Veni Türk y. 3, S. 5, Ocak-Haziran2011,s.

7·27

VE

MehmetTörenek*
F
Özet: ile yer bazen kopmaz Bunun örnek-
leri çok fazla En bilinen ve öne ise Tevfik Fikret ile
ve hatta muhalif kendisinin ve
son bir müddet öylesine ki 1
ölümünden sonra da bu yer, muhalif uzun müddet sembol mekanla-
Bu bu ve süreci konu edinmektedir.
Anahtar kelimeler: Tevfik Fikret, Servet-i Fünun, Robert Kolej,
Cedide Müzesi.

AND

Abstract: Sometimesunbrokenlinksform between the writer and the place he lives, but
examplesof this are not so many. The most significantand well-knownone is the one bet-
ween TevfikFikretand (the house of TevfikFikret).The poet's life, poetry and his
thoughts even his dissidentattitude so much identifiedwith
1 he had built and lived
the last days of his life, that after the poet's death the placebecamesymbolicof dissidentat-
titudefor a Iongwhile. This articleis about that relationshipand process.
Keywords: TevfikFikret, Servet-i Fünun, Robert College,Museum of
Cedide.

dönemde eseri, ve konumuyla efsane olan, etra-

bir hayranlar Bu etki, eser-
den, özelliklerinden, hatta kaynaklanabilir. O topla-
yönlendirici, hatta koruyucudur. dillerde
söyledikleri hikmet, keramet olur.
Bu konumu elde etmenin ilk biri muhalif
dönemin devlet erkine alma

• Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyah Bölümü.

7
 MEHMET
TÖRENEK

öne onu ilk nedendir. Toplumlar bu

leri ya basar, yüceltir yahut da mahkum
eder. Bunun ölçüsü de toplumsal muhalefetle
bu söz konusu bir delilik, bir
olarak bu bunun altya-
yine toplumu etkileyen çevreler destek o
zaman içerisinde büyür.
Bizde bu ilk kazanan Kemal olur. Onun ismi
1863-65'lerden itibaren öne O da ilk bu mu-
halif atar. bu etkilemenin ilk
Sonra, muhalif sürdürme, yeni kendini unutturma-
ma Sanat edebiyat buna arkadan gelecek eser-
ler destek verecek, bir yerden sonra yerini eser
Burada da bir ikilem Kimi muhalifler hep eylem ola-
rak sürgünler, hapisler ama bu Böyle-
ce onun daha çok eylemiyle olur. Sanat edebiyat dün-
ise sürekli eylem olmasa da eserlerle bu sürdürülür
ve eserler muhalif manifestosu gibi eylem de-
vam ettirilir.
Kemal' den sonra bu bir
Tevfik Fikret'tir. O, bu muhalif ve
ken birçok Kemal'le Bun-
lardan biri, onu Abdülhak Hisar' Onu
özellikle sonra
manzumeleri nedeniyle böyle bir
ma yapar ve ortaya medeni cesaret nedeniyle "yeni bir
Kemal gibi bir der.1
Bir edebiyat tarihçisi olan Habip de benzer bir yolu seçer;
ancak o Kemal'den yana
"Kemal'iFikret'ten daha çok seviyomz. O, bize daha ve bizim daha
içerirnizdedir. Fikret'in cemiyete müsbetten ziyade menfi; Ke-
mal'ln cemiyet için, menfiden çok ziyade müsbettir." 2

Kemal'in Cezmi Vatan yahut Silistre

piyesi bu türden görev eserlerdir. Ve onun bu öncülük gö-
revi, hürriyet önderi e kadar de-
vam eder. Sonraki bir gerileme söz konusu
olur. Fikret'in ismi ise, Malumat1a birlikte ve özellikle Servet-i Fü-
nun'la öne Bu dergi çevresinde hem yeni bir edebi-
yat ortaya koymaya hem de muhalif edebiyattaki

8
 TÜRK

cephesi olurlar. Servet-i Fünun' un yeni edebi daha Avrupai' bir

edebiyat ortaya koyma, gelenekten koparma bi-
çimlenir. Bunu ortaya gibi, eserlerinde
de ilke edinirler.
Muhalif ise, dergi çevresindeki dostluklarla Yöne-
tim yönetim ortak özellikleridir.3 San-
sür ve takipler nedeniyle eserlerinde
kendi bir bütünlük bir
kenetlenmeyi Fikret ismi de, Servet-i Fünun çevresindeki
bu birliktelikte Eylemden çok muhalif ve bir top-
lu hakim
Fikret'in olarak öne ve
olur. Önce "Sis" yapar. Yönetimin takibi, gizli faali-
yeti, gizli aksiyon bu efsanenin büyümesine hizmet eder. Onu
daha sonra "Tarih-i takip eder. Bu iki eserde yö-
netime, onun sahip güç çerçevesinde toplumsal
ve dine zaman içinde bu yüceltilmesine, ay-
bir hüviyet zemin Çevresiyle
koparan, suskun bir muhalif olarak dikkatleri üzerine çeken Fik-
ret'in çekilmesi de bu olur. Daha önceden
yan münzevi onun olarak önemsenmesinde bir di-
önemli etkendir.
Bu noktada öne bir husus, Fikret'in birlikte
yer kop-
maz bir ilginin var bilinmektedir. bu özellik
hiçbir görülmeyen bir Fikret'le
kurulur. bir hücre, bir mabed, bir türbe kaza-
mr.4 Onun yüceltilmesi öncelikle Fikret'in ilgilidir. Sonra
eseri ve tesiri gelir. Bu a sözünü etti-
ilginin ortaya önemlidir.
Gerek Servet-i Fünun devresi ve gerekse titiz,
ilkeli, hassas, dürüst karakteri de isminin öne etkilidir. Ar-
ondan bahsederken karakter özelliklerine yer vermekten
kendilerini alamazlar. Hatta bunu o yaparlar. Bu konuda
söyledikleri dikkate
Fikret'in hasta günlerde "Tevfik Fikret"
onu göklere Cenap, necabeti için
bilmem Tevfik Fikret'in daha yüksek bir buluna-
bilir mi?" diye tercih eder.

