Full download test bank at ebook textbookfull.

com

The Balkans in the Cold War 1st

CLICK LINK TO DOWLOAD

https://textbookfull.com/product/the-balkans-
in-the-cold-war-1st-edition-svetozar-rajak/

textbookfull
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

From War to Peace in the Balkans the Middle East and

Ukraine Daniel Serwer

https://textbookfull.com/product/from-war-to-peace-in-the-
balkans-the-middle-east-and-ukraine-daniel-serwer/

The US Role in NATO’s Survival After the Cold War Julie

Garey

https://textbookfull.com/product/the-us-role-in-natos-survival-
after-the-cold-war-julie-garey/

The American Press and the Cold War Oliver Elliott

https://textbookfull.com/product/the-american-press-and-the-cold-
war-oliver-elliott/

Beyond the Arab cold war : the international history of

the Yemen civil war, 1962-68 1st Edition Orkaby

https://textbookfull.com/product/beyond-the-arab-cold-war-the-
international-history-of-the-yemen-civil-war-1962-68-1st-edition-
orkaby/
Executing the Rosenbergs death and diplomacy in a Cold
War world 1st Edition Clune

https://textbookfull.com/product/executing-the-rosenbergs-death-
and-diplomacy-in-a-cold-war-world-1st-edition-clune/

Theatre, Globalization and the Cold War 1st Edition

Christopher B. Balme

https://textbookfull.com/product/theatre-globalization-and-the-
cold-war-1st-edition-christopher-b-balme/

The Cold War A World History 1st Edition Odd Arne

Westad

https://textbookfull.com/product/the-cold-war-a-world-
history-1st-edition-odd-arne-westad/

Mission failure : America and the world in the post-

Cold War era 1st Edition Michael Mandelbaum

https://textbookfull.com/product/mission-failure-america-and-the-
world-in-the-post-cold-war-era-1st-edition-michael-mandelbaum/

The Bibliography Of New Cold War History Csaba Békés

https://textbookfull.com/product/the-bibliography-of-new-cold-
war-history-csaba-bekes/
 Security, Conflict and Cooperation
in the Contemporary World

The Balkans in
the Cold War
Edited by
S vetozar R ajak ,
K onstantina E. B otsiou ,
E irini K aramouzi and
E vanthis H atzivassiliou
Security, Conflict and Cooperation in the
Contemporary World
Series Editors
Effie G.H. Pedaliu
LSE Ideas
London, UK

John W. Young
University of Nottingham
Nottingham, UK
The Palgrave Macmillan series, Security, Conflict and Cooperation in the
Contemporary World aims to make a significant contribution to academic
and policy debates on cooperation, conflict and security since 1900. It
evolved from the series Global Conflict and Security edited by Professor
Saki Ruth Dockrill. The current series welcomes proposals that offer inno-
vative historical perspectives, based on archival evidence and promoting an
empirical understanding of economic and political cooperation, conflict
and security, peace-making, diplomacy, humanitarian intervention, nation-
building, intelligence, terrorism, the influence of ideology and religion on
international relations, as well as the work of international organisations
and non-governmental organisations.

More information about this series at

http://www.springer.com/series/14489
Svetozar Rajak • Konstantina E. Botsiou • Eirini Karamouzi
Evanthis Hatzivassiliou
Editors

The Balkans in the

Cold War
Editors
Svetozar Rajak Eirini Karamouzi
London School of Economics University of Sheffield
and Political Science Sheffield, UK
London, UK
Evanthis Hatzivassiliou
Konstantina E. Botsiou University of Athens
University of the Peloponnese Athens, Greece
Corinth, Greece

Security, Conflict and Cooperation in the Contemporary World

ISBN 978-1-137-43901-7    ISBN 978-1-137-43903-1 (eBook)
DOI 10.1057/978-1-137-43903-1

Library of Congress Control Number: 2016956095

© The Editor(s) (if applicable) and The Author(s) 2017

The author(s) has/have asserted their right(s) to be identified as the author(s) of this work
in accordance with the Copyright, Designs and Patents Act 1988.
This work is subject to copyright. All rights are solely and exclusively licensed by the
Publisher, whether the whole or part of the material is concerned, specifically the rights of
translation, reprinting, reuse of illustrations, recitation, broadcasting, reproduction on
microfilms or in any other physical way, and transmission or information storage and retrieval,
electronic adaptation, computer software, or by similar or dissimilar methodology now
known or hereafter developed.
The use of general descriptive names, registered names, trademarks, service marks, etc. in this
publication does not imply, even in the absence of a specific statement, that such names are
exempt from the relevant protective laws and regulations and therefore free for general use.
The publisher, the authors and the editors are safe to assume that the advice and information
in this book are believed to be true and accurate at the date of publication. Neither the pub-
lisher nor the authors or the editors give a warranty, express or implied, with respect to the
material contained herein or for any errors or omissions that may have been made.

Cover illustration: Photograph 1955-045-008, courtesy of Museum of Yugoslav History,

Belgrade, Serbia and Map © the Editors

Printed on acid-free paper

This Palgrave Macmillan imprint is published by Springer Nature

The registered company is Macmillan Publishers Ltd.
The registered company address is: The Campus, 4 Crinan Street, London,
N1 9XW, United Kingdom
 Acknowledgements

This volume is the product of three years of planning, discussions and

communications among the editors and the authors on the research ques-
tions we should address. This trip has been full of interesting debates,
individual challenges and teamwork that have made us all wiser and more
confident in the significance of regional outlooks for understanding inter-
national phenomena.
This project is the result of the participation of many. First and fore-
most, the editors are deeply indebted to the contributors without whom
this volume would have been impossible. In particular, we are thankful for
their patience and cooperation over almost three years. We owe a debt of
gratitude to John W. Young and Effie G. H. Pedaliu, the editors of the
Security, Conflict and Cooperation in the Contemporary World series, as
well as to Jen McCall and Molly Beck of Palgrave Macmillan for their
tolerance and belief in the end product. Last but not least, we would like
to thank the anonymous readers of the manuscript for their advice and
guidance.

v
 Contents

Part I The Balkans and the Creation of the Cold War Order1

1 Greece and the Birth of Containment: An American

Perspective3
John O. Iatrides

2 Stalin, the Split with Yugoslavia, and Soviet–East

European Efforts to Reassert Control, 1948–5329
Mark Kramer

3 From Regional Role to Global Undertakings: Yugoslavia

in the Early Cold War65
Svetozar Rajak

Part II Military Alliances and the Balkans87

4 The Puzzle of the Heretical: Yugoslavia in NATO Political

Analysis, 1951–7289
Evanthis Hatzivassiliou

vii
viii Contents

5 Between Global and Regional Cold Wars: Turkey’s Search

to Harmonize Its Security Engagements in the 1950s109
Ayşegül Sever

6 The Warsaw Pact in the Balkans: The Bulgarian

Perspective129
Jordan Baev

Part III Uneasy Relations with the Superpowers149

7 The Balkan Challenge to the Warsaw Pact, 1960–64151

Laurien Crump

8 ‘We Did Not Quarrel, We Did Not Curse’: The Price of

Yugoslav Independence After the Soviet Intervention
in Czechoslovakia173
Ivo Banac

9 The US, the Balkans and Détente, 1963–73197

Effie G.H. Pedaliu

Part IV Balkan Dilemmas in the 1970s and 1980s

and the ‘Significant Other’: The EEC219

10 The Only Game in Town? EEC, Southern Europe and

the Greek Crisis of the 1970s221
Eirini Karamouzi

11 Under the Shadow of the Soviet Union: The EEC,

Yugoslavia and the Cold War in the Long 1970s239
Benedetto Zaccaria
 Contents  ix

12 Balkan Dilemmas in the 1970s and 1980s: A Point of

No Return?261
Konstantina E. Botsiou

Part V Identity, Culture, Ideology283

13 Yugoslavia: The 1950 Cultural and Ideological Revolution285

Miroslav Perišić

14 The Fusion of Regional and Cold War Problems:

The Macedonian Triangle Between Greece, Bulgaria and
Yugoslavia, 1963–80307
Spyridon Sfetas

15 Cutting Through the Cold War: The EEC and Turkey’s

Great Westernization Debate331
Mehmet Döşemeci

Part VI Conclusions353

16 The Balkans: A Cold War Mystery355

Odd Arne Westad

Index363
 Contributors

Jordan Baev is Professor of International History and Senior Research

Fellow of Security Studies at Rakovski National Defence College and a
visiting professor at Sofia University. Since 1998 he has been Vice President
of the Bulgarian Association of Military History. He has written about
three hundred publications in fifteen languages, among them nine mono-
graphs and textbooks.
Ivo Banac is Bradford Durfee Emeritus Professor of History at Yale
University and Professor of History at the University of Zagreb. He is a
corresponding member of the Croatian Academy of Sciences and Arts
(HAZU). His publications include: The National Question in Yugoslavia:
Origins, History, Politics; With Stalin against Tito: Cominformist Splits in
Yugoslav Communism; and most recently, The Croats and the Church: A
Short History of Croat Catholicism in Modernity.
Konstantina E. Botsiou is Associate Professor in Modern History and
International Politics at the University of the Peloponnese in Greece. She
is the author of Griechenlands Weg nach Europa: von der Truman-Doktrin
bis zur Assoziierung mit der Europäischen Wirtschaftsgemeinschaft,
1947–1961; the three-volume Konstantinos Karamanlis in the 20th cen-
tury (co-edited with C. Svolopoulos and E. Hatzivassiliou).
Laurien Crump is Assistant Professor at the University of Utrecht in the
Netherlands. She is the author of The Warsaw Pact Reconsidered:
International Relations in Eastern Europe, 1955–69.

