CHAPTER 1

INTRODUCTION
NUMBER SYSTEMS AND CONVERSION

Prof. Dr. Mehmet Akbaba

CME 221 LOGİC CİRCUITS

1 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 This Chapter includes:
 Digital Systems and Switching
Circuits
 Number Systems and Conversion
 Binary Arithmetic

2 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 DIGITAL SYSTEMS AND SWITCHING CIRCUITS

Figure 1-1: Switching circuit

3 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

1. Number Systems

In a number system a number S, with base value (taban

değeri) R and weighting coefficients (ağırlık katsayıları) d,
can be represented as (without decimal digits (tam sayı)):
n 1
S  d n R  d n1 R
n
 ...  d1 R  d 0 R
1 0

Fractional numbers (kesirli sayılar) similarly can be

represented as:
S  d n R n  d n 1R n 1  ...  d1R1  d 0 R 0  d 1R 1  d  2 R 2  ...

4 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

I. Decimal (onluk, on tabanlı) number system
Base in decimal system is 10 and wighting coefficients are
numbers from 0 to 9 (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. The standard
form is:
D  d n 10 n  d n110 n1  ...  d1101  d 0 10 0  d 110 1  d 2 10 2  ...
For example a decimal number 523 can be represented as:
(R=10, d2=5, d1=2, d0=3)
523= 5x102+2x101+3x100=500+20+3

II. Binary (ikili, iki tabanlı) number system

İn Binary number system weight coefficients are numbers
0 and 1 and base is 2. In this system each step is one BIT
(BInary DigiT). For example 100110 is a binary number.
Leftmost digit is the most significant bit (MSB) (first 1 (red)
) in the above example) and the rightmost digit is the less
significant bit (LSB) (last 0 (blue) in above example)
5 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
 In the binary number system if we denote the number
with B the general form of representation is;
B  d n 2n  d n1 2n1  ...  d1 21  d0 20  d 1 21  d 2 22  ...
Example:
1011.101 = 1x23 + 0x22 + 1x21 + 1x20 + 1x2-1 + 0x2-2 + 1x2-3
MSB: Most
significant bit 1001011 LSB: Less
MSB significant bit
LSB
III. Octal (sekizli, sekiz tabanlı) number system
Base in octal system is 8 and the weights are from 0 to 7 (0,
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7). The standard form is:
O  d n 8n  d n18n1  ...  d181  d0 80  d 181  d 2 82  ...
Example: O= (76.45)8= 7x81+6x80+4x8-1+5x8-2
6 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
 IV. Hexadecimal (onaltılı, onaltı tabanlı) number system
Base in hexadecimal (or shortly hex) system is 16 and
weights are from 0 to 15 (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C,
D, E, F). The standard form is:

H  d n16n  d n116n1  ...  d1161  d0160  d 1161  d 2162  ...

(A=10, B=11, C=12, D=13, E=14, F=15)

Examples: H= (26.75)16= (2x161+6x160+7x16-1+5x16-2 )10

H=(A5D.2C)16=(10x162+5x161+13x160+2x16-1+12x16-2)10

7 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 NUMBER CONVERSION
 Division Result Remainder
 1271 / 2 = 635 1 LSB
 635 / 2 = 317 1
 317 / 2 = 158 1
 158 / 2 = 79 0
 79 / 2 = 39 1
 39 / 2 = 19 1
 19 / 2 = 9 1
 9/2 = 4 1
 4/2 = 2 0
 2/2 = 1 0
 1 1 MSB

Therefore (1271)10=(10011110111)2
8 Prof. Dr. Mehm Akbaba BLM221 10/12/2015
 NUMBER CONVERSION

