q est obvius. Qui fenum ex eo prato potuit jure suo
slola duta fuit, jam anni tres praterierant triginta ; colligere, ipsc potuit ct legaliter arare.
librse mutuo dat;c fuerant anno %5, postquam se- qui cxtranei,
(1406) Qui intelligantur vicini, ct
data conjuratione judicium habitum est contra re- explicavimus supra not, 1399.
multa libr_rum centum indicta.
belles, et (1407) Ycslrum ad Nannonem Veronte comitem
1 optime nostrum apographum. Vulgati
503 Ita refcrtur, cujus erat euntibus ad imperatorem ac
male ipse a beati. Olim credebamus hic indicari redeuntibus hospitium providere,
festum conversionis S. Pauli die 24 Jannuarii anni (1408) Cum Hatherio tuta non esset episcopalis
VerumanimadvertimusHatherium in sermone domns, in qua captus fuerat anno 965; Buccotunc
de octavis Pascha?, qui recitatus fuit in ipsaoctava Veronae comes ei auclor fuit, ne eidem domui
dle 26 Aprilis anni ejusdem, satis aperte indicare, nmplius se crederet. Vide Qualitatis conjccluram
udversanorum muchinationem contra se tota ejus- not. 902.
dcm anni Quadragcsima conceptam erupisse post (1409) Basilicx eircumpositse, idest, domui episeo-
Pascha, cum illi duabus personis patri- dominan- pulis contigua;, sunt tres, cathedralis, S. Joannis
tibus pretio corruptis, et cireumductis per lotam Baptistae ubi baptisterium,etS.Georgii, nunc vulgo
episcopalem domum, hujus damna et ruinain in S. Helenae.
episcopum rejicere studueiunt. Hacc autem, falsis- (1410) Sicut cui impcratorem adeuntes Verona
sima licet, cnminatio contra eumdem episcopum transibant, et in episcopali domo hospitabantur,
imperialibus auribus pr«cipueingestafuit,ut exhis erant Germani,ac praesertim Iiajoarii ex not. 1390 ita ;

vi rbis sequentis epistolae ad Adelaidem colligitur:

- ct Nannonem ejusdem nationis fuisse hae voces uno
o episcopaiu hoc agitis, etc., etpraicipuu etiam ex vcslratibus palam significant. Hre enim voces to-
fuit materies et causa ejus placiti, quod contra tusque contextus ad Nannonem dirigitur.
irium a Xannone habilum hoc loco descnbitur. (141 1) Itacum nostro apographo. Apud Pez guis
Igitur hoc placitum afligendum est non festo con- illorum, minus bcne. Construe autem Nihil liorum :

S. 25 Januarii, sed dici festo

: .
i : dixerunl ; sed omnes dixerunt pejus, prout quisque
commemorationis ejusdem apostoli 30 Junii anni iltomm potuit dicere.
9 quo anno non multo post Hatherius episcopa-
. (1412) Pez pro clericis edidit dicitis. Sed clerieis
tum dimisit. omnino legendum est cum nostro apographo sub- :

I iOi Nannonon utiVeronaecomes, sedtanquam auditur autem aliquod verbum in antecedentibus

ns imperatorishoc placitumhabuit :undepaul expressum videtur, judicatis, aut aliquid simile.
post ait Missus vobis cxislo de partc imperatoris et
: Clericorum nomine illi decem cononici praecipue
r, nimirum Adelaidis Augustaj. Uulhe- inlelliguntur, quibus Batheriusbenefieia abseolim
rius scilicet ob privilegium, quod anno prscedenti collata abstulerat, ut in Discordia fusius narrat
abjOttone obtinuerat, exemptus fuerat a jurisdi- num. 8. Confer ibidem not. 177. 1

ctione ipsius comitis, nec nisi ex speciali impera- (:413) Pez non ad id vocatus, cpiscopum. Corre-
toris mandato quispiam adversus eum judicium ctionem ex nostro apographo cduximus. Quoad fra-
instituere poterat. Qui autem ex ejusmodi speciali
685 EPISTOL.E. 686
et pcr potestatem eum rapiunt, et ad episcopum X conspiratio, atque audadia imperiali cito fuerit
ducunt? Hic cum omnes illud Terenlianum valuis- scripto rcpressa. dc mea factum [f. actum] est
sent justissime respondere : factum bene ! por- vita.

cino magis universi concrepaverunt stridore. Tunc 568 EPISTOLA XIII.

illeMissus vobis existo de parte imperatoris et
: (1418) AD ADELAIDEM IMPERATRICEM.
dominse meas [Ottonis I, et Adelaidis Augusta^, ut Serenissimre, quibus non dedignatur, Augustaj
si amodo aliquis illorum hoc agerc fuerit ausus domina; Adelaidi R. peccator fidele ultra debitum
(1414),ab omnibus ei resistatur pro viribus. Cum- ultraque po3se servitium.
que hoc dixisset (1415), quidquid 567 omnibus Si verum est quod Xanno omnibus persuadere
adversariis meis abstuleram, et per chartam 1416) meis conatur adversariis, nil amplius, quam meum
vobis missam pauperculis clericis contuleram, et (1419) desideratis interitum,nil minus vester juga-
manu patriarcha? etmeae omniumquenostra3provin- lis, quam statum me;e curat salutis. Sed si (1420J
ciaacoepiscoporum flrmaveram, totum eis reddidit pro cpiscopatu hoc agitis, satagite meam tantillum
dicens, jurasse imperatorem, quod nunquam hoc servarc vestra potentia vitam, usque dum beatse Dei
stabile fore permitteret. Gcnitricis babeam perfectam ecclesiam (\i2'). Pa-
Sed si hoc verum est, male fecisti, quod hoc
5.
R ratissimuni ad id faciendum, quod mihi exinde ra-
mihi non pradixistis. Subscriptionem namque nia- tionepraceperitis ducc, me nam fore omnino.Deum
nus(1417) si fregero propriaa, quid mereur, optime cnim potius salubriter, et
testor, scitotc. Elongari
scitis. Quid magis? Conjurationem contra me fa- habitare in monasterii mei dcsidcro solitudine, et
ctam cernitis, edictum ex parte imperatoris ad re- ibi Dominum oxspectare, qui me salvum faciat a

sistendum mibi pro viribua propositum considerare pusillanimitate spiritus et tempostatc (Psal. liv,9),
potestis, periculum videtis.Si valeatis, ct non mihi quam talia diutius cum anima: detrimento inuliliter
succurritis, ipsi me interficitis. Vera est cnim con- etiam tolerare. vero quam omnibus, qui in potc-
cedentis illatio, quia mortein languenti, qui, cum state sunt constituli, ut non semel vestra? domina-
potuit, non abstulit.inflixit Sivero itacst,utNannon tioni suggessi,prodesset, si non tam pracipites fer-
omnescertificare non ccssat; nihil plus impcratrix, rcnt senlentias, sed illud beati Job attendisscnt :

quam perditionem mcam dcsiderat, nibil minus Causam, qua/m nesciebam, diligentissime vnvesliga-
imperator, quam salutem meam et commodum bam ! [Job. ix, 16.)

curat neque saltem me baptizatum eorum aliquis Alne, domina, stomachus tumens, mellis
I 522
ffistimat. Nisi vero hsec pcrsuasio falsa esse fuerit non ructuat dulcedinem; et ingeniose falleregestit,
monstrata, et ista contra me instigatio,provocatio laudans quod odit.
c
culares videsupra not. I934,et inQualitatis conjectu- (1418) Hoec quoque epistola a P. Pez vulgata ex
ram not. 832. codice Frisingensi, cum pra?cedenti consonans eo-
(1414) Cum ex privilegio Ottonis I ita confirmnta dem tempore eademque de causa scripta fuit.
esset Ratherii potestas in suos, ut sub gravissima (1419) Vulg. mendose desiderans. Correctionem
pcena vetilum esseteum impedire,ejusdemque mi- desidi ratis prodesideras tadprineipes nimirum alios-
nistris resistere : speciali mandato opus
erat, ut que in dignitate constitutos auctor scribens, plu-
bacularibus ab eo missis resistereposset.
qui.^jn.i m rali nnmero pro singulari uti solct) comprobantilla
<
1 1 Nannonis judicium mandato principis editum
1
praacedentisepistolae aum.5, cum quibus hsec omni-
paulo post vncat edictum ex parte imperatoris od re- no concinunt Nihil plus imporalrix quam perditio-
:

sistendum mihipro viiibus propositum. ncm minus imperator quam

inciim desiderat, nihit
(i4i5) Quid a suis adversariis Ratherius abstule- commodum curat.
m iiiciim ei

rit,indicavimus not. l4l2.Hincautembeneficia,quee 1420 Hino vel maxime liquet, praecipuam cau-
ille canonicis decem ademerat, Nannonis sententia sam, curNannotanquamimperatons missussenten-
eisdem fuerunt restituta. tiam tulerit in Ratherium, fuisse ruinas domus et
(1410 Heec charla est Judicatum, quod antea ad prati episcnpalis.qn.-r licet aliundc provenerint, ipsi
Ambrosium missum animadvertimusnotatione 1*2 1 lamon iMiiscupii pci- sunimam ralumniain attributaa
in Dwcordtawj. Subscriptionesautem Ratherii.patri- fuei unl . H«ec vero calumnia oum imperatori et im-
archse, ct episcoporiiiii m
provinoialium eidem i peratrioi longe distantibus Ratherio lgnorante obre-
Juilicato accessisso in synmlo habita mense Novcm- D pserit, amore episcopains turirli s[iccuilisdelegatio
brianni967 probatum fuit not. 1162 in eamdem Dis- Nannoni commissa fuit.
cordiam. lloc itaque Judicatum Nannonis sententia Construe : Nam scitote,me testor Deum
irrilimi reddidit. .
omnino paratissimum ad faciendum id, qiwd
li 17 l<l explicari potestexsolemni formula, quffl , i i,, inilii ratione duce.

in pluribusantiguisdonationum,aut testamentorum 522 1V/. veluti aliam epistolam sequentia ediilii

(i
documrntis logitur i\'cc mihi liceai ullo tet
: tulo: Id vmdi m. In codice quidem non
•

nolle quod volui, sed quoda me semel factum, aut absimilia babentur Idem eidem. Verum qua se-
:

ionscriptum < st. inviolabiliter obserearepromitto. Vide quuntur simul veluti appendix, seu postoriplum,ii
lestamentum Notherii Veronensis episcopi anni 927, vocant, quo Ralherius timens, ne his litteris impe-
aliud Ingelbaldi diaconi annj 081, et oblationem ratriceni esao rbaret, sese excusare eo nomine stu-
fValdi acolythi anni 982, in diplomatum Ven det, quia suus animus amaritie refertus, loqui dul-
sium collectione edita canonico marchione Dio-
:> ciiis niiii laudibus sa prosequi, quee
potest, neo
nysiopag. 107, 164 el 167. Confer etiam testamen- odiuui Textura ex nostro apographo
merentur.
tum Dagiberti diaconi Veronensi an. 031, apud emendavimus nam apud rei eral timcns pro tu-
;

Biancolinum tib. n Notiiie dellc ehiesc di Verona. men», et gessit qui laudat pro gettit laudans,
pag. 699.
 :

087 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS II. — EPISTOLjE. 688

569 EPISTOLA XIV. A bus repetere,et si mane non.vel post prandiainter

EVERACLI (1423) LEODIENSIS EPISCOPI AD RATHERIUM bibendum, quomodo me fovistis;ut commanducan-
VERONENSEM EPISCOPUM. dum cibum, sieut nutrices infantibus edentulis,in
Domino et patri ter beato pra?suli Ratherio, spe- os meum trajecistis. Quid ante, quid post protanto

etatffi opinionis viro, magno (1424) et probatissimo beneficiocommemorem?Radissum et ignarus.Quis

EvERACLis.servorum Christi servus.suus indignus enim est vobis aut sapientia. aut probitate, aut opli-
licet vocari filius, quidquid inChristo Jesu felicius. marumartiumstudio,autinnocentia, aut ullalaudis
Hyperbalon cum ambagibus suis omittens, rem
1. genere prsstantior? Tulliana vox sonat, (1427) tuba
ipsam, quanta mes; pars vestra sit anima;, nudoet Ciceroniana intonatfpra Marc.) nullius tantum fiu-
:

aperto sernione mc jnvat describere, scholasticc si men cst ingenii,nulladicendi,nulla scribenditanta

non valeo, utinam vel rusticc, non ficle tamen, quia vis, tanta copia, qus non dioam exornare,sed tua-
pura Iraho voce, quod latet, arcana non enarrabili ruin virtutum laudes possit enarrare. Patientia si
iibra; quantum vos sinuoso in pcctore, fixi, notaro memorelur (si fas est dicere fide salva, ne Deum

gestio. Ulud comicum noslis (Terent , Andr. i, 2) offendam) tu es ipsa. Non (Pehs. snt. 5, v. 112) sali-
.
cum, non QEdipus, ut fucatis verbis fallam vam gluttosorbuisti mercurialem, inque luto fixum
audientes : sed hoec hactenus. „ potuisti transcendere nummum. Satyricos omitta-
2. Auditavero et attentius percepta legationcve- mus, ad simplices redeamus et sanctos. Nbn modo
stra mellita, nondum viso vel accepto, quod pio non rapuisti, sed nec quidem appetiisti aliena;lar-
irebalsamo, litteris vestris adhuc non
misistis, gitus es propria, aliorum condolens miseriis, non
lectis, nou minimum ergo me, quem eognovi,
1 125) felicitatibus invidens alicnis, omnibus omniafactus,

tam magni ct clarissimi viri atlcctus integer mihi ut omnes lucrifaceres (/ Cor. ix, 22). Nativa vobis
tantilloaecumulavitgaudium;liquorpretiosus,cujus supplex tendit manus patria,etut redeatis invitat.
fereeram inops, vullum non mediocriterexhilaravit Omnesquolquotsunt utriusqueordinisclericalisseu
datus.Audito tandem epitheto non meo nomini con- mililaris (1428), mcnte, voluntale, studio, gestu,
gruo, quod vcstra charitas mihi nulla conimenda- voce, ut veniatis, clamant, vos videre desiderant.
tione actuum meorum apposuit, ultra quam credi impendendo nec numerum nequemo-
Servitio vobis
animum laetificavit. Inde centies flexis
potest (1426) dum praefigimus ullum. Omnianostraeruntinmanu
genibus versus Veronam, vestra quasi lambens ve- vcstra, secundum quod animo vestro insederit, o
stigia, 53 millies mille vobis rependo gratias. dilecte Rathen. Cuncta prsvidete, disponite, consti-
Cujus vero virtutis, si quod in me apparuerit, qui tuite, et ut libuerit, in omnibus agite. Sub vestro

nullaomn noprasluceo,simulacrumnusquametnun
;
pollice docto et arttfiee manum ferulae non eru-
quam.si experimento difcere cordi est, a vobis ab- C bescam subducere. Nos valete, vos plaudite, et
erit elongatum. Pristinam saspe soleo ante oculos gratia Domini nostri vos ab incursu malo tueatur
dulcedinem ponciv, idque crcbris libenter sernioni- continue.

Evracrum vocat Fuleuinus in Gestis abba-

i
i 53 d42'i) Apud Cbapeauvilium deest maijno, et post
tum Lobiensium cap. 27 et 28. Anselmus canonicus, ambagibus dcsideratur suis.
apud Chapeauvillium tom. I, de Gestis episcoporum i'^5) Construc
I Integer affectus viri tam magni
:

Tungrensium Eraclium appcllat. At in iisdem Gestis et rlarissimi erga me,quem ciynoci,accumulavit tjau-
auctioribus et emendatioribus apud PP. Marteneet dium nm minimum mihi tantillo.
Durandtom. IV Collect. veter. scriptorum pag. 860 (1426) Chapeauvillius potuit.Uem omittit ct nun-
Everaclus nominatur. Hic Leodicensem episcopatum quam.
iniit anno 95'J, et e vivis exeessit anno97i. Scripta (1427) Voees luba Ciceroniana intonat,qum apud
autem fuit ha3C epistola, dum Ratherius Veronen- Chapeauvillium desunt, ex nostro apographo inse-
sem episcopatum tertio pbtinens, anno 908 multa ruimus.
Veronteperpessus abiremeditabatur. Chapeauvillius (1428) Ordo militaris, seu militum, id est nobi-
tomo laudato pag. 190 not. 2, ipsam epistolam im- lium. Confer not. 144, in librum tertium Prseloquio-
pressit e ms. Lobiensi,ex quo nos accuratiusexem- rum:
plum accepimus.
689 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS III. - SERMONES. G'J0

EPISCOPI VERONENSIS

OPERUM PAHS TKHTU.

SERMONES.
571-57 7 SERMO PRIMUS [al. II.] A velocissime festinent ne si dnm possunt, non vo-
:

(1429) DE QUADRAGESIMA. lunt, dum non possint. Quod tamcn si

voluerint.
l.Horlor etadmoneovosmccum,si qui in hacmihi fecerint, antiquum illud adversarium absquedubio
aurcm cordis prophetico
estis plebe consimiles, ul contra se concitabunt, qui totis contra eos sesesta-
adhibentes consilio dieentis Redite, pr3Svaricatores
: tim exerens viribus, conabitur eos viliis implicare
ad cor (lsai. xlviii, 6), cogitetunusquisquc nostrum, prioribus (1431). Omnis aulem, sicut ait Apostolus,
quare creatus, quare natus, quare renatus, 578 qui in agone contendit, abomnibus se abstinet(l Cor.
quo pretio.et quare redemptus. Utrumnam debitas ix. 25). Luctaturi igitur conlra tam atrocem,crude-
gratias retulerit Greatori, factori et Redemptori lem callidumque tyrannum, quoniam quidem isti
suo,etejus,ut dignumfuerat, saluberrimisobedierit nobis ad hoc cum Dei adjutorio actitandum genera-
praiccptis. Quod si in hoc se non invenit ( 430), ut 1 liter ac specialiler delegati t-unt potissimum dies,

optarem, culpabilem; factori, Redemptori,et protc- abstineamus nos (1423) ab omnibus,quae illumlbr-
ctori gratias referens suo, non sibi illud superbe tiorem;nos imbecilliores omnino efficiunt. Qussint
attribuens, humilitcr gaudcat, ct ab ipso finem in autem ipsa, Apostolus mciius dicat Obsecro j, : i)i

talibus bonum indesinenter exoptet, et ne prava- inqnit, tanquam advenas et peregrinos abstinere vos a
ricator unquara juste vocetur, indesinentcr expos- y carnalibus desideriis, quss militant ndversus animam
cat. (I Petr. ii, 11). Ecoe quid nos imbecillcs, quid il-

2.Qui vero secus egerunt, ne sese desperent ad- lum efficiat (14)3) fortem : carnalia utiquedesideria,
moneo, sed reminiscontes miscricordiai Dci super a quibus dum non abstinemus,animasnostrascxpu-
peccatores innumerabilium cxemplorum, converti a gnabiles facimus. Cumenimnemonisi alicui militet,
suis pravitatibuSjdumsani suntet 579 incolumcs, et hic exnressius, cui carnalia militent desideria,

(1429) Hujus sermonis, qui ab Acherio cx ms. Quadragesima secundUs, cui subjioiendatraditur ea
Laudunensi eilitus fuit, exemplum Frisingense obti- ejusdem sermonis apblDgia, quae posl hanc notatio-
nuimus. Habitus iiutem est post tcrtiam restitutio- nem in eodem lice describitur. X. Synodica edita
nem ltatherii in scdem Vcronensom, ad quod teni|>us inQuadragesima anni 966. XI. Sermo de Maria el
omnia opera iniisdem manuscriptis desctipta perti Martha habitus circa Augustum anni ejusdem. XII.
ncnt :quod idem dicendum est de cffiterissermoni- Opusculum deotiososermone.^bservandi prssertim
bus, qui ex iisdem oodicibus suppetuht. llunc, qui duo sermones de Quadragesima, qui non alia de
in-vulgatis, De Quddragesima secunibus prarfertur, causa non conjungtintur simul, ul illi faciunt, qui
primo loeo ponimus, quippe qui ex ordine codicis argumenti rationem sequuntur, nisi quia collector
Frisingensis, in qtjo llalherii sermones ac libri in nniiargnmenti, sed tempbris rationem habuil ea- ;

chrenologjqam seriem videntur deseripti eisermoni, demque de causa non junxii omnes sermones, sed
qui in oditis primus cst.non solumpnrmittitur, sed . , alia atque alia interseruit, utiratio temporis postu
abeodemseparatur.intersertis inter utrumque qua» ' ' labat. Prinuis itaque sermo de Quadragesima, qui
tuoraliie Iraotatibus quod nonejusdem argumenti,
: in codice suliscquilur di puscula scripta mcnsc
sed solius ehrooologiffl rationem a collectorenabitam Febmarto anm 963, commode refcrri potosl ad
indicat. Id utintelhgatur, sericm trrctatuum.qui in Quadragesimamanni ejuSdem -adeoul tres aliisub*
lanilatu codice conttnentur, hic exhibemus. Primo sequootss scrmones de Paschate, de Aseensione, el
legitur/iiivv/jcii deli-aiislaliiincTiu porisS. Metronis, de Penteco te ad eumdem annum pertineanl non
quoil die27 Januarii anni 968 Bubreptum dicebatur. minus quam opnsrulum dc proprio lapsu, quod ta-
II. Dccrrtimi in clrricus al> iiivasnie nriliiKilnsliliim men convenire potesl ineunti anrio sequenti ante
die 3Febf uarii anni 963. Iil. AliUd decretum deea- Quadragesimara e1 sio onines prsoedunt Sermoni
;

dem ejusdem men i- el anni. LV. Sermo

re diei 9 ;
prolixiori de Quadragesima secundo, habito, ul suo
primus de Quadrahesima. V. Primus sermo de Pa- toco ilnvimis, anno 964.
Bchate. VI. Primus de asoensione Domini,VII.Alius 1430] Apographum Frisingeose non inveniet.
de festo Pentecostcs. Vlll. Opusculum de proprio 1 1531 1 Idem apographum r iot bus. i

lapsuiIX. Hffio notatio sequitur Jslud illi est sub

: ( i 'i 121 Aililnliiiiiis nos ex eodom codice.
jicietulum scrmoni, quem idem (ialhertus prolixiorem 1433) Vulg., cfficient.
fecit de Quadmgesima indicatur autem sermo de
:
 ;

691 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS III. 692

mini c dicatur 134-35); dum adversus animam A_ diem (Isai. lviii, 4), et caetera quae sequuntur? Ut
militare dicuntur, manifeste diabolo militare mon- igitur acordibus nostris expellamus diabolum,jeju-
strantur.Xulluscnim animarumnostrarumalterest nemus,oremus,eleemosynam secundum possibilita-
adversarius,nisiille,qui easstatiminvadit,ubi Deus tcm faciamus, sed ultra possibilitatem nos voluisse
eas justojudicio dcserit. Justo autem eas Deus judi- testem Dominum habeamus. Ita enim carnaba desi-
cio.deserit si eum prius dcseruerint ipsaj quamvis : deria, quae adversusanimas militant nostras, ipsius
et innumeras se deserenlesipsemininiedeseruerii, adjutorio freti superare valebimus.

sed hoc magis ex misericordia quaru ex justitia. 4.Sed dicit aliquis Si ab omnibus quae caro desi-
:

3. Quia igitur carnalia desideria diabolo adversus derat abstinemus, quomodo vivemus (1437)? Nonne
animas militant nostras,ne dux de nobis triumphet esuriens desiderat edere,sitiens bibere, etiamsinon
illorum,opponamusiHisabstincntiam,ethabebimus superflue neque sumptuose? Somnum paliens (ut
Deo adjuvante, victoriam. Convertamur itaque ad hsc tantum de innumeris honesteatque necessario
Dominum, fratres, in toto corde nostro, in jejunio, reqnisitis proferantur) nonne optat dormire? Ad
Sed a quo, ad quem
et fletu, et planctu (Joel u, 12). quod respondendum quia non interdicuntur hoc
;

converti vos putatis monemus

moneri]? Abini- [f.,
prascepto necessaria, sed superflua, sed noxia, sed
micis utique animarum nostrarum carnalibus desi- r. inhonesta, et a Deo prohibita. Unde et alter Aposto-
deriis ad amicam illarum abstinentiam a diabolo, ; lns : Camis, ait, curam ne feceritis in concupisccntiis
cui militant ipsa, ad Dominum, qui contraillum, si (Rom. xiii, 14) : ubi profecto nobis praeipitur, ut
volumus,pugnat pronobis dienoctnque. sed si vo- siccorporinecessaria ministremus, ut nulli animum
lumus contraillum pugnare, studeamus cum anobis voluptati subdamus; ne, dum ratio domina, caro
locgius propulsare. et a cordibus nostris ejicere, debeat esse ancilla, propter ancillam dominam con-
neque eum intra non ipsi fovere. Sub umbra enim teramus, imperet qua? obtemperare, obtomperet
et

dorm.it, ut ait Dominns, in secreto calami, et locis qua-imperaredebuerat. Abstinentia caeterum nostra
humcntibus. (Job. xl, 16). Umbra vero sunt callidi uisi sit triformis,est per omnia ad perfectionem in-
calamus simulatores, foris itaque placidi, intcrius utilis, hoc est, ut primum a meditatione prava, sc-
vacui ;humecta vero loca, luxuriosorum suntmem- cundo a locutione noxia, tertio ab operatione cesse-
bra, et libidinosa illorum praccordia. Verumtamen mus, pro Dei timore vel amore, perversa ut mun- ;

noverimus,Dominoteste, quia hoc genus nullus ne- dati, Deo misericorditer largiente, ab omni inquina-

que de se,nepue dealio valet ejicere, nisi in oratione mento carnis spiritus, bis sanctis saltem diebus
el jejunio [Marc. rx, 28).Sed quomodo in oralione a sanctissimum Paschapost ipsos venturum cum gau-
se ejicere diabolum valet,de quo dicitur: Qui aver- dio et laetitia celebrare possimus ipso adjuvante, :

tit aurem suam >ic audiat lc(jem,oratio cjus crit exse- C qui cumPatre etSpiritu sancto vivit etregnatDeus
crabilis (Prov. xxvm, 9.) 580 utinam enim si pcr omnia sscula saeculorum. Amcn.
non exaudibilis,saltem non essetexsecrabilisoratio 581 SERMO II [al. I].
nostra! Itemque alibi Qui avertii aurem suam a
:
DE QUADRAGESIMA.
liamorc pauperis, et ipse clamabit, el non exaudietur ab auclore inscriptus :

(Pov.xai, 13).Hic profcclo quid (1536; etiam prc- (1438 Sermo valde prolixus de Quadragesima Ra-
fundius innuitur, quia nisi clamantemad teadjuves therii Veronensis, vel inef/icu.c se vivente,utestsibi

pauperem, non te exaudiet Deus orantem. Jejunas visum, yarritus.

vero, quomodo '? nisi a vitiis abstinendo, cum Do- l.Cum neminem divinis lateat imbutum dogma-
minus dicat : Nolite jejunare sicut usque ad hanc tibus, hos quadraginta dies, quos parcimonia? ritu

(1434-35) In iisdem vulgatis dicitur. Construc : dimus.cur Sigebertus, aliique eumdem secuti veluti
Cum nemo militet nisi alicui, ethie minime dicatur ex- distinrtum ab Incfficaci yarrilu opus laudarint licet
pressius, cui carnalia desideria militent; dum dicunlnr unum et idera sit)iIlud,quo Anthropomorphitajim»
militare adversus animam, etr. pugnantur.Seri/)si7 contra h.vresim Anthropomorphi-
Vulg. praeter quid, male, Frisingenscm co- tariim, id cst dicentinm, quod Deus habcbat torpoream
diccm praBtulirnus.ubi </»(</ pro aliquid sumitur:ac et liumanam formam. Vide quae latius in prajfatione
dein ex eodem addidimus freti. D generali animadvertimus 8 2, in fine. Hanc vero
(1437)Siclaud.cod. Frisingeniis. In vuig. uivimus. Anthropomorphitarum decimi saeculi haeresim.quae
(1438) Cum ha^c epigraphe sermonis titulum exhi- inhistantum partibus ob ignorantiam nonnullis fu-
bens ab ipso auctore fuerit prajfixa, hunc, qui potius cum fecit, Sigebertus in Chronico aftigit anno 939,
est liber,seu tractatus, quam sermo.intcrsermones ac ex Sigeberto alii postca idipsum scripsere. At
cum Acherio collocamus. Ipsum libclli nomine lau- Sigebertus ea, quorum praecisum tempus ignorabat,
dat Sigebertus dc Viris illustnbus c. 127, ac ex co cum inChronico alicuianno assignandaessent, huic
/EgidiusLeodiensis c. 45apud Chapeauvillium tom. vel illi anno afQxit exarbitrio, ut pluribusaliisexem-
I Gestorum pontificum Tungrensium pag. 176 : plis probare liceret ac proptcrea hac quoquein rc
:

Srripsit librinn. quem vrxtitulavit : Ineffvcax, ut sibi ex ejus Chronico nullus certus annus elici potest.
visum est, garritus. Hunc eumdem librum, qui Hunc quidem sermonem Ratherius alius operis no-
Anthropomorphitas num. 20 et seqq.,
late refellit mine indicat in Qualitatis conjectur.i num. 6, ubi ex
suppresso titulo Inefficax garritus, memoravit etiam eodem nonnulla verba recitat. Scripta fuit Qualita-
Fulcuinus cap. 2i bis verbis Esl ei ejusdem Ra- : tati* conjectura ineuute anuo 906. Porro omnia Ra-
therii) libellus contra Antki hitas, qui Deum, tberii opera, quae in Laudnnensi et Frisingensi co-
hoc est ipsam invisibilem deitatem per membrorum dieibus collecta fucrunt, pertinent ad tcmpus, quo
lineamenta depingunt.W autem in causa fuisse cre- illc tertio Veronensi sedi praifuit. Hie autem sermo
693 SERMONES. 694
excolendos prae manibus [f.
omnibus] tenemus,hoc A. (cum, nisijejuniumusquead sanctiillius sabbatum
ideo numero inslitutos, quod prater id quod cata- protrahamus vesperam, peragere nullomodo Occi-
clysmo prasfigurati fuerint,cum primitus eliara ipsi dentalium ritu valeamus Quadragesimam) tertia,
a Moyse et Elia,legis utii[ue et prophetiae ministris, pro dolor hora diei nutare instabilitate gressuum
!

ipsiusque Domini prophetarum inspiratoris, legis quosdam pr;e crapula et ebrietate viderimus. Quid
conditoris et impletoris,gratiaj largitoris, Evangelii illi aliud dicendi fecisse, 58S nisi parasceve quasi
fundatoriscontinuosunt jejunioadimpletimyslieum Domino jcjunasse, Sabbatocompensationem jcjunii
quid etiam, nec omnino contemnendum designent; a diabolo ipsam utique crapulam recepisse? Nisi
mirari nonsufficimusmorumsuperstitiosam obser- forsitan ita quis desipiat, ut putet Quadragesimam
vantiam, qui (1-437) non quadraginta, sed viginti hanc meruisse prsrogativam, ut contra conslilu-
diebus distinctim nihil omnino gustantes, viginti tioncm aliorum temporum aliquain ea sit dies,qua;
vero reliquis ante horam usque ad crapulam ct non mane incipiat, vespera terminetur.
ebrietatem prandiis solernnibus incubantes, 582 3. Subsimilis vcro (1441) quia et de ecena /. in

Quadragesimam non vcrentur hujuscemodinugaci- coena] Domini violatorum Quadragesimae prol

tatisobservantiam vocitare, cum vigesimam debe- est delinquendi occasio cum in sanctis legatur ca- ;

rent eam potius appellare. Nec putetis, audientes, „ nonibus Si quis in quinta feria majoris hebdomada} :

quod hujusmodi locutionis exordium facicntes, eo- dicit solvendum esse jejunium, anathema sii et rite :

rumreprchendere conemur religiosam devotionem, ejusdemsolemnitatisdiemcolentium maximum post

qui super hoc,quod ornnibus legaliter cstinstitutum horam diei nonam sit roctissime gaudium;non sol-
Christicolis,aut duobus.aut tribus, aut unosallem visse defenditur jejunium,qui usqucail eamdemje-
in hebdomada die sibi fortius aliquid abstinentiie junans, diebus ut Cc-eteris, horam, venit a<l ecele-
indicunt, reminiscentes scilicet illius dicentis Qui siam,c<jcnat cum Domino, id est, corporis et san-
:

illicita cemmisit,dcbet a licilis abstinere (Greg.); et : guinis ejus ipso die initiata percepit sacramenta,
Hxc oportuit facere,et illanon omittere (Mattk. xxm, postea in magna laetitia sobrie prandet, pedes pau-
23); et Quodeunque supererogaveris, cgo
: cum red- perum lavat, residens in Dei nomine non superllue
iero, reddam libi (Luc. x, 35), non obliti prola- bibit ,l)co gratias agil,cubitum benedicens Domino,
tum non reprehendimus,inquam,sed laudamus et
: seque ipsius communiens signaculo, pergit. Anlc
approbamus tantum viderint, nc du illis quoque
; vero nonam horamcum nullius unquam gentis con-
dicatur Amen dico vobis, receperunt mercedem
: suetudo nominaverit aliquod prandium ccenam ;

suam (Matlh. vi, 42). tnirari non desinimus, qualiter aliquis ante eam-
2. Illorum potius dolenda vesania, qui uno die dcm 12} celebrare audeat ullo modo missam,'quae
I '<

nihil gustant, (1440) altero, ut vidisse nos semel G non aliuil nisi ipsam continet Dominicelebratam ad
[/.,non scmel] adeo meminimus,ut etiam in sabbatq vesperam cccnam.sicot et Sabbati oflieium resurre-
illo sanctissimo, quo missarn sallem canere ante clionem Dominicam. Qua3 nimirum ii.3' utraque I

vesperlinam nulli nostratium conceditur horam, illam inanem laciunt occasionem, quam quidam

ab Acherio edilus cst ex ms.Laudunensi in Frisin- ; koram terliam indylgent) ui non semel
ebrietafi ante
gonsi autem licet dcsidcrctur.inscrta tamen legitur vidi meminimus, adeo itt videremus, proh dolor
•••<• !

ejus apologia paulo post ipsum sermonem scripta, quosdam prxcrapula ct ebrietate nutare instabilitate
quaeeiaemsubjicieturjei in prsmissa notationeidem gressuum hora diei tertia etiam Sin abbato illo
sermo indicaturhis verbis Istud id est apologcti- : tissimo, quo nulli nostratium concedilur canere
i-ii ii), illi est subjiciendum sermoni, quem idemJia- smn saltem ante horam vcspertinam \cum mdlon < •

therius prolixiorem feeitde Quadragesima.Wtc igitur valeumus peragere Quadragesimam ritu Occi
sermo a Ratheriolucubratus.postquam tertioVero- lium, nisi protrahamus jcjunium usque advesp
ncnsi sedi restitutus fuit. Porro in 1'iisingensi codicc illins Sabbati sanetf.Curautem ritum Occidentalium,
uhi Etatherii opuscula in chronnlogicam rationem memoret, intelliges cx num. 5.
descriptavidentur.hic sermo indicatur post quatuor IConstrue, et explica
i ; I Quia vero <>• :

Bermones de Quadragesima, de Paschate, de Asccn- violatorum Quadragesimx est profecto subsimilit !. -

sinne, et de Pentecoste habitos anno 963, et post

<< iquendx ccena Domini (eorum scilicct violato-
et in
opusculum De proprio lapsu lucubratum codemanno
" rum,qui, ul postca explicat, ante horam prandent,
vel ineuote sequenti,uti monuimus nnt.l i29,in ser
nec exspectant vesperam, in qua officium ejus diei
moncm prajeedentem. Igitur hic srrmo hahitus osl bora nona inccsptum desinil cum ni sanctiscanom
ciliiis in Quadragesima anni964,vel seriua in Qua-
bus legatur : Si quis, etc, el cum post horam diei
dragesima anni 965,antequam Ratherius initio anni nonam rectissime sit gaudium rite colcntium diem
966 scriberet Qualitatis conjecturnm. Cum vero ille
maximum ejusdem solemnitatis : illo defenditur non
in Quadragesima anni 965 magnis angustiis exagi-
solvtsse jijiiiiium, qui jejunans usque ad can
tulus huc illuc sese receperit hoc tempus tam pro- ;
horam, ut diebus csetens, venil ad ecclesiam, etc.
lixo sermoni,seu potius traotatui luoubrando minns
congnmm videtur.Igitur bic sermo,seu potius tra- (1442 Vulg., saltem eamdem, male. Contextus
ctatu- probabilius assignari debel Quarlragesimoe Bententia e ndationem suppeditavil illi enim re- ;

anni 964, eidemque temporierrorAnthropomorphi- prehonduntur, qui anteeamdem horam nonam mis-
tariim hoc sermonc perstriclu o r bendus est. i
-
»iin in ccena Domini celebrare, el subindejejunium
I Hunc abusum iterum
1

i:: .) roei in Syni lica <

solvere audebant.
iiiiin. 15. Mox lcgebatur licet omnino, minus I" ae. 13 Construe el oxplica :Q
i i i

Correximus nihil omninovx ii9,qua3 traduntur num, faciunt inanem illam occasionem,quam quidam
2. Uim die iiilnl <i<:sl<int, etc. tendunt, duobus super adjeclis supra qva-
(1440) Construe : Altero (sul li iu crapula et draginta. Eranl scilioet,qui violationem jejunii bis
 698 RATIlEnil EPISC. VERON. OPP. PARS III. G96
desuper adjectis duobiis ad quadraginla praten- A. probamus quod sapientissimus aitHieronymus :.¥<?-
dunt diebus. lius quotidie parum, quam raro sumere satis. Vere,
4. Adidimus pneterea, quia decimam dierum, se- vere, et melius, 585 et contra inanem gloriam
cundum beati suasionem Gregorii [lib. i, in Evang. tutius. Quis enim hora diei licita cum coeteris te
hom. 16. n. 5),Dco non possumus dare, nisi usque considerans parum edentem a;stimare potest,utrum
ad vesperam Sabbati sanotiQuadragesimamstudea- hoc facias Dei timore, an, ut multi,edendi impossi-
mus extendere. bilitate? Biduana sane vel triduana s;epe,ut aitjam
584 5. Sciendum sane, quod cum sub una fide diclus, .jejunia, non Deo, sed vanae gloria: certum
sint consuetudinesEcclcsiarum diversa:; Orientales est militare.
et longiorem et austeriorem, quam nos, faciunt 9. At contra gluttonum ista solet esse dofensio,
Quadragesimam et ideirco paschale gaudium ad
: licet non per omnia falsa : Melius est, aiunt,absti-
horam Sabbati saneti inchoant, ut dicitur (1444), nere a vitiis quam a cibis. Sed quomodo abstinet a
(quod nobis licetminime) tertiam.Baptismum enim vitiis, quaeso, qui gulae deservit"? Nonne ex octo
ut nos.non eo dic,sed in Epiphania et Pcntecoste principalibus unum triformis est gula,etcum
vitiis

dicuntur solummodo, contra instituta licet nostro- manducando vetitum, homo perdiderit paradisum,
rum canonum, celebrare.
n non aliquando jejunando, semperque peccando,
G, Vituperamus et illorum ridiculosam nimium qualiter quis lucrabitur ccelum? Quid,aiunt,nocet,
concessam nona hora (1445)
stultitiam, qui contra siante nonam comedam,cum non nisi semel in die
dieiomnibus sumendi quidlibet licentiam.usque ad manducans, jejunium faciam ? Ad quod responde-
noctem quotidie jejunium eliguntprotelare,ut nocte mus Quid profuit Adae quod non nisi semel de
:

quasi cumlicentiaventremvaleantingurgitare.Cum fructu ligni vetiti manducavit, postea ab eodem

enim de Domino sacraEvangcliiproferat lectio,quia abstinuit? Xonne ipsa inobedientia divini pracepti
Cttm jejunasset quadraginta diebus, ct quadraginta reum illum in perpetuum fccit? Qui autem illum de
nectibus (Matth. iv, 2), postea esurierit, nec tamcn ligno eodem comedere prohibuit, ipse tibi jejunio-
manducare suadenti consenserit; non exemplo Do- rum diebus usque ad horam nonam abstinere prae-
mini jejunare convincitur, (1446) qui post jejunium cepit. Quod si inobediens ausus fueris prceterire,
esuriens, gula? appetitum, ut illc tentatorem, non quod jejunium te putas fecisse?
superat, diabolum. 10. Quare autem triformis dicitur gula.nisi quia

7. Malcjejunant et illi, qui quod corpori suo primum ejus vitium est ante horam manducare ;

subtrahunt, non pauperibus tribuunl sed aut suo serundum in hora plurimum manducare? Sperni-
;

ventri, aut, quod est nequius, inammona3, id est, tur (1449) enim vero, ut ait quidam, a Deo totius
cupiditias da;moni, abslinendo reservant. C dici jure jejunium, quod in vesperam, aut certe in
8. lllorum quoque Deus non approbat jejunium, crastinum ventris ingluvie, vel pretiosiorum com-
qui abstinentia: diebus, detractionibus, litibus, et pensatur multiplicitate, vel saltem suavilale cibo-
criminosis inserviunt actibus.Abstinent vino (1447), rum. Fac, inquiunt, eleemosynam, et quod Deus
livoris ebrii non comedunt carnes,
semper veneno ; concedit manduca.
et rodendo aliorum incessanter lacerant morcs ;
11. Faceleemosynam,jejuna et
Melius dicerent :

dcest eis potionum dulcedo,et cogitationum eosne- ora. His enim nisi duabusalisjejunia nostra vehan-
quam vexat pernoxior amaritudo. Contra illorum tur, ccelum non valcnt conscendere orationum vi- :

igitur et istorum (1448) dementiam,hoc polius ap- delicet et eleemosynarum juvamine. Hkc enim tria

duobus diebus coense Domini et Sabbati sancti eo usque ad vesperas, non idcirco vituperant,quad se-
nomine cxcusare nitebantur, quiapraetendebant id cundum veterem disciplinam jejunarent, sed quia
compensari duobus aliis jejunii diebusadjectisQua- hoc jejunium eligebant, at nocte quasi cum licenlia
dragesima3,nimirum quartaet quinta ferja ante pri- ventrem valeanl ingurgitare.
mam Dominicam, cum olim caput jejunii a prima (l4iCi Construe qui esuriens post jcjunium non
:

Dominica inciperet, non autem a feria quarta cine- supcrat appetilum gulse, ut ille superavit diabolum
rum, ut postea usu obtinuit. tentatorem.
(M444) Ratherius hoc loco aliorum relatione dece- D (1447) Notatu digna est hoc saeculo abstinentia a
ptus, errandi occasionem sumpsit.Orientales ninii- vino mquadragesimali jejunio.Simili argumentandi
rum, seu Grajci in Quadragesima non jejunabant genere usus est auctor sermonis 443 in appendice
diebus Sabbati excepto Sabbato sancto, quo solo Augustini num, 3, ubi de Quadragesima loquens :

jejunium servabant.Quibusautem Sabbatis nonjc- Quvl ciiim prodest, inquit, cinum non bibere,et ira-
juuabantj missam celebrabant hora lertia.Iis vero citinli.c ccncno inebriari? Quid prodest abstinere a
diebus Quadragesims.quibusobservabantjejunium carnibus ad edendum creatis, ct malignis obtreetatio-
sacrum non conliciebant. Quas autem aliis Sabbatis nibus fratrum membra laceraref
Quadragesimae competunt, Ratherius rommunia (1448) Acherius etjustorum clcmcniiam. Recepi-
credidit Sabbato sancto.quo servato ab illis solemni mus emendationem, quam novissimus Spicilegii
jejunionee sacrum conficiebatur,nec paschalegau- cditor induxil.
diurn hora tertia poterat inchoari. (1449) Tertium utiquc per saltum librariorum
(1445) Similiicr num.3 de quadragesimalijeiunio omissum fuit. Supplendum autem
tcrtium prctio- :

loquens dixerat Qui usque ad eamdem [nonaml

:
siores, ac suaviores cibos manducare. vel aliquid
jejunans.diebus ttt casteris, horam. Idipsum legitur siniile ut licel ex scquentibus. ccl pretiosorum com-
;

in Synodica,m quam vide quse animadvertimus not. pensatur multiplicitate, velsaltem ttuacitute ciboruni.
980. Dum autem vituperat,qui jejunium producunt
697 SERMONES.
mutuo sibi suffragantur ita solamine, ut jejunium A multimoda genera,et his similia meditantesquam-
eleemosynae et oratio eleemosynas oratio et jeju- ;
plurima, neque Dei, quem rogare videntur, neque
nium orationem eleemosyna;et jejunium pcrferant
;
illius rei, pro qua rogant, ullo modo recordantur :

ad remuneratorem facientium, si tamen sinceriter qoid, quaso, rogant"? quem rogant ? pro quo ro-
peragantur, absque dubio Deum hoc vero nisi se ;
gant?
invicem adjuvent incessanter suffragio.unumquod- 14. Verum quia decmonum hoc agitur insidiis,

libeteorum duobus aliis destitutum,placare,ut ve- invidentium utique profectui orationis,cumet curse
remur.tria omnia requirentem justum omninonon sajculares, et qua; sa:pius videmus, loquimur, audi-
valent judicem,ac perfecta bonitatisamantissinmm mus, ad boc nimium impediant faciendum; praeter
Deum. alia (1-550) iTaciendum est) nobisquod coecus illoin

12. Cum vero ita sit, ut et de orationibus, quae Evangelio legitur fecisse : quem cum pra;tereuntes
nostrum movent animum, minime sileamus;nobis- increparent ut taceret, multo magis clainabat : Fili
cuni reprehendere non cessamus pariter eosdem, Dei, miserere mei (Marc. x, Os sane nostrum 48).

quibus Jacobus ait apostolus : Pelitis, ct non accipi- (verissimeveracissimi in hoc utamur sermone)tanto
tis, eo qiiod male petatis (Jac. iv, 3). Male namque minus exauditur in prece,quantomagis inquinatur
qui non petit quod Dominus projcipit, sed
petit, t> turpi locutione.
quod potius interdicit. Ille namque desiderare et 15. De orationibus itaque quoniam quidem satis
petere nos jubet ccelestia, nos contra et 586 desi- pro tempore diximus, ad eleemosynas veniamus.
deramus et optamus terrena;
ille orare pro perse- Eleemosyna cum a misericordiavocabulum trahere
quentibus calumniantibus, nos e diverso contra
et videatur (1451), nulla congruentius principatum in
persequentesetcalumniantesexsecrabilesfundimus ordine, ut nobis videtur, potest habere, quam illa,
preces. Qualc autem est illud, quod quidam nocti- de qua Sapiens admonet ita : Fili, miserere anirrue
bus psalmodiis et orationibus instant, diebus vero tii.r jdacens Deo (ticcli. xxx, 2i) : ut videlicet 587
detractionibus, praviloquiis, otiositati et desidi.T illud nobismetipsisprimitusmisericordiieimpenda-
vacant, cum nox potius quieti, dies sit concessa mus, ut quaa Deo placent,agere satagamus: etquia
labori ;
quod, remur, optime noverat ille,qui post- proximum sicut nosmetipsosdiligerejubemur.eum-
quam dixerat: Mcdia noctc surgcbam ad conjitcndum dem recto consilio, ubi commodum visum fuerit,
tibi (Psal. cxvni, 62) ; et : In matatinis meditabor in sive arguendo,sive obsecrando,sive increpando, in
le (Psal. lxiii, 7) ; duas videlicet tantum nocli con- viam Domini dirigamus ; corporis si indigetneces-
secrans horas, septies, ait, in die laiidem dixi tibi sariis, de justis laboribus nostris illi secundum
(1'sal. cxviii, 164). Nos vero, quidquid per-
fratres, quod possuinus praebeamus.Scriptum quippe tene-
peram agitur, cum Dei adjutorio devitantes, atque mus : Qui ojfert sacrificium ex substantia pattperis,
apostolici illius non immemores : Sive vigilemas, sic est quasi qui victimat filium in conspectu putris
sive dormiamus. simul cum Christo vivamus (l Thess. sui (Eccli. xxxiv, 24). Hoc vero facientes, illius Do-
v, 10), in noclibus extollamus manus,id est, opera mini rerordemur : Cum facis jirundiiim aul ccenam,
nostra, in sancta, etbenedicamus Domino (Psal. noli vocare divites, quia liubent retribitere liln ; sed
cxxxin, 2) post quietem vero surgentes, ut juxta
: VOCa paaperes, et retribueliir tibl in resiirreiiiniie
eumdem Apostolum, et jam silentes sine intermis- justorum (Luc. xiv, 12-14). Quamvis nemo in ea re
sione nos orarc debere credamus, illius diceotis sitdives.inqua solatio indiget;ac per hocquml illi
omnimodis recordemur Qul avcrlil aurcm suam ne : largimur, non diviti, sed conferimus indigenti, tan-
audiat legem, oratio ejus crit exsecrabilis (Prov. tum pro Dei reverentia,et pro Christi hoc faciamus
xxviii, <J). At contra veri adoratores adorabunt amore, illius utique ducti auetoritatc prajcepti :

Patrem Dominica nobis dici-

in spiritu et veritate, Qua niltis ut (acianl volus hcminey, et ws facUe Ulit
tur voce (Joan. iv, 21)t Petamus quoque a Deo non Quod enim &4 mammona
similiter (Matth. vn, 12).
quod nos prohibet cupere,sed quod imperatdrsiilc- iniquitatisamicos nobis facere BUudettiur (Lucixxi,
rare, ut nobis respondcre dignclur quod Salomoni 9), non propterca dicitur, ut uni auferamus quod
sapientiam postulanti rcspondit (/// P,eg. iu, 11). pj alteri tribuamus, cum juxtaAugustinuin.meliussit

Cui nimirum responsio illud Evangelium conrinil : nulli dare, quani alicui tojiere sed ut noverimus, ;

Qii.rrite pvirmum regrvum Dei etjustitiam ejus,ethsee quia diviiiffl cum omni sinl s.-eculo rommunilerda-
omnia, id est corpori necessaria, adjicientur vobis toe,a nullo congregari sine avaritia: malo valentullo
(Luc. xu, 31). modo. Omnis enim, ait Hieronynius, dives, aut ini-
Quales autiun,quam exaudibiles illorum sunt
l.'i. quus, aut iniqui est hieres.Et quiu Psalinisla: dii-i-
preces, qui temporc orationis, ut ita dicamus. om- tur voce Heatas 1/111 iiitcltigilsitner egomm ct juiu-
:

nia peragrantes, furluin etiam plerumquCj latroci- perem {Psal. xl, 2) ;

denius operam ut qui plua
nia, hiimiriili.i, advjlteria, furnicationum etiam indiget, plus utique accjpiat ;
qui minus, simiJiter

(1450J Vpcea upoia inclusr, quee deerat, exi- vocia £A;r,:J03Jvr, misericordia emendaviraue.Itap' sl
gente contextu Bupplevimus, ul supplendas recte pauoa Qovissimua Spieilegii editor reote senpsil
iiiniiiiit novissimua Spicilegii editor. misericordix impendamu», ubi eral miseriei iuipen-
(1451) \'ul^., miseria. Ex signiflcatione Gimcc
ii iltiinas.
 ; ;

699 RATHERII EPISQ. VERON. OPP. PARS III. 700

minus. Et quia hoe quoque nobis praecipitur, tri- kprodest (I Cor. xm, 3). Ut ejusdem charitatis jura
buamus potius bono quam malo, si tamen eos va- servare queamus ilh-esa, praebcamus cordis aurem
lemus discernere si non, sequamur dicentem ;
dicenti .S;' offers nmnus tuum ad altare,et ibi recor- : :

Ne eligas eui misercaris. Caveamus etiam, ne quem dalus fuerisquia frater tuus habet aliguid adversum
exasperemus importnnius licet rogantem Hilurem te ; relinque ibi munus tuumante altare,et vadeprius :

enim datorem diligit Deus (II Cor. ix, 7). Et quia, recone.il iari fratri tuo ; et lunc veniens offcres munus
beatus, ut ait Ambrosius, bonorum exhibilio soepe tiium /Matth. v, 23-24). Quod si ille, qui laedendo
per moram contraxit offensam, pr.Tbeamus solliciti fralrem, aliquo contristavit eunidem, suasit
in
autcm dicenti : Nc dicas amico tuo : Vade ct rever- (1453) agere non dedignatus Domini ille qui lansus ;

tere, et cras dabo libi,cum statim possis dare (Prov. adversus fratrem aliquid habet, taliter se quoque
m, 28). In his vero omnibus hoc attendamus, ut moncnti surdam mentis non pricbeat aurem Cum :

non pro inani gloria, sed pro Dei jussione.etcom- slatis ad orandum dimittitc si quid habetis adversus

munis natura? consideratione.honumquod facimus, aliquem, ut et Pater vester ccelcstis dimiltat vobis
agere studeamus, Domino ita jubentc Te autem : peecala veslra. Quod si vos non dimiscritis, nec ipse
faciente eleemosynam,nescial sinislra tua quod faciet dimitlct vobis pcccuta vestra (Mare. xi, 25-26).

dextcra tua (Matth. vi, 3). Quanquam hoc diclo et 17. Sunt vero contra nostri consimilis, ad dimit-
prtecipi possit videri, ut in nostra cleemosyna nil tendum quod in Deum committiturperfaciles;quod
possit inveniri, quod de sinistro opere, id est, de contra possent perpetuis inse-
illos agitur, odiis si

injusto sit acquisitum labore : sequitur (1352) ma- clantes;cum magis charitas exposceret utcontra se
gis ostentationem innuat hoc dicto notari. /'/ sit, acta facile dimitterent, contra Deum vero perpe-
inquiens, elecmosyna tua in abscondito, et Pater trata rigidissimo vindicarent, non immemores ta-
luus gui videt in abscondito, reddet tibi (Ibid., 4). men dicentis Qui sine peccato est vestrum, primus
:

Diccnte quoque Apostolo : Qui parcc scminal, parcc iu illam lapidcm mittat (Joan. vm, 7). Nullum pra-

et mctct (II Cor. ix, 6) ; et quia sicut aqua exstinguit terea bonum compensatione mali fieri debere cre-
ignem, ita eleemosyna exstinguit peccatum (Eccli. in, damus ut videlicet ideo jcjunes, ideo eleemosynas
;

33) consideremus, maximo igni injecta modica

;
facias, ideo orationibus aerem istum fatiges, ideo

quid faciat 588 aqua. Ad quam ronsiderationem quod contra te est perpetratum dimittas, ut aut
non modice valet consilium,quod Tobias aequivoeo adulterium, aut fornicationem, aut aliquid simile
praebuit filio : Fili, inquiens, si multum tibi fuerit, quasi impunite facere credas, cum nulli promitta-
abundatiter tribne ; si parum, cliam ipsum Ubentcr tiirpercatorumvenia,nisiquiconversusreliqueritea.
impertiri studc (Tob. iv, 9). Nihil enim Deo charius 589 18. Talia igitur cum nostra tanquam con-
bona voluntate.cumet calixaquae frigidse cumbona « templibilia sint, proh dolor ! .jejunia, orationes
voluntate largitus remunerationis mercedo non quoquc et eleemosyna? de nobis deploratum per ;

careat, ut ipse ait in Evangelio Dominus (Matth. x, Jeremiam valemus timere Yidemnt eam hostes, et :

42). Cui canit Psalmista devotus : In me sunt,Dcus, dcriserunt Sabbata ejus (Thrcn. i, 7);et per alium no-
vota tua (Psal. lv, 13), id est, voluntas, quam tilii bis Dominum pivecepisse : Nolitc jejunare sicul ns-

cuncta cernenti offero bonam.Quocircasi tampau- que ail hanc diem (Isui. lviii, 4).

per est quis, ut nihil penitus quod tribuat habcal 19. Teste vero Apostolo, cum quod sine fide agi-
semctipsum si tribuat, sibi sufficere credat.Dictum tur peccatum sit (Rom. xiv, 241, ipsa verosine ope-
est enim Omni pclenti le Iribue (Luc. vi, 30), id
:
ribus fides cum otiosa vel morlua sit (Jac. n, 20)

est, et cui tribuis, et cui non tribuis, te tribne. dcceptores illos proeterire nullatenus animarum de-
Verbi gratia, rogat aliquis sibi tribuipanem,etnon bemus, qui contra confirmationcm catholicae fidei,
habcs quem tribuas panem tribue te, id est,luam ;
in qua continetur, quod vcnturus sit Dominus judi-

bonam voluntatem qua utique tribueres illi, si ha- carevivos et morluos (Symbol. Athanas.),et sajculum
buisses, libentissime panem ; quia scrmo bonus
et per ignem;et :Qui bona egerunt,ituri in vitam ccter-
supcr datum. optimum (Eccli. xvm, 17), enitere pro nam; xlcrnum (Joan. v, 29),
qui vcro mala,in igncm
viribus; ut si deest manui, quem porrigas, cibus, Pj
impunitatem omnibus baptizatispromittunt miser-
sermo linguae non desit, quem respondeas, bonus. rimi scelerum. Ita, inquiunt, pius est Deus et mise-
Quia vero omnia haec sine charitate, mira-
16. ricors, ut neminem Christianum permittat intrare
bile diclu exhibila, nibil teste prodernnt Apo-
! in infornum.Quanquam verum dicerent,si Christia-
stolo, qui ait Si distribuero in cibos pauperum om-
: num forc illum solummodo,qui Christi voluntatem
nes facultates 7>ieas, et si tradidero corpus mcum ita facit, credere possent. Cum vero Petrum audiant

ul ardeut : eharitalem autem non habiiero, niliil mihi dicentem aj>ostohim:Melius fuerat eisnon eognoscere

(1452) Idem editor optime notavit Legerem, si :

affers, etc.Ita quidem sermone n dePaschanum.2.
res mei arbitrii esset qaod scquitur .... in-
: Suadebam, ut quid aliquem se Ixsisse meminerunt,
nuil. recordarentur dicentis : Si offers, ctc, gui vcro ah
(1453) Lectio corrupla, inquit laudatns editor ;
tiliquo Lrsi fuissent, ct ille vcniam vcracitcr postulas-
sic autem restitui potcst :suasum. dedigne- . . . set, non obliviscerentur dicentis: Cum statis adoran-
tur, ubi praicedentem tcxtum respicit non dedi- : tliiiti, etc.
gnctur agere suasum Domini jam recitatum Si :
 ) :

101 SERMONES. 702

viam veritatls,quam post cognitionem retrosum con- A_ fecimus recipiemus. Quod et si aliquis pro nobis
verti 11 Petr. n, 21); de quihus, quaeso, dictum aliquid fecerit boni, et si non proderit nobis, prode-
rotijiciunt? rii illi. De illisvero purgatoriispost obitum pcenis,
20. Et cum ordines quatuorsacra teneat auctori- nemo sibi blandiatur, monemus ;
quia non sunt sta-
tas in judicio extremo futuros : unum scilicet, qui tut.-ecriminibus, sed peccatis levioribus,quae utique
judicet cum Domino ; alterum, qui per judicium re- per ligna, fenum et stipulam designantur (/ Cor.
munerctur; tertium, qni per judicium damnetnr; iii, 12). Sed quid agimus his ita pro certo constan-
quartum, qui neque per judicium illum [l. illud] rc- tantibus, qui novimus quosdam prava consuetudine,
muneretur, neque damnetur.cumscriptum in Evan- quosdam sacramento, quosdam etiam maleficiis.aut
gelio sit Qui autem non eredit, jam judicatus cst
: quibusdam aliis, ut praetendunt, inevitabilibus cau-
(Joan. 10); ct Psalmistae verbum [[., verbo]
iii, sis ita obligatos, ut erigi ad emendationem nullo

dicatur :hico non resurgunt impii in juJicio(Psal.i,5), modo valeant, quid eis dicerc valeamus? quod con-
quasi apertiusdical:Etsiquidem resurgunt,nonideo silium dare? Quidquid enim eis dixerimus, hoc
resurgunt ut judicentur, quiajam sint judicati, sed procul dubio respondebunt, etsi non verbo, cffectu
ideoresurgunt, ut,receptiscorporibus, illuc eantubi attamen operis, quod illi de Evangelio ad coenam
ante sfficulasuntdestinati(™/m).sautem istos intelli- vocati (Luc. xiv, -18, 20), et verendum ne similiter
geresolummododebemusincredulos,etminimebap- aii invitante relicti, pereant, ut Pharao, indurati.
tiz.itos); quisergodamnatustertius ordotibividetur, nimirum sunt enim, qui cum liberi esse
23. Hi

nisicredentium,id est baptizatorumexistere,quipro- valerent, immiserunt sponto sua in rete pedes miseri
eo quod fidem habuerunti sed operibus fidei, quae illic suos, et in ejus maculis ambulantes (Job xvm, 8),
requiruntur, carueruut, juste damnali in ignem dum expediunt se abuno, in aliud incidunt pericu-
a>ternum, qui absque dubio infernus erit, ituri. lum,et metuendum ne inevadibiliter aDomino con-
21. Constat ergo certissime Dominum quemdam clusi.Sed enitamur, dicamus aliquid. Suademus illis
idco monuisse: Ecee sanus factus es, vade, jam noli ne in desperationis sc praecipitent ullo modo bara-
peccare, ne deterius tibi aliquid contingat (Joan. v, thrum, ignari quid eis sit destinatom. l\'escit enim,
14);etalio loco dixisse : Fiunt nouissima Iwminis ait, homo, Scriptura, utrum odio an amore difjnus

illius pejora prioribus [Maith. xn, 45), ut intelligas sit, scd omnia in futurum servantur incerta [Eccle.
tanta humiliatione Dei de ccelo ad terram pro homi- ix, 1). Quatriduanum recngitent Lazarum suscita-

nibusdescendentis, tot indignitatibus,totopprobriis tum clamenteumeaeco illoimportunius:jejunando

;

ab eo perlatis, fame, siti, lassiludine, sputis, genu- utique, orando,eleemosynis insistendo, non ut pec-
flexionibus irrisoriis, falsis testimoniis, acelo, felle, care eis tamen liceat, sed ul a peccato cos per
spinca corona, ad postremum crucis patibnlo, late- C misericordiam liberari contingat ; vociferentur cum
ris perfossione,effusionesanguinisetaquac, manuum Chananaca,dicentes: Misercre mei,fili David; anima
pedumqueconfixione,ignominiosa;mortisopprobrio mea male a d.rmonio vexatur [Malth. xv, 22) ; et
redcmptos, sacro baptismale lotos, Spiritus sancti Moli Dominc, noli vinei a malo mco, scd vince in
illuminatione ditatos, cognitione voluntatis Dci lo- bono tno malum meum (Rom. xn, 21),- et: Eripeme
cupletatos, 590male agentes diulissime toleratos, Doinine, homine malo, a viro iniquo libera me
ab
Qagellispaternalitereruditos,promissionibusdulcis- utique me, et tibi factori ac re-
(Psat. cxxxix, 2,
simis attractos, honoribus variis tam saecularibus demptorimeo piissimorestitueme quod utiquemi- ;

quam ecclesiasticis infulatos, commodorum inesti- sericors agis, si quod contra te meditor, 1 454) me,
mabilium blanditiis invitatos, infinitissimis aliis velim, nolim, omittere facis. Si autem meosmorti-
beneficioruum prrerogativis ditatos, majora mcreri feros conatus prosperari permittia, quam mihi
justotormonta,quam illos quibustaliaconcessasunt fidueiam evadendi rclinquis? Et si a 591 pnesen-
nulla: Cui enimplus commiititlur, plus ab co exigi- tibus malis noncesso, quam veniam de praeteriti,

tur, utaitquidam licncdictorum non infimus(.S. lie- spero? Gemensque talium quis instanterquasi con-
nedict. regulse c. 2);et: Seryus qui scit voluntatem querendo, donec exaudiri mereatur, proclamot :

domini sui et non facit, dignc plagis multis vapulabit n Usquequo exaltabitur inimicus meusf Respice ct

(Ltic. xn, 47). me, Domine Deus (Psal. xii, 3 et Fac mc-
<:r,tu>li ; :

22. Sed quia omnipotens estDeus, et ejus pietas cum, Domine,signum in bono, ut videant qui oderunt
nihil aliud.quam ipseestDous; omnipotcns vero pie- me, cl confundantur, quoniam tn, Domine, adjuvisti
r r
tas ejus, uti etjustitiaejus, [suftauAnihilaliudquam ni, , rl consolatus cs me (Psal. lxxxv, 17). Ilis ( 1 'i. ). >)

ipse cst Dcus] de quo saltem dubitare apostaticum ethujusmodi clamoribusaurcscxaudirecupicntissi-

crcdimus esse ad illam, dum vivimus, nos confe-
: mi Domini, corde, orc manuque fatigans, nisi ante
rarnus.Mortui enim nihil omninofaciemus,scd quod terminum vitfe quiescat ; forsitan pietas illius (qui

(1454) Haec concinunt cum illis Ecclesite in ora- ilr,oreet manu fatigans aures Domini eupientissimi
tiono secreta missoc Sabbati ante Dominicam pas- exaudire, nisi quiescat ante terminum vitse ; forsitan
sinnis: A'l tenoslrat eliam rebelles compelle proptlius pietas illius, qui cum vult, potens est elc.) pulsala
voluntates. M>>\ verba Si auiem meos usque ad spt ro
: precibus sanctorum, respondebit ei tlli [sic fatiganti
Ratherius recitat in Qualitatit conjectura num, 8. ejus aures) idetn, quodrespondit instanter clamanti:
155) Construe
1
His et hujusmodi clamoribus cor-
:
O miilur, ctc.
 :

703 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PAPS III. 704

cum vult, potcns estde lapidibtis filios Abrahx susci- A tur : Pcrcal, inquit, prior dies, in guo natus sum, et
tare (Matlh. iii. 9) : Qui non vull mortcm peccaloris nox in qna dictum est : Cbnceptus esl homo (Job. m,
sed ut convertatur et viuat (Ex-cch. xxxni, 11) sancto- 3) ; alter vero : Maledictus, ait, qui annuntiamt patri
rum precibus pulsata respondebit etilli, quodidem mco, dicens : Natus est tibi pucr masculus (Jer. xx,

instanter clamanti mulier, inquiens, nusquam

: 15); Psalmista contra illos auxilium Domini im-
utscilicet viriliteragens, sedmollitia muliebri vitiis precando Avcrtantur statim crubescentes, qui dicunt
:

enerviter succumbens, magna est nunc fidcs, id est mihi : Euge, eurje (Psal. lxix, 4.)
orandi perseverantia, tua : fiat tihi sicut vis (Mattli. 26. Abstinere vero tanto magis nos oportet ab

xv, 28) : et hora quod

sanabitur auimaillius in illa ;
omni mendacio,quanto certius illud a diabolopro-
nobis omnibus prastare dignetur Redemptoris nos- cederevalemus advertere,Dominoita de eo testante,
tri clementia. Cum loquitur mendacium, ex propriis loqaitur, quia
24. Est et alia pereuntium in perpetuum evidens mcndax csl, ct pater ejus (Psal. v, 7), utique men-
approbatio, quod cum tres in Evangelio legamus datii (Joan. Psalmographus Domino
vm, 44). Et
mortuos a Domino suscitatos, quartum sibi nuntia- dicatf/., dicit] Perdes eos qui loquuntur mendacium
:

tum noluerit suscitare, sed econtrario dixorit : (Psal. v, 7). Quod tamen si de omni mendacio intel-
Dimitte morluos sepelire mortuos suos (Matth. vin, ligamus,nullum a perditioneliberum judicamus:di-
22). Tres vero isti mortui tria significant morien- citenim alibi idem Omnis hotno mendax (Psal.cxv, :

tium animae genera unum scilicetin oculto. aliud : \ i). Ergo tu ipse hoec dicens mendax propheta?Ab-

in publico, tertium in consuctudine, quodet fcetere sit, nam

et illic certuin quoddam,quod perditionis

dicitur, id est desperatione recuperandi vicinos in- filiisolummodo loquuntur, dixi mendacium, et
ficere; sed quia Deo nil est impossibile, et lales omnem hominem in extasi 1456), id est.in contem- (

ab initio ornnes fuerunt in oculisejus,quales in fine platione veracitatis Dci, vocavi mcndaccm sicut et ;

fuluros illos pravidit, dilexisse eos comprobatur, Ecelesiastes mcus (Eccle. m, 19), et post illum Apo-
cum insperata eorum emendatio cemitur. Quartum stolus (/!om.vui,20),vanitati subjectum. Quam pra-
vero illud genus est mortis, dequo Psalmista; dici- tcreanoxium sit omne mendacium, alius nos ad-
tur voce : Quoniam laudatur pcccator in desideriis monet dicens :Os quod mentitur,occidit animam(Sap.
anim.v sua: : ct iniquus hcnedicilur (Psal. x, 3) ; ot i, ll);et: Falsus testis non crit impunitus {Pron.
de quibus prophcta : Populc meus, qui bcatwn te xix), 5).
dicunt, ipsi tc dccipiunt (Isai. m, 12). Cum enim 27. Mendacium saue quam longe a prasulibus
quis et malum quod facit ipse defendit, et adulan- Ecclesia? deboat esse, invectivu cujusdam sententia
tium attollitur insuper laudibus, nunquam ad sui hujusmodi, acpopulorum consuetudine trita, vale-
cognitionem rediens, ut sepultura mortuus aggere, C musadvertcrc: Verba, inquiunt, sacerdotis aut vera
ila ille adulantium falsa premitur inlelicissimus aut sacrilega-. Quam e contrario autem veritas sit
laude. Nunquamutique reviviscit, qui se mortuum Dco dilecta, ipse de se loquens Dous homo demon-
fore nunquam cognoscit ; nec ad salutcm redit, qui strat, cum ait : Ego sum via, vcritas ct vita (Joan.

salutc sc indigere minimecredit. In perpctuum ergo xiv, 6) ; et perprophetam Pacem : ct veritatem dili-
prriisse nondubitatur,qui lali finc dcfungitur.Quod ijitc, ait Dominas Dcus (Zaeh. viu, 19) ; Pascha cu-
gcnus mortis summopcre cavere cum Dei auxilio jus cclobrarc in azymis sinceritatis ct veritatis nos
laboremus, nccadulanlium mendaciisde nobis cre- monet Apostolus (/ Cor. v, 8). Et cum qu»dam po-
damus, sed peccata nostra et ipsi accusemus, et puli.sui acta reprobasset: subjecit : Hsbc sunt ergo
accusantibus non irascamur. Non ergo leve putct verba, qu,v fucitis, loquimini veritatem unusquisque
quis se committere peccatum, cum aliquem male ewm proximo suo (7>ach. vm, 16) ; et replicans : Yerita-
agentem falsislaudibus attollit, cum Dominicavoce tcm ct justiliam judicate in portis vcslris. (Ibid.)
de se dici, quod mortuus mortuum sepeliat, audit 28. Eccc, fratre^ et filii (Deus concedat] ab ipso
irrecuperabiliter enim eum inlerilcit, qui fortassis clementer rcspecli, ecce quanta commemoravimus
ad emendationis vitam resurgeret, nisi cum ille suis vera mala, quanta faisa bona, quanta etiam mista
adulationibus inccssanter obruerct. J)
bonis mala. Quid nobis agendum ad ista, nisi, ut

25. Cum vero octo, ut beatus fatotur Augustinus pradiximus Dominum pracepisse, non itajejune-
(De Mcndac. 14), 592 sint mcndacii genera, mus,non ita oremue,non itaeleemosynas faciamus,
1
c

adulatorum est inter omnia, fateor, pessimum. Illi sicut usquo ad hane diem jejunavimus. oravimus
enim pracipue et interfectorcs et sepultores sunt eleemosynas fecimus, ne hostibus nostris,malignis
animarum regum maxime, ducum, comitum, epi- utiquc 593 spiritibus, occasionem nos amplius de-
scoporum, abbatum, ac ssculi hujus potentium,non ridendi prastemus.Sed rationabilitcr in simplieitate
veriti terribile illudper prophctam Domini malcdi- cordis Domino servientes,curemus primitus ne bona
ctum Vse qui dicilis malum bonuin, et bonum nta-
: nostra falsa sint.Cui-emus ne nulla dehinc,nepauca
tum (Isai. v, 20), etc. Quorum mortifiera praconia post.ncinordinata [tubaudi sintJ.ilHusque nunquam
ita Job, ita post Jcremias typicemaledixisselegun- obliti consilii,quoddatum,infructuose licet,cuidam

(1450 Sic nimlrum in psalmo cxv, v. 2 Eijo dixiirt exccssu meo : Omms homo mendax.
703 SERMONES. 706
legiraus it&,'fieccasti, quiesce [Eccli. xxi, 1). Nostro- A bato, quidam.hcu dolor
nostrorum murmurando
!

rum cujusdam perlepidam ei concincntem recola dicerent etiam sacerdotum Quid modo faciemus?
:

nius pariter isliusmodi sententiam : Soli esse miilo- Usque nunc aliquid visum est nobis de Deo scire ;

rum factor,et eris occisor.utique malorum factorum: modo videtur nobis quod irhil omnino sit Deus, si
illiusque non immemores: Fili, inquit,ne adjicias pec- caput non habet.oculosnon habet, aures non habet,
catum .?((/"';• peccatum,dicens JSisericordia Deimagna manus non habet, pedes non habet. Ad quod uni
est (Eccli. v, 5) et quod sequitur cogitantes
; portim istudpraebemusresponsum: Stolidissime er-
non adeo despiciamus, ut precibus ad placandum gone anima tua,vel mea nil tibi esse videturpro eo
illum compositis.et tam pravis utusqucnunc jeju- quod eam videre non vales ?Quale vero caput habet
niis, orationibus, eleemosynis, et ratione contrariis anima tua,quas manus,quos pedes, quae alia mem-
nos eum, qui invisibilis omnibus penetrat
vigiliis, bra? Monstra mihi saltera si vales eolorem ejus; si
suo universa intuitu,deludere posse credamus. Sed non vales.ego ejus tibidemonstro valentiam. Statue
si volumus ei placere,sicul praccepit.studeamus illi niihi hic duo rorpora, unum cum anima,aliud sine
peccotorum remissionem accipere, et
servire, ut anima. Quod ex illis duobus videbit, audiet, loque-
mereamur recuperare ipsius solum-
gratias ipsius tur.ambulabit?illud quod est cum anima.an illud in
modo pietate,quam perdidimus arbitrii nostri me- quononestaniraa?Non dubium,quin illud quod ha-
R
rito libertate. bet animam, respondebis. Ego econtra Quare non :

29.Finem sane loquendi cum hic [1457) nobis pu- illud quod animam non babet? niniirum quia deest
tavissemus occurrere, occurrit econtrario non silere illi ipsa vis, ipsa potestas, ipsum insestimabiliter
valcndiomnimodis ratio.Hacrcsis (1458) namque ex melius atque validius, quod illud regebat, ut ali-
antiquis quoidam hic apud nos, cum exhausta ubi- qnid faeeret, sine quo nihil omnino faccre poterat:
que erederetur,consopitapotius apparuit,i(uamniu- nilnl cnim csse visibilium, quod non ab invisibili
tuatoa Gr.vcitate vncabulo Anthropomorphilarum regatur, ratio docet.
etjara Latinitas appeltare consuevit. Nudius.etiim 31. Eece invisibilis anima quam potentior sit,

teftius quidamnostratium retulil nobis presbyteros quam visibile corpus. De ipsa vita anim;e quid titi
Vicentina: dicccesis, nostros utique vicinos, putare videturPNonnc ipsa invisibilior multum,quam ipsa
corporeum Deura esse hac siquidem occasionc in-
;
est anima?Quid autem ipsa valerel anima,imoquid
ductos, quod in Scripturis legatur O.culi Domihi ipsaessetanimasinevita?Absquedubionihil:legitur
:

supcr justos, et aures ejus in preces eorum (Psal. cnim ita Factus est primus Jdam in anima vivehte, :

xxxm, 16) et Manus tiue fecerunt me (Job x, 8);

; : sccundus in sjiiritu vivificante (I Cor, xv, 45). Si ergo
et Faciamus hominem ad imaginem ct similitu-
: anima.quas utique spiritus est,tantum valentiorest
dincm nostram (Gen. i, 26) cum utique ha.-c simi- C corpore, ut sine illa se saltem non possit movere
;
;

litudo, vel dissimilitudo, non ad corpus, sed ad vita veroanimaj, quauitique invisibilior est, tantum
solam portineat animam, qua; est utique spiritus. potentior anima, ut sine illa saltem possit nec esse
quanquam circumseriptus et compivhensibilis spi- spiritus vivilicans,qui utique Deus est ;et quo Deus
ritus, ct hujuscemodi in Seripturis alia [subaudi invisibilior, eo omnibus interior adeo spiritus, si
legantur], non inteliigentes stultissimi, quod tam regulariter ita dici valeret,invisibilissimusomnium
incxcogilabilis, tam inscrutabilis, tam ineifabilis, spiritum spiritus, et spiritus spiritissimus om-
tam ineomprehensibilis est Deus,utnihil proprium nium quo omnibus
appellari possit spirituum : et
eTari de eo bumanaj locutionis valcat usus. spiritibus invisibilior, eo omnibus interior; et quo
30. Quis enim audeat solummodo cogitare (ut interior, eo magis credendus omnium rector, in-
hoc unum profcramus deinultisjquod pernaturam spiralor, motor, vivificator spiriluum, sicut anima
Christus fuerit vormis aut scarabcus? Et tamcn omnium corporum, imo sicut vita omnium vivcn-
per quaindam siiuililudinem ipse de se, quamvis tium, ct lanlo praestantius, quanto inellabilius at-
figuraliter loquens, veraciter dicit: Ego avlem sum que potentius.
vcrmis, ct non homo [Psal. xxi, 7); et per propho- 32. Sicut onim anima nihil essct si non esset
tam : Scarabeus de ligno clamabit (Habac. n, 11 cx n vita, ita omnis creatura sive visibilis,sive invisibi-
i.V.V).Quod cum nos non modice permovissct. lis, sive corporea, sive incorporea, ninil omnino
(1457),proh nefas nobis commisso gregi eamdem
! esset, si non esset Deus omnia utique, ut ita dica-
adeo comperimus perfidiam inhajsisse, ut facto de tur, animans, sicut viviflcans Spiritus, qui quo
periculo in populo sermonc,et spiritum esse Deum, omnibus intcrior, eo cst invisibilior; sicut et
incorporcum, 504 invisibilcm, intractabilem, spiritus iu corporibus oo interior, quo invisibi-
et in.-nstiriiabilein,Scripturarum testimoniis appro- lior, co invisibilior, quo usque ad ineffabilitatem

(U57) Ita cum novissimo Spicilegii editorc. Erat nitas mutualo etiam a (•r.rciiale vocabulo conmeiit
apud Acherium, cum hi.s non putavtssemus. appdllare Anthropomorphitarum, cum crederetur uM-
(13581 D.e hac hmresi apud antiquos vide Theo- gue exhausta, consopite potius apparuit hic apud
phili Alexandrini epist. Paschal. Epiphanium. et nos.
preecipue Augustinum !>, h&resibus num. 50. Mox 159] Acherii editip promovisset,
1
Novissimus
qu&dam srripsimus, ubi crat quosdam. Construo Spicilegii cditor rcctc cmcndavit.
uutcm i (JiULdam tuvrcsis ex anttquit, quam Lutii-
 !

707 HATHEIUI EPISC. VEHON. OPP. PAHS III. 70S

interior, ac pcr hoc usque ad omnipotentiam 595 A mus ! tunc oum quasi ex parte videmus, cum a
ita potentior, ut quidquid est, per ipsum sit;quid- ncmine vidcri cum posse non ignoramus.
quid vivit, per ipsum vival, quidquid movetur, per :!'i. Consideravimus,iaqmwat,et non crat aspeclus,
ipsum usque ad ineffabilitatem iterum movcatur. 5 J>C undc ncc reputavimus eum [Isai. liii, 3). Quod
Usque ad ineffabilitatem vero protulimus, quia re- quidem illi complires de inearnatapro nobisDei
tui

colimus motus homicidarum.furum, adultcrorum, sapientia leguntur dixisse lu vero insanius,de tola;

qui utique nisi a Deo ipsum habent, quo pcssimc Trinitate, imitatusutique eos, quidum Moyses tar-

abutuntur miseri, motum.cum a seipsis mahemo- daret in Sinai monte, dixerunt ad Aaron fratrem
lionis habeant vitium. ejus : Fac nobis deos qui prxcedant nos; Moysi enim
33. Tanta igitur vis, tanta potestas, tam inessti- nescimus quid contigerit (E.rod. xxxn, 1). Ito et tu

mabilis,tam impenetrabilis natura,tam inscrutabi- cum te fustidissct de .Egyptu, id est, de tenebris

lis substantia, tam incomprehcnsibilis dcitas, tam ignorantiae ad lumen cognitionis invisibilis Dei ad-
immensurabilis magnitudo, tanta de se ipsa uni- duci quoquomodo idola tibi in corde ccepististul- ;

versairradianspulchritudo,tam cuncta visu intimo tissinic fubricare, immensitalisque Dei oblilus,

penetrans aspectus,tam omnia continens invisihilis magnum quemdam quasi regem in thrnno aureo
manus,tam universa illuminans clarilas,tamomnia „ videlicet sedentem depingere, mililiam angelorum
supereminens proceritas, tam cuncta concludens quasiquosdam bomines alatos,ut in parietibussoles
profunditas, tam omnia facicns operatio, tam nihil videre, vestibus albis indutos ei assistere ; cum et

inaccessibiliter inacccssum relinquens immobilis illi spiritus sua natura invisibiles,

sint, et pro
motio, lam omnia nutriens sapida dulcedo, lam et cum hominibus apparent,non in sua natura,sed

cunctadisccrnendi non impotens flatus,tam sublilis in spccic.quam illis Deus aut cx isto aere corporco

universorum non modovoces(la60),sed intcnliom-a licet tenuissimo dare vult, aut undc vull,aut si ei,

a longe cognosccns, cui tacendo Moyses utiquc ut [subaudi placuit.] in primordio omnigena? crea-
clamasse referlur, auditus. Et ne in infinitum du- tionis, placet, ex nibilo, uti vidcri corporalibus
camus, quem finire omnium qui fuerunt.sunt aut oculis possinl, apparent, vocemque ex acre eodem
erunt, non valuerunt, valent, valobunt loquendo acreis, ut ita dicatur, ipsi labiis et faucibus acgut-
sermones ; illud ineffabile, illud inexcogitabile om- ture nobis incomprchensibilitcr, sed tann-n his,

nibus csse ad postremum incircumscriplus,

; illc qiiibus divinitus hoc videre, vel audire concedilur,

ubique totus.nusquam minor, nusquam major,qui cognoscibiliter reddunt.

ccelorum continet thronos, et abyssos intuetur, 35. Secunda, inquiunt, feria Michael archangelus
montes ponderat, terram palmo concludit.cui Dco missam celebrat, coele-caica (1461) dementia
stia.terrestria, ct inferna genufiectunt omnia, spi- G Qua3 libi cnimvidetur causa.quae apudnosprimam
rif.us, qui est ulique Pater, et Filius, et Spiritus vel secundam facit feriam?nonne solis ortuset cjus

sanctus.unus Deus.singillatim spiritus,indivisibili- ocoubitus ? Et quis est sol alius in cculo, nisi Sol

super omnia et per omnia, te

ter spiritus, qui est justitiae, cum Patre et Spirilu sancto, Christus ?
in omnibus benedictus in SKCula Deus. Nil tibi An adco insanis, ut putes noctem esse in coelo,

quod non habeat, quod videre valeas,

videtur, eo cujus illuminatio crastinam faciat diem ?Quomodo
corpus? Nec legendo discere, aut a legentibus crgo lux illic aHcrna, si obscuritas eam interpolat
sciscitari curasti, qui sint illi super justos oculi Do- templo canit sanctus Michael missam,
ulla?In quali
minil (Psal. xxxm, 16) qua; nam ejus in preces cumJoannesin Apocalypsidicat Templum non ridi :

eorum? quis vultus ijisius inea? (Apoc.xxi, 22.) Dominus, ait, in templo
super facienies mala, ut

perdat de terra memoriam eoruml (Ibid., 17), quaj sancto suo : Dominus in ccelo [Psal. \, 15). Vis de
manus.qui pedes? sed omnia ha3C fabrili revolvens 11 o tcmplo tibi quod nunc cordi occurrit, respon-
1

insipicntissime cogitatu dixisti.non in corde solum, dcam ?Dnminus in utero malris virginis non relicto
sed multo vesanius in me Non estDeut ; imo tur-
: Patre in ccelo, unoutique eodemque momento etin
pius Nihil est Deus,si non habet pedes et manus.
: ccclo, el in Virginis utero sed in coelo intempora- :

Cum potius eo ipso quo rationalis es conditus.de- n lilcr, in matre cx tempore Sedes super thronum, :

beres ex ratione colligere eum qui te eondidit, eo ais, dicit Psalmista, qui judicas xquitatem (Psal.
magis Deum esse,quo minus eum vales conspicere. ix, 6). Nos quoque qui sedes super cherubim (Psal.

(hiem nimirum.ut beatus ait Grcgoriusjam videre i.xxix. 2^ sspe cantavimus et inlolliximus cheru- ;

est, jam rationem illius ratiocinando conspicere bim plenitudinem scientiae interpretari, ct quod
;

cujus tunc aliquid quasi ex parte cognoscimus, tbronum hoc,hoc idcmcherubim appcllari.hoc est,
quando eum nos digne cognoscere non posse scnti- angclicum spiritum, imo (1462) legiones utraque

(1460) Id est, audilus tnm subtilis cognoscens a (1461) Ita corrcxit idem editor. Apud Acherium
longe non modo voces, scd intcntiones universorum, clementia ct infra an adeo insanus.
;

cui Moyses utique refcrtur clamasse tacendo. Post (1462) Imo ulrabue luvc, id est throni et Cheru-
pauca scrmoncm erat in editione Acherii,ubi novis- bim, appellari legioncs angclorum.
simus Spicilegii editor sennones emendavit.
 —

709 SERMONES. 710

haec angelorum. Superquem autem angelorumnon \ omnibus et vox formatur, etlocutio agitur, quibns
sedetDominus,cum et de. anima justi legatur.quod Michael missam canere dicitur? Tu econtra qui
sedes sit sapienti», sapientia vero Dei Patris Deus supra Gloria in excelsis Dco
: I.uc. n, 14), quis

Filius sit? Ouo vero sedet sapientia sine eo, cujus primuscecinit ?Angeli,respondemus. Quomodo? Ut
est sapientia "? Deo placuit illishoc,quodpastores audire velintelli-
36. Verum quia ha.reticum hoc proprium est, gere possent, pra>stare,quia inspirituali naturahoc
ut confutari oppido, vinci vero non leviter 597 nullo modopoterant facere.et hoc inaere.quipercus-
valeant ; tota ista allegatione,non quid sit Deus, sus vocem faeit, utique et coelum appellatur, unde
sed quid non sit, si possimus persuadere, id est, et volucres cadi dicuntur; non in a>there, non in
quod nec corporeus, nec visibilis, nec a.stima- ccelo, (1463) ubi nullus indig.>t 598 slrepitu ali-
bilis sit, utpote spiritus spirltum, invisibilissimus quid vocis, nedum Deus, qui omnia novit, cogno-
omnium spirituum ; confutatos veritatis inimicos scere. Vox enim in ceelo angelorum nihil est aliud,
gaudeamus. Vosautem, ofilii,quibusloquimur,hoc ni-i admiratio perpetua cleritatis et ineffabilitatis
admonemus, ut abjectis hujusmodi nugis atque Dei sine motu linguae, sine strepitu vocis. Nam et
mendaciis, illius monentis non immemores : l in terra hoc magisdelectatDeum,qui,ut paulo su-
te ne quxsieris,
^ '
"<-,
etprofundiora te ne scrutalus fucris — ,
j. i
protulimus,j
pe rius r ait Spiritus
~r —
- est "'"»> : eos qui
Dciis, et -»- — —
[Eccli. iii, 22), multi enim sunt, qui, dumdiscipuli " adoranteum,inspiritusetveritateoportetadorare.(Jtoan.
fieri dedignantur veritatis, magistri flunt erroris, iv Etquiamissadumcanitur,corporisetsangui-
24 .

non intelligentes scilicet, neque quaeloquuntur.ne- aisDomini participatione ipse qui canit, reficitur;
que de quibus aflirmant (l Tim. i, 7), ad illum ma- monstra mihi panem et vinum unde hoc agitur.
gni consilii Angelum vos ait Eyo conferatis, qui : Panem aseli dedil eis (Psal. i.xxvn, 24), scriptum est,
suni via, vcritas ct rita (Joan. xiv, 6)Nemovenit ; et : respondes : Panem angelorum manducavil homo
al Patretn, nisi per me (lbid.( consequenter enim : (Ibid., 25). Quisest alter panis caeli, nisi Dominus
nec adSpiritum sanctum. Ipse enim, cum Philippo Christus?undeccelestiaspiritualemescamaccipiunt,
respondisset roganli ut ostenderet illis Patrem, el delectatione iuaestimabili perfruuntur. Et panis
respondit : Qui mc vidit, utiqne interioribus illis angelorum recte dicitur Christus, quia revera illius
quibus Deus potest utcunque videri Dcati
oculis, : laude pascuntur. Xeque enim corporalem panem
cnim inun lo corde, quoniam ipsi Deum videbunt manducareangelicredendisunt. Devinoquidfacies?
(Mattk. v. 8), viditet Patrem(Joan.tPf,9), etadjecit: Non bibam, respondes, amodode genimine vistis usque
Non credis,quia ego in Palre ct Pater in meestf Ibid., indiem illum cum illudbibam vobiscum novuminregno
10.)Quod totum nisi ad invisibilem deitatem Patris Dei (/}farc.xiv,25)Nidil tejuvatad hoc.Hegnumenim
et Filli referas, stare non potest. Non enim qui C D_-idicitEcclcsiam,inqua cumco^pisset.utPsalmista
vidit in carne, quaiu pro nobis assumpit, Filium, canit, aligno regnare (Psal. xcv, 10 l \.-I\.Y),et novo
consequenter vidit et Patreni. Alioquin et Juda;i vino, id est.sanguine suo,cumpanecarnis sua? ejus-
persequentes illum vidissent, quibusvoce Dominica dem incolas regni potare,apostolis post resurrectio-
dicitur Neque mescitis, neqne Patrem mcum. Sime
: nemsuamperquadraginta dies apparens, loquens-
tciretis, forsitan e! Patrem meum sciretis (Joan vm, quederegnoDei,etconvescens..lc..i,:»Jconsequenter
19), id est,si invisibilem et iucorpoream divinitatem et bibisse cum eis non est penilus dubitandus. Ecce
meam in mc latentem agnovissetis,et cormundum tu iniser, qui de media lentc tuum illum corporeum
ad banccontemplandamhabuissetis ; consequenter Deum uno anno, Belis sacerdotibus stultior cesti-
et Patrein meum in me mannentem, etin Patre sci- mande.pascebas (Dan. xiv, 7 , Noster Deus verus,
rulis. Ipse ergo, qui hujusmodi introductioii' nos invisibilis, incorporeus.intractabilis, immensus, in-
cognoscere fccit, quod Pater ipse,idemque qui hoc circumscriplus, omnium creator qua. fuerunt, quae
dicebat Filius et Spiritus sanctus, unusessei Deus: sunt, qusfl erunt, omniuin rector, dispositor ; oculi
Euntes, ait,baptixate omnesg. ntesinnominePati oumia contuentes, aures interiora etiam cordium
Filii, et Spirilus sancti (Matth. xxviu, 19) ipse, in- rantes, brachia omnia continentia, manus
quam, qui carncis labiis ab iiitcrioreDeomotis hoc ^ omnium operatrices, pedes immobiliter per omnia
discipulis praeepit, ipse nnljis dical quid sit Deus discurrentes, qua utiqne omnia Spirilus est Deus,
Spirilus, inquit, est Deus Joan. rv, 2. et post rc- Pater utique ct Filius et Spiritus sanctus, umtas
;

surrcctionem dubitantibus apostolis ait : °alpate cujus in Duitate, Trinitas in personis consistit ; no-
et videte, quia spiritus carnem el ossa non habet, ster, inquam,Deus cum magno tremoreet reverentia
sicut inc videtis kabere (Luc. xxiv, 39). idus, cum maxiina dilectione amplectendus,
carnem et ossa non habet spiritus
37. Si ergo ;
noster, inquam, ImsjumodiDeu.-,undesuosangelos
uinle capul liabet, quod utique ex carne etossibus pascat, dem
et _i non a
tai aliquando,
constai Unde manus,undebrachia, postremo unde
. nobis, saltem ab A.ugustino oonvictus, et utinam
labia, unde linguam.unde guttur, unde pulmones, conversus adverte. Nam delocutione Dei ad angelos,
unde illi sunt arteriae, undepalati concavitas, unde et illorum ad Deum.abunde te docet, si requiras ia
qualuor anteriores dentes, quibus proculdubio Moralibus, GregOrius.

(1103, Coastrue : L'bi mdlus indigetcognoscerealiquidttrepitu vocit, nedum, etc.

711 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS III. 712
38. Et quia, ut cormitur, nullatenus acarnali va- A ( panibus propositionis, qui nostrum figurabant
'e

les intellectu divelli, tene te sallcm ad illam qunm sacrificium, utique agens. Et cumitasit.quimescri
pro nobis Dei sapientia suscipere dignatusest car- cogitare valemus de nobis, quid aostimare, quare
nem.Illa enim in ccelis ad drxteram, id est, aequa- scdliset sacerdotes vocemur, qui tam immunda pra>
litatem Patris, qui ubique dexter,nusquam sinister, cordia gerimus ? Potestne quod damus vocari vel
utpotc incircumscriptusspiritus Deus, cumossibus, sanctum, pollutissimismanibus nostris tractatum?
qua? spiritus omnino non habet, absque dubiosedet Estne benedictio, quam illecebroso saltem osculo,
(1 164). Ejus divinitati incorporaliter astant incor- prster alia, fundimusore polluto? Yae nobis mise-
porei spiritus, angeli utique sancti, animae quoque ris, pro taliinus sciliset,acmillies vae fuerat quidem
felices, sanctornm corpora quoque, ut nonnullis olim praedictum : et : Erii sicut populus,sic sacerdos
visum est, quae 599 cum Domino surrexerunt (Isai. xniv 2) ; sed utinam et honestiores quilibetin
cum animabus justorum. Neque
(Mtttth. xxvii, 52), populoDei, sicsaltem sacerdolesessenthujusmodi.
enim hujusmodi es meriti, ut dicere cum Apostolo Suademns praeptereaeis^neadeosinta 600 Deo ex-
possis Etsi cognovimussecundum carnem Christum:
: tranei, ut se ipsos primitus, dehinc alios mortifere
sedjam nunr norimus (I Cor. v, 16) Ejus tamen si decipientes, mentiri potuisse putent Spiritum sanc-
divinam indagare utcunque cupis substantiam, ab tuin peros Apostolidicentem Nequa adulteri, ncquc
P :

eodem intentissime audi PhUippe, inquit, qui me :

fomicatores, neque ebriosi regnum Dei consequentur
vidit, vidit et Patrem (Joan. xiv, 9), id est, neque (Cal. v, et : IIoc autem scitote intelliijentcs, quod
)

me ullus in divinitate, quam si cernercs, hoc nul- oiiinis fonncator, aut imiiiuiidus, aut adulter, aul a-
latenus diceres Eyo enim, et 1'aler, unum sumus
: varus,quod est idolorum sercitus,twn habet hseredita-
neque illum vidit. Vides me in carne,
(Joan. x, 30) tem in ct Dei (Ephes. v, 5). Sed ne ad
regno Christi
quam sumpsi pro te non vides in divinitate, qua
; desperationem eos sermo iste verissimus trahat,
sum unum cum patre et ideo sivis Patremvidere, ; noverint non de his dici qui olimfuerant adulteri,
munda illum oculum cordis, qui considerare quo- fornicatores, et avari, sed illos notari, qui usque
quomodo valeat invisihilem Dcum et me conspi- ; in linem in talibus durantes, neglexerunt adDeum
ciensvidebis, etilium nonlumine attingendo.corpo- converti ;
qui utique, si concederetur, eis in ceter-
rali, sed contemplando pro modulo spiritali. Decjus num vivere, non desinerent in aelernum peccare, et
cibo si sollicitaris, audi eumdem : Meus cibus est, ideojusteinreternum pceuasdebent.quiadignisunt,
ut faciam roluntatcm ejus qui misit me (Joan. ix,3i) ; luere. Comperimus nariique nostri temporis quem-
et Non in pane soh nrit homo, sed in omni verbo
: dam(ta]em perfungi siestdestinatum,quem cogno-
quod procepit de ore Uci (Matth. iv, 34); et Esu- vi^set hominum utinam nullus) hisque his (1G65)
:

riri. et dcdistis mihi mnnducare [Matth. xxv, 35), de

C deplanximus adeo insolubiliter irretum, ad ipsum
pauperibus utiquc diccns. fers cum proximaret miserrimus senium, ut con-
39. Verum quia de saccrdotibus nostris conque- scientia remordente, nec ipsum Evangelii librum,
sti tatia protulimus, suggerendo eosdem nobiscum nec eumosculari auderet,quicommunicaturusesset
monemus, ut in lege Dei die noctuque meditantes, presbyterum, contaminari suo miser osculo pensi-
scrutentur Scripturas melius quam usquemoJofe- tans illum,ad mentem ut\que, Quoateligerit immun-
cissent : Cseous cnim si cseco ducatum prasstet, anibo dus, immundum erit Num. xix, 22), recolligens di-
in /biwim.utaitDominus, cmlent (Matth. xv, 1-4). Qua? ctum ita utique sejudicansindignum,proeo scilicet
praecepit Dcus, illacogitentsemper,hoesuperoinnia maxime.quod osillecebrosocummanibusetbrachiis
prae oculispraeceptum.quoniamquidemmagnopere haberet coniplexu pollutum, ut formidaret saltem
expedit, incessanter habentes.Nonenimsemel inan- attingereipsum vas quod tantce dignitatistetigisset
no, sed quotidie eosnecessitascogit paschaDomini mysterium et tamen emendationis nullumin ejus
;

celebrare.fifHM rcstros accingelis (E.rod.xw, II), id erat obdqrissimo corde vestigium. Pro quo duplex
est.castitatioperam dare studebitis et Mundamini ; :
nobis visa est nonsilendi o^casio.idest, utejuspri-
gui fertis vasa Domini (Isui. lii, ll): Oomne enim niumcaverestudeamusexemplum ;dehinc ut pro eo
quod teligerit iinmundus, immundum crit (Awm.xix, Dei misericordiam eo amplius supplicemus, quo
n
22), dicit non mentiens Dominus. Simundisunt, ait amplius eum indigere cognoscimus.
quidam, pueri, maxime a mulieribus {
I Reg. xxi, 4), 40. Nam talis amare nullatenus (1466), licet eum
(1464) Illa scilicct caro sedet absquc dubio cum nuri osculo suo, utique recolligens ad mcntem dictum:
ossibus.qux spiritus omnino non habct. Quod tetigcrit immlmdtis, immundum erit; judicans
(1465) Legendum hisque ntiis, vel aliquid simile. sr utique ita mdignum, pr<> eo scilicet maxime quod
Construe vero Namque compcrimus ouemdam
:
haberet os pollulum cum manibus el brachiis com-
tcmporis nostri (queth utinam liulluS hominum formidaret saltem uttingere
plexu illecebroso, ut
cognorisset, si est dcstinatum talcm perfungi, id mysterium dignitatis tan-
_
ipsum ras, quod tetigisset
est in in quo nunc est, mori) et
tali statu, tii ct tamcn.
: etc. Retinuimus lectionem novis-
deplan.rimus msotubiliter irretilum his ritiis,
atleo sinii editoris Spicilegii ubi antea legebatur pnxri-:

ut cum miserrimus fcrc proximaret ad ipsum se-

nwrit, ae dein et formidurit. Nota osculum,
niuin, conscicnlia remordcntc ncc auderet osculari
quod presbytero communionem proebenti dari con-
ipsum librum Eraiujclii, uec cum presbqterum, qui sueverat.
communicaturus esset, viiser pcnsituns illuincaniami- (1466) Nihil poterat esse corruptius, quam quod
713 SERMONES. 711

irrationabiliter metuat, convineitur Deum, quem A_ quam in alio die. Dicit Ratherius cplscopus quod
tam moribus adversum.
suis sentit mentitur illc quodsanctusMichaelmissam
qui dicit
41.Xec contraria isthic illa est DomLnipromissio, cantet, cum nulla alia creaturamissam possit can-
qua dicitur : Qui crediderit, ct baptizatus fueril, homo solum, quia ille,cum sit rationalis,
tare, nisi
salvus erit (Marc. xvi. 16). Quia videlicet etiamsi habet carnem et ossa, sine quibus missa non valet
(1467) credat in Deum talium quis,non credit Deo, cantari. Spiritus autem,sicut Dominus dicit,carnm
qui praecepta ejus non custodit, nec sacramentum el ossa non habet, licet valentiore quam homo, pol-
vivendo tenet quod fidepercepit,sedeamdenifidem, leat ille qui estangelicusetnonapostaticusspiritus,
quam verbum astruit, moribus destruit. 1'ntcr no- ratione. -Michael vero spiritus est et angelicus spi-
ster qui cs in cxlis (Matth. vi. 9J cum cceteris fide- ritus, et in conspectu Dei semper assistit sine
libus, concesso Domini, dicit, sed omnium corrupte carne et ossibus : et illum incessabiliterlaudat sine
vivenlium diabolus patcr cst, Zeno beatus ille econ- libro, cum quo solet missa cantari, sine pane 60?
trario ait ,'S. Zex. De Juda, tract. 14, lib. n, et vino, de quibus solet in missa corpus et sanguis
Quod a nobis avertere pietas dignetur 608 illius, Domini confici.
qui in hunc mundum venit peccatores salvos fa- 3. Si autem quaeris quid sanctus Michael cantet"?
cere, Jesus Christus Dominus noster, qui cum _ Laboraylicit Ratherius episcopus, cum Dei adjuto-
Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per no, ut post mortem ccelum conscendas;illic audies
omnia ssecula sa?culorum. Amen. quid cantet. Quod si vis ad ecclesiam sancti Mi-
Appendix apologetica conlra reprehensores sermonis chaelis ire, sapias, dicit Rathcrius episcopus,quod
ejusdem ,1 168). non libentius te recipit in secundaferiasanctusMi-
l.Non dicit Ratherius Veronensi? episcopusquod chael quam in alia.Si vis eum rogare, sapias, di-
Dcus Dei Filius,Dominus noster Jesus Christus,hoc cit Ratherius episcopus, quia non clementius te
est incarnata pro nobis Dei sapientia non habeat exaudit sanctus MIcb.ae] in secunda feria,quam in
caput, oculos, manus, et pedes, caHeraque humani prima, quam in tertia, quam in quarta, quam in
corporis membra, eum anima rationali, (1469; Deo quinta, quam in sexta, quam in septima feria. Hoc
plena; dumveracitercredateumcumcorpore etani- cum ita sentiat/licat atque astruat Ratherius epi-
ma in ca?lum ascendisse, quo nunquam defuerat di- scopus;qui volet,valet et audet;eum non prohibet
vinate, et eodem eorpore, angelis docentibus,
in imo postulat nam ipse, refellat.
didicerit eum venturum ad jmlicandosvivosetmor- SERMO III.
tuos (Act. i, II). Sed dicit Ratherius episcopus 1471 IX CUEXA DOMIXI.
quod Deus,id est, divinitatis fubstantia, non habet 1. Xon est fidelium, fratres, qui possit ambigere
corpus,nec est corpus.quod palparipossit et videri, C quia, ex toto corde ad Dominum conversi, hanc
si

quia Sjiiritus est Dcus [Joan. iv, 24), sicut disitDo- humilitatem in curde habetis quam(1472) inhabitu
minus Jesus Christus ; et : Spiritus carnem ct ossa pra^tenditis, quin majus sit gaudium hodie coram
tion habel (Luc. xxiv, 39), sicut idem dicit in Evan- angelis Dei super uno ex vobis quam supra nona-
gelio Christus. ginta novem justos,qui opus non habet pcenitentia
2. Xon dicit Ratherius episcopus, quod malum il.uc. xv, 7 ; Matth. xviii, 13), sicut ait ipsa Veritas
faciat qui vadil I
170J adecclcsiamsanctiMichuelis, atque Redemptio nostra.Sed advertite,qua?so,quod
aut audit missam sancti Michaelis;sen dicit Rathe- praeposui, st ex toto corde, inquiens, conversi. Xam
rius episcopus, quodmentiturillequidicitquodcon- siex toto corde non convertamur ab his,proquibus
veniat alicui melius in seeundaleria ireadecclcsiam Domini indulgentiam petimus, inaniterDeumroga-
sancti Michaelis.vel missam sancti Michaelis audire, mus ut auferat a nobis qua; nos ipsi dimittere no-

Acherius ediderat : amare nullatenus licet ettm irrar tam, quse nunc porta Bursariorum vulgo appellatur.
tionabilitcr, metttat, cum vincitur, Deum infra : edi- cclesiam feriasecunda saeculoxirequentatam
tum crat : qui vidt licet epta. ex hoc loco discimus. Missa autem S. Mtchaelis fe-
Optime utrobique emendavit novissimus Spicilegii ria secunda es1 missa, ut aiunt, votiva. »

editor.Quod sentcntiam hujus loci vide not. 723, in D lce codicis Ottoboniani continentis Sacramen-
eredere opusculum De proprio lapsu, tarium Gregorianum, caractere undecimi cii
167 Confer not. 1550 in sermonem u de Aseen-
1 inter aliquot missas votivas legitur
; Feria :

sione, ubi distinctionem inter credere in Dewm et ulanda suffragia sanctorum an-
Dco cx Ralherii mente explicabimus. \ Muratorium, Liturgia Rom. tom. II,
i sermonis prtecedentis
ex ms.Laudum nsi vulgatum abAcherio cum Frisin- IIuuc si
l 17 l iiunc primuni profei
gensi quoque codice conferre licuit,in quo rcemit- [
in \ codice Lobiensi, in quo nostro auctori
lucem i

titur ea annotatio,quam not.l in titulo asseritur bis verbis Sermo Ratherii -

: I

cedentem descriptam invenies.Paulo posleumdem ena Domini. I

Bermonem lucubratum fuit. rulcuinus laudal cap. 24.LacunsB,quas pun-

:

Vulg., Deo, cum \ ctis ni bi inis corrosis tribuend

.

eorpore perperam intrusas au ri- I

14" Pu im pcenitentiam, qu«e ipso habitu,
singensis expunximus ac mox eodem addidimus :
demonstrabatur, Bteculo decimo in usu fuisse \cl
credat, ac dem nee cst oarpus. ex hoc, sicut ct cx uliis testimoniis agnoscitur.
(1470) Indicatur ecclesia sancti Michaelii ad por-

Pathol. CXXXVI. 23
 flo RATHERIl EPISG. VERON. OPP. PARS III. 716

Jumus;imo iram Domini tanto nobis graviusaccen- A qu,r non facit fruetum bonum, cxcidetur et in iynem
dimus, quo non solum in peccatis remanemus, sed mittetur (Matth. ni,10). Et de spiritu immundo : Et
etiamfictocordecoramhominibusconversionempec- vcniens, inquit, invenil domum vacantem,scopis mun-
catorum mentimur.Ait enim Job sanctissimus Si- : datam et ornatam; tunc vadit et assumit septem atios
mulatores et callidi provocant iram Dci (Job. xxxvi, spiritus nequiorcs sc, ct inyrcssi habitant ibi, et fiunt

13 . Provocant, inquit. Quam graviter [subaudi ti- novissima hominis iliius pcjora prioribus (Matth. xn,
mendum],si solummodo mcrentur dixisset? Nunc 44).Solet enim reeidiva frequentius quamprimain-
vero cum provocant dixerit, quis non extremiscat ? terficere febris. Si autem bonum inchoas, noc per-
quis non pene hoc tonitruo spiritum.ut ila dicam, scvcrando in saeculumsaeculiillud inhabilas,cavene
exhalet Non extremiscit merito.cui nullainest si-
? ex improviso audias Quomodo cccidisti de ccclo, Lu-
:

mulatio sed in quo aut aliqua, aut omnimodaest,

;
cifer? (/sa.xrv,22).Quoniam quidem, si qui in bonis
quomodo ante ©03 vocem hujusmodifragorissub- operibus perseveraverit usquc in finem, salvus erit,
sistere potest ? An quia non modosopore,sedetiam (Mailh. xxiv, 13), absque dubio qui non persevera-
morte consopitusjacet?Expergiscatur,qu.Tso,resur- verit perditus crit.

gat,postulo (lorsitan cniiu mihimotipsidico):audiat ''>.

Assistentcs igitur in conspectu Dei, misericor-
clamantem puellae : Tibi dico Surge (Marc. v, -41)
: diam et remissionem peccatorurn postulantesetex-
;
R
aut certc propter molem lapideae consuetudinis:Lo- spcctantes,monco ut solertcrduoha;ccogitetis:hinc
iare, veni foras [Joan. xi, 43). Nam superior signi- scilicet quid cgeritis, hinc quid pro actis recipere,

licatio ad jacentem refertur in cogitatione mortem; nisi Christi clemontiasubveniat,fi©4 debetis.Inter-

inferior admiserrimamconsuetudinisassiduitatem. roget unusquisque seipsum,videat in quanlissedc-
Veniat licet ligatus foras,absolvetenim eum benig- prehendere poteritreum.Cumenimcertissiinumsit,
na Dei misericordia,si perconfessionemse demons- omni homini sanum caput habenti.cuncta Dco dis-
traverit, et revelabit facici ejus lucem,qua carebat, plicere qua; diabolo constat placere, sciendum quia
dum Dominum quam graviter offenderet, imo pro- nunquammelius possumus colligere quis cuivisde-
vooaret, minime cernebat. serviens vitio quid mercatur, quam cogitet, cujus
_'. Et rogo, frater, quicunque talis es, mei ulique particeps in opere habetur; ait enim Veritas,in ex-
similis, si inimicum habes tibi infestissimum, si tremo mcssis tempore agricolammessoribus dictu-
utique totius honoris, ipsius etiam vits tua? insi- rum esse : Colligite primum zizania, cl alliyate ea
diatorem nequissimum,et ego tunicam tuamauter- fasciculis ad comburendum (Matlh. xm, 30) ;
quod
rem et i!li tribuerem: nonne acrius irascereris pro dicere quid aliud est,nisi consimilesin scelere pari
eo quod ego illi haberem datam, quam pro eo quod etiam vindicta copulate?Quiigitursuperbiatumidus
a te ablalum?Itaitaque,itaOmnipotens graviusfert, C incedens ca;teros despicit,quid aliud quamcumilla
credito mihi, si quod Dei est diabolo impenditur, principali superbia illi se conferre,si posset,ambit,
quam nec sibi nec diabolo redderetur. Jejunia
si qui jure Dominus et creator omnium cunctasuper-
quippe,orationes,eleemosyna;,et ca;tera hujusmodi excellit? Qui vero invidia tabescit, nonne eumdem
Dei solidebentur,ejussolummodo amoreagidebent ipsum, atque membraillius,Judoeosscilicetperfidos
vel timore.Qui ergo simulatocordepro laudehuma- livoris sui participes adsciscit?Qui vero avaritis at-

na mundi hujus vana gloria eaexsequitur.quid

vel que cupiditia; sstibus anhelat,quid aliud quam ip-
aliud nisirem Dei diabolo largitur? Idco deprccor sum, qui similis esse Altissimo (Isai. xrv,14) nimis
repetens, iterumque commoneo, ut quod in habitu avide ambivit, ct Judam avaritia; inebriatum vene-
demonstratis, in cordo potius exhibeatis, ut re- no, quo avarius ditari desiderat, tanto amplius in
missionem peccatorumvestrorum impetrare possi- suo opere repra;sentat?Et qui luxuriae facibus inar-
tis.Ipsaautemremissio quKsit, etqualiternobispro- descil, quid nisi cum his qui cum Mohabitarum

veniat,audite:Si averterit sc, inquiens, impius ab im- lilialius petulantissime coeuntes (Num. xxv,l) ani-

pictaiesua, et fecerit judicium ct fustitiam, vita vicet madvcrsione vindictae ccelestis interierunt, futurs
etnon morietur (Ezech. xvm,27). Vita, inquit, vivcl; ac perpetuae conflagratiouis rogum sibi comportat?
qua vita? temporali? non ; moriuntur enim etjusti Qui vero publice in tali opere insaniunt,Sodomita-
j)
aeque utinjusti ; sed justi temporaliter,irnpiiautem rum concordare clamori contendunt qui autem ;

moriuntur aetemaliter. Non utique et ipsi [subaudi sub pallio castitatis a conspectu hominum suam li-
morientur aeternaliter] in carne, resurgent enimin bidinem contegunt,ad Pharisaeorum similitudinem,
noyissima die in anima denique aetemaliter mori-
; de quibus dicitur, pertingunt Yx vobis, qui estis
:

tur quisquis in peccato moriens.inprffisenti saiculo quasi sepulcra dealbata, interius ossibus morluorum
i :re pcr confessionem, pconitcntiametDeimi- rcplela (Matth. xxin, 27). In cujus vero ore, sicut,

i diam non meretur. Aversus es igitur ab ini- heu dolor! in pluribus hodierni saeculi hominibus
quitate?Fac judicium et justitiam, et vitavives ncc magis mendacium abundat quam veritas, diaboli
morieris.id est,non recides iterum in peccato.Quid eis rectissime adsquatur falsitas,qui mendax sem-

est quod dico? Declinaa malo, et fac bonum, ct in- per exstilit, et pater mendacii (Joan. vin, 4i). Qui
habita in sseeulum sseculi (Psal. xxxvi, 27). Nam si vero fratribus detrahunt.nonne Pharisajis sesecon-
declines a malo,nec bonuni facis,audi: Omnis arbor, similes reddunt,de quibusdicitur:S«(;!to infanlium
717 SERMONES. 7*6
plngx eorum (Psnl. lxih, 8); et Intenderunl arcum :
A mortificatione vitiorum, resurgemus utiquect oum
rem amaram. ut sagittent in occultis? (Psal. x, 3.) ipso cxhibitione virtutum autemnullumin nobis ;si

Et qui gratis eos,solo quod subsistunt bene operan- per ernendationem obruimus vitium, quod Pascha,
tes,odioruminscctationeafflictitant,eosqueabonis, id est.quem agimus transitum? Et si fermenti ve-
in quantum possunt,impediunt,quid aliud quam il- teris nulla cst expurgatio (lCor, v, 7),nova in nobis
lorum pcrfidite concordant, de quibus dicitur:Ciiw quomodo erit eonspersio ? Audite, queeso, praeci-
loquebar illis,impugnabant megratis? (Psal. cxrx,7.) pientem,et credo, quod me non
moncn- despicietis
Nam quibus ipsa eorum bona actio inlolerabilis tem, et, ut verius dicam,commonentem;quod enim
existit,iidem suntipsiquiinlibro Sapientiae
loquun- vobis suggerere videor, mihi ipsi utique loquor.
tur sibi Gravis est nobis etiam ad videndum (Sap.
: Ail itaque : Sic comedetis eum : renes vestros accin-
ii, 15). Qui autem et contradicunt, qui alii quam getis, calceamenta habebitis in pedibus, tencntes ba-
persecutores Christi existunt? Eteniin quasieradere culos in manibus, et comedetis festinantes (Exod. xn,
nititur nomen Christi, cum sive prsdicanti, sive 1 1). namque accingere, luxuriam est rcfre-
ltenes
laudanti, contradicit nomenChristi.Fures quos,nisi nare calceamenta in pcdibus habere [subaudi est]
;

Philisthsos? pra;donesdicam,nisiBabylonios?nam sanctorum, qui carne mortui sunt,exemplis se mu-

licet sit hujusmodi Dei flagellum,verumtamen tlag. „ nire, ne scilicet aut spina vitiorum mentisdebilitet
quia disrumpitur, dum gressum,aut morsu inficiaturoperum venenatorum.
filius castigatur. Quilibet vcro homicida quid . . Cujus cnim cor luxuria stimulat, ut spina pedem
fratris videlicetpessimus claudicare, ita et ipsa desiderium pii operis com-
computattir lanista?Nam si verum est.quod dictum, animus vero invidia tabescit,
pellitfrigescere ;cujus
quia Christiani alieujus nonne grassantis veneni livore pallescit ? Tencre
interfectorexcusari se fratrem non interfocisse nisi manibus nobis est baculum,rigoredisciplina3 ccele-
Christum Si voro caput stis illicitum cohibere appctitum; et ne in lubrico
EcclesiaeChristus, ct membrum ejus quilibet Chris- viae pra3scntisnoxiumincurramuslapsum,quoddam
tianus .... membrum non abscidisse, qui timoris Dei manu operationis gcstare sustentacu-
autem corporaliter aut animaliter aliquem . . . lum ;
pastorali quoque officio nobis ipsis praeside-
605 4. Ex his.fratrescharissimi, paucissimis in re, 606 Deum animae, animam carni praficere.
compcnsationeinnumerabilium, in quibushumana 5. Hoc si solerter peragimus,Pascha Dominicum
delabitur mortalitas.satis evidenter potestis rite celcbramus festinantes isto pertingere, ubi
colli-

gerc quantum vitia detestanda, quantumque Dei

Christum in dextera,hoc esta3qualitate,Patris novi-
sunt amplectendaprajcepta.Namsictit pravaagcndo mus sedere hoc enim phase, id est, transitus Do- ;

pravorum acq.iirilur participatio, ita et bona exse- C mini vocatur.Et si de vitiis ad virtutes, de terrenis
quendo sanctorum consortium lucramur e diverso ad ccelestia conversione saluberrima transmigra-
;

imo filiorum Dei nobis cum re provcnit nominatio, mus;quod cum indesinenter conveniat agi, hoc
ita enim dicit Estote misericordes, sicut et Paler
: sacratissimo temporemoneo tanlo intentius perfici,
vester cxlestis misericors est (Luc. vi, 36). Unde quia quanto....mysterium dignius compelliturcelebrari.
ad rclaxationem merendam facinorum hodie huc Miserrime quadragesimali inchoatur tempore.
convenistis, considerate, quaiso, quid quairitis, et Paschali transacla post advitia redeat, quasi
tanto attentius consistite in precibus, quo vos poc- non pro Dci,sed pro illius solummodo diei.... dis-
cassc cognoscitisgravius.Clamatevocibus,vociferate ccssum, sed aliquantulum sit intermissum quod ;

cordibus,Tibi,Dominc, diccntes, pcccavimus. Ncmo agere quid est aliud Quousque enim Pascha ,

se non pcceasse cxcusct.nemo circumveniatur in- ; Christianorum debet pertingere, Psalmista cente-
altum enim, ul Job asserit, Deus abire nil patitur simo decimo septimo psalmo, qui totus in laude
{Job. xxiv, 12). Audite Apostolum, legitur enim ho- hujus dici canitur, declarat dicendo Constituitc :

die : Si nosmetipsos dijudicaremus, non utique judi- diem in condensis, sivc, ut alia cditio habet. in con-
caremur I Cor. xi, 31). Judicemus itaque nos ipsi frequentationibus usque ad cornu altaris (Psal. cx\*i,
nosmet, fratrcs.in praisenti ct condcmnemus.ne in ri 27). Incondcnsis enim est in ocultis mentis in ;

futuro judicemur. Simus nostri lortorcs, ut interni confrcquentationibusautem.inusu vcl consuetudino

non sentiamus carnifices. Et quid amplius dicam? sive i ontinuatione. Pascha cnim nostrum, id cst,
Cccna Domini vocatur ista dies'Ccena autem a com- Christus, a corde nunquam debet rccederc,hoc in-
munnione vescentium dicitur;nulla tuti u- desinentivenerationedebemusfrequentareusquead
nio ubi discordia; divisio. Quisi|uis itaque odii in cornu altaris.Quod autem istud cst altare?Christus
corde rctinet vcnenum, non accedat ad isiud chari- utique,qui saci rdos, altare simul cxstat, et hostia,
tatis convivium. Qui luxuris inquinamentum per quem donec videamus.a qussrendonequaquamces-
aliquantulam non lavii pcenitentiam,hanc inmiundo scmus.Qualc est autem in vigilia solemnitatisjeju-
ventrc non recipiat ccenam.Adest in proximo, imo narc, et in ipsa solemnitate crapula distendi? in
' idie Pascha; Pascha vcro transitus inter-
incipil Ccena Domini pedes panperum Lavare, et in ajua
pri!tatur.Kxliibi'ainus igitur in npiTo.quod intelligi ootavis mortem alicujus Christiani moliri ?in Para-
mus in nomino ; si cnim conscpulli suiuusChristo sceveunuiadontu'iuiulargiri,postParascevcnautoui
-l'.l RATHEItll EPISC. VERON. OPP. PARS III. 7-20

ceiitum auferre? Psalrnis.hymnis, et canticis spiri- A ratio docet, si heri luximus cum apostolis, gaudea-
tualibus in Quadragesima insislere, in Pascha vero mus hodie cum illis, et omnibtis sanctis.Neque ve-
otiositati, imo, quod pejus est, rixas vel detractioni reamur, ne nobis dicatur : Yx vobis qni rideiis

operam dare (1474) a propria uxore tunc conti-

? nunc,quia lugebitis ac flebitis (Luc.Yi, 25), cum pro-
nere, in Pascha maculari etiam fornicatione ? in pter preeteritam abstinentiam atque tristitiam,ejus-
Quadragesima proprium panem non edere.post Pa- dem refoveamur consolatione dicentis (ut apostolis
scha victum alterius diripere? quid pejus? quid vero ante passionem, ita nobis ante resurrectionis
excogitari valet inconvenientius? S©8 DominicfB diem): Et \osigitur nunc quidcmtri-
607 SERMO IV. stiliam habetis ; itcrum aulcm videbo vos,et gaudebit
(1474) DE PASCHA I. cor vestrum, et gaudium vestrum ncmo tollct a uobit
1. Paschales, fratres charissimi, hodie dapes {.Joan. xvi, 22). Hoc dictum est apostolis, hoc di-
sumpturi, vobisque prodebito ministraturi.hoe est, citur (1478) et nobis ; luxerunt apostoli pro morte,
Agni illius sacrosanctam refectionem, quem (1475) quanquam illis nimium neeessaria,Christi,dc cujus

digito ejusdem Praecursor demonstrans clamavit : resurrectione gaudio inaestimabili, et immensasunt

/ Agnus Dei, qui tollit peccata mundi (Joan. i, gratulatione laatati ;imitati sumus hesterno luetum
29) (nimirum quia typicus ille (E.vod. xn, 3) istum p illorum, imitemur hodie gaudium. Sed si eos volu
tantummodo figurare, non vero peccata poterat re^ mus imitari. ab eisdem normamsumamus, moneo,
laxare, quod solus iste in deitate.quse ilii una cum gaudii.Dic igitur, sancte Apostole, post omnes
Patre et Spiritu sancto individua est,valet singula- quidem vocate.sed usque ad tertium ccelum modo
riter agere); hujus itaque Agni corpus et sangui- quem ipse meliusnosti divinitusrapte dic,inquam ;

nem solemnius hodie traclaturi, vestrsque dile- satisfac interrogantibus, unde debeamus gaudere.
postulamus.ne molcste vestrum
ctioni propinaturi, Pascha, inquit, paseha nostrum immolatus cst Chris-

aliquis ferat, lactucarum agrestium aliquantu-

si tus (I Cor. v, 7).Non ob aliud? Immolationem nam
lam (1476) interponemus partem, cum et hoc per nos ipsam intellexeramus eamdem, quam apostoli
ipsius faeiamusDomini jussionem.Eorumdem sane luxerant mortcm, quorum et hesterno sumus imi-
olerum cum nemini noceat adeo speciem corpoream tati mcerorem. Rogamus igitur,prosequere quid de-

ignorare, non parum officit, si non spiritalem in- beamus hodie vel qualiter agere. Subjungit atque
telligentiam quisagnoscereac mente valeat retinere ait Itaque epulemur,\d est,carnem Domini mandu-
:

illorum. Natura sumentis fer-

equidem cemus, et sanguinem ipsius bibamus Non in fer-
oleris istius :

tur oculosin lacrymas fluere facere, dentes pur- mcnto tamen vcteri, nequc in fcrmento maiitix et ne-
gare (1477) scd natura illius quod significat, facit
: quitix ; sed in a-.ymis sinecritatis ct vcrilatisilbid.8).
corporis et cordis intuitnm in planctum salubrem C Et veritatis, inquam.Quare hoc?Quia et alibi idem
excitari.Dicnnt quoque, qui de physicaquasi viden- dicit Apostolus Consepulti sumus Christo pcr bap- :

tur tractare, quod aquila acumen, quo plurimum tifmum in mortem ; ut quomodo surrexit Christus a
pollet, si perdiderit occasione qualibet, visus;gustu mortuis per glorinm Patris, ita el nos in novitate
illud recuperet herbae istius. Percongrua, Iratres, vilx ambulemus. Sienim complantati sumus simililu-

similitudo consilii, ut qui videlicet caliginem inte- dini morlis ejus, simul et rcsurrectionis erimus (Rom.

rioris visus contraxit assiduitate culparum, gustu Hoc igitur sensu, fratres charissimi, si
vi, 4, 5).

eumdem recuperare (al. reparare) studeat talium servamus operando quod credimus, in Christo re-
lactucarum. nati, in Christo passi,in Christo mortui, in Christo

2. Sed jam nunc oremus quam promisimus sumus a mortuis suscitati, ac per hoc maxima no-
mensam. Hxc dies, fratres charissimi, quam fec.it bis est ratio gaudi. Hanc ergo diem non sibi so-

Vominus, ait Propheta sanctissimus exsultemus et : lum, sed et nobis quia fecit Dominus, fratres,

ea [Psal. cxvn, 24). Nunquid, fratres, exsultemus et leetemur in ea.

non et hestcrnam diem similiter Dominus fecit?

