0% found this document useful (0 votes)
292 views125 pages

Nepal Health Service Regulations 2080

Uploaded by

Gokul Neupane
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
292 views125 pages

Nepal Health Service Regulations 2080

Uploaded by

Gokul Neupane
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 125

g]kfn :jf:Yo ;]jf lgodfjnL, @)%%

-ldlt @)&% ;fn dlª\;/ d;fGt;Dd ePsf ;+zf]wg ;d]t ldnfOPsf]_

g]kfn ;/sf/
sfg"g, Gofo tyf ;+;bLo dfldnf dGqfno
l;+xb/af/
g]kfn :jf:Yo ;]jf lgodfjnL, @)%%
g]kfn /fhkqdf k|sflzt ldlt
@)%%.(.!(
;+zf]wg
!= g]kfn :jf:Yo ;]jf -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^) @)^).!.*
@= g]kfn :jf:Yo ;]jf -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^! @)^!.!!.!@
#= g]kfn :jf:Yo ;]jf -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( @)^(.!.!*
$= g]kfn :jf:Yo ;]jf -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&) @)&).!.#)
g]kfn :jf:Yo ;]jf P]g, @)%# sf] bkmf (% n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/n] b]xfosf
lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b – !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ oL lgodx?sf] gfd æg]kfn :jf:Yo ;]jf lgodfjnL, @)%%Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æP]gÆ eGgfn] g]kfn :jf:Yo ;]jf P]g, @)%# ;Demg' k5{ .
-v_ æ;]jfÆ eGgfn] g]kfn :jf:Yo ;]jf ;Demg' k5{ .
-u_ æ;d"xÆ eGgfn] lgod * adf]lhdsf] ;d"x ;Demg' k5{ .
-3_ æpk;d"xÆ eGgfn] ;d"x cGtu{t sfod ul/Psf] pk;d"x ;Demg' k5{ .
-ª_ æljefuLo k|d'vÆ eGgfn] cg';"rL–! df tf]lsPsf] clwsf/L ;Demg' k5{ .
-r_ æsfof{no k|d'vÆ eGgfn] cg';"rL–@ df tf]lsPsf] sfof{no k|d'v ;Demg' k5{ .
-5_ æO{sfO sfof{no k|d'vÆ eGgfn] sfof{no k|d'v dftxtsf 5'§} cl:tTj ePsf] O{sfO
sfof{nosf k|d'v ;Demg' k5{ .

-h_ ædGqfnoÆ eGgfn] :jf:Yo tyf hg;+Vof dGqfno ;Demg' k5{ .
#= o; lgodfjnLsf] JofVof M -!_ s'g} clwsf/Ln] o; lgodfjnLsf] s'g} lgod k|of]u ubf{ u/]sf]
JofVofaf6 s'g} sd{rf/LnfO{ dsf{ k/]df lghn] dGqfno ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd kg{ cfPsf] lgj]bgsf] ;DaGwdf dGqfnon] u/]sf] JofVofnfO{
dftxtsf ljefu tyf sfof{nox?sf] hfgsf/L tyf dfu{bz{gsf] lgldQ k7fOg]5 .
kl/R5]b–@
;+u7g ;+/rgf / kbsf] Joj:yf
$= ;+u7g ;+/rgf / :yfoL kbsf] Joj:yf M -!_ dGqfno / dGqfno dftxtsf ljefu jf sfof{nosf]
;+u7gsf] :j?k tof/ ubf{ jf ;+u7g ;+/rgfdf x]/km]/ ubf{ jf :yfoL kb >[hgf jf vf/]h ug{' kbf{

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
1
dGqfnon] ;fdfGo k|zf;g dGqfno / cy{ dGqfnosf] k/fdz{ lng' kg{]5 / k/fdz{ k|fKt ePkl5
;f] ;DaGwdf lg0f{osf] nflu g]kfn ;/sf/ ;dIf k]z ug{' kg{]5 .
t/ ;xfos txsf :yfoL kbx? >[hgf jf vf/]h ug{] ;DaGwdf To:tf] k/fdz{ k|fKt ePkl5
dGqfnon] lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
-@_ cy{ dGqfno / ;fdfGo k|zf;g dGqfnosf] k/fdz{ ljgf b/jGbL >[hgf ug{ kfOg]
5}g .
-#_ pklgod -!_ / -@_ ljk/Lt b/jGbL >[hgf u/L k"lt{ ul/Psf] kb :jtM vf/]h x'g]5 .
-$_ o; lgod adf]lhd s'g} sfof{nosf] ;+u7gsf] :j?k tof/ ug{] jf ;+u7g ;+/rgfdf
x]/km]/ ug{] jf :yfoL kb >[hgf jf vf/]h ug{] lg0f{o ePkl5 kGw| lbgleq To:tf] lg0f{osf] k|ltlnlk
dGqfnon] cy{ dGqfno, ;fdfGo k|zf;g dGqfno / lghfdtL lstfjvfgfnfO{ k7fpg' kg{]5 .
%= ljz]if kbsf] >[hgf M -!_ b]xfosf] cj:yfdf ljz]if kbsf] >[hgf ug{ ;lsg]5 M–
-s_ s'g} sd{rf/L ;?jf ePsf] sfof{nodf k'Ug :ki6 ?kn] sfj'aflx/sf] kl/l:yltn]
ubf{ l9nf ePdf,
-v_ ;?jf eO{ hfg] sd{rf/Ln] a'´a'´f/y ug{' cufj} ;?jf eO{ cfpg] sd{rf/L
xflh/ x'g cfPdf,
-u_ s'g} sd{rf/LnfO{ sfhdf v6fp“bf ;fljs sfof{nosf] sfdsfh ug{ gEofpg]
ePdf,
-3_ s'g} sd{rf/L tfnLd, 5fqj[lQ, ;]ldgf/ cflbdf vl6Pdf,
-ª_ s'g} sd{rf/Ln] Ps dlxgf eGbf a9L labf lnO{ a;]df,
-r_ dGqfno / cGtu{tsf lgsfosf] ;+u7g ;+/rgf tof/ ubf{ kmflhndf k/]sf]
sd{rf/Lsf] kbflwsf/ sfod /fVg' kg{] ePdf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ljz]if kb >[hgf ubf{ cy{ dGqfno / ;fdfGo k|zf;g
dGqfnosf] k"j{ ;xdlt lnO{ clws[t txsf] kbsf] xsdf dGqfnosf] ;lrj:t/af6 / ;xfos
txsf] kbsf] xsdf ;DalGwt ljefuLo k|d'v :t/af6 lg0f{o x'g' kg{]5 .
t/ pklgod -!_ sf] v08 -s_, -v_ / -3_ sf] cj:yfdf Ps dlxgf eGbf sd cjlwsf]
nflu ljz]if kb >[hgf ug{' k/]df cy{ dGqfno / ;fdfGo k|zf;g dGqfnosf] ;xdlt lng' kg{]
5}g .
-#_ pklgod -!_ sf] cj:yf ljBdfg g/x]df To;/L >[hgf ePsf] ljz]if kb :jtM vf/]h
x'g]5 .
^= kb btf{ ug{] M dGqfnon] lgod $ adf]lhd >[hgf ePsf ;]jfsf] kbx?sf] ;]jf, ;d"x jf pk;d"x
tyf tx ;d]t v'Ng] u/L kb >[hgf ug{] lg0f{o ePsf] ldltn] Ps dlxgfleq clgjfo{ ?kdf lghfdtL
lstfjvfgfdf sfo{ ljj/0f ;lxt kb btf{ u/fpg' kg{]5 . To;/L kb btf{ u/]kl5 To;sf] hfgsf/L
lghfdtL lstfjvfgfn] ;fdfGo k|zf;g dGqfno, cy{ dGqfno / ;DalGwt lgsfodf k7fpg' kg]{5 .
To;/L kb btf{ ePsf] hfgsf/L kfPkl5 dfq kb k"lt{ ug{ ;lsg]5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


2
&= ;]jfdf /xg] kbx? M P]gsf] bkmf % sf] pkbkmf -!_ adf]lhd ;]jfsf ljleGg txx?df /xg] kbx?
cg';"rL – # df pNn]v eP adf]lhd x'g]5g\ .
*= ;d"x tyf pk;d"xx? M -!_ P]gsf] bkmf & sf] pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu ;]jfsf] sfdsf]
k|s[lt, ;f] ;Dkfbg ug{ rflxg] Go"gtd of]Uotf / sfo{ ljlzi6tf ;d]tsf] cfwf/df ;]jfleqsf ;dfg
k|s[ltsf kbx? ;dfj]z ePsf ;d"x tyf pk;d"xx? cg';"rL–$ df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] lgodfjnL k|f/De x'+bfsf avt
;]jf, ;d"x tyf pk;d"xdf jxfn /x]sf sd{rf/Lx?sf] xsdf lghnfO{ To:tf] ;d"x tyf pk;d"xdf
k|j]z ug{ tf]lsPsf] of]Uotf g} o; lgodsf] k|of]hgsf] lgldQ Go"gtd of]Uotf dflgg]5 .
(= sfo{ ljj/0f M ;]jfsf] kbx?sf] sfo{ ljj/0f dGqfnon] cg';"rL–% adf]lhd tof/ u/L nfu" ug{]5 .
To:tf] sfo{ ljj/0fsf] Ps k|lt ;fdfGo k|zf;g dGqfnodf k7fpg' kg{]5 .
!)= sd{rf/Lsf] clen]v M -!_ sd{rf/Lsf] j}olQms ljj/0f tyf cGo clen]v lghfdtL lstfjvfgfdf
/flvg]5 .
-@_ dGqfno / cGtu{tsf ljefu / sfof{nox?n] klg cfÇgf] dftxtsf sd{rf/Lsf]
clen]v lghfdtL lstfavfgfsf] clen]v;“u b'?:t x'g] u/L cBfjlws u/L /fVg' kg{]5 .
!!= kb geO{ sd{rf/L lgo'Qm ug{ gx'g] M -!_ s'g} klg sfo{nodf kb l/Qm geO{ jf kb >[hgf geO{
sd{rf/L lgo'Qm ug{' x'“b}g .
-@_ pklgod -!_ ljk/Lt s'g} sd{rf/LnfO{ lgo'lQm u/L tnj v'jfPdf To;/L v'jfPsf]
tna /sd lgo'lQm ug{] clwsf/Laf6 c;"n pk/ ul/g]5 .

!!s= s/f/ ;]jfdf sfddf nufp“bfsf] sfo{ljlw M P]gsf] bkmf *v= sf] pkbkmf -!_ sf] k|ltaGwfTds
jfSof+z adf]lhd lrlsT;s jf :jf:YosdL{nfO{ s/f/ ;]jfdf sfddf nufp“bf ckgfpg] sfo{ljlw
dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
!@= kb vf/]h x'g] M -!_ P]gsf] bkmf !% adf]lhd sfod d'sfod d's// ePsf] kb afx]s kb >[hgf
ePsf] ldltn] b'O{ jif{;Dd :yfoL k"lt{ x'g g;sL l/Qm /x]sf] kb :jtM vf/]h ePsf] dflgg]5 / o;sf]
clen]v lghfdtL lstfjvfgfn] cBfjlws u/L /fVg' kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg l/Qm kbsf] :yfoL k"lt{sf nflu nf]s
;]jf cfof]udf dfu k7fPsf]df nf]s ;]jf cfof]uaf6 :yfoL k"lt{sf nflu l;kmfl/; eO{ gcfP;Dd
To:tf] kb vf/]h x'g] 5}g .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd kbx? vf/]h ePsf] ;"rgf lghfdtL lstfavfgfn] ;fdfGo
k|zf;g dGqfno, cy{ dGqfno, :jf:Yo dGqfno / ;DalGwt sfof{nonfO{ lbg' kg]{5 .
kl/R5]b–#
kbk"lt{ / kbflwsf/
!#= :yfoL sd{rf/L dfu ug]{ M -!_ clws[t txsf] s'g} gof“ kb >[hgf ePdf jf s'g} tl/sfaf6 kb l/Qm
ePdf ;DalGwt sfof{non] To:tf] kb;“u ;DalGwt ;a} ljj/0f kb l/Qm ePsf] ;ft lbgleq
dGqfnodf k7fpg' kg]{5 / ;f] sf] ljj/0f ;fdfGo k|zf;g dGqfno / lghfdtL lstfavfgfnfO{
;d]t lbg' kg]{5 .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
3
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dGqfnon] dftxtsf] ljefu jf sfof{noaf6 To:tf] hfgsf/L
k|fKt ePsf] ;ft lbgleq cfjZos ljj/0f ;lxt nf]s ;]jf cfof]udf :yfoL sd{rf/L dfu u/L
k7fpg' kg]{5 .
-#_ ;xfos txsf] s'g} gof“ kb >[hgf ePdf jf s'g} tl/sfaf6 l/Qm ePdf ;DalGwt
ljefuLo k|d'v jf sfof{no k|d'vn] kb l/Qm ePsf] ;ft lbgleq To:tf] kb;“u ;DalGwt ljj/0f
;lxt nf]s ;]jf cfof]u ;dIf :yfoL sd{rf/L dfu u/L k7fpg' kg]{5 / To;sf] hfgsf/L dGqfno /
;DalGwt If]qLo lgb]{zgfnonfO{ ;d]t lbg' kg]{5 .
-$_ o; lgod adf]lhd kb l/Qm ePsf] cfjZos ljj/0f glbg] ;DalGwt ljefuLo jf
sfof{no k|d'vnfO{ ljefuLo sf/afxL x'g]5 .
!$= kbk"lt{ k|ltztsf] cfwf/df kb ;+Vof lgwf{/0f ug]{ M lgod !# adf]lhd sd{rf/L dfu ;DaGwL
ljj/0f k|fKt ePkl5 nf]s ;]jf cfof]un] l/Qm kbx? dWo] P]gsf] bkmf * adf]lhd v'Nnf k|ltof]lutf
jf sfo{Ifdtfsf] d"Nof°g tyf cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f a9'jfåf/f k"lt{ x'g] k|ltztsf]
cfwf/df kb ;+Vof lgwf{/0f ug]{5 .
!%= Go"gtd of]Uotf M -!_ P]gsf] bkmf & sf] pkbkmf -@_ tyf lgod * adf]lhd ;]jfsf] cg';"rL–# df
plNnlvt ;d"x tyf pk;d"xsf] v'Nnf k|ltof]lutfåf/f k"lt{ ul/g] kbsf] nflu cfjZos Go"gtd
of]Uotf cg';"rL–^ df tyf a9'jfåf/f k"lt{ ul/g] kbsf] nflu cfjZos Go"gtd of]Uotf cg';"rL–&
df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .

-@_ ================

-#_ P]gsf] bkmf * sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -r_ / -5_ adf]lhd v'Nnf k|ltof]lutf4f/f
k"lt{ ul/g] clws[t gjf}+ / P3f/f}+ txsf kbsf] nflu cg';"rL–^ df plNnlvt Go"gtd of]Uotf k|fKt
u/]sf] / ;DalGwt If]qsf] clws[t:t/df sDtLdf b]xfo adf]lhd cg'ej k|fKt u/]sf] x'g' kg{]5 M–
-s_ clws[t gjf}+ txsf] nflu kf“r jif{,
-v_ clws[t P3f/f}+ txsf] nflu ;ft jif{ .
t/ :gftsf]Q/ kl5 laBfjfl/lw jf ;f] ;/xsf] pkflw k|fKt u/]sf] JolQmsf] xsdf cg'ej
cjlw b'O{ jif{n] sd x'g]5 .

-$_ clws[t cf7f}+ txsf] d]l8sn clws[t, 8]06n clws[t, cfo'j{]b lrlsT;s, PsLs[t
lrlsT;f clws[t / ;f] ;/xsf cGo lrlsT;s clws[t kbdf cg';"rL–^ adf]lhdsf] z}lIfs of]Uotf
xfl;n u/L ;DalGwt sfplG;ndf gfd btf{ ePsf] Joltm pDd]bjf/ x'g ;Sg]5 .
!^= lgo'lQm ug]{ k|s[of M -!_ P]gsf] bkmf !) adf]lhd nf]s ;]jf cfof]uaf6 v'Nnf k|ltof]lutfåf/f
l;kmfl/; ePsf pDd]bjf/nfO{ l;kmfl/;kq bflvnf ePsf] ldltn] clws[t txsf] kbsf] xsdf k+}tL;
lbgleq / ;xfos txsf] kbsf] xsdf kGw| lbgleq clVtof/jfnfn] lgo'lQm ug'{ kg]{5 / To:tf]
lgo'lQmsf] ;"rgf l56f] ;fwgåf/f ;DalGwt pDd]bjf/nfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbPsf] ;"rgf ;DalGwt pDd]bjf/n] gkfPdf jf ;"rgf lkmtf{
cfPdf ;fj{hlgs kqklqsfdf Ps dlxgfsf] Dofb lbO{ ;DalGwt pDd]bjf/nfO{ lgo'lQmkq a'‰g cfpg
;"rgf k|sfzg ul/g]5 .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
4
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] Dofbleq klg ;DalGwt pDd]bjf/n] lgo'lQmkq a'‰g gcfPdf
nf]s ;]jf cfof]un] l;kmfl/; u/]sf] j}slNks pDd]bjf/nfO{ of]Uotfqmdfg';f/ lgo'Qm ug{ ;lsg]5 .
o;/L ul/Psf] lgo'lQmsf] ;"rgf lgo'lQm u/]sf] ldltn] kGw| lbgleq nf]s ;]jf cfof]udf k7fpg' kg]{5
.
!&= lgo'lQmkq lbg] jf /2 ug]{ M -!_ b]xfosf] clwsf/Ln] b]xfosf sd{rf/LnfO{ lgo'lQm u/]sf] jf lgo'lQm
/2 u/]sf] kq lbg]5 M–
-s_ clws[t txsf sd{rf/LnfO{ dGqfnosf] ;lrj,
-v_ ;xfos txsf sd{rf/LnfO{ clVtof/jfnf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd s'g} sd{rf/LnfO{ lgo'lQmkq lb+bf ;DalGwt clwsf/Ln] lghsf]
jxfnL ug'{ kg]{ ldlt ;d]t tf]Sg ;Sg]5 . jxfnL ug{sf] lgldQ s'g} vf; ldlt tf]lsPsf] eP ;f]xL
ldltdf / s'g} ldlt gtf]lsPsf]df To:tf] lgo'lQmkq a'lemlnPsf] ldltn] af6f]sf] Dofb afx]s k}+tL;
lbgleq ;DalGwt sd{rf/Ln] axfnL ug'{ kg]{5 .
-#_ cfÇgf] sfa' jflx/sf] kl/l:ylt k/]sf] ;k|df0f hfgsf/L lbPdf afx]s pklgod -@_
adf]lhdsf] Dofbleq axfnL gug]{ sd{rf/Lsf] lgo'lQmkq lgo'lQm lbg] clwsf/Ln] /2 ug{ ;Sg]5 .
To;/L lgo'lQmkq /2 ul/Psf] hfgsf/L nf]s ;]jf cfof]unfO{ lbg' kg]{5 .
!*= sa'lnot u/fpg] jf wg hdfgL lng] M ;]jfsf] s'g} kbdf lgo'lQm kfpg] sd{rf/Lsf] sfdsf] k|s[lt
cg';f/ wg hdfgL lng' jf sa'lnot u/fpg' kg]{ cfjZostf ePdf ;f] sd{rf/Ln] To:tf] sa'lnot
jf wg hdfgL glbP;Dd lghnfO{ lgo'lQmkq lbOg] 5}g .
!(= lg/f]lutfsf] k|df0fkq k]z ug'{ kg]{ M -!_ s'g} klg JolQmn] cg';"rL–* adf]lhd lg/f]lutfsf] k|df0fkq
k]z gu/L lghnfO{ ;]jfsf] kbdf :yfoL lgo'lQm ul/g] 5}g .
-@_ lg/f]lutfsf] k|df0fkq g]kfn ;/sf/åf/f :jLs[t lrlsT;saf6 k|fKt ePsf] x'g' kg]{5 .
@)= zky u|x0f M -!_ ;]jfdf lgo'Qm x'g] k|To]s sd{rf/Ln] cg';"rL–( adf]lhdsf] 9f“rfdf ;ky u|x0f
ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;ky u|x0f u/fp“bf clws[t txsf] xsdf dGqfnosf] ;lrjn] /
;xfos txsf] kbsf] xsdf clVtof/jfnfn] ;ky u|x0f u/fpg]5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhd sd{rf/Ln] u/]sf] ;ky u|x0fsf] Ps k|lt lghfdtL
lstfavfgfdf k7fpg' kg]{5 / csf]{ k|lt ;f] sd{rf/L sfo{/t /x]sf] sfof{nodf /fVg' kg]{5 .
@!= ;]jfaf6 x6fOPsf] sd{rf/Ln] ;kmfO{ kfPdf kb:yfkg ug]{ M -!_ ;]jfaf6 x6fOPsf] s'g} sd{rf/Ln]
s'g} cbfntsf] lg0f{oaf6 lghsf] ;]jf k'gM:yflkt x'g] ePdf ;f] sf] lg0f{osf] ;"rgf kfPsf] ldltn]
tLg dlxgfleq dGqfnodf xflh/ x'g hfg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ sf] Dofbleq xflh/ x'g ghfg] sd{rf/LnfO{ kb:yfkg ul/g] 5}g .
-#_ of] lgodfjnL k|f/De x'g' cl3 lghfdtL ;]jf P]g, @)$( tyf ;f] P]g cGt/ut ag]sf]
lgodfjnL adf]lhd g]kfn :jf:Yo ;]jfaf6 x6fOPsf] sd{rf/L s'g} cbfntsf] lg0f{oaf6 lghsf] ;]jf
k'g:yf{kgf ePdf pklgod -!_ adf]lhdsf] Dofbleq dGqfnodf xflh/ x'g gcfPdf lghnfO{
k'g:yf{kgf ug{ s/ nfUg] 5}g .
@@= j}olQms ljj/0f kmf/fd -l;6/f]n_ / lstfa btf{ M -!_ clVtof/jfnfn] k|To]s sd{rf/Lsf] cg';"rL–
!) adf]lhd kf“r k|lt j}olQms ljj/0f tof/ u/fpg' kg]{5 .

5
-@_ pklgod -!_ adf]lhd tof/ ul/Psf] j}olQms ljj/0fsf] Ps k|lt lstfa btf{ u/fpg
lghfdtL lstfavfgfdf, Ps k|lt dGqfnodf, Ps k|lt ;DalGwt ljefudf / Ps k|lt ;f] sd{rf/L
sfo{/t /x]sf] sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
-#_ of] lgodfjnL k|f/De x'g' cl3 lghfdtL ;]jf P]g, @)$( tyf ;f] P]g cGt/ut ag]sf]
lgodfjnL adf]lhd g]kfn :jf:Yo ;]jfdf jxfn /x“bf j}olQms ljj/0f kmf/fd e/L ;s]sf] eP
lghfdtL lstfavfgf tyf ;DalGwt cGo lgsfon] ;f]xL kmf/fdnfO{ cBfjlws ub}{ n}hfg' kg]{5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd sd{rf/L jxfn /x]sf] sfof{nodf /flvPsf] j}olQms ljj/0f ;f]
sd{rf/L cGoq ;?jf ePdf cljnDa ;f]xL sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .

-%_ lghfdtL lstfjvfgfn] k|To]s sd{rf/Lsf] a}olQms ljj/0fsf] lstfj btf{ ug'{ kg]{5 /
To;/L btf{ ePsf] ljj/0fsf] cfwf/df lghfdtL lstfjvfgfn] sd{rf/LnfO{ sd{rf/L ;+s]t gDa/ -
kl/ro gDa/_ pknJw u/fpg' kg]{5 . ;f] adf]lhdsf] a}olQms ljj/0f dGqfnon] ;+s]t gDa/ ;d]t
/fvL cBfjlws u/L /fVg' kg]{5 .

-^_ sd{rf/Ln] cfkm\gf] JolQmut ljj/0fdf s'g} s'/f ;dfj]z ug'{ k/]df cfkm\gf] sfof{no
dfkm{t k|dfl0ft u/fO{ dGqfno / lghfdtL lstfjvfgfdf k7fpg' kg]{5 .
@#= Ps kbdf Ps eGbf a9L sd{rf/L :yfoL lgo'lQm ug{ gx'g ] M Pp6f :yfoL kbdf Ps} ;dodf Ps
eGbf a9L JolQmnfO{ :yfoL lgo'lQm ug'{ x'“b}g .
@$= P]g ljk/Lt c:yfoL lgo'lQm ug{ gx'g] M P]gsf] bkmf !# sf] ljk/Lt x'g] u/L s'g} JolQmnfO{ c:yfoL
lgo'lQm u/]df To:tf] c:yfoL lgo'lQm ePsf] sd{rf/Ln] vfOkfO{ cfPsf] cjlwsf] tna, eQfsf] /sd
c:yfoL lgo'lQm ug]{ clwsf/Laf6 c;"n pk/ ul/g]5 .
@%= nf]s ;]jf cfof]uaf6 lgwf{l/t sfo{ljlw gk'¥ofO{ lgo'lQm ug{ gx'g] M -!_ nf]s ;]jf cfof]uaf6
k|Tofof]lht clwsf/ adf]lhd lgo'Qm x'g] kbdf lgo'Qm ubf{ lgo'Qm ug]{ clwsf/Ln] To:tf] kbsf]
;DaGwdf lj1fkg u/L nf]s ;]jf cfof]uaf6 lgwf{l/t k|s[of / zt{sf] kfngf u/]/ dfq lgo'Qm ug'{
kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm x'g] kbdf lgwf{l/t k|s[of / zt{sf] kfngf gu/L lgo'lQm
u/]sf] cj:yfdf ;f] lgo'lQm clgoldt ePsf] 5 egL nf]s ;]jf cfof]uaf6 To;/L lgo' lQm ePsf]
sd{rf/Lsf] k/LIf0fsfnleq n]vL cfPdf lghnfO{ ;f] cjlwleq x6fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'lQm ubf{ lgwf{l/t k|s[of / zt{sf] kfng gu/L lgo'lQm u/]df
To;/L lgo'lQm ug]{ clwsf/LnfO{ ljefuLo ;hfo x'g]5 .
kl/R5]b–$
ljz]if1 kb ;DaGwL Joj:yf
@^= ljz]if1 kb M of]Uotf, cg'ej / sfdsf] k|s[lt x]/L ljz]if1tfsf] ljsf;sf] nflu geO{ gx'g]
cj:yfdf g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L ;]jfsf] clws[t txsf] s'g} vf;
kbnfO{ ljz]if1 kb tf]Sg ;Sg]5 . To:tf] ;"rgfdf ;f] kbnfO{ rflxg] ljz]if of]Uotf ;d]t v'nfpg'
kg]{5 .
@&= ;?jf M -!_ ;]jfsf] s'g} vf; ;d"x / pk;d"xleq dfq ;Lldt /xg] u/L ;dfg k|s[ltsf] sfd,
st{Jo ;Dkfbg ug]{ lhDd]jf/Ldf km/s gkg]{ u/L ljz]if1 kb /x]sf] sd{rf/LnfO{ g]kfn ;/sf/n]
;?jf ug{ ;Sg]5 .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


6
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;?jf ePsf] sd{rf/L cfÇgf] kb ;lxt ;?jf x'g]5 .
@*= a9'jf M -!_ ljz]if1 kbdf /x]sf] sd{rf/Lsf] a9'jfsf] nflu l;kmfl/; ubf{ a9'jf ;ldltn]
sfo{Ifdtfsf] cfwf/df ug]{5 .
-@_ a9'jf ;ldltn] sfo{Ifdtfsf] d"Nof°g ubf{ o; ;DaGwdf lgwf{l/t dfkb08sf] cfwf/df
ug]{5 / o;sf] nflu cfjZos 7fg]df ljz]if1 ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-#_ ljz]if1 kbdf /x]sf] sd{rf/LnfO{ dflyNnf] tx -afx|f} tx_ ;Dddf a9'jf ubf{ sd{rf/L
jxfn /x]sf] kbnfO{ g} pko'Qm bhf{ /fvL dflyNnf] txdf kl/0ft ul/g]5 . o;/L kl/0ft ul/Psf] kb
l/Qm ePkl5 :jtM z'? lgo'lQm x'g] kbdf sfod x'g]5 .
-$_ ljz]if1 kbdf /x]sf] sd{rf/L sfo{Ifdtfsf] d"Nof°gåf/f x'g] cGo s'g} klg a9'jfsf]
nflu pDd]bjf/ x'g ;Sg] 5}g .
-%_ Ps txaf6 csf]{ txdf a9'jf x'g jxfn /x]sf] txsf] kbdf rf/ jif{ ;]jf cjlw k'u]sf]
x'g' kg]{5 .
-^_ ljz]if1 kbsf ;DaGwdf o; kl/R5]bdf n]lvP b]lv afx]s cGo ljifox? dGqfnon]
;fdfGo k|zf;g dGqfno dfkm{t nf]s ;]jf cfof]u;“u k/fdz{ lnO{ tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd tf]lsPsf s'/fx? g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf
k|sfzg ug]{5 .
kl/R5]b–%

kbgfd, kb:yfkg / ;?jf

@(= kbgfd lbOg] M -!_ P]gsf] bkmf !& sf] pkbkmf -#_ adf]lhd :jf:Yo ;]jfsf b]xfosf kbdf b]xfosf
of]Uotf k|fKt u/]sf sd{rf/LnfO{ b]xfo adf]lhd kbgfd lbOg]5 M–
-s_ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;xfos :jf:Yo kl/rf/s sf]if{ pQL0f{ u/L rf}yf]
txdf :t/a[l4 ePsf u|fdL0f :jf:Yo sfo{stf{nfO{ ;xfos :jf:Yo kl/rf/s,
-v_ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;xfos :jf:Yo kl/rfl/sf sf]if{ pQL0f{ u/L
rf}yf] txdf :t/a[l4 ePsf dft[lzz' sfo{stf{nfO{ ;xfos :jf:Yo kl/rfl/sf,
-u_ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj1fg ljifo lnO{ k|j]lzsf pQL0f{ u/L sDtLdf
tLg dlxgfsf] /]l8of]u|fkmL tfnLd k|fKt u/L ;xfos rf}yf] txsf] /]l8of]u|fkmL
kbdf sfo{/t sd{rf/LnfO{ 8fs{?d ;xfos,
-3_ kf“rf}+ txsf] nflu lgwf{l/t z}lIfs of]Uotf xfl;n u/L kf“rf}+ txdf :t/a[l4
ePsf :jf:Yo ;]jfsf sd{rf/LnfO{ cg';'rL–# adf]lhd ;DalGwt ;d"xsf] kf“rf}+
txsf] kbgfd .
-@_ dGqfnon] pklgod -!_ adf]lhd kbgfd kfPsf sd{rf/Lsf] sfo{ ljj/0f tof/ u/L
nfu" ug]{5 .

@(s= kbgfd sfod /xg] M o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] lgod k|f/De
x'b“ fsf avt cf7f}+ txdf sfo{/t al/i7 d]l8sn clws[t, jl/i7 8]G6n ;h{g, al/i7 cfo'j]{lbs

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
7
lrlsT;s / al/i7 PsLs[t lrlsT;f clws[tsf] dflyNnf] txdf a9'jf gx'b“ f;Dd ;f]xL kbgfd sfod
/xg]5 .

@(v= kb:yfkgsf] cfwf/ M -!_ P]gsf] bkmf !& sf] pkbkmf -!_ adf]lhd lrlsT;snfO{ kb:yfkg ubf{
lghsf]] ;]jf cfjZos b]lvPsf] s]Gb|Lo, If]qLo, c~rn jf lhNnf c:ktfn, k|fylds :jf:Yo s]Gb| jf
lrlsT;fnodf kb:yfkg ul/g]5 .
-@_ pklgod -!_ df n]lvPb]lv afx]s ;]jfsf cGo sd{rf/LnfO{ kb:yfkg ubf{ lghsf]
z}lIfs of]Uotf, tfnLd / cg'ejnfO{ ;d]t cfwf/ dfgL :jLs[t b/aGbLleq /xL c:ktfn, :jf:Yo
;+:yf jf sfof{nodf kb:yfkg ul/g]5 .
#)= ;?jf ug]{ clwsf/ M ;?jfsf] cfb]z lbg] clwsf/ clws[t txsf] sd{rf/Lsf] xsdf dGqfno /
;xfos txsf sd{rf/Lsf] xsdf clVtof/jfnfnfO{ x'g]5 .
t/ ;xfos txsf b]xfosf sd{rf/LnfO{ b]xfosf clwsf/Ln] ;?jfsf] cfb]z lbg ;Sg]5 M–
-s_ dGqfnoaf6 ljefu / ljefuaf6 dGqfnodf dGqfnosf] ;lrjn],
-v_ dGqfno cGtu{tsf] Ps ljefuaf6 csf]{ ljefudf dGqfnosf] ;lrjn],
-u_ Ps If]qLo:t/sf] sfof{noaf6 csf]{ If]qLo:t/sf] sfof{nodf ljefusf]
dxflgb]{zs jf lgb]{zsn],
-3_ Ps lhNnf:t/sf] sfof{noaf6 csf]{ lhNnf:t/sf] sfof{nodf ;DalGwt If]qLo
lgb]{zsn],
-ª_ Ps} lhNnf cGtu{tsf] Ps sfof{noaf6 ;f]xL lhNnf cGtu{tsf] csf]{ sfof{nodf
;DalGwt lhNnfsf] ;DalGwt sfof{nosf] k|d'vn] .
#!= ;?jfsf] cfwf/ M P]gsf] bkmf @! sf] cwLgdf /xL sd{rf/Lsf] ;?jf ubf{ b]xfosf] cfwf/df ul/g]5
M–
-s_ Psk6s clt b'u{d If]qdf @## lbg sfd u/L ;s]sf sd{rf/LnfO{ rf/ jif{ Joltt
geO{ km]l/ clt b'u{d If]qdf gk7fpg] u/L,
-v_ l/Qm kb ldn];Dd sd{rf/Lsf] klt kTgL b'j} ;/sf/L ;]jfdf jxfn /x]sf] eP Pp6}
lhNnfdf k7fpg] u/L,

-u_ clws[t txsf sd{rf/LnfO{ Pp6} sfof{nosf] Pp6} kbdf ;fwf/0ftof kf“r jif{
eGbf a9L g/fVg] u/L,

-3_ =========
-ª_ lghsf] sfdsf] k|j[lt / lhDd]jf/L ;d]t ljrf/ u/L .

#!s= ;?jfsf] ;do tflnsf / cjlw M -!_ sd{rf/LnfO{ ;?jf ubf{ b]xfo adf]lhdsf] ;do tflnsf
cg';f/ ug'{ kg]{5 M–
-s_ dGqfnon] k|To]s jif{sf] c;f]h dlxgfdf,
-v_ ljefun] k|To]s jif{sf] sflt{s dlxgfdf,

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
8
-u_ If]qLo lgb]{zgfnon] k|To]s jif{sf] d+l;/ dlxgfdf, /
-3_ lhNnf l:yt sfo{fnon] k|To]s jif{sf] k'; dlxgfdf .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] lgod k|f/De x'b“ fsf] jif{
Psk6ssf] nflu dGqfno / ljefun] lgod k|f/De ePsf] ldltn] Ps dlxgfleq / If]qLo
lgb]{zgfno / lhNnf l:yt sfof{non] ;f] kZrft\ Ps÷Ps dlxgfleq b]xfosf] cj:yf ljBdfg ePdf
;?jf ug{ afwf kg]{ 5}g M–
-s_ s'g} sfof{nodf b/aGbL l/Qm eO{ :jf:Yo ;]jf k|jfxdf sl7gfO{ pTkGg ePdf,
-v_ P]gsf] bkmf @@ sf] v08 -s_, -u_ / -3_ df plNnlvt cj:yf ljBdfg ePdf .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf] cj:yfdf sd{rf/LnfO{
dGqfnon] jf dGqfnosf] :jLs[lt lnO{ ljefuLo k|d'vn] cGo cjlwdf klg ;?jf ug{ ;Sg]5 M–
-s_ s'g} sfof{nodf b/jGbL l/Qm eO{ :jf:Yo ;]jf k|jfxdf sl7gfO{ pTkGg ePdf,
-v_ k|fs[lts k|sf]k jf ;+qmfds /f]u jf dxfdf/L lgoGq0f ug{ cfjZos ePdf,
-u_ ljefuLo k|d'v jf sfof{no k|d'v jf cfof]hgf k|d'v eO{ sfo{ ;~rfng ug{
ljz]if lhDd]jf/L lbg' k/]df,
-3_ cWoog÷c;fwf/0f labfdf a;]sf sd{rf/Lsf] kbflwsf/ cGo :yfgdf ;f/L ;f]
:yfgsf] k"lt{ ug{ cfjZos ePdf .