xi
xii Contributors

Mehmet Döşemeci is an Assistant Professor of History at Bucknell

University. He is the author of Debating Turkish Modernity: Civilization,
Nationalism, and the EEC.
Evanthis Hatzivassiliou is Professor of Post-war History at the
University of Athens. He is the author of Greece and the Cold War:
Frontline State, 1952–1967; and NATO and Western Perceptions of the
Soviet Bloc: Alliance Analysis and Reporting, 1951–1969.
John O. Iatrides is Emeritus Professor of International Politics at
Southern Connecticut State University. His publications include Balkan
Triangle: Birth and Decline of an Alliance Across Ideological Boundaries;
and Revolt in Athens: the Greek Communist ‘Second Round’, 1944–1945.
Eirini Karamouzi is Lecturer of Contemporary History at the University
of Sheffield. She is the author of Greece, the EEC and the Cold War,
1974–1979: The Second Enlargement.
Mark Kramer is Director of the Cold War Studies Program at Harvard
University and a Senior Fellow of Harvard’s Davis Center for Russian and
Eurasian Studies. He is the editor of the Journal of Cold War Studies, and
of the Harvard Cold War Studies Book Series. His publications include:
Soviet Deliberations during the Polish Crisis, 1980–1981; and Imposing,
Maintaining, and Tearing Open the Iron Curtain: The Cold War and East-
Central Europe, 1945–1989 (co-edited with Vit Smetana).
Effie G.H. Pedaliu is a Fellow at LSE IDEAS, a member of the Peer
Review College of the Arts and Humanities Research Council and reviews
editor for H-Diplo. She is the author of Britain, Italy and the Origins of
the Cold War; The Contemporary Mediterranean World (forthcoming); the
co-editor of Britain in Global Affairs, Volume II, From Churchill to Blair;
and co-editor of the Palgrave Macmillan book series, Security Conflict and
Cooperation in the Contemporary World.
Miroslav Perišić is the Director of the Archives of Serbia and Senior
Fellow at the Institute for Recent History of Serbia in Belgrade. His pub-
lications include: From Stalin to Sartre: Forming of the Yugoslav Intellectual
Elite on European Universities, 1945–58; and The Sarajevo Assassination:
Return to Documents: Diplomacy and Culture.
Svetozar Rajak is Associate Professor of International History at the
London School of Economics and Political Science (LSE) and a member
 Contributors  xiii

of the editorial board of the Cold War History journal. He is author of

Yugoslavia and the Soviet Union in the Early Cold War: Reconciliation,
Comradeship, Confrontation, 1953–1957.
Ayşegül Sever is Professor of International Relations at the Marmara
University in Istanbul, Turkey. Her publications include: Turkey’s Middle
East Relations: A Conceptual and Case Based Analysis (in Turkish).
Spyridon Sfetas is Associate Professor of Modern Balkan History at the
Aristotle University of Thessaloniki. His publications include: Makedonien
und interbalkanische Beziehungen 1920–1924.
Odd Arne Westad is the S.T. Lee Professor of US–Asia Relations at
Harvard University, at the Kennedy School of Government. He is the
founding Director of LSE IDEAS. His publications include: The Global
Cold War: Third World Interventions and the Making of Our Times; Restless
Empire: China and the World since 1750; Penguin History of the World; and
he co-edited the three-volume The Cambridge History of the Cold War.
Benedetto Zaccaria is a Research Assistant at the Alcide De Gasperi
Research Centre of the European University Institute. He is the author of
The EEC’s Yugoslav Policy in Cold War Europe, 1968–1980 (Palgrave
Macmillan, 2016).
 Abbreviations

BBC British Broadcasting Corporation

BCP Bulgarian Communist Party
CAP Common Agricultural Policy [EEC]
CC Central Committee
CIA Central Intelligence Agency
COMECON See CMEA
CMC Cuban Missile Crisis
CMEA Council for Mutual Economic Assistance—COMECON
CMFA Committee of Ministers of Foreign Affairs [Warsaw Pact]
CoE Council of Europe
CPSU Communist Party of the Soviet Union [See Also VKP(b)]
CPY Communist Party of Yugoslavia [Until 1952]
CSCE Conference on Security and Cooperation in Europe
ČSSR Czechoslovak Socialist Republic
CWIHP Cold War International History Project
DP Democrat Party [Turkey]
EEC European Economic Community
EIB European Investment Bank
ELAS Greek People’s Liberation Army
EPC European Political Cooperation [EEC]
FCO Foreign and Commonwealth Office
FNRJ Federal People’s Republic of Yugoslavia
FRG Federal Republic of Germany
FRUS Foreign Relations of the United States
GATT General Agreement on Tariffs and Trade
GDR German Democratic Republic

xv
xvi Abbreviations

ICBM Intercontinental Ballistic Missile

IMF International Monetary Fund
IMRO Internal Macedonian Revolutionary Organization
JAF Joint Armed Forces [Warsaw Pact]
JCS Joint Chiefs of Staff [USA]
JP Justice Party [Turkey]
KKE Greek Communist Party
LCC League of Communists of Croatia
LCY/SKJ League of Communists of Yugoslavia [after 1952]
MEC Middle East Command
MEDO Middle East Defence Organisation
MGCMI Multilateral Group for Current Mutual Information [Warsaw
Pact]
MLF Multilateral Force [NATO]
NAC North Atlantic Council
NAM Non-Aligned Movement
NAP National Action Party [Turkey]
NARA National Archives and Records Administration [USA]
NATO North Atlantic Treaty Organization
NIE National Intelligence Estimate
NOF People’s Liberation Front [Greek Civil War]
NSC National Security Council [USA]
NSP Islamic National Salvation Party [Turkey]
NSWP Non-Soviet Warsaw Pact
OEEC Organization for European Economic Cooperation
OPEC Organization of the Petroleum Exporting Countries
PASOK Panhellenic Socialist Movement [Greece]
PCC Political Consultative Committee [Warsaw Pact]
PHP Parallel History Project on Cooperative Security
PRC People’s Republic of China
PRM People’s Republic of Macedonia [Yugoslavia; See Also SRM]
RPP Republican People’s Party [Turkey]
RWP Romanian Workers’ Party
SFRJ See SFRY
SFRY Socialist Federal Republic of Yugoslavia
SMIP Yugoslav Foreign Ministry Archives
SNOF Slav–Macedonian Liberation Front [Greece, 1944]
SRM Socialist Republic of Macedonia [Yugoslavia]
SU Soviet Union
TGNA Turkish Grand National Assembly
TNA The National Archives [UK]
UAR United Arab Republic
 Abbreviations  xvii

UK United Kingdom
UN United Nations
UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural
Organization
UNRRA United Nations Relief and Rehabilitation Administration
URVSJ Association of Reserve Military Officers of Yugoslavia
US United States
USAREUR United States Army, European Command
USSR Union of Soviet Socialist Republics
VKP(b) Soviet Communist Party [Until October 1952; See Also CPSU]
VOA Voice of America
WP Warsaw Pact [See Also WTO]
WPT Worker’s Party of Turkey
WTO Warsaw Treaty Organization
 Introduction

