Sach - Cong Nghe Che Bien Rau Trai - 580tr
Sach - Cong Nghe Che Bien Rau Trai - 580tr
TAP 1
THU VIN
TAU* OH KY MIT CoHG 144 IPMCii
•14 000 0
239-4
■
MUC LUC
Mon hoc C6ng nghe che bien rau trai la mOt trong nhang mon hoc
chuyen d dtpc gicing day trong chairing trinh ciao tao k9 su nganh Cong nghe
Thuc phdm - Khoa K9 thuat H6a hoc, Truang Dai hoc Bach khoa - Dai hoc
Qtdc gia TP H6 Chi Minh. Muc dich ctla m6n hoc la cung cap cho sinh vien
nhitng kie'n thdc v'd nguyen lieu rau trcii, nhang Nen ddi cua thong trong qua
trinh phat trien, thu hoach, bdo quern vet che Nen.
Bang 1.1 Gid tri san xueit nong nghiep (tinh theo gici thcie te)
Gia trj (tii d6ng)
Nam
Ttong so Tr6ng trot Chan nuoi Dich vu
(Ngu6n: Nien gicim thong ke 2004, NXB Thong ke, Ha N6i, 2005) (1)
8 CHUOVG ;
\Teri uru thg va digu kien dat dai, di6u kien khi hau, sinh thai va luc
lacing lao &Ong can cu, sang tao (nuac to có tth 28 trieu lao &Ong chigm 70%
tong s6 lao &Ong hoat &Ong trong lanh vyc nong nghiep), Viet Nam cd• day
dti nhting digu kien can thiet de phat trien san xuat va chg bien rau trai
tren quy m6 Ong
•
Tuy ring t6c dO phat tridn cua nganh rau trai Bang ngay mot tang
nhanh, nhang t6c dO tang tru•ang ay van chtia Wang Yng vii tie'm nang san
co va yeu cau mong mu6n d6i vai hoat Ong san xuat, the bign va tieu thy
rau trai Viet Nam.
Bang 1.2 Gici tri san xutit nganh trong trot (tinh theo gici so scinh 1994)
(Nguon: Nien gicim thong ke 2004, NXB ThOng ke, Ha NO, 2005)
Dien tich tr6ng trot a nude ta khoing 8.500.000ha (nett tinh ca nheing
dien tich ca the khai hoang thi c6 the tdi 10÷1,1tri:eu ha), trong do, dien
tich tr6ng cay An trai va rau hien nay la 1.355:000ha chiem khodng 15,3%
vdi san lacing 14 trieu tdn/nam. Trong do, rau va gia vi chiem 600.000ha,
san ldong 8 trieu tdn va trai cay chiem 755.000ha, san lacing 6,5 trieu tdn.
Trong tong san lacing cay An trai, chu6i co san lacing Ian nhat vdi khoing
1.400.000 tdn, tiep den la cac loai cay c6 mtii, khoing 800.000 tdn, nhan
dat 590.000 tdn... Chu yeu dien tich trong trot thuOc vg cac nong tracing,
khu chuyen canh, hyp tac xa nong nghiep. Phan con lai la cac vu'an rau trai
ctia 'long dan.
Sin xuat cay An trai tap trung nhi6u nhat tai khu vuic D6ng bang song
Cub Long (DBSCL) vdi tong dien tich tiac tinh vao khoing 321.000ha, chiem
gan 40% dien tich tr6ng cay an trai cua ca nude. Trong xu huffing chuyen dich
car cau cay tr6ng, nam 2006 dy trio dien tich tr6ng cay An trai yang nay dat
300.000ha cho san lu'yng 3.300.000 tan, den nam 2010 dien tich se dat
420.000ha va san lacing se dat 4.600.000 tdn. Cac Wing san xuat cay An trai
CO dien tich ldn tie) theo la vimg mien nth Bong Bac, chiem 23% va \rung
Dong Nam BO, chiem 17%...
Do di6u kien thuan lcii v6 khi hau va dat dai, rau xanh CO the dayc san
xuat quanh nam vdi nhi6u chimg loai phong phti thuOc cac nhom rau An IA, rau
An trai, rau An ca, rau gia vi va cac loai rau khac. Pita trien san xuat rau la
mot dinh haang ldn nham da dang h6a san phgm nong nghiep va chuyen dich
ca cau kinh to nong nghiep hien nay. D6ng bang song H6ng la viing trong rau
Ian nhat tren ca nude, chiem 29% t6ng san lotting rau. DBSCL &Mg did hai ve
san xuat rau, 23%. Den nay ca nude da hinh thanh hai hinh tit& tr6ng rau:
- Cdc Wing rau chuyen canh yen thanh ph6, thi xa, khu ding nghiep
Ian. Dien tich chi chiem 40% t6ng dien tich trong rau, nhung san
lacing dat tdi 48%.
- \Tung rau luan canh vdi cay lung thyc, cho yeu a vu Bong tai cac tinh
phia Bac, DBSCL va Bong Nam B.
Sy hinh thanh va phat trim cua cac Wing chuyen canh tut nhan hay
nha nude v6 rau trai da dan dan cilia viec tr6ng trot va san xuat rau trai vao
quy dao chuyen nghiep ham, vi chi as cac Wing chuyen canh, nhang thanh tyu
khoa hoc ky thuat va thiet bi hien dai mai cO the dole AI) dung nharn tang
nang suat san lotarng, chon loc gi6ng, di6u chinh chat lacing san pham theo
yeu cau cua thi tru'ang tieu thy.
Tuy nhien, hinh thdc nay a nude ta cling chi dang a giai doan (Mu, do
do cac \rung chuyen canh thuOng dat tai khu vyc c6 khi hau dat dai tut nhien
phO hyp.
10 CHLIONG 1
Bang 1.3 Tinh hinh sem xudt va tieu thu trcii cay
Chi tleu Dot du'oc nam 2003 Di/ kie'n 2010 Ti l4 dot
Ngu6n [1]
DUa h6u Kien Giang, Tien Giang, Long An, Quang Nam Da Nang
Chu6i D6ng Nai, Hau Giang, Tien Giang, Cifu Long, Ben Tre, Vinh Phu, NOng
truong Chau Thanh
Dda Long An, Hai' Giang, Kien Giang, Minh Hai, cac n6ng trUOng D6ng Giao,
Le Minh Xuan
Cay có mOi Hau Giang, Tien Giang Citu Long, Hoa Binh, N6ng truong PhU Quji
(Nghe An)
Thanh long Binh Thuan, Long An
Ngu6n [1]
CAM
DOA
6.942 65,6 45.561
Mien Bgc
200 120,0 2.400
Lai Chau
405 38,9 1.753
Vinh Phu
450 105,1 4.730
Ha Tay
3.026 30,0 9.078
Thanh HOa
18.262 103,7 189.464
Mien Nam
1.290 124,9 16.107
DuyOn Hai
132 118,4 1.563
Dong Nam BO
3.690 45,0 16.605
Ti6n Giang
4.127 127,4 52.593
Minh Hai
CHUOI
29.864 463,190
Mien Bgc
1.423 35.575
Bac Thai
2.468 56.764
Ha Bac
5.864 49.844
Hai Hung
5.214 31.284
Thanh Hoa
67.422 220.355
Mien Nam
4.982 775
Khanh H6a
6.138 563
Dong Nai
5.076 20.983
Ti6n Giang
9.654 54.383
Minh Hai
Ngu6n [1]
Bang 1.6 Die yang chuyen canh rau
Tieu Quang Tri, Quang Binh, S6ng Be, Dong Nai, Phi) Qu6c, Ha TiOn
Ngu6n [1]
12 CHLIONG 1
Bang 1.7 S6 lOu ve trong trot rau a mot s6 ming trong die'm
Ngu6n [1]
Theo cdc bang tren, ciing c6 thd thay du'crc ski phan vimg theo khi hau
cua cdc loai rau trdi. D6i vai trdi, mOi vimg chuyen canh c6 the chi tr6ng mOt
. loai cay, nhtmg d6i vai rau, vai nhu cau tieu thy hien nay, thi cdc vimg
chuyen canh la khu vt1c tap trung Wing cdc loai rau, tit rau cu, rau trdi, rau
Id._ hay IA viing luan canh vai cac loai cay hang thkfc nham tranh th6 dien
tich dat tr6ng, tang d6 mau ma cho dat. Viec phdt trie'n san xuat rau IA mOt
dinh hkiang Ian nham da dang h6a san phdin 'long nghiep, von la the manh
cua nu& ta. Cdc Wing chuyen canh rau c6 dien tich lan tr6ng bap cai, su hao,
du'a chu6t, khoai tay.
Rau gia vi nhii at, t6i, IA san pham chu litc cila mien Trung, ncti
c6 khi hau ming, kho. Hien nay, cdc san pham gia vi say kilo IA mat hang c6
kim ngach xua1 Wu rat cao.
Xay dung, kim sodt va ding nhan cdc vimg rau an toan cung IA znif)t
bier' phdp him hieu de tao ra san pham rau sach, du tieu chuan tieu thy
trong nu'ac va xugt khau dein cdc thi tru'ang kh6 tinh.
Bang 1.8 Kei quci Owe hien cong tcic phdt trien dien tich rau an tam
Didn tich rau an toan 134 505 1.636 4.390 8.000 8.382,7
mot hinh thac c6 nhieu rui ro, nhat là viec thon tinh clan va sau da IA sä
hau town b6 cua cdc cong ty nuac ngotti.
Cdc cong ty ch0 Wen rau trai thu6c quyen quin 1Sr nhA nuac thutng
nh6, day chuyen thiet bi chua citing b6, mAu ma san phdm khong nhieu N/A
chua dep mat. M6 hinh lien doanh tao ra nhang san phdm da dang han, bao
bi hinh iliac dep. Cong ty to nhan ding là m6 hinh thing gap hi0n nay.
Nhin chung, ngAnh the bien rau trai cua Vi-et Nam hay con 6 mac d6
thap, chua dap ang vai nhu cau dm nosh tieu dung, va nhat IA chua thac ddy
dugc tiem nang y0 nguyen lieu rau trai tai Vi0t Nam. 'PST 10 chg bign rau trai
chi mai dat 5+7% tong san luang hang nAm va ty 10 ten that sau thu hoach
len dgn 20+30%.
Hinh 1.6 Ginn d6 bie'u thi mac cung clip dinh &tong cua nguyen lieu rau tred
T1NH HINH SAN XUAT - CHE BIEN - TIEU THU RAU TRAI b VIET NAM 15
Hien nay, ngoai cdc ca quan nha nuac, da xutt hien nhang doanh nghiep
to nhan chuyen kinh doanh cdc loci san phdm rail trai tuai, chg bign trong
pham vi nei dia va xutt nhdp khdu. Sit c6 mat cua cdc hinh fink kinh doanh
nay ding with cdc chitin Woe conh tranh, ma r6ng thi tradng dt nhanh chOng
ddy marsh viec tieu thy mat hang rau trai. Tuy nhien, cho dgn nay san phdm
c6 lacmg tieu thu ion chi giai han trong cdc clang rau trai tuai hoc sty kilo.
Cdc mAt hang chg bign vAn chua Yuan &roc tai tam phat trign twang (mg.
a
do gid cao nen cung chi dive bAy ban nh(rng caa hang rau trai cao cap cac a
thanh ph6 16n. Cdc san phdm nay ding &Plc bAy ban a sieu thi va vitot qua
cac san phdm ding cluing loci cila Viet Nam do indu ma va bao 131 cktc kjr bgt
mat, gid ding khong cao hon mac du phai chiu thug nhAp
Gid ban cac san phdm rau trai tutri va stic tieu thy bign Ong khd 16n
giiia cac Wing, dia phitong thy thu6c \Tao thai vu va nhu cau thi tru'Ong. Dau
va cuoi vu gia cao hon rat nhie'u so vdi lac thu hoach dai tra Inge du chat
a
Wong kh6ng thAt ,cao. Cang xa viing san xuat gid cang tang, vOng c6 mac
sting cao, nhu cau nhigu thi gid cang cao. Vi du 1kg vai thieu ddu vy gid
15.000d, giiia vy gid 8.000d va cu6i vy c6 the len din 20.000d. Ngu a thanh
phi H6 Chi Minh 1kg vai thieu 8.000d, thi a HA N6i chi 5.000d va tai \nein
c6 the chi 3.000d.
a
M6t vi du khdc nhu chom chom gitla vu Long Khanh gid 2.000d/kg,
thAnh ph6 H6 Chi Minh gid 5.000d, & Hug c6 the la 10.000d vet ra dgn HA
N6i con c6 the cao ho'n. MAn a . Bac HA ban gib 3.000d/kg, a HA N6i là
6.000d, a thanh phi H6 Chi Minh c6 the ban 9.000÷10.000d/kg.
Theo nhAri dinh cua giai hilu trdch thi tri truing rau trai n6i dia dang
hoan than thigu t6 chdc, manh mun va tai phat. Hien tu'ong trong inua, rat gib
U.& nen quen thu6c nhu quy luAt, trong khi cac nha kinh doanh thi manh ai nay
lo, thAm chi can phd gid Fan nhau, canh tranh khong lanh manh. Vi vAy can
phai cid tign hg thing phan ph6i n6i dia.
Tren awe tg, vai he thing phan photi cu, milc d6 hao but c6 the of
10+50%, do rat nhi6u nguyen nhan. Nhung chu ygu lA do ngittri nong clan
ding ra thirc hien khau phan ph6i. Ho thigu hieu bigt ye kinh doanh, phan
phoi va bao quan rau trai, thin din viec gigun thieu lqi nhuAn. Viec cai t6
thong qua cac dot an phdt tridn he thing phan ph6i rau trai tieu thy trong
nit& va xuat khdu, chuyen giao ky thuAt, cung cap kign fink kinh doanh, tieu
chudn chat hiong, (long g6i, bao quan IA rat can thigt.
Xuat khdu
Rau trai dm Viet Nam da có m4it a khoang 40 mfac va vOng lanh th6
tren town the giai, trong d6 c6 mOt s6 thi triging 16n. Viec xuat khdu rau trai
cua nurac to khong can dinh va dg trai qua cac thOi ky thang tram khdc nhau.
Thai 10 ti trufic 1990 den 1994: kim ngach xuat khdu lien tyc bi sut
giam, tit 52,3 trieu USD nam 1990, xu6ng con 20,8 tri'eu nam 1994. C6 ba
nguyen nhan chti ygu lam cho kim ngach xuat khdu rau trai bi stit giam:
MOt /a, dang c6 nhitng thay d6i 16n vA chinh tri tai cac thi tniOng xuat
khdu rau trai chinh cua Viet nam trong thOi diem d6 la Lien X6 va cac intik
Deng Au.
TiNH H1NH SAN XUA7" - CHE BIEN - TIE(' THU RAU TRAI 6' VIET NAM
17
Hai là, chinh sach bao vay, cam van d6i vii Viet Nam dm cac nttac
phutng Tay da lam cho viec xuat khgu de'n cac thi truing mdi rat han chg.
Ba ld, vao thbri didm do nhiem vu chinh cua Jiang nghiep Viet Nam la
khgc phuc ski thie-u but lutng thktc, tap trung xuat khgu gao, nen chu'a co digu
kien ddy manh san xuat va xuat khgu rau trai.
Thai 16? 1995 - 1998: xuat khgu rau trai da lay lai can bgng va bulk Tau
On dinh, kim ngach xuat khgu tang kha, dat dinh cao nhgt so vdi truck do vao
nam 1996, tuy nhien, lai bi slit giam manh vao cac nam 1997 va 1998. Nguyen
nhan chinh la chat luvng va chinh sach xuat nhap khgu chua phu ho, dap ang
dttqc yeu cat.' cua thi fruiting.
Th&i 16, 1998 - 2001: kim ngach xuat khdu tang nhanh va lien tuc.
Dinh cao nhat la vao nam 2001 dat 329,9 trieu USD. Nguyen nhan IA do thi
trutng Trung Qu6c da gia tang manh, chiem 142,8 trieu USD kim ngach xuat
khgu. Cac thi truing khac ding tang.
Thai 14 2001 - 2003: thi trung Trung Qu6c bi sLit giam lam cho kim
ngach xuat khgu lai giam xu6ng 219,6 trieu USD vao nam 2002 va 182,5
trieu USD vao nam 2003.
Tur nam 2004 den nay, viec xuat khau rau trai da co dgu hieu phuc h6i.
Kim ngach xuat khgu nam 2005 dat den 230 trieu USD.
Hau heft cac loai rau trai di.foc xuat khgu dtt6ri clang rau trai tucti bao
quan lanh. S6 lacing xuat khgu chura cao do yeu cau khAt khe clia khach hang
ve gioeng, chat lacing, di4u kien gieo tr6ng, digu kien !ado quail: M4t hang rau
tuvi-xat Mt xuat khgu nh,t cai bgp, Tau trai, khoai tay, khoai so, nam, mang,
hanh hu'ong, gitng, toi, mOt s6 loai rau gia vi.
Being 1.9 Kim ngach xwit khciu rau trcii Vi0 Nam
Nam Kim ngach xugt khgu rau tral, Kim ngach xuat khgu rau trai,
Nam
USD USD
1990 52.300.000 1998 50.000.000
1991 33.200.000 1999 100.000.000
1992 32.300.000 2000 200.000.000
1993 23.600.000 2001 329.900.000
1994 20.800.000 2002 219.600.000
1995 50.000.000 2003 182.C10.000
1996 100.000.000 2004 140.000.000
1997 70.000.000 2005 235.000.000
(Ngucin [1D
18 CHLICNG 1
Trai cay tdoi xuat khu IA chuai, dua hau, du du, xoai, Oda, vai, nhan,
thanh long, dita, mang cut. Rau trai chd bidn IA cac loai rau muai chua, mudi
man, rau trai say, mitt trai cay, mirk trai cay co dac. Tuy cac chang loai rau
trai xuat khau ttioi cung nhd chd bidn Wong doi phong pita, nhung chua có loai
hang ilk) dat khai lupg xuat khu lOn ddn vai chyc, vai tram ngAn tan/nam.
Thi trattng xuat khu caa Viet Nam trong nhiing nam en day da ma
rOng khd nhieu. Da s6 hang xuat khu xuat di cac nu& trong khu vac chau A
nhu Trung Quote, Nhat Ban, Phillipin, 11c, Dai Loan, Hang Kong, Singapore,
Thai Lan, LAo, Campuchia.... Mot s6 % kim ngach xuat khdu da hdang &roc
ddn cac thi trotting chau Au, chau My nhu Phap, Lien Xo, My...
L_
TINH HiNH SAN XUAT - Chit BIEN - TIEU THU RAU TRAI d VIET NAM 19
kha thdp nhung rat rdc roi, dbi hal nhigu kiem dich gdt gao. Hang rau trai
mu6n nhap khdu vac) Nhat Ban phai du<gc cap gia'y chung nhan chdt krang
theo cac tieu chudn caa he th6ng JAS va cac chang nhan ve bao ye sinh thai.
Cac gigy chang nhan nay phai do cac phong thi nghiem &la Nhat cap, hodc
ngu ca quan kiem dinh nu'ac khdc thi ding phai tuan tha theo quy trinh kiem
dinh san phdm cua Nhat. Nhirng tha tuc nay thu'Ong ton kern va anh hu'ang
den thai han giao hang.
Ve mat hang rau trai, Viet Nam da xudt sang Nhat cai bdp, data chuOt,
khoai tay, dau, mang, ca chua, nam, cac loai trai cay nhiet dai, tieu, girng, at,
rigng, nghe,
Dai Loan: là thi twang trung gian cho nhieu loai san phdm caa Viet
Nam. Dai Loan cling là thi trurting c6 nhieu tiem nang vai thi higu da
khong dOi hOi cao v6 chdt lurgng, rau trai tuai va chg bign caa Viet Nam nhap
khdu \Tao Dai Loan con du'ac tien giam thug suit. Kim ngach xudt khdu
rau trai qua Dai Loan chigm 11,3% tong kim ngach xuat khdu caa Viet Nam.
Cac mat hang rau trai xudt qua DM Loan là cai bdp, chuOt, khoai tay,
dau, mang, ca rot, ca chua, nam, chuoi, thanh long, dila, xoai, nhan, vai, trai
c6 mth, chom chom, data hau, data, tieu, gang, at, rikg, nghe, COL.
Han Quik: nhu cAu rau trai caa thi tru'ting Han Qu6c Wang dol lan,
dac biet IA cac loai rau trai nhiet dai. NI-ming Han Qu6c lai IA thi tru'ang kh6
tham nhap vi mac dO bao h0 rat cao, he tho'ng quan ly nhap khdu ph is tap,
tap quan tieu &mg chat chg. TS, le kim ngach xugt khdu sang HAn Qu6c
chigm 9,5%. Nhu cgu ve rau trai caa Han Qu6c d6i vai Viet Nam van là cai
bap, du'a chuOt, khoai tay, dau, mang, ca rot, ca chua, nam, chu6i, thanh long,
dila, xoai, nhan, vai, trai c6 mui , chom chom, data hdu, data, tieu, Ong, at,
rikg, nghe, COL..
Singapore: hang nam Singapore nhap tit 1.200.000 ÷ 1.350.000 tan
rau trai vai tri gid 550 ÷ 600 trOu USD trong da rau trai tu'ai chigm 80%.
Kim ngach xugt khdu rau trai caa Viet Nam qua Singapore dat khoing 1%
trong s6 d6 va ciing chi dat 3% so vai tong kim ngach xua.'t khdu rau trai
dm Viet Nam. Singapore là thi trutng co dung lacing trung binh. Hang rau
trai nhap khdu tyr do, khong han chg, khong phai chiu thug nhap khdu,
nhung rau trai nhap khdu vac. Singapore phai dat tieu chudn an toan ye
sinh than phdm.
Nguyen nhan kim ngach xual khdu rau trai cad Viet Nam dat thgp là
do gid thanh san phdm rau trai Viet Nam con cao, phi van chuyen cao, lam
giam di sat canh thanh. Gia thanh van chuyen caa Viet Nam cao han Thai
Lan 7%. Ngoai ra, yeu cat.' dat tieu chudn an than ye sinh thut phdm ciing là
mot rao can clang kg. Singapore nhap cua Viet Nam hanh to* (long lanh,
20 CHUMIG 1
Tinh hinh xugt khau cuc ky bign &Ong cua nganh rau trai Vi0t Nam c6
the ly giai qua nhigu nguyen nhan, chu quan Nth Ichticb quan.
- Vi0c tr6ng trot, san xtigt rau trai a nuerc to con nhiliu bgt cap mang
tinh to cung to cop. Rau trai gi cung c6, nhung khong mut loai nao c6 s6
lacing 16n. Ai ding tr6ng nhu'ng tr6ng khong ding hie, nen killing the thu
hoach dling boat. MOi nha wan tr6ng theo mut ky thuat khac nhau nen
khong ding digit lacing.
- Vi0c quy hoach cac \Tung chuyen canh chua c6 trong tam, chua tap
trung tai i u dg tao ra nhang viing san xudt c6 tinh canh tranh. S6 yang
chuyen canh nhu vai thik Bac Giang, vu sita LO }ten, thanh long Binh
Thuan, nho Ninh Thuan, bUai Nam Roi, sau rieng Chin 1-16a can qua it, diOn
tich nho nen khi khach hang can s6 luqng lan trong thOi gian ngan thi kh6
c6 thg gom
- Vi0c ygu kern trong ky thuat sac chg bao quan nguyen lieu tai cac nha
may chg bign rau trai da lAm cho t6n thgt nguyen lieu tai cac nha may len
dgn 30+40% vac) ky thu hoach do khong chg bign kip, va hau hgt cac nha
may lai dk thigu nguyen lieu, chi hoat dung khoang 20+25% nang sugt thigt
kg vac nhthig mua khac.
- Nguai nOng dan chi dung nhting biOn phdp bac quail truyen thong, sa
sai nen khong gift' dugc chit lacing san phdm titai On dinh. O cac chq dau mai
a TP HCM, hay Ha NOi da c6 he th6ng bao quail lanh, nhang khong tip dung
dai tra ma chi dung cho cac loai rau trai ngoai nhap dat ti'en vi vay tS, 10 that
thoat sau thu hoach rat cao, 25+50% t6ng san lacing. Viet Nam lA mut trong
nhang nuac c6 tS, 10 thgt thoat sau thu hoach cao nhgt khu vuc.
- Hien tuqng lam dung thu6c trit sau va bao ve thuc vat trong giai
tr6ng trot ding can phai nhac dgn vi ty 10 san pham chilli du lopg volt mdc
cho phep kha lan. Tai Hui chq Nang nghi0p Qu6c t6 vita t6 chtic tai Can Thy,
chi cat 13 trong s6 26 mau trail cay IA kh6ng phat hien du lacing thu6c bao ye
thuc vat, 3/26 mau (11%) c6 du lacing volt mac cho phep. Nguyen nhan nay
da gay kh6 khan cho rau trai tuai cila Viet Nam khi mu6n &Am nhap vao cac
thi truang c6 yeu cau cao vg kigm dich thuc vat.
- Bao bi, d6ng g6i chua dep, thigu hgp dan, gia van chuygn cao, ton
thift lan nen gia thanh cao, thigu stlic canh tranh v6i cite nuac khdc nhtt Thai
Lan, Trung Qugc.
- Khong co nhi6u thu'ang hieu, nhan hieu cho cac san phgm rau trdi Viet
Nam. Viet Nam c6 rat nhigu gi6ng rau trai c6 chat lctcmg cao, nhung chi rrOt s6
it trong do c6 clang 14 thlicrng hieu yai cac tieu chudn chat lacing kem theo.
D =u nay h :n uy nha san xugt, viec quang bá san phdm d6n cac
,Ifiiitarf#K • ii1igittialitt801. d6 finh huang dgn kinfligaoh xuat., khgu.
ANT0,94-Aa
22 CHIVNG 1
Tom lai, san xuat chd bign va tieu thu rau trdi tai Viet Nam tuy da dat
dtic.tc m8t s6 thanh qui, nhttng cung chi mai chigm m6t vi tri khiem t6n trong
nen kinh to nu'ac nha. De dat duvc muc tieu xdy dkmg nganh san xuat Nig chg
bign rau trdi hQi nhap duvc vai cdc miac trong khu vyc, can phdi cd nhi'u no
lift tit phia nuteti san xuat: cii-tao gi6ng, cid tign phut:mg phdp gieo tr6ng,
thu hai va bio quan sau thu hoach, phii theo doi nam bat dttqc nhu cau thi
truttng; tit phia cdc tong ty chg bign rau trdi: lap dAt day chuyen hien dai,
theo dOi quy trinh, da dang hoa mau ma bao bl, khio sat nhu cau cila ngtki
tieu dimg; tit phia chinh quyen: h6 trct von, giim thug, c6 cdc chinh sdch bio
ye thttang hieu, tao dieu kien eng dung khoa hoc ky thugt, ph6 bign sau Ong
nhUng kign thec ve bac) quin sau thu hoach nham giam thidu t6n that sau
thu. hoach.
Tr6ng rau trdi va cay canh la m6t trong nhCing bu'ac phdt tridn chinh
ctia nganh tit nay dgn nam 2010. Nam 2006, Viet Nam phan dgu dtta dien
tich cay an tali len 760.000ha, tang 5.000ha so vai nam 2005, va phan dgu
dat kim ngach xuat khdu 330.000.000 USD. De dat muc tieu nay, B6 Nong
nghiep va Phdt tridn Nong th8n tap trung phdt tridn cdc cay an trdi c6 lcli
the nlitt cay c6 mui, cam qu9t, btrai, dna, xohi, nhan, Arai, thanh long, sau
rieng, mang cut, vti sea; phdt trien cdc gi6ng cay An trdi chat lticmg cao, dAc
san a cdc \rung nhtt cam, qu9t (Canh, Can The), bu'ai (Pink Trach, Doan
Hung, NAm Roi), xohi cat Minh Long, Bgn Tre, Tien Giang), qu9t h6ng
(D6ng Thdp), vti sea (Lb Ren), thanh long (Binh Thugn). Mat khdc, ding can
tridn khai xdy Ong timing hieu, ma Ong thi truttng tieu thu va ddy manh
chg bign rau trdi. Dau ttt cdc vimg nguyen lieu tap trung cho cdc nha may
theo Intang tham canh, xdy diing cdc vutin giong dat tieu chudn quy Binh, san
xuat du gi6ng tot, c6 kiem sodt chit lagng, ma Ong viec dp dung khoa hoc ky
thug sach benh, tao tan, boc trdi, trait vu, bio quin, chg bign, khuygn khich
tieu thu nong san, thtic ddy phong trao lien kgt GAP, 136n nha g6m san xuat,
nha khoa hoc, doanh nghiep va nha cung cap tai chinh.
Trong linh 3/ye nay, can phai nhac dgn host d'Ong cua vien Nghien elk
cay An qui mien Nam a Tien Giang. Hoat &Ong chit ygu cua vin là lien kgt
nha vutin vai khoa hoc ky thug, chon va phan lap gi6ng, nghiep cub nhang
giii phdp trong trot va thu hoach cung yeti viec to chec ph6 bign Ong rai
cdch thec tr6ng trot cho ngt.t8i dan.
Chafing 2
Cling nInt cac loai thirC vat khac, rau trai c6 eau trtic va thanh plign
h6a hoc cu'c ky da dang. Nhiing phAn c6 the sd dung de chg bign thdc An dei
khi khong phi IA trai theo dinh nghia cua phan loai thdc vat hoc ma c6 the
là met dang bign dOi tit met car quan hay m6 bac) nit° de, hay c6 the là la,
than, re, hoa, ctia cay. Rau trai con là ngu6n nguyen lieu chda rat
nhieu loai hop chat hea hoc, c6 gia tri dinh dating cao, mat' sac, hticing vi da
clang va rat dg dang bign clei trong qua trinh chin cling nhur bao quart va chg
bign. Hieu re ve nhung tinh chat dm ban than rau trai, nlidng san
xuat trong trot rau trai, bao quan sau thu hoach hay nhang nha san sugt san
phdm chg bin tit nguyen lieu rau trai se de clang diet* khien ddoc cac qua
trinh xet ly, giam t6n that do hd hong va tang them plign loi nhugn, dam bao
an toan ye sinh thtic phdm.
Rau (vegetables - 'legumes) là nhiing loai cay than mem. Than, la, hoa,
trai, cu, re deo c6 the sit dung de chg bin cac men an trong beta An chinh
(chung vdi cam). Rau rat giau chat xa, khoang va cac loai vitamin.
Trdi (fruits) chtIa nhieu du'Ong (glucose, fructose, saccharose...), vitamin,
acid hdu ca... Khi trill chin, su tao thanh cac hop chat ester, alcohol tao nen
mini thdin rat dgc trung cho tting loai trai. Do c6 chda nhieu &Ring, acid nen
trai thtiOng dole An tdcri hay chg bign thanh san phdm dung de trong mieng,
hay trong nhdng bi-ta An phy. Cay cho trai c6 the là cay than thao hay IA cay
than mec, thdOng nien hay lull nien.
Rau trai lit met Ahem thyc vat rat da dang, thay dai rat nhieu tit hinh
dang dgn tinh chit sixth hoc. Viec phan loai rau trai chinh vi vgy kha phdc
tap. Tay theo muc dich ma chting to c6 the phan logi rau trai theo cac each
khac nhau. Vi du, trong bao quan, rau trai ddoc phan loai dtra theo kha nang
chiu nhiet hay ctging de ho hap; trong buen ban rau trai ddoc chia thanh
chinh vu va trai vu. Cac nha sinh vat hoc thl phan loai rau trai theo clac
diem eau true, hay theo bo phgn An dole_ can ngudi tieu clUng chi chia don
24 CHIJ.ONG 2
gian thanh "rau" IA cac loci thug vat dung trong 1Di:fa An chinh con "trai" thi
ding sau baa chinh hay trong baa An phy. Do d6, co mot s6 loai trai du'oc xep
vAo nhorn rau nhti ca chua, du'a leo... Trong phan nay, chi gicli thidu mot s6
cach phan loci thong dung c6 thd Ling dung trong cong nghd thtfc phAm.
Bang 2.1 Bang phan loai rau trai theo ho thitc vdt
Ten rau
H9 Ten khoa hoc Loai 1■46 ta
trai
(1) (2) (3) (4) (5)
A. Trill
Anarcardiaceae Dao 16'n Anacardium Hat Trai va hat phat then phfa
h0t (dieu) occidentale L. tren phan an da0c
Xoai Mangifea indica L. Trai V6 dai, phan an dt.10c bao
hach g6m thit trai cang vol phan v6
giiia va Idp mang mong phla
trong Idp v6 ngoai
Annonaceae Trai na Annona squamosa L. Trai M61 trai con la mot miji nh6
ph ac
Mang Annona muricata L. Trai mac Lon, thit trai mem, v6 c6 gai,
cdu xiem trai Ion la mot phac hOp
nhi6u trai con, n61 ket vdi
nhau qua cac Id bac va rn6t
ciii Ian
Brometiaceae Daa Annas comosus Merr. Trai dau Trai la phac hop cac trai con
Bombacaceae Sau Durio zibethinus L. Trai Day, v6 m6 ra theo &tong
rieng mong doc theo chieu dal trai va c6
nhieu gai nhon
Guttifetae Wing cyt Garcinia mangostana Trai V6 day, dai, thit trai ngot dfnh
L. mong chat vao h0t
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CALI TAO, TINH CHAT
25
(1) (2) (3) (4) (5)
Lauracac B0 Persea amiricana Mill Trai ./V6 day, vo giCia la phan an
along &roc, v6 trong la met Idp mang
along dinh sat vdi hot. Hat cCing
Moraceae Sung Ficus carica L. Trai ty Trai la dang phut hap, thit trai
bong chita nhieu het nho
Mit Ariocarpus integra L. Trai Trai co kich thuOc Idn, vo co.
pht:ic gai, v6 ngoai day dinh vdi vo
giCra. MOi thdm, nhieu mi,
Musaceae Chu6i Musa paradisiaca L. Trai Met nai chu6i co nhieu trai >cep
var. sapientum mong song song nhu nhang ngen tay
Myrtaceae Sim Syzygium cumini Trai Ira' c6 mau Um sam, phat trien
Skeels hach thanh timg chbrn, china nhieu
tannin va anthocyanins
6i Psidium guajava L. Trai V6 ngoai.khong phan biat re
mong rot
Makopa Eugenia javanica Trai Trai co dang non, va x6p
Lam. mong
Passifloraceae Chanh Passiflora edulis Trai V6 day, ciing, d6 ye (nhu vo
day Sims mong so)
Rosaceae Dau tay Fragaria vesca L. Trai Trai phirc hdp, chi, yeu la
phan thit trai an cluoc mang
nhieu hat nho a ngoai
Rutaceae Cam Citrus sinensis Trai co Trai mong Nen the vdi Idp v6
Osbeck mui giCia x6p, day
Sapindaceae Chom Nephellium Trai Trai duoc bao boc bai mot
chom Lappaceum L. mong Idp v6 dai, co nhieu gai mem.
Phan an dudc la do hat chiia
nhieu ruidc
Sapotaceae SapOche Chryosphyllum cainito Trai Ldp v6 trong mong nudc,
L. mong nhieu thit trai, nhieu mu
Chico Achras sapota L. Trai Lop v6 giCra gan chat vdi lop
mong v6 trong
B. Trai/Cti
Curcurbitaeae- Su su Sechium edule Trai bau Do de hoa phat trier) thanh
(Jacq.) Sw. narn
Dua Cucumis sativus L. Trai bau Thit cila trai la !Op v6 gida va
chu6t ndm v6 trong, phat trier) tit bau
noan dudi
Bi ng6 Curcurbita maxima Trai bau Thit 6:a trai la Idp v6 giU'a va
Duch ndm v6 trong, phat tridn tit bdu
noan dudi
26 CI-WONG 2
Leguminosae Dau dim Vigna sinesis Trai Phat trien tit la noan, co the
(Stickm.) tach ra td &king nut 6 giCta
C. Rau ci,
Colvolvulaceae Khoai 1pomoea batatas (L.) Re Cau truc nham hdn khoai tay
lang - Poir.
Solanaceae Khoai Solanum tuberosum Than ci, Than cu kich thubc Idn, la
tay L. phan than re ngang ngan
Trai clacrc phat trien len W hoa. Trong ding nghe thkic phdm, trai cay
(lucre hieu ld bQ phan ctia hoa phat trien tai nhien hay du6i tac clOng ctia con
nguiti tra thanh clang m6 'lac, mem hay gion c6 the "an claw". Data vao b6
phdn phat trien ctia hoa thanh phan an chicle ctia trai ma to c6 the chia trai
thanh nhieu nh6m.
Triii kho: khi chin vo trai tra nen khO va ding chia thanh hai dang
Dpng vd nut khi chin: khi chin v6 trai se tit nig ra giai phOng hat.
Cac loai dau Trai Tau hinh thanh tit 1 la Dau phOng
(legume) noan va khi chin se tach dOi
dcc theo ca 2 phia lung va
byng cua trai (ddu Ha Lan,
ddu phOng...)
28 CHONG 2
Dau Ha Lan
t.,,-• ,.
.41 - • .----
, •
. , :: , • .. ,,,....--
,.t-t•
,..,,. --- -.1..v-- z.--4-
.may .,
s1-4 1 .
- ..,--
......,.., ,_
A
C.,.'14-**'4 "C • •
e. •• r■ . , ..
Olit.
*4_ • .4 ' ' ........-..:
Dung trai Hlnh thanh tit mOt vai la noun Dau bAp
(mt.idp khfa, dau bap, sgu ..:.)..-,
nang nr) ...
riang ...) . •
(capsule) ....-
- .:.,•,'
, ..._ . ...
Arqu$ .
... 4,;4..
Trai kho/Dpng vó khong nut khi trat chin di giai phong hot
Trai có canh CO mot hay hai hat, v6 hat Trai tan bi
"-7.--;.......„ c
• .
Hat
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CALI TAO, T1NH CHAT 29
Trai dung b‘ Trai cb 1 hat, kh6 kh6ng nat Hot htiong du'Ong
(Achene) vo. Hat gen lien vOi v6 trai ta i,,
tir ". ..• .
1 digm (htiOng dudng)
P;O . . ''''' .
.i. ,. . P
. .
Trot dung hot Gi6ng loci trai. be nhUng v6 HO ciao - trai dgu
ming (nu° trai dac va cling (h6 dao, be ,r-)7. *-- •;":. ." di - •''
chb) ',
of
. -. . . ',-, -.
V6 ngoai , . . .-i.
,. ef4a. "
t:.....
Trai cc') mai MOt dang trai mong, vo ngoai Chanh
va vo giCta phat trign G ing tra V6 ngoai va
L 171:.vdtrong 17#
(hesperidium)
thanh vo cila trai. Con v6 v6 gala "....:.
.....
-E,
trong phat trign thanh nhCing .....
--.
tep va mui mong nil& (cac `''
e
F.'
loai trai ho citrus cam, chanh, -
bUoi...) - - . ..
110
30
CHUOVG 2
Data \Tao ca-u trtic mo thiic vat, ta c6 the chia trai thanh clang c6 nhiL
nac va clang trai hach c6 mOt hat, di ,c16 lai dime chia nh6 thanh cdc nhom
khac nhau.
Viet Nam, ngudi ta cling thuVng phan loai rau theo cac phan loai
nay. MOt s6 loai rau ViOt nam phan loci theo phan an dime trinh bay trong
bang 2.3.
Bang 2.3 Phan loai rau cu Vitt Nam theo bo phOn sri dung
Trai sung
trai va
Tao
Ca chua
Dao
Hinh 2.1 Phdn loaf trcii theo cdu true mo thvc vdt
(Nguem: G.B. Coombe, Ann.Rev. Plant Physiol., 27, 207, 1976)
32 CHUONG
Bong cai
Khoai tay
Hinh 2.2• Phan loai rau theo cdu true mo thric vat
(Ngu6n: Wills, R. B. H., McGlasson, W. B., Graham, D., Lee, T. H., and
Hall, E. G., Postharvest: An Introduction to the Physiology and Handling
of Fruit and Vegetables, Van Nostrand Reinhold, AVI New York, 1989)
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, T1NH CHAT
33
2.1.2 Theo vinig plat trign
M& Wing khi hau se thich hap cho mOt s6logi rau cu phdt tridn
Wing on c6 cac loai trai hach nhu mci, man (Mo... trai mong, nh6
nhu nho, mam xoi, dau... trai nac, c6 nhieu hat nhti tao, le... Cdc loai rau on
ddi nhu bap cal, dau HA Lan...
Wing clan nhiOt dai: c6 nh6m trai c6 mtii (trai citrus) nhu chanh, cam,
quit, Cac nhOm khdc nhu bcc, kiwi, sung, lull, olive... Cdc loai rau can
nhiOt d6i IA ca chua, dau cove...
Wing nhift chu6i, xoai, du du, diia, oi, nhan, vai, chOm chant, mang
cut, sau rieng, me, thanh long... Cdc loaf rau nhiet dal IA rau muting, rau day...
Ngay nay, ding v6i su' tign b0 ctia khoa hoc ky thuat, rau trai cid du'ac
di thqc vA cdi tao giOng de thich hap vai diet, kien khi hau ctia cac \rung khdc
nhau. Vi du nhu nho duac trong a viing nhiet dai, vai, nhan du'ac trong a cac
\Tung can nhiet d6i...
2.1.3 Theo khii yang dinh &tang (khd nang cung cap calo)
Cung cdp glucid: cay Wang thuc: khoai tay, khoai lang, khoai mi, gao,
bap...
Cung cdp protein: cay ho (tau: dau nAnh, clgu xanh...
Cung cdp lipid: cay ho dau: dau phOng, (tau nAnh, me, dila, hu'ang
ducmg, co...
Cung cdp vitamin va khocing: hgu hgt tat ca cac loai trai cay, rau xanh.
Cung cdp mzii va vi: cay gia tieu, toi, nge, hAnh, rau thcim cac loai...
Biing 2.4 Thai gian thu poach chink vu ciia mOt so loaf rau trcii
Thang thu
hooch 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Looi rau ci, ---------,.....„
..f.....ex---.:
Cam '. 7%,-4:VE.:41. 5.:go.
Mang cut 4.. ,!.
;,4RAL.....,..,. ,
,,.. ... 4
Gac
Nhan 4.." ...,• .,n, . ,•','
Bap cai Afttra-41
DLia leo
tegic,, . ,ii-.. 4, ,
Chanh
,,
. .,:..
Vai
■
4):7:1
HInh 2.4 Te bao thuc vdt con non
(nhin thdy ro nhdn, ty the va khong bao)
(Nguon: The Mc Graw-hill companies Inc)
Vach to bao
Pectin so cap
Lien kgt
ngang glycan
Mang to bao
86 soi
cellulose
Hinh 2.5 Ulu tnic vach to bao thvc vdt (m6 hinh cdu tao chi tiet)
(Ngu6n: The Mc Graw-hill companies Inc)
36 CHLICNG 2
Vach td bao thuc vat duac tao thAnh tit nhidu lap. Da s6 cac td bac) thuc
vat dd'u c6 lap vach td bac) sd cap (primary cell wall), phdt tridn ding of i td
bac) va lap vach t.e bao this cap (secondary cell wall) nam phia trong vach td
bac) sd cap, hinh thAnh sau khi td bao da ngiing phat tridn. Lap vach td bAo
sd cap mong ham va mem deo hcrn lap vach td bAo thd cap va se khong mit
di trong suOt qud trinh phat tridn caa to IDA°.
ThAnh phin h6a hoc caa lap vach td bao sd cap cha ydu IA cellulose,
tao thanh duai dang cdc b6 sai cellulose nho (microfibri/s), va cdc pectin ding
nhu cdc polysaccharide mach nhanh cd lien kdt ngang glycan. Chinh ciu tnic
nay tao nen sac cang va kha nang chong lai laic nen ep cho to bAo thuc vat.
NgoAi ra, trong lap vach td bAo sd cap ding c6 thd tim thiy mot hang nho
protein cha ydu IA trong thAnh phin caa cdc enzym gitip bidn d6i .vach to bao
trong qud trinh chin cilia rau trdi. Vdch to bAo thuc vat là hd mAng ban thim
gap phin didu chlnh hang chit thim thiu ra hay Wm td bat), chong lai hidn
ttigng tang ap sugt thdrn tha-u ctia cdc phin ben trong td bit°.
Tg bao 1
Vach to bao
sd cap
Vach to bao
this chip
Hinh 2.6 Cdu tao vetch to bao nhin tren kinh hien vi
Lap vach td bAo this cap nam phia trong lap vach to bao sd Cap va chi
hinh thanh khi to bac, trtiang thanh (cell matures). Ciu trac caa lap vach td
bat) nay ding gieht nhti caa lap vach to bad sd cap nhurng c6 them lignin.
Cf mat s6 cdc to bac, is 6-4 mat la hay vo treti trong vach td bac) con chtia
them cdc chit beo (khong ua-tliteic) nha cutin, suberin va sap. Cdc chit nay
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CA11 TAO, TINH CHAT 37
vA lignin gitip cho to bAo ch6ng mgt nurdc vA bdo ye to bao bi thing ch6ng
lai xam
• nhap &la vi sinh vat.
Hinh 2.7 Cac to bao a bieu bi tie't ra snot lop mong Cutin
b- Mang nguyen sinh chat: là ranh gidi ngoAi ctia m6i to bao.
Protein membrane
van chuy4n
Protein membrane
ngoai bran
Lop
- phospholipid
kep
Protein Protein
membrane membrane
ngoai bran not bao
Hinh 2.8 MO hinh "the khcim ctOng" ve cdu trac mang sinh chtit
Sinh hoc Op 1 theo Phillip trang 46 hinh 6.100
Mang nguyen sinh chgt mong han vach t6 bAo thitc vat tit 10+100 lan.
Ve mat cau true, mang nguyen sinh chit cung nha tat ca cac mang to IDA°
khac deu là mang "the kham dOng" chtIa phospholipid vA protein. Goi là "the
kham Ong" vi ca'u true mang la ldp cloi phospholipid dude gdn (kham) vdi cac
phan tii protein \TA khong ngimg cit dOng. Mang to bac) khOng can xCng do cac
vi tri hay hinh the clia protein ducjc kham vao khac nhau N/A cd tinh thgm
chon loc. Chat nang chinh cua mang nguyen sinh chat IA diet' chinh ski van
chuyen vat chgt vac) N/A ra to bac). Co the cila van chuyen chgt qua mang có
the don gidn chi do tham thgu vA khuech tan clan gian thuan chieu gradient
38 CHUONG 2
n6ng d6 qua hip kep phospholipid hay c6 the van chuyen "chit Ong" ngttqc
chieu gradient n6ng d6 nha cac protein. MOt cach khac c1 cac chat qua lai
mang to bac) IA theo CC chg xuat nhap bac) (cytosis).
Mang to bao
Robisomes
Vi sdi va
nhang sdi
trung gian
Cytosol: ch(a hctn 80% là mtac, 13% protein, ngoAi ra con có cac acid amin
ty do, cac giot lipid, cac hat tinh bOt... Nuac.trong cytosol mat phan a dang
nuac lien kgt va mot phan a dang ty do. Phan miac lien kgt chit ye-u là tao
lien kgt vii cac mang sqi protein. Mang sqi protein nay duck goi IA IDO xurang
to bac) (cytoskeleton) de "treo" cac bao quan. Phan ntiac a dang w do Ilea tan
cac nguyen lieu va nhien lieu cho cac qua trinh sinh t6ng hip dien ra trong
to bao. Cac qua trinh phan giai glucid dy tra thong qua qua trinh dtiOng
phan, va qua trinh t6ng hqp protein xdy dgu ra trong cytosol. Trong qua
trinh bd.° quart N/A cite hien, cac hien d6i lAm bien tinh protein se anh huang
toi c6u trtic cua to bAo chat va do d6 anh haling teli cac tinh chat hoa
to bAo thyc vat. Vi du,, rittac lien ket giam lAm bay hat nuac lAm rau trai bi
heo,
Nhan: IA trung tam kiem sodt th6ng tin di truy6n, di6u khi6n moi host
Ong cua to bao. Nhan dtiqc bao boc bai mot mang nhan c6 nhi6u 16 thung
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 39
xuyen qua N/A ben trong c6 dich nhan. Trong nhan chtia cdc nhiem sac thd
chda thong tin di truyAn va cdc nhan nho c6 nhiem vu sari xugt cdc tidu don
vi. Cdc tidu dam vi se di qua mang nhan ra nguyen .sinh chat r6i mai ke't hqp
vdi nhau tao thanh ribosoin. W mAt ca-u talk h6a hoc, nheem sac the chinh IA
cdc ADN lien ket vai protein tao thanh sqi chromatin dai cuOn troll lai con
cdc "nhan nh6" chinh là cdc ARN va mOt it AND. Cdc nhan nh6 khong c6
mang bao quanh, no vet va tieu bien khi to bac, phan chia. Khi to bac) con
hinh thanh thi "nhan nh6" xugt hien tra lai.
Ty the (mitochondria): "là ca quan thtic hien qud trinh he, hgp trong t6
bao, chuyen cdc nang lacing h6a hoc cila cdc chgt dinh dung thanh nang
luqng sinh hoc (ATP).
Ccic lap the: bao gOm luc lap, sac lap, vo sac lap va cdc amyloplast.
Hinh 2.11 Cdu tao ctia luc lap ctia to bao nhu ma
40 CHLIONG 2
Hinh 2.12 Cdu tao clia sdc lap to bao nhu me), ben trong
có chda cac hat carotenoid nho mau do
W.
Hinh 2.14 Cdu tao ctla bOt lap to bao nhu mo cu khoai
ben trong c6 chda ccic hat tinh .50 (A-amyloplast)
Cac chat kheic: trong nguyen sinh chat mOt s6 loai thitc vat con chaa
cdc giot chat be() (lipid droplet) va cdc hat tinh thd calci oxalate.
Hinh 2.15 Nhang giot chat beo c6 kith co' kh6c nhau
d- Khong bao
Khong bac) IA khoang chaa dich bac, du'qc bao boc mang khong bAo.
Khi rau trai con non, trong to bao chu'a CO hay chaa cac khong bac) kith dm&
nhO, nhang khi rau trai truang thanh, cdc khOng bac) se hip lai thanh mOt
khong bao trung tam co kith thu'ac ldn. Khong bao cO vai tro gift mitre, chat
khodng, hqp chat hau cq tan trong nutic va cdc chat thai. Khong bac, cua hoa
chaa sac to clan du con trung va mOt s6 thkic vat trong khong bao chaa cdc
chat dOc bao ye thu'c vat. }thong bAo cung gitip tao nen sac tang ben trong te-
bao, neu luc tang nay mat di thi rau trai se heo.
42 CHLICING 2
Khong bac)
Hinh 2.16 Ceiu trtic khong bao trong t6 bao thtic vCxt
b- re- bao day la to bac) hoat Ong. Thanh to bac) day va kitting d6ng cl6u. C6 thg
co clang eau hoar clang dai. Kich thu6c nho he n to bar) mem.
c- re" bao cdng hay t‘ bac) dd la to bac) kern dgn khong hoat dOng vi trong to
bac) co hi*0 tacing hoa g8 (tao thanh cellulose), dgn khi to bAo giA thi hoa g6
100% va khong hoat dOng nira. Qua trinh h6a gO cua to bac) can c6 thd &plc
thtic ddy nhanh vi nhiing tic &Ong v4t, 1S7 trong qud trinh sinh truang, thu hai
• hay. bao quan.
d- re- bao Ong la to bAo hoat &Ong, c6 cgu truc 'clang Ong, thAnh tg bac) chda
cellulose va lignin nen:14m dai.
-•
e- re bao sinh tnthng lA logi to 1-,Ao tai ch6i Id, nu hoa, trai non. Cgu tao
g6m thanh to bao mOng, nhan 16n, kh6ng bao chua phat tridn, hoat &Ong 62
cac thg, lap rat manh.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CA11 TAO, TINH CHAT 43
phign gii1a
Hinh 2.17 Cdu lien bao (hinh chup dcldi kinh hien vi dien ti )
.,A
.yam..• ;71***
t. , ,„.( 1-'4'
"ii.
; •'
tc
7' ' ' , '
Thdc vat ducic cau tao tit nhieu dang mo bao. Cdc mo tap hap thanh cac
he mo. Cdc he ma chinh cua thdc vat Om:
- He ma the cha gom ve hay bidu bi (dermal)
- HO mo nen g6m mo mem, nio cdng, mo day...
- He mo mach g6m xylem va phloem.
if
v
T6 bac, '.717:-.1:1.
Cau talc ong : *.•
4 ••4; •
: T4: t,•
mach ray
Vet 16m 11.h2.4•::
Lip
T6 bao
thanh
kern theo
to bao
j '1LL 11.1 this hai
MO mach (dan chat MO mach (dAn nitOc,
dinh duang tu la) khoang tit re)
Hinh 2.19 Cdc clang mo bao thuc v4t (clang nao hinh)
a- Mo mem (nhu ma, mo sink clueing, parenchyma tissue): tap hcsp cac t6 bao
mem, tao thanh phAn nac cUa trai, la, than, re... Gian bao chda khi,
hemicellulose va pectin. The tich cua gian bao se quygt dinh dO don hay mem
deo cua rau trai. Thg tich gian bao a trai chiem khoang 20%, a rau la tren 20%.
b- Mo bcio of (protective tissue, dermal system): phat trign tren be mat caa
cac co quan (trai, la, than) con goi IA mo bieu bi (epidermis). Cdc to bao viing
nay gan chat vdi nhau, khong có khoang chtia khi. Ldp ngoai ding la mang
cutin g6m cac to bao clula cutin (cutical membrane), la mot loai sap khong
thank nudc, khong tharn khi, ce) tdc dung bao vg ch6ng thodt narc, cac tac
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 45
Ong tit moi truting va suf tan cong ctia vi sinh vat. Gift vai tro trao doi khi va
am IA n1-II-Mg 16 khi (stomata, kill khOng) cau tao tit hai td bao, c6 thd ma
clOng dinh 1(37. Ca thd cang non cang co. nhidu 16 khi hoat dong, cang gia thi
s6 16 khi hoat &Ong cang giam. Hoa va re khong c6 16 khi. Khe nth, sinh
tru'ang (lenticel) cang la nai trao cl6i khi, nhttng luon luon ma, phan b6 a
than, r8, trai, khong c6 a la.
Gian
bao
c- Mo day (mO keo, collenchyma tissue): eau tao tit cac to bac day. Phan b6 a
khu vtic ngoai, gan lap bidu bi, phan b6 doc theo chiau dai tao do dai va tinh
co clan cho CC quan.
Lop
allitts
mang
giCfa
.: .
so
. , isk:
404161
Hinh 2.21 Ccic to bao day (collenchyma)
d- M6 cetng (ma clang cta, curmg mo, sclerenchyma tissue): thu'ang sap xdp
dual lap mo bidu bi, gift nhiem vu giit c6 dinh hinh dang ben ngoai ctia rau
trai, c6 ba dang mo:
M6 sqi (fiber): tit cac td bao ding, c6 thanh day, tao thanh nhirng b6
sal xdp doc theo chidu dai ccr quan. Ben ngoai thanh to bao c6 chtra nhieu
46 CHUONG 2
pectin va hemicellulose nen mo mem va chiu duac qud trinh nau hodc nhai.
MO sUi tao nen eau true xa cho rau trai. Rau trai cang gia thi dO h6a
g6 cua cac to Liao nay cang tang, cac b6 scti cal-1g dai han, khong bi cat
mach khi dun ngu, tao nen cgu true dai, nhi0u xa cho rau trai.
MO g6: phan b6 thanh mi)t vong troll chung quanh tharScay, hodc tao
nen cac phan cting cua trai, cac to bao h6a g6 100%. Phan cgu trtic nay cua
rau trai kW1g sit dung de "an" cla6c.
Cdc to bdo phdn tan: lA nhung to bac, cang phan tan trong mo mem tao
nen cam gidc c6 cat khi an. Ty le cac to IA° ming phan tan thay d6i I.& 16n
giaa cac loai rau trai, chi c6 m0t, s6 loai trai cay nhii xoai, 6i... IA co the nhan
ra duvc cgu true nay. Trong cang mOt trai, 6 ggn lap vó trong hay en hat se c6
tSr 10 to bao ding phan tan cao han.
100A 100p
a) b) c)
1- 16 khi; 2- lop sap cutin; 3- m6 bao vg; 4- Inc lap chaa trong to bao mom; 5- mO bao
mem blnh thuting; 6- mO x6p; 7- ma mem chaa cac hat tinh 136t; 8- Op m6 bao day
clAc cua cac to bao bao vg dan dal, thanh to bao day; 9- Op to bao hinh ang ho cat 6
dudi nhCing gian bao rOng; 10- leip m6 mem ben trong
Hinh 2.23 Cau tao ctia m6 bdo ve
a) MO bdo ye dan gidn cda mang tdy; b) MO bdo ve cda khoai tay;
c) Lap vd phitc tap cda trai le
L6 khf
Tg bao bao vg
Tg bao mem
Gian bao
Khe ha
e- Mo meth (m6 thin): chaa cac to IDA° clang 6ng co nhiem vu dua mi6c va
mu6i tit r'e' di dgn cac ca quan (xylem) va cac chit dinh dtleing sinh tong hyp
tit la den re va cac cc( quan (phloem). Xylem thing tao thanh IA mach 6
giaa, con phloem 14i la nhang bO mach phan b6 ben ngoAi. MO mach can
chaa he dap nhua mu, IA chit dinh &fang nuoi cay, giong saa, chaa
carbohydrate, gum, mu6i, tannin, enzym, nhya hay terpen. Khi gAp Anh sang
va sac nong, nhua bi oxy hem thanh mau sain, goi lA hien tuyng chay nhya.
Trong ciu trtic ctia IA, mO mach nam trong gan IA N/A phan b6 trong thit la
du6i dang nhigu sai n6i li6n nhau (gan). D6i vai trai, mo mach tit cuo'ng vAo
48 CHUUNG 2
lftptrai trong gan hat sau do tem ra thit trai theo kieu d6ng tam, tao ra mot
s6 dang xd cho thit trod.
f- MO phan sinh (meristematic cell): tap trung a ngon cay, ch6i, CO chdc
nang cdu tao to bao mth, cd quan mdi, g6m cac to bac. CO nhan ldn, to
bac, chgt dam dac, kh8ng bac) it hoac khong co, thanh to bAo mong.
Cac cd quan chinh ctia cay là re, than, la, hoa, trai. M6i co quan là tap
hdp &la nhieu loai mo bAo va thut hien n1-fling nhiem vu rieng. Dg chg bign
thyc phdm, thi b0 phan, cd quan nAo chi:fa nhieu to bAo mem Teti co thg sit
dung de an tudi va chg bign.
Rg: co nhiem vu but nude, cac chgt dinh &tang va cac chgt khoang iii
trong dgt trong chuyen theo mach din di dgn cac 138 phan khac. Cgu tao
chinh IA mo mach a gic a xen lan vai mo mem, ben ngoAi ding IA cac mo hoa
g6. Cl mot se; chiS, to bAo bigu bi phat trien dAi thAnh long hut. Co cac loai re"
nhu' re coc, re chum, re cu, re co not
1 1- long but
2- m6 bao ye
va mo mem
2 3- m6 mach
4- diking di cim
ntioc va khodng
Hinh 2.25 Cdu tao tren mat cat ngang mot phcin re
1- each to bao
2- mang to bac
3- to bac, chgt
4- nhan
5- khong bao
Hinh 2.26 Cdu tao cad to bao long hat (te: bao bleu 1)1 phat trien thanh)
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 49
A- re- ccc
B- re chOrn
1 2 3 4 56
1- mach xylem
2- and mem
3- mach phloem
4- m6 day
5- bigu bi
6- lop cutin
a) L') c)
Hinh 2.29 Than clang
a) Than gi5; b) Than cat; c) Than thdo
50 CHLMNG 2
a) b)
c)
Myth 2.30 a, b) Cody than leo; c) Cdy than be
a) b) c) d)
Let: c6 nhieu clang khdc nhau nhu'ng nhin chung c6 dang phang, hay
dia rOng. Tdp trung nhieu nhgt cdc 18 khi host Ong, to bac sinh du'ifing chila
nhieu luc lap, ya c6 nhiem vu trao d6i khi (H 2 O, 02, CO2) qua 16 khi va tie'n
hanh qud trinh quang hap tao chA dinh diking nu& cay. Me mach chay doc
theo gan la. Mdt dual la c6 nhieu 16 khi hon mdt tren Id.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 51
— ch6i
cu6ng Ia
phi& Ia
bie'u bi
• 6 egg 6 •:`,..- 4-4- --•-•-•-g-•
II % 6 6 • „ AT g 44.-
hat lyc lap
• 111 .. g 6 6 • 04 IN,
• • _ • , 4. • 6 ._ nhan
" •■-.1 11.a. O.: 14 764. i p.. ._ .
' g ..," .g.• ft-Z. ;.‘ ••• .?l• -.• ••• .613tAiL
san phd.m quang hop
;:;)•,S
" •j; .,_ II 1.-ter.-
••• ■ •%.•••
- ..• ..g.
1..• mach dan
6 ...
l'• -.... '6, ti■••■*-■ 74:4----
6".
6.4•1117c-r;
mach ray
__..-..._ .....• ••• •-7
- .
.
J
CO2 H20 02 02 H2O
bieu bi tren
1- la trOc dao; 2- la rau muting; 3- la rau ngot; 4- Id dia Ian; 5- la kinh gidi
6- la 16t; 7- Ia xiidng song; 8- Id rau ma; 9- Id sen
a) b) c)
Hinh 2.34 Cdc dang gan Id
a) Gan hinh mang (Id gai); b) Gan song song ad re quat)
c) Gan hinh cung (Id dla lan)
Trak cifiu tao tii nhang mo nac. S6 htcrng va the tich gian bao quye't
dinh dO don hay mem deo cila tali. CO nhiL kidu trai nha trdi hach, trdi
nac, trdi co
a) b) c) d)
e) f g)
h) k)
Hinh 2.35 Mut cdt ngang ctia mot s6" loai trdi cay
a) Trdi du b) Trdi ma bd doc; c) Trdi cdi; d) Trdi chi)
e) Trdi chanh; f) Trdi bong; g) Trdi ca chua cdt ngang
h) Trdi dau Ha Lan; i) Trdi tdo to bd doc; k) Trai thi la
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 53
vo cueing
ye)
nac
thtfc gia noan thit
hat
hat
bO mei mach
a)
cu6ng
nac ben ngoai.
dai
—hat mei mach
hat
nac ben trong
vo
dal hoa
cu6ng
d)
cueing
vo day ben ngoal
vo va nac
vo xop giCia
Hinh 2.35 Cdu tao tren nult cdt ngang cda ca c loci trai khdc nhau
a) Trdi bdu nam (dita chuat, bi, bi ng6) cdt ngang
b) Trdi hach (anh clao, deto, man) xe doc
c) Trdi be (mam x6i, dau) xe doc
d) Dau (crau Ha Lan, dau netnh, claw lima) xe doc
e) Trdi nac (tdo, le) xe doc
Trdi c6 mai cdt ngang
se anh haang dgn cdc tinh chgt vat lSr. Do da, trong su6t qud trinh bao quan
rau trdi, tinh ch6t vat lSr ding se thay d6i. Cdc tinh chat vat 1j, cua rau trdi
can quan tam bao g6m hinh clang, kh6i hang vet khoi litang rieng, cdc tinh
chat ve ca nhiet thin dien vdc cdc tinh chat quang hoc.
Moi tinh chA vat IST deu c6 mat tich curt, mat tieu curt hay nhang ang
dung nh6t dinh vi vay can phai nghien cat de lai dung mat tich cuc, kh4c
phuc mat tieu cut. Nha vay, se giam daoc ton thA va ha gia trong bao quan
va chg bign.
2.3.1 Hinh dang, kich thutdc, khol luNing va khdi lofting rieng
Hinh dang va khei lacing IA (lac cho tiing gieng loAi rau trdi khdc
nhau. Vi du, dei vai chugi thi loAi chugi tieu c6 trdi to, dai con trai chuol cau
thi nho va ngan. Hinh dang, kich thactc, khei lacing va khei lacing rieng the
hien dO chin va chat lacing cua rau trai. Trdi c6 hinh dang (lac trang tai
thu'eing c6 ch6t lacing tot han trdi c6 hinh dang dac biet. Vi du, dila chuOt co
hinh clang tru trim thuon dai se ngon va mong naac hem trai bi thAt cueng.
Thy thuec yap thoi quen hay nen van h6a, ngtki tieu dung c6 the thich!
sit dung trdi to cho nhi'eu ding an hay trai nho vita du cho met ngadi sit
dung. Nha vay, khei Wong tiing trdi M (gram) phu thuec vAo tang thi trating
tieu thu khdc nhau. Tuy nhien, du thich trdi to hay nho thi ngatii sit dung deu
thich khea lacing rieng thuc cua trdi lin. Kh6i lacing rieng cua trdi n6i len de
mong nadc, de ch6c, de rang cila trai. Tr& tang tuai mai mong nude, cang "dac
met", "chat thit" thi kh6i lacing rieng tang tan. Cdc trang thai ha hOng hay bit
tinging ctia trdi deu se lAm anh hung tcli khi iticmg rieng. Vi du, khea lacing
rieng se giam khi trdi thuec nhom citrus (cam, chanh, bi chai; mot s6
loai hat hay trai bi con trimg an rang met, dila Idu qua chin (x6p)... Khoi
Wong rieng thuc cua trdi tang dan trong qua trinh hinh thanh trai teen cay,
nhung c6 khuynh hutng giam dan trong qua trinh chin dm trai sau thu hoach
do mat natio. Dkfa vac) sa khdc bit ctia kh6i lacing rieng to c6 the ling dung di
phan loai thuc vat, dac bit IA cdc loai hat. Cdc hat tot va nang thutmg se chin
xueng nadic con cac hat furlong se not len tren mat nu'ac.
Trong tong nghe bao quan va the bign rau trai, khi thu mua nguyen
lieu, ngoai van de lya chon kich ca va khgi Wong rieng phir hop vai tang dia
pinking con can quan tam dgn lu<a chon phan loai de c6 de dang deu nhat
dinh ve kich thadc, khol hong va de chin cila trdi. Rau trai ding d6ng deu
kich ca ding de clang lu<a chon kich thole thigt bi phit hqp. Xac dinh kich
thadc va hinh dang ttiing binh &la trdi con can thigt de tinh toan kho china
va thigt bi van chuyen, thi'et bi rita... Trong muc dich d6, nha thigt kg quan
tam khong phai là khoi lacing rieng that cua trai ma la khgi lacing rieng big
kign hay con goi lA dung trong (khol Wong rieng toAn
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TI-NH CHAT 55
g=
Ngay nay, vai sit tier' 130 cua khoa hoc ky, thuAt, cdc nha sinh hoc da c6
rat nhieu phdt minh nham lam tang kith thutc, kh6i luang rieng cua trdi.
Khong nhang thg, hinh dang cua trdi cling &lac bign d6i nham tang tinh
them in hay de tiet kiem dien tich trong chuyen chi nha data hgu hay ca
chua hinh vuong, hinh kim tit thdp.
Hinh 2.37 MOt so trcii &lac bin doi hinh clang cl<ic biOt
khdc cung anh huang khong nho Uri cdc tinh chit co 1Sr ctia rau trdi. Vi du,
nhu d6i voi trdi tao tay, to c6 thd thiy c6 loai tdo gion chac va loai tao b6t bef
phu thuOc vao ban chit cila pectin trong gian bao va ham lacing tinh b6t.
Hinh clang ciia mo to bac) se bign clang ra sao trong qud trinh nhai?
Bign dang se phu thu6c vao luc nhai cua miOng va thanh phan cung nhu cau
trtic ctia ma. Hinh 2.38 cho thiy mol Wang quan giiia cdc b6 phin cUa thuc
vat Nth cdc tinh chit c6 1ST.
Cgu tao
Cac scii polymer
thtjc vat Thanh phgn hoa hoc
Hinh 2.38 So de, mo td dnh huang cda cac don vi &Yu tritc
den tinh chdt cc( 41 cila m6 thitc ve.it
Polymer es day c6 the bao g6m 110 th6ng cac polysaccharide hay ate 1)6
scii cellulose chit ygu tao nen vdch to bao thuc vat. TS 10 cila cdc polysaccharide
nhu tS7 10 gift protopectin/pectin, cellulose/hemicellulose, va ceu trtic cua cdc
chat nay nhu dO dai, cdc lien kgt v6i nhau tao thanh b6 scri, cac lien kgt cua b6
scri v6i nhau, cdc lien kgt ngang trong khong gian ba chigu... se tao nen d6 day
va des ming chac .cho vdch to bao thuc vit. Ghia cdc to Wm lien kgt v6i nhau tao
thanh mo, cau tao, thanh phan caa cdc soli lien bao (plasmodesmata), thanh
phan cac chit trong gian bao (intercellular)... ding se anh huang dgn (16 cung
hay mem cua trdi. Carig nhigu cdc chit mach (Jai c6 nhigu lien kgt ngang nhti
protopectin thi mo rang ding, ding nhigu cdc polymer mach nga.n nhu pectin
va it lien kgtt ngang thi mo rang mem; rang nhigu cellulose va b6 scti rang ldn
thi rang tang cam gide xo khi an san phdm...
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 57
Kich thuUc va hinh clang cang nhu' thanh phdn has hoc caa to bao cang
se anh hu'ang nit tinh chdt ca ly caa san phdm. Vi du, t6 bao nhu mo eaa cu
khoai tay cang to va chtla nhieu bOt cang lam tang cam gide bOt khi an khoai
tay (hinh 2.39c). D6i vdi t6 bao Eng xylem thing c6 clang dai va c6 the Ong
de-n 200um thi cang dai, cang Ong va cang nhieu cellulose, hay lignin thi
cang lam tang cam giac xcs khi sit dung san phdm.
a) b) c) d)
Hinh 2.39 Cdu tao cda cac te" bdo bi ha hong mot so loaf trcii
a) Hinh chup duoi kinh hien vi dien to qua (Scanning Electron
Micrograph - SEM) clia loci tao tay gien cid chin. Te bdo da bi 'Tat
va gidi phong te' &do chat (khodng chia cl6 là 200pm).
b) Hinh chup SEM ctia mot be mfg det bi va cda locti tao tdy "bOt" del chin
mu6i, cac te" bao det bi phdn chia rieng (khodng chia dS la 200pm).
c) Hinh chup SEM cda m6t be my dd bi vd act cd khoai tdy sting.
Cdc te" bdo cla bi vd vd tie't ra to bdo chdt cda chang (khodng chia
dO là 100pm).
d) Hinh chup SEM cda mot be my dd bi vacua cu khoai tdy dd claw
nciu chin. Te bdo cla phdn chia rieng tcti lop (thanh giaa), nhung to
bdo chua bi va vd v6cn cdn gia nguyen to bac, chdt (khodng chia clo
la 100pm).
Mat dieu khdc nUa anh hurting don cam gide caa an la each bin
dang ctia te" bac, cloth tdc dung ctia lye nen, cat (14c to ra khi can va nhai).
Dadi tac dung caa cac laic nay, cac to bac) c6 the chi bi tach rieng khOi nhau
nhung khong vet cac vach to bac va khong giai ph6ng cac to bao chdt.
Ngttdc lai, te" bao cd the se bi va va giai ph6ng ra to bac chdt. Dieu nay phu
thuac vao cac phan hfc sinh ra trong to bao chdt va tai vach to bdo dttai tdc
dung caa hp nen, cat. Neu phan ltxc sinh ra trong te' bao chdt 'an han phan
he tai vach to bao, to bac se bi xe rach, ngude lai thi cac to bao se tru'at
teen nhau va tach rc7i khai nhau. Nha vay, a clic loci rau trai theta chin (do
trai con xanh hay chu'a qua qua trinh gia nhiet), do pectin chtia bi bign dot
nhieu nen to bao dinh vao nhau khd chat, nen tdc dung caa laic nen,
cat, mo se* bi bie'n dang theo but cat ngang vach t6 bao, pha va va giai
58 CHUONG 2
ph6ng to bao chgt. Ngu nhu trong to bao chtla nhieu nut& (cang mong
ntidc), khi chiu laic nen cac to bao se tao ra phan lilt ldn hart nen ta cam
thy gion hon. Neu rau trai da chin (do gia nhiet hay chin to nhien tren
cay) cdc bign d6i hda hoc thily phan pectin lam ldp "ximang" kgt dinh
thanh to bao giam, dudi tdc dung dm lilt nen cat, cdc to bao bi phan cach
thanh ding nhOin to bao nha, hic d6 se tao cho ngudi an cam gide mem.
Nhu vAy cam giac mem, ba se tang khi trai qua chin, loci trai giau bet va
khi gia nhiet. Tgt nhien khi chiu lilt, mo khong chi bign d6i theo met dang
ma se theo ca hai each bign dOi tren. Ngudi An c6 cam gidc ming hay mem
phu thuec vao bign d6i nao chigm uu thg.
Do gion ctia rau trai, dac bit IA la va tong ctia rau phu thuec nhieu
vao qud trinh thgm thgu va khugch tan. Trong qud trinh chg bign ta cd thg
lam tang do gion nhd qud trinh thgm thgu lam trai htit nude va tracing na.
Vi du nhu cl6i vdi rau an la, cd thg lam tang de gidn cUa rau bang cach
ngam rau trong nudc lanh trade khi An. Khi ngam vao nudc lanh, do ming
de chgt tan ben trong khong bao cao hon n6ng dO ben ngoai nen se xugt
hien qua trinh khugch tan nudc qua Idp ban thgm vao trong to bao, lain
cho to bao truong len va tang de gion. Nguoc lai, khi ta ngam rau trai
trong dung dich mu6i hay clueing, nu'dc se c6 khuynh twang thgm thy ra
ben ngoai lam rau mem (heo).
Trong qua trinh bao quan va chuyen chit rau trai, cdc tinh chgt cct 137
rat dudc quan tam, dac biet IA de cang, mem, va de gion, the hien kha nang
pha vd lien kgt. Trai gion va cdng se de vd khi chit' tac dung cila lilt nen vi
du nhu tao tay, dua hdu. Ngudc lai, trai mem dudi tdc dung cUa lilt nen se bi
bep nhu trai na, hong... Met tinh chgt co 13'r khac cung can quan tam la de
dan h6i We kha nang tra lai hinh dang ban dau trade khi bi keo, nen. Trai
cd kha nang dan hoi cang cao cang it bi bign dang trong qua trinh di chuygn.
Do va chain trong chuyen cha hay do hp nen ep trong qua trinh d6ng goi,
rau trai c6 thg bi bep, vd hay chi bi tham den do tray )(Lift lam giam gid tri
thuong phdm. Xe.c dinh chinh xac de ming ctia trai se gitip xac dinh thii gian,
phuong tin va dieu kien van chuygn thich hdp. Can chon chg de bao quan
trai khi van chuyen, luu kho thich hdp tranh trai bi bep, tham. Dua vao de
cling &la trai, dg quygt dinh s6 ldp trai cay xgp trong thing, chieu cao cae
thhng trong kho Dua vao de cting, ngudi d6ng gdi co the chon vat lieu
boc lot trai IA rom, la, hay x6p PS.
Cac tinh chgt cd phy thuec vao de chin dm trai. Trai con xanh
thudng cd de clIng cao_va do cdng giam clan khi trai chin. Thy thuec muc dich
chg bign va khoang each di chuygn de chon thdi digm hai trai thich hdp. Dg
chuygn trai di xa va quang du'dng gap ghenh nen thu hoach khi trai vita tich
to du chgt (chin Icy thuAt). Ngu trai dude stl dung ngay khi thu hoach, quang
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 59
dating van chuyen ngan va bang phang thi c6 the thu hoach khi chin acing_
Cac sin phdm can do gion cao can sit dung nguyen lieu la trai con xanh (mat
du du gion, du du ngam gidm...) can cac san phdm c6 cdu true mem hay clang
ddc thi can qua qua trinh du chin trai (nectar du ca..).
Cac tinh chit ca 13'r cung se thay d6i it nhieu trong khi the Wen nen
can chon cong nghe cite bien thich hap. Vi du, qua trinh than rau trai lam
giarn dO ding gitip de clang ham trong qua trinh xep hOp; Sau qud trinh mu6i
chua, du'a cii se tra nen mem phan Id va gion han or phan cu6ng. Thong ty ca
phdo ding can phai gia ducat dO gion.
Hinh 2.40 Gdc mang tasy co nhieu xa lam tang d6 dai cho san plam
Ta con phai quan tam den dO dai (toughness) va di) mem (tenderness)
cua rau trai. Vi du, g6c cua mang tay c6 khi nang bi dai, kho nhai neu nhu
thu hoach tre chi mOt tuan do tang lacing lignin tai g6c. DO dai cua rau trai
phu thuOc vao thanh phan hoa hpc cua lap vach to bao, nhdt la ham lacing va
tinh chit eila pectin, hemicellulose va cellulose. DO dai cung se thay do2i trong
qua trinh chin teen cay, bac) quail va ehe bien. DO dai thay d6i phu thuOc vao
tinh trang cua mo, pH, n6ng di) muei va enzym, nhdt la cac enzym xue tac
cho cac phan Ling c6 lien quan den pectin nhu glycosidic hydrolysis,
depolymerization, demethoxylation...
Can luu 3', la cac tinh chit IST cUa rau trai la mOt thong s6 vat 15r dein
thuan, khong dung de mieu ti chit luang rau trai va rdt kh6 tieu chudn h6a.
Giaa cac s6 lieu do duac bai cac thiet bi do tinh chit ca 1S, va cac giac quan
etia con ngutti c6 m6i Wang quan nhung rdt phtIc tap va thay d6i nhieu thy
thuOc vao thoi quen sit dung cua ngtidi tieu dung. Vi du, rat kh6 dtia ra mOt
thong so" di) xa chinh xac de phan dinh giaa rau cii Wed non dung cho xao
ndu va rau cii gia heo dung cho muei chua. Hodc chi data vao dO cling se rat
kh6 phan biet dttdc ca rot mem do cu con non hay do cu mit name heo. Trong
nhang truting hap nhu vdy, can phai ket hap vai ddnh gia cam quan.
60 CHUMIG 2
Theo Abbott thi khi chiu cac lye tac Ong co hoc rau trai c6 tinh chgt luu
bign gi6ng nhii met vat thd "deo - dan h6i" (viscoelastic). De deo (lac trung cho
cac loaf trai mem nhu ca chua, cherry va cac trai thuec ho citrus nhu'ng it dac
trong cho cdu trite cua cac rau va trai chat gion that' tao tay hay ca rot. De deo
gitip cho trai ch6ng lai cac bign clang lam dip, tham cud trai. Ngay ca vai
nhang rau trai cling chat nhti khoai tay ding c6 met de deo nit& dinh.
De xac dinh tinh dan h6i cua nguyen lieu, to xac dinh modun dan h6i
(hay con goi la modun Young) khi matt bi bign dang. Modun dan h6i bidu dien
khd 'tang bign dang dan h6i cUa nguyen lieu va ti s6 Alp luc nen - keo, tic la
do he s6 g6c cud during cong F/D truck khi mau bi phd va (luc nen ducrc tinh la
lut tren met dcm vi dien tich, can keo la tSf 10 bign clang so vai chieu dai ban
dau. Modun dart h6i cua nguyen lieu not len dO ben cUa nguyen lieu, dieu nay
can thigt de tranh ddp vci trai khi chuyen cha va tinh town thigt bi trong chg
bign rau trai. Vi du, d6i vai thucrng gia, khi chuyen cha, can xac dinh cac lye
se Lac Ong len trai khi chuyen chi de' dam bao gia trf t6i da ctia &fang cong
F/D thiic to phdi nha hcm didm chay sinh hoc (bioyield point) ctia trai, (lac
biet la khong ductc volt qud didm va. Met mat khac, trong ding nghe chg
bign, khi thigt kg may can xac dinh luc du lan dd gay cac bign dang vi du xac
dinh luc can thigt dd got vo dcta, cat migng ca rot, khoai tay... Cac nha khoa
hoc thuc phdn, lai quan tam cign cac bign d6i, gdy va ctia rau trai trong mieng
cho dgn khi nu6t. Cac bign d6i nay se tao cho ngutti an cam giac migng le
chay hay dac, migng tao thy gian hay bet... Nhu vdy, ca de ben lan didm gay
ra bign dang (gay va, barn dip) cua rau trai deli dang ducrc quan tam.
Phucrng pita') quen thuec nhdt dd xac dinh tinh chdt cct ly ctia rau trai
la ddm xuyen va do lye nen, bign dang. Ngoai ra can cac phucmg phap khac
nhtt do de rdo, do va cham, dung song am thanh hay song sieu am... Cac
phucrng pita') nay dole tang kgt bai mOt s6 tac gia nhu Brown va Sarig
(1994), Chen (1996) va Abbott va cac Ong set (1997). Sau khi do cac thong s6
bign dang cUa ma thkic vat cluai tac dung cild luc keo hay nen, cac nha khoa
hoc da xdy dung nen cac &fang cong m6 to tinh chgt cct 1S7 nhu &tang cong
lye tac dung va bign clang mau theo thai gian hay duttng cong luc tac
dung/bign dang (F/D).
Cac thi nghiem dam xuyen hay nen ap can th1c hien vai t6c de chdm
dgn mac ducic xem gan nhu' la. khong TOL De d6c ban dau cUa &Ong cong cho
dgn khi mau ma to bao chua bi vet thd hien nen de bign dang dan h6i. Qua
didm gdy va, cac to bao old matt bat dau bi vu. D6i val. met s6 loci trai c6 thd
c6 met didm thay -d6i 1-A4-et ve de d6c truck diem gdy va, tai d6, ma t6 bac,
bat dau xudt hien gay vetgoi la didm "chay sinh hoc" (bioyield point), mOt s6
loai trai khdc thi diem chay sinh hoc rat gan, kitting the phan biet cittqc vai
didm va. Qua khai diem gdy va, bign dang tang dm luc c6 thd tang, khong
d6i hay giam. Tai didm bin dang t6i da, dau do khong can do ducrc cac bign
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 61
dang cua mau mo va lye giam xu6ng d'Ot ng6t. Duting cong F/D cua mau duti
tac dung cila lite dam xuyen dting dang voi trutng hap ltic nen. CO thd sir
dung cac ddu do khdc nhau d6 tao nen lye dam xuyen hay hp nen nham do
dO chdc &la nguyen lieu thy thuOc \Tao tinh chit sin phdm va hive dich do.
Nguyen lieu ding chdc khi lute do tang Ian.
20
Diem chay
hinh hoc
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Bien dang (mm) Bien dang t6i da
Hinh 2.41 Dttang cong hic tcic dung I bier' clang (F/D) cda tao tdy
dttai tdc dung cila lye nen
(Ngutin: Judith A. Abbotl-1999)
Mau mo dem do có hinli try (cao 10mm N/A dung kinh 15mm), van t6c
nen ep dd tao bign dang la 0,42mmIgiay. Du'ang cong (F/D) cua hai loci tao là
Wang tit nhau ngoai tit kha nang chiu bidn dang t6i da.
duUi tett Ong dm nhiOt, do do nhiOt do, gm la mot trong cac bin phap
ram chin rau trai. Thong thdang, khi thu heti trai, dd c6 the chuyO'n di duac
xa ma tranh ddp, nong clan thu heti khi trai chuta chin hoan town, con do cuing
nhgt dinh. Khi de'n nc i tieu dung mai tap trung trai de chi chin.
b) c)
a)
Hinh 2.42 Dkia veto hinh chup "than nhift" xcic dinh cdc hit hong do beim
ddp cad trcii tao do Delicious ma /thong cein phci vet trai
a, b) Hinh chup thdn nhi:et trai; c) Hit hong that to tren trai
(Ngu6n Danno - 1978)
Bang 2.5 MOt so" tinh chdt nhift ctia cdc thanh phdn thifc phdm
(-40°C < t < 150°C)
PhtIcing trinh
Thong so Thanh phfin
-6?
He so an Protein k = 1,7881 x 10-1 + 1,1958 x 10-3 t - 2,7178 x 10
-7t2
nhiOt Lipid k = 1,8071 x 10-1 - 2,7604 x 10-3t - 1,7749 x 10
W/(m.K) Carbohydrate k = 2,0141 x 10-1 + 1,3874 x 10-3t - 4,3312 x 10-6t2
-6t2
Cellulose. k =1.,8331 x 10-1 + 1,2497 x 10-3t - 3,1683 x 10
Tro k = 3,2962 x 10-1 + 1,4011 x 10-3t - 2,9069 x 10-6t2
Met (mg dung khdc cua tinh chdt nhiet rau trai tudi là de kiern soft
chdt lacing trai cay data tren than nhiet cua trdi. Cdc nhA khoa hoc da nghien
eau each ghi lai hinh anh than nhiet trai goi la "thermogram" (Danno,
Miyazato & Ishiguro, 1978). Danno da nhdn thdy rang vdi trai tao tay, nhiet
do girla vOng tao bi dap NIA Wang tao con nguyen ven chenh Lech nhau tit
0,2-:-1°C. Mut vay, bang each "chap anh" nhiet do trai cay có the xdc dinh
daqc hu hong dm trai ma khong can phd vet trai.
Trong cong nghe ch6 bien rau trai, cdc tinh chdt nhiet dac Wet quan
trong trong chon the do va tinh todn nang lacing cua cdc qud trinh co sit
dung nhiet nha say, co dac, lanh dOng hay thanh trong, tiet Cdc
thong s6 ve nhiet cua rau trai can quan tarn IA nhiet dung rieng, he s6 clan
nhiet va de clan nhiet.
Nhift dung rieng (Kcal I ktK): IA nhiet lacing can thiet de nang nhiet
Ae &la met thin vi kh6i lacing vat lieu len. 1°C. Nhiet dung rieng phu thuec
vao thAnh phin cdc hap chit du tao nen that phdm va ducic tinh theo cong
thdc chung:
C = ECiXj
V8i: C, - nhiet dung rieng cua cdu tit i
Xi - phdn mol cua cdu tit i (%).
De dun gian hctn , nam 1985, Chen da dtia ra ding thiic tinh nhiet dung
rieng phu thuec vao hAm lacing chit khO:
C = 4,19 - 2,30X - 0,628X3
X là phdn tram chdt kho trong thkic phdm.
Met cong thtic tinh khdc do Choi va Okos' dua ra vao nam 1986 de tinh
nhiet dung rieng cua thurc phdm not chung là:
Bang 2.6 NhOt dung rieng cua mOt s6 logi thit trcii
phu thu'Oc vao dO dm (Alvarado, 1991)
Nhiet dung rieng (d6 dm)*
Trai/Ten khoa hoc Phuting trinh
kJkg-1°K-1 % chgt kh6
Tao (Malus communis) 3,64 (87,6) 3,31 (82,4) 3,27 (75,9) 2,68 (49,7) 1,51+0,0232M
BO (Persea drymifolia) 3,39 (74,0) 3,06 (65,4) 2,97 (61,1) 2,39 (44,2) 0,92+0,0332M
Co (Carica pentagona) 3,89 (92,5) 3,56 (88,0) 3,06 (83,5) 2,89 (71,5) -0,53+0,0463M
Chu6i (Musa 3,39 (75,6) 3,01 (66,8) 2,85 (59,1) 2,55 (44,7) 1,34+0,0262M
cavendishii)
Chuoi (Musa auriens) 2,97 (68,1) 2,85 (62,1) 2,64 (55,2) 2,26 (39,8) 1,24+0,0255M
Chu6i (Musa 3,35 (73,8) 2,97 (63,6) 2,76 (59,4) 2,47 (49,2) 0,66+0,0362M
paradisiaca)
Chu6i (Musa rosacea) 2,93 (70,0) 2,85 (65,0) 2,72 (59,4) 2,43 (45,7) 1,48+0,0209M
Anh dao den (Primus 3,31 (77,5) 2,89 (58,2) 2,47 (47,4) 2,51 (40,6) 1,47+0,023M
capuh)
Nho ( Vitis vinetera) 3,52 (81,2) 3,14 (70,6) 2,93 (67,1) 2,35 (47,5) 0,68+0,0346M
&raj chiffn (Citrus 3,68 (88,7) 3,31 (83,5) 3,10 (78,6) 2,64 (63,1)
paradisii)
1,71 (11,4) 1,55 (9,2) 1,62 (1,9) 1,37 (1,4) 1,41+0,0229M
(Psidium guajaba) 3,56 (86,6) 3,22 (76,7) 2,85 (66,7) 2,51 (50,7) 0,97+0,0294M
Chanh (Citrus Limon) 1,70 (11,4) 1,69 (9,4) 1,63 (1,9) 1,45 (1,2) 1,51+0,0179M
Cam (Citrus sinensis) 3,52 (83,1) 3,27 (76,8) 3,01 (72,4) 2,68 (62,9)
1,85 (10,5) 1,68 (10,1) 1,78 (1,9) 1,36 (1,3) 1,52+0,0219M
1,23+0,0219M
Du du (Carica papaya) 3,35 (89,7) 3,31 (77,3) 2,97 (70,7) 2,55 (55,5)
3,52 (81,2) 3,22 (63,1) 3,10 (60,3) 2,43 (3,31) 1,70+0,0230M
Le (Pyrus communis)
Dao (Prunus persica) 3,43 (87,5) 3,22 (80,0) 3,10 (71,6) 2,72 (56,6)
1,78 (12,6) 1,71 (10,4) 1,43 (1,3)
1,69 (2,0) 1,51+0,0218M
(Ananas comosus) 3,48 (84.7) 2,60 (62,1)
2,97 (71,0) 2,39 (46,0) 0,98+0,0286M
Man (Prunus salicina) 3,68 (88,9) 3,10 (75,0) 2,97 (70,4) 2,81 (67,7) 0,11+0,0401M
Le gai (Opuntia tuna) 3,64 (84,6) 3,22 (73,6) 3,10 (68,2) 2,85 (53,7) 1,45+0,0250M
Dau (Fragaria vesca) 3,81 (92,0) 3,39 (86,1) 3,22 (78,1) 2,93 (67,1) 0,68+0,0329M
Dau tay (Fragaria 3,68 (90,4) 2,93 (79,7) 2,76 (74,2) 2,64 (65.2) -0,21+0,0415M
Ichiloensis)
11u9t (Citrus reticulata) 3,69 (87,0) 3,18 (76,8) 2,85 (64,2) 2,30 (48,3)
1,83 (12,8) 1,78 (10,6) 1,77 (2,0) 1,47 (1,5) 1,52+0,0221M
3,94 (94,5) 3,48 (81,6) 3,18 (74,8) 2,93 (64,1) 0,71+0,0339M
Ca chua (Lycopersicon
esculenturn)
4,56 (87,4) 3,18 (82,7) 2,97 (73,6) 2,64 (62,7) 0,45+0,0344M
Ca chua (Cyphomandra
betacea)
3,98 (92,0) 3.68 (89,0) 3,18 (76,3) 2,97 (66,8) 0,33+0,0385M
DUa hau (Citruillus
vut • aris
I
65
kJ/kg
nong
NhiOt
chay
283
270
300
288
286
289
264
■
304
-•
75
95
,-- N- CO 0) N CO
.---, N N C \I N N
kJ/(kg.K)
a) .,- N CO a) CO 0 1.0
1,94
CD CD N- Cr)
2,05
63 CO
0 0) -1--
- 0)- 0)- 0)- CO N T 0) CO 0 ,-
rieng tren diem ..._, C \I •-: CA .-- ..-- ,-- CV CV .1. ,- T c..i (.1
dung
kJ/(kg.K)
dOng dac
co co in .-
3,9 1
co IC) ..--- in
3,70
• co 1.-- 0
Nhiel
1
'
dOng dac
Digm
,.... CO (C) N N CO
-0,9
0 0 - ,- (r)
-2,4
°C
,-_
C) ,- ,– 7 7 1- T 1.-. 1- V-
I
0,48
0,40
0,53
0,57
0) CD (.0 CO (.0 0) ,Z1'
1.c.0
0
1.... -4!
o X5 t'_-, N 1,-. CO CO 1.0 CD
0
O o c d c — ci c\i c;
3,30i
1,00I
.D O o o o o o o o
- .--. o
oo'o
4,30
-0 0 0 co r-- co co CO N CO (I) CO
X ': X ■
-•• Lii- c\j- c5 -- •cr- N
CNJ -1- a;
Carbohydrate
14,13
12,18
12,76
Lo co o
19,18
15,38
in
10,18
17,15
8,08
N
LO (D CO i..0 1.--
Xc
fr7 CO CO
co
o a) CO CO 0 (D 0 1-- 0 0 N 0 1.0 co
-#
0,58
,4s)
m
co co N CO 0) N '1' C\I
IC)
'I' CO -,-. ',-- CO Lc)
6 6 6 6 6 6 6 O 0 6 ---- 6 0 0
I
c
N N
0,88
11 0 0 CT) CD 0 N
0,75
1.0 CO CO CO CD
115 e ›:'- N. CD 0 _ N_ CO _
`71- '1'- 0) 0 CO CO CD a)
a. 0 0 ,-- v-- v-0 ..-- Cr) 0 0 0 0
87,87 I
7 CO co
85,64
rua co ..4- co co o 7 co
80,56
68'06
0 _
OE' L 8
Nho c hau Au
— E
Sdri chua
Viet quat
Sdri ngQt
7
I Mam x6i
— 5=
Nho My
--.
co 13
.„ Sc
as o
. -
trang
--■
as .(Cs . CT ,45
Vai
a -J
->, "=
0 > -J CO
267 _I
66
270
280
108
289
CJ)
106
280
..-.. (r) U)
275
(.., J CO
307
CO
273
0) (0 C
a) r CO CO
T.' 0) 0) a) 0 CO
CV C\1 CO CV CV N CV CV C
- CV
2,07
1,74
...-••• C \J CO U) (D O 0).
0 0 CO CO 0)- 0)- rt- 0- (N- 0)- 0) U) 0
0)
T.
..... (N- N ,-- „-- ,-- r •If- *-• CO CV CV r r N CO- CV N .---
2,56
• (C) 0) CO
OL:£
N. CO
,- v- .-- (.0
2,57
Tr CO •Cr CV CO 0
a) CO CO r-- 0 CT)
a a) r-- a) CO OD 0) CO CV
Cr) CO C6 CO Cr) Cr) Cr) Cr) co co Cr) Cr) Cr) Cr) N cfi
I
(N CD
-2,0
0) ,:r CA co C) (o 0_ ap 0
...I- (c) 0)
6 c5 o .-. c.I , c.
, ri ' q
C43 ,
i g q
1
0,28
2,50
0,46
2,40
2,00
8,20
11,10
15,11
61,33
0,40
0,76
0,90
67
— M CT) CO N CO T
26 1
316
293
308
'cr
302
307
254
CO
307
0) 0 0 CO 0) 0) N
CO CO CV cr N
cr) r--- cc) 0 N-
C, CV CO CO CV N N M CO ,-- N N (0 N
1,85
2,25 r-
..,:- CO
r---
r CO
CO (D
0) 0)
-,---
'Kr (.0
CO-
0
0)
0
,-
a) 0)
- CO- 0) CO 0 CO CO
-
---- ,- T ,--- 1- T T N r r T r- T r- T N
O CO 0) T r 0 N CV N 0
3,63
N N 0) CV N LU N
3,82
L0
LL
cr, o a) a) o a) o a) o o co o o ,- r--- o
6 -4- CO CO ,:r CO •zr CO •cr CO -zt CO •zr ..zr 6 6 NI
T
-0,5
10 0
L' 0-
ES ,- CNI 6 6 ..- 6 6 d T o o o. 6-
. c?
Q) -1 co a) CV I"- *-- T N r N
0,57
Z9'0
P, CO CO CD 0_ 0)_ CO- N r-- CO h- •cr c0 r 1.0 0 CD
6 c\i o — o — O 6 6 6 O 6 r o
I
O cp o c2) o O O O
3,00
o o
3,80
2,30
1,70
2,50
2,50
2,00
3,60
1,80
0L
to co (D ,-- cr CO 0 CO CO T 0
CV T CV CO N M 6 CO N N
(5)
0) •ct N
14,15
33,07
15,09
'1- (D CO 0 0 CD 1"--
9,56
lf)
5,24
3,65
.cr ":1-
- LI) r 0) \i" - N N r*-- o CO
1r- "Cr r--- Lri
,- CO cci a; N (D CO O
CO
..._, 0) 0 N N LU o N T
0,14
0 CO CO CO CO 0 0
0,70
0,50
61:0
oz'o
I
3'38
1,74
0 S ' 1.
0)
en CO N CO (0 0) •:1- 0 0) N CO 0 N _ M CO N- LU
6 N N CO 0 v- .- (.0 CO 1-
58,581
0 ,- N- CO (7) 0 LU T
I 92,40
..-.