Plane,scd illam jejunio, istam laetitis consecravit ;
3. Ecce ha3 sunt paschalis festi decentissims,

illa discipulis luctum, hnec maximum intulit gau- ])

quas vobis promisimus, dapes, nunc vobis mon-
dium. Quid ergo, fratres, agendum? Nimirum, ut strata; ^1479), post modicum mimstrandee. De lac-

i 173) Continentiarn ab uxore tempore Quadra- 1 477 Xovissima Spicilegii Acheriani editio
mae decimo quoque saaculo observatam tum mendo, ut credimus, typographorum dentc. Mox
hic tum alibi Ratherius testatur. apud Acherium quid signiftcat? Facit. Praatulimus
i 174) Hunc sermonem ex Laudunensi codice lectionem codicis Frising.,sic enim explicandus est
um ab Acherio,cum ms.Fiisingcnsi recoguitum hic locus . Scd natura iltius, quod islud olus signifU
;
imus.Pertinet ad tempus quo Ralherius Vero- cat, facit, etc.
nensis sedi tertio restitutus prsefuit :et probabilius (1478) Acherius dicit.Post nonnullanostrum apo-
affigcndum an. 964. patebit ex iis,qure animadver- graphum Frising. habet Num ob aliud. :

timus not. 1429 in serm. i De Quadragcsima. il479, Vulg., nunc vobis monstratx, post modicum
(1475) Acherius quam melius in Frisingensi co-
: monstrandx. Corruptum locum pervidit novus Spi-
dice quem. Hic codex post pauca omittit individua editor.putavitque legendum,»w»c vobis mon-
cilegii
aque bene. stratx,postmodicum manducandx. Veram lectionem
(1476) Ita cod, Frising, Apul Acherium aliquan- praabmt codex Frising.
tulum uiterponimus,
 ;

SERMONES. 722

tucarum agrestium sed quid faeimus (1480), filii, A. racitatem.et veracissimam mordaeitatem, lactucam
promisso? Veniant et ipsa., purgent rheumata den- appello agrestem, qu._ utique, flagito, cordium et
tium, hoc est, impedimenta de facinorum eongerie corporum nostrorum. spiritali gustu percepta.qua-
mentium (1181); comedere qui veniunt Agnum, commutet cor
tateir. : videlicet ad suspiria, corpus
fluere ex oeulis rivulos cogant aquarum. Non in dum provocat ad lamenta, utraque haec ad malae
fermento, inquit, veteri, hoc est, inflatione antei -
voluntatis relinquenda molimina. Quod absque du-
ris peccati, vel affectu idem vel aliud perpetrandi, bio credimus proventurum, si etiam quod Dominus
id est, ut ne ejusdem vitii hodie sitis, quod heri per Decalogi nobis mandat de Pascha celebrando
fuistis. Neque in fermento malitia. quas 1
ei ,
dtise; ministrandum [id est Moysen], ad naturam earum-
utique dicat : Maliliam praeteritam bonitate mutate dern referre satagimus lactucarum. .S7<; autem, in-
nequitiam relinquite, si 609 Ajxni Dei [cd., Domi- t|uit, comedetis eum : renes uestros accingetis, cal-
nici]carnem vultis comedere, et ejus sanguinem ceamenta kabebitis inpedibus, tenentes baeulos in ma-
bibere. Sequitur : scd in ax-gmis sinceritatis et verita- nibus, et comedelis festinantes (Exod. xn, H). Quid
tis. Intelligite, fratres, imo intelligite (1482), si qui austerius, fratres, quid 6IO acrius dici potuit
hic forsitan mei estis consimiles, malitiosi utique, illi, qui ista intelligens, Pascha pi\-eteritum se me-
nequitia pleni.Si vultis salubriter gaudere, in Do- g minit eisdem ohservatis nullo modo celebrasse"?
mino gaudete, non in jocis superfluis, non in fabu- Qui enim non obaudivit Psalmistre dicenti Accin- :

lis otiosis, non in turpiloquiis noxiis, non in tac- gere gladio tuo super femur tuum, potentissime (Psal.
tibus illecebrosis, non in crapula ct ebrietate, non xli, 4), id cst fortiter; sed enerviter sese .luxurioj
in cantuum vanitate. Si cupitis exsultare, servite dedens, ad Agni Dei [al. divini] sumendum corpus
Domino in timore, ct exsultate ci cum tremore (Ps. n, et sanguinem est ausus accedere; qui non secutus
1 Si desideratis pascha legttimum celebrare, in
1 . est exempla sanctorum qui jam in Christo obierunt
azymis celebrate. Quai sunt vero si requiratis azy- Patrum; qui non se baculo rcgiminis defendit
ma; sinceritas respondeo [al., respondebo] ct veri- contra rugientem leonem, id est, quserentem se de-
tas.Fermentum enim pessimum est simulationis vorare diabolum; qui pio desiderio non festinavit,
duplicitas; fermentum noxium est falsitatis vo- id est, non optavit dissolvi et esse cum GhristO :

luntas. Fermentum enim cum a fervore sit nomi- qualiter hodie sine gemitu atque suspirio corpus
natum;ipsam malitiam, ipsam nequitiam, ipsam el sanguinem Domini preesumat accipere, non vi-
veteris Ada_ cum universam nominari valeamus deo; nisi quia aut desperatione mortifera indura-
intelligere consuetudinem, nullam mngis valemus
tum, aut falsa spe deceptum hujusmodi credo. Sed
conjicere,
j quam
_ contrariam
, __ ___________ct veritati
sinceritati
ne faoiat -"_,-,
suggero; ne se desperet moneo; ...
--p.-...- ._. ne falsa , - , ...

magistram decipiendi proximum fallaciam qua ^ spe sese deeipiat amplius rogo. Intendat quod se
;

utique inextinguibiliter f__.udulentor._m a.stuat ani- quitur, suspiret et gemat Est enim phase, id cst :

mus. Ipsa itaque cum maxime nitatur malum transilus Domini. Ouasi dixisset Transit a diabolo :

quodlibet perpetrandi voluntas; abslineat tanto ab ad C.hrisium, qui renes a luxuria restringit; qui
ea, id est fallacia, vestra, suggerimus, fratermtas, sanctorum exemplis gressus operum munit qui ;

quanto hac magis offendilur divina majestas, et baculo regiminis a diabolo sese defendit; qui desi-
delurpatur paschalis honestas. Nisi enim ita esset, derando festinat ad patriam coelestem pertingere,
ncquaquam Apostolus et conlrariorum prohibi- Huic ilaquo soli conceditur Pascha Domini cele-
tione, et ipsarum prajceptione easdem duas inso- brarc, et tamen nec huic sine lactucis agrestibus,
lubiles virtutcs, id cst, sinceritatem et veritatcm, id esl memoria prasteritorum facinorum, et effu-
in paschalis festi epulis tantopcrc commendas- sione utilissima lacrymarum.
set, divcrsis vocabulis eadem repetendo atque di- 5. Sed jam nunc ad Apostolum redeundum, lan-
ccndo : Itaque cpulemur non in fermento veteri, ne- tuiu qui conficiat quod proposuimus, oblitiim]
i/uc in fcrmcnto maliticE ei nequitice, sed in azymis bilital is nostraa.qui valet utique, negotiutn :
/'

tinceritatis ct veritatis [ICor. v, 7). Nedum enim inquil 1484), pasclw nostrum immolalus est Christus.
paschalem nullam celebrat feslivitatem, qui in corde D Quod fuit utique.ul remur, dixisse Ideo pro nobia :

inalain habct voluntatem; sed nco (t-483) gloriam immolatus est Christus, u1 ip te noster essel trans-
in excelsis cum Deo, nec vcram in terracum homi- iins ad seipsum, el ipse nostrum essel soluto
nilms ipiis habel paccm, nisi qui bonam possidel gaudium.Sic ergo, sic unusquisquenostrum |

voluntatem. mi Exsultemus et laitemur in eo. Ipse est :

4. Hanc, fratres charissimi, mordacissimam ve- enim pax nostra, ipsc lux, ipse du ip e dies, ipse .

(1480] Gonetrue Sed quid facimus, filii,de pro-

; telligite.
misso liuliirariim agrestium lis:! 1
lla cum nostro ms. Frising. Apud Vche-
(1481) Id eat, impedimenta mentium de congerie rium nec
tiiin habi at.. . .

fttcinornm. (.484 Codex Frising. ignorai nunc. Conslruo vo-

(1482) Non male novissimus Spioili ;ii editor ro :Sea jam nunc deundum a i !

restituendum credidit, imo inlclligilis sed textum : /iii.it negotium lantum, quod obliti impossibilitatis
immutare ausue n ist. Mull inui no_ immu- nostra proposuimus, i/«_ ulique valct confi-
5
t^iviinus, cum el codex Frising praaferal imo in- !'!
 "723 RATTTERII EPISC. VERON. OPP. PARS II. 724
sol, ipse salus, ipse vita, ipse rcsurreciio, ipsegau- A per peenitentiam menlibus, sanctum ipsum di
dium verum, ipse beatitudo perpetua, Ipse felicitas novorum videre et cum gaudio celebrare possemus;
seterna, ipse L-ctitia indeficiens, postremo ipse dies, cum hoc minime fecerimus, quale gaudium, quam
quem gignendo,non operando fecit Dominus,«t hoc quam L-etitiam habere valernus? Ait
exsultalionem,
ineffabiliter vero, exsulternw et lcetemur in co. Laeti- enim in commendationem ejusdem gaudii sanctus,
tia quoque mensae nostraa pertingat (1485) ad paupe- ut legi audistis, Apostolus : Itaque epulemur (1 Cor.
res Christi : nostra abundantia illorum suppleatur v, 7).Quid dixit? Itaque corpus 612 et sanguinem
inopia. Ipsi quoque pauperes sese invicem adjuvent. ipsius, qui pro nobis immolatus est, Christi cum
Quod uni deest, det alter,
si habet; si non habet, exsultationo sumamus. Faciamus ergo.
optet saltem dedisse, ut per omnia et in omnibus de 2. Sed quid erit, si facere digne ac juste nequi-
nobis gaudeat qui pascha nostrum immolatus est mus? Subjungit namque (1490), et ait Son in fer- :

Christus. Et ha?c sit dies (1486) quam fecit Domi- mento veteri, id est, tumore anterioris peccati, veque
nus, ut et nos exsultare et leetari in ea nunc et sine in fermento malitiss, maUtiae utique alicui Christiano
fme possimus; corpus quoque et 611 sanguinem malum infcrre cupiendi, nequitias hoc facere etiam
ipsius ita percipere, ut non ad judicium (1487), ut, injuste conandi. Sed qualiter? ln azymis sinceritatis
proh nefas multis, sed ad remedium sempiternum
! el veritatis. Sinceritatis vero puritas est, hoc est,
I!
nobis, ut felicibus evenit, hoc provenire contingat. quod nihil habet, nisi quod monstrat. Veritas vero
Adjuvet ad hoc desiderium nostrum, et sanctificet quid esset cum Pilatus interrogasset (/ohw.xviii,38),
actum,«]ui pro nobis in morte dedit unicum Filium non exspectavit audire, ideo de illa non meruit ex-
suum, qui cum ipso et Spiritu sancto vivit et regnat sultare.Qui ergo nec in ore veritatem, nec in corde
in sscula seeculorum. Amen. possidet puritatem, Christi quomodo ausussit pen-

SEBMO V (1488).
sandum comedere carnem (1491), cum prasertim
DE PASCHA II. Apostolus apertius hoc interdicat, nulla scilicet cir-
1. Cum omnes in hac dic Propheta exsultare cuilione usus, dicendo Quieunque manducat corpus
:

praecipit atque laetari (Psal. cxvn, 24), reprehensio- Dimiini indigne, judiciuin sibi manducat (I Cor. xi,
nis non parum metuo notam, si morc meo tristi- 29). Et, oh ! quam valet hodie exsultare et lajtari,
tiae aliquam sermoni meo interpono particulam. loco salutis judicium sumpturus, loco vitaa interi-
Sed absit reprehcnsor; nam me non tristari consi- tum I Istud, istud, inquam, est istud, quod tota
Ut onim Tobias angelo, ita
liarius vetat interior. ista pene quadragesima me compulit clamare, ut
cuilibet me L-etari suadcnti respondere ipsc nec in- deponentes omnem malitiam, omnem dolum,et simu-
congrue valeo : Quale mihi, ait enim ille, gaudium lationem, et invidiam (1 Petr. u, I), omnes ad Cbristi,

erii, qui in tenebris sedeo, ct lumen cceli no» video? ' ! id est, veram studeremus nos convertere pacem
{Tob. v, 12.) Ut enim lumen ipsam nostram ooeli (1492), et quia hoc facere plurimi nesciunt, quasi
appellare non disconveniat festivitatem, de qua sci- normam quamdam vobis prsfigens suadebam.ut
licet dicitur : Lmtentur cceli, et exsultet terra (Psal qui aliquem sc kcsisse meminerunt, recordarentur
xcv, 11) : non illa vero terra, dc qua scrpenti illi, dicentis : Si offers munus luuin ad altare, et ibi re-
malitias suasori, est dictum : Terram comedes cun- cordotus fueris quodfrater tuus habeat aliquid adver-
ctis diebus vitae tuse (Gen. m, 14), sed illa potius, sum te, relinque ibi munus tuuiu ante altare,et vade
de qua dictum antea fuerat Germinet terra herbarn: prius reconciliari fratri tuo, ct tunc veniens offeres
virentem (Gen. i, H), etc, quae secundum littcram munus tuum (Matth. v, 23, 24). Qui vcro ab aliquo
satis sunt bona, secundum vero mysticum intelle- fuissent, et ille vcniam veraciter postulasset,
la?si

ctum oppido meliora. Hujus diei gaudium qua te- non obliviscerentur dieentis Cumstatis ad orandum, :

meritate me frui jure pronuntio, qui tamen lumen dimittite si quid Imhelis adversus aliquem, ut ct Pater
quiccelum illuminat, pec-
(1489)cceli,id est.ipsum, vester cozlestis dimittat cobis peccata vestra; quod si
catorum nebula circumvallatis videre non vales ? vos non dimiseritis, ncc Pater vestcr caiestis dimittet
Nam, dum ad hoc institutos illos.qui jam prrecosse. peccata vestra (Marc. xi, 2).
runt quadraginta noverimus dies. ut in eis purgatis 3. Hujus sed, proh dolor consilii in tantum con- !
fj

(1485) Vulg., pertinet. Verior nostri codicis lectio. editor, ejusdemque emendationes reccpimus sicut :

(l48G)Idem vulg., dies nostra. Auctoritate lau- et post nonnulla cum ipso retinuimus possidet pu-
dati codicis delevimus nostra, et mox inseruimus ritatem, ubi prima editio perperam habebat possidet
nos ante exsultare. vcritatem.
(1487) Construc Vt contingal hoc provenire nobis
:
(1491) Construe pensandum quomodo uusus sit
:

non ad judicium, ut, prohnefas! evenit multis, sed comedere carnem Christi.
wl remedium sempiternum, ul evcnit felicibus. ( 1492) Similiter in Disconliu lucubrata in Quadra-
(1488) Hic sermo vulgatus ab Acherio ex ins. Lau- gesima anni 968 num. Per omnes sane sermones, 7.
dunensi, habitus fuit die Paschatis anni 908. Con- mquit, quos populo ista Quadragesima feci, monere
fer not. 1492. mecum omnes non destiti, ut redire non differemus ad
(1489) Supplevimus lumen ex prwcedenti Tobiae paeem, etc, ut>/ eadem sequentia evangelica testi-
textu, ad quem hffic referuntur. monia ingcrit, a terum pro iis qui keserunt ali-
(1490) In priori Acheriana editione Sibi jungit : quem, alterum pro iis, qui Lesi sunt. Quare hunc
iia)iii]iie, et infra timore anterioris : quae librarii scrmonem eodem anno recitatum liquet.
aut
typographi incuria accidisse j urc eensuit novissimus
 ;

725 SERMONES. 726

temptores quosdam eonspexi. et utinam non illos A. momento quis transit adiabolo adChristum, a vitiia
praccipue qui debuerant aliis bonum exemplum prae ad virtutes, de tenebris ad lucem, paschalem agit
bere, ut etiam ipsi (1493) qui panem sanctum eis veracitcr solemnitatem. Dicente enim Psalmista
mittebat in ore dicendo, (1494) Corpus Domiiii Domino : dicm fcstum agcnt libi
Reliquse cogitalionis
nostri Jcsu Christi prosit libi in vitam xtcmam, (Psal. solemne Domino Pascha qui-
lxxv, 11),
613 non cessarent perditionis laqueos tendere, et libet agit, qui relinquens quod male cogitavit, illud

quasi Pilato diebus eisdem Crucifigc, cruci/ige: agere satagitquod Deus ipse pra;cepit.
(Joan. xix, 6), clamare non recordati dicentis
; :
GB4 SERMO VI.
Va' impio proditori, vss complicibus hodieque in I
195 M 01 iavis PASCHiE.
Ecclesia ejus. Quorum quibusdam hodie per vicem 1. Antequam comcdam suspiro (Job. m,24), Job lc-
Domini nostri mandavi, ut hoc faeere quiescerent gitur beatusdixissc. Causa subjuncta: Quia timor,
et si fecerint, sibimetipsis faciant. Dicit enim sa- mqaiea8,quemtimebam,evenitmihi,etquodverebar
pientissimus perlepide Hieronymus: Semel errasse accidit (Ibid. 25). Quod ut ad me referam tanturn ab
sit casus ;cur prudenter erratur, et crebro? Nam illo,quantumaereum ali aethereo distat coelo, di
nisi caverint, verendum ne illis contingat quod tem, doleovestrum nonnullis, fateor, accidisse,c|uoc;l
illis, de quibus dictum est, contigit Adhuc cscv : (•{496 timens Dominiea protuli die. Quibusdam
corum crant in ore ipsorum, ct ira Dci ascendit supcr enim.proh dolor! contigisse nonnihil formido, quod
eos (Psal. lxxvii, 30°: ct Juda lectum
quod pridie de Psalmista de Judoeis olim cantaverat, dicens Adhuc :

Domini est traditore, cujus imitatorcs adhuc in escv eoruin crant in ore ipsorum, ct ira Dei asccndit
Ecclesia esse, sanctus ille, cujus vcrba modo me- supcr eos (Psat. lxxvii, 30). Quia videlieet cum
minimus, non dubitavit proferre Et post buccellam : post bucccllam introisset in eos Satanas per opera-
tunc introivit in cum Salanas (Joan. xm, 27), utique tionom malignam, qui ante in cis jamdiu per inten-
per pravi operis effcctum, qui jam in eo per mali- tionem fuerat pessimam, quasi audissent ab eo,
gna: voluntatis erat affeclum. Cum utique si Apo- qui eis eamdem porrexerat bucccllam Quod facis, :

stolo crcdidissent diccnti : Probet autem seipsum fac citius (Joan. xm, 2?.'; abhinc non cessaverunt
homo, elsicdcpanc illoedat, ct decnlicebibat(I Cor. quantocius exsequi, quod jam antea, praecipue tota
xi, 28), hoc est, discutiat in qua sit voluntate, pec- ista Muadragcsima,fuerantmachinati: (1467)quando

candi utique, an emendandi, nocendi aliquem, an scilicet Deo et loesis fratribus reconciliari, et recon-

adjuvandi,in odio.an in ainore fraterno: si,inquam, ciliari veraciter optantes non aspernari, verbo
talia salubriter cogitasscnt, dc manu sallem illius, atqueexemploinstanterfuerantmoniti illos saltera, ;

quem oderant, sacra sumere devitassent, ne Juda; qui non in dic fcsto [Matth. xiv, 2) quondam dixc-
scilicet tam publici imitatores existerent Sed quia C rant, non imitari dignati, contra eumdem scilieet.
apud Deum non est diflicilis aut tarda eonversio, qucm mefo.re nemoutinam sciret.omnia insidiarum
non sc desperct talis, moneo, hominum portio; quo- molimina, omnes falsissimas concinnationes in pa-
niam quidem Juikoorum Pasehacerto tcmpore,Chri- lani per quoscunque valuerunt mittentes, taliaque
stianorum omni cst tempore, prrecipue vero in Do- de eo lingentes, qualia nemo posset credcre, nisi cui
minica, communicationis atque conversionis ad aut eadem, aut similia multa contigisset feci
meliora de pejoribus die. Paschacnim cum trans- curruptis quoquc pecunia(l498 duabus patriai do-
itus interprctetur, quocumque tempore, quacunque minantibus, ut fertur, personis (quarum 1499 una
die, quacunque hora, quocunque ad postremum nobililate, et nomine utinaiu essel illa, de quajam

(•1493) Is esl liatherius, cujus perditionem in ipso nas, utique per pravi o/>cris a/fectum, quijam in eo
die Coenoo Domini, quo suns advers.uios cuiiunu- per malignx voluntatis erat c/fcctum. Si autcm id
nicavit, non cessabant inoliri. accidit, quod die Paschatis timebat,
(1496) Nolabilis est ha;c peculiaris formula admi- Pascha, el ante diem oclav.c in cllVcluin prodiit,
nislrandai Bucharistiae, quain rcpetit sermone se- quod illi antea animo volvebant, et affectu molie-
qucnti num. 2,cuiqueaffinis est illa abipso Ratherio banl ur.
allata in epist. i, ad Patricum ( orpus Domini n<>- : 1
19" ) Coustrue: Quando scilicet verbo ct exemplo
stri Jcsu Christi propitietur tibi in vitam xternam. D instanter fuerant mon iti reconciliari Deo el fratribus
In concilio Rothomagensi anni 650, c. 2 in Tu- ; lwsis,ei nonaspernarioptantes veraciterreconciliari;
ronensi apud Eteginonem lib. i, c. 199, el in nou dignali imilari saltem illos, qniquondam dixe-
missa edita ab [llvrico, qute liturgiam Romano- rii„t: Non in die festo, inpalamscilicelmittcnlesper
Gallicanam prsfert, amphor hsec formula legitur: quoscunq iev iluerunlcontraeumdem, quetn utinam
Corpus ct sanguis Domini nostri JesuChristi prosii ni-ni<> sciret mc fore id est esse omnia molimina
tibi in remissiom m peccatorum ct ad vitam :r(cr- insidiarum, omnes falsissimas concinnaliones, el
nnm. fiiKjcnics talia </• eo,
195 Hic sermo es eodem Laudunensi codice ab 1 personaa patriee dominantes.q
i98 I>im'
Acherio impressus, ei babiluseodom anno968, quo in i
dicuntur corruptse, fueruni una Nanno c

|n ecedens. ni ei sequenti notatione patebit, alia fo

1496 llunc metum satis aperte indicavil in ser- comes.
iii praecedenti nuni. :i, ubi de iis qui contra se (1499) Htec ttna persona esl Nanno Veroi i i

macbinabantur, ait: Verendum ne iilis contingal rn |u loco dc ideral fuisse illum, di

quod illes dc qtiibus diclilin etli l<lliu< <st :r loritin, iai oui tiberavit Israelem <!< manu Pha
:

etc, ct quodpridie deJuda lectum Dominiest tradi liberet Hatherium <!< manu Uucconis Vidi i

|
ist.2,
torc... Ltpost buccellamiunc introivit ineum s<ita- in qua hunc tcxtuin integrum invi Noii na Nan
 ;

72" RATHEMI EPISC. VERON. OPP. PARS III. 728

dixeram s&pe, utjam mc illum qui talia patior ape- A 2. Ita omniacum dolentissimus patiar, versaver-
tius proferam esse Qui liberavit Israelemdemanu
: borum, ut dixi, natura,agere me quod potiussuf-
Pharaonis (Exod. xvm, 10J, eto., satis ideo cogno- fero, isti malcdici cum omnibus, qua? flngere de
scibilia, quod sub ejusdem terminatione declinatio- aliquo ullusmendacissimorumvaluitunquam,faten-
nis illorum cadant vocabula) (1500) per totam Ec- tur. Sed, o vesana perfidissimorum dementia ! o
clesia? domum eascircumducentes, mutatasignifica- falsitas inconvenientissima! o diaboli per serpentes
tione 615 verborum, de passivo genere activum [/.,per serpentemjet jamloquinonignorans astutia!
non erubescentes miseri et mendacissime agere, Si enim imperator non meus dominus esset, etego
quod egoscilicet rlolentissimus patior, fmgentes me illi in potentia similis essem defendere contra ejus
;

perpetrare, quasi propter hoc necessarium illis (1503) fideles domum meam et 616 opus utcunque
fuerit s;epe : Crucifigc, crucifige (Joan, xix, 6), aliis valerem. Nisi quoquc(1504) istimcde domo eadem
licetverbis, clamasse. (1501) Nam dum quadraginta sua perfidia pepulissent, prajsentissimus cum
fere librasin restauratione ejusdem domusepiscopa- essem, eam custodire die noctuque ab eorum furtis
lis ut ferunt quid ad hoc ministri fuerunt, hoc trien- valerem. Nunc vero cum et ille meus dominus sit,
nio expenderim me ab eadem ab eisdem fugato,
; et pugnare contra domini mei fideles, etiam si vale-
cum sine habitatore remansisset ; (1502) iidem qui -,,
rem, non solum perfidum, sed et, ut ita loquar,
hoc mihi ingerunt, ut congruentia innuit, furto ;
apostaticum sit recedit namque a Deo, qui dato
;

hospitantes vero inibi vi et potestate non cessent sibi ab eo terreno rebellis est domino dictum est :

illam destruere ; me non valente scilicet illorum enim, quod quipotcstati, utique a Deo sibi pralato:,

alicui resistere, furibus quidem, quia longinquus, rcsistit, Dci ordinationi resistat (Rom. iii, 2); (1305)
hospitantibus, quialonge imparviribus videoresse, isti vero exemplo diaboli non cessent elaborare, ut
imperiali cum constel eos de exercitu praesertim ctiam absque sui aliquo commodo aliquid,quod me
redire, vel ad illum venire; me
mendacissimi con- nooeat, meque conturbet, possint elficere ;
quid
ductisconsideratoribusaccusant eamdemdeslruere; contra ha3c duo tam impossibilia valeo agere?0
quasi possit esse credibile, ut quod ego tanto mei vero utinam cum sacram talibus manu, quam exci-
construxi dispendio, aut destruam ipse, autdestrui sam optabant, prabcbam buccellam dicendo Cor- :

patiar sponte. In tantum vero illam hospitantos in ea pus Domini nostri Jesu Christi prosit tibi in vitam
destruunt potestative, ut si aliquis, cujus scilicet Xternam ; clamasset ca;tcris, quocl ille quondam la-

refert, illuc consideratum veniat famulorum, statim pidaforibus saneti clamaverat Jacobi apostoli, qui
eum comprehpndant, et gravissimeflagellatumloris frater dictus est Domini, ut fratres hodieque dicun-
constringant. tur consanguinilate propinqui : Parcite, inquicns,
c
nonis, Bucconis et Pharaonis ejusdem declinationis rum,furibusquidcin(qu\asc\\\cetc\am domuiepisco-
terminationem recipiunt. Desiderat autem Bucco- pali damna intulerunt), quia longinquus, id est, ab
nem potius quam Nannonem, quia Bucconem initio ea domo remotus, hospitantibns, quia videor esse
quidem adversum, at postca faventem expertus tonfieimparviribus.prxsertiin ciitn constet eosredire
fuerat, ut in eadem cpistola testatur. Malein vulga- deexercitu imperiati, celvenire adillum; mi ndacis-
tis pro Israclem legebatur Hierusdlem. simi conductis considcratoribus (quos scilicet, ut
(1500) Id illud est, quod post pasehalcm diem antea dixit, circumduxerunt ad inspiciendam totam
contra Ratherium adversarii ejus in effectum perdu- domum) accusant me dcstruere camdcm, etc.
xerunt. Uuas enim personas pretio corruptas et (1502) Legebatur in vulg., idcm, qui hoc mihi
Veronee dominantes, per totam
circumducentes ingcrit at plurali numero haec efferenda suasit non
:

domum episcopalem, ut ruinas ejus perspicerent, solum sequens nomen furibus, sed etiam epist. 12
per summam calumniam Ratherium, qui hrccdam- ad Ambrosium, ubi num, hoe idem factum expli-
'<

na passus fnerat, totius damni auctorem vendita- catur sic: Quadraginta, ut ferunt, tibras in restau-
runt. Hsc vero prreeipua in eum criminatio fuit ralione. ampliatione ac decoratione ejus domus ex-
ex qua postea Nanno uti imperatoris missus contra penditepiscopussexiesostiasolummodorestaurando
Ratherium placitum habuit. Vidc epist. 12. Con- qu.v partim furto, ld est clanculo, partim vi fuerant
strue autem Circumducentes easpcrlolam domum
: abtata. Paulo ante vero hoc damnum pluribus tri-
Eeclesix, miseri ct mendaeissime mutata significa- buit In restauratione domu.i, et amplificatione XL
:

tione verborum, non erubcsccnles dc genere passivo D stullissimus tibras expendi. Batn Bajoarii et juxta
agere activum, fingentes scilicet mc perpetrare quod positi clerici, et famuti prwcipue dcstruunt. Confer
rgodolcnlissimuspatior,oua.viproplerhocfucritillis iju;e hao de re ibidem fusius descripta hunc lo-
necessarium sicpc,aliislicel verbis,clamasse: Cruci- curn mirifice illustrant. Correximus etiam cessent
figc, crucifige. exigente contextus sententia, ubi legebatur ces-
(1501) Construe et explica : Nam dum lioc trien- sant.
anno 965 usque ad annum Q6S,c.rpen-
nio, id est, ab 1503) Id est, hospites imperatori fideles, qui, ut
derim fcrc quadrag inta l.ihras in resta uratione cjus- dixerat paulo antc, ad imperialem exercitum profi-
dem domus episcopalis,ut feruntquiministri fucrunt ciscentes, vel inde redeuutes in domo episcopali
ad hoc ; cum ea domus remansisset sinc habitatore, hospitabantur.
me fugalo ab eadcm ab cisdcm (cum scilicet in ea ( 50-4) Isli sunt ii Veronenses juxta positi clerici
i

captus et adducfus fuit, ac postea liber non auderet ct famuti, quos memorat in epist. 12, uti not. 1393 in-
amplius ei domui se credere) dum iidem, qui hoc dicavimus: unde his se sacram communionern pra-
ingerunt mihi, m congruentia innuit, non cessent buisso [iustea subdit.
destrucre iltam furlo (id est furtim, occulte); kospi- 1505) llio pcrperam insertss erant voces : Quod
lantes vero inibi, non cesscnt dcstrucre illam vi el ciim ita sit, quas totius sensusperturbatrices expun-
potestate, me scilicct non vatcnte resistcrc aticuiilto- ximus.
729 SERMONES. 730
quid facitis ! pro vobis orut jussus hic quem lapidatis. \ earne duc tecum onustum habes caniculam ad tua
;

Justus enim eram quantum ad illos, reatus licet defendenda pervalde paratam, illa tecum habeto ;

illis incognitos Deus cognosceret m^os : cum bona uxorem quoque adhibens tecum,asinum pro servo,
ego illis pro malis,mala i 111 contra mihi meditaren- canem pro amico,uxorem offeres pro inimico.Egit,
tur referre pro talibus et innumeris bonis, absque asinum assumpsit.canem seeum pariter duxit,uxo-
debito utique illis persame impensis.(I506)Quod si rem nec liquit.Regemadiittristissimum,considera-
de injuria,quam eis intuli aliqua dicerent,non erat re,quffi detulerat,flagitans illum:Iste, inquiens, qui
mullum mirandum ;quanquam et ex hoc conveniri astat onustus, meus est servus,ille alter meus ami-
humiliter ante, secundum judicium debueram ca- cus,tertia meus est,quoinfestiorembabere me spero
nonum. neminem, inimicus. Audiens illa, super ignem ait
3 De illis vero, quae ad eos nil pertinent,causari, accensa lnimicumne me tuum esse pronuntias?
:

taliaque de me non inoffenso quis

dicere, qua; Merito, inquam, qua contra regis praeceptum tuo
posset Deo credere, omnibus^mihi 6B7 dero- servavi patri, tibi obediens, vitam. Adolescens ad
gare facere, bona in me si qua sunt significatione regem conversus Videturne vestrro majestati 618
:

mala corrumpere, mala sive sint,sive fuerint.inrla- inimicam hanc esse mihi? Valde,respondit ille;sed
gatione studiosa disquirere, et aliis studiosissime p. utrum verum sit, volo ediscere. Verum est, ait.
demonstrare, quid est aliud nisi apertissime teslari Gratias Deo laetissimus ille respondit. Curre igitur,
quod non solum mihi, scd et, qui me illuc (1557) curre, et mihi festina eum reducere, Actum est.
eleemosynaliter instituit, piissimo Caesari sint om- Consiliarius regi optimus redditur, adolescens a
nino perjuri? Et heu, ait quidam, heu dira furoris mortis instante periculo liberatur; uxor est non
conditiolQui vim patitur,magis ille ligatur. Fluvius amare juvenem, ut videbatur, detecta, quae fore
enim malignoe operationis illorum ab eis ad mede- utique amicissima putaretar,nisi taliter probaretur.
currit,et ego illum turbare agni illius exemplo fa- Hoc ipsoexemplo si non istosaliquantulum commo-
bularis accusor (Pii.edr. 1. i, Fab. I). Quidam rex vissem.non tarn probabilitereos cognoscere valuis-
juvenum cum haberet exercitum, et multitudinem sem.licet istam in eis semper fiduciam habuissem.
sapientum; dum ]subaudi juvenes] nequirent, Adhuc tamen eos Deus,qua?so,dignetur convertere,
quod juvenibus competebat, sapientibus stultitiam et viam eis verae pacis et charitatts ostendere, et
eorum reprimentibus,agere; inierunt consilium,ut ambulare,pr;estare,ne simul nobis pro talibus con-
quisqueillorumpatrcminterliceretproprium.Actum tingat.quod absit.periisse, vindicta nos subito oc-
est:unus sed illorumnontolerans tantum admittere cupantc,milvus scilicet ut ranam cum mure fabu-
scelus, dixit uxori suac Si patrem meum interficio
:
lose legitur rapuisse.
ne consilio pcreamus pcrdito, non modice metuo. C i. Tuta vero ista allegatio cum non praidicatio,
Consensit uxor ad servandam soceri vitam, atque sed magis contra Insidiantes vitae et commodis meis
alendum insuoeum cellario secretiuslocat.Imperat vidrri possit invcctio, subsedenda est, credo, et ad
sane lilio pater, ut interrogatus a rege de quovis omnes communiter monendos, tam amicos scilicet
consilio, non antea responderet, donee ad sc illud quam inimicos, pastoralis jam minc dirigcnda in-
referret. Obtemperans igitur tam industrius regis tcntio.Primum sane competit,quahquam non semcl
cst consiliarius factus,ut inviderent omnessocii illi jam arlum sit, dcmonstrare, unde discordia inter

ejus.Adeuntes itaque regcm,interminati sunt,quod nos et cx quo ista contigerit, Ad ultimum vero
nisi eum interficeret, eos omnes absque dubio por- breviandi causa primum respondeam, non modo
derct.Tristissimus rexconsensit;quaesivit tamcn ab exortam,sed a dic ordinationis mc.e inter nos fuisse
eis qua occasione id facerc posset.Prascipue, aiunt, certum est ortam.Est vero nunc ideo in palam de-
cras veniensnonsecum ducat nisiunumser-
illi,ut ducta,quod fiducia imperialis nil aliud quam quod
vum, unum amicum et unum inimicum. Territus justuni c.^t decernentis prsesentio3,et synodi congre-
hoc dicto illc, patrem ex hoc sciscitaturus adivit. gandee (1508)... Unde dissentiamus crebro non
Pater vero:Xe contristeris,inquit,scd valde bonum solum verbis, seil (1509) et scriptis, hac vice mon-
pr.^paranobisobsonium,optimumdemeaccepturus p. stratum.Summa vero ipsius.cum verba siut plura,
consilium.Post prandium igitur dixit illi sccrclius ipsa esse monstratur, quod ego legcm Dei, illi tra-
pater Habes optimum asinum,illum pane,vinoct
: ditiones hnininum et consuetudinem iniquorum se-

(1506) Construe et explica Quod si dicerent, seu :

pto apostolici, qui tunc Romans prserai sedi,
conquerercntur, dc aliqua injuria quam eis intuli; judi 10episcoporwm sijnodalUcr r, sliliiluni. Pust|pauca
non erat muttum mirandum, quanquam ei ex jiircniim... exercitum scripsimus.ubi perperam erat
hoc <i"tc debueram humiliter conveniri secundumju- juvenis... exercitum : et dein locat emendavimus prq
eanonum, non vero iis malis artibus
i
ii

ti, quas antea indicavit, el mox ilcrum cst indica- 1508] Puncta inseruimus, quae aliquid hoc loco
turus. deesse aigoificant. Confer not. IIP2 in Discordiam,
[1507] Confer not. 920 in Qualitalis conjecturam, ubi hunc textum explicavimus.
llluc autem,id est.in Veronensem ep scopatum im- 1509 Opusculum respicit De clericis rebellibus,
perator bXatherium instiluil,c\im eidem episcopatui et proBcipue librum Discordise, cujus compendiucp
ipsum restituendum curavit.Qua de n in Itincrario bic pauQis subjicit.
num. 4, ait Iterum co mii
: nu Csesarit
 :3i RATHERII EPI?C. VEIION PARS III. 732

quenda decernant.Annonilleest enim vere iniquus, \ 1 Jud.r traditoris oxemplum secutus, et

qui quod mihi et ill r ' leptus sit.doleat, Bed non ut Judas
i.o ut Petrus ad lacrymas
- rtat ;et relietis quts male cogi-
va t, festi-

l babere rditum,transitum utique

irit Dei
idjuvanto, qui cum Patre ot Spiri-
ulorum non c

670 SERMO VII.

-

I 22), se nit Do- V

:• judicio.
- 5 i !/»'>•( homo
itentia,
majus instareju-
verun. I bus, et niala
lnni, inquam, verendum,
[uoque dicunt. Quidam
dum vero
-unt verbi gi atia plurimi, qui
dom i
,
-
dito
bi injectum est quomodocua-
1 •
i
obauditorii
eum quid ili-

inl arguuntur.
.
'

il i| I
I

H t
! rin t ur ex ore.
diis ni>n in-

aliqua '
'
buerant, si

unt.8i veros aliis

I
rint; quid eis

liter oi . sti ito aliis

'
illum jis eos del
lingua et i in A[i .st"ln nupcr, cl.i-

• •
'
invonit.'; u linnm : ul pro multis,
;

| im, ol piophela
tur;i'l est U musnobis
niinun. I
- I)ei pietas

Lamen, cla-

vel h i- ; Pas-
i •
. v, T.Sed
fuerit immola-

151 / m valde verendum vtcn-

-
ndum, VI-

lim dicunt quoque

rint, ot ,ilii
".
I II < • • < tionem
i it:illi enimarguuntur.qni
5 - dicant
1 1 •
juid
qui audmnt, sed nisi expli- Wft»,
."ii intelligunt quae nudiunt.
bus ab hujwmodi illecebia, ei , '.

fralerna. mirum verbis, qu b posl paui

151 1 1 ci Paschatis :

monem edidit. Bcriptus fuil immolalu navinuu,

quo duo pra;cedcnte-:, cum corum compendium .
.
i
pro eo
mavimus »( v r " »"'" 1 '5

(151 i) Construe : H<ic rrjo tententia vatei i .

[ pn |
'• id quondum
esse,\d est certum eflicitur, judicium majus i
 1

733 SERMONES.
tus : (151?) pro co enim, ut oondign A ibique oeoidimus,iniquitatem bujuamodi oporati,
referenli ; cavendum nc a nobis bi quod inanem gloriam agratia Dei expulsi, neo potuim
absit, tanto ingratis : hoc cnim innu dicil : in bono persistere mii eri, u( hoo otiam conflteri
Quicunque manducaverit corpus Domini , rcus nobis a Deo ore nos proprio judioari. Cum et b

erit corporisct sanguinis Domini G (,/

''), i < 1 ccrtissimc aovisaemus, et vitare infelicissimi, pr
est, imputabitur ei eulpa effusionis sni i

sJesu ponderante timorem Deisupcrl ii-n enniempt i

Christi,si ausus fucrit bibere sanguine imJu- dedignati osscmus, ul. perditioni ntique nostron
doei fudcrunt, indigne hoc est, si qu : 61 illi riln.niin De.i ncglectn, Ir.ulili, el a imliiH ipsis d;n
fuerunt ad lidcm, talis ipse extiteril iratio- nati, in mternum, nisi nobis ocius Dei pictas su
nem. currat damnandi.
2. Subjunximus dcmum atque protul i
: //«- 3. Sed quid agimus si ita cst, fratres? Est ve

que epulemur non in fermento veteri, n n fer- cst, proh dolorlcst.Rodditc vicem nobis <>2'i qu
mcnto maliHse et nequitise, sed in a%ymi ritatis siiimis, si potestis, consilii, rcdditc. Dicite sali
ct veritatis [1 Cor. v, 8). Adeo ista omnia s. (1518) iltinil quod protulimus suadi
dixiiniis, pnifcrtc ;

enucleavimus, ut puerulis ipsis qos quod suasimus;aliud enim quod faciamus minii
apa tavissemus. Sed utinain i[uod alios n ipsi ^ invenimus:videlicei ul quia in talibus Judresimil
fecissemus, et mal.e voluntatis,vcl nos eratio exstitimus;exemplum dei ps caveamus illius,n
nis fcrmcntum, quod ante babebamus, conci- feslinantes utique cum illo ad desperationis mor
lialionem non tictam, et fructuosam peei onliam fcrum laquoum, scd magis cum Pctro ad convc
abjccissemus. Di.ximus ironicc (1519 m op- : :ionis vitalo lamcntum. Rogantos scilicct Dorni
:-i:,:^:;- time valeat exsultare hodio atquc laetari.lro salu- clcmcntiam, ut meritis (^jus adjuti faciamus qu
tis judicium, loco vitai sumplurus intei Psal- . fccit.obtincamus quod obtinuit, convcrsione utiq
mista; adhibcntes ad hoc testimonium. Judseis ad nos Domini ab eo clemonter respecti, ad illi
quidem tunc,scd utinam non modo de nob.prola- llcndo ut valeamus convorti, quatenus gratiarn i

tum : Adhuc escce eorum erant in ore ips i i,et ira sius recuperare uteunque.ot 1'ascha Domini verii
r. .:;ar. Dci ascendit super illos (Psal. lxxvii, Quia quam unquam fecerimus.celebrare quandoquepc
cum post buccellam inlroicrit inJudarn.nLvange- simus transircquc a diabolo ad ipsum inconver
;

lium utique loquitur, Satanas (Joan. xni.7), per biliter deinceps auxilio valeamus illius. Quod nol
opcrationem vero mnlignam, qui ante llam in I
indignissimisdigneturpra3Stare,qui Paschanostru
eo pcr voluntatem jam fueral pessimai indum idco dignatus est cssc, ut rcconciliaret nos Dcol
nc similc nobis quiddam contigerit.Vid i

t (1520) Iri per sangiiiiieiii siiiiin (Itiim. v, 10), ct erutos

ut scelus aliquod omissum, proplor quod C potcstatc le.ncbrarum facercl silii aceeplabilcni
sa u
|

suincre in Pascha debcamus sacrificiiinisumpto pulum, scctatorcm bonorum oporurn. Qui vivit
sacrificio,ante dicm maturavissemusqi perpe- regnat cuin Patrc et Spiritu sancto Dcus in sdsci
trare octavum, non in die festo ab ipsii tim com- Sffculorum. Amen.
prehcndcrc Dominum conantibus obliti latum.
Et, o impatientia pcrimbccillis, nimiumquinsana,
SERMO VIII.
(1521) DE ASCENSIONE DOMINI [al., \l\.
nec injurias utiquc inimicorum, nec stimi >s tole-

rarc valida vitiorum In quolibel eninI um si l.Meminisse optarcmus dilectionem vestramp<

nos cxcidcre cocgisti^Pascha Domini,no •oh do- , cupide, fratres,(1522) laborem hoctcmporcnoslru
lorlviolure pestifcra compulisti. Sed iraaurasti hujusmodi ad terminum dcvcnissc, ut conducta
•
L-^:'>
contra nos testes Dei debuerant consiil qui el orthodoxorum tcstimoniis Palrum copia fan(
ab adversariis gravissima supplicia,et a canu pro- (1523) insinuarcmus collegio vestroquid, cur, qu
pria longissima fortissime pertulerunt sexin utro- literin pracedente resurrcctionem Domini Quadr
quc tentamina. Quos sequi, non nos d i anti- gesima nobis csset agcndum, qualitcr in Pascl
cipans Dci gratia, scd propria inhibuit igavia, c' exsultandum atque laitandum post Pascha, in ;

illcccbra corpori la.xius ministrala, commrens in- j) (1524) in Quinquagesima Pascha?, quod a ,jcjun
supernosmanuspeccatorispersuperbianivitilata; quidcm cessandum,a//e/«('« dienoctuquecanendur

(1517) Construc : Etcnim immolatus est p> eo, ut in scrmonem I de Quadragesima colligcrc liccb
referenti ci gratias condignas; cavendum ne im- Hinc istum serrnonem de Ascensionc primum por
molatus sil a nobis ingratis,quodabsit,beni i

tanto; mus, licel in editis secundus pr.-eferalur : alt

hoc enim minuit, etc. eiinn sermo de Ascensiono, in vulgalis primus,h
1518) IL-ec cxplicata invenies in serm. 3 le Pas- bilus est anno 968.
' :I*
•**= :
cha. (1522) Ita cod. Frising. Vulgati perpcram lab
(1519) Vidc eumdem scrmoncm im dc rare.
Pascha num. 2. f 1 52.3 ) Construc Insinuarcmus
: collegio vestro, qui
(1520) Hrcc inserm. G de Octavis Pasch fusius rur, qualiter agendum essct nobis in Quadragesin
exponuntur. Vide ibidcm not. 1496. prsecedente resurrectionemDommi, qualiter exsulta
(1521) Ilunc serrnonem c.x codice Laudu nsi ab iiinii atgue Ixtandum in Pascha, post Pascha, etc.

AchcriOjimpressum recognovimus curn m Frisin- (1524) Vulg., in Quadragesima Paschse. Mclius

gensi.Assignandus vidcturanno 963, ut cx Dt.1429, cod. Frising.
 .

731 RATHERII EPISC. VEItON. OPP. PARS III. 732

quenda deeernant.Annonilleestenim vere iniquus, A mum quod Judae traditoris cxemplum secutus, et
qui quod mihi etilli est datus communiter, (1510) damnationem adeptus sit, doleat, sed non ut Judas
ita partitur, ut ego inde pauperrimus, ille locu- ad laqueum desporando,imo ut Petrus ad lacrymas
pletissimus fiat? Hoc ego si tacendo, imo lau- pccnitendo sese convertat ;et relictis qua? male cogi-
dando consentiam, (151 1) unae propter eam quam tavit, diem festum Domino agere.dum vacat, festi-

mccum habere optarent amicitiam, vcritatem re- nct.Ita enim et Pascha perditum,transitum utique
linquens, Deum r egasse convincar. Qui nihil nam faciens bonum, recuperare, et iram poterit Dei
suadet metuere, inimicus animae meas convincitur placarc, ipso adjuvante, qui cum Patre et Spiri-
esse, nedum debeam fore.
ego is tu sancto in saecula sa^culorum non cessat Deus
5. Hac ergo succincte monstrato.mecum vos ad- regnare.
moneo,fratres,ut disquirat unusquisque nostrum a 69© SERMO VII.
seipso, qualiter Pascha illud sanclum, id cst, octo (151^ POST PASCHA.
utrum ita exegerit, ut tuto
istos dies exegerit, et 1. Dc orc tuo tc juilico (Luc. xx, 22), se ait Do-
amen responderit, cum presbyter Praesta, qux- : minus in supremo dicturum, serve n equam ,)udicio
sumus, omnipotcns Dcus, ut qui paschalia fcsta vene- Sed cui?Demonstrat subjungens Sciebas quod homo :

rando pcreyiinus, luec tc largiente 6S9 moribus ct n austerus p«em,etc.(15l4) Scienti hac ergo sententia,
vita teneamus.lnierroget ergo se quisque, si dc illo quam nescienti.certum esse valet majus instareju-
verum hoc est, si in azymis sincc-
dixit sacerdos, dicium.Verendum ergo bona scientibus, et mala
ritatis et veritatis corpus et sanguinem Domini patrantibus valdc verendum, inquam, verendum,
:

sumpsit, id est.si in corde nulli aliquod in Pascha bona proasortim eadem si quoque dicunt. Quidam
machinatus est malumjsi non de operibus alicujus cnim bona dum dicunt, quid dicant, nedum vero
se sciente nisi quod esset verum protuleritjsi non, dicant.ignorant : ut sunt verbi gratia plurimi, qui
dum adhuc esca Christi corporis in ore esset ipsius, Evangclia, apostolos pro officio sibi credito reci-
aut per odii, aut invidiee, aut per cupiditatis, vel dum quod sibi injectum est quomodocun-
tant.Qui
avaritiffi, aut per luxuriae vitium iram Dei superse quc actitant, non doctoris, (1515) sed obauditoris
ascendere fecit ; si post buccellam introire Satanam ministcrium implent. Nre ex ore suo, cum quid di-
in suam animam minime sivit,id est si malum quod cant ignorent,judicantur,sed nisi faciant arguuntur.
ante cogitavit, ad effectum ducere non maturavit; Miseri ergo utriuque saeeulo dati doctores miseri, ;

postremo si in dic festo, hoc est in istis octavis et inquam,et infelices,siautncsciunt docere, autquod
quousque cantatum cst llxc dies quam fceit Do- : non agunt docentes, suo tantumjudicantur ex ore.
minus, aut per adulterium, aut pcr immundiliam Si enim gehenuai pcenas agnoscunt, et aliis non in-

aliquam non se polluit.vel fratrum aliquem nequi- C nolescunt; rci omnium, quos doccre debuerant, si
ter laesit : et si nil horum in se invcnit Paschae per ignorantiam in eisinciderint,erunt.Si veros aliis

Domini fcsta se venerando egissegratulatus,humi- eas innotuerint, et ipsi eas non caverint; quid eis
liter amcn respondeat; et tu moribus et vita htcc miserius.quid rogo est stultius?Et si monstrato aliis

illum tenere Dci pietas dignctur concedere, manu, vitoe fonte ipsi pereunt siccitate,quis eos debet do-
lingua et corde non cesset rogare. Quod si aliter lere? (1510) Clamavimus cum Apostolo nuper, cla-
in se, ut metuo, invenit,quod non saltem illos stu- mavimus, utinam non et pro eo, ut pro multis,
et

duerit imitari, qui non in die feslo dixerunt, triste- ore proprio potius judicandi quam, ut propheta
tur:id est ut sicut illi tumultum veriti sunt,si Do- quondam promiserat, liberandi. Clamavimusnobis
minum comprehendercnt.populi ;(l3l2)ita istc iram et vobis, sed non inutiliter clamasse nosDci pietas

veritus,si festivitatemviolaretsanctissimam,Domini trilmat omnibus nobis. Clamavimus attamcn, cla-

vel his saltem octo diebus se cum Dei adjutorio ab mavimus cum Apostolo,fratres,clamavimus Pas- :

hujusmodi illccebra continue, et a laesione fraterna ehn noslrum immolatus cst Christus (/ Cor. v, 7).Sed
reprimere, conari studerct [/'., st«duisset].Hinc de- utinam ut pro eo, ita pro nobis fuerit immola-

(l5IO)Causampnecipuamdissensionistangit,quod seicnti, quam nescicnti. F.rgo vatde vercndum scien-

scilicet bona communiter collata clcricis cathedra- D tibus bona, patrantibus mala
ct vcrendum, in- :

lis ecclesiae,ita minus aeque inter ipsos partitafue- quam, verendum, si pr.vsertim dicunt quoque eadem
rint, et aliiabundarent, alii indigerent. bona.
(1511) Vulg. perperam misi. Correctionsm nae, id (1515) Vulg. mendose, obeditoris. Correctionem
est certe utique sensu exigente induximus. contextussententiaapprobat:illienimarguuntur,qui
(1512) Construe Ita iste veritus iram Domini, si
: recitant Euangelia et apostolos, scd quid dicant
violaret fcstivitatcm sanctissimam, studuisset conari ignorant,ut accidit iis, qui audiunt, sed nisi expli-
eum Dci adjutorio continere se vel his saltemocto dic- centur a doctore, non intelligunt qua; audiunt.
bus ab hujusmodi illecebra, et reprimere a lassione (l5IO)Construe et explica: Clamavimus nuper cum
fraternu. aposlolo lillis nimirum verbis, qure post pauca reci-
(1513) Acherius ex Laudunensi codicc hunc ser- tat, et lecta fuerant in Epistola, diei Paschatis :

monem edidit. Scriptus fuit eodem anno 968, Paseha nostrum iininolatus cst Christus) clamavimus,
quo duo praeeedentes, cum eorum compendium ct utinam non potius judicandi orc proprio, et pro eo
pneferat. delicto(quoA scilicet male clamavimus)u/ pro multis
(1514) Construe : llnc crgo sententia
valet certum aliis delictis, quam liberandi, ut propheta quondam
csse,id est certum eflicitur, judicium majus instare promiscrat.
733 SERMONES. 734
tus : (1517) pro co enim, ut condignasei gratias A ibique cecidimus.iniquitatemhujusmodi operati,ob
referenti ; cavendum ne a nobis beneficio, quod inanem gloriam a gratia Dei expulsi, nec potuimus
absit, tanto ingratis : hoc enim innuit, qui dicit : in bono persistere miseri, ut hoc etiam confiteri sit
Quicunque manducaverit corpus Domini indigne, reus nobis a Deo ore nos proprio judicari. Cum et hoo
erit corporis et sanguinis Domini (I Cor. xi, 27), id certissime novissemus, et vitare infelicissimi, pra>
est, imputabitur ei culpa etTusionis sanguinis Jesu ponderante timorem Deisuperbonostro contemptu,
Christi,si ausus fuerit bibere sanguinem.quem Ju- dedignati essemus, ut perditioni utique nostro me-
d«i fuderunt, indigne hoc est, si quales 621 illi
: rito.non Dei neglecto,traditi, et a nobis ipsis dam-
fuerunt ad fidem, talis ipse extiterit ad operatio- nati, in sternum, nisi nobis ocius Dei pietas suc-
nem. currat damnandi.
2. Subjunximus demum atque protulimus : Ita- 3. Sed quid agimus si ita est, fratres? Est vero
que epulemur non in fermento vetcri, neque in fer- est, proh dolorlest.Reddite vicem nobis 622 qua?-
mcnto malitix et ncquiti;c, sed in azymis sinceritatis sumus, si potestis, consilii, reddite. Dicite saltem
et ccritatis (I Cor. v, 8). Adeo ista omnia sed (1518) quod diximus, proferte quod protulimus suadete ;

enucleavimus, ut puerulis ipsis nos satisfeci sepu- quod suasimus;aliud enim quod faciamus minime
tavissemus. Sed utinam quod alios monuimus ipsi invenimus:videlicet ut quia in talibus Judaesimiles
fecissemus, et malae voluntatis,vel noxia; operatio- exstitimus;exemplum deinceps caveamus illius,non
nis fermentum,quod ante habebamus,per reconci- festinantes utique cum illo ad desperationis morti-
liationem non fictam, et fructuosam pcenitentiam ferum laqueum, sed magis cum Petro ad conver-
abjecissemus. Diximus ironice (1510) Quam op- : sionis vitalelamentum. Rogantes scilicet Domini
time valeat exsultare hodie atque lajtari,loco salu- clemcntiam, ut meritis ejus adjuti faciamus quod
tis juuicium, loco vits sumpturus interitum. Psal- fecit.obtineamus quod obtinuit, conversione utique
mistoe adhibentes ad hoc testimonium, de Judaeis ad nos Domini ab eo clemcnter respecti, ad illum
quidem tunc,sed utinam non modode nobis,prola- flendo ut valeamus converti, quatenus gratiam ip-
tum : Adhuc escse eorum erant in ore ipsorum,et ira sius recuperare utcunque.ct Pascha Domini verius,
Dci ascendit super illos (Psal. lxxvii, 30). Quia quam unquam fecerimus,celebrare quandoquepos-
cum post buccellam introierit inJudam,ut Evange- simus transireque a diabolo ad ipsum inconverti-
;

lium utique loquitur, Satanas (Joan. xin, 27), per biliter deinceps auxilio valeamus illius.Quod nobis
opcrationem vero malignam, qui ante buccellam in indignissimisdigneturpra3stare,quiPaschanostrum
eo per voluntatem jam fuerat pessimamjtimendum ideo dignatus est esse, ut reconciliaret nos DeoPa-
ne simile nobis quiddam coniigerit.Yidelicet(1520) tri per sanguinem suum (Hom. v, 10), et erutos de

ut scelus aliquod omissum, propter sanctum quod C potestate tencbrarum faccret sibi acccptabilem po-
sumere in Pascha debeamus sacrilicium, sumpto pulum, scctatorem bonorum operum. Qui vivit et
diem maturavissemusquoqueperpe-
sacrificio,ante regnat cum Patre et Spiritu sancto Deus in sascula
trareoctavum, non in die festo ab ipsis etiam com- swculorum. Amen.
prehendere Dominum conantibus obliti clamatum.
Et, o impatiehtia pcrimbecillis, nimiumque insana,
SERMO VIII.
(1521) DE ASCENSIONE DOMINI [«/., ll].
nec injurias utique inimicorum, nec stimulos tole-

rarc valida vitiorum ! In quolibet enim horum si l.Meminisse optaremus dilectionem vestramp>>r-
nos excidcre coegisti,Pascha Domini,nos, proh do- cupide, fratres,( 1522) laborem hoc temporenostrum
lor violare peslifera compulisti. Sed instaurasti
! hujusmodi ad terminum devenisse, ut conducta ex
contra nos testcs Dei debuerant considerari, qui et orthodoxorum testimoniis Patrum copia fandi,
ab adversariis gravissima supplicia.et a carne pro- (1523) insinuaremus collegio vestroquid, cur, qua-
pria longissima fortissime pertulerunt sexuinutro- literin proaccdente resurrectionem Domini Quadra-
que tentamina. Quos sequi, non nos doserere anti- gesima nobis csset agendum, qualitrr in Pascha
cipans Dci gratia, sed propria inhibuit ignavia, e'. cxsultandum atque laetandum post Pascha, imo
;

illecebra corpori laxius ministrata, commovcns in-

[)
(1524) in Quinquagesima Pascha?, quod a jejuniis
super nos manus peccatoris per superbiam ventilala; quidemcessanilum,n//c/i«'a dienoctuquecanendum;

(1517) Construe : Etenim immolatus est pro eo, ut insermonem de Quadragesima colligere liccbit.
I

teferenti ei gratias condignas; cavendum vero neim- istum seimonem de Ascensione |niinuni poni-
llnic
molatus sit n nobis ingratis,quodabsit,beneficio tanto; mus, licet in cdilis secundus prtsferatur alter :

hoc enim minuit, etc. riimi sermo de Asccnsionc, in vulgatia primus, ha-
1518) Hacc oxplicata invenies in serm. 2 dc Pas- lniii- esl anno 968.
cha. 1522) Ita cod. Frising. Vulgati perpcram labo-
(1519) Vidc cumdcm scrmonem sccundum dc rarc.
i
i num. 2. (1523) Construc: Insinuarcmus collegio vestro,quid,
(1520) senn. 6 de Octavit Pascha fusius
II.tjc in cur, qualiter agendum essei nobii in Quadragesima
i'
ponuntur. Vide ibidem not.
. 196 1 prsecedente resurrectionem Domini, qualiter exsultan-
(1521) Ilunc sermonem cx codice Laudunensi ab dum atque Ixtandum in Pascha, post Pascha, etc.
Achcrio,imprcssum rccognovimus cum ms. Frisin- (1524) Vulg., iii Quadragesima Paschse. Meliua in
gensi.Assignandus vidctur anno 963, ui cx aot. 1429, cod. Frising.
733 RATHERII EPISG. YERON. OPP. PARS III. 736

(1525) ad vitia verojejuniis,orationibus et eleemo- A. jure fecimus diebus, Deo servire his tribus diebus
synis, cooperante gratia Dei, ut desporare nullate- curamus;paschali gaudioqualedamnumingerimus,
nus debuissemus, exhausta minime redeundum:ne cum et in his resurrectionis Dominicoe cultum non
hoc utique foret /Egypto relicta,agno comeso,mnre omuimodis omiserimus, si tamen fecimus quod de«
Rubro transito, manna ecelesti gustato, carnium buimus? Cum vero, ut non semel diximus,corpore
Taphniticarum,peponumatqueceparum (^1526) desi- et sanguineDominireiiciendis necessesitparasceve,
derio /Egyptum relictam repetere, promisso pa- id est, pneparationem aliquam facere, ne tanti sa-
triae lacte et melle manantis fraudari, cumque his, cramenti munus sumant indigne;et obhocinventas
quorum in deserto plurima perierunt millia,pcrdi- putare (1530) possimus pra;claras, qufe prsecedunt
tionis ajtern» damnationem subire. Ad g.uod solcmnitates, vigilias quid nooet ;
si in tanta ;

CJSsuadendumnil aptius valuimus invenire.quam feslivitate, vigiliarum loco hoc triduo sui, si quid
ulalleluiacantaremus die noctuque,id est,ut/.«i(</«/t: in his paschalibus commisimus gaudiis, diluamus,
Dominum alter alteri clamaremus, omnesquo hoc ab allcluia vcro canendo, semperque in Domino
eine intermissione agere studeremus.Re enimvcra, cxsultando atque lstando 624 nequaquam cesse-
quis peceato est locus.ubi laudis Dei est nullusde- mus? Dicente sane Jacobo apostolo: Quia in multis
si (1527) B. Gregorio primum, postea
n ojfendemus omncs (Jac. m, 2), qui ausus sit gloriari
fectus'?Quod
B. Mamerto Viennensium archiepiscopo pro consi- in tot diebus ac noctibus se nihil commisisse,
mili necessitate quasdam litanias infra hanc (Juin- quod egeat satisfactione diluere, ut tantam festivi-
quagesimam visum est instituere quid obestad tatem digne possit excolere ?
;

Dominicum illud quod continetur suzsum: Nunquid 2. Hucusque, fratres charissimi, cum nostra
possunt filii sponsi lugere,quandiu cum illis estspon- processerit communis causa nostra salutis (1531)
sus (Matth. ix, 15), (1528) cum litanias rogationes enisio, adest infra hanc alleluia sine intermissione
innuere lalinitas sstimet? Quo vero tempore roga- cantandi,exsultandi quoque atquelcetandi Quinqua-
tur solemnius Deus, quam festivitatis diebus? So- gesimam ; ipsaque nos silere non patitur gloriosis-
brie vero, juste et pie si vivilur in Pascha, quid sima; Ascensionis Dominica; dies. Silere enim quo-
nocet ad hoe quod suadet Apostolus, cum Pascha modo possumus reminiscentes omnium miraculo-
nostrum ipsum dixisset esse Christum,subjungens rum,si, ad hominem solum intendas, mirabilioris

atque dicens : Itaque epulemur; cum crapulaj ct miraculi, quod videlicet homo, non angelico, ut
ebrietati (I Cor. v, 8), ca;terisque vitiis famulantes Elias quondam subvectus, non pennigero, (1532)
denotans, adjungat : Non in fermento veteri, id est, ut poeticus ille,voiatu, sed corporali ipsamoleper-
tumorenon abdicati delicli, et voluntatc transacta fecti, id est annorum,triginta circiter trium,homi-
crimina repctendi, vel alia committcndi : Neque in C nis,ut Apostolus nobis spondct proventurum quando-
fcrmento malitix el nequitix .scd iu ax-ymis sinccrita- que: Doncrnrcurramus, inquiens, omnesin virum per-
tis et veritatis ; si igitur a crapula et ebrietate ces- fectum in mensuram xtatis plen itudin is Christi Domini
samus, si licito, consensu parili.hoc
a coitu etiam nostri (Ephes. iv, 13), videntibus idoneis testibus lo-
triduo, (1529) dilectoabstinemus divino si a jocis ; quens elevatur, nubeque suscipitur, angelis astipu-
atque lascivia,si acantuumvanitateatquoludorum, lantibus, quoditasitreversurusadjudicandoshicre-
postremo ab omni opere servili, id est, famulatu lictosabinitio, usquein finemsceculivivosetmortuos
diaboli cessantes, ut in Quadragesima? Dominicis omnes? Quis hoc effari laudabiliter, quis laudare

(1525) Construe Minime vero redcundum coope-

: ter in serm. 2 de Maria et Martha num. I. Non
rante gratia Dei ad vitia exhausta jejuniis, oralioni- juititise dilecto, id est amore, sed odio.
bus et elecmosynis, ut nullaienus dciniisscmus dcspe- (1530) Sic codcx Frising. Apud Acherium possu-
rare. mus :

(1520) Sic cod. Frising. In vulg., desideria, male. (1531) Construe Cum nostra cnisio, id est nisus :

(1527) Cum S. Mamertus Viennensis annis fere seu conatus noster, fratrcs charissimi,hacusque pro-
centum anteiverit S. Gregorio, Mamerto priiiuun, cesserit causa nostrx salutis communis; infra hanc
postca B. Gregorio scribendum fuerat.Porro S. Gre- tiinquagesimam adest dies cantandi allcluia sine in-
i

gorius litanias.quas appellamus majores, sine jeju- _ (ermissione, exsultandi quoqueatque Imtandi; ipsaque
nio instituit: S.Mamertus vero illas triduanas antc *' dies gloriosnsimse Asccnsionis Dominiex non pntitur
Ascensionem Domini,quoe litanite minores vocantur, nos silcreMox ex optimo codice Frising.addidimus
cum jejunio induxit. Ratherius in Synodiea num. enim.
10 jejunium in utrisque servandumsuadet.Videibi- (1532) Idem codex utpote Icus (id est Icarus) vo-
dem not. 90I.Nunc hujus jejunii.quod arituRoma- latu. Hujus codicisope delevimus noster axitevolatu.
nse praasertim Ecclesi;e Quinquagesimaj paschalis Construe autem Etcnim quomodo possumus silcre :

tempore erat a[ienum,apologiam quamdamhocloco reminiscentes miraeuli mirabilioris omnium mira-

videtur attexere. culorum, si intenilas solumad homincm ; quod vide-
(1528) Construe Cum latinilas sestimet litauias
: licet homo non subvectus volatu angelico, ut quon-
innucre rogationes, id est, Litunix Graeco nomine ihiin Eiias, nrc volatu pennigcro ut pocticus ille
(tppellantur, qux Latine dicuntur rogationes, uti ha- (Ioarus), scd corporali ipsa molc hominis pcrfecti,
bctur in additione III ad Capitularia cap. l20.Scri- id est, annorum circitcr triginta triiiin, ut Aposlolus
psimus autem innuerc exms.Frising.cum invulga- spondet nobis quandoque provcnturum : Donec oc-
tis esset innui; quod passivum inlinitum sit reci- curramus, etc. quod vidclicct, inquam,/«imi) (Chris-
piendum crederetur, scribendum esset litaniis. tus) loqucns testibus idoncis viJcntiuus clevatur,
(1529) Dilecto pro dilectione usurpatur : Simili- etc.
737 SERMONES. 738
Admirari enim omittimus, si
satis etfabililcr valet? ,V cuioritm (Malth. m, 2); id est transeuntibus, imo
Deum inlus manentem, hominem quem dc nobis Libus terrenis omnibus.propinquant coeleslia,
pro nobis assumpsit,gestantem pensamus. Gratias, illistamen, qui cooperante gratia Dci, operationc
si possemus,solummodo ipsiusmisericordia; referre sedula illa meruerint adipisci.
deberemus condignas. Cajtera enim melius silendo 3. Qui vero sint isti, subjungens piissimus idem

quam loquendo,ineffabilia sunt quia depromimus. promissor demonstrat.Cum cnim dixisset Qui vcro :

Ad promissum tantum incnarrabilis ipsius clemcn- non crediderit, Condemnabitur Marc. xvi, 10, ut in-
tiae oris nostri obsequium deflectamus (1533) quod diciis quibuslibet credentes a non credentibus se-
modo es Evangelio audivimus Qui crediderit, in- : cerneret, subjecit :Signa autem cos qui crediderint,
quit,ef baptizatus fucrit, salvus crit (Narc. xvi, 16). hsec sequehtur : in nomine mco tlwmonia cjicicnt.lin-
Deo gra/ias, universitas clamal ; credimus cnim, guis Idquentur novis, serpentes tollcnt, et si morlifc-
ct baptizati sumus in nomine Patris et Filii ct Spi- rum quid biberint, non cis noccbit ; super xgrosmu-
ritus saneti. Omnes hoc dicimus omnes per hoc ; uus imponent,et bene habebunt {Ibid. 17-i8).Quid hoc
nos salvandos speramus ; sine isto nullum salvari est, fratres ? quis enim corporaliter ista hodie effi-
posse veracittr credimus et confilemur. Scd cit sigua '!
Nemo, dilcctissimi, nemo. Nullus ergo
de quibus dicit qui hoc audierat Petrus? Petrus, credit? Absit. Credunt enim, Deo gratias, tanti, ut
I!
inquam, cui fuerat specialius cum caHeri^ di- illis illud congruat psalmographi : Annuntiavi et to-
ctum G15 Euntes vn mundum universum prsedicate
: niliis sum ; multiplicali sunt supcr numerum [Psal.
Evangelium omni crcaiurx (Marc. xvi, 15;. 1534J xxx, 6). Quomodo ilaque credunt, cum qui ha:c
De quibus, inquam, si est ita, fatclur Apostolus : signa faciunt.illi tantummodo crcdere dicantur;isti
Melius fuerat eis non cognoscere viam veritatis, quam vero ea non faciunt? Faciunt plane,faciunt quidam,
posl agnitionem retrorsum convertil II Pct. xn, 21.) sed non corporaliter ©26 faciunt,sed tanto ulilius,
De illis, ut conjici veracissime valet, de illis, de quanlo a corpore discernitur spiritus. In nomine
quorum crcdulitatc Jacobus apostolus quid sentiat enim Christi daemonia cjiciunt,qui in virtute ipsius
audiamus : Fides, inquiens, si non habet opera.vnor- vitia, quaa daemones ingerunt, a cordibus suis re-

tua estin semetipsa (Jac. u, 17). Itemque : Quicon~ pellunt:linguisloquunturnovis,cum,praviIoquiO re-

fitentur se nossc Deum, factis autem negant (Tit.i, licto, laudem Dei lingua resonot ipsorum, utilia

lC). Hi nimirum sunt, qui fidem, quam verbis sermo depromit : serpentes tollunt, cum quod sug-
astruunt, moribus dcstruunt.Verendum cnim om- gerit serpens ille anliquus.minime agunt; cumque
nino, ne de talibusquoque dicatur a Domino suggestionem diabolicam interiussentiunt,sedquod
:
'.»»<

immumlus spiritus exierit ab homine, ambulat minime faciunt, morliferum quidem est
per suggerit,
loca inaquosa, qiwrcns requicm. ct non inveniens, C quod bibunt, sed non eis nocebit. Omnes enim, ait
ilirit : Revertar in domum meam, unde exivi. Tunc Apostolus, astahimits antc trihunal Chrisli,ut rcfcral
vmlil, et assumit 'secum septem alios spiritus nc- unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bo-
quiorcs sc, ct ingressi habitani ibi; ct ftunt novissima nttm, sivemalum [Rom. xiv, 10). Super asgros ma-
hominis illius pejora prioribiis Luc. n, 24-26). Haee nus imponunt, ut bene habeant, qui peccala, quai
tam veracia siin nullo caderent illorum,qui se cre- commiserunt, bon;e opcrationis studiis.ut ad me-
dere profitentur et sunt baptizati, ubi esset sen- liora proliciant, compensare
festinant. Ecce apo-
tentia Domini illa.qua continetur : Multienim surit dixis, ecce conjeetura, ecce indicium credentium,
i ati, pauci vero elccti (Malth. xx, 10) et : Non et non credeutium, fratres. Qui ex his ergo in sc
omnis qui dicil tnihi, Domine, Domine, intrabit in cognoscit aliquid signis, credere se dicat qui non, ;

rcgnum vn,2l.)Qui enimsuntvo-

fnlortim'! (Mattii. ad crcdendum se potius suadeo pra^paret, quam
cati.nisi per baptismum Ecclesiam ingrcssi? (1535) scmct credere jactet.
Qui pauci electi,nisi qui sacramcntuni vivendo te- 4. Ubi quoque a Domino dicitur cieco : Tu credis
nuerunt, quod fide perceperunt? Qui non electi, nisi iu Filium Deif (Joan. ix, 35.) cum pr.Tpositione
qui non B6rvaverun1 quod promiserunt? Quid autem utique.Et Samaritanie : Mulicr,crcdc mihi (Joan. iv,

promiserunt ? Recurrat ijuis cogitando ad id, quod rj 21), (1357) sinc prajpositione : cum hic absoluto di-
aut promisit, aul esl vicc illius promissum, ante- catur, qui crciliilerit, neque
in Deum, scilicel addito
quam baptizaretur. Modicum est, recordari leviter aeque Deo Marc.x, duo cxpns.-i,
16), conjici valet
valet. Si illud observat, securus de salute sua id t, ut cred mius in Ucum, ct crcdamus Deo.
i
In
gaudeal (I536).Si autem ] iVit,quiescatprimum, Deum vero credit.qui catholice credit Oeo credit, :

i.l esl . desinal peccare ;

hinc demum • i
atiam qui hortamentis illius obtemperat. Qui utrumque
&ga.l.Appropinquat enim, el b.uic dicendum, regnum 1538 itaque agit,et orthodoxo est baptismate lotus,

1533 d cumms. Frising. Malein vulgatisgKO-

i 1536,1iisdem vulg., Si non peccavit, Manus-
In
modo. Consirue vero tumdeflect nusol juium / cripti Frising. lectionem inseruimus.
oris nostrt ad pn m\ \um clementise ipsius inenarra- (1537) Codex laudatus igiiurat has voces sinc
bilis, audioimus x 1 angelio, etc. 1 pr&positione.
1534) Octo voces sequentcs supplevimus cx nis.
1 (1538] sic idcm codex, molius quam in vulgatis
Frisingensi. ita agit.
(1535) Male in vulg., Quid pauci,
 :

739 RATHERII EPISC. VEHON. OPP. PARS 111. 740

maximam nobis affert, Deo gratias, securitatom. A. vestibus albis, qui et dixerunt: Viri Galilaei,quid sto-
Salvus enim absque dubio talis, si tamen perseve- tis aspicientes inccetuml Hic Jesus,qui assumptus esi a
raverit, erit.O vero nullus in hac nostraplebe inve- vobis in ccelum,sic veniet, quemadmodum vidistis cum
niretur,qui noncrederet verum esse, quod Joannis cuntcm in ceelum (Act.i,9-il).Ric pauxillum,auditor,
in Evangelio audit, hoc est Omnia per ipsum facta
: rogo, attende. In Galiltca resurgens Christus pri-
sunt, cl sinc ipso fac.tum cst nihil (Joan. i, 3). Incre- mum videtur, viris Galilfeis ascendens Christus
duli enim ad c;etera,dum istud unum non credunt, tc.ium monstratur,illisreversurus promittitur. Ga-
fatentur (i539) tempestatem abhomine fieri posse, vero qui sunt,fuerunt, vel erunt,nisi qui Gali-
lilffii

cum evidentissime Psalmista proclamet : hjnis, laeam incoluerunt, incolunt (1541), vel incolentes
grando, nix, glacies, spiritus procllarum, q*ua? fa- futuris temporibus erunt? Galilaea vero.ut a majo-
ciunt verbum cjusiPsal. clxviii, 8),id est Domini. Et ribus accepimus,transmigratio facta interpretatur,
in alio psalmo de Deo Qui datnivem sicut lanam,
: ethoc quare agnovimus? (1542) Bis hoc factum est,
nebulam sicul cinerem spargit.Mitlit crystallum suam imo ter actum est subsedendum, et quia vetus de
sicut bucellas,ante faciem frigoris ejusquis sustinebit? primo, de duobus tertio juncto dicamus: Transmi-
(Psal. clxvii, 16). etc. Quomodo ergo in Deum graverunt fllii Zebedoai de patre suo ad Christum,
credit.qui Deum omniumcreatorem esse non cre- „ Christus resurgens asepulcro ad ipsosjipsi demum
dit? Quomodo Deocredit, qui ipsi clamanti atque de Galila?a ad montem ubi constituerat illis,eisque
dicenti surdissimum auditum apponit 1Videte,videte videntibusinde est elevatusin ccelum.Illuc eum qui
quod cgo sum sblus,et non sil alius Dcus pmHer me. desiderat sequi, transeat de diabolo ad ipsum;con-
Ego occidam, ct ego vivcrc faciam percutiam, et ego sideret eum pro se mortuum ac sepultum;gaudeat
:

sanabo ; et nonestqui de niunu mea possiteruere ejus resurrectione se resuscitatum, ascensione in

(Deut. xxxiii, 39). Intendat charitas vestra : contra ccelum evectum.si tamen in hoc figat suum tirmis-
enim eos qui dicunt,quod homo malus, vel diabolus sime desiderium. Elaboret ergo unusquisque no-
lempestatem faciat lapides grandinum spargat, vi- strum, charissimi, ut quomodo hodie Christus cum
neta atque camposdevastet,fulgura mittat.jumenta eorpore nostro ccclum conscendit ; ita, quomodo-
et pecora, ipsosque homines ©23 interflciat ; con- eunque, valet spe conscendat, desiderio migret,
tra illos.inquam, valet quod dicit : Ego occidam, et operatione illuc pervenire nitatur. Mirum enim di-

vivere faciam. Gontra illos vero qui dicunt,quod ipsi ctu, etiam per vitia nostra ccelum possumus con-
per incantationes suas ipsas tempestates avertant, scondere,si videlicet studeamus ea calcare : scalam
valet quod dicit Non : est qui de manu mca possit quippedeillis quodammodo nobis facimus,siemen-
eruere (1540). Quod si Elias datione illa deprimimus.Elevantnos,si fuerint 628
triennio oratione plu-
vi,am averlisse, oratione eam, cum C subtus nos deprimunt nos, si fuerint supra nos.
rursum legilur ;

voluit reddidisse;ignem de coelo super impios impii Caro nostra in Christo coelum conscendit; sequa-
regis ministros misisse Samuel asstivo tempore to-
; tur eam desiderio anima nostra.Anima Christi illo
nitrua contra naturam mugire fecisse plerique transferri cupit animas nostras, cooperemur desi-
;

etiam alii sanctorum sive in Veteri, sive in Novo dcrio ejus. Deus est qui gestat eam omnipotens ;

Testamento quffidam leguntur signa de ccelo, de misericordia viget et gratia non diflidamus de ;

terra, de mari monstrasse ;non fecerunt ea ipsi,sed possibilitate, si non deficimus voluntate. Virtutes
Deus pcr ipsos fecit hoc fldes ipsa,dc qua ipse Do-
; vult tantum loco sumptuum nobiscum portemus.
minus loquitur ad apostolos ita Sihaberelis fidem Vitia ut egcstatem mortifcram famemque perpe-
:

sicut granum sinapis, diccretis huic monti, Tollc. tc,et tuam, contrarietatem utique ascensus nostri per-
mitte te in marc,et obedirct vohis (Matlh. xvn,18).Non noxiam, hic relinquamus hic etiam demorantes :

potest hoc facere diabolus,non membrum ejus qui- a festinando illic nunquam cessemus absque :

libet malevolus. Facit hoc per servos suos, cum ei dubio enim ubi Christus cum carne nostra est,
placuerit, Deus, et cum sit summe bonus, benigne perveniemus, si a desderando ipso minime cessa-
ut bonus. verimus, ipsius adjuvante clcmentia, qui cum Pa-
Sed redeamus ad Ascensionis Dominicae fe-
5. tre, etc.
stum. Cum hxc dixuset, ait operis tanti relator SERMO IX.
egregius, videntibus illis elevatus cst, et nubcs susce- (1543) DE ASCENSIONE DOMINI II [al., l].

pit cumab occulis eorum.Cumqae intucrentur incwlum 1. Gum pene in omnibus ab antiquorum studiis
euntcm illum, cccc duo viri ustiterunt juxta illos in Patrum tam vitffi nostroe discrepet qualitas quam

(1538) Confer Agobardum episcopum Lugdunen- Codex Frising. Bis hoc primo quia tcr
(1542) :

sem,qui in libro Dc grandinc ac tonitru vanam hanc actum subsedcndum de primo, Brevibus dicamus
est,
de tempestatum immissoribus opinionem pluribus Transmigruveruni, ctc. Locus tum in vulg., tum in
rejicit. Vide etiam nostri auctoris Praloquia lib. i, hoc codice videtur corruptus. Ex utroque autem
nuin. 10, et ibidem not. 32. congruentiorem lectionem qui potest compingat.
(1540) Vulg. Quod etsi Elias, et paulo post legw- (1543) Hic sermo typis datus ab Acherio e ms.
tur. Exemplum Frising. sequimur. Laudunensi, affigendus est anno 968, ut ex not.
(1541) Vulg. maleW est pro vel. 1548 patebit.
741 SERMONES. 742
doctrinjB ; in hoc quoque,fateor,non parum discor- A tenebris enim quod sedeamus, ipsi nobistestes su-
dat, quod in talibus, ut est ista, solemnitatibus illi nius, (1575) qui obscuratis mentis obtutibus, ad
primitus de Evangelii tractatu sermonem cudentes, ignem nos pergere, non, ut opus fuerat, cernimus.
adconsiderationem ejusdemsolemnitatisauditorum Lurnen vero coeli est claritas Christi, qna scilicet
post animos inritabant; hinc demum admonitiun- supra angeli,infra illuminantur homines sancti, illi
cula, quo magis valebant,succinctim aperta in fine ad tenendum,isti ad desiderandum, uterque adso-
prolata, ut a malis se cohiberent, et beneplacitis cialiterquandoque fruendum.Qui ergo non illumi-
Deo insisterent, sollicitius eosdem, quos allocuti nalur nunc ad desiderandum,putas euni illuminari
fuerant, commonebant : nobis contra in ipsis lo- posse tunc ad tenendum ? Quale vero hujusmodi
quendi primordiis observare couveniat quod Psal- in qnalibet solemnitate gaudium valet habere, nisi
mista suadet : Prseoccupemus, inquiens, faciem Do- omnino inane?
tnini in confessione (Psal. xciv, 2) (snbaudiri ut li-
3. Maxima ista sed hodie est, fratres, festivitas
ceat, peccatorum nostrorum) et quod alter :Dic t\x,
maxima sed lumen cocli considerare neque valen-
;

inquit, prior iniquitates tuas, ut justificeris [Isai.

lilius,noque volenlibus,nulla, nulla,inquam,nulla.
xliii, 26) : ut justificeris, inquam, non judiceris.St
(1546) Sit tamen cumveraciter Ascensionis Domini
nosmelipsos enim dijudicaremus, ait Apostolus, non
g festivitas hodie, maxime episcopalis vocabuli quo-
utiijitc judicaremur I Cor. n, 31), id est, si nos ipsi
modo silere sinitur, etsi desit facundia,saltem gar-
vcracitcr accusaremus.non aDomino damnaremur.
ritio pauxillum pcrita ? Sed ctijus est Domini ista,
Veracitcr nam se accusat,qui non de se aliud dicit
rogo, festivitas ? Christi utique, et ex eo utique
quam quod egisse sc meminit, et qui de eo quod se
Christi, quod Christus pro nobis dignatusest effici.
accusat, nulli alii, si de se hoc idem dicat, succen-
Dilexisti enim justitiam, cl odisti iniquilatem (canit
set; si malum quod confitetur cxsccratur.et emen-
de eo Psalmista). Propterea unxit teDeus,Deus tuus,
dare pro viribus nititurjsi repetere ultro vereturjsi
oleo exultationis prse participibus tuis (Psal. xli, 8).
de eo salubriter confunditur. Nam si alitcr, voce
Quam justitiam ? Scilicet illam.qua justum censuit
Dominica ejus animse dicitur ; Quam vilis facia es
esse, ut creatura ei, qui se creaverat, deserviret.
iterans uias tuas (Jer. m, 36). Quod facere utique
Quam iniquitatem ? Qua videlicet homo serviebat
taliter ei interdicilur quoque Ne iteres verbum in
:

diabolo, qui ad serviendum conditurus fuerat Deo.

oratione tua (Eccle. xix, 17), id est, ne confessum
Propterea igitur unxit eum. qm-e la?tificaret angelos
iteres, ut sit nceesse tibi iterum confiteriillud pec-
de reconciliatione generis humani 630 a suo con-
catum.Cum enim peccasse nos graviter et recogno-
sortio diabolicafraude seclusi.Et quiaeadem mise-
scimus dicimus puenas etiam, quas stibirc pro
et
*> nn iii-,
;

pter 629 hoc debitores sumus.insuper relenmus. C

.
ricordia ex nlns diaboh nuidam
„
*
,-/-,
lilii Dci crant Der
^ ,

c i, i-
Si earum saltem metu a malis non compcscmiur
,
atloptionem lutun, qui ulique participes existerent
ei, qui non per adoptionem, sed per naturam erat
perpctrandis, clamari ex obliquo ipsi comnellinius
Filius Dei:pra3 participibus suis dicitur unctus, quia
nobis De ore tuo te judico, serve nequam (Luc. xix,
:

ca;teris ad mensuram estdata eadem Spiritussancti

22 Dc corporali vero si hoc facimus maximc deli-
.

gratia, in ipso autem habitat omnis plenitudo divi-

cto,oblata consecrare inierdicimus ipsi nobis omni-
nitatis corporaliter {Coloss, n, 9), id est plcniter,
no, nosse nos nisi dissimulamus, quod (I5«i) Neo-
duni utii[ue]ipsum,quodpronobiscorpusassumpsit,
cacsariensi continetur concilio cap. !*.

Quod cum ita sit, quid de nobis diccre, quid Dcus adco tolus replevit,ut sicut(15i5) mentc ejus,
2.
itactcarnc Deo repleta.ex duabus etin duabusna-
saltem possumus cogitare?Si locuturi cnim vobisin
turis non duo sed unus sit Dominus Jesus Christus,
confessione faciem Domini praevenimus [Psal.xav,
vcrus, ut Pater et Spiritus, per omnia Deus, cum-
2), hoc cst,si antcquam ad ejus judicium veniamus
narrandtim, ipsi vos veraciter accusamus, panem que illis non tres sed unus vivcns in scecula Dcus.
Nisi igitur Deus carnem nostram misericorditcr in-
vobis porrigendum qua licentiaconsecramus?Si hoc
duisset,eam in ccelum minime levasset: nisieani iu
non facimus,quod loqucndi cxordium facintus.imo
w,unl levasset, hanc diem nobis minime dedicas-
ecelum
quid vobis unquant pro debito dicimusPDegaudendo
n
quippc nolns non aliucl
quippe nobis possumus,msi qquod
diccre possumus.nisi
aliud dtcere set,Christi ergo est ista.fratres, solenmitas.scd non
Tobiam angclo respondisse comperimus Quale sineparticipibussuis;hosenimsecumvexitinco3lum
:

enim, aitille, ijiiuic mihi crit gaudium, qui in mirum dictu! etiam nccdum natos in terra.
bris scdeo, et lumen cxli non video '
[Tob. v, 12). In 4. Onincs ergo festivitatum decursiones cum pro

1544) In Neocrcsariensi quidem concilio c. 9, ni rarium num. 10.

sermo est de corporali peccato ante ordinationem (1545 Construe : Qui obtutibus mentis obscuratis
commisso Presoyter si prsoccupatus corporali pec-
: rnimus, ut opus (uerat, nos pergere ad ignem.
i

cato provehatur, etconfessus fuerit de se, quod ante 16) Construe : Cum tamen hodie veraciter sit
ordinationem deliquertt, oblata non consccret. Rathe- '
'.onis Domini ; quomodo sinitur silere
(ius vero quod valel de peccato ante ordinatio saltem garritio vauxillum perita vocabuli maxime
cniiiiiiisso, iiiullo mttgis \ alere putavit de commi so episcopalis, etsi desit facundia?
postordinationem:ac ldcir mmdemcanonemcon- 1547 Acherii editio mentecujus, et mtra. cumque
tra clericoa carnali culpa implioatos alibi retulit, ilti non tres. Correctiones novissimi cditoris reco-
Vide part. i Decontemplu caitonum num. 11, et iti- pimus.
753 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PAHS III. 744

Cbristoetparticipibusinstitutaesint Christi.qui vult

.

A bapthatus fucrit, salvus crit (Marc. xvi, 10),

in quavisillarnmpartemhabcre, studeat quod feeit noverint,quia, cum sitverissimum utpote veritatis

Sed, heu dolor! negleximus agere. ore prolatum ; illis tantumest,quibus congruit.ve-
et ipse facere.
Exhortati enim oum vosfuissemus non semel(1548) rum ; Signa enim, ait, cos qui crediderint, hsec se-

in proecedentibus festivitates istas

diebus, ut solli- qucnlur: In nominc mco dxmonia ejicient [Ibid., 17),

citiservareunitatemspiritusinvinculo pacis (Ephes* etc. Quae nimirum si quis frugaliter intellecta in se

iv, 3), donaremus nobis invicem, si
quis adversus recognoscit, de salvalione sua securus gaudeat : qui
aliquemhaberet querelam (Coloss. m, 13), utAgni minimc, suggero, contremiscat et, ut (1550) cre- ;

Dei carnes comessuri, non in fermento malitiae et dere non solum in Deum, sed et Deo nisi studeat,
nequitias Pascha Domini, sed in azymis sinceritatis non sibi sufficere sciat. (1351) De ore tuo te
et veritatis (/ Cor.w, 8) celebrasse
probaremur. Hoc judico, serve nequam iLuc. xix, 22), at ne matures,

ipsi qui monuimus.non eo studio quo

diximus,feci- rogo, Christe, proferre ; differ ictum, precor, mise-
mus.Ventum estadcaenoc Dominicae sacratissimam ricors,suspende vindictam piissime; (1552) dimitte
diem,lectum est quod Apostolus dixit:suggessimus illam et hoc anno,usque dum fodiam circa illam,et
observandum quod monuit,videlicetut nuninjudi- mittam stercora (Luc. xiii, 8), succisoribus vit.-e,

cium corpus Domini sumeremus. Non defuerunt, supplico,misericors dicito meae;fortassis enim me-
sed proh nefas qui de ea manu, quam truncatam
!
B Jiorari tua quandoque gratia valebo. Qui adhuc in-
optarent,buccellamsanctam perciperenhnondefuit, gratitudine mortifera incorrigibilis exsto,dum non
qui defuisse quibus daret, optaret.Et heu quamle- oculos utique conversionis lacrymis imbuo, sed
thifero utrique tumebant fermento!Cumque ab ipso guttur mentis mortiferee dilationis, pessimaeque in
legitimo quosdam hortati fuissemus continere in dies deteriorationis criniculis stringo; in infernum
quadragesima ista concubitu,ut sacrifieiumDomini vivens,id non ignarus, ut multi, sed sciens, insu-
in Pascha purificati mererentur accipere, vae perque nec celans,descendo. Indeque mihi De ore
illis :

qui sumpto sacrificio abadulterinonequiveruntus- tuo te judico, scrvc ncquam, cum his qui bona
quesaltemin octavas Domini abstinere.His cnim cer- dicunt.ct pessima gerunt, non inaniter clamari for-
tificamurcongruere,quodin Psalmocantavimus soe- mido.Austeritatcm quippctuee animadversionisaliis
pe:quiavidelicetcumpost6Slbuccellam,utinJuda, innotesco,pnesentissimum te ©3? ubique non ne-
introierit in eis Satanas (Joan. xm, 27), id scio.et dicere,vel facere,quae luam considerationcm
est, spi-

ritus immundus, septeno sed capite {Luc,

xi, 26), dedecent, non horresco. Sed quid, Domine, facio ?
qui solus per jejunium credebatur expulsus (Marc, Fugerem.si quovis valerem:quod quia nequeo, a te,
ix, 28). Adhuc escx corum cum essentin ore ipsorum Augustini veriloqui tui suasu, ad te, id est, a jus-

ira Dci ascendit supcr cos (Psal. lxxvii, 30) (1549) ;

q titia ad misericordiam tuam pavens confugio Ut
violatores tantoe festivitatis.non cultores dum
fuisse consideras itaque indecentia tibi, ita,Domine, con-

sint miserrimi deprehensi.Eligant ergo quid faciant. sideranecessaria,deprecor,mihi,me ab impatientia

Si enim desperantes sese, obdurantur,
idem uti- liborans mortifera, quaa transgredi me tam imma-
que frequentando, Judae a se ipsislaqueo slrangu- niter tua compellit praecepta. Nisi enim ab ea citius
lantur. Si Petri lacrymas imitantur, veniam con- eruor,perditionem aeternam praestolor,ignarus licet
sequuntur si veniam consequuntur, Christum in
;
dispositionis de me, Domine, tua?, Non sunt enim

ccelis uti nunc affectu, ita post effecto

ipso sequun- hominis viae illius,sed tuoj potestatis solius;qui non
tur.Si neutrum exhisduobusmerentur,festivitalem damnas impie, quos creasti benigne. Vos autem,
istam Deo et angelis, bonaeque voluntatis.ut canta- fratres,quod de nobis per nos audistis, de vobis
tum est, hominibus noverint esse, se vero ab illa quoque metuite. Mala, quae usualiter facitis, quan-
omnino expertes existere. tocius relinquite:ad inusitatavos bona,dum vacat;
Sed ne lenocinentur sibi sententiae prolatione
5. conferte infernum cavete ccelum desiderio scan-
: ;

illius Dominicoe, qua dictum est Qui crcdidcrit et

: dite : ubi Christus est in dexteraDei sedens,ipsius

(1548) Dies.qui festivitates istas praaeedunt, sunt rigendum hoc loco videri posset credere >wn solum
proesertim dies Quadragesimae anni 968, in quibus D Deo,scd elin Deum.Vernm Ratherius, ut sese expli-
sane se studuisse exhortari omnes ad pacem testa- cavit sermone praecedenti num. 4, crcdere in Dcum
tur in Discordia num.7. Confer not. 1492 in serm. 2 de eo sumpsit, qui catholice credit : credere aulem
dePascha.In sequentibus summam eorum, quaeex- Dco de illo-accepit, qui hortamentis illiusobtemperat';
hortando disseruerat,profert,ut aliis quoque verbis quod sumptum videtur ex illis Ecclesiastici c. xxxn,
fecit in sermone septimo : unde hunc quoque ser- vers. 28 Qui credit Dco, altcndit mandatis. Quare
:

monem annum 968 nihil dubii est.

pertinere ad similiter serra. 2 de Quadragesima num. 41, ait:
(1549) Construo Dum miserrimi reprehensi sint
: Etiarnsi crcdat in Dcum talium quis, non crcdit Deo,
fuisse violatorcs, non ciiitorcs tantx festivilalis. qui prxcepta cjus non custodii, nec sacramcutum vi-
(1550) Celebris est ex Augustino distinctio inter vcndo tcnct, quod fidc percepit, etc.
credcre in Deum, et credere Deo. Credit Dco qui cre- (1551) Construe: At rogo, Christe, nc matures pro-
dit vera esse quae Deus revelavit. Credit autcm in ferre : De ore tuo tejudico, scrvc nequam.
Dcum,(\m non solum credit vera quae Deus revelavit, (1552) Construe : dicito (supplico) misericors suc~
sed etiam credendo amat ipsum Deum, et ea fide cisoribus vitx mcx : Dimitic illam et hoc anno,usque
tendit in Deum, quae per charitatem operatur.Vide dum fodiam cir.a illam, et miltam stercora: fortassis
Augustinum tract.xix in Joannem et alibi.Hinc cor- nim valebo quandoque meliorari gratia lua.
745 SEHMONES. 746
ad.jutorio nixi festinare contendite ; instare horam A praestolamur,Dona nimirum, divisiones gratiarum,
vobis aut illuc conscendendi,aut deorsumruendi.hic charismata beatitudinum omnium. Qua3 sunt vero
vero nondiulius morandi sedulo cogitate,ne exim- illa? Depromat Apostolus Charitas, inquit, Dei :

proviso,quod absit,vos rapi contingat, et illuc per- difjusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum,
trahi.ubi nemo vobis valeat auxiliari.Quod a nohis qui dalns est nobis (Rom. v. 5). Sed ad quid datus
omnibus digneturavertere.quiin hunc mundum pec- est ? Pignoris absque dubio loco. Sicut enim non
catores venit salvos facere, Jesus Christus Dominus hnbemus hic manentem civitatem; itanec securam
noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit ef re- heatitudinem. Unde autem novimus,quod pignoris
gnat Deus in saecula saeculorum. Amen. loco Spiritum sanctum acceperimus? Dicente vide-

SERMO X. licel Apostolo Qui dedit nobis pignus spiritus (II

:

DE FESTO PE.NTECOSTES [
1553) habebimus de pignore accepto. Quod
Cor. v, 5), ecce
1. Eia quid facio, fratres? Si taceo, reipsa, quae hodie illud acceperimus, quomodo scimus? Hislo-
per me fuerant dispensanda,defraudo; vobis fraudis riographus dicat, Lucas medicus fateatur Cum :

ejusdcm reus existo,et quae sit dies ista,vel quauta, complerentur, inquit, dies Pentecostes, erant omnes
mihi ipsi quoque abscondo.Loqui si gestio, magni- discipuli pariter in eodem loeo (Act. n, 1). In quo
tudini rei ipsius,de qua loqui volo, ne succumbam t» loco ? Cumque intuerentur in ewlum euntem illum
formido. Sed facio quod possum debitorem enim
1

: (praetulerat idem '

ecce duo viri astiterunt justa illos

amplius considero nullum. Pentecostes complqtur in vestibus albis, qui et dixeiunt : Viri Galilvi, quid
hodio,633 fratres. Quid dixi? Quinquagesima Pas- statis aspicientes in cselum ? Bic Jesus, qui assumptus
chffi hodie terminatur. Quid inde ? Dicat qui novit: est a vobis in ccelum, sic veniet, quemadmodum vi-

Melior est, ait, finis orationis quam principium [Eccle, distis eiini euntem in ccelum. Tunr reversi sunt ,le-

vn, 9). Intendat qui valet : Qui enim perseveraverit, rosolymam ad montem, qui vocatur Oliveti, qui cst

ait Dominus, usque in fmem, hie salvus erit Malth. juxta Jerusalem Sabbati habehs iter ; GS-tet cumin-
x,22 .Felices qui hos quinquaginta dies, ut colendi troissent in csenaculum, ascenderunt in superiora, ubi
sunt, coluerunt.ab alleluia morali nullatenus cessa- manebant Petrus cl Joannes, Jacobus ct Andreas,
verunt,ilonr.ientes quoque eam minime dimiscrunt. Philippus et Thomas, Bartholomasus et Matthseus,
Salvi lamen tales si cupinnt esse, hodie devotionem Jacobus Alphsei et Simon Zelotes, et Judas Jacobi.
perseverantiae demonstrent, suggero,sua:. Quinqua- Ili omnes erani perseverantes unanimiter in oralione
gesima Domini, ab
cst hodie dies a Resurrectione cum mulieribus, el Maria maire Jesu, et fratribus
Ascensione decima. Magnum
mysterium,et inenar- ejus (Act. i, 10). Cum igitur in eodem loco essent,
rabile donum Dies cst hodie quinquagesima,ex quo
! factus est repente de cozlo sonus tanquam advenientis
in Christo resurreximus decima, ex quo cum illo
;
C spiritus vehementis, et replevit totam domum, ub
ccelos concendimus. De quibus dico? De illis nimi- erant sedentes, et apparueruut illis dispertitx lingu.v
rum.quibus audacler dicit Aposlolus Si consurre- : tanquam super singulos eorum; et re-
ignis, seditque
xistis eum Christo, quse sursum sunt quserite, ubi pleti sunl omnes Spiritu sancto,et ceperunt loqui va-
Christus esl in dextera Dei, id est aequalitate, Patris rits linguis, prout Spiritus sanclus dabat eloqui itlis

sedens ; quse sursum sunt sapite, non qua super ter- ( ict. ii, 2 seq. .

ram. Mortui eniin cslis, pcccati videlieet imrnunes, 3. quam hic abyssus Veteris Testamenti abys-
el vita vestra abscondita esl cum Christo in Deo. Cum sum invopat novi !
(i quam antiquiora recentioribus
enim Chrislus apparuerii viia veslra, tunc et vos ap- concinunt!Quinquagesimodiepost occisionem agni,
parcbilis euiu ipso in gloria Coloss. m, 1). Eelices, et maris transitum Rubri.inSina monte Moysi deca-

qui ejusmodi sunt ; infelicissimi, qui ab istorum logus datur. Quinquagesimo post Resurrectionem
collegio pcrpctualiter deeidunt: illi enim aon cum Christi dic Spiritus sanctus apostolis mittitur.Quin-
Christo in gloria, sed cum diabolo a[i[)arebunt in quagesimus remissionis est annus;dies noster quin
damnatione perpetua. quagesimus grati* cst consecratus. Illo die Deus
2. Prajsumentcs tamcn nos adhuc de illorum so- Dei Filius in monte descendit isto sed nostro Deus ;

cietate existere (Nescit enim homo, ait quidam, D PatrisetPiliiSpiritussanctusigneislinquisdemon-

utrum adio an amore dignus sit, sed omia in fu- stratu advenit.l traque vero ista Trinitas adimple-
turuin servantur incerla Eccle. ix, 1]), dicamusnon vit, Pater illic Filium Moysi destinavit ; Spiritus
desperantcs de nobis.quia hodieestquinq is a Patre et Filio missus atque precedens,
dies, ex ([uo in Christo resurreximus ; decima, ex apostolis istbic potestate spontanea sese infudit.lbi
quo cum Christo ccelos asccndimus. Hodic quid tonitrua et voces.monsquoque fumans; hie intlam-

(1553) Inter Ratlicrii sermones Fulcuinus c. l'i expendendos curavimus.ul hi

;

bnemoral in die Penl lcherius in El nes cum

aliis ineditis in publicum prodirenl
lomi HSpicilegii opusculisRatheriiinediti cunque autem diligentia adhibita nmil tale potuil
ics duos de Pentecoste, eorum exemplum ex reperiri. Unum tantum sermonem in Frisingensi
ins. Lobiensi se accepisse tradit in monitoadRa- codice in\ aire licuit, quem nunc edituri sumus.
thcrii opera. Licot vcro eos sc alias editurum spo- Hic habitus esl anno 963, Vide not. >438, iu senn.
ponderit, non tamen edidit. Lobienses codices dili- \ ,do Quadragcsima.

