GK Full Notes
GK Full Notes
ef}uf]lns cjl:ylt
;d'b|b]lvsf] b'/L — s/La !!@& ls=ld=
s'g s'g b]zsf] lardf — ef/t / rLg
If]qkmn — !,$&,!*! ju{ ls=ld= cyf{t %^,*@& ju{ dfOn
k"j{–klZrd nDafO — **% ls=ld=
pQ/ blIf0f rf}8fO — ;/b/ !(# ls=ld= -clwstd M @$! / Go'gtd !$% ls=ld=_
cIff+z — @^ l8u|L @@ ldg]6b]lv #) l8u|L @& ldg]6 pQ/
b]zfGt/ — *) l8u|L $ ldg]6b]lv ** l8u|L !@ ldg]6 k"jL{
ljZjsf] s"n e"efusf] slt k|ltzt — )=)# k|ltzt
Pl;ofsf] slt k|ltzt If]qkmn — )=# k|ltzt
g]kfn / rLgaLr l;df lgwf{/0f — ;g\ !(^! cS6f]a/ % -la/]Gb| / lnp ;fprL4f/f x:tfIf/_
g]kfnsf] k|dfl0fs ;do
cfwf/ dflgPsf] lxdfn — uf}/Lz+s/, bf]nvf -*^ l8u|L !% ldg]6 k"jL{ b]zfGt/ /]vf_
u|LgaLr dfgs ;doeGbf slt l56f] — % 306f $% ldg]6
nfu' — lj=;+= @)$@ ;fn j}zfv !
ef}uf]lns ljefhg
w/ftnLo :j¿ksf] cfwf/df g]kfnsf] ljefhg
lxdfnL k|b]z kxf8L k|b]z t/fO{ k|b]z
If]qkmn @! k|ltzt ^@ k|ltzt !& k|ltzt
-g]=vf=;+= @)&%_
prfO ;d'b| ;txaf6 %* ld b]lv ^)) ^)! b]lv #))) #))! b]lv **$*
rf}8fO @% b]lv %) *) b]lv !@* @% b]lv #)
lhNnf @! #% @!
hg;+Vof (=(* #(=&% %)=@^
pkljefhg # -d'Vo, leqL / l;dfGt_ r'/], dxfef/t / dWo t/fO{, efj/ / leqL
e'ld dw];
d'Vo k]zf kz'kfng / h8La'6L kz'kfng s[lif / Jofkf/
;a}eGbf 7"nf] lhNnf 8f]Nkf -&**( ju{ ls=ld=_ DofUbL s}nfnL
;a}eGbf ;fgf] lhNnf afh'/f eQmk'/ k;f{
:yfgLo tx !^# #!$ @&^
:yfgLo ;/sf/ ;+rfng P]g cg';f/ g]kfnsf] ljefhg
juL{s/0f ul/Psf] — lj=;= @)&$ c;f]h @(
slt k|sf/df juL{s/0f — % efudf
lxdfn — @)
kxf8 — @(
t/fO{ — !*
leqL dw];df —&
sf7df8f}F pkTosf —#
lj=;= @)&$ efb|| @% sf] lg0f{ofg';f/ uf]vf{, /fd]5fk, wflbª / k"jL{ ?s'dnfO lxdfnL lhNnf sfod
DofUbL lxdfnL lhNnf sfod @)&% kmfu'g !( ut] ePsf] xf] Tof] ;Fu} lxdfnL lhNnfs]f ;+Vof @! k''u]sf] 5 .
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
lxdfnL k|b]z
prfO — ;d'b| ;txb]lv ##)! b]lv **$* ld6/;Dd
ljefhg — # - d'Vo lxdfnL If]q, leqL lxdfnL If]q,l;dfGt lxdfnL If]q_
pkTosfx¿ — k'/fª\u, x'Dnf, d'u', nfªu', a"9L vf]6fª, s]¿ª, Gofgd, /f]ª\u;f/, v'Da', sdf{
kfOg] hnjfo'' — z'is hnjfo'
km}nfj6— ltAatsf] ;dfgfGt/ lsgf/L If]qb]lv sl/a !#) lsnf]ld6/ pQ/;Dd
kxf8L k|b]z
prfO — ;d'Gb| ;txb]lv sl/a ^)) ld6/b]lv pQ/df #,))) ld6/;Dd
If]qkmn — ^@ k|ltzt
rf}8fO{ — *) lsnf]ld6/b]lv !@* lsnf]ld6/
lhNnf — #^ cf]6f lhNnf
d'Vo k]zf — s[lif / kz'kfng /x]s]f
g]kfnsf kj{tz[+vnf
lxdfn cf/f]x0f v'nf — ;g\ !($(
cf/f]x0f ul/Psf] klxnf] lxdfn — cGgk''0f{ -;g\ !(%)_, k|m]Gr bn
;a}eGbf xf]rf] lxd/]vf —M uf]vf{sf] ?kgfnf, $%)) ld=
df5fk''R5] lxdfn cf/f]x0fdf k|ltaGw — lj=;= @)@) kmfu'g %
xfn cf/f]x0fsf nflu v'nf ul/Psf lxdfnsf] ;+Vof — $!% j6f
klxnf] kj{tf/f]xL — s/lj/ a'9fyf]sL
;u/dfyf cf/f]x0f k|yd JolQm — P8d08 lxnf/L / t]lGhË gf]u]{ z]kf{
;u/dfyfsf] klxnf] cf/f]x0f ldlt — ;g\ !(%# d] @(
;u/dfyf cf/f]x0f ug]{ k|yd dlxnf— h'Gsf] tfj]O, ;g\ !(&% d] !^
;u/dfyf cf/f]x0f ug]{ k|yd g]kfnL dlxnf— kf;fª Nxfd' z]kf{, @)%) a}zfv !)
;u/dfyf s'g ufFpkflnsfdf kb{5 — v''Da'' kf;fªNxfd'', ;f]n'v'Da''
g]kfndf lxdz[+vnfx? — @*
;a}eGbf cUnf] kj{t >]0fL — lxdfno
ljZjsf * xhf/ eGbf cUnf !$ j6} lxdfn cf/f]x0f ug]{ klxnf] g]kfnL — ;~ho kl08t
;a}eGbf kl5 cf/f]x0f v''Nnf ul/Psf] lxdfn — h''un
h'u' n lxdfn cf/f]x0f v''Nnf slxn] — lj=;= @)&% r}q !$
h''un lxdfnsf] klxnf]k6s ;kmn cf/f]x0f — lj=;= @)&% r}q @^
prfO
lxdlzv/ lxdz[ª\vnf k|b]z lhNnf
-ld6/_
;u/dfyf *,*$* v'Da' 1 ;f]n'v'Da'
s+rgh+uf *,%*^ s~rghª\3f 1 tfKn]h'ª
Nxf]T;] *,%!^ v'Da'÷dxfnª\u'/ 1 ;f]n'v'Da'
dsfn' *,$^# s'Des0f{ 1 ;ª\v'jf;ef
rf]cf]o' *,@)! v'Da'÷dxfnª\u'/ 1 ;f]n'v'Da'
wf}nflu/L *,!^& wf}nflu/L 4 DofUbL÷d':tfª
dgf:n' *,!^# u0f]z 4 uf]/vf
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
cGgk"0f{ *,)(! cGgk"0f{ 4 sf:sL
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
gbLsf pb\ud:ynx?
gbL pb\ud:yn gbL pb\ud:yn
s0f{fnL ltAat sGsfO{ dxfef/t kj{t
sfnLu08sL d':tfª n]v sdnf l;Gw'nL u9L
lemd|'s uf}d'vL c?0f ltAat
7"nf] e]/L d's'6 lxdfn jf0fu+uf r'/]8fF8f
b/f}bL a'4 lxdfn d''u' s0ff{nL nb\bfv lxdfn
d:of{ª\bL bfdf]b/ lxdfn dxfsnL clk
d]rL nfnL vs{ lnv'' /f]Njflnª
lji0f''dtL ;kg lty{ a'9L u08sL u0f]z lxdfn
;''gsf]zL ltAat lqz'nL ltAat
;]tL ;}kfn ;fgf] e]/L wf}nflu/L lxdfn
;]tLu08sL cGgk"0f{ lxdfn a''9L u+uf hub''Nnf tfn
OGb|fjtL h''un afUdtL afU4f/ -g]=vf=;+= @)&%
dfbL cGgk''0f{ x''Dnf s0ff{nL ltAat
e"ld÷df6f]
g]kfndf pknAw df6f]sf k|sf/
-s_ kfuf] df6f]
cy{ — t/fO{ k|b]z / a];Ldf kfOGf] gbLn] y'kf/]sf] df6f] / afn'jfdf s'lxPsf] emf/kft
kfOg] tTj — r'g, km:kmf]/; / kf]6f;
s'g v]tLsf] nflu pko''Qm — gub]afnL / s[lif sfo{sf] nflu pQd
-v_ anf}6] kTyl/nf] df6f]
kfOg] If]q — efa/ k|b]z, leqL dw]z / r'/]kxf8
kfOg] kbfy{ — afn'jf, sGs8, kTy/
s'g} klg v]tLsf nflu cg''ko''Qm df6f] — anf}6] kTyl/nf] df6f]
df6f]sf] pj{/f zlQm klg clt sd x'G5 .
-u_ /ftf] km';|f]df6f]
kfOg] If]q — dxfef/tsf 7f8f eL/x¿df 6'lqmPsf r§fg
kfOg] vlgh tTj — r"g, gfO6«f]hg / kmf]:kmf]/;
s'g v]tLsf] nflu pko''Qm — kmnkm'n
-3_ tn}of df6f]
pkTosfsf tfn ;'s]/ ag]sf] df6f] — tn}of df6f]
s] s] ldn]/ ag]sf] — k|z:t ;8]sf emf/kft ldn]sf]
/+u — sfnf]
s'g v]tLsf] nflu pko''Qm — s[lif sfo{
-ª_ lxdfnL df6f]
lxdgbLn] y'kf/]sf] df6f], afn'jf, sË8, kTy/ cflb ldn]/ ag]sf] df6f] — lxdfnL df6f]
vf;u/L g]kfnsf] leqL / pRr lxdfnL If]qsf] km]bLdf o; lsl;dsf] df6f] kfOG5 .
xfjfkfgL 708f / z'is x'g] tyf df6f]sf] ulx/fO Pj+ h}ljs kbfy{ sd x'g] x'bfF pj{/f zlQm Go"g x'G5 .
of]df6f]df ds}, hf}, cfn', kmfk/h:tf afnLdfq nufOG5 .
cGo
jg
;g\ !((* sf] ;j]{If0f cg';f/ jg If]q — #(=^ k|ltzt
xfn jgsf] If]q — $$=^ k|ltzt
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
g]kfnsf] t/fO{ If]qsf] jg k|lt jif{ slt k|ltztn] ljgf; x'Fb} uPsf] — !=# k|ltzt
ljZjsf] jg:kltsf] slt k|ltzt g]kfndf — !=)@ k|ltzt
jgsf k|sf/x?
-s_ pi0fk|b]zLo ;bfaxf/ hª\un
If]q — t/fO{, efj/, b'g, r'/]kj{t
prfO — !,@)) ld6/;Dd
¿vx¿ s:tf — cUnf, df]6f, alnof / ;Fw} xl/of
rf/sf]z] emf8L sxfF kfOg] — lrtjg /fli6«o lgs'~h
kfOg] jg:klt — ;fn, l;;f}F, vo/, l;dn
kfOg] hLjhGt' — xfQL, u}8f, af3, efn', d[u
-v_ ;dlztf]i0f ktem/ hª\un
If]q — r'/]sf] dflyNnf] efu / dxfef/tsf] tNnf] efu
prfO — g]kfndf !,@)) ld= b]lv @,!)) ld=
?vx? s:tf — cUnf / df]6f, s8f / g/d hft
jg:klt — v;|]sf] jg, ef]h kq, vf]6] ;Nnf
of] jg pi0fk|b]zLo ;bfaxf/ jgeGbf sd u'0f:t/sf] dflgG5 .