#!v= ;?jfsf cGo cfwf/x? M P]g / o; lgodfjnLdf pNn]v ePsf] Joj:yfsf] cltl/Qm sd{rf/Lsf] ;?jf
ubf{ b]xfo adf]lhdsf cfwf/df ul/g]5 M–
-s_ clt b'u{d If]qdf nuftf/ tLg jif{ ;]jf u/]sf jf k6s k6s u/L To:tf] If]qdf 5
jif{ jf ;f] eGbf a9L cjlw ;]jf u/]sf sd{rf/LnfO{ lghsf] dfu adf]lhdsf] :yfgdf
;?jf ug{ k|fyldstf lbOg]5,
-v_ s'g} Ps ljsf; If]qsf] nf]s ;]jf cfof]uaf6 l;kmfl/; eO{ kb:yfkg ePsf]
sd{rf/Ln] pQm If]qdf kf“r jif{ ;]jf gu/L csf]{ ljsf; If]q cGt{ut ;?jf ul/g]
5}g,
-u_ czQm / ckfËtf ePsf sd{rf/LnfO{ lghn] dfu]sf] :yfgdf ;?jf ug{ k|fyldstf
lbOg]5,
-3_ sd{rf/LnfO{ ;?jf ubf{ ;fdfGotof klxn] h'g kb jf sfof{noaf6 ;?jf eO{ cfPsf]
xf] k'gM ;f]xL sfof{nosf] ;f]xL kbdf ;?jf ul/g] 5}g,
-ª_ krf; jif{ pd]/ gf3]sf] sd{rf/LnfO{ lghn] dfu]sf] cj:yfdf afx]s clt b'u{d If]qdf
;?jf ul/g] 5}g,
-r_ clgjfo{ cjsfz x'g Ps jif{ jf ;f] eGbf sd cjlw ePsf] sd{rf/LnfO{ lghn]
lnlvt ?kdf dfu]sf] cj:yfdf afx]s ;?jf ul/g] 5}g .

#!u= dlxnf sd{rf/Lsf] ;?jf ;DaGwL Joj:yf M P]g / o; lgodfjnLdf plNnlvt cfwf/sf cltl/Qm
dlxnf sd{rf/Lsf] ;?jf ubf{ b]xfosf cfwf/ ;d]t lnOg]5 M–

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
9
-s_ Psn / ue{jtL dlxnf sd{rf/LnfO{ lghsf] dfu adf]lhd ;?jf ug{ k|fyldstf
lbOg]5,
-v_ ue{jtL jf b'O{ jif{ d'lgsf] aRrf ePsf dlxnf sd{rf/LnfO{ lghn] dfu u/]sf]
cj:yfdf afx]s ;?jf ul/g] 5}g,
-u_ dlxnf sd{rf/Lsf] klt ;d]t ;/sf/L ;]jfdf /x]sf] eP ;Dej eP;Dd bDklQnfO{
Ps} lhNnfdf kg]{ u/L ;?jf ul/g]5 .

#!3= ;?jf ;+zf]wg tyf ldnfg M -!_ P]g / o; lgodfjnLsf] ljk/Lt ;?jf x'g uO{ s'g} sd{rf/LnfO{
dsf{ k/]df lghn] ;f]sf] cfwf/ / sf/0f ;d]t v'nfO{ ;?jf ug]{ clwsf/LeGbf Ps tx dflysf] ;?jf
ug]{ clwsf/L ;dIf ;?jf ePsf] ldltn] PSsfO; lbgleq lga]bg lbg ;Sg]5 . o;/L k/]sf] lga]bg
pk/ 5fglag ubf{ lghsf] dfu hfoh b]lvPdf ;DalGwt clwsf/Ln] sf/0f / cfwf/ ;d]t pNn]v
u/L To:tf] ;?jf ab/ u/L ldnfg ug{ ;Sg]5 .
-@_ sd{rf/Lsf] ;?jf u/]kl5 ;DalGwt lgsfon] dflyNnf] lgsfodf t'?Gt hfgsf/L lbg'
kg]{5 .
-#_ dGqfnon] dftxtsf ljefu, If]qLo lgb]{zgfno tyf sfof{noaf6 ePsf ;?jfsf] sfd
sf/afxLsf ;DaGwdf ;do ;dodf cg'udg ug'{ kg]{5 .
#@= ef}uf]lns If]qsf] juL{s/0f M P]gsf] bkmf @! sf] pkbkmf -@_ / lgod &# sf] pklgod -@_ sf]
k|of]hgsf] nflu b]zsf] ef}uf]lns If]qsf] juL{s/0f cg';"rL–!! df tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
##= ;?jf ;DaGwL ljj/0f M sd{rf/LnfO{ ;?jf ug]{ clwsf/k|fKt clwsf/Ln] cg';"rL–!@ adf]lhdsf]
9f“rfdf sd{rf/Lx?sf] ;?jf ;DaGwL ljj/0f tof/ kf/L /fVg' kg]{5 .
#$= ;?jf ;DaGwL sfo{ljlw M sd{rf/LnfO{ ;?jf ubf{ b]xfosf] sfo{ljlw ckgfpg' kg]{5 M–
-s_ ;?jf ug{ clVtof/ kfPsf] clwsf/Ln] cfk"m dftxtsf] sd{rf/Lsf] ;?jfsf] nflu
cg';"rL–!# adf]lhdsf] ljj/0f cBfjlws u/L /fVg' kg]{5 .
-v_ sd{rf/LnfO{ Ps 7fp“af6 csf]{ 7fp“df ;?jf ug]{ clwsf/Ln] ;?jf ug'{ k/]sf] sf/0f
lnlvt ?kdf v'nfO{ /fVg' kg]{5 .
-u_ s'g} :yfgaf6 sd{rf/L ;?jf ubf{ ;f] :yfgdf csf]{ sd{rf/L k"lt{ x'g] Joj:yf u/]/
dfq ;?jf ug'{ kg]{5 .

-3_ P]g tyf o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL ;?jf ;DaGwL sfo{ljlw tyf dfkb08
dGqfno cfkm}n] agfO{ nfu" ug]{5 .

#%= ;?jf ePsf] sfo{nodf hfg' kg]{ M s'g} klg sd{rf/L ;?jf ePsf] sfo{nodf lgod #^ sf]
Dofbleq xflh/ x'g hfg' kg]{5 . ;?jf ePsf] sfo{nodf axfnL ge} csf]{ sfo{no jf kbdf ;?jf
ul/g] 5}g . o;/L lgwf{l/t ;doleq ;?jf ePsf] sfo{nodf xflh/ gx'g] sd{rf/LnfO{ ljefuLo
sf/afxL x'g]5 .
#^= axfnL Dofb M -!_ s'g} sd{rf/L Ps :yfgaf6 csf]{ :yfgdf ;?jf eO{ hfg' kg]{ ePdf To:tf]
sd{rf/Ln] j/j'emf/y ug'{ kg]{ ePdf PSsfO; lbgdf gj9fO{ tyf tof/Lsf] lgldQ af6f]sf] Dofb
afx]s ;ft lbgsf] Dofb kfpg]5 / tof/L Dofbdf lghn] sfof{nodf xflh/ x'g' kg]{ 5}g .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
10
j/j'emf/ysf] lgldQ PSsfO; lbg eGbf a9L nfUg] ePdf To;sf] :ki6 sf/0f vf]nL ;DalGwt
ljefuLo k|d'vaf6 :jLs[t u/fpg' kg]{5 .
-@_ sd{rf/LnfO{ Ps sfof{noaf6 csf]{ sfof{nodf ;?jf u/L k7fp“bf ;?jfsf] /dfgfkq
lbg] clwsf/Ln] lgh sd{rf/Ln] vfOkfO{ cfPsf] clGtd dlxgfsf] tna / ;f] cjlw;Ddsf] labf
;lxtsf] ljj/0f v'nfO{ cg';"rL–!$ adf]lhdsf] /dfgfkq lbg' kg]{5 .
#&= ;?jf x'g] sd{rf/Ln] k|ltj]bg a'emfpg' kg]{ M s'g} sfof{nosf] k|d'vsf] kbdf sfo{/t /x]sf] sd{rf/L
;?jf eO{ hf“bf cfÇgf] sfof{nosf] jf:tljs j:t'l:ylt :ki6 blz{g] lnlvt k|ltj]bg xfnjfnfnfO{
a'emfpg] Joj:yf ldnfO{ /dfgf lnO{ hfg' kg]{5 / To:tf] k|ltj]bgsf] Ps k|lt ;DalGwt ljefu /
dGqfnodf klg k7fpg' kg]{5 .

kl/R5]b–^
sfh / sfod d'sfod ;DaGwL Joj:yf
#*= a}slNks Joj:yf u/]/ dfq sfh v6fpg' kg]{ M clws[t txsf sd{rf/LnfO{ lgh sfo{/t /x]sf]
dGqfno, ljefu jf sfof{noaf6 cGoq sfhdf v6fpg' k/]df lghn] u/L cfPsf] sfd g/f]lsg] u/L
csf]{ j}slNks sd{rf/Lsf] Joj:yf u/]/ dfq sfh v6fpg' kg]{5 .

#*s= dGqfnon] sfd sfh ug{ v6fpg ;Sg] M ;]jfsf] s'g} ;d"xsf] P3f/f}+ txsf] kbdf sfo{/t clws[t
sd{rf/Ln] cGo ;d"xsf] nflu cfjZos kg]{ z}lIfs of]Uotf xfl;n u/] kZrft\ P3f/f}+ txdf tLg jif{
;]jf cjlw k"/f u/]sf] ePdf lghnfO{ dGqfnon] To:tf] ;d"xsf] P3f/f}+ txsf] l/Qm kbdf v6fO{
sfdsfh u/fpg ;Sg]5 .
#(= sfod d'sfod d's// ;DaGwL Joj:yf M -!_ ;]jfsf] b]xfosf kbx?df b]xfosf clwsf/Ln] sfod
d'sfod d's// ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ljefuLo k|d'vsf] kbdf g]kfn ;/sf/,
-v_ sfof{no k|d'v / OsfO sfof{no k|d'vsf] kbsf] lgldQ ;DalGwt ljefuLo k|d'v .
-@_ pklgod -!_ df n]lvPb]lv afx]s ;]jfsf cGo kbdf sfod d'sfod d's// ul/g] 5}g
.
$)= Ps kbdf PseGbf a9L JolQm sfod d'sfod gx'g] M ;]jfsf] s'g} Pp6f kbdf Ps} ;dodf PseGbf
a9L sd{rf/LnfO{ sfod d'sfod d's// ug'{ x'“b}g .
$!= sfod d'sfod ug]{ cfwf/ M P]gsf] bkmf !% sf] pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu ;]jfsf] l/Qm jf
kbflwsf/ /x]sf] s'g} ljefuLo k|d'v jf sfof{no k|d'vsf] kbdf sfod d'sfod ubf{ pQm kbdf
a9'jfsf] nflu of]Uotf k'u]sf ;DalGwt ;d"xsf pknAw sd{rf/Lx? dWo] Ho]i7tf, sfo{ s'zntf
tyf z}lIfs of]Uotfsf] cfwf/df dGqfnon] pko'Qm 7x¥ofPsf] JolQmnfO{ sfod d'sfod d's// ug]{5
.

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
11
$@= sfod d'sfod d's// u/]sf] hfgsf/L M P]gsf] bkmf !% adf]lhd ;]jfsf] s'g} kbdf sfod d'sfod
d's// ul/Psf]df To;sf] hfgsf/L dGqfnonfO{ lbg' kg]{5 .
$#= sfof{no k|d'vsf] clwsf/ k|of]u ug]{ M -!_ s'g} sfof{nosf] k|d'v lj/fdL eO{ jf cGo s'g} sf/0fn]
5f]6f] cjlwsf] nflu cg'kl:yt ePdf lgh dftxtsf] lgs6td h]i7 sd{rf/Ln] lghsf] lgldQ hgfO{
b}lgs sfo{ ;~rfng ug'{ kg]{5 .
-@_ l/Qm /x]sf] s'g} sfof{nosf] k|d'vsf] kbdf xfnjfnf lgo'Qm jf ;?jf geP;Ddsf]
cjlwsf] nflu pklgod -!_ adf]lhdsf] h]i7 sd{rf/Ln] ;f] sfof{nosf] gubL df}Hbft, sfof{nosf]
5fk, sfuhkq / k|zf;sLo sfd rnfpgsf nflu rflxg] lhG;L ;d]t lhDdf lnO{ sfof{no k|d'vsf]
sfd csf]{ Joj:yf geP;Dd lgldQ eO{ ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] cj:yf k/L sfd u/]sf] Joxf]/f To:tf] lgldQ eO{ sfd ug]{
sd{rf/Ln] cfkm"eGbf dflyNnf txdf ;"rgf ug'{ kg]{5 .
-$_ s'g} sd{rf/Ln] s'g} kbdf sfod d'sfod eO{ sfd u/]sf] jf pklgod -!_ jf -@_
adf]lhd lgldQ eO{ sfd u/]sf]df To; kbdf sfd u/]sf] cjlwsf] jxL -lx;fj_ a'emfpg] s'/fdf
;d]t lghsf] pQ/bfloTj x'g]5 .
t/ jif{e/L axL a'emfpg' kg]{df xfnjfnfn] jxfnL ul/;s]sf] jif{sf] xfnjfnfn] /
xfnjfnfn] jxfn gu/]sf] jif{sf] sfod d'sfod jf lgldQ eO{ sfd ug]{n] a'emfpg' kg]{5 .
$$= sfod d'sfod jf lgldQ eO{ sfd u/]sf] tna eQf kfpg] M -!_ s'g} kbdf sfod d'sfod eO{ jf
kGw| lbg eGbf a9L cjlw lgldQ eO{ sfd u/]sf]df To;/L sfd ug]{ sd{rf/Ln] h'g kbsf] sfd
u/]sf] 5 ;f]xL kbsf] tna eQf To;/L sfd u/]sf] ldltb]lv kfpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd sfod d'sfod jf lgldQ eO{ sfd ug]{ sd{rf/Ln] kfpg] tna
eQf lghn] Ps >]0fL dflysf] kbdf a9'jf kfPdf kfpg] tna eQfeGbf a9L x'g] 5}g .
t/ To;/L kfpg] tna eQfsf] /sd lghn] vfOkfO{ cfPsf] tna eQfeGbf 36L x'g] 5}g .
$%= tna eQf c;"n pk/ ul/g] M P]gsf] bkmf !% ljk/Lt x'g]u/L s'g} kbdf Ps jif{eGbf a9L cjlwsf]
nflu sfod d'sfod d's// u/]df To:tf] a9L cjlw sfod d'sfod u/] jfkt ;DalGwt sd{rf/Ln]
kfPsf] tna eQfsf] /sd To;/L sfod d'sfod d's// ug]{ clwsf/Laf6 c;"n pk/ ul/g]5 .
kl/R5]b–&
xflh/L / labf
$^= sd{rf/Lsf] ;a} ;do g]kfn ;/sf/sf] cwLg x'g] M o; lgodfjnLdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s
sd{rf/Lsf] ;a} ;do g]kfn ;/sf/sf] cwLgdf x'g]5 / h'g;'s} ;dodf klg lghnfO{ ;/sf/L
sfddf nufpg ;lsg]5 .
$&= sfof{no ;do, ;do kfng / xflh/L M -!_ P]gsf] bkmf %@ sf] cwLgdf /xL sd{rf/Ln] g]kfn
;/sf/åf/f ;/sf/L sfdsfhsf] lgldQ lgwf{l/t sfof{no ;dodf lgoldt ?kn] cfÇgf] sfof{nodf
xflh/ x'g' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgwf{l/t ;dodf gcfpg] sd{rf/LnfO{ ;DalGwt sfof{nosf]
k|d'vn] uon ug{ ;Sg]5 .
t/ dlxgfsf] tLg k6s;Dd lgwf{l/t ;do eGbf kGw| ldg]6;Dd l9nf u/L cfpg]
sd{rf/LnfO{ sfof{nosf] k|d'vn] s}lkmot hgfO{ xflh/ ug{ lbg ;Sg]5 .

12
-#_ d'gfl;a dflkmssf] sf/0f k/]df afx]s labfsf] lgsf;f glnO{ s'g} klg sd{rf/L cfÇgf]
sfof{nodf cg'kl:yt x'g' x'+b}g . o;/L cg'kl:yt x'g] sd{rf/Ln] ;ft lbgleq labfsf] lgj]bg lbg'
kg]{5 .
$*= e}k/L cfpg] / kj{ labf M -!_ sd{rf/Ln] k|To]s jif{ e}k/L cfpg] labf 5 lbg / kj{ labf 5 lbg
u/L hDdf afx| lbg lng kfpg]5 .
-@_ e}k/L cfpg] / kj{ labfdf a:g] sd{rf/Ln] k"/f tna kfpg]5 .
-#_ e}k/L cfpg] / kj{ labf cfwf lbg klg lng ;lsg]5 .
:ki6Ls/0f M– o; pklgodsf] k|of]hgsf] nflu æcfwf lbgÆ eGgfn] b}lgs sfof{no
;dosf] cfwf ;do ;Demg' k5{ .
-$_ Ps jif{sf] e}k/L cfpg] / kj{ labf ;l~rt u/L csf]{ jif{df lng kfOg] 5}g .
-%_ df}lvs cg'/f]wsf] cfwf/df klg labf lbg] clwsf/Ln] e}k/L cfpg] / kj{ labfsf]
:jLs[lt lbg ;Sg]5 .
t/ o;/L e}k/L cfpg] / kj{ labfsf] :jLs[lt lbPsf]df labf lbg] clwsf/Ln] ;f]sf] clen]v
/fVg nufpg' kg]{5 .
$(= 3/ labf M -!_ sd{rf/Ln] sfd u/]sf] cjlwsf] jfx| lbgsf] Ps lbgsf b/n] 3/ labf kfpg]5 .
t/ lxp“b] jf jif]{ labf lng kfpg] sd{rf/Ln] o; lgod adf]lhdsf] 3/ labf kfpg] 5}g .
-@_ of] lgodsf] k|of]hgsf] lgldQ æsfd u/]sf] cjlwÆ eGgfn] ;f] cjlwleq lnPsf] e}k/L
cfpg] / kj{ labf, lj/fdL labf, k|;"tL labf, k|;"lt :ofxf/ labf, lsl/of labf, ;§f labf cltl/Qm
;]jf labf / ;fj{hlgs labf ;d]tnfO{ hgfpg]5 .
-#_ 3/ labfdf j:bf sd{rf/Ln] k"/f tna kfpg]5 .
-$_ sd{rf/Ln] cfkm"n] ksfPsf] 3/ labf !*) lbg;Dd ;l~rt u/L /fVg kfpg]5 .
-%_ s'g} sf/0fn] sd{rf/L ;]jfaf6 cnu ePdf lghsf] ;l~rt 3/ labf jfkt lghsf]
kbflwsf/ /x]sf] kbaf6 vfOkfO{ cfPsf] tnjsf] b/n] x'g cfpg] /sd lghn] Psd'i6 lng kfpg]5 .
-^_ ;l~rt /x]sf] 3/ labfsf] /sd lng gkfp+b} s'g} sd{rf/Lsf] d[To' ePdf To:tf]
;l~rt ============ 3/ labf jfktsf] /sd P]gsf] bkmf %) sf] pkbkmf -%_ adf]lhdsf] JolQmn]
Psd'i6 lng kfpg]5 .
-&_ lxp“b] jf jif]{ labf lng kfpg] sd{rf/LnfO{ pQm labf gkfpg] u/L sfddf v6fOPdf
To:tf] sfddf v6fpg] sfof{non] To:tf] sd{rf/LnfO{ pQm labf jfkt lghsf] kbflwsf/ /x]sf]
kbaf6 vfO{kfO{ cfPsf] b/n] x'g cfpg] /sd lbg' kg]{5 .
-*_ 3/ labf, cWoog labf jf c;fwf/0f labfdf a;]sf sd{rf/Ln] ;f] cjlwe/sf] 3/
labf kfpg] 5}g .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
13
-(_ sd{rf/Ln] jif{sf] Ps k6s sDtLdf ;ft lbg 3/ labf lnO{ 3/ hf“bf / 3/ labf
e'Qmfg u/L 3/af6 cfÇgf] sfof{nodf cfp“bf k}bn af6f]nfO{ cf7 sf]zsf] lgldQ Ps lbgsf] b/n]
x'g] lbg tyf df]6/, /]n, xjfO{hxfhsf] af6f]nfO{ hlt lbg nfUg] xf] Tolt lbg af6f]sf] Dofb kfpg]5 .
%)= la/fdL labf M -!_ sd{rf/Ln] k|To]s jif{ afx| lbg la/fdL labf kfpg]5 .
-@_ la/fdL labfdf a:bf sd{rf/Ln] k"/f tna kfpg]5 .
-#_ sd{rf/L czQm la/fdL eO{ ;l~rt la/fdL labfn] gk'Ug] ePdf lghnfO{ a9Ldf afx|
lbg ;Ddsf] k]ZsL la/fdL labf lbg ;lsg]5 .
-$_ sd{rf/Ln] c;fwf/0f labf lnO{ a;]sf] cjlwe/ la/fdL labf kfpg] 5}g .
-%_ ;ft lbgeGbf a9L cjlwsf] la/fdL labfsf] dfu ug]{ sd{rf/Ln] :jLs[t lrlsT;ssf]
k|df0fkq k]z ug'{ kg]{5 .
t/ To:tf] k|df0fkq k]z ug{ ;fwf/0ftof ;Dej lyPg eGg] labf lbg] clwsf/LnfO{ ljZjf;
ePdf lghn] ;f] Joxf]/f hgfO{ k|df0fkq lagf g} pQm labf :jLs[t ug{ ;Sg]5 .
-^_ sd{rf/Ln] cfkm"n] ksfPsf] la/fdL labf ;l~rt u/L /fVg kfpg]5 .
-&_ s'g} sf/0fn] sd{rf/L ;]jfaf6 cnu ePdf lghsf] ;l~rt /x]sf] la/fdL labf jfkt
lghsf] kbflwsf/ /x]sf] kbaf6 vfOkfO{ cfPsf] tnasf] b/n] x'g cfpg] /sd lghn] Psd'i6 lng
kfpg]5 .
-*_ ;l~rt /x]sf] la/fdL labfsf] /sd lng gkfpb} s'g} sd{rf/Lsf] d[To' ePdf To:tf]
;l~rt la/fdL labfsf] /sd P]gsf] bkmf %) sf] pkbkmf -%_ adf]lhd JolQmn] Psd'i6 lng kfpg]5
.
-(_ s'g} 7"nf] jf s8f /f]u nfuL pkrf/ ug{ la/fdL labf / 3/ labfaf6 gk'u x'g] ePdf
:jLs[t lrlsT;ssf] k|df0fkq k]z u/L sd{rf/Ln] kl5 kfpg] la/fdL labf / 3/ labfaf6 s§f x'g]
u/L k}tfnL; lbg;Dd yk la/fdL labf k]ZsLsf] ?kdf lng ;Sg]5 . To;/L k]ZsL la/fdL labf lnO{
a;]sf] sd{rf/Ln] k"/f tna kfpg]5 .
-!)_ pklgod -(_ adf]lhd lnPsf] labfn] gk'u eO{ yk labf lng' k/]df g]kfn ;/sf/n]
tf]s]sf] d]l8sn af]8{sf] l;kmfl/;df sd{rf/Ln] kfpg] c;fwf/0f labfaf6 s§f x'g] u/L ;]jf
cjlwe/df a9Ldf Ps jif{ c;fwf/0f labf lng ;Sg]5 .
-!!_ pklgod -(_ adf]lhd k]ZsL la/fdL labf lng] sd{rf/Lsf] d[To' ePdf To;/L k]ZsL
lnPsf] la/fdL labf :jtM ldgfxf x'g]5 .

%!= k|;"tL labf M -!_ dlxnf sd{rf/L ;'Ts]/L x'g] ePdf ;'Ts]/L x'g' cl3 jf kl5 u/L ;f7L lbg k|;"lt
labf kfpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|;"lt labf lnPsf] dlxnf sd{rf/Ln] rfx]df s'g} klg labfaf6
s§f gx'g] u/L yk 5 dlxgf;Dd a]tnjL k|;"lt labf lng ;Sg]5 .
t/ pklgod -@_ adf]lhdsf] labf nuftf/ ?kdf lng' kg{]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd j]tnjL labfdf a;]sf] cjlw gf]s/L cjlwdf hf]l8g]5 .
-$_ k|;"lt labfdf a:bf dlxnf sd{rf/Ln] k"/f tna kfpg]5 .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


14
-%_ k|;"lt labf tyf k|;"lt :ofxf/ labf kfPsf sd{rf/LnfO{ lzz'sf] :ofxf/sf] lgldQ
P]gsf] bkmf $@ sf] pkbkmf -#_ adf]lhd hgxL Psd'i6 kf“r xhf/ ?k}of“ lzz' :ofxf/ eQf
lbOg]5 .
-^_ k|;"lt labf lnPsf] clen]v ;DalGwt sfof{non] cBfjlws agfO{ /fVg' kg]{]5 .

%!s= k|;"lt :ofxf/ labf M -!_ s'g} k'?if sd{rf/Lsf] kTgL ;'Ts]/L x'g] ePdf To:tf] sd{rf/Ln] ;'Ts]/Lsf]
cl3 jf kl5 u/L kGw| lbg k|;l"t :ofxf/ labf lng kfpg]5 .
-@_ k|;"lt :ofxf/ labfdf a:g] sd{rf/Ln] k"/f tna kfpg]5 .
-#_ k|;"lt :ofxf/ labf lnPsf] sd{rf/Ln] To:tf] labf lnPsf] ldltn] k}+tL; lbgleqdf
aRrfsf] hGd ;DaGwL sfuhft cfk"m sfo{/t sfof{nodf k]z ug'{ kg{]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] cjlwleq To:tf] k|df0fkq k]z gug]{ sd{rf/Lsf] To:tf]
labfsf] cjlw lghn] kfpg] cGo labfaf6 s§f ul/g]5 .
-%_ k|;"lt :ofxf/ labfsf] clen]v ;DalGwt sfof{non] cBfjlws u/L /fVg' kg]{5 .
%@= lsl/of labf M -!_ s'g} sd{rf/Ln] s"n wd{ cg';f/ cfkm} lsl/of a:g' k/]df kGw| lbg lsl/of labf
kfpg]5 . dlxnf sd{rf/Lsf] kltn] lsl/of a:g' k/]df lghnfO{ klg TolQg} lbg lsl/of labf lbOg]5
.
-@_ o; lgodfjnLdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cfÇgf] 3/df uO{ lsl/of labf a:g]
sd{rf/LnfO{ 3/ hf“bf / cfp“bf lgod $( sf] pklgod -(_ adf]lhdsf] yk af6f]sf] Dofb lbOg]5 .
-#_ lsl/of labfdf a:bf sd{rf/Ln] k"/f tna kfpg]5 .
%#= cWoog labf M -!_ ;]jfnfO{ pkof]uL / cfjZos kg]{ ljifodf dGqfnosf] jf dGqfnonfO{ k|fKt
:jb]zL jf j}b]lzs 5fqj[lQdf dgf]gog jf 5flgO{ cWoog ug{ hfg] sd{rf/Ln] cWoog cjlwe/
cWoog labf kfpg ;Sg]5 .
-@_ sd{rf/Ln] ;]jf cjlwe/df Ps} k6s jf k6s k6s u/L a9Ldf 5 jif{;Dd cWoog
labf kfpg]5 .
t/ Pp6f cWoog k"/f u/L kmls{ ;]jfdf xflh/ ePsf] tLg jif{ k"/f geO{ ;f]xL sd{rf/LnfO{
k'gM csf]{ k6s cWoog labf lbOg] 5}g .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} cWoogsf] lgldQ dgf]gog eO{
cWoog labf lnO{ uPsf] sd{rf/LnfO{ yk ljifodf cWoog ug{ jf yk pkflw xfl;n ug{sf] lgldQ
cWoog labf ylkg] 5}g tyf c;fwf/0f labf klg lbOg] 5}g .
-$_ cWoog labfdf a:bf sd{rf/Ln] k"/f tna kfpg]5 .
-%_ ;DalGwt ;d"x pk;d"xnfO{ pkof]uL / cfjZos kg]{ ljifodf g]kfn ;/sf/sf] k"j{
:jLs[lt lnO{ lghL k|of;df cWoog ug{ hfg] sd{rf/LnfO{ pklgod -@_ adf]lhd cWoog labf lbg
;lsg]5 . pklgod -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg To:tf] cWoog labfdf j:g]
sd{rf/Lx?n] tna kfpg] 5}g .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
15
-^_ sd{rf/Ln] cfkm" axfn /x]sf] kbdf clt b'u{d If]qdf sDtLdf Ps jif{ jf b'u{d If]qdf
b'O{ jif{ ?h' xflh/ /xL tLg jif{;Dd ;]jf gu/L cWoog labf kfpg] 5}g .
:ki6Ls/0f M o; lgodfjnL adf]lhd s'g} sd{rf/Ln] u/]sf] c:yfoL ;]jf cjlw :yfoL ;]jf cjlwdf
u0fgf ePsf] /x]5 eg] o; pklgodsf] k|of]hgsf] nflu ;f] c:yfoL ;]jf cjlw ;d]t u0fgf ul/g]5 .

-^s_ pklgod -^_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf] g]kfn

======== leqsf ljZjljBfno jf lzIf0f ;+:yfåf/f ;~rfng ul/g] :gftsf]Q/ txdf cWoogsf
nflu 5flgPsf sd{rf/Ln] sDtLdf Ps jif{ clt b'u{d If]q jf b'O{ jif{ b'u{d If]qdf ;]jf u/L Go"gtd
b'O{ jif{ cjlw k"/f u/]sf] eP To:tf] sd{rf/LnfO{ cWoog labf k|bfg ug{ afwf kg]{ 5}g .
-&_ s'g} of]hgf jf sfo{qmdnfO{ sfof{Gjog ug{sf] lgldQ cTofjZos ePsf] tfnLd k|fKt
ug{sf] nflu g]kfn ;/sf/n] s'g} sd{rf/LnfO{ dgf]gog u/L v6fPdf To:tf] tfnLd cjlwe/ lghnfO{
sfhsf] ?kdf k7fOg]5 / ;f] cjlwe/ lghnfO{ k"/f tna lbOg]5 .
t/ o; k|sf/sf] sfh tfnLdsf] lgldQ dfq x'g' kg]{5 / s'g} klg sd{rf/LnfO{ z}lIfs pkflw
xfl;n ug{ k7fp“bf tfnLd sfh lbOg] 5}g .
%$= c;fwf/0f labf M -!_ sd{rf/Ln] c;fwf/0f labf lng' kg]{ sf/0f ;lxt lgj]bg lbg' kg]{5 / sf/0f
dgfl;j b]lvPdf g]kfn ;/sfn] Ps k6sdf Ps jif{df gj9fO{ / ;]jf cjlwe/df tLg jif{df gj9fO{
c;fwf/0f labf lbg ;Sg]5 .
-@_ c;fwf/0f labfdf j:g] sd{rf/Ln] ;f] cjlwe/ tna kfpg] 5}g .
t/ lgod %) sf] pklgod -!)_ adf]lhd c;fwf/0f labfdf j:g] sd{rf/Ln] To:tf] labfdf
a;]sf] cjlwsf] k"/f tna kfpg]5 .
-#_ kf“r jif{ ;/sf/L ;]jf cjlw gk'uL s'g} sd{rf/Ln] c;fwf/0f labf kfpg] 5}g .
t/,
-s_ lgod %) sf] pklgod -!)_ adf]lhd yk lj/fdL labf jfkt c;fwf/0f labfdf
a:g o; pklgodn] jfwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .

-v_ g]kfn ;/sf/sf] k"j{ :jLs[lt lnO{ lghL k|of;df cWoog ug{ rfxg] sd{rf/Ln]
b'O{ jif{sf] ;]jf cjlw k"/f u/]kl5 pklgod -!_ adf]lhd kfpg] c;fwf/0f
labfaf6 s6[f x'g] u/L Ps} k6s jf k6s k6s u/L a9Ldf rf/ jif{ c;fwf/0f
labf kfpg ;Sg]5 .
t/ tLg jif{;Ddsf] c;fwf/0f labf pklgod -!_ adf]lhdsf] c;fwf/0f
labfaf6 s6[f x'g]5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu g]kfn ;/sf/n] ldlt @)^).@.! sf] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L b]xfosf] ljZjljBfno jf
lzIf0f;+:yfnfO{ tf]s]sf] M–
-s_ lrlsT;f lj1fg /fli6«o k|lti7fg jL/ c:ktfn, sf7df08f}+ .
-v_ lq=lj= lzIf0f c:ktfn dxf/fhu+h, sf7df08f} .
-u_ jL=kL= sf]O/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fg, w/fg .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
16

-#s_ pklgod -#_ sf] v08 -v_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} klg ljifodf
cWoog ug{sf] nflu rf/ jif{ eGbf a9L cjlw nfUg] ePdf To:tf] cWoog ug]{ sd{rf/LnfO{
c;fwf/0f labf lbOg] 5}g .

-#v_ cWoogsf] nflu c;fwf/0f labf lnPsf] sd{rf/Ln] cWoog gu/L cGoq ;]jf ug{
kfpg] 5}g .
-$_ ============ s'g} sd{rf/Ln] lnPsf] c;fwf/0f labfsf] cjlw s'g} klg k|of]hgsf] nflu
lghsf] ;]jf cjlwdf u0fgf ul/g]5 5}g .
%%= ;§f labf M -!_ :jf:Yo ;+:yf, c:ktfn, x]Nykf]i6 h:tf ;fj{hlgs labfsf] lbgdf sfd ug'{ kg]{
sfof{nox?df sfo{/t sd{rf/Lx?n] ;fj{hlgs labfsf] lbg sfd u/] jfkt ;§f labf kfpg ;Sg]5g\
/ To:tf] labf csf]{ tLg dlxgfleqdf kfnf] ldnfO{ a:g' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd kfnf] ldnfO{ ;§f labf lng g;s]sf] hlt cjlwsf] tna
j/fj/sf] e'QmfgL lbOg]5 .
-#_ ;§f labfsf] clen]v ;DalGwt sfof{no k|d'vn] cBfjlws u/L /fVg'kg]{5 .
%^= cltl/Qm ;]jf labf M -!_ :jf:Yo ;+:yf, c:ktfn, x]Nykf]i6df xKtfdf rfnL; 306f eGbf a9L sfd
ug'{ kg]{ sdf{rf/Lx?n] a9L ;do sfd u/] jfkt cltl/Qm ;]jf labf kfpg]5g\ / To:tf] labf csf]{
tLg dlxgfleqdf kfnf] ldnfO{ lng ;Sg]5g\ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd kfnf] ldnfO{ cltl/Qm ;]jf labf lng gkfP hlt cjlwsf] tna
j/fj/sf] e'QmfgL lbOg]5 .
-#_ cltl/Qm ;]jf labfsf] clen]v ;DalGwt sfof{no k|d'vn] cBfjlws u/L /fVg' kg]{5 .