9 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

10 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
 Turkish convension for number conversion:
SIMPLIFICATION OF NOTATION IN NUMBER CONVERSION
Convert (256.45)10 to binary sistem:
Therefore (256)10 = (100000000)2
Division Remainder
256 /2=128 0
128 /2=64 0
64 /2=32 0
32 /2=16 0
16 /2=8 0
8 /2=4 0
4 /2=2 0
2 /2=1 0
1 1
11 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
 Therefore (256)10 = (100000000)2
Fractional part:
0. 45 0.9 0.8 0.6 0.2 0.40 0.8
2 2 2 2 2 2 2
X.......... X..... X...... X...... X ...... X...... X ......
0.90 1.8 1.6 1.2 0.4 0.8 1.6

(0.45)10=(0.0111001)2

0/2+1/4+1/8+1/16+1/128=0+0.25+0.125+0.0625+0.0078=
0.44530.45
Therefore (256.45)10  (100000000.0111001)2

12 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 Another Example
Convert (256.45)10 to base 6 :

Division Remainder

256 /6=42 4

42/6=7 0

7/6=1 1

1 1

Therefore (256)10 = (1104)6

=1*63+1*62+0*63+4*60=216+36+0+4*1=256

13 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 Fractional part:
0. 45 0.70 0.20 0.20 0.20
6 6 6 6 6
X.......... X......... X......... X......... X .......
2.70 4.20 1.20 1.20 1.20

Threfore (0.45)10=(0.24111)6

2/6+4/62 + 1/63 +1/64

+1/65=0.3333+0.1111+0.0046+0.0007716+0.0001286=0.45
Therefore (256.45)10  (1104.24111)6

14 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 SIMPLIFICATION OF NOTATION IN NUMBER CONVERSION

EXAMPLE: COVERT (269.125)10 to:

a) Binary b) Hex

a) To binary:
269/2=134 remainder=1
134/2= 67 remainder=0
67/2=33 remainder=1
33/2=16 remainder=1
16/2=8 remainder=0
8/2=4 remainder=0
4/2=2 remainder=0
2/2=1 remainder =0
1/2=0 remainder=1

15 Logic Circuits Prof.Dr. M. Akbaba 10/12/2015

 THEREFORE (269)10 = (100001101)2
(1x28+0x27+0x26+0x25+0x24+1x23+1x22+0x21+1x20=
=256+0+0+0+0+8+4+1=269)

Fractional part:
0.125x2=0.250, whole number=0
0.250x2=0.500, whole number=0
0.500x2=1.00, whole number=1

Hence:
(269.125)10=(100001101.001)2

16 Logic Circuits Prof.Dr. M. Akbaba 10/12/2015

 b) To hexadecimal

269/16=16 remainder= 13
16/16=1 remainder=0
1/16=0 remainder=1
Therefore (269)10=(10D)16

Fractional part:
0.125x16=2.000 whole number part=2

Hence: (269.125)10=(10D.2)16
(1x162+0x161+13x160+2x16-1=256+0+13+0.125=269.125)

17 Logic Circuits Prof.Dr. M. Akbaba 10/12/2015

 Example: Convert (673.124)8 to binary and then to
hexadecimal number system.

610= 1102, 710 = 1112, 310 = 0112, 110 = 0012,

210 = 0102 , 4 10= 1002
(673.124)8 = (110 111 011.001 010 100)2

To convert to hex we group binary number 4 by 4:

(673.124)8 = (0001 1011 1011 . 0010 1010 0)2

1 11(B) 11(B) . 2 10(A)
(Correspondence of each group)

Therefore (673.124)8=(1BB.2A)16

18 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 BINARY ARITHMETIC

Arithmetic operations in digital systems are

usually done in binary, because design of logic
circuits to perform binary arithmetic is much
easier than for decimal. Binary arithmetic is
carried out in much the same way as decimal,
except the addition and multiplication tables
are much simpler.

19 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 The addition table for binary numbers is:
0 + 0 =0
0+1=1
1+0=1
1 + 1= 0 and carry 1 to the next column

Carrying 1 to a column is equivalent to

adding 1 to that column.

