§å ¸n tèt nghiÖp

Ch¬ng I
PhÇn më ®Çu
I.1. Lêi nãi ®Çu
HiÖn nay níc ta ®ang trªn ®µ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. PhÇn lín c¸c
nhµ m¸y, xÝ nghiÖp ®· sö dông c¸c m¸y mãc cã c«ng nghÖ, kü thuËt hiÖn ®¹i
gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.
Ngµnh tù ®éng ho¸ giê ®©y ®· trë thµnh mét trang nh÷ng ngµnh mòi
nhän. NÕu nh tríc kia ngêi ta chØ thùc hiÖn tù ®éng ho¸ tõng m¸y riªng rÏ th×
ngµy nay ngêi ta thùc hiÖn tù ®éng ho¸ c¶ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ vµ cao h¬n
n÷a tù ®éng ho¸ c¶ qu¸ tr×nh s¶n ®ång thêi tù ®éng ®· cã sù thay ®æi c¶ vÒ
chÊt ®em l¹i hiÖu qu¶ to lín nh gi¶m ®îc søc lao ®éng, h¹n chÕ nh©n c«ng lao
®éng, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. V× vËy hÖ thèng
®iÒu khiÓn tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc øng dông réng r·i.
Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ tù
®éng ho¸ mµ ngµnh hµn nãi chung vµ hµn hå quang nãi riªng kh«ng chØ hµn
b»ng tay nh tríc mµ cã thÓ hµn b¸n tù ®éng hoÆc tù ®éng hoµn toµn . Nãi
chung c¸c ph¬ng ph¸p hµn ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n nªn nã ®îc sö dông réng
r·i trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n nh chÕ t¹o « t«, tÇu thuû trong x©y dùng,
l¾p r¸p c¸c thiÕt bÞ ®iÖn…, trong kü thuËt quèc phßng vµ ®Æc biÖt trong
ngµnh du hµnh vò trô. Cã thÓ hµn lµ ph¬ng ph¸p gia c«ng kim lo¹i tiªn tiÕn vµ
hiÖn ®¹i.
Díi ®©y em xin tr×nh bµy toµn bé néi dung cña ®å ¸n tèt nghiÖp: ThiÕt
kÕ nguån hµn hå quang mét chiÒu Thyristor 500A do thÇy gi¸o TrÇn Träng
Minh gi¶ng viªn Trêng §¹i häc B¸ch Khoa Hµ Néi híng dÉn.
Nhê sù gióp ®ì chØ b¶o tÇn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o trong Bé m«n
®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o TrÇn Träng Minh vµ sù cè g¾ng t×m hiÓu thùc tÕ,
tham kh¶o c¸c tµi liÖu cã liªn quan mµ em ®· hoµn thµnh ®å ¸n nµy.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o!
Hµ Néi, ngµy … th¸ng … n¨m 200…
Sinh viªn

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 1

§å ¸n tèt nghiÖp

Ch¬ng II
Ph©n tÝch c¸c yªu cÇu ®èi víi nguån hµn
hå quang mét chiÒu
II.1. hµn hå quang.
II.1.1. Hå quang ®iÖn
- Hå quang ®iÖn ®îc sö dông ®Ó hµn, luyÖn thÐp…. Hå quang x¶y ra
trong cÇu ch×, cÇu dao c«ng t¾c t¬ … do hiÖn tîng nµy mµ c¸c tiÕp ®iÓm
hay bÞ h háng do ®ã cÇn ph¶i biÕt tËn dông hå quang ®iÖn.
Hå quang ®iÖn lµ hiÖn tîng phãng ®iÖn víi mËt ®é dßng ®iÖn lín nhÊt
(104 – 105) A/cm2. NhiÖt ®é rÊt cao tõ (5000 – 6000 0C) vµ ®iÖn ¸p ©m r¬i trªn
cùc ©m bÐ 10  20V ®ång thêi kÌm theo ¸nh s¸ng.

hå qua ng

K A

H×nh II.1.
- Trong thùc tÕ hå quang x¶y ra do hiÖn tîng gi÷a c¸c cùc bÞ Ion ho¸ cã
thÓ x¶y ra b»ng con ®êng kh¸c nhau:
+ Sù ph¸t x¹ electron
+ Ph¸t x¹ electrom nhiÖt
+ Ion ho¸ nhiÖt
II.1.2. Ph©n lo¹i hå quang.
a. Hå quang ®iÖn 1 chiÒu :
- Khi hå quang b¾t ®Çu ch¸y.

 U0 = iR + irh +

= UR + Uh +

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 2

§å ¸n tèt nghiÖp

U0
R

Nhq

H×nh II.2
rh: ®iÖn trë hå quang
UR: ®iÖn ¸p r¬i trªn t¶i

- Khi hå quang ch¸y æn ®Þnh  = 0  U0 = UR + Uh

- §Æc tÝnh c¬ b¶n cña hå quang ®iÖn lµ ®Æc tÝnh Volt ampe
U
di
-L
dt
1
U0
A
UR

di
2 -L
dt
A
3

0 iA i iB i
H×nh II.3.
+ §êng 1: lµ ®iÖn ¸p nguån
+ §êng 2: ®iÖn ¸p 1 t¶i
+ §êng 3: ®Æc tÝnh Volt – ampe cña hå quang.
b. Hå quang xoay chiÒu:
- §Æc ®iÓm hå quang ®iÖn xoay chiÒu lµ trpng mét chu kú th× dßng
qua trÞ sè 0 hai lÇn.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 3

§å ¸n tèt nghiÖp

- Khi hå quang xoay chiÒu ch¸y ®a ra dßng hoÆc ®iÖn ¸p hå quang vµo
th× trªn mµn xuÊt hiÖn c¸c d¹ng sãng nh h×nh díi ®©y.

U
i
ut
uh

0 t

H×nh II.4
II.1.3. C«ng nghÖ hµn hå quang.
Hµn ®iÖn nãng ch¶y lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p nãng ch¶y, ®îc
dïng ®Ó nèi c¸c chi tiÕt kim lo¹i thµnh mét khèi kh«ng thÓ th¸o rêi ® îc, b»ng
c¸ch nung nãng kim lo¹i c¬ b¶n ë chç nèi vµ kim lo¹i phô ( que hµn, d©y hµn…)
®Õn tr¹ng th¸i ch¶y ®Ó hoµ tan vµo ë trong vòng hµn sau khi kÕt tinh sÏ t¹o
thµnh mèi.
V× hµn ®iÖn nãng ch¶y cã thÓ thùc hiÖn b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c
nhau nªn trong thùc tÕ cã rÊt nhiÒu lo¹i.
Theo nguån nhiÓt hµn, ngêi ta chia ra: hµn hå quang x× ®iÖn, hµn b»ng
chïm tia ®iÖn tö, hµn b»ng tia.
Trong c¸c nguån nhiÖt ®ã, hå quang lµ nguån nhiÖt tèt nhÊt.
Theo møc ®é c¬ khÝ ho¸ qu¸ tr×nh hµn, hµn hå quang ®îc chia ra: hµn
hå quang tay, hµn hå quang tù ®éng .
Tuú thuéc vµo viÖc sö dông c¸c chÊt b¶o vÖ mèi hµn trong qu¸ tr×nh
hµn, hµn ®iÖn nãng ch¶y ®îc chia ra: hµn hå quang tay b»ng que hµn cã thuèc
bäc, hµn tù ®éng vµ b¸n tù ®éng díi líp thuèc, hµn trong m«i trêng khÝ b¶o vÖ
tù ®éng b»ng d©y hµn bét.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 4

§å ¸n tèt nghiÖp

Còng nh c¸c ph¬ng ph¸p hµn kh¸c hµn nãng ch¶y cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
c¬ b¶n sau:
a. TiÕt kiÖm kim lo¹i:
So víi ph¬ng ph¸p nèi b»ng ®inh t¸n, hµn tiÕt kiÖm ®îc 10  20% khèi l-
îng kim lo¹i, do sö dông triÖt ®Ó ®iÖn lµm viÖc cña chi tiÕt, gi¶m ®îc lîng
kim lo¹i do ®ét lç trªn c¸c chi tiÕt. So víi ®óc hµn tiÕt kiÖm tíi 50% khèi lîng
kim lo¹i do kh«ng cã hÖ thèng rãt h¬i, ®Ëu ngãt… Trong x©y dùng nÕu dïng
hµn ®Ó chÕ xµ, kÌo nhµ… kh«ng nh÷ng tiÕt kiÖm ®îc 15  20% lîng kim lo¹i
so víi c¸c ph¬ng ph¸p nèi kh¸c mµ cßn ®iÒu kiÖn cho viÖc s¶n xuÊt, l¾p r¸p
dÔ dµng vµ nhÑ h¬n, ®ång thêi ®é cøng v÷ng cña kÕt cÊu còng tèt h¬n.
b. §é bÒn cña mèi hµn cao, ®é kÝn cña mèi hµn tèt:
Trong qu¸ tr×nh hµn, ®o ®îc vËt liÖu hµn ( que hµn, d©y hµn, thuèc
bäc, thuèc hµn…) hîp kim ho¸, nªn sau khi hµn kim lo¹i mèi hµn thêng tèt h¬n
kim lo¹i c¬ b¶n. V× vËy nã kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o kÕt cÊu chÞu t¶i träng tÜnh
tèt mµ cßn chÞu ®îc c¶ t¶i träng vµ ¸p suÊt lín. ChÝnh v× thÕ mµ hiÖn nay
hµn lµ ph¬ng ph¸p chñ yÕu ®îc sö dông ®Ó chÕ t¹o c¸c b×nh cha, nåi h¬i, èng
dÉn … chÞu ¸p suÊt cao vµ yªu cÇu cã ®é kÝn tèt.
c. ThiÕt bÞ hµn t¬ng ®èi ®¬n gi¶n:
So víi c¸c thiÕt bÞ kh¸c, thiÕt bÞ hµn nãi chung cã cÊu t¹o t¬ng ®èi ®¬n
gi¶n vµ dÔ chÕ t¹o h¬n.
VD: M¸y hµn xoay chiÒu thùc chÊt chØ lµ mét biÕn ¸p ®Ó h¹ ®iÖn ¸p
tõ 110, 220 hay 230 V xuèng 70  80 V ®Ó hµn .
d. Cã kh¶ n¨ng hµn ®îc c¸c kim lo¹i cã tÝnh chÊt kh¸c nhau víi nhau:
Ngoµi viÖc hµn dÔ dµng c¸c kim lo¹i cã tÝnh chÊt gièng nhau ra, ngêi ta
cßn cã thÓ hµn ®îc c¶ kim lo¹i cã thµnh phÇn vµ tÝnh chÊt kh¸c nhau víi nhau
n÷a.
VÝ dô: Cã thÓ hµn dÔ dµng c¸c hîp kim ®en hay c¸c hîp kim mµu cã
thµnh phÇn kh¸c nhau víi nhau, hîp kim ®en víi hîp kim mµu…

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 5

§å ¸n tèt nghiÖp

Ngoµi c¸c u ®iÓm nªu trªn hµn hå quang còng cã nh÷ng nhîc ®iÓm c¬
b¶n mµ ngêi thiÕt kÕ hay ngêi c«ng nghÖ chÕ t¹o c¸c kÕt cÊu hµn kh«ng thÓ
kh«ng chó ý ®Õn ®Ó t×m c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc chóng. §ã lµ sau khi hµn
trong vËt hµn cßn tån t¹i øng suÊt d, tæ chøc kim lo¹i c¬ b¶n ë vïng gÇn mèi
hµn (vïng ¶nh hëng nhiÖt) bÞ thay ®æi do t¸c dông cña nguån nhiÖt hµn. §©y
lµ nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu lµm gi¶m kh¶ n¨ng chÞu t¶i, ®Æc biÖt lµ
biÕn ®éng, thËm chÝ cã thÓ bÞ ph¸ huû… khi chän vËt liÖu hµn, chÕ ®é hµn
kh«ng ®óng còng dÔ g©y nªn c¸c khuyÕt tËt trong mèi hµn nh: rç xØ, rç
khÝ…
Qua ®ã chóng ta thÊy r»ng, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña hµn ®iÖn nãng
ch¶y nªu ë trªn lµ nh÷ng vÊn ®Ò rÊt lín vµ phøc t¹p, nã ®ßi hái c¸c kü s c«ng
nghÖ c¬ khÝ nãi chung, ®Æc biÖt c¸c kü s hµn nãi riªng cÇn ph¶i nghiªn cøu
vµ n¾m ch¾c c«ng nghÖ hµn nãng ch¶y. §iÒu nµy kh«ng nh÷ng nh»m môc
®Ých b¶o ®¶m nhËn ®îc kÕt cÊu hµn chÕ t¹o ra cã chÊt lîng tèt mµ cßn nh»m
môc ®Ých t×m c¸c biÖn ph¸p c¬ khÝ ho¸ vµ tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng n©ng cao tÝnh kinh tÕ vµ kü thuËt cña s¶n phÈm.
II .1.4. Ph©n lo¹i ph¬ng ph¸p hµn hå quang.
a. Hµn tù ®éng vµ b¸n tù ®éng: díi líp thuèc.
- Kh¸i niÖm: Hµn tù ®éng díi thuèc do ViÖn sÜ Liªn X« Pat«n ph¸t minh
ph¬ng ph¸p hµn nµy sau khi ra ®êi ®îc sö dông ngay vµo thùc tÕ trong cuéc
chiÕn tranh vÜ ®¹i chèng ph¸t xÝt. Ngµy nay hµn díi thuèc ®îc sö dông réng
r·i kh«ng chØ ë Liªn X« mµ rÊt nhiÒu níc kh¸c còng ®ang sö dông. Hµn díi líp
thuèc ¸p dông cho ph¬ng ph¸p hµn tù ®éng vµ b¸n tù ®éng b»ng cùc ch¶y.
- §Æc ®iÓm hµn díi thuèc: hµn díi thuèc cã thÓ hµn kim lo¹i víi chiÒu
dßng kh¸ lín kh«ng cÇn ph¶i v¸t c¹nh. N¨ng suÊt trong ph¬ng ph¸p nµy ®îc x¸c
®Þnh b»ng chiÒu s©u nãng ch¶y cña kim lo¹i c¬ b¶n. Hµn díi thuèc cã chÊt l-
îng mèi hµn kh¸ cao, tiÕt kiÖm kim lo¹i thiÕt bÞ hµn ®¬n gi¶n, hµn ®îc c¸c
kim lo¹i cã tÝnh chÊt kh¸c nhau.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 6