%&= cGt/f{li6«o ;+3, ;+:yfdf ;]jf ug{ labf lbg ;lsg] M s'g} sd{rf/Ln] labf lnO{ cGt/f{li6«o ;+3,
;+:yfdf ;]jf ug{ hfg lgj]bg lbPdf / o;/L ;]jf ug{ k7fp“bf g]kfn ;/sf/nfO{ ;d]t pkof]uL x'g]
kof{Kt cfwf/ /x]df g]kfn ;/sf/n] lgod %$ sf] pklgod -!_ adf]lhd lghn] kfpg ;Sg]
c;fwf/0f labfaf6 s§f x'g] u/L kl5 ;]jf ug{ kmls{ cfpg] sj'lnot u/fO{ lghnfO{ To:tf] ;]jf ug{
hfgsf] nflu gf]s/L cjlwdf Ps k6sdf Ps jif{df ga9fO{ a9Ldf tLg jif{;Ddsf] nflu cg'dlt
lbg ;Sg]5 .
t/ o; lgod adf]lhd cGt/f{li6«o ;+3, ;+:yfdf ;]jf ug{ hfg] sd{rf/LnfO{ sfhsf] ?kdf
v6fOg] 5}g .
%*= labf dfu ug]{ ljlw M -!_ labfsf] lgsf;fsf] lgldQ sd{rf/Ln] cfkm"nfO{ rflxPsf] labfsf] cjlw,
sf/0f / ljb]z hfg' kg]{ eP ;f] ;d]t vf]nL
cg';"rL–!% adf]lhdsf] 9f“rfdf cfÇgf] sfof{no dfkm{t labf lbg] clwsf/L ;dIf lgj]bg k]z ug'{
kg]{5 / labf lbg] clwsf/Ln] klg labf :jLs[t jf c:jLs[t ePsf] ;"rgf ;f] sd{rf/LnfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ b]xfosf s'/fdf labf lbg] clwsf/LnfO{ lrQ a'em]df lghn] lgj]bgsf] ldlt eGbf cufl8
b]lvsf] ldltaf6 labf :jLs[t ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ljbf lbg] clwsf/Lsf] k"j{ :jLs[lt lng ;Dej lyPg eGg],
-v_ k"j{ :jLs[lt k|flKtsf] nflu lgj]bgsn] ;se/ k|of; u/]sf] lyof] eGg] .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
17
-#_ cWoog labfsf] nflu lgj]bg lb+bf c? s'/fsf] cltl/Qm d'Vot b]xfosf s'/fx? pNn]v
ug'{ kg]{5 M–
-s_ cfkm"n] cWoog ug{ vf]h]sf] ljifosf] ljj/0f,
-v_ cWoog ul/g] ljZjljBfno, ;+:yf jf k|lzIf0f s]Gb|df k|j]z ug]{ :jLs[lt k|fKt
ePsf] ljj/0f,
-u_ g]kfn ;/sf/nfO{ To:tf] labfsf] ;DaGwdf ljrf/ ug{ ;xfos x'g] cGo
cfjZos ljj/0f .
%(= labf lbg] clwsf/L M -!_ b]xfosf] labf b]xfosf] clwsf/Ln] :jLs[t ug{ ;Sg]5 M–
ljbfsf] lsl;d ljbf :jLs[t ug]{ clwsf/L
-s_ e}k/L cfpg] / kj{ labf – ;DalGwt sfof{nosf] k|d'v
-v_ 3/ labf – ;DalGwt sfof{nosf] k|d'v
-u_ lj/fdL labf – ;DalGwt sfof{nosf] k|d'v
-3_ k|;"tL labf – ;DalGwt sfof{nosf] k|d'v

-3!_ k|;"lt :ofxf/ labf – ;DalGwt sfof{nosf] k|d'v
-ª_ lsl/of labf – ;DalGwt sfof{nosf] k|d'v
-r_ cWoog labf – g]kfn ;/sf/
-5_ c;fwf/0f labf – g]kfn ;/sf/
-h_ ;§f labf – ;DalGwt sfof{nosf] k|d'v
-em_ cltl/Qm ;]jf labf – ;DalGwt sfof{nosf] k|d'v
-@_ clws[t afx|f} txsf] sd{rf/Lsf] pklgod -!_ sf] v08 -s_ df plNnlvt labf jfx]s
cGo labfx? dGqfnon] :jLs[t ug]{5 .
-#_ pklgod -!_ sf] v08 -s_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg e}k/L cfpg] / kj{
labf ljefuLo k|d'v / sfof{no k|d'v cfkm}n] lng ;Sg]5 .

t/ sfo{no k|d'vsf] v08 -r_ / -5_ afx]ssf cGo labfx? laefuLo k|d'vn] :jLs[t
ug]{5 .
^)= labf kl/0ft gx'g] M o; kl/R5]b adf]lhd sd{rf/Ln] h'g labf lnO{ a;]sf] xf] ;f]xL labf g} pkef]u
ug'{ kg]{5 . klxn] s'g} Ps lsl;dsf] labf :jLs[t ePsf]df To:tf] labf kl5 lsl/of labf jf k|;"tL
labf afx]s csf]{ lsl;dsf] labfdf kl/0ft u/fpg kfOg] 5}g .
^!= ;fj{hlgs labf ufleg] M e}k/L cfpg] / kj{ labf afx]s c? s'g} k|sf/sf] labf lnO{ a;]sf]
sd{rf/Ln] ;f] labf e'Qmfg x'b“ f ;fj{hlgs labf kg{ uPdf / ;fj{hlgs labf kl5 klg sfof{nodf
xflh/ gePdf ;f] ;fj{hlgs labfsf] cjlw klg lgh sd{rf/Ln] lnPsf] labf jf ;f] labf af“sL
gePdf lng kfpg] c? labfdf a;]sf] dflgg]5 .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
18
^@= sfof{nodf cg'kl:yt x'g] pk/ sf/afxL M labf glnO{ cfÇgf] sfof{nodf cg'kl:yt x'g] sd{rf/LnfO{
uon / tna s§L u/L ljefuLo ;hfo ;d]t ug{ ;lsg] 5 . o;/L uon ePsf] cjlwsf] tna /
eQf ;d]t lbOg] 5}g / To;/L uon ePsf] cjlw ;]jf cjlwdf u0fgf x'g] 5}g .
^#= ljbfsf] clen]v M -!_ labf lbg] clwsf/Ln] cfÇgf] dftxtdf sfd ug]{ sd{rf/Lsf] labfsf] clen]v
/fVg nufpg' kg]{5 . s'g} sd{rf/LnfO{ k|;"tL labf, k|;"lt :ofxf/ labf, c;fwf/0f labf jf cWoog
labf lbPsf]df To;sf] ;"rgf lghfdtL lstfavfgf / tna vr{ n]Vg] sfof{nonfO{ ;d]t k7fpg'
kg]{5 .
-@_ s'g} sd{rf/L Ps sfof{noaf6 csf]{ sfof{nodf ;?jf jf a9'jf ePdf ;?jf jf
a9'jfsf] hgfpsf] ;fy} labfsf] clen]vsf] ptf/ klg xfnsf] sfof{nodf k7fpg' kg]{5 . o:tf]
labfsf] clen]v cg';"rL–!^ adf]lhd /fVg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] labfsf] clen]vsf] Ps k|lt ptf/ ;DalGwt sd{rf/LnfO{
;d]t lbg' kg]{5 . a9'jfsf] nflu sf/afxL x'b“ f o:tf] labfsf] clen]v k]z ug]{ lhDd]jf/L sd{rf/Lsf]
;DalGwt ljefu jf dGqfnosf] x'g]5 .
^$= ljbf clwsf/sf] s'/f xf]Og M labf clwsf/sf] s'/f xf]Og, ;x'lnot dfq xf] .
kl/R5]b–*
a9'jf
^%= a9'jf ;ldlt M P]gsf] bkmf @% sf] pkbkmf -#_ adf]lhd ;]jfsf] ;xfos txsf] kbdf a9'jf ug{
b]xfosf sfof{nosf] nflu b]xfo adf]lhd a9'jf ;ldltx? /xg] 5g\ M–
-s_ dGqfno / ljefux?sf] nflu
-c_ nf]s ;]jf cfof]usf] ;b:o jf nf]s ;]jf cfof]un] tf]s]sf]
kbflwsf/L – cWoIf
-cf_ dGqfnosf] ;lrj jf ;f] ;/xsf kbflwsf/Ln] tf]s]sf] clws[t
– ;b:o
-O_ ;DalGwt lgsfosf] k|zf;g zfvfsf] k|d'v jf ljefuLo k|d'vn]
tf]s]sf] clws[t – ;b:o
If]qLo :jf:Yo ;]jf lgb]{zgfno / lhNnf l:yt :jf:Yo sfof{nox?sf nflu
-v_
-c_ nf]s ;]jf cfof]usf] ;b:o jf nf]s ;]jf cfof]un] tf]s]sf]
kbflwsf/L – cWoIf
-cf_ ;DalGwt k|d'v lhNnf clwsf/L jf lghn] tf]s]sf] clws[t –
;b:o
-O_ ;DalGwt lgsfosf] k|d'v – ;b:o
^^= a9'jf ;ldltsf] ;lrjfno / a}7s M -!_ P]gsf] bkmf * sf] pkbkmf -!_ adf]lhd sfo{Ifdtfsf]
d"Nof°gåf/f clws[t txsf kbx?df a9'jfsf] lgldQ P]gsf] bkmf @% adf]lhdsf] a9'jf ;lrjfnosf]
sfd dGqfnon] ug]{5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


19
-@_ lgod ^% sf] v08 -s_ / -v_ adf]lhd ;xfos txsf kbx? a9'jfsf] lgldQ a9'jf
;ldltsf] ;lrjfno ;DalGwt lgsfog} x'g]5 .
-#_ ;]jfsf] k|To]s ;d"x jf pk;d"x cGtu{tsf l/Qm kbx? sfo{Ifdtfsf] d"Nof°g u/L
a9'jfåf/f k"lt{ ug{sf] lgldQ k|To]s 5÷5 dlxgfdf a9'jf ;ldltsf] a}7s a:g]5 .
^&= kbk"lt{sf] ;"rgfsf] k|sfzg / lgj]bg M -!_ P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd kb k"lt{ k|ltzt
tyf kb;+Vof lgwf{/0f ePkl5 To;df sfo{Ifdtfsf] d"Nof°gåf/f a9'jf x'g] clws[t txsf kbx?sf]
ljj/0f ;lxtsf] ;"rgf nf]s ;]jf cfof]un] k|sflzt ug]{5 .
t/ ;xfos txsf] kbsf] xsdf To:tf] ;"rgf k|sflzt ug]{ / lgj]bg ;+sng ug]{ sfo{
;DalGwt a9'jf ;ldltsf] ;lrjfnosf] x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|sflzt x'g] ;"rgfdf a9'jf ul/g] kbsf] nflu cfjZos kg]{
;]jf cjlw, ;DefJo pDd]bjf/ x'g h]i7tf u0fgf ul/g] -c;f/ d;fGtsf] lx;fan]_ cjlw, z}lIfs
of]Uotf, a9'jf x'g] kbsf] ljj/0f tyf ;+Vof, kb l/Qm ePsf] sfof{no, lgj]bg Dofb / :yfg ;d]t
v'nfPsf] x'g' kg]{5 .

-@s_ ;DefAo pDd]bjf/ x'g] cjlw -cfiff9 d;fGt_ afx]s a9'jfsf] c° b/vf:t lbg]
clGtd Dofb;Ddsf] dfq u0fgf ul/g]5 .
-#_ ;DalGwt pDd]bjf/n] pklgod -!_ adf]lhdsf] ;"rgfdf tf]lsPsf] Dofbleq nf]s ;]jf
cfof]uåf/f lgwf{l/t 9f“rfdf lgj]bg k]z ug'{kg]{5 . o;/L k]z x'g cfPsf] lgj]bgx? a9'jf l;kmfl/;sf]
sf/afxL rnfpg clws[t txsf] kbsf] xsdf nf]s ;]jf cfof]un] ;DalGwt a9'jf ;ldltsf]
;lrjfnodf k7fpg' kg]{5 .
^*= a9'jfsf] k|of]hgsf] nflu ;]jf cjlwsf] u0fgf M P]gsf] bkmf @^ adf]lhdsf] ;]jf cjlw tyf bkmf @(
sf] pkbkmf -@_ sf] v08 -v_ adf]lhd h]i7tf jfktsf] c° u0fgf ug]{ k|of]hgsf] nflu of]
lgodfjnL k|f/De x'b“ fsf avt lghfdtL ;]jfsf] >]0fL k|0ffnLaf6 P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd
tx k|0ffnLdf ldnfg x'g] sd{rf/Lx? lghfdtL ;]jf P]g, @)$( tyf lghfdtL ;]jf lgodfjnL,
@)%) adf]lhd h'g h'g kbdf h'g h'g ldltdf lgo'lQm jf a9'jf eO{ axfn /x]sf x'g \ ;f]xL ldlt
b]lvg} u0fgf ul/g]5 .
^(= a9'jfsf] nflu ;DefJo pDd]bjf/ M -!_ ;]jfsf] ;d"x jf pk;d"xsf clws[t txsf] l/Qm kbx?df
sfo{Ifdtfsf] d"Nof°gåf/f a9'jf ug{sf] lgldQ l/Qm kbeGbf Ps tx d'lgsf ;DalGwt ;d"x jf
pk;d"x cGtu{t P]gsf] bkmf @^ adf]lhdsf] ;]jf cjlw k'u]sf sd{rf/Lx? ;DefJo pDd]bjf/ x'g]5g\
.

-!s_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;]jfsf ;d"x jf pk;d"xsf
clws[t gjf}+ txsf l/Qm kbx?df sfo{Ifdtfsf] d"Nof°gåf/f a9'jf x'gsf] lgldQ l/Qm kb eGbf Ps
tx d'lgsf] hg/n x]Ny ;le{;]h ;d"xsf] kbdf /xL P]gsf] bkmf @^ adf]lhdsf] ;]jf cjlw k"/f
u/]sf / cg';"rL–& df tf]lsPsf] ;DalGwt z}lIfs of]Uotf k|fKt u/]sf sd{rf/Lx? ;DefJo
pDd]bjf/ x'g ;Sg]5g\ .
-@_ ;xfos txsf kbx?df To;/L a9'jf ug{sf] lgldQ ;]jf cjlw k'u]sf b]xfo adf]lhdsf
sd{rf/L ;DefJo pDd]bjf/ x'g]5g\ M–
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
20
-s_ dGqfno tyf ljefudf l/Qm ;xfos kbsf] nflu dGqfno / ljefudf sfo{/t
;DalGwt ;d"x tyf pk;d"xsf] Ps >]0fL d'lgsf] kbdf sfo{/t sd{rf/Lx?,
-v_ If]qLo lgb]{zgfno / ;f] cGt/utsf sfof{nox?df l/Qm ;xfos txsf] kbsf]
nflu ;DalGwt If]qLo lgb]{zgfno / ;f] cGt/utsf sfof{nox?df sfo{/t
;DalGwt ;d"x tyf pk;d"xsf] Ps >]0fL d'lgsf] kbdf sfo{/t sd{rf/Lx? .
-#_ pklgod -@_ sf] v08 -s_ / -v_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg P]g tyf o;
lgodfjnL adf]lhd kbk"lt{ k|ltzt lgwf{/0f eO{ a9'jfsf] nflu kb ;+Vof 5'6\ofO{ ;s]kl5 kb ;+Vof
5'6\ofpg' cl3 sfo{/t sd{rf/Lsf] ;?jf cGo sfof{nodf eP tfklg lghnfO{ ;fljs -;?jf x'g'
cl3_ sf] sfof{nodf 5'6\ofOPsf] kbdf x'g] a9'jfsf] nflu ;DefJo pDd]bjf/ x'gaf6 al~rt ul/g]
5}g .
&)= sfo{Ifdtfsf] cfwf/df a9'jf M sd{rf/Lsf] sfo{Ifdtfsf] d"Nof°g P]gsf] bkmf @( adf]lhd u/L
;a}eGbf a9L c°k|fKt ug]{ sd{rf/LnfO{ ;a}eGbf klxn] a9'jf ul/g]5 .
t/ sfo{Ifdtfsf] d"Nof°g ubf{ ;dfg c° k|fKt ug]{ sd{rf/Lsf] xsdf h]i7tfsf] cfwf/df
a9'jf ul/g]5 / To:tf sd{rf/Lsf] h]i7tf lgwf{/0f ubf{ b]xfosf] cfwf/df ul/g]5 M–
-s_ xfn axfn /x]sf] txsf] kbdf lgo'lQm jf a9'jf lg0f{o ePsf] ldltsf] cfwf/df,
-v_ v08 -s_ adf]lhd h]i7tf g5'l§Pdf ;f] eGbf Ps tx d'lgsf] kbdf lgo'lQm jf
a9'jf lg0f{o ePsf] ldltsf] cfwf/df,
-u_ v08 -s_ / -v_ df plNnlvt s'g} klg cfwf/af6 h]i7tf g5'l§Pdf nf]s ;]jf
cfof]usf] l;kmfl/;sf] of]Uotfqmdsf] cfwf/df .
t/ nf]s ;]jf cfof]uaf6 v'nf k|ltof]lutf / a9'jf k|ltof]lutfsf] Ps} ldltdf l;kmfl/;
k|fKt ePsf] /x]5 eg] v'nf k|ltof]lutfaf6 l;kmfl/; ePsf] sd{rf/Lsf] h]i7tf sfod ul/g]5 .
&!= sfo{ ;Dkfbgsf] d"Nof°g M -!_ sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbgsf] d"Nof°gsf] nflu k|of]u ul/g] sfo{
;Dkfbgsf] d"Nof°g kmf/fd cg';"rL–!& adf]lhd x'g]5 .
-@_ sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbgsf] d"Nof°gsf] nflu d"Nof°g ul/g] sd{rf/LeGbf Ps tx
dflysf] ;DalGwt sd{rf/L ;'kl/j]Ifs x'g]5 / ;'kl/j]Ifs eGbf Ps tx dflysf] ;DalGwt sd{rf/L
k'g/fjnf]sgstf{ x'g]5 .
t/,
-s_ clws[t txsf] sd{rf/Lx?sf] ;'kl/j]Ifs ;xfos txsf] sd{rf/L x'g] 5}g .
-v_ lhNnfl:yt sfof{nox?df ;xfos txsf] sd{rf/Lsf] k'g/fjnf]sgstf{ clws[t
sd{rf/L gePdf k'g/fjnf]sg ;ldltsf] cWoIfn] tf]s]sf] clws[t
k'g/fjnf]sgstf{ x'g]5 .
-u_ s'g} clws[t txsf] sd{rf/Lsf] ;'kl/j]Ifs clws[t afx|f} txsf] sd{rf/L ePdf
lghn] g} k'g/fjnf]sgstf{ ;d]t eO{ sfd ug]{5 .
-3_ sfof{no k|d'v jf ljefuLo k|d'v eO{ sfd ug]{ sd{rf/Ln] cfkm" dftxt sfd
ug]{ ;dfg txsf sd{rf/Lsf] ;d]t sfo{ ;Dkfbg d"Nof°gsf] lgldQ ;'kl/j]Ifs
eO{ sfd ug{ ;Sg]5 .

21
:ki6Ls/0f M d"Nof°g ul/g] sd{rf/L / lghsf] ;'kl/j]Ifs x'g] sd{rf/L ;dfg
txsf] eO{ Pp6} ;]jf, ;d"x jf pk;d"xdf a9'jfsf] nflu b'j} ;+efJo pDd]bjf/
x'g] ePdf To:tf] sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof°gsf] nflu pQm ;'kl/j]Ifs x'g]
sd{rf/Ln] sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g kmf/fddf plNnlvt cfwf/nfO{ b[li6ut u/L
cfÇgf] lnlvt dGtJo ;lxt ;f] kmf/fddf k'g/fjnf]sgstf{ jf cfkm"eGbf dflyNnf]
txsf] sd{rf/L ;dIf ;'kl/j]If0fsf] lgldQ k]z ug'{ kg]{5 .
-ª_ clws[t afx|f+} txdf sfo{/t sd{rf/Lsf] ;'kl/j]Ifs tyf k'g/fjnf]sgstf{
dGqfnosf] ;lrj x'g]5 .
-#_ ;xfos txsf] sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbgsf] d"Nof°gsf] nflu b]xfosf] k'g/fjnf]sg
;ldlt /xg]5 M–
-s_ dGqfnosf] ;lrj jf ;DalGwt ljefuLo k|d'vn] tf]s]sf] clws[t
– cWoIf
-v_ ;DalGwt k'g/fjnf]sgstf{ – ;b:o
-u_ ;DalGwt ;'k/Lj]Ifs – ;b:o

-$_ clws[t 5}7f+}b]lv bzf}+ tx;Ddsf sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"Nof°gsf] nflu b]xfosf]
k'g/fjnf]sg ;ldlt /xg]5 M–
-s_ dGqfnosf] ;lrj – cWoIf
-v_ dGqfnosf] ;lrjn] tf]s]sf] P3f/f}+ jf afx|f}+ txsf] clws[t –
;b:o
-u_ ;DalGwt ljefusf] dxflgb]{zs – ;b:o

-%_ clws[t P3f/f}+ txsf sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"Nof°gsf] nflu b]xfosf]
k'g/fjnf]sg ;ldlt /xg]5 M–
-s_ d'Vo ;lrj jf lghn] tf]s]sf] g]kfn ;/sf/sf] ;lrj – cWoIf
-v_ dGqfnosf] ;lrj – ;b:o
-u_ dGqfnosf] ;lrjn] tf]s]sf] afx|f}+ txsf] clws[t – ;b:o

-^_ sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g u/L lbOg] s"n rfnL; c°sf] ljefhg b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ;'kl/j]Ifsn] lbg ;Sg] clwstd c7f/ c°
-v_ k'g/fjnf]sgstf{n] lbg ;Sg] clwstd afx| c°
-u_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] lbg ;Sg] clwstd bz c°
-&_ ;'kl/j]Ifs, k'g/fjnf]sgstf{ / k'g/fjnf]sg ;ldltn] sd{rf/Lx?sf] sfo{ ;Dkfbg
jfkt c° lb+bf =========== b]xfo adf]lhdsf] k|lqmof ckgfpg ;Sg]5 M–

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


22
-s_
k]z x'g cfPsf sfo{ ;Dkfbgsf] d"Nof°g kmf/fdx? 5fglag u/L ;f]
kmf/fdx?df sfo{ ;Dkfbg / c° ljt/0f aLr ;fdGh:o sfod ug]{,
-v_ s'g} lgsfosf] ;dli6ut pknlAw / To;df sfo{/t sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbgsf]
d"Nof°g aLrsf] kf/:kl/s ;DaGw dfly ljrf/ ug]{,
-u_ k]z x'g cfPsf sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g kmf/fdx?df cfjZos b]lvPdf
k'g/fjnf]sgstf{ jf ;'kl/j]Ifs;“u k'i6\ofOsf] dfu ug]{ jf k'glj{rf/sf] nflu
lghsxf“ k7fpg],
-3_ k'gM k]z x'g cfPsf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g kmf/fd k'i6\ofO{ cf}lrTok"0f{ gePsf]
jf c° ;+zf]wg ;d]t geO{ cfPdf k'g/fjnf]sg ;ldltn] o; ljifodf l6Kk0fL
u/L To:tf] ;'kl/j]Ifs jf k'g/fjnf]sgstf{sf] clen]v /fVg ;DalGwt lgsfodf
n]vL k7fpg] .

&s_ sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g afkt ;'kl/j]Ifs jf k'g/fjnf]sgstf{n] k~rfgAa]
k|ltzteGbf a9L jf krxQ/ k|ltzteGbf sd c° k|bfg ubf{ ;f]sf] :ki6 sf/0f v'nfpg' k5{ / krxQ/
k|ltzteGbf sd c° lbPsf]df ;DalGwt sd{rf/LnfO{ hfgsf/L u/fO{ lghn] k|ltlqmof lbPdf ;f] ;d]t
/fvL k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug'{ kg{]5 . k'g/fjnf]sg ;ldltnfO{ ;'kl/j]Ifs jf
k'g/fjnf]sgstf{ jf b'a}n] u/]sf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g lrQ ga'em]df ;f]sf] :ki6 sf/0f ;d]t
v'nfO{ lkmtf{ k7fpg ;Sg]5 . To;/L lkmtf{ k7fPsf]df ;DalGwt d"Nof°gstf{n] k'gM d"Nof°g u/L jf
klxn] u/]sf] d"Nof°gdf ;+zf]wg ug{ cfjZos geP ;f]sf] cf}lrTok"0f{ sf/0f v'nfO{ k'g/fjnf]sg ;ldlt
;dIf k]z ug'{ kg{]5 .

-*_ sfo{ ;Dkfbg d"Nof°gsf] k|of]hgsf] lgldQ c° u0fgf ubf{ a9'jf jf :t/j[l4sf]
nflu ;DefJo pDd]bjf/ x'g hlt jif{sf] ;]jf cfjZos kg{] xf] kl5Nnf] Tolt jif{sf] sfo{ ;Dkfbg
d"Nof°g afkt k|fKt c°sf] cf};t c° u0fgf ul/g]5 .
t/,
-!_ cWoog jf tfnLddf ePsf] cjlwsf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g jfkt To:tf]
cWoog jf tfnLddf hfg' eGbf tTsfn cl3Nnf] jif{df hlt c° kfPsf] 5 ToxL
cg'kftdf c° lbOg]5 .
-@_ c;fwf/0f labfdf a;]sf] cjlwnfO{ s6fP/ dfq ;DefJo pDd]bjf/sf] lx;fa
ul/g]5 / To:tf] c;fwf/0f labfsf] cjlwsf] sfo{ ;Dkfbgsf] d"Nof°g kmf/fd
el/g] 5}g . c;fwf/0f labfdf a;]sf] sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof°gsf]
k|of]hgsf] lgldQ c° u0fgf ubf{ c;fwf/0f labf a;]sf] cjlw s6fO{ ;f] eGbf
cufl8 jf k5fl8sf jif{x?sf] a9'jf jf :t/j[l4sf] nflu cfjZos kg]{ cjlwsf]
sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g afktsf] c° u0fgf ul/g]5 .

&!s= sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g ug]{ cjlw M -!_ k|To]s jif{ >fj0f & ut]leq ;DalGwt sd{rf/Ln] cfkm\gf]
sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g kmf/d e/L ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z ug'{ kg]{5 . ;'kl/j]Ifsn] >fj0f d;fGtleq
;'kl/j]If0f u/L k'g/fjnf]sgstf{nfO{ a'emfO{ ;Sg' kg]{5 .
-@_ k'g/fjnf]sgstf{n] pklgod -!_ adf]lhd k|fKt x'g cfPsf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g
kmf/d efb| d;fGtleq d"Nof°g u/L k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf a'dmfO{ ;Sg' kg]{5 .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
23
-#_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhd d"Nof°g eO;s]kl5 k'g/fjnf]sg ;ldltn] sflQs
d;fGtleq sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g u/L Ps k|lt nf]s ;]jf cfof]udf k7fpg' kg]{5 .
&@= Ho]i7tfsf] d"Nof°g M sd{rf/LnfO{ Ho]i7tf afktsf] c° k|bfg ubf{ xfn axfn /x]sf] txdf sfd
u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu b'O{ sf b/n] ;f]x| c° ;Dd / ! tx d'lgsf] kbdf cfwf c°sf b/n] rf/
c°;Dd k|bfg u/L a9Ldf hDdf aL; c° lbOg]5 .
t/,
-!_ Ho]i7tf afkt c° u0fgf ubf{ Ps jif{eGbf a9L rfgr'g dlxgf jf lbgsf] nflu
bfdf;fxLsf] lx;fan] c° lbOg]5 .
-@_ o; v08sf] k|of]hgsf] nflu uon ePsf] jf c;fwf/0f labfdf a;]sf] cjlwsf] c°
lbOg] 5}g .
&#= ef}uf]lns If]qdf sfd u/]sf] cg'ejsf] d"Nof°g M -!_ sd{rf/LnfO{ ljleGg ef}uf]lns If]qdf sfd
u/]sf] cg'ejsf] c° k|bfg ubf{ b]zsf] ljleGg ef}uf]lns If]qnfO{ cg';"rL–!! adf]lhd qmdz M æs
!Æ, æs @Æ, æv !Æ, æv @Æ, / æu !Æ, æu @Æ tLg ju{df laefhg u/L tL dWo] Ps jf PseGbf
a9L au{df sfd u/]sf] cg'ej jfkt kRrL; c°df ga9\g] u/L b]xfo adf]lhd c° lbOg]5

===================M–

-s_ æs!Æ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu % c°sf b/n],

-v_ æs@Æ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu $=% c°sf b/n],

-u_ æv!Æ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu #=&% c°sf b/n],

-3_ æv@Æ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu # c°sf b/n],

-ª_ æu!Æ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu @=@% c°sf b/n],

-r_ æu@Æ ju{df sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] nflu !=% c°sf b/n] .
-@_ pklgod -!_ sf] k|of]hgsf] nflu ljleGg ef}uf]lns If]qx?sf] juL{s/0f cg';"rL–!! df
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-#_ ef}uf]lns If]qdf sfd u/] jfkt kfpg] c° xfn axfn /x]sf] txdf k|fKt u/]sf] eP
dfq u0fgf ul/g]5 .
-$_ s'g} klg ef}uf]lns If]qdf 5 dlxgf eGbf sd cjlwsf] nflu ?h' xflh/ ePsf]df s'g}
c° lbOg] 5}g . kb:yfkg ePsf] If]qdf 5 dlxgf eGbf a9L rfgr'g dlxgf jf lbg ?h' xflh/
ePsf]df To:tf] cjlwsf] nflu klg bfdf;fxLaf6 c° lbOg]5 .
-%_ j}b]lzs tfnLddf sfhdf hfg] sd{rf/LnfO{ æu@Æ ju{sf] ef}uf]lns If]qsf] c° lbOg]5
.

-^_ ;]jfaf6 x6fOPsf] s'g} sd{rf/L k'gj{xfnL e} sfd sfh u/]df lghnfO{ x6fOPsf]
jif{sf] ef}uf]lns If]qdf sfd u/] afkt c° lb+bf h'g ju{sf] ef}uf]lns If]qaf6 x6fOPsf] xf] ;f]xL
ju{sf] ef}uf]lns If]qsf] c° lbOg]5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
24
t/ af“sL cjlwsf] nflu æu@Æ ju{sf] ef}uf]lns If]qsf] c° lbOg]5 .
&$= z}lIfs of]Uotf / tfnLdsf] d"Nof°g M sd{rf/Lx?nfO{ z}lIfs of]Uotfsf] c° lb+bf ;]jfsf] s'g} klg
kbdf k|j]z ug{ cfjZos kg]{ Go"gtd z}lIfs of]Uotf / ;f]eGbf dflysf] ;DalGwt ljifosf] Ps
cltl/Qm z}lIfs pkflw jfktsf] c° lbOg]5 . z}lIfs of]Uotf / tfnLd afkt kGw| c°df ga9\g]
u/L b]xfo adf]lhd c° lbOg]5 M–

z}lIfs of]Uotf -pkflw_ / tfnLd k|yd >]0fL låtLo >]0fL t[tLo >]0fL
-s_ ;]jf k|j]zsf] lgldQ tf]lsPsf]
Go"gtd z}lIfs of]Uotf jfkt !) ( *
-v_ ;]jf k|j]zsf] lgldQ tf]lsPsf]
Go"gtd z}lIfs of]UotfeGbf
dflysf] ;]jf ;d"x ;DaGwL
l8Knf]df @ ! %
jf
;]jf ;d"x ;DaGwL :gftsf]Q/

jf labfjfl/lw $ # @
-u_ ;]jf ;d"x ;DaGwL ;]jfsfnLg
tfnLd jfkt -clws[t txsf] nflu_ ! &% %
-@_ ;]jf k|j]zsf] lgldQ rflxg] z}lIfs of]UotfeGbf dflyNnf] pkflw dfq kfPsf]
sd{rf/LnfO{ pklgod -!_ sf] v08 -v_ df pNn]v ePsf] c° lbOg]5 .
pbfx/0ffy{ Go"gtd z}lIfs of]Uotf :gfts jf ;f] ;/x tf]lsPsf] cj:yfdf s'g} sd{rf/Ln]
k|lj0ftf k|df0fkq -OG6/ldl8o6_ jf ;f] ;/xsf] pkflw kZrft ;f]´} :gftsf]Q/ jf ;f] ;/xsf]
pkflw kfPsf] /x]5 eg] lghnfO{ pklgod -!_ sf] v08 -s_ adf]lhd Go"gtd z}lIfs of]Uotf
jfktsf] c° dfq lbOg]5 / To:tf] cj:yfdf ;f]xL of]Uotf afkt pklgod -!_ sf] v08 -v_ df
tf]lsPsf] c° lbOg] 5}g .
-#_ sd{rf/LnfO{ tfnLdsf] c° lb+bf Ps dlxgf jf ;f]eGbf a9L cjlwsf] ;]jf;“u ;DalGwt
ljifosf] ;]jfsfnLg tfnLd afkt c° lbOg]5 . tfnLdsf] c° u0fgf ubf{ h'g txdf 5“bf tfnLdsf]
nflu dgf]gog ePsf] xf] ;f] c° ;f]xL txsf] nflu dfq u0fgf ul/g]5 .

-#s_ :t/j[l4 x'g] s'g} txdf /x“bf pklgod -#_ adf]lhdsf] tfnLd lnPsf] eP ;f]
afktsf] c° a9'jf x'g] txdf u0fgf ul/g]5 .
-$_ >]0fL gv'n]sf] z}lIfs of]Uotf jf tfnLd afkt låtLo >]0fLsf] c° lbOg]5 .
-%_ sd{rf/Ln] z}lIfs of]Uotf / ;]jfsfnLg tfnLd afktsf] k|dfl0ft k|ltlnlk k]z ug'{
kg]{5, ;f] gu/]df To; afkt c° lbOg] 5}g .

-^_ ;]jfsf] ;ftf}+ tx jf ;f]eGbf dflysf] txsf] s'g} kbdf a9'jf x'gsf] nflu rflxg]
Go"gtd z}lIfs of]Uotf clws[t ;ftf}+ / cf7f}+ txsf] kbdf ;]jf k|j]zsf] nflu lgwf{l/t Go"gtd
z}lIfs of]Uotf g} To:tf] kbdf a9'jfsf] nflu Go"gtd z}lIfs of]Uotf dflgg]5 .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
25
-&_ ======================
&%= a9'jfsf] k|of]hgsf] nflu tfnLdsf] u0fgf M of] lgodfjnL nfu" x'g' cl3 lghfdtL ;]jf lgodfjnL,
@)%) adf]lhd sd{rf/Ln] tTsfn axfn /x]sf] kbdf /x“bf lnPsf] tfnLd afkt o; lgodfjnL
adf]lhd x'g] a9'jfsf] k|of]hgsf] nflu c° lbOg]5 .

&^= a9'jf gfdfjnLsf] k|sfzg M -!_ a9'jf ;ldltn] a9'jfsf] nflu l;kmfl/; ePsf sd{rf/Lsf] gfdfjnL
;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug'{ kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd a9'jf gfdfjnL k|sfzg ubf{ a9'jfsf] nflu ;DefJo pDd]bjf/
ePsf ;a} sd{rf/Lx?sf] k|fKtf° ;d]t k|sfzg ug'{ kg{]5 .
&&= a9'jf ph"/L pk/ lg0f{o ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ lgod &^ adf]lhd l;kmfl/; ePsf] a9'jf
gfdfjnLsf] ;"rLdf gfd ;dfj]z gx'g] sd{rf/Ln] ;f] a9'jf lg0f{o pk/ ph"/L lbg rfx]df a9'jf
gfdfjnL k|sflzt ePsf] ldltn] k}+tL; lbgleq nf]s ;]jf cfof]u jf ;f] cfof]un] tfs]sf] clwsf/L
;dIf ph"/L lbg ;Sg]5 . o;/L ph"/L lbg] sd{rf/Ln] cfkm"n] a9'jf kfpg' kg]{ :ki6 cfwf/ ;d]t
v'nfpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd kg{ cfPsf] ph"/L pk/ ;f7L lbgleq 6'+uf] nufOg]5 / o;/L
ph"/L 6'+uf] nfu]kl5 klxn] k|sflzt a9'jf gfdfjnLdf ;+zf]wg ug'{ kg]{ ePdf ph"/L ;'Gg] clwsf/Ln]
;f]sf] ;"rgf a9'jf ;ldltnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ph"/L 5fgljg ubf{ hfgLhfgL q'6Lk"0f{ d"Nof°g u/]sf] b]lvPdf
nf]s ;]jf cfof]u jf ;f] cfof]un] tf]s]sf] clwsf/Ln] d"Nof°gstf{nfO{ r]tfjgL lbg ;DalGwt
ljefuLo k|d'v ;dIf n]vL k7fpg]5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd kg{ cfPsf] ph"/L ´'¶f 7x/]df ph"/L k/L x'g] a9'jfdf To:tf]
ph"/Lstf{sf] klxnf] k6ssf] ph"/L eP b'O{ c° / bf];|f] k6ssf] ph"/L eP tLg c° sfl6g] 5 /
;f]sf] hfgsf/L ;DalGwt ph"/jfnfnfO{ lbg' kg]{5 .
&*= a9'jf ldlt / a9'jf lgo'lQm M -!_ lgod &^ adf]lhd a9'jf gfdfjnL k|sflzt ePkl5 a9'jf
ph"/Lsf] k|of]hgsf] lgldQ ;f] gfdfjnL k|sflzt ePsf] ldltaf6 k}+tL; lbg;Dd a9'jf l;kmfl/;
kfpg] pDd]bjf/nfO{ a9'jf lgo'lQm glbO{ k|ltIff ;"rLdf /flvg]5 . pko'{Qm a9'jf l;kmfl/; pk/
ph"/L gk/]df ;f] gfdfjnL k|sflzt ePsf] ldltn] 5QL;f}+ lbg -ph"/ ug]{ Dofb ;lsPsf]
ef]lnkN6_ sf] ldltaf6 a9'jf x'g] txsf] Ho]i7tf sfod x'g] u/L lgo'lQm lbg' kg]{5 .
-@_ a9'jf l;kmfl/; pk/ lgod && sf] pklgod -!_ adf]lhd ph"/L k/]df b]xfo cg';f/
Ho]i7tf ldlt sfod u/L lgo'lQm lbg' kg]{5 M–
-s_ lgod && sf] pklgod -@_ adf]lhd a9'jf l;kmfl/; ;+zf]wg ug]{ lg0f{o ePdf
;f] adf]lhd ;+zf]lwt gfdfjnL k|sfzg ePsf] ldltb]lv, /
-v_ ph"/L vf/]h ePdf jf klxn]sf] a9'jf l;kmfl/; g} sfod ePdf klxnf] k6s
a9'jf l;kmfl/; k|sflzt ePsf] ldltn] 5QL;f}+ lbgb]lv .
&(= a9'jf ;ldltn] cfjZos Joj:yf ug{ ;Sg] M clws[t txsf] kbx?df a9'jfsf] sf/afxL ubf{ o;
kl/R5]bleq gk/]sf] ljifodf jf ;f]leq k/]sf ljifo eP tfklg lgodn] o:tf] ug]{ eGg] s]xL ;ª\s]t
gu/]sf] ljifodf s'g} ck|Toflzt sl7gfO{ cfO{ k/]df a9'jf ;ldltn] P]g / o; lgodfjnLsf] p2]Zo

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

26
k|lts"n gx'g] u/L cfjZos JofVof jf Joj:yf ug{ ;Sg]5 . To:tf] JofVof jf Joj:yfnfO{
dfu{bz{gsf] lgldQ ;DalGwt ;a} lgsfodf k7fpg' kg]{5 .
*)= cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f a9'jfsf] nflu lj1fkg M P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd
lgwf{l/t k|ltzt cg'¿k cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f x'g] a9'jfåf/f k"lt{ ug'{ kg]{ clws[t
txsf kbx? k"lt{sf nflu nf]s ;]jf cfof]un] ;DalGwt pDd]bjf/x?sf] hfgsf/Lsf] lgldQ lj1fkg
k|sflzt ug'{ kg]{5 . ;f] lj1fkgdf a9'jf x'g] kbx?sf] ;+Vof tyf ljj/0f, cfjZos z}lIfs of]Uotf
Pj+ ;]jf cjlw, lgj]bgsf] clGtd ldlt tyf b/vf:t a'´fpg] :yfg ;d]t v'nfOPsf] x'g' kg]{5 .
*!= cfGtl/s k|ltof]lutfåf/f x'g] a9'jf k/LIffdf pDd]bjf/Lsf] Joj:yf M -!_ lgod *) cg';f/ k|sflzt
lj1fkg adf]lhd cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f x'g] a9'jfsf nflu h'g ;]jf, ;d"x jf
pk;d"xsf] l/Qm kbdf a9'jf ul/g] xf] ;f] l/Qm kbsf] Ps tx d'lgsf] kbdf P]gsf] bkmf @^
adf]lhdsf] ;]jf cjlw / cg';"rL–& df tf]lsP adf]lhdsf] z}lIfs of]Uotf k'u]sf ;]jfsf sd{rf/L
pDd]bjf/ x'g ;Sg] 5g\ .