9
 MEHMET
TÖRENEK

"Onun ruhundaki büyüklük ancak devrindeki bi-niha-

ye hahra getirir. Ne diyorum? Devlet-i Osmaniye
hiç bir devlet o ruh kadar kesb-i vüs'at ve sabahat O belki bütün
mehasin-i zeminden daha güzel ve belki bütün semadan daha mür-
tefi' ve daha vasi' dir.
Tevfik Fikret büyük, büyük, en yüksek pek büyük bir

Ölümünden sonra içinde yine en övücü sözler kendi

çevresinden gelir. Servet-i Fünun dergisinin sahibi Ahmet on-
dan bahsederken insanüstü yüceltmekten- kendini
alamaz. "Onda her mütekamildi. Kendisi güzel çehresise-
vimliydi ve heybetliydi... " dedikten sonra övgüsünü; "dünya yüzünde
kadarsert ve düzgün prensip idi. Onun tasavvur ve
tahayyül dürüst gibi
sözleriyle sürdürür. Onun; "hassas,temiz, lekesiz ve kaçarbir
ruhu" belirtir.6
Benzer Halid Ziya da dile getirir:
"Misafirlerini kabul etmekte, öyle zarif ve kadar
öyle bir hali ki onun bu mahrem hayahna girmek bir lezzet olurdu;
fakat lezzet onun idi. Her çevrildikçe bir ale-
me sürükleyen bir resim gibi dakikadan dakikaya mevzu-
lar ve en bile dönmesine çekerek
adeta bir dans içinde döndürürdü." 7

Hüseyin Cahid ise daha çok karakter özelliklerine dikkat çeker:

noktalarda çok titizdi, çok hassas idi. adeta bir zahit ha-
isterdi. Ahlak ve iyilik bir peygamberdi. Bu noktada
h ve belki bu bir kusurdu. Fakat Fikret bütün bu biraz gayr-iinsanibüyüklük-
lerini, insani zaaflara merhametsizce müsaadesizliklerini o kadar o
kadar candan ve affettirici bir surette ki tenkitlerinin tadanlar
bile Fikret' e

EV
üzerinde böylesine etkileyici bir hayat
süren Fikret, çabuk titiz, prensip sahibi onda
nefret ve sonraki çevresinden kop-
maya, daha çok içine kapanmaya Galatasaray Sultanisi'nde
(1894) olaylar, onu Hisar'a
mecbur eder. evli olan Fikret, yengesi-
nin ölümü üzerine yengesinin annesi
o için verilen

10
 TÜRKEDEBiYAT!

Servet-i Fünun'un onun yönetiminde

da bu Robert Kolej çevresiyle bu
lar. Bunda Kolej muallimi Panaretof Efendi'yle önemli
bir etkendir. Böylece gibi, Kolej' de Türk-
çe üzerine deki derslerini de tamamen
Kolej çevresiyle kendini
sonra, Kolej'in hemen bir alarak
kendisinin evi yapmaya koyulur. 9
1905'tir. bir içerisinde Feridun Ni-
gar'dan alan Fikret'in bu yere ilgisi, devre-
de bu yeri Fikret'in çok
buraya seyrettiklerini söyler. 10
bir ev kurmak bu epeyce ol-
o Paris'te bulunan Neyyir'e bir mektup-
tan da
bir ev yapmak son zamanlar bende en anüd bir
fikr-i sabit hükm etmeye Bazen o kadar ve
ediyor ki hiçbir

seçilmesinde gelen etkenin tepenin tabii konu-

mu söylemek mümkündür. sonra kale-
me bir mektupta ifadesi, onun bu yere
ilgisini göstermesi önemlidir. Robert Kolej' de ders
vermekte böyle bir tercihte bulun-
da önem evin nok-
tadan ve bütün görünmektedir.
rencisi ve daha sonra mesai olan Salih Nigar Keramet de
onun bu dikkat çeker:
"Hisar gibi, ve adeta bütün güzelliklerini
birden kucaklayan' yerini Fikret'in tam gönlünce bir yuva-

evi yaphktan sonraki günlerde pencere önünde saatler

belirtilir. onun sabahlar erkenden kalkarak güne-
14
söyler. Ancak her konu gibi bu yer seçi-
mi de yorumlara konu
Bu durum da ifadeye yüceltme,
büyük anlamlar verme ilginç örneklerinden-
dir. Serol Teber, o günün
da tek olan Robert Kolej'in hemen ba-

11
 MEHMET
TÖRENEK

hatta üzere ça-

da okulun bahçesine bir köprü der.IS
ise bir cepheden bakar. sona Fikret öv-
güsü olan eserinde, bu yeri Fatih'in ile yönüyle
bulur:
Fatih'ine, ve fikrin fatihi kadar bir daha
Biri bir büyük biri de bir büyük eseri olan iki
abideyi biraz daha

Fikret'in ev kurma, onu planlama daha

eskilere gider. Servet-i Yeni Zelanda, Mani-
sa olarak uzaklara gitme içinde
17
günlerde de Fikret yine aktiftir. Özellikle Manisa' daki git-
me söz konusu günlerde heyecanla hemen kaleme
"güzel bir söyler Hüseyin Cahid:
"Ortada ve zemin ibaret büyük bir salon. hem
oturma hem yemek vazifesini görecekti. kenarda iki birer cenah
yatak edecekti. Fikret, salonumuzu bile

Uzun süre hayalde bir ev olarak

Kayalar önünden yolun
solunda, Robert Kolej'in Ev, zemin
iki kat üzerine Zemin kat, yemek mutfak,
ve kilerden ibarettir. Çok büyük olan deni-
ze bakan ve rastlayan penceresini, ke-
düzelttirmeden bir gibi ve bu
pencereye penceresi Birinci biri gi-
biri de servis veya bahçe olmak üzere iki bulun-
denize bakan ve salona
Servis güney ve ikinci kata merdiven
ile zemin inen merdivenin bir hole
kat oda ve bir banyodan ibarettir. güney
ile denize bakan dolanan tahta bir balkon
tam üzerindeki oda Fikret'in oda-
Bu arka tarafa bakan yer alan bir evi
Kolej' e bir köprüye Binada zemin kattaki yemek
birlikte bir salon ve dokuz oda mevcuttur. 20

12
 TÜRK

gibi, bahçesinin da Fikret kendisi yap-

Ancak büyük düzenlemelerden çok,
bozmamaya özen Bir mimar olan Cevad
bahçesini muayyen bir sisteme göre kendi zevkine
göre söyledikten sonra, dikkatini çeken
le belirtir: "Bahçesinisüslemektemevkiin vaziyetinden istifadeede-
rek kabul ettikleri bir tarza bir nevi ']ardinAlpin- Ka-
bahçe'vücuda Sonra bir set üzerinde bulunan
havuzun cephesine gelen kayaya kendi söyleye-
rek birinci verir: 22