§å ¸n tèt nghiÖp

+ B¶o vÖ tèt kim lo¹i mèi hµn khái bÞ oxy ho¸ cña kh«ng khÝ xung
quanh.
+ Kim lo¹i mèi hµn ®ång nhÊt vÒ thµnh phÇn ho¸ häc, líp thuèc vµ xØ
míi hµn lµm mèi hµn nguéi chËm h¬n.
+ Mèi hµn cã h×nh d¹ng tèt, nh½n: kÝch thíc ®Òu ®Æn, Ýt sinh ra
khuyÕt tËt nh kh«ng ngÊu…
+ Qu¸ tr×nh hµn liªn tôc kh«ng ph¶i thay ®æi cùc hµn.
b. Hµn hå quang b»ng tay.
- Ph¬ng ph¸p hµn nµy ®îc sö dông réngr·i trong nha m¸y c«ng nghiÖp
nhá, ®ång thêi nã thuËn tiÖn cho viÖc vËn chuyÓn còng nh tæn hao vª n¨ng l-
îng ®iÖn.
- C«ng dông: ph¬ng ph¸p nµy mèi hµn bÒn ®Ñp theo ý muèn cña ngêi
cÇn hµn ®ång thêi kh«ng bÞ «xi ho¸ c¸c mèi hµn do kh«ng khÝ bªn ngoµi.
II.2. C¸c lo¹i nguån hµn hå quang
II.2.1. C¸c nguån hµn hå quang xoay chiÒu
- Nguån hµn hå quang xoay chiÒu thêng dïng biÕn ¸p hµn do nã cã
nhiÒu u ®iÓm:
+ DÔ chÕ t¹o, gi¸ thµnh hîp lý
+ Nã cã thÓ t¹o ra dßng ®iÖn lín.
- BiÕn ¸p hµn thêng dïng biÕn ¸p hµn 1 pha hoÆc 3 pha.
Thêng th× m¸y biÕn ¸p ¸p ë 3 pha dïng cho nhiÒu ®Çu hµnv µ nã ®îc
chÕ t¹o theo 2 lo¹i:
+ BiÕn ¸p hµn víi tõ th«ng t¸n b×nh thêng.
+ BiÕn ¸p hµn víi tõ th«ng t¶n t¨ng cêng ®îc chÕ t¹o theo c¸c kiÓu sau:
Cã cuén thø cÊp di ®éng
Cã s¬n tö
§iÒu chØnh theo cÊp
a. BiÕn ¸p hµn cã cuén kh¸ng ngoµi.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 7

§å ¸n tèt nghiÖp

BiÕn ¸p hµn lo¹i nµy ngoµi lâi thÐp chÝnh cña m¸y biÕn ¸p cßn cã mét
c¬ cÊu phô gäi lµ cuén kh¸ng ngoµi. Khi thay ®æi khe hë trong m¹ch tõ cña
cuén kh¸ng ngoµi cã thÓ nhËn ®îc hä ®Æc tÝnh ngoµi cña m¸y biÕn ¸p hµn.
Ta cã h×nh vÏ:

a
WCK

W1 W2

H×nh II.5
Khi kh«ng t¶i: U0 = U2
U0: §iÖn ¸p kh«ng t¶i (V)
U2 ®iÖn ¸p thø cÊp cña m¸y biÕn ¸p (V)
Khi cã t¶i: U2 = Uhq + Uck
Trong ®ã: Uhq : ®iÖn ¸p hå quang
Uck: ®iÖn ¸p r¬i trªn cuén kh¸ng
Uck = I2 .rck+ J.I2.Xck  WLI2
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc I2   Uck   I2 = Inm
(Inm dßng ®iÖn ng¾n m¹ch)

Khi ®ã: I2 = Inm =

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 8

§å ¸n tèt nghiÖp

U2

U20

0 a nm1 a nm2 a nm3 I2

H×nh II.6. Hä ®Æc tÝnh ngoµi cña MBA hµn cã cuén kh¸ng ngoµi
b. M¸y biÕn ¸p hµn kiÓu hçn hîp
Lo¹i m¸y biÕn ¸p nµy m¹ch tõ cña cuén kh¸ng cã quan hÖ trùc tiÕp víi
m¹ch tõ chÝnh.
Ta cã h×nh vÏ

a
W

W1 W2

H×nh II.7
- Khi kh«ng t¶i: U0 = U2 = Uck
Khi khe hë kh«ng khÝ thay ®æi (aN)  U0 còng thay ®æi (U0 = Var)
- Khi cã t¶i: Ur = I2 (X2 + Xck)
VËy ®iÖn ¸p hå quang:
Uhq = U2 + Uck - Uv
= U2+ Uck – I2 (X2 + Xck)
Khi dßng I2   I2 = Inm (Uhq = 0)

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 9

§å ¸n tèt nghiÖp

Nh vËy nÕu thay ®æi khe hë (a) ta nhËn ®îc hä ®Æc tÝnh ngoµi nh h×nh
vÏ.
U

U01

U02

U03

a1 a2 a3

0 Inm1 Inm2 Inm3 I

H×nh II.8

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 10

§å ¸n tèt nghiÖp

II.2.2. C¸c nguån hµn hå quang 1 chiÒu

Nguån hµn hå quang 1 chiÒu ®îc sö dông trong hµn hå quang b»ng tay,
hµn hå quang tù ®éng vµ b¸n tù ®éng.
Nguån hµn hå quang 1 chiÒu cã 2 lo¹i:
+ Bé biÕn ®æi quay (m¸y ph¸t hµn 1 chiÒu)
+ Bé biÕn ®æi tÜnh (bé chØnh lu)
a. M¸y ph¸t hµn 1 chiÒu
M¸y ph¸t hµn 1 chiÒu ®îc chia ra lµm c¸c lo¹i nh sau:

M¸ y ph¸ t hµn 1 chiÒu

Mé t NhiÒu § Æt Di TruyÒn ®é ng TruyÒn ®é ng K.tõ K.tõ L¾p L¾p

®Çu ®Çu cè ®é ng b»ng ®é ng b»ng ®é ng ®é c s ong trong trong
hµn hµn ®Þnh c¬ ®iÖn c¬ ®è t lËp s ong 1 vá 2 vá
trong

- Tuú thuéc vµo kÕt cÊu vµ cÊu t¹o cña m¸y ph¸t hµn 1 chiÒu sÏ cã hä
®Æc tÝnh ngoµi dèc cøng hoÆc hçn hîp.
- M¸y ph¸t hµn 1 chiÒu ®îc sö dông réng r·i nhÊt lµ lo¹i m¸y hµn mét
chiÒu cã ®êng ®Æc tÝnh ngoµi dèc ®îc chÕ t¹o theo 3 kiÓu chÝnh sau:
+ M¸y ph¸t hµn 1 chiÒu kÝch tõ ®éc lËp cã cuén khö tõ nèi tiÕp.
+ M¸y ph¸t hµn 1 chiÒu kÝch tõ song song cã cuén khö tõ nèi tiÕp.
+ M¸y ph¸t hµn 1 chiÒu cã cùc tõ sÏ.
a1: M¸y ph¸t hµn 1 chiÒu kÝch tõ ®éc cã cuén khö tõ nèi tiÕp.
M¸y ph¸t hµn lo¹i nµy cã cuén kÝch tõ W 1 ®îc cÊp nguån 1 chiÒu ®éc
lËp cã ®iÒu chØnh dßng ®iÖn kÝch tõ b»ng chiÕt ¸p VR vµ cuén khö tr÷ W 2
®Êu nèi phÇn øng cña m¸y ph¸t.
Cuén W1 sinh ra 1
Cuén W2 Sinh ra 2
Trong ®ã tõ th«ng 1 ngîc chiÒu tõ th«ng 2
- Khi kh«ng t¶i 2 = 0

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 11

§å ¸n tèt nghiÖp

E0 = Ke..W
Trong ®ã: K2 lµ hÖ sè cÊu t¹o cña m¸y ph¸t
W lµ tèc ®é quay cña phÇn cøng
- Khi cã t¶i:
Uhq = E – IRF = k2 (1 - 2) W - IRF
Trong ®ã : RF lµ ®iÖn trë trong cña m¸y ph¸t.
- §iÒu chØnh dßng hµn vµ t¹o ra ®Æc tÝnh ngoµi cã 2 c¸ch:
+ §iÒu chØnh th« b»ng chuyÓn m¹ch CM ®Ó thay ®æi sè vßng d©y
cña cuén 2.
U

U20

W21 > W22

1 2

0 I

H×nh II.9
+ §iÒu chØnh tinh b»ng chiÕt ¸p VR ®Ó thay ®æi dßng khi tõ IKT cña m¸y
ph¸t.
U2

U201
U202

U203 Ikt1 < Ikt2 < Ikt3

1 2 3

0 I

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 12

§å ¸n tèt nghiÖp

H×nh II.10
M¸y ph¸t hµn cã mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp cã cuén khö tõ nèi tiÕp

RV F
+

W2
W1

- 1 + 2
-
CM
H×nh II.11 H×nh II.12
a2: m¸y ph¸t hµn 1 chiÒu kÝch tõ song song cã cuén khö tõ nèi tiÕp

RV
W1

W2

- 1 + 2

CM
H×nh II .13
M¸y ph¸t hµn cã hai cuén d©y: cuén kÝch tõ song song 1 vµ cuén khö
2. Hä ®Æc tÝnh ngoµi vµ ®iÒu chØnh dßng ®iÖn hµn t¬ng tù nh ë m¸y ph¸t
hµn t¬ng tù nh ë m¸y ph¸t hµn 1 chiÒu kÝch tõ ®éc lËp cã cuén khö tõ nèi
tiÕp.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 13

§å ¸n tèt nghiÖp

a3: M¸y ph¸t hµn 1 chiÒu cã cùc tõ rÏ

RV

W1

C
A F
Z

+ -

H×nh II.14
- M¸y ph¸t hµn cã 1 chiÒu cã cùc tõ rÏ t¹o ra ®êng ®Æc tÝnh ngoµi dèc
do t¸c dông khö tõ cña tõ th«ng sinh ra trong cuén d©y phÇn øng cña m¸y ph¸t
hµn (MFH).
- MFH cã 2 cuén d©y kÝch tõ, cuén kÝch tõ chÝnh 1 vµ cuén kÝch tõ
phô 2.
- M¸y ph¸t cã 4 cùc tõ N 1, N2; 1, 2 vµ 3 nhãm chæi than A, C,Z lo¹i m¸y
ph¸t kiÓu nµy kh¸c 2 lo¹i m¸y ph¸t kiÓu trªn lµ cùc tõ, cïng cùc tÝnh s¾p xÕp
vÒ 1 phÝa. Trªn ®êng trung tÝnh AC lÊy ®iÖn ¸p ra.
UAC = Uhq
- §iÖn ¸p ra Ucz = lÊy ra trªn hai chæi than C vµ Z lµ hai chæi than phô
míi ®«i cÆp cùc cïng cùc tÝnh ®îc coi nh 1 cùc tõ .
- Khi kh«ng t¶i: Do t¸c dông t¬ng hç cña tõ th«ng däc Dd vµ tõ th«ng
ngang N trªn c¸c chæi than xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p:
UAZ = Cd. d
UCZ = Cnn
- Søc ®iÖn ®éng tæng cña m¸y ph¸t b»ng
EAC = UAZ+ UCZ = Cdd + Cnn
- Khi cã t¶i: cã dßng ®iÖn phô ch¶y trong phÇn øng cña m¸y ph¸t. Tõ
th«ng do dßng ®iÖn phô ch¶y trong phÇn øng sinh ra cã chiÒu cïng chiÒu víi

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 14

§å ¸n tèt nghiÖp

tõ th«ng ngang n vµ ngîc chiÒu víi tõ th«ng däc d. C¸c thanh dÉn cña phÇn
øng trong c¸c phÇn tö AOZ , DOC  sinh ra tõ th«ng bï thªm cho 1 vµ c¸c
thanh dÉn cña phÇn øng trong c¸c gãc phÇn tö ZOC vµ AOD t¹o ra tõ th«ng ng-
îc chiÒu víi tõ th«ng trong cuén kÝch tõ phô 2.
- Khi cã t¶i do t¸c dông khö tõ cña tõ th«ng däc d vµ do ph¶n øng phÇn
øng nªn ®iÖn ¸p UAZ sÏ gi¶m xuèng.
UAZ = Cd (d - p)
Trong ®ã: p lµ tõ th«ng do phÇn øng sinh ra.
MÆt kh¸c UZC = Cn n  const cã nghÜa lµ ®iÖn ¸p kÝch tõ lÊy tõ trªn 2
chæi than C, Z kh«ng phô thuéc vµo sù biÕn ®éng cña phô t¶i, cßn ®iÖn ¸p lÊy
trªn 2 chæi than A, C thay ®æi theo phô t¶i
 UAC = UAZ + UZC = Cd (d - p) + UZC – I.R
= Cd (d - p) + UZC - I.R
Khi dßng hµn t¨ng ph¶n øng phÇn øng t¨ng lµm cho ®iÖn ¸p U AC gi¶m
xuèng. Khi ng¾n m¹ch tõ th«ng p t¨ng nhanh vµ lín h¬n tõ th«ng däc d, ®iÖn
¸p UAZ ngîc chiÒu víi ®iÖn ¸p UZC vµ ®iÖn ¸p UAC = 0.
UAC = Cn (n - p) = Cd d – I.R 0
b. Nguån hµn hå quang dïng bé chØnh lu.
- Sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt b¸n dÉn c«ng suÊt lín ®· ®a ra
nhiÒu øng dông cña nã trong nguån hµn hå quang 1 chiÒu nguån hµn 1 chiÒu
dïng bé chØnh lu cã nh÷ng ®iÓm u viÖt h¬n so víi m¸y ph¸t hµn 1 chiÒu.
- ChØ tiªu n¨ng lîng cao
- Kh«ng cã phÇn quay
- HiÖu suÊt cao, chi phÝ vËn hµnh, b¶o dìng vµ söa ch÷a thÊp.
- Nguån hµn hå quang mét chiÒu dïng bé chØnh lu gåm 2 bé phËn
chÝnh:
+ M¸y biÕn ¸p hµn
+ Bé chØnh lu