-@_ ================
*@= k|ltof]lutfTds k/LIffdf a9'jfsf] cfwf/ M ;]jfsf l/Qm kbx?df lgod *! adf]lhd cfGtl/s
k|ltof]lutfTds =========== k/LIffåf/f a9'jf ubf{ nf]s ;]jf cfof]un] ;~rfng u/]sf] k/LIffdf
;kmn x'g] pDd]bjf/x?dWo]af6 l;kmfl/; u/]sf] cfwf/df ul/g]5 .
*#= pd]/sf] xb gnfUg] M a9'jfsf] nflu pDd]bjf/ x'g sd{rf/LnfO{ pd]/sf] xb nfUg] 5}g .
*$= ;d"x tyf pk;d"xsf] kl/jt{g M -!_ g]kfn ;/sf/nfO{ cfjZos ePdf b]xfo adf]lhdsf] of]Uotf
k"/f u/]sf sd{rf/LnfO{ lgh jxfn /x]sf] ;]jfsf] Ps ;d"x jf pk;d"xaf6 ;f]xL ;]jf cGt/utsf]
csf]{ ;d"x jf pk;d"xsf] ;dfg:t/sf] kbdf nf]s ;]jf cfof]usf] l;kmfl/;sf] cfwf/df ;d"x jf
pk;d"x kl/jt{g ug{ ;lsg]5 .
-s_ kl/jt{g x'g] ;d"x jf pk;d"xsf] kbsf] nflu lgwf{l/t cfjZos Go"gtd of]Uotf
k|fKt u/]sf] .
-v_ Ps ;d"x jf pk;d"xaf6 csf]{ ;d"x jf pk;d"xsf] ;ftf}+ tx jf ;f] eGbf
dflysf] kbdf kl/jt{g x'g] eP ;f] ;d"x / pk;d"x;“u ;DalGwt ljifodf
:gfQsf]Q/ pkflw k|fKt u/]sf] .
-u_ xfn axfn /x]sf] ;d"x jf pk;d"xsf] kbdf sDtLdf tLg jif{sf] ;]jf cjlw k"/f
ePsf] .
-@_ ;d"x jf pk;d"x kljt{g ug{ rfx]df lnlvt k/LIff / cGt{jftf{sf] cfwf/af6 nf]s
;]jf cfof]uaf6 l;kmfl/; ul/Psf JolQmsf] ;d"x jf pk;d"x kl/jt{g ul/g]5 .

*$s= :t/j[l4 ug]{ cjlw M sd{rf/Lsf] :t/j[l4 k|To]s cfly{s jif{sf] k'if dlxgf / c;f/ dlxgfdf u/L
jif{sf] b'O{ k6s ul/g]5 .
kl/R5]b–(

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
27
tna eQf
*%= tnadfg M -!_ lgwf{l/t tnadfg cg';f/ tna kfpg] kbdf gof“ lgo'lQm kfpg] sd{rf/Ln] ;f]
tnadfgdf n]lvPsf] z'? tna / eQf kfpg] eP eQf ;d]t kfpg]5 .
-@_ dflyNnf] tnadfgsf] s'g} kbdf a9'jf kfpg] sfd{rf/Ln] pQm tnadfgdf tf]lsPsf]
z'? tna kfpg]5 .
t/ lghn] xfn kfO/x]sf] tna pQm dflyNnf] tnadfgsf] Go"gtd tna a/fa/ jf ;f]
eGbf clws ePdf pQm dflyNnf] tnadfgdf lghsf] tna tf]Sbf b]xfo adf]lhd u/L tf]lsg]5 M–
-s_ lghn] xfn kfO/x]sf] tna dflyNnf] tnadfgsf] z'? tna a/fa/ dfq ePdf
;f] tnadf Ps tna j[l4 yk u/L tf]lsg]5 .
-v_ ;flas kbdf kfO/x]sf] tna a9'jf ePsf] kbsf] z'? tnaeGbf a9L ePsf]
cj:yfdf dflyNnf] kbsf] tna tf]Sbf xfn kfOcfPsf] tnadf gk'u;Ddsf] tna
j[l4 yk u/L dflyNnf] kbsf] Ps tna j[l4 ;d]t lbOg]5 .
*^= tna eQf kfpg] cGo cj:yf M -!_ Ps sfof{noaf6 csf]{ sfof{nodf ;?jf jf a9'jf ePsf]
sd{rf/Ln] ;fljs sfof{no 5f8L xfnsf] sfof{nodf axfnL ug{ o; lgodfjnL adf]lhd kfpg] tof/L
Dofb ;ft lbg / af6f]sf] Dofbsf] nflu ;?jf jf a9'jf ePsf] kbsf] kb cg';f/ xfnsf] sfof{noaf6
tna -:yfgLo eQf afx]s_ kfpg]5 .
-@_ Ps sfof{noaf6 csf]{ sfof{nodf ;?jf, a9'jf jf gof“ lgo'lQm ePsf] s'g} sd{rf/LnfO{
xfnsf] sfof{nodf axfn x'g gkfp“b} g]kfn ;/sf/n] s'g} tfnLd lbg] jf c? s'g} ;/sf/L sfddf
nufpg] lg0f{o u/]df ;f] cjlwsf] nflu ;?jf, a9'jf jf gof“ lgo'lQm ePsf] kb cg';f/sf] tna -
:yfgLo eQf afx]s_ lbOg]5 .

*&= rf8kj{ vr{ ;DaGwL Joj:yf M -!_ of] lgod k|f/De x'“bfsf avt ;]jfdf jxfn /x]sf sd{rf/Ln] of]
lgod k|f/De ePsf] ldltn] tyf of] lgod k|f/De ePkl5 lgo'Qm x'g] sd{rf/Ln] xflh/ ePsf] ldltn]
tLg dlxgfleq cfk"mn] rf8kj{ vr{ lng] d'Vo rf8kj{ / ;f] rf8kj{ kg]{ ;Defljt dlxgfsf] ;DaGwdf
;DalGwt sfof{nonfO{ lnlvt ¿kdf hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-@_ c;fwf/0f labf jf a]tnaL labf lnPsf] cjlwdf rf8kj{ vr{ kfpg] 5}g .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd hfgsf/L u/fO{ ;s]kl5 ;f] sd{rf/Ln] csf]{ rf8kj{ jfkt vr{
dfu ug{ kfpg] 5}g .
**= :yfgLo eQf M s'g} sd{rf/L :yfgLo eQf kfpg] :yfgdf a;L sfd u/]sf] ePdf dfq To:tf] eQf
kfpg]5 . s'g} sd{rf/Lsf] kb:yfkgf :yfgLo eQf kfpg] :yfgdf ePsf] eP tfklg sfhdf jf cGo
tj/n] s'g} eQf gkfpg] jf sd kfpg] :yfgdf a;L sfd u/]df lghn] ;f] cjlwe/ :yfgLo eQf
kfpg] 5}g jf To:tf] :yfgsf] lgldQ tf]lsPsf] eQf;Dd kfpg]5 .
*(= a9L ;do -cf]e/ 6fod_ sfd u/]sf] eQf M -!_ sd{rf/Ln] g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf] ;do eGbf a9L
;do sfd u/]df To;/L a9L ;do sfd u/] afkt kfpg] eQf g]kfn ;/sf/n] tf]lslbP adf]lhd
x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd a9L ;do sfd u/] jfkt lbOg] eQf ;DaGwL cGo sfo{ljlw
g]kfn ;/sf/n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


28
()= ljz]if ;'ljwf M ;]jfdf jxfn /x]sf sd{rf/Lx?sf] lhDd]jf/Lsf] k|s[ltnfO{ ljrf/ u/L g]kfn
;/sf/n] ljz]if ;'ljwf lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b–!)
pkrf/ vr{
(!= pkrf/ vr{ M -!_ sd{rf/Ln] ;]jf cjlwe/df clws[t:t/sf] sd{rf/L eP afx| dlxgf a/fa/sf] /
;xfos:t/sf] sd{rf/L eP PSsfO; dlxgf a/fa/sf] vfOkfO{ cfPsf] tna /sd;Dd pkrf/ vr{
jfkt kfpg]5 .
-@_ s'g} sd{rf/L jf lghsf] kl/jf/sf] ;b:o la/fdL ePdf pklgod -!_ adf]lhd kfpg]
/sddf ga9\g] u/L b]xfo adf]lhd ePsf] pkrf/ vr{ g]kfn ;/sf/n] lbg]5 M–
-s_ /f]usf] pkrf/sf] lgldQ :jLs[t lrlsT;sn] hf“r ubf{ nfu]sf] z'Ns tyf hf“r
u/L n]lvPsf] k|]l:qmKzg cg';f/ cf}iflw lsg]sf] vr{,
-v_ :jf:Yo ;+:yfdf egf{ x'“bf / pkrf/ u/fp“bf nfu]sf] lan adf]lhdsf] vr{,
-u_ c:ktfn / :jLs[t lrlsT;s klg gePsf] 7fp“df ePsf] pkrf/df ljefuLo k|d'v
afx]s cGo sd{rf/Lsf] xsdf ljefuLo k|d'vn] / ljefuLo k|d'vsf] xsdf
dGqfnosf] ;lrjn] l;kmfl/; u/]sf] vr{,
:ki6Ls/0f M :jLs[t lrlsT;s eGgfn] ;/sf/L ;]jfdf /x]sf jf k|rlnt sfg"g
adf]lhd lrlsT;ssf] ?kdf btf{ ePsf 8fS6/, clws[t slj/fh, Plss[t
lrlsT;f clws[tnfO{ hgfp“5 .
-3_ Knfli6s ;h{/L afx]s ;a} lsl;dsf] lr/kmf/ -;lh{sn ck/]zg_ ubf{
nfu]sf] lan adf]lhdsf] vr{,
-ª_ cfÇgf] 3/ jf 8]/f 5f8L csf]{ lhNnf jf ljb]zdf uO{ cf}iflw pkrf/ u/fp“bf
To:tf] :yfg;Dd k'Ubfsf] / kms{bfsf] la/fdLsf] / s'?jf rflxg] cj:yf eP
Pshgf s'?jf;Ddsf] oftfoft vr{sf] k"/} /sd / vfgf vr{ afkt ;DalGwt
sd{rf/Ln] k|rlnt sfg"g adf]lhd kfpg] b}lgs eQfsf] krxQ/ k|ltzt /sd .
-#_ o; lgod adf]lhd kfpg] pkrf/ vr{ s'g} sd{rf/Ln] k]ZsLsf] ?kdf lng rfx]df ;f]
sf] sf/0f d'gfl;a b]lvP o; lgodsf] cwLgdf /xL kl5 lx;fa a'´fpg] u/L k]ZsL lbg ;lsg]5 .
To;/L k]ZsL lnPsf] /sd kl5 lx;fa ubf{ pkrf/ afkt kfpg] /sd eGbf a9L x'g cfPdf a9L eP
hlt /sd ;DalGwt sd{rf/Lsf] tnaaf6 ls:tfaGbLdf s§L ul/g]5 . To;/L s§L ug'{ kg]{ /sd
e'QmfgL gx'“b} ;DalGwt sd{rf/L jf lghsf] kl/jf/sf] ;b:osf] d[To' ePdf s§L ug{ af“sL /sd ldGxf
x'g]5 .
-$_ ´'¶f Joxf]/f k]z u/L o; lgod adf]lhd pkrf/ vr{ dfu ug]{ jf k|fKt ug]{ sd{rf/L
nufot To:tf] ´'¶f Joxf]/f k|dfl0ft ug]{ :jLs[t lrlsT;s -sd{rf/L ePdf_ pk/ ljefuLo sf/afxL
x'g ;Sg]5 .
-%_ s'g} c:yfoL sd{rf/L la/fdL ePdf cf}iflw pkrf/sf] nflu lgsf;f lb+bf aL; jif{sf]
cjlwnfO{ ;]jfsf] k"/f cjlw dfgL To;sf] cg'kftdf lj/fdL x'g] c:yfoL sd{rf/Ln] u/]sf] ;]jf
cjlwn] lx;fa u/L o; lgod adf]lhd pkrf/ vr{ lbOg]5 .
t/ c:yfoL sd{rf/L ;]jfaf6 cnu x'“bf eg] o; lgod adf]lhd pkrf/ vr{ kfpg] 5}g .

29
-^_ eljiodf ;/sf/L ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfaf6 avf{:t ul/Psf] cj:yfdf
afx]s c? h'g;'s} Joxf]/faf6 sd{rf/L ;]jfaf6 cnu x'“bf o; lgod adf]lhd ;]jf cjlwe/df
kfpg] pkrf/ vr{dWo] s]xL lnO{ jf glnO{ pkrf/ vr{ lng af“sL /x]sf] eP To:tf] af“sL /sd
Psd'i6 lng kfpg]5 .
t/ lga[Qe/0f kfpg] u/L ;]jfaf6 cnu ePsf] sd{rf/Ln] pkrf/ vr{ afkt lng af“sL
/sddf aL; jif{, kRrL; jif{ jf ;f]eGbf a9L ;]jf cjlw ePsf] sd{rf/Ln] qmdzM bz, kGw| / aL;
k|ltzt yk u/L x'g cfpg] /sd Psd'i6 lng kfpg]5 .
-&_ bz jif{ ;]jf cjlw gk'u]sf] s'g} sd{rf/LnfO{ cf}iflw pkrf/sf] nflu vr{ lb+bf o;
lgoddf tf]lsPsf] /sdnfO{ bz jif{ ;]jf u/] jfkt kfpg] /sd dfgL bfdf;fxLn] x'g cfpg] /sd
dfq lbOg]5 .
-*_ o; lgod adf]lhd pkrf/ vr{ dfu ug]{ sd{rf/Ln] sfof{nodf xflh/ x'g g;Sg] u/L
la/fdL ePsf] cj:yfdf la/fdL labf af“sL eP;Dd la/fdL labf g} dfu ug'{ kg]{5 . la/fdL labf
af“sL gePdf dfq cGo labf dfu ug{ ;Sg]5 .
-(_ o; lgod adf]lhd :jf:Yo ;+:yfdf egf{ eO{ jf ljb]zdf uO{ pkrf/ u/fpg' kbf{
afx]s sd{rf/LnfO{ Ps jif{df lghn] vfOkfO{ cfPsf] 8]9 dlxgfsf] tna a/fa/sf] /sd;Dd pkrf/
vr{ lbg ;lsg]5 .
-!)_ o; lgod adf]lhd sd{rf/Ln] kfPsf] pkrf/ vr{sf] clen]v vr{ n]Vg] sfof{non]
/fvL To:tf] ljj/0f ;DalGwt ljefu / lghfdtL lstfavfgfdf clen]v /fVg k7fpg' kg]{5 .
-!!_ ;fwg laxLg b'u{d lhNnfdf sfo{/t sd{rf/LnfO+{ nfu]sf] /f]u :yfgLo :jf:Yo
;+:yfaf6 pkrf/ x'g g;Sg] eO{ lghsf] HofgnfO{ g} hf]lvd x'g] cj:yf k/]df dGqfnosf] ;lrjsf]
:jLs[lt lnO{ To:tf] sd{rf/Lsf] pkrf/sf] nflu To; 7fp“af6 ;a}eGbf glhssf] g]kfn ==========
leqsf] c? s'g} ;'ljwfo'Qm :jf:Yo ;+:yfdf l56f] ;fwgåf/f n}hf“bf / Toxf“af6 kms{bf nfUg] vr{
g]kfn ;/sf/n] Joxf]g]{5 .

(@= yk cfly{s ;xfotf M -!_ ;]jfdf axfn /x]sf] s'g} sd{rf/LnfO{ ;/sf/L sfdsf] l;nl;nfdf
rf]6k6s nfUg uPdf jf :jf:Yo ;]jf pknAw u/fpg] qmddf zf/Ll/s xflg gf]S;fgL x'g uPdf jf
lgh sd{rf/L jf lghsf] klt kTgLnfO{ s8f /f]u nfuL :jb]z jf ljb]zdf pkrf/ ug{ g]kfn
;/sf/åf/f ul7t d]l8sn af]8{n] /f]u ls6fg u/L l;kmfl/; u/] sf] cfwf/df lgod (! sf] pklgod
-!_ adf]lhd kfpg] pkrf/ vr{sf] cltl/Qm b]xfosf] ;ldltsf] l;kmfl/;df g]kfn ;/sf/n] plrt
7x/fPsf] yk cfly{s ;xfotf /sd lbOg]5 M–
-s_ ;fdfGo k|zf;g dGqfnosf] ;lrj – cWoIf
-v_ cy{ dGqfnosf] ;lrj – ;b:o
-u_ dGqfnosf] ;lrj – ;b:o
-3_ dGqfnon] tf]s]sf] al/i7 lrlsT;s – ;b:o
-ª_ dGqfnosf] lrlsT;f ;]jf dxfzfvf k|d'v – ;b:o ;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] yk cfly{s ;xfotf ;DaGwL sfuhft k|fKt ePsf]
ldltn] ;ft lbgleq g]kfn ;/sf/ ;dIf l;kmfl/; k]z ug'{ kg]{5 .

 rf}yf] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
30
(#= czQm j[lQ M -!_ s'g} sd{rf/L ;/sf/L sfdsf] l;nl;nfdf b'3{6gfdf k/L c+ue+u ePsf] jf
rf]6k6s nfu]sf] sf/0fn] zf/Ll/s jf dfgl;s ?kdf ;/sf/L ;]jfsf] nflu czQm ePdf To:tf]
sd{rf/Ln] lghsf] hLljsfsf] lgldQ af“r'Gh]n;Dd czQm j[lQsf] ¿kdf pklgod -@_ df n]lvP
adf]lhdsf] lga[Qe/0f ;lxt pklgod -#_ df n]lvP adf]lhdsf] czQm eQf kfpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd czQm ePsf] sd{rf/Lsf] ;]jf cjlw lga[Qe/0f kfpg] cj:yfdf
k'u]sf] eP lghn] tTsfn vfOkfO{ cfPsf] -sfod d'sfod e} sfd u/]sf] jf lgod $# adf]lhd
lgldQ e} sfd u/]sf] eP ;f]sf] ;d]t_ tnan] P]gsf] bkmf $* adf]lhd lx;fa u/L x'g cfpg] /sd
a/fa/ czQm lga[Qe/0f kfpg]5 . To:tf] czQm ePsf] sd{rf/Lsf] ;]jf cjlw lga[Qe/0f kfpg]
cj:yfdf k'u]sf] geP P]g adf]lhd lga[Qe/0f kfpg] jif{ k'¥ofpg gk'u k|To]s k"/f jf rfgr'g
jif{sf] lgldQ bfdf;fxLaf6 /sd s§L u/L af“sL x'g cfpg] /sd lgj[Qe/0f jfkt kfpg]5 . o;/L
s§L ubf{ Ps ltxfO{eGbf a9L /sd s§L ul/g] 5}g .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd czQm ePsf] sd{rf/LnfO{ rf]6k6ssf] cj:yf x]/L cfly{s
;xfotf afkt kRrL; xhf/ ?k}of“;Ddsf] /sd lbg ;lsg]5 . o;/L cfly{s ;xfotf glbPsf]
cj:yfdf lgh tTsfn axfn /x]sf] pRrtd kbsf] -sfod d'sfod u/]sf] jf lgod $# adf]lhd
lgldQ eO{ sfd u/]sf] eP ;f] kbsf] ;d]t_ clGtd :s]nsf] lx;fan] pklgod -@_ adf]lhd czQm
lga[Qe/0f kfpg]5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd rf]6k6s nfUg uO{ pkrf/ u/fp“bf nfUg] pkrf/ vr{sf] zt
k|ltzt /sd ;DalGwt sd{rf/Ln] kfpg]5 . o:tf] pkrf/ vr{ kfPsf] sf/0fn] To:tf] sd{rf/Ln]
kl5 lj/fdL x'“bf lgod (! sf] pklgod -!_ adf]lhd kfpg ;Sg] pkrf/ vr{ kfpgdf s'g} afwf
k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-%_ sd{rf/Ln] czQmtf afkt pklgod -@_ adf]lhd kfpg] czQm lgj[lQe/0fsf] cltl/Qm
yk kfpg] dfl;s czQm eQfsf] /sd lghn] vfOkfO cfPsf] tnasf] aL; k|ltzt a/fa/ x'g]5 .
:ki6Ls/0f M czQm j[lQ kfPsf jf kfpg] 7xl/Psf sd{rf/Ln] kl5 s'g} ;]jfdf k'gM k|j]z kfPdf
lghn] of] lgoddf n]lvPsf] czQm j[lQ kfpg] 5}g . t/ vfOkfO{ ;s]sf] czQm j[lQ jf cltl/Qm
cfly{s ;xfotf /sd eg] lkmtf{ ug'{ kg]{ 5}g .
-^_ czQm j[lQ kfpg] 7xl/Psf] jf kfO/x]sf] s'g} sd{rf/Lsf] d[To' ;f] czQmj[lQ kfpg
z'? ePsf] ldltn] ;ft jif{leq ePdf ;f] ;ft jif{ k"/f x'g af“sL cjlw jfkt kfpg] czQm j[lQ
cg'bfgsf] ?kdf Psd'i6 /sd To:tf] sd{rf/Lsf] kl/jf/sf] ;b:odWo] g]kfn ;/sf/n] plrt
7x¥ofPsf] JolQmnfO{ lbOg]5 .
-&_ s'g} sd{rf/Ln] hfgfhfg cfÇg} uDeL/ nfk/jfxLn] ubf{ c+ue+u ePsf] jf rf]6 k6s
nfu]sf] sf/0fn] czQm ePsf]df eg] o; lgod adf]lhdsf] ;'ljwf kfpg] 5}g .
($= c+ue+u eP jf rf]6k6s nfu] afkt kfpg] ;'ljwf M -!_ s'g} sd{rf/L ;/sf/L sfdsf] l;nl;nfdf
rf]6k6s nfUg uO{ ;]jfaf6 cjsfz lng' kg]{ geP tfklg ;f] rf]6k6ssf] sf/0faf6 lghsf] Ifdtf
j[l4nfO{ afwf kg]{ ePdf To:tf] sd{rf/LnfO{ nfu]sf] rf]6k6ssf] cj:yfsf] ljrf/ u/L lghn]
vfOkfO{ cfPsf] tnasf] clGtd :s]nsf] tna j[l4 jf bz xhf/ ?k}of“;Dd Psd'i6 /sd cfly{s
;xfotf lbg ;lsg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] rf]6k6ssf] pkrf/ u/fpg cfjZos kg]{ cjlwe/sf] lgldQ
sd{rf/Ln] lghsf] s'g} klg ;l~rt labfaf6 labf s§f gx'g] u/L k"/f tna ;lxtsf] yk la/fdL labf
kfpg]5 .

31
-#_ pklgod -@_ adf]lhd pkrf/ u/fp“bf nfu]sf] ztk|ltzt /sd To:tf] sd{rf/Ln]
kfpg]5 . To:tf] pkrf/ vr{ kfPsf] sf/0fn] To:tf] sd{rf/Ln] kl5 la/fdL x'“bf lgod (! sf]
pklgod -!_ adf]lhd kfpg ;Sg] pkrf/ vr{ kfpgdf s'g} afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
-$_ s'g} sd{rf/Ln] hfgfhfg cfÇg} uDeL/ nfk/jfxLn] rf]6k6s nufPsf] sf/0fn] c+ue+u
ePsf]df o; lgod adf]lhdsf] ;'ljwf kfpg] 5}g .
(%= c;fwf/0f kfl/jfl/s j[lQ tyf pkbfg M -!_ s'g} sd{rf/Lsf] ;/sf/L sfdsf] l;nl;nfdf b'3{6gfdf
k/L tTsfn d[To' ePdf jf To;sf] sf/0faf6 lgsf] gx'“b} kl5 d[To' ePdf lghsf] kTgL jf kltnfO{
5'§} cfhLjg dfl;s kfl/jfl/s j[lQsf] ?kdf P]gsf] bkmf $* sf] pkbkmf -@_ cg';f/sf] Go"gtd
lgj[lQe/0fsf] krf; k|ltztn] x'g cfpg] /sd / yk pkbfgsf] ?kdf d[ts sd{rf/Ln] vfOkfO{
cfPsf] tnasf] tLg dlxgfsf] /sd Psd'i6 lbOg]5 .
-@_ sd{rf/Lsf] ljwjf kTgLnfO{ b]xfo adf]lhdsf] cj:yfdf dfq dfGotf lbOg]5 M–
-s_ pko'{Qm sf/0faf6 d[To' x'g] 36gf 36\g' cl3 To:tf] sd{rf/L;“u a}jflxs
;DaGw eO;s]sf] x'g kg]{5 .
-v_ sd{rf/Lsf] d[To' ePsf] ;dodf lgh;“u ;“uf]ndf a;]sf] x'g' kg]{5 .
-#_ ljwjf kTgL gePdf jf kltsf] d[To' cl3 lghaf6 5'l§;s]sf] ePdf jf To:tf] ljwjf
kTgLsf] k'glj{jfx x'g' eGbf klxn] hGd]sf] lgh d[ts sd{rf/Lsf] ;Gtlt jf wd{k'qnfO{ pklgod -!_
df tf]lsPsf] k6s] pkbfg bfdf;fxLn] Psd'i6 lbg ;lsg]5 . t/ c7f/ jif{eGbf sd pd]/sf ;Gtlt
jf wd{k'q /x]5g\ eg] lghx?sf] u'hf/fsf] lgldQ g]kfn ;/sf/n] lghx?nfO{ c7f/ jif{ pd]/
gk'u'Gh]n;Ddsf] nflu bfdf;fxLn] ljwjf kTgLn] kfpg] kfl/jfl/s j[lQsf] c°sf] b'O{ ltxfO{df ga9\g]
u/L dgfl;j 7x/fPsf] b/n] yk kfl/jfl/s j[lQ klg lbg ;Sg]5 .
-$_ d[t sd{rf/Lsf] ljwjf kTgL jf ljw'/ klt, ;Gtlt jf wd{k'q /x]g5g\ / lgh
sd{rf/Lsf] cfl>t cfdf afa' b'a} jf tLdWo] s'g} Ps /x]5g\ eg] lghx?sf] u'hf/fsf] lgldQ ljwjf
:qLn] kfpg] kfl/jfl/s j[lQsf] c°sf] b'O{ ltxfOdf ga9\g] u/L cfhLjg kfl/jfl/s j[lQ klg lbg
;lsg]5 .
-%_ d[t sd{rf/Lsf] ljwjf kTgL, ljw'/ klt jf ;Gtltsf] xsdf s'g} ljjfb ePdf g]kfn
;/sf/n] plrt / Gofo;“ut tl/sfaf6 sf/afxL ug{ ;Sg]5 .
-^_ d[Q sd{r/Lsf] ljwjf kTgL, ;GttL, wd{k'q jf cfdf afa' s'g} /x]g5g\ / To:tf]
sd{rf/Lsf] cfl>t bfh' efO jf cljjflxtf lbbL alxgLx? jf tLdWo] s'g} /x]5g\ eg] lghx?sf]
u'hf/fsf] lgldQ g]kfn ;/sf/n] dgfl;j b]v]sf] cjlw;Ddsf] nflu bfdf;fxLn] ljwjf :qLn] kfpg]
kfl/jfl/s j[lQsf] c·sf] b'O{ ltxfO{df ga9\g] u/L dgfl;j 7x/fPsf] b/n] kfl/jfl/s j[lQ k|bfg ug{
;Sg]5 .
(^= z}lIfs tyf ;Gtlt j[lQ M -!_ s'g} sd{rf/Lsf] ;/sf/L sfdsf] l;nl;nfdf b'3{6gfdf k/L d[To' ePdf jf
;f]xL sf/0fn] ubf{ cfhLjg sfd ug{ g;Sg] ePdf To:tf] d[t jf czQm sd{rf/Lsf] a9Ldf b'O{
;GtltnfO{ c7f/ jif{sf] pd]/ gk'u'Gh]n b]xfosf] b/n] jflif{s z}lIfs j[lQ lbOg]5 M–
-s_ clws[t txsf] sd{rf/Lsf] k|To]s ;GtltnfO{ b'O{ xhf/ rf/ ;o ?k}of“,
-v_ ;xfos txsf] sd{rf/Lsf] k|To]s ;GtltnfO{ Ps xhf/ cf7 ;o ?k}of“ .
-@_ ;/sf/L sfdsf] l;nl;nfdf d[To' ePsf] sd{rf/Lsf] a9Ldf b'O{ ;GtltnfO{ pklgod -
!_ adf]lhdsf] z}lIfs j[lQ nufot d[t sd{rf/L axfn /x]sf] kbsf] z'? tna :s]nsf] b]xfo
adf]lhdsf] k|ltztsf b/n] ;Gtlt j[lQ lbOg]5 M–
32
sd{rf/Lsf] kb z'? tnasf] k|ltzt
-s_ afx|f}+ txsf] clws[t (
-v_ P3f/f}+ txsf] clws[t !)
-u_ bzf}+ txsf] clws[t !!
-3_ gjf}+ txsf] clws[t !@
-ª_ cf7f}+ txsf] clws[t !#
-r_ ;ftf}+ txsf] clws[t !$
-5_ 5}7f}+ txsf] clws[t !%
-h_ ;xfos kfrf}+ tx !^
-´_ ;xfos rf}+yf] tx !&

-`_ ===========

-6_ ===========

-7_ ===========
-#_ pklgod -@_ adf]lhd j[lQ ;DalGwt ;Gtltn] c7f/ jif{ pd]/ k"/f gu/];Dd kfpg]5 .
:ki6Ls/0f M o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu æ;GtltÆ eGgfn] ;DalGwt sd{rf/Lsf] 5f]/f jf 5f]/L
;D´g' k5{ .

(&= ;ldlt ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} sd{rf/Lsf] ;]jfdf axfn /x“bfsf avt b'3{6gfdf k/L d[To'
ePdf, rf]6k6s nflu pkrf/ ug'{ k/]df jf cfhLjg czQm ePdf lghn], lghsf] kl/jf/ jf
;Gtltn] kfpg] j[lQ, pkrf/ vr{ jf pkbfgsf] ;DaGwdf l;kmfl/; ug{ b]xfosf ;b:ox? ePsf]
;ldlt /xg]5 M–
-s_ sf7df8f} pkTosf l:yt ;/sf/L sfof{nosf sd{rf/Lsf] xsdf –
-!_ ;fdfGo k|zf;g dGqfnosf] k|ltlglw
-@_ cy{ dGqfnosf] k|ltlglw
-#_ dGqfnosf] k|ltlglw
-$_ ;DalGwt sd{rf/L sfo{/t sfof{nosf] k|d'v
-v_ sf7df8f}+ pkTosf afx]s cGo lhNnf l:yt ;/sf/L sfof{nosf] sd{rf/Lsf] xsdf–
-!_ ;DalGwt lhNnfsf] k|d'v lhNnf clwsf/L
-@_ ;DalGwt lhNnfsf] sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{nosf] k|d'v
-#_ lhNnf :jf:Yo k|d'v
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ul7t ;ldltnfO{ s'g} sd{rf/Lsf] ;]jfdf axfn /x“bfsf avt
b'3{6gfdf k/L d[To' ePsf] xf] jf xf]Og jf c;Qm 5 jf 5}g jf b'3{6gfdf k/L rf]6k6s nfu]sf] xf]
jf xf]Og eGg] ;DaGwdf ;d]t l;kmfl/; ug]{ clwsf/ x'g]5 .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
33
-#_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhdsf] l;kmfl/; b]xfosf sfuhftx?sf] cfwf/df ug'{ kg]{5 M–
-s_ d[To' ePsf]df d[To' btf{ k|df0fkq,
-v_ ;/hldg d'r'Nsf jf k|x/L k|ltj]bg,
-u_ pkrf/ u/fPsf] c:ktfnsf] sfuhft jf lan,
-3_ pkrf/ ug'{ kg]{ sd{rf/L sfo{/t lgsfosf] l;kmfl/; .
(*= jLdfsf] Joj:yf M -!_ s'g} sd{rf/Lsf] ;]jfdf 5b} d[To' ePdf P]gsf] bkmf $# adf]lhd jLdf jfkt
Ps nfv krf; xhf/ ?k}of“ P]gsf] bkmf %) sf] pkbkmf -%_ adf]lhdsf] JolQmnfO{ lbOg]5 .
-@_ ;]jfdf sfo{/t sd{rf/Lx?sf] sfdsf] l;nl;nfdf x'g;Sg] zf/Ll/s Ifltsf] nflu
g]kfn ;/sf/n] cy{ dGqfnosf] k/fdz{ lnO{ Joj;flos jLdfsf] sfo{ of]hgf agfO{ nfu" ug]{5 .
-#_ ;]jfdf axfn /x]sf k|To]s sd{rf/Ln] k|To]s 5 dlxgfdf cfÇgf] :jf:Yosf] k/LIf0f
u/fO{ To;sf] clen]v cfk"m jxfn /x]sf] sfof{nodf /fVg' kg{]5 .
((= lgj[Qe/0f ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ pd]/ jf ;]jf cjlwsf] sf/0faf6 clgjfo{ cjsfz kfpg]
sd{rf/Ln] cjsfz x'g] ldlteGbf 5 dlxgf cufj} lghfdtL lstfjvfgfn] tf]s]sf] kmf/fd e/L cfkm"
axfn /x]sf] sfof{no dfkm{t lghfdtL lstfavfgfdf clgjfo{ ?kn] k7fpg' kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] kmf/fd eg{ gkfpb} s'g} sd{rf/Lsf] d[To' ePdf To:tf] d[t
sd{rf/Ln] OR5fPsf] JolQmn] / s;}nfO{ gOR5fPsf] eP lghsf] kl/jf/sf ;b:odWo] b]xfosf]
qmdfg';f/ hf] hLljt 5 p;}n] ;DalGwt clwsf/L ;dIf 5 dlxgfleq kmf/fd e/L k7fpg' kg{]5 M–

-s_ ;uf]nsf] klt jf kTgL,


-v_ ;uf]nsf] 5f]/f,
-u_ ;uf]nsf] cljjflxtf 5f]/L, wd{k'q jf cljjflxtf wd{k'qL,
-3_ ;uf]nsf] afa', cfdf,
-ª_ cfkm}n] kfngkf]if0f ug{'kg{] k'?if sd{rf/Lsf] xsdf afh], aHo} / dlxnf
sd{rf/Lsf] xsdf ;f;', ;;'/f / 5f]/fkl§sf] gflt,
-r_ leGg a;]sf] klt jf kTgL,
-5_ leGg a;]sf] 5f]/f,
-h_ leGg a;]sf] cljjflxtf 5f]/L, afa' / cfdf,
-em_ ;uf]nsf] bfh' efO{, ljwjf 5f]/f a'xf/L / 5f]/fkl§sf] cljjflxtf gfltgL,
-`_ ;uf]nsf] cljjflxtf lbbL, alxgL / ljjflxtf 5f]/L,
-6_ ;uf]nsf] elthf, elthL, ;f}t]gL cfdf, leGg a;]sf 5f]/fkl§sf] gflt, cljjflxtf
gfltgL,
-7_ ;uf]nsf] sfsf, ljwjf sfsL, efpHo", efO{ a'xf/L, gfltgL a'xf/L,
-8_ leGg a;]sf] bfh', efO{,

