mr
TON
1.1 Cée chi dé két néi cdc khai niém sinh hoc
1.2 Chi dé then chét: Tin hod gii thich cho
tinh théng nhat va da dang cila thé gidi
séng
1.3. Cée nha khoa hoc str dung hai dang diéu tra
inh trong cdc nghién cu ty nhién
Tim hiéu thé gidi séng
‘ong hoa trén trang bia clia cudn sinh nay va trén
Hinh 1.1 13 hoa cia loai ngoc lan hoa to, logi cay
1cé cia céc khu rimg cl
an né 1a dau higu cia sinh vat dang sng vi hoa chia
cdc co quan sinh sin hitu tinh, va sit sinh sin, nhur ban sé
duge biet, la dae tinh co ban ca st sng,
Nhu moi sinh vat, cay ngoc lan hoa to tren Hinh 1.2
mi quan hé mat thiét v6i cae sinh vat khéc, mac dit ban
than n6 khéc xa véi cdc cay rimg t6 tién ciia n6. Vi du, cay
hoa lan pha phy thudc vao nhimg con bo cénh cing mang
hat phain tit hoa nay dén hoa khéc, va vé phan minh, nhimg
con bo cénh cig lai kiy thife an tir hoa, Nhimg bong hoa
di thich nghi véi bo cinh cimg bing mot s6 céch: Hinh,
bat cita bong hoa cho phép bo canh cimg dé xm nhap
hoa va co quan sinh sin véi nhimg cénh hoa nha, chic, x¢p
thanh nhiéu I6p (xem Hinh 1.1) gitp dim bio cho mot so
con bo cénh cimg phim an c6 thé song sét. Su thich nghi
nhu vay 1a két qua cia tién hod, qui trinh im bien d6i sur
sng tir dang khoi du c6 xwa nhat dén su da dang cia cae
sinh vat ngay nay. Nhu chiing ta sé thay & cudi chuong ay
tigh hod la nguyén tic t6 chiie nén ting cia sinh hoc va fa
chit dé chinh cia cudn sch nay.
Mac di cde nha sinh hoc biet kha chi tiét vé cay ngoc
Jan hoa to va nhimg thye vat khée nhumg vin cdn nhieu
diéu bf dn, Vi du, edi gi thye sy din dén sy xuat hign
ctia the vat c6 hoa? Dat ra nhimg cau hoi vé thé gidi
song va tim kigm cdc cau tra Iai dua trén co sé khoa hoc
= tim higu khoa hoc ~ 1a nhimg hoat dong trung tam ciia
baa ene
‘A. Hinh 1.1 Béng hoa nay cho thay nhding dc tinh nao cia
suséng?
inh hoc, m6n khoa hoc vé su sng. Cac cau hoi clia cdc
nha sinh hoc c6 thé c6 nhiéu tham vong. Ho c6 thé hoi,
bang cach nao ma mot té bio nhé bé tr6 thanh mot cay to
hoc thanh mot con ché, nao ngudi Lam viée nhu thé nao,
hhoae ede dang s6ng trong mot khu rimg twang tic v6i nha
ra sao, Ban ¢6 cho ring, mot s6 cau hdi vé cée co t
gay hing th cho ban? Néu cé thi ban da bit dau suy nghi
nh mot nha sinh hoc. Hon thé nifa, sinh hoc 1a su tim toi
vé bin chat sur song.
C6 18, mot s6 cau hoi cita ban lién quan dén site hoe
hoa nhimg van dé vé moi trudmg va x3 hoi. Sinh hoe
xam_nhap vio co ciiu nén van hoa cita ching ta nhiéw
hon bat ky khi ndo trude day va n6 cé thé gitip tra di
nhiéu cau héi tic dong dén su sng cia chting ta, Nhimg
nghién cfu dot phé vé di truyén hoc va sinh hoc té bao
dang lam bign d6i y hoc va nong nghigp. Khoa hoe thin
kin va sinh hge tign hod dang lam cho tam If hoc va
khoa hoc xa hdi tro nén sau sac hon. Nhimg mo hinh
sinh thai méi dang gitip xa hoi danh gid cac van dé
trudng nhur sy néng len toan cu. Chua khi nao
c bat tay vao nghién cifu su sng lai ¢6 tim quan
trong nhu vay.
A. Hinh 1.2 Cay hoa ngoc lan hoa to déu mia xuan.Y Cu triic thitbac. Hinh anh nhin gin
cua béng hoa huéng duong minh
hoa cho cu tric ¢6 tinh trat tu cao
{dc trung cho sy s6ng.
Bap ting voi méi
truding. Cay an sau bo
nay nhanh chéng dén
bay lai khi chi chuén
chuén_ dau len (kich
thich tir moi truéng).
cla chi ed ngyabién nhd bé nay
ta-d6 nguy tang. Nhdng Ku
thich nghi nhut vay 43 tién ho
Bua nhieu thé he he sy thanh
SMH dat sinh sin cua nhiing cd thé
CAE ona nhing 5c idm di truyén
phhop nt voi mol tung,
Y Sinh trudng va
phat trién. Céc
gene mang thong
tin ditruyén diéu
kin phuong thuc
sinh trugng va
phat trign cia sinh
vat nhu'su sinh
trudng ciia con ¢&
A Biéuhoa. Suiéu 4 :
su song Nile nay.
hho’ dong mau qua
ac mach mau 6 tai
cia con thé lon nay
itp duy ti than
nnhigt 6n dinh hos
iéu chinh sy tra0
46i nbigtvéi khong
khibao quanh.
A. Sinh san. Cac sinh vat sinh
‘A. Chuyén hoa nang lugng. 1a con cai giéng ching,
Con chim huit mat nay lay Con chim cénh cut nay
ning lugng & dang mét hoa. dang bo v8 con cian.
Ning ning lvong hos
hoc dtr trong mat aaa
hoa dé bay va tam =
cic c6ng viée khac.
A. Hinh 1.3 M@t 6 dc tinh cia sy séng.
May cét cé chay bang xéng c6 phai a vat thé séing khong? NO cé nhiing da tinh nao trong nhiing dc tinh néu trén?
N6 khéng c6 nhiing dc tinh ndo?
Vay sur sOng 1 gi? Tham chi mot dita tré caing tinh da dang va phiic tap d6? Chuong mé du nay xay
hain biét duoc rang con ché hoac cai cay Ia nhimg vat —_dumg bd khung dé tra Idi cho cau hoi d6. Phin dau cua
thé s6ng con hon da thi khong. Hign tung ching ta. chuong nay sé cung céip bite tranh chung vé Tinh vyc
g01 18 sur sOng, khé dén mite ching ta khong thé dinh sinh hgc xoay quanh mot s6 chi dé, Sau d6 chting ta sé
nghia duoc bang mot cau duy nhit. Ching ta nhan ip trung vao chit dé bao trim cita sinh hoc, tign hod,
biét su sng qua nhing gi vat thé s6ng lam. Hinh 1.3 V6i viée gidi thigu ca
ly do da khign Charles Darwin
Khai quét mot s6 dic tinh va qué trinh cé lién quan phat minh ra hoc thuyét cita minh, Cudi cing, chit
dén su song ta sé xem xét ciich kham pha khoa hoc - céc nha khoa
Chi véi mot s6 hinh anh han ché, Hinh 1.3 hoc dé xudt vin dé va tim cau tra Iai vé thé gidi song
nhac nhé ching ta ring, thé gidi sOng bién déi ky —_-nhu thé nao.
digu, Bang cach nao cdc nha sinh hc nhan thie duge
2 CHUONGMOT Ma diu: Cac chi dé trong nghién cu sy s6ng1.1
Cac chu dé két néi
cc khai niém sinh hoc
Sinh hoc la mon khoa hoe e6 tm kigh thite rong lén, va bat
ky ai theo doi tin tte cing biet rang cc kign thtte sinh hoc
dang mé rong v6i t6c do nhanh chia timg c6,Vige ghi nho
mot eich don gin cdc chi tigt ctia mon khoa hoe rong lin
nay khong phii lA cach 2am hgp ly. Vay, bang ech no dé
ban, mot sinh vien, nam bat duge ede su kign dé phat trién
mot
rat nhiéu thi ban hoc thinh mot bd cée chit dé bao trim
{oan b@ Tinh vuc sinh hgc - day li cach tur duy vé str song,
sé duge ép dung trong nhiéu thap ky nia ké tir bay gis,
Vige tap trung vio mot vai ¥ tuting Idn sé gitip ban 16 chite
va cm nhn duge toan bo thong tin ban s€ gap khi nghien
catu sinh hoc. Dé gitip ban, chiing t6i chon bay chii dé am
tigu chudin khi ban nghién extu cudn sch nay.