Ey sen ey kitabe-ijengfn-i kün-fekan

Bir heykel-iBülhevli
seyr-i hilkat edersin,
Ettin mi bari sen o büyük iktinah?
Sen bari sen ey kalb-izf-huzur,
Hep yüreklerin neye alemde ü sur? 23
Fikret'in, bir söyleyen Hik-
met, bir papatya ile onun belirtir.
Onunla ilgili ve gezintilerini bir kayaya 'Ne
güzel!' bir dikeni kaç keregördük." diye-
rek onun tutkusundan bahseder. Sonra; bahçesindede yal-
bir kaya, bir Ebülhevl Fikret kendi sfnesinden kopan birferya-
bu O kaya onun ruhu kadar idi. Et-
süzülerek içinde nilüferlerbesleyenmini mini billur kat-
relerin görmek onun için bir ruhanf idi.
O beraberoturur; emellerini,sevgileriniberaberdinler-
dik. Bazen o beraberrenk verirdik." der. 24 ise, bu ka-
yayla ilgili olarak; "Fikret, bu kendisine
bir kütüphane istiyordu. 'Ölünce de beni oraya gömerler!'di-
yordu." sözleriyle onun ilgisinin bir nakleder. 25
Fikret evin içini de kendi zevkini tablo-
lar, biblolar, vazolar ve levhalarla bir gibi
26 de, onun zevkine ve göre
bu ilginç benzetmelerle tasvire "Rengarenk
gotik mabedleri Sade, çiçek hafif ta-
Yunan evlerini dedikten sonra, bahçesinden
layarak her yeri, her bir tasvir eder:
yan' Fikret, Fikret,

13
 MEHMET
TÖRENEK

Fikret, intihab eden, bahçesinin çizen Fikret, ru-

hu, her Fikret'tir."Odalardaki küçük
ile ilgiler kurarak devam eder:
"Cidden bu adam ev Her birer isim Me-
sela salona girilecek bürülü,
bir pencere Ona penceresi Bahçeden na-
sedlere eski zamanlardaki gibi kayalar içine sedirler üstüne
koyup parçalardan masalar, kanapeler ile diki-
li üç narin servi Onlara 'Les Trois- Graces' diyor. Salonun yamdaki kü-
çük odaya üçü Anadolu üçü de Beylerbeyi ve
pencere

Yakup Kadri de Yahya Kemal ve Tevfik'le birlikte a

bir ziyareti evin içinin dekorundaki
üzerinde durur:
"( ...) o kadar epok o kadar özel ve özgün bir üslup ki, Fik-
ret'in buraya girdikten soma, ve da-
ir her edilemezdi. Zira, bu salt kendi zevkinin, da-
ha kendi fantezisinin, kendi eliyle bir dekoruydu ve bu de-
korun her sanki, Cedide gibiydi."28

Salih Nigar evin mimari ve var olan

güzellik ve estetik
"Fikret, nerede sade tabiat
elinden kadar, sanat güzellikleri de Onun evi, hele
ve oturma her zaman ve garp nefis eserleriyle bezen-
bir güzellik halinde idi. Fakat Fikret en ziyade' bu yeri-
ni kendi kendi kendi kendi
içini tam kendi zevkince bir gü-
zellik ve sanat abidesi ve mabedi haline getirmekle en çerçeve-
yi

Fikret burada, ölümüne kadar, dokuz

onun inziva O, bir "münzevi" olarak ve
tercih sö-
zünü seçilme ve yüceltilme bu 1908
bir müddet terk ederek
soyunursa da bu uzun sürmez. 6 Ocak 1909
tarihinde Mekteb-i tayin edilir. Bir
devam eden bu görev da, ke-
sin 25 Mart 1326 / 7 Nisan 1910 tarihli dilekçesi iledir. 30 Bu
tarihte yeniden a ve Kolej' deki
derslerine

14
 TÜRK

Özellikle 191O'larda yeniden a za-

manda muhalif öne bel-
li çevrelerce onun yüceltilmesi bir önem O, san-
ki politikadan da, sürdürülen hayattan da el
içinde olma, ister istemez kirletmektedir. Bir
olan da bundan bu durum, yine
imkan verir. Herkes bu çekilmeyi ne-
denlere Serol Teber bu Walter Benjamin'in
ve onun Nazi Paris kent
Munis Faik ise bu
bir ülkeye çekilme, ayn bir devlet olma ile tutar.3 2
Keramet Nigar, yine o 9 1911'de Viyana' dan
mektupta; "Ben eminim ki sizi tedaviedecektir.Onun
mevkiimevcudiyetinizi kadar eden bütün
maddirutubetin, manevi küflerinfevkinde bulunuyor." der.
bir" hüsn ve ilham" yeri da mektubun içinde ay-
belirtir.33
Ali Karni, dergisi için onun meziyetlerini
sonra; "Kendisi bir kadarmasum bir hayatya-
O hayal-ara siifiyetindenbir cifeyebakargibi dünyaya bakar-
Kirlenmemekiçin oradaninmek hükmolunabilirdi."der.34
Yusuf Akçura, Fikret'in birkaç gün sonra Türk Oca-
bir konferansta, Fikret'in yük-
sek pencerelerinden levhalarseyretmeyi, tuzlusuna,
temizine pisine yükseltmeye
bu onu bir tarik-i dünya gibi"
söyler. Fakat kalmaya sonra Fik-
ret'in geçimsizliklerinde, kabul et-
belirterek bunu onun Bu kavramdan ha-
reketle en büyük idealist olarak görür ve Fikret'le kar-
onun da gibi bir muhabbete sahip oldu-
öfkesinin ise muhabbetten belirtir. 35
Ali Naci de Ziyaret" Fikret'in ölü-
münden sonraki oraya bir ziyareti Söyledik-
lerini daha bir için, tepeye an-
dan itibaren gördüklerini ve birbiriyle ver-
meye Sonra bahçesindeki ve o da evi tema-
eder: bu evi, Fikret'in en güzel okur gibi bir haz içinde
ediyordum.Hissi ve mümtaziyetin hat ve renk suretindeki

15
 MEHMET
TÖRENEK

tecellilerinigösteren önündesanki birfüsuna giriftar idim."

Bu kirlerinden, için te-
peye küçük 11

leri küçük görmeye sonra,kendini fevkinde telakkieyle-

memek kabilolabilirdi?"sözleriyle ifade eder. 36
Hikmet Feridun ise, bir yönüne vurgu yaparak cemiyete
evinin yönetim içini bir yer ol-
bu adeta bir "dedikodu Fik-
ret'in yönünü bilenlerin oraya dedikodu ve
bu "dost hediyesi" ile onu memnun
gerçekte her gün bir daha zehirlediklerini belirtir.3 7