Patrol. CXXXVI. 24
 ;

747 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PAKS III. 748

mati linguis variis homines, apostoh utique, lgnis A. tam pius, tam misericors, tam est facilis ad igno-
divini ardoribus «stuantes. Ad postrcmuniDominicse scendum conversis,ut noverimus eum noslram non
resurrcctionis iste cst quinquagesimus dies, quem odio habere,quam condidit, suhstantiam,sed rnali-
patriarcho. omnes atque propheta., cum a Pascha gnitatem exsecrari potius nostram. Quod si ipsius
usque ad istum cocteros omnes venerationi debita- auxiho immulari gestimus prohemus et nos, cum ;

deputarcnt, istum pr» omnibus celebrant. Mon- nohis invicem succensemus, non nos propterea in-
strat hocTobias videntissimus ca:cus:monstrat hoc viccm odisse,sed malum,quod in nobis alterutrum
Apostolus adcceli tertiisublimioraconductus(i55.): recognoscimus, exosum habcre. Convertibiles ita-
Ibam, inquit ille [supple. ad] Pentecostes diem festum que ad invicem cum nostri sint amores, ut odia ;

nostrum, qui est sanctus a septimanis {Act. xx, 10). Deum lanto inconvertibilius et perseverantius dili-

Beatus vero Paulus festinasse legiLur diem istum gimus, quanto voluntatem ipsius idern esse, quod
Jerosolymis celebrare.quod sciret illum pras omni- ipsum [/., ipsc, cl subaudi est], cognoscimus. Unde
bus eminere. Sanctus, inquit, a septimanis ; non in ipsius amare nulla nobis imponitur mensura; in
pcrfuuclorie, inquam, computa nam a Pascha : nostro vero ea ponitur conditio, ut sic diligamus
usque ad Pentecoten istam noslram sanctissimam proximos, sicut nosmetipsos, id est ul praater alia
diem non nisi scptem, nisi fallor, hebdomadas inve- t, quales nos existere debuissemus,tales et illos desi
_• _
aies.
r i___ „i Lit __:_:*
Legc prophetam, et septiformem Spiritum
O -
„..:..i u_- i„
derernus exislere. H;cc de
i —ctione
»: »„-».,__ »-»:_.:--
tantum tetigisse
super florem de radice Jesse ascendentem requie- sufficiat Evangelica.

visse comperies (lsa. i, .). 5. Ad solemnitatis hodierna. praeconia converta-

4. Quis est autem ille Spiritus, nisi qui supcr mur. Sicut,fralres, Canticum canticorum, et Rex
Dominum columba, supcr apostolos in igne
in rcgum sic ista dies solcmnitas est solemni-
dicitur ;

desccndit ? Quare vero super Dominum in columba, talum.Ad hocenim Christus natus est,ut paterctur;
super apostolos vero in igne apparuit? nisi quia ad hoc mortuus, ut resurgeret ad hoc resurrcxit, ;

mansuctus veniens Dominus, mansueto signo se ut carnem, quam de nobis pro nobis sumpserat.in
demonstrari voluit hominibus;apostolos vcro judi- ccelum levaret ad hoc eam illuc transtulit, ut im-
;

cium suum annuntialuros missurus [subauditurwo- mortalem semperque felicem efficeret. Quod quia
luit demonstrare], cum quo terrore judicaturus ad- nisi dono Spiritus C36 sancti non poterat fieri
vcniet.Qui ne judicaretur mansuotus,advenit sonitu (nisi enim baplismo regenerati novi homines effice-

635 vehementiore dcmonstratus. Linguas vero rcmiir, in vetustate manentes salvari nullatenus
quare igneas demonstravit? nisi ut servos suos et potuisscmus : baptizari vero nullo modo nisi in
charitate fervcntes, et sermone promptissimos fore Spiritu sancto (Matih. ni, 11) et igne poteramus •

debere monstrarct : qui utique (quod modo ex C Spiritum sanclumnobishodieinlinguisigneismisit,

Evangclio audilum est) ea veritate depromcrent, ut haptizati scilicet, et loquentcs de Deo, et amore
qua dictum cognoscerent (quid hoc vero est, fra- illius et proximi ferventes,illo quandoque transfer-
tres?) : Dixit, inquit evangelista, Jcsus discipulis remur, quo sine charitate transferri nullo modo
Suis:Si quis mc.sennonem meum seruabit,etc.
dtltyil poteramus.5t quis enim, ut ait Apostolus, Spirilum
(Joan. xiv, 23J. Quis linquam habens igneam istud Cbrtsti non httbel, hic non csl cjus. (Rom. vm, 9).
sophistica tergivcrsatione confundere audeat?Aper- Qui autem non est ejus, consequens est, ut non sit
tum est,aperte disseratur. Nihil medium.Aut dili- particeps regni illius. Spiritus autem possessio
gimus Dominum, aut non diligimus. Si diligimus, conjectura cum sit charitatis ipsa,(1557) eodem di-
quod praecipit facimus. Si non diligimus, quod ju- ccnte Apostolo, quia charitas Dci diffusa est in cor-

bet minime custodimus. Si diligimus cum, ab eo tiibtts nostris pcr Spiritum sanctum, qui datus est

diligimur si non, quamvis eum irrationabilitcr

: nobis(Rom. v, 5); tanto certius de quodiibet.utrnm
(1555) metuamus, diligi tamen non prasumptuose Spiritum sanctum habeat,valemusagnoscerequanto
putemus. Quod possit vero fleri, minime despere- fervcntiorem esse cernimus in charitate. Qui vero,
mus(!556(. Canitur enim de eo Miseris omnium, : ait Apostolus, habucrit substanliam mundi,ct ridcrit
Domine, ci nihi odisli corum qux fecisti. Nihil ve-
j)
fralrem suum necesse habere, el clauserit viscera sua
rius. Non odit Dominus quod in te fecit, scd odit ab co, quomodo charilas Dci manet inco? (Joan. m,
quod tu ipse in tui ipsius prayudicium facis; et ideo •17.) Quod cum ila sit, probatio absque dubio cha-

(1554) Hacc lcctio antiquam versionem libri To- n, pag. 7.3.

biae ex Graco exhibet, quae a P. Sabatier excodi- (1555 Adverbium irrationabiliter quo sensu ex
cibus Itegio et Sangermancnsi cdita cst. At ex du- Ratherii mcntc sit accipiendum, explicavimus not.
plici textu unum Ratherius compegit.Verbum ibam 723 in opusculum De proprio lapsu.
sumpsit cx cap. I, vcrs. 6, ubi lcgitur Ego anlcnt : (1556) Canitur in introitu miss3_ fcriae 4 Cinerum,
solus ibam aliquoties in Hierusalem dicbits feslis et sumptum esl ex libro Sapientia. cap. xi, vers.24
rcliqua vero ex cap. 2, vers. 1, ubi habetur ln : et 25.
Penlecostcn die festo nostro, qut est sanclus a septi- (1557) Construe Cutn autem possessio ipsa chari-
:

manis : qua_ totidem verbis recitantur a Lucifero tatis sit conjcctitra Spiritus (videlicet cum possessio
Calaritano in libro De non parcendo in Deum de- charitatis sit signum.quod quis Spiritum sanctum
linquentttrus. Yide tomum I Bibliorum sacrorum habeat) eodcm Apostolo dicenle, etc.
latina; versionis antiqua: ejusdem P. Sabatier part.
 749 SEHMONES. 750
ritatis exhibitio est ut ait Gregorius, operis; exhi- X &t dilcetione], sed odio illorum, quas nollet audire
bitio vero operis est Spiritus sancti monstratrix, ullo modo. autem qui tales in vobis existunt,
quem hodie inapostolis accepimus, utestin psalmo utinam tam eaptiose intenderent seria quam avide
ita cantatum : Ascendens in allum captivam duxit a nobis prolata intendunt, non modo inutilia sed
captivitatem (Psal. lxvii, 19), id est captivatam etiam noxia; ct tam animarum suarum profectum,
quondam a diabolo nostram cum anima carnem ;
quam illarum intendunt, dum conniventes utique
deditdona hominibus [Ephes. iv, 8) id est (1358), illis loquimur, damnum!

charismata sancti apostolis hodieSpiritus.quicum Sed jam nunc dicendum, quid a nobis illic
2.
Patre et eodem Spiritu est per sscula benedictus. fuerit dictum. Ut ante nos samius fuit prolatum,
Amen. duo in his duabus matronis diximus vivendigenera
SERMO XI. designata. Unum, quod ab actu dicitur itpaxtwVi
De maria et martha (1559). hocest actuale alterum, quod a visu, vel otio
;

1. Reminisciutinamdignaremini, fratres, praeter- Beuptx^v [otio scilicet, quo quis spectando otiatur], id
ita sanctae Dei genitricis Mariae solemnitate in oris est contemplalivmn vocatur. Nimirum enim nemo
nnstri obsequium vestro persolvisse quo collegio, amplius videnda interius exaggerat, qusm qui ab
ex evangelica lectione monstraremus, non minus p opere amplius cessat. (1560) Hos autern duos ritus
beatee Dei Genitrici illud convenire, quod ei ita est vivendi cum veteres secutus duas has beatas signi-
prolatum in fine: Maria oplimam partem sibi elegit ficare dixissem sorores; innuit illarura devotio ve-
qust non auferetur ab ca : quamei, cui hoc vox ipsa ri^simum fore, cum una satugerc, id est studerc vel
deprampsit Dominica. Cumque ex eadem evange- laborare dicta sit circa frequens ministerium, id est
lica3 serielectionisvestrffi (iliationisnostra; facundi.-e, non quod tunc primitus incoepcrit.seductuandifre-
quod ©37 potuit, protulissetinopia; quasinilpro- qucntia in morem converterit; scilicet ut Domino,
incommotos vos, proh ne-
l.itum fuissct austeri, ita uti multimode fecerat, de sua facultatula ministra-
Fas omnes, consideratis quorumdam vultibus
! ret: altera pedibusassidereDomini mahiissenarre-
vidi. Nihil illic lacrymarum est visum, nulla suspi- tur, non illa otiositate tamen, quae inimica est ani-
ria, pectorum contusio sonuit nulla. Verissimeve- nue, sed illa, de qua clamat per Psalmistam Domi-
rum tunc consistit fore, quodAugustinumlegimus nus ipse Yacatc et videtc, quoniam ego sum Dcus
:

non semel dixisse: quia videlicet Nisi ardeat qui (Ps. xlv, II); sedula vero et ha:c, ut illa in mini-
docet, accendere auditorem nimine valet: simulque strando, 638 ita in audiendis,qua3 deore procede-
illuc dum eonsideravimus, nos nonmultum amari, bant Dominico. Et revera nemo in Ecclesia nisi
et ob hoc vilipendi, illud verissimum perpendimus hsec duo agit, cum quod debet facere facit. Nullus
fore Gregorii Difficile est, ut quamvis recta pr.vdicet C hic fornicationis locus adulteriura procul ebriosi-
:

dector, qui non amalur, libenter awliatur itemque tas longe, falsitas nusquam, et, ne in infinitumno-
; :

Cujus vita despicitur, restat ut el praedicalio con- stra procedat locutio, omnis a talibus abest prorsus
tcmnalur. atlamen nostraj quereke illud ad pro-
Isti nequitiaj plenitudo. Sed unum sa3cularibus,alterum
phetam longe quamvis incompatibibter dictum vi- congruit spiritalibus: unum illis, quisunt audituri:
dimus convenire: Domus Israel notunt audirete, « Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum,
quia nolunt audire me (Ezech. m, 7) et ilhid Do- : quod vobis paratum est ab origine mundi [Matlk.
mini : Si sermonem meum servaverunt, et vcslrum xxv, 31 ,» qni esurivi, sitivi, hospes fuit,infirmus,et
servabunl (Joan. xv, 20), Nos, ctiam ait ille, ad in carcere in mcmbris tamen haec omnia mcis),et

cujus aestimalionem non possumus aspirare, nos, similia multa perpessus, et a vobis sum rclevatus:
inquam, ait, quid sumus nec contra nosestmurmur alleruin eis, quijam in ip>is etcum ipsis audierunt
>n, sed contra Dominum Exod. xvi, 7, 8). apostolis: « Amcn dico vobis, quod vos, qui reli-
Cum enim in innumeris, proh dolor! simusn |i. quistis omnia, et secuti estis me, in regeneratione,
hensibiles; dum non vituperat quis vestrum, quaj cum sederit Filius hominis in sede majestatis sua3,
fuerant jure in nobis carpenda, sedcarpitjurelau- sedebitis et vos super sedes duoderim judicantes
danda; probat se hoc agcre non justitise dilecto [id rj duodecim tribus Israel [Matth. xix, 28). »

II cst Christus ascendens in altum

1558 rium eruperanl anno praacedenti, adhuc serperent:
charismata Spiritus sancti apostolis, qui (Chri- idcirco num. Considergvimus, inquit, nos non
l :

Bl ii cum Patre el eodem Spiritu, etc .

o '
hcc vilipendi :
i
1

!
alia deinceps
(1559' Hunc quoque sermonem a Fulcui ejusdem temporisindicia inspergit.l ionfernot. 1029.
tum snii tituln lic io.tiv.tci,- s. y.in.r, qiu Evan- ini confirmatur multo magis ex nrdine opu-
gelium festi Assumptionig ejusdem \ irg n 1

expo um, [uee in seriem ohronologicam dcscri-

ini. r\ m-. Lobiensi cum titulo bunlur in ms. Frisingensi: Ibi enim hic sermo
De Varia et Marlha, uii in Frisingensi etiam codice exhibelur post Synodicam, qusedita fuit in Qua-
inscribitur, ex quo illum nunc primum in li dragesima anni 966. Vide not. 1429 in sermonem
"iiiuis. llic autem si'i . jini ;ul impe- i '
1 i de Quadragesima.
riimi provecto hunc enim C esaris i iim d 60 Consti ue : C i»i nutcm secutus veteres,
iiiiin. habil iim fui
i eai 960 postfi ssum- \ c ,
hasdu c res n e hos duos
ptionis 11. M. not. 1017 m [tinerariu mus. vivendi ; devotio illarum innuitid verissimum
(Juu quidem tempore cum tumultus, qui in Rathe- nl est ease), cum una, ctc.
751 RATHERII EPISC. VEHON. OPP. PAHS II. 752

3. Quid modo, fratros? Istis taliter constantibus A illarum exortem me cernam prae omnibus ipsum;
nullus intra septa quatuor istorumi.ivenitur muro- (quis) continere me hortetur ab eo, qui me vexat,

rnm, qui tundere jure debeat pectus, suspirare, rivaliterquamvis, pavore? (1565) Num me enim
gemere? Ubi ergo mei consimiles? Hic non auditur [subaudi pavore] eo beatumconfidofuturum,vitium

de illis, qui taliter agunt, alia sors, conditio alia, propter hunc scilicetabdicansnullum; licnt inpcena
quam possit tamen suspicare scelerositas nostra, semper mea sit conscientia (Sap. xvn, 10), utpote
nisi: Disccdite a me, maledieti,ini(jnem asternum, qui rei dicit fore Scriptura?
paratus cst, non hominibus, sed diabolo et angelis 4. Et heu quam non dissimilis ego Siculo illitali

ejus (Matth, xxv, 41); scilicet velhis, qui cum eode in sorte tyranno! Cumenimeo,quoindignusaddolor
ccolis ruerunt, vel his, qui ei in hoc sseculo asside- [id est aggravor] officio, debitorem me utriusque
runt; angelus enim quasiaggelusfagchelusrt Grxco fore non nesciam, sic id est ut et Domino inmen-
i-y., prope), id est juxta stans dicitur, qui idem bris suis, hoc est sancta; matris Ecclesia; debcam
utique, quod isti jam dicti felices Deo hoc miseri filiis ministrare, ob hoc tamen a contemplando eo
illiexhibueruntdiabolo.ministrantesutiqueilliquod nunquam ccssare, sed in lege ejus meditari die ac
quojrebat, hoc est fiagitiorum acta multigena, assi- nocte (Psal. ncutrum horum meprospiciam
i, 2); et

dentes jugiter, etsuggestionesejus libentissimoam- agere, sed me solum, sed et omDes

contra non
lt
plectenles, et opere exsequentcs. NullustaliumMa- mihi rommissos, praecipue vero magis necessarios
riam, nullus imitatus est Martham; nullus Liam, corrumpendo, eum die noctuque (quamvis in eum
(1561) nullus Rachelemduxit uxorcm, nemotalium nulla cadat passio) ad iracundiam provocare: ^1566)
unam illarum dilexit, alteram tolecavit, id est amo- quid de mc diccre, quid valeo cogitare, fet ut tur-
re Dominum videndi, bona qua? potuit fecit. (1562) pia subsidens [/"., subsilens], honesta solum, prohi-
Dicat ergo quivolet, etmihi,si valet, quodDomiuus bita licet.dcpromamjsi in legeDei,ut debitorem me
non promisit, sperare pcrsuadeat, hoc cst utperpe- fore non nescio, die (non) meditorac nocte ; Catul-
Irans mala, rccipiat bona, et nec ut Martha Deo lum nunquam antea lectum, Plautum quando jam
deserviens actualiter nec utMaria illiassidenscon- olim lego nec lectum; musicam quando saepc roga-
templanter, prsmium illis solis, qui unum eorum tus expono, cum nequeam primo arithmetico scili-
fecerint, exspeetent promissum cum contra ille ;
cet auxilio; milites (1507) quando etiam meos

proclamet: Omnis arbor, qu.v non facit fructum ad praelium ob Caesaris cogo proiceptum; quando
bonum [Matth. vn, 19), utiqueunum illorum.quem illos mitto venatum? hic enim nullum colludium,

aut Maria fecit, aut Martha, excidetur, et in ignem nulla conceditur requies; sed absolute beatus ille

mitletur: et de cogitatione solum inutili vae nobis asseritur esse, qui in lege Domini meditaturdie ac
(1503) ipse promittat [Mich. n, 1); de otioso vero G nocte. sed miserrimusego, qualiterin talibus.et,
saltem sermone rationem in die judicii rcddituros proh dolor! dctestabilioribus ininfernumvivensde-
[Matth. xii, 30) nos dixerit 639 quoque. (l504)Et scendo,id est non ignorans,quod in infernum ob talia,
cumcircumspeclaistiusmultitudincambitusnullum si remotapietate judiccr,absque dubio pergo! Cum

istarum imitatorem hic inveniam prorsus; me quo- vero nequelaicosmeosnequeclericos satagere circa
que loquendi ut statum, proprietatiscausa, hicmu- frequens,id cstusitatum,Dominivideo ministerium, .

tavisse nondisconveniat multum; cum,ut dixi,illa- siquidem opera christianitatis non exsequi,
illos

rum isthic aemulatorem invenirevaleam nullum,et istos canonicae legi usque (1508) ad nuptum publi-

(1501) Liaru scilicet activae vitas, Rachelem con- nibus exsortem illarum; quis hortetur mcconlinere ab
templativae liguram gessisse S. Augustinus docuit eo pnvore, qui quamvis rivaliter vc.rat me?
lib. xxii in Faustum c. 52. Mariaeautcm et Martha:. (1565) Construe: Eteiiim num eon/ido, 7iie co
nec non Rachelis et Diae figuras simul junxit S. pavore futurum beatum, non abdicans scilicei vitium
Gregorius libr, n in Ezechielem hom.2, num. 9 et ullum propter hunc pavorem, licet coiiscicntia mea
10. Ex his fontibus Ratherius in Patrum lectione sempcr sit in p.xna, utpote Scriptura dieit, consci&A
versatissimus, huic sermonide Maria etMarthaLiae tiam rei semper fore in pwna.
quoque et Rachelis mentionem iuseruit, (1566) Construe: Quid vaieo(et utsubsilens turpia,
(1502) Construe: Dieat ergo qui volet, et, si valet, depromum snlum lionesta licet prohibila) quid valeo,
,

adeat mihi sperare quod Dominus non promisit, D inquatn, dicere, quid cogitare de me, si non medilM
fiQc est, ul perpetrans mala recipiat bona, et nec de- die ac nacte in lege Dci, utnon nescio nicfore (id est
iens aetualiter Deo ut Marlha, ne<- assidehs illi esse) debitorem; quando lego Catullum antea nun-
contemplanier ul Maria, exspectent prasmium promis- quam lectum, Plautum jam olim uec lectum; quando
sum illis snlis, qui facerbvt unum eorum; cum conti a saspetogalus expono musicam, etc. Catulli codicem
ille proclamei, etc. Veronae invcnisse videtur, quem anteanon legerat,
(1565) Erat in apographo quse. nobis. Ex Mieheao et forte otiam codicem Plauti.
autem loco, cui auc'or alludit, emendationem ex- (1567) In Hinerario scripto exeunte anno 966
pressimus, ubi habetur Vse qui cogitatis inutile.
: num. ), se Romamprofecturumtradit,nont'mperwv<
1564) Gonstrue: Et cum multitudine ambitus /;', quia imperatum esl minime, jussu mililes solum ;

(id est templi) istius circumspeetanullum hic prorsus ut mitterem meos, ab eo eum mihi sit imperatum.
inveniam imitatorem istarum, ut nonmuliumdiscon- Confer ibidem not. 1017.
veniat me quoque hic mutavisse statumloquendi causa (1568* Id est ad nuptias publicas. Sa;pius alibi
proprietatis; <«m, ut dixi, nullum isthicvaleam inve- clericorum mulierositatem publicam coarguit.
nire imUutorem tllorum, et cernam meipsum prxom-
 '

733 SERM0NE5. 754

cum penitus cerno aversos;nec monachos meos A J us mundi habet in nobis multa; sed tamcn mortis
conteniplandi Dominum amore a saculi 640 aoti- nostroe tempore jam nos rapore non valet, quia ejus
bus se facere alienos velle ullo modo ita tenus cor- membra elfectisumus,inquo nonhabet quidquam.»
no, ut insuper istum, cui astamus, anachoretam Istud(l570)dumPauliputaveramdeceptissimusmihi
transitoria considerem non pcnitus abdicasse ubi : non modice suffragari, cum magis ille hoc de se
Martham, ubi sororem ejus Mariam, ubi Liam, ubi suisque diceret similibus ; sed dum sequentia (1574)
miser habeo Rachelem, cum a me infelicissimo de legi, idem mihi contigit, quod solet saape contingere.
vobis omnibus requisiturus in diejudicii sit Domi- Nam cum audio gaudiiim esse in ccelo super uno pec-
nus, utpote de commissis ovibus, rationem? Ubi ille catore,qiiam supra nonaginta novemjustis(Luc. xv, 7);
postremo in his aedibus diaboli est supplantator, si absulute hoc, ut hic est positum, diceret, ad mo
qui dum unam, id est contemplativam, desiderat, putarem aliquid pertinere sed dum addit pamiten- :

utrasque sortitur, sic Christo ministrando transiens tiam agente quantum nigrum ad candidum, tantum
per bona temporalia, ut non amittat aeterna? hoc attinere ad me cerno poenitentiam nunquam
5. Austera nimium haic, atque a nobis inventa agentem, semperque pcenitenda coacervanlem mi-
cavillatoribus (1569) possent, qui nimium abun- sellum. Ita et hic dum idem infert sanclissimus doc-
dant, nostris videri, nisi austeriora ex dictis ho- n tor, et dicit : Sed quid prodest, si fide illi jungimur,
die hausissem Gregorii. Qualia vero sint ct ista, et ab eo moribus disjungimur? (Greg. ubi supra, n. '>.)
et illa utinam sensus nostri capere atque discer- Ipse enim dicit Non ornnis qui dicit mihi: Domine,
:

nere utiliter valuisset duritia. Ubi enirn ille no- Dominc. intrabit iu reijnum culorum; sed i/i« facit

stram denotans ait cohortem, cum repente conati voluulatem Palris mci, gui in coelis est, ipse inlratut

fuissemus docere quae magis meditatione, quam in reijnuiii coelorum (Matth. vn, 21) ; a non jure pa-
opere didicissemus, et hoc agere opitulatione al- vendo me prorsus extrancum cerno (1572/.
terius cujuslibet gestiremus; incidimus in illum 6. Qua; est autem voluntas Patris, nisi quod aut
de Evangelio ipsius sermonem, ubi visa civitatc Marlha.aut faoiebat soror ipsius Maria?Nil quippe
Jerusalem, refertur Dominus ilevisse atque exci- nobisaliud pracipitur, nisi utaut ministremus Chri-
dium illius denuntiasse quem sic non piget to-
: sto in membris ipsius, aut assideamusChristo incon-
tum percurrere, omnino perpendere,
ut valens templanda voluntate ipsius. Inde aliquid si neglexi-
utrum lugcndum sit necne, nobis desinat suc-
illi mus, suspiremus.plangamus, pectoranostra tunda-
censere.Considerata nempe ego tota sermonis ejus- mus, pcenitentiam agamus, frequens ministerium
dem serie, dum plus eam contemplor aloes, quam Domini aut repetamus, aut vacantes orationibus et
mellis habcre, ccepi satagere, an ibi aliqua conso- desideriisccelestibus,apedibusbenigni Jesus nulla-
latio inveniri valerct, qua; titubantem formidine C tenus divcllamur.donec ad illud unum, quod solum
quamvis inutili, quia inconvertibilem, animum rc- est necessarium, perveniamus, hoc est eumdem, qui
fovcret. Quippe cum pervenissem ad illum trcmen- nobis solus sufflcit, Dominum. Dicis econtra (sic

dissimum locum.ubi habetur ita dcscriptum (Grkg. enim consuetudo dicta

esl humana) Licet non :

lib. ii in Evang. hom. 39, n. 8) « Unde curandum

: tanta quanta dcbeo faciam bona, facio aliqua et ;

nobis est.ct cum magnis quotidie fletibus cogitan- perfectc in Deum credens, spero quaj Dominus suis
dum, quam scverus, quam liber, quam terribilis sua fidelibus pra^cepit spcranda. utinam haic duo li-

in nobis opcra requirens in die nostri exitus prin- dnvin iv, fraires [/'., te, frater], habere ! Certus pro-
ceps mundi hujus veniet (Joan. xiv, 30), si etiam ad feclo de tua essem salute, videlicel ut in Deum per-
Dominum carne morientem venit, et in illo suum fecte crederes, et illa tantummodo, qua: pracepii
aliquid qu.Tsivit, in quo invenire nil potuit. Quid speranda. sperares. Dicit vero Psalmista : Spera m
itaque nos miseri dicturi, quid acturi sunius, qui Domino [Psal. xxxvi, 3). Respondcs, spero. Fac boni-
innumera mala commlsimus? Quid requirenti ad- tatem [Ibid.), sed dicit ille. Si ergo speras in Domi-
versario, el multa sua in nobis invenienti opera no, suggero : non inanilrr sprras,
Fac bonitatem, el

dicemus, nisi solum quod nobis est certum rcfugium promitto. Dicente cnim Jacobo Quid prodest, fra- :

et solida spes, quia unum cum illo facti sumus. in n tres,si fidemquis habeat, opera ueronon habealfNun
Hun princepshujusmundiolsuum.aliquidrequisivit, quidpoterit sola fides salvare eumf (Jac. u, H. I oa
et invenireminiine potuil? quoniain solus est inter sola audiri ita potest sentcntia. Si perfeote credis
mortuos liber [Psdl. lxxxvii,5). Kt a peccati <>ll in Deum, et aliud non speras,quam quod illetc spe-

jam servitio veraci libcrtate solvimur, quia ei, qui imiv prseccpit, videlicct si opera habes bona : oo
vcrc cst unimur. Constat enim, nec negarc
libcr, quenter dc remuneratione, si ita tamen persevera-
possumus,sed veracitcr fatendum quia princeps liu- veris, non 01'J est tibi opus dubitare perpetua.
(1560) Eos cavillatorcs respicit, quorum morosio- docuit.
res et calumniosas in sc accusationes descripsil in 1574 Sequentia, id esl illa, quaa S. Gregoriua sta-
Qualitatis conjectura pauloante lucubrata, nimirum lim pust reoitatum looum subjint, et ab auctore
ineunte anno 966. posl pauca subduntur Sed quid prodest,
>

(i570) Istud Pauli, soilicel dictum a Paulo apo- 1572) Construe Cerno me prorsus extraneum a
:

stolo Rom. xii, 4, 5: et I Cor. xn, 13; cl Ephos. iv, iinn pavendo jure id esl jure mihi timendum esse
:

^6, ubi nus omncs Christi capitis mombra csse per picio.
 ;

753 RATHERII EPISC. VERON. OPP. PARS III. — SERMONES. 736

Qua:suntautembonaopera,nisi illa quos ex charitate A voluntate aberant, odio surdescebant, dum iis quas
procedunt quam solam si non habes, nec in fide,
:
dicebantur consentire nolebant. Quod etsi admi-
dico tibi, confidas ; nec quod suis promisit Dominus randa, 643 amplectenda, et glorificanda est patien-

fidelibus, speres. Fides enim si non habeat opera, tiae longanimitas Dei , tremenda tamen propter
mortua est in semetipsa (Jar. n, 17); et : Spes non con- illud, quod de ea dicit Apostolus, neo irritanda, nec
fundit, quia charitas Dei diffusa est in cordibus no- ad iracundiam provocanda, rogandavero et impor-
stris per Spirilum sanrtum, qui dalus esl nobis (Rom. tunissime supplicanda ex se namque metitur Do-:

v, 5). Si ergo charitatem in corde non habes, spem mini iram, qui postquam eum gravissime offendit,
inutiliter habes. Si Spiritum sanctum non habes, ut nos miseri saepe, timet ad illum laudandum ac-
Christi non es dicitur enim Si quis Spiritum Christi
; : cedere procul dubio enim ita et ipse dedignaretur
:

non habet, hic non csl ejus (Rom. vm, 9). Quam vero ab eo, qui eum dehonestasset, eadem hora laudari.
Dominum saltem nunc temporis quili-
habet erga Sed non faciendum suadet qui dicit Si ascenderit :

cum ne dicam diligere, saltem ti-

bet charitatem, super te spiritus potestatem habentis (Eccle. x, 4), id

mere eum nullatenus probetur, dum eo preesente est ille Dei [supple spiritus malus], qui Saulem vexa-
non timet adulterium hoc solum ex innumeris (ut bat (/ Rcg. xvm, 10), praevalescente videlicet tibi
proferam) perpetrare? Si enim pra?sentem eum non t> ipsius usque ad mortiferum consensum calidissima
credit, quomodo in eum nedum dicam perfecte suggestione; locum tuum ne dimiseris (Eccle. x, 4)
saltem aliquantulum credit? Si autem hoc credit, id est illum statum bonitatis, in quo tunc eras,
nonne Domino perspicue rebellis existit, in cujus quando in facinus illud, quod ille tibi suggessit,
conspectu perpetrare tam fceda miser et sui inte- decideras; ne relinquas, subjungens causam, quia
remptor ipsius prasumit? Quid ad hoc nostrum curatio, inquit, id est poenitentia vel Dei clementia,
aliquis dicit? Perit, dico, perit; ad ejus illico mise- cessare facicl dehcta (Ibid.). Unde et egregie Augu-
ricordiam vere pcenitendo nisi Re-
forte confugit. stinus.ut Augustinus, omnia, ait, quas tirnenturra-
centiora enim citius quam vetustiora vulnera usus tionabiliter declinantur. Deus autem solus ita timen-
docet curari, quod innuere scilicet probat qui dicit: dus est, ut ab ipso ad ipsum confugiatur. Ex infan-
Sol non occidat super iraeundiam vestram (Ephes. iv, tissimo vero Dominum metitur, qui putat eum adeo
26). Mea forte haec qua? dicat existere? Quaa Jacob pium, ut non curet quantum a quovis lsedatur, sed
dicit et Paulus, sunt, charissimi, mea? absque satisfactione debita non solum veniam, sed
7. Sed ne desperationem me vos dicatis
forte ad Si enim ita es- etiam pramia lmmeritis largiatur.
velle compellere, fateor quod non solum Martham, amatorem mali Dominum existere opinari ho- set,

sed etiam quoj optimam elegit partem, si vullis, et mo, falso licet, valeret. At justum injustitiam dili-
quandocunque vultis, imitari valetis cum adjutorio C gere non sequitur posse.
Dei Mariam. Illa enim qualis fuerit antea, sapitis, si S.Consiliarium scd ad hoc habemus perutilem ita
tamen sapienda cognoscitis qualis vero post Doi dicentem De propiliato pcccato noli csse sine metu
: : :

misericordiam facta sit, agnosccre,si libet, valetis; cl ne adjicias pcccatum sapra peccatum diccns : Mise-
neque de vobis id quoque
fieri posse desperare quo- ricordia Dei magna cst, mullitudinis pcccatorum meo-
modocunque Fac itaque, dico, quod fecit,
debetis. rum miserebitur : misericordia enim et ira ab illo cito

et spera quod meruit. Oh quam vero nullum talium ! pro.rimant, et in peccatores respicit ira illius (Eccli.
usquam putarem (1573), desperatissimus gentium v, 5-7). Itemque : Da misericordiam justo, et ne sus-
me ipsum considerans, esse, si non promissum te- cipias pcccatorem; quoniam ct Allissimus odio habet
nerem Ecce : cgo vobiseum sum omnibus diebus usque pcccatores, el miserlus esi pamitentibus, et peccalori-
ad consummationan sseculi (Matth. xxviii, 20)! In bus rcddct vindictam, custodiens cos in die vindiclx
quibus enim est nobiscum, nisi in iis, quos de suis (Eccli. xu, 3, 4).Rursumque : Benefac humili, el non
habet nobiscum? Si non est enim mecum pro mea dederis impio; prohibe panes illi dari, ne in ipsis po-
malignitate, est mecum pro illius qui mecum est bo- tentior te sit; nam duplicia niala invcnies in omnibus
nitate. Sic enim promisit dicendo : Ubi duo vel tres bonis,quoniam et Allissimus odio habet pcccatorcs, et
congregati fuerint in nomine meo, ibisum in mcdw j) imjiiis reddct vindictam (Ibid., 6,7). quam ergo sine
eoriiin (Malth. xvm,
Quod utinam et diabolus20). metu peccator debet existere (1674), si ita est, 644
non potuisset de suis nobiscum versantibus dice- vel ad modicum nullus, nedum nostri consimilis
re; profecto enim nulli nostrum probaretur Domi- ullus! Sapientia; sed particulariter libro, qui hoc
num dixisse : Propterea vos uon auditis, quia ex Deo cantat ipse,videndum ei, si possit aliquid.quod non
non estis (Joan. vm, 47) et utique illi neque surdi, : sit credendum, inesse Ipsa vero est Sapientia, qua:
:

neque absentes erant, quibus hoc dicebatur; sed in Evangelio dicit Eijo sum veritas (Joan. xiv, 6);
:

(1573) Construe Ycrum ego stultissimus gentium

:
possit inessc aliquid, quod credcndum non sit. Ipsa
considerans meipsum, oh ! quum putarem nullum ta- vcro Sapientia, qu.v dicit in Evangelio : Ego
est
lium cssc usquam, si non tenerem promissum, etc. sum veritas; cumque concessum fueril non posse
(1574) Construe Si ila est, oh ! quam ergo nullus
:
incssc ei libro aliquid, quod credendum non sit, in-
peccator, nedum ullus nostri consimilis, vel ad modi- fcrat, quid potest contraire veritati tantx. Dicat vero
cum dcbct c.visicre sinc mctu ! Sed particularTter vi- quilibet, •ulrum existere possit aliquid mirabilius
dcndum ei, si libro Sapienlise, qui ipse hoc cantat, dictu.
 757 APPENDIX AD RATHERII OPERA. 758
cumque fucrit conccssum non posse, inferat quid A potenlis, et ponas scandalum in asquitate tua (Eccli-
potest veritati eontrairo tantre.Dictu vero mirabilius vii, 6).

aliquid utrum possit existere, dicat quilibet. Nam 9. Vernm his alio reservatis.dicendum quod jam

cum jam publice nobis resultet omnium pene 1575 diximus, loctionem ulique hanc hodieideo lectam,
contradictio vestrum non dcsunt tamen ex vobis
; quiaquod Maria Iimc tunc temporis faciebat.quando
qui dicant Quare talia et talia tieri consentit epi-
: pedibus Domini assidebat,sequivoca ejus Mater Do-
scopns? Ad quod responsum reddere non iinmora- mini a die ortussui facere cceperat,optimam utique
mur.Praeeipiente in persona Timothei Apostolo no- partem eligens; id cst,quod optimum in existenti-
bis atque dicente Argue, id est roprehende; ob-
: bus est. utique Dominum visceratim desideians,
sec.ra, hoc est in amore Dei contestare et roga in- ; quem quia pra omnibus dilexit,in tantum prre om-
crcpa (II Tim. iv, 2), id est etiam conviciis, ex- nibus eo perfrui meruit,uteum prius mente,posle.i
communicationibus,verberibus,si competit, quoque et mente gestaret et ventre.Qu.-e pars sciliret neque
non neglecta vero charitate commissos fatiga.Dum ab eaestunquam ablata.nuque in ;elernum auferc-
(1576) reprehensio jure rcprehendendorum nostro tur ab illa; quandoquidem virgo fuit ante partum,
nil facta proflciat ore, et obsecratio nec nostri, nec virgo in partu, virgo mansit post partum. Quaz no-
Dei respectuquidquam obtineatjad incropationem bis piissimis suis precibus placatum suum '1

i:
si ventum, pcenitebit, sero licet, alicui jure
fuerit tur effioere Filium Dominum nostrum Jesum Ghri-
fatemur utilimum se dicentis olim non attendisse stum, qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et re-
consilium : Noli quxrere ficri judcx, nisi valeasvir- gnat in sascula sreculorum. Amen.
tutc irrumpere iniquitates, ne forte extimeseas faciem

(1575) Hffic contradictio contra Ruthorium clucet Noli quserere, elc. Quibus indicare voluit causam,
ex libris Qualitatis conjeclura, et Itinerario hor eo- cur nec conviciis, id est acrioribus reprehensionibus,
dem tempore scriptis. peccatores coercuerit, nec excommunicationibus ut
Construe Dum reprehensio jure reprehen-
(•1576) : ait in opusculo De clericis rebellibus num. 2
dendorum facta orc nostro nil proficiat, et obsecratio multarit, nec famulos verberibus affecerit, ut in
nec respectu nostri nec respectu Oei obtineat quid- Qualitatis conjectura traditur num. 2,quia nimirum
quam; si ventum fucrit ud increpationem, pccnitebit, ex potenturn patrociniis,qui eos tutabantur,nil fru-
scro licet.se olim non attendisse consilium alicui,jure ctus sperabat.
fatcmur, utilimum; consilium, inquam, dicentis :

AD RATHERII OPERA
APPENDIX.
ADMONITIO IN DUO SEOUENTIA DOCUMENTA.

C45 646 I. Duo apocrypha documenta ad Ratherium pertinentia in hac Appendice primum profo-
renda sunl.Unum cst sententia seu potius Notitia sententix ftodoaldi patriarchaa Aquileiensis pro cxem-
ptione rerum capituli cathedralis VeroneDsisapotestate episcopi.quamexarchivo laudati capituli educlam,
annn I7,Vi typis dedimus Veronaa in opere,cui titulus: Conferma della falsita d\ tre documenti publicatx
Vghelli a favore del capitulo di Verona pag. I'M et seqq.Alterum esl ejusdem sententite compendium,quod
ab Ughelho vulgatum fuerat tom.V lialix sacrx in episcopis Veronensibus col.737.Et si hujus posterioris
documcntiinipostiiram deteximus in \ibro Deprivilegiis <•/ exemvlione capitulicathedralis Veronensis improsBO
Venetiis an.4753,et luculentius confirmavimus in epistola quinta memorati operis Italice inscripti Confer-
niu .-aUcrius vero falsitatem in eadem epistola quinta fuse demonstravimus ;cum tamen eadem documenta
in llatherianorum operum cditione omitti oequeant,et in bac Appendice opportunum loeum habeantjpo-
tiores criticas notas, quibus 'ura falsitas potissimum declaretur, brevius,quoad fieri possit, in hac Vd-
monitinne indicarc sumciet.De sentcnlia ip?a, scu Notitia ipsius sententiae patriarchs Rodoaldi iu primis
dicendum est.
II. hac nots chronica? invicem pugnant. Anno 668 sola indictio \i convenil
Iu cstersa omnes ab eo- :

dnii discordant. Etenim mense Maio anni |u di m qod e iundus, sed tertius Joannis XIII summi po
i

Bcis annus deourrebat neo annus nonus, sed septimus imperii Ottonis I, nec tertius regni Ottonis filii,
;

sed imperii ejusdem primu nec lun e Btas, quca in Bimilibus documentis oon solebal aesignari, pridie
.

bliis M iii i-r.it vigesima tertia, sed duodi oim i.Multo autem magis in anno r pu ;n tcmpus,quod in il

Notitia enuntiatur. Ros gesta tradilur stulim post synodum Flavennatem. Hasc autem synodus I

est medio Aprili anni 967. [gitur Rodoaldi judicium,si illico posl eamdem Bynodum Ma o mensei bra
tum fuissct, in annuiu 967 referendum esset, vero in annum 968. Addo quod in
i
ili anni
968, quo Ratherius Apolcgeticum Bcripsit, apostoiicta litteree allatai fuerant.quibus sul> ana
759 APPENDIX AD RATHERII OPERA. 760

praeipicbatur,ne ille, seu alins quispiam ejus suoeessor in res et bona canonicorum cathedralis ecclesiae
sese intromitteret, ut in eodem Apologetico n. 7 traditur. Post editam in hoc supreno tribunali senten-
tiam ante Pascha, quod anno 008 incidit in diem 19 Aprilis,Rodoaldi patriaretnejudicis ulique inferioris
sententiae eadem super re nullus patebat locus mense Maio anni ejusdem.
III.Neque vero quispiam existimet,errore aliquo amanuensis scriptum fuisse annum 908 pro anno 967,
cui Rodoaldi scntenliam affiigendani statitn post synodnm Ravennalem ipsa Notitia docet.Quamvis enim
annus 907 cum ejusdem Notitiae contextu videatur conciliari; cuin crcteris tamen ehronologicis notis, et
cuni historia rerum gestarum Ratherii, quae ex ejus operibus ccrto elicitur, omnino pugnat. Enimvero
anno 907 mense Maio non eongruit indictio, quoe esse deberet decima; non annus imperii Ottonis I, qui
erat sextus;non annus filii ejus Ottonis,qui eo mense nondum evcctus ad imperium,annum regni sextum
agebat, non tertium non aetas lunae,qua3 pridie Idus Maii erat prima,non vigesima tertia. Unus.vel alter
;

error amanuensis oscitantia in quibusdam lcgitimis documcntis aliquando detegitur; tot autem errorum
congeries librario tribui nequit,sed impostori,qui documentum multo post compingens,annos recte cam-
putare, et tot chronicas notas a suo aevo remotas conciliare nequivit.quas probe sciunt notarii quicunque
etiam minus periti, dum aetum sui temporis scribunt.
IV. Multo auteni evidentius Ratherii operibus ipsa Notitiae historia repugnat. Haec enim pra?fert,in Ra-
vennati concilio impcratorem auditu eanonicorum legatione proecepisse Rath&rio G47-648 episcopo, ne
ulio modo scse in eorum res et posscssiones intromitteret Rodoaldo autcm patriarcha; mandassc,ut Ra-
;

venna Veronam proficiscens,causam inter episcopum et canonicos statim cognosceret.Additur Rodoaldum

illico Veronae eonvocalis episcopo at(|ue canonicis, inspcctis dccumentis, quae eanonici produxerunt, con-
tra Ratherium tulisso sententiam, cui episcopus ita asscnsus traditur, ut sese anathemati subjecerit, si
quid contra tentasset. « Ad h;ec conticuit episeopus, et silens inde permansit,et dixit Qui aliter egerit,
:

anathema sit.»In Ratherii vero operibus nullum aliud imperatoris praeceptum Ravennas editum declara-
tur nisi de tollenda mulierositate, quod ut Ratherius exsequcretur,statim post Ravennas concilium Veronas
synodum dicoeesanam coegit.in qua presbyteris et diaconis idem mandatum publicavit.«Celebrata,inquit
in epist. xn ad Ambrosium num. 1, « mccliante Aprili universali synodo Ravennae, reversus convocavi ex
omnibus nostrae dioecesis plebibus preslrytcros et diaconos,rclaturus ex praecepto serenissimi imperatoris
quae inibi constituta sunt.» Praeceptum autem imperatoris respexisse cxseculionem decreti do mulierosi-
tate dimittenda, non solum manifcstant, quoe ibidem subjicit,sed illaetiam discordias num. 6,ubidelau-
dat.L dicecesana synodo loqucns ait :«Illud mc maxime nuper commovit,quoniam quidem.cum de dimit-
tenda mulierositale Augustalis intonuisset adversus illos(clcricos)voluntas,omnium pene cxcusatio exsti-
tit, non posse propter inopiam hoc ullo modo fieri; potuisse vero utcumque,si slipendium debitum ex re-

bus habuissent ecclesiaD.»Duo hic nolanda. I Imperatoris mandatum non eirca res, et possessiones cano-
nicorum, sed cirea mulierositatem fuisse versatum; II. hac de causa statim post Ravennas concilium a
Ralherio celebratam synodum dieecesanam,non vero a Rodoaldo patriarcha convocatos episcopum et ca-
nonicos, ut de rebus et bonis capituli cognosceret ac judicaret.
V.Porro Ratherius intclligens causam a pluribus clericis allatam,ob quam mulierositatem se non posse
deserere venditabant, fuisse inopiam, qua ob minus arquam, bonorum ac reddituum ecclcsiastieorum di-
stributionem afflictabantur ; ut omnem excusationem lpsis adimeret, asquiorem eorumdem reddituum
divisionem institucndam persentiens;«Hujus rei gratia,» addit in eadem discordia loco laudato :«Volui ag-
noseere omnia,quae sive ab antecessaribus meis concessa,sivc a Deum timentibus viris sunt eis collata.»
[taque f.ilsuinagnoscimus,quodinsupposititiaseutcntia! Rodoaldi Notilia traditur,imperatorem in concilio
Ravennate, et ipsum patriarcham statim post idem concilium interdixisse, ne Ratherius in bona canoni-
corum sese ullo modo intromitteret, et huic patriarchae judicio episcopum prabuisse consensum, atque
anathemate idem judbium confirmasse quin potius hoc tempore idem cpiscopus, ut imperialis man-
;

dati de mulierositate tollenda cxsocutionem promovcrcl, inopiae impedirnentum, quod opponebatur, su-
blaturus, in dioecesana synodo cum canonicis egit, ul aequiorem eorumdem bonorum distributionem in-
diiceret.
VI. Huic vero distributioni iidem canonici toto nisu rcstitere. « Hoc tam fortiter recusaverunt,» subdit
loco citato Ratherius, < ut rnori se antea malle proferrent, quam hoc factum vidcrent.»Quid ad ln-ec epi-
scopus? « Monstravi illis,» inquit eodem in opere num. 7 « auctoritatem canonum,» qua scilicet hasc bo-
norum ecclesiasticorum dispositio episcoporum potestati atque judicio subjicitur 111 contra amsueludinem
: i

usitatam. Si imperiale interdictnm,et patriarchsesententia praeccssissent haec potissimum a canonicis

;

opponendas fuerant. Tum Ratherius :«Mandavi eis adjurando per Qdelitatem quam mihi non semel jura-
rerant, ut si aliquam authcnticam rationem indc haberent, non mihi colarent.ne cum in synodum veni-
remus, verecundiam mihi facercnt, si mo injustum cxigere aliquid probavissent. » Hec est illa synodus
C0}igreganda,qua.va Ratherius cum imperatoris prassentia duobus in locis conjangit tunc scilieet congre-
:

ganda, cum imperialis praesentiaa occasione Veronae, patriarcha Rodoalbus et caeteri comprovinciales
episcopi ibidem convenire debebant, uti ostendimus ad hunc locum Discordise in not. In hac autem
synodo id negotii proponere meditabatur Ratherius, et aoquiorem eorumdem bonorum distributionem,
quam instituendam putabat, a patriarcha et episcopis coniirmandam confidebat, nisi canonici aliquam
authenticam rationem, id cst documentaseu privilegia legitima,i"«de haberent, quae id impedirent eaque
:

propterea ne sibi nunc occulerent petiit, ne in provineiali synodo verecundiam sibi facerent,s\ authenticis
documentis atque rationibus se iiijustum aliquia exigere probavissent.Qul autem in hoc cum canonicis tra-
ctatu habito ahquando post Ravennas concilium, id est mense circiter Junio vel Julio anni 967, nullam
authenticam rationem ei 6SU--650 aaquiori bonorum capitularium divisioni inducenda; contrariamnove-
rat.spcrabatque fore ut nihil inde obsistente.in concilio provinciali congregando eadem divisio a patriarcha
el episcopis comprovincialibus conflrmareturjnonneignorabal procul dubio patriarchae sententiam et inter-

dictum,quod cx pluribus authenticis documentis Maio mense editum proeferUir?Hoc sane si proscessisset,
et si huic Ralherius pnebuisset assensum,- qui fieri poterat, ut lam cito ejus oblitus, eidem patriarchaeet
cttteris episcopis proponendum crederet, quod ille intcrdixisset,et conflrmationem speraret? Hoec omnia,
quae bactenus animaavertimus, palam profeelo faciunt sequentem Notitiam, quae Rodoaldi sententiam
mensis Maii exhibot.nec convenire anno 967 nec anno 90s ac proptei-ea hnicsententiam esse omninollcti-
titiam. Confcr, si libet, epistolam initio mcmoratam, ubi alia praeterea cpngessimus, quibus cadem im-
postura luculentius demonstratur, ac tempus detexisse videmus, quo compacta fuit.
V!I. Compendiuui porro ejusdem scntentiae, seu Notitiae ab Ughellio productum multo evidentius sup-
positionemetfalsitatemrnanifcstat.Namprajtcrquamquod eosdemferc impostura3characterescontinet,quos
 :

701 NOTITIA SENTENTItE SUPPOSJTITI^ ETC. 762

in oadcm Notitia explicavimus alia quaedam addit pncter ipsius Notitiao fidem, quse imposturam impo-
;

stura additam patefaeiunt, In coenim traditur Rodoaldi sententia habitajubenteJoannejiontiliceac produ-

cta fuisse a cononicis innumerabilia fere privilegia.... a pontifieibus et imperatoribus obtenta: cum
in Notitia mandatum imperatoris, non autem pontificis enuntietur, et unicum imperiale privilegium,
nullum pontiliciumlaudetur. Potiorautcmimpostura in eo sita est, quod non tam bonorum capitularium,
de quibua tantum in Notitia agitur, sed personarum etiam exemptio etimmunitasasseratur.ac si contro-
versia inter episcopum et canonicos non minus de bonorum, quamdepersonarumimmunitateexcitataac
definita 1'uerit. Ex collationc Notiti», etcompendii ejusdem agnoscitur, verba res et possessiones, qua> sunt
in Notitia, ab auctorecompendii imutatafuissein bonaetpersonas ; quos manifesta fraus e.jusdemcompendii
imposturam aggravat. Vide alia plura, qua in hoece compendium animadvertimus inlibro Deprivilegiiset
exemptione capttuli cathedralis Veronensis, pag. 77.H«c autem pauca indicia hoc loco sotissupuerqueesse
vidcntur.

NOTITIA
Sententix suppositise liodoaldi patriarchse Aquileiensis contra Ralherium pro canonicts
Veronensibus.

(Ex vestuto exemplo archivi capitularis Veronensis.

Anno Dominics incarnationis 908, domni quoque p^ irrita et inanis et vacua esset, praccpit domno Ro-
boannissanctseRomana>Ecclesia3,etuniversaiispapa; doaldo sanctee Aquileiensis Ecclesiae reverentissimo
prasulatus ejus secundo anno, et imperii dornni patriarchs, ut Ravenna rediens, tandiu moraretur
Othonis piissimi imperatoris Augusti nono, regni Verohae, donec diligenter invesligare posset, quam
quoque domni Othonis filii ejus tertio, pridie Idi- rcctitudinem frequenter dictusepiscopus,autquam
lnis Maii, lunavigesimatertia, iudietioncundeeima. crcbro naminati canonici iu eadem haberent re et
Isliusmodi pagina: descriptio exposita fuissevera possessione.
credatur, nullique ambigendum, qui [/. quin] dom- Cum autem venisset domnus patriareha, et rese-
num Ratherium prudentissimum Verona: urbis epi- disset ad monasterium sancta; Mariaj ad Organum
scopumcausationisquerelamproposuisset adversus vocitatum illico, ut sibi fueratimperatum, convo-
;

ecclesiffi sua: canonicos, dicens, quod ita sibi ca- catis eumdem episcopum ejusque canonicos ait
nonica auctoritate competeret, prsediorum redditus Vos ranonici, si aliquas habetis 665 firmitatis
a lidelibus ot Deumtimentibusaelegatoshominibus charlulas, aut ullas testamenti paginas, autregum
disponere, quemadmodum sui episcopatus res praeepta de vestris rebus et possessionibus, quas
disponere, et ordinare videbatur. Gui econtra prae- dieitis habere, ostendite coramnobis, et coram ve-
nominati canonici, concordes et unanimes facti, stro episcopo aliisque hic residentibus, quibus rei
respondentes dixerunt: Jam, bone et pie pastor, veritatem discernere valeamus. Tunc Ambrosius
ducentorum spatia annorum transacta plenissime archipresbytcr, et Petrus archidiaconus, Joannes
fore videntur, ex quo nullus dc vestris autecesso- eliam etPetrus diaconicum aliquantis exmajoribus
rlbus usque in hodiernum diem se quandoque hac rj et minorilms eanonicisstatimsurgentese consessu,
de eausa intromisit, sicut vos facerevidemini.Quid- ostenderunt eorum testamentorum paginas, et re-
quid enim nostri pradecessores per mercedem do- gum proecepta, et dixerunt Hee, senior, sunttesta-
:

mnorum regum et imperatorum quieto tenuerunt mentorum pagim-e, perquas reset possessiones nobis
ordine, sub omnes vestros antecessores, qui in hac collatas defendimus. Praaceptum est, ut hae in con-
urbe fuerunt episcopi, hoc idem ct nos moderno sedentium etcircumstantium legerentur auditu :et
tenere cupimus tempore per morcedem istiussere- inter legendum primo lectus fuit judicatus pia? re-
nissimi imperatoris. Dum vero haic altcrcatio sic cordationis Petri clerici. dohinc Ciisolberli, judica-
intcr utrasque dilataretur parles ccce legationis
: tus quoque Notkerii et Rillongi episcoporum. Quee
preco domni imperatoris et domni paps Joannis soripta pari ct manifesta ratione testantur, ut si
missae per 604 universum regnum vociferans, ut ullusaliquandoVeronensisepiscopusdeordinalione
cuncti opiscopi Ravennam ad sanctam svnodum et provisione archipresbyten et archidiaconi et sa-
concolelirandam fostinarent, sieut dudumiilisindi- cerdotum et diaconorum potestatc res et possessio-
ctum fuerat. Ravennam igitureumprafatusepisco- nes eorum removere conaretur, statim deveniren-
pus festinar' videretur, praedicti canonici suam.ad
1
in iulrsl,it oi n clordinationemparcntumeorum.qui-
|

merccdem domni imperatoris, confestim destinantes ounqueinveniri potuerint.etjuaicemhabeantiDenm,

legationem, illius perinternuntios humiliter implo- o! anathema maranata. Lectum insuperfuit prffice-

raverunt clementiam, ut siidemdomnusepiscopue ptum domni Ludovicipiissimiimperatoris Augusti

in sancta synodo de illorum canonica inier csetera in quo pra:cipitur,quod nullus episcopus.ntillaque
altcrcari vcllet,iioqiiuqiiam oi assrii-uslriliuerotur : ., alia magna vel parva persona se intromittere prae-
sed subsuaedefensionis tutela resillurum ct posses-
l
'
simial ilo. oadem re*, et posscssioneabsque illorum
siones teneret, sicut omnes sui fcccrunt pradeces- ooncilio cl consensu. Lecta etium Ratnldide srepius
sores. Quorurn deprecatio, quia justa cl rationa- Do.minata re et posscssiono 666 conoessio fuit. Ubi
bilis sibi essc videbatur, pra-eepit oidem episcopo, ostonsa* sunt ot aliae pagime, quibus,si legerentur,
utnullomodode preedictOTum oanonicorumscintro- non suflicerct dies.
mitteret rebus et possessionibus, ut pacifice viven- Vidensautem domnus patriaroha, (|uia socundum
tes Iiceret eis Deum sanctosque illius pro se et pro paginarum traditionemnullomodorerum possessio
suorum rognorum statu exorare. Et ne amplius ab canonicis concessa ad episcopipertineretjudioium,
eodem, vel ab ullo quolibet Veronensi episcopo pr.Tcopit eidem episcopo Ratherio ex parte Dei om-
aliqua quandoque de - epe Dominata po se sione ninotenlis, ui amplius <\f illorum possessionibus,
promoveri possei altercatio ; ot si promoveretur, illis u lidolibus hominibus concessis, so nou intro-
 763 APPENDIX AD RATIIERII OPERA. •764

mitteret. Ad hoc conticuit episcopus,et silens inde

permansit ; et dixit : Qui aliter egerit, anathema Compendium ejusdem suppo3ititioe sententiae
sit.
Ha3c sunt nominaelerieorum scilicet et laicorum, Anno Maii inmonasteriosancL-eMarifede
968, 1 i

qui hnic interfuerunt allercationi, in quorum auri- Organa jubente Joanne pontifice,indict.xi, et Otho-
bus cripturarum paginre lect.e fuerunt. Penzo ar- ne imperatore ann. 7, Rodoaldus Aquileiensis pa-
chidiaconus, Petrus presbyler, Roza subdiaconus, triarcna, auditis Ambrosio archiprcsbytero, Petro
Giso clericus,Erizo, Peredeus, et Azo cum reliquis archidiacono,Joanneet etiam Petro diaconibus cum
commilitonibus Garimbertus abbas cum suis cle-
: aliis quamplurimisVeronensibusinnumerabilia fere
De Vero-
ricis et familia loci et aliis suis fidelibus. privilegia producentibus, aliaque jura ducentis ab
nensibus Lampaldus,qui Lanzo vocatur,vicecomes; hinc annis a pontificibus etimperatoribus obtenta,
Ermarius, qui Erizo appellatur, vicedominus Er- ; quibusostendereconabantur,eurumjura, eorumque
mimberius, Landbertus, et Azo judices Pezo, Er- ; bona, et personas omnino a potestate Ratherii
naldus, Ubertus,Valderius commilitonesdomni lta- exemptas et immunes esse, qui conlrarium enixe
therii episcopi ; Azo, et reliqui plures.
_
tuebatur ; tandem in contradictorio judicio sancivit,
Ego Isembardus, notarius, authcnticum hujus et dixit ct pronuntiavitquodeorum bonaet personae
esempli vidi et legi, et in eo continebatur sicut in nec per dictum Rathcrium, necpersuccessores uu-
isto exemplo praeter litteras plus minusve, et hoc quam turbentur et Ratherius sententia; quievit,
;

exemplum scripsi. consensit, ipsamque laudavit.

ADMOXITIO IN SERMONEM SEQUEXTEM.

667-66$ In Frisingensi codice.quialiquotRatherii opera post tertiam ejusrestitutioneminVeronensem

episcopatumlurubratacontinet, poslipsa opera sequitur pagella, in quahic tantum titulus exhibetur: Prx-
dicationes inquibusdamfestis. Subjiciunturautem sermones octo, quorum exemplum descriptumaccepimus.
Hos autem expcndentes.omnino alienos a Ratherio reperimus. Uiscrimensatis indicat non solum situs.quo
a casteris Ratherii sermonibus et opusculis separantur sed praesertim stylus,qui a Ratheriano maxime dis-
:

crepat. Deprehendimus porro auctorem hos sermones fere ex Patrum testimoniis hinc inde exceptis
compegisse, ac praeeipue ex sanclis Augustino atque Gregorio. Veronenscmfuisseipsumauetoremnontan-
tumexeoconjicimus.quiasermoneshujusmodi post RatheriiVeronensisepiscopioperadescriptiinveniuntur
in codice, quemadVeronensem ecclesiampertinuisse arbitramur; verum etiamquia intereosdem sermones
unus est de sanctis martyribus Firmo et Rustieo Verons glorioso martyrio donatis et custoditis, quorum
festum in eadem Veronensiecclesia celebre semper fuit.Hinc eos»wii/r«s noslros auctor appellat,etsermo-
nem in ipso die fcsto habitum innuit. Istum sermonem inter caeteros in hac appendice idcirco proferre
libuit, quia de nostris martyribus agit ac exeo auctoris indoles, ac caeterorum sermonum ratio satis per-
;

spicientur. Sancti Gregorii loca, ex quibus ille sermonem ipsum connexuit, atque digessit, in notis indica-
bimus.

SERMO
IN FESTO SANCTORUM MARTYRUM FIRMI ET RUSTICI.

669 1. Ycnite,filii,auditcme, timorem Domini <lo- B genis, et lampadibus. Sonuerunt tubis,dumpraedi-

ccbo vos {Ps. xxxiii, 12). Accetlite ad eum el illumina- cant confregerunt lagenis, dum solvenda in pas-
;

inini, ct faciesveslrxnon confundentur (Ibid., 6). Vo- sione sua corpora hostibus opponunt resplendue- ;

lumus vos scire.fratres, quod omnipotensDominus runt lampadibus, dum post solutionem corporum
Ecclesiamsuamsinedignaadministrationenondese- coruscaverunt ( 1578) moxque hostes in fugam versi
;

rit. Nam cum fortes ad pramium vocat, eorum vice sunt, quiadummortuorummartyrumcorpora mira-
debiles ad certamina roborat cum illos suscipiendo; culis coruscarc conspiciunt, lucc veritatis fracti,
remunerat, istis laborum virtutcs, quasremuneret, quod impugnaverunt,cecinerunt. Cecinerunt (1579)
subministrat.Hisroborativirtutibussanctus Firmus ergo tubis milites nostri, ut lagenis frangerentur ;
pariter et Rusticus contra hostes fidei audacter per- id est pradicaverunt martyresnostri, donec eorum
gunt ad prrelium.ipsosqueinsurgentes patiendo de- corpora in morte solverentur. 670 Lagenae fractas
spiciunt quia(l577}talessecum duxnosterad prae-
: sunt, ut lampades apparerent.id est corporaeorum
dicationis praeliumadduxit, quidespecta salutecor- in morte soluta sunt, ut miraculiscoruscarent. Ap-
porum hostessuos moriendoprnsternerent, eorum- paruerunt lampades,ut hostesin fugam vcrterentur,
que gladios non armis,nongladiis,sed patientiasu- id est coruscaverunt miraculis, ut hostes suos ex
perarent. Martyres nostri, fratres, sub duce suo divina luceprosternerent.qualenus nequaquamDeo
tribus modis veneruntarmatiadpnelium, tubis, la- erecti resisterent, sed eum subditi formidarent.

(1577) Sequentia usque ad numeri finemsumpta ita efferuntur Cecinerunt ergo tubis, ut lagenx
:

fuerunt ex S. Gregorii libro xxx in Job, c. 25, num. frangerentur lagenx fractse sunt, ut lampades ap-
:

75, ita tamen ut qua-dam verba inserla, alia pauca parerent; apparuerunt lampades, ut hostes in fugam
praemissa.aliatransposita sint,uti not. 157!)excmpli verlerentur, id est prxdicaverunt mariyres, donec
gratia explicabitur. corum corpora in morte solverentur : corpora eorum
(1578) Supplendum miraculis ex S. Gregorio, et in morte soluta sunt, ut miraculis coruscarent ; coru-
recte unde mox miraculis coruscare conspiciunt.
: scaverunt miraculis, ut hostes suos e.r divina lucepro-
(1579) Uae apud S. Gregorium loco laudato not. sternerent quatenus, ctc. Noster auctor hacc eadem
765 VERON^E RHYTHMICA DESCRIPTIO ANTIQUA. 766
2. (1580) sanctorum martyrum Deo per Psal-
Voce A tur sursum advocat, cum hi, qui stia omnia relin-
mistam dicitur : Humiliasti nos in loco afflictionis, quenles, conversationem coelestis vites tenuerunt,
et cooperuit nos umbra mortis {Psal. xliii, 20). Umbra ad consedendum in judicio convocantur, atque cum
igitur mortis mors carnis accipitur; quiasicut vera eo judices veniunt; terram autem sursum vocat,cum
mors est, quandp anima separatur a Deo ita umbra ; hi,quiin terrenis aetibus obligati fuerant, ineista-
mortis est, quando caro separatur ab anima. Quos men plus ccelestia quam terrena qmesierunt. Vera-
constat non spiritu,sed sola carne mori nequaquam ;
citer ccelestia quresierunt lucra, qui (15S4) omnia
se vera morte, sed umbra mortis dicunt operiri. r.lini|uentes,pluspromptadevotioneconsecutisunt,
Locus affiictionis est vita prasens (1581). Martyrcs qnam jubrri -n.T.ili ter uml lorant Speciali jussione
.

ergo nostri in hoc loco afflictionis humiliati sunt, paucis nerfeetioribus, et non generaliter omnilms
quia in aHerna vita, idestin loco gaudii, subliman- dicitur hoc, quod adolescens dives audivit Vade, :

tur. In tantum siquidem sublimantur, quod cerlissi- vende omnia lua, et da pauperibus, et veni, sequere
mum est ipsos (1582) cum Deo judice venire, qui me Vtttlh. xix, 21). Si enim sub 673 boc prascepto
nunc pro ipso injuste judicantur. Tunc eorum lux cunctos jussio generalis astringeret, culpa proferto
tantolatius emicat, quanto nuncmanus persequen- esset aliquid nos in hoc mundo possidere. Sed aliud
tium durius angustat. Tunc reproborumoculis pa- estquodperScripturamsacramgeneraliteromnibus
tescit, quod coelesti potestate subnixi sunt, qui ter- prajcipilur; ahud quod specialiter paucis perfecti-
rena omnia sponte reliquerunt. Stimulo denique oribus imperatur. Sicut enim non judicantur et pe-
divini amoris atque timoris excitati, hic possessa reunt, qui suadente perfidia legem tenere contem-
reliquerunt: idcirco culmen procul dubio judieiari.-e B nunt (Psal. xv) ita non judicantur, et regnant, qui
;

potestatisobtinebunt,utsimultunc,judicescum6?l suadente pietate etiam ultra generalia divinae legis

judice veniant, qui nunc considcratione judicii sese pracepta proficiunt. Paulus vaselectionis specialia
spontanea paupertate castigant. De sanctae Ecclesiae pra>cepta transcendens, plus opere exhibuit, quam
sponso per Salomonem dicitur: Ifobilis in portis vir institutione pcrmissionis accepit. Cum enim acce-
quando sederit cum senatoribus terrse (Prov. xxxi,
eius, pisset.ut Evangelium prasdicans de Evangelio vive-
23). Hinc Isaias ait Dominus ad judicium veniel
: ret et Evangelium viventibus contulit, et tamen
;

cum scnatoribus pppuli sui (Isa. xxxvn, 14). Hinc sumptibus Evangelii sustentari noluit (Thess.u,7).
cosdem senatores ipsa Verilas non jam famulos, sed Quia vero non nobis est concessum generalia, sive
amicos denuntiat dicens 7«»; non vos dico scrvos,
: specialiadiyinaelegis pra?cepta transcendere,idcirco
scd amicos meos (Joan. xv, 15). Ecce relinquentes studeamusistossanctosDeimartyres,quorumhodie
temporalia, gloriam potestatis aaternae meruerunt. festa celebramus, humili prccedeposcere, ut saltem
3. Quid itaque in hoc mundo stultius quam sua quod generaliteromnibuspracipitur.ipsorum inter-
deserere et quid in aeternitate nobilius, quam cum
;
cedentibus meritis adimplere possimus,ut cum ipsis
Deo judices venire? Hectum quippc est, utcum Deo in oeternamereamurgauderelaetitia, qui nihil terre
de populis in judicio disputent, qui ad verba Dei num,nihil carna!econcupiscentes,ad hocpertingere
praascns ssculum perfecto derclinquunt; seriptum meruerunt. ut Christi martyres fierent, praistante
quippe eet (1583) Advocahit ccelos sursum, ctterram
: Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et gloria
disccrnerc populum suum (l'sul. xlix, 4). Ccelos igi- in sascula sajculorum. Amen.
n
particulam id cst cuique
alia ratione ita proposuit,ut (1581) Vide S. Gregorium in Job lib. xix, c. 27,
ex tribus prioribus sententiiscurn suacujusque ex- num. 55.
plicatione subjiceret. (1582) S. Gregorius Iib. x in Job, c. 31, n. 52 do
(1580) Apud S. Gregorium lib.ivinJob,c.16, num. justis scribit, qu.-e hic usque ad finem numeri paueis
30 alio ordine tres sequenfes periodi sic proponun- mutatis, vel additis, vel omissis ad martyres auctor
tur. 1'mbra ctiam morlis mors carnis accipitur, quia traducit. Mox pro venirc melius venturos. Dein ex
sicut vcra mors est, qua anima separalur a Deo ; ita eodcm Gregorio correximus injustc, ubi perperam
umbra mortis cst, qua caro separatur ab anima. Vnde legebatur juste jwticantur.
recte vocc marti/rum pcr Prophetath dicitur : Humi- (1583) Hwc usque ad quxsicrunt invenies apud S.
liasti nos in loco afflictionis, et cooperuit nosumbra Gregorium lib. xv in Job, c. 31, num. 37.
morlis.Quos enim constat non spiritu, scd sola carne (l584)HffiC usque ad sustentari noluit fere eadem
mori ; ncquaquam sc vera morte, scd umbra dicunt sunf lib. xxvi in Job, c. 27, num. 31.
mortis
iiitn operiri.

s
VEROM] RHYTIIMICA DESCRIPTIO ANTIOUA '

SCRIPTA CIRCA, AN. DCCXC

(ApuJ Muratori, Script. Ital. tom. II, p. n, p. 1095.)

1094Magnact pra^clara pollet urbs hfflo in D tcr;quadraginta et octo lurres prffifulgent pcr cir-
partibus Venetiarum, ul docet Isiilunifj,
Italia.in cuitum ex quibus octo suntezcelss, qua eminent
;

qu;e Verona vocitatur olirn antiquitus. omnibus.

Per quadrum est compaginata, murilicata firmi- Habet altum Iaberinthum, magnum, per circui-

Supra evufgavi anliquissimam descriptio-

(1585) forel ante annoa nongentos et ultra civitas Vero-
nem urbis Mediolanensis, rhythmice, quantum fe nensis, queeque ibi sanctorum reliquiae aut oorpora
rebanl saecula rudia .'t indocta, confectam, atque ex ... tempore colerentur, quivo primi episoopi illie
Insigni ins. codicc capitub canonicorum Vcronen- furriiit, hinc habes. Circitcr aiinum 760 floruil ibi
siuiii eductam. Subiil deinde animum altcramadji- sanctus Hanno episcopus, ef mullis rebus benege-
cere jum editam a celeberrimo viroJoanne Mabil- slis illuslris, quem hic prajcipue laudal rhythmi
1
Benedictino congregationis sanoti Mauri inter auctor, nb translationem Bacrorum corporum rirmi
veteraAnalccta pag. 3U'J postrema: editionis. Qualis ct Rustioi martyrum, e Tergestina oivitate, sivo
 767 APPENDIX AD RATHERII OPERA. 768

tum, qua nescius egressus non valet egredi, nisi

in A felicem te Verona ditata et inclyta qualis es
!

igne lucernae vel a filo glomere. circumvallatacustodibussanctissimis, qui te defen-

Foro lato specioso sternuto lapidibus, ubi in qua- dant et expugnent ab hoste nequissimo.
luor cantus magnus iustat fbrniceps plateaj mire
;
Ab Oriente habet primum martyrem Stephanum,
sternutas desertis lapidibus. Florentium, Vindemialem, et Maurum episcopum,
Fanatempora constructa ad deorum nominaLu- Mammam, Andronicum, et Probum, cum quadra-
nis, Martis, et Minervis, Jovis, atque Veneris, Sa- ginta martyribus.
turni, sive Solis, qui prjefulget omnibus. Deimle Petrum et Paulum, Jacobum apostolum,
Et dicere lingua non valet hujus urbis schemata. Pr.Tcursorem et Baptistam Joannem, et martyrem
Intus nitet foris candet circumsepta laminis, in
;
Nazarium, una cum Celso, Victore, Ambrosio!
aerepondos deauratos metalla communia. Inclytos martyres Christi GervasiumetProtasium,
Castros magno et exeelso, et tirma pugnacula Faustinum atque Jovitam, Eupolum, Calocerum,
pontes lapideos fundatos super flumen Adesis, quo- Domini Matrem Mariam, Vitalem, Agricolam.
rum capita pertingunt in orbem ad oppidum. In partibus meridianis Firmum et Rusticum, qui
Eece quam bene est fundata a malis hominibus, olim in te susceperunt coronas martyrii quorum
qui nesciebant legem Dei, nova atque vetera simu- corpora ablata sunt in maris insulis.
lacra venerabant, lignea, lapidea. Quando complacuit Deo regi invisibili, in te sunt
Sed postquam venit... plenitudo temporum, in- facta renovata per Hannonem praesulem lemporibus
carnavit Deitatem, nascendo ex Virgine, exinanivit principum regum Desiderii et Adelchis.
semetipsum, ascendit patibulum. g Qui diu moraverunt sancti, non reversi sunt,
Inde depositus ad plebem Judaiorum pessimam, quorum corporainsimul condidit episcopus aromata
in monumento conlocatus, ibi mansit triduo, inde et galbanen, stacten, et argoido, myrrha, gutta, et
resurgens cum triumpho, sedit Patris dextera: cassia, et thus lucidissimus.
Gentilitas hoc dum cognovit, festinavit credere, Tumulum aureum coopertum circumdat praeco-
quare ipse Deus casli terrae conditor, qui apparuit nibus, color stritus mulget sensus hominum, modo
in mundo per Marias uterum. albus, modo niger inter duos purpureos.
Ex qua stirpe processerunt martyres, apostoli, Ha3C, ut valuit, paravit Hanno prcesul inclytus,
confessores, et doctores, et vates sanctissimi, qui per cujus flammaclaretdebonis operibus ab Austrce
concordaverunt mundum ad fldem catholicam. finibus terrae usque nostri terminus.
Sic factus adimpletus est sermo Davidicus, quod Ab Occidente custodit Sixtus et Laurentius, Hip-
cceli clariter enarrant gloriam Altissimi a summo polytus, Apollenaris, duodecim apostoli Domini,
ccclorum usque terra terminum. magnus confessor Martinus sanctissimus.
Primum Verona pradicavit Euprepus episcopus, Jam laudanda non est tibi urbis in Auxonia,
secundus Dimidrianus, tertius Simplicius, quartus splendens, pollens,ct redolens asanctortim corpora,
Proculus confessor, pastor et egregius. opulenta inter centum sola in Italia.
Ouintus fuit Saturninus, et sextus Lucilius. Se- Nam te conlaudant Aquilegia, teconlaudant Man-
ptimus fuit Gricinus doctor et episcopus oc/avus ;
tua, Brixia, Papia, Roma, simul Ravenna, per te
pastor et confessor Zeno martyr inclytus. portus est undique in fines Ligorire.
Qui Veronam prcedicando reduxit ad haptismum, p Magnus habitat in * rex Pippinus piissimus, non
1095 a malo spiritu sanavit Galli filiam, boves " oblitus pietatem aut reclum judicium, qui bonis
cum... vergentem reduxit a pelago. agens semper cunctis facit prospera.
Et quidem multos liberavit ab hoste pcstifero... Gloria canamus Deo regi invisibili, qui talibus te
Non queo multa narrare liujus sancti opera, qure a adornavitfioribus mysticis, in quantis et resplendes
Syria veniendo usque in Italia, per ipsum omnipo- sicut solis radiis.
tens Deus ostendit mirabilia.

<'.r maris insulis, ut hic dicitur, delatorum Veronam. Magni filio, ex Italia retulit Ratherius Veronensis
Hannonem fortasse novit auctor is enim hrec litte-
; episcopus, eamquein Laubiensi autographo, exquo
ris consignabat, cum Pippinus rex Veronrc habitaret eam
apponi curavitcum iconographia ejusdem
erui,
Pippinus autem Caroli Magni filius, uti notum est, minio depicta. Ex hae vero descriptione
civitatis
anno 78! rex Italiae constitutus a patre, post paucos dicimus qua;nam antiquitus Verona; templa fuerint,
annos sedem in Italia fixit, ita ut opinari possimus quive primiejusdem urbis episcopi; quorumseriem
rhyihmumscriptum circiterannum790. Cum aulem penitus diversam texit Ughellus in ltaliaj sacras
ex aliquo Veronensi codice circiter annum 970 tomo V, primos Veronenses episcoposrecensenshoc
Ratheriusepiscopusistadescripscrit,conjicere nunc ordine I. Eupreprium, 2. Criscinum,3. Agapium,
:

fidcntius possumus, alterum quoque rhythmum su- 4. N.,id est ignoti nominis, 5. Saturninum. 6. Lu-
pra editum, descriptionem videlicet Mediolanonsis cillum, 7. Diomidianum, y. Zenonem, 9, Proculum.
urbis eodem steculo vm aut ab uno auctore, aut „ Ubi vides Dimidrianum, qui Ughello Diomidianus,
saltem ab auctore asquali prodiisse. Accipe nunc " ordine septimus est, in hac descriptione secundus;
quoe Mabillonius in hoc antiquilatis fragmentum et Proculus, qui hic quartus, Ughello nonus ac Gri-
adnotavit. Muratori. —
Hanc Veronae descriptio- cinus hic septimus, Ughcllo Criscinus II est episco-
nem, quae rhythmicis numeris inconcinne fabricata pus. Denique Ughellus plures numerat quorum no-
est, regnante apud Langobardos Pippino Caroli minain hoc indice non comparent. Mabill.
 CIRCA ANNUM DOMINI DCCCCLXXII-XIV.

LIUTPRANDUS CREMONENSIS EPISGOPUS.

NOTITIA HISTORICA ET BIBLIOGRAPHICA,

(Pertz, Mormrnenta Germ, hist., Script. tom. III.)

Liutprandus, et eontracto vocabulo Liuzo,Liuso, A. verbis ot sententiis Gracis integris insertis atque
Langobardus, patrii ut nonnullis visum est Tici- diecndi genere apud Byzantinos usitato florido et
nensia (I), b.aud infimo loco natus erat,cujus scili- verboso,ostentavit,et in negotiisOtlonis imperatoris
cet pater et vitricus Hugonis et Derengarii regum gerendis utilem sibi postea expcrtus est.Inpatriam
lcgationes ad imperatores Constantinopolitanossu- redux, Berengarii et Willae,incertum qua decausa,
sceperunt (2). Patre, viro probo et eloquente, circa odium vehemens incurrit, atque pro bene gestis

annum 927 defuncto, parvulus reliclus ut ipsc nar- male habitus,ltalia relicta,ad Ottoneml regemcon-
rat, a vitrico « viro gravitate ornato et sapienlia fugit. A quo susccptus, complures annos in exsilio

pleno » receptus (3,) et litteras Latinas Gra?casque peregit, cujus srumnas tamen a?gerrime nonnun-
edoctus est. Eruditionis pueritiae tempore cccptaj quam tulitf7;;ita ut nihil jam mali prstermortem
testimonia sunt scriptores Romanorum in scriptis aut membrorum detruncationem sibireliclumesse,
ejus laudati, Terentius, Cicero, Virgilius, Horatius, omnia vero bona speranda sibi,conqucreretur.Ger-
Juvenalis, Vegetius et Boetius, quibus sacrarum manorum tunc linguam didicit, negotiis imperii in
Scripturarum Patrum notitia ancessit. Anno 9.')l
et expeditione Italica gerendis utilissimam. In aula
1'elicis ingenii puerob vocisdulcedinem Hugoni regi Ottonis vere anni 956 familiaritasci intercessitcum
ccmmendatus (3), in aulam accessit,et gratia regis „ Recemundo episcopo Illiberitano, Abderahamenis
potitus,postea clero ascriptus est,atquediaconusin regis legato, qui inde a festo Epiphanias usque ad
EcclesiaTicinensi constitutus (5AHugone anno !)i5 Palmarum diem Francofurti moratus (S), preeibus
fugato, vilricus magna pecunia oblata juvenilocum suis,ut Liudprandus de rebus suitemporisscriben-
in aula Berengarii rnarchionis, moxque regis,mer- dis cogitaret,assecutus est (9). Sed nonnisi biennio
catus est.ita ut secretorum conscius,litterarum re- post, ideoque vere anni 958, noster Francofurti po-
giarum signator constitueretur (G). Annis 948-950 situs (10) Antapodoseos sive Relributionis sua?,qua
expensis Berengarii legatus adConstanlinum
vitrici scilicet amicis bona, Berengario et Will.'emala sibi
Porpbyrogenitum missus, quae pro Berengario cgit illata retribueret, scribend;e initium fecit, neque
Antapodoseos descripsit. Quo in itinere
libro sexto opus uno calamo cxegit. Priores tres libri.quibus a
Grecorum morcs ct instituta perspexit, et linguie gravissimis viris audita se rcferre dicit, historiam
quoque et auctorum Cracorum notitiam haud me- inde ab anno 893 usque ad initium anni93J perdu-
diocrem sibi comparavit, quam et in scriptis suis, cunt;quorum quidem primum Francofurtianno9,r>X

(1) Loci in testimonium adducti haud sulfiriunt; (8] Postea mente Junio Cordubam venit; tunc
nam m, vox patria urbcm simpliciter significat,
I, Abderahaman cum Joanne Oorziensi.Ottonis legato,
et iii, 2, sanclum Syrum egregium patrem nostrum de defectione Conradi qni I.iudulfo sedueto Unga-
vocarc potuit quod ipse diaconus Ticinensis es- C ros per mcdia rcgna dcpopulandos transduxerat,
set. Ue licta ejus origme Hispana, lectioni depra- collocutus, ea ut iiunr acta memoravit, ideo Rece-
vata3 lib. v, c. I, Aliilrraham.in /'!.' )mstcr lnco mundum polius anno 955 quain 95(3 Conrado jam
i'r\irr Buperstructa, atque de Chronico el Adver defuncto revi'i>um fuis-'r rredideris scd cum di- ;

sariis sub cjus nominc vcndilis, improbo Hispano- pl ata Ottonem annis 956 et 958 Francolurti et
rumHieronymi Higuerae ei Laurentii Ramirez de in vicina moralum ostcndant, et Liudprandus
Prado impostorum fetu, hic dicere superVacuum aulsa reg'i8a inbssisse videatur, annos eos praha-
forcl («). bui.
(2) 22, 23; v, 14.
iii, (9) Ita jam llenschenius suspicatus, propter vi-
3 IH.25. tiosam editoruni lccfionem Raimundo rem oonilcere
W.v. I. nequivit. Tuta Antapodosis Recemunde dioata est,
(5) Legatio et initium Antapodoseos. ut prmfationes librorum et ullocutio pater egregie
6)v,3 . i\-, 27, testautur.
(7) vi, I. (10) ni, I.

(a) Yidc iuira Appeudicem ud Liutprundum. Edii,

Paikol.
771 LIUTPRANDUS CREMONENSIS EPISCOPUS. 772
inccepit, secundum et sque ante Con-
lertiam (11) A scopo legatus ad Joannem XII papam missus, tum
stantini Porphyrogeniti obitum anno 959, ct ter- Urbe imperatori reddita, concilio contra pontificem
tium (12) in peregrinatione positus in Paxo in- habilo aslitit (18), et orationem Ottonis Italisinter-
sula (13) aggressus est.Librumquartum Berengario pretatus est (19),atqueLeoni VIII eligendo et Bene-
adhuc sasviente (14) ideoque ante annum 901 con- dicto deponendo haud dubie interfuisse credendus
scripsit, ultimum libri quinti caput una cum libro cst. Quarum rerum historiaminde ab anno 960
sexto Ottone imperante (15) post mensem Februa- usque ad diem 23 Junii anni 964 ipse prassens et
rium anni 962 in Italia,ubipatronum suumeomita- medias inter res (20) anno 904 vel initio anni se-
batur, adjecit. Xec tamen librum sextum absolvit; quentis, Leone VIII superstite (2IJ, composuit, opus
nam cum certe opus ad tempora exsilii sui produ- ab Antapodosi diversum, maturiore ingenio, stylo
cendum proposuisset(16),et libri sexti capita quin- graviore et magis composito qui tamen Liutpran-
quaginta et amplins scribenda spatio rubricis tot dum
animo scriptum non adversarii
totus referat,
inserendis vacuo relicto indicasset, in capite nono Servatur in eodem codice au-
sed spectatoris (22;.
substitit.Cujus rei causa ingruens negotiorum mo- tographo quem manibus terimus, libris Antapodo-
les, et novus rerum ordo, cum Berengario fracto, seos prajfixum, sed in media sententia deficiens,
odio satisfactum esset et Antapodosishaud amplius _ cum tamen spatium superesset.Circa idem tempus
requireretur, fuisse videtur. Nam hieme inse- corpus S. Hymerii, Ameriensis episcopi, Cremo-
quenti ( 17) rota Fortunae revoluta, fidei et servitio- nam transtulisse videtur, cujus rei historiam suc-
rum Ottoni navatorum prasmium tulit, cathedrre cinctam ex veteri codice Ughellius edidit (23), et
Cremonensi proelatus ; et deinceps gravissimis im- vi Kal, Martii anni 965 terras quasdam ecclesiae

perii negotiis admotus,praecipuasin rebusltaliciset Crcmonensis pro aliis commutavit(24).Eodemanno

Gnecis agendis partes suscepit.Et primum quidem statim post Leonis VIII obitumunacum OtgeroSpi-
«state anni 964 cum Landohardo Mindcnsi epi- rensi episcopo legatus pro eligendopapa iterum Ro-

(11) iii, 26. illc « Non audeo, inquit, in hoc tuis satisfacere
:

12) m, 1. rogalionibus;condita enim sunt sanctorumcorpora

(13) Causa itineris ignoratur; fortasse Grscorum sacris altaribus, sed est mihi unus arca in lignea
animos de fcedere contra Berengarium iciendo ten- positus.quem illius loci incoloj summo venerantur
taturus ab Ottone missus erat, sed Constantinopo- honore,Hymerius nomine;si hunc tibi inferre vale-
lim haud pervenit. rem ratione aliqua, et ad tuam posses transferre
(14) iv, 7. patriam,te fore laetandum scio,tanto Patre beato. »
(15) vi, 4, dommi nostri tunc rcgis, tunc impera- His vero relatis sermonibus, ad Ameriae oppidum
toris,nuntium; eodem tempore caput ultirnum libri venere protinus,et alma calliditateingressi suntec-
quinti exaratum esse, codex authenticus osten- _ clesiam, quasi nocturna celebraturi rnysteria. Pro-
di .
C strati namque in oratione, diutius multis vacabant
(16) n, 73 iii, 20 fin.; iv, 13,
; iv, 15; v, 30. ; votis et precibus, quo suis sanctis faverent petilio-
(17) tta apparet nam statim post coronationem,
; nibusjvix expletis orationibus.totus ille contremuit
praifatione libri vi teste,Fortunae rotanondum revo- lucus in quo jacebat S. Hymerius. At praisules
luta erat, et aestate anni 963 episcopum Creminen- quamvistremelacti,tamen dv/(Y.tam^specredulapro-
sem se dicit;igitur Ottonem, qui autumnoethieme pius sunt aggressi.Interea custodibusgravi somno
anni Papia; rebus Langobardias ordinandis institit, dormientibus adierunt episcopi ad sancti Hymerii
tunc exsulem promovisse opinor. sepulcrum.Qui dum coeperunt arcam frangere.bea-
(18) Hist. Ottonis c. 10, potuissemus. tum corpus conantes extrahere, expergefactus qui-
(19) Hist. Oitonis c. 11. dam ex custodibus cccpit clamare:«Surgite,fratres,
(20) Hist. Ott. 18, de Joannis XII interitu, a suis surgite vclociler; nobis beati Hymerii corpusfura-
cognatis et familiaribus qui prxsentes erant, perssepe tur.» Quo Liuzo prassul egregius audito,custodi oc-
sub attestalionc audivimus. currens,illico ei dat munera,et petiit silentium;ille
(21) Ib. 6, Lconcm nunc in eadem scdc beati Petri vero accepto munere suoque viso episcopo, tacens
apostolorum vicarium. Leo an. 963, d. 6 Dec, con- contulit pnsidium.Tuncpontificis corpus tollentes
secratus, mense Martio an. 965 obiit. celebre, adoraverunt tanto gavisi munere. Conden-
(22) Ideo ibi de se ipso in persona tertia loqui- tes vero sanctissima membra vase purissimo, clam
tur. omnibus exierunt ab oppido.Rediens autem prosli-
(23) « Fuit in diebus Othonis majoris clarissimi batus antistes Cremonam, secum optata obtulit
imperatoris quidam Cremonensis episcopus bonae D gaudia. Qui propriam ingressus urbem advocans
memorire Liuzo,intimus summista regius.in consi- plebem.cunctis beatissimi Hymeriicorpus ostendit.
lio providus,amore divino denique repletus,uttnnti Prostrati etenim in oratione populus,obnixelauda-
Patris Hymerii inventor et portitor fieretalmus.Qui bantDominum, qui talem illis patronum dederat.
cum frequenter ingrediens et exiens a facie regia, Cumque in sancliPatrislaudes persisterent,plurimi
fideliter agens erga pracepta imperialia, Romanis petierunt ecclesiam,et in honorem ejusmysteriace-
inesset partibus, venit ad eum Amoricensisepisco- lebravere.Tuncreconditumestsacrosanctumcorpus
pus,quem malevola turbatio invidiosaqueaccusatio scrinio decorato decentius post sanctaeDeiGenitricis
fecerat expertem a conspectu regio, qui sic est or- allare, quod illo temporeconditum erat in australi
sus fari voce lugubri: « Pater charissime.quemim- parte illius ecclesiae, ubi pcrmansit diutius non in
perator in secundo regni culmine dicavit, deprecor altari positus,quia deeratcondendi locussed,tamen
mihi subvenire.quoniam quadam accusationedam- ut sanctus semper in annum colebatur. Laudabilis
natus nugecula ac injuste acripercussus sententia, autem prafatus pontifex tanto patre gaudens, ani-
imperiali sum privatus gratia.Nuncergoadjuvame, madvertebat qualiter sancti conderet sacrum. sed
meam condolens objectionem, recompensaboenim tamen non fuit hoc illi datum,quia imperiali servi-
te quovis munere. » Cui ille « Si felix,inquit,san-
: tio eoactus Constantinopolim directus,illucampl'U3
ctorum corporibus mehabendoaliquodfelicemfece- haud est reversus.
ris,te reddam benevolentite pristince regis.»Ad hoec (24)Murat SS. 11,420, 421.
 .

773 NOTITIA HISTORICA ET R1BLIOGRAPH1CA. 774

mam missus est (25).Quo munere amplissimo fun A supergrcssus esse censeri posset, haud vero longe,
ctus,utrumin GermaniamindequeCremonamredie- cum jam die 28 Martii anni 973 successori ejus in
rit, an imperatori.i in Italia adventum prastolatus ecclesia Cremonensi, Oldeberto episcopo, privilegia
sit,haud comperimus. Anno 906, die 8 Novembris, Ecclesiae ejusdem ab Ottone I confirmata sint.
bona qua:dam ecclesiae Cremonensis cum Wifredo Obiit igitur intra quinquagesimum et sexagesi-
comite commutavit (26). Anno 967 synodo Raven- mum aetatis annum,vir ingenio,eruditione,eloquen-

nati ad quam Otto imperator Joannem papam et tia.loco.historia: sui temporis scribendae velutnatus.
proceres plurimos convocaverat interfuit.ubi cxem- Unum erat quod veritati offieerepotuisset,vehemens
pli gratia,die Aprilis 7 judicio Joannis papa: etOt- partium studiumct odium Rerengarii cui tamen ;

tonis I pro Petro archiepiscopo Ravennatc lato ad- minus quam speraretur obnoxius fuit, quod regni
fuit (27),die ejusdem mensis 25 decreto contra He- Berengarii etWilla? nonnisi principia et extremaat-
roldumarchiepiscopum Salisburgensem subscripsit tigit ; eljudicium universum de scevitia et lyrannide

(28), et die 29 in decreto Ottonis pro Rodaldo pa- eorum latum a scriptoribus fidei minime suspecta?,
triarcha Aquileiensi memoratur (28). Eodem anno Hrotsuitha et Widukindo, confirmatur. Neque in
synodo Romanae et die natalis Domini coronationi laudibus benefactoris sui Ottonis I,patris cjus Hein-
Ottonis II haud dubie interfuit, cum paucisdiebus ricijtum Mathildis,Heinrici ducis, Rrunonis etLiu-
R
post, die 3 Januarii an. 068, bulla: de constitutione dolli vc-ritatcm (36) exeessit.Idem de historia Joan-
episcopatus Misnensis subscripserit (30).Paulo post nis XII, Leonis VIII et Benedicti antipapoe dixeris,
Uttoni II uxorem Theophanu impetraturus in Gra> nisi eorum numero ascribi velis, qui cum Baronio
ciam profectus est.Uie 4 Junii urbem regiam intra- vera pra gratis aspernanlur. Mores haud omnino
vit (31), sed negotio minime perfecto,die 2 Octobris castos nec compositos elfrenata nonnunquam scri-
inde recessit, et itinere per Graeciam emenso, die bendi licentia et joci juvenilcs arguunt.Oratioacris,
7 Januarii anni 969 ;ib insula Coripho Ilaliaj vela copiosa, variata, nunc brevis nunc vcrbosa ot tu-
dedit.Post reditum de negolio peracto ad imperalo- mida, faceta, ironica (49), haud raro taroen nimis
res OttonesetAdelheidem imperatriccm retulit,bul- involula, et subobscura; posteriora tamen opera,
laeque de constitutione archiepiscopatus Magdebur- historiam Ottonis et libellum de legatione Constan-
gensisjamiterumlegatusConstantinopolimdestina- tinopolitana, ab ea quoque parte magis laudaveris.
tus subscripsit. Eodem anno, die 26 Maii, Romae In Antapodosi enim, prioribus praeeipue libris, ubi
decreto de constitutionearchiepiscopatus Reneven- aliorum narrationibus innititurettemporis ordinem
tani consensit (32). Anno 970, die 22 Martii, Ferra- baud raro neglexit, ex documentis authenticis illu-
Ottone pnesente.liti inter Petrum archiepisco-
ria;. strandus et emendandus (38) est in reliquis ipse, ;

pum Itavennatem ct comitatum Ferrariensem deci- C spectator egregius, priinum sibi locum vindicat(39)
dendae interfuit (33).Anno 971, si auctori Transla- Cum igitur ca tantum scripserit quaa ipse in pere-
tionis sancti Hymerii credimus ,34), iterum « impe- grinationibus (Z|0) suis atque in aula Hugonis,Lam-
riali servitio coactus Conslantinopolim directus, » Joannis XII, Leonis VIII,
berti, Berengarii, Ottonis,
Cremonam amplius haud cst reversus. Supremum Joannis XIII, Constantini Porphyrogeniti et Nice-
igiturdiem aut in Graeeia, aiit adducta jam Theo- phori aut viderat aut a viris lide dignis audierat,
phanu, in Italiaprioribusmcnsibusanni 972 obiisse libri cjus inter primario saeculi dccimi fontes refe-
videtur. Certe Julio mense ejusdem anni de terris rantur neccsse est (41).
intcr Adduam et Olium, quas Liudprandus antea
Rergomensem ct Aqui-
detinuerat, inter ccclesias Scripsit scrmone in univcrsum puro, at Groeca:
leicnsem iterum contractum cst (35) sed cum ibi ; IingueB periliam vocibus sententiisque textuiLatino
domnus Liusonon vero quondam Liuso episcopus immislis ostendere nisus,Latina paulo negligentius
Cremonensis Ecclesias scribatur,et hunc terminum utitur; vocibus scilicet significatione non sua ad-

(25) Cont. Rcginonis an. 965. (35) Die 20 Julii. Lupi C. D. Bcrgom. n, 302.
(26) Mur. 1. c. 421. (36) Exempli gratia iv, 14-16, 25.
(27) Fantuzzi Mon. Ravenn. n, 28. p. (37) Exompli gratia iv, 28, in nece Gisclberti ; v,
(28) Juvavia 183. 15, in cladc ltusiornm describcnda.
(29) Ughelli Ital. \, 15. (38) In historia cxpedilionis Arnolli ex Ann.Ful-
30 Ilar/.h. Conc. ii, 634-637. densibus; aed etiam ubi erravit, Sergio papa tri-
_
(31) Libellus de legatione. Liudprandi subscrip- buens qu;e Stephaoo XI debebantur, fidei dignoa
Lionem bulls anni 968 de constitutione archiepis- i
oonsuluit n Hoc namque a religiosissimis
i

copatus Magdrbiirgrnsis ap.HarzheimCnncil.Gcriu. Romans urbis viris persavpe audivi u i, 31.

post reditum ejus msertam esse oporlet. (39 tamen iv, 16, Otgit Adelstani (ratria
Brravit
32 shi lli vii, 63.
I
Hliam vocans.
33) Hier. Rubei Hist. Ravenn. p, 262. i" Exempli gratia, Merseburgi IJuYpaftav victo-
(3'i) Eum
noimisi de legatione hujus anni intelli- riee Heinrioi de rlungariis vidit. n, 31
gendum,ex superioribus patet nec absimile \ ideri ; (4i) Iniqua ds Muratorii aliorumque de veraoitate
potest, Liudprandum legationem alteram.sibi pri- Liudprandi judicia strenue refutavit <!. Marlini in
dcm injuuctmn, una i-iiui Gerone archiepiscopo Gommentatione de Liudprando historico Denksckrif-
Coloniensi suscepisse,quem oum duobus episcopis, ten der Koniglichen Akademie Jcr Wusewchafien
ducibus et comitibus missum Hugo Flaviniac.apud su MUnchen jur die Jahre 1808 u. 1809. UUuchen
Labbeum liibl, mss. I, 166, memorut. 1811.
 ;

775 LIUTPRANDUS CREMONENSIS EPISCOPUS. 776

hibitis (42. 1
, orthographia neglecta (43), formis ver- A fronte inscribitur : Liber sancle Marie sanctique
borura mendosis (44) et syntaxi (45) minus recta Corbiniani Frisingensis Liudprandus, de quo
(46).

usus. uno hic sermo est, in folio minori et paulo latiori

Libri Liudprandi quonam fato in Germaniam de- vel quarlo majori saeculo decimo medio scriptus,
venerint, haud plane constat. Libellum de lega- quaternionibus novem et semis (fol. 8 36) Antapo-
tione Treviris in bibliotheca cathedrali repertum dosin exhibet, quibus projfixa septem folia (1-7)
Browerus descripsit et Welsero transmisit,qui eum historiamOttonis servaverunt. Prima Antapodoseos
cum Canisio eommunicavit ; cum igitur aut ab Otto- pagina vacua relicta, ultimas 10 '/* lineas historiae
nibus aut ab Adelheida imperatrice,cujus ad dotem Ottonis excepit.quibus spatium aliud non vacabat;
abbatia sancti Maximini in suburbano Trevirensi reliqua; 15 3
nunc vacant.Antapodosis in
/
1
lineae et
pertinebat, eo transmissum opinari licet. Antapo- membrana atramento nigricante,manu Itala,
Itala,

dosis quoque et historia Ottonis, uno codice cons- igitur a socio quodam Liudprandi, scripta, ab ipso
criptaj, statim in Germaniam pervenerunt, sed tamen innumeris locis atramento plurimum sub-
quonam modo apographa
plane incertum. Nam
fusco correcta complcta, cxplicata atque ad finem
ssculo decimo et undecimoinde inGermaniafacta, demum pcrducta est. Lineae in universum 27 pcr
Spanheimense ac Gemblacense, et Otterburgense „ paginam, raro 25 aut 28, sed in ultima pagina
saeculi duodecimi, autographum primumin dicecesi lineae 30. Tres operis libri, primus. quintus et
Moguntina aut Trevirensi asservatum, inde vero sextus, fortasse et reliqui, ita compositi sunt, ut
Frisingam delatum fuisse, innuere videri possent initiospatiumindicicapitulosumexcipiendovacuum
cui quidem sententia; confirmanda: adduci posset, remaneret,quod procedente demum libro repletum
quod Otto, Frisingensis episcopus,in Chronico suo nonnisi cum ipso absolverctur quod et atramcnto ;

quamplurimum Regione, minime veio Liudprando et scriptura diversis et spatio vacuo in fine argu-
usus cst. SedOttofortasse scriptorem ab Ekkehardo menti librorum primi et sexti comprobatur. Liud-
dcfloratum verecundia Romanoe Ecclesiffi negligen- prandi manui omnia fere Grsca una cum explica-
dum duxit, et ejus asvo codicem in bibliolheca tione, quibus quidem spatium a scriba relictum
Frisingensi reconditum fuisse, inscriptio ssculi xn erat, sed et alia plurima debentur, quie in Annali-
vel xi testatur. Igitur nec eorum sententioe adver- bus nostris T. Vll, p. 293, indicavi, inter cstera
sor, qui librum ab Abrahamo cpiscopo Frisingensi, glossae vocibus supcrscriptae aut marginales,in edi-
Liutprandi squali, atque in conventibus Roraano tione quoque nostra in margine positae tum caput ;

anni 069 aliisque socio, quem bonorum librorum ultimum libri quinti ct liber sextus integer. Ortho-
studiosum libri jussu ejusscripti comprobant, Fri- graphia Liudprandi in vocibus Sarraceni, pulchri-
singensi bibliotheca: iortasse illatum fuisse opinan- C tudo, sed et aliis, a scriptoris Sarraceni pulchritudo,
tur. Unacum reliquis libris Frisingensibus nostro set, constanter differt. Unde facies codicis singula-
aevo bibliothec» regia; Monacensi illatum ibi a. I*::3 ris,quam tabula adjecta exprimendara curavi,itaut
lustravi et jam serenissimiBavariajregisministro V. nigricante atramento exarata scribam, fusca Liud-
exccllentissimo L. B. de Giese consentienle, pro- prandi manum ostendant. Codice vero ita compa-
curante autem N.ill.Ludowico coraite de Kielman- rato, haud mirum erit.textum quoque ibi legi opti-

segge serenissimi Hannoverae regis in aula Mo- mum, paucissimis scribendi vitiis, quibus nullus
nacensi legato, manibus tero. Signavieum numcro auctor plane exemptus est.relictis. Quod eo magis
primo. et in historiam Ottonis cadit,quod ipsa tota aucto-
I. C. reg. Monacensis optimo jure inter cimelia ris manu imo majore cura et seduli-
scripta est,
ditissimffi bibliothecaa n,2, d. reconditus, olim Fri- tate, ita ut scripturamin universum paulo elegan-
singensis n. 188, libros duos saeculoxv una ligatura tiorcm et magis compositam, scd iisdem cujnsque
compactos amplectilur inde a fol. 86-198 Regino-
; litterae et vocum ductibus (47) repetitis, aspicias ;

nem, et fol. -1-85 Liutprandum. Uterque prima biennium vel triennium inter librum sextum ethi-

(42) Leviter loco faciliter, n, 50, singulosque pi- „ (45) Noceo aliquem iv.27,daDeum omnipotentem
los n, 19, loco singulaque pila. " vij, 13. Plusquamperfeclum pro perfecto responde-
(43) Foere m, 29, 1. fere, parcentes m, 26, /. pa- rant i, deguerat iv, 3. pro imperfecto cont.cupic-
II,
rentes (a parere; ipsius Liutprandi munu o inserto, rat Hist. Ott.
I, Imperfectum pro profccto et pro
ex improvisu, fortuitu iv, 25, lurica, monisse. \ i,/. plusquumperfeclo imponerent... suffocarent m, 43 ;

lorica et munivisse infortunia vi, ; nuo daDeum I ; inescaret et caperet {loco plusq.) iv, 3, viderent
omnipotentem vn, 13, /. de Deo omnipotenti, quod (/. plusq.) H. Ott. 10, prorumperet II. Perfectum
Iwminem Italurn prod.it. loco imperfecti reppererint iv, 11,/, repperirent.
_(*kk) Phaleribus n, 31 /. phaleris, cubiculos /. cu- Prsesens pro perfectc velle /. voluisse m, 14. Con-
hicnla v, 22 \verbis deponenlibus autforma activa aut junctivus pro indicativo post quod iv, 26. Indicativus
siijnificationc passiva usurpatis, depopulabat i, 38. ]iro infinitivo instabat H. Ott. 6. Infinitivus post
depopulare n, 51 confabularent iu,25 vaticinare
; ; ut ii, 55, ut suos. . reddidisse.. tenuisse. . . . .

iv, 7 :execrare iv, 3 ; passiva significatione depo-

1 liberasse. Prxpositio omissa n, 39, Tuscia re-
pulari ii, 24 m, 24 v, 9 hortatur n 21
; ; testare- ; ; diens.
tur ii, 29 queritur n, 31
;
sciscitatus n, 62; m,26;
; (i6 Frisinge in Reginone.
ulcisci v, 6;perscrutari i, |4 ; v, 18 ; econtra sestuari (47. Id vocum rcstiluti fol. 7 lin. 9, et stituta
loco (Estuare i, M, ibl. 43, 1. 4I| collatio extra dubitationem ponit.
 : ;

777 NOTITIA HISTOHIGA ET BIBLIOGRAPHICA. 778

storiam Ottonis intercidissc supra aotavimus. Quod \ Muratorius 1. c. 1081 affert, desinit cap. iii, 32, in
ultimum est, reliqui omnes codiees a nostro dcscen- ••"•'• uscipito.
dunt, ita ut vel aperta et singularia eorum vitia et 3 a) Ejusdem classis fuisse videtur codex, cujus
defectus quomodo male intellecto nostro ora sint excerpta legimus in Chronico Farfensi apud Mura-
intelligalur. Cujus rei plurima exempla in annota- torium SS. II. B, p. 415-417 et p. 455. Cum enim
tionibus criticis adduxi. auctor iste, qui annis primis sa;culi xn scripsit,
Talem codicem nactus, eum ad littcram exprimen- nonnisi cxcerpta capitum lib. i, 1.3, 5, 27, 30, 31,
dum quod summa diligentia factum, et pau-
censui, 37; ii, 1, 9, 15, 17, 20, 32, 37, 41, 42, 44, 47, 48,
cissimis tantum in locis, ubi auctorem lapsu calami 60 ;
iii, 15-17, proponat,
atque ex consilio operis
male scripsisse (-48) constabat, addita tamen codicis reliqua etiam ad Italiam facientia, si ci ad manus
lectione, ab ca recessum est.Ad Monacensem pro- fuissent, prescipue pag. 475, 476, ubi jamHugonem
xime accedit. abbatemsequitur, excerpturus fuisset, codicemejus
2) C. regius Bruxellensis membr. in 4°. saec. x. a^que ac Austriacos omnes in prima libri iii parte
exeuntein Germania exaratus, quisaeculo xv Codex substitisse, opinari licet. Quod si ita fuit, supersti-
taricti marlini in spanheym inscriptus est. Eum tibus adhuc capitibus n, 26-40 et 45-66 codex
anno 1826 integrum in usus nostros converti, atque g descriptus est. Libro i, c. 37, Lambertum cum
e Monacensi descriptum in Annalibus nostris tom. codicibus 1, 2, 3, recte nimis bellicosum regem
VII, p. 396, probavi. Scripturae specimem habes in vocat.
tabula adjecta. Idem codex, quantum collatis locis I'iirtigiturcodicemjamdeperditum,undecodices
judicare Trithemio Spanheimensi ad manus
licet, Austriaci et Itali 3] 3o) 3/-) 3 c) 3c') 3d) derivati

fusse videtur. Exciderunt jam quatertiones II et IIII, sunt, s.tcuIo x aut xi scriptum fuisse; eum for-
cum lib. n, 1-13, et n, 3-34 fere integris, atque tasse saculo x medio assignandum, infra 5 mo-
pagina qua finis 1. v, c. 32, tum 33, et argumen- nebitur.
tum libri iv, continebatur ; et ordo quateraionum 4) C. Musasi Britannici inter Harleianos n. 3685
Frisingensium vi et vm, quondam turbatus effecit, chart in xvi, olim Peutingcrianus
fol. ssec. aeque ;

ut loous integer inde ab argumcnto cap. 31 libri iv, ac codices 2 Historiam Ottonis libris Antapo-
1 et

/v Friderico usque ad verba capitis 24 ejusdem doseospraemillit, illa integra, hnec, cujus finis lectu
libri llanc igitur Constantini, medio in capito V. 9, difficilior, jam initio capitis vi 10 desinit.

ante solus impetum sustineret inserta habeantur. 5) C,Harleianus n" 3715 membr. ssc. xi in-4°,
Crcterum nonnisi in his douobus codicibus ultimum ex Germaniaoriundus.ut nota saeculi xm,Everwicus
liln-i vi caput integrum exstat. de stegrauen ct alia sa^culi xvi, Marise WoUcrs ct
^

3) C. Musoei Britannici inter Harleianos n. 2688 l Wicbolde ostendunt ; et ipse ex Frisingensi male
in fol. membrana et scriptura saiculi xni Italis, intcllecto fluxit. Quaternio cum lib. m, 25-44 exci-
ex codice manasse videtur singulis quaternionibus dit ; lib. vi desinif in votibus spatariorum candidato-
manco, qui tamcn et ipsc ex Frisingensi derivatus rum. Cui Historia Ottonis pro libro septimo subjecta,
I, 42, texlum singularcm exhibet, n, 6,
esset. Lib. ita finit Non jatn rome, set in e.nlium destinamus.
:

et 26-40, 45-66 ; m, 26 ; iv, 6 ; iv, 9-14, fere integra Lectiones hujus codicis enotavit quondam P. Scrive-
desiderantur, sed lacunis haud indicatis. Desinit rius.cujus notae in bibliotheca Heidelbergensi asscr-
lib. v, 18, in verbis se regi seminudum ostenderet. vantur; equidem eum a. 1827 evolvi. Quocum plu-
Textum capite i, 42. cumdem ct lacunas easdem n, rinium consentit, vitiis, tamen adauctis.
6, atque li, 45-66 exibent, ideoque ad eamdcm G. olim Gemblacensis, jam in bibl. rcgia
classem refcrendi sunt codiccs complures in Aus- Bruxellensi asservatus, membr. sa;c. xi, qucm
tn.i a me cvoluti auctori Vita2 sancti Gerardi abbatis Broniensis (49 ,

3 (a) C, bibl. Palatinae Vindobonensis inter Ekkehardo saugiensi, Sigeberto Gemblacensi ct

I

prof. n. 33^, membr. saec. \n, cujus lectiones ali- Alberico Trium Fontium monacho ad manus fuisse,
quot in Muratorii SS. II. H. 1089 sqq. allatoe sunt lectionibusindedesumptis.haud improbabilitercon-
desinit in cajii te m, 37. primogenitum Domino q jicimus.Descriptum fuisse ex llarleianoquaternione
Amcn. nonrliim amisso vel alio ejusdem classis, eaedem
'.i(l' G. bibl. Claustroneoburgensis mcmlir. ssc.xii, lacunseef lectiones indicant.Scribatamen nonnullis
in capitem, 37, unalinea anterius desinil insyllabis :is aul jam depravatis aut perperam ab eo in-
I ibulo Con. tellectia levi conjectura mederi styloque etiam
C. bibl. Zwettlen i membr, saec. \n aeqi succurrcrc conatus est. Fluxii inde aut ex apogra-
3 (c') C. bibl. Palat. Vindobonensis inter hist. pho i

-
prof. n, 168,membr, seec. xm.cujus] :a l.vtiones 5 ) Editio princeps Guilielmi Parvi an. 151 1 in

Sententiae Graecaa consta

(48 xibuntur, quoqui' in tisui.
ut primum vocabulaGreeca, tum imposita eis pro- 19 Mab II. Aota SS. 0. S. B.. Sa?c. V, p
nuutiatio Latina, tuni vero intorpretatio Latina -'''>- sententiaa nonnlhe capitum libri iv, 24, 14 et
legatur quod cum primis paginis aliquotiens negli-
;
29 alleruntur.
gatur, in editionc tamen ex sententia auctoris ibi

Patroi. CXXXVI. 23
77'J LIUTPRANDTIS CREMONENSIS EPISCOPUS. — NOTITIA HIST. ET BIBL. 780
folio, typis Ascensianis, omnibus lacunis et dc.pra- A Hamircz de Prado in editione Operum Liudprandi
Gcmblaccnsis lectiombus conspicua,
valis codicis Ant\ icrpiensi an. 10iO,Cbesnius tom. III SS. Franci
quihuscdiloreotijecturasuasiibvcnircnonnunquam corum an. 1641, Joanncs in nova editione Scripto-
baud infeliciter, sa?pius vero, ut pro singulari Liud- rum Reuberi an. 1720, ct mutariorus annis 17:.':: e\

prandi scribendi ratione haud aliter exspeotari 1720 SS. Ital., tom.II, cxprcsscrunt, nisi quod Mu-
poterat adversa fortuna tentavit. ratorium,allatis tom. II B. aliquot codicum Vindoho-
6) C. regius Parisiensis n. 5922, membr., ssec. xn ncnsium 3« et3c* lectionibus, tcrtias quoilammodo
in Germania exaratus, sasculo xv, liber sancte Marie operis curas admovisse dicere possis.
uirginis in Otterburg Maguntine diocesis Gregorii Jam tria post s.-cculanova editio ad normam au-
Turonensis historia; eccl. libros trcs priores cum tographi instituta,quantum a reliquis differat,
initio quarti,tum Reginonis Chronicon absque con- quanto historiae commodo jam
prodeat, penes lecto
tinuationibus preebet, eui Antapodoseos lib. i, c. .">-
resjudicium esto. Amplissima lcctionum segete,
11; vi, 5, usque arborcs subvehuntur, vi, 8, 9, ct quam, antcquam autographum ad manus venisset,
Historiae Ottonis cap. 15, inde ab llis dictis usque ex codicibus Bruxcllcnsibus, Londinensibus et Au-
cap. 20, nb elemosinam adnoxa sunt. Qua; quidem striacis collegeram, recisa, eas tantum afferre pla-
oeque ac. cuit,unde diversascodicumclasses agnoscere datur.
7) G. Bruxellensis chart. in fol. saec. xvi, olim Idem editionum lectionibus obser-
in corruptissimis
Antonii Cauci archiepiscopi Coriphensis, et. vavi. Auro enim purissimo decocto, scoriam relin-
8) C. Amhrosianus chart. saec. xvi, qui iisdcm quere delectat.
verbis ac edtiones desinit, ita comparata crant, ut Legationis libellum a Canisio una cum chronicis
iis in nova cditione omnino nos carere posse intel- Vicloris Tunnunensis et Joannis Biclariensis Ingol-
ligcrem. stadii a. 1000 in-4°primum evulgatum, indeque a
Liudprandihistoriaiundecimoetduodecimos.pcu- Baronio ad an. 908, Muratorio SS. II. , ct Niebuhrio
loabhistoricisin usussuosconversa3Sunt,ab auctore meo lom. XI SS. Byzant, repetitum, jam edita Anta-
Vitse sancti Gerardi Broniensis, Ekkehardo Urau- podosi et Historia Ottonis Liudprandi scribendi ra-
giensi, chronologo Farfensi, et Sigebcrto Gembla- tionem et textuum corruptionem experti, intactum
censi ; sosculo xm ab Alberico Trium Fontium mo- relinquere, licet codice unico Trevirensi deperdito,
nacho smcuIo xiv ab Henrico de Hervodia soeculo
; nefas duximus, atque opere suscepto praiter spem
;

xv a Trithemio abbate Spanheimensi. Editionem factum est, utlocis nonnullis magni momenti sana-
principem, ut supra memoravimus, anno 1514 vul- tumlectoribusproponere'liceat. Legationem « livore
gatam, Hervagius in editione Basilecnsi an. 1532 et odio plenam verum sic quoque ad rerum cogni-
repetiit, adhibito tamcn paucis in locis codici bona3 C tioncm utilissimam » Niebuhrius proedicat etLiud- ;

notae, cujus lectiones in textu ab inde remanserunt. prandi in ea animum vigoris et eloquentia- sibl
Nam librum Basilcensem univcrsi postea edilores, parata? apicem atHgisse, re.rum earum studiosi ju-
Juslus Rcubcrus in SS. an 1584 et 1519, Laurenlius dicabunt.
 '

782
781
Cod. reg. Monacensis, olim Frisingensis,

Itj c liV UB «£- - fU V-AVS

*

% eue-Y-CTicla -cocutfq; {-___-tf|-t.eiio -I? o rmvo R_-en LW.cto

.vber-rc-_nC- effcerepo. J-__|»rMt iltifrctc«ve>tflfe^SltJiif

uoTvnvcrcctf L e* ttc_!cuhr •
B teimto vno-enMi *>_rw. •

ert oone: iTt!.^p~cer }ilne' olifcui

w
«p
ejtrope-
mper_-toj£ vcQna: fw_.v (wu^tTopiontavclttvulv
feJAaTtonftccrcy-fwo^tere^coir.pdJ.eW-f-'

rvrfp
rttkVfc
ecrt&J

bonjptccreb-nofjjnrt it •
effeb^(CCOHTO-X6-calr4nTC-l.
I i r* ' i'Ju_>*b*_rc _£"?- oW- -Us- _r
-tcft?in:bv pou.a.jCs •rj:;va<\koycA^ec- ;f r ^- rt;, !; -
Acf
t Srti ''r vcX, r!S:,:i
- '

nurwt^u.jicufto^Jn.clcT^^u.-: i--_*»e>*p--fr_- q__cj <

<>p ct_ ra jj fertct be c

fftcutoir*© v.ov.iaux? poftaleone^wv*r_-TadTOT ttoi srevTnotwv-e-'- .

oj)of liinr. -.-' ysHtV

Ctm>C.*U-_Nri._ TcV TT/_>W_ ..-trowf n_~-f
f_i/eO->v- i-.vviv_.i_-j eTH: _lffw*n.-< c bo« __~en_"

__--f*p^euvi„c^yX_^
cjueipr i_pe-_V
r _.__r-^
_vr_._c_nri-3-r-_-

"*T\ er_-<-j- l'T -_>W. riu«o^.Vi0^.re3C magrto ctT e>cercrcvv'J-icq!.Ucv»n.

J~ uei_-_. Cu.\bcv^p.r^-Ai',f«^e^j3i^a efede?cofKi-<i'
r s^p&aper-nt <*_

<^Trr5F^(W> i^nteirAjlj irt-__X.-- r3f_- W. _!^,V-t_„YMJlt"C_3

£evi -Snitule' exerceivrjtrj; Dermgaftd yta: M^Uierto . wnf fum.uf
porrdfe/, Kmvuicrfiltf j^ap». <wvtf-frme fceceta. t^^citfcvrfceren^eTn

:>fj- Lubllerk fettbS era^ exjjcrte; wavbwf fc^e vw^&.nTnXcccfe'

Ccxi. .v<*. Bruxellensis, olim Spanheimensis.

-ijLUUn^-vvv-MVA^rfetrekhi

YjrC-"-- lt'it)rtC $£__&- _tWCj*tnfc. Vc /: - !r "J^wwfc

tv_--ijr> i_wvutgtw«rno|-'r
s •turoixuf ie<r&c*ov\t^ ,.

, r^^vl^vvcov-wtio tsY _-uvy_n.-»obmt(jS<J_~_>.fr«n

f

C'o(J. rq;. Bruxcllensh, pftffi Gemblacensis.

•..v.ft.f'f.

• 'yCK_vcrc-
-5<n- eclcmvfetvi.-fT nn_—
a earoy ) .
.c- rtrca-.

i.\mor lioit epvJiiicV- K-i__"

ref a e,Ho fc^l<_fcie<! ertd? *.r_f tansrto t_>l «_.ol>_f
'__tpoWn_ectcoi-
JL. j ru»_h_-i_wc-vVp---4_^br__
,
i-^
 784
78.3

NOTITIA BIBLIOGRAPHICA ALTERA

IN LIUTPRANDUM

(Apud Fabricium Bibliotheoa medim el infimse Latinilatis, tom. IV, pag. 291.)

Luitphandus, aliis Liulprandus, Litobrandus, Eu- A 417, ubi etiam varius Iectiones ex tribus mss. co

trandus, etc, Trithemio cap. 362, ex Papia civitate dicibus bibl. Ca?sareae reperies p. 1078
Legationis Nieephorum Phocam, anno 968
iid
oriundus; aliis minus probabiliter Hispanus.certe
Othonibus Augustis et
suscept;c, descriptio dedicata
aLuitprandoToletano.siquisfuit, diaconodiversus,
Adclheidac imperatrici, edita primum ab Henrico
atque ex diacono Ticinensi sive Papiensi episcopus
CanisiocumChronicisVictorisTunnunensisac Joan-
Cremonensis et duabuslegationibus Constantinopo.
nis Biclariensis, et synodo Bavarica an. 772 sub
lim perfunctus, una a Berengario II marchione ad
Tassilone duce, Ingolstad. 1600,4°,etapud Baronium
Constantinum Porphyrogenilum imp. an. 946, et
ad an. 968, n. II seq., etin Luitprando Ramiserii,
altera abOthone I imp.ejusque filio adNicephorum
Antuerp. 1640 fol., et tomo secundo Thesauri scri-
Phocam anno 968. De eo satis diligenter Labbeus ptorum Italiae hac descriptione
Muratoriani. In
tom. II, p. 33, de S. E. Caveus adan. 940; Fran-
;
prioris sua? legationis meminit Luitprandus p. 115,
ciscus Arisius in cremona litterata, tom. I, pag. 58
edit. prima; his verbis Temporibus beatx memorise
seq. atque
;
primis Nicolaus Antonius,Vl,10,Bibl.
in Constantini imperatorishuc (Constantinopolim venei
veteris Hispanae. Scripsit Sigebertus cap. 1200 lau- ram, non episcopus, sed diaconus : ncc ab imperatore
datam Historiam de gestis regum et imperatorum sui seil a liarengario marchione missus, etc.
aut rcye,
temporis, quam attitulavit Antapodosin, id est rctri- Sola btec duo genuina et lectu digna Luitprandi
butionem (48*), luculento et alterno (49) stylo, ad opuscula. Caetera supposititia, Chronicon, ab anno
Regimundum [al., Roymundum, al., Tractemun- Christi 606 ad 960, et Adversaria (49*), in quibus p.
dum] episcopum Eliberitanoe Ecelesi;e Hispano- 464 mentio Chronici ad Heronium Bracarencem epi-
rum. Ide.m opus Trithemius memorans septem li- scopum,subjuncta etiam ad eumdem Epistola. Ha>c
bris ait constitisse, sed sex tanturn libri in editis cum prioribus in lucem data atque illustrata notis
conspiciuntur, nec sexti libri capita sex posteriora ab Hieronymo de la Higuera S. J., et Laurentio Ra-
sunt ab ipso Luitprando, sed ab alio deinde addita, miresio de Prado Antucrp. 1640, fol., falsitatis con-
ut Vossius, pag. 345 Baronius ud an. 963, num.
; vincuntur a Labbeo, Caveo aliisque, sed maximen
3 ; Miraeus, cap. 270 Auctarii, aliique monuerunt. Nicolao Antonio tom. I Bibl. veteris Hispanao, p.
Fortasse historiam legationis poslerioris, dequain- 585 seq.
fra, Trithemius pro septimo libro habuit. Libri illi Etiam Vitas pontificum Bomanorum a S. Petro
sex scripti inter an. 957 et 960 (Pagi, ail an. 963, usque ad Formosum papam, anno 895 defunctum,
n. 3), et res utriusque imperii ab an. 891 ad 9 16 quastumcum Anastasio per Abbonem Floriacensem
pcrstringentesprodiereinterscriptorcsJustiReuberi excerpto edidit Joannes Busasus, Moguntiae 1002,4°,
t. III Andrea? du Chesne, p. 562, et inter C
alium quam Luitprandum et potius Germanum ha-
p. 86, et
Luifprandi Opera Antuerp. 1640, fol., et in The- bere auctorem, et ipsas quoque ex Anastasio excer-

sauro scriptorum Italiae Muratoriano, tom. II, p. ptas notarunt Vossius aliique.

(48*) Proprie libruii tertium 'AvxiSoaiv inscripsit (49) Partim soluta, partim stricta oratione.
Luitbrandus, in Berengarium a quo olfensus fuerat (49*) In his Adversariis Fuldaese Bibliothecarium
ejusque conjngcm Willam invehens ac vicissim cele- fuisse ait pagg. 475, 483 490.
brans bene de sc meritos.
 l a :

785 PILEFATIO MCRATORII. 786

LUDOVICI ANTOMI MURATORH

PR&FATIO IN SUAM OPERUM LIUTPRANDI EDITIONEM.

(Rerum Italic. tom. II.)

Si quod soeculum vitiis et barbaris rr.oribus in ^suum appellarit regem Saracenum, quo cum nulla
Italia squulluit, certe decimum a Ghristo nato reli- amplius ei res erat, imo nunquam fuerat.
quis in ejusmodi infelicitate palmam praeripuit.De- ltestat igitur,dum alia contra non militent argu-
formata planetunc temporis ipsiusquoque Romanoe menla, Liutprandum in Italia natum fuisse, et, ut
Ecclesiae facies, bella per Italiam horrida, concul- verisimile est,Ticini, quas et Papia, e gente Lango-
cata; legcs.et potissimum abjecta bonarum Iittera- barda editum :quod et nomen ejus Langobardicum
rum conditio. Itaque summopere commendandus innuere satis vidctur, ejusque munus.namse levi-
nobis Liutprandus historicus,qui ferreo illo saeculo tam, hoc est diaconum, Ticinensem appellat. Libro
supra coeterorum ignorantiam se adeo erexit.ut vel etiam terlio cap. i, his versibus Papiae conflagra-
nostristemporibus.quanquam styloaspero etinur- tionem describit
bani indolem satis referente, usus fuerit,
cevi sui
ttritur mfelix olim formosa Papia,
adhuc tamen lectorem ad sua libentissime legenda Vulcanusque suos attollens Qatious artu
alliciat ;
quippe ingenio vivido et acri, et
fuit ille
Te oplaDet, Patriamqnesimulconsc nditinomnem.
quae scripsit, rara vivacitate ac libertate exposuit,
iiutpranaum pleriquo eruditorum recentium nomi- Quibus verbis Papiampa/namsuam is manifeste,
nare illum consueverunt sed Luitprandus seu Liut-
; ni fallor, nominat. E.jus autem pater ab Hu£one
brandus fuit apud veteres iUius nomen qua de re : Italiae rege ad Romanum imperatorem Graecorum
certos nos faciunt marmora publica, chart.-e in ar- Iegatus est missus circiter annuin Christi 927, ut et
chivis,ct antiqui codices msti.in quibus ego semper hinc videas ejus parentem in Italia egissc. Tunc
Liutprandi nomen,nunquam vero Liutprandum,san.- g parvulus eratLiutprandus. Postaliquot automannos
ptum fuisse animadverti.Nam quod eum Litobran- inter honorarios aulae pueros cooptatus, reots Hugo-
dum atque etiam Eutrandum nonnulli appellenl, id nis graliam mn-i sibi dulcedine dcquirebat, uf ipse-
procul duliioex iibrariorum supino errore processit. nni testatur lib. iv, cap. 1. Hugone subinde et Lo-
« Natione Italum, et ex Papia civitate oriundum, » thario Itaiiae regibus dejectis, Rerengarius II sce-
uti Trithemius scripsit, cum veteres tum recentio ptrum arripuit.qui Liutprandumu secretorum con-
res censuerunt. Verum Guillielmo Caveo in Script. scium et epistolarum signatorem Imo
» constituit.
Ecclesiast. llist.litter. monente, « Franciscus Biva- cum ejus solertiam probe nosset, ipsum legatum
rius in censura Liutprandi Opcribus praemissa.con- anno Christi 9i6 ad Constantinum Porphyrogeni-
jecturis non penitus contemnendis contendit gente tum Constantinopolitanum imperatorem misit. Re-
fuisse Hispanum,domo Cordubensem, saltem Breti- rengarium multavitia deturpabant, atque exosum
cum,et una cum parentibusa Saracenis fugatum in bonis brevi effecere;ac propterea et ipse Liutpran-
Italia consedisse. » Kt hrec quidem Caveus, qui ta- dus post longum fumulatum tandem in ejus odium
men egregie intcllexit, anilibus fabulis, et fraude ita incurrit.ut facultatibus spoliatus,sibiquepejora
omnimoda abundare Chronicon quoddam Liutpran- timens, in Germaniam ad regcm Ottonem se reci-
do nosti'o suppositum in Hispania, et Matrili pri- pere coactus fuerit. In eo exsilio, circiter annum
mum a Tamayo.tum a Ramirezio.cta Hieronymode Ghristi 958, Historiam suam ses libris comprehsn-
la EigueraAntuerpiae editumrumnotis anno 1640, saffi, et Krancofurti ad Mcenum cn'ptam, aosolvit
quo praecipue nugivenduli ansam cepernnt inse- Anno 961 Otto Magnus, Gcrmani;e rex, a Itomano
rendi in Hispanicam gentem Liutprandi Itali. /-, pontifice etaplerisque Italissproceribus iterum invi-
At laude sua niinime fraudandus Nicolaus Anto- tatus contra Berengarii tyrannidem, Langobardico
nius,Uispalensis jurisconsullus,qui non eruditione M ;no potitus est, et anno Bequenti Rnmanorum
minus quam amore vcri'atis,prcxime elapso sseculo etiam imperalnr rrratus. Tam fclici conversione
inter llispanos magnum sibi nomen quaesivit. Is rerum in Italiam remigravitLiutprandus,cumqueis
enim Ribliotheca Veteri IIispana,lib.vi, cap. 16,
in Oltuni charus inter paucos esset, ejus studio ad
exquisitocritices usu ad fabulastotum illud C/lroni- episcopalum Cremonensem pruvectus fuit.
con, atque Adversaria Liutprando eidem inscripta, Nova hac atque dlustri dignitate auctum Liut-
amandavit, et censorias notas falsariis su.-n gfntis prandum anno 9ii.'5 censet Ughcllus. Certe eo anno
inussit ;Iialicam vero gentem Liutprandi Dossessic ip o i
episcopus Romam ad Joannem papam a
i
i

neminimeprivandamcenset.Quodsolumjustam ali- laudato Augusto est missus,ibique synodo seu con-

quam hac de re dubitationem ingerere posse vide cilrabulo adversus ipsum tinceminstitutointer-
|

batur, dissimulandum non est.Scilicel in germano fuit.Tum anno 968 alteram legationem obivit, mis-
suo Chronico Liutprandus lib. \, cap. I, ad Rav- sus ab Oltone Magno Gonstantinopolim, ut a Ni-
mundum Illiberitauum in Hispania episcopum de cepboro Grecorum imperatore Theophaniam Uo-
quailam solis eclipsi ita scribit u Qua etiam dje
: mani juniorls flliam Ottoni lilin, in rnnsortium
Abdaram rex nosdr a Radamiro rege inis- imperii Romani ascito, uxorem peteret.Quo autem
simn Galliciae in bello superatus est. » Verumlevi anno Litftprandus e vivis abierit,norj con tat.Atta-
correctione hic utendum Nicolaus Antonius monot, men apud Ughellum Ital. Sacr. tom. W. in episo.
ncmpe scribendum rex vester. lit Banc Deri non Cremon habemusdescriptamtranslationemcorporis
potest ut Liutprandus Italiam a i"t Baltem annis in- " Himerii opi scopi ad civitatemCremonei
colcns,ct Ecclesios Ticincnsis olero ascriptus,regem rur.i ipsius Liutprandi factam, in quo is appollatur
"787 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 788

« Cremonensis cpiscopus bonae memoriaa Luizo(sew A illum nimiaj licentifc incusent, quod sui tcmporis,
Liuzo) intimus summista regius, in consilio provi- principumque etiam virorum, ac mulierum vitiaac
dus, et arnore divinitatis repletus, quem imperator foeditates graphicaj exprimat,ac fortassis etiam am-
in secundo regni culminc dicavit (leijo locavit) fre- Hujus loci non est accusationem ejusmodi
plificct.
quenter ingrediens,et exiens a facie regia, nQuibus ad trutinam rcvocare. Ad nos quod attinet. Liut-
ex verbis intelligiinus, Liutprando fuissc quoque prando nostro tribuitur Chronicon de Hispanicis re-
nomen Liuzo, quod tamen suspicari possumus.idem hus; tribuunlur ct Adoersaria quaedam, in quorum
sonasse seu fuisse ac Liutprandus apud illorum laudem Franciscus Bivarius inulta congessit. Ea
temporum vulgus.Simulque hinc manifestius elucet quoque Laurcntius Ramiresius et Hieronymus de la
quanta auctoritate polleret quantoque in honoreet Higuera notis illustrarunt, Matriti et Antuerpiae
gratia apud Ottonem Augustum foret idem Liut- e.lila.Jarn diximus luec fabulis Romanensibus esse
prandus. Additur in eadem narratione « Lauda- : acccnscnda, utpote omnino supposititia, et menda-
bilis autcm prxfatus pontifex animadvertebat qua- ciis ad saturitalcm rcferta. Moguntiae quoque anno
liter sancti conderet sacrum » (nenipc corpus Cre- liin^ liber de Romanorum pouli&um gestisa S. Pclro
monam advectum). « Sed tamen non fuit hoc illi usquc ad Formosum papam prodiit Liutprandoeidem
datum,quia imperiali servitio coactus,Constantino- tributus. Sedcthocopusab ipso prorsusabjudican-
polim directus, illuc amplius haud est reversus. » dumcontendunt erudili, quippe ab ejus stylo nimis
Ex his verbis suspieio ingeritur legenti, non diu dissonum, etamaleleriatoaliquoGermano, fortassis
postlegationem peractamsuperfuisseLiutprandum. etiam recentiorum temporum, verisimilius profe-
Et sane eum quidem in Italia egisse anno 970 ac ctum.
g
interfuisse synodo in eivitate Fcrrariensi coactas, Qun3 igiturgermana sunt Liutprandi scripta nunc
testantur Acta a Rubeolaudata Hist.Ravenn.lib. v. itcrum in lucem efferimus. Ea sunt Uistoria rerum
Ibi quoque Liuzius episcopus Cremonensis inscribi- in Europa suo tempore gestarum libri VI, qure Basi-
tur, uti et a Continuatore lleginonis et Chronogra- leai anno 1532 impressa est, ac subinde a Justo
pho baxone ad annum 965 Liuzio dicitur. Nulla Reubero in tomo Veterum Scriptorum Hanoviifi
post annum illummonumenta,qua3Supersint,viven- anno IGI9 edito rursus exhibita. Sex posteriora
tem exhibent Liulprandum. Unus Julianus Toleta- lihri scxti capita, ubi de damnatione Joannis XII
nus, historicus, si superis placet, vetustus, auctor papae agilur, intcr Baronium, Vossium, Caveum,
est, anno 973 Liutprandum venisse Toletum, nec Dupiniuin aliosque disceptatumest,num Liutpran-
multo post mortuum ibi atque sepultum. Sed, uli dum auctorem haboant,an alium quemquam conti-
jam sole clarius apud cruditos constat, Chronicon nuatorcm ejusdem historiae.qui tamen iis autproxi-
Juliani illius, et Dextri, et Haubcrli, aliorumque mis temporibus vixerit. Adhuc sub judice lis est.
hujus farinae historicorum, mera commenta sunt, Equidem puto integram ad nos non pervenisse
abimpudentisssimishominibusfabricala, a nimium Liutprandi historiam neque enim in ea legimus
;

credulis et bonis evulgata, et ab ipsis Hispanis propiora tempori, quo ipse scripsit,ac potissirnum
cmunctioris naris nunc improbata,atque despecta. Berengarii II facinora,quffi ipsum acrius torquebant,
Ac proindefabulis accensendaquse de peregrinatio- atque ad scribendum incitabant.Alterum Liutprandi
ne Liutprandi nostri in Hispaniam ejusque ibi opus cst Legatio ad Nicephorum imperatorem Con-
morte ab impostoribus illis referuntur. „ stanlinopolitanum, ab ipso peracta simul atque de-
Fuitautem Liutprandus supra infelicissimi illius scripta. Libellum hunc e Trevirensi codice ms.
ssculi modulum litteris excultus nam non Latino
;
eductum,inutilum tamen,Christophorus Browerus
tantum,sed etiam Graeco scrmone valuit; imo Saxo- e soc, Jesu ad Marcum Velscrum misit hic autem ;

nicam,sive Germanieam linguam tenuit, cujus pe- Henrico Canisio commendavit, cujus cura typis
ritiae specimen luculentum Romaj dedit in synodo, excusus est anno 1000 Ingolstadii. Ipsum deinde in
ubi qu.-c Olto Magnus Augustus patrialingua effere- Annales suos cardinalis Baroniusintulit ad annum
bat.Cremonensis episcopus interpres Latine redde- Christi 968. Utrumque hoe opus, Italicse Historiae
hat ad concilii Patres. Neque prosa solum, sed cum primis utile hic Lector conjunctum habebit.
etiam metro suum ingcnium exercuit. Sunt qui

LIUTPRANDI
CREMONENSIS EPISCOPI

HISTORU GBSTORUM REGUU ET IHP

SIVE

(Apud Perlz Monumenta Germanise historica, Script. tom. III.)