DUa c huOt
Mang tay
.-
Bap ngot
Bong cal
Cal xoan
....... -,
Can tay
Bap cal
Can tay
Su hao
61 tay
.al
Ca rot
BOng
cts- ,. al .(CS CO
.
., -"Z
1
0 CD 0 0 0 CC I- (3
318
CO r- .,- CO N CO CO
280
106
315
306
263
306
293
CI)
300
266
307
308
248
,- 0) "1' 1- T- CO CO Cr
....., N N CO CO CO N N N
I
_-) 0) C5) (D CO "1' CO CO
2,03
E ). 7:r 1,94
■-• C°- 33)
O a) co o co r-- N N- N- N- CO 0 CD CO
_ 0) 0)
...... r (NJ CV N r .- .-- v- v- r N ,- c\i ,- v-
l
3,81
co N- N N N CO N- r-
4,08
co
3,47
3,56
4,01
in
4,08
N-
3,75
,
:r
,
67-
01
a)
N.
CJ) CY) 0) r-- ,
71- a) o o o o in CO CD
CO CO CO c6 c6 ri CO R7r ..zi -1
- .cr N CO CO
l
•,- CA co N CO CO CD In CO .- ,- CO
0,80I -0,8
-0,3
CO
-0,5
L'0-
0)
6 ,- ,- 6 6 6 6 6 6 6 ' ,- ' ,- 6
, . .
N CO 1,20 CD O '1'
0,82
0,50
0,42
sz'o
N-
0,30
0,54
0,87
O) c) o co in o
P., CO 1"--- CO N 0') 0) CO N.. ID_ 0
,- CD ,--
r
6 6 6 (4 6 6 6
3,30
.0 0
I
0 0 0
2,40
1,50
0
1,10
0 CD
3,00
0,50
06' l
5, 10
3,20
re C \ CO 0) CO CO ,- "--- "I CD
1- •-_.1 "1 r v-- ,- .1- N CO N :6
--,
N
23,43
27,89
0)
24,28
_ Cr)
14,46
1 15,32
0,10
0
0,48
0 0) 0 0 'I' N- cv a)
0,24
N 0 CO 0) 0 N
co
CO ,... CY) CO
q -zr ,- ,- N CO '1' v- CY) I- LC) (0
O o 0 o o 6 o 6 o o . 0 6 6 O 6 6
1,40
co a) co co co
2,86
0,94
N- c) in o c) o in c)
2,09
68'0
Zt7'9
O up ,- CD 0) 0
Co
- o — CT) N CD 0 CO N CO 00 (f)
c...i •,- c. , ,- o — o cv .-r o o 1.- V-.
0 CO ,- 0 CO CO 11) N
74,26
Ot ngot xa nh
Cu cal yang
ngo tay-
01
,
Khoai ma
v-
Tao kho
,(13 ■
cri 0 *0
Khoai
.-.. _C
c
,.., ,..' RS- 0
Rau
o
E v c v ).< ..-
MO
CO
BC
He so dein nhOt (W/m°K): là van t6c &mg nAng lucrng nhiet truygn qua
vat lieu, la nhiet lacing truyen qua mot dcrn vi be mat clang nhiet trong m6t
don vi then gian khi gradient nhiet dO bang 1°K. He s6 clan nhiet X chil ye-u
phu thu6c vao ban chat, cat, true, d6 dm, va Theo mOt s6 tac gia
nha Maroulis et al., 1990; Maroulis et al., 1991; Saravacos va Kostaropoulos,
1995, doi vdi vat lieu dang hat cd mOt (10 r6ng c, thi he s6 dein nhiet có the
tinh theo ding thdc:
1 1 -e
= E.Aa + (1- e).ks hay — = — +
X Xas
voi Xa va Xs IA h0 s6 dein nhiet cua pha ran va pha khi.
Nam 1997, Rahman va cdc d6ng stt dua ra tong thdc xac Binh he s6
din nhiet cho trong qua trinh say kho rau trai rani sau:
X = eaXa + fin - ea - ewAs + eivXwl
trong do: X - he s6 dein nhiet; e - phan the tich cua help phAn dang xet
a, S, W - viet tat cho khong khi, chat ran (chat kho) va dm.
0,713
T .,285
X,285
v0
Va gid tri: f; = 0,996[1- c ]. H)
a + kwr Tr w
7',. - nhiet do tieu chudn 273°K
T - nhiet d6 tuyet d6i, °K; Xw - phAn kh6i lacing &la nude.
C6ng thiic tren có the sit dung khi Xv, thay d6i tit 0,14+0,94, nhiet d6 ter
5+100°C, va d6 x6p bleu kien tit 0,0+0,56. Sai s6 dot down thay d6i trong
Iclioang 7+15% thy thu6c vao loai san phdm this nghiem. M6 hinh nay khong
vai nhiet d6 duUi 0°C va tren 100°C.
Vi du, vizi pa - kh6i luting rieng bieu kie-n; pt - kh6i luting rieng thkic
ctia rau trai va X - ham dm, to co:
Pa X pa . 1 Pa"
Ca = 6W = s
Pt (1 + X) Pw ) ( 1 ÷ X) ps
Nam 1989, Murakami va Okos dua ra tong thiic tinh he s6 dan nhiet
theo thanh phAn cac chat trong thu'c phdm
=E
xi/Pi
x=
z E (xi /pi )
70 CHLIONG 2
HO s6 Nhiot Ham
Loai thkic phSm dan nhi0 am Tac gla Lu'u y
W/(m.K) °C %
B6ng cal xanh 0,601 28 87,6 Sweat (1974) Tj/ trong = 1,32g/cm3
NuOc nho xanh 0,237 28 Bennett et al. (1964) SOt, khOng hOt
DO clan nhi0 (m2/s): ha:,, con goi la tinh Sr nhiet, (lac trttng t6c di
thay dei nhiet do ctia vat thd. D6i vizi rau trai thi de clan nhiOt cl4c trtml
cho t6c do d6t n6ng hay lam nguei va xac Binh theo cong
a =
cxp
aT _ (a2T 1 aT)
at - a ar2 r ar
trong do: r - toa d6 theo phuzing ban kinh, (in)
t - thdi gian truyen nhiet, (s). [37b].
Phgn phan xa
cua tia khugch tan Phgn truyen su6t
cOa tia khugch tan
Ngu6n sang
chigu tdi
Tia sang truy6n su6t
be mat
rau trai
Tia sang
phan xa
Mau sac thuting the hien dO chin cila rau trai, va aging d'O mau doi khi
cung gan hAn N./6i cikIng dO huvng. De danh gia, mien to mau sac, co nhigu hO
"toa dO mau" (Fa diivc de nghi nhif cac he cua Clydesdale; Francis; Hunter vA
Minolta. Trong do, difvc sit dung nhi6u niat IA hO toa RGB (Red, Green
and Blue), thuttng duvc dung trong man hinh mau vo tuye'n truye'n hinh hay
mon hinh may tinh, he Hunter L a b, h0 CIE (Commission Internationale de
l'Eclairage) L* a* b*, CIE XYZ, CIE L* u* v*, CIE Yxy, vA CIE LCH.
Hinh 2.44 He toa c10 mew CIE L*a*b*. L* cho biet do sang,
tU trdng = 100 den den = 0
a* vet b* la toa do bieu hien mau sdc tren "mat phdng mew XY"; a* bieu hien
mau tren truc do - xanh la coy, b* la bieu hien mau tren truc yang - xanh luc;
diem giao gitia ba truc nay the hien mem xam chudn. NguOn tit Minolta (1994)
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TAW CHAT 75
Theo Sr kien dm CIE, mat nglitli cd the cam nhan du'ac ba mau can ban
là xanh la cay, do va xanh lye, cac mau con lai that ski chi la to hap cua ba
mau can ban tren, vi vay nam 1931, CIE du'a ra he toa de mau CIE Yxy dung
de mieu to mau sac do mat ngadi cam nh4n. Nam 1948 he toa de mau
Hunter L a b du'ac du'a ra dimg cho quang dien va den nam 1976 he toa mau
CIE L* a* b* ditac RI dung de mieu to chung cho mau sac (hinh 2.44).
Cac mol lien ket h6a hoc hap thy nang lacing anh sang tai cac bu'ac song
khac nhau, vi vay mau sac ciia san pham to thay la "mau anh sang da
bi hap thu. Cdc hap chat nhif chlorophyll, carotenoid, anthocyanin va cac chat
mau khdc hap thy anh sang trong vOng anh sang thay dive. Nude,
carbohydrate, chat be° va protein hap thu anh sang trong vOng hang ngoai
gan. Nam 1987 Williams va Norris da lap ra met danh sach cac bade. song hap
thy chinh cho cac chat mau, nu'oc, chat be°, protein, carbohydrate. Tiep theo d6
cac nha khoa hoc da thong ke ducic rat nhieu cac badc song hap thu cila rat
nhieu chat, tit do phat trien nen met phdang phap phan tich khong can pha vik
mau de xac dinh ham liking chat kho hoa tan (SS), acids, tinh bet va do chin
cua rau trai. D6i with met s6 loai trai nhif tao tay, citrus, kiwi, xoai, du'a cac loai,
hanh tay, dao, khoai tay va ca chua c6 the xac dinh ditac chat kilo hoa tan hay
tinh bet vai de chinh xac len den 93% (Dull, 1984; Birth; Dull; Kawano;
Kawano; Murakami; Katayama; Slaughter; Lee and Pieris). Ham luring cac
chat beo trong hat va trai ba ciing co the dtrac xac dinh bang cach phan tich
can hang ngoai NIR (D.C. Slaughter, personal communication, 1996).
2.5
(5 1 . 0
0
-J
• Tinh
0.5 - A N aft
o Duong ;
0.0
cs . —00 ----al
Hinh 2.45 PM trong vang anh sang th6y claw va h6ng ngoai gdn
cud tao tay loci 'Delicious'. Hcip thu nicznh nhdt trong wing
back song ctia nitac, tinh bey vet &tang
76 CH(IONG 2
as
b)
Hinh 2.46 Hinh chup multispectral a plied hien ra cac lau lidng cda trcii cay
a) Hinh chup tai back song 540nm (trcii), 1010nm (giaa) va hinh so scinh mew
giaa hai bit& song (phdi) thdy duac vi tri bi tham cda trcii tao My Delicious
b) Hinh chup tcti back song 1010nm (trcii), 760nm (giaa) viz hinh so scinh mew
giaa hai balk song (phdi) de thdy vi tri hit hong clia trdi tao Crispin
Ngu6n Aneshansley vet Throop - 1999
Khi ky thudt phat trien hcm, cac camera cho phep chup lien tuc hinh
anh cua rau trai 6 nhieu base song khac nhau. Hinh anh chup khoang dual
10 back song lien tuc thi daoc goi ten IA "multispectral" va hinh chup nhib
horn 10 back song thi &foe pi IA "hyperspectral". Cac hinh chup dang nay c6
the gitip chting to xdc Binh dacre cac vet tham, cac ha hong do lanh, hay do
nhiet, cac thaang ton cac ha liOng khac ctia rau trai ma khong can phai pha
mau.
Hinh 2.47 Hinh chup multispectral cda trcii cd chua di plicit hien cac vi tri bi
hit lidng boi vi sink vdt sail ben trong trcii (tai briar song 540nm (trcii), 700nm
(giaa) ya hinh so scinh gida hai buck song (plicii)). NguOn Abbott 1999
NGUYEN Lieu RAU TRA1 - CA-U TAO, TINH CHAT 77
1
78
NhiOt d6
38,3
0 LI) In
CC)
OD LO CO CO 0 in 01 0
6 c\i •I- C\J a) 0 (.1 CO cri COi N: 0 (0
co in rr (s) .- ..:1- co in co N co
0,00137 1 1 0,899
1
LO 1"-- N. CO CO CO CO 0) '1' LC)
0,883
ii CO 'Kt
ca ..— N LO CO a) a) -cr co I,- a) ,--- U)
N a) a) a) 0) co co co a) cr) co 0) co
6 6 6 6 o 6 6 6 6 6 6 6
0 N 0 N- CO 0
0,00 1434
0,001348
CO
0,001004
CO
LO CO N- .,— N in .,:r in
0,0016
•—• N CO CO LO ..— 7r N- nz1-
0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0
HO s6 ton that eliOn mai
0
6 6 o 6 6 6 0 6 o
_,
Ni,-
o N N
-0,04048
-0,02420
0 in N
-0,1355
-0, 1825
-0, 1192
-0,2407
N 0) CD '1' CO
+ -4- CO 10 co CO Nft 0)
O Lr)
a) co co cv ir) -cr rr
- 0 ,-- 0 _ N N
.13 6 6 CO
6
+ 6 6
co
Q)
20,36
22,40
16,45
CO N CO CO N
20,95
CY) N 0)
CO CC) CD 1".- te N N 0 't
0 C ) R Ni A
N: N cri o5
0,1 CV r N
-
CO ch o •zr- 0 N
0,848
0) CD CO CD
CO 0 -4- c\J 0 CO 0) Lo 0) a)
O) 0) co 0) I a) I I a) a) a) a) co
6 6 6 o 6 6 6 6 6 6
-0,0005129I
-
-0,0005831
-0,0005706
-0,0005502
-0,0008304
-0,001143
0 o o I O I I
HAng s6 diOn moi
7...
1
0
-0,08378
0,05240
-0,08229
0 05229
+ co CD N
-0,2068
CD
-0,1208
co c\I CO
I— 7r
co r--
r-- co
b
_a ,— ,— I I
o
+
L__ '
6 9
j
,—. CO CO CO N
74,18
N N .—
77,94
CO
'1 't CO CO CO N- CO CO 0
N-
a
I I
M CO iti ,71- Q5 d r-: ,
,i- IC) CD N- CO CO CO N. N-
Cu cai yang
DUa c huOt
to
Khoai tay
Bap ngot
Bong c ai
,. qv
>"
;II
o 4,:s—
0 - 0
Ca rot
ii5
Rau
o ,*- o _C
C4 ,.• ,.7 _C '03 (
CC I— 2 0 Y I- H 0
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 79
Bang 2.12 Ham ltiong nUarc trong int s6 loai rau xanh
(Nguon: Vi*On dinh dttang VOt Nam)
Hinh 2.13 Ham lacing flack trung binh trong loci trcii cay
Trill Ham !Lion nubc (g/100g) Trill Ham ItiOng nutic (g/100g)
Tdo 83,9 Oi 86,1
Mc' 86,4 Mit 73,2
Bo 72,6 Kiwi 83,0
Chu6i 74,3 Cha la
Mam xoi 85,6 Chanh 89,0
Blueberry 84,6 Xoai 81,7
Dua cantaloup ' 89,8 Qu9t 86,3
Anh dao chua 86,1 Cam 86,8
Anh ciao ngpt 80,8 Du do 88,8
Bliai 90,9 Dao 87,7
Ham lacing nuac c6 trong rau trai anh haling nhieu tai cac tinh chit
&la rau trai ttiai cang nhti cong nghe va san phi'm rau trai ch6 Eden. Khi mai
thu hoach, rau trai c6 lacing mfac cao, rau trai ttiai inch, da tang mau sac ttiai
sang va hucing thin d4c thing. Nhang theo thitri gian bao quan, lurccng nude
giam din din de'n khoi Wang chung cua rau trait giam va gay ra cac bien d6i
cam quan nhtf giam cli),.gion, mau tra nen s'am hcm, da nhan nheo, miti vi
thay d6i.
Ham lacing nu'ac ty dc, trong rau trai anh hung rat lan to cac qua trInh
the bien rau trai. Loai rau trai nao tang nhieu nu'ac lien ket thi trong qua
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 81
trinh tach nu'ac (nhil say kho, ly tam tach miac, chigt...) se tang kh6 tach mite,
can c6 cac hien phdp ho tor. Vi du, khi say rau trai it pectin nhit nho, thorn
'dung "dm tit do nhieu, de clang ha do rim xu6ng 7+8%. Nhung ngu say chugi
nguyen trai, do ham luong pectin trong chugi kha cao, rat kh6 dat duoc dgn dO
am bao quan 12+13%; va khi dat dgn d6 am nay, chu6i nguyen trai se rat ding,
khong the an duoc. VI vay, that:mg mu6n say chu6i kho, can phai cat !slang lat
Tu'arig tit v6i qua trinh lanh long rau trai, de' dang bang Wong ntrac tit
do, nhiet d6 dang bang chi can —5°C, nhiing phai ha nhiet d6 xueing —50°C mai
c6 the clang bang hoAn toan nuac trong rau trai.
De xac dinh hAm luting nu'ac trong rau cu, ngttai ta c6 thd dung hai
phuong phap:
- Say dgn kh6i lacing khong d6i de xac dinh ham rim toan phan (147a,„ pa)
- Vat ep lay miac r6i do d6 kho cua nit& ep bang chigt quang kg dd suy
ra !!tong rulac tut do (Whido).
Phwing phap thd hai dirge sit dung ph6 bign trong tong nghiep dd xac
dinh nhanh hAm Wang dm tit do ding nhu' hAm lacing chat kho cila nguyen
lieu rau trai.
147 indn phdn = When ket Wty do
2.4.2 Glucid
Bang 2.14 Phan loci glucid va khci nang tieu hoer tai runt non
(Nils - Georg Asp — 1996)
Monomers Iola nang tieu hem
Monosaccharides
Glucose +
Fructose +1
Glactose +
Disachatides
Saccharose Glucose, fructose +2
2
Lactose Glucose, galactose +
Oligosaccharides
a-Galactoside Galactose —
Raffinose Glucose, fructose
Fructooligosacharides Fructose, glucose —
Maltooligosaccharides Glucose +
Polysaccharides
• Tinh bOt +
Amylose glucose (-)3
Amylopectin glucose
Tinh bOt bier. tinh glucose
• Polysaccharides khong phi tinh bOt
Cellulose Glucose
Hemicellulose Galactose
Pectins Glucose
ii-glucans Mannose
Gums Arabinose —
Chat nhay Xylose, rhamnose
Uronic acids
Fructans Fructose —
Phu gia thtjc phgrn rndi
Inulin Fructose —
Polydextrose Glucose —
PolyoIs Nhieu loci diking (+)
Alcohols (—)
Pyrodextrins Glucose —
Thanh phgn chidm khol lutng 1Crn thd hai trong rau trai, khodng tit
2+40% khOl luting, IA glucid. Thy thuec loai rau trdi khdc nhau se Chita cac
loai glucid khdc nhau. Ham luting glucid thgp nhgt trong bau bi, data chuOt,
va cao nhgt trong cac loci rau cu c6 Chita tinh belt nhu khoai, dgu... Glucid
gop phgn chinh tao nen hinh clang, vi ngot va gia tri dinh during cita rau
trai. Cac glucid chit ydu trong rau trai bao gom cac clang dutng don gidn va
cac clan xugt cua du tng c6 thd hba tan trong nude, cac dang polysacchride
nhd tinh 134, cellulose, pectin, pentosan...
Xet ve mat dinh dating, cac glucid trong rau trai not Chung g6m mOt
phan nho cac dang dtiOng don.gidn va chidm phan lOn là cac chgt xo. Cdc
dutng dun gidn de Uhl h6a nen co thd hgp thu nhanh, triet dd. Cdc chgt xo
co the khong hgp thu dive nhung gOp phan quan trong trong tieu h6a, gitlp
tang cutng nhu Ong runt va han chd cac benh ve clutng tieu h6a nhu ung
thu trdc trong, tri... Ngoai ra, cac glucid tham gia trong viec tao nen cac hop
chgt glycoside dong vai trO rat quan trong trong phOng va Chita benh.
Bang 2.15 MOt so locti clueing don gidn c6 nhie'u trong rau trai
Da tan trong
N gu'ang ,
Da khiquyen
Loal during Cong thtic cgu too
ngot
nhgn
bao him hcii
cim
n u'ac
6CH,OH H
5 CH,OH
0 HO 0
Fi...\
i . 70% 0,55% 15%
a-D-glucose HO.
HO °H OH H
32 H OH
OH OH
H
CH,OH
HOCH, O OH HO 0
0-D-Fructose HO H iI...\ 180% 0,25% 30%
HO OH
CH,OH H OH
OH H
CH,OH
CH,OH
0 O '
Saccharose OH I
A OH 100% 0,38% 13%
HO 0 CH2OH
OH OH
Trong rau trai, cac dang during dun gian hoa tan chit ydu trong kitting
bao. Ham lung cac loai dutng nay se tao ra vi ngot cho rau trai. Ba loai
84 CHLIONG 2
Bang 2.16 Ham Izigng &tang có trong mOt s6 lad trcii thong dung
Cdc 1001
Nguyen lieu Wong tang Glucose Fructose Saccharose Maltose
Cliking khdc
Anh dao chug [8,1] 4,3 . 3,3 0,5 0,0 -
Anh ciao ngot [14,6] 8,1 6,2 0,2 0,1 -
BO [0,9] 0,5 0,2 0,1 0,0 0,1
Buoi 6,2 1,3 1,2 3,4 - -
Cam 8,9 2,2 2,5 4,2 0,3 -
Chanh 0,4 0,2 0,2 0,0 0,0 -
Cha la 32,0 23,7 8,2
Chu6i 15,6 4,2 2,7 6,5 0,0 0,1
Dau [5,7] 2,2 2,5 1,0 0,1 -
Dtia hau 9,0 1,6 3,3 3,6 0,5 0,0
Dua 11,9 2,9 2,1 3,1 0,0 -
Dao [8,7] 1,1 1,3 5,6 0,7 -
Du dU [5,9] 1,4 2,7 1,8 0,0 '
Bang 2.17 Ham litcmg mOt s6 loai &tang don gicin trong cac loai rau cua
Trung Qu6c. (Nguem Kaushalya Gupta - 1989)
Ham lu'Ong g/100g phan an clu'qc
Rau a Ham irn, Fructose trung binh Glucose trung binh Saccharose trung
% khong bign CA kheng bign d6i binh khong bieen dcii
Ca chua 94,2 1,25 1,00 0,02
0,75 + 1,87 0,53 + 1,66 0,00 + 0,17
Ca rat 89,6 1,36 1,41 2,56
0,69 + 2,22 0,71 + 2,27 1,32 + 4,53
CO hanh 87,6 0,76 1,08 1,48
0,19 + 1,80 0,41 + 1,75 0,74 + 2,31
Rau diep 96,4 0,48 0,40 0,10
0,10 + 1,13 0,06 + 1,26 0,02 + 0,79
Cal thao 94,5 0,50 0,64 0,04
0,35 + 0,66 0,41 + 0,79 0,02 + 0,06
Bap cai 90,6 1,75 1,92 0,46
1,47 + 2,23 1,62 + 2,54 0,21 + 1,20
Bong cal 92,4 0,74 0,70 0,28 _
0,49 + 1,09 0,41 + 1,01 0,07 + 0,94
Bang 2.18 Ham him diterng thayd6i cit'a mot s6 loai rau trong ba meta
khcic nhau ctict nam 1988. (Ngu6n Haila - 1992)
Ca chua
Nang do g/100g (khoi Itiong kid)
Xuan (n = 4) He (n = 7) Thu (n = 5)
Fructose 1,00 1,26 1,12
Glucose 0,75 1,07 0,87
Saccharose 0,00 0,04 0,02
Cai thho
Nang do g/100g (kh6i Iticing tuoi)
Xuan (n = 4) He (n = 6) Thu (n = 5)
Fructose 0,42 0,48 0,60
Glucose 0,51 0,64 074
Saccharose 0,41 ' 0,03 0,05
CO hhnh tAy
N6ng do g/100g (kh6i lacing tUcli)
Xuan (n = 5) He (n = 4) Thu (n = 6)
Fructose 1,23 0,37 0,64
Glucose 1,54 0,94 0,78
Saccharose 1,55 1,16 1,62 _I
86 CH1fUNG 2
Gioia cac loai rau trai khdc nhau, ham Wang cac chdt dating thay d6i
rat nhieu, nhang ngay trong ding mot loai rau trai, thy theo d6 chin, gi6ng
loai ham lacing cac chat dating ding thay d6i trong m6t khoing rat rOng.
Thuting trong maa kho trai c6 vi ngot hcin trong mua mita do ham Kiang
dating cao han va ham lacing acid thdp han.
Ngoai cac dating dan giin, rau trai con chtIa cac dan xugt cud dating c6
kh6i lacing phan tit nh6 va tan loot trong nu'ac. Cac clan xugt cua dating
trong trai c6 the 1(6 den D-sorbitol trong m6t s6 trai ho hoa h6ng (Rosaceae),
vi du trong 100m/ nu& tao ep chtla khoing 300÷800mg D-sorbitol. Trong
100m/ nit& cam ep c6 130+170mg Meso-inositol.
Vi da s6 dating thin gian va cac dan xugt hoa tan tot trong dich bao
nen trong nuac ep trai cay thong t6n tai of i mOt lacing khd cao. Bing 2.19
cho thgy ham lacing dating c6 trong 100m/ miac trai ep cua m6t s6 loai trai.
Bang 2.19 Ham Ittowg &tong trong 100m1 midc trdi cay ep
Ham lu'cing dutmg (g/100mintAc trai ep)
Loal UM cay
Glucose Fructose Saccharose Sorbitol
Anh ciao 7,50 t 0,81 6,83 ± 0,74 0,08 t 0,02 2,95 t 0,33
TS/ le gifia cac loai dating nay se tao nen cac vi ngot thanh ddm khdc
nhau giita cac loai trai. Tuy nhien, can km Sr la vi ngot cua rau trai khong chi
phu thu6c vao n6ng d6 dating ma la ski ph6i hap hal hod giita cac loai (luting,
acid, pectin, tannin va mat s6 hap chgt tao vi khdc.
Trong qua trinh bao quan va chg bign, cac dating dan gian ea thg tham
gia phan tang Maillard tao nen mau sam va miii cho rau trai.
Dating clan gian ,d8 tan trong mfac nen trong qud trinh chg bign, neu
rim vai Wang nude qua. nhie'u hay thai gian qua ldu c6 the anh hating d6n vi
cila sin phdm. Mdt khdc, cac chdt dating dan gian lai là dang ca chgt chc
nhi6u loai vi sinh vat, chinh vi ly do da, khi rau trai bi ddp, cac chgt dating
tiet ra tao m6i truting tot cho vi sinh vat phdt
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 87
2- Tinh 1)0
Tinh bOt IA h6n hop hai polysaccharide lA amylose vA amylopectin.
Amylose do cac &tang a-D—glucose lien ke't vdi nhau tai vi tri a-1,4.
Amylose ca clang mach thang. Cac nhom glucose trong amylose ci.ing ca
khoang 0,1% lien ke't tai vi tri a-1,6 tao nen mach nhanh. Tuy nhien s6
hang phan nhanh va chi6u dai mot nhanh rat it so vdi mach nhanh cua
amylopectin.
0H OH OH
Thing cac amylose khOng du6i thing ma a ding xoAn 6c. Tren yang
xodn, cac nhom hydroxyl huang ra ben ngoAi cua vong xoan, ben trong IA cac
nhom C—H. Nha cau trim nay ma tinh bOt ca kha nang hit am va tao phdc yeti
cac chdt Ichdc nhu vai iode, acid boo... Kh6i lu'ong phan tur cua amylose thay
d6i rat lan phy thuOc vao dO chin, vao giong, loAi va cac phdn khdc nhau cCia
thkic vat (la, r6, hat hay
CI% 0/y
Oy
11400/7
06406
Lien kgt a(1,6) glucoside
(diem gnarl nhanh)
0/y
CH2OH CH2OH CH2OH CH2OH CH2OH CH2OH
HO OH
OH 1 OH OH OH OH OH OH
Lien kgt a(1,4) glucoside
Trong to bast) thkic vet, tinh bet dticic hinh thanh tai cdc amyloplast
(bet lap) trong nguyen sinh chAt. Ham lacing tinh bet trong rau trai thay
d6i rat lain thy thuec gi6ng cay va dO chin ctia trai. Vai tro &la tinh bet
trong rau trai IA ch1t till can cho sti phat trien cua cay con sau nay,
chinh vi vAy tinh bet chda nhigu trong hat va cac phgn chuyen dot trig cua
cay nhti cu. HAm lu'crng bet chda nhigu trong cdc loai hat lacing thut nhti
gao, nge, Ma mi, trong met 86 loai cu nhti cu khoai mi, khoai lang, khoai
tay... hay trong chic loai trai con xanh nhu' chat xanh.
Bang 2.20 Ham /acing tinh bOt chda trong nit s6 trai cay
clic, ming Don Nam A
(Ngu6n JOHN K CANDLISH - 1987)
Mang cdu xiern 86 ± 9 0,40 ± 0,4 Mang cut 81 ± 0,8 0,26 ± 0,07
Bang 2.21 Ham piling tinh bOt chila trong mot s6 locci rau ctia Mexico
(Ngu6n Scinchez-Castillo - 2000)
3 Dlu Ha Lan
6 Su su, bi xanh
7 Ca rot, cu caw
Trong cling mOt loaf trai city, ham Wang tinh bOt ming thay d61 thy
theo gi6ng. Vi du, cac nghien cilu dm David G. Stevenson (2006) dgi vdi 6
gi6ng tao dttac tieu thu nhieu et My cho thgy gi6ng Granny Smith co ham
luvng tinh b6t cao han se thich hap cho cac san phdm ngu nha mitt tao;
trong khi do gi6ng tao Royal Gala c6 ham hicmg tinh bOt thgp han va thich
hap cho An tic:6 (bang 2.22).
90 CHUONG 2
Bang 2.22 Kh6i lucmg trung binh, ham luting wide vet tinh btit
efia 6 giong tao tieu thu nhiht tai My
(Ngutin David G. Stevenson - 2006)
Kh6i lacing trung binh Ham lu'Ong Woo Ham lacing tinh b6t
Gi6ng tao
(g/trai)a (%) (% chgt kh6)b
a trung binh clia 60 trcii (lay mils 3 ldn, moi ldn 20 trai)
Khoi Iticmg
b Ham luong tinh bOt claw phdn tich hai ldn cho m.8i dqt thi nghi-em
Cgu tao cua tinh bat trong rau trai cO clang hat. Hinh clang va kith
thuac hat tinh 136t thay d6i rat nhigu thy thuiic vac) gi6ng va d6 chin dm trai.
Kich tit& hat tinh bit anh Ilitang tai tinh chgt cd 1Y cila tali. Hat tinh bit
cang 1an thi thit trai cang boy, x6p. Kh6i lacing rieng tinh b6t bang 1,5+1,6,
do do khi nghiAn vai ntfac, tinh bit se lAng xu6ng.
30 120
10 40
Hinh 2.52 DO thi bieu din bie'n doi cda ccic thanh phdn glucid
tren trdi chit& sau thu hoach. (Ngu6n Kayisu - 1981)
92 CHUONG 2
Ngoai trit mOt s6 loai Cu, thutng trong cdc loai rau trai, tinh bOt chi
chigm tY'r 10 nhe. Trong qua trinh trdi 16n tren cay, ham lutqng tinh bOt tich
to se tang dgn dgn cue dai, sau d6 se giam dgri theo qud trinh chin. Trdi khi
xanh tinh bOt nhieu (chu6i xanh 20+30%, tao xanh 2+3%), khi chin lacing
tinh bOt giam xu6ng ( 2%) do tinh 1)4 chuygn h6a thanh dutng. Do d6, thy
muc dich ding ngh0 ma lcia chon nguyen lieu thich hop. Vi du, d6i v6i chu6i
de san xugt bdnh chu6i hay keo chu6i thi nen chon chu6i chin c6 d() ngot cao.
Ngtiqc lai, ngu san xugt bOt chu6i thi phai chon chu6i Yang de c6 lacing tinh
bit la nhigu nhgt.
S6 lieu thu doge IA gid tri trung binh cua hai mau lAp lai, cdc mau nay
lgy tit plign gifia cua nam trdi khdc nhau
Bcing 2.23 Ham lityng tinh bit vd tY' 10 gii?a amylose va amylopectine
trong hai gidng ca chua Fireball va Moscow
(Nguon Ming - Ho yo - 1967)
9 70 2 34,00 9 74 4 17,50
Thu'6ng trong trdi cay, ts? 10 amylose tren amylopectine 16n hart 1. Ty
10 nay tang cao trai tang gi6n, ngttqc lai trdi se deo. Ty 10 nay dAc bit ant)
hu'ang dgn chgt lacing cua rau tr.& say kho. Khi tST 10 amylose tren
amylopectine lan hqn,.1",.rau trdi say de kho va san phgm gion, ngutc lai khi
tS, 10 nay nhe hum 1 thi say Mu kilo va san phdm deo, vi du nhu xoai, chu&
chin... Ty le nay cling thay d'61 theo qua trInh chin cila rau trdi. Vi du d6i v6:
ca chua, ty 10 nay giam theo qud trinh chin caa ca.
NGUYEN LIN RAU TRAI - CALI TAO, TI-NH CHAT 93
3- Crie chat xd
Cdc chgt xcf trong rau trai IA cac loai polymer khdc ngoai tinh b6t
nha cellulose, hemicellulose, pectin... va lignin. He fiat' h6a nguti khOng c6
cac he enzym phan giai &roc cac chat xd nay. M6t phAn chit xa se &roc cac
vi sinh vat song trong rut giA &la ngRii len men, phan con lai se theo
phan thodt ra ngoai. Do do, theo quan niem dinh dutng cu thi chat xci
kh6ng c6 gid tri ve mat dinh dung. Tuy nhien, chit xo lai c6 duoc nhitng
gid tri khdc 6-mg khong kern phdn quan trong d6i vdi sac khoe cua ngudi
va. IA mot phdn khong the thie'u trong beta an. Chit xo lam cho thyrc phdm
tilts:mg nd ion hcsn tao cam gift no va thodi mai mac du an it "chit dinh
dung". Xd lam cham viec fiat' hda cac beta an do d6 nguOi to cam thay lau
doi han. NgoAi ra chat xd con lAm cham viec hip thu cac chit dinh &tang
vao mau, giam tdc d6ng xgu do ntIng d6 chit dinh &tang cao d6t bign ngay
sau baa an. Cdc chit xo gidp lAm tang nhu d6ng ru6t, lAm phan mem va
tang th6 tich gitip phan diroc tong ra de han, nhanh chong hon. Do d6, an
du hiong chit xd se phong ngita ditdc cac benh ve cludng tieu hda nha tao
b6n, viem runt thita, ung thu runt ket, dai du?ing, sail than, tri, beo phi, va
cac benh v6 he tuan hoAn nhu' gian tinh mach, thieu mau tim cyc b0, huyet
kh6i trong tinh mach... Chat xo con giiip hip thy cac chgt d6o, clac biet là
kiln loai Ong tich to trong t6 bac) va tong ra ngoai. Ngoai ra, chgt xo con
c6 tac d6ng tot len he cholesterol trong
Ham lacing cac chit xo trong mot s6 loai trai vimg Dong Nam A &roc
trinh bAy trong bang (2.24).
Trong rau xanh cac loai, ham lacing cellulose thuOng chiem tit 0,2+2,8%
thy theo tang gi6ng. Rau den (1,1%), rau ng6t (2,5%), rau mong toi (2,5%),
rau ninit (1,9%), rau xA lach (0,5%)... là nhiing loai rau an là thuting gap
trong cac baa an hang ngAy cua nglitti Vi't Nam co ham lurcrng chgt xcr trung
binh. HAm lacing chat xo, nhgt là cellulose thutng cao o m6t s6 cac loai
mang: mang nira (3,9%), mang tay (2,3%), mang tre (4,1%), mang vdu
(4,5%)... CUng vdi cac loai trai (thutng 0,5+2,7% IA cellulose), rau xanh là
ngu6n cung cap chit xo cci ban cho con nguOi trong cac baa an hang ngay,
dac biet c6 Sr nghia cho nhang benh nhan bi boo phi.
94
DLISH - 1987)
(g1100g phcin an ditcc)
Q
E
lZ
C
..o
4,03
.0
Loai trai
S
1 Cellulose Lignin T6ng long xo
thu6c nhcim ce llulose
I (2) (3)
...-..
4.....4
(5)
..--
-
C7)
+I
0)
0)
Hong x iem
+1
CO
CO
6
N
6
N
+1
I,
2,9 ± 0,6 4,5 ± 0,7
N-
co
c0
Dfia
6
0,37 ± 0,08 0,95 ± 0,1 0,54 ± 0,07 0,20 ± 0,02 1,7
CV
41
v
I
Mang c6u x iern 86 ± 9
+I
Mit
,--
OD
r-.
+I
0,99 ± 0,2
ID
00
CO
+I
0,42 ± 0,4
CC)
c.i
Y
.c
.4(1)
O
U)
10
+I
+I
a)
9 1± 2
0
0
..-
0)
0,16 ± 0, 1
6
6
0,24 ± 0,3
CO
-1-1
(.0
co
o
N
+1
Du du 1,6 ± 0,2
6
0,81 ± 0, 1
in
-1
(-4
0,077 ± 0,04
CO
+I
0)
Chia hau
0
03
140
;-6
(3)
co
+I
CO
0
N.
o
6'0
N
0
+1
N.
-4-1
6
6
0,63 ± 0,5 0, 18 ± 0, 1
6
6'
CO
as
C)
E
-4-1
T-
0
1-..
0, 15 ± 0, 1
CT
+I
0
,—
rs.-
to
CO
+I
+I
N
N
+I
0
.1-_
Sau r ieng 67 ± 8
6-
Lri
in
a)
C\I
N
+1
6
6
4,4
f••••
tr)
......
1-
q
..-...
-.....
r•-••
N
co
O
CO
0,41 ± 0,07
N.
O
co
0,52 ± 0,01 j
O
+1
0
+1
6
6
94 ± 0,5
6
Man (roi)
0,013 ± 0,02
N.
a
in
N.
+1
0,28 ± 0,01
6
6
Nhan 82 ± 0,6 0,11± 0,07
0,37 ± 0,2
CO
CO
0,31 ± 0,03
+t
0,26 ± 0,07 0,76 ± 0,05
6
Mang cyt
o
(o
+-
.-
0
+I
0,66 ± 0,08
CO
6
+I
to
0,18 ± 0, 1 0,82 ± 0,04
Xoai
.
CV
4:1
..--
0
co
+I
6 0,36 ± 0,3
CO
-I-I
6
(f)
1,2 ± 0,04
N
Giong Filipino 0,23 ± 0,08
CO
CV
co
r,-
0
+I
0-
07
0,28 ± 0,3
CD
+I
N
0,97 ± 0,3
N
Mu m 0,23 ± 0,07
Chu6i
.:1
(0
cN
2,6 ± 0,8
m-
CV
0,37 ± 0,06
I
'-
N.
+I
+1
Giong Pisang tali 1,6 ± 0,2
CO
:t-
co
2,0 ± 0,8
CO
+I
0,41 ± 0,02
CD
41'
In
+I
Gi6ng Pisang raja h 1,8 ± 0,4
co
2,0 ± 1
CV
c\i
0,36 ± 0,01
N.
+I
1,2 ± 0, 1
N
+1
6
Gi6ng Pisang mas
0,27 ± 0,05
co
N-
o
0,36 ± 0,02
+I
O
N
+1
0,84 ± 0,01
"
6
Ch6m chom
T
vr-
CI
+I
cv
1,2 ± 0,4
Li"
1.0
to
CO I CO
CO
6
+I
+1
2,5 ± 0,3
6
6
0,46 ± 0, 1 0,23 ± 0,1
((I)
0,85 ± 0,1
...1
90 ± 0,5 0,27 ± 0,3 L
95
96 CHUUNG 2
a- Cellulose: co ding that cau tao là polymer mach thang ctia dating D-
glucose lien kat vai nhau bang lien kat 0-1,4 nen con dale goi là 13-glucan.
Day la m6t polymer tao nen tit 5000+ 10.000 phan tit glucose thy theo
giang va b6 phan cua cay. Cac soi cellulose lien kat ngang vai nhau bang
rat nhiau cau n6i hydro tao thanh cac b6 soi c6 4)20nm ban rat kho thily
phan. Trong vo trai va vo m6t s6 loai hat, cac b6 soi cellulose con lien kat
vai cac chat nhu hemicellulose, pectin, lignin hay cutin tao thanh m6 v6 c6
cau true ran chat va it thoat midc de bao va cho trai va hat.
Cellulose IA thanh phan chinh cUa vach to bac) thuc vat. HAm luting
cellulose trong cac loai rau An la chiam khoang 0,2+2,8%; trong trai cay 16
0,5+2,7%.
CH2OH OH CH2OH
0— etc
OH H H
H OH CH2OH = H OH
CH2OH OH CH2OH
H H 0— etc
HO .-- a D galactopyranosyl
OH
OH 0 OH
OH HO OH H
"- H-0
0 v. mk , Oa . • •Volk ---- H-0
, Oil/ • p VOA.
HO H-0
HO OH HO OH
OH —A0
peroxidase. Tuy nhien, cdc vi sinh vat ding chi phan hay lignin khi khong
can mot ngu6n dinh duthig nao hgt. Chinh vi vay, trong thien nhien, lignin
bi phan hay 1-St cham.
OH OH
CH3O CH3O
CH — CH — CH2 HC
0/ I o
I
‘CH2— CH —CH HC —0
b) OH
Theo kha nang hba tan trong nuac c6 thd phan loci pectin thanh:
- Pectin Ilea tan: la cac methoxyl polygalacturonic
- Pectin khOng hem tan: la protopectin. Vd ban chat protopectin la hap
chat ctia pectin vai araban.
H3C H3C
H H H
H H
OH OH
0
vv..0/ H H a H H a
,.rr-
-0
OH OH H
HO 110
H H
Trong rau trai pectin khOng c6 nhidu, khoang 1+1,5% (ca r8t, bi d6
khoang 2,5%). Tao, dau va cac trai thu6c nhem citrus la cac loci trai gittu_
pectin. Pectin tap trung nhidu trong vo trai (cam 4,7%, chanh 7%).
Ty lg giaa hai dang pectin khong Me tan va pectin hba tan se anh
twang ddn d6 mem cua trai. Khi trai con xanh, pectin chit ygu la protopectin,
khong hba tan trong nu& gitip cho trai c6 d6 cdng. Khi trai chin dan, chilli
tac dung enzym protopectinnase, protopectin se chuydn thanh pectin hba tan,
lam ygu lien ke't gilta cac t6 bao, trai tra nen lam han. Ngoai tac dung ctia
enzym, protopectin con c6 thd chuydn thanh pectin hba tan dttai tac dung dm
nhiet do va acid. Vi du, trong qua trinh chan a nhiet di) 60+85°C trai cling se
bi mem dan do chuydn hba teen.
Khi tan trong miac, dung dich pectin c6 d6 nhat cao. Trong san xugt
nude rau trai, ham Wang pectin tan trong nude cao se gay bat lai cho qud
trinh loc. Dd khac phuc hi'en Wang nay, ngtitti to sit dung enzym pectinase de
thily phan pectin, giamd6 nhdt.
TD: Nude ca chua chda 90+92% wick nhung vi ham Wang pectin cao
nen san pham c6 dang sdn sOt: Nguac lai, nude &la c6 ding ham lacing chat
khO nhung it pectin nen dg ep, dg loc han rat nhiau.
Pectin c6 kha nang tao &mg (tao gel) trong mei twang acid va c6 ham
htong du ing cao. Vi du, nhtt dung dich pectin 0,5+1,5% c6 thd tao gel khi
nang di) dating lan han 50% va pH trong khoang 3+3,4. Trong cong nghd
thifc phdm, pectin thutng duac sit dung lam chat phu gia nha kha nang tao
100 CHUONG
gel. Trong dung dich, u die'u kin thich hqp, cac phan tit pectin du6i mach
hinh thAnh lien ket giita cac dai phan tit tao thanh khung mang, c6
nang nudc, tao thAnh cdu true (lac bit cho san phdm. KM nang tao gel
cdu trait gel phu thuc vac) s6 lacing cac monomer tao nen pectin va mut d(
methoxyl h6a. Kh6i lacing phan tit nho qud se khong tao gel con kh6i luqnE
phan tit lan qud gel se ding. Trong moi truting trudng kie'm hoac co mai
enzym pectinase, pectin bi thay phan, giam mach va mat kha nang tao gel
Mtic do methoxyl h6a lai anh huang den cc; the tao gel. Vdi m6i loai pectic
(HMP hay LMP) cct the tao gel khdc nhau. HMP tao gel nhd tao lien ke-.
hydro vdi nhau va vii cac phan tit nudc. Gel pectin se hinh thanh khi troni
dung dich co mat &Ong va c6 pH thip. Dutng co kha nang gift nude, nen kh
ham lacing &Ong cao, dating se canh thanh nuoc lam giam do hydrat 1161
tren phan tai pectin. Mat khdc, khi pH giam, cac ion W se "trung hoa" caf
dien tich -000" tren mach nen cac sqi pectin de den gan nhau, tao lien ke
hydro gitta cac dai, phan tit pectin. S6 "cdu n6i" hydro tang nhigu thi gel cans
b6n. Kha nang tao lien ket hydro cua dich pectin phu thuc vao nhie'u yeu ti
nhu'ng ba ye-ti to chinh IA n6ng di) cua dating, acid va pectin. Th6ng thus ing
khi n6ng d6 dating lan han 60%, gid tri pH trong khoang 3+3,5 WI n6ng di
pectin trong khoang 0,5+1% thi dung dich HMP se tao gel. Con LMP tao ge
theo ca Chg tao lien ket ion vdi calci. Cdu tao gel phu thuc vao n6ng dO talc
ma khong phu thuOc vac) n6ng d6 cua dating va acid.
Trong ruOt gia cua nguti, hau nhur pectin se duqc cac vi khudn dudn;
mit RI dung het.
e- Gum: lA cac hqp eh& khong tan ,nhung phan tan trong nudc tao than;
mOt "dung dich" dAc hay tao hO gel. 0 thuc vat, cac chdt tao gel thutng dud
tao thanh tai cac vet thucrng de bao boc bao ye cay chthig lai sat xam nha
cut vi sinh vat. Ve mat h6a hoc, gum lA polymer phtic tap, tao nen tit ca
monomer IA &Ting va cac dAn xudt cua duting. Cdc monomer thutng gap 1
galactose va glucuronic acid, uronic acid, arabinose, rhamnose, va mannose.
Trong ruOt gia, gum co thd len men tot nhd h0 vi khudn ducting ruOt. Nhd kh
nang tao gel, gum ducat data vao cac san phdm thuc phdm nhu' mOt loai ph
gia tao cdu true. Mot s6 loai gum thong dung duqc sat dung trong cong ngh
thyc pham nhu gum arabic, gum tragacanth, guar gum va locust bean gum.
Gum arabic (acacia senegal hay acacia seyal) con goi lA acacia gun
arabic gum, turkey gum, indiana gum. Gum arabic lA nhua duqc ldy tit tha
va canh cua cay acacia senegal, acacia seyal, va cac cay thuOc ho Fan
Leguminosae trong ye'u tren viing ddt kilo can a Senegal. Gum arabic 1
loai gum c6 xu'a nhdt va duqc bidt den nhi6u nhdt trong s6 cac gum tut nhiei
Ngudi to sit dung gum arabic tit each day Ilan 5000 nam, vao th?ji Ai Cap c
dai. Vao thdi do, gum arabic duqc dung nhu chdt mang trong my phdm,
NGUYEN LI EU RAU TRAI - CAU TAO, TIAIH CHAT 101
vik, IA mOt trong nhang chgt tham gia trong quy trinh Yap xac. Gum arabic
là hOn hip cua nhieu polysaccharide c6 ctiu true gi6ng nhau nhu L-arabinose,
L-ramnose, D-galactose, D-glucuronic acid. Chutii chinh cua n6 IA cac g6c 13-D-
galactose lien ket vai nhau va mach nhanh g6m cac clueing galactose,
arabinose, rhamnose, glucuronic acid, va/hay methyl-glucuronic acid.
Gum tragacanth con co ten là gum dragon hay Syrian tragacanth IA
nhaa cay thubc gi6ng Astragalus (cay bui), ho Leguminosae ducic tr6ng d vbng
Trung Dong (Iran, Syria, Th6' Nhi Ky). Nhya cay gAn nhu khOng mAu hay
yang nhat, khong mui va gAn nhu khong vi. NO là mOt loai gum lau dili, cang
gi6ng nhu gum arabic, duvc sit dung tit each day 2000 nam. Gum tragacanth
co eau true phac tap, g6m D-galacturonic acid, L-fucose, D-
galctose, D-xylose, Nth L-arabinose. Gum tragacanth bao g6m hai thanh phAn:
phAn tan trong mfac, tragacanthic acid, chie'm 60+70% kh6i luvng cua gum,
va phan khong tan trong nuac, goi là bassorin, co khoi lacing phan t.it khoing
840.000d.v.c. Khi trOn vai nutc, phan tan goi là tragacanthin chie'm 60+70%
kh6i lacing cua gum N/A c6 kh6i lurctng phan tit khoang 840.000d.v.c. Khi hoa
vac) nuUc, tragacanthin tan tao thanh dung dich keo con bassorin khong tan,
tracing net, hinh thAnh khol gel.
1 1
a-L-Fucp p-D-Galp
NgoAi ra, con c6 the kg Mil mot s6 clang gum thuc vat tan trong mtac
Ithac nhu guar gum va locust bean gum (carob) c6 ban chgt hoa hoc là
galactomannan. Galactomannan IA polymer c6 mach chinh tao nen W cac
lien ket cua dutng mannose va mach nhanh là dutng galactose.
Guar gum cbn goi IA gum cyamopsis, bOt guar co trong thanh phan not nhu
cua hat CyaMopsis tetragonolobus, thuOc ho Leguminosae, yeti lactng gAn 35% cay
guar thicic tr6ng chu ye-u et An D6, Pakistan va My (Texas). B6t guar gum chtla
10+15% a m, 5+6% protein; 2,5% xu; 0,5+0,8% tro. LA galactomannan g6m mOt
mach chinh do cac geic D-mannose k6t hcrp lai yeti nhau bhng lien ket 13-1,4 WI
cac g6c D-galactose not yeti D-mannose cua mach chinh bang lien ket a-1,6. Ty le
galactose: mannose là 2: 1.
102 CHLiaNG 2
•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
• • • • • • • • •
Locust bean gum lathanh phan cua not nhi:i hat 'cay carob (ceratoni
siliqua). Loai cay nay tr6ng ph6 bier d viing Dia Trung Hai, chat.' PI
(Algeria, Tunisia, MorOcco...). Locust bean gum gitip dot trot chgt dinh diking ch
hat va giit nu& khi khi h4u kho chn. Locust bean gum la mot galactomanna
gi6ng nhu. guar gum gO'm mach chinh do cac phan U.( 13-D-mannose lien ket v(
nhau bang lien 1(6t 1,4 va nhanh do cac phan ti't a-D-galactose lien ket v(
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CA'11 TAO, TI-NH CHAT 103
mach chinh bang lien ket 1,6. TS, 10 mannose va galactose thating IA 3:1
d'61 6:1, cho thay thay vi cif 2 phan t>i mannose IA 1 phan di galactose, nhut
trong guar gum, 6 day galactose dkioc g.n voi g6c mannose tha 5 hoAc 6. Dieu
nay lam giam tinh mem deo cUa gum, nhking mAt khdc lai lAm tang ski gian dai
ctia phan tit. NhCing don vi galactose c6 the ngan can ski tkicmg tac giaa hai
chu8i, nhang nhiring don vi mannose & nhting khoang trong se tao lien ket yeti
nhau va hinh thanh gel.
Cdc gum khdc c6 the tim thay vizi mOt luvng khong 16n trong ygn
mach, dai mach, mOt s6 rau cu, d4u hat...
Being 2.25 Ham Nang % cac loci &tong cdu tao nen chdt xa hbaa tan
va xa khOng hem tan clia mOt vai loci rau. (Ngu'On Judith A.Marletl - 1993)
_
Phgn xd tan, (%). Phgn xd kh6ng tan, (%)
Nguyen lieu
Gic Xyl Gat/Rha Ara . Man Gtc Xyl Gal/Rha Ara Man
Gia d6 11 3 58 23 5 58 11 15 12 4
Dau Ha Lan
Xanh 10 6 44 32 8 55 8 20 10 7
yang 4 3 67 23 3 62 8 14 8 8
Cai thao 5 3 46 40 6 65 10 11 10 4
Bap cAi xanh 7 4 38 40 11 52 10 16 18 4
Bap cai tim 8 4 37 40 11 52 9 11 24 4
Ca rot -
Deng hOp 2 Vet 62 32 4 69 5 13 9 4
Luec tUoi 3 0 62 32 3 52 5 25 13 5
BO non nguyen et:1i 18 18 34 24 6 42 28 7 23 vet
Cu den 4 V6t 38 58 Vet 60 12 10 14 4
Cai xoan Wei 4 3 37 50 6 53 9 11 23 4
La Mil tat 4 3 40 48 5 63 12 7 14 4
Rau diet:,
La xanh 8 3 52 29 8 60 10 15 10 5
La de 12 2 49 27 10 65 11 13 7 4
Hanh tay
DO 11 4 62 15 8 45 5 42 5 3
Trang 5 2 76 12 5 49 5 40 4 2
Vang, CIA luOc 3 Vet 70 23 4 50 6 36 6 2
Kheai.taY
.LuOc 5 Vet 75 16 4 58 3 29 7 3
D6, ca ve 8 2 67 19 4 60 4 25 8 3
06, khong ve 6 2 72 16 4 ' , 56. 4 30 7 3
Rau spinach 13 7 41 34 5 57 10 17 13 3
Ca chua tuoi 11 9 53 19 . •8 66 10 6 3 15
Ghi chti: Gk: glucose; Xyl: xylose; glactose; Rha: rhamnose; Ara: arabinose;
Man: mannose; vet < 0,5%.
104 CHUONG 2
f- Chat nhay: c6 cau true h6a hoc tutng tit nhu' gums va là cac hap chat c6
tinh u'a nutc. Chat nhay duac tao ra trong t6 bac, cua not nhu bao boc xung
quanh nh m bao v0 phoi hat, ch6ng lai hiOn Wang mat nutc.
g- Phan nhorn chat xd: chat xa c6 thd chia thanh hai nh6m:
- Chat xa tan trong miac
- Chat xa khong tan trong mioc.
CAc chat xa ma c6 the tan (lute trong nutc am hay nutc nong thi d6u
durcrc xep vacs nhOm chat xa hoa tan, con lai IA cac chat xa khong tan. Nhin
chung, nhom cac chat xa tan trong nutc bao g6m pectin, gum, mot s6 loai
hemicellulose va cac chat nhay. Cellulose, lignin, va melt s6 loai hemicellulose
mach dai dutc xep vao nhOm chat XO khong tan. Cac loai rau an IA va vo ngoai
ctia cac loai hat lacing thyc chi:fa nhi6u chat xa 'thong tan hail xa hba tan.
Ngutc lai, trong cac loai trAi chtla nhigu chat xa hoa tan Ilan.
Ming 2.26 Ham luang of cac loaf cldeing ctiu tao nen chat xa hoa tan
vet xo. khong hoa tan ctia mot vaf loci trcii cad),
(Ngu6n Judith A.Marletl - 1993)
Phgn xd tan, (%) Phgn xd khong tan, (%)
Nguyen lieu
Glc XyI Gal/Rha Ara Man Glc XyI Gal/Rha Ara Man
Tao
Giong Applesauce 11 8 32 49 0 51 12 15 22 0
Giong Macintosh 6 3 28 52 11 54 11 11 20 4
MO
Kho 8 3 34 48 7 56 11 11 17 5
TUOi 6 3 46 34 11 61 10 10 14 5
Dau thy 8 9 41 39 3 58 21 10 8 3
Nho den 7 4 54 27 8 64 8 11 11 6
Nho do 9 5 52 28 6 61 8 16 10 5
Cam
Giong Mandarin 2 0 61 37 0 39 6 28 24 3
Gi6ng Temple 7 5 40 43 5 50 10 16 19 5
Gi6ng Valencia 5 3 57 31 4 49 11 15 20 5
Dao
DOng hOp 8 8 39 45 0 56 10 11 20 3
Ttioi, khong vo 7 3 34 56 0 59 11 11 15 4
TuOi, co vo 4 5 40 51 0 58 11 12 15 4
Man
Bong hOp 8 0 65 21 6 52 7 23 12 6
MO kho 5 . -. b 60 31 4 42 7 30 18 3
MOn hid 6 3 51 32 8 40 6 29 21 4
Ghi chti: Gk: glucose; Xyl: xylose; Gal: galactose; Rha: rhamnose; Ara: arabinose;
Man: mannose
NGUYEN LIEU RAU TRAI - au TAO, 7-1.111H CHAT
105
Being 2.27 Herm litang protein ctia mot s6 rau trai cua Viet Nair
(theo Vien dinh diking Vift Nam) tinh cho 100g phdn can dace
Ten rau Ten tieng Anh Ten khoa hoc Am Protein
(1) (2) (3) (4) (5)
Bau Calabash, Bottlegourd Legenaria vulgaris,
95,1 0,6
L.siceraria
Bi xanh Ashgourd Waxgrourd; Winter melon Benincasa cerifera 95,5 0,6
Bi do Squash, pumpkin 92,0 0,9
Ca chua Tomato 94.0 0,6
Ca rot Carot 88,5 1,5
Ca tim Eggplant 92,5 1,0
Cai bap Cabbage 90,0 1,8
Cai clic
93$ 1,6
Cai thia Chinese cabbage Brassica spp. 93,2 1,4
Dau co ve Beans, kidney 80,0 5,0
Dau Ha Lan Green peas 81.0 6,5
Nu dim Cowpea, yard long 83,0 6,0
Nu rang Asparagus pea 89.5 1,9
Gia dau xanh Beansprouts 86,5 5,5
Muop Loopah, luffa 95,1 0,9
MtiOp clang Bittermelon, colocynth 94,4 0,9
Rau bi Pumpkin leaves 93,2
106 CHUONG 2
Xet ve mat gid tri dinh &ging, cdc protein thkfc vat có cha't hfcinf
khOng cao do tY 10 khOng can do'i ctia cdc acid amin khong thay th0.
Bang 2.28 Thanh phdn cac acid amin khong thay the tham gia tgo nen
protein ciia mOt s6 loci rau caa Viet Nam so vai trdng va thit heo
(Ngudn: Vien dinh &tang Viet Nam)
Phenyl alanin
Tryptophan
Methyonin
Izo leucin
Threonin
c .c
Leucin
c c "E :0
Ten thac an ;1. To IP tf;
_., > a x
Rau mu6ng 0,14 0,07 0,04 0,14 0,14 0,10 0,15 0,11 0,18 0,06
Rau ngOt 0,16 0,13 0,06 0,25 0,34 0,17 0,24 0,17 - -
Rau cai xanh 07 0,03 0,02 0,08 0,06 0,06 0,09 0,07 -
Rau den 0,11 0,04 - 0,12 0,10 0,12 0,17 0,10 0,10 0,04
Triing 1,07 0,61 0,22 0,94 0,73 1,08 1,36 1,18 0,95 0,31
Thit 1,44 0,40 0,23 0,69 0,74 0,91 1,19 0,94 1,01 0.51
Dau tudng 1,97 0,68 0,48 1,80 1,60 1,43 2,24 1,67 2,41 0,79
Gao to 0,29 0,11 0,08 0,39 0,27 0,47 0,62 0,38 0,55 0,11
23
37
22
107
(0 col co ,- cr) Cv W ,_ Lt.) a)
0,4
26
co N ,-- ,-- — N
CV ,_
,ct ,-
I-
18
r
14
I
N ho ng ot
21
..- 0 .23, r•-•
24
ii 0
Ot
F .-- ■ d•
—• ,— c0 0) 0
(0 1—
LO
,—
0
1
20
20
Of 1. c\i c\j cy,
.031
20
*0
NI 1 LO cD 0)
O E vt .-- ,- ,--1 .1.
37
37
1
50
I
qy 0 CV 0)
20
co co CO N C)
Le
_J Tr Cr ',II ,z11
NI
13
1
14
29
40
29
I
96r
a)
C cv „.„
`O 1.0 cv N 0 N
38
0)
[1.
- co si.-' ,- cv In e- N
33
50
27
64
64
44
46
27
c0 a)
Dao
17
64
28
20
Dua hgu
CO O cp to c) in (0
cr) l'..- to NI c`i •rr uDi v- N
25
1
Dau thy
- Cv N 0
I, 33 c0 ,-
18
Co Cv
35
cr)
s-I a) CV N d N d 00
--
N N CO
14 —1
30r
32—I
I
Chu6i
1 52
190
•ct• N co c0
a)
.- a co
80
44
55
LZ
h- I N T:1- T •:I- CO CO CO
O
Chan h
N 1-• N in •ri" 0
,- ,- -4 ,- .7 N
1
qct 0) CO
Cam
46
51
Co T CO CV CV 10 ,- ,- T Q) CO
1
Glutam ic acid
Aspart ic acid
._
Acid am in (mg )
Tryptopha n
Met hyon in
Protein (g )
rsoleucin
E c c
._ - •c
- .-
Leucin
>,
Glycin
u !ueltt I
C c .c c 70 •- 0
• 0 _c •03 a) 0 17;
- • T>.,2 0 CD
-
>, _0 a. ci )
a F- > < I C.) F-
r
_l
108
CHUONG 2
Qua bang 2.28, chking to c6 the nhan xet rang da phan cac loai rau
xanh thing thie-u mot trong 10 loai acid amin can thidt nay kd ca nhang
loai rau c6 ham lacing protein khd cao nhtf rau cai xanh, rau ngot (thidu
arginin va histidin), rau den (thidu tryptophan)... Dac biet, xet vg mat chat
luvng protein caa cac loai rau xanh, rau mu6ng la loai rau c6 chda Tay du tgt
ca cac acid amin khong thay the (kd ca arginin va histidin) tuy nhien vdi
ham Idcfng khd thgp.
Vi vay, khong thd xern rau xanh la ngu6n cung cal:, protein cho co thd
dude. Tuy vay, d6i vdi nhang truting hdp nhu' ngu'di an chay hay ngutfi dan a
cac nu& dang phat trign (it c6 thdi quen hay dieu kien de sir' dung nhieu thit,
ca, trdng, seta... trong cac baa An hkig ngay), can phai c6 ski ph6i help hieu
trai nhieu loai protein thitc vat vdi nhau de tao ra difyc ngu6n protein c6 gid
tri sinh hoc cao.
b- Enzym: protein rau trai chu ye-u la a dang protein chitc nang tdc la cac
enzym. Cdc qua trinh trao d6i chat va bidn d6i hOa hoc xay ra trong cac mo
than vat du di tac dung xtic tac caa he th6ng cac enzym. Cdc enzym trong rau
trai con tie'p tuc host &Ong dale khi rau trai lia khoi cay. Ve ban chgt h6a
hoc, enzym cgu tao tit protein va cac coenzym c6 ban chat la vitamin. Cdc
enzym nay tham gia xtic tac cho hau het cac qud trinh sinh h6a, sinh ly ctia
thkfc vat nhut qud trinh ho hgp, trao d6i chgt, tao hulctng, lam ma mau, lam
mem trai...
Vi du, cac he enzym trong trai se tham gia vao cac chuygn hda cua
carbonhydrate (nhd enzym pectinolytic, cellulase, amylase, phosphorylase,
saccharase, cac enzym coa chu trinh pentose phosphate, aldolase); hay cda
qud trinh chuydn h6a lipid (nhtf lipases, lipoxygenase, cac enzym xtic tac
cho qua trinh sinh tong hqp chgt beo) va cac enzym xuc tac cho cac chu
trinh tao acid citric va glycoxylate... Cdc qua trinh nay ca thd c6 Idi va
cung cd thd cd hai cho qud trinh bao quan rau trai. Cdc enzym cd thd chia
thanh cac nhoin sau:
- Nhom enzym oxy hoa klzu (oxidoreductase): la cac enzym xkic tac cho
qud trinh oxy h6a kha trong that vat nhd lipoxygenase, phenoloxidase,
peroxidase...
- Nhom cac enzyrn thtly phan (hydrolase): IA cac enzym )(tic tac qua
trinh thily phan trong rau trai nha glycosidase, esterase, protease... Pectase
phan giai pectin tao thanh acid polygalacturonic to do va rddu methylic. Day
la phan drig dung dd lam trorig nu& trai cay.
- Nhonz ccic enzym chuye'n vi (transferases) la cac enzym xtic tac qua
trinh chuydn ch6 cac nhom chic (nhd nhom methyl, nhom phosphate...) tit
phan tit nay (donor) Mil phan tit khdc (aceptor), vi du methylase hay
protein kinase.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, T1NH CHAT 109
- Nhom cac enzym d6ng phan 116a (isomerase) la cac enzyme xdc tac
cho cac phan dng tao ra •cac dang d6ng phan khac nhau, vi du cis-trans
isomerase, phosphoglucomutase.
- Mom cac enzym lyase la cac enzyme xtic tac cho cac qua trinh 136 gay
cac lien kgt hda hoc va tao ra cac lien kgt Me hoc mai ddai dang n6i doi hay
mach Ong nhti glutamic acid decarboxylase, alliinase, hydroperoxide lyase.
- Nh6m cac enzym lygase la cac enzym xdc tac cho cac phan Ling n6i
hai phan tit tao ra mot lien kgt hoa hoc m6i nhd glutamine synthetase, DNA
ligase...
Cac enzym cling co tac dung dc chg ski tao thanh mot s6 chat khac, vi
du nha trong khoai tay chda mot loai protein dc chg hoat &Ong &la enzym
serine proteinase. M6t so loai protein khac c6 trong dau va dtia leo c6 tac
dung dc chg ski hoat dOng cua enzym pectolytic. Cac enzym va protein ctia rau
.cu c6 thg dttqc phan tach nh6 sac k3'r dien di. MOi mot loai enzym se c6 mot
nhiet d6 va pH t6i thich khac nhau. Ngay ca ding mot loai enzym co ngan
g6c tit cac loai thdc vat khac nhau cang se c6 cac gid tri pH va nhiet d6 t6i
thich khac nhau nhttng thay d6i khong 16n lAin.
Bang 2.30 Cac loaf enzym Hwang gOp trong trcii cay
Enzym Mc dung
_
Polyphenoloxydase Xuc tac qua trinh oxy h6a hop chit phenol, tao ra cac polymer
(phenolase) mau sim.
Mc tac cac phan Cing thily phan lien kgt glucoside giaa cac
Polygalacturonase acid polygalacturonic trong cac phan tit pectin, lam cho ma to
bad tro nen mem hdn.
Xuc tac qua trinh phan hely lien kgt ester dia cac g6c
Pectinesterase
galacturonic trong pectin, lam cho mo to bao tra nen chgc hdn.
Vic tac qua trinh oxy h6a lipid, tao ra cac san phdrn khong
L ypoxygenase
mau, khong mOi.
Xtic tac phan (mg phan Ung oxy h6a acid ascorbic, lam Om
Ascorbic acid oxydase
gia tri dinh (Wong.
Xuc tac qua trinh tach vong phyton ra khai chlorophyll, lam mgt
Chlorophyllase
mau xanh.
Trong qua trinh bao quan rau trai, gap di6u kien thuan lqi, enzym thdc
ddy cho cac qua trinh trao d6i chat din ra nhanh ham VI vay khi bao quan
rau trai tuai, can chon ch6 a bao quan tang xa dieu kien t6i thich cua cac
enzym tang tot.
110 CHUMS 2
Trong qua trinh chd bidn rau trai, khi cac mo bi phd vd, cac enzym
duqc giai phOng ra khai to bac) trot nen tai do vA hoat Ong manh. DAc biet IA
cac enzym thuec nhom oxy h6a khii se c6 khuynh huang oxy h6a cac hap chit
phenol thAnh quinon tao thAnh mat' sam gay giam gia tri cam quan cho san
phdm. Trong try ting hqp nay, can vo hoat cac enzym dd han chd qua trinh
oxy hoa
NH2 NH2
NH2
HO CH2CHCOOH CH2CHCOOH
CH2CHCOOH 0
2 + enzym 02 + enzym
+02 Nhanh
+ 02
Nhanh
COOH COOH
H H
- CO2
HO COOH
H H
+ 03 1 Nhanh
+ 02
Melanin
TUdng dal chim
H
Indole 5,6-quinone
Hinh 2.60 Sci ció qua trinh oxy has tyrosine clued tax dOng ctia cdc enzyme
phonollase tao nen san phdm melanin cd matt xam
c- amin acid tit do: ngoAi cac acid amin tham gia cau tao nen cdc protein,
trong rau trai con chda cac acid amin phi protein. CO khoang han 250 acid
amin phi protein daqc tim thiy trong thuc vat (Swain, 1977). Met s6 cac hap
chit nay sinh ra trong, qua trinh deng hOa vA di hoa cac acid amin tao nen
protein (Lea and Norris, 1976). Phdn kin cdc acid amin phi protein (long vai
tro là chit bacive cho thuc vet. NgoAi ra, cac acid amin nay con Op plidn
trong tao huong cho rau trai, vi du Inking caa cu hAnh IA do S-alkylcystein
sulfoxide.
NGUYEN Lieu RAU TRAI - CACI TAO, TINH CHAT 111
Cac acid amin phi protein tinging la dang d6ng clang ctia cac acid amin
cb
trong protein nhii homoserine, homomethionine hay amino adipic acid,
sin h ra trong chu trinh Krebs do phan ang chuyen d6i oxalacetate thanh
ketoglutarate.
OH
NH2
Hinh 2.61 Cdc Nen ddi de' sinh ra cac dang acid amin d6ng dcing
tit acid amin c6 trong protein
Dang acid amin phi protein dien hinh trong thqc Nidt ld L-canavanin
L-canaline (Rosenthal, 1982; 1990). Cac chgt nhu L-canavanin, 2-amino-4-
(guanidinooxy) butyric acid (c6 cgu true ging cua L-arginine), dtioc tim thgy
nhieu trong hat va nhieu dang rau &du (legume). Cac chgt nay vita gulp bao vg
hat vita là ngu6n nitcc dot trii, c6 the &roc sit dung d6 dang khi hat nay mini.
d- I-19p chat amin: trong rau trai con chua cac hop chit amin nhtt histamin,
N-acetyl-histamin va N,N-dimethylhistamin trong rau spinach, tryptamin,
setoronin va tyramin trong ca chua va ca phao (3-4mg/100g chit kho). Cdc
amine dtioc tao ra trong trai do qud trinh decarboxyl h6a clic acid amin (vi du
trong tao Lay) hay do con duZIng amin h6a va chuyen cho cira cac aldehyde.
NH2
R—CHO R —CH2 — NH2
2[W]
Vi du, tyramin c6 the bi phan huy cho ra cac amin khac nhtt hordenin,
synephrin, octopamin, dopamin va noradrenalin.
Cgu true h6a hoc va phan b6 mOt s6 loai hop chgt amin trong rau trai
duoc trinh bay trong bang 2.31.
112 CHLIONG 2
Bang 2.31 Cdu triic ctia nut vai loci amin trong thiic phthn
Phenethylamin Pe
CH,CH,NH,
Tyramin Tyr
HO . CH,CH,NH
Methyltyramin Me - Tyr
HO 111 CH,.CH,NHCH,
Hordenin Hord CH
H n ®CH2CH2N / cH3,
Candicin Cand
HO IP CH,CH,N (C
CH
H,
CH,
Dihydroxyphenylethylamin Dop HO
(Dopamine)
HO li CH,CH2NH2
Dihydroxyphenylalanin DopA HO
HO * CH2CHNH2
I
COOH
Epinin Epin HO
HO .CH,CH,NHCH,
COOH
Noradrenalin Noradr HO OH
I
HO .CHCH,— NH,
Adrenalin HO
OH
I
HO . CH,CH,NHCH3
Octopamin Oct OH
I
HO . CHCH2NH2
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 113
Synephrin , Syn OH
I
HO IIP CHCH.,NHCH3
NH
NH
NH
NH
Bang 2.32 Ham lacing act phenethylamin, tryptamin va histamin trong rau trai'
IC)% hi?u trong eau ( ) la ham lacing tinh being 1g/ml
ml hay g
Ten khoa hoc Ten Phgn chUa Ham h.lOng amin
Ananas sativus Dila N tick 1.' Tyr (0.4)
thit/trai Ser (19-65)
Beta vulgaris Rau den Ld Dop, Hist (5.2)
Carica papaya Du du Trai . • Ser (1-2)
Citrullus vulgaris Dila hgu Trai Try
Citrus limon Chanh La Tyr (25), Me-Tyr
yang Ntidc ep Syn (2-20), Oct (4)
Citrus mitis Qugt Nudc ep Syn (9)
Citrus reliculata Oujit Ntidc ep Tyr (1), Me-Tyr (15-58)
Hord (7), Oct (1-2)
Syn (60-280)
Citrus sinensis Cam Trai Tyr (1-10), Me-Tyr (1), Oct, Syn
nil& ep (19-50), Noradr, Try, MeO-Oct,
Meo-Syr
Coffea arabica Ca phe Hat Ser conjugate
Ficus carica Va Tr* Ser (12)
Juglans regia 1-i6 ciao Phoi ser (550)
Lycopersicon Cd chua Trdi Tyr (4), Try (4)
Ser (12), Hist (0.3-1)
Musa sapientum Chu6i Thit trai Tyr, Dop, Noradr,
Ser (se Table 11)
Pe, Metaneph,
Normetaneph, Oct,
Try, MeO-Try, Hist
Passiflora foetida Chanh Trai Ser (1-4)
ddy
Persea americana Trai bo Trdi Tyr (23), Dop (4-5), Ser (10)
Phaseolus radiatus Dgu xanh Hat . Tyr
Phoenix dactylifera Cha la Trdi Ser (9)
portulaca oleracea Rau sam Toan cay Dop (2500), Noradr (2500), DopA
Prunus amygdalus Hat de [Mu Pe .
Prunus domestica Man Trai Tyr (6), Noradr,
Try (2), Ser (10) .
Solanum melongena Ca tim Trai Tyr (3), Try (0.5:3), Ser (2)
Solanum tuberosum Khoai tay Cu Tyr (1), Dop (0.2)
Noradr (2)
Spinacia oleracea /Rau La Tyr (1), Dop (100)
Hist (400),
N-dirnethylHist,
N-acetylHist
Zea mays BAp Hat Tyr (1), Hist (1), Pe (4)
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, CHAT 115
Mn Dopamin
BLIai Feruloyputrescin
Bd Tyramin, dopamin
Chu6i Methylamin, ethylamin, isobutylamin, isoamylamin, dimethylamin,
putrescin, spermidin, ethanolamin, propanolamin, histamin,
2-phenylethylamin, tyramin, dopamin, noradrenalin, serotonin
Bang 2.34 Hap chdt amin có trong v6 vet thit trdi chudi
(pglg trong lacing titoi)
2.4.4 Lipid
Rau trai chda rgt it chgt, beo, chi khoang tit 0,1+1,0%, ngoai trit trai ba
la c6 ham luvng chit beo cao nh‘t dat den 10+20%. Trong hat c6 lacing chat
beo cao hcrn, trong khoing 15+40%, vi vey hat chinh IA nguein nguyen lieu
chu yea de khai thdc deu beo. Ngoai ddu thgc vet, trong rau trai con c6 cdc
loai sap va sterid thuc vat.
Bang 2.35 Ham lacing chdt beo trong mot so" loai "hat" (% phdn taxi an chat
Hat Ten fling Anh Am Hqp chit Nitd Lipid Carbohyhdrat Tro Xd the
Dieu Cashew nut 16 45,5 21,5
D4u phOng Peanut '5,0 28,5 47,5 20 2,9 2,8
Phi Hazel nut 7,1 17,4 62,6 9,5 2,5 3,2
H6 tran Pistachio 21 53,5 16,5
Hanh nhan Almond 4,7 20,5 53,5 16,5 2,3 3,7
tic cho (ho dao) Walnut 3,3 15,0 64,4 15,6 1,7 2,1
116 CHUOVG 2
Bang 2.36 Ham lagng ccic acid beo c6 trong ddu via m6t s6
loci rau trai (% kit& lztyng acid beo Ming)
Ngudn USDA: Official Standards of the U.S. Department of Agriculture
Codex: Codex Alimentarius: Alinom 95117, A. Karleshind and J.P. Wolff
(Eds.). Manuel des Corps Gras, TEC-Lavoisier, Paris (1992)
Dgu Dgu trai Dgu hot Bd
Dgu cc. Dgu cal Dgu dila Dgu bgp
hot de bd dlgu cacao
C10:0 1,2-7,6 6,0
C12:0 40,0-55,0 44,6 0,0-0,3
C14:0 11,0-27,0 0,1 16,8 0,0-0,3
C16:1 n-7 0,6 4,6 0,2* 0,0-0,4'
C17:0
C17:1
C18:3 n-3 0,8 10,0 0,1 0,5-1,5*
C20:0 0,3-0,7
C20:1 n-9 0,2-0,4'
C20:2 n-6
C20:4 n-6
C22:0 < 0,5
C22:1 n-9 < 2,0 < 0,1*
C22:2 n-6
C24:0 < 0,4
C24:1 n-9
C6:0 0,6
C8:0 2,6-7,3 7,5
C16:0 6,5 17,2 5,2-11,0 4,0 4-6 25,4 8,2 9,6-16,5
C18:0 1,7 0,2 1,8-7,4 2,0 6-12 33,2 2,8 < 3,3
C18:1 n-9 69,6 64,0 9,0-20,0' 56,0 68-75 32,6 5,8 20,0-42,2
C18:2 n-6 17,4 )3,1 1,4-6,6' 26,0 7-22 2,8 1,8 39,4-65,E
Ngu6n USDA USDA Codex Codex Codex Codex Codex
(*) KhOng xac dinh claw phdn acid beo chda not dui
NGUYEN Lieu RAU TRAI - CA(1 TAO, T1NH CHAT 117
C6:0
C8:0
C10:0
< 0,4 < 0,1
C12:0
0,0-0,1 0,5-2,0 0,7 < 0,1 < 0,2 0,2 0,3
C14:0
7,5-20,0 40,1-47,5 16,9 7,9-10,2 8,0-13,3 12,0-15,5 7,2
C16:0
C16:1 n-7 0,3-3,5 < 0,6* 0,2 0,1-0,2* < 0,2* < 0,3 0,3
C18:3 n-3 0,0-1,5 < 0,5* 1,6 0,3-0,4* 5,5-9,5* 1,5-2,5 11,6
C20:4 n-6
C22:0 < 0,2 < 0,3 0,3-0,7 < 0,2
C22:1 n-9 < 0,3* < 0,2*
C22:2 n-6
C24:0 < 1,0 < 0,3 < 0,4
C24:1 n-9
Nguon Codex Codex Codex 7 USDA
(*) Khong xcic dinh claw phdn acid beo chda not doi
Ham Wang cdc acid beo thay d6i phu thu6c vao gi6ng cay, vao th6i gian
thu hai va vao thai gian bao quan. Bang 2.37 cho thay, d6i veri hai gi6ng ba
khac nhau va thai didm thu hai khdc nhau thi ham luctng chat kilo va ham
hang dia lipid ding khdc nhau. Vi du, gio/ng ba Hass thu hai vao thang 11
thi có ham lacing chat beo khoang han 10% nhttng thu hal vao thang 1 se cho
ham Wang chat beo cao den khoang gan 20%. Trong khi d6 gi6ng ba Fuerte
thi ham lacing chat beo tang nhanh khi thu hai vao thang 12 sau d6 se giam
ngu thu hai vao thdng 1 nam sau. Sau khi thu hai trong thai gian 8 ngay,
ham lacing chat 1(16 cling nhti ham lacing chat beo ctia gi6ng ba Fuerte giam
con gio-ng Hass ham lutang chgt kilo ming giam nhang ham Wang chat beo lai
tang cham.
118 CHUUNG 2
Bang 2.37 Ham lacing chcit kho va cheit beo trong trai ba gang Fuerte va Hass
(Ngu6n Feramuz Ozdemin - 2003)
ThOi gian. thu hai va gi6ng loci cang anh huang d6n thAnh phAn ca,
acid Mo. Vi du trong trai bo, cac acid beo chinh IA palmitic, palmitoleic, olei
NIA linoleic. Acid arachidic cang t6n tai nhung vdi mot luIng nh6. DAc bi6t
n6u thu hoach trai bcr vao thang gieng thi trong thAnh phAn ch6t beo khoni
co mat cila acid stearic trong ca hai gi6ng bu. Tii thang 12 den thang gien
nAm sau, hAm lugng cila acid oleic se tang con ham lacing cua cac acid be
khac hau nhu giam.
Bang 2.38 Thay doi ham ling acid beo trong chat beo act ba khi
thu hoach a cac Mai diem khac nhau (Nguein Feramuz Ozdemin - 2003)
Thai didm thu hooch
Logi acid boo Gi6ng Thang1
Thang 11 Thang 12
Palimitic acid Fuerte 22,4 ± 0,693 17,7 ± 0,600 12,0 ± 0,740
Arachidic acid ' Fuerte 0,33 ± 0,063 0,53 ± 0,059 0,24 ± 0,045
Sau khi thu hai, trong qua trinh bao quan, ham luqng ciya mOt vai acid
beo ding se thay clOi, tuy nhien kitting nhieu.
Bang 2.39 Thay ham luang acid beo cda trai ba tai ba thai gian
bdo quem khcic nhau (Nguo'n: Ferainuz Ozdemin - 2003)
Thai glan boo quail
Loai acid beo GI6ng
1 ngay 4 ngay 8 ngay
Palimitic acid Fuerte 17,4 ± 1,76 18,7 ± 1,57 16,1 t 1,49
Hass 21,3 ± 0,926 20,3 ± 0,991 19,8 ± 1,05
Palmitoleic acid Fuerte 5,60 ± 0,548 6,00 ± 0,254 5,28 ± 0,568
Hass 1,02 ± 0,351 10,3 ± 0,304 10,7 ± 0,192
Stearic acid Fuerte 0,07 ± 0,052 0,22 ± 0,091 0,15 ± 0,066
Hass 0,23 ± 0,080 0,16 ± 0,055 0,08 ± 0,056
Oleic acid Fuerte 65,7 ± 2,54 65,1 ± 1,49 65,0 ± 2,35
Hass 52,8 ± 1,93 53,1 ± 1,71 53,0 ± 1,77
Linoleic acid Fuerte 10,7 ± 0,397 9,54 ± 0,484 12,13 ± 0,318
Hass 14,6 ± 0,539 14,9 ± 0,338 15,41 ± 0,356
Linolenic acid Fuerte 0,04b ± 0,023 0,03b ± 0,024 0,168 ± 0,075
Hass 0,12b ± 0,041 0,16b ± 0,078 0,25a ± 0,118
Arachidic acid Fuerte 0,35b ± 0,072 0,28b ± 0,079 0,47a ± 0,036
Hass 0,69a ± 0,098 0,738 ± 0,066 0,778 ± 0,103
CH2OCOR, CH2OCOR,
I I
CHOCOR2 0 CH, CHOCOR2 0
I II I I II
CH2O P — 0 — CH2 CH2 — N — CH, CH2O —
I I
OH CH, OH
Lectithin = phosphatidyl cholin Phosphatidyl inositol
CH2OCOR, CH2OCOR,
I I
CHOCOR2 0 CHOCOR2 0
I II I II
CH2O — P — 0 — CH2 — CH2 — NH2 CH2O — P — 0 — CH2 — CH — NH,
I I I
OH OH COON
Phosphatidyl ethanolamin Phosphatidyl serin
CH2OCOR,
I H H H
• CHOCOR2 I I I
CH2OSO3 1
CH2(CH2)12C = C — C — C — CH2OH
? — CH2 I I I
H OH NH,
Sulfolipid Sphingosin
H H H H H H
I I I I I I
CH,(CH2)12CH2C — C — C — CH2OH CH2(CH2)12C = C —C— C — CH2OH
I I I I I I
OH OH NH3 H OH NH
I
Phytosphingosin C=0
1
(CH2)12
I
Ceramid CH3
HInh 2.63 Cdu tao h&c hoc cd a mot so loai phospho lipid va glycolipid
ouyEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, T1NH CHAT 121
Trong dang hgp chit glyceroglycolipid, du'ang thay the vac) glycerol tai
vi tri C3, va c6 the la cac dating mono-; di- tri- hay tetra-saccharide, nhu
glycosykliacylglycerols, dien hinh la digalactosine diacyl glycerol (DGDG).
Ne'u nhom thing trong glyceroglycolipid lai chive lien ket tiep vai
H2SO4 ta c6 hgp chit sulfolipid tan rat tot trong nu'ac, c6 trong luc lap,
mo mach.
Neu chit beo c6 rociu khong phai la glycerol ma la rugu sphingosine thi
ltic nay hqp chit c6 ten goi la sphingolipid. Ruau sphingosine la rtigu khong
no, mach C dai, c6 nhorn amino. Neu nham OH a vi tri 1 bi ester hoa bhng
H3PO4 ta c6 hgp chit sphingophospholipid, con neu bang cac nhOin dutng thl
ta c6 sphingoglycolipid. Ltia mi c6 phytosphingosin.
Trong rau trai, dac biet la rau va cac loci hat giau beo, trong thanh
plAn chit beo c6 chqa mot lu'gng phospholipid va glycolipid. Ham lu'ang
cac chft nay cling thay d6i trong qua trinh chin ciing nhu trong thai gian
bao quan.
mg lipid/100g m6 tr i hid
Lopi Lipid
Xanh Chin tdi 6 ngay 6 chin tdi
Phosphatidyl serin 1,3 0,9 0,5
Phosphatidyl inositol 5,0 2,5 4,2
Phosphatidyl cholin 17,8 14,5 12,8
Phosphatidyl ethanolamin 10,2 8,5 6,1
Phosphatidyl glycerol 1,4 0,8 1,0
Phosphatidic acid 1,5 1,1 1,9
Disphosphatidyl glycerol 0,6 0,4 0,2
Icing phospholipid 37,8 28,7 26,7
Sulfolipid 0,8 1,3 1,0
Digalactosyl diglyceride 6,8 6,6 7,5
Cerebroside 3,6 1,9 2,8
Steryl glucoside 2,5 2,8 3,4
Monogalactosyi diglyceride 6,0 8,3 5,2
Tang glycolipid 19,7 20,9 19,9
122 CHUONG 2
c- Steroid va sterol
Steroid IA hop chat co chtla perhydrocyclopenta[a]phenanthrene.
Steroid có the doric tong hop boil ca (Ring va thtfc vat. Trong tcr nhien co hon
100.000 cdc hop ch‘t steroid &roc khdm pha long vai tro quan trong trong
sinh hoc nhti là hormone, progesteron, cholesterol, phytosterol, vitamin D.
16
Bang 2.41 Minh phdn sterol clia ddu thuc vOt• (mg I kg)
Hu'ong NO
Thanh phgn PhOng Nanh Bong Olive C9
diking c6c
HO
13-Sitosterol
HO HO
A7-Stigmasterol A5-Avenasterol
HO HO
07-Avenasterol Stigmasterol
HO HO
Campesterol Cholesterol
Hinh 2.65 Cdu tnic chung diet sterol va mOt vai loci sterol
d- Sap (waxe)
V6 mat ban chg h6a hoc sap IA ester cila acid beo bac cao va cdc rut lu
cao phan tit. Cdc acid beo thireing hay gap trong sap IA cdc acid beo no c6 s6
carbon tit C12 d6n C38 nhif acid palmitic, serotic, montanic, melisic... Cdc ripu
tham gia tao thAnh sap ding IA cdc rao'u mach thing, no va c6 s6 carbon iOn tit
C12 den C36 nhut cetyl alcohol (C16H330H), stearyl alcohol (C18H370H), oleyl
alcohol (C18H350H).
124 CHUUNG 2
Try nhien, trong tut nhien c6 mot s6 chgt c6 kha nang tao thanh mang
khong tram nt.(fc gi6ng nha sap cling dacic xem la sap nhu cac hydrocarbon
mach dai, sterol ester, aldehyde mach dai, nfcru, diol, ketone, triacylglycerol...
Hydrocarbon
CH2OH 1-alkanol
2-alkanol
OH
CH2OH 1,2-alkanol
OH
CHO Aldehyde
Ketone
p-ketone
0 0
Binh 2.66 Cdu trdc ctia WO so chdt hydrocacbon mach dai dttqc coi la sap
CH3(CH2),CH3 21 ÷ 35C - s6 C le
n-Alkane
CH3(CH2),C00(CH2)yCH3 34 ÷ 62C - s6 C chgn
Alkyl ester
CH3(CH2),COOH 16 -1- 32C - so C chgn
Fatty acid
Fatty alcohol (primary) CH3(C H2)yCH2OH 22 ÷ 32C - s6 C chgn
CH3(CH2),COCH2CO(CH2)yCH3 27 ÷ 33C - s6 C le
3-Diketone
Sterols, alpha-amyrin, beta-amyrin, uvaol, lupeol, erythrodiol
Triterpenol
Triterpenoid acid Ursolic acid, oleanolic acid...
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CA11 TAO, TINH CHAT 125
Trong sap 4( nhien c6 khoang 50% cac ester va 50% ru'9'u cao phan
acid beo cao phan tif, carbuahydro, cac chat mau Sap that vat cd nhiem
vu bao ye trai, ld, than khoi tac dOng ctia vi sinh vat va moi twang, ch6ng
hien tucing mat nuttc.
Bang 2.43 Thanh phdn sap cua mot vai loaf rau trai
La bap cai Fludu C12, C18 - C28; acid palmitic va cac acid khac
Ceryl va stearyl alcohol
Nonacozan C291-180; dan xuat nonacazol
CH3 - (CH2)13 - CH - (CH2)13 - CH3OH
Trong cac loai sap, cutin la loai thuang gap a vO va teen bd mat la cay.
Cac acid beo tham gia tao nen cutin la cac acid beo C16 va C18.
- Cac acid thu6c ho C16 chit ydu la 16-hydroxypalmitate va 9,16 hay
10,16-dihydroxypalmitate.
Cain c6 vai tro bao ye cac lap bidu bi tht.tc vat, la mot polymer phdc
tap, kh6i ILA:mg phan tit lrn , lioa tan trong kidm.
126 CHUONG 2
OH
OH
9.16-dihydroxypalmitic acid
68% tong monomer
HOOC OH
OH
10,16-dihydroxypalmitic acid
OH
HOOC COOH
9-hydroxy-hexadecan-1,16-dioic acid 11% tong monomer
HOOC COOH
OH
10-hydroxy-hexadecan-1,16-dioic acid
OH
0
HOOC
H
9-hydroxy-16-oxo-hexadecanoic acid 3% tong monomer
0
HOOC
■H
OH
10-hydroxy-16-oxo-hexadecanoic acid
OC
CO
2.4.5 Vitamin
Thyc vat cs5 kha nang tang harp daqc cac vitamin, vi the rau trai là liguan
cung cap vitamin cha yeu cho con ngtitti va dOng vat. Neu thdc an thieu
vitamin thi dan den mat can bAng qua trinh trao dai chat, lAm giam the lye va
kha nang lao Ong va dan den mac nhieu benh tram trong. Nhang vitamin
hung duvc tim thay trong rau trai IA Bl, B2, PP, C... va provitamin A. Tuy
ahien, ham ltiqng vitamin cila cac ph'an khac nhau &la thiic vat ding khac
nhau. Thuttng Mc vitamin hay tap trung a phan vo ngoai ciia hoa, la, trai...
Bang 2.44 Ham Wang vitamin c6 trong m6t so" loci rau an /à
(dan vi do mg/100g rau Ngu6n Sheetal Gupta 2005)
Loa' rau Ascorbic acid Thiamine T6ng carotene i 13-carotene
Rau sam 22 0,10 21,37 4,00
La hoa mao ga 26 0,09 25,05 4,42
Polygala erioptera 85 0,14 21,61 3,83
Boerhaavia ditfusa 16 0,09 32,02 6,73
Rau ma 11 0,04 25,93 3,90
Coleus aromaticus 3 0,08 10,38 1,50
Digera arvensis 49 0,10 17,93 3,36
Cocculus hirsutus 28 0,19 66,67 9,20
Rau trai 46 0,04 25,56 3,81
Rau den 39 0,07 35,17 5,41
Rau meo 42 0,16 21,86 5,38
Rau bi 37 0,20 22,37 2,27
Delonix elata 295 0,33 59,92 10,51
CH 3 CH3 H3C CH 3
CH3
Hinh 2.68 Cdu true cr.:2a ACarotene
Ngoai gia iri Binh &fang, carotenoid con tham gia tao nen mau to
yang, cam den do cho rau trai. Ngiffri to chthig minh rkig o thkfc vat xanh
giau chlorophyll thi (long tilt:6 ham lu'ang carotenoid cung cao. Do d6, CAC 104i
rau co mau xanh sam, cac loai trai co mau yang, da cam IA nhang thCc an c6
nhieu carotenoid.
Cac rau trai giau caroten nhu at, ca rot, bi do, gdc, ca chua, du du va
cac rau mau sam nhu rau ng6t, rau day, rau den, rau muting, hanh la...
Ham lacing cua cac carotenoid guy ra 1i-caroten cua inOt, s6 loai rau trai
Viet Nam chicle trinh bay trong bang 2.46. Tuy nhien, cac loai carotenoid thy(
chda trong rau trai khOng chi c6 13-caroten ma con co nhieu chdt khac.
Vi du, theo Patricia thi trong rau xanh thuOc nhOm rau diep( lettuce,
co chaa:
Lutein (7,7+56,1kg/g) (3-carotene (2,7+35,3mglg)
Violaxanthin (4,6+31,7ug/g) Neoxanthin (3,1+20,5pg/g)
Lactucaxanthin (6,71.kg/g)
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TIAIH CHAT 129
13-caroten p-caroten
Ten thi/c phim Ten thi/c phdm
(dJong luong pg) (duong luohglIg)
Khoai tay
3,2 13 — 0,5
MOi
7,7 nd 60 — 1,3
CO Vet
66 nd 150 — 11
Bap cal Vet
15 nd 26 — 2,5
Bap cal do vet
15 vet 40 — 2,5
cal thao Vet
11 33 — 1,c
Bong cai trang
1000 nd 24 1800 — 171
Bong cal xanh vet
4400 — 55
Rau 3300
1800 — 16
Rau dip vet 980
nd nd 7200 — 49
Can tay 2900
nd 1900 — 17
Toi tay 1000
nd 440 — 3
Dau 39 180
6700 — 7E
Thi la 4500
470 — 2
Dua leo vet 130
Cat chuong
nd nd nd nd 4
DO nd 2900
150 770
yang 92
240 nd 700
Xanh vet
b Lutein + zeaxanthin
nd: chua phcit hOn ra
NGUYEN LIEU RAU TRAI CAU TAO, TINH CHAT 131
Thisic Ham ILidng cac hqp chit carotenold, µg/100g phgn an di/0c
Phdm a-carotene a-carotene 7-carotene Cryptoxanthin Lutein° Lycopene RE'
Tao tay - 12 - - 48 - 1,9
Le - 17 - nd 110 - 2,8
Cam 19 38 nd nd 27 nd 7,9
QuYt 20 38 nd nd 20 nd 7,9
BUoi Vat 2,3 nd 3,3 9,5 - 0,7
Chanh - 3,4 - nd 12 - 0,6
Dao Vat 86 nd 51 14 nd 19
Chuai 12 14 3,3 3,4
BO 19 34 nd 38 320 nd 10
Kiwi - 43 - 3,7 180 - 7,4
Nho Vat 33 nd nd 72 - 5,4
Dila hau Vat 230 nd nd 14 4500 38
Man nd 430 nd nd 240 - - 71
Dau tay 8,9 - - 31 - 1,5
Ham luang cac carotenoid trong thuc vat thay d6i theo tiing b6 phan,
thtri diem thu hoach va diet' kiln bao quan. Tuy nhien, ding nhu vitamin A,
cac carotenoid rat de bi oxy h6a nhSt la khi c6 anh sang nen rau trai phai
duac dat trong to kin, (Id ncli bang t6i va mat.
b- Vitamin E (tocopherol): c6 kha Ming ch6ng oxy hOa bang each ngAn
ngira hay lam gian doan cac phan ang day chuyen do cac g6c to do gay ra.