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 15

§å ¸n tèt nghiÖp

- Nguån hµn hå quang mét chiÒu dïng bé chØnh lu ®îc chÕ t¹o thµnh c¸c
lo¹i nh sau:

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 16

§å ¸n tèt nghiÖp

ChØnh l­u hµn

CÇu CÇu Dïng Dïng Kh«ng Cã

1 3 pha xªlen §ièt ®iÒu ®iÒu
pha khiÓn khiÓn

II.2.3. C¸c yªu cÇu chung ®èi víi c¸c nguån hµn hå quang
a. §iÖn ¸p kh«ng t¶i ®Ó måi ®îc hå quang
- Khi nguån hµn 1 chiÒu cã ®iÖn cùc lµ
+ Kim lo¹i: Uomin = (30  40)V
+ §iÖn cùc than: Uomin = (44  55) V
- Khi nguån hµn lµ xoay chiÒu:
+ Uomin = ( 50 60)V
b. §¶m b¶o an toµn lóc lµm viÖc ë chÕ ®é lµm viÖc còng nh chÕ ®é ng¾n
m¹ch:

I =

I: lµ béi sè dßng ®iÖn ng¾n m¹ch

Inm: dßng ®iÖn ng¾n m¹ch (A)
I®m: dßng ®iÖn hµn ®Þnh møc (A)
c. Nguån hµn ph¶i cã c«ng suÊt ®ñ lín.
d. Nguån hµn ph¶i cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh ®îc dßng hµn v× ta ®· biÕt dßng
®iÖn hµn phô thuéc vµo ®êng kÝnh que hµn.
Ih = (40  60)d
Ih: dßng ®iÖn hµn (A)
d: ®êng kÝnh que hµn (mm)

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 17

§å ¸n tèt nghiÖp

e. §Æc tÝnh Volt – Ampe

- Nguån hµn dïng cho ph¬ng ph¸p hµn hå quangb»ng tay ph¶i cã ®Æc
tÝnh dèc.
- Nguån hµn dïng cho ph¬ng ph¸p hµn hå quang tù ®éng vµ b¸n tù ®éng
ph¶i cã ®êng ®Æc tÝnh ngoµi cøng.
II.3. Nguån hµn hå quang 1 chiÒu chØnh lu cã ®iÒu khiÓn.
II.3.1. §Æc tÝnh nguån hµn:
* Hå quang hµn do nguån ®iÖn cña m¸y chØnh lu t¹o nªn. ChÕ ®é hµn
cña hå quang ®îc ®Æc trng bëi cêng ®é dßng ®iÖn Ihµn, ®iÖn ¸p hå quang
(Uhq) vµ chiÒu dµi hå quang (lhq).
* Sù æn ®Þnh cña hå quang vµ chÕ ®é hµn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn
phãng ®iÖn cña hå quang, tÝnh chÊt vµ th«ng sè cña nguån ®iÖn hµn vµ c-
êng ®é dßng ®iÖn ®îc gäi lµ c¸c ®Æc tÝnh ngoµi cña nguån ®iÖn hµn.
* Ngêi ta ph©n biÖt mét sè ®Æc tÝnh ngoµi sau ®©y :
Ih

4
3

1 2

0 U hq

H×nh II. 15 : §Æc tÝnh ngoµi cña hå quang :

1. §Æc tÝnh dèc
2. §Æc tÝnh tho¶i
3. §Æc tÝnh cøng
4. §Æc tÝnh t¨ng

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 18

§å ¸n tèt nghiÖp

Tuú thuéc vµo ph¬ng ph¸p lµm kh¸c nhau mµ ta chon c¸cnguån cã ®Æc
tÝnh ngoµi kh¸c nhau.
Khi hµn tù ®éng vµ b¸n tù ®éng, d©y hµn xuèng vïng hµn víi tèc ®é
b»ng tèc ®é nãng ch¶y cña d©y. Khi ®ét ngét gi¶m tèc ®é cña hå quang, dßng
®iÖn hµn sÏ t¨ng vµ d©y hµn sÏ nãng ch¶y nhanh h¬n. KÕt qu¶ lµ chiÒu dµi
hå quang sÏ t¨ng vµ trë vÒ víi chiÒu dµi ban ®Çu. Qu¸ tr×nh t¬ng tù s¶y ra khi
t¨ng chiÒu dµi cña hå quang. HiÖn tîng nµy gäi lµ hiÖn tîng ®iÒu chØnh cña
hå quang ®èi víi hÖ tù ®iÒu chØnh ngêi ta sö dông nguån cã ®Æc tÝnh tho¶i.
Ch¼ng h¹n khi hµn hå quang b»ng tay ngêi ta sö dông nguån hµn cã ®Æc
tÝnh dèc (1), ®iÒu nµy cho phÐp thî hµn thay ®æi hå quang mµ kh«ng sî hå
quang t¾t hoÆc t¨ng qu¸ møc dßng ®iÖn hµn, cßn khi hµn tù ®éng ®êng ®Æc
tÝnh lµ ®êng (3), hµn b¸n tù ®éng lµ ®êng (2).
MÊy n¨m gÇn ®©y nhiÒu níc thêng chÕ t¹o nguån hµn hå quang 1
chiÒu v¹n n¨ng ®ã lµ nguån hµn 1 chiÒu dïng bé chØnh lu cã ®iÒu khiÓn ®Ó
chÕ t¹o ra häc ®Æc tÝnh ngoµi phï hîp víi c¶ 3 chÕ ®é lµm viÖc cña hµn hå
quang: b»ng tay, tù ®éng vµ b¸n tù ®éng. §Ó t¹o ra häc ®Æc tÝnh ngoµi dèc
dïng cho chÕ ®é hµn tay trong m¹ch ®iÒu khiÓn khèi chØnh lu cã m¹ch ph¶n
håi ©m dßng ®iÖn. Cßn cho chÕ ®é hµn bå quang tù ®éng cã m¹ch ph¶n håi
©m ®iÖn ¸p.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 19

§å ¸n tèt nghiÖp

Ch¬ng III
ThiÕt kÕ m¹ch ®éng lùc
III.1. Chän ph¬ng ¸n
+ ChØnh lu 1 pha thêng ®îc chän khi nguån cÊp lµ líi ®iÖn 1 pha, hoÆc
c«ng suÊt kh«ng qu¸ lín so víi c«ng suÊt líi ( lµm mÊt ®èi xøng ®iÖn ¸p líi) vµ
t¶i kh«ng cã yªu cÇu cao vÒ chÊt lîng ®iÖn ¸p mét chiÒu.
+ trong khi ®Ò tµi nµy l¹i cã nguån cÊp lµ líi ®iÖn 3 pha c«ng nghiÖp.
ChÝnh v× vËy ta chØ cã thÓ chän ph¬ng ¸n dïng chØnh lu ba pha.
ChØnh lu 3 pha gåm cã
ChØnh l­u tia 3 pha dïng ®i èt
ChØnh l­u tia 3 pha
ChØnh l­u cÇu 3 pha cã ®iÒu khiÓn
ChØnh l­u cÇu 3 pha dïng ®i èt
ChØnh l­u cÇu 3 pha
ChØnh l­u cÇu 3 pha cã ®iÒu khiÓn
ChØnh l­u cÇu 3 pha cã ®iÒu khiÓnkh«ng ®èi
xøng

+ MÆt kh¸c yªu cÇu cña ®å ¸n lµ nguån hµn hå quang 1 chiÒu 500A
thyristor v× vËy ta kh«ng xÐt ®Õn chØnh lu 3 pha cã ®iÒu khiÓn dïng ®i èt.
Ta xÐt 2 ph¬ng ¸n.
ChØnh l­u tia 3 pha cã ®iÒu khiÓn

ChØnh l­u cÇu 3 pha cã ®iÒu khiÓn

ChØnh l­u cÇu 3 pha cã ®iÒu khiÓn kh«ng ®èi

xøng
III.1.1. ChØnh lu tia 3 pha cã ®iÒu khiÓn
A a V1

B b V2

C c V3
Zt

H×nh III.1. ChØnh lu tia 3 pha cã ®iÒu khiÓn

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 20

§å ¸n tèt nghiÖp

1. XÐt t¶i thuÇn trë:

+ Trong c¸c s¬ ®å nhiÒu pha gãc ®iÒu khiÓn  ®îc tÝnh tõ c¸c ®iÓm
chuyn m¹ch tù nhiªn, ®ã lµ c¸c ®iÓm mµ ®iÖn ¸p nguån c¾t nhau 1, 2, 3, 4
….
+ trong kho¶ng 1  2 Uad¬ng nhÊt . NÕu Thyristor V1 nhËn ®îc tÝn
hiÖu ®iÒu khiÓn t¹i thêi ®iÓm 1 + , V1 sÏ më th«ng, nèi t¶i víi ®iÖn ¸p pha
a, Ud = Ua.
+ T¹i thêi ®iÓm 2 + , V2 nhËn ®îc tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn, V2 më th«ng
nèi t¶i víi ®iÖn ¸p pha b, Ud = Ub khi V2 më sÏ ®Æt ®iÖn ¸p ngîc lªn V1 ®Ó
kho¸ l¹i V1 l¹i v× lóc ®ã Uab < 0.
+ Víi t¶i thuÇn trë dßng trªn t¶i sÏ lÆp l¹i nh d¹ng ®iÖn ¸p. Do ®ã víi gãc
®iÒu khiÓn   300 dßng trªn t¶i cã d¹ng liªn tôc. Víi  > 300 dßng t¶i sÏ b»ng 0
t¹i   1800 vµ s¬ ®å lµm viÖc ë chÕ ®é dßng gi¸n ®o¹n.
+ ta cã c«ng thøc tÝnh gi¸ trÞ ®iÖn ¸p chØnh lu trung b×nh Ud nh sau:
+ Víi   300

Ud =

Nh vËy khi dßng t¶i lµ liªn tôc, U d ®îc biÓu diÔn bëi biÓu thøc chung
lµ Ud = Ud0 cos.
+ Víi   300

Ud =

Khi  = hay  = 1500 ta cã Ud= 0

VËy víi t¶i thuÇn trë nÕu gãc  thay ®æi tõ 0  1500 th× Ud thay ®æi tõ
Ud0 ®Õn 0.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 21

§å ¸n tèt nghiÖp

 Ua Ub Uc
Ud

0
0 1 2 3 4 5 6 7

i V1

V2
0 0

V3 0 0

U V1 0 0

0
U V1 0

Ung ma x Ua c
Ua b

H×nh III.2. §å thÞ d¹ng dßng ®iÖn, ®iÖn ¸p t¶i thuÇn trë
2. XÐt t¶i trë c¶m L1 = 
+ Khi ®iÖn c¶m t¶i coi lµ v« cïng lín dßng t¶i lµ liªn tôc vµ ®îc lµ
ph¼ng hoµn toµn. V× vËy c¸c thyristor sÏ tiÕp tôc dÉn dßng khi ®iÖn ¸p pha
®· ®æi cùc tÝnh t¹i . Víi gãc ®iÒu khiÓn  > 300 trªn ®êng ®iÖn ¸p Ud sÏ
xuÊt hiÖn phÇn ©m. Mçi van trªn s¬ ®å sÏ d©n dßng cã gi¸ trÞ I d trong kho¶ng

= .