In nomine Patris,et Filii, etSpiritus sancti, inci- D butionis, regum atque principum partis Europae, a
pit liber «vwitoSiimu? antapodoscos id est '
retri- Liudprando Ticinensis eclesis diacone iv xf, t/aa-
VARI^E LECTIONES.
1
vox retributionis supra anlapodoseos legitur, sed eam addilis id est eis postponendam duxi; ita m se-
quentibus quoque feci.
789 ANTAPODOSEOS LIBIU SEX. — LIB. I. 790

).oj:'a «frcou en ti echmalosia autu, id est in peregri- A 21. Qualiter in ducllo Langobardus Bagoarium oc-
natione ejus 2
, ad Recemundum, Hispaniae provin ciderit.

tis Libcrritanee ecclesiae episcopum, editus. 22. Dc Arnulfo rege, qui, invitante Berengario, in
1.
3
Prohoemium. Italiam venit.
2. Dc castello Fraxineto * et situ ejus. 23. Quod isdem Arnulfus Pergamum ceperit,et co-
3. Qualiter Saraceni Fraxinetum prius adepti sint. mitem Ambrosium suspenderit.
4. Qualiter invidia Provincialium et ipsis invitanti- 24. De Mediolanensibus et Papiensilms, qui ad Ar-
bus Saraceui Provinciam devastaverint. nulfum venerunt.
5. Quis imperator tum Grccis pr.reral qui Bulga- 25. De fuga Widonis ob Arnulfum.
riis, Bagoariis, Francis, Saxonibus, Suevis,Itali- 26. Exhortatoria locutio Arnulfi ad pugnam.
cis. reges praerant, vel quisRome papa habeba- 27. Qualiter Roma Leonianasil capta.
tur. 28. Quod Arnulfus propter Formosum papain mul-
6. Cur Leo imperator sit Porphyrogenitusdictus. tos Bomanorum decollare praecepit.
7. De domo Porphyra, quis eam edificaverit, 29. Cur esset inimicitia inter Formosum et Roma-
8. De genealogia Basilii, et qualiter imperator Mi- nos.
chael in palatio eum receperit. ri 30. De Sergio papa, qui Formosum de sepulcro
9. De infirmitate Michahelis 5
impcratoris, et qua- jussit extrahere mortuumque deponere.
liter a Basilio sit interfectus, ct ipse imperator 31. De corporc Formosi a Sergio in flumen pro-
effectus. jecto, atque a piscatoribus invcnto, et ab imagi-
10. De eo quod Basilius in somnis dominum no- nibus sanctorum salutato.
strum Jrsum Christum se interpellantem pro 32. Qualiter Arnulfus castrum vocabulo Firmum
morte Michahclis vidit, tt de elimosina quam is- obsedcrit, et a Widonis uxore mortiferum po-
dem Basitius fecit. tum acccperit.
11. Qualiter Leo impcrator a suissit noctu captus, 33. De malicia quam Arnulfi homines fecerant.
G
et non agnitus custodie traditus atque flagella- 34. De redilu Arnulfi et prosecutione Widonis.
tus, et qualiter custos carceris eum dimiscrit, et 35. Quod Italici de Arnulfo non curabant, cl de
quod ipse imperator se non Qagellanles ",(lagel- Anscario marchione qui in Eporegia latitavit.
laverit, et flagellantcs honoraverit. 30. l)e turpi morte Arnulfi regis.
12. De optimo ludo quem isdem Leo imperator fe- 37. De morte Widonis regis, ct electione Lamberti
cit, de dormienlibus ct nummis aureis. ejus filii, qui est rex constitutus.
13. Cur Arnulfus rex clusas fregcrit, et Hungarios 8 38. Dc expulsione Lamberti et revocationc Beren-
exire permiserit. C garii.
14. De Widone et Bercngario, qui juramenlo anii- 39. De Maginfredo comite, qui decollatus est a
citiam firmaverunt quam non observaverunt, et Lamberto ob rebellioncm.
quod hujusmodi amicitia servari non possit. 40. ,0 De Adelberto uiarchione atque Ildeprando

15. De Berengario in Italia posf mortem Karoli re- comite, qui contra Lamlicrtum vencrant ut pug-
ge constitutn. narent,
16. Qualiter Wido culpa dapiferi sui a Francis sit 11. De eo quod Lambertus rex noctu super Adel-
repudiatus. bertum atque lldeprandum irruit ", illorum nii-
17. De reditu Widonis in Italia. lites occidit, cosque vivos cepit.

18. De pugna inter Widonem atque Berengarium. 12. Qualiter Lambertus in Marinco '- ab Ilie

19. Dc alia ilerum inter cos pugna ct Berengarii Maginlredi Blio sit ob vindictam patris occisus.
foga. i.'i. Quod Berengarius post Lamberti mortem bene
20. De lilio An\ulli Zentebaldo, quem in Italiam regnuin obtinuit.
pro Bcrengarii
J
auxilio misit. 4 i. Laus Lamberti " rcgis.

IINCIPIT \A\m\ PRIMUS.

1.Reverendo tociusque sanctilatis pleno, doinno D tuam, pater karissi me, disluli. qna lolius Huropa:
Becemundo '*, Liberritanse ecclesioa episcopo.Liut- me imperatorum regumque facta, sioul is,qui i

prandus ,c ,Ticinensis ecclesi«B,suis non meriti auditudubiu ied> isionecertus,ponerecompellebas.

t.'.-, snlutiMii. liiennid inginii parvitate pctitionem II iquidem re animum, ne id inciperem, deti i- -
i

VAItl. SCTIONES
cujus 1. 8 argumenlum deest :f. fraxaneto corr. fraxinel nstanler I. mihahclis
'•
custidie I. •
I
'•

1
vox bu scripta in { ' hungarius corr. hungariosl. ' berongari 1. '" numerus omissus, el in quatuor
.

tequentibus fittera \ omissa " iruil " marico 1. u lantberli onstantcr scribit 5 a. '• regemundo
I . I . i

5. 5 ;i i5 Huprandus 3. Bim etleclion< oppido cap. tertio, a licem

. ex codki nondum m parU cor- I I

recto (luxisse, indi an videtur.

 :

791 LIUTPFIANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 792

ruere moum, copia cujus sum pcenitus expers di- A. ex laterecingitur,caeteris dcnsissimaspinarumsilva
ceridi, detrectatorum invidia,qui supercilio tumen- munitur. Quam si ingrcssus quispiam fuerit, ita

lionis desides, ac secundum eruditi viri seu- sentium curvitate tenetur 16 acutissima rectitudi-
,

tantiam Boe philosophye vestis particulam ne pcrforatur, ut neque progressionis neque redi-
habentes totamque se habere putantes, h.-ec tus, nisi magno cum labore, habeat facultatem.

mihi sunt insultantes dicturi Tuntu decesso- : 3. An. (891). Scd oculto, et quoniam secus esse
res nostri scriptitarunt, quod multo amplius lectores non potest justo Dci judicio, 20,tantum Saraceni
guam leciiones deficieut. Illudque comicum gar- lintre parvula ex llispania, egressi, nolentes istuc

rient :
vento delati sunt. Qui pirate noctu egressi, villam-
que clam ingressi,christicolas,pro dolor jugulant, !

Nich. dicetur, quod non fuerit dictum prius.

proprium vendicant, montemque
locumque sibi

Quorum Iatratibus hoc respondeo.quia phylosophy Maurum villulae coherentem contra vicinas gentes
ydropicorum more, qui quo amplius bibunt eo ar- refugium parant spineam silvam hoc pacto majo-
;

dentius siliunt, quo sepius legunt eo avidius nova rem et spissiorem sua pro tuitione fatientes, ut si
quis ex ea vet ramum incideret, mucronis percus-
quoque perquirunt. Quod si perplexa faceti Tullii
lectionefatigantur,talibus saltem neniis animentur. sione hominem exiret sicque factum est,ut omnis
:

g pneter unius angustissima; viai aditus demeretur.

Nam,ni fallor,sicut obtutus,nisi alicujus interposi-
Loci igitur asperitate confisi, vicinas gentes clam
tione substanti<e,solis radiis reverberatius obtundi-
plane mens acha- circumquaque perlustrant. Accersitura quam plu-
tur, ne pure ut est videatur, ita
res in Hispaniam nuntios dirigunt,locum laudant,
demicorum, peripatheticorum, stoicorumque do-
vicinasque gentes nichili se habere promittunt.
ctrinarum jugi meditatione infirmatur, si non aut
utili comcediarum risu aut heroum delectabili histo- Cmtum denique tantummodo sedum mox 20 Sara-
Quod si priscorum ritu exccrabilis cenos reducunt. qui veram rei hujus caperent as-
ria refocilatur.
sertionem.
paganorum.nonsoium inquamnonproficuus,verum
1. Interoa Provineialium, quoa illis gens erat vici-
auditu ipso non parum nocuus,tomis memorandus
nior, invidia cccpit inter sese dissidere, aliusalium
inscribitur, quid istorum imperatorum bella,Jullii,
jugulare, substantiam rapere, et quicquid mali cx-
Pompeii,IIannibalis, fratrisquo cjus Asdrubalis, ac
16
,insignum imperatorum, laudi- cogitari poterat facere.Sed quia pars partem,ut in-
Scipionis Africani
non po-
vidia et dolor postularant, satis sibi facere
bus coequanda silebitur? cum praesertim in his sit
terant, hos quos pradiximus Saracenos,non minus
domini nostri Jesu Christi, dum sancte vixerint,
callidos quamperfidos, in auxilium rogat; cumque
bonitas recitanda, tum si quid deliquerint.salubris
C his » na proximum conterit. Nec juvat solummodo
ab eodem correctiomemoranda?Nec moveat qucm-
regum principumve proximum S1 trucidare, verum terram fructiferam
piam, si enervorum facta effe-
iu solitudinem reddere. Sed videamus quid justa
minatorum huic libellulo inseruero. Una est enim
justaDei omnipotentis,Patris scilicet,Filii ct Spiri-
52 secundum quendam profuerit invidia,quam ita
describens ait
tus sancti,virtus,qua; hos juste suis pro secleribus
comprimit,illos dignispro meritis extollit. Hnee in- Justius invidia nichil est, que protinus ipsum
domini nostri Jesu Creristi sanctis Auctorem rodit excruciatque auimum.
quam est vcra
promissio : Observu ct uudi vocem meam,elinimicus Qua? dum decipere conalur, decipitur ; dum extin-
ero inimicis tuis,et affligentes te affligam,et praece&et guere molitur, extinguitur. Quid igitur? Saraceni
U angelus meus [Exod. x-xiu). Per Salomonem quo- cum suis hoc viribus minime possent, alteram al-
quo sapientia, qiu-e Christus est, clamat Pugnubit : terius auxilio partis debellantes,suasque copias ex
pro eo orbis terrarum contra inscnsatos [Jlap. y). Hispania semper augentes, quos primo defendere
Quod cottidie fieri ", etiam qui stertit, animadver- videbantur modis omnibus insecuntur.Seviunt ita-
tit. Utautem evidens ex innumeris subdatur exem- que, extorminant,nil reliqui faciunt.Trepidarejam
plum,me tacento loquetur 18 opidum vocabuloFra- vicinae cadera gentes, quoniam secundum prophe-
xinetum (51), quod in Italicorum Provintialium D tam horum unus persequebatur mille,et duo fuga
que confinio stare manifestum est. ruut decem millia (Dcut. xxxn), Et quare ? Quia
2. Cujus ut cunctis liquido pateat situs,quemad» Deus suus vendidit eos et Dominus conclusit il-
modum tcnet laterc minime reor, immo melius los.
scire,sicut ab ipsis qui vestri sunt tributarii regis, 5. [An. 886-912,) H;ec itaque tempestate Leo Por-
Abderahamem scilicet.potestis conjicerc, mari uno phyrogcnitus, Basilii impcratoris filius,Constantini
VMll.E LEGTIONES
'• deest loco vacuo ''. " deest 5. 5 a. 1S
loquiturS. " t. ct a. 5. 5 a 5 a. 50 opido corr. mox I. oppi-
do vodd. 3.
51
proximum — felicitcr rognat (capite 5) manu secunda Liudprandi. ;'/(( capita editionum
I

anteriorum indicavi.
NOT.E.
(50) Dc
consol, phil., lib. i
(52) Id est juxta.
(51) Fruinct, haud proeul a Fn
 ,

793 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. I. 794

hnjus pater qui nunc usque superest et feliciter A forma pr<eter ceteros egregia, accitumque tdv t.you-
regnat (53) Constantinopolitanc civitatis regebat ton igumenon, id est abbatem, rogavit, ut se
imperium. Simeonfortisbellator Bulgariis pra.erat, donaret hoc puero ;
quem suscipiens in palatio,
christianus, sed vicinis Grecis valde inimicus [An. cubicularii donavit officio. Tante denique post pau-
883-927). Ungariorum gens, cujus omnes pame na- lulum potestatis est factus, ut alter ab omnibus
tiones experte sunt sevitiam, quae miserante Deo imperator sit apellatus.

sanctissimi" atque invictissimi rcgis OTTONIS 9. Verum quia omnipotens Deus servos suos justa
potentia, ut latius dicturi sumus mutire " non audet visitat vul quacumque censura, hunc imperatorem
exterrita.nobis omnibua tunc temporis habebatur" Michahelem sanae mentis ad tempus non esse per-
ignota. Quibusdam namque difficillimis separataa miserat, ut quo hunc gravius premeret in infimis,
nobiserat inlerpositionibus, quas clusas 23 nominat eo misericordius remuneraret in summis. Nam, ut
vulgus, ut nequc admeridianam neque ad oeciden- fertur, hujus tempore passionis familiares etiam ca-
talemplagam exeundihabuerit facultatem. (.-!». 887 pitis jusserat damnare sententia. Quos tamen aii

Dec 900 Auij.) Per idem tempus Arnulfus rcx po- sese redicns hoc pacto requirebat, ut nisi quos ju-
tentissimus, dcfuncto Karolo pra.nomine Calvo (54), gulare jusserat redderentur, pari ipsi qui hoc effece-
Bagoariis, Suevis, Francis Teutonicis 56 Lotharin- , „ rant sententia damnarentur. Hoc igitur terrore quos
_:_ j__:i _ »77 n..: *J J _- :..---__i ---..- u_ -4..- — ~_l - !.„- --_:
jusserat, servabantur. Sed cum hoc sepius
:i ,
gis, audacibusque :
principabatur : l. » -
Saxonibus.Cui damnare
Centebaldus, Maranavorum dux, viriliter repugna- et itcrumBasilio faceret,hujusmodia sibiobsequen-
bat {An. 892-803). Borcngarius ct Wido imperatores tibus, pro nefas, accepit consilium : « Ne forte in-

ob regnum Italicum confliclabantur (An. 888-894). sana regis jussio aliquando ex industria a te non
Formosus Portuensis civitatis episcopus, Romane diligentibus, immo odio habentibus, impleatur, eum
sedis summus ct universalis papa habebatur [An. tu potius occidito, atque imperialia sceptra susci-
891 Sept. 19, 890, Apr.). Sed nunc, qui sub uno- pito. » Quod sine dilatione, cum terrore compulsus,
quoque horum gcstum sit, prout brevius possumus tum et regnandi cupiditate deceptus, complevit.
explicemus. Hoc itaque interfecto, factus est imperator Basi-
6. [An. 886-912.) Lco igitur, Grccorum piissimus lius.
imperator, cujus supra fecimus mentionem, Con- 10. [An. 886-912). Denique parvo transacto tem-
stantini hujus Porphyrogeniti pater, un-
scilicet pore, huic dominus noster Jesus Christns per visio-
dique pace habitasancte et justeGrccorum regebat nem apparuit,domini hujus imperatoris, cujus hic
imperium.Porphyrogenitum autemnon in purpura, necis auctor extiterat, dexteram tamens, eumque
sed in domo quo Porphyra dicilur, natum apello.Et ita conveniens : ivx ti Soipaije? t6v 6s3tt_tt,v sa aou
quoniam res processit in mcdium, quid dc hujus C p_ai>,t_'? « ina ti esfases ton dcspotin su basilea »
Porphyrogeniti genesi audivimus, proferamus. quod cst ut quid interfecisti dominum tuum im-
:

7. Constantinusimperator augustus.ex eujus no- peratorem? » Expergefactus itaquc, tanti se reum

minc Constantinopolis est sortita vocabulum civitas, novit esse reatus moxque ad sese rediens, quid ;

_<5u o.xov TO-tov, ton icon touton, id est domum snpcr hoc facerct cogitabat. Confortatns ilaque hac
istam, edificare jussit, cui Porphyra nomen inpo- Domini nosrri per prophetam salubri et vere acee-
suit; voluitquesuccessuramnobililatissua.sobolem ptabili promissione, quia « in quacumque die pec-
isticin lucem prodire,quatinus,qui suo ex stemate cator ingemuerit, salvus crit [Ezech. xxxiu, 12}, »

nascerentur, luculcnta hac apellatione Porphyroge- cum lacrimis et gemitibus se peccatorem, se reum,
niti diccrentur. Unde ct hunc Constantinum, Leonis sc sanguinis innocentis effusorem esseconlitebatur.
imperatoris filium,ex cjus sanguinenonnulli dicunl Bonoautcmconsilioacccpto,aniirns sibi de mamona
originem duccre. Veritas autem rei hujus ita se iniquitutis t-ffecerat, utquos hic temporalibussubsi-

habet. 1 s consolaretur, eorum precibus ab a.terno gchenne

1 1 1

8. Basiliusimperatoraugustus, avushujus, Mace- incendio liberaretur. Frabrioavit autem pra:cioso et

doniahumili fuerat prosapia oriundus, descenditque mirabili opere justa palatium, orientcm vcrsus,
Conatantinopolim r?,« Ttro/-[_;, tis ptochias, quod pj
quam Nean, hoc
secclesiam est novam, vocant, rn

cst paupertatis, jugo, ut cuidam scrvirct igumcno, honore" summi et celestis militie principis, ar-

id cst abbati. Igitur imperator Michahol qui tunc changcli Michahclis, qui Grecc archistratigos apel-
tcmporiscrat, cumorationisgratiasudmonastcrium latur.
istud.in quo hic ministrabat, descenderet, Yidit hunc 1 1 . Nuno autem non pigcat libellulo huic rcs duus

VAHl.E LECTIONES.

" sanctisimi ). 43 " mutrice 1. mittere 3 muttire &.

mittcre ;. mumre corr. mutire 5 a. "» hababatur corr habc-
5. muttire i
.

*~
batur 1. " clusuras I scd infra cap. 13. clusas. 18
; s cali.rirnlcs in 1. ncc distinguendx.
t.ivoces
-" f. t. ot prin- i

oipaltur I.
i
;"
iva t: :.-_;:; tov .:; tlc.UUit 5 5a :.-_;.-; iliC.sl 3 3a eto.
-''
hononore 1.

MIT 1

(53) Obiit an. 959. (54) Crasso.

795 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 796

quas ojusdem Basilii filius, memoratus Leo impera- A lesus exeas,quam id percontari, tibi commodius est,

tor augustus, memoria risuque dignas egit, inse- Non 33que VOS, ak £•<;
31
*t,v tpi/\o5xT,v /.i ;
. x6t6v cU rt
rere.Constantinopolitanaurbs.quaepriusBizantium, ypu<roi:p(xXtvov, se is tin filakin ke auton is to chri-

nova nunc dicitur Roma, inter ferocissimas gentes sotriclinon, te in carcere, et illum in aureum tri-

Habetquippeabaquilone Hungarios,
est constituta. Parva sunt ha;c, graviora
clinium, fortuna fovet.

Pizenacos, Chazaros, Rusios quos alio nos nomine addanlurvincula, ne sit spatium de imperatore me-
Nordmannos appellamus, atque Bulgarios nimium ditandi. Cui « Desine, inquit, desine ipse enim >»
;

sibi vicinos ab oriente Dagdas inter orientem et

;
sumLeo imperator augustus,quide palatiidignitate
;

30
meridiem Egypti Babilonia?que incolas a meridie non bono omine prodii. » Carceris autem custos,
;

vero Africam habet et nominatam illam nimium sperans non vera essc quae dixerat: « Egon, in-
vicinam sibique contrariam insulam Crete. C;etere quit, hominem inpurum, bona sua cum meretrici-

vero quse sunt sub eodem climate nationes, Armeni bus abligurrientem imperatorem credam? Quoniam
scilicet, Perses, Chaldei, Avasgi, huic dcserviunt. temet tu neglexisti pro te ego dispiliam mathesin.
Incob-e denique civitatis hujus, sicut memoratas Mars trigonus, Saturnus Venerem respicit, Juppiter
gentesdivitiisitaetiam sapientia superexellunt. Mo quadratus, Mercurius tibi iratus, Sol rotundus,
ris quippeeorum est,neavicinisgentibusobprimau-
„ Luna in saltu est, mala Fortuna te premit. » Impe-
turjsingulisquibusquenoctibuspertotiuscivitatisbi- rator vero « Ut, inquit, vera probes esse quas dico, :

vium,trivium,quadruviumquearmatosmilitescausa dum matutinale dederint signum, ante enim non

custodienda; civitatis.qui eaminvigilent, ponere.Fit- ausi sumus, mecum ad palatium potiori quam ego

que, utsipostcrepusculumquemquam deambulan- descenderim omine venito. Si me ut imperatorem

temaliquo«istodesoffenderint,captusprotinusvcr- non istic recipi videris, occidito.Nonminoris quippe
beribusquecesus custodia pervigili, compedibus in criminis erit. me imperatorem dixisse si non sum,
carcerestrictus,usqueincrastinumalpublicumpro- quam aliquem oecidisse. Si vero te ob idmaliquic-
ducendus servetur. Hoc denique pacto non solum ab quam pati formidas, hase fatiat mihi Deus et ha;c
hostibus, verum etiam a latronibus inlesa civitas addat, si non potius pramium quam pro hac re su-

custoditur. Lco itaque imperator augustus vigilum mes supphtium. » Igitur credulus carceris custos
constantiamque probare volens, solus post elfectus, dato, ut imperator dixerat, matutinali si-
fidem
crepusculum e palatio descendens, ad primam per- gno, eum ad palatium usque comitatur. Cumque

venit custodiam. Quem ut vigiles fugientem et quasi eodem venisset, mirabiliter sicut a se noscentibus
metu se declinantem viderunt, comprehensum, quis susceptus, comitcm suum exanimatum admiratione

esset quove pergeret, interrogarunt. Qui, e multis nimia reddidit. Sane dum dignitaies omnes huic oc-
unum se esse et lupanar petere, dixit. Cui mox :
C currerc 32 , laudes reddere, adorare, soccos detra-
« Cesum te acriter, inquiunt, compedibusque stri- here, alia atque alia pro sequemquam facere con-

ctum usque in crastinum reservabimus. » Quibus templaretur, emori tunc atque vivere satiusesset.
ei

respondit : « M'r„ <ioE/V.poT, u.t„ mi adelti, mi quorl in- Cui imperator : « Contemplare, inquit, nunc mathe-
terpretatur; nequaquam, fratres, nequaquam : ac- sinetsi verequo huc adveneris omine dixeris,veram
cipitequod porto, permittite ire quo volo. » Qui tc angurandi scienliam habere probabis. Prius tamcn

duodecim acceptis aureis.eum protinus dimiserunt. qua;so, quid morbi sit, proferas, quod te tam pal-

Inde vero transiens, ad secundam venit custodiam. lidum rcddidit, » Cui Parcarum 33 inflt, obtima
: ,

Quo quemadmodum et in prima captus, datisque 10 Cloto jam nere desinit; Lachesis vero in torquendo

aureis est dimissus.Adtertiamdeindedum vcnisset, laborare amplius non cupit, sevissima autem ha-
est captus verum non ut primo ac secundo datis
:
rum Atropos articulos jam in condilum ^55) solam 3;
aureis est dimissus; sed ablatis omnibus, compedi- imperii tui sententiam expectat, ut fila contrahcns
busque graviter strictus, pugois flagrisque diu ver- rurnpat. autem vultus mei causa est,
Palliditatis

beratus, custodia usque in crastinum producendus animam sccumque in inferio-

a capite descendisse,
aervatur. His itaque discedentibus, custodem impe- rem corporis partem sanguinem pcrduxisse. » Sub-
rator ad sese carceris vocans : » •FfXe file mu, D ridens igilur imperator: « Recipe, inquit, animam,
quod est Leonem imperatorem
amicc mi, inquit, recipe.et cum hac bisbinasaureorumlibrasadsumo;
n s tin? — Qui, infit, nosccre possim, quem vidisse
,
nulli vero de me, nisi aufugisse, respondeas. » His
menonmcmincrim? Ad publicumsane, raro quam- ita gestis, imperator vigiles, qui se captum dimise-
quam, dum procedit, alonge, quia,propternequeo, rant, quique caesum custodia; manciparant, vcnirc
cum intueor, mirabile quiddam et non hominem precepit. Quibus et ait : « Vigilantibus vobis custo-
videre videor. Dare autem te operam, quo hinc in- diamque civitati prasbentibus, numquid fures ali-

VAHI 1-; LECTIONES.

30 babilioniaaque 1 55. 31
et 1.
32
occurre 1 33
parcar earum 1 in duahus lineis. 34 articulis jam in-
conditum solam 5 5a.
NOT/E.
(55) Id est articulos forficis jam in manu curvata (xovouVj?) tenens.
"97 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. I. 798

quando adulterosqu.j oflenditis? » Qui eum proetio A ret,aureorum numismatorumlibrampectori unius-

34 *
accepto dimiserant,nil se vidisse responderant cujusque apposuit 38
moxque clam regressus, os- ;

qui vero coesum illum cuslodiae manciparant, ita tium, ut prius fuerat, clausit. Eo autem hoc egit,
responderant 33
: « Prcecepit Sencmix mu r, Syux, quatinus exilati (37) et de lucro gratularentur, ac
despotia sui agia, id est dominatio tua sancta, ut qualiter hoo accideret non mediocriter mirarentur.
sivigilespost crepusculum quemquamaliquodeam- Deuique disccdente imperatore, qui vigil solus ex-
bulantem offenderent.captumprotinus verberibus- titerat surrexit, dormientiumque nummos aurcos
quecaesum eustodisetraderent. ruisitaque, domina- sibi adsumpsit atque reposuit postea vero quieti ;

tor sanctissime 30 , jussionibus nosparentes,b.ac,qu<B sese dedit Imperatorigitur prohoo ludo sollicitus
.
,

praescnten: praccssitdiem, nocte quendam lupana- post nonam horam 12hos quos nominavimusad se
ria percurrentem eepimus,flagellavimus,careerique venire pracepit, eosque ita convenit « Si forte :

impositum imperio tuo sancto produccndum serva- vestrum quempiam somnii visio dcterruit aut hila-
vimus. » Quibus imperator « Cito, inquit, ut in : rem reddidit, ut in medium proferatmeajubet au-
medium producatur, potestas imporiimei etiam at- ctoritas ; nec minus etiam si quid novitatis exper-
que etiam imperat. » Nec mora, vinctus ut ducatur, gefactusquisquam vidit, ut detegat, imperat. » Hi
percurrunt. Quem dumaufugisse audirent.semivivi rj itaque,quemadmodumnihilviderant, nil se vidisse
ad palatium sunt reversi. Quod cum nuntiassent responderant Magis autem super hoc admirati,
3tl
.

imperatori,mox imperator se exutum nimisque iis Contieuere.... intentique ora tenebant (58).
cesum ostendens : » Ssj-zs, deute, id est venite,
inquit, ur, 5iki\azecai, mi diliasete,nolite formidare ;
Speransigiturimperator.hosnon rei inscitiasedcal-
ipse ego sum quem flagellastis.quemque e carccre suscensus *° cst ut qui ma-
liditate aliqua rcticere,

nunc aufugisse conliditis. Scio enim et vere credo, gis, cepitquenonnulla terribiliareticcntibuscommi-

quod non imperatorem sed imperatoris inimicum nari. Quod qui omnium conscius erat ut audivit
tundere cogitastis. Hosquime non utimperatorem, hujusmodi humillimaet supplici voecimperatorem
sed utlatronem vitequemeajinsidiatorem dimisere, convenit : » <&iX<£6poire jhviXs-O, filanthrope vasileu,
mortetenus verberatos urbeexpelli, bonisque om- id est humanissime imperator, hi quid viderint,
nibus privari, mea non solum cupit, verum etiam nescio ego tamen delectabile, atque utinam quod ;

jubet auctoritas. Vos autem meis non solum, sed persoepe mihi contingeret, somnium vidi. Undecim
horum etiam perversorum divitiis dono. » Quod his conservis meis hodie vere sed " non oportune
quam prudenter egerit, paternitas tua in hoc ani- dormientibus, visus sum, quasi non dormicns, vi-
madvertere poterit, quoniam cajtcri extunc civita- gilare.Ecce autem magnitudo impcrii tui quasi oc-
tem diligentissime custodire, huncetiamabsentem ^ culle ostium reserans, clanculumque ingressa, li
quasi prasentem spcrare. Sicquc factum est ut et bram auri adposuit supra pectus omnium nostrum.
imperatorampliusde palationoctu non descenderet, Cumque imperium tuum quasi repedare.sotiosque
et sui omnia iideliter custodirent. hac in visione cernerem dormitare, continuo ceu
12. Alium quem ipse egit ludum, silentio tegi letus oxurgens, undecim dormientium aureorum
absurdum esse dijudico. Constantinopolitanum pa- numismatorum libras tuli, mcoque in marsupio,in
latium ob imperatorissalutem multorum prssidiis quo una erat, apposui, quatinus ob transgressionem
militum custoditur. Custodientibus vero victus cen- decalogi, ne solum essent 1, verum admemoriam 1

susquecottidianus non parvusinpcnditur 31 .Contigit apostolorum mea una adhibita essent et ipse 12.
itaque, 12 post corporis rcfectioncm in ipso diei Visio h.-cc, imperator auguste, bonum sit, usque
fervorc una in domo quiescerc. Mos denique impe- modo me non deterruit, sed hilarcm reddidit.
ratoriserat, cunctisquiescentibus totum perreptare utinam interpretatio alia imperio tuo non placcat.
palatium.Qui cum eodem, dic quadam quo 12 me- Nam ct me iiivrr.v **' ovipoiroXov manlin ke oniro-
morati lcelhceo (56) scse dederant.pervenisset, ligno polon, id est divinum et somnii venditurem, esse
modico, ut ncn incallidus, ostii pcssulo projecto liqnido patet. » llis auditis, magno est imperator
ingrcdiendi sibi aditum proebuit. Undecim vcro D cachinno inflatus verum prudentiam hujus atque ;

dormientibus, ut ars artcm fallcret duodecimus sollicitudinem plus admiratus, protinusinfit. » An-
pcrvigil stertcro ceu dormiens ceperat, contra- tcbac at O-te "-Svnrr. ou>.£ dvip.TtoXov, SC " ute mail-
ctisquo in faciem brachiis, totum quod impc- tin nequc divinum neque
ulc oniropnlon, id cst te

r.ilnr firnvl diligelltissiine runsidrrabat. Ingressus sninnii vcnditorcm esse,audivi.Hanc ^rm reinnunc
igilur impcrator, dum obduriiiitveuiirlu prri pice itaaperte di\li, ut nibil cirouitionisususesses.Sed

VAHI.i; LECTIONES.
n ' ita 1. 35
ita 1. M sanctisime 1.
37
C. v. v. c. c. n. p. i. dcsunl 5 5a 5a* adsunt in edit. Hervag.
adposuit corr. apposuit 1. " ita 1.
40
succcnsus corr. suscensus 1. " set corr. sed 1. '•-
deest I.

NOT.K.
f56) Id est sommo. (58) Virg. /En. ii, 1.

(57) Id cst excitati.

799 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 800

quia vigilandi facultatem sive auspicandiscientiam A super tnlibus dixerat : Qui odit fratrem suum, ho-
habere non posses,nisi divino tibi esset munere da- micida est ; et scitis qnia omnis homicida non habet
tum.seu verum sit, ut speramus, immo credimus, vitam xlernam in se mancnlcm " (/ Joan. in). Sed
seufalsuro,xa-->. 6 Aouxiavos, cathos o lukianos.idest redeamus ad rem.Devicto namque Centebaldo Ma-
sicut Lucianus de quodam dicit, quod dormiens ravanorum duce * 8 Arnulfus.pace habita,regno po-
,

multa reppererit, atquea gallo exitatus nihil inve- titur. Hungarii interim observato exitu, contempla-
nerit, tu tamen quicquid videris.quicquid senseris, tique regionem, cordibusmalum,quod postin pro-
quicquid etiam inveneris, tuum sit. » His auditis, patulo aparuit' , machinabantur (an. 893).
quanta ca_teri sint confusionerepleti,quantoque hic 14. Dum ha_c aguntur, rex Gallie Karolus, qui
sit gaudio plenus,eorum quisque insepersonassus- cognominatus est Calvus (59), prresentemmoriendo
cipiens, animadvertere poterit, an. 888, Joan. xm) mutavit vitam.Cui dumviveret,
13. Arnulfus interea [an. 892), earum qua? sub nobiles duoex Italia pnepotentes M principesservie-
arcturosuntgentiumrexfortissimus.cum Centebal- bant, quorum Widoalter, alter dictus estBerenga-
dum Maravanorum ducem, quem supramemoravi- hius. Hi sane tanto sunt amicitiarum fcedere gluti»
mus, sibi viriliter repugnantem debellarenequiret, nati 51
, ut hoc sibi jurejurando promitterent, quod
depulsis his.pro dolor munitissimisinterpositioni- p si regi Karolo superstites forent, alteriusalter ordi
—
!

_ _. J.. n ^ _•• „-:i:_-i..*.\r:-l- -..-_- _»-._-

, '

bus, quas vulgo clusasnominari

i _i : :
pra_di\inius, Ilnn-
. :
nationi coniveret
. 52 :
Wido quam Roma-
'.=>

, scilicet ut

gariorum gentem,cupidam,audacem,omnipoten-
*3
nam dicunt Franciam, Berengarius optineret Ita-
tis Dei ignaram,_celerum omniumnon insciam.ca,- liam. Sed cum nonnulla sint incerta et instabilia
dis etrapinarum solummodo avidam, in auxilium amicitiarum genera, quaa diversis modis humanum
convocat ; si tamen auxilium dici potest,quodpaulo genus dilectionis societate conectunt, ut quosdam
post, eo moriente, cum genti sua3, tum ca.teris in prascedens commendatio postmodumamicitia. facit
meridie occasuque dcgentibus nationibus, grave inire commertia,alios negociationis seu militiae vel
periculum, immo exitium fuit. Quid igitur? Cente- artis ac studii similitudo, qua. etiam, sicut ex di-
baldus vineitur,subjugatur,fit tributarius sednon ; versis, vel necessitudinum
lucri, vel libidinis, vel
solus. cecam regnandi Arnulfi regis cupiditatem ! variarum 53 sotietatibusadquiruntur,itaintercedente
o infelicsmamarunque diem !Unius homuntii deje- qualibct divortiioccasione solvuntur:hoctamenest,
ctio fit totius Europa. contricio. Quot mulieribus vi- hoc inquam amicitia. genus.quod multisexperimen-
duilatcm.patribus orbitatem, virginibus corruptio- tis est sa_pissimecomprobatuni,nullo modo eos qui

nem, sacerdotibus populisque Dei captivitatem, ec- amicitiarum fcedus conjurationis iniere principio,
clesiis desolationem, terris inhabitantibus solitudi- indiruptam quivisse servareconeordiam. Sane qui-
nem **, ceca ambitio paras C dem callidissimus ille humano generi inimicus, ut
! Legistin', obsecro,
ipsius Veritatis verba dicentis. Quidprodest homini, homines pra_varicatores sui faciat sacramenti, cele-
si tolum mundum lucrclur, anime verosuu dclrimcn- rius sagatiusque ad inrumpendam amicitiamlabo-
tum *5 patiatur•; aut quam dabit homo cummutatio- rat.Quod si a minus rectesapientibus de vero ami-
nem pro anima sua (Malth. xvi.) Quod si te veri ju- citiarum genere percontamur, respondebimus, con-
dicisnonterruit severitas.ipsasallemfurorem tuum cordiam veramque amicitiam 6 *nisiinteremendatos
humanitatistemperaretcommunitas.Eraseniminter mores ejusdemquevirtutis et propositi 55 viros stare
homines homo, si dignitate sublimis, non tamen non posse.
natura dissimilis. Flebilis hec miserabilisque con- 15. Contigit itaque, utrumque, Widonem scilicet
ditio,cum illa bestiarum serpentium seu alitum atque Berengarium.Karoii regis funeridecsse.Cujus
genera qua. intollerabilis feritas ac loe tale virus ab tamen interitumWidout audivit.Romam profectus,
hominibus separata csse facit, ut sunt basilisci,re- absque Francorum consilio totius Francia. unctio-
guli *G
, vel rinocerotes, seu gripes, qua. etiam as- nem suscepit imperii (an. 887 ex., 888 in.) Franci
pectu ipso cunctis pcrnitiosa esse videntur, inter itaque Oddoncm, quoniam Wido aberat.regem con-
sese tamen pro origineipsiusaffectionisque consor- stituunt.Berengarius vero Widonis consilio, quem-
tio pacata et innoxia perseverant homoautem, ad ;
]) admodum ci jurejurando pTomiserat, Italici rcgni
imaginem similitudinemque Dei formatus.legisDei suseepit imperium. Wido autem Franciam petit

conscius, rationis capax, non solum proximum non (an. 888, Jan. xni).
amarc juvat, scd et odisseplurimum valeat. Videa- 16.CumqueBurgundionumregnatransiens,Fran-
mus igitur, quid Johannes, non quilibet, sed virgo ciam quam Romanam dicunt ingredi vellet,Franco-
ille egregius, secreti celeslis conscius, cui Ghristus rum oecurrunt, se redire nuntiantes, eo
nuntii ei

in cruce matrem Virgincm virgini commendavit, quod longaexpectatione fatigati,dum sine rege diu
VARI/E LECTIONES.
*3
huncgariorum I. detrimendum 1. u hacvoeeincipit2. *" nentem 1.
"solitududinem i.
*5 *
8
dulce
apparuit. so pra.positentes corr. prajpotentes 1, 5I '*'-
corr. duce 1.
''-'
i. e. conglutinati 5. 5a. i. c.
53
conniueret 1. uarium 1. 5V amicititiam 1. 65 proposito 1.
NOT.E.
(59) Crassus
801 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. 1. 802
essc non possent, Oddonem cunclis poientibus ele- A sicut diximus,alteraparsalteram noeerenonposset;
gerunt. Fertur autem hacoccasione Francos Wido- et Bagoariorumunuscottidie agminibusexprobrans
nem regem non adsumpsisse. Nam dum ad
sibi Italorum,inbelleseos atque equilandi insciosclami-
Metensem ven;urus esset urbem, qusepotentissima tabat. Ad augmentum etiam dedecoriseos interpro-
in regno Lothariiclaret, prasmisit dapiferum,suum, siliit', hastamque uni demanuexcussit, sicqueletus
qui alimenta illi more regio praepararet. Metensis in suoriimcastrarepedavit.Hubaldus igiturBonefa-
vero episcopus (60) dumcibaria ei multasecundum tiipater, qui post tempore nostro Camerinorum et
Francorum consuetudinemministraret,bujusmodia Spoletinorum extitit marchio, tantum gentis suajcu-
dapiferoresponsa suscepit:« Si equumsaltemmihi piens dedecus vindicare, clipeo accepto, praedicto
dederis, faciam ut tercia obsonii w hujus parle sit mox obviaui liagoario tendit.Isautcmtriumpbiprae-
rex Wido contentus. » Quod episcopus audiens : teriti non solum non immemor, scd eo faclusauda-
<c Non decet, inquit,talem super nosiegnareregem, tior ceu e victoriajamsecurus,hunccontraproperat
qui decem dragmis vile sibi obsonium
Cepitque vertibilem equum modoimpetu ve-
praeparat. » laetus.

Sicque factum est ut Widonem desererent, Oddo-

hementi dimittere, strietis modo habenis retrahere.
nem autem eligercnt. Memoratus verollubaldus rectase cepitadire. Cum-
-17. Francorum igitur nonparum Wido perturba- „ que in eo esset, ut mutuis sese vulneribusligerent
~ i
tus legationibus,
x- -1 n:_
nonnullis :i :*-*: :i
ccepit cogitationibus
" more . i:i_ n • _
solitoBagoarius equoversili variosperplexos-
-i; 1

acstuari, tamexltalicoregno Berengariojurejurando que per anfractus cepit discurrere, quatinus iisar-
promisso, quam exFrancorumprasertim, quod pae- gumentisHubaldum possetdecipere.Verum cumhac
nitus senon posse sciverat adipisci. Inter utramque arte terga verteret, ut mox rediens Hubaldum e.x
autem hanc aestuationem, quoniam Francorumrex adverso percuteret, equus cui Hubaldus insederat
esse nequibat, frangere quod Berengario fecerat vehementer calcaribus tunditur, et per scapulas,
jusjuranduni deliberat;collectoqueproutpotuitexer- anteqnam reverti liagoarius possel, lancea ad cor
cilu —
traxerat sane et a Francis quandamaflinita- usqueperforatur. Hubaldusigitur freno Bagoaricum
tis lineam, — Italianique concite ingressus, Camme- percipiens equum, ipsum in medio fluvioli alveo
rinos atque Spoletinos fiducialiter ut propinquos exutum hominem dereliquit; sicquesuoruminjuriae
adit, Berengarii etiam partibus faventes, ut infidos ultor, detriumpho ad suos redit hilarior. Hoc sane
pecuniarum gratia adquirit; itaque Iicrengario bel- factum non mediocrem Bagoariis terrorem, Italicis
lum parat. audatiani contulit. Inito quippe 59 Bagoarii consibo,
18. Copiis denique utraque ex parte collectis, nonnullisqueCentebaldus aWidone argentiacceptis
juxta fluvium Triviam, qui quinque Placentia mi- ponderibus, in propria remeavit.
Iiariis extat, civile praparant bellum. In quo cum C 22. Igitur Berengarius dum ubi prosperasibi ad-
partibus ex utrisque caderent multi, Berengarius versari prospiceret, cum Centebaldo pariter Arnulfi
fugam petiit, triumphum Wtidoobtinuit. regis adit potentiam. orans acpollicons.ut si ipsum
19. Nec mora.diebusinterposilis paucis,multitu- adjuvaret, se totamque Italiam, utante promiserat,
dine Berengarius collecta.in Brixire latissimoscam- dicioni sua? supponeret. Tantas siquidem ut prasdixi-
pos Widoni bellum prcparat. Ubicum maximastra- mus promissionis gratia excitus, copiis collectis non
ges fieret, fuga sese Berengarius, liberavit. minimis, Italiam adit (An.89i). CuiBerengarius, ut
20. Jam vero Berengarius, cum Widoni resistere promissionis su;e tideindaret, credulitatisarrabone
copiarum paucitate nequiret, potentissimum.quem clipeum portat.
"~
pr.-rdiximus, Arnulfum regem in auxilium rogat, 23. Susceptus itaquc a Veronensibus, ad urbem
promittens sc suusque ejus potcnti.e servituros, si proficiscitur Pergamum. Ubi dum firmissima loci
virtutissu.camminiruloWidonemsuperarctregnum- inunitione conlisi, iinino decepli, liomines ei occur-
'"
que sibiltalicum vendicaret.IIujus plane tantaepro- rere nollcnt, castrametalus eodem,bclli fortitu-
missionis gratia accitus rcx Arnulfus, tilium suum dine urbcm cepit, jugulat, trucidat (/«».). Civitatis
Ccnlebaldum, queiu ex concubina genucral, valido etiamcomitem,Ambrosiusnomine,oumense,balteo,
cumexercitu hujusinauxilium dirigit, veneruntquc n arniillis,cclcrisquc prcliosissimia indumentis, sus-
pariter omni sub celeritate Papiam. Wido vcro ita pendi ante porte januam fccit. Quod (01) factum
Quviolum quiPapiamunoexlaterealluit,Vernavola cseteris
,H
libus urbibuscunctisqueprincipibuster-
nomine, tam sudibus quam excrcitu munieralqua- rorem parvumnon attulil; quioumquehoc audierat,
tinus altera alleram, ipso mcdio discurrenle, pars utraquc auris ejus tinniebat.
partem oppugnarc nequiret. i. Mediolanenses (62)igituratqueTicinenseshac
.".

2). Unus et vigcsimus dies jam transierat, cum, fama perterriti, ejus aon passi sunt pnustolari ad-
VARLE LECTIONES.
1

obsonat 1. 2.
,7
arnulfulfuni I. luabus lineis. M uernavolum 5 a. [uipe I.
60
caslrame-
tatis 1

NOT.E
60j Tunc Ruodbertus. (62) Cf. eosdem.
(01) Cf. Ann. Fuldenses, an. 894.
 : !

803 LIUTPKANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 804

ventum, verum pramissalegatione, jussionisuacse A 29. Causa autem sirr.ultatis inter Formosuni pa-
obtemperaturos promittunt. (An. 894.) Ottonem ita- pam Romanos ha:c fuit: Formosi dccessore de-
ct

que.Saxonum potentissimum ducem, hujus 01 glo- — functo, Sergius quidam Homanao ecclesiae diaconus
riosissimi atque invictissimi regisOttonis, qui nunc erat, quem Romanorum pars qua;dam papam sibi
superest et feliciter regnat, avus 6 -, Mcdiolanium — clcgcrat. Quoedamveao parsnoninfima nominatum
defensionis gratia dirigit; reetaipse Ticinum tendit. Formosum, Portuensis civitatiscpiscopum.pro vcra
25. Wido denique hujusimpetum ferre C3 non va- rcligionedivinarumquedoctrinarum scientiapapam
lens, CamerinumSpoletumqueversusfugere G4 cepit. sibi lieri anhelabat. Nam dum in eo esset, ut Ser-
Quem sinc dilatione acriter rexinsequitur, urbes et giusapostolorumvicariusordinaridebuisset,ea,quai
castella omnia sibi resistentia vi debellans. Nullum Formosi favebat partibus, parsSergium nonmedio-
siquidemfueratcastrumnaturaetiamipsamunilum, cri cum tumultu et injuria abaltari oxpulit, et Fur-

quod virtuti hujus saltem resislere molirctur. Quid mosum papam constituit.
autem mirum, cuin ipsa civitatum omnium regina, Descendilque Sergius in Tusriam, qualinus
30.
magna scilicet Homa, hujus impetum ferre ncqui- Adelberti, potentissimi marchionis, auxilio juvare-
verit? [An. 896J Enimvero dum a Romanis ingrc- tur; quod et faetumest. Nam Formosodefuncto, at-

diendi urbem huic fidutianegaretur, convocatos ad „ que Arnulfo in propriaexlincto, is qui postFormosi
sese milites ita convenit (April.) necem constitutus est expellitur, Sergiusque papa
Versus. per Adelbertum constituitur.Quo constituto.utim-
26. Magnamini proceres et clari Marte secundo, piusdoclrinarumquesanctarumignarus,Formosum
Arma quibus studium fulvo radiare metallo, e scpulcro cxtrahere atque in sedem Romaniponti-
Romulida? sueti vacuis quod condere scriptis ;
ficatus saccrdotalibus vestimentis indutum collocare
Sumite nunc animos, vobis furor arma ministret pra?cepit. Cuietait: « Cum Portuensisessesepisco-
Non Pompeius non Julius ille beatus,
adest, pus, cur ambitionis spiritu Romanam universalem
Qui nostros domuit proavos mucrone feroces usurpastisedem?»Hisexpletis, sacratis moxexutum
;

Indolis hujusenim summos 65 deduxitad Argos (63), vestimentis digitisque tribus abscisis, in Tiberim
Protulit in lucem quem(6i) sanctaBritanicamater. jactare praecepit, cunetosquequosipse ordinaverat,
His torta studium pingucs captare siluros gradu proprio depositos, iterum ordinavit. Quod
Cannabe 66 non clipeos manibus gostare micantes!
, quam male egerit, pater sanctissime, in hoc ani-
27. His eroes dictis animos accensi, vitam laudis madvertere poteris,quoniamethi,qui a Judadomini
aviditate contcmpnunt. Clipeis denique cratibusque nostri Jesu Christi proditore, ante proditionem sa-
catervatimoperti, murosadire contendunt; plurima lutem seu benedictionem apostolicam perceperunt,
etiam bellorum paraverant instrumenta, cum inter C ea post proditionem propriique corporis suspensio-
agendum,populoconsiderante,contingitlepusculum nem minime sunt privati, nisi quos improba forte
clamore ejuse.xterritum urbom versus fugere.Qucm dcfaedarunt flagitia. Benedictiosiquidem quae mini-
dum exercitus, ut adsolet,vehementi impetuseque- strisChristi impenditur,nonpereum quividetur,sed
retur, Romani putantes seimpugnari,demurosese qui nonvidetur, sacerdoteminfunditur.Nequeenim
projiciunt.Quod populuscernens, sagmatibussellis- qui rigatestaliquid, neque qui plantat, sed,quiin-
que quibus equis insederant juxta murum projectis, crementum dat, Deus (/ Cor. m, 7).
per eorum acervum murum ascendunt. Pars vero 31. Quantae autem esset auctoritatis, quantasque
populi quedam, acccptamoxtrabequinquagintape- rcligionis papa Formosusfuerit, hinc colligere pos-
dum procera longitudine, portam quatiunt,et Ro- sumus, quoniam dum a piscatoribus postmodum
mamquamLeonianamdicunt,inquabeatiPetriapos- esset inventus atque ad beati Petri apostolorum
tolorum principis praetiosum corpus quiescit.vi ca- principis ccclesiam deportatus, sanctorum quedam
piunt. Ceteri vero qui trans Tiberim erant, hoc ti- imagines hunc in loculopositum veneraliter saluta-
more compulsi, hujus dominatui colla submittunt. runt. Hoc namque a religiosissimis Romanae urbis
28. Hoc (65) in temporeFormosuspapareligiosis- viris pcrsepe audivi. Sed, hisommissis, ad narrandi
simus a Romanis vehementer aflictabatur, cujus ct n ordinem redeamus,
hortatu Romam rex Arnulfus advenerat. In cujus 32. Rex Arnulfus desiderii sui compos effectus,
ingressu, ulciscendo papa? injuriam, multosRoma- persequi Widonem (66) non desiit, profectusque "
norum principes obviam sibi properantes decollare Camerinum, castrum vocabulo et natura Fir-
praecepit. mum (67), in quoWidonisuxorerat, obsedit(.Va/y).
VARLL LECTIONES
61
hujus 1. « ita 1. 2. «3 fere 1. fuge 1. 65
sumos 1. hie vcrsus deest 2. 67
profeetusque 1.

NOT^E
(63) In Gra>ciam, Constantinopolim. cum Romanorumsub falsoLiudprandi nominc vul-
(64) Constantinus Magnus imperator, sanctaj He- gatae in Formoso exscripta sunt.
lenae Britannica; lilius. (06) Wido ante Homam captam defunctus erat.
(65) Quae sequuntur, acollectorehistoriss pontifi- (67). Hodie Termo.
803 ANTAPODOSEOS LIBRl SEX. — LIB. I. 800

Wido autem in incertis latuit locis. [giturpraefatum A Arnulfl rogisprasentiamtenuerat alii tradita, fugiit,

caslrum, nomine et natura Firmum, vallocircum- atque Veronaiu percitus venit.

latur, omnia bellorum instrumenta, quibus capi 35. (Irnnes extunc Ilalienses Arnulfum floccipen-
possit, parantur 6a Cumque Widonis uxor magnis
. dcre, nichili habere. Unde cuin Ticinum veniret,
undiquc angustiis premeretur, ct evadendispes illi non modica horta est in civitate sedicio ; tantaque
omnimodis negaretur, causas mortis regise vippe- istic exercitus stragcs facta est, ut cripte civitatis,
rina cepit calliditate cxquirere. Accitum namquead quas alio nomine cloacasdicttnt, horum cadaveribus
sc quendam Arnulfl regis familiarissimum, magnis rcplerentur. Quod Arnulfus cernens, quoniam per
eum muneribus rogat, ut se adjuvet. Qui cum se Veronam non potuit, per Hannibalis viam, quam
non alitcr posse testaretur, nisi civitatem domini Bardtim (70; dicunt, et montem Iovis repedare
suitraderetdicioni, illaetiam atque etiam auri pon- disponit. CumqueEporegiampervenisset, Anscarius
dera non solum pollicens, verum eliam in praesen- marchio aderat, cujuset hortatu civites rebel-
istic

tiarum tribuens, orat, ut poculo quodam abeasibi Verum hoc Arnulfus jurejurando proiniserat,
labat.
collato dominum suum regem pctarct quod non ;
nunquam se a loco eodem discessurum, qnoad prae-
mortis periculum daret, sed mentis feritatcm mul- sontiffi sua; prresentarcnt Anscariuni. Isautem, ut
ceret. Qua3 etiam, suis ut fidem dictis praberct, erat homo valde formidolosus, et omnino similis
R
ante sui ipsius praesentiam hocunum suorumpotat quo de Maro ait (71) :

servorum ;
qui unius horae spatio conspectui hujus Largus opum, lingua melior, sed frigida bellu
adstans, sanus abscessit. Verum veridicam Maro- Dextera,

nis (68), inquam, illius sententiam in medium pro : de castello exiit, et juxta murum civitatis in caver-
feramus :
nis petrarum latuit. Iloc autem eo fecit, quatinus
Attri sacra fames, quid non morlalia pectora cogis? licite possent regi Arnulfo satisfacere, Anscarium in
Sumptum narnquc poculum festinusrcgi pro-
ketale urbe non esse. ltaque jusjurandum rex istudacce-
pinat. Quo accepto tanta hunc confestim somni vir- pit, atque itcr quod ceperat abiit.
tus invasit, quatinus tociusexercitusstrepiluseum 3G. (An. 899, Dec. 8.) Profectusque in propria,
triduo evigilare nequiret. Fertur autein, quoniam turpissima valetudinc expiravit. Minutis quippe ver-
dum familiares hunc modo strepitu, modo tactu mibus quos pedunculos aiunt vchementer afflictus,
inquietarent, apertis oculis nil scntire, nil loqui spiritum reddidit. Fertur autem, quod prafati ver-
posse perfecte. Positus tamen in mentis exessu (69), mes adeo scaturrirent, ut nullis medicorum curis
mugitum rcddere, non verba edere, videbatur. Hu- minui possent. Utrum vero pro tam immenso sce-
jus quippe rci accio repedare omnes compulit, non lere, Hungariorum scilicet emissione, secundum
pugnare. C prophetam duplici sit contricione attritus, an ex
33. Credo autcm, Arnulfum regem justa severi presenti supplicio consequeretur veniam in futuro
judicis hujusmodi pestem inctirrisse censnra. Se- (Jer. xvii, 13), soli illius scientia1 dimittamus, quo
cunihe cnim rcs dttm imperium hujus ubiubi magni de Aposlolus dicit : « Nolite ante tempus judicare,
faccrcnt, virtuti suae cuncla fribuit, non debilum donec veniat Dominus, qui et inluntinabit abscon-
omnipotcnti Deo honorcm reddidit. Sacerdotes Dci dita tenebrarum et manifestabit consilia cordium ;

vincti trahebantur, sacrae virgines vi opprimcban- et tunc laus erit unicuique a Deo (/ Cor. iv, 5). »
tur, conjugata; violabantur. Neque enim ecclesiae 37. (An. 896.) Justus igitur Deus uxori Widonis,
confugientibus poterantesseasylum. In his namque quae huic paraverat mortem, parat viduitatis dolo-
simbolam faciebant, gcstuslurpis, cantus ludicres, rem. Sieut enim praefati stimus, dum rcdeuntein Ar-
dibachationes. Sed et mulieres eodem publice, pro nulfum Wido rex e vestigio sequeretur, justa flti-

ncfas, proslitucbantur. vium defunctus est Tarum. Cujusobitum Borenga-

34. Deniquc rcdeunlcm regem magna cum vale- rius ut audivit, festinus Papiam venit, regnumquc
tudine Arnulfum palatim rex Wido persequittir. potcnter accepit. Fideles vero fautoresque Widonis,
Cumque Arnulfus Bardonis montem consccnderet, veriti ne ab cisinlatam Berengarius ulcisccretur in-
hocsuorumconsiliodefinivit, quatinusBerengarium n juriam, et quia semperltalienses geminis utidomi-
lumine privaret, sicquc securus Italiam obtinerct. nis volunt, quatinus alterum alterius tcrrore cohcr-
Cognatorum vero Borengarii unus, qui non parva ceant, Widonis regis defuncti filium, nominc Lam-
Arnulfo regi familiaritatis gratia inhcrcbat, httjtis- bertum, clegantemjuvenem,adhurepha'bum nimis-
modi consilium utagnovit, absque moraBcrcngario que bellicosum, regem constituunt. Copit denique
patefecit. Qui mox ut scnsit, lucerna quam antc hune adirc populus, Uercngarium desercre. Cumque

VARIiE LECTIONES.
08
paratur 1.

NUT.E
iEd. ni, 56, 57. dum ca quae Annales Fuldenses de primo Arnulfi
(691 ld est cxcessu. reditu ex Ilalia narrant, alteri perperam tribucre,
(70)Ubi hodie castcllum llunl via: imminerc, patct.
Eporcgia Augustam tendeas aspicis. Scd Liudpran- (71) /En. xi, 03«.
807 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 808

Berengarius Lamberto, magno cum cxorcitu Papiam A tlim ingenio callens, in ipso eos noctis conlicinio

tendenti, copiarum paucitate obviaro nequiret, Vo- pprimit, dormientes ferit, oscitantesjugulat. Ven-
ronam petiit, isticque, securus deguit. Non post tum denique ad ipsos est, qui hujusductores exer-
multum vero tcmporis Lambertus rex cum essetvir citus erant. Cumquc iis non ex multitudine alius,

6everus, principibus gravis est visus. Unde et lega- sed rex ipse pncclari hujus facinoris nuntius esset,
tos Veronam dirigunt, regem Berengarium ad se non dico pugnandi, verum fugiendi terror ipseabs-
venire, Lambertum vero expellere petunt. tulit facultatem. Verum Ildcprandus, fuga lapsus,
Magimfredus pra?terea, prasdives Mediolanen-
38. Adulbertum intraanimaliumprasepelalitantemde-
sisurbis comes, quinquenniohuicrebellis extiterat; reliquit. Qui dum repertus csset atque anto regis
qui non solum urbem in qua rebellis erat, Mediola- prasentiam ductus, eum ilico itaconvenit: «Sibil-
nium scilicet, defenderat, verum ctiam vicina cir- uxurem tuam Bertam prophetasse cre-
lino spiritu

cumquaque lucaLamberto servientia nimisdepopu- dimus, qua: te scientia suaregcm autasinum factu-

labat. Quod factum rex non passus est abire inul- ram promisit. Verum quia regcm noluit, aut, ut
tum 6 ", psalmographum ~~ illud persepc ruminans: magis credendum est, non potuit, asinum, nemen-
cc Cum accepero tempus, ego justitias judicabo tiretur, effecit, dum te cum Arcadise pecuaribusad
(l'sal. lxxiv, 3). » Nam post paululum capitis hunc prasepe declinare cocgit ! » Preterea hoc cum isto

jusserat damnare sententia. Quas res terrorem cun- nonnulli capiuntur, vinciuntur, Papiam ducuntur;
ctis Italiensibus non minimum adtulit. cuslodie mancipantur.
39. (An. 898.) Denique hoc eodem tempore Adel- itcrum Lambertus prae-
42. His ita gestis, rex

bertus, illustris Tuscorum marchio, atque Ildepran- fato in locoMarinco venationibus occupatur (Oct.
dus, preepotens comes, huic nisi sunt rebellare. Nov.) quoad omnium principum decreto, quid su-
Tantaj quippe Adelbertus erat potcntire, ut inter per captis agendum esset, deliberaretur. Sed o
omnes Ltaliae principes solus ipse cognomento dice- utinam venalio haecferas, non caperetreges Aiunt !

retur Dives. lluic erat uxor nomineBerLa, Hugonis, sane, hunc, dum, sicutmoriscst, apros efreni ,3 se-
nostro post tcmpore regis, mater ; cujus instinctu ctareturequo,cccidissecollumquefregisse. Verum 14
tam nefaria cepit ipsc facinora. Nam colleclo exer- asscrtionihuirlidcmprebcrcnonabsurdum essenon
citu, cum Ildeprando comite constantor Papiam dicu. Est enimaliamorlishujus,qua3 mihi verisimi-
tendere festinat. atque omnibus a populis narratur;
lior videtur,

Lambertus interea rex, harum rerum inscius,

40. Magimfredus Mediulanensis urbis romes,
asscrtio.
in Marinco, 40 ferme milibus Papia distans, vena- cujus paulo superius fecimus mentionem, dum
lionibus occupatur. Cumque prafati marchioetco- pro scelcre in rem publicam atque in rcgem com-
mes cum immenso sed invalido Tuscorum exercitu C misso capitis judicio damnaretur, unicum posses-
Bardonis montem transirent, Lamberto regi mcdio sionis su;e vicarium, Hugonem lilium, dereliquit.
in nemore venanti, ut sesereshabuerat, nuntiatur. Quem dum Lambertus rcx cum forma egregiatum
ls vero, sicut erat animi constans viribusque potens, nonnullos superarc viderct audatia, animi sui non
suosnonpassus est milites prestolari sed collectis parvum pro patris morte dolorem collatis nisus
;

quos secum habuerat, centum ferme militi bus, cursu est beneficiis mulcere quamplurimis. Unde et eum
prcpeti eis obviare feslinat. prater ceteros familiaritatis privilegio dederat. Fa-
Jamiam Placcntiam vcnerat, cum hi" justa
41. ctum est autem, dum Lambertus rex nominato in
fluviumSesterionemad burgum (72), in quo sanctis- loco Marinco venaretur ri
,
— estenim eodem mirae
~~
simi et pratiosi martyris Domini corpuspositum magnitudinis et amsenitatis lucus adeo venationi-
veneratur, castra metasse nuntiantur. Ignorantes bus aptus —
huc illucquc cunctis, ut moris est,
itaque quid superventura nox pareret, temetolenti discurrentibus, hoc cumuno scilicet Hugone ipsum
post nonnulla inutilia tragodimata, id est cantiones, solummodo in nemore remansisse. Cumque rex
somno scse dedere, stertere ; nauseam alii sumptus aprum in transitu praestolaretur, diuque multum
intemperantia facere. Rex igitur, cum animi ferox D remorante longa expectationelassaretur, paululum
VARLE LECTIONES.
69
mullum I.
70
spalmographum
sanctissimi I. 1
3
i. " h
e. effreni.
1. 7a
7i 3.
3a 3b. etc.
~'

s equentia usque collum fregit, ita ejfcrunl: Verum quia secundum beati Job sententiam terminus
ejus praeteriri non potuit, illum Dominicum sermonem quo dicitur et inimici hominis domestici cjus
(Mich. vu, 6) adimplevit. Nam dum quendam Magimfridum, illius Magimfridi praepotentis, ut dixi-
mus, Medioianensis urbis comitis, quem paulo superius regia jussione pro rebellioue hominem exsisse
assueruimus, filium, paternis beneliciis donatum, nimia familiaritate, cum pro fldelitatis firmitate tum
paterna; necis oblivione, rex sibi a secretis [ad secretum 3] fecisset, eumque venationis causa, s.i ve-
natio dici potest qua rex ; non aper, capitur, secum ad praefatum locum irejussisset, accidit, utceteris ve-
natoribus aprum in medio nemore persequontibus, indago [undago 3] ferini anfractus, regis ejusdemque
Magimfridi custodia per divortia tutari debuisset. Quavero custodia dumnimia rex expectatione fatigatus,
commissa Magimfridi obtutibus vigilia, sesequietidedisset, Magimfridus non paternae necis sed caeterarum
quae rexeiintulerat inmemor bonitatum, neetfusionesanguinisagnoscercturoccisio regis, lignoquam rnox
~"
non modico accepto, dormicntis heroi cervicem nefario lctu coniregit. uenraretur 1
notj;.
(,72J Uorgo San-Donnino ; fluvius hodie Stirone.
 809 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIBRI I. 810
sese quieti dedit, vigilia; custodiam huic iniido, A plovitque " illud quod rex et prophetacanit Quo- : «

quasi fido, commitens. Igitur absentibus cunctis, niam laudatur peccator in desideriis animte sus,
Hugonis mens custodis, immo proditoris atque et iniqua gerens benedicitur (Psal. x, 3). » Sed et
carnificis, collatorum beneficiorum immemor plu- aliud fecisse minime potuit propter h&c ipsius
rium, patris mortem animo cepit revolvere. Xon Veritatis verba dicentis : « Nichil opertum, quod
consideravit genitorem suum justam incurrissene- non reveletur, et occultum, quod non in publicum
cem jusjurandum,
;
quod fecerat, violare
regi veniat {Malth. x, 26). »
nou metuit vicarium ; domini nostri Jesu
se Judae, 43. His ita gestis, rex Berengarius ampliori pri-
Christi proditoris, appellari non erubuit et quod ; stina dignitate regia honoratur Adelbertus mar-
;

est gravius,sempiternum suplicium subiturum sese chio et ceteri ad propria destinantur.

nontimuit; verum conamine toto virium, ligno 44. Juvat autem, pater karissime, tanti hujus
non modicodormienticollum fregit. Gladio 76 quippe obitum regis et deflendo scribere et scribendo de-
jerire timuit, ne peccati hujus auctorem res eum flere. Inerat namque illi honesta morum probitas,
manifesta probaret. Eo namque mens perversa ita sancta et formidolosa severitas, et quem juventus
egit, ut non gladii cicatrix, sed ligni manifesta ornabat in corpore splendida, menlis canities de-
collisio, hunc repperientibus iidem darent equo „ coraverat sancta. Plane plus ipse rei publica?,
cecidisse, collique fraccione hominem exivisse. La- quam res publica decoris ei contulerat. Ouod si

tuitque per annos res quam plurimos. Sed dum non cita mors hunc raperet, is esset qui post
processu temporis Berengarius rex, nullo sibi re- Romanorum potentiam totum sibi orbem viriliter
sistente, regnum viriliter obtineret, ipse reatus subjugaret.
proprii, sicut fuerat auctor, extitit proditor, im-

EXPLICIT LIBER PRIMUS.

INCIPIUNT CAPITULA LIBRI SECUNDI.

\. De eo quod postmortem Arnulfl Hlodoicus filius 15. Quomodo Hungarii positis insidiis super chri-
80
ejus rex constituitur. stianos irruunt etvincunt.
2. Hungarii audita nece Arnulfl Bagaoriam petunt. 16. Quod victoriam non pro eorum fortitudine, sed
3. Hulodoicus bellum Hungariis parat juxta Le- pro christianorum peccato habuerint.
mannum. 17. Quod eo tempore Hulodoicus rex Francorum
4. Hungarii positis insidiis Hulodoici milites vin- moritur, ct Chunradus pro eo ordinatur.
cunt. C 18. Quid sub eo principes erant, inter quos et Hein-
5. Fugiens Hulodoicus : Hungarii Francorum Sa- ricus Saxonum duxerat.
xonum et Suevorum terram depradantur. 19. De eo quod Heinricus et ca;teri principes Chun-
6. De rebeltione Adolberti comitis, et qualiter de- rado rebellaverint regi, et ab eo victi fuerint, et
q uia Arnaldus in Ilungariam fugerit
81
cipiente Hattone archiepiscopo sit decollatus. .

20 Chouonradus rex moriens principes omnes de

Bxploratores regressi quod consilium dederint.
-
7.

8. Quare Hungarii territi ab Italias ingressu sint P ace et ut Ho '»" cum ^gem constituant, exhor-
'

. tatur, cui et regaliaornamenta transmittit.

r, n i-i' ii i •. -ii. 2). Chuonrado rege mortuo, Arnaldus ab Hunearia
»
9. Quahter Hungaru reparato excrcitu venermt et ,. „ „ . . .

..... . redit atque

1 Heinnco resi
& bellum parat.
Itahci eis occurrennt. z . ... .. . .

22. Heinncus Arnakli animum prudentissima locu-

,

10. Cur rex Berengarius ad bcllum non lent, vel

ti(me m jt j„ at
cur Hungari Italos fugerint.
23 Arnaldus SU0I um exho rtatione militum Hein-
.

11. Fugientes pagani chrislianis pacem petunt, rici fit miles regis.
quam non adquirunt. 24. Audita Hungarii morte Chuonradi, Saxoniam
12 De proludio pugnai, in quo vincerunt Hungarii ingrediuntur.
postquam fugerunl. 25. Rex Heinricus, quamquam inlirmus, cis oc-
78
13. Ue eo quod propter defatigatos equos super currit.

Iluvium Brentam pagani christianos prestolaren- 26. Qualiter ad pugnam suos exhortatus sil nii-

tur, eisque pacem qmererent "", quam non de- liles.

derunt. 27. De hono voto Ileinrici regis.

14. Quod consilium Hungarii ol> dcsperationcm in- 3S. De nuntio qui Hungarios in Meresburg csse
venerint, et quid dixerint. nunliabat.

VARI.E LECTIONES.
76 Gladio — in publicum veniat dcsunt in codicibus 3. " impletque 1. " defetigatos 1. '
9
que-
reront 1. M irrunt 1. "' fugerint 1.

Patrql. CXXXVI. 26
811 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 812

29. Hungarii: sciscitatis captivis de bello, explora- A 53. Quod Greci mox ut veniunt, castrum juxta
tores mittunt. montem constituunt.
30. De pugna cum Hungariis comrnissa. 54. Quod omnes Poeni sint interfecti et capti, et
31. De bono consilio Heinrici regis etvictoria ejus, quia visi sunt in bello Petrus et Paulus apo-
et ubi sit ipsa depicta victoria. stoli gloriosi.
32. De Hulodoico quodam, quem Italici super se
55. Adelbertus Tuscie 84
provinciae marchio mori-
regnare invitant. tur, cujus filius Wido pro eo ponitur mater
;

33. Quod Adelbertus marchio boc effecerit, qui

vero ejus a Berengario capitur.
gencr regis Berengarii erat.
85
50. Quod suspicati sunt homines Bertam Adel-
34. De eodem Adelberto, qui primo fuit bonus et
berto filios peperisse.
postmodum factus est malus.
35. Quod Hulodoicus regis Berengarii terrore jura- 57. De eo quod multi principes simul cum Lam-
verit et reversus sit.
perto Mcdiolanense archiepiscopo Berengario
rebellarent, et cur hoc facerent.
36 Quod Adelbertus, Tuscirc provincisepotens mar-
chio, instinctu Bertaa uxoris sue Berengarium 58. De comite palatii capto, atque Lamperlo non
deserit, ct propler Hulodoicum, ut veniat •11 oportune commendato.
mittit. 59. Quod eundem Berengarius requisierit, et cur
37. Hulodoicus ab Italiensibus suscipitur, et Vero- eum habere non possit.
nam Berengarius fugiit, a qua et expulsus a 60. De Rodulfo rege Burgundionum, qui filiam
Hulodoico est.
ducis Bruchardi 86 acceperat uxorem, ab et
38. Hulodoicus Luccam proficiscitur etdecenterab
Italicis invitatur, ut ad eos veniat et rex eorum
Adelberto suscipitur.
fiat.
39. Hulodoicus ob Adelberti potentiam invidiatan-
61. Qualiter Hungarii, Berengarii regis amici, 0-
gitur, ob quam ab ejus fidelitate Adelbertus se-
delricum occiderent, Adelbertum vero regis
paratur.
generum et Gislebertum comitem vivos cape-
40. Dsscriptio Veronensiscivitatis et fluminis Athe-
rent.
sis et eum.
pontis super
62. Qua callididate Adelbertus marchio Hungarios
41. Quod Hulodoicus Verone degens, a Berenga-
deluserit, et vili prastio ab eisredemptus aufu-
rio corruptis civitatis custodibus capitur et Iu-
gerit.
mine privatur.
63. De Gisleberto capto, flagellato et ante regem
42. De Hungariis qui eo tempore Italiam lania-
Q ducto, atque ab eo misericorditer dimisso et
bant.
honorato.
43. De Saracenis de Fraxeneto, qui partem Italiaa
vastabant et usque Aquas pervenerant. 64. De eodem qui ad Rodulfum regem abiit et eum
44. De Africanis Saracenis, qui Appuliam, Ca- adduxit.
labriam, Beneventum occupaverant et Garelia- 65. De pugna civili inter Berengarium et Rodulfum
num montem pro munitione habebant. exhorta.

45. Qua occasione Saraceni ab Africa 82 exierint. 66. Quod Rodulfus victoriam per Bonefatiom co-

46. Quod Domini hoc factum sit voluntate ob no- gnatum suum obtinuit.
stram correctionem. 67. Rodulfus consensu Italiensium in Burgun-
47. Quia Johanes Ravennas eo tempore papa ha- diam redit.
bebatur. 68. De Veronensibus qui Berengarium consiliati

48. Qualiter per Theodoram meretricem papa sit sunt occidere.

conslitutus 8S
. 69. Prudens rgis Berengarii allocucio " ad Flam»
49. De quodam Africano, qui ad papam venit, ei- bertum.
que, quomodo cum Africanis pugnare posset,
70. De sciffo aureo a reee Flamberto tradito.
consilium dedit. D-,1. Quod Flamberti consilio Berengarius rex sit
50. Quod idem Africanus insidiis positis ceteros
interfectus.
occiderit.
De 72. De regis sanguine usque in prasens tempus in
51. consilio Landulfi, Beneventanornm prin-
cipis.
lapide permanente.

52. De eo quod papa Constantinopolim directis nun- 73. De Milone milite qui regem Berengarium vin-
tiis adjutorium ab imperatore acceperit, et eum dicavit, et post triduum ejus interfectores sus-
Pccnis pugnaverit. pendit.

INCIPIT LIBER SECUNDUS.

1. (An. 900. Jan. 21. Postquam vitalis calor Ar- nulfi regis membra deserens, reddidit corpus exa-
VARI.E LECTIONES
87
8S
affrica 1" 83
constitus 1. 8*
tusscie 1. 8!
i. c. Quot. 86 ('.
c. Burchardi. allucio 8 !.
813 ANTAPODOSEOS LIBHI SEX. — LIB. II. 814
nimc, suus ipsius Hulodoicus rex cunctis a
filius A indeque oritur pugna, versique terga ceu in fugam
populis ordinatur. Tanti denique casus viri vicinos Turci, directis acriter boelis, id est sagitiis, pluri-
Hungarios, sicut nec in toto orbe degentes, latere mos sternunt.
non potuit. Siquidem loeti dies cjus iis fuit omni Versus.
festivitate jucundior, gazis omnibus preestantior. Nubibus omnipotens Heloim cum condere phcebi
Quid igitur. Lumina chriscomi venerandus ceperit atris,
2. Primo namque mortis hujus gnatique sui ordi- Vertice cumque polus summo clangore remugit,
nationis anno, permagno collecto exercitu,Marava- Fulgura crebra volant throno demissa Tonantis
norum gentem, quam virtutis eorum amminiculo Igneas:moxtrepidant,quinigrumincandidavertunt,
rex Arnulfus subdiderat, sibi vendicant; Bagoario- Conscia tum metuunt scelerum sulcare suorum
rum etiam fines occupant ; castra diruunt, ecle- Pectora, vulno 93 pariter ruitura superno :
—
consumunt, populos jugulant,et ue magis
sias igne Haud secus e vacuis volitant concussa pharetris
magisque timeantur, interfcctorum sese sanguine Spicula, scinduntur validoe 9t
quis terga loricae.
potant. Concutit ipsa ruens segetes cum grando superba.
3. (An. 910.) Hilodoicus itaque rex, gentis sue Fit sonitus, clangorque simul per tecta sonorus,
depopulationem hujusque intellegens crudelitatem, ~ Sic galeaa strictis reboant tunc ensibus ictee,
suorum omnium animos hac formidine infiammat, Corpora sicque cadunt mutuis confossa sagiltis.
ut si quemquam bello eodem, quod cum iis acturus Jam septimam descendens Phcebus occupaverat
esset,deesse contingeret laqueo procul dubio vitam horam, et serenus adhuc Hulodoici partibus Mars
finirct. Innumerabilis denique illa gentis 58 pessime favebat, cum Turci, sicut non incallidi, positis ex
multitudo copiis hujus maximis obviam properare adverso insidiis, fugam simulant. Quos dum regis
festinat. Nec videas sitientem animam ardentius populus,doliignarus, impetuvalidissimosequeretur
haustum lalicis gelidae, quam pralii diem gentem omni prodeunt ex parte insidise, et quasi victi ipsi
hanc crudelem appetere neque enim hane aliud
; victores interimunt. Bex ipse e victore se victum
quam dimicasse juvat. Ut autem ex libro, qui de esse miratur fitque illi non opinatus gravior casus.
;

origine hufus inscribitur (73) didici, horum matres Videres equidem saltus, agros, passim cadaveribus
mox pueris editis fero acutissimo" faciem secant, stratos.rivos et flumina sanguine pcrmixta rubere;
scilicet ut, antequam nutrimenta percipiant,
lactis tunchinnitusequum,clangorquetubarum,fugientes
vulnerum tolerantiam subire cogantur. Dant huic etiam atque etiam terrere, persequentes magis ma-
asscrtioni fidem vulnera quae pro deficientium dolore gisque hortari.
propinqum 90 yivorum corporibus inflguntur. San- 5. Hungarii praHerea compotes 95 sui effecti,chri-
guinemque 91 prout SBeoi xal ise6ot<; Jvti t3v oaxpEiuv C stianorum hac tam immensa 96 nece proprisenon sa-
athei ke asevis anti ton dacrion, id est sine Deo et tisfecere nequicia;; sed rabiem ut perfidiae satiaront,
impii pro lacrimis,fundunt.Jamjam rex Hulodoicus Bagoariorum, Suevorum, Francorum, Saxonum
collecta multitudine Augustam venerat, quae est in omnia defiagrcndo regna percurrunt.Nec quisquam
Suevorum, Bagoariorum, seu orientalium Franco- erat, qui horum praesentiam.nisi labore non parvo
rum eonfinio civitas, cum inspcrata, magis autem naturavc munitissimis pra;stolaretur in locis, fa-
non optata, gentis hujus nuntiatur vicinitas. Se- ctusque est per nonnullos populus hic tributarius
qucnti ihitur diesccus Lemanni(74)luminis campos, annos.
"
Martio operi capacitatc sui aptos, utrxque acies G. 9
IIujus tempore Adclbertus quidam, non qui-
convenere. libct scd magnus ille heros, simultatcm non modi-
4. Prius itaque ac carn in castello M vocabulo Bavemberg contra rem
publieam exerccbat Sepe etcnim rcx Hu-
(an. 900).
Titoni croceum linqueret Aurora cubile (75).
lodoicus congregatisomnibus super eum irruerat.
Hungariorum gens, necis siticns, belli avida, hos, Cui nominatus heros non juxta castcllum, ut a plc-
videlicet christianos, adhuc opprimit oscitantes risque assolet, scd procul a muuitione proeparat
;

nennullos namque spicula priusquamclamores evi- n bcllum. Hegis etenim milites priusquam re ipsa
gilarunt,alios vero cubilibus confossos neque stre- hujusaudatiam iiiiiurentur,rcgempraeeuntcspugnae
pitus neque vulnera cxitarunt M citius cnim ab iis ;
proludio hunc cxlra castrum illiccre atque intcrfi-
sijititus recessit, atque somnus. Gravis itaque hinc cerc cogitabant.Adelbertus itaque proludii hujus-
VARL3E LECTIONES
88
hic quatcrnio excidit in 2. usquc cap. 34. in. BJ
accutissimo 1. m propiquum 1- " Sanguine nequc 1.
duabus priorivocubulo ultra spatium producto,ita ut scriba totam vocem in prima linea scribere aggres-
lineis,
sus, si ente vitimas ijuenti inlutcrit.
l.
n alios exitarunt in codice prius omtssa in —
ginx post remugit sa onis tamen signc mo neglecto in 5. 5a. 5a* ibi ,

ram habentur. '" —

uulno 1 pro vulnereo. vulnero 3e* lacuna 5. 5a*. judicio 5a'.- et Bervag. ,l quis terga3.
/

q. t. itesunl spacio vacuo 5. 5a. scolades calcaiquc 5a* queis tergo llcrvag. 95
c. voti sui 5. 5 a. 5 a*
86
inmsa 1. ° 7 caput hac totum excidii coatcibus 3. ,8 calstello 1.
NOM
(73) Jordanis c. 24. (75) Virg. Georg. i, 447,
(74) id cst Lici,
 815 LIUTPItANDI CIIEMONENSIS EPISCOPI. 816

modi non solum gnarus, verum etiam debriatus, A. ges dederit, quas nobis turbas egerit, quot rapina-
obviam his lam longe a castro processerat, ut non rum et incendiorum mfortunia nobis intulerit, re
hunc mililes eousque ex adversariis esse cognosce- ipsa potius quam fama deferente percepimus.Unde
rent, quoad earum cervicibus istius mucro cffidis et sententiam vestram, pro hoc tam praeclaro faci-

impaciens deseviret. Igitur cum septennio fcrme nore quid recompensationis inprajsentiarum acci-
Adelbertnsheros rebellionem hujusmodiexcerceret, piat,expectamus.» Qui omnium decreto,secundum
sciensHulodoicus istius audatie fortitudinem haud- priscoruminstituta regum.majestatisreusadjudiea-
quaquam se nisi lergiversatione quadam posse de- tus, capite truncatur. Verum dum victus trahere-

vincere,Hattonem Magontinae sedis archiepiscopum, tur ad mortem, Hattonem intuitus:« Perjurii, infit,
quid sibi super hac re faciendum essct, consuluit. reus eris, si memet necem incurrere 101 sihis. » Cui

Qui, ut erat versutie pollens « Desine, ait ego te : ;

Hatto 102 :« Sanum te, inquit, e castro educturum,
securum iis sollicitudinibus reddam. Ego, ut tcte itaetreducturum promisi; quod me tunc complesse
adveniat, providebo tu, ne redeat, curato.» Hatto intellexi.cum te e castello eductum, salvum et inco-
;

ltaque animi confidentia, qua nonnullas res ex in-

lumen 103 quam mox in castellum reduxi.» Tum se
istuc advenisse dolens et Hattonis 10t dolum tarde
fortunio secundas effecerat, animatus, Bavemberg
«tellexisse Mspirans, tam invitus spiculatorem se
quasi Adelbertum adiit compassurus. Cui ct ait :
B
non aliam vitam praHer instantem putares,
« Si et
quitur, quam libenter viveret, si liceret.

Paucis igitur interpositis annis, cum nullus

7.
tamen injuste faceres, quod domino tuo rebellis
esset, qui in orientali australive plaga Hungariis
existeres, prassertimcumetquodagis, facias gratis
eo enim quo ferocitate animi vinceris (76), quan-
;
resisteret — nam Bulgariorum gentem atque Greco-
tum ab omnibus, praecipue a rege diligaris,non in-
rum tributariam fecerant — ne quid inexpertum his
esset,qua; sub mcridiano atque occidentali degerent
tellegis. Consulenti itaque mihi fidem admitle; jus-
climate visere satagunt nationes. Inmenso itaque
jurandum accipe, quo sine animi vacillatione de
innumerabilique collecto exercitu, miseram petunt
castello exire valeas et redire. Si sacerdotii mei
Italiam.Cumque juxta fluvium Brentam defixis ten-
promissionibus minime credisjuramento saltem ne
toriolis,immo centonibus,triduo exploratoribus di-
diffidas.quoniam ut te salvum et incolumem de ca-
rectis, teme situm gentisque multitudinem seu ra-
stello hoc eduxero,ita et reducere procurabo.»Adel-
ritatem conciderarent (79), repedantibus nuntiis
bertus igitur hujusmodi melle dulcioribus elogiis
hujusmodi responsa suscipiunt « Planities hec :

delibutus,immo deceptus, jusjurandum ab llattone nonnullis plena colonobus, uno, ut cernitis, ex la-
accepit, eumque.ut secum pranderct,protinus invi-
tere montibus asperrimis atque fertilibus, altero
tavit. Hatto vero tergaversationis, quam exercere
c mari cingitur Adriatico opida vero cum non nulla,
.

post panlulum ceperat, non inmemor, eodem se

cum munitissima. Et gen(is quamquam ignoretur
haudquaquampransurumomnimodisinterdixil.Nec inbecillitasaut fortitudo.inmensatamen conspicitur
mora, Hatto de castello egreditur. Cujus dexteram multitudo. Neque enim tam copiis paucis aggredi
Adelbertus tenens.moxeum prosequitur.Quem cum hanc hortamur. Verum cum nonnulle sint res quae
extra castellum Hatto conspicere : « Pcenitet, infit, nos pugnarecompellant,triumphusscilicetassuetus
me,heros egregie,quod secundum tu' m consultum animi fortitudo, pugnandi scientia, opes prasertim
pncsertim cum perlongum iter immineat, corpus quarum desiderio fatigamur, quae hic tot insunt,
edulio aliquo non refecerim. » Ignorans denique quot toto inorbenecvidimus nec videre speravimus;
Adelbertus, quantum incommodi quantumve infor- nobis tatem consultis —
neque enim longum ar-
tunii hsec sententia Bevertamur, ait, do-
habeat : « duumve remeandi iterest.quod decem potest et eo
mine mi, et ne jejunii " maccratione corpus ta- minus diebus perfici —
revertemur, venturo quati-
bcscat, cibo saltem paululum recreato.»Connivens nus vere omnibus gentis nostra? collectis fortissimis
itaque ejus peticionibusHatto.per quam eum eduxit cedeamus, sitque his cum in fortitudme tum noster
10
°, reducens dextera tenens. Haud
rcpedavit et in muliitudine terror. »
mora,cibus sumitur, atque ab eis die eadem usque Nec mora, his auditis, ad propria revertuntur
p 8.
ad regem properatur. Clamor in castris oritur, fit totamque hiemis asperitatem in fabricandis armis,
tumultus non modicus.quoniam quidem Adelbertus in acuendis spiculis, in docendis juvenibus belli
regem advenisse(77) nuntiatur. Rex praeterea hujus noticiam, ducunt.
ob adventum ncn parum exhilaratus, proceres ad se 9. Sol necdum Piscis 105
signum deserens, Arietis
venire atque in juditio residere praecepit Quibus et occupabat,cum inmenso atque innumerabili collecto
ait :« Jam fere septennio Adelbertus quantas stra- exercitu Italiam petunt (an 899), Aquilegiam, Ve-

VARIyE LECTIONES.
99 10 °
junii 1. e. viam 5. 5 a. 5 a*. 101
incurre 1. 10!
hato I. i, [non dico citissime] 9. tres voces
erasae 1. ,04
hatonis I. piscis 1-55.
NOM.
_
(76) Id estpropter ferocitatem animi, qua te vinci 77) Id est ad regem venisse.
sinis, non intelligis, quantum, etc. 78) i. c. considerarent.
817 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. II. 818

ronam, munitissimas pertranseunt civitates, et Ti- A est responsionem, remittunt « Si contraditum :

cinum, qus nunc alio excellentiori Papia notatur nobis, prssertim a contraditis jamque canibus
vocabulo, nullis resistentibus veniunt. Rex igitur mortuis, munus reciperemus, fcedusque aliquod
Berengarius tam praeclarum novumque facinus — iniremus. »
antehac enim nequenomen gentis hujus audierat — Insanos capite non sanus juraret Orestes!
satis mirari non potuit.Ilalorum igitur, Tuscorum, 14. Hac igitur Ungarii legatione desperati, colle-
Volscorum,Camerinorum, Spoletinorum, quosdam ctis in unum tortissimis, tali sese mutuo scrmone
libris, alios nuntiis directis,omnes tamen in unum solantur : « Si hac, quas inpra;sentiarum ccrnitur,
venire pr;ecepit,factusque est exercitus triplo Hun- luce perdita.nichil estquod deterius proveniri pos-
gariorum validior. sit hominibus, quia Iocus proeci nullus,fugiendi
et
•10. Cumque sibi rex Berengarius tot adesse co- spes omnis ablata, colla summittere mori est,quid
pias cerneret, superbia: spiritu inflatus magisque verendum nobis est, tela inter ipsa ruere, morte
triumphum de hostibus multitudini suse quamDeo mortem inferre? Numquid nou fortuna?,et non im-
tribuens,solus ipse cum paucis quodam in opidulo casus deputandus est noster? Viriliter
becilitati

dcgens, voluptati operam dabat. Quid igitur?Tan- enim pugnando occumbere, non est mori, sed vi-
tammoxutHungariicontemplatisuntmultitudinem, vere. Hanc famam tantam, hanc xXtpovoiuiav, cliro-
animo consternati, quid facerent deliberare non nomiam, id est hereditatem, ut a patribus nostris
poterant.Praliari pcenitus formidabant, fugere om- accepimus,nostrisetiamrelinquamusheredibus.No-
nino nequibant.Verum interutramque hanca>stua- bis debemus,nobis saltem credere expertis,qui ce-
tionem fugere magis quam pra?liari juvat perse- ;
piarum paucitatenonnunquamplurimos stravimus.
quentibusquc christianis,Adduam fluvium nalando, Invalidac plebis sane congregatio plurima adcedem
ita utnimia festinatione plurimi necti submerge- est tantum exposita. Sed et Mars fugentem (79)
rentur, pertranseunt. saepissime perhimit. dimicantem fortiter protegit.
11. Hungarii denique.consilio non malo accepto, Hi enim qui nobis supplicantibus non miserentur,
internuntiis christianos rogant, quatinus, praeda ignorant, neque mente percipiunt,quiavincere qui-
omni cum lucro reddita, ipsi incolumes remeare dem bonum est, supervincere nimis invidiosum. »

possent. Quam peticionem christiani funditusabdi- 15. Hac itaque exhoratione utcumque animos re-

cantes, his, pro dolor ! insultabant, potiusque vin- creati, tres in partes insidias ponunt.recta ipsiflu-

cula quis Hungarii vincirentur,quam arma quibus vium transeundo hostes in modios ruunt.Christia-
necarentur, exquirunt. Cumque pagani christiano- norum enim plurimi longapropterinternuntios ex-
rum animos hoc pacto mulcere nequirent,vetus rati spectatione fatigati, per castra, ut cibo recrearen-
melius consilium,cepta sese liberare satagunt fuga, tur, descenderant ;
quos tanto Hungarii celeritate

sicque fugiendo in Veronenses latissimos campos confoderant, ut in gula cibum transfigerent aliis,

perveniunt. quibusdam equis fugam negarent ablatis.eoque illos

12. Christianorum primi horum jam novissimos levius perhimebani, quo sine cquis eos esse con-
insecuntur ;fitque eodem pugna; proludium.inquo spexerant.Ad augmentum denique perditionis chri-
victoriam habuere pagani. Validiore vero propin- stianorum non prava inter eos erat discordia.Non-
quante exercitu, fuga? non immemores.ceptum iter nulli plane Hungariis non solum pugnam noninfe-
pcrcurrunt. rebant, sed ut proximi caderent anhelant; atque
13. Veneruntque christicolae cum idololatribus ad hoc pcrversi ipsiperverse fecerant.qu itinus dum
pariter juxta fluvium 106
Brentam equi enim; ni- proximi caderent,soli ipsi quasi liberius regnarent.

mium defatigati l07

fugiendi eopiam negabant 108
Qui dum proximorum necessitatibus subvenire ne-
Hungariis. Simul igitur utrneque acies convcncre, glegunt eorumque necem diligunt, ipsi propriam
mcmorati tanUimmodo fluvii alveo separata;. Ilun- inourrunt.Fagiunt itaque christiani, seviuntque pa-
gariidenique nimio terrorc coacti, omnemsuppol- gani, et qui prius supplicare muneribus oequibant,
10B
lectilcm,eaptivos, arma omnia, equos, singulis supplicantibuspostmodumparcere ncsciebant.In-
tantum quibuscum remeare posscnt rctentis, dare rv terfectisdeniquefugatisque christianis, omnia Hun
promittunt hoc praeterea in honore sua; petitionis
;
garii rcgni loca saeviendo percurrunt. Neque crat
adjungunt, ut tantum comite datis omnibus
si vita qui eorum pra;sentiam munitissimus forte pr«-
nisi

illos rcmearc pcrmitterent, sc numquam amplius stolaretur in locis. Illorum sane adeo praevalueral
Italiam ingrcssuros.filiis suis obsidilms riatis, pro- virtus, qualinus eorum pars quedam Hagoariam,
mitterent. Verum heu ! christiani superbia; tumore Sueviam, Franciam, Saxoniam,quedam vero depo-
decepti, minis paganos.reu jam victos, insccuntur, pularetur Italiam.
eisque continuo hujusmodi apologiain i-'//.v -e:iv, id
;
10. Neque cnim hoc eorum meruerat virtus, sed

VAHI.K LECTIONES.
106
fluium 1. saepius, 101
defctigati 1. swpius. m nccabant 1.
|1IJ
pascere I.

NOTL.
(79) Id cst fugicntcm.
 ; ;

819 LTUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 820

verus Domini sermo, terra coeloque durabilior,mu- A. exoro.» Quam jussionem interitus.etinteritum mox
tarinon poterat, quemadmodum per Hyeremiam est obcedientia prosecuta.Ipsonamque mortem ob-
prophetam omnibus nationibus in persona domus eunte, rnemorati principes coronam cunctaque re-
Israel comminatur dicens: « Ecce ego adducam su- galia indumenta Heinrico duci contulerunt; atque
per vos gentern de longinquo, gentem robustam, ut rex Chuonradus dixerat, cuncta per ordinem
gentem antiquam,gentem cujus ignorabis linguam, enarrarunt.Qui regiae dignitatis culmenetprius hu-
nec intelleges quid loquatur. Pharetra ejus quasi militer declinavit, ac paulo post non ambitiose sus-
sepulcrum patens, universi i'ortes,et comedet sege- cepit. Verum mors, quae pauperum ta-
nisi pallida
tes tuas, et panem tuum devorabit ; filios tuos et bernasregumqueturresaequopulsatpede(8l).Chuon
filias gregem tuum et armenta tua
tuas comedet, ;
radum regem tam citissime raperet, is esset.cujus
comedet, vineam tuam et ficum tuam et conteret ; nomen multis mundi nationibus imperaret.
urbes munitas tuas, in quibus tu habes fidutiam, 21. Hoo eodem tempore Arnaldus cum uxore et
gladio. Verumtamen in diebus illis, ait dominus filiis Hungaria rediens.honorifice a Bogoariis atque
Deus, non fatiam vos in consummatione (Jcr. v, aborientalibussuscipiturFrancis.Nequeenim solum
suscipitur.sed utrex fiat,ab iis vehementer hortatur.

17. Hac igitureadem tempestate Hulodoicus rex -n Rex Heinricus cum obtemperare suis omnes jussio-
moritur (an. 9H, Nov. 8). Chunradus Francorum nibus, Arnaldumsolummodoresistere cerneret,per-
ex genere oriundus, vir strenuus bellorumque exer- valido collecto exercitu, Bagoariam tendit. Quod Ar-
citio "° doctus, rex cunctis a populis ordinatur. naldus ut audivit, ejus non passus est in Bagoaria
18. Sub quo potentissimi principes Arnaldus in pracstolari adventum verum collectis, quibus va-
;

Bagoaria, Bruchardus in Suevia, Everardus comes luit, copiis,huic obviam ,u properat (an. 921). Cu-

potentissimus in Francia,Giselbertus dux in Lotha- perat sane et ipse rex fieri. Cumque in eo esset, ut
ringia, erant. Quos inter Heinricus, Saxonum et bellumpariter inire deberent, sicut vir sapicns et
Turingiorum praepotens dux, clarebat. Dei timens rex Heinricus cogitans ex utraqueparte
19. Seeundo itaque regnihujus susceptionis anno inrecuperabile posse damnum accidere Arnaldo " s ,

(9I3) memoratiprincipes huic,praesertimHcinricus, quatinuscum solo solus loquatur,denuntiat.Putans

rebelles extiterant. Quos Chuonradus rex tam sa- igiturArnaldus,quo singulari se acciret certamine,
pientise vigore quam fortitudinis robore superavit ad condictum locum solus hora statuta pervenit.
suamque ad fidelitatem perduxit. Arnaldus autem 22. Quem
sibi obviam properantem rex Heinri-

ejus nimio terrore coactus,cum uxore et filiis ad cus tali sermone adgressus
est :

Hungarios fugit (an. 9I7), deguitque eodem, quoad Insana Dominijussis quid mente resistis?
vitalis aura Chuonradi regis rexerat artus. y Quod populus regem me cupitesse, scias,
20. Septimo denique regni sui anno vocationis Impcrio Christi, quo constat machina mundi
suae ad Deum tempus agnovit (an. 9I8, Dec. 23). Tartarus hunc metuit, hunc Flegeton timuit
Cumque memoratos principes se adire fecisset,
(80) Conterit hic nitidos reges dudumque tremendas
Heinrico solummodo non praesente, ita convenit : Sublimesque volens erigit hic miseros,;

« Ex corruptione ad incorruptionem.ex mortalitate Quo meritas Domini laudes per secula solvant.
ad immortalitatem vocationis meae tempus,ut cer- Tune, superbe, reus, perfide, dure, ferox,
nitis,pra;sto est ;
pacem vos concordiamque
proin Invidice stimulissevaque cupidine tactus,
sectari etiam atque etiam rogo. Me hominem ex- Corpora christicolum perdere valde sitis?
eunte, nulla vos regnandi cupiditas, nulla praesi- Si regcm populus cuperet praeponere temet,
dendi ambitio inflammet. Heinricum, Saxonum et Protinus si essem, qui magis hoc " 3 cuperet.
Turingiorumducem prudentissimum,regemeligite, Hoc igitur quadrifario dicendi genere, copioso sci-
dominum constituite.Isenimest et scientiapollens, licet, brevi, sicco et fiorido, rex Heinricus, ut erat
etjustae severitatis censure habundans. » Ilis ita animi prudens, Arnaldi animum mulcens, ad suos
prolatis.propriam coronam non auro, quo pcene cu- rediit.
juscumque ordinis principis pollent.verum gemmis £) 23. Arnaldus vero,cumsuisha;c omnia retulissct,
praeciosissimis, non solum inquam ornatam, sed hujusmodi ab eis audivit d-6xp'.-T>, apocrisin.id est
gravatam, sceptrum etiam cunetaque regalia indu- responsionem:«Sapientisillius,immosapientiseverae
menta, in medium venire pracepit, ac prout valuit sententiam.qua; ait : Per me regcs regnant, principes
hujusmodi verba effudit:«Heredemregia?quedigni- imperant, prudentes juslitiam deccrnunt Prov. vm,
et

tatis vicarium regalibus his ornamentis.Heinricum 15), illamque Apostoli dicentis

1U quod omnis ordi-
constituo cui ut obediatis, non solum consulo,sed
; natio a Dco est, et qui potestati resistit, Dei ordina-

VARLE LECTIONES.
110
exersitio 1. "' ouiam 1. " s arnaldaldo i.
113
oc1. "* dicentes 1.

NOT.E.
(80) Cf. Reginonis cont. an. 919, ubi nonnulla namenlatransmisit.
valde similia, nec tamen eadem, exempli gratia, (811 Horat. Od. i, 4, 13.
sceptrum ei et coronum aeteraque rcgix dignitatis or-
 !

ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. II. 822

tioni resistit (Rom.xm), quis ambigit?Nequeenimin A Qui sibimet totum Straverat orbem 121
;

hujus electione totius populi posset esse animus Fugiit hic victus Victor ubique
unus, si a Trinitate summa, quae Deus unusest, ante Quod sibi nos rediens Subdidit '- omnes,
mundi constitutionem non esset electus. Si bonus Id Domini pietas Gessit, ob hoc quod
fuerit, diligendus erit,Deusque in eo laudandus; si Partieipes voluit Esse salutis.
vero malus, equanimiter tolerandus. Subditorum Nunc mala Turcorum Nescia Christi
namque plerumque exigunt merito, quatinusnon- Gens, inimica Deo, Gaudet in omnem
nunquam a praelatis graventur, non rogantur. M- Ecclesise populum Ducere ferrum.
quum autem justumque nobis videiur.ut a c;eteris Pro dolor, heroes, Heus mage, quod nunc
non dissentiens, hunc regem eligercs,ipse vero te, Subdere nostra volunt Colla tributo 1

ut tam fortunatum et praedivitem virum hoc pacto Sumite nunc animos More virili !

bcaret,animique tui furorem mulceret,ut quod de- Membra secare prscor Vique ferire
cessores non habuere tui, tibi concedatur scilicet Sit furor heus ardens, Sancta cupido ;

quatinus totius Bagoaria; pontificestuncsubjaceant Hec Stigias 123 referant Munera ad undas,
dicioni, tuequo sit potestati, uno defuncto, alterum Et calidos numerent Igne trientes!
ordinare. » Conivens igitur Arnaldus suorum hoc
R
optimo bonoque consilio,Henrici regis miles effici- 27. Talibus itaque rex exhortationibus ad pugnam
tur, et ab eo, ut jam dictum est, concessis totius suorumaccendianimos videns,indicto cunctissilen-
Bagoariae pontificibus honoratur. tio, haec iterum divini munere flaminis tactus ad-

24. Per idem tempus dum Chuonradi regis inter- jecit « Priscorum facta regum,sanctorum scripta
:

itum atque Heinrici in rcgnum successionemaudi- Patrum nobis.quid agere deboamus,insinuant. Non
rent Hungarii (an. 919), tali sese sunt mutuo ser- enim est Deo difficile paucis plures sternere, si
mone adgressi m :«Rexforte novus novisutilegibus tamen horum qui id agere cupiunt, fidcs meretur;
cupit. Copiis igitur collectis non minimis,ascenda- fides,inquam, non professionis tantum, sed operis,
mus scrutemurque,
; debita utrum rex Heinricus non solummodo oris, sed etiam cordis. Voveamus
"velit tributa persolvere. Quod si non, ut credimus, itaque, ac secundum Psalmistam vota reddamus,
regibus dissentit a ceteris,regnum ejus cede atquc ego, inquam, eo prius, qui dignitate videor et
immensis depopuletur " 6 incendiis. Non Bagoario- ordine primus. Simoniaca hrcresis Deo invisa, et a
rum.sedSaxonum, ubirexipseest. primotinesoccu- beatissimo apostolorum principe Petro damnata,
pemus; ut, siforte, quodnon speramus, congregare quae a decessoribus nostris hactenus est tremerecu-
exercitum velit, neque de Lotharingia, neque de stodita, modis omnibus a nostro sit regno expulsa.
Francia, neque de Suevia, neque de Bagoaria, e[ ^ Conectet invicem unitatis caritas, si quos diaboli
mature occurrere l " possit.Sed et Saxonum ac Tu- divisit calliditas.
ringiorum 118 terra facile depopulatur,qua; nec mon- 28. Rex nonnulla his similia dicere cuperat,cum
tibus adjuta nec firmissimis oppidis est mu- volipes nuntius Hungarios in Mcresburg, quod est
nita. » in Saxonum, Turingiorum
ln et Sclavorum confi-
,

25.Rex Heinricus gravissima valetudine detinc- nio castrum, esse nuntiabat. Adjecerat etiam, eos
tur (an. 933), et Hungariorum ei adventus pr^xime non modicam parvulorumac muberumhabereprae-
nuntiatur.Vix finetenus nuntiantis 119
verba audie- dam,virorum vero inmensam fecisse stragem;con-
rat, cum directis per Saxoniam nuntiis, post qua- dixer.mt enim a decimo et deinceps anno neminem
triduum quotquot poterat capitali sententia se se superstitem relirturos.quatinusperhocterrorem
adire commendat. Validissimo igitur per quatridu- non parvum Saxonibus adhiberent. Rex igitur, ut
num congregatoexercitu, —
estenim Saxonum mos erat animi constans, talibus non terretur verum ;

""laudandus atque immitandus, quatinus annum magis magisque, ut pro patria pugnare ac lauda-
post unum atque duodecimumnemini militumbello biliter debeant occumbore. exhortatur.
deesse contingat — etsi corporis invalidus viribus, 29. Vinctos interea Hungarii, si inpugnari de-
mentis tamen vigore animatus, proutvaluitaequum J)
bcant.sciscitantur.Cumquo ab his non aliter posse
cnnscendit,atque collectis in unumcopiis,hujusmo- 1!B
fieri testaretur, cxploratoribus dilectis si hoc ,

di eas verbis ad pugnandi rabiem cxitavit (82) : verum essc posset.exquirunt. Profccti denique ex-
26. Inclita Saxonum Ceu leo frendens ploratores.Heinricum regem immenso cumexercitu
Bella por innumera Gens erat olim. juxtaprafatum oppidum Meresburgcontemplantur.
Restitil hoec Karolo Ense cruento, Denique vix ad suos poteranl reppedarc.adventum

VARI.K LECTIONES.
1,5
adgrcssci i. lu depopuletur
i. 1.
" 7 occurrcre
"" turingionum 1. ,18 nuntiatis ).
1!0
moxl.
•" sequenlia usque civitas est difficili capite 10. iesurtt, lacuna nuua indicata .'t.
'"-
Subdidit I.
ls:l
stigia
,!l
stigias 5. 5 a 5 a. turingionum I. Is6 ila i. i. c. aut delectis aut directis.

NOT.K.
(82) i. c. excitavit.
823 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 824

exercitus nuntiare neque enim his fuerat alius,

; A rius ille, cujus immensitate tyrannidis tota nunc
verum rex ipse, belli nuntius. uget Italia,cujusque lenocinioaquibuscunquegen-
30.Haud mora, libellum ineipitur, atque ex chri- tibus perhimitur,non juvatur.Sed ut ad rem redea-
stianorumpartesancta ac mirabilis voxKupus eXsisov, mus, nunc dixisse sufficiat.
satis

hyrie eleison.ex eorum vero turpis et diabolicabui, 34. Preterea idem Adelbertus, quod bonis omni-

hui, frequenter auditur. bus cavendum est, nequissimi moris 1M fuit. Xam
31. Dederat rex Heinricus suis ante belli inchoa- dum fervente sanguine juvenilem ducerct vitam,
131
tionem hujusmodi sapiens ac salubre consilium : mirrc humanitatis miraeque sanctitatis fuit, adeo

« Cum ad Martis ludium

12S
ceperitis propcrare, sane ut si ei a venatione redeunti pauper occurre-
13
nemo sotium velotiori, quamquam habeat, temptet ret -',aliudque ei deesset quod illi praestare nequiret,
equo praire. Verum clipeis altrinsecus operti, pri- cornu protinus,quod ejus collofibulisaureisdepen-
mos super scuta sagittarum ictus recipite deinde ;
debat, sine dilatione eoncederet, rursumque ab
cursu rappido impetuque 127 vehementissimo super eodem, quanti estimabatur, adquireret. Tam dirao
eos irruite,quatinus non prius vobis secundo sagit- autem postmodum factus est famre, ut hujusmodi
tarum possint ictus emittere, quoad vestrorum sibi vera de eo tam a majoribus quam a pueris cautio
sentiant vulnera pervenisse. » Saxones est,Grece illuddicamus:
armorum n diceretur.Et quia sonorius
igitur admonitionis hujus saluberrimaa non inme- ASeXSipxo? 133 xo|ii? xouprr,;, |j.axpOT7raf)T s,
1
•*'<-j< 7J-.:-

mores, ordinata aiqualiter acie currunt, nec est ot'.;, « Adalbertos comis curtis, macrospathis.gun-
qui velociori tardiorem transeat equo verum cli- ;
dopistis ; » quo signilicatur et dicitur, longo eum
peis,ut rex dixerat,altrinsecus cooperti, sagittarum
134
uti ense et minima fide.

super clipeos recipiunt ictus innocuos ; deinde, ut 35. Hujus denique aliorumque nonnullorum Ita-

vir prudentissimus dixerat,super hoscursuprfepeti liensium hortatu praefatus Hulodoicus in Italiam

veniunt,adeo ut eorum prius vitacum gemitu fuge- venit. Cui mox Berengarius, ut cognovit, obviam
ret,quam secundo jaculorum fulmina mitterentur. tendit. Cumque Hulodoicus Berengario sibi obviam
Fitque divini muneris pietate, ut potius hos fugere venienti magnas adesse
copias, sibi vero cerneret
quam praeliari jubet.Velox tunc sonipes piger que- parvas, jurejurando hoc terrore compulsus pro-
ei

ritur (83) ; falerarum praeterea decor armorumque misit, ut si se tunc dimitteret,aliquibus promissio-

honor non Hungariis tuteloe, sed honeri erant. Ab- nibus accitus amplius in Italiam non veniret.Fece-
jectis quippe arcubus, dimissis spiculis, faleribus rat namque sibi Berengarius plurimis conlatis mune-

etiam, quo expeditius equi currerent, projectis, ribus Adelbertum, Tusscorum pramotentissimum
fugre solummodo operam dabant. Verum omnipo- marchionem, sibi valde fldelem, atque ideo Hulo-
tens Deus, qui pugnandi cis audatiam tulerat, fu- C doicus tam facile est expulsus.
giendi etiam copiam omnino negabat. Cresis igitur 30. Modica vero temporis transcursa intercape-

fugatisque Hungariis, immensa captivorum turba dine, rex Berengarius nominato Adalberto gravis
dissolvitur,atquein laetitioecantum voxgemituspcr- est visus. Cui rex Berta conjux sua, regis Hugonis
mutatur. Hunc vero triumphum tam laude quam qui nostro post tempore in Italia regnavit mater,
memoria dignum, ad Meresburg rex in superiori non modice fomitem ministrabat. Unde factum est
cenaculo domus per ^orpayeTav, zographian, id est ut,consulto eodem Adelberto marchione.ceteri Ita-

picturam, notare praecepit, adeo ut rem veram po- lienses principes propter eumdem Hulodoicum, ut
tius quam verisimilem videas. adveniret, transmitterent. Qui cupiditate regnandi,
32. Dum h»c aguntur, Italienses poene omnes jurisjurandi oblitus, concitus in Italiam venit.
Huldoicum quendam, Burgundionum sanguine ge- 37. Videns itaque Berengarius, quod Hulodoicus
nitum, nuntiis directis invitant, ut eos adveniat tamab Italiensium quamaTuscorum sussciperetur
128
regnumque Berengario auferat sibique obti-
,
principibus,Veronam profectus est.Hulodoicusvero
neat. eum cum Italiensibus persequi non desistens, Ve-
33. Hujus vero tam turpis sceleris auctor Adel rona 133 illum etiam expulit, totumque sibi regnum
bertus Eporegia; civitatis marchio erat, cui et idem {) viriliter subjugavit.

Berengarius filiam suam, nomine Gislam, conjugio 38.His ita gestis,bonum Hulodoico est visum, ut
136
cupulerat 129 ex qua et filium genuerat, cui avi sui
; sicut circumcirca videret Italiam, videret et Tu-
vocabulum dederat. Iste est,inquam, iste Berenga- sciam.Exiens deniquePapia,proficiscilur 13 " Lucam,

VARLE LECTIONES.
115 '-" impetuque f '- s adueniad corr. adueniat I.
129
proludium 5a*. 5. 5 a. . conjugio cupularat. I.
140 similiris fuit 2. ne quis simili oris fuit 5. nequissimi livoris fuit 5 a. in loco raso ; nequaquam
suis similis fuit 5 a* 13I
mirequel. 13 - occureret 133
ASsfispTo; I.
13
*eof. 133 veronam rorr. verona
I .

13S 131
i. viderat '!
proficitur. f.

NOT.E.
(83) Id est vocatur ;
qui veloci equo utebatur, de eo quasi pigro conqueritur ; auctor qucritur passive
usurpat.
»25 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. II. 826

ubi decenter miroque apparatu ab Adelberto susci- A datum non occidere potuit,sed 1M noluit?« His ser-
pitur. monibus milas inclinatus,locum ostendit,ad quem
39.Cumque Hulodoicusin domo Adalberti totmi- confugerat Hulodoicus.Qui eaptuset anle Beregarii
litum elegantesadesse copias cerneret,tantametiam praesentiam ductus, hujusmodi eum Berengarius
dignitatem totque impensas ,38
prospiceret, invidia: sermonibus increpavit : « Quousque (85) tandem
zelo tactus suis clangulum (8-4) infit: « Hic rex po- abutere, Hulodoice, patientia nostra? Num infitiari

tius quam marchio poterat appellari;nullo quippe 139 illo tempore meis praesidiis,mea diligentia
potes,te
mihi inferior, nisi nomine solummodo est. » Que res circumclusum ? commovereetiam te contramenon
Adelbertum latere non potuit. Quod Berta, ut erat potuisse?meque miserieordia inclinatum,quae nulla
mulier non incallida, audiens, non solum virum tibi debebatur, te dimisisse?Sensistine, inquam, te

suum ab ejus fidelitate ammovit, verum etiam cae- perjurii institis (86) esse vinctum?Gonfirmastisane
ei infideles effecit. Uude fa-
teros Italiaj principes mihi, te ipsum nunquam Italiam ingressurum. Vi-
ctum est,utdum Tuscia rediensVeronam pergeret tam tibi sieut ei, qui tete mihi prodidit, promise-
(rm.905),degeretque eodemnichil hesitansnichilque ram, concedo oculos vero tibi auferre non solum
;

mali suspicans, Berengarius dato praetio custodes jubeo, sed compello ul » His expletis, Hulodoicus
.

civitatis corruperit, collectisque viris fortissimis, in t> lumine privatur, Berengarius regno potitur
et

ipso nootis conticinio civitatem ingressua fuerit 42. Hungariorum interea rabies, quia per Saxo-
(Jul.). nes, Francos, Suevos, Bagoarios nequibant, totam
40. Fluvius Athesis, sicut Tiberis Romam, me- per Italiam nullis resistentibus dilatatur. Verum
diam civitatem Veronam percurrit.Super quemin- quia Berengarius firmiter suos milites fideles ha-
gens marmoreus miri operismirajquemagnitudinis bere non poterat, amicos sibi Hungarios non me-
pons est fabricatus. A leva autem parte fluminis, diocriter fecerat.
quae est aquilonem versus posita,civitasest difficili '43. Sed et Saraceni, qui, sicut dixi, Fraxenetum
arduoque munita.adeo ut si ea pars civitatis,
colle inhabitabant, post labefactionem Provincialium
quam memoratus fluvius dexteram alluit,ab hosti- quasdam summas Italiae partes sibivicinasnonme-
bus capiatur, ea tamen viriliter possit defendi. In diocriter laniabant ; adeo ut, depopulatis plurimis
hujus vero collis summitate praeciosi operis est urbibus, Aquas (87) venirent, quoe est civitas 40
aeclesia fabricata,in honore beatissimi Petri aposto- ferme miliariis Papia distans U2 .Quae etiam propter
lorum principis consecrata, ubi et propter aeclesiae thermas miro in tetragonummodo adlavandumibi
amcenitatem locique munitionem Hulodoicus ma- constitutas vocabulum hujusee sortita est. Tantus
nebat. enim timor invaserat universos, ut nullus esset qui
41. Berengirius denique,ut praefati sumus.noctu C horum praesentiam nisi forte tutissimis prastolare-

civitatem ingressus, clam Hulodoico suiscum mili- tur in locis.

tibus pontem pertransiens, in ipso aurore crepu- 44. Eodem tempore Saraceni ab Africa ratibus
sculo hunc usque advenit. Qui clamore strepituque exeuntes, Calabriam, Appuliam, Beneventum, Ro-
militum exitatus, seiscitatusque quid esset, in aec- manorum etiam pccne omnes civitatcs ita occupa-
clesiam fugiit, nullusque eum, praeter Bcrengarii verunt,ut unamquamquecivitatem mediamRomani
militem unum, ubi esset, agnovit. Qui misericor- obtinerent, mediam Africani. In monte quippe Ga-
dia motus, noluit hunc prodere, sed celare.Timens reliano munitionem constituerant, in quo uxores,
vero isdem.ne ab aliis repertus proderetur vitaque parvulos captivos, omnemque suppellectilem satis
multaretur, Bercngarium adit (an. 905), eumque tuto servabant. Nemo etiam ab occasu, sive ab ar-
ita convenit « Quoniam quidem tanti te Deus ha-
: cturo, orationis gratia ad beatissimorum apostolo-
buit, ut tuum proprias in manus traderct hoslem, rum limina Romam transire potcrat, qui ab hisaut
debcs et tu ejus monita, immo non caperetur, aut non modico dato praecio dimit-
praecepta, magnifa-
cere. Inquit enim : teretur. Quamvis enim misera Italia multisllunga-
Estole miscricordes, sicut et Paler
vestcr misericors cst. Nolite judicare, et non judica- riorum et ex Fraxanelo lM Saraccnorum cladibus
bimini ; nolite condempnarc, ct non condcmpnabi- Q premeretur, nullis tamen furiis aut pestibus sicut
mmi (Luc. vi,3G).» Intellexit itaquo Berengarius.ut ab Afrieanis agitabatur.
vir non hunc, quo ipse lateret, scium
incallidus, 45. Fertur autcm hac occasionc ab Africa exivis-
esse, eumque sophystica hac responsionc decepit : se, atque Italiam adventasse. Leone atque Aiexan-
« Putasne mc, insulse, quem Dominus tradidit ho- dro imperatoribua augustia hominem exeuntibus,
minem, immo regem, velle occidero? Numquid ct Romanos, ut latius dicturi sumus, cum Constan-
David sanctus regem Sahulem a Dco sibi in manus lino, qui nunc usque superest, Leonis imperatoris
VAHl.K LECTIONBS.
138
impenses \. 13 >
quipe \,
lw sct corr. scd. \. sxpius. "' is. c. ilcsunt 2. in paginx fine.
" discans.
I.
U3 fraxetoL

NOT.K.
(84) Id est clanculum. (86) Id est fasciis, vinculis.
(85) Cf. Cic. in Catil. I, i. (87) Acqui, ad Bormidam fiuvium sita.
 $27 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 828

filio, Constantinopolitanum regebat imperium. Et A. monarchiam obtinebat. Qus duas habuit natas,
sicut fieri adsolet, primo, quo Romanos suscepil Marotiam atqueTheodoram.sibi nonsolum cocequa-
imperium, anno, nonnulls ei gentes, praeseitim les verum etiam veneris exercitio u ~ promptiores.

dvzToXixii, anatolike, hoc est orientales, nisa: sunt Harum Marotia ex papa Sergio,cujussuprafecimus
rebellare.Factum est autem.dum imperator exerci- mentionem, Joannem,qui post Joannis Ravennatis
tum ad expugnandas eastransmitteret.Appuliamet obitum Romans ajcclesias obtinuit dignitatem.nefa-
Calabriam,binas regiones qua; ei tunctemporisser- rio genuit adulterio ex Alberico autem marchione
;

viebant, huic ,u rebellasse. Cumquc imperator, Albericum, qui nostro post tempore ejusdem Ro-
maximis orientem versus copiis directis, exercitus mane urbis principatum sibi usurpavit. Per idem
huc multitudinem destinare non posset, rogavit tempus Ravennate sedis,seeundus qui post Roma-
primo, ut ad sui fidelitatem pristinam spontc red- num archieram archipraesulatus hdbebatur, Petrus
irent.Qui cum recusarent, atque hoc se facturos pontificatum regebat. Qui dum subjectionis offitio
minime dicerent,ad Africanum mox imperatorsus- debiUe jam nominatum Joannem papam, qui suae
census dirigit regem, eum
rogans ut se ad-
praetio minister ecclesiae tunc temporis habebatur.RomanJ
juvet, virtutisque ejus auxilio Appuliam sibi atque sepius et iterum domno dirigeret apostolico.Theo-
Calabriam subdat. Hac legatione rex Atricanus ac- dora, ut testatus sum U8 meretrix satis impuden-
,

citus, innumerabiles ratibus copias in Calabriam tissima, veneris calore succensa, in hujus spetiei
Appuliamque direxit,binasquehasregiones impera- decorem vehementerexarsit U9 ,seque buncscortari
toris dominatui potentissimesubdidit.Seddumpro- solum non voluit, verum post etiam atque etiam
cessutemporishasregiones dimitterent.Romamver- compulit. Hec dum impudenter aguntur,Bononien-
sus aciem giraveruut, montemque Garelianum sis aecclesiasepiscopus moritur.et Johannes isteloco

maxima pro tuitione sibi vendicaverunt.multasquc ejus eligitur. Paulo post (88) ante hujus diem con-
munitissimas civitates debellantes vi eeperuat. secrationis nominalus Ravennas archipra?sul mor-

UQ. Dominus vero noster Jesus Christus, costcr- tem obiit, locumque ejus Johannes hic, Theodore
nus et consubstantialis Patri sanctoque Spiritui, instinctu, priori Bononiense deserta aecclesia,ambi-
cujus misericordia plena est terra, qui neminem tionis spiritu inflatus, contra sanctorum instituta
hominum vult perire, sed omnes salvos fieri et ad patrum sibi usurpavit. Romam quippe adveniens,
agnitionem veritatis venire, ne pereat, quod solus mox Ravennata; eclesia; ordinatur episcopus. Mo-
Deus ante mundi constitutionem prrevidit, atque dica vero temporis intercapedine, Deo vocante, et
postomnemcreaturam.quasi dominum ceterisuten- qui eum injuste ordinaverat papa defunctus est,
tem ac dominantem,creavit hominem, quemque in Theodora autem glycerii (89) mens perversa ne,
U5 verus C
finem temporispersanguinissui effusionem amasii sui dccentorum miliariorum interpositione,
homo verusque Deus, non duo scd unus, redemit, (juibus Ravenna scquestratur Roma,rarissimo c.on-
ad amorem sui proprioequcpatriedilectionemquos- cubitu potiretur, Ravenate hunc archiprssulatum
dam beneficiis invitat, terroribus alios compellit, coegit deserere, Romanumque,pro nefas, summum
non quo sibi, qui nec augmentum bonitate nostra, pontificium usurpare.Hoc igitur sanctorum aposto-
ut prophete testatur dicens : quoniam bonorum lorum taliter vicario constituto, Poeni, ut prafatus
15 °
mcorum non eges (Psal. xv, 2), nec detrimentum sum,Beneventum Romanasque urbes misere la-

malitia sumere ,M possit, sed ut nobis prosit. Pla- niabant [an. 914, Apr.).
cuit itaqueei, quia beneficiis noluimus.hujusmodi 49. Accidit 15)
interea, Pcenorum quendam juve-
nos ad tempus castigare tcrroribus. Sed ne Sara- nem injuriis lacessitum Poenos deserere huncque
ceni^iutius insultarent et dicerent : Vbi esl Deus Joannem papam advenire,seque divino taetum spi-
eorum? convertit Deus corda christicolum, adeo ut ramine papam ita convenisse « Sacerdos magne, :

amplior iis pugnandi quam fugiendi prius esset si saperes, populum terramque tibi subjectam Pce-

cupido. nos tam graviter laniare non sineres. Elige igitur

47. Quo tempore veneranda Romanaa sedis sum- juvenes nimia quasi mobilitate volipedes, qui me
mum Joannes Ravennas pontificatum tenebat. Hic p impcratorem, prajccptorem, dominum equanimiter
autem tam nefario scelere contra jus fasque pon- audiant. Horum neminem aiiquid prster singulas
culmen ita obtinuit.
tificii parmas singulosque pilos ensesque singulos, ac
48. Theodora scortum inpudens, hujus Alberici simplices vestes cum exiguitate obsonii habereper-

qui nuper hominem exiit avia, quod dictu etiam mitto. »

fedissimum est, Romanae civilatis non inviriliter 50.Sexaginta denique hujusmodi lnventissibique

VARI.E LECTIONES.
n * sequcntia usque intertectorum strages cap. 66 desuntin codicibus 3.
U5 efTusione 1.
U6
146
sumere
sum< I.
147
exorcitio \.
U8 testatur sua 5 a. testatur uita 5 a*. 14 °
exarscit I. 150
miserere 1,
151
Acidit i

NOT.-E.