The Balkans, occupying a strategic position from Central Europe to its

southern and south-eastern borderlands, became a breeding ground for
the impending Cold War confrontation before the Second World War
ended, together with its historic and multi-layered political, economic
and cultural bequest. Although the new international system brought new
challenges, such as ideological dilemmas, the fact remains that many of
region’s problems predated the Cold War and in many cases survived it.
Contrary to stereotypes, these problems were not limited to nationalism,
the residue of the processes the rest of Europe completed in the second
half of the nineteenth and in the early twentieth centuries. Significantly,
they encompassed a search for civic identities beyond nationalism, but
also strategic dilemmas, the economy and the burning issue of moderniza-
tion, a major aspiration of the Balkan peoples and states since the nine-
teenth century. In fact, the choices undertaken by the Balkan states to
subscribe to the Cold War alliances, or pursue non-alignment in the case
of Yugoslavia, were concomitant with their ambition to follow existing
patterns of modernization through industrialization, in an effort to over-
come perennial problems of poverty, instability and insecurity.
Positioned on the fault line between two competing prospects of moder-
nity and equally blessed and burdened with ingrained cultural and religious
diversity, the Balkans posed a challenge to the post-Second World War global
system. Unsurprisingly, this would be true particularly during the nascent
and the final phase of the Cold War when the system was most vulnerable.
Inevitably, this brings us to the question about the factors that shaped the
Balkans during the Cold War. Was it the systemic element of the Cold War

xix
xx Introduction

itself, or perhaps the inherent regional realities and pressures? This volume
argues that both factors played a role and aims to underline their inter-
dependence. No one would question the fact that superpower suprem-
acy, Cold War strategic dilemmas or ideological cleavages were of critical
importance. Yet, even in the era of regional transnationalism and then glo-
balization, the regional pressures proved equally decisive. Their relevance
and uncontrollability derived from the character of the regional actors—
small states, which were highly vulnerable to alterations in the regional
balance of power, usually as a consequence of global power shifts. These
regional characteristics and ambitions provide for an element of continu-
ity between the Cold War and the periods that preceded and followed it.
In the past few decades, the international scholarship of the Cold War has
broadened our understanding beyond interpretations that view it merely
as a contest between the two dominant superpowers. Historiography has
justly turned its focus to numerous factors that contributed to the com-
plexity of international structures and the dynamics of global develop-
ments through interdependence, thus ‘de-centering’ the Cold War. One
of the most intriguing among the many perspectives advanced is the effort
to comprehend the interrelation between the local, regional and global.
This volume addresses the relationship between the global Cold War and
its regional manifestations, namely those in the Balkans. To achieve the
above goal, this volume represents an international history of the Balkans,
our second contextual framework. It aspires to combine many levels of
analysis—local, national, regional, European, international and transna-
tional, using comparative studies, regional interactions and their wider
impact on the Cold War.
The last, but certainly not least, contextual framework of this volume
was to address the history of the Balkans in the Cold War beyond the tra-
ditional focus on diplomatic history. In tune with an ever expanding and
pluralistic interpretation of the Cold War concept, research on the Balkans
has also moved beyond the political and military focus to address culture
and identity as well. Our aim was to bring into the discussion these diverse
aspects that reflected the region’s complexities. The volume is structured
around five big themes: (I) The Balkans and the Creation of the Cold War
Order; (II) Military Alliances and the Balkans; (III) Uneasy Relations with
the Superpowers; (IV) Balkan Dilemmas in the 1970s and 1980s and the
‘Significant Other’: The EEC; and (V) Identity, Culture, Ideology. This
volume does not and cannot represent a definitive history of the Balkans in
the Cold War. It would be futile and impossible, not least because it would
 Introduction  xxi

imply an end to future research. On the contrary, our ambition is to encour-

age further research and scholarship of the subject area, as well as to inspire
scholarly discussions and debates that are a precondition for that healthy
inquisitiveness, which leads to new knowledge and historical insights.
This volume comprises fifteen chapters grouped within the above five
themes, plus the concluding observations. Our contributors are promi-
nent scholars, authorities in their respective fields, as well as young histo-
rians who have distinguished themselves by addressing topics that fill an
existing void in the scholarship of the Balkans in the Cold War. They rep-
resent an international body of scholars from a number of countries in the
region, as well as from outside the Balkans. In this collection we wished to
examine the state of the existing historiography of the Balkans, to provide
the platform for presenting new research and innovative interpretations,
as well as to identify new areas that deserve further research and atten-
tion in the future. The editors have made every effort to ensure that this
volume reflects varying interpretations of the contentious issues of the
history of the Balkans during the Cold War. Of particular importance is
that the chapters presented here are based on multi-archival research and
in particular on research of the regional archives that have become acces-
sible after the end of the Cold War. In this respect, it is noteworthy that
archives of the ex-socialist countries have provided an abundance of new
insight. Of particular merit is the fact that these archives are freely acces-
sible to researchers. Archival accessibility is somewhat different in the case
of Greece and Turkey. Access to Turkish archives remains restricted. In
the case of Greece, rapid and promising progress has been recorded lately
in the opening of both personal and official archives, and it is hoped that
more will be done in the future.
John O. Iatrides discusses the impact of Balkan affairs, mainly the
Greek civil war and its international complications, on US containment
policy during the crucial period of the onset of the Cold War. The Truman
Doctrine became the first American large-scale, medium-term interven-
tion in the Eastern hemisphere in peacetime. Iatrides points to a mixture
of international, regional and Greek developments that caused the change
in American policy from relative indifference towards the region to active
intervention. This change involved a slow and long process, and was not
merely a hasty response to the British ultimatum, early in 1947, warning
Washington about the imminent British withdrawal from Greece.
Drawing on exceptional research of published and archival sources from
former Communist countries and from the West, Mark Kramer examines
xxii Introduction

Stalin’s efforts to bring Tito and Yugoslavia to heel after the 1948 rift. He
provides insight into the enormity of the Soviet and satellite rearmament
after January 1951 and posits that it was, to a large extent, a consequence
of Moscow’s inability to remove Tito with non-military means. Stalin was
set to create a clear military superiority of the Soviet bloc countries border-
ing Yugoslavia. The chapter further implies that perhaps only Stalin’s death
in March 1953 prevented the Soviet bloc’s all-out attack on Yugoslavia.
Svetozar Rajak argues that the Yugoslav–Soviet break-up in 1948 con-
tributed to paradigm shifts in the early Cold War. It destroyed the unifor-
mity within the Soviet bloc and instigated changes in the nascent Cold
War structures. For several years in the early 1950s, Yugoslavia, a commu-
nist country, associated itself with the Western defence system. Moreover,
by seeking to carve for itself a position between the two global ideological
alliances, Yugoslavia became one of the leaders of the Third World Non-
aligned Movement that challenged Cold War bipolarity. In doing so, it was
the only Balkan country whose international activism transcended regional
boundaries demonstrating Belgrade’s ambition to play a global role.
Evanthis Hatzivassiliou argues that the NATO experts’ analysis on
Yugoslavia left much to be desired, mostly because they attempted to dis-
cuss a heretical communist country using ‘orthodox’ perceptions of the
Cold War. After the 1955 Soviet–Yugoslav rapprochement, the experts
feared that Belgrade might return to the Soviet fold, and ultimately failed
to comprehend Tito’s need to be, and be seen to be, independent from
the West. They also viewed Yugoslavia in a regional Eastern European
context, and rather ignored its roles in the Non-aligned Movement. It was
only after the mid-1960s, when Yugoslav economic reforms pointed to a
visible distance from the Soviet system, that the NATO analysts were satis-
fied that Belgrade represented a real communist ‘heresy’.
Ayşegül Sever discusses the peculiarities of Turkey’s position in the
Cold War. Turkey held a crucial place in the Western defensive perimeter
around the Soviet Union. However, its accession to NATO in 1952 did
not fully provide for security. Contrary to other NATO members, Turkey
was also a neighbour to ‘out-of-area’ regions, mostly the Middle East,
in which it was expected by the West to play a role. During the 1950s,
Ankara actively participated in regional alliances, the Balkan and the
Baghdad Pacts. This posed additional security challenges, which NATO,
focusing on its treaty area and the European Cold War, could not always
address. Turkey remained one of the most exposed frontline members of
the Western alliance.
 Introduction  xxiii

Jordan Baev studies the position of Bulgaria within the Warsaw Pact.
He emphasizes the labour division in nuclear armaments, as well as the
Pact’s perceptions of NATO war plans. He argues that, despite its loyalty to
Moscow, Bulgarian proposals regarding the reform of the Pact and the revi-
sion of nuclear strategy found little support. Generally, the Balkan perspec-
tive was marginally considered in the final strategic planning. The extremely
centralized operation of the decision-making acted as a major force of unity,
but also as serious impediment to change. The Warsaw Pact collapsed essen-
tially unreformed together with the Soviet Union at the end of the 1980s.
Pointing to the differing priorities of other regional actors, Laurien
Crump traces the development of true multilateralism within the Warsaw
Pact from the perspective of the dynamics of the Albanian and Romanian
dissent during the early 1960s. Under the pressure of the Sino-Soviet split,
the Balkan challenge slowly transformed the Warsaw Pact from a Soviet
‘transmission belt’ into an instrument for its smaller allies to use to their
own benefit. Most significantly, Crump convincingly shows how in the first
half of the 1960s the alliance turned into a platform for genuine discussion.
Ivo Banac charts a ‘precipitous’ decline in Yugoslav–Soviet relations
following the Soviet intervention in Czechoslovakia in 1968. Moscow
accused Belgrade of contributing to the anti-Soviet character of the
‘Prague Spring’. Once again, the ferocity of Soviet animosity placed seri-
ous security dilemmas before Tito’s regime. These concerns were exac-
erbated by the ongoing struggle between reformists and conservatives
within the Yugoslav ruling elite, compounded by the buoyed political
influence of Yugoslavia’s political émigré circles from abroad. Faced with
dire challenges, Tito’s regime sought and received support from the US,
in particular President Nixon. At the same time, without compromising its
non-aligned standing, Belgrade adopted greater caution in dealings with
the Soviets, particularly evident during Brezhnev’s visit to Yugoslavia in
September 1971.
Effie G. H. Pedaliu argues that the application of the American policy
of ‘differentiation’ during ‘proto-détente’, the under-researched inter-
regnum between the Cuban Missile Crisis and the launch of superpower
détente by the Nixon administration, affected the Balkans and had impor-
tant repercussions for each state of the peninsula across the Cold War
divide. Within this framework, she looks at how the US viewed the process
of ‘Balkan détente’ and to what degree American involvement with the
region was circumscribed by its Mediterranean policy and its attempts to
stifle change in Southern Europe.
xxiv Introduction

