Strona archiwalna

Fitoterapia
czyli ziołolecznictwo
Tę witrynę opracowano na podstawie prac:
Henryk Różański

Poradnik zielarski

Krosno 1993

Poradnik Fitoterapii

Krosno 1990-1994

Roślinne preparaty galenowe, cz. I - III, receptura i wyniki badań autor

Rękopis i maszynopis recenzowany; Krosno, cz. I-III - 1989-1996

Krosno-Poznań, cz. IV – 1997-2001

Sponsor badań autora w latach 1993-2000 - Fundacja Büchner

Dokument i receptury chronione prawami autorskimi

Receptur nie wolno stosować do celów zarobkowych!

Spis pozostałych części www. http://www.rozanski.ch

Wykaz roślin leczniczych opisanych

na tej stronie

Olcha Alnus
Orzech Juglans
Perz Agropyron
 Pięciornik gęsi Potentilla
Pięciornik kurze ziele Potentilla
Podbiał Tussilago
Pokrzywa Urtica
Połonicznik Herniara
Porost islandzki (Płucnica Cetraria, Lichen
islandzka)
Porzeczka Ribes
Poziewnik Galeopsis
Poziomka Fragaria
Prawoślaz Althaea
Przetacznik Veronica
Przytulia Galium
Przywrotnik Alchemilla
Rdest Polygonum
Rozmaryn Rosmarinus
Róża Rosa
Rumianek Matricaria
Ruta Ruta
Rutwica Galega
Serdecznik Leonurus
Skrzyp Equisetum
Sosna Pinus
Stokrotka Bellis
Szałwia Salvia
Ślaz Malva
Śliwa tarnina Prunus spinosa
Świetlik Euphrasia
Tarczyca Scutellaria
Tasznik i tobołki Capsella et Thlasp
Tatarak Acorus
Topola Populus
Tymianek Thymus
Wiązówka (tawuła) Filipendula
Wierzba Salix
 seu Epilobium
Wiesiołek Oenothera
Wilczomlecz Euphorbia
Wrotycz Tanacetum
Wrzos Ericae seu Calluna
Żółtlica Galinsoga
Żywokost Symphytum

Olcha czarna i olcha szara - Alnus glutinosa et Alnus

(Betulaceae)
Opis.
Alnus glutinosa (olsza czarna) - drzewo do 20 m wys.; korona rzad
wzniesionych ku górze; korowina ciemnoszara; liście odwrotnie jajowate
liściowa spodem, tylko w kątach wią­zek przewodzących owłosiona;
nagie, połyskujące, czerwonawe, pachnące; pączki lepkie, jajowate, zwis
szczycie gałązek; kwiaty pręcikowe (pyłkowej w postaci gąsienic; kw
kwiato­stanach szyszeczkowatych są zebrane po 3-5; osadzone na szyp
wąsko oskrzydlony orzeszek, ukryty w szyszeczkach.
2). Alnus incana (olsza szara) - drzewo lub krzew do 20 m wys.; k
połyskująca, jasnoszara; młode gałązki omszone; pąki krótkoszypułkow
owłosione, jajowate, ostro zakończone, na brzegu podwójnie piłkowan
omszone; kwiaty pręcikowe (pyłkowe) na omszonych szypułkach, cz
kwiaty żeńskie, czyli słupkowe prawie siedzące po 3-5, po dojrzeni
szyszeczki utrzymują się na drzewie nawet 3 lata.
Olchy lubią gleby żyzne, wilgotne, podmokłe, a więc rosną na bagnach,
w podmokłych lasach. Zbiorowisko olch na podmokłym terenie nazywam

Surowiec.
Surowcem są liście, pąki w pierwszej fazie rozkwitu, kora i całe gałązki
szyszeczkami i kwiatami pyłkowymi - Folium, Gemmae, Cortex et Summi
Alni. Gałązki pozyskuje się w czasie kwitnienia (pylenia), tj. w marcu (ost
otrzepać pyłku i nie odrzucać szyszeczek zeszłorocznych!). Liście zbie
(tylko wtedy!). Korowinę można zbierać cały rok. Pączki zbiera się, gdy
otwarte (nie przegapić tego okresu, który jest zależny od warunków
wymagana jest stała obserwacja drzewa). Gałązki doskonale zastępują
pączki należy wysuszyć w temp. do 40o C, w ciemnym miej
przewietrzanym. Gałązki i korę należy suszyć w temp. do 80o C
piekarniku). Z około 200 g świeżych gałązek po wysuszeniu i zmieleniu
Skład chemiczny.
Wszystkie surowce bogate są w lupeol, betulinę, kw. betulinowy, ży
olejek eteryczny, kw. allantoinowy, allantoinę, suberynę i we flawonoidy.
zawierają dużo witamin, głównie kw. askorbinowy, wit. P (rutyn
fitochinony i kw. foliowy.

Działanie.
Surowce działają przede wszystkim ściągające, to znaczy:
- wywierają wpływ bakteriobójczy, koagulując białka bakterii i ni
bakteryjne (dotyczy to też wirusów);
- hamują odczyn zapalny, krwawienia, zmniejszają przepuszczalność
naczyń krwionośnych, likwidują wysięk;
- denaturują białka powierzchniowe tworząc ochronny strup izolujący;
- skurczają naczynia krwionośne i limfatyczne, zmniejszając przekrwie­nie
- działają przeciwbólowe j znieczulająco;
- hamują biegunki i nadmierne ruchy robaczkowe;
- przyśpieszają gojenie się owrzodzeń, ran i oparzeń.
Ponadto surowce wywierają wpływ moczopędny, uspokajający, żółciopęd
wykrztuśny (pączki i liście i hamujący na laktację.

Wskazania:
hiperlaktacja (mlekotok), nieżyty jelit i żołądka, ostra biegunka, stany zap
pokarmowego, choroby wrzodowa, gorączka, przeziębienie, choroby zak
reumatyzm, nadmiar soków żołądkowych, stany zapalne i ropne gardła
nadmierne krwawienia miesiączkowe, upławy, stany zapalne i ro
płciowych; zapalenie gałki ocznej i spojówek.

Zewnętrznie:
(płukanki, okłady, przemywanie): łojotokowe zapalenie skóry, mokre w
owrzodzenia, liszaje, ropnie, łupież tłusty, brak połysku i puszys
wypadanie włosów, tłuste włosy, wrastające paznokcie, nadmierna po
przy cerze tłustej, trądziki.

Napar: 3 łyżki pąków lub liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić
przecedzić. Pić 4 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące: 3-4 kg - 6-8,5 m
12,8 ml, 7-9 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz. (w biegunkach 5 razy w ciągu
ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 4
96 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-5 razy w ciągu doby. Napar korzyst
obrzękach, kamicy moczowej i żółciowej oraz przy skąpomoczu i stan
układu moczowego.

Odwar: 3 łyżki kory lub gałązek zalać 2 szkl. wody; gotować 20 m

wyparowaną ilość wody; odstawić na 10 minut; przecedzić. Pić jak napa
zewnętrznie. Należy dodać, że odwar ten hamuje krwiomocz.
Nalewka olchowa (olchówka) - Tinctura Alni: 1 szkl. suchych liści, pąk
zalać 400 ml wódki lub spirytusu; wytrawiać 14 dni; przcfiltrować, Zażyw
po 5 ml w 50 ml wody lub stonować zewnętrznie.
Do płukanek: 1 łyżka nalewki na 300 ml wody przegotowanej.

Sok olchowy - Succus Alni recentes: pąki lub liście (świeże i zmielone
zalać wodą do polowy (na 1 szkl. masy roślinnej dać pół szkl, wody; przy
na 6 godzin; następnie wyciąg odcedzić od miazgi i przefiltrować przez
Masę roślinną nie wyrzucać lecz przepuścić przez sokowirówkę. Oba wy
Zażywać 4 razy dz. po 4 łyżki. Na zimę zakonserwować: do 100 ml wycią
alkoholu 40% i 100 ml miodu, wymieszać; zażywać 4 razy dz. po 1 ł
olchowy jest niezmiernie cenny; działa wybitnie wzmacniająco. St
rekonwalescencji, w chorobach zakaźnych, skórnych i metaboliczny
moczowej i żółciowej, w stanach zapalnych nerek i dróg moczowych o
układu oddechowego.

Proszek olchowy - Pulvis Alni: suche kiście lub pączki zmielić w m

Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki; dobrze popić. Można zmieszać
łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. alkoholu lub gliceryny, wymie
3-4 razy dz. po pół łyżki. Proszek olchowy jest znakomitą zasypką n
sączące, owrzodzenia i liszaje.

Rp. Ziele melisy - 1 łyżka

Liść lub kora olchy - 1 łyżka
Ziele glistnika - 1 łyżka
Wymieszać i zmielić w młynku do kawy na pył. Zażywać 3 razy dz.
po pół łyżeczki; dobrze popić lub po zmieszaniu z miodem i jednocze
wewnętrznie jako przysypkę: na opryszczkę, nadżerki i zmiany sączące.

Rp. Gałązki lub kora olchy - 2 łyżki

Kwiat rumianku - 1 łyżka
Kwiat nagietka - 3 łyżki
Ziele (kwiat) krwawnika - 1 łyżka
Ziele szałwi - 1 łyżka
Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl, wody; gotować 5 minut; o
minut; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 100 ml; stosować do okładów
płukanek.
Wskazania: zapalenie i bóle piesi, mlekotok, ropnie, rany, owrzodzen
nadżerki, stany zapalne narządów płciowych (nasiadówki + jednoczesne
upławy, zaburzenia miesiączkowania, stany zapalne przewodu
zaburzenia trawienia, nieżyt żołądka i jelit.

Rp. Kora lub gałązki olchy - 1 łyżka

Kora lub liść kaliny - 1 łyżka
Ziele jasnoty - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić jak wyżej. Pić 4 razy dz. po 100 ml. Wskaza
przydatków, pierwsze i nieregularne miesiączki, upławy, stany zapalne
sromowych (nasiadówki i jednoczesne picie wywaru).

Orzech włoski - Juglans regia (Juglandaceae).

Opis.
Drzewo dorastające do 25 wys.; kora srebrzystobiała; liście nieparz
pachnące, duże; listki podłużnie jajowate; kwiaty męskie (pyłkowe, pręc
w długie, zwisające, gąsienicowate kwiatostany; kwiaty żeńskie - siedz
po 2-3 w kątach liści; owoc - orzech (pestkowiec) okryty pachnącą, z
soczysta łupiną. Kwitnie w kwietniu (II połowa) lub w maju. Drzewo c
niekiedy uprawiane; szczególnie pospolit w południowej i w południo
Polsce.

Surowiec.
Surowcom jest nie tylko orzech, ale także kora, zielona łupina orzec
wyrzucana) i liść - Cortex, Fructus, Folium Juglandis sue Cortex Nu
viridis vel Putamina Nucum. Folium Juglandis można kupić w sklepa
Korę lub młode gałązki (Frondes Juglandis) pozyskuje się wiosną lub
zbiera się w maju (ewentualnie w I połowie czerwca). Surowce suszy s
temperaturze, przy czym korę i gałązki można wysuszyć w otwart
ogrzanym do temp. 80o C. Bardzo cennym surowcem są niedojrzałe, św
których przyrządza się sok, intrakt, alkoholaturę zimną i alkoholmiód.

Skład chemiczny.
Surowce zawierają: naftochinon (dwuketonowa pochodna naftale
hiperozyd, 3-arabinozyd kwercytyny i kemferolu, kwasy fenolowe kw
kumarynowy, kw. galusowy), witaminy (wit. C: liście zebrane w maju - 300
łupina i niedojrzałe orzechy -2-3 tyś. mg tj. 2-3 g/100 g; kw. foliowy, wit.
czyli wit. K), olejek eteryczny - 0,01-0,03% (główny składnik to he
karotenotdy - ponad 30 mg/100 g, garbniki - 3-4 %, violaksantynę,
alkaloid – yuglandyne. Należy wiedzieć, że łupina i niedojrzałe owoce za
garbników.

Działanie.
Surowce działają silnie ściągające, odkażająco, przeclwszkorbutowo, p
przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, przeclwrobaczo, trawiennie,
wzmacniające, odtruwające i przeciwkaszlowo.

Wskazania:
stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego układu
działanie przeciwwirusowe), oczne i przeziębieniowe, schorzenia wą
śledziony i pęcherzyka żółciowego, zaburzenia trawienia, biegunka,
pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, bóle brzucha, nadmi
(kąpiele), robaki obłe, choroba wrzodowa, skąpomocz, obrzęki,
nadmierne krwawienia miesiączkowe, upławy, stany zapalne narządów pł

Napar: 2 łyżki liści lub suchych łupin zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstaw
przecedzić. Pić 4 razy da. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6,4-8
10,7-12,8 ml, 7-3 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-3
42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml, 50-55 kg - 107-1
dz.

Odwar: 2 łyżki gałązków lub kory zalać 2 szkl. wody; gotować 10 m

brakującą ilość wody; odstawić jeszcze na 20 minut; przecedzić. Pić
robaczycy wypić na czczo 200 ml mocnego naparu lub odwaru jednora
wypić 100 ml naparu glistnikowego i 200 ml naparu z owoców bzu cza
powtarzać co 2 dni.

Odwar stosować do płukanej i nasiadówek 30 minutowych przy stan

narządów płciowych i upławach (jednocześnie pić napar lub odwar w
razy dz.). W odwarze (mocnym) płukać włosy przetłuszcza­jące się
wypadające, pozbawione połysku i puszystości oraz w celu ich zabarw
włosom mocny wywar z łupin, kory lub gałązek nadaje rudawy kolor, ci
taki połysk; zabarwia też siwe włosy, zwłaszcza wtedy gdy połączymy g
kory dębo­wej). Przy stanach ropnych i zapalnych oraz krwawieniach z
jamę ustną odwarem z łupin lub kory (gałązek), albo naparem z liści.

Nalewka orzechowa (orzechówka) - Tinctura Juglandis: pół szkl. suchych

kory lub łupin zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażyw
po 5 ml. Chore miejsca (opryszczki, ropnie, bolesne pryszcze, owrzo
liszajce, figówki, oparzenia, odparzenia, wypryski sączące itd.) przemy
razy dz.

Do płukania: 1 łyżka nalewki na 1 szkl. wody przegotowanej.

Na chore oczy stosować 10 minutowe okłady z naparu liściowego 3-4 raz

W przypadku biegunek, ostrych stanów zapalnych, robaczycy, p

podrażniania odbytu, żylaków odbytu i owrzodzeń zastosować bar
lewatywy z odwaru z kory lub gałązek, albo z mocnego naparu liściowego
w ilości 100-200 ml. Lewatywy stosować codziennie lub co 2 dni.

Zasypka juglandowa - Cutipulvis Juglandis: suche liście lub korę zmiel

pył. Chore miejsca (zmiany sączące, rany, oparzenia, owrzodzeni
opryszczki) pudrować 3 4 razy dz Proszek juglandowy można zmies
wyżej wymienionych schorzeniach oraz do przysypywanla skóry ło
trądzikiem młodzieńczym.

Miód wzmacniający juglandowy - Mel Juglandis: na każdą łyżeczkę sp

liści lub łupin, albo soku z liści dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. gliceryn
Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Sok z liści orzecha - Succus Juglandis recentes: świeże liście lub niedo
zmielić przez maszynkę do mięsa i zalać wodą przegotowaną do połow
szkl. miazgi dać pół szkl. wody), przykryć i odstawić na 6 godzin; wycią
masy roślinnej i przefiltro­wać przez watę lub gazę. Pozostał nam ma
przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć.
Zażywać 4 razy dz. po 4 łyżki. Można też do 100 ml soku w ać 100 ml alko
ml miodu, wsypać pół łyżeczki cynamonu i wlać 100 ml soku cytrynowe
bardzo starannie i odstawić na 3 dni do zimnego miejsca. Przechowyw
Zażywać 4 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieci - 2 łyżeczki lub 1 łyżka przetworu 3
warto zapasteryzować na zimę (w wodzie o temp. 80o C przez 20 minut).

Intrakt juglandowy (juglandówka) - Intractum Juglandis: pół szkl. świeżyc

liści lub łupin, albo też niedojrzałych owoców zalać 400 ml alkoholu 4
wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 m
zewnętrznie. Podobnie przyrządza się alkoholaturę zimną ze świeżych
niedojrzałych owoców, lecz przy pomocy alkoholu o temp. pokojowej.

Alkoholmel Juglandis: do 100 ml wyciągu alkoholowego z zielonych częś

100 ml miodu, 100 ml soku cytrynowego, wsypać 100 ml cukru i 1 ły
cynamonu, wymieszać wszystko razem i odstawić do lodówki na 3 dn
razy dz. po 1 łyżce.

Rp. Świeże lub suche liście orzecha włoskiego, albo sucha lub świeża ko
Ziele wrotyczu (lub sam kwiat) świeże lub suche - pół szkl.
Ziele glistnika suche - 1 łyżka
Zmielone surowce wymieszać i zalać 150 g gliceryny płynnej i
przegotowanej; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 1 raz dz. po
łyżki).
Wskazania: robaki obłe (owsiki, glisty), czerwie płaskie. Jednocześn
następującej mieszanki ziołowej:

Rp. Owoc borówki - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka
Goździki - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić
przecedzić. Pić rano i wieczorem po 200 ml.

Rp Liść orzecha włoskiego 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka
Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka
Korzeń lub liść łopianu - 1 łyżka
Surowce wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; o
minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar z
włoskiego.
Substancje zawarte w mieszance wywierają działanie wzmacniające,
odtruwające, przeciwkrwotoczne, krwiotwórcze, żółciopędne i trawienn
powstawaniu miażdżycy, kamicy moczowej i żółcio­wej, regulują przem
trawienie, chronią wątrobę przed stłuszczeniem i marskością, leczą
skórne. Mieszanka boga­ta jest w sole mineralne i w witaminy.
Wskazania: choroby zakaźne, osłabienie, wiek podeszły, niedobo
bioelementów, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenia w wydzielaniu
wątroby, trzustki i żołądka, nieżyt jelit, skąpomocz, obrzęki, zatrucia.

Perz właściwy - Agropyron repens sive potius Elytrigia

(Gramineae).
Opis.
Roślina wieloletnia dorastająca do 100 cm wys.; kłącza długie, jasne
źdźbło gładkie, nagie, jednokłosowe; liście wąskie, szorstkie; poch
gładkie; kłos gęsty, wąski, pionowy, 7-15 cm dł.; kłoskl jajowatolancet
pięcio-dziesięciokwiatowe, skierowane szeroką stroną ku osi głów
wyraźnie we wcięciach osi kwiatostanu; plewy 2, biało obrzeżone, o
Kwitnie od czerwca do lipca. Rośnie na polanach, na łąkach, na ugorac
na polach.

Surowiec.
Surowcem jest kłącze - Rhizoma Graminis (Rhizoma Agropyri), FP
sprzedawane jest w aptekach i w sklepach zielarskich.
Kłącze zbiera się wiosną lub jesienią po bronowaniu pól (brony wydoby
powierzchnię ziemi lub zgrabują je na skraj pola, co sprawia, że są łatw
zielarza), szybko myje pod bieżącą wodą, osusza w czystej ściereczce, r
warstwą i suszy na wolnym powietrzu lub w lekko ogrzanym piekarniku.

Skład chemiczny.
Kłącze zawiera fruktan - trytycynę (5-20%), monocukier - D-fruktozę
mannit, agropyren, inozyt, glukowanilinę, azotan potasu, krzemionkę
mg/100 g, związki proteinowe -9%, olejek eteryczny - 0,01-0,05%, karoten
kw. glicerynowy i in.

Działanie
Wyciągi z perzu odtruwają organizm (usuwają szkodliwe su­bstancj
zewnątrzpochodne z organizmu), zabezpieczają wą­trobę przed
zmniejszają stężenie lipidów, w tym także cholesterolu we krwi (działani
pobudzają procesy utleniania w tkankach, działają korzystnie na prz
(działanie regulujące), uszczelniają i wzmacniają naczynia krwion
przeciwmiażdżycowo, moczopędnie, przeciwobrzękowo, lekko prz
żółciopędnie, odkażająco; regulują prace przewodu pokarmowego
powstawaniu kamicy moczowej i żółciowej; opóźniają procesy starzenia

Wskazania:
zaburzenia przemiany materii, otyłość, wszelkie choroby skó­rne (np. łus
czyraki, trądziki, dermatoza okołoustna, wy­pryski), choroby zakaźne,
marskość wątroby, niewydolność wątroby; schorzenia trzustki, pęcherzy
i nerek oraz dróg moczowych; zaburzenia trawienia, zaparcia, miaż
poziom cholesterolu we krwi, cukrzyca, osłabienie, leczenie an
sulfonamidami, zatrucia, zaburzenia hormonalne.

Odwar: 3 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 5 min.; odstawić

przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlęta
– 8 ml, 5-6 kg - 10,7,-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważąc
32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml,
117 ml, 3-4 razy dz.

Wyciąg glicerynowy: pół szkl. świeżych lub suchych zmielonych kłączy z

gliceryny; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2 razy dz. po 1 łyż
wody z sokiem cytrynowym.

Intrakt - Intractum Agropyri: pół szkl. świeżych zmielonych kłączy zalać 2

40% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz.

Rp. Kłącze perzu - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka
Ziele rdestu - 1 łyżka
Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka
Korzeń łopianu - 1 łyżka
Liść brzozy - 1 łyżka
Liść pokrzywy - 1 łyżka
Ziele fiołka tr. - 1 łyżka
Ziele glistnika - 1 łyżka
Owoc jałowca - 1 łyżka
Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka
Ziele połonicznika - 1 łyżka
Liść borówki lub mącznicy - 1 łyżka
Ziele (kwiat) wrzosu - 1 łyżka
Składniki bardzo starannie wymieszać 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl wo
Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlęta i dzieci
kłączy perzu. Mieszanka bardzo wartościowa.
Wskazania: obrzęki, wysięki okołostawowe, stany zapalne i zakaże
moczowego, kamica moczowa, krwiomocz, zaburzenia w wydzie
cukromocz; zatrucia, zaburzenia przemiany materii, choroby skórne i zak
choroby wątroby, żołądka, crzustki i pęcherzyka żółciowego.

Rp. Kłącze perzu - 1 łyżka

Ziele lub nasienie wiesiołka dwuletniego, albo dziwnego - 1 łyżka
Ziele jemioły - 1 łyżka
Ziele skrzypu - 1 łyżka
Ziele lub kłącze kokoryczki - 1 łyżka
Ziele lub korzeń mniszka - 1 łyżka
Kwiat (liść) lub owoc głogu - 1 łyżka
Ziele ruty - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej.
Wskazania: wiek podeszły i choroby z nim związane (miażdżyca, nadmia
zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia sercowe, choroby skórne,
hormonalne, włosów, zaparcia itd.). Choroby zakaźne.

Pierwiosnek - Primula (Primulaceae).

Opis.
Pierwiosnek lekarski - Primula veris - roślina wieloletnia dorastająca d
łodyga kwiatonoóna krótko, szaro owłosiona, okrągła; liście doln
poałużnie jajowate, brzegiem karbowane, ogonkowe (ogonek oskrzyd
liściowa jest pomarszczona; kwiatostan baldechokształ
stożkowatodzwonkowaty, ostrokanciasty; korona jasnożółta,
pomarańczowa; kwiaty wonne (pachną mio­dowo). Kwitnie od marca (gdy
maja.
Roślina lubi gleby wapienne i wilgotne; rośnie na łąkach, na polanach
wzgó­rzach, w zbiorowiskach drzew, np. w oisaynach; często występu
niektórych regionach Polski pospolita.
2. Pierwiosnek wyniosły - Primula elatior - roślina wieloletnia rosn
liściastych i mieszanych, w zaroślach, na polanach i łąkach, na
pastwiskach, zwłaszcza przyrzecznych; lubi gleby wilgotne, gliniaste, ale
Liście podłużnie jajowate, pomarszczone, brzegiem karbowane, owłosio
(ogonek oskrzydlony); łodyżka kwiatonośne owłosiona, okrągława, pi
kielichem kanciastym i na krawędziach zielonym, w gardzieli ciemno żółt
pachnące miodem; owoc - torebka wielonasienna. Kwitnie od kwietnia do

Surowiec.
Surowcem jest liść kwiat lub całe ziele Folium Flos vel Herba Primulae
Korzeń jest surowcem małowartościowym i prze­dawkowany staje się n
zbieranie go wiąże się zawsze ze zniszczeniem rośliny; pierwiosnków
mniej, a przy tym są pod ochroną.
Liście i kwiaty są surowcami bardzo wartościowymi i godnymi polecen
w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C lub w otwartym piekarnik
temp, 60o C. Ważne jest, aby surowce zostały szybko pozbawione wody.

Skład chemiczny.
Liście (ziele) i kwiaty są bardzo bogate w witaminę C (400-500 mg/10
trójterpenowe (do 3%), gllkozydy fenolowe (primulaverozyd,
primulaverynę), kw. primulowy, olejek eteryczny - ok. 0,1%, karoten, flaw
gorycze, sole mineralne i in.

Działanie.
Ziele, liście i kwiaty działają wykrztuśnie, moczopędnie, napotnie, przec
odtruwająco, przeciwzapalnie, wzmacniająco, uspokajająco, a
żółciopędnie; regulują przemianę materii, trawienie i wypróżnien
wydzielanie śluzu, śliny, soku żołądkowego i trzustkowego; wzmacniają
naczynia krwionośne; polepszają samopoczucie.

Wskazania:
wyczerpanie nerwowe, choroba Parkinsona, wyczerpanie nerwowe, bezs
po zawale serca, brak wit. C i P, wszelkie choroby zakaźne i skórne, s
zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, gorączka, sch
moczowego, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia m
trawienne, zaparcie, plamice, wybroczyny na siatkówce, choroby oczu,
by i trzustki oraz pęcherzyka żółciowego, choroba wrzodowa, jąkanie (
artretyzm, miażdżyca, złe samopoczucie.

Zewnętrznie (okłady, przemywanie, płukanki, lewatywy z mocnego naparu

w ilości 100-200 ml):
stany zapalne i zakażeniowe powiek, spojówek i gałki ocznej, swędzen
łzawienie l opuchnięcie oczu (+ witaminy!), stany zapalne bańki odb
okrężnicy, hemoroidy, parcie na kał, np. w trakcie nlestrawności, sch
(nalewka !) i włosów (napar), stany zapalne narządów płciowych (
minutowe lub przepłukiwanie).

Napar: 1 łyżkę kwiatów, ziela lub liści zalać 400 ml wrzącej wody lub go
odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić
100-150 ml lub 4-6 razy dz. po 50 ml; nie­mowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżecz
ml, 7-8 kg - 10 11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 12,8-14 ml, 15
ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 3-4 razy
zasada: często, ale mało!.
Nalewka pierwiosnkowa - Tinctura Primulae: pół szkl. kwiatów lub ziela (
ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy w ciągu
łyżeczki; dzieci - 20 kropli 4-6 razy w ciągu doby w mleku lub w miodzie.

Intrakt pierwiosnkowy - Intractum Primulae: pół szkl. świeżego ziela, kw

(po ich zmieleniu) zalać 350 ml alkoholu 40-60% o temp. 70-75°C; wyt
przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego ziela lub liści zalać 350 ml wódk
dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

Alkoholmel Primulae: do 100 ml wyciągu alkoholowego wlać 100 ml m

szczyptę cynamonu lub wanilii i można dodać sok z cytryny do smak
razy w ciągu doby po 1-2 łyżeczki; dzieci - 1 ły­żeczka 4 razy dz.

Proszek pierwiosnkowy - Pulvis Primulae: suche liście lub ziele zmieli

kawy na drobniutki proszek. Zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki do h
popić. Przd zażyciem warto zmieszać z miodem (na każdą łyżeczkę prosz
miodu i 10 kropli wódki lub gliceryny, wymieszać; zażywać 3 razy dz. po p

Sok pierwiosnkowy - Succus Primulae: świeże ziele lub liście pie­rwiosnk

maszynkę do mięsa, zalać wodą przegotowana do połowy (na każdą
roślinnej 100 ml wody); odstawić pod przykryciem na 6 godzin, przece
nam masę roślinna nie wyrzucać lecz przepuścić przez sokowirówkę
połączyć ze sobą.

Na każde 100 ml soku dać 100 ml cukru, 200 ml miodu lub 100 ml alk
wymieszać. Sam, czysty sok zażywa się 4 razy dz. po 2-3 łyżki, natomias
lub z alkoholem po 1 łyżce 3-4 razy dz. Przetwory przechowywać w lodó
zapasteryzować przez 20 min. w temp. 80o C.

Rp. Nalewka pierwiosnkowa - 10 ml

Nalewka lipowa - 10 ml
Nalewka jałowcowa - 10 ml
Nalewka anyżkowa - 10 ml
Nalewka tymiankowa - 10 ml
Nalewka lawendowa lub hyzopowa - 10 ml
Gliceryna - 30 g
Miód naturalny - 50 ml
Składniki wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki. Dzieciom poda
miodem.
Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego
choroby zakaźne.
Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka
Kwiat lipy - 1 łyżka
Gałązki, igliwie sosny, modrzewia lub świerku - 1 łyżka
Kwiatostan kocanki - 1 łyżka
Porost islandzki - 1 łyżka
Owoc anyżku - 1 łyżka
Ziele tymianku - 1 łyżka
Ziele lebiodki - 1 łyżka
Kłącze lub ziele prawoślazu - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar z pierwiosnka.
Wskazania: nieżyty układu oddechowego, gorączka, przeziębienie, cho
zaburzenia trawienia, kaszel.

Pięciornik gęsi (srebrnik) - Potentilla anserina (Rosa

Opis.
Bylina dorastająca do 45 cm dł.; pęd główny krótki, z zakorzenia­jącymi
długimi, cienkimi rozłogami; liście spodem srebrzy­ste owłosione
nieparzystopierzaste; odcinki liściowe pedlugowate, wcinano-ząbkowa
długich szypułkach; płatki korony żółte, błyszczące; owoc - orzeszek. K
do sierpnia. Rośnie na łąkach, nad brzegami wód, na przydrożach, n
nieużywa­nych pastwiskach; lubi gleby wilgotne, gliniaste, zasobne w
pospolita.

Surowiec.
Surowcem jest ziele srebrnika - Herba Potentillae anserinae seu Fo
Anserinae. Ziele lub same liście zbiera się w maju, w czerwcu i w lipc
suszy w temp, do 40o C. Ziele srebrnika można kupić w aptekach
zielarskich.

Skład chemiczny.
Srebrnik zawiera garbniki - do 6%, flawonoidy, żywice, kwasy organiczn
C - 80-100 mg/100 g, śluzy i inne substa­ncje nie poznane.

Działanie.
Srebrnik działa przeciwbiegunkowo, przeciwzapalnie, antyseptyczni
przeciwkrwotocznie, moczopędnie, żółciopędnie, rozkurczowo i prz
reguluje wypróżnienia i krwawienia miesiączkowe oraz przemianę m
krew”.

Wskazania: nieżyt jelit i żołądka, niestrawność, zaburzenia trawi

wrzodowa, kaszel, krztusiec, choroby skórne i zakaźne, nieregularn
krwawienia miesiączkowe upławy brak apetytu
Napar: 2 łyżki suszu zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut;
kilka razy dz. po 1 szkl.; niemowlęta ważące 3-4 kg -9-11 ml, 5-6 kg - 14
20-23 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25-28 ml, 15-20 kg - 42-57
71-85 ml, 35-40 kg - 100-115 ml, 45-50 kg - 130-150 ml, 3-4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki liści lub ziela gotować w 1 szkl. wody przez 5 minut; o
minut; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka srebrnikowa - Tinctura Anserinae: 1 szkl. liści lub ziela zalać

wytrawiać 14 dni; przeflltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml. Sch
(trądziki, pryszcze, łojotok, łojotokowe zapalenie skóry, rany, oparzenia
liszaje, ropnie, nadżerki, odparzenia, pleśniawki, zajady, afty i t.d.)
przemywać nalewką 6 razy w ciągu doby. Mocnym odwarem (2 łyżki su
wody) płukać jamę ustną przy stanach zapalnych i założeniowych
profilaktycznie 4-6 razy w ciągu dnia. Stosować też do przepłukiwania
przy schorzeniach narządów płciowych. W chorobach oczu (s
zakażeniowe, łzawienie, światłowstręt, opuchnięcie, przemęczenie, piecz
15 minutowe (co 5 minut zmieniane) okłady z naparu 3 razy w ciągu dob
witaminy! lub preparat mineralno-witaminowy).