(88) Joannes archicpiscopus in chartis Ravenna- Fantuzzium t. I.

"
tibus an. 905 Jul. 15, et 911 Sept. 4, occurrit apud (89) Id est dulcis amoris, y),™; et P u>;
829 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. II. 830

traditis, Penos contra properat,latuitque secus an- A cibus meruisse, quatinus Pceni fugerent, et ipsi
gustas, qua Pcenorum iter erat, vias. Cumque cir- victoriam obtinerent.
cumcirca sepius et iterum Pceni depopulantes red- 55 Hoc in tempore Adelbertis Tuscorum potens
irent, clangore cum maximo ex improvisu atque marchio moritur, filiusque ejus Wido a Berengario
,52
insperato hi ex insidiis prosilientes , eos leviter rege marchio patris loco constituitur. Berta autem
trueidabant. Clamor ex ore.ictusque simul a manu uxor ejus cum Widone filio post mariti obitum non
processcrant. Neque enim Pceni, qui quidve esset, minoris facta est quam vir suus potenttae.Qua. cum
prius scire poterant.quam istorum spicula horum calliditate 13,i muneribus, tum hymenei exercitio
,

corporibus inhererent. Hac denique fama hocque dulcis.nonnullos sibi fideles effecerat.Undecontigit,
exercitio nonnulli Romanorum acciti [_. e. provo- ut dum paulo post a Berengario simul cum filio

cati], plurimis Pcenos in locis prostraverant; calli- caperetur omniaregiBerengario minime

et castella
doque hoc Africani consilio adtriti, civitates poeni- reddidisse, sed firmiter tenuisse, eamque postmo-
tus rupto fcedere deserebant,solumque Garelianum dum de custodia simul cum filio liberasse.
montem sibi pro munitione delegerant. 56. Haec, ut rumor est, tres ex viro suo genuerat,
5). Joanne itaque, ut prafati sumus,papa consti-
Widonem quem prsdiximus, atque Lambertum,
tuto, Landolfus quidam, vir strenuus bellorumque Ermen
B qui nunc usque lumine privalus super est,
exercitio doctus, Beneventanorum et Capuanorum
gardam etiam gratam suam sibi afroditi dulcedine
omnium princeps clarebat.Pcenis igitur statum rei coequalem.quam Adelberto Eporegia: civitatis mar-
publica. non mediocriterlabefactantibus,Landolfum
chioni, Gisla Berengarii regis filia, Berengarii sci-
hunc principem egregium.quid superre hujuseemo- licet regishujus matre, mortua,hymenei consortio
diquamAfricaniagunt Johanncsconsulitpapa.Quod copularat. Quae ei filium genuerat nomine Ansca-
princeps ut audivit, papam per internuntios ita
rium,qui quanta. virtutis quant.equeaudatia. fuerit,
convenit : « Res hsc, spiritalis pater, magnis est
liber subsequens declarabit.
investiganda consiliis. Mittito denique ad Argorum
57. His temporibus isdem Adelbertus, gener re-
imperatorem, cujus et ipsi eam qua. cis mare est
gius, Eporegia., civitatis marchio, atque Odelricus
terrum, sicutet nostram, depopulare non cessant.
palatiicomes, qui ex Suevorum sanguine duxerat
Camerinos etiam atque Spoletinosnostrum adauxi-
originem, necnon et Gislebertus pra.divescomes et
lium invitato iniamus Deo protectore cum his acri-
;

strenuus,Lampertus etiam Mediolanensis archiepi-

ter bellum. Si vincimus, non multitudini sed Deo
scopus, nonnullique alii principes Italia.,Berengario
victoria imputetur; si vero vicerint Poeni, peccatis
rebelles extiterant. Causa autem rebellionishorum
nostris et non inhercia. deputetur. »
j-r,u . ,.,. f.
papa nuntios confestimConslanti- ^ _, ,.
„ ,. _ , ,. fi ha.c fuit. Dum Lampertus defuneto decessore suo
52. His auditis ,:__. J: _._„_.____, , . _•

Mediolanensis archiepiscopus ordinari debuisset,

nopolim dirigit,suppliciterimperatoris amminicula
non parvam abeorexBerengariuscontra sanctorum
sibi dari deposcens. Imperator vero, ut vir sanctis-
instiluta patrum pecuniam exigebatjussitquc scribi
simus ,53 Deiquc timcns, copias absque mora clas-
in tabulis post datam sibi pecuniam, quantum cu-
sibus advectas direxit. Cumque per Garelianum
bicularii, quantum hostiarii, quantuin pavonarii,
flumen conscenderent, adfuit et papa Joannes (an.
ipsi etiam allilium custodes, accipere deberent.
016), cum Landolfo pariter Beneventanorum prin-
Lampertus igitur archipra.sulatus amore vehemen-
cipe potentissimo, Camerinis etiam atque Spoleti-
ter animatus, quaecunque rex poposcerat, quanto
nis.Horrida satis denique inter eos pugna exoritur.
cum dolore tribueret, ex hoc intelligere poieris,
Verum dum christianorum partem Pceni preevalere
quod subsequens lectio declarabit.
conspicerent,in Gareliani montis summitatem con-
fugiunt, angustasque tantum vias defendere mo- 58. Odclricum palatii comitem, quem praedixi-

liuntur. mus, vinctum Bercngarius tunc tenebat. Cumque

53. Ex parte vero illa, qua difficilior ,5t erat as- Lampertum archipra.sulemconslitucret, Odelricum
ccnsus Poenique ad fugiendum aptior, Greci cas- ci,donec quid de eo deliberaret agerct, commenda-
trum in quo residentes, Pce-
die ipsa constituunt ;
vit. Isautem pecunia. multae, quain pro episcopatu
nos, nc fugerent, observabant, cottidieque oppu- erogarat, non inmemor, hoc cum capto cepit de

gnantes non mcdiocriter trueidabant. ejus infidelitate discutere.

5i. Grccis igitur Latinisque cottidic conflictanti- 50. Paucis denique interpositis solibus, rex Be-
bus, Deo miserante, Pcenorum nec unus quidom rengarius.nuntiis directis, Odelricum ad se venire
superfuit,qui non aut gladio trucidaretur,aut vivus praecepit.Quos hyronicahac responsione convenisse
continuo caperetur. Visi sunt autcm a religiosis non dubium est «Sacerdotis oflicio penitus carerc
:

lidelibus ineodem bello sanctissimi ,M Petrus et dcbeo, si jugulandum quempiam in manusalicujus

Paulus apostoli, quorum christianos crcdimus pre- tradidero. » Intellexerant itaque nuntii hunc pu-

VARLE LECTIONES.
IM prosilientis I. ,S3
sanctisimus .. '" difficilior 1. m sanctisimi I.
,S6
callidato ..
m LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 832

plice rebellasse, quem a rege sibi traditum absque A fidei tuae teipsum committo.si male contra me ege-
157
ejus licentia Qui regressi
noverant dimisisse . ris,rationem redditurum Deo. »
protinus ad regem, Terentianum illud (90) pro re- 64. Hune denique ad propria redeuntem, regis
sponsione dederunt Iluic commendes, et quid recte
: gener Adelbertus eeterique qui cum eo simul rebel-
curatum velis. les extiterant, accepti immemorem benefitii, ob

60. Quo tempore Rodulfus rex superbissimus Rodulfum, utadveniat, dirigunt.Profectus denique
Burgundionibus imperabat. Cui in augmentum po- eodem Gislebertus,ante30 dits eumltaliam adven-
tentias hoc accessit,ut potentissimi Suevorum ducis tare coegit. Qui susceptus 161
ab omnibus, nil Be-
Bruchardi filiam, nomine Bertam,sibi conjugio co- rengario ex omni regno praeter Vcronam dimisit ;

pularet. Igitur Italienses, nuntiis directis,hunc ve- tenuitque totum per triennium viriliterregnum [an.
nire, Berengarium vero expellcre petunt. 922 Jan. — 926 Jul.).
61. Inter agendum autem contigit (an. 921) Hun- 65. Cum 12 sibimet horis homo placeat, displi-
garios Veronam hisignorantibusadvenisse;quorum ceat, hoe modo diligat 162
, illud mox aspernetur 163
duo reges Dursac et Bugat amicissimi Berengario qui fieri potest, ut omnibus semper aequanimiter
fuerant. Adelbertus denique marchio atque Odelri- placeat? Igitur infra triennium istud rex Rodulfus
cus comes palatii. Gislebertus etiam comes,plures- y> quibusdam bonus, aliis gravis est visus. Unde fac
que alii,dum in montanisBrixianoe civitatis qua? 50 tum est, ut totius regni media pars populi Rodul-
miliariis Verona distat 13S conventicula ob Bcren- , fum, media Berengarium vellet. Parant itaque ci-

garii dejectionem haberent, rogavit Berengarius vile non modicum bellum ; et quoniam Wido, Pla-
Hugarios, ut si se amarent, super inimicos suos oentina; civitatis cpiscopus, Berengarii partihus fa-
irruerent. Hi vero, ut erant necis avidi, bellandi vebat, 12 longe Placentia miliariis juxta Florentio-
cupidi, a Berengario mox praeduce accepto, por lam bellum constituunt 16t
.

ignotas vias a tergo hos usqueadveniunt ; tantaque Tum quam satis horrida pugna
tunc celeritate confodiunt, ut ncc induendi
illos Oritur civilis et atra,
quidem sumendive arma spatium habere quirent. Heu, quattuor ante Kalendas
Captis igitur cesisque multis, Odelricus palatii co- Quater 165 Sextilis at ipse ;

,59
mes, qui se non viriliter defenderat, occiditur, Radios emergere Phcebus,
Adelbertus autem marchio et Gislebertus vivi ca- Bucina Mars cum strepit alta.
piuntur Gnato Pater ipse perhennem
62. Verum Adelbertus, ut erat vir non bellicosus Fert interitum, genitusque
160
sed sagacitatis nimieque calliditatis,dum inruere Perhimit patrem, dolor he 16G quis?
Hungarios undique cernerct, essetque illi fugiendi C Lcetum parat ecce nepoti
spes omnis ablata,balteum armillasque aureasom- Abavus, sternendus ab ipso ;

nemque praeciosum abparatum projecit, vilibusque Furiis pulsatus ab atris

se militis sui induit vestimentis, ne ab Hungariis Fratrem fodit eminus alter.
qui esset dinosceretur.Captus itaque sciscitatusque, Berengarius ruit ipse
quis esset.militis cujusdam militemse esse respon- Medios rex percitus hostes,
dit.Rogavitque se ad vicinum castellum, vocabulo Properans 167 -ceu fulgur ab alto,
Calcinaria, duci, inquo parentes, qui eum rcdime- Cancri grave sidus aristas
rent, se habere asserebat. Dnctus
igitur, quia non Deicit cum falce 168
novellas.
agnitus, vilissimo proctio comparatur. Emit autem Aliter non ferus et atrox
illum suus ipsius miles, nomine Leo. Miserum rex ipse Rodulfus
63. Gislebertus denique, quia agnitus, flagella- Deicit mucrone popellum.
tus, vinctus, seminudus, ante regis Berengarii proe- 66. Dederat rex Rodulfus Watdradam sororem
sentiam ducitur.Enimverodumanteeum sine femo- suam, tam forma quam sapientia qua? nunc usque
ralibus.curta indutus endromade, ductus, regis ad superest honesta matrona, conjugein Bonefatio co-
pedes pronus concite caderet. in genitalium ostcn- q miti potentissimo,qui nostro post tempore ^91) Ca-
sione membrorum riso omnes emoririer. Rex au merinorum et Spoletinorum extitit marchio. Hic,
tem, pietatis ut erat amator, misericordia qua? ei collecta multitudine, cum
Gariardo pariter comite
nulla debebatur inclinatus.ei non, ut populus opta- Rodulfo in auxilium venerat, atque,uteral virtam
vit,malum pro malo reddidit verum confestim ; callidus quam audax,maluit potius cumsuis in insi-
lotum obtimisque vestibus indutum,eum abire pro- diis positus rei exitura expectare, quam primum
misit.Cui et ait:« Jusjurandum a te nullum exigo, belli impetum sustinere. Jamjam Rodulfi pcene
VARLE LECTIONES.
159
««dimissel. 158
dictat. v. n. 5. 5. a. 160
sagatitatis I. 161
supsceptus I.
o. s, a% p. desunt2. 163 asperneretur I. 16 * parant 5 a. 165
quatuor 5. 5 a. 166
heu quantus 5. 5 a.
167
Properas corr. Properans I. Properas 2. 5. Properat 5 a.
168
falfaoe \.
NOT.E.
(90) Adelphi III, iii, 19. (91) Anno 946 ex Chronico Farfensi.
 ;

833 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX.— LIB. II. 134

omnes milites fugerant, etBerengarii,dato victoriae A ~L Beneficii quippe prceteriti et prasentis im-
signo colligere spolia satagebant, cum Bonefacius memor, insomnem illam regis in necem populos
atque Gariardus, subito ex insidiis properantes, hos instigando pertulet noctem. Bex nocte illa, que-
tanto levius quanto inopinatius sautiabant. Pepcr- madmodum et solitus erat, juxta aiclesiam, non
cerat Gariardus nonnullis, hasta eos et non ferro in domo quae defendi posset,
sed in tuguriolo quo-
percutiens; Bonefatius vero, nulli parcens, immen- dam manebat amcenissimo. Sed et custodes no-
sam fecerat stragem. Signum itaque victoriae Bone- cte eadem non posuerat, niehil suspicans etiam
facius concrepat, conveniuntque qui ex Bodulfi mali.
parte aufugerant, persequentesque Berengaricos, Se primum quatiens strepit
fugam illos inire cogebant. Berengarius vero ad non Gallus, cum vigiles facit
incognitum Veronae perrexit asilum. Tanta quippe Mortales, solito sonat
tunc interfectorum strages facta est, ut militum Et pulsata Deo canit
usque hodie permagna raritas habeatur. Jam tunc aenea machina,
67. His ita peractis, regnum sibi rex Bodulfus po- Invitatque docens bene
tentissime subjugavit, Papiamque concite veniens, Loetheum (92) grave spernere,
congregatisque omnibus « Quoniam, inquit, su- : Laudes huic modo reddere,
I!
perni muneris largitate mihi contigit devictis hos- Qui vitam tribuit, dedit

tibus regni solium adipisci, nunc cordi est vestrae Et nobis superam bene
me regnum Italicum fidei commendare, Burgun- Sanctam querere patriam ,•

diamque patriam veterum visere. » Cui mox Ita- Hic* rex ecclesiam petit,
lienses : « Si bonum tibi, inquiunt, videtur, prssto Ac laudes Domino canit.
sumus. » Flambertus properans volat,
68. Igitur post Bodulfi regis abscessum, malo Ve- Quocum multa simul manus,
ronenses accepto consilio, vita; insidiari Berengarii Ut regem perhimat bonum.
moliuntur; quod Berengarium non latuit.Tamservi Bex horum vigil inscius,

autem auctor ac reperlor facinoris Flambertus qui- Audit dum strepitum, nichil
dam erat, quem sibi,quoniam ex sacrosancto fonte Formidans, properat citus,
filium ejus susceperat, compatrem rex effecerat. Hoc quid visere sit; videt
Pridie vero quam pateretur, eundem ad se Flam- Armatas militum manus.
bertum venire praecepit. Cui et ait : Flambertum vocat emimus.
69. « Si mihi tecum hactenus non et multae et Quid turbe est, ait, en bone
justae causoe 1GS
amoris essent, quoquo modo, quoj ^ Virf quid nunc populus cupit
de te dicuntur, credi 17 ° possent. Insidiari te vitae Annatus refercns manusf
meag aiunt; sed non ego credulus illis. Meminissc Bespondit Yereare nil.
:

autem te volo, quautecumque tibi accessiones et Te non ut perhimat ruit,

fortunae et dignitatis fuerint, eas tenon potuisse Sed pugnare libens cupit
nisi meis beneficiis consequi. Undehoc animo in et Hw.c cum parte, tuum petit
nos esse debes, ut dignilas mea in amore atquc in Mox qui tollere spirituni.
fidelitate tua conquiescat. Neque vero cuiquam sa- Doceptus properat tide
lutem ac fortunas suas tanta; curae fuisse unquam Bex hac, in medios simul
puto, quanti mihi fuit honos tuus. In quo mea om- Tum ' '-
[i. e.. tunc] captus male ducitur
nia studia, omnem operam, curam, industriam, co- A tergo hunc ferit impius
gitationem hujus civitatis omnem fixi. Unum hoc Bomphea; cadit heu pius,
sic habeto si a te mihi servatam fidem intellcxero,
: Felicemque suum Deo
nen mihi tam mea salus cara, quam pietas erit in Commendat pie spiritum !

referenda gratia jucunda. » 72. Denique quam innocentem sanguinem fude-

70. Ilis expletis, aureum non parvi ponderis po- D rint quantumque pcrversi perversc egerint, nobis
culum rcs ci porrcxit, atque subjunx.it « Amoris rcticentibus, lapsis anle cujusdam aeclesioe januam
:

salutisque mei causa quod continetur, bibito 171

;
positus.sangumem ejus transeuntibus cunctis os-
quod continet, habeto. » Vere quippc
absque am- et tendens insinuat. Nullo quippe delibutus aspersu-
biguitate post potum introivit in illum Salhanas; sque liquore discedit.
quemadmodum el de Juda pro.litore Domini nostri 7:;. Nutrierat sibi rex Berengariua familiariter lau-
Jesu Christi scriptum cst Quia post bucellam tunc
: teque juvenem,immo heroem quendam, Milo no-
introivit in illum Sathanus (Joan. xiii, 27). mine, memoria satis ac laude dignum. Cujus si rex

VABLE LECTIONES.
169 "° que de te credi
case 1. 1. libito I. pro libato (?) vel bibito. 17S
Tunc 5 a,

NOT^.
(92) Id est somnum.
835 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 830

fretus consiliis esset, fortunas sihi omnes non tan- A. et rectus, ac beneficii sibi a rege conlati non im-
tum adversari sentiret, nisi quia forte hoc divinae memor, quem defendere, quia defuit, non potuit,
praevidentiae consilium fuit ut aliter fieri non pos- brevi [t. e. cito] acriter vindicare curavit. Terlia
set. Issane nocte eadem, qua rex deceptus est quippe post regis necem die, Flambertum sibi-
Berengarius, adhibitis sibi copiis, nocturnas ei que tam in nefario scelere coniventes, vi captos,
vigilarium custodias voluit exhibere. Rex vero pro- suspendio vitam finire praocepit, Fuerunt sane in
missionibus Flamberti deceptus, Milonem se non hoc viro nonnullae perfectaeque virtutes, que Deo
solum custodire non sivit, verum etiam atque etiam propitio suis in locis, vita comite, silentio non te-

vehementer prohibuit. Milo autcm, sicut vir fidelis gentur.

EXrLlClT LIBF.H SECUNDUS ANTAPODOSEOS.

INCIPIU.NT CAPITULA LIBRI TERTII.
i. De tilulo hujus operis, cur dicatur Antapodo- B tunc tenebat, qui Marozotiam scortum Ro-
sj s .
nam uxorem habebat.
2. Quod defuncto Berengario et. Rodulfo ab Italia 19. De plurimis Hugonis regis virtutibus, quas
discedente, Hungarii Italiam laniabant. luxuria fcedabat.
3. Metrica descriplio de Papiensi lamentabili ex- 20. Quod idem rcx Hugo duos filios tunc habue-
ustione. rit.

4. Quod Dei gladius non funditus Papiam de- 21. I)e eo quod rex Dugo Heinricum rogem sibi

struxerit l73
, sed misericordia ejus mirabili- auiicum facit.

ter ab Hungariis liberarit. 22. Quem nuntium rex Constantinopolim direxit

5. Quod beati Siri, ejusdem civitatis patroni, sit Romano imperatori.
meritis liberata. 23. Dc duobus canibus imperatori directis qui eum
6. Quod isdem beatus Sirus Papiam veniens, pro- laniare voluerunt.
phetie spiritusejus affluentiam et Aquilegiae 24. Quam ob rem regis Hugonis nuntius ab impe-
casum denuntiarit. ratore sit mirifice susceptus.

7. Cur Ermengarda 171 post Adelberti viri sui ne- 25. De leone ferocissimo qr.em Romanos interfecit.
cem tam potens extiterit. 26. Qualiter Romanos primo delongaris et postmo-
p
8. Regi Rodulfo a Burgundia regresso, Ermen- dum paler vasilleos sit constitutus.
garda paululum
ei post rebellis extitit et 27. Focas domesticus cum Simeone Bulgariorum
cum Italicnsibus Papiam tenuerit. rege pugnans sponte fugiit, cum Romanon
17S
9. Rodulfus rex cum exercitu Papiam tendit. patrem vasilleos factum audit.
10. Quod Ermengarda sua hoc faceret,
calliditate 28. Qualiter Focas Constantinopolim veniens a Ro
ut Rodulfus noctu suos desereret atque ad mano capitur, et lumine privatur.
se transfuga fieret. 29. De Simeone Bulgariorum rege, qui prius mona-
11. Quod mane facto re cognita Rodulfi milites Me- chus et postmodum reus 93) est factus. 1

diolanium fugerint. 30. De Romano qui filiam suam Helenam Constan-

12. Italienses ob Hugonem mittunt. tino imperatori conjugem dedit.

13. Rodulfus igitur in Burgundiam vadit, et Bru- 31. Cur imperatores porphirogeniti dicantur.
chardum 176
socerum suum ad auxilium 32. Qualiter Basilius, interfecto domino suo Micha-
suum adducit. hele imperatore, imperator sit factus.

14. Qua occasione Bruchardus Mediolanium sit pro- 33. De eo quod Dominus noster Jesus Christus per
fectus, ct cur ibi honorifice susceptus de ejus visionem m de morte Michaelis Basilium
morte tractatum.
sit D terruerit.

15. Bruchardus Mediolanio rediens Novariam ve- 3-i. De pcenitentia Basilii et aeclesia miro opere ob
nit, udi et ab Italiensibus cum suis omnibus reatum facta.

occiditur. 35. Qualiter Romanos principes sit allocutus et ex

16. Post Bruchardi necem Rodulfus in Burgun- patre vasileos imperator sit factus.

diam fugiit, atque Hugo per Tyrrhenum mare 36. Quod Romanos ex humili sit natus prosapia.
in Italiam venit. 37. Romanos tilium suum Christophorum impera-
17. Raliensium nonnulli ad Pisam ei occurrunt, torem facit, et injuste Constantino domino
et Johannis papae nuntii veniunt, quorum suo eum praeponit.
hortatu Papiam pergens rex efficitur. 38. Qualiter inter imperatorem Romanon et Simeo-
18. De Widone regis Hugonis fratre, qui Tusciam nem pax sit constituta.

VARLE LECTIONES.
173
1,3 dextuxerit 1.
17;
ermenga 1. 2. papaam 1. 176
burchardum 2. 177
visione 1.

NOTiE.
(93) Scilicet apostasise reus, ad saeculum. reversus,
837 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. III. 838
39. De Walperto Gczone Papiensibus, qui sedi-
et A trem suum cocperit,et consilioBosonis fratris
tionetn contra regem Hugonem frceruni. sui eum excccaverit, cui et marcam dedit.
40. Quod humili sint a rege legatione decepti. 47. Ri-x Hugo jusjurandum a RoduKo regeaccipit,
41. Post modicum Walpertus capite truncatur,Gezo atque Heinricum regem sibi amicum mune-
lumine privatur. ribus facit.

42. De Ildo no episcopo et Ratherio monacho.quo-

:
48. Arnaldus dux Bagoariorum Milonis comitis et
rum Ildoino per Hugonem regem Mediolanii Raterii episcopi hortalu in Italiam propcrat;
archiepiscopus, Raterius Verone cpiscopus cui rex Hugo festinus obviat.
constituitur. 49. De Bagoariis ab Hugonis regis militibus inter-
43. Qualiter Johannespapa sit captus, custodietra- fectis.

ditus.ibique defunctus,et quis post eum fue- 50. Cur Milo Arnaldum deseruerit ac regem Hugo-
rit ordinatus,et quod Wido moritur et Lam- nem adierit.

bertus marchio constituitur. 51. Arnaldus, expugnata munitione quae Verona?

4i. Dc munitione in ingressu Romane urbis posita, Bagoariam redit.
erat, in

in qua rex Hugo suscipitur, a qua et turpi- 52. De Verona regi Hugoni reddita, et de Raterio
ter non multo post per Albericum ejicitur. r> episcopo capto.et libro suo facete satis com-
45. Quod divina hoc dispositione sit factum. posito.
46. Qualiter et cur rex Hugo 179
Lambertum fra-

EXPLICIUNT CAPITULA.

INCIPIT LIBER TERi IUS. BIBLOS C.

1. Operis hujus tiiulum, palcr sanctissime,satis praduce totam per Italiam dilatatur.adeo ut muros
te mlrari non ambigo.Ais forte : Cum virorum illu- Papiensis civitatis vallo circumdarent,ac defixis per
strium actus exhibeat, cur Av?uaSSo<rrK,antapodosis, girum tentoriis, exeundi aditum civibus prohibe-
ei inseritur titulus?Ad quod respondeo 179 :Intentio rcnt. Qui cum his viribus non resistere possent
hujus operis ad hoc respicit, ut Berengarii hujus, peccatis promerentibus, nec munerc mulcent.
qui nunc in Italia non regnat scd tyranizat, atque Versus.
uxoris ejus Willse,qua5 ob immensitatem tyrannidis 3. Clarus ab infuso disccdens sidere Phcebus 181

secunda Jczabel,et ob rapinarum insacietatem La- Zodiaci primum solito conscendere sidus
mia proprio appellatur vocabulo, actus designet, r Incipit, ct gelidas dissolvere colle pruinas,
ostendat, et clamitet. Tanta enim mendatiorum ja- .Eolus atque suos binos bis mittere flatus,
cula, tanta rapinarum dispendia, tanta impielatis Ungrorum ,8 -furibunda manus cum gaudet in urbem
molimina in me et domum meam, cognationem et Flatibus yEoliis adjuta infundere flammas,
familiam,gratis exercuere, qnanta nec lingua pro- Spiritibus validis parvus ditfunditur ignis;
ferre ncccalamus praivalel scribere. Sit igitur cis Noc juvat Ilungarios solis hos urere flammis,
prasens pagina anfapodosis,hoc est relribulio,dum Undique conveniunt, mortemque inferre minantur,
pro calamitatibus meisrf.v intCv.iv, asevian. id est Confodiunt telis, calidus quos terruit ignis.
impietatem eorum.praesontibus futurisque mortali- Uritur infelix olim formonsa Papia!
bus denudavero. Nec minus etiam sanctissimis et Vulcanusquc suos attollens flalibus artibus,
fortunatis viris pro collatis in me bcneficiis anta- Ecclesias patriamque simul conscendit in omnem.
podosis erit. E.x mcmoratis sanc aut memorandis Extinguntur matres, pueri, innupta?que puclloc
18 °
nullus invenitur aut rarus, hoc uno, Berengario [ypermetrus vcrsxis.

scilicet impio, exepto, quorum non beneficiisgeni- Sancta catervatim moritur catecumina pies (95)
toresautgenitus vehementer gratularemar.Denique [tunc,
quod ev tt, E/ji»>,osii, en ti echmalosia, hoc est in Proesulinurbesuahac moritur sanctusque sacerdos,
II
captivitato scu pcregrinatione, libcllulus hic con- Nominc qui proprio bonusest dictusque Johannes.
scriptus dicatur, proesens indical exulatus. Coeptus Quod fucrat longo thecis in tempore clausum,
quippc in Frankencnvurd.qui csl 20 miliariis locus En jacet, hoc aliena manus ne tangere aurum,
Magonlia distans, in Paxu insula (94), nongentiset Atque per immensas dissolvitur igne cloacas.
coamplius Constautinopolim miliaris distans,usque Uritur infelix olim formonsa Papial
hodie cxaratur. Sed rcdeamus ad rem. Ccrnercl c. qui adi >e1 argenti rivos, paterasque
2. Rego Berengario defuncln (««. 924, Mart. 12) [micantes,
atque absentc Rodulfo,Ilungariorum rabies Sulurdo Corpora majorum passim combusta virorum

VARJUE LECTIUNES.
179 I79 1R0 181 18S
hogo I. respendo \. bcrenga (. poebus 1. hic versus cl sequens desunt 3.

NUT.K.
(94) A meridie Corcyra, in littore Epiri. (95) Id est plcbs,
 :

839 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 840

Jaspidis hic prtecium viridis utilique topazii. A proecellit vicinas,sed et longe positas opibus civita-
Spernitur, et saphyrus
183
pulcherque berillus; tes.Ouid alias memorem,cum insignis ipsa totoque
Institutor heu faciem nullus tunc flectit ad aurum orbe notissima Roma huic inferior esset.si prfficiosa
Uriturinfelix olim formonsa Papia! beatissimorum apostolorum corpora non haberet ?
Lucidus immensas eripit nec fonte carinas Pater igitur, quod hanc intercessio beatissimi pa-
Ticinus, sentina simul dilTunditur igne. troni nosiri Siri eripuit, qui eam tam veridico ac
Usta est infelix olim formonsa Papia praecioso praesagio honoravit.Exusta denique Papia,
anno Dominicre incarnationis 92, iv. Idus Mart., factaque totam per Italiam non modica proeda.Hun-
indictione 12, sexla feria, hora tertia. Quorum me- garii ad propriarevertuntur.
moriam piae recordationis affectu, qui eodem com- Hoc eodem tempore defuncto Adelberto, Epo-
7.

busti sunt, vos et quicumquc legeritis, faciatis.ve- regiaa civitatis marchione, uxor ejus Hermengarda,

hementer exoro. Adelberti praepotentis Tuscie marchionis et Bertaa

4. Verum piissimi omnipotentisque Domini, cui lilia, totius Italiae principatum oblinebat.Causa au-
propheta misericordiam et juditiumconcinit cujus- tem potentiao hujus hec erat, quoniam, quod dictu
que misericordia plena est terra,usque ad consum- etiam fcedissimum est, carnale cum omnibus, non
mationem gladius non desevit. Nam etsi peccatis p solum principibus, verum etiam ignobilibus, com-
promerentibus est exusla, non tamen inimicorum mercium exercebat.
manibus tradita.Impleturque quod rex et propheta 8.Per id I88
tempus rex Rodulfus Burgundia red-
cantat :« a^ternum projiciet Dcus? ant
Numquid in iens in Italiam venit, defunctoque Berengario, re-
non apponet,ut complacicior sit adhuc?aut in finem gnum potenter obtinuit.Post aliquot autem dies I-
misericordiam suamabscidet,a generatione in gene- talienses omnes cceperunt inter sese dissidere. Zclo
rationem?Aut obliviscetur misereri Deus ? aut con- quippe non modico propter Hermengardae pulcritu-
tinebit in ira sua misericordias suas? (Psal. lxxvi, dinem juxta carnis hujus putredinem trahebantur,
8.) Itemque ei alius propheta dicit « Cum iratus : eo quod ea stuprum aliis prabebat.aliis denegabat.
fueris, misericordiae recordaberis (Habac. xm, 2). » Unde factum est, ut praedives Mediolanensis archi-
Reliquioe igitur quaj supererant \ Hungariis non 18
episcopus nonnulliquealii regis Rodulii partibus fa-
inviriliter resistebant; adeo ut letabundi canerent verent; cum Hermengarda vero tot simul rebelles
cum Propheta :«Haec est immutatio dexterce Exelsi aderant,quod ipsam etiam regni caput Papiam re-
(Psal. lxxvi, 11) (96). » gi non inviriliter prohiberent.
5. Accessit ad hoc magnumque juvamen praebuit 9. Factum est autem, ut rex Rodulfus, collectis

sanctissimi 185
patris nostri doctorisque egregi beati copiis, Papiam tenderet. Castrametalus vero milia-
Siri, cujus in prafata urbe requiescunt exuviae l86 C rio ab urbe.eo in loco quo Ticinus simul magnus-
intercessio gloriosa. Ac ne ejus vaticinium fallere- que ille Padus conveniunt, — in cujus Maro sic lau-

tur, pradicta urbs Papia, ut caderet, est impulsa, dibus canit (97).

verum misericorditer a Domino liberata. Missus Fluviorum rex Heridanus;

equidem prredicationis gratia a beato Hermagora, Itemque (98).
Coruiger Hesperiduin fluvius regnator aquarum.
evangeliste Marci discipulo, Papiam beatissimus
patcr, hujusmodi eam propheci» spiritu pra:sagio_ 10. Hermengarda, ut non incallida, Rodulfo regi
honoravit hujusmodi noctu per memorati alveum fluvii man-
0. « Delecture gaudiis, urbs Papia, quia veniet te perdere vellem.jam longo ex
data transmittit:«Si
tibi ab externis montibus exultatio. Non vocaberis tempore extinctus esses.Tui quippe omnes te dese-
minima,sed copiosa in finitimis civitatibus. » Et ut rere meque ardenter adire, si meum modo adsit
hoc ejus vaticinium firmius crederetur, Aquilegiae velle, contendunt. In his enim es locis, in quibus
non ignota?civitatis casum hac eadem hora sermone captus vinctusque esses,si eorum jamdudum consi-
hujusmodi nuntiavit :«Ve tibi, Aquilegia.quia cum liis paruissem.»Talibus rex legationibus non solum
impiorum incesseris manus, destrueris, nec ultra credulus, verum etiam territus,nuntiis remissis,se
reasdificata consurges. » Quod ita esse completum, p acturum quicquid ea consuleret, remandavit. Nec
visibus patens ratio manifestat.Aquilegia namque, mora,sequenti nocte rcx Rodulfus clam custodibus,
praedives atque immensa olim civitas,ab impiis- dimissis omnibus,dimisso tentorio,lecto etiam bene
simo Hunorum rege Attila capitur acfunditus dissi- composito,lintrem ingressus suos deseruit,atque ad
l8
patur, nec ulterius ',ut in praescntiarum cernitur, Hermengardam quantocius properavit.
elevatur; Papia vero, ut vir sanctissimus dixerat, II. Igitur mane facto, magno cum silentio regis
copiosa et appellatur et cernitur;non solum quippe milites tentorium circuibant.Venientibus vero prin-

VARIiE LECTIONES.
18S
carus inserit 3. lacuna in 4 a. ortyx 6 a*. onyx Hervag. m supererant 1. sanctissimi s.
186
ex-
cubife \. 2. 187
ulte tertius 1. duabus fincis. m idem coir. id 1.

NOT^;.
(96) Id est excelsi. (98) Virg. iEn. vm, 77,
f97) Virg. Georg, i, 482.
841 ANTAPODOSEOS LIBUI SEX. — LIB. III. 842
cipibus, non p.irva inter cos admiratio crat, cur in- A pannosus despcctus, cjus tamen loquelffl scius, qui
solito rexhorahujusmodi dormitaret.Cumque stre- hi ium omnium Lamperto archipraesuli celer factus

pitu, ut spadones quondam Holofernem, evigilare est nuntius.Qui uteratingenio callens,Bruchardum

niterentur, nullum, quemadmodum ipse[w. Olofer- non despexit, sed malo animo eum suscipiens, mi-
nes],omninodabatrcsponsum.Introeuntibusautem rabiliter honoravit sed et inter cetera hoc quasi ei
;

tentorium nichilque repperientibus, raptum hunc privilegio amoris concessit, cervum quatinus suo in
alii, interfectum alii clamitabant.Nemotamen,quod brolio venaretur 189
quod nulli unquam nisi karis
,

transfuga fieret, ullo modo animadvertere poterat. simis magnisque cessit amicis. Lampertus interea
Vcrum hacdumadmirationefluctuarent,nur,tiusve- Papienses omncs nonnullosque Italia; principesad
nit qui diceret Rodulfum regem super eos cum ad- Bruchardi necem invitat,eumque tandiu rctinuit,
versariis eorum vellc irruere. Qui mox animo conster- donec omnes qui occidere illum deberent congre-
nati, tam celeri cceperunt fuga discedere, ut non hos gatos esse posse speraret.
currere, sed, si vidercs, diceres transvolare. 15. Factum est igitur ut, Bruchardo Mediolanio
12. Cumque Mediolanium tutum scilicet ad locum,
, discedente, Novariam die perveniret eadem. Cumque
pervenissent, consensu Lampertus archiepiscopus isthic,noctetransacta,diluculo surgeret Eporegiam
omnium Hugoni,potentissimoet sapientissimoPro- ~ tendens,'.l/ir//.29,Italicoesupereumirruentes subito
vincialium comiti, mandat ut in Italiam veniat re apparuere phalanges. Quas contra ut vir bcllicosus
gnumqueRodulfo auferat sibique potenter obtineat. properat, verum mox fugam inceptat. Et quoniam
Erat enim longo ex temporc multis argumentis et secundum beati Jobsententiam, terminus ejus con-
ipse periclitans [?. e. temptans], si forte rcgnum pos- stituluspreteriri non poterat (Job xiv, 5), et quia
set obtinere Italicum. Hic enim et Berengarii jam fallaxequusad salutem (Psal. xxxn, 17,) in fossam,
nominati registemporecum multisin Italiamvenc- quaemuroscircuitcivitatis,equusdecidenseum pro-
rat; sed quiaregnandi tempuseinondumadvcnerat, jecit.Quo et ab irruentibus Ausoniislaneeis confos-
a Berengario territus est atque fugatus. sus, vitammorte commutavit. Sui denique hoc vi-
13. Rodulfus denique cum iniidelitate suorum dentes,quoniam alio non poterant, intra ecclesiam
proanominatos adversarios superare non posset, in sanctissimi confessoris Christi Gaudentii fugiunt.
Burgundiam profectus (an. 026), Bruchardo Suevo- Ausonii itaque, ul ex Bruchardi minis non medio-
rum duci, cujus sibi filiam conjugio copularat, de- criterinflamati atque indignati, ecclesiae fores fran-
nuntiat, ut sui in auxilium veniat. Qui collectis co- gunt,omnesque in-ea repertos sub ipso etiam altari
cum Rodulfo confestim in Italiam est profectus.
piis, confodiunt.
Cumque Eporegiam pervenissent. Rodulfum Bru- lG.Quod Rodulfus ut audivit, Italiam dereliquit,
chardus ita convenit : C et Burgundiam percituspetiit.Hec itaquedum agun-
14. « Ipse ego ut legationis obtentu Mediolanium tur,Hugo, Arelatensium seu Provincialium comes,
non absurdum vidctur. Hac enim occa-
proflciscar, navim conscenderat, et per Tyrenum mare in Ita-
sione urbem explorare, atque eorum potero cogno- liam festinabat. Deus itaque, qui hnnc in Italia re-
scerc voluntatcm. » Profectus denique, cum jam gnare cupiebat, prosperis eum flatibus brevi Al-
Mediolanium pervenisset,priusquam urbem ingre- pheam, hoc est Pisam,qua? est Tussciss provincia;
dcretur, ab bcati ae praciosi martyris Laurentii ec- caput, duxerat; de qua sic Maro (99) Alpheasabori-
clesiam orationis gratia declinavit ; sed, ut aiunt, gine Pisse.
non tantum peticionis gratia, quantum alterius rei 17. Cumque eodem pervenisset, adfuit ltomani
gratia. Dicunt enim quia prope civitatem est ccclc- papse, Johannis scilicet Ravennatis nuntius 19 °.
Ad
sia, miro atquc proicioso opere fabricata, eum ibi- fuerunt etiam pcene omnium
Italiensium nuntii.qui
dem munitionem constituere velle, qua non solum hune.nl superipsos regnaret, modis omnibus in\ i-
Mediolanenses sed et plures Italiaj principes coher- tabant. Is autem, ut erat longo hoc ex temporecu-
cere decrevisset. Inde vero exiens, cum juxta mu- piens, Pap lus vcnit.cunclisque coniventi-
rum civitatis equitaret.lingua propria, hocestTeu-busregnumsusccpil Jul.2 .Posl pauluIumMantuam
tonica, suos ita eonvenit:« si Italienses omnes uno n abiit.ubi et Johannes papa ei occurens, fcedus eum
uti taritummodo calcari.informesqucnon fecero ca- eo percussit.
liallicareequas, non sum Bruchardus; forlitudinem i8.Quo tempore Berta matre regisipsiusHugbriis
siquidem muri hujusseualtitudinem, quascmuniri mortua, Wido, lilius ejus, quem cx Adelberto ge-
confidunt, nichili pendo; jactu quippclancca: meoe nui ral sicul proediximus, Tussciee marcam tenebat
adversarios de muro mortuos praecipitabo. « Hsec IM qui Maroziam scortum Romanam
, sibi uxorem
uutemeo dicebat, quoniam neminei tdvei iriorum perat.
suffi ibi linguae gnarum esse putabat. Verum suo 19. Fuit autem rex Ilugo non minoris scientiaa
ominc non bono quidam istic aderat, quamquam qunm audatiae, nec intirmioris fortitudinis quam
VAHI.L LECTIC
188 I9 °
ucneraretur 1. nuntios 1. '*•"
touebimt 1.

NOT.f
(99) Ma. x, 179.

Pathol. CXXXVI. 37
843 LlUTPRANDl CREMONENSIS EPISCOPI. 844
calliditatis ; Dei eliam editor sancta?que religionis A. que conversationis habitum sumpsit in quo post ;

amatorum amator inpauperum necessitatibuscu-

; dies 15 mortuus, me parvulo derelieto, migravit ad
riosus ; erga a?clesias valde sollicitus ; religiosos Dominum.Nunc autem quoniam imperatorisToaa-
phylosophosque viros .non solum amabat, verum Romani, mentio facta est,quisfueritqua-
vou, id est

etiam fortiter honorabat. Qui etsi tot virtutibuscla- literve imperii culmen pervenerit, hic non
ad
rebat, mulierum tamen illecebris eas fedabat. absurdum mihi videtur inserere 196 .

20.Hic ex Francorum genere Teutonicorum uxo- 25. Imperante Leone, Constantini hujus genitore,
rem acceperat nomine Aldam,quae filium ei genu- Topuzvoc imperator iste, quamquam-rroyo;, ptochos,
erat nomine Lotharium. Ilabuerat sane tunc tem- id est pauper, ab omnibus tamen ^p^<riu.o?, chrisi-
quadam muliere nobilissima,vocabulo Wan-
poris ex mos, id est utilis, habebatur. Eratautem ex melio-
delmoda, tilium nomine Hubertum, quinunc usque cribus ipsis qui navali pugna stipendiaab impcra-
superest et Tusci.T provinti» princeps potens habe- tore acceperant. Qui cum sepius et iterum eU tt,v

tur. Cujus acta Deo propitio, suis in locis expo- u.ixT,v, is tin niachin, id est in pugna, nonnulla
nentur. /ot,j:;iotitj, chrisimotata, id est utilia, faceret; a
107
21. Hugone igitur rege constituto, sicut vir pru- sibi proiposito adco e't:;j.t 9ti
i
, 6zw; irpoToxapaSo;,
dentissimus, ubiubi terranuu ccopitnuntios suos di- „ etimithi opos protocaravos, id est honoratus est, ut
rigere,[multorumque regum seu principum amici primus navium fleri mereretur. Quadam autem no-
tiam qusrere, Heinrici pr.Tsertim famosissimi re- ete, dum exploratum Saraoenos abiret, essetque
gis, qui, ut supra memoravimus, Bagoariis, Suevis, eodem in loco palus atque arundinctum non modi-
Lotharingiis, Francis atqin> Saxonibus imperabat. cum, contigit leonem ferocissimum ex arundineto
Hic eliam Sclavorum genteminnumeram subjugavit prosilire, cervorumque multiludinem in paludem
sibique tribulariam fecit ;
primus etiam hic Uanos dimorgere, unumque eorum capcre, sicque
''J8
ven-
subjugavit sibique servire coegit, acper hocnomen tris rabicm mitigare. Poaivo; 81 * t6v auTwv yo-fov

suum multis nationis 1S2

celebre fecit. axouwv EO£i/\iaaEv oyoopa, Romanos de ton auton
22. Rex igitur Hugo cum reges sibimet ac prin- psofon acuon ediliasen sfodra, id est Romanos "
cipes amicos circumcirca adquireret, studuit et autem eorum sonitum audiens, timuit valde. Puta-
Achiviis nomen suum longe a nobis positis nolum vit euim Saraccnorum multitudinem esse, qui se
facere. Imperabat vero his tunc temporis memoria conspeotum fraude aliquavellent perhimere. "OpBpou
satis et laude dignus Romanus imperator, liberalis, 6s jiauiw;, orthru de vatheos, id est mane autem
humanus, prudens ac pius cui cum propter morum ; primo exurgens, cum diligentissimecunctaconside-
prcbitatem, tum propterlinguaeurbanitatem genito- raret, conspectis vcstigiis, suOiw;, eutheos, id est
rem meum dirigil nuntium. C statimquidhocesset.agnovit. Leone itaque in arun-
23. Qui cum eodem pervenisset, inter coatera, dineto commorante, Tou/ivo?, Romanus Grecum
quos imperatori Romano rex Hugo munera mise-
ignem, qui nullo prater aceti liquore extinguitur,
159
rat ,bujusmodi duoscanesadduxit, quales in ea- uiuliquc per arundinetumjactare prfficepit. Eratau-
dem non sunt aiiquando patria visi. Qui dum ante tem in arundineto acervus in arundinibus plenus, in
imperatorem adducti fuissent, nisi multorum bra- quem eo confugiens.illo est ab igne salvatus. Ven-
chiis tenerentur, eum protinus morsibus laniarent. tus quippe contraria ex parte fians, ignem, ne ad
Puto enim, quia dum hunc Grecorum more teristro acervum usque perveniret, ammovit. Romanos pra-
(100) opcrtum habituque insolito viderunt indutum, terea post ignis extinctionem uno tantum cumasse-
non hominem sed monstrum aliquod putavernnt. cula, ensem solum dextra, sinistra autem pallium
24. Denique magno cum honore ab eodem sus- gestans,locum omnem peragrans lustrat, si forteos
ceptus m
est imperatore. Nec tam pro rei novitate ex eovel signum aliquod repperiret. Jam vero cum
aut munerum magnitudine.quantum quoniamdum in eo esset, ut nichil inveniens repedaret, qui hoc
prrefatus genitorTessalonicam venisset, Solavorum monstri esset,quod acervus ille sit abignesalvatus,
quidam, qui rebellcs Roroano imperatori extiterant studuit visere. Cumque duo propter[;.e. justa) as-
terramque ejus depopulabant,super eum irrucrunt n sisterent, secumque rebus ex nonnullis confabula-
VerumDei actum est pietate, ut duo eorum princi- rent, leo eos tantum audivit, quoniam quidem ob
pes vivi, nonnullis mortuis, caperentur. Quos dum caligantes oculos y.aoa tG xsttvw, para to capno,
pracsentaret imperatori, immensa est affectus laeti- quod est ob fumum, videre non potuit. Volens igi-
iii. magnoque ab eo genitor munere datus,ad Hu- tur leo animi sui furorem, quem ab igne conceperat
gonem regem, qui se istue transmiserat 133 rediit in hos evomcre, saltu rapidissimo, qua illorumvo-
,

lajtus.Postreditum vcroejus, pauoisinterpositis so- oes audierat,eos intcr prosiliit. Romanos vero, non
libus, langore correptus, monasterium petiilsanctaa- ut suus assecula pavitans, sed ea potius mente con-
VARl.E LECTIONES.
19 -
i e.nationibus. 1M munera 1. m suspeptus 1.
195
tranmiserat 1. ,06 scqumtia usquecap. !\k. sci-
licet quaternio unus, pcricntnt 5. ^ 1
ett,;j.iOti l.
198
sique 1. m ita scripsi, in coiice Nomen proprium
legitur.
NOTiE.
(100) Velamentuin, pallium mulierum,
 ;

ANT0P0D0SE08 LIBHI SEX. — LIB. III. 846

sos
sistens, ut etsi fractus caderet orbis, impavidum A. Constantinopolim, ita ut e palatio videri pccne
ruinffi ferirent (101), pallium,quod manu gestabat, possct,ratibus collectis advenit (un. 919). Ad pala-
leonis inter brachia misit. Quod dum pro homine tium autem minime transfretavit,laudes juxta con-
leo discerperet, Romanos totis hunc a tergo viribus suetudinem Porphyrogenito minime decantavit.Quo
20 °
inter clunium junturas ense percussit. Qui dis- reseunucaoparakinumeno cunctisqueConstantinu-
sotiatis divisisque 201
quia stare non po-
crucibus poleos principibus stuporem timoremve parvum
tuit, Leone igine interfecto, Ro-
poenitus cecidit. non adtulit. Internuntiis itaque, quid hoc monstri
manos seminecem asseculam suum solo stratum sit, quod regem non adierit im laudesque debitas

eminus vidit, quem et vocare voce pracipua cepit. non persolverit, siscitatur 208 .Hisque a Romano re-
Sed cum nullum daret omnino responsum, isdem spondetur,quod propriae vita; timenspalatiumdecli-
Romanos propter eum adstitit, pedeque pulsaus : narit;et adjecit,quod si parakinumenos csleris cum
IXcipe, ei-sv, ifiVc tal cakeicope, ;j.t, tpo6ou, cgirc tpen principibus se non adiret,vitamque 111 ethonorem 1

athlie kc talepore mi -"-

fobu, id est Surge, dixit, jurejurando promittoret,mox se ad Cretensium Sa-
miseret
'-" :i
miser, noli limere! Qui consurgens, pra racenorum regem conferrct,regnumque Argivorum
admiratione,dum leonis immauitalem conspicerct, sui auxilii fortiludine dcbellaret.Qnod quamcallide
non habuit ultra spiritum. KSn&Kreovco ;A -i/Ts; R dixerit,cxitus dcclarabit.Igitur quod prefati sumus,
rapi xoC Potiavou tiuTa «xouoavTE?, exeplissonto de principes terrore compulsi,ignorantes quod lateret
pantes peri tu Romanu tanta accusantes,id est stu- anguis in hcrba, omnes hunc fiducialiter adeunt,
pebant autem omnes de Romano haec audicntcs. quod mandaverat gratantercupientcs implere. Quos
IJnde faetum est, ut tam pro ca;teris quamque pro omnes,non malo consilio acccpto,projcctos in scn-
praeclaro pra?senti hoc facinore non multo post a tinam ligat sicquc sccurus ad urbem magno cum
;

Leone imperatore tanto donarctur honore, ono; comitatu fcstinat,iis, quos suspectos habuerat, pa-
-ivti xx ' ickoa, opos panta plia, id est, ut omnes latium purgat,sua? parti parcentes (103) ibi col- m
naves in manibus essent suis, ejusque jussionibus locat: rectorem, magistros, patricios, logothetim,
obcedirent. eparchon, kitonitas, cubicularios, protospatharios,
26. Leo denique, Grecorum piissimus impcrator, spatharios,spatharocandidatos,parathalassitinsuos
cujus supra fecimus mentionem, corporis humani facit caeteros, ut diximus, abdicat. Qui etiam ut
;

debitum solvens viamque carnis universrc ingre- cceptum opus firmius patraret.cum Popphyrogeniti
diens (an. 912), regni sui heredem Alexandrum, matre Zo-r, Zoi 21 ° nomine, veneria est dulcedine
fratrem germanum, ubicumque suum Constanti- junctus m
. Tota mox civitas coronatur, et Roma-
num,quinunc superostetfeliciter regnat,parvulum, nos pater vasilleos ab omnibus apellatur.
et ut Greciaiunt jXi"Aov,alalon,id estnon loquentem, C 27. Pugnanti praeterea cum Bulgariis Foca dome-
dereliquid.Quibus ad tuendum palatium tutandam- stico,qui et ipse patcrvasilleos ardenterfieri cupie-
que rem privatam, ut iatic moris est,eunuchum of- bat,ipsoinbellodehostibusjamtriumphumtenenti,
ficio parakinumenon (102) dedit, Focan vero Wn- quid a Romano actum sit nuntiatur.Qui mox animo
reixov j:-;iv, dpmesticum majorem, hoc cst terre-
:
consternatus nimioque dolorc eompulsus, victorioe
stris ducem exercitus, fccit. Romanon autem, non signum quo hostes insequebatur projecit.terga ver-
claro natalium hortu sed cordis magnanimitatc, tit,fugam suos inirefecit. Reparant itaque Bulgarii
j£«v;avr,v ""' Tf,; ttaoiIj;, delongarin tis ploos, hoc est Simeonis hortatu animos, et quos prius adverso
navalis cxercitus principem, ordinavit. Alcxander Martc fugerant, prospero postmodum insecuntur,
post modicum dcfunctus, soli Constanlino parvulo tantaque tunc Achivorum strages efficitur.ut longo
imperium dereliquit (an.9J3).Denique temporc quo post tcmpore campus plcnus ossibus videretur.
magnus imperator Lco migravit ad Christum, pras- 2s. 212
Omni dcniquecum festinatione jamnomi-
fatus Focas domesticus, terrcstris dux exercitus, natus Focas domesticus Gonstantinopolim redit
contra Simeonem Bulgariorum regem copias duxe- palatium ingredi cupit, \i et non artc pater vasil-
rat,eiqueConstantinopolim venire cupicnli non in- eoa Geri satagit. Sed quiu vti consilii expers mole
viriliter repugnarat - or Romanos vero, ut non in-
'.
j) ruit sua, ct ut Flaccus dicit (-104),
callidus, audito imporatorum, Lconis scilicet atque Dii temperatam provehunt in majus,
Alcxandri,interitu,haud longc ab urbe collecto clas- ;iRoniano domesticus iste capitur, atque utroque
sium excrcitu fuit, atque in insulam parvam juxta lumine privatur.Bulgariis non minima vis augctur,

VAIil.K EECTIONES.
200
i. e. juncturas legendum esse videtur. -" ita I. 2. sed cruribus. -" J mi fobu desunt 1.
2 " :1
dccst 1
M*
-'"" -"•
ce l :) / ibalaudierit 1. al c. pulatio I.
,08
i. e. ci atur. "" parcentes i.
i
ecunda. "° ito scribo ; Zoi. zoc. 1 ; littera iin loco ruso ma-
i

nu secunda. '-" sequentia usque ad W. 6. cui hoc nomine desunt, nulla lacuna indicata 3. 212 caput hoc cl
sequens usque odsilogismos manu Liudprandi scriptum est in loco vacuo relicto.

NUT.E.
(101) llorat. Od, iii, 3, 7. [|i>,; ld< t. qui parti suce parcbant,
(102; n«p«x9t|ui|uvo{ prajfcctus sacri cubiculi, (104) Od. iii, 4, 63.
817 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 848

liisquc Grecos dcpopulandi vicissitudo dupla rc- A lls2I8

aQ tempus non esse permiscrat.ut quo hunc
"

penditur. gravius prcmeretin infimis.eo misericordius remu-

- ,9
29. Hunc etenim Simeonem emiargon, id est neraret in surnmis.Nam.ut lertur ,hujus tempore
220 capitis jusserat subi-
semigrecum, esse aiebant, eo quod a puericia passionis familiares etiam
Bizautii Demostenis rhetoricam Aristotelisquesilo- resententiam.Quos tamen ad sese rediens hoc pacto
gismos didiccrit. Post haac autem, relictis artium requirebat, ut nisi quos jugulare jusserat redde-
studiis, ut aiunt conversationis sancta? habitum rentur, pari ipsi qui hoc eifecerant sententia dam-
sumpsit. Verum paulo post rcgnandi cupiditate narentur.Hoc igitur terrore quos damnare jusserat,
dcceptus, ex placida monasterii quiete in scculi scrvabantur. Sed cum hoc sepius et iterum Basilio
procellam transivit, elegitque potius apostatam faceret,hujusmodi a sibi obsequentibus, pro nefas,
Julianum, quam beatissimum Petrum ccelestis accepit consilium : « Ne forte insana 221 rcgis jussio
regni sequi elavigerum. Qui duos liiios haluiit, aliquando ex industria a te non diligentibus,immo
unum nomine Bajanum, allerum, qui nunc usque hodio habcntibus, impleatur, eum tu potius occi-
22!
superest poteuterque Bulgariis principatur.nomine dito, » Quod
atquo imperialia sceptra suscipito .

Petrum Bajanum autem adeo foere

(105 . magi- 213
sine dilationc, cumterrore compulsus.tum regnan-
cam didicisse, ut cx homine subilo fieri lupum „ di cupiditate dcceptus, complevit. Hoc itaque in-
quamvecumquc cerneres feram. terfecto, factus est imperator Basilius.
30. Romanos prseterea epdem, quo pater vasil- 33. Benique parvo transacto tempore, huic Bo-
leos constitutus Sli est anno, filiam suam Helenam minus noster Jesus Christuspervisionem apparuit,
imperatori parvulo, domino suo, Constantino Por- domini hujus imperatoris dexteram, cujus hicne-
phyrogenito conjugem dedil. Porphyrogenitum au- cis auctor extiterat 223 tencns, eumque ita convc- ,

tem non in purpura, sed in domo qua? Porpbyro,ut niens: « Basili,ut quid interfecisti dominumtuum

superius scripsimus,natum appello.Etquoniam res hunc Michaclem imperatorem ? » Expergefaclus

processit in medium,quid de hujus Porphyrogeniti itaque, tanti se rcum novit esse reatus, moxque ad
213
genesi audivimus proferre iterum non pigeat, sese rediens, quod superhoc faceret, cogitabat.
quemadmodum et in priori libro eisdem verbis 34. Confortatus itaque hac Domini per prophe-
tytulo 6, 7, 8, 9, 10, scriptum reperies. tam salubri ct vcre acceptabili promissione, quo-
31. Constantinus imperator augustus, ex cujus niam in guacumque dic peccator ingemuerit, salvus
nomlne Constantinopohs vocabulum ci-
cst sortita cril (Exccli. xxxiii, 1&), cum lacrymis et gemitibus se
vitas, t&v otxov ro&covjtom icon tuton,domum istam, peccatorem,se sanguinis innocentiseffusorem esse,
ediiicare cui Porphyra nomen imposuit;
jussit, confitebatur. Bono autem consilio accepto, amicos
voluitque successuram nobilitatis sute subolem C s ibi de mamona iniquitatis effecerat, ut quos hic
isthic in lucem prodire, quatinus qui suo ex temporalibus subsidiis consolaretur, eorum pra>
stemate nascerentur, luculenta hac appcllatione cibus ab ffiterno gehenna? incendio liberaretur.
Porphyrogeniti dicerentur. Unde et hunc Constan- Fabricavit autem pracioso et mirabili operejuxta
tinum, Leonis imperatoris iilium.cx ejus sanguine palatium orientem versns eeclesiam in honorem
nonnulli dicunt origincm ducerc Tf,; -v/iino; S£ summi et celcstis militiae principis 224 et archangeli
liTou f, iXffieta aini\ ?<ro;v, tis geneseos dc autu ali- Michahelis, qui Grece archistraligos, hoc est mili-
tia auti estin, id est generationis autem hujus ve- ciffi princeps, appellatur. Ecclesiam autem ipsam
ritas hec est. nean, hoc est novam, alii vocant, alii vero ennean,
32. Basilius imperator augustus, avus hujus, quod nostra lingua novennalem sonat, apellant,
Maeedoniahumilifuerat prosapiaoriundus,desscen- co quod ibidem fficclesiasticarum horarum machi-
ditque Constantinopolim paupcrtatis jugo, ut cui- na novem pulsata ictibus sonet.
dam serviret igumeno,id est abbati. Igitur impera- 35. Secundo itaque quo Romanospater vasilleos
tor qui tunc temporis erat, Michahel nomine, cum constitutus est anno convocatos ad sese principes
orationis gratia ad monasterium illud, in quo hic ita convenit « Romanc diuinitatis archontes, id est
:

ministrabat, descenderet, vidit hunc praHer forma n principes, quoniam vobis consultis non solum, in-
ceteros egregia,accitumque ton igumcnon, rogavit, quam, pater vasilleos sum constitutus, verum
ut se donaret hoc puero quem suscipiens in pala-
; etiam sanctissimi imperatoris fidelitati glaucopis
- 16
"tio, cubicularii donavit offlcio. Tantffi denique Helen®, id csl viridesoculos habentis, conjunctione
post paululum potestatis est factus, ut altcr ab sotiatus.hoc aliquo imperialis ornatus inditio mon-
omnibus imperator sit apellalus. Verum qufa om- strari dignum reor in corpore, quod celebratur a
nipotens Deus servos suos jusla visitat vult qua- populis ex dignitatis nomine.» Judicatum denique
oumque ccnsura 2n hunc imperatorem sanaj men-
, a populo communique decretumcst consilio,ut quia
VAltl.E LRCTIONES.
2,3 2U constitus 1. i15 wx iterum ct
i. c. fcre. reliquq post pigeat secunda manu adiecta sunt I s,s
cu- .

2I7
bilarii 1. cessura 1. 218 mentes 1. 21a ita supra \. c. 9. Nam infertur \. s20 etia I. sil insania 1.
*** in hacvoce desinit codex bibl. Cxsarcse Vindobon. Hist. prof. N. 178. " 3 "extirat 1. «4 pnnpis I.
NOT/E.
(105) Annis 927-969.
R49 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. III. 830

tanta. dignitatis erat, et leucolenon, id est, alba A. phyrogenitus et duoca.terisequerentur. Quod quam
brachia, Helenam filiam suam imperiali dicrni- indigne justus judex pertulerit, ulcio subsequens
tati copularat, rubricatarum pellium caligis, declaravit. Nam post modicum Christophoros de-
ut isthic imperatorum moris est, uteretur. Sed functus est. Constantinus itaque Porphyrogenitus
nec hoc quidem satis ei visum Equidem post
fuit. cum orationi tum leccionibus vacans, totum se
unius anni sinaxin, cum jam po-
amplioris Domino commendabat, operemanuum victum qune-
tentie esset, talibus adgreditur eosdem ser- ritans. Sane tt.v Soypaipiav, zografian, id est pictu-
monibus principes « : Quoniam communi vestro ram. perpulchre exercebat.
defmitum imperialibus me
juditio est nti caligis, 38. Eodem tempore Simeon Bulgarius agros s30

itepioavirriToi {|puxLc, perifanestati, id esl nobi- coepit vehementer afligi, Quem Romanos, filii sui
lissimi heroes, vestrae auctoritatis benivolentia Christoforifilia filio illius Petro, qui nunc superest,
quae contulistis, videntur mihimet ay>.« imva, uxore data, ab incepto furoreconpcscuit,sibique fce-

aglaa apina, id cst pra_ciosa dona, diligentius vero dere placito sociavit. Ondeet puellamutato nomine
consideranti visum est mihi histrionum mimorumve est Irini, id est pax, vocata, eo quod per eam inter
more incedere, qui ut ad risum facile turbas illi- Bulgarios et Grecos pax sit firmissima consti-
ciant,variis sese depingunt coloribus. Risum deni- tut
_i::_ __i __j :_.: _i: :_.-:
R
** <_
que aliis non solum, sed mihi etiam ipsi moveo,
.

39. His temporibus Walpertus et Gezo, pra.no-

dum pedibus imperatorem, capite communemimi- mine Heverardus, Papie praepotentesjudices erant.
tari videar plebem - r°. Nam quae comredia? mimus Causa autem potentia. Walperti hoec erat, quoniam
quis melior? Igitur aut coronam proebete, aut ca- Cumis,ditissimoin loco, filium suumPetrumepisco-
ligas imperiales, quis ridiculus SiC
populo videor, purn fecerat,Rozam vero,gnatamsuam,GiIleberto 23 -
auferte. » Hoc plane magis autem qua cun-
dicto, cnmiti palatii conjugio sotiaverat. Ea tamen tempe-
ctis pro_erat potcstatis auctoritate omniumjudicio co- state uterque defunctuserat.Ticinensisitaque,quod
ronam recepit (an.920) etcaligarum decorem minime est Papiensis, populus omnis ad hunc convenerat,
perdidit. Hujus miretur prudentiam nemo, sed causasque omnes et controversias ante cum delibe-
laudes referat Deo cordis ex intimo, qui erigit rabat. Participatione denique potentio. hujus memo-
elisos.solvit compeditos (Psal. cxlv), cujusin manu ratus Gezo, praenomine Heverardus, quoniam qua-
calix vini meri plenus mixto 227 inclinans ex hoc in dam affinitate ei jungebatur, proepotens habebatur.
hoc (Psal, lxxiv, 9). Qui nobilitalem suam pravis moribus deturpabat.
36. Is autem humili fuerat prosapia, ex Arinc- Fuitenim ambitiosus nimis, cupidus, invidus, scdi-
norum scilicctgente, oriundus, nequesolurn menfe tiosus, juriscorruptor, praceptorum Dei immemor;
conceperat futurum se regis in aula essc, nedum C quod Deus non passus est abire inultum; etnediu-
imperialia seeptra tenere. Sed quid prophetes Anna liusprotraham sermonem, Catilina: omnino similis,
dicit ? « Dominus pauperem faoit, dilat, humiliat, qui sicut consulem et rei publica. defensorem Mar-
et sublimat, suscitans a terra inopem, et de ster- cum Tullium Ciceronem conabatur occidere, ita et
core erigens pauperem, ut sedeat cum principibus hic regem Hugonem morti molitus est tradere. Qua-
et solinm gloria. tcneat. Domini enim sunt cardines dam enim die, dum nichil mali suspicans rex Hugo
terrac (/ Itetj. n, 7). Ei itaque immortali, invisibili, Papie cumpaucis degeret, hic seditione factavoluit
Deo honor et gloria per cuncta seculorum
soli super cum irruere ; sed Walperto, qui non tam fc-
sccula, amen. rocis animi erat, remorante, tardatus est.
37. Denique Romano imperatore constituto, Chri- 40. Nee minus etiam eos rex Hugo suis rhetoricis
•loforon, quem ante imperii dignitatem habucrat, et melle dulcioribus elogiis ab incepto furore con-
impcratorem constiluit; post impcrii vero sui ordi- pcscuit. Dum enim seditioncm super se exhortam
nationem uxor ejus ei lilium peperit nomine Ste- atqucin domoWalperti congregatam 433 essecognos-
fanum. Rursum cnncepto fcetu, alium ci peperit ceret, hujusmodi omnes per intcrnuntios sermone
vocabulo Constantinum S28 Quos omnes impera- . convenil: « Quid est, quod tantopere, viri fortcs,
tores constitucns, contrajus fasque sc et Christofo-q tamque insperate contra dominum, immo regem,
ron primogenitum domino S2!l suo imperatori Con- vestrumcommoti estis ?Si quippiam quod displiceat
sluntino Por[)hyrogenito prseposuit; adeo plane, ul actum est,ciins()lidetur. Nequecnim sera emcndatio
proccdcntes is tin prolempsin, hoc est ad publicum, reprchendi solet, pr.Tsertim si nulla ncglegcntia
ad sanctam Sophyam scilicet, vel ad Vlachi prsetermissa est. »His auditis, furorem cuncti animi
seu ad sanctos Apostolos, Romanos cum Christo- mitigarunt. SolusGezo,inqua prius fuerat fJroten ia

phoro primogcnito pra.cederent, Conetantinus Por- iiuiiicns, opcram dabat quo omnos superregcm ir-

VAltl.E LECTIONBS

1
blobcm. I. SI °
riculu. I. SS1
mitti corr. mixtoi. -* vocabulo con ultim.v codicii Claustr
bwgeruis voces, folio sequenti exciso. M '•> hac ooce desinit codex Vindobon. Eist. orof. N. 338
1. fortasse Asgos legendum wl costituta I rfa I. fdrtai Gisleberto legendum. ,!"
congretam I.
851 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 852

ruerenteumquo morteturpissimacruciarent.Verum A. sthisa epirosen auton, Zeus de eeharisato auto polis

disponenteDeo, affectusojus pravuseffectum habere zise etesi, ke osaelegcm manticalegin. Heec est in-
non potuit. Reversi igitur ad regem nuntii, prout terpretatio Jupitcr et Juno contenderunt de amori-
:

viderant et audierant, enarrarunt. bus, quis plures haberet libidines in coitu. Et tunc
41. Igitur rex Ilugo heec omnia quasi pro nichilo Tiresiam Euri filium quoesiverunt.Isleenimin utris-
mente subdola ducens, Papia cgressus, longe alio que naturis transmulatus est, quia draconem calca-
properare festinat, missisque circumeircalibris 234 ,
vit. Hic ergo contra Junonem pronuntiavit. Et Juno
milites suosadsevenireprxcepit.QuosinterSamson irata excecavit eum. Juppiter autem donavit ei mul-
prspotens comes advenerat, qui jam dicto Gezoni tis vivere annis, et quanta diceret, divinandodicere
inimicissimus erat. Is denique regem ut vidit, eum Sed redeamus ad rem. Gezo, ut prsdiximus, mem-
ita convenit « Sollicitum te equidem de urbanis
: brisdefoedalo,substantiaitliusdiripitur. Celeri com-
rebus contra te tumultuose et moleste his dicbus plures custodie mancipantur. Walpertus in crasti-
actis intueor; verum si me audis mihique obtem- num capite truncatur, thesaurus ejusinfinitus diri-
peras, suis ipsi laqueis capientur. Alter enim, qui pitur. Cristina uxor illius capitur, et ut thesauros
melius consilium dare possit quam ego, non facile occultos tradat, diversis crucibus laniatur. Crevit
inveniri potest tibi vero ipsi certe nemo melius da- „
; extunc non solum Papiae, sed et in omnes Italiaa fines
bit. Unum tamen peto, ut dum capti mea opera fue regis timor ; neque hunc ut reges ccteros floccipen-
Gezo cum omni sua ypostasi meis tradatur in
rint, dere, verum modisomnibus honorare.
manibus.» Quem dum dari sibi a rege audivit, ad- 42. Eodem tempore Ildoinus, Laudociensis (106)
jecit: ic Leo, Ticinensis episcopus civitatis,Walperto ecelcsiaj episcopus,propria sede expulsus (an. 928),
et Gezoni non habetur amieus; sane quocumque ii ad llugonem regem, cui affinitatis linea jungebatur,
possunt et omnimodis adversantur. Scitis denique, in Italiam venit. Qui honorifice ab eo susceptus 23i ,
moris esse, regi ab Papiam tendenti cives
aliis locis Veronensem ei episcopatum ad stipendii concessit
forciores extra urbem
Mandate itaque occurrere. usum. Factum est autem, ut post paululum Lam-
clam episcopo, ut dum tempore statuto Papiam ve- pertus archiepiscopus moreretur, et hic loco ejus
neritis, et ipsi nobis exlra urbem obviam venerint, Mediolanii episcopus ordinarelur. Venerat autem
pnrtas civitatis omnes serrare faciat, clavesque sibi cumpnefato Ilduino monachusquidam.Rateriusno-
retineat, quo dum capere eos ceperimus, nee in ur- mine,quiobreligionemseptemqueliberaliumartium
bem confugere, nec ab urbe possint auxilium expe- peritiam Verone episeopus constituitur, ubi et Milo,
ctare. » Quod et factum est. Nam dum statuto tem- quem supra memoravimus, comes habebatur an.
pore rex Papiam tenderet, et memorati obviarn ei 932).
exirent, episcopus libentcr, ut eiimperatum fuerat, C /i3, Wido interea, Tusciae provinciee marchio,cum
fecit. Rex ilaque omnes capere, ut Samson consi- Marocia uxoresua deJohannis papa>dejectione eepit
lium dederat, jussit. Gonfestim igitur GezoSamson vehementer tractare, atque hoc propter invidiam,
traditus, utroque lumine privatur, et linguajqua1 in quam Petro fratri papaa habebant, quoniam quidem
regem blasphemiam dixerat, ei absciditur.Ofactum illum papa sicut fratrem proprium honorabat. Con-
bcne, si itaetmutus cunctis extitisset
sicut coecus, tigit itaque Petro Rome degente, Widonem multos
temporibus! Sed o scelus, quoniam lingua abscisa habuisse clam militescongregatos. Cumquediequa-
loquelamnonperdidil,secundum Grecorumfabulas, dam papa cum fratre paucisque aliis in Lateranensi
oculorum privatione vitam sibi protelavit, quae mul- palatio esset. Widonis etMarociai super eos milites
tis ad perniciem usque in prasentem diem esse non irruentes, Petrum fratris ipsius ante oculos interfe-
desiit. Fabula5veroludum,curceciplurimumvivant, cerunt; eundom vero papam comprehendentes, cu-
secundum Grecorum ineptiam hie inseramus, qua3 stodie manciparunt, in qua non multo post est de-
23G
talis est : Zetic; xai "Hpa -iipicjav TCcpl dtppoSttjtwv, tt,? funtus . Aiunt. enim quod cervical super os ejus
-).;tova z/z: r,oou.a; lv Tr, ffuvvouata' y.x: tote Ttpsatav inponcrent, sicque eum pessime suffocarent. Quo
"Efipou utov ijjrynfiaav. OuToq y*P *v Ta -i a;xfjT£pai; mortuo(107) [an. 927], ipsius Marolioefilium Johan-
cpuaetjot iiETajxoptfwOr,, Itcioi opaxovTa £TcaTT,iTsv. Outo? n ncm nominc, quem ex Sergio papa meretrix ipsa
ouv xaTa Tifi "Hpa? dratpxuvaTO, xai "Hpa opyttjOEtaa genuerat, papam (108) constituunt. Wido vero non
#CT|pwtjEV auT6v, Zeut; 8e £/ap!aaTO aUTtT) roXoTt; ^T,jat multo post moritur, fraterque ejus Lampertus ipsi
Iretjt, Zeus ke Ira irisan
xat Ssa FKv(vj uavTtxa /\£fz:-i, vicarius ordinatur.
peri afrodision,tis plionaechi idomasentysynnusia; 44. Marozia scortum impudeassatis, nuntiossuos
ke tote Tiresian Euru yon ezitisan, utos gar en tes post Widonis mariti suimortem Hugoni regi dirigit
amfoteres fysesi metamorforti epidi draconta epati- (an. 932), eumque invitat ut se adeat Romamque
sen, utos un cata tis Iras apefkynato, kc Ira orgi- nobilissimam civitatem sibi adsumat.IIocautemnon
VARL-E LECTIONES.
234 235 236
ita I, ul et lib. 11, 9. i. c. susceptus. i. e. defunctus.
NOTyE
(I86) Leodiensis. (108) Joannem XI, qui menseMartio anni93l sum
(107) Mortuis ctiam, quiei successerant, Leone VI mum pontificatum adeptus est.
et Stephano VII.
 »

833 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. III. 834

aliter posse fieri testabatur, nisieam rex Hugo sibi A creditis? An Burgundionum voracitatem et super-
maritam faceret. biam ignoratis ? Ipsam saltem nominis etimolo-
giam 21S dispicite Burgundiones ideo dictos, quo-
:
Versus.
niam dum Bomani, orbe devicto, ex gente hac ca-
Quid veneris facibus compulsa Marozia saevis? ptivos ducerent multos, constituerunt eis ut extra
Conjugis ecce tui spectas tu suavia fratris, urbem domos sibi sustollerent a quibus et paulo ;

Nubere germanis satagens Herodia duobus, post a Bomanis ob sUperbiam sunt expulsi et quo- ;

Immemor en videris prrecepti ceca Johannis, niam ipsi domorum congregationem, quaemuronon
Qui maritam.
fratri vetuit fratris violare clauditur, burgum (109) vocant, Burgundiones (110)
Haac tibi Moseos non prsstant carmina vatis, a Bomanis, quodest a burgo expulsi, apellati sunt.
Qui fratri subolem fratris de nomine jussit Ceterum secundum naturalenomem Galli Allobrogi
Edere, si primus nequeat sibigignere natum. nuncupantur. Ego tamen secudum -',3 mihi tradi-
Nostra tuo peperisse viro te, secula norunt. tam fronesin, id est sapientiam, Burgundiones eos
Bespondens, scio, tu: Nichil lioc Venus ebria cttrat. quasigurgulionesapello.vel, quod veriusest, edaci-
Advenit optatus ceu bos tibi ductus ad aram toto gutture loquantur, vel, quod ob superbiam
Rex Hugo, Bomanampotiuscommotus^oburliem. r> tati 8U qu» pergulamexercetur, nimisindulgeant.
,

Quid juvat,obscelerata, virumsicperderesanctum? Nec mora, his auditis, Ilugonem regem duncti dese-
Criminc dum tanto satagis regina videri, runt.atqueeundemAlbericumsibidominumeligunt;
Amitis magnam Damino tu judice Bomam. et ne spacium quidem milites introducendi suos rex
Quod recte esse actum, non solum sensata, verum Hugo haberet, munitionem confestim obpugnarein-
etiam insensata, animadvertunt ?3 \ In ingressuBo- ceptant.
mana; urbis quasdam sst miri operis mireque forti- 15 us . Liquet divina? dispensationis hocconsilium
tudinis constituta munitio; antc cujus januampons esse, ut quod rex Hugo tam turpiter ca?perat sce-
est praiciosissimus supcr Tiberim fabricatus, qui lere, enm omnimodisoptinere non posse. Tanto
pervius ingrcdientibus Bomamatque egredientibus quippe est terrore coactus, ut per restim se ipsum
est; nec est alia, nisi per eum, transeundi via. IIoc ea ex parte qua civitatis muro munitio inh.Trebat
tamen, nisi consensu munitionem custodientium, deponens, eam desererel, atque ad suos confugeret.
fieri non potcst. Munitio vpro ipsa, ut caHeradesi- Expulsus igitur rex llugo cum prrefata Marioza,
nam, tantae altitudinis est, ut ecclesia quae in ejus Bomanae urbis Albericus monarchiam tcnuit, fratrc
vcrtice videtur, in honore summi et celestismiliciae suo Johanne summi atque universalis pra^sulatus
principis archangeli Michahelis fabricaia, dicatur sedi praesidente.
« sancti Angcli ecclesia usque ad coclos. » Bex deni- C 46 s "\
Aiunt quidam, Bertam, Hugonisregis ma-
(|iie, ob munitionis confidentiam reliclolongeexer- trein, Adelberto marchioni viro suo nullum filium
citu, cum paucis Bomam advcnit. Quo decenler peperisse, sed ab aliis mulicribus clarn acceptos,
a Bomanis susceptus, predictam munitionemad
in simulato partu, Widonem
Lambertum sibi sup- et
Maroziaa meretricis - 39 thalamum dcclinavit, Cnjus posuisse, quatinus post mortem Adelberti, Berta:-
incesto dum potitusesset concubitu,Bomanosquasi filii non decssent, quorum adjutorio omnem mariti

jam sccurusdespicereceepit.HabueratsaneMorazia sui potentiam possideret. Hoc autem mendatium

(ilium nomine Albericum, quem cx Alberico mar— mihi ideo videturesseinventum,quatinusincestum
chione ipsa genucrat. Qui dum matris horlatu Hu- suum hac occasione rex Ilugo tegeret, infamis
goni regi, vitrico scilicet, aquam funderet, ut manus 66piv, id est turpitudinem. evaderet. Eu tamen quae
ablueret, ab "° eo pro correctionc in faciem cesus nuni- narranda est, cur hoc dictum sii. veri similior
est, eo quod non moderate ct pudcnter "*'
aquam niihi vidctur assertio. I.ambertus, qui post Widonis
elfunderet. Is vero, ut inlatam sibi posset ulcissci fratris sui mortem Tuscire marcam tenebut, vir
injuriam,congrcgatis in unum Uomanis hujiismodi eral bi llicosus el ad quodlibet facinus audax. Qucm
eos sermonc convenit: « Romanae urbis dignitasad ob regnum Italicum rex llugo suspectumnimisha-
tantam est stultitiam ducta, ut mcretricum etiam [) bebat. Timebat cniin ne Italienscs se desercrent,
imperio parocat. Quid enim fedius, quidve turpius, et Lambertum regemconstituercnt. Bosodeniqn.'.
quoin ut unius mulieris incestu Bomana civilas i.in patre regis Ilugonis frater, insidiarum
pereat? Boinanorum aliquando scrvi, Burgundiones laqueos buic paraverat, eo quod ipse marchio Tu-
scilicct, Bomanis impcrent? Si meam, privignisci- vehcmenter anhelabat. Consilio
scias ficri i

licet sui, faciem cceidit, cum pnesertim novus ha- hujus rex Hugo Lamberto cominando denuntiat,
J '

beatur hospcs, quid vobis jam inveteratum faccre nc se fratremsuum amplius dicere audeat. Is vero,
VAltl.E LBCTIONNES.
m commutua I .
m hic aliud caput im pere codex 4. signifit are videtur. miretricis I.
° M hic
,:
quitur 5. •*' ita. I.
-
etimoligiam I.
; ''
e. m. I. desunl 5 a. 5 a*. edaciti 1. XLVI. 1.

"«XLVII. \.
2 -"
hius. i.

NOT E.
(109) Italice borgo. li" Id cst sinc [ohne German
853 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 806

ut erat animi forocis atque indisciplinati, non mo- A. 48. Arnaldus Bagoariorum et Carentanorumdux,

derate, ut debuit, sed effrenate ita respondit : Ne cujussuperiusfecimusmentionem,cumnonmultum

inficiari rex possit me fratrem suum esse, nos unoex ab Italia longe distaret, collectis copiis, quatinus
cdrpore eundemque per adilum in lucem prodiisse, Hugoni regnum auferret advenit (a». 935). Qui Tri-
duello cupio S4S
cunctis cementibus comprobare. Quod dcntinam ea ex parte primam ltalise marcam per-
rex utaudivit, jevenem quendam, Teudinum no- transiens, Veronam usquepervenit. In quaa Milone
mine, elegit, qui cumrem singularem
eo hanc ob comite atque Raterio episcopo libenter, utquieum
pugnam commisit. Deus autem, qui justus est, et invitarant, suscipitur Quod iex Hugo ut audivit,
rectum est judicium ejus Psal.. cxvm, 137), in quo collecto exercitu ei obviam tendit.
non est iniquitas, ut amphibologiam dirumperet ac 49. Cumque eodem pervenisset, et caballica-
veritatem cunctis ostenderet, fecit ut Teudinus ci- tas(112), ut vulgo aiunt, circumcirca dirigerrt,
tissime caderet, Lampertus victoriam obtineret.
et Bagoariorum quaedam pars non minima de castro
Quamobrem rex Hugo nonmediocriterestconfusus. vocabulo Gauseningo egrediens, cum Italiensibus
Concilio autem aceepto, eundem Lambertum tenuit pugnare cepit. A quibus graviter confossa, vix ex
et custodis tradidit. Timuerat enim, ne, si se di- ea, vel qui hoc cffiteris nuntiaret, evasit. Quaexre
mitteret, regnum illi awferret. Hoc igitur capto, „ Arnaldus dux non parva est confusionerepletus.
Bosoni fratri suo Tuscia 1
marcam contradidit ; et 50 K0 Unde factum ^ est, ut consilio accepto,
.
1

non multo post Lambertuum lumine privavit. Milonem comitem vellet capere atque Italia dereli-
47. His temporibus Italienses in Burgundiam ob cta secum illum in Bagoariam ducere, quatinus ro-
Rodulfum, ut adveniat, mittunt. Quod Hugo rex ut parato exereitu, cum eo itcrum posset redire;quod
agnovit, nuntiis ad eundem directis, omnem terram Milonem non latuit.

quam susceplionem U9 tenuit,

in Gallia ante regni 41. Qui diversis cogitationibus estuans, quidage-
Rodulfo dedit, atque ab eo jusjurandum, ne ali- ret poenitus ignorabat. Hugonem regem, plane ut
quando in Italiam veniret, accepit.Ner minusetiam meruerat, adire timebat; cum Arnaldo vero in Ba-
Heinricum, quem supra memoravimus, regem for- goariam duci, non solum mortem sed infernum
tissimum, multis collatis muneribus amicum sibi putabat. Ilacitaque inambiguitate, quoniamregem
cffecerat cujus ex hoc apud Italos nomen maxime
; Hugonem cito misericordianoverat inclinari, Arnal-
tunc clarebat, quod Danos, nulli ante subjectos, dum fugere, et ad eum deliberat tendere. Arnaldus
solus ipse debellaret ac tributariosfacerct(an. 934). inBagoariamest regressus.
vero, proutcitiuspotuit,
Est enim gens indomita, sub septemtrioneinoceano Munitionem autem, quaa in eadem civitate erat,
degens, cujus sevitia multarum swpe gentium nobi- prius oppugnans, fralrem Milonis militesquesuos,
litasluxit. lli aliquando classibus per Rheni sevilia C qui eam defendereconabantursecumin Bagoariam
fluminis alveum conscendentes, ferro et igni euncta duxit.
miserelaniarunt ipsas insupernobilissimas civita-
; 52. ss - Quo discedente 213 Hugoniregi moxcivitas ,

tes, Agrippinam quae nunc Colonia vocatur, atque redditur, el Raterius ejusdemcivitatisepiscopusab

Treverim longe a Rheno positam, nonnullasque eo captus, Papie exilio religatur. In quo faceta sa-
alias in regno Lotharii debellantes vi coeperunt, tis urbanitate de exilii sui erumma librum compo-
cunctisqne ablatis, ea secum deferre non pole-
quffi nere cepit. Quem si quis legerit, nonnullas ibi hac
rant, combusscrunt. Thcrmas etiam Grani palatii, sub occasione res expolitas inveniet, quae legen-
atque palatia combusserunf ( 111). Verum,his omis- tium intellectibus nonminusplacere poterunt quam
sis, ad narrandi seriem redeamus. prodesse.

EXPLICIT LIBEU ANTAPODOSEOS. III.

INCIPIUNT CAPITULA LIBRI QUARTI.

1. De eo quod nunc usque scripserit audita, scrip- J) commissa pugna omnes pereunt.
25k
amodo
turus visa. 5. In Januensi civitate fons sanguinis fluxit,
2. Rex Hugo suum Lotharium rcgem
filium quo anno ab Africanis capta est Sarace-
constituit, ct Romam cum exercitu pergit. nis.
3. Rex Hugo filiam suam alberieo conjugem dat, 6. Qua ratione Manasses Arelatensis episcopus
ut ipsum per eam decipiat. propriam reclesiam deseruisse se dicat et aliam
4. Saraceni de Fraxenelo Aquas veniunt, ubi et absumpsisse, etquodinvectivaresponsionerecte
VARl.E LECTIOXES
n8 copio 1.
Si:i
suseptionem. 1,
I50
hicindicem sceiiius caput50. incipio, !;;l
factutu 1 ^'Codexi.jam.
hi voce Munitionem eujiut li<<c ineipit. * 63
dicente 1. i5S amodo 1 manus tamen sccunda lineam duabus
lineolis transversis ita delevit, ut in codice 2. ciamodo scribi potuerit.

NOT^E.
(111) Cf. Ann. Vedastinos, quorum scntentia ]ut- rali palatia loco palatium ansam fortasse dedit.
latia quoqtte regum ct cillas.. igne creuinvenint plu- (112) Equitum turmas.
837 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. IV. 858

se nonegisse scriplurarum testimoniis compro- A 21. Gislebcrtus et Heverardus Heinricum de custo-

betur. dia dimittunt.
7. Quam uxorem Berengarius aceeperit, etde An 22. Qua calliditate Heverardus Heinricum atque
scario fratre ejus. Gislebertum in adquirendo regno decipere vo-
8. De Tedbaldo marchione, qui contra Grecos pu- luit.

gnavit, et captos castravit. 23. De admirabili victoria quam rex Otto orando
254 *
9. Quanto ludibrio quredam mulicr suum maritum, optinuit, et de Heinrico in brachio vulnc-

ne castraretur,liberavit. rato.

10. Rex Hugo fratrem suum Bosonem, qui consilio 24. Qualiter rex Heinrieussanctam lanceam adqui-
uxoris sue ei perfidus extiterat, cepit et custo- siverit.

die tradidit. 25. Argumentum ex scriptnris sanctis,quodhujus-

11. Qualiter Hugo rex Willam.Bosonis uxorem, ab modi victoria sive bellum non fortuitu sed Deo
Italia ejecit, et de balteo, turpi in loco in- disponente provenerit.
vento. 26. De eo quod regem castrum Brisicau !55 obsi-
12. De morte Rodulfi regis, cujusuxorem rex Hugo dentem, consilio Friderici archiepiscopi multi
ducit, suamque filiam suo filio tradit. n deserunt.
27. De admirabili constantia et responsione regis
13. De Hugone rego, qui uxorem suam ob concubi-
Ottonis.
nas hodio habuil.
28. Quemadmodum, Deo pro rege pugnante, Gisle-
1 4. De mortc Heinrici regis et ubi sit humatus et
bertus atque Heverardus ab Hutone et Ghuon-
de filiis ejus.
rado ad Andernacha sint occisi.
15. De prudentia Heinnci regis,quifiliumsuum Ot-
29. De nuntio qui horummorlem rcgi nuntiatdum
tonem regem constituit. ecclesiam peteret.
16. De filia fratris regis Anglorum, quam rcx Otto 30. Rex Otto de istorum morte Bertaldo Bagoario-
ante regni susceptionem duxit. rum duci, et quod ei sororem sive sororis suaa
17. De Heinriro, qui perversorum hominumconsi- filiam conjugem dare velit, denuntiat.
lio fratri rebellis lit. 31. De Friderico archiepiscopo qui jam dudum re-
18. Metrice invectiva oratio ad Heinricum, et con- gem deseruit et ad Metensem !5fl urbem ut con-
tra diabolum, cujus ppera cum fratre pugnare gregaret exercitum !56 ivit. uii de morte eorum
desiderat. audivit.
19. De Heverardo, qui Hoinricum adhuc regi suo 32. De eodcm archiepiscopo csplo ct custodia; tra-

fratri fidelem in castello quodam degentem C dito.

initio rebellionis su« cepit et in Franciam 33. De Heinrico qui a sororo prohibetur, ne in mu-
duxit. regem ingrediatur.
niliones contra
20. Qua ratione Heverardus Gistebertum a regisfi- 34 De eodem qui regis postmodumad misericordiam
delitate sejunxcrit. venit.

EXPLICIUNT CAMTULA.

JNCIPIT LIBER QUAUTUS FELIOITER.

Hactenus quse digesta sunt, sacerdos sanctis- D et provinciaseircumcircamisercdovastarct.oamquo
sime, sicut a gravissimis,qui ca creverant [»". e. vi- ipsam coltidiano impetu impugnarot, ingrcdiendi
dcrant], viris audivi; cxposui ; caHerum quas nar- tamen cam effcctum non potuit oblinero.
randa sunt, ita ut qui intcrfuerim, explicabo.Easi- 3. Speraris deniquc, calliditatc sua Albericum
quidem tempestatc tantusoram,qnod regisHugonis posse deoipcre, ci denuntiat, ut filiam suam Aldam,
gratiam michi vocis dulcedineadquirebam.Is eniiu Lntharii regis nati sui gormanam.sibi conjugio tol-
euphoniam adeo [i. c. valde] diligcbat, in qua mo lat, sioque paoa habita, ut suus ipsiusfilius sccurus

cocqualium puerorum nemo vincorc poterat. permaneat. Albericus igitur, ut vir infatuus.liliam
2. Igitur rex Hugo dum prnperarisibicunctapro- ojussiliiconjugiojunxit.Romam autem.quam nimis
spiccret, filium suum Lotharium, qucm cx Alda ardcbat,nontradidit,sequc ei minimo credidit. Vere
uxore sua gonuerat, cunctis coniventibus, post so tamen Albcricum rcx Hugo inescaret et caporet,
rogem ,1/«/. 15). Quo constituto,
constituit lan. 931, tojtmt<7>* iyxr.T^pM, toto to agkistro.id ost isto hamo,

qualiter Romarn, exquaturpiler ejoctusfuerat, pos- nisisuorum hoc faceret fallatia militum, qui eum
set adquirere. cogitaliat. Gollecta itaque iiiulli- aliquando paccm cum ipso habere non cuperant.
tudine,proficiscitur Romam.Gujusquainquain loca Si qucm enim rex suorum vellet corripere, ad

VAHI.r. LECTIONES.
brachio 1. m briuicau 2. littera vocts jiriiua rir ilistinijmtur.
557
cxorcitu linca ikicta 1.
859 LUITPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 860

Albericum mox sluduit fugere, a quo regis ob me- A. pernitiem, non ad salutem. Scisne, hunc, cum
tum gratanter susceptus Romje deguerat honora- temptationum jaculis dominum et redemptorem
tus. nostrum Jesum Christum ausu nefario sautiare
4. Dum hec aguntur, Saraceni Fraxenetum inha- conaretur, his propheticis male usum verbis? Quo-
bitantes, collecta multitudine, Aquas*, 50 miliariis niam angelis suis mandavii de te, et in manibus tol-
Papia distans, usque pervenerant. Horum -po/SwVjs, lent le, ne umquam offendas ad lapidem pedem tuum

provolos, id est praedux, Sagittus Saracenus pessi- (Luc. iv). Hoc sane ita esse scriptum ac de eo dic-
mus impiusque extitcrat.Dco tamen propitio,pugna tum, nullus fidelium ambigit. Sed quam fraudu-
commissa, taV-opo;, taleporos, id est miser, ipso lenter vera haee Leviathan ille proferret, ipsius, qui
cum omnibus suis interiit. non solum mortalium sedetangelorum sensus exu-
5. Per idem tempus in Januensi urbc, qua; est perat, responsione animadvertere poteris Non ;

in Alpibus Cotzie,octingentis stadiis Papia distans, temptabis, inquit, dominum Deam luum. Vidcs igi-
supra Africanum mare constituta, fons sanguinis tur et tu, veris quidem sedfrandulcntibusassertio-
largissime fiuxit,subsecuturamcunctispatenter rui- nibus uteris ; quemadmodum et apostata Julianus
nam insinuans.Eodem quippe anno Pceni cum mul- respondisse diciturchristianis, quos aviditate rapi-
titudine classium illo perveniunt, civibusque igno- t» nae censu proprio defraudavit Nolite, infit magi :

-1 «... • I" " . .... • T

n aurum
QCE _ 1 T7
neque argentum. Et
i i i .

rantibus, civitatem ingrediuntur, cunctos, pucris sler vester, possidera '

25S TpvjaVa;
exceptis et mulieribus, trucidantes ; cunctosque illud: E&XOIRdTepov yio I<jtt|V xiuv.ov oii

civitatis et eclesiarum Dei thesauros navibus impo- patpiooe; ElrrAOctv tj nVuaiov e:; Tf,v jiir.AEtav, xoO
nentes, in Africam sunt reversi. %zov,eucopoteron gar cstin eamilon dia trimalias ra-
G. Hoc in tempore Mannasses,Areiatensiscivitatis fidos iselthin i plusion is lin busitiam tu theu, quod
episcopus, agnita rcgis Hugonis potcntia, a cujus est : Faeitius est camelum per foramen acus transiri,

ipse affinitatis 83;>

lineam sanguine traxerat, descrta quam divitem intrare in retjnum cselorum (Marc. x,
sibi ccmmissa osclesia, ambitionis spiritu, multas 25). Et itcm Qui non renuntiat omnibus quse possi-
:

violaturus 26 ° immolaccraturus«clesias,Italiampc- det

ies
, nonpotest meus csse discipulus (Luc. xiv, 33).
tiit. Hugo autem rex regnum securiusoblinerespe- Cedo igitur, quid perversius ille, quidve fcedius te

rans, si affinitate sibiconjunctis regni officialargi- dixisse credendus 266

est ? Quod enim Petrus ad ju-
!67
retur, conlrajus fasque Veronensem, Tridentinam stitiam, tu transfers ad culpam. Credo equidem,
atque Mantuanam commendavit,
seu, quod verius te actus apostolorum non intellexisse, aut, quod cre-
est, in escam dedit, a:clesiam. Ac nec his quidem dibilius est, minime legisse. lbi plane sicscriptum
contentus, Tridentinam adeptus est marcam quo, ; repperies quoniam fideles vendebant pra;diasua,et
impellente diabolo, dummilesesseinciperet,episco- C ponebant prrecium ante pedes apostolorum,quibus
pus esse desinerct. Libot autem, pater agie, id est erant omnia communia [Act. u, 35), nec quisquam
sancte, aliquantulum immorarier, suamque ipsius aliquid suum csse dicebat dividebatur autem sin- ;

sententiam cur hoc agcret,Deo largiente 261 propria , gulis, prout cuique opus erat (Act. iv, 45). Si igi-
jugulare. « Beatus, inquit, Petrus, Antioccna insti- tur,quodinhumano censu proeciosius tibiqueanima
tuta aeclesia.ad Romanam urbem,quffipotenti;ema- tua carius, Pctrus aurum, quasi quiddam pestife-
gnitudine cunctis tunc nationibus imperabat.post- rum, tangcre noluit, qua retione eum, Antiocena
modum transvolavit.Ubi cum Deo disponente san- deserta, ad Romanam asseris oeclesiam transvo-
ctamtotoqueorbe !6:; venerandamI'undaret Kclesiam, lasse ? Si omnino falsum est,
latras, illum, quod
discipulo suo beato euvangelistai Marco pristinam, censum, ego animarum lucrum et
quffisivisse
Antiocenam scilicet, cornmendavit ita tamcn, ut ; comprobo gioriosum martyrium. Predictumquippe
Aquilegensemetipseprimoinstitueret,atque.\Iexan- sibi m
a magistro, immo creatore et redemptore
drinam concite peteret. Quod actum esse, nemi-
ita suo fuerat, quoniam : Cum esses junior, eingehas
nem qui eorum actus legerit, non nescire cognosci- te, ct ambulabas uhi volehas, eum autem senueris,
mus. Sed ut, nobis respondentibus, o Manasses,
» extendes rnanus tuas, et alius le cinget, et ducet quo
vera super his non sentire cognoscas, nominis
te
Q
263
tu non vis. Iloe autem dixit, sigriificans qua
tui etimologiamparentestuosvidentesfuisseintelle- morte clarificalurus esset Deum (Joan. xxi, 18). De-
ges. Manases quippe ohliv/osus, seu oblivio Domini, nique et alio in loco post resurrectionem Petro se,
interpretatur.Quid enim veriusaut npertius paren- quo iret,interroganti, respondisse Dominus legitur:
tcs S63 [i. e. prophetas] tui hoc nomine vaticinare Itomam iterum crucifigi. Venit igitur Petrus, non
potuerunt ?Ita, inquam, es oblitus tui, ut nec ho- ambitione inflatus sed martirio animatus,non que-
minem quidemteessereminiscare. Diabolus quippe rens aurum sed animarum lucrum. felicern,
scripturas novit, et tamen, ut perversus, per- immo beatum, si talem te tua conscientia testare-
verse eas interpretatur, et cum his utitur, ad tur ! Ncc inficiari inquam potes, Veronensem te

VARLE LECTIONES.
363
35«exceptis 1. 259 afinitatis 1. 560 ui uiolaturus duabus lineis 1. !61
largente 1. !C -
orbe 1. hie
codex3. proscquitur. 26V possidete 1. 26s posidet 1. 2l56 crcdendu 1.
261
C equidem aff itpa^v xuv
aTOjxw/ non dixisse 3. 268 P. sibi q. sibi al. !69 q=;quod 1.
861 ANTAPODESEOS LIBRI SEX. — LIB. IV. S62

episcopium minime vendidisse, qnod Petro, non \ amputare? in quibus nostri refocilatio corporis, et,
cuilibet sed apostolo illo - T0
, numquam didicimus quod omnium potissimum est, nasciturre spesextat
contigisse. Qua ex re non solum spiritali verum prolis? Dum enim eos eunuchizatis, non quod illo-
etiam corporali honore, census animatione (H3 te rum, sed Quod nostrum est, tollilis. Num inquam
prfvatum esse cognovimus. lloec autem interim ad armentorum seu ovium copia, quam mihi dies ante
propositum redeundo dicta suffitiant, quoad lar- hos abstulistis, vestra me castra adirecoegit? Ani-
giente Deo suis in locis, qualiter Mediolanenscm malium quippe quae mihi fecistis dispendia laudo ;

usurpaveris cathedram, veniamus. jacturam hanc tantam tam credulcm, tamque in-
-"'
7. Eo tempore Berengariusisk,cujus tyrannide recuperabilem, modis omnibus, horreo, fugio,nolo.
tota nunc 272
lugct Italia,Eporegi;e civilatis marchio Sancti Dei, omnes talem a me avertite pestem » !

habebatur. Cui rexHugo neptimsuam, nomine Wil- His auditis, nimio sunt omnes cachinno commoti,
"
lam, quam ex Willa uxoresua Boso Tusciae provin- tantusque in cam populi favor excrevit s 6 ut non
cia: marchio, regis fraler, genuerat, conjugem de- solum virum suumintegrum,sedet cunctaquae sibi
dit. Anscarius vero, Berengarii frater, quem ex ablata fuerant animalia, recipere mereretur. Quas
Adelberto Hermengarda regis Hugonis genuerat cum his receptisabiret,directo Tedbaldus posteam
soror, virium audatia potentiaque clarebat. puero, interrogavit quid viro suo auferret, si ad
273
8. Tedbaldus etiam heros quidam, proxima pugnam amplius contra se de castelo exiret?
Hugoni regi affinitate conjuctus, Cammerinorum et « Oculi, inquit, sunt illi, nares, manus, et pedes.
Spoletinorum marchio erat. Ilic in auxilium Bene- Si hec egerit, sibi quae sua suntauferat; quae mea,
ventani principis contra Grecos, qui eum graviter surc scilicet ancillukc, derclinquat. » Verum quia
obpresserant, Quibus cum bellum inferret,
abiit. favorem populi prima sibi loculione per risum et
victoriaest potitus. Contigit dcniquc multos Greco- mariti donum adesse intellexit, hanc postmodum
ruin, jamjam non arva sed castraobtinentium, hunc per dircctum nuntium remandavit.
coepisse. Quibus dum virilia amputaret, talia stra- 10. Ter idem tempus regis Hugonis frater Boso,
tigo qui eis praeerat nuntiavit : « Quoniam quidem Willa uxore sua cupidissima 277 stimulante, adver-
vestro sancto imperatori spadonibus nil praetiosius sus regem nova qua>dam et pcrversa molitus est
esse cognovi, hos studui pauculos sibi verecunde agere. Quod Hugonem non latuit. Qua ex re ca-
transmittere ;
plures qucntocius, Deo propitio, ptus,custodiae est continuo traditus. Causadenique
transmissurus. » dejectionis ejus haee fuit.Dum Lamberto, quem
9. Ludibrium autem, immo sapientiam, quam supra memoravimus, lumine privato, isdem Boso
(|iii'ilam tunc mulier gessit, hic inseramus. Dum marcam Tuscia; obtineret, conjux sua Willaphylar-
eniin diequadam Greci cum ipsius terre hominibus C giria: cepit amorc flagrare ; adeo ut totius Tusciae
extra castrum quoddam ad pugnam adversus Ted- provinci;e nulla nobilium matronarum quantivis se
baldum memoratum exirent,nonnulli abeodemsunt praecii ornamentis excoleret. Ha;c cum prolem non
capti. Quos dum enucbizaret eosque in castellum haberet virilem, quattuor habuit natas, Bertam,
dirigeret, mulier qua;dam, mariti amore succensa, Willam, Richildam et Gislam. Harum Willa, Beren-
ejus pro membris non parum sollicita 574 , passis garii bujus, qui nunc superest, vere marita, hoc
crinibusdecastelloexiit furibunda. Quaecum cruen- effecit, ne gcnitrix sua omniumesset mulierum ne-
tis unguibus ora discerperet, atque ante Tedbaldi quissima. Ut autem non per longas ambages cjus
tenlorium clamosis vocibus fleret « Quid caus;e : actaponamus, uno turpissimo descripto, quae et
est, inquit, mulier, quod lam sonoris vocibus que- quanta in ca-tcris fuerat, animadvertere poterig.
reris? » Qua; —
quia stultitiam simulare loco pru- 1 1 . Vir ipsius Boso mire longitudinis et latitudi-
dentia summa est, ita respondit —
» Novum hoc : nis aurcum habuerat balteum, qui multarum et
inauilituinque facinus est, heroes, ut bellum non praetiosarumsplendebat 278 nitoregemmarum. Hunc,
pepugnantibusmulieribusinferatis.Nostrarumnulla cum Iioso caperetur, super omnes gazas ejus dili-
ex Ainazonarum sanguine prosapiam ducit Minervae genter rex jussit inquiri sumptisque divitiis, uxo-
; ;

quippe soluin operibus dcdil.T. armorum peenitus n rem ejus, quasi profanam et scclcris totius auctri-
sumus ignarae. »Cui cum Tedbaldus diceret :« Quis cem, turpiter dc regno Italico praecepit expelli,
unquam sane capitis heros, prretcr Amazonarum atque in Burgundiam. dc qua oriunda fucrat, duci.
femporibus,bellum mulieribusintulit? » ca respon- Vcrum cum diligenter omnia perscrutati balteum
dit :Qtod, cedo, crudclius mulieribus bellum in-
(i non rcppcrcrint, cactera nuntii reportantes, sunt ad
ferro, quidvo incomrnodius his potestis»76 aufcrre, Hugonem reversi. Tum rex « Revertcntcs, inquit, :

quarn ut carum viris certetis orchidia [tcsticulos falerarum sjus omnem apparatum, pulvinaretiam,
VARLE LECTIONES.
,7 °
i. e. illi.
,71
Eo tempore ouxo? 6 rcptrripioc ouxou Tup«vpi)ou a\i\ :ti),m vu eporcgie 3. ,7 *
num L
m Thiebbaldus 5.
s7t
sollita 1. ^» potestetis I. *" sequentia usque ad
r,

in sa^qniam cap. li. dcsupt

s77
vulln lacuna indicata 3. cupidissima 1. -"" spendcbat 1.
NOTiB.
(113) Id cst quia in ccnsum animutus, ccnsus avidior, erat.
 : ! ;

863 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 864

279
quod equitando premit, evertite Et si nee ibi .
A. Quod Grecis omnibus non videtur idoneum, scilicet
quidem balteum poteritis 280 repperire, vestimentis ut, si pater matrem, cum sint duo unum, uxorem
omnibus eam exuite, ne alicubi super se possit la- accipiat, filius filiam non sine reatu valeat sibi con-

tere novi enim quantum callida, quantumque sit

;
jugio copulare.
cupida. » Igitur illis redeuntibus regisque jussioni 13. Hugo 285
denique multarum concubinarum de-
parentibus, cum
omnibusnil invenissent,
requisitis ceptusinlecebris, praefatam conjugem suam Bertam
vestimentiseam omnibus nudaverunl. Hoc denique maritali non solum non amore diligere, verum
ccepit

tam turpe facinus atque inauditum cum avertenti- modis omnibus execrare;. quod quam Deus juste
bus oculis proborum nemo conspiceret, servorum punierit, suis in locis ponere non pigebit. Verum
quidam directo obtutu, purpuream secus natium cumnonnullae essentconcubinetressupracceteras SS6
speroiden vidit dependere corrigiam, quam impu- turpissimo armore ardebat Pezolam, vilissimorum
:

denter arripicns fcediterque trahens, e secretiori servorumsanguine'- S7 cretam, exquact natumgenuit

corporis parte eam secutus balteus est cgressus. nomine Boso,quem a38 in PlacentinapostWidonis ob-
ni itum (1 14)episcopum ordinavit ecclesia Rozam dein-
Servus itaque isdem non solum inverecondus ,
;

sed eo ipso turpi facinore hilarior redditus : « Ha de, Walperti superius memorati filiam decollati,qu33
halhe! ait, quamperitus obstetricandimiles.RulIus _ ei miros pulcritudinis peperit natam tertiam Ste- ;

puer est natus herae quaeso ut sit superstes 282

;
phaniam, genere Romanam, quae et filium peperit
.

me fortunatum, immo omnibus feliciorem, si ta- nomine Tedbaldum, quem postmodum in Mediola-
les saltem duos uxor mea mihi pareret natos, hos nensieclesiaarchidiaconemea ratione constituit,ut,
quippe Constantinopolim dirigerem nuntios, quo- defuncto archiepiscopo, ejus ipse vicarius ponere-
niam quidem,ut institoribus 2S3 narrantibus agnovi, tur. Quid autem fuerit, quod effectum Deus haec lia-
hujusmodi libenter imperator nuntios suscipit. » liere non siverit, vita comite, scribendus ordo nu-

Talibus praterea Willa confusa sermonibus, laeri- dabit. Sed et populus has ob turpis impudicitiae fa-
mis effusis latentem sub corde aperit cunctis dolo- cinus dearum nominibus, Pezolam videlicct Vene-
rem. Servus autem, ut eorum suum est, ejus deje- rem, Rozam Junonem, ob simultatem etperpetuum
ctionenon solum non inclinatus, verum etiam ani- odium, quoniam quidemea secundum carnis putre-
matus, hec ad exaggerandum doloris vulnus ad- dinem hac spetiosior videbatur, Stephaniarn vero
jecit Semelen apellabat. Et quoniam non rex solus his
Versus. abutebatur, earum nati ex incertis patribus originem
> Willa, quid insanis? aurumquod condere coecis ducnnt.
Incipis in membris? pro non audita cupido? 14. Eo in temporerex Heinricus, in castelloquod
Allecto furiis gemmas in corpore condis 28t
. Cest in Turingiorum et Saxonum conlinio et dicitur
Matribus insolitum tales producere partus, Ilimenleve (115), gravissima valetudine correptus,
decem tulerant fastidia menses.
llinc tibi nulla migravit ad Dominum (an. 936, Jul. 2). Cujus cor-
Alma parens, tales nobis haud desine fcetus pus in 289 Saxoniam deportatum, in nobilissimarum
Edere, qui nati superent te aetate parentem! » ac religiosarum monasterio puellarum.quod in ipsius
Talia cunctanti collum percusserat unus regis praedio vocabulo Quitelingburg (116) situm
Impiger, ac verbis ipsum culparat amaris. liquet, intra eclesiamcumimmensa est veneratione
Ilis itaperactis, Ralteus regi adducitur, eaque in repositum. Ubi et venerabilis ejus conjux regnique
Burgundiamdestinatur. Utrumtamen, quae abscon- consors ex eadem gente, nomine Machtild, ultra
dit, aut qui eo inquirere jussit, foedius egerit, michi omnes quas viderim et audierim matronas, pro de-
quidem vidctur amphibolum. Liquet tamen, quod lictorum expiatione caelebre exequiarum offitium vi-

uterque nimia sit auri gemmarumque cupidine ani- vamque Deo hostiam offerre non desinit 290 (117).
matus. Hoec ante regni susceptionem viro suo filium pepe-
12. Burgundionum praeterearex Rodulfus mortem rit, quemvocavit OTTONEM,istum,inquam, cujus
obiit (an. 977 Sept. cujus viduam nomine Bertam
) mundi partesaquilonaris etoccidua potentia regun-
rex Hugo, Alda, Lotharii regis filii sui matre, de- n tur,sapi33ntiapacificantur, religione laetantur, justi-
functa, maritali sibi conjugio sotiarat. Sed et filio que judicii severitate terrentur. Post regiam autem
suo, regi Lothario, natam
Rodulfi ct ipsius Bertae dignitatem duospeperit, unum quem patrisnomine
nomine Adelcgidam.cum formahonestissimamtum vocavit Heinricum, facetia satis ornatum, consiliis
morum probitate gratiosam, conjngem tulit (Dec). prouidum, vultus nitore gratiosum, oculorum vigi-

VARLE LECTIONES.
279
euertitite 1.
M0 poteris { .
281
inverecundis 1. 282 cf. Terent. 28 ' institutoribus 1.
284
cordis i. 2.
285 286 287 850
Hgo cetaeras 1.
1. sueuorum 4 a. 288 quam 1. 289
/wc vocc prosequitur 3. desinet corr.
desinit 1. desinat 2. desinit 5 a. 4 a* desivit Hervag.

NOTJE.
(114) Anno
945, d. Mart. 11, in vivis erat Wido (115) Memlebcn.
anno sequente, d. 14. Febr., Bosonem episcopum (H6) Quedlinburg.
55 offendimus. Campi. Hist. di Piacenza i, 488; (1)7) Obiit d. 14. Mart. an, 968.
I, 263.
 !

86c ANTAPODOSEOS LIBKI SEX. — LIB. IV. 8GG

lantia placidum cujus rccenti pro funere(118)non
; A. dine aberravit. Ergo age, neque enim tibi deerunt
mediocres adhuc lacrimas fundimus.Tercium dein- copiae ; fratrem deice, regnum accipo ; sitque tibi

de Bruno nomine 119), quem pater sanctus, quo- regnandi facultas, cui accidit, Deo largiente, et in
niamNordmanni Trajectensem destruxerant omnino eadem dignitate nativitas.
eclesiam. ob ejusdem recuperationem eidcm voluit Versus.
militare. Verum
istorum actus suis in locis la-
ut 18.Regnandi tibi quid juvenum tam dira cupido
tius explicemus, ad propositum redcamus. Optime Saxigenum? Prohibct Deus,
15. Quanta? fuerit prudentia? quanta-que rex Hein- Ilaud patcr Heinricus;dedit isquia sceptra;moncbat
ricus scientie,hinc probari putest,quod potissimum Astripotens bonus ipse Deus pius.
ac religiosissimum natorum suorum regem consti- Quo sine nec regnum capitur, nec tempora sistunt.
tuit. Imminebat enim, rex prudentissime,obitu tuo Quicquid in orbe Deus geritur jubet,
totius populi casus.si tantus regirc dignilati non sub- Per quem jura duces cernunt regesque triumphant.
iretvicarius.Qua ex re in amborum laude hos pan- Fraternas acies nunc nunc male
gimus versus : ('"iiflctarc cupis, fallax, crudelis, inique '?

Ipse qui condam superare gentes Impie Leviathan Behemoth, paras

f
Impias bello solitus crucnto, j. Antiquum renovare tua jam fraude duellum.
Novimus nunc, rex, dederis popello Crimine pro cuncto poenas lues,
Morte tu quantas propria ruinas. Hoc reprobum numcrus culpans quod peccat in aevo
Turba certatim viduata karo Improbe supplicium referes simul ;

Rego, jam eesset lacriinare, quando Et quaecumque malis debentur flammea cunctis
Alter exurgit venerandus orbi, Vincuia, parta tibi misero ncque ;

Filius, patri similis clucnti Ignivomas herebi juste dimersus [ad undas S9S ]
Otto rex, gentes dicione magna Perpetuo tecum arsuros trahcs
Qui premet, pacemque feret beatam. Christicolas quia si qua sacro baptismate loti
;

Quicquid Henrici periit recessu, Debita post traxere, Dei manet

Prestitit claro populis hic ertu, Gratia, quae lapsos erexit sanguine gratis.
Blandus et mitis patiensque sanctis, 19. Tanti hujus ac perniciosi facinoris illex He-
Pestifer durus - 91
rabidusque s.-evis. verardus cxtitit comes.Hujus enim primae rebellio-
Bella nonnullis tibi sunt gerenda ;
nis tempore (anno 938) Heinricus fratri suo regi et
Ex quibus nomen referens in astra, domino, prout debuerat, amminicula dederat,nisu-
Cuncta calcabis pedibus per orbem, quc omni adversarios fatigabat.Verum quia incuria
Qua? premit tardus radians Bootes, C non solum temporalibus rebus, sed aeternis eliam
Et quibus nomen dedit llesper almus : deditis, atque in ipsa interme contemplationis vi-
Lucifer rursus vocitatus idem, sione constitutis, lapsum nonnunquam parat,etut
Surgit- 92 Eoo/n7.ciinrpropei":ins corusco !93 . Vegetius Renalus in libro rei militaris ait (122),
•16. Duxerat idem rex Otto ante regni susceptio- quod necessario amplior securitas gravius solct habere
ncm ex Anglorum gente nobilissima
regis Hadel- discrimcn, Heinrieum quodam in opido manentem
stani fratris h'liam(120 sibi uxorem, nomineOtgilh; incautiusque se tuentem, praxlictus Heverardus
ex qna et filiurn genuit,nominc LIUTOLFUM.Cujus collecla multitudine obsedit,ac priusquam frater ei
ob recentem jacluram (121) quociens memoriam rex amminiculari posset, expugnavit, secumque il-
agimus, lacrimis sinum replemus. si nunquam lum el gazam non parvam in propria transporlavit.
natus, aut non tam rnature dcfunctus esset Rex igitur tantum fratris,immo suum, cupiens de-
17. (An. 939J Quo in tempore regis ejusdem fra- decus vindicare, praefatum Hevcrardum sibique
ter Heinricus quorundam perversorum instinctu ei- conivcntes tot cepit conaminc persequi.
dem est nimium adversatus. Is enim,qui postcrea- 2n. Heverardus sanc Gislebertum Lotharingarum

tionis suffi mox clarissimam dignitatem Creatori duecm a regis fidelitate sejunxerat, cujus adjutorio
suo se similem facere voluit,per auditores suos tali- n regi non modicc resislebat. Quamquam - 9e enim is-
tnis Hcinricum contra fratris innno regis et do- dem Gislebertus regis sororem haberet uxorem,ma-
.

mini ! 4 ,serrnonibiis instigavit

-'
Ftectumne patrem luit tamen, suscipiendi regni spe animatus, regi
:ci

egisse rere, rcgia tibi indi nito.non in ea- resistere,quam eum, ut debuerat, contra suos cmu-
<

dem gnnitum proponcndo ? Plane non discrctionis los adjuvare. Sed cum se ncc sic resistcre regi
hoc censura pondcravit, verum passionis magnitu- poase ronspiccrent, non ineallido sccundum ho- m
YAUI.K LECTIONES.
!jl
duris 5 a. m
Surgil scilicet cum coo 2. Surgit sed oam eoo 5 a. voce s. (acilicet) marc irdellecia.
m ultimse syllabce hujus v !*pi?i criptum sa. 1.2. scil, Qdelitatem.
'•'• m
Ita supplendum cum 5a;
ad umliias 3. ,M Hinc lin. 6. folii 64. usque in (inetu pagina pritrue fot. Cj. Liudprandus ipse
scriptit,
" 7
incalide I.