-Uf_ ;dzLtf]i0f ;bfaxf/ sf]0fwf/L hª\un (Coniferous Forest)
dxfef/t kj{tsf] dflyNnf] efu / lxdfn kj{tsf] tNnf] efu
prfO M @,!)! ld6/b]lv #,#)) ld6/
jif{} el/ lr;f] x'g] / lxdkft e}/xg]x'Fbf ¿v / ¿vsf kftx¿ sf]0fh:t} r'Rrf] k/]sf x'G5g\ .
jg:klt M tfln; kq, b]jbf/
-3_ n]sfnL jg:klt jf 3f;]d}bfg
#,#)) ld6/b]lv %,))) ld6/;Dd
plQ;, n]s lkkn, w'kL ;Nnf -n]p w'kL_
-ª_ zLt d¿e"ldsf] jg:klt
%,))) ld6/sf] prfOeGbf dfly lxFp kg]{x'Fbf oxfF jg:kltx¿ pld|g g;Sg] ePsfn] lxpFg c8\g] le/fnf] 7fFpdf sfO{
/ n]p dfq kfOG5g\ . pld|g / x's{g g;Sg] o:tf] 7fFpdf pd|]sf n]p / em\ofpnfO{ 6'08«f jg:klt jf zLt d¿e"ldsf]
jg:klt elgG5 .
g]kfnsf /fli6«o lgs'Gh, jGohGt'cf/If, lzsf/ cf/If, ;+/If0fIf]q tyf g]kfndf ;+/lIft hLjhGt'x¿
/fli6«o lgs'~h
/fli6«o lgs'~h :yfkgf -lj=;=_ If]qkmn ju{ ls=ld cjl:yt lhNnf
lrtjg 2030 952.64 lrtjg, dsjfgk'/, gjnk/f;L, k;f{
;u/dfyf 2032 1148 ;f]n'v'Da
alb{of 2032 968 alb{of
nfª6fª 2032 1710 /;'jf, l;Gw'kfNrf]s / g'jfsf]6
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
/f/f 2032 106 h'Dnf / d''u'
kmf]S;'G8f] 2040 3555 8f]Nkf / d''u'
vKt8 2042 225 8f6L, aemfª, afh'/f / c5fd
dsfn' j?0f 2049 1500 ;+v'jf;ef / ;f]n'v'Da'
lzjk'/L gfufh''{g 2058 159 sf7df8f}F, g'jfsf]6 / l;Gw''kfNrf]s
afFs] 2067 550 afFs]
k;f{ 2074 637.37 k;f{
z'SnfkmfF6f 2073 305 s+rgk'/
;+/If0f If]q
;+/If0f If]qsf] gfd :yfkgf -lj=;=_ If]qkmn -ju{ ls=ld_ cjl:yt lhNnf
cGgk"0f{ 2049 7629 ndh'ª, dgfª, d':tfª, DofUbL, sf:sL
s+rgh+3f 2054 2035 tfKn]h'ª
dgf:n'' 2055 1663 ndh'ª, uf]vf{
s[i0f;f/ 2065 16.95 alb{of
clkgfDkf 2066 1903 bfr'{nf
uf}/Lz+s/ 2066 2179 /fd]5fk, b]fnvf / l;Gw'kfNrf]s
Gf]kfndf slt k|sf/sf cf}iflwo u0f / ;''uGwo'Qm jg:kltx?sf] klxrfg ePsf] 5 — &%)
ljZj;Dkbf ;"rLs[t ePsf g]kfnsf /fli6«o lgs'~h M ;u/dfyf / lrtjg
/fli6«o ;+/If0f lbj; slxn] dgfOG5 M x/]s jif{ c;f]h & ut]
g]kfndf &# k|hfltsf :tgwf/L, !!# k|hfltsf r/f, @( k|hfltsf ;l/;[k, @ k|hfltsf peor/, # k|hfltsf k'tnL /
$!& k|hfltsf jg:klt ;fOl6; ;"rLdf ;"rLs[t 5g\ .
g]kfnsf] ;aeGbf 7"nf] /fli6«o lgs''~h M z] kmf]S;'G8f], #%%% ju{ ls=ld
g]kfnsf] ;aeGbf ;fgf] /fli6«o lgs''~h M /f/f
cGgk"0f{ ;+/If0f If]qsf] Joj:yfkg M /fli6«o k|s[lt ;+/If0f sf]ifn]
xfn ljZjdf k|rngdf /x]s]f s'v'/fsf] j+zf0f''ut ;|f]t s'g r/fnfO{ dflgG5 M n''Or]
g]kfndf bL3{sfnLg jg ljsf; u'?of]hgf ;"? — ;g\ !(*(
g]kfndf jg hfFr c8\8fsf] :yfkgf — lj=;= !((!
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
g]kfndf lj=;=@)@) df jg If]qn] 9fs]]sf] e'efu $% k|ltzt lyof] eg] lj=;= @)#% df $) k|ltzt lyof] .
g]kfnsf jgnfO % efudf juL{s/0f ul/Psf] 5 M -;fd'bflos, sj'lnotL, wfld{s, lghL, ;+/lIft
g]kfndf ;fd'bflos jg sfo{qmd ;'? — lj=;= @)#%
g]kfns]f lghL jgnfO /fli6«os/0f slxn] ul/of] — lj=;=@)!#
t/fO{s]f h+unfnfO s] elgG5 — emf]/f
n]ssf] h+unfnfO s] elG5 — kfn
/ftf] u'F/f;nfO s] elgG5 — nfnLu'F/f;
;]tf] u'F/f;nfO s] elgG5 — lrdfn
slxNo} kft gemg]{ jg:klt — vh'/
hGt'x? h:t} lx8\g ;Sg] lj?jf — d]gu|f]j
tfn, s'08 / kf]v/Lx¿
ltlnrf] tfn
cjl:yt lhNnf — dgfª
;d'Gb| ;txb]lvsf] prfO — $,(!( ld6/
s'g lxdfnsf] sfvdf — kmfSr] lxdfnsf]
ljZjsf] ;a}eGbf cUnf] :yfgdf cjl:yt — ltlnrf]
nDafO — sl/a $ ls=ld=
rf}8fO — !=@ ls=ld=
ulx/fO — sl/a @)) ld6/
pkgfdx? — ltl/–rf]jf ty ltlnhf]
pQ/lt/ /x]s]f lxdfn — lgnlu/L
blIf0ftkm{ /x]s]f lxdfn — cGgk"0f{ lxdfn
kmf]S;'08f]tfn
cjl:yt lhNnf — 8f]Nkf
;d'b| ;txb]lvsf] prfO — #^!# ld=
s'g lxdfnsf] sfvdf — sflGh/f]jf
nDafO — sl/a $=*@ ls=ld=
rf}8fO — !=^! ls=ld= /x]sf]
ulx/fO — ^%) ld6/
:yfgLo gfd — l/Udf]
s'g cfsf/sf] — Y cfsf/sf]
g]kfnsf] ;a}eGbf ulx/f] tfn — kmf]S;''G8f]
;'nLu9 vf]nf — sl/a !&^ ld6/sf] em/gf
/f/f tfn
cjl:yt lhNnf — d'u' lhNnf
;d''b| ;txb]lvsf] prfO — #@)) ld6/
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
If]qkmn — !! ju{ lsnf] ld6/
nDafO — %=@ ls=ld=
rf}8fO — @=$ ls=ld=
ulx/fO — !^& ld6/
dx]Gb|tfn egL 3f]if0ff — lj=;= @)@) r}q !#
o;af6 lg:s]sf] vf]nf — vTof8 v]fnf
g]kfnsf] ;a}eGbf 7"nf] tfn — /f/f tfn
R5f]/f]Nkf tfn
cjl:yt lhNnf — bf]nvf lhNnf
;d'Gb| ;txb]lvsf] prfO — $,%*) ld6/
nDafO — # ls=ld=
rf}8fO — )=% ls=ld=
ulx/fO — !)) ld6/
slt kfgL /x]s]f — sl/a * s/f]8 3gld6/
km]jf tfn
cjl:yt lhNnf — sf:sL lhNnf
aLrdf /x]sf] dlGb/ — tfn a/fxL
nDafO — $=* ls=ld=
rf}8fO — !=% ls=ld=
ulx/fO — @$ ld= /x]sf]
s'g s'g vf]nfx? ldl;P/ ag]s]f — xk{g vf]nf / d;L{ vf]nf
jif]{gL slt If]qkmn k'l/b} uPsf] 5 — )=& ju{ lsnf]ld6/
pkgfd — a}bfd tfn
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
OGb|;/f]j/ dsjfgk'/
6f}bx, /fgLkf]v/L, gfubx sf7df8f}F
u+uf;fu/, wg''if;fu/, 1fgs'08, /fd;fu/, /Tg;fu/, cd[ts'08 wg'iff
dxf/fhf ;'GjifL{kf]v/L df]/ª
dfOlbof kf]v/L k;f{
;'df{;/f]j/ aemfª
k~rf;]tfn :ofª\hf, kj{t / sf:sL
lu/L bx, lji6 bx, z]v bx h'Dnf
;'gf bx 8f]Nkf
dfO{kf]v/L Onfd
lbdL kf]v/L, e't kf]v/L /fd]5fk
a'9}of tfn, eul/of tfn alb{of
ef]sf/L bx, 7fs'/afaf bx ;Kt/L
b'w s'08 cf]vn9'+uf
kfFry/ hf]/kf]v/L
af]gflbzf kf]v/L, glbjfg ;nf{xL
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
g]kfnsf] vlgh
g]kfndf vlgh ;fwgsf ;DefJo If]q
vlgh kfOg] :yfg
kmnfd km"nrf]sL, 7f];], lrtjg, s'n]vfgL, e}F;], Ko"7fg, aemfª, 8f]6L, nAwL
tfdf tfdfvfgL, l;dfvfgL, s''n]vfgL, a4vf]nf, alGbk'/, afx|la;], dfkmf{
ce|s ef]hk'/, 8f]6L, r}gk'/, /;'jf, aemfª, Hofld/], uf];fO{s'08, ;''Gb/Lhn
r''g9''Ëf rf]ef/, e};], lrtjg, wgs''6f, kfNkf, dsjfgk'/, uf]bfj/L, ;''v]{t
;L;f u0f]zlxdfn, km"nrf]sL, dsjfgk'/, afUn''ª, uNsf]6, a}t8L, ltKnLª,
h:tf u0f]zlxdfn, km"nrf]sL, dfh]/ v]fnf, gfDkf
uGws lr;fkfgL, uf];fOs'08, a/fxIf]q
v/L l;Gw'kfNrf]s, vf]6fª, ef]hk'/
:n]6 aGbLk'/, afUdtL, n''lDagL, u08sL, hgsk'/
dfj{n uf]bfj/L, dxfef/t kj{t z[+vnf
u]? l;Gw''kfNrf]s, rf}tf/f
sf]Onf bfª, ;Nofg, rf}tf/f, lrtjg, dsjfgk'/, sf7df8f}F pkTosf
k]6«f]lnod sf]Onfaf;, g]kfnu+h, d'lQmgfy, b}n]v, Ko''7fg, bfª
UofF; t/fO{sf], d'':tfª / sf7df8f}F pkTosf
;''g ;''gsf]zL, a'9Lu08sL, sfnLu08sL, l/pvf]nf, a]l/ª, sf]zL gbL
rfFbL lr;fkfgL afUn''ª, km"nrf]sL
sf]afN6 kfNkf, u'NdL, c3f{vfFrL, wgs'6f
;f]8f ;Nofg, 8f]6L
l;w]g'g, jL/]g'g, uf]/vf, 88]Nw'/f, hfh/sf]6
lgcf]j]/; / cGo
kTy/
lgs]n vf]slnª, gfDkf, 6''ªyfª, ef]n]{
DofUg];fO6 bf]nvfsf] vl/9''Ëf, pbok'/, d'':tfªsf] g''gvfgL
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
ljleGg lhNnfsf ljz]iftf÷cGo ef}uf]lns pkgfd
lxdfnkf/Lsf] lhNnf dgfª / d'':tfª
g]kfnsf] agf/; l/l8, kfNkf
emf]n'u+] k'nsf] lhNnf afUn''ª
skmL v]tLsf nflu k|l;4 lhNnf u'NdL
lrof v]tLsf nflu k|l;4 lhNnf Onfd
gofF g]kfn egL lrlgg] lhNnf afFs], alb{of, s}nfnL / s+rgk'/ -
safa s}nfnL_
pQ/ lxdfnb]lv blIf0fdf dxfef/t;Dd km}lnPsf] lhNnf wflbª
dflyNnf] ;u/dfyf cf]vn9''+uf, vf]6fª / ;f]n'v'Da''
dx]Gb| /fhdfu{n] g5''g] t/fO{sf] lhNnf k;f{
dx]Gb| /fhdfu{n] 5'g] kxf8L lhNnf c3f{vfFrL
;a}eGbf prfOdf /xs]f lhNnf ;b/d'sfd x'Dnfsf] l;ldsf]6
%@ kf]v/L %# tfnsf] lhNnf ?s''d
tLg nfns]f lhNnf /fd]5fk
g]kfnsf] d?e''ld d'':tfË
g]kfnsf] gS;f;Fu ldNbf]h'Nbf] cfs[lt ePsf] lhNnf afUn''Ë
;a}eGbf a9L ljdfg:yn ePsf] lhNnf ;f]n'v'Da''
tLglt/af6 gbLn] l;dfgf 5'6\ofPsf] lhNnf cf]vn9''+uf
Pu af:s]6 lrtjg
rLg / ef/t b'j}nfO 5'g] @ -bfr"{nf / tfKn]h'ª_
g]kfnsf] xfjfvf]/L hill station of nepal dxfef/t kj{t >]0fL
a/fa/ If]qkmn ePsf lhNnfx? tgx'F / /fd]5fk -!%$^ ju{ ls=ld=_
/ 8f]6L / alb{of -@)@% ju{ ls=ld=_
-/ft8f]a_
g]kfnsf] sfl:d/ h''Dnf
g]kfnsf] bflh{lnª h''Dnf
g]kfnsf] >Ln+sf sf]zL6Kk'', ;''g;/L
g]kfnsf] tfhdxn /fgLdxn, kfNkf
nfnLu''F/f;sf] 3/ ldNs] 8fF8f, Onfd
lzn'' lty{ uf];fOs''08
g]kfnsf] r]/fk''~hL sf:sLsf] n''Dn]
g]kfnsf] :jL6\h/Nof08 lh/L, bf]nvf
g]kfnsf] g}gLtfn lqj]0fLwfd, gjnk/f;L
g]kfnsf] afafwfd 6''6]Zj/, dxf]Q/L
g]kfnsf] kmf]sNof08 ;''Gb/ x/}Frf, df]/ª
g]kfnsf] dfp06 km''FhL dgf:n''
sf7df8f}Fsf] r]/fk''~hL uf]bfj/L
ef/t;Fu ldNbf]h'Nbf] cfs[lt ePsf] lhNnf ;+v'jf;ef
g]kfnsf] 9f]sf jL/u+h
() k|ltzt gbLn] l;dfgf 5''6\ofPsf] lhNnf s}nfnL
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
kxf8sL /fgL tyf gub]afnLsf] vfgL Onfd
cfk\mg} c~rn l;dfgf g5''g] lhNnf ndh''ª, eQmk'/ / g''jfsf]6
!@ j08fn, !* v08fnsf] lhNnf ;''v]{t
!@ j08, !* v08sf] lhNnf c5fd
%@ kf]v/L, %# tfnsf] lhNnf ?s''d
%@ s''6L, &@ s''08sf] zx/ hgsk''/
& tfnsf] lhNnf sf:sL
& s'08sf] lhNnf /;''jf
kf]v/Lsf] zx/ hgsk'/
tfn}tfns]f lhNnf sf:sL
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
g]kfnsf] ;a}eGbf ;fgf]
lhNnf eQmk'/
k|b]z If]qkmncg';f/ k|b]z g+= @
d''lt{ ljZj?k
l;Ssf hfjf
lgs''~h /f/f
lnR5jLsfnLg s/x?