Rp. Ziele srebrnika - 1 łyżka

Kwiat rumianku - 1 łyżka
Kwiat (ziele) wrzosu - 1 łyżka
Kwiat lipy - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar srebrnikowy. Wskazan
trawienia (w tym także u niemowląt), kaszel, przeziębienie, chcroby zaka
l żcłąaka.

Rp. Ziele srebrnika - 1 łyżka

Ziele dziurawca - 1 łyżka
Ziele lub sam kwiat krwawnika - 1 łyżka
Kwiat rumianku - 1 łyżka
Ziele mięty - 1 łyżka
Ziele ruty - 1 łyżka
Liść rozmarynu - 1 łyżka
Ziele hyzopu - 1 łyżka
Liść melisy - 1 łyżka
Ziele glistnika - 1 łyżka
Kłącze tataraku - 1 łyżka
Wymieszać bardzo starannie. Przyrządzić i dawkować jak napar
Mieszanka bardzo cenna.
Wskazania: niedostateczne, zaburzenie w wydzielaniu i zastoje żółci, ka
niewydolność i zapalenie wątroby, bóle wątroby, pęcherzyk l trzustki,
żołądka i jelit, biegunka, niestrawność, zaburzenia trswienia, brak apety
choroby skórne i zakaźne bóle brzucha stany zapalne i zakaże
 Pięciornik kurze ziele - Potentilla erecta (Rosacea
Opis.
Pięciornika kurze ziele (Potentilla tormentilla, Tormentilla erecta, Tormen
Potentilla silvestris) - roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys.;
walcowate, wewnątrz czerwanawe; łodyga łukowato wznosząca się lub
odziomkowe i łodygowe trójlistkowe; listki przylegające owłosio
klinowate, głęboko wclnanopiłkowane, z wierzchu ciemnozielone,
jasnozielone; przylistki duże, dłoniasto trzy - pięć razy wcięte; kwiaty
korona pięciopłatkowa; owoc - niełupka. Kwitnie od kwietnia do wrześ
lasach, w zaroślach, na łąkach, na polanach; lubi gleby wilgotne i k
pospolita w całym kraju.

Surowiec.
Będziemy wykorzystywać kłącze i ziele - Rhizoma et Herba Torment
Tinctura et Unguentum (maść) Tormentillae (Tormentiol) - w wolne
aptekach i w sklepach zielarskich, FP I,II,III,IV i V.
Ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia; suszy w temp. do 40o C. K
się w jesieni, wiosną lub przed kwitnięciem rośliny, szybko myje pod bież
i suszy w otwartym piekarniku ogrza­nym do temp. 60o C.

Skład chemiczny.
W surowcach znajdują sję garbniki katechinowe - do 15%, kw. elago
tormentiozyd, kw. chinowy, tormantol, termentylina, flobafeny, żywice
roślinne, flawonoidy, sole, witaminy.

Działanie.
Wyciągi z surowców działają wybitnie ściągająco, antyseptycznie, przec
przeciwzapalnie i ochronnie w stosunku do miąższu wątroby.

Wskazania:
biegunka, nicstrawność, stany zapalne przewodu pokarmowego, choro
zaburzenia trawienia, choroby wątroby, hemoroidy.

Zewnętrznie (kąpiele, płukanki, nasiadówki, okłady, przemywania, smaro

przysypki; jednocześnie pić napar lub odwar!): rany, otarcia naskór
odparzenia, mokre wypryski, owrzodzenia, nadżerki, ropnie, pryszcze, tr
łupież tłusty, przetłuszczające się włosy, stany zapalne i zakażeniowe s
ocznej, łzawienie, pieczenie oczu, stany zapalne i zakażeniowe gardła i ja
narządów płciowych (pochwy, warg stromowych).
Przy hemoroidach, parciu na kał przy niestrawności i biegunce, stan
jelita grubego i odbytu stosować wlewy doodbytnicze przy pomocy gru
Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; pr
razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżeczka płynu, 5-6 kg -
kg - 1 łyżka płynu 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 2 łyżki, 20-25 kg
35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85-96 ml, 50-55 kg - 107-117 ml, 4 razy dz. W o
zażywać częściej.

Odwar: 2 łyżki kłączy lub ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; o
minut; uzupełnić brakującą ilość wody. Pić jak napar.

Nalewka pięciornikowa - Tinctura Tormentillae (tormentiolówka): pół s

ziela zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiItrować. Zażywać 3 razy
stosować zewnętrznie. Do płukania: 1 łyżka płynu na 200 ml wody przeg.

Ekstrakt tormentiolowy: pół szkl. kłączy świeżych lub suchych zalać 10

spirytusu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po p
stosować do pędzlowanla chorych miejsc, np. opryszczek, zajadów,
wymienionych.

Proszek tormentiolowy - Pulvis Tormentillae: suche kłącze zmielić na py

razy dz. po pół łyżeczki; dobrze popić. Stosować jak zasypkę na r
schorzenia skórne. Można wymieszać z zasypką Linomag lub Alantan (
na 1 cz. zasypki).
Miejsca nadmiernie pocące się przemywać odwarem lub nalewką tormen

Maść tormentiolowa - Ung. Tormentillae.

Składniki:
- 1 łyżka (15 ml) ekstraktu tormentiolowego;
- 1 łyżka gliceryny;
- 60 g maści lub kremu Linomag, albo lanoliny, euceryny (krem Nivea), wa
Sposób przyrządzenia. Do moździerza włożyć podłoże maściowe i p
wrzącej wodzie lub na gorącej maszynce elektrycznej. Gdy podłoże zm
niego ekstrakt tormentiolowy wymieszany z gliceryną; składniki u
połączenia. Maść przelać do pojemnika oznaczo­nego etykietką i przenie
miejsca. Chorobowe zmiany smarować 2-3 razy dz. Można zmies
nagletkową i arnlkową.

Galaretka tormentiolowa: 1 łyżkę żelatyny spożywczej zalać 350 ml w

gotować stale mieszając do całkowitego rozpuszczenia się żelatyny; gdy
do żelatyny wlać 2 łyżki gliceryny, 2 łyżki nalewki tormentiolowej (1 łyż
wsypać 6 łyżek suchych kłączy kurzego ziela; pogotować 1-2 minuty i ca
słoiczka, po czym zakręcić i przenieść do zimnego miejsca, aby się za
opadnie na dno słoika, a substancje w nim zawarte przejdą do galaretki.
4 razy dz. przy chorobie wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, przy
przewodu pokarmowego niestrawności i ostrych biegunkach oraz
Galaretka pokrywać też rany. Można stosować na skórę po goleniu or
odleżyn, odparzeń, owrzodzeń.

Rp. Kłącze (można je zawsze zastąpić zielem) pięciornika kurzego ziela -

Kwiat nagietka - 1 łyżka
Liść babki - 1 łyżka
Kwiat rumianku - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Ziele tymianku - 1 łyżka
Wymieszać i przyrządzić oraz pić jak napar z kurzego ziela.
Wskazania: biegunka, niestrawność, zaburzenia trawienia, bóle brzucha
i zakażeniowe układu pokarmowego.

Rp. Nalewka tormentiolowa - 10 ml

Nalewka z arniki - 10 ml
Nalewka z ruty - 10 ml
Nalewka z liści kasztanowca - 1 łyżka
Nalewka z nawłoci - 10 ml
Wymieszać. Zażywać 3 razy dz, po pół łyżeczki i jednocześnie stosować z
Wskazania: krwawe wybroczyny podskórne (plamice) powstałe w wy
przepuszczalności naczyń krwionośnych, teleangiektazje, żylaki, trąd
młodzieńczy, alergie, stany zapalne skóry, wybroczyny na siatków
tęczówki, spojówek i naczyniówki, nadciśnienie, choroby wątroby
żółciowego, zastoje krwi i limfy, miażdżyca. Zażywać przez conaj
Równocześnie pić napar ze skrzypu i zażywać preparat mineralno- witam

Podbiał pospolity - Tussilago farfara (Composita

Opis.
Roślina wieloletnia dorastająca do 30-40 cm wys.; kłącze długie, grube
pęd kwiatonośny pokryty łuskami, początkowo zielonawymi, potem c
pojawia się wczesną wiosną (marzec-kwiecień) przed rozwojem liś
kwiatostanowy żółty, pachnący, zamyka­jący się na noc, w dni zimne i pr
szybko przekwitający; liście okrągławosercowate, długoogonkowe, brze
ząbkowane; pędy kwiatonośne i blaszki liściowe od spodu pokryte pa
włoskami; owoc - niełupka z puchem kielichowym. Rośnie na rum
ugorach, na przydrożach, na budowach, na świeżych usypiskach ziemi,
długo trwających; lubi gleby świeżo usypane, gliniaste, wapienne, niekie
stanowiska dobrze nasłonecznione z niską roślinnością. Roślina po
występuje masowo.

Surowiec
Surowcem jest kwiat (koszyczek), łącznie z szypułką, oraz liść, rzadziej k
- Flos (Anthodium), los cum Rhizomun et Folium Farfarae seu TussRag
FP I, II, III, IV et V. Succus et Folium Farfarae - w wolnej sprzedaży w
sklepach zielarskich.
Kwiaty bez lub wraz z kłączem zbiera się w I fazie rozkwitu; liście pozysk
do lipca. Surowce suszy się w temp. 20-40o C.

Skład chemiczny.
Liście, kłącza i kwiaty zawierają śluzy - do 8%, garbniki - do 18%, ol
flawonoidy, sole mineralne (dużo cynku, manganu i potasu), goryczkę
sterole, kwasy, karotenoidy, witaminy, cholinę, alkaloidy i in.

Działanie.
Podbiał to cenna roślina zielarska, w którą warto się zaopatrzyć. Wycią
działają przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, przeciwpodrażnieniowo
przeciwzapalnie, rozmiękczająco, antyseptycznie, rozkurczowo,
moczopędnie, słabo napotnie i przeciwgorączkowo, odtruwająco i
pobudza wydzielanie soków trawiennych; reguluje wypróżniania.

Wskazania:
kaszel, krzemica, rozedma płuc, astma, stany zapalne i zakażeniowe
tchawicy, oskrzeli i płuc, przeziębienie, choroby alergiczne objawiając
układu oddechowego, choroby zakaźne (grypa, angina, krztusiec
choroba wrzodowa, zażywanie salicylanów, stany zapalne przewodu
nieżyt jelit, wzdęcia, niestrawność, choroby skórne, nieżyt żołądka.

Napar: 2 łyżki liści, kwiatów i (lub) kłączy zalać 2 szkl. wrzącej wody; o
minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 50 ml (w nieżytach układu oddech
lub 3-4 razy dz. po 150-200 ml. Niemowlęta ważące 3-4 kg - 2-2,8 ml, 5-6 k
8 kg - 5-5,7 ml, 4-5 razy w ciągu doby. Dzieci ważące 9-10 kg - 6-7 ml, 15
ml, 25-30 kg - 17,8-21 ml, 35-40 kg - 25-28,5 ml, 45-50 kg -32-35,7 ml, 4-6 ra

Alkoholatura zimna: pół szkl. zmielonych kwiatów lub liści zalać 3

wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub 6 r
łyżeczki (2,5 ml). Dzieci ważące 15-20 kg -1-1,4 ml, 25-30 kg - 1,7-2,1 ml,
2,5 ml, 45-50 kg –3,2-3,5 ml, 3-4 razy dz. lub połowę powyższych dawek 6

Nalewka podbiałowa (podbiałówka) - Tinctura Farfarae: pół szkl. suc

samych lub z kłączami, albo też liści zalać 400 ml wódki lub wina białego
dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę. Dawki wina podbiał
zwiększyć o 50%.

Intrakt podbiałowy - Intractum Tussilaginis: pół szkl. świeżych liści lub

400 ml alkoholu 40-60% o temp. wrzenia, odstawić na 10 dni; przefiltrowa
alkoholaturę
Alkoholmel Tussilaginis: do 100 ml wyciągu alkoholowego z podbiał
miodu, wsypać pół łyżeczki cynamonu lub wanilii, albo też imbir
Przechowywać w zimnym miejscu. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce (
oddechowego, kaszel, przeziębienie) lub 2 - 3 razy dz. po 1 łyżce. Dziec
leku 4-6 razy dz. lub rzadziej.

Sok podbiałowy - Succus Farfarae: świeże liście podbiału prz

sokowirówkę w celu otrzymania soku.
Można też inaczej: świeże liście podbiału przemielić przez maszynkę do
wodą przegotowaną do połowy (na 1 szkl, zmielonych liści dać pół szkl. w
i odstawić na 6-8 godzin, po czym przecedzić. Masę roślinną nie
przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Sok zażywać 4—
łyżki. Przechowywać w lodówce, nie dłużej jednak jak 5 dni. Można go z
poprzez: zalanie alkoholem 40-70% (100 ml na 100 ml), winem białym l
(100 ml soku na 300 ml wina), gliceryną (100 ml na 100 ml), miodem (20
100 ml soku) lub zasypanie cukrem (200 ml cukru na 100 ml soku). Sok
gliceryną zażywa się 4 razy dz. po pół łyżeczki (działa łagodnie przeczysz
dla wielu osób wadą tego przetworu, dla innych natomiast wskazanym
skutkiem leczniczym), pozostałe przetwory zażywa się 4 razy dz. po 10 m
po pół łyżeczki.

Rp. Liść (kwiat) podbiału - 2 łyżki

Igliwie (gałązki) sosny, świerku, jodły lub modrzewia - 1 łyżka
Ziele tymianku - 1 łyżka
Kwiat lawendy - 1 łyżka
Porost islandzki - 1 łyżka
Kwiat lipy - 1 łyżka
Kwiat dziewanny - 1 łyżka
Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka
Kwiat lub ziele wrzosu - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Składniki wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar podbiałowy.
Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, ka
zakaźne, przeziębienie, gorączka, zaburzenia trawienia, astma, katar sien

Rp. Wyciąg alkoholowy z podbiału - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml
Nalewka szałwiowa - 10 ml
Nalewka anyżowa - 10 ml
Nalewka tymiankowa - 10 ml
Nalewka pierwiosnkowa - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Nalewka mydlnicowa - 10 ml
Nalewka arcydzięglowa - 10 ml
Nalewka tatarakowa - 10 ml
Składniki wymieszać bardzo starannie. Zażywać 4 razy dz, po
1 łyżeczce lub 6 razy dz. po pół łyżeczki,
Wskazania: nieżyty układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, cho
wyczerpanie nerwowe, lęki, bezsenność, stres. W przypadku bezsenn
nerwowych zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce leku.

Rp. Wyciąg alkoholowy podbiałowy - 10 ml

Wyciąg alkoholowy z anyżu - 10 ml
Odwar z korzenia żywokostu - 50 ml
Sok z cytryny - 30 ml
Miód - 100 ml
Wymieszać. Zażywać kilka razy dz. po 1 łyżce. Dzieci - 2 łyżeczki leku 4-5
Wskazania: patrz wyżej.

Rp. Liść lub kwiat podbiału - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka
Siemię lniane - 1 łyżka
Liść szałwii - 1 łyżka
Liść mięty - 1 łyżka
Ziele lebiodki - 1 łyżka
Kwiat bławatka lub innego chabra - 1 łyżka
Korzeń babki - 1 łyżka
Kwiat czarnej malwy lub ślazu - 1 łyżka
Ziele fiołka tr. - 1 łyżka
Porost islandzki - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić i pić jak napar podbiałowy.
Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechow
wrzodowa, zaparcia, nieżyty jelit i żołądka, niestrawność, zaburzenia traw
jelit i żołądka, przeziębienie, choroby skórne i zakaźne, skąpomocz
układu moczowego, kamica moczowa; do okładów na chore oczy.

Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica i pokrzywa żegawk

urens (Urticaceae).
Opis.
1). Pokrzywa zwyczajna - bylina dorastająca do 150 cm wys.; łodyga p
podobnie jak liście - parząca, pokryta gruczołowatymi włoskami zaw
mrówkowy; liście na długich ogonkach, podługojajowate, brzegiem gru
od spodu jaśniejsze; ulistnienie równoległe-krzyżowe; kwiaty żeńskie
czterodziałkowym okwiecie, zebrane w zwisające kwiatostany gron
orzeszek. Kwitnie od czerwca do października. Roślina pospolita w całej
występująca masowo; lubi gleby wilgotne bogate w azot przepuszcz
lasach, na ich skrajach, na polanach, ne obrzeżech łąk, w zaroślach,
zarośniętymi brzegami źródeł, na rumowiskach i na przydrożach.
2). Pokrzywa żegawka - roślina Jednoroczna dorastająca do 60 cm wys.;
brzegiem wcinano-ząbkowane; ulistnienie skrętoległe-krzyżowe; kwiat
słupkowe zwieszne w kwiatostanach, krótszych od ogonków liściowy
maja do października. Pospolita w całym kraju; rośnie na polach, w
przydrożach, w ziołoroślach, na wilgotnych wzgórzach, w laskach l
starych sadach.

Surowiec.
Surowcem jest liść lub całe ziele, albo też kłącze - Folium (FP, I,II,III,IV
Rhizoma cum Radicibus (wraz z korzeniami) Urticae. Cennym surowc
(zebrane wczesną wiosną, gdy jeszcze nie osiągnęło 20 cm wys) ziele w
korzeniami - Herba cum Rhizomum et Radicibus Urticae.
Succus et Folium Urticae - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach z
Ziele zbiera się do czerwca, w późniejszym okresie pozyskuje się tylk
pędów. Liście obrywa się do sierpnia. Wszystkie surowce należy wysusz
miejscu o temp. do 40o C i zmielone przechowywać w szczelnym opakow

Skład chemiczny.
Ziele i liście (kłącze nie zawiera jedynie chlorofilu) zawierają wit, C - 100
karoten - do 20 mg, chlorofil alfa- i beta- 2,5-5%, ksantofll - 0,12%, fitoch
K - 0,64%, sole mineralne (dużo żelaza, wapnia, krzemu, manganu, ma
fosforu i miedzi), acetylocholinę, ryboflawinę, kw. pantotenowy, tiaminę
histaminę, kw. mrówkowy, kw. krzemowy, krzemionkę, 2-metylohep
acetofenon, garbniki, kw. glicerowy i glikolowy, flawonoidy, kw. foliowy i

Działanie.
Przetwory z pokrzywy (ziele wraz z kłączem działają silniej) zwiększa
organizmu mocznika, chlorku sodu i szkodliwych produktów chemiczny
wewnątrzpochodnych wraz z moczem i potem; ułatwiają trawienie, zmnie
glukozy we krwi; zwiększają liczbę krwinek czerwonych i zawartość he
krwi, likwidują niewielkie wiosenne i zimowe hipowitaminozy, ogóln
organizm, zwiększają odporność organizmu na choroby, działają p
przeciwkrwotocznie, antyseptycznie, przeciwbiegunkowe, przeciw
mlekopędnie i przeciwnowotworowo.
Pokrzywa reguluje przemianę materii, likwiduje obrzęki, zapobiega
kamicy moczowej i żółciowej, zapobiega przedwczesnemu starzeniu się o
zastojom żółci i plamom na skórze.
Pokrzywa dostarcza m.in. krzemionkę przeciwdziałającą miażdżycy i
(krzemionka zapobiega utracie elastyczności włókien elastynowych i kola

Wskazania:
nadmiar chloru i sodu w organizmie, obrzęki, nadciśnienie, mocznica, sk
zapalenie i zakażenie nerek oraz dróg moczowych kamica moczow
czynności jajników, zapalenie przydatków, zaburzenia miesiączkowanie
się, nieregularne i bolesne miesiączkowanie połączone z upławami
pokrzywy + ziele glistnika + korzeń arcydzięgla + ziele skrzypu + ziele pi
żywokostu + kwiat nagietka + liść kasztanowca + ziele lub kwiat wrotycz
+ liść mięty + ziele tymianku - w równych częściach; 2 łyżki mieszanki na
wody; odstawić na 30 minut; przecedzić: pić 3 razy dz. po 200
pomiesiączkowe, stan przedmiesiączkowy (kłącze + ziele pokrzywy +
kwiat kaliny + ziele glistnika - w równych częściach; 2 łyżki, miesza
wrzątku, zagotować i odstawić na 30 minut; przecedzić; pić 3 razy dz. p
bladość, okres po- i przekwitania, miażdżyca, pękanie naczyń
niedokrwistość, częste omdlenia (napar z ziela pokrzywy i jednocze
nalewki arnikowej - 20 kr. 3 razy dz.), choroby zakaźne i skórne, prze
reumatyzm, artretyzm, choroby układu oddechowego, zaburzenia trawie
choroby wątroby, śledziony, trzustki, pęcherzyka żółciowego i żoł
choroby włosów, nieżyt jelit, zaparcia, zatrucia, zaburzenia metaboliczne

Zewnętrznie (płukanki, wcieranie, przemywanie, maseczki, okłedy

doustne stosowanie wyciągów z pokrzywy):
trądziki, owrzodzenia, łojotok, pryszcze różnego pochodzenia, rany, ota
ropnie, stany zapalne skóry i narządów płciowych, wypadanie włosów
brak połysku, puszystości, łamliwość i rozdwajanie się włosów, opryszc
liszaje, wypryski.

Napar: 2 łyżki kłączy, ziela lub liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstaw
przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8-10
17 ml, 7-8 kg - 20-22 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25-28 ml, 1
ml, 25-30 kg -71-86 ml, 35-40 kg - 100-114 ml, 3-4 razy dz.

Macerat: 4 łyżki świeżego zmielonego ziela lub liści zalać 1 szkl,

pokojowej; wytrawiać 6-8 godzin; przecedzić; pić jak napar.

Odwar: 3 łyżki kłączy wraz z zielem zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut;
minut; przecedzić. Pić jak napar.

Sok pokrzywowy - Succus Urticae: świeże ziele i (lub) liście zmielić masz
i zalać wodą przegotowaną do połowy; przykryć i odstawić na 8 godz
Masę roślinną nie wyrzucać lecz przepuścić jeszcze przez sokowirówk
połączyć. Przechowywać w lodówce nie dłużej jednak jak 5 dni. Zażywać
łyżki. Sok można zakonserwować poprzez zalanie: alkoholem 40-60%
ml), winem białym lub czerwonym (100 ml soku na 200 ml wina), glice­r
100 ml), miodem (100 ml soku na 200 ml miodu) lub zasypanie cukrem (2
100 ml soku). Tak zakonserwowany sok zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.

Ekstrakt pokrzywowy: do 1 szkl. suchych lub świeżych, zmielonych l

wraz z kłączem wlać 100 ml alkoholu 40-70% lub gliceryny; wyt
przeflltrować. Wyciąg wydusić z masy roślinnej. Zażywać 3-4 razy dz. p
Schorzałe miejsca pędzlować kilka razy dziennie.

Olej pokrzywowy - Oleum Urticae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela
100 ml oleju o temp. 60o C; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 raz
lub stosować zewnętrznie do: kąpieli olejowych włosów (w przypa
łupieżu, rozdwajania i łamliwości, wypadania, braku połysku, zniszcze
fryzjerskimi oraz w celach profilaktycznych, aby wzmocnić i odżyw
maseczek olejowych na skórę (płachty gazy zmoczyć w oleju i nałożyć n
szyję czy dekolt; trzymać 40 minut, zdjąć, po czym zastosować masażo-
pokrzywowego, nadmiar zetrzeć delikatnie watką; maseczka daje znak
przypadku skóry suchej, zniszczonej, pomarszczonej, pokrytej wągram
zapalnymi, pryszczami i rozpadlinami, w przypadku skóry bladej i z plam
też profilaktycznie jako kurację odmładzającą oraz przeciwtrądzikową),
chore, spękane i spierzchnięte wargi oraz na rany, ropnie, nadżerki
oparzenia, otarcia naskórka i in.; do natłuszczania warg i skóry zam
kremów; do oczyszczania skóry jako olejowe mleczko kosmetyczne, oraz
kąpieli dłoni i stóp zrogowaciałych i spękanych. Olej pokrzywowy możn
innymi olejami ziołowymi i podobnie stosować, np. z olejem mo
nagietkowym, arnikowym, żywokostowym.

Nalewka pokrzywowa - Tinctura Urticae: pół szkl. ziela, liści lub kłącz
wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml.

Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela lub kłącza

alkoholu o temp. pokojowej; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-
ml.

Alkoholmel Urticae: do 100 ml wyciągu alkoholowego z pokrzywy wlać

wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz, po 1 łyżce.

Miód pokrzywowy - Mel Urticae: na każdą łyżeczkę zmielonej pokrzyw

miodu i 10 kropli wódki lub gliceryny, wymieszać; odstawić na 3 dni; zaż
po 1 łyżce. Przed zażyciem lek wymieszać.

Proszek pokrzywowy - Pulvis Urticae: suche liście lub ziele zmielić w m

na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 płyskiej łyżeczce; dobrze popić.

Rp. Maść pokrzywowa - Unguentum Urticae.

Składniki:
- 1 łyżka ekstraktu pokrzywowego glicerynowego lub 1 łyżka oleju pokrzy
- 1 łyżka nalewki pokrzywowej (lub intraktu)
- 1 opak. 50 g (ml) kremu Nivea
- 2 łyżki kremu lub maści Linomag, albo maści allantoinowej lub nagietko
4 krople olejku lawendowego lub różanego
Do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej lub w
włożyć podłoże maściowe (krem i maście); gdy ulegnie ono rozpuszc
niego olej lub ekstrakt glicerynowy – pokrzywowy, potem nalewkę
składniki ucierać aż utworzą jednolitą masę. Ciepły krem przenieść do
pojemnika i zimnego miejsca. Stosować do pielęgnowania wszystkich ro
Krem działa odżywczo, przeciwzapalnle, antyseptycznie, wygładzająco,
przeciwzmarszczkowo. Dobrze natłuszcza i nawilża wargi oraz skó
wągrom, czyli zaskórnikom.

Wyciągi alkoholowe z pokrzywy można wcierać we włosy w celach pielę­g

2 dni przez 2 tygodnie, potem przerwa). Włosy płukać w naparze lub w
też w rozcieńczonych wyciągach alkoholowych (1 łyżka wyciągu na 2 szk

Połonicznik nagi - Herniara glabra i połonicznik kosmaty

hirsuta (Caryophyllaceae).
Opis.
Obie rośliny są do siebie podobne. Różnica polega tyłka na tym,
kosmaty w przeciwieństwie do połonicznlka nagiego (gła­dkiego), ma
gęsto, odstająco owłosione. Są to rośliny wieloletnie (w mroźne zim
dorastające do 15-20 cm dł,; łodyga leżąca, rozgałęziona, pokr
krótkoogonkowymi, jasnozielonymi, podłużnie eliptycznymi listkami;
żółtozielone, umieszczo­ne w kątach liści; owocem jest torebka. Kwitną
października. Połoniczniki rosną na łąkach, na polanach, na pr
pastwiskach; lubią gleby piaszczyste, gliniaste, wapienne.

Surowiec. Surowcem jest ziele połonicznlków - Herba Herniarae (FP), k

od czerwca do września i suszy w temp. do 40o C. Herba Herniarae m
aptekach i w sklepach zielarskich.

Skład chemiczny. Połoniczniki posiadają flawonoidy (flawonole) -

hiperozyd, kwercetyna, galaktozyd, arabinozyd i triglukozyd kwercetyny
(narcyzyna), kumaryny (herniaryna, skopoletyna - 0,2%, umbeliferon), fe
kawowy), olejek eteryczny - 0,2%, alkaloidy, saponiny trójterpenowe -
A,B,C, pochodne kwasu gipsogenowego i hydroksymedykage
galakturonowy i in.

Działanie.
Połoniczniki działają głównie moczopędnie (zwiększają wydalanie jonów
oraz mocznika - wpływ przeciwobrzękowy), przeciwwysiękowo (
wzmacniają błony komórkowe oraz śródbłonki naczyń krwionośnych)
napotnie, odkażająco na drogi moczowe, rozkruszająco na złogi w droga
( ł t i j i h d l i t i i k ) żół i d i i l i
Wskazania:
skąpomocz, obrzęki, wysięki okołostawowe, reumatyzm, dna, moc
moczowa, stany zapalne i zakażeniowe nerek i dróg moczowych, h
hipernatremia, bolesne oddawanie moczu, nieprzyjemne parcie na m
przydatków, gorączka, choroby skórne, zakaźne i przeziębieniow
metabolizmu, nadciśnienie, zatrucia, pękanie i przepuszczalność naczyń
wybroczyny na siatkówce, choroby uczuleniowe, choroby wątroby
trzustki, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia traw
korzystnie działa w chorobach skórnych, np. trądzikach.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut;

4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg -14-20 ml, 20-25 kg - 28-35
43-50 ml, 40-45 kg T 57-64 ml 4 razy dz.

Nalewka: pół szkl. suchego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni
Zażywać 4 razy dz. po 10 ml. Podobnie przyrządza się nalewkę na winie
jest także do przemywania skóry trądzikowej i łojotokowej (1 łyżka nale
wody przegotowanej).

W chorobach układu moczowego stosować wyciągi wodne z połonicznik

Porost islandzki - Lichen islandicus seu Cetraria isla

(Parmeliaceae).
Opis.
Porost islandzki, czyli płucnica Islandzka należy do plechowców, c
niższych, których ciało nie jest zróżnicowane na wyspecjalizowane orga
roślin wyższych. Ta piękna roślina zielarska należy do gromady
(Lichenes) i rośnie stosunkowo często w suchych borach iglastych w gó
Porasta ziemię, pnie drzew, skały i głazy. Bardzo pospolicie występ
północy. W Polsce jest pod częściową ochroną. Porosty są to złożone
organizmy. Plecha porostów składa się z dwóch organizmów: grzyba i
sobą współżyją pod względem fizjologicznym (grzyb dostarcza glonom
mineralnymi i stanowi zewnętrzną ochronną otoczkę, a glon przepro
fotosyntezy w wyniku, której powstają głównie cukry i tłuszczowce). Cz
porostów dołączają się bakterie azotowe wiążące wolny azot z powietrza
roślina wytwarza substancje azotowe białkowe i niebiałkowe. Porosty
wegetatywnie przy pomocy soredium (soredia = urwistki) i isydium
odłamki plechy zawierają obydwa organizmy.
Interesująca nas płucnica islandzka ma plechę brunatną lub brunatnozie
od wilgo tności panującej w środowisku życia rośliny) silnie
ząbkowaną i o brzegach podwiniętych do wewnątrz, środkowa
przytwierdza się do podłoża dolną powierzchnią, specjalnymi nitk
chwytnikami (ryzoidy). Ciało płucnicy jest poplamione na czerwonawo
ciekawostkę podaję, że porosty mają zdolność wytwarzania zarodników
czyli w miseczkach (produkuje je część grzybowa).

Surowiec.
Surowcem jest cała plecha porostu - Thallus Lichenes islandici sive Th
islandicae. Lichen islandicus (FP IV,V i USL) nożna kupić w aptekach
zielarskich. Plechę (Thallus) zbiera się cały rok ze stanu naturalnego w
czym suszy w temp. do 60o C i przechowuje w swiatłoszczelnych opakow

Skład chemiczny.
Porosty zawierają głównie węglowodany - polisacha­rydy, rzadziej mon
dużych ilościach występuje llchenina i izolichenina - substancja pokre
rozpuszczalna w gorącej wodzie i łatwo ulegająca hydrolizie na glu
zawiera: hemicelulozy, kwas krzemowy, kwasy llchenowe - do 5% (kw.
funiaroproto-cetrarowy, proto-liche-sterynowy, kw. fizodowy i in.), śluzy
mineralne (jod, miedź, krzem i in.).

