Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης , Σχολή καλών τεχνών , τμήμα κινηματογράφου

ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΆ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΈΝΗ

Μια προσέγγιση του possession ως ταινία τρόμου

ΜΑΘΗΜΑ : ΘΕΩΡΙΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ : ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΘΑΝΟΥΛΗ
ΕΡΓΑΣΙΑ Β΄ ΕΞΑΜΗΝΟΥ – ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2022 – 2023
ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΜΑΡΙΑ ΔΑΜΚΑΛΗ
Α.Μ : 1149053218633388
ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ : 06 – 2023
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η συγκεκριμενη εργασια επιδιωκει να προσεγγισει την ταινια possession ως μια ταινια που ανηκει
στο φιλμικο ειδος των ταινιων τρομου .

ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ :

τιτλος : possession ( στα ελληνικα : μια γυναικα δαιμονισμενη )
ημερομηνια κυκλοφοριας : 25-05-1981 ( Φεστιβαλ Καννων )
χωρα παραγωγης : Γαλλια
διαρκεια : 124 λεπτα
βασικοι συντελεστες :
σκηνοθεσια : Andrzej Zulawski
βοηθος σκηνοθετη : Eva Maria Schonecker
παραγωγη : Marie Laure Reyre
σεναριο :Andrzej Zulawski , Frederic Tuten
διευθυνση φωτογραφιας : Bruno Nuytten
ηχος : Jacques Maumont,Karl-Heinz Laabs,Norman Engel
μουσικη : Andrzej Korzynski
μονταζ : Marie Sophie Dubus , Suzanne Lang Willar
ηθοποιοι : Isabelle Adjani, Sam Neill. Margit Carstensen, Heinz Bennent, Johanna Hofer, Carl
Duering,

Η ταινία αφηγείται την ιστορια ενος τοξικου γαμου . Η Αννα , o Μαρκ και ο Μπομπ , ο μικρος
τους γιος , ειναι μια οικογένεια η οποια ζει στο Δυτικό Βερολίνο. Η Άννα, μια φαινομενικά
συνεσταλμένη νοικοκυρά και μητέρα καλωσορίζει τον σύζυγό της Μαρκ ο οποιος επιστρεφει από
ένα μεγαλο επαγγελματικό ταξίδι . Αμέσως, ο Mark παρατηρεί μια αλλαγή στη συμπεριφορά της
Άννα η οποια είναι ήσυχη, αδιάφορη, και εχει αρχισει να εκφραζει παραπονα για τον γαμο τους
ζητωντας διαζυγιο . Σταδιακα αποκαλυπτονται τα μυστικα της Αννα , ο κρυφος της δεσμος με τον
Χενριχ και το ζευγαρι μετα απο αλεπαλληλες συγκρουσεις χωριζει με την Αννα να εγκαταλειπει το
σπιτι . Για ενα διαστημα διαμενει στο σπιτι του εραστη της Χενριχ αλλα οι δυο τους τελικα
χωριζουν . Ετσι , και ο Μαρκ αλλα και ο Χενριχ αναζητουν την Αννα με τον Μαρκ να
προσλαμβανει ατομα για να την παρακολουθουνε . Στη ζωη του Μαρκ ερχεται η Ελεν η δασκαλα
του μικρου Μπομπ η οποια φερει τρελη ομοιοτητα στην Αννα . Η Ελεν βοηθαει τον Μαρκ με την
ανατροφη του γιου του και μετεπειτα οι δυο τους αποκτουν μια ερωτικη σχεση . Η ιστορια παιρνει
μια περιεργη τροπη οταν η Αννα αρχιζει να προσσεγιζει διαφορους ανδρες και μετεπειτα να τους
δολοφονει σε ενα ερειμωμενο σπιτι στο οποιο διαμενει . Στο ιδιο σπιτι μεγαλωνει ενα ιδιομορφο
πλασμα με το οποιο η Αννα διαθετει εναν περιεργο ερωτικο δεσμο . Αυτο το πλασμα τελικα
διαμορφωνεται σε εναν κλωνο του Μαρκ τον οποιο ο ιδιος ο Μαρκ προσπαθει να σκοτωσει σε μια
εμπλοκη της αστυνομιας στην υποθεση . Τελικα η Αννα και ο Μαρκ σκοτωνονται και οι δυο τους
κλωνοι μενουν ζωντανοι αναλαμβανοντας την ανατροφη του παιδιου ως ζευγαρι .