SEMBOL MEKAN OLARAK AN

öncesi de, da muhalif karar-
gah Öncesinde suskun ve sakindir.
yet'le birlikte birden hareketlenir. Abdülhak
ilan günlerde Fikret'in "günler ve
gecelerce" söyler.38 Hikmet ise, birinci, ikinci ve
üçüncü günü ve gecesi bu Haluk ya-
belirtir. 39
bir yeni inziva devrest sosyal içerikli
irlerin arka arkaya söylemi
bazen daha çok da öfke dolu bir tercih edilir
tur. Arka arkaya yeni gelmekte, her tepkiler uyan-
bu devrede biri olan "Dok-
üzerine, cephe ve Fikret aley-
hinde Servet-i Fünun dergisi ise Fikret'e taraf
olur ve küçük bir notla bu protesto duyurur. Ah-
met Fikret'in edebiyata ve Servet-i Fünun' a
hizmetlerinden bahseder. birçok
isim Fikret' e desteklerini bildirir.41
bu zamanda bir edebiyat mahfilidir. Gelen
ziyaretçilerle edebiyat ve toplum meseleleri ele
lendirmeler Hikmet bu "Cuma günle-
ri muayedemizdi.Bütün samimiyet,safvet
le muhitine sözleriyle
verirken, bu toplanblara kimlerin belirtmez. "O gece-
ler fikri, edebi, hakikati söyleyelim, biraz da ziyafet geceleriydi."
sözleri de ona aittir. Hatta bu Fik-

16
 TÜRK

ret'in bir davetiye ile bunu temine da ekler. Bu

lardan birinde de Abdülhak Hamid'in eserlerinin
güzel baskllar kütüphanelere
dan Bir Hamid'in de davet edilerek
ber'in da temsiline karar yine o dile getirir. 43
in göre ise, son mer-
kezinin bir mecmua
"( ...) Yakup Kadri gibi, Yahya Kemal, Ahmet gibi, sürgünden döndü-
rülmesi için Refik Halid gibi taze gençleri bir ara-
ya o yeni bir sanat ve bir hakikat
söyledi.
Öyle bir mecmua ki, rehbersiz zorba kuvvetlere hakikat diye boyun
gençleri etsin. benim hakikat mücahede ede-
cek temiz, cesur gençlerindir. Öyle olmak, ayan olmak emeliyle, hakikat
sözünü emellerine kalkan edinerek bilakis her zorba kuv-
vete, her tahakküme fikir mücahede edecek gençlerindir.
Gelsinler, burada Ben getire-
yim. Onlara sevineyim. Belki o vakit kuvvet bulur, Zira
tükendim."44

Fikret bu mekanla ve orada birçok etkin-

her ilgilenmesi,
mutlu saatler de söylenebilir. sonra
la bir Haluk Fikret de burada çok
mutlu saatlerce koltukta ve sahilleri
bazen de bu seyrin balkondan yine saatlerce
nü belirtir. 45
Fikret kendisini o kadar ki,
de de onun bahçesine gömülmek ancak bu uzun
mümkün Tevfik ölümünden önce kendisine
vasiyetlerde bunlardan birinin de bahçedeki
belirtir. cena-
zesinde, Robert Kolej talebesinden on ile birkaç samimi
dostunun ve
falan da gelmemesini "Mütevaffa-
bu arzusunu Mustafa Bey'e de o, bah-
çeye Böylece cenaze da
bir kafile ile Eyüp defnedilir. 46
bilinen özelliklerinden çok, üzerinde durmak iste-
yönü, ona biçilen manevi Gerek Fikret'in oturdu-
gerekse sonraki günlerde hep bir yü-

17
 MEHMET
TÖRENEK

celtme, söz konusu olur. ve tertibinde

gibi, misyondan hareketle de bir hüviyet ka-
zanmaya oraya bir ziyarete gi-
derken ifade eder:
bir tepe üstünde, maddf bir mutekif
ömrü süren eski, eski kahinlerden birinin mabedine Sade,
fakat nazfrsiz bir bulunan bahçenin ince kumlu biraz
... ) Mehib Hisar arkamda tepede
pencerelerinin kanarya rengi Hisarlar esmer du-
bütün cephesini kavrayan balkonuyla ruhuma bir ulviyet veriyor. Ken-
dimde mabede giren bir mütevazi duyuyorum. Dar ve meyilli patika
beni yordu. Fakat her sonu böyle

Hasta günlerde evinde ziyaret eden Cenap ise, o

günkü izlenimlerini döker:
"Kendisinde yegane hal bizim yegane merdüm-
idi. O sanki bir ruhdu, tarik-i ictimaiye idi.
ictimaiyenin fevkinde bir oradan hiç inmek istemezdi.
la memlu bir bulut gibi Hisar tepesine Orada senelerden beri
bulutlara bir zeka gibi O irtifadan bizim küçüklüklerimi-
zi daha küçük görüyordu. Biz Fikret için bir manzara Huzurun-
da bahsedecek Fikret ellerini iki paravana yüzüne tu-
tar, 'o, cehennem!' derdi. Bosforun sahilini yalarsa vuku-
at da öylece Fikret'in temas ediyordu. Bizim tarihimiz;e onun
ara ancak hamiyet ve merhameti inerdi. bir küçük
'Fikret' idi. orada yari ile yavrusu bir
velf tabiatti. 'sanat' dan istemezdi. Fikret o öy-
le uhrevi bir hayat geçiriyordu ki, bir haneden ziyade bir türbe
tu. Oradan ara birer Fikret'in suud ederdi."48

bu misyonlara ilaveten, bir de söz konusu

her gireni söyler ki, bu olsa olsa tezimizin konusu
olan muhalif aksettirmesi giden
hakikate biraz daha olarak Biz kendimizi
ona bakarak
Yine Ahmet son
yan' konumu dile getirir:
"Tevfik Fikret merhumun Bebek tepesindeki onu sevenler ve onun
sözüne daimf Ve buna en çok Doktor
elinden gelse Tevfik Fikret'i bir suda

Birçok konuda gibi, bu konuda da, ölçü sevgi

ideolojik bir hedefinden

18
 mi TÜRK

Süleyman Nesip de tarif ederken imgeyi

"Rumeli mezaristarurnn üstüne konan ve sanki orada mena-
ü füsünunu içinde toplayarak ebedi bir lane-i saadet etmek
için bir mabedi bugün abidini gaib ve
mahzun etrafa duruyor."51

Özellikle Galatasaray Sultarusi'ndeki görevinden

tan soma bütünüyle buraya sevenlerinin ve özellikle de
ziyaretleri da böyle bir atmosfer
Bu konuda epeyce ki, Tevfik'in Fik-
ret'le ilgili bir cevap mahiyetinde kaleme önce
da, sonra da bir olarak mek-
tubunda Ahmet Naim bu durumu ifade eder:
"Yeni kurulmak istenilen bir din-i ilhada onun alem ittihaz edilerek ha-
nesi Ka'be gibi tavaf edildi. Kabri ibadetler matemler tutuldu."5 2