NOT/E.
(118) An. 955, Nov. 1. (121) DioGSept. anni 957.
(119 0biit die Oet. 905. H (122) Lib. iii, c. 22,
(120) Adclstani sororem,
 867 LIUTPRANDl CREMONBNSIS EPISCOPI. 808

minem, sed fatuo secundum Deum, accepto consi- A etiam,quamvis volentes, illo redire non sinit nec ;

hujusmodi Heinricum verbis conveniunt.

lio, clam nobis est, quam ridiculum nostris presertim
21. "Si consiliis nostris te parere nobis juramento sit nacionibus fortes viros se ostibus 2 " tradere et

promittis, non solum, quia captus es, dimittimus; nonrcsistendomortem fugere,vitamquesempiternis

sed quod majus est, si tamen rex velis fieri, nos- obpropriis comparare. Quamquam enim evadendi,
trum te dominum constituimus. » Hosc autem non quae nonnumquam hostibus obcst, oblata despe-
eo dicebant, ut facerent, sed ut ejus auxilio regcm ratio et supplicandi sempiternum obproprium pu-
facilius debellarent. gnandi nobis fiduciam prestent eo tamen est,quae:

22.Habuerat plane rex nonnullas fortissimas co- nos presertim, veritalis scilicet ac justitiaj, causa
pias, Herimannum scilicet Suevorum ducem, fra- pugnare compellit.Si cnim terrestris domus nostra
tremque ejus Hutonem, atquc Cbuonradum cogno- resistendo injustitiae disolvatur,a;ternam non manu
mineSapientem.Qui quamquamHeverardo affinitatis factam recipiemus in eoelis. » His itaque dictis ac-
linea jungeretur, malueruut tamen juste, si
m
censi, hostes inter cursu prajpeti transeunt. Rex
necessitas incubuisset, justo cum rege occumbere, denique tantam suorum constantiam non si ve divino
quam injuste cum cousanguineo triumphare.Hein- instinctu 30 ° esse considerans, quoniam, fluvio 301
ricus igitur prremissa jam promissione deceptus, _ intercedente, corporali praesentia subvenire suis
propriis mox collectis copiis, totis viribus ipsos ad non polerat, recordatus populi Domini, qui repu-
juvare regemque cceperat impugnarc (an. 939). Ve- gnantes sibi Amalechitas orauonibus Moysi servi
rum quia scriptum est Mentita cst iniquitas sibi Dei devicerat, protinus de equo descendit, seseque
:

[Psal. xxvi, 15), libet paululum immorari.et qucm- cum omni populo lacrimas fundens antc victorife-
admodum tunc mcntitia sit sibi iniquitas,explicare. ros clavos manihus domini ct salvatoris nostri Jesu
Hcverardus haud secus Gislcbertum a regis fide Christi adfixos suaeque lancen? impositos in oralio-
sejungere valuit,donec regem eum se facturum pro- ncm dedit quantumque justi viri, secundum bea- ;

30 -
misit. Gislebertus autem Hcinricum hac arte deci- li sententiam Jacobi, tunc valeret oralio (Jac. v,
perevoluit,utdum suo adjutorio regem devinceret, •16), res manifesta probavit. Eo namque orante,
ipsum deponeret, sibiquc regni solium obtineret. cum ex suis nullus occumberet,hostes sunt omnes
Verum Hoeverardus longc aliter disposuerat.Vuluit in fugaui conversi;nonnullique eorum,curfugerent,
enim, si regem posset devincere, ulrosque regno pcenitus ignorabant,quoniam quidem pre paucitate
privare sibique usurpBre, quemadmodum cx verbis sese insequentes hostes videre non poterant. Cesis
ipsius, quoa paulo antequam moreretur uxori vehementer in brachio est
suae igitur plurimis,Heinricus
dixit, conicere possumus. Quam dum
percussus.etquamquamloricoe triplicis fortitudo ad
foveret in si-
nu Jucundare, inquit, in gremio comitis, brevi tse- C carnem usque ensis aciem non admitteret, pondere
:

latura in amplexibus rcyis. Quod non ita accidisse tamen percussionis acerbsa brachium est adeo in
ct miquitatem sibi mentitam esse tempestas indi- livorem conversum, ut nullis mcdicorum curis ita
cat prasens. mederi posset,ne recurrcnte anno permagnum do-
23. Igitur, ut prffifati sumus, hujusmodi promis- lorem sentiret. Unde et multo post hujus facinoria
sione animatus immo deceptus, collecto exercitu, occasionc ipsum fassi sunt hominem 303 exivisse.Sed
cum Gisleberto pariter atque Heverardo rcgi prepa- quia lanceaa ipsius sanctoe memoriam feeimus,hic,
rant bellum. Quos contra rex properat lastus, non qualiter ad eum pervenerit, inseramus.
eorum multitudine territus, sed de Dei pietate con- 24. Burgundionum rex Rodulfus, qui nonnullis
fisus. Sed ut scias quam facile est Deo in paucis annis Italicis imperavit, lanceam illam a Samson
plures vincere, ct quod quisquam in abundantia comite dono accepit. Erat enim exepta 304 caetera-
virtutis suae non salvabitur (Psal. xxxm, 17), audi rum specielanccarum,novo quodam modo novaque
antiquum a Domino renovatum miraculum. Regis elaborata 305 figura,habcns juxta lumbum medium
milites supra Rhenum ad locum vocabulo Bierzuni utrobique fenestras. Hoe pro pollicibus perpulcra
(123) pcrvenerant, Rhenique alveum transire jam duae acies usque ad declivum medium lanceas ex-
ceperanl, ingnorantes, quod Heinricus cum praefa- n tenduntur. Hanc igitur Constantini Magni, sanctae
tis comitibus tanta eis vicinitate esset jam proximus filii Helen«,vivifica; crucis inventricis, fuisse adfir-

Perpauci denique e navibus egressi,vix equos ascen- mant,qua3 media in spina.quam Iumbum superius
dere seseque armis indui poterant,cum prenomina- nominavi, ex clavis, manibus pedibusque domini et
torumlegiones non nuntianturproperantes.sed intu- redemptoris nostri Jesu Christi adlixis, cruces ha-
itu ipso cernuntur presentes.Tali igi tur sese sunt mu- bet. Ileinricus ilaque rex, ut erat Dei timens to-
tuo sermone adgressi Eluminis hujus, ut cernilis,
: tiusque religionis amator, audito Rodulfum tam
magnitudo socios nostros nobis succurre, nosque incstimabile donum haberecaeleste,nuntiis directis

VARLE LECTIONES.
desunt 2. 3. 99 S0 ° 301 302 hic vox uiri
s. n. l. c. r. o. q. i. e. hostibus. intstinctu 1. fluio
erasa 1.
303
l.

homie 1.
m i. e. excepta.
305
i.

elaborata I.
I.

NOT.E.
^123) Birthen. Gf. Reginonis contin. an, 939,
86'J ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. IV. 870

temptavit.si pranniis aliquibus id posset adquirerc A suctum morem pancmhenedixit,fregit,acdedit,non

sibique advcrsus visibiles atque invisibilcs hostes credis;omnibus tamen condiscipulis, quibus januis
arma invictissima triumphumque perpetuum pra> clausis apparuit, quid fidcm non adhibere con-
parare.Quod cum rex Rodulfus modis omnibus se tendis ? Meministine, inquam, eundem Dominum
numqu&m hoc acturum ediceret, rcx Heinricus, ct praceptorem tuum, cui te commoiiturum pro-

quia mollire hunc muneribus non potuit, minis mittebas, ante passionem hax omnia pra^dixisse ?
terrere magnopere curavit. Omne quippe regnum Ait namque « Ecce ascendimus Jherosolimam, et
:

ejus cede atquc incendiis se dcpopulaturum esse consummaliuntur omniaqiue scripla sunt per pro-
promisit. Quia vcro quod pelebatur munus crat, phetas de iilio hominis. Tradetur enim gentibus,
quo ccolestibus terra Dcus conjunxerat 30C ,lapis sci- et illudetur, et flagellabitur, ct conspuetur, et

licet angularis facicns utraque unum, Rodulli regis postquam (lagellaverint, oecident eum, et die ter-
'
coremollivit, justoque regi justa juste petenti
'

3U
cia resurget (Lw\ xvm, 31). Cur itaque eum
cominus tradidit.Xeque enim pacc prajsentesimul- resurrexisse dubitas, cum gcntibus traditum, fla-

tati locus erat. Nam et eo, qui his crucifixus cst, a gellatum, consputum, crucilixum, sicut pradixe-
Pilato ad Ilcrodem properante, facti sunt amici in rat, videas? Haud ab re est, quod Deum tuum
illa dic, qui prius inimici erant ad invicem.Quanto t> manibus propriis tractare contendis. Ipse namque
aulem amore rex Ileinricus praifalum inestimabil rex noster, qui ante saicula operatus est salutem
donum acccpcrit, cum in nonnullis rebus, tum in in medio terrrc (Psal. lxxiii, 12), qui novit omnia
hoc praesertim quod non solum eo dantem
claruit, antequam fiant, multos praviderat hoc crrore per-
se auri argentiquc muneribus, vcrum etiam Suo- iuiros, ut est, miscricors et clcmens « Infer, :

vorum provincie partc non minima honoravit.Dcus ait, dignum huc, ct mitle lnaniiin luam in latus

autem,qui quo quisque quid anirno peragat,intuc- mcum, et noli esse incredulus, scd lidelis (Joan.
tur, non muneris quantitatis sed bona; voluntalis xx, 27). » 'E&xuSa H, t-ioui i'-,".;, exauda de Thoma
inspcctor ac retributor, quanta ob praelibatam rein agie, quod aulem Thoma sancte, et
est : confitere
mercede nUerno in srcculo pium donavcrit regem, tua dubietate omne nostrum excludo amphibolum.
indiciis quibusJam hoc ctiam in tcmpore prodidit, Dominus, inquit, meus cl Dcus meus. ambiguum
dum contra se insurgentes hoc victorifero pr«eun- omni laude dignissimum dubium cunctis sa?- !

te signo semper hostes terruit atque fugavit. Hac culis pradicandum! Si tu non dubitares, non ego
igitur occasione, immo Dei voluntate, sanctam rex tam iirmiter crederem.Si mulierum credentium, si
Heinricus rompheam adeptus est ;
quam filio suo, condiscipulorumfidemhereticis, quinon verocorpo-
de quo 303 inpra;sentiarum nobis sermoest dccedens re dominum nostrum Jesum Christum resurrexisse
cum regno simul hereditario dereliquit Qui quanta C latrabant, diceremus, multanobis argumenta dia-
donum incstimabile veneratione colucrit, victoria bolica calliditate opponerent. Sed cum dubitantem
non solum indicat pivcscns, verum divinorum, ut Thomam corpus tractassc, vulnerum cicatrices le-
promturi sumus, admiranda largitio muncrum.IIis tigisse, ac mox dubitacione remota Deum et Do-
itaque perterritis atquc fugatis, rex rcdiit, non minum exclamasse audiunt, qui prius erant mul-
tantum dc divina miseratione magnificus. tisoni, mox ut pisccs videntur insoni cognoscen- ;

25. Libet autem paululum immorari, et quod tes quia et vera caro est, quse tractari potuit,

non fortuitu sed Deo disponente ha:c ita accide- et Deus, qui clausis januis intravit. Et quod Tho-
rinl, enarrare. Quod lucc nobis clarius constabit mas dubitavit, non fors scd divina dispensacio fuit.
*", si domini et salvatoris nostri Jesu Christi ap- Sic itaque, sic, rex piissime,inseparata ob militum
paritionem, qua; post resurrcctionem mulieribus paucitatem victoria divina; consilium providentia
ac discipulis facta cst, in mcdium proferamus. I'i- fuit, volens mortalibus indicare quam carus Dco

dem Joannis supra peclus ma-

Pctri, dilectionem orandotam immensum cinn paucissimis
essct qui
gistri in ccna rccumbcntis, Thomas firmiter no- triumphum optinerc promeruit. Forte enim, immo
verat, eos ad sepulcrum cucurrisse, nichilque prse certe, el lu prius ignorabas, quam carus Deo exi-
ter lintcamina invenisse audierat,angeloruin etiam D steres ;
quod post tc cognoscerc fccit, cum tanla
jrisiones, qui cuin vivere assererenl, mulicribus victoria honoravit. Sancti ctenim viri quid virtutis
apparuisse cognoverat. Sed cstn ;
forte enim mu- habeant, et quanti in conspectu divini examinis
lirniin infirmitatem considerans, mulieribus non tant, nisi probaverint, ignorant; quod ad
credcbat. Ccdo, inquam, sancte Thoma, si duobus iam immolare cupientis M1 ex verbia
filiuin

discipulis ad bastellum Emmaus properantibus, possumus; ait cnim « Ne

angeli dicentis colligere ;

qiiilms non solum apparuit, sed et scripturas quai extendas manum tuam suprr puerum,neque facias
de se cranl apperuit 8I0 ,immo etiam secundum con- illi quicquam nunc cognovi quod limeas Donii-
;

VAHl.i; LECTIUNKS.
806
coiijunjunxcrat I. m
petentcnti i- m
suo unde (5. 5 a.) 5 a* Vita S. Gerardi Bromauis c. 18.
m
.
il.il l.iluabuslu ,. e. aperuit.
i
" lege cupientem ; construcHo scilicet hxc cst : Quud.
;

colligerc possumus e.\ vcrbis angeli dicentis ud Abraham cupieatem tilium immolare,
 871 LIUTPRANDI CREMONEiNSIS EPISCOPI. 8"; 2

num (Gen.xxn, 12), » id est te ipsum et posteros \ saluti hiae, loea hajc deserens ef Saxoniam petens.
cognoscere Noverat enim Dominus et ante
feci. Nec clam te est, quod Heinricua frater tuus bel-
quam filium immolare vellet, quanta Abraham pa- lum tibi inferre conetur ;
qui si tam pravas tecum
triarcha sanctus eum caritate diligeret sed is qui ; esse copias senserit, ita irruet repentinus, ut nec
diligebat, quam perfecte diligeret, non novit, do- fugiendi quidem sit locus. Melius est igitur re-
necperdilectililiiimmolationemapertissimeclaruit. parato exercitu iterum redire, quam aut mori mi-
Possumus et hanc ex beati Petri promissione sen- sere, aut turpiter fugere. » Quibus rex inperler-
tentiam approbare.« Domine, inquit,tecum paratus ritus. ut qnondam suis Judas cognomento Macha-
sum et in carcerem ct in mortem ire. » Cui Do- bams : « Nolite, ait, nolite talia loqui ; et si ad-
minus : « Dico tibi, ait, Petre, non cantabit in propinuqavit tempus nostrum, moriamur in \'t-
hac nocte galIus,donec ter abneges nosse me (Luc. tute, et non inferamus crimen gloria? nostroo </ Mn-
xxii, 33). » sancte Petre, melius quam tu te chab. ix, 10). Melius est enim pro vera justitia
novit qui fecit te. Tu profiteris, quemadmodum
morlem subire.quam eam fugiendo turpiter vivere.
putas, veram lidem;sed qui priusquam fiantomnia Denique si illos Dei ordinationi resistentes, auxi-
novitj ter se negaturum te esse pradixit. Hujus lium a multitudine sola et non a Deo sperantes,
quippe sententife non inmemor, eum te postmo- p injusle praeliari, mori et ad irremissibiles herebri
dum, an se diligeres 31a interrogaret, magis ipsi
, poenas descendere juvat, nichilominus non immo
credens quam tibi, amorem tuum hac temperata
acrius pugnare deleetet,qui et pradiari projusticia
responsione declarasti,dicens Domine.tu omnia securi, et praeliando, si sors carnis universa? acci-
: «

nosti, tu scis quia amo te [Joan. xxi, 15). Con- derit, securius possumus mori. Nam pro justicia
scientia quidem mca plus diligo te quam me, nisi pugnaturos, ob copiarum paucitatem ante pugnae
quia te diligendo diligo me. Utrum autcm, ut exi- cxperimcntum terga dare, Deo diffidere est. » His
stimo, ita sese veritas habeat, ipse quam ego dictis non solum eos a fugre proposito revocavit,
melius nosti, qui me ut essem fecisti, ei ut te verum etiam, ut vehementer pugnarent, protinus
diligeremamorcjustissimoinfiammasti.» Boneitaa- animavit.
que rex,non ob tuam hocsed ob infirmorum actum _'7. Ijinm autem, unum, pater egregie, velim
est fidem, qui victoriam non nisi in multitudine diligenter adtendas quod cum audieris, plus eum ;

putant consistere et humanasres non nisi infortuitu animi passiones quam hostes vicisse miraberis.IIu-
provenire. Scimus enim, quia et si cum milibus jusmodi vincere adversarios, permittente Deo, non-
313 legionibus
transires ac victoriam optineres, non numquam et peccatores possunt; iaconcussam au-
eam tibi, sed Domino, imputares. Et haec ratio est, tem animi tenere virtutem, prospaeris scilicet non
quod te in paucis orando voluit vincere, ut et in C elevari et adversis non frangi, perfectorum solum-
se sperantes ad amorem sui magis accenderet, et, modo est. Audi igitur in tanta hac fiuctuante pro-
te quantum diligeret, neseientibus indicaret, Sed cella quo fidei supra petram, quos Christus est,
his obmissis, ad narrandi seriem redeamus 311 sit ardore fundatus. Comes quidam tunc praedives
.

26. Est in Alsaeiae partibus castellum, Brisicau secum erat, cujus mullitudo militum regis aciem
(124) patrio vocabulo nuncupatum,quod et Rhenus condecorabat. Hic itaquo videns, quam plurimos
immodum insulas cingens, et naturalis ipsa loci ex regis acie desertores ac transfugas fieri, non
asperitas munit. In hoc itaque suorum Heverar- interiorem sed exteriorem considerans hominem,
dus posuerat multitudinemmiliturn.quorum terrore tacitus haec secum volvere eepit « Quicquid regem :

non solum magnam sibi paitem pivefatse provinciae in hac turbatione constitutum petiero, sine dubio
vendieabat, verum etiam circumcirca regis fideles impetrabo, praesertim cum et acre bellum nobis
misere laniabat. Rex denique bonus, non quas sua immineat, ac ne se deseram timeat. » Nuntiis
sed quae suorum erant considerans, collecto exer- itaque directis, regi supplicat, ut abbatiam quan-
citu, in Alsatiam, ut pra?fatum castrum obsideat, dam Laresheim dictam 31 % praediis ditissimam, ei
proliciscitur.Cumque eodem pervenisset,Frederici, concedat cujus possessionibus quod sibi deeratac ;

qui cum eo tunc simul aderat, Mogontinae sedis n militibus suis ministrare praevaleat. Rex autem,
archiepiscopi, exhortatione episcoporum quamplu- colurnbina non solum sed, ut erat, vipperina calli-
rimi, defixis noctu per girum amissis tentoriis, 316
ditate suffarcinatus, non hoc quod porienderet
cceperunt regem deserere clamquead civitates pro- animadvertere minime potuit unde et hujusmodi ;

prias fugere, Frederico cum eodem subdole per- nuntiis apologeticum dedit « Illi, quid super hac :

manente. Quod regis milites considerantes, hujus- re sentiam,verbis ipse potius expllcabo quam nun-
modi regem sunt sermone adgressi « Consule,rex tiis. » Quod qui hoc direxerat audiens,immensaest
:

VARI.E LECTIONES.
ili 313
diligires 1. XII milibus 1. 2. 3. 5. XII 5 a. duodecim 5 a*. si * ad alia festinemus 5. 5 a. 5 a*
815
1. d. desunt 3. lauresgein 2. lauresheim vel loresheim 5. 816 pordenderet 1.

Nom
(124) Breisach,
873 ANTAPODOSEOS LllHtl SEX. LIB. IV. 874

animi affectus leticia, sporans, se quod poposcevat A sacerdos. Qui rogatus ab eis unde iret, cur fieret?
impetrasse. Undc et mora 3IT inpaciens, Ab prwdonibus ego venio, qui pau-
istis, inquit,
adit, eumque sentenciam supcr hae re promere peitatis meae erumnam uno quod solum possederam
postulavit. Cui rex, populo circumstante : « Oboe- jumento ablato dilatarunt.» Quod cum pra?fati 3 "
dire, inquit, magis oportet Deo quam hominibus. Huto ac Ghuonradus audirent.si Oislebertum atque
Quis enim sanum sapiens ignorat, te hsec nori pe- Ileverardum viderit.examussim sunt sciscitati. Quo
titionis humilitatesed comminalionis auctoritate di- respondente : « Quoniamvum prpeda cunctis pcene
xisse? Scriptum est : Solitc sanctum dare canibus trans Rhenum missis, ipsi soli cum eorum electis

[Mattk. vii, 6). Quod quamvis a doctoribus spiri- militibus,quodnecbenevertat!capiuntcibum;»tanta

taliter intelligcndum esse praedicetur, ego tamen caeleritate super eos irruunt, ut,.si videres,non eos
satis me dare sanctum canibus censeo, si mona- currere 3 " Quid plura?
sed diceres transvolare 32i
.

steriorum proedia, quae a religiosis viris Deo sunt Heverardus gladiis occiditur.Gislebertus Rheni un-
militantibus tradita.tulero, sajculoque militantibus dis submergitur, quas quoniam prae multitudine
dedero. Tibi vero tam procaciter injusta petenti, sorbere 3ii non potuit.anima recedente defecit.Ca^-
sub testimonio totius populi, nec hoc nec aliud te terorum vero nemo aufugiit,quinon autvivus liga-
unquam a me accepturum esse testificor. Si cordi „ retur, aut gladio truncaretur.Vides igitur,quemad-
tibi est ceteris cum inlidelibus avolare, quanto modum super rcgem tribulantes Dominus ma-
citius, tanto melius. » His auditis,quia facies men- num miserit, quem in viis suis ambulasse cog-
8la
tis est speculum cordis ,verecundiam vultus ru- novit.
bore nudavit, concitus^ue regis ad pedes corruens, 29. Dum haec aguntur, rex in Alsatia horum ins-

se peccasse, se graviter deliquisse, confessus est. cius, inori potius quam adversarios fugere est pa-
Perpende itaque, qua constantia 319 atbelta Dei ratus. Accidit itaque, ut, quemadmodum ei moris
non solum visibiles, verum etiam invisibiles con- eral,mane primo, quoniam eecclesia longe aberat,
terat hostes antiquus etenim hostis non eum se
;
super equum conscenderet 826 eoque se munitum ,

nocuisse putavit,dum tot fortissimos principes con- orationibus iret,dum directis procul obtutibus, ob-
tra illum surgere persuasit, fratrem etiam, qui ei viare sibi nimia celeritate, hominem vidit, quem
3J7
regnum auferret, instigavit,quoniam exteriora haec illico nuntium esse intellexit .Etquia is qui vene-
esse damna cognovit ; unde et praefatum comitem rat prospera nuntiabat, mox ut regem vidit.subse-
ad expetendam sanctorum hereditatem incitavit, cuturam letitiam quodam proludio hilaritatisosten-
quatinus eo rex velocius offensam Dei ineurreret, dit. Hoc igitur inditio, quia secunda eum qui ad-
quo servorum Dei stipiendia suis injuste militibus erant nuntiare intellegunt,arrectis auribus uteum
traderet. Verum quia nequivit, nunc,quantum rex C audiant ourrunt.Quibus moderata hujus processio,
sanctus,ob tcmptationis hujus constantiam Deo pro capillorum ac bestiumcompositio,bonestasalutatio,
se pugnante, creverit, in medium proferamus. annus erat. Vidit rex populum anhelare, et quod
28. David sanctus ex persona Domini dicit : « Si dicendi moram 328
nuntius faceret, graviter ferre.

populus meus audisset me,Israel meis am- si in viis « Age, ait, ad quod missus es fare,pr«posterato or-
bulasset,pro niehilo forsilan inimicos 320 eorum hu- dinerem prius injice 329 circumstantium metus ,

niiliassem.etsuper tribulanteseosmisissemmanum adime.eorumque animos gaudio exple dchinc per ;

meam (Psal. lxxx, 14).» Quod in hoc regeDominum longa exorsa et rhetorum prohoemiasalutationibus
audiente atque inviis ejus ambulante esse comple- nos dcmulce, Non qualiter,sed quid dieas.proescns
tum,quam proiiipturus sum.ratio declarabit. Ileve- tenipus expectat. Malumus enini rusticana simpli-
rardus atque Gislebertus, audito regem in Alsatia citati lsetari,quam Tulliana facctia periclitari. »His
esse, quoniarn neminem, qui eis resistcret, vero- auditis, Heverardum atque Gislebertum homineni
bantur, permagno collecto excrcitu, Rheni alveum exutiis esse, primo impetu nuntiavit.volentemque,

ad Andernacha pertranscunl, regisque fideles cir- qualiler hoc accidcrit, prosequi, rex manu compe-
cumquaque demoliri proccdunt. Huto sane, Heri- ac mox de equo descendit, seseque, cum .

manni Suevorum ducis frater, necnon et Chuonra- n lacrimis Dco gratias agens, in orationem de dit.
duscognorncntoSapiens.quossuperius regi dixiinus Qua expleta, surrexit, atque itinere quo ccc-
esse fideles,ipsi in" partibus erant. Sed quia eorum peraf Deo si commendaturum ad ccclesiam ten-
copise istorum copiis multo infcriores extiteranf,his dit.

occurrere 3il
trepidabant. Verum jubente Dr". non 30. lloc in tempore Bertaldus liagoariorum dux,
iocutionis sed inspirationis modo, hos multis cum Arnulfi ilucis frater,vir strenuus,regis partibustoto
spoliis rcdeunles pone secuntur.Cumque p;mlulum ivebat conamine. Xoleus itaque rex, ut queinad-
processisscnt, quidam eis flens ef ejulans obviavit modum tribulationis prseteritoaitaet keticiepraesen-

VAIU.i; LECTIONES.
:,17
morcl. 31 "
mentis 19
costantiaL '-" 8"
posi ct puncta habentut I.
y/e^ cordi: iniinicu.-. I. ooour-
re L 3ii
pra:fato I.
m curre I. '-'•
trauuolare I. exorbere prea multitudine (5, 5 a)5 a". VitaS.
:

Gerardi Hnnncusis o, 19. "' ooeoenderet {. "' intelexit I. Et quia i. q, v. p. n. m. ut r. v, dtswt 5. 5.

a. 6 a".
3i "
momoram I. J -"
,J
injuce I,

Patrol. CXXXVI. ?a
875 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 876

tis fieret particeps, seqiienti die, quanta erga eum A suscipiunt. Unde factum est, ut non multo post a
Dominus beneficia egerit, nunciis directis apperuit. rcgis fidelibus captus,et ante sui pracsentiam addu-
Cui etiam in augmentum laeticiae, quoniam conju- tradilus. In qua ali-
ctus, custodiae sit in Saxonia
gali 330
,minime tenebaturvinculo.demandavitac ju- quandiu commoratus, miserationc rogis dignitati
ramento promittere fecit,ut si sororem suam,scilicet est pristinae restitutus.
Gisleberti uxorem,habere posset, eam illi conjugio 83. Heinricus denique regis, fratris scilicet sui,
copularet quod si minus procederet, ipsius Gisle-
;
tcrrore exanimatus, in castellum vocabulo Caprae-
berti ex eadem sorore genitam,quam pcenes seha- mons, ingeniis non solum hominum,verum natura
buerat, fere jam nubilem, maritali ci conjngio tra- ipsa munitum,ingredi voluit.Quod sororejus,vidua
deret. Quo audito, Bertaldus immenso esi gau- videlicet Gisleberti, proenoscens, non solum ne id
dio affectns elegitque potius nondum nubilem li-
: facere posset prohibuit,verum hujusmodi eum ser-
liam expectare, quam matrem, qiu-e jam nupserat, monibus convenit « Pro non tete miseriarum : !

tollere. mearum tedet, quas conjuge interempto perpe-

31. Fridericus denique Magonciacensis ecclesiDe lior,nisi etiam meis te in municionibus occludendo
archiepiscopus,cujusconsilioepiscopornin nonnulli regis iram super regionem hanc vclut aquam ef-
dimiserant, ut quam occulte gestabat jam „ fundas? Non feram, non patiar, non sinam non
i ,•

infidelitas cunctis pateret,dccem ferme ante prreno tanta vccordia michi innata inerit, ut ex meis
minatorum dicbus interitum regem deseruit.ac Ma commodis tua compares commoda. »
gonciam concitus venit;in qua nichil moratus, Mc- 34. His Heinricus auditis, cum aliud quod faceret
tensem urbem adit. Disposuerat enim regis frater ignoraret, adsumptis secum,quorum pra?sidio juva-
Heinricus.redeuntibus Heverardo atque Gisleberto, relur,qnibusdamcpiscopis,die quadam nudus pedi-
cum eodem Friderico isthic exercitum congregare, bus regis ad pedes ipsoignorante pervenit.supplex-
sicque regi inAlsalia dcgcnli bellummaximum prse- que misericordiam imploravit.Cui rex: « Indignum,
parare. Cumquc illo pervenisset nominatus arehi- inquit, facinus tuum misericordiam non merctur.
episcopus, insperate et non oportune nuntii ei Vi'1'iiin quia video te humiliatum coram me.non in-

occurrunt, qui jam praalibatos principes morte in- ducam malum super te. » Jussit eum itaque rex ad
tercedente non vivere dicunt. Quo audito, animo palatium suum,quod in Francia in loco qui Inge-
consternatus, quid faceret penitus ignorabat. lenheim dicitur constitutum est, proficisci.sollerti-
32. Rex interea,Alsatiam deserens, Franciam oc- que illum vigilantia custodiri, quoad iroe remota
cupabat '. Cujus ob metum Magoncite civesred-
• ):i
paululum egritudine, quid superco faceret,sapien-
euntem archiepiscopum intra urbis mcema non tum consilio deliniret.
EXrLIClT LIBER QUARTUS DEO GRATIAS.

INCIPIUNT CAPITULA LIRRI QUINTI.

Qualiter Herimannus Suevorum dux Liutulfo Q dirigit propter navcs et Grecum ignem.
filio regis filiam suam nomine Itam conjugem 10 De rege Hugone, qui Berengarium execare S3t
daret. voluit, sed propter Lotharium non potuit, qui
De eclipsi solis ct apparitione comelae. hoc Berengario nuntiavit ; ct de fuga ejus-
Deco quod rexHugo Romam quotannisoppres- dem Berengarii uxorisque ejus.
serat. 11 Inprecatio contra montes qui Berengarium et
De Berengario et Anscario fratribus, quoriim Willam transire permiserunt.
Anscarium in Camerino etSpoleto marchionem 12. Qualiter Herimannus dux Berengarium susce-
constituerat. pit et ante regis prasentiam duxit.
De Serlione quem rex Hugo contia Anscarium 13. De quod rex Hugo nunlios suos regi Oltoni
eo
332
mittit, et de verbis Anscarii . pecuniam si Berengarium non
dirigit, pollicens
De bono consilio Wikberti boni militis, et malo recipiat, quod omnino impetrare non valuit.
333
Arcodi mali militis . 14 Dc eo quod imperator Grecorum Romanos Hu-
Dc prima pugnainter Sarlionem et Anscarium, gonem rogat, ut suam filiam conjugem suo det
in qua Wikbertus occisus est fugiitque Arco- nepoti filio Constantini.
dus. 18 De pugna navali quam Romanos cum Ingero
II
De alia pugna, in qua Anscarius Haltonem co- regc Russorum quem mirabiliter vicit.
fecit,

mitem hasta oecidit, ac postmodum de equo 10 De eo quod rcx Hugo ad Fraxinetum pergens,
cadens ab hostibus estipse occisus,Sarliusque Grecos cum navibus eo dirigit.
marca potitur. 17. De eo quod rex Hugo Fraxinetum destVuere po-
9. De Hugone rcge, qui Gonstantinopolim nuntios tuit scd noluit.

VARI.E LECTIONES.
330 331 31 -
cojugali l occubabat \ hucusque iiulcx codicis 3. cujus tamen tcxtus nonnisi capite 18 /initur.
933
. .

hucusque prima manu, reliqua indicis capita manu secunda I.

m i. e. excecare.
 :

877 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX.— LIB. V. 878

18. Dc Amcdeo Berengani milite, qui exploratum A 26. De adventu desiderati Berengarii in Italiam, et
in Italiam venit. quod Mannasses ejus partibus favet.
19. De eo quod rex Hugo pactum Hungariis dedit 2 7. Qui principes prius Hugonem dcsererent, et
eosque in Hispaniam misit. cur-
28. De eo quod res Hugo filiam suam, quam cx 28. De eo quod rex Hugo filium suum Lotharium
concubina habuerat, Constantinopolim mittit. Mediolanium mittit, ab misericordiam omnium
21. De fortitudine et pulchritudine Constantinopo- Italorum.
litani palatii, et qualiter Stephanus atque Con- 29. De Joseph episcopo per Bercngarium Brixia
suum patrem
stantinus de palatio ejecerint ct expulso, et Antonio eodem constituto.
monachum fecerint. 30 Cur Berengarius Placentinum
. et Papiensem di-
22. De eo quod ldem voluerunt Constantinum Por- ... , \
\ cur TLiudprandum
• . , .

... capti mitteret episcopos, et

,
cleri-
,

...
. .

uhvrocenitum
r ° deicere a quo sunt et lpsi
r ; „ . ,
J '
cum parentes sui .

Berenqano commendavennt.
atque m monastenum missi ; et perquem eorum
consilium sit palam factum.
3L De Hu S one re S e 1 ul cum omni P ccunia in Pr °-
susceptione
vmolam lvlt ct de Raimundo qui suus miles
23. De yronica patris et locutione, >

quando filii ad monastenum venerunt.

IMPtllS
l "°
"^ "
P^tl -
R 32 De uxore Berengarii quas passa est crimen
24. Oratio imperatoris Romani, quam pro filiis - in-

egit, Deo gratias agens. cesti > et qualitcr inde sit liberata.

25. De eo quod Constantinus et Stephanus custodia 33. De pecunia quam Berengarius causallungario-
observantur. rum pauperibus et ecclesiis Dei tulit.

EXPLICIUNT CAPITUXA.

INCIPIT LIBEll QUINTUS.

1. (.l)i. 939.) post mortem Heve-
Factum amiis graviter opprimebat, gladio et ignc quee po-
est, ut

rardi atquc Gislebcrti, necnon ct Heinrici fratris terat universa consummans 33G adeo ut civitates ,

regininclusionem,concurrentibusundiqueadregem practer Romam, in qua ipse consedcral, omnes au-

congratulationis causa proceribus, venirct et virdi- ferret. Sed ct ipsam sine dubio cum dcpopulando

tissimus, Suevorum duxllerimannus qui postcon- tum cives muneribuscorrumpendo conquirerct,nisi

;

gratulationis satietatem talibus rcgemest adgressus oeulta justi Dei illi sententia 33T prohiberet.
sermonibus « Non clam domino meo est, cum pra> r
: 4. Pcr id 33S tempus Berengarius 33 ° atque Ansca-

diorum latitudine, tum pecuniarum inmensitate rius in Italia fratres elarebant, uno quidem patrc,
pradivitem me absque liberis esse nec est prater Adelberto scilicet, Eporegioe civitatismarchione, scd
;

unam parvulam gnatam, qui mearum rerum me non una matre progeniti. Berengarium scilicet, uti
decedente heres existat. Placcatitaquc domino meo praifati sumus, Gisla, Berengarii regis filia, Ansca-

rcgi filium suum parvulum LIUTOLPUM mihi ad- rium autem Hermangarda, Adelberli Tuscie provin-
optare in filium, quatinus unics filiae mere maritali cia? rnarchioms, quam ex Berta, regis llugonis ha-

commertio sotiatus, me migranlc mearum fiat re- buerat lilia, peperit. Quorum Berengarius consiliis
rum hercditate magnilicus. » Hocitaquequiaplacuit providusj ingcnio callidus Anscarius vero ad quod- ;

rcgi consilium, quod poposccrat sinc dilationc com- libet facinus promptus. Quem et rex Hugo nimis

plevit. suspectum habuerat, ne se occideret "' ac regnum :

2. Hoc in temporc (Jul. 19 , ut ipsi bcne nostis, sibimet obtinerct. Consilio itai]uo accepto, quia
sol magnam et cunctis terribilem passus cst ccli- Tedbaldus marchio hominem exierat, Spoletino-
3VI

psin, sexta fcria, hora diei tertia; qua rimni die rum cum ac Camcrinoruro conslituit marchionem,
Abderahamen 88t
, rex vester, a Radamiro chistia- quatinus eo securius viveret, quo longius hunc ab
nissimo rcgc Gallitiai in bello est supcratus (125). sesc sequestratum esse cognoscerct. Quo dum pro-
Scd et in Italia octo continuis noctibus mir;c ma- " fcctus esset, uti unimi inpaciens erat, quicquid cx
gnitudinis cometa apparuit, nimia: proccrilatis rege mali cogitando mens ci suggesscrat, rerum si-

os cx scse radios fundcns, subsccuturam non gnis continuo dcclarabat. Quod Hugoncm minimc
multo pos) famem portendi magnitudine sui latuit.

iv vastabal [taliam. \n. 940.) [giturquod remediumhuic egritudini

3. Ea siquidem tempestate, Hugone rege turpiter dare posset, excogitans, Sarlionem ad se, liurgun-
expulso, Albcricus, utpraefati sumus, Romane civi- dionum IM ex gente progenitum, advocat. Cui et ait
tatis monarchiam obtincbat. Quem rcx Uugo quot- u Camerinorum ac Spoletinorum hominun non cst

VARLE LECTIONES.
abdaram 5.5 a. - m i.c. consnmi a sentia 1. 888 idcm corr, id 1. 333 bercrcngarius. 310
oc-
cidero 1. '•' tebaldus I.
" burdionum
!
I.

NUT.L\
(125) Cf. Ann. Sangull. majores an 939.
879 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 880

mihi enim calamo]similis, cuisi

lidcs incognita. Est A Sarlius acies habuerat, quarum tres contra Anscarii
innisus fuerit homo, perforabit manum cjus. Vade unani, m qua et ipsc crat, direxorat. Ipse vero
itaque, atque a me suscepta pecunia, mcntes eorum fluvio interjecto rei spectans eventum, cum tribus
corrumpe, ab Anscarii dilectioneeosamove, tibiqne remanserat. Verebatur enim, quod nec tantaeum
conjunge. Te nemo est qui possit 343
facere, cum quirct multitudo defendere, si suos in eum Ansca-
melius, tum eommodius. Habes cnim Ted- illius rius posset obtutus inducerc. Haud mora, bellum
baldi, mei nepotis defundi optimimarchionis.uxo- quo Arcodus, quia fugerat, non videtur,
incipitur, in
rem, cujus auxiliis fretus cunctus ad te veniet po- Wikbertus vero morle tcnus vulneratur, quoniam
pulus. » Profcctus dcnique, hand secus atque rex quidem mori satius quam fugere duxit. His itaque
prodixeratCamerinorum ac Spoletinorum populus omnibus ab Anscario debellatis, duas ei iterum
egit.Congregata itaque multitudine, adeam inqua Sarlius acies mittit, uno solummodo secum retenta.
Anscarius erat civitatem properarc festinat 3U Cumque Anscarius.quissuorumineampooccumbe-
Quod cum audisset Anscarius, antesignanum S4S ret, vellet inquirere, non suo tantum quam aliorum
suum nomine Wikbertum talibus adorsus est ver- sanguine cruentatus Wikbertus ei occurrit. Cui et
331
bis : ait : « Duaj contra nos acies perpulcre armis
Versus t> instructa? adveniunt, quas tc potius declinare quam
« Sarlius inbellis, multorum flsus in armis, cxpectare etiam atque etiam rogo.Arcodus, ut ipse
Pugnaturus adit ; cui fortes pectore et armis bene nosti pugna? hujusincentor, qualiter aufugerit,
Occursare decet bellumque inferre cruentum. vides. Ego vero positus in extrcmis, noncogifojam
Lecta manus juvenum, bellisqueexercitamultis, de pugna, sed misericordem Deum rogo pro anima
Est huc 346 tendentemqu.T mecomitata patromim, nc mihi imputet 3:j
-, qu.T. ob dilectionem tui hodie
Protinus adveniet, fulvo deeorata metallo. » commerui crimina, hominum neci dando corpnra
6. Hisauditis, Wikbertus, ut erat vir non audatia multa. » His expletis, expiravit.
solum verum etiam scientia fretus : « Mane, ait, ac 8. Collecti itaque Anscarius quos potuit, duabus
3 ".
copias prout potis est congregato Pergrave cst phalangis occurens, eas inter furibundus insiliit
enim,exercituicumtam paucis numeroso occurrere. stragemqueinnumeramdcdit. Comesquidam,Hatto
Sed et si quibuscum res agitur animadvertis, he- nomine, duabus illis praerat aciebus, qui hac An-
roes sunt, haud segniusatque nos bello assuefacti. » scario occurrit fidulia, quoniam, confracta jam lan-
Jam Anscarius Wikberto rectasibi consulenti coni- cea, solam in manu ejus viderat hastam. Quem dum
vere decreverat, directisque usquequaque nuntiis, intuilus esset Anscarius : « Tune es, infit, qui con-
congregarc cxercitum cuperat, cum Arcodus qui- tcmpto crucis et sanctorum juramento, perjurus
dam, Burgundionum sanguine ortus, Wikbertiim C in nomine Dei lui me tuum dominum deseruisti,
ista consulentem amaris « Chre-
dictis iucreparct :
ct ad vulpem Sarlium transfuga ac desertor ab-
meti, inquit, similis es, qui ob Trasonis metum isti ?
Thaidi de occludendis edibus consilium, quoad ad- Ess : aliquos manes et subterranea regna (129).
vocatos sibi a foro duccret, dedit ;
quem cum Thais in quibus perjuri puniantur, Cocitum 333
etiam et
prohiberet (126) : Quod cum salute tuu, ait cavcre Stigio ranas in gurgite nigras 1130),
possis, slultum admitlere cst. Malo ego nos prospi- qui usque modo somniasti, re ipsa quam mox expe-
cere, quam ulcisci 3i > accepta injuria! Optime, Wik- rire ! » Ha:c dicens, haslam, quam sine ferro gesta-
bertus, inquam, Thrasonis fecisti memoriam militis, bat, aer os illius valide jaciens, sanguine cerebro-
qui rabido prius ore dcseviens, cum ad rem veram que respersam per occipitium eduxit; enseque
ventum esset, Syriscum in dextro cornu, Symalio- abslracto, quoniam multi super se irruerant, di-
nem in sinistro constituens (127), ipse sibi locum micare naviter coepit. Cumque. nullis sibi ammini-
post principia (128) elegit. Burgundiones enim gar- culantilius, omnium pccne hostium solus impetum
rulos 349 esse, voraces ac inbelles, nullus qui eos sustineret, huc illucque discurrens, sonipes quo
noverit ambigit.Sed et quam perfortiter sa?pe fece- insederat S34 adeo in scrobem cecidit, ut collo
ris, quas fugiendo declinasti, cicalrices indicant n suppositopedibusquesursumerectis,eousquesuper
corporis. » Anscarium jaceret, donec ab irrucntibu hostibus
7. Hujusmodi itaque Anscarius atquc Wikbertus directis missilibus occideretur. Quomorluo, Sarlius
exitatidictis, ubi Sarlium csse cum multis audiunt, marca secure potitur, et rex Hugo gaudio inmenso
quam moxcum paucis properare contendunt. Sex 33 °
afficilur.

VARLE LECTIONNES.
343
posscit 1.
34V
festinet 1.
3is 346 hunc corr. huc I.
anlesigiuitiiin w congrcgata. 3W ul-
cissi 1. 349
garulos 1. m Sed 1
1. 2.
5 a set 5. Sex 3. 3il actes 1. puulu antc
. 2. occurit. 35S utputet I.
853
Coitum corr. cudem manu Conitum 1. Conitum 2. 364 insedederat 1.

XOT.E.
(156) Terent. Eun. IV, vi, v. 24. (129)Juvenal,Sat. 11, 1 10.
(127) Ter. 1. 1 vn, v. 5. (130) Juvenal. 1. 1. 150.
(128) Ter, 1.1. v. fl.
 1

88 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. V. 882

9. Dum hffic aguntur, montana quibus ab occi- A Et servare malos, vocitant

dua m seu septentrionali Italia cingitur parte, a Sanguine qui gaudent hominum,
Saracenis Fraxenetum inabitantibus crudelissime Quid loquar?ecce Deum cupio
depopulantur 356
[an. 941). Quamobrem Hugo rex Conscissusque chaos cunctis
consilio accepto, nuntios Constantinopolim dirigit, Neque tu nominc dignus,
rogans imperatorem Romanon,ut naves sibi 3reco Nunc quam perdere possis
cum igne transmittat, quas chelandia patrio ser- Cum sol igneus ardet,
3Gi
mone Hoc autem eo fecit, ut
Greci cognominant. Curva falce reposcit ,

dum tcrrestri itinereipse ad destruendum tenderet Cancri 3C3

sidus adurit.
Fraxinetum 337 ,eam partem qua mari muiiturGre- Rigidae 3GV tempore brume
ci navigio obsiderent, eorumque naves exurerent, Mea nunc vota valere,
ac ne ab Hispania victus eis aut copiarum sulisi- Aliis montibus isses.
dia provenirent, diligentissime providerent. Sinit et tramite recto
10. Interea Berengarius, memorati frater Ansca- Suetos perdere sanctos,
rii atque /Eporegia? civitatis marchio, occulte Heu quos nomine Mauros,
quadam in regem coepit moliri. Quod dum rcgi Juvat et vivere rapto.
compertum esset.simulata benivolencia dissimula- Tete fulmine aduri,
taque ira, dum ad sese veniret, luce eum privare Fias tempore cuncto.
nomine Lotharius
disposuit. Filius denique ejus, 12. Igitur Herimannus,Suevorum dux.venientem
rex, et ipse parvus ac necessariarum sibi rernm ad se Berengarium benigne suscepit, eumque ma-
adhuc ignarus, quoniam consiliis his interfuit, gno cum honore ante piissimi regis Ottonis pra>
celarc quemadmodum puer haud potuit, verum sentiam duxit.Quem quanta rcx devotione suscepe-
destinato ad Berengarium nuntio, quod sibi pater rit, quantisque muneribus donaverit, quantumque

suusfacere vellet,apperuit.Hoc deniqueBerengarius honoraverit, stilusmeus se scribere 363 posse diffi-

ut audivit, Italiam quam rnoxdeseruit, ac per mon- dit. Verum quantum poterit designatis, cujus san-
tem Jovis in Sueviam ad Herimannum ducem pro- ctitatis quantaeque humanitatis rex fuerit, quanta3

peravit;uxorem vero suam William per aliam viam etiam improbitatis Berengarius extiterit,facilc pru-
ad eandem provinciam venire pravcpit. Quog tem- dens lector animadvertere poterit.

pore 35a
digressionis sue per montem Avium (131), 13. Rex Hugo, audita Berengarii fuga, nuntios

fcta partuique vicina, qualiter montes tam asperos suos regi Ottoni dirigit (an. 942),secundum volun-
atque invios transire pedibus poterit 35S satis ne- tatis sua; deliberationem auri argentique copiam se
,

queo mirari nisi quia fjrtunas omnes advcrsas C ei daturum, si Berengarium non susciperet eique
;

mihi fuisse certo scio. Sed ah quam sibi decipu amminicula non conferret, promittens. Quibus rex
!

lam Lotharius praeparaverit, futuri ignarus videre apologeticum 3G6 hujusmodi dedit « Rerengarius :

non potuit. Dum enim Berengario consuluit, qui non ob domini vestri dejeccioncm, verum, si
rcgnum et vitarn auferret sibimet praeparavit. Im- potis est, ob reconciliationem, nostram adiit pieta-
praecor itaque non Lothario, qui puericiae levitate tem. Qua in re si amminiculari illi pccnes domi-
peccavit,idque [ostmodum amare pcenituit, verum num vcstrum potero,gazas a se mihi promissas non
montibus illis crudelibus,contra insuetum omnibus solum non suscipio, verum meam illi libentissime
morem facile eis itcr prcbcntibus. Itaque libct in tribuo ; Berengario vero, seu cuilibet nostrae pieta-
eorum mihi nunc eontumeliam exclamare : clemcntiam imploranti, mandasse subsidium
tis

\\. Improbc 3G0 mons Aviuin, tali non praebere,summa3 dementiae est.He.pende itaq
Conservas quia nam pestem, quanla eum rex pius caritate dilexerit,qui promis-
Invius esse soles etiam, sam non solum non accipere, sed propriam pro
Tempore quo Ccrerem mcssor illo pccuniam voluit dare.

Tempore quo radiis Phcebi 14. Dum hffic aguntur M1 ConstantinopoliUnus

,

Pessime nune es inaudito n impcrator cum rcgis Hugonis nuntiis suos pariter
Pervius ? atquc utinam possent dirigit, mandans, naves et omnia que desideraret
Protinus in baratrum avulsus 3G1 se ei daturum, si nepoti suo parvulo sibi omonino,
Ecce Berengarium servat, Constantini lilio,filiam suam eonjugem daret. Con-
,6 *,non
Mons transire Jovis, miruni haud stantinum autcm Leonis imperatoris ipsius

VARLE LEGTIONES
occidua 1. rM depopulantur eorr. depopulatur I. vox sensu passivo usurpata.
385 337
hoccidua corr. fra-
xenetum fraxinetum I. ,,s temre l.
eorr. " i, e. potuerit. ^ Codex :; hsec in margine habel Metrum :

dacttlioum alemausium conBtane trknctro ypi o ojui spond N.n-t;ii et de dactilo el spondeo,
set in loco pro primo spondco cst ubi anapeatum traditum Lnvonimus ut esl omne hominum ^mis in
361 S64
tcrris. repossit ini I Itegida; I.
-
vulsus 5. 5a. 5a*.
i
scriberere I. i-'Aoy£- :
'

a. Po|utv(K 3- ** L. i. ouiv (0 cou Po|tavou (ilium dico 3.

SnTM
(131) Hodie Vogelberg, ultra 10000 pcdcs altus, prope Adulam atque fontcs Rhcni.
 ;

883 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI.

Romanum, filium dico. Tres enim hi cum Romano A. ris fluctus uruntur, nullusque die illa evasit, qui
simul imperitabant, ejusdem videlicet cluo filii,Ste- fugasese ad terram non liberavit. Rusorum etenim
phanus atque Constantinus, necnon et hic de quo naves,ob parvitatem sui, ubi aqu.-e mimmum tran-
in praesentiarum sermo est, Constantinus Leonis seunt,quod Grecorumchelandia 374 ob profundita-
imperatoris filius. Rex itaque Hugo, hac audita le- tem sui facere nequeunt.Inger 375 ingenti cum con-
gatione,directis iterum nunliis,Romano denuntiat, fusione 37 ° postmodum ad propria est reversus.Gre-
se legitimo ex conjugio fi!iam non habere ; sed si ci vero victoria potiti, vivos secum multos ducen-
ex concubinarum filiabus vellet,egregiam ei forma tes,Constantinopolim regressi sunt laeti. Quos om-

posse praestare. Et quoniam Greci in Geneseos no- nes Romanos,in prasentia regis Hugonis nuntii,vi-
bilitate, non quae mater sed quis fuerit pater, in- trici scilicet mei, decollare preecepit.
quirunt,imperator Romanos naves continuo Greco Rex itaque Hugo congregato exercitu, classi-
16.

cum igne praeparavit, munera maxima misit,atque bus perTirrenum mare ad Fraxinetum direclis.ter-
ut illam nepoti suo conjungeret mandavit, Verum restri ipse eo itinerc pergit. Quo dum Greci perve-

quoniam meus vitricus,vir gravitate ornatus,plenus nirent, igne projecto Sarracenorum navesmox om-
sapientiee, regis Hugonis fuerat nuntius, pigrum nes exurunt.Sed et rex Fraxinetum ingressus, Sar-
michi non hic inserere 3C9 quid cum impera-
sit ,
racenos omnesin montem Maurum fugere compulit;
B
toris sapientia et humanitate, et qualiter Rusios in quo eos circum scdendo capere posset, si res
vicerit, audivi sepius dicere. hec, quam prompturus sum, non impediret.
15. Gcns quaedam cst sub aquilonis partc consti- 17. Rex Hugo Bcrengarium, ne collectis et ex
tuta,quam a qualitate corporis Grcci vocant Pouaio?, Francia el ex Sucvia copiis super se irrucret rr-
Rusios,nos vero a positione loci nominamus Nord- gnumque sibi auferret, maxime timuit. Unde non
mannos.Lingua quippe Teutonum nord aquilo,man bonoaccepto concilio. Grecos adpropria moxremi-
autem dicitur homo 37 °; undo et Nordmannos aqui- sit ipsequecum Saracenis hac ratione fcedus iniit,
;

lonares homines dicere possumus. Hujus donique ut in montibus qui Sueviam atque Italiam dividunt

gentis rex vocabulo Inger erat;qui collectis milleet starent; ut si forte Berengarius exercitum duccre
eo amplius navibus Constantinopolim venit. Quod vellet,transire eum omnimodi prohiberent. Eo vero
Romanos 311 imperator utaudivit,quoniam navalem constituti,quam multoschristianorumad beatorum
suum exercilum directum conlra Saracenos et ad apostolorumPetrietPanli limina transeuntium san-
insularum custodiam habuit,estuari cogitationibus guincm fuderint.illesolus scit numerum, qnieorum
coepit.Cumque cogitationibus non paucis insomnes nomina scriptatenetinlibro viventium.Quaminique
noetes duceret,et Inger cunta mari vicinadiriperet, tibi rex Hugo regnum defendere conaris Herodes, !

nuntiatum cst Romano, 15 semifracta se habere ne terreno regno privaretur, innocentes multos oc-
chelandia 37 -, quae populus ob vetustatem solareli- cidit; tu, ut obtineas, nocentes et morte dignos di-

querat. Quod ut audivit, too; naktfitai, tus cala- mittis, atque utinam ea ratione nocentes illi tunc
377
fatas, hoc cst navium compositores, ad se venire viverent, ne nocentes postmodum interimerent.
praecepit.quibus et ait: «Properantessine dilatione, Puto, sed quod verius non legisse,
est, credo, te

ea quae remanserant, chelandia

373 praparate. Sed immo nec audivisse, qualiter iramDomini incur-
et argumentum.quo lgnis projicitur,non inprora so- reret rex Israel Achab, dum regem Sirie, virum

lum.verum etiam in puppi,insuper inutrisque late- morte dignum,fcederatumdimitteretBenadab. Unus

ribus ponite. » Compositis itaque secundum jussio- enim de filiisprophetarum dixit ad Achab: Hsec di-
nem suam chelandiis, sapicntissimos in eis vires cit Dominus : Quia dimisisli virwm dignum morte de

collocat,atque ut regi Ingero occurrant denuntial. manu tua, erit anima tua pro mitna ejus, et populus
Profecti denique,cum in pelago eos positos rex In- tuus pro populo ejus (I Hcg. xx, 42). Quod et factum

ger aspiceret, ut vivos illos caperet, exercitui suo est. Verum quantum tibi haec in re obfueris, stilus

praecepit et non occideret. Denique miserator et noster suis in locis oportunius enarrabit.
misericors Dominus,qui sc colentes, se adorantes, 18. Tempore quo Berengarius ab Italia fugiit(<m.

se deprecantes, non solum protegere sed ct victoria n 943),quendam secum Amedeus nomine militem du
voluit honorare.ventistunc placidum reddiditmare. xit,adprime nobilem,et ut postmodum claruit, non
Secusenimobignis emissionemGrecisesset incom- Ulixecalliditateactemeritateinferiorem.Fortissimus
modum.Igitur in Rusorummedio positi, ignem cir- rex Otto eum,nonnullis impeditus rebus, tum quo-
cumcirca projiciunt. Quod duir Rusi conspiciunt, e tannisab Hugone rege muneribus immensis delini-
navibus confestim sese in mare projiciunt, eligunt- tus, Berengario copias prastare non posset, ipse

que potius undis submergi quam igne cremari. Alii quem praefatus sum Amedeus Berengarium ita con-
tunc loricis et galeis onerati, numquam visuri, ima venit: « Nec clam te est, domine mi,quam invisum
pelagi petuntjnonnullivero natantes.interipsosma- rex Ilugo imperio sc duro Italicis cunctis effecerit

VARI.E LECTIONES
369
i. quod eum xepi tou Bao&eos Pojiavou rojpia; %x: ipufiavBpoitias (iptXavBpoitia?) et qualiter 3. 376
ita ct 5.
5 371 :,J '''" '• /i\xw.t. A.' '•• von !7 °
confusiose 1. 37T nocitu-
a. Po|utvot 3. deleta esse videtur I. i. e.
ri ; edd. innoccntes.
883 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX.— LIB. V. 886
praesertini cum et concubinarum filiis ac Burgun- ^ parvulus ex m Helena,Romani majoris M3 impera-
dionibus sitdignitates largitus, nec ullus inveniatur teris filia, natus jam nominatam Bertam, quam

Italicus,qui aut expulsus aut non dignitatibus om- mutato nomine Greci dixerant Eudokian, uxorem
nibus sit privatus.Etquod inregem nonaliquid mo- duxerat. His itaque quatuor imperantibus, Stepha-
liuntur, haec causa est, quoniam quidem,quem sibi nus atque Constantinus fratres, ignorante Cons-
constituant principem,non habent Si itaque nostrum tantino Leonis imperatoris filio, adversus Roma-
mutato habitu, ne agnosceretur,eo tenderet
aliquis non patrem suum quaedam a^.aj-rz, sfalmata, id
eorumque voluntatem inquireret, consilium nobis est dolos, machinabantur. Tedebat enim eos, pa-
~

procul dubio bonum exculperet.» Cui

8
Bercnga- 3
tris severitate imposita quaecunque vellent facere

rius:« Te,inquit,cum commodius, tum nemopotcst non licere. Unde et malo mox accepto consillio,
facere melius.» Igitur Amedeus mutato habitu,cum quatinus patrem dejicerent, pertractabant.
pauperibus, qui orationis gratia Romam pergunt, 21.Constantinopolitanum palatium non puleritu-
Romam quasi profecturus, Raliam petit, principes dine solum,vcrum eliam fortitudine omnibus,quas
convenit.et quid unusquisque cordi haberet inqui- unquam perspexerim, munitionibus praestat, quod
sivit;neque enim eodem omnibus se habitu osten- etiam jugi militum stipatione non minima observa-
3 3
debat,nunc niger alii ,subrubeus alii,maculosus
'
tur. Morisitaqueest, hocpostmatutinumcrepusru-

alii videbatur. Yerum fama,malum quo non velotius lum omnibus mox patere, post tertiam dici horam
ulium mobilitate vigel (13-;, eum in Italia esse, au- emissis omnibus dato signo, quod est mis, us-
ribus regis innotuit. Quem dum diligenter juberet que in horam nonam cunctis aditum prohibere.
inquirerc, ipse prolixarn et pulcherrimam barbam In hoc igitur Romanos is to chrysostoclinon, id
pice adeo defedavit, capillos subaurcos nigredine est aureum triclinium, qure praestantior pars est,
immutavit, fatiem deturpavit, dcbilem fincxit,adeo potentissime degens, caeteras palatii parles ge-
ut inter pauperes, regis in praescnlia comodentes, nero Constanlino filiisque suis Stephano et Cons-
se regi nudum ostenderet , et vestem ab
m
eo qua tantino distribuerat. Hi duo denique, ut predi-
indueretur acciperet, et quicquid rex de Berengario ximus, nou ferentes patris justam severitatem,
et se ipso loqueretur audiret. Hoc denique modo in eorum cubiculis multis copiis congregatis,
cunctis diligentissime perscrutalis,non eodem quo diem constituerunt, quando patrem dejicere soli-
venerat modo cum oratoribus est regressus. Prece- que ipsi possent regnare. Cumque dies adveniret
pcrat enim rex clusarum custodibus, ne quempiam optata, cunclis de palatio juxta morem egressis,
Stephanus et Constantinusfacta congrcssionesuper
transire permilterent, nisi prius, qui esset, diligenti
investigalione perquirerent.Quod Amedeiis audiens, patrem irruunt.eumquc de palatiocivibusignoran-
per invia quedam et aspera nulli custodita loca C tibus deponunt.et ad vincinam insulam,in qua cce-
pertransiit, atque ad Berengarium cum ea quam nobitarum multitudo phylosophabatur, tonso ei, ut
audire voluit legatione pervenit. moris est, capite, phylosophandum transmittunt.
19. Hoc in tempore rex Hugo datis decem num- Fit quam mox multirumiger in Constantinupoleos

morum modiis pacem cum Hungariis fecit,quos ab sonitus : Romanon ejcctum quidam.Constantinum
Italia acceptisobsidlbusexpulit,atquc in Hispaniam ejus socerum intcrfectum alii clamitabant.Nec mora,
3 11 '

dato eisproeduce direxit.Quod vero adllispaniam totius populi ad palatium tit concursus. Romanos
et ad civitatem ipsam in qua rex vester moratur, quasi imperator abusivus non rcquirilur verum ;

Cordobam, non venerunt, haec causa fuit, quoniam Constantinus an supersit.ab omnibus percontatur.
38!
triduo per inaquosam et siti vastam regionem Cumque inquisitionis sedicionon modica fieretpro
transierunt:putantcs itaque equossescquc siti peri- Constantiuo.rogantibus Stephano etConstantino,cx
turos.prneduce sibi ab Hugoneconccsso mortctcnus ea parte; qua Zucanistrii magnitudo portenditur
verberato, celeriori quam abircnt impetu rcvertun- Constantinus crines solutus per.cancellos caputex-
tur. posuit.suaque ostensione populi mox tumultumse-
20.Hac etiam eadcm tempcslate (an. 944) idem davit,ac in propria quemque repedare coegit.Quod
iv\ Ilugo Bcrtam filiam suam, quam cx meretrice rj facluin ur,i\. ni duobus fratribus
ingossit dolorem.
Pizola ipse genuerat, per Sigcfredum, venerabilem Quidprofuit,inquiunt,quod,abdicato patre.alium,
Parmensis .i-crlesiae antistitem, Gonstantinopolim qui non patere8t,dominumsustinemus?Tolerabilius
direxit, Romano parvulo Constantini Porphyroge- eniin decentiusque paternam.quam exterain.putc-
nitifiliocopulandamcnnjugio.Tenebatquesuininiim remur dominationem.Quid illud, aiunt,quod in hu-
imperii Rmiinnos major, ejusque lilii duo Coi jns inm soluiu propri», sed el xterae ve
.•mxiliiiiii i

tinus ct Stephauus,quibusposi Romanon pi nere nationes? Sigefredus quippe episcopus, !

Constantinus, Leonis imperatoris Dlius m , cujus Hugonisnuntius,adsumptis8i cum natio-

"
\ VRLE LECTIONES.
1 9
Cu t.
;

'
subnieus aliis m aliis v. 5. 5 a.
aliis ''"
se regi seminudum ostendercl ultima verl
diris M1 perducere corr. praeducere I. fortasse :s
3. legendumpvtaa\ic b ire direxit. - siii i
1

g a SM Mt »« 5 syllabss ul, .-\, mo, m margine abscisx.

NUT.i:.
(132) Virg. /En. iv, 174, 175.
 ! :

887 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 888

nibus Amolfetanis 88S*,Roman,is,Caietanis, nobis ad A 23.Quorum pater Romanos advcntum ut audivit,

intcritum, huic pr.-csidio fuit. » graciarum accionesDeo exhihuit.eisquc extra tbres
22. His dietis, armatorum manibus cubiculos-, monastcrii obvians loeta fatio « Festivum tcmpus,
:

sicut ct pro patre, complent an. 945 .Quibus Dia- inquit.quodliumilitatcmnostramimperiumvestrum

volinos praefuit,qui horum omnium incentoret post visitare coegit. Caritas puto, que de me palacio ex-

paululum proditor extitit. Constantinum namque pulit.filiacionem veslram non ibi diu esse permisit.
libris incumbentem ita convenit: « Qua; tibiincom- faotum bene,quod me quam dudumpramisistis.
moda a Stephano et Constantino fratribus, immo Confratres enim et commilitones mei,supernae tan-
inimicis, Luis praeparentur, isthec, qua; in te vetus tum phylosophyo ineunbentes,qualiter imperatorcs
permanet, religio ignorat. Si enim infortunia tibi susciperent, ignorarent,si non me jam duduin im-
parta cognosceres,quatcnus possesvivere,cogitarcs. perialibus institutis attritum haberent.Parta :f89 jam
33 °
Uxoris tua? Stephanus et Constantinus fratres, ar- frigidior Coticis aqua decocta pruinis (133j;dul-
matorum manibus congregatis atque in cubiculis ces adsunt fabae, lachana [id est herbos] porrique
jam conclusis, te non ut patrem de palatio expel- recentes.Non hic marinae morbos, sed cre-
delitiae

lere, verum hic cogitant interficere. Occasio autem bra potius jejunia creant. Turbam vero hane tan-
386
tui hic interitus erit : Cenalum te post triduum t> tam, tam surnptuosam, modicitas nostra non reci
ConstantinusetStefanusinvitabunt.Gumquetuaeses pit ; vestrum solummodo imperium snscipit,quod,
sionis medium excelleutioa tue,quatenus moris est, ne paternam desereret senectutem, advenit. » Uo-
obtinere temptabis, percusso mox scuto,inclusi de manos luec et hujusmodi perstringente, Stephanus
cubiculo cxilient, tuamquc fuso sanguine vitam li- et Constantinus lilii pudibundo contuentes lumine
nient. Fidem autem si relatis exposcis, iis impraj- terram.quam invite monasterium pcterent, non est
sentiarum argumontis adfirmo, quoniam concluso- percontari necesse sed credere.Expansis itaqucpost
rum tibi personas rimis ostendo dein quod saluli ; haec manibus ad altaris 391
Romanos crepidinem
solempnius est tu», hostiorum tibi claves trado. » fusus,hujusmodi cum lacrimis Deo prseces efiudit:
His auditis Constantinus « Age, infit, ut conjura-
: Versus.
torum prodidisti pcrfidiam, quatenus hanc devin- 24. Christe Deus, cum quo Pater est et Spiritus
cam.exprome scntontiam. Non onim tam mihi mea [unum,
salus cara, quam pietas erit in referendagratia ,ju- Jure Patris verbum, per quod Pater omnia mundo
cunda. » Cui Diavolinus : « Non,inquit,clam te est, Innotuit secreta poli seu mistica pandens,
Macedones cum tibi devotos, tum hello duros exi- Itespice ficmenlum propria bonitate creatum.
stere ; mittito itaque, ac cubicula 336 *
propria, Ste- Ne patiare, precor, demonis me fraude 3S2 perire,
fano et Constantino ignorantibus, ois sulfarcinato. Sanguine quem sacro voluisti reddire vite !

Cumque dcsignata dies convivii adveniret,atque ob Da, Deus, ut mundi tumidos calcare conatus
sessionis fastum simultas inrepserit, dato signo ut Jam vaieam, sistatque procul corruptor iniquus,
praefatus Bum,percusso scilicet scuto, cum illorum Cui labor est animas semper fedare beatas !

manus armatorum praesidioeis esse non poterit,tui Iinperii libuit cum sceptra tuli ; nunc baud placet,
3S1
mox ex improviso proxiliant
eosque tanto com- , [esto
393
modius quanto inseparatius capiant, atque ad vici- Gratia dignatus tibi sit quod pellere iniquos,
num monasterium.ad quod patrcm suum,socerum Imperij teneant solium ne injuste paternum.
scilicct tuum,dircxerant, lonsis ut moris est, crini- 25. His ita gcstis, Stefanus atque Constantinus
bus, phylosophandum transmittant. Divinae siqui- custodia jugi observantur, patre quae ei acciderant
dem rectitudo justitie tuum negotium secundabit, oquanimitcr perferente. Aiunt enitn hunc, et sub
cujus recompensatione,ne in patrempeccarent,illos adtestatione confirmant, dum a fratribus lentis ob
non terruit, et to, no olTenderes, custodivil.» Quod purgationem culparotur,respondisse,quod luculen-
justo Dei juditio ita accidisse, non solum Europa, tius regnarct, qui servorum Dei humilitatibus de-
sed et Asia nunc cantat et Africa.Designatoetenim serviret,quam qui potentibus mundi peccatonbus
die,dum simulatapaceConstantinumhuuc Stcfanus f)
imperaret.
ct Constantinus fratres ad convivium invitarent, et 2G.Desideratus interea Berengarius exSuevorum
ob sessionis fastum tumultus insurgeret, percusso partibus, paucis secum comitantibus, a Suevia per
ut dictum est scuto,Macodonesinsperato proruunt, Venustam vallem (134) ltaliam petit, applicuitque
duosque fratres Stefanum et Constantinum quam castra secus munitionem vocabuloFormicaria(135),
mox compra3hensos,tonsos capite,ad vicinam insu- qu33 a Manasse, ut jam praadiximus, Arelatensis
lam 388 phylosophandurn ad quam patrcm direxe-
, sedis archiepiscopo, tuncque Tridentinae, Veronen-
rant, mitlunt. sis atque Mantuanae invasore, Adelardi sui clerici

VARI.E LECTIONES.
385 *
i. e. Amallitanis 1. 386 poslriduum I. 386 * cubilia5 a. 3 " i. e. prosiliant 388
insatum corr. insa-
389
lam 1. parata 5 a. 89 ° occisis 5. a occidnis 5 a*. 391 alteris 1. 392 frade 1. 333
ita corrigo; scilicet
gratia tibi sit quod dignatus [es| pellere iniquos; codexi. legit pollere.

NOT^.
(133) Juvenal. Sat. v, 50. (135) Formigara Mur.
(134) Vinstgau.
 1

889 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. V. 800

erat vigiliae commendata. Cumque Berengarius A. huc w
inventus est, qui quod haberet, esset satis,
nuiiius machinamcnti apparatu nulliusque belli non modo non copiosi divites, sed eliam inopes ac
impetu hanc se capere posse conspiceret, Man- pauperes existimandi sunt. Soli enim sunt divites,
nasse ambitionem et kenodoxiam. id est vanam et fructuosas acsempiternas possident res, qui suis
gloriam. cognoscens, Adelardum ad se venire rebuscontenti, satis esse putant,quod est.Non esse
rogavit; cui et ait « Si munilionem hanc
: po- cupidum.vera pecunia ost; non esse cmacem, vecti-
testati meae tradideris, dominumque tuum Mannas- gal est. Fateamur itaque, uter est ditior, cui decst,
sen ad adjutorium meum protraxeris 394 seMedio- , an cui superat? qui eget, an qui habundat? cui pos-
lauii archiepiscopatus, te rero Cumani episcopatus sessio quo est major, eo plus requirit ad se tuen-
dignitatc post acceptam rcgni potestatemdonabo.Lt dam, an qui se suis viribus sustinet? Contentum
ut promittenti mihi fidem admittas, quod verbis etenim suis rebus, maxime sunt certissim.Tque di-
spondeo, juramentis adfirmo. » Haic dum Mannas- viiiffi. Verum de hocsatisnunc dictum essesufficiat.

se 395
ab Adalardo narrantur, munitionem solum Ad Bercngarium stili intentio redeat, cujus in ad-
Berengario dare non jussit, verum etiam ltalus om- ventum aureum omnes saiculum promittebant,
nescjus in auxilium invitavit. et felicia, qu;e talem extulerant, tempora clamita-
27. Fama igitur, malum quo non velotius ullum j. bant
mobilitate viget (436), lierengarii adventum quam 28. Eo itaque Mediolanii degente ac Italicas digni-
moxomnibusnuntiavit.CoBperuntque moxnonnulli, tates sibiadherentibus dispensante, rexIIugoLotha-
Hugone deserto, Berengario adherere. Horuin Milo, rium, filiumsuum, non ad Bercngarii solum verum
prapotens Veronensium comes, extitit primus, qui ad tolius populi praesentiam dirigit, petens, quiase
dum Hugoni suspectus, appositis clam custodibus eis non morigerum abdicant, filium saltem Dei pro
servaretur, simulatus se non intellegere custodiri, amore, qui nil in eos deliquerat Wl , suscipiant, ac
ferme conam usque ad noctis pertraxit medium ;
voluntatibuseorum morigerum reddant. Lothario
cumque omnes tam somno quam lieo (137) adgra- denique Mediolanium petente, rexIIugoPapia omni
valii corpora quieti traderent 396
, solo se qui ejus cum peeunia egrcssus, Italiam deserere atque in
portaverat clippeum comitante, Veronam percitus Burgundiam * 02 ire cogitavit.Sed eres eum ista re-
veuit, directisque nuntiis Berengarium excivit ;
tinuit, quoniam dum misericordia inclinati, Lotha-

quem et in rium in ecclesiabeatorum confessorisetmartirum' 03

Verona, quo Ilugoni firmius resisteret,
suscepit. Sane nulla hunc infidelitas ab Hugone Ambrosii,Gervasii et Protasii, ante crucem prostra-
divisit, verumillata sibiabeodem nonnulla incom- tum erigerent, regemque sibi constituerent, quam
moda, qua5 jam diu sustinere non potuit. Prosequi mox post Hugonem dirigunt nuntium, quem seite-
tur huncWido, Mutinensis 39 " a-clesiae prasul, non C rum super eos regnaturum promittunt. Hoc plane
injuria lacessitus, sed maxirna illa abbatia Xonan- consilium, imo deceptionem, non omnes, sed Be-
quam et tuncadquisivit, animatus. Qui Hugo-
tula, rcngarius,uleralcalliditatesuffarcinatus,adinvenit,
nem solum non deseruit, verum etiam multorum non quohosregnaredisponeret, sed, utpost claruit,
multiludinem tulit. Quod Ilugo ut audivit, congre- ne Ilugo discederet, atque immensa quam habebat
gatis copiis ad ejus castrum Vinoleam S98 (138) venit, pecunia Burgundionum aut aliarum gentium super
idque viriliter sed inutiliter oppugnavitjquod quam se populos invitaret.
mendatii alienum ^it,sententia subsequens declara- 29. IIoc in tempore Joseph qnidam, moribus
bit. Nam dum eodcm dcgeret, Berengarius ab Ar- senex, diebus juvenis, Brixiame civitatis clarebat
derico archicpiscopo accitus, Veronam dcseruit, ac episcopus. Quem Berengarius, ut eral Dei timens 404
Mediolanium concitus venit. Quo audito, rex Hugo (cod., yronicosl, ob morum probitatem episcopio
Papiam tristis advenit. Cceperunt intcrea omnes privavit,ejus locoAntonium, qui nunc usque supe-
I 86 primatesominc non bono Hugoncm deserere
;
1
rest, nullo concilio habito, nulla
cpiscoporum deli-
ct egenti Berengario adherere. Egentem autem.non beratione, constituit.Sedct Cumis tunc non Adelar-
nichil possidentem( 139), sed cui numquam quicquam dum, ut juraverat, veruin nh Mrdiolancnsis archi-
satis est, aio. Quoniam improbi etavari, qui incer-
J)
epiBOOpi amorem Waldonem quendam cpiscopum
tas atque incasu positas possessiones habent, et ordinavit.Quod quambouefccerit, subditorumdepo-
plus semper appctunt, nec eorum quisquam 3 ™ ad- pulalio, vitium incisio, arborum decorticacio,

VARLE LEGTIONES
M * m,
inflectere potueris illum in cathedram promoveo Mediolanii archiepiscopatus 5 a. " 3 mannase I .

"• tradererent L "' liiutiniensi \ 8M neolain, manu 2 vineolam I. ja

qsq;l. ")0 a. sibi sulficiens
•'
, '

i. 5a.
m
dcliquerat I * 02
,

bregundiam. i. lo:l mar. '"' deitimens el in margine

. yronicos i. quod v
2 ita legit: dei tiyronicos mens, 5a. autem dei tironicosus mens. tyrannus vehemens 5 a* —
NOT.E
(136) Virg. .Kn. iv, 17/j, 175. (139) Que scquuntur usquc suni certissimxque di-
(137) Lyajo, Baccho. nii.r, ad verbum Fere fts Cicerone Par, vi, 3, o.\-
(-138) Vignola. prope Panarum, Muratorii patria. Boripta sunt,
891 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 892

multorum oculorum excussio. simultatissepissima ^ gantes formarum inspectores etiam atque etiam
repetitio, cum signis, tum gemitibus narrat. Hade- confirmant.
lardum autem Regensi pnefeeit seclesice
32. Hujus hoc in tempore soror, Berengarii sci-
30. Bosonem vero, Hugonis regis spurium, Pla-
licet uxor Willa, passa est crimen incesti. Quod ita
centinc-e sedis, et Liulefredum Papiensis aeclesise
aocidisse, non solum aulici vel cubicularii, verum
episcopos expellere cogitavit ; verum intercedente
aucupes ct cupedenarii clamant. Habuit ea presbi-
pratio, ob Dei se amorem eos dimisisse simuiavit.
terulum capellanum, nomine Dominicum, statura
QuamimmensumtuncItalisgaudiumlAlterumDavid
brevem, colore fuligineum, rusticum, setigerum,
venisse latrabant. Sed et magno Karolo ceca hunc
indocilem, agrestem, barbarum, durum, villosum,
mente praferebant. Quamquam enim iterato Hugo-
cauditum, pelulcum, insanum, rebellem, iniquum;
nem atque Lotharium 403 reges Italici susciperent,
cujus magisterio duas Willa commendaverat natas,
Berengarium tamen nomine solum marchionem,
Gislam scilicet atque Gibergam, ut eas litterarum
potestate vcro regem, illos vocabulo rcges, aetu au-
scientia epotaret. Occas ione itaque puellarum, qtias
tein neque pro comitibus habebant. Quid plura?
prcsbytcr Dominicus, hirsutus, inlotus,facere doce-
Tanta hac Berengarii fama, humanilate, liberalitate,
bat, mater ei propitiavorat us , tribuens delicatum
parentes mei acciti, ei mo ad servicndum tradunt.
R cibum vestesque praciosas. Mirari omnes, cur cun-
Cui et immensis oblatis 40G muneribus, secretorum
ctis invisa, ingrata, tenax, huic existeret larga.
ejusconsciumacepistolarumconstituuntsignatureiu
Ssntcntia tamen Veritatis, qute ait Nichil opertum
Cui cum fideliter longo tempore deservirem, hac,
:

quod non reveletur, et ocuttum guod non in publicum

quam proseculurus 407 sum suis in loeis, pro dolor!
veniat (Matlh. x, 26), diu mirari homines passa non
mercede donavit. Verum hicc retributio pcene me
ad desperationem usque pertraheret, si in re consi-
est Nam cum nocto quadam, Bcrengario absente,
ad cubile dominicum more solito hirsutus isdem vel-
mili consotios plurimos non excuderct. De isto enim
letaccederet, canis isthic aderat, qui latratu horribili
pulchre dictum accipimus Penmestructionis similes
:

circumjacentes exitavit Ms , huncque morsu vehe-

sunt pennis accipitris et lierodii. Cum tempus advene-
menti laniavit. Consurgentes denique qui in domo
rit, in altum alas erigit, deridet sequitem et ascenso-
xxxix, 13). Hic enim, superslitiluis
erant, cum eum comprahenderent, ct, quo irct, in-
rem ejus [Job.
terrogarent apologeticum istud anticipando domina
Hugone et Lothario, magnus voraxquc strutio, non
dcdit : Ad mulieres nostras ibat perditus ! Sperans
bonus sed bono similisest visus.Eisaulcm deceden-
itaquc prcsbiterulus sibi lenius foro, si teneret sen-
tibus, et ad regni fastigio omnibus promoventibus,
tenciam dominse:
Cepit itaque do- Ita est, inquam.
quantum alas erexerit, quantumque nos omnesirri-
min viteejusinsidiari, pramiumque promittere.si
sent, non tam verbis quam suspiriis ac gemitibus C f
esset.qui ci vitam auferret. Sed cum timerent Dcum
narro. Sed his omissis, ad narrandi seriem redea-
omnes, et mors cjusdilfcrretur, pervenit ad Beren-
mus.
garium sermo. Willa vero cepit aruspices maleficos-
31. Rexllugo cum divinam animadversionem dc-
que inquirere, quo eorum carminibi/s juvaretur.
clinare ac Bcrcngario pra^esse non posset, reliclo
Utrum autem horum carminibus an Berengarii sit
Lothario et, simulata pace, Berengarii fidei tradito,
adjuta mollicie, adeo mens ejus est inclinata, ut
in Provinciam omni cum pecunia properavit. Quo
auditoRaimundusAquetaniorumprincepseumadiit,
cui m et pro minis mille se in militem dedit, fidem-
Spontc raaritali porrigeret ora capistro (140).

que sibi servaturum juramento adfirmavit. Sed et

Presbitcrulus itaque, quia dominas asseculas adhin-
congregatis copiis Italiam ingressurum acBerenga-
rium debellaturum m
esse promisit quod quanto ;
nivit, virilibus amputatisdimittitur; dominaveroa

nos omnes cachynno affecerit, gentis ejusdem vilitas

Berengario magis diligitur.Dixeruntautem,qui eum
eunuchizaverunt,quod merito illumdominaamaret,
palam facit, qua; etsi prasidio esse posset, ad elfe-
quem priapeia portare arma constaret.
ctumtamcnhaudquaquamperduceret,quoniam qui-
dcm, vocante Domino, brevi rex Hugo viam est car- n 33. Per idtempus Taxis,Hungariorum rex.magno
4I0
nis universa: ingressus [an. 900, April.), Bertaj cum non
exercitu in Italiam venit. Cui Bcrengarius
nepti sua;, Bosonis Arelatensiscomitis vidua;, pccu- ex propria pecunia, sed ex eclesiarum ac pauperum
nia derelicta. Quam etiam brevi spatio intercedente, collectione lOmodios nummorumdedit. Fecit autem
memoratusRaimundus,impurissima3 4 "gentispi'in- hoc, non ut populi curam haberet, sed ut hacocca-
ceps inpurior, sibi maritam effucerat cujus non ; sionemagnam pecuniam congregaret. Quod et fecit.
solum concubitu vorum etiam osculo indignum, ele- In omni enim utrius sexushomo,tamque ablactatus

VARI.E LECTIONES.
405 406
lothariu oblatil. 40? prosccurus
I
I. 408
deestb, 5 a. 40 ° dcbelalurum I. mgresus
" inpudissimoe corr. inpurissima; I. 41 - t. d. c. v p. M. o. c. c. in desunt 5. 5 a. MS isthic
, exitauit —
lesunt 5. 5 a.

NOT/E
(140) Juvenal. Sat. vi, 43.
893 ANTAPODOSEOS LIBRI SEX. — LIB. VI. 894
quam lactens, pro se nummutn dedit ;
quibus ss A vero partem, et quicquid ex ecclesiis tulit, sibi re-
commiscens, ex paucis 10 modios fecit ; caeteram. tinuit.

EXPLICIT LIBER QUINTUS. DEO GRATIAS.

INCIPIUNT CAPITULA LIBRI SEXTI.

414 (An. 848, 8Zi 9 ?) Berengarii nomen eaelebre apud

1*. Prohcemium. ,

2. De eo quod imperator Constantinus nuntium nonnullas,pra3sertim apud Grascas extitit nationes.

Berengario dirigit. Is enim Italicis omnibus principabatur virtute, rex
3. Qua calliditate Berengarius nuntium Constan- vero Lotharius solo nomine. Constantinus itaque,
tinopolim direxit cui nihil dedit. qui, dejectis Romano filiisque suis,Constantinopo-
4. Quo tcmpore isdem nuntius Papia exierit, ac leos regebat impcrium, audito.Berengarium poten-
quo Constantinopolim vcnerit. tia pra:stare Lothario,per Andream quendamquiab
5. De admirabili domo qua; dicitur Magnaura, et officiocomis M1 curtis (142) dicebatur, literas Be-
susceptione nuntii. r> rengario dirigit.in quibus continebatur, vehemen-
6. Dc donis qua; nuntius Berengarii imperatori ter se Berengarii nuntium velle videre ; cujus in
fecit de suis rcbus, ex partc Bcrcngarii, qui reditu cognosceret, quanta eum caritatc diligeret.
nihil misit. Scripsit etiam et commendaticias eidem pro Lotha-
7. De eo quod imperator nuntium Berengarii ad rio littcras, ut fidelisct essct adminislrator.cui Deo
mensam invitat. largiente extiterat gubernator. Constantinus nam-
8. De admirabili domo Decanea et tribus magnis que sollicitudinem non parvam Lotharii pro salu-
vasis aureis. te habebat, religiose ob amorem nurus suse cogi-
9. Dc admirabili ludo ad mensam facto 41S
. tans, quae Lotharii soror extiterat.
416
10. . 3. Berengarius itaque.calbditate quaerat suffar-
1.Temporis instantis qualitas tragcedumme po- cinatus, cogitans quem potissimum mitteret,cui nil
tius quam historiagrophum qua;rere, nisi pararet impcns33 ob itincris longinquitatcm praberet^vilri-
Dominus in conspectu meo mensam adversus eos cum.cujus tunc sub cura degcbam.veniens:» Quanti
qui tribulant me.Explicare enim non possum,quot mihi,inquit,esset,privignumtuumGrecasliterasnon
peregre (131) profectus incommodilatibus quatiar, ignorare?» Cui cum dieeret:« Uti divitiarum mea-

juvatque hominem exteriorem potius lugerequam rum eagratiapartem mediam distributamhaberem!

scribere. Interior vero apostolicis confirmatus in- " Non necesse.aif, habes, neque ccntesimam imper-
stitutis, in hujusmodi tribulationibus gloriatur, tiri. Constantinopolitanus imperator litteris orat,
sciens quodlrihulatiopatientiamoperatur, patientia ut meum
ad se nuntium dirigam.Quodcumob ani-
autcm probationem,probatio verospem;spes autcm miconstantiamnemo melius.tum obdicendicopiam
non confundit,quia caritas Dci diffusa est in cordi- nemo eommodius facere potest.Quid dicam, quam
bus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est facile doctrinas ebibet Grecas.qui tam puerilibusin
nobis (Hom. v, 3). Parccat itaque interiori exte- annis epotavit Latinas? »Haec spequam mox vitri-
rior,suaque infurtunia non solum non abhorreat, cus animatus, inpensas omnes distribuit, meque
vcrum in his potiusconquiescat; dumquescribendi magnis cum muneribus Constantinopolim direxit.
operam dans, fortunae rota elevarihos,illos deprimi 4. Die quippe Calendarum Augustarum Papia

diverit,pra?sentem incommoditatem minus sentiet, exiens, per Heridani alveum triduo Venetiam veni;
ejusque mutabilitati congaudens, deteriora, quod ubi et Salemonem Grecorum nuntium, kitonitan,
fieri nequit ni mors aut membrorum debililatio eunuchum, reppcri, ab Hispania et Saxonia revcr-
intercedat, jam non metuat,sed fortunata semper sum Constanlinopolim versus tendere cupientem,
expectct. Instantia enim si mutaverit, salutem quas secunque ducentcm domini nostri,tunc regis nunc
deest adferet, infortunatum quod adest expellet. D impcratoris.magnis cummuneribusnuntium,Liutc-
Scribat itaque,et superioribus verahoecquai secun- fredum sciliccl.Magontinum institorem ditissimum.
tur adjungat. Octavo denique Kalendas Scptembres Vcnetia (143)
418
2. Rege Hugone Provintiae in partibus dcfuncto cxeuntcs, 1G Kalendas Octoubres Constantino-

VARLE LECTIONES.
M * numerus deest. \ M5 Finiunt capitula. Incipit libcr sextus 5 a. " 6 deest numerus et argumentum,
.

*n
ouae auctor scribendo finem imponens ornisit; ja/m fere duaepaginx vacune 1. una pars glossa 1. signi-
ficans fortasse uocem comis proxime sequenli conjungendam esse, dum in codice duabus linexs habentur. Co-
mis una pars curtis2. 4I8
octobrisc.

not.i:.
(141) i. c. extra palriam mcam Langobardiam, (143)Honschcnius Acta SS. Fcbr. T. I, prfflf.
Romam fortasse. p. xk, loco vocis Venitia falso lcgit die Veneris.
(142) Kd(XY)< vf^ x<ifTT|<, prrefectus proetorio.
893 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 896

polim venimus : nbi quam inaudito miroque simus A verua, mancipia 4 carzimasia,impcratori nominatis
modo recepti, scribere non pigebit. omnibus Carzimasium autem Grecivo-
prasciosiora.
5. Est Constantinopolim domus palatio contigua, ct virga puerum eunu-
cant amputatis virilibus
mira? magnitudinisseu pulchritudinis,qu^ a Grecis chum quod Verdunenses (144) mercatores ob in-
;

per v loco digamma; dositam Magnaura,quasi ma- mensum lucrum facere,et in Hispaniam ducereso-
gna aure dicitur.Hanc itaque Constantinus,cum ob lent.
Hispanorum nuntios, qui tunc eo naviter venerant, 7. His ita gestis, imperator me post triduum ad

tum ob me et Liutefredum hoc modo praparari jus- palatium vocare pra-cepit, proprioque mecum ore
sit. yErea sed deaurata qusdam arbor ante impe- loeutus, ad convivium invitavit, magnoque post
ratoris sedile stabat, cujus ramos itidem are;r di- convivium me mcosque asseculas munere donavit.
versi generis deauratwque aves replebant, qua; se- Verum quia narrandi se occasio intulit,qualis ejus
cundum species suas diversarum avium voces emit- sit mensa, festis pracipue diebus, qualesque. ad

tebant. Imperatoris verosoliumhujusmodi erat arte mensam ludi celebrentur, bonum non opinor silere
compositum,ut in momento humile.exelsius modo, sed scribere.
quam mox videretur sublime ;quod [scil. sedile] in- 8. Est domus juxta Yppodromum,aquilonem ver-
mens»magnitudinis,incertumutrum srei anlignci, t> sus. mira altitudinis seu pulchritudinis, qnae De
verum auro tecti leones quasi custodiebant, qui canneacubita vocatur.quod nomen non ab re sed ex
cauda tcrram percutientes, aperto ore, linguisque apparentibus causis sortita est deca enim grece, ;

mobilibus rugitum emittebant 4l9 .In hac igitur duo- latine 10, ennea 0, cubita autem a cubando incli-
rum ennuchorum humeris incumbens, antc impe- nata vel curvata possumus dicere.Hoc autem ideo,
ratoris praisentiam sum deductus. Cumque in ad- quoniam quidem IOet9mensK ineaquae secundum
ventumeorugitumleones emitterent,avessecundum carnem est domini nostri Jesu Christinativitate op-
species suas perstrcperent,nullo sum terrore, nulla ponuntur. In quibus impcrator pariter et convivae
admiratione commotus, quoniam quidem ex his non sedendo, ut cajteris diebus, sed recumbendo
omnibus eosquibene noverant fucram percontatus. epulantur quibus in diebus non argenteis,sed au-
;

Tercio itaquc pronus imperatorem adorans, caput reis tantum vasis ministratur. Post cibum autem
sustuli, ct quem mensura a terra
prius moderata aureis vasis tribus sunt poma delata quae ob in- ;

elevatum sedere vidi, mox

indutum vestibus mensum pondus non hominum manibus, sedpur-
aliis

poenes domus laquear sedere prospexi; quod quali- puratectis vehiculis sunt allata. Apponuntur autem
ter ficret,cogitare non potui,nisi forte eo sit sub duo hoc in mensam modo. Per foramina laquearis
vectus argalio,(164) quo torcularium arbores sub tres sunt funes pellibus deauratis tecti cum anulis
vehuntur,Per se autem nunc nihil locutus,quoniam C dopositi aureis,qui ansis quae in scutulis prominent
et si vellet.intercapedo maxima indecorum faceret, positi,adjuvantibusinferiusquatluoraut eo amplius
de vita Berengarii et sospitate per logothetam est bominibus, per vertibile quod supra laqueum est
percontatus. Cui cum consequentcr respondissem, ergalium in mensam subvehuntur;eodemque modo
interpratc sum innuente egressus, et in datum depununtur ,2 °. Ludos denique, quos ibi perspexe- '

mihi hospitum mox receptus. rim, quia nimis longum est scribere, praetermito ;

6. Sed ne hoc pigeat memorare, quid tunc pro unum solummodo ob admiratione hio inserere non
Berengario egerim, ut agnoscatur, quanta
scilicet pigebit.
hunc cujusmodi ab eo recon-
caritate dilexerim,et 9. Venit quidam, 24 et eo amplius pedum fongi-
pensationem probenegestisacceperim.Hispanorum tudinislignum sinemanuum amminiculis in fronte
nuntii et nominatus Liutfredus, domini nostri tunc gerens, quod cubito a summitate inferius, bicubi-
regis Ottonis nuntius, magna ex eorum dominis tum transversim wl habuerat. Adducti sunt autem
parte, munera imperatori Constantino delulcrant. duo pueri nudi sed campestrati,hoa est succintoria
Ego vero Berengarii ex parte nihil praster episto- habentes, qui per lignum ascendentes eodemque
lam, et hanc mendatio plenam,detuleram.Estuabat ludentes,versisque deorsum capitibus per id des-
itaquenonparum hac proverecundiaanimus,et quid j) cendentes, 4 " ita servaverunt immobilc,ac si radici-
super hac re faceret, cogitabat attentius.Estuanti tus terra; essetadfixum.Denique post uniusdescen-
autem et mihi nimium fluctuanti mens suggcssit, sum, alter qui remanserat codemque solus luserat,
quatinus dona.quasimperatori mea ex parte detule- ampliori me admiratione attonitum reddidit.Quoquo
ram, Berengarii ex parle conferram, parvumque modo enim,quoad uterquc luserat, videbatur pos-
munus prout possem verbis ornarem.Optuli autem sibile,quoniam quidem quamquam mirabili,verum
4S3 lignum
loricas optimas 9, scutaoptima cum bullis deaura- pondere non dispari per quod ascende-
tis 7, coppas argenteas deauratas2, enses, lanceas, rant gubernabant.Unus vero qui in ligni summitate
VARLE LECTIONES.
419 qui c. t. p. a. o. 1. m. r. e. desunt 2. 5. 5. a. 5. m i. e. deponunur. 4S1
tranuersim 1.
42a
d. c. p. i. d. desunt 5. 5 a*. v. p. q. q. q. m. v. p. n. d. desunt 5. 4 a. 5 a*.

NOT.E.
(144) T6 'py**\erov instrumentum. (145) Virdunenses.
807 DE REBUS GESTIS OTTONIS M. IMl> S'.IN

remansit.quia ita se mqualiter ponderavit, ut ct lu- A vigantibus praest alter. Ili itaquc pari numero.quia
serilacsanusdcsccn(lcril,ilame stupidum reddidit, dignitas par erat,numismata et scaramangas susci-

ut ipsum etiam imperatorem mea admiratio non pientes, praa multitud.ine non jam in humeris portai-
latcret. Unde ct accersito interprele, quid mihi verunt, scd adjuvantibus aliis post sc cum labore
mirabilius vidcrctur, est sciscitatus : puer^ qui sc traxerunt. Post hos admissj sunt magistri nu-
adeo modcratc rexerat. ut immobile lignum esset, mero 2<J, quibus erogatae sunt numismatorum au-
an is, qui id in fronle tam argumentose tenucrat, reorum libroe, unicuiquc secundum eunilem nume-
ut puerorum ncc pondus nequc ludus vel modicum rum 24 cum scaramangis duabus. Patricisrum
flectcret. Cumque me ignorarc, quid rnihi Ihau- deinde ordo hoc pone est duodccim seeutus, et
mastoteron, id est mirabilius, videretur, cdicerem, nuinismatorumlibriscum scaramangiaunadon.it us.
magno inflatus cachinno, se similiter ncque scire, Qui sicut nec patriciorum, ita nec Jibrarum, nisi
respondit. quod unicuique dabatur,numerum scio.Turba post
10, Sed neque hoc silcntio praeteruundum csse hrecinmensa vocatur, protospathariorium, spatha-
arbitrOTj quid novi miriquc aliud eodcm perspoxe- rocandidatorum '•-', kitonitarum, manglavitarum,
rim. In ca qua: anle vaiophoron, quod nos palma- prolocaravorum, quoruni 7 alius, 6, 5, 4, 3, 2, 1,
rum ramos dicimus.ebdomada.tam militibus quam- R secundum dignitatis modum acceperat alius. Neque
que et in diversis constitutis officiis numismatorum enim hoc te una patralum 4!5 esse die existimarc ve-
aureorum crogationem, prout cujusquc meretur lim. Ccptum quippe quinla feria ab hora diei iM
officium, imperator facit. Gui erogationi quia me prima usque in horam quartam 4a7 ,sexta et septima
inlcrcsse voluit, vcnire praecepit. Fuit aulem hu- feria est ab imperatore liuilum. His namque qui
jusmodi. Erat apposita 10 cubitorum Iougitudinis minnsquam libram accipiunt,non jamimperator 428 ,

ac quatluor latitiulinis mensa, quae numismata lo- sed parakinumenos in ea q.uae antc
pascha est tuta
culis colligata, prout cuique debebatur, numeris ebdomada tribuit. Adstante itaque me, et cum ad-
exfriusecus in locutis scriptis, retinebat. Ingredie- miratione rem considerante, per logothelam, quid
banlur denique antc imperatorem, non confuse, si '1 super hac re mihi placcret, sciscitatus 4!9 est impe-
ordinatim, secundum vocantis vocem, qui scripta rator. Cui inquam : « Placeret 43 °
sane, si m pro-
virorum secundum officii dignitatem nomina recita- desset ; sicut et ostuanti diviti Lazari visa requies
4
bat.Quorum prius vocatus est rector domus, cui prodessct, si provcnirct '-'
; cui quia non accidit,
non in manibus, sed in humcris posita sunt nu- qui quaeso placcre potuit? » Subridens itaque im-*'
mismata cum scaramangis (140 quatluor. Post perator, paululum pudore commolus,ut ad sc irem,
qucm o domesticos tis ascalonas, et o delongaris capite innuit, palliumq.ue magnum cum aurcorum
tis ploos, sunt vorati ;
quorum alter militibus, na- C libra, quam libcnter dcdit, libenlius accep i.
VAIU.E LECTIONES.
421 candidalorum reliqua capitis desunt 5. 3 a 5*. Iiinr foliurn excisum in codicc 5 a. Eiitie prineeps
27
addit : et id genus clicntum.
'>-'
pnratum 2. iir>
die 1. 2. *
quartam et sexla ct s. f. ab 2. 4 -»
du.v
'
29 43 ° 431 432
voces membrana abscissa exiderunt in 2.
4
suscitatus 2. Placcre 2. vox excidit in 2. vox
obscurior in 2.
NOT.E.
(146) peuula, pallii militaris genua.

LIUTPRAH&I
GftEMONBNSIS EPISCOPl

LIBER

1)E REBUS GESTIS OTTONIS MAGNI IMPERATOMS (m

(An. 900.) 1.
4:J4
ime smvientibus., D Johanncm vidulicct cardinalem diaconem, et A/.n
Elegnantibus ,

fateamur i.yranniilem exorcen- i •rinianum, serenissiino atque iiiissimo tuiic

in llalia,elut verius
tibus,Berengario atque Adalberto Johannes summua nunc augusto cesari, Ottoni destinavit sii|ipli-
i

pontifex et universalis papa, cujus tunc ieci citi r litteris el rerum signis orans, quatinus Dei
supradictoruni Berengarii atque Adalberti sevitiam pro amore sanctorumque aposloruinquc Petri et
erat experta, nuntios sanctas llomanoe cecclesiee Pauli.quos dclictorum suorum cupierat csse remis-
.

VAItl.E LECTIONES.
433
inscriptio INCIPIT LIBER SEPTIMUS DE REfiUS OTTONIS extai nonnisi in 5. ei 5a. Dlvisionm ca-

pitu/m qua in codicibus dcsideralur, institui, m

codex 2. in voce Waldpertus sanctto orditur. e. in /inc
ddctum. 1.
 899 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 960

-soros, se sibique commissam sanctam Romanam A. denique justus, cur Adelbertum Johanes papp,
ecclesiam ex eorum fauribus liberaret, ac saluti et quem prius odio vehementi insequebatur, nunc
libertati pristinse restitueret. Ha.c dum Romani diligerct, satis mirari uon potuit. Accersitis quam
nuntii conqueruntur' vir venerabilis Waldpertus, ob rem quibusdam familiaribus (I .8),si hocverum
sanctae Mediolanensis eclesia; arehiepiscopus.semi- csset, Romam dirigit percontatum. Cumque eodem

vivus ex pra?dietorum rabie Berengarii atque Adel- nuntii pervenissent, hujusrnodi non a quibuslibet,
berti liberatus,superius memorati Ottonis, tunc sed ab omnibus, aut paucis, Romanis 337 civibus
regis nunc ccsaris augusti, potentiam addit, indi- responsa suscipiunt « Non dispar videtur ratio,
:

cans, se non posse ferre et pati Berengarii atque cur Johannes papa sanctissimum imperatorem,
Adelberti,nccnon etWilla. saevitiam,quffi Mannassen suum seilicet ex Adalberti manibus libcratorem,
Arelatensem episcopum contra jus fasque Mediola- et diabolus oderit Creatorem. Imperator, quemad-
nensi sedi pnefecerat. Aiebat sane, hanc eclesias modum re ipsa experli sumus,ea qua. Dei sunt sa-
suffi esse calamitatem,qua.,quod se suosque capere pit, operatur, diligit ; ecclesiastica et saectflaria

oporteret, interciperet. Sed Waldo Cumanus episco- nogutia armis tutatur,moribus ornat,legibus emun-
pus hunc pone est secutus, non disparem a Bercn- dat, Johannes papa his omnibus adversatur. Non
gario, Adalperto et Willa,quam Waldpertus,eontu- ~ clam populo est, quod fatenmr. Testis est Rainerii
,. •, __ \t ,i ** _ :__:.._ _:i:i:_ ..:j.__
=ui ipsius militis vidua, quam ca.co captus igne,
. :
meliam clainitans se esse perpessum. Venerant et
, .-.t

nonnulli alterius ordinis ex Italia viri, quos inter multis prtefatam urbibus, sacrosanctis beali Petri
illustris maschio Otbertus cum apostolicis cucur- donavit aureis crucibus atque calicibus. Teslis est
rerat nuntiis, a sanctissimo Ottone,tunc rege nunc Stephana, cjus amita, qu;e in eflusione quod ex eo
augusto cossare, consilium, auxilium expetens. conceperat, recens hominem exivit. Quid si cuncta
(.4n. 961.) 2. Horum itaque rex piissimus lacri- taccant, Lateranense palatium, sanctorum quondam
mosis qua?stibus inclinatus, non qua. sua sed qua. hospitium, nunc prostibulum meretricum,non sile-
Jesu Chrisli sunl cogilans.filium suum sibi aequivo- bit,amitam conjugem,Stephania? alferius concubinse
cum contra morcm puerilibus in annis regem con- sororem. Testis omnium gentium prreter Romana-
stituens, euin in Saxonia dereliquit ipse collectis ; rurn absentia mulierum, quse sanctorum aposlolo-
copiis Italiam percitu venit.Qui tanto Berengarium
- rum limina oraudi gratia tin.ent visere, cum non-
atque Adalpertum celcrius regno expulit, quanto nullas antc dies paucoshunc audierint conjugatas,
^onstat.quod commilitones Petruni et Paulum san- viduas,virgines,vi oppressisse. Testes sunt sancto-
ctissimos apostolos habuit. Bonus itaque rex di- rum apostolorum ecclesiae, qua. non stillatim plu-
spersa congregans et fraeta consolidans, quod cui viam, sed totum tectum intrinsecus, supra ipsa
que proprium fuit restituit dein Romam similia C etiam sacrosanctaaltariaimbremadmittunt.Quanto
facturus adivit. nos terrore tigna afficiunt, cum divinam 438 opem
(An. 962.) 3. Ubi miro ornatu novoque apparatu eodem deposcimus? mors in tectis regnat,qua; nos
susceptus, ab eodem summo pontifice et universali orare multa volentes impedit, atque domum Domini
papa Johanne unctionem suscepit imperii solum ; mox linquere cogit. Testes sunt non solum juncea-
propria non restituit,verum etiam ingentibus gem- rum curalura, sed et cotidianarum mulieres (149)
inarum,auri argentique muneribus honoravit (Fcbr. formarum. Cui idem est, « Et siliccm pedibus qua»
2). Jusjurandum vero ab eodem papa Johanne su- conlerunt atrum (150), » et quos magnorum subve-
pra preeiosissimum corpus sancti Petri, atque om- huntur adjutorio jumentorum. Atque hoc rei est
nibus civitatis proceribus, se numquam Berengario quod tanta ei cum imperatore sancto discordia est,
atque Adelberto auxiliaturum, accepit. Post haec « lupis et agnis quanta sortito optigit (151). » llli
Papiam 436 (147) quantotius repedavit. ho_c ut inpunite liceat, Adelpertum sibi patrcm,tu-
(An. 963.) 4. Interea prcefatus papa Johannes, torem, dcfensorem parat. »
juramenti et promissionis oblitus quam saneto fece- 5. Haac dum a redeuntibus nuntiis imperator au-
rat imperatori, ob Adelbertum, ut se adeat, mittit, diret :«Puer inquid, est, facile bonorum immutabi-
juramento ei adfirmans, sc illum contra sanctissimi £j tur exemplo virorum. Sperabo eum objurgatione
imperatoris potentiam adjuturum. Adco enim eun- honesta, suasione liberali, facile ex illis sese emer-
dem Adelbertum, eclesiarum Dei ejusdemque papa. surum malis ; dicemusque cum propheta : Hsec cst

Johannispersecutorem,imperatorsanctusterruerat, inmutatio dextrse E.misi [Psal. lxxvi, 11). » Et

ut omnem Italiam deserens, Fraxinelum adiret, adjecit : « Quod prius rerum ordo deposcit, Beren-
seque Sarracenorum lidei commendaret. Imperator garium in Feretrato monte resistentem propulse-

VARLE LECTIONES.
436 137
papiam vel patriam 2. patriam 5 a. .'.
e. non a quibuslibet aut paucis sed ab omnibus R. c.
438
divina 2.
NOT.E.
(147) Anno 902, April 2, 9, 20, diplomata ibi con- publicae.
didit. (450) Juvenal. Sal. vi, 350.
(14«) Liudprando? (151) Horat. 55 Epod. -4, 1.
(449) Id est, non solum ancilla. sed et meretrices
 .

901 DE HEBUS GESTIS OTTONIS M. IMP 902

mus; dein paterna *
abdicatione 39
domnum papam A Li udprandus opiscopi Homam ante domni papa? pra>
eonveniamus; si non voluntate, verecundia saltem in sentiam venienles, tanto sunt inhonoresuseepti,ut
virum perfectum sese commutabit. Sicquc forsitan non eos quanto sanctum imperatorem tedio
lateret,
devictus, bene consuescerepudebit i0 desuesccre.i> *
fastidirct.Ordinatim tamen, prout eis injunctum
6. His expletis, Papias navim conscendit, ac per fuerat, cnarrantes.nonjuramento, non duello satis-
Heridani **' alveum Ravennam usque pervenit; inde- factionem papa recipere voluit, sed in eadem qua
que progrediens montem Keretratum, qui sanct Leo- i fuerat mentis durilia mansit. Subdole tamen post
nis dicitur,inquo BerengariusetWillaerant.obsedit dies octo Johannem episcopum Narniensem, et Bene-
(Mai., Jnn., JuL). Quo et praafatus papa Leonem, dictum cardinalem diaeonem, cum istis domno im-
venerabilem sanctas Romana: Ecclesis tunc proto- peratori destinavit, putans se hunc suis deludcre
scrinarium, nunc (152) in eadem sede beati Petri posse versuliis; cui nimis est vcrba dare difficile.
apostolorum vicarium, necnon et Dcmetrium, opti- Antc quorum reditum Adelbertus, invitante papa,
matium Romanorumillustriorem,sanctoimperatori ii Kraxincto rcdiens, Centumcellas advenit ; dein
nuntios dirigit, mandans haud mirum esse,si hac- Romam profectus, non, ut debuit, repudiatus sed
tenus juventutis igne victus, puerile quid gesserit; honorilice a papa est susecptus.
jam tempus instabat, cuin alieno cuperet vivere ,, 8. Haec dum aguntur, phoebi radiis grave Cancri
more. Mandavit etiam dolose qua:dam: Leonem sidus inestuaus imperatorem Romanis arcibus pro-
episcopum et Johannem diaconem cardinalem, suos pellcbat Sed cum virginale sidus gratam re-
(./»/.>.

inliileles suscepissct, ct quia U2 sanctus imperator diens temperiem ferret, collectiscopiis, clamRoma-
promissionis sua: fidem violaret,dum eosquieoloci nis invitanlibus, Romam advenit (Sept.).Quid enim
manobant, non ipsi sed sibijuramentoastringerct. clam dixerim, cummajorltomanorum parsoptima-
Quibus imperator « Pro correctione, inquit, ac
: tium sancti Pauli castellum invaserit, sanctumque
morum immutalione, quam promittit, gratiasago; imperatorcm obsidibus etiam datis invilavit? Quid
ex promissionis vero commutatione, cujus me ar- multismorcr?juxtaurbcmcastrametatus imperator,
guit, fecisse, si verum sit, ipsi perpendite. Omnem Roma papa simulatqueAdalpertus aufugiunt. Cives
tcrram sancti Petri,quae nostrrepotestatiproveniret, vero imperatorcm sanctum cum suis omnibus in
promisimus reddere; atque id rei est, quodex hac urbem suscipiunt, fidelitatem repromittunt; hoc ad-
munitione Berengarium cum omni familia pellere dentes et firmiter jurantes numquam se papam ele-
laboramus. Quo enim pactoterram hanc eireddcre cturos ii:)
aut ordinaturos praeter consensum et elc-
possumus, si non prius eam ex violentorum mani- ctionem domni imperatorisOttoniscesaris augusti,
bus ereptam, potestati nostra subdamus Lconem filiique ipsius regis Ottonis.'?

episcopum et Johannem cardinalemdiaconem,suos ^ 9. Post triduum, rogantibustam Romanisepisco-

infideles, quos nos suseepisse accusat, histempori- pis quam plebe, magnus in sancti Petri ecclesia fit

bus nec vidimus, nec suscepimus;Conslantinopolim conventus, sederuntque cum imperatorc archiepi-
domno papa eosob injuriam nostram proficiseentes scopi, ab Italia pro IngelfredoAquilegensi patriarcha,
dirigente, Capue sunt, ut audivimus, capti. Quibus- quem in eadem urbe languor repente, ut fit, ortus
cum eliamSaleccum.TialioneBulgarium, educatione arripuerat,Rodalfus w * diaconus,Waldpertus Medio-
Ungarium,domhipapa;familiarissimum,etZacheum lanensis, PctrusRavcnnas; aSaxonia,Adeltacarchi-
virum reprobatum, divinarum atquc humanarum episcopus Landohardus episcopus Mimondensis;
et

inscium lilterarum.a domno papa episcopum 153 1

Hupertus
a Francia, Otkerius episcopus Spirensis.
noviter consecratum, ct Ungariis ad pradicandum, Parmensis; ab Italia, Liudprandus Cremonensis,
ul super nosirruant, destinatum, endem captosesse Hermenaldus Reg3nsis;aTuscia,Cuonradus U5 Luc-
* i0
audivimus. Hasc domnumpapamnullisnarrantibus censis, Everarius Aritiensis, Pisanus Seniensis,
fecissecrederemusnisi littero3fidemadmitterent,quae Plorentius Pestruensis (15-i), Petrus Camerinensis,
plumbo signatffi sui nominis caracteres monstrant. -
Spoletinus; a llon anis, (iirgnrius Albanensis, Sicu
7. Ilis explctis, Landohardum a Sayonia Mimen- Hostiensis, Benedictus Portuensis, Lucidus Gaven-
densem et Liudprandum ab Italia Cremoncnsem, JJ sis,
Theophilactus Prtenestinus, Wido Silvae can-
episcopos, cum prafatis nuntiis Romam dirigit, ili.tr, Leo Veletrinensis, Dico Bledensis.Slephanus

domno papa?se incupabilemesse satisfacturos. Quo- l jis,JohannesNepesinus, JohannesTiburtinus,

.
i

rum etiam militibus Imr imperatorjustus imposuil Johannes Forocludensis 155), Romanus Peretinen-
ut si secus domnus papanon credere, duelloverum ais, Johannes Normensis, Johannes Berulensis, Ma-

esse approbaicnt. Preefati igitur Landohardus et rinus Sulrinus, Johannes Narniensis, Johannes

\aiu.i: i.i:i'fioNES.
"" applicatione ? M0 pudebia 1. '•' heridari-J, quia et linea seqventi quoill. * i3 electurol. *** ita

1. **" Cuoiadus \ .
*** codex hic non distinguit.

.NOT.K.
fl521 Se.lil anno %2, Dec. - •J03 Maat. I5i) i. e. Klorentinus Pistoiensis.
(153) Gezani prope Velitras. (155) Forum Claudii propo Calinum olim situmi
 LIUTPRANDl CREMONENSIS EPISCOPI. 901

Sabiniensis, Johanncs Callasensis Falarcnsis (156), A Benedictus cardinalis diaconus cum ceteris condia-
Alatrinensis, Ortanus, Johannes Anagniensis, Trc- conibus etpresbitcrisdixerunt se scire quod ordina-
bensis.Sabbatinus Tarracinensis, Stephanus cardi- quod annorum
tiones episcoporurn pra^cio I'aceret,et
nalis arehipresbiterlituli Balbinae, Dominicus tituli decem episcopum in Tudertina civitate ordinaret.
Anatasine,Petrus Damasi, Theopbilactustituli
tiluli De sacrilegio dixerunt non essenecesse percontari,
Chrisogoni, Johannes Johannes tituli
tituli Equitii, quia plusvidendoquamaudiendoseirepotuissemus.
Susannas, Pctrus tituli Pamachii, Adrianus tituli De adulterio dixerunt, quod oculis non viderent,
Callixti, Jobannes tituli Ceciliae, Adriauus tituli Lu- sed certissimescirentviduamRaineriiietStephanam
cinae, Benediclus tituli Sixli, tituli sanctorum qua- patris concubinam et Annam viduamcum neptesua
tuor Coronatorum, Stephanus tituli Sabinae, Bene- abusum esse, et sanrtum palatium lupanar etpro-

diclus cardinalis,archidiaeonus,Johannesdiaconus, stibulumfecisse.Venationerndixeruntpublice exer-

Bonolilius diaconus cardinalis, primieerius, Geor- cuisse;Benedictum spiritalemsuum patremlumine
giussecundicerius,Stepl]anusaminiculator,Andreas privasse, et mox mortuum essc; Johannemcardina-
arcarius, Sergius primicerius defensorum.Johanues lem subdiaconem virilihus amputatis occidisse; in-
sacellarius u \Stephanus,Theophilaetiis,Adrianus, cendia fecisse, ehseaccinctum, galeaot lurica' jS in-
Stephanus, Benedictus, Azo, Adrianus llomanus, n dutum esse testati sunt. Diaboli in amorem vinum
Leo, Benedictus, Leo, item Leo, et Leo, scrinarii, bibisse, omnes tam cltrici quam laici acclamarunt.
Leo primicerius scoloe cantorum, Benedictus sub- Inludoalea;, Jovis, Venerisceterarumqucdemonum
diaconus et oblationarius, Azo, Benedictus Deme- adjutoriurn poposcisse dixerunt. Matutinas etcano-
trius, Johannes,Amicus,Sergius, Benedictus, Urso, nicas horas non enim celebrassc, nec signo crucis
253
Johannes, Benedietus subdiaconus, subpulmenta- se monisse professi sunt.
rius.etStephanusarehiacolituscumomnibusacohlis II. His auditis impcrator, quia Romani ejus lo-
etregionariis; ex primatibus Romanaa civitatis, Ste- quelain propriain, hoc est Saxonicam, intelligere

phanus lilius Johannissuperista,Demctrius Meliosi, nequibant, LiudprandoCremonensi episcopopraece-

CrescentiusCaballi marmorei,Johannescognomento pit,ut Latino sermone hacc Romanis omnibus quae
Mizina, Stephanus de Imiza, Theodorus de Ruhna, secuntur exprimeret. Surgens itaquc sic cepit :

Johannes dePrimicerio,Leo deCazunuli.Rihkardus, « Persepe conligit, et nobisexpertiscrcdimus, utin

Petrus de Canaparia, Benedictus cun Buiganiino dignitalibus constiluti invidoruminfamiamaculen-
filio suo; ex plebe Petrus, qui et imperiola
448
est tur; displicet bonus malis, quemadmodum etmalus
dictus, adstitit cum omni Romanorum militia. bonis. Atque hoc rei est.quod hanc in papam aceu-
ln.IIisitaqtieresidentibus silentiumque summum sationem, quarn modo Benedictus cardinalis diaco-
tenentibus, ita sanctus est imperator exorsus: C nus etvobiscum fecit, amphibolam retinemus,
legit

(iQuamdecorum essettamclarosanctoquedomnum incerti, utrum zelo justitiaaan impietatislivore pro-

papam Johannem inleresse concilio. Verum cur tan- rumperet. Unde mihi indigno sccundum coneesstB
tum declinaverit coetum, vos, o sancti patres, con- dignitatis auctoritatem omnes obtestot per Deum,
U9 ac com- quem fallere, etsi vult, nemo potest sanctamque
sulimus, quibus communis cum eo vita
mune negotium exlitit. »TuncRomani pontificeset ejus genitricem intemeralamvirgineniMariam.per-
cardinales presbiteri ac diaconi,cum universaplebe que priceiosissimum apostolorum principis corpus,
dixerunt: « Miramur sanetissimam prudentiam ve- in cujus ho3c recitanturecclesia, utnulla indomnum
stram nos hoc vellepercontari, quod non Hibericos, papam jaculentur convitia, quoe non sint ab ipso
nec Babilonicos, nec Indicos incolas lalet. Non hic patrata atque a virisprobatissimis visa. » Tunc epi-

jam vel deipsis estquiveniuntinvestimentisovium, scopi, presbiteri, diaconi, reliquusque clerus, et

intrinsecus autem sunt lupi rapaces; ita apertesa- cunctus Romanorum populus quasi vir unusdixe-
vit, ita palam diabolica pertractat negotia, ut nihil runt:Si non et qua? per Benedictum diaconem lecta
circuilionis utatur. »Imperator respondit: « Justum sunt, hisque turpiora et ampliora Johannes papa
nobis videtur, utaccusationes nominalimexpriman- indigna commisit facinora, non nos a delictorum
tur 450 dein quid agendum nobis sit, communicon-
;
r\ vinculis absolvatapostolorum princeps beatissimus
silio pertractetur, » Tuncconsurgens Petrus cardi- Petrus, qui vcrbo ccelum indignis claudit, justis
nalis * 51 presbiter, se vidisse illum missam cele- aperit; sed simus anathematis vinculo innodati,
brasse et non communicasse testatusest. Johannes atque in die novissima in sinistraparte positi,cum
episcopus Narniensis, et Johannes cardinalis diaco- eis qui dixcrunt domino Deo: Recede anobis, scien-

nus, se vidjsse illum diaconem ordinasse iu equo- tiam viarum tuarwm nolumus Jo!>. xxi, 14). Quod si
y

rum stabulo, non ccrtis temporibus, sunt professi. fidem nobis nonadmittitis, exercituidomniimpera-

VARLE LECTIONES.
*" secellarius 1. U8 imperiola \. ** 9
eo corr. io 1. vita Ka/iid tolum legitus, a siilo tanlum indicato ai
461
in 2 legitureo vita
t5 ° exprimitur 1. cardinales 1. 432 t. e lorica. 4E3 i. e. munisse.
.

NOTiE.
(156) Oppidorum 55 Gallese et Falerii,
 : :

905 DE RERUS GESTIS OTTONIS M. IMP.

toris saltem debetis credere, cui anto quinquedies A in Dmnino salutem. Pretorita synodo, quiecelebrata
ense accinctus, clipeo, galea, et lorica indutns oc- esl 8 Idus Nuvembris, litteras vobis direximus, in
currit : solus Tiberis,qui interfhixit.ne sic ornatus quibus accusatorum vestrorum verba atqueaccusa-
ab exercitu caperetur, impedivit. » Mox sanctus tionis causae dctinebantur.Rogavimusetiam eisdem
imperator dix.it n Tot sunt iiujus : rei testes, quot litteris magnitudinem vestram.qucmadmodumjus-

sunt nostro in exercitu bellatores. » Sancta sinodus tumest,Romam V58 venire seque ex hisquaeobiciun-
*** dixit: « Si placet sancto imperatori, mittantur turpurgare. Recepimusautem litteras a vobis, non
litterac domno papa>, ut advcniat, seque ex bis om- qualos temporis qualitas, sed inconsultorum homi-
nibus purget. » Tunc eidem sunt hujusraodi litle- num vanitas expoposcit. Non vcniendi ad synodum
ra; destinata: racionabilis esseexcusatio debuit. Sed et pra?sente3
'2. « Summo pontifici et universali papnsdomno magnitudinis vostr.c debuerunl nuntii interesse,qui
Johanni, Otto divinse respectu clementiae imperator aut egriludinis aut certae diflieultatis causa satisfa-
augustus, cum archicpiscopis, episcopis, Liguria;, cerenf sanctamvossynodum declinasse.Est etaliud
Uomino. Romam ob
Tuscia;, Saxoniae, Franciae, in non episcopumsed
vestris in litterisscriptura,quod
servitiumDei venientes,dum lilios vestros,Romauos pucrilom moptiam scribere deceret Excommunica-
scilicetepiscopos.cardinalespresbiteros etdiacones, , stis ctenim omnes, ut haberent licentiam canendi

insuper etunivorsamplebemde vestri absentia per- missas, ordinandi ecclesiasticas dispositiones, si

contaremur, et quid causae esset quod nos seclesiae alium Rooianae sedi constitueremus episcopum.lta
vestra; vestrique defensores videre noluissetis, talia enim scriptum erat Non hubealis licentiam nullum
:

de vobis tamque obsccna protulerunt, ut si de hi- ordinare.Nwae usque putavimus, immo vere credi-
strionibusdicerent'jr,verccuudiamnobisiugererent. dimus, duo negaliva " 3 unum facere dedicativum,
Qua: ne magnitudinom vestram omnia latcant.qua:- nisi vestra auctoritaspriscorum sententias infirma-
455
dam nobis sub brevitate dcscribimus quoniam ;
rot auctorum. Nos vero intentioni vestroe, non ver-

et si cuncta nominatim cxprimcre cupimus, dies bis.rospondeamus. Si adsynodum venire etobjecta

nobis non sufficit unus.Noverrtis itaquc.non a pau- purgare non ditferlis, auctoritati vestra: procul du-
cis, sed ab omnibus tam noslri quam et alterius bio obedimus. Sed si, quod absit, venirc ct objecta
ordinis.vos homictdii,porjurii,sacrilegii, et ex pro- vobis capitalia crimina purgare dissimulatis, cum
pria cognatione atqae ox duabus sororibus incesti praesertim vos nihil venire impediat,non maris na-
crimine esse accusatos..Dicunt ot aliud auditu ipso vigatio, non corporis egritudo, itineris longitudo,

horridum, diaboli vos in amore vinum bibisse in ; tunc excommunicationem vestram parvipendemus,
ludo ale.e Jovis, Yeneris, ceterorumque demonum eamquo potius in vos retorquebiinus,quoniam qui-
auxilium poposcisse. Oramus itaque paternitatem C dem juste faoere possumus. Judas, Domini nostri
vestram obnixc, no Roinam venire atque cx his Jesu Christi proditor, immo venditor, cum ceteris
omnibus vos purgare dissimuletis. Si forte vim te- prius ligandi atque solvcndi potestatem a magistro
uiorari.o multitudinis formidatis, juramento vobis in ha;c verba acceperat : Amen dico vobis, qtUBCltm-
45C
adfirmamus , nihil fieri proeter sanctorum cano- quc alligaveritis supcr tcrram, liijala * 60
erant ct in

num sanctionem. Data vm Idus Novembris. » cclis, ct iju.vcumque solveritis supcr terram, erunt
Hanc epislolam cum legisset,hujusmodi apo-
13. xvm, 18). Quandiu snim
solulr et in cirlis (Maltk.
logoticum scripsit o Johannes episcopus, servus
: bonus intrr condiscipulos fuit, ligare atque solvere
servorum Dci, omnibus episcopis. Nos audivimus valuit postquam vero cupiditatis causa 401 homioida
;

dicerc quia vos vultis alium papam faoere; si hoc factus, vitam oinnium occidere voluit.quom postea
facilis, excommunioo vos ila (157) Dcum omnipo- ligatum solverc aut solutum ligaro potuit, nisi so
tentem, ut non habeatis licentiam nullum i57 onli- ipsum. quom iufolioissimo laquco strangulavit? Da-
narc, et missam celobrarc. » ta lii Kalendas Decembris et missa per Adrianum

14. Cum synodo legeretur,

hacc cpistolain sancla oardinalem presbyterum.et Benedictum cardinalcm
advenerunt, qui prius dofuorant religiosi, a Lotha- diaconcm. »
ringia Heinricus Trcvercnsis arohiopiscopus, ab n 15. Qui cum Tiberim pcrvenissent, eum non in-
Einilia et Liguria Wido Mutinrnsis.liezoTertonen- venerunt; pharetralus enim in campestria jam
sis, Sigulfus Placentinus ;
quorum oonsilio domno abierat ; nec quisquam crat qui his ubi ipse esset
napse ita rescribunt [Nov, 22): « Summo pontifici indicare posset.Cumque eum invcnirenon posscnt,
rt universali papaa domno Johanni. Otto divina: cum eisdem ad sanctam synodum,qua;tunc
litteris

rcspcctu clcmonti.o imperator augustus, scd et tertio ost habita, sunt rcversi. Mox imporator ait
sancta synodus Roma; Dei ob scrvitium congn gata, Expectavimus adventumejus,ut,pra;sente eo.iiuid

VAIti.i: LECTIONES
4;1
sidonus 1.
45t
ita 1. 4M adlirmus 1.
4 " ullumi. sed, nullum leqenduth cssc ex sequentibus patet
•*" i58 46 °
R. v. s. r. h. q. o. p. R. a. 1. ilcsunt 5a 5a*. gatina i. 1. c. ct i. c. et q. s. s. t. c. s. ei i. c.
desunt 5a. 5a". 461 deesl 5 a. veneno 5a*.