+ §iÖn ¸p chØnh lu trung b×nh ®îc biÓu diÔn bëi c«ng thøc chung

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 22

§å ¸n tèt nghiÖp

Ud = Ud0 cos

 Ua Ub Uc
Ud

0
0 1 2 3 4 5 6 7

V3 V1 V2 id iV3 0

0
U V1 0

Ung ma x Ua c
Ua b

H×nh III.3. §å thÞ d¹ng dßng ®iÖn, ®iÖn ¸p t¶i trë c¶m
III.1.2. ChØnh lu cÇu 3 pha cã ®iÒu khiÓn.
P

V1 V3 V5
a

b Ud Zt
c

V2 V4 V6

Q
H×nh III.4. ChØnh lu cÇu 3 pha cã ®iÒu khiÓn

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 23

§å ¸n tèt nghiÖp

1. XÐt t¶i thuÇn trë

Víi t¶i thuÇn trë d¹ng dßng ®iÖn, ®iÖn ¸p trªn c¸c phÇn tö ®îc cho trªn
III.5 gãc ®iÒu khiÓn  ë ®©y ®îc cho vÝ dô b»ng 450.
Trªn ®å thÞ ®iÖn ¸p c¸c pha ta biÓu diÔn qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn c¸c van
riªng rÏ cho c¸c thyristor nhãm catèt chung vµ nhãm anèt chung.
+ §êng bao phÝa trªn cña c¸c ®êng ®iÖn ¸p pha cho ta h×nh d¹ng thÕ cña
®iÓm ra t¶i P khi V1, V3, V5 ®îc ®iÒu khiÓn víi gãc  so víi c¸c ®iÓm
chuyÓn m¹ch tù nhiªn.
+ §êng bao phÝa díi cña c¸c ®êng ®iÖn ¸p pha cho ta h×nh d¹ng thÕ cña
®iÓm ra t¶i Q khi V2, V4, V6 ®îc ®iÒu khiÓn víi gãc  so víi c¸c ®iÓm
chuyÓn m¹ch tù nhiªn.
+ D¹ng thÕ cña P vµ Q so víi ®iÓm trung bÝnh cña nguån gièng víi d¹ng
®iÖn ¸p ra cña c¸c chØnh lu 3 pha h×nh tia. NÕu ®o ®iÖn ¸p gi÷a P vµ Q ta cã
®îc biÓu diÔn trªn hÖ thèng ®iÖn ¸p d©y Uab,Uac, Ubc….
+ Víi t¶i thuÇn trë d¹ng dßng trªn t¶i lÆp l¹i gièng nh d¹ng ®iÖn ¸p Ud.
V× vËy víi gãc ®iÒu khiÓn   300 dßng trªn t¶i lµ liªn tôc ta cã: 0    300 ;
Ud = Udocos.
 > 300  id = 0 ë gãc  ®èi víi ®êng ®iÖn ¸p d©y khi ®iÖn ¸p nµy b¾t
®Çu ®æi cùc tÝnh. Khi ®ã dßng ®iÖn sÏ gi¸n ®o¹n vµ sau khi tÝnh to¸n ta ®-
îc:

Ud =

Ud = 0 khi  =

Nh vËy víi t¶i thuÇn trë khi  = 0 

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 24

§å ¸n tèt nghiÖp

 =45 0 U Ub Uc
a

0
0 1 2 3 4 5 6 7

Ua b Ua c Ubc Uba Uca Ucb Ua b

Ud

0
0

0
U V1 0

Ung ma x Ua c
Ua b

U®k V1 Xung lËp l¹ i 0

U®k V2 0
®iÒu khiÓn xung ré ng
U®k V3 0

U®k V4 0

U®k V5 0

U®k V6 0

H×nh III.5. §å thÞ dßng ®iÖn, ®iÖn ¸p t¶i thuÇn trë

2. T¶i trë c¶m L1 = 
Víi t¶i trë c¶m d¹ng dßng ®iÖn, ®iÖn ¸p trªn c¸c phÇn tö ®îc cho trªn
h×nh III.6 gãc ®iÒu khiÓn  ë ®©y ®îc cho vÝ dô 750.
Trªn ®å thÞ ®iÖn ¸p c¸c pha ta biÓu diÔn qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn c¸c van
riªng rÏ cho c¸c thyristor nhãm catèt chung vµ nhãm an«t chung.
+ D¹ng thÕ cña P vµ Q so víi ®iÓm trung tÝnh cña nguån gièng víi d¹ng
®iÖn ¸p ra cña chØnh lu 3 pha h×nh tia. NÕu ®o ®iÖn ¸p gi÷a P vµ Q ta cã ®-
îc ®iÖn ¸p ra cña chØnh lu cÇu 3 pha ®îc biÓu diÔn trªn hÖ thèng ®iÖn ¸p
d©y Ucb, Uac, Ubc, Uba, Uca, Ucb….

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 25

§å ¸n tèt nghiÖp

+ Do dßng t¶i ®îc coi lµ ph¼ng hoµn toµn nªn tríc khi mét thyristor nhan¹
®îc tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ®Ó më ra th× dßng vÉn ch¹y qua thyristor ®ang
dÉn tríc ®ã. V× vËy cã thÓ xuÊt hiÖn phÇn ®iÖn ¸p ©m trªn ®êng cong ®iÖn
¸p chØnh lu Ud.
+ Víi dßng t¶i lµ liªn tôc ta lu«n cã:
Ud = Ud0 cos 
VËy víi t¶i trë c¶m th× ph¹m vi ®iÒu chØnh cña gãc  lµ tõ 00 ®Õn 900.

 =7500 U Ub Uc
a

0
0 1 2 3 4 5 6 7

Ua b Ua c Ubc Uba Uca Ucb Ua b

Ud

0
0

0
U V1 0

Ung ma x Ua c
Ua b

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 26

§å ¸n tèt nghiÖp

H×nh III.6. §å thÞ d¹ng dßng ®iÖn, ®iÖn ¸p t¶i trë c¶m

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 27

§å ¸n tèt nghiÖp

III.1.3. ChØnh lu cÇu 3 pha kh«ng ®èi xøng.

V1 V3 V5
a

b Zt
c

D4 D6 D2

H×nh III.7. S¬ ®å cÇu 3 pha kh«ng ®èi xøng

ChØnh lu cÇu 3 pha cã d¹ng kh«ng ®èi xøng trong ®ã cã mét nhãm van
anèt chung hoÆc catèt chung ®îc thay thÕ b»ng ®ièt. S¬ ®å ®îc øng dông
nhiÒu lµ nhãm van catèt chung dïng thyristor, cßn nhãm van anèt chung dïng ®i
èt nh ®îc chØ rra trªn h×nh III.7 s¬ ®å nµy cã u ®iÓm lµ cã thÓ ®iÒu khiÓn
c¸c thyristor mét c¸ch trùc tiÕp mµ kh«ng cÇn c¸ch ly b»ng biÕn ¸p xung. §iÒu
®ã cã thÓ ¸p dông nÕu nh s¬ ®å lµm vÞªc víi ®iÖn ¸p thÊp, vÝ dô nh mét
nguån hµn hå quang mét chiÒu. Víi s¬ ®å nµy cã u thÕ lµ dïng Ýt van tuy nhiªn
nhîc ®iÓm cña c¸c s¬ ®å nµy lµ sè lanµ dËp m¹ch cña ®iÖn ¸p chØnh l u phô
thuéc vµo gãc ®iÒu khiÓn .
* Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ta lùa chän ph¬ng ¸n sö dông chØnh lu cÇu 3
pha cã ®iÒu khiÓn.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 28

§å ¸n tèt nghiÖp

III.2. S¬ ®å chØnh lu cÇu 3 pha

III.2.1. Nguyªn lý ho¹t ®éng
* S¬ ®å chØnh lu cÇu 3 pha cã ®iÒu khiÓn
F
i1 ig1 ig3

T1 T3 T5 iL

Uc Ua
ia
T¶ i UL

ig2
Ub

i4 T4 T6 T2

H×nh III.8. ChØnh lu cÇu 3 pha cã ®iÒu khiÓn

* Nguyªn lý ho¹t ®éng
- §©y lµ chØnh lu 3 pha h×nh cÇu hai nöa chu kú víi 2 nhãm T1, T3, T5
h×nh thµnh nhãm catèt nãi chung; cßn T2, T4, T6 lµ nhãm anèt chung.
Theo d¹ng sãng ®iÖn ¸p cã gãc më nhá, ®iÖn ¸p tæng ®Ëp m¹ch bËc s¸u
vµ trÞ sè ®Ønh cña nã b»ng ®iÖn ¸p d©y. Gãc më  ®îc tÝnh tõ giao ®iÓm
cu¶ nöa h×nh sin.
+ Gi¶ thiÕt T5 vµ T6 ®ang dÉn nªn VF= Uc; VG = Ub
+ T¹i t1 = /6 +  cho xung ®iÒu khiÓn më T1 tiristo nµy sÏ më v× Ua >
0.
+ T1 më lµm cho T3 bÞ kho¸ 1 c¸ch tù nhiªn v× Ua > Uc.
+ T¹i T6 vµ T1 dÉn vµ ®iÖn ¸p trªn t¶i lµ: UL = Ud = Ua – Ub.
+ T¹o t2 = 3/6 +  cho xung måi ®Ó më T2 Tiristo nµy sÏ më v× khi
T6 dÉn cã ®iÖn ¸p Ub lªn anèt cña t2 mµ Ub > UC sù më cña T2 lµm cho T6 bÞ
kho¸ l¹i 1 c¸ch tù nhiªn.
* C¸c xung ®iÒu khiÓn lÖch nhau /3 lanµ lît ®îc ®a ®Õn c¸c cùc
®iÒu khiÓn theo b¶ng sau:

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 29

§å ¸n tèt nghiÖp

Thêi ®iÓm Më Kho¸

/6 +  T1 T5
3/6 +  T2 T6
5/6 +  T3 T1
7/6 +  T4 T2
9/6 +  T5 T3
11/6 +  T6 T4

III.2.3. Mét sè biÓu thøc tÝnh to¸n c¬ b¶n.

* Gi¸ trÞ trung b×nh cña®iÖn ¸p chØnh lu cã thÓ ®îc tÝnh theo c«ng
tæng qu¸t cho chØnh lu n pha nh sau:

Ud =

Trong ®ã U2.1m lµ gi¸ trÞ biªn ®é cña ®iÖn ¸p d©y. BiÓu diÔn U d qua
®iÖn ¸p pha ta cã:

Ud =

* Víi t¶i thuÇn trë dßng ®iÖn cã d¹ng ®iÖn ¸p v× vËy.

Id=

* Dßng xoay chiÒu ®Çu vµo chØnh lu cã d¹ng ®èi xøng nªn nh ®îc biÓu
diÔn gi¸ trÞ hiÖu dông I2 ®îc tÝnh b»ng.
I2  0,816 Id
* Do dong thø cÊp MBA cã d¹ng ®èi xøng nªn
Sba = S1 = S2 = 3U2I2
* Sö dông c¸c kÕt qu¶ ®· tÝnh ®iÖn ¸p Ud vµ dßng Id ta cã
Sba = 1,05 Pd
* Dßng trung b×nh qua van

ID =

* §iÖn ¸p ngîc lín nhÊt trªn van

Ungmax = Um2.1 hay Ungmax = U2

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 30

§å ¸n tèt nghiÖp

S¬ ®å m¹ch ®éng lùc

A ~ B~ C
CD
AP

a b c

1cc 1cc 1cc

R C R C
2cc T2 T1 2cc

R C R C
2cc T4 T3 2cc

R C R C
2cc T6 T5 2cc

3cc 3cc
I L
§C
B

H×nh III.9. S¬ ®å nguyªn lý m¹ch ®éng lùc

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 31

§å ¸n tèt nghiÖp

III.3.1. TÝnh ®iÖn ¸p chØnh lu cÇu kh«ng t¶i Ud0

Ta ®· cã nguån ~ 3 x 380 VAC
ex = 10%; er = - 15%
f = 50(Hz)
§iÖn ¸p sôt trªn van: Uv = 1,3 (V)
* §Ó ®¶m b¶o ®a ra t¶i ®iÖn ¸p 80 VDC víi dßng 500A ph¶i bï c¸c sôt ¸p
do ®iÖn trë ®iÖn c¶m cña d©y quÊn m¸y biÕn ¸p trªn van b¸n dÉn, v× vËy
®iÖn ¸p Ud thùc tÕ cÇn cã lµ:
Ud = Udt + Ul + Ux + Uv (1)
* Sôt ¸p trªn ®iÖn trë d©y quÊn m¸y biÕn ¸p
Ur = 2Id.rba (2)
mµ ta cã ®iÖn trë d©y quÊn 1 pha cña m¸y biÕn ¸p x¸c ®Þnh th«ng qua
sè er tõ biÓu thøc m¸y biÕn ¸p.

rba = (3)

TÝnh to¸n víi s¬ ®å chØnh lu cÇu 3 pha ë trªn ta ®· cã:

Ud = 2,34 U2
Vµ Sba = 1,05 Pd = 1,05 Udt .Id (4)
Tõ biÓu thøc (1) (2) (3) (4) ta tÝnh ®îc ®é sôt ¸p trªn ®iÖn trë d©y quÊn
m¸y biÕn ¸p.

Ur = 2Id. rba = 2Id .

 Ur = 1,044 er.Ud (5)

Do ®iÖn ¸p Ud g©y ra nhê ®iÖn ¸p hai pha cña nguån nªn ®iÖn trë g©y
sôt ¸p lµ 2 ®iÖn trë pha v× vËy cã hÖ sè 2 trong biÓu thøc sè (2).

 Ux =

trong ®ã ®iÖn kh¸ng pha biÕn ¸p: xba =

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 32

§å ¸n tèt nghiÖp

 Ux =

Ux = 0,497 ex .Ud (6)

ThÕ biÓu thøc (5) (6) vµo (1) ta ®îc.
Ud = Udt + Uv+ 1,044. Ud .er+ 0,497 ex.Ud
 Ud - 1,044 .er.Ud – 0,497ex.Ud = Udt +  Uv
 (1 -1,044.er – 0,497ex) Ud = Udt +  Uv

 Ud =

Ud = 73,45 (V)

 U2 = (V)

Ta cã I2 = 0,816 Id = 0,816 .500 = 408 (A)

III.3.2. Chän van:
+ TrÞ sè trung b×nh dßng qua van

Iv = (A)

+ §iÖn ¸p ngîc lín nhÊt mµ van ph¶i chÞu:

Ungmax = U2  2,45U2 = 2,45 .31,39 = 76,91 (V)
* §iÖn ¸p ngîc:
Unv = KdtU. Ungmax
 Unv = 1,9 .75,91 = 146,129 (V)
(trong ®ã chän K®tu = 1,9 tíi hÖ sè dù tr÷ ®iÖn ¸p lu«n > 1,6)
+ Dßng ®iÖn ®Þnh møc cña van:
I®m = Ki. Ilv

Ilv = Ihd =

HÖ sè dù tr÷ dßng ®iÖn ta chän lµ 3,2.