s/ s] df nufOg]
efus/ kz'kfng
s/ jfl0fHo
;'s/s/ ;'Fu'/
cfk0fs/ k;ndf
dNns/ e}F;Ldf
knf08'' Kofhdf
t}ns/ t]ndf
efus/ s[lif pTkfbg
r}ns/ sk8f
l;+s/ kmlg{r/
lqs/ efu, ef]u / s/
dNno''4 / uf]o'4 s/ dgf]/~hgdf nufOg] s/
5. dNnsfn
zf;g cjlw M !# cf} ztflAb b]lv !& cf}F ztflAb;Dd
k|yd /fhf M cl/b]j
cl/b]j /fhf af/] hfgsf/L
zf;g sfn M lj=;=!@%* b]lv !@&# ;Dd
!% jif{ zf;g u/]sf
5f]/f M ceo dNn
e'sDkdf kl/ dg]{ /fhf M ceo dNn
hol:ylt dNnaf/] hfgsf/L
>LdtL M /fhNnb]jL
j+z M sgf{6
a|fXd0fnfO k~ruf}8 / k~rb|lj8df ljefhg u/]sf
ljjfxkl5 dlxnfsf] y/ k'?ifs]f y/df abNg]
k|tfk dNn af/] hfgsf/L
zf;g cjlw M lj=;= !^(* b]lv !&#! ;Dd
afa' M nIdLg/l;+x dNn
s'r ljxf/af6 8f]nf lemsfO ljjfx ug]{ /fhf
!% efiffsf 1ftf
a'9flgns07df d[To'j/0f u/]sf
xg'dfg9f]sfdf ;''Gb/Lrf]s, gf;nrf]s, g/l;+xrf]s / sfnLrf]s agfpg]
a''9flgns07 b]lv xg''dfg9f]sf;Dd kfgL Nofpg] s'nf] agfpg]
xl/l;l4sf] gfr x]bf{x]b}{ d/]sf
dNn j+zsf] ;aeGbf zlQmzfnL
pkTosfsf] /fHo ljefhg u/L cfkm\gf 5f]/fx?nfO afF8\g] /fhf M oIf dNn
k|hf dbf{ 5fs 5f8\g] /fhf M dx]Gb| dNn
tn]h'ejfgLsf] dlGb/ s'g lbg ;j{;fwf/0fsf nflu v'nf M /fdgjdL
/fgLkf]v/Lsf] lgdf{0f slxn] ePsf] M lj=;= !&@&
kf6gsf /fhf l;l4g/l;+x dNnsf] hGd M lj=;= !^^#
l;l4g/l;+x dNn kf6gsf] /fhf ePsf] M lj=;= !^&*
uf]/vfsf /fhf /fdzfx;Fu Jofkfl/s ;lGw ug]{ /fhf M l;l4g/l;+x dNn
udL{df k~rfUgL tfKg] / hf8f]df lr;f] 9Ëfdf a;L tk:of ug]{ M l;l4g/l;+x dNn
kf6gsf] s[i0f dlGb/ s'g z}nLdf lgdf{0f M lzv/
/fhsfh 5f]/fnfO ;''Dk]/ cfkm"wd{sd{df nfUg] /fhf M l;l4g/l;+x dNn
>Llgjf; dNnsf afa'' M l;l4g/l;+x dNn
eQmk'/ b/af/ cufl8 cfkm\gf] zflns lgdf{0f ug]{ /fhf M e''kfn]Gb| dNn
k[YjLgf/fo0f zfx;Fu 5ftf h'Qf dfUg] /fhf M hok|sfz dNn
hutHof]lt dNn kl5 sflGtk'/sf] /fhf M g/]Gb| dNn
cfkm\gf] d'b|fdf /fgLsf] gfd c+lst ug]{ /fhf M g/]Gb| dNn
ha;Dd d]/f] zflns dlfy /x]sf] r/f p8]/ hfGg ta;Dd dnfO{ hLljt g} ;Demg' eGg] /fhf M of]ug/]Gb| dNn
#! hgf /fgL d[To'df ;tL uPsf /fhf M of]ug/]Gb| dNn
kf6gsf ^ k|wfg4f/f b'j} cfFvf lemlsPsf /fhf M /fHo k|sfz dNn
wfjLsf] xftsf] kfgL rnfpg] /fhf M nIdLg/l;+x dNn
tdfv'df ljif ldnfO{ if8\oGqk"j{s dfl/g] /fhf M of]ug/]Gb| dNn
sflGtk'/sf] gfdfs/0f s'g /fhf]sf kfnfdf M nIdLg/l;+x dNn
dxfdfl/df k/]/ dg]{ /fhf M efis/ dNn
g]kfndf d'';ndfgx?sf] k|j]z s;sf] kfnfdf M /Tg dNn
tLy{ ug{ hfFbf af6f]d} dg]{ /fhf M e'kfn]Gb| dNn
;}lgs axfb'/L b]vfpg]nfO r'8fd0fL kbs lbg] /fhf M of]ug/]Gb| dNn
sfi7d08ksf] k'/fgf] gfd M d?;Qn
k/:qL;Fu cg''lrt ;DaGw /fv]sf] cf/f]kdf tn]h' dlGb/df sfl6g] /fhf M ljZjlht dNn
g]kfndf jf:t'snf / nlntsnfsf] ljsf; M dNnsfndf
dNnsfndf xg''dfg9f]sf b/af/sf] gfd M u''tkf}
dNnsfnLg s]xL zAbx?
rf}tf/f k|wfgdGqL lhDafn k|zf;sLo clwsf/L
cdfTo dGqL;/xsf] kb pd/f ufpF:t/sf] k|zf;s
dxfkfq :yfgLo zf;s e08f/ul/s 9''s'6L x]g]{
ef/bf/ k/dfg clwsf/L k|zf;g x]g]{
k|hfk~r ufFp / gu/sf zf;s hf]zL Hof]ltifL, kl08t
peo ;}lgs clwsf/L ;fdGt k|zf;s
Sjf7 zflGt ;'/Iffsf] nflu
agfOPsf] lsNnf
cfw'lgs Oltxf;
;''?jft M lj=;= !*@%
k[YjLgf/fo0f zfxaf/] hfgsf/L
hGd M !&&( kf}if @&
afa'M g/e''kfn zfx, cfdf M sf};NofjtL
& dlxgfdf hlGdPsf
klxnf] ljjfx M OGb|s'df/L - lj=;= !&($_
bf];|f] ljjfx M g/]Gb|nIdL -lj=;= !&(^_
ldt M jL/g/l;+x dNn -eQmk'/sf /fhf /0flht dNnsf 5f]/f_
k|hf df]6f eP b/af/ alnof] x''G5 eGg] zf;s
Tofu u/]sf] uf]q M ef/4fh
u|x0f u/]sf] uf]q M sZok
sf7df8}Ff ljho M lj=;= !*@% c;f]h !#
eQmk'/ ljho M lj=;= !*@^ d+l;/ !
g'jfsf]6 ljho M lj=;= !*)!
sf7df8f}FnfO g]kfnsf] /fhwfgL 3f]if0ff M lj=;= !*@^ r}q !)
ljho cleofgsf] :j0f{o'u M axfb'/ zfxsf] kfnfdf
:jfdL dxf/fh M /0faxfb'/ zfx
cfkm\gf} efO4f/f sfl6g] /fhf M /0faxfb'/ zfx
;''uf}nL ;lGw s;sf] kfnfdf M lujf{0fo''4 ljqmd zfx
;j{k|yd lj/ ljqmd kbjL wf/0f ug]{ /fhf M lujf{0fo''4 ljqmd zfx
;''uf}nL ;lGw slxn] M ;g\ !*!^ dfr{ #
;''uf}nL ;lGwdf g]kfnsf] tkm{af6 x:tfIf/ ug]{ JolQm M uh/fh ld>
sf]tkj{ s;sf] kfnfdf M >L % /fh]Gb|
sf]tkj{ ePsf] :yfg M j;Gtk'/ b/af/
a''n]6 dxf/fh M >L % q}nf]So
zfxj+zLo Oltxf;sf ;a}eGbf nfdf] cjlw zf;g ug]{ /fhf M >L % lqe''jg
>L % lqe''jgsf] kfnfdf slthgf k|wfgdGqL ePsf lyP
^ hgf -rGb|, eLd, h''4, kb\d, d]fxg, dft[sfk|;fb sf]O/fnf
g]kfnsf] zflGt If]q 3f]if0ffsf] k|:tfjdf xfn;Dd ;dy{g M !!^ b]z
;aeGbf a9L pd]/df /fhf x'g] JolQm M >L % 1fg]Gb|
>L % 1fg]Gb|sf] gf/fo0flx6Laf6 alx{udg M lj=;= @)^% h]7 @(
/f0ffsfnaf/] hfgsf/L
h+uaxfb'/ /f0ff
hGd M lj=;= !*&$, uf]/vfsf] af]nf{ª
jf:tljs gfd M jL/g/l;+x s'Fj/
afa'sf] gfd M afng/l;+x s''Fj/
a]nfot ofqf M lj=;= !()^
>L # sf] kbjL k|bfg M lj=;= !(!#, >L % ;''/]Gb|4f/f
h+uaxfb'/ gfdfs/0f ug]{ M dfdf dfyj/l;+x yfkf
/f0ff pkflw wf/0f u/]sf
;aeGbf sd pd]/df k|wfgdGqL x'g]
PUg]6 k|yfsf] ;''?jft -k|wfgdGqL kbsf] pQ/flwsf/L 5f]/fnfO{ gagfO{ cfkm\gf efOx?nfO{ agfO{ kl5 5f]/fdf
hfg] k|yf_
c?sf s'/f 5f]8 cfkm\gf 5f]/f5f]/LnfO c+u]|hL k9fp eGg] zf;s
gofF d''n's afFs] alb{of s}nfnL s+rgk/ lkmtf{ lnPsf ;g\ !*^) gf]e]Da/ !
a]nfotsL dxf/fgLaf6 knighthood of the grand cross sf] pkflw k|fKt u/]sf
g]kfnL ;dfhnfO tfufwf/L, dtjfnL / kfgL grNg] u/L # efudf ljefhg u/]sf
c+ueËsf] ;hfodfly k|ltaGw nufpg]
o''/f]k e|d0f ug]{ JolQm
yfkfynL ;lGw u/]sf
;a}eGbf sd pd]/df k|wfgdGqL, @* jif{
g]kfndf hxfFlgof /f0ff zf;gs]f ljhf/f]k0f ug]{
lgwg M lj=;= !(!#, kTy/36\6f
sf]tkj{ x'Fbf g]kfnsf k|wfgdGqL M kmQ]h+u zfx
sf]tkj{df ;j{k|yd dfl/g] M cledfgl;+x a:g]t
e08f/vfn kj{df ;j{k|yd dfl/g] M jL/Wjh a:g]t
ue]{ hg/n eg]/ lrlgg] M jL/h+u s''Fj/
uf]/vf blIf0f afx' / lk|obz{g pkflwsf] :yfkgf M jL/ zdz]/
b]jzdz]/ af/] hfgsf/L
k|wfgdGqL slxn] M lj=;= !(%&
;aeGbf 5f]6f] sfo{sfn k|wfgdGqL
wgs'6] /fh eg]/ lrlgg]
sfof{no ;do !)—% lgwf{/0f ug]
!@ ah] tf]k k8\sfpg] rng
uf]/vfkqsf] k|sfzg lj=;= !(%* a}zfv @$
efiff kf7zfnfsf] :yfkgf
rGb| zdz]/af/] hfgsf/L
k|wfgdGqL M lj=;= !(%*
/f0ffx?nfO{ P aL / ;L Snf;df ljefhg
uf]/vf efiff k|sfzgL ;ldltsf] :yfkgf lj=;= !(^(
;tL k|yfsf] cGTo
ljh'nLaQLsf] ;''?jft, lj=;= !(^*, kmlk{ª
bf;Tjdf]rg
u]x]Gb| zdz]/ sf08
nfOa]|/L kj{, j;Gtzdz]/ kj{, k|r08 uf]/vf kj{ s;sf] kfnfdf M eLd zdz]/
sfof{no ;do !)—$ sfod ug]{ k|wfgdGqL M eLd zdz]/
z'qmaf/ cfwf / zlgaf/ labf lbg] rng rnfpg] M eLd zdz]/
g]kfn a}Fs lnld6]8sf] :yfkgf M lj=;= !(($ sflt{s #), h''4 zdz]/
g]kfnL sfuhL gf]6s]f k|rng M h''4 zdz]/
/fhlif{ dxf/fh eg]/ lrlgg] M h''4 zdz]/
d /fi6«sf] gf]s/ x''F eGg] M kb\d zdz]/
g]kfn ;/sf/ j}wflgs sfg''g @))$ sf] 3f]if0f slxn] M lj=;= @))$ df3 !#
g]kfn dlxnf ;+3sf] :yfkgf M lj=;= @))$
/fgL /fHonIdLsf sfG5f 5f]/f /0f]Gb|nfO{ /fhf agfpg h+uaxfb'/n] c:jLsf/ u/]kfl5 h+uaxfb'/sf] xTof ug{
agfOPsf] of]hgf M h+u cGt of]hgf
pv8f hfFr sld;g v8f ug]{ M eLd zdz]/
rvf{ k|rf/df /f]s nufpg] M eLd zdz]/
5f]/f5f]/LnfO{ aGws /fVg] rng s;n] rnfPsf x'g\ M eLd zdz]/
g]kfnsf] tfhdxn egL lrlgg] kfNkfsf] /fgLdxn s;n] agfPsf x'g\ M v8\u zdz]/
g]kfnsf zfxhfFxf eg]/ lrlgg] JolQm M v8\u zdz]/
/f0ffsfnsf] ;jf]{Rr Gofofno M ljGtL kq lgS;f/L c8\8f
;''g rfFbL / cfe''if0f ;DaGwL sfo{ ug]{ c8\8f M sF8]n rf]s
k//fi6« ;DaGwL sfd ug]{ sfof{no M d''lG;vfgf
/f0ffsfndf g]kfnsf] k|zf;lgs ljefhg slt lhNnfdf M #% lhNnf
@))& ;fnkl5sf] Oltxf;
df]xg cfsfzjf0fLsf] ;+rfng M lj=;= @))^
pBf]u ;+:yfks eg]/ lrlgg] M >L # h''4zdz]/
@))& nfO{ k|hftGqsf] ;"qkft eg]/ lrlgG5 eg] lj=;= @)$^ ;fnnfO k|hftGqsf] k'g{axfnL eg]/ lrlgg]
zfxj+z cufl8 uf]/vfsf /fhf s'g j+zsf M v8\sfx?