Działanie.
Porost islandzki (mylnie, ale często nazywany mchem isla­ndzkim)
wszystkim powlekająco (osłaniająco), przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, p
antybiotycznie (przeciwbakteryjnie), przeciwgruźliczo, przeciw
wzmacniająco, przeciwwymiotnie, przeciwpotnie, żółciopędnie,
moczopędnie, odtruwająco; reguluje wypróżnienia i przemianę ma
produkcję i wydzie­lanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowe

Wskazania:
kaszel różnego pochodzenia, stany zapalne i zakażeniowe układu
chrypka, nowotwór, przeziębienie, choroby zakaźne,schorzenia sk
alergiczne objawiające się nieżytem dróg oddechowych, zaburzenia tra
żółciowa i moczowa, zastoje żółci, niostrawność, stany zapa
pokarmowego, zaparcia, choroba wrzodowa, zaburzenia miesiączko­wan
materii, choroby hormonalne, upławy, wole endemiczne, choroby wąt
choroby włosów, zatrucia, nadmierna potliwość, brak apetytu, mi
podeszły i choroby z nim związane, po zawale serca, pękanie i prz
naczyń krwionośnych, kuracja odmładzająca, choroby oczu, zapalenie
jąder, żylaki kończyn, hemoroidy, skąpomocz, choroby nerek i dróg mocz

Zawnątrznie (przemywanie, okłady, maseczki, nasiadówki, płukanki):

choroby kobiece (stany zapalne, świąd, upławy), trądziki, ropnie, zm
wypadanie włosów, łamliwość i rozdwajanle się włosów, łojotok, łojotok
skóry, owrzodzenia, rany, oparzenia, opryszczki, liszaje, stany zapalne
gałki ocznej oraz powiek zmęczenie pieczenie łzawienie i opuchn
Napar: 2 łyżki plechy zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 min. i
4-6 razy dz. po 50 ml (zasada często i mało); dzieci ważące: 5-6 kg - 4 m
ml, 9-10 kg - 6-7 ml, 15-20 kg - 10,7-14 ml, 25-30 kg - 17,3-21 ml, 35-40 k
45-90 kg - 32- 36 ml, 4-6 razy dz.

Odwar: 2 łyżki plechy zalać 1 szkl. wody; gotować 15 minut; przecedzić. P

Nalewka porostowa - Tinctura Cetrariae: pół szkl, plechy zalać 300 ml w

wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki lub
5-10 ml. Przeznaczona jest również do przemywania skóry. Dzieciom pod
z miodem lub w herbacie tymiankowej albo lebiodkowej.

Ekstrakt płucnicowy - Extractum Cetrariae: pół szkl. plechy zalać 150 m

70%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki.

Alkoholmel Cetrariae: do 100 ml wyciągu alkoholowego wlać 100 ml mio

Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce.

Wyciąg glicerynowy: pół szkl. plechy zalać 100-150 g gliceryny; wy

przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki z sokiem owocowym
tymiankowym z miodem.
Do leczenie schorzeń skórnych stosować nalewkę, ekstrakt lub odw
Doskonały jest także olej porostowy: pół szkl. plechy zalać 150 oleju sło
lub sojowego o temp. 60o C; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. U
przemywania, masażo-wcierania, maseczek olejowych, kąpieli olejowych
włosy oraz do okładów i lewatyw (stany zapalne jelit i odbytu, hemoroidy
zaparcia).

Rp. Porost islandzki - 1 łyżka

Plecha morszczynu - 1 łyżka
Kłącze lub ziele kokoryczki - 1 łyżka
Ziele przytulii - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wody; zagotować i odstawi
przecedzić. Pić 4 razy dz. po 50 ml. Stosować przez conajmniej 25 dni,
14-dnlowa i kurację powtórzyć.
Wskazania: choroba Basedowa, wole endemiczne, zaburzenia prze
nadciśnienie, pękanie naczyń krwionośnych, zaburzenia hormo­na
przydatków, stany zapalne jąder, zaparcia. Lek silny!

Rp. Porost islandzki - 1 łyżka

Ziele hyzopu - 1 łyżka
Liść szałwii - 1 łyżka
Ziele gistnika - 1 łyżka
Wymieszać 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl wrzącej wody: odstawić
zastosować przerwanie leczenia na 2 tygodnie i tak powtarzać.
Wskazania: nadmierna potliwość, choroby alergiczne, nieżyt układu
bóle brzucha, wątroby i trzustki, skurcze żołądka i jelit, kamica żółcio
trawienia, trądzik odwrócony acne inversa.

Rp. Plecha morszczynu - 1 łyżka

Porost islandzki - 4 łyżki
Korzeń żywokostu - 3 łyżki
Wymieszać. Zalać 2 szkl. wody; gotować 15 minut; nie uzupełniać br
wody!; przecedzić. Do wywaru wsypać pól łyże­czki żelatyny
podgrzewając mieszać aż do jej całkowitego rozpuszczenia. W osob
zagotować miód w ilości 100 ml z połową łyżeczki gliceryny i połową ły
(mieszać na gorącą aż do jej rozpuszczenia). Oba płyny wy­mieszać. Na
łyżkę nalewki tymiankowej lub 2 łyżki nalewki lebiodkowej oraz 50 ml wi
lub białego, wymieszać. Przechowywać w chłodnym miejscu (w lodów
razy dz. po 1 łyżce.
Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego
choroby zakaźne, osłabienie, zaburzenia przemiany materii, choro
zaparcia.

Porzeczka czarna - Ribes nigrum (Saxifragaceae

Opis.
Krzew do 1,5 m wys.; liście długoogonkowe, 3-5-klapowe, u nasady
spodu pokryte żółtymi gruczołami wypełnionymi olejkiem eterycznym;
w zwisłe grona; kielich złożony z 5 działek; korona z pięcioma czerwona
pręcików 5; słupek 1; owoc - czarna, kulista jagoda; młode gałązki zie
czerwono-brunatne. Kwitnie od maja do czerwca. Roślina uprawiana.

Surowiec.
Surowcem zielarskim są liście - Folium Ribis nigri, które zbiera się prz
lub później i suszy w temp. do 40o C.

Skład chemiczny. Liście zawierają olejek eteryczny - 0,60-0,80%, fitoncyd

150 mg/100 g, karoten, garbniki, flawonoidy, sole magnezowe, kwas
fitochinony, wit. z grupy B, wit. P i wiele innych.
Owoce (Fructus Ribis nigrj) zawierają ok. 157 mg wit. C/100 g, 1100 j.m. w
wit. P, 1800 ug wit. K, 60 ug wit. B1, 70 ug wit. B2, 0,97% pektynianu wap
mineralnych, 2-4% kwasów orga­nicznych, garbniki, flawonoidy (5-mety
kwercytrynę), antocyjany (3-glukozyd cyjanidyny, 3-ramnoglukozyd
ramno-glukozyd delfinidyny, 3-glukozyd delfinidyny), olejek eteryczny
alkaloidy
Działanie:
Wyciągi z liści działają przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie,
żółciopędnie, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, tonizu
przeciwobrzękowo, odtruwająco, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, przeciw
rozkurczowo, przeciwgnilnie, odwaniająco, przeciwbiegunkowo; wymag
soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; regulują przemianę mat
apetyt.

Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu moczowego i

skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, ropomocz, krwiomocz,
oddechowego, przeziębienie, choroby zakaźne, gorączka, osłabienie,
reumatyzm, schorzenia skórne, zaburzenia trawienia, bóle brzuc
przydatków (+ inne zioła, np. wiesiołek), biegunka, nudności, choroby ale

Napar: 2 łyżki liści zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.;
kilka razy dz. po 1 szkl.; niemowlęta ważące 3-4 kg -8,5-11 ml, 5-6 kg - 14
20-22,8 ml, 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 15-20 kg –
30 kg - 71-85,7 ml, 35-40 kg - 100-114 ml, 45-50 kg - 128,5-142,8 ml, 4-6 raz

Nalewka - Tinctura Ribis nigri: 1 szkl. suchych liści zalać 400 ml wódk
dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml lub stosować z
przemywania przy trądzikach, łojotoku, schorzeniach ropnych i stanach z

Alkoholmel Ribis nigri: do 100 ml nalewki wlać 100 ml miodu; wymiesz

razy dz. po 1 łyżce (przy schorzeniach układu oddechowe­go stosować cz

Sok z owoców czarnej lub czerwonej porzeczki.

3 kg owoców przepuścić przez sokowirówkę lub rozgnieść je w garnku
wodą tyle tylko, żeby były przykryte, doprowadzić do momentu wrzeni
bok, przykryć i pozostawić tak na 5-8 godz.; nastę­pnie przecedzić. Na 1
cukru, mieszać dopóki nie rozpuści się, gotować 2 minuty i zaraz gorą
zlewać do gorących słoików lub butelek, zakręcać i poddawać pasteryza
temp. 80o C przez 20 minut.
Sok z porzeczek działa wzmacniająco, odtruwające, moczopęd
przeciwgorączkowo i odżywczo.
Wskazany jest bardzo przy kaszlu, rekonwalescencji, przeziębieniu, o
chorobach zakaźnych i skórnych. Warto go mieszać z winkiem aloesowy
(stosunek 1:1) oraz z sokami ziołowymi (pierwiosnkowym, lepiężnikowym
itp.).

Rp. Liść porzeczki - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Kwiat rumianku - 1 łyżka
Wymieszać Przyrządzić i pić jak napar z liści porzeczki Można podawać
Rp. Liść porzeczki - 1 łyżka
Liść pokrzywy - 1 łyżka
Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka
Ziele skrzypu - 1 łyżka
Ziele wrzosu - 1 łyżka
Wymieszać. Stosować jak wyżej.
Wskazania: skąpomocz, kamica moczowa, ropomocz, krwiomocz, stany
moczowego, zatrucia, choroby skórne, zaburzenia przemiany mat
zaburzenia trawienne.

Rp. Ziele skrzypu - 1 łyżka

Owoc jałowca - 1 łyżka
Liść porzeczki - 1 łyżka
Kłącze perzu - 1 łyżka
Korzeń wilżyny - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak wyżej.
Wskazania: schorzenia wątroby i pęcherzyka żółciowego, skórne
moczowego, obrzęki, zaparcia, zaburzenia metaboliczne.

Poziewnik szorstki - Galeopsis tetrahit (Labiatae

Opis.
Roślina jednoroczna dorastająca do 30 cm wys.; łodyga rozgałęzioną
zgrubiała, pokryta odstającymi szczecinkami, w górze gęsto ogruczolo
nibyokółkowe; liście jajowate lub jagowato-lancetowate
karbowanopiłkowane, dugoogonkowe; kwiaty czerwone, w nibyokół
rozłupnia. Kwitnie od czerwca do października. Rośnie na polach, na brz
zaroślach; pospolita w całym kraju.

Do celów leczniczych nadają się również inne gatunki poziewnika rosn

kraju, a mianowicie: poziewnik polny - Galeopsis ladanum (łodyga mię
liście jajowatopodługowate, w połowie szersze, brzegiem ząbko
jasnopurpurowe; warga dolna trójłatkowa, żółto-czerwono plamista), po
Galeopsis speciosa (łodyga 4-kanciasta z kłującymi, sztywnymi
ulistnienie równoległe - krzyżowe; liście jajowatolancetowate, brzegie
piłkowane; korona żółta; kielich o pięciu ząbkach; środkowa łatka
ciemnopurpurowa lub fioletowa; w gardzieli żółta plamka) i poziewni
Galeopsis bifida (łodyga rozgałęziona, pokryta szczecinkami; ulistnien
krzyżowe; liście jajowatolancetowate, brzegiem ząbkowane; kwiaty w
umieszczone w kątach liści, purpurowe, żółte lub białe, niekiedy różo
łatka wargi dolnej wąska, wycięta na szczycie, o brzegach podwinię
kwitnienia, w gardzieli z żółtą plamką i z deseniem purpurowo-brunatny
Surowiec.
Surowcem jest ziele poziewnika - Herba Galeopsidis, które zbiera
początkach lub w czasie kwitnięcia i suszy w temp. do 40o C.

Skład chemiczny.
Ziela poziewników zawierają głównie olejek eteryczny ok. 0,05%, gar
krzemionkę - ok. 0,9-0,25% (rozpuszczalnej w wodzie i łatwo prz
organizmu człowieka), żywice, gorycz, flawonoidy (ladaneinę, ladanetynę
(alkaloid pirolidynowy) czyli N-dwumetyloprolinę (metylobetainę), kw.
kawowy, kw. askorbinowy, kw. krzemowy, glikozydy (galirydozyd,
irydoidy i sole. Poziewniki posiadają też znaczne ilości saponin.

Działanie.
Poziewniki wywierają przede wszystkiem wpływ hipotensyjny (obniża
krwi), wyraźnie uspokajający i nasenny, przeciwkszlowy, żółcio
przeczyszczający, moczopędny i przeciwzapalny. Związki krzemu oraz fla
wpływają na przemianę materii (regulująco), zmniejszają prz
śródbłonków naczyń krwio­nośnych, utrzymują odpowiednią elastyczno
nabłonka, utrudniają odkładanie cholesterolu w ściankach naczyń
(działanie przeciwmiażdżycowe), wpływają też regulująco na narząd
wewnętrznego, czyli układ dokrewny.

Wskazania:
stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego (np. gardła, krtani,
miażdżyca, nowotwór (?), choroba wieńcowa, nadciśnienie, osłabienie s
nogach, dychawica oskrzelowa, gruźlica płuc, utrudnione oddy
bezsenność, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenie trawienne, kuracja

Uwaga! Nadużywanie przetworów z poziewników jest niebezpieczne (b

drżenie, poty, zaburzenia sercowe, biegunka). Nie podawać dzieciom
kobietom karmiącym i w ciąży!.

Nie mieszać z ziołami zawierającymi glikozydy nasercowe!. Zauw

powoduje zaburzenia sercowe przypominające kołatanie i drżenie serca
roślinami działającymi silnie i zarazem skutecznie pod warunkiem, że b
według poniższych zaleceń.

1). Napar: 2 łyżki ziela suchego lub świeżego zalać 400 ml wrzącej wod
30 minut; przecedzić. Zażywać co 6 godzin po 50 ml w czasie posiłku,
25- 30 kg - 17,8-21 ml, 35-40 kg - 25-28,5 ml, 45-50 kg - 32-35,7 ml, co 6 g
lub po jedzeniu.
2). Tinctura Galeopsidis: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml alk
wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać co 6 godzin po 30 k
zastosowana zewnętrznie (przemywanie kilkakrotne w ciągu dnia) lecz
3). Pulvis Galeopsidis: suche ziele zmielić na pył. Zażywać po tyle pro
się na końcu łyżeczki od herbaty, dobrze popić; sto­sować co 8 godzin.

Z poziewników można przyrządzić także intrakt i alkoholaturę „zimną"

proporcjach surowca do alkoholu jak przy nalewce. Tak samo też dawkow

Rp. Ziele poziewnika - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka
Ziele wybranego rdestu - 1 łyżka
Ziele pokrzywy - 1 łyżka
Kłącze perzu - 1 łyżka
Ziele przytulił (można opuścić) - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; o
minut; przecedzić. Pić co 6 godzin po 100 ml; dzieci ważące 25-30 kg -
kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml co 8-6 godzin, po lub w czasie jedzenia.
Wskazania: kuracja odmładzająca (polega ona na stosowaniu mieszanek
działających oraz maseczek na skórę podanych w niniejszym poradniku
wszystkich witamin i soli mineralnych, np. w postaci prepara
witaminowego Vitaral - 3 razy dz. po 1 draż.), gruźlica, kaszel i inne c
oddechowego, palenie tytoniu, schorzenia skórne, zaburzenia przemian
podeszły (profilaktyka) i choroby z nim związane (np. nadciśnienie, miaż
głowy, szum w uszach, wewnętrzny niepokój), choroby układu
pokarmowego, krwotoki maciczne, zapalenie przydatków, pękanie i prz
naczyń krwionośnych, częste krwotoki z nosa, schorzenia dziąseł
Rutinoscorbin – tabl. powl., Venoruton – kaps., albo też zioła zawierają
rutyny i wreszcie wit. C oraz wapń w postaci dolomitu), trudno go
obniżona odporność organizmu na choroby zakaźne (w tym takż
wirusowe), choroba wieńcowa, krwawiączka, stany zapalne i zakażeniow
oraz spojówek, zatrucia, zaburzenia hormonalne, żylaki odbytu i kończ
włosów. Mieszanka zawiera dużo związków krzemu i witamin.

Poziomka pospolita - Fragaria vesca (Rosaceae)

Opis.
Roślina wieloletnia: łodyga wzniesiona, ale wiotka, u nasady z brunatny
starych liści, w dole owłosiona odstająco, w górze zaś przylegająco; liś
brzegiem grubo piłkowane; w kątach liści rozpoczynają się długie
miejscach (w międzywęzłach) ukorzeniające się rozłogi; kwiaty pięciop
korony białe lub różowawe; owoc - orzeszki na mięsistym, soczystym
bardzo smacznym dnie kwiatowym. Kwitnie od maja do czerwca. Rośn
zaroślach, w parkach, na wzgórzach, na niskich polanach i łąkach w całej
Oczywiście do celów leczniczych używać można inne gatunki czy podgat
np. poziomkę zieloną - Fragaria viridis (Collina), poziomkę ananaso
poziomka ananasowa to popularna truskawka uprawna, której liście
ścinane i wyrzucane) znakomicie zastąpić mogą liście poziomki pospolite

Surowiec.
Będziemy wykorzystywać nie tylko owoc - Fr. Fragariae, ale również
Fragariae. Liście zbiera się przed kwitnieniem (z młodych liści prz
smaczne, lecznicze herbatki), rozkłada cienką warstwą i suszy w temp. d
starsze, to znaczy zebrane w czasie pozyskiwania owoców są bogatsz
bardziej gorzkie.

Skład chemiczny. Liście zawierają wit. C - ok. 100-120 mg/100 g, garbnik

liściach ok. 10%, w młodych - 3-5%), glikozyd, kwas salicylowy, flawon
karotenoidy i sole.
W owocach występują witaminy (kw. askorbinowy - do 60 mg/100 g, wit.
P - 160 mg, wlt. K - 100 ug, wit. PP - 200 ug, tiamina - 30 ug, rybofla
pektynian wapnia - 1,50%, sole mineralne (dużo żelaza, wapnia, potasu,
oraz manganu), cukier inwertowy - 5,60%, kw. jabłkowy - 1,41%, kw.
cytrynowy, olejek eteryczny, kw. chinowy, kw. winowy, kw. szczaw
antocyjanowe i flawonowe.

Działanie.
Liście poziomki to typowy adstringens, czyli środek ściągający (przec
odkażający, przeciwzapalny, przeciwwysiękowy, przeciwkrwotoczny). S
ponadto wyraźnie odtruwająco, napotnie, przeciwgorączkowo, moczo
uspokajająco (wyciągi alkoholowe!); pobudza wydzielanie kwasu solnego

Wskazania: wzdęcia, burczenie i przelewanie w kiszkach, odbijanie, nudn

bóle brzucha (+ rumianek lub krwawnik), brak łaknienia, niestrawność, b
zapalne i zakażenia żołądka i jelit, choroba wrzodowa, żylaki odby
przewodu pokarmowego (+ inne zioła przeciwkrwotoczne), uczucie pełn
(+ liść mięty + ziele glistnika + liść szałwi), choroby wątroby i pęcherzy
kamica moczowa, krwiomocz, zapalenie nerek i dróg moczowych, cho
zakaźne, otyłość (stosować też mieszanki podane przy morszczynie
codziennie poziomki i stosować dietę 1000-1200 kał.), reumatyzm (+ kw
dna (+ liść i kora brzozy).

Zewnętrznie (przemywanie nalewką, okłady z mocnego odwaru, płukank

schorzenia skórne na tle łojotoku, przetłuszczające się i z tłustym łupieże
ropnie, oparzenia, liszaje, opryszczki, nadżerki, owrzodzenia, wypryski,
zapalne jamy ustnej, pochwy i warg sromowych, upławy (pić odwar z l
kory wierzbowej w ilości 200 ml 4 razy dz.). W przypadku chorób oczu st
lub częste przemywanie.

Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut;

kilka razy dz po 200 ml; niemowlęta ważące 3 4 kg 8 5 11 ml 5 6 kg 14
Odwar (doustnie i zewnętrznie): 3 łyżki liści zalać 250 ml wody; got
odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka poziomkowa - Tinctura Fragariae: 1 szkl. suchych liści zalać

wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml. Do płu
nalewki na 150 ml wody przegotowanej.

Alkoholmel Fragariae: 1 szkl. świeżych lekko pognieconych owoców

wódki; wytrawiać 14 dni lub dłużej; przefiltrować.
Do nalewki wlać 100-200 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz.
środek wykrztuśny i wzmacniający. Można podawać dzieciom.

Konfitury z poziomek.
Składniki:
- 1 kg owoców
- 1 kg cukru
- 1 szkl. soku poziomkowego, truskawkowego, jabłkowego lub po
(uzyskać przy pomocy sokowirówki).
Sposób przyrządzenia: z soku i cukru ugotować ulep, czyli syrop. N
wrzucić owoce i jak tylko ulep pokryje odstawić na bok pod przykr
Nazajutrz smażyć aż będą niemal przeźroczyste. Składać do słoiczk
przechowywać w ciemnym oraz w zimnym miejscu. Tak przyrządzone
wymagają pasteryzacji. Są pyszne i gorąco je polecam.

Rp. Liść poziomki - 2 łyżki

Liść babki - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Kwiat lipy - 1 łyżka
Kwiat (ziele) wrzosu - 1 łyżka
Kwiat rumianku - 1 łyżka
Ziele lebiodki - 1 łyżka
Ziele srebrnika - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar z liści poziomki. Podaw
niemowlętom.
Wskazania: przeziębienie, choroby zakaźne, gorączka, nieżyt jelit i żołąd
trawienia, bóle brzucha, schorzenia bakteryjne układu oddechowego
wyczerpanie nerwowe.

Prawoślaz lekarski - Althaea officinalis (Malvacea

Opis.
Bylina do 1,5 m wys.; liście jajowate, 3-5 klapowe, brzegiem karbowane;
owłosiona. Kwitnie do lipca, w górach i na pogórzu - do sierpnia. Roślina
w stanie dzikim (południowe i południowo-wschodnie województw
farmaceutycznych i leczniczych uprawiany.

Surowiec.
Surowcem jest korzeń (FP I,II,III,IV i V), sam kwiat oraz ziele (liście) - Rad
et Folia Althaeae off.. Radix et Folium są sprzedawane w aptekach
zielarskich.

Skład chemiczny.
Surowce zawierają śluzy (ok. 8-10%, w korzeniach nawet 35%), pek
skrobię - do 38%, sacharozę - do 11 %, tłuszcze - do 2%, betainę - do 4%
do 2%, kwasy fenolowe (np. kw. kawowy), saponiny, flawonoidy, skopole
z kumaryną i in., śluz prawoślazowy składa się z: kw. galakturonow
arabinozy - 17-21%, ksylozy - do 4%, która nie występuje w korzeniu,
40%, ramnozy - 7-21% i glukozy - 13-15%.

Działanie.
Wodne wyciągi z surowców działają powlekające (osłaniająco), prz
zmiękczająco, przeciwzapalnie, żołciopędnie (betainy, saponiny, fenolokw
wypróżnienia.

Wskazania:
nieżyty układu oddechowego (kaszel, stany zapalne, katar itd.), biegu
choroba wrzodowa, hemoroidy, zażywanie leków, które mogą lub uszka
przewodu pokarmowego, np. aspiryny, sulfonamidów, leków przeciwreum

Napar: 3 łyżki liści, ziela lub 4 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzą­cej wody;
minut; przecedzić. Pić co 3 godziny po 50 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg
3 ml, 7-8 kg - 5 ml, co 3-4 godziny. Dzieciom podaje się 30-50 ml naparu c

Odwar: 3 łyżki korzeni zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstaw

przecedzić. Pić jak napar.

Macerat: 3 łyżki korzeni, liści lub ziela zalać 200 ml przegotowa­nej

pokojowej; przykryć i wytrawiać 8 godzin; przecedzić. Pić jak napar.

Syropek prawoślazowy - Sirupus Althaeae: 6 łyżek korzeni lub ziela pr

500 ml wody; gotować 10 minut nie uzupełniając wyparowanej wody; o
minut; przecedzić. Do wywaru wlać 200 ml miodu naturalnego i wsypa
oraz wlać 100 ml wódki lub wina czerwonego, albo białego, wymies
dodać 4 goździki i dwie szczypty cynamonu oraz imbiru; odstawić na 2
zimne miejsce, po czym przecedzić przez gazę. Zażywać 4—6 razy dz. po

Syropek prawoślazowo-podbiałowo-lniano-anyżowy: 4 łyżki korze

owoców anyżu (zmielonych!) zalać 500 ml wody; gotować 10 minut; o
minut i przecedzić. Do wywaru wlać 200 ml miodu, 100 ml wódki lub win
ml cukru, wymieszać. Zażywać co 4-6 godzin po 1-2 łyżki.

Przetacznik - Veronica (Scrophulariaceae).

Opis.
Do celów leczniczych wykorzystuje się różne gatunki przetacznika:
1. Przatacznik perski - Veronica persica - roślina wieloletnia dorastając
wys., a raczej długości; łodyga pełzająca po ziemi lub wznosząca się,
dwoma rzędami odstających włosków; liście jajowate, brzegiem karbow
owłosione, prawie siedzące; kwiaty na długich, cienkich szypułkach, um
kątach liści, 4-płatko= we, niebieskie, w gardzieli żółte; pręcików 2; o
Roślina rośnie na polach, ugorach, wzgórzach, w ogrodach i w lasac
całym kraju.
2. Przetacznik lekarski - Veronica off. - bylina o pełzających, zakorz
pędach, gęsto owłosionych; liście jajowate lub eliptyczne, brzegie
krótkoogonkowe; kwiaty niebieskie; płatki korony żyłkowane w kolorze
wężowatych, długich gronach, 4-płatkowe; pręcików 2. Roślina posp
lasach, w zaroślach, na niskich łąkach i polanach, wzgórzach, w
wrzosowiskach i na pastwiskach.
3. Przetacznik kłoskowy - Veronica spicata - roślina wieloletnia dorasta
wys.; łodyga owłosiona; liście szarawozielone, owłosione, dolne
eliptyczne, górne - lancetowate; kwiatostan -- gęste, pojedyncze grono w
korona czteropłatkowa; płatki korony niebieskawo-fioletowe lub błękit
łąkach, przy lasach, na wzgórzach, w zaroślach, na ugorach
zaniedbanych polach.
4. Przetacznik bobowniczek - Veronica becca bunga - bylina do 60 cm
podnosząca się, w dole w międzywęźlach ukorzeniająca się; liście lśni
lub nieco wydłużone, tępe, krótkoogonkowe, brzegiem płytko falowane; k
ciemno prążkowane, 4—płatkowe, z dwoma pręcikami, zebrane w
osadzone na szypułkach wyrastających w kątów liści; owoc - torebk
brzegami wód płynących, przy leśnych źródłach itp. Kwitnie od maja
Nasiona roznoszone są przez wodę - hydrochoria.

Surowiec.
Surowcem jest ziele przetacznika - Herba Veronicae lub ziele wraz z kor
cum radicibus Veronicae, które zbiera się w początkach lub w czasie kw
w temp. 20-40o C.

Skład chemiczny.
Przetaczniki zawierają duże ilości irydoidów (aukubiną, ladrozyd
mannitol flawonoidy beta-sitosterol garbniki gorycze saponiny olejek
Działanie.
Przetaczniki wywierają wpływ ochronny na miąższ wątroby (irydoidy
przeciwkaszlowy, moczopędny, żółciopędny, rozkurczowy, uspokajający
regulują wypróżnienia i przemianę materii; pobudzają wydzielanie soków
apetyt.

Wskazania: uszkodzenie wątroby (marskość, stłuszczenie), kamic

pęcherzyka żółciowego, stany zapalne wątroby i trzustki, nieżyt jelit i ż
przeziębienie, nieżyt dróg oddechowych, choroby skórne i zakaźn
przemiany materii, zatrucia, zaburzenia trawienia.

Napar: 2 łyżki przetacznika zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić

przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 4-5
ml, 7-8 kg - 10-11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 12-14 ml, 15-20
25-30 kg - 35-42 ml, 35 - 40 kg - 50-57 ml, 3-4 razy dz.

Rp. Ziele przetacznika - 2 łyżki

Ziele poziewnika - 1 łyżka
Liść babki - 1 łyżka
Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka
Kłącze perzu - 1 łyżka
Korzeń łopianu - 1 łyżka
Liść mięty - 2 łyżki
Kłącze tataraku - 1 łyżka
Ziele dziurawca - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić
przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar z przetacznika.
Wskazania: bóle, stany zapalne i niewydolność wątroby, uszkodzenie m
kamica i zapalenie pęcherzyka żółciowego, zastoje żółci, nieżyt ż
niestrawność, zaparcia, zaburzenia przemiany materii i trawienne.

Rp. Ziele przetacznika - 1 łyżka

Ziele świetlika - 1 łyżka
Liść bobrka - 1 łyżka
Ziele centurii - 1 łyżka
Ziele krwawnika - 1 łyżka
Ziele lub kwiat wrotyczu - 1 łyżka
Ziele glistnika - 1 łyżka
Ziele bylicy posp. lub piołunu - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej.
Wskazania: wszelkie schorzenia wątroby, trzustki, pęcherzyka żółc
żółciowych (bańki wątrobowo-trzustkowej także) i śledziony; nieżyt żołą
brzucha, zaburzenia trawienia, brak łaknienia, osłabienie, zaburzenia
bolesne i skąpe miesiączkowanie połączone z upławami zaparcia cho
 Przytulia - Galium (Rubiceae).
Opis.
W ziołolecznictwie wykorzystuje się różne gatunki przytulii, a mianowicie
1. Przytulia czepna - Galium aparine - roślina wieloletnia ( w ostre z
dorastająca do 150 cm dł.; łodyga czterokanciasta, rozgałęziona, leżąca
się, zadzierzysta (cała roślina czepia się ubrania, a nawet skóry); li
lancetowate (klinowato-lancetowate) zakończone kolcem; ulistnienie ok
drobne, białe lub zielonkawe; owoc - rozłupnia pokryta czepnymi haczyka
czerwca do października. Roślina pospolita; występuje często masow
rzekami, w lasach, na zaniedbanych grządkach, w sadach, w zaroślach
lubi gleby wilgotne, azotowe i przepuszczalne.
2. Przytulia właściwa - Galium verum - bylina dorastająca do 1 m dł.;
pokryte czepiającymi się haczykami; liście wąskie; ulistnienie okółkowe;
żółte. Kwitnie od lipca do września. Roślina pospolita; rośnie na łąkac
zaroślach, nad wodami, na przydrożach, na miedzach.
3. Przytulia wonna - Galium odoratum - bylina pachnąca kumaryną; łod
węzłach owłosiona, 4-kanciasta; liście cienkie, ciemnozielone,
lancetowate; kwiaty w szczytowym podbaldachu; korona 4-krotna; prę
korony białe, czerwonawe lub różowawe; owoc - 2-dzielna rozłupnia. K
do czerwca. Rośnie w lasach, w zaroślach, w borach; lubi gleby kwaśne,

Uwaga! Przytulia wonna znana jest także pod nazwą - marzanka wonn
odorata (aspero - chropowate, ostre; asperitas, asperitatis = szorstki).

4. Przytulia wyprostowana - Galium erectum (erectum = prosty, wyniosł

m wys.; łodyga sztywna, wzniesiona; liście wąskie, zakończone kolce
połyskujące; ulistnienie okółkowe; kwiaty białe, 4-płatkowe; pręcik
identyczna jest przytulia łąkowa, to jest pospolita - Galium mollugo
molliculus = miękki, delikatny), także lecznicza.

Surowiec.
Surowcem jest ziele przytulii - Herba Galii, które zbiera się od maja do s
w temp. 20-40o C.
Uwaga! Czernienie ziela przytulii podczas suszenia jest zjawiskie
Spowodowane to jest hydrolizą kwasową irydoidów zawartych w surow
czego powstają związki pochodne, prostsze w budowie i o ciemnym zaba

Skład chemiczny.
Przytulie zawierają glikozyd - asperulozyd, kw. cytrynowy, kw. galusowy
saponiny, alkaloidy, dużo krzemio­nki, olejek eteryczny, sole (dużo jo
gorycze pochodne antracenu flawonoidy kerotenoidy fermenty
Działanie.
Przytulie działają głównie rozkurczowo, antyseptycznie, żółciopędnie, p
przemianę materii, odtruwająco, silnie moczopędnie, prze
przeciwzapalnie, przeciwkamiczo, ściągająco i przeciwmiażdżycowo.