 I®m = 3,2.289 = 924,8 (A)
Víi c¸c th«ng sè trªn ta chän ®îc van: R190CH02CGO víi c¸c th«ng sè:

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 33

§å ¸n tèt nghiÖp

- §iÖn ¸p ngîc lín nhÊt mµ van ph¶i chÞu :Ungmax = 200V

- Dßng ®iÖn ®Þnh møc qua van : I®m = 950 (A)
- §Ønh xung dßng ®iÖn : Ipk = 8500
- Dßng ®iÖn cña xung ®iÒu khiÓn : I®k= 0,3
- §iÖn ¸p cña xung ®iÒu khiÓn : U®k = 3,0
- Dßng ®iÖn rß : Ir = 70

- Tèc ®é biªn thiªn lín nhÊt cña ®iÖn ¸p : = 20V/s

- Thêi gian chuyÓn m¹ch : 35 s

- NhÞªt ®é lµm viÖc cùc ®¹i : 1250C
III.3.3. TÝnh chän c¸c thiÕt bÞ b¶o vÖ sau:
1. + Dïng ¸p t« m¸t t¸c ®éng nhanh ®Ó ®ãng ng¾t m¹ch ®éng lùc tù ®éng b¶o
vÖ qu¸ t¶i vµ ng¾n m¹ch thyristor.
+ Chän ¸p t« m¸t cã I®m = (1,1  1,3) Id sao cho dßng b¶o vÖ cña ¸p t« m¸t
kh«ng vît qu¸ dßng ng¾n m¹ch cña thø cÊp.

 I®m = 1,2 .Ild = 1,2. .I1 = 1,2.

 I®m= (A) (v× )

Chän U®m = 220 V.

+ Dßng ng¾n m¹ch:
Inm = 2,5Ild= 2,5. .I1 = 2,5. .33,7 = 145,9 (A)
+ Dßng qu¸ t¶i:
Iqt = 1,5 Ild= 1,5. .I1 = 1,5. .33,7 = 87,56 (A)
+ Chän cÇu dao cã dßng ®Þnh møc:
Iqt = 1,1. .I1 = 1,1. .33,7 = 64,2 (A)
CÇu dao nµy sö dông ®Ó t¹o ®é an toµn khi söa ch÷a hÖ truyÒn ®éng.
2. Dïng d©y ch¶y t¸c ®éng nhanh ®Ó b¶o vÖ ng¾n m¹ch thyristor, ng¾n
m¹ch ®Çu ra bé chØnh lu.
+ Nhãm mét cÇu ch× b¶o vÖ ng¾n m¹ch bªn ngoµi ®îc chän theo gi¸ trÞ

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 34

§å ¸n tèt nghiÖp

hiÖu dông cña dßng ®iÖn thø cÊp m¸y biÕn ¸p.
I1cc = 1,1I2 = 1,1.408 = 448,8 (A)
Chän I1cc= 448,8 (A)
+ Nhãm 2 cÇu ch×:
I 2cc = 1,1.Ihd = 1,1.Ilv = 1,1.289 = 317,8 (A)
Chän I2cc = 317,9 (A)
+ Nhãm 3 cÇu ch× b¶o vÖ ng¾n m¹ch phô t¶i:
I3cc = 1,1.Id = 1,1. 500 = 550 (A)
VËy ta cã thÓ chän cÇu ch× nhãm:
1cc lo¹i 448,8 (A)
2 cc lo¹i 317,9 (A)
3cc lo¹i 550 (A)
3. B¶o vÖ qu¸ nhiÖt ®é cho c¸c van b¸n dÉn:
§Ó van b¸n dÉn lµm viÖc an toµn kh«ng bÞ chäc thñng v× nhiÖt ta ph¶i
chän vµ thiÕt kÕ hÖ thèng to¶ nhiÖt hîp lý. HiÖn nay ngêi ta dïng phæ biÕn lµ
hÖ thèng lµm m¸t c¸nh t¶n nhiÖt.
TÝnh to¸n c¸c th«ng sè cña c¸nh t¶n nhiÖt.
+ Tæn thÊt c«ng suÊt trªn 1 tyristor
P = Uv.Ilv = 1,3.289 = 375,7 (W)
+ DiÖn tÝch bÒ mÆt to¶ nhiÖt

Stn =

Trong ®ã: t0 = Tlv – Tmt (®é chªnh lÖch so víi m«i trêng)
- Chän nhiÖt ®é m«i trêng Tmt = 400C
- NhiÖt ®é lµm viÖc Tlv = 800C
- Ktn: hÖ sè xÐt tíi ®iÒu kiÖn t¶n nhiÖt víi ®iÒu kiÖn lµm m¸t tù nhiªn
kh«ng qua cìng bøc thêng chän Ktn = 6  10 w/m2C.
ë ®©y chän lµ 10w/m2C
+ Ta chän c¸nh t¶n nhiÖt cã 8 c¸nh mçi c¸nh cã kÝch thíc lµ 10 x 10 (cm)

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 35

§å ¸n tèt nghiÖp

4. B¶o vÖ qu¸ ®iÖn ¸p

+ Qu¸ ®iÖn ¸p chuyÓn m¹ch xuÊt hiÖn khi van b¸n dÉn chuyÓn m¹ch tõ
tr¹ng th¸i th«ng sang tr¹ng th¸i ng¾t.
+ §Ó ®¶m b¶o vÒ ®iÖn ¸p chuyÓn m¹ch ngêi ta m¾c song song víi mçi
van mét m¹ch R – C.
+ Khi cã m¹ch R – C m¾c song song víi Thyristor t¹o ra m¹ch vßng
phãng ®iÖn tÝch trong qu¸ tr×nh chuyÓn m¹ch nªn Thyristor kh«ng bÞ qu¸
®iÖn ¸p trÞ sè ®iÖn trë vµ ®iÖn dung cña m¹ch tuú thuéc vµo tõng m¹ch van:

R1 C1

T1
H×nh III.10. M¹ch R – C b¶o vÖ qu¸ ®iÖn ¸p do chuyÓn m¹ch
+ Theo kinh nghiÖm ta chän
R1 = ( 530) ; C1 = (0,25 4) F
+ theo tµi liÖu Spravochnic po proektirovaniu electron ta chän:
R1 = 5,1 (); C1 = 0,25 (F)
* B¶o vÖ xung ®iÖn ¸p tõ líi ®iÖn ta m¾c R – C nh sau:

R2 C2 R2 C2

R2 C2

H×nh III.11.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 36

§å ¸n tèt nghiÖp

Nhê cã m¹ch läc nµy mµ ®Ønh xung gÇn nh n»m l¹i hoµn toµn trªn ®iÖn
trë ®êng … trÞ sè R – C chän theo tµi liÖu Spravochnic po proektirovaniu
electron:
R2 = 1,25 ; C2 = 4 F
* §Ó b¶o vÖ van do c¾t ®ét ngét khi m¸y biÕn ¸p vµ t¶i ngêi ta thêng
m¾c m¹ch chØnh lu cÇu 3 pha phô b»ng c¸c c«ng suÊt bÐ.

D2 D1

D4 D3

D6 D5

R3 C3

H×nh III.12.
Th«ng thêng gi¸ trÞ R tù chän trong kho¶ng 10  200F theo tµi liÖu
thiÕt kÕ m¸y biÕn ¸p cña nhµ xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt n¨m 2002 ta chän ®-
îc R - C.
R3 = 470 9); C3 = 10 (F); R4 = 1,4 (k)
III.3.4. ThiÕt kÕ m¸y biÕn ¸p
* Chän m¸y biÕn ¸p ba pha ba trô s¬ ®å ®Êu d©y d¹ng /Y lµm m¸t tù
nhiªn b»ng kh«ng khÝ.
* C«ng suÊt biÓu kiÕn cña m¸y biÕn ¸p
Sba = 1,05 Pd = 1,05.Ud.Id = 1,05.73,45.500 = 38561,3
Sba = 38561,3 (VA)
* §iÖn ¸p pha s¬ cÊp m¸y biÕn ¸p
u1 = 380(V)
* §iÖn ¸p pha thø cÊp m¸y biÕn ¸p
u2 = 31,39 (V)

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 37

§å ¸n tèt nghiÖp

* Dßng ®iÖn hiÖu dông thø cÊp m¸y biÕn ¸p

I2 = 408 (A)
* HÖ sè m¸y biÕn ¸p

Kba =

* Dßng ®iÖn hiÖu dông s¬ cÊp m¸y biÕn ¸p

I1 = (A)

1. TÝnh s¬ bé m¹ch tõ
+ TiÕt diÖn s¬ bé trô:

QFe = KQ.

Trong ®ã: KQ: lµ hÖ sè phô thuéc ph¬ng thøc ( ©m m¸t chän KQ= 6)
m: sè trô cña m¸y biÕn ¸p m = 3
f: tÇn sè nguån xoay chiÒu f = 50Hz

QFe = 6.

+ §êng kÝnh trô

d=

ChuÈn bÞ ®êng kÝnh trô theo tiªu chuÈn: d = 12,8 (cm)

+ Chän s¬ bé mËt ®é tõ c¶m trong trôc: BT = 1T
Chän thÐp 330, cã ®é dµy 0,5mm

+ Chän tû sè m = = 2,3  h = 2,3.d = 2,3.12,8  30 (cm)

 chän chiÒu cao cña trô lµ: 30 (cm)

2. TÝnh to¸n d©y quÊn
+ Sè vßng d©y quÊn mçi pha s¬ cÊp m¸y biÕn ¸p:

W1 =

 LÊy W1= 178 vßng

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 38

§å ¸n tèt nghiÖp

+ Sè vßng d©y quÊn mçi pha thø cÊp m¸y biÕn ¸p :

W2 =

 lÊy W2 = 15 vßng
+ Chän s¬ bé mËt ®é dßng ®iÖn trong m¸y biÕn ¸p:
Víi d©y dÉn b»ng ®ång, m¸y biÕn ¸p kh« chän:
J1 = J2 = 2,75 A/mm2
+ TiÕt diÖn s¬ cÊp m¸y biÕn ¸p:

S1 =

Chän d©y dÉn tiÕt diÖn ch÷ nhËt, c¸ch ®iÖn cÊp B chuÈn ho¸ tiÕt diÖn
theo tiªu chuÈn.
S1 = 13,301 (mm2)
 KÝch thíc d©y dÉn kÓ c¶ c¸ch ®iÖn
S1 = a1.b1 = 2,83 x 4,70
+ TÝnh l¹i mËt ®é dßng ®iÖn trong cuén s¬ cÊp

J1 =

+ TiÕt diÖn d©y dÉn thø c Êp m¸y biÕn ¸p:

J2 = (®i kÐp d©y)

Chän d©y dÉn ch÷ nhËt c¸ch ®iÖn cÊp B

ChuÈn ho¸ tiÕt diÖn
S2 = 149,5 mm2
KÝch thíc d©y cã kÓ c¸ch ®iÖn
S2 = a2 x b2 = 19 x 7,85 (mm2)
+ TÝnh l¹i mËt ®é dßng ®iÖn trong cuén thø cÊp

J2 = A/mm2

3. KÕt cÊu d©y quÊn s¬ cÊp.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 39

§å ¸n tèt nghiÖp

+ TÝnh s¬ bé sè vßng d©y trªn mét líp cña cuén s¬ cÊp

W11 =

Chän W11 = 35 vßng

Trong ®ã: hÖ sè Ðp chÆt Kc = 0,95

ChiÒu cao trô h

Kho¶ng c¸ch tõ g«ng ®Õn cuén d©y s¬ cÊp hg = 1,5 cm
+ TÝnh s¬ bé líp d©y ë cuén s¬ cÊp

n11 =

VËy ta chän lµ 5 líp 178 vßng chia lµm 5 líp 4 líp ®Çu ta quÊn 36 vßng
líp cuèi cïng cã 34 vßng.
+ ChiÒu cao thùc tÕ cña cuén s¬ cÊp

h1 = (cm)

Chän èng d©y quÊn lµm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn cã bÒ dµy
S01 = 0,1 (cm)
+ Kho¶ng c¸ch tõ trô ®Õn cuén s¬ cÊp
a01 = 1 (cm)
+ §êng kÝnh trong cña èng c¸ch ®iÖn
Dt1 = dFe + 2 a01- 2S01 = 12,8 + 2.1 – 2.0,1 = 14,6 (cm)
+ Chän bÒ dÇy c¸ch ®iÖn gi÷a c¸c líp d©y ë cuén s¬ cÊp
Cd11 = 0,1 (mm)
+ BÒ dÇy cuén s¬ cÊp
Bd1= (a1 + Cd11) n11 = (2,83 + 0,1) .5,08
= 14,88 (mm) = 1,488 (cm)
+ §êng kÝnh ngoµi cña cuén s¬ cÊp
Dn1 = Dt1 + 2Bd1 = 14,6 + 2.1,488 = 17,576 (cm)
+ §êng kÝnh trung b×nh cña cuén s¬ cÊp:

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 40

§å ¸n tèt nghiÖp

Dtb1 =

+ ChiÒu dµi d©y quÊn s¬ cÊp:

l1 = W1 . .Dtb1 = 178.3,14.9,518 = 5319,8 (cm) = 53,19 (m)
+ Chän bÒ dÇy c¸ch ®iÖn gi÷a cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp lµ
Cdq = 1 (cm)
4. KÕt cÊu d©y quÊn thø cÊp.
+ Chän s¬ bé chiÒu cao quËn thø cÊp
h1 = h2 = 30 (cm)
+ TÝnh s¬ bé sè vßng d©y trªn mçi líp

W12 =

Chän W12 = 37 vßng.

