Aa¨vq-7: wecixZ w·KvYwgwZK dvskb I w·KvYwgwZK mgxKiY
1.bs cÖ‡kœi mgvavb:
K. BC = ?
L. sin-1 AC + sin −1 BC = n‡j = ?
M. mgvavb Ki: sinx+cosx=tan2
mgvavb:
(K). Gi mgvavb :
BC= AB 2 − AC 2 = 1 − 2 sin 2 = cos 2
BC = cos 2
(L). Gi mgvavb :
sin-1 AC + sin −1 BC =
ev, sin-1 ( 2 sin )+sin-1 cos 2 =
ev, sin-1 { 2 sin 1 − cos 2 + cos 2 1 − 2 sin 2 }=
ev, sin-1{ cos 2 . 2 sin + cos 2 . cos 2 . }=
ev, sin-1{2sin2+cis2 }=
ev, sin-1{1-cos2 +cos2 }=
ev, sin -1(1)= ev, =sin-1 sin =
2 2
(M). Gi mgvavb :
ÔLÕ †_‡K cvB, =
2
sinx+ cosx=tan2
ev, sinx+cisx=tan 2.
2 2
ev, sinx+cosx=tan
ev, sinx+cosx=0 tan = 0
ev, sinx=-cosx
sin x
ev, = −1
cos x
ev, tanx=tan −
4
ev, tanx=tan −
4
x = n − ‡hLv‡b n Gi gvb k~b© A_ev †h‡Kv‡bv c~Y©msL¨v|
4
23. tan-1x+tan-1y+tan-1z GKwU ivwk|
K. ivwki cÖ_g `yBwU c‡`i †hvMdj wbY©q Ki|
L. y=x n‡j ÔKÕ †_‡K cÖgvY Ki †h,
−1 1 − x
2
2x 2x
2tan-1x=sin-1 = cos = tan −1
1+ x 2
1+ x 2
1 − x2
x + y + y − xyz
M. cÖgvY Ki †h, DÏxcKwUi gvb tan-1
1 − xy − yz − zx
mgvavb: cÖ`Ë ivwk = tan-1x+tan-1y+tan-1z
2.bs cÖ‡kœi mgvavb:
a cos +b sin =c
K. cÖ`Ë mgxKi‡Y a=b=c=1 wj‡L mgvavb Ki|
L. cÖ`Ë mgxKi‡Y a=1, b=2 Ges c=1 n‡j, mgvavb Ki|
M. cÖ`Ë mgxKi‡Y a I b †K wewbgq K‡i mgvavb Ki|
(K). Gi mgvavb :
hLb a=b=c=1
cos +sin =1
ev, cis2 +sin2 +2sin cos =1
ev, 1+sin2 =1 ev, sin 2
n
ev, 2 =n ev, =
2
(L). Gi mgvavb :
hLb a=1, b=2 Ges c=1 ZLb cos +2sin =1
mgxKi‡Yi Dfq cv‡k 22 + 12 = 5 Øviv fvM K‡i|
1 2 1
cos + sin =
5 5 5
ev, cos cos +sin sin =cos
1 2
awi cos = I sin =
5 5
ev, cos( - )= cos
ev, - =2n
1
ev, =2n + [ †hLv‡b n z = cos −1 ]
5
(M). Gi mgvavb :
cÖ`Ë mgxKi‡Y a I b †K wewbgq K‡i,
b cos +a sin =c.....(i)
mgxKi‡Yi Dfq cv‡k B 2 + a 2 Øviv fvM K‡i cvB,
b a c
cos + sin = .....(ii)
b2 + a 2 b2 + a 2 b2 + a 2
b a c
awi cos = sin = cos = I
a +b
2 2
a +b
2 2
a + b2
2
myZivs(ii) bs †_‡K
cos cos +sin sin =cos
ev, cos( - )=cos
ev, - =2n
b
ev, =2n + ‡hLv‡b n z I =cos-1
2
a +b
2
c
Ges =cos-1
2
a 2
+ b
3.bs cÖ‡kœi mgvavb:
‡`qv Av‡Q, cox3x + cos 2 x + cos x = 0
K) wecixZ w·KvYwgwZK dvskb I gyL¨ gvb Kx ?