6. ljleGg kj{ / tLgsf kf]n vf]Ng] JolQmx?
kj{sf] gfd 36]sf] ldlt pQm ;dosf kf]n vf]Ng] JolQm
k|wfgdGqL
sf]t kj{ lj=;= !()# cflZjg @ kQ]h+u zfx
e08f/vfn kj{ lj=;= !()# sflt{s !@ h+uaxfb'/ /f0ff ljho/fh kl08t
nfOa|]/L kj{ lj=;= !(*& eLd zdz]/ /fdrGb| clwsf/L
#* ;fnsf] kj{ lj=;= !(#* /0ff]l2k l;+x pQ/Wjh vjf;
k|r08 uf]vf{ kj{ lj=;= !(** eLd zdz]/ nId0f/fh
ds} kj{ lj=;= !(&& rGb| zdz]/ /fdxl/ clwsf/L / ef]hf/fh
hf]zL
k|hf kl/ifb\ sf08 lj=;= !((& h''4 zdz]/ /fdhL hf]zL / d''/lnw/
kl08t
g]kfndf ;j{k|yd
/ftf] dl5Gb|gfysf] ef]6f] hfqf x]g]{ klxnf] lnR5jL /fhf j/b]j
o''/f]k e|d0f ug]{ h+uaxfb'/ /f0ff
df]6/ r9\g] jL/ zdz]/
/fhf e'Qmdfg
P;\ Pn ;L kf; ug]{ /f0ff k|wfgdGqL rGb| zdz]/
/]l8of] /fVg] h''4 zdz]/
zfx pkflw wf/0f ug]{ s'nd08g vfg
/fi6« a}Fssf ue{g/ lxdfno zdz]/
lq=lj=sf s'nklt sfGtL /fHonIdL
lq=lj=sf pks'nklt ;''j0f{ zdz]/
lgjf{rg cfo''Qm ;'/]Gb| axfb'/ a:g]t
GofoflwjQmf sfnLk|;fb pkfWofo
dxfn]vf k/LIfs rGb| axfb'/ yfkf
nf]s;]jf cfof]usf cWoIf clg?b|k|;fb l;+x
cd]l/sf hfg] kb\d ;'Gb/ dNn
PsLs/0fsfnsf k|wfgdGqL sfn'' kf8]
PsLs/0f kl5sf k|wfgdGqL eLd;]g yfkf
c=b'=c= cf= cWoIf clg?b|k|;fb l;+x
dlxnf dGqL 4fl/sfb]jL 7s'/fgL
;lxb nvg yfkf
ljZj e|d0f ug]{ s]z/ zdz]/
g]kfnL ;flxTodf lk Pr 8L ug]{ jf;''b]j lqkf7L
lznfn]v :yfkgf ug]{ dfgb]j
a}Fs g]kfn a}Fs lnld6]8
/f0ff k|wfgdGqL h+uaxfb'/ /f0ff
zdz]/ pkflw kfpg] wL/h+u s''Fj/
k+rfotL Joj:yfsf] k|wfgdGqL ;"'o{ axfb'/ yfkf
;+o'Qm /fi6« ;+3sf] :yfoL k|ltlglw Clifs]z zfx
;u/dfyf r9\g] t]lGhª gf]u]{ z]kf{ / P8d08
lxnf/L
kj{tf/f]xL s/la/ a''9fyf]sL
k]|; OlGhlgo/ /fd k|;fb kf]v/]n
5fKg] d]l;g Nofpg] h+u axfb'/ /f0ff
/fli6«o of]hgf cfof]usf pkfWoIf u''~hdfg l;+x
k|x/L dxflg/LIfs tf]/0f zdz]/ ha/f
k|wfg;]gfklt lj/fh yfkf
l;= P g]kfnL s''j]/ zdf{
klqsf ;''wf;fu/
kj{tf/]fx0fsf nflu v'nf ePsf] lxdfn cGgk"0f{
j}1flgs u]x]Gb| zdz]/
ah]6 k]z ug]{ dft[sf k|;fb sf]O/fnf
leS6f]l/of qm; kfpg] s'nlj/ yfkf
b}lgs klqsf cfjfh
sljtf dxf]T;adf k''/:sf/ kfpg] e}/j cof{n
df}lns cfw'lgs pkGof; ?kdtL
g]kfnL rnlrq ;To xl/ZrGb|
;+:s[t efiffsf] klqsf hoGt'' ;+:s[td
g]kfn cfpg] k|yd k|wfgdGQL hjfx/nfn g]x?
/fi6«klt /fda/0f ofbj
pk/fi6«klt k/dfgGb emf
rLg hfg] JolQm leIf'' a''4eb|
u}/;/sf/L ;+:yf sfdw]g' rvf{ k|rf/s dxfu
g]kfn PsLs/0fs]f a]nfdf jL/ult k|fKt ug]{ of]4f / k|fKt u/]sf] :yfg
sfn' kf08] lslt{k'/
legl;+x yfkf knf~rf]s
lzj /fd l;+x a:g]t 5flnª
t'nf/fd kf08] sflGtk'/
gogl;+x yfkf cNdf]8f
elQm yfkf b]pyn
uGbe{ /f0ff sfFu8f
g]kfnsf] Oltxf;df ljleGg 36gf / pQm ;dosf k|wfgdGqLx?
36gf k|wfgdGqL 36gf k|wfgdGqL
sf]t kj{ kmQ]h+u zfx l;+x b/af/df cfunfuL lslt{lglw lai6
e08f/vfn kj{ h+u axfb'/ /f0ff cnf} kj{ h+uaxfb'/ /f0ff
nfOa|]/L kj{ eLd zdz]/ ds} kj{ rGb| zdz]/
Oltxf;;DaGwL cGo hfgsf/L
yfkfynL ;lGw s'g s'g b]zlar ePsf] M g]kfn / ltAat
;lxb u]6sf l8hfOg/ M z+s/gfy l/dfn
;lxbu]6sf rf/ d''lt{ agfpg] snfsf/ M /Tgaxfb'/ t'nfw/
g]kfn pkTosfdf cfpg] k|yd a''4 M ljkZjL a''4
b]pynsf] o''4df g]kfntkm{sf] g]t[Tj s;n] u/]sf M eQmL yfkf
j}i0fj wd{sf] pTyfg ug]{ /fhf M xl/bQ
g]kfn ;j{k|yd ;b:o ePs]f cGt{/fli6«o ;+:yf M Osfkm]
g]kfnn] OG6/kf]nsf] ;b:otf k|fKt u/]sf] ldlt M lj=;= @)@$
kf6gaf6 @$ sf]6L dxfhg lemsfO uf]/vfdf Jofkf/ ug]{ /fhf M /fdzfx
kz'kltgfysf k|yd k''hf/L M :jfdL z]v/fgGb
;j{k|yd lghfdtL sd{rf/Ln] c8\8fvfgf x8\tfn slxn] u/]sf M lj=;= @))( h]7 !(
g]kfnL efiffdf n]lvPsf] ;aeGbf k'/fgf] lznfn]v
>L % lqe'jg 4f/f clGtd ;+af]wg M e'';fxf
df]xg rf]s sxfF kb{5 M xg''dfg9f]sf b/af/
g]kfnL efiffdf n]lvPsf] ;aeGbf k'/fgf] lznfn]v M ;fv' ah|of]lugLsf] lznfn]v
nvg yfkfsf] hGd M lj=;= !*(!, uf]/vfsf] a''ªsf]6df
d''b|fdf g]kfn ;/sf/ egL n]Vg] /fhf M >L % ;''/]Gb|
s'g zfxj+zLo /fhfsf] aGbL cj:yfdf d[To'' ePsf]
g]kfndf lj=;= @))& ;fnsf] k|hftGq kZrft ;j{k|yd k|sfzdf NofOPsf] P]g M g]kfn ;fj{hlgs ;''/Iff P]g,
@))&
g]kfn / ef]6aLr cfw'lgs gS;fsf] tof/ M axfb'/ zfxsf] kfnfdf
ljho cleofgs]f :j0f{o'u eg]/ lrlgg] o''u M axfb'/ zfx
s;r/L eg]sf] M /f0ffsfndf ef/tLo kz' g]kfndf r/fPafkt ltg''kg]{ s/
kz'klt dlGb/sf] kfl/k6\6L /x]sf] jg M Zn];dfGts jg
kf6g 9f]sfsf] csf]{ gfd M t'';flx6L rf]s
;lxb :df/s 4f/sf] k'/fgf] gfd M g]kfn :df/s
lujf{0fo''4ljqmd gfafns /x]sf] cj:yfdf gfoaL eO zf;g rnfpg] M nlnt lqk'/f ;'Gb/L
g]kfnsf] ;fdflhs ;f+:s[lts cj:yf
g]kfndf k|rlnt ljleGg k|yf
b]psL k|yf
g]kfnsf] ;''b'/ klZrddf k|ylnt
j}t8Ls]f d]nf}nL dlGb/ o;sf] s]Gb|ljGb'
dgf]sf+Iff k'/f ug{sf nflu sGof s]6L r9fpg] k|yf
;fdflhs ljs[lt
e'mdf k|yf
z]kf{, nfdf, nf]jf cflb hfltsf dflg;n] cfkm\gL dfOnL 5f]/L u'Dafdf r9fpg] k|yf
dfOnf] 5f]/fnfO 9fjfsf] ?kdf r9fOg]
em'df jf 9fjf u'Dafdf r9fpg'cl3 tLg jif{ tLg dlxgf u'Ktjf;df a:g'kg]{ lgod
bfOhf] k|yf
5f]/Lsf] lax]df pkxf/sf ?kdf lbOg] rng
sd}of k|yf M
cfkm\gf] hUufhldg jf wg;Dklt ;fx'sxfF aGws /fvL C0f lng] / ;f] C0f s§L gx'Gh]n ;Dd ;fx'sxfF a;L
sfd ug'{kg]{ k|yf
sd}of tyf xlnof k|yf cGTosf] 3f]if0ff M lj=;= @)%& >fj0f @
afFwf k|yf M ul/ax?nfO aGws /fVg] s'g} ;fdfg gx'Fbf cfkm\gf ;GtfgnfO aGws /fVg]
5fpk8L M dlxgfjf/Lsf] a]nf, ;'b'/klZrddf k|rlnt
8+u'jf k|yf M g]kfnsf /fhj+zL hfltdf k|rlnt nf]Ug] lat]sfL ljwjf gf/Ln] gftf gkg]{ k/k''?ifnfO{ nf]Ug] h:t}
agfP/ /fVg] k|yf
;}/]nL k|yf M o''jsx?n] o''jtLx?nfO{ lgdGq0ff ug]{ / o''jtLx? a]fnfOPsf] 7fpFdf 3''Dg jf ;o/ ug{ hfg] k|yf,
;'v]{t / ;Nnfgdf k|rlnt
s]xL k|rlnt k|d'v wd{x?
lxGb' wd{
ljZjsf] k|frLg wd{
d'n u|Gyx? M rf/j]b, /fdfo0f, dxfef/t, pklgifb\ / k'/f0f
aXdf, lji0f' / dx]Zj/ lqb]j
u0f]z, ;""o{, b]jL, ?b|, lji0f'' — k~rb]j
k|d'v wfld{s :yn M dlGb/
ljjfxsf k||sf/ M * k|sf/
lj=;= @)^* ;fnsf] hgu0fgf cg';f/ o; wd{ dfGg] hg;+Vof M *!=# k|ltzt
af}4 wd{
;Dos k'hfdf /fhfnfO{ s] sf] ?k M dfgj af]lw;Tj
O:6b]jtf M dlR5Gb|gfy
k|jt{s M uf}td a'4
k|d'v wd{u|Gy M lqlk6s -z'lQm, ljgo / clewDd_ / hfts
k|d'v wfld{s :yn M :t'k, u'Daf
rf/ wfd M n''lDagL, af]wuof, ;f/gfy / s'lzgu/
af}4 tLy{:yn M tIfzLnf — kfls:tfg, tfd|zLnf — >Ln+sf, ljqmdzLnf — ef/t :j0f{zLnf — yfONof08
lj=;= @)^* ;fnsf] hgu0fgf cg';f/ o; wd{ dfGg] hg;+Vof M ( k|ltzt
uf}td a'4
eujfg lji0f'sf gjf}F cjtf/ dflgg]
O=k"= %^# df hGd
O=k" $*# df d[To'
logsf] d[To'nfO dxfkl/lgjf{0f dflgg]
logsf rf/ ;To / cf7 dfu{ /x]sf 5g\
hGd M n''lDagL
a''4Tj M af]wuof
klxnf] pkb]z M ;f/gfy
d[To' M s''lzgu/
Pl;ofsf tf/f
O:tfd wd{
k|jt{s M xh/t df]xDdb
k|d'v wd{ u|Gy M s'/fg
hg;+Vof M $=$ k|ltzt
wfld{s :yn M dl:hb
lbgdf slt k6s gdfh k9\5g\ M % k6s
k|d'v rfF8 M Ob / asl/b
/dhfgsf] clGtd lbg M Ob pn lkmt/
kljq tLy{:yn M dSsfdlbgf
k/d]Zj/ eujfg M cNnfx
k}uDa/ df]xDdb
;g\ %&) df hGd
;fpbL c/asf] dSsfdf
O;fO wd{
k|jt{s M lh;; qmfOi6
k|d'v wd{ u|Gy M afOan -klxnf] a's Genesis / clGtd a's Revelations_
wfld{s :yn M rr{
k|d'v rf8 M lqm;d;
wd{u'? M kf]k
;Dk|bfo M # -/f]dg, k|f]6]:6]G6 / Ko'l/6g_ ;'q M kLkLcf/
g]kfndf hg;+Vof M !=$ k|ltzt
ljZjsf tf/f M lh;; qmfOi6
lzv wd{
k|jt{s M u''? gfgs
wd{u|Gy M u''? u|Gy ;flxa
wfld{s :yn M u''?4f/f
hg;+Vof M ^)( hgf
kljq k+IfL M afh
h}g wd{
k|jt{s M dxfjL/ h}g
wfld{s u|Gy M jrgfd[t
wfld{s :yn M clUgdlGb/
wd{ ;DaGwL cGo s'/fx?