Tién hoa, chu dé bao trum toan bé sinh hoc
Tién hod 1a chit dé c6t Ii cua sinh hoc ~ A quan digm dé
nha thige moi digu chting ta biét vé su sing. Su song da va
dang tign hod tren Tréi Dat qua hing ty nam, tao nén sig da
dang khéng 16 céc sinh vat trong quit khit va hign tai, Tuy
nhien, cing véi tinh da dang, chting ta cing tim thay nhi
dae diém chung. Vi dy, trong khi con ca ngua, con thd, con
chim, con cd sau va nhimg con chim cénh cut trén Hinh 1.3,
trong rit khéc nhau thi xuong ca chiing co bin 1a gidng
nhau, Cich gid thich khoa hoc cho tinh théng nat va da
dang d6 - va cho cat tinh thich nghi cia sinh vat voi moi
trugmg cia chting - chin 1a su tig hos: quan diém cho ring,
cde sinh vat trén Trdi Dat ngay nay 1a con chau da duge bién
d6i tit nhimg t6 tign chung. Néi céch khéc, chting ta e6 thé
gid thich cdc dge diém cing c6 & hai sinh vat_v6i ¥ tun
ccho ring chting d duge truyén lai tir mot 16 tien chung va
ching ta ciing ly gidi cho nhimg diém khéc bidt gia cdi
sinh vat li do da xay ra cae bien d6i di truyén trong qué trinh
tigh hod. C6 nhiéu logi bing chmg chimg minh qué trinh
tig hod da va dang dién ra cing nhue ting ho cho hoe thuyét
mo ta tién hod dién ra nhur thé nao, Chiing ta sé quay lai véi
chit dé tign hod & cudi chung nay sau khi tim hiéu mot vai
chit dé khée va phic hoa mot bite tranh dy dit hon vé phat
Vicia sinh hoc.
nhin logic vé sit sng? C6 mot cich 12 sip xép
Chi dé: Nhimg diac tinh néi tr6i 6 méi cap d6 té
chur sinh hoc
Nghién catu sy sding trai rong tir mute d9 hign vi cia cae
phan tr va té bao cau tao nén cée co thé sng cho dén quy
‘m6 ton cd cia todn bo hinh tinh, Ching ta c6 thé chia
ching thinh ee cp do 16 chute sinh hoc.
Hay hinh dung, tir khong trung chiing ta mé ng kinh
dé nhin sur sng trén Trai Dat ngay cing gin hon. Bay gid
1a mia xuan, va diém den cia ching ta li mot Khu rimg &
Ontario, Canada, noi ching ta sé tim higu ki eay thi
‘mie d0 phan ti Hinh 1.4 (i hai trang tigp sau) thuat lai
chuyén du ngoan nay vao su sng véi nhimg mii tén cong
din mife do t6 chife sinh hoc duge minh
hoa bang hinh anh,
Nhing dac tinh n6i tréi
[Néu chiing ta thu ng kénh nguge tnd lai tir mite dO phan tr
6 Hinh 1.4, ching ta sé thay nhimg dic tinh mi, khong
6 & miée dé 16 chic trudc, hién ra 6 méi giai doan, Nhimg
dac tinh noi trOi d6 e6 duage Ia nh su sip x€p va tuong
ic bo phan dé Lim tang do phic tap ciia t6 chic. Vi
du, néu ban cho vio Sng nghiém hin hgp g6m chlorophyll
c phan tr kha tim thay trong Iye lap thi su quang hop
khong dign ra, Quang hop 66 thé din ra chi khi ede phan
theo eaich dac bigt trong mot luc lap hon
h. Hay ldy mot vi du kh, néu mot vét thuong nghiém
trong 6 dau, phd huy cdiu tric phiée tap cia bO nao thi tri
ni c6 thé dimg hoat dong cho di céc bo phan cita nfo vin
con d6, Situ duy va trf nh6 cia chiing ta la nhimg dc tinh,
mi cla mOt mang luGi phtic tap céc té bao thin kinh, Tai
bac té chtie cao nhat cia sinh hoc ~ hé sinh thai - su quay
ving cde nguyen 16 hod hoc quan trong di véi sy song,
nhu carbon, phy thude vio mang ludi céc sinh vat rit da
dang wong tic véi nhau va véi dat, nude, khong khi.
Nhimg dac tinh néi troi khong phai chi c6 6 sy song.
Ching ta ¢6 thé thay tim quan trong cita vige sip xép
tinh t€ khi so sénh hop chifa cde bo phan ciia chige xe
dap véi chiée xe dap dang di. Than dé va kim euong déu
1a carbon tinh khiét nhung ching lai e6 nhimg dac tinh
Khde nhau vi cde nguyén ti carbon aa ching die sip
xép kha nhau. Tuy nhién, so véi cdc vat thé khong song
nhut vay, tinh phifc tap cia cdc hé théng sinh hgc fam cho
vige nghien itu cae dic tinh ndi troi cia su sOng tre nen
ge biet khé khan,
‘Stic manh va nhing han ché cia gién hod luan
Vi nhing dac tinh ctia sy song xudit hign ti sur t6 chic
phiée tap nén cde nha khoa hoc phaii doi mat v6i nhiéu tinh,
using khé khan khi tim hiéu cdc hé thong sinh hoc. Mot
mat, chting ta khong thé gid thich day di bac t6 chife cao
hon bang céch phan nho né thanh céc phan. Mot dong vat
bi cat ra thi khong con hoat dong chite nang nia; mot t€
bao bi phan tach dén tan cae thanh phan hod hgc thi khong,
‘con fa t€ bao nifa, Vige phd huy’ mot he thong song la can
thigp va hoat dong chife nang ciia nd, Mat kh, edi phe
tap nur ca thé sinh vat hoac té bao khong thé duge pi
tich bang cach téch riéng timg phd ciia n6 ra,
icin hod Iwan ~ cach phan nhé cae he thong phife tap
thanh céc hop phin dom gin hon dé nghién edu ~ 1a chién
luge hau ich trong sinh hoc. Vi du, dé nghién citu cau tric
phan tirciia DNA duge tach chit tirté bao, James Watson
va Francis Crick, nam 1953, da suy ludn ra phan tir nay c6
thé déng vai trd [a co sé hos hoe cia sy di truyén nhu thé
nao. Tuy nhién, vai tr® chinh ciia DNA trong té bao va co
thé chi duge higu 15 hom khi cde nha khoa hoe ¢6 kha nang
nghién ctu sur tuomg tac cia n6 véi cae Cie
‘nha sinh hoe phaii can bing, chi hod v6i d6i
tumg nghien ctu & mute do rong dé higu cae dae tinh ndi
{roi - cu thé la, bang cach nao cae té blo, cdc ca thé va cée
bac t6 chute cao hon, nhur hé sinh thai phdi hgp hoat dong,
véi nhau, Ngay nay, Tinh vye nghién ctu surtuomg tic trong,
cic hé thong sinh hoe dya trén cée nghién eitu da nginh
4Quanthé
Quan thé bao 6m tit a céc
‘cé thé cia mét loai séng trong
ham vi cia mot khu vue xc
inh. Vi du, cénh rimg Ontario
ca chiingtachifaquinthécdy
thich duéng va quan thé huou
dudi tring. Bay gid, ching
ta cé thé dinh nghia lai ring, Mai vat thé séng dugc goi la mot
quén xd la tap hop céc quan cé thé sinh vat. Méi cay thich nay va
thé séng & mot ving cy thé. rnhing cay khéc trong rung déu la
‘mot sinh vat, ging nhu méi dong
vat trong ring nhu con &ch, con s6c,
hua nai hodc con bo cach cing. Dat
chila day cac vi sinh vat nhu vi khudn,
4 5a thé sinh vat
4 CHUONGMOT — Méraéu:Cac chi dé wong nghién cu sy séng¥ 6Coquan va hé co quan
He théng phan cép t6 chic ca su s6ng lin tuc
7M6
Cp t6 chuctigp theo -
hy xem cdc m6 la trén
hin ~ cin c6 inh hién
Vi. Chige 18 trén inh
¥ 8Tébao
Té bao la don vi co ban vé céu tric va chiic nang cia sv séng. Mét s6
sinh vat nhu tring amip va hu hét vi khudn 18 don bao. Cac sinh vat
khac, bao gém dong vat va thuc vat, a da bao. Thay vi mat té bao phi
thuc hién moi chu nang ca su s6ng, sinh vat da bao cé su phan chia
a0 dong gia cic té bao dug chuyén hod. Co thé ngubi gdm ty ty cac té
bao nhé thudc nhiéu loai khéc nhau, nhu té bao co va té bao than kinh
‘dug t6 chiic than céc m6 khéc nhau. Vi du, m6 co gém cdc bé té bao
co, Trén anh bén duéi chting ta nhin thay hinh anh mot s6 té bao mo la
‘dugc phéng dai. Chiéu ngang mai té bao chi Khoang 25 micromet (im)
C6 thé ldy han 700 té bao nhu vay mai xép dit ngang qua mat ding xu.