Eirini Karamouzi assesses the role of the European Economic

Community in dealing with the Southern European crisis of 1974–5.
With a special focus on the Greek transition to democracy, Karamouzi
sheds light on the growing importance of the Community’s enlarge-
ment policy as a stabilizing civilian force. Based on a desire to promote
political stability, the EEC discovered the joint instruments of trade
concessions, financial assistance, and the ultimate carrot of member-
ship to exert influence in the region in a complementary way within the
Atlantic world.
Adopting a similar Community-centred approach, Benedetto Zaccharia
analyses the relationship between the EEC and Yugoslavia and challenges
the orthodox view that speaks of a policy of neglect during the Cold War.
Despite the constraints imposed by Yugoslavia’s non-alignment status, the
1970s witnessed a flurry of economic activity that involved commercial
and cooperation agreements grounded in a shared political rationale of
Balkan and Mediterranean stability.
Konstantina E. Botsiou examines the erosion of communism as a
project of modernization in the Balkans during the two final decades
of the Cold War. She argues that, ironically, both détente and the 1973
energy crisis led the Soviet Union to invest in a long-term strategic
antagonism with the US. The subsequent relaxation of the Soviet grip
on the economic and social planning of Eastern Europe strengthened
the hybrid of national communism. In the Balkan states where social-
ist transformation was incomplete, anti-reformist personal dictatorships
made economic growth dependent on Western credit. Even though a
special case, Yugoslavia followed the same route of economic develop-
ment with Tito maintaining the precarious domestic political balance
until his physical eclipse. The combination of centrally planned econo-
mies with selective financial and political openings to the West proved
a difficult and risky compromise. The unavailability of Western credit
after the second energy crisis of 1979 caused a major debt crisis, soon to
evolve into a major political crisis, linked as it was to US advances in the
nuclear arms race.
Miroslav Perišić provides insight into a less known episode of the Cold
War—the transformation of the rigid, Stalinist ideological mindset of
Yugoslav communists through cultural liberalization. Ousted from the
Soviet bloc in 1948, the Yugoslav regime had to normalize relations with
 Introduction  xxv

the West. In order to succeed, Belgrade understood that it had to change

Western public stereotypes about Yugoslavia as a backward Balkan coun-
try, and demonstrate that Yugoslavia’s new road to socialism was an anti-
dote to the Stalinist model. To do so, it was necessary to discard rigid
Stalinist interpretations of culture and arts. Almost overnight, from 1950,
Yugoslavia lifted all existing restrictions on free global cultural exchanges
and embarked upon educating its new intellectual elites in the West. Of
particular interest, as Perišić argues, was that this unique cultural revolu-
tion was initiated from the top.
In his chapter, Spyridon Sfetas refers to the multidimensional character
of the regional Cold War. He discusses the impact of an older dispute,
the Macedonian question, on relations in the Belgrade–Sofia–Athens
triangle—especially the Bulgarian–Yugoslav dispute—during the era of
détente. Sfetas shows that older nationalist problems tended to be ‘hid-
den’ in the wider tensions of the Cold War; in turn, these regional prob-
lems could always be used either by regional states or the major powers
(the US, the Soviet Union, but also China) to further national or Cold
War aims. Thus, a regional dispute could involve a series of problems
involving security, identity, perceptions and regional balances, as well as
wider Cold War considerations.
Mehmet Döşemeci explores the modernization debates that took place
in the Turkish Second Republic (1961–80). By taking off the Cold War
lens, he studies Turkey on its own domestic terms to better understand its
recent past. The great Westernization debate, as he calls the discussions
over Turkey’s turbulent relationship with EEC, influenced the Turkish
social imaginary and its political culture to a much greater degree than the
Cold War itself.
This volume shows how the interpretative framework of the Balkans
during the Cold War is changing. We expect it to stimulate further
exchanges both on regional experiences of the Cold War as well as on the
impact of bipolarity on Balkan politics and societies.

The Editors
xxvi Introduction
 PART I

The Balkans and the Creation of the

Cold War Order
 CHAPTER 1

Greece and the Birth of Containment:

An American Perspective

John O. Iatrides

THE ROOSEVELT YEARS

Until the closing days of the Second World War Washington policymakers
considered the Balkans to be of little importance to the United States (US).
This assessment reflected the lack of significant economic and political
interests in that region as well as President Franklin Roosevelt’s preoccu-
pation with the war and his determination to avoid American entangle-
ments in Southeastern Europe where no major military operations were
contemplated and where he expected traditional Anglo-Russian rivalry to
re-emerge. Accordingly, he gave Prime Minister Winston Churchill a free
hand in the Balkans and, in particular, Greek affairs.1
This is not to suggest that the State Department remained indiffer-
ent to events in the region. Objecting to Britain’s dominant role in the
Balkans an American diplomat warned: ‘Bitterness as regards the British,
resentfulness of their lack of tact toward smaller peoples, distrust of their
capacity to devote sufficient means to any project, and suspicion of their
political intentions, are so wide-spread as to be practically universal among
the Balkan peoples today …’.2 American officials were particularly con-
cerned about Greece and felt strongly that after the war its people should

J.O. Iatrides ( )
Southern Connecticut State University, New Haven, CT, USA

© The Author(s) 2017 3

S. Rajak et al. (eds.), The Balkans in the Cold War,
DOI 10.1057/978-1-137-43903-1_1
4 J.O. IATRIDES

be allowed to decide their political system, including the future of the

unpopular monarchy, without foreign interference. But without sup-
port from their superiors they had to acquiesce to London’s handling of
Greece’s wartime and postliberation problems.
For its part, the British government regarded King George II as the
legitimate head of a valiant Allied nation whose restoration would ensure
that Greece would escape Moscow’s orbit and remain safely on Britain’s
side. As Churchill noted in May 1944, ‘Our long term political and mili-
tary objects [sic] are to retain Greece as a British sphere of influence and to
prevent Russian domination of Greece, which would gravely prejudice our
strategic position in the Eastern Mediterranean.’3 Weeks later, a distraught
Churchill exclaimed to a confidant: ‘Good God, can’t you see that the
Russians are spreading across Europe like a tide; they have invaded Poland,
and there is nothing to prevent them marching into Turkey and Greece!’4
He instructed the Foreign Office to prepare a paper on the ‘brute issues
between us and the Soviet Government’, regarding Italy and the Balkans,
‘and above all in Greece’.5 The memorandum, presented to the cabinet
on 7 June 1944, concluded: ‘As regards Greece, we should have to set
about now building up a regime which after the war would definitely look
to Britain for support against Russian influence.’6 In September, fearing a
communist move to seize the Greek capital at the moment of liberation,
the principal resistance organizations were placed under a British officer
and the communist-controlled resistance army ELAS (Greek People’s
Liberation Army) was ordered to remain outside the Athens area.7 Later
that month London informed Moscow of its plans to send troops into
Greek territory and requested that no Soviet forces enter that country. The
Soviet authorities agreed.8 Thus the Churchill–Stalin ‘spheres of influence’
agreement, under discussion since May and concluded in Moscow on 9
October 1944, validated an understanding already in place. It provided
for the division of influence over Greece (90 percent for Britain), Rumania
(90 percent for Russia), Bulgaria (75 percent for Russia), and a 50–50 per-
cent split for Yugoslavia and Hungary.9 In a forerunner of the Americans’
strategy of ‘containment’, Churchill had sought to secure Greece as an
outpost of British influence.
Washington saw matters differently. Informed that an Anglo-Soviet
deal on Greece and Rumania was in the making, Roosevelt sought to
derail it.10 He complained to Churchill that the Americans had not been
consulted and predicted that the proposed arrangement ‘would certainly
result in the persistence of differences between you and the Soviets and
 GREECE AND THE BIRTH OF CONTAINMENT: AN AMERICAN PERSPECTIVE 5