Vitamin E can ngan ngita su oxy h6a &la cac hap chgt de bi oxy h6a khac nhu
carotenoid, vitamin A, acid linoleic (chua bao hoa)... Vitamin E durgc coi la sinh
t6 cda su sinh san nha khd nang gitip ch6ng si y thai, ch6ng lao h6a, tang tinh
trimg, phat trien phoi. Ngoki ra, vitamin can c6 tac dung ch6ng d6c, ch6ng lao
hOa va kich thich cac phan Cing mien dich. M6t trong nhang bieu hiOn thieu
vitamin la teo ca.
132 CHliaNG 2
CH3
HInh 2.69 Cdu tao hda hoc ctia a- tocopherol (5,7,8- trimetyl- tocal)
Vitamin E c6 trong hat nay mem va phen xanh cilia thyc vet. Ngan
cung cap vitamin E chu ygu la (Ulu thyc vet, rau xa ldch, rau cai. Vitamin E c6
nhigu trong deu mem hat hba thao (mem lila mi, ngo), trong dau mat s6 hg c6
deu (lac, hu'ang duo ng...) ho4c mat s6 trai. Vi du, ca rot chaa 1,5mg%, xa ldch
3mg%... Deu httang clucmg chi a chu ygu a-tocopherol con &Au (14u nanh va clgu
bep lai chtla cac clang Ichac nhigu hcm va bao Nig duqc cdc vitamin hba tan trong
ma nhu vitamin A, vitamin D ding nha cdc acid beo chu'a no khai bi oxy hba.
BO 90 ÷ 105 10 0 90 0
Ogu phOng 20 4- 50 40 ÷ 50 0 30 ÷ 40 20
c- Vitamin K: gift vai tat, nhu' IA coenzym trong enzym, thkic hien t6ng
hqp protrombin, mat chgt quan trong trong qud trinh (long mdu. Vai tro sinh
lST chinh cila vitamin K IA lam cho mdu clang va vet tinging chong lanh.
Ngoai ra, vitamin K tham gia trong qud trinh chuye7n h6a mat vai acid amin
c6 dinh mu6i calci va phan anh tien trinh khoang hba 'coring, la mot clan
xugt &la naptoquinon.
0
Vitamin K c6 trong thlic vat kh6ng nhieu bang trong dOng vat, tuy
nhien nhu cau ye vitamin K clia con ngutri cung khong nhieu (khodng
454-50ingingety) nen chi ngu6n thut vat cung c6 the cung cap dd. Vitamin K
c6. trong ca r6t, bAp cai, bi ngo, rau den (2÷6mg%), khoai tay, ca chua
(0,1÷0,5mg%)...
Bang 2.50 Ham lacing vitamin K trong mOt so" loai rau trcii
d - Vitamin D:
CH3
Lumisterol - vitamin D1
CH3
CH3 CH3
HO
Ergocalciferol - vitamin D2 Cholecalciferol - vitamin D3
Vitamin D gulp tang kha nang hgp thu calci a vach runt, tang lacing
calci trong man a xacing, tang kha nang hgp thy photpho or than. Vitamin D
kith thich tai hgp thu phosphate a eng than, duy trl can bang tSr re phospho
va calci, gitip dieu hoa viec h6a 'Wang. Cling giong nha vitamin A, vitamin D
khong c6 trong rau trai, ma chi c6 tien vitamin D la sterol (ergosterol). DM
tac dung caa tia cac tim sterol chuyen thanh vitamin D la dan xugt caa
sterol. Trong rau trai tien vitamin D cling khong nhieu, chit yeu c6 trong
ngm (48+136 UI cho 100g).
2- Cl c vitamin tan trong nu'efc
Cdc vitamin tan trong naac bao g6m HO
vitamin C, cac vitamin nhOm B, vitamin H,
vitamin P va s6 loai vitamin it thong dung khac HO
B13, cholin... Rau trai la ngu6n cung cap chinh H --
cac vitamin dang nay cho CC( the. Trong to bao
thuc vat, vitamin tan trong nofic has tan trong HO OH
Vitamin C dive bao ye tot trong dung dich c6 neing dO dating cao. Cdc
inu6i sat va d6ng c6 kha nang phd hay vitamin C, d4c biet IA fling vi d6ng cdo
trong thAnh phan cua enzym ascorbatoxydase. VI vdy, d6 dung de nau rau
xanh phai du'qc the tao tii cac hqp kim "khong ri".
Bang 2.51 Thanh phdn vitamin C trong mOt sd loci trcii cay
(Nguon: I. 0. Akinyele - 1979)
Ham 'Mpg vitamin C, Khoang bign &Si,
Trai cay Ten khoa hoc
mg/100g phan An dudc mg/100g
OH
NO;
Me
0
a°
Thiamine mononitrate
Vitamin B1 clang de bi phan hily, chi sau vitamin C do de hba tan trong
mterc, nhay cam vai nhiet dO, kitting khi va pH kiem, do d6 &ai hoi eho biir
rau trai phai nghien cdu thin trong va ti mi de duy tri duvc ngu6n vitamir.
B1 dam &to cho nhu du hang ngay.
c- Vitamin B2 cOn goi lel vitamin G
(riboflavin): la loai vitamin tan tit trong CH3
m11c va khong tan trong chit be°, gic CH3
vai tro chi yiu trong cdc phan ang oxy h6a 0
,•OH
a to bao trong tat ca cdc mo ctia ca the, tang
&it de khang &la ca the, tang tic do, tao ,.OH
HO
mdu va anh haang di sit phat tridn ctia bao
thai... thiiu vitamin B2 c6 the du'a din thiiu OH
B6 vb. B3, gay ra nining rol loan thin kinh,
thu'ang ton da, viem mieng, luai, niem mac Hinh 2.74 Cdu tao haa hoc
hoac nhang trieu chi ng vg mat nhti sa anh caa vitamin B2
sang, due gide mac...
Ngoai cdc nguen chinh nhu- nim men banh mi, nim men bia, ddu, thit
gan, saa, trdng... rau trai ding chi a nhieu vitamin B2 nhu dau coy
(0,19mg%), at yang (0,51mg%), rau ngot (0,39mg%), rau day (0,26mg%,
m6ng tai (0,17mg%), cai xanh (0,1mg%), ca rot (20mg%), bap cal, hanh, C.
chua (50mg%)... Vitamin B2 ben vai nhiet dO han vitamin B1.
d- Vitamin B3, con chicly goi la vitamin PP (niacin)
Niacin va cdc amid dm n6 clang vai tro cot yiu trong ca chi oxy hia d
giai phOng nang lacing ctia cac phan U.( glucid, lipid, protein. Trong ca the
niacin c6 the tao thanh tit tryptophan vai dieu kin c6 san acid amin na
trong protein cila ca the.
0
C*
I I
OH NH2
Khi thiiu niacin se xdy ra cdc trieu chtIng nhti sung mang nhay d
dAy, ruOt, sau d6 da bi san siai nhgt IA cdc vi tri tip nic nhi6u vdi an
sang mat
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CA11 TAO, TINH CHAT 137
H3C — C — CH3
1
HO— C — H
C=0
NH
H2C
I II
H2C — C — OH
g- Vitamin B7, can goi là vitamin H hay vitamin B-w (biotin) (11.2.78)
C6 trong ca chua, ca r6t, dao... tit 400÷1000pg/g chdt kho, la acid c6
ni6t nhOm cacboxyl. Tham gia ti-ac tiep hay gidn tidp vao cac phan Ling
enzym: chuydn h0 acid aspactic, cac phan Ling khii cacboxin, Ong hap acid
oleic. Thi'du vitamin H &in tai viem da, met mai, dau cac ca, kern an bu6n
non, thidu
138 CHUOVG 2
HN
• h- Vitamin B9, can goi la vitamin M hay vitamin B-c (folic acid) (H.2.79)
LA loai vitamin quan trong cho sinh san. Acid folic la ca set chinh ctia
nhidu coenzym tham gia va cdc phan ling tong hap va cdc qua trinh phan
chia td bao. Thidu acid folic din ddn thidu mdu h6ng cdu. Thidu acid folic
cung gay nen cdc bidu hidn vd than kinh, nhd dau day than kinh ngoai Wen
hay r6i loan tam than.
Acid folic chda nhidu trong ca thyc vat lin dOng vat nhu'ng de bi
phan hay ndu tidp xtic tryc tip vbri dnh sang mat trdi. Acid folic cling bi
phd hay nhanh bai nhidt do cao va chdt oxy h6a nen khi ndu nuang c6 thd
phan huy den 90% vitamin B9 thy thuOc loai thyc phdm va phYang phdp
ndu nuang. Trong rau trdi, acid folic c6 nhidu trong dau kho nhut dau xanh
(0,79mg%), dau nanh (0,359mg%), mang tay (0,11mg%).
2.4.6 Khoang
Chdt khodng la phdn con lai sau cdc qua trinh oxy hoa do nhidt (nung
a nhidt do cao) hay do phan Ling h6a hoc (acid HNO3 hay HCl), phdn khodng
con lai nay du'ac goi là tro. Trong rau trdi c6 khoang 50+60 loai nguyen to
khodng khdc nhau vai ham lu'ang 0,25+1,5%. Cdc nguyen to khodng ton tai
du'ai clang lien kdt vai hap chdt hdu cct cao phan td, mu6i dm acid him cv va
ca vo cct nhu' phosphoric, sulfuric, silic... nen cdc chdt khodng, dAc bidt la kim
loai de hdp thy. Rau trai la nguon cung cap chat khoang quan trong nhat cho
c6 the. Trong tro c6 chtia cdc oxyde cila kali, natri, calci, magie, sit, mangan,
nhom... Gan 50% chdt tro la kali oxyde, con lai IA cua photphor, calci, magie
va natri. Ngoai ra, trong tro cua rau trai con cd nhidu chdt khdc vo cling it
nini chi, d6ng, kern, mangan, asen, Lot, uran, radi, thori...
Vic hinh thanh c-dc loai mu6i khodng trong trdi phu thuOc thd nhutng,
loai ddt dai, nen trdi cling loai trong a nhdrig Hari khdc nhau se c6 thanh
phdn khodng khdc nhau.
NGUYEN Lieu RAU TRAI - CALI TAO, 7-1111H CHAT 139
Bang 2.52 Ham lac:mg chat khocing da lacing c6 trong 100g rau xanh
an Id. (Sheetal Gupta 2005)
Tro Ca P K Na Mg
Lodi rau (g) (mg) (mg) (mg) (mg) (mg)
St; liOu trong bang la trung binh cda bon Mn lai thi nghi0m.
Bang 2.53 Ham litang ccic chat khocing vi lacmg c6 trong 100g rau xanh
an Id. (Sheetal Gupta 2005)
Loai rau Fe Zn Cu Cr Mn
S6 lOu trong being la trung binh cua bon Mn lap lai thi nghi0m.
140
■
—■
o cc
14.0
0 0 0 0
8,0
Li. to N -,-- N-
N N N
1
-1-
0,4
0,5
I Se
mcg 1:5
0
Mc
CT
CO
150
80
100
150
40
200
140
320
20
120
100
140
O CD
00 1-
0
N
T In
,-
,-
1
co ..:1- co
0,4
N
0,4
o o (6
1...
CD 6 6 6
N- r cy) r-.. 0 0
o
CO 0 CO
0,22
N r 10 0)
r CO 'Ll' N LO
uz
CO r N r N N r N
O CD. 0 6 6 o © 6 6 6 csi 6 6 6
1
N N N- N- CO CO CO
0,03
N r N '4 LO LO r
Mn
0 LO CO ,--- CO r CD r r 0 CD 0 N
6 6 6 6 6 r 6 6 6 6 6 6 6 6
10
■
mg
33
Mg
CO N CO 0)
r N
L
I
102
N- 0 r r Nt
368
0
108
r
187
CO CO 1"-. 1— 'Cr
gg
LO N CID N CO r CD r
K
LO CO r LO
r N r N N N N r N r CO r
I
I
ct CO
17
:t...
.E$ D
Tao tay
4-, •,(11 0
0=
Nhan
Cr :5.
0
OD
Xoai
Cam
1::)
I9A8
OD 7 CO 03 C
Na
01
0 0 a CD i _J 2 a
I
I--
33
0 CO
29
N 'I' LO
14
N LO CO 0) -,-- r NNNN CO CO
CD
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CA-U TAO, TINH CHAT 141
/. Sect: dit s6 luting khong nhieu nhung sat IA mot trong cdc thanh phan dinh
during quan trong nhgt, có tam quan trong cci ban deci with skf song. LA thAnh
phan cua huygt sac to, myoglobin, cytochrom va nhieu enzym, tham gia van
chuyen oxy vA giii vai tro quan trong trong ho hal) te' bac). Thiel.' sat, ccr the
se khOng hoat dOng tot, nhimg có nhieu sat qua cang rat nguy hiem do ski
hinh thAnh ctia cdc g6c tut do trong qua trinh oxy hoa gay ton hai den trung
tam nang lacrng va cac cct quan Ichac.
Bong 2.55 Ham lacing sat có trong mot so loci rau trai (trong 100g phdn can ditqc)
(Ngudn: Vi'On dinh ditang Vift Nam)
Ngoai cdc loaf th(rc an có ngu6n g6c dOng vat, cdc hat ho &au, rau trd:
et-mg la ngu6n sat quan trong trong bad an nhu' can tay (8mg%), rau da3
(7 ,7mg%), rau den do (5,4mg%), rau Illing (4,8mg%), cu cai (2,9mg%), du di
chin (2,6mg%), m6ng Uri (1,6rng%), rau mu6ng (1,4mmg%)... Tuy nhien, sat
trong ngCt clic hay rau trai du'oc hap thu kern hcm ngu6n sat tit Ong vat.
2- Calci la ye-u to quan trong ala mO xu'cmg NIA rang, d6ng th6i giii nhi0
vu hoat hoa nhik2 phan trng sinh h6a cho phep co co NIA clang mau.
Bang 2.56 Ham luting calci co trong mot so" loci rau trcii (trong 100g phetn ao dupe,
(Nguifsin: ViOn dinh clueing WO Nam)
Rau Calci (mg) Rau Calci (mg)
Rau den com 341,0 Thia la 200,0
Can tay 325,0 Tia to 190,0
Rau ram 316,0 Rau day 182,0
Can ta 310,0 Rau rut 180,0
Rau den do 288,0 Rau along tdi 176,0
Rau den Wing 288,0 Rau thOm 170,0
La 16t 260,0 Rau ng6t 169,0
Rau kinh gidi 246,0 Rau bf 100,0
DQC ctii cal (non) 220,0 Rau mu6ng 100,0
Rau hOng 202,0
Loal trai Calci (mg) Loai trai Calci (mg)
Sau 100 Dau tay 22
VO sCia 68 Mit 21
Trai bo vo xanh 60 Nhan 21
H6ng xiem 52 Dau da 20
Trai bo vo tim 49 Dao 20
Tao ta 44 Sdu rieng 20
Chanh 40 Le 19
Du du 40 Tao thy 19
Nho chua 40 Nho ngot 17
Mang cau xiem 38 Dila 15
Na 35 Lt,Iu 13
Quyt 35 Chu6i 12
Cam 34 Trai thanh long 11
Mang cut 32 Hong 10
Chum chum 28 6i 10
Man 28 Xoai 10
Mo 28 Dua hau 8
Biles' 23 Val 6
NGUYEN Lieu RAU TRAI - CALI TAO, T1NH CHAT 143
Trong cct thd, calci chidm 1/3 lacing chit khoang va 98% calci nam a
xadng va rang. Vi vdy, calci rat can thidt d6i vdi tre em c6 b6 )(tong dang
phat trien, phu nii c6 thai va cho con bd.
Ngoai stra IA ngu6n cung cap chinh, rau xanh ding IA loai thut phdm c6
nhidu calci. Nhiing loaf rau c6 teen 100mg calci trong 100g phdn an ducic c6 thd
kd ddn rau muting, m6ng tcri, rau ddn, rau day, rau ng6t, can tay... Trong trai
cay, ham lac:mg calci khong cao bang trong rau.
3. Phosphor: tham gia vao qua trinh ciu tao xu'ung, ducic dimg dd san xuk
nang lacing va hog h6a nhidu hog dOng sinh hda. LA chit khoang c6 nhidu
this hai trong cd thd sau calci.
Bang 2.57 Ham lacing phosphor cd trong mOt so" loai rau trai
(Ngudn: Vin dinh &tang Viet Nam)
Rau trai Phosphor (mg%) Rau trail Phosphor (mg%)
Dau nanh 580 Hanh dao 470
Dau haricot trgng 400 Nam 100
BO v6 xanh 85 Nho ngdt 22
Bd v6 tfm 69 Nho chua 21
Sdu rieng 63 Man 20
Mang cgu 45 H6ng 19
Sgu 44 SU& 18
Dao 34 Dila 17
Val 34 Quft . 17
Du du 32 Le 16
VC, saa 32 61 16
Mit 28 Chorn ch6m 15
Mci 26 Mang du xiem 14
Chu6i 25 Dua hgu 13
Tao to 25 Tao tay 13
H6ng xiern ' 24 Xoai 13
Cam 23 Dau da 12
Dau tay 23 Nhasn 12
Ltju 23 Trai thanh long 11
Chanh 22 Mang cot 7
Phosphor cd nhidu trong nhang thitc phdm chits nhidu calci. M6t s6 loai
rau xanh c6 hAm lacing phosphor cao nha can tay (128mg%), =Kip (45mg%),
dau HA Lan (43mg%), ca rot (39mg%), ca tim (34mg%), cai be (89mg%)...
144 CHIIONG 2
4- Magie là nguyen to chi ding sau Ca va Fe v6 tam quan trong. Duac xem
IA tac nhan bao v0 tim mach, Op phan chgng lai hiOn tu'ang lao hoa. Ngoai
ra Mg con dacic xem lA chat chgng stress hi0u qua. Gign.g nha vitamin D. Mg
gill') Ca va P c6 dinh tren )(acing. Mg cling can thigt cho qua trinh phat trign
va hoat dOng binh tinging ca ca thg. Ham lacing magie c6 nhigu trong dau,
bAp cai...
Bang 2.58 Ham lacing Ca, Mg, P trong mot sd thvc phdm
Can luu c6 mOt s6 loci acid hitu ca trong rau trai khong co lqi cho sic
ich6e nhd acid succinic, acid oxalic. Acid succinic thutrng ket hdp vs:1i acid
focmic gay dOc. Acid oxalic dong lai trong than & clang oxalat calci lA nguyen
nhan gay sai than.
Trong the Wen, acid him ca dung de cheIng hien tadng lai dating, tang
tOic de dong &la mat... Tuy nhien, neu hAm luvng acid cao se ddy nhanh to'c
do am cac phan ang they phan, phan ang caramen h6a va cac phan ang tao
mau khac.
MOt tac dung khac cila acid lA ac the su phat tridn cua vi sinh vat,
nhat IA cac vi khudn gay thol Kra va c6 tac dung Ilan the tac Ong &la enzym
gay hien matt khi cat thai rat! trai tam.
Bang 2.60 Ham lifting acid hau cc chinh czia mOt vai loci rau trcii
Bang 2.61 Su phdn bo cdc hop chat too mau trong cay
tim hidu ky hcin ve tinh chit cilia cac nhom chit mail
13Udi day to se
chti ydu trong thiic v4t.
a- Phdm mau la thin xuelt etia isoprene - carotenoid
NgoAi tac dung là tin vitamin A, carotenoid con IA nhom chit mau
lam cho trai vA rau cd mau da cam, mau yang va mau do. Nhom nay c6 tit 65
cldn 70 chit mau tit nhien, tieu bidu IA carotene, xanthophyll, lycopene,
capsanthin, cryptoxanthin.
148 CHUNIG 2
Carotenoid c6 trong da s6 cdc cay (trit met s6 nim) va hay nha trong
tat ca CC the &Ong vat. Ham Wong carotenoid c6 trong Id xanh chiem khoang
0,07+0,2% chit kho, doi khi con cao hon.
C6 hai cach phan loai carotenoid. Dya vac, cac nguyen to tao thanh
chia carotenoid thanh hai loai:
- Loai chi chi:fa hai nguyen to C va H nhu' a,13- carotene, lycopene...
- Loai c6 chtla nham chile CO mat 0 nhut lutein, xanthophyll...
Cbn neu dtta vao s6 \Tong 6 C ((3-ionon) a hai day phan tit to c6 cdc
nham carotenoid khong chtla Ong, chaa 1 \Tong va chtira 2 Ong.
HO Lutein - bicyclicxanthophyll
Carotenoid la cdc hcip chgt khong phan cyc, tan trong chit !Deo, khong
tan trong nuac. Cdc carotenoid chaa nham hydroxyl nlyi xanthophyll lam cho
phan cite hon do de c6 kha nang tan trong ivory Oft hccn cac carotene khdc.
Carotenoid rat nhay doi vai, acid va chit oxy h6a, nhulig lai ben yang vai
kiem. Mau yang, cam, cle.cila carotenoid la do he thong not deli lien hop C = C.
Vii it rihit 7 not doi trong he thong c6 tac d'eng den kha nang hip thy buac
sang anh sang va tao ra mau dac Cueing de va mau sac phy thuOc vao
loai carotenoid, nang de va trang thai.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU 'AO, TINH CHAT 149
OH
HO Lutein (xanthophyll)
HO Cryptoxanthin
OH
HO Zeaxanthin
Bang 2.62 Hoat tinh vitamin A vet bit& song hap thu
cyc dai ctia ccic 100 carotenoid
Provitamin A, X max (nm) trong
Carotenoid ether ddu hem
host tinn (%)
100 (425). 448, 475
3 -carotene
a -carotene 50 ÷ 54 422, 444, 473
c-carotenes Khong c6 378, 400, 425
3-zeacarotene 20 ÷ 40 406, 428.454
8-carotene Khong c6 431. 456, 489
y-carotene 42 ÷ 50 437. 462.494
Lycopene Khong c6 446, 472, 505
5,6-monoepoxy- p -carotene 21 (423). 444. 473
Mutatochrome 50 409. 428, 452
a-cryptoxanthin ChUa xac dinh 422. 444, 473
Zeinoxanthin Khong c6 422. 444.473
5,6-monoepoxy- (3-crypto- xanthin ChUa xac dinh (422). 444, 473
b- Phan mew la thin xuast cria tetrapyrrole: bao g6m m6t, s6 cdc
chgt mau nhu chlorophyll, porphyrin, heme va bilin.
Chlorophyll a, R = CH3
Chlorophyll b, R = CHO H2C-CH CH3
CH2CH2COOH
CH2CH2COOH
a) b)
Hinh 2.82 alit &tic ceta chlorophyll vci cdu trtic cila myoglobin
Trong san xuat that phdm, (lac biet la trong san xuat d6 hQp rau, de
bac) v0 du'oc mau xanh dip luc, ngati ta thutng dang cac Wen phdp nhut gra
nhi0t nhanh trong mot lutong nacic soi lan (3+4 lit/kg) hay trong dung dich
kie'm nhe. Vi du, de bao ve mau xanh caa clau dong hop, nguti ta cho vao hOp
mot it mu& natri glutamat. Ho4c de nhuOm mau xanh cho dau yang, ngati ta
dung chlorophyllin (chlorophyll + ki6m).
c- Pha'm mew la &in xuat ctia benzopyran: g6m cac chat mau thuOc
ho flavonoid. Cac chat mau nhOm flavonoid hba tan trong nutc va nain trong
cac khong bao. Trong rau, trai va hoa, s6 lu'ong cling nhii tSr 10 cac flavonoid
khac nhau, do dO lam cho chting c6 nhiau mau sac khac nhau: tit mau do clan
luau tim. Flavonoid cling ton tai trong mang ta bao, hiOn nay cac nhe khoa
152 CHIVNG 2
hoc da xac dinh cludc horn 4000 loai eau true Ichac nhau thuac nhom flavanoid.
Flavonoid chda nhieu trong tao, nho, va dAc biet la tra va cafe, cacao (hdp
chat quan trong IA tannin).
Flavonoid lA nhdng clan xuat cua chroman va chromon. Chroman va
chromon là nhitng phenylpropan vi cc!, chda ba khung carbon C6 — C3. Khi
chroman hoac chromon ngung to yeti mat Ong phenol nita thI dude dAn xugt
c6 ten là flavan là ba khung cd ban cila cac chat thuac nhom flavonoid.
4
Chroman Chroman 0 Flavan
Dila vao mitt da oxy h6a (hoac khd) cila di Ong, cc!, thd chia flavonoid ra
cac nhom nho horn c6 dang cau true chu ygu nhu bang 2.63.
Cac chat thuac nh6m flavonoid Ichang chi tao mau ma con c6 chile nang
bao ye thuc vat ch6ng lai vi sinh vat ding nhu ngan can con trong va cac
Bang vat an ca. Nguyen nhan la do flavonoid c6 ban chat phenolic nen phin
dng chtdc yeti protein gay ra mui kh6 chiu d6i vdi clang vat hay tao ra cac chat
c6 tinh dac hai d6i yeti vi sinh vat va clang vat.
D6i vdi con ngudi, flavonoid c6 vai tro quan trong trong viec ch6ng lai
cac phan Crag oxy hda gay lao hda va cac benh tim mach. Ngoai ra mat se
hdp chat thuac nh6m nay can c6 tdc dung tieu diet cac sinh vat gay benh.
Do kha nang tan tot trong nude, flavonoid c6 vai tro to mau trong cac
loai nuac trai coy hay dich trich rau trai. Gang do tinh chat tan trong nudI
nen clic hdp chat nay a bi mat trong qua trInh raft, ngu...
Cdc chat mau thuac nhom flavonoid dude nhac dgn nhi4u nhat là thugs
ho anthocyanin. Hien nay da phat hien dudc trong tit nhien hcm 600 chat mai
thuac ho anthocyanin. Anthocyanin c6 mat a hAu hgt cac loai thuc vat trii xtfcmi
r6ng, cu cai dutdng va cac thuc vat sang trong nude. Mau sAc &la anthocyanin ra
da dang nhu xanh, tim,.vangodo... trit mau xanh la. Anthocyanin c6 nhi6u ?:t
loai thuc vat c6 hoa hoAc thuc vat hat kin, tap trong chu ygu & hat WI trai. Ngu6J
anthocyanin thuc pheim chi* ygu cludc khai that tit nho va ho Rosaceae bao
anh dao, man., phdc b6n tit, dau toy, mom xoi, tao,
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, T1NH CHAT 153
Bang 2.63 Phan loci man thiic phdm thuOc nhom Flavonoid
Flavonold Clio trtic
Anthocyanidin
Aurone
Biflavonoid
Chalcons
Dihydrochalcone
Dihydroflavonol
Flavandlol
or leucoanthocyanidin
Flavanol
Ravanone
Flavone
Flavonol
Isoflavonold
Proanthocyanidin
or condensed tannin
Tricitinidin (Tr) H OH H OH OH OH OH 06
6-Hydroxycyanidin (6-OHCy) OH OH OH OH OH H H D6
Moi loai anthocyanindin co the bi diking hoa va acid hoa bai cac loai
dating va acid khdc nhau a nhang vi tri khac nhau. Do do, s6 Luang
anthocyanin Lan han s6 lacing anthocyanidin rat nhieu (tit 15+20 tan).
NGUYEN LIEU RAU TRA! - CAU TAO, TINH CHAT 155
Cdc loai dutng lien ket vai cdc anthocyanidin thong thuang la glucose,
ramnose, galactose, xylose, arabinose, rutinose, sophorose... thong dung nhgt
la glucose. Dya tren vi tri va s6 laang duang gan vac) ma anthocyanin dugc
phan loai thanh 3-monoside; 3-bioside; 3,5-diglycoside va 3,7-diglycoside...
Vitis spp. Trai nho Cy, Pn, Dp, Pt va Mv mono va diglucoside tki do va
acyl h6a
Sy acid h6a anthocyanin ding thaang xdy ra. Vi tri acid hoa thdang là
g6c dating a vi tri C-3, nhom (-OH) u vi tri C-6. Cdc anthocyanin c6 the c6
mOt hoAc nhieu g6c acid. Cdc acid thuang gAp IA phenolic, p-coumeric, caffeic,
ferulic, sinapic, p-hydroxybezoic, malonic, acetic.
Trong d2ti song thyc vat, anthocyanin c6 vai tro thu hat con triing giLlp
cho sit thu phgn cua cay dien ra tot hen. MAt khdc, anthocyanin là chit c6
Itha nang hgp thu tia UV nham bdo ye b6 gen cila thttc vat fru& cdc tia tit
ngoai. D6i vai con nguti, cdc nha khoa hoc &A chang minh difac rang
anthocyanin c6 tdc dung t6t trong viec phong cdc benh tim mach, ch6ng lao
h6a, ngan ngiia sit phat trien cdc kh6i u, btidu; han the nguy ca bi dOt qui,
ung tint_ Cdc nghien cite con cho thgy anthocyanin c6 tdc dung t6t trong
viec dieu hba luting &tang huyet ctia nhang benh nhan tidu doting. Mid nang
chila benh cua anthocyanin van dang ducat nghien cub de tim hieu ca the NIA
tang dung trong y hoc.
156 CHUaNG 2
d- Phdm mew la dart xudt clia the kip chat kheze: cdc chdt mau
thdc vat ma cdu true 'thong phai la clan xudt ctia ba nhOm lan tren dtiqc xep
chung vao nh6m 4, thuec nhOm nay c6 thg kg den met s6 ho mau nhu: iso-
alloxazine, phenalone, betalain va anthraquinone.
Trong s6 cdc chdt mau thuec nhom 4, betalain dunce nghien cdu kha
nhigu vdi muc dich lam chit mau bg sung cho thdc phdm. Betalain la chit
mau tan trong wick, chda nito. Trude day, ngt.tdi ta goi cdc sac to nay yeti ten
goi khong chinh thiic la "anthocyanin nitride". Cdu true hda hoc cita betalain
la met he thgng proton 1,7— diazaheptamethin. Data vao sU khac nhau v4
mail sac, ngutii ta chia betalain thanh hai nhom: betacyanin va betaxanthin.
C6u true betacyanin clac truing bai sit ket hqp caa he thgng 1,7—
diazaheptamethin do nhOm R va R' chda met \long thqm thay the
(cyclodopa). Cho den nay, 50 betacyanin da du'qc xac dinh deu bat nguan tit
cdc ggc betanidin hay isobetanidin (epimer C-15 cda betanidin). Betacyanin
thong dung nhdt ton tai dui dang 5-0 - - glucoside ctia betanidin va ductc
goi la betannin.
4
Chroman Chroman 0 Flavan
Tit ca cac betacyanin deu dude diking hda (glycosyl h6a). Loai during
thtidng dole gan nhdt la glucose, doi khi la sophorose va rhamnose. Ngoai ra,
cluing cling cd thg bi acid hda. Khi d6, g6c acid chtqc n6i ket vdi g6c &Ring
qua met lien ket ester. Nhiing ggc acid thtiting gap nhatt bao Om acid
sulfuric, acid malic, acid citric, acid 3-hydroxy-3-methyl glutaric, acid p-
coumaric, acid ferulic, acid cafeic, acid cinapic. Ngutii ta cling da xac dinh
cltiqc 9 betacyanin khong bi acid hda NIA cdu true cila 40 clan xudt acid hda.
Betaxathin la nh6m .betalain cho mau yang. Trong cdc bet axanthin,
nhom cyclodopa ctia cfte- betacyanin daqc thay the bai met acid amin ho4c
amino acid. Nh ttng
- nh6m R' the vao betaxanthin la glutainin, methionin
sulphoxide, tyramin, DOPA (dihydroxyphenylalanine) va 5-hydroxynorvaline.
Con nhom R cua cdc Betaxanthin luon luon la met hydro.
NGUYEN LI EU RAU TRAI - CAU TAO, TAW CHAT 157
KhOng nhu cac anthocyanin duvc phan b6 rung raj, cac betalain da
d Lfde khao sat chi c6 trong nhung phan c6 mau do tim, cam Ira yang cua mot
s6 loai thyc vat gan vdi ho caryophyllate. M6t vai loai thu'c vat cO china ho
/flan betalain da &tee xdc dinh nine: azoaceae, amaranthaceae, basellaceae,
cactaceae, chenopodiaceae, didiereaceae, hylophytaceae, nyctaginaceae,
phytulacaceae (It'd ca stegnospermaceae) va portulacaceae. Trong nam cung c6
the chda chat mau betalain, cac nha khoa hoc da tach tit nam d6c
amanitamuscaria ra du'ec mot betacyanin tim, muscapurpurin va bay
betaxanthin yang (tie muscaaurin — I den muscaaurin — VII).
Cung nhur anthocyanin, mau betalain tich l ly trong cac kh6ng bac) &la
hoa, trai va la. Doi khi cac betalain cung chat tich luy trong than cay va ca
trong ell vdi n6ng d6 cao nhu a ca cai do,
Bang 2.66 Cheit ncui chinh trong to hop miii trcii cay
Ve mat h6a hoc tinh dau la h6n hap ctia nhieu hap chat aldehyde,
ceton, ester, rogru, phenol, cac acid hub ce va cac hap chat klidc vai ty le khac
nhau. Cac chat tao twang thteOng duvc gap nhat la terpen va cac can xuat
chtta oxy cua terpen nhu rueu., aldehyde, ceton... Terpen la hydrocarbon mach
thang c6 tong that den gian la (CloHio)„. Neu n = 1 ta c6 monoterpen; n =
1,5 ta co sesquiterpen; n = 2 ta c6 diterpen; n = 3 ta c6 triterpen... Ngoai ra,
cac hap chit &la liru huS/nh cung se tao ra mui hac cho rau trai, (lac biet la
158 CHUOVG 2
cac rau gia vi nha allicin C61-1100S2 trong toi va hanh. Cdc hap chit nay se
tao nen hu'ang tham chu dao cho rau trai. Bang 2.66 va 2.67 gidi thieu m6t s6
chat tao mui chinh cho trai N/A rau gia
Bang 2.67 Chat tao mui chinh trong to hap 'Luang cua gia vi
Thanh phfin
Tinh dau Nguyen lieu ling dung
chinh
Trdi kh6, le, Dung trong san xugt banh, kao va rudu,
H6i Trans - anetol
trai tUdi trong raidng lieu va dUdc phgm
Metylchaniol, Dung trong the bin thit, ca va chat
HOng que" La
linalool thdm cho gigm
Dung de san xuat d6 u6ng, mill cho ca
Rieng ne'p Than re 1,8-cineol
dOng hOp
Toi Cu Allicin Dung ch6 bign thit, rau trai, nuoc dung
Than, re, Dung cho cong nghigp banh kao, thVc
Ging Zingiberen
trai, cay pham d6ng gal, rau trai, nubc u6ng
Hanh CO, Id tUdi Alyl-propyl-
disunf it
Hydrocacbon
Hat tieu Hat tieu den
tecpen
2-metoxy-3-
Ot Trai chin
isobutylpyrazin
Nghe yang Than re Sesquiterpen DOng trong gia vi, nhu6m mau
Rau mUi Cay va trai Linalol
Dung cho xii Ijr thit, ca va cong nghiOp
Ngai cau Toan cay 1,8-xineol
nUOc u6ng, bci
Can hni y là mui them cua rau trai khong phai do mOt chat duy nhat
tao ra ma IA met t6 hap dia rat nhiau chat de bay heti khdc nhau. C6 nhiing
chat co mui tham, c6 nhung chat khong mui, them chi c6 mui kh6 chiu. Cdc
chat de bay hai goi IA chat "tao hu'ang", cac chat kh6 hay khong bay hai,
khong tao huting nhting c6 tdc dung "gift tham lau goi IA cac chat "cam
mui". TS/ le khac nhau giita cac chat nay lam cho hiiang tham cua tinh dau
khac nhau. Vi du, tinh (tau set chanh chila nhi6u citral nen c6 mui chanh,
nhung tinh dau set "hoa h6ng" chda nhieu geraniol se c6 mui cua hoa h6ng.
Ta c6 thd- phan tich cac t6 hap mill bang phuang phdp sac Ic.ST khi. Vi du theo
Lipparini va Cavana (1975) till mot t6 hap hu'ong cua trdi ma g6m han 32
chaft. (bang 2.68) trong d6chti yeu c6 0-04-0.10% diacetyl, 0.05-0-13% acetone
va 8-1-21% cua 2-3 dibutylene glycol. Trong t6 hap hiiang ctia trai xoai cung c6
han 30 hap chit (theo Tress] et 91(1983)).
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CAU TAO, TINH CHAT 159
Ham lotting cdc chat tao twang khdc nhau chu you phy thu6c vao gi6ng
cay. Vi du, Alexander J. ,IVracleod da phan tich ham lacing cdc chat tao hulang
caa ba giong xoai a Srilanka va mot gi6ng xoai tit Venezuela cho thay ham
litang cdc chat tao huang khdc nhau khd lan. Chang han, monoterpen có den
395,5µg/kg trong gi6ng xoai Parrot cila Sri Lanka, nhung chi có 33,6µg/kg
trong giting xoai tai Venezuela (bang 2.70).
NGUYEN LIEU RAU THAI - GAU TAO, TINH CHAT 161
Bdng 2.70 Ham it/wig ccic chat tao hacmg trong ccic gidng xoai khdc nhau
Srilanka va Venezuela (Nguoin: Alexander J.Macleod)
Cac nhorn hcfp chgt phenol chinh trong rau trai duvc trinh bay trong
bang 2.71.
Bang 2.71 Ccic phein nhom chinh cria hop chcit polyphenol
L001 chtit Khung C Cgu truc cd ban
Phenol ddn Ce OH
Benzoquinone Ce
0
Coumarins, isocoumarin C6-C 3
Chromone C6-C3
Naftoquinone C5-C4
Xanthone C6-C,-C6
Stilbene C6-C2-C6
Anthraquinone C6-C2-C6
Flavonoid C6-C3-C6
Tuy s6 lacing cac hqp chit phenolic rat nhieu va cd nhieu tac dung khac
nhau, nhung tit "hop chat phenolic" that ng dung de chi cac hqp chit clang
"polyphenol" ma tieu bieu IA tannin, con dtiqc goi IA "chat chat". Ham Dicing
chit chat trong rau trai khOng ldn (0,1+0,2%), trit mOt s6 trai c6 vi chat re,'
rOt thi ham lacing khoang 1%.
Vi du:
OH OH
+ CH3OH
OH OH OH OCH3
H OH H OH
a - glucose a - methylglucoside
OH OH
+ CH3OH
OH OH OH
H OH H OH
a - glucose - methylglucoside
Hinh 2.86 Phan loci glycoside theo ban chdt lien ket glycoside
c- Dy'a ago ban chat hea hpc mks nhom aglycon: c6 the phan chia
glycoside thanh cac nh6m chinh sat,:
164 CHLICNG 2
OCH3
CH2OH
1 CH2OH
15
1' OH OR
HO 0 OH OHO O OH
10 4 HO
0 OH OH
3R=H
1 R = OH 4 R = p-D-xylose
2 R =H
OH
HO
HO HO OH
Hinh 2.88 Cdu trtic cda arbutin HInh 2.89 Cdu trdc ctia salicin
CH2
HO 0 _ S— Glucose
OH 0 ll 0
'S'''.
u K+
HO
H2
4N—OSO;
0
OH OH
Sinigrin Sinalbin
Hinh 2.90 Cdu &tic ctia mOt s6 glycoside thuOc nh6m thioglycoside
NGUYEN LIEU RAU TRA1 - CAU TAO, TiNH CHAT 165
CH,OH
OH CH3:
0 0
CO2H OH
0 OH
H3C
CH3 Limonin
HO 0
CH3
OH OH OH
Hesperidin
OH
OH
HO
OH
Rutin Quercerin
C H2OH
OC H3
OH
OH Silymarin
Hinh 2.91 Cdu trite hoa hoc clia mot so glycoside thwic nhom flavanoid glycoside
166 CHUONG 2
- Nhom alcoholic glycoside: mOt vi du cho cac glycoside thuOc nh6m nay
IA salicin tim thay trong cac cay thuOc ho dozing liAu (salix). Trong ccr the
ngutri, salicin bi bien doi tao thAnh salicylic acid, IA mOt chat rat an vcui
aspirin c6 tac dung giam dau, ha nhiOt va khang viem (H.2.89).
- Nh6m thioglycosides glycoside IA glycoside trong cong thdc phan tit c6
chda nh6m sulhde. Vi du, hqp chat sinigrin, tim thay trong mu tat den (black
mustard), va sinalbin, tim thay trong mu tat trAng (white mustard).
- Nh6nt flavonoid glycoside: c6 nhoni aglycone là mOt flavonoid. DAy là
mOt nh6m glycoside rat kin va chda nhiAu hqp chat; vi du apiin, hesperidin
(tim thay trong trai cay thuOc nham citrus), rutin, quercetin va silymarin.
Nh6m cac glycoside nay c6 tinh ch6ng oxy boa cao va ch6ng va mao mach,
tao ra vi clang cho rau
- Nhom steroidal glycoside hay cardiac glycoside là glycoside chda
aglycone là mOt steroidal. Cac glycoside cldqc tim thay trong cac thdc vat
thuOc gi6ng Mao dia hoAng (Digitalis), hAnh bin (Scilla) va Strophanthus.
Day IA cac chat c6 hoat tinh trq tim, ch6ng cac chdng bOnh loan nhip tim.
Hinh 2.92 Cdu &tic hem hoc ctia cardiac glycoside (digoxin)
HO
HO
Spiroketal steroid nucleu Pertacyclic triterpenoid
(Diosgenin) ((3-Amyrin)
CH2OH
0
H2
HO O—C
OH 0
HO 0
OH c
" \ CN
Glycoside tan trong nude, tao mid thorn dAc trung cho trai va tao vi
Bang. Doi khi glycoside con cO vai tro bao vi khi thtly phan tao mot s6
chdt khang khudn. Trong rau trai glucoside tap trung a va va hat, bi thuy
phan mOt phan khi gia nhi4t. Trong dik kik bao quan khOng tot, glycoside
co tho' chuyk vAo mo nac hay dich bac) gay dAng cho san phdm. MOt s6 loai
glycoside can chi] y detn trong tong ng1-0 che- bien rau trai bao Om:
168 CHUUNG 2
+ Naringin chila nhieu trong cui va thit trai ho co mai nha cam,
chanh, quit, btrai lam cho cdc loai trai nay co vi ding. Khi trai chin,
naringin trong thit trai dadi tic dung caa enzym naringinase se bi thay
phan tao thAnh du?ing (glucose, rhamnose) va naringinen khong co vi ding.
CO the phan hay nhan tao naringin bang each xii ly men, nha d6 lam giam
vi ding cho san phim.
+ Limonin (Limonin 17-(3-D-glucopyranoside) cha ygu c6 trong cdc loai
trai co mai Wang tit nha naringin, dac biet c6 trong cam va baai. Trong dieu
kien binh thaang, limonin khong c6 vi ding. Khi ciu true to bao bi pha hay
(lanh &Ong, chA ep) hay khi th6i rda, limonin va acid citric kgt hqp vii nhau
tao thanh hqp chit co vi ding.
+ Hespiridin phan b6 cha yefu trong cui cam, chanh, quit, baai.
Hespiridin là thanh phin tao ra vitamin P. Chit nay khong c6 vi ding NIA
khi thug phan n6 tao ra &long rhamnose, dung glucose va hesperiten.
+ Amygladin IA glycoside co trong hal ma, ciao (2+3%), hanh nhan
ding (2,5+3%), man (0,95%). Amygladin c6 vi ding. Trong car the ngaai,
amygdalin bi thay phan cho ra ion CN. co dOc tinh.
+ Solanin: c6 khoang 0,01% kh6i luromg cu khoai tay va phan b6 cha
ye'u a vo. Dac biet, khi nay mam, khoai tay có vi ding vi laqng solanin tang.
Ngoai ra cdc trai ho ca cling chda solanin nhu ca tim khi chin c6 khodng
0,3%, ca chua 0,004+0,008% solanin. Anh sang cure tim hay anh sang mat
trai là nhan to kith hoat su' hinh thanh solanin ct vo khoai tay. Neu khoai
tay da ciao len khoi mat dit de lau ngay, hay de chang tie-p 'ic trip ti6p (lath
anh sang mat trai, (lac biet khoai tay da nay marn hay khi ve khoai da
chuyen sang mail xanh thi ham luring gay dOc cUa khoai tay tang len rat cao
(khodng 10 lin). Dieu do c6 nghia la, ne'u ham lacing gay dOe cua solanin
trong khoai tay binh thaang IA 10mg/1kg the trong thi sau khi tie'p )(tic lau
ngay v61i anh sang ham lacing gay dOc co the chi là lmg/lkg the trong. Tdc
dOng cua anh sanh co the vac. dgn 3mm tirih tii be ngoai caa va. Solanin là
mot hqp chit rat ben nhiet, qua trinh nau van khong the pha hay dole lacing
solanin da hinh thanh tru'ac khi niu. Do do, bien phap Ott nhit de tranh ngt)
dQc solanin IA khong nen sa dung cac loai khoai tay da nay marn, khoai tay
c6 vo da chuyen sang inam xanh. Neu six dung, phai got ba hoar' toan nhQng
phin c6 mAu xanh.
Vi ding IA mOt vi rat nhay cam va tao ra net dac trong rieng cua 101
s6 loai rau trai. Vi du riha kith' qua là mOt loai trai ding lam rau dive sil
dung thong dung a Viet Nam. Tit ca moi phin caa trai kilo qua deu c6 vi
ding. CAc lisp chit gay ding (glycoside) trong kh6 qua g6m charantin
vicine, convince, zeatin riboside.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CA11 TAO, RAIN CHAT 169
H
CH
D-Galactose '''// C H3
D-Glucose CH2OH
OH
CH2OH
Solanidin
OH
OH
OH
OH OH
L-Rhamnose
Solatriose
CH(CH3)2
beta
Glucose —0
H OH
OH
OH H HO
HOH2C 0H NH
b
lx
,N
C
H2N N H2 H Vicine
N
HOS
H OH
OH O
OH H
HOH2C 0H
b OH OH
OH' 'NH2 Convicine
Hinh 2.96 Cong thilc cdu tao caa cac glycoside c6 trong trdi khd qua
170
Charantin có kha nang h6 tra cho so chuy6n boa dating trong mdu caa
insulin nha vay ngan than so tich lOy qua cao ham luang &tang a trong mau.
2- Alkaloid
Alkaloid IA hap chat có chda N trong Ong thdc phan tit va có hoat tinh
&lac hoc d6i vari nguai va Ong vat. Ten goi alkaloid bat nguo'n tit alkaline,
mot tit d6 chi cac base nitcc - titc lA cac chat cc!, chda nhom amin. Alkaloid IA
cac hap chat trao d6i bac hai khong chi có trong that vat ma con có ca trong
dOng vat va vi sinh vat. Dang alkaloid thing gap nhat la clang clan xuat tit
cac amino acid. Dac biet cac hap chat alkaloid thuOc nhom pyrazoleS có chiia
2 nguyen dr hydro trong cau trite mach Ong khong tim thay trong thien
nhien ma IA hap chat tong hap.
D6i vai con nguai, nhieu hap chat alkaloid có do, c tinh (nho strychnine
hay coniine), nhong WA, s6 khdc, trong troang hap sit dung li6u lacing thich
hap thi lai c45 tac dung chi:fa benh nhu' giam dau, gay te, gay me, ca biet gay
nghien nhu' morphine va codeine. HALL h6t cac alkaloid có vi rat clang. Co th6
trich ly cac hap chat akaloid bang cac acid nho hydrochloric acid hay sulfuric
acid, dOi khi ca cac acid flu . ca nho maleic acid va citric acid.
Thitang nguOi ta phan loaf cac alkaloid doa tren cac tien chat hay con
du'Ong ohuyen boa tao ra chung. M6t each phan loai khac là data vao nguein
g6c loai d6ng thyc vat trich ly ra alkaloid.
Neu doa vao cac tien chat tao ra alkaloid, thi ta có th6 có cac nhom
alkaloid sau:
- Tit hap chat ban dau la pyridine tao ra cac alkaloid nho piperine,
coniine, trigonelline, arecaidine, guvacine, pilocarpine, cytisine, nicotine,
sparteine, pelletierine. Piperine co trong tieu den, trigonelline tim thay
trong ca ph6, la chat gitip nein ngita benh sau rang nha deli diet cac vi
khudn bacteria streptococcus rnutans .barn tren rang.
1 1
Piperine Coniine Trigonelline
Piridine
Hinh 2.97 Ulu. trzic ctia piridin mot so" alkaloid let dein xudt cua piridine
- Tit hap chat ban dau la pyrrolidine tao ra cac alkaloid nhu hygrine
cuscohygrine, nicotine. Hygrine chtta did yeu trong la cay coca, cuscohygrine c(
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CACI TAO, NH CHAT 171
trong cay coca vA cac thut vat ho Solariaceae nha cay ca dec du c, ca dam, loa
ken. Cuscohygrine Uniting xuat hien kern with cdc alkaloids c6 tac dung manh
kliac uhti atropine hay cocaine.
Nicotine là alkaloid c6 the thuec nhom pyrrolidine hay piridine, trong
W nhien thtkng chive tim tidy trong cdc thiic vat ho ca du is (Solanaceae)
alit/ thu6c là, ca chua; khoai tay, ca. tim, \TA tieu xanh IA thu6c là chda khoang
0,3+5% lacing cidt kilo IA nicotine. Day là met cidt dec kick thich than kinh
\fa c6 kha Jiang tieu diet con trimg. Nicotine cling c6 tdc dung lam &in dau.
0
.11./j(%
NC H3
OH
O
7
6/
N
8
Tropane Atropine Scopolamine
/ CH 3 0
ic
9tOH
OH
Ecgonine
- Tit hqp chat ban dgu IA tropane tao ra cdc alkaloid nhu atropine,
cocaine, ecgonine, scopolamine. Atropine va scopolamine cfnia trong cay ho
ca du qc nhut k5r nham, ca dOc duqc, cocaine, ecgonine chtia nhigu trong Id
coca. Cdc chat nay cd tdc dung kich thich 110 than kinh trung Yang, tao cam
gidc hung phan.
- Tithqp chat ban dau IA quinoline tao ra cdc alkaloid nhu quinine,
quinidine, dihydroquinine, dihydroquinidine, strychnine, brucine, veratrine,
cevadine. Quinine du qc trich tit vo cay canh kina et Nam My vA có tdc dung
chiia sot rat.
H3C
C H30
HO
OMe
OMe
N
Dihydroquinine Dihydroquinidine Strychnine
Tit hqp chat ban clau lA isoquinoline tao ra cdc alkaloid nhu' Opium
alkaloids (morphine, codeine, thebaine, papaverine, narcotine, sanguinarine
narceine, hydrastine, berberine). Cdc chat nay cl0u co5 kha nang gay nghi0n.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - CALI TAO, TINH CHAT 173
HO
2
-'CH3
HO'
lsoquinoline Morphine
NCH3
CH3
CH3O OCH3
Codeine Thebaine
HInh 2.101 Cdu true act isoquinoline vet m5t so" alkaloid
la dJn xudt cua isoquinoline
- Tit hqp chgt ban dau la phenethylamine tao ra cdc alkaloid rant
mescaline, ephedrine
NH2 OH
H
NH2
NCH3
CH3
CH3
NH2 CH3
Amphetamine Methamphetamine
- Tit hqp chgt ban &du la indole tao ra cdc alkaloid chia thanh ba nhom
nho la:
174 CHLidNG 2
NH2 HO
a
N
H
Tryptamine Serotonin
OH
0=P - 0-
0
N+
H H
Psilocybin Dimethyltryptamine
0 NH2
Ergoline Ergine
R6
R7
Hinh 2.106 Cdu frac mkt beta-carboline vet niSt so' alkaloid
/à thin =ft cila beta-carboline
0
zN
KN
/
H3C
Xanthine 0
Caffeine
N
I
CH3
Theobromine Theophylline
Hinh 2.107 Cdu true cila purine viz mOt so alkaloid là dein xudt cila purine
- Tit hop chit ban diu la purine tat) ra cac alkaloid duvc goi la cac
xanthine nhu' caffeine, theobromine, theophylline la mot s6 chit c6 tic dung
gay nghi-en, kith thich thin kinh nhe, &toe con ngu'di sit dung nhiAu thOng
noon .., 4 .. ....:: -.. -.L?..... -L. .^:" 1. - ne — .1.:".. L-1 -1 -1- t• _-
176 CHIVNG 2
- Tit hqp chat ban dgu là terpenoid tao ra cdc alkaloid chia thanh hai
nhom nh6 là:
Aconite alkaloid: aconitine IA chat dec anh }Hieing Mil he than kinh
trung umg.
Steroids: solanine trong khoai thy ndy marn, samandarin.
CH3.,
OH I
0
H3C
113C
0 OH
. 0H
HO'.
CH3
"
,o CH3
H3C
Aconitine Amandarin
Hinh 2.108 Cdu frac cila mot so alkaloid /à dan xudt cila terpenoid
- Tii hqp chat ban dgu IA betaine (hqp chat ammonium bac b6n) tao ra
cdc alkaloid nhu muscarine c6 trong nam, choline c6 nhieu trong rau citi
iceberg, dau phOng va bong cai.
I
N+ COO" . /N OH1
Hinh 2.109 Cdu trtic ctia betaine vet mot so alkaloid let ddn xudt cila betaine
3- Cac phytoncide
Cdc phytoncide hay con goi IA chat khdng sinh thuc vat, mang tinh sat
trung nham bao ye cho thuc vat khoi sit tan ding cua vi sinh vat va con
trung. W mat h6a hoc, cdc phytoncide c6 ban chat h6a hoc rat khdc nhau.
Chung tinging IA cdc glycoside, alkaloid, tinh dgu, nhua /46i cdch
khdc, cdc hqp chat h6a hoc trong rau trdi c6 tdc dung ch6ng khugn, diet
trung dgu duqc goi là phytoncide. Vi du trong khoai tay, phytoncide chinh IA
solanin, trong ea rot la tinh dau, trong t6i là alixin...
Chu'ting 3
Rau trai lA cac ca the s6ng vi vay trong rau trai luon din ra cdc
bien doi ve sinh ly. Cdc qud trinh nay se lam Wen d6i chdt hangctia rau
trai ca ve tinh chdt vat ly, thanh phAn h6a hoc, gia tri dinh ddang Mit
gid tri cam quan.
Qua trinh phcit trier' cua rau clitac chia thanh ba giai doan chinh:
- Taqng hinh
- MIR trien den kich thaac thu hoach
- Thoai haa.
Qua trinh phdt trier' cua trai phitc tap han claw chia thanh nhieu
giai doan. Giai doan tuang hinh, ngay sau khi hoa ducat thy phdn se bAt
au hinh thanh nen phAn An dticic cua trai. Giai doan phat trien kich
thttac, trai non lan len tliAnh trai xanh, trong giai doan nay trai se tich to
chAt dinh &fang va phat trien v6 mat kich thdac den kich thulic t6i da cua
trai. Giai doan chin, trai xanh thAnh trai chin. Rieng ve d6 chin ctia trai
c6 the phan bit thAnh ba d6 chin khdc nhau. D6 chin ky thuat IA khi trai
da tich to du ve mat dinh &tang, khoi cay me trai ding c6 the 64
tuc qua trinh chin. Trai dat d6 chin ky thuat con ming, silt dung An tu'ai se
c6 gid tri cam quan thdp nhung thich hap cho qua trinh van chuyen,
gift trai. Khi can sit dung, trai chin ky thuat se- qua qud trinh "chi" de
thanh trai chin. D6 chin sit dung IA d6 chin thich hap cho An Wait, neu trai
qua qua trinh chin sit dung tren cay thi &Lac goi IA trai chin cay. Chin
sinh ly hay chin muili lA d6 chin tit nhien cua trai, Itic nay trai thu'ang se
indm va giam gia tri cam quan. Cu6i giai doan chin mu6i IA giai doan
thodi h6a, trai se tai rung, phan thit trai bi tieu htly gidi pilot-1g hat de tiep
tuc mot chu trinh sinh twang mai ctia cay. Cdc giai doan phat trien nay
kitting the phan bit rO ma xen Ian nhau. MOt s6 loci trai khOng c6 qua
trinh chin muoi ma sau qua trinh chin sit dung se chuyen ngay qua giai
doan thoai hoa.
178 CHLIONG
1 2
Ttiong hinh Trai non
Qua trinh chin
3 4 5
Qua trinl? chin
Trai chin Trai chin Trai chin
k.9 thuat su dung muoi 6
Trai ha hong
Chlorophyl
T6c d6 ,
hO hap ,
(
Acid
' Esters
Carctenoid
Ham !Ong nitd)
phan thit trai
phi protein
ph5n thit trai
Carotenoid ptlan vo
C •c
1E :F3 ‘c
0 o 0
r
1--
Hinh 3.2 Ccic bien doi sinh 1.)% sinh hOa ciia trai dda
trong gad trinh phcit trien
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHUNG BA DO'! 179
Rau trai trong su6t qud trinh chin se cc!, bien d6i rat nhidu ve mat sinh
is, sinh hOa. Cdc bidn d6i nay se anh hating den chat lacing hang hOa cUa rau
trai, dAc bit IA qud trinh chin. Qua trinh chin se bin d6i mot s6 cac thAnh
phan khong An dadc thAnh cac phan An duck, tao nen huong vi cho rau trai.
Cdc bidn d6i sinh hoa nay rat phac tap, chiing c6 thd din ra d6c lap, khOng
phu thudc vao cac bidn din khac, nhang ding cd thd có tac &Ong qua lai phu
thudc lan nhau. Nhang bidn doi chinh cUa trai trong qua trinh phat trign cO
the kd ddn bao g6m cac bidn dOi ve tS, 10 cac glucid, luong cac chat tan tang
len va lacing cac chat it tan nha tinh b6t, protopectin se giam xu6ng. MAu sac
cua trai se chuydn tit xanh sang mail dAc truing cua trai chin. HAm lacing cac
chat hail cd nha acid, cac chat mui se bidn d6i tang hay giam tuy thu6c vao
a
giai doan chin cila trai, ski phat tridn ldp sap vo trai... Vi du, bidn d6i cUa
data trong qua trinh phat trien dole trinh bAy trong hinh 3.2.
Vi dOi Wang nghien cub cUa mon hoc lA cac loci rau trai dude dung cho
bao quan tuoi va chd bidn, nen trong chuong nay cluing toi se tap trung trinh
bay ve cac bidn d6i cua rau, trai trong qud trinh chin.
Qua trinh ho hap nha vay goi lA ho hap hidu khi va sinh ra mot lacing
nang lacing kha lan. Trong didu kin mai tracing thidu oxy, rau trai van ho
hap nhung san phdm qua trinh lai lh ruou va khi CO2, nang hiring sinh ra it
hon. Qua trinh nha vay dacic goi lA ho h‘p ye'm khi, cloi khi con goi la qua
trinh len men
C 6H1 206 2CO2 + 2C2H5OH + 28 Kcal
San phdm cUa qua trinh len men lam cho rau trai có mui ru'du lAm
giam gid tri cam quan.
180 CHLIONG 3
D6 xdc dinh NTA kha nAng ho hdp ctia rau trai, hai thong s6 dAc trung
cho qud trinh ho hdp cda rau trai dtioc do dac IA he s6 ho hdp vtt ctiOng dO
ho hdp.
3.1.1 HO so ho lap
De bidu thi clang ho hdp IA higu khi hay ygm khi, ta lfip tST s6 giaa s6
mol (hay the tich) khi CO2 sinh ra va khi 02 tieu thy. TS, s6 nay goi là 10 so
ho hdp.
Vcr ,
K= '
V02
- Ngu K = 1: qua trinh IA ho hdp higu khi yeti chdt bi oxy h6a IA &Ong
glucose
- Neu K < 1: qua trinh ho hdp higu khi trong s6 chat bi oxy hoa, ngoAi
dating con c6 lipid, vi du oxy h6a tripalmytin cho s6
K = 51/72,5 = 0,7.
- Ngu K > 1: qua trinh ho hdp bao g6m ca he, hdp higu khi vA ygm khi.
HO so ho hdp K cang Ian thi bigu thi Ito hdp ygm khi cang
manh. Trong truing hop nay, chit bi oxy h6a c6 the IA
&Ong glucose hay acid halt cc!.
Nhin chung, gid tri hO so" ho hdp cua rau trai thating thay d6i trong
khoang tit 0,7+1,3 (Kader, 1987). Dgi vai loci trai giAu duttng nhti dau tay, he
s6 ho hdp thuting bang 1,0 (Renault, Houal, Jacquemin, and Chambroy -
1994). D6i vai nhung trai chua nhu trai viOt qudt (blueberries), nhigu acid thi
trong di6u kin ho hdp higu khi binh thuTing, he s6 ho hdp khoang 1,3
(Beaudry, Cameron, Shirazi, and Dostal-Lange — 1992).
( yt1,02 _ yt&;•2 ) X V
(3.2)
RC°2 - 100 x M x (t -ti )
Catch 2: Trong mat he th6ng dung, rau trai ditqc bdo quan trong m.0
dung cu chita khong thim khf, ctRing du h8 hip ducic xac dinh bang cach do
n6ng khf tai dau vao va dau ra cua ding khf. Clidng du ho hip do bang
each nay chicle tinh theo phu'ang trinh (3.3) va (3.4) (Fidler & North, 1967;
Lee, Haggar, Lee & Yam, 1991; McLaughlin & O'Beirne, 1999; Smyth, Song
& Cameron, 1998; Talasila, Chau & Brecht, 1992).
(y16a: - yZ)x F
(3.3)
R02 = 100 xM
Ludo _ „, ra ix w
V' CO2 -7 CO2 (3.4)
RC°2 100 X M
Cdch 3: Rau trai d6 day trong dung cu chi a c6 Mid nang thim khf,
n6ng da khf carbonic sinh ra va n6ng d6 khf oxy mit di datic do lien tuc.
CLOng du ho hip duzic xac dinh theo (3.5) WI (3.6) (Beaudry, 1993; Beaudry et
al., 1992; Joles et al., 1994; Lakakul, Beaudry & Hernandez, 1999; Lee, Song
& Yam, 1996; Piergiovanni, Fava & Ceriani, 1999; Smyth et al., 1998;
Talasila, Cameron & Joles, 1994).
P0,2 xA e
R02 Y02) (3.5)
=100xLxMx
Pc02 xA x( _ y,02 ) (3.6)
RC°2 - 1c OxLxM °2
• 182 CHIANG 3
3.1.3 Cac yeu to finh hu9nk tell qua trinh h8 hap ctia rau trai
Curing dO ho hap Cita rau trai tu'di chiu anh huOng &la nhieu ydu to nhtf
nhiet dO bao quan, thanh phan khong khi xung quanh rau trai, th6i didm thu
hai trai, cac enzym hay cac tac nhan xtic tac cho qua trinh chin...
NGUYEN LI EU RAU TRAI - NHI7NG BIEN DO'! 183
1- Anh hu'ang caa giong, giai dogn phi trien va tinh trang vat ly caa
rau trai
M61 loai rau trai cau tao tit cac dang m6 khdc nhau nen c6 eating d6 ho
lap khac nhau. Cac loai rau an la, rau an dinh sinh truing (mang), trai non
thaing c6 eating d6 ho hgp manh; cac loai trai xanh c6 cubing d6 ho hgp trung
binh, con cac loai cu, trai gia thutng c6 eating d6 ho hgp thgp.
Thap 5 -.- 10
Khoai toy, khoai lang, hanh, t6i, ca cai, du'a
hau, tao, nhOm citrus, nho
CA rot, bap cai, dua leo, bau, bi, ca chua,
Trung binh 10 4 20
men, md, chuoi, Ciao
Bong cal, CA phao, dau HA Lan, dau toy, trai
Cao 20 ÷ 40
bd, cac loai blackberry, blueberry...
Rat cao 40 4 60 Artichoke, rau an Id, hanh là_
Ckrc ky cao > 60 Nam, mang Fay, bong cai xanh, bap ngot
Dia vao aging dO ho hgp c6 the phan loai rau trai thanh cac nhom ho
hgp rat thgp, thgp, trung binh, cao, rat cao va cut ky cao (bang 3.1).
Tu6i ctia rau trai cling nhu tudi caa mo cling se dnh hung Uri cutng do
ho hap. Tu6i cang gia thi ho hgp cang giam. Nhin chung, mo rion c6 cutng dO
ho hgp lan horn mo gia tit 10+20 lan. Tit khi hinh thanh trai cho den khi trai
bi phan hay cuing d6 ho hap dm trai trai qua nhiL giai doan. Curing d6 ho
hip caa rau trai manh nhgt khi rau trai bat dau hinh thanh. Trong su6t qud
trinh trai tich to chgt dinh dang va lan len, cubing di) ho hap giam dan va
dat ctic tieu khi trai sap chin. Thti ky trai c6 ho hgp nho nhgt goi la thtti ky
nga tinh. Thai ky nga tinh dai hay ngan thy thui)c vao titng loai trai. Khi
trai bat dau qua trinh chin, cuing di) ho hgp tang va dat didm cite dai khi
trai chin hoan toan. Cubing d6 ho hgp trong qud trinh phan hay trai not
chung gidm, nhu'ng doi khi tang nhe truck khi phan hay hoan toan. Diem
citang do ho hdp &At clic dai goi la diem dOt Nen eve dai. Cdc loai rau trai ho
hip theo kidu nay goi la cac trai c6 dinh ho hgp. Tieu bidu cho cac loai trai
het hgp theo dang nay nhut ca chua, chu6i... Tuy nhien, "(hang phai moi loai
rau trai cl4u tuan theo quy luat nay, mot s6 loai rau trai nhu cam, dda...
curing dO ho hgp gidm lien tuc trong su6t qua trinh bdo qudn, nhang loai rau
trai nhu vay thu6c nh6m khong c6 dinh ho hgp (H.3.3). Cac loai trai thu6c
nhorn khong c6 dinh ho hgp thuting khong bdo quan dutc lau vi khong co
thtri gian
184 CHUOING
Dila Chu6i
Chanh Bo
Cam Kiwi
Dua chi* Xoai
Nho Du du
Buoi Thanh long
Dau tay Ca chua
Nhan Dua hau
Val of
Ch6m chum Tao
Mang cot Mang cau xiem
Dao lOn hOt Sat., rieng
100
CO dinh h6 hap
0
Giai down chin Giai down
I
Giai thoai hoa
Lc:Joan 1 Giai down phat tridn Chin
tic:Mg hinh sit dung
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BIEN DOI 185
Hong ft/di
I
Trang thai chin
Giai doan twang thanh (xanh)
Hinh 3.3 Cac giai doan phat hien va bin crei citang d6 ho hdp
cay (Ngu6n Biale - 1964)
Dura vao cutting ho hgp có thg xac dinh durac thai digm thu hoach rau
trai. Nhthig loai rau trai c6 aging dO he, hgp lan, thai gian bao quan ngan (1 -
2 ngay trong dieu kiOn khi 14u nhiOt dai) thi can thu hdi a sam a giai doan
(Mu cua qud trinh chin (khi rau trai con xanh). Vi du nhuf cdc loai rau xanh,
hoa chuta... Nhung loai co eating dO he) hip nho, thai gian bao quan dai net),
han (vai twin) thi to c6 the thu hoach muon han, cu6i cua giai doan tich to
chgt dinh durang. Vi du cho cdc rau trai loai nay nhuf khoai tay, dua hgu...
186 CHLICNG 3
60
50
40
O
30
E
20
10
0
0 5 15 25 35
Hinh 3.4 Duang bieu dieia ve cueing do ho hdp ctia mot s6 load trcii ea y
trong 40 ngdy bdo qudn tai 15°C (Ngu6n Biale - 1950)
Tinh trang cua rau trai khi thu hai cOng anh hu'ang tai cuting do ho
ha-p. Rau trai bi dap, nat thi eating do ho hap tang, gitip rau trai sinh ra cac
phytoncide de tit ye ch6ng 141 qud trinh ha hong. Trai bi nam, sAn thi t6c di)
tha-m oxy giam nen tang he s6 ho hap va giam eating dO ho h6p.
2- Nhi"Ot cto
Ho hap IA cac phan ang sinh h6a. T6c dO phan itng thi phu thuOc vao
nhiet dO c6 the xac dinh theo phdang trinh thi.tc nghiem cua Van't Hoff
10 -
RT2 T2 -T1
Q10 =
1. 71
Gid tri Qlo cua rau trai duvc xac dinh bang thlic to va c6 the nam trong
khoang sau.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHCING BA DOI 187
Bang 3.3 Gici tri thvc nghiem Q10 clia mOt s6 loci rau trcii
Khoang nhit't dc) (°C) 010
0 + 10 2,5 + 4,0
10 + 20 2,0 + 2,5
20 + 30 1,5 + 2,0
30 + 40 1,0 + 1,5
Khi nhiet de en 40°C, gia tri Qio c6 the nho horn 1 va n'e-u nhiet di)
tang cao them thi gan vai nhiet do ha hong ctia met s6 loai rau trai
(50+55°C), khi c16 enzyin bi Wen tinh va qua trinh trao d6i chat bi dinh chi.
Khi tific de phan Ting tang thi cueing do ho hal) ding tang.
Anh haeing ctia nhiet do d'e'n caang de ho hap ding co the xac dinh theo
phaang trinh:
dR
= kR
dt
R - catmg do ho hap (mg CO2/kg/hr)
t - nhiet do bao quan (°C); k - he s6 nhiet de (°C-1).
500
400
300
200
100
0 10 20 30 40
NhiOt do °C
HInh 3.5 Anh huang cila nhiet do den ho hdp cda rau trdi
(Nguon R. B. Duckworth)
188 CHUONG 3
• Bang 3.4 Calmg d ho help uac nhift lacing sinh ra khi bar) qucin rail trai a 0°C
Gla tri trung binh
Logi rau trai k
00 Co
Phucrng trinh (3.7) ding ca th6 &Plc bi6u din dui clang (Nelson, 198,4.'
Van Boekel, 1996)
E (1 1 (3.E
R = 8„f _x exp[- -
Rc T T„f
Gia tri nang luong host hoa cua rau trai trong khong khi not chun
thay d6i trong khoang 29,04-92,9kJ.mo/ -1 (Exama et at, 1993). Gid tri nan
Wong host hoa cua mot s6 loci trai cay duoc cho trong bang 3.5.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BIEN Ddl 189
Bang 3.5 Nang lacing host has cho cdeing dO ho heip caa mOt sb sin phdm
Khoing E02 Eco2
San phim M61 tnfong bao quail
nhi.t d¢, °C (kJ.mori) (kJ.mo1-1)
Viet quit Khi 0+25 59,4 -
Viet quit Coville Khf 5+25 45,3 50,3
ViOt quit Blueray Khf 5+25 48,7 48,0
Viet quit Jersey Khf 5+25 42,7 47,3
Bong cai xanh cat got Khf 0+24 43,0 43,1
Tao tay Khf - - 65,7
Meng tay Khf - - 51,3
Bd Khf - - 59,7
Chu6i Khi - - 67,0
Deu Kill - - 48,1
Cu den Khf - - 52,9
Bong cai xanh Khf - - 55,9
Ch6i Brussels Khf - - 56,2
Bap cai Khf - - 54,2
Chia tay Khf - - 72,0
Ca rot Khf - - 29,0
Bong cai trang Khf - - 57,3
Can tay Khf - - 53,1
SO ri Khf - - 75,3
Chia chuOt Khf - - 31,8
Nho Khf - - 69,6
BLiai Khi - - 55,7
Ot xanh Khf - 48,2
T6i tay Khi - 56,0
Chanh tay Khf - 63,6
Rau die') Khf - 51,1
Chanh Khi - 77,9
Dtia Khf - 50,5
Nim Khf - 65,5
Hanh cu Khi - 30,4
Cam Khf - 72,8
Dao Khf - 87,6
Le Khf - 73,5
Man Khf ' - 72,6
Khoai tay Khi - 41,6
Cu cai Khf - 71,4
Rau Bina Khf - 36,0
Dau tay Khf - 70,7
Bong cai xanh gi6ng Khf 0+20 105 105
Green valiant 1,5% 02 + 10% CO2 0+20 50,95 50,95
Bap cai giong Decema Khf 0+20 63,15 63,15
3% 02 0+20 59,8 59,8
Deu Ha Lan giong Khi 5+20 54,9 54,9
Blue Lake 3% 02 + 5% CO2 5+20 42,2 42,2
_Rau cu heir, hop - 3+100 74,8 84,2
190 CHUCNG 3
Bang 3.6 To/c do ho hdp clia ccic loci rau trcii, dign theo litowg CO2
chitic tao thanh (mglkg.h) h nhift d6 khcic nhau
Nhi.t dc:i
Lc* rau tral 0°C 4+5°C 10°C 15+16°C 20+21°C 25+27°C
(32°F) (40+41°F) (50°F) (59+60°F) (68+70°F) (77+80°F)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
Tao mOa he 3+6 5+11 14+20 18+31 20+41 -
Tao rn0a thu 2+4 5+7 7+10 9+20 15+25 -
Mo 5+6 6+8 11+19 21+34 29+52 _
ActisO, hoa 15+45 26+60 55+98 76+145 135:233 145+300
Mang tay 27+80 55+136 90+304 160+327 275+500 500+600
Bo - 20+30 - 62+157 74+347 118+428
Chu6i xanh - - - 21+23 33+35 -
ChuOi chin - - 21+39 25+75 33+142 50+245
Dau lima 10+30 20+36 - 100+125 133+179 . -
Dau snap 20 35 58 93 130 193
Dau choi 21+25 42 93+99 - - -
Cu cai 5-:-7 9+10 12+14 17+23 - -
Cu cai con la 11 14 22 25 40 -
Trai along
Mam xoi 18+20 31+41 62 75 155 -
ViOt qual 2+10 9+12 23+35 34+62 52+87 78-124
Nam viat quit - 4+5 - - 11+18 -
L9 gai 5+7 8:16- 12+32 27+69 41+105 -
Mam xoi 18+25 31+39 28+55 82+101 - -
Dau 12+18 16+23 49+95 71+92 102+196 169+211
B6ng cal xanh 19+21 32+37 75+87 161+186 278-:-320 -
Cal brussels 10+30 22+48 63184 64+136 86+190 -
Bap cal 4-:-6 9+12 17+19 20+32 28+49 49+63
Ca rot 10+20 13+26 20+42 26+54 46+95 -
Ca rot ca than 18+35 25+51 32+62 55+106 87+121 -
Bong cal 16-19 19+22 32+36 43+49 75+86 84+140
Can tay 5+7 9+11 24 30+37 64 -
Can tay 7 15 25 39 50 -
Anh ciao, ngot 4+5 10+14 - 25+45 28+32 -
Anh dao, chua 6+13 13 - 27+40 39+50 53+71
Trai co mill
Bildi - 7+9 10+18 13+26 19
Chanh -- 11 10+23 19+25 20+28
Chanh la cam - - - 6+10 7+19 15+45
Cam 2+5 447 6+9 13+24 22+34 25+40_
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BIEN DOI 191
Nhu vgy, nhiet d6 moi twang cang cao thi aging d6 ho hap cang manh,
d6ng thdi h6 hgp cang manh thi cang sinh nhiet lam tang nhiet d6. Do do,
dd Ice° dai thai gian bao quan rau trai, can dieu chinh giam nhiet d6 se han
chg tang caang d6 h6 hgp.
,-
Cu'ang d6 ho hap cila mot so loai rau trai theo nhiet d6 &lac bieu thi
trong bang 3.6.
3- DO dm
Khi d6 dm rau trai cang cao thi cang giau nude tit do nen qua trinh
trao doi chgt cang de dien ra, caang d6 ho hgp cang tang. D6 dm Wang d6i
dm mei traang se anh hung de'n d6 dm &la rau trai, nghia IA d6 dm Wang
d6i moi traang cilng anh huorng tdi aging d6 ho hgp. Tuy nhien khong the
giam am dd giam cu'ang dO ho hgp trong bao quan rau trai vi se din Mil bay
hai nude lam rau trai bi hes:).
x yo2
R= (3.11)
Yc02
+ y02 ++
Yu )
ax y02
R= (3.12)
) + y02 )41+ YC°2 )
yn
x yo2
R= (3.13)
441 + —°2 yo2 x + Yc°2)
Yc Yu
Ngoai ra, trong mei trodng khong khi xung quanh rau trai bao gid
cung xua't hien met lacing khi hydrocacbon khong no, thuting nh‘t IA khi
ethylene. Luang khi nay sinh ra trong qua trinh chin dm trai. TA't ca rau
trai deu sinh ra met lacing nho ethylene trong qua trinh phdt tridn. Khi
ethylene do rau trai sinh ra goi IA ethylene nei sinh. Cdc loci trai c6 dinh
ho h‘p san sinh ra khi ethylene nhieu hcfn hAn nh6m khong cd dinh ho
hap. Dia vac) lacing khi ethlene sinh ra c6 the phan 100 rau trai thanh 5
nh6m nhit trong bang 3.7.
Bang 3.7 Phan loaf rau trai theo lacing khi ethylene sinh ra
Trong bao quan, khi nOng de khi ethylene ngokii sinh tang se lam tang
offing de ho h‘p cua rau trai c6 dinh ho lap dAy nhanh qua trinh chin. D6i
v6i rau trgi 'thong CO dinh he likp, ethylene ding thdc ddy qua trinh chin
nhitng phai a niing de?' cao..
194 CHUONG 3
100
1000
80
LtJQ ng oxy trey thy
60 A
40
D6i chi/rig 0
20 I I
1 3 5 7 9
1 3 5 7
Ngay Ngay
Hinh 3.6 Anh hzthng cila ham lacing ethylene len cueing do he) hdp cua trai cay
A) Trcii khong có dlnh ho hap; B) Trdi có dlnh ho hdp
(NguOn: Biale - 1964)
5- Anh sang
Anh sang c6 tac dung kith thich ho hap, do d6 nen bao quan rau trai
trong nari ram mat hay bong WI.
Bang 3.8 Citang do ho 114 clies ca rdt tai cac dieu kien
chi& sang khdc nhau
Khi bdo quail rau trai tuai, cac t6 bao se mat dan khd nang hap thu
oxy va clan chuygn sang ho hap yam khi, tich to cac hcrp chat trung gian ale
qua trinh ho hap khOng hoan town nhu cac ruuu, acetaldehyde, acid acetic:
acid lactic... c6 test dung" tieu diet to bao. Su gia cUa cac to bao rau trai cung
kern theo sti tich to cua cac san phdm cUa sit phan hay yam khi. vay, st;
gia tang qua trinh ho hap yem khi can coi nhu met hien trung benh
khong dac trung cho rau trai tucci.
a
Nguen
z
z
.0
0
Z
.0*
co
c
No
.0
E
a.
Thiel bl bito quart
•C
I..
0
co
?....
a
Phuting trinh bleu din
C .0x
c 0
1
tai liOu
00
'a >.
..
U ° c
v ,13
0) c .c
03. ,a —
C 0 c
..
I.
..s.
at =
o
.-
....
(2)
r0
(4)
r-
co
(3)
(1.7
S...
.....
— ;:-.-
..
1 I
el
c
I
-0
0
(.3
a
.c
co
U
0
C
gt
.0
c
.03
0
Z..1-
+
AO
0
SI
4).
z,-,
e
s NI
0)
..,.
+
0,
a
°1
I
ccm
Khong CO2:
V
C ,. r. I.
03 a
0) X)
.2 -%
V ..y
0 :E
C .>.
...
40 •go
.c
c
.0
0)
v■
..._to
"
—
......
4% < yo2 < 21%
-co m
..x.c 0, :co.
CO CO2:
R02 = clueing thong tang; he so g6c = 1,815m1 kg''.h'' %I;
< yo2 < 12,08%
Z;
a
0+20%
o
Rco2 = (ml kg4.111) = 5,96 + 0,767 yo2 (%) — 0, 165 Yco2 (%)
Y
Y ..
= 3,55%, yu = 27,98%
177
E
I
Red: R02 (ml
'C
:O
(atm))1"631
a = 10,8m 1
..Y
(atm))]°.748
(atm)))°.959
R02 (ml
E
CV
0 80
CC 0
. 0
E 2 D
2
45
;7
4 in
N 0 0 O tn ci) in Lo o o
sr C\I c Ch CV r (ti C\I C\I cv cv r-
N c■I
as
.... . .42 11.
In 0
s... 0 x
O
,-
I
Ol:-'
,—
(4)
+
O
I
_ --- 0 c
0 -o -0 Z. D
141 -c
`-• m' 0 C C
0 0 C C C 0 C Ca
v -13 0 Ca
E 0) 03 _ .... C 2
os
.c ...t.. E:3.3 e,
0 ...... .-
C F,6 .,/ ‘••••
0 .......
r., 0) **""
.- til F.
ICC, ji' r C I's 0 6-:
'0 0 X2 0/ " (0 TD. p CD (L) 0) E Eri .c ...., = 00 .a (
0 ‘- 3
kS, khi
- 7 -) 0) ;is• .4"..s
t LL CI) 1 r CS 07 i'- CO -) °) a) 1
C
— .0- ...i .O
c co , - v.
....... CO
,-
..... --- 0 ch co cn cz 7,7_, --I
(3)
Ca Ca T ;CTS
Ca .411 4:1) T T T
Tao tay
7 0 X g iii = = V 0 ,
0 .c ..c 0
= 0) C7)
(2)
0 co .c 0 .0 0 0 0 0
C C C .a)
•CCI 40 0 la 0 `Ca -CCI •CCI 0 4;)
F- 0 0 i— 03
0 03 X /— 2
I
Andrich et al.
Ts .
To
(1991)
O Z; ;
(1)
, C
- a) o)
a)
CD r a) ..-...
- -J
0
...`
0)
.......
in
....
......
...
io-.
i:i.
o
.1-
CD
C.)
N-
10
,-
Q
HO th6ng Ong do bang Khong co phuang it-41h
X
CO
X
C C
0
.-- 0; cc
;11, v)
.1.
git T ,,,--
ix)
+
CD
R02 (ml
e
0 N CV
ee
cn
sac k9 khi
Y
0
...... m D
..,
C4
2
Yo2 (%), Yco2 (%);
-
a = 191,1m141.11-1, 4= 1%, yu = 42,3%
.1.
in
+
C
e
'0
.-
'-
0
N
Haggar et al.
o
2
2
0
Z
<
C71
R02 ( mg kg.i. h.1), Yo2 (%), Yco2 (%):
.07 1
C
x
CO
1)
0 X
( 1992) ky khi
a = 59,22mg = 2, 18%, Yu = 5,07%
Rco2 (mg Yoe (%), Yco2 ( %);
N.
2
D
2
Z
<
co
,-
D
2
2
Z
<
v.
D
2
Z
<
.1.
%0£÷0
e
.-
o
N
Talasila et al.
0
N
Ham Mil R02 (ml kg-1.W) = exp (0,081 x T(°C))x [2,4546 + 1,6994 Yo2
( 1992) sac ky khi va da (%)— 0,0305 42 + 0,0018yL2 —0,013yo2 xYco2 (%)]
thuc
197
198
•
......
gt
in
.......
......
,_
....
.—.
R02 (mol kg''.s'') = 3,384.10'10 x [1— exp (-0,6004 yo2 (%)Ix
cr)
..--
cv
.-
cm
e
,—
o5
co
01
0.1
.as
•ILI
=
0
Hi thong kin do bing sic
>.
i
Talasila (1992)
-0E3 >
k9 khi (0,132 + 2.716.104T + 1,483.104T2)
as o
.co r
Rco2 (mol = 3,018.1040 x [1— exp (-0,695 Yoe (%)] x
+
CO
e
•I.
e
co
CO
0
0
0;
01
ci
E
.45
Z
" Hi kin do bing
o.
o.
,
kg-1.h"),
R002 (ml R02 x 0,82 + 43,8/( 1,79 + yo2 )
.0 Ch
0 C, )
co
C o)
4, ....
a. 0
1.1) ,. . - . .
a) ......
sAc k9 khi
R02 (ml
kg''.h''), Yoe (%); a.= 121,7ml
kg;1.h'', 4= 0,6%
X
c
.3
2
CL
v-
„...
0
a.
x
1-
T
0
R02 (molkg''.h-1) = [0,872 x 1,92T(°c110 x Poe (kPa)y(5,59
Ca
CC
.c)
03
SS permeable system
t•
o.
Joles et al.
2 co
co
CO
.,....
v-
.3 a..3
0-
v-
x
(electrochemical02
01
(1994)
T
+P02 )
c
=
o.
detection cell; infrared
.3
CL
..- c..1
T
0 0
co
.-
v-
x
fl.
T
N
.1
RQ = 1 + 1,43 x exp[0,053T(°C)]/p02 (kPa)
CO2 analyser)
Ci_
ca
.x
CD
-—
6
SS permeable system
0
Talasila et al.
(1994) (electrochemical 02 = 0,26±0,025kPa
detection cell; infrared
CO2 analyser)
R02 (nmol kg''.h-1), yo2 (kPa); a = 306±29,6nmol kg''.s
as
+
x
CM
0
0
CCII
---
C.)
Flow system (02 elec-
co
.
ri
0
(13
= 2,2±0,82k Pa
a)
N ,,-
trode; infraredCO2
CL
o.
ri i 3
.0 ......
analyser)
n
I
Ro2 (m3 kg''.h'') = 0,918 x 104 yo2 (v/v)
1.
co
in
KhOng DiJong
X
0.1.
as
c
71,
Closed system (gas
E
u)
ii:
=
khi thing
a)
(7)
co
chromatog raph)
,-
—
•
19 LA R02 (mmol kg-1.h'1) = 0,278 x 0,59 x p02 (kPa)/( 1 + 0,278 T6t
.z
0
=
0
co
xPot
co
)
m a)
2 ;--
i
/
co
,-
in
9,
F
......
...-.
.._.
;7
i-o-
..
--,
— 0
Roe (m l
cq0+
+
, zi,
cv
C
co
Ku
a
o
o
2
e
kg''.h''), yo2 (%); a = 43m 1 kg-'.11-1, 4= 1,22%,
41
Peppelenbos HO kin do bang
c%4
>.
D
0
and Leven sac ky khi 7c =5°/0
( 1996)
«75
R02
H
= 1,57%, Yu = 135%
c
R02
cv+
+
.:::.;
H
C
a)
3
in
o
e
0
0
o
0
r---
(m lkg-1.11-1). Yo2 (%), Yco2 (%); a = 24,9m1
0:1).
a)
I
:2 ,c
;‘,'
411. .c
Jo x
la C
u)
13 _y
C 0
= 0, 19%, Yc = 0,71%
..75
0
R02 (m l kg-l.h-1), Yo2 (%), Yco2 (%);a = 28,4m 1
= 0,81%, yu = 13,1%
.7(5
Z
R02 (m lkg-'.h- 1). Yo2 (%), Yco2 (%); a = 28,1m1
= 0,67%, yn = 14,2%
...
,:o
0
D
R 02 (m l kg-1• 1-1-1), Yo2 ( %), Yco2 (°/0); a = 26,1m1ke.tf l
o
xl
CC
R02 (m l kg''.h''),T(°C) Yo2 (mg r'); a = exp(45,08)
,...:5
O
co
E
o
a;
Bong cai HO kin do bang MM and
a)
.. CN
co
7) (8)
E a)
—
a3 .......
Ang sac kjihi
k Arrhen ius exp(- 1,189.104/T), 0= exp(25,78) x exp(-6,703.103/T)
'
•
R02
Cc5
co
co
C
Z
cil
=
o
2
o
Ws.
0
HO kin do bang (m l ke.t11),T(K) Yo2 (%), Yco2 ( %); a = 6,72.109 x l
+•
N
0 C7)
.
ca .E
c z
11). .---
2 :i
cl) v
.0 .
cv
7
e
a
a
H
o
z
McLaughlin Hon hop 4)ng do bang Yo2 (%); a = 22,72m1 ke.h'1, 0= 1,083%
andO'Beirne rauu
c sac k9 khi
(1999)
+
N
-.15
cm
a
e
a
D
T6c de b6c hdi rat& tii nguyen lieu rau trdi (kw tinh twin thong qua he
so b6c hal miac, dan vi là mg hdi 11L6C b6c ra tii 1kg nguyen lieu trong 1 giay,
ang vai mac chenh Lech dp suit hal nuac bao boa giaa be mat nguyen lieu vet
moi truing xung quanh IA 1MPa [mglkg.s.MPa].
Bang 3.11 He s6 b6c taxi nithc ciia mOt yeti loci rau trcii, nzglkg.s.MPa
Ap suit heti caa khong khi duac tinh theo ding thac:
H x Pa
Pv = (*)
0,622
trong do: Pv - dp suit hdi nut& trong khong khi (Pascal)
H - do gm rieng phgn caa nu& (kg nu'ac./kg khong khi kho)
Pa - dp suit khong khi (Pascal)
0,622 - tSr s6 giaa kh6i lacing phan tit nuac vet kh6i lacing phan tur
khong khi.
Vi du, tinh kh6i lu'ang hao but do b6c heti nurse d6i of i bgp cai, dude bao
quan a 0°C, trong moi twang cd khong khi c6 do, aim Wang d6i IA 90%. D6 dm
rieng phgn caa miac a 0°C va de gm Wong d6i 100% IA 0,00380kg am/kg
Wong khi kilo, do do, dp suit hdi bao has &la bgp cai, tinh theo cong thac
(*) se là:
0,00380 x 0,101
Pvthdp cal 0,000617 MPa
0,622
De am rieng phan caa nu'ac a 0°C vet dO gm Wang d6i 90% IA 0,00340kg
gm/kg khong Ulf kho, do d6, dp suit hdi bao hoa caa khong khi, tinh theo
Ong tilde (*) se là:
0,00340 x 0,101
Pv,KK = 0,000552 MPa
0,622
•
202 CHUMG 3
He s6 b6c hdi nude ciia bap cai tit bang 3.11 IA 223mg/kg.s.MPa, nen
t6c dO b6c hdi nutc tit bdp cai se là:
V bh,bdp cdi = (0,000617 - 0,000552) x 223 = 0,0145 mg/kg.s
Nhit vgy t6c mdt niiac dia bap cai khi bao quan a 0°C, trong moi
tni6ng c6 clO dm tilting d6i IA 0,0145mg/kg.s, Wang thong vii lacing hao but
kh6i luting bdp cai trong 24 gift là 1,253kg/tan.
MOt m6 hinh khac de tinh town trao dOi dm durcic bidu dien bdi
phacing trinh
= kt(P, - Pa )
tit - van t6c thodt am tren mOt clan vi dien tich be mat rau trai
Pa, Ps - ap suit rieng phan ctia nude trong m6i trutng va tren be mat
raa trdi
- hg s6 thodt am phut thuOc vao hinh dang va cgu tao be mat cud
rau trai.
Focken s va Meffert (1972) da du'a ra ding thitc don gian dd tinh gid tri
nhu' sau
1
kt -
1 +. 1
ka ks
trong da ka là he s6 trao clOi chit qua lap mang khong khi bao xung quanh
trai N/A k3 là he s6 trao d6i chit qua vu trai.
Dd tinh he s6 ka, Sastry va Buffington nam 1982, Chau et al. (1987) cla
data ra phadng trinh khong thu. nguyen cho thgy m6i ttfcfng quan giita chudn
s6 Sherwood-Reynolds-Schmidt
Sh = 2,0 + 0,552 Re°:53 Sc°'33
trong do:
Chudn s6 Sherwood: Sh = kad18
Chudn s6 Reynold: Re = uo,dIv
Chudn s6 Schmidt: Sc = vld
- t6c dO &mg khi
✓ - nhat dQng cua khi
d - dating kinh bidu kien cua trai (dang On cau)
d - he s6 khudch tan cila hai nit& trong khong khi.
NGUYEN LI EU RAU TRAI - NHONG BIEN DO! 203
Ho s6 truy6n kh6i qua v6 trai k3 bidu thi cho kha .nang chuydn am qua
ierp vo trai hay lop mang bao quanh trai (n6u cO). HO s6 nay phu thu6c nhigu
vao tang loai trai, d6 chin cita trod cung nhu the d6 bao goi nen can phai xac
dinh cho timg truting hop rieng biet. Gid tri k, cua mot s6 loci rau trai hinh
troll duOc cho trong bang 3.12.
3- Cac yeu to anh hu'o-ng Glen toe d() giam khoi lung caa rau trcii khi
phat trien va bao quern
T6c dO bay heti nu'ac phu thuec vao cd/u true cua rau trai cung nhu tdc
dung cua mei trtkrng. Su' bay hcii nu& phu thuec vao mdc de hero nu& ctia he
keo trong to bao, catu tdo va trang thai cua td bao bidu bi (chieu day va de
chac cud vO, 16p phatn vo ngoai...). Do do cdc giong khdc nhau se co t6c de
thodt dm khdc nhau. Ngay ca trong met gieng, th6i vu thu hoach khdc nhau
cung anh haang tai tec do thodt dm. Vi du dei v6i trdi du du, 6 hai mita khdc
nhau sau 16 ngay bac) quart a 15°C, lacing dm co thd matt ddn 84%.
Bang 3.13 Anh !Luang cda nhiet dO bdo qucin den khdi lacing trdi du dd
0 0 0 0 0
4 1,1 0,9 0,9 9,8
8 2,1 7,3 7,3 17,1
12 8,0 18,0 18,0 29,0
16 45,3 48,5 48,5 84,5
30 90
H am liging nitric °/0
25
H am lu'ong chatkh o
88
20
86
15
84
10
82
5
0 80
0 5 10 15 20 25 30 35
Hinh 3.7 Thay ddi Tana ltiong nude va elicit kho cud trdi h6ng gi6ng "Fuyu"
trong thai gian phcit tri'en va chin sau thu hoach (mai ten chi Uteri diem
bcit ddit thu hooch) Theo Christopher J. Clark 2003
NGUYEN LI EU RAU TRAI - NHI7NG BIA Dal 205
Sy mat nit& con phu thuec vao de chin cila rau tili do trong qua trinh
chin, cac Wen d6i h6a hoc lam mem, mong vo va bien d6i he keo trong trai.
Tgc de thoat Elm tit rau trai ding phu thy& va giai doan bdo quan. Trong giai
dodn dau (sau khi thu hai) lacing nit& tkr do nhieu nen mat nil& manh. Giai
doan giita, khi luqng nude tai do giam, t6c a mat wide cling giam. Cu6i ding
trong giai doan chin den chin mu6i va bat dau hu hong, trong rau trai xay ra
qua trinh "lao li6a" cua cac he keo, lam giam tinh hao nu'dc, nen logrng dm
thoat ra tang.
Cac thudng tat do sau chuet, va dap cd hoc va ngm &Oh lam tang ho
hap, bien d6i he keo dan den thoat am tang. Nhfmg vet thutang nho vai
centimet vuong teen met trai cam c6 the lam tang sit mat nil& len 3+4 ran.
Dien tich thucmg tat tang len gap (lei thi sit mat nude cd the tang len gap
han hai Lam
100
95
Ham Iticing mg:1c °/0
90
85
80
75
0 1 2 3 4
The i gian (ngay)
Hinh 3.8 Bien ddi ham lacing nit& tai nhttng vi tri bi d4p ()a tren vo cua
hai loaf chit& "Horn Thong" (9) va "Namwa" (o) khi bcio quern trong mOi
traang c6 dS dm Wang ddi khong khi cao. Thai gian &tot tinh sau khi trcii da
chuyen sang mem yang (SC; lieu let trung binh clia 4 /dn do kip lcii)
(Ngu6n: Wachiraya Imsabai - 2005)
Cac di.6u kiOn bao quan ding anh twang den ticc de thodt am. T6c do
bay hdi ntidc se tang khi chenh loch tip sual rieng phAn cua nit& teen be mat
rau trai va trong m6i triidng xung quanh tang. Vi vay, do dm giam, nhiet de
tang, t6c de chuyen Ong ctia khong khi trong kho bay, quan tang se tang
206 CHUONG 3
cuang sit niSt nu'ac. Th6ng thuang mat tan cdc loai rau mat khoing 600+800g
nudc trong mot ngay dem, cac loai cu trai IA 300+600g. Hinh 3.9 cho thy
anh huang cua nhi'0 do NIA tired gian bao quan Uri to-c do thodt dm tit trai ca
chua trong qua trinh bao quan. NhiOt dO cang tang thi teic do bay hai nuac
cang ldn, trai cang mau heo.
4
_c
‘s *
-c 3 N / • #
\\‘
,\■:•-:,.....,„,.....,,,,,,...
■ 4
ve.