‘Mac di té bao nhé nhu vay, ban
vin c6 thé thay m&ité bao chia rét
nnhiéu cdu tric mau xanh dugc goi
la luc lap c6 nhiém vu quang hop.
Nonm ——Tébao
y 9Baoquan
Luclap la vidu vé bao quan,
nhuing hep phén 6 chic
rnang khéc nhau céu t@0
rnén té bao, Trong hinh anh
nay, mot cong cy rét hu
ch dugc goi la kinh hin vi
din témang dén hinh anh
16 nétvé mot luc lap.
Nauyén ti
> 10Phan tu
Mé rong éng_kinh
dénnaccudicing sé
“Soum
dugc ct vat. Mé giéng nhu té ong bén trong la (ben.
{tdi nh avi trichinh dé quang hop, qua trinh chuyén
hod nang long anh sang thanh nang lueng hod hoc
cia dutng va cc thc an khdc. Ching ti thé hin eared
chige ls duge ct lat méng véi hy vong tng né 3 an to bc ;
thé gid ching ta thay dugc loai mé dugc sép xép ~ pad tod boc ue ouiteo) et hal hope nese
ging nhu tré chai xép hinh dugc goi la biéu m6, “da” fan vi nio,ae a oguyte i cB: ge DIEU cin
trén bé mat ciia la (phn bén phai Anh). Cac Id xuyén pi jh ng rus beng wren boc:dob ve phan
‘qua biu m6 cho phép carbon dioxide, vat liu tho a {1 chlorophyll do may tinh tao ra. Chlorophyll
sn xuat duéng, dén dugc tai cic md quang hgp bén fa phin tit se 165 lam cha la cay moc fan 06
trong la. 6 miic dé t6 chuic nay, chiing ta cling c6 thé mau xanh. LA mbt trong $6 cc phan oi quan
thay ring mdi mo déu c6 cdu tric té bao. Thuc té, méi Pie el itil ne ae
tesiend mnve nem 66 bo goog nia trinh quang hop. Bén trong luc lap, hang triéu
chlorophyl va cic phn ti khéc duge t6 chic
thanh céng cu dé chuyén hod nang lyong anh
sang thanh nang lueng hea hoc cla thic an
dua ching tavao luc
lap 48 quan sat suv
s6ng 6 mic 66 phan
CHUONG MOT Médiu:Céc chi dé trong nghién cdusyséng 5Sinh hoc hé thong
He thong chi don gidn la m6t t6 hop cae hap phan hoat
dong cing nhau, Nha sinh hoe c6 thé nghién cau mot he
thong 6 bat ky ciip do 16 chife nao. Mot t€ bao li c6 the
duge coi 12 mot he thong, gidng nhu mot con éch, mot 6
kién hay mt he sinh thai sa mac. Dé hiéu céc he thong
nhu vay hoat dong nhu thé nao, vige chi cé "danh muc
ce thinh phén”, tham chi rat dy di, 1a chua di. Nhan
thite dugc digu d6, ngay nay nhiéu nha nghién etfu b6 sung
nhimg chién luge méi cho cach tigp can cita cde nha
hod Iugn dé nghién cau todn bo he thong. Trién vong thay
déi nay gidng nhur bay tir géc pho len may bay true thang
bay cao trén thanh phd, ti d6 ban c6 1 i
‘cong trinh xay dung, tai nan, su c6 tin hieu giao thong anh
hhuéng dén toan thanh pho nhur thé nao & nhimg thes diém
Khée nhau trong ngay.
Muc ticu ciia sinh hoe hé thong [a xy dimg ede mo
hinh dign ti phuong thiic hoat dong linh hoat cia to’n bo
ac he thong sinh hoc. Nhimg m6 hinh thanh cong sé gitip
aie nha khoa hoc tién dod sy bién d6i 6 mot hoge mot va
bien s6 sé tée dong dén céc hyp phin khéc va toan bo
thong nhu thé nao, Nhu vay, cach tiép can theo he thong
gitip chting ta ¢6 duge nhimg dang cau hoi méi. Thuse
gid huyét dp cé thé tac dong dén céc chiic nang cia céic
0 quan ciia to’n b9 co thé ngudii nhur thé nao? Viée tang
cung céip nutée cho cay tréng tée dong dén céc qué trinh
hut vige dy trit cée phan tir quan trong d6i v6i dinh dugmg
ciia con ngudi nh thé nao? Vige tang déu dan carbon
dioxide trong khi quyén téc dong dén cée he sinh thai va
toan bd sinh quyén nhu thé nao? Muc dich cudi ciing cita
sinh hge hé théng la tra ldi cho nhimg cau hoi ln gidng
nhur cau hdi cudi cing,
Sinh hoe he thong 6 lin quan dén vie nghién eau su
song 6 moi cp dO 16 chife. Vao nhimg nam da
ky XX, cdc nha sinh hoc nghien cifu sinh ly hoc dong vat
(hoat dong chife nang cia dong vat) bit dau léng ghép c
86 ligu dé tim hiéu nhimg co quan diéu khién cde qua trinh
nhy digu ho’ him lugng dung trong mau phoi hop v
hau nhur thé nao, Va vao nhimg nam 1960, cdc nha khoa
hhge nghién itu cdc he sinh thai da Kin dau tien dura ra mot
ich tigp can cong phu, theo he thong, bang phuong phap
toan hoe véi cae mo hinh ty my sod6 hod mang luGi twomg
sinh vat va v6i cc thanh phn khong song cia
cede he sinh thai nh hé sinh thai dém lay. Nhimg mo hinh
nhur vay rat him ich cho viee tien dosin dip ting cia e4
thong d6 véi nhimg bign s6 lun bién dng. Gan day,
sinh
hoe he thong d& duce nghien cthu 6 mifc té bao va phan tt,
digu d6 chiing ta sé duge mo ta & phdin sau khi chiing ta
thio luan vé DNA.
Chu dé: Cac sinh vat tuong tac, trao déi vat
chat va nang luong voi méi truéng
‘Tré lai Hinh 1.4, lin nay chiding ta tap trung vao rimg. Trong.
he sinh thai nay va trong bat ky he sinh thai nao khac, mi
sinh vat déu tuong tic lién tuc véi moi trug,
ca cdc nhan w& khong séng
cy hap thu nude va chat khodng tir dat thong qua ré. Dong.
6} CHUONG MOT — Madu: Cac chi dé trong nghién edu su séing
that, Ki cita n6 lay carbon dioxide tir khong khi va sit dung
1g mat trai do chlorophyll hip thy dé diéu khign
qué trinh quang hgp, chuyén hos nude va carbon dioxide
thanh dug va oxygen. Cay thai oxygen vao khong khi va
ré ciia n6 gitip hinh thanh dat do né pha vo nhimg ting di
CA sinh vat va moi truding déu bi téc dong bi moi twang téc
‘gia chting. Cay cing tuemg tée véi ede sinh vat khéic nhur
cde vi sinh vat dat song lien quan dén ré cay
an ld va qua cia n6,
Dong hoc hé sinh thai
Hoat dong ciia bat ky hé sinh thdi nao cing bao gém hai
‘qua trinh chinh, Mot qua trinh [a sy quay vong cée chat inh,
diudng. Vi dy, ede chat khong ma cay can,
‘quay rd lai dat do céc sinh vat phan huy’ lp li rung, ré cay
chéi va cde minh vun, Qu trinh thi hai trong hé sinh thai
1h dong nang long mot chiéu tir nh sng mat trdi dén sinh
vat sin xucit r6i dén sinh vat tiéu thy. Sinh vat sin xusit 1a
iy Xanh va ce sinh vat quang hgp khéc, ching sit dung
nang Iuong dinh sing dé tao ra dudmg. Céc sinh vat tieu the
nhimg sinh vat nhur dong vi an sinh vat sin xusit
vv cde sinh vat teu thy khée, So d6 tren Hinh 1.5 minh hoa
hai qué tinh trong mot he sinh thai chau Phi.