L) Dc‡iv³ mgxKiYwUi mvaviY mgvavb Ki|
M) e¨ewa‡Z mgxKiYwUi mgvavb Ki|
(K). Gi mgvavb :
cos dvskb‡K cos = x Øviv msÁvwqZ Kiv n‡j, cos −1 x = A_©vr cos †K w·KvYwgwZK dvskb ejv n‡j cos −1 x
†K wecixZ w·KvYwgwZK dvskb ejv nq|
awi sin = x ev, = sin −1 x.
‡Kv‡Yi ÿz`ªZg mvswL¨K gvb‡K abvZ¥K ev FbvZ¥K hvB †nvK bv †Kb, .. Gi gyL¨gvb ejv nq|
‡nvK bv †Kb sin −1 x. Gi gyL¨gvb ejv nq|
(L). Gi mgvavb :
‡`Iqv Av‡Q, cos x + cos 2 x + cos 3x = 0
ev, (cos x + cos 3x ) + cos 2 x = 0
ev, 2 cos 2 x cos x + cos 2 x = 0
ev, cos 2 x(2 cos x + 1) = 0
nq, cos 2 x = 0 A_ev, 2 cos x + 1 = 0
ev, 2 x = (2n + 1)
1
ev, cos x = −
2 2
2
x = (2n + 1) ev, cos x = cos
4 3
2
x = 2 n
3
2
wb‡Y©q mgvavb: x = (2n + 1) ,2nr , n Gi gvb k~b¨ A_ev c~Y© msL¨v|
2 3
(M). Gi mgvavb :
2
ÔLÕ †Z cÖvß mgvavb x = (2n + 1) ,2n
2 3
hLb, n Gi gvb k~b¨ ev Ab¨ †Kv‡bv c~Y© msL¨v|
2 2
hLb, n = 0 ZLb, x = ,− ,
3 3 2
3 8 4
n = 1 ZLb, x = , ,
2 3 3
4 8
n = −1 ZLb ,− ,−
2 3 3
2 2
wbw`©ó mxgvi g‡a¨, x = ,− , ,− ( Ans.)
2 2 3 3
4.bs cÖ‡kœi mgvavb:
K) sin −1 †KvYwU wPwýZ K‡i GKwU bgybv wÎfzR AuvK|
1
4
L) cos sin −1 Gi gvb wbY©q Ki|
1
4
M) sin sin −1 + sin −1 Gi gvb †ei Ki|
1 1
4 2
(K). Gi mgvavb :
1
awi ABC wÎfz‡Ri ACB = sin −1 n‡j AB = 1 GKK Ges AC = 4 GKK|
4
BC = AC 2 − AB 2
= 4 2 − 12
= 16 − 1
= 15
BC = 15 GKK
(L). Gi mgvavb :
1 15
sin −1 = cos −1
2 4
1
= tan −1
= cos ec −1 4
15
4
= sec −1 = cot −1 15
15
1 15
ÔKÕ n‡Z cvB, sin −1 = cos −1
4 4
1 15 15
cos sin −1 = cos cos −1 =
4 4 4
1 15
cos sin −1 =
4 4
(M). Gi mgvavb :
1 1
sin sin −1 + sin −1
4 2
1 2 2
1 1 1
= sin sin 1 − +
−1
1 −
4 2 2 4
sin −1
x + sin −1 y = sin −1 x 1 − y 2 + y 1 − x 2
1 3 1 15
= sin sin −1 . +
4 2 2 4
3 15
= sin sin −1 +
8 8
3 15
= +
8 8
3 + 15
=
8
1 1 3 + 15
sin sin −1 + sin −1 =
4 2 8
cÖ¨vKwUm Ask: m„Rbkxj cÖkœ:
m„Rbkxj cÖkœ-1
−1 −1
`„k¨Kí-1: tan c + tan y GKwU w·KvwYwgwZK wecixZ dvskb|
`„k¨Kí-2: 3 cos x + sin x = 1
K. tan −1 (− 1) Gi gyL¨ gvb wbY©q Ki|
1 2 1 3
L. x = , y = n‡j cÖgvb Ki †h, `„k¨Kí-1 Z_¨wUigvb cos −1
4 9 2 5