E 2 ‘X: ■`..."■`,.`-WVA
L # e #1
x\Vt...7:::.....Se. 0 0$ OV * 0.
■
.4 A
-J 4,,,4111:71)**!ol*$$*00tO a* 0.-O■
1- "MASO.:14%•• *V OTO 0
........1%.*Astototoo Asw
,...di.w dig
■•,-10111-1601■ Ow ■Ipmt
0- Imuswi••11,...-00...tow
Mas110
10 OW 11110 ,miat
Walvo 0° WO
illit*.3 0goal
30 1101011 **Os 100
•lawsoolloSorsooll 001111115
siS10010001101111001111111■
The 20
ViiirASSTI Mill I
(,) )/),6 , 10 20 25
s'o 0'0 10 15
9<, 5
c)' NhiOt de? C C)
Hinh 3.9 LItqng dm thocit ra khoi trai ca chua theo thai gian bcio qudn
phu thuOc veto nhi'Ot coo va thai gian bdo qucin
(Ngu6n: C. Van Dijk - 2004)
DO am cua mai twang cCmg anh huang tai tOc do thodt dm. DO am cang
cao cang gitip giam t6c d6 thodt dm. Vi du, doi viii trai sau rieng bao quan ct
30°C, ne/u dO dm mai trtking IA 93% thi Ich6i trai chi giam 13%, con ne'u
dm di?' la 75% thi trai giam den 19,2% sau 5 ngay bdo quan. Gid tri dO dm
thodt ra cua sau rieng trong gisai han con an durdc theo Sriyook (1990) IA 21%
&lac bao wan 9 ngay d 30°C va din moi triking 70%. Doi vdi sau rieng IA loai
trai co vo day, ton tha-t-Achoi lacing chU ye-u d vO trai con ham dm thit trai
hd'u nhu it biOn d'6i do m6i mid sau rieng co mat mAng mOng bao quanh
ch6ng 136c am.
NGUYEN LIEU RAU TRA! - NHCING DO'! 207
Bang 3.14 Anh hadng cua d6 dm m6i tritang de'n d6 gicim khdi Itto.ng trai
sdu rieng. (Ngu6n: Sri yook - 1990)
NOng do khi oxy va carbonic anh haling den ho hgp ctia trai nen ding.
anh twang den t6c do giam kh6i luting cua rau trai. Ming do khi oxy thgp
lam giam t6c d6 ho hgp. Anh sang lai c6 tac dung lam tang t6c d6 h6 hgp
va lam cho khi khong ma to Ilan, do da se lam tang t6c do cho qud trinh
giam am.
Bang 3.15 Anh haling cda d6 dm Wang ddi act khong khi toi d6 gidm ciia
at rau sau 15 ngdy bao qua h 8°C (3%CO2/3%02) va (0% CO2 /21% 02) vet
sau c16 tiep tuc bao quart tai 20°C, 70% dm trong 7 ngdy
(Ngu6n: J. J. Polderdijk - 1993)
DO Lim kh6ng khf Sau 15 ngay bac) quart Sau 15 ngay bao quart va 7 ngay
(%) Rep. 1 Rep. 2 Rep. 1 Rep. 2
80 4,43 11,55
82 3,45 10,65
88 5,33 13,55
92 3,03 10,85
95 4,15 13,05
97 3,55 11,55 ,
Trong thut te' bao quan, de lam giam sit mgt nuoc lam he() rau trai
tinging lip dung cdc bien phap: ha thgp nhiet d6, tang d6 am. va gigun t6c
chuygn dOng clia khong Ulf trong kho bao quan. Ming th6i-c6 the thing cac
bin phap xgp rau trai tuoi vac) trong ham chit, vui trong cat dm, hoac dung
trong cdc tui polyetylen hay g6i trong gigy. Doi khi ngatli to thgy khi bao
quail mot s6 loai cu va trai trong moi truting qud dm hay trong- cat dm thi d6
gm trong nguyen lieu tang len. DO la do rau trai khi ho hgp higu khi, luvng
nitac thodt ra ducfc tich lai ben trong rau trai, d6ng thtli chiing c6 khi con hgp
208 CHliONG 3
the them tit cat dm vAo. Tuy nhien, cac bign phap nay deu co the anh hu'ang
dgn he, 116.'1:4 cua rau trai. HO hgp ygm khi, dO am cao a mot mac dO nhgt dinh
se IA nhiing nguyen nhan gay her hong rau trai turUi, to bac) bi chgt va vi
khudn gay th6i mote de clang phat
Cho nen, khi bao quan mei loai rau trai, can nghien cau nhang dieu
kign thich hop va c6 them cac bign phap chgng th6i mgc.
Taft ca nhiet sinh ra trong rau trai tacci khi bao quan là do ho hgp.
Ltiong nhiet do ho hgp sinh ra the ygu t6a ra mOi tra6ng xung quanh, lam
tang nhiet trong kho. Do do trong qua trinh bao quan can lien tuc dieu chinh
dg duy tri cac thong s6 (nhigt dO, di) am) t6i au trong kho. Trong tra6ng hop
khong c6 thong thoang, nhigt di) va dO am tich ty. Qua trinh tang nhigt, am
den mot mac (10 thich hop thi vi khugn va ngm se phat trign lAm toe di) tang
nhanh lion (do ho hgp cua vi sinh vet), do là dieu kign d'an den her hong rau
trai nhanh ch6ng.
150
(A)
- 100
0)
C
•
O-
O 50
DO gam dO ciing °A,
I I I I
6 12 18 24
Thai gian kg tit khi dat (18 chin k9 thudt (ngdy)
Hinh 3.10 Thay cling (A) vet tdc do gidm dO cling (B) theo thai gian
chin cda yang Beaumont (o), ca chua (o), chu6i (6), du dd (N), xodi (A),
kite (A), vet bi dia Campuchia (0) (Theo Zainon Mohd Ali - 2004)
Bang 3.16 Su thay doi dO ceing czla trai theo cac dO chin khcic nhau
(Ngu6n: Yurena Herndnder - 2005)
Ch u6i Du du Xohl
Tinh chit Chita Ban Chin Chua Ban Chin Chua Bdn Chin
chin chin chin chin chin chin
Vo tral
D6 cling 40,8 ± 18,6 ± 14,7 ± > 49,1 22,2 ± 7,68 ± > 49,1 > 49,1 37,5 ±
(ND 3,5 1,4 1,3 6,3 1,57 5,8
Thit trai
DO cling 27,3 ± 4,54 ± 3,01 ± 46,5 ± 3,19 ± 0,74 ± 47,9 ± 12,6 ± 3,36 ±
(t1) 2,6 0,47 0,19 1,9 0,85 0,27 2,9 2,7 0,56
14 0 25
12 •_
20
.1 10
•0 0 15
.c 8 0
0)
cl) 0, 10
•to
4 rn
rn 5
. F- 2 0
0 0
2.13 1.82 1.52 1.21 0.91 0.61 0.3 2.13 1.82 1.52 1.21 0.91 0.61 0.3
DO ciing cua thit trai (Kg/cm2) cling cua thit trai (Kg/cm2)
12 0.25
0.15
0.1
•"3
0.05
0 0
2.13 1.82 1.52 1.21 0.91 0.61 0.3 2.13 1.82 1.52 1.21 0.91 0.61 0.3
DO cling cua thit trai (Kg/cm2) DO ding cua thit trai (Kg/cm2 )
500 400
Hop chit phenol (mg/100g Mit trai tUdi)
l tUdi)
450 350
Protein t6ng (mg/100g thit til
400
300
350
250
300
200
250
200 150
150 100
100
50
50
0 0
2.13 1.82 1.52 1„2-10.91 0.61 0.3 2.13 1.82 1.52 1.21 0.91 0.61 0.3
DO cling cua thit trai (Kg/cm2) DO ding cua thit trai (Kg/cm2)
HInh 3.11 Bien (lei thanh phdn h6a hoc cua theo su bien cidi via do car
Ks, hi'eu thit trai (-), vo trai (....), bi trdng (.) vet di hejng (A)
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHI7NG B161 Dol
211
Gia tri (10 citing cung cd lien quan den thanh phan h6a hoc cila trai.
Qua trinh giam d6 cdng cda trai khong chi do thily phan cac chat pectin, ma
con do Only phan cellulose, hemicellulose va tinh b6t.
Tuy nhien, khong phai loai trai nao ciing tuan theo quy luat nay, mot
s6 loai trai hach trong qua trinh chin d6 ding tang va chi khi trai qua chin
thi d6 cang mai giam. Vi du nhii d6i vai trai sari tra, sau 8 ngay bao quan a
20°C ham luting lignin tang va dO cling cilng tang len den 33% trong digu
kin khong xur.ly hay xit l3'7 bang khi 100 pL/L ethylene trong 12 gib d binh
kin, 22% trong tritOng hop xii ly trai bang 1-MCP 5µL/L.
7
6
rn
F§,§
0 5
/§
2-1—
YL6 —
4
(A) LSID006=0,18
3
8 -0-. MAu d6ichung
444 3 _
-0- 1 -CMP _A....--A—6
0 -Ai- C2H, ...---- D.....-43
/A V
.-
c 2
c -
rn
c 1
(B) LSE:1006=0,19
E
0
0 48 96 144 192
S6 gi6 sau khi
Hinh 3.12 Thay ctdi de) cang (A) va ham lacing lignin (B) cua trcii sun trci
bcio qucin (3. nhOt dO 20°C sau thu hooch 8 ngay (theo Chong Cai, 2006)
1 to co
0 o o co co 0. T-
O c; (5 d c5 ,-- c.1
CO -H -H +I -H ' -H +1 +I
Cf) o co c\I .,-. 0 0
a el
N to O
.- co co
0 o o co o 0. o
(5 c5 6 c5 ,.., , c\i"
co +I -H +I +1 .... +1 ' +1 +1
N 0) .- 1- 01 C\I d•
.1-- cb CN
N 6 to T-
I— v— CC)
0 0 0 1.1) •Zr CI 1-
Kh6i!Ong tUdi caa trai
Ci C5 C5 (5 .- 1- a
Tr +1 -H +1 +I .9-. 1-1 +1. 4-1
Nt. o CO 0 to CI) .-
-1.- 0.; cm
N CO NI 7
.c
U
‘,0
E• cv 5 .O Lo cil 0 co
cidc5 O .- T .- ...-
co U)
-1-1 +I -H +1 0 +I +1 -H
C\ .- (0.
11) 0 0 ° LO '0
1,— a) cm
N C4 Cti ci
cm :E
o 0 0 0 0 O., o
cc5c5c5 a
..- +I +I +I -H ° +1 +I -11
C') 11) CO to CY) LO 1-
.*: cf) CAi .--
•14
CV .--7 ..-:
X
C
C
,) C
r .-- , oi
0 0 0 0 In 0. 0. •0
6666 a ..- '-
. +1
O +1 +1 +1 4-I 0 +1 +I
.0 'f . CO
0 '1,
r co co
CV .. .. __.
Cr)
Cel OC C6 .0
(4 •I• qr..
.0
Cac thanh phin
Ch
cua thtic`pham
C
-.0
..Z
.0
a) o)
v) C
CD .... 0
1... W 1.).
C CI) .
tr; CO U
CD
) -6.
;O 8
*iii ti' 8 -5 o 13 -5 01
9- 2 -6 'E r1).
7 ,s
0_ U. (9 ci) 2 V= 0 1--
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BIEN DOI 213
Nha vay, trong qua trinh phat trign va chin cila rau trai , ham higng
cac chit hoa tan tang. Chit has tan tich to cham trong qua trinh phat
trign nhi.tng tang nhanh trong giai doan chin. Trong qua trinh bdo quan,
nhin chung tong ham lacing chit tan ding tang, nhtmg sau do se giim nhe
vac) cu6i qua trinh. Vi du d6i of i trai xoai, giai doan Oak trign, n6ng c16
chit has tan tit 6,9 tang len 8,1°Bx trong 23 ngay, con tit ngay 23 den ngay
32 thi ham lacing chit tan tang tit 8,10-13°Bx (H.3.13a, b). Khi chin sau
bat) quan, n6ng d6 chit kilo trong trai tang den 19.73°Bx, sau giam nhe
de'n 15°Bx.
T6ng long chat kh6 hoa tan (°Bx)
7
5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 111
1 1111
1 1 1
0 48 96 114 216 264 312 384 432 480 552 600 648 720 768
Thai diem thu hoach (h) (gia tri 0 a trai dat do chin k9 thuai)
T6ng long chat kh6hoa tan (°Bx)
20
15
o Dqt thi nghiOrn 1
10 thi nghiOrn 2
5
0
0 72 120 168 240 288
Ilinh 3.13 Tang ham him chat hda tan trong xodi titai tren cay va trong
theri gian bao quan [54b] theo S. N. Jha - 2006
ham litong tinh 13"6t giam do qua trinh dating h6a tac dung ciia cac
enzym thily phan Co san trong to bac).
5000 30
4500
H am lacing t in h bO t ( mg/trai)
4000 25
3500
20
3000
2500 15
2000
10
1500
1000
5
500
0 0
0 20 40 60 80 100 120 140 160
Thoi gian sau no hoa (ngay)
5000 30
4500
Ham lacing t in h bcit (mg/trai)
3500
20
3000
2500
15
2000
1500 10
1000
500 5
0
0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
Hinh 3.14 Ham lugng tinh bOt tich to trong tao "Royal Gala"
va tao "Fuji" theo then gian chin fret' cay ky hiNc (*): tong lagng tinh bey
.ed (A): n6ng d tinh bOt [15b]
Trong qua trinh chin dau tien, tong lacing dating tang len dat Uri clic
dai. Khi qua gia, biting doting bi phan hay nen giam xtiong.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NI-117NG BIEN D01 215
Thy theo loci trai, dO gia chin, thOi gian va nhang dieu kien bao quan
ma t6c dO bi6n d6i cac chit glucid co khdc nhau. Cac loci trai d thdi ky
clang chin va cu a theti kir chuin bi nay marn c6 nhiing bi6n d6i manh me
nhit. Ski tich to cac chit &Ong trong thdi kk chin khOng chi do dudng h6a
tinh 1301 ma con do sy thily phan cac chit khac flint saccharose, cellulose,
hemicellulose, pectin, lignin... Qua trinh thily phan nay lam trai mem, de
tieu h6a va co mui vi thcim ngon nhiing 14i sinh ra cac chit gay kilo khan
trong qua trinh bao quan va van chuyen rau trai. Sau khi dat tdi mOt cuc
dai nhit dinh, ham lacing dating 14i giam xu6ng. Do la ltic qua trinh len
men ding ben trong trai da bat dau xay ra, dating' se chuyen 11.6a thanh
ractu theo phaang trinh:
Bang 3.18 Ham luang xo. thay trong qud trinh chin
cua rn6t s6 loai trai cay nhi'Ot (g/100g phdn can twat)
7,78 (± 0, 13)
1,83 (± 0,08)
1,90 (± 0,07)
0,00 (± 0,00)
0,89 (± 0,02)
4,87 (± 0,65)
6,70 (± 1,21)
o — Tr a) CO
Saccharose
N- CO
0 0 (.0 CC 0)o CO
6 d d ci d 6 d
CD 1-1 +I +I +I +I +I +I
0 CO CO N N CO CO
0 CY) N- •ct CO TI- U)
ci d 1- ■- N-- COi (6
3,80 (± 0,56)
4,50 (± 0,65)
0,29 (± 0,09)
0,32 (± 0,08)
4,70 (± 0,04)
0,00 (± 0,00)
0,00 (± 0,00)
t•-• "-- CV
Glucose (G)
CD V- V-
0 0 0 CV 0 r--
c ci d ci d ,- o
to +I +I +I +I +I +I +I
0 CO 0 CO 0 0 0
0 Lf) (0 t•-• .- co 05
6 6 6 6 L6- c6
Fructose (F)
CD CO
c"I LI) c 2) To- P 28 2 'r) CO ,7.) 'r ''. E 2
tra l
7- II- 1
•■-
.Z.: "
V tl
C13
.0 .
Ch
- E .-
(f)
6 (i) O.
217
co LI) cn c■J o co co o CO co Lo ..:1- CO 'Tr
CV 04 •.- CO Li") co (D 0 N 0 7-- N .- CO
6 6 O 6 6 6 6 •6 6 6 ci 6 6 6
in -.1- —
O O C
(D
O
CO
O
7-
L
CO
CO
0 N 77 (D CO r-- CO
0000,-- o,-
6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
+1
,...-.. +1
........ +1
........ +1
-...... +1
...-... +1
-....... -H
-..-... +1 .......
....... -H ---,
-H -......
+1 ......-
+1 i I .......-
....... +1
CO CO 0 (0 7-- 0 0 0 CO N- 7- o co o
CV N LI) •-• 0) CO CO 0 ,-- CV (C) CO CO CJ)
6 6 c5 ,-7 ...2 c6 4. 6 6 6 6 6 6 ,Z.
Loop—oco (Dc° co o CO CO (0
CO LO N. CO 0 N CO ' ()
-
N.- CO 0 CV
.v--- .1--.
liES -C)
....-... E
,- o.)
,z ct1
218 CHL1CNG 3
Ngityc lai, khi bac) quan cac loai khoai, b6p, Tau con xanh non lai c6 sy
chuydn h6a cac chat dating thanh tinh bet: Sy chuydn hOa nay c6 thd tang len
2+3 ran ngu hat &du tdch khoi ve trai. Rieng khoai Lay khi bao quan co ca qua
trinh bign d•Si durOng thanh tinh b6t Nth nguyc lai tinh b6t thanh doting.
Trong qud trinh chin, ngu ham luting dating trong rau trdi tang thi
ham lacing cac acid se giam (bang 3.20). Vi du, theo Porntip Chaimanee,
1994 thi sau 7 ngay bao quan xoai, ham luryng tinh b6t giam 180 lan, harm
layng dating tang gap doi trong khi ham litcrng acid giam hail 8 'Sin. N6u xet
tSr s6 gicia &Ong va acid thi tang hcin 17 ran, do do xoai chin ngot hun xoai
xanh rat nhi6u. Trong s6 cac loai duttng thi during saccharose se tang nhanh,
diking khit nhur glucose va fructose cimg tang nhtrng khong
100 —
—a-- Saccharose
—A— Fructose
80 --•-- Glucose
(mg/g trai hid)
60
40
20
I I I I I 1 1 I
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Thai gian bao wan (ngay)
HInh 3.15 Bien ddi ham luting cac loai duang trong trcii xoai
trong thai gian chin. (Ngu&n: Porntip Chaimanee - 1994)
Bang 3.20 Thay ddi ham lilting chtit kh8 /tea tan cda trdi xoai gang
Nam-Dokmai trong theti gian chin. (Ngudn: Porntip Chaimanee - 1994)
Thai glan Tinh bat (mg/g , Outing kW Acid tang (mg
T6ng chit tan
sau thu chit khong tan (mg/g till during pH
(mg/g trai tuoi)
hooch (ngay) trong c6n) WOO IticIng/100g trai)
1 220,3 100 35,8 6,0 3,4
2 259,0 - 118 38,0 7,0 3,4
3 118,0 155 38,3 6,7 3,4
4 33,3 155 39,2 3,8 3,7
5 4,0 161 43,6 2,0 4,3
6 1,8 197 43,8 1,7 4,5
7 1,2 202 43,5 0,7 4,7
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BIEN DO/ 219
0,400
E
300 rn
c
0
.0
.c a
E c
ro.) o.)
0,200 200 c c
c
O 7,3.
O —
c -c
•CCI -C
c
.g 0,100 100
6 E
E
6 0
0 2 4 6 8 10
Hlnh 3.16 Thay el& ham luting tinh bOt ua hoat tinh enzym amylase
trong quci trinh chin cila trcii xoai
(Ngu6n: Porntip Chaimanee - 1994)
Bang 3.21 Bien cloi ham lacing cellulose va hoat tinh enzym cellulose
trong qua trinh chin clia mOt vai loci trdi cay nhift clori
(Ngu6n: El - Zoghbi - 1994)
Xtic tdc cho cdc bign d6i h6a hoc trong rau trdi chu ygu IA do cdc he
enzym thily phan. Nguyen nhan lam giam tinh bet va tang lacing ding IA do
hoat h6a ctia he amylase trong trdi. Vi du, dei v6i xoai, Yoram Fuchs nam
1980 da chi ra mei Wong quan gift hoat tinh amylase va ham lacing tinh bet
trong trdi theo filth gian bao quan trdi sau thu hoach. Con nguyen nhan lam
giam cellulose cling do phan (nig thtly phan dudi tdc dung cua cellulase. Theo
thOi gian bao quan, hoat tinh cua enzym c6 khuynh hating tang va ham laong
cdc polymer giam, ham lacing cdc chg, hoa tan tang.
(0••••■•
@
Ham lUeng cellulose (g/kg)
2 ri3
A*4 A
41
' \A 111
LE
0
Hoat tfn h cellulose (den vi/kg)
120
90
I/1
0 1
0 48 96 144 192
Bang 3.22 Hoat tinh ctia enzym pectinesterase va DE%, hoat tinh ctia enzym
polygalacturonase va ham luyng pectine quy ra AGA% clia mot vai loaf trai
cay-
nhi - t clai (N utin: El - Zoghbi - 1994)
Hoot tinh enzym Hoot tinh enzym
Giai pectinesterase polygalacturonase AGA%
Trai DE%
loon (ddn vi hoat (ddn vi hoat g/10 0g m6 trai
tinh/100g m6 trai) tinh/100g ma trai)
1
0 20 40 60 80 100 120 140
Thoi gian ke tit khi dau trai (ngay)
Ilinh 3.18 Bien ddi tong litcrng pectin (%) trong Mai gian
phdt trien va chin ciia 4 gang of
(Ngui3n: Rashida E. El Bulle - 1996)
3.3.2 Sti bign doi ctia cac harp chat chi a nitd
1- Protein, acid amin va vac hop chgt cheta nits
Cdc hap chit chaa nitcr a day chi ygu IA cac protein. Trong qua trill!)
bao quan, lacing protein c6 thd bi giam do phan Crng thily phan va cac phan
ang oxy hoa khit ben trong to bac). Do protein clang vai tro quan trong trong
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BIEN Ddl 223
viec duy tri host dOng song cua to bac), c6 kha nang gia dttqc mot lacing nit&
clang ke a trong cdc mo v6 tham gia vao thanh phAn cau tao ctia nguyen sinh
chk nen cdc bien d6i nay gay bgt lqi cho rau trai.
Bang 3.23 Ham litong cdc acid amin trong trdi ca chua
cdc giai docin chin khcic nhau
(Nguon: Ming-Ho Yu - 1967)
* Gid tri ctia acid glutamic bao gem luon gid tri ctia prolin
Qua trinh alibi phan protein trong qua trinh bao quern lam tang lacing
acid amin tis do trong trai. Cac acid amin ty do bi chuyen h6a thanh cdc hqp
chgt chiia niter va nhang hqp chk nay bi thodi h6a a nhiOt do, cao giai phong
ra NH3 lam giam nhanh luvng acid amin. Cac qua trinh hinh thanh cdc hqp
224 CHLIONG 3
chat chita nita tit protein va acid amin &lac dieu khign bai cac enzym. Trong
d6 can lulu y qud trinh chuydn h6a nitrit thanh nitrat thl gay df)c hai do skt
tich luy nitrat trong trai.
Trong qud trinh chin ctia trai, ham ltigng cua cac protein cung thay del
T6ng protein nhin chung giam, tk 10 gala phan tan va killing tan trong nucic
ciia cac loci protein thay chii thy loci trai.
Vi du, doi vai trai xoai trong su6t qua trinh chin tur nhien tsr 10 nay
tang nhe, con d6i vai trai ma thl tit xanh chuyen qua chin, cac protein tan
trong nurdc bi Wen d6i nhanh han cac protein khong tan.
Bang 3.24 Bien ddi giaa cac phdn protein cria trai ma
va trai xoai trong qua trinh chin
Trai and
Trai xoai
Qua trinh chin cting lam bign d6i tS7 10 giaa cac acid amin, rn'Ot s6 loci
acid amin se tang ham lucmg, nhung mOt s6 khdc lai giam.
Vi du trai xoai, trong qud trinh chin ham luvng tyrosin tang tut
10,9+16,4 trong khi cac acid amin khac co xu hurting tang len trong giai
doan tit xanh den chin va sau d6 lai giam trong qud trinh chuy0n tit chin
den chin mu6i.
Trong qud trinh chin cua trai, cac bien d6i hcip chat chita nito ming
sinh ra mot s6 hcrp chat c6 tdc dOng kich thich than kinh con nguti.
Vi du khi chin, ham lacing serotonin trong chu6i tang.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHCING B/EN D61 225
Bang 3.25 Ham litang ccic acid amin trong ma vet xodi
trong gad trinh chin (mg1100g)
(NgueJn: A. Sharaf - 1989)
Md Xoal
Acid amin
Xanh Chin Chin Ric Xanh Chin Chin ryc
Glycin 12,7 18,2 14,1 7,65 5,45 7,88
Alanin 6,01. 8,45 60,2 16,8 10,8 13,6
Valin 1,02 1,96 2,35 - -
Aspartic 25,1 19,6 20,2 4,12 8,55 6,84
Glutamic 16,6 15,2 14,0 3,52 8,66 10,8
Arginin 3,64 2,18 0,68 0,67 8,16 4,22
Lysin 3,55 7,22 4,22 3,42 7,86 4,35
Leucin 5,62 5,08 5,42 - - -
Threonin 2,86 3,84 2,75 7,52 11,4 9,64
Serin 10,8 3,22 10,9 1,66 1,20 2,08
Cystein 0,78 0,94 0,82 - - -
Tyrisin 6,45 5,22 4,65 10,9 11,3 16,4
Phenylalanin - - - 4,65 3,80 2,55
Methionin 0,45 0,64 2,65 1,32 2,60 1,22
Histidin 1,08 1,60 0,90 4,65 3,88 2,46
Icing 96,6 93,5 90,1 75,9 83,6 82,0
2- Enzym
226
CHUONG 3
Bang 3.27 Hoat tinh cit'a enzynt catalase and peroxidase trong quci trinh
chin clia trcii chudi (theo Manoj K Srivastava, 2000)
7
250
A B
a) a_ -6 a)
u) •
c 200 L
a) a5
2O 17) O
es Os 150 0
Tri E C
-4 a_ 43
-6 S w• F..)
. r 100-
W -3 sc
o
70- ai
50- o
-2 E
0 -o
E
0 1
2 4 0 2 4 6
0
Ngay Ngay
2500
25
C D
a.
CD
c
•
T 2000 a)
ca — 20 cn
,
6 2
o a.
t). cr) 1500
15 - 0
E w
RS
c:0)
LI.
0 _c
1000
a 10-
0 0
C k-
I
C
cb ctsi 500
O 5
-a
E
7.7 1
0_
4 6 0 2 4 6
0
Ngay Ngay
Hinh 3.19 Thay dal hoat tinh ceta enzym (A) polygalacturonase;
(B) pectinesterase; (C) P-galactosidase va (D) cellulase trong qua trinh
chin ceta sdu rieng gi6ng Chanee thu hoach a 102 ngay (A)
va 109 ngay (.) sau khi d4u trcli
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BItAl Dol 227
1 2 3 4 5
Thdi gian sau thu hoach (ngay)
Hinh 3.20 Hoat tinh rieng oda erizym thily phan carbohydrate trich chi&
. to chidi tai nhang do chin kh,c c nhau (s6 lieu la gid tri trung binh
duce do tit 3 trcii khdc nhau). (Alguon: T. N. Brabha 1998)
228 CHLIONG 3
Bang 3.28 Bien cai ham lacing lipid trong hai gang b6 theo
theri gian chin ctia trcii (Ngudn: Fera muz Ozdemin - 2003)
(cac chit s6 khdc nhau the hien sit khdc nhau coy nghia voi p = 0,05)
Khong nhiTng chi t6ng lacing chdt beo dei ma tSr le gifts cac loai acid
beo ding thay dei. MOt s6 loai acid beo ham lacing thay dei khOng clang ke
(p < 0,05), nhung mot s6 khac thay d6i la ca y nghia (p > 0,05). Thong
thaang, trong bac quan thi cac acid beo no tang, cac acid beo khong no nht
linoleic va oleic bi chuyen hda nhanh trong su6t giai doan &Au tea qui
trinh bao quan.
Vi du, nghien can ctia Margarita Gutirrez 2004 tren trai mang cau chc
thSy sau 6 ngay bao quan t6ng lacing acid beo no tang tit 38 len 42% con acic
beo khong no giam tit 61 xu6ng 57%.
Trong qua trinh chin c6a trai, hip cutin bao boc rau trai se bign do'i. V
du a v6 tao, lutong sap a hip cutin tang clang ke. Phan tich hip sap thdy rhni
tS, le ddu tang nhanh han acid ursolic. Cac ester khong bay hal. &roc tao r.
with t6c dO nhanh trong giai doan dau bdo Tian, trong khi cac ester bay ho
thi khong nhieu. Thai gian bao quan tang lau thi tang tang ham lacing cá
chdt khong bao hoa trong hip sap.
Theo Jos J. Benitez 2004 cho tidy trong qua trinh chin ctia trai
chua, lap cutin teen be mat vo trai tang day hcrn va tang có nhieu m6i lie
kgt ngang han so of i trai xanh.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BItAl D61 229
Cac bie'n d6i trong xoai va mo ding tacmg tit nhtt yeti 'mang du.
230 CHUUNG 3
Bang 3.30 Thay do'i ham lam acid beo trong nuOc ep trai ma
vet xodi theo thai gian chin (NguOn: A. Sharaf - 1989)
Mcf Xoal
Acid bdo
Xanh Chin Chin 'x Xanh Chfn Chin ryc
Acid beo no
C8 1,49 0,74 0,83 - - -
C10 3,22 0,86 1,06 1,24 1,08 0,82
A
20nm
O.00nm
0.51.tm
Hinh 3.21 Hinh chup AFM (Atomic force microscopy - contact mode) ctia lop
vó ngodi trdi ca chua xanh (A) va chin (B) (Theo Jog J. Benitez 2004)
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHUNG BA Dol 231
Bang 3.31 Anh hming cda trong thcii chin len ham lacing acid ascorbic
(mg1100g thit trcii tttai) tren m¢t s6 loczi trdi cay
Digu kien bdo guar' rau trai Anh twang nhieu tai biAn d6i vitamin C,
nh'dt IA nhiet di). Dao &Ong nhiet do trong khi bdo quan c6 anh Intarig Ian
dAn sct thay deti ham lacing acid ascorbic. Ct dieu kien bdo quail tot, cdc loai
rau trai trong khoing 150+200 ngay van bac) ye ducfc tit 50+70% acid
ascorbic. Cdc nghien citu cua Zepplin va'Elvehjein (1944) cho thgy rang khi
bao quan loai rau an id a 6°C sau 6 ngay ham lacing AA chi gidm 10%
nhiing neu bao quail a nhiet di) phong thi sau 2 ngay ham lacing vitamin C
(Id Om 20%. Ticc de gidm vitamin C trong rau cai xoan clucic trinh bay trong
bang 3.32.
232 CHUOVG 3
Bang 3.32 Anh huang cda nhOt do den tj/' le ten that vitamin C
trong rau cdi xodn
Cdc nghien cal tren cdc loai rau an Id khdc nil"( Up cai, &au rau, rau
spinach, cung cho kgt qua Wong tit (Ezell va Wilcox, 1959). Thong thu'Ong,
cdc trai cay chua se it bi bign doi ve ham 10:Ing vitamin C hon do vitamin
nay ben trong moi tracing acid. Vi du, tat ca cdc trai cay thuOc nhom citrus
nhd cam, chanh, btiai... t6c c10 giam vitamin C rat chgm. (Nagy, 1980).
Ngoai vitamin C, the vitamin khdc cung c6 the bi bign del trong qud
trinh bac* quan va chg bign. Mdc nhay cam clia mot s6 loai vitamin duccc cho
trong bang 3.33.
Bang 3.33 DO nhay cam clia ccic loai vitamin d'oi vai ccic tdc dOng khcic nhau
66 * 0 0 • • • •
B12 • 0 • • 0 * • •
PP • 0 • • 0 0 0 0
A. folique • 0 • • 0 V
A. pentothenique • ." 0 0 • * • 0
t6n thgt nhi6u 0: khong tdc dung V: lac dung gidn tip
•: kin that kh6ng clang kg •: higu qua 66 Iqi
▪
•
sz rn
• E 100
0 ,ct9 50
• ;7
(z s
0 0 5
c
o.)
cr) 1D•
,z 1
0 —
-J
Xanh Hong DO nhat DO
Hinh 3.22 Bien ddi ham 1&tang cac chdt mau trong quci truth chin
cua ca chug
234 N
C
+4 +4 +4 44 +4
N. CO
0
(0
N
CO CO
41 44 -H 11 +4 41
O
0 CQ Cc) cc It)
0 1-- 0)
N
N
0
(0
10 N a)
4-1 41 41 +I 41
0) co CO
N. 0 O
0 CO (0
N
N
N •I• N CO N N
41 -H ii 11 44 4-1
(0 O 0) 0
(0 co c.10 (C) 0)
0
C CD CO N
to U 11 -H +I 4-1 +I
C O O 0 N CO O)
0 ‘03 (0 O LC) (0 (0
CO O
C
N C'") N C')
4-1 +1 +1 41 +1
fp (0
N. N N 0)
(0
0)
N
O
N CO
C 44
44 44 +1
co N
0) C) 0)
N
(Nguein : Yurena Hernández
-H +I +4 +1 +4 -H
CD 0) 0 CO
(0 O C)
O
N
+1 -1-1 +4 +4
N 1.r)
1.0 N Cr)
co
CUOng dO m au
along dq m au
_J
-
CI mot s6 loai rau, sac t6 carotenoid có 'chit nang hinh thAnh sau khi
thu hoach. Vi du, a bi ham lacing caroten sau 3 thang bdo quan tang len 2
Ian. NVlc 14i, a mot s6 rau trai khac, trong thdi gian bdo quan ham lugng
cac sac to bi giam. CA rot bdo quan tic 3+7 thang, ham lacing caroten giam
xu6ng mot cach ro ret. Bao quan a nhiet a 4°C ham lacing caroten gitim
xu6ng nhigu hun a 0°C.
100 •
90
80 -4- 25°C, 'anti sang, b
:g 70
0 -•- 25°C, bOng t6i, b
c 60
- 4°C, lanh dong, a
0 50 -
2
c.) 40°C, lb Wong, b
40 -
-41
30 -
"13 20 -
10 A
0 10 20 30 40 50
Thai gian (ngay)
100
90
80 -
0 70-
▪ -- 25°C, anh sang, b
t 60 -a- 25°C, bOng t6i, b
l
a 50 -
- 4°C. Ianh deng, a
- 40 -
‘03
-x- 40°C, 16 nt.tOng, b
.•C• 30 -
c
'bii) 20 -
10-
0
0 10 20 30 40 50
Thai gian (ngay)
Hinh 3.23 Ten that chat mau trong bdo qudn thtiang (A) va bdo quan bang
&Ong khO (B) ctia cet r6t voi nhiest dO bdo quein khdc nhau
Su' tong kip mau nay se lam tang gia tri dinh clueing cua rau trai, vi
nhu to da bie't carotenoid là tin vitamin A, cl4c biet IA 13-caroten co host tinh
vitamin rat manh. Flanoid co khd nang loc anh sang mAt trai bao ye cho lap
thit trai o phia ducli kb:oi bi cuang do anh sang qua manh pha hong, ngoai ra
236 CHUONG 3
no con lAm nhiem vu ch6ng dci cac loai vi sinh vat, da'y dtiqc cac loai dOc t6
ra ngoai.
Sy tong hcip cac chat mAu nay phy thuOc cha yeu vac) loai trai. Trong
chu6i tieu, carotenoid khong dal trongqud trinh chin. Trong cam, carotenoid
bat dau tang &an len khi tren vo het mAu xanh, nhieu loai trai thi carotenoid
tang theo sit giam caa chlorophyll. Cdc loai vo mOng nhki nho thi flavonoid
dtiqc tich to clan clan. C1 rau an ld theo mac dO phdt trien hAm lacing
chlorophyll va carotenoid tang len. Cdc loai trai 1119C a phia mat traci chieu co
nhieu carotenoid him so vOi trai a bong ram. Do d6, khong nen tach rOi sit
tic dung ctia anh sang v6i cac yeu t6 khac nhti nhiet, sit tich to ethylene
trong qua trinh t6ng hip cac sac to. Mat khac ding can chd Sr den thanh
phan cac chat khodng c6 a trong fiat. Vi du, neu bon phan t6ng hip NPK v6i
Bo thi cay se tich to nhieu chlorophyll va carotenoid, neu bon phan K va Mg
qua trinh hinh thAnh chlorophyll se tang len. Trutmg hip chi bon c6 K hoac
P thi se pha hay bur6c phdt tri6n binh finking dm lap the.
Theo Aben thi de) dm dm dat et-mg anh hdang den hAm lacing caroten.
Khi dO dm dm dal la 40% thi ham lacing caroten tao dtiqc trong ca r6t là
98mg%, khi dO dm 80% thi ham luting caroten ce IA 74mg%. Neu bao quan ca
r6t trong & dat c6 dO dm 80% thi caroten bi phan hay nhieu hqn so v6i ca r6t
trong a dat co dO dm 40%.
Bang 3.35 pH vet ham ltiqng acid ctia trdi theo do chin
(Ngu6n: Yurena Hernández - 2006)
Chuil Du du Xoal
Tinh chit
Chtta chin Hdi chin„ ' Chin Chita chin Hdi chin Chin Chita chin Hdi chin Chin
Wong acid
304±49 573*48 453*82 63±8 66±11 72±8 453±88 453±35 369±77
mgac1c1/100g
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHITING B/EN DO! 237
0,4
• shambati
Ham Wong polyphenol (%)
0,3-
o pakis tani
• shendi
• gamit
0,2-
0,1-
Hinh 3.24 Bien ddi ham ltiong polyphenol (%) trong qua trinh
phdt trien va chda enzym cac gidng di
(Ngudn: Rashida E. El Bulk - 1996)
Xet ski phan giai cua mot s6 glycoside c6 trong rau trai:
Amidalin C20H27N011: khi thily phan duai tac dung ctia enzym emunxin
se tao nen acid cyanhydric HCN raft dOc.
Qua trinh phan ang xay ra nhu' sau:
Tuy nhien, du ai tac dung ctia vi sinh vat nhu nam mac till se khong tao
ra benzoandehyd va cyanhydric.
Hecperidin C50H60027: c6 a cam, chanh, khi thily phan tao nen
dating glucose, ramnose va hecperitin theo pinicrng trinh:
3.4 CAC Yai T6 ANH HUNG DEN THOI GIAN BAC, QUAN RAU TRAI
3.4.1 Nhi4t cl()
T6c dO caa clic phan dng sinh h6a xay ra ben trong that phdm va nhie- t
dO c6 mai lien hg chat the v6i nhau. Nhigt dO tang (trong mot pham vi nao
d6) thi t6c dO phan tIng tang dgng thOi kha nang hoat Ong cua clic vi sinh
vat, enzym c6 trong thuc phim ding tang.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHUNG BIEN Ddl 239
Bcing 3.36 Ham lityng ccic chdt bay hai co trong trcii of theo then gian chin
ChLia
K1 Ban chin Chin MW
chin
Monoterpenes
Limonene 1027 tr nd 3,99 136
Sesquiterpenes
Caryophylene 1419 nd tr 12,96 204
KI: Kovats index, Chyaui et al. (1992); MW: phan tet lutcing
nd: khong nh4n biet dugc; tr: vet: < 0,05.
Theo cdc nghien ciiu cua cdc nha khoa hoc thi to da chtlng minh
rang khi nhiet do tang len 10°C thi t6c dq phan ang sinh h6a tang len 2 Ian,
sq ho hap tang len 2,5 lan (d6i vdi rau, trdi). Noi chung,„uhiet dO bdo quan
cang thap thi su' ton that, sy gidm phdm chat san phdm cang thap do cdc
phin ging sinh h6a gay hu hang san phdm bi tic ch6 khong xay ra du'ac hay
t6c dO xdy ra rat thdp. Them vao do khi nhiet dO thdp thi t6c dO phdt trign
cua vi sinh vat giim, cac loai sau bo se bi ch6t (hau heft cdc loai sau bo se bi
ch6t khi a nhiet dO thap han 4°C), enzym va cdc vi sinh vat se bi tic ch6... Do
240 CHUriNG 3
vay, bao quan nhiet do thdp là se lam tang tutii tho cho san phdm va han
chg t6i da su' giam chdt lacing thdc phdm. Tuy nhien, dieu nay chi dting hoAn
toAn khi bao quan trong die'u kien nhiet dO thich hap vdi titng loai san pha2m.
Khi nhiet do bao quan thdp hail 0°C, cdc loai that phdm c6 chda nu& se bi
dong lai (nhiet dO &Ong dac con phy thuOc vao tinh chdt cua riddc tit do co
trong san phdm). Sau khi lam &rig va tan gid mot s6 loai san phdm se mat
di tinh tuai, vi du nhd vdi rau NIA trdi va se gay mot s6 anh hud'ng bdt lai nhu
giam ham lacing chdt kilo, ham luang vitamin co trong san phdm...
Bang 3.37 NhOt do bdo quoin thich hop voi m6t so loci trcii nhOt clori
San Phirn Nh101 CI§ bao quan
Dtia chu6t, chanh la yang 5
Du du 6
Chanh 11
Chu6i 13
Trong bao quan thdc phdm nhitng han the dia nhiet dO bao quan se
&lac khac phut bang cdch kel hap cdc phdang phdp khdc nhd bao quan bang
chdt hay bang khi quyen diAu khign d6i vdi san phdm. NgoAi ra, van de
tao ra nhang gi6ng co kha nAng ch6ng chiu t6t ding co vai tro quan trong.
Nhdac digm chinh cua phdang phdp bao quan nhiet dO thdp IA chi phi
bao quan cao, lam tang gid thanh san phdm. Nhiet dO bdo quan cang cao, chi
phi bao quan tang tang.
am t6i cho loci rau trai d6. Thong thuang, d6i voi lo4f rau thi gian bao
quart ngan, dO ern khong khi duy tri a 90+95% de ch6ng mat hai nude, lam
he°. D6i vai cac lo4i trai, kha nang ch6ng b6c hai nu& tot han va thtli gian
bao quan lau han thi can giam dO gm den 80+90%.
ThOng gi6 IA thay ddi khong khi trong phOng bang kill tit ben ngoai
vac). Con lam thodng khi dude hidu IA tao su chuydn Ong caa khong khi
trong phong xung quanh lop rau trai bao quan.
Sy thong gi6 citn-thigt dd thay ddi nhidt dO, dO am va. thanh phan khi
trong khi bao guar', vi trong qua trinh bao quan c6 thd sinh ra du nhidt va
dm. Nhidt va am nay mot mat do ho hap cua rau trai sinh ra, mat khac IA do
sU bidn Ong cua nhidt do NIA dO am ngoai trdi.
C6 thd thong giO ty nhien hay thong gi6 Wang bac. Thong gi6 tU nhien
là ldi dung su chuydn &Ong hay su d6i 1 tU nhien caa khi giaa cac lop trong
kho, hoac giaa khi trong kho vOi khong khi ngoai trdi. De thyc hidn thong
gi6 ctid'ng bac thadng dung cac quat but va quat ddy.
rat lan \Tao n6ng d6 &la thong. C1 nong d6 thap thuting IA tac dOng kich thich,
a n6ng d6 cao thing lA hoat dOng tic chg. Tuy nhien, dua vac) nth va thdi
digin ma cac hormone da dole sinh tang hqp, ma lai c6 hai nham hormone, de
la hormone kich thich sinh truang va hormone tic chg sinh truang.
Cac hormone kich thich sinh twang IA auxine; gibberf,11,.m, cytoquinine,
ducic tao ra a cac b6 phan con non nhtt ch6i, la, trai can non. vao dau giai doan
pita trim cua cay, c6 tac dung kich thich cac qua trinh sinh trtiang cua cay.
Cac hormone tic chg sinh trwang lA abscising acid va ethylene, c6 tac
dung tic chg qua trinh sinh tru'ang cay. Cac chgt nay dtrac hinh thAnh va tich
luy trong cac car quan da truang thAnh, cci quan sinh san nhtt hat, cu gigng.
Trong qua trinh phat trim ctia cay trong, can bang gitia hai loai
hormone kich thich va tic chg sinh tru'ang din ra theo gian d6 bidu din tren
hinh 3.25. D6 thi nay cho thy rang cac anh twang kich thich giam dan va
cac anh hu'ang tic chg tang dan. Ltic ma hAm litorng cac nhom hormone theft
vat dat bang nhau chinh là ltic cay bat dau ra hoa.
Mt cti mot bidu hien sinh twang phat trim nao cua cay trong tong chiu
anh htiang cua cac hormone thuc vat vai nhiing ty 10 khac nhau. Vi du sit nay
mam hat, ca ducic dieu chinh bai gibberellen va abscissing acid, sit chin ctia
trai dUcc diet' chinh bdi tS710 auxine va ethylene, 1u thg ngon cua cay lai dtiqc
diet' chinh bai auxine va cytoquinine. Thuc vat trong qua trinh pita trim da
tit sinh tang hqp Ara ty digu chinh cac loai hormone thtic vat de c6 the phat
trien binh thutng. Tim hik N/A nam giit nhiing quy luat nay, con ngudi c6 the
xen vim qua trinh phat trim ty nhien cua thuc vat va dieu khidn chting phat
trier' theo nhitng twang dinh sin, bang nhting loai hormone nhan tao.
Ra hoa
Hinh 3.25 Gidn ció bieu din can bang giaa hai loci hormone
thtic vat trong cay chi ra hoa lee't trdi mat ldn
244 CHUONG ,`J
Nhdn ra anh hung v6 ding to lin dm cac hormone di6u hba sinh
twang that vet, con ngudi da lai dung cluing de dat chicle nhang muc dich
khdc nhau trong qud trinh tr6ng trot. Vi du, khi mu6n thu duac nang suit
cay tr6ng cao, cox chat kich thich sinh trdang dutac sit dung va c6 the tang
nang suit cung nhu kich did& san phim rau trai len han 50%. Ndu mu6n dti
chin trai cay hay lam cho hoa nu deu thi 14i phai sit dung cac chat tic the
sinh trtfang.
Bang nhiing kgt qua nghien cdu dinh danh cac loci hap chat digu hoa
sinh twang va bang con dating tong hap h6a hoc cac hap chat tren va nhUng
clan xuat ctia chting, cac loai thu6c kich thich va tic the sinh truing clang
thuang mai dun chat hay h6n hap da va dang duac san xuat ngay tang nhi6u.
Nhu cau v6 cac san phim nay cung ngay tang tang, ddn mdc clang bdo dOng
a m61.: s6 nai ma hidu bie't cua ngutri tr6ng trot ve nhiing chat nay con hall
Ho chi thay cai lai truac mit vi da dem 14i lai nhudn cho ho, nhi.tng
khong thay dtiac nhiing hdu qua sau nay, ma c6 the ngdOi tieu dung se phai
ganh chiu, bai vi nhin chung ndu sit dung yai ham luting cao thi h6a chat nac
cung tra thanh d6c to.
Chuang 2 da c6 trinh bay danh sach day da cac loai thu6c hao ye thyc
vdt duac nha nu& cho phep sic dung tai Viet Nam. Duai day, thong toi s?
didm qua mOt s6 d4c didm caa cac nhom hormone thyc vet. Ngoai ra, mot st
h6a chat clang thuang mai, la nhang hap chat Wang to hormone duac tong
hap nhan tao hay nhcfng hap chat c6 anh twang den sit hinh thanh va hoal
Ong caa cac hormone thu'c vat, qud trinh sinh twang caa cay tr6ng se cung
duac nhdc cletn.
H
Beta-indol acetic acid (B-IAA)
Phat hien dau tien bai Darwin (1880), auxine duac biet den nhu IA int
chat kich thich mot ,14. Nam 1934, gido su ngutii Ha Lan da xdc dinh ddcg
ban chat h6a hoc va dat ten cho no IA "auxine". Cal ten auxine c6 ngu6n got
tit' Hy L4p la "auxerin" c6 nghia la "ph& hien". Cac hap chat duqc xefp vac
nh6m auxine neu chung c6 kha nang thtic day cac t6 bao tren than cay va cá(
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHCING BIEN Dol 245
cd quan khdc keo dai ra. M4t khdc, chung phai c6 vai tit) chile nang sinh ly
tong tit vai indole acetic acid, IA loai auxine duck phat hien dau tien.
Dtioc tao thanh tit Id, auxine di chuyen bang cash truyen tryc tie-p tit to
bao nay xuyen sang td bao khdc, httUng ve phia re, ma khong di theo cac
mach clan caa cay. Sit sinh tong hop auxine 6 la phy thuOc vao qud trinh
quang hap, ne-u thieu auxine, re se khong tigp tuc moc va hat chdt be nuoi
cay, cay co the che't. Tien chdt sinh tong hop auxine la tryptophan.
Chic ruing sinh ly cua auxine c6 the torn tdt nhu sau:
- Kich thich sit phat trien, keo dai va phan chia to bao
- Kich thich moc re tren cac canh cay ghep va sy phat trien re phy
trong qua trinh nuoi cay mo
- Kich thich moc chi nach (nei, be sung auxine a ch6i ngon), na hoa,
ddu trai va phat trien trai.
- Lam la ldu gia, lam chdm qud trinh chin tali, ac the sy rung IA va
trai
- Kich thich sy chuyen giai tinh cad cac loai hoa phan tinh
Cdc ch6 phdm auxine nhan tao tong hop bang phaong phdp hoa hoc co
kha nang hoat Ong trong cay tutong tit auxine to nhien nhung lai co ban
chdt h6a hoc khac han nhu alpha-naphthyl acetic acid (A-NAA); Indol butyric
acid (IBA); 2,4-Dichlorophenoxy acetic acid (2,4-D)... Mdc di, van kith thich
moc re cho cay, nhang cay khong the nhdn bie't va plain hay auxine nhan tao
giong nhu dd. lam d6i \raj auxine ty nhien. Do do, auxine nhan tao ton tai lau
ban trong cay, va hoat dOng rat manh liet di, chi vai ham luting rat nho.
Auxine nhan tao c6 the tr6 thanh da Wong gay ngt, dOc cho ngticli sit dung
san phdm thu hoach ne-u dung cluing de xa ly tren nhang cay da tru&ng
thanh va ddu trai.
0 — CH2COOH CH2COOH
(CH2)3-COOH
CI
Indol butyric acid (IBA) 2,4-dichlorophenoxy Alpha-naphthyl
acetic acid (2,4-D) acetic acid (A-NAA)
Auxine nhan tao con c6 the dude sit dung lam thu6c diet cO, bao ye hat
gieo trong. Cac IA co hdp thu thu6c nhi'du hdn, phat trien nhanh va sam tan
10. Hat clang hdp thu auxine nhung it hon nhieu. Wong auxine nay c6 the se
co mat trong san phdm rau trai sau nay. H6a chgt mau da cam, lam trui id
cac bui ram tren dgt nude to cang IA nhung loai auxine tong hop. DA dai
nhi4m hop chdt nay dg khong cho cay trong ddu trdi trong nhieu nam va tS7
246 CHI/ONG
10 Ian cac tre em di dang van dock sinh ra teen vUng slit nay. Vi du, cluing ti
rang vi0c sit dung qud lieu auxines se dAn den nhang kgt qua trai ngooc s(
yeti khi sii dung ch.ing vai lieu luring nho.
Trong nhung Ong dung ve bao quan rau trai, cac hop chit thu6c nhan
auxine nhan tao nho beta-naphthyloxy acetic acid (NOA), chlorophenox:
acetic acid (CIPA) thoting du'oc dung vai lieu luring 25ppm nham keo (Jai alb
gian chin, giam rung va yang la, giam hao but khol lacing san phim. V6
nhang lieu lacing khac nhau, ta 100ppm din 1000ppm, cac hop chit 2,4-I
(2,4-Dichlorophenoxy acetic acid), 2,4,5-T (2,4,5-trichlorophenoxy acetic acid
hay 2,4,5-TP (2,4,5-trichlorophenoxy propionic acid) khi twang hop nay Wei
tS,' 10 cac loai h6a chit, loai rau trai) se c6 tdc dung ac ch6 qud trinl
chin, khi twang hop khac lai se thtic day qud trinh chin. Cdc loai auxine t
nhien nho IAA (Indol acetic acid) va NAA (naphthalene acetic acid) cung
nhang hiOu qua trai ngogrc nho tren khi Ong dung tren rau trai a ham lucm
thap hOn 1ppm. Ctin phai chit 3-r khi sit dung cac loai hop chit nay de tran
thu nhan halt qua trai vai mong mu6n.
2- Gibberellen
Vao nam 1926, nha nghien cthi Nhat Kurosawa khi nghien eau bOn
"cay lila. ph& dien" tren cay lila a chat' A, cay lila rat 6m va 'thong chic the
fle bi d6 vi moa gi6, da phat hiOn rang loai ram m6c Gibbella fujikusoi ti)
thiy teen than cay bOnh da san sinh ra mat chat c6 tdc dung day manh F.
phat tridn cua cay lila.
San do, vao nam 1938, hop chit ca hoat tinh keo dai to bao, da do(
trich chit tit loai nam tren va dooc dat ten la Gibberellen (GA-Gibberell
Acid). Gi6ng Gibbella fujikusoi doge xe-p vao nhom Fusarium moniliform
Cdc chung nam ban thd tit loai nam nay khong chi t6n tai d Nhat, ma con
a nhang not co dia thg thip so vai mat nuac bidn.
Cdc hormone nhom gibberellen c6 anh hoeing din so phat tri6'n ci
cay, niu qud trinh sinh tong hop hormone thu6c nham gibberellen bi Oc cl
thi cay se bi cai coc, cham Ian, trai nha. Khi b6 sung gibberellen vao nhai
cay bi col coc, cay se dat dooc kich thuOc binh thoOng.
Gibberellen can ca tdc dung keo dan t6 bao lam cho than cay
nhang co quan bi keo dai ra, kich thich sit nay main dm hat, sit phan chia
bao, anh hoang din so lan len cUa trai va tao trai khOng hat, ngan can q'
trinh rung cila Id, hoa; trai, lam cham qud trinh chin cUa trai.
Gibberellen tit nhien dircrc tao thanh a cac b0 phan dang phat trig
nhanh cua cay nhu• mam, la non, re vai ham lacing tit pg den mg/kg pi
d6n ppm) va van chuy'en theo mach dan chit dinh duang (phloem) Mn cac
NGUYEN Lieu RAU TRAI - NHONG BIEN D61 247
quan. Ngoai ra, gibberellen con durqc tao ra tai re cay, sau de theo mach dan
nu& vb. khoang (xylem) ddn cac cct quan. Di chuyen theo dating nao, phloem
hay xylem, IA thy theo ch6c nang ma chting dam nhiem.
Tac dung dm gibberellen bidn deli thy thuOc ham lacing ton tai a cac ca
quan, co thd gay tic chd hoac kith thich sinh truang. Khi sit dung qua lieu,.
chting ta se thdy hien tutting giong nhu benh "cay ltia phat dien". Cay phat
trien qua nhanh, cac te' bao bi dan dai ra lam cay vita dai vita 6m, killing
yang chat, de trek gec, nang sudt kern.
Ngay nay, nguti ta da tim ra va san xudt daqc Ilan 110 loai GA Ithetc
nhau. 30% trong so/ de IA clang tit nhien, phdn con lai IA dang tong Inn) nhan
tao. GA3 c6 hoat tinh cao nhgt va hay ducat sit dung nhdt. San phdm GA3 thu
dole bh.ng each trich ly tit canh truang ndm Gibberella fujikuroi. Ngoai ra
GA4 va GA7 ciing thaang du'qc sit dung nhu'ng host tinh 'thong bang GA3.
GA3 c6 ding tilde phan tit IA C191-12206, kho'i Wong phan tit M = 346,38, tong
thtic cdu tao IA:
HO
CH3 COOH
Gibberellic acid GA3
C6 nhieu dang thu'ang phdm dm GA3, dang vien (tan trong nuac) dang
bet (tan trong cac loai rtiqu), dang dung dich 20% trong nuac, dang dung dich
90% trong con hay dang hOn hqp cac loai hqp chdt khac, thi du rant xich mai
to, 1glgoi, la h6n hqp dm GA3, beta-naphtoxy acetic acid, ANA va NAA hay
vimogreen IA chd phdm chtla hOn hap GA, ZnSO4, MnSO4, NPK, FeSO4 va
borax. Mac dit duoc xdp vao nhom IV, khong c6 tinh dee, nhung ciing can
phai chti y de cac chd phdm GA ngoai tam viii cua tre em, chda clang trong
bao bi kin, tranh tip xtic true tidp khi xit lSrtren cay tremg.
Trong that te, cac chd phdm GA, clac biet IA GA3 da durqc sit dung rat
nhieu trong tong viec tremg trot. Lieu lacing va thOi didm sit dung GA thy loai
rau trai va thy muc dich muOn dat daqc. Vi du nha del of i trai c6 mtli, luqng
xich mai to IA 200ppm/ha, phun len trai khi con nho, nang sudt trai se tang
60%; rau xanh thi chi can 10+20ppm/ha, phun len rau truck thu hoach 5+10
ngay, nang aidt se tang 50% tang ca ve s6 luting Fan ve kith thudc. GA &toe
dung dd:
- Phuc h6i trang thai binh thing cho hat sau giai loan ngu, th6c ddy
nay main nhanh, dam chi sam.
248 CHLIONG 3
- Kich thich ski ra hoa s6m. Neu cay phdt trien binh that:mg thi qua
trinh ra hoa sam c6 the thkrc hien bang each phun trkic tiep GA len cay con.
Can phai lap lai vai lan, vi anh htiang dm GA khong ben. Ham luvng khac
nhau dm GA con c6 tac dung kich thich thay dei tj't lg ra hoa dkic hay hoa cai.
- Tang tST le dau trai. Khi gap kh6 khan trong viec dau trai do thu
phgn khong hoan toan, GA c6 the tang lacing dau trai. Ket qua thu durqc IA
trai chi c6 it hay khong c6 hat.
- Doi khi, trong qua trinh lai gioeng, su thu phgn giaa nhang dong vo
tinh va giaa nhang loci c6 quan he gen rat an cling ducic kich thich bang
GA va cytoquinine theo pinking phap thu phgn bang tay.
- Tang eating ski phat trien ctia cay va trai. Che phdm clang paste 1%
trong lanoline duvc boi xung quanh ch6i cay, lap 14i it nhat 3 Ian trong su6t
qua trinh phat trien se c6 the lam cho dO cao ctia cay tang 6 Mn so with
binh thating.
- Ngttqc 14i vdti auxine, GA lai tic the qua trinh tao re cho canh cat ghep.
- Khi rau trai sau thu hoach bang GA, thtti gian bao quail se tang
len nhtt tac dung lam cham qua trinh chin vi giam tac do he, hap, lam keo
dai thtti gian dat den dinh ho hap cqc dai, tic dig qua trInh d6i mau rau trai
dm GA. GA to ra c6 hieu qua trong king dung lam cham th6i gian chin ctia
cac 100 trai cay nIut ca chua, chu6i, le, kiwi, trai c6 Dac biet la trai c6
GA c6 the lam chain thdi diem thu hoach (khi xa lei GA teen cay), cham
mat mau xanh cua va, tang dO ding vo. Ngotti ra, cac loci trai c6 xit Is, GA thi
c6 ham lacing P tich lay, hiqng chat kilo has tan va luting vitamin C tang.
3. Cytoquinine
Khi thoc hien viec chi& canh, sau khi &roc cat rdi khoi cay me, canh
chi& se dooc nuoi &tang bang nu& va chat dinh &fang. N6 chi bat dau phat
trik khi c6 re moc ra. Trong r c6 nhirng hop chit kich thich qua trinh tao
protein va Id non. N0u chting to ngam canh chi& vita cat va da xit ly bang
cytoquinine \Tao nu'oc thi canh cay co the phat tridn ma khong can alt.( den
khi moc
Cytoquinine &roc sinh tong hop tai va clooc doa di khap ncci nhtf
mach clan trung tgm dd lam nhiOm vu kich thich so phat trign. Cytoquinine
di ng ttukng du'oc tim thay a nhang b6 phan non nho hat, trai, Id va cac nut
sinh truang caa
Cytoquinine duroc goi IA hormon tr6 h6a vi thong gift vai tro kich thich
phan chia to bao, tre h6a cac be phan cua cay, kim ham qua trinh lao hOa
cac Ca quan. Gi6ng nhu cac hormone kich thich sinh twang thoc vat khac,
cytoquinine con c6 tdc dung kich thich so nay mam va c6 anh hoeing den qua
trinh trao d6i chat trong cay.
Cytoquinine c6 m6t tac dung khong dac trong nhung kha thu vi, d6 IA
kha nang quy dinh gi6i tinh cho cay. B6 sung cytoquinine va mot cay doe, c6
thd chuyen cay d6 thanh cay cai. Khi ph6i hop vai. gibberellen (co u'u the tao
thAnh cay cai) hay auxine (c6 ou the tao thAnh cay doc), cytoquinine c6 the
dieu khien &roc giai tinh cua cay. Ngoai ra, con can phai ke't hop them cac
you to khac nho anh sang, nhiet d6, khi quydn, dO dm hat, tong lacing
khoang, pH caa thoc hien muc dich tang nang suat cay trong thi cac
yen to tren phdi dole ph6i hop sao cho ty 10 hat gi6ng cay cal tao thanh phai
dat t6i da.
Cytoquinine con gidp cho Id tich lay nhieu acid amin horn, vi a dau c6
cytoquinine thi a da se &roc kich thich phat trien, We IA se can nhigu nang
o• va chat dinh &Ong, cho nen se co so tap trung &rang N/A acid amin
lng
Mil d6.
tong hdp nhan tao, vi du nint Benzyl Adenin (BA), tic dung va Anh hutting
cua cac hdp chit nay cung Wang ttt cdc loai auxine, gibberellen t6ng hdp. Ben
canh tic dung kith thich sinh truang, BA con dude sit dung de lAm chdm qua
trinh chin cila rau trait.
D6i of i linh yip nay, BA to ra co hieu quA khi dude dp dung de bat)
quail cdc loai rau, cu lion IA cdc loai trdi cay. Lieu hieing sit dung thuting
trong khoing 5+20ppm. CO the nhting rau trdi da thu hii vac, dung dich BA
hodc phun BA vao rau trod con teen cay vao ngAy thu hoach. Can lun y la
hien qua sill' dung BA len rau trdi con trot' cay init di rat nhanh, do dO, neu
phun BA len till. 3+4 ngay truck thu hoach thi tic dung bac) quan cua BA
khong con naa.
Cd chg lam chdm qui trinh chin, gin') cho ran trai gia dude mau xanh,
gift' dude di) tucci Ian lit do BA c6 the itc the qud trinh phan hay chlorophyll,
tic the qud trinh ho hip, giam piing CO2 tao thanh va hieing 02 hip thu, dc
d6 &in tST 10 hao but kh6i lying san pha7m.
Met tic dung khdc dm BA IA ngan can qua trinh rung Id. 14 do là BA
cas the lam giant qui trinh phan hay protein. Sau khi hai, qud trinh t6ng hop
protein trong rau trai se chdm lai vi co ski phan hay cila RNA tit clan chaa g&
adenin. BA, benzyl adenin, se cung cal) luring adenin can thiet de duy tri va
phut h6i RNA, qud trinh tong hip protein se tiep dien binh thutng, trai se
tudi Ian hcrn, IA khong bi rung.
Neu ket hdp xu< Ur BA Nth bao quan lanh (4°C), di) dm ttidng d6i khoni
khi 85%, ket qua bac) gnarl se tang khi quan hon. Kinetin cho hi0u qua d
hcin BA. Khi sit dung ket hdp BA va 2,4-D bong cai de giitin tS, 10 hoa van!
cila bap dd., ket quA ghi nhdn nhtt sau. Sau 28 ngtty IDA° quAn a nhiet
3,3°C, tS7 10 phan con xanh tren mau d6i thing, khong sit dung hoa chit,0
11%, teen man xit Ur BA la 40%, teen mau )(it 15/ bang 2,4-D IA 46% va trel
man xit ly ket hdp BA va 2,4-D IA 74%.
Abscissing acid
2- Ethylene
Ethylene là loai hormone duy nhat a dang khi. Cling thiic Me hoc cUa
ethylene IA C2H4, kh6i lacing phan tit IA 28,05. Chat khi khong mat', khong
rto mui, cO nhiOt d6 soi c1 760mmHg IA -163,7°C; a 300mmHg là -118°C va a
lOmmHg là -153°C. Ethylene khOng bi phan hely nhang lai cb the,bie-n mat
trong khOng khi.
Won hqp ethylene - khong khi vdi n6ng d6 ethylene lam han 3,1% the
tich co the gay chay n6, nhitng khi n6ng d6 ethylene tang len qua 32 % the
tich thi khong con gay chay no naa. Tuy vay, do ethylene là chat khi gay me
va gay ngat nen a n6ng d6 cao no cO the gay ngk, hon me vA co the dan dgn
tit vong cho ngatii vA sac vat. Ethylene dang Ring co the gay ton thaang cho
da vA mat.
METHIONIN
S-adenosylmethionin (SAM)
ACC synthase (CoE la pyridoxal phosphate)
Inhibitor
5-methylthioadenosyl
AVG (amino ethyoxyvinyl glycine)
AOA (aminooxyacetic acid)
1-aminocyclopropane-1-carboxylic acid (ACC)
I
ETHYLEN MACC hydrolase
Malonyl-ACC (MACC)
Hinh 3.26 Ca cite sink tong hop ethylene trt nhien tit thitc oft
252 CHLICNG 3
Ethylene dole sinh t6ng hop trong cac m6 chet cua cay. DO la nhitng
canh IA gia, hoa va trai twang thanh c6 tac dung thdc ddy qua trinh chin cila
rau trai. Tien chat tao ethylene la methionin, mat loai acid amin. Qua trinh
tao ethylene doi hai stit c6 mat cua oxy va bi tic the bai mat s6 chit nha
Amino ethyoxyVinyl Glycine (AVG) hay Amino oxy Acetic acid (AOA).
Ethylene (bloc san sinh ra trong suot qua trinh phat tridn va chin caa rau
trai. Teic (10 tong hop ethylene dat cute dai tai dinh ho hgp d'Ot bien.
noi san xugt, ethylene di chuyen bhng cach truygn doc then cac to
Tit
bao va xuyen qua cac mang membrane de dang khong gap trot ngai. Cdc hcip
chat tao thanh do hoat dung caa ethylene ding dttqc cay van chuyen di den
cac cd quan mat cach chit Ong. Khi sir dung ethylene ham lacing cao, c6 the
the sat van chuyen cua auxine. C1 n6ng do, rat cao, lai c6 the bat dau sinh
t6ng hop gibberellen.
Bang 3.39 Phan loai rau trdi dua vdo the dO tao ethylene
Lo41 ml C2H2/kg.h San phiim
Rat them < 0,1 Artichaud, mang, b6ng cai, cherry, dau, rau la, khoai tay
Chem 0,1 ÷ 1,0 DUa chubt, ca, mu6p, olive, fiat', h6ng, dita, bf ngo, mem x6i
Trung binh 1,0 ÷ 10,0 Chu6i, sung, 6i, dua, xoai, ma de, ca chua
Cao 10,0 -:- 100,0 Tao, md, bd, dua d6, kiwi, xuan dao, du d6, dao, le, man
Ethylene tit nhien ducic sinh t6ng hop tai cac mo thcfc vat vao ltic trai
da phat trien hoan chinh (Id th4c hien nhiem vu kich thich skr chin ciia trai
vi ethylene co lien quan den qua trinh sinh t6ng hop cac load enzym fink ddy
qua trinh chin nhtt enzym thity phan protopectin thanh pectin lam cho trai
mem din, enzym oxy h6a chlorophyll, lam trai mat mau xanh, chuyen qua
mau caa chinh no (anthoxyanne, carotenoid...). Day la mat ttic dung tich curt
dm ethylene. Tuy nhien, nett & nhiing th6i diem, tinh hung hay n6ng do
ethylene khac nhau, thi nhiing tinh che't tren lai c6 the tao nen nhang ket
qua bat lqi. Vi du nhui khi can bao quan rau trai tudi, ethylene se thdc dgy
trai chin nhanh hurt, do d6 se htt hang nhanh hdn.
Khi de trai chin chung yeti cac loai trai xanh, lacing ethylene tit trai
chin se lam thay d6i quAtrinh chin caa trai xanh, va tut chimg bit dau sinh
tong hop ethylene. DO -la V/ do khong nen cam hoa tucti gen dia trai cay chin
hay can phai lay ba het nh€ing canh hoa heo ra khai b6 hoa vi nhang cd the
d6 co t6c dO sinh t6ng hop ethylene rat cao.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHCING BIEN Ddl 253
De' trong cay trong met khong gian kin, cung phai chi' Sr den cac la
rung va la gia, chting cung san sinh ra ethylene va phan tan di khdp nod
trong cay, anh hitting dgn sit phat tridn cua cay, lam cho cay bi uc chd, khong
16n len ditoc.
Do co anh hitting den viec to thanh cac enzym t6ng hop cac hop chat
polyphenol, hop chat glucoside, isocoumarine, ethylene c6 thd lain la h6a nau,
lam tang de clang cho cac loai trai, ca... Mang, cac loai rau an than ding
nhanh chOng tich lay nhieu xo do tac dung kich thich qua trinh h6a go cua
ethylene.
Ethylene con IA chat don du con trimg. CO thd de clang nhan ra dieu
nay qua hien turfing ru6i due trai hay nhung ce trimg khac thutng tan tong
trai chin bon IA trai xanh. Sit c6 mat cua ethylene lam cho nu hoa khong nä
ditoc. Neu là hoa da hinh thanh thi chung se thdc day hoa phat trign nhanh
va rung, khong the dau trai.
We lam giam anh tiding bat lai cua ethylene, bien phap dau lien IA itc
che qua trinh sinh t6ng hop ethylene tai cac me boo bang cach giam litong
oxy trong mei trattng hoot sit dung cac chat tit chg enzym tao ethylene nha
AVG, AOA. Bien phap thit hai IA sit dung met s6 h6a chat co thd hap thu, 6c
che va chuydn h6a ethylene nilit ethanol, KMnO4...
D6i vai qua trinh sau thu hoach, ethylene thutng duoc dung dd chi chin
rau trai. Trong dieu kien c6 du oxy, cac loai rau trai co dinh ho hap se tit
sinh tang hop met lu'ong ethylene du lam chin trai. De day nhanh qua trinh
chin, có thd lam tang n6ng de ethylene bang each to mei tru?1ng nhan to
giau khi ethylene hay di6u khidn nhiet de nham tang t6c do sinh t6ng hop
ethylene trong ban than rau trai.
Do co tac dung kich thich sit tao thanh enzym oxy hoa chlorophyll, nen
ethylene con duvc dung dd xit ly mau vo xanh cua trai, lam trai c6 mau dep
d6ng deu hon. Chain clitt trang thdi ngu, kich thich nay mom khoai toy
cung IA nhCtng (mg dung thutng thay cua ethylene.
Ethephone IA che pham thu'ong mai co tac dung cua ethylene, con dtiqc
goi bang nhieu ten goi khac flint ethrel, florel, bromeflor, cerone...
Cong thitc phan tit cua ethephone la C2H6C103P, 2-chloroethyl
phosphonic acid, kh6i Wong phan tit la 144,5. Dang nguyen chat 6 thd ran,
sap mail trong. Nhi6t de nOng chay trong khoang 74÷75°C. Ma tan tot trong
nu6c, con, propylenglycol, tan it trong dung moi thom.
Ethephone thtiong mai co nhieu loai nhit dang nhu dam (lac, dang dung
dich dam dac hay clang lOng pha san. Khi nIning rau trai vao dung dich
ethephone, chung se xam nhap vao t6 bao, giai ph6ng ra ethylene va th6c
day qua trinh chin.
254 CHUONG 3
Lieu luong sit dung chung la khoang 90+2.300g/ha. Khi tang ham luting
ethephone thi luong dutng kha tang nhung Wong vitamin C lai giam ro ret.
DOc tinh caa .ethephone thuOc nham III, mut dO gay ng0 dOc cap tinh
qua dating an u6ng la 16,6g/kg chuOt, qua da la 5g/kg th6. Ethephone c6 thd
gay ton thdong cho mat. lid hiqng ethephone trong san phdm rau trai c6 thd
gay no) dOc. Nen chudn bi thu6c vier' atropine 0,6mg, dd giai dOc.
De darn bao an toan, sit dung thu6c can phai mang d6 bao 110 lao
&Ong khi tign hanh phun thu6c, trdnh khong quay tra lai khu vut phun thu6c
qud scam. Bao quan ethephone trong binh chtla chuyen dung va day nap kin,
bao quan a nai mat, thodng khi tot, khong phai qud lau dufti dnh nang mat
trai, nen cat thu6c trong to c6 khoa va trenh xa tam vai cua tre em, gia sac,
thkfc phdm, thitc an gia sac, h4 gi6ng va phan ban. Ethrel gay ri set cho cac
binh phun thu6c kim loaf, chi nen pha thu6c vita da de" phun. len rau trai, va
khong chaa trong binh xit qud 2 giq. Sau khi sit dung xong can phai ri a sach
binh xit truck khi cat.
3.5.3 Cac hoop chgt khac c6 tac dung di6u him sinh trtaing thlic vat
1- Calcium
Ca gill vai tro quan trong trong viec dieu hba sinh twang caa nhain
hormone thu'c vet. Ca anh huOng dgn su sinh truOng, phan chia to bao va s't
tie't dich. Cdc nghien citu cho thdy Ca hoat citing gi6ng nllit mot may tinh
trung tam, c6 nhiem vu thut hien nhilng hanh dOng ph6i hqp cua cac nhOm
hormone thitc vet dd thut hien nhang nhiem vu phut tap.
2- Cow chili lam cham qua trinh qua trinh chin cria rau trai
a- Cele hop chat phenol: phenol la san phdm trao d6i chdt tit nhien
trong cay, c6 ban chdt hoa hoc la nhfitng glucoside. Co khoang 2000 hop chdt
phenol tit nhien tan tai a cac mo bao. Ben canh tdc dung khdng khudn thitc
vet, cac hop chdt nay con c6 tdc dung Lk chg sinh twang va itc chg qud trinh
trao d6i clidt. Chang hoat hoa enzym phan hay auxine (IAA-oxydase), kim
ham sq dan dai caa to bao tham gia vao qud trinh sinh tong hop lignin, lam
thanh te' bao hO.a go nhanh. Cdc hqp chdt nay can c6 lien quan dgn qud trinh
ngu nghi caa cay, nhung khong ro ret lam.
b- MH (Malein hydraside) con goi la chdt khdng auxine vi no hoat
hoa enzym auxinoxydase. MH duoc dung dd bao quan cac loci rau ca nhd
hanh, ca cai dicing, c.a--6ai, ca rot, khoai tay. Ngu dung thu6c trade thu hoach
thi nen phun thu6c 10+14 ngay truac ngay thu hoach. Co thd nhang hanh
sau khi thu hoach \Tao dung dich MH, dee biet a nhfing ch8 bi cat, tSr 14' Int
hang se giam va thOi gian bao quan se tang len.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BIEN D01 255
naphthol hydrochloride, co tinh khang m6t vai loai vi sinh vat bao g6m ca
ngm men bia va vi sinh vat gram (-) va gram (+). Khi sit dung vitamin K5
vai lieu lacing 0,005+ 0,05%, se keo dai da6c thai gian bdo quail va b6 sung
chgt dinh dung cho nhidu loai rau trai.
Vitamin K dacrc coi IA loai hoa chgt co khd nang keo dai th6i gian ban
quilt cho tong ngh0 san xugt na6c trai cay.
Maleic acid: MA hoa tan trong amyl acetate, phun len trai chu6i, daa,
trai co mai co thd lam trai cham chin, it bi rung. Tuy vay, amyl acetate lai
lam cho vo trai de bi nhiem ngm, nen can phdi cha y khi sir dung. Khong
nen phun len trai con tren cay (16 tranh nhigin
Ethylene oxide - EO (CH2(0)CH2): khi xa lSr xoai vai EO, xoai se en
mat, va rat dep, thai gian bdo (pan keo (Rai, cgu trac thit trai chat. Ham
ltigng EO trong khi quygn bgto quan ca chua xanh IA 0,75%, thai gian chin se
cham di khodng 20 nety so vai khong xii Ur. Ngu trai dor chin, EO khong can
tort dung niia. Co thd coi EC, la chgt d6i khang n6i sinh cora ethylene, va tic
Ong Wang h6 caa chting se quye't dinh tinh trong chin caa trai.
Sodium dehydro acetic acid (Na-DHA): day IA m6t trong nhiming has
chgt ph6 Lail mai duvc ang dung trong nhang nAm gan day chu ye-u là di
khang khugn, tuy vay vai ham Wong 0,5% Na-DHA, cdc loai enzym ho hgp,
chuyk boa se bi tic che", qua trinh chin bi cham
Carbon monoxide (CO) co thd giap cho na'm keo dai thai gian bao gain
len ggp 4 Fin so vai khi khong co CO trong moi twang bao Tian CA a 3,3°C.
g- Cac chat hap thu ethylene: qua trinh chin cila trai se daqc thtic diy
do ethylene sinh tong hcrp trai. De ngan than qud trinh chin, mOt bi0
phdp thtiOng dagc sit dung IA dung cdc chgt hgp thu ethylene, hay chuydn hoa
ethylene.
Tia czic tim: long khong khi chaa oxy va ethylene khi cho di qua thig
bi phat tia bac xa tim UV, ethylene se bi pita hay bai [0] tao thanh trong
bung phan ang.
B Uc xa UV
1
03 0, --0- KK+C 02+ H20+02
Quat
Bu6ng phan ang
Hinh 3.27 He thong torch ethylene bang oxy nguyen ttl clang tia UV
NGUYEN Lieu RAU TRAI - NHI7NG BIEN Do! 257
Hinh 3.28 cho thay tac dung cita KMnO4 trong viec bao gain trai cay.
37,5 -
30 -
0 20 40 60
Thai gian bao quan (ngay)
Hinh 3.28 The dung &la bao bi len thai gian bdo qudn trcii cay
Cdc logi haa chdt thing de xong hay phun ado trai: methyl formate vA
methyl bromide IA nhCtng hda chat 'tong cid diet nam va con trimg. Tuy
nhien, thong cung cd tac dung lAm cham qua trinh chin ctia met vai loaf trai
cay. Tren xoAi, methyl formate vita tieu diet nam benh, vita itc chg qua trinh
chin, gidm sit Int hong. Xotti xur ly bang methyl formate cd th6 bdo quan
diau kien thutng trong 20 nety. So vdi methyl formate Chi .ac dung tic che'
258 CHIVNG 3
qua trinh chin trai dm methyl bromide khong cao lam, tuy nhien su khac
biet gifia trai c6 15, bang methyl bromide van to ra tot han h&n trai dea
khong c6
3- Cac chat that citify qua trinh chin ciia rau trai
a- Acetylene vet calcium carbide: khi da, calcium carbide (CaC2) khi
cluac phun nu& se tao thanh khi acetylene (C2H2). Acetylene cung c6 tac
dung thtic day qua trinh chin. HiOu qua lam chin ctla acethylene thg hi0n kha
tat khi du chugi, trai c6 mui, nhung dgi %Teri ca chua thi lai Wong tot lam.
Can phai sit dung mat hang khi da 16n han nhi6u m6i du chin dtiac ca chua.
Kh6i thu &lac tit la cay, canh cay hay ram ra bi dgt chkrn cung c6 tac dung
lam chin trai cay.
Thanh phan chit ygu cua kh6i la
- 116n hap kill ethylene
- Acethylene.
Khi so sanh tac dung lam chin dm ethylene Nth acethylene, to th6y
rang d6i of chu6i, tac dung ciia ethylene ggp 100 lan so v6i ding mat lacing
acethylene, dgi v6i trai c6 mui, tY 10 nay IA 10 Ian.
3OH)
b- Ethanol vet methanol: cac loai matt nhU methanol (CH
ethanol (C2H5OH) cung c6 tac dung thtic dgy qua trinh chin. Tuy nhien, luang
ct
sit dung cang nho thi hieu qua cang cao. Ngu lacing ethanol tang cao se lai
tac dung tic chg qua trinh sinh tang hap ethylene.
c- Acid beo: m4c du ca chg tac dung cila acid be° trong vi0c thtic dg3
qua trinh chin &la trai cay van chua dale giai thich day dO, nhurng viec si
dung dau chaa clic acid bet) khong no a lam chin trai cay thi da dole big
dgn vao thg kY thtl 3 TCN. 1+2 ngay sau khi trai &lac phun dau teen cay
cluing se tang kith thu6c, mau sac chuyen dep, &Ong deu. Nhang trai khon;
xi thi van cling va xanh. Dau clang vat c6 hieu qua kern han dau thuc v01
dau khottiag thi can kern han naa. Dau cang c6 nhi0u not doi thi tac dun
cang cao, vi se cling d bi oxy h6a. Cac san phgm oxy h6a ctia &sat chinh 1
tac nhan xtic tin qua trinh chin, tang ho hgp, tang hang ethylen(
Acetaldehyd, ethylene tao thanh do su oxy h6a dau be° va phan hay &ging s
lam cho cac enzyme tai to bac) tang didng haat Ong xtic tac cho qua trin
chin cila trai.
Ten host chit ng uyen lieu TTen thticing phi'm 06i tticing phang trig Nha shn xuit hoic nha
(comcon name) ( trade name) (crop/pest) (appicant) iry q uven
Acid Gibberellic + Zn SO4 +
Kich th fch sin h twang
,—
Mn SO4 + NPK + Cu SO4 + Vimogr een 1.34 DD Cty TST Viet Nam
rau an l a, cai xan h, n ho
FeSO4 + Borax
Alpha - Naphthyl acetic Co:, so ND sin h n ong,
N
HO - 301 Fructon ic 1 % DD Kich thich sin h twang n ho
acid Ti . HCM
ANA, 1 - NAA + b Kich th fch sinh twang: vai,
Kfch phat t6 hOa traiThien
cn
Naphthoxy acetic acid + n han, deu, ca chua, dtt , du'a, Cty hoa phdrn Thien Nang Cty h6a ph drn Thien NOng
NOng
Gibberellic acid - GA3 bau bi, cay coMui
Sammichem 147 Bk. 15 L
Namdong ndustriol is7one 713,
CD
Cytokin in 3GGia gi6n g ion 1.5 W P Kich thich sin h twang g ia Cong ty TNHH Lam
Gozan - dong. Namdong - Ku
Incheon, Korea
Kfch th ich sin h twang Cali - Pa r imex Inc Las
A
ca
_
Cytok in in (Zeatin )
.;.-:
as
E
x
=
0
0
a)
G ibberel lic acid atiso, rau g ia v i, n ho, lam Cty h6a ph drn Thien NOng Cty h oa ph am Thien Nang
NOng GA-3
gi a clau
20 tablets: k ich t hich sin h Nufa rm Ltd103 - 105Pipe Nufar m Ltd 103 - 105Pip.e
G ibgro 20T, 1 0SP trLcOng rau cai, bgp cai R. Laverton NorthVictor ia, R. Lave rton North Victoria,
Austra lia 3026 Austra lia 3026 _
259
260
.C
a3
N
-.)
0)
›,
K ich th ich sin h tr uong J i angyin J ia ng l ia n In d.
a) f —
c c
-,
(1)
•-=-) 1--
C -a
al 2
0
c L-1
dua chu Ot, dua h au, da u Trade Co., Lt d
20table ts: k ichth ich sin h
(I)
•0
a)
-
-c-
ie nces
tr Uang ra u can, n ho, cay coValen t BioSc
0 .r:c
Cr) C
D
6-6. 1---Ks
—
b-
0 .0
,:s 0
> 0
C a
SA
m u i1 0SP: k ich t h ich sin hCorp ora t ion U
tri tAnn ca chua
.2
_NC
7
a)
rc
S :LI
CD 0
3 -
cf) CI_
-8.) 73
..c (1.)
0
5
.17)
CT) %-i •
•
_ E
0
• o
.z
as
hp thap to
.
to
,-
Zn SO4 + Bora x + Cu SO4 +
I N PK
Kich th ich sinh tang
b Napht hoxy Acetic Acid + Cty T STViet Na m
d-
0
0
>
0
h
dau trai ca chua, n han
Etha n ol + n udc
K ich th ich sin h tr Uang cay Co so T OBA — Tp.HCM
Flow er - 950.3D D xoai. _
„___ sau r ieno
N AA • San xu atta iDala iCty
san n Ong
N,
r
K ich th ich ra r e, g iam can h, Cty TN H HN Ong TN H HWong san n Ong
(a - Napht hylAcet ic Acid) HOp ch at ra r e0. 1DD
chief can h cay an tra i dtiOc D HCan Th0
difoc D HCan T hd
RS
N
T& D4D D, 20W P
(a
0
0
=
co
0
0)
1
tr acing bap cai, ch e, n ho,
h anh tay, ca rot
_I
Kich thich sinh truang Cty TNHH BVTV An Hung 1Agforepax Industries Co., 1
ca
,_
to
(I)
x
0
a)
7‹
E
(1
sgu rieng Phat Ltd, Thailand
Super Guitar Mix 10 WPrKich thich ra hoa xoai Tan Quy Co., TPHCM Agrodragon Co., Ltd, China
Zhangjiang N° Pesticide
Kich thich sinh truang Factory, N°1 Guangxi Rd (N)
Toba - Jum 20 WP Cty TNHH TM - SXT6 Ba
sgu r ieng Nansha, Zhangjianggang,
Jiangsu, China
1.8 DD: kich thich sinh
twang 10a, rau ho thap tu, Asahi chemical MFG Co.,
Asahi chemical MFG Co.,
Atonik1.8DD, 5G cay co mui Ltd, Ikoma-gun Nara- Pref,
Sodium - 5 - Ltd
5G: kichthich sinh Japan
Nitroguaiacolate + Sodium truing rau, nhan
CV
O
- 0 - Nitrophenolate +
Forward (Beihai) Pesticide
Sodium - P - , Kich thich sinh twang cay
Ausin 1.8EC Forward IntLtd Preparation Co., Ltd,
Nitrophenolate an trai
Guangxi, China
Cty TNHH TM - DVThanh AdvancedLaboratories Inc
Canik 1.8DD Kich thich sinhtruang xoai
Scln Floa. Nong Santa Ana, Ca. USA
Te - LiCompositi Industrial
Kich thich sinhtruang Cty TNHHNong Thinh, TP
Sodium - 5 - Nitroguaiacolate Aron 1.95long Enterprise and Chemical
dua hgu HCM
+ Sodium - - Factory, Taiwan ROC
CV
,--
Nitrophenolate + Sodium - P Forward (Beihai) Pesticide
Kich thich sinh truang
- Nitrophenolate + 2.4D Litosen 1.95 EC, 0.59G ForwardInt Ltd Preparation Co., Ltd,
ca chua , dua hgu
Guangxi, China
Sodium - 5 - nitroguaiacolate
0.3% + Sodium ortho - Kich thich sinh truong 10a, Guilin Gukai
Pesticide Co.,
CN
CV
Kithita 1.4DD Cty TNHHBach Long
nitrophenolate 0.4% + cay có mui, rau ho thgp to Ltd, China
Sodium para -nitrophenolate
o
261
262
.....
I—
I—
C
co
40
c
=
-,z
0
Ghl clui
:.i
Cach dOng Thei gian cach ly
*0-
Ten thu6c Hoot chit
a)
a)
Ngimg phun thuoc Khong phun t hu6c
E_
to
Mepiquat 30-37,5 g/ ha (pha Pha thu6c vOi400 Ift nuoc,
.—
Dau phbrig trig&khi thu hooch khi trdi ngng gat
a.
Cr..
< a)
chloride 0,6-0,75 g/ binh8 Ift) phun deu cho 1ha
7 ngay hoac nula to
Pha thu6c v6i320-400 lit mkt, Thu6c chi sit dung Kh6ng phun t hu6c
._
C
"0
•-
0,8-1,0 kg/ ha (pha
,m
co
0
Paclobutrazol phun deu cho 1 ha. Phun thu6c dau Ai nen khOng xac khi trdi ngng gat
›..
"
" co ..-
16-30 g/ bin h 8 l it)
mat Ian vao 20 ngay sau sa dinhMai gian cach Ii hoac nnia to
Pha thu6c vdi 320lit ntidc, Ngung phun thu6c Khong phun t hu6c
cu U) ,- - u)
c
cts
.=
0
v.)
Paclobutrazol 1,0-1,5 kg/ ha phun deu cho 1 ha. Phun trYdc khi thu hoach khi trdingng gat
>,
E °- -/-6 °-
co .-.
0 0
giai down 10-20 ngay sau sa 14 ngay • hoac mtia to
NgUng phun thuoc Khong phun t hu6c
Lyc Phong Pha thuoc vOi400-500lit ntiesc,
co
-J
khi trdi nang gat
of
Nucleotide Lila: 1/300- 1/400 trueic kh i thu hoach
950.05L phun deu cho 1 ha
7 ngay hoc num to
Pha 2,5-5 m l/ cay, q uet len
vet cao m u cay cao su vao
Khang phun thu6c
C
.0
a)
0
rri Oa thu hoach. Pha thu6c
o.
.c
cts
Khong xac din h khi trdi ming g at
0..
co
Ethephone
i— c.i
voi 500lit nuOc, . phun deu
(,) a o ,o3
c o
• .cc
Es 0 x -c
° -c .c o
.c o cts - •
c)
thanhIon •, Ca canh...
Giam canh, chiet
Dung chiet cay. Them dung
canh cay an trai Khong se/ dy rg
.c
c)
Khong AID dyng vi
.a.
N.A.A (alpha dich bang bong xoa len ndi
dung thu6c khong
c as
_c
0 ...-;
Kis o
dung de giam, ch iet fhu6c khi trdi Apo
co
Naphthalene ch iet. Giam canh n hung canh
0. usc2
pha, Giam•canh cay
T"'
a
canh
i f!). 6
acetic acid) giam vac) dung dich1-2 giay, gat hoac. Pula tc
canh pha bang theo
dekh6, mang tong
ti le thu6c: nUOc 1:3
NgUng phun thu6c Khong sil dy ng
Proger Gibberellic Pha thu6c vdi 400-500lit
truOc kh i thu hoach thy& khi trdi rang
N.
Cay lila 10-20 ppm
20WP acid n uoc, phun deu cho 1ha
3 ngay_ hodc rnda
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHI7NG BItAl Ddl 263
3.6 VI SINH VAT, CON TRONG VA CAC TAC HAI LEN RAU TRAI
Hoat Ong con trong phd hai cay tr6ng, va cdc loai vi sinh vat lay
nhiAm tit con trong vao than cay, rA, la, hoa, trai da gay nen nhigu bOnh hai
/wing lai nhang hdu qua nghiem trong cho nganh tr6ng trot. Sau bOnh gay
tac hai len hdu h6t cdc loai rau trai, lam thi0t, hai thing kg vg mat kinh tg.
Con trong trong qua trinh s6ng cid sit dung rau trai lam thdc an, lam
rau trai khong con nguyen ven, tSr 10 hao but cao. Mat khdc, khi sinh san
cluing can duc to tren trai, de trimg N/A truygn vi sinh vat vao trai, au triung
sau se duc khoet thit trai, lam trai hur hong, th6i nhiin. MOt s6 bOnh hai do vi
sinh vat lai lam cho trai phat trign khong binh thWing, !thong can d6i,
Wong dat dO lern, rnau sac khong tutti... lam giam gid tri thuttng mai caa san
Odin. Nhidu loai sau bOnh hai can IA d6i Wong kidm dich nghiem ngat tren
the giai, gay tra ngai rat nhigu cho vi0c xurit khdu rau trai tit nude to di cdc
nit& khac. De phong trit va tieu diet cdc loai con trong va bOnh hai, mot
phdn kinh phi khOng nho phai ddoc sit dung do d6 chi phi san xudt lai tang
va gia thAnh san phdm cling tang theo.
Sau bOnh hai cay rau va cay an trai lA mot linh vote nghien cdu rat
rung, trong tai lieu nay chang toi chi gioi thiOu mot s6 sau bOnh hai thdang
gap c6 anh hutting dgn ding doan sau thu hoach.
mgm gay nhiem se phat tridn va tan cong phd hoai va lay lan gay but hai cho
toan 17:6 khea san phdm.
Trong qua trinh dot tiff bao quan va chg bign ngu kho bai va cdc dung
cu thigt bi chCia dung khong bao dam ve sinh an toan hoac do dg lan 16n cdc
san phgm lanh manh va san phgm c6 marn gay nhiem'se lam tich to them vi
sinh vat tren cdc san phgm.
Vi sinh vat khi da phdt tridn trong san phgm du chi gay hai ben ngoai
hay qua lap v6 vAo ben trong dgu lam cho phdm chat cua san pligm bi giam
doi khi c6 thd hu' hang hoan toan. Dau hieu &Au tien clac trimg cho ski lay
nhig-m vi sinh vat là ski thay d6i mau sac ctia trai, tit nhilng mak' binh thtiting
trC‘ thanh mau xam, hay xugt hien nhiing chgm den, xanh, yang... do mak'
sac cua cdc loai vi sinh vat tao nen.
Trong s6 cdc loai vi sinh vat gay but hai tren rau trai, cdc lotti nam moc
thuting chidm da s6: Phycoinycetes (mucor, rhizopus), Asconycetes (penicillium,
aspergillus), Deuteromyces (fusarium, alternaria), ben canh c16 van c6 mot s6 loai
nam men (Saccharomyces, Candida), vi khugn (bacillus subtilis, Bacillus
mesentericus) va xa khugn. Cdc loai xa khugn chi thgy nhig - m teen hat ng0 c6c,
it thgy xugt hien teen rau trait.
Nguyen nhan chinh tao digu kien cho vi sinh vat phdt trign va gay hit
hai cho trai IA dO dm cao, hoat do nuac aw cao hail 0,75 rat thich hyp cho vi
sinh vat phat tridn. DO am gi6i han a vi sinh vat phdt trign not. chung
khoang 15÷16%, d6 gm Wang &al khong khi va ban chat timg loai san
phgm cOng c6 anh hu'ang den ski phat trign cua vi sinh vat. Vi du, d6i v6i c16
gm Wang d6i cua khong kill la 75% thi cdc chung Aspergillus, Penicillium se
phat trign tot teen khoai tay c6 d6 gm 10%, carrot c6 dO gm 26%... Chang
Aspergillus phat tridn cham hdn Penicillium khi d6 am gia tang.
M6i loai vi sinh vat chi phdt tridn manh trong khoang nhiOt dO gi6i
han thich hyp, a ngoai khoang nhiet (10 d6 thi hoat &Ong song cua chung
giam hay cham dirt hoar' than. C1 didu kien mi6c ta, nhiet do moi trurOng rat
thich hyp cho sti phat tridn cua vi sinh vat nhgt la loai nam m6c phdt tridn
manh teen rau trai a 20+40°C.
M6i loai vi sinh vat co nhftng nhu cisiu dinh dung rat khdc nhau, do c16
tren moi cd chgt nhgt dinh chi se gap nhCing loai phat tridn phu h6p yeti cd
chgt do. Nhii vay, c6 sit Wang quan gifia cac loai trai vet nhang loai nam m6c
gay nhigm hoai sinh tren trai d6. Vi du nhur Penicillium digitatum chi gap a
trai chanh, Penicillium,-ixpansum chi gap tren tao, le.
130 pH moi trtiting ziing anh hiking ski phat tridn cua vi sinh vat. Trai
cay c6 pH nho hero 4,5 se de bi nam m6c phd hoai gay th6i rita. D6i v6i cox
loai rau c6 pH 16n han 4,5 se bi th6i raa do vi khugn nhigu hcrn.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHIING B/EN Ddl 265
Ngoai ra, Si! phdt trien va phd hai rau trai ctia vi sinh vat con có the
phy thuec \Tao lutng 02 trong moi trutng vi phan 16n vi sinh vat tren rau trai
d6u higu khi, cdc loai thuOc Mucor va Trichoderma la nhang loai can nhieu
02 nhat nen that:mg phat trien a ngoai vo hay On vo.