20 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

Example: Add 1310 and 1110 in binary.
1 1 1 1 Carries

1310 = 1 1 0 1
1110 = 1 0 1 1
1 1 0 0 0 =2410

1000=1x23+0x22+0x21+0x20=8+0+0+0=8
100=1x22+0x21+0x20=4+0+0+0=4
1=1x20=1 [ (1101)2=(13)10 ]
1000=1x23+0x22+0x21+0x20=8+0+0+0=8
10=1x21+0x20=2+0=2
1=1x20=1 [ (1011)2=(11)10 ]
21 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
11000=1x24+1x23+0x22+0x21+0x20=16+8+0+0+0=24
Example 2: Add decimal numbers 64 and
99 in binary addition
1 Carrie
6410 = 1 0 0 0 0 0 0
+ 9910 = 1 1 0 0 0 1 1
16310 = 1 0 1 0 0 0 1 1
1x27+0x26+1x25+0x24+0x23+0x22+1x21+1x20=
=128+0+32+0+0+0+2+1=16310

(10100011)2=(163)10
(binary 10100011 = decimal 163)
22 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
Binary Subtraction

The subtraction table for binary numbers is

0–0=0
0–1=1 and borrow 1 from the next column
1–0=1
1–1=0

Borrowing 1 from a column is equivalent to subtracting 1

from that column.

23 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 Examples of Binary Subtraction
a)
1 Indicates a borrow from the third column

1 1 1 0 1
- 1 0 0 1 1
1 0 1 0

24 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 b) (notice how the barrow propagates from
column to column in this example. In order to
borrow 1 from the second column, we must in turn
borrow 1 from the third column, etc. )
1 1 1 1 borrows

1 0 0 0 0
- 1 1
1 1 0 1

25 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 c)
An alternative to binary subtraction is the use of 2’s complement arithmetic, as
will be discussed later.

1 1 borrows
11 1 001
- 11
11 0 110

26 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 Binary multiplication

The multiplication table for binary numbers is

0x0=0
0x1=0
1x0=0
1x1=1

27 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 Binary multiplication example
The following example illustrates
multiplication of 1310 by 1110 in binary:

1 1 0 1
1 0 1 1
1 1 0 1
1 1 0 1
0 0 0 0
1 1 0 1 =14310
1 0 0 0 1 1 1 1

28 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 When doing binary multiplication, a common way to avoid carries greater
than 1 is to add in the partial products one at a time as illustrated by the
following example:

1111 multiplicand
1101 multiplier
1111 1st partial product
0000 2nd partial product
(0 1 1 1 1) sum of first two partial products
1111 3rd partial product
(1 0 0 1 0 1 1) sum after adding 3rd partial product
1111 4th partial product
1 1 0 0 0 0 1 1 final product (sum after adding 4th
partial product)

29 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 Binary Division
a) Divide 1102 by 102 in binary

1 1 (Answer)

1 0 1 1 0
1 0
0 1 0
1 0
0 0

30 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 b) Divide 101002 by 1012 in binary:

1 0 0 (Answer)

1 0 1 1 0 1 0 0
1 0 1
0 0

31 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 c) Divide 14510 by 1110 in binary:
14510=100100012 1110=100100012

1101 (Answer)

1011 1 0010001
1011
1110
1011
1101
The quotient is 1101 and
1011 remainder 10

10
32 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
 d) Divide 2510 by 810 (=3.12510)

11.001
1000 11001
1000
01001
1000
0001000
1000
0000

33 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 e) Full divide 2910 by 610 up to four factional digits
100,1101
110 11101
110
001010
110
01000
110

001000
110
0010

34 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 ÖRNEK: (41.6875)10 sayısını ikili sisteme çeviriniz.
Tamsayı kısmı
41 / 2 = 20, kalan = 1
20 / 2 = 10, kalan = 0
10 / 2 = 5 , kalan = 0 Example in
5 / 2 = 2, kalan = 1 Turkish
2 / 2 = 1, kalan = 0
1 / 2 = 0, kalan = 1
(41)10 = (101001)2
Kesirli kısım
0.6875 ×2 = 1.3750 tamsayı = 1
0.3750 ×2 = 0.7500 tamsayı = 0
0.7500 ×2 = 1.5000 tamsayı = 1
0.5000 ×2 = 1.0000 tamsayı = 1 (0.6875)10 = (1011)2
(41.6875)10 = (101001.1011)2

35 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 REPRESENTATION OF NEGATIVE NUMBERS

In most computers to represent both the positive and

and negative numbers, the first bit in a word is used as
sign bit. ‘0’ is used for positive numbers and ‘1’ is
used for negative numbers.