lzGtf] wd{ sxfF k|rlnt M hfkfg
sGkm\o'l;o; wd{sf k|jt{s M sGkm\o'l;o;
tfcf] wd{sf k|jt{s M nfcf]T;]
tfcf] wd{ sxfF k|rlnt M rLg
ox'bL wd{sf] wd{u|Gy M s}afn
lxGb' / af}4 wd{sf ;femf b]jtf — dlR5Gb|gfy
g]kfndf dflgg] sd /x]sf wd{
lzv – ^)( hgf af]g – !#,))^
axfO{ – !@*# hgf k|st[ L – )=%Ü
h}g – #,@!$
s'g kj{ slxn]
kj{ kg]{ lbg sf]hfu|t cflZjg z'Sn k"l0f{df
dftflty{ cf}F;L a}zfv s[i0f cf};L nIdL k'hf sflt{s s[i0f cf}F;L
a'4hoGtL a}zfv z'Sn k"l0f{df xl/af]wgL PsfbzL sflt{s z'Sn PsfbzL
xl/zogL PsfbzL cfiff9 z'Sn PsfbzL ltxf/ sflt{s z'Sn l4ltof
gfuk~rdL >fj0f z'Sn k~rdL afnfrt'b{zL d+l;/ s[i0f rt'b{zL
hg}k"l0f{df >fj0f z'Sn k"l0f{df ljjfx k~rdL d+l;/ z'Sn k~rdL
ufOhfqf efb| si0f k|ltkbf >Lk~rdL df3 z'Sn k~rdL
tLh efb| z'Sn t[tLof dxflzj/fqL kmfu'g s[i0f rt'{bzL
OGb|hfqf efb| z'Sn ci6dL 3f]8]hfqf r}q s[i0f cf}F;L
s';] cf}F;L efb| s[i0f cf}F;L /fd gjdL r}q z'Sn gjdL
s;sf] s]
ch{'gsf] wg'' uf08Lj OGb|sf ;fyL efjlt
lji0f'sf] wg'' ;f/ª\u lbJo b[li6k|fKt ;~ho
s0f{sf] wg ljho lbJo sars'08n k|fKt s0f{
lzjsf] wg' lkgfs gf/b d'lgsf] lj0ff dblt
/fdrGb|sf] wg' chuj x'gdfgsf] u3f nf}x:tDe
s[i0fsf] z+v kf~hhGo n+sfsf] j}B ;''if]0f
ch''{gsf] z+v b]jbQ ;''k0f{vfsf] klt ljw'lhx
o'lwli7/sf] z+v cgGt ljho
1. s;sf u'? sf]
b]jtf j[x:klt s[i0f ;lGbkgL
b}To z'qmfrfo{ uf]/vgfy dlR5Gb|
/fdrGb| ljZjfldq dlR5Gb|gfy cflbgfy
2. b]jtf / tLgsf afxg
b]jtf jfxg nIdL nf6f]sf];]/f]
clUg af]sf] lji0f' u?8
OGb| P]/fjt xfQL jfo'' d[u
s'df/ do'/ ;/:jtL xfF;
u0f]z d';f] zLtnfb]jL uwf
u+uf uf]xL zlg lu4
b''uf{ l;+x od /fFuf]
kfj{tL la/fnf] od'gf s5'jf
dxfb]j gGbL
3. s'g k'/f0fdf slt Znf]s
dfs{08]o k'/f0f ())) afdg !))))
a|Xd !)))) u?8 !()))
ln+u !!))) lji0f'' @#)))
a|Xdf08 !@))) lza @$)))
dT:o !$))) a/fx @$)))
eljio !$%)) gf/b @%)))
sd{ !&))) clUg %$)))
efujt !*))) kbd %%)))
a|Xd j}jt{ !*))) :sGb *!!))
4. dxfef/tsf !* kj{
1) cflb 7) b|f]0f 13) ;f}lKts
2) ;ef 8) s0f{ 14) cZjd]3
3) jg 9) zNo 15) cf>djf;L
4) lj/f6 10) :qL 16) df}zn
5) pBf]u 11) zflGt 17) dxfk|:yfg
6) eLid 12) cg'zf;g 18) :juf{/f]x0f
hfthflt
lj=;= @)^* ;fnsf] hgu0fgf cg';f/ !@% hfltsf] a;f]af; /x]sf]
w]/} hg;+Vof ePsf !) hftL
If]qL M !^=^, a|fXd0f M !@=@, du/ M &=!, yf? M ^=^, tfdfª M %=*
sd hg;+Vof ePsf % hftL
s';"08f – @&# hgf snf/ – !)&&
g'/fª – @&* hgf nf]xf]¿ª !!%#
/fp6] – ^!* hgf
cflbjf;L hghfltsf] juL{s/0f
!= pGgt g]jf/ / ysfnL
@= nf]kf]Gd'v !) -s'';'08f, /fp6], n]Krf, xfo'', ;''/]n, s'';jfl8of, /fhL, d]r], jgsl/of, ls;fg_
#= clt l;dfGts[[t !@
$= ;''ljwfal~rt !%
%= l;dfGts[t @)
9. efiff
efiff s] xf] — cleJolQmsf] dfWod
ljZjdf slt kl/jf/sf] efiff kfOg] — $ -ef/f]k]nL, ef]6 ad]{nL, cfUg]o, b|lj8_
g]kfns]f ;a}eGbf k'/fgf] lnlk — a|fXdL lnlk
g]kfnL efiffs]f pb\ud:yn — l;+hf
lj=;= @)^* ;fnsf] hgu0fgf cg';f/ g]kfndf slt efiff af]lnG5 — !@# efiff af]lng]
;a}eGbf w]/} af]lng] % efiffx?
g]kfnL — $$=^
d}lynL — !!=&
ef]hk''/L —^
yf? — %=*
tfdfª — %=!
uf]/vf efiff k|sfzlg ;ldltsf] :yfkgf — lj=;= !(^(
efiffg''jfb kl/ifb\sf] :yfkgf — lj=;= !(($
;/sf/L sfof{nodf ;fOgaf]8{ g]kfnL efiffdf g} /fVg] lg0f{o slxn] — lj=;= @)!* h]7 (
c8\8fcbfntx?df g]kfnL efiffdf dfq sfdsfh ug'{kg]{ Joj:yf — lj=;= @)@! j}zfv @
emfFu8 efiff s'g efiff kl/jf/ cGt{ut — b|ljb
;tf/ efiff s'g efiff kl/jf/ cGt{ut — cfUg]o
g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f sltdf efiff ;DaGwL Joj:yf — wf/f ^ / &
g]kfnsf] ;+ljwfgcg'';f/ g]kfndf af]lng] ;a} dft[efiffnfO s] elgG5 — /fi6«efiff
b]jgfu/L lnlkdf n]lvg] s'g efiff ;/sf/L sfdsfhsf] efiff x'g] — g]kfnL
g]kfnL efiffsf] klxnf] tfd|kq sxfF /x]sf] 5 — x''Dnf
g]kfnL efiffsf] pTklQ sxfFaf6 ePsf] — l;+hf pkTosf, h''Dnf
;j{k|yd g]kfnL efiffnfO{ /fh efiffsf] dfGotf lbg] JolQm — gfu/fh
sfg''gL ?kdf g]kfnL efiffnfO{ /fi6«efiffsf] dfGotf lbPsf] b:tfj]h
— g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg @)!%
g]kfnL efiff ljZjsf] slt cf}F efiff — #^ cf}F
g]kfn afx]s g]kfnL efiffnfO{ /fi6«efiffsf] dfGotf lbPsf b]z — ef/t, a+unfb]z / >Ln+sf
xnGt alxisf/ cfGbf]ng slxn] rn]sf] lyof] — lj=;= !(^%
xnGt alxisf/ cfGbf]ngsf] g]t[Tj s;n] u/]sf lyP — /fddl0f cflb
em/f]{jfbL cfGbf]ng slxn] rn]sf] lyof] — lj=;= @)!#
em/f]{jfbL cfGbf]ng s''g klqsf dfkm{t rnfOPsf] — gf}nf] kfOnf
g]kfnL efiffsf] efiffzf:qLo cWoog ug]{ klxnf] ljb]zL — hf]g ljD;
g]kfnL efiffsf Jofs/0f n]vgdf snd rnfpg] k|yd ljb]zL — h]=Pg= P6g
g]kfnL efiffsf] klxnf] Jofs/0f n]Vg] ;flxTosf/ — lj/]Gb| s]z/L cHof{n
g]kfnd} k|sflzt klxnf] g]kfnL Jofs/0f k'':ts — k|fs[t Jofs/0f
k|fs[t Jofs/0f s;n] n]v]sf — hok[YjLaxfb'/ l;+x
k|fs[t Jofs/0f slxn] k|sflzt ePsf] — lj=;= !(^(
/]l8of] g]kfnn] slt efiffdf ;dfrf/ k|sflzt ub{5 — @!
uf]/vfkqn] slt efiffdf ;fdfu|L k|sfzg ub{5 — #*
uf]/vfkqdf 5flkg] kl5Nnf] efiff s'g — df/jf8L
g]kfnsf s]xL hfltn] af]Ng] efiff
hflt af]Ng] efiff hflt af]Ng] efiff
vfDhL r]kfª afns''/f a/fd
vfDrL /fp6] vfds''/f d''ufnL
kf;L{ s'';'08f tfhk'/L /fhj+zL
emfFu8 p/fj sf]Or ;''g'jf/
;Gofrn ;tf/ Nxf]s]t Nxf]dL
pb''{ d'';ndfg sfOs] du/
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
rLlgofF 1000
10. ;flxTo
g]kfnL ;flxTosf] ;aeGbf klxnf] /rgf M k[YjLgf/fo0f zfx -;''jfgGb bf;_
s]xL ;d;fdlos s[lt / tLgsf n]vs
cflbslj M efg''eQm cfrfo{ jfBlz/f]dl0f M p:tfb u0f]znfn
cfofd]nL slj M ltnljqmd g]Djfª -j}/fuL sfOnf_ kl08t/fh M ;f]dgfy l;Ub]n
cfw'lgs slj M uf]kfnk|;fb l/dfn :j/;fd|f1L M c?0ff nfdf
sljs]z/L M lrQw/ x[bo c:jLs[t slj M sljtf/fd >]i7
gf6\o ;d|f6 M afns[i0f ;d ehglz/f]dl0f M eQm/fh cfrfo{
z[+ufl/s slj M df]tL/fd e6\6 o''jfslj M df]lt/fd e6\6
lj4t lz/f]dl0f M x]d/fh kl08t / ;f]dgfy l;Ub]n dxfslj M nIdLk|;fb b]jsf]6f
cfz'slj M zDe'k|;fb 9+'u]n
11. k'/:sf/
dbg k'/:sf/
:yfkgf M lj=;= @)!@
klxn] kfpg] M ;Todf]xg hf]zL, lrQ/~hg g]kfnL / an/fd hf]zL
/flz M @ nfv
k'/:sf/ kfpg] dlxnf M kfl/hft, emds l3ld/] / /fwf kf}8]n
klxnf] pkGof; M dg - lnnfWjh yfkf_
lj=;= @)&# ;fnsf] ljh]tf M w[t/fi6« - wgZofd sF8]n_
lj=;= @)&$ ;fnsf] ljh]tf M of]udfof - lgnd sfsL{ lgxfl/sf_
hubDaf >L k'/:sf/
:yfkgf M lj=;= @)$%
klxnf] kfpg] JolQm M gf/fo0fuf]kfn
/flz M ? @ nfv
lj=;= @)&$ ;fnsf] ljh]tf M zfGtbf; dfgGw/
12. lje''if0f
g]kfnsf] ;aeGbf k''/fgf] lje''if0f M uf]/vf blIf0f afx''
uf]/vf blIf0f afx''sf] :yfkgf M lj=;= !(%@, jL/ljqmd zfxsf] kfnfdf
xfn k|rngdf /xs]f lje''if0f P]g M lje''if0f P]g, @)^$
lje''if0f P]g nfu'' M lj=;= @)^$ >fj0f #@
xfnsf lje''if0fx? M -dfgkbjL, cn+sf/, kbs_
dfgkbjL $ k|sf/sf 5g\
g]kfn /Tg M /fi6«f]Tyfgsf] laGb' /fi6«k|]d
/fi6«uf}/a M dftf;dfg dft[e'ld
/fi6«lbk M /fi6«elQm cd''No zlQm
hg;]jf >L M ;]jf g} k/d wd{
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
g]kfn /Tg kfpg] klxnf] JolQm M u0f]zdfg l;+x -lj=;= @)^&_
g]kfn /Tg kfpg] xfn;Ddsf JolQmx? M u0f]zdfg l;+x, lul/hfk|;fb sf]O/fnf, dbg s'df/ e08/L, k''iknfn >]i7
cn+sf/ slt k|sf/sf 5g\ M ( klxnf] /fi6« ozf]k4{s clGtd g]kfn k|tfk e''if0f
kbs slt k|sf/sf M !# k|sf/sf klxnf] nf]s>L clGtd M lj1fg k|jL0f
g]kfn k|x/LnfO dfq k|bfg ul/g] cn+sf/x? M # j6f
g]kfnL ;]gfnfO dfq k|bfg ul/g] cn+sf/x? M # j6f
;j{+;fwf/0fnfO k|bfg ul/g] kbsx? M #
g]kfnsf tkm{af6 lbOPsf] lje''if0f lkmtf{ ug{ rfFx]df To:tf] lje''if0f sxfF lkmtf{ ug'{kb{5 M u[xdGqfno
g]kfnsf] ;jf]{Rr dfgkbjL M g]kfn /Tg
13. g]kfnsf ljZj;Dkbf ;"rLdf ;"rLs[t ;Dkbfx?