Το ερωτημα που τιθεται στην ερευνητικη εργασια ειναι το αν η ταινια θεωρειται ταινια τρομου με
βαση τις ειδολογικες συμβασεις του συγκεκριμενου ειδους . Σε ενα γενικοτερο πλαισιο οι ταινιες
τρομου βασιζονται στην συναισθηματικη επιρροη που εχουν στο κοινο τους . Ουσιαστικα ο
πρωταρχικος τους στοχος ειναι να προκαλεσουν ενα δυσαρεστο αισθημα αγχους και αβεβαιοτητας
στον θεατη δημιουργοντας ενα δυστοπικο περιβαλλον στο οποιο εκτιλεσσεται η ιστορια . Συνεπως ,
αυτο που εξεταζεται ειναι το πως η συγκεκριμενη ταινια εξυπηρετει τον συγκεκριμενο σκοπο και
προκαλλει το αισθημα του τρομου .

Συμφωνα με την θεωρια των ειδων του Altman , ο πιο ακριβης τροπος για να ορισει κανεις ενα
ειδος ειναι με βαση την κοινη αισθηση που προκαλλειται στους θεατες και στους
κινηματογραφικους συντελεστες οτι ενα κινηματογραφικο ειδος διαφερει απο ενα αλλο . Καθως ,
κανενα ειδος δεν μπορει να οριστει με εναν συγκεκριμενο τροπο , τα ειδη μπορει να οριζονται απο
την υποθεση της ταινιας , την παρουσιαση της η ακομα και απο το αισθημα που επιδιωκουν να
προκαλεσουν στο κοινο τους . Επειδη η κατηγοριοποιηση ταινιων σε ειδη ειναι μερικες φορες πολυ
ευρεια και ασαφης τα ειδη μπορει ειτε να χωριζονται σε υποκατηγοριες ( υποειδη ) ειτε ακομα και
να εμπλεκονται σε μια ταινια ( μια ταινια να ανηκει σε δυο και περισσοτερα ειδη). Αυτο που δινει
σε ενα ειδος την δικη του ταυτοτητα ειναι οι κοινες ειδολογικες συμβασεις που μοιραζονται οι
ταινιες που ανηκουν σε αυτο . Οι ειδολογικες συμβασεις μπορει να αφορουν ορισμενα
επαναλαμβανομενα στοιχεια της πλοκης της θεματικης και των κινηματογραφικων τεχνικων των
ταινιων ενος ειδους . Τελος , καποιες ταινιες αποφευγουν συνειδητα ορισμενες συμβασεις του
ειδους , με αποτελεσμα να διαφοροποιουνται απο τις αλλες και να εμπλουτιζουν το ιδιο το ειδος
ωστε αυτο να εξελισσεται .

Οι ταινιες τρομου ειχαν παντοτε εντονη παρουσια στον κινηματογραφο ακομα και απο την εποχη
που ηταν βουβος ( χαρακτηριστικα παραδειγματα αποτελουν οι γερμανικες εξπρεσιονιστικες
ταινιες dr caligari και nosferatu ) . Η παρουσια τους απο τις απαρχες της υπαρξης του
κινηματογραφου αιτιολογειται απο την προυπαρχουσα αναγκη των ανθρωπων να αναπαραγουν
δυστοπικες ιστοριες που τους προκαλουν το αισθημα του τρομου ( πχ : παραμυθια και μυθοι για
τερατα κλπ ) . Οι ιστοριες αυτες βοηθουσαν τους ανθρωπους να εκφρασουν και να εξωτερικευσουν
τους φοβους τους . Πιο συγκεκριμενα , οι ταινιες τρομου ,καθως εμφανιστηκαν στις αρχες του 20ου
αιωνα , εκφραζουν τους φοβους της ανθρωποτητας ειτε τους ξεκαθαρα υπερφυσικους ειτε και
αυτους που πηγαζουν απο το πολιτικοοικονομικο τους περιβαλλον .