in the division of the Balkan region into spheres of influence …’.11 In his
response, Churchill claimed that the proposal was limited to ‘war con-
ditions’, denied any intention to ‘carve up the Balkans into spheres of
influence’, and promised to keep Roosevelt fully informed of develop-
ments.12 In the end, without consulting the State Department, Roosevelt
consented to the Anglo-Soviet agreement, ostensibly for a three-month
duration, and added: ‘I hope matters of this importance can be prevented
from developing in such a manner in the future.’13
In late November 1944, weeks after the country’s liberation, Prime
Minister George Papandreou, with strong British backing, ordered the
disbanding of the wartime resistance groups. When the communists
refused to have ELAS disarmed and the leftist ministers resigned, the coali-
tion government collapsed and fighting erupted in the capital. American
officials blamed the crisis largely on highhanded British intervention.
Ambassador MacVeagh wrote to Roosevelt that ‘at bottom, the handling
of this fanatically freedom-loving country … as if it were composed of
natives under the British Raj, is what is the trouble’, and characterized the
insurgents as ‘democrats without possessions but hungry, homeless and
armed’.14 MacVeagh regarded the fighting as a clash between the British
and ELAS, a view shared widely in the Department.15
Significantly, the Churchill–Stalin agreement on the Balkans held. Soviet
troops in Bulgaria ignored the urgent appeals of the Greek Communist
Party (KKE) to occupy Greek territory.16 In Moscow, Stalin told the
Bulgarian leader Georgi Dimitrov that in staging their revolt ‘The Greeks
have acted foolishly …’,17 and that Britain and the United States ‘would
never tolerate a “red” Greece threatening their vital communications to
the Middle East’.18 Nevertheless, it is safe to assume that Stalin would
have welcomed a communist victory in postwar Greece so long as it did
not bring him into direct confrontation with London and Washington.19
In March 1945, following the defeat and disarming of the ELAS in
Athens largely by British troops, Roosevelt proposed to Churchill the dis-
patch of an American, British and Soviet ‘special mission’ to develop ‘the
productive power of Greece rapidly, by concerted, non-political action’.
When Churchill rejected Soviet participation and counter-proposed an
Anglo-American undertaking, the president dismissed the idea as ‘a mis-
take’ because it might be seen as contrary to the Yalta agreement on ‘tri-
partite action in liberated areas …’. Roosevelt wished to avoid ‘anything
that would weaken the effectiveness of our efforts to honor these decisions
on their [Soviet] side’.20 If, as has been argued, the president anticipated
6 J.O. IATRIDES

open friction with the Soviet Union, he was determined to avoid it at least
until Japan had been defeated.21

THE TRUMAN YEARS

Following Roosevelt’s death and Japan’s surrender, and as the problems
of the postwar era began to emerge, America’s foreign policy establish-
ment resembled briefly a formidable battleship without a seasoned captain
at the helm. Having been kept in the dark regarding wartime agree-
ments, President Harry Truman was unprepared to assert himself in world
affairs—this at the very moment when the collapse of the pre-war balance
of power and America’s vital interests required that Washington preside
over the shaping of a new world order. Particularly alarming was Stalin’s
apparent determination to consolidate his wartime gains in East-Central
Europe, the Middle East and Asia and challenge the West on a wide front.
With its European allies devastated by the war, the Truman administration
felt compelled to respond firmly and decisively.22
The president’s principal foreign policy adviser and the architect of
American diplomacy in the early postwar years was Dean Acheson, a
prominent international lawyer with a forceful personality and a veteran
of Washington’s establishment under Roosevelt.23 Acheson revitalized the
State Department and sought to awaken Congress and the nation to the
challenges of international realities by at times engaging in hyperbole and
‘crisis diplomacy’, particularly in dealing with the Soviet Union.24
While preoccupied by much larger issues the administration contin-
ued to monitor developments in Greece where, after the defeat of the
communist-led uprising in Athens, right-wing extremists took to harass-
ing ELAS veterans and leftist sympathizers. In April 1945, reporting on
recurring incidents of political violence, MacVeagh conceded that the
authorities had shown themselves incapable of maintaining order. On the
other hand, the communists had hidden away or smuggled to neighbor-
ing countries large quantities of weapons ‘with a view to their further use
…’.25 In June, following a conversation with KKE leader Nikos Zahariades,
MacVeagh wrote that his visitor’s ‘sweet reasonableness’ revealed a shift
in the party’s orientation away from violent confrontation and toward a

long-term policy of lulling its opponents to sleep by overtly confining itself

to politics, with emphasis on ‘anti-fascism’ and ‘democracy’ while never
ceasing to bore from within in the labor movement, the public services, the
 GREECE AND THE BIRTH OF CONTAINMENT: AN AMERICAN PERSPECTIVE 7

armed forces and even among the peasants, with a view to the best possible
exploitation of such opportunities as may develop as times goes on ….26

In a separate report, admitting that Moscow’s influence on the KKE could

not be determined, he concluded: ‘Possibly the Russians … do not feel it
necessary, in order to keep the leftist pot here boiling merrily, to do more
than fan the flames with a sympathetic press and radio and keep the local
communists in a constant state of hopeful expectation of more definite
assistance to come.’27
While American officials in Greece were content to remain passive
observers, British authorities were becoming increasingly alarmed about
the burdens they had assumed in that troubled country. In late 1945, Sir
Alan Brooke, Chief of the Imperial Staff, and Lt. Gen. William D. Morgan,
Supreme Allied Commander, Mediterranean, visited Greece to review
Britain’s role in that country. Afterward, Gen. Morgan told an American
diplomat that Greece’s security situation had become ‘more desperate
than ever’, and in his view, ‘it would be impossible for the British to cope
with it alone’. Emphasizing threats from Greece’s communist neighbors,
Morgan concluded that ‘unless the United States decided to play a more
active role in Greece the British should get out of Greece completely and
take their losses … If the United States could not put troops in Greece
perhaps it could station substantial air forces there’. Morgan intended to
urge Prime Minister Clement Attlee to discuss Greece with Truman dur-
ing his upcoming visit to Washington.28
General Morgan’s analysis of the Greek situation contained little that
was not already known in Washington. Anticipating Attlee’s visit, the
Secretary of War, Robert P. Patterson, sought to block any American mili-
tary involvement in Greece. Patterson conceded that ‘only the presence
of British troops … has prevented the renewal of civil war’. However, he
believed that ‘the problem in Greece is more likely to be internal than
external’, and that ‘the present British forces in Greece are adequate to
carry out the present mission [of] maintaining internal order in conjunc-
tion with the establishment of a stable government’. Therefore, in view of
America’s military commitments elsewhere and pressures to demobilize,
Patterson recommended that ‘the United States not assume any military
obligations in Greece’.29 Agreeing with Patterson’s assessment Secretary
of State James Byrnes advised the president that America’s military coop-
eration ‘would contribute nothing to the solution of present problems in
that country’. Admitting that ‘a chaotic Greece is a constant temptation
Another random document with
no related content on Scribd:
„Naar het rotshol,” gebood de lange.

„Ophangen zullen we ze! O, ik heb zoo’n mooi touwtje voor jullie!”

Niettegenstaande Ambro zich heftig verweerde door in het rond te slaan en te

trappen werd het zestal het rotshol binnengesleurd en daar flink bewaakt.

Om hulp schreeuwen gaf ze niet, want er was niemand in den omtrek te

bespeuren. Zelfs Alebes, die een verdieping hooger troonde, scheen niets te
hooren. Hij was zeker weer onder bedwelming van het geliefkoosde vocht.

„Ik ga de strop ophangen,” riep de lange Loese.

De Koe, een van z’n makkers, een stevige, dikke knul, was hem daarbij
behulpzaam. Paul vroeg angstig aan Karel: „Ze zullen ons toch niet
ophangen?”

„Dat zou best kunnen,” plaagde Karel. „In dit hol hebben er meer den dood
gevonden.”

Het huilen stond Paul nader dan ’t lachen.

Lange Loese, was, zooals ik reeds zeide, een [65]groote plaaggeest, maar, tot
waarlijk slechte dingen was hij niet in staat.

„De strop is klaar,” zei hij met vervaarlijk stemgeluid. „Twee aan twee moeten
ze bengelen. Eerst vijf minuten onder de armen en dan om den nek. En,”…
voegde hij er grijnzend aan toe. „Dàt zal wel geen vijf minuten duren!!!”

De Koe, die meelij had met het angstige gezicht van Paul, stelde zijn heer en
meester voor, het zestal eerst als slaaf te laten dienen, maar de lange Loese
meende, dat die apen toch tot niets in staat waren en het maar beter was, ze
ineens op te hangen. Terwijl hij nog druk bezig was met een vrij dik touw aan
de rotspunten te bevestigen, werd hij plotseling omver gegooid door de Koe,
die een hevigen zet van Ambro kreeg.

Ambro had zich lang stil gehouden en kalm overwogen hoe hij het beste de
gevangenis kon ontvluchten.
Hij had zich daarom aanvankelijk rustig gehouden en zijn bewakers hadden
dan ook weinig acht op hem geslagen.

Van die achteloosheid maakte Ambro nu gebruik om met een bliksemsnellen

vaart tegen de Koe aan te loopen, die op zijn beurt den langen Loese weer
omver wierp.

Nu rende hij, zooals hij nog nooit gerend had. En vóór de andere jongens hem
konden nazetten, was hij hen reeds zóó ’n eind voor, dat van inhalen geen
sprake meer was.

De lange Loese schold op de bewakers, die nu [66]met verdubbelden ijver het

resteerend aantal gevangenen in de gaten hielden.

Chris fluisterde Karel in: „Je zult zien, Ambro gaat hulp halen, hij laat ons nooit
in den steek.”