1) xg'dfg 9f]sf b/af/ If]q
2) kf6g b/af/ If]q
3) eQmk'/ b/af/ If]q
4) kz'kltgfy dlGb/ If]q
5) :joDe'gfy
6) af}4 :t'k If]q
7) rfFu'gf/fo0f dlGb/ If]q
8) lrtjg /fl6«o lgs'~h
9) ;u/dfyf /fli6«o lgs'~h
10) n'lDagL
14. g]kfnsf ;+u|xfno / cjl:yt :yfg
qm=;= ;+u|xfno :yfg
1. /fli6« o ;+ u x
| fno 5fpgL, sf7df8f}F
2. k|fs[lts ;+u|xfno :joDe"", sf7df8f}F
3. jGohGt' ;+u|xfno x]6f}F8f, dsjfgk'/
4. uf]/vf :df/s ;+u|xfno kf]v/f, sf:sL
5. r]kfª ;+u|xfno zlQmvf]/, lrtjg
6. df5f ;+u|xfno km]jftfn, sf:sL
7. u'?ª ;+u|xfno kf]v/f, sf:sL
8. n'lDagL ;+u|xfno ltnf}/fsf]6, slknj:t
9. k'tnL ;+u|xfno kL=Pg=SofDk;, kf]v/f
10. phf{ ;+u|xfno kmlk{ª
11. tfdfª ;+u|xfno /;''jf
12. hghflt ;+u|xfno ko{6g af]8{, sf7df8f}F
13. k|frLg ;+u|xfno u5], eQmk'/
14. kof{j/0fLo ;+u|xfno d':tfª
15. lqe'jg ;+u|xfno xgdfg9f]sf, sf7df8f}F
16. /fli6«o sfi7snf ;+u|xfno eQmk'/
17. /fli6«o d''b|f ;+u|xfno 5fpgL, sf7df8f}F
18. km''6an ;+u|xfno ;fg]kf, nlntk'/
19. yf? ;f+:s[lts ;+u|xfno a5\of}nL, lrtjg / alb{of
20. /fli6«o hftLo
/ ;+u|xfno rDkfb]jL, sLlt{k'/
21. jL=lk=;u|xfno ;'Gb/Lhn, sf7df8f}F
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
22. ;k{ ;+u|xfno bds, emfkf
23. kj{tf/f]x0f ;+u|xfno l5g]8fF8f, kf]v/f
24. n]Krf ;+u|xfno Onfd
25. jL/]Gb|snf ;+u|xfno gS;fn, sf7df8f}F
26. k'/ftflTjs ;+u|xfno slknj:t''
pBf]u
g]kfndf ;j{k|yd :yfkgf ePsf] pBf]u — lj/f6gu/ h''6 ldn
lj/f6gu/ h''6 ldnsf] :yfkgf — lj=;= !((#
g]kfndf pBf]u lbj; — d+l;/ (
g]kfndf pBf]u lbj; slxn]b]lv dgfpg yflnPsf] — lj=;= @)^(
cf}Bf]lus If]qx?sf] Joj:yfkg ug]{ lgsfo — cf}Bf]lus If]q Joj:yfkg lnld6]8
xfn g]kfndf /x]sf cf}Bf]lus If]qx?
qm=;= cf}Bf]lus :yfkgf -lj=;=_ If]qkmn -/f]kgL_ cjl:yt lhNnf s}lkmot
If]qsf] gfd
1) afnfh'' 2016 670 sf7df8f}F klxnf] cf}Bf]lus If]q
2) x]6f}F8f 2020 2829 dsjfgk'/ ;a}eGbf a9L If]qkmndf km}lnPsf]
3) kf6g 2020 293 nlntk'/
4) w/fg 2029 ;''g;/L
5) g]kfnu~h 2030 233 afFs]
6) kf]v/f 2031 501 sf:sL
7) a''6an 2032 434 ?kGb]xL
8) eQmk'/ 2035 71 eQmk'/ ;a}eGbf sd If]qkmndf km}lnPsf]
9) jL/]Gb|gu/ 2038 90 ;''v]{t
10) wgs''6f 2041 202 wgs''6f xfn ;+rfngdf g/x]sf]
11) /fhlj/fh 2044 294 ;Kt/L
;fj{hlgs ;+:yfg
%) k|ltzt eGbf a9L ;/sf/L :jfldTj ePsf] :jfoQ / Jofj;flos sf/f]af/ ug]{ lgsfo
g]kfndf ;+:yfg P]g — lj=;= @)@!
ljZjsf] klxnf] ;+:yfg — Bank of north america, ;g\ !&(!
cfw'lgs k|s[ltsf] ljZjsf] klxnf] ;+:yfg — kf]6{ ckm n08g cyf]l/6L, a]nfot
;a}eGbf w]/} sd{rf/L sfo{/t /xs]f ;+:yfg — g]kfn ljB't k|flws/0f
;a}eGbf w]/} gfkmf sdfpg ;kmn ;+:yfg — g]kfn 6]lnsd
s''n u|fx{:y pTkfbgdf ;+:yfgx?sf] of]ubfg — !@=^ k|ltzt
g]kfnsf xfnsf ;+:yfg — #(
cfly{s ;j]{If0f @)&%.&^ cg';f/ gfkmfdf /x]sf ;+:yfg —@^
cfly{s ;j]{If0f @)&%.&^ cg';f/ a]afl/;] cj:yfsf ;+:yfg —@
cfly{s ;j]{If0f @)&%.&^ cg';f/ 3f6fdf /x]sf ;+:yfg — !!
g]kfnsf ;fj{hlgs ;+:yfgnfO slt If]qdf juL{s/0f — ^ If]q
cf}Bf]lus, Jofkfl/s, ;]jf, ;fdflhs, hgkof]uL / ljQLo
lghLs/0f
g]kfndf ;j{k|yd lghL If]qnfO laqmL ul/Psf] ;+:yfg — r08]Zj/L 6]S;6fon
Joj:yfkg s/f/ ul/Psf] klxnf] ;+:yfg — lj/f6gu/ h'6 ldn
;a}eGbf klxn] lghLs/0f ul/Psf] ;+:yfg — afF;af/L 5fnf tyf h''Qf sf/vfgf
lghLs/0fsf] csf]{ gfd — Yofr/afb
Capitalism and Freedom gfds k'':tssf n]vs — ldN6g k|mfO8Dofg
xfn;Dd lghLs/0f ul/Psf ;+:yfgx? — #)
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
Jofkf/
j:t' tyf ;]jfx?s]f vl/blaqmL — Jofkf/
Jofkf/sf] k|sf/ — @ - cfGtl/s / afXo_
b]zleq ul/g] Jofkf/ — cfGtl/s
b]zaflx/ ul/g] Jofkf/ — afXo
cfoft eGbf lgof{t a9L ePsf] cj:yf — Jofkf/ art
lgof{t eGbf cfoft a9L ePsf] cj:yf — Jofkf/ 3f6f
g]kfn sdf]l8l6h P08 d]6n PS;r]Gh lnld6]8sf] :yfkgf — lj=;= @)^$
ljb]zaf6 g]kfn leq s''g} dfn;fdfg leq\ofpg' — k}7f/L
g]kfnsf ;a}eGbf a9L lgsf;L x'g] b]z — ef/t
g]kfnn] ;d'b|kf/ Jofkf/sf] nflu s'g b]zsf gfsf k|of]u ub{5 — ef/tsf gfsfx?
g]kfn ef/tlar jfl0fHo ;lGw slxn] — lj=;= @)^^ sflt{s !)
g]kfnsf] tof/L kf]zfssf] ;aeGbf 7"nf] cGt/f{li6«o ahf/ s'g b]z — cd]l/sf
ef/taf6 ;fdfg cfoft ubf{ ef/tdf lt/]sf] cGtz'Ns /sd g]kfn ;/sf/n] lkmtf{ kfpg] Joj:yf
— ef/tLo cGt z'Ns lkmtf{
g]kfnaf6 lgsf;L ul/g] d''Vo b]zx? — ef/t, cd]l/sf, hd{gL, 6sL{, a]nfot
g]kfndf ;fdfg cfoft ul/g] k|d'v b]zx? — ef/t, rLg, o''PO{, k|mfG; / OG8f]g]l;of
oftfoft
dx]Gb| /fhdfu{
nDafO — -!)@&=^& ls=ld_
k"j{ — klZrd /fhdfu{ klg elgg] — dx]Gb| /fhdfu{
g]kfnsf] ;a}eGbf nfdf] /fhdfu{ — dx]Gb| /fhdfu{
lznfGof; — lj=;= @)!( a}zfv !
lznfGof; :yn — gjnk/fzL
lznfGof; ug]{ JolQm — /fhf dx]Gb|
slt lhNnf 5f]Psf] — @@
5'g] kxf8L lhNnf — dsjfgk'/ / c3f{vfFrL
g5'g] t/fO{sf] lhNnf — k;f{
w]/} 5f]Psf] lhNnf — afFs]
sd 5f]Psf] lhNnf — c3f{vfFrL
;a}eGbf xf]rf] efu — O6x/L, ;'g;/L
;a}eGbf cUnf] efu — k'':df, afFs]
s'g v08 s'g b]zsf] ;xof]udf
d]rL — 9Ns]a/ — ef/t
9Ns]a/ — kyn}of — ?;
x]6f}F8f — gf/fo0fu9 M Pl;ofnL ljsf; a}Fs
gf/fo0fu9 — a''6an M a]nfot
a''6an — sf]xnk'/ — agjf;f M ef/t
lqe''jg /fhky
nDafO — !*( ls=ld=
:yfkgf — lj=;= @)!#
;xof]u — ef/t
;a}eGbf cUnf] efu — l;d e~Hofª
pkgfd — afO/f]8
;a}eGbf k'/fgf] /fhdfu{ — lqe''jg /fhky
oftfoft;Fu ;DalGwt g]kfnsf /fli6«o uf}/jsf cfof]hgfx?
1. dWokxf8L nf]sdfu{ — !&&^ ls=ld=
2. x''nfsL /fhdfu{ — !&(@=$ ls=ld
3. sfnLu08sL sl/8f]/ — $#% ls=ld
4. s0ff{nL sl/8f]/ — @*) ls=ld=
5. sf]zL sl/8f]/ — !^@ ls=ld=
dWokxf8L nf]sdfu{df kg]{ !) gofF ;x/x?
1. t]x|y'd j;Gtk'/ 4. wflbªsf] j}/]gL uN5L
2. kfFry/sf] lkmlbd 5. tgx'Fsf] 8'd|] eG;f/
3. l;Gw'nLsf] v''sf]{6 6. afUn''ªsf] a''lt{afª
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
7. ?s'dsf] rf}/hxf/L 9. c5fdsf] ;fFkm]au/
8. b}n]vsf] /fsd s0ff{nL 10. a}t8Lsf] kf6g
ldltx?
g]kfndf /]nj] ;]jfsf] ;+rfng M lj=;= !((#
6«nL a; ;]jf ;+rfng M lj=;= @)!#
6«nL a; ;]jf k''0f{ ?kdf aGb slxn] M lj=;= @)^*
6«nL a; s'g b]zsf] ;xof]udf — rLg
g]kfnsf k|d'v /fhdfu{ tyf /]ndfu{af/] hfgsf/L
qm=;= /fhdfu{ tyf /]ndfu{sf] gfd hf]8\g] :yfg b'/L -ls=ld_
1. sf7df8f}F rqmky 27.2
2. hgsk'/ hogu/ /]ndfu{ hgsk'/—hogu/ 51
3. 6«nL a; lqk'/]Zj/—;''o{ljgfos 13
4. dgsfdgf s]ansf/ s'l/g6f/—dgsfdgf 2.8
5. dx]Gb| /fhdfu{ k"j{ klZrd 1027.94
6. lqe''jg /fhky l;/l;of — lqk'/]Zj/ 189
7. l;4fy{ ;''gf}nL — kf]v/f 181
8. c/lgsf] sf7df8f}F— ldt]/L;fFv' 113
9. k[YjL gf}lj;] — kf]v/f 173
10. dbg e08f/L w/fg—wgs''6f 52
11. kf;fªNxfd'' dfu{ sf7df8f}F—w''Gr] 117
12. k''iknfn nfdf];fFv' — /fd]5fk 130
13. 6+sk|;fb cfrfo{ ;''gjn—k/f;L 9
14. eLdbQ kGt dfu{ wgu9L—88]nw'/f 135
15. hok[YjL axfb'/ l;+x vf]8\k]—aemfª 110
16. s0ff{nL af+u]l;dn—h''Dnf 232
17. dWokxf8L nf]sdfu{ Rofªyfk'— ' em''nf3f6 1776
18. aflx/L rqmky 72
19. kmfi6 6«ofs sf7df8f}F—t/fO{ 76
20. dxfsfnL /fhdfu{ df]xgfk''n—bfr''{nf 325
21. /fKtL cd]lnof—d''l;sf]6 196
22. sf]zL /fgL—lxn] 111
23. ;u/dfyf sbdfx—;f]n' ;Nn]/L 265
24. x'nfsL /fhdfu{ k"j{ — klZrd 1792
25. /Tg dfu{ g]kfnu~h—;''v]{t 113
g]kfnsf ;''Vvf aGb/ufx?