34
-9_
ljjflxtf lbbL, alxgL, leGg a;]sf afh], jHo}, ljwjf 5f]/f a'xf/L, gfltgL
a'xf/L, elthf .
:ki6Ls/0fM Ps} qmddf PseGbf a9L gft]bf/x? tf]lsPsf] eP ;f] qmddf
tf]lsPsf] ;a} gft]bf/x?n] a/fa/ lx;fjdf d[t sd{rf/Lsf] lgj[te/0f kfpg
;Sg]5g\ .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd kmf/fd k|fKt ePkl5 lghfdtL lstfjvfgfn] cfjZos
hf“ra'em u/L cjsfz k|fKt sd{rf/L jf d[t sd{rf/Lsf] lgj[te/0f kfpg] gft]bf/nfO{ g]kfn
;/sf/n] tf]s]sf] 9f“rfdf lgj[Qe/0fsf] clwsf/kq lbg' kg{]5 .
-$_ lgj[Qe/0fsf] nflu kmf/fd e/L k7fpg] JolQmn] s'g 7]ufgfdf lgj[Qe/0fsf] nflu
clwsf/kq k7fO{ lbg' kg{] xf] ;f] s'/f vf]nL lghfdtL lstfjvfgfdf n]vL k7fpg' kg{]5 / ;a} /Lt
k'u]sf]df ;DalGwt JolQmn] kfpg] u/L k}+tL; lbgleq lgj[Qe/0fsf] clwsf/kq ;DalGwt JolQmnfO{
k7fO{ lbg' k5{ .
!))= j/a'´f/y gu/]df pkbfg jf lgj[Qe/0f /f]Ssf ug{ ;lsg] M ;]jf lgj[Q sd{rf/Ln] a'´fpg' kg{]
;/sf/L gubL, lhG;L / sfuhft lgodfg';f/ ga'´fPdf To;/L gj'´fPsf] cjlw;Ddsf] nflu lghn]
kfpg] pkbfg jf lgj[Qe/0f /f]Ssf ug{ ;lsg]5 . To:tf] ;/sf/L gubL, lhG;L / sfuhft a'´ \g' kg{]
sd{rf/Ln] klg tf]lsPsf] ;do d} a'l´lng' kg{]5 .
kl/R5]b–!$
;]jf cjlw yk ug{]
!)!= pd]/ k"/f eO{ cjsfz x'g] sd{rf/Lsf] ;]jf cjlwdf yk M P]gsf] bkmf $% sf] pkbkmf -!_ adf]lhd
;f7L jif{ pd]/ k"/f eO{ cjsfz kfpg] sd{rf/LnfO{ ;f]xL bkmfsf] pkbkmf -@_ adf]lhd g]kfn
;/sf/n] b]xfosf] cfwf/df tLg jif{sf] Ps cjlw yk ug{ ;Sg]5 M–
-s_ cjsfz x'g] sd{rf/L ;]jfdf sfdsfh rnfpg cTofjZos b]lvPdf .
-v_ cfjsfz x'g] sd{rf/Lsf] kl5Nnf] b'O{ jif{sf] sfo{ ;Dkfbgsf] d"Nof°gsf] :t/
sDtLdf pQd /x]df .

t/ s'g} sd{rf/L lgnDag ePsf]df ;f] cjlwdf / s'g} lsl;dsf] ljefuLo
;hfo kfPsf]df ;]jf cjlw yk ul/g] 5}g .
kl/R5]b–!%
;hfo / k'g/fj]bg

!)@= ;hfo lbg] / k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/L M -!_ P]gsf] bkmf &@ sf] v08 -s_ adf]lhd ;hfosf]
cfb]z lbg kfpg] clwsf/L / ;f] ;hfo pk/ k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/L jf lgsfo b]xfo adf]lhd
x'g]5 M–
-s_ sfof{no k|d'v / lghsf] sfof{nosf] sd{rf/Lsf] ;DaGwdfM
l;=g+= kb ;hfo lbg] k'g/fj]bg ;'Gg]
clwsf/L clwsf/L

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
35
!= sfof{no k|d'v ;DalGwt clws[t ;DalGwt
afx]s ;xfos :t/sf] sfof{no ljefuLo k|d'v
txsf] sd{rf/L k|d'v
@= ;xfos txsf] ;DalGwt ;DalGwt
sfof{no k|d'v lhNnf:t/Lo ljefuLo k|d'v
sfof{no k|d'v
#= sfof{no k|d'v ;DalGwt dGqfnosf] ;lrj
afx]s cGo clws[t ljefuLo k|d'v
sd{rf/L
$= clws[t txsf] dGqfnosf] ;lrj g]kfn ;/sf/,
sfof{no k|d'v dlGqkl/ifb\
-v_ dGqfnosf sd{rf/L, ljefuLo k|d'v tyf ljefu / If]qLo sfof{nosf sd{rf/Lx?sf]
;DaGwdf M
l;=g+= kb ;hfo lbg] k'g/fj]bg ;'Gg]
clwsf/L clwsf/L
!= ;xfos txsf] ;DalGwt ljefuLo dGqfnosf] ;lrj
sd{rf/L k|d'v /
dGqfnosf] xsdf
ljefuLo k|d'vn]
tf]s]sf] clws[t
@= ljefuLo k|d'v ;DalGwt ljefuLo dGqfnosf] ;lrj
afx]s clws[t k|d'v
txsf] cGo
sd{rf/L
#= P3f/f}+ tx dGqfnosf] ;lrj g]kfn ;/sf/,
;Ddsf ljefuLo dlGqkl/ifb\
k|d'v
$= afx|f+} txsf] g]kfn ;/sf/, g]kfn ;/sf/,
ljefuLo k|d'v dlGqkl/ifb\ dlGqkl/ifb\
jf sd{rf/L
!)#= lgnDag / ;kmfO{sf] df}sf M -!_ s'g} sd{rf/LnfO{ lgnDag ug{' k/]df ;hfosf] cfb]z lbg kfpg]
clwsf/Ln] lgnDag kq / P]gsf] bkmf *) sf] pkbkmf -!_ adf]lhd ;kmfO{ k]z ug{ n]lvPsf] kq
;DalGwt sd{rf/LnfO{ a'´fpg' kg{]5 .
-@_ ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] s'g} sd{rf/L;“u ;kmfO{ dfu ug{'eGbf cufj} :jo+
jf s'g} cGo clws[tåf/f P]gsf] bkmf *) sf] pkbkmf -@_ adf]lhd ljefuLo hf“ra'´ u/fO{ lghsf]
7x/ ;lxtsf] k|ltj]bg lng ;Sg]5 .
!)$= hf“ra'´ ug]{ clws[tn] ckgfpg] sfo{ljlw M -!_ hf“ra'´ ug{] clws[tnfO{ b]xfosf] sfo{ljlw ckgfO{
ljefuLo hf“ra'´sf] sf/afxL rnfpg] clwsf/ x'g]5 M–

36
-s_ aofg u/fpg], lnlvt k|df0fx? bflvn u/fpg] / ;fIfLsf] gfddf ;dfXfg hf/L
ug{] cflb ljifodf cbfntnfO{ eP ;/xsf] clwsf/ .
-v_ cleof]u nfu]sf] sd{rf/Lsf] /f]xj/df ;a't k|df0f a'´\g] .
-u_ cleof]u nfu]sf] sd{rf/LnfO{ ;fIfL;“u lh/x ug{ / cleof]u lj?4 ;a't k|df0f
bflvn ug{] df}sf lbg] .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] hf“ra'´sf] sfd ;lsP kl5 cfb]z lbg kfpg] clwsf/L ;dIf
hf“ra'´ clws[tn] k|ltj]bg k]z ug'{ kg{]5 . lghn] To:tf] k|ltj]bgdf ;hfo ;DaGwL sf/0f ;lxtsf]
cfÇgf] 7x/sf] ;fy} hf] ePsf] ;a't k|df0f klg bflvn ug'{ kg{]5 .
!)%= ljefuLo hf“ra'´ u/fpg' gkg]{ M b]xfosf] cj:yfdf ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] s'g}
sd{rf/LnfO{ b]xfosf] ljefuLo ;hfo ug{] ;DaGwdf ljefuLo hf“ra'´ u/fO{ /xg' kg{] 5}g M–
-s_ P]gsf] bkmf &@ sf] v08 -s_ adf]lhdsf] ;fdfGo ;hfo ug{' k/]df .
-v_ efuL kQf gnfu]sf] jf c? s'g} sf/0fn] ;Dks{ :yflkt ug{ c;Dej ePsf]
sd{rf/LnfO{ ljefuLo ;hfo ug{' k/]df .
-u_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf cbfntaf6 ck/fwL k|dfl0ft ePsf]
cfwf/df s'g} sd{rf/LnfO{ ljefuLo ;hfo lbg' k/]df .
!)^= ;kmfO{ ;Gtf]ifhgs gx'gfsf] sf/0f v'nfpg' kg{] M ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] s'g}
sd{rf/Ln] P]gsf] bkmf *! adf]lhd :ki6Ls/0f dfu ubf{ To; cl3 P]gsf] bkmf *) sf] pkbkmf -!_
adf]lhd k]z x'g cfPsf] ;kmfO{ ;Gtf]ifhgs gePdf To:sf] sf/0f klg v'nfpg' kg{]5 . To:tf]
sd{rf/Lsf] ;DaGwdf P]gsf] bkmf *) sf] pkbkmf -@_ adf]lhd ljefuLo hf“ra'´ u/fOPsf] eP ;f]
sf] glthf ;d]t pNn]v u/L k|:tfljt ;hfosf] cf}lrTo klg pQm :ki6Ls/0fdf v'nfpg' kg{]5 .
!)&= nf]s ;]jf cfof]usf] k/fdz{ lng] sfo{ljlw M s'g} sd{rf/LnfO{ ljefuLo ;hfosf] cfb]z lbg'eGbf
klxn] ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] P]gsf] bkmf *# adf]lhd nf]s ;]jf cfof]usf] k/fdz{sf]
lgldQ n]vL k7fp“bf tT;DaGwdf k|:t't ePsf ;kmfO{, :ki6Ls/0f tyf ;a't k|df0f ;d]tsf] d"Nof°g
u/L ;f] cfwf/df 7x/ ug{ vf]lhPsf] ljefuLo ;hfo ;d]t k|:tfljt u/L ;DalGwt ;a} ;Ssn
sfuhft ;lxtsf] kmfon ;+nUg /fvL k7fpg' kg{]5 .
!)*= ;hfosf] cfb]z / gSsn ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ sd{rf/L pk/ s'g} ljefuLo ;hfosf] lg0f{o ubf{
;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] ;DalGwt sd{rf/LnfO{ ;kmfO{ jf :ki6Ls/0f k]z ug{ kof{Kt
df}sf k|bfg eP gePsf] ;d]t ljrf/ u/L lgh sd{rf/Laf6 k]z ePsf] ;kmfO{, :ki6Ls/0f tyf
pknAw ;Dk"0f{ ;a't k|df0fsf] ;d'lrt d"Nof°g u/L :ki6 sf/0f v'nfO{ lg0f{o ug{' kg{]5 . o;/L
;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] ;hfosf] cfb]zsf] ;DaGwdf cfÇgf] :ki6 /fo;fy cg';"rL–!*
adf]lhd lg0f{o ug{' kg{]5 .
-@_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} sd{rf/LnfO{ Pp6f ;hfo
k|:tfljt u/L ;kmfO{, :ki6Ls/0f dfu u/]/ kl5 csf{] ;hfo lbg] u/L lg0f{o ug'{ x“'b}g .
t/ s'g} sf/0f k/L 36L jf a9L ;hfo ug{' kg{] cj:yf k/]df lgod !)^ / !)& sf]
sfo{ljlw k'gM k"/f ug{' kg{]5 .
-#_ ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] pklgod -!_ adf]lhd s'g} klg sd{rf/LnfO{
ljefuLo ;hfo lbg] lg0f{o ubf{ lg0f{o ldlt eGbf klxn] b]lv nfu" x'g] u/L lg0f{o ug{' x'“b}g .

37
-$_ ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Lsf] ;DaGwdf pklgod -!_ adf]lhd ePsf]
ljefuLo ;hfosf] cfb]zsf] Ps k|lt gSsn ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] ;DalGwt
sd{rf/LnfO{ ljgf b:t'/ lbg' kg{]5 .
!)(= k/fdz{ ;ldltsf] u7g M s'g} sd{rf/L pk/ P]gsf] bkmf &@ sf] v08 -v_ adf]lhdsf] ;hfosf]
cfb]z lbg' cl3 ;hfo lbg kfpg] clwsf/Ln] rfx]df lghnfO{ k/fdz{ lbg g]kfn ;/sf/n] k/fdz{
;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
!!)= k'g/fj]bgsf] sfo{ljlw M s'g} sd{rf/Ln] P]gsf] bkmf &@ sf] v08 -s_ adf]lhd cfkm"nfO{ lbPsf]
ljefuLo ;hfo lj?4 k'g/fj]bg lbg' k/]df b]xfo adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfpg' kg{]5 M–
-s_ k'g/fj]bg ug{] sd{rf/Ln] cfÇg} gfdaf6 k'g/fj]bg lbg' kg{]5 / To:tf] k'g/fj]bg
plrt / cfb/;"rs efiffdf n]lvPsf] x'g' kg{]5 .
-v_ k'g/fj]bg ug{] sd{rf/Ln] k'g/fj]bgsf] ;fydf cfÇgf] ;kmfO{sf] lgldQ hf] ePsf]
;a't k|df0f ;+nUg /fVg'sf ;fy} h'g cfb]zsf] lj?4 k'g/fj]bg ul/Psf] xf] ;f]
cfb]zsf] gSsn ;d]t ;+nUg ug{' kg{]5 .
-u_ k'g/fj]bg lb+bf k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/LnfO{ ;Daf]wg u/L lghsf] sfof{nodf
k'g/fj]bg btf{ u/fpg' kg{]5 .
-3_ ;hfosf] cfb]z kfPsf] ldltn] k}+tL; lbgleq k'g/fj]bg lbg' kg{]5 .
t/ k'g/fj]bgsf] Dofb g3fO{ k'g/fj]bg ug{] JolQmn] kof{Kt sf/0f b]vfO{
lgj]bg lbPdf k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] d'gfl;a 7x/fPdf 5 dlxgf;Dddf k/]sf]
k'g/fj]bgnfO{ btf{ ug{ ;Sg]5 .
!!!= k'g/fj]bg dfly ljrf/ tyf lg0f{o M -!_ s'g} sd{rf/Ln] cfkm" pk/sf] ljefuLo ;hfosf] cfb]z lj?4
lbPsf] k'g/fj]bg lgod !!) adf]lhdsf] /Lt k'u]sf] gePdf k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] To:tf]
k'g/fj]bg lng c:jLsf/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ cg';f/ c:jLsf/ ul/Psf afx]s btf{ ul/Psf c? ;a} k'g/fj]bgx?df
k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] b]xfosf s'/fx?sf] ljrf/ ug{' kg{]5 M–
-s_ ;hfosf] cfb]zdf cfwf/ lnOPsf s'/fx?sf] oyfy{tf k|dfl0ft eO;s]sf] 5 jf
5}g,
-v_ k|dfl0ft eO;s]sf s'/fx? ;hfo ug{sf] lgldQ kof{Kt 5g\ jf 5}gg\,
-u_ ;hfo u/]sf] 7Ls, kof{Kt, ckof{Kt jf a9L s] 5 <
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ljrf/ ul/;s]kl5 k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] k'g/fj]bsnfO{
lbOPsf] ;hfo ;b/ jf ab/ ug{] jf To:tf] ;hfonfO{ 36fpg] u/L clGtd cfb]z lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b–!^
ljljw
!!@= sDkgLsf] :yfkgf / Jofkf/ Joj;fo tyf lghL k|flS6; ug{ :jLs[lt lng' kg{]M P]gsf] bkmf %(
adf]lhd s'g} a}+s jf sDkgLsf] :yfkgf, /lhi6«]zg jf ;+rfngsf] sfddf efu lng, s'g} Jofkf/ jf
Joj;fo ug{ jf lghL k|flS6; ug{ jf cGoq s'g} k|sf/sf] ;]jf :jLsf/ ug{ rfxg] clws[t txsf
sd{rf/Ln] dGqfnoaf6 / ;xfos txsf sd{rf/Ln] ljefuLo k|d'vaf6 :jLs[lt lng' kg{]5 .

38
!!#= ;DklQ ljj/0f k]z ug{' kg{] M of] lgodfjnL k|f/De x'“bf axfn /x]sf ;a} sd{rf/Ln] of] lgodfjnL
nfu" ePsf] tLg dlxgfleq / gof“ lgo'lQm x'g] sd{rf/Ln] lgo'lQm kfPsf] Ps dlxgfleq cg';"rL–!(
adf]lhd ;DklQ ljj/0f tof/ u/L b]xfo adf]lhd k]z ug{' kg{]5 M–
-s_ clws[t txsf sd{rf/Ln] b'O{ k|lt ;DklQ ljj/0f tof/ u/L dGqfnodf k]z
ug{'kg{]5 . To;/L k]z ePsf] ;DklQ ljj/0fsf] Ps k|lt dGqfnon] /fvL csf{] k|lt
;fdfGo k|zf;g dGqfnodf k7fpg' kg{]5 .
-v_ ;xfos txsf sd{rf/Ln] Ps k|lt ;DklQ ljj/0f tof/ u/L ;DalGwt ljefuLo
k|d'v ;dIf k]z ug{' kg{]5 .
!!$= crn ;DklQ vl/b u/]sf] hfgsf/L lbg' kg{] M sd{rf/Ln] cfÇgf] jf cfÇgf] kl/jf/sf] s'g} ;b:osf]
gfddf s'g} crn ;DklQ vl/b u/L jf cGo tl/sfåf/f k|fKt u/]df To;/L vl/b jf k|fKt u/]sf]
Ps dlxgfleq To; jfkt nfu]sf] df]n ;d]tsf] ljj/0f vf]nL cfÇgf] sfof{nodf k]z ug'{ kg{]5 .
!!%= sa'lnotgfdfsf] 9f“rf M P]gsf] bkmf #^ sf] pkbkmf -@_ sf] k|of]hgsf] nflu sa'lnotgfdfsf] 9f“rf
cg';"rL–@) adf]lhd x'g]5 .
!!^= ax' ljjfx, afn ljjfx, cgd]n ljjfxdf k|ltaGw M s'g} sd{rf/Ln] d'n'sL P]g ljxfaf/Lsf] dxnsf]
ljk/Lt x'g] u/L ax' ljjfx, afn ljjfx / cgd]n ljjfx ug{', u/fpg' x'“b“}g .
!!&= xfgL gf]S;fgL k'¥ofpg gx'g] M o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} klg
sd{rf/Ln] c;fjwfgL;fy jf cg'zf;gdf g/xL jf hfgfhfg q'6Lk"0f{ 9+uaf6 sfd u/L g]kfn ;/sf/
jf ;/sf/L sfof{nonfO{ s'g} k|sf/sf] xflg gf]S;fgL k'¥ofpg' x'“b}g .
!!*= v6fOPsf] sfof{no jf :yfgdf sfd ug{' kg{] M s'g} klg sd{rf/Ln] cfkm"nfO{ kb:yfkg jf ;?jf
ul/Psf] sfof{no jf :yfgdf xflh/ eO{ tf]lsPsf] sfdsfh ug{' kg{]5 .
!!(= klxn]sf] ;]jf cjlwsf] u0fgf M -!_ sd{rf/Lsf] klxn]sf] ;]jf cjlwsf] u0fgf ubf{ b]xfo adf]lhd
ul/g]5 M–
-s_ a9'jfsf] nflu h]i7tf u0fgfsf] k|of]hgsf] lgldQ klxn] ;/sf/L ;]jf jf kbdf
:yfoL lgo'lQm eO{ u/]sf] ;]jf cjlw -aLrdf 6'6]sf] eP 6'6]sf] cjlw s6fO{_ afkt
zt k|ltzt / klxn] ljsf; tkm{sf] kbdf ;]jf u/L ;f] ;]jfnfO{ cljlR5Gg /fvL
tyf klxn] lghfdtL ;]jf tkm{sf] kbdf Ps jif{ eGbf j9L c:yfoL ;]jf u/L ;f]
;]jfnfO{ cljlR5Gg /fvL :jf:Yo ;]jf tkm{ :yfoL lgo'lQm kfPsf sd{rf/Lsf]
;fljssf] ljsf; jf c:yfoL ;]jf cjlwsf] u0fgf b]xfo adf]lhd ul/g]5 M–
-!_ /fhkqfl°t k|yd >]0fLdf u/]sf] ;]jf cjlw jfkt t]QL; k|ltzt
-@_ /fhkqfl°t låtLo >]0fLdf u/]sf] ;]jf cjlw jfkt krf; k|ltzt
-#_ /fhkqfl°t t[tLo >]0fLdf u/]sf] ;]jf cjlw jfkt 5};§L k|ltzt
-$_ /fhkqcgl°t txdf u/]sf] ;]jf cjlw jfkt krxQ/ k|ltzt
-v_ lgj[Qe/0fsf] k|of]hgsf] lgldQ klxn] ;/sf/L ;]jf jf kbdf :yfoL lgo'Qm eO{
u/]sf] ;]jf cjlw -aLrdf 6'6]sf] eP 6'6]sf] cjlw s6fO{_ / ljsf; jf
c:yfoLtkm{sf] kbdf ldlt @)@^.*.!! eGbf klxn] lgo'Qm eO{ To:tf] kbdf u/]sf]
;]jfnfO{ cljlR5Gg /fvL :yfoL ;]jfdf cfPsf sd{rf/Ln] ljsf; tyf c:yfoL
tkm{sf] kbdf u/]sf] ;]jf cjlw .

39
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg klxn] u/]sf] s'g} ;/sf/L ;]jf jfkt
pkbfg kfO;s]sf] JolQm k'gM :jf:Yo ;]jfsf] kbdf lgo'Qm ePdf lghn] klxn] kfPsf] pkbfgsf] /sd
lkmtf{ u/]df dfq lghsf] klxn]sf] ;]jf cjlw o; lgod adf]lhd xfnsf] kbdf u0fgf ul/g]5 .
!@)= a/a'‰ff/y ug'{ kg{] M -!_ sfof{nosf] gubL, lhG;L, dfn;fdfg / n]vf tyf cfDbfgL >]:tf cflbsf]
lhDdf lng] sd{rf/Ln] ;?jf, a9'jf eO{ jf cjsfz k|fKt u/L jf cGo s'g} sf/0fn] sfof{no 5f8L
hf“bf jf ;f] sfdaf6 cnu x'“bf P]gsf] bkmf ($ adf]lhd sfof{no k|d'vn] tf]lslbPsf] JolQmnfO{
g]kfn ;/sf/af6 cGoyf tf]lslbPdf afx]s PSsfO{; lbgleq a'´fO{ lbg' kg{]5 / a'´\g' kg{]
sd{rf/Ln] klg ;f]xL Dofbleq a'´\g' kg{]5 . o;/L a/a'´f/y ubf{ u/fp“bf cfkm\gf] lhDdfdf /x]sf
dxŒjk"0f{ d"Nojfg cf}hf/, pks/0f jf ;fdfgx? ljefuLo k|d'v jf sfof{no k|d'vsf] /f]xj/df
k|dfl0ft u/L a/a'emf/y ug{' u/fpg' kg{]5 .
-@_ k|To]s sd{rf/Ln] axfnL ug{ rfx]sf] lbgsf] ;"rgf ;fljsjfnfnfO{ ;s];Dd rf“8f] lbg'
kg{]5 / ;fljsjfnfn] klg ToxL lbg a/a'emf/y ug{ tof/ /xg' kg{]5 .
-#_ a/a'emf/y ug{] sfd ;DkGg ePkl5 To;sf] ;"rgf tfn's sfof{nodf k7fpg' kg{]5 .
xfnjfnfn] axfn u/L ;s]sf] geP ;fljsjfnfn] cfkm"eGbf lgs6td tNnf] sd{rf/LnfO{ a/a'emf/y
u/L Dofbleq gof“ sfof{nodf axfn ug{ hfg' kg{]5 / ;f] sd{rf/Ln] klg a'emL lng' kg{]5 .
-$_ a/a'emf/y x'“bf gubL, lhG;L dfn;fdfg tyf cGo >]:tf cflbsf] xflg gf]S;fgL,
lxgfldgf ePsf] b]lvPdf To:tf xflg gf]S;fgL jf lxgfldgf h;sf] nfk/jfxLaf6 x'g uPsf] xf] ;f]
sd{rf/Ldfly ljefuLo sf/afxL x'g]5 / pQm gf]S;fgL jf lxgfldgf ePsf] /sd c;"n pk/ ul/g]5 .
-%_ s'g} klg sd{rf/Ln] a/a'emf/ysf] lgldQ cfÇgf efO, 5f]/f jf kTof/sf dflg; jfl/;
v8f u/L a'´\g] jf a'´fpg] Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
-^_ a/a'emf/y ug{] st{Jo ePsf] sd{rf/L gf]s/Laf6 cfjsfz lnO ;s]sf] / 3/ 7]ufgf
kQf gnfu]sf] jf d/]sf] jf :jf:Yosf] sf/0faf6 xf]; 7]ufgf gePsf] jf af}nfPsf] /x]5 / To:tf
sd{rf/Ln] ug{' kg{] a/a'emf/y lghsf] kl/jf/sf ;b:on] ug{ rfx]df lgh jf lghn] dGh"/ u/L
k7fPsf] JolQmaf6 sfof{no k|d'vn] tf]s]sf] JolQmn] a'´L lng' kg{]5 .
!@!= glthfd"ns sfo{tflnsf agfpg' kg{] M -!_ k|To]s sfof{no k|d'v jf ljefuLo k|d'vn] k|To]s kbsf]
nflu tf]lsPsf] sfd st{Jo tyf lhDd]jf/Lsf cfwf/df cfkm" dftxtsf ;a} sd{rf/Lx?sf] sfo{
ljefhg :ki6 v'Ng] u/L jflif{s sfo{tflnsf agfO{ /fVg' kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd sfo{tflnsf agfp“bf ;DalGwt sd{rf/Lsf] sfo{ ;DkfbgnfO{
glthfd"ns t'Nofpg] b[li6sf]0f /fvL sfdsf] lj:t[t ljj/0f, kl/df0f, nfut / ;do cjlw ;d]t
oyf;Dej v'nfpg' kg{]5 .
!@@= sfo{;Dkfbg d"Nof°g kmf/fd ;DaGwL Joj:yf M -!_ sd{rf/Lsf] sfo{;Dkfbg d"Nof°g kmf/fd
clVtof/jfnfn] tf]s] adf]lhd uf]Ko u/L /flvg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sfo{;Dkfbgsf] d"Nof°g kmf/fdsf] Ps Ps k|lt ;DalGwt
sfof{non] ;xfos txsf] sd{rf/Lsf] xsdf ;DalGwt a9'jf ;ldltsf] sfof{no / dGqfnodf tyf
clws[t txsf sd{rf/Lsf] xsdf dGqfno / nf]s ;]jf cfof]udf ;d]t k7fpg' kg{]5 .
!@#= :t/ lgwf{/0f ;ldltsf] u7g M -!_ sd{rf/Ln] xfl;n u/]sf] ;]jfsfnLg tfnLdsf] ljifo, >]0fL, :t/ /
;dsIf lgwf{/0f ug{' k/]df g]kfn ;/sf/n] tt\;DaGwL ljz]if1x? /x]sf] :t/ lgwf{/0f ;ldlt u7g
ug{ ;Sg]5 .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


40
-@_ sd{rf/Ln] xfl;n u/]sf] z}lIfs pkflwsf] ljifo, >]0fL, :t/ / ;dsIf lgwf{/0f ug{
låljwf k/]df tt\;DaGwdf g]kfn ========== leqsf] dfGotf k|fKt ljZjljBfnosf] l;kmfl/; cg';f/
x'g]5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhd k|fKt ePsf] l;kmfl/;nfO{ nf]s ;]jf cfof]usf] k/fdz{
lnO{ sfof{Gjog ul/g]5 .
!@$= cjsfzkq M sd{rf/LnfO{ cjsfzsf] kq lbg] clwsf/ clVtof/jfnfnfO{ x'g]5 .

!@$s= clwsf/kq ;DaGwL Joj:yf M ;]jfaf6 cjsfz x'g] sd{rf/Ln] kfpg] pkbfg, lgj[Qe/0f, kfl/jfl/s
lgj[Qe/0f / cGo ;'ljwf / j[lQsf] /sd k|fKt ug]{ clwsf/kq ;DalGwt sfof{nosf] l;kmfl/;df
lghfdtL lstfjvfgfn] lbg]5 .
!@%= ;]jfaf6 avf{:t x'g]x?sf] clen]v /fVg] M -!_ eljiodf ;/sf/L ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L
;]jfaf6 avf{:t ePsf sd{rf/Lsf] ;DaGwdf avf{:t ul/Psf] cfb]z lbg] clwsf/Ln] To:tf]
sd{rf/Lsf] tLg k':t] v'n]sf] x'lnof ;d]tsf] ;"rgf nf]s ;]jf cfof]u, k|x/L k|wfg sfof{no /
lghfdtL lstfjvfgfnfO{ lbg' kg{]5 . To:tf] ;"rgf k|x/L k|wfg sfof{non] k|To]s lhNnf k|x/L
sfof{nonfO{ k7fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;]jfaf6 avf{:t ul/Psf] JolQm ;]jfsf] kbdf k'gM lgo'lQm ePdf
lghn] To;/L lgo'Qm eO{ kfPsf] tna lghaf6 lkmtf{ u/fO{ lghnfO{ t'?Gt ;]jfaf6 j/vf:t ul/g]5 .
!@^= Onfsf 5f]8\g] ;DaGwL Joj:yf M ;/sf/L sfhdf vl6Psf] jf labfdf /x]sf] cj:yfdf afx]s s'g}
klg sd{rf/Ln] labf lbg] clwsf/Lsf] Ohfht j]u/ cfÇgf] sfof{no /x]sf] lhNnf jf Onfsf 5f8L
cGoq hfg' x'“b}g .
t/ ckem{6 k/L sfof{no 5f8L hfg' kg{] ePdf sd{rf/Ln] To;sf] sf/0f vf]nL lgj]bg lbO{
cfÇgf] sfof{no k|d'vsf] Ohfht lnO{ jf Ohfht lng gEofPdf hfg' kg{] sf/0f ;d]t vf]nL
;DalGwt sfof{no, ljefudf jf dGqfnodf lnlvt jf df}lvs k|ltj]bg lbO{ b]zleq jf aflx/ hfg
x'G5 . To;/L hf“bf sfof{nosf] sfddf afwf gkg{] / ;/sf/L ;DklQsf] lxgfldgf gx'g] k|aGw ldnfO{
hfg' kg{]5 .
!@&= plrt / Gofo;+ut sf/afxL M s'g} sd{rf/Ln] of] lgodfjnL nfu" x'g' cl3 kfO/x]sf] ;x'lnot jf
;'ljwfsf] ;DaGwdf o; lgodfjnL adf]lhd k|bfg ul/Psf] ;x'lnot jf ;'ljwfaf6 dsf{ k/]sf] egL
k]z u/]sf] lgj]bgsf] cfwf/df g]kfn ;/sf/n] plrt / Gofo;+ut tl/sfaf6 sf/afxL ug{ ;Sg]5 .

!@&s= :jf:Yo ;]jf k'/:sf/ M -!_ g]kfn ;/sf/n] k|To]s jif{ g]kfn :jf:Yo ;]jfsf sd{rf/LnfO{ pklgod -
@_ adf]lhdsf] ;ldltsf] l;kmfl/;df b]xfo adf]lhdsf] :jf:Yo ;]jf k'/:sf/ lbg ;Sg]5 M–
k'/:sf/sf] gfd /sd ;+Vof
-s_ pTs[i6 :jf:Yo ;]jf k'/:sf/ Ps nfv ¿k}of“ Ps hgfnfO{
-v_ :jf:Yo ;]jf k'/:sf/ krf; xhf/ ¿k}of“ rf/ hgfnfO{
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k'/:sf/ l;kmfl/; ug{ b]xfo adf]lhdsf] ;ldlt /xg]5 M–
-s_ g]kfn ;/sf/sf] d'Vo ;lrj – cWoIf
-v_ ;fdfGo k|zf;g dGqfnosf] ;lrj – ;b:o

 rf}yf] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
41
-u_ dGqfnosf] ;lrj – ;b:o
-3_ :jf:Yo ;]jf ljefusf dxflgb]{zs – ;b:o
-ª_ dGqfnosf] ;lrjn] tf]s]sf] afx|f}+ txsf
clws[t – ;b:o–;lrj
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] ;ldltn] b]xfosf] cfwf/df :jf:Yo ;]jfsf sd{rf/Lx?sf] 5gf}6
u/L l;kmfl/; ug]{5 M–
-s_ ;DalGwt ljefu jf If]qLo lgb]{zgfnosf] l;kmfl/;,
-v_ sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g,
-u_ sfo{Ifdtf / sfo{ bIftf,
-3_ h]i7tf, st{Jolgi7tf, nuglzntf / b'u{d If]qdf sfd u/]sf] ;]jf .
!@*= kbk"lt{sf] aGb]h M ;]jfsf l/Qm kbx?df P]g / o; lgodfjnLdf Joj:yf ePb]lv afx]s cGo
tl/sfaf6 kbk"lt{ ul/g] 5}g .
!@(= clwsf/ k|Tofof]hg M -!_ g]kfn ;/sf/n] o; lgodfjnL adf]lhd cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/ g]kfn
;/sf/sf] ;]jfdf /x]sf s'g} sd{rf/Ln] k|of]u ug{ kfpg] u/L k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
-@_ o; lgodfjnL adf]lhd s'g} clwsf/LnfO{ k|fKt clwsf/ cfÇgf] ;fdfGo /]vb]vdf /xL
k|of]u ug{] u/L lghn] cfkm" d'lgsf sd{rf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
!#)= ;]jf ;d"x tyf pk;d"x ;~rfng ;DaGwL Joj:yf M gLltut s'/fx?df ;fdfGo k|zf;g dGqfno;“u
;dGjo /fvL ;]jf ;d"x tyf pk;d"xsf] ;~rfng / k|zf;g dGqfnon] ug{]5 .
!#!= cg';"rLdf x]/km]/ tyf yk36 ug{] clwsf/ M g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L
cg';"rL tyf cg';"rLdf /x]sf] Joxf]/fnfO{ ;do ;dodf x]/km]/ tyf yk36 ug{ ;Sg]5 .
!#@= vf/]hL / arfp M -!_ lghfdtL ;]jf lgodfjnL, @)%) sf] cg';"rL–@ sf] qmd;+Vof $, ^, $(, %),
%! / cg';"rL # sf] -u_ vf/]h ul/Psf 5g\ .
-@_ g]kfn :jf:Yo ;]jf -u7g, ;d"x tyf >]0fL ljefhg / lgo'lQm_ lgodx?, @)%! vf/]h
ul/Psf] 5 .
-#_ lghfdtL ;]jf P]g, @)$( / ;f] cGt/ut ag]sf] lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf sfd
sf/afxLx? o;} lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf dflgg] 5g\ . 

b|i6Jo M– s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f ?kfGt/0f ul/Psf zAbx?M–
æ>L % sf] ;/sf/sf]Æ ;§f æg]kfn ;/sf/Æ .
42
cg';"rL–!
lgod @ sf] v08 -ª_ ;“u ;DalGwt
ljefuLo k|d'vx?

!= dGqfnosf] ;lrj
@= :jf:Yo ;]jf ljefusf] dxflgb]{zs
#= cf}iflw Joj:yf ljefusf] dxflgb]{zs
$= cfo'j]{b ljefusf] dxflgb]{zs
%= If]qLo :jf:Yo lgb]{zgfnosf lgb]{zs
^= g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L ;do ;dodf tf]s]sf c? clwsf/Lx? .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


43
cg';"rL–@
lgod @ sf] v08 -r_ ;“u ;DalGwt_
sfof{nox?sf] gfd
!= s]Gb|Lo c:ktfn
@= If]qLo c:ktfn
#= pkIf]qLo c:ktfn
$= c~rn c:ktfn
%= c~rn cfo'j]{b cf}ifwfno
^= lhNnf :jf:Yo sfof{no
&= lhNnf c:ktfn
*= lhNnf hg:jf:Yo sfof{no
(= cfo'j]{lbs lrlsT;fno
!)= cfo'j]{lbs cf}ifwfno
!!= lhNnf cfo'j]{b :jf:Yo s]Gb|
!@= cf}iflw Joj:yf ljefu cGtu{tsf sfof{nox?
!#= xf]ldof]KofyL lrlsT;fno
!$= o'gfgL cf}ifwfno
!%= k|fylds :jf:Yo s]Gb|
!^= If]qLo d]l8sn :6f]/
!&= If]qLo tfnLd s]Gb|
!*= /fli6«o cf}iflw k|of]uzfnf
!(= e]S6/ jg{ l8lhh sG6«f]n ;]G6/
@)= g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L ;do ;dodf tf]s]sf cGo sfof{nox? .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


44

cg';"rL–#
-lgod & ;“u ;DalGwt_
;]jfdf /xg] kb gfdx?
clws[t afx|f}+ tx M
l;=g+ kb
!= k|d'v ljz]if1
@= dxflgb]{zs -:jf:Yo ;]jf ljefu_
;d"x M klAns x]Ny P8ldlgi6«]zg
l;=g+= kb tx
!= If]qLo lgb]{zs !!
@= lgb{]zs !!
#= k|d'v hg:jf:Yo k|zf;s !!
$= dxfzfvf k|d'v !!
%= jl/i7 :jf:Yo k|zf;s !)
^= d]l8sn ;'kl/G6]G8]06 (
&= k|d'v lhNnf :jf:Yo k|zf;s (
*= pk:jf:Yo k|zf;s (
(= dn]l/of]nf]lhi6 (
;d"x M Kofyf]nf]hL
l;=g+= kb tx
!= lgb{]zs !!
@= k|d'v sG;N6]06 Kofyf]nf]lhi6 !!
#= k|d'v sG;N6]06 lxi6f]Kofyf]nf]lhi6 !!
$= k|d'v sG;N6]06 dfOqmf]jfof]nf]lhi6 !!
%= k|d'v sG;N6]06 x]df6f]nf]lhi6 !!
^= k|d'v sG;N6]06 jfof]s]ldi6 !!
&= jl/i7 sG;N6]06 Kofyf]nf]lhi6 !)
*= jl/i7 sG;N6]06 lxi6f]Kofyf]nf]lhi6 !)

 ldlt @)^(.#.!* sf] g]kfn /fhkqdf k|sflzt ;"rgf cg';f/ ;+zf]lwt .