M. `„k¨Kí-2 Gi mgvavb wbY©q Ki hLb 2r x 2
m„Rbkxj cÖkœ-2
2| m = tan−1 x + tan−1 y + tan−1 z
K. tan −1 + tan −1 †K U¨vb‡R›U Gi wecixZ w·KvYwgwZK Abycv‡Zi mvnvh¨ cÖKvk Ki|
5 5
7 8
1
L. x = ysm2 A; y = cot A Ges z = cot 3 A n‡j m wbY©q Ki|
2
M. m = n‡j †`LvI †h, xy + yz + zx = 1
2
m„Rbkxj cÖkœ-3
3| sin −1 x + sin −1 y + sin −1 a = p
K, sin −1 + sin −1 †K mvB‡bi wecixZ w·KvYwgwZK dvsk‡b cÖKvk Ki|
3 8
5 17
L. x = − cos ; y = cos 3 Ges z = 0 n‡j wbY©q Ki|
M. p = n‡j cÖªgvY Ki †h, x 1 − x 2 + y 1 − y 2 + z 1 − z 2 = 2 xyz
m„Rbkxj cÖkœ-4
4| wecixZ w·KvYwgwZK dvskb f (x ) = tan −1 x
1
2
K. f ( 3 )wbY©q Ki|
1 + x2
L. †`Lv I †h, f (x ) = cos ec −1
1
4 2x
1− x
M. f (x ) = tan −1 n‡j x wbY©q Ki|
1+ x
m„Rbkxj cÖkœ-5
5| cos − cos 7 = P hLb GKwU w·KvYwgwZK dvskb|
1
K. cos 7 = n‡j wbY©q Ki|
2
L. P = sin 4 n‡j mgxKiYwU mgvavb Ki|
1
M. †jLwP‡Î‡i mvnvh¨ mgvavb K‡i wbY©q Ki hLb P = sin − cos 7 + hLb −
2
m„Rbkxj cÖkœ-6
6| GKwU wecixZ w·KvYwgwZK dvskb: sin x + sin −1 y−1
GKwU w·KvYwgwK mgxKiY: 2 sin 2 x = 3 cos x
K. †`LvI †h, cot cos −1 sin tan −1 x = x
L. hw` dvskwUi gvb nq Z‡e cÖgvb K‡iv †h, x 1 − y 2 + y 1 − x 2 = 1
2
M. 0 x 2 e¨ewa‡Z mgxKiYwUi mgvavb wbY©q Ki|
m„Rbkxj cÖkœ-7
7| f ( ) = 3 sin − cos
g ( ) = cos − cos 7
4 5 27
K. ‡`Lvq †h, cos −1 + cot −1 = tan −
5 3 11
L. f ( ) = 2 n‡j − 2 2 e¨eaw‡Z Gi gvb wbY©q Ki
M. Gi †Kvbgv‡bi Rb¨ g ( ) Gi gvb sin 4 Gi mgvb n‡e|
m„Rbkxj cÖkœ-8
8| `„k¨Kí-1 : f (x ) = sin −1 x
`„k¨Kí-2 cox + cos 2 x + cos 3x = 0
K. f (x ) + f ( y ) = n‡j †`LvI †h, x 2 + y 2 = 1
2
L. `„k¨Kí-2: Gi mgxKiYi mgvavb Ki|
M. †`Lv I‡h, cos t tan −1 cot f (x ) = x
m„Rbkxj cÖkœ-9
9| `„k¨Kí -1 f ( ) = sin cot −1 tan cos −1
`„k¨Kí-2 g ( ) = 2 cos 3 − cos − co5
1 2
K. †`Lv I †h, sin −1 + cos −1 = tna −1 2
3 3
L. n‡Z †`Lv I †h,
M. g ( ) = 0 n‡j Gi gvb wbY©q Ki|
m„Rbkxj cÖkœ-10
10| f ( ) = tan −1 , g ( ) = cos −1
K,. †`LvI †h, f ( x ) = g
1 1− x
2 1+ x
a −b b + a cos
L. †`LvI †h, 2 f tan = g
a+b 2 a + bcoas
M. x Gi †Kvb †Kvb gv‡bi Rb¨ f (x + 2) + f (x − 2) − f = 0 n‡e?
1
2