„Nu Ambro weggeloopen is, is de lange Loese natuurlijk nog veel woester,”
huiverde Paul.

„Nou,” gebood de lange. „’t Moet nou maar gebeuren, jullie gaan dan nu maar
een voor een. Jullie zult het voor je weggeloopen vriend moeten ontgelden.”
„Kom jij hier,” schreeuwde hij tot Chris, die moedig naar voren kwam. „Steek je
armen in de twee lussen. Bind vast, de Koe, en dan hijschen.”

Chris werd onder de armen vastgebonden en daarna omhoog geheschen aan

een overhangend rotsblok.

Bang was Chris in ’t minst niet, want al spartelend [67]maakte hij allerlei
grimassen, trok malle gezichten, zoodat zelfs Paul moest lachen.

„Als je niet stil hangt, krijg je er nog stokslagen bij,” beloofde hem de lange
Loese.

Chris wist wat dat zeggen wilde. Als het slaan gold, kende de lange Loese
geen genade.

„M’n armen gaan pijn doen,” klaagde Chris,

„Het touw striemt zoo.”

„Dàt moet ook,” stelde de Koe hem gerust. Maar nu gebeurde er iets, dat hen
allen verschrikt deed opzien.

Plotseling stormden vier groote jongens, met Ambro voorop het hol binnen en
grepen onder luid geschreeuw den verbaasden langen Loese en z’n helpers
beet.

„De wraak is zoet,” juichte Ambro. „Nou zien jullie eens wat het is, kleinere
jongens aan te vallen.”

Ambro had namenlijk de hulp ingeroepen van een paar groote H.B.S.’ers die
hij goed kende en die schik in hem hadden om z’n vermaarde guitenstreken.

Het waren stevige, pootige boys en dat voelde de lange Loese aan den lijve.

O, wat kreeg hij er van langs.

Chris was intusschen door Ambro uit z’n benarde positie bevrijd en de helpers
van den langen Loese konden na een flink pak slaag de beenen nemen.

Maar met hun hoofdman was nog niet afgerekend.

Een eindje van de rots af, stond een handkar.

De lange Loese werd nu met z’n eigen touw gebonden en voor ’t eerst zagen
de kleinere jongens [68]een angstigen trek op het anders zoo grijnzende
gezicht van hun langen vijand.

Een der H.B.S.’ers nu had een goede straf voor hem bedacht.

„Hij moet voor de kar gespannen,” beval hij. „Jullie zessen gaan er in en hij
moet jullie trekken.”

„Ja, ja,” juichten de jongens. „Dat is goed!” En zoo werd lange Loese voor de
handkar gespannen en stond hij met een beteuterd gezicht te wachten wat er
met hem gebeuren ging.
„Instappen heeren,” riep Ambro. „De diligence vertrekt.”

En met een rietje tikte hij op het hoofd van den langen Loese, die, of hij wilde
of niet, op een drafje loopen moest, want van achteren duwden acht krachtige
armen de kar voort

Zoo zouden zij zeker een rit door den geheelen dierentuin gemaakt hebben,
als Manus van de [69]eenden niet verschenen was, die z’n kar opeischte.

Lange Loese werd dus weer bevrijd en kon het hazenpad kiezen.

Vooreerst zouden de jongens zeker geen last meer van hem hebben.

„Toch ben ik lekker niet opgehangen,” schreeuwde Paul, nu moedig, hem na.

„Ja nou maak je praats,” zei Ambro. „Maar straks geloofde je al voor de
haaien te zijn.”

Het was laat geworden. De jongens verlieten al pratend den tuin om zich naar
huis te begeven.
Het was weer een fijne middag geweest Voor hen was het goed afgeloopen
en lange Loese kreeg een flinke les.
[Inhoud]
 EEN „DIKKE” VRIEND.

Het is Zaterdagmorgen.—De jongens zitten op school.

Ze zijn dezen morgen, allen zonder uitzondering heel ongedurig en mijnheer

heeft al eenige keeren verboden.

Als ze eindelijk vijf minuten pauze hebben, staat Karel op en vraagt of

mijnheer hem permissie wil geven de klasse te tracteeren.

„Wel, wat is er aan de hand, jongen? Ben je jarig?” vraagt mijnheer.

„Ja mijnheer,” zegt Karel verheugd.

„Zoo, dan begrijp ik, dat jullie vanmorgen zoo bizonder onrustig en
onoplettend bent. Zeker een pretje in ’t vooruitzicht,” lacht mijnheer. [70]

Karel knipte geheimzinnig tegen z’n makkers.

„En òf, mijnheer,” zegt hij. „Maar, ’t is nog een verrassing voor m’n vrienden, ik
mag niets vertellen.”

Nu haalt Karel een zak vol heerlijke bruidsuikers uit zijn schooltasch en begint
te presenteeren.

Mijnheer treft een ulevel, waaromheen een papiertje zit met een rijmpje er op.

„Toe mijnheer, leest u voor,” roepen de jongens.

Mijnheer leest het fraaie twee-regelige gedicht en begint dan hard te lachen.

„Toe, mijnheer, toe,” dringen de jongens, „leest u nu voor.”

Onder ademlooze stilte leest mijnheer op tragischen toon de volgende fraaie

dichtregels voor:

Juffrouw, al kijkt u nog zoo raar,

De huwelijksschuit ligt voor u klaar!
Een uitbundig gelach breekt los, dàt is ook al te mooi!

„Dat slaat als een tang op een varken,” gilt Ambro. „Mijnheer is geen juffrouw
en mijnheer is al lang getrouwd. O, wat is ie fijn!”

Mijnheer laat ze eens even uitlachen en dan gaan allen weer aan ’t werk.

Maar den jongens duurt deze morgen zoo eindeloos lang en telkens moet
Karel z’n horloge raadplegen om zich te overtuigen dat ’t nu heusch nòg geen
twaalf uur is.

Eindelijk is de morgen dan toch om en hollen de jongens uitgelaten de straat

op. [71]

Ze verdringen zich om Karel en trachten hem nog het geheim van dien dag te
ontfutselen. Maar Karel blijft standvastig en verklapt het niet.

„Half twee aantreden voor ons huis en dan zullen jullie wel zien,” en weg holt
hij, terwijl de andere jongens zich in gissingen verdiepen welk pretje ze wel
zou wachten.

Klokslag half twee zijn ze allen present bij Karel. Ieder heeft een cadeautje
voor hem meêgebracht en Karel heeft geen handen genoeg om alles aan- en
uit te pakken. Dan komt Karel’s moeder binnen met een aardig nichtje van
ongeveer achttien jaar, allebei met hoed en mantel aan.

Mevrouw kijkt eens naar de klok en lacht geheimzinnig.

„Zijn de zussen nog niet klaar?” vraagt het nichtje.

„Die zijn met hun vriendinnetjes in den tuin,” zegt mevrouw. „We zullen ze nu
maar roepen.”

De twee zusjes van Karel mochten ieder een vriendinnetje vragen.

Als dit viertal binnen is gekomen, voegen ze zich bij de jongens en ’t is een
vroolijk, luidruchtig elftal, dat daar om de tafel met cadeautjes staat, in
afwachting van de dingen die komen zullen.
Daar hooren ze door de stille straat een rijtuig rijden, dat stilhoudt voor het
huis.

„Daar is ie,” gilt Karel, die zich niet langer bedwingen kan, en hij snelt naar het
raam, gevolgd door het heele troepje.

En daar zien ze hem staan, een reuzen-brik met twee stevige knollen er voor.
[72]

De geheele brik is versierd met vlaggetjes en guirlanden van groen en

bloemen.

’t Is een recht feestelijk gezicht.

De jubilaris en z’n gasten gieren het uit van de pret en dansen uitgelaten in
het rond.

Mevrouw fluistert wat met het nichtje, dat daarop de kamer verlaat en
terugkomt met een grooten kartonnen doos.

Mevrouw neemt de doos van haar over en zegt: „Kinderen, kom nu om

beurten bij me, dan krijg je ieder een muziekinstrument.”

En ze ontpakt mirlitons, ratels, mondharmonika’s en ieder krijgt een

instrument waaraan ze direct liefelijke tonen trachten te ontlokken wat een
heidensch kabaal in de kamer gaf.

Mevrouw houdt lachend de handen voor de ooren en zegt: „Wachten jullie

liever met die prachtige symphonie tot we buiten zijn. En nu vlug de jassen
over den arm en ingestapt.”

Ze hollen juichend naar het rijtuig, waar ruimte voor hen allen is.

Ambro zit met Chris in den kattenbak en Paul mag op zijn verzoek naast den
koetsier zitten waarmee hij direct een levendig gesprek begint.

Dan dragen de dienstmeisjes nog twee groote kisten aan, die onder de
banken geschoven worden en die, volgens Karel, allerlei zoete heerlijkheden
bevatten.
„Klaar koetsier,” roept mevrouw en voort gaat ’t in gestrekten draf.