NOT.fi
(157) Italismus, loco de.

Patrol. CXXXVI. 29
 907 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 908

nobis Bgerit, quereremur vorumquoniam noneum ; * tios, bcati Petri omniumquc ccclesinrum pccuniam
adfuturuin certo scimus, quam perfide nobiscum repromittens, si super pium impcratorem et dom-

egerit, ut diligenter agnoscatis, etiam atque etiam numLeonera papamirruerent 465 ,eosque impiissime
flagitamus.Notum itaque vobis facimus archiepisco- trucida.rent.Quid multis morer? Romani quammox
pis,episcopis 461
,
prcsbiteris, diaconibus.reliquoque exercitus paucitateconfisi immo decepti,etpecuniae
clero,necnon et comitibus,. judicibus, omnique promissioneanimali,bucinaconcrepantesuperimpe-
plebi,quod idem Johannes papa oppressus a Beren- ratorem, ut eum occidant, festinare contendunt.
gario atque Adelberto.rcbellibus noslris.misit nobis Quibus imperator supra pontem Tybcris,quem Ro-
in Saxoniam nuntios, rogans ut ob amorem Dei in maniplaustris impeditum habebant, occurrit. Cujus
Italiam venircmus, et ecclesiam sancti Petri ac se fortes milites, assuefacti bello,pectora et armis in-

ipsum ex eorum faucibus liberaremus. Nos vero trepidi, eos inter prosiliunt, et quasi accipitres
adjuvante Deo quantum fecerimus, non est necesse avium multitudinem, nullo resistente, perterrent.
dicere, ut imprwsenliarum videtis. Ereptus vero Non latibula, non corbes, non concava ligna, non
mea opera ex eorum manibus, et honori debito cripta? sordium receptacula.fugientibus tutelaiesse

restitutus, oblitns juramenti, et fidelitatis quam possunt. Occiduntur itaque, et ut fortibus assolet
mihi supra corpus sancti Pelri promisit, cumdem contingere passim a tergo vulnerantur. Quis
viris,

Adelpertum Romam venire fecit, et contrame de- " tunc Romanorum cladis hujus superstes fieret si,
fendit.seditionesfecit,etvidentibusnostris militibus non imperator sanetus misericordia, quas eis nulla
dux belli factus, lorica et galea cst indutus ;
quod debebatur, inclinatus. suos adhuc interficere sci-
super hoc sancta synodus decernat,edicat.»Ad hrec scientes 466 retraheret, revocaret ?
Romani pontiOces reliquusque clerus et cunctus 18. Itaque devictis omnibus,atque his qui super-

populus responderunt :«Inauditum vulnusinaudito erant obsidibus acceptis, venerabilis papa Leo pe-
est cauterio exurendum. Si corruptis moribussoli dibus imperatoris provolutus, orat, ut Romanis
sibi, etnon cunctis obesset, quoquo modo 4G3 tolo- obsides reddat,seque eorum fidei commendet. Ro-
randus esset.Quot prius casti hujus facti sunt imi- gatu denique venerabilis papaj Leonis imperator
tatione incesti?Quotprobi hujus excmplo conversa- sanctus Romanis obsides reddit,non incertusquod
tionis sunt reprobi /Petimus itaque magnitudinem prosecuturus sum incepturos. Igitur Romanorum
imperii vestri, monstrum 464
illud nulla virtute re- eundem papam,quemadmodum lupis agnum,
fidei

demptum a vitiis, a sancta Romana ccclesia pclli, commisit. Dein Roma exiens, Cammerinum Spole-
aliumque loco ejus constitui.qui nobis exemplo bo- tumque versus, ubi Adelbertum esse audierat,pro-
naj conversationis praesse valeat et prodesse ; sibi peravii.
rectevivat, ac bene vivendi nobis excmplum pra> Q 19. Interea mulieres qaibuscum Johannes, qui

beat.»Tunc imperator : « Placet, inquit, quod dici- dictus est papa.voluplatis suae ludibrium exercebat,
tis,nihilquc gratius nobis, quam ut talis, qui ut non ignobiles et plures concitaverunt Roma-
huic sanctae et universali sedi pneponatur, inveniri nos ut Leonem, summum et universalem papam a
possit. » Deo et ipsis electum,perderent,et Johannem in ur-
16. His dictis, omnes uua voce dixerunt : « Leo- bemsusciperent.Quod cum fecissent.miseranteDeo,
nem, venerabilem sanct» Romans ecclesia? proto- ex eorum manibus est venerabilis papa Leo libe-
scriniarium, virum approbatum et ad summum sa- ratus, paucisque secum comitantibus, ad piissimi
cerdotii gradurn dignum, nobis
pastorem eligi- in Ottonis imperatoris misericordiam est profectus.
mus, ut summus et universaiis papa sanctao Ro- Imperator denique sanctus, tantum dedecus
20.
mana? ecclesioe, reprobato ob improbos mores Jo- egre ferens,cum ex domni papae Leonis ejectione,
hanne aposlata » Cumque hoc tertio omnes dixis-
! tum cx Johannecardinali diaconc.et Azone scrinia-
sent, annucnte imperatore,nominalum Leonem ad rio,quorumalterum manudextera, alterum lingua,
Lateranense palatium secundum consuetudinem duobus digitis naribusque abscisis.Johannes abdi-
cum laudibus ducunt, et certo tempore in ecclesia catus dcfedaverat, reparaio exercitu, Roma WT re-
sancti Petri ad summum sacerdotium sancta con- _ dire disposuit. Prius tamen quam sancti essent im-
secratione attollunt, et fideles ei adfuturos jureju- perataris oopias congregatas, volcns cunctis ssculis
rando promittunt (Dcc. 6). innotescere Dominus, cum juste esset Johannes
17. (An. 964\)His ita gestis,sperans sanctissimus papa a suis episcopis et omni plebae repudiatus,
imperator, cum paucis Roma3 se degere posse, nc quamqucpostmoduminjustereceptus, quadamnoc-
consumeretur Romanus populus ob multitudinem te extraRomam, dumse cum viri cujusdamuxore
cxercitus, multis,ut redirent, licentiam dedit.Cum- oblectaret,in temporibus adeo adiaboloest percus-
que hoc Johannes,qui dictus est papa,cognosceret, sus (Mai. 14), ut infra dierum octo spacium eodem
non ignorans quam facile Romanorum mentes pe- sit vulere mortuus.Ssdeucharistiasviaticum, ipsius
cunia posset corrumpere.clam Rvmam mittit non- instinctu qui eum percusserat 468
, non percepit ;

VARI.E LECTIONES
465
i'ox deest 1. 2. rel.
4C3
mod i. 464
montrum 1. 4G5
irruent 1.
462
t. e. sdcitantes ? sicientes 5a*.
467 468
i, e. romam. percussera \.
 909 LEGATIO CP. 910
quemadmodum a suis cognatis ct familiaribus, qui A aposfolicatus culmen elegisti?Num inficiari potes,
prasenles erant, persepe sub attestatione audivi- domno imperatori juramento promisisse
prassenti
vimus. nunquamte cum ceteris Romanispapam electurum
Quo morluo, Romani omnes,juramenti quod
2f . aut ordinaturum absqueillius filiiqueejusregis Ot-
sancto promiserant impcratoriimmemores, Bene- tonis consensu ! » Benedictus respondit : « Si quid
dictum cardinalem diaconcm papam constituunt, peccavi, miseremini mei. » Tunc imperator effusis
insuperet ,juramento,nunquam se eumdimissuros, lacrimis, quam misericors esset ostendens, rogavit
sed contra euni imperatoris potentiam defensuros, synodum,ne Bcnedito pra?judicium tieret. Si vellet
promittunt. Quo audito, lmperator urbem vallavit, et posset, ad interrogata responderet causamque
neminem, qui non membris truncaretur, exire per- suam defenderet; quod si non possetaut nollet.ac
misit ; machinis et fame usque adeo
donec afflixit, se culpabilem redderet,tamen pro timoreDei mise-
Romanis nolentibus urbem reciperet, Leonem virum ricordiam aliquam inveniret. Quo audito, addomni
venerabilem debita? sedi restitueret (Jun. 23). ac Leonis papa1 pedes ipsiusque imperatoris isdemBe-
Benedictumsummx sedisiuvasoremejusprajsentios nedictus concite procidens, se pecasse * 70
, se sanctoe
praesentaret. Romanae sedis invasorem esse, acclamavit. Post ha?c
22. Residentibus itaque domno Leone summo ct ~ paliium sibi abstulit, quod simul cum pontilicali
universali papa in ecclesia Lateranensi, necnon et ferula, quam manu gestabat, domno papce Leoni
imperatore sanctissimo Ultone, episcopis insuper reddidit.Quam ferulamisdempapa fregit.etfractam
Romanis, aLotharingia et Saxonia archiepi-
Italicis, populo ostendit, Deinde Benedictum in terrasedere
scopis, episcopis. presbiteris, diaconibus,omnique proscepit. Cui casulam, quam planetam dicunt, cum
Romanorum plebe, quorum nomina 4C9 inlerius ad- stola pariter abstulit. Postautem omnibusepiscopis
scribentur, advenit Benedictus, apostolicae sedis dixit : « Benedictum.sancta?, Romana: et apostolieae
invasor,eorum qui seelegerant manibus adductus, scdis invasorem, omni pontiflcatus et prespitcratus
pontiflcalibus vestibus indutus. Quem Benedictus honoreprivamusjobelemosinam verodomniimpera-
cardinalis archidiaconus tali sermone adgressus : toris Ottonis, cujus sumns opcra in sedem debitam
« Qua libi auctoritate, quave lege, o invasor, heec restituti, diaconatus cum ordinem habcre permitti-
indumenta usurpasti, superstite hoc
pontificalia mus, et non jam Romee, sed in exilium ad quod
domnonostrovenerabili papa Leone, quem
praisenli destina * 71
.

tu nobiscum, accusato et reprobalo Johanne, ad

VARI.E LECTI0NE8.
nra 1. i. pec 'asse
c. ita codex 1. fimt tnedia in pagia et initio lineas. Codd.
2. et i. eodem modo. set in exilium destinamus 5. Set in cxilio destinamus 5 a. set in exilium desti-
namus editt et Albericus. Sententiaposcere videtur ; destinatus est abeat.

LIUTPRANDI
CREMONENSIS EPISGOPI

IIELATIO I)E LEGATIONE CONSTANTINOPOLITANA.

OtlonesHomanoruin invictissimosimperatorcsau- C ncc calorem repelleret,inclusisumus;armatimilil6H
gustos, gloriosisimamqueAdclheidcmimperatricem appositisunt custodes, qui incisnmnibus exitum' 7 *,
augustam, Liudprandus* 71 sancts Creinonensis ec- cxteria prohiberentingressum. Domus ipsa solisno-
clesiaa cpiscopus, semper valerc. prosperari, triutn- bis inclusis per\ ia, a palatio adeo scquestrata, ut co
pl il .anhclat, dcsidcrat, optat. nobis iiiin equitantibus,sed ambulantibus, anhelitua
I. Quid causa? fuerit, quod prius litteras "8 sivc truncaretur. Vccessitadcalamitatem nostram, quod
nuntium meum non susceperitis, ralio Bubsequi ns Grasoorum vinumobpicis,tad(e,gypsicommixtionem
jeolarabit.PridieNonasJuniiConstantinopolim veni- nnliis impotabile fuit. Domusipsa erat inaquosa, nec

mus, et ad conturncliam vestram turpiter suscepti, sitini saltem aquaexstinguerequlvimus, quara data

graviter tupiterque sumus tractati; palatio qi pccunia emeremua. Huic magno vm, v« aliud apo-
satis magno et aperto,quod aec frigus arceret, sicut situm i'sl,luiiiinscili...orum' 75 custos,quicotidianos

VAltl.K LECTIONES.
* 75
correxi
ita luitiprandus Canisius edidit. * 73
ubique ; lileras C ; uui etiam millia, littus, op-
portunus, imo, tentarc solennis quotidianus, quatenus
, , , eleemosyna Joannes
, nuncius conlra
,

*7 *
tiudprandi scribendx rationem exprimi fecit, quod oorrexirmu. exitium C. * 7t
Sciliorum ul. Siciliorum
C.fortasse legendum hoino scilicet nostrorum (domorum?) custos,
9(1 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 912

sumptus prosberet, cuisimilemsirequira9,non terra f^ duoparvuli imperatorcs(159), ejusquondamdomini

sed infernus forsan dabit is enim quicquid calami-
; nunc subjecti, cujus narrationis initium hoc fuit :

tatis.quicquid rapinae, quicqid dispendii, quicquid

•4. « Debueramus, immo volueramus, te benigne
luctus, quidquid miseriffi excogitare potuit, qnasi
magnificeque suscipere seddominituiimpictasnon
;

torrens inundans in nos effudit. Nec in centum vi-

permittit, qui tam inimica invasione Romam sibi
ginti diebus una saltem prssteriit, qua; non gemitus
vindicavit, Berengario (
1 00) et Adelberto contra jus
nobis prooberet et luctus.
fasquevitamabstulit,Romanorum aliosgladio,alios
2.PridieNonasJunii,utsuperiusscripsimus, Con-
suspendiointeremit, oculisalios privavit, exilio alios
stantinopolim antc portam Caream 47C venimus, et
relegavit (161), et imperii nostri insuper civitates
usque ad undecimam horam cum oquis, non modica
homicidio aut incendio subdere "temptavit et
sibi l
;

pluvia,expectavimus.Uudecimaverohoi'a non ratus

quia alfecluscjus pravus effectum habere non potuit,
Nicephorus nos dignos esse tam ornatos vestra mi-
nunc te malitiae hujus suggestorem atquc impulso-
sericordia equitarc, venire jussit, ct usqucinproefa- 4*s
rem, simulata pace, quasi ir*oxov , id est explo-
tam domum marmoream.invisam, inaquosam, pa-
ratorem, ad nos direxit. »
tulam, sumus deducti ; oclavo autem Idus " 7 sab-
batho primo dierum pentecostes, ante fralris ejus 5. Cui inquam ego: » Romanam civitatem dominus
B
Leonis coropalati 4i8 et logotheta: praasentiam sum meus non vi aut tyrannice invasit, scd a tyranni,
deductus, ubi de imperiali vestro nomine magna immo tyrannorum jugo libcravit. Nonne effeminati
sumus contentione fatigati.Ipse enim vos nonimpe- dominabantur ejus? et quod gravius sive turpius,
ratorem. id est [JaoiMa, sua lingua, sed ob indigna- nonne meretrices? Dormiebat, ut puto tuncpotcstas
tionem p,yi, id est regem, nostra vocabat. Cuicum tua,immodecessorum tuorum, qui nominesolo,non
dicerem,quodsigniiicareturidemesse,quamvisquod autem re ipsa, imperatores Romanorum vocantur.
significat diversum, me, ait, non pacis sed conten- Si potentes, si imperatores Romanorum erant, cur
tionis causavenisse sicque iratus surgens,vestras
; Romam meretricum potestate sinebant? Nonne
in
litteras, vere indignans, non per se sed per intcr- sanctissimorum paparum alii sunt relegati,alii a te
pretem suscepit, homo ipse ad personam satispro- aflicti, ut neque cotidianos sumptus nec elemosinam

cerus, falso humilis, cui si innisus homofuerit,ma- habere quirent ? Nonne Adelbertus contumeliosas
nnm ejus perforabit. litteras Romano et Constantino, decessoribus tuis,
3. Septimo autem ldus 479 (Jun.T), ipso videlicet imperatoribusmisit?Nonnesanctissimorumaposto-
sanctodie pentecostes,in domo, quaediciturETs^iva, lorum ecclesias rapinis cxpoliavit? Quis ex vobis
id est Coronaria, ante Nicephorum sum deductus iniperatoribus,zeloDeiduc.tus,tamindignumfacinus
hominemsatismonstruosum,pygmo3uni,capitepin- C vindicare et sanctam ecclesiam in statum proprium
guem, atque oculorum parvitate talpinum, Larba reformare curavit? Neglexistis vos, non neglexit
curta, lata, spissa et semicana frjedatum, cervice dominus meus, qui afinibus terrai surgensRomam-
digitali turpatum.prolixitate et densitate comarum que veniens, impios abstulit,et sanctorum apostolo-
hyopum [hirtum] (158), colore /Etbiopem, cui
satis rum vicariis potestatem et honorem omnem contra-
permediam nolis occurrere noctem, ventre exten- didit. Postmodum vero insurgentes contra se et
sum, natibus siccum, coxisad mensuram ipsam domnum 48e
apostolicum, quasi jurisjurandi viola-
brevem longissimum, cruribus parvum, calcaneis tores, sacrilegos, dominorum suorum apostolicorum
pcdibusque asqualem, villino[byssino] sed nimisve- tortores, raptores, sccundum decreta imperatoium
ternoso vel diuturnitatc ipso fostido et pallido orna- Romanorum, Justiniani,Valentiniani,Theodosii et

mento indutum; Sicioniis calceamentis calceatum, caiterorum, cecidit, jugulavit, suspendit, et exilio
linguaprocacem,ingenio[ingeniis] vulpcm.perjurio relegavit ;
quae si non faceret,iinpius, injustus.cru-
seu mendacio Ulyxem. Semper mihi, domini mei delis, tyrannus esset. Palam est, quod Berengarius
imperatores 480 augusti, formosi, quanto hinc formo- at Adelbertus sui milites elfecti, regnum Italicum
siores visi estis?Semper ornati, quanto hinc orna- sceptro aureo ex ejus manu susceperant (162), et
tiores?Semper potentes, quanto hinc potentiores ? n praesentibusservistuis, qui nuncusque supersunt et
Semper mites, quanto hinc mitiores?Semper virtu- hac in civitate degunt, jurejurando fidem promise-
tibus pleni, quanto hinc pleniores ? Sedebant ad runt. Et quia, suggerente diabolo, hand perfidevio-
sinistram, non in eadem linea, sed longe deorsnm larunt,juste illos, quasi desertores sibique rebelles,

VARI.E LECTIONES.
476
fort. Auream C.
M7 id est C. ;i " coroplati G.Semper. —
Curopalata. Doripp. lib. 2. factus mo.v eura
palali. Et lib. i. Vocitatus cura palati&Ams. 479
id est C.
48 °
imperatoris C. 481 subducere Brower Ann,
482
Trev. p. 471, excodice. fort. naTijxorav C. 483
dominum C.

NOT,E.
(158) SUis faciem (8+) praaferentem.
(S<) (160) Obiit anno 966.
(159)Ba9iliusetConstantinusRomani imperatoris (161) Anno 967 ineunte. Contin. Regin,
lilii. Can.
(162) Anno 952 Augustae.
 913 LEGATIO CP. 914
regno privavit; quod ita subditis tibi et postmo- A te,collecta,ad suseeptionem et laudem Nicephori.a
durn rebellibus faceres. palatio usquead sanetam Sophiam,quasipro muris,
C. « Sed non, ait, Adelberli hoc profitetur miles. viae margines tcnuit,clypeolis tenuibus satis et spi-
Cui inquam : Si secus dixerit,meorum aliquis mili- ad dedecoris
culis vilibus dedecorata. Acessit et
tum,si jubes, cras, ita rem esse, duello declarabit. hujus augmentum,quod vulgi ipsius potior pars,ad
Esto, inquit,fecerit haec, ut ais juste. Nunc cur laudem ipsius nudis processerat pedibus. Gredo
imperiinostriterminos bello incendioqueaggressus sic eos putasse sanctam ipsam potius exornare .

sit, expedi.Amici eramus, societatemqneindissolu- Sed et optimates sui, qui cum ipso per
itpoAeucrtv.

bilcm, nuptiis interpositis, facere cogitabamus. » plebeiametdiscalceatammultitudinemipsam trans-

7.« Terram, inquam, quam imperii tui esse nar- ierant, magnis et nimia vetustate rimatis tunicis
ras.gens incola et lingua Italici regni esse declarat. erant induti. Satis decentius cotidiana veste induti
Tcnueruntque illam potestative Langobardi; quam procederent. Nullus est cujus atavus hanc novam
et Lodovicus, Langobardorum seu Francorum im- haberet. Nemo ibi auro,nemo gemmis ornatuserat,
perator, de manu Saracenorum, multitudine pro- Nicephorus, quem imperialia orna- nisi ipse solus
strata,liberavit.Sed et Landulphns.Beneventanorum menta,ad majorum personas sumpta et composita,
et Capuanorum princeps,septennio potestative eam foediorem reddiderant. Per salutem vestram, quae
n
sibisubjugavit.Necaservitutisejusseusuccessorum mihimeacarior exstatjUnavestrorum pretiosa vestis
suorum jugo usque ad proesens exiret, si non, im- procerum, centum horum et eo amplius pretiosior
mensa data pecunia, Romanos w* imperator nostri est! Ductus ego ad jcBoe7i.eu<ny ipsam, in eminen-
regis Hugonis amicitiam emeret.Et haec causa fuit, tiori loco juxta psaltas, id est cantores, sum cons-

quod nepoti suo et aequivoco, regis nostri.ejusdem titutus.

Hugonis, spuriam conjugio copulavit (163). Et, ut IO.Cum.que quasi reptans monstrum illud proce-
considero,dominomeonongratiam,sedimpotentiam deret.clamabant adulatores psaltae Ecce venit stella :

ascribis, quod post.Italios seu Roma; acquisitionem matutina, sunjit Eous, reverbcrat obtutu solis radios,
tot annis eam tibi dimiserit.Societatem vero amici- pallida Saracenorum mors, Nicephoruss ijlj'8uv, id est
tiae.quam te parentela voluisse facere dicis,fraudem princeps ! Unde et cantabatur: u.eoovTi,id est principi,
nos dolumque tenemus pausanas[inducias]exigis, ;
Nicephoro, mXkx eVr,, id est plures anni sint (105) I

quas nec te exigere neque nos concedere ratio ipsa Gentes,hunc adorate, hunc colile, huic tanto colla sub-
compellit.Verum ut fallacia exsculpatur.veritas non dite ! Quanto tunc verius canerent Carbo exstincte :

reticeatur misit me dominus meus ad te, utsi fi-

: veni, u.£W,c, anus incessu, Sylvanus vultu, rustice,
liam Romani imperatoris et Theophanai imperatri- lustrivage, capripes, cornute, bimembris, setiger,
cis.dominomeu filiosuo.Ottoni imperatori augusto, C indocilis, agrestis, barbare, dure, villose, rebellis.
in conjugium tradere volueris juramento mihi aflir- Cappadoxllgitur falsidicis illis inflatus na3niis,san-
mes, et ogo, pro gratiarum recompensatione hasc et ctam Ssphiam ingreditur.dominis suis imperatori-
haec dominum meum tibifacturumetobservaturum, bus se a longe sequentibus etin pacisosculo ad ter-
jurejurando affirmabo.Sedet optimam amicitiaeara- ram usque adorantibus.Armiger hujus sagittacala-
bonam nunc dominus meus con-
* 85
fraternitati tuae mo immissa seram '" (100) in ecclesia ponit, quao
tulit.cum Appuliam polestati subditam,meo omnem prosequitur,quo nimirum tempore imperare ccepe-
interventu,cujushoc suggestione malurn factum es- aeram, qui id non viderunt, intelligunt.
rit, el sic

se dicis "'.Cujus rei tot sunt testes quot sunt totius 11. Hac eadem dieconvivam me sibi esse jussit.
Appuliae habitatores. » Non ratus autem me dignum esse cuipiam suorum
8. [An. 808, Jun. 7.) « Secunda, inquit Nicepho- pra;poni procerum, quintus decimus ab eo absque
rus,horajam transiit frfpo&Euou;, id est processio, gausapesedi; meorum nemo coinitum, non dico
nobis est celebranda. Quod nunc instat agamus. solum mensae non assedit.sed neque domum.in qua
Contra haec, cum oportunum fucrit, rcspondebi- conviva eram, vidit.Qua in ccena temporis satis, et
mus. << obscena,ebriorum morc,oleo dclibuta,alioque quo-
me rcpofteuenv ipsam describerc(lOi),
'J.Xon pigeat ; j) dam deterrimo piscium liquoreaspersa.multa super
et dominos meos, audire. Ncgotiatorum multitudo potentia vestra.multa supcr regnis et militibus.mc
copiosa ignobiliumque personarum,ea sollempnita- rogavit.Cui cum consequentcr et vero responderem,

VARI.E LECTIONES.
*8 '
al. optimum arraboncm Bar. m scil. dimiscrit? reliqueril? m romanus C. *" «/. aram C.

NOT.K.

(163) Vidc Antapod. v, c. 1'.. iinperator.caiitorcs statim canunt,((i/ multos annos,

1'. Constantini Porphyrogcniti liliriiin De
1 1
Cf. (]iiiicl Curopalata vocat -oXu/povi^iv, et ipsam
ccremoniis aulae Byzantinae, 1. i, c, 9. actioncm seu cantioncm multos annos precandi,
Ili'i5) Codinus Curopnl. lili. De ofiic. anl.-n Con- livioua, C.
Btantinop. iu.i oovtij tov '^xsXiz tpav^vat, <,' tyi"kt<x\ (100) Id cst annum imperii.
xuT.v.x ,jW.'/j3'. ->, T.<.hjyyr,:'ji, simul atquc apparel
 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 916
915
formidaret. Cur, quiBSO, non
« Mentiris! ait.domini lui milites cquitandi ignari, A. ultimum imminere
seutorum magnitudo, a>grotarent,quibus erat potus pro optimo vino salsu-
pedestris pugnee sunt inscii,

Ioricarumgravitudo,ensiumlongitudo,galearumque go, pro culcitra non fcenum, non stramen,non sal-

pondus neutraparleeospugnaresinit.acsubridens: tem terra,sed durum marmor, pro cervicali lapis?

Impedit, inquit, eos et gastrimargia,hoc est ventris quibus patuladomus non calorem,non imbrem.non
ingluvies;quorum Deusventerest ;quorum audacia, frigus arcebat.Ipsa,si vellet, salus his circumfusa,

crapula; fortitudo, ebrietas; jejunium dissolutio ;

ut vulgo loquimur, eos salvare non posset.Proprio
pavor.sobrietas. Nec est in mari domino tua clas- ergo atque meorum debilitatusangore,convocato ad
me custode, immo persecutore, meo, non precibus
sium numerus.Navigantium fortitudo mihi soli inest,
qui eum maritimas ejus
classibus aggrcdiar, bello solum, sed pretio obtinui,ut epistolam meam hunc
civitates demoliar, et quae fluminibus sunt vicinas
modum continentem Nicephori fratri deferret :

redigam in favillam. Quis,cedo,mihi etiam in terra 14.« Leoni coropalati et logothetaa tfou Sp6u.o'jl68)

Liudprandus episcopus. Si imperator serenissimus

copiarum paucitate resistere poterit? Filius non
petitionem, ob quam veni, perficere cogitat, non
abfuit 488 uxor non defuit; Saxones, Suevi, Ba-
,

goarii "', Italici omnes cum eo adfuerunt, et me, quas hic sustineo, passiones litteris
cum fatigant ;

civitatulam unamsibi resistentem caperenescirent, „ solummodo meis et nuntio ut instruatur dominus

immo nequirent, quomodo mihi resistens venienti, meus,me hic moram ab re non facere.Quod si secus
res sese habet,navis est " hic Veneticorum onera-
4
quem tot copia? prosequentur,
494 proficisci festinat; hanc me aegrotum
ria, quae
Gargara (167)quot segetes,quot habet Methymha race-
[mos, ingredi sinat,ut si dissolutionis meae tempus adve-
Quot ccelum stellas, quot mare in flatibus undas! » nerit, cadaver meum genitale saltem solum susci-
<l2.Cui cum respondere et apologoticum.dignum piat. »
inflatione hac, evomere 490 vellem, non permisit; lc. Quas cum legisset, se post quatriduum me
sed adjicit quasi ad contumeliam » Vos non Ro- : jussit adire. Sederunt cum eo ad disceptationem
mani, sed Longobardi estis!» Cui adhuc dicerevo- vestram, secundum eorum traditionem, sapientis-
lenti, et manu, ut tacerem, innucnti, commotus simi viri, Attico pollentes eloquio, Basilius para-
inquam -.«Romulum fratricidam, ex quoetRomani kinumenos 495
,
proto a secretis protovestiarius, et
dictisunt,porniogenitum, hoc cst ex adulterio na- duo magistri,quorum hoc fuit narrationis initium :

tum,chronographiainnotuit;asylumque sibi fecisse, « Quid causa? sit, quare te huc fatigasti, frater,

in quo alieni aeris debitores,fugitivos servos.homi- edissere. » Quibus cum parentelae gratia,quae esset
morte dignos suscepit,
cidas, ac pro reatibus suis occasio infinita? pacis, edicerem.inquiunt « Inau :

multitudinemque quandam talium sibi ascivit.quos C dita res est, ut porphyrogeniti porphyrogenita, hoc
Romanos appellavit; ex qua nobilitate propagati est in purpura nati filia in purpura nata, gentibus
sunt ipsi,quosvos kosmocratores, id est imperato- misceatur.Verum quia tam excellentem rem petitis,
datis quod decet,accipietis quod libet; Havennam
V91
res, appellatis; quos nos, Langobardi scilicet, , si

scilicet et Romam cum his omnibus continuatis,

49S
Saxones, Franci, Lotharingi, Bagoarii Suevi,
Burgundiones,tanto dedignamur, ut inimicos nos- qua; ab his sunt usque ad nos. Si vero amicitiam
troscommotinil aliud contumeliarum,nisi:Romane! absque parentela desideratis, Romam liberam esse
dicamus, hoc solo, id est Romanorum nomine, dominus tuus permittat jprincipes autem.Capuanum
quicquid ignobilitatis,quicquid timiditatis.quicquid scilicet et Beneventanum,sanctinostri imperii oliin

avaritia3,quicquid luxuriae,quicquid mendacii,immo servos, nunc rebelles, servituti pristinae tradat. »

quicquid vitiorum est, comprehendentes. Imbelles 16. Quibus « Dominum meum, inquam, poten-
:

vero nos et equitandi insciosquia dicis,si Christia- tiores habere Schlavos Petro*uIgarorum rege, qui
norum peccata promerentur, ut in hac austeritate Christophori imperatoris filiam in conjugium duxit,
perdures, quales vos estis quamve pugnaces nos etiam ipsi non ignoratis! Sed Christophorus,—
simus, bella proxima demonstrabunt. » aiunt, non porphyrogenitus fuit. »
13. Talibus Nicephorus exacerbatus dictis.manu 17. « Romam vero, inquam, quam vos liberam
1»
silentiumindixit.mensamque sinelatitudinelongam esse velle perstrepitis, cui servit? cui tributa per-
auferri, meque in invisam domum, seu, ut verius solvit?Nonne prius meretricibus serviebat?et vobis
fatear, carcerem.reverti praecepit.Ubi post biduum, dormientibus, immo non valentibus,dominus meus
cum indignatione tum sibi,magno sum lan-
aestu et imperator augustus a tam turpi servitute liberavit?
guore aflectus. Sed et asseclarum meorum nemo Constantinus imperator augustus, qui hanc ex suo
exstitit, qui non eodem ebriatus poculo, diem sibi nomine condidit civitatem, sancts apostolicae Ro.
VARI.K LECTIONES.
489 490 49i
488 adfuit
C. boarii C emovere C. 4 '"
longobardi (.'.
i9!
baoarii C. 493
et C. onerariaque C.
m paracknoumenos C.
NOTjE.
T167i Ovid. De arte amandi i, 56. tiwtixt,? ipx^i ro»i5ao? aurov (Nicephorus) e;? -oVtixt,
(168) Logotheta xou Sp4|iou Joannes Zimisca fuit, [israTietio-i "ktr(o9irt\v tou Sp6,u.ou. C.
Nicephori successor, de quo Zonaras rf,; : zz^%-
 !

917 LEGATIO CP. 918

manae uterat kosmoerator, multa donaria A. tim, nefas decernimus, judicamus. Et quoniam to
ecclesiae,

contulit, non solum, sed in omnibus pene

in Italia d indigne ferre cognoscimus, non te nunc, ut pu-
occidentalibus regnis, necnon de orientalibus atque tas, ad hospitium rtdire sinimus, sed in diversorio

meridianis, Groecia scilicet, Juda?a, Perside, Mesopo- quodam cum imperatoris servis cibum gustare
tamia, Babylonia, -Egypto, Libya, ut ipsius teslan- compellimus. »
tur privilcgia, quae penes nos sunt. Sane quicquid 20. Quibus ob incomparabilem cordisdolorem nil
in Italia, sed et* 96 in Saxonia, Bagoaria
" omni- :
,
respondi, sed quae jusserant feci indignum w, judi-
;

bus domini mei rcgnis est, quod ad apostolorum cans mensam, qua non dico mihi, id cst Liudprando
beatorum ecclesiam respicit, sanctissimorum apo- episcopo.sed Bulgarorum nuntius vestro praeponitur
stolorum vicario contulit. Et si est, ut dominus nuniio. Sed lenivit dolorem meum imperator san-
meus ex his omnibus civitates, villas, milites aut ctus muneremagno, mittens mihi ex delicatissimis

familiam obtineat, Deum negavi.Cur imperator vero cibis suis hffidum pinguem, cx quo ipse comederat,
non itidem facit, ut ea, quas suis insunt, regnis, allio, cepe, porris laute suflarcinatum, garo delibu-
apostolorum ecclesiae reddat, et per laborem atque tum, quem vestrae tunc mensae inesse optavi.ut qui
munilicentiam domini mei ditem et liberam, ditio- delicias sancti imperatoris faustas esse non creditis,

rem ipse ac liberiorem reddat? »

P saltem his perspectis crederetis.
18. « Sed hoc.ait Basilius parakinumenos * 98
, fa- 21. Transactis ergo octo diebus,cum Bulgari jam
ciet, cum ad nutum suum Roma et Romana Ecclesia abessent, putans me mensam magnilicare suam, in
ordinabitur.» Tum :« Homo, inquam, quidam, mul- eodem loco me satis a?grotum secum convivare co-
tam ab alio passus injuriam, his Dcum aggressus egit. Adfuit cuin pluribus episcopis et patriarcha
est verbis : Dominc, vindica rnc de adversario meo ! (169),quibus prasentibus, plures mihi quaestiones de
Cui Dominus : Faciam, inquit, in die cnm reddam scripturis sacris proposuit, quas cum Spiritu sancto
unicuique secundum opera sua ! At ille : Quani tarde! afflante eleganter exposui, novissime autem, ut de
infit vobis ludum haberet, quas synodos habcremus ro-
19. Tunc omnes praeter fratrem cachinno com- gavit. Cui cum Nicenam, Chalcedonensem, Ephesi-
moti, disceptationem dimiserunt, meque in invisam nam, Antiochenam, Carthaginensem, Ancyranam,
domum reduci praceperunt, magnaque custodiri Constantinopolitanam edicerem :« Ha! ha! he! ait,

cautela usque in sanctorurn apostolorum religiosis Saxonicam dicerc es oblitus, quam si rogas cur
cunctis celebrem dicm. Qua celebritate me satis nostri codices non habent, rudcm esse, et ad nos
sgrotum, nccnon ct Bulgarorum nuntios,qui pridie necdum venire posse, respondeo. »
venerant,ad sanctos apostolos sibi obviare pnccepit 22. Cui inquam :« Inquo membro regnat infirmi-
(Jun. 29). Cumque post naeniarum garrulitatem et C tas, illud est cauterio exurendum. Iloereses omnes a
missarumcelebrationem ad mensam invitaremur, in vobis cmanarunt, penes vos viguerunt; a nobis, id
citeriori mensa?. margine, quae erat sine latitudine est occidentalibus, hic sunt jugulatae, hic sunt oc-
longa,Bulgarorum nuntium.Ungarico more tonsum, cisae. Romanam Fapicnscm synodum, quam-
sive
aenea catena cinctum,et ut mens mihi suggerit, ca- quam esseutsaepe,hisnonconnumeramus.Romanus
techumenum, mihi praponit; ad vestram plane, enim clcricus, postmodum universalis papa, Grego-
dornini mei augusti, contumeliam. In vobis contom- rius, qui a vobis appellatus est Dialogus, Eutychium
ptus,in vobis spretus, in vobis abjectus.Sed gratias Constantinopolilanum patriarchani haereticum ab
ago domino Jesu Christo, oui vos omni spi- servitis ejusmodi ba?resi libcravit. Aiebat idem Eutychius,
ritu vcstro, quod habitus sum pro nomine vestro nec solum aiebat.scd etiam decebat,clamabat,scri-
dignus contumelias pali.Verum,domini mei, meam ptitabat, nos in resurrectione non veram, quam hic
non considcrans scd vestram injuriam, mensum re- babemus,sed fanlasticam quandam carnemassum-
liqui. Cumque indignans abire vcllem, Leo coropa- pturos; cujus erroris libcr a Grcgorio orthodoxe est
lates, impcratoris frater, et proto a secretis Simeon, combustus. Sed Evodius Papiensis episcopus, pro-
pone me sequuntur, h.-cc latrantes :<• Cum Ghristo- pter aliam quandam h eresim huo, id esl Constanti-
phori filiam Pelrus, Bulgaroruui vasileus, conjugcm n nopolim, a Homano est patriarcha directus, quam
duceret.symphona, id est consonantia scripta, jura- rompressam in ralholicam atque orthodoxam refor-
mento firmata sunt, ut omnium gentium apostolis, mavit. Saxonum genus,es quo sanctum lavacrum ct
id est nuntiis, penes nos Bulgarorum apostoli pr«B- Dei accepil notitiam, nulla est hsresi maculatum,
ponantur, honorcntur, diligantur. Bulgarorum illc utibisynodus fieret.qua errorem, cum nullus essot,
apostolus.quamquam.ut dicis et verum est, tonsus, corrigerel Fludem quia diois Saxonibus cssc fidcm,
illotus, et catenaamca cinctus sit, patricius tamcn id ipsum ct ego affirmo; semper cnim apud eos

est, cui episcopum praponere, 1'rancorum prajscr- Christi Qdes rudis est, el non vetus, ubi lidem opera

VARLG LECTIONES.
ocem adjeci. w baoaria C. m parakimomenos C. * M indignam legendum videtw C.

NOT/K.
(169) Patriarcha hic fuit Polycuctus. C.
919 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 920
sequuntur. Hic fides non rudis sed vetus cst, ubi A ut vos, si meahoc stultilia faceret, conservatos spe-
fidem opera non comitantur, sed quasi prae vetu- rarem, sed vuluit habere pras manibus quod in
state, ut vestis contempta, contenmihir. Sed hanc laudem suam et contumeliam nostram ostenderet
synodum factam esse in Saxonia certo scio, in qua futuris temporibus.
tractatum est et flrmatum, decentius ensibus pu- 26. Cui inquam : « Nuper sanctissimus dominus
gnare quam calamis, et prius mortem obire quam meus, ut est sapientissimus et spiritu Dei plenus,
hostibus terga dare. Quod vel tuus exercitus expe- hmc praanoscens quaa asseris, ne terminos, quos
ritur! In corde moo dixi : et quam sint pugnaces, constituit mibi, transcenderem, evxoXiva, id est pra>-
re ipsa experiatur ! » ceptum, conscripsit, quod et sigillo signavit suo, ne
23. Verum hac eadem die, post meridiem, adeo secus facerem. » Scis, domine mi auguste, qua id
impotentem et transfiguratum me revertenti ad pa- fiducia dixerim. « 'EvnSJuva istud in medium profe-
latium sibi prasccpit occurrere, ut obviantes mihi ratur, et quicquid jusserit, juramento a me tibi fir-
qua> prius, in stuporem mentis muliercs versa; : metur. Sed praeteriti nuntii praster jussionem do-
Mana, mana m , clamabant, miseriam meam pugnis mini mei promiserunt, juraverunt, conscripsurunt.
pectora Dicebatur -rz—ivi xai xaXxi-aipe!
tunsaa : : Ita est, ut Plato ait : Causa penes optantem. Deus
501
Cui Nicephoro scilicet venienti, et vobis absen-
, t> extra culpam
tibus, qui tunc manibus in ccelum crectis optave 27. His expletis, ventum est ad nobilissimos prin-
rim, proveniat utinam! Sed mihi velim credatis, ad cipes Capuanum et BeneventanurD, quos ipse servos
risum me non parum illexit. Impatienti enim atque nominat, et ob quos intestinus ipsum agitat dolor.
effreni insidens eqno, satis parvus satis magno, « Servos, inquit, meos dominus tuus in tutelam reci-
puppam ipsum mens sibi depinxit mea, quam pitsuam;quos si non dimiseritet in pristinam servi
Schlavi vestri equino colligantes pullo, matrem pra:- tutem redegerit, nostra amicitia carebit. Ipsi in im-
cedentem sequi eifrenate dimittunt. perium nostrum ut recipiantur, flagitant; sed recu-
24. His cxpletis, ad concives et cohabitatores meos, sat eos nostrum imperium, ut cognoscant et expe-
quinque leones, in prainominatam invisam domum riantur quam periculosum sitservos a dominis de-
sum post hebdomadarum spatium
deductus, ubi clinasse.servitutemeflugere.Etestdecentiusdomino
meorum sum colloquio visitatus.
trium, nullius nisi tuo, ut mihi eos tradat amicus.qnam mihi dimittat
Quaexre.Nicephorum nunquam mevelledimittere, invitus. Experientur plane, vita comite, quid sit he-
mens sibi depinxit mea, ac tristitia immodica lan- rum fallere, quid sit servitutem deserere; et, ut
guorem languori adeo superimposuit, ut vita exce- puto, sentiunt nuncquod dico, operantibus hoc no-
derem, nisi mihi hanc Dei genitrix a creatore et (ilio stris, qui sunt ultra mare, militibus. »
suo precibus obtineret; quemadmodum, non fanta- C 28. Quibus respondere me non permisit sed abire ;

stica sed vera, est mihi visione monstratum. cupientem, ad mensam suam redire prsecepit. Cui
25. His ergo tribus hebdomadibus habuit Niee- pater (170) assedit homo, ut mihi videbatur, natus
phorus extra Constantinopolim metastasin, id est centumquinquagintaannisCui itidem.ut filio,Graeci
stationem, in loco qui dicitur 'e^ irifyat, id est Ad in laudibus,immo,in ventissuis, Deusannos ut mul-
fontes, codemque me venire prajcepit. Et cum tam tiplicet, conclamant. Qua in re, quam sint Graeci
languidus essem, ut non solum statio, sed ipsa etiam stulti, quamve hujus gloriae amatores, quamve adu-
sessio gravis mihi mora? videretur, discooperto ca- latores, quam cupidi, hinc colligere possumus op- :

pite, quod malas valetudini meae nimis eontrarium non sola,sed silicernio (171),quod naturam
tant soli
erat, ante se me stare coegit; cui et ait :« Domini ipsam non pati certo sciunt gaudet et silicerninm
;

tui regis Ottonis nuntii,qui praeterito te prwcesserant ea sibi optari, qus nec Deum facere, nec sibi 5l "
anno, juramento mihi promiserunt,et jurisjurandi prodesse sed obesse, etiam si faceret, novit. Quod
littera; imprajsentiarum sunt,nunquam illum in ali- qua?so Nicephorum gaudere pacis 503 illum et
quo nostrumscandalizare imperium.Vis majus scan- phosforum clamabant. Impotentem virilem.stultum
dalum,quam quod se imperatorem vocat, imperii sapientem, brevem magnum, nigrum album, pecca-
nostri themata sibi usurpat? Utraque non sunt fe- D torem sanctum dicere, mihi credite, non laus sed
renda; et si utraque importabilia, istud est non fe- contumelia est. Etqui aliena magis gaudet sibi ac-
rendum, immo nec audiendum, quod se imperato- clamari quam propria, avibus omnino est similis,
rem nominat. Sed si confirmas eadem qure ipsi fc- quarum intuitum nox illuminat, dies caecat.
cerunt, fortunatum te atque locupietem imperii no. 29. Sed redeamus ad rem. Hac in esna 50 ', quod
stri majestas cito dimittet.» Id autem eo nondixit, prius non fecerat, voce elata 505 beati Joannis Chry-

VARI.E LECTIONES.
500 501
id est, mater, mater Bar. Cui? N. s. v. et v. absentibus. Quid C. 502 tibi C. 50S
Hic deest ali-
so * 505
quid C. ccena C. al. voscelatus, ex quo corrigo voce elata. CAN. qui voce Latina in textu habet.

(170) Fuit is Bardas, quem Nicephorus impe- (171) Seni decrepito.

rium adeptus Cassarem salutavit. Can.
921 LEGATIO CP. 922

sostomihomiliaminnpostolorum actibuslegere jus- A collectitium ipsumnavalem exercitum,me ab invisa

sit.Post cujus lectionis terminurn, cum ad vos re- domo spcctante, dimisit. Decimo tertio autem (Jul.
deundilicentiam quaererem, capite se ita facturum 20), quo die levesGraeci raptionemlleliae prophetae
innuens, recipi me ad concives et eohabitatores ad caelos ludis sceniciscelebrant.me seadirepraece-
meosleones persecutori meo indixit. Quod cum fie- jiit, Imperiumnostrumcopias in Assy-
cui et ait : «

ret,non sum ab eo visus usque in tertio decimo Ca- non super christicolas, quem-
rios ducere cogitat,

lendas Augusti (Jul. 20), sed diligenter custoditus, admodum dominus tuus. Praterito quippeannoid
ne cujuspiam fruerer serrnone, qui suos mihi actus ipsum faccre volui, sed audito quod dominus tuns
indicaret. IntereaGrimizonem. Adelberti nuntium, imperii nostri terram invadereveIlet,dimissisAssy-
se adire jussit.quem cum navali suo exercitu redire riis,illum versus habenas retorsimus; obviavitque
praecipit. Fuerunt chelandia 24, Rusiorum S06 naves nobis in Macedonia Cominicus Venedicus, nuntius
2, Gallicae 2 ; si plus miserit, quas non viderim, ne- suus, qui multo labore et sudore nos, ut revertere-
scio. Vestrorum, Domini mei imperatores augusti, mur,dekisit,jurejurando nobis affirmans,nunquam
militum fortitudo non eget, utadversariorum impo- dominum tuum esse id cogitaturum, nedum factu-
tcntia aniraetur quod in his sa^pe expertum est
;
rum.Revertereergo — quod cum audissem tacitus
gentibus,quarum etiam ultimi et ca?terorum com- t> Deo gratias! dixi — ethaec atque haec tuo domiuo
paratione impotentes, Graecam fortitudincm slrave nunciato ; si me compotem facerit, ipse redito.
runt,tributariam fecerunt. Sicut enim vos non ter- 32. Cui : « Jubeat, inquam, sanctissimum impe-
rerem, si fortissimos illos et Alexandro Macedoni rium tuum, me in Italiam cito advolare, certa
r' 10

similespraedicarem, sic et vos non m instigo, cum ratione,quod dominus meus, quas vult imperium
impotentiam eorum, qua^vera est, narro. Mihi cre- tuum,compleat,et laetus ergo ad te redeam. » Quod
datis velim, et credetis scio, omnem ipsum exerci-
qua mente dixerim, nec ipsum, proh dolor! latuit.
tum quadringentis vestris M8 si fossa murive non Nam subridens, simul capite innuit,
,
mequo torra
impediant, posse occidere, cui excercitui, ut puto ad 511
tenus seadorantem atque abeunlem extra, foris
contumeliam vestram,hominem quandam sed — manere, alque ad coenam, allio et cepa bene olen-
quandam eo dixi,quia mas esse desiit, mulier fieri
tem.oleo et garo sordidam, venire praecepit ; ma-
ncquit — praeposuit.Adelbertus octo milia loricato- gnisque die illa cffeci precibus, ut muntis meum,
rum se habere Nicephoro mandavit, quibuscum, quod s.-epe aspernatus erat, dignaretur aeeipere.
Argivoadminiculante exercitu, vos fugare aut ster-
nere dicit, rogavitque asmulum vestrum,ut pecunia
33. Residentibus itaque nobis ad mensam sine
latitudine longam, pallingi 51S
illi mitteretur, qua illos avidius ad puguam insti- latitudine tectam,
« longitudine seminudam, ex Francis, quo nomine
garet.
30. Sed nunc, domini mei, tam Latinos quam Teutones comprehendit, ludum
habuit ;rogavitque me, ut, quo in loco episcopatus
Accipite (172) instdias Danaum, et crimine ab uno
Discite ouines. mei civitas csset.quove nomine frueretur.edieerem.
Niccphorusmancipio illi,cuicollectitium atque con- Cui Cremona, inquam.Eridano fluviorum Italiie
: «

ductitium commendavit exercitum, pecuniam satis regt satis vicina.Etquia imperium tuumchelandia
eo mittere properat, prosit mihi te vidisse, prosit
magnam hac ratione dedit, ut si Adelbertus cum
septem milibus loricatorum et eo amplius, sicut agnovisse Da pacem loco, ut per te saltem possit
!

subsistere, qui tibi non potcst resistere )'Sed vafer

mandavit,se adierit, tancdonativum eisillud distri- !

buat, Cona frater suus cum ipso et Argolico exer-

ille h;ec stpumxfi; me dixisse cognovit.submissoque
vultu se ita facturum promisit.juravitque mihi per
citu vos impugnet, Adelbertus vero Hareis diligen-
sancti sui virtutem imperii nil me mali passurum,
ter custodiatur,donec potitus victoriafraterredeat.
hominum nonduxent,ut sed prosperesuiscumchelandiisusque inAnchoni-
Quod si venicns tot niilia
tanuin pdrtum cito perventurum et mihi td tunso
capiatur, vinciatur, vobisque co venientibus tr.-nhi- ;

digitis pectorejuravit.
tur, insuper et pecunia qu.-e ei debebaturvestras in
manus conferatur, edixit. bellatorem ofidclem ! !
fj 3 i. Verum quam impie pejeraverit, animadvertite.
Prodere cupit, cui Mi defensorem parat defenso- ; Haec acta, ha;c dicta sunt decimo tertio Kalcndas
rem parat, quem perdere cupit in neutro lides. in ; Augusti, secunda feria (173), quo ex die usque in
utroquo infidelitas ; fecit,quo non eguit.eguit, quod iKinum stipendiorum nihil ab eo recepi, cumtanta
non fecerat. Sed csto faccrit, ut Graecos decuit ; ! essct Constantinopoli fames, ut viginti quinque as-
Nos ad propositum redeamus. seclas meos et quatuor custodes Graecos tribus au-
31. Quartodccimo Calendas Augusti (Jul. 19) rcis una ccenanequirem reficere. Quartaferiaipsius
VARLE LECTIONES
!0S
ila corre.vi. Russorum ('.. M1 deestC. ilicet vos B09 al.qui (.'.
Imprralorcm C. 8 " contra
8,1
al. palli. (i/. palmi '

NOT.E.
(172) Virg. .En. II, 65
(173) Verchoc anno dies xm Kal. Aug. in sccundam fcriam incidit.
923 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 924

hebdomadae (Jul. 22) Nicephorus Constantinopolim A verunt, se quoa latraverant non sponie, sed impe-
egreditur, in Assyrios profecturus. ratore volente et comminante, dixisse. Sed et idem
35. Quinta feria (Jul. 23^ frater suus me accersi- Nicephorus in eadem coena me interrogavit, si vos
vit.quem ita convenit : « Sancto impcratore pras- perivolia, id est briolia (175) vel si in perivoliis

misso, domi hodie dispositionisejusdem causasub- onagros vel castera amimalia haberetis '?
Cui cum,
stiti nunc si te sanctumimperatoremvicendi desi-
;
vos brolia et in broliis animalia, onagris exceptis,
derium obtinet, et si quidquam, quod necdum habere, affirmarem : « Ducamteinquit.in nostrum
prodideris, habes, edissere. » Cui inquam « Nec : perivolium, cujus magnitudinem et onagros,id est
sanctum imperatorem videndi, nec rei nova; nar- sylvestres asinos,te vidisse miraberis » Ductus ita-
randas habeo causam unum hoc peto, secundum ; que in perivolium satis magaum, montuosum.fru-
sancti imperii promissionem utchelandiis in Ancho- ctuosum, minime amoerium 5I5 cum pileatusequi- ,

nitanum portum usque deducat. » Quoaudito ut — tarem, meque coropalates a longe prospiceret, filio

sunt Grsci per caput alterius semper juraro pa- mihi mandavitfas non esse quem-
celeriter directo
rati —
perimperatorium caput.pervilampropriam, piam,ubi imperator esset, pileatum, sed teristra-
per liberos, quos Deus ita, ut verum dixit, conser- tum incedere. Cui : « Mulieres, inquam, nostrae
vet,se id completurum, jurare coepit. Cui. cum : t» tiaratas et teristrasta;, viri equitant pileati. Nec de-
« Quando ? » dicerem, « Moxdiscedente,inquit,h. - cet vos compellere patrium me hic mutaremorem,
peralore ; Delongaris enim, sub cujus manu na- cum vestros, nos adeuntes, patrium morem tenere
vium estomnis potestas, recedente sancto impera- sinamus ; manicati enim.fasciati.fibulati 516 criniti, ,

tore, curam tui aget. » Hac speludificatus.lffitusab talari tunica induti,penes nos equitant, incedunt,
eo recessi, mensa; assident, et, quod nostris omnibus nimis
36. Post sequentem vero diem, sabbatho scilicet turpe videtur, ipsi soli capite operto imperatores
(Jul. 24), in Umbriam, qui est locusdecemet octo nostrosdeosculantur. Quod nonampliusfieriDeus —
miliaribus Constantinopoli distans,Nicephorus me permittat ! tacitus dixi. — Rcvertere ergo ! » in-

accersiri jubet ; cui et ait : « Putabam te qnidem quit.

virum magnum ethonestum ea gratia huc venisse, 38. Quod cum facerem, occurrunt mihicommisti
ut,completa omnimodo voluntate mea, perpetuam capreis.quos ipsi dicunt onagri. Sed, quceso, quales
inter me et dominumtuum constitueresamicitiam. onagri '? QualesswntCremonnjdomestici. Coloridern,
Et quoniam ob cordis tui duritiem id facere nolis, forma cadem, auriti itidem, vocales similiter cum
unum saltem quod facerejusta rationc possi8, efti- rudere incipiunt, magnitudo non dispar, velocitas
cito ; scilicet dominumtuum principibusCapuanoet una, dulces lupis osque.Quos cum viderem, coequi-
Beneventano,servis meis, quos oppugnare dispono, C tanli Gr.ieco inquam « Hujusmodi nunquam in :

nullum consilium collaturum.Sua quinonlargitur, Saxonia vidi. Si, inquit, dominus tuussanctoimpe-
nostra saltem dimittat.Nota 513 res est, quod eorum ratori morigeratusfuerit,multos hujusmodi da- illi

patres et avi nostro imperiotributadederunt ; at id bit, eritqueilli cumipse posside-

non parva gloria,
istos brevi tempore facturos, imperii nostri exerci- bit, quod nemo dominorum decessorum suorum

tus laborabit. » vidit. » Sed mihi credite, domini mei augusti, con-
Cui inquam
« Principes isti appeime nobiles et
: frater et coepiscopus meus dominus Antonius (170)
domini mei sunt milites qui si senserit exorcitum ; potest non inferiores dare, ut commercia testantur,
tuum supereos irruere, eis copias mittet, quibus- quos fiunt Cremonffi ; atque ipsi non onagri sed do-
cum tuos conterere, et duo illa themata, quae ultra mestici,non vacui sed onerati, procedunt. Sed cum
mare habes.tibipravalebuntauferre. »Tuncbufonis ea superius scriptaverba idem Nicephoro nuntiasset,
in modum tumefactusetcommotus « Discede, in- : transmissis mihi duabus capreis, ut abirem, licen-
quit. Per me, per qui me talem genuere parcntes tiam dedit. In crastinum autem Syriam versus pro-
(174),faciam ut aliud dominus tuus, quam deserto- fectus.
!11
res servos defendere, cogitet. » 39. Sed curexercitum nunc in Assyrios duxe-
37. Gumque abirem, jussitinterpreti me sibicon- J) rit,quo3so advertite.HabentGraci
etSaraceni libros,
vivam fieri; accitisque eorundem principum fratre quos Apijs:?, sive visiones, Danielis vocant, ego
et Bysantio Barisiano, magnas in vos gentemque autem Sibyllanos ; in quibus scriptum reperitur
Latinam et Teutonicam contumeliasevomere jussit. quot annis imperator quisque vivat ;
quas sint fu-
Verum cum a sordida coena slv
ipse discederem, tempora pax, an simultas
tura, eo imperitante, ; ;

nuntiisinterpositis clam mihi mandaveruntct jura- secundae Saracenorum res, an adversos. Legitur ita-

VARLE LECTIONES.
113
Noua C. 61 *
cceua ssepius C. M amaenum C. 5!6
al. vipolati C.
sn non C.

NOT^).
(174) Virg. n. i, 606. cincti.
(175) Dspt6(iX»ia, luci ferarum muris aut sepibus (176) Episcopus Brixiensis.
 ;

925 LEGATIO CP. 926

quc hujus Nicephori temporibus Assyrios Grascis A et Otto 513
sit catulus, qui simul exterminent 5S0

non posse resistere, huncque septennio tantum vi- aliquem.

vere post cujus obitum imperatorem isto deterio-
; Ante (177) enirapererratis amborura 6uibus, exul,
rem —
sed timeo quod inveniri non possit et — Aute Aruiim Parthus bibet,aut Germania Tygrim,
magis imbellem debero surgere; cujus temporibus quam Nicephorus etOtto amicitia coeant et fcedcra
pravalere debent adeo Assyrii, nt in Chalcedoniam jungant.
usque, qute distat Constantinopoli haud longe, pote- 41. Audistis Graeeorum, audite nunc Liudpraudi
stative cuncta debcant obtinere. Considerant enim Cremonensisepiscopi interpretationem. Dicoautem,
utrique tempora una eademque rc Grasci animati
; et non solura dico sed affirmo,si scruptura hsec pra>
in?equentur,Saraeeni dcsperatinon resistunt tem- ; sentibus est implenda temporibus, leo et catulus,
pus expectantes, cum et ipsiinsequantur, Grajci in- paier et filius, O.to ct Otto.innullo dispares, tem-
terim non resistant 5I8 . pore distantes tantum,simul hoc prsesenti temporo
40. Sed Hippolytus quidam Siciliensis episcopus exterminabunt onagrum, id cst sylvestrem asinum
eadem scripsit et de imperio vestro et gentenostra Nicephorum; qui nonincongruesylvestriasinocom-
— nostram nunc dico omnem, qute sub vestro im- paratur.ob vanam et inanem gloriam.incestumque
perio est, gentem —
atque utinam verum sit quod
; -p dominoe etcommatris suae conjugium (178). Si ona-
de prassentibus scripsit iste temporibus, Castera, ut ger iste nunc a leone ct catulo nostro, Ottone et Ot-
scripsit, sunt usque huccompleta, quemadmodum tone, patrc scilicet et filio, augustis Romanorum
per ipsos, qui horum librorum scientiam habent, imperatoribus, exterminatus non luerit, nec quod
audivi. Et ex multis ejusdictisunum id proferamus Hippolytusscripsit verum erit; Grajcorumcnim illa
in medium. Ait enim nunc completum iri scripturam, supcrior, abicienda interpretatio est. Sed, o Jesu
qu^C dicit Xeuv xat cxlulvo? ouooiuiHojtiv ovaypov bone, Deus aeterne, verbum Patris, qui nobis in-
Graace ita. Latinum autem sic : Lco ct catuhts simul dignisloqueris, non voce sed inspiratione, nullam
exterminttbunt onagrum. Cujus interpretatio secun- aliam interpretationem quam meaminhacsententia
dum Grascos : Leo, id est Romanorum sive Graeco- isti hunc exterminent et
velis.Jube ut leo etcalulus
rum imperotor, ct catulus, Francorum scilieel rex, humilient onagrumcorporo.quatinusin sereversus,
simul his praesentibus temporibus exterminaljunt dominisquc suis Basilio et Constantinoimperatori-
onagrum, idiest Saracenorum bus subditus, in die Domini spintus sit salvus.
regem africanum.
Quae intcrpretatio 42. Sed astronomi hoc idemde vobisct Nicephoro
eo mihi vera non videlur, quo-
niam Ico et catulus, quamvisdisparismagnitudinis, pronuntiant. Res, inquam, mira. Cum quodamsum
unius tamen sunt natura? et speciei seu moris aique locutus astronomo,qui vestram,domini mei augusti,
;

u'. mihi mea scientia suggerit, si leoGracorum im- C eequivociquevestri augusti, formam, mores,ut sunt

perator, inconveniens est, ut catulus sit Franco- vere dixit, cunctaquemea praeterita, quasiproesen-
rum rcx. Quamvis enim utrique homines sint, sicut tia dixit.Nec pncteriit quisquam amicorum vel ini-
leo et catulus uterque animalia, distanttamen mo- micorum, de quibus mens mihi sugessitutinterro-
ribus tantum, non dico solum quantum species spe- garem,cujushabiturr., formam et mores non dice-
ciebus, sed quantum sensibilia insensibibbus. Catu- ret. Quicquid calamitatis mihi hoc in itinere accidit,
lus a leone nil nisi tempore distat, forma eadem, futurum esse proedixit. Sit mendaeium omne 5S1
rabies una, rugitus idem. Grascorum rex crinilus, quod dixit unum, queso solummodo sit verurn,
;

tunicatus, manicatus, tcristratus, mendax, dolosus. quod vosesse facturosNicephoro prsdixit. Fiat uti-
immisericors, vulpinus, superbus, falso humilis, nam, utinam fiat, et tum nil me mali passum esse
parcus, cupidus, allio ccpe et porris vescens, balnea intelligam I

bibcns; Francorum rex contra pulchre tonsus, a 43.Scribit ctiampra"l'atusHi|ipolytus,Grsecos non

mulicbri vcstitu vestc diversus, pileatus, verax, nil debcre Saracenos, sed Francos conterere ;
qua
doli habens, satis ubi compclit misericors, severus lectioneSaraccni animati, ante triennium cum Ma-
ubi oportet, scmper vere humilis, numquamparcus, nucle palricio, Nicephori nepotc, juxla Scyllam et
non allio, cepis, porris vescens,ut possit animalibus jj
Charybdim in mari Siculo, bellum parant cujus ;

eo parcere,quatinus non manducatis, aed venunda immensas copias cum prostravisscnt, ipsum com-
tispecuniam congrcget. Audistit differentiam no ;
prehcnderunt,capitequc truncum 5 " suspenderunt
litc hanc interprctationem suseipere aul rnim ; cujus socium ct oommilitonem cum caperent, qui
fulura est, aut hxc vcra non cst. Impossibile est ncutrius erat gcncris (169), occidere sunt dedipnati,
enim. ut Nicephorus, sicut ipsi mentiuntur, sitleo, sed vinctum aclonga custodiamaccratum tanti ven-
VARI /•: LECTIONBS.
*'* a. iterum non resistunt. C. qui in margine dedit.
819
otho ('.. >-r]i,- '" rxterminet C. 5S1
omen C.
111
f. truncatum Haii.

not.i:.
M77) Virgil. Ecl. i, 62, 63. tunc impedimcntum matrimonii. Can.
(178) Thcophanoni namque Ilomanus aflinilal.' ,i 17'.)) Id ost eunuchus. Fuit is Nicctas eunuchus
baptismojunctus, eamdeniqueinthalamum rapuit, xoO jtoXou SpouTyipio? Gan
invito quoque patriarcha. Compatriatus ergo et :
927 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. 928

diderunt,quanti neeullumhujusmodi mortalessani A. hiberent. Latinae linguae pauperes, qui meelemo9i-

capitis emerent. Nec infirmiori animo, eadem con- narumgratiaadierunt.comprehendentesceeiderunt,
firmati lectione.haud multo post magistroExacontE custodiffi Graconolon meum, id est
tradiderunt;
occurrunt ;
quem dum in fugam verterent, ejus co- gnarum, non permittebant egredi,
Graecae lingua;

pias omnibusmodis contriverunt. saltem ut sumptus emeret, sed cocum solum Graacas
44. Est et aliud, quod nunc Nicephorum compn-
linguae ignarum qui non signorum signis, sed di-
;

lit copiasinAssyriosducere. Argorum enimomnem

gitorum seu capitis nutibus, cum venditore emptor
regionem instans tempus, Deo jubente, eo usque loquebatur,tantique nummisemebat quatuor.quanti
fames attrivit, ut neque tritici duoPapiensessexta- Gnecolonus obsonium uno. Et cum amicorum qui-
rii aureo comparentur, hocque ubi ubertas quasi dam aromata, panes, vinum, poma mitteret, solo
regnat. Hanc pestem, muribus cooperantibus, ita cuncta fundentes, nuntios colaphis satis oneratos
dilatavit.ut messionis tempore quicquidubique ter- dimiserunt. Et nisi divina pietas parasset in con-
rarum annonae erat, minimo datopretio, possesso- spectu meo mensam adversus eos qui tribulant
ridus ejulantibus, congregarit. Quod cum juxta me (181), una mihi parata mors foret aceepta. Sed
Mesopotamiam faceret, ubi frugum copia muribus qui permisit temptari, dedit tunc misericorditer
absentibuscreverat, arenae maris multitudinianno- j, pati. Hujuscemodi me periculum secundo Norarum
nasmultitudinem coo?quavit.Igiturcumvilihoccom Junii usque ad sextum Nonas Octobris Constantino-
mercio turpiter fames ubiubi desaeviret, octoginla poli, diebus scilicet centum vinginti, maceravit.
miliamortalium,obtenlumilitiae,secumcongregavit; 47. Verum ut augerentur calamitates mea», in
quibus per continuum mensem, quod uno emerat Assumptione sancla?/Dei genitricis et virginis Ma-
aureo, duobus vendidit. Ha? sunt, domine mi, res, riae (Aug. 15), meo omine non bono venerunt
quas Nicephorum copias in Assyrios nunc ducere domni 5!9 apostolici et universalis papae Johannis
compulerunt. Sed quales, qua»so,copias ? vere, in- nuntii cum litteris, quibus rogabant Nicephorum
quam,non homines, sedhominibus similes; quibus imperatorem Grascorum, ut parentela firmamque
lingua tantum procax, sed « frigida bello dextera amicitiam faceretcum dilectio spiritaliquc filio suo
(180). » Non inspicit in his Nicephorus qualitalem, Ottone Romanorum imperatore augusto. Qu;e vox,
sed solam quantitatem ;
quod quam periculosum quae inscriptio, secundum Graecos peccatrix et te-
illi sit, tum sero pcenitebit eum, cum imbelles meraria, quomodo latorem non occiderit, cur,
plurimi, multitudine animati, a nostris perpaucis priusquam
non oppresserit, qui in aliis
lsideretur,
bella scientibus, immo sitientibus, conterentur. rebussrepevideorspermologuset multisonus,in hac,
45. Cum obsiderctis Bareas, trecenti tantummodo ut picis, videor insonus. Objurgabant Graeci mare,
Ungari juxtaThessalonicamquingentosGrecoscom- G impracabantur cequori, plus justo morantes, cur
prehenderunt et in Ungariam duxerunt. Quae res, peccatum illud portare potuerit, cur fretum dehis-
quia prospere successit, compulit ducentos Unga- cens navim non absorbuerit. « Imperatorem, in-
riorurr haud longe Constantinopoli in Macedonia si- quiunt, universalem Romanorum, augustum, ma-
militerfacere ex quibus,cum incaute perangustam
;
gnum, solum Nicephorum scripsisse Gra^corum,
redirent viam, quadraginta sunt capti quos nunc hominem quendam barbarum, paupercm (182) Ro-
;

Nicephorus de custodia eductos, pretiosissimisqne manorum, non piguit coelum o terra o mare ! ! ! !

vestibus ornatos,patronos sibietdefensoresparavit, Sed quid, inquiunt, faciemus hominibus istis sce-
secum in Assyrios ducens. Verum qualis sit ejus leratis, eriminosis ? Pauperes sunt, et si eos occi-

exercitus, hinc potestis conicere, quoniam qui cas- dimus,manus nostras sanguine vili polluimu6; pan-
sunt et Amalphitani 5S3
teris praestant, Venetici . nosi sunt, servi sunt, rustici sunt ; si eos flagella-
40. Nunc his omissis, quid mihi acciderit ani- mus, non ipsos, sed nos dedecoramus, qui nec
madvertite. Sexto Kalendas Augusti (Jul. 27) extra Romana scuticadeaurata, nec hujusmodi sunt cru-
Constantinopolim in Umbria a Nicephorolicentiam utinam alter episcopus, alter marchio
cibus digni.
accepi ad vos redeundi. Cumque Constantinopolim enim suti, post acerbos virgarum ictus,
esset! cul*is
venirem, Christophorus patricius eunuehus, qui n post barbae seu capillorum distractionem, in mare
Nicephori vicem eodem gerit, mihi mandavit non demergerentur. Sed serventur, inquiunt, et quous-
posse me tunc recedere, quia Saraceni tunc occu- quesanctissimusimperatorRomanorumNicephorus
paverunt mare et Ungarii terram expectandum ; ha»c resciscat mala, gravi custodia macerentur. »
mihi esse donec ipsi discederent. Sed utrumque, 48. Dum haec resciscerem, felices eos, quoniam
proh dolor fuit mendacium. Tunc appositi sunt
! pauperes, me infelicem, quia divitem, judicavi.
custodes, qui mihi et meis adomomea exitum pro- Cum domi essem, mea me voluntas pauperem excu-
VARLE LECTIONES.
8SS amalphitiani C. 6 " domini C«

NOT.E.
(l80jVirg. JEn, xi, 338. (182) Id est Ottonem.
(181) Cf. Antapodosis vi,i.
 ! !

929 LEGATIO CP. 930

sabat, CoDstantinopoli vero positus, Croesi 6i >

me A. ex nomine condidisse, certo scimus sed quia lin- ;

habere divitias timor ipse dicebat. Semper mibi guam, mores vestesquo mutastis, putavit sanctissi-
pauperies gravis, tunc visa est levis, tunc accepta, mus papa,ita vobis displicere Romanorum nomen,
tunc amplectenda ; amplectenda ulique, qua; suos sicut et vestem. Quod in futuris, vita comite. os-
perimi,subjectos sibi flagellari non patitur.Et quia tendetur epistolis quarum superscriptio haacerit
; :

haec paupertas Constantinopoli solum suos ita de- Johannes papa Romanui Nicephoro, Constantino,
fendit, eodem sit solummodo diligenda. Basilio,magnis Ilomanorum imperatoribus atque au-
49.1gitur apostolicis nuntiisin carcerem traditis, gustix Quod quia nam dixerim, qua:so advertite.
! »

publicana illa epistolaNicephoro in Mesopotamiam 52. Nicephorus perjurio atque adulterio regni
mittitur, unde us(]ue ad 2 5SG
Idus Septembris non apicem est adeptus.Et quoniam Ghristianorumom-
est reversus, qui alferret apologeticum nuntium. nium salus ad Itomani pap.v pertinel sollicitudinem,
me biduum '.
Qua die cum rcdiret.et lateret,post mittat Nicephorodominuspapaepislolamscpulchris
decimo octavo scilicet Calendas Octobris, precibus omnino similem, qua3 foris sunt dealbata, intus
muneribusque effeci.ut vivifieum atque salutiferum plena sunt ossibus mortuorum improperet illi in- ;

adorarem lignum;ubi tanto in tumultu populi.clam trinsecus, qualiter perjurio et adulterio acceperit
custodibus,quidamme adierunt.qui mentemmeam R super dominos suos monarchiam invitet eum ad
—
;

lugubrem i>--_±:-.:„
i :i u:i ]JM
furtivis sermonibushilarem reddiderunt
i -D ;. n it.A». n i n rn .:»i
synodum, et si non venerit, anathemate t CN
feriat. Si
« .

50.Decimo quinto autcm Calendas Octobris.mor- superscriptio hujusmodi non fuerit, nec ad ipsum
tis vitsque medius, ad palatium sum convocatus. usque feretur.
Cumque ad Christophori patricii eunuchi pr.-esen- 53.Nune ad propositum redeamus.Superscriptam
tiam venirem, benigne me suscipiens, mihi cum ex superscriptione promissionem a me memorati
tribus aliis assurrexit.Quorum hujusmodi fuitnar- principcs cum audiissent, nil inesse doli putantes :

rationis initium: « Ostendunt pallor in ore sedens, « Grates tibi pcrsolvimus, aiunt, o episcope decet ;

macies in corpore toto, crinitum caput, prolixa enim sapientiani luam lantis mediatricem interce-
contra morem barba, immensum cordi tuo inesse dere rebus. Solus es ex Francis,quem nunc diliga-
dolorem, eo quod redeundi ad dominum tuum ter- mus ; sed cum depravata, te hortante, correxerint,
minus est dilatatus. Verum ne sancto imperatori, et ipsi diligentur;tuque iterum ad nos cum veneris,
neve nobis succenseas, oramus. Reddimus autern non indonatus abibis
tarditatis tuas causam. Papa Romanus si tamen — « Corona aurea sceptroque.cumhucultrarediero,

papa est vocandus, qui Alberici 5S * filios apostatoe, me Nicephorus donabit Bs9 tacitus dixi. ! >>

adultero, sacrilego (183), communicavit, commi- « Sed dic, inquiunt, vult dominus tuus sanclis-

nistravit — litteras nostro sanctissimo imperatori, C mus cum impcratore firmare amicitiam fcederenu-
'

se dignas, illoque indignas, misit, Graecorum illum, ptiarum

et non Romanorum imperatorem vocans; quod tui « Cum huc venirem, voluit,inquam,sed quia me
domini consilio aclum esse, non est iinpfo&ryrov. » diu hic morante litteras non recepit, TaiXtii, id est
51. « Quod, inquam mecum, verbum audio ? vilium, a vobis, meque captum putat et vinctum,
perii haud dubiuin est, quin in pradorium recta
; aestuatque animus ejus totus.ut le;en.T,catulis rap-
proliciscar via ! » tis, donee vindiclam justa faciat acerbitate, et nu-
Sed papa, audi, aiunt, omnium hominum sto-
« ptias abhorreat, atque iram in vos evomat. »
lidior, scimus, dicere dicere vis, nosque id profi- (c Si ccperit.inquiunt,non dicimus Italiam — sed
temur. At ego Non id aio. Audi ergo;sed papa
: — nec ipsa capiet eum, in (|iia ortus est, pauper et
fatuus, insulsus, ignorat Constantinum sanctum gimii.-ita, ld esf pellicea, Saxonia, — pecunia qua
imperialia sceptrahuc transvexisse.senatum omnem pollemus omnes nationessuperipsuminvitabimus,
cunctamque Romanam mihtiam, Rorna; vero vilia et quasi keramicum [«pa|j.ou],id est vasfictile.quod

mancipia, piscalores scilicet, cupediarios, aucupes, confractum reformari nequit,coufringeoQus.Bt quo-

nothos, plebcios, servos, tantummodo dimisisse. niam te in deCoremsuumqUBBdam palliaemissepu-
Nunquam hoc nisi tui suggestione scriberet re-
ille p tanius, ut in medium proferantiir, edicimus qilaB ;

gis ;
quod quam periculosum ambobus fuerit, nisi sunt vobis di^na.plumbca notentur bulla vobisque
resipuerint, proxima tempora declarabunt sinantur; qu« vero xuXu<5iJ.eva, id est nationibus om-
« Sed papa, inquam, Bimplicitate clarus, ad lau- nibus, pro nobis Romanis,prohibita,pretio reddito
dem hoc imperatoris,non ad eonturaeliam scribere auferantor. »

putavit.Conslanlinum Romanum imperatorem cum 54 Quod cuin Beret.quinque mihi pretiosissimas

Romana militia huc vcnisse.ac civitatem i9tamsuo purpuras abstulerunt.indignosvos omnesqueltalos

VAUI.i: LECTIONES.
6,5
Craisi C. "° ita correxi; quintum C. sed codicem II. ndt\ vcro V. legisse, vox biduum infra probat.,
:'7
bidivum C. 5S "
albericii C. 5 " donabis C.
NUT.E.
(183) Joanni XII papa:,
 ; !

1)31 LIUTPRANDI CREtAONENSIS EPISCOPI. 932

Saxones Francos.Bagoarios Suevos, immo cun- A palatiomanensperpetuo.hujusmodirebusamicas si-

53 °,

ctas nationes.hujusmodi veste ornatos incedcre ju bi nationeseffeccrat; Nicephorusvero basileushomo

quam indecorumquamque contume- -.i-/y/z:c,, id est militiae deditus, palatium ceu pe-
dicantes.Quod
liosum sit, mo]les,effceminatos,manicatos,tiaratos, stem abhorret;ct vocatura nobis proprie simultatis
teristratos, mendaces, neutros (184), desides, pur- amator atque argumentosus.quinon pretiosibi gen-
puratos incedere ; heroas vero, viro scilicet fortes, tes amicas, sed terrore et gladio sibi subditas lacit.

scientes belluni.fidei charitatisque plenos.Deo sub- Atque,ut cognoscas quanti dominos tuos reges ha-
ditos, virtulibns plenos.non Quid est, si non haoc ! beamus, quai data sunt coloris hujusmodi, et qua?

contumelta est?« Sed ubi est,inquam, imperatorius empla, via eadern ad nos revertentur. »
sermo?ubi imperialis 5S1 promissio? Cum enim illi 36. His dictis atque completis, v;pu<jo6ouXiov, id

valedicerem, rogavi, ut in ecclesiae honorem quan- est epistolam auro scriptam et signatam, mihi de-

tivis pretii me permitteret pallia emere. Qui ait : derunt, vobis deferendam,sed non vobis dignam,ut
Qucilis vis ct quanta, -xry.o-n,-:! xat -otott.tz, ld est mens credit mea.Tulerunt autem et alias litteras

quantatemetquantitatem, ponens, differentiampla- argento signatas,atquedixerunt : « Papam vestrum

ne non posuit, ut diceret: kis et illis exeeptis. Testis imperiales reeiperelitteras,indignum esse dijudica-
est Leo coropalales, frater ejus testis est et in- ; mus miltit autem illi coropalales,imperatoris fra-
;

terpres Euodisius, Johannes, Romanus; testis sum ter,non per suos pauperes nuntios,sed per te epi-
ipse, qui quod imperator diceret, etiamsi interpres stolam.se satis dignam,ut nisi resipuerit, funditus
abesset, intellexi. » se periisse cognoverit. »

« Sed xuVjdasvi, id est prohibita, sunt haec, » in- 57.Hanc cum accepissem, vale mihi dicentes, di-
quiunt. b Et cum qua3 asseris imperator dicerct,de miserunt.ocula praabentes satis jucunda,satis ama-
talibus saltem, ut somniares, non potuit cogitare, bilia.Sed dum
recederem,legationem mihinonme,
ut enim divitiis, sapientia.ita et caeteris nationibua fod illis dignam scilicet quod mihi
satis dirigunt ;

praestare veste debemus.ut quibusest singularis in soli meisque equos darent, sarcinis nullum;sicque
virtutibus gratia, sit singularis et in pulchritudine nimis, ut rcs posccbat, turbatus, S'.j:i»~r,, id est

vestis. » duetori meo, quinquaginta aureorum res pretiode-

55. « Haudquaquam singularis, inquam, hasc ve- di.Et cum non haberem quod pro malefactis Nice-
stis fleri potest.cum penes nosobolariae muliereset phoro tunc redderem, hos in pariete invisae domus
mandrogerontes (185) his utantur. » meae et in mensa lignea versiculos scripsi.
53S
« Unde, inquiunt, vobis? » Versus .

« A Venetieis et Amelfitanisinstitoribus,inquam, Argolicum non tuta fides; procul esto, Latine,

qui nostris ex victuahbus,haec ferendo nobis,vitam G Credere, nec mentem verbis adhibere memcnto I

nutriunt suam. » Vincere dum possit, quam sancte pejerat Argos !

Sed non amplius hoc faciunt.aiunt.Scrutabun-

« Marmore magnis patet alta
quae vario fenestris

tur plane, et si quid hujusmodi inventum fuerit, Hasc inaquosa domus, concluso pervia soli,

verberibus cassus, crine tonsus, pcenas dabit. » Frigora suscipiens, aestum nec sasva repellens;
Temporibus, inquam, beatae memoriae Constan- Praasul ab Ausonia Liudprandus in urbe Cremona,
tiniimperatoris huc veneram, non episcopus, sed Constantinopolim pacis profectus amore,
diaconus, nec ab imperatore aut rege,sed a Beren- Quattuor aestivis concludor mensibus istic.
gario marchione missus, et multo plura ac pretio- Induperator enim Bareas conscenderat Otto,
siora pallia emi, quae neque scrutata, nec a Graccis Caede simul flammisque sibilocasubderetemptans,
visa.nec plumbo sunt signata.Nunc,Deo,miserante, Sed precibus remeat Romanas victor ad urbes
episcopus, et a magnificis imperatoribus Ottone et Inde mcis. Nurum promisit Graecia mendax,
Ottone, patre et filio, missus, tanto inhoneslor, ut Quee noc nata foret, nec me venisse doleret,
Veneticorum more pallia mea notentur, et quae Nec rabiem, Nicephore, tuam perpendere quirem,
quanlivis pretii videntur, auferantur cum in eccle- Privigam prohibes qui nato jungere herili.
siaemihi commissae usus ferantur. Non taedet vos r\ Imminet ecce dies, Furiis compulsus acerbis
contumeliarum mearum, immo dominorum meo- Ni Deus avertat, toto Mars saeviet orbe,
n.m.in quibus contemnor? quod sum custodios tra- Crimine paxtpvie tuo cunctis optanda silebit
ditus, quod fame sitique cruciatus.quod non adip- 58. His conscriplis versibus, sexto Nonas Octobris
sos redirem, hucusque retentus, nisi etiam, ad cu- (Oct.2) horadecima.ex illaquondam opulentistima,
rnulum dedecoris eorum, propriis exspolier rebus? et florentissima nunc famelia,perjura,mendace,do-

Auferte saltem qua? sunt empta;dimittite quaa sunt losa, rapace, cupida, avara, cenodoxa civitate cum
dono ab amicis donata. » diasoste meo lintre egressus,diebus quadraginta et

« Constantinus,inquiuntimperator,homolenis,in novem, asinando,ambulando,equitando,jejunando,

VARLE LECTIONES.
830
Al. Baoarios C. M1 al. imperia C. S3 -
voccm supplevi.
NOT/S.
(18-4) Id est ennuchos C, (185) Monachi vetuli
933 LEGATIO CP. 934
sitiendo,suspirando,flendo,gemendoNaupactum ve- A vcrum dico.non est adulatio hacc.ncc consuo nunc
ni '
.Vor.20), qui est Nicopoleoscivitas, in qua diaso- pulvillos sub cubito manus ; rcs, inqi>am,vera est,

stesmeus me desercns, duabus parvis impositum (Dec.) Post biduum vestris meritis tantacst fretum
navibus,duobus me mandatoribus, qui Hydruntem tranquillilate sedatum, ut.cum 5::0
nautae nobis au-
me per mareconducerent,commendavit.Verum cum fugerent, ipsi Deucatcn usque navigaremus,miliari-
entolina.id est prwceptum, jus captionis a Graeco- bus scilicet centum et quadraginta, nihil discrimi-
rum principibus non habercnt,ubiubispernebantur; nis aut Iristitia; patientes, nisi parum in faucibus
nec jam nos ab ipsis, sed ipsi a nobis alebantur. Quminis Aeheloi ubi discurrentcsvelociter fluctus
;

Quam sa>pe illud Terentianum mecum stomacha- ejus maris unda reverberat.
bar : (\S6) Tutore ojius est, quos defensores paras. 62. Quid ergo, prasponenies augusti, retribuetis

59. Igitur nonis Kalendis Decembris (Nov. 23) Domino pro omnibus qua? retribuit in me vobis?
Naupactum cgressus,biduo ad Offidarim 53:i
fluvium Dicam quid. Hoc Deus vult, hoc petit; et quamvis
usque perveni, ut 53t
meis comitibusnon in navicu- sine vobis hoc facere possit, vult tamen hujus rei
lis, quse eos capere non poterant, residentibus, sed esse hypurgos, id est ministros ; ipseenim quod ei
secus litus pcrgentibus.Positi itaque in Offidaro flu- offeratur dat, custodit quod exigat, ut possit coro-
mine, Patras alio maris inlitore,deeem et octo mi- nare quod prrcstat. Advertite 1'gitur, quaaso. Nice-
liaribus distare prospeximus.Quem apostolicai pas- phorus cum omnibus ecclesiis homo sit impius,
sionis locum,quiaConstantinopolim ascendendo vi- livore, quo in vos abundat,(.onstantinopolitano pa-
sitavimus, adoravimus, nunc eum visitare et ado- triarchae pra?cepit, Ilydrontinam ccclesiam in
ut
rare — peccatum meum!
confiteor distulimus. — archiepiscopatus honorem
dilatct.nec permittat in
Fecit hoc, domini mei augusti.revertendi ad vos et omni Apulia seu Calabria latine amplius.sed graeco
videndi ineffabile desiderium et ni hoc solum es- ;
divina mysteria celebrare. Mercatores dicit fuisse
set, perpetuo, ut puto, perierim. praeteritos papas et Spiritum sanctum vendidisse,
60. Pngnavit contra me insensatum Auster.maro quo vivilicantur et reguntur omnia,qui replet orbem
ab imis turbans sedibus (an. 968, rYbv.30).
ilatibus terrarum, qui scientiam habet vocis, qui est cum
Cumquc hoc continuis diebus ac noctibus facerct, Dco patre et filio ejus Jesu Christo coaHernus et
pridie Kalendas Decembris, ipso scilicet passionis consubstantialis, sine initio, sine fine, permanens
die (187), intellexi meo mihi hoc accidisse delicto. verus.qui pretio non a?stimatur,scd a mundiscorde
Sola vexatiolntellectum deditauditui.Fames quippe tanti emitur, quanti habetur. Scripsit itaquc Po-
nos vehementeroppresserat.Terrae incola;,utnostra lyeuctos Conslantinopolitanus patriarcha privile-
nobis auferrent, interlicere nos cogitabant mare, gium Hydrontino episcopo,quatinus suaauctoritate
;

ne effugeremus, fluctibus aisluabat.Tum conversus C habeat licentiam episcopos consecrandi in Aciren-

ad ecclesiam, quam videbam, flens et ejulans in- tila, Turcico, Gravina, Maceria, Tricario (188), qui

quam « Sancte Andrea apostole, conspicatoris,

: ad consecrationemdominiapostolici pertinereviden-
confratrisetcoapostoli tui SimonisPetrisumservus. tur.Sed quid hoc memorem, cum ipsa Constantino-
Passionis tuaa locum non abhorrui,nec superbiade- politanaecclesianostraesancta; catholicaeatqueapos-
clinavi urit me domum redeundi augustalis jus-
;
tolicaa ecclesia? Romanos merito sitsubjecta'?Scimus,

sio 535 augustalisamor.Site ad indignationem com-

, immo videmus, Constantinopolitanum episcopum
movit peccatum meum, elieiat ad misericordiam pallio non uti, nisi sancti patris nostri permissu.
meorum meritum augustorum. Non habes, fratri Verum cum impiissimus Albericus,qucm non stilla-
quodconferas ;conferdiligentibus fratrem augustis, tim cupiditas, sed velut torrens, inipleverat, Ro-
inhaerendo ei qui omnia novit. Nosti tu, quanto la- manam civitatem sibi usurparet,dominuinque apo-
bore et sudorc,quantisquc vigiliis et impensis Ro- slolicumquasi servum propriuin in conclaviteneret,
inanam fratris tui Petri aposloli ccclcsiam, ex im- Romanus imperator lilium suum Theophylactum
piorum manibus ereptam.ditaverint, honoraverint, eunuchumpatriarcham constituit; cumque eum Al-
rxaltaverint,ct in statum proprium reformaverint. licriri cupiililasnon latcrel.missis muneribus sa-
ci

Si uica mc praicipitant opera, ipsorum saltcm libc- j)

tismagnis, effecit, utex papa; nomincThcophylacto
rent mcrita;quosqucvult praidictus fide et sanguine patriarcb.32 litterae mitterentur, quarum ^81
aucto-
frater tuus, apostolorum princeps apostolus Pe- ritate cum ipse.tum successores ejus, absque pa-
trus, in aliis rcbus gauderc et prosperari, in hac, parum permissu palliis uterentur. Ex quo turpi
id est In me, quem ipsi direxerant.minime contris- commercio vituperandus mos inolevit,ut non solum
tari ! patriarchiae,sed etiam episcopi totius Grscie, pal-
61. Non est, domiui mci augusti impcratoros, liis utantur.Quod quam absurdum sit.censorc opus

VARLE LECTIUNFS.
533
al. Ophidarin C. 53;
i. c. Biquidem. "• ila corrigendum videbatur, visio C. *• tum C. i31 qua C.

NOT.E.
(J86) Eun. iv, 6, 32. (188) Aceren%a, Tuni, Gruvina, Matera, Tricanco,
(187) Die S. Andrea;.
935 LIUTPRANDI CREMONENSIS EPISCOPI. »36

non cst. Est ergo meum consilium, sanctam ficri A. pore tributariam Pharaonis faceret,sacerdotum te;

svnodum et ad eandem vocari Polyeuclum. Quod ram a tributo liberam esse permisit.

si venire, et a ? i^a-" sua, id est vitia, supenus 64. Igiturdecimo nono KalendasJanuarii (Dcc.llij
539
scripta canoniee emendare noluerit, quod sanctis- Leucaten exeuntes,ipsique,quoniam,ut superius
simi canones decreverint, fiat.Vos interim, prapo- scripsimus, nautae effugerant, navigantes, decimo-

tentes augusti, ut ccepistis, laborate ;

efflcite, ut si quinto (Dcc. 18) ad Coriphus (196) pervenimus, ubi
nolit nobis
638 Nicephorus, quem canonice arguere ante naviscgressionem occurrit nobisstragetos qui-
disponimus, oboedire, audiat vos, quorum eopiis dam, Michael nomine, Chersionitis, a loco scilicet

non audet cadaverosus occurrere.Hoc, inquam,cst, Chersona; homo ipse canus capite, facie hilaris,
quod nos apostoli (189), domint et commilitones sermone bonus, risu scmper jucundus. sed,ut post
nostri, facere volunt. Non est a Graecis rtomanus patuit, mente diabolus quod et Dcus apertismihi
;

vilistenendus locus, quia recessit inde imperalor monstravit indieiis,si mea tunc mens hoc potuisset
Constantinus verum eo magis colendus, veneran-
;
conicerc. Mox enim ut pacem, quam corde non
adorandus, quia venerunt illuc apostoli doctores ferebat,mihi osculo dedit,tola Coriphus,magna sci-
sancti, Petrus et Paulus. Ac de. his satis me scri- licet insula,tremuit;necsolum semel,sed ter eadem

psisse sufficiat, donec Deo largiente sanctissimo- -. die pertremuit. Post quatriduum autem,undecimo

rumque apostolorum orationibus.ex Grwcorum ere- scilicet Calendas Januarii (Occ. 22) BW dum in ,

ptus manibus, vos adeam. Et tunc non toadeat di- mcnsapositus panem comederem,qui ampliabat su-
cere, quod hic non piguit scribere.Nunc ad propo- per me calcaneum suum, verccundatus sol facinus
situm redcamus. tam indignum, lucis su;e radios abscondit, et ecli-
63. Octavo Idus Decembris (Dcc. 6) Leucatem psin passus, Michaelem illum terruit,sed non im-
venimus, ubi ab episcopo ipsius loci eunucbo.sicut mulavit.
et ubiqueab aliis.inhumanissimesuscoptiet tractati 65. Dicam ergo.quid illi causa amicilise fecerim,

sumus. In omni Gracia, veritatom dico, non men- quiilnam ab eo pro recompensalione perceperim.
tior.non reperi hospitales episcopos. Divites sunt, Dum Constantinopolim ascenderem, illud veslrum
pauperes ministris seu ustensilibus. Soli men- pretiosissimum scutum, miro opere deauratum et

sulac assident nudac, paximacium (190) sibi appo- fabricatum,quod mihi domini mei augusti dedistis
nentes, balneaque (191) tunc vitro permodico non ca=teris cum muneribus.ut amicis meis Grscis da-

bibcntes,sed sorbillantes.Ipsi vendunt, ipsi emunt; rem, filio ipsiuseontuli.Nunc Couslantinopolim re-
ostia ipsi claudunt.ipsi aperiunt diens, patrem pallio donavi pretiosissimo pro qui-
; ipsi dapiferi.ipsi ;

agasones, ipsi capones — bus omnibus gratias distribuit ejusmodi Scripsit

sed, ha cauponcs volui
! :

ribere verum res ipsa, quae vcra est, veritatem C Nicephorus.ut quacunque hora se adirem, absque
etiam nolentem compulit scribere dicimus cnim, —
mora chclandio impositum Leoni Kitoniae dirigeret;
quia capones sunt, id est,eunuchi,quod canonicum quod lpsc non fecit;verum diebus viginti mereten-
non est sunt et caupones, id est tabernarii, quod
;
tutn,non suis scdpropriismestipendiis aluit,donec
contra canones est; quorum a prasfato Leone kitonia nuncius venit, qtti illum,
cur me moraretur, objurgavit ( -tn. 969, Jan. 7).
Incipit (1!)2) et claudit cienam lactttca tenacetn,
Vcrum cum objurgationesmeas.lamentaetsuspiria
Clandere quae ciena9 lactuca solebat avorum!
mea ferre non posset, recessit,meque homini tam
Felices eos,si paupertatem Christi hrcc imitaretur, iniquo et pessimo commendavit,ut sumptus saltem
pauperes (193) judicarem Facit hoc asper num- ! me emere non permitteret, donec a me cortinam,
mus (194) ct auri sacra fames (19g).Verum parcat librae argenti pretio dignam, acciperet.et cum post
illis Deus! Hoc co illos puto facere,quoniam eorum viginti dies inde discederem.nuntius ipse, cui cor-

ecclesiae sunt tributariae. Leucatcnsis mihi juravit tinam dederam, nauclero jussit, ut post acroteria,
episcopus, quolannis ecclesiam suam debere Nice- id est promontorium quoddam, me positum fame

phoro aureos centum persolvere, similiter et eaete- perire permittcret. Hoc autem eo fecit, quoniam,ne
ras plus minusve.sceundum vires suas.Quod quam j)
purpuras haberem absconditas, mea pallia regira-
iniquum sit, sanctissimi patris nostri Joseph acta vit cx quibus dum unum vellet accipere.non acce-
;

demonstrant,quia cum .Egyptum tolam famis tem- pit 0. Michaeles,Michaelcs,ubi ves tot simultales-
VARLE LECTIONES.
356
538
ita correxi, ita eorfexi; nam snpra narravit, sc 8. Idus
vobis C. Dcccmbris Leucaicm Vf-tse;
Decembris C. corrcxi Canisii lectionem; Postq. triduum autem decimoquinto scilicet Calenda De-
5 *°
ita
cembris. qux et sensu carct, quum triduo post 15. Kal. non itcrum 15. Kal. essc possit, ct naturx adverst ur;
nam eclipsis die 22. Dcc. fuit, ut Curopalalcs, Ann. Cavcnscs supra p. 188 et tabulx astronomicx produnt.Qui
codicem exscripsit XI. legit XV.
NOT.E.
(189) Petrus et Paulus. (193) Pauperes eos judicarem felices, si, etc.
(190) Id est panem nauticum Bar. (194) Cf. Pers. Sat. m, 69.
(191) An vinum aqua plurima permistum ? (195) Virg. Mn. m, 57.
(192) Martial, ep. xiii, 14. (196) Corfou insula.
 r
! !7 APP. ADLIUTPMNDUM/- BE PSEUjX) I D. ANTONll DISQUISITIO 938
quo reperi ! Custos mens illo Constantinopolitanus A n te Micbaelem magnum,semiheremltam,semimo-
>

Michaeli suo rivalimc commendavit, maluspessimo, nachum. Dico,ei verum ilieo: non proderit tibi bal-
pessimus iniquo. Michael vocatus est et diasostes neum, qno le a in amore beali Joannis -

meus, homo quidem simplex, cujus sancta simpli- Praecursoris. Qui enim ficte Deum qucerunt, nun-
citas lanlimi niihi pene noeuit, quantum el istorum quam invenire merentur
perversitas. Sed ab his parvulis Michaelibus impegi llic nonnulla excidisse patet.

APPENDIX AD LIUTPSANDIIM

DE SEQUENTIHUS LIBUIS
FALSO LIUTrHANDO CONFICTIS

D. AXTOXIl HISPALENSIS DISQUISITIO.

(Bibliothrca llispana vctus, tom. I.)

GAPUT PRIMUM. B fuit subdiaconus Eutrandus.vel Liutprandus, archi-

diaconusTieinensis,historiarumscriptorhaudigno-
tiutprahdum Ticinensis Ecclesix diaconum et Cremo-
bilis, et pariter poeta excellens. » Cui Juliani testi-
nensem episcopum, hominem Italum, magna im-
monio in Chronico ejus edito id ipsum conferre,
pensa Toletimi Higuerx faclum Ecelesix Toletanse
quomodo Hieronymus Higuera in prooemio ad Liut-
subdiaconum fuisse nostrarumque rerum scripto-
prandi Chronicon id protulit, opera: magnum pre-
rem. Quxdam vitx ejus ostenduntur comparatwne
tium erit. Ita scilicet « Anno '.'Ui Bonitus Toletanus :

eorum, qux Chronicon et Adversaria falso eicon-

episcopus annis duobus. Sub hoc Qoriiit Eutrandus
futn conlinenl. De quibus late in sequentibus capi-
sive Liutprandus. Ticincnsis diaconus, Toletanus
lulis.
sub(liaconus,etTractemunduspresbyterpostepisco-
J.LiutprandusdiaconusTicinensisEcclcsin:,ctqui pus Iliberilanus.ab eodem Bonito missus. » "Viden'
postca fuit Cremonensis in (talia episcopus, umis ut praevaricetur teslis aliusque in editione, alius
exillis cst quorum auatoritatiset nominis velamento in ore sit Higueraj? Sed transeamus ad alia.
4. Liutprandus item ait Adversatio 48 se anno
ususProtheus nuiltiformisToletanusfietitiamhisto-
riam nostra: gentis sincera? ac verac locum occupa- 960 per Tarraconem urbem transivissc, carminequc
turam, coniicere sc posse in animum induxit. Sed lusisse in laudem S. Theclae virg. el marl., cujus
cum, ex divino proloquio, ante oculos pennalorum pars corporis in ea servatur; quod in carminc ita
frustraretejaciatur, quantumvis bonre lidei nonnul- de se ail :

|
atriae amantibus, lenocinioquererum allectis, Ecce Liutprandug jam non novus iucola terrae
dolosum aucupium,non sinequadam Hispanae gravi- C Hispanae, externam cormine laetus adit.
acturaquondamimposuerit: accenso jam boe Julianusitem posl eregrinationemToletumrediis i
: <-

tempore defaecati judicii lumine, proposito ac spe archidiaconum Liutprandum, atque ibi rtuum
eua cadere cccpit monitique tensarum insidiarum ; 113: Eodem anno 973) venit Toletum .

prudentiores, avertunl se alio hosque Sirenarum, Eulrandus subdiaconus,qui alias ibi fuerat,nobi!is
;

ut sic dicam, cantus, veritatis malo ligati, surda hii tci icus nec ul pi moritur. In eccle is S. | i I

—
aure praetereunt. .in ;
'

1 orifice a Fcl lopo epelitur. » l > i

2. Fuit quidem Liutprandus non incelebris hoc stinctius autem de Liutprando Tractemundoque
historiam scriptor; sed qui ex ipsis eius- fuit nobiscum in duabus epistolis qusa prse-
dem librisneces jai io com] rol uralius al :l ponuntur co,non iiiinus suppo- l

quem Chronici cujui dam, yeCbi onicoi um Dextri - \ idebimus.cum, de Ghronico

I [aximi continuationis auctorem, Toli anum uh- Prior esl dicti Traotemundi epi- .

diaconum, Toletique vita fun nt. ai iutprandum. Regimundi aliasi

i

. ut hinc aggrediamur vei r. Posterior autem responsoria Liutpraudi ad

manum Liutprandum a supp I i i raumdum ox Lf ulde iGei manisa monasterio,

. .
quid de i
,
fractemundus in aerumna
qu:'d Lum de eo Juli lan iverint. I
nationis, el ad patienter
:;. Apud Liutprandum h Bo- i ur. Hrr.uLi.iiii enim Ltaliae
nilo lli Toletai o pra ili Joannci uc- -
,
ab 1 rem ral Inde .

ii! o, ei ad annum 944. velul en continuan

-
quae ||
e in oppido Granatensi, Illiberi
antc scptennium racta praemi erat: Q ait, civitati ro i

, i |i i c d mctum el forls que pabulo reficientem.

Spiril ii I
1

oxportu um Tololi. « Juiia- 5. Accepi idjun librum ejus, id e il I

.

nus item in i i
de n Euro} a hii toriam praetorea . 1 1

Joanne Servodei el >i< i lo |Ui n Eli cl u erat Aniapoaosin quasi disl cta e enl opora cai ii

autem, ait, Bonitus non lli ante hunc Joannen ed pro ique contextam, ut fecitolim, ait,sapiens Boe-
inierat pontificalem dignitatem. s>ub hoe ^Joanne) tiua in libro Dc Consolatione phiU quem
Pathol. CXXXVI. 3U
 :

939 APPENDIX AD LIUTPHANDUM. 940

librum Boetii Scverini (memini) diligenler nos duo A tia. Qua etiam die Abdaram (pro Adbarraghmani)
percurrinus Toleti, cum ego presbyter cssem, luquc rex nostcr, a Radamiro rege Cliristianissimo Galli-
subdiaconus illius sanctoe Ecclesia? Toletanae quae : cia? in bello superatus est. »
semper vere fuit iilia primogenita Ecclesia? sancta? 9. Hoc verealiqnid est quod e noto ejus historia-
Romanensis, etcum patriarcbalibuspost Romanen- rum opere deducitur. Caeleravana, elsine caemento
scm merito comparanda cujus pastor tolius est Hi-
; aliquo arena? inaedificata. Attamenet istud facillinio
spania? primas et patriarcha. » Importunaet putida ruit nisu, si levi utamur correctione, Ilcx vestcr pro
adulatio impostorem prodit. rex noster legentes, quomodo scriptum fuisse osten-
6.0bsccratur tamlem Liutprandum.ut mittatinde ditur siniilibus ex initio hittoriae his verbis (lib. i,
ad se quosdam libros, scilicet, « Vitam S. Jacobi c. 1) « Sicut ab ipsis qui vestri sunt tributarii regis
:

Hispani in Piceno sancte inortui 1 Novembris, » ab Abderraghmanis.potestisconjicere. »Ineptumenim,

omnibus Martyrologiis illaudati. Metasthenis itcm imo impium, fuisset a Liutprando regem suum re-
PersfE librum De Monarchiis o (jam diu est quod gem Saraccnnm dici, ex eo solum quod Toletano-
viri docti observaverunt Megaslhcnem, non Methaste- rum, aqud quos olim is fuerat, rex ille osset. Quin
nem liunc seriptorem appellatum, abortivumque lmo dominum suuni vocat Ottonem alibi Liutpran-
Joannis Annii, sive alterius ovum hunc esse, qui dus [lib. vi, c. 2).
cum Beroso ct alliis fuit cdilus) ubi in Persuruni
i<
10. Neque p^regrinationisIlispana? ijuidquiam
(supple ordine, aut regibus deest enim) ponit Da-
;
nedum generis, admittere videturscries rerum quas
rium, Cymni, Cambysem, Artaxerxem, post alte- dc se ipsc narrat, non illibrralis earurn dispensator.
rum Darium Longimanum. E1, sicubi in Gcrmania? B Anno 924 incendium contigit urbis Ticinensis, in
bibliothacis delitent, Dextri, Marcique Maximi scri-
qua natum credimus, quod is deplorat lib. m, cap.
pta membranis Chronica (cur non et charta'.') qua> 1 et 2. Anno 924 Hugo, Provinciffi sive Arelaten-
nunquam in Hispaniis rcperire potuit. » Petit haec
sium comes, regnum ltalia? suscepit: qui aliquo ex
ad se ab eo descripta quamprimum initli, ac,ut de
scquentibus non diu tamcn ab ingrcssu suo in Ita-
suo adderet« ab annoCI2, ubi iiniviit Maximus » liarn, inter alios principes, quosconciliare sibi stu-
(unde nam id noverat qui Maximi opus non vide- diose procuravii, Komanum Lecapenum Graecorum
rat?) « usque ad sua tempora, hoc est ad annum
imperatorem legatione adiit. Legatushis paterfuit
900. » Usque ad nostra tcmpora, sive ad hunc annum,
Liutprandi, quem quidem nomine suo haud appel-
verus auctor dixisset, de re praesenti loquens licti- ;
lavit lilius de re loquens. Subjungit tamen lib. m,
tium vero ac recentem ostcndit inepta haec anni cap. 5: « Post reditum vero ejus, paucis interposi-
mcntio. Haec summa Tractemundi epistolae. Sed tis solibus, langimre correptus monasterium petiit,
quae Liutprandi sequilur, non bujus tanluni, sed
sanctoaquc conversationis habitum sumpsit, in quo
suam quoque fidem cvertit, ut suo tempore con- post dies quindecim mortuus, me parvulo derelicto,
stabil.
migravitad Dominum.» Postconjugismortern Liut-
7. tjuod ad rem praesentem attinet, dolct Liut-
prandi mater seccndo viro nupsit quem Hugonis
prandus quod a Mauris dure haberetur Granatae ejusdem nomine post aliquot annos nuntium ad
Tractemundus. « Neque cnim ila duriter (addens) eumdem Lecapenumivissehis verbisrefert « Quo- :

sed paulo melius agebamus quum Toleti quondam niam meus vitricus, vir gravitate ornatus, plenus
conviximus. Leniebat enim feroces barbarorum ani-
sapientia?,, regis Hugonis fuerat nuntius: pigrum
mos hincprasulumToletanorum singularis auctori- C non sit mihi insorcre.quod euni de imperatoris sa-
las, iliinc vero mirabilis bonitas et paticntia, » etc.
pientia et humanitate, et qualiter Russos vicerit,
Et infra « Porro Chronicon quod petis, in hujus
audivi saepius diccre. » Coatigisse hoc anno 914 ex
:

bibliothecffi reperi vetusta mcmbrana descriptum,

Joanne Curopalate Baronius notat (lioc anno,
adjecique, utjussumestate,annoruni seriem adhrec
num. 3).
usque tempora, id est ad annum 900. Et gratulor
11. Anno 945 Ilugo regno Italia? cessit, Lothario
mihi quod cum Toleti, ubi sub sanctissimo praesule
filio suo pro se rclicto, nominetenus, revera in Be-
Toletano Bonito subdiaconus fui, In Italiam proli-
ciscerer, aliquot historire libros mccum asportavi
rengariimanus regno tradito. Hugons hujus in ma-
in quibus ordine erat series sollecta multorum Hi-
gna gratia Liutprandus vixit ob canendi pcritiam,
spania? episcoporum, quos el in hac bibliotheca re-
qua pueros alios sibi aequales superabat, atque in
peri jussu, ut credo, S. Caroli Magni imperatoris ex
cjus curia et comitatu semper versatus fuit. Quod
Ilispania allatos quos, ut aiunt,sibi obtuierat san-
:
ipse sntisinnuit dum mitiolib. iv: « Hactenus quae
ctissimus Elipandus episcopusToletanus,pdstquam dicta sunt, inquit, sacerdos sanctissime, sicut a
illum erroris sui de adoptione Christi serio et vcre gravissimis, qui ea creverant, viris audivi, exposui.
poenituit.
Caeterum qua? narranda sunt ut qui interfuerim,
8. Heec de habitatione Toletsna Liutprandi, sub-
axplicabo. Ea siquidemtempestatetantum eram,qui
diaconatuque in hac Ecclesia sub Bonito 111 etejus rcgis Hugonis gratiam vocis mihi dulcedine acqui-
succcssore Joanne Servodei, archiepiscopis, gesto. rcbam ls enimcuphoniammagnopere diligebat, in
Quorumutiquetestimoniorum (idem seeutus Franci- D quo me coaequalium puerorum nemo vincere pote-
scusBivariusCisterciensis,ineaquamadLaurentium rat. » Quae quidem consuetudo in aula, unde sibi
Ramirezium dedit, Censura Liutprandi Operum, edi- pra.>ser.tem rerum notitiam, qua? narraturum se
tiunis Plantinianae praeambula, objectis sibi fere deinde quaerere potuitabanno 932 aut sequenti,
ait

omnibus iis quae. pro veris ltalicis ejusdem Liut-

regni Hugonis sexto septimove initium procul dubio
prandi genere et natalibus, Iransactaque fere sem- cepit. Horum enim priore anno (ut ex Sigeberto
per in patria vita, mox producimus. Hispanum ta- constat [hoc anno in Chronico], Arnoldus Bajoaria?
men esse eum contendit genere, hoc est Hispani dux a Ratherio Veronensi episcopo invitatus Italiae,
hominis fllium, qui captivitatis pertsesus in Italiam regem Hugonem aggressus fuit, qui non soluin Ar-
concesserit allectum tamen patriae desiderio Liut-
;
noldum fugavit. sed et Ratherium cepit. Quod eum
pranduniToletum venisse.quodlocoTractemundum Liutprandus bellum lini consignasset libris tertii,
iamiliarem habuerit. Censet quoque pro Hispano exinde quae narraverit, ut qui interfuisset iis, expli-
ejus genere eo motus. quod Abderraghmanem Sa- calurum se ait.
racenorum in Ilispania, hoc est Corduba? regem 12. Hocjacto fundamento, nimirum interfuisse
ahcubi vocet regem noslrum nempesuumac Tracte- Liutprandum his omnibus qu;e deinde narrat, ab
mundi. Vcrba ejus audi lieram in Europa SUO tem- hoc scilicet anno usque ad 946, quo legationem Con-
pore gestarum lib. v, cap. 1 « Hoc tempore, uit, ut
: stantinopolitanam Berengarii nomine ad Constanti-
ipse pater benenosti, sol magnam ct cunctis terri- numimperatoremipseinivit,cujus narationegerma-
bilem passus cst eclipsim, sexta feria, hora dieiter nus historiae ejus textus absolvitur, cap. scilicet 5
 941 DE PSEUDO-LIUTPKANDO D. ANTONII DISQUISITIO. 942
l.vi, notantibusviris eruditissimis(197), recb i i lligi- \ num rocal et multo plura, et pretiosiora pallia
mus,nonaIibi quamincuriaHugoni ai a! n ci- <
i
cmi, » etc.
nivelinltaliaadminus, totohoclemporerum fuissp, 16. Haec i nm ila sinl, Liutprandum scilicet Cre-
Nec minuspatenter idem Liutprandusinnuil cap. 1, nionen.sibi:scpiscopum(Iatumanteannum963fuisse,
lib. iv, se domi sub vitrici cura usque ad Constan- qui licri potestut Pseudo-Jubanum non sibilo ac-
tinopoiilanam istamexpeditionemconlinuisse. Unde cipiamus, qui scriberesustinuit anno eodem663ve-
et consequens Gt.minimevciumessc, quod subSer- letum Liutprandum, sivc Kutrandum sub-
1 1

vodei Toletano episcopo, qui nbanno937, usqi ad <

dii conum, qui alias ibi fuerat, nobilem historicum,
947 (auctore, si credimus, ipfo Liutprando (dict. ct paulo post idibem mortuum et sepultum fuisse?
unno 937j) episcopalum tenuit, subdiaconum in Absque hocetiam,quiscredatltalumhominemnulla
Toletana Ecclesia egerit aut (quod Liutprandus ; coaetum vi aut cupiditate allectum, relicta patria
ipse supposititius diserte ait) anno 944 sese Toleti urbem Saracenorum habitatum venisse; nec semel
laudatum episcopum cognovisse. quidem, snl iterum post tot annosrediisse, amore,
13. Sed germani Liutprandi res gestas prose- ut credas, durtum subenndi jugum quod necessi-
quendo ab initio ipso Berengarii, qimd anno conti- Late i'i\es compuisi vix tolerare poterant"?
git hujus srcculi -45 servitio hujus Liutprandum pa- Ipsaquoque Eutrandi nomenclatura dissonat,
17.
rentes ejus mancipavere; cujus secretorum con- quam mius Trithemius, tideque Trithemii novator
seium, epistolarumque signatorem egit, donei post Toletanus, tribuit ei quivereGermanicoaut Longo-
longi temporis servitium ingratissime ;ili eo, ut plu- bardiconomine Liutprandus, sive Luilprandus alicubi
res alii, atque inbumaniter fuit tractatus.ut libri v. etia.wLitobrandus,a,udit(20Q) inomnibus mss.atque
jj
cap. 14 ipse rcfert. Quo etiani conliniiatur pra> editis codicibus, tam cjus operum, quamSigeberti
sentia Liutprandi pcr annos subsequentes annum De scriptoribus ecclesiosticis libelli: excepto uno ms.
946 in Italia et curia Berengarii. Sed anno !
',
I monasteriii Viridis-Vallis, quemSuffridus Petrusin
Bdronius, hoe anno, n. venit in Italiam Otto 1 1 editione Coloniensi ejusdem Sigeberti, et aliorum
Magnus imperator adversus dicturn Berengnrinin ;
similis argumenti scriptorum laudat (in iwtulu ad
sequentique Barcnius, num. 2J denuo ei tradidit Sigeberti c. 127); cum Eutrandi nomen Graecum
Italiae regnum sub fidelitale ejus administrandum : quoddam, Liutprandi, vero seu Luilprandi Longo-
quod pluresadhucannos,donec iyrannidis
is lenuit bardicum sonct. Quibus affatim comprobatum ivi-
ejus impatientesItaliOttonemiteruin vocavi reanno nius utriusque Liulprandi, gcrmani et nothi, res
961. Qui quidem facillimo negotio Berengarium inter sc convenire. minime
regno spoliavit (Baronius,dicto anno, n. 1); annoque 18. Hujus verus fetus est Historia rerum ub impe-
equenti Romae a Joanne XII papa solcmni rilu co- raloribus et regibus Europse gestarum, cujus pars est
ronatus fuit imperator. Anlidosis, nisi lioc nomen intcgro adaptemusoperi,
14. Sed paulo post, ile.-i insci nle nb impcratoris de quo infra; atque item Legatio ad Nicephorwn
parlibus Joanne, venit Olto iterum Bomam Joan Constanlinopoliianam imperatorem pro Ottonibus Au-
ncmqueibi comparere nolentem.coacto ej iscoporum gustis et Adelhaida, eorum uxore ct matre, ab eo
tolius Ilaliac concilio Romana si de pef scntentiam suscepta. Et, si Deo placet, liber De Homanorum
pepnlil. In quo quidem concilio, quod celi bratum pontificum Vitis. Quod plures non eredunt. Huicta-
fiut anno 963 [Baron. eodem anho), mteralios Liut- r, inen liuuiini itulo, exco tunluin i]Undhistoriam suam
prandus factus jam episcopus Cremonensissubscri- u inscripserit Illibefitanoin Hispania episcopo, impu-
ptus legilur. Acta servavit scriptor quidem ano- latuni sponte credimus ab his quibus propositnm
nyraus, qui Liuljirandi ejusdem historiae nurratio- luit suli antiquorum hominum persona hodiernoin
nis sure telam subtexuit aperteque, uti supra ;theatro fabulam veteris pseudo-historire pronuntiare,
monuimus, aiium se ab eo prodit:quae quidem quod in Hispaniam venerit, Toletique in ea cum
acta ex eo Baronius ad Annales suostransluhti [98 laudato Illiberitano episcopo familiaritervixerit; et, .

Qui ijuidem Liutprandus, cum a Berengario ipse quod majoris operae est, de rebus Hispanis monu-
isque ejus et familia et cognatio, saevc alque menta quaedam, eaqueinsignia, etcoram quibusvi-
iinpic vexata essent, quod refert ipsein prologo li- lia sinl aurumgemmaeque, conscripserit. Chronicon,
bcri in, inGcriiiuninin ail Uttonen: s: leiu ji ud inquam, quodconl inuatioessedicitur alteriusCliro-
. i .. ;

eum in mi fuit, luiu factus postea Cre-

i nici Maximi Caesaraugustani episcopi, et Adversaria.
ivit legal us eius
, m Olloi ad 19. Utrumque opusMatritiprimusedidit D. l^ho-
li

Nicephorum Phocam iraeei rum impcraton I anno mns Tamaius de Vargas regius historiographus,.,

(
srilicrt .ir„s. ijnatii ipsc legat.iunem pcruliarilibcllo adjunctis.adChronicon saltem,eruditisnotis.Deinde
descripsit, ab Henrico Canisio iri Antiquis suis Le- I). Laurentii FUmirezii a Prato cura et industria
clionibus, posteaque cum caeteris ejus operibus Liutprandus totus quantus est es veteri et novo
Anluerpias nliio. coagmcntatus, ex ofucina Plantinianafuit emissus,
15. Nihil autem plus extra conjeeturae ali am posi- per Europam communicatus. Esse tamen Chroni- i
I

tu iii liaberi debet, quamunum atque eumdcm e 36 con Adversaria recentioris manus opera, st ab 1
1

LiutprandumTicinensemdiaconumeumLiutprando D eodem qui Pseudo-Dextrum cum Pseudo-Maximo,

Cren ouensi episcopo 199 .IdemenimJfrslon&quam gemellos, uno eodemque abortu edidit, inventu :

d aconus, et Legatioms quam episcopus exaravit,

i jamdiu eslhommibus, tamnostris quamexteris.qui
sijlus: idem amor Graeca verba qusdam Latinis snnrl ad unin.um reduxere Iruudem, jicrsuasissi-
importune, ut Graeculus apparerel prosae item ora- inuui. Id tamen rationibus evincere, cum aliunde,
tioni r.nininu, iiuii ex lege historiee inscrendi. luni r\ ipsa horum operum tela deductis, argumen-
Praeterea Legalionis auctorem se ipse prodit, dum lnni nii sequentisrl.- ulijrrtoruni illi capitum: dum
ad Nicephorum haec se verba direxisse ail c Tem- inlerim et veluti per transennam id innuamus ami-
:

pnrilnis, inquam, bcatae memoriae Constantini im- riiiuiu Liutprandi ac Tractemundi (qui vnv Rece-
peratoris bucveneram, n ipiscopussed dia uiiiudus est, Gothico nomine) tunc 1'uisse contra-
ncc ab imperatore aut rege sed < Berengario mai ! r in liir nli Aliderrugliinune (u.irdubai regeail i 1 1 1
1
, ii

chione missus » (ita por contempluin [taliae tyran- 011 ni fuit missus legatus, uti ex Germano sori-

(I!i7 Baronio ad ann. 96:!, n. ''<.

l'«-l ,

Mir.nis in Auctario de Script. Eccles. cap, 200; Ba-

'

Bcript. eccl. Vossio de II. L. lib, n, cap. 10. unn. ~

rniiiiis :nl n. 3; ltcllnrniinus llr Srript. ud
*-
: t .