Su chuyén hod nang luong
Svan dong, sinh trugng, sinh sin va cde hoat dong khi
sirs6ng 1A nhimg cong viee edn nang long. Sy trao d6i nang
luong gidta sinh vat va moi trugmg xung quanh thuémg bao
g6m su chuyén déi nang lung tir dang nay sang dang kh
‘Vi dy, lé cay hip thu nang Iuong anh sng va chuyén hos né
thanh nang lugng hod hoe dy tri trong cae phan tir dung.
Khi cic t& bao eg cita dong vat sir dung duemg [am nhien ligu
8 van dong, chiing chuyén hod nang Iveng hod hoc thanh
dong nang. Va trong tat ca cdc chuyén hod nang hmg 46,
‘Sin vt sn xudt :
(trye vat va cac inn Ly
‘al quang hop kha)
Sinh vattieu tna i
(ody dng vat)
‘A Hinh 1.5 Quay vong chat dinh dudng va dong nang luong(a) Canh chim c6 dang
rat phi hop vé khi
dong luc
(€)Ca bay duge céc neuron (cac té bao thin kinh) kiém sodt,
ching truyén tn gu, Vi ning soi di, cdc neuron duge cu
tao dac biét phu hop vdi viéc truyén tin bén trong co thé.
‘A. Hinh 1.6 Céccéu triic phithgp véi chtic nang & chim mong
bin. Co thé chim va cu tric cia céc thanh phn gidp cho n6
c6 thé bay duge
ED Ganh tay ngudicéhink dang phit hop véichite nang
nhuthé ndo?
1g duge ch
mot s6 nang lug thanh nhigt nang to’
vio moi truémg dui dang nhiét, Nguge véi cic chat dinh
dung hod hoc due quay vong trong he sinh thdi, dong
nang lung qua he sinh théi thuong vao dui dang anh
nhigt (xem Hinh 1.5).
Chi dé: Cau trac va churc nang phu hop voi nhau
6 moi cap d6 t6 chur sinh hoc
Mot chit dé khiic duge thé hign tren Hinh 1.4 1a ¥ «wing
cho ring edu tric ludn phi hop véi chiie nang, diéu ma
chiing ta nha thay duge trong cude s6ng hing ngiy. Vi dy,
chic tuocnavitthich hap dé van dinh 6e, hay cai bia di
4 déng dinh. Dung cu dé lam gi phai phi hop véi cau tic
cia n6. Ap dung vao sinh hoc, chi dé nay 1a chi din déi
Gi gia phd hoe su sting 6 moi cip dO cau tric, Ta tay
mot vi du 6114 cay trén Hinh 1.4: Lé mong, phing gitip lue
lap hap thu due 6 da lum nh sing matt. Vige phan
tich cau tric sinh hoe cho chiing ta man m
tric 46 lim gl vi hoat dong nh thé no. Nguge Ia, bit
duge chiie nang cia bo phan nio d6 git
tham nhap vao ben trong edu tric cba n6. C
du tir gidi Dong vat bé sung cho chit dé quan he chi
~ cdi tric (Hin 1.6). Khi khim phd sy sng, chiing ta déu
phat hign ra vé dep vé chi 5
(b) Cénh chin’ c6 cu tnic ben trong 6 ché nhuté ong nén ving
chac nhung nhe.
Cac nép ap
trong cia
mang
Ty thé
(d) Céc co bay léy nang lugng ti céc bao quan duge goi la ty
thé. Ty thé c6 mang trong véi rat nhiéu nép gp. Cac phan
tt gan két 6 mang trong thyc hién nhiéu giai doan trong
{ua trinh san sinh nang luong va céc nép gp trong gitp
‘cho mét lugng lén lép mang nay nim gon trong mot khong
gian hep.
Chui dé: Té bao la don vi co sé vé cu tric va
che nang cua co thé
n thang phain cap cau tric cia sur sng, t€ bdo €6 vi ti
dc bigt vi né [a mute d6 t6 chite thap nhat e6 thé thu hign
moi hoat dong céin thiét cho sy sng. Hon nia, cc hoat
dong ciia co thé déu dya trén hoat dong cita t€ bao. Vi du,
surphan chia té bao tao ra cae t& bao méi IA co séicho su sinh,
sin, sinh trugng va ti sinh ede co thé da bao (Hinh 1.7). Mot
vidu khdc la surchuyén dong ciia mat ban khi ban doc dong
‘A. Hinh 1.7 Té bao phéi con sa giéng phan chia thanh hai té
bao nhé han; céc té bao sé sinh trudng va lai phan chia,
CHUONG MOT Médiu: Cac ehidé tong nghién cdusyséing 7vong cita carbon cing 1 sin phim tich luy cita cée hoat
dong cita té bao, bao gém cit qué trinh quang hgp dign ra
trong luc lap cita cdc t€ bao La. Vige tim hidu céc té bao hoat
dong nhut thé nao 1a tam diém cia nghién cfu sinh hoc.
Moi té bio déu ¢6 nhimg dae diém chung nhat dink.
‘Vi du, mdi té bao déu dugc bao boc boi mang diéu hoa su
qua lai ciia vat chat gitta té bao va moi truémg bao quanh,
Va, mdi té bio déu sit dung DNA kam thong tin di truyén,
Tuy mien, chiing ta ¢6 thé phan bigt hai loai t€ bao chinh:
t€ bao nhan so va té bao nhan thuc. TE bao cia hai nhém vi
sinh vat Ia vi khudin va vi khudin ¢6 1a t€ bao nhan so. Cic
dang song khéc, ké ca thye vat, dong vat, duge céiu tao tir
cede t& bio nhan thye.
Té bao nhan thue duge chia nh6 béi céc mang ben
trong té bao thinh céc bao quan 6 mang bao boc nhur
ban thay trén Hin 1.8 va luc lap tren Hinh 1.4. 6 haw
het cfc t€ bdo nhan thyc, bao quan én nhat 1a nhan t€ bao
chia DNA cita té bao. Cae bao quan khéc nim trong té
bao chai, ton bo ving nim gitfa nhan va mang ngoai cita
t€ bao. Hinh 1.8 ciing cho thay céc té bio nhan so don
gidn hon nhiéu va néi chung 1a nho hon cdc té bao nl
thuc. O eae té bao nhan so, DNA khong bi phan tach voi
phain cdn Iai cia té bao vi khong nam trong nhan c6 mi
bao boc. Cée té bao nhan so ciing khong c6 céc loai bio
quan c6 mang bao boc khée - cdc bio quan dac trang
cho ce té bao nhan thyc. Tuy vay, dit co thé ¢6 cae té bao
han so hay nhan thyc thi edu trie va chife nang cia n6
c vio ede t€ bio.
‘Té bao nhan so
Té bio nhan thye
DNA
(khdng 6 nhan)
Mang t6 bao
Mang t6 bao.
TE bao chat
Bao quan
'Nhan t6 bao (chia DNA)
Tum"
A. Hinh 1.8 Su khac bit gidta té bao nhan so va té bao nl
thuc vé kich thuéc va muic 46 phiic tap.
8 CHUONGMOT Madu: Cic chi dé trong nghién cu sy s6ng
Chi dé: Tinh lién tuc cla su s6ng dua trén
théng tin di truyén trong DNA
Ben trong té bio dang phan chia tren Hinh 1.7 (6 trang
“6 thé thay eae caiu tric durge goi 1a nhiém sac
au xanh véi thude nhuom. Nhiém sie thé chia
hu het thong tin di truyén cia té bao, ede phan tit DNA
cia chting (viet tit cua acid deoxyribonucleic). DNA fa co
sé vat chat cita gene, don vi di truyén, truyén thong tin tir
bé me dén con cdi. Vi du, nhém mau (A, B, AB hoac O)
cia ban 14 ket qua clia nhimg gene nhait dinh ma ban doc
di truyén tir bd me ban.