+ TÝnh s¬ bé sè líp d©y quÊn thø cÊp

n12 =

ta chän líp d©y quÊn thø cÊp lµ 1 líp

+ §êng kÝnh trßng cña cuén thø cÊp
Dt2 = Dn1 + 2a12 = 44,36 +2.1 = 46,36 (cm)
+ Chän bÒ dÇy c¸ch ®iÖn gi÷a c¸c líp d©y cña cuén thø cÊp C d22 = 0,1
mm
+ BÒ dÇy cuén thø cÊp
Bd2= (a2+ cd22) n12 = (1,9 + 0,1).1 = 2 (cm)
+ §êng kÝnh ngoµi cña cuén thø cÊp
Dn2 = Dt2 + 2Bd2 = 46,36+ 2.2
= 50,36
+ §êng kÝnh trung b×nh cña cuén thø cÊp

Dtb2 =

= 48,36 (cm)

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 41

§å ¸n tèt nghiÖp

+ ChiÒu dµi d©y quÊn thø cÊp

L2 = .W2.Dtb2 = 3,14.15.48,36
= 2277,76 (cm) = 22,78 (m)
+ §êng kÝnh trung b×nh cña c¸c quËn d©y

D12 =

 r12 =

= 24,18 (cm)
lµ b¸n kÝnh trung b×nh cña cuén d©y
+ Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 cuén thø cÊp
a22 = 2 (cm)
5. TÝnh kÝch m¹ch tõ
- Víi ®êng kÝnh trôc d = th× theo b¶ng s¸ch ta cã sè bËc lµ 6 trong nöa
tiÕt diÖn trô.

6 hg
5
4
3
2 a 12
1 W2 W1 a 01

Bd1
Bd2
H×nh III.13. H×nh vÏ c¸c bËc thang ghÐp thµnh trô
- Toµn bé tiÕt diÖn bËc thang cña trô
Qbt = 2 (1,6.10,5+1,1.9,6 + 0,7.8,5+0,6.7,5 + 0,4.6,5 +0,7.4)
= 86,2 cm2
- TiÕt diÖn hiÖu qu¶ cña trô:
QT = Khq .Qbt = 0,95 .86,2 = 81,89 cm2

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 42

§å ¸n tèt nghiÖp

- Tæng chiÒu dµy c¸c bËc thang cña trô

dt = 2.(1,6 + 1,1 + 0,7 + 0,6 + 0,4 + 0,7) = 10,2 cm
- Sè l¸ thÐp dïng trong c¸c bËc

BËc 1: n1 = = 64 l¸

BËc 2: n2 = = 44 l¸

BËc 3: n3 = = 28 l¸

BËc 4: n4 = = 24 l¸

BËc 5: n5 = = 16 l¸

BËc 6: n6 = = 28 l¸

§Ó ®¬n gi¶n trong chÕ t¹o g«ng tõ ta chän g«ng cã tiÕt diÖn ch÷ nhËt
cã kÝch thíc sau:
+ §é dµy cña g«ng b»ng ®é dµy cña trô b = d1 = 12,8
+ ChiÒu cao cña g«ng b»ng chiÒu réng l¸ thÐp thø nhÊt cña a = 10,5
cm
+ TiÕt diÖn g«ng: Qbg = a x b =107,1 (cm2)
+ TiÕt diÖn hiÖu qu¶ cña g«ng:
Qg Khq.Qbg 0,95 .107,1 = 101,7 (cm2)
+ Sè l¸ thÐp dïng trong 1 g«ng:
+ TÝnh chÝnh x¸c mËt ®é tõ c¶m trong tô

BT =

+ MËt ®é tõ c¶m trong g«ng:

Bg = B T

+ ChiÒu réng cöa sæ

C = 2 (a01 + Bd1+ a12+Bd2) + a22

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 43

§å ¸n tèt nghiÖp

= 2 (1 + 1,488 +1 + 2) + 2 = 12,976 (cm)

+ Kho¶ng c¸ch gi÷a hai t©m trôc
C’ = c+ d = 12,976 + 12,8 = 25,78 (cm)
+ ChiÒu réng m¹ch tõ:
L = 2c + 3d = 2.12,976 + 3.12,8
= 64,352
+ ChiÒu cao m¹ch tõ
H = h + 2a = 30 + 2.10,5
= 51 (cm)
6. Khèi lîng cña s¾t vµ ®ång
+ ThÓ tÝch cña trô
VT = 3QT.h = 3.81,89 .30 = 7370,1 cm2 = 7,37 dm2
+ ThÓ tÝch cña g«ng
Vg = 2.Qbg.L = 2.107,1.64,352 = 13784,2 cm3  13,78 dm3
+ Khèi lîng cña trô
MT = VT .mFe = 7,37 .7,85 = 57,85 (kg)
+ Khèi lîng g«ng.
Mg = Vg.mFe = 13,78 .7,85 = 108,2 Kg
+ Khèi lîng cña s¾t
MFe = MT + Mg = 57,85 + 108,2 = 166,05 (kg)
+ ThÓ tÝch cña ®ång
MCu = 3.(S1l1 + S2l2) =
= 3 (13,301 .10-4.53,19.10 +148,5.10-4 .22,78.10) = 12,35 (dm3)
+ Khèi lîng cña ®ång
VCu = Vcu,ncu = 12,35.8,9 = 109,92 (kg)
7. C¸c th«ng sè cña m¸y biÕn ¸p
+ §iÖn trë trong cña cuén s¬ cÊp m¸y biÕn ¸p ë 750

R1 =

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 44

§å ¸n tèt nghiÖp

Trong ®ã = 0,02133 mm2/m

+ §iÖn trë cuén thø cÊp MBA ë 750C

R2 =

+ §iÖn trë m¸y biÕn ¸p quy ®æi vÒ thø cÊp

RBA = R2 +R1

= 0,0385 ()
+ Sôt ¸p trªn ®iÖn trë MBA
Ur = RBA . Id = 0,00385.500=1,925 (V)
+ §iÖn kh¸ng m¸ybiÕn ¸p quy ®æi vÒ thø cÊp
+ §iÖn kh¸ng m¸y biÕn ¸p quy ®æi vÒ thø cÊp:

XBA = 82 .(W2)2.

= 82 .(15)2.

= 8.3,142.225.0,806.368,22.10-7
= 0,53 ()
+ §iÖn c¶m m¸y biÕn ¸p quy ®æi vÒ thø cÊp

LBA = H) = 1,70 (mH)

+ Sôt ¸p trªn ®iÖn kh¸ng m¸y biÕn ¸p

Rdt =

+ Sôt ¸p trªn m¸y biÕn ¸p

+ §iÖn ¸p trªn ®éng c¬ khi gãc më min = 100

Ud = Ud0.cos min – 2 Uv - UBA

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 45

§å ¸n tèt nghiÖp

 Ud0 =

 U = 594,29 cos  min – 2.1,3 - 253,18 = 326,63 (V)

+ Tæng trë ng¾n m¹ch quy ®æi vÒ thø cÊp
ZBA =
+ Tæn hao ng¾n m¹ch trong m¸y biÕn ¸p
Pn = 3.RBA.I22 = 3.0,00385.408
2
= 1922,66 (W)

Pn% =

+ Tæn hao kh«ng t¶i cã kÓ ®Õn tæn hao phô

P0 = 1,3nf (MTB2T + Mg.B2g)
= 1,3.1,15 (57,85.1,172 + 108,2.0,942)
= 261,3 (W)

P%=

+ §iÖn ¸p ng¾n m¹ch t¸c dông

Unr =

+ §iÖn ¸p ng¾n m¹ch ph¶n kh¸ng

Unx =

+ §iÖn ¸p ng¾n m¹ch %

Un =
+ Dßng ®iÖn ng¾n m¹ch x¸c lËp

I2nm =

+ Dßng ®iÖn ng¾n m¹ch tøc thêi cùc ®¹i

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 46

§å ¸n tèt nghiÖp

Imax =

Trong ®ã Unv = Kdtu. Unmax víi hÖ sè dù tr÷ ®iÖn ¸p K®tu = 1,9  Unv =
1,9.76,91 = 146,129

 Imax =

+ HiÖu suÊt thiÕt bÞ chØnh lu

=

+ KiÓm tra m¸y biÕn ¸p thiÕt kÕ cã ®ñ ®iÖn kh¸ng h¹n chÕ tèc ®é
biÕn thiªn cña dßng ®iÖn chuyÓn m¹ch.
- Gi¶ sö chuyÓn m¹ch tõ T1 vµ T3 ta cã ph¬ng tr×nh

2LBA. = U23-U2a= U2sin ( - )

VËy m¸y biÕn ¸p sö dông tèt.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 47

§å ¸n tèt nghiÖp

Ch¬ng IV
ThiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn

IV.1. Nguyªn t¾c x©y dùng m¹ch ®iÒu khiÓn.

IV.1.1. Nguyªn lý thiÕt kÕ.
- M¹ch ®iÒu khiÓn lµ mét kh©u rÊt quan träng trong bé biÕn ®æi
thyristor v× nã ®ãng vai trß quan träng trong viÖc quyÕt ®Þnh chÊt lîng vµ ®é
tin cËy. NhiÖm vô cña m¹ch ®iÒu khiÓn lµ t¹o xung vµo ë thêi ®iÓm mong
muèn ®Ó më th«ng c¸c thyristor cña Bé chØnh lu. Thyristor chØ më cho dßng
®iÖn ®i qua khi cã ®iÖn ¸p d¬ng ®Æt trªn anèt vµ xung ¸p d¬ng ®Æt vµo cùc
®iÒu khiÓn. Sau khi Thyristor më th× xung ®iÒu khiÓn kh«ng cÇn t¸c dông,
dßng ®iÖn ch¹y qua Thyristor do th«ng sè cña m¹ch quyÕt ®Þnh.
- C¸c m¹ch ®iÒu khiÓn Thyristor ®Òu dùa theo nguyªn lý thay ®æi gãc
më  ®Ó thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh vÞ trÝ cña xung trong nöa chu kú d¬ng
cña ®iÖn ¸p ®Æt trªn Thyristor vµ theo ®ã ta cã nguyªn lý th¼ng ®øng arccos
vµ nguyªn lý th¼ng ®øng tuyÕn tÝnh.
- Nguyªn lý th¼ng ®øng arccos lµ ph¬ng ph¸p t¹o gãc  theo nguyªn t¾c
sau: T¹o ®iÖn ¸p tùa lµ ®iÖn ¸p cosin vît tríc ®iÖn ¸p anèt cña Thyristor mét
gãc .
Nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ gãc  phô thuéc vµo d¹ng ¸p vµ tÇn
sè líi, do ®ã ®é chÝnh x¸c cña gãc ®iÒu khiÓn kh«ng cao nªn Ýt ®îc dïng.
- Nguyªn lý th¼ng ®øng tuyÕn tÝnh: theo nguyªn t¾c nµy ®iÖn ¸p tùa
cã d¹ng r¨ng ca (Urrc) ®ång bé víi ®iÖn ¸p ®Æt trªn anèt – catèt Thyristor dïng
®iÖn ¸p mét chiÒu (U®k) so s¸nh víi ®iÖn ¸p tùa t¹i thêi ®iÓm ®iÖn ¸p tùa
b»ng ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn trong vïng ®iÖn ¸p d¬ng anèt th× ph¸t xung ®iÒu
khiÓn Thyristor ®îc më tõ thêi ®iÓm cã xung ®iÒu khiÓn ®Õn khi dßng b»ng
kh«ng.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 48

§å ¸n tèt nghiÖp

Ph¬ng ph¸p nµy dïng nhiÒu nhÊt v× ®é chÝnh x¸c cña nã cao vµ kho¶ng
®iÒu khiÓn réng.
IV.1.2. Mét sè yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi hÖ thèng ®iÒu khiÓn.
1. §¶m b¶o ph¸t xung víi ®ñ c¸c yªu cÇu ®Ó më van:
- §ñ biªn ®é Ux
- §ñ ®é réng tx
- Sên xung ng¾n (ts =0,5  1s)

U

tx

ts
H×nh IV.1. C¸c th«ng sè liªn quan ®Õn h×nh d¹ng xung
2. §¶m b¶o tÝnh ®èi xøng víi c¸c kªnh ®iÒu khiÓn.
§èi víi s¬ ®å ®iÒu khiÓn c¸c Thyristor trong s¬ ®å chØnh lu nhiÒu pha,
®é lÖch cho phÐp c¸c xung ®iÒu khiÓn ë c¸c kªnh kh¸c nhau ph¶i ë trong ph¹m
vi tõ 10  30 øng víi cïng mét gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 49

§å ¸n tèt nghiÖp

V1 0 0 0
00 60 120 180 0 240 0 3000 360

V2 0
10 3 0
V3 0

V4

V5

V6

H×nh IV.2. §é lÖch pha cña tÝn hiÖu ®èi víi s¬ ®å chØnh lu
3. §¶m b¶o c¸ch ly gi÷a m¹ch ®iÒu khiÓn vµ m¹ch lùc:
VÝ dô ®èi víi biÕn ¸p xung, thêng ®îc sö dông nh mét kh©u truyÒn
xung cuèi cïng ë tÇng khuyÕch ®¹i xung, ®iÒn ¸p chÞu ®ùng gi÷a s¬ cÊp vµ
thø cÊp ph¶i ®¹t ®îc 1500  200V khi s¬ ®å lµm viÖc víi ®iÖn ¸p líi
3.380VAC.
+ 24V