Wskazania:
wypryski, wrzody, pryszcze, nadmierna potliwość, rany, oparzenia, tr
łuszczyca, obrzęki, skąpomocz, kamica moczowa, krwiomocz, zastoje
żółciowa, zaburzenia trawienne, nieżyt jelit i żołądka, choroba wrzodow
krzepliwość krwi, schorzenia wątroby i dziąseł, hemoroidy, miażdżyca,
kuracja odmładzająca, biegunka, niestrawność, dna, reumatyzm, zat
zakaźne.
Przytulia jest pewna w działaniu. Zauważyłem, że działa regulująco
miesiączkowe i hamuje upławy (nasiadówki i napar stosowany doustnie
Przytulie warto łączyć z innymi ziołami krzemionkowymi, np.
przetacznikiem, rdestami, perzem, kozieradką.

Napar: 2 łyżki przytulii zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 min

Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml. Niemowlęta ważące 3-4
kg - 7-3 ml, 7-8 kg -10-11 ml, 3-4 razy dz., dzieci ważące 9-10 kg - 12,14 m
28 ml, 25-30 kg - 35-43 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl wody; gotować 8 minut; odstawi

przecedzić. Pić jak napar.

Pulvis Galii: suche ziele zmielić na pył. Zażywać 3 razy dz. po 1 płask
herbaty; dobrze popić.

Mel Galii: na każdą łyżeczkę proszku przytuliowego dać 1 łyżkę miodu

gliceryny lub wódki; wywieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Pulvis Galii jest doskonałą zasypką na wszelkiego rodzaju rany, m

nadżerki, owrzodzenia, oparzenia i potówki. Można go zmieszać z za
Dermatol lub Linomag (proporcja 1:1).

Macerat: 4 łyżki świeżego i zmielonego ziela zalać 1 szkl. wody o tem

macerować pod przykryciem 8 godzin; przecedzić. Pić jak napar. M
miodem lub sokiem owocowym.

Succus Galii: świeże ziele zmielić przez maszynkę do mięsa. Na każd

roślinnej dać pół szkl. przegotowanej wody; wytrawiać pod przykryc
wyciąg odcedzić od masy, nie należy jej jednak wyrzucać bo zawiera je
ilości soku. Aby go wydobyć należy masę roślinną przepuścić przez sok
wyciągi połączyć. Pić 4 razy dz. po 50 ml. Na zimę zakonserwować p
miodem (100 ml soku na 200 ml miodu) winem (100 ml soku na 200 m
Nalewka przytuliowa - Tinctura Galii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki
macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 3-5 ml.
przemywania schorzałych miejsc typu owrzodzeń, ran, odparzeń i na tl
nadmiernej potliwości. Podobnie przyrządza się intrakt i alkoholat
świeżym zielu.

Rp. Nalewka przytuliowa - 10 ml

Nalewka szałwlowa - 10 ml
Azulan - 5 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Spirytus salicylowy - 20 ml
Wymieszać. Stosować do przemywania skóry z pryszczami, łojotok
owrzodzeniami i cery trądzikowej. Dobrze usuwa wągry i oczyszcz
przeciwzapalnie, osuszająco, silnie odkażająco i złuszczająco.

Rp. Ziele przytulii - 1 łyżka

Ziele nawłoci - 1 łyżka
Owoc jałowca - 1 łyżka
Liść brzozy - 1 łyżka
Liść borówki lub mącznicy - 1 łyżka
Ziele połonicznika - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić
przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml.
Wskazania: skąpomocz, ropomocz, kamica moczowa, obrzęki, dn
choroby skórne, zatrucia, zaburzenia przemiany materii, choroby zakaźne

Przywrotnik - Alchemilla (Rosaceae).

Opis.

1). Przywrotnik połyskujący - Alchemilla gracilis seu A. micans - roś

dorastająca do 40 cm wys.; łodyga owłosiona, podnosząca się; liście
okrągławosercowate, ciemnozielone, 7-11-klapowe, brzegiem ząbkowa
owłosione; przylistki czerwonawo lub fioletowo nabiegłe; kwiatostan -
zebrane w żółtawozielone pęczki; owoc - smaczny orzeszek. Kwitni
września. Rośnie w lasach, na łąkach, na polach, na ugorach, na pa
zaroślach. Roślina pospolita w całym kraju. Tworzy skupiska, nieki
masowo.
2). Przywrotnik pasterski - Alchemilla monticola sive A. pastoralis - byl
łąkach, brzegach lasów i na pastwiskach; łodyga owło
okrągławonerkowate, owłosione, 7-11-klapowe, brzegiem tępo ząbkowan
szczytowa wiecha z żółtawozielonawymi drobnymi kwiatami; owoc orze
Oba przywrotniki na brzegu liścia posiadają wypotniki czyli hydatody
podobne do aparatów szparkowych - stomata, które wydalają wodę w po
a zjawisko to zauważyć można wczesnym rankiem; od dawna „rosie prz
przypisuje się nadzwyczajne właściwości lecznicze, co wymaga jedna
Niektórzy badacze twierdzą, że faktycznie„rosa przywrotnikowa" zawiera
chemiczne, co potwierdziły moje pilotażowe badania chromatograficzne.

Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Alchemillae, które zbiera się od maja do wrz
cienką warstwą i suszy w temp. 20-35 C. Lecznicze są też owoce (zbi
dojrzałości lub zanim dojrzeją, i wysuszone w lekko ogrzanym piekarnik
zmielone) - Fructus Alchemillae. „Rosę przywrotnikową” zbiera się do sło
wczesnym rankiem, potem przelewa do buteleczek z ciemnego szkła i
lodówce; zbiór rosy z przywrotników jest oczywiście rzeczą wymagając
czasu. Osobiście wierzę w jej moc leczniczą, musi być jednak odpowied
przez dłuższy czas.

Skład chemiczny.
Do końca nie jest poznany. Zawiera olejek eteryczny, garbniki (ok. 8-10
kwasy organiczne, znaczne ilości wit. C, flawonoidy, karotenoidy, gorycz
mineralne. Rosa zawiera aminokwasy, cukry, kwasy fenolowe, fla
terpenowe i sole mineralne.

Działanie.
Przywrotniki działają przede wszystkim ściągająco, moczopędnie,
żółciopędnie, ogólnie wzmacniająco, przeciwzapalnie i odkażaj
wydzielanie soków trawiennych, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie.

Wskazania:
zaburzenie trawienia (wzdęcia, burczenie, przelewanie, odbijanie), uczu
brzuchu, bóle brzucha, zaparcia, biegunka, stany zapalne i zakażen
żołądka, choroba wrzodowa, schorzenia wątroby i trzustki, brak apetytu,
samopoczucie, schorzenia skórne, zatrucia, choroby zakaźne.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.;

kilka razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -1 łyżeczka, 5
łyżeczki do herbaty, 7-8 kg - 2 łyżeczki płynu, 3-4 razy dz.; dzieci ważą
łyżka, 15-20 kg - 2 łyżki, 25-30 kg - 3-4 łyżki naparu 3-4 razy dz. lub w
częściej.

Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić

przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka przywrotnikowa - Tinctura Alchemillae: 1 szkl. ziela zalać 500

wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować Zażywać 3 razy dz po
przetłuszczającą się, z pryszczami i stanami zapalnymi przemywać nale
leczy także opryszczki i owrzodzenia.

Odwarem płukać jamę ustną przy stanach zapalnych i ropnych, przepłu

oraz stosować do lewatyw przy hemoroidach, stanach zapalnych, n
parciu na kał. Z naparu przywrotnikowego robić okłady na chore o
łzawienie, światłowstręt, zapalenie, świąd, osłabienie wzroku; jednocz
wit. A, Linomag - płyn (2 razy dz. po 1 łyżeczce), wit. E oraz dodat
mineralno-wltaminowy).

Ocet przywrotnikowy - Acetum Alchemillae: pół szkl. świeżego lub such

250 ml octu spożywczego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do
ustnej (1 łyżka octu na 1 szkl. wody przegotowanej), pochwy i warg srom
octu na 1 l wody lub naparu rumiankowego) przy stanach ropnyc
przemywania skóry w celu jej zakwaszenia i odkażenia (skóry delikatne
mydłami, łojotokowej, z wągrami, stanami zapalnymi, z trądzikiem i wrzo
octu na 1 szkl. wody; płukania włosów uszkodzonych, wypadających
łupieżem, w celu ich zakwaszenia i rozjaśnienia (200 ml octu na 2 l wod
miejsca opuchnięte i owrzodzenia oraz ropnie (100 ml octu na 100 ml w
płat waty obficie w płynie i położyć na chore miejsce, przykryć folią
możliwe zabandażować na 3 godziny; okłady zmieniać i stosować 3 razy

„Rosę przywrotnikową” zażywać 3 razy dz. po 15 kropli przez przy­na

kuracje powtarzać co 2 tygodnie. Można też postąpić następująco:
przywrotnikowej" wymieszać z 50 ml alkoholu 40% i 50 ml miodu, doda
szczypty wanilii i cynamonu. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce
wzmacniający, „czyszczący krew" i poprawiający samopoczucie.

Sok przywrotnikowy - Succus Alchemillae: świeże liście lub całe ziel

zmielić przez maszynkę do mięsa; każdą 1 szkl. miazgi zalać 1
przegotowanej wody; odstawić pod przykry­ciem na 6 godzin, po cz
wyciąg oddusić od masy roślinnej. Sok pić 4 razy dz. po 50
zakonserwować poprzez zalanie alkoholem 40-70% (100 ml soku na 2
miodem i winem (100 ml cukru, 100 ml soku, 100 ml miodu i 200 ml
razem) lub wódką i miodem (100 ml soku + 100 ml miodu + 200 ml wód
zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.
Wartościowy jest też sok przytuliowy (Galium - przytulia) zmieszan
miodem i sokiem cytrynowym (proporcja 1:1:1:0,5 części), który
przeczyszczająco (działanie dodatkowe), a zażywa się go wówczas 3 razy

Rdest ostrogorzki - Polygonum hydropiper (Polygona

Opis.
Roślina jednoroczna lub dwuletnia dorastająca do 50 cm dł. lub
podnosząca się, rozgałęziona, naga; liście lancetowate, krótkoogonkow
kłos zwisający na szczycie pędów; kwiaty zielonawo-czerwonawe; o
pręcików 6; owoc - orzeszek; liście mają ostrawy smak. Kwitnie
października. Rośnie nad brzegami wód, przy rowach, na przydrożach,
ziemi, na wzgórzach, na zaniedbanych grządkach, w sadach, na ugorac
lasach i na łąkach; lubi gleby kwaśne i wilgotne,
Rdest ostrogorzki należy odróżnić od rdestu plamistego - Polygonum p
posiada na liściach charakterystyczne, ciemne plamy i nie ma o
Porównując jednak skład chemiczny obu rdestów wynika, że jest on
oznacza, iż mają także zbliżone właściwości lecznicze; rdest plamisty ni
ostrogorzkiego poligodialu.

Surowiec.
Surowcem farmakopealnym (FP II,III,IV) jest ziele rdestu ostrogorz
Polygoni hydropiperis, które można pozyskać ze stanu naturalne
kwitnięcia i wysuszyć w temp. do 40 stopni C, lub kupić w aptekach
zielarskich.

Skład chemiczny.
Ziele zawiera flawonoidy - do 3% (kwercytryna, kwercetyna, hiperozyd
izoramnetyna, ramnazyna, rutyna, 7-metyloester persykaryny i in.), gar
olejek eteryczny poligodialem, konifertyfoliną, izotadeonalem, varburgan
saponiny, kw. elagowy, kw. galusowy, barwnik - fagopirynę.
Kwas elagowy - dipepsyd kw. galusowego rozpuszczalny w gorącym a
hamuje krwawienie.

Działanie.
Wyciągi z ziela rdestu ostrogorzkiego i pienistego uszczelniają i wzmac
krwionośne, likwidują biegunki, działają silnie przeciwkrwotocznie - h
(zwiększają lepkość czyli krzepliwość krwi, a odkrył to radziecki uczon
lekko narkotycznie i wyraźnie przeciwbólowo (soki, wyciągi alkohol
flawonoidy zawarte w surowcu działają żółciopędnie, moczopędnie, p
przeciwobrzękowo, a garbniki - odkażająco.

Wskazania:
nadmierne krwawienia miesiączkowe, krwotoki maciczne, krwiom
wrzodowa, krwawienia z przewodu pokarmowego, hemoroidy połączon
(wyciąg glicerynowy!), biegunka (w tym także krwawa),krwotoki z nosa, k
(okłady i jednoczesne picie soku lub maceratu), pękanie l przepuszcz
krwionośnych - plamice, żylaki, upławy, zapalenie przydatków, stany za
krwawiączka, grypa, gruźlica, ostry kaszel, stany zapalne naczyniówki, s
ocznej, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie.

Przeciwwskazania:
zakrzepy krwi w naczyniach krwionośnych, zawał, dusznica bolesna,
słabe krążenie mózgowe, wieńcowe l w kończynach.

Macerat: 4 łyżki świeżego lub suchego ziela zalać 1 szkl. wody przegoto
pokojowej; macerować pod przykryciem 6-8 godzin; przecedzić. Pić 4-6
ml (w skazach krwotocznych i w krwotokach) lub 3 razy dz. po 100
chorobach. Niemowlętom nie podawać (bezpieczniejsze są inne rdesty
drapiące w gardle). Dzieci ważące 15-20 kg - 21-23 ml, 25-30 kg - 35-42 m
57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 3-4 razy dz.; w razie krwotoków - częściej.

Pulvis Polygoni hydropiperis: suche ziele zmielić na pył; zażywać 3-4

łyżeczki.

Mel Polygoni hydropiperis: na każdą łyżeczkę proszku rdestowego dać

1 łyżeczkę gliceryny, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Wyciąg glicerynowy: pół szkl. świeżego lub suchego, zmielonego ziela z

gliceryny; wytrawiać 14 dni; odcedzić wyciąg od masy (do gliceryny m
ml alkoholu 40% w celu lepszej ekstrakcji, zwłaszcza w przypadku suc
który pochłania dużo rozpuszczalnika). Zażywać 2-3 razy dz. po 2
rozmiesza­nego z sokiem owocowym.

Alkoholatura zimna: 1 szkl. świeżego ziela zalać 300 ml wódki; wyt

przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub stosować zewnętrznie do
spryskiwania ran, ropni, owrzodzeń, wyprysków, pryszczy i opryszczek.

Intrakt rdestowy - Intractum Polygoni hydropiperis: pół szkl. świeżego

ml alkoholu 40-70% o temp. 75 u; wytrawiać 10 dni; przefiltrować.
alkoholaturę.

Nalewka rdestowa - Tinctura Polygoni hydropiperis: pół szkl. suchego

ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 5-10
zewnętrznie.

Nalewką i intraktem z rdestu nożna spróbować leczyć teleangiektazj

trądzik różowaty.

Sok rdestowy - Succus Polygoni hydropiperis: świeże ziele zmielić prze

mięsa; każdą 1 szkl. masy roślinnej zalać 100 ml przegotowanej wody o
macerować pod przykryciem 8 godzin; odcedzić miazgę od wyciąg
wyrzucać lecz przepuścić jeszcze przez sokowirówkę. Oba wyciągi połąc
4 razy dz. lub w razie krwotoków częściej po 30-50 ml. Na zimę zakonserw
zalanie alkoholem lub gliceryną (100 ml na 100 ml). Wówczas taki lek za
dz. po 2 łyżeczki. Przechowywać w lodówce!
Galaretka rdestowa: 1 czubatą łyżkę żelatyny spożywczej zalać 40O m
(wodę wlewać stopniowo i wszystko razem starannie mieszać),gotow
stale mieszając aż do całkowitego rozpuszczenia się żelatyny, następnie
gliceryny i 5 łyżek suchego lub 8 łyżek świeżego mielonego ziela rdes
wymieszać i przelać do słoika, zakręcić, a następnie przenieść w zim
czasie zastygania galaretki masa roślinna opadnie na dno naczynia,
zawarte w niej przejdą do samego leku (ulegną rozpuszczeniu). Gala
zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce (w razie krwawień częściej) lub stosow
do leczenia ran oraz do hamowania krwotoków. Doskonale leczy bie
żołądka, wybitnie zwiększa krzepliwość krwi. Lekko ogrzaną galaretk
temp, ok. 37 C) można wprowadzać do odbytu przy pomocy gruszki
ilości 100 ml. Takie wlewy doodbytnicze stosować w przypadku guzków
bolesnych biegunek podrażniających śluzówkę odbytu, świąd
nieprzyjemnego parcia na kał, np. podczas niestrawności oraz w stanach

Rp. Ziele rdestu (obojętnie którego) - 2 łyżki

Ziele glistnika - 2 łyżki
Liść mięty - 2 łyżki
Wymieszać. 1 czubatą łyżkę żelatyny spożywczej zalać stopniowo 400 m
gotować 2 minuty na wolnym ogniu stale mieszając aż do rozpuszczen
wody żelatynowej wsypać powyższą mieszankę, wymieszać i przelać d
końcu proponuję do płynu wlać 4 łyżki gliceryny płynnej. Lek przenie
miejsca aby zastygł, a masa roślinna opadła na dno naczynia. Zażywać 2
łyżce lub stosować doodbytniczo po ogrzaniu do temp. 37 stopni C w ilo
działa przeciwbólowo, znieczulająco, przeciwkrwotocznie, p
rozkurczowo, odkażająco. Zażyty doustnie działa ponadto wiatropędnie
uspokajająco i lekko przeczyszczająco.
Wskazania: zaparcia, bolesna, drażniąca śluzówkę biegunka, hemoroidy
w czasie niestrawności, stany zapalne odbytu i jelita grubego, krwawien
bóle brzucha, wzdęcia, skurcze.

Rp. Ziele rdestu - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka
Liść pokrzywy - 1 łyżka
Ziele ruty - 1 łyżka
Ziele jemioły - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; gotować 3 mi
na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml.
Wskazania: nadmierne krwawienia miesiączkowe, zapalenie przyda
pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny
nadciśnienie, zapalenie naczyniówki, gałki ocznej i spojówek, krwaw
różowaty, plamice, teleangiektazje, hemoroidy, krwiomocz, krwotoki z
wrzodowa, krwawa biegunka, schorzenia wątroby, trzustki i śledziony, ży
 Rdest ptasi - Polygonum aviculare.
Opis.
Roślina roczna lub dwuletnia dorastająca do 50 cm dł.; łodyga pełzając
podnosząca się, rozgałęziona; liście drobne, eliptyczne; kwiaty zielonkaw
czerwonawym obrzeżeniem; owoc - orzeszek. Kwitnie od maja do listop
grządkach, na polach, przy budowach, na usypiskach ziemi, na miedzac
przydrożach; bardzo pospolity.

Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Polygoni avicularis, które zbiera się w po
czasie kwitnienia, rozkłada cienką warstwą lub lepiej wiesza na sznurk
temp. do 40 stopni C. Herba Polygoni avicularis (FP I,II,III,IV i V) sprze
aptekach i w sklepach zielarskich.

Skład chemiczny.
Surowiec zawiera flawonoidy (avicularinum, hiperozyd, kwercetynę), k
(kw. kawowy, kw. kumarynowy, kw. chlorogenowy, kw. galusowy), kw. s
askorbinowy, kw. krzemowy, olejek eteryczny, fitochinony, antyaneurynę
- 40 mg/100 g, krzemionkę - 1 %, garbniki - do 40% (glikotanoidow
emodynowce i in.

Działanie.
Rdest ptasi działa moczopędnie, żółciopędnie, wykrztuśnie, p
odkażająco, przeciwobrzękowo i odtruwająco. Ponadto silnie przec
przeciwbiegunkowo, przeciwkamiczo (zapobiega tworzeniu się kamie
drogach żółciowych, w pęcherzyku żółciowym oraz w drogach m
nerkach), przeciwmiażdżycowo (zw. krzemu, flawonoidy), polepsza tra
przyswojenie mleczka pokarmowe­go, uszczelnia i wzmacnia naczyn
stabilizuje błony komórkowe, zwiększa lepkość krwi i jego ciężar wła
usunięcie z organizmu jonów chloru i sodu, przyśpiesza ziarninowa
trądzik, dermatozy, plamice i stany zapalne błon śluzowych, hamu
maciczne, zapobiega krwotokom z nosa i dziąseł, likwiduje upławy, regu
materii.

Wskazania:
gruźlica, dna, reumatyzm, skąpomocz, koklusz, kaszel, kamica moczo
niewydolność wątroby (rdest wg doniesień naukowych ma ochraniać jej
jelit i żołądka, nadciśnienie (rdest ptasi obniża ci­śnienie krwi), ch
biegunka, skazy krwotoczne, krwawiączka, gromadzenie się w organizm
metabolitów, zatrucia, zmniejszona odporność organizmu, brak przyro
przy prawidłowym odżywianiu się.

Przeciwwskazania:
l i i i ł l t d i b l
cukrzyca, hiponatremia, hipochloremia, brak wit. z grupy B, półpasiec.

Uwaga! Podczas zażywania przetworów z rdestu ptasiego należy przy­jm

wit. B1 (tiaminę czyli aneurynę): dzieci: 3 razy dz. po 1 tabl. 3 mg; dorośl
2 tabl. 3 mg.
Z rdestu ptasiego przyrządza się takie same leki jak w przypadku rdestu
i plamistego, podobnie się je też dawkuje!.

Rozmaryn lekarski - Rosmarinus officinalis (Labia

Opis.
Bylina dorastająca do 2 m wys., pięknie pachnąca; łodyga drewn
spękanym korkiem, silnie rozgałęziona, sztywna i stojąca lub wiotka
wąskie, długie, grubawe, pokryte drobnymi włoskami, z wierzchu ciem
spodu srebrne, po środku blaszki widać rynienkę, od spodu w tym s
podłużne uwypuklenie - wiązka przewodząca główna; kwiaty niebieskofio
5-ząbkowy; korona 2-wargowa, owłosiona; pręcików 2; słupek 1: ow
Roślina uprawiana w ogródkach (w okresie wegetacji) i w doniczkach w
Lubi glebę wilgotną, żyzną (najlepiej kompostową zmieszaną z torfem i
w równych częściach i z domieszką grubszego piasku), przepuszczalną i
niedopuszczalne jest przesuszenie rośliny, bo to powoduje opadnięcie li
rośliny; co 1-2 tygodnie roślinę trzeba zasilać nawozami - Florovit, F
Rozmnaża się przez sadzonkowanie (5-10 cm gałązki włożyć do wody
korzonki - po ok. 2 tygo­dniach - posadzić do wilgotnej gleby; nie wystaw
słońce!). Roślinę trzymać w miejscu dobrze nasłonecznionym i w dni upa

Surowiec.
Surowcem jest ziele (liść) rozmarynu - Herba (Folium) Rosmarini (FP I, I
proponowana do V), które można kupić w aptekach i w sklepach zie
przechowywać w szczelnych pojemnikach!.

Skład chemiczny.
Rozmarynu zawiera olejek eteryczny - do 3%, a w nim cyneol, kamforę
borneol, kamfen, felandren; alkaloid - rozmarynecynę, gorycz - karnozol
rozmarynowy – do 0,3%, oleanolowy, ursolowy - ok. 3%, bursztynow
saponiny, garbniki.

Działanie.
Rozmaryn działa silnie żółciopędnie, rozkurczowo, hipotensyjnie,
nasennie, rozgrzewające, napotnie, przeciwrobaczo, moczopędnie,
odkażająco, wykrztuśnie, wzmacniająco, pobudza oddech i serce.
miejscowo działa drażniąco, wywołuje zaczerwienienie, łagodzi bóle.
brak żółci, brak apetytu, skurcze jelit, żołądka, dróg żółciowych, bóle wą
pęcherzyka żółciowego, jajników i gardła, stany zapalne gardła, za
żółciowa, zastoje żółci, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, niewydo
zaburzenia trawienne, nudności, nieżyt jelit i żołądka, upławy, ską
miesiączkowe połączone z bólami, zapalenie przydatków, stany zapalne
wyczerpanie nerwowe, lęki, bezsenność, wewnętrzny niepokój, stres, zim
bladość, przeziębienie, stany zapalne i zakażeniowe układu oddecho
katar, choroby zakaźne (grypa, świnka, angina, odra, ospa), reumatyzm
zawroty głowy, szum w uszach, chwilowe zaciemnienia w oczach, ude
głowy po schylaniu się, zmarznięcie, skąpomocz, gorączka, osł
utrudnione oddychanie, schorzenia skórne.

Zewnętrznie:
do wcierań, kąpieli, okładów, przemywań, płukanek; mięśnio-, stawo
ropnie, trądziki, owrzodzenia, wągry, łojotok, potówki, mokre wyprys
przetłuszczające się włosy z tłustym łupieżem, stany zapalne narządów p
ustnej i gardła, nadmierna potliwość.

Napar: 2 łyżki ziela lub liści zalać 400 ml wrzącej wody; odstawić
przecedzić, pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 25 ml, 25
35-40 kg - 50 ml, 3 razy dz.

Nalewka rozmarynowa (rozmarynówka) - Tinctura Rosmarini: 1 szkl. zi

400 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy
2-3 razy dz. po 10 ml. Dzieci ważące: 15-20 kg - 1 ml, 25-30 kg - 1,5-2 ml,
ml, 3 razy dz. Nalewkę można używać do wcierań i przemywań.

Alkoholmel Rosmarini: do 100 ml nalewki rozmarynowej wlać 1

wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.

Olej rozmarynowy - Oleum Rosmarini: 1 szkl, suchego lub świeże

rozmarynu zalać 200 ml oleju sojowego lub słonecznikowego o temp. 6
14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1-3 łyżki jako dobry środe
żółciotwórczy, regulujący wypróżnienia, trawienie, pobudzający apetyt
Stosować też do wcierań przeciwbólowych i rozgrzewających w cho
oddechowego, zakaźnych, po zmarznięciu, przy zmęczeniu, osła
samopoczuciu wetrzeć olej rozmarynowy w szyję, plecy, klatkę piersiową
i położyć się do łóżka, wypić napar rozmarynowy lub z innych zió
potrzeby). Wielce dobroczynnie na organizm chorego działa ulatniaj
eteryczny zawarty w nalewce lub oleju rozmarynowym. Polecam także ro
rozmarynową w pomieszczeniu w którym leży chory (np. na pyłkowice,
grypę, przeziębienie). Skuteczne jest również palenie suchego ziela n
pomieszczeniu pacjenta w wyniku czego wydziela się leczniczy dym o m
Rozmarynu nie lubią komary i mole, ale przyciąga on koty i psy(nie poda
zwierzętom bo jest dla nich trująca!)
Rp. Ziele rozmarynu - 2 cz.
Liść mięty - 1 cz.
Owoc anyżu mielony - 1 cz.
Korzeń omanu - 1 cz.
Liść szałwi - 1 cz.
Kwiat rumianku - 1 cz.
Ziele majeranku - 1 cz.
Ziele tymianku - 1 cz.
Igliwie lub gałązki sosny, świerku, jodły lub modrzewia - 1 cz.
Zioła starannie wymieszać. Są bardzo wartościowe. 2 łyżki mieszank
wrzątku; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić jak napar rozmarynowy.
Wskazania: nieżyt krtani, oskrzeli, kaszel, zapalenie płuc, katar, utrudnio
chrypka, ból gardła, pyłkowica, krztusiec, przeziębienie, choroby zaka
bezsenność, wyczerpanie nerwowe, osłabienie, wewnętrzny niepok
trawienia, zapalenie pęcherza moczowego, miedniczek nerkowyc
żółciowego, wątroby, żołądka i jelit, biegunka.
Powyższą mieszankę ziołowa warto użyć do wypełnienia płóciennego
następnie należy zaszyć. Tak zrobioną poduszeczkę ziołową pole
cierpiącym na schorzenia układu oddechowego i bezsenność. Pomocne
osób starszych. Wielkość poduszeczki ziołowej powinna być taka, aby
niej wygodnie spać, np. 50 cm X 70 cm.
Tę mieszankę ziołową polecam też użyć do sporządzenia oleju zioło
mieszanki zalać 200 ml oleju sojowego lub słonecznikowego o temp. 60 C
dni; przefiltrować; stosować do wcierań leczniczych podobnie jak ole
oraz doustnie, w schorzeniach układu pokarmowego, oddechowego
nalewki ziołowej (1 szkl, mieszanki zalać 500 ml wina lub wódki; wyt
przefiltrować; zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki lub po łyżeczce w m
nalewkę tę można także wymieszać z miodem w proporcji 1:1 i zażywać
łyżeczki; używać do wcierań w całe ciało, do rozpylania w pomieszczeni
przemywania skóry łojotokowej, z pryszczami, wągrami, bladej, z ow
opryszczkami) i octu ziołowego (pół szkl. mieszanki zalać 200 ml octu
wytrawiać 14 dni; przefiltrować; stosować do wcierań leczniczyc
schorzałych miejsc, płukania włosów i jamy ustnej - 1 łyżka octu na 1 szk
Ocet, nalewkę (wino) i olej z powyższej mieszanki oraz z samego rozma
jak dobrą przyprawę do mięs, zup, sosów, marynat, sałatek, galaret
mieszanką kadzić pomieszczenie chorego.

Róża dzika - Rosa canina (Rosaceae).

Opis.
Krzew dorastający do 3 m wys.; gałęzie okryte ostrymi, silnymi kolcam
zielone, późniejsze drewnieją; liście złożone z 5-9 listków; listki jajowa
ogonkiem; kwiaty 5-płatkowe; płatki korony białe, różowawe lub bia
plamami; dno kwiatowe wklęsłe; owoc - szupinka (nibyowocnie) koloru c
ciemnopomarańczowego, błyszczące, eliptyczne, wypełnione niełupka
czerwcu. Podobna jest róża rdzawa - Rosa rubiginosa o identycznej wart
Do celów leczniczych i konsumpcyjnych można z powodzeniem zbiera
innych podgatunków i gatunków, czy też odmian róży, które rosną w P
dzika "B" - Rosa glauca (róża błękitnawa), róża kutnerowata -Rosa to
czerwonawa - Rosa rubrifolia (czerwonolistna), róża alpejska -- Ros
gęstokolczasta - Rosa spinosissima, róża jabłkowata - Rosa pom
pomiferum = owocodajna, owocorodna).

Surowiec.
Surowcem jest owoc i liść - Fructus (FP I,II,III,IV) et Folium Rosae. Z ró
takich jęk; Rosa centifolia = róża stulistna o kwiatach silnie pachną
pełnych, kulistych barwy różowej; Rosa lutea (foetida) = róża żół
ciemnożółtych; Rosa gallica = róża francuska o kwiatach dużych
pojedynczych, barwy czerwonej lub różowej; Rosa rugosa = róża
(japońska, fałdzista) będąca krzewem do 2 m wys., o kwiatach dużyc
płatkach barwy karminoworóżowej; Rosa moyesii = róża Moyesa z kwi
średnicy o płatkach aksamitnych l odcieniu szkarłatnokarminowym, uzys
- Flos Rosae lub same płatki korony - Petala Rosae. Płatki obrywa się św
ładnej, suchej pogody po czym suszy w temp. do 40 C, rozłożone c
Owoce zbiera się gdy dojrzeją i suszy w otwartym piekarniku ogrzany
stopni C, potem mieli i przesypuje do szczelnego pudełka. Fructus Ro
sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g). Na zimę nale
przynajmniej 2 kg suchych owoców. Liście zbiera się od maja do lipca i
do 40 C.

Skład chemiczny. Owoce róży zawierają wit. C (kw. L-asko

dehydroaskorbowy) - ok. 500 mg/100 g (od 300 do 1200 mg/100 g), wit.
wit. P - 600 mg, wit. K - 400 ug, wit. B1 – 150 ug wit. B2 - 100 ug, wit. PP
mineralne (dużo wapnia, potasu, fosforu, żelaza^, magnezu), garbniki -
likopinę, tokoferole, karotenoidy (zeaksantyna, ksantofil, beta-karote
(rutyna, astragalina, tylirozyd, izokwercetyna), kwasy organiczne (dużo
jabłkowego, szczawiowego, octowego), pektyny, olejek eteryczny - 0,3%.

Działanie.
Liście i płatki róży działają wykrztuśnie, moczopędnie, uspokajająco
ściągające i żółciopędnie. Wyciągi z owoców działają odżywczo, sp
moczopędnie, lekko żółciopędnie, przeciwalergicznie, uspokajająco, prz
wykrztuśnie, odtruwająco, przeciwnowotworowo, przeciwmiażdżycowo,
regulują wypróżnienia i trawienie, uszczelniają naczynia krwionośne i
polepszają samopoczucie.