Céu trac va chife nang ctia DNA
Méi nhiém sic thé e6 mot phan tit DNA rit d 2
tram hode hang nghin gene phan b6 doc theo chiéu dai cua
n6, DNA cia nhiém sac thé sao chép khi té bao chudin bi
phan chia va mdi té bao con nha duge mot bo hoain chinh
cdc gene.
Méi chting ta bat du sy-sOng bing mot t€ bao duy nhat
v6i DNA duce di truyén tir b6 me. Sy sao chép DNA qua
mai chu ky phan bio gitp truyén cdc ban sao cia né dén
hang ty ty te bao. Trong méi té bio, cde gene nam doc theo
cchigu dai phan tir DNA mii hod thong tin dé tao nén cae
hdd, DNA kiém soat su
duy tri todn bd co thé va mot cach gidn tiép,
xit moi vige ma co thé thyc hién (Hinh 1.9). DNA
1h co sé dit ligu trung tam,
Cau tne phan tir cia DNA git thich cho kha nang hau
wit thong tin ciia n6. Mdi phan tir DNA duge cdiu tao tir
hai chudi dai sip xép thanh chudi xodn kép. Mdi mot mat
xich ctia mot chudi fa mOt trong s6 bon cau kign hod hoc
ich DNA mai
duge goi la céc nucleotide (Hinh 1.10). C:
hod thong tin di truyén gidng v6i cach sip xép cdc chit
¢ chit cai theo cde tinh ty chinh xée c6 ¥ nel
Vi du, tir rat tiéng Anh [a loai gam nhiim; céc
1g chita hur vay nhumg lai 66
2 bi
tear va art ci
dduge ma hod theo eae trinh tr khde nhau chi ttr26 chit ed.
Ching ta c6 thé coi céc nucleotide 1d bing chit cai cia sy
di truyén. Cech sip xép lien tuc theo nhimg trinh ty dc
bigt bon chit cdi hod hoc nay ma hod thong tin chinh xéc
trong cae gene. Mot gene thé duge dich
la “hay xay dung thinh phan nay cia mang té bao”. Mot
gene cu thé cia ngudi c6 thé ¢6 nghia Ia “hay tao hormone
sinh truémg
Mot cach téng quit hon, céc gene ging nh chuomg
tinh duge Iuu gitt dé té bao sin sinh cde phan tr I6n duoc
291 [8 protein, Cie protein khiéc cia ngudi bao gém ca
ce protein co co va céc protein bio ve duce goi Ia cae
hing thé. Nhém céc protein sng cdn cho moi té bao la
cde enzyme xtic tic (Iam tang t6e d9) cée phan img hod
hoe dac higu. Nhu vay, DNA cung céip ban thiét ké va cai
protein Ia cong cu thyc su xay dug nén, bio tr t€ bao va
tign hanh céc hoat dong cia né.
cdc gene kiém soit vige sin xuat protein mot
v6in6 ld RNA Lim vat trung gian,Té bao tring da
‘ J dug thu tinh
Deer C6 DNA tbs
Té bao tring vame
A. Hinh 1.9. DNA duge di truyén ti bé me lai diéu khién sy
phat trign cia con.
(a) Chudi xo8n kép DNA. (b) Mach don cia DNA. Cac
IMé hinh nay cho théy mi hinh hinh hoc va cc chit
nguyén tirtrong mot doan cai la biéu tugng don gidn
DNA, duoc céu tao tixhai cho cc nucleotide & mot
chudi dai cic nucleotide. phén nhé ciia_ mot _mach
DNA céhinh dangbachiéu phan tu DNA. Théng tin di
gidng nhu chudixodn kép. —truyén dugc ma hos bing
tinh ty dgc biét ca bén loai
nucleotide. (Tén cia ching
dugc viét tat la AT, Cva G.)
A. Hinh 1.10 DNA: Vat chat di truyén.
Cac 8 bao phoi
v6i céc ban sa0
DNA duge ai
teuyén lai
Con véi cde d8e diém duge di
truyén tired bé va me
‘Trinh tu cae nucleotide doc theo gene duoc phién ma sang,
RNA roi sau d6 duge dich ma thanh protein dac higu c6
ih dang va chife nang duy nhat. Trong qué trinh dich ma,
ic dang s6ng déu chit yéu khai théc cing mot kiéu
ma di truyén, Mot doan trinh ty cy thé céc nucleotide néi
én cing mot diéu cho sinh vat nay ciing nhur cho sinh vat,
hdc. Surkhac biet gitta céc sinh vat phan énh su khéc biet
giifa céc trinh ty nucleotide ciia ching.
Khong phi tat ca cdc RNA trong té bao duge dich ma
thanh protein, Tu nhiéu thap ky qua, chting ta da biet ring
‘mot s6 loai phan tr RNA thye stla thanh phn cia bo 1
t€ bao sin xuat ra protein. Gan day, cic nha khoa hoe di
phat hign nhimg logi RNA hoan toan méi, git nhimg vai
tro khac trong té bao nhur digu hoa hoat dong chife nang
cea cée gene ma hos protei
‘Toan bo “thu vien” céc bain thigt ké di truyén ma sinh
vat duge thira hutmg duge goi 1a hé gene. TE bao ngudi
dién hinh c6 hai bo nhiém sic thé ging nhau va mdi bd
6 t6ng cong khoang 3 ty nucleotide. Néu mdi nucleotide
duge lay bigu twomg bing mot chit e4i dé viet thanh céc ti
nhu cée ti ban dang doe thi van bin di truyén phi chia
day trong 600 quyén sinh e6 kich thuée nhur quyén sich
nay. Trong thu vién he gene nay cia céc trinh ty nucleotide
la ede gene quy dinh khong 75.000 loai protein va so
wong cde phan tit RNA chura bigt 10.
Sinh hoc hé théng 6 mic d6 té bao va phan tur
Negay nay, cing véi trinh ty hé gene ca céc sinh vat khac,
bao gém vi khudn, vi khudn c6, ndim, thye vat va dong
vat, toan bd trinh ty nucleotide & he gene ngudi da duce
biét. Nhimg thanh tyu d6 c6 duge 1a nhis su phat trién
cc phuong phap méi va may xée dinh trinh ty DNA nhu
nhimg chiée may trén Hinh 1.11, 6 trang sau.
xe dinh trinh tyrhé gene ngudi la thanh tyu khoa
hoe va ky thuat sdnh ngang véi viée ede nha du hanh vi tru
tau Apollo dat chan xudng mat trang nam 1969.
CHUONG MOT — Médiu:Céechidé rong nghién edu suséng 9> Hinh 1.11 Sinh hoc hign daila
kkhoa hoe thong tin. Cac may xc
Ginh tinh ty DNA ty déng va cic
may tinh manh gtip thyc hin x8c
inh inh thé gene nguei. Ning
phuong tign nay 6 Walnut Creek,
California, [a mot trong 56 nhiéu
pphong thinghiém da hop tac trong
Dyan Quéc té He gene nguet.
Tuy nhien, day méi chi la bat du cho mot ¢6 ging
ctu én hom, mot e6 gang dé tim hiéu hogt dong cua vo van,
protein do DNA ma hod duge diéu hoa hoat dong nhie
{thé nao trong té bao va trong toan bd cot thé.