In n bit word first bit is sign bit and n-1 bits represents
the amplitude.

For example 00101 represents +5 and

10101 Represents -5.
Different codes are possible to represent negative
numbers. For example:
36 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
1000 represents minus zero in sign and magnitude
System, where as - 8 in the 2’s complement system.

2’s complement and 1’s complement systems are

special systems to represent negative numbers. Using one of
these systems subtraction of numbers are easily performed
using rules of addition, as will be discussed later in this section.

2’ s complement of a number -N is defined as:

N* = 2n – N (2’s complement)
n: number of digits used
For n=4, -N is represented by 16-N. For example -3 is
represented by 16-3=13=(1101)2
(2’s complement of -3) (sign bit is not complemented)
For n=4, -5 in 2’s complement =16-5=11=(1011)2
37 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
 Positive numbers remain in their natural form.

1’s complement of an integer -N is defined as:

N=(2n-1)-N (1’s complement) (1-3)
In 1’s complement, for n=4, -5 is represented by 16-1-5
=10 =10102.
As a shortcut 1’s complement of a negative number can be
obtained by complementing each bit, i.e., replacing 0 with 1
and 1 with 0.
For example +6 = 01102 and -6 in 1’s complement is
1001.
-6=11102 -6 in 1’s complement=1001
Notice that sign bit is not complemented.
38 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015
 2’s complement can be obtained in two ways:

1) Get 1’s complement and add 1

+3 = 00112. 1’s complement of -3 is

1100 1’s complement

1 add 1
1101 2’s complement

2) Start from right and keep the digits same until first 1.
Then complement all bits to the left of the first 1
(simplest way).

+3 = 00112 -3= 10112 and 2’s complement of -3 is: 1101

Table 1.1 shows 1’s and 2’s complements for n=4.

39 Prof. M. Akbaba Digital Logic 10/12/2015

 Sayı Sistemlerinin İncelenmesi
1.3 Sekizli (Octal) Sayı Sistemi
 Taban değeri sekiz olan ve 0-7 arası (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6,
7) değer alan sayı sistemidir. Genel ifadesi;
 O= dn 8” + dn-18n-1 +... + d1 81 + d0 80 + d-18-1 + d_2 8-2
+... şeklinde olur.

 Örnek: X= (47.2)8
 X= 4x81+7x80+2x8-1

40 KBUZEM 12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin İncelenmesi

1.4 Onaltılı (Hexadecimal) Sayı

Sistemi
Taban değeri 16 olan ve 0-15 arası (0, 1, 2, 3,
4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F) değer alan sayı
sistemidir. Genel ifadesi;
(0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A=10, B=11, C=12,
D=13, E=14, F=15)

H= d n16n + d n-116n-1 +... + d1 161 + d0 160 +

d -116-1 + d -216-2 +... olur.
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin İncelenmesi

 Örnekler:

 a) H=(2A.C)16 =2x161+10x160+12x16-1

 b) H= (26.75)16= (2x161+6x160+7x16-1+5x16-2 )10

 c)
H=(A5D.2C)16=(10x162+5x161+13x160+2x16-1
+12x16-2)10

42 KBUZEM 12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi
 2. Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi
 2.1 Onluk sayıların ikili, sekizli ve onaltılı
sayılara dönüştürülmesi

 Onluk sayı sisteminde tamsayıyı diğer sayı

sistemine dönüştürmek için onluk sayı
dönüştürülecek sayıya sürekli bölünür ve
sondan başa doğru kalan yazılır.