qm=;= aGb/ufxsf] gfd cjl:yt lhNnf
1. rf]ef/ sf7df8f}F
2. nfrf{ l;Gw'kfNrf]s
3. g]kfnu~h afFs]
4. lj/f6gu/ df]/ª
5. lj/u~h k;f{
6. sfFs8le§f emfkf
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
7. e}/xjf ?kGb]xL
rf]ef/ ;''Vvf aGb/ufxsf] lznfGof; — @)&% df3 #
lznfGof; ug]{ JolQm — k|wfgdGqL s]=kL=jnL4f/f
gful/s p8\8ogaf/] hfgsf/L
;j{k|yd xjfOhxfh cjt/0f — lj=;= @))^ a}zfv !!
g]kfndf ;j{k|yd xjfO b''3{6gf — lj=;= @)!& sflt{s @) -e}/xjf ljdfg:yn_
g]kfndf klxnf]k6s jf]Oª -h]6_ ljdfg plqPsf] — lj=;= @)@# kmfu'g @%
g]kfnsf] jfo'';]jfs]f Oltxf;df klxnf]] ljdfg ckx/0f -lj/f6gu/—sf7df8f}F_ — lj=;= @)#) h]7 @$
lghL If]qdf :yfllkt klxnf] ljdfg;]jf — g]kfn Po/j]h,
g]kfn Pc/j]h 4f/f p8fg ;''? — lj=;= @)$( h]7 $
g]kfn ;/sf/4f/f lghL ljdfg sDkgLnfO cGt/f{li6«o p8fg ug]{ cg''dlt — lj=;=@)%# sflt{s @@
;j{k|yd xjfO ;Demf}tf ePsf] b]z — ef/t
e}/xjf ljdfg:ynsf] gfd kl/jt{g ul/ uf}td a'4 ljdfg:yn gfdfs/0f — @)%% kf}if *
olt Pc/nfOG;4f/f cfGtl/s p8fg ;''? — lj=;= @)^$ df3 ^
aL aL Pc/j]h4f/f p8fg ;''? — lj=;= @)^( ebf} @*
g]kfn jfo'';]jf lgudn] ;j{k|yd cfkm\gf] p8fg l;d/faf6 sf7df8f}F — ;g\ !(%* h''nfO{ $
g]kfn cGt/f{li6«o gful/s p8\8og ;+3sf] ;b:o — ;g\ !(^) h''nfO{ @*
stf/ Pc/j]h4f/f g]kfndf p8fg ;''? — ;g\ !((^
cGt{/fli6«o gful/s p8\8og lbj; — l8;]Da/ &
lqe''jg cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] cGt/f{li6«o sf]8 — VNKT
lqe''jg cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] /f{li6«o sf]8 — KTM
g]kfnsf] ;a}eGbf xf]rf] ljdfg:yn — lj/f6gu/
g]kfndf ;a}eGbf w]/} ljdfg:yn ePsf] lhNnf — ;f]n'v'Da''
cfly{s ;j]{If0f @)&$.&% cg';f/
cGt{/fli6«o p8fg eg]{ g]kfnL jfo'';]jfsf] ;+Vof 3
cGt/f{li6«o ljdfg:yn slt 306f ;+rfng 22
g]kfndf p8fg eg]{ cGt/f{li6«o jfo'';]jfs]f ;+Vof 29
l4kIfLo xjfO ;Demf}tf ePsf b]z 39
cfGtl/s p8fg eg]{ jfo';]jfs]f ;+Vof 20
cGt{/fli6«o ljdfg:ynsf] ;+Vof 1
;fxl;s / dgf]/~hgfTds p8fg ug]{ sDkgLsf] ;+Vof 74
;a} df};ddf ;+rfng x'g] ljdfg:yn 35
;+rfngdf /x]sf ljdfg:yn 35
dfGotf k|fKt x]lnKof8x?sf] ;+Vof 120
b''O{tkm{ xjfO{ l;6 ;+Vof 80 nfv
;+rf/
/]l8of] g]kfn
:yfkgf — lj=;=@))& r}q @)
;''?sf] gfd — g]kfn k|hftGq /]l8of]
klxnf] ;dfrf/ jfrs — tfl/0fLk|;fb sf]O/fnf
xfn slt efiffdf ;dfrf/ k|;f/0f — @! /
sfo{qmd k|;f/0f — !* efiff
g]kfndf Pkm Pd /]l8of]sf] ;''?jft — lj=;= @)%@
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
6]lnlehg
g]kfn 6]lnlehg
:yfkgf — lj=;= @)$! df3 !&
lgoldt k|;f/0f ;''? — lj=;= @)$@ >fj0f @(
e'' pku|xaf6 k|;f/0f — lj=;= @)%* c;f/ @)
Pg l6le @ dfkm{t ;xk|;f/0f — lj=;= @)^)
sflGtk'/ / d]6«f] 6]lnlehgsf] ;''?jft — lj=;= @)^)
;+:s[t efiffdf ;dfrf/ k|;f/0f ;''? — @)&% c;f]h ^
sflGtk'/ / Od]h 6]lnlehg4f/f k|;f/0f ;''? — lj=;= @)^) c;f/ @(
g]kfndf b'/;+rf/
6]lnkmf]g ;]jfs]f ;''?jft — lj=;= !(&)
b''/;+rf/ ;+:yfgsf] :yfkgf — lj=;= @)#@ c;f/ !
g]kfndf ;]n'n/ df]afOn kmf]gsf] ;''?jft — lj=;= @)%^ a}zfv !
lk|k]8 df]afOn kmf]g ;]jfsf] ;''?jft — lj=;= @)^) efb| ^
b'/;+rf/ ;+:yfg b'/;+rf/ sDkgLdf kl/0ft — lj=;= @)^! a}zfv !
l;l8Pd ;]jfsf] ;''?jft — lj=;= @)^@
g]kfnsf ;a} uf=lj=;df b'/;+rf/ ;]jf k''u]sf] — lj=;= @)^& c;f/ @(
kqklqsf tyf 5fkfvfgf
g]kfnL efiffsf] klxnf] klqsf — uf]/vf ef/t hLjg
g]kfnaf6 g} k|sflzt g]kfnL efiffsf] klxnf] klqsf — ;'wf;fu/, lj=;= !(%%
g]kfnsf] klxnf] b}lgs klqsf — cfjfh, lj=;= @))& kmfu''g *
cfjfhsf k|yd ;Dkfbs — l;l4r/0f >]i7
lghL If]qaf6 k|sflzt klxnf] klqsf — hfu/0f ;fKtflxs
OG6/g]6df /flvPsf] klxnf] klqsf — hGde"ld ;fKtflxs
klxnf] ;fKtflxs klqsf — uf]/vfkq
g]kfndf 5fkfvfgfsf] ;''?jft — lj=;= !()*
uf]/vfkq
k|ydk6s k|sflzt — lj=;= !(%* a}zfv @$
klxnf] ljz]iffÍ — lj=;= !((* efb| !&
xKtfdf @ k6s — lj=;= @)))
xKtfdf tLgk6s — lj=;= @))#
b}lgs ?kdf k|sfzg — lj=;= @)!& kmfu'g &
zlgafl/o k[i6fÍ k|sfzg — lj=;= @)@) >fj0f $
/+uLg?kdf k|sfzg — lj=;= @)%( c;f/ !
ax''efiffdf k|sfzg — lj=;= @)^$ c;f]h !
xfn;Dd slt efiffdf k|sflzt — #( efiff
clGtd efiff — df8jf/L
g]kfndf x'nfs ;]jf
x'nfs ;]jfsf] ;+rfng — lj=;= !*&%
x'nfs ;+u|xfnosf] :yfkgf — lj=;= @)@*
ljZjsf] klxnf] x'nfs l6s6 — k]GgL ANofs -a]nfot_
lr7Ldf l6s6 6fF:g] rng — a]nfot
ljZj x'nfs lbj; — cS6f]a/ (
g]kfnsf] x'nfs ;+u|xfno sxfF — /fli6«o ;+u|xfno 5fpgL
5fpgL ;+u|xfnosf] :yfkgf slxn] — lj=;= @)^!
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
g]kfndf lkmnf6]lns
lkmnf6]lns Ao''/f]sf] :yfkgf — lj=;=@)!&
lkmnf6]lns ;f];fO6Lsf] :yfkgf — lj=;= @)@#
klxnf]k6s /fli6«o lkmnf6]lns k|b;{gL — lj=;= @)@#
g]kfnsf] z}lIfs hfgsf/L
g]kfndf lzIff;DaGwL klxnf]
Jofj;flos lzIffsf] ;''?jft ug]{ M hol:ylt dNn
/fHosf tkm{af6 5fqj[lQ lbg] k|yfs]f ;''?jft ug]{ M k[YjLgf/fo0f zfx
dlxnf lzIffsf] ;''?jft ug{ k|]l/t ug]{ M u+ufjfO{, ef/t
sf7df8f}F ljZjljBfnosf klxnf] pks'nklt M 8f= ;''/]z/fh zdf{
sf7df8f}F aflx/ v'n]sf] klxnf] :s'n M rGb| ldl8n :s'n, lj=;= !(&@
sf7df8f}F aflx/ v'n]sf] klxnf] SofDk; M 7fs'//fd SofDk;, k;f{
g]kfnsf] klxnf] ljB'tLo k':tsfno M jf;''b]j 9''+ufgf ljB'tLo k'':tsfno
g]kfns]f klxnf] c+u|]hL lzIfs — u?8Wjh /fgf
klxnf] lzIffdGqL M g[kh+u /f0ff
lqe''jg ljZjljBfnosf k|yd s'nklt M sfGtL /fHonIdL b]jL zfx
lqe''jg ljZjljBfnosf k|yd pks'nklt M ;''j0f{ zdz]/
z}lIfs Oltxf;df bf];|f] uf}td a'4 egL lrlgg] JolQm M hok[YjLaxfb'/ l;+x
g]kfnaf6} P; Pn ;L af/] hfgsf/L
kl/Iff lbg kfOg] Joj:yf ug]{ M h''4 zdz]/4f/f
P; Pn ;L af]8{sf] :yfkgf M lj=;= !(() sflt{s !^
P; Pn ;L af]8{ u7g x'Fbf sltj6f xfO:s'n ;+rfng M @ -b/af/ xfO:s'n / kf6g xfO:s'n_
klxnf] P; Pn ;L lbbf kmd{ eg]{ M #$ hgf
klxnf] P; Pn ;L lbg] M ## hgf
klxnf] P; Pn ;L k/LIffdf slthgf ljBfyL pQL0f{ M !( hgf -l4ltoM !) hgf / t[tLoM ( hgf_
hDdf k''0ff{Í M ())
pQL0ff{Í M @**
;j{k|yd P; Pn ;L af]8{km:6 x'g] JolQm M k''ik eQm dNn
klxnf] kl/Iff lgoGqs M gGb/fd pk|]tL
pkTosf aflx/sf] klxnf] P;Pn;L k/LIff s]Gb| M lqh''4 xfO:s'n, aL/u+h
lj=;= @))& ;fndf g]kfnsf] ;fIf/tf slt M @ k|ltzt
/fli6«o lzIff k4ltsf] of]hgf @)@* klxnf] jif{df slt lhNnfdf nfu'' M @ -lrtjg / sf:sL_
g]kfnsf] lzIff ;DaGwL dxTjk''0f{ s]xL ldltx?
k|yd c+u|]hL :s'nsf] :yfkgf M lj=;= !(!) c;f]h @&
cfw''lgs lzIffsf] ;''?jft M lj=;= !(!)
b/af/ :s'nsf] :yfkgf M lj=;= !(!)
b/af/ :s'n ;j{;fwf/0fsf] nflu v'nf M lj=;= !($@
lqrGb| sn]hsf] :yfkgf M lj=;= !(&% efb| @&
lqe''jg rGb|| sn]hdf lj1fg ljifosf] k9fO ;''? M lj=;= !(&&
sf7df8f}Fsf] 9f]sf6f]ndf sGof kf7zfnfsf] :yfkgf M lj=;= !(*) c;f/ @@
klxnf] 6]lSgsn :s'nsf] :yfkgf M lj=;= !(*&
;j{k|yd cf]e/l;o/sf] k9fO M lj=;= !(((
g]kfndf P; Pn;Lsf] k''/s k/LIff slxn] b]lv ;''? M lj=;= @))#
sf7df8f}Fsf] kb\dsGof ljBf>d :yfkgf M lj=;= @))$
k|yd ljZj ljBfno of]hgf sld;gsf] u7g M lj=;= @))% efb| !), d[u]Gb| zdz]/
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
lzIff dGqfnosf] :yfkgf M lj=;= @))&
/fli6«o lzIff of]hgf cfof]usf] u7g M lj=;= @)!) r]q (
dxfslj nIdL k|;fb b]jsf]6f g]kfnsf] lzIffdGqL slxn] M lj=;= @)!$
kf7\oqmd ljsf; s]Gb|sf] :yfkgf M lj=;= @)@* efb| %
k|f/lDes lzIff lgz'Ns ug]{ 3f]if0ff M lj=;= @)#! kmfug' !@
k|fylds lzIffdf kf7\ok'':ts lgz'Ns ug]{ Joj:yf slxn]b]lv M lj=;= @)#%
g]kfndf lghL:t/df SofDk; vf]Ng] :jLs[lt slxn]af6 M lj=;= @)#&
k|fylds lzIff kl/of]hgf slxn]b]lv nfu'' M lj=;= @)$! df3 !)