(Cich tot nhat dé nhan thie nhimg s6 ligu ngay cang tran
ngap tir cde dy dn xéc dinh trinh tw he gene va danh muc
¥y cing nhiéu vé chic nang cita cée protein da duce biet
ip dung cach tip can theo hé thong 6 mic do t€ bi
phan ti, Hinh 1.12 minh hoa ket qu ciia mot nghién eta
lon dé lap ban dé mang luéi tuomg téc cia protein trong
mot t€ bao rudi qui, di twang nghién cttu phd bién, Mo
hinh duge xay dung dya tren co s6 dir ligu cia hang nghi
protein da biét va cae méi tuemg tac da biet cia chiing vi
cae protein khéc. Vi dy, protein A ¢6 thé tan cong va lam
thay déi cde hogt dong cia céc protein B, C va D réi sau
6 tip tuc tuong téc v6i cae protein khéc nifa, Hinh bin
6 nay trinh bay cach sip xép todn bd cde protein va vi tri
cuia chiing trong té bao,
Co sii cita chién luge h¢ thong khong hé phiéc tap. Thee
nat, cn ligt ké cdc bx) phan cau thanh hé thong cing
nhiéu cang tot, vi dy nhur tat ca cae gene va
da biet trong t€ bao (ip dung thuyét gin hos
6 cn tim hiéu méi bo phan hogt dong nhue thé:
quan hé véi céc bd phan khéc trong hé thng
{wong téc protein-protein trong vi du vé té bao rudi qua cita
ching ta, Cudi cing, véi sy gitip d6 cita may tinh va cde
pin mém chuyén biet, ta c6 the sp xép ede 86 lieu thanh,
ang luéi nur tren Hinh 1.12,
‘Cho dit ¥ tuimg co bin cia sinh hoe he théng fa don gidin
thi vige thye hanh né khong hé dom gin chiit no vi tinh phuie
tap ca céc he thong sinh hoc. Can phat trién ba nghien cita
nén ting phuc vy cho sinh hoe he thong. Mot 1 cong nghe
“nhap vat ligu -16e d6 cao”, nhimg cong cu e6 thé phan tich
‘cc vat ligu sinh hoc mot cach rat nhanh chéng va cho ra mot
lugng lin s6 ligu. Cae may xéc dinh trinh ty DNA ty dong da
xe dinh duge trinh ty he gene ngutdi 6 thé 1a vi du cia loa
cong cy nay (xem Hinh 1.11),
10 CHYONG MOT Mé.déu:Cac chi dé trong nghién ctu sy séng
Mang ngoai va
6 mat té bao
Té bao chat
A. Hinh 1.12 Ban d6 hé théng céc kiéu tung tac gitta cde
protein trong m@t té bao. So dé nay da xac dinh vi tricia
2.346 protein (cdc dau chm) va mang ludi tuang tac (cdc dung
‘néi cAc protein) 6 té bao ruéi qua. Cc nha sinh hoc hé théng
xay dung nhiing m6 hinh nhu vay ti co s6 dirligu to Kan vé cae
phan tl va cdc méi tuong tac cia chiing trong té bao. Muc tiéu
chinh cia cach tiép cn hé théng nay la sti dung mo hinh dé
tién doan khi mot yéu t6 thay 6, vi du tang hoat tinh cia mot
protein cu thé, 6 thé anh huéng day chuyén & miic phan tu
trong toan té bao dé gay ra nhiing bién d6i khac nhu thé nao.
6 le, $6 lugng protein tng 56 trong loai té bao nay Khong tir
4.000 dén 7.000,‘Thit hai Li tin sinh hoc, nghien ctu sit dung cong cu
méy tinh dé Iuu tr, 16 chife va phan tich Ivong so
vo cing I6m thu duge tir cée phuong phdp nhap vat ligu
nghién citu, Nghien cif co bain thf ba cain phat trién 12
hinh thanh cée nhém nghién cau lién nganh - tap hop
cde chuyén gia da dang vé nginh nghé, c6 thé gém cic
nha khoa hoc may tinh, cde nha tosn hoc, hos hoc, vat
¥ hoe va, tat nhién, ede nha sinh hoe ti nhiéu Finh vue
Khdc nhau.
Chu dé: Co ché lién hé nguoc diéu hoa hoat
dong cia cac hé théng sinh hoc
Linh vue kinh téhoc cung ~ ciu 4p dung duge cho nhigu
he thong sinh hoc. Vi du, hay xem céc co ciia ban, Khi
cée co ctia ban can nhiéu nang lugng hon trong qué trinh
tap luyen, chiing tang tieu thy céc phan tit dudmg dé cung
ip nang lung. Neuoc lai, khi ban nghi ngoi, mot loat
ic phan tmg hod hoc khéc nhau chuyén hod lugng duing
«dur thita thanh cae phan tit du tri
Ging nhur tat cd cée qué trinh hod hoe cia té bao,
ce qué tinh phan gia hoae dy trit dudmg duge xtc tc
boi cc protein chuyen hos duge goi la cae enzyme. Moi
logi enzyme xtic tée cho mot phan img hoa hoc dac higu,
Trong nhiéu truémg hop, céc phan tng d6 lien két thanh
nhimg con dugmg hos hoc véi mdi bude c6 enzyme rieng.
TE bio diéu hod cde con du’mg hod hoc nh thé nao?
Trong vi du vé viée quan ly duimg, bing cach mao té bio
diéu khién céc con duémg phan giai va tieu thu trai nguoe
nhau dé dip tmg nhu cau dung? Chia khod 1a kha nang
ty digu hoa nhiéu qué trinh sinh hoc bang co ché lien hé
ngugc.
‘Trong sy diéu hoa lién he ngugc, du ra hoge sin phim
cca qué trinh diéu hoa chinh qué trinh d6, Trong su song,
hinh thie diéu hoa phé bien nhat la lién he nguge am tinh,
trong d6 su tich lug sin phiim cui cing cia qua tinh Lim
im te do qué trinh 46. Vi du, su phan huy duimg cia té
bao sinh ra nang Ivong hod hoc & dang co chat fa ATP. Khi
1€ bao sin sinh ATP nhiéu hon mic n6 c6 thé sit dung thi
su du thira ATP "lien he ngugc” va de ché enzyme & gin
giai dogn dau cia con dutmg (Hinh 1.13a).
Mac dit ft phé bién hon so v6i céc qua trinh duge
diéu hoa bang lien hé nguge am tinh, ciing c6 nhigu qua
tinh sinh hoc duge diéu hoa bang lién hé nguoc dong
tinh, trong dé sin phim cudi cing lam ting te do qué
trinh sin xuat (Hinh 1.13b), Su dong mau khi bi thuong
a mot vi dy. Khi mach mau bi tn thuong, eée cau tric
trong mau duoc goi la cdc tiéu cu bait déu tap hgp tai vi
tri d6, Moi lién he nguge duong tinh dién ra khi ce chat
hod hoc do céc tiéu edu gidi phéng ra hap din mhiéw
iw khéc. Sau d6 cdc tiéu cdu bat déu mot qué trinh
‘ap han vet thuong bing céc sgi mau
Phuong thie lién hé nguge 1a phuomg thite diéu hod
pho bign doi véi su song & moi cap do, tir phan tir den
he sinh thai va sinh quyén. Céch diéu hoa nhwt vay [a
vi du vé suttich hgp lim cho hé théng s6ng tris nén to
ln hon rat nhiéu so v6i cach cOng dan thuiin cc thank
phan cia no.
HUONG MOT
Lien hé nguse
am tinh aun
Enzyme 1
cvarnoo| [i Ens?
de ché quay
= a
nam
{a) Lign hé ngugc. Con dang hos hoc ba giai doan nay chuyén
hoa chat A thanh chat D. Mai enzyme dic higu xic tac mot
phan ting hos hoc. Suttich lug sn phém cudi cung (0) dic ché
enzyme dau tién trong chudi phan ting, lam gidm qua trinh,
san xuat them D,
Lien hé nguge
duong tin
Sy du tha Z
ich thich
qua tin
(b) Lign he nguige duvong tinh. Trong con dung hos sinh hoc
dduge diéu hoa bang co ché lién he nguigc dang tinh, sin
ppham kich thich enzyme trong phan Ung, lam tang t6c 46
san sinh sn phim
A Hinh 1.13 Bigu hoa bing céc co ché lién hé ngugc.
[Ey 2195 thé xy ra. néu mat enzyme 2?
CNT
1. V6i méi mic do t6 chitc sinh hoc & Hinh 1.14, hay viét
mot cau 6 chtfa mife t6 chite “théip hon” nam tigp sau.
Vi dy: “quinn xa bao gém céc quin thé cia cdc loai khdc
hau, sOng trong mot Rhu vue xe dinh”.
2. Chii dé no trong s6 céc chi dé tren duge minh hoa
bing (@) gai nhon cia loa nhim, (b) nhan dng cay ti
mot té bio don Ig, va (c) con chim huit mat ding dugg
dé bay?
3, EEXRSEEXAR voi mdi chi dé thio luan 6 phan nay,
hay ldy mot vi dy chua duge nhc dén trong séch.
(Cau tr i €6 trong Phy luc A J
Mé du : Cac chi 8 trong nghién ciu sys6ngthich cho tinh théng nhat va da
dang cua thé gidi song
Danh muc ede chit dé sinh hoc thio luan & Khai niém
1.1 khong phai 1a tuyét doi; mot s6 ngudi c6 thé tim ra
danh muc ngin hon hoac dai hon thi cang hitu ich hon.