Bang 3.42 Cdc m6c gay nhi e- m len cdc loci trdi cay khac nhau
Tao, le Phlyctaena vagabunda Desm Dila Rhizopus stolonifer Her. Ex. Fr.
Chu6i Penicillium expansum (LX.) Thom Ceratocystis paradoxa (Dade)
Collectotrichum musae (Berk. & Curt.) Arx Moreau
Fusarium roseum Link amend. Snyd & Hans Dao Monilinia fructicola (Wint.) Honey
Verticillium theobromae (Turc.) Hughes Rhizopus stolonifer Her. Ex. Fr.
Bang 3.43 MOt s6 toed ndm m6c gay nhi&rt tren trdi cay WO Nam
Lc4i trai Loaf nim m6c
Xoai Alternaria tenuis C.G. Nees; Aspergillus awamarii (Naka.); Asp. foetidus
(Naka.); Asp. ficuum (Reich.) Hennings; Asp. flavus Link; Asp. niger var.
ficuum; Asp. Oryzea; Fusarium moniliforme Sheldon; Haplariopsis fagicola
Oudermans; Mucor inaequisporus; M. mucedo (Fres. & Bref.); Mycelia
sterilia; Penicillium citrinum (Thom); Pen. Purpurogenum (Stoll);
Stemphyliomma terricolata
Thanh long Alternaria alternata (Fr.) Kerssler; A. cheiranthi (Lib.) Bolle; Aspergillus
falvus Link; Asp. Niger; Cladosporium oxysporum (Brek.); Corynespora
obclvata; Curvularia oryzae; Fusarium lateritium Nees; F. semitectum
(Berk. & Ray.); Haplariopsis fagicola Oudermans; Mycelia sterilia
Nhan Aspergillus flavus Link; Asp. funiculosum (Thom); Asp. niger vaar.
Ficuum; Asp. Ochraceus; Asp. parasiticus (Speare); Corynespora
obclavata; Haplariopsis fagicola Oudermans; Mycelia sterilia;
Paecilomyces varioti; Penicillium albicans; Pen. Crustosum; Pen.
frequentans; Pen. waksmani Zaleski
Vai Aspergillus flavus; Asp. foetidus (Naka.)
Chu6i ' Asp. Flavus; Asp. Niger; Fusarium sp.
Tao Asp.flavus; Asp. Glaucus; Asp. Niger;
Mang cau Asp. Flavus; Asp. Glaucus; Asp. niger; Penicillium sp.
Nguein: cdc thong vi sink vdt tren ditqc phan ldp tai BO mon Vi nthn - PHTI.
C6 the xiir 15, ru6i duc trai bang phuang phap )(ling hai methyl bromide,
nhu'ng mot s6 rank nhap khau 14i cam xong hai trai bang chgt dec. Met vai
bien phap diet ru6i khdc nha xt1 13'r bang nhiet a 45-47°C trong met gia hay
dung 'Along x4 de bat ru6i tren dien tich rang. Tuy nhien chi c6 cac tien
tien mai co the thvc hien dole cdc ky thuat phiic tap va ton kem nay. 0 Viet
Nam, da c6 cong trinh thu bat ru6i Bactrocera bang by pheromon, nhang
ding chi lam giam dtiqc mot s6 chit khong the c6 hieu qua triet de.
Hinh 3.30 Sdu duc trdi xoai - sdu rieng - nhan - ddu
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHONG BIEN Dol 269
Sau due trdi nhan c6 ten khoa hoc IA Conogethes punctiferadis. Sau due
vAo trai An phan thit trdi va ca hat, tren mieng 16 duc co the thgy mOt it
chgt thai &la sau. Vgt due thdting IA ncli gidp gifia hai trdi, vi du nhan tieu da
bb, do trdi (long khit thuttng bi hai nang.
Sau duc trdi xoai co ten khoa hoc IA Noorda albizonalis, au trimg sau
nit ra bat dau An phd tit chop trdi va An vac, trong thit trdi ke ca hat.
3- Ngai dye trai (deandis albizonalis) là nhang loai bu'dm thuttng hoat Ong
vAo 16c chieu toi. Ch6ng co kha nang gay tdc hai rat lan d6i vdi nhung vutn
rau trdi tit nho den lan. NgAi due trdi thuOc ho Pyralidae, bq Lepidoptera.
Giong ngAi Deanlis albizonalis thtriing gap nhgt tai cdc vuidn rau trdi caa Viet
Nam. XoAi a d6ng bang song Cdu Long bi ngal due trdi Deanlis albizonalis
pha hai rat Ong, co vd6n bi hai den 90% trdi.
Nhang con ngai se due 16 qua cu6ng trdi va de trong. Sau Wain non tit
(16 se due 16 vAo An thit trai, sau vAo hat tao thAnh dating ham mau den. Co
tai lieu goi dd6ng sau due lA "red band" vi W nhfing vet due, nhu'a se chay ra,
sau kho lai chuyen thAnh mau do.
Ned due trdi Deanlis albizonalis lA d6i tdong kiem dich ctia Uc va My.
4- Rely hpi bong: thutng di thAnh tirng clan. D6i Wong tan cong ctia chting
la cu6ng trdi non va hoa. Hau qua là hoa chita dau trdi va trdi xanh bi rung
sam. Thd6ng gap IA ray hai bong xoai, thuOc ho Cicadellidae, b0 Homoptera,
gi6ng Ideocerus spp. C1 mien Tay, da co luc xoai bi hai 100% trdi va bong.
Theo ding loai ray nay IA nam bb hong den lam hoa trai rung, mau sac trdi
xoai sau thu hoach bi ban va gig= chat lacing hang hoa.
6- ROp sap: day IA loai con triing da chii, loai nay duloc ghi nhan tren
nhigu loai cay an ft-di a cac tinh phia Nam. Tren da s6 cac loai trai cay, loai
rep sap nay khong gay anh hang nhigu dgn nang suit trai, tuy nhien khi c6
rgp sap gay hai, trai se phat tri'en kern, anh Intang dgn gid tri thircrng pham
cua trai. Ngoai ra, rgp sap con tit ra chat mat ding tao digu kin cho n‘m
b6 hong phat tridn lam anh twang dgn ye dep cua trai.
Rgp sap tren cay nhan c6 ten khoa hoc lA Pseudococcus sp., thuOc ho
Pseudococcidae, bo Hemiptera. Bien phdp xit ly khi cay bi rgp sap tail ding lA
thu hai nhQng trai bi ndng dem tieu huy vA dung cac loaf thu6c dg phun trit
supracide, lannate, pyrinex, fenbis, vidithoate... Sau khi thu hoach phai
rota trai ngay. NgoAi ra, nen tao digu kin cho ong ky sinh phat tridn dg han
chg mat dO rgp sap.
cac benh hai teen trai. Su phat trien cua nhang benh tren cay trai cd nhigu
trtt1ng hqp lay lan Ira phd hoai gan nhu hoan loan vudn cay rau trai.
Nhang benh hai thuting gAp va c6 tdc hai sau r6ng nheit là benh yang
greening tren cay c6 mai, benh than tint, benh su'ang mai, thol trai...
1- Bfnh yang hi (greening): thuong thgy u cay cd muii nhu cam, quit. D6 lA
met benh hai dang hily diet nghiem trong cac vudn cay cam, quit, lam anh
Wang rgt ldn dgn kinh to xd h6i cua nhigu nudc Wing chat.' Phi va chau A.
Benh c6 ten goi IA Greening IA vi khi trai chin khOng CO mau yang hay
cam nhu binh thudng ma lai CO mail xanh 6a. Benh gay ra do vi khudn
Liberobacter asiaticum (dOng chat' A) hay vi khudn Liberobacter africanum
((long chau Phi). Vi khudn nay c6 grAm am va kh6ng nuoi cay duqc trong moi
trudng nhan tao.
Vi khudn Liberobacter asiaticum va. Liberobacter africanum duqc Ian
truygn bang ray chOng canh Diaphorina citri CO a %rung chau A nhu Trung
Qu6c, Viet Nam, Thai Lan, Indonesia, Malaysia, Bruvey, India... Can ray
trioza erytrea thi lay lan bOnh cho cac vutm trai u chau Phi nhu Nam Phi,
Sudan, Madagascar...
Hinh 3.34 Ray clang canh Diaphorina citri lay truyen berth
Greening dang barn tren cay chanh
Thanh trimg va gu Wang dm ray ch6ng canh tan cong cay bang cach
chich huit dich to btio a cac dot non ch6i ngon, tigt ra chgt sap trAng tren dot
non, lam la cong queo vu trai rung. Tuy nhien thiet hai quan trong là khd
Jiang ray truyk benh yang la greening cho cay. Vi khudn gay benh c6 thg
phat trien vA sinh sin tang s6 luqng trong CC thg cua ray vA lay truygn sang
cay qua tuygn nuac bot khi hilt nhita cay. Khong nhirng thAnh trung ma ca 6u
trimg sap na cling cd thg truygn benh thong qua viec chich but teen cay.
272 CHLICNG 3
Hinh 3.35 Cc c giai down plat triin cd a hai logi ray lay Onh Greening,
Oiaphorina citri (tren) ua Trioza erytreae (cludi)
Ngoai cach lay truy6n thong qua ray ch6ng canh Diaphorina citri, vi
Ichugn gay bOnh Liberobacter con co the lay truygn qua dating chigt, ghep.
BOnh Ichting lan truyAn qua dal, nu-6c, khong khi va hat gi6ng.
Cay bi benh ra hoa nhieu dart, co the troll mOt nhanh cay vita mang
trai, vita co hoa. Vi khugn co nhi0u h cu6ng trai se lam tdc nghen mo mach
du'a chat dinh dating vao trai, lam trai nho hctn binh tinging, me° mo, khi 136
doe trai ra thi tam trai bi lOch han sang mot ben, trai chin ngitqc. Trai benh
hinh thanh hat khong binh thiking, hat bi thui, lep mau nau den. Mau sac
trai xdu, tY' 10 acid tang, lacing chat hoa tan giam, co vi thing. Trai caa cay bi
bOnh yang la Greening mat han gia tri thtiong phdm.
D6n nay chita co giotng cam quit nao khong &lac bOh Greening, cac
loci cay c6 mui ca dO chua lan nhu chanh, bit& it bi bOnh han cam, quSrt.
Cung chita c6 thu6c tri ditac khi cay da bi bOnh. ViOe dung thu6c h6a
hoc de trit ray ch6ng canh la moi giai truygn bOnh ciing phai han chg, va
hiOu qua khong cao. •
Co the phong tra kenh Greening bang nhi7ng bin phdp nha sau:
- Tao cay sach bOnh tit Vitan utim.
- To viing sack bOnh rOng lan dd tranh sit lay nhiem tra lai sau khi
tr6ng cay sach b3nh vi mac du bOnh khong truyAn qua khong
nude, d'A, hat gisfing nhang con trung truygn bOnh c6 thd di chuyen xa
do gib.
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHUNG BIEN D0I 275
- Xay dung vanh dai kiem dich that nghiem ngat, cam khong dua vao
Wing sach benh nhfing ngu6n benh mai theo cay giong, canh ghep
chi& tit vimg co benh vao vimg sach.
Benh Greening do vi khudn Liberobacter asiaticum ((long Chau A), lan
truyAn bang rnoi giai thy ch6ng canh Diaphorina citri lA benh hai nghiem
trong nhgt clang clan claniy diet nghe trong cam quit a nu& ta. Chi c6 the
/bong benh bang cAch tao Wing rung lin sach benh va trong mai bang cay
sach benh. Nhung de lam &lac viec nay, can phdi pha hily hang boat Wan
cam quit clang nhiem benh o d6ng bang song Ulu Long; day là viec lam het
sift ton kern va mang tinh chat xd hoi, khong c6 tinh khd thi trong thai diem
hien nay.
Hinh 3.41 BOh than that tren trai xoai - cam. - ca chua
Phang tri benh bang cAch ye sinh chat b6 sach cac canh bi nhfem benh,
tao thong thodng tan IA. Phun mot trong cac loai thu6c Benomyl (Benlate
50WP 0,1%), Dithane M-45 (Mancozeb, Manzate 3%o) ho4c Flusilazol (Nustar
40EC 0,2+0,3%0) ket hap cac chat dinh, phun tit ltic cay c6 main hoa den khi
trai lun, nhgt là sau cac dcst meta. Ta ding c6 the chon trong mOt s6 giffing xoai
it bi nhi6m bOnh than that nInt cac gi6ng xoai g6c Ma Lai.
276 * CHLVNG 3
Sau khi thu hoach, mdm benh U san tren trai van c6 thd tidp tuc phat
tridn va lay Ian, lam hti hang san phdm. Xit 13'7 diet td bac) n'am bang each
nhting trai cay trong ntidc gm (52+53°C) ce• pha benlate 50WP 0,541%
trong 3+5 phut se gitip trai chin dep va ton tiff daqc lau han, ask han (Lim
& Khoo, 1995).
Vi khudn gay benh se t6n tai trong hat gieng nhi6m benh, trong ddt, tren
ctic tan du cay benh khi chung chura bi phan hay. Thdi gian t6n tai c6 the len
dgn hai nam. Khi hat giong nhiem benh nay mdm, tif v6 hat gieng, vi khudn
se tan cong vao la rnArn va Id non.
Hinh 3.44 Benh thdi mach clan tren cd rdt va hanh tay
Vi khudn gay benh con lay lan nhti con trUng (sau hai bap cai), do tuai
phun, =la kern theo gib, cac manh vun cCia Id bay theo gi6, qua trinh canh
tic va cay gi6ng bi nhiem.
La nhiem benh qua cac 16 khi, vet nut tit nhien u ria mep Id va qua vet
thuong xay sat a re va la. Khi xam nhap vao cay, vi khudn di chuye'n 6 cac
gan la va khi cay bi nhiem benh la vi khudn da c6 mat & toan cay, thin chi
ca nhiing phan khong xuaft hien trieu chung, vi vay cat )36 nhilng la benh
nlihm giam benh la khong hieu qua.
Co the phong trif benh thei mach clan bhng cach khi trimg hat gieng
truck khi trong bang nur6c n6ng 52°C trong 30 phat de diet vi khudn con barn
tren hat gieng, dung cac bien phdp tuff i tieu khdc thay cho phun, nen
tu'Oi vao bu6i sang de cac Id cay kho nhanh, trdnh sii dung clung ntrOc chay tif
ruOng nhiem benh.
278 CHL/CiNG 3
rung canh va tip tuc phun dinh ky 2 tuan/lan cho dgn khi tral chin. Thu6c
khdrig sinh nhti Kusumin 2L, Streptomycin, Ampicilline... cung rat c6 hieu
qua dg trii vi khugn.
Kfch thildc vat benh 'Wng dal to: 2,5 4- 4,5mm. Nha: 0,3 ÷ lmm.
Hinh tran 16i hoac lam, net ran, Hlnh chap tron, I6i nhieu,
Hlnh dang vat bOnh khang nut, mau nau.
c6 go n6i xung quanh, mau xam.
Ta bac, vo trai phinh to, va bi T6 bao va trai tang nhanh, vo
Giai phau t6 bao va bet. kh6ng bi va nift, vet benh
. chap nhon n6ixil xi.
Mai 2.48 Bi:!nh. tidnt yam tren chum nho vet /à nho
, Teen vet benh c6 dang hinh sao hoAc hinh troll mail den, tren mei)
vet benh not gti mem va xung quanh vet benh c6 mau xam, vet benh thuing
xu& hien (tau tien a Ink cu. Benh ghe sao tren cu là do moi giai truyen benh
virus, tren be mAt cu là quang nhan map u dinh cu a giCia vet benh ghe sao,
nhang during van xung quanh khong deu, nhan nheo co top mau xam nhat.
Vet benh ghe sao tao dieu kien cho nem Phytophthora infestans xam nhiem
\Tao cd.
cho che't cay. Nguyen nhan gay benh d6m den cho trai xoai IA ndm
Xanthomonas campestris pv. Mangiferaindicae. Benh nay phan b6 rOng rai a
cdc viing trong xoai tren the gicli dac bi0t IA a viing Dong Nam A.
Benh thutng xay ra trong mina nang, cac cay cd sdc sinh tru'ang kern
ding dg bi benh han vi vay dd phorig ngiia benh cho cay can cham sec cho
cay sinh trudng va phat tridn tot nhii bon phan can d6i, am d'6 thich hdp cho
cay sinh truang NIA phat tridn. Dac bidt can dui trong vi0c bOn phan hitu cd
hoai muc trong vutn cay.
130nh d6m den Op tren rat nhidu loai rau trai, mdc dQ pha hai kha
ldn vi b0nh tan cong ca ch$i, la va trai, c6 thd nang cao t5r 10 thdt thu khi
thu hai.
Hinh 3.54 Benh dom den tren trai nho. 7-reit cd chum trdi (trdi)
treri tang trai
NGUYEN LIEU RAU TRAI - NHU'NG BIEN DOI 285
Hinh 3.55 Benh dorn den tren la nho. Nhin xa (trdi) - nhin gem (phdi)
Hinh 3.57 Benh &in vi khucin tren•trai ca chua (trdi) vet Id bdp cdi (plied)
286 CHLICNG 3
Hinh 3.58 Benh swing rnai tren ca chua - khoai tay - tao
4.1 CAC YEU TO TRU THU HOACH ANN HUNG DEN CHAT WONG RAU TRAI
SAU THU HOACH
Nang suat thu hoach, gia tri dinh &fang va chat Wang dia rau trai tuai
sau thu hoach phu thu6c nhieu vao nhang dieu kien tac d6ng trong su6t qua
trinh sink truang va phat trien track thu hoach. Sau khi thu hoach rau trai
tad, to chi c6 the tim cach bao ye chat Wong da c6 khi thu hoach va tim
cach giit nguyen chat lacing d6 ding lau cang tot.
De dap thig nhu can khach hang ngay cang cao ve chat lacing rau trai
va thu duct lai nhuan t6i da tit nhQng san phSm d6 nguti sin xuat can
phai chu trong den khau trong trot (track thu hoach). DO la nhang yeu to vd
di truy6n, thai 661,, hoa hoc, th6 nhuang, nhang yeu to khac naa va sit ket
lictp tac &Ong qua lai giaa nhang ydu to d6. M6t cach tong quat, co the chia
cac yeu to tren thanh hai nhOm:
- Cac yeu to thai tiet nhir nhiOt da, anh sang, dO dm khong khi, t6c
dO gi6
- Cac yeti to trong trot nhu titai tieu, da mau mar dm cidt, gi6ng cay
cac loaf h6a chat sit dung cho cay...
1- Nhi e
- t d()
M6i loci \Tung khi hAu khac nhau co nhUng loai cay rau trai khac nhau.
Rau trai diiqc phan loai claa vac) v.Ang khi hau, on dai, a nhi0t dai, nhidt &h.
NOi_dung nay da ducic trinh bay a chdang 2. Do do, nhi0t dO du'qc coi lA cac
hay thip cang thy thuOc loai cay. 25°C là nhi0t dO cao d6i vai rau trai on dai
nhung lai IA nhi0t di) thip d6i vdi cay rau trai nhi0t dai.
Nhi0t dO t6i thich cho cay phat trign nhanh vd kith thu'ac, hinh clang
thing khong trong vai didu kin nhidt dO tgi thich de cay sinh tong hqp
tich luy chit dinh &fang. Hcin nila, nhi0t dO dd tich luy mot loai chit din!:
dung nay cling khong giong nhi0t do de tich luy chit crnh dating khac, vi
vay, tity vac) nhu can chit lacing, to co thd didu khien nhi0t dO trong.
Nhi0t dO Ian Ilan 25°C se lAm giam lycopene cda ca chua lAm ca chuf
kern do ma c6 mat' cam hay do cam. Ngaqc 14i, hAm lacing chit kilo has tan
acid ascorbic, cac acid hilu ca khdc lai tang vi nhi0t dO se thtic cid?), cac phar
ang sinh h6a. Tren 12°C, vo va naac cam valentica khong c6 matt cam turcri v
qua trinh sinh tong hqp beta-carotene bi (lc ch6.
Nhi0t do cao c6 thd lam cho cac loai rau than cu giam tich luy tinh bO
do qua trinh quang hqp bi giam va qua trinh ho hip 14i tang len. Nhi0t di
qua cao ding co the tao nen nhang vet nam nau hay den tren trai ca chua
tieu, du'a chuOt, hanh, toi, khoai tay...
Bang 4.1 Cox loai cay tic/ nhzZng ton thitang do nhit do
Dgi vai nhi0t dO thgp, chanh, xoai co kha nang chiu dung tot vc
nhang t6n thuang do lanh. HAm lacing protein va tinh bOt cua khoai Ian
tang. HAm lacing thiamin WI riboflavin cila bong cai xanh va 136p cai can
tang. Khoai tay trdng.,6- nhidt dO du'cli 10°C se c6 v6 mau sAm c6 le IA do qn
trinh chuydn h6a of tinh bOt thanh dieing bi giam xu6ng. CA chua, daa 14
khoai tay va trai c6 mai gia tang t.'y 10 ha hOng vat ly. Dila c6 nhidu doh
nau trong thit trai.
THU HOACH RAU TRAI 289
D6 aim kh6ng khi cao trong qua trinh phat trien se gitip cho trai tang
loch thltdc, tang do chAc, tang ham hiong chgt kho haa tan, giam do day vo.
Tuy va:Y, mui vi cua mot so loci trai (xotti) se bi kern di.
4- Tik c10 gib
T6c c10 gi6 cao trong qua trinh phai tridn se lam cho trai xoai, chu6i c6
nhidu vet seo tren vo. Giong chu6i Musa, con bi giam kich tholc vi giO manh.
Gib can lam tang qua trinh b6c hdi woe, lam cho la heo, tang tST le ha hong
%It ly cho cac loai rau
290 CHUUNG 4
Bang 4.3 Anh hdang cua c14 ci'6 hien tieu cheit lacing cda giong dem) Elberta
Chi d6 ail ly DO chic' Chit kh6 him tan, % pH Acldb Mau thit trar
Cay thigu flack thl trai se kilo heo, kern phat trier va kith thtidc, giam
dd ngot. Du dti thigu miac tali se co goc canh, teo top, chu6i se giam kith
tint& va giam nang suet thu hoach. 'Nang tit nhit vdy, ltigng nide dti trong
dgt trong se lam tang tS, 10 trai bd vd, giam ham lacing chgt Mid, tang pH
dich trai dgi vdi ca chua. Khoai lang co thd giam ham hang chgt khO,
protein, dd chat va mau nhat hon. Dgt bi ngdp Ling to mdt den hai tuan trade
khi thu hoach se tang tST' 10 hit hong, thgt thoat, giam thdi gian bao quan sou
thu hoach d6i vdi nhiing loai cu re.
ti ii gian chuygn mau vo cam, Du P se gay nen ha hong clang soc nhu cay
vier chi tren than cay rau can tay. Trong s6 cac loai khoang vi lacing, Ca la
thanh phan quan trong nhat va ngu thi6u Ca se gay nhitng r6i loan sinh 1Sr
nhu th6i cu6ng hoa o cay ca chua, hoac nhang vet clang trong thit trai tao.
Boron, dung ding la nhang khodng vi lacing can thigt cho cdc loai cay trai.
Thieu B trai du del se c6 nhigu cue bolu chai can, thigu Cu trai c6 mai ding
bi nhang r6i loan va tao thanh nhang man cdng ngoai va.
Thanh phan khoang nita lam tang Jiang suat thu hoach, nhung it c6
anh haang den thanh phan dinh dtrcmg. The dung ciia Ca tuy thu6c vao pH dm
dat trong. Kim se lam tang thanh pilaf" Ca trong cu cai, cai xoan va tao.
Bang 4.4 Anh /Jiang cda kali len ham luong tinh b5t cda khoai tdy
Ham lu'Ong tinh bdt, % ring vdi ILIOng khosing kali bon vho dgt
Gigng khoai tay
Khong bon K 56kg/ha 112kg/ha 168kg/ha
Bang 4.5 Ham luting carotenoid diet ca rat tuang ring obi nhzZng the dO
bon phdn khac nhau, (mg/kg cu tztai)
Khi mu6n trong rnOt loai cay nao, ta can phai tim higu yeu cau Ar6 dat
dai va khodng ctia n6. Neu digu kien dat triing chua cl4t, yeu cat.' ta phdi tien
hanh b6n phan, xdri dat. Sau mOt thdi gian trong cay, dgt c6 thg bi bac mau
do thi6u but khoang lac da phai tign hanh cai tao (Mt (bon phan chu6ng,
than, la trai, xac thing vat).
CHLEING 4
292
Bang 4.4 va 4.5 thd hien nhiing anh Intang cda cac loaf khoang len
thanh phan dinh &tang &la cac loci cay trai.
Vi du nhu gi6ng dua lieu Happy Sweet, khong hat, dO ngot cao, vo
mang, thai gian sinh true ng ngan 58+60 ngay, nen ham 7+10 ngay so vai
cay có hat, nang suet 25t6n/ha, tang 5+7tdraha. Hai gi6ng khO qua lai tao Fl
Big49 N/A Big14 lai co:5 Icha nAng thich nghi rOng hcrn d6i vai di6u kien trong
trot, Idia nang ch6ng chiu sau benh t6t, nAng suet cao 40+30an/ha.
NgAy nay, do yeu cau ngay cang cao cua nguai tieu dung v6 tinh nang
dinh duang hoc do yeu cau v6 an toan ye sinh thuc pham, cdc y6u to nhu
ham lacing protein cao u lua ml, tang lucrng vitamin C va carotene a ca chua,
tang lacing lysine, tryptophan a bap, giam ham lucrng solanin a khoai tay...
da va dang tra thanh m6i quan tam &la ngatii lAm tong tdc .chon va nhan
gi6ng cay trong.
Cdc gi6ng ca chua nhot lai Fl Thri3; Hang 1657, Ti6u Met va Kim Chau
khdng ducrc benh heo ru, chiu aim va chiu nhiet Ichd t6t, dang trdi hinh
ellipse dAi mAu do tuai (They H6ng, Kim Chau) hay yang cam (Tieu Met)
Ong khoang 13g/trcii, thit dai, cl0 &fang 8,5+9 va 9,5°Bx (Thiry Hang, Kim
Chau, Tie2u Met), trdi cuing, d6 van chuy6n, thai gian bao quan lau.
Cdc nhA khoa hoc Anh da tign Minh cai bi6n gene tren mOt gi6ng
rau Wang tur 136p cai Arabidopsis, dua hai loai gene tit tao bin va mOt loai
gene tit nem vao cay rau. Cdc loai gene nay se phdt trien thanh cdc acid
beo can thigt cho con ngudi IA omega 3, omega 6, ca tdc dung t6t cho benh
tim mach.
a- Do bang may do d6 chac Asco, 1 kg kh6i lUdng tdc Ong trong 30 gidy
b- DAM gid bang h6i clOng cam quan Om 6 thanh vien voi thang di6m tit 0 diem
(x6u nhat) d6n 10 diem (tuy6t voi nh6t).
294 CHUONG 4
Bang 4.7 MO so" gio'ng rau trai dang claw trong 0 VOt Nam
Gi6ng bUai Chon giong tu nhien 1+1,2 kg/trai Ngon, nang suat cao va on
Nam Roi Doanh nghiap tU nhan dinh. Trai c6 hinh trai le, khi
Hoang Gia (Huyen Binh chin co mau yang nhat, v6
Minh, Vinh Long) mOng, r iiii buoi mdng nudc,
vi ngot thanh va khong the. .,
Gi6ng tniai Btioi during la cam 1+1,5 kg/trai Hinh dang nhu trai le, to vim.
Tan Trik Dong Nai ,-• Vo mau xanh sang, runt mau
(Bien Floa) tring hdi yang.
Thdm ngon, nhieu nuoc, ngot
hdi chua.
THU HOACH RAU TRAI TUOI 295
Gi6ng bUdi da Ong Ba R6 (xa Thanh 1+1,5 kg/trai Trai dartg cau, khi chin v6 h0i
xanh (Bitai Tan, MO Cay, Ben Tre) seri, mau xanh dam, ru6t trai
BR99) du0c cong nhan quyen mau h6ng do. Vi ngot thanh,
so huu tit thang 6/2005 gion, it hoac khong h6t, rao
nu6c, hau ngQt kh6ng nhin.
Vu saa Lo Ren Thai gian: 9 thang 300+350 g/traiIra' khi to, dang trai tr6n, khi
chin mau xanh yang (CO iing
Thu hoach: thang 2-3 350+450
tim 6 day trai), va mong, bong
kacav
/ /nam (cay
Xill9 ra hoa sdm: thang - , Ian° 10i trai nho. Chit Iiiond
12 den thang 1 nam
20 narn) - ' ,., -
trai rat ngon, thit dai, mem,
sou nhieu nitoc, 15+18°Bx, mOi
thorn va ty 10 phan an duoc
60+70%.
Xoai Khieu sa ThOi gian: 30 thang 250+300 g/trai Trai xoai khOng Idn, dang
vcii thug dai, vo xanh dam, trai
Thu hooch: thang 3-4 50 kg/cay/nam,
gia co 166 phan pha ben
V.119 ra hoa sawn: thang cay 5 nam ngoai vo. Thit mau yang nhat,
1-2 min, ngot, gift, khong XCJ, hat
nho dai va tit le phan an dil6c
78+80°/o.
Gi6ng dila xiem Nhan gi6ng bang cay 12 trai/bu6ng Trai c6 dang gi6ng nhu trai
la dila ph6i gi6ng to Thai Lan, dila xiem xanh, nudc ngQt,
xa Hung Phong, huy0n corn rat mong thorn mili la
Giong Tram, Ben Tre dila.
Gi6ng ca rot lai C6ng ty Seminis, USA 1,5+1,6 tan/sao Tr6ng tren dot ru6ng va dal
PS 3496 bai, cu dang chop dai
Thai gian: 95+100 ngay
18+20cm, mau yang cam
dam. L6i nhO, do tuoi, it x6.
GI6ng ca chua Lai Fl tU g6c An D6 100÷120 g/trai Khang benh heo do n *am,
Avinash 2 bOnh d6m la va bOrth virus
(HN512) yang xoan la, Tau trai tot, trai
tron vuong thich hop nhiet d6
15+25°C.
Gi6ng dua leo COng ty Gi6ng cay 200+300 g/trai Trai dai 18+22cm, runt nho,
lai F1 DV-178 tr6ng Dal Viet, nhap not thit day, gi6n, khOng clang,
tit cong ty Seminis, chiu &roc benh yang la,
USA arcing mai, phan tra'ng.
296 ,0 cn
c
,
.6 EE
0) ,co. t)
cc7) .,
b • c-) -0
E ,0" ',6
-c -0-
U 'o Z '0 -c '= '0 .c I- }-
•„c 0) 1..,
-ea c 9 .-... = .c
c ,a3
,... co- ,r0 c
Y c (...)
45 0 •,--
....... i• u)
cCO.
.-
IL, -„„
-
'l.
C) 0
0) •-•
c 'qzD 1:
tO
(.0 N- -
-.__
>MI c-= 0) 0)
to 0 0 0
Z 0 .113 to (0 CD CO
`. .r._ CNJ
(.0 co co co (L)
>. 0) C CI) 0)
' c .ta• a) r-,) C) C) C)
,..,) ,c) sz 1- --.... *--
Z c.) c r•-. r,-•
K HCN/QD
KHCN/QD
. cz)
KHCN/QD
KHCN/QD
1209-NN-
1209-NN-
Cd quan nhan Quyet din h
1209-NN-
cong nhOn
1209-NN-
Z
Z 0
a)' Z
o 0
c\i 1
y
CAY AN TRAI
0
ta o giong
,03 CC
PhOHa va
V ian N/C
0 > 0
TTCAQ
TTCAQ
TTCAQ
TT CAQ
PhuHo
Phi, Ha
< ■0. .;
Pham Minh Curing PhuHO
tD
rau trai
0 1
,_ •0 C
r— .Z P.
H el- >
LeDinhDanh
LeDinhDanh
LeDinh Danh
DinhVan D isc
LeDinhDanh
VOCong Hau
Tran TheTuc
Ng.V.Nghien
V0 Ma nhHai
Ng.V.Nghien
gia
VO Thi TOy
U)
Tac
Yen Ba i,
..
Nguyen
T. ntic3c
HaTay
to
Lai
CY)
(4)
Thai
C
0 mi
,)(13 • —
03 0
a
qty. ,45, 0.5.
0.
'RS
Cr) (..)
C '<0
-C C ..-. . r 2
z a. 1- 0
Cayen Phuha
Cayen Trung
Ten g i6ng
0)
Giang h6ng
Gi6ng hong
ngarn gisarn
C
HP7, HP3
Gi6ng dila
Giang d Cta
"0
(2)
_c
0)
C ..1.
Qu6c
HP1
.!.0 a_
c_D I
in
STT
.1-
(1)
,- c\i cf')
(s)
C)
(2) (4)
.......
......
(8) (9)
-
(10) =ME
Le Din hDanh
CO
G i6ng h6ng TTCAQPhu 1209-NN-
-T-
CO
-
r--
0)
0)
(0
Pham MinhCuong .
ec
•) (13 • -
0
0 C
HP5 Ho KHCN/Q0
0)
Ng.V.Nghien
:ffs
r--
F--
--.....
CV
---
O
CO
z"---
I--
o
0)
0)
r--
m
HP2 Quang KHCN/QD
CO
-r-
0)
0)
i--
Tap th6
ghep H P-22 H6 KHCN/QD
co
.--
,0-
U)
o
0)
Long Le Dinh Son PhuQUy
I Trgn TheTuc
Gi6ng xoai ai
VuManhH Vien N/C
c
z -c
N-.
-
, ; ,s 0
Rau trai
cc c0)
Ng6H6ng Binh
! „
(Tran TheTuc
0.
CV
Rau trai
,
1 GL 6 BOi Quang Dang
E E
z -c ,0
NgoH6ng Binh
297
298
v-•
1.••
c
1-•
ro
0
•■■•0
ili
••••■
.....,
,.....
N
P.
ri)
...-
U)
•'T
-...
i)-
■■•••
Dong xoai cat TTN/CCAQ 2767NN-
N-
..--
0)
0
N
0)
T.
co
Hoa LOG CT1 Long Dinh KHCN/QD
N.
1--
0)
0)
0
•:1-
T
(TG) Long Dinh KHCN/QD
1
Cat
Dong xoai TTN/CCAQ 2767NN-
0)
....,,
N.
ir-
0
N
0)
T
tr)
chu (CD) Long Dinh KHCN/QD
0)
N.
.--
..„
0
N
0)
T
a)
S11BL& Long Dinh KHCN/QD
SDNO1L
.1.-
CY)
0)
0
T
r--
, Rieng EAKV-01 phe KHCN/QD
1-
0)
0)
0
T
co
Java CDN9J Long Dinh KHCN/QD
T
a)
nhan rDN13N ( Long Dinh KHCN/QD
--..._
1-
0)
0
N
0)
o
N
aim y ang Long Dinh KHCN/QD
VT2ONXCV
.-- ,6 'CO
1- ',0 _C
...--, H i—
1
330-360
0
96-98 trai/cay
:ET:2
..-. -4--:' LO LC) 0 CO CV
0) r-- CO CV CO
6 LC)
N \J v-- •■•-• 1- . CO
'1- CY) CO
29/ 10/97
21/04/98
2 1/04/98
CO 0) 0) 0) CO
0)
(A 0 0 0 p
0)r)
e
,- •,-
-,.., 1-
.-_,. ,-
, ,-
1"---- CV 1:
----
C\I CV
KHCN/QD
KHCN/QD
KHCN/QD
' KHCN/QD
KHCN/QD
1209-NN-
KHCN/QD
KHCN/QD
2767NN-
2767NN-
2767NN-
1224NN-
2767NN-
1224NN-
Z 0
Z ----
Z
0) ,
0 `-'
CV 1
N- y
TT N/CCAQ
TT N/C CAQ
TT N/CCAQ
TT N/C CA Q
a
TT N/CCAQ
<
Long Dinh
Long Dinh
Long Din h
Long Bin h
0
Vi'On CLT
Vien CLT
Phu Quj/
0 -,--
----- <:).
_i_
&CTP
&CTP
Z ,n
1- .c
I- a_
Pham Thi Chit
Le Dinh Son
D6 Dinh Ca
Khe, Ha
Huong
CT
C
Tin h
-c .m
2 0
C
..- 0- c.)
_c o-
0
..
Dong cam sanh
:5,
DOng q uj/ t tieu
•5
Trach Ml, M4
=
Gi6ng tao ma
I 0- 0) c E
c n =
BLioi Phiic
cam BC12
FN' E 0)
c
Kt s<c, '0 > 0 0
z Li-) ••E0D :.-5=-, s
0--, si,
= s',
C)T12
BC12
c..1
hong
yang
.-o D
'n Z '(11 0 0 0 0
CC) CO 0 , . ■ ,
29
.-■
.- CV CO 7r. in
....... CV CV CO N- CO
CV CV CV CV C \I
300
...
_
C
,
.-
-
1'Z2-
—
,.....,
cD
C
fr7
11)
•So-
Fsl
,0.
i';:i
_______
E
CC
Q
D
<
,Q.
D. 59-63
1224NN-
,o)
Tutting
H
G i6nTc a chua
co
CV
LO
co
z
0)
H
21/04/98 H. 50-63
-r-
K HC N/QD
c ,co
DHNN- 1
- X
TBKTMV1 TD49-56
-c
I-0
9-
G i6ng ca chua
,-.
,.
V ien N/C
N
H
Z
co
N
X
1-
>
cc ,cts
=
CV
VOTh i T in h
H 0
'7 -czi
trai d6 chin
o coc
CV >,
H _c '
Ra u q u a
,
— c0) .Es
CV c -c_a_
B E
,C1)
,- n ".
co ,a5 ,,
n h iet
,cts
Vien N/C 1209-NN-
Z
E
H
Z
CD
c\I
CT)
<a..)-
o
0
a)
P ha m M9 L in h 45-50 ngay
co
ngot CX1 Rau q u a K HC N/QD
as `-'
> Z /-
c E r,
V ien KH NN- 1 224 N N-
H
C
.1-
op
0
Lc)
CO
0
CV
cr)
Zi
0
h:
cri
0
-tt
TG1 MN K HCN /QD
1
V ien N/C
H
.:-.6
H
.:i5
CV
5 thang
_c
Z
Ng6T hi Ha n h
LO
a.
DB Rau q u a
x
VuTuyen Hoang
CD
chi*H 1 &CT P K HC N/QD
THU HOACH RAU TRAI TUO'l 301
hai theo chieu Int6ng bk, loi. Cac hop chgt cid duoc nghien cub thanh ding va
bay ban tren thi trutng là:
- Hoc mon ch6ng let xac a sau non
- Chgt dAn du sinh duc, thu htit cac ca the khac giai tinh ding loai
- Thu6c trit sau vi sinh, trich tii dOc to vi khudn Bacillus thuringiensis,
gay hu hang he thong ruet, & cac loai sau non.
TBVTV có the a dang long hay bet, thutng cluoc vo chai, &rig goi co
dAc nen khi phun can phai pha logng vdi dung moi IA mite. Thu6c dang hat
hoAc dang c6m thing dutc chg Men cho tien sit' dung nen chi can rai hoc
rat theo hang tryc tiep tren citing rueng.
Bang 4.9 Danh inuc thu6c BVTV chew phep su clung a Vip't Narn
3 Acephate (min 97%) Anitox 50SC; Appenphate 75SP; Asataf 75SP; Lancer
40EC, 50SP, 75SP, 4G; Mace 75SP; MO-annong
40EC; Monster 40EC, 75WP; Mytox 75SP, 40EC, 5H;
Orthene 97Pellet; Pace 75SP; Viaphate 75BHN
6 Alanycarb (95%) On ic 30 EC
7 Alpha-Cypermethrin (min 90%) Ace 5EC; Alfathrin 5EC; Alpha 5EC, 10EC; Alphacide
5EC, 10EC; Alphan 5EC; Anphatox 5EC; Antaphos
50EC; Bestox 5EC; Cyper-Alpha 5ND; Dantox 5EC;
Fastac 5EC; Fastocid 5EC; Fentac 2EC; Fastac 5EC;
Motox 5EC, 2.5EC; Pertox 5EC; Sapen - Alpha 5EC;
Supertox 5EC; Tiper - Alpha 5EC; Unitox 5EC; Vifast
5ND, 10SC; Visca 5EC
12 Bacillus thuringiensis Bacterin 18.T WP; Biobit 16K WP, 32B FC; Biocin
(var.Kurstaki) • 16WP, 8000SC; Crymax 35WP; Delfin WG (32BIU);
Dipel 3.2WP, 6.4DF; Firibiotex - C3.109 bao tit/ml dich
co dgc; Forwabit 16WP, 32B FC; Kuang Hwa Bao WP
16000IU/mg; MVP 10FS; Thuricide HP, OF36BIU; Vi -
BT 16000WP, 32000WP; V.K 16WP, 32WP
13 Bacillus thuringiensis var.T 36 TP - thgn t6c 16.000IU
17 Bacillus thuringiensis var. BTH 107 bao tit/mg dang b'Ot khOng tan
osmosisiensis
24 Buprofezin (min 98%) Aklaut 10WP; Apolo 25WP; Applaud 10WP, 25SC;
Butal 10WP; Butyl 10WP, 4040WDG, 400SC; Difluent
10WP, 25WP; Encofezin 10WP; Profezin 10WP;
Ranadi 10WP; Viappla 1OBTN
28 Carbaryl (min 99.0%) Baryl annong 85BTN; Carbavin 85WP; Comet 85WP;
Forvin 85WP; Para 43SC; Saivina 430SC, Sebaryl
85BHN; Sevin 43FW, 85S
34 Chlorpyrifos ethyl (min 94%) Bullet 48EC; Chlorban 20EC; Lorsban 30EC, 15G,
75WG; Mapy 48EC; Pyrinex 20EC; Sanpyriphos 20EC,
48EC; Tricel 20EC; Vitashield 40EC
35 Chlorpyrifos ethyl (min 96%) Sago - Super 20EC, 3G; Taron 50EC
40 Cypermethrin (min 90%) Andoril 100EC, 250EC; Appencyper 35EC; Arrivo 5EC,
10EC, 25EC; Carmethrin 10EC, 25EC; Cymbush 5EC,
10EC; Cymerin 5EC, 10EC, 25EC; Cyper 25EC;
Cyperan 5EC, 10EC, 25EC; Cyperkill 10EC, 25EC,
5EC; Cypermap 10EC, 25EC; Cypersect 5EC, 10EC;
Cyrin 25EC, 20EC, 10EC; Cyrux 5EC, 10EC, 25EC;
Dibamerin 5EC, 10EC, 25EC; Nockthrin 10EC, 25EC;
Power 5EC; Punisx 5.5EC, 25EC; Pycithrin 5EC;
Ralothrin 20EC; Sec Saigon 5EC, 10EC, 25EC, 30EC,
50EC, 10ME, 5ME; Sherbush 5ND, 10ND, 25ND;
Sherbush 5ND, 10ND, 25ND; Sherpa 10EC, 25EC;
Shertox 5EC, 10EC, 25EC; Shouthsher 10EC, 5EC,
25EC; Superrin 10EC, 5EC, 25EC; Tiper 25EC;
Tornado 10EC; Tungrin 10EC; Ustaad 5EC, 10EC;
Visher 25ND, 10EW, 25EW
41 Cypermethrin 2.0% + Metox 809 8EC
lsoprocarb 6.0%
42 Cypermethrin 40% + Forwatrin C 44WSC; Polytrin C 440EC; Polytrin P
Profenofos 400g/I 440EC
43 Cyromazine Trigard 75WP, 100SL.
44 Deltamethrin (min 98%) Appendelta 2.8EC; Bitam 2.5EC; Decis 2.5EC, 25tab;
Delta 2.5EC; Deltaguard 2.5EC; Deltox 2.5EC; Meta
2.5EC; Toxcis 2.5EC; Videci 2.5ND; Wofacis 2.5EC
45 Deltamethrin 6.25% + Dadeci EC
Buprofezin 50%
306 CHLIONG 4
47 Diazinon (min 95%) Agrozinon 60EC; Azinon 50EC; Basitox 40EC; Basudin
40EC; Basudin 50EC, 10G; Basutigi 40ND, 50ND,
10H; Cazinon 50ND, 10H; Diaphos 50EC, 10G; Diazan
60EC, 50ND, 10H; Diazol 60EC; Kayazinon 40EC,
50EC, 60EC, 5G, 10G; Phantom 60EC; Subaru 40EC,
10H; Tizonon 50EC; Vibasu 40ND, 50ND, 5H, 10H,
10BR
60 Dimethoate 3% + Cobitox 5G
Trichlorfon 2%
THU HOACH RAU TRAI T1.107 307
61 ()au botanic + mu6i kali Thu6c sou sinh hoc; Thien nang 1 DD
63 Esfenvalerate (min 83%) Alphago 5EC; Carto-Alpha 5EC; Esfel 5EC; Sumi-
Alpha 5EC; Sumisana 5ND; Vifenalpha 5ND
66 Ethoprophos (min 94%) Mocap 10G; Nokaph 10G, 20EC; Vimoca 20ND
67 Fenitrothion (min 95%) Factor 50EC; Forwathion 50EC; Mety annong 50EC;
Sagothion 50EC; Suco 50ND; Sumithion 50EC,
100EC; Visumit 50ND, 5BR
(min 93%)
THU HOACH RAU TRA1 TlIO1 309
_
Ten hopt chat Ten Untiring mai
Stt
Apashuang 18SL, 95WP; Binhdan 95WP, 18SL, 10H;
102 Nereistoxin (Dimehypo)
(min 90%) Catodan 95WP, 10H, 90WP, 18SL, 4H; Chinadan
95WP, 18SL, 10H; Colt 95WP; Dibadan 95WP, 18SL;
Neretox 95WP, 18SL; Neretox 95WP, 18SL; Netoxin
18SL, 90WP, 95WP; Sat triing don (Sat trOng dan)
95BTN, 9OBTN, 18SL, 5H; Sadavi 95WP, 18SL;
Sanedan 95WP; Shaling Shuang 95WP, 18SL; Sha
Chong Jing 95WP; Shachong Shuang 18SL, 90WP,
95WP, 50SP; Taginon 18SL, 95WP; Tiginon 90WP,
95WP, 18DD, 5H; Tungsong 18SL, 95WP; Vinetox 5H,
18DD, 95BHN; Vi Tha Dan 95WP
104 NPV (Nuclear polyhedrosis Vicin - S1011 PIB; Seba 4.109PIB/ml, 2.101cPIB/g
virus)
108 Permethrin (min 92%) Agroperin 10EC; Army 10EC; Asitrin 50EC: Fullkill
10EC, 50EC; Map-Permethrin 10EC, 50EC; PER
annong 100EC, 50EC; Peran 10EC, 50EC; Perkill
10EC, 50EC; Permecide 10EC, 50EC; Pounce 10EC,
1.5G; Tigifast 10EC
109 Petroleum sprayoil DC-Tron Plus 98.8EC; Daiu khoang DS 98.8EC; Vicol
80EC
110 Phenthoate Elsan 50EC; Forsan 50EC, 60EC; Nice 50EC; Phenat
(Dimephenthoate) (min 92%) 50EC; Phetho 50ND; Pyenthoate 50EC; Rothoate
50EC, 40WP; Vifel 50ND
44 Hexanconazole (min 85%) Anvil 5 SC; Annongvin 5 SC, 45 SC; BrightCo 54 SC;
Callihex 50 SC; Forwavil 5 SC; Hexin 5 SC; Lervil 5
SC; T - vil 5 SC
THU HOCH RAU TRAI 313
7 Ametryn (min 96%) Amesip 80 WP; Ametrex 80 WP; Atry 80 WP; Amet
annong 500 FW; Gesapax 80WP, 500 FW
10 Atrazine (min 96%) Atra 500 SC; Atranex 80 WP; Co - co 50 50 WP; Atra
annong 500 FW; Gesaprim 80 WP, 500 FM; Maizine
80 WP; Mizin 50 WP, 80 WP; Sanazine 500 SC
31 Fenoxaprop — P — Ethyl Fenothyl 7,5 EW; Whip'S 7,5 EW, 6,9 EC; Web Super
(min 88%) 7,5 SC
67 Pyrazosulfuron Ethyl Amigo 10 WP; Huygt rung 600 WDG; Marsi 10 WP;
(min 97%) Saathi 10 WP; Silk 10 WP; Sirius 10 WP, 10 TB, 70
WDG; Star 10 WP; Sunrius 10 WP
68 Pyribenzoxim (95%) Pyanchor 3 EC
69 Quinclorac (min 99%) Ekill 25.SC, 37 WDG; Facet(R) 75 DF, 25 SC; Farus 25
SC; Fony 25 SC; Forwacet 50 WP; Nomicet 25 SC
70 Quinclorac 28% + 4% Quinix 32 WP
Bensulfuron Methyl
20 Sodium - 5 - Nitrogua Aron 1,95 lOng; Litosen 1,95 EC, 0,59G; Dekamon
iacolate + Sodium - 0 - 22,43 L
Nitrophenolate + Sodium - P
- Nitrophenolate + 2,4D
Chat ho trc;I
1 Poly (oxyethylene) 14% + Greemax 26 EC
Poly (oxypropylene 12%)
322 CHL(IJNG 4
Bang 4.10 Danh inc thuek BVTV hgn the set dung a Nam
Bang 4.11 Danh muc thuek BVTV bi dim sit dung a Vi'Ot Nam
3 Cadmium compound Cd
9 Isobenzen
10 Isodrin
11 Lead compound Pb
san pham vA c6 thd anh huang den viec chon bien phap xit V, bao quan, van
chuydn, va tidp thi.
Cac bade can Wen hanh khi thu hoach rau trai
1- Xdc dinh dO chin can thu hoach
2- Tidn hanh thu hai
3- Su chd tai cho
4- Chi!' ye kho
5- Xii V trikic (long goi
6- DOng goi
7- Van chuydn
8- Bao quan.
Tuy vao ban chat ctia m6i loai rau trai, yeu cau sir dung dm chung, bin
phap thu hoach, kha nang bao quan, phdeng thiic van chuydn cang nhd
khoing cach van chuydn ma ngtidi trong trot quye't dinh thei didm thul
hoach. Viec lAm nay, rat quan trong vi no quydt dinh chat liteng cua san)
pham khi chung den tay ngutti. sit dung, thai gian bao quan thu hoach Ira lien
quan ddn nhang ha hong sau thu hoach.
. Chat lacing cua san pham rau trai ttrei chiu tac Ong rat ro ret vao
khoang thai gian tit hic viec thu hoach bat dau cldn hic dtta vao bao quan. San
pham phai dirge thu hoach u thei didm thich hcip trong ngAy, tidn hanh thu
hoach nhanh, sau do can phai van chuydn tit vtien ve kho bao quan hay den
cao
nei chd bidn trong thei gian ngan nhat de giam ton that do nhiet do khe.
cua moi trtiang ben ngoai.
Cdc 376u to anh hudng lan den qud trinh chin IA qud trinh ho hap, qud
trinh sinh t6ng hqp ethylen va hoot Ong cua cdc enzym chuygn h6a sinh hoc
ton tai trong ban than rau trai. Doi vdi cdc loci trai khong co dinh ho hap
thi qud trinh chin khong kern theo sit tang dm cutng dO ho hap. Ngadc lai,
dot viii trai co dinh ho hap thi qud trinh chin dot cyc doi tai dinh he, hap.
TO-c dO sinh t6ng hdp ethylene cung dat cyc dai tai thdi diem nay. Day chinh
là yeu to thilc day nhanh qud trinh chin &la rau trai.
DO chin thu hoach la trang thai chin cua rau trai tai thdi didm thu
hoach. DO chin thu hoach phy thuOc nhieu 3/6u to yeu cau thi trutng tieu thu,
linh vy'c (tng dung (tudi hay the bi6n), thdi gian, khoang each, phozing tien
van chuydn. (gan hay xa, xe c6 may lanh, may bay hay xe tai), thdi gian bao
quan (lau hay mau), ban chat cua rau trai (co hay killing co dinh ho hap)...
DO chin tet cho san pham tieu thy dong tudi se khdc vai san pham
se du'a vAo ch6 bien. Co loai trai phai de chin tren cay nhti trai dao, co loai
c6 the hdi xuOng rot mai du chin nha trai chuoi. DO chin oh trai duqc coi IA
tot cho qua trinh dong hOp lai chu'a chat dA tot cho qud trinh say, lanh dong
hay ch6 Wen Trai chin hdi qud lai thich hqp cho ch6 bi6n mat vi miai
thorn va dO ngot. Thu hooch khi trai con non thi mau trai ldc chin se bi tai,
miti yeti, hiking vi kern, xoAi se chin khong deu can dtia thi de bi hong khi
bao quan lanh. Nguqc lai, trai thu hoach tr6 se khong co ldi ve kinh te, thdi
gian bao quan ngan, chat luqng cam quan giam, rau dau se co xd, trai c6 mut
se có nhieu hat.
Thu hoach va x6'13'7 trai bang car gidi ding anh Infang den vibe chon luta
di) chin thu hoach. Trdi can phai có dO ben cd hoc cao, vi khi rung lac cay cho
trai rung thi ca trai chin, chin qud va chtia chin ding rung mot luvt, do chon
loc khong cao.
Cdc loai &au Ha Lan, bap rau can dat kith thudc ldn nhat nhu'ng phai
con non mai ngon, nhu'ng khoai tay phai de cho giA chat thi mai phill hqp de
the Wen. Bap cai nhO c6 ham lacing acid ascorbic cao horn bap cai ldn. Cu cai
IA nhO c6 ham lacing thiamin•vA riboflavin cao hcin nhung 14i it carotene Ilan
cu cai la 16n. NOi chung, cdc loci bap cai, bong cai xanh, bong cai trang c6
thanh phan dinh doting cao nhat tai thdi diem thu hoach va vibe xac dinh
thdi didm thu hoach dOi vdi cdc-loai rau nay IA rat quan trong.
trai lac vita twang thanh nhung con xanh. Trdi dung de san xuat mitt hay
nude trai cay thi lai can phai chin hoan toan, di) ngot va mai therm phai slat
ale dai, trai sung can phai mem de de cha hay ep.
2- DO chin sr dung
DO chin thich hup de sit dung dang tutori, trai phai dat trang thai chin
hohn hoan, co chat lacing cam quan va dinh &fang cao nhdt.
Trdi khong co dinh ho hap nlui nhan, data, dao... phai thu hoach ltic
trai da bAt dAu chin. Trdi c6 dinh ho hap nha bet, chuoi, xoai... thi co thii
gian bao quart lau hem do c6 the thu hoach ltic con xanh va du chin truck khi
sit dung.
Rau trai thu hoach cho thi trtiOng not dia, khong can van chuydn can
phai dat de chin hoan toan. Khi thu hoach de van chuyen bang tau hay cht:
chting can dogs thu hoach trutc met tuan. Neu hai qud sctm va bao
quan trong thOi gian dai, cluing c6 the bi teo top va mat huung vi. Neu hai
trai qua tre" roi lai bao quan trong thOi gian dai, chting cd the chtia ham
lutctng hap chat sulfure cao han, ham laung acid ascorbic va cdc loai vitamin
khdc lai thap hccn binh thutng.
3- DO chin sinh ly
Cuol giai loan trutang thanh, san phdm dat du'uc kith tint& va hinh
dang t6i da, thOi diem ma hat cita trai co the nay marn nhttng trai clam chin.
Dau hieu dm de chin sinh 13'r la ham lu'ung chat kho dat ctic dai, met vai trai
da bat dau chuydn ma nhu' trai du du.
Thu hoach dung do chin se gitip cho nguti trong trot bat dau qua trinh
bao quan sau thu hoach &la ho v6i nhang nguyen lieu rau trai c6 chat Iticing
cao nhat. Do do nguti trong trot can phai co kinh nghiem hoac phai dads;
huan luyen de co the xac dinh du'uc chinh xac thOi diem thu hoach san pham
rau trai tutri.
Tieu chuan v6 do chin cita nhieu loai rau trai da du sic xac dinh tit rat
Mu. Nguari to xac dinh di) chin clia trai bang cash do kith aloft cua trai, V8 j
xem xet nhiing dau hieu the hien de chin can thu hoach. CO rat nhi6u d6u!
hieu cho trang thdi chin de thu hoach dal vai met loai rau trai. Bang 4.12
va 4.13 trinh bay snot s6 nhang dau hieu do. D6i vdi nfuTing dau hieu vat lye
h6a hoc nhu' thanh phdn dm, di) dutng, Os acid, de ngtfOi this thong ;
dung nhang kinh netiem thqc td hay bien phdp cam quan de xac clink!
Cung c6 the sit dung nhang thiet bi hien dai de xac dinh chat lacing WI
hoc cUa trai ma khong can phd hUy trai. Hinh 4.1 cho thay cdc nha righien
mitt da sit dung sting ban sieu am de xac dinh de chin cita trai tren cay.
THU HOACH RAU TRAI TLJdl 327
Cac loci rau clacic thu hoach vai mot khoang Ong &la dO chin vi phai
phy thw)c vao phan caa cay rau (lucre st dung lam thqc phdm. Bang 4.13 se
cung cap mot vai &Su higu cho bigt 4 chin can thu hoach caa cac loci rau.
Bang 4.12 Nhang dciu hi:eu cua dO chin thu hoach cua the loaf trcii cay
(Postharvest Technology)
ClitiaNG 4
328
Bang 4.13 MO so dlu hi'eu do chin thu hoach cdc loci rau
Khoai tay, hanh, tai Ngon bat Tau khO va nga xu6ng
Khoai tu, khoai ma, gUng Diking kinh visa dO (qua chin: dai, có xd)
Rau trai
Dau dua, dau que, dau Trai dau day chac, dg be gay
ngij, ...
Dau lima Trai dau day chac, bat dau mgt mau xanh
Dua ba ruOt xanh Thay doi mau tU trang xanh sang yang kern, có Mul thorn
Mau dm phan dudi chuyen sang yang kern, g6 len trai nghe
DUa t4u
tigng trong
Rau hoa
Bong co cau talc chac (qua chin: ID6 hoa phat tri6n dai ra,
Bong cai trAng
bat dau !Ong leo)
Rau Ia
Ngus n: Bautista, O.K. and Mabesa, R.C. (Eds). 1977. Vegetable Production.
University of the Philippines at Los Banos
IIOACH RAU TRAI Tddl 329
Hinh 4.1 Szi dung sung plaan. tick thanh p/u hoa hoc cad trai
trong viec nghien cdu qua trinh A:a triin cua trdi
Tinic to cho tidy ca nhang bang chi clan ve' dgu hieu cua rau trai luc
hoach nhu tren doi khi cling khong the cho biet chinh xac thati gian t6t
ilidt de" thu hal, vA ding khong co met bang tra nao hoar' hao ye d6 chin cila
cac lodi rau trai. De xac dinh thdi digm thu hoach can phai tap hop nhieu
dau hieu va tren tat ca IA kinh nghiem ctila nveri trong trot.
Cay qua cao nhu' cau, dtia, hay mit, mutin hal trai thutng ngu'6i ta phai
ire() len, dung day cot cu6ng trai hay bu6ng trai vac) than cay, r6i dung than
dap gay (bu6ng cau), dimg dao chat (bu6ng dila) hay xoan cho dirt cueing trai
(mit) sau do the' tit tit xu6ng dSt. Doi vai nhimg loci trai nho nhu set ri,
chanh, cam, bu'ai.„ co the &mg sac) dai de gist trai hay rung cay cho trai
330 CHIVNG 4
rung. Doi khi, ngiI1i to con huan luyen khi de thu hdi trai tit cdc cay cao. Sat'
rieng thaang rung vao ban dem, de trdnh cho trai khong bi dap v6 vi rcrf
manh xu6ng dat, nha wan tinging giang ltiai hang trai rung.
CO mot vai loci trai cay, khi tru'ang thanh se xuat hien mot ngan dtit
gay gifia cueing trai \TA than cay. Ngtiai hai can phai nhm trai chat nhung nhe
nhang r6i be trai rai. khai than tit nan &it gay. Neu trai chin qud ma khong
dtiec hai thi trai se rai khOi cay rung xuting tit nggn &It gay do.
Cdc loci rau thing lai thtlec nhOrn than thao, nen thu hoach that:mg
de clang hen, tuy nhien do dac tinh de ht.i hong, can phai that can than trdnh
hu hong vi dap gay. Rau id thutng dtiec nh6 bang tay, cat bhng dao, keo. Cdc
cay he bau bi mdep hay cdc cay he &au, leo tren gian, cu6ng thding dai, va
nett' khong dung dao Ice° thi phai xohn cho dirt cu6ng trai. Thu hoach cdc loci
cu thi phai nh6 nguyen cay len, ca rot thi chi cat phan ca, phan than Id thi
dimg lam phan bon, cu cai co the dung ca cu la'n Id lam thilc an. Cac loaf cay
cho cu nha khoai lang, khoai mi, khoai tay, su ha°, hanh, tOi thitang tr6ng
tren dat tai x6p nen rat de nh6, hoac dao bang cdc loaf cu6c cif) rang Wee de
trdnh lam hit hong cu.
(b) (c)
(a)
Hinh 4.3 Thu hoach khoai tory (a) hanh (b) ca rot (c)
rHu ROACH RAU TRAI TUO'l 331
E—
Lirdi Vat khia co
cat trai canh sic
a) b) c)
- Sao hcli lA dung cu thu hoach thu cong tien lai nhdt, gitip hai trai a
nhang vi tri xa khoi tam vai &la ngudi hdi. CO nhieu kidu sao khdc nhau, phi
hap vat tang loai trai. Sao hdi thu?ing dtfac lAm bang tre, dau had IA mat cai
mOc bang kim loci dang de giat cho trai rUi xu6ng vat hang hay rai xu6ng
ddt. Sao hdi cang co the cO dang long, hay On them mot cdi bao nett khong
mu6n trai raj thang xu6ng ddt. Kieu sao nay thudng con kern theo mot cai
mOc, mat con dao, hay mat cdi cliia•dd de hai trai hctn. Ngay nay, sao hai
ducfc san xudt tong nghiep tit cdc loai nhtfa cang va nhe, dO dai cua sao con
co the dieu chinh nhd nhung doan lap ghep rat tien lai.
- Dao, keo: giap ngadi }Ai cat trai khoi canh nhanh va gon, khOng
gay hu hOng cho cArth va trai, khong lam tray nide lap sap ben ngoAi trai,
co the tang nang sudt thu hoach va giam hu hong cd hoc khi thu hoach.
Dao Ice° dang trong thu hoach phai (iliac mai va gia ben. Khi cat cu6ng thi
phai cat sat vAo trai, khong dd cu6ng dai, trdnh hu hong trai do cu6ng dam
vac, thit trai.
- Cu6c, coo: dang de thu hoach cdc loai ca. Dung cu o hinh 4.9 gitip
ngtkii thu hoach nhang loai trai nhO rat d8 dang
- D6 chila: g6m co gib, tai, bao dtfrig va cdc sot, thang chaa. Gib va tai
thuing co quai deo, day hay mat tilt& co thd rnil ra dtfac dd co thd trot san
phdm de dang, it t6n -Sac. Ngu i thu hoach se deo gib trttdc bung, tren lung
hay m6c vAo thang dd dung rau trai hdi &lac. Tay kich thtfac trai, sac khoe
nguni hdi ma, kith thu'ac gio se lon hay nho. Sau khi gi6 day, ho se tap trung
vao nhang sot tre, thang g6 hay nhtfa lan r6i mai cha v6 kho.
THU HOACH RAU TRAI TLICI 333
G26
G28
Binh 4.6 Ccic dung Cu de cat va gift trcii cay (dao, keo, mac gift)
Hinh 4.8 Ph& cat gan het cu6ng trai ale trcii khang bi hu hang
vi bi dam tilling
Hinh 4.10 Thu hoach trai nho bang thong có rang hiqc
Hinh 4.11 GO deo ca nhan cho moi nguai thu hooch thti cong
Thimg cluita dung trong thu hoach rau trai phdi cd d4 cdng va dim bac)
thong thoing va bio ye cho nhiing san phdm chda ben trong. Nhiing loai sot
chi a nay thing có th'd sit dung lai ddoc nhi'eu
Thimg nhda clang ngay cang dddc eta chuOng trong cong viec thu hoach
rau trai do nhang didm nhii nhe, dA ye sinh, be, trcm ling 'thong lam hit
san phdm va khi khong dung dd chila thi cd the chOng rhieu thUng lai vdi
nhau tiet kiem dien tich.
Hinh 4.12 Nhang loci tido-1g chda rau trai sau hhi thu hoach
335
THU HOgH RAU TRAI 771151
Hinh 4.13 Trdi cay thu hooch ditqc chda trong gio hay bao chi:La
'huh 4.14 Tap trung trcii thu hooch &lac vao thong ldn
- Thang, g e dai an toan: giup cho ngtieti thu hooch treo len cay cao an
toan horn, bao dam an toan lao do, ng. i nhang nong trai lan, ngtitri to con sit
dung nhang xe cgu c6 thimg dtta nguti hai len cao nhanh va an toan horn.
Hinh 4.15 Thang, dai an toan gizip thu hdi ditqc trdi tren canh cao
- Xe dgy tay ding can dung de gitip cho qua trinh thu hooch nhanh va
de clang hon. Xe dgy chi c6 mot banh, phia sau IA cang de dgy, trail xe co
thong chtla san phgm thu hooch ductc. Khi Ott san phgm trail xe dgy, san
pham cOng it bi dap vu ban IA deo tren lung hay chita trong bao tai. Neu IA
rau trai de bi heo, doi khi loai xe dgy c6 mai the cOng duac sit dung trong
qua trinh thu poach
336 CHUUNG 4
Hinh 4.18 Thu hooch bang tay se dam brio gid tri cam quan
va giant hu hong ca hoc
U HOACH RAU TRAI TUal 337
D6i vdi nhdng loai trai c6 cgu trim mem nhu' nho, dau khi thu hoach
phai that nhe tay, gida m8i chbrn nho hay m8i trai dau can cd nhung mieng
ion bang x6p, carton hay it ra cung phii lot ram vao gio de tranh dap trai.
Hinh 4.19 Ccic bien phap &Co ue rau trai khdi nhang
hit Hug ca hoc khi thu hoach
bao chaa 18n bhng each nghieng d6 hoac bang bang tai. Pinking phap nay
dimg de thu hoach nhiing trai cc!, ve day, dO ben co hoc kha cao nhu cam,
chanh, olive... Nhd cai tie-n nay, ma chi can ton khoang hai pfult de thu
hoach mot cay.
Yj
a
• «- •
•■■
• q*V-- I s :4••••••■• • • •
Hinh 4.21 He theMg thu hoach hai bd phdn - rung yet tdp trung trdi
a) Val 'Wing có hinh cai quat, am yang g6c cay
b) Hai am yai hang hinh chd nhdt a hai ben g6c cay
c) Tdm vai hdng dttqc nang len tap trung trdi ye phia ban
chuyen d6 yao bao tai
THU HOACH RAU TRAI Tan 339
Hinh 4.22 Nhang hinh cinh caa may thu hoach trai nho, cay bui
khay hang se nghien 25° dd trot trai ra khOi khay. Be phan nay chide di'eu
khidn bang he th6ng they
Horizontal
' mode
25°
Hinh 4.23 Thu hoach dela, co, cau bang phitong tien ca giai
khep lai cheing sit mat nuac va cdc &tang chat. Rau trai thu hoach ,va dem
rita sach, lau kho, cho vac) bao bi r6i dd vao xe lanh, khong can sit dung h6a
chat bao quan van cd the ttiai tot den khoang 10 ngay sau.
Rau trai se duac d6 day- vao cac thong sot chtia. Cdc thong nay se dudc
the ve kho bang nhang phu'ang tien tit tho sa nhu xe day, xe bo, xe cai tien
den nhang p1 4:rng tien hien dai nhu' xe van tai 16n khong c6 mui, c6c thong
342 CH1VNG 4
rau trai se dayc xep lei xe biing can cdu. De bao ye cho rau trai khoi nhUng
ht.( h6ng trong qua trinh van chuyen ve kho, c6 the phai dung ram hay la 16t
thong hoac ngan gifla t.irng trai, tong chum d6i vdi nhang loci trai c6 cau true
thit trai mein nha dau, nho. Doi vdi rau Id thi lai phai day thUng bang la
chu6i de tranh heo.
4101— Na v:-. evY..-.-rr*.),---1- 1-7;77:-“ -
g. •-, ,..6:1.4...... -. .. • • ^ • -.; ..---.•
7+1'++'. '''Z' A:
. 4., .• ".■1 -• .. • . .... ••
' * p..‘1 43e.' *c ' jr1.4-i'• ' ..e.11, ' .1:e4...§k -: -,...p..11` 3,N..
' AAA • ,NIP A, it P • la, s ' • t . • 1111 4 ,;.ece.14!. t ta,Of j
* a fl :
I - 1. . bp,
' v 4 ",..; kAirtrjr *V. 'A,,t, ,i
. ' ' ,s, " 4 , i• P 4W. - 49". • 11
t C! aids • • igkie
' % , . , ) YieNt •
'•-,. ,..tii:,,,
i.i i•44 1:-.,y‘,4 .s....* -
3.K.4 I 1iNr.ra j
l 444
:4 44
i,. •
Hinh 4.25 Tilting du& rau trcii sau khi thu hooch
4.3.1 Anh huriing dui qua trinh dong goi toi chgt hicing san phAm
Iireu qua cacique! trinh dong got - giam an that san pheinz
Clang Jut hong co. hoc
Bon nguyen nhan cho yeu dan den hit hOng cd hoc a san phdm IA tray
then ep, va dap va clidn dong.
San phdm bi tray xadc do va quet vdi canh, r6, cueng trong qua trinh
thu hoach, do thimg chi:fa khong ductc trail lang hay co ga canh sac hoac c6
the do thimg chLia rau trai bi Ice° le tren mat ddt. Neu d6 qua day san
phdm vao thUng, set dung bao bi qua mem hay khong dung nhang tam ngan
phan cach va. dem Oa cac san phdrn thl khi khuan vac, chuyen chd, san
phdm c6 thd se bi ham ddp, nth vet hay bi thUng vi bi ellen ep. Vet tham do
va ddp thadng xugt hien khi san phdin bi danh rdi khi thu hoach hay bi
xOc khi van chuydn. VAn chuyen tren phudng tien filo sd, hay teen diking
gap ghenh ding gay nen nhung vet thadng cd hoc cho san phdm, nhdt la
(161 vdi nhang thong san phdm long leo, khong dadc dinh vi chic vao san
xe. Chdn &Ong do van chuydn ding thlteing lam xay 'cat nhe cho den dap
nal san phdm rau trai.
Nhang vet thong kd tren se nhanh thong chuydn sang mau nau do
qua trinh oxy hea polyphenol xay ra khi chting ti6p xuc vdi khong khi thong
qua phin me bi hit hai. Vi sinh vat qua d6 ding c6 dieu kien dd phat tridn,
gay hit hong, mui vi la va lay lan rat nhanh qua cac san phdm 1(6 canh. San
phdm se bi giam thdi gian bao quan va giam gia tri thaw phdm.
Khi tong goi nhiing san phdm rau trai c6 cdu triic mem, de dAp, de hit
hong nhu nhan, vai, dau, nho, rau la, bong cai, can 'du Y IA thing san phdm
phai dirdc sap x6p trong bao bi sao cho khong co sat vai san phdm khac hoax
MI-1h &la bao bi, bao bi phai thing du san phdm nhitng khong qua (My,
'thong buOc chat qua d4 trdnh nhang ton thutang cd hoc. Co thd tang caring
hieu qua cila viec dong g6i bhng cach dimg die loai bao bi c6 ngan rieng titng
trai d6i vdi trai cay, hoax dung cac tam dem lot nhu mut, x6p dd giam chdn
dOng. NhtIng biOn phap nay se gitip bao v0 chgt luvng san phEim rau trai taci
nhu'ng ding se lam tang gia thanh &la san phdm.
1- Nit413 li4u
San phdm tit vtidn se duoc tap hop lai va dua vao day chuygn xet ly.
Qua trinh nay phii duoc tittle hien nhe nhang tranh lam dap va nguyen
CO the trot true tidp rau trai tit cac giO, thing gigs xu6ng tit cdc phuang tien
van chuydn len bang tii. Bang tai se dua rau trai vao kho. Can phii that nhe
nhang, va cham rai trtinh hu hang vat ly lam tang tsr le thdt thatt.
Van chuydn rau trai theo phuong pita') udt, sit dung dOng nu'ac loi cu6n
trai vao kho, c6 nhidu itu didm. Traffic tien IA khi di chuygn theo dong nude
chay, rau trai se giim nguy co bi dap va, tray nik, sau d6 IA to c6 the loi
dung dong nu& dg ha nhiet dO cho rau trai va thyc hiOn giai doan ngam
chudn bi cho khau reta tidp theo. MOt Wong chlorine c6 thd dole dua vat) dong
nudc de tieu diet mot vi sinh vat barn ngoai vo sin phdrn.,Khi dua trai vao
&mg rtac, c6 nhiing trai ps- tsy trong thdp nhu tao, bo thi se not len tren mat
nude hay 16 liing va dong wide cu6n troi theo. Trai le c6 ty trong cao,
se bi chlm xu6ng day va khOng troi (bloc, luc d6 c6 thd phai IA sung them
mu6i sodium lignin sulfonate, sodium silicate hay sodium sulfate dd tang tY
trong ctia mid; gidp cho trai c6 thd troi. Qua trinh nhap lieu ttat it duoc tip
THU HDICH RAU TRAI TUO'l 345
dung hon nhdp lieu kho vi mdc dO tong kgnh va doi hbi dien tich mat bang
tong va chi phi cao horn:
Binh 4.27 NhOp lieu theo kieu kho, trcii theo bang tell di .vao day chuyin xt 4
Hinh 4.28 Nhap lieu theo kieu dot, trcii troi theo clang nttoc
2- Hct nhOt do
Hinh 3.29 X6i nitric With ha nhiet do cho trcii cay nzhi did tit wan ve
Rau trai khi mai duoc chit tir ncci thu hoach y6 Uniting có nhiet do cao,
tit 33°C den 37°C, can phai nhanh thong ha nhiet dO nham bao ve _,au tnic
cling chat va di) tuoi cho sin phdm. Bien phdp thit6ng dung la lam lanh bang
346 CHUONG 4
nude. Cdc thi -1g chaa sari phdm rndi thu hoach dudc x6i Wed bang nude lanh
den khi nhiet c16 ha xu6ng 25÷30°C. Neu sau khi raa xong ma chiia co dieu
kien dua vao xii ly ngay ngtidi to co thd &mg nhang tam vai dm dap len
thUng chaa rau trai de' giai nhiet.
Hinh 4.30 Ccit act, lua chon sa bS, loai bd cemh cudng, trcli ha hang
traac khi duct veto may phc2n loci
THU HOACH RAU TRAI TUOPI 347
Hinh 4.32 Rua rau cdi có suc khi Hinh 4.33 X6i rita buffing chudi
5- Th6i kho
Sau khi rCira xong, rau trai phai &roc lam kha be mat de de (long goi
vao bao bi, nhgt la bao bi gigy, hit hong vi Trai deft cang de dinh dgt cat,
nhiem vi sinh vat lai. M6t s6 san phgm cu chi nhit hanh, tot hay trai mtii
nhti chanh, cam, tac can phai duvc hong nhe nham lam dai vo bi ben ugoai,
han gan vet thuting ccr hoc, giam mat ruffle, tang thdi gian bao quan.
Hirsh 4.34 14 thong quat tho'i kho trai rau khi rata
THU HOACH RAU TRAI TLIC! 349
He th6ng quat gi6 Ong suit manh thadng dauc stI dung cho muc dich
nay, thdi gian rau trai di qua b6 phan th6i gi6 phai nen, chi vita du lam kilo
nude teen be mat trai. Doi vdi hanh toi, c6 the sit dung mot luting gi6 gm
(35÷40°C) dd hong kilo lap vo hp ben ngoai cac top hanh
6- B9c slip
Boc sap la sit dung sap auk phdm dd bao boc ben ngoai cac loci trai
nha data chu0t, bi ng6, Ca tim, ca chua... de' thay the cho lap sap cutin ttt
nhien (la bi mat di trong qua trinh rita. Lap sap nay c6 vai tro nhu. mot mang
bin ye trai giam mat mat do bay hui nutac trong khi dOng goi va phan ph6i.
D6ng th6i lop sap nay con gilt nhiem vu mot mang bao MA (Modified
atmosphere) giup didu khien thanh phan khi quydn chung quanh trai, keo
dai thdi gian song cho tali. Chi c6 nhang loci trai c6 136 mat nhtin (khong c6
'Ong tu, gai...) IA c6 thd tietn hanh boc sap. Rau la khong thich harp vai qua
trinh nay. Khitign hanh boc sap, can phdi lam cho lrtp sap kilo hoan toan
trate khi chuyen qua ding doan tigp theo.
Thiet bi boc sap cat' t4o g6m mot bang tai la cac truc quay ban chdi de'
ddy trai di va trang ddu sap len 136 mat trai. MOt lap len ni, c6 be rOng bang
vdi be r6ng bang tai, phan ph6i sap long tit mot b6n chda. M6t tam
polyethylene the phia tren se ngan chan ski b6c hui cua dich sap thgm tren
ldp len ni. Trai se Ian qua cac truc va lien ti6p ti6p )(tic vai lap len ni thgm
sap va cac ban chdi de clan au sap len be mat trai. Sau bang tai se la he
th6ng quat th6i kho sap.
N&p day
Dinh 4.35 Nguyen tdc boat clang cda thiet bi boc sap cho trai cay
350 CHLICNG 4
Hinh 4.36 Phan loai trdi cay thu cong tren bang tdi
THU HO,ICH RAU TRAI TUC! 351
Trong mot vai day chuyen clang g6i, sau khi trai da qua qud trinh lua
chon bang ca giai, se duac data vao lua chon m6t Mn naa bang thu cong nham
di6u chinh nhang sai s6t do thiet bi.
C6 nhiAu kigu thigt bi lua chon trai, nang sugt lua chon trai tren cdc
thiet bi nay cao Ilan so vai nang sugt lua chon thu cong rat nhi'eu va tranh
chicle nhung chenh tech do chii quan tiing cong nhan khi lua chon thu cong.
Tay v4Y, a nhung nuac dang ph& trim nhu nitric ta, rat hiem thgy ca s6 nao
co dau ta he thong thigt bi nay.
Dua tren nhiing tieu chi khdc nhau, co thd tign hanh phan loai rau trai
theo kh6i Wang, kith thu6c, hinh clang, kh6i luang rieng, mau sac, khuyet
tat... Trong thuc te, mot he thong phan loai thuang bao g6m hai cho tai ba
kidu phan loai, nham mac dich phan chia rau trai thanh nhang nhOm san
phgm gan nhu d6ng deu v'e chgt Wang.
Ifinh 4.37 Can trai trail Hinh 4.38 Phan loci trcii ba
day eh uyen theo khoi Ittang
352 CHUUNG 4
Hinh 4.39 Phan loai trai cam tren may nhieu day chuyen
Hirsh 4.41 Phan loai hanh tay cu tren va hanh tay cu dai
Hinh 4.42 Nguyen l5P hoat d'Ong thia bi phan loai bang tell d6c
va rulo phan loai trai cay
354 CHONG
Hinh 4.43 Nguyen 13% hoat ciOng thiet bi phdn loci bang xy lank quay trop
Hinh 4.44 Phan locti trdi le bang bang tai doc va truc lan ngang
- t,
Hinh 4.45 Phan loci cam bang cdc truc Ian doc
THU HOACH RAU TRAI TLIdl 355
1
Phan loaf theo mew sac
Mau SAC the hien di) chin dm trai, trai bi ha hong cung c6 the c6 mau
sic khdc biOt. Nguyen tac chung cud cac thigt bi phan loci mau sac la sir
dung nhang he theing chup hinh trai va so sanh mau cud trai voi mau chuan
da. cal dat, lam ca sct cho nhang xi( ly tie-p theo. Hinh 4.46 la nguyen ly hoat
dOng can mot thigt bi phan loci trai theo do chin
Mang taiga
BO phan dieu
khien phan loci
Te bao
quang dian Phong nen
BO, khuech dai
San phdm
■•■
Bo phan dieu khien
.10
phun khi nen
Dudng ra cua Nang Wong cung cap
phe phdm
Hinh 4.47 Nguyen teic boat dOng may phan loci theo meat sdc
356 CHLIONG 4
Phan loci bang phan tick thanh phdn hoa hoc (NIR)
NIR (Near Infra Red) la phaang phap phan loai hien clai, dkra vao
nhang bac x4 can hang ngoai, trdi di qua may se duac phan tich v6 do Brix,
ham lacing dating, vitamin, acid amin, protein, cdc thanh phan vi lacing
khac... ma khong can pha hong trdi. Trdi se daac phan loai tinh to hen, tuy
nhien bien phdp phan loai nay van con rat han the vi chi phi rat cao, chi
dung cho nhang thurang phdm có gid ban rat cao.
Bang 4.14 Phan loci san, phcini tcio (Cong ty Stemilt, Washington)
56 336 89,5
64 294 86,5
72 261 83,5
80 233 81,0
198 95 60,5
Phan loai IA ca set phan hang, phan cal) cho san phdm rau trdi
Mat san phdm rau trait muan thuang mai hoa ngoai viec dang ksr nhan hieu
con phai dang ky tieu chudn digt, ltt cng, bAo bl (long ph6in chifa
THU HOACH RAU TRAI TUO'l 357
trong bao bi phai dung nhit mO ti ben ngoai bao bi, va dung voi chit lacing
da dang 4. Troc khi van chuyen mua ban, lo san pligm se phai qua sit kiem
tra &la ca quan eh& nang, nham dim bio chit lacing lo hang dung hop deng.
Thy cong ty san xuit va thy chi tieu da dang ky, san pham thuting &roc
phan hang thanh cac loai 1 - 2 - 3 - 4; cac loai A - B - C - D hay cac loai
ngoai hang - hang I - hang II - hang III. Data vao ban mo to san phdm kern
theo titng phan hang ma thvc hien phan loai.r6i phan hang
riu to thi truang: day la yeu t6 rat nhay cam WI c6 y nghia quygt dinh
cho toan 136 day chuydn san xuat tit lac gieo trong cho d'art khi (long goi san
phdm cu6i. San phdm se ductc dua den thi twang nao, d8 tinh hay kilo tinh.
Ngu dai tticing IA nhiing khdch hang san sang tra gia cao nhung *doi hod cao
vd chat lacing va cam quan thi san phdm se dttqc clang goi trong bao bi dap,
kich at& phi hqp va c6 thd bao v0 tot nhgt san'phdm chita ben trong. Neu
san phdm cung cap cho tram phan ph6i trung chuydn hay cac cita hang, sieu
thi ma to ho se bao goi cho Idiach hang thi c6 thd clang gai timg kh6i lacing
len. Chi phi clang gai se thgp hen. San phdm loai thtteng hang, loai 1 ding c6
thd (kw dOng gai ky he san phdm loai 2, loai 3.
loqi d4u, rau la, bong cai... se lam tang nhanh t6c de ha hang caa san phdm.
Luang nhiet nay can clyqc giai phong ra kh6i vi tri kh6i san phdm. Qua trinh
song goi phai chki Sr den kha nang giai nhiet cho san phdm. Chon bao bi
thich 11.0 IA bien phap dg thkic hien nhat khi d6ng goi. DO day va kha nang
thoat nhiet caa bao 131 phai Wang ang vdi t6c de ho hgp cua san phdm chila
ben trong. Neu bao bi qua day, qua Ian, nhiet thoat khong kip, se xugt hien
Idp nuOc dong tren mat san phdm, nhiet de WI dO dm se pha hong san phdm.
Co the giai guy& bang cach giam de day bao bi, giam kich thadc bao bi va
sap xep sao cho co su thong hai gala cac bao bi.
Bao bi klaing mesa deo la cac loai bao bi c6 de cang thay dei, vim c6
the dung dd chaa dyng san phdm vita c6 tac dung bao ye san phdm ch6ng hut
hang co hoc nhu d4p v6, chu6t can... D6i viii loai bao bi nay, dm co th6 dp
dung not s6 phuarg phap bao quan nhu thong gib, lam lanh...
360 CHUOVG 4
Bang 4.15 Tinh chat ciia mSt ucii loqi bao bi clang tai
Nguein: Walker, D.J. (Ed) 1992. World Food Programme Food Storage Manual.
Chatham, UK: Natural Resources Institute
Gio thting dan bang nub', tre nila: day IA nhang loci bao bi truyen
thong, dole sit dung rat rOng rai do gid thanh re, ca the tdo thanh nhieu
hinh clang, kich ca phis hip vai san phdm. Dieu kien thoang khi cho san
pham t6t, tuy nhien loci bao bi nay khong du'qc cang lam, de bi de bep neeu
chat d6ng va nhi-mg canh sac &la bao bi d6 lAm cho rau Id, trai chin bi dap.
NgAy nay pham vi sit dung cua cdc loci gie tre da thu hep trong san xuat
nhO, ca the vi chung da khong con phu hip do kich thaac Ion va kilo sap x0p,
tSr 10 san pham bi hit hong cling cao (H.4.50).
c6 kha nang ngan ngiia benh ung tint va tim mach; lycopene, thuOc nhem
carotenoid, la chit chOng oxy hea c6 kha nang lam giain tS, 10 mac benh ung
that tuydn tin Het nth dan 'Ong.
Nhcing thanh phin khac tim thiy trong buai bao dim acid phenolic,
limonoids, terpenes, va monoterpenes, giup cho qua trinh sinh tang hgp cac
loai enzyme.
Nhieu nguti tin rang an buai gidp cho bat map vi ne c6 kha nang
chuyen Ilea lipid trong ca thd. Tuy nhien c6 the tac dung giam can ctia bum
c6 pha'n nao vi chaa it nang Wong va nhigu chgt xcc. Pectin cd nhi0u trong vo
x6p cua buai IA mOt loai chit xcc hoa tan c6 tac dung lam giam cholesterol
trong mau.
Bach gin') chung to an ngori, kich thich stt tieu hoa vi tang cutng ski tidt
mat. va tidt dich vi. Dung bu'ai vao bu6i sang Vic bung ddi c6 tac dung loi tieu
va tgy chit dOc, gidp loc mau, thai nhang chgt Mn va dOc to it then. va gan
ra ngoai.
Hesperidin va naringin la hai chit flavonoid c6 trong btiai gitip bao ve
tinh dan h6i cda mach mau, ngiia xcc cung dOng mach, gian tiep ch6ng chang
cao huydt Ai) va tai bidn mach mau nao.
Cac nha khoa hoc Ba Lan nghien cuu va nhan thiy hop chgt chi0t xugt
What Wed chaa nhigu chgt ch6ng oxy hoa manh c6 thd gitip lanh cac vet loet
da day. Btiai con lam tang tuan hoan mau ddn cac vi tri loet.
Lycopene, limonoid va cac naringine gap phin xoa diu cac trieu thing
do cam lanh va cac tai bic:;11 tim mach cung nhu ung thu. Cac nghien ctiu
khoa hoc cho thiy limonoid lain gia tang ham lacing &la mOt s6 enzyme c6
kha nang giam dOc tinh va hi; trot vi& loai be cac tac nhan gay ung
Cocktail Yon-Ka chd bidn tit buai, chanh, cam, hung tay, huang than,
dau hat bi ngo... gidp gia tang ye tuti tan cho lan da, cheing lai ski tan tong
cua cac yeu too nhiem moi truing va gidp bidu bl can bang cac ye-u to dinh
during. Ngoai ra, cac loai ken buai cung c6 tac dung diking da.
La bitai dung de tri cac chung dau dau do phong, viem khdp; cui bu'di
chaa hen, mkii bu'ai c6 tac dung ch6ng viem, ac the qua trinh ngking tap tieu
cau va cai thien dO ben vOng thanh mach.
vi ngot dang, tinh am, tac &Ong vac) tY, then va bang quang,
cong dung hoa dam, tieu thus, ha khi va lam khoan khodi lOng ngkic. Cui bu'ai
du'gc dimg dd chaa cac benh sau: Chang ho hen a ngtidi gia, dau bung do
lanh, thdc an dinh tre, cham tieu, san khi, phu nit xnang thai non nhieu.
Hoa bitch: c6 tac dung hanh khi, tieu dam, giam dau, dung d0 chaa cac
chang dau da day, dau tac ngkic vdi lieu tit 2+4g, sac ming.
362 CHLICNG 4
thong nhua c6 the ch6ng len nhau, it c6ng kenh de chuyen chef, de thu h6i. Ve
mdt cam quan, co thd chd tao thong c6 nhi6u kidu clang, kich thu dc, co nhieu
mau sac va c6 thd in nhan len tren mat ngoai thimg. Nhuoc didm cua bao bi
nhua chinh la khong tai phan hay. Kern theo thimg nhu'a ding co nhfing tam lot
duoc dtic san tucmg Ung volt tUng loci san pham (H.4.53).
Bao bi cho ngitai tieu truce kia, nhang san pham rau trdi khi
ban le sau khi can se duorc dung trong bao bi mem nhu bao giay, bao PE
x6p... My Wong mua ma bao bi co thd lain hay nit& Hien nay, viec ban le
san pham &Arc dung g6i san theo tUng don vi va kh6i lung nhat dinh dang
(bloc thtic hien a mot s6 cora hang phan ph6i le, ddc biet la tai cdc sieu thi.
Tuy nhien, ding co nhieu khdch hang to ra khong may tin Wang vao chat
lacing cdc mdt hang •ditoc d6ng goi san. Do d6, ben canh nht:ing san pham
dOng goi san, da s6 nha phan ph6i van de cho khdch hang to do chon lora
theo 3'7 thich.
cAC LORI TRAI GAY CO TIN NANG PHAT TRIEN d VIETNAM 463
chk. Nhung a nhiat do cao qua tit 40°C tra len, cay cling ngimg sinh truang,
canh la bi kho heo. Gang c6 mat s6 gi6ng cam chiu du'ac nhiat do cao. Su
phat tridn cua cay cam cling can du anh sang. N6u thi6u anh sang thi cay
cam sinh truang yA phat duc kern, kilo phan hoa mim hoa, anh twang lan
de'n nang suit va sin lacing.
Cam IA loai cay an trai u'a gm. Lacing mita thich flap hang nam IA
1000+1500mm. Trang cam a nhQ'ng noi c6 do am khang khi 70+80% cay se
cho trai to, deu, yo bong, nuac nhieu, phdm chit trai tot, it bi rung. Loai dit
thich hqp nhit cho cay cam là vting dat phu sa yen song, x6p, nhe, phi nhieu,
luau ma. Da pH cila dit khoing 5,5+5,6.
Bang 6.1 Thanh phCin dinh ditang cda cam titai (tinh tren 100g)
r Ham lUdng
Thanh phgn Odn vi
Mui Vd
75,95 %
NUdc 88,06
0,22 %
Acid h0u cd 1,41
0,22 %
Pectin 1,41
Ca 42 — mg%
mg%
Mu6i khoang P 23 —
Fe 0,4 — mg%
mg%
A 0,09 —
170 mg%
C 65
364 CHUUNG 4
Dong goi: qua trinh thing g6i duvc thcic hidn sau khi san phdm da
duvc phan loai. Du qua trinh phan loai thkic hidn the] cong hay diing thidt bi
thi khi dong goi vao bao bi cung can nhan cong xep san phdm vac) tilling
chtla. Lifqng san phdrn xep vacs thing khong dut.ic qua day hay qua long leo vi
ndu qua day, trai se cher' ep lan nhau dan Mil dap va, nhimg ridu xep it, thi
khi van chuygn dan x6c, trai se xao6n, va dap vao nhau va ding &in ddn
dap v6. Cac midng chen 16t, cac Ong x6p bao trai hoac cac vi x6p 16t trong
thimg giup bac) v'e trai tranh nhang hit hang neu tren.
Nhang ban nghieng, ban xoay co d6 nghieng duvc sit dung nham tap
trung trai v6 mot hitang gidp cong nhan de clang thao tac. Nhiing bang tai
duz.ic dung dd van chuydn cac thimg chila san phdm tit vi tri nay den vi tri
khdc. Ndu co yeu cau, doi khi san phdm phii duvc &Mg goi tart c trong bao bi
nh6, thutmg IA trong cac bao PE trong va mem, cac h6p PS trong va
hoac xep tren khay PS va bao phi mot 14 PE ben ngoai... sau do cac don vi
san phdm nho nay se lai duvc xep vao thong 16n.
Phong kin thimg (thatmg da in nhan hidu), in date, r6i data vao kho bio
quin hay len phtfung tin van chuydn tidp là nhung cong loan cu6i trong day
chuydn xit ly san phdm rau trai
Hinh 4.57 Dong thong cac sdn plidm rau trcii tacit
365
11-1U HOACH RAU TRAI
Hinh 4.58 Ccic kieu ciong goi rau trai khcic nhau
In nhan hi u: nhang bao bi c6 gan nhan hieu se giup cho cong nhan
khong bi nham Lan khi clang goi tren nhung day chuyen c6 nhieu loci san
phim, va darn bao cho m8i san phdin ducat data vao dting day chuyen xtlit 13i
pith hap. Nhan hieu nay con phai ducat in tren mat ngoai ctia thong chda san
Odin, hoac in tren tern ddn niem phong thong. Nhan hieu con gidp quang
cao cho san phdm, neu duck thie't ke bat mat, phu hap not dung.
- Ten caa loaf sap hay / va loci thu6c trii con trung da dung cho
san phdm.
Hinh 4.59 bieu din town b0 day chuydn xd13', sau thu hoach rau trai, tit
ltic rau trai &bac van chuydn tii vadn vd kho d6n khi Bong thong tao thanh
nhang don vi san phdm san sang durac phan ph6i ddn ngitdi tieu thu.
1 t. 1 ■■•ow •
nieVo Wee mast4i
Lam khO - danh bong BQC sap
Nhap lieu Ngam rita
ItErErria=1--=—
o S
lo o EGW
o D o lop 0 KO
Hinh 4.59 Day chuygn xily trai thy sau thu hoach
ging) san phgm rau trai cua cac phuang tien se khdc nhau. Dat higu qua cao
nhat trong cac phurdng tien van chuygn IA may bay, vi thai gian van chuygn lA
nggn nhat va cac may bay cher hang 'long san dgu c6 khoang lanh, bao vg tot
chat Kiang cho hang h6a. Thong dung nhgt là cac loai xe tai, vi day IA loaf
phuiang tien c6 the van chuygn van chuygn dgn c6 nghia IA hang
h6a chi c6 thg (Iliac chef dgn nai tieu thu bang xe tai. Van chuygn bang xe
tau, thuygn hay may bay cuing dgu can dgn ski hO tra cua xe tai dg van chuygn
hang tit ga, bgn tau hay phi truting dgn nui tieu thu hay kho bao quan.
..x.
.4
_,,,,
'
,...-...24 .-,.....„,.
4,- ..-•...;..........
", '' ' 7 "' ., t......
112= .2IP 44•••■■gr
....---:-.,.......-1--
....._-... .........-4.. A...........•....
46 '44. .4 ivrosore
i.
.;..X. . „Is- - .2%......^7^ .7 1 -
:
....k._.„.
_..e..-A■■•••" ■
,1146.41.,
...'.L .4-.411.
--4.....44-41 itio
Xe tai ha: dimg de van chuydn sdn phdm vita thu hoach tit vutn ve kho,
hay van chuydn tit kho den clic( hay nha may gin, ding c6 the van chuydn
mOt s6 sin phdm cO dO ben ca hoc tot nhu cdc loai cu, bi ngo... Dutng van
chuydn ngan nen chi can thong gib tit nhien, mui xe the bat tranh dnh nAng
ban ngay hay mild, c6 the cuOn bat lai khi b6c det hang hoac vao budi t6i khi
nhiet dO khong khi da ha thdp gitip thong thodt nhiet tit kh6i hang h6a.
Xe tai kin: ndu cha hang tren nhi-mg doan dating rat ngiin trong thanh
ph6, de tranh thdt thoat, c6 thd Set dung xe tai kin. Cdc xe tai kin chuyen cha
rau trdi di xa can c6 he thong lam lanh (la mOt khau trong he th6ng van
chuydn lanh); ne-u khong c6 he thong lanh thi phdi thong gi6 cuing bdc bang
quat gi6.
b)
Co hai kidu xe container: kidu container rti, xe g6m mot ddu may keo
va mot than xe phang, co thd sap mot hay vai container rti. Hang xep vac)
c
ontainer, va container co tac dung nhu mot bao bi gift lanh, bao ye nhiet dO
cud san phdin tit trutc khi xep len xe. Cdc container nay khong to tao dO
lanh ma du'gc xe-p vao trong nhang khoang lanh. Nhiet dO lanh ben ngoai se
giCi cho hang hoa ben trong container a nhiet dO bao quan thich hap.