Wskazania:
choroby zakaźne, przeziębienie, schorzenia skórne, gorączka, bezse
zioła), kaszel, nieżyty układu oddechowego, zaparcia, osłabienie, ni
pokarmowego, choroba wrzodowa, alergie, choroby trzustki, pęcherz
czerwonka, reumatyzm, stres, ciąża wyczerpanie nerwowe, skąpomocz,
zakażeniowe nerek i dróg moczowych, laktacja, palenie tytoniu, żylaki,
zawale serca, choroby włosów, zapalenie przydatków, okres po-
zaburzenia hormonalne, nowotwory.
Napar: 3 czubate łyżki suchych owoców lub 2 czubate łyżki liści, al
szczypty zmielonych płatków róży zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawi
przecedzić; napar z owoców i płatków róży osłodzić miodem. Pić 2-3-4
ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 2 łyżeczki, 5-6 kg - 3-4 łyżeczki, 7-8 kg - 2
dz.; dzieci - 100-150 ml naparu kilka razy dz. Wyciągi z róży są całkowic
warto nimi zastępować zwykłą herbatę.

Nalewka różana (różanówka) - Tinctura Rosae: pół szkl. suchych owoców

1 szkl. suchych płatków róży zalać 300 ml wódki lub wina; wytr
przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce lub 1 raz dz. po 30 ml.

Intrakt różany - Intractum Rosae: 1 szkl. świeżych zmielonych owoców

wina lub wódki o temp. 75 C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać ja

Wyciągi alkoholowe z róży można wymieszać z miodem (stosunek

Alkoholmel Rosae, który zażywa się 2-3 razy dz, po 1 łyżce.

Rp. Owoc róży - 1 łyżka

Owoc bzu czarnego - 1 łyżka
Owoc głogu - 1 łyżka
Owoc jarzębiny - 1 łyżka
Owoc jałowca - 2 łyżki
Surowce zalać 5 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; o
miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml.
Wskazania: stany ozdrowieńcze, osłabienie, złe samopoczucie, zatruci
nerwowe, stres, wszelkie choroby skórne i zakaźne, gorączka, przezi
układu oddechowego, moczowego i pokarmowego, dna, reumaty
zaburzenia przemiany materii, palenie tytoniu, kaszel, miażdżyca.

Rp. Owoc róży - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżka
Ziele jemioły - 1 łyżka
Kwiat lawendy - 1 łyżka
Owoc głogu - 1 łyżka
Kwiat rumianku - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić
przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 200 ml; niemowlęta - 2-3 łyżeczki, 2-3 ra
pół-1 szkl 2-3 razy dz
Wskazania: wyczerpanie nerwowe, lęki, bezsenność, stres, zaburzenia
brzucha, zaparcia, biegunka, nieżyt jelit i żołądka.

Rp. Nalewka z owoców róży - 10 ml

Nalewka walerianowa - 10 ml
Nalewka głogowa - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Nalewka tymiankowa - 10 ml
Nalewka serdecznikowa - 10 ml
Nalewka lebiodkowa - 10 ml
Nalewka arcydzięglowa - 10 ml
Miód naturalny - 50 ml
Składniki wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieci - 1-2 łyżeczk
Wskazania: wyczerpanie nerwowe, bezsenność, stres, nieżyt układu
przeziębienie, złe samopoczucie, wewnętrzny niepokój, kaszel, pyłkowi
skórne (jako lek wspomagający), okres po- i przekwitania.

Rp. Owoc dzikiej róży - 2 łyżki

Kwiat lub liść pierwiosnka - 2 łyżki
Kwiat lipy - 1 łyżka
Ziele tymianku - 1 łyżka
Ziele hyzopu - 1 łyżka
Ziele lebiodki - 1 łyżka
Ziele fiołka tr. - 1 łyżka
Owoc bzu czarnego - 1 łyżka
Owoc anyżku - 1 łyżka
Korzeń omanu - 1 łyżka
Kwiat lawendy - 1 łyżka
Owoc jałowca lub pączki, igliwie, gałązki sosny, świerku albo jodły - 1 łyż
Liść szałwi - 1 łyżka
Wymieszać starannie. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzątku; par
przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci - 50-100 ml 4 razy dz.
Wskazania: nieżyty układu oddechowego, pokarmowego i moczow
zakaźne, przeziębienie, kaszel, alergie, bóle brzucha, schorzenia skó
zaburzenia przemiany materii, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółc
nerwowe.

Rumianek pospolity - Matricaria chamomilla (Compo

Opis.
Rumianek pospolity (lekarski) - roślina wieloletnia (w ostre zimy wymar
do 40 cm wys.; łodyga naga, gałęzista, mocna; liście 2-krotnie pierz
odcinkach nitkowatych, równowąskich; koszyczki kwiatowe zebrane
kwiaty brzeżne - białe, środkowe - żółte; owoc - niełupka. Kwitnie od ma
Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na łąkach, na polach, na ugora
drogach, na wzgórzach, przy budowach i długoletnich wykopach; lubi
wilgotne, azotowe, lekko lub bardzo kwaśne, unika gleb wapiennych.
Rumianek pospolity zastąpić można rumiankiem bezpromieniowym
discoidea, rosnącym w całej Polsce i bardzo podobnym do niego. Pod
lecznicze wykazuje także rumian szlachetny czyli rzymski - Anthemis n
płożąca się po ziemi, owłosiona; dolne odcinki pędów mocno ulistnio
bezlistne lub z rzadka ulistnione; dno kwiatowe pełne, .płaskie; kwiaty śr
(ru­rkowe), zewnętrzne natomiast - białe, kwiaty są gęsto wypełnione płat
Dla celów leczniczych i farmaceutycznych uprawiane.

Uwaga! Zauważyłem, że gro zbieraczy ziół myli rumianek z pospolitą ro

Leucanthemum vulgare, czyli złocień właściwy - bylina dorastająca d
łodyga sztywna, pojedyncza, w górze bezlistna i ewentualnie owłosiona
ogonkowe, podłużnie jajo­wate, brzegiem tępo karbowano-piłkowane;
siedzące, mniejsze od dolnych; koszyczki kwiatowe złożone z białych pł
środka (rurki), duże, 3-5 cm szer., przywabiające muchy i chrząszcze, kt
rośnie na łąkach, pastwiskach, przy rzekach, na ugorach, na pol
uprawiany w ogródkach jako rośliny ozdobne. Złocień właściwy ma zupe
chemiczny i całkowicie odmienne działanie lecznicze w porównaniu z rum

Surowiec.
Surowcem farmakopealnym jest kwiat (koszyczek) - Anthodium Chamo
I,II,III,IV et V) oraz całe ziele - Herba Matricariae chamomillae, które zbier
kwitnienia i suszy w temp. do 40 C, potem mieli i przesypuje
opakowania. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić nie tylko
(opak. 10, 20 i 50 g), ale również wyciąg alkoholowy z rumia­nku zna
Azulan (30 i 100 g), który jest bardzo wygodny w użyciu. Niekiedy sp
Anthodium Anthemidis czyli koszyczek rumianu rzymskiego.

Skład chemiczny.
Surowce zawierają olejek eteryczny - do 1,5% (składniki: alfa-bisabolo
farnezen, en-in-dicykloeter, myrcen, kadynen), flawonoidy lipofiln
luteolinę, kwercetynę, patuletynę, izoramnetynę. chryzosplenetynę
kumarynowce (herniarynę, umbeliferon), poliacetylenowce (endoeterop
0,3-0,6%, śluzy - do 17%(kw. galakturonowy - do 45%, ksyloza, g
triakontan, fitosterole, kw. salicylowy, kw. nikotynowy, kw. walerianowy,
in.

Działanie.
Wyciągi z rumianków działają przeciwzapalnie, odkażająco, lekko żółci
nasennie, dość silnie uspokajająco, słabo moczopędnie,
przeciwwzdęciowo, lekko napotnie, silnie przeciwalergicznie poprze
uwalniania histaminy (ziołowy lek przeciwhistaminowy); wzmagają wy
grupy kinin, złożony z 9 aminokwasów, powstający z białka osocza
aktywnej trypsyny; zmniejsza napięcie mięśni gładkich, zmniejsza c
zwalnia pracę serca) i serotoniny (produkt hydroksylacji i dekarboksyla
neuroprzekaźnik w neuronach mózgowych; wywołuje skurcz mięśni gład
ciśnienie krwi poprzez zwężanie naczyń krwionośnych), polepszają
regulują wypróźnienia.

Wskazania:
zdenerwowanie, bezsenność, niepokój, osłabienie, zmęczenie, stres
zaburzenia trawienia, biegunka, bóle brzucha, stany zapalne i zakażen
pokarmowego (przełyku, żołądka, jelit), układu moczowo-płciowego
moczowych, cewki moczowej), sprue, upławy, zapalenie przydatków, św
pochwy oraz warg sromowych, zapalenie jąder, hemoroidy, choro
choroby alergiczne, schorzenia skórne, stany zapalne jamy ustnej i gar
zakażenia spojówek oraz gałki ocznej, przemęczenie i opuchnięcie o
gruczołów łzowych, stany zapalne uszu (prze­płukiwanie naparem), ch
pękanie i zapalenie brodawek piersiowych, zapalenie piersi (patrz olc
odbytu.

Napar: 2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawi
przecedzić. Pić kilka razy dz. po 200 ml; niemowlęta - ok. 30-50 ml naparu

Nalewka rumiankowa - Tinctura Matricariae: pół szkl. suchych kwiatów

ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4
łyżeczki w 50 ml wody lub stosować zewnętrznie do przemywania
płukania: 1 łyżka nalewki na 100-150 ml wody przegotowanej.

Intrakt rumiankowy - Intractum Matricariae: pół szkl. świeżych kwiatów

400 ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrowa
razy dz. po 1-2 łyżeczki (w ostrych stanach - 3 łyżeczki nalewki w 100 m
Do płukania: 1 łyżka płynu na 200 ml wody.

Ekstrakt rumiankowy - Extractum Matricariae: pół szkl. świeżego lub

(albo samych kwiatów) rumianku zalać 150 ml alkoholu 40-70% lub glicer
stopni C; wytrawiać 10 dni; przefiltro­wać. Zażywać 3-4 razy dz. po pół ły
wody przeg. lub stosować do pędzlowania schorzałych miejsc (pryszc
opryszczek, wyprysków, liszajów, oparzeń, odparzeń, owrzodzeń, od
naskórka i in.) na skórze i błonie śluzowej (jamy ustnej, pochwy). Do pł
płynu na 200-250 ml wody przegotowanej.

Azulan zażywa się 2-3-4 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody l

przemywania, pędzlowania (w stanie nierozcieńczonym) i płu­kania (1 łyż
100 ml wody przeg.).

Ocet rumiankowy - Acetum Matricariae: pół szkl suchych lub świeżych

przemywania i pędzlowania schorzałych miejsc na skórze i błonie ślu
nierozcieńczonym; do płukania - 1 łyżka octu na 200 ml wody przeg.
gardła, pochwy, włosów; do okładów na opuchnięte miejsca, rany, oparze
l owrzodzenia oraz ropnie w stanie nierozcienczonym lub rozcieńczon
arniki i(lub) nagietka (100 ml octu na 100 ml naparu ziołowego).

Napar i odwar rumiankowy stosować do lewatyw w ilości 100-200 ml i

przy stanach zapalnych odbytu, jelita grubego i bańki odbytowej oraz
owrzodzeniach, bolesnym parciu na kał, niestrawności, biegunce i hemo
W chorobach narządów płciowych rumianek stosować zewnętrznie i
ewentualnie z innymi ziołami.

Olej rumiankowy - Oleum Matricariae: pół szkl. świeżych lub suc

rumiankowych, albo też samego ziela zalać 200 ml oleju sojowego, sło
lub kukurydzianego, albo też oliwy o temp. 60o C; wytrawiać 14 dni
Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce lub 1-2 razy dz. po 2 łyżki (stany zap
pokarmowego, zaparcia, zaburzenia trawienia, hemoroidy, wyczerpa
Stosować do: lewatyw (100-200 ml oleju rumiankowego o temp. 38 C
zaparć, świądu, hemoroidów, niestrawności itd.); przemywania skóry wr
skłonnej do uczuleń, nie znoszącej mydła, z wągrami, ze stanami zapalny
przy odparzeniach, owrzodzeniach; do leczenia ran, nadżerek, oparzeń, o
maseczek kosmetycznych - olejowych: płachty gazy zmoczyć w oleju r
nałożyć na skórę odtłuszczoną, trzymać 45 min. zdjąć i zastosować ma
oleju pozostałego na skórze, po czym zetrzeć jego nadmiar (stosować p
w celach leczni­czych; wywiera działanie przeciwzapalne, odkażające,
natłuszczające, wybielające, oczyszczające i odżywcze w stosunku
kąpieli olejowych na włosy suche, łamliwe, rozdwajające się, wypadają
zabiegami fryzjerskimi, pozbawione połysku i puszystości: w umyte
obficie olej rumiankowy, nakryć je folią na 3-4 godziny, po czym zmy
białkiem jaja kurzego, a potem szamponem (zabiegi powtarzać aż do
także łupież suchy i suche zapalenie skóry owłosionej); do okładów
miejsca, np. suche, zniszczone, łuszczące się wargi, ropnie. Olej rumia
nadwyżka zastąpić mleczka, śmietanki i kremy kosmetyczne.

Rp. Maść rumiankowa - Unguentum Matricariae.

Składniki:
- 2 łyżki wyciągu glicerynowego lub olejowego z rumianku, albo też 1
wymieszana z 1 łyżką gliceryny;
- 2 opakowania 30 g Linomagu - kremu lub maści, albo też 60 g maści z w
euceryny czy maści Alantan.
Sposób przyrządzenia: do moździerza umieszczonego na gorą
elektrycznej włożyć podłoże maściowe (np. Linomag) i gdy ulegnie ono
wlać do moździerza ekstrakt rumiankowy (glicerynowy, olejowy alkohol
uciera, tak długo aż utworzą jednolitą masę. Ciepłą jeszcze maś
odpowiedniego pojemnika Przechowywać w zimnym miejscu Maś
wywiera takie działanie jak olej rumiankowy i może być stosow
kosmetycznych (zamiast zwykłych kremów),jak i leczniczych.

Galaretka rumiankowa: 1 łyżkę żelatyny spożywczej zalać 350 ml wrzącej

ją stopniowo, początkowo kilka łyżek) i stale mieszając oraz podgrzewają
do rozpuszczenia się żelatyny. Następnie do płynu wsypać 6 łyżek
suchych kwiatów rumianku, wymieszać, zagotować i zawartość naczy
słoika, który następnie należy przenieść w zimne miejsce, aby galaretka
masa roślinna opadła na dno słoika. Galaretkę zażywać 2-4 razy dz. po
chorobie wrzodowej, niestrawność, krwawieniach z przewodu
biegunkach, zaburzeniach trawiennych, stanach zapalnych i hemoroidac
także na skórę do lecze­nia wielu schorzeń, w tym także ran, po go
gorąco) oraz na błony śluzowe (na przykład w przypadku chorób
podgrzaniu do temp. 36-38o C używać do lewatyw w ilości 150 ml przy
świądzie, ostrej drażniącej biegunce i stanach zapalnych odbytu oraz
Polecam ją także wcierać we włosy po umyciu, przy czym należy po
wypłukać włosy w naparze rumiankowym. Galaretka rumiankowa wyw
typowe dla innych przetworów z tej rośliny, ale dodatkowo hamuje
wybitnie przyśpiesza regenerację skóry oraz jej wytworów (błon śluzow
Posiada też większe właściwości osłaniające (tworzy cienką błonkę).

Rp. Nalewka rumiankowa - 10 ml (Azulanu daje się zawsze o połowę m

chyba że podałem inaczej);
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Nalewka walerianowa - 10 ml
Nalewka nagietkowa - 10 ml
Nalewka dziurawcowa - 10 ml
Nalewka rozmarynowa - 10 ml
Nalewka melisowa - 10 ml
Nalewka jemiołowa - 10 ml
Nalewka nostrzykowa - 10 ml
Nalewka lebiodkowa - 10 ml
Miód naturalny - 50 ml
Składniki starannie wymieszać. Jest to typowy lek uspokajający i l
Obniża ciśnienie krwi; reguluje i zwiększa wydzielanie żółci, soku
trzustkowego; poprawia samopoczucie, wzmacnia ogólnie; wy
przeciwbólowy, wykrztuśny, rozkurczowy i odtruwający.
Zażywać 2-3 r czy dz. po 1 łyżce (w bezsenności - 2 łyżki przed snem).
Wskazania: schorzenia wątroby i pęcherzyka żółciowego, niepokó
wyczerpanie nerwowe, drżenie, osłabienie, choroby alergiczne, skó
nieżyty układu oddechowego, przeziębienie, okres po- i przekwitania.

Rp. Kwiat rumianku - 1 łyżka

Liść mięty – 1 łyżka
Kłącze tataraku 1 łyżka
Owoc anyżu - 1 łyżka
Owoc kminku - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Korzeń omanu - 1 łyżka
Ziele tymianku - 1 łyżka
Kwiat lipy - 1 łyżka
Kwiat dziewanny - 1 łyżka
Mech islandzki - 1 łyżka (Porost islandzki)
Wymieszać starannie. 2 łyżki mieszanki zalać 1-2 szkl. wody; zagotować
20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 10-15
20-25 kg -
5 łyżki, 30-35 kg - 50 ml, 4 razy dz.
Wskazania: zaburzenia przewodu pokarmowego połączone z bólami
nadmiernymi procesami fermentacyjnymi, wzdęcia, nudności i wym
wątroby, pęcherzyka, dróg żółciowych i trzustki, skąpomocz, nieżyt dró
nerek, bóle gośćcowe, dna, nieżyt układu oddechowego, gruźlica,
przewodu pokarmowego (200 ml odwaru na czczo przed jedzeniem
mieszanki dodać ziele lub kwiat wrotyczu w ilości 2 łyżek), gorączka, ch
przeziębienie, schorzenia skórne.

Ruta zwyczajna - Ruta graveolens (Rutaceae).

Opis.
Krzewinka do 100 cm wys.; w pierwszym roku tworzy rozetę liści pierzas
w drugim roku wykształca wysoki pęd z kwiatami i owocami; liś
pierzastosieczne zawierające zbiorniczki wypełnione olejkiem lotny
baldachokształtny; kwiaty boczne 4-krotne, szczytowe 5-krotne; kielich
korona złożona z 4-5 zielonożółtych płatków, na bokach ząbkowanych;
słupek 1; owoc – torebka. Do celów leczniczych i farmaceutycznych
obrocie handlowym znajdują się nasiona ruty, zatem każdy może ją pozy
uprawy. Nasiona wysiewać kupkowo (po 4) w II połowie lutego lub w I po
skrzynek napełnionych ziemią kompostową z piaskiem; trzymać
nasłonecznionym miejscu i w temp. 20-25o C. Gdy wykształcą odpowied
(5-6) i osiągną odpowiednią wysokość (5-8 cm) należy je wysadzić wpro
odstępach 30-40 cm, nie wcześniej jednak jak w II połowie maja i do
użyźnionej (nawożonej kompostem, obornikiem lub nawozami sz
Azofoską. Sadzić na stanowiskach dobrze nasłonecznionych. Ruta lu
wilgotną glebę.

Surowiec.
Surowcem jest ziele i liść ruty (FP I, II, III, IV; - Herba et Folium Rutae, k
stopniowo odcinając górne pędy rośliny (15-20 cm od dołu) przed
że będzie się to działo stopniowo i racjonalnie. Surowiec suszy się w te
Ziele lub liść ruty można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak

Skład chemiczny.
Surowce zawierają olejek eteryczny - ok. 0,3%, rzadko 0,7% (skład
heptylowy keton, metylo-n-nonylowy keton, keton metylooltylowy, k
amylowy, metylo-n-heksylowy keton, pinen, cymen, limonen, aldehydy,
karbinole), rutaretynę (glukozyd rutaryny), rutamarynę, kw. graveolen
bergapten, ksantotoksynę, alkaloidy - 0,2%, flawonoidy (rutozyd - 1-2%, r
Alkaloidy znajdujące się w rucie można podzielić na 3 grupy:
1. Alkaloidy chinolinowe - graveolina, graveolinina,
2. Alkaloidy furochinolinowe - fagaryna, skimianina kokusaginina.
3. Alkaloidy pochodne akrydonu - arborynina, rutakrydon.

Działanie.
Ruta działa żółciopędnie, moczopędnie, przeciwalergicznie, przec
rozkurczowo, przeciwobrzękowo, stymulująco, odkażająco, hipotensyjni
fotouczulająco, przeciwzapalnie, uspokajająco, lekko nasennie, p
przeciwdziała powstawaniu wybroczyn krwawych przez uszczelnienie
naczyń krwionośnych; z solami miedzi tworzy połączenia, neutralizuje
jonów miedzi w tkankach; hamuje utlenianie kwasu askorbinowego
zarazem wzmaga i przedłuża ich działanie; rozszerza naczynia wieńcowe
zwiększa wydzielanie soku trzustkowego i żołądkowego. W dużych
niebezpieczna, gdyż kurczy mięśnie macicy; zażyta w dużych ilościach
neurodepresyjno-narkotyczny, ślinotok, podrażnienie śluzówek, zwo
nadmierne obniżenie ciśnienia krwi, biegunkę, wysypkę, świąd, bóle i
obrzęk języka, zapaść i śmierć.

Wskazania:
choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych, trzustki, śle
dróg moczowych; łamliwość i przepuszczalno­ść naczyń krwionoś
stłuczenia, opuchlizny, wysięki około= stawowe, pokrzywka, łusz
młodzieńczy i różowaty, dermatoza okołoustna, opryszczka, teleangi
bielactwo, nadciśnienie, choroba wieńcowa, dusznica bolesna, osł
wybroczyny na siatkówce, zapalenie spojówek i gałki ocznej (naczyn
itd.), krwiomocz, zażywanie i niedobór wit. C, miażdżyca, choroba Wil
choroby zakaźne, zmęczenie, zatrucia, wadliwa przemiana materii, stre
nerwowe, lęk, bezsenność, drżenie, wewnętrzny niepokój, nerwice mięś
serca, jelit i żołądka, zapalenie przydatków, choroby alergiczne i układu
zapalenie korzonków nerwowych, reumatyzm, dna, zaburzenia hormona
miesiączkowania, zapalenie żył, stany zapalne uszu, węzłów chłonny
pokarmo­wego, zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia koncentra
pamięci, stany ozdrowieńcze, osłabienie wzroku, złamanie kości, zapa
naderwanie l zapalenie ścięgien.
Przeciwwskazania: ciąża, uczulenie na roślinę (olejek zawarty w rucie
osób może spowodować świąd skóry, jej zaczerwienienie i zapalenie o
się pęcherzyków).

Uwaga! W czasie zażywania przetworów z ruty nie opalać się. Z teg

większość substancji czynnych zawartych w rucie nie rozpuszcza się w
alkoholowe są bardziej wartościowe od wyciągów wodnych.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 60 min.; prze
razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 14-20 ml, 20-25 kg - 25-30 m
50 ml, 2-3 razy dz.

Alkoholatura „zimna": pół szkl. świeżego zmielonego ziela zalać 3

wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce; dziec
kg - 0,7-1 ml, 20-25 kg - 1,4-1,7 ml, 30-35 kg - 2,1-2,5 ml, 40-45 kg - 2,8-3,2

Nalewka rutowa - Tlnctura Rutae: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml w
wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę.

Intrakt rutowy - Intractum Rutae: pół szkl. świeżego ziela zalać 300 ml w
temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę

Alkoholmel Rutae: do 100 ml wyciągu alkoholowego z ruty wlać 100 m

soku z cytryny, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce; dzieci - 1-2 łyż

Mel Rutae: suche ziele ruty zmielić na proszek. Na każdą łyżeczkę proszku
łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny lub wódki, wymieszać. Zażywać 3 razy
dzieci 1 łyżeczka miodku rutowego 3 razy dz.
W przypadku schorzeń skórnych (żylaków, teleangiektazji, plamic, p
siniaków, ran itd.) rutę stosować wewnętrznie i zewnętrznie (wciera
alkoholowych, oleju rutowego lub maści rutowej).

Olej rutowy - Oleum Rutae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela zalać
temp. 60 stopni C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-2 razy dz
po jedzeniu lub stosować do wcierań w skórę przy pękającyc
krwionośnych, żylakach, plamach, trądziku, owrzodzeniach, dermatoz
ropniach, ranach, opryszczce, siniakach i in. Olej rutowy wcierać też
brzuch, klatkę piersiową, stopy przy chorobach zakaźnych, goryczce,
zapaleniu korzonków nerwowych, mięśni i stawów. Takie wcieranie sto
osłabieniu, zmęczeniu i nieżytach układu oddechowego. Jest bardzo po
tym nigdy nie zawodzi.

Rp. Maść rutowa - Unguentum Rutae.

Składniki:
- 1 łyżka nalewki rutowej
- 2 łyżki gliceryny
- 60 g kremu lub maści Linomag (lub lanoliny, maści z wit. A, euceryny)
- 1 łyżka smalcu wieprzowego
Sposób przyrządzeni a s do moździerza umieszczonego na gorą
elektrycznej włożyć smalec i Linomag oraz olej rutowy; gdy podłoża ma
rozpuszczeniu i gdy wymieszamy je z olejem rutowym po­przez energic
lekkie podgrzewanie (składniki utworzą jednolitą masę) wlać do moźd
rutowa wymieszaną z gliceryną; wszystko razem ucierać i podg
połączenia. Ciepłą maść przelać do pojemnika i przenieść w zimne miej
do natłuszczania skóry i warg spękanych, suchych, ze stanem zapalny
oraz przy pękaniu naczyń krwionośnych (plamicach). Maść wybiela też s
plamy. W razie uczulenia maść odstawić.

Rp. Ziele ruty - 1 łyżka

Ziele dziurawca - 1 łyżka
Ziele glistnika - 1 łyżka
Kora lub liść kaliny - 1 łyżka
Liść pokrzywy - 1 łyżka
Owoc bzu czarnego - 1 łyżka
Ziele mniszka - 1 łyżka
Owoc głogu - 1 łyżka
Kwiat (liść) głogu - 1 łyżka
Owoc (kwiat lub liść)
Jarzębiny - 1 łyżka
Liść kasztanowca - 1 łyżka
Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka
Ziele nawłoci - 1 łyżka
Ziele nostrzyka - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić
przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml. Dzieci ważące 10-15 kg - 15 ml, 2
ml, 30-35 kg - 40-50 ml, 40-45 kg - 50-60 ml, 3 razy dz.
Wskazania: pękanie naczyń krwionośnych, żylaki, wybroczyny
nadciśnienie, nadmierne i bolesne oraz nieregularne krwawienia mies
przedmiesiączkowy, osłabienie pomiesiączkowe, bladość, częste
uderzenia krwi do głowy, nagłe uczucie gorąca, szum w uszach, zawroty
zapadanie na choroby zakaźne, nieżyty układu oddechowego, choro
stany zapalne nerek i dróg moczowych, krwiomocz, kamica moczowa, sk
nerek, obrzęki, reumatyzm, dna, schorzenia skórne, zatrucia, zaburzenia
trawienne, choroby trzustki, wątroby, pęcherzyka i dróg żółciowyc
hormonalne, cukrzyca, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność ,lęk
niepokój, okres po- i przekwitania, zaburzenia sercowe, nerwice we
żołądka, serca, jelit, nieżyt jelit i żołądka, zaparcia, brak apetytu, wypa
sine i zimne ręce, upławy, zapalenie jąder, stan zapalny przydatków
dziąseł (krwawienia, stany zapalne), choroby śledziony.
 Rutwica lekarska - Galega officinalis (Leguminosa
Opis.
Bylina do 100 cm wys.; łodyga podnosząca się, rozgałęziona; liści
pierzasto-złożone, krótkoogonkowe, o 9-17 listkach; listki lancetowa
zaostrzone, nagie; przylistki szeroko-lancetowate: grona kwiatowe gęste
kątów liści, od których są dłuższe; kwiaty niebieskawo-białe n
szypułkach; owoc - strąk. Roślina uprawiana; dziko rośnie na wilgotn
brzegach wód i w zaroślach w pd.-zach. Polsce oraz w Bieszczada
Beskidów. Kwitnie od lipca do sierpnia.

Surowiec.
Surowcem jest kwitnące ziele - Herba Galegae, które jest sprzedawane
sklepach zielarskich .

Skład chemiczny.
Ziele zawiera alkaloidy (galeginę, hydroksygaleginę, peganinę), glikozyd
- galuteolinę, flawonoidy (luteolinę, kwercetynę, kempferol, izoramnety
czterocukier - stachiozę, garbniki, gorycze, sole mineralne i witamin
występuje około 0,3% galeginy złożonej z węgla, wodoru i azotu oraz olej

Działanie.
Wyciągi z rutwicy działają napotnie, przeciwgorączkowo, żółciopędnie,
mlekopędnie i hipoglikemicznie (obniżają stężenie glukozy we krwi).

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut: prz
4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6 ml, 5-6 kg - 10 ml
3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 15 ml, 15-20 kg - 25 ml, 25-30 kg - 35-
- 50-75 ml, 45-50 kg - 80-90 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka rutwicowa - Tinctura Galegae: pół szkl. suchego ziela zalać

wytrawiać 14 dni; przefiltrować.
Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki; dzieci ważące 10-15 kg - 1 ml, 20-25
35 kg - 2-2,5 ml; 40-45 kg - 3 ml, 3-4 razy dz.

Intrakt rutwicowy - Intractum Galegae: 1 szkl. świeżego ziela zalać 400 m

70% o temperaturze wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać ja

Rp. Nalewka z rutwicy - 10 ml

Nalewka kokoryczkowa - 10 ml
Nalewka szałwiowa - 10 ml
Nalewka pokrzywowa - 10 ml
Nalewka łopianowa - 10 ml
N l k t i l d ki 10 l
Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce.
Wskazania: cukrzyca, nadciśnienie, zaburzenia przemiany materii.

Fizjologiczne (prawidłowe) stężenie glukozy D (+) we krwi człowieka

mmol/l (0,7-1,1 g/l). W moczu glukoza normalnie nie występuje. W cuk
glukozy we krwi zwiększa się, a objaw ten określa się mianem hip
przekroczeniu progu nerkowego - 10 mmol/l (1,8 g/l) glukoza pojawia
glukozuria (cukromocz). Niewielkie ilości glukozy w moczu można stwier
dużym napięciu nerwowym, w stanach lęku i stresu, a także po zjed
posiłku węglowodanowego. Insulina zmniejsza stężenie glukozy we krw
przechodzenie glukozy D do komórek.

Serdecznik pospolity - Leonurus cardiaca (Labiat

Opis.
Bylina dorastająca do 100 cm wys.; łodyga 4-kanciasta, wzniesio
owłosiona; liście dolne 5-7-dłoniastodzielne; liście górne 3-sieczne
ciemnozielone, spodem jasne; ulistnienie równoległe-krzyżowe; kwiaty w
korona o wardze górnej silnie owłosionej, rurka korony w gardzieli nie
kielicha trójkątnie szydlaste; pręcików 4; owoc - rozłupnia rozpadaj
kanciaste rozłupki. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina pospo
obszarze kraju; rośnie na przydrożach, na przychaciach, przy murac
parkach, na ugorach, na opuszczonych pastwiskach, w zaroślach,
sadach. Niekiedy uprawiana.

Surowiec.
Surowcem farmakopealnym jest kwitnące ziele serdecznika - Herba Leo
(FP I,II,III,IV), które suszy się w temp. do 40 stopni C.
Herba Leonuri - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich.

Skład chemiczny.
Ziele serdecznika zawiera olejek eteryczny - 0,05% garbniki - do 9%, żyw
kw. ursolowy - 0,3%, alkaloidy (stachydrynę=leonukardynę, leonury
bufadienolidowe, flawonoidy (kwercetyna, rutynę, kwiniwelozyd), glikozy
(ayugozydy, ayugol), glikozydy gorczyczne (marubina), cholinę, saponi
kw. p-kumarynowy, genkwaninę (flawon), leonuryd (irydoid) i inne.