‘Tuy nhién, cdc nha sinh hoc nhat tri ring chi dé cot Idi
cciia sinh hoe 1a tién hod. Hay trich din 10i cia Theodosius
Dobzansky, mot trong sO nhimg ngudi sang lap thuyét tién
hod hién dai, “Khong cai gi trong sinh hoc ¢6 ¥ nghia ngoai
tritné duoc xem xét dudi énh sang cia s
Ngoai thang phan ciip vé kich c& tir phan tir én sinh
quyén cé tinh bao trim, sinh hoc edn nghién citu bao quai
sy da dang to Ién cita cae Jodi da timg song tren Trai Dat.
Loai Chi Ho BO
Ursus americanus
(Gau den chau My)
A. Hinh 1.14 Phan loai thé gidi séng. BE gidp 16
cchiic phan logi thé gidi sng rt da dang, céc nha sinh
hoc da phan loai cécloai vao céc nom r6i la Két hop,
vvao céc nhém réng han. Theo hé théng kinh dién cua
Linnaeus, cc loai c6 quan hé ho hang rat gén, nhu
gu bac cuc va gu nau, duoc xép vao cing mot chi;
4c chi duge nhom thanh ho, va cu tiép tue nhu vay.
Vi du bén Ia phan loai loai Ursus americanus, loai gu
den chau My. (So 6 phn loai thay thé khdc sé duge
thao lugn chi tiét 6 Chuang 26.)
12 CHUONG MOT —_Mé du Cac chi 6 trong nghién cu syséng
DE higu duge diéu khing dinh ciia Dobzansky, ching ta
fin thio luan xem céc nha sinh hoc nghi gi vé tinh da dang
to kind.
Phan loai thé gidi song
da dang 1a dae diém néi bat nhat cia thé gigi song. Cc
nh hoc d& xéc dinh va dat tén cho khoang hom 1,8 trigu
én nay, cA lodi dt duge biét bao gdm ft nhat 1a 6.300
ai sinh vat nhan so (sinh vat c6 cau thc 1€ bio nhan so),
100.000 loai nam, 290. 000 loai thu vat, 52.000 Lodi dong vat
66 xuomg song va | trigu loai c6n tring (chiém hon mot nita
ce dang sOng da biét). Hang nam, céc nha nghien ecu con
xc dinh them hang nghin loai. Ue tinh s6 loai la khong 10
Gidi Ndm, mot phn dugc
xc dinh boi kiéu dinh
duang cia cc thanh vien
cia né, nh loai nim nay
hap thy céc chat dinh
dung tir moi testing,
A Hinh 1.15 Ba siéu gidi cia thé gidi séng.
HUONG MOT
Nhom cdc loai thanh cdc nhom: ¥ tuéng co ban
Con nguési luén c6 xu hung nhém nhimg gi da dang thanh,
cde nhom dua vao nhimg dac diém gidng nhau cua chiing.
Vi du, c6 le ban da timg nhém b9 sttu tap cde nhac phi
theo nghé sf biéu dign. R6i sau dé ban lai nhém cae nghé
s¥ theo céc tigu chudin rong hon, nhu nhge rock, jazz va
nhac 6 dién. Tung ty nhu vay, vige nh6m céc loai gidng
nhau thanh cée nhém 1 diéu tr nhien doi véi ching ta
Ching ta 06 thé n6i vé nhimg con s6e va nhimg con bum
mac dit chting ta biét c6 nhiéu loai thuge méi nhom dong
vat dé, Tham chi, chiing ta c6 thé sp xép thinh nhém theo
tigu chudin rong hon, nhur cae loai gam nhdim (gém ca s6e)
va con tring (g6m ca buém). Phan loai hoc, mot nginh
cita sinh hoe am nhigm vy dat ten va phiin Logi cdc Lodi
~ xay dug trat ty slip xép cdc loai thanh céc nhém theo
cée chi tiéu rong dan len (xem Hinh 1.14), Ban sé duge
nghién citu so d6 phan logi nay ky hon & Chuong 26. Bay
gid, chiing ta tap trung vao gidi va siéu gidi - cdc dom vi
phan loai rong nha
Ba siéu gidi ctia thé gidi song
Cho dén vai thap ky trude day, hau hét cde nha sinh hoc
déng § v6i so d6 phan loai chia céc co thé s6ng thank ni
gigi: Thyc vat, Dong vat, Naim, Sinh vat nhan thye don bao
va Sinh vat nhan so. Sau d6, nhimg phuong phip méi nhut
so sdnh trinh ty DNA ciia cae loai khéc nhau, a din dén
vite phai dinh gid lai cdc chi tieu ranh gidi gitta céc gid
Cae nha nghién eu da dé xudt khoang tir siu dén hang
ti cic gidi. Tuy nhign, vi cude tranh luan tigp tue & mie
do gidi nen cudi cing da dat duge su nhat trf ring c6 thé
nh6m céc gidi thinh ba ciip 40 t6 chife cao hon duge goi
la sigu gidi. Ba siéu gidi d6 duge dat tén 1a Bacteria (Vi
Khusin), Archaea (vi khudin ¢6) va Eukarya (Sinh vat nhan
thye) (Hinh 1.15)
Cie sinh vat trong, siéu
idi Archaea va sieu gidi
Bacteria déu 1a céc sinh vat nhan so, Haw hét cdc sinh
vat nhan sola don bao va e6 kich thude hién vi. Trong hé
thong phan logi nam gidi, vi Khun va vi khuin e6 duge
Y. Gi6i Bong vat gdm cac sinh
vat nhan thyc da bao an cdc
sinh vat khac
gm cac sinh vat
da bao thuc hign
quang hgp - qua
tinh chuyén hoa
nang lugng anh
sng thanh nang
lugng hos hoc
trong thu an.
[Mé du Cac chi dé rong nghien cau sysing 13xép vao cling mot gidi vi ching déu 06 cau tric t€ bao nhan
so. Tuy nhién, ngay nay c6 nhiéu bing chimg ing hd quan
diém rang vi Khun va vi Khuiin ¢6 13 hai nhdnb rat kha bie
‘caia sinh vat nhan so ban sé duge biet nhimg khéc biet
& Chung 27. Ciing edn ¢6 bing chimg ching minh rang, it
nha thi vi khusin ¢6 cing e6 quan he ho hang gan gai véi eéc
sinh vat nhan thye hon 1a v6i vi Khun
Ngay nay, tat sinh vat nhan thye (sinh vat 66 eau
tnic t€ bao nhan thye) duge nhém thanh siéu giéi Eukarya.
ky nguyen ciia so d6 phan loai nam gidi, hau hét cae
sinh vat nhan thye dom bao, nhu nguyén sinh dong vat, cing
duge xép vao gidi “Protista” (gidi Nguyen sinh). Nhiéw nha
sinh hoe cn mé rong ranh gidi cia gidi Protista g6m ca mot
86 dang sng da bio, nhu tao bién ¢6 quan hé ho hang gin
‘6i mot s6 protist don bo. Xu hung phan loai gin day ka
phan nhé protista thanh mot vai gigi. Ngoai ede nhém sinh
vat nguyén sinh (protist), siéu gidi Eukarya con bao gém ba
igi sinh vat nhan thye da bao: cde gidi Thye vat, Nam va
‘Dong vat. Ba gigi nay phan bigt nhau, mot phn, béi phuong
thie dinh dugng cia ching. Thye vat ty sin sinh ra dugg va
cic thie an Khe bang cach quang hgp. Naim hap thy céc chat
inh dudng hod tan ti moi traémg xung quanh; nhiéu loa
nim phan huy cae sinh vat chét va cc chait thai how eo (nhut
14 rung va phan dong vat) ri hap thy cdc chat dinh dudmg tir
ce nguén d6. Dong vat kiy thie an bing céch tiew hod ~ an
10 Va phan huy cde sinh vat Khde. Tat nhien, ching ta
thude gigi Dong vat
Leng nhung cia
Paramecium.
Long nhung cia
Paramecium don
bao nay day co thé
bai trong nuéc hé
a1 um
Lat ct ngang m
Tinh thong nhat trong da dang ciia thé gidi song
Tuy thé gidi song rat da dang nhumg cing c6 tinh thong
hat 3 ret. G phn trén, chting ta di nhac dén bo xuong
ging nhau cia cde dong vat 6 xuong s6ng, tuy nhién,
nhimg dic diém gidng nhau cdn 15 hon & mic do té bao
va phan tt, Vi dy, ngon ngit di truyén cia DNA la chung
cho ede sinh vat rat khée nhau, nhur vi khusin va dong ¥.