Vai kidu xe va toa container, xe se g6m dau may keo va mot container
có banh xe, dttcte gan yeti ddu may keo theo ket cdu gi6ng toa xe lita. Lodi
container nay co the to thong thodng gio bang quat hay tit tao do lanh bang
he th6ng lam lanh khong khi Ira quat th8i. Nang ltigng sit dung Idy tit ddu
Indy keo. Kidu xe nay có the dung dd van chuyen san phdm di xa.
s.
Vi dO Idc rung khd cao nen xe lira thuang chuyen chef nguyen lieu tho,
Wang thk.tc, ngu c6c, va nhung loai rau trai c6 dO bdn ca cao va chiia chin nhu
khoai cu, hanh toi, bi ngo, chu6i xanh nguyen bu6ng. LJu diem cua xe lila la
trong tai chuyen chef cao, m6i toa c6 thd chef mot loai san phdm khdc nhau,
va data Indy co thd keo khd nhidu toa. Trong nhang toa do, co toa c6 thd IA
toa container kin, co thd tao nhiet dO lanh hay thong thoang gib cuang bac
giong nhu xe tai, c6 toa c6 mui, thong thodng tit nhien, co toa trAn, do do
hang h6a chuyen chef c6 the rat da clang.
H Inh 4.68 Win chuyen bang ghe a dong bang song Cetu Long
De chtlyen cha hang di xa, tit mien nam ra mien bAc hay char hang xua't
khau den eac n6Oc khac, tau thuyen tai trong lain, c6 hay khong c6 he th6ng
lanh se duck sit dung. San pham rau trai thuting khong d6 d6ng ma clang goi
trong bao 131 hay trong container, &roc then gift c6 dinh tranh bi hit hong do
dap vd vi -i rung lAc. B6c der hang phai thktc hi'en bang can du hay bang tai.
Container co the &roc xep trong ham lanh, hodc xep teen boong tau. Nhang
thanh ray dais htiong se gi6p du'a cdc container vao vi tri quy dinh. Container
hong cdc container nh6 hon.
114n g se 'lige xep a thiUi, tranh lam hu-
- —Utah 4.70 Container duqc xep trong beim hay tren boong tau
372 CHUONG 4
-:•••■.:44.44.
tl)'.7,. • - traec.c.r, ?i,k;
,
''1; INAW ' "" ' ' •
Hinh 4.72 Tau cha hang vai nhang container xep tren boong
Nliztac diem Ian nit& czia plutang tin vein chuyen tren bien nay lc
t6c do rat cham. Thai gian di tren song bin ton gap hai hay ba lan v6
phuong tin khdc. Hang hoa de bi hue hang vi dO am rat cao va thai gial
chuyen cha dai.
Loai tau cha hang c6 trong tai 16n nhat hien nay c6 thd chila khoan,
5000 container, c6 chieu dai khoing 20m.
cb kith thole phii hap yeti khoang hang h6a, san khoang c6 nhimg he thong
trklc lan dd dA clang data cdc container vao vi tri. DO than khong ben trong
may bay dd gidp cho nhiet dO tren may bay that ng th6p, dieu kien van
c huydn rau trai ttroi tang thudn loci hccn.
Vd-n de con On tai khi van chuydn bang may bay, d6 IA thdi gian bay
thi chi 6+18 gib, Oiling thdi gian chi tai cdc phi tradng di vA d6n IA khd
!au. Cdc container may bay that:mg khong c6 he th6ng thong thodng gi6
hay N thong lanh, nen n6u thdi gian chd ldu qua (1+2 ngay) san phdin c6
the bi hit hOng.
Hinh 4.74 136c del hang hoa len xuang bciy bay
Rau t.rdi du duac dimg vao muc dich gi di ncia cung can phai dat mot s6
yeu cau v6 chdt lacing. Rau trai ban ttiai c6 yeu cau vg chit 'Yang cao nhdt.
Trdi khOng duac hu hong, phai co kith thuac lun, ve bg ngodi ttiai sang, cau
true chAc, d6 chin d6ng dgu, mau sac dep, hating vi da.c trung, khong c6 nguy
ca ye an toan thkic phim. Rau trai dung vao cdc muc dich khdc nhii the bi6n
tuvi, the bie'n thanh cdc clang san phim ciing phdi co chit lacing ttiang ung
phi' hap.
Theo cdc chuang truac to da biet là chit Wang cita da so loai rau trai se
dat duac cao nhdt vao Luc thu hoach. Sau khi thu hoach, do nhigu tdc dOng
dm mai twang nhu nhie't dO, d6 dm, vi sinh vet... ma chdt Wang rau trai
giam din den khi ha hOng. Thai gian tit Luc thu hai mot loci rau trai den khi
chung bi hu hOng, khong sit dung dg an duac nita goi la thai gian song (shelf-
life) hay la thai gian bao quan ctia loci rau trai do. Khoang thai gian nay
ngan hay dai thy thji6c vao rat nhigu yeti to, d(ic diem cita loci rau• trai,
nhang diet] kin ben ngodi, digu kin bao quan...
Viec Ice() dai thai gian bao quan dttqc thktc hien theo nhigu phttang
phdp khdc nhau, tuy thuOc vao nhigu yeti to khach quan va chi] quan. Nhang
phAn chit yeu cua chuang nay se dg cap dein cdc chi tieu chdt lacing cud rat
trai tttai, nhung bien phdp bgto quan finking duac sit dung nham keo dai tho
gian sit dung ding vdi nhung bien phdp nham hoan thien tinh chdt cam guar
cua san pham rau trai tuai.
Dg lam ro y nay han, to c6 the xet vi du ve viec danh gid chit lacing
xoai taxi. D6i vai ngadi tr6ng trot thi trai xoai c6 chgt lacing t6t khi thu dacic
mac thu nhap cao nhal tren thi trusting tai mit thi digm nhgt dinh trong
fnUa. Ho se phai can nhac giga nang sudt N/A chit lacing cua trdi, va c6 the ho
se luta chon giii phdp tao ra nang sudt cao, va chgt lacing c6 kern di chat it.
D6i vai ngadi chuyen cher hang, trai xoai c6 chgt lacing cao IA trai con xanh
cung, de c6 the van chuygn tit ncti tr6ng trot dgn nai tieu thu (c6 the gan ma
cung c6 thg rat xa) ma khong bi ha hang, dap vd, trdi ding xanh tang t6t.
D6i vai ngatti bdn hang thi trdi xoai chgt lacing t6t IA trdi chin nhang con du
dO cang nhgt dinh, khong c6 ha hong. D6i vai nguti tieu dung, trod xoai phai
chin, mem, ngot diu, mong no lc va CO haang them to nhien khi an. Mau sec
cua v6 trdi va hinh clang ben ngoai ding quan trong trong viec lila chon cua
ngadi tieu dung, nhang ctoi vai ngadi chg bign cdc san phgm tit xoai thi
nhitng chi tieu nay lai khong claac chd trong lam vi khi chg bign thi hinh
dang trai xoai se bign d6i. DO chin va dO d6ng deu ve kich thole lai IA nhi-ing
yeti cau chu ygu cua ngutti chg bign.
Do d6, c6 thg nOi nguidi tieu dung se xac dinh chit Wong cua rau trai.
Cac yeu du ve chgt lacing san phgm lien quan chat the dgn chgt lacing trong
nhi6u qua trinh: thu hoach, bdo quart, van chuyen... Viec tip thi rau trai tacti
luOn hating tai mac tieu cu6i ding là hgp dAn loot ngadi tieu &mg von van
d6ng vai tro cha ygu trong viec xem )(et kha nang dtioc chip nhan cua mOt
san phdm.
Doi khi yeu cdu v6 chit lacing rau trai cua ngadi san xudt va tieu
dung cung khong nhgt thigt phdi gi6ng v6ci yeti cdu chdt lacing cua ngadi
tr6ng trot. Ddu Ha Lan non thutng lit6m va ngon hctn dau twang thanh,
nen nguti tieu dung thi yeu cau cung cap citxu non, nhulig ngu hai non thi
nang sugt thu hoach giam, do do khong phu hap vii yeu cdu sari lacing cao
cua nguti tr6ng trot.
buec nhfing san phgm rau trai khi mua ban phii tuan theo nhang tieu chugn
dd chicle ban hAnh thong qua syr kidm sodt cua ca quan gidm dinh.
Nhiing met hang khdc nhau cleu c6 nhang tieu chugn khac nhau duet
dp dung cho san phgm tieu thy tai ch6 hay san phgm xugt khgu. M6i qu6c
gia hay m6i khu vyt kinh to ciing co he thong tieu chugn chit lacing rieng
thich hap vhi nhu cau cua minh. Thi try trng rau trai lA thi truting qu6c to do
d6 se t6n tai nhang tieu chain chgt lacing qu6c to v6 cdc loai san phdm U.(
rau trai.
T6 chtic FAO (Food & Agriculture Organization) va WHO (World
Health Organization) da data ra be tieu chugn v6 chgt luting thyt phgm, trong
d6 c6 tieu chugn ctia tat ca cdc loai thyt phgm Ice ca dang nguyen lieu va
dang chg bign.
Uy ban Kinh to chau Au (ECE - Economic Commission of Europe) IA to
chtic tien phong dua ra nhang tieu chugn qu6c to cho cdc loai rau trai tuai va
met s6 tieu chugn chau Au da duvc to chut Hap tdc va Phdt trien Kinh to
(OECD - Organization for Economic Cooperation and Development) thong
qua. Hi'en nay nhting tieu chugn nay chi c6 hieu lure trong pham vi cdc nuac
Tay Au, MS, va Canada, nhung c6 nhieu 13'r do de tin rang chting se fres thAnh
tieu chugn th6ng nhgt tren toAn the giai.
Dua vao nhang tieu chugn trong va ngoai nurac, met s6 yeu cau chung
tea thieu de met san phgm rau trai tuai c6 the duet dua vAo thi twang qu6c
tg, c6 the ke den nhu sau:
- Rau va trai phii lAnh manh - khoe manh va lanh len - c6 nghia IA
khong c6 nhucic diem lien quan tai de ben - kha fling to nhign ch6ng
lai nhiing nguyen nhan gay hu hong - ctia loai rau trai d6. Vi dy,
nhang vet ha hang, th6i rifa, them hay nut va.
- Rau trai phii hohn toAn sach, khong Ian tap chgt, khong c6 mui vi la,
khong (long am tren be met
- Rau trai phai c6 kith thus binh thing va hinh thtic ben ngoAi phii
phu help of i gi6ng, mua N/A dia phuang san xugt.
- Rau trai phai dat dttqc dO chin dam bao cho san phdm phai a trang
thdi chgt loprng tot nhdt.
C6 the phan nh6m chat lacing theinh ba nhom
NhOrn cl(te bitt:
- San phgm c6 chit, lacing rat tot, hinh dang, hinh thtic ben ngoAi, may
sac, mui vi dec trung cho gifing cay trong
- Hau nhu khong c6 vet hu hong ben ngoai
- Bao goi can then, dep.
00 WAN RAU TRAI Ttial 377
Nhom Logi 1:
- San phdm co chit lacing tot
- Khong hu hang
- Bao gOi cdn than
Nhom logi 2:
- San phdm co the co mot vai ha hong ben ngoai, khOng anh haling den
chat lacing ben trong
- Ddp Ling duac nhiing yeu cau t6i thigu da neu teen.
Ngoai ra ding cO met vai tieu chudn clac biet da duac dat ra d6i vai met
s6 loai rau trai. D6i vai nhfing tieu chudn nay, cac yeu cau can thiet du is dua
ra rat chi tiet, c6 minh hoa giai thich sao cho nhiing tieu chudn nay co the
ip dung de clang va dang be.
Nha nu'ac Viet Nam da ban hanh cac tieu chugn TCVN de kiem tra
chat lacing cac san phdm rau trai taxi cung nhu the bien. Nhang TCVN di
aiding co mac chat lacing thap hcrn so voi cac he thong chat lacing khdc, tuy
alien de co the hOi nhap voi thi twang qu6c te, cac TCVN da va se du'yc
hieu chinh dua teen nen tang tieu chudn qu6c te ISO (International
Organization for Stadardization).
Sit gia tang viec tiep thi trtic tiep W ngutri trong toi cac sieu thi hien
dang lam cho cac tieu chudn chat lacing con phai tuan theo nhang chi tieu tai
chO du'oc cac sieu thi de ra, nha san xuat mu6n cung cap hang cho sieu thi thi
phai tuan theo nhiIng chi tieu do. Nhiing chi tieu chat lacing do sieu thi dua
To thating thay clei theo Utng theri diem va theo yeu cau clia khdch hang.
Sur khdc nhau ye di'eu kien trong trot, cdch that thu hoach, cac bien
phdp xit lSr sau thu hoach ding yeti nhang Wen dei khdc nhau trong timg loai
rau trdi clan den sy khdc nhau rat lan ye chit lacing san phdm. Doi vai mat
hang rau trdi tacti, chit lacing san phdm IA stir Using hqp cac yeu to danh gia
gia tri cua san phdm, dayc ngadi tieu dung chap nhan. CO 5 gid tri chat
lucmg cho san phdm rau trdi Wai:
1. Hinh thdc (appearance): kich thole, hinh dang, dO tuai (va tang,
sang, cung).
2. Cdu true (textural): dO ding, de don, de mem, d6 dai, cau trim m6 bac).
- -3,1-litung vi_(flavor): ngot, chua, chat, clang, tham, th6i, kh6ng mai vi.
4. Dinh &tang (nutritional): glucid, chat xa, vitamin, khodng, protein,
lipid...
5. An taut (safety): cac chat khong dinh during (cyanide, oxalate Ca),
doe to, VSV gay b'enh.
378 CHLICNG 5
Cdc tieu chudn nham phan hang san phdm rau trai thatmg khong de
Bang xdc dinh vi da s6 nhang thuOc tinh quydt dinh chit lacing ctia rau trai den
c6 tinh chu quan. Ngay ca khi chung dagc m6 to bang nlaing van ban cl,fc ky
chi tidt, chting van thidu nh&ng phacing phap khach quan thich hqp de" do dac.
MOt. trong nh ing phu'ong phdp danh gid chit lacing rau trai tali dude
dp dung ph6 bidn là plaiting phap cho didm mdu v6 nhieu thuOc tinh chit
lacing. Theo phasing phap nay, car: thuOc tinh chit kiting san plidm se dads
tap trung trong mot bang didm. Ngudi this se danh dal chim diem tifng
thuOc tinh chit lacing vac, bang didm. Tong didin thu ducic cd the dung de
danh gia chit lacing rau trai va ding &roc dung dd phan hang san phdm. Van
de chic dat ra c1 day IA phai chon thuOc tinh nao de chim didm va mac diem
phai IA bao ithieu dd, Wong tIng vdi mot phan hang.
Kich ca là met tieu chugn quan trong cua gid tri hinh thac, c6 the de
Bang do dam qua chu vi, dating kinh, de dai, reng, trong lacing hoac the tich.
Nniau loci trai cay nha nhan, vai, tao, dirge phan loai theo kich cct, thing la
do during kinh trai hoac vdi ding met loai bao bi, phan loai theo s6 trai dung
dugc trong bao bi do. Rau trai con c6 thd du'cic phan loai theo de dai va doing
kinh, thi du nha ca rot, maap, Vai da so cac loai rau trai lc.hdc thi
ILIA hieing lai la tieu chugn dd phan loai, c6 the phan loai theo kh6i lu'ang
timg trai hoac s6 trai trong 1kg san pham.
Hinh clang la chi tieu de" phan biet chUng loai trai. Ngadi tieu ding
tinging có yeu cam nhgt dinh ve hinh clang dac tru'ng cua trai va se khong
ch0 nhAn net' trai c6 hinh clang khdc tinging. Vi du nha trai chu6i thi phai
c6 do cong, du it hay nhieu, trai chu6i thing se bi coi IA di dang, khong binh
thndng. Nhang giOng tao khdc nhau thi c6 hinh clang khac nhau, neu ngutri
num yeu cau loai tao dai, thi se khong chap nhan loai tao c6 dang tron.
Cac loai rau trai c6 hinh clang khong binh tinging kh6 (lilac chap nhan
va cO gia thgp horn cac loai khac. Hinh clang ding la met van de trong cac
*long trinh gay gi6ng, lai tao giong vi mac du qua do ngadi to c6 thd thu
dtgic met gigng mai VA hart, ngon ham nhu'ng neu hinh clang thay do'i thi thi
tradng cang se khong san sang tiep nhan, doi hoi th?ii gian thay d6i tam ly
va thoi quen cua ngudi tieu dung.
Mau sac tacti sang, da dang IA didm n6i bat cua rau trai trong cac loai
thyc pham tit nhien. Mau sac IA yeu to cam quan gay sit lei cu6n, hap dan
cho sin pham. Mau sac ding lien quan den do chin cua rau trai. Trong qua
trinh chin, mau chlorophyll se bi phan hily dan lam n6i len nhang mau sac
khac cang c6 mat trong luc lap va sac lap nha carotenoid mau yang, do hay
flavonoid mau xanh, tim. vgy, ddnh gid mau sac can deng nghia vii danh
gia dO chin cua rau trai. Nhung tinh chat ve mau sac cua rau trai da dale
ban luan a chu'ang 2.
D6 bong cua vo trai ding la met yeu to gitip danh gia gid tri hinh thac
cua rau trai. DO bong dm met be mat vat thd phi thuec vao each phan xa bac
xa chieu den be mat d6. Be mat co de min khong (long deu se lam cac tia
sang Uri phin xa khuech tan, cac goc phan xa se Ian hay nho hem so of i goc
phan xa binh thaOng, tao nen cam giac g6 ghe, the rap. Be mat tran lang
hotm town se gay hien tacing phan xa dinh hadng, cac tia tai deu c6 ding met
goo phin xa, tao nen cam giac sang va bong.
Nhang loai thiet bi do quang, nha Hunter va Gardner Color Difference
Meter, IA flitting may anh 3 chieu chup anh trai va sii dung nhung dia mau
de phan tich mau trai theo he th6ng 3 true toa de. Phaang phap nay khong
phi huy mau thin.
380 CHIJCNG 5
Phiiang phdp trich chiet mau trong nhang dung moi thich hap, loc va
do do hap thu ctia dich trich a nhang btrac song xdc dinh cling co the duac ap
dung trong int vai trutng hgp, tuy nhien phaang phdp nay cO nhieu han chg
vi qud trinh trich chigt co the 'thong triet de, phii phd mau this va thdi gian
tie'n hanh khd dai.
Phdang pilaf) xdc dinh gid tri mau sac bang thigt bi do quang cho ke't
qua khach quan, se chinh xac do'i voi nhang san pham d6ng nhit nhii miac
trai cay ep, nectar, puree hay sauce. Tuy nhien, do tinh chit tki nhien cua cac
loai rau trai Ws:A la khong d6ng deu ve mall sac nen kitting thich hap lam cho
viec do dac bang thiit bi. Trong that te, de phan hang rau trai tilai , pinking
phdp sit dung thi gidc, mat nhin van thutang dagc sit dung han.
Bien phdp h6 tra cho viec phan hang bang mat thtiOng la viec sta dung
nhiing Vim the mau chuan, in mall sac cua nhang trai chicle chon lam chuan,
dg so sanh vai mau ctia mau Ulu'. Bien phdp nay gidp ddy nhanh to'c de lu'a
chon, phan loai va tang tinh khdch quan cho pinking phdp.
Khuye't tat cua rau trai bao goin ca nhang khuye't tat nhin thiy
nhu vet tham, tray )(Lift, nat a vo trai, vet can ctia sau bo, hut hong do con
trung va vi sinh vat va nhang khuye't tat khong nhin thiy duvc va chi khi
nao phd mau hay sii* dung thigt bi do thi rndi co the phat hien durgc. Nhang
khuye't tat se lam giim han gid tri thtiang pham ctia san phim ngay ca khi
cac khuye't tat nay khong lam inh hu'ong den viec bao quin ding nhii chat
lacing san pham.
tin &la cac loai te"bao khac nhau dac biet IA t6 bao day, hoa go, sit cutting len
ctia cac to bao mem. TS, le thanh phan protopectin, hemicellulose trong cac
gia n bao va thanh to bao, the tich va hieing khi chCa trong cac gian bao, sit
tich lay tinh bOt, lacing dich bao chda trong khong bao cung c6 anh hang
gian tiep lan trite tie'p den nhang tinh chat cau true.
DO chac thating bieu thi cho dO chin, do gion IA yeu to de mo to mo
bao tuti, dO mong nu& va clo bOt co lien he den di) nhat, ham ladng pectin.
sa c6 mat cda nhang me) dAn rdi rac se tao lye chCing lai laic nhai, tao ra
cam gidc x0, nhang to bao h6a g6 rUi rac trong thit trdi se tao cam gidc cat.
Nhang ldp mo bao bao ye thadng tao tra We cho qua trinh nhai va lam
gian gid tri cau true.
Thiet bi de danh gia cau talk thating duck the tao tren nguyen tac tao
laic Op len san phdm hay data san pham vao nhang ham nhai nhan tao de do
laic can thiet de nen ep va pha vd cau true cua san phaqn va do phan ldc tao
ra do san phdm, tit do co the danh gia chung v4 gia tri cau true. Co nhung
thiet bi da nang co nhiki ddu do - Texture Analyzer va ding co flitting thiet
bi chi kiem tra tang tinh chat nhai Tenderometer - do do mem, Succulometer
- do dO mong wick, Fibrometer - do do xd, Denaturometer - do do Wen tinh,
Magness Taylor Firmness Tester - do dO chac bang tit tinh, Maturometer - do
do chin.
cam se khOng phat hien dudc. Ngu'ang nhan cam caa nhang ngudi this khdc
nhau se khac nhau.
Cdc loai thidt bi phan tich hoa ly nhu sac ky. khi - long (gas liquid
chromatography) hay may quang ph6 h6ng ngoai (IR - infrared), td ngoai (UV
- ultra violet) kern sac kY kh6i ph6 c6 thd gitip phan tich va dinh danh nhieu
loai hdp chat tao hu'dng vi trong san pham.
chat, cao tao &la rau trai, qua trinh ho hap, thanh phan hoa hoc cim tang
loci rau trai. Trong nhieu truang hap, khong phai tat ca cac loai rau trai deu
chart dua vao sir.dung het mot Mat ma vi nhieu lY do nhu phai van chuyen
den noi tieu thu, phai chit dua vao ban hay san xuat, phai kho char len
gia... can phai bao ve chat luang, keo dai thai gian bao quan. Do do, can phai
Ap dung cac bin phap bao quan khac nhau. Phan nay se giai thieu int s6
pilling phap bao quan rau trai tuti thong dung nhat.
5.2.1 Nguyen nhan gay hd hong va giam chgt Wong rau trai ttidi sau
thu hoach
Co nhieu nguyen nhan clan den hu hang va giam chat lacing rau trai
sau thu hoach, c6 the xep chUng thanh ba nh6m nguyen nhan:
- Hci hang do nguyen nhan ca hoc
- Hu' hang do nguyen nhan vi sinh vat
- Hu hang do qua trinh chin.
, Nhang hit hong co hoc thutng xay ra trong qua trinh thu hoach va van
chuyen, bao gam nhang su dap va cua cac loai trai, dap rach la dm cac loai
rau, gay, va cat khong clang vi tri cua cac loai cu, nhang vet tray xuat lam
mat lap sap cutin bao ve trim va va ca nhang vet can thUng do con trong
chu6t bo. Hu hang co hoc c6 the tra nen mot van de nghiem trong khi lh
nguyen nhan clan den nhang hu hong tiep theo. Cac vet dap va tray xuat se
lam tang sit mat nude, tang t6c c16 ho hap, day manh su sinh tong hop
ethylene, thilc day qua trinh chin cua rau trai. Nhin chung thi thu hoach
bang ca giori se gay nen nhieu hu hang ca hoc han là thu hoach bang thil
cong. Tuy nhien, khi thu hoach cac loai di bang cach dung cu6c dao thi c6 the
gay ra tS710 Int hang rat cao nett khong can than. Cac thong china rau trai thu
hoach can phai sach, va mat trong thiing phai Om, khong c6 goc canh hay
tho rap de gay d4p va san pharn. Nguai to thutrng dung cac loai vat li0u lOt
de giam hu hang Ca hoc. Ram, la, giay hay nhang bia carton thu'ang duac sir
dung. Nhang tam la bang nhira ming &lac sit dung mac Si gia thanh co cao
vi chung rat ben, c6 the sir dung nhieu Lan va de lam sach.
Thu hoach thit cong c6 huan luyen co the IA Wen phap tot nhat giam
thieu hu' hang ca hoc, va tST le thai b6. Nguai thu hai co the nhan biet &lac
chinh xac trong thai chin caa rau trai, khong hai trai chu'a dart dO chin can
thiet, do do tang cuing su (long deu cho san pham. Tuy nhien, viec thu hoach
cling dbi-- hai phai durac that hien can then, toy loai rau trai nao se
phai dimg loai dung cu thich hop, dao kep phai ben sao cho khong gay dap
va, rail trai phai duoc d6 vao thUng china lin nhe nhang can than, khong
quang nem hay d6n nen lam dap va rau trai.
384 CHUMIG
Phai rau trai duai dnh ndng mat trai gay ra hien Wang "chdy ruing",
cac loai nhiia mil day tren va trai se bi oxy h6a, va polymer h6a thAnh nhang
lap nhua nau, lam giam gid tri cam quan cho san phdm. "Chciy lcinh" IA hien
tuqng tren vo trai ding xuat hien nhung d6m nau, nhung do nguyen nhan su
dung nhiet do bao quan lanh khong phi hap va do t6c dO ha nhiet (10 hay
tang nhiet (10 qua nhanh.
Hu hong ca hoc khi van chuyen se tang khi cong viec van chuyen b6c
vac daqc thac hien bang nhan cong. Trong truang hap nay van chuyen bang
ca giai se lai thich hqp hon. DO em, bang phang ctia xe van tai, &la doan
diking chuyen chi cung là nhang yeu to can luru 3"/ khi mu6n giam tST le hu
hang vi dap va trong khi van chuyen. Qua trinh phan loai sa b0 va cat bo
phan re, than, la thiia truck khi chuyen cher ve kho bao quan cung gop phan
giam hu hang ca hoc, vi khi van chuyen v6 kho, cac 130 phan thaa nay c6 the
lAm thing, dap, tray v6 san phdm Ice can.
Nhiem vi sinh vat là nhOm nguyen nhan tinging dan den sit ha hong
tuyet d6i. Rau trai c6 the bi nhiem vi sinh vat tit tren cay, lac chua thu hoach
bang con diking lay truyen tit con trimg, khong khi, gio, bui dat. Cdc loai vi
sinh vat nay hoac phat trign ngay va gay benh cho rau trai (chuung 3) hoac
ton tai trong cac mo bac), mao quan a clang nha bac), va se phat trier' gay th6i
hong rau trai khi c6 dieu kien thich hap. Su' nhiem vi sinh vat con cO the xay
ra sau thu hoach khi van chuyen, clang goi hay bao quan tai kho. Rau trai da
bi hu hong ca hoc thi nguy ca nhiem vi sinh vat lai tang tang. Nhitng vet mit
va, tray xuat IA not xam nhap &la vi sinh vat, dich bAo thoat ra a nhung vi
tri nay se IA nguon dinh du'ang cho vi sinh vat phat trign. Rau trai nhiem vi
sinh vat se thay d6i sau sac gia tri cam quan, v6 trai mat matt, xuat hien
nhcrng dthn vi sinh vat tit tit lan Ong. Mau sac cila thit trai se hien d6i, xuat
hien mid vi la, eau frac chdc bi phd va, rau trai se bi mem nhQn va th6i
Nhung vi sinh vat nhiem tren rau trai c6 the IA loai gay benh va sinh doc to,
anh twang den gid tri an tam ctia san phdm.
Qua trinh chin xay ra tai nhien sau khi rau trai da dat daqc dO truing
thanh cut dai. Khi trai chin, nhieu Wen d6i din ra, clang ke nhat IA sit gia
tang cung dO he hap, sinh tong hap ethylen, chuyen h6a cac chit gitip cho
trai ngot hctn, thorn hun, mat] dep horn va cau true trot nen mem han (chaang
2). Tuy nhien, sau giai doan chin tich cut, gitip lAm tang gia tri chat lacing
cho rau trai, lh d6n giai doan chin qua. Moi hien d6i trong giai doan nay mac
du tuang tit giai doan truck nhung lai CO khuynh hurling lam giam dan chat
luting rau trai. Trai mem,cAng mem hon, de dap vac', de bi vi sinh vat tan
citing, ben canh cac chat thorn. Chat mAu bat dau xuat hien nhang san phani
oxy h6a, lAm bien d6i mAu sac, them nhiing miti la.
Nhin chung, co nhieu nguyen nhan clan den hu hong va giam chat
luting rau trai sau thu hoach. Phan tich duac nhang nguyen nhan nay se gitiP
QUAN RAU TRAI 385
hip chiqc bien phap xii 1ST va bao quan thich hop, nharn keo dai thtti gian
to c
hao quan va duy tri chSt lacing v6n co cita rau trai ttioi.
WO Hu hang do lanh
Rau trai chin va Ca chua Dap va
the looi trai cay Dua Qud chin, qua rn6m khi thu hooch
Bang 5.2 neu ra mOt vai nguyen nhan cher ye-u gay hti hong rau trai.
386 CHLICNG 5
5.2.2 Yeu ctiu ctia qua trinh bao plan rau trai ttidi
Nha teen (la trinh bay, rau trai hu hong la do cac nguyen nhan co hoc,
vi sinh vat va qua,- trinh chin ciia rau trai. Dd c6 the giam tem thdt do cac ha
hong CC/ hoc, can phai chd 57 den viec thu hoach, van chuydn, chon bao bi va
sap xep cac thimg san phdm trong kho. Nhang qud trinh xit ly tilt& d6ng gdi
se gitip to lga ra va thai be) cac ha hong co hoc. VI vay, khi data vao bao quan,
ha hong chil yeu thuting do nguyen nhan vi sinh vat va qud trinh chin. Yeu
cau dat ra cho viec bao quan rau trai filth IA lam cham qua trinh sinh hda,
giam qud trinh he, hdp (giam eating do ho hdp C), giam ton thdt nu c, ac the
ski sinh twang va pita tridn cua VSV va con trung gay hu hong rau trai.
C6 met vai thuat nga that:mg daoc de cap trong linh vac bao quan rau
trai tuoi: dO ben va thai gian bdo qudn, nguyen tdc brio qudn.
- Thai gian ton tra rat ngdn (vai ngay): chu6i, mang ca'u, rau an là_
Co nhi6u ye-u to anh huang den thti gian bao quan cUa rau trai, trong
do nhiet dO, d6 am khong khi va thanh phan khi quy6n là nhang yeu to c6
ahigu anh hu'ang nh'at.
Nhift do bdo quart anh huang den cueing dO ho hap va toe d6 phan .Ung
sinh h6a. Mu6n giam ho hap, t:tc ch6 hoat dOng song cua rau trai thi can bao
quan trong mai trutng nhiet dO cang thap cang tot. Nhiet d6 lam nguyen
sinh chat to bao co lai, giam tinh them thau cUa mang t6 bao, &in kha
nang trao d6i chat. N6u bao quan le a 21°C, thi thdi gian trai di qua diem
climacteric la 10+12 ngay, con n6u nhiet d6 bao quan la 0°C thi thai gian
trai di qua diem climacteric c6 the keo dai den 5+6 thang.
Tuy nhien, khOng nen ha nhiet do xuong thap qua vi khi nhiet d6 ha
xu6ng dudi didm thing bang, dich bao se bi dOng dac, t6 bao bi pha huy, t6
bao se bi ch6t hoac r6i loan cac qua trinh sinh ly, sinh h6a. Nhiet do thing
bang phi' thu6c thanh phan h6a hoc ctia dich bao, do do moi loaf rau trai se
co mot diem clang bang khac nhau, thutng nho horn 0°C. Le clang bang klii
nhiet d6 ha xuOng -2 + chu6i clang bang a nhi.(q d6 clang
bang cua khoai tay lai IA -1,7°C. Hanh tay c6 thd thing bang trong mot
khoang nhiet dO kha rOng, -1 + -3°C, nh6 kha nang truing nguyen sinh cao
ctia to bao.
M8i loaf rau trai co mot khoang nhi6t dO bac) guar' nhat dinh. Khi bao
quail a nhi6t d6 16cn horn hay nho hem nhi6t dO do thi chgt luang cua rau trai
se c6 bien d6i khong co lqi. DO chin rau trai cang cao thi nhiet d6 bdo guar'
phai cang thap va sur Wen dOng nhiet d6 bao quan khong nen Ion qua, chi
trong khoang ±0,5°C. Bang 5.3 cho nhiTrig vi du chtIng minh not dung nay.
Bang 5.3 Nhi'Ot do bdo qudn mot vai loaf trdi cay
DO dm khong khi ((pkk) guy& dinh t6c dO bay hai nude cUa rau trai. Neu
(Pkk thap thi cutng dO ho hap va t6c dO bay hai tang, rau trai se bi heo va
giam khol lacing ro ret. Cac hoat Ong t6 bao bi r6i loan, giant kha nang tit
de khang, de nhi8rn b6nh, vi sinh vat kh6 phat tri6n. Ngoqc lai n6u (pkk cao
thi t6c d6 bay hai giam, ho hap giam nhung lai tang nguy cu hu hong tit vi
sinh vet. VI \Tay, can phai chon dO em thich harp cho tiing loci rau trai.
388 CHLIONG 5
Anh hu'ang ctia (pkk phu thuec khd nAng ttt bdo ye cua rau trai va. cau
true mo Neu bi. Bieu bi chat, lap sap dAy thi c6 the bdo quill a (pkk thap.
HAnh cu c6 lap va kho boc ngoai nen c6 the bao Tian trong dieu kien (pkk là
70+75%. Do dm khong khi cling khong ducat dao Ong qua nhieu, chi trong
khodng 2%. De khae phuc anh Intang ctia (pkk to c6 the dung bao bi PE, PVC
mong, giay mem x6p de tranh bay hai nu'ac tit do.
Thanh phdn kht quyen bao g6m cac loai khi 02, CO2, N2. ThAnh phan
khi quydn thay doi cha yeu lhm thay d6i t6c de ho hap cua rau trai vA vi sinh
vat. Anh hu'ang ctia thanh phan khi quydn den ho hap da dtfac trinh bAy
trong chairing 2.
Thong gio IA d6i khong khi trong phong bang khong khi tit ngoAi vAo.
Thoang khi lA tao sit chuyen d'eng cila lap khong khi trong kho bao quan. Do
ho- hap hieu khi, lacing CO2 trong khong khi se tang den 'tic vu ck qua han cho
phep vA uc the ho hip. Luang heti nude tang thi cpkk vA de dm san phdm co se
tang. Nhiet lacing tea ra lam cho kh6i rau trai bi tang nhiet de. Ski mat 6n
dinh nay khong xdy ra d6ng deu, ma xdy ra cue be, yeti mat de khac nhau, a
tang vimg trong kh6i nguyen lieu, gay tac hai den rau trai. Do do, can phdi
thoang khi, thong gib.
Mac de thoang khi difac tinh bang s6 lan ddo tren khong khi, hay theo
t6c de chuyen Ong khong khi (m/s). T6c de chuyen Ong cao qua lAm lincfng
nude bay hai tit san phiim tang len. T6c de tholing khi trong kho bdo quan
rau trai titai thttang khoing 0,1+0,5m/s. Can phai thOng gi6 de thay d6i
khong khi mai khi hAm luting cac thAnh phan khong khi trong kho tang yu'at
mac quy dinh. C6 the tien hAnh thong gi6 tit nhien hoac curling bac thy de
reng ctia kho, thtfi gian bao quail lau mau.
Cac ygu to khae firth htfang den thai gian bac) quan con c6 the ke den lA
anh sang, tac Ong len enzyme, tang ctiang qua trinh trao d6i chat; loai rau
trai: thai gian bdo quan khoai tay muon dAi hem khoai tay slim, dila Queen
clAi han dila Cayenne.
Phan Mit, tSr 10 N, P, K phai hap 13-7. Thieu K, P, trai se kem thorn, it
chua, mau ha hang. Luang urea tang thi trai de bi th6i. Trai tr6ng d (tat do,
xam co the bit° quill 'Au han trai tr6ng a (16t Olen, mkin.
Nharn 2: cdc phaong phdp bdo quail du'a tren nguyen tac lam chAm, ac
ch6 host dOng song cua rau trai va vi sinh vat bang cach tao ra mai twang
khong thuAn
Nhanz 3: cac phi cng phdp bdo qudn data vao nguyen tac dinh chi ski'
song cua nguyen lieu va vi sinh vat c6 trong nguyen lieu. Theo phaong phap
nay vi sinh vat trong nguyen lieu bi tieu diet, nhang nguyen lieu ding mat di
chat khdng sinh, khong con khd nang khdrig benh. Vi v(iy, nen sit dung
pinkmg phap nay phdi tieu diet het vi sinh vat deng thai phdi c6 bien phdp
thong tai nhiem. Nham phuong phdp bdo quail nay khong phi hop vai muc
dich bac, quan rau trai tutoi.
5.2.3 Blio quan rau trai tddi d di6u ki0 tii nhien
Dieu kiOn tit nhien la dieu kien nhiet di) va do am khong khi binh
thuJng, thy thui)c vao bien do, ng caa thai tiet. CI Viet Nam, vai khi hAu nhiet
nhiet dO va dO am cao, cut:mg dO ho hap cua rau trai 16n, rau trai thuang
chin nhanh va bi ha hong rat nhanh. Nhiet do cao cung IA dieu kien thich
hclp cho ngm racc phdt tridn gay benh va phd hoai cay trai. Do d6, dieu kien
tit nhien khong thuAn loi cho viec bac) (pan rau trai tuoi.
Phaong phdp bao quin a dieu kien thing daa vac) nguyen tac bdo ton
ski song, dura vao khd nang tit de khdrig dia rau trai. Ngu?ii to van sit dung
phuong phdp nay de bdo quail ngan han cdc loai rau trai cha the bien. Curbing
do ho hgp cua loai rau trai nao tang cao, thi thai gian bdo quan tit nhien se
tang ngdn. D6i vai cdc loai rau la thdi-gian bdo (pan tit nhien chi trong yang
24 gift, trai cay thi co the Ice° dai den vai ngay, cdc loai cu do caring dO ho
hip khd thgp c6 the bdo quail (kw vai than, den vai thdng.
Thong thodng gi6 rat can thiet khi that hien phuong phap bac) quan tai
nhien, nharn giup nhiet dO, dO am khong khi va thanh phan khong khi trong
kho bao quail It bi thay dei do ho hap cua rau trai. Tay dieu kien vd the tich
kho hay dieu kien kinh to ma c6 the tien hanh thong gi6 tit nhien hay thong
gib cueing bac. ThOng gi6 tit nhien can phai ket hop ket cgu kho, vat lieu xdy
ditng, cdch sap xep cdc thing chita san phgm sao cho khong khi trong kho c6
the do'i luL tit nhien xuyen qua moi vi tri trong kho. Thong gi6 cung bac
bang quat but se cho hieu qua cao hon.
ranh thOng heti va có nap ma duqc ct mai vao ban dem de thodt khi ming thay
khi lanh.
D6i lufu khong khi bang tit nhien hay bang quat but ddy. Dieu kien
(Pkk, nhiet dO thay d6i thy th?ii tie-t. Co thd tang offing lam lanh them bang
x6i tried , b6c hcci (rai nude xu6ng tuting. dat, len mai). Mu6n thong thodng
tot phai sap xe-p nguyen lieu trong kho co khoang each, san cao de khong
khi de d6i luta.
300cm
200cm
l<5cm
4=1
Hinh 5.2 Cdu tao kho don gidn ddi litu cztang bac
Kho bao quart dor'gian thYdng chi nth chtla rau trai sau khi thu hoacl
ma chug kip lyr hay tieu thy. Chi nhung loci trai co vo day nhY bi ngo, ha3
cdc loaf cli nha khoai, hanh, su hao la cO the 'Rive lull trii lau hem trong cai
kho nay.
391
gAO OUAlv RAU TRAI TL/d/
ham. Ham bao quan thuting dung dd bao quan rau cu nhu' cti cai, ca rot, bf do,
hAnh, toi. Khoai tay, bi ngo c6 thd bac) quan trong Along vai thing theo
phuting phdp nay.
5.2.4 Bao gain rau trai tddi d digu kin nhi4t dQ thgp (bao quan lanh)
Cf dieu kin thutrng, rau trai thating cd nhiet dO khi cao, bang vai nhiet
dO Ulf quyen ben ngoAi. Qua trinh ho hap se giai phong nhiet hiccng lam
tang clan nhiet dO cua sari pham theo thOi gian, lAm cho t6c d6 ho hap lai
cAng tang them. Qua trinh ho hap din ra nhanh con IA nguyen nhan cila ski
phan htiy cac chat dinh &tang va cau truc cua rau trai vA phat tin ctia vi
sinh vat. Kim sodt qud trinh ho hap cua rau trai vA vi sinh vat bang cdch
ha nhiet d6 bao quan chinh là nguyen tic cua phu'cmg phdp nay.
Bang 5.4 Nhi'et do bcio qudn cda snot s6 loai trai cdy
_
(1) (2) (3) (4) (5)
Lit gal -0,5 + 0 31 + 32 90 + 95 34 tuan
go gang 10 50 85 + 90 3 + 4 tuan
Nho 10 + 15 50 + 60 85 + 90 6 + 8 tuan
oi 5 + 10 41 + 50 90 2 + 3 tuan
Mit 13 55 85 + 90 2 + 6 tuan
i
Kiwi 0 32 90 + 95 3 + 5 thang
-
Quit 4 40 90 + 95 2 + 4 tuan
Chanh 10 + 13 50 + 55 85 + 90 1 + 6 thang
,
Chanh la cam 9 + 10 48 + 50 85 + 90 6 + 8 tuan
Du du 7 + 13 45 + 55 85 + 90 1 + 3 tudn .
Daa 7 + 13 45 + 55 85 + 90 24 tuan
Sa po che 16 + 20 60 + 68 85 + 90 2 + 3 tudn
Dau 0 32 90 + 95 . 5 + 7 ngay
Me 7 45 90'4- 95 - 3 + 4 tuan
,QuYt _._ 4 40 90 + 95 24 tuan
Dila hau 10 + 15 50 + 60 90 2 + 3 tuan
Ngudn: McGregor, B.M. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA Office of
Transportation, Agricultural Handbook 668.
394 CHIJONG 5
Bang 5.5 NhOt coo bcio qucin cua mot so loci rau cii
GI:mg - 13 55 65 6 thang
0 • 32 98 ÷ 100 2 ÷ 3 tua'n
Rau dia'p
7 ÷ 10 45 ÷ 50 90 ÷ 95 7 ÷ 10 ngay
mudp
5 -:- 10 41 ± 50 85 ÷ 90 +6 tuan
Olive tUdi
32 95 ÷ 100 34 tuan
Hanh tUdi 0
0 32 65 ÷ 70 1 ÷ 8 thang
Hanh kho
0 32 65 ÷ 70 6 + 8 thang
Hanh chum
_
0 32 95 ÷ 100 2 ÷ 2,5 thang
NO tay
0 32 95 ÷ 100 +6 thang
Cu cai yang
32 95 .1- 98 1 ± 2 tuan
Pau tUdi 0
32 ÷ 50 60 ÷ 70 6 thang
lieu, dt khO 0 ÷ 10
7 ÷ 13 45 ÷ 55 90 ÷ 95 2 ± 3 tuan
Tieu ngot
10 -:. 16 50 ÷ 60 90 ÷ 95 10 ÷ 14 ngay
Khoai tay thu hoach sdm
4,5 ± 13 40 ÷ 55 90 ÷ 95 5 ÷ 10 thang
Khoai tay thu hoach muon
50 ÷ 55 50 ÷ 70 2 ÷ 3 thang
Bingo 10 :-13
31 ÷ 32 90 2 ± 3 thang
Min qua -0,5 :- 0
0 32 95 ÷ 100 10 ÷ 14 ngay
Rau bina
55 ÷ 60 85 ÷ 90 4 ÷ 7 thang
Khoai lang 13 ÷ 15
7 ÷ 10 45 ÷ 50 85 ÷ 90 4 ÷ 5 thang
Khoai SC?
18 ÷ 22 65 ÷ 72 90 ÷ 95 1 ± 3 tuan
Ca chua xanh
13 -:- 15 55 ÷ 60 90 ± 95 4 ÷ 7 ngay
Ca chua chin
95 ÷ 100 2 ÷ 3 tuan
Cai xoong 0 32
Ngujn: McGregor, B.M. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA Office of
Transportation, Agricultural Handbook 668.
Bao quan rau trai o nhiOt do thgp la phuong phap bao quan ph6 bie-n
nhat hiO nay. Nhi4 do bao quan se tit 20÷24°C xu6ng nhit di) ga'n (long
bang cua dich back. NhW d6 cang lanh thi cu'Ong di) ho hgp cang giam, demg
tiled cang Li'c che hoat dOng cUa vi sinh vat, koo dai thOi gian bao quan.
396 CHIJCNG 5
Cung cdn nhgc lai la nhiet (10 bdo quan khong duvc ha thgp han nhiet dO
dung bang dm ntidc trong san phdm va phuting phdp nay khong tieu diet
duffle vi sinh vat, chi tic the hoat &Ong cua chting, va co mOt s6 chung vi sinh
vet co the' phat trign trong moi trtiOng nhiet dO thgp.
Mgt nudc do b6c hai IA khong the tranh duvc d6i vdi rau trai bdo quan
lanh. Neu luvng am met tit 3-5% thi san phdm se bi heo va nhan va. That
thoat kh6i luctrig do nguyen nhan b6c hai nude khi bdo quan lanh co thg
chietm CS, 10 cao. Bang 5.6 dim ra mOt vai s6 lieu minh chting.
Bang 5.6 71 ); re that thodt kh6i lacing vi bay hoi nudc cua mOt s6 loqi rau
trcii
Nhur da bie-t, a chiang 3, dOng laic ctia qua trinh bay hai midc IA (10
chenh lech di) sugt hai bao hoa giaa bg m4t san phdm va trong bdu khi
quygn chung quanh san phdm. T6c dO bay hai nude cua cdc loci rau trdi khac
nhau se duac xac dinh va bigu din bang he s6 thoat hai nu'dc (transpiration
coefficient).
Bang 5.7 Cdc plutang phdp thzteng dung de' /am lanh rau trdi
Co nhieu phudng phdp lam lanh rau trai. Cdc yeu to guy& dinh viec
luta ch9n phu'ong phdp bao quan lanh d6i with mOt loai rau trai 1A:
- Loai rau trai: la, than hay re
- Kich thole san phdrn
- s6 luong san phdm dila vao bao Tian lanh
- Hinh dang va kith thu'ac bao bi chda san phdm
- Loai vat lieu lAm bao bi &mg goi
- DO ben cila loai rau trai ch6ng lai nhang phd hay co hoc
- Chi phi bao quan bao g'Om von c6 dinh vA von lino &Mg.
Khi thiet ke kho lanh bac, quan trai cay tutai, khong nhung chi co
phOng tra lanh ma chdng to con phai chd y den ca mOt he th6ng xit ly
nguyen lieu, he th6ng lanh so 130 (pre-cooling), phong chuyen tiep. Khi
nguyen lieu du'oc van chuydn den kho bao quan, c6 the thong chu'a duoc rota,
hay cat 136 nhang phan thita, chu'a dutcic bao gal trong nhung loai bao bi khdc
nhau. Nhiet do cda rau trai hic do cung khd cao, bang vai nhiet des khong
khi, tiic IA khoang 30+35°C, neu data ngay vao kho bao quan, do chenh lech
nhiet do cao se Ihm thdi gian dat nhiet dO bao quan dAi, t6n hao nal-1g luting
nhieu, có the dan den sd shock nhiet, chdy lanh, lAm anh huOng den chat
ktong rau trai. Them vao do t6c dO b6c hai nude cao, gay t6n hao kh6i luting.
De giam bdt nhang ton hao nay can c6 giai doan lAm lanh stir bO. Can phai
ha nhiet do tit tit. T6c dO 114 nhiet do by loci rau trai, by dO ben co hoc. CO
nhieu Nen phdp ha nhiet do trate khi bao quan, nhu'ng each thong dung
nhat lA ket hop qua trinh rda vai qud trinh ha nhiet dO cho san phdm. Tit
kho lanh, rau trai cang can co giai doan nang nhiet dO tit tit, bang each cho
qua cdc phong tra co nhiet dO trung gian trutc khi chuyen ra phdang tien
van chuyen. Neu co the sit dung he thong van chuyen lanh thi ket qua bao
quan se tot hon. Hinh 5.4 IA quang canh ben trong mOt, kho lanh bao quan
rau trai.
Nhiet dO bao quan cdc loai rau trai on ddi, can nhiet &di vA nhiet ddi
khong giong nhau, vi vay can phai chu y den van de nay khi chon nhiet do
bac) quan. KhOng khi lanh di ra khoi may lanh trong cdc kho lanh Uniting se
398 CHUOVG 5
tv chuydn di khdp kho lanh gitip gidm nhiet d6 cua san phgm ha xu6ng
nhiet di) bdo guar). Th6i gian dat nhiet de bac) quail se thy thuOc dO chenh
Lech nhiet di), the dO lAm lanh so be, s6Idang rau trai va ca cach sap xep cdc
pallete N/A cdc thing san phdm tren pallete.
Phong lanh can phdi c6 ttitIng, tran, san lam bang vat lieu cach nhiet
de han che/ ton hao nang luang. Tac nhan lanh thing dung IA Freon hay
NH3 vi NH3 re ti6n, khi r6 ri dg nhan bie/t. DAn bay hai c6 the dat t.ntc tigp
trong phong lanh hodc c6 the lam lanh gidn tiep qua chit tai nhiet là nudc
mu6i, khong khi se duc.rc lAm lanh va th6i vAo but:mg, nhiet di) se d6ng dgu
hon. Nang Wong lanh c6 the se durac tiet kiem ne/u phang c6 ke't ca'u cach
nhiet hieu qua va cdc san pham trueic khi bdo quail du'ac data qua he th6ng
lAm lanh so b6.
HInh 5.5 Sap xep cdc thing san phthn trong kho lanh
MU TRAI Tlldl 399
NhiOt d6, °C
RQ On deli 0+2
:14
RQ can nhiAt ddi 2+7
RQ nhiAt deli 7 + 13
Kho bao quan lanh can throe chd y ye sinh dinh kSr de phong ngiia sit
tich to cua vi sinh vat va con trimg. C6 the ye sinh kho lanh bang Formalin
36%, 30m1/m3 hay d6t 10g.s/m3 kho lanh, trutng hop nay phai dang cifa kho
lanh it nhat 24h. Khii mid cho kho lanh cung la mot host d5ng can thie't vi
cdc hop, chat bay hoi tit nhang 15 san phdm trade se hap phy tren tu'ang tran
va tao mini la khong mong main cho san phdm &foe clua vao bao quan ke"
tiep. Can phdi son hai lap thong tham len tWing, tran, san, tudng sun
polyvinyl acetat trong con va mot lap son alluminium, san son nhya asphan,
decolit... C6 the dung CaC12 35g// phun len tabng tran san hoac 'Ong khi
ozone, 20m1/m3, ozone hoa khong khi trong 3 gib.
2- Kho bito quan kink clang khong khi &Si lieu caeng biZe
Nhti teen da trinh bay, kho lanh tinging dd cho dong khong khi lanh
doi lu'u tai nhien trong phong, do do to'c do, ha nhiet d6 kha cham va do deing
(16 giaa cdc vi tri khac nhau trong phbng cling khong tot lam. Khi
slit dung them bien phdp d6i li.tta khi lanh cutmg bite se gidp hieu qua lam
lanh va bao quan lanh tang len dang ke. Cac loci quat hdt va day da dttoc sit
dung de twang va thdc day (long khi lanh th6i nhanh qua cac thimg chda san
pham. T6c dO lam lanh c6 the tang len tit 75+90% so vai bien phap doi lutu
khi lanh tit nhien. Lacing hang hoa frit lanh nhb vay c6 the tang them, dien
400 CHIlaNG 5
tich kho ding c6 thd ma Ong hcin vai ding mOt 116 thong lanh so of i kho bac
quail thutng.
Nhu'oc didm. cua biOn phap nay IA khi gia tang t6c (long khi lanh,
luccng am thoat ra W san phdm se tang len va do d6 tang that thoat kh6i
luong, rau trai bi nhan va, he° kho, giim gia tri cam quan. Dd khic phuc van
de nay, the t:mg hoat dOng cua h6 thong quat htit se du'oc kidm soot bang cac
nhi6t ka va b6 phan tat quat to Ong ngay khi nhi6t dO san phdm da dat
du'oc nhi6t dO bio quin yeu cAu.
HiOu qui lam lanh bang khong khi doi ltiu cung btic phu thuOc kha
nhieu vao cach b6 tri hurang chuydn citing cua dOng khong khi. Ba Icieu h6
th6ng lam lanh bang khong khi d6i lite clang latic tinging dive Ai) dung la
kidu ham, kidu u6n kink va kidu tuning lanh.
Khong khi
lanh
Kh6ng khi lanh
May lanh
Hinh 5.6 Lam lanh biing khi lonh d6i litu cith ng bac
qua hdrn (tunnel cooling)
Lam lanh kidu ham la tao ra mOt dating ham trong a giita hai day
pallete chtia thong dung san phdm. MOt dau cua dating ham va mat tren cua
kh6i san phdm &hoc the kin bang mOt tam bat, nham muc dich haang done
khi lanh di chuydn theo hung mui ten trong hinh 5.6 di qua va lam lanh cac
tilting san phdm. MOt cai quat du'oc b6 tri a dau con lai dm ham, c6 tic dyne
gitip clang khi di qua kh6i san phdm de clang hon. Can dui S, sap x6p sao chc
cac 16 ha tren thimg`fin phdm va ballete kh6ng can tra &Ong di dm clone
khi lanh. Sau khi ra khoi ham, clong khi lanh se (bloc Iniang clan ve may
lanh dd ha nhi6t c16, tach aim va trot lai kho lanh. H6 thong lam lanh nay B
1340 QUAN RAU TRAI T1107 401
he th6ng lam lanh theo thing kh6i, t6c dO cua quat c6 th6 dieu khidn va can
giam xu6ng khi kh6i san pham dat nhiet do bio quin nham trdnh that thodt
alidc va tiet kiem fling liking.
He thO'ng lanh kidu u6n kink b6 tri cdc thong chCia san pham ha c6
kith thuac lan, cai no a phia tren cdi kia, dinh vi bang gian gia c6 dinh. Gala
cac thiing c6 khoing ha, hoe tri nhu hinh 5.7, sit" dung nhang bang go hay
nhkra de huang dong khi lanh di theo mai ten. Tung kho lanh c6 cau tao hai
lap, khOng khi lanh sau khi di qua cdc tilting san pham se di vao khoing
trong gifra hai bdc tong, den may lanh, sau d6 lai dote quat thed tra lai tiep
tic lam lanh san phdm. Khong khi lanh di trong kh6i san pham theo dating
u6n lu'csn. S6 day thing sap xep tar toting hai lap. chi nen la hai hay ba day
thi hieu qua lam lanh mai cao. T6c dO dong khong khi d6i lora trong khoang
5÷7,5m/s. Lu'u Wong khi qua san pham nen dieu khidn trong khoang
0,25+0,5//s.kg. ThOi gian ha nhiet dO keo dai tit 10 den 12 gitr.
Hinh 5.7 Lam lanh bang khi lanh cloi luu citang bite
kieu lion idyll (Serpentine cooler)
He thong Wang lanh la mOt he thong lam lanh khd linh Ong. Ca.'u true
ce.ta tuang nhu bidu din trong hinh 5.8 ding c6 hai lap c6 dinh tao khoang
cho clang khi luu chuydn ben trong, nhu'ng con co mOt khoing tuning di
dOng co tac dung (long ma cdc khe trong dan huang cho (long kW. Khi cdc
402 CHUONG 5
thung san pham chive sap xep cdnh tutng, thi cluing se kich thich don bay
hoat Ong day bile Wang di dOng ra, va qud trinh lam lanh bat dau, he thong
quat htit va cdc khe ha se gitip khi lanh di qua cdc thung san pham. Doc theo
chieu dai tutng lanh, to co the b6 tri nhieu he thong don bay khdc nhau, do
do co the ding mot ltic lam lanh cdc thimg san pham co kich thtfac khac
nhau, va cang co the lay ra tiing khei san pham rieng biet sau khi lam lanh
xong va thay vao bang mot khoi san pham mai. Gid thanh he thong nay cao
horn so yeti cdc he thong lanh khdc.
DO rOng cita cdc day san pham anh hating den khoang each tong tong
ma khi lanh phai di chuyen qua cdc thing san pham. Neu day co kich thu'ac
rOng thi luu lacing (long khi phai tang len, hay quat phdi co nang suat cao
Thuang cdc he thong nay duac thiet ke cho do rOng day san pham bang
do rOng cila 1 palette, khoing 1,27n.
Hinh 5.8 Lam lank being khi lanh do'i btu cueing bac
kiek.titang lanh (cold wall cooling)
CO the sit dung ca hai loci quat gio, kidu true hay kidu ly tam. Nt'u la
quat kieu true thi loci thong dung nhal là quat co canh dang mai cheo. Neu
la quat ly tam thi lodi quat long sew lai là loai quat thong dung. Quat kieu
00UAN RAU TRAI 403
We quay thich hcip vai ton that dp lurc thap, nho hail 4cm c6t nude. Ndu ton
nay lon han thi nen dung quat ly tam.
lhat
Trong thkfc te, t6c do &mg khi lanh la thong s6 ctin (hive (lieu khien
thuac vao loai san phdm, va giai doan lam lanh. Cu6i giai doan lam
iaah can giam t6c dO quat. Dd c6 the thay d6i t6c d6 quat c6 thd sit dung
c loai quat c6 tan s6 thay d6i duvc. Co the b6 tri quat theo kidu lien tidp
hay song song.
Mac d6 ton that dp lu'c phy thuOc vao cdc khe ho dan hu'ang chuydn
(long caa (long khi giCta cac thong san phdm, giita day san pham \raj tt.Ong, s6
long thong san phdm ma (long khi phii di qua, vat lieu bao bi, hinh clang
bao bi, tS, le 16 ha tren bao bi san phdm, s6 lung va eau tao cdc loai bla lOt
gong bao bi... Phan ha trail thanh thong chila toi thidu la 14%. D6i vai bao
bi bang sari thily tinh c6 ddn song thi tST le 5% 16 ha va chua lam giam d6
ding vitng cua bao bi. Thitc to cho thay can phai chon cdc loci quat co the
iu ducfc mete ten.' hao ap lut t6i thieu la 5cm cot nude. Khoing cach cua cdc
kenh dan khi phai tinh toan sao cho t6c d6 dbng khi khoing duai 8m/s.
Ndu d6 dm dong khi lanh dude duy tri gala 80+,100% se khong anh
Wang Mil sue thoat hdi nude. Tuy nhien, dung khi lanh co d6 am cao c6 thd
lam giam d6 cling vang cua bao bi sdi thuy tinh, giay.
I
cach
nhiOt
Phong bao quan
Cita s6 Cita s6
but gio 7 but giO
r r
1'
Hinh 5.9 Kho lam lanh bang cacti bek /tai nit& eudn theo &mg khi khO
404 CHIJCNG 5
HInh 5.10 Bu6ng lam lanh tho sa clang bin phdp b6c hai to nhien
Phi_fang phdp ha nhiet do san phdm nay kha hieu qui va re tign,
nguyen the data tren qud trinh b6c hai milk ben trong kho bio quin. Ni.tac
khi b6c hai se ldy nhiet tit moi truting nen lam nhiet dO giam, do, am &la kho
bac, quan vi the lai tang len, thich hap cho qud trinh bao guar' rau trai
Tuy nhien, Wen phdp nay chi c6 th6 ha nhiet dO san phdm xu6ng khoing
5÷10°C, t6c dO giam nhiet ding khd thdp, va qua trinh b6c hai ndac cung phy
thuOc nhi6u vao hoan cinh thdi ti6t ben ngoai.
Nu'ac lam lanh c6 th6 b6c hal tub nhien hay duac hO tra b6c hai bang
cach th6i snot dong khi kho c6 dO am nhO han 65% qua mot thodng lap nutc,
'lilac se duac loi cu6n theo dung khi va b6c hai. Hinh 5.9 bi6u din sa d6 kho
lam lanh bang cach b6c hal nutc lOi cu6n theo citing khi khO va hinh 5.10
bi6u dien bung lam lanh to sa dung Wen phdp b6c hai tit nhien.
khong khi. Phdong phdp nay clang c6 chi phi thdp, va tieu ton nang luong
clang thdp chi bang 70+80% so Arai kho lanh &mg khong khi lanh.
Lam lanh latest chi thich hop d6i v6i nhang san phdm khong de hd hOng
vdi viec lam deft nhd trai cay, cac loai cu N/A rau c6 cdu true cdng. Cac loai trai
along, mem nhd nho, cdc loai rau IA khong thich hop lam cho pinking phap
jam lanh nay. Dd c6 thd ldy nhiet tit rau trai hieu qua, nuOc phai tidp xuc
tang nhiL vdi bd mat san phdm tang tot. To-c d6 dich chuydn cua (long nude
phii (lat duoc m6t giA tri nao do thich hop v6i tiring loai rau trai. Nu6c phAi
du'GfC lam lanh va khong ch(ra vi sinh vat (nhi6m vao san phdm).
D6i vai pinking phap lam lanh uOt kidu x6i td6i, nude lanh sau khi tiep
xLic v6i bu6ng b6c hoi ctia thidt bi lam lanh se duOc phan phoi len snot mam
có nhie'u 16 nho nham gitip tao mot mang nude de'u dac nhu' mang mita x6i
xu6ng san phdm a ben dur6i. Nude sau khi trao d6i nhiet yeti rau trai se chay
vao be chda, d day dat cat, va nhang chaft, bdn se duce lAng, luat qua lu'ai va
barn tn!. , lai len may lanh.
C6 hai kidu thidt bi larh lanh x6i tutdi, giAn doan, hinh 5.11 va lien tyc,
hinh 5.12, 5.13. TO-c d6 &mg nd6c trong thidt bi gian doan khoing 480+490
Llph.m2 d6i v6i he th6ng hai hang thing san phdm xdp song song. T6c (16
ctia bang tai trong thidt bi lien tyc phai tinh town sao cho san phdm phai dat
nhiOt d6 yeu cdu khi ra khoi thidt bi. Khoang each giffa mam phan ph6I va
san phdm phai nho Ilan 15+20cm. D6 la 13'r do kith thdac thidt bi lien tyc
thating dai hon thidt bi gian doan, nhdng ngdoc lai, ht hOng co hoc do sit x6i
tuai a thidt bi lien tyc lai giam thidu.
Bo rn
fink 5.11 Sa do nguyen ly lam viec cda thiet bi lam lanh itert kieu gicin docm
406 CHIZING 5
B6n Chita =
Hinh 5.12 So' d6 nguyen 151 lam WO ctia thiet bi lam lanh deft
kieu xoi tudi lien tuc
setam.40•I'VSR 111m1=1:01111Ippeiot
Hinh 5.13 Thiet bi lam lanh xdi tztoi kieu lien tuc
D6i vdi he th6ng lam lanh nhung chim, rau trai se du'qc nhung
vao nuOc 'gni' c6 nhiet d6 tit 0÷0,5°C, e d6 chting se dtiqc lam lanh ra
nhanh. Logi rau trai thich hclp cho phttang phap nay IA nhung loai co t:
trong lftn hon nudc. Tt.tiong nho hdn nude se din den viec rau trai se ne
len mat nudc, hi0u,-ciiia lam lanh thgp. Cung c6 hai loci thigt bi lam lgilt;
nhung chim, gian doan va lien tuc. C1 thie't bi gian doan, cac long dung ra
trai hay cac thong Chia se du'ac nhung chim vac nuac trong mOt khoang thl
gian xac dinh, dam bio sin phdm dat nhiet de can thigt. Nude lanh luO
00 WAN RAU TRAI Ndl 407
Wen chuyen Ong, va dugc barn hoAn Wu tit be lAm lanh ve thi6t bi lam lanh
va ngdOc lai, dam No nhiet di) cila nude lanh luon lA 0+0,5°C. 0 thiet bi lien
tuc, de dinh vi rau trai tren bang tai ea mOt tam htai gam, hay nhtmg tam
ngan phan each tiing thin vi san phdm. VAt lieu lAm thUng chda phai ben yeti
tinh trang am trat nInt thing nhua hay tilting lam bang soi thily tinh ce
trang lap sap day. Nnac lam lanh phai sach, lanh gan 0°C va thutmg ca pha
them chlorine nifing dq 100+150ppm, va phai thay nude lau nhat IA sau m51
ngay lAm viec. C6 thg sit dung khi C12 , NaCIO, Ca(C10)2. N6ng d'a chlorine
tinh tren HCIO, acid hypochloride. De chlorine dat hieu qua cao trong viec
diet khudn, pH cim nude phai trong khoang tit 6,5+7,5.
San phgm
San pha'm vac)
lanh ra
B6n nhimg chlm
san phgm
Hinh 5.14 SO. do nguyen l51 lam viec cua thiet bi lam lanh itat
. kieu nhiing chim lien tic
biet c6 hieu qua d6i v6i tradng hop cac thong chaa sdp xep v6i mat (10 cao,
day dac khOng cd khoang khong de khi lanh di qua. 1kg da se ha nhiet dO
cua 3kg san phdm tit 30°C xu6ng 4°C.
7•
;C;
, LI • - •
"""•-•
Hinh 5.16 Lain lanh bang cach bum lain hop cid-nuac
vao tang Mang chda sem phdm
trai &lac dat trong met thiet bi tao chan 'thong clang try nam nha hinh 5.17.
90 chan khong trong thik, bi chi can dat khoang 4,6mmHg, se lam cho nadrc
to be mat la bay hai nhanh, thu nhiet cua chinh n6 va giam nhiet dO. Qua
trinh nay c6 the gay cho rau bi mat nu& va heo be mat ne-u d6 chan khong
xue■ng sau qua. Nhiet de se giam khoang 5÷6°C khi de am cua rau giam 1%.
Bien phdp giam mgt nu'erc là phun strung tren mat Id. Lam lanh bang chan
khong dem lai hieu qua bao gain tot nhang chi phi cao
5.2.5 Bit° plan rau trai ttidi bang pluicing pluip kigm soat khong kid
I- 1‘51 thu(it
a- Md cidu
Bao quan thyc pham ttiai bang phaang phdp kiem soat khong khi
(Controlled atmosphere storage - CAS) IA met phuting phdp da c6 W lau.
,Trong pinking phdp nay, thyc pham daac htu gilt trong kho bao quan c6
thanh phan khi On dinh va khdc han so v6i moi try ing khong khi ben ngoiii.
Trong qua trinh bao quan rau trai taai, qua trinh ho hgp van tigp tuc
thy ra. Trong diet kien hieu khi, rau trai se sit dung oxy de thkic hien cac
Bien d6i sinh h6a va sinh Ur, clang th6i thai khi carbon dioxide va hai nate
vac, kho bao quan. Do d6, khi bdo quan rau trai Wai bang phuang phdp
kiem sodt khong khi, ngatfi to can lien tyc hieu chinh thAnh phan khi
trong kho sao cho dp he rieng phan dm tang khi luon &foe duy tri a met
gia tri on dinh.
— Ngt.t?ri day tion nghien cat rig dung phu'ang phdp kiem soat khong khi
de bdo quan thyc pham là nha khoa hoc ngtrai Anh - Brown. VA° num 1922,
ong da tim tha'y rang moi trattng chaa 10% khi carbon dioxide se lam cham
410 CHUONG 5
qud trinh nay main a mot s6 loai ca, d6ng thai tit the ski phdt tridn cua he
nam mac tren rau trai. Tii da, Brown da de nghi sit dung moi twang giau khi
carbon dioxide ket hap yeti nhiet do thap de Ice° dai thai gian bdo quan rau
trai tu'ai.
Vao nam 1930, Killefer da nghien CCM qud trinh bdo quail thit heo va
thit citu. Khi sit dung moi trutng bdo quan IA 100% khi carbon dioxide, kei
qui thktc nghiem cho thay thai gian bdo quail thit heo va thit citu tuti e
4÷7°C se tang len gap doi so vai mau d6i thing du'ac bdo quail trong khoni
khi ei ding nhiet clO. Tiep theo, nhieu tdc gia da thktc nghiem sit dung mo
trutng khi giau carbon dioxide de bao quan thit bb, ca tutti; ho cung thu duo
nhang ket qua Wang tu.
Vao nam 1932, Moran va tong ski da tim thgy rang moi trotting chaa 41
khi carbon dioxide tic the ski phat tridn cua nam mac tren thit. Den nan
1933, Hanes (la thing minh la moi trtiting giau khi carbon dioxide cang
khd nang etc the ski phdt trier) caa he vi khudn tren thit. Ong cho rang vie
tang dp suat rieng phan cua khi carbon dioxide trong kho bao quart thit se it
cite vi sinh vat hieu qua han rat nhieu so vai twang hap tang dp suat rien
phan ctia khi nitcf trong kho.
Tit nhiing nam 1960, viec bdo quart thkrc phdm tutti bang Awing pha
kiem sodt khong khi bat dau duac ting dung a quy mO ding nghiep, dac bi(
IA trong linh vuc bao quart rau trai tacti.
Nati khong c6 khi oxy trong kho bdo qudn thi se tao nen mei twang
ye'rn khi. Khi do, cdc bidn d6i sinh h6a trong rau trdi se xdy ra theo con
dating ky khi va se mat hien cdc sin pham nhu ethanol, aldehyde acetic,
acid hitu cc va mOt s6 hap chat khdc (Sivertsvik va cong su 2002).
Nhang Eden d6i nay lam giam gid tri cam quan va gid tri dinh duang cua
rau trai tuai.
Nhu vay, giai phdp tot What de bdo quan rau trdi torsi. IA phai duy tri
n6ng de oxy a mot mac de t6i thidu trong kho bdo quan. Gid tri n6ng dO nay
thay d6i tuy theo timg loci rau trai, bang 5.9.
Bang 5.9 Ndng do oxy toi thieu trong kho bdo qudn rau trdi tuoi
Wader va Morris 1977)
2 Dau tay, dao, du dii, kiwi, man, mil, thdm, bap cai, bOng cai,
can tay
3 BC, artichoke, ca chua, cilia leo, tieu
5 Cdc lc* trdi co mid, dau xanh, khoai tay, mang tay
Bang 5.10 1■16ng dS carbon dioxide ai da trong kho bdo qucin rau trdi tuai
(Kaden va Morris 1977)
Nilo' là mOt loci khi tra, khOng mui vi. Nita hail nhu khong tan duac
trong nu6c, trong chat be° va khong bi hap thu beti rau trdi tuai. Trong
phuang phdp bdo quan kiem sodt khong khi, khi nits duck sit dung de tao
nen mei truang ky khi nham uc the su phat trien nh6m vi sinh vat hidu khi
bat buec. Ngoai ra, khi nits con dirge sit dung trong qud trinh bao quail met
s6 loci trai cay giAu lipid dd han ch6sy oxy h6a chat be°.
412 CHUMG 5
Carbon dioxide: khi carbon dioxide c6 the hea tan du'oc trong nu'ac N/A
trong chgt beo. Ttiong ty nInf khi niter, khi carbon dioxide se Op phan tao
nen mOi tracing ky khi trong kho bio quart rau trai uteri. Tuy nhien, die'm
khac biet quan trong khi niter va khi carbon dioxide là khi carbon dioxide
c6 kha nang 6'c the vi khudn va ndm nific khong theo nguyen tac tao mei
tra6ng ky khi.
Ngu n6ng do khi carbon dioxide trong kho bao quart qua cao thi se lam
giam gid tri cam quan cita rau trai to:1i (Kader 1982).
2- Muc dich ceta phaang phap kiem soot khling khi trong &to quan
rau trai tu'cfi
Viec sir dung plutong phdp kie'm sodt khong khi trong bd.° quan rau trai
ttioi IA dd dat duoc nhang muc dich dti6i day:
chi srt trao cleci cheit va su sinh truong ctia he vi sinh vat tren rau trai
Sit trao d6i chdt va ski sinh truang cita he vi sinh vat tren rau trai uteri
se lAm thay d6i thanh phan hea hoc va gia tri cam quan cua rau trai. Khi de,
thii gian bdo quan rau trai tuoi se bi rut nen NIA tST 10 ton th‘t trong qua
trinh bao quan se gia tang.
Viec thay d6i thanh phan kitting khi trong kho bdo quart bang each
tang ap sugt rieng phan khi carbon dioxide va giam dp sudt rieng phan khi
oxy se tic chg sit phdt trign cita he vi sinh Vat tren rau trai. Kgt qua thyc
nghiem cho thdy mei trti6ng khi ngheo oxy se tic the hieu qua sit sinh san
ctia nhom vi sinh vat higu khi bat buec, dac biet la na'rn m6c. Ngoai ra, mei
trtkng khi giau carbon dioxide cang co kha nang Lire the stt phat trie'n etia
nit-A s6 load vi khugn va ridin m6c (El-Goorani, 1981).
Lam cheinz qua trinh chin sau thu hoach va qua trinh lao h6a rau trai ttiai
T6c dO c6a qua trinh chin sau thu hoach va lao h6a rau' trai tuoi phy
thuec chit ye-u \Tao to-c de ho hdp cita rau trai trong qua trinh bdo clam va met
s6 ye'u to khdc. Khi to giam dp sudt rieng phan cita khi oxy trong kho bao
quart vizi met tS, le thich hop thi se kitting che du'oc t6c d■.) ho hdp ctia rau trai
luen a mile thdp. Nha d6, thai gian bac, quart rau trai ttioi se du'oc gia tang.
long ATP de duy tri sit t6n tai cua t6 bao. Neu khOng c6 oxy, qud trinh sinh
tong hap nang lacing se bi ngiing 14i.
, •
Den nay, nhigu ket qua nghien eau thyc nghiem cho thgy la khi carbon
dioxide c6 kha nang tic the met s6 loci vi sinh vat. Theo Faber (1991), khi
carbon dioxide se keo dai giai doan thich nghi cua t6 bao va lam gidm t6c dO
sinh truang cua chting a giai doan logarit. Tuy nhien, cat the vi sinh vat bi ac
the bai khi carbon dioxide van chu'a thd giai thich du'ctc ro rang. Hien Bang
t6n tai ban gia thuyet 1S, gidi v6 hien tucing tren (Parkin va Brown 1982,
Daniels va c6ng su 1985, Dixon Ira Kell 1989, Faber 1991).
Carbon dioxide lam thay d6i chin nang mang t6 bac, chat cua vi sinh
vat, tit d6 anh tiding den kha nang hap thu cdc chat dinh dating va khd nang
van chuydn cdc chat qua mang to bao chat.
Carbon dioxide c6 thd etc the truce tiep host tinh cua met s6 enzyme not
bao hoac lam giam toe d6 cua mot s6 phan ang sinh h6a trong to bao.
Carbon dioxide se di qua mang t6 bac) chat va lam thay d6i gia tri pH
to bao chat dm vi sinh vat
CO2 + H2O 44 HCO3- + H+ 4-> C032" + 2H+
Carbon dioxide c6 the lam thay deli tryc tiep mot s6 tinh chat hoa 1Sr
cua protein trong to bao vi sinh vet, khi d6 se lam r6i loan qua trinh trao doi
chat a t6 bao va ac dig t6 bao.
Theo Sivertsvik va Ong ski' (2002) thi nguyen nhan gay Cie the vi
sinh vat cua khi carbon dioxide la do sit k6t hqp cua ca b6n gid thuyet
aoi tren.
Gidm toc do ho t6c do ho hap cua rau trai thuting duqc bidu din
dutli clang s6 ml oxy thiqc hap thu bai 1kg rau trai trong tiled gian la 1 giai.
Khi bao quirt rau trai tkicti trong kho c6 neing di) oxy thap va n6ng dO
carbon dioxide cao, t6c dO ho hap cua rau trai se bi giam di. Lacing nhiet toa
To tit rau trai cling se giam xuang. Khi dO, qua trinh sinh tong hqp ATP Ur
Ming va acid hau co trong rau trai se bi cham lai. Hien twang nay lam giam
tae d6 sinh tong hqp ethylen Ira mot s6 enzyme tha.m gia vao qua trinh chin
cua trai. Nhu v4y, thdi gian bac) quan sau thu ho4ch cua trai se ducrc keo dai
han-(Zagory va Kader 1989).
•
. Toc de ho hap cua rau trai phki thuec vao dp suat rieng phgn cua khi
oxy va carbon dioxide trong kho bao quan. Hinh 5.18 bidu dien sit anh hating
cua tieing de oxy va carbon dioxide den t6c do, ho hap trung binh cua bong tai
xanh khi ducle bao quan a 0°C trong th6i gian 7 ngay.
K61 qua thyc nghiem cho thay khi tang n6ng d6 khi carbon dioxide tit
0 den 12% trong khong khi hoac trong htin hqp khi chaa 5% oxy thi t6c de
414 CHUOVG 5
ho hap ctia bong cai xanh bi giam di ddng ke. Con khi sit dung hem harp khi
chda 2% oxy thi t6c dO ho hap cua bong cai xanh (*fat gia t.ri tha-p nha't ne'u
n6ng d6 khi carbon dioxide IA 5% (Zagory va cong su
T6c d6 ho ha"p cua rau trai con phu thuc vacs nhiet de. Robinson va
cong sit (1975) da tien hanh thi nghiem bao quail 30 loci rau trai tu'cri khdc
nhau trong moi trutng khi quyen va trong moi truling chi co 3% khi oxy. Cac
thi nghiem (lucre thuc hien a ba gia tri nhiet d6 khdc nhau là 0, 10 va 20°C.
Ket qua cho thay a 0°C, t6c de ho hap ctia rau trai trong moi trutng chda 3%
oxy bi giam tit 10 den 46% so vai mau duvc bao guar' trong moi tatting khong
khi thong thutng. Con a 10 va 20°C, to-c d6 ho hap bi giam nhieu haw tit 20
den 60%.
14.0
T6c d6 ho hap (mL/kg hr)
12.0
10.0
8.0
6.0
Hinh 5.18 Anh huang cua oxy az carbon dioxide den teic dO ho hd'p cila bong
cai xanh (NhOt dO va Thai gian bdo qucin ldn higt la 0°C va 7 fiery)
long fructose 1,6 bisphosphate se giam xuong. Viec 6c chg host ti.nh
rnOt s6 enzyme trong rau trai se lam cho cdc bign d6i sinh h6a din ra
n hon.
Lam chpn qua trinh sinh king hap ethylen a trcli cdy: khi trai cay tuai
c bao quan trong moi trudng c6 n6ng d6 oxy khOng 16n flan 8%, qud trinh
tong hap ethylen se din ra cham lai (Wang 1982). Khi nong d6 oxy
g thong khi chi On 2,5% thi t6c dO sinh tong hap ethylen a trai chi
g 50% so vai tru6ng hap trai ducic bao quan trong khong khi. Burg (1967)
giai thich nguyen nhan chinh la do ski chuydn h6a 1- aminocyclopropane
carboxylic acid thanh ethylen can phai c6 oxy tham gia.
Khi carbon dioxide anh huang dgn qua trinh sinh t6ng hap ethylen
eo mot quy lust phac tap. Khi n6ng d6 carbon dioxide trong kho bao quan
g cao, t6c d6 sinh tang hop ethylen 6 trai c6 thd giam, tang hoac khong
i. Dieu (16 phu thuOc vao gia tri dp sugt rieng phan cua khi carbon dioxide
ng khOng khi va chung loai rau trai (Wang 1990). CI mOt s6 loai trai cay,
dO sinh tong hgp ethylen se tang ngu n6ng d6 carbon dioxide trong kho
oquail tang cao, hien Wang nay c6 the lam cho trai bi ton thuang sinh ly
der 1982). Vi du nhu a trai kiwi, khi n6ng dO khi carbon dioxide trong
obao quan tang cao se tilde day qud trinh t6ng hctp ethylen va gay nen
fing r6i loan sinh trai (Arpaia va cong sit 1985).
c- Vat ly
Cac bign d6i vat lyr din ra trong qud trinh bao quan rau trai bang
tong phdp kiem soot khi quydn cOng tucrng tit nhu khi ta bao quan rau
trong moi tradng khi quyen thong thu6ng. nit s6 bign d6i quan trong
ogem:
- Su khugch tan cda oxy tit mai truang khong khi trong kho vao ben
trong to bao thuc vat
- Su khugch tan cda khi carbon dioxide tit trong to bao rau trai ra m6i
truting ben ngoai
- Ski Oa nhiet va thoat heti nude do qua trinh ho hgp dia rau trai.
Tuy nhien, do t6c d6 ho hgp cua rau trai se thgp han khi so sdnh vai
swan trong mai twang khi quyen thong tinging nen t6c d6 ctlia
c bien d6i vat 1Slciing din ra cham hon.
d- Cam quan
Khi bao quan rau trai Uzi bang phuang phdp kidm tra thanh phgn
ong khi, cdc bien d6i cam quan nhu mau sac, mui, vi bi thay d6i khi ta so
h vai phuang phdp bao quan trong mai tru6ng khi quy6n thong thutrig.
416 CHLIONG 5
Bang 5.11 Dieu kien bdo quern mot so loci trai city bang
phitong phcip lank ket hop vai phttang phap kiern socit
tizanh phdn khong khi (Chakraverty vdc tong sit, 2001)
D6 gm tu'dng
Thanh phgn
Ten tral Nhiet d6 boo d6i cua Thal gian
Ten khoa h oc khf trong kho
quell (°C) kh6ng khf Pao quail
Pao quill
(%)
BO Persea 3÷7 85 ÷ 90 2 ÷ 5%02 2 ÷ 4 tuan
3 ÷ 10°/00O2
Cam Citrus sinensis 3 .÷ 9 85 ÷ 90 5 ÷ 10%02 3 ÷ 8 tuan
California
0 + 5°/00O2
Florida 0÷2 85 ÷ 90 . 5 ÷ 10%02 8 ÷ 12 tuan
0 + 5%CO2
Chanh Citrus Limon 10 ÷ 13 85 ÷ 90 5 ÷ 10%02 1 ÷ 6 thang
0 ÷ 10%CO2
Chuoi Musa paradisiaca 13 ÷ 15 90 ÷ 95 2 + 5%02 1 ÷ 4 tuan
var. sapienturn
2 4- 5%CO2
Dau tay Fragaria spp. 0 90 ÷ 95 5 ÷ 10%02 7 ÷ 10
15 ÷ 20%CO2 ngay
Dila Cucurbita melo 5 ÷ 10 85 ÷ 90 3 ÷ 5%02 3 ÷ 4 tuan
gang
5 ÷ 10%CO2
Dao Prunus persica -0,5 ÷ 0 90 4- 95 1 ÷ 2%02 2 ÷ 4 tuan
3 ÷ 5%CO2
Du du Carica papaya 7 ÷ 10 85 ÷ 90 2 ÷ 5%02 1 ÷ 3 tuan
5 ÷ 8%CO2
Ltsu Punica granatum 5 90. ÷ 95 3 ÷ 5%02 2 ÷ 3 thang
5 10%CO2
Mo Prunus -0,5 ÷ 0 90 ÷ 95 2 ÷ 3%02 1 1- 3 tuan
armeniaca 2 ÷ 3%CO2
..
Nho Vitis vinifera -0,5 ÷ 0 90 ÷ 95 2 + 5%02 2 ÷ 8 tAn
1 ÷ 3%CO2
Xobi Mangifera indica - 13 85 ÷ 90 3 ÷ 5%02 2 ÷ 3 tub
5 ÷ 10%CO2 ..
Vai Litchi chinensis 1÷2 90 ÷ 95 3 ÷ 5%02 3 ÷ 5 tuan
3 ÷ 5%CO2
)00UAN RAU TRAI 417
Bang 5.12 Dieu kien Mc, qudn mot s6 loai rau bang
phuang phcip lqnh k'et hap vai phitang phcl p kiern socit
thanh phdn khOng khi (Chakraverty va cong sit, 2001)
Dd gm
Nhiet dd _. Thanh phhn
liking doi Thdi gian
Ten rau Ten khoa hoc bao quan khi trong kho
cua khong bao quan
(°C) bho q uhn
khi ( % )
Ca chua
Chtla chin Lycopersicon 2 ÷ 3%02 1 ÷ 3 tuan
10 ÷ 13 90 ± 95
3 ÷ 5%CO2
Chin Lycopersicon 2 -:- 3%02 7 ÷ 10
10 85 ÷ 90
3 ± 5')/00O2 ngay
Vi du nhu' cac hqp chgt mui trong trai cay se dtiqc sinh tang hup vdi
ham lacing it han. Knee va Hatfield (1981) da quan sat thdy rang khi bac
quan tao trong moi trutng chtia 2% khi oxy thl ham lu'ang ester trong tac
Icha thgp do cac tin chgt tham gia vao phan img to ester dtiqc tong hqp vdi
t6c d6 rat chdm. Ndu chtlyen too sang bao quan trong moi truging khi quydr
thong thing thi ham ltrung ester trong too se tang len.
D6i vdi mau sac, mOt s6 tac gid cling thu duqc cac kdt qua Wang tit. Vi
du nhii khi bdo quan ca chua trong moi trutng c6 2,5-4% khi oxy va 4% khi
carbon dioxide, ca hai qua trinh phan htiy chlorophill va sinh tong hql
lycopen ddu bi giam xu6ng (Goodenough va tong sit 1980).
5-lat Juin
Sii dung phuang phap bao quan kiem soot khong khi co thd lam chdn
qua trinh chin sau thu hoach va lao h6a rau trai tuai, dOng thti tic chd duns
sit Oat trign cita h0 vi sinh vdt tren rau trai trong qua trinh bao quan. Kh
lcdt hap sit dung pinking phdp nay vdi phuang phdp lanh, thdi gian bao qua)
rau trai tuai se tang len clang Ice. Tuy nhien, vide bdo quan rau trai tuai ban
phtfcmg pita') kidm soot khong khi doi hoi van dau tur khd cao va chi thie
hqp cho nhfing doanh nghidp ldn.
5.2.6 BA° quart rau trai tttdi Wing phtidng phitp bao goi Arai khon
khf thay dbi
1- Ky thu4t
a- Ma ddu
Bao g6i vdi khong khi thay dOi (Modified Atmosphere Packaging
MAP) la mot phuang phap bao quail that phdm ph6 bign hidn nay. Tron
phaang phdp nay, that phdm duuc dung trong bao bi vdi thanh phdn kl
khdc han so vdi moi trutrig khong khi thong that:mg.
Ky thudt bao quan thuc phdm bang pinging phdp MAP xugt hidn SE
kgr thudt bao quan bang phdang phap kidm soot khOng khf (CAS). Tai Chi
Au, tit nhung nom 1965, nhang nghien cdu dau tien ve phtiang phap bao g
vdi khong khi thay dal duqc thuc hidn tren bdnh mi va mot s6 loai bar
BAO QUAN RAU TRAI TUCI 419
gateau. Tiep theo trong giai doan 1970 - 1980, c6 rat nhieu ding trinh nghien
cal ling dung phong phdp MAP de bao quan nhieu loai thu'c phdm khac
nhau nhu' thit, ca, banh, nga c6c va dac biet la rau trai.
Mdc dO tham khi cua bao bi se phu thuOc chu yeu vao ban chat h6a hoc
bao bi va phyang phap the tao. Cdc loai bao bi khdc nhau se c6 kha nang
thim khi voi nhang mdc c10 khac nhau. MOt van de can lu'u y them IA rau
trai sau khi thu hai yen thkic hien qua trinh ho hap. Do d6, khi bao quan rau
trai tuti trong bao bi, thanh phan khong khi trong bao bi se thay d6i trong
su6t qua trinh bao quan.
Thong thaang nguti ta chia phu'ang phdp MAP thanh hai nhOm chinh:
Phuing phap chu dOng (Active MAP): trong phu'ang phdp nay, ngR.ti ta
sir dung mOt hen hap khi c6 tST le thich hap de thay the khong khi trong bao
bi khi tien Minh bao goi rau trai. Cdc khi daac sit dung bao g6m oxy, nits,
carbon dioxide, propylen oxide, sulphur dioxide, carbon monoxide va ozone,
trong da thong dung nhgt la oxy, nita va carbon dioxide.
Phitang phap thu dOng (Passive MAP): Trong pinking phdp nay, nglidi
ta chi tier' hanh bao g6i rau trai filth ma khong c6 hieu chinh thanh phan
khong khi trong bao bi. Trong qua trinh bao quan, ski ho hap cua rau trai se
lam thay d6i thanh phan khong khi trong bao bi theo hudng dat den t5r le
mong mu6n.
b- Bao bi
Cac tieu chi chon bao bi de bao quan rau trai tkiai g6m c6 (Harte va
cOng ski 1987, Kader va cong ski 1989, Paine 1987):
- CO kha nang tham mOt s6 loai khi va hcti nu&
- C6 kha nang truyen nhiet
- CO dO ben ca hoc cao
- De han kin
- De ma bao 1)1 khi sit dung san phdm
- CO kha nang tai sit dung
- Gia thanh re.
Khi bao quan rau trai tits:6, ta thutng sit dung nhang loai vat lieu
bao bi sau day:
- Low density polyethylene (LDPE) va High density polyethylene (HDPE)
- Polypropylene (PP)
- Polystyrene (PS)
- Polyvinylchloride (PVC)
420 CHONG 5
Ph"tang phdp thd hai: dau tien du6i khong khi trong bao bi chtia rau
trai bang cach tao than khong, sau d6 sit dung hOn hap khi c6 tSr le thich hap
de di& \Tao bao bi r6i han kin bao bi lai. Phuang phdp nay dbi hai thie-t bi
gid thAnh cao hon va c6 nang suat hoat dOng thgp Ilan so veri vai phuang
phdp tha nhgt (O'Beirne 1990).
a
MOt van quan trong IA can phai han kin bao bi. Ndu khong, khi ben
trong bao 1)1 se thodt ra moi trusting ben ngoai thong qua nhitng 16 hong va
lam thay d6i nhanh ch6ng moi trudng khi trong bao bi.
De hieu chinh thAnh phan khong khi trong bao bi, chting ta c6 the be;
sung g6i h6a chit nh6 vac, ben trong moi bao bi. Tren thi trudng hien nay,
c6 nhigu san phdm thutang mai vai cdc chic nang khac nhau nhu hap thu
oxy, carbon dioxide, ethylene hoac ntidc trong bao bi... Trong qud trinh bac)
quin rau trai titai, g6i hap thu carbon dioxide va nude IA &Plc sit dung ph6
Bien nhat.
G6i hap thu carbon dioxide va nude co chaa hai hap chat h6a hoc là
calcium hydroxyde va calcium chloride. Sin phdm thuang mai nay thudng
dudc sii dung khi bao g6i rau trai ttiai trong mang ban tharn oxy, vi du nIni
polyethylene (Ooraikul va Ong su 1991). Trong qua trinh bio quin, mot
phan kill carbon dioxide N/A hai nu & sinh ra tit qud trinh ho hap cua rau
trai se (kW calcium hydroxyde va calcium chloride hap thu, nhd d6 han the
ditac ski gia tang qua cao n6ng do carbon dioxide trong bao bi. Con n6ng do
oxy trong bao bi se du'cic hieu chinh nhd vAo kha nAng th6m khi caa vat
lieu bao bi.
G6i hap thu khi carbon dioxide va hai nu& dudc iing dung thutcrng mai
Fin (tau tien tren d6i Wang nguyen lieu ca chua. Sau d6, ngudi ta sit dung no
trong phu'ang phdp bao g6i voi khong khi thay d6i de bio wan nhigu loai rau
trai khac nhau nhu tao, xoai, ba, du du, than', man, artichoke, mAng tay, data
leo, dau... (Ooraikul va Ong ski' 1991).
Cdc san phdm thudng mai khdc nhu g6i hap thu oxy, hap thu
ethylene... it ductc sit dung de bio guar' rau trdi trong thqc t6.
2- Myc dich
Thong tit nhu pinking phdp kiem sodt thanh phan khong khi (CAS),
phumg phdp bao g6i rau trdi tacri vhi khong khi thay d6i (MAP) c6 muc dich:
- Tic the sit trao d6i chat va sinh truing caa he vi sinh vat tren rau trdi
- Lem cham qua trinh chin va lao h6a caa rau trai tacti.
Thong thutng, ce.c nha san xuat se gia tang dp suit rieng phan ctia khi
CO2 va lam giam dp suat rieng phan ciia khi 02 trong bao bi chtla rau trai
422 CHONG 5
ttfcli de dat duac nhang muc dich tong ngh0 not tren. Digm khdc biet chu ygu
giCia hai phu'ang phdp CAS va MAP IA trong pinking phap bao g6i with khong
khi thay d6i (MAP), ta khong the hieu chinh mot cach chinh xac thanh phan
cac kill ben trong bao bi theo ty 10 mong main trong su6t qua trinh bao quan
rau trai tuai. Ngoai ra d'.0n tich kho bao quan trong phdp MAP can
phai lan Ilan so vai phurang phdp CAS do phan thg tich bao bi chigm ch.&
Tuy nhien, phu'ung phap MAP kha dun gian va de phan ph6i san phdm den
sieu thi va ngutri tieu dung.
c- Vat ly
Trong qud trinh bao quan rau trai tacii bang pinking phdp bao goi vai
khOng khi thay d6i, c6 ski trao d6i khi giCra moi truting ben trong va ben
ngoai bao bi. Do sa chenh Lech v6 n6ng do, khi carbon dioiide ben trong bao
bi se khu6ch tan ra moi traang ben ngoai. Hien tucing nay han che ski gia
tang ap stfat rieng phan cua khi carbon dioxide trong bao bi len qua cao va
co th4 anh haang xau den chat luvng &la rau trai tticli. Ngdgc lai, khi oxy tit
mai truing ben ngoai se khugch tan vac) ben trong bao bi gitip duy tri mOt
ham lacing oxy t6i thidu; ne-u khong thi rau trai se ho hap theo pinking phdp
ky, khi va nhanh chong bi suy giam chat lacing.
d- Cam quan
Nhin chung, cdc bie'n d6i ve mau sac, min, vi cua rau trai trong qua
trinh bao quan bang phucing phap bao. goi vai khong khi thay d6i se di e- n ra
chain hail khi so sanh vai di6u kien bao quart trong mai trating khong khi
thong fiking. Trong mOt s6 traang hap, rau trai tacii &lac bao quail bang
phacing phdp bao g6i vai khong khi thay d6i c6 the c6 cdc tinh chat cam quan
424 CHIJCNG 5
khac biet &Si chat so vdri nhang san phdm duac bao quan trong khong khi.
Da& day IA mOt s6 vi du.
Mai vi
Khi bao quan ca r6t bang phaang phap bao goi vai khong khi thay d6i,
sit sinh tong hap ethylen se dign ra vdri mac dO thap hem khi bdo quart trong
khong kill, tit d6, ham Wang isocoumarin trong ca r6t se thap Ilan. Hien
twang nay lam giam nhe vi ddng caa ca r6t (Burton 1974).
Goodenough (1982) khao sat qua trinh bao quan ca chua a 12,5°C bang
phttang phap bao goi v6i thanh phdn khi Om 5% oxy va 5% carbon dioxide.
Kat qua thurc nghiem cho thay ham luang glucose, fructose va acid citric tang
len trong qua trinh bao quan; nguac lai, ham lu'ang acid malic bi giant di.
Nhang bie'n d6i teen lam thay d6i mai vi ctia san pham.
Neu n6ng d6 oxy cita rued trattng khi trong bao bi qua thap (nh6 han
1+2%) va n6ng di) carbon dioxide qua cao (han 15%) se xuat hien mai la
trong rau trai. Vi du Jand khi bdo quan bong cai xanh a 5°C trong bao bi vdri
thanh phan oxy it han 0,5% va carbon dioxide cao han 15%, sau vai ngay se
xuat hien mild ctia mercaptan va hydrosulphur (Ooraikul va cong su 1991).