Działanie.
Serdecznik działa uspokajająco, lekko nasennie, rozkurczowo na m
pokarmowego i naczyń krwionośnych, nasercowo (przedłuża fazę rozku
jednocześnie częstotliwość skurczów serca), obniża ciśnienie krwi, dział
i żółciopędnie. Serdecznik działa sedatywnie 2 razy silniej od kozł
(badania Wierszynina i Jabłokowa).
Wskazania:
nadmierne pobudzenie i wyczerpanie nerwowe, nadciśnienie, choroba
miażdżyca, nerwice wegetatywne, wewnętrzny niepokój, skłonnoś
bezsenność, lęki, kłucie w sercu, drżenie, kaszel, astma, utrudnio
oddawanie moczu, zaparcia, histeria, uczucie: „gałka w gardle”,
przekwitania, zaburzenia psychiczne w czasie miesiączko
przedmiesiączkowy.

Uwaga! Bezsensowne jest sporządzanie naparu czy odwaru z ziela s

zawarte w nim substancje czynne kiepsko rozpuszczają się w wodzie; do
rozpuszczają się w alkoholu.

Przy pomocy sokowirówki można uzyskać ze świeżego ziela sok - S

który zażywa się 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Na zimę konserwuje się go p
alkoholem 40-70% w proporcji: 1 cz. soku na 2 cz. alkoholu.

Intrakt serdecznikowy - Intractum Leonuri: 1 szkl. świeżego ziela za

wódki lub wina o temp, 75 C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2
łyżce.

Nalewka serdecznikowa - Tinctura Leonuri: 1 szkl. suchego ziela zalać 50

wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-4 razy dz. po 1 łyżce;
10-15 kg - 1,5-2 ml, 20-25 kg -2,5-3 ml, 30-35 kg - 5-7 ml, 3-4 razy dz. w mle

Proszek serdecznikowy - Pulvis Leonuri: suche ziele zmielić na pył. Za

dz. po pół-1 łyżeczce płaskiej (!), dobrze popić. Można też na każdą łyż
serdecznikowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny lub spirytu
Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce lub połowę tej dawki.

Po wymieszaniu wyciągu alkoholowego z serdecznika z miodem natural

100 ml) uzyskamy Alkoholmel Leonuri, który zażywa się 3-i- razy dz. po 1

Rp. Nalewka kokoryczkowa - 10 ml

Nalewka serdecznikowa - 10 ml
Nalewka rumiankowa - 10 ml
Nalewka glistnikowa - 10 ml
Nelewka jemiołowa - 10 ml
Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce.
Wskazania - patrz serdecznik. Lek bardzo wartościowy.

Skrzyp - Equisetum (Equisetaceae).

 1. Skrzyp polny – Equisetum arvense – roślina wieloletnia dorasta
wys., średnio 15-20 cm. Pędy zarodnikowe: łodygi soczyste,
żółtobrunatne lub czerwonawe; pochewki wokół łodygi są
brunatnawe; na szczycie kłosy zarodnikonośne. Pędy asymilacyjn
20-30 cm wys.; zielone, wokół łodygi pochewki 6-18 czarn
obrzeżone. Ulistnienie okółkowe. Liście właściwe są zrośnięte
wspomniane pochewki, czyli liście są drobne, ząbkowane. To, c
nazywać liśćmi jest w rzeczywistości odgałęzieniami pęd
Odgałęzienia są więc wąskie, równowąskie, kanciaste, szor
okółkowo, barwy zielonej. Zwiększają one powierzchnię asymilacyj
2. Skrzyp łąkowy – Equisetum pratense – roślina wieloletnia, dorast
cm wys. Pęd zarodnikowy – żółtawy, pochewki w węzłach łod
żabkowe, biało obrzeżone. Pędy asymilacyjne szarozielone, wąsk
nieco zwisłe, w okółkach, 3-kanciaste.
3. Skrzyp leśny - bylina do 60 cm wys.; pędy asymilacyjne jasnoziel
rozgałęzionymi, wiotkimi, zwisającymi w dół, długimi gałązka
przekroju poprzecznym mają kształt równoramiennego krzyża, p
skrzypu polnego. Rośnie w lasach, w zaroślach, na zrębach, nad
łąkach podmokłych, na polanach, zawsze jednak w miejscach ci
drzewach.

Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Equiseti, które zbiera się od czerwca do sie
otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60-70o C. Suche ziele jest bard
miły, sianopodobny zapach. Należy je zmielić i przesypać do szczel
Herba Equiseti (FP I, II,III, IV i V) - w sprzedaży w aptekach i w sklepach

Skład chemiczny.
Ściany komórkowe skrzypów są przesycone krzemionką – ok. 5-6%, rza
rozpuszcza się w wodzie i w alkoholu, czyli przechodzi do rozpuszczaln
przyswajalna dla naszego organizmu. Skrzypy ponadto zawierają
galuteolinę, ekwizetrynę, luteolinę, kwercetynę, izokwercytrynę, kemfer
saponiny ok. 3-5% (ekwizetoninę), indanonowce, kw. akonitynowy, kw
kw. jabłkowy, karotenoidy, alkaloidy (nikotynę, trójmetoksypirydy
palustrycynę), tiaminazynę czyli antyaneurynę, kw. kawowy, garbniki i i

Działanie.
Wyciągi ze skrzypów działają moczopędnie, przeciwobrzękowo,
przeciwkamiczo (zapobiegają powstawaniu kamicy moczowej), przeciw
przeciwrakowo, lekko żółciopędnie; uszczelniają i wzmacniają naczyn
stabilizują błony komórkowe (wpływ przeciwwysiękowy), regulują prze
utrzymują prawidłową elastyczność skóry i błon śluzowych, a przez
powstawaniu zmarszczek, zwiększają krzepliwość krwi, ułatwiają
przyswojenie wapnia; likwidują drobne krwawienia, wzbogacają organiz
krzemionkę jony K (potas) i Mg (magnez)
Wskazania:
skąpomocz, obrzęki, gruźlica, choroby pęcherza moczowego, dróg mocz
(stany zapalne, krwawienia, kamica), skaza dnawa (artretyzm), trą
łuszczyca, rany, pryszcze, łojotok, reumatyzm, krwotoki z
kasztanowca), nadmierne krwawienia menstruacyjne, ciąża, laktacja,
profilaktyka, kaszel, zaburzenia przemiany materii, wszelkie choroby z
jelit i żołądka, choroby wątroby, hemoroidy, kuracja odmładzająca, z
(fractura), zapalenie okostnej, wybroczyny na siatkówce, pę
krwionośnych, teleangiektazje, rany, oparzenia, opryszczki, upła
przydatków, choroby błon śluzowych, stany zapalne spojówek i
nadciśnienie, choroby uszu, krwawiączka, choroby paznokci i włos
dziąseł (krwawienia, stany zapalne), zatrucia.

Przeciwwskazania:
brak lub niedobór wit. B1, rwa kulszowa, postrzał, zapalenie korzonkó
bradykardia, rzucawka ciążowa, mięśniobóle, przykurcze mięśni.

Uwaga !!! Osoby pijące przetwory ze skrzypu powinny jednocześnie zaż

1 razy dz. po 1 tabl. 25 na 2 h przed wypiciem preparatu skrzypowego.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1-2 szkl. wody wrzącej; parzyć pod przykryc
przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100-150 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemow
4 kg - 1 łyżeczka, 3-6 kg - 2 łyżeczki, 7-8 kg - 3 łyżeczki płynu 3-4 ra
ważące 9-10 kg - 2 łyżki, 15-20 kg - 40 ml, 25-30 kg - 50 ml, 35-40 kg - 75
85-90 ml, 3-4 razy dz.

Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; uzupełnić b

wody; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka skrzypowa (skrzypówka) - Tinctura Equiseti: 1 szkl. suche

500 ml wódki lub spirytusu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3
łyżeczki lub 2 razy dz. po 1 łyżce w 50 ml wody. Nalewka nie zawiera krze

Intrakt skrzypowy - Intractum Equiseti; pół szkl. świeżego zmielonego zie

alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować
nalewkę.
W przypadku chorób skórnych, ocznych i błon śluzowych stosować
odwarem lub nalewką, okłady, pędzlowanie i płukanki. Zawiera krzemi
leczeniu trądziku różowatego, sterydowego i dermatozy okołoustnej.

Sosna zwyczajna - Pinus sylvestris (Pinaceae).

Opis.
Drzewo o liściach (igliwiu) zimotrwałych, zawierające we wszystk
przewody żywicowe; szpilki po 2 na skróconych pędach (trwałość szpil
kwiaty męskie otoczone u nasady łuskowatymi liśćmi stanowiącymi zac
składają się z osi oraz licznych płaskich pręcików osadzonych na niej s
pręcik z 2 pylnikami; ziarnka pyłku żółte z 2 pęcherzykami powietrznym
wznoszenie się w powietrze (sosna to roślina wiatropylna); kwiaty żeńsk
później aniżeli kwiaty męskie, osadzone są spiralnie na osi szyszki (kwia
żeński składa się z łuski wspierającej i łuski nasiennej zrosłych ze s
łuska nasienna z 2 zalążkami odwróconymi, przyrośniętymi całk
powierzchni górnej. Zdrewniałe łuski nasienne, przylegając do siebie zam
szyszki, przez co chronią młode nasiona; później, po dojrzeniu nasion, o
zewnątrz, albo odrywają się od osi szyszki - co umożliwia ich rozsiewa
rośliną wiatrosiewną). Nasiona błoniaste oskrzydlone; zarodek z wieloma
18). Sosna dorasta do 35 m wys.; korona stożkowata, później - parasolo
w górnej części pnia czerwonożółta, łuszcząca się cienkimi płatami,
spękana; szpilki sztywne, ostre, młode - jasnozielone, stare - ciemno
rośnie na różnych glebach (piaski, bielice, brunatne, torfowe), a naw
Wykształca mocny, palowy korzeń.

Surowiec.
Surowcem jest liść oraz młode gałązki (pędy) z pączkami i igliw
Summitates (Frondes, Turiones) seu Gammae Pini (PP I,II,III, IV
pozyskujemy od lutego do I połowy kwie­tnia, rozkładamy cienką warstw
temp. do 40o C, po czym mielimy i przesypujemy do szczelnego słoja.
Jedynie pączki sosny można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich.
Oczywiście wyżej wymienione surowce mogą pochodzić z innych gatun
sosny smołowej - Pinus rigida, z sosny Banka - Pinus Banksiana, z s
Pinus nigra, a nawet z innych drzew iglastych; modrzewia - L
europejskiego jak i polskiego; igliwie obrywamy w czerwcu łączn
gałązkami na których się znajdują), ze świerka - Picae (surowiec po
stycznia do I połowy kwietnia) i z jodły - Abies (zbieramy zimą i na
Wszystkie te drzewa mają podobny skład chemiczny i podobne właściwo

Skład chemiczny.
Szpilki, pączki i gałązki sosen, modrzewi, jodły i świerku zawierają olejek
1% (składniki: kamfen, pinen, limonen, fenchen, dipenten, octan bor
glikozydy (piceinę, piceid, koniferyna, pinipikreinę), flawonole (
taksyfolinę), witaminy (np. wit. C w ilości 150-250 mg/100 g), kwasy ż
aldehydy, gwajakol, pirokatechol, naftalen, garbniki, barwniki i in.

Działanie.
Przetwory z wymienionych drzew iglastych działają przeciwkaszlowo
napotnie, przeciwgorączkowo, moczopędnie, odkażająco, p
uspokajająco, lekko nasennie, wzmacniająco i silnie żółciopędnie.
stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, cho
przeziębienie, pyłkowica, gorączka, skąpomocz, stany zapalne i zakaż
moczowego i trawiennego, biegunka, niestrawność, bóle brzucha i gardł
wyczerpanie nerwowe, osłabienie, choroby wątroby, kamica żółcio
pęcherzyka żółciowego, kamica moczowa, reumatyzm, zaburzenia tra
żółci. Pomocniczej schorzenia skórne, stany ozdrowieńcze. Wyciągi z d
są dobrym i tanim źródłem wit. C i P.

Napar: 3-4 łyżki igliwia lub gałązek zalać 2 szkl. wrzącej wody lub mleka;
minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 4-6 razy dz. po 150-200 ml; dzie
Niemowlętom podaje 1-2 łyżeczki naparu 3-4 razy dz.

Odwar: 3-4 łyżki gałązek lub igliwia zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut;
minut; przecedzić; osłodzić miodem lub sokiem owocowym. Pić 4-5 razy
ml; dzieci - 100 ml; niemowlęta -1-2 łyżeczki płynu 3-4 razy dz. (max
doby).

Nalewka sosnowa (modrzewiowa, świerkowa, jodłowa) – Tinctura Pini:

lub całych gałązek zalać 500 ml wina lub wódki; wytrawiać 14 dni
Zażywać 3-6 razy dz. po 1 łyżeczce. Schorzałe miejsca (pryszcze
oparzenia, ropnie, liszaje, grzybice, łojotokowe zapalenie skóry) przemy
razy dz.

Intrakt sosnowy - Intractum Pini (lub modrzewiowy, świerkowy, jodło

igliwia lub gałązek świeżych i zmielonych zalać 300 ml alkoholu o
wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-6 razy dz. po 1 łyżeczce
zewnętrznie. Dzieciom wyciągi alkoholowe z sosny i innych drzew iglasty
mleku z miodem w ilości 1 łyżeczki.

Alkoholmel Pini: do 100 ml wyciągu alkoholowego z sosny (lub i

iglastego) wlać 100 ml miodu i ewentualnie 50 ml soku cytrynoweg
Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 2-3 łyżeczki leku kilka

Syrop sosnowy - Sirupus Pini (modrzewiowy – Sir. Laricis, jodłowy

świerkowy - Sir. Picaea): 1 szkl, świeżego lub suchego igliwia (gałąz
umytego i zmielonego, zalać 3 szkl. 200 ml (600 ml) wody; gotow
przecedzić; nie uzupełniać brakującej ilości wody!; do wywaru wlać 200
ml soku cytrynowego lub pomarańczowego, 300 ml wina lub wódki, 60 m
wsypać 250 ml cukru, wymieszać wszystko razem i odstawić. Prz
lodówce. Zażywać 4-6 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieci - 2-3 łyżeczki.

Syrop sosnowo-lukrecjowo-tymiankowo-żywokostowo-anyżowy (sosnę m

innym drzewem iglastym, a żywokost - korzeniem babki): 2 łyżki igliw
sosny, 3 łyżki korzenia lukrecji, 2 łyżki tymianku, 4 łyżki korzenia żywo
anyżku zalać 600 ml wody; gotować 10 minut; przecedzić: nie uzupełn
wsypać 200 ml cukru, wymieszać. Przechowywać w lodówce. Zażywać
1-2 łyżki; dzieci - 2-3 łyżeczki syropku 4-6 razy w ciągu doby. Lek n
przeziębieniach, kaszlu, chorobach zakaźnych, nieżycie układu
osłabieniu i rekonwalescencji. Można do niego dodać 100 ml soku ow
cytrynowego.

Olej sosnowy (lub z innego drzewa iglastego)- Oleum Pini: 1 szkl.

suchych i zmielonych gałązek albo samego igliwia zalać 300 ml oleju lub
60o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do wcierań lecznic
piersiową, szyję, plecy, brzuch i pięty, po czym położyć się do łóżka
sosnowy lub wodny wyciąg z mieszanki ziołowej w skład, której w
iglaste.
Masażo-wcieranie oleju sosnowego stosować przy wszelkich choroba
nieżycie układu oddechowego, pyłkowicy, przy zmarznięciu, gor
osłabieniu, przeziębieniu oraz w mięśnio-, stawo- i nerwobólach. Ułatw
ogólnie wzmacnia, udrażnia drogi oddechowe, rozgrzewa, poprawia krąż
i odkaża. W powieszeniu chorego nożna rozpylać nalewkę sosnową i pal
iglastych; to również pomaga.

Stokrotka pospolita - Bellis perennis (Composita

Opis.
Bylina dorastająca do 20 cm wys.; listki w różyczce, łopatkowate, brzegi
(nie zawsze), nagie lub owłosione; kwiaty na długich szypułkach, języc
często czerwono nabiegłe, rurkowe - żółte. Kwitnie od kwietnia do paźdz
na łąkach, na polanach, przy drogach, na trawnikach, w sadach, w ogro
są często uprawiane w celach dekoracyjnych. Odmiany szlachetn
czerwono plamiste) też są oczywiście lecznicze.

Surowiec.
Surowcem jest ziele lub sam kwiat (koszyczek) stokrotki - Herba vel Flo
Bellidis. Surowce należy wysuszyć w temp. do 40o C.
Fl. Bellidis - w sprzedaży w sklepach zielarskich.

Skład chemiczny.
Surowca zawierają olejek eteryczny, flawonoidy, saponiny, gorycz, ga
sole, witaminy i inne substancje nie zbadane.

Działanie.
Stokrotka działa przede wszystkim moczopędnie, odtruwająco, zapobieg
obrzęków i kamicy moczowej, reguluje przemianę materii, obniża
reguluje wypróżnienia i cykl miesiączkowy
Wskazania:
zaburzenia przemiany materii, choroby zakaźne, zatrucia, zaparcia, scho
kamica moczowa, stany zapalne układu moczowego, obrzęki, dna, reu
żołądka i jelit, kaszel, nadciśnienie, skąpomocz, pękanie naczyń krwiono

Napar: 2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1 szkl. wrzątku; parzyć pod przykry
przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta - 1-2 łyżeczki pł
ciągu doby; dzieci - 100 ml 3 razy dz.

Szałwia lekarska - Salvia offlcinalls (Labiatae).

Opis.
Krzewinka o miłym, mocnym zapachu dorastająca do 60 cm wys.; łodygi
zdrewniałe; liście podłużne, jajowate, brzegiem drobno ząbkowane, p
kutnerem; kwiaty fioletowe, białe lub różowe; korona kwiatowa wyraźnie
2 pręcikami. Szałwia pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. W Polsce u

Surowiec.
Surowcem jest liść - Folium Salviae, FP I,II,III,IV i V. W aptekach i w sklep
można kupić nalewkę szałwiową - Tinctura Salvlae (30 i 100 g) i liście sus
g). Odradzam kupowanie ekspresówek Salvia-fix.

Skład chemiczny.
Liście zawierają olejek eteryczny - ok. 2-3% (składniki: tujon – 50%
kamforę – 8%, borneol, pinen), tiaminę czyli aneurynę, (wit. B1) - 800-85
wit. C - 400-420 mg/100 g, wit. PP - do 12 mg/100 g, żywice, lakton
karnozol, trójterpeny (germanikol, kw. ursolowy, kw. oleanolowy), garbni
- do 14% (średnio 8%), flawonoidy (astragalina, apigenina, luteolina), kw.
0,1%, sytosterol.

Działanie.
Szałwia działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, prz
pierwotniakobójczo, przeciwpotnie, przeciwzapalnie, przeciwropnie,
przeciwbólowe, lekko uspokajająco, słabo moczopędnie i żółciopęd
wydzielanie i produkcję mleka oraz śluzu, hamuje krwawienia z uszkodz
zmniejsza stężenie glukozy we krwi, przyśpiesza gojenie się ra
wyprysków i znikanie pryszczy.

Wskazania:
nieżyt żołądka i jelit, biegunka, stany zakażeniowe i zapalne przewodu
ból brzucha, odbijanie, zaburzenia trawienne na tle nadmiernej ferment
wymioty, nieżyty układu oddechowego i moczowego, przeziębienie, scho
poty nocne i nadmierne pocenie się, choroby alergiczne, cukrzyca, nie
ust, stany zapalne i ropne gardła oraz jamy ustnej, bóle wątroby i trzu
przydatków, upławy.

Zewnętrznie (płukanki, przemywanie, pędzlowanie nalewka, nasiadó

kąpiele): stany zapalne warg sromowych i pochwy, zapalenie spojówek
łzawienie, pieczenie oczu (zażywać jednocześnie preparat mineralno-
dużej dawce!), trądziki, ropnie, liszaje, oparzenia, odparzenia, oprys
wągry, przetłuszczające się włosy z tłustym łupieżem i in. Wraz
zewnętrznymi stosować szałwię wewnętrznie (doustnie).

Napar: 2 łyżki liści zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut;
3-4 razy dz. po 100-200 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45
60-80 ml, 3-4 razy dz.. Do płukania stosować napar z 3 łyżek suszu na 1 s

Nalewka szałwiową (szałwiówka): pół szkl. liści zalać 300 ml wódki; wy

przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki lub stosować ze
płukania: 1 łyżka nalewki na 100-150 ml wody.

Olej szałwiowy - Oleum Salviae: pół szkl. liści szałwi! zalać 150 ml ole
temp. 50-60 stopni C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do
nieżytach układu oddechowego, przeziębieniach, chorobach z
zmarznięciu, przy osłabieniu i zmęczeniu. Olej wcierać w całe ciało,
potem udać się do łóżka i wypić mieszankę ziołową leczącą daną chorob
Olej szałwiowy można też stosować jako przyprawę do pieczonego dro
wieprzowiny, sosów i sałatek.

Zamiast oleju szałwiowego do wcierań można stosować mocną nalew

Tinctura Salviae.

Rp. Nalewka szałwiowa - 10 ml

Nalewka goździkowa - 10 ml
Nalewka majerankowa - 10 ml
Nalewka tymiankowa - 10 ml
Nalewka hyzopowa - 10 ml
Nalewka omanowa - 10 ml
Nalewka miętowa - 10 ml
Nalewka walerianowa - 10 ml
Miód - 50 ml
Wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce; dzieci – pół łyżeczki 4 ra
Wskazania: nieżyt układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, nieprzyj
jamy ustnej, choroby zakaźne i alergiczne typu pyłkowicy.

Rp. Liść szałwi - 2 łyżki

Kwiat lipy - 1 łyżka
Liść melisy - 1 łyżka
Kwiat wrzosu - 1 łyżka
Liść babki - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Kminek - 2 łyżki
Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić
przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml.
Dzieci - 100-150 ml; niemowlęta - 1-2 łyżeczce płynu 3-4 razy dziennie.
Wskazania: zaburzenia trawienia, bóle brzucha, zaparcia, nieżyt jelit i żo
wątroby, pęcherzyka i dróg żółciowych oraz trzustki, nieżyt układu
oddechowego, brak apetytu.

Ślaz leśny i ślaz zaniedbany - Malva sylvestris et Malva

(Malvaceae).
Opis.
1). Ślaz leśny czyli dziki - roślina dwu- lub trzyletnia dorastająca do 100 c
podnosząca się, w górze owłosiona, rozgałęziona; liście 5-7-dłonia
kwiaty umieszczone w kątach liści; działki kielicha podługowate w li
korony - purpurowo-różowe z ciemnymi prążkami lub fioletowe, głęboko
rozłupnia. Kwitnie od lipca do września. Roślina pospolita; rośnie na p
przychaciach, na łąkach i ugorach, w starych sadach i ogrodach.
2). Ślaz zaniedbany czyli pospolity - bylina do 50 cm wys.; łodyga po
liście owłosione, okrągławe lub nerkowate, długoogonkowe, 5-7-klap
kartowane, w nasadzie sercowate; kwiaty w kątach liści, szypułko
bladoróżowe lub białe; owoc - rozłupnia złożona z rozłupe
charakterystyczny krążek. Kwitnie od czerwca do września. Roślina po
na glebach piaszczystych i wapiennych (przydroża, przychacia,
zapuszczone grządki, ugory).

Surowiec.
Surowcami są: kwiat i liść ślazu leśnego - Flos et Folium Malvae sylves
IV) oraz ziele lub liść ślazu zaniedbanego - Herba vel Folium Mal
Surowce suszy się w temp, do 40o C. Kwiat ślazu leśnego można kup
w sklepach zielarskich.

Skład chemiczny.
Ślazy zawierają śluzy - ok. 8% glikozyd - syringidynę, garbniki, malvinę
malvidynę (te trzy ostatnie do antocyjany), karoten, sole magnezow
kwasy (np. uronowe), witaminy i in.

Działanie.
N ti d śl ó d i ł j ł i j ( l k j ) i
wypróżnienia.

Wskazania:
nieżyt układu oddechowego i pokarmowego (stany zapalne, zakażen
zaburzenia trawienia, zaparcia, biegunka, zażywanie leków, które uszkad
uszkodzić śluzówkę przewodu pokarmowego, np. salicylanów,
antybiotyków; stany zapalne gałki ocznej i spojówek, przemęczenie
oczu; stany zapalne gardła i jamy ustnej oraz warg sromowych i po
skóry; choroba wrzodowa.

Napar: 2 łyżki kwiatów, ziela lub liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstaw
przecedzić. Pić kilka razy dz. po 100 ml (ok. 6 razy w ciągu doby); niemow
naparu 4-6 razy dz.

Jeżeli chcemy uzyskać odwar to należy 2 łyżki suszu ślazowego pogot

wody przez 5-8 minut.

Macerat: 4 łyżki liści lub ziela ślazu zalać 200 ml wody przegoto­w
pokojowej; odstawić pod przykryciem na 8 godzin, po czym przecedzić. P

Rp. Napar lub odwar ślazowy - 100 ml

Odwar z lukrecji - 100 ml
Odwar z korzeni babki - 100 ml
Odwar z korzeni żywokostu - 100 ml
Odwar z siemienia lnianego - 100 ml
Napar lipowy - 100 ml
Płyny wymieszać. Pić 4-6 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta - 1 łyżka
dzieci - 50-100 ml kilka razy w ciągu dnia.
Wskazania: nieżyt układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, cho
zaparcia, biegunka, zaburzenia trawienne, stany zapalne Jelit i żoł
wrzodowa, nadkwaśność treści żołądkowej, zażywanie leków syntet
brzucha. Można też stosować do przemywania skóry suchej i w
przechowywać w lodówce nie dłużej jednak jak 7 dni), trądzikowej, pom
dużą ilością wągrów. Polecam też zastosować okłady na twarz i szyję p
Stosować do lewatyw (100-250 ml płynu o temp. 37o C) przy stanach zap
bańki odbytowej, jelita grubego, przy zaparciach i biegunkach oraz n
hemoroidach. Używać również do płukania umytych włosów, które są s
oraz z łupieżem tłustym i suchym.

Rp. Ziele (kwiat) ślazu - 2 łyżki

Kwiat bławatka - 1 łyżka
Kwiat lub ziele pierwiosnka - 1 łyżka
Ziele świetlika - 1 łyżka
Kwiat lipy - 1 łyżka
Ziele fiołka tr 1 łyżka
Wskazania: kaszel, chrypka, katar, stany zapalne i zakażeniowe dróg
pyłkowica, choroba wrzodowa, nieżyt jelit i żołądka, przeziębienie, cho
stany zapalne układu moczowego, skąpomocz, kamica moczowa.
okładów na oczy przy stanach ropnych i zapalnych.

Śliwa tarnina - Prunus spinosa - (Rosaceae).

Opis.
Krzew do 4 m wys.; gałązki z ostrymi kolcami, starsze zdrewniałe, mło
czerwonobrunatne; liście podłużnie eliptyczne, brzegiem piłkowane, kró
kwiaty białe, pachnące, pojawiają się przed liśćmi; owoc - kulisty, ciem
nalotem, cierpki w smaku pestkowiec. Kwitnie w II poł. kwietnia i w
pospolita; sadzona na miedzach, często spotykana na skrajach lasów i za

Surowiec.
Surowcem są kwiaty i owoce - Flos et Fructus (Baccae) Pruni spinosae.
można kupić w sklepach zielarskich. Kwiaty zbiera się na przełomie kw
następnie suszy szybko w ciemnym i przewiewnym miejscu w temp. do 3
temperatury można ogrzać lekko piekarnik i tam kwiaty wysuszyć. Owo
październiku, po przymrozku i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym d
Owoce należy zmielić, czego nie wymagają kwiaty.

Skład chemiczny.
Kwiaty zawierają olejek eteryczny z kamforą, flawonoidy (kwercetyna, k
2,7-diramnozyd), nektar, garbniki, prunazynę, cukrowce i sole oraz kwasy
Owoce zawierają garbniki - do 4%, alkaloidy, pektyny, cukry, wit. C -ok. 3
jabłkowy, antocyjany, flawony (kemferol) i prunazynę.

Działanie.
Kwiaty działają napotnie, moczopędnie, lekko przeczyszczająco, lekko p
przeciwzapalnie, uspokajająco, rozkurczowo, żółciopędnie; uszczeln
krwionośne. Owoce wywierają wpływ ściągający, orzeźwiający i moczopę

Wskazania (KWIATY): skąpomocz, zapalenie nerek i dróg moczowyc

kamica moczowa, obrzęki zastoinowe, dna, reumatyzm, zatrucia, zapa
śluzówki przewodu pokarmowego, hemoroidy, zaburzenia trawienia, bez
wyczerpanie nerwowe, lęki, okres po- i przekwitania, stany przed
schorzenia alergiczne i skórne, choroby zakaźne, przeziębienie,
oddechowego.

Napar: 4 łyżki kwiatów zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić

przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci do 7 r ż. -30-50 ml, od
100 ml od 13 do 15 r ż 120 150 ml; niemowlęta ważące 8 9 kg 2 ły
Wskazania (OWOCE): chorobę wrzodowa, niestrawność, nieżyt jel
zaburzenia trawienia, biegunka, zapalenie pochwy i warg sromow
nadmierne krwawienia miesiączkowe, zapalenie gardła i jamy ust
przydatków. W przypadku chorób kobiecych pić odwar z owoców
stosować nasiadówki w odwarze 30 minutowe lub płukanki.

Odwar: 2 łyżki owoców zalać 1 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawi

przecedzić. Pić 3-4 razy dz. (w ostrych stanach co 4 godz.) po 100 ml.
10-15 kg - 20 ml, 20-25 kg - 30 ml, 30-35 kg -40-50 ml, 40-45 kg - 60 ml, 3-4

Świetlik - Euphrasia (Scrophulariaceae).

Opis.
W celach farmaceutycznych i tym samym leczniczych zbierane są r
podgatunki świetlika.
1. Świetlik łąkowy - Euphrasia rostkoviana - roślina jednoroczna dorasta
wys.; łodyga rozgałęziona, gruczołowato owłosiona; liście jajowate, za
ząbkach z każdej strony; ulistnienie równoległe; kielich ogruczolony 4-zą
biała z fioletowym rysunkiem; warga dolna żółto plamista z fioletow
warga górna bladoliliowo nabiegła; pręcików 4; owoc - torebka. Kwitnie
września. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na łąkach, na brzeg
pastwiskach i w zaroślach.
2. Świetlik wyprężony - Euphrasia stricta - roślina jednoroczna, n
dorastająca do 30 cm wys.; łodyga rozgałęziona; liście dolne tępe
zaostrzone, z 4-7 ościstymi ząbkami z każdej strony; korona bladolilio
żółtą plamką i z ciemnymi prążkami; owoc - torebka. Kwitnie o
października. Roślina pospolita; rośnie na pastwiskach, w lasach
zboczach gór.
3. Świetlik górski - Euphrasia montana - roślina Jednoroczna o łodydze
bardzo podobna do poprzedniego. Kwitnie od maja do sierpnia. Rośni
górach i na pogórzu, rzadziej na niżu.
4. Świetlik nadobny - Euphrasia picta - roślinka roczna rosnąca w Bi
lasach podbieszczadzkich, w Karpatach Wschodnich i w Sudetach; ł
rozgałęziona; liście okrągławojajowate z 3-5 ząbkami z każdej strony; k
białe lub fioletowe.
5. Świetlik krótkogruczołkowy - łodyga wzniesiona, kędzierza
rozgałęziona; liście dolne klinowate, tępe; liście górne eliptyczne lub lekk
3-5 ząbkami z każdej strony; kwiaty bladoliliowe lub niebieskawe z
niebieskimi, bądź też czerwonymi pręcikami. Kwitnie od lipca do wrz
rośnie w Bieszczadach, w lasach podbieszczadzkich, w okolicach Lublin
i na Kujawach (lasy, polany, ugory, łąki). Łacińska nazwa rośliny brzm
brevipila.
6. Świetlik cienki - Euphrasia tenuis - łodyga nie jest rozgałęziona; liście
tępo ząbkowane. Rośnie w Karpatach, na Podkarpaciu, w Bieszczada
niżu. Jest bardzo podobny do świetlika krótkogruczołkowego.

Surowiec.
Surowcem farmakopealnym jest ziele świetlika - Herba Euphrasiae, FP
Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnięcia i suszy w temp. do
można nabyć w aptekach i w sklepach zielarskich.
Uwaga! Wartość lecznicza ziele świetlika zachowuje tylko 12 miesięcy.