Selim da, ölümünün ikinci evine ziyareti ve

o güne ait tahassüslerini belirtirken Ahmet Naim'i
na, Fikret'in yerlerin "bir mabedgibi" ziyaret edil-
söyler. 53 Abdullah Cevdet ise, on sonra kaleme bir
ilk sene-i devriyesinde da söyle-
yerek "bir mabet" yazar. Hatta
da, daha önce bir benzetme nedeniyle
tarak bu yeniden vurgu yapma duyar ve daha da
ileri giderek; "Evet, TevfikFikret'in ve muhakemeinsanla-
kabesidir."der. "Her sene 19 tavaf
irin ruhu orada ruhu Her sene ruhumuza
oradanbiraz hararet,nur ve alarakavdet ederiz."54

FiKRET'TEN SONRA
gibi, ölümünden sonra da bir
müddet ilgi olmaya devam eder. Özellikle ilk üç
de, birçok dost ve anma düzenlenir. O
anlatan önce Eyüp'teki zi-
yaret daha sonra da ya-
soma evin ziyaret Bu çerçevede
ilk ihtifalle ilgili Nigar notu O,
birçok aksine, bir mevlit merasiminden bahseder. "Sene-i
devriye-i ufill" nedeniyle 17 1916'da kendisine davetiye
gönderilen Nigar bu vesileyle mevlide ve epeyce kala-

19
 MEHMET
TÖRENEK

söyler. 21 Eylül 1917'de, da bir kez daha mev-

lid-i nebevi nedeniyle ve o gün mevlidden sonra
bahçede çay Fikret'in özel dairesini ziyaret
19 1917 tarihinde ise Fikret'in "ikinci devr-i ir-
tihali" nedeniyle yine ailesi saat üçte bir "ziyaret mera-
simi" gazetesinin haberine göre ziyarete Nigar binti
Osman, Cenap Tevfik, Süleyman Nazif, Süleyman
Sami 56, Hüseyin Selim Yusuf,
Robert Kolej müdürü doktor Ketis ve Kolej ile gazete-
ciler ve Fikret'in Gelen ziyaretçiler bahçede
ve salonda oturur. Misafirlere çay, sigara ve pasta ikram edilir. Ar-
mütevaffaya ait eski bahseder ve
davete aile iletir. Onun
Tevfik; edebi ve seciyelerinigösteren" bir
musahabede bulunur. Bunu takiben Bey yönü üzerin-
de durur, Halid Fahri de bir okur.
malar da olur. ziyaret edilerek salonlar,
Fikret'in ve gezilir. Sonra bahçedeki
ziyaret de aynca belirtilir. 57 Bunlar
önem ve misyonunu sürdüren etkinlikler olur. 58
Bütün etkinin olacak, Müta-
reke günlerinin dikkat çeken tecavüzlerinden biri de a olur.
de Mütareke günlerinin kötü sahnelerinden birini Fik-
ret'in ölümünün olacak]
kaleme bir (Hakimiyet-i Milliye, S. 266, 19
1337, s. 1), bir anar ve ondan kalan
milletin "varis" söyler:
"Kandan memleketi ve hürriyeti seven Fikret'in
nihayet bir Yunan çekti. Bu manzara ona, hiç
siz çilelerindeki yekundan daha gelirdi.
üstündeki Yunan üstündeki Yunan
bir münasebet var."59

ölümünden sonra bir müddet durumunu ko-

da, sonralan aile bir kolej ki-
raya zaman zaman gündem üst-
misyonu nedeniyledir. 1921 kül ol-
söylentileri 1926 içinde müze yap-
mak için alma bulunurlar. Ancak ülkelerinde
kan mali kriz bunu engeller.60

20
 YENiTÜRK ARASTIRMALARI

MÜZE OLARAK
yeniden ve kamuoyunun gündemine girmesi,
1930'lu sonunda ailenin satma
le olur. O günlerde Yeni Sabah gazetesinde bir haberde,
yan' Belediye'nin sa-
almak için bin lira teklif Amerikan Koleji'nin ise on
bin lira ifade edilir (S. 495, 17 Eylül 1939). Haberde Fikret'in
ailesinin elden Fikret' e ait hiçbir
da On gün sonraki bir
haberde ise, Belediye'nin üzerine, Amerikan Koleji'nin
intikal muamelesinin du-
yurulur (S. 511, 3 Ekim 1939). Kolej idaresi müze yapacak-
Ancak bir gün sonraki gazetede, Fikret'in bir mülakat ya-
Robert Kolej'in eski bir
alakadar satmak bedeli ile
ev alarak bir kendisinin bir da kiraya
söyler.61
Yine o günlerde gazetesine bir mektubunda
kendisine resmi bir elinin
dan ilgili hikaye eder:
"Elimde dan beni bir yoktu. Son seneleri
yan' da Robert Kolej Türk talebesi için bir pansiyon açarak ütü yap-
yemek mukaddes hiçbir
den çekinmedim. Bugün ne ne bu gibi mesaiye müsaittir.
satmak, onunla kendime bir irat edinmek mecburiyetinde-
yim. Ben de müze yapmak için hükumetin pek çok is-
terdim. Maalesef mevzuubahis vermek için belediye müsait
Ben ise ahir vaktimde kimseye yüz suyu dökmeden,
kaybetmeden beni fiyat verene satmaya mecburum." 62

Bu haberler Belediye yeniden devreye girer.

Vali ve Belediye Dr. Lütfü gazetelere demeç-
te, önceki zikrettikten sonra, Belediye'nin
almak için yeniden faaliyete yeni istimlak kanununun
kendilerine binaya verme salahiyeti
ifade eder. 10000 liraya müze haline oluna-
Abdülhak Hamid'e ait da buraya
rak bir Abdülhak Hamid da belirfü.63
Karaveli, bu öncesinde bir miktar kapora
durumu Vali ve Belediye Dr. Lütfü
üzerine Maarif Vekili Hasan Ali Yücel'in

21
 MEHMET
TÖRENEK

.harekete vazgeçirilerek
dan suretiyle Cedide Müzesi hali-
ne söyler. 64 Fikret'in evi olmakla birlikte,
nedeniyle Cedide Müze-
si haline Müze, 19 1945 tarihinde dönemin
Maarif Vekili Hasan Ali Yücel'in de törenle Veki-
lin, vali ve belediye sonra Hüseyin
Cahid ile Tevfik de bir
Müze halindeki üst iki büyük oda, bütünüyle
Fikret' e biri yatak olarak düzenlen-
Odalarda Fikret'in resimleri, eserleri, ya-
eserler Belediye Fikret' e ait
teminde gayret dan
alarak da müzeye Hikmet Feridun, bu
"Sis" ve ile ve
sayar. 66 büyük salon, Abdülhak Hamid Sa-
lonu olarak Yine denize bakan cam-
oda, Cedide Salonu olarak tanzim Salonda
Recaizade Mahmut Ekrem'in ve Servet-i resim-
leri, onlara ait eserler, Ali Ekrem ile Recaizade'nin ta-
arkada kalan küçük ise,
Nigar Salonu olarak
Müze olduktan sonra öne az çok unutulmaktan kurtulan
bu mekan, 1962 yeniden gündem Fikret'in
Eyüp'te bulunan kemikleri, bir törenle oradan bahçesine
nakledilir. Fikret'in olan Hikmet de,
a vesilesiyle, bir mersiye içinde
unut! / ye'si,
unut!" biter: "Senelerdiryetim,
ne ot, ne ocak,/ Seni görünce