43 KBUZEM 12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi
 Onluk sayıların ikilik sayılara dönüştürülmesi
 ÖRNEK 1 : (53)10 sayısını ikili sayı sistemine
çeviriniz.
 53 / 2 = 26, kalan = 1 En küçük bit (LSB: Less
Significant Bit)
 26 / 2 = 13, kalan = 0
 13 / 2 = 6 , kalan = 1
 6/ 2 = 3, kalan = 0
 3 / 2 = 1, kalan = 1
 1/ 2 = 0, kalan = 1 En büyük bit (MSB:
Most Significant Bit)
44 KBUZEM 12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

 Tam sayı kısmı için sıralama aşağıdan

yukarıya doğrudur.
 (53)10 = (110101)2

 Örnek 2: (1271)10 sayısını ikili sayıya

dönüştürelim.

 Çözüm:

45 KBUZEM 12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi
 İşlem Bölüm Kalan
 1271 / 2 = 635 1
 635 / 2 = 317 1
 317 / 2 = 158 1
 158 / 2 = 79 0
 79 / 2 = 39 1
 39 / 2 = 19 1
 19 / 2 = 9 1
 9/2 = 4 1
 4/2 = 2 0
 2/2 = 1 0
 1 1

46 KBUZEM 12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Sonuç olarak kalan kolonunu aşağıdan

yukarıya doğru sıralarsak;
(1271)10 = (10011110111)2
eşitliği bulunur.

Kesirli onluk sayılar ikili sayıya

dönüştürülürken kesirli kısım sürekli 2 ile
çarpılır. Çarpım sonucunda elde edilen sayının
tam sayı kısmı yazılır. kesirli kısım 2 ile
yeniden çarpılır. Bu işleme kesirli kısım ‘0’
değerine (veya 0’a çok yakın bir değere)
ulaşıncaya kadar devam edilir.
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Kesirli onlu sayılar ikili sayılara dönüştürülürken

kesir kısmı 2 ile çarpılır. tam kısmı kaydedilir

ÖRNEK 2 : (41.6875)10 sayısını ikili sisteme

çeviriniz.
Tamsayı kısmı
41 / 2 = 20, kalan = 1
20 / 2 = 10, kalan = 0
10/ 2 = 5 , kalan = 0
5/ 2 = 2, kalan = 1
1/ 2 = 1, kalan = 0
1/ 2 = 0, kalan = 1
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Kalan kolonu aşağıdan yukarıya doğru sıralanırsa:

(41)10 = (101001)2

Kesirli kısım
0.6875 *2 = 1.3750 tamsayı = 1
0.3750 *2 = 0.7500 tamsayı = 0
0.7500 *2 = 1.5000 tamsayı = 1
0.5000 *2 = 1.0000 tamsayı = 1
Kesirli kısım için sıralama yukarıdan aşağıya
doğrudur.
(0.6875)10 = (1011)2
(41.6875)10 = (101001.1011)2
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Örnek 3: (0.65)10 sayısını ikili sayı sistemine

çevirelim.

Tam sayı Kısım yok. Sadece kesirli kısım

vardır.
0.65 * 2 = 1.30 1 (s1)
0.30 * 2 = 0.60 0 (s2)
0.60 * 2 = 1.20 1 (s3)

Sıralama yönü yukarıdan aşağıya doğru

olduğundan s1, s2, s3 sıralaması takip edilir.
Sonuç; (0.65)10 ≅ (0.101)2
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Onluk sayıların sekizlik sayılara dönüştürülmesi

ÖRNEK 1: (46)10 sayısını sekizli sayıya

dönüştürün
46 / 8 = 5, kalan = 6
5/ 8 = 5, kalan = 5
(46)10 = (56)8

Kesirli sayılar sekizli sayıya çevrilirken kesirli

kısım 8 ile çarpılarak devam edilir. Tam sayı
kısımlar alınıp yukarıdan aşağıya sıralanır.
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

ÖRNEK 1: (46.15)10 sayısını sekizli sayıya

dönüştrün.