Skład chemiczny.
Surowce posiadają miedzy innymi alkaloidy, glikozydy irydoidowe (
rynantynę)oraz katalpol, olejek eteryczny, izorozyd, eukovoz
fenylopropanoidowy, glikozyd lignanowy, genipozyd, eufrozyd, mus
kawowy, kw. chlorogenowy, garbniki, saponiny, karotenoidy, gorycze
miedzi i magnezu, flawonoidy i in.

Działanie:
świetliki działają przeciwzapalnie, antyseptycznie, osłaniająco,
moczopędnie i ściągająco; wzmagają wydzielanie śliny, soku ż
trzustkowego; usprawniają trawienie. Dzięki zawartości irydoidów św
silnie przeciwzpalnie, uspokajająco i przeciwbólowo. Skład chemiczny
zależny od wykorzystywanych gatunków żywicieli (patrz inne strony
Różańskiego). Może być przydatny w leczeniu chorób reumatyczn
zapalnych mięśni szkieletowych.

Wskazania: zapalenie spojówek, silne łzawienie, opuchnięcie i zm

zapalenie brzegów powiek, po urazach i po zabiegach chirurgi­czny
zapalenie gruczołów i dróg łzowych, zapalenie gardła, jamy ustne
skąpomocz, zaburzenia trawienia, nieżyt jelit i żołądka, chor
niedostateczne wydzielanie żółci, kamica żółciowa, zastoje żółci, zapalen
dróg żółciowych, niedoczynność trzustki, zaparcia, kamica moczow
skórne wywołane przez gronkowce i paciorkowce (trądziki, niesztowice,
liszajce, wyprzenia, ziarniaki, róża, zapalenie mieszków włosowych),
zaburzenia metaboliczne, reumatyzm, artretyzm. Ostatnio odkryto, że św
ciśnienie krwi.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 50 minut;
3-4 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 15-20 kg – 10-12 ml, 25-30 kg -
kg – 25-50 ml, 3-4 razy dz.

W przypadku chorób oczu i skórnych pić napar świetlikowy i jednocze

okłady 10-15 minutowe zmieniane co 5 minut. Niemowlętom przemywać
razy dz. Zażywać także preparat mineralno-witaminowy, np. Vitaral – draż
Nalewka świetlikowa (świetlikówka) Tinctura Euphrasiae: 1 szkl. suche
400 ml wódki lub wina białego albo czerwonego; wytrawiać 28 dni}
Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce. Stosować przy nadciśnieniu i chorobach

Rp. Nalewka świetlikowa - 10 ml

Nalewka kokoryczkowa - 10 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 40 kropli. W przypadku wyżej wymien
stosować nie tylko wewnętrznie, ale i zewnętrznie (częste przemywan
miejsca).
Wskazania: nadciśnienie, osłabienie serca, kłucie w sercu, pękanie i prz
naczyń krwionośnych, zastoje krwi i limfy, szum w uszach, zawroty gło
cukrzyca. Lek pewny w działaniu.

Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata (Labia

Opis.
Roślina wieloletnia dorastająca do 50 cm wys.; średnio do 30 cm; łodyg
kłacze pełzające; liście podługowatolancetowate, brzegiem karbowan
sercowate; kwiaty osadzone w kątach liści, barwy niebieskawej
dwuwargowe. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie nad rzekami
podmokłaych łąkach i przy rowach melioracyjnych. Wszędzie pospolita.

Surowiec.
Surowcem jest ziele – Herba Scutellariae, które należy pozyskiwac od m
września. Suszenie ziela winno odbywać się w temp. do 50o C. Sch
trakcie suszenia ciemnieje, co jest zjawiskiem naturalnym.

Skład chemiczny.
Ziele i kłacza zawierają flawonoidy powiązane z pochodnymi kwasu cy
skutelareina, baikaleina, chryzynoglukuronid, chryzyna (flawon), gar
olejek eteryczny – 0,05-0,08%.

Działanie.
Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z tarczycy działają prze
moczopędnie, przeciwhistaminowo, przeciwzapalnie, żółciopędnie,
spazmolitycznie, pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych,
przeciwstresowo, regulująco na krwawienia miesiączkowe, wzmacniaja
sercowy, rozszerzająco na naczynia krwionośne. Przedłuża i wzma
witaminy C za sprawą posiadania witaminy P.

Zewnętrznie (okłady, przemywanie, maście, toniki):

rozjaśniająco na cerę przeciwzapalnie antyseptycznie przeciwobrzękow
Wskazania:
choroby alergiczne, plamice, obrzęki, nadciśnienie, cukrzyca, kamica żó
moczowa, zaburzenia miesiączkowania, upławy, stany zapalne narząd
zaburzenia metaboliczne, skurcze jelit, teleangiektazje, plamy potrądzik
opryszczce, osłabienie serca, kołatanie serca (+ kwiat głogu + ziele se
równych częściach – napar z 1 łyżki na szklankę wrzątku), depresj
serdecznik + arcydzęgiel – w równych częściach – napar z 1 łyżki na szk
stan porzedmiesiączkowy, trądzik różowaty, żylaki, zapalenie naczyniówk
spojówek.

Napar: 1 łyżkę suchego ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić

przecedzić; pić 2 razy dz. po 100-200 ml; dzieci 5-6-letnie – 20 ml 2 razy
letnie – 50 ml; dzieci starsze - 100 ml 2 razy dz.

Sok tarczycowy – Succus Scutellariae: świeże ziele zmielić w maszync

każdą szkl. Masy roślinnej dać 1 szkl. przegotowanej wody, pognieść w
palką drewnianą, odstawić na 6 godzin, sok oddzielić od masy ro
przepuścić jeszcze przez sokowirówkę. Oba soki połączyć. Zakonserwo
– 1 cz. wódki na 1 cz. soku, cukrem – 1 cz. soku na 1 cukru, winem – 1
cz. cukru lub miodu + 1 cz. wina – wymieszać.
Sok zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce (sok na wódce i cukrze) w stanach o
kaszlu, stanach zapalnych jamy nosowej i gardła, zapaleniu oskrzeli,
osłabieniu serca (zwłaszcza ten na miodzie i winie) oraz przy zdenerwo
(sok na miodzie i winie). Sok na winie zażywać 2 razy dz. po 30 ml. Do s
polecam wlać sok z cytryny w trakcie jego sporządzania (sok z jednej cyt
soku).

Tonik tarczycowy na skórę – Tonicum Scutellariae: suche lub lepie

tarczycy zmielić przez maszynkę do mięsa; na 1 szklankę ziela mielone
wody, 15 ml soku z cytryny i 5 ml octu winnego. Odstawić na 2 d
Następnie przecedzić, sok przefiltrować przez gazę na sitku. Do uzys
tarczycowego wlać 1 ml Azucalenu lub Azulanu oraz 3 krople olejku cy
pomarańczowego naturalnego. Wstrząsnąć. Skórę przemywać 2-3 raz
bladej polecam tonik tarczycowy z dodatkiem spirytusu kamforowego: 1
cz. spir. kamforowego. Przechowywać w lodówce.
Tonik działa przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, przeciwwysiękowo
zakwaszająco, wybielająco, przeciwtrądzikowo, przeciwzaskórnikow
powierzchniowe naczynia krwionośne, uelastycznia naskórek.

Maść tarczycowa – Unguentum Scutellariae – przygotowuje się identyc

pokrzywową . Działa regenerująco, przeciwzapalnie, odżywczo,
odkażająco, przeciwwysiękowo, przeciwobrzękowo.

Intrakt tarczycowy – Intractum Scutellariae: pól szkl. świeżego mielon

250 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 5 dni; przefiltrować Zażywa
Rp. Ziele tarczycy – 2 cz.
Kwiatostan lub owoc głogu – 1 cz.
Ziele dziurawca – 1 cz.
Kwiatostan lub ziele krwawnika – 1 cz.
Ziele glistnika – 1 cz.
Liść konwalii – 0,5 cz.
Ziele jemioły – 1 cz.
Zioła zmieszać. Mieszanka silna, bardzo wartościowa. 1 łyżkę zmieszan
wody, zagotować, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dz. po 10
13 do 17 roku życia – 30-50 ml 2 razy dz.
Wskazania: bezsennosć, depresja, zaburzenia w wydzielaniu żółci,
wątroby, lęk, zaburzenia miesiączkowania, napięcie przedmiesiączkow
nerwowe i wegetatywne okresu po- i przekwitania, miażdżyca, zawroty
uszach, obrzęki, nadciśnienie, kołatanie serca, osłabienie serca.

Rp. Intrakt tarczycowy – 20 ml

Nalewka z miłorzębu – 15 ml
Nalewka (sok) z dziurawca – 15 ml
Cardiol C – krople – 15 ml
Miód – 30 ml
Składniki wymieszać. Zażywać 2-3 razy dz. po łyżce.
Wskazania: nerwice, bezsenność, zaburzenia krążenia mózgoweg
miażdżyca, osłabienie serca, niepokój wewnętrzny, szum w uszach, zawr

Tasznik pospolity - Capsella bursa pastoris (Crucife

Opis.
Roślina dwuletnia dorastająca do 40 cm wys.; łodyga gałęzista, mocna,
dolne zebrane w różyczkę, zatokowo ząbkowane lub pierzastodzi
całobrzegie, podługowate, na ogonkach; liście górne siedzące; kwiat
baldachokształtne; kwiaty białe, drobniutkie, rzadziej różowaw
sercowatotrójkątna łuszczynka osadzona na cienkiej, nitkowatej szypuł
kwietnia do października. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie n
polach, na grządkach, przy drogach, w sadach, w ogrodach i na usypisk
budowach, wykopach).
Uwaga! Tasznik jest często mylony z tobołkami polnymi - Thlaspi a
kanciasta, bruzdowana; liście zatokowo ząbkowane; cała roślina pachn
łuszczynka jajowata, szeroko oskrzydlona. Tobołki wykazują podobn
lecznicze i mają podobny skład chemiczny.

Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Bursae pastoris lub ziele wraz z korzeni
radicibus Bursae pastoris, które zbiera się w czasie kwitnięcia, ale gdy
suszy w temp. do 35o C. Trwałość surowca 4 miesiące!. Ziele tasznika sp
w skle­pach zielarskich i w aptekach (patrz data na opakowaniu!). Z toboł
się ziele wraz z palowym korzeniem - Herba cum radicibus Thlasp
kwitnięcia.

Skład chemiczny.
Ziela i korzeń tasznika oraz tobołka zawierają cholinę, acetylocho
garbniki, fitochinon, ryboflawinę, kw. askorbinowy, karoten, saponiny
siarkocyjanowy -siarkocyjaninowy allilu, kw. kawowy, kw. jabłkowy, kw.
fumarowy, sole siarki, potasu, fosforu i wapnia, flawonoidy (kwercet
diosminę), histaminę i in.

Działanie.
Wyciągi z tasznika i tobołka wywierają wpływ przeciwkrwotoczn
wykrztuśny, żółciopędny, moczopędny, przeciwbiegunkowy, przeciwzapa
perystaltykę jelit, regulują przemianę ma­terii, likwidują nieżyty je
uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, zapobiegają wylewom k
wysiękom limfy; kurczą macicę, drażnią zakończenia nerwów układu w
kurczą naczynia, podnoszą ciśnienie krwi, zwiększają napięcie ścian
hamują krwotoki maciczne.

Wskazania:
głównie krwotoki maciczne (zamiast sporyszu i kłączy gorzknik
krwawienia miesiączkowe, niskie ciśnienie krwi, plamice, żylaki, krwoto
wybroczyny na siatkówce, krwawie­nia z nosa i dziąseł (+ wit. C i
krwiomocz, zapalenie nerek l pęcherza moczowego, biegunki (w tym
gruźlica, teleangiektazje, trądzik różowaty, choroba wrzodowa, kami
żółciowa, reumatyzm, dna, wysięki limfatyczne i okołostawowa, noc
polucje, pokrzywka, czerwonka, krwawiączka, wymioty u ciężarnych, hem
Najbardziej wartościowe są zimne wyciągi z ziela (sok, mac
alkoholatura). Bezwartościowe są napary, odwary, intrakty.

Macerat: 4 łyżki świeżego lub suchego ziela zalać 1 szkl. wody przegoto
pokojowej; macerować 8 godzin pod przykryciem; przecedzić. Pić w
potrzeby 100-150 ml 2-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml. 20-2
ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka tasznikowa - Tinctura Capsellae bursae: 1 szkl. ziela zalać 400

lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3.4 razy dz. po 1
stosować zewnętrznie.

Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela zalać 300 ml a

o temp pokojowej; wytrawiać 10 dni; przefiltrować Zażywać 3 4 ra
Miód tasznikowy - Mel Bursae pastoris: na każdą łyżkę miodu dać 1 łyż
tasznikowego z suchego ziela i pół łyżeczki gliceryny, wymieszać. Zażyw
po 1 łyżce.

Sok tasznikowy - Succus Bursae pastoris: świeże ziele tasznika (l

tobołka) zmielić przez maszynkę do mięsa. Każdą 1 szkl. masy roślinne
wódki, wytrawiać o godzin w szczelnie zamkniętym słoju, po czym wszys
przez sokowirówkę. Otrzymany wyciąg zażywać 3-4-6 razy dz. po 1 łyżce
Na zimę zakonserwować poprzez zalanie winem (100 ml wyciągu na 15
miodem (100 ml wyciągu na 100 ml miodu i 50-60 g gliceryny). Tak zakon
zażywać 3-4 razy dz. po 2-3 łyżeczki.
W mieszankach ziołowych, z których przyrządza się odwar lub napar tas
dostarczyciela flawonoidów uszczelniających i wzmacnia­jących naczyn
w minimalnym natomiast stopniu - środka hemostatycznego = przeciwkrw

Tatarak zwyczajny - Acorus calamus (Araceae)

Opis.
Roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm wys.; kłącze grube, pełza
specyficznym zapachu; łodyga 3-kanciasta, u nasady czerwona; liście
wydłużone, zaostrzone, płaskie; kwiato­stan kolbowaty; kolba walco
zielonymi, drobnymi kwiatami. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Tatar
brzegami wód (jeziora, stawy, bajora leśne, bagna, mokradła). Tatar
owoców w na­szym klimacie. Rozmnaża się wegetatywnie. Owoc - sucha j

Surowiec.
Surowcem jest kłącze tataraku - Rhizoma Calami (FP I,II, III, IV i V) sive
calami, rzadziej liście czy kwiat - Folium, Flos Acori calami.
Kłącza wykopuje się od marca do sierpnia lub lepiej od 15 czerwca do
wtedy właśnie panuje wysokie stężenie substancji czynnych w roślinie.
pozyskuje się od 15 czerwca do 30 lipca. Surowce suszy się w temp.
czym kłącza zalecam pokroić i wysuszyć w otwartym piekarniku ogrzany
C. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić kłącze i nalewk
Tinctura Calami.

Skład chemiczny.
Cała roślina zawiera olejek eteryczny (kłącze - do 6-6,5%, ziele o połowę
głównymi składnikami są: azaron - 80%, kalamen - 4%, eugenol - 0,3%,
selinen, gwajen, pinen i mircen. Ponadto surowiec zawiera akorynę, s
gorycze, cholinę, kwasy, garbniki.

Działanie
Wyciągi z tataraku wywierają działanie żółciopędne, rozku­rczowe, p
silnie odkażające, rozgrzewające, wykrztuśne, przeciwbólowe, uspokaja
słabo przeciwgorączkowe, wiatropędne, tonizujące, moczopędne, osłani
pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowe
apetyt, regulują wypróżnienia i trawienie.

Wskazania:
nieżyt żołądka i jelit, niestrawność, sprue, biegunka, zaburzenia trawieni
zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych oraz wątroby i trzustki, niedok
żołądkowej, choroba wrzodowa, zaparcia, stany zapalne i zakażeni owe n
moczowych, obfity i tłusty posiłek, nieżyt układu oddechowego, przezięb
choroby zakaźne i skórne, osłabienie, wyczerpanie nerwowe, stres
choroby włosów, gorączka, kamica żółciowa i moczowa, wychudz
alergiczne.

Napar: 2 łyżki kłączy, liści lub kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; o
minut; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 150 ml; niemo­wlęta ważące 3-4 kg
10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 20 ml, 15-20 kg
kg - 50-60 ml, 35-40 kg - 75-35 ml, 45-50 kg - 95-100 ml, 3-4 razy dz. Mo
odwar stosować do płukanek, okładów, przemywań i nasiadówek p
kobiecych (równocześnie pić napar!).

Odwar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 4-6 minut; odstawi
przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka tatarakowa - Tinctura Calami (tatarakówka): 1 szkl. kłączy lub liś

wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po
stosować zewnętrznie do przemywań i okładów. Do płukania: 1 łyżka nal
wody przegotowanej.

Napar tatarakowy znakomicie leczy stany zapalne spojówek, powiek

Likwiduje też choroby alergiczne oczu. W tym celu polecam 10 minut
oczy zmieniane co 5 minut, a stosowane co 6-8 godzin. Jednocześnie zaż
przetwory tatarakowe. Częste przemywanie skóry nalewką likwiduje w
powstałe w trakcie miesiączki i ciąży, ropnie, owrzodzenia, liszaje, trąd
Niszczy też opryszczki.

Olej tatarakowy - Oleum Calami: pół szkl. kłączy zalać 150 ml oleju lub o
C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki p
pęcherzyka i wątroby oraz zaparciach i osłabieniu. Stosować te
leczniczych (rozgrzewających, inhalacyjnych, przeciwbólowych) p
chorobach zakaźnych, nieżytach układu oddechowego, przeziębien
mięśnio-, stawo- i nerwobólach. Olej wciera się w szyję, plecy, klatkę pie
i w stopy. Olej tatarakowy używać także do maseczek olejowych prz
zanieczyszczonej wągrami i z licznymi ogniskami zapalnymi
tłustym, łamliwe, zniszczone zabiegami fryzjerskimi, wypadające - n
olejem tatarakowym, przykryć na 4-6 godz. po czym zmyć je w szamp
lub ziołowym, a następnie wypłukać w naparze lepiężnikowym lub
Stosować aż do skutku.

Napar, odwar lub olej tatarakowy stosować do lewatyw (100-200 ml płynu

doodbytniczych przy hemoroidach, stanach zapalnych, z
podrażnieniowych oraz bolesnym parciu na kał i niestrawności. Rów
wyciąg wodny z tataraku.
Macerat: 3 łyżki kłączy zalać 1 szkl. wody przegotowanej o tem
macerować pod przykryciem przez 6-8 godzin; przecedzić. Pić jak
podawać niemowlętom.

Proszek tatarakowy - Pulvis Calami: suche kłącze zmielić na pył. Zażyw

po pół łyżeczki proszku, dobrze popić. Proszek ten można zmieszać
łyżeczka proszku na 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki wina) i zażywać 3 razy d

Rp. Kłącze (liść, Kwiat) tataraku - 1 łyżka

Ziele mniszka - 1 łyżka
Ziele glistnika - 1 łyżka
Liść mięty - 1 łyżka
Ziele dziurawca - 1 łyżka
Mech (porost) islandzki - 1 łyżka
Wymieszać. Przyrządzić napar, który należy dawkować jak odwar z tatara
Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe wątroby, pęcherzyka, dróg żół
wątrobowo-trzustkowej, trzustki, żołądka i jelit, niewydolność i ból w
żółciowa i moczowa, zastoje żółci, zaparcia, bóle brzucha, skurcze jelit i ż

Rp. Olej tatarakowy - 50 ml

Olej szałwiowy - 50 ml
Olej anyżowy - 50 ml
Olej Jałowcowy - 30 ml
Olej sosnowy (lub z innego iglaka) - 50 ml
Wymieszać. Stosować do wcierań w całe ciało przed udaniem się
na spoczynek. Równocześnie wypić napar z następującej mieszanki
ziołowej:

Rp. Ziele tymianku - 1 łyżka

Kwiat dziewanny - 2 łyżki
Kwiat lawendy - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Igliwie sosny, świerku, modrzewia lub jodły - 1 łyżka
Siemię lniane - 1 łyżka
Porost islandzki - 1 łyżka
Korzeń babki lub żywokostu 1 łyżka
Kwiatostan macierzanki lub ziele lebiodki - 1 łyżka
Owoc bzu czarnego - 1 łyżka
śliwki suszone - 3 łyżki
Owoc Jałowca - 1 łyżka
Wymieszać bardzo starannie. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl.
wody; zagotować i od razu odstawić na 30 minut pod przykryciem.
Następnie przecedzić., dobrze osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 150-2
100-150 ml.
Wskazania do powyższej kuracji to: przeziębienie, choroby zakaźne typu
odry, świnki czy ospy, nieżyty układu oddechowego, zmarznięc
rekonwalescencja i stres.

Topola - Populus (Salicaceae).

Opis.
1. Topola czarna - Populus nigra - drzewo do 30 m wys.; korona ciemnob
wiosenne owłosione, później nagle, jajowato-rombowate; kwiaty bez ok
w gąsienicowate kwiatostany; pylniki czerwone; kwiaty żeńskie (słupk
znamionami; owoc - torebka z puchem w postaci waty. Kwitnie w kwietni
2. Topola biała - Populus alba - drzewo do 30 m wys.; korowina szarobiał
nielepkie jak to jest w przypadku topoli czarnej, okryte filcem; liście zato
wierzchu ciemnozielone, od spodu jasne, białawe.
Lecznicza Jest także topola osika o charakterystycznie drgających na w
kolistych lub jajowatokolistych, brzegiem ząbkowanych; korona żółtawo
do 25 m wys.; pączki lepkie i ostre. Cenna jest również topola aro
balsamiczna - Populus balsamlfera -drzewo do 20 m wys.; kora
stożkowata; liście duże, jajowate, z wierzchu błyszczące, ciemniejsze
pączki ostre, wydłużone, pokryte żywicą o silnym zapachu; silny zapach
młode liście.
Do celów leczniczych używa się także topolę włoską - Populus i
kanadyjską - Populus canadensis.

Surowiec.
Surowcem są pączki, liście i całe młode gałązki wraz z pączkami lub
liśćmi - Gemmae, Folium et Summitates (Frondes) cum folia Populi.
Liście zbiera się w II połowie maja, w czerwcu i w I poł. lipca. Pączki i gał
się od I poł. kwietnia do I połowy maja. Surowce suszy się w lekko ogrza
piekarniku (do temp. 40 C) lub przed nim, Liście podczas suszenia często
to zjawisko normalne. W sklepach zielarskich niekiedy sprzedawane są p

Skład chemiczny.
Surowce zawierają benzoisalicynę, olejek eteryczny - ok. 0,5%, flawon
(glikozyd saligeniny połączony z kw. benzoesowym), żywice i garbniki.
Działanie.
Przetwory z topól wywierają głównie wpływ napotny, p
przeciwgorączkowy, przeciwreumatyczny, wykrztuśny, uspokajający
moczopędny, przeciwobrzękowy, poprawiający samopoczucie, wzmac
nasenny (zwłaszcza w stosunku do dzieci i osób w podeszłym wie
salicyny hamują cyklooksygenazę prostaglandynową, w związku z
przeciwbólowo (w dawce 200 ml naparu).

Wskazania:
przeziębienie, choroby zakaźne wszelakiego rodzaju, gorączka, n
oddechowego, złe samopoczucie, profilaktyka, reumatyzm, nieżyt układ
pokarmowego, dna, kamica moczowa i żółciowa, bóle różnego pochodz
przydatków, upławy, stres, skąpomocz, obrzęki, zaburzenia trawienia,
uszu.

Napar: 2 łyżki liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; prze
razy d2. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 7 ml, 5-6 kg - 11 ml, 7
6 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45-50 ml, 30-35 kg -
kg - 35-100 ml, 4-6 razy dz.

Odwar: 3 łyżki pączków lub gałązek, albo liści zalać 2 szkl. wody; goto
przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość wody. Dawkować jak napar. M
niemowlętom. W razie bólu - 200 ml odwaru 2-3 razy dz. Tyle też podaw
gorączce.

Nalewka topolowa (topolówka) - Tinctura Populi: 1 szkl. pączków, gałąze

400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 2
- 15 ml. Stosować do przemywania schorzeń skórnych na tle łojotoku.

Intrakt topolowy - Intractum Populi: pół szkl. świeżych zmielonych

gałązek, albo młodziutkich liści zalać 300 ml alkoholu o temp. 75o C; wy
przefiltrować. Stosować jak nalewkę.

Alkoholmel Populi: do 100 ml intraktu lub topolówki wlać 100 ml miod

cytrynowego, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce.

Nalewkę i intrakt warto przyrządzić przy pomocy wina i podawać dziecio

owoców dzikiej róży lub bzu czarnego z miodem.

Rp. Liście, pączki lub gałązki topoli - 2 łyżki

Kwiat wiązówki - 1 łyżka
Kora lub liść jesionu - 1 łyżka
Kora wierzby (lub jej liść) - 1 łyżka
Wymieszać. Całość zalać 4 szkl. wody; gotować 15 minut; przeced
brakującą ilość wody Dawkować jak napar topolowy Można podawać nie
Wskazania: gorączka, choroby zakaźne, dreszcze, przeziębianie, o
moczowa, nieżyt przewodu pokarmowego i układu oddechowego ora
ostra biegunka, reumatyzm, artretyzm, choroby skórne, zaburzenia trawie

Tymianek pospolity - Thymus vulgaris (Labiatae

Opis.
Krzewinka dorastająca do 30 cm wys.; łodygi podnoszące się, rozgał
drewniejące, owłosione (szare włoski); liście drobne, prawie siedzące, jaj
szarymi włoskami; ulistnienie równoległe; kwiaty drobne, fioletowe lub r
białe czy różowo-liliowe; kwiatostan główkowaty; owoc - rozłupka. Kwit
do sierpnia. Tymianek pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego
farmaceutycznych i leczniczych uprawiany.

Surowiec.
Surowcem ,jest ziele - Herba Thymi (FP I,II,III,IV i V), które zbiera się w tra
rośliny po czym suszy w temp. do 40 C. W aptekach i w sklepach zie
nabyć ziele (opak. 50 g), syropek tymiankowy – Sirupus Thymi compos
ekstrakt tymiankowy - Extractum Thymi.

Skład chemiczny.
Ziele tymianku zawiera olejek eteryczny - ok. 0,7-2% (składniki: tymol,
borneol, linalol, cymol), garbniki do 10%, kwasy (chlorogenowy, urso
oleaginowy), flawony (luteolinę, apigeninę, gorycze, saponiny.

Działanie.
Przetwory tymiankowe działają głównie wykrztuśnie, przeciwkaszlowo,
lekko znieczulająco, żółciopędnie, napotnie, słabo przec
przeciwzapalnie, przeciwropnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, p
przeciwświądowo, rozkurczowo i uspokajająco. Pobudzają wydzielan
żołądkowego, trzustkowego i jelitowego.

Wskazania:
stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, przezięb
zakaźne, pyłkowica, astma, koklusz, gruźlica, schorzenia skórn
niestrawność, nudności, wymioty, biegunka, stany zapalne i zakażeni
pokarmowego, dróg żółciowych, pęcherzyka, wątroby i trzustki, bóle brz
skurcze żołądka i jelit, zapalenie przydatków, upławy, stany zapalne
sromowych, gorączka, wyczerpanie nerwowe (+ inne zioła, np. glistn
trawienia, stany zapalne i zakażeniowe układu moczowego, kamic
żółciowa, niemiły zapach z ust.

Zewnętrznie (płukanki, nasiadówki, przemywanie, pędzlowanie nalewką l

oparzenia, odparzenia, wypryski, rany ropiejące, rumień, pleśniawki, z
łupież tłusty, łojotok, trądziki, liczne wągry.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; o
minut; przecedzić. Napar mleczny osłodzić miodem. Pić 4-6 razy dz. p
niemowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżeczka, 5-6 kg - 7 ml, 7-3 kg - 2 łyżeczk
dzieci ważące 9-10 kg - 14 ml, 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30'kg - 35-42 ml, 3
ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 4-6 razy dz.

Nalewka tymiankowa - Tinctura Thymi: pół szkl. ziela zalać 300 ml w

wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po pół- 1 łyżeczce.

Alkoholmel Thymi: do 100 ml nalewki lub ekstraktu tymiankowego wlać

wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 2 łyżeczki; dzieci -1-2 łyżeczki płynu

Ekstrakt tymiankowy - Extractum Thymi: pół szkl. ziela zalać 200 ml wó

10 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki.

Olej tymiankowy - Oleum Thymi: pół szkl. ziela zalać 200 ml oleju słonec
sojowego, albo oliwy; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy
przy schorzeniach pęcherzyka, dróg żółciowych, wątroby i zaparciach p
wzdęciami. Stosować do wcierań w całe ciało przy przeziębieniu, zmarzn
układu oddechowego, chorobach zakaźnych, wyczerpaniu nerwowy
mięśnio-, stawo- i nerwobólach oraz przy zmęczeniu i osłabieniu
zastosować jednoczesny masaż, po czym udać się do ciepłego łóżka.

Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria (Rosacea

Opis.
Roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm wys.; kłącza grube,
rozgałęzione; łodyga kanciasta, w górze rozgałęziona, ulis
przerywanopierzaste, z wierzchu nagie, ciemnozielone, od spodu
odcinki liści w 2-5 parach, szerokojajowate, brzegiem nierównopiłk
zebrane w widoczny z daleka baldachokształtny kwiatostan, białe
pachnące, gęste; owoc -niełupka charakterystycznie skręcona. Kwitnie
sierpnia. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na podmokłych teren
łąki, polany, lasy widne, torfowiska), przy rzekach, stawach, jeziorach, ba
i strumieniach, często obok trzciny, tataraku i kosaćca. Inna nazwa wiązó

Surowiec.
Surowcem jest kwiat (kwiatostan), ziele, sam liść i kłącze wraz z kor
(Inflorescentia), Herba, Folium et Rhizoma Ulmariae (Filipendulae
Spiraeae).
Liście i ziele zbiera się od maja do lipca, kwiaty - od czerwca do I po
natomiast kłącza na przedwiośniu, na wiosnę, późnym latem lub w Je
nadziemne należy wysuszyć w temp. do 40o C, a kłącza - w otwart
ogrzanym do temp. 60o C lub przed nim.

Skład chemiczny.
Surowce zawierają flawonoidy (m.in. 4-glukozyd kwercetyny - ok. 10-1
avikularynę), olejek eteryczny - ok. 0,2% (składniki: wanilina, aldehyd sa
salicylan metylu, heliotropina), garbniki - do 12%, izosalicynę, spireo
monotropitozyd — hydrolizujący do estru metylowego kwasu salicylow
ksylozy (ok. 0,1%).

Działanie.
Związki salicylowe i flawonoidy hamują cyklooksygenazę prostagland
czemu działają przeciwzapalnie i przeciwbólowe. Ponadto t
przeciwgorączkowo, uspokajająco, napotnie, żółciopędnie,
przeciwreumatycznie, odkażająco, wykrztuśnie, oczyszczająco; regul
materii i wypróżnienia, przyśpiesza trawienie, wzmaga wydzielanie soku
trzustkowego.

Wskazania:
bóle różnego pochodzenia (200 ml naparu lub odwaru, albo 1 ł
przeziębienie, gorączka, nieżyt układu oddechowego, moczowo
pokarmowego, choroby zakaźne i skórne, stres, bezsenność (wyciąg
kamica moczowa i żółciowa, obrzęki, reumatyzm, dna, zastoje żółci,
żołądka, biegunka.

Napar: 2 łyżki kwiatów, ziela lub liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstaw
przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 5 ml, 5
8 kg - 10 ml, 3-4 razy dz. lub w razie potrzeby częściej; dzieci ważące 9-10
20 kg -30 ml, 25-30 kg - 40 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 70-100 ml, 3-6 ra

Odwar: 2 łyżki kłączy lub kwiatów, ziela, liści zalać 1 szkl. wody; goto
odstawić na 15 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; przecedzić. Pić ja

Nalewka wiązówkowa - Tinctura Ulmariae: pół szkl. kłączy, ziela lub 1

zalać 300-400 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażyw
po 10-15 ml w 50 ml wody lub naparu tymiankowego, albo rumiankow
zewnętrznie do przemywania chorób skórnych wywołanych przez wirusy
trądzik młodzieńczy, ropnie, owrzodzenia, opryszczki.

Podczas zażywania przetworów wiązówkowych polecam przyjmować do

dawce 800-1000 mg/24 h (5 draż. 200 mg).