45
l;=g+= kb tx
(= jl/i7 sG;N6]06 dfOqmf]jfof]nf]lhi6 !)
!)= jl/i7 sG;N6]06 lxdf6f]nf]lhi6 !)
!!= jl/i7 sG;N6]06 jfof]s]ldi6 !)
!@= sG;N6]06 Kofyf]nf]lhi6 (
!#= sG;N6]06 lx:6f] Kofyf]nf]lhi6 (
!$= sG;N6]06 dfOqmf]jfof]nf]lhi6 (
!%= sG;N6]06 x]df6f]nf]lhi6 (
!^= sG;N6]06 jfof]s]ldi6 (
;d"x M hg/n x]Ny ;le{;]h
l;=g+= kb tx
!= pkdxflgb]]{zs !!
@= c:ktfn lgb]{zs !!
#= k|d'v d]l8sn ;'kl/G6]G8]06 !!
$= k|d'v c:ktfn k|zf;s !!
%= dxfzfvf k|d'v !!
^= jl/i7 d]l8sn ;'kl/06]08]G6 !)
&= k|d'v d]l8sn clws[t !)
*= d]l8sn ;'kl/06]08]G6 (
(= jl/i7 d]l8sn clws[t (
!)= d]l8sn clws[t *
;d"x M d]l8;Lg
l;=g+= kb tx
!= k|d'v sG;N6]06 hg/n lkmlhl;og !!
@= k|d'v sG;N6]06 g]k|mf]nf]lh:6 !!
#= k|d'v sG;N6]06 Go"/f]nf]lhi6 !!
$= k|d'v sG;N6]06 sfl8{of]nf]lh:6 !!
%= k|d'v sG;N6]06, 6«lksn d]l8l;g !!
^= k|d'v sG;N6]06 r]i6 l8lhh -lkmlhl;og_ !!

46
l;=g+= kb tx
&= k|d'v sG;N6]06, Uofi6«f] OG6]/f]nf]lhi6 !!
*= k|d'v sG;N6]06 OG8f]qmfOgf]nf]lhi6 !!
(= k|d'v sG;N6]06 d]l8sn c+sf]nf]lhi6 !!
!)= k|d'v sG;N6]06 x]kf6f]nf]lhi6 -lkmlhl;og_ !!
!!= k|d'v km/]lG;s d]l8l;g clws[t !!
!@= jl/i7 sG;N6]G6 hg/n lkmlhl;og !)
!#= jl/i7 sG;N6]06 g]k|mf]nf]lh:6 !)
!$= jl/i7 sG;N6]06 Go"/f]nf]lhi6 !)
!%= jl/i7 sG;N6]06 sfl8{of]nf]lh:6 !)
!^= jl/i7 sG;N6]06 6«lksn d]l8l;g -lkmlhl;og_ !)
!&= jl/i7 sG;N6]06 r]i6 l8lhh -lkmlhl;og_ !)
!*= jl/i7 sG;N6]06 x]kf6f]nf]lhi6 -lkmlhl;og_ !)
!(= jl/i7 sG;N6]06 Uofi6«f]–OG6]/f]nf]lhi6 !)
@)= jl/i7 sG;N6]06 OG8f]qmfOgf]nf]lhi6 !)
@!= jl/i7 sG;N6]06 d]l8sn c+sf]nf]lhi6 !)
@@= jl/i7 km/]lG;s d]l8l;g clws[t !)
@#= sG;N6]G6 hg/n lkmlhl;og (
@$= sG;N6]G6 g]k|mf]nf]lh:6 (
@%= sG;N6]06 Go"/f]nf]lhi6 (
@^= sG;N6]06 sfl8{of]nf]lh:6 (
@&= sG;N6]06 6«lksn d]l8l;g -lkmlhl;og_ (
@*= sG;N6]06 x]kf6f]nf]lhi6 -lkmlhl;og_ (
@(= sG;N6]06 r]i6 l8lhh -lkmlhl;og_ (
#)= sG;N6]06 Uofi6«f]–OG6]/f]nf]lhi6 (
#!= sG;N6]06 O08f]qmfOgf]nf]lhi6 (
#@= km/]lG;s d]l8l;g clws[t (
##= sG;N6]06 d]l8sn c+sf]nf]lhi6 (
;d"x M ;h{/L

47
l;=g+= kb tx
!= k|d'v sG;N6]06 ;h{g !!
@= k|d'v sG;N6]06 sfl8{of]yf]/fl;s ;h{g !!
#= k|d'v sG;N6]06 sfl8{ofs ;h{g !!
$= k|d'v sG;N6]06 o"/f] ;h{g !!
%= k|d'v sG;N6]06 ;lh{sn Uofi6«f] OG6]/f]nf]lhi6 !!
^= k|d'v sG;N6]06 Knfli6s ;h{g !!
&= k|d'v sG;N6]06 Go"/f] ;h{g !!
*= k|d'v sG;N6]06 cyf{]k]l8s ;h{g !!
(= k|d'v sG;N6]06 k]l8ofl6«s ;h{g !!
!)= k|d'v sG;N6]06 ls8gL 6«fG;KnfG6 ;h{g !!
!!= jl/i7 sG;N6]G6 ls8gL 6«fG;KnfG6 ;h{g !)
!@= jl/i7 sG;N6]06 ;h{g !)
!#= jl/i7 sG;N6]G6 sfl8{of]yf]/fl;s ;h{g !)
!$= jl/i7 sG;N6]G6 sfl8{ofs ;h{g !)
!%= jl/i7 sG;N6]06 o"/f] ;h{g !)
!^= jl/i7 sG;N6]06 ;lh{sn Uofi6«f] OG6]/f]nf]lhi6 !)
!&= jl/i7 sG;N6]06 Knfli6s ;h{g !)
!*= jl/i7 sG;N6]06 Go"/f] ;h{g !)
!(= jl/i7 sG;N6]06 cyf{]k]l8s ;h{g !)
@)= jl/i7 sG;N6]06 k]l8ofl6«s ;h{g !)
@!= sG;N6]06 ;h{g (
@@= sG;N6]06 sfl8{ofs ;h{g (
@#= sG;N6]06 o"/f] ;h{g (
@$= sG;N6]06 Uofi6«f] OG6]/f]nf]lhi6 ;h{g (
@%= sG;N6]06 Knfli6s ;h{g (
@^= sG;N6]06 Go"/f] ;h{g (
@&= sG;N6]06 cyf]{k]l8s ;h{g (
@*= sG;N6]06 k]l8ofl6«s ;h{g (
@(= sG;N6]06 ls8gL 6«fG;KnfG6 ;h{g (
48
#)= sG;N6]G6 sfl8{of]yf]/fl;s ;h{g (
;d"x M /]l8of]nf]hL
l;=g+= kb tx
!= k|d'v sG;N6]06 /]l8of]nf]lhi6÷/]l8of]8fOUgf]l;; !!
@= jl/i7 sG;N6]06 /]l8of]nf]lhi6÷/]l8of]8fOUgf]l;; !)
#= sG;N6]06 /]l8of]nf]lhi6÷/]l8of]8fOUgf]l;; (

49
;d"x M /]l8of]y]/fkL
l;=g+= kb tx
!= k|d'v sG;N6]06 /]l8of]y]/flki6÷ k|d'v sG;N6]06 !!
/]l8P;g c+sf]nf]hL
@= jl/i7 sG;N6]06 /]l8of]y]/flki6÷jl/i7 sG;N6]06 !)
/]l8P;g c+sf]nf]hL
#= sG;N6]06 /]l8of]y]/flki6÷sG;N6]06 /]l8P;g (
c+sf]nf]lhi6
;d"x M 8df{6f]nf]hL÷n]k|f]nf]hL÷e]g/n l8lhh
l;=g+= kb tx
!= k|d'v sG;N6]06 8df{6f]nf]lhi6÷n]k|f]nf]lhi6÷e]g/n !!
l8lhh
@= jl/i7 sG;N6]06 8df{6f]nf]lhi6÷n]k|f]nf]lhi6÷ e]g/n !)
l8lhh
#= sG;N6]06 8df{6f]nf]lhi6÷n]k|f]nf]lhi6 ÷ e]g/n (
l8lhh
;d"x M ;fOSof6«L
l;=g+= kb tx
!= c:ktfn lgb{]zs -;fOSof6«L_ !!
@= k|d'v sG;N6]06 ;fOSofl6«i6 !!
#= jl/i7 sG;N6]06 ;fOSofl6«i6 !)
$= sG;N6]G6 ;fOSofl6«i6 (
;d"x M k]l8ofl6«S;
l;=g+= kb tx
!= c:ktfn lgb]{zs -sflGt afn_ !!
@= k|d'v sG;N6]06 k]l8ofl6«l;og !!
#= k|d'v sG;N6]06 lgcf]g]6f]nf]lhi6 !!
$= k|d'v sG;N6]06 k]l8ofl6«s c+sf]nf]lhi6 !!
%= jl/i7 sG;N6]06 k]l8ofl6«l;og !)
^= jl/i7 sG;N6]06 lgcf]g]6f]nf]lhi6 !)
&= jl/i7 sG;N6]06 k]l8ofl6«S; c+sf]nf]lhi6 !)
50
*= sG;N6]06 k]l8ofl6«S; c+sf]nf]lhi6 (
(= sG;N6]06 k]l8ofl6«l;og (
!)= sG;N6]06 lgcf]g]6f]nf]lhi6 (
;d"x M cKyNdf]nf]hL
l;=g+= kb tx
!= k|d'v sG;N6]06 cKyNdf]nf]lhi6 !!
@= jl/i7 sG;N6]06 cKyNdf]nf]lhi6 !)
#= sG;N6]06 cKyNdf]nf]lhi6 (
;d"x M c6f]l/gf]Nofl/Ëf]nf]hL
l;=g+= kb tx
!= k|d'v sG;N6]06 O=Pg=6L=;h{g !!
@= jl/i7 sG;N6]06 O=Pg=6L=;h{g !)
#= sG;N6]06 O=Pg=6L=;h{g (
;d"x M Pg]:y]l;of]nf]hL
l;=g+= kb tx
!= k|d'v sG;N6]06 Pg]:y]l;of]nf]lhi6 !!
@= jl/i7 sG;N6]06 Pg]:y]l;of]nf]lhi6 !)
#= sG;N6]06 Pg]:y]l;of]nf]lhi6 (

;d"x M cA:6]«l6S; tyf ufOgf]sf]nf]hL


l;=g+= kb tx
!= c:ktfn lgb{]zs -k|;"lt_ !!
@= k|d'v sG;N6]06 cA:6«]l6S; P08 ufOgf]sf]nf]lhi6 !!
#= jl/i7 sG;N6]06 cA:6«]l6S; P08 ufOgf]sf]nf]lhi6 !)
$= sG;N6]06 cA:6«]l6S; P08 ufOgf]sf]nf]lhi6 (
;d"x M d]l8sn hg/lni6
l;=g+= kb tx
!= c:ktfn lgb{]zs -d]l8sn hg/lni6_ !!

51
@= k|d'v sG;N6]06 d]l8sn hg/lni6 !!
#= k|d'v d]l8sn ;'kl/G6]G8]06 hg/lni6 !!
$= jl/i7 sG;N6]06 d]l8sn hg/lni6 !)
%= jl/i7 d]l8sn ;'kl/G6]G8]06 hg/lni6 !)
^= d]l8sn ;'kl/G6]G8]06 hg/lni6 (
&= sG;N6]06 d]l8sn hg/lni6 (
;d"x M hg/n gl;{ª
l;=g+= kb tx
!= k|d'v c:ktfn gl;{ª k|zf;s !!
@= k|d'v c:ktfn k]l8ofl6«s gl;{ª k|zf;s !!
#= k|d'v c:ktfn ;fOSofl6«s gl;{ª k|zf;s !!
$= k|d'v c:ktfn cf]dg x]Ny P08 8]enkd]06 gl;{ª !!
k|zf;s
%= jl/i7 c:ktfn gl;{ª k|zf;s !)
^= jl/i7 c:ktfn k]l8ofl6«s gl;{ª k|zf;s !)
&= jl/i7 c:ktfn ;fOSofl6«s gl;{ª k|zf;s !)
*= jl/i7 c:ktfn cf]dg x]Ny P08 8]enkd]06 gl;{ª !)
k|zf;s
(= c:ktfn gl;{ª k|zf;s (
!)= c:ktfn lkl8ofl6«s gl;{ª k|zf;s (
!!= c:ktfn ;fOSofl6«s gl;{ª k|zf;s (
!@= c:ktfn cf]dg x]Ny P08 8]enkd]06 gl;{ª k|zf;s (
!#= jl/i7 gl;{Ë clws[t *
!$= gl;{ª clws[t &
!%= jl/i7 c:ktfn gl;{ª lg/LIfs &
!^= c:ktfn gl;{Ë lg/LIfs ^
!&= :6fkm g;{ %
;d"x M sDo'lg6L gl;{ª÷klAns x]Ny gl;{Ë
l;=g+= kb Tx
!= k|d'v lgb]{zs÷klAns x]Ny gl;{ª !!
52
l;=g+= kb Tx
@= k|d'v sDo'lg6L gl;{ª k|zf;s !!
#= k|d'v ld8jfOkm k|zf;s !!
$= jl/i7 sDo'lg6L gl;{ª k|zf;s÷ klAns x]Ny gl;{ª !)
clws[t
%= jl/i7 ld8jfOkm k|zf;s !)
^= sDo'lg6L gl;{ª k|zf;s÷ klAns x]Ny gl;{ª k|zf;s (
&= ld8jfOkm k|zf;s (
*= jl/i7 sDo'lg6L gl;{ª clws[t÷klAns x]Ny gl;{ª *
clws[t
(= jl/i7 ld8jfOkm clws[t *
!)= ld8jfOkm clws[t &
!!= sDo'lg6L gl;{ª clws[t÷klAns x]Ny gl;{ª clws[t &
!@= jl/i7 sDo'lg6L gl;{ª lg/LIfs &
!#= sDo'lg6L gl;{ª lg/LIfs÷klJns x]Ny gl;{ª lg/LIfs ^
!$= jl/i7 sfpG;n/ lg/LIfs ^
!%= jl/i7 sfpG;n/÷l;=c=g=dL lg/LIfs÷jl/i7 c=g=dL ^
lg/LIfs
!^= klAns x]Ny g;{ %
!&= sfpG;n/ -g;{_ %
!*= l;=c=g=dL %
!(= jl/i7 dft[[lzz' sfo{stf{ %
@)= c=g=dL÷;xfos sfpG;n/ $
@!= dft[[lzz' sfo{stf{ $
@@= ;xfos :jf:Yo kl/rfl/sf $
;d"x M xf]ldof]KofyL
l;=g+= kb Tx
!= k|d'v sG;n6]06 xf]ldof]KofyL lrlsT;s !!
@= jl/i7 sG;n6]06 xf]ldof]KofyL lrlsT;s !)
#= sN;N6]06 xf]ldof]KofyL lrlsT;s (

53
$= xf]ldof]KofyL lrlsT;s *
%= xf]ldof]KofyL ;xfos %÷^÷&
;d"x M 8]lG6i6«L
l;=g+= kb Tx
!= k|d'v sG;N6]06 8]G6n ;h{g !!
@= k|d'v sG;N6]06 O08f]8f}06Li6 !!
#= k|d'v sG;N6]06 cf]/n ;h{g !!
$= k|d'v sG;N6]06 k|f]:yf]8f}06Li6 !!
%= k|d'v sG;N6]06 k]/Lof]8f}06Li6 !!
^= k|d'v sG;N6]06 cyf]{8f}06Li6 !!
&= jl/i7 sG;N6]06 8]G6n ;h{g !)
*= jl/i7 sG;N6]06 O08f]8f}06Li6 !)
(= jl/i7 sG;N6]06 cf]/n ;h{g !)
!)= jl/i7 sG;N6]06 k|f]:yf]8f}06Li6 !)
!!= jl/i7 sG;N6]06 k]/Lof]8f}06Li6 !)
!@= jl/i7 sG;N6]06 cyf]{8f}06Li6 !)
!#= sG;N6]06 8]G6n ;h{g (
!$= sG;N6]06 O08f]8f}06Li6 (
!%= sG;N6]06 cf]/n ;h{g (
!^= sG;N6]06 k|f]:yf]8f}06Li6 (
!&= sG;N6]06 k]/Lof]8f}06Li6 (
!*= sG;N6]06 cyf]{8f}06Li6 (
!(= 8]06n ;h{g *
@)= 8]06n r]o/;fO{ cl;i6]06 $÷%÷^
@!= 8]G6n xfOlhlgi6 $÷%÷^
;d"x M cfo'j{]b
l;=g+= kb Tx
!= dxflgb]{zs !!
@= lgb]{zs !!

54
l;=g+= kb Tx
#= k|d'v sG;N6]06 cfo'j{]b lj1 !!
$= k|d'v sG;N6]06 e]ifh lj1 !!
%= k|d'v sG;N6]06 sfo–lrlsT;s !!
^= k|d'v sG;N6]06 :qL/f]u tyf k|;"tL !!
&= k|d'v sG;N6]06 sf}df/e[To lrlsT;s !!
*= k|d'v sG;N6]06 zNo lrlsT;s÷;+1fx/0f lrlsT;s !!
(= k|d'v sG;N6]06 zfnfSo lrlsT;s !!
!)= jl/i7 sG;N6]06 cfo'j{]b lj1 !)
!!= sG;N6]G6 cfo'j]{b lj1 (
!@= jl/i7 sG;N6]06 e]ifh lj1 !)
!#= jl/i7 sG;N6]06 sfo–lrlsT;s !)
!$= jl/i7 sG;N6]06 :qL/f]u tyf k|;"tL lrlsT;s !)
!%= jl/i7 sG;N6]06 sf}df/e[To lrlsT;s !)
!^= jl/i7 sG;N6]06 zNo lrlsT;s÷ ;+1fx/0f lrlsT;s !)
!&= jl/i7 sG;N6]06 zfnfSo lrlsT;s !)
!*= sG;N6]06 e]ifh lj1 (
!(= sG;N6]06 sfo–lrlsT;s (
@)= sG;N6]06 :qL/f]u tyf k|;"tL lrlsT;s (
@!= sG;N6]06 sf}df/e[To lrlsT;s (
@@= sG;N6]06 zNo lrlsT;s÷;+1fx/0f lrlsT;s (
@#= sG;N6]06 zfnfSo lrlsT;s (
@$= cfo'j{]b lrlsT;s *
@%= jl/i7 slj/fh lg/LIfs &
@^= slj/fh lg/LIfs ^
@&= j}B lg/LIfs ^
@*= slj/fh -cfoj]{b ;xfos_ %
@(= jl/i7 j}B %
#)= j}B $
;d"x M x]Ny Ph's]zg
55
l;=g+= kb Tx
!= k|d'v :jf:Yo lzIff k|zf;s÷ lgb{]zs !!
@= jl/i7 :jf:Yo lzIff k|zf;s÷ If]qLo tfnLd k|d'v !)
#= :jf:Yo lzIff k|lzIf0f k|zf;s÷If]qLo tfnLd k|zf;s (
$= jl/i7 :jf:Yo lzIff k|lzIfs÷jl/i7 :jf:Yo lzIff *
clws[t
%= :jf:Yo lzIff k|lzIfs ÷:jf:Yo lzIff clws[t &
^= jl/i7 :jf:Yo lzIff 6]lSgl;og lg/LIfs &
&= :jf:Yo lzIff 6]lSgl;og ;'k/efOh/ ^
*= :jf:Yo lzIff 6]lSgl;og %
;d"x M d]l8sn Nofj 6]Sgf]nf]hL
l;=g+= kb Tx
!= k|d'v d]l8sn Nofj 6]Sgf]nf]lhi6 !!
@= k|d'v dfOqmf]afof]nf]lhi6 !!
#= ;x k|d'v d]l8sn Nofj 6]Sgf]nf]lhi6 !)
$= ;x k|d'v dfOqmf]afof]nf]lhi6 !)
%= pk k|d'v dfOqmf]afof]nf]lhi6 (
^= pk k|d'v d]l8sn Nofj 6]Sgf]nf]lhi6 (
&= jl/i7 d]l8sn Nofj 6]Sgf]nf]lhi6 *
*= jl/i7 dfOqmf]afof]nf]lhi6 *
(= dfOqmf]afof]nf]lhi6 &
!)= d]l8sn Nofj 6]Sgf]nf]lhi6 &
!!= jl/i7 Nofj 6]lSgl;og lg/LIfs÷d]l8sn Nofj &
6]Sgf]nf]lhi6 lg/LIfs÷ jl/i7 dfOqmf]:sf]lki6 lg/LIfs
!@= Nofa 6]lSgl;og lg/LIfs ÷d]l8sn Nofa 6]Sgf]nf]lhi6 ^
lg/LIfs
!#= Nofa 6]lSgl;og lg/LIfs ÷Nofa cl;i6]06 lg/LIfs ^
!$= jl/i7 dfOqmf]:sf]lki6÷Nofa AjfO{ lg/LIfs ^

56
l;=g+= kb Tx
!%= Nofa 6]lSgl;og÷jl/i7 Nofa cl;i6]06 %
!^= dfOqmf]:sf]lki6÷jl/i7 Nofa AjfO{ %
!&= Nofa cl;i6]G6÷cl;i6]06 Nofj 6]lSgl;og $
!*= ;xfos dfOqmf]:sf]lki6 $
!(= Nofa AjfO{ $
;d"x M lkmlhof]y]/fkL
l;=g+= kb Tx
!= k|d'v lkmlhof]y]/flki6 !!
@= ;x k|d'v lkmlhof]y]/flki6 !)
#= pk k|d'v lkmlhof]y]/flki6 (
$= jl/i7 lkmlhof]y]/flki6 *
%= lkmlhof]y]/flki6 &
^= jl/i7 lkmlhof]y]/fkL lg/LIfs &
&= lkmlhof]y]/fkL lg/LIfs ^
*= lkmlhof]y]/fkL cl;i6]06 %
;d"x M o"gfgL lrlsT;f
l;=g+= kb Tx
!= o'gfgL lrlsT;f clws[t *
@= jl/i7 xlsd k|d'v &
#= xlsd k|d'v ^
$= xlsd %
;d"x M kmfd]{;L
l;=g+= kb Tx
!= dxflgb{]zs !!
@= k|d'v cf}iflw Joj:yfks÷lgb]{zs !!

57
l;=g+= kb Tx
#= k|d'v kmdf{l;i6 j}1flgs !!
$= k|d'v clws[t !!
%= jl/i7 cf}iflw Joj:yfks !)
^= jl/i7 j}1flgs clws[t (÷!)
&= jl/i7 u'0f:t/ lgoGqs÷jl/i7 kmdf{l;i6 !)
*= cf}iflw Joj:yfks÷kmdf{l;i6 clws[t (
(= u'0f:t/ lgoGqs (
!)= j}1flgs clws[t &÷*
!!= kmfd{];L clws[t &÷*
!@= u'0f:t/ clws[t &÷*
!#= jl/i7 kmf=;'=lg/LIfs÷j=u'=;'=ef= lg/LIfs ÷jl/i7 &
Nofj cl;i6]06 lg/LIfs
!$= kmfd{];L lg/LIfs÷ u'0f:t/ lg/LIfs ÷ cg';Gwfg ^
lg/LIfs
!%= kmfd{];L ;'=ef=lg/LIfs ÷ u'0f:t/ lgoGq0f lg/LIfs ÷ ^
Nofjcl;i6]06 lg/LIfs
!^= kmfd{];L ;'k/efOh/÷u'0f:t/ lgoGq0f ;'k/efOh/ %
!&= Nofj cl;i6]06÷kmfd]{;L ;xfos %
;d"x M x]Ny OG:k]S;g
l;=g+= kb Tx
!= k|d'v hg:jf:Yo k|zf;s÷lgb]{zs !!
@= jl/i7 hg:jf:Yo k|zf;s !)
#= k|d'v kf]if0f clws[t (÷!)
$= hg:jf:Yo k|zf;s (
%= jl/i7 hg:jf:Yo clws[t *
^= jl/i7 kf]if0f clws[t *
&= hg:jf:Yo clws[t &

58
l;=g+= kb Tx
*= Ifo÷s'i7 ;'k/efOh/ clws[t &
(= e]S6/ sG6«f]n ;'k/efOh/ clws[t &
!)= kl/jf/ lgof]hg ;'k/efOh/ clws[t &
!!= vf]k ;'k/efOh/ clws[t &
!@= O06f]df]nf]lhi6 &
!#= kf]if0f clws[t &
!$= kf/f;fO6f]nf]lhi6 &
!%= kf]if0f lg/LIfs ^
!^= e]S6/ sG6«f]n ;'k/efOh/ lg/LIfs ^
!&= Ifo÷s'i7 ;'k/efOh/ lg/LIfs ^
!*= kl/jf/ lgof]hg ;'k/efOh/ lg/LIfs ^
!(= vf]k ;'k/efOh/ lg/LIfs ^
@)= O06f]df]nf]lh lg/LIfs ^
@!= kf/f;fO6f]nf]lh lg/LIfs ^
@@= cf}+nf] ;'k/efOh/ lg/LIfs ^
@#= hg:jf:Yo lg/LIfs ^
@$= l;=c=x]=j clws[t ^
@%= dn]l/of OG;k]S6/ lg/LIfs ÷dn]l/of cl;i6]06 ^
lg/LIfs÷e]S6/ jg{ l8lhh sG6«f]n cl;i6]06
lg/LIfs÷kl/jf/ lgof]hg lg/LIfs
@^= sf]N8r]g lg/LIfs ^
@&= x]Ny cl;:6]G6 %
@*= l;=c=x]=j %
@(= cf}+nf] ;'k/efOh/÷ e]S6/ sG6«f]n ;'k/efOh/ %
#)= Ifo, s'i7 ;'k/efOh/ %
#!= e]S6/ jg{ l8lhh sG6«f]n ;'k/efOh/ %

59
l;=g+= kb Tx
#@= jl/i7 dn]l/of OG;k]S6/÷jl/i7 dn]l/of %
cl;i6]06÷jl/i7 e]S6/ jg{ l8lhh sG6«f]n cl;i6]06
##= kl/jf/ lgof]hg ;'k/efOh/ %
#$= Vff]k ;'k/efOh/ %
#%= sf]N8 r]g ;'k/efOh/÷jl/i7 u|fdL0f :jf:Yo sfo{stf{ %
#^= c=x]=a= $
#&= dn]l/of OG;k]S6/÷d]n]l/of cl;i6]G6÷e]S6/ jg{ $
l8lhh sG6«f]n cl;i6]06
#*= sf]N8 r]g cl;i6]G6 $
#(= u|fdL0f :jf:Yo sfo{stf{ $
$)= ;xfos :jf:Yo kl/rf/s $
;d"x M d]l8sn /]s8{;
l;=g+= kb Tx
!= jl/i7 d]l8sn /]s8{/ clws[t *
@= d]l8sn /]s8{/ clws[t &
#= jl/i7 d]l8sn /]s8{/ lg/LIfs &
$= d]l8sn /]s8{/ lg/LIfs÷ d]l8sn cl;i6]06 lg/LIfs ^
%= d]l8sn /]s8{/ ;'k/efOh/÷jl/i7 d]l8sn /]s8{; %
cl;i6]06
^= h'lgo/ d]l8sn /]s8{; cl;i6]06 $
;d"x M /]l8of]u|fkmL
l;=g+= kb Tx
!= k|d'v /]l8of]u|fkmL 6]Sgf]nf]lhi6 !!
@= k|d'v /]l8of]y]/fkL 6]Sgf]nf]lhi6 !!
#= pkk|d'v /]l8of]u|fkmL 6]Sgf]nf]lhi6÷pkk|d'v (÷!)
/]l8of]y]/fkL 6]Sgf]nf]lhi6
$= jl/i7 /]l8of]u|fkmL 6]Sgf]nf]lhi6 *
%= jl/i7 /]l8of]y]/flk 6]Sgf]nf]lhi6 *
60
^= /]l8of]u|fkmL 6]Sgf]nf]lhi6 &
&= /]l8of]y]/flk 6]Sgf]nf]lhi6 &
*= jl/i7 /]l8of]u|fkmL lg/LIfs &
(= jl/i7 /]l8of]u|fkm/ lg/LIfs &
!)= /]l8of]u|fkm/ lg/LIfs ^
!!= 8fs{?d cl;i6]06 lg/LIfs ^
!@= /]l8of] u|fkm/ %
!#= jl/i7 8fs{?d cl;i6]06 %
!$= 8fs{?d cl;i6]06 $
;d"x M PsLs[t lrlsT;f
l;=g+= kb Tx
!= dxfzfvf k|d'v -PsLs[t lrlsT;f_ !!
@= lgb]{zs -PsLs[t lrlsT;f_ !!
#= k|d'v :jf:Yo k|zf;s !!
$= pk :jf:Yo k|zf;s÷jl/i7 :jf:Yo k|zf;s (÷!)
%= k|d'v lhNnf :jf:Yo k|zf;s (
^= Plss[t lrlsT;f clws[t *
;d"x M ljljw
l;=g+= kb Tx
!= k|d'v afof]d]l8sn OlGhlgo/ !!
@= pk k|d'v afof]d]l8sn OlGhlgo/ (÷!)
#= jl/i7 d]l8sn lkmlhl;i6 k|zf;s (÷!)
$= jl/i7 xfp; lslkË k|zf;s (÷!)
%= jl/i7 8fOl6l;og k|zf;s (÷!)
^= jl/i7 O=l;=hL clws[t (÷!)
&= jl/i7 cl8of]nf]lhi6 (÷!)

61
l;=g+= kb Tx
*= jl/i7 lSnlgsn ;fOsf]nf]lhi6 (÷!)
(= jl/i7 ;fOsf]nf]lhi6 (÷!)
!)= jfof]d]l8sn OlGhlgo/ *
!!= jl/i7 d]l8sn lkmlhl;i6 *
!@= jl/i7 O=l;=hL clws[t *
!#= jl/i7 xfp; lslkË clws[t *
!$= jl/i7 cl8of]nf]lhi6 *
!%= jl/i7 cyf{]lK6l;og clws[t *
!^= jl/i7 clK6l;og clws[t *
!&= jl/i7 8fOl6l;og clws[t *
!*= lSnlgsn ;fOsf]nf]lhi6 &÷*
!(= ;fOsf]nf]lhi6 &÷*
@)= jl/i7 P]g]:y]l6s lg/LIfs &
@!= d]l8sn lkmlhl;i6 &
@@= O=l;=hL clws[t &
@#= xfp; lslkË clws[t &
@$= cl8of]nf]lhi6 &
@%= jl/i7 8fOl6l;og lg/LIfs &
@^= jl/i7 d]l8sn lkmlhl;i6 lg/LIfs &
@&= jl/i7 xfp; lslkË lg/LIfs &
@*= d]l8sn lkmlhl;i6 clws[t &
@(= jl/i7 O=l;=hL 6]lSgl;og lg/LIfs &
#)= jl/i7 dd{t ;Def/ lg/LIfs &
#!= jl/i7 clK6l;og lg/LIfs &
#@= jl/i7 cyf{]lK6l;og lg/LIfs &
##= cyf{]lK6l;og clws[t &

62
l;=g+= kb Tx
#$= clK6l;og clws[t &
#%= 8fOl6l;og lg/LIfs ^
#^= d]l8sn lkmlhl;i6 lg/LIfs ^
#&= xfp; lslkË lg/LIfs÷dd{t ;Def/ lg/LIfs ^
#*= O=l;=hL= 6]lSgl;og lg/LIfs ^
#(= dd{t ;Def/ ;'k/efO{h/ ^
$)= clK6l;og lg/LIfs ^
$!= cyf{]lK6l;og lg/LIfs ^
$@= Pg]:y]l6s lg/LIfs ^
$#= O=l;=hL 6]lSgl;og %
$$= 8fOl6l;og ;'k/efOh/ %
$%= xfp; lslkË ;'k/efOh/ %
$^= dd{t ;Def/ 6]lSgl;og %
$&= cyf{]lK6l;og ;xfos %
$*= clK6l;og ;xfos %
$(= Pg]:y]l6s ;xfos %
%)= afof]d]l8sn 6]lSgl;og %÷^÷&
%!= ;fdflhs sfo{stf{ -;f]l;on js{/_ %÷^÷&
%@= cK6«f]d]l6«i6 %÷^÷&
%#= afof]d]l8sn OSo"Kd]06 cl;i6]06 6]lSgl;og $÷% ÷^
%$= kmf]/Dofg lg/LIfs ^
%%= jl/i7 kmf]/Dofg %
%^= kmf]/Dofg $
%&= c:ktfn lSng/ #÷$

63

cg';"rL–$
-lgod * sf] pk–lgod -!_ ;“u ;DalGwt_
qm= ;+= ;d"x pk;d"x
!= d]l8l;g -s_ hg/n d]l8l;g
-v_ g]k|mf]nf]hL
-u_ Go"/f]nf]hL
-3_ sfl8{of]nf]hL
-ª_ 6«lksn d]l8l;g
-r_ r]i6 l8lhh]h
-5_ Uofi6«f] OG6]/f]nf]hL
-h_ O08f]qmfOgf]nf]hL
-em_ d]l8sn c+sf]nf]hL
@= ;h{/L -s_ hg/n ;h{/L
-v_ sfl8{of]yf]/fl;s ;h{/L
-u_ o'/f];h{/L
-3_ Uofi6«f] OG6]/f]nf]hLsn ;h{/L
-ª_ jg{ tyf Knfli6s ;h{/L
-r_ Go"/f] ;h{/L
-5_ cyf]{k]l8s ;h{/L
-h_ k]l8ofl6«s ;h{/L

-dm_ ls8\gL 6«fG;Knf06 ;h{/L
#= /]l8of]nf]hL -s_ /]l8of] 8fOUgf]l;;
-v_ /]l8of]y]/fkL
$= 8df{6f]nf]hL, n]k|f]nf]hL / e]g/n -s_ k]l8ofl6«s d]l8l;g
l8lhh]h -v_ lgcf]g]6f]nf]hL
%= ;fOSof6«L
^= k]l8ofl6«S;
&= cKyNdf]nf]hL
*= cf]6f]l/gf]Nofl/·f]nf]hL
(= Pg]:y]l;of]nf]hL
!)= cA:6«]l6«s tyf ufOgf]sf]nf]hL

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
64
!!= klAns x]Ny P8ldlgi6«]zg
!@= hg/n x]Ny ;le{;]h
#= d]l8sn hg/lni6
!$= Kofyf]nf]hL -s_ hg/n Kofyf]nf]hL
-v_ lx:6f] Kofyf]nf]hL
-u_ dfOqmf]afof]nf]hL -AoflS6«of]nf]hL_
-3_ lxd]6f]nf]hL
-ª_ afof] s]d]i6«L
!%= hg/n gl;{·
!^= klAns x]Ny gl;{· sDo"lg6L
gl;{Ë

!&= 8]l06i6«L -s_ hg/n 8]06n
-v_ O08f]8f]l06i6
-u_ cf]/n ;h{g
-3_ k|f]:yf]8f]l06i6
-ª_ k]l/of]8f]l06i6
-r_ cyf]{8f]l06i6

!*= cfo'j{]b -s_ hg/n cfo'j{]b
-v_ e]ifh
-u_ sfo lrlsT;f
-3_ zNo tyf ;+1fx/0f
-ª_ zfnfSo,
-r_ :qL/f]u tyf k|;"lt
-5_ sf}df/e[To
!(= x]Ny Ph's]zg

@)= d]l8sn Nofa 6]Sgf]nf]hL -s_ hg/n d]l8sn Nofa 6]Sgf]nf]hL
-v_ d]l8sn dfOqmf]afof]nf]hL
@!= x]Ny OG:k]S;g
@@= d]l8sn /]s8{;

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

65
@#= kmfd]{;L
@$= lkmlhof]y]/fkL
@%= xf]ldof]KofyL
@^= /]l8of]u|fkmL -s_ /]l8of]u|fkmL
-v_ /]l8of]y]/fkL
@&= Plss[t lrlsT;f
@*= o'gfgL lrlsT;f

@(= ljljw -s_ d]l8sn lkmlhl;i6
-v_ O=l;=lh 6]lSgl;og
-u_ ;fOsf]nf]hL
-3_ Pg]:y]l;of
-ª_ clK6l;og
-r_ afof]d]l8sn OlGhlgol/Ë

66
cg';"rL–%
-lgod ( ;“u ;DalGwt_
sfo{ ljj/0f kmf/fdsf] 9f“rf

g]kfn ;/sf/ kb ;+s]t


sfo{ ljj/0f kmf/fd
;d"x pk;d"x M–
txM–
!= kbsf] gfdM ========================= %= ================================dGqfno
:yfoL c:yfoL ==================================ljefu
@= tna -dfl;s_M ==================== ================================sfof{no
#= sfd ug]{ ;do M ==================== ================zfvf==============kmf“6
$= sd{rf/Lsf] gfd M ================== ^= ============c~rn =============lhNnf
===========:yfg===============kmf]g g+=

lj:t[t ?kdf kbsf] sfd, st{Jo / pQ/bfloTj tyf clwsf/ M

67
cfjZos of]UotfM–

pko'{Qm ljj/0f d]/f] kbn] ug'{kg]{÷pko'{Qm ljj/0f o; kbn] ug'{ kg]{ sfd, st{Jo / pQ/bfloTj tyf
clwsf/sf] k"0f{ / 7Ls ljj/0f xf] .