Tamsayı Kısmı Kesirli Kısım,

46/ 8 = 5, kalan = 6 0.150* 8 = 1.200, tamsayı= 1
5/ 8 = 5, kalan = 5 0.200 * 8 = 1.600 tamsayı =1
0.600 * 8 = 4.800 tamsayı = 4
(53.15)10 = (56.114)8
(Daha fazla hassasiyet istenirse kesirli kısım için
işlem devam ettirilebilir)

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Onluk sayıların onaltılık sayılara dönüştürülmesi

ÖRNEK 1: (46)10 sayıyı onaltılık sayıya
dönüştürün.
46/16 = 2, kalan = 14
2/ 16 = 0, kalan = 2
(46)10 = (2E)16
Kesirli kısım 16 ile çarpılarak çikan sayının tam
sayı kısmı alınıp yukarıdan aşağıya doğru
sıralanır.
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

ÖRNEK 2: (220.975)10 sayıyı onaltılık sayıya

dönüştrün.
Tamsayı kısmı
220 / 16 = 13 kalan = 12 (C)
13 / 16 = 0 kalan = 13 (D
Kesirli kısım
0.975x16 = 15.600 tamsayı = 15 (F)
0.600x16 = 9.600 tamsayı = 9
0.600 x 16 = 9.600 tamsayı = 9
(220.975)10 = (DC.F99)16
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

2.2. İkili Sayıların Dönüştürülmesi

İkili sistemdeki bir sayı her basamağının ağırlık
katsayısı ile çarpılıp bulunan değerlerin
toplanması ile onlu sayı sistemine
dönüştürülür.
ÖRNEK: (10111.101)2 sayısını onlu sayıya
dönüştürünüz.
(10101.101)2 = 1 x 24 + 0 x 23 + 1 x 22 + 1 x 21 + 1
x 20, 1 x 2-1+ 0 x 2-2 + 1 x 2-3 = 16 + 4 + 1, 0.5 +
0.125 = (23.625)10

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

İkili Sayıların Onaltılı Sayılara Dönştürülmesi

İkili sayılar onaltılı sayıya dönüştürürken sayıların tam
kısmı sağdan sola doğru, kesirli kısım ise soldan sağa
doğru dörderli grup olarak düzenlenir. Sonra her bir
sayı kendi katsayısı ile çarpılarak sonuç bulunur.

ÖRNEK: (11101.101)2 sayısını onaltılı sayıya

çeviriniz.
(11101.101)2 = 0 x 23 + 0 x 22 + 0 x 21 + 1 x 20 1 x 23
+ 1 x 2 2 + 0 x 2 1 + 1 x 2 0, 1 x 2 3 + 0 x 2 2 + 1 x 2 1
= (1D.A)16

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

2.3 Sekizli Sayıların Dönüştürülmesi

Sekizli Sayıların İkili Sayılara dönüştürülmesi

Sekizli sayılar ikili sayılara dönüştürürken her
basamağın ikili sayıdaki karşılığı yazılır.

ÖRNEK: (673.124)8 sayısını ikili sayıya

dönüştürün.

6= 110, 7 = 111, 3 = 011, 1 = 001, 2=

010 , 4 = 100
(673.124)8 = (110 111 011.001 010 100)2
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Sekizli Sayıların Onlu Sayılara dönüştürülmesi

Sekizli sayı onlu sayıya dönüştürürken her bir

basamaktaki sayı kendi katsayısı ile çarpılır ve
toplam bulunur.

ÖRNEK : (32.12)8 sayısını onlu sayıya çeviriniz

(32.12)8 = 3 x 81 + 2 x 80, 1 x 8'1 + 2 x 8-2
= 24 + 2, 0.125 + 0.03125 = (26.15625)10

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Sekizli Sayının Onaltılı Sayıya dönüştürülmesi