Mau sac
Khi bao quan ma, dao va dau xanh bang MAP, mau sac cUa san phdm
se nhat han khi so sanh vii phacrng phap bao quan trong moi trating khong
khi 6 cimg digu kien (Wankier va cong sit 1970).
Knee (1980) da tie'n hanh thi nghiem tren tao va tidy la khi n6ng do
oxy trong bao bi la 2,5+4,0% thi t6c do phan htly chlorophyll a v6 tao bi giam
di 50% so vdri trueing hap bao quan trong flied truting khong khi thong thaang.
DQ cthzg
Khi tang ap suat rieng phdn cua khi .carbon dioxide trong bao bi bao
quan mOt s6 loai rau thi se duy tri dO cang mkt san phdm trong mOt khoang
thari gian dai han.
Vi du nha khi bao quan mang toy a 4°C trong bao bi chda 12% khi
carbon dioxide, sit giam di) cdng ctia mang thy din ra rat cham. Con d6i yeti
bong cai xanh khi daac bao quan trong bao bi chaa 10% khi carbon dioxide a
5°C, dO cong cua sin phdm khong bi thay d6i clang ke" trong 2 tudn. Cac tac
gia ding dEl nhdn thdy rang khi giam n6ng d6 oxy trong bao bi se khong duy
tri duac dO cdng ctia rnang toy va bong cai xanh trong qua trinh bao quan
(Lipton va cong sa 1975).
MOt s6 tac gia giai thich hien Wang teen là do khi carbon dioxide co
kha nang dc chg qua trinh sinh tong hap polygalacturonase - nhom enzyme
BAO QUAN RAU TRAI TLICI 425
tham gia vao qua trinh lam mem 116a cau triic cua rau trai. Goodenough va
tong syr (1982) da tiro thay rang khi bao quan ca chua xanh a 12,5°C trong
bao bi chda 5% oxy va 5% carbon dioxyde, qua trinh sinh tong hqp
polygalacturonase bi dc the trong su6t 8 tuan. Neu dem mau ca chua not tren
bao quan trong moi trdttng khong khi thong thuang, qua trinh sinh tong hqp
polygalacturonase se diet' ra, khi da mo trai se bi mem din.
Ngay nay, ding nghd bao bi phdt tridn va cho ra ddCi nhidu san phdm
mdi vdi d6 thdm khi khac nhau. Nguti ta by vong trong tutting lai khong xa,
ky thudt bao quan rau trdi tudi bdng phutng phap MAP se ngAy tang (Ride
hoAn thidn de keo dai hctn nita theli gian bao quan rau trai to:1i sau thu hoach
va cac loai thuc phdm khdc.
Trong so cac tia xa dien tit ntni tia X, tia gamma, tia beta... chi c6
tia gamma IA ducic sit dung a quy mo cong nghiep cho rout dich chi6u xa
thyc phdm.
b- Thiet bi
Hien nay c6 hai dang thie't bi chat sit dung de chi6u xa thqc phdm:
goy gia tdc va may phat tia gamma.
Tia gamma sinh ra tit nguan Co duoc bidu din theo so dO du'ai day:
60
27 CA- —•. 60
28 -KT • +e +y
Liu diem crla viec sr2 dung may phat tia gamma trong chi& 'Kr Mr&
phdrn bet chi phi nang 'Yong thgp hon rat nhidu so vai viec sir dung may gia
t6c. Ngoai ra, cdc tia gamma c6 dO dam xuyen khd cao. Hien nay, tai Viet
Nam va nhieu nuac tren the gi6i, may phat tia gamma du'oc stl dung rat rang
rai dd chieu xa thurc phdm.
Tuy nhien, viec sit dung may phat tia gamma theo nguyen ly teen lam
san sinh ra cdc chgt thai c6 thd gay o nhigm moi truOng. MOt van de khdc
can km y la may Oat tia gamma luon trong tinh trang hoat &Ong lien tuc.
a- Tieu di4t hoeic r c che" vi sinh vat vet con trung có hai tren
rau trai to ii
Mat trong nhang nguyen nhan quan trong gay but hang rau trai tutri
trong qud trinh bao quan la do vi sinh vat va mOt s6 con trung c6 hai.
He vi sinh vat tren rau trai turoi bao gam ca natm sai, ngm men va vi
khudn, trong do thating gap nhgt la ngm soi. Khi cdc to bao vi sinh vat
thiic hien qud trinh trao d6i chgt va sinh twang tren rau trai, chting lam
thay d6i thanh phan h6a hoc ciing nha gid tri cam quan caa rau trai va lam
cho rau trai nhanh chong bi hu' hOng. MOt s6 loci vi sinh vat khac c6 the
gay benh tren rau trai nhu Botrytis, Alternaria... Thitc to cho thgy khi s6 to
bao vi sinh vat c6 trong, raii trai tuoi cang nhieu thi th6i gian bdo quan rau
trai cang ngdn.
Nhit vay, de keo dai thOi gian bdo quan rau trai tuoi, mOt trong nhang
giai phap ky thuat quan trong la kilt:1'11g ch6 so t6 bao vi sinh vat va con trung
gip QUAN RAU TRAI TildI 429
tren rau trai tang it tang t6t. Cdc kgt qua nghien cdu trade day da khang
dinh la ky thuat chieu xa rau trai c6 the tieu diet hoAc tic the cdc to bao vi
sink vat va con trimg, g6p phan keo dAi thOi gian bao quan rau trai tutai.
b- Lam ch&m cac qua trinh chin sau thu hogch, lao h6a va nay
main cua rau trai
Nhom trai sau thOi diem thu hdi, thutrng xdy ra hai qud trinh not
tip nhau: qua trinh chin va qua trinh lao hda.
D6i Arai cdc loai trai cay co dinh sinh twang, qud trinh chin se dien ra
khd nhanh ngay sau khi thu hai. Diem dAc trang cim qua trinh chin sau thu
hoach IA he s6 ho hap caa trai gia tang va su' sinh tong hqp ethylen dtfqc
tang ctfOng. Ben canh d6, nhieu bie'n d6i h6a sinh va hoa hoc dien ra ben
trong trai ninf:
- Pectin bi thay phan lam cho cau true trai trot nen mem lion
- Tinh hot cang bi thay phan lam tang lu'qng dating khir va do ngot
cua trai
- Chlorophyll bi phan hay, ngtigc lai cdc hap chat carotenoid hoAc
anthocyanin daqc sinh tong hqp lAm cho mAu sac trai tit xanh
chuyen clan sang yang
- Phan ang sinh Ong hop cdc chit mui daqc thdc day va Wang de mid
caa trai gia tang...
NhUng Wen dOi tren lam cho nhung trai data chin khi thu hai se tie'n
clan den trang thai caa de chin ky thuat. O trang thdi nay, chat lUcing trai
cay du'qc xem là t6t nhgt cho ngtfiti sit dung. Tuy nhien, ne/u cdc Wen d6i tren
tiep tuc diAn ra with matt do lan, qud trinh lao h6a cua trai se tie'p dien va
chat lacing caa trai se bi giam di nhanh chung. Nhin chung, cdc loai trai cay
có dinh sinh twang thuting co th6i gian bao quan khd ngan.
D6i vii trai cay khong c6 dinh sinh twang, he s6 ho hap caa trai giam
clan sau thOi diem thu hai. Nha vay, qud trinh chin sau thu hoach tuy c6 dien
ra nhang vai tec do cham ham. Tuy nhien, trai cay khong c6 dinh sinh twang
van bi lao hoa theo thai gian. Khi d6, trai tra nen mem nhan, cdc thanh
phan h6a hoc va tinh chat cam quan cua trai bi cung thay doi sau sac, trai
Wing con thich hqp cho ng-titti sit dung. _
Nhom rau ca: D6i vdri met s6 loai rau cu nllif salad, cai, ca rot, su
su... sau thai diem thu hdi se bat dau qud trinh lao h6a (qud trinh Khi
do, rau la se bi mat nu'ac, con cu se tray nen mem nhan. Thanh phan h6a hoc
va gid tri cam quan caa rau cu se bi bign d6i sau sac va 'thong con thich hap
cho ngtfOi sit dung.
430 CHtiaNG 5
D6i yeti met s6 loai rau cu khac nInt hAnh tay, toi, khoai tay... c6 the
xay ra hien tuvng nay mgm trong qua trinh bdo quan sau thu hoach. Hien
tuvng nay anh httang )(au den chat lacing cita rau cu va lam tang tSr 10 ton
that sau thu hoach.
Den nay, cac ket qua nghien ctiu thu ditqc cho tidy khi chieu xa met s6
loai rau trai tuvi with lieu lacing thich hqp se han the dace cac qua trinh chin,
lao h6a va nay mgm. Nhit vay, sit dung ky thuat chieu xa se g6p phan Ice°
dAi thOi gian bao quan rau trai tutqi, han the ty 10 ton that do hien Wqng nay
main va lao hoa a rau trai.
la thanh phan chigm tS7 lg Ichea lacing cao nhgt trong rau trai.
Trong qua trinh chigu xa, phan tit midc c6 thg bi chuygn hda theo nh&ng sd
d6 duai day:
H2O* H• + OH•
432 CHONG 5
Glucid: rau trai chda nhieu glucid. Trong rau trai, glucid t6n tai durai
hai clang:
Nh6rn glucid c6 phan to luting thdp: glucose, fructose, saccharose, cac
oligosaccharide khac...
NhOm glucid c6 phan tit luting cao: tinh bOt, cellulose, hemicellulose,
pectine...
Khi chigu xa, cac dai phan tit glucid nhur tinh bOt, pectin c6 the bi gay
mach, tao ra cac san phgm mai c6 phan tit lu'ong thgp hon. Cdc bign dOi tren
c6 thg lam tang ham Wong oligosaccharide (Vasseur, 1991) Ara lam giam dO
cdng cua rau trai sau khi chigu xa (Baccaunaud, 1986). Tuy nhien, ngu chigu
xa rau trai va i lieu xa thgp thl khong xdy ra cac d6i clang lcd v6 glucid va
khong lam anh twang den dO ctlng ctia rau trai.
Protein: nhin chung, ham lacing protein trong phan lan cac lo4f rau
trai la rat thgp. Khi chigu xa rau trai tutri vai lieu xa thgp, cac phan tit
protein cgu trtic khong bi thay dei Bang kg, cac enzyme 'thong bi v3 hoat.
Ngucic 14i, sit dung lieu xa cao c6 thg lam thay d6i cac cgu trtic bgc hai, ba va
b6n dm protein.
Cdc kgt qua thqc- tighigm cho thgy chigu xa c6 thd thtic dgy hoAc lam
cha'm qua trinh chin dm trai sau thu hoach. Nhieu tac gid da giai thich van
de nay do chigu xa c6 the hoat h6a hoAc kim ham hoat tinh ctia hg enzyme
trong trai (Molins, 2001).
Elk QUAN RAU TRAI 433
Lipid: ham ludng lipid trong nhigu loci rau trai la khong clang kg.
gieng mot s6 loaf rau trai nhtt bd, difa, dau ph6ng... c6 ham ludng chgt beo
kha cao. Theo Vasseur (1991), trong qua trinh chigu xa, cac acid beo khong
bao c6 thg bi oxy hoa. Ngoai ra, mot s6 g6c tit do dole sinh ra trong rau trai
c6 the phan Ling viii cac acid 136o khong bao hoa, tao ra nhigu hop chgt khac
nhau nhu' hydrogene peroxyde, aldehyde, cetone... Kgt qua IA gid tri dinh
dudng ding nhtf mini vi rau trai bi giam xu6ng. Cac phan Ling nay xay ra cang
manh me khi lieu xa sir dung cang cao.
Khoang: cac hop chgt khodng khong bi thay d6i trong qua trinh chigu
xa rau trai tudi.
Vitamin: rau trai tinging dudc xem la ngu6n cung cap vitamin quan
trong cho con ngtoi, dac bit IA vitamin C.
Vitamin C: có rat nhigu nghien cdu khao sat sit thay dgi ham luccng
vitamin C trong rau trai tudi trutac va sau khi chigu xa. Thomas (2001) nhan
xet rang mot phan ascorbic acid trong rau trai torti bi oxy hda trong qua
trinh chigu xa va chuygn sang clang dehydroascorbic acid. Tuy nhien,
dehydroascorbic acid ding lA mot hop chat cd hoat tinh sinh hoc. Do d6, khi
nghien cdu cac tac gia that:mg xac dinh ham lacing tong ascorbic acid (bao
gem ca clang kith va clang dehydroascorbic acid).
D6i vdi chuol, Maxie WI cong ski (1968) da tign hanh chigu xa gi6ng
chu6i Gros Michel yeti ligu xa thay dgi tit 0,25+0,50kGy. Kgt qua thu &foe cho
thgy ham ludng tong ascorbic acid trong chu6i tang len sau qua trinh chigu
xa. Cac tac gia cho rang dO IA do qua trinh chieu xa da lam tang ham litong
cac chgt chigt tit chuol de thu nhan dich trich dinh lacing vitamin C. Thomas
Ira cong ski (1971) cung da thutc hign thi nghigm chieu xa 5 gi6ng chuoi khac
nhau dttoc trong tai An DO. Ligu xa sir dung IA 0,30kGy. Kgt qua thkfc nghi6m
'ho thgy chigu xa khong lam thay d6i ham Wong ascorbic acid tong trong
trai
D6i vOi du du, Lacroix va cong so (1990) da sit dung gi6ng Solo de lam
thi nghigm. Cac mAu du du &roc chigu xa yeti ii6u xa thay d6i tit 0,55+0,95kGy,
sau d6 dudc dem bao quan a nhi6t d6 18°C. Ham hong ascorbic acid trong du
_da trade va ngay sau khi chigu xa là Wang duang nhau. Nhtf vay, ksr thug
chleiix4 da khong lam thay dgi ham hong vitamin C trong du du. Tuy nhien,
sau 15 ngay bao quan, ham lacing ascorbic acid trong mau du du dtfo'c xit1S,
lieu xa 0,55+0,74 kGy 14i cao han rat nhigu so vdi mau khOng qua chirdu xa va
m'au &roc chiau xa vdi ligu cao han (0,75+0,95kGy).
Trong snot nghien cub ve xoai, sii dung cac gi6ng Keitt, Zill, Haden va
Peach dudc trong tai Nam phi, Beyers va cong su' (1979) da thgy rang chigu
434 CHUONG 5
xa xoai (lieu xa thay d6i tit 0,75÷2,00kGy) kgt hdp vdi phuting phap ngam
xoai trong nadc am (nhiet de 55°C, thtii gian 5 phut) khong lam thay d6i
dang kg ham lacing vitamin C trong trai.
Cac loai trai c6 mui nha cam, quit, buiiri, chanh... luon dacic xem,1A
ngu6n cung cap vitamin C chilygu cho ngtitii. Thomas (1986) nhAn thAy rang
khi sit dung lieu xa khong ldn horn 1kGy, su' ton thAt ham lacing vitamin C
trong trai c6 min trong qua trinh chigu xa IA killing dang kg. Tuy nhien, rigu
lieu xa sit dung tang tii 2÷4kGy, ham ladng vitamin C trong trai sau khi
chigu xa bi giam manh. Lieu xa sit dung cang ldn thi mac de ton that
vitamin C se cang cao.
Dau tay ding la met loai trai cay giau vitamin C nha cac loai trai co
min. Theo kgt qua.nghien cub cita met s6 tac gia thl ham lacing vitamin C
trong dau tay bi giam di trong qua trinh chigu xa va mite de giam phi thuec
vao lieu xa sir dung (Kim 1968, Kurosaki 1970, Zegota 1988). Tuy nhien, khi
tign hanh bdo quart hai mau dau tay trong ding met dieu kien (met mau dirge
chigu xa vdi lieu 2,0÷2,5kGy va met mau dgi chting kitting qua chigu xa), d6
ton thAt ham ktung vitamin C trong mau dau tay khong qua chigu xa 14i it
bun. Do d6, vac) giai loan cugi qua trinh bdo quail. ham Krung vitamin C
trong matt dude chigu xa luon bang hoAc cao horn mau d6i thong (Kim 1968,
Chachin 1969, Kurosaki 1970, Zegota 1988).
TOm lai, ky thuat chigu xa vdi lieu xa thAp khong lam thay d6i dang kg
ham lacing tong ascorbic acid trong trai cay tadi.
Laic vitamin khdc: dgn nay, co rat it nhang Ong trinh nghien ctiu v6
inh htiang cua chiau xa dgn ham lacing cac loai vitamin khac trong rau trai.
D6i vdi chugi, chigu xa vdi lieu 0,3÷0,5kGy lam tang ham lacing
niacin trong gigng chugi Gros Michel; tuy nhien ham lacing thiamin trong
chugi van khong thay d6i. Khi chigu xa dau tay vdi lieu xa 2kGy cang thu
dirge cac kgt qud tacing tki (Maxie va Sommer, 1968). Tuy nhign, trong met
nghien cdu khac, Beyers va Ong sit (1979) thAy rang khi chigu xa dau tay
2kGy khong lam thay d6i dang kg ham lacing niacin, thiamin va riboflavin
trong trai.
Dgi vdi xoai va du du, qua trinh xi( ly trai bang phacmg phap kgt hcip:
ngam nude Am, bao sap va chigu xa 0,75kGy cang khong lam thay d6i dang kg
ham hicrng niacin, thiamin va riboflavin trong trai (Beyers va Ong ski, 1979).
Chat mau
Carotenoids: la nhung help chat to nen mak' yang va matt cam cho
nhieu loaf rau trai nhu' du du, xoai, chu6i, mei, deo, ca rat, ca chua... Doi vdi
mot s6 loai trai cay nha du du va xoai, ham Lacing carotenoids trong trai
0 OUAN RAU TRAI TL/a/ 435
in tang cao han vai lan so vdi trai track khi chin. Ngu'ac 14i, ham lacing
rotenoids trong chu6i lai khong thay do'i clang kg trong qua trinh chin
a trai.
Thomas va Janave (1975) da khao sat ski anh hu'Ong ctia qua
xa dgn ham lacing carotenoids trong gi6ng xoai. Alphonso duvo trong
Do. Kgt qua cho thay sir dung lieu xa 0,25kGy khong lam thay d6i ham
g carotenoids trong trai. Trong mot nghien citu khdc thiic hien tren
'6ng xoai Nahng Glanhng Wahn daac tr6ng tai Thai Lan, Lacroix va cac
ng ski (1992) da tign hanh xit 15, xoai bang each ngam trong nude am 55°C
ng 5 phut r6i kgt hap vdi chigu xa 0,50+0,70kGy. Kgt qua ham lacing
tenoids trong xoai track va sau khi chigu xa la Wang &fang nhau. Tuy
ien, khi xit ly gigng xoai Kent bang phtfong phdp kgt hap: ngam midc gm
io°C trong 5 phtit, bao sap va chigu xa vdi 3 lieu xa khdc nhau (0,75; 1,50 va
00kGy) rO'i dem bao quart d nhiet do 20+24°C, Thomas va Beyers (1979) da
thgy rang ham lacing carotenoids trong xoai tang 10% so vdi mau dal
trrig khong qua xi? ly. Theo cac tdc gia, nguyen nhan chinh la do ski' gia
g ham 'Yang cac chat chigt tii xoai dg thu nhan dich trich ly dinh Wang
otenoids. KS, thuat chigu xa cla khong lam thay d6i clang kg clgn ham
qng carotenoids trong xoai, va sur thay d6i cCia thong trong qud trinh chin
a thu hoach.
Dgi vdi du du, Dollar va Ong sit (1971) tign hanh xit 15, gi6ng du du
o disc trong d Hawai bang each ngam trong nude gm 49°C trong 20 phut
chigAi xa vdi 4 lieu khdc nhau (0,50; 0,75; 1,00 va 1,5OkGy), kgt trai cho
y qud trinh chigu xa khong lam thay d6i clang kg ham lacing carotenoids
ng du
Khi nghien cau v6 dao, kgt qua thtic nghiem cho thgy viec chigu xa dao
da chin vdi lieu xa 3kGy se thtic day qua trinh sinh tong hap carotenoids
Tuy nhien, khi chigu xa dao (la chin thi ham hang carotenoids trong
i kitting thay d6i clang kg trade va sau khi chigu xa (Rogachev a3
Dgn nay c6 rat nhieu nghien cau v6 chigu xa ca chua. Kgt qua cho thgy
gc chigu xa ca chua xanh vdi lieu xa thgp (khong ion han 0,75kGy) se lam
am qua trinh chin va keo dai thdi gian bao quan. Tuy nhien, ca chua qua
igu xa khi chin se c6 mau sac khong d6ng deu va lam giam gid tri cam
an cOa sAn phdm. Nhang trai ca chua chin dO cd the chiu loge lieu xa cao
an rat nhieu (4kGy). Muc•dich chigu xa ca chua chin chit ygu la khong chg
sing benh do ndm m6c gay nen (Thomas 1988).
Anthocyanins va flavonoids
Anthocyanins la nhang hqp chat tao nen mau do ciao trung a dau tay,
, viet qugt, pink b6n
436 CHI/6(NC
CO nhieu cong trinh nghien ctiu anh hating ctia qud trinh chieu xa del
matt sac ctia dau tay, tuy nhien ket qua thu lai khac nhau. Theo Lovel
va Flick (1966), khi sit dung lieu xa tit 1,0÷3,5kGy, mau sac ctia trai khong b
thay Con theo Herregods va DeProost (1963), c6 the chieu xa dau del
lieu xa 5kGy van khong thay d6i mau sac cila trait.
Horubala (1968) tittle hien thi nghiem chieu xa dau tay viii lieu x;
2,5kGy, ket qua cho thay ham lugng anthocyanins trong trai bi giam d
20%. Trong qua trinh bdo quan trai da qua chieu xa, tac gid nhan thSy c
sa phuc hei mau sac ctia trai. Tuy nhien, nett sit dung lieu xa cao hoin th
khong xay ra su phuc hei mau sac dia trai. Dau tay to ra nhay v6i chieu x.
han viet qua.
SIX sinh tru'ang va trao chat caa he vi sinh vat va con Irani
Trong thanh phan hoa hoc cua rau trai, nti c Ara glucid chiem ha
lurang cao nhilit. Do do, vi sinh v4t, va con trung, dtic bit IA nem m6c rat
phat trien tren mot se loci trai cay trong qud trinh bdo quail sau thu hoach
Chieu xa co the tieu diet hoac tic the vi sinh vat. Tay theo lieu xa
dung ma vi sinh vat co the bi tic cite hoac tieu diet. Khi lieu xa sit clung cal
cao, kha nang tieu diet vi sinh v4t se tang lan. Cac to bao sinh during to
man cam v6i chieu xa hon la cac bao
Khi nOi ye tac Ong cua chieu xa den vi sinh vat, to thadng qu
tam den gia tri lieu xa tieu diet thap phan D (Decimal reduction dose). D
Edo QUAN RAU TRAI TI.101 437
xa can thiel de s6 to bao vi sinh vat trong mau khao sat bi giam di 10
Cdc loci vi sinh vat kha nhau se c6 gia tri D khdc nhau.
6
Li6u lUcing chi6u xa, (kGy)
0
10 102 103 le 106 106 107
S6 khugn lac ban au
Khi chi& xa, acid nucleic IA thAnh phan trong to bac) vi sinh vat de bi
'en d6i nhat. Acid nucleic c6 the bi gay mach, cac base chaa nitci bi
ydroxyl h6a, du'dng desoxyribose bi oxy hoa. Kgt qua cu6i cung IA phan to
soxyribose nucleic acid bi bie'n tinh. Qua trinh sao chep va ski sinh san cua
bao bi ngitng lai. Thcic ra trong to bac) vi sinh vat co m6t so enzyme c6 the
'a chaa nhang doan desoxyribose nucleic acid bi her h6ng (ligase,
onuclease, polymerase...). Tuy nhien, thy thu6c vAo mac d6 lid hang cila
soxyribose nucleic acid ma skt phuc h6i c6 the thanh ding hay khong.
Ngoai ra, thanh phan phospholipid cua mang to bito chit cung c6 the
thay d6i do chigu xa. Ket qua IA ccr the van chuyen cdc chat qua mang to
o bi r6i loan, to bao killing h6p thu cdc chit dinh doting nen se bi tic
6 hoac che't di.
438 CHUONG
va do
cang cUa trai theo phdong phap cho diem hoan toan phi' hop of i kett
qua phan tich Binh lacing tren thigt bi do dO mau va thigt bi do dO cang. Khi
Eng lieu xa sit dung, mau do cila trai dau se chuygn den sang mau nau d6 va
(10 ming caa trai se giam xu6ng. Cac tdc gia cho rang sy giam do cdng IA do
ham lacing pectin Ma tan trong trai bi giam di trong qua trinh chigu xa. Tuy
nhieu, chi'eu xa khong anh huang den cac tinh chat cam quan khac dia dau
old mui va vi. Cu6i ding, nhom tac gia da ket luan chie"u xa IA mot giai phap
Icy thug hieu qua de keo dai thdi gian bao quan dau tay.
4- MO so ang dung
Chieu xa duoc xem IA mot Icy thuet xii ly nguyen lieu sau thu hoach
nham muc dich kelp dai thdi gian bao quan rau trai tucci. Nguyen nhan chinh
la do chigu xa c6 the tieu diet hoac ac the vi sinh vat, con trimg c6 hai teen
rau trai va lam cham cdc qud trinh chin sau thu hoach, leo haa va nay mem.
70
% de fraises atteintes par les moisissures
. 60
50
40
30
20
10
5 7 9
Temps (jours)
• Mau Chi chUng kheng qua chigu xa 0 Mau chigu )(a sau 48 gib thu hal
+ Mau chigu xa sau 24 gib thu hai 0 Mau chi& xa sau 72 gib thu hai
Hinh 5.21 Sit thay doi tj, le ddu bi tbn thdt do ram mo'c gay nen
trong quid trinh bdo qudn trai cay a 15°C, lieu xa 2,0kGy
30
25
20
Jours de survie
15
10
0
Dose on kGy
Hinh 5.22 Anh huang cda lieu xa den thai gian bdo qudn mang My
a ba gid tri nhiet clO khcic nhau
8AD (WAN RAU TRAI TU'al 441
Mang tay IA mot loai rau de bi hu hang sau thu hoach. Khi bio quail
tay a 8°C, dO hao but trong lacing dao d6ng tit 0,7+1,0% mOi ngay. Ngoai
ra, phfin dot rat de chuyen sang mau h6ng, con phfin g6c c16 bi h6a nau. Khi to
chigu xa mang tay vdi lieu xa 1,5kGy kgt hop vdi phucmg phdp bio quin a
ahiet d6 2°C thi thdi gian bac) guar' c6 the len Mn 30 ngay, (H.5.22).
De tang hieu qui cong nghe, hien nay cdc nha sin xugt it khi sit dung
chigu xa nho là mot ky thufit rieng le dd xit ly rau trai sau thu hoach.
Thong thudng, ho kgt hop chigu xa vdi mot s6 IcS7 thuAt khdc dd thdi gian bio
quan rau trai torn duqc keo dai hctn nila.
5. Kest 1u4n
Bang 5.13 Anh &tang cila k9 thu4t chieu xa den chdt lugng
in6t sd logi rau trcii tdoi (Vasseur 1991)
Li4u xa Tac dOng phy
Hlgu qua Tac dOng có lyi
Lc4i rau trai (kGy) hoc co h4i
chigu xa
COlgicho Toi chg hogc lam chgm 0,05 + 0,15
qua trinh CO hanh tay qua trinh nay mgm
bao quan Cu hanh to
rau trai
Khoai tay
tUdi
Tao Diet con trUng 0,2 + 0,8
Chieu xa IA mOt ky thuat vat ly. Trong linh vurc rau trai, chi& xa duccc
xem IA mOt trong nhQng ky thug xt1 ly nguyen lieu sau thu hoach nham muc
dich gap phan Ice° dai thcsii gian bio quan rau trai tucti. Can luu y 14 chieu xa
khong thd dole xerri IA Icy thuat duy nhit trong cong nghe bac) quin rau trai
tuai sau thu hoach. Qua trinh chieu xa c6 thd tieu diet hoac dc the vi sinh
vat, con trong c6 hai tren rau trai va lAm cham cac qua trinh chin sau thu
hoach, lao hda va nay main.
Trong thuc te, cac nhA sin xuit thuttng ket hqp chieu xa vdi cac ky
thu4t khac dd xit ly rau trai sau thu hoach nhu sir dung nhiet, hda chit... Nhu
vay, tac dOng Wang 118 ctia cac pinking phap xi' 15, se dtiqc tang cung khi to
so sanh vdi viec sit dung tang phoing phap rieng le.
Khong phii loai rau trai nao cung thich hqp vdi quy trinh xii ly sau thu
hoach bang phtiang phap chidu xa. Truth.: tien, can phii tim hieu ve githig rau
trai, trang thai sinh 1S, tai thdi diem chidu xa va tinh trang vi sinh vat cda
rau trai. Can chti 57 IA m8i loai rau trai se c6 int quy trinh xii 1ST dac trong
rieng yeti cic thOng s6 cong nghe t6i du. Viec xac dinh quy trinh xd ly va cac
thong s6 cong nghe cho m8i loaf rau trai duqc thkic hien bang phticrng phap
thuc nghiem.
Bing 5.13 trinh bAy mOt se, vin de tong ket lien quan den ky thu#
chigu xa rau trod.
Ngay nay, chi& xa ductc xem la mOt giai phap hieu qui, re tier' va an
town trong viec xii ly rau trai tuai sau thu hoach de keo dai thai gian bao
quail &la chting.
Dinh chi boat dOng cua vi sinh vat: Co rat nhigu loai h6a chat co kha
nang therm vao to bAo vi sinh vat, lien kdt vai protein clia chat nguyen sinh,
lam to liet va neing hoat dOng song ctia VSV. Tuy nhien mac dO nguy him
cua cdc loai h6a chat nay d6i of i sac khoe nguti sit dung IA rat cao, vi ndu
cluing c6 thd tieu diet to bao vi sinh vat thi cang c6 thd tieu diet cdc loai to
bac) trong CC thd nguti, gay ra nhang bien chang, bOnh
2- Nhu'fic diem cisa phuorng phap bap quern rau trizi tubi bang hoa chdt
- Bidn d6i chat lacing rau trai, tao mui vi khong tat.
- Gay hai cho stir khoe con nguti: ngO dOc cap tinh (lidu lacing cao qud
mac) va ngO dOc man tinh (tich lay clan nhang chat gay benh).
- C6 the lAm RQ khong chin to nhien dacic, mau sic nhgt nhat, mai
thorn kem.
Bang 5.14 Cdc loai hoa ch.& bdo qudn rau trdi tztoi Hwang stl dung
Ghi CO th4 dung ntidc dita thay cho cytokinin de Om dOc hai
Su' thanh tong khi xa' 1S7 bang hoa chat thy thu'Oc vac cac ygu t6: lucing
bao tit ban (Mu (tie'm an), do nhfem cua td bac, vat cha, nhiet dO va dO am cua
moi tru'dng, tS, le: phat tridn sit lay nhigm.
Chdt ch6ng ndin phcin ang vai nhUng chdt a vcich to bdo
Chit d6c ket hop vai cac thanh phan protein, lipoprotein va sterin, dac
WO IA ergosterin cua to bac) lAm bien d6i tinh chdt ban therm c6 chon loc, trot
thanh khong thgm hoac therm khong chon loc, tii do gay ra nhang tic hai
quan trong khdc trong to bAo.
•
Tuy c6 hieu qua bao (pan cao nhu'ng vi phi ton cao nen ling dung ciia
phtfang phdp nay khong dttqc sit dung rOng rai lam. Can phai cai thien them
nCta thiet bi va Mlit chi phi bio quan thi piniong phap nay mai co the c6
nghia kinh to va co the ma Ong pham vi ang dung. Bic) guar' a ap suit thdp
can c6 the dan tdi hien tuvng stress va mot s6 bien d6i bdt lgi cho san pham
rau traitticti. dAn den giim gid tri chdt hicrng.
448 CHUOVG
Hinh 5.23 la so (16 nguyen ly cua mOt thigt bi bao quan rau trai a al
swat th4 quy ma phong thi nghiem, con hinh 5.24 bidu din thigt bi na■
nining c1 quy mo pilot.
A - ni td; B - oxy; C - ba tr6n khi; D - b6 phgn lam am khf chtla chgt digt ngm sec-
on Binh; F - khoang bao quan a ap suit 471 mmHg,
butylamine; E - phong co nhigt do
G - khoang bac quan ap suit 278mmHg, H - khoang bao quan a ap suit 102mmHg
I - Khoang bao quan d ap suit thuong; J - bdm chin khong; K - may ghi_d4 Srrc
- cap nhigt dign; M - clang ho do chin kh6ng
Hinh 5.23 Si cto thiet bi &Iv qudn rau trai a nhiet do thdp
Nhie't do, bao quan thing la nhiet do lanh, khoang 13°C, ap suit thd]
tao thanh tit mOt born but than khong. Nhiet dO va ap suit chicle giit c6 dinl
trong suit thdi gian bao quan. Khong khi' d6i hfu trong phong bao quan 1;
khong khi bao boa dm, nhd di qua mOt 130 phan lam dm tradfc khi duvc bar
vao phong qua mOt van diki chinh. Lacing khong khi dm nay n ig oht.
them. chift diet khudn la sec-butylamin, se gilt cho do dm tudng c161 troll
phong bac) quan on dinh trong khoang 90+95%. De ap suit trong phong be'
quan khong bi dao &Ong, t6c dO khong khi vao phai giii c6 dinh, thlidn
khoang 30m1Iplatit. Co the tign hanh bao quan a nhang ap suit khac nhat
tuy thuOc loai rau trdiyThdi gian bao quan se phy thuOc vao ca nhiet dO lay
ap suit bao quan.
00 ZAN RAU TRA/ 449
A - bdm chan khOng; B - phong dieu chinh nhiet d(); C - phong trung gian
D - phong bao quan; E - cita s6; F - nal lay mau; G - Tong ho do
H - b0 phan lam aim khi, I - be) dieu hoa chan khong
Ap suat 102milzHg con lam chain hai Mn to-c de phat tridn &la na-m mec va
bao Ca, bang 5.16. Met s6 loci nam con c6 the bi tic chd hoan than a alp suat
nay vi du nhrl Rhizopus nigricans. Dd gia tang hieu qua diet na-m, boa chA
diet khua'n cling ducrc dua vao (long khong khi del htu trong phong bao quan.
Bang 5.15 Hieu qud keo dai thai gian bdo qudn rau trai tuai
cda phuang phap clang cip sucit thdp
Anh dao ngdt Cu6ng con tildi, mau xanh 102 93 ngay 60 ngay
Anthocyannin dtidc bao y• On Binh
Daring va acid hiiu cd giam cham
Bang 5.16 Anh huong cda ap slat theip den sit lan rOng cda dam soi nam,
thai gian phcit hiOn scl phat vet t6c do tao nha bao trung binh cda //dm mo'c
Ke't qu6 do
Thong 2,7% 02
Nim moc 061 chting
s6 do 471mmHg 278mmHg 102mmHg 97,3% N2
646mmHg
646mmHg
[3] 8 7 4 3 6
[3] 10 10 6 4 9
[3] 10 8 5 2 8
[3] 8 8 6 4 2
[3] 7 7 5 4 6
Chi chit:
[11 Ty 10' mat bi bao phu bai he nam soli, % be mat
[2.7 Thai gian oat& hOn he soi nam, ngay
[3] T6c dO tao nha bao trung binh.
Chutertg
Theo s6 lieu ciia Lien Hap Qu6c, khi mdc thu nhap cua ngdOi clan tang
1% thi nhu cau rau trai cho ddi song tang 1,3%. Tuy nhien, theo thong ke cil
T6 chdc ldcrng 'tong the gidi (FAO), nhu eau tieu thy rau trai tren the gid:
tang binh quan 3,6% nam, nhu'ng mdc cung cua thi truting chi dap dng duo
2,8% nam. Viia qua Chinh phia ta da de ra de an phat trign rau trai den Ilan
2010 nhu sau:
Tang dien tich: rau: 550.000ha, trai: 750.000ha.
Tdng scan rau: 11 trieu tfn, trai: 9 trieu tart.
Binh quan tieu thu ddu rau: 85kg/nam, trai: 65kgIncim.
Xudt khdu: rau: 1,4 trieu tdn (690 trieu USD)
trai: 1,6 trieu thin (350 trieu USD).
Theo danh sach nay, cdc loai trai cay có lqi the canh tranh hay con g9
IA trai cay trong diem Om 11 loai, do là th.anh long, vu sCia, xohi, mang cut
sau rieng, budi, cam qut, vai, nhan, (Ida, dila.
Nhang nguyen nhan ma cdc loai trdi cay nay chive xe'p vao danh sac)
cdc loai trcii cay trong diem c6 the ke ra nhu sau:
- Nhang loai trai cay nhiet ddi (mang cut, khom, xohi, sau rieng) va ;
nhiet ddi (vai, nhan, cam, budi) (lac trung cho khi hau 'Ong dm cu;
nthic ta.
- MOt sO' loai da co viing chuyen canh Ong Ian nhu thanh Ion
(Binh Thuan, Cha-Gao, Long An), sau rieng (NO Hiep, Long Trun.
- Cai Lay - TO-11'Giang)
- Co gid tri kinh te' va gia tri dinh &fang cao (vai, vu seta, cam, nhan)
- 1D6 trong, it sau benh (thanh long), mot s6 co the pita trien tren (16
bac mau (thanh long), ddt nhiem phen (khom.).
CAC LORI TRAI CA Y CO TIN NANG PHAT TRIEN d VIET NAM 453
Mail là cay an trai de tr6ng, gia cao, de bao quan N/A tieu thy. Baal con
la loai cay trong c6 tu6i tho cao, chu ky khai thac kinh doanh keo clAi hang
dive nam. Dieu quan trong han hdt IA trai blrai dugc tieu thy manh a trong
attac va c6 tie'm nang xudt khdu. Ngoai lgi ich kinh te, tr6ng bdai con g6p phan
cal thien moi truting sinh thai, thu hitt du lich sinh thdi cho dia phu'ang.
Cdc gi6ng btiai (lac san là Buai Nam Roi (Vinh Long), bu'ai Da Xanh
(136-n Trey, btfai Ring c6 co (Tien Giang), bu'ai Tan Trieu (Bien Hoa - D6ng
Nan, bugi Thanh Tra (Thil'a Thien Hud), buai Phtic Trach (HA Tinh), btiai
Doan Hung (Phu Tho). Rau hdt cac gi6ng bugi nay chicle trang tren ddt phu
so mau mei yen cac con song ban nen cho san hang cao, chdt lacing thcrm
ngon, gia re, dA clang canh tranh vai cac gi6ng bu'ai ngoai nhap. Thtfc to
trong nhieu nam qua cung chtta ghi nhan cac giong WIN ngoai qu6c du crc
TIMID not vao ban a nuoc ta. Mat s6 gifing bugi ngon n6i tieng nha Nam Roi,
Da Xanh, Phlic Trach, Doan Hung da xay doing &lige thagng hieu va cia xuat
khdu ra nuac ngoai &toe ban hang u'a chuang.
Thanh long: vai mau ma dep, mat.' sac hap dan va dac biet IA chat
Iticmg tuyet hao, trai thanh long nhiet ddi nude ta hoan town du to tin dd
ghi diem track mat s6 hang it of ddn tit Thai Lan. Thanh long runt trang,
thanh long runt yang, thanh long runt dO dugc tr6ng nhieu a Binh Thuan,
Ninh Thuan, Tien Giang vai cOng nghe chon tao giong, tr6ng trot, thu hai,
bao quan tien tie'n dang la mat hang tra chuang cua khach hang trong va
ngoai nude.
VA saa là mbt san vat ma thien nhien ban tang cho ntiac ta, c(ing co
du sic canh tranh vai hang ngoai nhap. Gi6ng vu sCia Lb Ren (Tien Giang)
trai to, thit mem, an ngot va san lagng cao chicle tremg ring rai khap vimg
citing bang Song Cim Long, Dong Nam 136 va ngay ca cac tinh Tay Nguyen.
Van de can quan tam giai guy& IA vu sCra c6 cdu true trai mong, ming v6,
kh6 van chuygn va bao quan, va do do c6 phan nao bi han chd khi xugt khdu.
Xoai: Ndu chung ta t6 chac san xudt, thu hai, bao quan, van chuydn Col
nham giam chi phi gia thanh thi cac gi6ng xoai ngon cua ta nha Cat Hba
Lbc, Cat Chu, Thanh Ca (Nam BO), Da Trang, xoai Tttgng (Khanh Hba), GL1,
454 CHUCNG
GL2, GL6, Yen Chau (mien B6c) CO thd dap dng nhu cau cua tieu dung tron
va ngoai
Nhan, vai thigu: vai dieu kien khi hau d4c thin mita (long lanh cUa
tinh phia B6c, cac giong nhan 16ng Hung Yen va cac giong vai thieu Than
HA g6m du cac thdi vu chin aim, chin muon, chinh vu cung nhu cac gi6n
nhan d4c san mien Nam nhu nhan xu6ng cum yang, long nhan, nhan 16ng.
la nharng loai trai co tiem nang lan kh6 c6 intik nao du stfc canh tranh. S
vai nude to thi san lu'ong vai thieu cac tinh phia Nam Trung Qu6c lan, nhun
khong cung cap du nhu cau tieu thu cua cac tinh phia Bac nu'ac ho.
6.1 BUtil
6.1.1 Ngutin g6c
Cay buai c6 ten khoa hoc la Cirus maxima thu6c nhom Citrus trong h
Rutaceace, la loai cay &toe trong lau dal. va phan b6 r6ng kith tit BAc (16
Nam Viet Nam vai nhieu gi6ng khac nhau. Pham Hoang H6 (1999) xep buc
thu6c loai Citrus grandis L. Osb. Var. grandis., (Syn. Citrus decuman
Mum; Citrus maxima Merr.).
1- Bu'a'i Long Co Co
Bu'ai long C6 CO la giong bu'ai d4c san cua huyen Cai Be, tinh Tie?
Giang. Wing chuyen canh gi6ng buai nay la xa my Luang, Tan Thanh, Ta:
Hung, Him Hung, An Hau, An Thai Trung, Hoa Khanh, An Thai Dong... ca
huyen Cai Be vai dien tich 1600+1700ha, san lu'ong hang nam khoan
32.000+35.000 tart.
Cay buai long C6 CO c6 d4c tinh sinh trtiang kha manh, phidn la hint
elipse, mau xanh dam va tren be mat c6 lap long to min. Gi6ng btfai nay c,
kha nang ch6ng chiu tot d6i vai benh yang IA th6i re. Cay se cho trai sal
2,5+3,5 nam. Thai gian tit lac ra hoa ddn khi thu hoach keo dai 7+7,5 thang
Thu hoach tap trung tit thang 8 den thang 12.
Nang suat cho trai kha cao NIA kha 6n dinh, tren 100 trai/nam d6i vo
cay 7 nam tu6i trei len. Trai buai c6 clang hinh trai le, ben ngoai c6 lap lOni
trang min sa tay vo hoi nham, lap long nay se rung clan. Khi chin vo trai
mau xanh yang c6 phti,14 long to mOng ben ngoai vo. VO kha mang, tram
trai bl mau trAng h6ni, thit trai mau yang do, de 161, vi ngot ddn ngot chui
nhe. Dich ep thu du'oC kha nhi6u, c6 ham ltiong chat Mao hoa tan khan/
10+11°Bx, mui thorn de chiu. It 114, moi trai c6 tit 5+30 hOt. Kh6i lacing tra
tit 0,9+1,4 kgltrcii, ca biet c6 trai to ddn 2kg.
CAC LOAITRAI CAY CO TIN NANG PHAT TRIE'N a VIET NAM 455
Bit& long Co Co c6 the ton trCr ducic 20 ngay ndu dttqc bao quan trong
didu kin nhit do pilot-1g, thong thoang gi6 tot.
• •••,..
Hinh 6.1 Hinh clang vet cac mat cat, ngang cloc ctia trcii bit& Nam Roi
Thuang hieu buai Nam Roi da duqc ngtidi tieu dung trong nude va qu6c
to bidt de-n. Ngoai nhu cdu a Nam BO va Mign trung, bu&i Nam Roi cung duqc
tieu thy nhieu a mien Bdc, mac du c6 ngudi cho rang lottai Nam Roi khong
ngot bang btfai Doan Hiing va hai nhidu nuac. Nhung ding co nhidu y kidn
cho rang chinh vi nhd khong qua ngot gat ma buai Nam Roi lai duqc eta
456
CHUNIG 6
chuOng hon. Loai bad' i n6i tie-ng nay da co mat tai nhi6u nu'ac tren the giai
nhu' Ditc, My, HA Lan, Phan Lan, Nga va Ucraina.
3- Bit& da xanh
LA loai trai cay dac san c6 kha nang canh tranh cao Bang &Ric trong
rat nhigu tai tinh B6n Tre, tap trung a cdc huyen Cho Ldch, Chau Thanh,
M6 Cay va root phan ngoai 0 thi xa Ben. Tre. Gid bu'ai da xanh hien nay luon
cao gan gap doi so vai gia bu'd'i Nam Roi va cao gap 3 Mo. 5 Fan so vai cdc
gi6ng bu'ai dia phaang. Hien tai, Ben Tre co 1.544ha bu'ai da xanh trong do
dien tich thu hoach hun 340ha, san lu'ong khoang 4.760 tcinIncim.
Bu'ai da xanh d 13k Tre co lei th6 ve chat lacing cao hurl bu'eti da xanh
a cdc tinh khdc. 'rep btfai mat, h6ng d6, 136 chat, dA tdch ra khoi trai, nhieu
nuac nhiing khong dinh tay. Ty 10 thit trai tren 55%, it hot. Dich ep co vi
ngot, hau nha khong chua, ham lacing chgt kho khoang 9,5÷12°Bx, mut tham.
Ng6i vitamin C, A, B1, B2... baai da xanh con CO cdc chgt khoang rat tot cho
sic kh6e.
Thai gian thu hai bitai da xanh khoang 210+216 ngay sau khi dgu trai
khi co nhCtng bidu hien ben ngoai nhii cac hat tinh dgu teen vo na to, va san
sin. Dung tay an nhe day trai se cam nhgn duvc d6 kin nhgt dinh.
Trai bttcii da xanh d6 bac, quan va co thd van chuydn trong thtli gian
dai, tit 2 den 3 thang vi vay tinh Ben Tre da du'oc BO Khoa hoc N/A Cong nghe
h6 trot clutong trinh phat trik 4.000ha buai da xanh d6n nam 2010.
lgng bai phi sa thuvng ngu6n song D6ng Nai. Do th6 nht.tang kha (lac tiling,
do do met s6 loai buai nhu bu'ai dating la cam, bu'ai da lang, Wed Thanh Tra...
rat hop vai \Tung dgt nay. Xa Tan Binh có dien tich chuyen canh cay buai la
303ha, rieng cu lao Tan Trieu chieni tai Ilan 2/3 dien tich trong bltai Loan xa,
tren 200ha.
Trai huai Tan Tri6u to, tron d'eu, mau yang sang clop, va butai co min
tham nhe, mtli buai khong bi lep, Op to de'u, an rat ngon mieng. Cung vai
bu'ai Nam Roi, buai Tan Tri6u da chie'm link thi truing Thanh ph6 1-16 Chi
Minh va bait dau xugt khgu sang mot s6 nuac.
Tinh Deng Nai da xay dinig lang buai Tan Tri'6u gAn vai du lich sinh
thai vuan doc song D6ng Nai, CO dien tich hctn 250ha, k'et hop dOn khach du
Lich de'n tham quan va thuang thdc dac san cua lang. Bai vay, hiOu qua kinh to
cila ngh6 treing butai Tan TriAu da ggp nhie'u ran so vai tremg cac loai cay khac.
t.
1 •%
eLZ t-711j'ir
Via qua, BO Khoa hoc va Cong nghe da chinh thdc cal) thuang hieu
xuat dia ly cho buiti trai Doan Iliing ding vai ba san phgm. n6i ti6ng khac
ca nil& IA "Mac mArn Phu Qu6c, ca phe D6c Lac, tra Shan tuydt Yen Bai.
Quyeet Binh ghi ro day lA tai san qu6c gia vo th6i
Bari phat tridn tren dal phis sa song LO va song Chay thuOc xa
Chi Dam, nhm tren tuye'n qu6c 1Q 2 di Tuyen Quang. Dat viing nay ca nhieu
cuOi trUng ga rat dm mat thu4n loi cho cay phat tridn. Baal Situ ea ngu6n
go'c
cach day gan 200 nam do lao tieing Phiing VAn Situ (ngutfi lAng Dam)
tuy6n gi6ng tr6ng va nhan ra ma thanh.
Trdi buai Situ có kith thu'efc• binh thuOng, hai nho cao a phan cueing.
06i hiOng trung binh m6i trai tit lkg den 1,1kg. Da buai rna'u yang xam,
khong dep ma. Mdi buai de tach, rnAu h6ng hoac trang phat, mong nttdc, ter)
nem Infong vi ngot mat.
TS, le phan an duqc 55%, hAm lacing chat kho là 8,72+10,92°Bx, lacing
vitamin C IA 55,81+82,Orng%. Khi buai chin, có huang vi thom da.c truing,
new not rat kho quen.
ra Chi Dam ngoAi gi6ng bah. Situ con ca giong bitch Kinh, thing thu
hoach vAo dip TeI Nguyen Dan. Trai vai ye ngoai heti 'du cua buai Sub, trai
bifai Kinh rat dep, top buai don ch6c, vi ngot
Bitdi Wang Luan: ducfc tap trung a Id Bang Luan. Cay buifi Bang
Luan cao tif 6+7m, tan rOng 6,5+7,5m, nal-1g sual trung binh 300+400 tretilcasy.
Trai baai al clang hinh cAu, nh6 him buai Sure. Kh6i luccng m8i trai khoang
850+950g khi chin có mb.0 yang rom trong kha dep mgt. Mau thit trai trang,
tax trai dac, de" tach mtii, tep mem mong nuac ca mAu trung xanh, vi ngot
dam va thccm.
TS, le phan an &roc chi6rn 60+63%, ham lacing chat kho IA 10,25+11,54°Bx;
Itiong vitamin C 80,554-98,46mg%.
460 CHUONG 6
Ca hai gi6ng bu'ai nay du co the bao quan hang each bpi voi vao cuag,
lot hi chu6i kho de trong chum kin gip iii 6 den 7 thing sau khi thu hoach.
Hien nay, liuyen Doan Ming da co 749ha buai, trong do co 300ha dang cho
trai \raj nang suit binh quan 13 tan trai/ha. San lacing bu'ai nam 2005 UUc
dat 3.850 tan cho gid tri sin phalli hang hoa 11,5 tY' demg, la met trong
nhang ngu6n thu chinh cua nong dan nth day.
c6 kith nang ngan ngifa benh ung tint va tim mach; lycopene, thu6c nhom
carotenoid, la chgt ch6ng oxy h6a c6 khd nang lam-"giam tS, le mgc benh ung
thou tuydn tin lit noi dan 6ng.
Nhang thanh phgn khac tim thgy trong bYeri bao g6m acid phenolic,
limonoids, terpenes, va monoterpenes, gidp cho qua trinh sinh tong hyp cac
loai enzyme.
Nhigu ngtfai tin rang An burn gitip cho bet map vi no c6 khd nang
chuyen h6a, lipid trong cu the. Tuy nhien co the tac dung giam can cua Wed
c6 phan nao vi chda it nang lacing va nhigu chgt xa. Pectin c6 nhigu trong va
x6p ctia btferi la mot loai chgt 'xa hoa tan c6 tac dung lam gidm cholesterol
trong mau.
BaCti gitip chong to An ngon, kith thich sit tieu hoa vi tang cueing sit tidt
met va tidt dich vi. Ming bu'ai vao bu6i sang Ide bung doi c6 tac dung lyi tieu
va tdy chgt do, c, gidp loc mau, thdi nhang chat Mn va dOc to & then. va gan
ra ngoai.
Hesperidin va naringin la hai chgt flavonoid co trong btfai gidp bac, ye
tinh dan h6i ciia mach mau, ngifa xa cung dOng mach, gian tidp ch6ng chdng
cao huydt ap va tai bidn mach mau nao.
Cac nha khoa hoc Ba Lan nghien cdu va nhen thgy hyp chgt chidt xugt
tai hat bliefi chaa nhidu chgt choeng oxy h6a manh ca the gidp lanh cac vet. loet
da day. BYai con lam tang tuan hoan mau cidn cac vi tri loet.
Lycopene, limonoid va cac naringine gop phgn xoa diu cac trieu chang
do cam lanh va cac tai hien tim mach cung nllif ung tint Cac nghien eau
khoa hoc cho thgy limonoid lam gia tang ham lacing cila mot s6 enzyme c6
kha nang gidm d6c tinh va h6 try vii!c loci 136 cac tac nhan gay ung thu.
Cocktail Yon-Ka chd bidn tit bath, chanh, cam, hung tay, huang than,
dgu hat bi ngo... gidp gia tang ye tuvi tan cho len da, chOng lai sy ta-n tong
cua cac ydu too nhiem mai truang va giup bidu 131 can bang cac ydu to dinh
&fang. Ngoai ra, cac loai kem btferi cung c6 tac dung dung da.
La bit& &mg de tri cac chang dau dgu do phong, viem kherp; cbi bu'ai
chfra hen, !nth baai c6 tac dung chOng viem, chd qua trinh ngang tap tieu
cau va tai thien di) ben vUng thanh mach.
cai bdai: vi ngot dgng, tinh gm, tac d6ng vao ty, than va bang quang,
cong dung hoa dam, tieu thyc, ha khi va lam khoan khoai lOng ngyc. Cui bu'eri
clifac dung dd chaa cac benh sau: Chiang ho hen a nguai gia, dau bung do
lanh, thdc An dinh tre, them tieu, san khi, phu nif mang thai non nhigu.
Hoa c6 tac dung hanh khi, tieu dam, giam dau, dung dd chi-fa cac
chang dau da day, dau tdc ngnic vdi ligu tit 2÷4g, sac wing.
462 CHUCNG 6
Tinh dciu: lay tit va burai CO tac dung giai ruvu va lam t6c moc nhanh.
Hat bal.-1'i: chda 40,74% dau beo, c6 tac dung tri san khi. Ngoai ra, hat
btfai con china ch6c dau tre em.
6.2 CAM
6.2.1 Ngu6n goc - d4c diem tinic v4t
Cay cam da duvc biat clan tit rat lau khoang 2200 nam truck cong
nguyen a Trung Qu6c nhung mot s6 nguttti lai cho rang cay cam c6 ngu6n g6c
tii day Himalayas a An D. Cam du'oc tr6ng rat ph6 Wan a An DO, sau d6
duvc lan rOng ye phia dOng den ca vimg Dong Nam A. VA° khoang the ki aid
3 trtiac cong nguyen, cay cam &roc du'a den chat, Au va n6 lan ra tai ca viing
Dia Trung Hai. Sau do, cay cam du'oc Columbus mang den chau My. Nhiing
nam sau do, nhirng nguti lam vu tin a chau My va chau Au da dem cay cam
den chau Uc va chau Phi. Ngay nay cay cam duvc trong rat ph6 bian a rat
nhieu nli tren the giai.
Cam là loci cay an trai cling ho vbi bu'ai thuOc giai Plantae, nganh
Magnoliophyta, lap Magnoliopsida, phan lap Rosidae,b0 Sapidales. Loai cam
là mot cay lai dui is tr6ng tir xtfa, c6 the lai giong giiia loci bliai (Citrus
maxima) va quit (Citrus reticulata).
Cam sinh tru'ang va phat trign tot a nhiet do 23+29°C. Nhung \Tung c6
nhiet dO binh quan nam IA 15°C cling c6 thd Wing dutoc cam, quit. Cam
khong chiu dtioc ret, nhiet TO qua thap va keo dal cay se nen phat trien va
CAC LOAI TRAI CAY CO TIN NANG PHAT TRIEN b VleT NAM 463
che't. Nhang ct nhiet dO cao qua tii 40°C trot len, cay ciing ngitng sinh twang,
cAnh Id bi kho heo. Cong c6 mOt s6 gi6ng cam chiu/du'qc nhiet dO cao. Su'
phut trier' cua cay cam cOng can du anh sang. 1\reu thie-u anh sang thi cay
cam sinh twang ya phut duc kem, kh6 phan h6a mum hoa, anh hdang Idrn
den nang suit \TA san
Cam là loci cay an trai aa gm. Lacing mita thich hqp hang num là
1000+1500mm. Tr6ng cam a nhirng nqi c6 dO am khong khi 70+80% cay se
cho trai to, deu, yO bong, nutic nhieu, phgm chgt trai tot, it bi rung. Loai dgt
thich hcip nhgt cho cay cam IA vimg dgt pith sa yen song, x6p, nhe, phi nhieu,
mAu ma. DO pH cua dgt khodng 5,5+5,6.
Protein 0,9 — %
A 0,09 — mg%
C 65 170 mg%
464 CHUONG 6
ThAnh phan dinh throng trong I OOg cam tu'oi du'oc trinh bay tren bang 6.19.
Cam IA ngu6n vitamin C, co the dat tai 150mg trong 100g dich, ho4c
200+300mg trong 100g va
La va vO cam con xanh co chaa I-stachydrin, hesperdin, aurantin, acid
aurantinic, tinh dau Cam rung (petitgrain).
Hoa chia tinh dau cam (neroli) co limonen, linalol, geraniol.
Tinh dau vO cam c6 thAnh phan chinh IA D-limonen (90%),
decyclicaldehyd tao nen inui them, cdc alcol nhti linalool, D,L-terpineol, alcol
nonylic, con c6 acid butyric, authranilat methyl va ester caprylic.
1- Cam trim
GiOng cam trot' ph6 Weil IA Valencia co ngu6n g6c tit dao Azores va B6
Dao Nha. Cay cam troll c6 kha nang thich Orng vOi nhcmg viing nOi dia, not c6
sq chenh lech sau sac ve khi hau giita ngay va dem c6 tac dung lam hoat hoa
he sac to ctia vO tao cho n6 mau sac hap dan.
Trai cam trot.' c6 kith ca nho tUi trung binh thich hop cho san xuat
tong nghiep. VO mong, da nhan, hat mau cam sang. Mui vi dich ep cam rat
thorn, ngot ngay khi con tutri hay sau khi da cluqc the bie'n thanh na6c ep.
Loai cam nay c6 hien Wong "regreen" trong thai tigt am. Khi trai chin
tr'en cay, v6 cam chuygn sang mau cam sang nhimg klf nhiet dg ming len va
hap thu lai chlorophyll W IA nen cam chin c6 mau xanh nhat.
Thu hoach chinh vu W thang 2 dgn thang 10. San pha'm sit dung chil
ygu de lam nut ep trai cay vi tS, le dich trai thu (bloc cao. Dich ep c6 mau
sam va bgn. Trai c6 it hat nen khong tao vi ding. Valencia cling c6 thg dung
dg ban clang tticli.
2- Cam Navel
Cac gigng cam Navel din hinh nhi.t cam Caracara, cam Washington.
Cac gigng cam nay duoc trong a Florida truck nam1835, a Brazil 1870, a
Trung Qugc. Thu hoach chinh vu tit thang 11 dgn thang 1.
Trai cam Navel to hon cam Valencia va cac loci cam .nget khac. Va trai
co mau yang dam sang cho tai cam, day va dg lot. Loai cam nay khong c6
hat, tS, le thu dich ep cao. Thai tigt lanh lam mau trai cang yang sang vi thg
trai c6 thg chin va van con mau xanh nhat tren da. Nhaoc digm cua loaf cam
nay la tao ra vi dAng nen khong dung de. san xuat inkic cam ep.
Cam Vi0 Nam duccc chia lam ba nhom: cam chanh, cam sanh va cam clang
- Cam chanh c613a nhom IA cam thydng, cam r6n va cam dO.
- Cam semh c6 vo day, san sui, runt yang do, huang vi thorn ngon.
- Cam eking chda nhigu chgt c6 vi long, chgt hfcrng khong cao.
CAC LOAI TRAI GAY CO TIN NANG PHAT TRIEN 0' VIET NAM 467
dAu ng6n tay. Cdc tep cam rdo nutc, vi ngot thanh, hap vcii khdu vi nguti
Viet va chat' A han khdu vi clan Au my.
Con nhimg,lcrai cam gdn yeti chanh c6 vo mang han nlidng kho boc, khi
chin matt yang. 0 ntiac ta, cam hdu nhut c6 quanh nAm nen c6 the dung trai
Ngttai ta cling thu?ing thu hai trai non rung a g6c cay lam chi thtic (mit
loci thu6c dung trong acing Y - Fructus Aurantii Immaturus).
Bang 6.2 Deic diem k9 thu4t cda cam, qu9t, chanh Vift Nam
ei rid& ta, cam (lilac trong rOng rai tren khdp ca nutc de" lAy trai an.
Cay ra hoa quanh nam, thing c6 hoa vao thdng 1-2, c6 trai vao thdng 11-12.
Thai gian thu hdi thich hap là vac. khoang 212 - 221 ngay sau khi dAu trai.
Bie'u hien ben ngoai cua trai cam chin IA vo trai c6 mau yang nhat va
de clang tach ra khai thit trai, phAn vo x6p c6 mat' hai yang, chinh giaa day
trai xuAt hien d6m trim (co &tang kinh tit 1,5÷2mm), vi chua ngot hai hoa.
Neu thu hdi khi trai con qud xanh, va trai se c6 mat., xanh dAm, vi chua gat,
c6 hAu vi d6ng.
Thy theo gi6ng sam hay muon ma thai gian thu hoach khdc nhau. Thu
hdi dung dO chin khi 1/3 vo trai chuye'n matt yang. 'thong nen de trai chin
hoar' toan tren cay, trai se bi x6p, kho nttac. Chan ngay trai ndng rdc de" thu
hoach cam. Ming keo cat sat cu6ng trai, thao tdc can phai nhe nhang khong
dttac lam dAp tai tinh clAu ngoai v6 trait se de bi hong khi bao quan.
Op cam cho den khi chieu cao &la difing cam dat yeu cau thi phti mot lap cat
on ding day 30cm. Trong thtri gian bao quan, ct moi thang kiem tra mot
d6 phat hien hu' hong. Bang each bao quan nay co the gill cam duac trong
3 thang. Phuang phdp bao quan cam nay chi thich hap cho bac, quan d quy
mo gia dinh.
Bang 6.3 Bdo qudn cam bang khi quyen dieu chink
2- Benh hai
Berth seo (Ghe nham - Scab): do ndm Elsinoe fawcetti gay ra
Benh meic xanh (blue mold): do ndm Penicillium italicum gay ra
Benh bat (citrus canker): do vi khudn Xanthomonas campestris gay ra.
Hinh 6.13 Benh moc xanh - benh bat tren trdi cam
Hinh 6.14 Benh than thti - th6i cueing tren trai cam
CAC LOAI TRAI GAY CO TIN NANG PHAT TRIEN d VIET NAM 471
6,3 CHUOI
6.3.1 Nguiln goc (lac diem th4c vat
1. Ngutin gicc
Cay chu6i thu6c b6 Scitaminales, ho Musaceae, ho phu Musoidae. Chu6i
co the dung de: an tuai thuOc nhom Musa sapientuin. Chu6i là loai cay nhiet
duac trong khap a An D6, nam Trung Qu6c, Malaysia, Viet Nam, cac
ou'ac Dong Phi, Tay Phi, My La tinh... Cdc loai chu6i hoang dai du'ac tim
tidy rat nhieu a cac nude Dong Nam A, do do c6 the cho rang DOng Nam A
là que hiking cUa chu6i.
Hoa chuol: cay chu6i con sau khi moc (hoac sau khi tr6ng) 8-10
thang bat dau hinh thanh mam hoa, sau do khoang mot thang bat dAu tr6
bu6ng. Hoa chu6i thu6c loai hoa chtim, g6m ba loai: hoa cai, hoa ladng tinh
Ara hoa
Hoa cai: tap trung a phia g6c cuO'ng bu6ng, phan nay dai nha
(50+100cm). Loai hoa nay net ra track tien, nhi cai phat trign, nhi dye thoa
hoa. Chi c6 hoa cai la phat trien thanh trai ducsc. Do do, khi tr6ng, chon lo
cay gi6ng tot, cham bon kip thari de hinh thanh nhi6u hoa cai la nhan ti
quan trong dam bao nang suat cao.
CAC LOAI TRAI CAY CO TIN NANG PHAT TRIEW d VIP.NAM 473
Hoa Nang tinh: nam a phan giiia bap chu6i, loai hoa nay khong nhieu
16m, v6 sau se rung, Wong thanh trai ddac.
Hoa chic: rihrn u phia dau bap chu6i, nhi cdi thodi hOa, nhi disc phat
trien, dai lAng nhi cai. Loai hoa dye khong the hinh thanh trai dude, sau
nay se tee va rung clan.
Trai chtai: bang 6.5 neu mot so' kich thu'dc va dac di6rn cong nghO
cua cdc loai chuol tieu, chu6i goang va chu6i born.
Bang 6.5 MAc diem cong ngh:e cua rn6t s6 loai chu6i
---r -
1061
1061 DO dai Ou'Zing S6 nAi S6 trai
Lc* Ti( 14 I u'Ong
lacing trai trai kinh trai inSi
chu6i ruOt (%) bu6ng fouling
OM (cm) (cm)
(kg)
Tieu 120 13 3,4 65 13 10 16
Goong 130 13 4,2 72 15 12 14
Born_,64 10,6 3,0 73 7 7 14
thd lam cho chuoi yang Id hoac chdt nau là chuoi mai tr6ng. Cl nheing nal c6
nhigt dO qua cao tren 40°C thi snot s6 giong chu6i nhd chuol tieu se kh6
chin yang, thong nhao. Hon nfiia, nhiet va am cao thi trai to, vo dAy, khong
c6 misii them.
Anh sang: trong thai gian sinh twang ne-u c6 tren 60% s6 ngay nang
thi cay chu6i sinh tracing binh thd6ng. Thieu anh sang thi la phat trign
cham, quang hop kern. Anh sang qua manh lam giam tu6i tho ciia la, ram
cuo-ng bu6ng lAm cho chgt hong bu6ng chuoi kern. Chu61 tay chiu nang hon
chu6i tieu. Trong vain chu6i tieu, cdc tau IA the phi len nhau thi sinh truang
mai t6t.
Nuik: chuoi can nhigu nuac. Vimg trong chu6i thich hop phai c6 lacing
mua binh quan hang nam Ur 1500+2000mm. Phan b6 d6u cdc thing trong
nam. DO am. khong khi thich hop 75% tth len, han hay Ling ndeic deLL lAm cho
chuoi sinh trio ng khong binh thddng, nang suit va phim chat kern. Cay
chu6i chiu han ydu do r8 an nong va do sac hat nu& cua re thgp, chi co thg
but khoing 60% hong nu'ac c6 ich trong dat. Cho nen t6t nhat IA gift cho dO
am dat luon Won tie-p can dO am toe da, dac biet IA d6i viii chuoi tieu IA mot
trong nhang gi6ng chiu han ydu nhat. Han cif, thd ph6i hop vcti ret lAm cho
hoa khong tr6 bong duac. Khi cay chu6i ra hoa tr6 bu6ng, n'eu bi han thi
bu6ng chu6i ngAn lai, bi van veo, mat gid tri thdang pham.
Dalt: cay chu6i thich hqp vai &it d6i, dal ruOng, dat phi sa, dat bai, c6
dO pH Ur 4,5+7,5. 116 chuoi thuOc loci re chAm, mem, gap dd soi chin lai, r67
khong dam thing ma ngohn ngoeo, ton sac, cho nen dat tr6ng chuoi phai c6
kdt cau daft thuan, khong c6 soi dA, tang dat set an mat dat. Mat khdc,
chuoi tidt hui nu'cic manh, yeu cau phdi sinh nhigu min x6p, chlla du'uc nhik
ndoc. Cay chu6i lai sinh truang manh, lacing sinh kh6i cao cho nen dat tr6ng
chuoi phdi IA loai (tat t6t, thodt ndac t6t, di, pH tit 4,5+8,0, t6i thich tit 6+7,5,
mac natc ngarn nen sau hon 0,8+1m.
Phan bon: r6 chuoi sinh tracing lien tuc, do do can phdi chi 57 bon
phan cho chu6i. NgoAi ngu6n hiiu co nhu phan chu6ng, U them ram ra, can
phdi bon them phan h6a hoc. Cdc loai khoang chat trong phan bon co anh
hating rat ldn ddn sa phat trign ctia cay chu6i. Vi du, nito giLip cay sinh
tracing nhanh, tr6 bu6ng stem hon, dien tech là tang lam tang kha nang
quang hop, khoei lacing trung binh cua bu6ng tang va trai Ian. Thidu nito cay
chu6i se moc ye-u, cay nio, than mau luc nhat, Id co mAu yang nhat, de chili
it, it tr6 bu6ng, nang.-suit kern. Thita nito se lAm cay man cam hcm doe vii
cdc loci benh do nam va c6 thd lAm anh hang xau Uri phim chat trai. Cdc
load khoang khdc anh hung de-n ski phat trign va dau trai cua chu6i IA P, K,
Mg, Ca, Cu, Zn, Mn, Fe, S...
CAC LOAI TRAI CAY CO TIN NANG PHAT TRIAI a VleT NAM 475
Chu6i tieu cao: than cao 3,5+4m. La to (Jai, moc thufa. Trai to, hcii
thang, dai 16+20cm, duktng kinh 3,5+4cm. Bung chu6i tieu cao nang trung
binh 20+25kg, co bung nang 35+40kg. Thit hai nhao, min vi kern nhat trong
ba giong chu6i tieu. Cay sink tritang khoe, nang sudt cao nhung ch6ng gio
bao kern. Bung trai Ong de bi gay d6.
Chuoi sit chive trung ph6 bi6n d nhi6u nrti, cay moc khOe, cao to, la dai
rOng, cu6ng la có phan trung. Trai to, ngAn, map, yo mong, khi chin yang
vi ngot, kern thorn. Bu6ng Ong 15+20kg.
Chu6i su khong ken dat, chiu du'c!c han, Ling, dat xau va chiu ret cung
IKEA hon chu6i tieu. Do dO, chu6i sti thufa'ng duvc trong a cac viing trung du,
mien mii. Kha nang bao quail, van chuy6n kern.
3. Chuoi ngu
Doc bit song Chau Ha Nam, nhieu ncci n6i tie-ng v6 trong chu6i no.
Nhang ngon nhaI, van la chu6i ngt lang chiem trong Dai Hoang (Ly
Nhan, Ha Nam). Cay chu6i ngki cao khoang 2,5+3m, la xanh mat, be cay
bong trong.
Khdc vdi cay chu6i trau, qua to, an nhat, chuoi nal thoc (hay con
goi la chu6i ngki mit) la loai du'dc chon tien vua. Cay chu6i ngki mit thala, trdi
nhd, cu6ng thanh, vO mai-1g mau yang 6ng, thit trai min, ben ngoai mau yang
nhat, trong runt mau yang Om, mini vi thorn va ngot horn ca chu6i tieu Um.
Than cay chu6i cau nho, trdi ngan, buong nho khong sai, vó day. Trai
chin an khong ng9t lam, hal chua.
6 - Chuoi hOt
Cay chu6i hOt cao ldn 4+5m, rnoc khoe. Trai có canh ro ret, vO day,
nhi6u hot. Khi chin vo khong yang nha cac loai chu6i khdc. Cay sinh
twang khOe, chiu dude han, ret, it sau benh. co nhi6u h6t, nen chu6i h6t
thOng chi duvc dung dd lam rau trong cdc mon an, hay dung lam thu6c
chiTa berth.
478 CHONG 6
Thanh phgn Chu6i ngi/ Chu6i tieu Chu6i tieu Chu6i born Chu6i stI
hifia hoc Nam Dinh Phil Th9 Hai Du'Ong Dong Nai D6ng thap
VitaminC, mg% 90 65 80 95 58
CAC MP TRAI CAY CO TIEM NANG PHAT TRIEN b VIP- NAM 479
Chu6i luc con xanh co ham lacing tinh bOt khd cao, nen a mot s6 nu'ac
chat' Phi, chu6i daac xem la ngu6n thuc pha'm cung call) tinh bOt. Thanh phan
glucid cUa chuoi thay doi clang ke theo d6 chin. Bang 6.7 cho thay dieu do.
Bang 6.7 Srt thay ddi thanh phdn hoa hoc chuo'i tieu theo d'ci chin
Nha da not a tren, than chu6i moc tren mat da't la than gia, la do
nhiing Id be cu6n lai tao thanh, do do thanh phan dinh daang child trong
than chu6i cung clang cha y. Than chu6i du'oc dung de lam thac an gia stk.
Bang 6.8 trinh bay thanh phan dinh daang cila than chu6i. Thanh phdn nay
gan nhu' tu'ong &rang yai thanh phAn cua trai chuoi chin.
Bang 6.8 Thanh phan dinh &tang có trong than thy chu6i
1 Xanh dam Cang, chgc, chua chin 21,15 ÷ 19,5 0,1 ÷ 1,2
Din tra' lctnh: Khi dat c10 gia, chu6i dadc chat ca bang va chuygn can
than ve kho. Khi van chuygn, chu6i thigc in& then chi'eu clang hoac nam tren
cac dOm rem. Tai kho, chu6i dude phd thanh tang nai, loai be cac nai qud to,
cac nai bi khuyet tat, trai chin. Nai chu6i dadc raa trong be nadc ce phen
chua, hong kho r6i xela vao thimg. Chu6i can ditqc yen chuye'n bang xe lanh
11+13°C, bao quan a nhiet dO 12+14°C, do am 85+95%. c5 che dO nay chu6i
toi xanh khong bi chin trong 2 tuan.
D6i vdi loai chu6i vita chin tai, v6 chu6i ce mau yang nhang dau, duoi
qua con xanh, runt chaa mem ban, neu chua tieu thy kip thi phai cat rdi tang
trai, xetp vao khay, r6i dua vao kho lanh cd nhiet di) 11+13°C, do dm 85+95%.
Vdi dieu kien nay, ce the bao quan chu6i trong 3+4 ngay ma chgt lacing
Wong giam.
Xt(1 bang Topsin- M: Topsin-M do NhAt Ban san xu‘t, IA chA diet
lam vA vi sinh vat manh nhang it dec NIA khong anh haling de'n da ngadi.
Khi xur l3'r chu6i xanh bang dung dich Topsin-M n6ng TO 0,1+0,2%, phan ldn
ngm m6c trong chu6i tieu bi diet hoac tic chg, du lacing con lai tren trai cay
sou ton trQ IA 0,002mg/kg, chi bang 10% so yeti lieu lacing quy Binh cea FAO.
Bang 6.10 Hieu qua sit dung Topsin-M ci6i voi he ndm tren chu6i
Ngu danh gid kha Wing bao quan cCta chu6i bang OA han tST le htt h6ng
chugi khi bao quan IA 10+15%, thi vao mua nang khong the bao quan chu6i qua
5 ngay, vao mira lanh thii gian nay cung khong vdat qua 15 ngay. Khi xit
chu6i bang dung dich 0,1% Topsin-M, tS, le chugi con tea, dat 88,5% sau 15 ngay
mira n6ng, tST le Wang ang la 91,5% sau 30 ngay mint lanh. Chugi sau khi 2r61
va bao quan van chin binh thuttng, littcrng vi khong thay d6i so v6i. chu6i tuai.
Hieu qua bdo quan chugi se con doge tang len Lieu kgt hap ca hai
philang phap xi 1ST dung Topsin-M va diet' kien lanh, nhiet dO bdo quan
trong khoang 15+20°C, th6i gian bao quan chugi la 5 tudn; nhiet dO bao quan
trong khoang 11+13°C, th6i gian bao quan chugi se Ice° dai dgn 2 thong
Chien xvi: day la phut ng phap m6i duvc s6 dung trong th6i gian ggri
day de bao quan trai cay ttici. Hien nay do chi phi khd. cao, 'thong phai ca sa
nao ding thurc hien dole va nhgt la nhang anh httang phu c6 the xay ra cho
rau trai sau khi chigu xa.
Chigu xa of i lieu hang 0,3Krad se giup chu6i tieu c6 dO gia 80+90%
Ire° dai th6i gian bao quan len them 10 ngay a nhiet do finking va 10+14
ngay 6 14°C. Chu6i tieu c6 dO gia 65+80%, a nhiet de, 19°C, lieu Wang chigu
xa 200Krad se gidp tang th6i gian bao quan len 44 ngay; con with lieu hang
chigu xa IA 400Krad th6i gian bao quan se IA 57 ngay. Ngu chu6i qua gia, bdt
&Au chin hoac churii qua non thi xut 1y chigu xa khong cho kgt qua t6t.
Ram chuoi: chu6i dat dO trttang thanh tit 80% c6 the thu hoach va bao
quan. De chu6i c6 dO chin d6ng deu, phai tign hanh rein chin bang nhiet (10
hay kgt hap nhiet dO voi khi ethylen. PhOng rem chu6i thd6ng dole phan
thanh nhung phong nh6 de dg dieu chinh nhiet dO, Ittu litang khi vao ra, va
c6 the tign hanh ram u nhang dieu kien khac nhau.
Phitang phew rthn kith thich qua trinh chin &la chu6i bang each
tang nhiet dO va dO om mai truttng. Sau khi xgp cdc bu6ng chu6i vao phong
rem, ming nhiet dO trong phong len 22°C v6i t6c di) 2°C/h. DO dm 'thong khi
duy tri 6 90+95%. Sau 24 giO duy tri nhiet dO 22°C, ngti2ti to giam xugng
19+20°C va gift a nhiet dO d6 cho dgn khi chuyen ma, the IA chuyen mau v6
chugi tit xanh sang yang, d6ng th6i tang cueing thOng gib va giam dO em
xu6ng 85% de tranh lam nhun trai. Bang tech dieu chInh nhiet des phong
ram c6 the lam cho chugi chin nhanh hoac chin cham.
Khong nen ep chu6i, chin nhanh qua bang each nang nhiet (10 cao.
Nhiet dO cao c6 the lard-chu6i chuyen ma sam nhang lai lam cho trai nhun,
hdang vi kern.
Phtiang phdp rdm nhOt - Ethylen: khi if dung ethylen thi chu6i chin
d6ng lost va nhanh han, chgt lacing chu6i t6t hcm. Phong rem bang ethylen
CAC LOAI TRAI GAY CO TIN NANG PHAT TRIEN 6' VIET NAM 483
phai that kin, c6 det quat trOn khi a giiia, ca cita ng6 de quan sat nhiet dO,
cli) am va tinh trang ben trong phong. Tram c6 Ong thai khi. Sau khi xep
chu6i vao phong rem, dang cita, bet quat, ma van cho khi \rho phong qua 6ng
clan. Khi da khi thi clang van, duy tri nhiet do phong a 22°C, dO am 95%. Mai
ngay nap ethylen, thong gi6 2+3 Ian.
Phu'cmg phdp rdm thu cong: data teen phan img cua (let den trong
khong khi
CaC2 + H2O C2H2 + CaO
Cac bluing chu6i xdp citing thing hoec treo, Mai bu6ng chu6i cho 2 g6i
(let den (m6i goi 15+20g, trong giey bac)). Cac lo chu6i rang khoang 2m, chidu
dai thy theo kho va lu'ong chu6i, co chita 16i di. Mai ten chu6i can khoang
4+5kg dat den. Trong qua trinh rem can kidm tra to chu6i, ndu nguOi IA do it
dal den hoec khong day kin, nen qua nong lA do c6 qua nhieu dat den hay
lap phu quA kin, khi c16 can 'cif 1ST ngay cid lo chu6i c6 nhiet di) vita du.
6.4 Da HAU
6.4.1 Ngu6n gdc - 446 digm flap vat
1- Ngu6n gro-c
Dia hgu c6 ten khoa hoc la Citrullus lanatus, thu'Oc ho bau t
(Cucurbitaceae). Ngu6n geic ducic xac dinh IA khu vtic nhiet dai Trung Ph:
CAC LOAI TRAI GAY CO TIN NANG PHAT TRIEN d VIET NAM 485
rn6t phan phia Bac sa mac Sahara, dila hgu dtigc nguti chau Au trong ph6
bieln tut the kSr VI, san lacing dila hang nam teen thg gith khoing 30 tri0 tan
yeri diOn tich canh tac 2 tri*eu hecta, trong dO 50% din tich san luvng thu6c
simg Dong Nam Chau A.
Dtia hau thuOc nhom cay nggn ngay, có yeu cau cao ve nhiet dO trong
suat qua trinh sinh truang, phat tridn. Nhi'et dO thich hap nhat cho hat nay
marn la 304.35°C, can cac giai doan sau do IA 25÷30°C. Cl nhiet dO du di 15°C
cay ngiing sinh twang, phat tridn, t5r le dau trai thap va trai 16n rat cham.
Do c6 ngan Wig tit viing sa mac nhieu nang nen data hau can nhidu
anh sang ngay tit khi xuat hien la mam cho den khi kat thtic sinh twang.
Nang nhieu ding vai nhiet de thich hqp la hal yeu to ngoai canh co ban lam
tang nang suat va chat Wang trai.
Data hau thuOc nhOm cay chiu han, be) re data hall 16c phat tridn nhat
dat 3÷4m chiu sau va 5÷8m dutng kinh. Tuy vay, do he s6 thoat nuac Mn
nen can thiat gilt am dat cho cay that ng xuyen nhgt la giai doan dgu. Dtia
hgu yeu cau nude nhidu nhung chiu ting kern. Khi trai gan chin, can giam
ltiqng nuesc turdi de trai tich lOy nhigu during, ngon ngot han.
Du'a khong ken dat nen c6 thd trong tren nhidu loai dat, tit dat cat dart
dat set min. Dal co co cau nhe, tang canh tac day, khong chua (pH = 6,2+6,5)
la thich hqp nhgt.
Phan bon coy nghia quan trong trong vikc tang nang sugt va phgni
chgt dua hgu. Phan dam duy tri ski binh thutng trong sinh twang phat tridn
ctia cay. Phan lan gitip he thong re phdt tridn manh giai doan dau, cay sdm
ra hoa, de dau trai, trai lan, thit chat. Kali giiip than la ming, tang kha nang
ch6ng chiu dia cay, th6c day qua trinh chuydn hoa du.cng trong trai khi chin.
CO nhieu gi6ng dila hau khac nhau nInt Dinh Cao (Hai Hung), data
Hitting (Hug), dila Go Cong (Tien Giang)... Song de phuc vu xu‘t khdu, cac
gi6ng sau day (lucre sit dung nhieu:
Giong Sugar baby: c6 ngu6n g6c tit My dude Vien Khoa hoc Ming
nghiep mien Nam chon loc, nang suit trung binh 15+25 thin/ha. Giong thu
phan tit do, du'dc trong lau ddi, cho trai trap, nang 3÷7kg, ruOt do, de bong
ruOt, v6 den, vo mong clitqc chuyen chd xa, thdi gian sinh &tang 65+70 ngay.
Giong lai Fl so 1: do Vien cay Wang thitc va cay dick phdm lai tao, co
nAng suit 20+30 tan/ha.
Gang lai Ming Lu'ang: do ang ty TNHH TM Trang Nong tuyk
chon IA giong lai Fl, cho nang suet trung binh 40+45 tan/ha. Gi6ng lai H6ng
Luang cO thdi gian sinh twang 65+70 ngay, trai trap, vO xanh nhat vdi soc
xanh dam, ruOt clO, An ngon, nang suit cao.
Gang lai An Tiem: giong lai trong nit& do Cong ty giong Cay trong
mien Nam san xua. Cdc gi6ng An Tiem deu sinh trailing manh, thich nghi
rOng, ch6ng chiu binh tot, de To hoa, dau tad, nAng suit cao N/A phdm chat
ngon. Cac gi6ng data hgu lai An Tiem dang clan clan thay the giong Sugar
baby a nhieu viing san xuat data.
An Tiem 94: thu hoach 70+75 ngay sau khi tr6ng, trai trap, nang
6+8kg, vo soc xanh dam, ruOt do, thit chic, An rat ngot, thdi gian bao quan
sau thu hoach khi dai.
An Tiem 95: thu hoach 70+75 ngay sau khi trong, trai trim, nang
7÷9kg, vo den có soc mc1, ruOt do dam, thit chic, ngon ngot, thdi gian bao
quan sau thu hoach dai.
An Tiem 98: thu hoach 65+70 ngay sau khi tr6ng, trai trap, nang
7÷9kg, vo soc xanh, ruQt do, ngon ngot, ch6ng chiu benh than thu'
An Tiem 100: thu hooch 65+70 ngay sau khi tr6ng, trai tem, nang
2+3kg, vo soc xanh, ruQt yang, ngon ngot.
a) b) c) d)
Hinh 6.26 Ccic nham dila hdu
a) Allwseet; b) Icebox; c) Seedless; d) Yellowflesh
Lycopene IA hap chdt carotenoid tut nhien tao nen mau do dac truing caa
cdc loai trai cay. Ngu6n nguyen lieu giau lycopene là dua ha-u, ca chua, cay
buai do, 6i... Dua h‘u la loai trai cay cd• ham luong lycopene nhi6u han cdc loai
rau va trai cay khdc. Lycopene là met chSt c6 kha nang thong oxy h6a manh
va ngan ngira benh. N6 c6 tac dung loai b6 cdc g6c ty do gay hai cho to bao
lanh. Truac day, ca chua thuang duac sit dung trong viec nghien cdu lycopene
nhung gan day nguai t4,da khan' phd ra rang trong dud haii c6 nhiL lycopene
han. C6 khoang 6300+6800pg lycopen/100g thit trai du'a hau met &O. Du'a hau
c6 ruet yang thi chda 370+420pg lycopen/100g thit trai. Ham lacing lycopen
giam 10% sau 7+10 ngay tru a 2°C d6i vdi data tau sau thu hoach.
CAC LOA/ TRAI CAY CO TIN NANG PHAT TRIEN d VIET NAM 489
Bang 6.11 Gia tri dinh ditang tren 100 gam cho phcin an claw
dia dita heiu [USDA, 2005]
RuOt dtra hiu co nhidu dating, vitamin, khodng chit va cdc host chit
sinh hoc khdc. Vo du'a ciing chila nhidu vitamin va mu6i khodng, ngoai tdc
dung giai nhidt con có kha nang ngan than ski lang dong cua cholesterol tren
thAnh mach, ch6ng xct vim do, ng mach. Hat data co chit boo, acid hub cd, cdc
loci enzym co ich cho host ang sinh lST cua cd the. Theo mot s6 nghien cat
gdn day, hat du'a hitt 'chtla nhang chit co tdc dung ha huydt dp va lam giam
bat cdc tridu ctia bdnh viem bang quang cap tinh. Ld va re data hiu
n6u dem sac u6ng co tdc dung di6u tri nhit dinh doi vai bdnh viem ruOt.
6.5 MIA
6.5.1 Ngudn gde - dac diem dap vat
Data là met loai cay an trai nhiet ddi c6 ten khoa hoc IA Ananas
comosus, thuec ho tam gai Bromeliaceae, rat du'ac via chuong a phu'ang Tay,
va ding vai xoai, dda dac menh danh IA "vua hoa trdi". Data co da nhiing
dac tinh caa met loai trai ngon theo tieu chugn cua ngdai phdang Tay mai
dda manh, hgp dan, de ngot cao va Won di doi vai met do chua khong bao
gilt thieu.
Ngu6n g6c cay dila là W Nam Mk, trong khu \Tut td gide bao gem Wing
phia Nam Brazil va Bac Argentina, Paragoay, nai ngtkri da do ban xd da
tuydn chon va trong trot dda lau dari. D6i vai nhang ngudi a cu'u lac dia thi
lich sur trong dila bat dau tit ngay 4/11/1493 - khi Christophe Colomb dO be
len dao Guadeloup da phdt hien vg an this trai data dau tien, tit do trai dila
tra nen phO bie'n khap nai. Ngay nay dila dude tr6ng phO bien a tat ca cac
nude nhiet dai va met s6 nude a nhiet dai c6 rniia &Ong gm, tap trung nhgt là
Hawai (33% san lacing the giai), Thai Lan (16%), Braxin (10%), va Mehice
(9%). ei mien 136c Viet Nam, dda co nhieu d Vinh Phu, HA Bac, Tuyen Quang,
LAo Cai, Yen Bai, Thanh H6a va Nghe An.
Cay data thuec loai cay song lau nam. Sau khi thu hoach trai thi chei
nach tren cay me lai tiep tuc phdt trien thanh met cay mdi va co
thadng be horn vu track. Nhieu the he not ti‘p nhau se lam cho vi tri g6c caa
nhiirng cay dei sau cao clan len, 1.6 kilo tigp )(de yeti dat. Do là nguyen nhan
chinh lam cho vu tin dila thong tan. Vi vay nhang \rung tr6ng dila tap trung
chi nen thu hoach 2+3 vu trai, Ice° dAi hem nda thi nang suit thgp, trai nho
dgn, chgt Wang kern, sau benh phat trien nang.
Than cay dila hinh bdp mang, dai 20+30cm thy gi6ng va di:6u kien canh
tic. LA data the kin than cay nen kho trong thgy dude. Than cay chia lam hai
phan, than teen mat dgt: Wang d6i non mem, than ngam gia hem, có nhie'u
marn co the dung de nhan gieng. Than to map N.& hien cay sinh twang
khae, than dAi va nho thi cay sinh trotting kern, nang suit thgp, chi moc ra
ding yea.
LA dila moc day va theo hinh xoan 6c, la hep dai giong hinh lurai
kigm. La data phan b6 (Mu, xoe ra b6n phia theo hinh hoa thi, c6 thd hang
nhang giot mita nho va ca giot suang. Ld data dai W 85+200cm, rang tit
4+10cm. Moi cay c6 khoang tit 20 Id tra len. Gi6ng data hoa m6i cay c6
khoang 10+50 Id, data to vg dela doe binh moi cay c6 60+80 id. Ld mau xanh
nhat, xanh yang, xanh pha deo hay xanh than'. Vien Id co gai ngAn (loai co
gai) hoac khong c6 gai (loai khong co gai nhang d dau la co met it gai). M6i
Id co met lap phgn trang.
92
CHLIcJNG 6
Hoa data la mot loai hoa chilln. 11/16i mOt chum hoa c6 rat nhiL hoa
nho, boc quanh mot cuCing hoa chung. Gi6ng d'Oc binh trung binh m6i chum
c6 100+150 hoa nh6. Cac giong dila ta va dda hoa trung binh m6i chum c6
40+150 hoa. S6 hoa (sau nay la mat dda) cang nhieu thi khol luvng trai cang
ldn. Khi cay data da ra hoa thi s6 mat se c6 dinh, khOng tang them rata. VI
vay bon phan day du va lioan thanh trade giai doan phan hoa mam hoa c6
•tac dung quye't dinh d6i vdi khoi lacing trai va nang suit dda. Thai gian tit
1Lic ra hoa rho de-n khi trai chin cila giong data hoa tit 120+150 ngay, giong
data ta va gi6ng do, c binh tit 135+165 ngay. Sau khi tr6ng, tit 94-24 thang thi
ra hoa. 1\16u tr6ng bhng ch6i ngam moc len, thai gian ra trai se sam. Tr6ng
bhng ch6i ngon trai ra chdm.
Trai daa la mot trai kep. Khi trai chin, vo trai t1( mail tim tha-m tra
sang tim xanh, dan dan mot vai hang nho a phia chili bie-n yang va sau ding
than ca trai &et.' mau yang hay mau yang c16. Trai ldn hay nh6, hInh clang
CAC LOAI TRAI CAY CO TIEM NANG PHAT TRIEN VIET NAM 493
mau s6c cling thy theo m6i gieing dila ma khdc nhau. Cimg mot gifing dtia
nhung nhiet do cao hay th6p, th6i gian sinh tru'ang dai ngAn, cay manh hay
ye'u ding anh hating de'n trai ldn nho khac nhau. Trdi dda sinh tramg trong
thdi kSr nhiet do cao, dO am lan thi thtti gian sinh tru'ang ngAn horn th6i ky
khO han va ret.
Dtia la cay nhiet ddi nen thich nhiet do cao. Nhiet do thich hcip nhk la
nhiet do binh quan hang nam tii 21÷27°C, nhiet do binh quan thang tha/p
nhk khong dati 15°C va thOng cao nhk khong qud 35°C. Ne'u nhiet dO qua
cao, nhat la khi gap tr6i 6m, ngoai viec khong c6 lqi cho viec tich 1uy chk
trai daa con d6 bi mat trdi doi hang. Nhiet a qua thgp gay anh hdang
xgu dgn trai va lá.
494 CHLICIVG 6
Luring mita trung binh hang nam tif 1200+2000mm la thich hap nhat
d6i v8i sinh traang va phat trien caa cay dila. Nhu cau nil& hang ngay caa
cay dila tiling during vai mot lu'ang meta tit 1,25+2mm, tiic la tit 12,5+20m3
rutoc/ha. Sau khi trong, cay dila da ben re neu gap han keo dai 4+6 thing thi
thtli gian sinh traang se keo dai them, nhi.tng it anh haang den nang suit.
Trai lai track va trong giai doan phan h6a hoa ma thiefu flack thi nang suit
dila se giam slit ro ret. DO am khong khi trung binh hang ndm can thigt tit
75% trot len.
Vu' an dela c6 du anh sang thi nang suit tang, ham lacing thing cao, vo
trai b6ng dep, thich hap cho viec xuat khdu trai tu'ai va chg biefn. Thieu anh
sang thi nang suit se giam, vi chua va ham luring du'ang thap, vO trai co mau
xam t6i. Nhung anh sang qua manh se gay ram trai, la nga mau yang do.
Cac gi6ng calla hoa va data dee binh can anh sang nhieu hctn. Trai lai, cac
gi6ng dila to va dila mat lai can c6 cay cao to nha lira, tram the bong mat
theta that. Noi chung cay dila can anh sang tan xa.
Cay dila khong ken dat, dat tai x6p va thoat nude nhanh deu c6 the
trung daa.. saim d6i, ang rung hay nhang ncci c6 cac loci co tap, nhieu
cay co m.oc, rang non deu co thd tr6ng chive dura. Nai dat trung khong thoat
mierc, dat chat cang, pha sa qua nho, dat c6 nhieu Mn, voi deu khong thich
hap de tr6ng dila. Dat tr6ng dila tot nhat la daft cat pha, dat do mai khai
pha, dat sau, nhieu chat mau va c6 du chat sat, de pH tai 4,5+5% la thich
hap nhat.
Bang 6.12 Thanh phcin hda hoc ciia mOt so gidng drla
Thang thu D6 axit Acid ht/u Dudng tong D6 kho Vitamin C Chi s6
hoach % cd ft/ do % s6 % % mg% dtiang/acid
1 0,9 0,71 13,5 23,7 51 15
2 0,87 0,74 12,7 22 • 50 14,6
3 0,75 0,62 14,8 21,4 42,7 19,7
4 0,75 0,67 17,9 19,6 35,5 23,8
5 0,7 0,58 19,5 21,2 28,2 27,8
6 0,78 0,56 18,1 20,5 33,3 25,8
7 0,7 0,6 17,5 19,3 40 25
8 0,8 0,6 16,7 18 29,5 23
9 0,72 0,5 18,4 21,4 44,9 25,5
10 0,72 0,5 18,5 20,8 52,5 25,7
11 0,9 0,7 17,2 22,1 42,1 19,1
12 0,95 0,75 13 23,5 37,6 12,6
496 CHUOVG 6
Bring 6.14 Su thay dei thanh pha'n hoa hoc ctia dda Victoria theo do chin
DO chin
Chi tieu'
U'dng Chin tdi Chin
•
DO kt5, % 13 . 15,1 17
DUong tong so, % 10 11,2 14,1
Diking khir, % 2,4 3,3 3,2
Saccharose, % 7,6 7,9 10,9
Cellulose, % 1,8 1,6 1,6
Pectin hoe tan, % 0,13 0,1 0,08
Protopectin, % 0,12 0,1 0,1
DO acid, % 0,48 0,52 0,5
DO tro, % 0,48 0,39 0,37
Ham ludng K, mg% 250 240 230
Ham ludng P, mg% 45 50 48
Ham lildng Ca, mg% 26 20 18
Trdi data Queen Wang d6i nho, kh6i lacing trung binh mOi trai 0,8+1,6
kg/trai, mgt 16i, clang tru troll khd d'eu. Thit trai yang dam, gion, twang dda,
vi chua ngot dam da. Nh6m nay CO chat lacing cao nhat, tren the gidi thu'Zing
dang dd An tuai va xuat khdu. Data hoa, data tay, data Victoria,. khom cung
thuOc nhOm data nay. Nhom dila Queen duac trong nhigu nhat trong ba nhom
o ViOt Nam.