============================= ==================================
sd{rf/Lsf] b:tvt -lgs6td clwsf/Lsf] b:tvt_
ldltM– ======================

ldltM– ======================

====================================
-sfof{no k|d'vsf] b:tvt_

ldlt M–=======================

68

cg';"rL–^
-lgod !% sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
;]jfsf] ;d"x, pk;d"xsf] nflu rflxg] Go"gtd of]Uotf
b]xfosf ;d"x tyf pk;d"xdf /xg] kbx?dWo] P]gsf] bkmf * sf] pkbkmf -!_ adf]lhd v'NNff
k|ltof]lutfåf/f k"lt{ ul/g] kbdf pDd]bjf/ x'g b]xfosf] of]Uotf k|fKt u/L lgod !% sf] pklgod -#_
adf]lhdsf] kbdf pDd]bjf/ x'g b]xfosf] of]Uotf k|fKt u/]sf] x'g' kg]{5 M–
qm= ;d"x pk;d"x tx Go"gtd of]Uotf
;+=
!= d]l8l;g -s_ hg/n d]l8l;g clws[t gjf}+ / P3f/f}+} hg/n jf OG6/gn d]l8l;gdf :gftsf]Q/
pkflw k|fKt .
-v_ g]k|mf]nf]hL g]k|mf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-u_ Go"/f]nf]hL Go"/f]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-3_ sfl8{of]nf]hL sfl8{of]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-ª_ 6«lksn 6«lksn d]l8l;gdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
d]l8l;g
-r_ r]i6l8lhh r]i6 d]l8;Lgdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-5_ Uofi6«f] Uofi6«f]OG6]/f]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
OG6]/f]nf]hL
-h_ O08f]qmf O08f]qmfOgf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
Ogf]nf]hL
-em_ d]l8sn d]l8sn c+sf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
c+sf]nf]hL
-`_ x]kf6f]nf]hL x]kf6f]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-6_ km/]lG;s km/]lG;s d]l8l;gdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
d]l8l;g
@= ;h{/L -s_ hg/n ;h{/L clws[t gjf}+ / P3f/f}+ hg/n ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-v_ sfl8{of] sfl8{of]y]/f;Ls ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
y]/f;Ls ;h{/L .
-u_ o"/f] ;h{/L o"/f] ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-3_ Uofi6«f] ;lh{sn Uofi6«f] OG6]/f]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw
OG6]/f]nf]lhsn k|fKt .
;h{/L
-ª_ jg{ tyf jg{ tyf Knfi6Ls ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw
Knfli6s ;h{/L k|fKt .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


69
-r_ Go"/f] ;h{/L Go"/f] ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-5_ cyf]{k]8Ls cyf]{k]l8s ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
;h{/L
-h_ k]l8ofl6«s k]l8ofl6«S; ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
;h{/L

-dm_ ls8\gL clws[t gjf}+ / P3f/f}+ ls8\gL 6«fG;Knf06 ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw
6«fG;Knf06 k|fKt jf Pd P; hg/n ;h{/L pQL0f{ u/L
;h{/L 6«fG;Knf06 ;h{/Ldf sDtLdf kf“r jif{sf] cg'ej
k|fKt .
#= /]l8of]nf]hL -s_ /]l8of] clws[t gjf}+ / P3f/f}+ /]l8of]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
8fOUgf]l;; /]l8of]y]/fkLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-v_ /]l8of]y]/fkL
$= 8df{6f]nf]hL, clws[t gjf}+ / P3f/f}+ 8df{6f]nf]hL, n]k|f]nf]hL / e]g/n l8lhh]h
n]k|f]nhL / ljifodf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
e]g/n
l8lhh]h
%= ;fOlsof6«L clws[t gjf}+ / P3f/f}+ ;fOlsofl6«df :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
^= k]l8ofl6«S; -s_ k]l8ofl6«s clws[t gjf}+ / P3f/f}+ k]l8ofl6«S;df :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
d]l8l;g lgcf]g]6f]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-v_ lgcf]g]6f]nf]hL
&= cKyndf]nf]hL clws[t gjf}+ / P3f/f}+ cKyndf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
*= c6f]l/gf] clws[t gjf}+ / P3f/f}+ c6f]l/gf]Nofl/+uf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
Nofl/·f]nf]hL
(= Pg]:y]l;of]nf] clws[t gjf}+ / P3f/f}+ Pg]:y]l;of]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
hL
!)= ca:6«]l6s clws[t gjf}+ / P3f/f}+ cA:6«]l6S; tyf ufOgf]sf]nf]hLdf :gftsf]Q/
tyf pkflw k|fKt .
ufOgf]sf]nf]hL
!!= klAns x]Ny clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd= lj= lj= P;=
P8ldlgi6«];g jf ;f] ;/x pkflw k|fKt u/L hg:jf:Yo ljifodf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
!@= hg/n x]Ny 
clws[t cf7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;:yfaf6 Pd= lj= lj= P;=
;le{;]h jf ;f] ;/x pkflw k|fKt .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;:yfaf6 Pd= lj= lj= P;=
jf ;f] ;/x pkflw k|fKt u/L hg:jf:Yo ljifodf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
70
!#= d]l8sn clws[t gjf}+ / P3f/f}+ Pd= l8= lh= lk= pkflw k|fKt .
hg/lni6
!$= Kofyf]nf]hL -s_ hg/n clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;:yfaf6 Pd= lj= lj= P;=
Kofyf]nf]hL jf ;f] ;/x pkflw k|fKt u/L hg/n
Kofyf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-v_ lx:6f] dfGotf k|fKt lzIf0f ;:yfaf6 Pd= lj= lj= P;=
Kofyf]nf]hL jf ;f] ;/x pkflw k|fKt u/L lx:6f]Kofyf]nf]lhdf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .

-u_ dfOqmf]jf– dfGotf k|fKt lzIf0f ;:yfaf6 Pd= lj= lj= P;=
of]nf]hL jf ;f] ;/x pkflw k|fKt u/L dfOqmf]afof]nf]hL jf
-JofS6«Lof]nf]hL_ JoflS6«of]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
dfGotf k|fKt lzIf0f ;:yfaf6 Pd= lj= lj= P;=
jf ;f] ;/x pkflw k|fKt u/L x]df6f]nf]hLdf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-3_ x]df6f]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;:yfaf6 Pd= lj= lj= P;=
jf ;f] ;/x pkflw k|fKt u/L afof]s]d]li6«df
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-ª_ afof]s]d]i6«L

!%= hg/n gl;{· 


======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 gl;{· ljifodf
k|df0fkq tx
ptL0f{ .
 
=========== ============
clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 gl;{· ljifodf
:gftsf]kflw k|fKt .
clws[t gjf}+ / bzf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 gl;{· ljifodf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
!^=   dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ci6d sIff pQL0f{
sDo'lg6L ======= låtLo
gl;{ª u/L df= lz= sf sf] tLg dlxgf tfnLd k|fKt
u/]sf] .
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 bzd sIff pQL0f{

======= t[tLo u/L df= lz= sf sf] kf“r dlxgf tfnLd k|fKt
u/]sf] .
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 c=g=ld= sf]if{
pQL0f{ .

======= rt'y{

======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 k=x]=g= jf gl;{·
ljifodf k|df0fkq tx pQL0f{ .

clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 klAns x]Ny -
sDo"gL6L x]Ny_ gl;{· ljifodf :gftsf]kflw k|fKt .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


71
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 klAns x]Ny -
sDo'lg6L x]Ny_ gl;{· ljifodf :gftsf]Q/ pkflw
k|fKt .


!& 8]l06i6«L ========= kf“rf}+
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 8]06n xfOlhlgi6df
k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t cf7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj=l8= P:;L jf lj=l8=
P;= pkflw k|fKt .
-s_ hg/n 8]06n clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj= l8= P;= pQL0f{ u/L
Pd=8L=P:;L jf Pd=8L=P; pkflw k|fKt .
-v_ O08f]8f]l06i6 clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj= l8= P;= pQL0f{ u/L
Pd=8L P; (Endodontics) pkflw k|fKt .
-u_ cf]/n ;h{g clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj= l8= P;= pQL0f{ u/L
Pd=8L=P; -Oralsurgery_ pkflw
k|fKt .
-3_ k|f]:of]8f]l06i6 clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj= l8= P;= pQL{0f u/L
Pd=8L=P;= (Prosthodontics) pkflw k|fKt .
-ª_ k]l/of]8f]l06i6 clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj= l8= P;= pQL{0f
u/L Pd=8L=P;= (Periodontics) pkflw k|fKt .
-r_ cyf]{8f]l06i6 clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj= l8= P;= pQL{0f u/L
Pd=8L=P;=
-Orthodontics_ pkflw k|fKt .

!* cfo'j{]b 
======= rf}+yf] dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L pQL0f{ u/L
Ps jif{sf] ;xfos cfo'j{]b sfo{stf{ sf]if{ pQL0f{ .

======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfo'j{]b ljifodf
k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t cf7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfo'j{]b lrlsT;fdf
:gfts pkflw k|fKt .
-s_ hg/n cfo'j{]b clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfo'j{]b lrlsT;f
ljifodf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .

-v_ e]ifh clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 b|Jo u'0f lj1fg jf
/;zf:q tyf e}ifHo sNkgf ljifodf :gftsf]Q/ pkflw
k|fKt .
-u_ sfo lrlsT;f clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sfo lrlsT;f ljifodf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .

-3_ zNo tyf ;+1fx/0f clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 zNo tGqdf :gftsf]Q/
pkflw k|fKt tyf ;+1fx/0f lrlsT;ssf] xsdf
;+1fx/0f ljifodf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

72
-ª_ zfnfSo clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 zfnfSo tGqdf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-r_ :qL/f]u tyf k|;"lt clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :qL/f]u jf k|;"lttGqdf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .

-5_ sf}df/e[To clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 afn/f]u jf
sf}df/e[Todf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
!(= x]Ny Ph's]zg  dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :jf:Yo lzIffdf
========= kf“rf}+ k|df0fkq tx pQL0f{ .

clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :jf:Yo lzIffdf :gfts
pkflw k|fKt .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :jf:Yo lzIffdf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .

@) d]l8sn Nofa -s_ hg/n d]l8sn 
======= rf}+yf] dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L pQL0f{ u/L
6]Sgf]nf]hL Nofj 6]Sgf]nf]hL Nofj cl;i6]06sf] Ps jif{sf] sf]if{ pQL0f{ .

 dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 x]Ny Nofjdf k|df0fkq


========= kf“rf}+ tx pQL0f{ jf dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6
P;=Pn=;L pQL0f{ u/L Nofj 6]lSgl;ogsf] b'O{ jif{ 5
dlxgfsf] sf]if{ pQL0f{ .
clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]l8sn Nofj
6]Sgf]nf]hLdf :gfts pkflw k|fKt .
clws[t gjf} / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]l8sn Nofj
6]Sgf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-v_ dfOqmf]afof]nf]hL clws[t ;ftf}+ d]l8sn dfOqmf]afof]nf]hLdf :gfts pkflw k|fKt .
clws[t gjf} / / P3f/f}+ d]l8sn dfOqmf]afof]nf]hL ljifodf :gftsf]Q/ pkflw
k|fKt .
@!= x]Ny OG;k]S;g 
======= l4lto dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 bzd\ sIff pQL0f{ u/L
u|f= :jf= sf= sf] # dlxg] tfnLd k|fKt .

======= t[tLo dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L= pQL0f{ u/L
u|f=:jf= sf= sf] 5 dlxg] tfnLd k|fKt .

======= rt'y{ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 c= x]= j=jf ;L=Pd=P=
sf]if{ pQL0f{ .

======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;fdfGo lrlsT;fdf
k|dff0fkq tx pQL0f{ .

clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 hg:jf:Yo ljifodf
:gftsf]kflw k|fKt .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
73
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ 
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 hg:jf:Yo ljifodf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt jf dfGotf k|fKt
lzIf0f;+:yfaf6 cfoj]{b tyf Pnf]KofyL ljifodf :gfts
-Jofrn/ ckm cfo'j]{lbs P08 df]8{g d]l8sn P08
;h{/L_ pkflw k|fKt u/L hg:jf:Yo ljifodf :gftsf]Q/
jf ;f] ;/xsf] :jf:Yo If]qsf] ;dsIf pkflw k|fKt .
@@= d]l8sn /]s8{;  dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ul0ft / lj1fg ljifo
======== rt'y{ lnO{ P;=Pn=;L= pQL0f{ u/L ;DalGwt ljifodf sDtLdf
^ dlxgf tfnLd k|fKt .

======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 tYof° zf:q jf ul0ft
lnO{ :gfts pkflw k|fKt .

clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 tYof° zf:q jf ul0ft
jf PKnfO8 :6fl6li6S; ljifodf :gftsf]Q/ pkflw
k|fKt .
clws[t gjf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 tYof° zf:q jf ul0ft
jf PKnfO8 :6fl6li6S; ljifodf :gftsf]Q/ pkflw
k|fKt .
@#= kmfd]{;L 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 kmfd]{;L ljifodf
k|df0fkq tx pQL0f{ .

clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 kmfd]{;Ldf :gfts tx
pQL0f{ .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 kmfd]{;Ldf :gftsf]Q/
pkflw k|fKt .
@$= lkmlhof]y]/fkL 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lkmlhof]y]/fkLdf
k|df0fkq tx pQL0f{ .

clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lkmlhof]y]/fkLdf :gfts
tx pQL0f{ .
clws[t gjf} / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lkmlhof]y]/fkLdf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
@%= xf]ldof]KofyL 
clws[t cf7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 xf]ldof]KofyLdf :gfts
pkflw k|fKt .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 xf]ldof]KofyLdf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .

@^ /]l8of]u|fkmL 
======== rf}+yf]
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L= df lj1fg
ljifo lnO{ pQL0f{ u/L ;DalGwt ljifodf sDtLdf 5
dlxgfsf] tfnLd k|fKt .

====== kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]l8of]u|fkmLdf k|df0fkq
tx pQL0f{ .
-s_ /]l8of]u|fkmL clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]l8of]u|fkmLdf :gfts
pkflw k|fKt .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
74
clws[t gjf} / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]l8of]u|fkmLdf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-v_ /]l8of]y]/fkL clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]l8of]u|flkmdf :gfts
pkflw k|fKt .
clws[t gjf} / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]l8of]y]/fkLdf
:gftsf]Q/ pkflw k|fKt .


@& PsLs[t clws[t cf7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfo'j{]b tyf Pnf]KofyL
lrlsT;f ljifodf :gfts -Aofrn/ ckm cfo'j{]lbs P08
df]8{g d]l8l;g P08 ;h{/L_ pkflw k|fKt .
clws[t gjf}+ / dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfo'j{]b tyf Pnf]KofyL
P3f/f}+ ljifodf :gfts -Aofrn/ ckm cfo'j{]lbs
P08 df]8{g d]l8l;g P08 ;h{/L_ pkflw k|fKt u/L
Pd=kL=Pr= jf ;f] ;/xsf] :jf:Yo If]qsf] ;dsIf
pkflw k|fKt .
@*= o'gfgL lrlsT;f 
clws[t cf7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt ljifodf :gfts
pkflw k|fKt .


@( ljljw -s_ d]l8sn lkmlhl;i6 clws[t 5}7f|}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=P;=;L -lkmlhS;_
u/L Ps jif{sf] l8=cf/=kL= -l8Knf]df Og /]l8P;g
lkmlhS;_ tfnLd k|fKt .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]l8sn lkmlhS;df
Pd=lkmn jf lk=Pr=l8= jf ;f] ;/x pQL0f{
-v_ O=l;=lh 6]lSgl;og  dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;fdfGo lrlsT;fdf
======== kfrf}+ k|df0fkq tx pQL0f{ jf lj1fg ljifodf :gfts pkflw
k|fKt u/L ;DalGwt ljifodf ( dlxgfsf] tfnLd k|fKt .

clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :jf:Yo lj1fg jf lj1fg


ljifodf :gfts pkflw k|fKt u/L ;DalGwt ljifodf
Ps jif{sf] tfnLd k|fKt .

-u_ ;fOsf]nf]hL 
====== kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;f]l;on js{/ d"n ljifo
lnO{ k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;fOsf]nf]hL ljifo lnO{
:gfts pkflw k|fKt .

clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lSnlgsn ;fOsf]nf]hL


ljifodf :gftsf]Q/ -PdkmLn_ pkflw k|fKt .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
75
-3_ Pg]:y]l;of 
====== kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 x]Ny cl;i6]06, :6fkmg;{,
c=x]=a jf c=g=ld sf]if{ pQL0f{ u/L sDtLdf tLg dlxgfsf]
Pg]:y]l;of ;DaGwL tfnLd k|fKt .

clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfO{ P:;L, x]Ny cl;i6]06 jf
:6fkm g;{ sf]if{ pQL0f{ u/L Pg]:y]l;of ljifodf :gfts tx
pQL0f{ jf Pg]:y]l;of ljifodf sDtLdf Ps jif{sf] tfnLd
k|fKt .
-ª_ clK6l;og  dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cyf]{lK6l;ogdf k|df0fkq tx
======= kf“rf}+ pQL0f{ .
clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 clK6l;og ljifodf :gfts
pkflw k|fKt .
-r_ afof]d]l8sn 
====== rf}yf] dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L pQL0f{ u/L
OlGhlgol/Ë ;DalGwt ljifodf sDtLdf Ps jif{sf] tfnLd k|fKt .

====== kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfO{P;\;L jf lj1fg ljifo
lnO{ afx| sIff pQL0f{ u/L afof]d]l8sn 6]lSgl;ogdf
sDtLdf Ps jif{sf] tfnLd jf afof]d]l8sn OlSjkd]06df
Ps jif{sf] tfnLd jf afof]d]l8sn OlGhlgol/ªdf k|df0fkq
tx pQL0f{ .
clws[t cf7f} dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 afof]d]l8sn OlGhlgo/Lª jf
d]l8sn On]S6«f]lgs OlGhlgol/ª ljifodf :gfts pkflw
k|fKt .
clws[t gjf} dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 afof]d]l8sn OlGhlgol/ª jf
/ P3f/f}+ d]l8sn On]S6«f]lgs OlGhlgol/ªdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
.

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


76
cg';"rL–&
-lgod !% sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
;]jfsf] ;d"x, pk;d"xsf] nflu rflxg] Go"gtd of]Uotf
b]xfosf ;d"x tyf pk;d"xdf /xg] kbx?df sfo{Ifdtfsf] d"Nof°g / cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f ul/g] a9'jfsf]
nflu pDd]bjf/ x'g b]xfosf] z}lIfs of]Uotf jf tfnLd k|fKt u/]sf] / P]gsf] bkmf @^ adf]lhdsf] ;]jf cjlw k"/f u/]sf] x'g' kg]{5 M–
qm=;+= ;d"x pk;d"x tx Go"gtd of]Uotf
!= d]l8l;g hg/n d]l8l;g clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=la=la=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L hg/n jf OG6/gn d]l8l;gdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
g]k|mf]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L g]k|mf]nf]hLdf :gfQsf]Q/ pkflw k|fKt
jf

OG6/gn d]l8l;gdf :gftsf]Q/ pkflw kl5 g]k|mf]nf]hLdf kf]i6
u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .
Go"/f]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L Go"/f]nf]hLdf :gfQsf]Q/ pkflw k|fKt
jf

OG6/gn d]l8l;gdf :gfQsf]Q/ pkflw kl5 Go"/f]nf]hLdf kf]i6
u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


77
sfl8{of]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L sfl8{of]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
jf

OG6/gn d]l8l;gdf :gftsf]Q/ pkflw kl5 sfl8{of]nf]hLdf kf]i6
u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .
6«lksn d]l8l;g dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=la=la=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L 6«lksn d]l8l;gdf :gftsf]Q/ jf 6«lksn d]l8l;gdf kf]i6
u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .
r]i6l8lhh]h dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=la= la=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L r]i6 l8lhh]hdf :gftsf]Q/ jf r]i6l8lhh]hdf l8Knf]df jf
;f] ;/x .
Uofi6«f] OG6]/f]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L Uofi6«f] OG6]/f]nf]hLdf :gftsf]Q/ jf Uofi6«f] OG6]/f]nf]hLdf
kf]i6 u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .
O08f] qmfOgf]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L O08f]qmfOgf]nf]hLdf :gftsf]Q/ jf O08f]qmfOgf]nf]hLdf kf]i6
u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


78
d]l8sn c+sf]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L d]l8sn c+sf]nf]hLdf :gftsf]Q/
jf
d]l8sn c+sf]nf]hLdf kf]i6 u|fh'o6 jf l8Knf]df jf ;f] ;/x .
x]kf6f]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L x]kf6f]nf]hLdf :gftsf]Q/ jf OG6/gn d]l8l;g jf Uofi6«f]
OG6]/f]nf]hLdf :gftsf]Q/ u/L x]kf6f]nf]hLdf y]l;; ;lxt & jif{sf]
cWofkg cg'ej jf kf]i6 u|fh'o6 l8Knf]df jf x]kf6f]nf]hL ljifodf !
jif{sf] tfnLd jf ;f] ;/x .
km/]lG;s d]l8l;g dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL=aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L km/]lG;s d]l8l;gdf :gftsf]Q/ jf kf]i6 u|fh'o6 l8Knf]df
jf ;f] ;/x .
@= ;h{/L hg/n ;h{/L clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL=aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L hg/n ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
sfl8{of]yf]/f;Ls dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL=aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
;h{/L k|fKt u/L sfl8{of]yf]/f;Ls ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
jf
hg/n ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw kl5 sfl8{of]yf]/f;Ls ;h{/Ldf
kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


79
o"/f] ;h{/L dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL=aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L o"/f] ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
jf
hg/n ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw kl5 o"/f] ;h{/Ldf l8Knf]df jf ;f]
;/x .
Uofi6«f] dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL=aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
OG6]/f]nf]hLsn k|fKt u/L Uofi6«f] OG6]/f]nf]hLsn ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
;h{/L jf
hg/n ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw kl5 ;lh{sn Uofi6«f] OG6]/f]nf]hLdf
l8Knf]df jf ;f] ;/x .
jg{ tyf Knfi6Ls dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
;h{/L k|fKt u/L jg{ tyf Knfi6Ls ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
jf
hg/n ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw kl5 ;lh{sn Knfi6Ls ;h{/Ldf
l8Knf]df jf ;f] ;/x .
Go"/f] ;h{/L dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L Go"/f] ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
jf
hg/n ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw kl5 ;lh{sn Go"/f] ;h{/Ldf
l8Knf]df jf ;f] ;/x .

80
cyf]{k]8Ls ;h{/L dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL=aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L cyf]{k]8Ls ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
jf
hg/n ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw kl5 cyf]{k]8Ls ;h{/Ldf l8Knf]df jf
;f] ;/x .
k]l8ofl6«S; ;h{/L dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L k]l8ofl6«S; ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
jf
hg/n ;h{/Ldf :gftsf]Q/ pkflw kl5 k]l8ofl6«s ;h{/Ldf l8Knf]df
jf ;f] ;/x .

ls8\gL clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ls8\gL 6«fG;Knf06 ;h{/Ldf :gftsf]Q/
6«fG;Knf06 pkflw k|fKt jf Pd= P;= hg/n ;h{/L pQL0f{ u/L 6«fG;Knf06
;h{/L ;h{/Ldf sDtLdf kf“r jif{sf] cg'ej k|fKt .
#= /]l8of]nf]hL /]l8of] 8fOUgf]l;; clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L /]l8of]nf]hLdf :gftsf]Q/ jf kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f]
;/x .
 
========= ===============

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
81
$= 8df{6f]nf]hL, clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
n]k|f]nf]hL / k|fKt u/L 8df{6f]nf]hL n]k|f]nhL / e]g/n l8lhh]h ljifodf :gftsf]Q/
e]g/n jf kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .
l8lhh]h
%= ;fOSof6«L clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L ;fOSof6«Ldf :gftsf]Q/ jf kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f]
;/x .
^= k]l8ofl6«S; k]l8ofl6«S; clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
d]l8l;g k|fKt u/L k]l8ofl6«S;df :gftsf]Q/ jf kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f]
;/x .
lgcf]g]6f]nf]hL clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL=aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L lgcf]g]6f]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt,
jf
k]l8ofl6«S;df :gftsf]Q/ pkflw k|fKt u/L lgcf]g]6f]nf]hLdf kf]i6
u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .
&= cKyNdf]nf]hL clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L cKyNdf]nf]hLdf :gftsf]Q/ jf kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f]
;/x .
*= c6f]l/gf] clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
Nofl/+uf]nf]hL k|fKt u/L c6f]l/gf]Nofl/·f]nf]hLdf :gftsf]Q/ jf kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df
jf ;f] ;/x .

82
(= Pg]iy]l;of]nf] clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL=aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
hL k|fKt u/L Pg]:y]l;of]nf]hLdf :gftsf]Q/ jf kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f]
;/x .
!)= cA:6«]l6s clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
tyf k|fKt u/L cA:6«]l6s ufOgf]sf]nf]hLdf :gftsf]Q/ jf kf]i6u|fh'o6
ufOgf]sf]nf] l8Knf]df jf ;f] ;/x .
hL
!!= klAns x]Ny clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
P8ldgL:6«]z k|fKt u/L hg:jf:Yo ljifodf :gftsf]Q/ jf kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df jf
g ;f] ;/x .
!@= hg/n x]Ny clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=la=la=P; jf ;f] ;/x pkflw
;le{;]h\ k|fKt .
!#= d]l8sn clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
hg/lni6 k|fKt u/L Pd=l8=lh=lk= jf ;f] ;/x pkflw k|fKt .
!$= Kofyf]nf]hL hg/n Kofyf]nf]hL clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L Kofyf]nf]hLdf :gftsf]Q/ jf kf]i6u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f]
;/x .
lx:6f] Kofyf]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L lx:6f]–Kofyf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
jf
Kofyf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw kl5 lxi6f] Kofyf]nf]hLdf l8Knf]df jf ;f]
;/x .
83
dfOqmf] afof]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
-AofS6«Lof]nf]hL_ k|fKt u/L dfOqmf] afof]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
jf
Kofyf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw kl5 dfOqmf] afof]nf]hLdf l8Knf]df jf
;f] ;/x .
x]d]6f]nf]hL dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L x]df6f]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
jf
Kofyf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw kl5 x]d]6f]nf]hLdf l8Knf]df jf ;f] ;/x
afof]s]d]i6«L dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 Pd=aL= aL=P;= jf ;f] ;/xsf] pkflw
k|fKt u/L afof] s]d]i6«Ldf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
jf
Kofyf]nf]hLdf :gftsf]Q/ pkflw kl5 afof] s]d]i6«Ldf kf]i6 u|fh'o6
l8Knf]df jf ;f] ;/x .
!%= hg/n gl;{· clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 gl;{· ljifodf k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 gl;{· ljifodf :gftsf]kfwL k|fKt .
!^= 
sDo"lg6L 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 c=g=dL= sf]if{ pQL0f{ u/L l;=c=g=ld=sf]
gl;{· tfnLd k|fKt .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
84
clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDo"lg6L gl;{· ljifodf k|df0fkq tx
pQL0f{ .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 klAns x]Ny -sDo"gL6L x]Ny_ gl;{·
ljifodf :gfQsf]kflw k|fKt .

!& 8]l06i6«L 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 8]06n xfOlhlgi6df k|df0fkq tx
pQL0f{ .
-s_ hg/n 8]06n clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj= l8= P;= pQL0f{ u/L Pd=8L=P:;L
jf Pd=8L=P; pkflw k|fKt .
-v_ O08f]8f]l06i6 clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj= l8= P;= pQL0f{ u/L Pd=8L P;
(Endodontics) pkflw k|fKt .
-u_ cf]/n ;h{g clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj=l8=P;= pQL0f{ u/L Pd=8L= P;
(Oralsurgery) pkflw k|fKt .
-3_ k|f]:of]8f]l06i6 clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj=l8=P;= pQL0f{ u/L Pd=8L=P;=
(Prosthodontics) pkflw k|fKt .
-ª_ k]l/of]8f]l06i6 clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj=l8=P;= pQL0f{ u/L Pd=8L=P;=
(Periodontics) pkflw k|fKt .

85
-r_ cyf]{8f]l066 clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lj=l8=P;= pQL0f{ u/L Pd=8L=P;=
(Orthodontics) pkflw k|fKt .

!* cfo'j{]b 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfo'j{]b ljifodf k|df0fkq tx pQL0f{ .
-s_ hg/n cfo'j{]b clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfo'j{]b lrlsT;f ljifodf :gftsf]Q/
pkflw k|fKt .
-v_ e]ifh clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 b|Jo u'0f lj1fg jf /; zf:q tyf
e}ifHo sNkgf ljifodf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-u_ sfo lrlsT;f clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sfo lrlsT;f ljifodf :gftsf]Q/
pkflw k|fKt .
-3_ zNo tyf clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 zNo tGqdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
;+1fx/0f tyf ;+1fx/0f lrlsT;ssf] xsdf ;+1fx/0f ljifodf :gftsf]Q/ pkflw
k|fKt .
-ª_ zfnfSo clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 zfnfSo tGqdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
-r_ :qL/f]u clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :qL/f]u jf k|;"lttGqdf :gftsf]Q/
tyf k|;"lt pkflw k|fKt .
-5_ sf}df/e[To clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 afn/f]u jf sf}df/e[Todf :gftsf]Q/
pkflw k|fKt .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
86
!(= x]Ny clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :jf:Yo lzIffdf k|df0fkq tx pQL0f{ .
Ph's]zg
clws[t gjf} / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :jf:Yo lzIffdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt
jf kf]i6 u|fh'o6 l8Knf]df jf ;f] ;/x .


@)= d]l8sn -s_ hg/n 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 x]Ny Nofjdf k|df0fkq tx pQL0f{ jf
Nofa d]l8sn Nofa dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L pQL0f{ u/L Nofj
6]Sgf]nf]hL 6]Sgf]nf]hL 6]lSgl;ogsf] b'O{ jif{ 5 dlxgfsf] sf]if{ pQL0f{ .
clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]l8sn Nofj 6]Sgf]nf]hLdf :gfts
pkflw k|fKt .
clws[t gjf} / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]l8sn Nofj 6]Sgf]nf]hLdf :gftsf]Q/
pkflw k|fKt .
-v_d]l8sn clws[t ;ftf}+ d]l8sn dfOqmf] afof]nf]hLdf :gfts pkflw k|fKt .
dfOqmf]afof]nf]hL
clws[t gjf} / P3f/f}+ d]l8sn dfOqmf] afof]nf]hL ljifodf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .
@!= x]Ny 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 c=x]=j= jf l;=Pd=P=
OG;k]S;g sf]if{ pQL0f{ u/L l;=c=x]=j= tfnLd k|fKt .

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
87
clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;fdfGo lrlsT;fdf k|df0fkq tx
pQL0f{ .
clws[t gjf} / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 hg:jf:Yo ljifodf :gfts pkflw
k|fKt .
@@= d]l8sn 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ul0ft / lj1fg ljifo lnO{ P;=
/]s8{; Pn=;L= pQL0f{ u/L ;DalGwt ljifodf sDtLdf ^ dlxgf tfnLd k|fKt .
clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 tYof+szf:q jf ul0ft ljifodf
k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt ljifodf :gfts pkflw k|fKt .
@# kmfd]{;L clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 kmfd]{;L ljifodf k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 kmfd]{;Ldf :gfts pkflw k|fKt .
@$= lkmlhof]y]/fkL clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lkmlhof]y]/fkLdf k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lkmlhof]y]/fkLdf :gfts tx pQL0f{ .
@%= xf]ldof]KofyL clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 xf]ldof]KofyLdf :gfts pkflw k|fKt .
@^= /]l8of]u|fkmL /]l8of]u|fkmL 
======= rf}yf] dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 bzd sIff pQL0f{ u/L ;DalGwt
ljifodf sDtLdf # dlxgf tfnLd k|fKt .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


88

======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L=df lj1fg ljifo lnO{
pQL0f{ .
clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]l8of]u|fkmLdf k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]l8of]u|flkmdf :gfts pkflw k|fKt .
/]l8of]y]/fkL clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 /]l8of]y]/fkLdf :gfts pkflw k|fKt .

@^s= PsLs[t clws[t gjf} / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfo'j]{b tyf Pnf]KofyL ljifodf :gfts
lrlsT;f -Aofrn/ ckm cfo'j]{lbs P08 df]8{g d]l8l;g P08 ;h{/L_ pkflw k|fKt
u/L Pd=lk=Pr= jf ;f] ;/xsf] :jf:Yo If]qsf] ;dsIf pkflw k|fKt .

@&= ljljw -s_ d]l8sn clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 d]l8sn lkmlhS;df :gftsf]Q/ pkflw
lkmlhl;i6 k|fKt .
-v_ O=l;=lh clws[t 5}7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :gfts pkflw k|fKt u/L ;DalGwt
6]lSgl;og ljifodf Ps jif{sf] tfnLd k|fKt .
-u_ ;fOsf]nf]hL 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;f]l;on js{/ d"n ljifo lnO{ k|df0fkq
tx pQL0f{ .
clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;fOsf]nf]hL ljifo lnO{ :gfts pkflw
k|fKt .

 g]kfn /fhkq v08 ^%, ;+Vof !*, ldlt @)&@ ebf} @* sf] ;"rgfaf6 ylkPsf] .
 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
89
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 lSnlgsn ;fOsf]nf]hL ljifodf
:gftsf]Q/ -PdkmLn_ pkflw k|fKt .
-3_ Pg]:y]l;of 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 x]Ny cl;i6]06, :6fkm g;{, c=x]=a jf
c=g=ld sf]if{ pQL0f{ u/L sDtLdf tLg dlxgfsf] Pg]:y]l;of ;DaGwL
tfnLd k|fKt .
clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfO{ P:;L, x]Ny cl;i6]06 jf :6fkm g;{
sf]if{ pQL0f{ u/L Pg]:y]l;of ljifodf :gfts tx pQL0f{ jf Pg]:y]l;of
ljifodf sDtLdf Ps jif{sf] tfnLd k|fKt .
-ª_ clK6l;og 
======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cyf]{lK6l;ogdf k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t ;ftf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 clK6l;og ljifodf :gfts pkflw k|fKt .
-r_ afof]d]l8sn 
======= rf}yf] dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L pQL0f{ u/L ;DalGwt
OlGhlgol/ª ljifodf sDtLdf Ps jif{sf] tfnLd k|fKt .

======= kf“rf}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 cfO{P;\;L jf lj1fg ljifo lnO{ afx|
sIff pQL0f{ u/L afof]d]l8sn 6]lSgl;ogdf sDtLdf Ps jif{sf] tfnLd
jf afof]d]l8sn OlSjkd]06df Ps jif{sf] tfnLd jf afof]d]l8sn
OlGhlgol/ªdf k|df0fkq tx pQL0f{ .
clws[t cf7f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 afof]d]l8sn OlGhlgol/ª jf d]l8sn
On]S6«f]lgs OlGhlgol/ª ljifodf :gfts pkflw k|fKt .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


90
clws[t gjf}+ / P3f/f}+ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 afof]d]l8sn OlGhlgol/ª jf d]l8sn
On]S6«f]lgs OlGhlgol/ªdf :gftsf]Q/ pkflw k|fKt .