Ο πρωταρχικος στοχος των ταινιων τρομου ειναι να προκαλεσουν ενα αισθημα αγχους και φοβου
στον θεατη . Αυτο το επιδιωκουν μεσω ορισμενων ειδολογικων συμβασεων :
α) το τερας : Κατι που συχνα προκαλλει τον τρομο σε τετοιες ταινιες ειναι ενα υπερφυσικο
επικίνδυνο πλασμα που καταρριπτει την ιδεα του θεατη για το τι ειναι δυνατο , το τερας . Αυτο
αποτελει την κυριοτερη απειλη στον κοσμο της ταινιας και η προσπαθεια των υπολοιπων
χαρακτηρων να το νικησουν η και να το αποφυγουν κινει την πλοκη της ιστοριας . Το τερας κυριως
οριζεται απο την αλληλεπιδραση του με τους υπολοιπους χαρακτηρες καθως οι αντιδρασεις τους
ειναι αυτες που σηματοδοτουν στο κοινο το ποσο απειλητικο ειναι . Το τερας λοιπον ειναι αυτη η
δυναμη που στην αρχη της ταινιας θα διαταραξει την κανονικοτητα του κοσμου της και θα κινησει
την πλοκη . Στις μεταμοντερνες ταινιες τρομου το τερας συχνα ειναι ο ιδιος ο ανθρωπος , ο βασικος
χαρακτηρας της ταινιας . Οι ταινιες τρομου χαρακτηριζονται απο ψυχολογικά ασταθείς χαρακτήρες
που αποτελούν σαφή κίνδυνο για τους άλλους καθως ειναι βιαια και αιμοδιψή άτομα ( πχ ο Norman
Bates στο psycho ) .
β) κινηματογραφικες τεχνικες : οι ταινιες που ανηκουν στο συγκεκριμενο ειδος χαρακτηριζονται
γενικα απο ενα σκοτεινο κλιμα . Η ελλειψη φωτος η χρηση σκιων και η αποκρυψη πραγματων ( πιο
συχνα του τερατος ) εντεινει στον φοβο του θεατη για το αγνωστο και προσδιδει τρομο . Επιπλεον
η χρηση ειδικων εφε στην εικονα οσο και στον ηχο προσδιδει ενα γενικοτερο δυστοπιμο υφος σε
αυτες τις ταινιες .
γ) Ειναι ακομα σημαντικο να αναφερθει πως στις μεταμοντερνες ταινιες τρομου απεικονιζονται
σκηνες ωμης βιας που προκαλλουν ακομα και την αηδια στο κοινο , οπως για παραδειγμα το body
horror ( χαρακτηριστικο παραραδειγμα ειναι η ταινια videodrome )

ΤΟ POSSESSION ΩΣ ΤΑΙΝΙΑ ΤΡΟΜΟΥ

Οι δολοφονιες , τα αιματηρα επεισοδια και τα υπερφυσικα πλασματα του κοσμου της ταινιας αν και
εξυπηρετουν το γενικοτερο εξπρεσιονιστικο υφος της δεν προκαλλουν πραγματικο τρομο . Η πηγη
του αληθινου τρομου στο possession ειναι ο εξευτελισμος και η αλλοτριωση της σχεσης του Μαρκ
και της Αννα . Η καταρευση του γαμου τους , εξαιτιας της ελλειψης ουσιαστικης επικοινωνιας και
της αδυναμιας τους να καταλαβουν ο ενας τον αλλον , τους οδηγει και σε μια προσωπικη
ψυχολογικη καταρρευση . Τα τερατα ομως που οδηγουν στην ολικη καταρρευση της σχεσης τους ,
αν και κανεις θα μπορουσε να ισχυριστει πως ειναι οι κλωνοι τους , ειναι τελικα οι ιδιοι τους οι
εαυτοι . Οι κλωνοι του Μαρκ και της Αννα τους τρομοκρατουν ακριβως επειδη αντιπροσωπευουν
τις τελειες μορφες των εαυτων τους που δεν θα εκαναν τα ιδια λαθη . Ουσιαστικα αυτο που τους
στοιχειωνει ειναι οι τυψεις τους για τα λαθη του παρελθοντος που φαινονται πλεον ξεκαθαρα στην
τελευταια σκηνη της ταινιας οταν οι ιδιοι αντικριζουν στις μορφες των κλωνων τους παλιους τους
εαυτους που δεν τα ειχαν ακομα διαπραξει . Ενω λοιπον αρχικα και οι δυο αναζητουν μια καλυτερη
εκδοχη των συντροφων τους στους κλωνους ( ο Μαρκ στην Ελεν και η Αννα στο πλασμα )
θελοντας να πιξουν το φταιξιμο για την καταρευση της σχεσης τους ο ενας στον αλλον , τελικα
ερχονται αντιμετωποι με τους κλωνουν των ιδιων τους των εαυτων που αντιπροσωπευουν και τα
λαθη που εκαναν οι ιδιοι στη σχεση τους .