SONUÇ
Tevfik Fikret'in bir bir olarak dikkatleri çekmesi ön-
ce olur. Sonra titiz, ilkeli nedeniyle bir derginin
na getirilir. Ancak dergi bir müddet sonra, muhalif bir
sanat yönetim merkezi olma, hatta öncülü-
üstlenme gibi bir misyon da
Muhalif dikkat çekmesindeki bir etken, onun 1896
itibaren ders vermeye Robert Kolej çevresiyle

22
 YENiTÜRKEDEBiYAT!

olan Bu zamanla Fikret'in o çevrede, Rume-

bir ev yapma Ancak daha önce
"Sis"le, "Tarih-i Kadim"le muhalif yönetim kar-
da tarihe, kültüre ve çevreye lanete kadar
gider. ortaya da bu olur. ger-
çekte Fikret'in oturmak için bir evdir. Ancak yer seçimi ve
mimari özellikleri, ona zamanla özel bir konum
Fikret'in sonraki tercih münzevi birlikte,
anlamlar yüklenmeye bir mekan
ölümü ise ve bir kutsiyet
Bu durum, sevenler, onun muhalif hareketle ken-
di öne isteyenlerce Sonuçta,
sevdiklerini yüceltmekte ölçü çevre-
sinde de ortaya Bu biraz da bu dikkat çekmeyi

1 Abdülhak Hisar, Zaman Edipleri,Selis Kitaplar, 2005, s. 160.

2 Habip (Sevili(), Türk Teceddüt Tarihi,Matbaa-i Amire, 1340, s. 451.
3 Mehmet Rauf onlardaki bu keskin ifadelerle dile getirir: "Biz, Servet-i
Fünun'cular heyet-i memleketin siyasetine birer can Fakat bu
noktaya temas edecek vahim tehlikeler emsal ve görünenle sabit oldu-
bu dair etmemek en birinci ediyordu.
Hatta biz siyasetin bu siyaseti terviç ve kabul eden adetlerin, ananelerin ve o
adetler ve ananelerle teessüs ve da Bu
bu iidah tahrip etmek en birinci emelimizdi." hzl. Mehmet Törenek, Kitabe-
vi, 1997, s. 56).
4 Bu türden nitelemeler bize Fikret aittir. Sonraki sahrlarda yer verilecektir.
5 Nesr-i Harb Nesr-i Sulh ve TiryakiSözleri,Kanaat 1334, s. 118-119.
6 Ahmet ihsan (Tokgöz), Matbuat 1888-1923 Kadar 1890-
1908), c. I, Ahmet 1930, s. 96, 98, 118.
7 Halid Ziya ve Aka Kitabevleri, 1969, s. 444.
8 Hüseyin Cahid Edebi Kitaphanesi, 1935, s. 145.
9 Abdülhak evi yaparken dostu Hüseyin Bey' den borç para söyler. (Hi-
sar, age., s. 158). / Kenan Akyüz ise ait olan ve bir müddet kendisinin de
Aksaray' daki satarak üzerine bir miktar da kendisi borç para eklemek su-
retiyle der. (TevfikFikret,Ankara Üniv. Dil ve Fak. Ya-
Ankara, 1947, s. 68). / ise, Feridun'a mülakatta, ar-
sa hariç, evin 1500 paraya mal arsa için de 170 lira ödediklerini belirtir. An-
cak ve bahsetmez. ("Halük'un Annesiyle
me", Türk TevfikFikret,hzl. Nuran Özlük, 3F 2008, s. 339). /
Feridun da benzer bilgileri verir. hzl. Selçuk
Ötüken 2009, s. 104). / gündem-
de günlerde gazetesine bir mektupta, biraz da öfkeyle,
meselesini ilk ve son defa olarak izah ediyorum: Fikret ev yapacak kadar hiçbir zaman ha-
para Fikret' in benimdir." der ki, bu ifadeden, evin
büyük ("Tevfik Fikret'in Refi-
Bir Mektubu", Türk TevfikFikret,s. 288).

23
 MEHMET
TÖRENEK

10 en güzel yeri! Mümkün olsa da buraya bir kursam."

nakleden Orhan Karaveli, Feridun Nigar'a ait söyler. (TevfikFikretve
Haluk Pergamon 2005, s. 152). / Na7Jma bir mülakat-
ta, bu tepede bir evlerinin istediklerini ve sonunda karar vere-
rek Haydar Bey'den söyler ki, her halde olan budur.
(Türk TevfikFikret,s. 339). / Ebubekir Pamukçu ise, kaynak belirtmeden Fikret'in
Nurettin Sevim'in annesi Semihe dan yazar. Kolej yöne-
timinden avans da söyleyerek yine bir ilinti ihmal etmez. -Tevfik
Fikret'in Evi-, Piya 1980, s. 10).
11 MektuplarlaTevfikFikretve Çevresi,(hzl. M. Fatih vd.), Bel. Kültür
Daire 1999, s. 13). tarihsiz
olan bu mektubun 1904 tahsil için Paris' e olan Neyyir'e ondan ge-
len ilkinin Eylül 1904 tarihini belirtir.
12 Galatasaray Sultarusi günlerde Hüseyin Cahid'e
bir mektupta, Robert Kolej'le olan ilgisinden bahsederken bu ifade ile, Kolej'i kastet-
mektedir. Ancak ikisi de aym tepede yer alan bu mekanlar nedeniyle, nitelemenin
nokta için de geçerli söylenebilir. ("Tevfik Fikret' e Dair Birinci Vesika",
Türk TevfikFikret,s. 336).
13 Salih Nigar Keramet, Fikret'in ve Eseri, 1926, s. 27.
14 Karaveli, age.,s. 154.
15 Serol Teber, Kahin,Okuyan-us 2002, s. 115.
16 Tevfik Fikret Dair Kitaphane-i Sudi,
1919, s. 129.
17 Fikret'in evin büyük bir rol söyler. (Mücevherlerin hzl.
Dirin vd., YKY, 2002, s. 179).
18 age.,s. 123.
19 mimari Afife Batur, evi tasarlarken birçok res-
min bugün da sergilenmekte bu resimlerden ve evin mimarisinden ha-
reketle, Fikret'in 19. sonuna ortaya ve "domestic
styl" yahut" domestic revival" olarak mimari tarzdan der-
gi ve model bu Fikret da muhtemelen
küçük ev resimleriyle bu modeller birebir benzerlikler söyler.
Dünden Bugüne Ansiklopedisi,c. I, Kültür Bak. ve Tarih ortak ya-
1993, s. 371).
20 Kenan Akyüz, özelliklerini bir vermektedir. Biz, bir bilgi ol-
sun diye onun bilgilerden bir özetleme (Akyüz, TevfikFikret,s. 68-71).
21 Fikret sade daha birçok düzenleme ve süslemeyi de Ali
Ekrem onun Recaiza-
de'nin Nijad Ekremisimli tasvir, tezyin ve tertip gibi, ev ve
bahçe da onun tertip söyler. Servet-i Fünun'daki resimlerin bir da
onun kaleminden Hikmet, "Fikret ve TevfikFikret, Dergi-
si, (Nüsha-i Mahsusa 1918), 2005, s. 156).
22 "Tevfik Fikret, Çiçekleri", Tevfik Fikret, Dergisi, (Nüsha-i Mahsusa 1918),
2005, s. 102-103.
23 Akyüz, Te:ofik Fikret,s. 72.
24 Hikmet, "Fikret", Muallim, (Nüsha-i Mahsusa), y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s. 491. / A.
ise, Fikret'in psikolojik tahlilini yaparken bu "muhitiyle olan
kurar ve onun "Bütün hiddet ve kininin hedefi olan kaya, Thebes'in
Sfenks'i gibi cazip denizine hakim sarnit çehresiyle yükseliyor."
de bulunur. ("Tevfik Fikret ve Psychanalyse Tetkikleri 7", Türk TevfikFikret,s. 109).
25 Hikmet Ertaylan, TevfikFikret, ve Eserleri,Ôzyurt
1963, s. 104.
26 Konuyla ilgili makalesinde M. Fatih da, bu dekorasyon zevkine vurgu yapar.
("Tevfik Fikret ve Türk S. 388, 2006, s. 33).
27 Te:ofikFikret,s. 26, 28, 124.