R Wi ó k 2 ł żki
Liście gruszy domowej zebrane w czerwcu i wysuszone w temp. 20-4
dużo, bo nawet 4% arbutyny) - 2 łyżki
Ziele wrzosu - 1 łyżka
Liść mącznicy lub borówki - 1 łyżka
Ziele nawłoci - 1 łyżka
Liść brzozy - 1 łyżka (lub Jej kora, gałązki)
Liść pokrzywy - 1 łyżka
Korzeń omanu - 1 łyżka.
Wymieszać. Przyrządzić l dawkować Jak napar z wiązówki. Wskazania:
zakażeniowe układu moczowo-płciowego (nerek, dróg moczowych, cew
kamica moczowa, skąpomocz, obrzęki, reumatyzm, dna, zatrucia.

Wierzba - Salix
Opis. Do celów leczniczych można stosować następujące gatunki wierzb
1. Wierzba biała – Salix alba L. – drzewo dorastające do 25 m wys.; k
brunatnej lub żółtawoszarej; pączki owłosione; młode gałązki
oliwkowo-brunatne, zwisające, owłosione. Liście lancetowate, brzeg
spodem owłosione, z wierzchu łysiejące; przy liściach przylistki.
pręcikowe z dwoma pręcikami. Rośnie nad rzekami i stojącym
wodnymi.
2. Wierzba krucha – Salix fragilis L. – drzewo dorastające do 15 m
kopulasta; gałązki za młodu żółtawe lub brunatne, lśniące; pącz
odstające; liście lancetowate, wydłużone, brzegiem piłkowane, spo
wierzchu lśniące.Rosnie przy drogach, nad ciekami wodnymi, przy
wilgotnych lasach.
Ponadto: wierzba szara - Salix cinerea, wierzba rokita - Salix repens, wie
Salix viminalis, wierzba uszata - Salix aurita, wierzba iwa - Salix caprea.

Surowiec.
Surowcem jest liść, kora l młode gałązki z liśćmi, bądź też z pąkami - Fo
Frondes Salicis.
Cortex Salicis - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich, FP I,II i
Liście zbiera się w czerwcu i w lipcu. Gałązki pozyskuje się od marce do
wiosną lub jesienią. Gałązki i korowinę najlepiej wysuszyć w piekarniku
60o C, zaś liście - w normalnej temperaturze.

Skład chemiczny.
Wszystkie wymienione surowce zawierają glikozydy fenolowe (głów
garbniki - do 10%, olejek eteryczny (najwięcej w liściach i gałązkach)
flawonoidy. Salicyna - połączenie saligeniny z glukozą. W toku hydrolizy
(ferment salicynaza) alkohol salicylowy (saligenina) rozpada s
salicylowego W korowinie i w gałązkach wierzb znajduje się około 7-1
innych glikozydów fenolowych-salicylowych zawartych w surowcach
należy wymienić: populinę, salirepozyd, cynamylosalicynę i acetylosalicy
Saligenina - alkohol salicylowy, czyli o-hydroksybenzylowy; rozpuszcza
alkoholu i eterze.
Kwas salicylowy - kw. o-hydroksybenzoesowy; trudno rozpuszcza się w
rozpuszczalny w eterze i alkoholach.

Działanie.
Wodne i alkoholowe wyciągi z wierzby wywierają wpływ s
przeciwgorączkowy, przeciwreumatyczny, przeciwzapalny, odkażając
żółciopędny, uspokajający, przeciwbólowy, moczopędny, prze
odtruwający, rozkurczowy; usuwają piasek i drobne kamienie z dró
polepszają samopoczucie, łagodzą stres, zapobiegają zastojom żółci
kamieni żółciowych, ułatwiają zasypianie, rozszerzają naczynia wieńc
przepływ krwi przez naczynia, znoszą niepokój wewnętrzny.

Wskazania:
przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy, anginy, świnki, odry czy o
dreszcze, nieżyt układu oddechowego, moczowego i pokarmowe
niestrawność, bóle brzucha, mięśni, nerwów l stawów, reumatyzm
moczowa i żółciowa, zaburzenia trawienia, czkawka (wypić 200 ml odwar
kory od razu), choroba wrzodowa, obrzęki, skąpomocz. zapalenie jajn
przemiana materii, kac (+ mocna kawa), wyczerpanie nerwowe, skłonn
bezsenność, choroby skórne (łuszczyca, trądziki, ropnie i in.), po
niewydolność wątroby, hemoroidy.

Zewnętrznie:
do okładów na chore oczy (stany zapalne i ropne), do nasiadówek
chorobach kobiecych, do płukania włosów przy łupieżu tłustym, do
biegunce l niestrawności oraz stanach zapalnych jelit, do płukania jamy
przy stanach zapalnych i ropnych oraz do okładów na skórę przy
bakteryjnych i wirusowych oraz łojotoku.

Odwar: 3 łyżki kory lub gałązek zalać 400 ml wody; gotować 15 m

brakującą ilość wody; przecedzić. Pić 3-6 razy dz. po 100 ml; niemowlęt
płynu 4-6 razy dz.; dzieci do 7 r ż. - 20-30 ml, od 8 do 10 r ż. - 50 ml, od 11
100 ml, 3-6 razy dz.

Napar: 3 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; prze
razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 7 ml, 5-6 kg - 11 ml, 7-8 kg
razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45 ml, 30-35 kg - 50-70
100-120 ml, 3-6 razy dz.

Nalewka wierzbowa - Tinctura Salicis: pół szkl. kory, gałązek lub liści za
wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować Zażywać 3-4 razy dz po 1 łyżce w
Wypicie 150 ml mocnej kawy (z 2 czubatych łyżeczek) po zażyciu
wierzbowej lub 200 ml odwaru z kory - spotęguje działanie przeciw
salicylowego jaki powstaje z sali cyny zawartej w tych przetworach.
zaparzonej kawy zawiera około 150 mg koffeiny. Dlatego właśnie koffe
skład (obok głównego środka przeciwbólowego) wielu mieszanek przeciw
Wraz z przetworami wierzby zażywać wit. C w dawce 800-1000 mg/24 h or
napar z ruty.

Wierzbówka - Chamaenerion sive Epilobium (Oenothe

Opis.
1. Wierzbówka kiprzyca - Chamaenerion angustifolium - roślina wielolet
do 120 cm wys.; kłącza rozgałęzione, długie; łodyga prosta, bladoró
dużymi, lancetowatymi, siedzącymi lub krótkoogonkowymi, długo
zaostrzonymi liśćmi; ulistnienie - skrętoległe; liście całobrzegie lub b
falowane; nerwacja - siatkowata; kwiaty w kwiatostanach główkowatych
(grona); kwiaty barwy fioletowej, różowej lub fioletowo-różowo-purpurow
szerokojajowatych, całobrzegich lub lekko wycinanych; pręciki i
odchylone; owoc - torebka 4-klapowa: nasiona z puchem włokowy
czerwca do sierpnia.
Roślina pospolita; rośnie w lasach, na łąkach, na pastwiskach, na
ugorach, w rowach, przy rzekach i strumieniach, na wyrębach i na
usypiskach.

2. Wierzbówka nadrzeczna - Ch. vel Epilobium palustre (bagienna) - roś

dorastająca do 90 cm wys.; rozłogi krótkie i grube; liście ca
nierównomiernie ząbkowane: kwiaty w gronach stożkowatych, fioletowo
korony wąskie i długie. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie
podmokłych, przy rzekach i strumieniach oraz w rowach. Pospolita w
Beskidach, w lasach Podkarpacia, w Sudetach, w Karpatach, we wsch. P
środkowym.

Surowiec.
Surowcem jest ziele (górne pędy) - Herba Epilobii, które trzeba sam
czasie kwitnienia (II pół. czerwca i lipiec), a następnie wysuszyć w temp,

Skład chemiczny.
Wierzbówki zawierają liczne substancje do końca jednak nie poznane.
kw. oleanolowy, kw. ursolowy, garbniki, beta-sitosterol, flawo
nieorganiczne, sole. Prawdopodobnie głównym ciałem czynnym są
flawony.

Działanie
Wierzbówka działa silnie moczopędnie, odtruwająco, prze
przeciwbólowo, rozkurczowo, przeciwnowotworowo, przeciwzapaln
wzmacniająco.

Wskazania:
przerost (gruczolak) gruczołu krokowego, zaburzenia w oddawaniu mocz
stan zapalny nerek, pęcherza i moczowodów oraz cewki moczowej, za
jajników, kamica moczowa, obrzęki, krwiomocz, ropomocz, zapalenie po
upławy, zaburzenia miesiączkowania, okres przedmiesiączkowy, scho
zaburzenia hormonalne i metaboliczne, zatrucia.

Napar: 3 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody: odstawić na 30 minut; pr

razy dz. po 200 ml.

Nalewka na winie: 1 szkl. św1eżego lub suchego ziela zalać 500 ml w

czerwonego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 20 m

Macerat: 1 szkl. świeżego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o tem

wytrawiać 8 godzin pod przykryciem; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 150 m

Wiesiołek - Oenothera (Oenotheraceae).

Opis.
1. Wiesiołek dwuletni - Oenothera biennis - roślina dwuletnia dorastają
wys.; łodyga najczęściej pojedyncza, owłosiona; liście lancetowate
jajowate, w dole tworzą różyczkę, górne - łodygowe - tępe, brzegiem sła
powyginane na brzegach, krótkoogonkowe; kwiaty duże, 4-krotne, 2-3
żółte, zebrane w kłos, 4 płatki serduszkowate, krótsze od działek kielic
od pręcików; owoc – podłużnie jajowata, wydłużona, wąska, 4-kla­p
drobnymi nasionkami. Kwiaty otwierają się wieczorem. Kwitnie od czerw
Roślina pospolita; rośnie na suchych glebach, na przydrożach, nad brze
murach, na wzgórzach i usypiskach.
2. Wiesiołek wąskolistny - Oenothera muricata - roślina dwuletnia ok. 50
przyziemne w różyczce, górne lancetowate, krótkoogonkowe lub siedząc
1-1,5 cm śr., 4-płatkowe, w nocy otwierające się i zapylane przez ćm
poprzedniego, lecz występuje rzadziej.

W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić nasiona wiesiołka

Oenothera paradoxa (opak. 20 i 40 g).

Surowiec.
Surowcem jest ziele i nasienie wiesiołka - Herba et Semen Oenotherae.
w temp. do 40 stopni C i pozyskuje ze stanu naturalnego lub z własnej up
Skład chemiczny.
Wiesiołek zawiera flawonoidy, kauczuk, fitosterole, kwasy, garbniki,
linolenowy i kwas linolowy.

Działanie.
Wiesiołki działają wzmacniająco, odtruwająco, przeciwmiażdżycowo (o
cholesterolu we krwi i zapobiegają jego odkładaniu w naczyniach
przeciwcukrzycowo, przeciwzawałowo, uodporniająco na choro
żółciopędnie, ochraniająco w stosunku do wątroby, regulująco na prze
gospodarkę hormonalną oraz hipotensyjnie.

Wskazania: miażdżyca, cukrzyca, nadciśnienie, osłabienie, zatrucia, sch

i włosów, choroby zakaźne, zaburzenia metaboliczne, choroby wątr
pęcherzyka żółciowego, schorzenia alergiczne, nieżyt przewodu pokarm
oddechowego, stany zapalne układu moczowego, choroby narządów płc
wiek podeszły, stany ozdrowieńcze.

Proszek wiesiołkowy - Pulvis Oenotherae: nasiona lub ziele zmieli

Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce.

Mel Oenotherae: na każdą 1 łyżeczkę proszku wiesiołkowego dać 1 łyż

łyżeczki wina lub gliceryny, wymieszać Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Napar: 1 łyżkę nasion lub ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody lub gorącego m
na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta - 2 ły
100 ml 3 razy dz.

Nalewka wiesiołkowa na winie: pół szkl. nasion lub ziela zalać 200 ml w
czerwonego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyż

Wilczomlecz obrotny - Euphorbia helioscopia (Euphorbi

Opis.
Roślina roczna, do 30 cm wys.; łodyga wzniesiona, mocna, wypro­stowa
rzadka owłosiona; liście odwrotnie jajowate, tępe, płytko wcięte, brzeg
krótkoogonkowe; wierzchotka I rzędu 4-5-ramienna, u nasady z 5 duż
jajowatymi podsadkami; wierzchotki II rzędu o 3 ramionach u nasady
jajowatymi lub eliptycznymi, ząbkowanymi podsadkami; wierzcho
dwuramienne, dwudzielne; ramiona ostatniego rzędu zakończone
kwiaty zielonożółte; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do września. Ro
często występuje masowo; lubi gleby kamieniste, piaszczyste, gliniaste
nasłonecznione i suche. Rośnie na zaniedbanych grządkach, na ugorach
wzgórzach, przy rzekach (urwiska, brzegi), przy torach, ścieżkach leśnyc
ogrodach.

Identyczne właściwości lecznicze i podobny skład chemiczny posiadają:

- wilczomlecz sosnka - E. cyparissias (bylina do 30 cm wys., szarozielona
gęsto ulistnione, wyrastają z rozłogów; liście wąsko-igiełkowate
kwiatostanowa wieloramienna, z podsadkami jajowato-nerkowatymi, żó
półksiężycowate; barwa kwiatów -zielonożółta lub ciemnożółta; rośli
choineczki);
- wilczomlecz ogrodowy - E. peplus,
- wilczomlecz lancetowaty - E. esula,
- wilczomlecz błotny - E. palustris.

Surowiec.
Surowcem, a właściwie gotowym lekiem jest świeży sok mleczny z wilc
Euphorbiae.

Skład chemiczny.
Wilczomlecze zawierają flawonoidy (kempferol, kwercetynę), kwasy (ela
euforbiowy), saponiny, związki cyjanogenne, kauczuk, euforbioster
oleorezynę i żywice.

Właściwości, działanie i zastosowanie.

Wilczomlecze to rośliny bardzo trujące, w żadnym wypadku nie wolno li
soku czy kosztować rośliny; smak ziela jest bardzo gorzki, potem pojaw
kropelce soku zażytej doustnie) ogromne pieczenie i palenie w jamie ustn
przełyku i w żołądku, a przykry objaw połączony z niesamowitym
utrzymuje się nawet 3 dni i co gorsze nie pomaga w ogóle picie wody.
większej ilości soku mlecznego lub ziela objaw pieczenia jest bardzo s
przekrwienie śluzówek, kichanie, katar, utrudnione oddychanie, biegun
wymioty.
Wilczomlecze stosuje się tylko zewnętrznie!. Jest to niezastąpiony
odciskom i brodawkom, niszczy je bardzo szybko, skutecznie, a
bezboleśnie. Brodawkę lub odcisk, albo też modzel pokrywa się mleczn
razy dz. Najlepiej było by wybrać się na odpoczynek do miejsca
wilczomlecze i tam przeprowadzić leczenie. Za każdym razem trzeba
ziele i wykorzystać świeżo wypływający mleczny sok. Można też pos
wilczomlecz do doniczki lub na działce i hodować go, a warto, bo to pi
roślina, Wystarczy zerwać 1 listek, aby uzyskać mleczko lecznicze. Szcz
na leczenie brodawki i odciski należy najpierw posmarować świeżym po
sokiem z glistnika, a potem mleczkiem wilczomlecza.

Wrotycz pospolity - Tanacetum vulgare (Composita

Opis.
Roślina wieloletnia dorastająca do 120 cm wys., silnie pachnąca,
kamforowa
w smaku; liście pierzastosieczne; odcinki (listki) podłużnie lanceto
ogonkami o odcinkach pierzastowrębnych; górne liście o odcin
piłkowanych; koszyczki kwiatowe zebrane w szczytowy, gęsty bal
kwiatostan; kwiaty żółte, miseczkowate; owoc - niełupka. Kwitnie o
września. Rośnie na przydrożach, przy budowach, na usypiskach i przy
łąkach, na polach, ugorach i polanach leśnych, w ziołoroślach, nad
Roślina ruderalna i pospolita. Występuje najczęściej masowo.

Surowiec.
Surowcem są liście i kwiaty (koszyczki) wrotyczu - Folium et Flos (Antho
FP I,II i III. Liście zbiera się od maja do sierpnia, natomiast kwiaty od lip
ewentualnie do września. Surowce należy wysuszyć w temp, do 40 stopn
lekko ogrzanym piekarniku lub przed nim, aby zabieg ten nie trwał zbyt d

Skład chemiczny.
Liście i kwiaty zawierają olejek eteryczny w ilości ok. 1-2%, a w nim tujo
izotujon, borneol, kamforę, pinen, tujol, tanaceton i salwiol; ponad
tenacetynę -0,19%, garbniki, flawonoidy (kwercetynę, luteolinę), kuma
sowy, kw. askorbowy i sole mineralne.

Działanie.
Wyciągi z wrotyczu działają przeciwrobaczo (czerwiogubny środek), prz
przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, pierwotniakobójczo, wykrztuśni
wzmacniająco, silnie żółciopędnie, napotnie (bardzo silnie), przec
moczopędnie, nasennie (silnie), uspokajająco, (bardzo efektywnie), p
przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, nasercowo (zwiększają siłę sk
sercowego i zwalniają rytm serca), rozkurczowo, odtruwające; wzma
śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; pobudzają ape
trawienie; wpływają na gospodarkę hormonalną; regulują mies
metabolizm oraz wypróżnienia. Znakomite wyniki lecznicze uzyskałem
naparu z wrotyczu w przypadku grypy i przeziębienia. Jeżeli wrotycz
szybko to wyleczenie nastąpi po 3-4 dniach kuracji.

Wprost rewelacyjne efekty uzyskałem przy pomocy następującej mieszan

Rp. Kwiat lub liść wrotyczu - 2 łyżki

Nasienie wiesiołka - 1 łyżka
Ziele majeranku - 1 łyżka
Liść mięty - 1 łyżka
Ziele tymianku - 1 łyżka
Liść pokrzywy - 1 łyżka
Liść konwalii - 1 łyżka
Liść babki - 1 łyżka
Ziele mniszka - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić
przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci – 100 ml.

Powyższa mieszanka obniża skutecznie gorączkę, leczy grypę, przezię­b

bezsenność, wewnętrzny niepokój, zaburzenia sercowe, wyczerpanie ne
kaszel; wzmacnia siły obronne organizmu, reguluje metabolizm i wypróżn
organizm.

Wskazania: robaki obłe, wszawica, lamblioza, wzdęcia, skąpomocz,

wydzielaniu żółci, kamica żółciowa i moczowa, osłabienie, stany
moczowych i nerek, choroby wątroby, bolesne, nieregularne i ską
miesiączkowe, kłucie w sercu, przeziębienie, choroby zakaźne,
oddechowego, choroby skórne, bolę brzucha, stres, lęk, bezsenność, ko
(+ Dolomit – 2 tabl. 2 razy dz.), gorączka.

Napar: 2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odsta­wi
przecedzić. Pić 2-3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 20-25 kg - 28-35
42-50 ml, 40-45 kg - 57-64 ml, 3-4 razy dz. W ostrych stanach (wys
pasożyty układu pokarmowego) wypić 150 ml naparu 3 razy dz. lub 1 raz
czczo. Stosować do płukania włosów, przemywania skóry, płukanek i okł

Nalewka wrotyczowa - Tinctura Tanaceti: 1 szkl. ziela lub kwiatów zalać

wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki
zewnętrznie do przemywań i pędzlowań: opryszczek, pryszczy, ro
liszajców, wyprysków, oparzeń, owrzodzeń i in. We włosy wcierać nalewk
czym nakryć je folią na 3 godz., umyć szamponem i wypłukać w mo
wrotyczowym.
Intrakt wrotyczowy - Intractum Tanaceti: pół szkl. świeżych liści lub kwi
ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Z
dz. po 5-10 ml w 50 ml wody.

Olej wrotyczowy - Oleum Tanaceti: pół szkl, świeżego ziela lub samy
ostateczności mogą być i suche) zalać 150 ml oleju lub oliwy i temp
wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do wcierań leczniczych (naci
oprócz głowy) przy chorobach zakaźnych, przeziębieniu, zmarznięciu, za
nerwów i ścięgien oraz przy stawobólach i nieżytach układu oddec
zmoczoną w oleju wrotyczowym przykładać na ropnie, owrzodzenia, su
rany ropiejące.

Wrzos zwyczajny - Calluna vulgaris (Ericaceae)

Opis.
Wieloletnia krzewinka dorastająca do 80 cm wys.; pędy pło­żące się
zakorzeniające się w węzłach, zimozielone, rozgałęzione; łodyżki róz
igiełkowate, drobniutkie, 3-kanciaste; ulistnienie równoległe; kwiat
jednostronnych i wielokwiatowych gronach, umieszczonych na szczycie
wolnodziałkowy, różowy, otoczony 4-listkowym zielonym kieliszkie
pylnikach u nasady z dwoma wyrostkami; owoc - torebka. Kwitnie
października; kwiaty czerwonofioletowe. Roślina dość pospolita w c
niektórych miejscach występuje masowo; rośnie w lasach, na polanach
wzgórzach.

Surowiec.
Surowcem jest ziele - Herba Callunae (Ericae), które zbiera się w okres
suszy
w temp. do 40 stopni C.
Flos Ericae - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich.

Skład chemiczny.
Wrzos zawiera garbniki - do 7%, arbutynę i metylo-arbutynę - ok
organiczne (m.in. fumarowy), goryczkę, olejek eteryczny, kwercytrynę
śluzy, sole i triterpeny (kw. ursolowy).

Działanie.
Wodny wyciąg z wrzosu wywiera wpływ moczopędny, odtruwaj
przeciwobrzękowy, napotny, przeciwgorączkowy, wykrztuśny i pr
osłaniający, rozmiękczający, silnie przeciwzapalny, odkażający, głów
moczowy, słabo żółciopędny czy uspokajający. Efektywnie uszcze
krwionośne i stabilizuje błony komórkowe (działanie przeciwprzesiękowe

Wskazania:
skąpomocz, stany zapalne nerek i dróg moczowych, ropomocz
krwiomocz, cukromocz, obrzęki, kamica moczowa, bóle nerek,
oddechowego, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienia, zaparcia i
brzucha, zapalenie jamy ustnej i gardła, przeziębienie, choroby zak
schorzenia skórne, dna, reumatyzm, lekkie wyczerpanie nerwowe (+
melisa).

Napar: 2 łyżki ziela lub kwiatów zalać 200-400 ml wrzącej wody; odstaw
przecedzić. Pić kilka razy dz. po 150-200 ml. Niemowlętom można pod
naparu (bardzo korzystnie wpływa na przewód pokarmowy u niemo
uspokaja je). Wrzos jest miły w zapachu i smaku, można nim zastąpić her
 Żółtlica drobnokwiatowa i żółtlica owłosiona - Galinsoga
et G. cillata (Compositae).
Opis.
Obie rośliny są do siebie podobne d wykazują podobne działanie le
rośliny jednoroczne dorastające do 45 cm wys.; ulistnienie równoległe;
zaostrzone, 3-wiązkowe, brzegiem nierówno ząbkowane; liście żółtlicy
właściwie orzęsionej są pokryte białymi, odstającymi włoskami, podob
łodygi; kielich kwiatów rurkowatych w postaci postrzępionych łusec
drobne; kwiaty brzeżne nibyjęzyczkowe, krótkie, zwykle 5; kwiaty rurkow
- niełupka. Kwitną od czerwca do października. Kwiaty z białymi płatk
środkiem. Rośliny pospolite w całym kraju; rosną na grządkach, na polac
przy drogach, na usypiskach ziemi, przy budowach, w sadach; roś
lubiąca gleby przepuszczalne, gliniaste, świeże.

Surowiec.
Surowcem jest kwitnące ziele - Herba Galinsogae, które, suszy się w tem
C.

Skład chemiczny.
Skład żółtlicy nie jest dobrze poznany. Ziele zawiera flawonoidy, gar
liczne proteiny, kwasy, olejek eteryczny, sole mineralne, wiele witami
(karoteny).

Działanie.
Wyciągi z żółtlic działają mlekopędnie, moczopędnie, żółciopędnie, p
odtruwająco; regulują przemianę materii i wypróżnienia.

Wskazania:
głównie choroby metaboliczne i skórne, zatrucia, nieżyt przewodu pokar
ozdrowieńcze, osłabienie, złe samopoczucie, choroby zakaźne.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 250-400 ml wrzącej wody; odstawić na 20 min

Pić 3-4 razy dz. po 200 ml. Dzieci - 100-150 ml.

Macerat: 4 łyżki świeżego i zmielonego ziela zalać 1 szkl. wody przegoto

pokojowej; przykryć i macerować 6-8 godzin; przecedzić. Pić 3 razy
dzieci - 50 ml.

Alkoholatura "zimna": 1 szkl. świeżego i zmielonego ziela zalać 300 ml w

wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki.

Nalewka żółtlicowa - Tinctura Galinsogae: 1 szkl. suchego ziela zalać

wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.
Wodne i alkoholowe wyciągi z żółtlic stosować jednocześnie zewnętr
okładów lub częstych przemywań.

Alkoholmel Galinsogae: do 100 ml alkoholowego wyciągu z żołtlicy wlać

100 ml soku cytrynowego i wsypać 100 ml cukru, wymieszać i odst
Zażywać 3 razy dz. po 30 ml.

Żywokost lekarski - Symphytum officinale (Boragina

Opis.
Roślina wieloletnia dorastająca do 100 cm wys.; korzeń gruby, ciemny
łodyga także gruba, sztywna, mocna, rozgałęziona, mięsista i szorstko ow
szerokolancetowate, zaostrzone, rynienkowe, szorstko owłosione;
korona rurkowato-dzwonkowata; rurka zamknięta 5-podługowatymi,
osklepkami otulonymi stożkowato; kwiaty różowe, purpurowe, fioletowe
białe. Kwitnie od czerwca do lipca. Owocem jest rozłupnia. Roślina po
nad brzegami wód, na mokrych łąkach i polanach, w lasach, na pa
ugorach; lubi gleby wilgotne żyzne, choć nie zawsze na takich występuje

Surowiec.
Surowcem jest korzeń (FP IV; i kwitnące ziele żywokostu -Radix et Herb
aptekach i w sklepach zielarskich można kupić korzeń żywokostu (opa
syropek i maść żywokostową -Sirupus et Unguentum Symphyti.
Korzeń wykopuje się od lutego (II poł.) do maja (I poł.), a potem od sier
listopada (I poł.).
Korzenie należy szybko umyć, pokroić i wysuszyć w otwartym piekarniku
temp. 45-50°C lub przed nim.
Ziele lub same górne pędy z kwiatami suszy się podobnie jak korzenie
przewietrzanym pomieszczeniu, w któryś panuje półmrok i temp. 2
najlepiej powiesić luźno na sznurku, gdyż lubi się zaparzyć.

Skład chemiczny.
Korzeń i ziele zawierają allantoinę - do 1%, krzemionkę, śluzy - do 30%,
(chlorogenowy, ursolowy, dielagowy, kawowy), asparaginę, garbniki piro
do 10%, cholinę, żywicę, gumy, glikoalkaloid - konsolidynę, alkalold
symfitocynoglosynę, olejek eteryczny, izobauerenol. Ziele ponadto zaw
luzyokarpinę, a korzeń - wirydoflorynę, echnidynę i cynoglosynę.

Działanie.
Wyciągi z żywokostu działają przeciwkaszlowo, osłaniająco,
przeciwzapalnie, zmiękczająco, przeciwwrzodowo, rozkurczow
przeciwkrwotocznie, wzmacniająco, żółciopędnie; regulują wypróżnienia
przyśpieszają regenerację nabłonka, mięśni, kości i skóry właści
działanie pojędrniające na skórę, przeciwzmarszczkowe, oczyszczając
odżywcze i przeciwropne.

Wskazania:
zapalenie gardła, zapalenie płuc, krtani, tchawicy 1 oskrzeli, chrypka, za
powodu ostrego stanu zapalnego strun głosowych, kaszel, katar, zgaga
choroby zakaźne typu grypy, anginy i odry, choroba wrzodowa, nieżyt
niestrawność, zaburzenia trawienia, biegunka, zaparcia, hemoroidy, cze
ból brzucha, nadkwaśność treści żołądkowej, zażywanie leków, które m
śluzówkę przewodu pokarmowego, choroby skórne i włosów, nieżyty uk
płciowego, kamica moczowa, choroby alergiczne, osłabienie.

Zewnętrznie (okłady, maseczki, przemywanie, płukanki, kąpiele):

suchość skóry, wągry, ropnie, strupy, wszelkie rany, nadżerki, owrzodz
oparzenie, upławy, stany zapalne jamy ustnej, gałki ocznej, spojówek
warg sromowych i pochwy, spierzchnięte wargi, rozpadliny skórne, ży
odparzenie, wrastający paznokieć, wypryski, rogowacenie starc
wypadanie, rozdwajanie i łamliwość włosów, uszkodzenie włos
fryzjerskimi, łupież tłusty i suchy.

Odwar o olej żywokostowy stosować do lewatyw przy wrzodziejącym z

świądzie odbytu, hemoroidach, zapaleniu esicy i bańki odbytowej, boles
kał, niestrawności (odwar!), wzdęciach bolesnych, zaparciach i biegunka
Leczenie zewnętrzne zawsze połączyć z leczeniem wewnętrznym!.
Olej żywokostowy stosować do przemywania skory cienkiej, delikat
suchej i ze stanami zapalnymi.

Żywokost stosować także przy wszelkiego rodzaju złamaniach ko

okostnej, stawów i ścięgien.

Odwar: 4 łyżki korzeni lub 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 10 m
na 10 minut; przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość wody. Pić 4-6 razy dz
dzieci ważące 10-15 kg - 15 ml, 20-25 kg - 25 ml, 30-35 kg - 40 ml, 40-45
razy dz. Odwar można osłodzić miodem. Korzeń jest wartościowszy o
chodzi o złamania kości, nieżyty układu oddechowego i chorobę wrzodow

Olej żywokostowy - Oleum Symphyti: 1 szkl. świeżych lub suchych korze

oleju lub oliwy o temp. 60 stopni C; wytrawiać 14 dni; przefiltrowa
wrzodowej, osłabieniu, schorzeniach skórnych, hemoroidach i zaparci
razy d7. po 1 łyżce. Używać zewnętrznie przy leczeniu wyżej wymienio
oraz do maseczek i przemywań skóry zdrowej w celach pielęgnacyjnych
podaje się 100-200 ml oleju o temp. 38°C.

Maść żywokostowa - Ung. Symphyti. Składniki:

- olej żywokostowy - 1 łyżka
- podłoże maściowe (Linomag - krem lub maść, Alantan - maść, lano
maść z wit. A lub tranowa) - 60 g
- silnie sproszkowany (zmielony) suchy korzeń żywokostu - 1 łyżecz
(płaska).

Sposób przyrządzenia maści żywokostowej: do moździerza umieszczon

maszynce elektrycznej włożyć podłoże maściowe i gdy ulegnie ono r
wlać do moździerza olej żywokostowy wymieszany z proszkiem ż
wymieszać. Następnie wlać glicerynowy wyciąg żywokostowy i uciera
utworzą jednolitą masę, stale jednak podgrzewając. Maść przechowyw
miejscu i szczelnie zamkniętą. Chore miejsca pokrywać nią 3 razy dz.
maść żywokostową używać do natłuszczania warg i skóry (jako naturaln
nie dodajemy proszku żywokostowego podczas jej produkcji.

Proszek żywokostowy - Pulvis Symphyti: suchy korzeń zmielić na pył. Za

dz. po 1 płaskiej łyżeczce, dobrze popić. Stosować też jako zasypkę leczn

Mel Symphyty: na każdą łyżeczkę proszku żywokostowego dać 1 łyżk

łyżeczki gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Wyciąg glicerynowy-żywokostowy: pół szkl. świeżego lub suchego korze

gliceryny; wytrawiać 7 dni; przecedzić. Zażywać 1-2 razy dz. po 1 łyżce P
połączonych z zaburzeniami trawiennymi i bólami brzucha. Przed zażyc
100 ml soku cytrynowego lub innego.

Rp. Syropek żywokostowy - Sirupus Symphyti: 4 łyżki suchego korzen

wody; gotować 10 minut; przelać przez gazę i nie uzupełniać brakującej
wywaru wlać 100 ml miodu, wsypać pół szkl. cukru i mieszać aż do rozp
połączenia składników. Na końcu dodać sok z jednej cytryny i 3
wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce. Przed zażyciem
Przechowywać w chłodnym miejscu.

---

Henryk Rozanski
Krosno 2000-2003