Sekizli sayıyı onaltılı sayıya dönüştürmenin en
kolay yolu sekizli sayıyı ikili sayıya dönüştrüp
sonra onaltılı sayıya dönştürmektir (İkili sayıya
dönüştürüldükten sonra 4’lü guruplar alınır).
ÖRNEK : (32.12)8 sayısını onaltılı sayıya
dönüştürün.
3= 011, 2 = 010, 1 = 001, 2 = 010
(32.12)8 = (011 010.001 010)2
= 0 x 2 3 + 0 x 22 + 0 x 2 1 + 1 x 20 1 x 2 3 + 0 x 2 2 + 1 x
21 + 0 x 20, 0 x 23 + 0 x 22 + 1 x 21 + 0 x 20 1 x 23 =
(1A.28)16
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

2.4 Onaltılı sayıların Dönüştürülmesi

Onaltılı sayıların ikili sayılara dönüştürülmesi
Onaltılı sayılar ikili sayılara dönüştürürken
onaltılı sayının her basamağındaki sayının ikili
sayı karşılığı 4 bit olarak yazılır.

ÖRNEK: (32.12)16 sayısını ikili sayıya

dönüştürün
3= 0011, 2 = 0010, 1 = 0001, 2 = 0010
(32.12)16 = (0011 0010. 0001 0010)2

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Onaltılı sayıların sekizli sayıya dönüştürülmesi

Onaltılı sayıları sekizli sayıya dönüştrmenin en

kolay yolu onaltılı sayıyı önce ikili sayıya
dönüştürüp sonra sekizli sayıya
dönüştürmektir.

ÖRNEK: (32.12)16 sayısını sekizli sayıya

dönüştürün.
= (0011 0010. 0001 0010)2
(32.12)16 = (62.044)8

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinin Dönüştürülmesi

Onaltılı sayıların onlu sayıya dönüştürülmesi

Onaltılı sayı onlu sayıya çevrilirken her bir

basamaktaki sayı kendi katsayısı ile çarpılır ve
toplam bulunur.
ÖRNEK: (32.12)16 sayısını onlu sayıya
dönüştürün
(32.12)16 = 3 x 161 + 2 x 160, 1 x 16-1 + 2 x 16-2
= 48 + 2, 0.0625 + 0.00781
= (50.0703)10

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

3.0 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

Bütün sayı sistemlerinde işaret (+ veya -)
kullanılabilir ve aşağıdaki bağıntılar bütün
sayı sistemlerinde uygulanabilir.
1) +a + (+b) = a + b 2) +a + (-b) = a - b
3) +a - (+b) = a - b
4) +a - (-b) = a + b

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama
3.1 İkili (Binary) Sayı Sisteminde Toplama

İkili sayılarda toplama onlu sayılarda olduğu gibi

basamak basamak toplamak suretiyle yapılır.
Binary (ikili) sayı sisteminde toplama kuralı
aşağıdaki gibidir:

0+0=0, 0+1=1, 1+0=1,

1+1=0 ve bir önceki (bir soldaki) kolona 1 ekle
0 + 0 =0
0+1=1
1+0=1
1 + 1= 0 ve bir önceki kolona 1 ekle
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

ÖRNEK 1: (111)2 sayısı ile (011)2

sayısını toplayınız.

111 Eklemeler
111
+ 011
10 1 0

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

ÖRNEK 2: (1101.110)2 + (0110.101)2 + (1111.111)2

sonucunu bulunuz.

1101.110
0110.101
+ 1111.111
100100.010

Örnek 3: Desimal 64 ve 99 sayılarını binary

(ikili) sayı sistemi kullanarak toplayınız.
(carrie: elde)

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

1 Carrie
6410 = 1 0 0 0 0 0 0
+ 9910 = 1 1 0 0 0 1 1
16310 = 1 0 1 0 0 0 1 1

1x27+0x26+1x25+0x24+0x23+0x22+1x21+1x20
=128+0+32+0+0+0+2+1=16310

(10100011)2=(163)10
(binary 10100011 = desimal 163)

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama
1.İkili (Binary) Sayı Sisteminde Çıkarma
İkili sayılarda çıkarma onlu sayılara benzer
olarak yapılır.
0 - 0 = 0, 1 - 0 = 1, 1 - 1 = 0, 0 - 1 = 1 (Borç 1, bir
soldaki kolondan 1 borç alınır )

ÖRNEK: (1101.110)2 - (0110.101)2 sonucunu

bulunuz.