1500 2000V

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 50

§å ¸n tèt nghiÖp

H×nh IV.3. C¸ch ly gi÷a m¹ch lùc vµ m¹ch ®iÒu khiÓn dïng biÕn ¸p xung
4. §¶m b¶o ®óng quy luËt thay ®æi vÒ pha cña xung ®iÒu khiÓn.
§©y lµ yªu cÇu ®Ó ®¶m b¶o ph¹m vi ®iÒu chØnh cña gãc ®iÒu khiÓn
. VÝ dô ®èi víi chØnh lu cã ®iÒu khiÓn hoÆc c¸c s¬ ®å biÕn ®æi xung ¸p
xoay chiÒu.
Th«ng thêng ®èi víi chØnh lu ®iÒu khiÓn gãc ®iÒu khiÓn  ph¶i thay
®æi ®îc trong ph¹m vi 100 1700.
5. Cã thÓ h¹n chÕ ®îc ph¹m vi ®iÒu chØnh gãc , kh«ng phô thuéc sù thay
®æi cña ®iÖn ¸p líi.
6. Kh«ng g©y nhiÔu ®èi víi c¸c hÖ thèng ®iÒu khiÓn ®iÖn tö kh¸c ë xung
quanh.
7. Cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ qu¸ ¸p, qu¸ dßng, mÊt pha…vµ b¸o hiÖu khi cã sù cè.
IV.1.3. S¬ ®å cÊu tróc cña m¹ch ®iÒu khiÓn.
- HÖ thèng ®iÒu khiÓn c¸c bé chØnh lu ph¶i t¹o ra c¸c xung ®iÒu khiÓn
cÊp cho c¸c Thyristor trong m¹ch lùc. C¸c xung ®iÒu khiÓn ph¶i ®¶m b¶o ®îc
ph¹m vi ®iÒu chØnh cña gãc . Th«ng thêng gãc  thay ®æi trong ph¹m vi tõ
00 ®Õn 1800. NÕu tÝnh c¸c kh¶ n¨ng vÒ h¹n chÕ gãc  th× ph¹m vi thay ®æi
lµ tõ min ®Õn max. Trong ®ã min = 100  150, max = 1600  1700.
- Gãc  ®îc tÝnh tõ ®iÓm chuyÓn m¹ch tù nhiªn. V× vËy trong s¬ ®å
cÊu tróc chøc n¨ng ®Çu tiªn lµ kh©u ®ång pha víi nhiÖm vô t¹o ra ®iÖn ¸p tùa
®ång bé víi ®iÖn ¸p líi, nghÜa lµ cho phÐp x¸c ®Þnh gi¸ trÞ ®Çu cña gãc
®iÒu khiÓn  h«ng thêng ®iÖn ¸p tùa cã d¹ng r¨ng ca.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 51

§å ¸n tèt nghiÖp

Utùa ma x
U®k

0  180
0
360
0

H×nh IV.4. §iÖn ¸p tùa r¨ng ca

HoÆc mét phÇn cña dßng h×nh sin ®îc dÞch pha ®i 900 gäi lµ d¹ng
cosin.

Utùa ma x U®t
0
0  180 360
0

H×nh IV.5. §iÖn ¸p tùa cosin

- TiÕp theo trong s¬ ®å cÊu tróc lµ kh©u so s¸nh, t¹i ®ã ®iÖn ¸p tùa so
s¸nh víi ®iÖn ¸p U®k ®Ó x¸c ®Þnh gãc .
- Ta biÕt trong chØnh lu cã ®iÒu khiÓn th×:
U® = Udo . cos
VËy ®iÖn ¸p tùa r¨ng ca ta cã:
Ud = Udo cos[(1 – U®k/Utùa max)]
Hay nãi c¸ch kh¸c Ud phô thuéc kh«ng tuyÕn tÝnh víi ®iÖn ¸p ®iÒu
khiÓn, ®©y lµ mét u ®iÓm cña d¹ng ®iÖn ¸p tù nµy. Tuy nhiªn ®iÖn ¸p tùa

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 52

§å ¸n tèt nghiÖp

d¹ng cosin cã nhîc ®iÓm lµ phô thuéc vµo ®iÖn ¸p líi vµ dÔ bÞ nhiÔu theo ®-
êng nguån do ®ã trong thùc tÕ ngêi ta chØ sö dông ®iÖn ¸p tùa d¹ng r¨ng ca lµ
®óng.
Víi thêi ®iÓm x¸c ®Þnh gãc ®iÒu khiÓn  tõ kh©u so s¸nh kh©u t¹o xung
vµ kh©u khuyÕch ®¹i ®ñ c«ng suÊt ®Ó ®a ®Õn ®iÒu khiÓn c¸c Thyristor trong
m¹ch lùc.
Xung ®iÒu khiÓn ®îc truyÒn ®Õn cùc ®iÒu khiÓn cña Thyristor th«ng
thêng th«ng qua biÕn ¸p xung hoÆc c¸c phÇn tö photocaupler ®Ó c¸ch ly gi÷a
m¹ch ®iÒu khiÓn vµ m¹ch lùc.
§ iÖn § iÖn
¸ p tùa T¹ o xung
§ å ng pha S o s ¸ nh vµ khuÕch
®¹ i xung

U®k

H×nh IV.6. S¬ ®å cÊu tróc m¹ch ®iÒu khiÓn

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 53

 S ¬ ®å m¹ c h ®iÒu k h iÓn

+ D4

R6 R7 R11 R 10
R2 -U1B C3 Un
§å ¸n tèt nghiÖp

A R1
R 13
U2A
- U1A C R5 D1 - R9 - - U1D R 14 T P Q
~ 2
UA R
D2 D3 U1C KC Q
+ + U 1B + +
R3 U1C
R4
-
R8 R 12 + U®k

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B

24V
R 15
D7 G 24V D7 G

54
& D8 D8
C4 D4A K T D6 D6
C P D3A K K
Q Q R 18 R21
R 17 D3B
T1
T P Q R20
R 19 T2
KC Q R 19

Ph a B
V3 V6

Ph a C
V5 V2
§å ¸n tèt nghiÖp

1. Nguyªn lý lµm viÖc cña m¹ch ®iÒu khiÓn.

H×nh (a) thÓ hiÖn hÖ thèng ®iÒu khiÓn bao gåm 3 kªnh mçi kªnh sÏ
chÞu tr¸ch nhiÖm ®iÒu khiÓn 2 thyristor. §iÖn ¸p ®ång pha lÊy tõ thø cÊp m¸y
biÕn ¸p qua mét m¹ch läc Rc ®a ®Õn ®Çu vµo cña K§TT U1A. U1A lµm viÖc
trong chÕ ®é so s¸nh nªn ®Çu ra sÏ cho ra ®iÖn ¸p d¹ng xung ch÷ nhËt ®èi
xøng. §iÖn ¸p d¹ng xung ch÷ nhËt ®a ®Õn m¹ch vi ph©n gåm K 2, C2 t¹o nªn
d¹ng xung nhän víi biªn ®é b»ng 2 lÇn biªn ®é xung ch÷ nhËt.
Xung vi ph©n ®îc ®a ®Õn K§TT U1B. §Çu vµo (-) cña U1B ®îc ®Æt
díi ®iÖn ¸p ©m do ph©n ¸p R6, R7 t¹o nªn. Nh vËy th× ®iÖn ¸p t¹i ®iÓm C
b»ng 0V ®ièt D1, D2 th«ng lµm ®Çu vµo (-) cña KDTT ©m h¬n ®Çu vµo (+)
nªn ®Çu ra K§TT sÏ b·o hoµ ë gÇn d¬ng nguån. Khi ®iÖn C cã xung nhän ©m,
D1 bÞ kho¸, D2 th«ng dÉn ®Õn ®Çu vµo (+) sÏ bÞ ©m h¬n ®Çu vµo (-). KÕt
qu¶ ®Çu ra còng bÞ lËt xuèng gÇn ©m nguån. Nh vËy ®Çu ra t¹i ®iÓm D cã
d¹ng xung víi phÇn ©m r¸t hÑp. §©y lµ tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn cho m¹ch t¹o
xung r¨ng ca trªn K§TT U1C. M¹ch t¹o r¨ng ca trªn U1C lµm viÖc theo nguyªn
lý ®îc m« t¶ ë cöa trªn U1C lµm viÖc theo nguyªn lý ®îc m« t¶ ë phÇn c¸c
phÇn tö c¬ b¶n ®îc sö dông trong m¹ch ®iÒu khiÓn. Kh©u so s¸nh trªn U – D
so s¸nh U®k víi ®iÖn ¸p r¨ng ca x¸c ®Þnh gãc ®iÒu khiÓn.
TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn tõ ®Çu ra cña U1D ®îc c¾t bá phÇn ©m nhê
m¹ch cã ®iÖn trë h¹n chÕ vµ ®ièt D 5 ®îc ®a ®Õn m¹ch chia xung dïng JK
trig¬ U2A t¹o nªn xung ®iÒu khiÓn cã ®é réng 180 0 cho mçi nöa chu kú. TiÕp
theo xung cã ®é réng 1800 ®îc b¨m nhá víi xung tÇn sè cao t¹o nªn bëi m¸y ph¸t
xung vu«ng dïng m¹ch NAND. Smith D4A b¨ng hai JK trg¬ D3A, D3B. Xung
ch×m ®îc ®a ®Õn m¹ch khuyÕch ®¹i xung dïng transitor T 1, T2 vµ biÕn ¸p
xung t¹o nªn tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ®a ®Õn cùc ®iÒu khiÓn cña thyristor.
D¹ng c¸c tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ®îc m« t¶ trªn ®©y ®îc biÓu diÔn trªn
h×nh (b).

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 55

 §ång pha A
Đ?ng pha A K1
Ph a A K1
K4
A ~ 6V K4
K3
Ph a b K3
K6
K6
~ 18V G5
Ph a C R5
G2
Đ?ng phaBB
§ång pha K2
B
~ 6V
~ 18V

56
SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B
Đ?ng phaC C
§ång pha

+12V
C 7812

+
~ 6V

C1

C5
C3
-

OV
~ 18V

+
C2

C4
§å ¸n tèt nghiÖp

C6
-

-12V
7912
s ¬ ®å m¸ y b iÕn ¸ p ®å n g p h a
§å ¸n tèt nghiÖp

- Do chØnh lu lµ 3 pha nªn. M¸y biÕn ¸p ®ång pha bªn thø cÊp gåm 2 qu©n mét
quËn ®ång pha vµ cuén t¹o ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn. S¬ ®å nèi d©y nh h×nh vÏ.
- Ta cÇn t¹o nguån ®iÖn ¸p 12V ®Ó cÊp cho m¸y biÕn ¸p xung nu«i IC,
c¸c bé ®iÒu chØnh dßng ®iÖn tèc ®é vµ ®iÖn ¸p ®Æt tèc ®é.
- Ta chän m¹ch chØnh lu cÇn 3 pha dïng ®ièt.
- Hai vi m¹ch 7812 vµ 7912 dïng ®Ó æn ®Þnh ®iÖn ¸p ra cña nguån
nu«i. C¸c th«ng sè cña vi m¹ch nµy cã:
UV = 7  35V (®iÖn ¸p ®Çu vµo)
Ura = 12 V víi IC 7812
Dßng ®iÖn = -12 víi IC 7912
Dßng ®iÖn ®Çu ra : Ir = 0  1A
- C¸c tô ®iÖn: C1, C2 dïng ®Ó läc thµnh phÇn sãng hai bËc cao, chän C 1
= C2 = C3 = C4 = C5 = C6; U = 35 V
- BiÕn ¸p ®ång pha ë quËn ®ång pha A, K, C chän =
6V ë quËn t¹o ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn chän 18V ®Ó cã ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn lµ +
24V.
IV.2. C¸c kh©u trong m¹ch ®iÒu khiÓn.
IV.2.1. Kh©u ®ång pha.
NhiÖm vô cña kh©u ®ång pha lµ t¹o ®iÖn ¸p tùa cã d¹ng r¨ng ca tuyÕn
tÝnh ®ång pha víi ®iÖn ¸p anèt cña Thyristor.
§Çu vµo lµ tÝn hiÖu xoay chiÒu biªn ®é nhá lÊy tõ biÕn ¸p ®Çu ra lµ
tÝn hiÖu xung vu«ng ®ång pha víi tÝn hiÖu ®iÖn ¸p líi ®a vµo kh©u t¹o
®iÖn ¸p tùa Ure.