24
 TÜRK

28 Yakup Kadri Gençlikve Edebiyat Bilgi Yaymevi, 1969, s.

279.
29 Salih Nigar Keramet, Fikret'in ve Eseri, 1926, s. 27-28.
30 Akyüz, TevfikFikret,s. 91, 101.
31 Teber, age.,s. 147.
32 Munis Faik Ozansoy, TevfikFikretve 1967'den aktaran Teber, Ktihin,s. 176.
33 MektuplarlaTevfikFikretve Çevresi,s. 299.
34 "Tevfik Fikret", TevfikFikret, Dergisi,(Nüsha-i Mahsusa 1918), s. 48.
35 "Fikret'e Dair Bir Konferans", Muallim, y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s. 440,442.
36 Ali Naci [Karacan], Ziyaret", Muallim, y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s. 469.
37 Es, age.,s. 95-96.
38 Hisar, age.,s. 159.
39 "Fikret ve Hay ah", TevfikFikret, Dergisi,(Nüsha-i Mahsusa 1918), s. 171.
40 Mehmet Kaplan, TevfikFikret,Dergah 1971, s. 151.
41 Servet-iFünun, c. 42, S. 1078, 19 Kanunusani 1327 / 1 1912, s. 266-269.
42 "Fikret", Muallim, (Nüsha-i Mahsusa), y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s. 391.

43 "Fikret ve Hayah", TevfikFikret, Dergisi,(Nüsha-i Mahsusa 1918), s. 183, 185.

44 TevfikFikret Dair s. 144-145.
45 Karaveli, age.,s. 128, 131.
46 Tevfik -Ölümünün 90. TevfikFikret,
ti, Kitabevi, 2005, s. 50.
47 Ünaydm, TevfikFikret Dair s. 24-25.
4S Cenap age.,s. 126-127.
49 TevfikFikret Dair s. 144.
50 Tokgöz, age.,c. II, s. 118.
51 Süleyman Sami Bey, "Na-tamam Bir Mensure", Asar ve (hzl.
Toker), Dergah 2007, s. 457.
52 Ahmet Naim, "Feylesof Doktor Tevfik Beyefendiye", TevfikFikret'e Dair,
Kütüphanesi 1336/1918, s. 3.
53 "Tevfik Fikret'in Büyük Ruhu Muallim, y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s. 445.
54 "Tevfik Fikret Bey Merhum", Türk TevfikFikret,s. 36-37.
55 Nazan Nigar 1998, s. 202-203. Nigar Ha-
notundaki 17 tarihi 19 taraftan, mevlit-
ler ve tarihleri söz konusu tarihlerle Özellikle 1917
ki törene Nigar belirtilmekte; ancak o günün haberinde mevlit söz konu-
su edilmemektedir. Gazetelerin haber olarak bunu gizlemesi söz konusu gö-
re, Nigar bu merasimi mevlit olarak olamaz da var ki, Nigar Ha-
ve onun ziyaretinden birkaç gün sonra, Fikret'in de Ni-
gar ziyaret age.,s. 202).
56 Süleyman Nesip ise onu ve o günün izlenimlerini, "Tevfik Fikret' e"

"Bugün bütün rüfeka

hill-i
o kadarki birazgözüm
Senin vürudunu bir küçük hareket,
edergibi oldum.. Görünce
eyledibirdenhakikateric'at.
Edildi samimi tizkar,
Okundu ki hep samimiyyet.."
(Muallim,y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s. 425).
57 20 1917'den almhlayan: Muallim, (Nüsha-i Mahsusa), y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333,
s. 515-516.
5S Tevfik, ölüm ilk ihtifal merasimine Mustafa Kemal
da davet eve kendisini ve "ihtifale ev-