1101.110
- 0110.101
0111.001
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama
1.İkili (Binary) Sayı Sisteminde Çıkarma
İkili sayılarda çıkarma onlu sayılara benzer
olarak yapılır.
0 - 0 = 0, 1 - 0 = 1, 1 - 1 = 0, 0 - 1 = 1 (Borç 1, bir
soldaki kolondan 1 borç alınır )

ÖRNEK: (1101.110)2 - (0110.101)2 sonucunu

bulunuz.

1101.110
- 0110.101
0111.001
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

İkili sayılarda sayının sıfırdan küçük olması

durumunda doğrudan çıkarma işlemi
uygulanamamaktadır. Bunun yerine tümleyen
aritmetiğine göre çıkarma işlemi
uygulanmaktadır. İkili sayılarda sayının
sıfırdan küçük olması durumunda doğrudan
çıkarma işlemi uygulanamamaktadır. Bunun
yerine tümleyen aritmetiğine göre çıkarma
işlemi uygulanmaktadır.
ÖRNEK 1: (11)2 sayısını (111001)2 sayısından
çikartınız. (barrow: Borç)
12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

ÖRNEK 1: (11)2 sayısını (111001)2

sayısından çikartınız. (barrow: Borç)
1 1 borrows
11 1 001
- 11
11 0 110

12.10.2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

Örnek 2:

1 1 1 1 borrows

1 0 0 0 0
- 1 1
1 1 0 1

12.10.2015
 İkili Sayı Sisteminde (Binary) Çarpma

Binary çarpmanın temeli aşağıdaki gibidir:

0x0=0
0x1=0
1x0=0
1x1=1

BLM221-B Mantik Devreleri Hafta 1-2 Ek Notlar Prof.

73 Dr. Akbaba 10/12/2015
 Örnek 1
1310 ve 1110 sayılarının binary çarpımını bulalım:

1 1 0 1
1 0 1 1
1 1 0 1
1 1 0 1
0 0 0 0
1 1 0 1 =14310
1 0 0 0 1 1 1 1

BLM221-B Mantik Devreleri Hafta 1-2 Ek Notlar Prof.

74 Dr. Akbaba 10/12/2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

Örnek 2: Binary çarpma yaparken eldeleri şaşırmadan

doğru yapmak için ara çarpımlar yapmak kolaylık
sağlar.

1111
1101
1111 1. ara çarpım
0000 2. ara çarpım
(0 1 1 1 1) 1. ve 2. ara çarpımların toplamı
1111 3. ara çarpım
(1 0 0 1 0 1 1) 3. ara çarpımdan sonraki toplam
1111 4. ara çarpım
11000011 Sonuç

12.10.2015
 İkili Sayı sisteminde (Binary) Bölme
Binary bölme normal ondalık sayıdaki bölme
gibidir
Örnek 1: 1102 sayısını 102 sayısına
bölelim ( binary bölme)

1 1 (Sonuç)

1 0 1 1 0
1 0
0 1 0
1 0
0 0
BLM221-B Mantik Devreleri Hafta 1-2 Ek Notlar Prof.
76 Dr. Akbaba 10/12/2015
 Sayı Sistemlerinde Hesaplama

Örnek 2: Sayısını 2510 810 sayısına binary olarak

bölelim (=3.12510)

11.001
1000 11001
1000
01001
1000
0001000
1000
0000
12.10.2015
 REFEENCES

• 1. Hüseyin EKİZ, Mantık Devreleri,

Değişim Yayınları, 4. Baskı, 2005
• 2. Prof. M. Akbaba Mantık Devreleri
Notları
• 3 .Thomas L. Floyd, Digital
Fundamentals, Prentice-Hall Inc. New
Jersey, 2006
• 4 .M. Morris Mano, Michael D. Ciletti,
Digital Design, Prentice-Hall, Inc.,New
Jersey, 1997

10/12/2015