Nhiéu biing chiing vé tinh thong nhat cdn thay 6 nhiéu dac
diém cau tao t€ bao (Hinh 1.16),
CChiing ta c6 thé gidi thich ban chait hai mat fa tinh thong
hat va da dang cia thé gidi sng nhu thé nao? Qué trinh
tién hod duge dién giai 6 céc phén sau sé minh hoa ca
nhimg dc diém gidng, khdc nhau trong thé gidi sng va
gidi thigu them mot chiéu khi sinh hoe: thai d
lich sit.
Charles Darwin va thuyét chon loc tu nhién
Lich sir ste sng duge ching minh bang hod thach va céc
bang chimg khdc fi thién tiéu thuyét vé sur bién déi cua
Trai Dat véi vo van dang song luon tién hod trai qua hang
ty nam (Hinh 1.17). Quan diem tign hod vé thé gidi song
eng duge chit ¥ hon vio thing 11 nam 1859, khi Charles
Robert Darwin cong b6 mot trong s6 nhimg cudn sich
quan trong va rt ¢6 ‘inh hung timg duge viet ra. Voi tieu
8 Vé ngudn gdc edc loai duge hinh thank béi chon loc
ne nhién, cudn séch cia Darwin da fa cudn sich bain kha
chay va nhanh chéng lam cho “Chi: nghia Darwin” tro nén
‘wong déng véi quan diém tién hos (Hinh 1.18).
Léng nhung véi cée
t& bao khi quan.
Cc 16 bao Iot ki quan
ela ngubi ob cc long
hung gi cho phéi sach
bing cdch cusn di lop
4 indy bly cdc ménh vun,
ong nhung nhin du6i
inh hign vi din
A Hinh 1.16 Mot vi du vé tinh théng nha
rong da dang cia thé gidi sng: cau trac cia long nhung &
sinh vat nhan thu, Long nhung la phan kéo dai ca té bao c6 chuic nang chuyén dong. Chuing c6 6 nhiéu
sinh vat nhan thy nhu Paramecium va nguéi. Tham chi cac sinh vat rat hac nhau cing c6 long nhung c6 cu
trac giéng nhau, déu c6 hé théng Gng tinh vi rit 4n tuong nhu thay t
14 CHUONG MOT Mé-diu:Cac chi dé trong nghién ctu syséng
rén anh lat cat ngang cua léng nhung,A Hinh 1.17 Bao béi vo qua kh. Nha Cé sinh hoc Paul
Sereno, Trung ai hoc Téng hgp Chicago than trong khai quat
xuong chan khting long & Niger.
Ong ring, cde lodi ngay nay xudt hign tir sy ké tiép nhau
ciia cae dang t6 tien. (Ching ta sé thio Iwan céc bang
ching tién hod mot cach chi tigt 6 Chuong 22). Darwin
201 d6 [a lich sir tig
nhat va tinh da dang ca sir sOng ~ tinh
thong nhat trong quan hé ho cdc loai Ia do hau.
CHUONG MOT
tinh da dang do e6 su bién
446i duge tién hod Khi cde
Jodi phan nhénh ti nig
16 tién chung (Hinh 1.19)
Luan diém 16m thet hai cita
Darwin 1a dita ra co ché
hau dug c6 bién déi, Ong
g0i d6 Ta cg ché tién hod
bai chon loc te nhién
Darwin téng hop th
thuyét vé chon loc tw nh
ita Ong tir nhimg quan s
ma tu chiing ching ¢6 g
méi_hoae ching c6 91 I
sau sé, Nhing ngudi khéc
A biét duce mot so manh
mdi khc nhau vé cde vain
dé kh6 hiéu ci
nhung Darwin lai biét ip
ghép cée manh méi nay
Véi mhau ra sao. On;
dau bing quan sat sau day tir ty nhién: Céc e4 thé trong
quiin thé ¢6 nhigu dic diém khée nhau, ¢6 kha nang di
truyén duge (trayén tit bo me dén con cai), Ngoai ra, quin
thé 6 kha nang sinh ra s6 con nhiéu hon nhiéu so véi so
6 thé sng s6t va sinh sin tiép. Véi s6 cd thé nhiéu hon
nhimg gi moi trugng c6 kha nang cung cp nén sit canh
tranh fa khong thé trinh khéi. Cuci cing, n6i chung, cic
Jodi déu thich tng véi moi trutmg song cia ching. Vi du,
nhimg con chim song noi céc hat ctimg Ia nguén thie an
chin 6 thé e6 mé rat khoe.
Darwin da nit ra cac ket luan quan sat d6 a di
dén thuyét tién hod cla minh, Ong cho ring, nhimg cé
thé v6i nhimg tinh trang di truyén thich hgp nhat véi moi
trudng cy thé sé c6 kha nang sGng s6t cao hon va sinh sin
nhiéu hon so v6i nhimg c4 thé kém thich nghi. Qua nhiéu
the he, ty lé cde e4 thé c6 nhiing tinh trang c6 loi ngay mot
tang dain trong quiin thé
tign hod
‘A. Hinh 1.18 Charles Darwin
thai ted,
A. Hinh 1.19Tinh théng nhét va da dang é ho Hoa phong lan.
Ba loai hoa phong lan rling mua nay la bién thé cia mot dang
hhoa chung. Vi du, méi hoa déu cé cénh hoa hinh m6i dé hap din
cic cOn tring thy phén va lam bén dau cho ching,
Mé du: Cac chi dé wong nghienciusyséng 1540 thai nang cb
thé mang nhing dc
diém nhat dinh.
@ auén thé voi nhimg,
ac diém ai truyén
kde nhau.
OTan s6 cdc dc diém
gitip tang cuting kha
nang s6ng sot va su
thanh dat sinh sn,
© cic 4 thé s6ng sot
sinh sn,
h 1.20 Chon Ipc ty’ nhién. Quin thé bo canh cting gia dinh nay s6ng 6 nai dat cé mau den do tro bui cia tran hoa hoan gan
ay. Bau tién, cdc cé thé cla quan thé dugc di truyén nhiéu mau sc khac nhau, ti: mau xém nhat dén mau den than, Nhing con chim
no cinh cing dang d6i d& dang nhan ra nhiing con c6 mau nhat
Tign hod dién ra khi c6'sy thinh dat sinh sin khong ging
nhau gitta cde c4 thé, giip cho quin thé thich nghi véi moi
true.
Danwin goi co che thich nghi tign hos nay 1a
tu nhién” vi moi truémg tur nhién “chon loc” dé nhan len
nhimg die diém nhat dinh. Vi dy tren Hinh 1.20 minh
hog kha nang chon loc tyr nhién “stra chita” lai nhimg bién
di di truyén vé mau sic ciia quan thé. Chiing ta cting th
cde sin phdm cia chon loc ty nhién trong nhimg cach thich
nghi cue ky tinh t& vé cach sng phi hop v6i moi trutmg,
cca nhimg sinh vat khée nhau trong nhing hodn cinh dc
biet (Hinh 1.21)
thon loc
(Cay tién hoa
Hay xem cau tric xuong
nh doi tren Hinh 1.21 theo cach
Khe, Nhimg chig thich nghi dé bay, thyc sur
cling ¢6 céc xuong, khép, day thin kinh va mach mau nh
chan tay cia céc sinh vat khiéc nhur tay ngu’i, chan true
cca ngua va chan chéo ciia c voi. Quai thye, chi trude cita
dong vat c6 vii Li bién di gidi phdu ciia mot bin thiét ke
chung ging nhur nhimg bong hoa tren Hinh 1.19 a bin
di ciia “loai hoa phong lan”. Nhing vi du vé cdc moi quan
hg ho hang nhut vay minh ching cho tinh thong nhat trong
sirda dang cia su song, dura Darwin dén quan diém vé haw
dug ©6 bign déi. Theo quan diém d6, tinh thong nhat vé
sii phdu chi dng vat e6 vi phan énh su di trayén cia cau
Inc tit tien ~ dong vat c6 v1 * tir d6 sinh ra céic
dong vat e6 vii khiéc. Si da dang vé chi trudc cita dong vat
6 vii fa do chon loc tu nhien, hoat dong qua nhiéu trigu thé
he trong nhimg hoan cinh moi tru’mg khée nhau Kam bién
d6i n6. Hod thach va céc bing chimg khac chimg minh cho
hai vé giai phdu, ting ho cho quan diém vé 16
tien chung cia cae dong vat c6 vi.
Darwin cho ring, chon loc ty nhien, nhs higu ting tich
y