25
 MEHMET
TÖRENEK

ve! huzzara ve Tevfik Fikret'in onu, Anafartalar Miralay Mustafa Ke-

mal Beyefendi diye takdim söyler. (Birazda Ben hzl. Abdullah Uçman,
1993, s. 49). Ancak Tevfik'in de tarihinde bir söz konu-
sudur. Mustafa Kemal ziyareti, 7. Ordu sonraki
günlerde Doktoru ve yaveriyle ziyaret koluna
Emin Bey'e; "Ben ruhunu ondan Ziyaret yerlerin ba-
elbette ki gelir." sözlerini Zeki Cemil Sönmez'den (Ata-
türk'te EdebiyatSevgisi,Kültür Ankara, 1998, s.126) nakleder.
onu Tevfik de ve onun ziyaret de bu
(Zeki "Tevfik Fikret'in Ölümü ve Ziyaretleri", Bir MuhalifKimlik-TevfikFikret,
Türkiye Kültür 2007, s.196). / Sadi Borak ise Vakit gazetesin-
den bir yaparak ziyaretin 19.8.1918 Pazartesi günü ve
za Tevfik belirtir. (Ata ve Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu
1983, s. 78-79). / Afet Mustafa Kemal bu ziyareti Süleyman Nazif ve
Faik .Ali birlikte 19 1918 tarihinde o günlerde Filistin'deki VII.
Ordu'ya ikinci kez tayin ve orada bulunan deftere Faik el
la tahatturunda bulurunakla mübahi Fikret" be-
lirtir. (Afet "M. Kemal, Tevfik Fikret'in Belleten,c. XXILEkim 1968, s. 579).
59 Ünaydm, Bütün Eserleri,Dergive Gazete TDK, Ankara, 2002, s. 268.
60 Kadri Ziya, Fikret'in Eyüp Halkevi 1941, s. 33-34'ten nakleden:
Zeki "Tevfik Fikret'in Ölümü ve Ziyaretleri", Bir Muhalif Kimlik-TevfikFik-
ret, Türkiye Kültür 2007, s. 210 (11 no'lu dipnot).
61 Türk TevfikFikret,s. 265-266.
62 "Tevfik Fikret'in Bir Mektubu", age.,s. 288.
63 Yeni Sabah,S. 521, 13 Ekim 1939. haberi da" Belediye
verir. (Türk TevfikFikret,s. 291, 293).
64 Karaveli, age.,s. 67. Bu konuyla ilgili kendisini o bir röportajda sa-
dan beni bir yoktu. Son Türk
pansiyon gibi geçirdim. için yemek ütü
Kutsal hiçbir hizmetten ( ... )bugün ne ne de
böyle bir izin vermektedir. (O nedenle)' yetecek bir
gelir (Karaveli, age.,s. 149).
65 Akyüz, TevfikFikret,s. 78.
66 Es, age.,s. 118-119, 122.
67 Bölümlerle ilgili bilgiler Pamukçu'nun (s. 13-15).
68 a Hikmet TevfikFikret, ve Eserleri,Özyurt Ba-
evi, 1963, s.125-127.

KAYNAKÇA
Ahmet Naim, TevfikFikret'eDair, FeylesofDoktor TevfikBeyefendiye, Kütüpha-
nesi Hil<'il 1336/1918.
Akçura, Yusuf, "Fikret'e Dair Bir Konferans", Muallim, y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s. 438-442.
(Akyüz], Ali Karni, "Tevfik Fikret'', TevfikFikret, Dergisi,(Nüsha-i Mahsusa 1918),s. 44-49.
Akyüz, Kenan, TevfikFikret,Ankara Üniversitesi Dil ve Fakültesi An-
kara, 1947.
M. Fatih, "Tevfik Fikret ve Türk S. 388, 2006, s. 30-33.
Zeki, "Tevfik Fikret'in Ölümü ve Ziyaretleri", Bir Muhalif Kimlik-TevfikFikret,
(hzl. Bengisu Rona-Zafer Toprak), Türkiye Kültür 2007, s.
185-218.
Batur, Afife," Dünden Bugüne Ansiklopedisi,c. I, Kültür ve Tarih Vak-
ortak 1993.
Nazan, 1998.
Borak, Sadi, Ata ve Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu 1983.
Tevfik, Biraz da Ben (hzl. Abdullah Uçman),
tanbul, 1993.

26
 YENiTÜRKEDEBiYAT!

Tevfik, -Ölümünün 90. TevfikFikret,

ti, (hzl. Abdullah Uçman), Kitabevi, 2005.
Cenap Nesr-i Harb Nesr-i Sulh ve TiryakiSözleri,Kanaat 1334.
Cevat "Tevfik Fikret, Çiçekleri", Fikret, Dergisi(Nüsha-i Mahsusa 1918,
Abdullah Uçman, hzl. Seval Kitap 2005, s. 101-104.
[Ertaylan], Hikmet, "Fikret", Muallim, (Nüsha-i Mahsusa), y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s.
479-494.
[Ertaylan1 Hikmet, "Fikret ve Fikret, Dergisi,(Nüsha-i Mahsusa
1918), Abdullah Uçman, hzl. Seval Kitap 2005, s. 105-189.
Ertaylan, Hikmet, TevfikFikret, ve Eserleri,Özyurt
1963.
Es, Hikmet Feridun, "Tevfik Fikret", (hzl. Selçuk
Ötüken 2009, s. 92-124.
Hisar, Abdülhak Zaman Edipleri,Selis Kitaplar, 2005.
Afet, "M. Kemal, Tevfik Belleten,c. XXXII,Ekim 1968, s. 577-579.
Kaplan, Mehmet, TevfikFikret,Dergah 1971. ·
[Karacan], Ali Naci," Ziyaret", Muallim, (Nüsha-i Mahsusa), y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s.
468-470.
Yakup Kadri, Gençlikve Edebiyat Bilgi 1969.
Karaveli, Orhan, Ölümünün TevfikFikretve Haluk Pergamon,
bul, 2005.
Mehmet Rauf, Edebi (hzl. Mehmet Törenek), Kitabevi 1997.
MektuplarlaTevfikFikretve Çevresi,(hzl. M. Fatih -Y. Yorulmaz), Bü-
Belediyesi Kültür Daire 1999.
Özlük, Nuran, Türk TevfikFikret1924-1940,3F Yaymevi, 2008.
Pamukçu, Ebubekir, -TevfikFikret'inEvi-, Piya 1980.
Salih Nigar Keramet, Fikret'in ve Eseri, 1926.
[Sevük], Habip, Türk Teceddüt Tarihi,Matbaa-i Amire, 1340.
Süleyman Nesip, (Süleyman Sami Bey), "Tevfik Fikret'e", Muallim, y. 2, S.14, 1 Eylül
1333, s. 425·427.
Süleyman Sami Bey, "Na-tamam Bir Mensure", Asar ve (hzl.
ket Toker), Dergah 2007, s. 457-458.
Ahmet Hamdi, Mücevherlerin Anket ve Röportajlar-, (hzl.
i. Dirin-T. Anar- Özdernir), YKY, 2002.
[Tarcan],Selim "Tevfik Fikret'in Büyük Ruhu Muallim,y. 2, S. 14, 1 Eylül 1333, s. 445.
Teber, Serol, Kahin, TevfikFikret'inMelankolik Okuyan-us
bul, 2002.
[Tokgöz], Ahmet Matbuat 1888-1923,-Birinci cilt, Kadar
1890-1908-, cilt, Umumi Muharebeye Kadar- 1908-1914,
Ahmet Mat. Ltd. 1930-1931.
Halid Ziya, ve Aka Kitabevleri Koll. 1969.
Bütün Eserleri,Dergive Gazete (hzl. N. Birinci-N. c. XIII,
Türk Dil Kurumu Ankara, 2002.
TevfikFikret Dair Kitaphane-i 1919.

27