Het is een heerlijke voorjaarsdag. Papa Boekers [73]had, toen ’t plan van den
rijtoer ontworpen werd, nog eenige bedenkingen gemaakt met het oog op het
voorjaar, waarin je leelijke gure dagen kunt hebben. Doch het weêr
logenstrafte deze bewering en zette z’n beste beentje voor.

Mijnheer had dan ook ’s morgens met een gerust hart de brik besteld.

Zelf had hij geen tijd om mee te gaan, maar hij beloofde aan den maaltijd, die
op dezen dag wat vroeger gehouden werd, present te zijn.

De rit ging langs de Schie en de jongens merkten vol vreugde op, dat het
jonge groen aan den kant al begon uit te loopen.

Nu reden ze langs Stor’s houthandel.

„Kijk eens, wat een balken!” riep Puckie, die niet wist welk een gevoeligen
snaar hij aanraakte, want destijds was hij juist erg ziek geweest en men had
hem zoo weinig mogelijk verteld van het droevig ongeluk.

Een plotselinge stilte volgde op die woorden. De vroolijke gezichten

betrokken.

„Arme Bob,” zei mevrouw zacht en de jongens keken elkaar aan en

herdachten in stilte den gestorven makker.

Nicht Marie, die de droeve gedachten op de vlucht wilde jagen, pakte Ambro’s
mondharmonika af en deed alsof ze wilde gaan spelen.

Maar Ambro griste hem haar direct weer af en begint een lustig deuntje te
spelen.

De andere instrumenten vallen direct in en ’t is een getoeter en geblaas van

belang. [74]

De wandelaars die den vroolijken stoet voorbij zien komen, blijven staan en
wuiven ze toe.
„Waar gaan we heen, Moes?” vraagt Karel, waarvoor de rest van het
programma ook een geheim blijkt te zijn.

„Dat zul je wel zien,” lacht mevrouw.

Intusschen zijn ze „Vrouw Romijn” genaderd, de eerste groote speeltuin op

hun weg.

„O, nu weet ik ’t al,” roept Karel. „We gaan naar vrouw Romijn.”

„Mis poes,” plaagt het nichtje.

Weer rijden ze een eind door.

„Maar nu weet ik ’t,” zegt Karel. „We gaan naar Freeriks! Hè, fijn! dàt is zoo’n
echte tuin! Toe moes, zeg ’t nu eens, gaan we daarheen?”

„Nu heb je ’t geraden,” zegt mevrouw.

„Hoera, hoera!” gillen de kinderen door elkaar.

En dan volgt weer een oorverdoovend „lang zal ie leven” en „Karel Boekers
gaat nooit verloren.”

’t Is een lawaai van je welste en mevrouw is blij dat het einde van den tocht
nadert. En zoo komt de vroolijke troep dan bij Freeriks aan. De jongens tillen
de kisten uit het rijtuig en mevrouw zegt den koetsier om half vijf voor te
komen om ze terug naar huis te brengen.

Dan kiest mevrouw een groote, ronde tafel uit die onder een boom staat en
neemt daar plaats met het nichtje.

Ze noodigt de kinderen uit bij hen te komen zitten, een invitatie waar ze geen
van allen gehoor aan geven, want ze rennen in wilde vaart weg [75]en nemen
de verschillende werktuigen in beslag.

Ambro zit reeds boven in een paal en zwaait met zijn pet naar het gezelschap
beneden hem.

„Denk om je beste broek,” roept Paul de voorzichtige.

„Hij kan er tegen,” roept Ambro overmoedig. De dikke Puckie houdt op een
wip evenwicht met twee tengere meisjes, die hij telkens met een bons naar
beneden laat vliegen, waarop ze ernstige gilletjes uitstooten.

„Niet zoo wild,” laat mevrouw telkens waarschuwend hooren.

„Ik ga op de fietsenmolen,” roept Chris en Ambro, die ’t hoort, laat zich vlug
als een aap naar beneden zakken en gevolgd door Karel en Paul gaan ze op
den draaimolen af.

Ze nemen elk op een fiets plaats.

„Hij draait op rails,” roept Ambro. „Trappen jongens!”

Met groote inspanning weten zij beweging te krijgen in den fietsmolen. [76]

Het is een zwaar werk, want de fietsmolen is bestemd voor twintig passagiers
en is dus niet zoo gemakkelijk in beweging te krijgen. Dit spelletje kost ze dan
ook veel inspanning. Gelukkig komen er meer liefhebbers, waaronder een
tamelijk corpulenten heer, die zijn hart nog eens wil ophalen aan een
liefhebberij uit zijn jeugd en duchtig meetrapt, waarop ’t met een flink vaartje
in ’t rond gaat.
Daar komt ’t zusje van Karel aankondigen dat de limonade op tafel staat.

En nu laten de jongens alle werktuigen in den steek en hollen naar de tafel,

waar mevrouw zit en de volle limonadeglazen hun liefelijk toelonken.

En dan komt ook de groote doos met taartjes te voorschijn en is ’t een lang
gezoek in de doos vol heerlijkheden eer ieder z’n uitverkorene te pakken
heeft.

„Moeder, mogen we roeien,” vraagt Karel als drank en taartjes naar binnen
gewerkt zijn.

„Volstrekt niet, je weet wel, dat ik ’t nooit wil hebben als Vader er niet bij is.”

„Maar als die dikke heer nou met ons meegaat?”

„Dikke heer?” vraagt mevrouw verwonderd.

„Ja, die daar gindsch zit, hij heeft ons ook zoo fijn met fiets-trappen geholpen.”

„Met die dikkert ga ik niet in een bootje,” zegt Paul. „Dan zinken we vast.”

„Daar hê-je de bangerd weer,” zegt Chris, die nooit nalaten kan Paul even te
plagen.

„Maar jongens,” zegt mevrouw weifelend. „Ik weet heelemaal niet, of die
mijnheer er lust in [77]heeft met jullie te gaan roeien. Heeft hij jullie dan
uitgenoodigd?”

„Neen mevrouw,” zegt Ambro, die als steeds z’n antwoordje klaar heeft. „Maar
dan noodigen we hem uit.”

„Toe maar, moes,” dringt Karel aan. „Zeg nou maar ja,” en hij strijkt zijn
moeder vleiend over de wang.

En moeder vindt het goed, onder voorwaarde, dat ze zich rustig zullen houden
en een groote, vertrouwde boot zullen opzoeken.

De heele bende rent naar den dikken heer, die niets kwaads vermoedend zijn
courantje zit te lezen.
„Mijnheer, ’t mag,” roept Karel juichend. „Gaat u mee?”

„Wàt mag?” vraagt mijnheer verwonderd. „En waar moet ik mee naar toe?”

„We mogen roeien, als u met ons meegaat,” vertelt Karel hem.

„Zeer gevleid,” lachte mijnheer. „Maar je vraagt niet eens of ik wel zin heb.”

„O, dat heeft u vast,” zegt Ambro. „U zat zoo echt op die fietsmolen ook.”

Mijnheer krijgt schik in ’t geval en ofschoon z’n corpulentie hem wel wat in den
weg zit, waardoor hij zich niet zoo gemakkelijk beweegt, staat hij toch direct
op en begeeft zich, omringd door een kring juichende jongens naar de
aanlegplaats van de bootjes.

„En moeten je zusjes nou niet mee,” vraagt de goeiige dikkert, die blijkbaar de
vrouwelijke sekse niet gaarne ten achter stelt. [78]

„We kunnen niet allemaal tegelijk in een boot,” herneemt hij. „Ga nou je zusjes
halen en dan zullen we in twee partijen gaan. Als de eene helft gevaren heeft,
gaat de andere.”

Dan gaat hij de rollen verdeelen.

„Ik ben de kapitein, jij stuurman en jullie om beurten de roeiers, ieder een
spaan.”

Nadat de meisjes gehaald zijn en ze nog een duchtige vermaning van moeder
kregen, om toch vooral voorzichtig te zijn, worden zij verzocht om na een
kwartier weer bij de aanlegplaats te zijn, dan zal het eerste gedeelte terug
zijn.

De boot is uitgezocht. Het is een spits toeloopend, rank vaartuigje.

De dikke heer is in de boot gestapt, die bij dit entrée hevige schommelingen
maakt. De jongens volgen hem.

De dikkert neemt de leiding en het moet gezegd worden, dat de jongens zijn
commando voorbeeldig opvolgen.
Als een geroutineerd trainer galmt mijnheer: „één twee, één twee,” tot ie
geheel buiten adem raakt en zijn bemanning het verdere van den roeitocht
zonder dit bemoedigend commando doorroeit.

„Jij bent aan ’t baggeren,” zegt Ambro tegen Paul, die zijn roeispaan bijna
loodrecht in het water priemt en een hoop modder naar boven haalt.

„Je moet even onder de oppervlakte van het water scheren,” onderwijst
mijnheer.

Paul doet angstige pogingen dit voorschrift te volgen, maar slaat ditmaal met
z’n spaan door de [79]lucht, zoodat de waterdruppels links en rechts op de
inzittenden neerkomen.

„Nou is ie vliegenier geworden,” lacht Chris.