R1 R2
A

- B
~ C1 +
U1A'
R3

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 57

§å ¸n tèt nghiÖp

H×nh IV.7. S¬ ®å cÊu tróc kh©u ®ång pha

U
A

H×nh IV.8. D¹ng xung

§iÖn ¸p ®ång pha lÊy tõ thø cÊp m¸y biÕn ¸p qua m¹ch läc RC ®a ®Õn
®Çu vµo cña khuyÕch ®¹i thuËt to¸n (K§TT) U 1A . U1A lµm viÖc trong chÕ
®é so s¸nh nªn ®Çu ra sÏ cho ®iÖn ¸p d¹ng xung ch÷ nhËt ®èi xøng.
IV.2.2. Kh©u t¹o xung r¨ng ca.
U
D4

E
C3

-
R9
+
U1C
D3
D Urcm
U ®k

R 10

H×nh IV.9. S¬ ®å cÊu tróc kh©u t¹o ®iÖn ¸p r¨ng ca

Urc lµ ®iÖn ¸p ®Ó so s¸nh víi U ®k, ®iÓm c©n b»ng lµ thêi ®iÓm ph¸t
xung. H×nh d¹ng cña Urc phô thuéc vµo nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn. ë ®©y ta chän
nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn th¼ng ®øng tuyÕn tÝnh. §iÖn ¸p U rc lµ ®iÖn ¸p r¨ng
ca ®ång pha víi ®iÖn ¸p líi.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 58

§å ¸n tèt nghiÖp

Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ®Ó t¹o ra Urc

+ S¬ ®å dïng ®ièt vµ tô ®iÖn
+ S¬ ®å dïng Transitor
+ S¬ ®å dïng vi m¹ch
ë ®©y ta dïng chän s¬ ®å dïng ®ièt vµ tô ®iÖn.
IV.2.3. Kh©u so s¸nh.
R11

R12
-
R
+ U1D

+
- U®k

H×nh IV.10. S¬ ®å cÊu tróc kh©u so s¸nh

H×nh IV. 11 D¹ng xung

NhiÖm vô cña kh©u so s¸nh lµ nhËn tÝn hiÖu ®iÖn ¸p tùa vµ ®iÖn ¸p
®iÒu khiÓn so s¸nh gi÷a 2 ®iÖn ¸p nµy, t×m thêi ®iÓm 2 ®iÖn ¸p b»ng nhau
th× t¹i thêi ®iÓm ®ã ph¸t xung ë ®Çu ra ®Ó göi sang tÇng khuÕch ®¹i.
§Ó x¸c ®Þnh thêi ®iÓm më Thyristor ta ph¶i so s¸nh hai tÝn hiÖu U rc vµ
U®k sö dông khuÕch ®¹i thuËt to¸n ë s¬ ®å v× vËy c¸c m¹ch so s¸nh dïng
khuyÕch ®¹i thuËt to¸n sÏ t¨ng ®é nh¹y, ®Çu vµo cña thuËt to¸n ®Òu lµ c¸c tæ

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 59

§å ¸n tèt nghiÖp

hîp transitor silic nÕu cã nh÷ng khëi ®éng bÐ, sù b«i ®iÓm kh«ng bÐ. H¬n
n÷a khuyÕch ®¹i thuËt to¸n cã hÖ sè khuÕch ®¹i v« cïng lín nªn chØ cÇn 1 tÝn
hiÖu cì nhá V ë ®Çu vµo th× ®Çu ra ®· cã ®iÖn ¸p nguån nu«i.
IV.2.4. Kh©u khuyÕch ®¹i xung.
M¹ch khuyÕch ®¹i xung (K§X) lµ kh©u cuèi cïng, quan träng trong hÖ
thèng ®iÒu khiÓn. KH©u K§X cã nhiÖm vô khuyÕch ®¹i tÝn hiÖu ®iÒu
khiÓn ®a ®Õn ®Ó ®iÒu khiÓn c¸c van b¸n dÉn c«ng suÊt ®¶m b¶o c¸c tham
sè c¬ b¶n nh biªn ®é, ®é réng vµ c«ng suÊt. Mét trong nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n
cña K§X lµ c¸ch ly gi÷a hÔ thèng ®iÒu khiÓn vµ m¹ch ®éng lùc. Ta cã thÓ
dïng biÕn ¸p xung (BAX) hoÆc c¸c phÇn tö photocanpher (FT) ®Ó truyÒn tÝn
hiÖu ®iÒu khiÓn ®Õn cùc ®iÒu khiÓn cña mét thyristor vµ ë m¹ch ®iÒu
khiÓn nµy ta sö dông BAX.
24V V
A
D7
G

D6 D8

K
R18

R17
tx
T1

R16

H×nh IV.12.
- S¬ ®å gÇn mét transitor T ®îc ®iÒu khiÓn bëi mét xung cã ®é réng t x
khi T më b·o hoµ gÇn nh toµn bé ®iÖn ¸p nguån U n ®îc ®Æt bªn cuén s¬ cÊp
cña BAX. §iÖn ¸p c¶m øng bªn phÝa thø cÊp cã cùc tÝnh t¬ng øng më ®ièt D7,
®a dßng ®iÒu khiÓn vµ gi÷a cùc ®iÒu khiÓn vµ cotèt cña thyristor V. §ièt D 8

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 60

§å ¸n tèt nghiÖp

cã t¸c dông lµm gi¶m ®iÖn ¸p ngîc ®Æt lªn gi÷a catèt. Vµ cùc ®iÒu khiÓn cña
thyritor V khi ®iÖn ¸p catèt d¬ng h¬n ®iÖn ¸p anèt. §iÒu nµy ®¶m b¶o an toµn
cho tiÕp gi¸p G – K cña thyristor V ë chÕ ®é kho¸.
- §iÖn trë R m¾c nèi tiÕp gi÷a nguån vµ BAX cã t¸c dông h¹n chÕ dßng
ion ho¸ BAX. §iÖn trë R ®îc tÝnh ®Ó ®¶m b¶o dßng qua trasitor T kh«ng bao
giê vît qu¸ dßng ccollector lín nhÊt cho phÐp.
* Chän IC trong c¸c kh©u ®iÒu khiÓn
- Mçi kªnh ®iÒu khiÓn dïng 4 khuÕch ®¹i thô©t to¸n do ®ã ta ph¶i chän
6IC lo¹i TL 804 do h·ng Texas. Instruments chÕ t¹o, c¸c IC nµy cã khuÕch ®¹i
thô©t to¸n.
- Th«ng sè cña TL 804
§iÖn ¸p nguån nu«i: Vcc =  18V, chän Vcc=  12V
HiÖu ®iÖn thÕ gi÷a 2 ®Çu vµo:  30V
NhiÖt ®é lµm viÖc: T = = -25  85 0C
C«ng suÊt tiªu thô : P = 680mW = 0,68W
Tæng trë ®Çu vµo : Ira = 30pA

Tèc ®é biÕn thiªn ®iÖn ¸p cho phÐp :

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 61

§å ¸n tèt nghiÖp

14 13 12 11 10 9 8

- -

+ +

+ +
- -

1 2 3 4 5 6 7
Ucc

H×nh 28 S¬ ®å ch©n IC TL 804

- M¹ch t¹o chïm xung cã tÇn sè f = = 3 KHz hay chu kú cña xung

chïm: T = = 334 s

Ta cã: T = 2R8.C2.Pn
VËy R8.C2 = 151,8 s
Chän tô C2 = 0,1 s cã ®iÖn ¸p U = 16V  R8 = 1,518 
- §Ó thuËn tiÖn cho viÖc ®iÒu chØnh khi l¾p m¹ch ta chän R 8 lµ biÕn
trë 2 K.
* C§ tÝnh to¸n IC CD 4027
- §iÖn ¸p nguån nu«i: 3  18V
- §iÖn ¸p ®Çu vµo: – 0,5  + 0,5V
- Dßng ®iÖn ®Çu vµo :  10mA
- C«ng suÊt : P = 100mW = 0,1 W
- S¬ ®å

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 62

§å ¸n tèt nghiÖp

Q2 1 16 VDD

Q2 2 15 Q1

CLOCK2 3 14 Q1

RES ET 2 4 13 CLOCK1

K2 5 12 RES ET 1

J2 6 11 K1

S ET 2 7 10 J1

VS S 8 9 S ET 1

TOP VIEW 93C5 - 24470

* TÝnh chän th«ng sè IC CD 4093

- §iÖn ¸p nguån nu«i: 3  15V
- §iÖn ¸p ®Çu vµo: – 0,5  + 0,5V
- NhiÖt ®é lµm viÖc TA = - 400C  850C
- NhiÖt ®é lµm viÖc Ts = - 650C  1500C
- Dßng ®iÖn ®Çu vµo : -1  10A

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 63

§å ¸n tèt nghiÖp

VDD H G M L F E
14 13 12 11 10 9 8

M= G H L= E F

J =A B K= C D

1 2 3 4 5 6 7
A B J K C D VS S

IV.3. M¹ch ®iÒu chØnh dßng ®iÖn t¹o ®Æc tÝnh m¸y hµn.

Ud
U
Udocos 
Udocos 

0 Inm Id
Id I d®m (500A)

H×nh IV.13. §Æc tÝnh h¹n chÕ dßng ®iÖn

Víi Ud2 = Udocos - UV – (R + K8 . Xn) Id
Id®m = 500 A
§Ó ®¶m b¶o dßng Id chØ trong giíi h¹n Id < Id ®m th× ta dïng m¹ch ®o
dßng Id b»ng .h¹n chÕ dßng cã ng¾t b»ng m¹ch vßng dßng ®iÖn.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 64

§å ¸n tèt nghiÖp

Id Ld

Zt
I®o

t
Rt
§ iÒu khiÓn Id ®Æt ng­ ì ng

H×nh IV.14. T¹o nguån dßng b»ng m¹ch vßng dßng ®iÖn.
Dßng ®iÖn ra phô thuéc vµo phô t¶i, trong m¸y hµn cã thÓ x¶y ra chÕ
®é ng¾n m¹ch dµi h¹n nh khi måi hå quang, khi que hµn bÞ chËp ch¸y nªn ta sö
dông bé t¹o nguån dßng ®Ó ®o dßng Id b»ng c¸ch ®a dßng Id vµo.
- Khi Id > Id®Æt th× R1 sÏ ®a tÝn hiÖu ®Õn kh©u ®iÒu khiÓn. Tõ kh©u
®iÒu khiÓn sÏ nhËn tÝn hiÖu vµ lµm nhiÖm vô ®iÒu chØnh dßng cho æn
®Þnh.
- NÕu ®o ®îc Id®o > Id®Æt th× gãc ®iÒu khiÓn  sÏ t¨ng dÇn ®Õn Ud
gi¶m lµm cho Id®0 gi¶m.
- Cßn Id®o < Id®Æt th× kh«ng cÇn ph¶i ®iÒu chØnh Id
- §Ó ®o ®îc Id ta cã 2 c¸ch: + §o Id dïng ®iÖn trë Shunt
+ §o I® qua dßng xoay chiÒu dïng biÕn
tÇn I2  Id.
a. §o dßng Id dïng ®iÖn trë Shunt (Rseh):

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 65

§å ¸n tèt nghiÖp

R3

R1
I1 -
+ R Id
- Rsh
R2 +
+

R4

H×nh IV.15.
b. §o dßng Id qua dßng xoay chiÒu dïng biÕn dßng
Id

I2

a
b
c

C
- UId +

H×nh IV .16.
- Do I2  I1 nªn khi cho I2 qua bé biÕn dßng th× ta nhËn ®îc ®iÖn ¸p t¬ng
øng ë c¸c ®iÓm a, b, c.
- Trong s¬ ®å th× ta sö dông 2 s¬ ®å cÇu 3 pha ®Ó lµm chØnh lu.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 66

§å ¸n tèt nghiÖp

- T¹i c¸c ®iÓm a, b, c lµ c¸c ®iÖn ¸p xoay chiÒu nªn ta dïng mét chØnh l-
u ®Ó ®a ®iÖn ¸p xoay chiÒu trë vÒ 1 chiÒu.
- Tõ C cã nhiÖm vô lµm b»ng ph¼ng ®iÖn ¸p khi ®iÖn ¸p U Id kh«ng
b»ng ph¼ng.
* Bé h¹n chÕ dßng
R3
12V
R5 R6
D1 R'

-UId R2 Us s R 4
- D2 - U®k
+12V + +
R1 A2
A1

R I®Æt
H×nh IV.17. S¬ ®å nguyªn lý m¹ch h¹n chÕ dßng
- Khi ®iÖn ¸p vµo UId cã gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nhá h¬n gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña
UI®Æt th× ®Çu ra cña khuyÕch ®¹i thuËt to¸n (K§TT) A 1 cã xu híng ©m dÉn
®Õn ®ièt D1 th«ng vµ Uss bÞ cè ®Þnh ë møc 0. Lµm ®Çu vµo (-) cña bé K§TT
A2 ©m h¬n ®Çu (+) nªn ®Çu ra K§TT A2 sÏ b·o hoµ ë gÇn d¬ng nguån  U®k
(+).
- Khi ®iÖn ¸p vµo UId cã gi¸ trÞ tuyÖt ®èi lín h¬n gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña
UI®Æt th× Uss cã xu híng d¬ng lªn. NÕu R3 cã gi¸ trÞ ®ñ lín th× D2 th«ng vµ cè
®Þnh U=ss ë møc + Ub·o hoµ. Vµ ®iÖn ¸p Uss cã gi¸ trÞ b»ng hiÖu gi¸ trÞ tuyÖt
®èi cña UId vµ UI®Æt. §ång thêi ta t¨ng gi¸ trÞ R 5 lªn gi¸ trÞ (-) lín nhÊt nh vËy
vµo (-) cña K§TT vÉn ©m h¬n ®Çu vµo (+) nªn ta vÉn thu ®îc U®k lµ d¬ng.

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 67

§å ¸n tèt nghiÖp

PhÇn kÕt luËn

Qua qu¸ tr×nh thùc tËp lµm ®Ò tµi thiÕt kÕ tèt nghiÖp “ThiÕt kÕ nguån
hµn hå quang 1 chiÒu Thyristor 500A”. §· gióp em cñng cè ®îc nhiÒu kiÕn
thøc ®· häc trong nhµ trêng. §Æc biÖt lµ nhê sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy
gi¸o TrÇn Träng Minh vµ c¸c thÇy c« trong Bé m«n tù ®éng ho¸ cïng víi sù næ
lùc cña b¶n th©n em ®· hoµn thµnh ®îc b¶n thiÕt kÕ tèt nghiÖp nµy.
Qua ®Ò tµi nµy ®· gióp em hiÓu râ h¬n c¸c kh¸i niÖm vµ kiÕn thøc c¬
b¶n vÒ m¹ch ®éng lùc vµ m¹ch ®iÒu khiÓn cho chØnh lu Thyristor. Qua ®©y
em còng thÊy râ h¬n vai trß quan träng cña lý thuyÕt vµ thùc tiÔn tíi ®Ò tµi
mµ em ®· thùc hiÖn lµ vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó t×m hiÓu vµ
ph©n tÝch hiÓu râ môc ®Ých yªu cÇu thùc tiÔn ®Ó c¶i tiÕn thiÕt kÕ phï hîp
víi yªu cÇu c«ng nghÖ.
Do thêi gian cã h¹n nªn ®å ¸n cßn nhiÒu thiÕu sãt, em rÊt mong thÇy c«
trong héi ®ång cïng gãp ý chØ b¶o thªm ®Ó ®å ¸n cña em ®îc hoµn thiÖn h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Hµ Néi, ngµy…th¸ng…n¨m
Sinh viªn

SV: NguyÔn ThÞ Nhung – Líp K9B 68