198 Liutp, i
Ircmon, memoriam le e dicto anno Ullll. '.i iii.

nuin. 12. 800 VosBiue De II. L., lib. u, cap. 40; Tumaiua
[Wj Ita ducont Nossius de II. L, lib. n, cnp, 40; in notis ud Liutprundum, pag, 1
943 APPENDIX Al) LIUTPP.ANDUM. 944

ptore Joanne S. Arnulphi abbate crudite ostendit A uere dicitur quidam catalogus praesulumllliberita
altero Dissertationum ecclesiasticarum volumine D. norum, in quorum locum Granatenses successere,
Gaspar Ibafiez de Segovia marchio Mondcxaicnsis apud quosmanet. In quem cum incurrisset Toleta-
et Acropolitanus, convellendis et stirpandis fabulis nus harum novitatum inventor,magnum antiquitatis
veluti natus. vindicem existimandum inde se credidit, si corru-
CAPUT II.
ptum, ut verosimile est, episcopi nomen suorum
assercret auctorum fide; etvulgareomniumaliorum
Pr liminares dttce epistolx ad Chronicon Pseudo-
Tractemundi, uno contentus teste, damnarel, Unde
Liulprandi du\ ugnaniur tum c contentis :

enini huiccatalogo tantum fidei, cui veteruin quid-

m, c/ parum verosimi- quid monumentorum est, deccdere debeat? Neque
is sunt in priore Tractemundi ad enim ullus nobis jactaturcodexvenerandas antiqui-
! 'iberitani cpi-
tatis catalogi hujus custos et conservator. Et si
':;;-, pro Regimu fabulis crcdimus.qucetamenoraculasunt Apollinea,
:,:,, Liutpi andi pro
his qnos oppugnamus, curnquadragesimus aS.Ca>
.
i

s hujus ad historia distinclio falsa :

cilio primo episcopo in eo collocetur catalogo Tra-
'

locus diff
cternundus, qui fit.ut in alteroHaubertiHispalensis
ur. iu Adriani I om ela\ sus.
quinquaginta tres non minus ab eodem S. Cseilio
mentio l/. no-
ad Samuelem secundum, hoc cst usquc ad annum
• <

tantur plures, Inter absurda esse,

i .

910 et aliquot annos anteTractemundipbntifieatum,

ab extero ei longe posito homine continuulionem recenseantur; et in novissimo Joannis Tamaii Mar-
Hispanarum expetere Priorishujus B tyrologi nostri IV, die 17
[tom. Aug., ]>ag. 494 .

;toi ia Tolelana,
Traclcniundusscptuagesimus primus aCacilio mar-
Fj

..init. ./
tyrc numeretur? 1 nunc, catalogis crede, quorum
'.pistola cumea qt o m vk eadem
ignoraturauclortempusque.Certe nos magnoexem-
historia Toletana, et in m<. quodam nosiro inedi-
plopeccabimus.quiHaubertum TamaiumqueGrana-
taml \ua varielate colligimus.
tensicatalogofidemdenegandi ducessequimur 201
\ .

Liulprandi i
23. SecundOj cum nomineLiutprandus, I

m rvidei
aut historiam integram Rerum ln Europa gestarum,
!

Toletani curce et Heronii Bracarensis, episeoporum,

aut illius partcm appcllatam voluerit: epistolaehu-
exlra sum nu dis aliis et affe- I

jus maximus aeduplicaluserrorest, non solurn.l»-

.

stola.
tapodosim pro Antidosi enuntiare; sed et opus istud
20.InChronicon quod voc [uirimus,atque ab historia dislinguere. De nomine ab auctore pro-
inpiiinisepistolaseiprajmissas. Harum allera est, ut posito credamus ei, non alii, oportet. In prologo
nuper diximus, TractemundiepiscopiHliberitaniad cnim tertii historias libri: « Operis hujus titulum,
Eutrandum sive Liutprandum, allerahujus ad Tra- ait, Pater sanctitice, satis te mirari non ambigo; ais
ctcmundum, ejusdem utraque styii recentis. Has enim: Gumvirorum illustrium actus exhibeantur,
duplici'quassabimusacevertemusimpressione.Prio- cur Antidosii ei inseritur titulus? Ad quod respon-
rem nobissuppeditabunteaeipsae resquas continent; deo. Intentio hujusoperis adhocrespicit, ut Beren-
postcriorem vero investigatio, excussio et collatio „ garii hujus, qui nunc in Italia non regnat, sed ty-
eorum inti r se locorum unde non ita pridem istaj ^ rannizat, atque uxoris ejus... actusdesignet,osten-1

merces infaus tis avibus erupcre. Et quidemres ipste dat, et clamitet. » At nein Grajcoverbo confractum
clamant, non illi tcmpori quod jactant, auctorive suspicari aliquando errorem possemu9 « Sit igitur, :

quem prasseferunt, congruaet ccnvenientiadici;sed inde ait, cis praesens pagina Antidosis,hocestretri-
aut commissi erroris, aut affectatae quorumdarr. ar- iufto.-dumprocalamitatibusmeis -r-, ia£6zixveoTum,
ticulorum quos falsos verae historia; impingcre ani- id est impietatem, pra;sentibus futurisque mor-
ibus tuit, mentionis, uut inverisimilitudinis et ab- talibus denudavero. Nec minus etiam sanctissimis
surditatis optimo jun landa. et fortunatis viris pro collatis in me beneficiisanti-
vl.l. iquara de priore nunc Tractemundi dosis erit. » In errore cubant Sigeberti editiones,
adLiutprandum loquimur primo.Regimundusenim, quem et contraxit JoannesTrithemius, Antapodosin
nonutiqueTractemui dus,Illiberatinusilleepiscopus subrogantes, nihili verbumadauctoris propositum:
appellatuslegitur, apudSigebertum [Descript. eccles. quod et fatetur TbomasTamaius(raoiMad Kancepi-
c. 127), Trithemium(De5( ript. eccles.), reliquos, qui stolam, pag. 15), convincitque ipsaapud Sigebertum
hujus nuncupationis meminere. Raimundum, quoil verbi explanatio; excusatione licet utatur Eranci-
idi m nomen cst, edidit Reuberus in Germanicarum scusBivarius, contendensutrumque Antidosis cl An-
rerum suis auctoribus, quos inter Liutprandi hwc tipodosis vocabulum in idem recidere; nam Anlipo-
historia: unde hoc nomcn servavil in editione sua dosis rhetorum est figura, qua3 fit cum mediaprimis
Ramirczius. Quod et habeo in ms. meo fragmcnto- et ullimis respondent, et correspondentiam sonat.
rum Dextri, Maximi, ntque hujus Liulprandi ex bi- Atqui nunc non quaerimus, quid appellare potuerit
bliotheca Estepani marchionis quo purum, aut D opus, sed quid appellaverit.
:

sane puriori proximum, ad nos pervenisse id quod 24. Praaterea distinxisse ab historia hanc Antido-
ex liis superfuit chronicis, existimari posse non sin epistolaj auctorem ex his verbis constat « Gra- :

semel alias dixi tanter occepi librum tuum, id est Rerum gestarumin
22. Tratemundum, sive Tractemundum unus ha- Europa historiam, et praeterea Antapodosin tuam
(201)In Catalogoillibcritanorum prasulum codicis quadragesimus quartus, annoque Christi 70-iepiseo-
/Emilianensis, fol. 300, pag. 2, Tretemundus dicitur, patum iniisse dicilur. Bermudezius Pedraza Hist.
ordineque a sancto Csecilio primus Gran. part. n. c. 25, quinquagesimo eum loco a
est.In serie autem chronologica iconuniGrana.cn- Csecilio numerat, et Granatcnsi sedi ante Hispanias
siumpraasulumajneistabulis incisa,quamadmanum cladem prajfuissc affirmat.Sistimus horum catalo-
habemus, item -
tdus; scd ordinc a Ctecilio gorum seriem :

.F.MILIAXEXSIS ICONUM GRA.NAT. BERMUDEZII

DICIS PR.ESII.V.M PEDR.\Z.E
Johannis Joannes abest
eteri 42. Centurio A. C. 693. 48. Joannes A. C. 684.
'il. Tretemundi 43. Eleutherio A. G. 708. 49. Centeriuscire. A. C, 690.
42. Dadilanis 4 i. Tretemundo A G; 711. 50. Tructemundus circa
43. Adicani 45. Dadilano A C, 744, A. C. 714,
 ;

9 13 DE PSEUDO-LlUTPEANqO D. ANTONH piSQUISITIO.

carmine prosaque contextam, » ete. Distincta autem A cobi confessoris nulla vel in antiquis vel in recenti-
non esse opera Sigebertus diserteait,historiam sci- bus sanctorum catalogis mcntio.
licet eum scripsisse De gestis regum et imperatorum iffectatio autem inculcandi absque idonea ra-
sui temporis, quam attitulavit Anlapodosim, id est tions ulla res, epistolce novitate
retributionem. Similiter Trithemius. Constatque ex desiderium auctoris ejus clamant a
laudato libri iii prologo quem tamen, nisi failor, ;
liendi momenta historiffi qurerlam.que vulgo credi
inepte affixcre huic libro transcriplores, cumquinto summevoluit. Hujusmodi suntdis itainter i

debuissent. Ratio palam est. Nihil enim de Beren- municipiumEliberitanumatqueoppidumGranatam

garii rebus continet vel tcrtius vel quartus historiae Caecilii primi cjus episcopi men itialis et
liber, quibus retributum Berengario pro malefactis patriarclialisToletaniepiscopi d .rtuna
sive retaliatum ab auctore dici valeat. Quinti aliqua intimatio, lecti a seunacum
et sexti ea quas supersunt eapita us ;ue ad quintum, solationis libri, dum alter presbyter, sub
omnino Bcrengarium sonant. Quare acephalam, ut alter Toleti agerent.
ex principio satis perspicuum est, historiam reman- 30.Etnonnetalisnotaillaest,proasserendovul?ari
sisse quoque, aut saltem ad nospervcnisse mutilam, Liutprandi nomine inscripto Chronico inepte adjun-
fine videKcet multatam, certo certins est, quemad- : cta,qua petitabeoTractemundusut DextrietM. Ma-
modum etcontinuisse eam, quae in fine desideratur, ximi Chronica exscripta ad se quamprimum e Ger-
partem, scelera omnia Berengarii usquead ejus po- mania transmittat, quaj nunquam in Hispania repe-
stremam ah Italia ejectionem et Ottonis corona- rire poterat? « Et de tuo, inquit, addas ab anno612\
tionem. p ubi finivit Maximus, usque ad tuatempora, hoc esrt
25. Sed quod in prologo ad Antidosin dicitur de ad annum 960.» Potuitne designari e: ad- .

loco exaratie a se hujus historise, certe mihi crux do et cum putidiori aifectatione, pseudo-chron
est, nec video hic sistere ullum Liutprandi rerum ad hunc usque annum a ficulneo artifice continua-
descriptorem.«Denique quod in captivitate seu pe- tum? Certcverus Tractemundus, usque ad nostra,
regrinatione libellus hic conscriptus dicatur, prai- vel tua tempora, dixisset tantum, uti supra notavi-
scns indicat cxsulatus ;cceptus quippe in Francono- n i
ii-.

vord (Brancfort, hodie Franconiaj civitate) qui est Quid autem absurdi non continet a Liutpran-
31.
viginti milliariis locus a Moguntia distans, in Paxu do exterohomine, tam longenueab Hispaniadissifo,
insula nongentis, et co amplius a Constantinopoli Hispanum atque Iiispania^incoIamTractemundum
milliariis, usque hodie, inquit, exaratur. » Insula dcsiderare ac petere.ut Chronicon Hispan
hoec Pa.vu, sive insulas Pa.viv, juxta Coreyraminsu- quam trecentorum annorum, hoc est Maximi conti-
lam in Ionio mari sunt, Pa.vu major, Antipaxu, mi- nuationem,tam citoque conficcret cum praesertim il- ;

nor, dictae quo appellere naviin potuit qui Con-

: leciviumToletanorumveterumamicorum ope etiam
stantinopolim navarchus Liutprandum vectabat. Granataspositusthesaurumillum ditissimum biblio-
26. Sed qualinam ex duabus legationibuseo dire- quem edeo frequenter lau-
theere templi S. Justae,
ctis hocce conveniat quo scriptioni vacabat tempus daretsoletjactarequeJulianus.exculere posseksibi-
hoc opus, hic labor. Neutri enirn convenit. Pr ori queet aliis, pra; quovis peregrino,quem penu istud
namque intentus Liutpraudus in gratia vigebatBe- Toletano-ficulnum instruere haud poterat, morem
rcngariijCujusnempenomineConstantinumadierat: ., gerere ac
J
tantum abcst ut sub hoc tempus iebonestarequeat 32. Nee sine censura transigi debetquod Tracte-
(quod in prologo facit Anlidosis) honarem hujus mu- mundus inscribat epistolam LiutprandodiaconoTi-
neris exsilii nomine, aut dominum adhucbeneficum cinensi et subdiacono Toletano,quasialipuidappo-
tyrannicompellatione. Posteriorem ad Nicephorum neret diaconatus ordini subdiaconatus ordo, novae
Phocam, creatus jam Cremonensis prassul, obivit nequn tac iptio item illa Ec- •

Ottonis nomine, post pulsum regno ac fortasse in piscopus inepta, nec in

orbitate mortuuin, Berengarium anno 968, cujus di- usu fuisee videtur cum vulgaris plurium illa esset, :

gnitatis nec vola apparel vestiglumve inhocprolo- potiusper omer ispectu noii-ciigmt atis.Tractemundus
go. Et huic tempori adhuc minus convenit lamenta- peccalor, Hlil episcopus, aut ti

tioejusdemprologi adversus Berengarium,tanquam guus episeopus, quomodo frequenter in conciliis

ntem, atque etiauinum rerumpotientemtyran- legii i
r.

num. Quare si prologum hunc, signataque in eo, 33. Romanum de la

Vdjungo his, Hieronymum
cum ceepta?, tura continuatae histon e loi dod im- i Higi ac multiplicis fabrioaa,
.
>

probamus, necesse cstmediam, interduasprius me- ut contendimus, architectum, nullam hujus prioris
moratas, sallim usque ad h spla- I epistolae menl
gasacmare lonium Liutprandi peregrinationem,quo Hisi iris Liutprandi
tempore Berengarium 1'ugiebat, hocestcirca anuum ad Tractcmundum responsoriae non solum memine-
seeculiquinquagesimumquartumadmittere;eoenim rit, sed slatam li-

anno exstinctus fuit Albericus marchioRo bri .

.
. i

nus, cujus recentis obitus libri m, cap. 13, auetor D Estepanum ill im b ibere, qui banc habet, ea forma,
meminit. quam statim ostendemus,
~i~ . Tertio, legi se facere, Tractemundus ait, 34. Jam enim, ad responsionem Liutprandi vc-
afflictosMuzarabesGranatenses S. pontificisAdriani mai siguis lo I

epislolam, (|uam d.' hoc argumento ad Egilonem sive, quod temperantissime dicimus,majoriex parte
Illiberitanum episcopumolimdederat.Quando n et adutteratam e prodit. Siquidemmex
Anno 748 respondebit hic ipse Liutprandi tanum, et iermanum, i
:

giase hoc anno diserti in Ihroni i i] rest, id totu vulgare

ii.'
i anno748n. 224). Tuverohuicnug itori nu lymus II..'

remittes, quandi ladverteris \l 'i Toletan e e \ ol Hispanis

papam hujus nom nis primmm n ante ejus Iranslo
creatum pontificem fuisse.Q im ichronismum hic codicis mei Estepani textus : fortissimum ut hinc
ii-. licel non 3il epistolae, quiaep r,huncprimum
unus idemque cum Chronici ai d i- sive Liul prandi ipsiu is qui
deanl ur, eadem vehu '

28. Quarto i
attribuo, quod S. 1 a iium
i ! . . prima die Novembri num rei pravjudii :

im conl
'i. .
.i mdo exscriptam triplici column n
mitti Tractemundus exoptet. H iplCX
 947 APPENDIX AD LIUTPRANDUM. 948

Estepani eodicis terlio demum adulteratum etau-

: A. vulgaris toxtus tertio loco ponendi a duobus aliis
ctum Liutprandi vulgariumcJitionum textuin dabi- non abscedit, eodem charactere quod vero absce- ;

mus. Qucque magis etiam non accurale eollaturis, dit, diverso alio edi euravimus.
statim diversitas et in ea patescat dolus quidquid :

35. E.t Historia Toletana Codicis Estepani Dexlri. Vulgaris Liutprandi Chronici Latina npistola.
lib. xv, cap. 11, trans- Maximi, et Liutprandi
latio Ilispana episto- Chronicorum epistola
l&. Lalina.

Al santo 1'adre y senor Eutrandi Ticinensis dia- Admodum reverendo , ct tolius sanctitatis plcno
Agismundo (ita nomen coni, etsubdiaconi To- Tractemuundo episcopo Iliberitano in Bispania
legitur) obispo de lti- letani, sanclo patri Liutprahdus non meis meritis Ecclesix Tici-
,

beria, toda salud. Regimundo episcopo nensis levita, salutem et omnimodtim , obser-
Eliberitano Eutrandus vationem.
inutilis servus S. . . .

Gusto recibi (benditis- Gratum mihi fuit (bea- Gratum mihi fuit (beatissime papa, ac domine
simo padre, y senor digno tissime Pater ac domine) muilum obscrvande) quod Antapodosisnostra, in qua
de scr muy reverenciado) quod Antapodosis nostra, nunc carmine, nunc prosa ludo, tandcm ad manus
quc haya vcnido a sus ln qua nunc carmi no n unc J3 tuas pervenerit. Fec minus mco sedet animo, quod
nuinos nucstra Antipodo- prosa indimus, tandem nieiim rcritin gestarum in Europa hisloriam perlcgeris,
sis, en la qual unas veces ad manus tuas pervene- quse milu quodammodo placere incipiunt, cum libi
uso de verso, otras de rit. Nec minus jucundum viro recto doctoque quoddmmodo proBari video.Seque-
prosa. Y no tnenos me est quod modojubes ut in rerque taam in hac purtc sentcnltnin, tiisi scirem
fue agradablc lo quc a! Fuldensis monasterii bi- amorem interdum ccecutire ; quamquam te tam coeco
presente nie mandays, que bliolheca, ubi nunc exsul judicio liberum faciunl integritas vi';c tux c! amor
cn la tibrcria dcl mona- commoror, quarercm ti- veri, qui semper tuis intimis hxsit sensibusdb adoles-
stcrio dc Fulda, a donde bi Chronicon Dextri, cenlia. Postrema non minusjucundum mihifuztcraod
deslerrado me a\ tengo, quod Maximus Caesaran- modo jubes, ut in Fuldensis monasterii bibiotheca,
busquc el Chronicon de gustanus episcopus ro- ubi nunc exsul bibliothecarius immoror, quaeram
Dc.rtro. quc continuo Ma- gata Argebuli cpiscopi tibi Chronicon Dextri, quod Marcus Maximus mo-
.ximo arx-obispo itc Zara- (deest continuavit) ct si nachus Benedictinus,postea episcopusCaesaraugusta-
goxa a rueijo del obispo vacaret, ad nostra tem- nus prosecutus.EC insupcr obni.vc petis, ut ad nostra
Agebado, y si me parenc- pora producerem. Nam teinpora seriem annorum perducam. Xam dicis ma-
se, coniinuase hasta
lo dicis laborare vos maxi- ximavos laborare quorumdam librorum penuria ;

nuestros tiempos. Porque maquorumdam librurum etenim iuterbarbaros et inhumanos Saracenoscopia

me dccis que teneis gran penuria ; intcr barbaros non suppctit rerum ad vitam transigendam necessa-
falta de algunos y libros, enim inhumanosSara-
et riarum, nedum, uthabcatis bonorum librorum su-
que viviendo entre Sarra- cenos non suppetit copia n pellectilem. Doluiquidcmviccm tuam (reverendissime
cenos barbares e inhuma- rerum ad vitam necessa- 1'atcr) quod adeo dure vitarn exigas in hac urbe Doe-
nos a durus pcnas alcan- riarum, nedum uthabea- ticss non infima. Nec enim ila. duriter, sed paulo me-
zais lo necessario para el tis bonorum librorurn liits agebamus, quum Toleti quondam conviximus.
sustcnto de la vida. Do-copiam.Dolui quidemvi- Leniebat enim feroces barbarorum animos, hinc prx-
limc de ruestra suerte, cem tuam, quod ita du- sulum Toletanorum singularis auctorilas, illinc vero
quc pascis la vula con riter vitam exigas. Scd mirabilis bonitas ct palienlia : auctoritas, ut bene no-
tanta aspercia ; mas pue-solatur in tantis angu- sti)partiin amplitudinisantiquss adhue remanenleni-
sto en tantas angustms y stiis constitutum, quod tore,partim quodeo niteretur favore regum Oveten-
aprcturas, una cosa sola sicut bonus pastor ovi- sitim catholic rum, qui litteris crcbris commendabant
OS consucla, quc romo bus tuis es solatio, et Toleli rcm, auctoritatem, bonamque tractationem,
bucn pastor, estais para auxilio qui quotidie ,
tiun fidelium omnium, tum maxime Toletanorum an-
consolar y socorrcr vuc- morlem subis omnium listitum. Eraltptf hoc nt bene nosti) \clut quoddam
stras ocejas, y que cada causa. Chronicon quod frcnum, nc, quodliberet. illis omnino licere putareiii.
dia traheis cl alma cn los petis, in hac bibliotheca Quod non accidit episcopis in Baztica co stitutis, qui-
dicntes por su causa. El reperi in vetusta mem- bus omnibus potentissimus impefator prassidet. Sed
Chronicon, qtie me pedis,
brana descriptum; adje- soletur te (Paler optime) in tantis angustiis constitu-
halle en cique,ut jussus sum, an-
csta librciia de tuni, quod tu, ut bouus pastor, ovibus tuis et sola-
Fulda cscrilo cn un libro norum sericm ad ha^c tio et auxilio es, qui quotidie libenter mortem subis
de pergamino antiquo ; u usque tempora, hoc cst illorum causa. Tac, obsecro, ut libros cos concilio-
anadite, como mandais, usquc ad ;eram cmlx. Et D rum d epistolarum decretalium, ct nomiua sancio-
las cosas que sucedieron gratulor mihi.quod cum rum murtijrum Rispanorum a sanctissimutti pomifi- l

en nuestros tiempos, esto Toloto, ubi sub sanctis- cem re et nomine vcre Servumdei transmittas. Porro
es hasta el ano de 960. simo prasule Toletano Chronicon, quod petis, in hujus bibliotheca' repcri
Y huelyome, que quando Bonito subdiaconus fui, vetusta membrana descriptum, adjcciquc, utjussum
varli de Toledo para Ita- in Jtaliam proficisccrer, est abs te,annorum seriem ad ha:c usque tempora,
lia, a donde fui subdia- aliquos historix libros id est ad annum 960. Et gratulor mihi, quod cum
cono en liernpo det santo. mccum asportavi, inqui- Tolcto, ubisub sanctissimoprssule ToletanoBonito
arwbispo de Voledo Bo- bus ordine crat series subdiaconus fui, in Italiam proliciscercr, aliquot hi-
nito, triure commigo algu- collectamultorumllispa- storire libros mecum asportavi, in quibus ordine
nos libros dc historia, cn nix episcoporum, quos eratseriescollectamultorumHispaniaeepiscoporum,
los guales estava por su in hacbibliotheca, jussu, quos et in hac bibliotheca reperi,,jussu, ut credo,
orden la succesion de uti credo, S. Caroli Ma- Caroli Magni imperatoris exllispania allatos,quos,
muchos obispos de Espa- gni imperatoris ex Ili- ut aiunt, sibi obtulerat sanctissimus Elipandus epi-
na, los tjiialcs lambien spania allatos, quos, ut scopus Toletanus, postquam iltum erroris sui de
halle cii esta libreria, que aiunt, illi obtulerat san- adoptione Christi serio el verc poenituit : ad quem
segun creo fueron trahi- ctissimus Elipandus ar- mtii, ifestandum coneilium episcoporum suffraganeo-
dos de Espana aqui por chiepiscopus Toletanus riuti cl abbatum collegit, et coram omnibus, abjurato
mandado del santo empe- postquam illum erroris publice errore, fidem S. li. E. confessus est, ul tu me-
 !

949 DE PSRUDO-LIUTPRANDO D. ANTONII DISQUISITIO. 930

rador Cavlo Magno, que sui dc adoptione Christi A lius nosti. Igitur feci quod jussisti (beatissime
le ofrecio santo arzo-
el serio poenituit.Feei quorl Patcr) an voto conatus responderit, tu videbis qui
bispo de Toledo Elipando jussisti, heatissime Pa- jussisti, et servum hunc exsulem in oratione Deo
despues de haber hcclio ter.An vero conatus res- commenda. Vale.
de veras y con efecto pe- ponderit,tu videbis qui Incipiam tamcn ab anno 606, aera dcxliv, ct ordi-
nitenria del crror que lu justiti. Vale, et servuin nem in scribendo sequar, quem secuius est Maximus.
ro cerca de la adoption de hunc exsulem exsul Deo Hinc per xras Hispanorum more, illinc per annos
Jesu Christo hecho hom- commeada. Christi : nihil de consulibus,aut de egiris Maurorum;
bre. F.nromendail a Dios Finis epistol». perducamque hoe Chronico nostrum usque ad an-
a cste vuestro siervo des- inii.i 960.

tcrrado. Finis epistola;.

Finis epistolx.
3i).Hucusque triplex epistoloe Liutprandianae tex- eo idonec recurret aliquis, ut ignoraverit Liutpran-
tus, Higuene Hispanus ex Latino,Latinusque, tum dus Servidei mortem post tam longum tempus si- ;

codicis nostri Estepani, tum vulgatus editionum. quiiloin ipse in Chronico,cujus anteambula est epi-
Videsjam,lectorvenamans,Hispanamtranslationem stola, Servidei obitum anno pradicto, et Visitani
non vulgatis, sed Estepanis.Latinis adhajrere sem- loco ejus subrogationem referat. Meridiana luce
per, paucissimis cxceptis.Unde necesse est ita pri- clariora hoec sunt.
mitus a recenti conceptu seu inventione cpistohe
yi 39. et contradictorium est quod
Falsum quoque
quam lliguera servabat, eam fuisse formatam im- ;
Post hrcc misi haec Heronio [sive He-
«
ait in fine
manc autem distare ab his Latinum duabus editio- :

nibus repetitum ejusdem epistoIiB contestum : quo romo 202 episcopo Bracarensi. » Additionem ad
I

Chronicon Maximi usque ad annum 960 intelligo.

liquet manifeste secundarumhuncesse auctoris sui
curarum, sive reformat» compositionis 1'uetum a Quidnam cnim alind? Confirmat quidcm id dictum
idem Liutprandus in Adversario 32 :«Ego Chronico
prima sui edition vere allerum.Non conjectura hic
conmeum,inquit,quodmiseramTractemundo,etiain
opus est,sed oculorum examine his, qui Toletanam
transmisi partein iliius Heronin Bracarensiscni pon-
hanc historiam ms.in Toletano Jesuitarum collegio
tificisanctissimo.etscripsi illisequentemepistolam.»
servatam adire velint; aut qui consulere exempla
Sed et ipsefquod cajcitatem et incogitantiam clamat
ejus, quorum aliquot Matriti in exccllentissimi co-
impostorisjtenore ipso epistolne ad Hcronium dire-
mitis Villumbrosani non ita dudum dcmortui,ma-
ctae,quam subjungit, sese falsum et immemorem
gni Gastellae senatus praesidis.bibliotheca est ;aliud-
planissime ostendit. Enistolam Toleti datam aera
quc apud comitem de Mora olim fuit.
cmi.xxxi finis ejus docet.Hic cst annus hujus ssculi
37. Egrcgieque id confirmamus ex co quod Dida-
quadragesimus tertius, quo in vivis erat Joannes
cus Murillo Franciscanus, Historise Deiparse Virgi-
Servusdeiepiscopus Toletanus,cujusnominesalvere
nis de Pi7ari auctor,qui ante publicatum Liutprandi
jubctlleroniuin.Hic tamcn annustot annisprajcessit
Chronicon,paulo post sparsam apud nos iuvcntionis
c^silium Liutprandi Germanicum,et inventionem in
famam, communicataque aHieronymo Romano in-
Fuldensi bibbotheca ChronicorumDextrt et Maximi
ventore quibusdam ejus familiaribus amicis,et inter
p continuateque ab hinc, ubi linivit Maximus.ab eo-
hos laudato Murillo,ex eo nonuulla, historiam pra; ^ histori.c ut nonnisi a vecordi et insano homino
;
dictam in publicum edidit; non hanc laxiorem ct
annusiste suhscribi potuerit cpistol.c,c.um qua tum
longiorem, quoe poslmodum edita fuit, epistolam,
snl breviorem illam.et pressiorem,quam ex codice
prsdictam continuationcm ad Heronium mittit,tum
quoque remissaj jam ejusdem ad Tractemundum
Estcpano nostro produximus.dc Liutprando agens,
meminit. Miserum,qui nec verum dicere,nec fallc-
et hoc ejus opcre, apologetico suo prologo intcxuit.
re novit
Quam inde Rodericus Carus in nolas ad Dextri
Chronicon {iu prologo), et Franciscus Bivarius in 40. Absurda cl incredibilia sunt, Liutprandum in
commcntarium suum ad idem Chronicon transtu- rcspoasione ipsa epistolae Tractemundi mississc ad
lere id quod revera fuit scqucntes, non deccpti
:
; eum trecentorum annorum non breve jejunnmque
neque mutilam,quasi integram (quod Thomas Ta- aut unius gentis.sed prolixum et cxlcrarum quo-
majus ait [pag. 25 repraesentantes.
) quorcrum succossibuslocuplos '.hrouicon:quod non i

38.Manifestatajam epistola; hujus ase ipsa diver- sinc jugi stuilin ac diligentia conGci valuit multorum
sitatis,indeque resultatis fal.-isuspieionis aut verius mensium.Absurdum,quod Oveli reges adhuoappel-
cornprobalionis exceptiorie, verbis ejus ccnsoriam latos (inxerit : qui vel Gallicise, vel Legionis fere
admovere virgam non gravabimur.Plan iisdem ea ante Baeculum appellabantur, at constal ex Joannis
urgetur vitiis falso, affectate ef absurde dictorum, papao epistola ad Alphonsum Magnum apud Sampi-
quitms altcra. In primis falsa sunl, Antipodosis, no- rum, el ex his quaj Ambrosius Morales non semel
men,diversitasque ab Historia,ut\ jam diximus.Fal- cuin aliis notavil (lib. xv,o.37 e1 12)'. Absurdum ac
sum quod precetur Tractemundum, ut, quod ait, r» temcre dicl idcirco vexari a Mauria Grana-
"libroshos conciliorumetepistolarum decretalium, tense Ghitianos, quia potenlissimns imperator,
cl aomina sanctorum martyrum Hispanorum ad san- oum Liulprandus scribcrot.opisonpis iuiinihus
h.i'0

ctissimum pontificem,re aomineque vereServumdei in li eti la constitutis prajsiderel quasi Abderragh- :

transmittat. »Nam si Servus dei(ex testimonio ip u man Almanzor,de quo intelligit,sub dilionc sua aon
Liutprandi supra posito[sciIicet anno 947])anno947 habcrel omnei Hispaniae urbes quaa Mauris in li.o-
in vivisesse desiit.Liutprandus autemhajc seribebat tiea o i|u i.Miiuc o- Castoll.e rognum, parebant.
i-i 1

in Gcrmani.c exsilio,post historiam conscriptam le- Absurdumest,quod mittereseaitadTractemundum

gatiouemqueConstantinopolitanam pr orem .contra- oum aliis nomina sanctorum martyrum Bispano-
ctamque Berengarii adversus se indignationcm:quai rum:»quasi hoc aliud nlicujusvc protii fulurum es-
omnia.iit o superiori vitaj ac rerum ejus narrationc sct, misso Dextri Chronico, quod merus albus est
constare cuivis poterit.annua ui minimui ingente- Hispanorum martyrum.Nec in,juriosus audiam.ab-
simusquinquagesiinusqimrtusprarossil.SiduohaiC, sunlis jain proedictii aliud subjungens,quod icet i
i I

inqu :ni, uti verissimaadmittimus,alterutrum afflr- in contmuationesua secutui uiuso ait annos Christi,
mare nos oportet:suppositiam et falsam esse episto- el earas Hispanorum,« nihil de oonsulidus,»au_t he-
lam.autServodei tandiu posl mortem consignari bos giri-; Maurorum adjecto quasi consulum ratio et :

quos n noravil libros Liutprandum voluii u ,Nlequo computum oo adhuo temporo, quo ipse sumit m

(202) Ita cditum fuit Anluoi |n,e, i

um in .Mai ritonsi editione noBC clausula edit.
 »

951 APPENDIX AD LIUTPRANDUM 952

maiius Maximi telam, hoc est rano Domini 006 A In Estepano est. In vulgatis vcro.
« Toleti nascitur pra?- ' Toleti naseitur S.
adhuc in usu essct.
41.Affectationes intolerandae sunt.et lmpotentiam claris parentibus llde- Ildcphonsus clarissimis
phonsus, qui posl ea fuit parentibus Stephano et
^enii auctoris produnt.subpersonaipss manifestare
Toletanus episcopus. Lucia dic 18 Decembris,
se quodammodo gestientis.Evineunt id cu icta quae
veteri telae.ut vidimus,assuuntur:quod scilicet, ubi
in domo qu;e nunc est
Maximus Gaesaraugustanus episeopus Ghronici au- Toleli Muzarabum nobi-
vero postea
lium.
ctor olim laudabatur, ajeeta fueri Marci praenomen
Ille
episcopus. »
et monachi Benedictini conditio, juxta perpetuum
fuit Toleti

infixumque Toletanp ludioni propositum de M i Qu.t: quis non videt eo consilio addita fuisse :<<\
Benedictino cum GaesaraugustanoantistiteMaximo, simplicioremnarrationem,utfides epigrammatis He
uti jam loeo suo notavimus,coaeulando.Item impor- Stcphano ct Luciaparentibus S.ldephonso a Juliano
tuna Toletanorum prajsulum pnstinae auctoritatis et tributi(203); utque fama 204 deMendozarum cqmi-
nitoris mentio quaa Maurorum etiam dominantium tum de Orgazab Ildcphonsina stirpe descendentium
ferocitatem quodammodo leniebat.Xec minus.quod ltprandi confirmarentur?
orieine testimonio isto Liutprandi
in vulgai ibus,
tingat ad Tractemundumunacumcaeteris transmis- In Estepano.
sum conciliorum et epistolarum deoretalium volu- /Era dclii, anno 01 i. /Era dcli, anno 013.
u Mortuo Aurasio in- « Mortuo Aurasio,san-
men ad id respieiens.quod sub Isidori Mercatoris
:

collectiono pro antiquo et germano diu venditalum vitus suflicitur in sede ctissimo doctissimoque
fuit; cuiquejam hodie ab aliquo eruditorum,quasi Toletana Helladius pontifiei succedit in sede
jj
legitimo antiquitatis monumento vix applauditur. Toleti S. Helladius, vir
Denique putidissirne inculcaturElipaudi poenitentia eximius, et pius, mona-
et concilium ab eo Toleti coactum : qxtod non igno- chus Bcnedictus. /Etate
rare Tractemundum infulsaillasaepiusque totaepi- jam ingravescente ad su-
stola repetita parenthesi {ut tu melius nosti) Liut- peros evocatur. »
prandus ipse agnoscit.Sed jam ad ipsum Chronicon Viden' ut monachatumHelladiietquorumcunque
impressionem transferamus. aliorum summorum hominum Benedietum vindi-
candi cupiditas, toto Chronica, et consecraneorum
CAPUT III.
Liutprandi Ghronicis perpetua et emicans vestigia
Chronicon ipsum,ul fragmento manuscripto quodam
in
sui manifesta huic loco impresserit'?
7iostro exstat, vigiuti trium annomm lantum, cum In vulgaribus.
In Estcpano.
edilo et uulgari confertur : unde addditiones et in- JEra. DCLX,anno622.
jEra dclx, anno 622.
terpolationes dt ide factse falsi convincunlur su- «Maximns cxmonacho «Marcus Maximus mo-
blala et mutata notantur.Historias Toletanse auctor nachus prius Benedicti-
Gaesarangustanus episcb-
Iliijiwra usus fuilfCum hanc scriberet,fragmento no- nus,et postepiscopusCa;-
pus habetur clarus. »
stro nonChronico integro vulgato. saraugustanus, celebris
42. Animadvcrtcndum codice
est ante omnia, m post mortem habctur.»
meo Estepano,qui judicio nostro vera aut vero pro- Prius ignorabatur Maximum pramomcm Norci
xima Dextri, sive alterius.Maximique Chronica ro- „ hBbuisse.monachumque ordinis Benedictini fuisse,
prasentat qui ille ipseest quo Hieronymus Higuera,
L atque isto anno adhuc vivere jquippe qui anno 624,
cum historise Toletanse ineumbebat formandae,unico mortuus sit,ut infra ad hunc annum refertur.Qui-
frucbatur et utebatur, toties, ut inculcamus), lcvi bus omnibus posteriores cur.ae(utinam sapientiores!)
fragmentum sane breve continuationis ejus ad Ma- renuntiavere.
ximi Chronieon quffi Liutprando tribuitur. 45. In Estepano. In vulgaribus.
Nempe inoipit ab anno 006 hoc modo JEva dclxii, anno 624.
: Eadem oera et anno.
/ERA C.ESARIS. AX.NUS CHWSTI. « Reversus Hispali II- «ReversusHispali cum
DCXLIV. DCVI. dephonsus. Eum Hella- esset lldephonsus Tolc-
Toleti nascitur praJclarisparentibusUdephonsu dius di niurn facere vo- tum,cum archidiaconurn
,

qui postea fuit Toletanus episcopus. » lebat. Ille vero cedens suum Helladins facere
« Toleli synodus cogitur. o saeculo vitam agitin ccb- volebat. Ille vero sece-
DCXLV. DCVII. nobio Agaliensi, quod in dens sedulovitam agit in
« Mahometus
virus erroris sui infusurus in llis- iuburbio Toleti est, ut monasterio Agaliensi ,

panias venit, Gordubae, Hispali, Toleti incipit se- nosti,septemtrionemver- quod in suburbio Toleti
minare. Ab Aurasio pellitur Toloto. sus,non procul a flumine est scptentrionem ver-
« Victericus catholicos persequitur, » etc, us- Tago, et a Praetoriensi sus, non procul a Tago
que ad annurn 629 ct quam subjicimus clausu- templo S. Leocadia? cir- flumine,et a Praetdriensi
lam. ciler 300 passus distat, templo S.Leocadia? extra
DCLXVII. DCXXIX. quod ego dum fui Toleti niuros in planitie; quod
« Svinthila pulsus moritur, sublatoque
regno I) frcquenter invisi. » ego, dum Toleti fui, fre-
Ilelladio, rege jam Siscnando, succedit Justus quenter invisi. Esl etiam
aixhidiaconus, et Joanni Gaesaraugustano Brau- alterum, Agaliensis hu-
lio. » jus quasi colonia,ad pa-
43.Quibusverbis fragmentum Maximo appensum, gum BenalgoviamaMau-
vigenti trium annornm tantum, absolvitur. Idquc risdictum.tribusmilliari-
maxima ex parte a prioribus his vulgatse editionis bus a Toleto distans. >>1 .'• ;

annis diversum; quippe in quo vel singula capita, in priori,quod nonprocul

pluribus demptis, additis,mutatis interpolata vel cx eremitorio S.Susanae pro-
integro intermista alia, Ieguntur.Quod facile is dc- pe Tagum fuil. S. Ilde-
prehendet,qui in calce hujus partis bibliothecaa ap- phonsusvitam egit.Quod,
pendiecs veterum aliquot monumentorum,et in his ut dixi,invisi,cum fui
hoccc cum Dextri et Maximi Chronicis Estepani subdiaconus Toleti sul>
cxempli consulcre velit. Bouito,primo hujus no-
Exhibebimus autem hic lectoris compcudi >.
44. minis Toletano archic-
unum aut alterum exemplum,interpolatorum scili- piscopo, prius ab)
cet primum esto caput ipsum fragmenti. Agaliensi. »

(203) In Gollect. carniinum ad calcem Operum. (204) Tamaius in notis ad hunc locuin.
033 DE PSEUDO-LIUTPRANDO D. ANTONII DISQUISITIO. 954

•46. Insignem factam apcesaionemvides, lector, A totamhanc historiam testimoniaproducere.C.ollig.

restriction de Udelphonsoetmonasterioejus narra- mus et ca loca ejusdemhistoriae, quibus vel silentur
tioni. Legcbatur scilicet prius diaconum facerevole- ea qun* in vulgatis sunt, minime vero in codice
bal, hoc est sacris ordinibus eum initiare. Placuit nostro vel quas ex Liutprando referuntur, non se-
;

postea, archidiaconumfacere volebat, hoc est ea di- cundum vulgarium editionum, sed secundum nostri
gnitate in Toletana eum Eeclesia ornare. Legebatur c tenorem.
prius, cedens sxculo, quasi diceret, religioso statui 50. Lib. ii cap. 2 mentionem facit habiti Toleti
tunc primum se mancipasse Ildephonsum postquam concilii tempore Witterici Gothoriira regis, « cujus,
Toletum rcdiit. Placuit postea haec verba sic mu- ait, Eutrandus, sive Liutprandus, meminit, absque
tare secedens sedulo, fortasse ut intelligeremus, a eo quod ultra quidquam adjungat..» Vcrba ejus ae-
puero in urbe Hispali, dum apud S. Isidorum deti- cipe quai repraesentat code.x meus Toleti synodus :

neretur, jamolim rnonachum esse professum.Quam coyitur, ad aeram nempe dcxliv, sive annum 606.
itemeaquae deinde sequuntur de Agaliensi mo -
Hujus auiem rei non ullum vestigium in vulgaribus.
sterio, et ejus colonia quodam altero, utrobique Paulo post in eodem capite 2 de Gundemari
51.
Tractemundo ingesta qui conscius rei erat, putida electione in regem Gothoruin ac Witterici successo-
sunt et inepta Nimirum inculcata, ut recens harum
! rem agens « Electionem, ait, diximus, quia S. Isi-
:

nugarum artifex sententiam suam de antiquo loco dorus ct Liutprandus ita simpliciter de hujus suc-
hujus monasterii sub mangonio Liutprandini nomi- cessione loquuntur, ut necnotare preetermisissent,
nis venditaret. si is jmr vim aut tyrannidem intrasset. Habeo quo-
47. Plura quoque veteris scriptur.T jussa sunt B que pro certa rc coronatuiu eum inToletano templo
loco cedere, nusquamque apparere: excmpli gratia: ab Aurasio pontiQce, uti decessores ejus duo fece-
Ex sera dcxlv, anrto 607, rant. » Ecce Liutprandi verba ad aeram dcxlviii :

« Mortuc Toleti Witlerico subrogatur Gundema-

« Victericus catholicos pcrsequitur. »
rus, » Simpl/cius nihil enuntiari potuit. At quod
/Era dcxlvii, anno 609.
Hipuera, duntaxat ex more antecessorum regum,
« Synodus Lucensis in Hispania. Illi pivefuit Au-
circa coronationemcolligit, id ipsumjamin vulgato
rasius. »
expressum legitur Liutprando: « Mortuo Wicterico
anno 02 i.
./."/'!( DCLXII,
succedit Gundemarus. Ab Aurasio Toletano, ut olim
« Tonantius Palentinus episcopus moritur. »
imperatores Graci a patriarchis Constantinopoli-
Mra dclxiv, ainw 626. tanis, inungitur in aede SS. Petri et Pauli Toleti. »
Kalendis Januarii Fulgentius Astigitanus mo-
52. Nec ultra dictam a?ram dci.xyii, sive annum
(i

ritur. »
629, ab auetore hujus historia? ulla (it Liutprandi
.Era nci.xvn, anno 629.
mentio, eujus nempe fragmentum apud cumdem
« Svinthilaregno pulsus moritur, sublatoque Hel-
existensadhuncannumusquepertingebat.Nusquam
ladio, regejam Sisenando, succedit Juslusarchidia-
autem historiameminit earumreruin ad Toletanam
conus, ct Joanni Caesaraugustano Braulio. n Et alia
urbem pci tinentium, quae in vulgatis nunc praesen-
his similia prateriri indigna.
tia, in nostri tamen codicis fragmento desideranlur.
i8. Quaedam et in alium fere sensum, quam olim
Nempe .era dcxliv, S. Adelphii Toletani et Metensis
fuerant, reformata observabis.
arohiepiscopi mentio. .Era dcxlix Adeodatae mo-
./.'/(! dclii, aniin 614, In vulgatis. nialis Benedictinae Toletanae ad quam S Gregorius
« Sanctus vir Vincen- Vincentius Garthagi-
« scripsit. /Era mxx templi S. Thyrso martyri a S.
tius episcopus Carthagi- nis Spartariaa episcopus Leandro Hispalensi Toletana in urbe dicati. lluc
ncnsis Romae moritur. » morilur. » usque e laudata historia, et ex eo quod fuit apud
.F.ra dci.vi, anno 618. ln vulgalis cditionibus. historicum Liutprandi fragmento dcsumpta.anobis
«CivilasAssotacpisco- Assota civitas in con-
« contra vulgare hujus Chronicon, ut logici loquun-
pis destituitur. Kl po- ii b anis, et in coufinio tur, ad homincm argumenta.
slca au-ca dci.xi: « Sedes Batestani-e, quae quon-
Assotae Bigastrum trans- dam sedes opiscopalis CAPIT IV.
fertur. » 1'uit, destruitur.» Et mos :
Topicis quibusdam genius et propositum Pseudo-
locis
« Sedes Assotana ISiga- Liulprandini ostenditur Chronici. 1'rimnm seqtt
slrum, Murcia csl
<
1 1 1 .
i
nominum vel virorum aui locorum abusus, exteros
iu Tamaii cditione, qua8 homines conciliaque Hispariise attribuit. Exempla
Mentua) transfertur. » in ss. Magno, et Columbano, et Gallo, in S. Fara
Sed de his satis. Galliarum moniali. In concilio Augustano. Quan-
\ue etiam sine occasione xquivoci. Exempla in
59. Alin etiam ariete non minus robusto et valido
Verano et Ostano episcopis, Adeodataque, ex epi-
quassaturChronicon,atque eoquidemejusdem Liut-
s. Gregorii papoe nota virgine.
prandi vi et humeris librato. Illum intelligo Liut-
prandum, qui primum e Germania in IIiiiTonyiiii ,-. 53. Dabimus nipc veluli quodam specimen totius
Romani pervenit manus, quoque u hic 1'uil in Chronici, atque ejusinventoris consilium tanquam
rxuniainlis Toletanaesus historix rebus. Plane bujus in spoculo rcpr.cscntabimus, capita colligentes,sive
hiatoruecap. Uibri n hajo verba legunturdc Maximi lopicos qiiosilani locos crcdulis imponendis leqtori-
Ghrouico, el Liutprandi continuatione, qua; e vi r- i
[uos iii.ixiim: auctor persuadere voluit, sar-
naculis Latjna damus Kt his Qnem impi : •
[ue teotosque ab omni recentiorum oppugna-
Ghronico sup Maximus Ctesaraugustanus. temur I i
judicjo suoj veluti quodam trabali clavo
autem nos, quousque pertinget,continuatione,quam .. relinquere.
Euti '.iuiIus lecit Toletanus subdiaconus, aoTic 54.Audistissepiuscum circa Dqxtrum et Maximum
sis almae Eoclesiae diaconus multa vir doctrina et nostrahaic Lucnbratio versaretur, de praecipup con-
litteris ;
quamvis haac valde sit, ab eo quod i silio Eieronymi Romani de la Iligucra. Consilium,
quit, defioiens ac diminuta. • Non potuil i inquam, magnificandi Toletanam omnem rem, in
aperto designari fragmentum nostri codicis, neo primisque ecclesiasticam primatialam perpetuam :

ibari vulgatum Ghronicon, omnibus idem ou- el patriarchalem ampliBsimo), suisque contentas opi-
mei . . si approbassel lidom suam, absolul um. El luis Kci-lr- i/c.ilignilalcm.collalis uniiiquc aigumen
monuimus, cum tunc Higuera scriberet,
j.im stepinB torumcopiisvindioandi atqueasserendi: Ilispaniam
aupellectilemomnem Chronicorum el Adversario- quoque honorjbus el viris illustribus, quomodo-
rum quatuor auotorum Dextri, Maximi, ut] l
i ounque qu que aliunde extortis, ditandi
. i

ot Juli nii. o i
ierrnanio bI foi aualinnd' ad e ran I atquo ilhmii amli K :l licl inumquc omni laude
-,

nii orum, in sinu el ulni atque oi um,per •

majorem ordinem, aive jjire sive injuria, pai|
 93o APPENDIX AD LIUTPRANDUM. 956

modis extollend Neo enim commodius et aptius A ex cap. 43 aperte constat. Hanc Vitam a se scriptam
poterat ei, quam procurabat Toletanis rebus a se una cum Magni cadavere Theodorus discipulus se-
confiotishaberifidem.consulere.quamprodigalitate pulcro indidit. Cui quidem appendicem adjunxit
ista spargendi atque ejiciendi per omnium provin- Ileruicrieus Elewangensis monachus, Lantonis epi-
ciarum, urbium, locorum, sodalitatem, ut ita dix
-
scopi Augustani jussu, qui B.Magni corpus multis
rim. sinum, vetera ista et pretiosa virorum emi- venerandum signis suo tempore cum libro vitae in-
nontissimorum, rerumque olim pie aut maguifice ventum, sublimiorem ad locum transtulit. Hosc ver-
gestarum gaza. Huic scilicet consilio intentusmul- tas est ab squali scriptore posteris tradita. Confir-
tipliciter sibi munire hanc viam contendit. Locos mat Ekkhardus San-Gallensis monachus in libro De
jam ostendimus, ad quos inventiones et cogitata casibus iii m isterii S. Galli, his verbis « In quam
:

ejus omnia facile reducuntur. (ecclesiam) S. Magni brachium Adalberone episcopo

55. I. Virorum sanctitale illustrium, qui alio na- dante,et prosequente, de Faucibus sumptum, » etc.
tales referunt, in Hispania constituit, sieuti et rcs Ad quem locum Melchioris Haiminsfeldii notam con-
gestas, asquivoco nominum aut locorum abusus. sule. Quam quidem veritatem impetere frustra co-
Quod ipsum facit in exteris conciliis tlispaniae tri- natus fuit Liutprandus, ista conspiciens (xra dclix,
buendis. anno 021): « Ad Fauces Hispaniae in Lusilania,
II. Etiamabsque aequivocis,locorum autnominum vulgo Garganta-la-olla, Magnus, cognomento Joan-
prstextu, virorum sanctitate illustrium in fastis nes, abbas floret. »
ecclesiasticis celebratorum patriam, aut mortcm 59. Nec eo contentus auctor, Lantonem etiam
Hispani.e adjudicat. B Augustanas in Suevia urbis nobilissimaa decimum
III. Rebus apud nos in hisloria controversis am- sextumepiscopuminCresaraugust;eseuEmerita?-Au-
biguisque solvendis ac determinandis.judicem sese gusta? episcopum Iransibrmare voluit,Juliani auclo-
invocatus et importunus ingerit, affectationem abi- ris Liutprando gemelli his verbis usus (in Chronie.

que novitatemque manifestans. num. 447) « Bento [potius Lanto] episcopus Cesar-
:

IV. Iis autem quaenon satis expressa sunt inve- augustanus, vel Augustanus, auctoritate Adriani
teribus monumentislucem deelarationemque e ssl I papae » (nulla hujus rei in vita mentio, nec illius
inferre: quo personisque asenominatis hono-
locis temporis haea fuit solemnitas) « refertin numerum
rem et splendorero, sibique fidem ab obnoxiis con- sanctprum S. Magnum in oppido Lusitani» ad !"au-
ciliet. ces. » Et tamen corruptum hodie legi hoa testimo-
V. Eventibus, quorum in veteribus inscriptioui- nium exHiguer.enota adLiutprandisuperius liquet.
bus apud nosexstantibusobscurioraliqua memoria Eo eniin laudato, Lantonetn hunc Emeritae-Augustaj
superest, clariorem pseu Jo-histurije facemimmittere fuisse episcopum tempore captivitatis monet. H.-ec
conatur. tamen suspioiuntqui exornandis hisce nugis se ad-
VI. Garminaa se composita pro sustinendis suis dixerunt, viri alias di)ctissimi, Thomas Tamaius ac
fictionibusnomineantiquoruminscriptasignataque Laurentius Ramirezius, nec hiscere contra audent.
commendat, quo tutius fallat. Joannes quoque Tamaius, qui curiose omnia colle-
56. Uniuscujusque horum locorum seu capitum git, nihilque doli suspicatus, quidquid scriptum
exemplaquaidam, non omnia, sed conspicua magis, rcpcrit Sibylls folium credit, et in meris fabulis
subjicere est animus. Ludit, inquam, in ajquivoco n cum vero conciliandis ingeniosulum se ostendere
noniinum, vol virorum, vel locorum, ut aliarum satagit dum ait, utriusque oppidi, et Suevici ct Hi-
:

gentium homines sanotitate celebres in martyrolo- spanici, ad Fauces dicti, lines Magnum lustrasse,
giis laudatos, ad nostram gentem rcferat. actac.jus inhunc sensum compingens.
57. Primum exemplum S. Magnus csto, S. Galli 00. .Eque tamen fa'sum est id quod de SS. Co-
discipulus. Locus huic datus fuil in fastis Ecclesia; lumbani et Galli,quos magistros secutus fuit S. Ma-
dieSeptembrisfi, Beda scilicet in anliquis, Mauro- gnus, in Hispanias adventu, appulsuqne ad Brigan-
lyci, Galesini, Ferrariique in recentioribus. Galesi- tinum portum Gallsciae, quae tuncparebat Gunzoni
nusad.junxit « Ad Fauces S. Magni confessoris, »
: duci visitataquc ab iis ecclesia in castro Arbone,
;

etc. Fauces hodie Fuessen, oppiilum est Sueviae, Lueensique episcopatu a S. Gallo repudiato, quae
non obscurum, aiente Philippo Fcrrario (in notis ad tune urbs Mariia Constantiensis a Constantio Au-
hunc diem in Martyrologio suo) geographue totius gusto dicta cst, uti etiam montes Asturum Alpes
peritissimo « ad Lycum fiuviuin aa montium angu- Rheticse, ex Juliani ludicris adversariis (num. 268-
stias constructuri, inler Campidoniam, a qua quin- 271) refert. Omnia enim hsec auctor ex aetis S. Ma-
quemillibuspassuumGermanicorumdistat,etLaude gni extorta fabulae suoe descrvire voluit. In cap. 4
cum opp. Tirolensis comitatus occurrens,ubi coeno- libri i, oppidique quod Brigantium olim nun-
lluvii
bium Faucense celebre Gonstantiensis diceccsis.» cupabant: postea laci Birgantini,et Arbonx loci men-
Unde hic in elogio suoita « Apud Fauees in Suevia
: tio fit. « Perrexerunt ergo ad lacum Brigantium,
S. Magni primi Faucensis abbatis. » Et Joannos auctor Vitae ait, in cujus liltore invenerunt locum
Trithemius (De vir illuslr. ord. Bened. lib. m, cap. . , antiquum destructum, qui vocatur Arbona, » etc. Et
107): « Abbas, ut fertur, in Faucibus, » elc. Scd
' -*
cap. 8: « Non post multum vero temporis beatus
quid adhuc hisduorum saeculorumegemustestibus, Gallus divina pietate convalesc a ns, pustquam lilium
cum vita exstet S. Magni a Theodoro scripta ejus ducis Gunzonis a daemonio liberavit, oblatumque
sodali, et ab Hermenrico Elewangensi monacho sibi abeodem principe ConstantiensisEcclesias pon-
emendata et distincta (205) : in qua diserte narrat tificatum humiliter recusavit, » etc. Omnia hasc
historicus cap. 7, lib. n, B. Magnum ab
cpiccopo leguntur non minus diserte in VitaS, Galli abbatis
Augustanae urbis Wichperto rogatum, quo in loco auctore Walafrido Strabo.
morari vellet, « Domino auxiliante, respondit, di- 61. Alphabetariis pueris nota dicimus, sed quae
rectus sum ad locum qui vocaturFauces, ubi prope inculcari oportct. Brigantinus, sive Acronius lacus,
sunt fontes Alpium Juliarum, » etc. nuuc dcConstuir.ii, et ipsacelebris urbs Constantia,
5S. Iblconstruxisse monasterium,ciquepra:fuisse sicut et Brigantium \hodie Bregentz) et Arona (nunc
constat e.x his quas sequuntur. Nam et cap. 12 ejus- Aron< oppida ad ejus oram, ipsa illa sunt, quorum
dein n libri ita incipit « Beato itaque Magno mo-
: in S. Magni actis memoria exstat quin ad Brigan-
;

ranle in coenobio, quod sibi paravcrat ad jFauccs, tinum nostrum portum, la Coruiia nunc seu Betan-
per viginti quinque annos magnas virtutes ibi ope- sos, et AronsB fictitium Bispanicum locum recurrere
ratus est. » Nec inde discessit toto vitae tempore, ul opus sit, auresque dare fabuke. Lucum-Augustam

(205) Rerum Alemannicarum lom I, pag. 100 ct apud Benedictum Gononum in Appendice vitarum
PP. Occidentis, pag. 450.
 .

957 DE PSEUDO-LIDTPRANDO D. ANTONII DISQUISITIO. 958

Gallaaciae urbem in Martiam Constantiensem,et As- \ S. Eustacii 29 Martii. Idem enim scripsit acta SS.
turum montes in Rheticas Atpes (206) transformant. Columbani, Eustaeii, Attalae, Bertulphi abbatum.et
Quort nonnisi Julianrea? geographia?periti sciunt ao sanctae nostra? Burgundofara?,porperam Bedae attri-
refellere supervacaneum. buta,et in hujus Operum tomolll edita.Cuncta ha^c
62. 1'ara, alias Burgundbfaria, sanetimonialis suis diebus edidere memorati Patres. \'itam autem
Gallica. illustris est in memoriis hujus gentis om- Burgundofara? ex editionibus Beda? ac Surii emen-
nibus. Sigebertus anno 620 in Chronico : Virgo datiorem dedit Joannes Mabillonius inter.ir/<i Sau-
Christi Fara claret in Franeia, cujus sanctitatem ctorum ordinis Benedictini sseculo xi, pag. 538) :

imitatus frater ejus Faro, ex comite clericus, et ex qui potius dstliber De wrtutibus et rebus mtrabilibus
clerico factus Meldensium episeopus, claret." leo 1 vi Eboriacensi monasterio a Fara fundato tempore
GalliaeMeldensiqueterritoriofrequentermartyrologi illias factis.U quod indicat ea adhuc in vivisagente
Faram assignant, Usuardus 7Decm6>.),Vincentius scriptum a Jona fuisse. In Vita autem S. Eustacii
Bellovasensis lib.xxm Histor. spec. cap. 15), Equi- refertur monasterium ab illo aedificatum Fara? in
linus (lib. i Catal., cap. 39), Trithemius (lib. iii Dc paterno ejus solo inter Mugram et Albamtluvios.de
Bened. cap. 55), Andreas Saussaius
vir. illustr. ord. quibusMabilloniusin Notis.Meminit horumomnium
(hi martyr. Gallic 7 Decembris), et in primis Iloma- fratrum Carolus Le Cointe in Annalibus ecclesias-
nus die 7 Decembris « In pago Meldensi S.Pharee
: ticis Francorum (tomo III a/l ann. <>72, a num. 12).
virginis." Omnes viderunt acta ejus et S. Faronis 65. Huic tamen a?qualium scriptorum roborata?
germani fratris Meldensis episcopi aiqup h.-er ul- ; monumentis.recentiorumque nulli non certa? histo-
tima apudSiirium 2S Ootobris.ItemqueS.Eustachii n riaeBurgundofarae.seu Far.e virginis in Gallia natse,
Luxoviensis mooasterii abbatis, a Jona Bobiensi in Galliasub Luxoviensiabbate Eustacio monasterii
monacho cequali scripta, ul mox dicemus. Eboriacensis non longe a Meldensium urbe funda-
63. Ex omnilms his monumentis liquidum reddi- tricis, et in Gallia tandem ad superos evocatas, op-
tur, Faram, alias Burgundofaram. uti se ipsa in ponere ausus fuif nomina supposita Liutprandi et
testamcnto vocat.Agnerici Burgundionis ac Leode- Jiiliani. Audistis, lector,hominis inventum. Liut-
gundae nobilissimorum patrum protem, germanos prandus ad aeram dclxxvii (anno 639):« S. Fara
ait
habuisse, si S. Faronis acta sequimur, Faronem virgo Benedictina fugiens patrem Tudem venit. Ab
ipsum.Walbertum et Chalnoaldum;si testamentum epis: opoTi]densiAnastasioa3dilicaturmonasterium.
,

ipsius Farae, quod e tabulario Fare-monateriensis Moritur anno 650.» Et Julianus in Chronico [num.
(vulgo Fdremonstier, seu Farmohtier) monasterii 326) « In Gallaecia oppido Meladensi, vel Meldu-
:

exceptumSan-Marthanifratrespublicavere (tomoIV censi, saneta Fara virgo Benedictina, monialis sub

Gallige Christ., lit. F, vcrbo Fare-nwndsierium), Fa- Ileraclio imperatore.» Et alibi 207 Monasterium :

ronem, Chagnulphum (eumdem cum Chalnoaldo) sanctae Farte prope Tudem ad Aquascalidasdiruitur
Burgundum(forte eumdem qui Walbertusj et Agne- a Mauris anno 670. » Ubi Meldensem GalDneurbem
trudem. Fara autem Deo sponso sibi electo, contra in Meladenso, seu Melducense Galbecia? oppidum,
licet nitente Agnerico patre.inreligioso habitu sese Eustacium LexovieusemabbateminAnastasiumTu-
trailiilit,Eustachio,sive Eustacio abbate Luxoviensi, densem episcopum,eo tineinter subscriptionescon-
S. Columbani discipulo, magna?Joctriua? et sancti- ciliorutn Toletanorum hujus nevi quaesitum, veluti
talis viro coosilium et auxihum prsbehte. Ipsaque „ Circes virgula transformata legimus.
sibi et sodalibus,quas magno numero undique col- 66. Giii siatuininando multiplici errori cum idem
*-'

legit,monasterium Eboriacum aedificavit in Briegio Higucra, turn Joannea Tamaius, symbolam unus-
pago (unde Prige coenobium vocavit Beda lib. iii qmsque suam contulere. Prior scilicet laudato Pla-
Hist. Eccles. Anglorum, cap. 8) quod hodie exstat, centinae Ecclesiae pervetusto mfirtyrologio, ex eoque
abbatia ordinis Bencdictini india?cesi Meldensipro- his verbis « Tudae in pago Meladenst S.Farae vir- :

vincia? Briss. Omnia ex actis constant. ginis. » Al hunc codicem sese referuntur Sando-
64.Monasterium vero ita describunt laudati San- valius in Historia Tudensi fol. 34), ct Joannes Ta-
Marthani fratres (ubiproxim i),e1 Augustinus Lubi- maius in Martyrologio $omo 17, die 7 Decemb. pag.
nus (in notis historicis ad Marcyr. Rom tnum, tabula 666),et in Vita S. Epitacii ca}>. 2, n. 24, fol. 137] ;

3 Galli.v, verbo l>> pago Veldensi, pag. 74). Mel-

; atque itein Thomas Tamaius in nnlis ad Liutpran-
densis autem urbs, Meldi Pilnio, Meldi etiam ad duni. Nullus autem vidit, sed a solo Higuera hoc
Matronam, seu la Marne Quvium, Meaulx, sive laudntu n Placentinum fuisse Martyrologium consta-
Meaux hodic a quo pagus (territorium signilirat
; repoterit ex notatis alibi ab eodem Sanuovalio lltsi
Meldensis, non ao Usuardo tantum, ne diversura Tudensis fol. 18), qui in fontibus ipsis Riguerae
iisse eum existimes, sedel in testamento jara lau- ipsius viventis ebibit hoslatices.Mosautemfuitilli,
dal e sanctee virginis FavtB,Meldicensis suaitciviias. dieia sua commendatis bujusmodi manusoriptis
Cujus quidem fralres ejus gormani Walbertus, el libris Hispanarum ecclesiarum confirmare.Sed uti-
§ost euni Faro, episcopi fuere, urbs Velodorum ea- nam soli.Nam et .loannes Tamaius e libro sim Auh
"ii dicitura Jona in VitaS.Eustaohii Luxoviensis. Hali poematum, qui omnes Martyrologii Hispani
Jonas hir Segiisianus palria.tnonarhusfuitRobien D (i|ii,iui aobis pudendi!) paginas implet; quique illi
sis monasteni a S. Columhano fundati.in quo vix.it cuncta,quaecunque voluit, subministrai onsuevit,
snli Attala Columboni successore etaliis abbatibus: epigramma nobis prptulit.quo Faram genteGallte-
de quo plura Bollandus.siveAntuerpiensesJesuit», cam, Tude monacham,Anaatasio Tudensi episcopo
sanctoruin strenui vindiccs, in vita S. Attalae 10 et coenobium eidem oonstruente,atque ejus in eoglo-

(205)Apud auctoresnostros .'l//)6'scommuni nomi- Nns Vascn Jheriis dividil

ne exrelsi quicunque montes vocantur. Sampirus Binis remotos Ai Pisira
apud Sandovalium ineju- Historiae columnapenul Ti.ins Cotti \Nniii m iuga.
tima Trana et PuitN \~ aingui lo
: Normanni,inquit,totam Galleeciam de .

iiii. usquequo pervi rui td Alpes montes I Alpes de quibuscunquemontibus ac rte PyrenaBis dici
Ezebrarii o quem hodie tractum
; Rispani. /./ Ze notavere etiam Lipsius ad Trajani Panegyr. ; Scali
dicimus. Lucas Tudensis Hisp. ill. t. l\ (?er, lib. ti, leot. Vusonian., cap. Joseph Maria 1 •
» ;

'90, Gum ip e (rex S incl iu cognomento l Sn irdzius, in Diat. de synonymin diversor.Iooorum

essei inPyrennei montibus ultra ^lpes Roscid* ei fluminum, pag. il. Quid tamen id ad Hhetii ta
Vai.i.is hodie Ronces Valles).» El pag. 86:« \d Ai.- 107 Adducitur a Thoma Ta ad lo -

ol i

pes montis Zebrarii. Noc roceotiores tantum, eed euiu l.ini prandi, pag, 56 tamen appan in
—
I

ct Prudentius Peristeph. in hymn. S. Laurentii: eil ito Juliani Chronico.

 ;

939 APPENDIX AD LIUTPRANDUM. 960

riosam mortom, adstruere voluit ejusdem farinae A celebratum fuit sub Alphonso III rege, anno 901,
cum historicis nostris poeta. Adi, si tanti est,San- interluit Ostanus aliquis Aucensisepiscopus;omnes
dovalii et Tamaii loca et nomina in Gallsecis qua?- enim eo venientes nominat Sampirus Astaricensis,
sita.de quibus ne labasceretomninodictoruiafides, atque inter alios Joannem Ocensem,qui dubiopro-
Liutprandianis et Jnlianaeis conformia illa esse ar- cul Aucensis est.
gutati sunt. Vere eniin teedet nos his ultra morari. "O.Eodem h;ec ambilio prwpostera demorlalibus
OT.Nec dum linis Liutprandoin ludendoetludifi- exteris Hispaniee formandi cives.impulit ad S. Gre-
cando lectores uno spectro nominis..Era cmlxxxix gorii epistolarum libros;cumqueibihabiles et para-
ita legimus « Concilium habitum in Hispania in
: tas huic rei nuncupationesquasdaminvenisset:rno-
urbe Cassauragustana, dictum vulgo Augustanum, re suo egit,tumque Adeodatam,nec non Dulcidium,
viginti quinque episcoporum. » In-anum hoc est adquoslitterasdeditsanctissimuspontifex,alioidest
prorsus,nedum falso ac ridicule excogitatum.quode ad Italospertinentes,gentinostf.e inseruit. Adeodata
cum non auderet ultra loqui addictus partihus, sic feminafuitDeo devota,cuiinscriptaesunt libriviiepi-
Thomas Tamaius censuit : « De quo
serie et vere stnla quinquagesima quinta,et libri vmsexagesima
veterem judiciorum formulam pronuntio, N. L. secunda, quemadmodum commendatoriaejusestad
(non liquet). » Audiamus tamen Higuerae notam. VenantiumLunensemepiscopum librivnepistolavi-
Manu ducet ea nos quo tendimus:« Concilii Caesar- ccsimaoctava. Inhacultima Venantium adhortatur
augustani, ait, cujus hic meminit Liutprandus, Gregorius,ut apud matrem Fidentiam causam agat
meminit Onuphrius anno Domini951,et sic gestum Adeodata3,ut scilicct.quod innuitur,alimenta subsi-
fuit sub JoanneToletanopontifice.» Onuphrius sane g diave alia ei prasstet.ut in habitu religioso se exhi-
ipsi his verbis non sponte illusit (in ChronicoJZccle- bere possit; sin minus sponte facere velit, Adeoda-
siustico), Pi\igusta.num concilium,hoc est in Augusla tam in judicio tueatur, eamque in omnibus habeat
Germaniae urbe coaclum intelligens,dequo sic Her- commendatam.
mannus Contractus eodem anno 951 « Synodus :71. Luna urbs in Tuscias Liguriseque confinio ad
viginti quinqueepiscoporumapudAuguslaui Vinde- Marcam fluvium hodie excisa, in cujus locum Sar-
licam coram Ottone rege celligitur. » Melius anno zana successit.quemadmodum Lunensis Vicemjam
952 uti est in Chronica, ut vocant, Austriali Mat- intravit Sarzanensis episcopns.Unus ex his Venan-
thaei Marescalci deBappenheimcanoniciAugustani, tius fuit, agnitus ubi tali ab Ughello in Italia sua
quam edidit Freherus (inter alios Germm. rer. au- saora (tom. I, col. 894) : ad quem Gregorius papa,
ctores, pag. 311; « Synodus xxv episcoporum sub
: tanquam ad proprium Fidentiaj.fortasseque et ejus
Ottone rege colligitur. « Exstatque eadem synodus filise Adeodatoe antislitem, oflicii excitatorias dedit
in conciliornm edilionibus uttima edit. Paris.
[in piwdictas litteras. Sed certum quoque est Adeola-
volum. IX, col. 055) cum prafatione, in qua nomina tam
in Sicilia, in urbe scilicet Lilybetana (urbs
eorum qui inlprfuerunt,Italio8,Galliae,Gcrmania:que episcopalis olim fuit Lilvba;um ad promontorium
pontiticum sub ditione Ottonis degentiumreferun- ejusdem nominis, nunc Marsala) monasterium fun-
tur.Incauto tamen homini visum fuit licere sibi ex dasse.atque in eoabbatissamegisse.Idenimconstat
Augustana Cwsaraugustanam conficere,quasi unico ex duahus aliis epistolis 03 ct 04ejusdemGregorii,
Panvinii testimonio ita brevi fides ejus,et loci,quo quarum prior ad Decium episcopum Lilybetanum et
celebrata fuit, constituta esset. n altera ad Hilarium notariuminscriptalegitur.Acce-
08. Ejusdem commatis est.quod S.Veranum epi- ditquod ad Adeodatam Gregoriusait(f/)!st.55,/z'6.vii)
scopum Tarraconensem laudat in Carpetania tra- se commisisse causam Decii episcopi (cujusnam
ctuque. Aurelianensi exsulem rera dcclxxxii (anno alius quam ejusdem Lilybetani?) Joanniepiseopoet
744). Cui consonat Julianus in Chronico (num. 381). Leontio glorioso:quimihi Joannes Syracusanus,aut
Ad quse adnotatores tractumAurelianensemterrito- alter Panormitanus estepiscopus.et Leontiusexcon-
rium oppidi Oreja in regno Toletano intelligunt sul in Sicilia per hoc tempus jus dicens, ad quos
eque Tarracone, vexationes Maurorum evilaturum frequentes sunt papae sanctissimi datre liltera?. Abi
episcopum Veranum, in Toletum urbeni, tanquam nunc, et aures Liutprandi nugis prcebe «Adeodata :

in asylum se contulisseaiunt;aliaqueapud Joannem virgo sanctissima Toletana,inquit (ad ann.6li.sive

Tamaium videnda (tom. I', Mar., die 19 Octoo.), ;era dclii) monialis Benedictina floret,ad quam ho-
cum solemni Auli sui Hali carmine.Iude autem fa- die S.Gregorius scripsit.» Simile credimus,quod de
bulcB locus, quod Octobris die 19 in Martyrologio Dulcidio ait paulo inferiusft^rn dclii sive n««o614).
Romano sic logatur « In territorio Aurelianensi
: « Dulcidius diaeonus Cffisaraugustanus floret,quem
depositio S. Verani episcopi. » Quem inter plures S.Gregorius in epistolis mirum in modumcommen-
hujus nominis indicare ausus non fuitBaronius(m dat.»Nulla quidem ad Dulcidium Gregoriieqistola;
notis atl Itunc tlion). Sed quid Aurelianensis Irtuius nec vacat utrumne aliqua de Dulcidiosit, qu.yrere.
nomcn cum Orcja oppido?cum Aurelue in Ilispania
nullus meminerit geographum, neque in priscis CAPUT V.
monumentis ullum vestigium exstet? Liutprandus pro nostratibus venditat eos qui fanu
69. Similiter S. Ostanus episcopus fingitur Au- D sanctitatis alibi claruere. Exemplum primum in S.

censis in Hispania,interfuissequeconcilio Ovetensi, Babyla martyre. Higuerx ci Joannis Tamaii codicei

ac decessisse in tractu Bivariensi30 Julii.Liutpran- suspectissimi. Secundum in Raymundo MeteUinen-
si pastore, qui Raymundus vere fuii ordinis Cala-
dus a:ra cmxxxiii (anno 8951. Quibus adjunxit glos-
sographus ejus Julianus, Bivar (oppitlum)intel\'tgen- travensi institutor, Cisterciensis monachus. Tertium
dum esse,Didaci Roderici cognomento Campiatoris in Anacirardo Augix-Divitis monacho. Quartum in
patriam. Unde occasio, qua;ris? Quod scilicet hac Cornelio Proculo ct Cornelio Basso, qui cx lapidi-
die apud Usuardum, ex quo Romanus desumpsit, bus inscriptis noti duntaxat sunt.Quintum in Geni-
legatur mcmoria « in territorio Vivariensis Ostani sio martyre. Arelatensi Genesio dicasa, non alieui
presbyteri et comessoris. » De quo Galesinus et; Hispano qui non fuit, vi.lcri oninia hwjus nominis
apitt! nos tempta.
Molanus ad Usuardum, ubi ait ejus exstare acta.
Equilinus certe non presbyterum, sed episcopum Taxabimus aliis adhuc hominis cupiditatem,
72.
appellans in fine c&talogf (lib. xl. cap. 130, nuin. in ascribendis Hispanorum sanctorum albo iis qui
183), ubi catervatim de his agit, quibus de nil ultra vere nostrates non sunt.Solet enim eos,quibusHis-
quam nomen minime vero res gestas noverat:oeca- pani veteres locumaliquemdicavere sacrum.Hispa-
sionem dedit fabricandi apud nos Aurensem episco- nias civesstatim asserere. Babvlas pnntifexfuit An-
qum.quinunquam fuit.eum ijisum quem presbyteri tiochenus et martyr die Januarii 24,Gracorumom-
tantum titulonotum.Usuardus octavi saiculiauctor nium patrum, nec semel Latinorum, monumentis
posteris commendavit. Nec Ovetensi concilio, quod celebratissimus;apud nonnullostamendistinctus ab
 «

961 DE PSEUDO-LIUTPHANDO D. ANTONII DlSQUISlTlO. 0G2

altero Babyla ludimagistro de quibus, ne actum :
\ mactatus fuit (quorum utriusque MenologiumGra-
agam.adiriBaronius ct Bollandus bac die 24 Jan.) corum quarta Septembris diememinit)diversum :

poterunt.BabylamcertepontificemS.Eulogiusnoster iU in tamen cuiri lxxx pueris martyrio impensum ;

in bis laudal 1/., orialissanclorumWh. quisponte i profertqueet bic manuscriptuum stium codicem,at-
martyrio se obtulerunt, que.madmodum et SS. Se- quc ex eo hymnum,qui pro omnibus Liutprandi Ju-
bastianus, Tbyrsus,Adrianus, Eulalia, et alii.Hunc, lianique mendaciis tirie jubet, versibus stribiligine
nec alium exstilisse Babylam Baronius contendit. sua vcrum auctorem suum
prodentibus. Falsus quo-
73. Sed cum novisset prope Odon oppidum agri que est Liutprandusindistinguendo,tanquam diver-
Matritensis eremitoriolum ae san Babiles nuncupa- sifuerintloci,Pa»ipt7oM«j7! alj" Iruna, si vera scribit
tumexstaregratumseoppidihujus incolisfacturum, Garib abricarumelNavarncarum originum
existimans si anxietate illa res quaerentium gestas eallentissimus, lib.xxu cap. 17 ct alibi.NuU.am igi-
Babyke Antiocheni,elalterius ibrtasse ludimagistri, tur.spcro, fidem his nugis pr^stabunt qui semel
abusus,postremum hunc, nothum a Baronio mar- animadverterint consilium hominis occasione sibi
tyrem reputatum, vindicaret ; notisqueloci ac tem- data sarne aliciyjus a?dis obscurfe ambiguarve nun-
poris modique martyrii illihatum
assereret:his ver- cuj ationis, pro insinuandi fabulis suis pia impie-
bis imposuit,quidquid intimabitur, facilccredituris tate, ut sic dicam, turgenlibus, abutendi.
{Chron. ad ann.H5
Per h«c tempora S. Baby- : 76.Eodem illeconfisussquivoco nominisedudbus
te.s episcopus Virinens el Pampilonensis utrobi- sanctisunum atque eumdem facere pro ludohabuit.
que enim praedicavitl animo videndi captivos etmi- Gelebrantur namqueapud BeHovacensem Ecclesiam
seros iMuzarabcs Toletum venit et inde ad Odonem p apostoli, ut vocant,sui alque primi episcopiS. Lu-
oppidum,et propein eremitoriolo(audisne? pueros ciani,qui curn S. Dionysio in Calliam venerat, oc-
docet primas litteras;et vi nit cum duobusfratribus, tava die Januarii martyrium 210 .Nunc non quaeri-
qui liunt eremitas, et postea omnes martyrium pa- musquisnamDionysiu* annuntiaveritGallis,-autquo
tiuntur. » Male eriitum fuit Virincnsis, pro lr, tempore, Ghristianum Evangeliuml Quidquid enim
sis, quomodo appellatum fuisse aliquando Pampilo- sil.acta Luciani mailyrisab Lrione l.cjiisilcm urbis
nensem episcopum, ab Irnna vernacute lingua; ap- Bellovacensis praesule.ut fama cst.sub CaroloCalvo
pellalione, qua? bona urbs sonat,certa res esl ^ ^ 1
. scripta.duliitare non sinuntdcejusdem,cum agone,
Julianus eamdem ludens fabulam [Chron. n. tum agonis soeiis,nempe Maximiaho alias Messia-
n S. Babylas episcopus Pampiloncnsis capta Pam- no) et Juliano,de quibus accurate Bollandusinnotis
pilone vcnit in Carpetaniam.et prope populum Odo- diei viii Januarii; qui ct xv, Scptembris, ct xvi Oc-
nem docet pueros et cum illorum lxxx a Sarace-
; tobris factam fuisse horum Irium sociorum corpo-
nis patitur marlyrium 20 Octobris. » rurn quamdam translalionem ex veteribus mss.
74. Vellcnt ita Factum.quilarvatis his auctoribus martyrologiis observat.
non minus quam IMhagorae auditores ejusdeferre 77. Diversus omnino estab hocLuciano Bellova-
amant.ac duplici argumento pro Babylahoe Hispa- censi Lucianus martyrVicensis Cataloniae urbis,qui
no uluntur.Primum est [209)sanctumEulogiumno- cum Marciano sodali triumphavit in Dccii persccu-
strum Memorialis sanctorum lib. hunc inter eos tione. Quorum similiter acla germana, ut videtur,
i

laudasse.qui martyrio sponteseobtulerunt.Sedhoc sineeraque antiquitatis.ac solemnis tunc temporis

plumbeum est telum nam et Sebastianus,Adrianus _ formae in conscribcndis hujusmodi religioniscausis
;

et Thyrsus exteri MM.una laudantur.Secundumest L consignata notis,in Vicensis cjusdem Ecclesiae bre-
ciiltum olim proprio ul vocanf oliicio Babylam in viario,etinantiquissimolibfoSanctorali, veteri gen-
Hispania, quod in Breviario Isi loriano legitur. At tis lingua, qua utuntur et Galli Provinciales,cons-
nos id quoque argumenti in contrarium torque- criptojetalia valde antiqua relatione in archivo Ec-
mus jcumhymnus officii praedicti ad Antnchenum clesiajjam dictoe conservata ad manum habuit,quae
episcopum Babylem dirigatur, uti notavit Joannes in historia sua Calaloni.v Sanctorum fol. 99 repra?-
adversus Thomam Tamaium ibidem, pag. 275 Ait sentaret vir asque doctus ac pius Antonius Vincen- .

enim : tius Dominicus ordinis Praedicatorum, ex eoque

Formani exempli Babylaa antittes, etc Hicronymus Puiadesin Cnronico suocjusdem prin-
cipatus lib. iv, cap. 55.
El postca :
78, Et tamen haud veritus fuit, tanquam omncs
Hic vir virtute munitus i 1 umbra essemus, h;ec Pseudo-Liutprandus cflutire
I
<
I

ADtin, tienaru rexerat rcem, verba ad ceram cmxl, ann. 902 « Sancti l.uciani :

Sprevil profanum atriis a sanctis pqntificis et martyris, comitis sancti DionysiiAreo-

Numerianum. pagitce, ossa Bellovaco ad urbem Vicensem trans-
Unde proclive cst credere,huic, quem peculiarime- lata simt. Eodem scilicet fallendi gcnio, quo
moria Ecclesia? noslr.e fasti dignati sunt, eremito- gemellus cjus Pseudo-Dexter animabatur.cum scri-
rium istud,quo de locuti sumus, fuisse olim dica- ptum reliquit ad annum 308 « Reliquiae sanrti :

tum ; frustraque alium nos quasrere nostrum ci- Luciani episcopi Vicum (2li) transferuntur; » sex-
vem, quem antiquitas ignoravil nec si fuisset An- D ccntis taincn et amplius annis antc memor&tam a
;

tiocheno, idesl ext t. m.

Iliiie eliam Lintprando (raoslatinnem. Ha? sunt, quibus men-
i
,

sponte adjudicamus Ecclesiam de san Babil, juxta tduntur.notaj, Frequenter enim men-
oppidum Sanguesa iu regno Navarrai cujus memi- tiri solei iniquitas sihi, de quo sacrai nos littera;
nit Garibaius lip. xxi Hist. Hispan., oap. ii. admonent.
75.Contcndit latncn ut solet Joannes Tamaiu 79.Nequecontentusadnominationishocvelamento
partium studio.tertium B ibyl tm apud m ullo etiam nostrte genl is ccelites es i .

Ani iocheno episcopo qui cum h ibus, el ludima ali it,aul >[ni nnsquam
ejusdem urbis qui cum octoginta quatuor pro notis laudat. Paulum scilicit Jac- |

tus iu Nol oniaa lil>. n, Vici,aut Vrbis Vicensis, nomen

pcr-
2, pag. 77 ; Garibaj lil>. xxm Comp. Histor, llisp., 1
tiam l
nec nisi ad Ludovici
cap. '. ,

.
Pii tempora cognitum usquam liiit : qui Ausonam,
Utitur J. Tamaius Martyr. Hisp. tom. I,die sive Ausam urbem a Mauris eversam utcunque ro-
Januarii, pag. .'77. stauravit el quod impar essel ob civium pauci-
;

Beda, suardus, Ado, Martj rol. Roman, el

1 tati i

iam sustinendo l rbii oomi-

nlii Baronio laudati die 8 Januai ti, el
.1
Bollando >
ni, Vicum \n h/s(we/M(?mappellavit,ut
ive
eadem. Sati aj in Martyr. Gallic; Vincenlius Bel- alibi a nobia dictum. llodio indigenis VicM dVsona.
Jovacensia lib, _ Bpec. llistor., cap. Xo, ct 20, vulgu Vique,
 p

963 APPENDIX AD LIUTPRANDUM. 964

cetanum episcopum. « Mempria, inquit (ad scram A lium secessisse in aliam eremivallem,in qua usqui
dcli, ann. 613) S. Pauli episcopi Jacetaui, qiii ad nioHtni solitanus viyit. Verba baac sunt (cuy. 2
Romam dum visitat, cum
aliis duobus sub Dccio Yilm seu Aclorum): Ibi dum per septem annos su-|
martyrium patitur sexto Idus Februarii. » Oculos perni regis militiain exegisset, multitudinem populf
nempe habuit ad hunc ditm 8 Februarii in Mar- ad se venicntis rerre non valens, niutavit locum ;

tyrologio Romano, in quo Romae S-S. martyrum atque a praedieti laci littore quafuor milibus dis-i
Pauli, Lucii, et Cyriaci mcmoriam ex codice mo- tantemicperitplanitaleniintermontes accessuvaldj
nasterii S. Cyriaci restituit Raronius. Quem Pau- dilficilem.lbi adjtivnnlil usviris religiosis,elmaximej
lum Galesinus episcopum fuissc addidit.In Floren- quadtim abbalissaHeiluv iga nomine,nj ci ss aria voti

tini antiquo MartyrologiouRomae » lcgitur: « Depo- sui conslruxil habilacula.atquc ineodem loco quod
sitio S. Pauli cpiscopi. » Videsis ibi Florentinum, erat reliquum vitoe pi rmansjt. » Quam sit hoc ve- ,

et in operc magno Ue uctis sanctorum Bollandum. rosimilius migratione Liulprandiana et Julianaea

Qui omnes conqueruntur nusquam de loco cpiseo- Meinradi ed Lusitaniam, in qua lunc tcmporia
patus signilicaii. Qua data porta ruil noster, et Christiani Gallaeciae sive Oveti rcgcs Alphonsus Ca-1
Jaccetanam urbcm [Jucu nunc in Pyrceneis, cl Ara- slus, aut Ranimhus I, aut Ordonius I.qui sequales
goniae regno) tanquam ex cortina pronuntiavit. Meinrado vixere, cum Saracenis bellum gerebant,
80. Ccelestinum, SS. Saturnini ct Neapo.li Ro- inlcr quos \ix sperare poluil Christianus homo
manorum martyrum socium, laudat Raronius, ct vitae quietaa ac solilarHB copiarri, prudentes judi-
Galesinus die 3 Maii. Alibi tacctur locus, ncmpe cent.
in Martyrologio Florentini, dc quo plura hic in Eadem temeritate quovis Damaa detrimento
t> 83.
Notis. Hunc Pseudo-Liutprandus (uil xram
tingit coercenda,e priscisHomani rilusactemporisethni-
dclx, aiin. 022) in llispania ftiisse consularcm, corum inscriptionibus excitat Cliristianos ,'et apos-
ejusqtie memoriam apud nos (loruisse. tolicos viros, et martyres Tolelaniis fabulator.Non-
81. Anacirardum, ait (ad ceram dccclxxxviii,
ci ne cnini talia sunl, Cornelium Proculum, et Cor-
ann. 850), eremitam ex Germania venisse in Lu- nelium Bassum a discipulis S. Jacohi conversos
pontiflces marlyresque factos celebrari Antiquaria
sitaniatn, et in ripa fluniinis Tagi propc civitatem
Scalabim sanetc vixissc, reversumque ad Italiam, in Baetica, quod in Liulprando legitur (ud seram
non longe a laeu Tigurino vulneribus confectum, dccxxiv, ann. 086)? In quo habitus fuit respectus
et marlyrizalum i Februarii. » Fingit hic se hujusad inscriptiouem duplicem,quarum alteram M. Cor-
rei baud eonscium Iligucra, et Anacirardum euni- nelius Proculus Livue Auguslae, alteram Corr.elius
dem facit cum Lietphardo, cujus Molanus die 4 Bassus Caio Caesari pontifex uterque Gassaru m,
Februarii merdinit aut certe alterius quam lli-
; quomodo se appellant, dedicavere quasque vel ;

guerss illa nota est huie loco affixa, Nam Liut- nunc gemini prapseferunt lapides Antiquariae urbis
prandi geinellus Julianus (in Chron. num. 436), [Tamaius in notis hujus loci} (212 .

parum ntutato nomtne Uuiicurnrdum voeat, alque 84. Et cuinam alii noti snnt SS. Maria, Joseph,
eadem dc illo rclcrt, adjiciens singularia h.-rc Yictor, et Thcodortis, Castri Octaviani in Catalo-
:

« Manent aliqua vestigia adventushujus sancti ab- uia MM.qUorum adannum785 siveaeram dcccxxiii,
batis in Lusitaniam in oppidis ejusdem provincise el Genesius Corduba? passus sub Ncrone, cujus ad
Ataugia et Mcinardo. » Cujus observationis inter- annum 668, sive ajram 700, Liutprandus mentio-
pretationem si quaerimus,JoannesTamaiussuccur- ^ ncm habet ? Certehuncsecundum cnixeadmodum,
1

rit,' Atouguia oppidum prope Scalabim, sive San- proptcrfrcquentemGenesiimartyrisnuneupalioncm

lurein civitatem Tago adjacere in quo subodora-
: in llispanis quibusdam Ecclesiis,non jure abrogata
tus fuit Amji.r majoris, sive ReichenaugicB, quod sive Arelatensis sive Romani Genesiorum memo-
Germanicc aivitem insulam sonat, insignis monas- ria. Hispaniim asscrere civem et martyrem lli-
terii, hoc vcstigium nominis, quod insinuaverat gucra contendit. Nam et ad partcs venit nonsemel,
falsus chronologus, alque item ait propc itletii
ille Julianus (in Chron. num. 370, et Adv. 1-19, 389,
oppidum esse vallem A&Bollardo dictam, hoo vo- 4isl) laudate a^de sacra Toletana Genisii martyris
cabulum vix distare a Meinardo subjungens, quod Cordubensis, a quo hahemus Hispanutn fuisse et
verum et vulgare magis sancti eremitae nomen mililem legionarium in castello Nunetensi (Nuci,
fuit. juxla Tolelum, ad radlccm montis dc Altamira
82. Scd relinquo libens non insanis lectoribus dicti);celebrarique ejus festum 20, sive, ui legen-
Tamaianam hanc conjectationem Alpinis frigidio- dum est, die 25 Augusti corpus autem ejus e
;

rem uivibus dijudicandam.Plane hujus sancti Hel- Corduba Alarcurrim, indeque Toletum fuissetrans-
vetici eremitaa ae martyris Meinradi, aut Meginra- latum.
di,monachipriusinAugi;c-Divifisinonaslei-io,cleincle 85. ILtc onmia in Adversariis (149 et 481,). Qtii-
eremi Nigree-Sylvae viginti sex annorum incblae, bus aperte hunc distinguit n Genesio alio Anastasii
tandemque a duobus latronibus iriterfecti, super- socio die 11 Octobris in Rutenio Hispaniae (Dexter
siint acta ai yini aticloris, quem Rennoncrn, se- Muiilu.i' Carpetanorum ait ad annum 353i martyre.
cundum hujus ercmi incolam, non tenierejudieavit D Cujus in Adv. 320 meminit. Atquc idcirco non
Bollandus. Ha;c acta.cumSurius aliqiiantulum nut- debuit vir clarissimus f). Laurentius Ramirezius a
tata, tum Christophorus Hartniannus in annalibus Prato ad Franciseum Bivarium de Genesiis scri-
suis Einsidlensis S. Meinradi monasterii quod in bens, omnia ha^c Juliani testimonia de eodem Ge-
eodem loco njtts martyrii postea fuit erectum ;
nesio accipere, differentiamqiie diei martyrii cor-
tum demum Bollandus nuperlaudatus in Aetis san- rigere vclle de quo Bivarius in responsione eum
:

ctorum Januarii die 21, publicavere. In quibus admonuif, variationem Juliani ad conditionem .!</-
disertis verliis habemus notatum, eremitam no- versariorum quce lumultuarium opservationum for-
strum priorem a se petitum juxta Tigurinum, seu mam continent, rejiciens. Quidquid tamen is dical
Turicinum lacum, eremi locum septem annis ha- de quatuor Genesiis, i. Arelatensi, n. Roniano,
bitassejindequeiiiteriusperquatuormilliarium spa- ui.Barcinone nato,Mantuaeque Carpetanorum cajso,

(212) Antiquariensesquntquot hodie supcrsuntla- GENIO

pides vidi ac deseripsi ante hoc triennium Cor- ; .
MVNICIPI. ANTIK
neliorum aulem Proculi aut liassi cognomina nul- 1VUA. M. F. CORNELIA
libireperi.In cxtimo veteris templi maximi,e,jusque MATERNA. MA;;ER
ccemeterii muro versus tlumcn exstat M. CORN, M. CORN::::::::::::: 1A
mentio ; TESTAMEN::::::::::::::;
IVSSIT
965 PSEUDO-LIUTPRANDI CHRONICON. — PHOLOGUS. 960
cujus acta profcrl, iv dcmum
Cordubensi, de qno A, .Etatis peragens fioseula nriinulae
nunc agimus : certissimum haberi debet, non alleri [njuncto parct ordini.
quam Arelatensi exceptori sive nolario publice
i
Exccplor ipitur dum nitesceret,
Ac jossa tabulis puhlica seriheret,
oblatum ab Hispanis cultum in dedicatione cccle-
Afflatus subito uiunere crtlico.
siarum fuisse. Quod maxime de Toletanae urbis ac (Juo vota cumulat pia.
territorii, quo Muntuo-Carpetana, seu Matritensis Extemplo officium aintuil impiutn,
curia compiehcnditur, sacris aedibus a Gencsio mar- Lt ceris rcnuit impriuiere luuuuui,
tyre nuncupalis, fateri oportet. Ad Toletanorurn Ccelestis cupiens effiei accola.
cnim res et usum praxipue spectare quidquid in Vila, votisque, moiibus, etc.
Gothicos ccclesiastici ritus librosad Isidoro Ilispa-
lensi Hispaniurum doctore vulgo appellatos, cum El putasne ad allerum olim directum cultus so-
ab ipso, tum ab aliis Tpletanis cpiscopis fuit con- leinnis officium, alteri anteni Genesio dicata fuisse
jectum; indeqne desumendum antiquorum in sol- sacra templa, non Matriti tanlum, Tolelique, aut
vendis saeris his ofticiis propositum, nemo inficia- Cordubae; sed et Hispali, et Salamanticae, ac lor-
bitur. sanalibi? Gredant Bivarius, lianiiiezius, Tamaius
86. Atqui non de alio quam de Gonesio Arcla- (qui carmen quoddam Cypriani sui Cordubensis
tensi in Breviario et Missali Gotbico ad vicesimum hypobolymaei adduciti, Afgaiziusque supersli-
quinlum Augusti diem fil mentio ubi prostat offi- tiose his falsis hisloriae numinibus assurgentes;
:

cium proprium hujus martyris cuni hymuo, unde non cieteri, quibus iutimaturn jam saepius fuit
haec ad rem nostraiu exscripsimus
B devitare hos seopulos, quibus jam fere universae
:

anliquitatum noslranmi auctoritas navem allisi-

Genesius igilur ille juvenculus, mus.
Civis eximius Arelatis oppidi,

PROLOGUS P. HIERONYMI DE LA IIIGUERA

IN

CHRONICON LIUTPRANDI.
Apud lieulicruin, Gollect. vel. script. Antwerp. 10'i0.)

Ex libro Gothico ex bibliothica Fuldcnsi detracto, ;

mundum. Meminif ct ejus Julianus subdiaconus To
Wormatiamque allato, exemptum estChronicon Eu- letanus in lili. De ordine archiepisrorum, in hunc
trandi, vel Liutprandi. Toletani quondam subdia- moduni :«Anno946 Uonilus Tolefanus episcopus
coni, levitae vero Ticinensis. De quo quid auctores annis duobus sub hoc floruit Eutrandus sive l.nit-
dican ,
primo dixerim. Meminit ejus Onuphrius prandus, diaconus Ticinensis, Tolrtanus subdiaco-
Panvinius in principio Chrcnici ecclesiastici. et in nus, et Tractemundus presbyter, post episcopus li-
ipsu Chronico anno 959 bis verbis :« Viliciiindus liberitanus, ab eodcm Bonito missus;» vir doctus,
monacbus Corviensis, et Luitprandus Ticinensis, cujus etiam testimonio graves auctores ufuntur li
historici; » domimis Didacus Hurtado de Mendoca bentcr; ct in his Galricl Vazquez, in libro De adora-
in Memoriali; P.Joannes Mariana; cardinalis Rober- tione imaginum; quem cum tanla eruditione quarn
1us BeUarminus Isesar Baronius in Annalibus cccle-
; ( admiratione do :tisi imoium,etmagnalaudeegn g se
siasl icis et TrithemiusDe scriptoribus ecclesiasticis
: Universitatis Lovaniensis, ante deccm plus minus
in hunr modum :« Eutrandus,vel Luitprandus 213 annns, in lucem dcdit. Sed quid moramur in recen-
BcclesiaeTicinensis diaconus,ex Papia civitate oriun- scndis auctoribus? nullus ipso mclius suis se colo-
dus, Bcrengarii regis llalia? quondam scriba et se- ribus exprimit. Sic ille in principio Historis in epi
cretariu8,vir in saecularibus htterissatis eruditus.et stola Reverendo totiusque sanctitatis plcno do-
:

divinarum Scripturarum non ignarus, ingenio acer mino Raimundo,

Liberilanae [lege Tractemundo
et vehemcns, Graeco el Latino sermone peritus, et Illiberitanae episcopo, Liulprandus Tici-
Elcclesiae
non minus carmine exccllens qusm prosa, fertur nensis Ecclesiae, suis non meritis, levites, salutera.
nonnullaprasclarascripsisseopuscula,quibusnomen I
Biennio ingenii parvitate petitionem luam. Pater
suuin aotificavit. A Berengario rege ftalia pulsus, charissime, distuli, qua toluis Europte me impera-
vcnit in Germaniam; apud Francofordiam positus, lnruiii regumque facta, siout is, qui non auditudu-
scripsit insigne opus, bistoriam sui temporis, el ty -
bius, sed visione certus, ponere compellebas. Hae si-
rannidem ipsius Berenearii contincns. Quod, quasi quidom res animum deterruere meum, ne id incipe
pru vicissitudine injunarum ab eo perceptarum, rem, / rte, suscipcrem]copia(cujussum .nenitu! ex-
(
prsnotavit Antapodosim, idest, Retaliationem,libro |i dicendi,el detractorum ravidia. Qui supercilio
rs
septiin". Regnantibus, imo saevientibus de aliis,vidi lectionis doside -, ac (secundum eruditi
ti .

ninil. Scripsil praefatum volumen adRegimundum viri Boetii sententiam philosophiae vestis partiou-
Illiberitanse Rispaniarum Ecclesiae episcopum, in lam habentes, totamque se habere putantes, hasc
quo aliquando carmine utitur, aliquando Graeoo milii sunt insultantes dicturi Tanta majores nostri
:

serraope, multa deGermanorumgi rena. spriptitarunt, ul multo amplius lectores quara lec-
Claruii sub Otth imperatore anno Domini 950.«
•
deficiant; illudque comicum garrient Nihil :

Nota Legendum pro Rcgitnundum, Tractemundum. dicitur quod non fueril dictum prius. Quorum la-
Erratum esl et in Historia, Raimundum, pro i
tratibus hicc respondeo, quod philosophi, more

(213) Jodocus Hailius Ascensius editione li-

id Bphonetico Liutbrandum ab aliis agnitum scribit.
brorum Lintprandi i\*- Reb. gestis per Europam ero, Liutpnuidum semper excudendum eura-
Liutprandum nominat, et edidit; ct in epistola pro- vimus.
967 APPENDIX AD LIUTPHANDlWi. UG8

hydropicorum {qui quo amplius bibunt, eo arden- \ xxiu 2I-2.V. Per Salomonis quoquc os Sapientia,
tius sitiunt) quo samius legunt, eo ayidius nova quae est Christus, clamat Pugnabit pro eo orbis
:

quieque perquirunt. Qui perplexa facundi Tullii

si terrarum conlra insensatos. (Sap. v, 21). Quod quo-
lectione fatigantur, aperlis saltem aamiis animentur. tidie etiam qui stertit, animadvertit. »Postea idem

Nam ni fallor, sicut oculorum obtufus, nisi alicujus auetor loquitur primo cajiite hujus operis,quasi non
interpositione substantise solis radiis reverberaUis, ignarus rerum Hispanicarum :« Quemadmodum, in-
obtumlitur, ne pure, ut est,videatur ila mens aca- : auit,tuam, Patcr, prudentiam minime latere reor,
demicorum, peripateticorum stoicorumque doctri- imo mclius seirc, sirul ab ipsis, qui vestri sunt tri-
narum jugi meditalionc inlirmatur v si non aut utili butarii regis Abderahamensis, potestis conjicere. »
eomcediarum risu, aut heroum delectabili historia Narrat eum ibi,quod viginti Saraceni venerunt de
Ouod si priscorum ritus exsecrabilis
refocillatur. Hispania in na\icula,etinvaseruntoppidulum quod-
paganorum, non solum, inquam, non proficuus, ve- dam forte, nomine« Fraxinctum », in confiniis Pro-
rum auditu ipso non parum nocuus, Thronus [al. vinoiae et Italise et venientibus ex Hispania centum
;

Tonus]memorandus inscribitur; quid istorum impe- Mauris, illorum auxilio ibi remanserunt. Et lib. v,
ratorum facla, Julii, Pompcii, Annibalis, fratrisque cap, 3, idem asserit « Hoc in tempore rex Hugo,
:

cjus Asdrubalis, ac Scipionis Africani, insignium dalis decem nummorum modiis, pacem cum Hun-
imperatonuii laudibus co;equanda, silebuntur? ciim garis fecit; quos ab llalia acceptis obsidibus expu-
pra?sertim insit iis Domini nostri Jesu Ghristi, dum lit.atquc in flispaniam dalo eis prseduce direxit.
sancte viserint, bonitas rccitanda; dum quid deli- Quod vcro et ad Hispaniam et ad civitatem ipsam,
querint, salubris ab eodcm correclio memoranda. n in qua rex morabatur, Cordubam non venerint,
Nec moveat qucmpinm, si enervatorum facta regum. haec causa fuit quoniam triduo per inaquosam
:

principumve effeminatorum, huic libello inscruero. ct asperam viam ducti, cum timerent se siti peri-
Una est enimjusta omnipolentls Dei, Patris scilicet, turos, preeduce sibi ab Hugone conccsso morte te-
Filiique, et Spiritus saicti virtus ; quae hosjuste suis nus vulncrato, celeriori cursu reversi sunt. » Car-
pro s cleribus comprimit, illos meritis dignis extol- dinalis Cusanus in opere, quod De concordia catho-
lit.HiBO, inquam.estvera Domini nostri Jesu Christi lica ad concilium Basileense scripsit, citat Luit-
sanctis facta promissio Observa, et audi vocem
: prandum tanquam auctorem gravem, et ma.xime
meam, el inimicus ero inimicis luis; et affiigentes verum. Sed hajc instar procemii sufficiant; jam ad
te alTiigam, et praecedet tc angelus meus {E.roil. rem ipsam.

CHRONICOIN LIUTPRANDI
TICINENSIS DIACONI, TOLETANI YEHO SUBDIACONI,

AD

TRACTEMUNDUM [AL., REGIMUNDUM]

EPISCOPUM ILLIDERITANUM.

Epistola Tractemmdi [al., Regimundi] episcori lilibe- C scopus, salutem in Domino nostro Jesu Chrislo.
ritani iri Hispania ad Luitprandum diaconum Tiri- Lectis tuis litteris,fili charissime, magna consola-
nensem et Toletanum subdiaconum. tione suffusus sum, scicns te recte valere, ac in Ger-

Sancto et amabili filio Lidtphando, olim Eccle- mani» longa peregrinatione, in patientia; perutili
sias Toletana; subdiacono, Ticinensis vero levitae, exercitatione valde proficere. Etenim vita nostra
Tractemundus Bcclesiaj Uliberitanaj peccalor epi- militia est(214), amultis quidem retro tcmporibus

P. DE LA HIGUERA ET D. LAURENTH XOT.E.

Satis multis diclum est de Eutrando, vel Luit- nem; scilicet pcricula, quid aliud, quam
militia?
prando, subdiacono Toletano, diacouo vero Tici- probationes exercitationes? Insuper animadver-
et
nensi, qui fuit a secretis Berengarii imperatoris lendum, ut militise tcmpus non longum, et occasio
junioris; poslea venit in Gcrmaniam, et anno 970 debellandi brevis; ita vita et sicut duobus vel :

scripsit Chfonicon, quod scholiis illustrare cona- tribus mensibus fit congressio, postea caoitur re-
mur anno vero 973 venit Tolelum ex ccenobio
:
ceptui; sic ad tempus vivimus, ad temporis prsfi-
Fuldensi; ac seneclute et aegritudine confectus fatis nitionem laboramus : tunc ab imperatore missio
concessit. Sopultus cst (ut refert Julianus archi- p.
datur, et c prsesidio disceditur. Appositissime Cicero
presbyter S. Juste) in cadem basilica vir egregio :
u Dc stnectute :« Vetatque Pythagoras injussu impe-
prreditus ingenio, et ad poeticam bene natus Quem ratoris(;'rf est Dei) de prasidio et statione vilce de-
ordinem secutus sum in illustrandis De.xtro ac cedere. » Adducam novum ahtiquum iestimonium,
Marco Ma.ximo, in hoc etiam illustrando sequar. quod, ne a blattis et tineis adesum pereat, edo et
P. H. luci do, elucidabitque tolam rem. Est D. Alpbonsi
(214) Etenim vita noslvn mililia est Apponit lextnm dc sancta Maria, archiepiscopi Burgensis, qui Joan-
Job. cap.viu, \ 1, ct addit explicationem illi loco nis II Castella; regis jussu, aliqua opera Senecae,
exnlanando genuinam. Agnoscit namque vita; peri- Hispano sermone donata evulgavit, et illustravit
cuta, et nisi jubentc Domino, abitionem nobismet- Notis :qusc omnia antiquissimis characteribus
ipsis dicere non licerc. MiUtiam, TOtpatTipiov, inter- scripta habeo; et quorum meminit Ferdinandus
pretantur Septuaginta, cxcrcitationcm, seu probatio- del Pulgar in Viris illustribus titulo 22. Ait ergo ad
969 CHRONICON. 970
gravis et innumeris perieulis incommo-
diflicilis, et A_ aegre sustentamus vitam in hac llebili duraquc cap*
disque inexcogitabilibus exposita, donec ad littus tivilute, nedum, ut liceat nobis aliunde magnam
optatissimae patriae pervenire Dominus nobis conce- librorum imporlare supellectilem. Quapropter, fili
dat. Quod autem desideras scire de me, sic habeto: charissime, obsecro te, et per nostram^veterem
nos versari in isto oppido Granatensi Illibcritanae amicitiam impense obtestor, ut vitam S. Jacobi
nostra? civitati proximo[215j,interlideles Muzarabes, Hispani, in Piceno sancte mortui primo Novembris,
qui cum improbis Saracenis (utcunque possumus) et Metastheuis Persae iibrumDe Monarchiis, ubi in
conifictantes, quotidie morimur; sed gratias Deo Persarum ponit Darium, Cyrum, Cambysem et Ar-
Patri, et Domino nostro Jesu Christo, ejus Filio, (axerxem, post alterum Darium Longimanum, et
qui dat ferre posse, et inter tot adversa fldem ca- sicubi in Germaniae bibliothecis dolitent Dextri
tholicam virilitcr confiteri.Quotidiecrebro pro meis Mareique Maximi scripta in membranis chronica,
omnibus ovibus oro; diebus Dominicis ad patientiam quae nusquam in IIispanii6 reperire potui, exscripta
constantiamque eos exhortor; aliquando legi facio ad me quamprimum mittas, et de tuo addas ab
epistolam S. pontificis Adriani papae.quam de hoc anno 612,ubi linivit Maximus, usque ad tua tem-
argumento ad Egilonem preedecessorem meum pora, hoc est, ad anuum 960. Multum fortassis te
memoriae pontificemmisit, qiueinTabulario
sanctae onero, sed tibi perfacile erit hoc officium, mihi
nostra; Ecclesiae reverenter servatur, sicut aliorum certe jucundum, ne dicam amori in te meo pene de-
Romanorum pontiiicum, et diptychon sacrum et bitum. Valc, fili charissime, et pro hoc sene pro-
episcoporum hujus Ecclesiae; quae Caecilium habuit lixius Deum ora.
primum paslorem, S. Jacobi, cum venit io Hispa- Hesponsio L iu/p randi (216)
niam Jerosolymis, individuum comitem,- jugisque Admodum reverendo, et totius sanctitatis pleno
memoria sanctorum martyrum, qui in persecutio- Tractemundo Regimundo] episcopo Illiberitano
[al.,

nibus Eeclesiae pro fide catholica constanter passi in Hispania, Llttprandus, non meis meritisEcclesiae
sunt nec desunt, quos Saraccni mactatos, et in
; Ticinensis levites, salutem, et omnimodam obser-
occisione gladii necatos ad coelos transmittunt in vationem.
dies. Ora pro me, fili charissime. Gratanteraccepi Grutum mihi fuit, bcatissime papa ac domine
lilirum tuum id est, rcrum gestarum in Enropa Ilis- mullum observande, quod Antapodosis nostra, in
toriam, et praeterea Antapodosin tuam carmine qua nunc carmine nunc prosa ludo, tandem ad
prosaque contextam, ut fecit olim sapiens Boetius manus tuas pervenerit nec minus meo sedit ani-
;

in libro De csnsolatione philosophica. Quem librum rerum gcstarum in Europa His- mo (217),quod meam
Boetii toriam perlegeris. Qua; mihi quodam modoplacere
Severini (memini) diligenternos duo percur
rimus Toleti, cum ego presbyter essem, tuque sub- C incipiunt, cum tibi viro recto doctoque quodam
diaconus illius sanctae Ecelesiae Toletana: quae modo probari video, sequererque tuam in ea parte
:

semper vera fuit filia primogenita Ecelesia; sanrUe sententiam, nisi scirem amorem interdum caecutire;
Romanensis, etcum patiiarrhalibiis, post Romanen- quanquam, quod de tam caeco judicio liberem, fa-
sem, mcrito comparanda cujus pastor, totius est ciunt integritas vitae tuae et amor veri, qui semper
:

Hispania; primas et patriarchu. Planc libri, quos tuis intimis sensibus ab adolescentia haesit. Pos-
misisti, crebram sapiunt lucernam, et tuum felix tremo non minus jucundum mihi fuit, quod modo
redolent ingenium. lleu scito nos maxima rerum !jubes, ut in Fuldensis monasterii bibliotheca (ubi
omnium necessariarum comrnoditate dsstitui nam nunc exsul bibliothecarius immoror) quaeram tibi
;

1'. IIIGFER.E ET DE LAIRENTII NOT.E.

cap, 15, fol. 35: « Todas estas palubras parece que donec Deus ipse nos dimittat. Vide divum Augusti-
quicrc concluir Scncca, que es licito al home fuir num, DeCivitate Dei, lib. i, cap. 19 et scqq,, cujus
de la vida. lo qu.il no es ansi, antes cs cosa muy verba referuntur in cap.Si rion licet, 23, qiur-stione
reprobada,no solamente segun laverdad catholica, 5. Ex nostrisjurisconsultis multa cumulavit D.Bal-
inus uun scgun los gcntiles, cnn Tulio en el Sueiio thasar Gomezius de Amesoua, Toletanus, in
d Bcipion, dice que no debe salir el anima del peculiari Tractatn De 1'otestate in scipsum :
nnTpo, si non [mr munilado de aquel que la puso, Grotius lic Jurc belli, lib. n, cap. 19, n. 5ex alienis.
que ea Dips. En otra guisa parcciera fuir dcl oficio r> I). L.
e curgo que Dios le dio. Ca unsi como de la gueste 215 \os versariin isto oppido pranatensi Illiberi-
non debe partir ninguno sin mandabo drl Principe; tame noslrse civiiati proximo. Vidc quoe notavi ad
ansi dcsla vida, laqual, seguo dice Job, es como Chronicon. num. 202. D. L.
una baballeria Bobre la tierra, non debe alguno (216( Responsio LuilprandiMeTaimi hujuscpistola;
parlir, si nrn quando Dios lo llama. Pluribus etejus, cuin pondit Luitprandus, Julianus inChro-
hoc prosequitur, quae, brevitatiutconsulam, omitlo. niio, nuni. 505: - Florebat per i'l tempus et Toleti
Docct crr;.. retinendum animum in custodia corpo- presbyier Trasemundus (lege Traclemundus) post
ri-j, ncc injussu ejus, a quo nobis est datus, exhac UliberitaDUS episcopus, vir sanctus ad qucm Eu- :

vita demigrandum. Ideo Uebraei mori vocabant yia, Iruinlus scrip.sit, subdiuconus Toletanus.postTici-
et Grffici iitoXuioOai, iil est, dimitti : ut invenitur nensis diuconus, el ipse iu scribit. » 0. L.
1 1
,i

Nu ror. Vulgare Graecorumi lo-

cup. x\ in fine, 217 SecUt animo.Oovia significatione pro placere.
quendi genuss cexpres itThemistius lib.DeAnima: Virgilius lil>. n, .Eneid. scitcl lioc auimo : nmi
/•.'/

'Ai>o)>uss6ai t'j/ i~o0v/,9xovra, xa! it|V t<Xiu-t|V i5nota jureconsultis. Testatur Ulpianue in I. Si fidc-
i-y/i.^-.i xaXounv, id est, eutn qui moritur, aiunt dt- jussor. ", qui sutisdare cogantur; Si hoc, ait, judici
mitti ; cl tnortem, dimissionem vocant. Plutarchus in sederit.t. L.
Consolatione : "Eu>; Jv 6 6to? aiti; i-oXuuir, •f,jj.ji$

PATROt. CXXXVI. 31
 971 APPENDIX AD LIUTPRANDUM. 972

Chronicon Dextri, quod Marcus Maximus monachus A ovibus tuis es solatio et auxilio. qui quotidiemor-
Benedictinus, postea episcopus Cassarauguslanus, tem libenter subis, illarum causa. Fac, obsecro, ut
prosecntus est. Et insuper obnixe petis,ut ad nostra libros hos conciliorum, et epistolarum decretalium,
tempora seriem annorum perducam nam dicis : et nomina sanctorum martyrum Hispanorum, ad
maximavos laborarequorumdamlibrorumpenuria, sanctissimumpontificem,re nomineque vere servum
Etenim inter barbaros et inhumanos Saracenos co- Dei, transmittas. Porro chronicon, quod petis, in

pia non suppetit rerum ad vitam transigendam ne- membrana descri-

hujus bibliothecae reperi vetusta
cessariarum, nedum ut habeatis locupletem libro- ptum ; adjecique, ut annorum
jussum est abs te,
rum supellectilem. Dolui quidem vicem tuam, seriem ad haec usque tcmpora, id est ad annum 960.
reverendissime Pater, quod adeo dure vitam exigas Et gratulor mihi, quod, cum Toleto (ubi, sub san-
in hac urbe Baeticai non infima : nec enim ita du- ctissimo praesule ToletanoBonito (218),subdiaconus
riter, sed paulo mollius [al., melius] agebamus,cum fui) in Italiam proficiscerer, aliquot historise libros
Toleti quondam conviximus. Lenicbat enim feroces mocum asportavi, in quibusordine erat series col-
barbarorum anitnos, hinc prassulum Toletanorum lecta multorum Hispaniae episcoporum : quos et in

singularis auctoritas, illinc vero mirabilis bonitas et hac bibliotheca reperi, jussu, credo, sancti Caroli
patientia. Auctoritas, ut tu bene nosti, partim am- Magni imperatoris ex Hispania allatos, quos, ut
plitudinis antiqure adhuc remanente nitore, partim aiunt, illi obtulerat sanctissimus Elipandus archi-
quod ea niteretur favore praesidioque regum Oveten- episcopus Toletanus, postquam illum errorissui de
sium catholicorum, qui litteris crebris commenda- adoptione Christi serio et vere pcenituit (219). Ad
bant regibus Toleti rem, auctoritatem, bonamque quod manifestandum, concilium episcoporum suf-
tractationem, cum fidelium omnium, tunc maxime fraganeorum et abbatum collegit et coram omnibus ;

Toletanorum antistitum eratque hoc, ut bene

: abjurato publice errore, fidemsanctae RomanaB Ec-
nosti, velut quoddam frenum, ne, quod liberet illis, clesiae confessus est, ut tu melius nosti. Igitur feci
omnino licere putarent. Quod non accidit episcopis quod jussisti, beatissime Pater an voto conatus
;

inBaeticaconstitutis.quibus omnibus potentissimus responderit, tu videbis qui jussisti ; et servum hunc

"imperator praesidet. Sed soleris te, Pater optime, exsulem Deo commenda. Vale.
in oratione
in tantis angustiis constitutum, sicut bonus pastor Incipiam tamen ab anno 606aera 644, et ordinem

P. HIGUER.E ET DE LAURENTII NOT.E.

(218) Prxsule Toletano Bonito. Vide Julianum in frontis produco Jonam Aurelianensis Ecclesiae epi-
Chromco, ubi agit de Bonito num. 440, anno 859: scopum, qui libros tres « De Cultu imaginum, » Ca-
« Qua re cognita,mense Aprili,cogitur iterum syno- rolo Calvo adversus haeresim Claudii praesulis Tau-
dus, et sine ulla difficultate eligitur S. Bonitus, rinensis,ante annos quidem770 inscripsit; quamvis,
episcopus Toletanus, natione Gallus, Arvernensis ut ait eminentissimus cardinalis Baronius, tom. IX,
civis: » etuum. 441, 442, et 444. D. L. anno Christi 825; ita Jonas confecit bestiam, ut ab
(219) Sanctissimus Elipandns archiepiscopus Toleta- C Ecclesia catholica pramio dignus minime fuerit
nus, postquam itlum erroris sui de adoptione Christi judicatus, et notat P. Hieronymus de la Higuera,
serio et vere paenituit. De abbate Genesio, quem Ca- num. 292. At in ipsius operis limine sic ait « Ut :

rolus Magnus misitin Hispanias legatum, utab hoc igitur caeterosomittam, emersitex eademHispania,
errore averteret Elipandum, et alios ejus sequaces ;
tempore sanctae memoriae Caroli piissimi atque in-
vide Julianum in Adversariis, et quae diximus ad victissimi Augusli, quidam Felix nomiue, actu infe-
num. 103, et num, 265, cujus verba sunt « Nec : lix, Urgelitanensis civitatis episcopus : qui, juncto
multo post ivit (Genesius) in H spanias, missus a Ca- suo sceleratissimo errori Eliphanto [lege Elipando]
rolo Magno, ad Felicem Urgelitanum cpiscopum.et loletanae urbis episcopo, secundum humanitatem,
Elipandum Toletanum, in negotio adoptionis Chri- non esse proprium Filium Dei, sed adoptivum.prae-
sti : et ivit Romam ad Adrianum papam, attulit dicare ausus est. » Suffragatur Julianus in dicto,
ejus epistolam ad Carolum et episcopos. Interfuit num. 265, in Adversariis, et in Chronico num. 401,
conciliis Francofordiensi et Italico. Retulit epistolam Elipandus Felicis Urgelitani pontificis discipulus, etc.
Caroli ad Elipandum, cum quo disputavit, et ejus De Elipandi pcenitentia Jonas nihil addit de qua ;

rationibus et precibus Elipandus resipuit, manente iterum Luitprandus in Chronico num. 259, cujus
in sua perfidia episcopo Felice. » usque Julianus meminit, num. 402, 41). et 415.
Nuper luci dedit P. Jacobus Sirmondus epistolam Aimoin. 4 Rer. Franc. 83. Rhegino in Chronico,
Adriani papae, et Caroli Magni, conciliutn Franco- Ado Viennensis lib. n, quos inter antiquos recenset
fordiense, libellum episcoporum Italia; concilii de- et inter recentiores morales Hist. Hisp., lib. xin,
creto missum (de quibus Julianus in Chronico num. n c. 26.Schotusjurisconsultus biblioth. Hisp. Joannes
602) atque Synodicam coneiiii ab episcopis Galli» de Mariana, lib. vnHist., cap.S.Beatum et Heterium
et Germanis ad episcopos Hispaniae. in tom. II Con- contra Elipandumscripsisseagnoscunt multi: quod
ciliorum Gallic,, fol. 161, 167, 175, 186 et 193; e-t quidemtestatum reliquit JulianusinChronico,num.
canonem primum concilii apponit.ubi damnatur hae- 401 Scripsit contra eum [Elpidium] Heterius, ad-
: «

resis Elipandi et Felicis; ubi Felix Urgelitanaj sedis juvanteBeato; et hic liber est in nostra bibliotheca. »
episcopusasseritur,etnon Toletana3,ut late dicemus Erudite de his, uti solet, Joannes Eusebius Nierem-
alibi. bergius Societatis Jesu presbyter in epistola.quam
De EIipandoautem,qui erravitinadoptione,quam mihi scripsit, et excudendamcuravi inter notas ad
tribuit Domino nostro Jesu Christo, idem Julianus epistolas praesulum, ne te tanta defraudarem do-
in Chronico num. &02. Qui resipuit, monitionibus ctrina cui bene consulere, munus et honos mihi
;

Adriani P. M, et Caroli Magni imperatoris, dicto est. Strictim pauca exaravit P. Hieronymus de la
num. 402; vide plura num. /104, 400,400,4)0,411, Higuera ad n, 260 nostri Luitprandi in Chronico.
Agit gratias Carolo num. 4)4.Moritur sancte num. D. L.
5. Nunc testem ad id irrefragabilem, integraque
973 CHRONICON.