„Laat mij daar zitten, Paul, dan kan jij sturen,”

„Voorzichtig omwisselen, jongens,” waarschuwt mijnheer, „anders slaan we

om. En ik kan jullie niet alle zes naar den kant brengen.”

„O, we kunnen best zwemmen,” roept Ambro.

„Ik nìet,” roept Paul, die bang is, dat Ambro een proef wil gaan nemen.

Nu Chris Paultje’s plaats ingenomen heeft, gaat het roeien veel gelijkmatiger
en houden ze gelijken slag met Puckie en Karel.

Het is heerlijk op het water en de jongens genieten van hun roeitocht.

Ze varen tusschen het riet en verschrikken de waterhoentjes die er tusschen

verscholen zitten.

„Weten jullie wel, dat een goed jager aan het riet kan zien, waar het nest van
het waterhoen is?” zegt mijnheer.

„Weet u ’t ook,” vraagt Ambro.

„Neen,” lacht mijnheer. „Ik ben geen goed jager. Ik laat de diertjes liever hun
vrijheid, ze hooren immers bij het wuivende riet en de mooie, wijde plassen.”
„Laten we het eilandje omvaren,” roept Karel.

„Neen, dat is te ver, dan komen de anderen niet aan den beurt,” zegt
mijnheer. „We moeten draaien, jongens,” zegt hij tot Ambro en Karel. „Houdt
de spanen in.” En tot de andere jongens: „En jullie, doorroeien.” [80]

En met snelle vaart, draait het bootje om en aanvaardt de terugreis.

Even ordelijk als ze weggegaan zijn, komen ze weer terug en maken plaats
voor de anderen, die al met ongeduld staan te wachten.

Intusschen is moeder met het nichtje eens even komen kijken, terwijl juist het
tweede troepje met mijnheer aanlandt.

Mijnheer is vol lof over de meisjes, die in ’t roeien niets onder doen voor de
jongens.

„Mijnheer,” roept Karel. „Daar staat moeder.” En juichend roept hij: „Moeder,
daar is die aardige mijnheer.”

„Je zoudt me verlegen maken, jongen,” lacht mijnheer, terwijl hij naar
mevrouw toe gaat.

„Mag ik me dan maar even voorstellen, mevrouw. Mijn naam is Reens, dokter
Reens.”

Mevrouw reikt hem vriendelijk de hand, terwijl ze zegt: „Mevrouw Boekers.”

En dan laat ze er op volgen: „Mag ik u verzoeken aan ons tafeltje te komen

zitten en met ons op Karel’s gezondheid te drinken, wij vieren n.l. zijn
verjaardag.”

„Heel graag, mevrouw,” zegt Dr. Reens en onder gejuich van de jongens
wordt hij door de meisjes onder den arm gepakt en gaan ze naar mevrouw’s
tafel waar ze gezellig plaats nemen.

„’t Is net of we mijnheer al jaren lang kennen,” zegt Ambro.

„Nu,” zegt mevrouw, „dat ben ik met je eens, jongen, ik vind zelfs, dat
mijnheer een zeer bekend [81]gezicht heeft en toen ik klein was, ging ik op de
bewaarschool met een zekeren Jan Reens, die drie huizen van ons af
woonde en waar mijnheer heusch nog op lijkt.”

„Juist mevrouw, datzelfde jongetje ben ik,” lachte mijnheer. „En wacht eens—
dan is u Lize Gardens. ’t Is wel héél toevallig, dat we elkaar na al die jaren
hier ontmoeten. Wat hebben we veel kattekwaad samen uitgehaald!”

De kinderen spitsen de ooren, daar zouden ze wel eens wat meer van willen
hooren, maar mevrouw schijnt ’t niet noodig te vinden dat haar kroost alle
ondeugende streken te hooren krijgt die ze in haar jeugd uitgehaald heeft en
ze zegt:

„Dat is alweer ruim dertig jaar geleden. Waar blijft de tijd.”

„Ja, ja, mevrouwtje,” lacht de dikkert. „We worden oud.”

„Wat zult u er koddig uitgezien hebben in een kort broekje,” zegt Ambro.

„Jullie kunt je mij toch ook niet voorstellen in een kort matrozenjurkje,” zegt
mevrouw, die bang is voor plagerijen van de jongens.

„Mijnheer, heeft u wel eens in een lantaarnpaal gezeten,” vraagt Puckie, terwijl
z’n blikken langs mijnheer’s dikke buikje glijden.

„Ja, jongen,” lacht mijnheer goedmoedig. „Maar toen leek ik zelf veel op een
telefoonpaal en dus ging ’t me makkelijk af.”

De jongens lachen hartelijk en vinden mijnheer een echte fideele vent. [82]

Niet lang hebben ze echter geduld om naar het gesprek der oudere
menschen te luisteren en ze gaan de werktuigen weer opzoeken.

Karel en Puckie staan samen op den schommel, ze gaan verbazend hoog en

Chris roept ze van beneden toe: „Jongens, niet meer opzetten, jullie hebt
slappe touwen.”

De jongens blijven nu rustig staan en suizen heerlijk in volle vaart door de

lucht. Dan opeens wil Paul, de anders zoo voorzichtige, het moment
waarnemen dat ze hoog in de lucht zijn om onder door te kruipen en zoo bij
de jongens aan den anderen kant te komen.
Plotseling struikelt hij, en krijgt net den schommel, die in volle vaart is, tegen
de heup aan.

Zonder een kreet te geven, valt hij neer en blijft met gesloten oogen liggen.

Twee jongens houden de schommel tegen, Ambro vliegt naar Dr. Reens, de
anderen staan met angstige gezichten om Paul heen, die bewusteloos terneer
ligt.

In minder dan geen tijd zijn Dr. Reens en de dames bij Paul.

Dr. Reens neemt het bewustelooze ventje voorzichtig in de armen en draagt

hem in een bij den tuin gelegen zaal.

Mevrouw gaat met hem mee. Ze is geheel van streek door het ongeluk.

De anderen blijven in angstig afwachten buiten staan.

Na een kwartier komt Dr. Reens weer buiten, [83]en de jongens zien direct aan
zijn opgewekt gezicht dat het niet erg met Paul is. Ze stormen op hem los en
allen willen ze weten hoe ’t nu met Paul is.

„Nu jongens, dat liep nog goed af. Paul heeft een lichte wond aan de heup,
doch ’t heeft niets te beteekenen.

„We hebben ’t jongske verbonden en nu gaat hij straks rustigjes wat buiten
zitten en dan met het rijtuig mee naar huis.”

Het was een ware vreugde voor de jongens te hooren dat het niet ernstig was
en ze wilden nu allen naar Paul toe, maar daar gaf Dr. Reens geen permissie
toe.

„Straks komt hij,” zei hij en ging weer naar Paul toe.

„Zou hij nu niet bij ons mogen eten?” vroeg Karel bedrukt.

„Ik denk ’t niet,” zei Ambro. „Hij moet misschien meteen naar z’n bed als hij
thuis komt.”
Dat vonden ze allen bar sneu voor Paul en de feeststemming begon erg te
dalen. Maar daar kwamen de dames en dokter weer naar buiten en tusschen
hen in, Paul.

Hij zag nog wat bleek, maar lachte de kameraden al weer vroolijk toe.

„Zoo patiënt,” zei dokter. „Nu ga je rustig bij ons aan het tafeltje zitten en als je
je dan heel kalm gehouden hebt, dan geef ik je permissie om den maaltijd bij
je jarigen vriend te gebruiken.”

„Hoera!” schreeuwden de jongens en ze maakten zóó’n spektakel, dat dokter

ze allen wegjoeg. [84]

De meisjes mochten echter blijven, die konden Paul dan rustig en aangenaam
bezighouden.

„Wat ben ik u toch dankbaar, dokter,” zei mevrouw hartelijk. „U nam me een
pak van ’t hart toen u zei dat onze Pauleman zich niet ernstig bezeerd had.”

„Tot uw dienst, Mevrouw,” zei dokter eenvoudig.

„Nu heb ik een aardig plannetje bedacht,” zei mevrouw, terwijl ze omkeek of
de jongens haar niet hooren konden.

„U zei me straks, dokter, dat u vandaag nog in uw hotel bleef en pas morgen
naar uw woonplaats terugkeerde. Nu zou ik ’t zoo heel aardig vinden, als u
vanmiddag ons eenvoudig maal deelde en vanavond … ja, ik kan ’t u nu niet
zeggen omdat de meisjes en Paul het nog niet mogen weten … maar of u dan
den avond in ons gezelschap wilt doorbrengen.”

Dit vond dokter een heel aardig plan en volgaarne nam hij mevrouw’s
vriendelijke invitatie aan.

„Moeder, daar hoor ik de brik,” riep Tine Boekers.

„Gaan jullie dan de jongens roepen, meisjes,” zei mevrouw. „En Paul, voel jij
je nu goed genoeg om de terugreis te aanvaarden?”

„Ik voel me zoo gezond als een visch, mevrouw,” zei Paul.