91
cg';"rL–*
-lgod !( ;“u ;DalGwt_
lg/f]lutfsf] k|df0fkqsf] gd"gf

g]kfn :jf:Yo ;]jfsf]======================= sfof{nosf] ========================kbdf pDd]bjf/ x'g' ePsf


>L============================= nfO{ d}n] hf“Rbf s'g} ;?jf jf s8f /f]u nfu]sf] jf s'g} lsl;dsf] zf/Ll/s ljs[lt
jf cfGtl/s /f]u ePsf] kfOg . lghdf =============================/f]u eP tfklg lghnfO{ To;n] pk/f]Qm kbdf
sfd ug{ c;dy{ agfp+b}g .
lghsf] x'lnof============================= 5 .
-s_ bfof“ xftsf] a'9L cf}+nfsf] 5fk M=============================
-v_ ;DalGwt JolQmsf] b:tvt M=============================
-u_ ldlt M=============================
k|dfl0ft ug]{ lrlsT;ssf] –
-s_ gfd M=============================
-v_ b:tvt M=============================
-u_ ;DalGwt sfplG;nsf] /lhi6«]zg gDa/ M======================
-3_ ldlt M=============================

92

cg';"rL–(
-lgod @) ;“u ;DalGwt_
zky u|x0f kmf/fdsf] gd"gf

============================================= kbsf] zky

d ======================================= ;To, lgi7fk"j{s k|lt1f u5'{÷ O{Zj/sf] gfddf zky lnG5' ls g]kfnL
hgtf, g]kfnsf] ;+ljwfg tyf k|rlnt sfg"g k|lt k"0f{ jkmfbf/ /xL ================================= kbsf]
lhDd]jf/L, s;}sf] 8/ gdfgL, kIfkft gu/L, s;}k|lt k"jf{u|x jf v/fa efjgf glnO{, OdfGbf/Lsf;fy kfngf
ug{]5' / cfkmgf] st{Jo kfngfsf] l;nl;nfdf cfkm"nfO{ hfgsf/L x'g cfPsf] s'/f d kbdf axfn /x“bf jf
g/x“bf h'g;'s} cj:yfdf klg k|rlnt sfg"gsf] kfngf ubf{ afx]s c? cj:yfdf s'g} lsl;daf6 klg k|s6 jf
;°]t ug{] 5}g .

zky u|x0f ug{] sd{rf/L,– zky u|x0f u/]sf] k|dfl0ft


ug{] clwsf/Lsf],–
-s_ b:tvt M -s_ b:tvt M
-v_ gfd M -v_ gfdM
-u_ ;]jf M -u_ ;]jf M
-3_ ;d"x÷pk;d"x M -3_ kb M
-ª_ tx M -ª_ sfof{no M
-r_ ldlt M -r_ ldlt M

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


93
cg';"rL–!)
-lgod @@ ;“u ;DalGwt_
lghfdtL sd{rf/Lsf] j}olQms ljj/0f -l;6/f]n_

lgb]{lzsf M
-!_ pd]/ v'n]sf] z}lIfs k|df0fkqdf pNn]v ePsf] hGd ldlt n]Vg] .
-@_ o; cl3 ;/sf/L ;]jfdf /xL :yfoL kbdf sfd u/]sf] eP ;f] sf] ljj/0f :ki6;“u pNn]v u/L
tT;DaGwL sfuhftsf] k|dfl0ft k|ltlnlk k]z ug]{ .
-#_ z}lIfs of]Uotf / gflu/stfsf] k|df0fkqsf k|ltlnlkx? k]z ug]{ .

sd{rf/Lsf] gfd M
;+s]t g+= -lghfdtL lstfavfgfn] eg]{_

kmf/fd g+= )!
j}olQms ljj/0f
g]kfn ;/sf/
:jf:Yo dGqfno ÷ ljefu ÷ sfof{no

Tfl:j/

)! sd{rf/Lsf] k"/f gfd / y/ M

94
)@ :yfoL 7]ufgf M )^ ^) jif{ pd]/ k'Ug] ldlt M
c~rn M
lhNnf M )& gful/stf M
uf=lj=;= ÷ gu/kflnsf M )* wd{ M
j8f gDa/ M )( ln· M
ufp“ ÷ 6f]n M !) x'lnof M
Ans gDa/ M !! ljjflxt eP klt÷kTgLsf] gfd M
)# c:yfoL 7]ufgf M >L ÷ >LdtL M
c~rn M !@ klt ÷ kTgLsf] k]zf M
lhNnf M !# 5f]/fsf] ;+Vof M
uf=lj=;= ÷ gu/kflnsf M !$ 5f]/Lsf] ;+Vof M
j8f gDa/ M !% afa'sf] gfd M
ufp“ ÷ 6f]n M !^ afa'sf] k]zf M
Ans gDa/ M !& afh]sf] gfd M
)$ 3/ ePsf] lhNnf M
)% hGd]sf] ldlt M
;fn==========dlxgf=========ut]
!* OR5fOPsf] JolQmsf] gfd y/ M @) o; cl3 ;/sf/L ;]jfdf /xL :yfoL kbdf sfd u/]sf]
c~rn M eP ;f] sf] ljj/0f M
lhNnf M
uf=lj=;= ÷ gu/kflnsf M sfof{nosf] gfd M
j8f gDa/ M
ufp“ ÷ 6f]n M
Ans gDa/ M kb M
sd{rf/Lsf] lgh;“u ;DaGw M tx M
!( lgo'lQmsf] ljj/0f M
lgo'lQm ldlt M
sfof{nosf] gfd M
5f]8]sf] ldlt M
kb M
tx M
;]jf ÷ ;d"x M
lgo'lQm ldlt M
;fn=========dlxgf=========ut]
dfly n]lvPsf] ljj/0f 7Ls 5 . ;/sf/L ;]jfsf] lgldQ cof]Uo x'g] u/L dnfO{ s'g} ;hfo ePsf] 5}g . s'g}
s'/f em'6\6f] n]lvPsf] jf hfgfhfgL ;f“rf] s'/f bjfpg] n'sfpg] p2]Zon] n]lvPsf] 7x/] sfg"g adf]lhd ;hfo :jLsf/
ug]{5' egL ;xL5fk ug]{ –

sd{rf/Lsf],– k|dfl0ft ug]{ sfof{no


-a'9L cf}+nfsf] 5fk_ b:tvt M k|d'vsf] b:tvt

95
bfof“ afof“ sfof{nosf] 5fk

lghfdtL lstfavfgfn] k|of]u ug]{

sd{rf/Lsf] ;+s]t g+=

^) jif{ pd]/ k'Ug] ldlt M


ljefuLo k|d'v jf clwsf/ k|fKt
clws[tsf] b:tvt M
sfof{nosf] 5fk M

96
kmf/fd g+= )@
;]jfsf] ljj/0f
sd{rf/Lsf] gfdM ;+s]t g+=
qm=;+= ;d"x / kbsf] gfd tx sfof{nosf] gof“ lgo'lQm, axfnL lg0f{o tna eQf lstfa btf{ kfgf s}lkmot
pk gfd ;?jf a9'jf ldlt ldlt g+= -lghfdtL
;d"x lstfavfgfn] eg]{_
)! )@ )# )$ )% )^ )& )* )( !) !! !@

97
kmf/fd g+= )#
z}lIfs of]Uotf, tfnLd, ;]ldgf/, ;Dd]ng
-P;=Pn=;L jf dWodf k/LIffaf6 pRrtd pkflw ;Ddsf], l8u|L, l8Knf]df_
sd{rf/Lsf] gfdM ;+s]t g++===========================
qm=;+= ;l6{lkms]6 jf cWoogsf] cWoog cjlw >]0fL lzIf0f ;+:yfsf] tfnLd ;]ldgf/ jf s}lkmot
pkflw ljifo ;Dd]ngsf] ljj/0f
b]lv ;Dd gfd 7]ufgf

98
kmf/fd g+= )$

k|rlnt sfg"g adf]lhd k|fKt u/]sf]] lje"if0f, k|z+;f kq
sd{rf/Lsf] gfd M ;°]t g+= …………
qmd lje"if0f k|z+;f k|fKt ldlt lje"if0f ÷ k|z+;f kq kfPsf] ;x'lnot
;+Vof kqsf] ljj/0f sf/0f
)! )@ )# )$ )%

 rf}yf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


99
kmf/fd g+= )%
ljefuLo ;hfosf] ljj/0f

sd{rf/Lsf] gfd M– ;°]t g+= …………


qmd ;hfosf] k|sf/ ;hfosf] cfb]z ldlt k'g/fj]bgsf] s}lkmot
;+Vof 7x/ ldlt
)! )@ )# )$ )% )^

100
kmf/fd g+= )^
sd{rf/Lsf] gfdM ;+s]t g+=
ljj/0f 3/ labf lj/fdL labf k|;"lt labf cWoog labf c;fwf/0f labf uon pkrf/ vr{ s}lkmot
ePsf]
cjlw
hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL
)! )@ )# )$ )% )^ )& )* )( !) !! !@ !# !$ !% !^ !& !* !( @)

101
kmf/fd g+= )&
juL{s[t If]qx?df sfd u/]sf] ljj/0f
sd{rf/Lsf] gfdM ;+s]t g+=
qm=;+= cjlw kb:yfkg sfd u/]sf] of] lrGx -_ lbO{ sfd u/]sf] If]qsf] ju{ hgfpg] ;DalGwt sd{rf/L jf k|dfl0ft s}lkmot
ePsf] :yfg :yfg jf ug]{ clws[tsf] b:tvt
b]lv ;Dd jf If]q If]q clt b'u{d clt b'u{d b'u{d b'u{d ;'ud ;'ud
s! ju{ s@ ju{ v! ju{ v@ ju{ u! ju{ u@ ju{

)!
)@
)#
)$
)%
)^

102
sd{rf/Lsf] gfd M– ;°]t g+=M
dfly pNn]v eP afx]s yk36 ug'{kg]{ eP sd{rf/L clen]v ljefun] eg]{ M
-!_ 7]ufgf, kl/jt{g M

-@_ OR5fOPsf] JolQm kl/jt{g ePdf ;f] sf] ljj/0f M

-#_ cGo s'g} ljj/0f yk36 ePdf ;f]sf] ljj/0f M

;DalGwt sd{rf/Lsf],– k|dfl0ft ug]{ clws[tsf],–


b:tvt M b:tvt M
ldlt M ldlt M

103
cg';"rL–!!
-lgod #@ / lgod &# sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_

clt b'u{d æs !Æ
!= ;b/d'sfd afx]s tfKn]h'· lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
@= g'd ;lxt blIf0f afx]s ;+v'jf;ef lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
#= ;b/d'sfd afx]s ;f]n'v'Da' lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
$= bf]nvf lhNnfsf] nfdfau/ / /f]Njfln· If]q .
%= wflb· lhNnfsf] ;]tLjf; pQ/sf] l;+xf/ If]q .
^= ;b/d'sfd afx]s dgf· lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
&= uf]/vf l;lb{jf; pQ/sf] nfs]{ If]q .
*= wf}nflu/L c~rnsf] 6's'r] eGbf blIf0fL If]q afx]s d':tf· lhNnf / pQ/L jfUn'·sf] 9f]/ kf6g If]q .
(= ;b/d'sfd afx]s /f]Nkf / ?s'd lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!)= ;b/d'sfd afx]s x'Dnf, h'Dnf, d'u', sflnsf]6 / 8f]Nkf lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!!= ;b/d'sfd afx]s hfh/sf]6 lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!@= ;b/d'sfd afx]s aemf· / afh'/f lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!#= ;b/d'sfd afx]s bfr'{nf lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .

clt b'u{d æs @Æ
!= clt b'u{d æs !Æ df k/]sf lhNnfsf ;b/d'sfd .
@= ;b/d'sfd afx]s kf“ry/ lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
#= ;b/d'sfd afx]s ef]hk'/, t]x|y'd lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
$= ;+v'jf;ef lhNnfsf] g'd ;lxt blIf0fL If]q .
%= ;b/d'sfd afx]s cf]vn9'·f / vf]6f· lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
^= ;b/d'sfd afx]s /fd]5fk lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
&= nfdf]au/ / /f]Njfln· If]q afx]s bf]nvf lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
*= /;'jf lhNnfsf] /fDr] eGbf pQ/sf] If]q .
(= ndh'· lhNnfsf] v'lb pQ/L If]q .
!)= ;b/d'sfd afx]s c3f{vf“rL / u'NdL lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!!= ;b/d'sfd afx]s DofUbL / kj{t lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .

104
!@= d':tf· lhNnfsf] dfkmf{ 6's'r] eGbf blIf0fL If]q / pQ/ jfUn'· lhNnfsf] 9f]/kf6g If]q / DofUbL
lhNnfsf] lg:sf]6 kxf8af6 blIf0f tkm{ jfUn'· lhNnfsf] tf/f ufp“ ljsf; ;ldltdf kg]{ /ftfdf6f x'“b}
u'NdL lhNnf pQ/ blIf0f cIff+; /]vfsf] k"jL{ efu afx]ssf] afUn'· .
!#= ;b/d'sfd afx]s ;Nofg / Ko"7fg lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!$= ;b/d'sfd afx]s 8f]6L / c5fd lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!%= ;b/d'sfd afx]s 88]nw'/f / a}t8L lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!^= ;b/d'sfd afx]s b}n]v lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .

b'u{d æv !Æ
!= clt b'u{d æs @Æ df k/]sf lhNnfsf ;b/d'sfd .
@= ;b/d'sfd afx]s Onfd lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
#= ;b/d'sfd afx]s wgs'6f lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
$= ;b/d'sfd afx]s pbok'/ lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
%= ;b/d'sfd afx]s l;Gw'nL lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
^= ;b/d'sfd afx]s l;Gw'kfNrf]s lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
&= ;]tLjf; pQ/sf] l;+xf/ afx]s wflb· lhNnfsf] af“sL ;Dk"0f{ efu .
*= /;'jf lhNnfsf] /fDr] ;lxtsf] blIf0fL If]q .
(= ;b/d'sfd afx]s tgx'“ / :of·hf lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!)= l;lb{jf; pQ/sf] nfs]{ If]q afx]s uf]/vf lhNnfsf] af“sL ;Dk"0f{ efu .
!!= v'bL pQ/ afx]s ndh'· lhNnfsf] af“sL ;Dk"0f{ efu .
!@= ;b/d'sfd afx]s kfNkf lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
!#= DofUbL lhNnfsf] lg/sf]6 kxf8af6 blIf0f tkm{ afUn'· lhNnfsf] tf/f ufp“ ljsf; ;ldltdf kg]{
/ftdf6f ufp“ x'“b} u'NdL lhNnfnfO{ 5'g] pQ/, blIf0f cIff+; /]vf b]lv k"j{ kg]{ afUn'· lhNnfsf] af“sL
efu .
!$= ;b/d'sfd afx]s bf· lhNnfsf] ;Dk"0f{ kxf8L efu .

!%= =====================

!^= =====================
!&= ;b/d'sfd afx]s alb{of / ;'v]{t lhNnfsf] ;Dk"0f{ kxf8L efu .
!*= g'jfsf]6, sfe|], nlntk'/ -pkTosf aflx/_ df]/·, gjnk/f;L, lrtjg / dsjfgk'/sf kxf8L ufp“
ljsf; ;ldltx? .

 @)%*.*.@% ut] g]kfn /fhkqsf] ;+Vof ## df k|sflzt g]kfn ;/sf/, :jf:Yo dGqfnosf] ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .
 @)%*.*.@% ut] g]kfn /fhkqsf] ;+Vof ## df k|sflzt g]kfn ;/sf/, :jf:Yo dGqfnosf] ;"rgfåf/f lemlsPsf] .
105
b'u{d
æv @Æ
!= clt b'u{d æv !Æ df k/]sf lhNnfsf ;b/d'sfd .
@= ;b/d'sfd afx]s emfkf lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
#= ;b/d'sfd afx]s df]/·, ;'g;/L lhNnfsf] t/fO{ efu .
$= ;b/d'sfd afx]s wg'iff, dxf]Q/L / ;nf{xL lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
%= ;b/d'sfd afx]s ;Kt/L / l;/xf lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .
^= ;b/d'sfd If]q / v ! df /x]sf kxf8L uf= lj= ;= afx]s g'jfsf]6 / sfe|]knfGrf]s lhNnfsf] ;Dk"0f{
efu .
&= ;b/d'sfd afx]s af/f, k;f{, /f}tx6 / lrtjg / dsjfgk'/ lhNnfsf] af“sL efu .
*= ;b/d'sfd afx]s sf:sL lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .

(= ;b/d'sfd afx]s gjnk/f;L / slknj:t' lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .


@)%*.*.@% ut] g]kfn /fhkqsf] ;+Vof ## df k|sflzt g]kfn ;/sf/, :jf:Yo dGqfnosf] ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .
106

(s= ;b/d'sfd / gu/kflnsf If]q afx]s ?kGb]xL lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .

!)= ;b/d'sfd afx]s af“s] lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .

!!= ;b/d'sfd afx]s s}nfnL lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .

!@= ;b/d'sfd afx]s sGrgk'/ lhNnfsf] ;Dk"0f{ efu .

;'ud æu !Æ

!= b'u{d æv @Æ df k/]sf lhNnfsf ;b/d'sfd .

!s= ?kGb]xL lhNnfsf] gu/kflnsf If]q .
@= sf7df08f}, nlntk'/ -v ! df k/]sf kxf8L efu afx]s_ / eQmk'/ lhNnfsf] qmdzM dxfgu/kflnsf,
pkdxfgu/kflnsf / gu/kflnsf If]q afx]s ;Dk"0f{ efu .

;'ud æu @Æ
sf7df8f}+, nlntk'/ eQmk'/ lhNnfsf] qmdzM dxfgu/kflnsf, pkdxf–gu/kflnsf / gu/kflnsf
If]q .

 @)%*.*.@% ut] g]kfn /fhkqsf] ;+Vof ## df k|sflzt g]kfn ;/sf/, :jf:Yo dGqfnosf] ;"rgfåf/f yk .

@)%*.*.@% ut] g]kfn /fhkqsf] ;+Vof ## df k|sflzt g]kfn ;/sf/, :jf:Yo dGqfnosf] ;"rgfåf/f ;+zf]lwt .
107
cg';"rL–!@
-lgod ## ;“u ;DalGwt_
;?jf ug]{ clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] /fVg' kg]{
cfkm" cGt{utsf sfof{nox?sf] txut ;?jf ;DaGwL ljj/0fsf] 9f“rf

sfof{no M
lhNnf M ljj/0f el/Psf] ldlt M
qm=;= tx ;]jf ;d"x s'n kbk"lt{ s'n l/Qm kbdf Nff]s ;]jf v'b s}lkmot
÷pk ;d"x b/jGbL ;+Vof l/Qm ;?jf e};s]sf] cfof]udf l/Qm
kb t/ sd{rf/L dfu ;+Vof
;+Vof xflh/ eO{ k7fPsf]
g;s]sf] ;+Vof ;+Vof

! @ # $ % ^ & * ( !)

gf]6M -!_ of] 9f“rf k|To]s sfof{non] /fVg' kg]{5 .


-@_ k|To]s ^ dlxgfdf of] ljj/0f cBfjlws agfpg' kg]{5 .
-#_ of] ljj/0f dGqfno / ;DalGwt ljefudf k7fpg'÷/fVg' kg]{5 .

tof/ ug]{ clws[tsf],– k|dfl0ft ug]{ clws[tsf],–


b:tvt M b:tvt M
kb M kb M
ldlt M ldlt M

108
cg';"rL–!#
-lgod #$ sf] v08 -s_ ;“u ;DalGwt_
;?jfsf] ljj/0f
-JolQmut kmfOndf /xg]_
!= gfd M ^= ;d"x M
@= sd{rf/Lsf] ;°]t gDa/ M &= pk;d"x M
#= kb M *= z}lIfs of]Uotf M
$= tx M (= tfnLd M
%= ;]jf M !)= cGo ljj/0f -s]xL eP_ M
;fljssf] ;?jf jf ;?jf xflh/ ;?jfsf] csf]{ s}lkmot
sfof{no kb:yfkgf ePsf] ePsf] ldlt sf/0f ;?jfsf]
ePsf] sfof{no ldlt nflu cjlw
k'Ug] ldlt

b|i6Jo M o; kmf/fd cg';f/ ljj/0f k|To]s sfof{nosf] k|d'vn] e/L e/fO{ cBfjlws u/fO{ /fVg' kg]{5 .

tof/ ug]{ clws[tsf],– k|dfl0ft ug]{ clws[tsf],–


b:tvt M b:tvt M
kb M kb M
ldlt M ldlt M

109
cg';"rL–!$
-lgod #^ sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
/dfgfkq
g]kfn ;/sf/
:jf:Yo dGqfno ÷ ljefu ÷ sfof{no
kq;+Vof M ldltM
>L ……………………………
……………………………
To; sfof{nodf ;?jf x'g' ePsf >L ……………………… nfO{ lghsf] ljj/0f ;lxtsf] /dfgfkq
lbO{ To; sfof{nodf xflh/ x'g k7fOPsf] Joxf]/f cg'/f]w ub{5' .
!= sd{rf/Lsf] gfd y/ M
@= sd{rf/L ;°]t gDj/ M
#= ;fljs -s_ kb M -v_ tx M
-u_ ;d"x, pk;d"x M -3_ sfof{no M
$= ;?jf ePsf] -s_ lg0f{o ldlt M
-v_ kb M -u_ tx M
-3_ ;d"x, pk;d"x M
%= a/a'emf/y ;DaGwL ljj/0f M
u/]sf] gu/]sf]
^= /dfgf x'g] ldlt M
&= /dfgfkqsf] ldlt;Dd vr{ ePsf labf M–
-s_ e}k/L cfpg] / kj{ labf …… lbg .
-v_ 3/ labf …… lbg .
-u_ la/fdL labf …… lbg .
-3_ k|;"lt labf …… k6s .
-ª_ cWoog labf …… lbg .
-r_ c;fwf/0f labf …… lbg .
-5_ ;§f labf …… lbg .
-h_ cltl/Qm labf …… lbg .
*= /dfgfkqsf] ldlt;Dd ;l~rt labf M
-s_ 3/ labf …… lbg .
-v_ la/fdL labf …… lbg .

110
-u_ k|;"lt labf …… k6s .
-3_ cWoog labf …… lbg .
-ª_ c;fwf/0f labf …… lbg .
-r_ ;§f labf …… lbg .
-5_ cltl/Qm labf …… lbg .
(= vfOkfO{ cfPsf] dfl;s M -s_ tna ?= -v_ tna j[l4 ?=
!)= tna eQf e'QmfgL lnPsf] clGtd ldlt M
!!= sd{rf/L ;+rosf]if s§L /sd M
!@= e'QmfgL lnPsf] pkrf/ vr{sf] /sd M
ldlt M
!#= b}lgs e|d0f eQf jfkt lnPsf] k]ZsL /sd M
!$= tna j[l4 x'g z'? ePsf] z'? ldlt M
!%= gful/s nufgL sf]if s§L /sd M
!^= cfos/ s§L /sd M
jf]wfy{ M
>L lghfdtL lstfavfgf, xl/x/ejg .
>L sd{rf/L ;+rosf]if, lqb]jL dfu{, 7d]n .
>L ……………………… -;DalGwt sd{rf/L_ M– ;?jf ePsf] sfof{nodf xflh/ x'g hfg' x'g .

111
cg';"rL–!%
-lgod %* sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_

ljbfsf] lgj]bg
g]kfn ;/sf/
:jf:Yo dGqfno
sd{rf/Ln] k|of]u ug]{
gfd M–
kb M– sfof{no M–
lrGx nufpg] dfu]sf] labfsf] lsl;d labfsf] cjlw sf/0f
!= e}k/L cfpg] / kj{ labf
@= 3/ labf
#= la/fdL labf
$= k|;"lt labf
%= lsl/of labf
^= cWoog labf
&= c;fwf/0f labf
*= ;§f labf
(= cltl/Qm ;]jf labf

labfsf] ldlt ………………… b]lv …………………… ;Dd

sd{rf/Lsf] ;xL M
ldlt M

112
sd{rf/L k|zf;g zfvfn] k|of]u ug]{

labfsf] lsl;d cl3sf] af“sL xfn dfu]sf] ca /xg cfpg]


!= e}k/L cfpg] / kj{ labf
@= 3/ labf
#= la/fdL labf
$= k|;"lt labf
%= lsl/of labf
^= cWoog labf
&= c;fwf/0f labf
*= ;§f labf
(= cltl/Qm ;]jf labf

……………………
sd{rf/Lsf] b:tvt
sd{rf/L k|zf;g zfvf . ldlt M–
l;kmfl/; l;kmfl/; labf ;lsg] ldlt
eP gePsf]
…………………………
lgs6td dflyNnf] clws[t ldlt M–

s'g} s'/f eP hgfpg] ………………

:jLs[t c:jLs[t labf ;lsg] ldlt

……………………
:jLs[lt lbg] clws[t
…………………
kbM
ldlt M

113
sd{rf/Lsf] hfgsf/Lsf] lgldQ
g]kfn ;/sf/
:jf:Yo dGqfno
labf :jLs[ltsf] ;"rgf
kq;+Vof ldlt M
>L ……………………………………

labfsf] lsl;d cjlw z'? x'g] sfof{nodf xflh/ x'g] ldlt


ldlt

……………………………
;"rgf ug]{ sd{rf/Lsf] b:tvt
sd{rf/L k|zf;g zfvf

114
cg';"rL–!^
-lgod ^# sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
labf / pkrf/ vr{sf] ljj/0f
sd{rf/Lsf] gfdM tx / kb ;]jf÷;d"xM ;+s]t g+=
ljj/0f e}k/L cfpg] / kj{ 3/ labf lj/fdL labf k|;"lt labf lsl/of labf cWoog labf c;fwf/0f labf pkrf/ vr{ ljbf jfkt s}lkmo
labf jfkt lnPsf] lnPsf] t
hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL /sd ldlt /sd ldlt

115

cg';"rL–!&
-lgod &! sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g kmf/fd -s_
-clws[t txsf] nflu_
ljj/0f k]z u/]sf] sfof{no M btf{ g+ M
sd{rf/Lsf] gfd M ldlt M
kb M tx M ;]jf M
sfof{nosf] gfd M
;d"x M pk;d"x M ?h' xflh/ /x]sf] cjlw M
d"Nof°g cjlw M ldlt M b]lv ;Dd
v08 -s_ -v_ ;Dkflbt sfdsf] ljj/0f M
sfdsf] ljj/0f
!=
@=
#=
$=
%=
;DalGwt sd{rf/Lsf] b:tvtM =========================================, ldlt M

v08 -u_ ;'kl/j]Ifs, k'g/fjnf]sgstf{ / k'g/fjnf]sg ;ldltsf] d"Nof°g


;'kl/j]Ifssf] d"Nof°g k'g/fjnf]sgstf{sf] d"Nof°g k'g/fjnf]sg ;ldltsf] d"Nof°g

 t]];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


116
clt pQd ;fdfGo Go"g clt pQd ;fdfGo Go"g k"0ff{° clt pQd ;fdfGo Go"g
ljifo pQd pQd pQd
# @=% @ ! @ !=% ! =% !=^^ ! =&% =%
÷!=^*
!= ljifoj:t'sf] 1fg / ;Lk !=^^
@= ljj]ssf] k|of]u / lg0f{o ug{] !=^^
Ifdtf
#= 5nkmn tyf jftf{ ug{] Ifdtf !=^^
$= g]t[Tj / ;+u7gfTds Ifdtf !=^^
%= l;h{gzLn / cu|;/tf !=^*
^= k]zfut ;+j]bgzLntf -OdfGbf/Ltf, !=^*
uf]kgLotf_
k"0ff{° !* !@ !)
k|fKtf°
s'n k|Ktf°M– cIf/df M–

;'kl/j]Ifssf] b:tvt k'g/fjnf]sgstf{sf] b:tvt / ldlt k'g/fjnf]sg ;ldltsf kbflwsf/Lx?sf]


b:tvt M b:tvt M != cWoIfsf] gfd y/ M
gfdy/ M gfdy/ M @= ;b:osf] gfd y/ M
kb M kb M
tx M tx M #= ;b:osf] gfd y/ M
ldlt M ldltM ldlt M
117
sfo{ ;Dkfbg d"Nof°g kmf/fd -v_
-;xfos :t/sf] nflu_
ljj/0f k]z u/]sf] sfof{no M btf{ g+= M
sd{rf/Lsf] gfd M ldlt M
kbM tx M ;]jfM ;d"xM pk;d"x M
sfof{nosf] gfdM ?h' xflh/ /x]sf] cjlw M
d"Nof°g cjlw M ldlt M b]lv ;Dd

118
v08 -s_ -v_ ;Dkflbt sfdsf] ljj/0f M
sfdsf] ljj/0f
!=
@=
#=
$=
%=
;DalGwt sd{rf/Lsf] b:tvtM ========================================= , ldlt M
v08 -u_ ;'kl/j]Ifs, k'g/fjnf]sgstf{ / k'g/fjnf]sg ;ldltsf] d"Nof°g
;'kl/j]Ifssf] d"Nof°g k'g/fjnf]sgstf{sf] d"Nof°g k'g/fjnf]sg ;ldltsf] d"Nof°g

ljifo clt pQd ;fdfGo Go"g clt pQd ;fdfGo Go"g k"0ff{° clt pQd ;fdfGo Go"g
pQd pQd pQd
# @=% @ ! @ !=% ! =% !=^^÷!=^* ! =&% =%
!=ljifoj:t'sf] 1fg / ;Lk !=^^
@=ljj]ssf] k|of]u / lg0f{o ug{] !=^^
Ifdtf
#=5nkmn tyf jftf{ ug{] Ifdtf !=^^
$=g]t[Tj / ;+u7gfTds Ifdtf !=^^
%= l;h{gzLn / cu|;/tf !=^*
^= k]zfut ;+j]bgzLntf !=^*
-OdfGbf/Ltf, uf]kgLotf_

119
k"0ff{° !* !@ !)
k|fKtf°
s'n k|Ktf° M– cIf/df M–
;'kl/j]Ifssf] b:tvt k'g/fjnf]sgstf{sf] k'g/fjnf]sg ;ldltsf kbflwsf/Lx?sf] b:tvt
b:tvt M b:tvt M != cWoIfsf] gfd y/ M
gfd y/ M gfd y/ M @= ;b:osf] gfd y/ M
kb M kb M #= ;b:osf] gfd y/ M
tx M tx M
ldlt M ldlt M ldlt M

120
cg';"rL–!*
-lgod !)* sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
ljefuLo ;hfosf] cfb]zsf] lg0f{osf] gd"gf

>L …………………………………
:jf:Yo dGqfno ÷ ljefu ÷ s]Gb| ÷ dxfzfvf ÷ sfof{nosf >L …………… n] u/]sf]
;hfosf] cfb]zsf] lg0f{o kmf/fd
>L ……………………………………………………
:jf:Yo dGqfno ÷ ljefu ÷ s]Gb| ÷ dxfzfvf ÷ sfof{nodf ……………… kbdf sfo{/t >L
…………………………………… n] …………………… hf“ra'em ubf{ ÷ u/fp“bf
…………………………………… b]lvg cfPsf]n] lgh >L ………………………… ;“u g]kfn :jf:Yo
;]jf P]g, @)%# sf] bkmf *) sf] pkbkmf -!_ adf]lhd …………………………………………… lbgsf]
Dofb lbO ;kmfO{ dfu ul/Psf]df lghn] k]z u/]sf] ;kmfO{sf] Joxf]/f ;a't …………… ………… sf/0f
;Gtf]ifhgs b]lvPg ÷ t;y{ P]gsf] bkmf ……………………… sf] …………… adf]lhdsf] s;"/df P]gsf]
bkmfsf] v08 …………… adf]lhdsf] ;hfo lghnfO{ lsg gug]{ < ;f] ug'{ gkg]{ s'g} ;a't k|df0f jf sf/0f
s]xL eP ……………… leq :ki6Ls/0f k]z ug'{ egL P]gsf] bkmf adf]lhdsf] :ki6Ls/0f dfu ul/Psf]df
lghn] ……………… egL :ki6Ls/0f k]z u/]sf] b]lvof] . o; ;DaGwdf ;+sng ePsf sfuhft, a'lemPsf
;a't k|df0f / k]z ePsf] :ki6Ls/0f pk/ ;d]t larf/ ubf{ ……………………………… ;a't k|df0faf6
lgh >L …………………………… n] P]gsf] bkmfsf] ………… sf] pkbkmf ……… P]gsf] bkmf &! sf]
v08 …………………… sf] ;hfo k|:tfljt u/L ;f] ;hfo ug{sf] lgldQ nf]s ;]jf cfof]usf] ……………
sfof{no ……………… af6 k/fdz{ k|fKt eP cg'?k lgh >L ………………………… nfO{ P]gsf] bkmf
&! sf] v08 …………… adf]lhd ……………………… ;hfo lbg] lg0f{o cfb]z ul/Psf] 5 . of]
cfb]zdf lrQ ga'em]df lgod !!) sf] v08 -3_ sf] Dofbleq ………… ;dIf k'g/fj]bg lbg ;lsg]5 .

b:tvtM ldlt M

121
cg';"rL–!(
-lgod !!# ;“u ;DalGwt_
;DklQ ljj/0f kmf/fd
sd{rf/Lsf],–
gfd M ljj/0f k]z u/]sf] sfof{no
tx / kb M gfd M
sfof{no M 7]ufgf M
-s_ crn ;DklQ -3/ hUuf_
gfd / 3/ hUuf / cGo gfd / 3/ hUuf /x]sf] 7fp“ - s;sf] gfddf /x]sf] s;/L k|fKt s}lkmot -3/ eP tnf ;d]t
cGo crn ;DklQsf] cGo ufp“ ljsf; ;ldlt ÷ lghsf] gfd / c? ePsf] pNn]v ug]{_ -hUuf eP
ljj/0f 5f]6s/L ljj/0f ljj/0f gu/kflnsf, lhNnf_ eP lgh ;+usf] /f]kgL jf rNtLsf] gfk
;DaGw n]Vg]_

-v_ gub, hjflx/ft, ;'g, rf“bL cflb


qm= ;+= ;DklQsf] 5f]6s/L ljj/0f gfk / tf}n s;/L k|fKt ePsf] s}lkmot
kl/df0f

-u_ z]o/, a}+s Jofn]G;sf] ljj/0f


qm=;+= ;DklQsf] sDkgL jf hDdf s;sf] gfddf /x]sf] lghsf] s;/L k|fKt s}lkmot
5f]6s/L a}+ssf] gfd / d"No gfd / c? eP lgh ;“u ePsf]
ljj/0f 7]ufgf ;DaGw

-3_ C0f lnPsf] ÷ lwtf] lbPsf] eP ;f] sf] ljj/0f


qm=;+= C0f ÷ lwtf]sf] lnP ÷ lbPsf] sf/0f hDdf d"No lkmtf{ ug]{ s}lkmot
ljj/0f gfd / 7]ufgf cjlw

122
-ª_ C0f lbPsf] jf c?af6 lwtf] lnPsf] eP ;f] sf] ljj/0f

qm=;+= C0f lwtf]sf] C0f lbPsf] lwtf] sf/0f hDdf d"No lkmtf{ ug]{ cjlw s}lkmot
ljj/0f lnPsf] gfd /
7]ufgf

d}n] hfg] a'em];Dd dfly n]lvP adf]lhdsf] ljj/0f 7Ls 5 . km/s kg]{ 5}g egL b:tvt ug]{ .

gfd / kb M ldlt M
b|i6Jo M
!= of] ljj/0f k]z ul/;s]kl5 ;DklQdf s'g} yk36 ePdf ;DalGwt lgsfodf ;f] ljj/0f v'nfO{
lznaGbL ?kdf k]z ug'{ k5{ .
@= ;/sf/L sd{rf/L pk/ ul/g] sfg"g adf]lhdsf] sf/afxL b]lv afx]s c? s'/fdf of] ljj/0f k|of]u
ul/g] 5}g . of] ljj/0f ;DalGwt kbflwsf/L afx]s c?n] x]g{ kfOg] 5}g . of] ljj/0f k|sfz gu/L
uf]Ko ?kdf /flvg]5 .

123
cg';"rL–@)
-lgod !!% ;“u ;DalGwt_

lnlvtd ……………… >L sf gflt ÷ gfltgL …………………… sf] 5f]/f ÷ 5f]/L a:g] jif{
………… sf] d ………………… cfu] g]kfn ;/sf/af6 ………………………… cGtu{t
………………………………… ljifodf dgf]gog eO{ cWoog ug{ ÷ tfnLd lng ÷ cWoog e|d0f ug{
hfg nfu]sf]n] P]g lgodsf] cwLgdf /xL dgf]gog ePsf] ljifosf] cWoog ÷ tfnLd ÷ cWoog e|d0fsf]
cjlw gj9fPdf k"j{ lglZrt cjlw e'Qmfg x'gf;fy / a9fOPsf]df yk Dofb e'Qmfg x'gf;fy :jb]z kmsL{ cfO{
P]gsf] bkmf @% adf]lhd cfkm"n] ug'{ kg]{ ;/sf/L ;]jf ug]{5' .
dgf]gogsf] l;nlznfdf d}n] kfPsf] ÷ kfpg] /sd ?= …===========…… -cIf]?kL
…………………………================================== ?k}of“_ dgf]gogsf] zt{ aGb]hsf] cwLgdf /xL vr{
ug]{5' . k]ZsL jf ;fk6L lnPsf] ?k}of“ h'g sfd / zt{df lnPsf] x'“ ;f]xL adf]lhd ug]{5' / a'emfpg' kg]{ /sd
ga'emfPdf d]/f] hfoh]yf jf xsb}ofaf6 ;/sf/L af“sL ;/x c;"n pk/ u/L lnPdf d]/f] dGh'/L 5 / o; s'/f
jfkt s'g} s'/fsf] ph"/ ug]{ 5}g egL d]/f] dgf]dfgL v'lz/fhL;“u of] sj'lnotgfdf n]vL g]kfn ;/sf/ :jf:Yo
dGqfno =============== df r9f“P .
sj'lnotgfdf u/fpg] clws[tsf],– dgf]gog x'g] pDd]bjf/sf],–
b:tvt M b:tvt M
gfd M gfd M
kb M kb M
sfof{no M sfof{no M
ldlt M ldlt M

Olt ;Djt\ @)====== ;fn =========== dlxgf ========= ut] /f]h ============= z'ed\ .

124

You might also like