Σε μια δευτερη αναλυση , το πλασμα το οποιο τελικα εξελισσεται σε ενα κλωνο του Μαρκ ειναι
αυτο που προσδιδει στην Αννα ενα αισθημα ελευθεριας ( κυριως με βαση την σεξουαλικοτητα της
που αποτελει βασικη θεματικη της ταινιας ) . Ο λογος υπαρξης του πλασματος (που αν και μοιαζει
με ανδρα στην πραγματικοτητα δεν εχει κανενα κοινο στοιχειο με τους πραγματικους ανδρες με
τους οποιους η Αννα συναναστρεφεται ) -το οποιο κυριολεκτικα γεννιεται μεσω της Αννα- δεν ειναι
αλλος απο το να την ικανοποιησει σε αντιθεση με τον Μαρκ και τον Χενριχ οι οποιοι με τον
φαλλοκρατικο τροπο σκεψης τους την φυλακιζουν . Αυτο ανατρεπει παραδοξως την συμβαση στις
ταινιες τρομου που καθιστα τις γυναικες ειτε δεκτες της βιας ειτε τα ιδια τα τερατα .

H ταινια λοιπον , υιοθετει την ειδολογικη συμβαση του τερατος των ταινιων τρομου προσδιδοντας
της νεα δικα της στοιχεια .

Οπως προαναφερθηκε , η ταινια επιλεγει να απεικονισει την καταρευση αυτης της σχεσης με εναν
αντισυμβατικο εξπρεσιονιστικο τροπο που υιοθετει στοιχεια ταινιων τρομου . Η υπαρξη
υπερφυσικων πλασματων οπως οι κλωνοι , οι σκηνες βιας και body horror ( οπως η σκηνη της
αποβολης της Αννα στο μετρο στην οποια η Αννα βγαζει αιμα και ασπρα υγρα ) , οι αιματηρες
γραφικες δολοφονιες ( οπως η δολοφονια του χενριχ ) αποτελουν ειδολογικες συμβασεις των
ταινιων τρομου .

Η ταινια ακομη τιμωρει την Αννα για την σεξουαλικοτητα της με τον θανατο της , κατι που
αποτελει χαρακτηριστικο των ταινιων τρομου οι οποιες επιβραβευουν τις σεξουαλικα εντιμες
γυναικες ( συνηθως αυτες που απεχουν απο το σεξ ) με την ζωη τους ενω τιμωρουν τις γυναικες με
ισχυρη σεξουαλικοτητα .
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Το ερωτημα που τιθεται λοιπον στην συγκεκριμενη ερευνητικη εργασια ειναι το κατα ποσο το
possession αποτελει ταινια τρομου . Μετα απο την περιγραφη του συγκεκριμενου ειδους και των
συμβασεων του αλλα και την αναλυση των στοιχειων και χαρακτηριστικων της ταινιας
καταληγουμε στο συμπερασμα πως το possession αποτελει ξεκαθαρα μια ταινια τρομου χωρις ομως
να δισταζει να παραβει ορισμενες ειδολογικες συμβασεις που προσφερουν στην ταινια τον δικο της
ξεχωριστο χαρακτηρα .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
David Bordwell , Kristin Thompson .(1997), film art : an introduction . The McGraw hill companies
.New York .
Grant, B. K. (1995) (ed), Film Genre Reader II (Austin, TX: University Texas Press).
Schatz, T . (2013), τα ειδη των ταινιων του Χολιγουντ ( Αθηνα : studio university press ).