Data Cayenne cho trai Idn nhat, kh6i hang trung binh 1,5+2,5 kg/trdi,
mat phang va nong. Trdi c6 dang tru con, ldn a clued g6c nha clan a dau num.
Thit trai kem yang, nhi4u nu'dc, it ngot va kern tham han dda Queen. Data
dOc binh, dda tay thuOc nhOm nay. Vi phi hap Arai the bi'an ding nghi0p,
nh6m Cayenne dole trong a hdu het cdc Wing dda Ian tren the gidi (Thai
Lan, Ha Oai, Philippin...). C1 ViOt Nam dang c6 nhiing dot an ddy manh trong
dad Cayenne thanh quy mo len, nhang yi'ec sit dung loai data nay qui chu'a
thOng dung lam.
Trai data Spanish ldn han dda Queen, mat to va sau. Thit trai yang
nhat, c6 ch6 trung, vi chua, it mni tham nhu'ng nhi6u flack han dda hoa.
Dila ta, (Ida mat, dda thuOc `nhom data Spanish. NhOm nay c6 chat lacing
kern nhat, duac trong lau do i va tap trung a khu vac Lik San (Tam Duang,
Vinh
498 CHUGWG 6
Bang 6.15 134c die'm tong ngh? cua mot so gidng dila
Trdi data co gia tri kinh to rat cao vi de trong, khong dad hai dgt tot,
the trong tren cde vimg d6i soi dd lan cdc vimg dgt phen c6 pH = 3+3,5 mau
thu hoach, nang sugt cao, tit khi trong dgn khi an trdi trung binh khoang
12+14 thdng, nang sugt trung binh tren 80 tdrilha, gid tri dinh clueing cao va
chaa nhi6u bromelin, mOt loai protease c6 nhieu Ting dung trong ding nghiep
duvc va thye phgm.
Bang 6.16 Bac tinh chung cda cdc gang dila trong chd yeu a WO Nam.
Tan cay )(doe tudng d6i rdng Ten hdp hdn Cayenne Xoe tong d6i rdng
Ch61
ChOi cu6ng Thy gi6ng ma c6 hay S6 lUdng, kith thUdc Thuong It phat tri4n.
khong. toy gi6ng.
ChOi nach Co vai chOi nach. Co vai choi nach. Rat nhieu choi nach.
Cuffing trai TUdng d6i ngan Dai hdn 6 nh6m 1 Tuong doi ngan
Cach sit dyrig Lam do hdp Chi., yeu da xugt tad Xugt tudi •
!rat Xugt tudi Tieu thy ndi dia Tieu thy nQi dia
Tieu thy ndi Oa
500 CHUCAIG
Bang 6.17 Ke't qud phan tich Ft* s6 chi tieu phdm chdt
ctia ba loai dila ph6 bien o mibt. Nam
Chi tieu Vitamin C Acid hat' cd DUdng klieg Dtidng t6ng Diking
Bang 6.18 Cac chi tieu cam quan danh cho dila tuai xudt khd'u
Trang thai Trai dOa phai có hinh clang phat then to nhien, con nguyen van choi ngon
ben ngoai (trit dila ta) va cu6ng. Choi ngon chigm 25% so vdi kh6i Wong toan trai.
Cuong trai cat bang, dai 2 ÷ 3cm.
Khong duoc lam dap, nidc va gay cu6ng.
Trai dila phai tudi sach, khong bi Lidt, kh6ng barn gigp, khong co vet th6i.
Trang thai Thit trai phai aing chgc, kh'n.g con nhdt, khong dodc Ong hoc kho ruidc,
ben trong khong bi tham loi.
MOi vi Trai dila bgt dau co mOi than nhp, vi heti ngot: khong ditdc phep co rnOi
Ong, mui WO.
DO chin DO chin 1: v6 trai da chuygn sang xanh nhat, hai hang mat phfa g6c da ke
thu hoach yang. Thit trai khong con nhdt va co mau phdt yang, chigm dign tfch so vdi
mat cat ngang khong nho hdn 1/3 d61 vdi dila mua he, kh6ng nho hdn 1/2
d6i vdi dila rn0a clang.
DO chin 2: va trai da có 1 - 3 hang mat, phfa gOc chuygn sang mau yang,
thit trai có mau yang tren mat cat ngang.
DO chin 3: Cac hang mat tit g6c dgn ngang nita trai TA chuygn sang mau
yang, thit trai da co mau yang.
DO chin 4: cdc hang mat tit g6c den qua nem trai (2/3 trai) co mau yang,
thit trai mau yang.
502 CHWNG 6
Thu hoach daa bang each dung dao cat cu6ng. Can phai thkfc hien thu
hoach nhe nhang, tranh lam barn giap, gay ngon hoac gay cueing. Cat trai
kern theo met doan cu6ng dai 2+3cm. Vet cat phai phang, nhan, khong dace
dap cu6ng. Thu hoach vao ngay tanh rao, tranh thu hoach ltic dang mda. Khi
can lgy ch6i ngon de trong hoac be di deli phai dung dao cat, khong dive be
vi vet 16m vao trai se gay mau th6i trai. Sau khi hai de dtla tifng trai nhe
nhang vao bao bi, hay gia, thiing tre va chuyen sang thimg gO cher di. Ghia
cac trai nen den vat mem de tranh co sat.
Thu hoach xong phai van chuyen kho ngay, khong ducfc chgt
d6ng ngoai nang. Kho chtia phai cao, thoang, sach. Nen kho, dao, sot... phai
sat trimg bang formol n6ng do 3+5% de tieu diet nem th6i Thielaviopsis
paradosa.
Chon trai lanh lan, vat be la bac a g6c trai, cat bang cu6ng tech g6c
trod 2+3cm. Chai hoac diet rep sap. Deng g6i nhanh, data vao kho mat
gilt de nhiet 7+8°C, de dm 85+90%. Thai gian tit hie thu hoach cho den khi
dua vao kho mat khong qua 24 gig!t ve miia he WI khong qua 36 gill ve vu
(long xuan. Van chuyen bang tau lanh hoac xa lan lanh.
Khi bao quan dila de chit the bien, sau khi thu hoach xong phai dua
nhanh dila vao kho mat nhiet de 10+12°C dei vai dila con xanh va 7+8°C d6i
voi dim bat dau chin, de am trong kho 85+90%. Thtfi gian bao quan d(ra xanh
3+4 than le va dila chin 2+3 tuan le.
C6 the dimg chgt Cfc the qua trinh chin c6 ngu6n g6c hormon thkfc vat
IA dung dich NAA (Anpha - Napthalen Acetic Acid) n6ng de 150ppm phun len
mat trai data thu hoach kic mai ma mat. Sao quan a nhiet do thudng dtfctc
khoang 4 tuan le. Ta cOng c6 the tang aging hieu qua bao quan bang each su
dung cac loci bao bi co kha nang them thgu chon loc.
6.6 DILA
6.6.1 Ngu6n gac - &tic diem tInic vat
Cay dila c6 ten khoa hoc la Cocos nucifera L, thuec nganh Hien hoa bi
nh6m Dan ta diop, bo Spacidiflorales, ho Palmae, chi Cocos, lotti Nucifera.
Ne diem cila be nay la than trOn, sueng, khong nhanh, c6 mo bao 16y ghat
hoa. Hoa duck mang teen met gie to, goi la bang, hoa chic rieng, hoa afti
rieng nhang tren ding met cay.
C6 met s6 gia thiet cho rang dim c6 xu& xit tii khu vtic dong nam chau
A, trong khi nhiing gia thiet khac lai cho rhng n6 c6 ngu6n gee a mien tay
504 CHUaNG 6
bAc Nam My. Nhung khong phu thuOc vAo ngu6n g6c dm no, dila da ph6 bign
khap \rung nhiet &6i. Cay dila dttac tr6ng vA moc hoang 6 nhidu ncti trong
nhCtng Wing nhiet d6i, gan 1)6 bidn hay cdc hai dao.
Cay dila là cay tong nghiep dai ngAy, song trong \rung nhiet dai, thich
nghi de clang tren nhidu vung sinh thai khac nhau. Dita là loAi it ken chon
da, c6 thd moc tren nhidu loai dgt khdc nhau: dgt cat ven bidn, dgt set
nang yen bidn, da phu sa yen song, dgt gi6ng cat, dgt quanh vting th6
Nhiet dQ thich hap nhgt cho cay dila pita trign IA 27+29°C; nhiet dO
20°C keo dAi se lam giam nang sugt diia, nhttng ngu nhiet dO thgp han 15°C
se lAm dila bi r6i loan sinh ly, gay rung trdi non. D6 gm khong khi thich
hap cho dila vAo khoang 60+90%, khi d6 am thgp clued 60%, dila se bi rung
trai non vi qud kho hen. NgoAi ra, diia IA cay lila sang, nen ngu tr6ng trong
bong ram thi se lau cho trai. Dila se moc vA cho trai tot khi c6 t6ng s6 gitt
chigu sang trong nam t6i thidu là 2.000 gia.
Trill, dila IA mOt trai nhan cuing thin marn, bao g6m mot gdo ding bao
boc phan cam dila ben trong; ben ngoAi IA lap )(a dila dAy. Cgu tao cat ngang
trai dila gilt tit ngotti \Tao trong g6m c6 hai phan, là lap bidu 131 vet hat. Phia
ngotti là lap bidu bi nhAn, c6 sap; kg den IA lap trung bi (v6 tali giiia) chi:fa xa
mAu nau, trong cling là lap go mAu yang nau rat cuing, goi là lap nOi bi (v6
trai trong hay gao dital. Midi lap not bi là hat dila. Cgu tao cda hat dila nhu .
sau: ben ngoAi IA v6 hat (lap mang ming mat' nau do, dinh chat vao gdo);
ben trong chola phoi nhu (con goi la cam dila) trAng b6ng, day 1+2cm vA rut&
c6 matt trong duc, chigm 3/4 long gao.
CAC LOAI TRAI CAY CO TIN NANG PHAT TRIEN 0' 1/10- NAM 505
M6t trai dila khi chin c6 thanh phAn trung binh nhu sau (theo phan
tram kh6i lucmg trai): corn dira (30%), vo dila (33,5%), gdo dila (15%), va nticfrc
dila (21%).
NUOc dila
Com dila
LO thong khi
Marn dila
L6 MQC MaM (than + la)
L6 thong khi
V6 ngoai
R6 --
Va trong, V6 giCia
bao quanh hat (xd)
Bang 6.21 Thanh phcin h6a hoc curt si?a dita (khong 66' sung ntioc khi ep)
theo ccic tac gici khcic nhau
Sara dim hay con goi la nu& cot dila, c6 clang nha Wong, mall trAng duc,
nhdn ducic khi ep coin dila Wed nao nhuien trong diet' kien c6 hay khong b6
sung nuac. Thanh phan h6a hoc trong sda dia khi ep tit cam dila tuoi thay
deli thy theo gi6ng dila, vi tri dia ly, dO chin ctia trai dila, phuang phdp trIch
ly va mdc de sit dung dung mai (dial:mg la nutdrc) de trich ly. Bang 3.21 the
hien cac thanh phan hoa hoc trong nu'ac c6t dia duoc ep true tiep tit cccm dila
ma khOng 136 sung nu'ac.
Carbohydrate trong seta dila chti yeu la du ng (phan Ian la saccharose)
va tinh bet. Nhetng chat khodng chinh trong nuac cot g6m cd phosphorus,
calcium va potassium (theo Anon, 1984). Ngoai ra, trong nude c6t dila mai ep
con chda met luring nho vitamin B va acid ascorbic.
Than cao 18+20m, a phan g6c Than nha, cao khoang 5 m, Than cao trung binh, cao
cach mat dal 50cm co phgn khong c6 phan phinh 6 hdn dia lin nhung thap hal
phinh ra, tan la nhidu (38+40 Ia) g6c, tan Id It (20+22 Ia). dim cao, g6c cd phan phinh
Dia xiem, dila Tam Quan, ra.
Dila ta, dia It'ia, dila nhim,
dila eo... dila dia, dila num... Dila dau...
Cho trai muOn (sau 5+7 nam Cho trai Om, song khoang Thdi gian cho trai xap xi
tong), song lau (90+100 30+40 nam. nh6m &fah:In.
nam).
Trai to, phgm chat cdm, xd, Trai nhe, cay cho nhieu Com, ddu dila tat nhY nhOrn
day dila t6t. trai, nhLtng chat ludng corn, dila cao, nhang cho s6 trai
dau, xd dila khong t6t bang va san Ric:Mg cdm dila cao
nhom dila cao. hon.
Ch6ng chit., &roc didu kiln Khong chiu dudc dieu kidn Man cam vdi sti thay d6i d6
kh5c nghidt cud khi hail, dal khac nghidt dm kill hau, gm cua ddt, nhung khang
dai, khong khdng dudc cac dat dai (dd bi kin vuong, duoc cac bOnh nguy him
bdnh nguy him nhu Lethal clueing phd hogi), nhYng nht.i Lethal yellow, Cadang.
yellow, Cadang cadang. khang dirdc cac bOnh nguy cadang.
him nhil Lethal yellow,
Cadang cadang.
—
508 CHUONG 6
Deta Tarn Quan: thuOc nhom dila lin , trai c6 kich thadc trung binh.
Trdi c6 mAu yang nga.
Dila 'nide IA loai cay ding ho vai cay th6t not, c6 gia tri kinh to cao
trong the Wen lAm dulling, vi mfac tit trai dila flack rat ngot, beo, twang vi
dam (IA, hurl han cay mia vA cu cai &ging. Nhung tit lau, cay dila nude bi lang
quer' trong ngAnh the bik cong nghiep. Gan nhu' da s6 nhan dan chi khai
510 CHUOVG 6
that dila nude v0 ldy la lop nha, ldy cay dung vach, Idy trai dd an tuai, chit
chua thdy ai tan dung nudc tit nhua hoa cay dim nudc tigt ra de co dac, tinh
chg &ring. Dim nudc dan tra thanh cay moc hoang, moc lan tran a eldt, bai
bai met cach tit nhien, khong cham sok, bon phan, tang khong dude quan
tam dgn viec chon gieng gieo trong thich (mg theo khoa hoc Icy thuat.
\Tung deng bang song Cdu Long rat thich nghi cho cay dila nudc sinh
soi, phat tri4n vi do IA ndi ddt bai do thily tridu len xueng hang ngay. Deng
Thar) Mucci, Cai Be, Cai Lay - Thu Thira, Tan An, Bgn Lac, Ba Cum, dgn
\rung Nam Can, Gid Rai Minh Hai, Bai Xao SOc Trang Miet Thu', Rach Gia.
Go Cong, Tra Vinh, Bgn Tre, My Tho... cay dim nudc moc thanh vutn bai,
then ldn nhau hang tram cay s6.
Cl cac nutc Ding Nam A, Malaisia, Philippin... dila nude la cay cong
nghiep dude coi trong hang ddu. Ho trong thanh vutn nhu nude ta trong dim
Bgn Tre, Vinh Long. Ho bao quan, charn sOc chu dao, chon gieng tot gieo
trong, nham ldy nude nhura tit hoa dila dimg chg bin thanh dudng trting. San
ludng dating dila nude trung binh 20,3 thin/ha cao Iron so vdi dudng mia,
khoang 5 dgn 15 tan/ha. DO IA chua kd cac phu phdm lchac nhu rticru con,
gidm, nude giai khat, banh keo, khoang 7.000 dgn 8.000 lit tit nude dim. CS
Philippines, 93% con va rudu clutc san xudt dui ygu tit dim nude.
Cach ldy nude nhua that dun gian. Vao thdi didm cay tr6 hoa, ngtibri ta
cat cueng hoa, nude nhua tit tit chay ra, ldy 6ng nylon gdn vao cueng hoa va
nude nhua chay tit cueng hoa theo &rig nylon dAn xueng binh dat ben &Jai de
chtia nude nhua, ti a nhu each* nude th6t not.
Dila sap: dim dac met hay con goi la dim sap, dila kern thuec gieng
dila cao, thy phdn cheo. Khi be doi trai dim, ben trong 16p cctrn dila IA chdt
long se'n set nhu kern, sap. Dim dac "runt xuat hiOn tai Viet Nam rat lau
nhu ng mdi dude quan tam trong vai nam tra lai day. Dila (lac met dude phat
a KO, tinh Tra Vinh. Do s6 lacing dila dac met qua
hien dal.' tien tai huyen Cu
it Oi, deng thdi m6i quay dila chi CO vai trai dac met nen ngudi trong dila cho
do la san phdm cua sit det bign nen khong quan tam. CO lac, hang loat cay
dila 'lac met bi chat 136. Mai dgn khi Vien nghien cdu Dau thitc vat (TP
HCM) phat hien va nghien citu, nguti dan mdi chrl y dgn gieng dila nay.
Trong khi dO, tai Philippines, dila dac met lai IA met san phdm nei
tigng. Ngudi Philippines goi dim dac met la Macapuno. Dila Macapuno dude
sit dung rat nhigu trong chg bien thut phdm, tubing lieu, my phdm. Keo dim
lam tit dila dac met la met. trong nhitng san phdm ngon nei tigng a nude nay.
Hien nay, Philippines Ong san xudt gieng dim nay bang nuoi cay mo.
Trong diAu kin binh Uiting, tS, 10 dac rut chi chigm 20÷25%/quay
dim. TS, le dac runt/quay thdp la do dila clac met trung chung vdi nhang cay
LOAI TRAI GAY CO TIN NANG PHAT TRIEN d VleT NAM 511
:hong ddc ruOt. Cdy ddc ruOt se thy phgn vdi cay khong ddc ruOt se cho ra
ay c6 tS, le ddc ruOt thgp. Ngu trong vutin dita, tat ca d6u thing gi6ng dixa
idc ruOt thi tS'r le dac ruOt se cao hctn rat nhigu, c6 the dat tai 100% trai
Lac ruOt.
Dim sap c6 hAm lacing lipid cao, min Intang dac trtmg Ilan so vai cac
Dai di a khdc. TrA Vinh hien c6 khoing 7.000 cay dila sap tap trung tai cac
d Hod Tan, floa An, thi trgn Cau Ke thuOc huyen Cau Ke. Trong d6 c6 1.000
ay dang cho trai, 5.000 cay 2+3 nam tu6i, 1.000 cay mai trong. Cf nhang cay
[Eta sap dang c6 trai thi ty le trai sap dat 20+25% (Wang &tang 75 trai
dp/cay/nam), nhiing trai con lai teen bung dita tuy khong cho sap, nhung tS'e
do, day dm cam dita va ham 'yang lipid cao han dita thadng.
De' nhdn bigt dita sap, ngudi ta lac manh trai Neu nghe ben trong
igng keu rat nhO thi da chinh la dim sdp.6rc ben trong gan nhu bi co dac
ai, tao cho phk cam dira tra nen rat day nhung khong ding nhu cam dim
Inittng. Dgy chinh là lSr do khign cho dila sap tra thanh man sinh to an rat
ham ngon.
Theo khao sat caa Vien nghien cal Ddu thcfc vat, tinh den nay tong
dien tich dila caa ca nu'ac IA 220.000ha, tap trung chit yeu a cdc tinh phia
Nam, nang suat dila binh quan mai dat tit 38+40 trdilcdylnam. Theo cdc
chuyen gia, de ngh6 trong dila tiep tuc on dinh, phat tridn lau dai vA c6 ch8
clang tren the giai phai giai quyet ngay nhang ton tai ca ban v6 khau gi6ng,
khau canh tdc vA ve ding nghe the bie'n cdc san phdm tii dila.
Ben Tre: di6u kien th6 nhuang a Ben Tre rat thich hap cho sit phdt
trign caa cay data, nhat IA a Wing nuac la nai ha lull, cay dila cho trai dAy
cam, ham Luang lipid cao. Chinh vi vay, cay dila tra thAnh cay (lac san hang
ddu cua Ben Tre, dua Ben Tre &An ddu ca nuac v6 dien tich vA san lacing dila:
35.018ha vai trung binh 221 trieu trai m8i nam.
Cac gi6ng dim du'ac tr6ng ph6 bign u Ben Tre là dila ta, dila xiem, dim
lira, dila Tam Quan... Ben Tre con n6i tigng v6 d4c san keo dila. NgoAi keo
claa, a day con c6 nhang x6m lAm keo chu6i, banh da, bdnh ph6ng, bdnh
Tien Giang: theo th6ng ke, toan tinh Ti6n Giang hien co tren
10.000ha dila, cay dila xiem chiem 20% dien tich tren. Dila xiem d6 tr6ng,
sai trai, nuac ngot dam. Nhang nam gan day, khi hoat Ong tham quan du
lich phat tri6n, nhu cAu giai khdt tit m.t6c dila xiem tang nhi6u.
Cj 0°C, d6 dm 90%, diia c6 the bao quan trong. khoang 2 thang. Con a
nhiet d6 W 5÷25°C, chi c6 the bao quail dira trong Ong 2 tuAn. Hinh 6.123
bidu din cdc quy trinh xii1S7bao quan dim tutti nharn tieu thy trong nuac hay
xuat khdu.
C Dila
Acid
Ngam Ngam Acetobacter Ngam
acetic
(t = 1±2') (t= 14-2') Xylinum (t = 1+2')
2%
Dim thing dutc xuat khdu bang nhi6u phito'ng tien nhu tau thtly, tau
lira, xe tai va may bay. Litu y tren cdc phitang tien van chuyen luon phai c6
kho lanh va dutc cung cap khong khi lien tuc.
Hlnh 6.46 Ca), mang cut Hinh 6.47 Hoa mang cut
;Ac LOAI TRAI CAY CO TIEM NANG PHAT TRIEN b VIET NAM 515
Cay mang cut, ngay ca khi khong c6 trai ding rat dep, than cao
.0+25m, du'ang kinh khong lin lam 25+35cm nhung thang, gfic to ngon nh6
Lan. CAnh each nhau deu tren than. G6c canh va than to, dau canh hai ru
:tang, nhin ngoai vao tan cay day clAc, la, kha to dien hinh &la ho bda tic IA
;an cap hai not len, song hang deu dAn nhu kidu long chim.
La mang cut hinh thoi, mau hai da khi con non va xanh dAm khi
rtiang thAnh, mat teen la xanh den, mat clued xanh nhat. Hoa ra dem dOc
ioac Bing (led a dgu nhang canh 1, 2 tuOi kha to dating kinh 5+7cm, canh
nau xanh yang phot hang a tam.
Trai mang cut moc timg chum tii 2+6 trai. Trai non xuat phat tit thanh
)en trong noan sacs. V6 trai mat' nau, rat dAy nhang mem, chda nhieu
annin. Phan cam An cittac ben trong chia ra 4+8 mid, c6 tit 2+5 hot, cam mail
rang, mill vi rat dogrc tia chuang.
Cay mang cut là cay nhiet dai dien hinh nen yeu cau d6i vai da gm ca
rong daft va trong khong khi cao. Nhiet dO thich hap cho cay mang cut phat
ridn a vao khoang 25+35°C va am clO khong khi thgp nhat là 80%. MAng cut
t tia nting, can phai c6 bion phap the khoang 60% anh sang cho cay. Mang
at c6 th4 sinh truang ct nhi4u loai daft khac nhau nhung t6t nhgt la daft set
;iau hcru ca, tang canh tac day, do pH daft a khoang 5,5+7,0; thoat nttac t6t
ngu6n nuoc turdi.
Bang 6.24 Thanh phdn cdc hap chat cd trong trdi mang cut
Thit trai Hexyl acetate, hexenyl acetate, hexenal, hexanol, a-bisabolen, a-copaen,
furfuryl methylceton, phenyl acetaldehyd, hexanal, pyridin, xylen,
benzaldehyd, d-cadinen, aceton, ethyl cyclohexan, toluen, a-terpinol,
methyl butenol, guaien, valencen, furfuryl methylceton, furfural, ...
La mang cut Protein, tannin, trihydroxy methoxy methyl butenyl xanthon, ethyl methyl
maleimid glucopyranoside
Triterpenoid nhtt cycloartenol, friedlin, b-sitosterol, betulin, mangiferadiol,
mangiferolic acid, cyclolanostendiol, hydroxy cyclolanostenon.
Thanh phgn &Ong cua mAng cut bao gam saccharose, fructose, glucose
va c6 th6 cu maltose. Vu chidm den 2/3 kh6i luong trai va rat chat vi chtla tai
13% tannin.
T6 hop hang mAng cut g6m khoang 50 chdt trong s6 da c6 han 30
chSt da dttoc xac Binh nhtt hexenol (27,27%), octan (14,76%), hexyl acetate
(7,87%), a-copaen (7,28%), aceton (5,65%), furfural (4,89%), hexanol (4,38%),.
methyl butenon (4,34%), toluen (2,80%), nhfing chdt khac d6u du'ai 2%. Hai
chgt duroc xem nhu' la chdt nen cila httong mang cut la hexyl acetate va
hexenyl acetate.
Di) chin dm mang cut dacic phan thAnh 7 cap dO, data \TAD do chuyen
mau ciia v6 trai:
DO chin 1: tren v6 trai xugt hien vai chgm d6 tim (diem son)
DO chin 2: mail do tim chie'm 1/5 vo trai
DO chin 3: mau do tim chie'm 2/5 vo trai
DO chin 4: mkt do tim chiem 3/5 v6 trai
DO chin 5: mau do tim chie'm 4/5 vo trai
DO chin 6: vo trai c6 mau tim (16
DO chin 7: v6 trai c6 mau tim den them.
De cung cap trai tutu cho thi truting gin thi nen thu hai trai ct dO chin
5, 6, 7. D6i yeti thi truing xa thi nen thu hai di) chin 3, 4. Trai dung de
(ugt khdu nen thu hai 6 di) chin 1, 2.
Bien phap thu hai hien nay là did ding, hai ca cu6ng con xanh. Hai
;rai hie trai c6 matt hang, khi hai phdi that can than va tranh sir va cham
nanh tren trai nharn gitim den mac thgp nhgt sit xay xat. Nen dung dung cu
:6 tui vai de hai trai, tranh de trai raj tu' do tren mat dgt lam xay xat vo
;rai...
Trai mang cut dat tieu chudn ngon nhgt thie't phdi khong bi arcing,
chol Wang tren 80gItrcii, khong bi tray xu'ac, dinh mu va c6 mau sem. Trai bi
;acing là van c16 nan giai vai nhieu nha vuttn trong mang cut, nhgt IA vain
nang cut con trai trong mita mita. Mu6n khdc phut sufang trai, cach tea, nhgt
a phai thu hoach trai trade mita mica.
Neu bac) quail 0 nhiet de binh thating, th6i gian bao quail chi keo dai
chodng 7 ngay, kh6i lacing gidm 3,3%, tSr le th6i hong cao, 23,9%. Neu bac)
wan a digit kien lanh, 5°C trai mang cut hdu nha khong bi gidm trong lacing
la chi 11% se; trai bi thol hang sau khi bdo quail nhieu tuan 16. Trong to
anh, do nhiOt d6 cao han 5°C va d6 dm cao, trai mang cut c6 the bi ram nau
igoai v6.
Dung bao PE c6 duc 16 va nhiet dO 13°C, th6i gian bdo quan mang cut
;6 lA 28 ngAy. Nhiet do 2°C giiip bac) quan mang cut chaa trong bao PE duc 16
?,1 ngay. Khi khOng duc 16 bao PE thi c6 the bdo quail trong 49 ngay.
Bao bi Oxygen Transmission Rate (ORT 2000), la loai bao PE c6 thgm
chi 02 v6i luu hang 2.000inlInt2Igia d6ng th?ii gidm Wang ethylen den mitt
iho nhgt, giir khi CO2 trong bao bi va gift. di) dm Wang d6i trong bao bi luon
in dinh o khodng 90% khong phu thuOc moi truting ben ngoAi.
Trai mang cut bdo quail trong bao 131 ORT 2000 c6 va trai mem han so
rth bdo quan bang cac loai bao g6i khac (PE 20 16, 40 16) va khong xit 13-7
518 CHUMIG 6
mang bao. Chg dq nhiet bao quan thich hap nhgt vii ORT 2000 cho mang cut
là 10°C trong thtri gian 2 tuan, sang tuan thd 3 va 4 (khoang 30, ngay) trai
khong con gilt gid tri cam quan nhu ban dau, chgt lacing c6 kern di, song van
gid &Plc di) ve cank va diem cam quan cao nhgt, ding nhu gid tri dinh clueing
tot han so vai d 5°C va 15°C. Khi cluqc bao ye trong mang bao ORT 2000, tali
mang cut co tST le thoat hai thgp, do da trong lacing trai khong hao but nhieu.
tridn, trai c6 mat" sac dep, k.h6i lacing c6 tlid dat gan 200g1trcii, c6 dO ngot
cao, vo mang nen nhidu ndi da dgn thu mua d6ng g6i xugt khdu sang thi
trutng Nhat Ban va Trung Qugc.
Mang cut là loci trai cay c6 gia tri kinh to cao, tuy nhien vd mat cam
quan, trai mang cut Vidt Nam chua duvc hgp clan lam. Trdi to, trai nha
'thong d6ng ddu, sac vo mau nau met, thutng c6 nhiing vet nhila ma yang,
cu6ng trai d8 heo. Mai mang tot c6 vi ngot thanh, nhung c6 nhung trai bi
sticing mot phan hay than phan, phan thit cang chat hoAc ting nribc chua...
Do th6i quen cdu tha khi cham sac, thu hoach, van chuydn va bao quan
sau thu hoach caa nha vtian, nen tS, lg hao but do trai bi m6p me°, barn dap,
cam quan kern hgp dan nen mang cut Vidt Nam thutng mgt gia teen thi
truang qu6c
6.8 NHAN
6.8.1 Ngu6n gdc - d4c diem thtic vat
Nhan thuOc gigng Euphoria ho Sapindaceae. Gi6ng Euphoria c6 7 loci.
Nhan ding ho vai cay vai, chOrn chom, ph6 bin IA gib/rig nhan Euphoria longana.
Nhan c6 nguem g6c tit An DO. Nhan con dudc treing a Trung Qu6c, Thai
Lan, Malaysia, Vidt Nam, Philippin. Sau thg ki 19, nhan ddac nhap vac,
treing a cac ntiac Au My, chau Phi, Australia trong viing nhidt ddi va a nhidt
&h. Trung Qu6c va Vidt Nam là hai nuttc c6 din tich nhan tren
80.000ha, lan nhgt thg giai. Thai Lan c6 din tich trOng nhan IA 32.000ha,
phat trign theo hiking san xugt hang hoa xugt khdu. Thai Lan cha ygu trong
giting Ido, là gi6ng nhan not tigng thg giai ve chgt hiarig, mau ma N/A kha
nang bao quan tu'ai
Bang 6.25 Cac nit& san xudt nhan 16.n nil& tren the gidi
Si
a 6 Vien, Thach hi,p, Quang Bang, Quang Tay, Phijc
2 Trung Qu6c 80.000 Fuyan, Hgc Long Dinh, Kign, Tit Xuyen, D6ng bang
HAc vudng, Tra Luang song Chau Giang
Ido, Daw, Dang, Chiang mai, Lamphun, Lampang
3 Thai Lan 42.000 Chompoo, Biew kiew, va mOt s6 tinh Song bac
Baidum, Haew.
520 CHLICNG 6
Ve hinh thdi cay nhan rat giong cay vai va cay chew' ch6m. Cay cao tit
5+10m, moc thang. V6 than thugng san sui, go gion, la c6 cuo'ng, c6 4+9 cAp
• la chtt 71'4 horii doi nhau tren truc cua no.
Co hai loci hoa nhan, hoa Kiang tinh va hoa dkic. Cdc loci hoa phat
tridn g6i len nhau tren mOt phdt hoa, hoa due na trutc hoa luting tinh na
sau. Hoa nho c6 mau yang nau Igt, co 5+6 canh hoa. Nhi dut co long to,
nhung khong c6 bao phdn, bAu noan chia hai, c6 khi chia ba phan.
Trai nhan thulic loci trai hach laic con non co mau xanh, khi chin co
iia.0 yang duc, chiim trai c6 the mang den 80 trai. V6 trai nhan tang, mang
fa dai. Com trai c6 mau trang trong, it dinh vao hat. Hat tron den kich
then gieing.
Nhan can rat nhieu dnh sang, rigu anh sang chigu &toe vac, ben
trong tan 16., cay se phdt tridn tot va thutIng sai trai. Anh sang gitip cho
trai dau tot, vo trai bong Idng va hiking vi them ngot. Lang mua hang
nam thich hqp cho nhan la 1000+2000mm, cay can nhieu nu'dc nhat vao
thbi ki dau trai va a giai doan phat tridn ctia trai. Cay nhan u'a dgt cat
pha, dat thit nhe, nhang it thich hop tren dat thit nang, dgt qud gm ofit,
PH thich hqp la 4,5+6. Nhan chiu nong va chiu ret kha hctn vai, nhiet do
binh quan nam 21+27°C la thich hqp cho cay nhan sinh truang va phat
trim. Dg cho cay phan h6a mArn hoa duoc tot mua long can co 'WA thdi
gian co nhiet di) thgp.
Bang 6.26 Thanh phdn h6a hoc clia 100g nhan alai vet say kho
Calo 61 286
Ca (mg) 10 45
Vitamin C (mg) 6 28
Nhan xueing cum yang thich hop teen vimg dgt cat, n6u trung teen dgt
Chit hay set nhe nen ghep qua g6c ghep IA gi6ng tieu da 136.
2- Nhtin ldng
Trai nhan 16ng thLaing to hun cdc gi6ng nhan khdc. Kh6i lacing trung
binh trai dat tit 11÷12g/trcii, kich did& trai khd d'eu. Cui nhan bong nhan,
hat nal' den. TS, 10 dat trung binh lA 26,7%, cao hun cac gi6ng nhan
trii nhan cid disc. Trai chin an gib!' ngot, v6 trai day.
4- Nhcin citi
Kh6i lacing trai tit 7÷11gItrcii, trai hinh cau hui dep, v6 day mau yang
nau, khong sang, it nii6c, d'6 ngot va hu'ong them kern nhan Ming NIA nhan
dating phen, cui day khodng 4,7mm. TS, 10 ciii/trai dat 58%. Tieu bidu cho
gi'Cing nay là nhan Hung Yen (thi xa va yi -1g chung quanh), dAc bit IA nhan
Ph6 Hign xu'a kia dung dd lien vua (goi IA nhan Nhan cui chu yeu dung
dd say kho lam long nhan.
524 CHIJCNG 6
6- Nhiin nitric
Trai nhan to, kh6i luting trung binh la 6,15g1trcii, hat to, va ming, cui
mong, vi ng9t. DO day cui la 2,7min, tSr 10 cui/trai la 31%. Ham lacing du6ng
trong trai th5p 11,7%. Logi nhan nay thutng dd say kh6 dd lam long nhan.
9- Nhan long •
Kh6i lacing trai nhan long trung binh IA 15g/trdi. Vo trai mau yang
sang hoc yang nga c6 daang rap vo. Hat mau den da s6 c6 dating nut a vo.
Cui trai mem, mang, tS7 10 ciii/trai la 30%, nhigu nUOc an ngot va them, it
dung de an tacii ma de say IA chinh.
4 8 4- 10 4•: 6 15 4 20
Tu& cay
Mien Bac Viet Nam c6 gi6ng nhan L6ng Hang Yen rat ngon va dep
ma, song viec nghien cite dd data ra dien rung chu'a dadc dau ter. Mien Nam c6
giong nhan Tieu da ho cho Jiang suit cao va chit dOng mita vu nhang chit
lacing chaa dap Ting nhu eau thi truing ve nhieu mat.
Gi6ng nhan Xu6ng cam yang c6 tridn vong ve kich ces trai nhang hat
to, cam nhieu ntioc, qua ngot, de rung cu6ng, mau ha va Warn dating ra v6 sau
khi hai khoang 5+7 ngay.
Bang 6.29 Nhan xet ctia thi trztang mai ddi v6i mot so" giong nhan cua DBSCL
2- Bit o quoin
Trai nhan thuOc loci khong c6 dinh ho hdp, khong chin sau thu hodch.
Trai sau thu hoach c6 the ngot them doi chat nhang mid kern di. De bao
quan nhan ngutri to dung Benlate voi n6ng c16 0,1%, nhiing trai vao dung dich
r6i vet ra, hong kilo a nai ram. Sau xit 1ST va bao gai san phdm se duac bao
quail lanh a nhiet dO 5+10°C. Khi van chuyen nhan den cac nth UAL' thu nen
dung phuang tien lanh c6 nhiet dO khoing 10°C.
Thad gian bao quan nhan se keo dai hctn trong digu kien nhiet dO thdp
khoang 3+5°C va dO aim khong khi tren 90%. Trong die'u kien nhti vdy
c6 the bdo quan &Jac tren 30 ngay, t'ST le hao but 5+7%.
Neu khong c6 phuang tien van chuyen lanh, ma mu6n van chuyen di xa
thi phdi sC dung bien phap )(Ong khi SO2 diet ndm, vi sinh vat va con trimg
hay dung cac phutrng phap thay d6i thanh phan moi truang bao quan. Cong
nghe nay c6 the bdo quan nhan URA iliac 15+16 ngay, tSr le hao but 10+12%,
c6 the van chuyen di xa tit cac tinh Nam BO ra mien Bdc.
Bao bi dyng nhan c6 the la tai gidy, hOp carton, hodc sot tre, horn go
thita de bao quan. Trong d6 dung nen lot gidy PE day 0,02mm de ch6ng dm.
M6i tai c6 the chi a tai 1kg den 10+15kg trai. Dung sot tre, nda, thUng g6
(doing tiing thanh) c6 gig thanh thdp nhung tST le ddp nat, th6i nhan cao.
Ming tilling carton c6 duc 16 thoat dm, gia thanh tuy c6 cao hen, song tS,' le
hao hut, cidp nat, th6i it horn nhigu nen hieu qui cu6i ding van cao.
SAU RIENG
1 Ngu6n g6c - cl4c digm thtic vat
Sgu rieng có ten khoa hoc IA Durio zibethinus L., con co cdc ten thong
Jng a mot s6 dia pinking nhit Civet cat tree vb. Civet fruit a An DO, hay
ian a Anh, Phdp, Stinkvrucht a HA Lan, Doerian a Malaysia... ngutsi
ner goi IA Turen con ngutri Vie't goi IA sAu rieng.
530 CHL!CNG 6
Cal ten Durian c6 le b6t nguOn tit tieng Indonesia (ncri &roc coi la "que
quart" cua sau rieng): duri c6 nghia IA gai, durian c6 nghia la c6 nhidu gai.
Stiu rieng la-mat cay an trai nhi6t ddi kha clac bi6t, c6 the goi IA (lac
san ve hai phtfcrng di6n, mat là doi hoi nhiTng didu kin nang va am kha chat
che, mat kidu khi hau rimg ma ngay ca a cdc \rung nhi6t dal n6ng khong phai
la dau cling c6 the tr6ng dtioc, hai la vd mat cha lu'ong, ngtidi da an quen thi
cho la "tuy0 vai", con nhang ngtidi chu'a quen thi kh6ng chiu &roc mui therm
qua manh caa no, den d6 a cac noi ding Ong nhidu noi cam khOng cho mang
sau rieng vao.
SAL' rieng co nguOn g6c & Dong Nam A va moc dai trong rung Malaysia:
Sumatra va Kalimantan. Chi Durio gdm nhidu loci, khOng it loci c6 cui
quanh hat an cltioc nhang loci sau rieng tr6ng hiOn nay all day va huong vi
t6t thi kitting tim tidy trong rang, do \Tay ngudi to cho rang sau rieng da
&roc thuan h6a tit lau, a nuac nao thi chula rO.
Sau rieng phan b6 chit ygu a Indonesia (Nam Durcmg), Malaysia (Ma
Lai) va Brunei, tuy nhien cluing c6 the moc a moi noi cal didu ki6n khi hau
tticrng tai. Cac \Tung Ithac ma sau rieng c6 the moc IA Mindanao, Thai Lan,
Philipin, Queensland a Uc, Campuchia, Vi6t Nam, Lao, An DO, Srilanka va
mat phan caa Hawaii. Thai Lan la mfac xugt khdu sat' rieng lan nhgt. An
D6, Srilanka va Brunei ddu coi sau rieng IA cay c6 tridn vong nhung chug
tr6ng nhidu.
Cay sau rieng cao khoang 20+30m, tan ld theta, hgt mua mua va khi
mila kho Uri thi hInh thanh mgm hoa. Cay sau rieng cho trai sau 8+10 nam.
Tuei dui cay sau rieng thdeng tit 80+150 nam nhurng cluing c6 the chit sam
hen do anh hdOng cua gib, anh sang, benh, vi sinh vet, con ngdei... Mdc du
s6 Wong trai bi giam khi cay giA, nhung chgt lacing trai lai c6 xu hating tang
len ding tuei tho.
Hoa sau rieng phdt trik thanh titng chinn, s6 lacing nhigu khoting
1+45 hoalcharn teen cdc canh to hodc nh6, it khi & dgu canh. Hoa sau rieng
rat them, dai tit 2+3 inches (50+70mm). Cay sau rieng with hoa mau yang
nhat se cho trai mau yang, thit ran chAc, trong khi nhiiing hoa trgng hodc
canh hoa hcci do se cho trai trkg hodc heti do. Thing chi c6 mOt hodc hai
trai phdt tridn tit mOt chtim hoa.
Trdi sau rieng thuOc loai trai nang, c6 mat.' xanh den nau, c6 hinh troll
hodc thuon, c6 nhigu gai nhon bao quanh, kith thu'ec toy thuOc vac) chung
loai, hat gieo trong. Trdi g6m 5 intli va net ra thanh 5 phan khi chin, mOi
phan child nhileng hat mau nau dale bao quanh Uri lip thit trai day, beo, mau
yang. Tit khi hoa ner dgn khi trai len t6i da IA 12+13 tuAn, 15+16 tun the
trai chin. Thy theo gi6ng, digu kin the phgn c6 hat to (dai 5cm, rQng 3+4cm)
c6 hat lip. Phan an ddec cila sau rieng &a/c tao thanh sau 4 tuan ke,td ngay
the phgn, no bgt (Liu la phgn trgng bao boc toan IDO hat, r6i sau do tit tit
chuyen mau thy thuOc \Tao giong (thureng là mail yang kern, cam...).
MOt ddc diem naa cua trai sau rieng lA trai chin chi rung vac) mOt
thei diem nhgt Binh trong ngay, trai rung nhigu nhgt vac) lac giaa dem (tit
0 Uri 1 gift) v d mOt s6 it vac) giiia Ulla (12 tai 13 gift), nhiing gift khdc khong
c6 trai rung.
532 CHLIONG 6
Sat' rieng eta khi hau n6ng va dm, nhiet de 'thong qud cao hoac qua
thgp, de am cao va On dinh, it khi c6 nang, bac xa 'thong qua len. Mien bac
nurac to khong tr6ng sau rieng dot is vi c6 gib mita &mg bac, mita (long qua
lanh con mita he thi lai qud n6ng vi c6 gi6 lao, thaang dat tai nhiet dO
39÷40°C. Sau rieng ding as am nhang là am dttai rang giA, dat dm nhang
khong dong mtac, kitting khi finking xuyen dm. Sall rieng chiu han rat kern,
tia dnh sang vita phai va cay sa gi6, can im, mOt IA vi cay yeu, g8 don, de
gay, bi bat gek ne-u c6 gi6 to, hai là nhieu gi6 thi la sau rieng tiet nu& nhieu,
do de phai trung h nai kin gi6 va nett can, trung cay than gi6. Dat do Bong
Nam BO, Tay Nguyen, dat phis sa ven song Tien, song Hau là nhang nai
thich hap de tr6ng sau rieng nhang can chd y b6i dat, len lip ngu dgt thgp.
Bang 6.30 Thanh phdn dinh dztang cda trcii sdu rieng,
tren 100g phdn an &tot
NUOc 64,99 g
Protein 1,47 g
Glucid 27,09 g
Chgt xo 3,8 g
Khoang chgt
Ca 6 mg
Sgt 0,430 mg
Mg ' 30 mg
P 38 mg
K 436 mg
Na 1 mg
Kern 0,28 mg
D6ng 0,207 mg
Mn 0,324 mg
Vitamins
Thiamin 0,374 mg
Riboflavin 0,2 mg
Niacin 1,074 mg
Vitamin A, IU 45.000 IU
Nha'ng kip chat lam cho mai sew rieng tra nen MO ngai
- 4 ester c6 chaa hujmh: S-ethyl thioacetate, S-propyl thioacetate,
S-propyl thiQpropionate va ethyl methyl thio acetate
- 4 thioalcool: methan thiol, ethan thiol, propan thiol N/A 1-(ethylthio)
ethan thiol;
3 hydrocarbon: cis va trans-3,5-dimethyl-1,2,4-trithiolan va 2,4,6-
trimethy1-1,3,5-trithian;
10 sulfite: dimethyl, diethyl, ethylpropyl sulfite, methylethyl,
methylpropyl, ethylhydro disulfite, diethyl, methylethyl, ethylpropyl
trisulphite va diethyltetrasulfite.
Tit het sat' rieng chigt duOc khoang 65,4% dau, ddu nay chaa met s6
cac acid beo ca \Tong cyclopropen ca kha nang ngan gay vo sinh khi lien kit
of i protein tao nen. Dem sau rieng chaa nhieu nhdt lA steraric, 45,84%,
palmitic, 26,75%, oleic, 14,95%, linolenic, 12,46%. Dec biet acid arachidic c6
nhieu trong vo trai hai mua he.
Trai sau rieng con chaa vitamin, flavanol, acid caffeic cung v&f nhang
chdt antihistamin ben nhiet. Tit vo trai, nguti to da chit xuit duroc met s6
polysaccharide co kha nang ac chg hoat &Ong ctia hai chimg vi khudn
Staphylococcus aureus, Escherichia coli va hai chting nam men Candida
albicans, Saccharomyces cerevisiae.
ndm tu6i. Con lai nha vtkrn tr6ng cac gi6ng meri nhu sau rieng Chin H6a,
Ri6, Monthong... h"au h.& la cay to duori 10 tu6i, cho trai rat sai. Ser di ba
gi6ng sat.' rieng nay ducic chon de d'au tu, phat tridn vi day la loci sau rieng
cao cap cUa Thai Lan va Vi0t Nam da qua qud trinh lai tao, cay ghep cho
nang suat cao va chat lacing trai rat thorn ngon duvc thi truOng tta chuO'ng.
D24 Bukit Merah Trai hinh oval, kfch thiidc trung binh, n5ng
D99 Kop Thai Lan Trai hinh tr6n, kfch thadc trung binh, nang
khoang 1-2 kg/trai. Vo mau xanh dgn xanh
nau, gai ngan, ben. Thit trai day, hdi yang,
mem, ngdt
D123 Chanee Thai Lan Trai hinh oval, Idn, nang 2-4 kg/trai. Va co
mau xanh dgn nau, gai Idn, thit trai yang
dam, day, mem, ngot.
D145 Berseral Beserral Trai kfch thtidc trung binh, nang 1-2
Mek Kuantan kg/trai, hlnh Von va hdi nhdri a phan cu6i.
Gai dai, On nhau. Va mau xanh. Thit trai
Sat., rieng xanh Pahang
yang dam, mem va ngdt.
D158 Kan Yau. Thai Lan Trai kfch thLidc trung binh, n5ng 2-4
kg/trai, hinh oval, dai khoang 15-17cm. V6
mau xanh nau. Thit trai yang dam, ngot.
D159 G6i yang Thai Lan Trai idn, nang 4-6 kg/trai. Trai dai, hinh
oval va cong a cu6i. Gai mau nau. Thit trai
yang dam, day Va ngdt.
Hinh 6.64 Sdu rieng RI-6 Hinh 6.65 Sdu rieng Mon Thoong
Bang 6.33 A/Ma till thu hoach sew rieng a cac ntidc Dong Nam A
'ang
VOng tr6nghnidc
1 2 3 5 6 7 8 9 10 11 12
Tay Malaysia
Dong Malaysia
Thai Lan
Indonesia
ViOt Nam
Lao
Campuchia
philippines
Brunei
Myanmar
Singapore
Bac Queensland
Bac Uc
Sau khi hai, trai sau rieng chtqc xep vao gia nhu'a hay gio tre, tranh cdc
con trung gay hai ca the lam hit hong trai trong qud trinh .van chuyen va
phan ph6i.
Sau khi hai, sau rieng se &Jac chai va rita sach nhang dat bdn teen trai
bang rut& va hong khO, sau d6 xdp \Tao can xe hoac sot day lot la., ram, phai
xen ke lap xuoi, lap nguac.
Khi chuyen chit, phai dung gigy hoac IA c6 kh6 lan boc quanh titng trai
dd tranh xay xat, khong dAng sot qua lan hay qua nha, bao dam sit thong
thodng, khong bi ming khi van chuy'e'n.
Bao quan sau rieng ncli kho rao N/A thodng khi (3+6 ngay), dung day
kern rang duoi trai gidp nU''a va mong phong ngita nut vo. Khi bao quan a 5°C
sau rieng c6 thd gift duac chat lacing tot sau 3 thang. Ciii sau rieng xit ly &Ong
lanh a -24°C c6 thd gift dttac 3 thang khong mat mAi.
rf,4"
ter
.1
mom:! ^A
VIIIItT . f14.41i11
....,,„„ ,:, 4,..,pi,,,,. ,•• ' ^, rIT
.,i!.-A;P. 4.,,, OA. V.,,:•.1
,.,6„
.. .0 ..
•••, • • .. ......,.
s .91- . k? 4••• „
. , • 4,,,,,,At
•• , • ••••
. el :„{—e74,174* ' • I• s6 .
Tr"
.••
;;;'•;.:‘
theo than cay pha'n tren khong, bam vao cay ch6ng de gitip cay leo len gid
da. Nhdng re khi sinh am gan d6t se di dan xu6ng dgt.
Thanh long trong o nikcc to c6 than, canh trudn 136 tren try dd, trong
khi d mot s6 nit trong loaf xdong rang than cot. Than chda nhieu nU6c nen
no co the chiu han mot filth gian dai. S6 Dicing canh tren cay tang theo
cay: cay 1 tu6i trung binh co dO 30 canh, 2 tu6i dO 70 canh, 3 tu6i d6 100
canh, 4 tu6i dO 130 canh, a cay 5+6 tu6i chi duy tri 150+170 canh.
Hoa xuat hien OM nhdt vao gida thang 3 va keo dai tdi khoang than;
10, rO nhgt tit thang-75 tdi thang 8. Trung binh c6 tii 4+6 ddt ra hoa rO me
nam. Hoa thodng nit tap trung tit 20+23 gid dem va &Ong boat trong vddn. T
nd den tan keo dai dO 2+3 ngay. Thdi gian tit khi hoa thy phdn tdi thu hoar.
tit 22+25 ngay.
CAC LOAI TRAI CAY CO TIN NANG PHAT TRIEN O' VIET NAM 543
Trdi thanh long hinh bau duc, c6 nhigu tai la xanh do phien hoa con
lai, dgu trdi 'Om sau tao thanh "h6c mai". Thit trdi c6 mui vi thorn diu, ngot
vita phai, it cung cap calo. MOi trdi c6 rat nhigu hqt nho mau den nam trong
kh6i thit trdi mau trAng. Do hOt nha va mem nen khong lam phign nguti an
nhu' mOt s6 loci trai khdc. Mac du cdc hat be xiu dtioc an ding vai thit cua
rut trai nIumg chting cung khong bi tieu h6a. Vo thanh long chie'm tit 5+7%
Ich6i lacing trdi.
Bang 6.34 Thanh phcin /Oa hoc chung cua thanh long
Ca (mg) 134,5
Mg (mg) 60,4
Xd (g) 0,71
544 CHUONG 6
Thi phan xuat khdu sang Dai Loan, Hang Kong chiem 53%, Malaysia:
20%, Singapore, Indonesia vA mOt s6 cdc nude chau A khdc: 29%, chau Au: 1%.
Bang 6.35 Luang xudt va vet gici tri xu6t khdu thanh long Binh Thu4n
tit 2001 de'n 2004
Wong xuat % [(Jong xuatit6ng san Gia tri GIS trung binh
Nam
(tan) lu'ong thanh long (1.000 USD) (USD/ tin)
2001 3.494 6,05 2.000,50 572,42
2002 7.828 12,02 4.790,77 621,00
2003 16.682 19,18 5.979,50 358,44
2004 25.000 26.38 8.961,00 358,44
Thanh long thacmg pha'm cua Viet Nam thddrig ducic phan thanh ba loai:
Logi figt mu 'c clO xuat khdu: trai ndng khoang tit 300g + 1kg, trai
d6u, tacti, cang troll, bong dep, can dii gai, rnAu do d6u, khOng bi xit xi, khong
bi sau. Thy theo nudc xuat khdu ma yeu cAu v6 kho'i luring khdc nhau:
Ccic nithc chau A: phan ldn chuOng trai idn (500g + 700g). Rieng
Singapore, yeu cAu vg trong lacing 16n, nho IA 50/50. Gia xuat chau A khoang
0,5 USD/kg.
Cac rut& cheiu Au: thd6ng nhip trai nho hcm. 7008 (nhieu nhat IA 300g
+ 500g). Gia xuat trung binh 1,5 USD/kg.
Logi tot nii dia: thy thuOc vao dia phu'cmg tieu thy.
Ha .N6i: trod to tren 500g, tudi, con du gai, mAu do d6u, hodc hai da
(hai maxi hang, xanh), gid ban khoang 2500+4000 d6nglkg.
TP 1-16 Chi Minh: trai nho hcrn , khoang 300g, bao g6m thanh long
nhin (h6ng dim, trai nho bang ridm tay ngueri lfln, cdc yeu cthi khac thi
gi6ng nhti loai ra HA Nqi. Gid khoang 1500+3000 d6riglkg.
Bang 6.36 Phan hang chit litong thanh long a Binh Thudn
Hang trai Ty It' Trung Itictng Dal trung Trung Day vo Phan an du'Oc
(g) (%) trung binh (g) binh (cm) binh (cm) (mm) (g)
Logi dgtla nhung trai con 14i, hodc nho han 300g, hodc ldn nhung
khong (tat them my (mit gai, khOng Gid ban si khoang
1000+1500 anglkg.
Tier' chudn cam quan thanh long xudt khdu:
Chit hidng trai thanh long thiiang mai IA do mau sec va hinh dang
lisp dan cent trai. De dat UAL' chutin xuit khdu trai thanh long can dot cac
tieu chudn sau:
• Kh6i lacing trai: thy thi trtidng nhap khdu:
- Thi truting chau Au: 250+300 g/trdi
- Thi tradng Trung Qu6c: 400+600 gltrdi
- Thi tradng Singapore: 300+500 g/trdi
- Thi trtidng Hang Kong: > 400 gltrdi.
• Trai khong bi vet cua nirn hay con Wing gay hoL
• Trdi sach dang hinh dep, vo c6 mau do dau tren 70% din tich trai va
lang. Khoang mai khong sau qud 1cm va trai khong c6 mai nao lai len.
• Tai thang, ceng, xanh va dai tren 1,5cm (d6i vdi thi trtiting Trung
Qu6c tai trai cang dai ding t6t)
• Thit trai c6 mau trang va ct ng, 114 mau den.
• Trai khong c6 vat ton thdang cd hoc hay cho bi tham va khong c6
d6m xanh hay vet chay do nang hay do phun thu6c hda hoc.
Doi vai thanh long xuat khu, hinh thtic bac) quan chti y6u hien nay 1:
sii dung nuac rua ozon dd rita. trai, nhting chitosan, sau do bao quan bang kh
lanh. Hi.0 nay, dung dich anolyte cang dtiac du'a vao sit dung dd bao qua:
thanh long a Binh Thuan. Tac dung ciia dich anolyte cling Wang tit ozone, 1
tieu vi sinh vet, tang cung hiO qua bao quan lanh.
Hinh 6.73 Dong goi va bdo qucin thanh long trong sot trc
cho thi &Jiang nOi dia
Hinh 6.74 Dong gdi va bdo queen thanh long trong tiding carton
CAC LOAI TRAI CAY CO TIEM NANG PHAT TRIEN a VIET NAM 549
Hinh 6.75 Ccich stip ace"p trcii thanh long trong bao bi carton
Neu sir dung bao bi IA PE, duc 20+30 18 kim, hAn kin bao, nhiet do bao
quern IA 5°C, do am khong khi 90% thi có the bao quern thanh long trong
40+50 ngAy.
s.ii vAi
3.11.1 Nguo'n gdc - d4c diem thlic vat
ThuOc gidi Plantae, ngAnh Magnoliophyta, lap Liliopsida, bi) Arecales,
19 Arecacea, chi Cocos, loAi Nucifera, vai duqc xe-p vAo nhom trai cay a nhiet
loi. VP very, vai chi thich hcip vOi khi hau cua mien 136c Trung Bo va mien
36c. MOt s6 phan loai cua cay vai:
550 CHLICIVO 6
Hoa vai nho, Mau trang anh xanh lac hoac trang anh yang, moc than'
cac chivy hoa dAi tai 30cm. Vai lA cay an trai c6 hoa dye va cai phan biet tree
cung mot cay. Tren cay, hoa cai c6 bau noan rat phat triel, se thu phdn
CAC LC,4I TRAI CAY CO TIEM NANG PHAT TRIEN a VIET NAM 551
tinh thi hinh thanh trai, tao ra san lacing trong nam. Ty 10 hoa cal so vdi
tang s6 lu'ong hoa khoang (lath 30%. Hoa cloc tai co bao pha'n day ddn, hat
ph6n. tot. TS/10 hoa cl
ic chie'm khoang 70%. Hoa lu'ang tinh có nhi doc va nhi
cal phat trien day EL Co kha nang hinh thanh tral, song s6 lu'ong hoa hang
tinh tren cay rat it. Ngoai ra cay val con tao ra hoa di hinh, s6 lacing tren
cay rat it, loai nay khong có kha nang hinh thanh
Trdi vai là loai trdi hach, hInh cdu hoac heti thuon, dAi 3+4cm va ding
kinh 3cm. Lap vo ngoai mAu do, cSu true sdn sui khong an dagc nhung de
Bang bac dugc. Ben trong là lap cdi thit mAu trong mar, no:A va giAu vitamin
C, vdi ke't cdu tutng.,ty nhu cua trai nho. Tai trung tam IA mot hat mAu nau,
dAi 2cm va dutng kinh car 1+1,5cm. Hat vai co dOc tinh nhe va khong nen an.
Trai chin \Tao giai doan tit thang 6 (cdc vimg gan xich dao) dgn tbang 10 (cdc
vimg xa xich dao), vAo khoang 100 ngAy sau khi ra hoa.
Nhiet dO có anh hu'ang Ian den viec ra hoa cua vai. Hoa vai na trong
di6u kien nhiet dO cao han 10°C; 18+24°C hoa nO rO, tren 29°C lacing hoa net
giam. De cay vai phat trign tot, trong nam phai co int thti ky nhiet di) ha
tha-p tao dieu kien iic the marn mica &mg, lam cho canh sung sac, tich luy
thigc nhieu dinh dung gidp xua-t tien qud trinh phan boa mdm hoa. Anh
sang day du lam tang kha nang dOng hoa cda cay, )(tic tie'n qud trinh phan
hoa mdm hoa, lAm tang mau sac cda vo trai va lam tang phdm ch& trdi, gio
nhe có lgi cho viec thong thodng cho cay trong vutn. Vai là loai cay khong
ken da't lam, da nAo cung trong duce vai mien IA co du phan bon va nut&
cho cay.
Bang 6.37 Thanh phdn hda hoc chung cua trdi vdi
giong Litchi chinensis, Sapindaceae
Cac loai tannin chaa trong thit trai dttqc phan tich bang phuzing phap
sgc ky IOng cao Ai) HPLC, da so là cac tannin ngu'ng to chiein 4mg trong
thit trai vai tucti, tie-p theo ld epicatechin 1,7mglg va procyanidin A2,
0,7mg1g. Wing lactng anthocyanin tinh theo flavonol chigm khoang 0,4mg/g.
B6n loai mAu tren vo trai ducfc xac dinh IA cyanidin 3-rutinoside, cyanidin
glucoside, quercetin 3-rutinoside (rutin), vA quercetin glucoside.
-.
M.
Vai Thieu con goi IA yid Tau. Loai vai nay dtictc nhan gigng bang chiet
canh nen cac dac tinh ye sinh hoc, kinh to tticrng d6i On dinh, c6 do d6ng deu
cao, de nhan clang. Tan cay hinh troll bdn cau, la nhiS, phien Id day, bong
phan quang. ChUm hoa va nu c6 mau trang. Trdi nhO, kh6i luang trai trung
binh la 25+30 gltrdi, hat nho. TS, le an cittac cao 70+80%.
Vai thieu Thanh HA &lac nhan gi6ng tit cay vai t6 a than Thtiy- Lam,
xa Thanh Scm, huyen Thanh Ha, tinh Hai During. Cay vai Thanh HA sinh
trtfang t6t, tan hinh bdn du can d6i. Trait hinh du, khi chin c6 mau do tuai.
gai thita, ngan. Kh6i lacing trai trung binh 20,7 gltrdi (45+55 trdilkg), tST
phin An chicle trung binh 75%. HAm lacing chit kilo 18+21%, thit trai ch6c, v:
ngot .dam, tham. Nang suit trung binh cay 8+10 tu6i dat 55 kglcdy (8+1(
tdnlha). Thai gian thu hoach chinh vu tit 5/6 den 25/6.
2- Vcii chua
Cay vai chua moc khoe, trai to, kh6i Wang trung binh 20+50 gltrdi, hal
to, vi chua. TS, le an &Plc chiem• 50+60%. Dieu de phan biet la chi= hoa va
chua tit cu6ng den cac nu hoa c6 phu mot lap king matt den. Vai chua ra hot
&au trai deu N/A nang suit On dinh han vai thieu.
3- Vdi nhd
Vai nha c6 cay to hoac trung binh, tan cay dung thing, Id to. Chum hot
c6 do clai va lam trung gian giiia vai chua va vai thieu, c6 long matt del
nhung theta han vai chua, trong s6 d6 cung c6 cay chUm hoa c6 long mai
trang. Trai bang trai vai chua loai nhO, hat to, phgm chgt trai ken han va
thi6u. Khi chin vo trai van c6 matt xanh, ct dinh trai c6 mau tim do, an ngot
it chua.
Trai to, hinh trdng, khi chin co mau do thAm, ming vo, gai thua, ngan.
Kh6i lacing trai trung binh dat 33,5g (28+35 trai/kg), t,ST' le phan an dole
trung binh 71,5%, de khe 17+20%, vi ngot thanh.
Nang suit trung binh cay 30 tuOi dat 94,2 kglcdy (12+15 an/ha). Day
IA gi6ng chin sorra, thai gian cho thu hoach tit 5/5 den 15/5.
Day cung là met giong vai lai tai nhien, c6 ngu6n g6c tai xa Deng Mai,
huyen Yen Hung, tinh Quang Ninh. Cay sinh twang khoe, tan cay hinh ban
du, la co mat' xanh hai yang. Chum hoa to trung binh, phan nhanh dAi,
cueng hoa c6 mAu nau den.
Trdi hinh tim, khi chin c6 mAu do yang rat dep. Kh6i Wang trai trung
binh dat 30,1 gltrcii (30+35 trclilkg), t5r 10 phan an dole trung binh 73,2%, de
kho 18+20%, vi ngot, hcti chua nhe.
Nang suit trung binh cay 20 tuOi dat 89,8 kgIcay (12+16 tan/ha). Day
IA gi6ng chin sam, tiled gian cho thu hoach tit 10/5 de'n 20/5.
Khi thu hoach chi nen be canh mang trai, khOng kern theo Id vi
khoang cach gita cdc canh vai phan la ddai canh trai c6 cdc mam ngu. Sau
hai trai, cdc inam nay se nay main do là dot canh thu c6 chic nal-1g lAm canh
me sau nay tren d6 se mot ra cdc canh trai.
To chdc viec thu hoach va van chuyen den nth tieu thu tang phai chu ciao
vi vai rat de thei dap, chi mot ngAy khong the day, hoac van chuyen khong nhe
tay IA vo trai da tham lai, mau do dia trai va mau xanh cila la mat di khi ban.
Phu'ong phdp bao quan to ra c6 hieu qua IA cdc phu'ong phdp dieu
khien thanh phan khi quydn, N/A bao quan lanh. VI thOi gian bao quail
ngan, dO ben bao quan kern nen de bao ve chat lacing sari phdm vai
phdong tien van chuyen thich hop nhat IA may bay. Van chuyen bang xe
tai hay tau thuyen c6 he thong lanh cung co the sit dung nhu'ng chat Wong
vai cung giam khd clang ke.
Dang hit hong chu yeu cua vai tdoi là mat mau do tren vo trai, hien
Wong nay nhd tren cid n6i là do phan itng oxy h6a cdc chat polyphenol tren
vo, phan dng nay xay ra rat nhanh elan den hit hong mat mau vo vai xay ra
chi sau 24+48 gid tit khi thu hoach, ding vth nhang t6n that khdc, ho hap,
bay heti ndetc, lAm cho vai mat gid tri cam quan.
MOt vai loai hormon thtic vat thuOc nhom kith thich sinh tru'ang ming
ditac dimg dd xit ly trai, track khi bao goi bang bao bi MAP va bao quan lanh
a 2+3°C.
NhA vdein vimg Quang Dong (Trung Qu6c) dimg Benlate neing dO 0,05%
a nhiet do 52°C, ngam trai trong 2 phtlt, sau do cho vao tui PE bao quan a
nhiet do 20+30°C, gift &roc 8+13 ngay, giam tST le trai th6i N/A Wen mau trai.
C1 Nam Phi, notii to )(Ong trai vai bang SO2 (d6t 100+150g S trong
phong kin) de gift mall sac cho trai vai nhu'ng neu )(Ong qua lau thi vai 'thong
khoi phut lai ddoc mau de sau khi long va ding khOng bao quan ddoc lau hon.
2 tuan re.
-401"
Hinh 6.82 Cdc locti sau - ngai - bo xit phd hai cay yeti
6.12 VU SIVA
6.12.1 Ngu6n gtic - (14c digm tinic v'at
Vu saa ten khoa hoc là Chrysophyllum cainito L, thuOc ho Sapotaceae
hay Sapodilla là mot trong nhung load trai cay rat ducic eta chuOng nha phdrn
chgt ngon va gia tri dinh diking cao. Vu saa co ngu6n ggc a vimg bign
Caribean va phan b6 trong viing nhiet dai toAn thg giai. Viet Nam va Uc
trong vu saa dg lgy trai trong khi a MY va nhung nal khac trong cay vu saa
chu ygu lAm cay canh lion IA cay an trai. Hai miac co dien tich trong vu stia
lan IA Viet Nam 2.000ha, trong do rieng Tign Giang dien tich trong vu sits
1.635ha va 1)c co 50ha.
558 CHUYNG 6
Bang 6.38 Phcin b6 tieing trong vii sact tren the giai
ViOt Nam 2 000 Mien Trung, mien Song Nam bb, DB S CCM Long
Rieng DBSCL 1 800 Tien Giang 1635 ha, Vinh Long, Sac Trang, Gen Tho
Hinh 6.85 Trcii vu seta va he th6ng h.qt phan b6 kie'u hinh sa"
CAC LOAI TRAI CAY C6 TIEM NANG PHAT TRIEN d VIET NAM 559
V6 Oa la cay than gO, luta nien, c6 chieu cao 25m, c6 nhya va tan la
day dAc. La dai 7+18cm, rang 5+8cm, hinh ellipse, mat tren IA c6 mau xanh
dim, mat dui la mau xanh nhat hon. Hoa nho, kin va tham. Trai tem, cd
du'ang kinh 5+10cm, trai chin c6 inau tim dAm lang b6ng, it rung. Thit trai
mem, ngot, nhao nhit saa, khi An phdi dung muOng m6c.
Cay vu sift' thich hqp vdi dieu kian nhiat ddi, nhiat da 22+34°C, chi ra
hoa t6t trong diAu kian c6 hai ntha mda nang phan biat va khong chiu &lac
gib to do cay c6 tan la day va re Hong. Vu saa doi hai &it phu sa yen song,
ddt thit nhe, thoat ntidc t6t, it chua, pH = 5,5+6,5, cao da khong qua 400m.
hoach se tit thang 12 den thang 1 nam sau. Thai gian tit khi ra hoa detn thu
hoach IA 9 thang. Cay cho nang suat cao (350+450 kg I cay I ncim, cay khoang
20 nam tu6i) va kha 6n dinh.
Gieing vu sita nau (tim) c6 clang trai va mau sac Wang d6i dep va chit
Wang ngon han vu sita nau nttctc ngoai, la giong c6 thd pita tridn muc tieu da
Bang h6a san pham cho nhu eau thi try ang mtac ngoai.
Bang 6.39 Ca edit mat hang Vd saa cling bang song Cult Long 2001-2002
Bang 6.40 Tinh hinh phan loci vii sad hang hoa neim 2003
Data vac) cac chi tieu teen, c6 th'd phan thanh cac phan hang:
Loai clOc tieu thy u cac thanh ph616n nhti TP H6 Chi Minh, Wing
Tau, Hai Phong, HA NOi va mot s6 chq thi xa trong ca int6c.
Loai I, II: ngoai cac thAnh ph6 16n neu teen con fiat' thy 6 cac chq
huyen trong ca nutc.
Logi III: tieu thu 6 cac char nho, cac tinh khu vt,fcd6ng bang song Cali
Long Ara khu viic Ian can, kd ca TP H6 Chi Minh.
Thi trutng not dia tieu thu 98% san lacing vti saa hang h6a, town loO a
dang trai to 1i. Tit tieu thy thi ft-Wing khu vyt DBSCL va TPHCM, vu saa
phat tridn thi tracing ra nhieu tinh thanh trong nut c. Tieu thy manh nhat IA
thi tracing HA NO, Hii Phong, thanh ph6 H6 Chi Minh, DA Nang....
Thi tracing xuat khdu vu saa rat nh6 be. Kdt qui khdo sat tai cac vita
trai cay chq dau m6i Vinh Kim cho th6y san lacing vu saa dAt hang mat
khdu rat nh6. Sin lacing vu saa tong s6 tham gia xudt khu acct dat 250+350
ttinlnam Wong throng 1+2% t6ng san lacing thu hoach. Kh6 bio quail ttr6i, c6
nhieu hat, san ltfqng san xuatt xugt khdu nh6... la iihitng MI6 khan, tra ngai.
Theo kinh nghiem cua nha vutm trai chin tren cay dat c10 chin 85+95%.
Trdi chin duti 80% phan thit tieep giap vo trai se ming, do khong chin them,
sau it ngay trai bi heo mem, phAn an ditoc it va hutmg vi khong dat, bi loai
b6. Nha via luta trai chin > 90% bdn a thi tritting gan, trai chin 85+90% bdn
a thi trittmg xa.
Trai vu sda c6 v6 rat mang, rat de xay )(dem khi thu hal. Hien nay, nha
vii6n dang dp dung cdch hal vu sda bang sao kep hai ngutri hai. Duroc coi la
phdong phdp an toan nhit nhung khi kidm tra chit lacing trai hai theo cach
nay, tit ca cac trai ddu bi tdc dOng co gi6i, nhiAu vet dap nhe hay nang tren
vo trai, c6 khi cu6ng trai gay hay thut vao trai.
Khi thu hoach nen cat ca cu6ng trai dai 1+2cm, loai b6 trai c6 vet sau
benh, t6n thuting va bao trai bang cac loai bao giay nham tranh tray xur6t
trong qud trinh van chuyen.
Thing, gi6 chda trai phdi c6 16t dem bang giiy hoac cac loai vat lieu
x6p, kho. Khong nen chit qua 4+5 16p trai trong giO.
Thu hdi khi vittm cay vita tan sarong (trdi vu sda hai xu6ng trong tinh
trang khong c6 nude barn vao v6). Chon cac trai du d() chin 85+90%, hdi titng
trai bang sao kep, be canh mang trai data xu6ng cho nguti thd hai khi trai
con dinh tren sao. Ngutti thd hai cam cu6ng trai, tia canh la du', boc tai x6p
cho trai, cat doan canh cu6ng trai thita va dat vao thong giiy. Toan 130 thing
tac lam tai g6c cay tren vutn va tay nguti hai 'thong cham vao trai. Lam
(lucre nhii tren trai vu sda xuit kh.du can tuti tot 10 ngay sau khi hdi (3+4
ngay van chuydn va a quay mat tai cda hang tit 4+6 ngay).
Sau khi phan loai, vu sda ditIc d6ng vao cac thimg mop hinh kh6i chit
nhat 40 x 30 x 33cm. Nha thi6t k6 thUng da tinh todn ky theo don dat
hang sao cho chda dung 20kg trai vu sda, 4kg nu'ac mot s6 giay 16t,
giay boc trai. Day nap thimg lai, dimg bang keo clan tat ca cac khe ha canh
thong de gilt lanh. Phticing phdp nay se ti6t kiem chi phi do van chuydn
bang xe tai thong thutng, khong phdi dung xe lanh chuyen citing thing r6
nhua rat t6n kern.
564 CHLIO'NG
D6i vdi thi trutOng gan, each (long thing don gian hon. Giai phdp dim
hai thimg gidy trong vao nhau co thd dung 10kg, 15kg ddn 20kg, toy theo ye
cdu dong thimg cua khdch hang. Thiing vu sits xudt khdu sit dung thing mo
50 x 30 x 25, vdi trong lu'ong trdi vu sits trong m6i thimg IA 10kg. Sau kh
dOng thong, vu sita duvc van chuydn bang xe tai ddn cdc thi trubng tieu th
trong ca noire (100% san lacing) co tdc dung giam chi phi On chuydri.
D6i vai thi tracing xua't khd'u, vu sits duvc chuyen cher bang may ba
(dang tacti) hay cha bang tau (dang dong lanh). Tuy nhien, chi phi chuye:
cha bang phdong tien hang khong khd dat, gid thAnh san phdm cao.
6.13 XOAI
6.13.1 Nguo'n gac - d4c diem tinfc vat
Cay xoai thu6c chi Mangifera loaf M.indica, ho Dao 16n he
(Anacardiaceae). Trong chi Mangifera co tdi 41 loAi, co thd tin thy rai rd
khap cdc nude Wing Dong Nam A, trong do chi co xoai lA dude trong ion
rai nhdt.
Xoai co ngu6n g6c a Dong Bac An Do, Bac Myanmar, a vimg d6i ni
chan day Hymalaya va tit d6 lan di khap thd gidi, slim nhdt sang Don
Dozing, Nam Trung Woc va cdc nude khdc mien Dong Nam A. Tit the kS7. th
16 khi nguVi B6 Dao Nha tim ra &Ring bin sang Vin acing thi xoai (ILA
mang di trong khAp cdc vimg nhiet ddi teen thd gidi va caa cdc vimg bá
nhidt ddi nInt Florida, Israel.
CAC LORI TRAI CAY CO DEM NANG PHAT TRIEN b VIET NAM 565
Cay xoai co the cao den 40m, nhung thuidng cao 10+15m, c6 tan Ian va
c6 the sting den 100 nam. Thing teen dgt cao hay d6i ntli re do the moc sau
dgn 9m.
La non ra tren cdc chi mai, moc d6i xting, mot chum tit 7+12 la. My
thuOc vao gi6ng ma Id non c6 mau do tim, tim, mau h6ng phcin ph& nau. Ld
gia mau xanh dim. Ld non phat trier' du kich htdoc vao khoang 2 tuan sau
khi moc, nhung khoang 35 ngay sau khi moc thi la mai chuyen lye hoan
than. M-6i Ian ra la nhu vay canh xoai dai them ra khoang 50+60cm.
Xoai trong tit h6t se ra hoa sau 6+8 nam, cay thap chi ra hoa 3+5 nam.
Tai d6ng bang song Cub Long, xoai ra hoa tit thang 12 den thang 3 diking
lich. Hoa xoai nho. mau trAng hong, na thanh chum, phan lan la hoa du'c va
hoa luting tinh vai tSt le hoa Wang tinh chiem 1+36% thy giting xoai. Hoa xoai
thing thy phan cheo, nhd con trung Ilan la nhd ong mat de dau trai. NI&
chum chi c6 vai trai trttang thanh va chin. TS, le thy phgn cao khi triti ming
va
Trdi xoai h1nh tem den hai dai. Va trod chin co in&ti yang den dO.
HOt c6 vo ding, ben trong chtl'a 2 tit diep va phoi (mgm bOt). Cox giOng xoai
a Viet Nam thadng da phOi, mang 2+12 phoi ve, tinh va c6 the c6 1 hoc
khong c6 phoi hilu tinh. Nhd do, IVA xoai gieo Uniting moc 1+5 cay con va
cay con thudng vo tinh gi6ng cay me, ngu c6 cay hau tinh thi ciing ygu at,
de bi lgn at.
Xoai c6 the chiu dyng dive nhiet dO tit 4+10°C den 46°C, nhung se phat
trien tot nhgt a 24+27°C va nhiet dO trung binh thang lanh nhgt khong dual
15°C. Xoai c6 kha nang chiu han tot, nhung ding rat can nuac de cho san
lacing cao. Luting mua it nhgt 1000+1200mm vac, mita mita va 50+60mm vao
566
CHtiONG 6
mua nang rat thich hdp cho xoai ra hoa, 101 trai. Xdai IA cay u'a sang trung
binh. Thai gian tr6 hoa cua xoai phu thudc de cao, t6t nhal tit 600m troy
xu6ng. Trong a dia hinh cang cao, xoai tr6 hoa cang muen, ca len cao 120m
(hay tang 1' vi cid) thi cay tr6 hoa tr6 ban 4 ngay.
Horn 8 cu6ng
Day qua Ma king
Day cu6ng
Cu6ng qua
MA byng
Xoang
Chieu day
MO -
Dinh qua
Chieu rOng
Xoai moc tot tren nhieu loai dat, nhung tot nha-t IA dal cat hay thit
pha cat, thodt nudc to-tycd'murc nude ngdm khong sau qua 2,5m. So with nhung
cay an trai nhiet ddi khdc, xoai có le IA loai cay chiu Ling tot nha-t. Da-t nhe,
kern man mct gitip cay cho nhieu hoa va dau trai, trong hic dal mail ma,
nu'dc chi giLip cay phat trign t6t, nhung cho it trai. pH thich hap cho cay xoai
IA 5,5+7. Dat chua (pH S 5) lam cay phat tridn kern.
CAC LOAI TRAI CAY CO TIN NANG PHAT TRIEN VIET NAM 567
X0 bung
La mgm
X0 hOng
X0 king
Chgt dam git.ip cai thien mau v6 trai chin. Thieu dam, xoai se ra it hoa
va rung nhieu trai. Dam con gitip cho cay tich lily du dinh du'ang cho mua
sa.u. Kali giup cai thien ca mau sAc va Inking vi trai. Thiel.' kali con lam trai
nho, c6 vi chat, nhung thica kali se lam trai bi mit. Trong trutng hop cldt qud
mau ma hay qud nhieu clam va kali, hoac do thieu canxi se lam trai bi
C6 the cung cap them phan vi lu'ong (ca chiia Cu, Mn, Zn, Mg) vac) giai doan
ra Id non de cay phdt trie'n tot.
Ca 0,01% C 13 mg/100g
Glucid chit yeti la cdc loci ding saccharose, fructose, glucose, xylose,
arabinose, heptulose, maltose.
568 CHLICING 6
Acid hitu ccc chu ye'u IA acid citric, ngoAi ra con c6 acid tartric, malic,
oxalic, gallic.
C6 nhieu loai acid amin trong thAnh phan xoai, vai day du cac cac loai
acid amin khong thay the.
Chgt mttu cua xoai chu yell IA cac loai carotenoid. Xotti chin mOt phan
c6 14 loai carotenoid, xoai chin hoAn toAn c6 17 loai carotenoid. Giong xoai
Haden co mail do IA do sac to anthocyanin, peonidin-3-galactoside.
xoAi. do 76 loai harp chgt de bay hai tao thAnh, thuOc ba
nhOm d4c trang IA car-3-ene, a-capoene vA ethyldodecanoate.
Vitamin C c6 nhieu luc xanh, vA vitamin A lai tap trung vac) Itic trail chin.
Bang 6.45 Thanh phdn acid amin elk phdn thit xoai
Bang 6.46 Chdt xc cua hai gang xoai Tommy Atkins va Keitt
C6 hai loai enzyme trong thanh phan xoai, d6 IA peroxidase, gain vai
phan 'thong tan caa me trai vA polyphenoloxidase, gay bie'n mAu nau. Ngotti
ra can ca: catalase, invertase, a-amylase.
Do chdt lacing ngon, hdong vi dam dA nen hign nay gigng xoai cat Ma
LOc dune trong vdi qui mo cong nghigp. Tuy nhien, c6 nhigu y
kin cho rang
xoai cat Ike LOc khi duvc tr6ng a nhdng nai khdc thi phdm chat khong ngon
bang tai nai xudt x( &la n6.
Hign nay, xoai cat Him LQc da dune trong a nhigu tinh thuOc dfing bang
Song Cilu Long va mOt s6 tinh mien dOng Nam BO nhu Binh Duang, Binh
Phudc, D6ng Nai, BA Ria - Wing TAu. Rieng tai Tign Giang, xoai cat HOa LQc
dive trong nhi6u a huygn Cai Be yeti khoang 1.600 ha, san Wang hang nam
khodng 22.000 tan, tap trung a 13 xa g6m Haa Hung, An Hdu, An Thai
Trung, Tan Hung, Tan Thanh, my Luang, An Thai acing, My Disc Tay, My
Ddc Dong, Thien Tri, floa Khanh, Hau ThAnh va Dong floa Higp.
570 CHUUNG 6
Xoai cat Haa LOc la loci xoai qui cho nAng suat cao, tuy nhien heti` kh6
trong, phai tharn canh, ra hoa kh6ng deu, 'thong trong bang hat phai ghep.
Do yo mang nen trai de bi dap, kho bdo quan, van chuygn dg xuat Ichdu. Cay
thttOng c6 tuol tho 15 - 25 nArn, nAng suat binh quan 100 + 250 kgIcaylnam.
Trai xoai cat Hba LOc co clang thuon dai, khi gia c6 phan trung phd
ben ngoai va dgm mau nau nh6 tap trung nhieu a phan ,giga va cu6ng trai.
V6 mOng, mau yang tdcti, cugng trai hcri manh, ddy trai CO hinh nhon. Kh6i
Kiang trung binh 400+500g/trai. Thit trai mau yang Wed, chtic c6 cdc to
bao dd nen tao cam gide c6 cat khi An, t.17., le phgn thit trai chigm khoang
77+82%. Huang tham, vi ngot thanh. Ham Wang chat khO la 19+21%, rat it
xa, ham Wang acid citric nho han 1,5%, vitamin C 25mm%.
Xoai Buesi hay con goi IA xoai "ghep" xuat xii tii vOng CC Be (Tien
Giang), IA mot dang xoai hoi, trai hoi githig xoai Cat nhiing nho horn, kh6i
lacing trai trung binh khoang 250+350g. Vo trai .day nen có the van chuygn
xa de clang. Min hoc ctia trai giam dan khi tu6i cay cang bia. Gi6ng nay cho
phdm chat kern vi thit nhao, hoi lat va hoi.
5- Xoai Thorn
Xoai Thom dirge tr6ng nhieu a Tien Giang, D6ng Thdp, Can Tha. Kh6i
lutang trai trung binh 250+300g. Giong xoai Thom den c6 vo trai mau xanh
sam, gi.6ng xoai Thom trung c6 va mau nhat hon. Trai c6 kich thole trung
binh, vi ngot, hu'ong rat thorn.
Cay xoai Khieu Sa Voi c6 clac tinh sinh twang manh, tan clang hinh
thAp. LA clang hinh lutti mac dai, duoi IA nhon. Cay cho trai 30 thang sau khi
trung, ne'u dirge cham soc tot. Cay de ra hoa va dau trai, cho thu hoach tap
CAC LORI TRAI CAY CO TIN NANG PHAT TRIEN d VIET NAM 573
trung vao thang 3-4. N6u dp dung k9 thuat xii 1Sr ra hoa nghich, cho thu
hoach vao thang 1-2 dutng lich. Thdi gian tit khi ra boa cl6n thu hoach
105+110 ngay. Gi6ng nay cho nang sugt, cao, 50 kgIcasyladnz d6i yeti cay 5
nam tutii, va khd on dinh. Trai xoai khong ldn, trong lacing trung binh
250+300g, dang trai thuOn dai, vo trai mau xanh dam, trai khi gia c6 ldp
phgn pha ben ngoai vó. Chat Wang trai rat ngon, thit mau yang nhat, min,
ngot, gion, khong xa, hat nho dai va CS, 10 thit an clu'ac cao (78+80%).
Ngoai ra con c6 mot s6 gi6ng xoai khdc nha xoai Thanh Ca, trai c6
kich thu'ac trung binh, huang vi them ngon; xoai ma, trai nha, min mu; xoai
Nam Doc Mai, giting nhap tit Thai Lan, cling IA mOt loai xoai an xanh ngon
hctn chin. Mi.6n Bac can c6 cac loai xoai trdng, xoai hoi...
Tinh trpng: khi tS7 trong dat 1,01+1,02 la ltic hai thich hcip nhgt.
Cach lam don gidn nhgt IA ngam trai xoai trong nurdc, nhang trai chim va lct
lung trong nu6c IA trai da gia có thg thu hai &Ale.
Nen thu hoach xoai vao trong khodng thtli gian tit 9 gid sang dgn 4
gitt chigu vi lac nay xoai it ma nha-t. Nen chon ngay ngng rdo, hdi vao ngay
khd nang bdo qudn va van chuygn tali se kern. Khong nen be sat
num trai ma be phia tren mOt chtit chiia lai mOt doan cu6ng khodng 2+5cm
vi net, be sat cugng se chdy nhtla lam den trai. Khi hal chiia cuthag cho trai
it chdy
Hinh 6.102 NO in xoai trong nit& ant de' rad nhva mit
CAC LOAI TRAI CAY C6 TIN NANG PHAT TRIEN b VleT NAM 575
Trai xoai tren lap bdo hodc la kho cho rdo mu. Sau da xe'p xoai vao sot
c6 16t gigy lam hodc Id kho xung quanh va duti day sot, tranh lam mgt lap
phgn, tranh cu6ng trai nay dam vao trai khdc, va nen ddt sot xoai ncli bang
mat, tranh de ning roi tryc tip vao trai xoai.
Sau khi de tia bo het Id tren cu6ng de Ilan chg ma hai naac va loai bo
hgt cac trait bi xay xdt, ha th6i, dung gigy min lau sach vet ben, b6 hang tren
trai, tranh lau manh tay d6 lam ma phgn tren trai hay dung nit c phen
chua thgm vao vai mem de tay vet mu tren trai xoai. Cung c6 the ngam nutc
nang a 55°C trong 5 phut de tay nhya va ngan chdn benh than that.
Ngu duac thu hodch u cu6i giai doan truang thanh thi se c6 the bao
gain 1 thang a nhiet d6 7+10°C, d6 am 85+90%. Cung vfXi dieu hen d6, trai
thu hoach sam horn khi con xanh c6 the bao quan ail 2 thang. Nhiet do bao
quan qua thgp se lam trai bi dap do lanh. Neu set dung tai PE day 0,05+0,08
mm de bao tang trai xoai va bao quan a 10°C trong 3 tuin, sau (16 lgy ra kW:4i
bao va bao quan 64 a 22°C trong 1 tuan thi xoai vita chin tUi.
Xoai sau khi thu hoach, phan loai, rita sach r6i ngdm trong dung dich
CaC12 hodc Ca(NO3)2, n6ng d6 4-÷6%, vat ra de kilo a di6u kiOn ter nhien, sau
da bao goi trong tai PE c6 20 18 thoat aim tren tai, bao quail a nhiet d6
11+11,5°C la t6t nhgt, thai gian bao quan teen 30 ngay, xoai van gift du'qc
mau sic, chgt lurgng t6t.
Con mot phticing phdp bao quan to ra rat c6 hieu qua IA nhting xoai vao
trong sap nung chay hay dung dich chitosan c6 trOn them mot chat diet' has
sinh twang (MH), hodc c6 them thu6c frit nam, de trong tai PE c6 16, bao
quan a nhiet d6 thgp.
Rdy bong xoezi (Idioscopus spp.) gay hai tren hoa, dot non va la non.
Ray chich but lam la bi be tong, khong phat trier' hoa bi kho va rung,
tali non cling khong phat trign du'ac va rung sam. Sau khi chich but ray con
tie't ra mat ngot lam nam IA hong phat trie'n manh lam den bong va trai.
Ray se bi han the ne-u có ski xuat hien cila thien dich nha bo xit an thit, ong
k3'r sinh hay nam Verticellium leanii, Hirsutella san phdm.
Sau duc trai (Noorda albizonalis): sau non due a cu6ng trai, chui vac
trong an pha, lam trai bi th6i va rung.
Sau can la (Deporaus niarginatus): can hai la non va cay con.
RN) sap (Pseudoccoccus sp.): anh hi.t&ng den ch‘t nang sua ye
gia tri cam quan caa trai.
Ruoi due tresi (Batrocera spp.): ruoi de trang len vo trai sap chin. Au
trimg na ra, due sau vao trong lam tali hu va rung.
B"Onh cam den (do vi khugn Xanthomonas campestris pv.): )(ay ra teen
ld, trdi va ch6i. Cdc dthn benh mau nau den va Ian din, dinh lien lai vii
nhau thanh inet vimg benh.
B'Onh than that (do na-m Colletotrichum gloeosporioides): xua-t hien
an la non, teen hoa, canh va trai xoai. Bgt diu IA nhang do-m nh6 nhii diu
kin, mau nau sam den den, hinh clang khdc nhau. Din din cdc vet benh lan
len va dinh lai veri nhau, cdc to bac) benh se bi kho chai suing, th6i.
Bfnh theii trcii, kho dot (do na-m Diplodia natalensis): gay hal nAng
vao inCia maa. Tren nhAnh dot bi cdc d6m sam mau, lan din teen cdc cal-1h
non, cu6ng Id lam Id bi bie-n mau nau. Benh tan cong tren trai khi thu
hoach N/A sau thu hoach lam th6i phin thit trai nai an cuong, lan din lam
th6i ca trai.
B'enh duly la (do na-m Macrophoma nzangiferae).
B'enh dicm lei (do na-m Pestalotia mangiferae).
BOnh phdn trcing (do na-rn Oidium mangiferae): benh thurang gay hai
trong dieu kien thai ti6t nong am, hoAc có su'cing dem. Nam benh clang thanh
m6f, lap pha-n trang tren là non va trai non. Trai bi nhi'em benh se bign
meo mO, nhat mau, kho va rung sam.
B'enh ram hong (do n'4m Corticicum salmonicolor): diu tien tren mat
vo than hay nhAnh có to na-m trAng bó lan, sau do tao thAnh nhang ming
mau h6ng, hay nhang gai mau h6ng phat trim tit vet nut, tren vo. Nhanh va
than cay bi na-m tan cong se bi kho va ch6t.
"i •
1. Dang Dang 'Chuang, Bdo ccio tom tdt thank phdn ru6i duc trdi a mien
Nam, Chi cuc kiem dich thut vat yang II, 1997.
2. Trdn Van Chuang, Cong nghe bcio qudn vet the bier nong sdn sau thu
hoach, Tdp 1, NXB van h6a clan t6c, HA NOi, 2000.
3. HuS/nh Tri Dec, Trac Khuang Lai, Nguygn Ngoc Thuy, Nguyen Duang
Ket qud buck ddu dieu tra thanh phcin sdu hai tren ccic cay xoai,
nhan„ sdu rieng, sa-ri, thanh long tai Tien Giang, Vin nghien ct a cay
an trai mien Nam.
4. Vu Cong Hau, Tr6ng cay an qud a Viet Nam,
NXB Ming nghiep, 1996.
5. Le Thi Thu H6ng, Phong &ft mot s6 benh hai quan trong tren cay co
NXB Nong nghiep, TP H6 Chi Minh, 1996.
6. Nguy6n Van HuSmh, Satz va benh gay hai cay an trdi,
NXB Nong
nghiep, 1997.
7. Nguy6n Nhu Khanh, Sinh hoc phcit trien Uwe vet,
NXB Gido duc, 2006.
8. Le Thanh Phong, Du'ang Minh, VO Thanh Hoang, Cay xoai, NXB Nong
nghiep, 1996.
9. Le Thanh Phong, Du'ang Minh, VO Thanh Hoang, Ky thudt trong nhan,
NXB Nong nghiep, 1996.
10. Nguyen Van Sieu, Nguidn Trong Khiem, Cu Xuan Da, S6 tay ky thudt
trong cay an qua, NXB Nong nghiep, 1978.
11. SC( Khoa hoc COng nghe va Moi truemg Binh Thudn, Ky thudt trong cay
Thanh Long a Binh Thudn, 1997.
12. Ha Van Thuye't, Bdo qudn rau qud titai vet bdn cite
NXB Nong
nghiep, 2000.
13. Nguy6'n Van Tie'p, Quach Dinh, NO My Van, Ky thudt sdn xudt d6 116p
rau qud, NXB Thanh Nien, 2000.
14. Nguyen Van Tie-p, Quach Dinh, Nguy6n Van Thoa,
COng nghe sau thu
hoach va the bien rau qud, NXB KH&KT, 1996.
15. Ton That hieu ve ccic loci cay an qud co trien vong xudt
khdu, NXB NOng nghiep, 1996.
579
16. Mai Van Tri, Lam Thi My" Nurong, Huynh Van Thanh, Ket trai bade
ddu dieu tra thanh phdn benh mot s6 cay an trcii a Tien Giang
ViOn nghien cdu cay an trai mien Nam.
17. Tru'ang Thuvng Tugn va CTV, Cay an trai Thing bang song Cdu Long
Se: Khoa hoc Cong ngh0 moi tracing An Giang, 1994.
18. Tti sach ban nghe dai, Chuyen de cay an trdi, NXB Ming nghi4
TPHCM, 1997.
19. Nguy6n Bao Vg, Bien phcip tong hop nham loai trot ddn. benh yang ld
gdn xanh de' khoi phut wan cay cam quit a anh Can Tha - Bdo cao
trong hOi thdo khoa hoc do lien hip ccic hOi KHKT tinh Can Tha to
thang 5/1998.
20. H.D.B'elitz, W.Grosh, Food chemistry, Vol 1,2&3, Springer, Germany, 1999.
21. Owen R.Fennenma, Food chemistry, vol 1&2, Marcel Dekker, Inc., 1996.
22. J.A.Samson, Tropical fruits, Longman Scientific& Technical, U.S.A, 1986.
23. Laszlo P. Somogyi et al., Processing Fruit science & technology, vol
1&2, Technomic Publishing Co,Inc, Switzeland, 1996.
24. Steven Nagy, Chin Shu Chen, Philip E.Shaw, Fruit juice processing
technology, Agscience, Inc, S.I.A.R.C., 1993.
25. D.K.Salunke, H.R.Bolin, N.R.Reddy, Storage, processing and
nutritional quality of fruit and vegetables, Vol 1&2, CRC Press, U.S.A.
1991.
26. Philip E.Nelson, Donald K.Tressler, Fruit and vegetable juice
processing technology, AVI publishing company, 1980.
27. Jethro Jagtiani, Harvey T.Chan, William S.Sakai, Tropical fruit
processing, Academic Press, Inc, UK, 1988.
28. Olusola Lamikanra, Fresh-cut Fruits and Vegetables science,
Technology, and Market, CRC Press LLC, 2002.
29. Tony W. Cooke and Greg I. Johnson, Mango Postharvest Disease
Control - Postharvest handling of tropical fruits - ACIAR proceeding
No.50, 1993.
30. Science and Technology for international Development Commission,
Postharvest food losses in developing countries, Nation Academy of
Sciences, 1951. •
580