b''/ lzIff s]Gb|sf] :yfkgf M lj=;= @)%) >fj0f %
lzIff;DaGwL pRr :t/Lo sfo{ ;ldltsf] u7g M lj=;= @)%* a}zfv @(
v'nf ljZjljBfnsf] :yfkgf ljZjdf M ;g\ !(^(, a]nfot
g]kfnsf ljleGg hgu0fgf / ;fIf/tf k|ltzt
hgu0fgf jif{ ;fIf/tf k|ltzt
2011 $=$ k|ltzt
2018 *=( k|ltzt
2068 ^%=( k|ltzt
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
g]kfndf klxnf]k6s /fli6«o ljlwlj1fg k|of]uzfnfdf dfgj cjz]ifaf/] l8 Pg P sf] k/LIf0f slxn] ul/of] — lj=;= @)^^
kf}if #
:jf:Yo;DaGwL sfo{qmd s'g of]hgfb]lv M kfFrf}
g]kfnn] cGt{/fli6«o kl/jf/ lgof]hg ;+3sf] :yfkgf M ;g\ !(^!
ljB't
g]kfnsf] klxnf] hnljB't cfo]fhgf M kmlk{ª, lj=;= !(^*, sf7df8f}F
g]kfnsf] ;a}eGbf 7"nf] hnljB't cfof]hgf M sfnLu08sL -!$$ d]ufjf6_
lghL If]qaf6 lgld{t klxnf] hnljB't cfof]hgf M lvDtL, ^) d]ufjf6
ljZjsf] ;a}eGbf prfOdf /x]sf] hnljB't cfof]hgf M yfd], ^)) lsnf]jf6, ;f]n'v'Da''
dflyNnf] tfdfsf]zL hnljB't cfof]hgfsf] lznfGof; M lj=;= @)^* h]7 $, $%^ d]ufjf6
!)) lsnf]jf6 ;Dd M n3'' hnljB't
g]kfndf *#))) d]ufjf6 hnljB't pTkfbg x'g ;Sg] ;+efjgf /x]sf] tYo kQf nufpg] JolQm M xl/dfg >]i7
cfly{s ;j]{If0f )&$.&% cg';f/ xfn;Dd hnljB't slt pTkfbg ePsf] M !)$$ d]ufjf6
g]kfnsf s]xL hnljB't cfof]hgfaf/] hfgsf/L
hnljB'tsf] gfd Ifdtf -d]=jf_ :yfg pTkfbg jif{ ;xof]u s}lkmot
sfnLu08sL P !$$ :ofª\hf ;g\ @))@ P8LaL g]kfnsf] ;a}eGbf 7"nf]
dWo d:of{ª\bL &) ndh''ª ;g\ @))* Pg O P
d:of{ª\bL 69 tgx''F lj=;= @)$@ hd{gL
s''n]vfgL ! 60 dsjfgk'/ lj=;= @)#* ljZj a}Fs
lvDtL vf]nf 60 bf]nvf ;g\ @))) gLhL If]q gLlh If]qaf6 :yflkt klxnf]
ef]6]sf];L 45 l;Gw''kfNrf]s ;g\ @))@ P8LaL
s'n]vfgL @ 32 dsjfg'k/ lj=;= @)$@ hfkfg
lrlnd] 22.1 /;''jf lj=;= @)^) g]=lj=k|f=
lqz'nL 21 g''jfsf]6 lj=;= @)@# ef/t, 6sL{
u08s 15 gjnk/f;L lj=;= @)#^ ef/t
df]bLvf]nf 14.8 kj{t ;g\ @))) sf]l/of
b]jL3f6 14.1 g'jfsf]6 ;g\ !(*# ef/t, 6sL{
lemd?s 12.3 Ko''7fg lj=;= @)%@ a'6an kf=s=
;'gsf]zL 10.05 l;Gw''kfNrf]s lj=;= @)@( rLg,6sL{
k''jf vf]nf 6.2 Onfd ;g\ !((( hfkfg
cfFwLvf]nf 5.1 :ofª\hf ;g\ !(*$ a'6an kf=s=
kgf}tL 2.4 sfe|] lj=;= @)@@ ?;
kf]v/f ;]tL 1.5 sf:sL lj=;= @)$@ rLg
kf]v/f 1.08 sf:sL lj=;= @)@$ ef/t
tftf]kfgL ! 1 DofUbL lj=;= @)$* cf]k]s÷Pl8aL
tftf]kfgL @ 1 DofUbL lj=;= @)%! cfk]s÷Pl8aL
;''Gb/Lhn 0.64 sf7df8f}F lj=;=!((@ g]kfn ;/sf/ g]kfnsf] bf];f] hnljB't
yfd] 0.6 ;f]n'v'Da'' ;g\ !(*& ljZjsf] ;a}eGbf cUnf]
:yfgdf /x]sf]
kmlk{ª 0.5 sf7df08f}F lj=;= !(^* a]nfot g]kfnsf] klxnf] hnljB't
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
j}b]lzs /f]huf/L
j}b]lzs /f]huf/ ljefusf] :yfkgf M lj=;= @)^% kf}if !^
xfnsf] j}b]lzs /f]huf/ gLlt M lj=;= @)^*
j}b]lzs /f]huf/Lsf] nflu v'Nnf ul/Psf b]z M !)( j6f
;a}eGbf w]/} dlxnf /f]huf/Ldf hfg] b]z M s''a]t
;a}eGbf w]/} g]kfnL /f]huf/Ldf uPsf] b]z M dn]l;of
j}b]lzs ;xfotf
j}b]lzs ;xof]udf ;+rflnt klxnf] sfo{qmd M lqe''jg u|fd ljsf; sfo{qmd, lj=;= @))(
g]kfndf j}b]lzs C0f lng yflnPsf] M cf=j= @)!&÷)!*
j}b]lzs ;xfotf gLlt M lj=;= @)%(
g]kfndf cd]l/sfaf6 k7fOg] :j+o;]jsx?nfO s] elgG5 M lk;sf]/, ;g\ !(^! b]lv
a}+s tyf lalQo ;+:yf;DaGwL hfgsf/L
g]kfnsf] klxnf] afl0fHo a}Fs M g]kfn a}Fs lnld6]8, lj=;= !(($ sflt{s #)
g]kfnsf] klxnf] ljsf; a}Fs M g]kfn cf}Bf]lus ljsf; lgud
bf];|f] jfl0fHo a}Fs M /fli6«o afl0fHo a}Fs, lj=;= @)@@ df3 !), g]kfnsf] ;a}eGbf 7"nf] jfl0fHo a}Fs
gLlh If]qsf] nufgLdf vf]lnPsf] klxnf] jfl0fHo a}Fs M n''lDagL a}Fs
:jb]zL / ljb]zL ;+o'Qm nufgL vf]lnPsf] klxnf] jfl0fHo a}Fs M g]kfn c/a a}+s
g]kfn /fi6« a}+s
g]kfnsf] s]lGb|o a}+s
:yfkgf M lj=;= @)!# a}zfv !$
s'g k|wfgdGqLsf] kfnfdf M 6+sk|;fb cfrfo{
df}lb|s lgltsf] lgwf{/0f ug]{
ue{g/sf] lgo''lQm s;n] ug]{ M g]kfn ;/sf/
klxnf] ue{g/ M lxdfno zdz]/ ha/f
xfn;Dd slthgf ue{g/ M @) hgf
xfnsf ue{g/ M lr/GhLjL g]kfn, lj=;= @)&! r}q %
ue{g/sf] kbfjlw M % jif{
xfnsf 8]k'6L ue{g/ M lzj/fd >]i7, lrGtfd0fL lzjfsf]6L
;Dks{ dGqfno M cy{ dGqfno
o;sf] :yfkgf k"j{ gf]6 lgisfzg ug]{ lgsfo M ;b/ d'n'sLvfgf
gf]6 hf/L ug]{ ljefu M lgu{dg ljefu
g]kfndf k|rngdf /x]sf gf]6x?af/] hfgsf/L
xfn;Dd k|rngdf /x]sf gf]6 M !! j6f
;j{k|yd sfuhL gf]6sf] k|sfzg M lj=;= @))@ c;f]h !
kf]lnd/ gf]6 k|sfzg ;j{k|yd M lj=;= @)%( cflZjg !$
/fhfsf] kmf]6f] / >Lk]rsf] ;§f xfn s] /fVg] ul/G5 M ;u/dfyf, @)^# df3 @%
c+u|]hL / g]kfnL b'j} efiffdf n]lvPsf] l;Ssf k|sfzg M lj=;= @)^# >fj0f — ? !
g]kfn ;/sf/ n]lvPsf] ? % sf] gf]6 k|sfzg klxnf]k6s M @)^$ c;f]h ^
;b/ d'n'sL vfgfaf6 k|sfzg x'g] gf]6sf] gfd M OP ( old print)
/fi6« a}Fsaf6 k|sfzg x'g] gf]6sf] gfd M NP (New Print)
g]kfnL gf]6df ;j{k|yd x:tfIf/ ug]{ JolQm M hgs /fh kl08t
g]kfndf u|fdL0f ljsf; a}+ssf] :yfkgf M lj=;= @)$(
g]kfndf ljlQo If]q ;''wf/ sfo{qmd nfu'' M lj=;= @)%&
d]f=?=af6 g]=?= n]Vg ;''? M lj=;= @)!^ >fj0f !$
ljZjsf] klxnf] s]Gb|Lo a}Fs M a}Fs ckm OUNof08, ;g\ !(^$
rNtL vftf k|rngdf Nofpg] klxnf] b]z M a]nfot
ljZjdf sfuhL gf]6sf] ;''?jft ug]{ b]z M rLg
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
/f0ffsfndf d''b|f ljlgdo ;DaGwL sfo{ ug]{ c8\8f M ;/fjvfgf
lardf Kjfn k/]sf] d'b|f lgsfNg] /fhf M k[YjL lj/ljqmd zfx
;''gsf] d'b|f rngrNtLdf Nofpg] /fhf M ;bflzj dNn
ljZjsf] ;a}eGbf ;kmf gf]6 M cd]l/sf
ljZjsf] ;a}eGbf e2f gf]6 M tfOjfg
6S;f/d} uNtL ul/Psf] l;Ssf M lkm8f]
g]kfnsf] cy{tGq;Fu ;DalGwt cGo hfgsf/L
cfly{s of]hgfsf] d''Vo nIo M cfly{s ljsf; ug''{sf ;fy{ k|fb]lzs ljifdtf x6fpg''
g]kfnsf] cy{tGqsf # vDaf M ;fj{hlgs, lghL / ;fem]bf/L
cfly{s j[l4 cGt{ut M s'n u|fx:y pTkfbg, k|ltJolQm cfo, /fHosf] s'n pTkfbg, ;DklQdf ePsf] a9f]Q/L
xfn g]kfnn] cjnDag u/]sf] cy{Joj:yf M v'nf pbf/ tyf ahf/d'vL
g]kfnn] ;d'b| kf/ Jofkf/sf nflu s'g b]zsf] gfsf k|of]u ub{5 M ef/t
ldl>t cy{Joj:yfsf] l;4fGtsf k|ltkfbg sf] x'g\ M h] Pd lsG;
g]kfndf o''jf pd]/ ;d''x M !^ — $) jif{
ljZjdf ;j{k|yd lghLs/0f ul/Psf] ;+:yfg M la|l6; k]6«f]lnod, a]nfot
g]kfndf dxfn]vf k/LIfssf] ljefusf] :yfkgf M lj=;= @)!^
g]kfndf /fi6« C0f p7fpg] P]g slxn] ag]sf] M lj=;= @)!&
gofF >]:tf k|0ffnL nfu'' M lj=;= @)!* r}q @
ah]6
ljZjdf ;j{k|yd ah]6sf] ;''?jft ug]{ b]z — a]nfot
a]nfotdf ah]6sf] ;''?jft slxn]af6 — ;g\ !&##
a]nfotdf ;j{k|yd ah]6 k|:t''t ug]{ JolQm — /j6{ jfnkf]n
3f6f ah]6 l;4fGtsf k|ltkfbs — h] Pd lsG;
g]kfndf ;j{k|yd ah]6 slxn] k]z ul/Psf] — lj=;= @))* df3 @!
g]kfndf ;j{k|yd s'g k|wfgdGqLsf] kfnfdf ah]6 k|:t''t ul/Psf] — dft[sf k|;fb sf]O/fnf
>fj0f ! b]lv cfiff9 d;fGt;Dd cfly{s jif{ dfGg yflnPsf] — lj=;= @))(
cGt{/fli6«o ;DaGw
g]kfnsf] k//fi6« ;DaGw
k//fi6« gLltsf k|jt{s M k[YjLgf/fo0f zfx
cfw''lgs k//fi6« gLltsf k|jt{s M >L % dx]Gb|
g]kfn ;Fu ;j{k|yd b}To ;DaGw sfod ug]{ b]z M a]nfot, !*!^
g]kfnL efiffnfO ef/tsf] ;+ljwfgsf] cf7f} cg'';'rLdf slxn] M ;g\ !((@
>L % jL/]Gb|af6 zflGt If]qsf] k|:tfa 3f]if0ff M lj=;= @)#! kmfu'g !#
zflGt If]qsf] k|:tfadf ;dy{g ug]{ b]z M !!^ j6f
g]kfnsf] zflGt If]qsf] k|:tfanfO ;dy{g ug]{ k|yd % b]z
rLg blIf0f sf]l/of
kfls:tfg a+unfb]z
pQ/ sf]l/of
;+o'Qm /fi6«;+3
gfdfs/0fsf] nflu ;''emfj lbg] M Pkm 8L ?hj]N6, ;g\ !($!
rf6{/ tof/ ug]{ M cflr{afN8 Dofsn];
:yfkgfsf] cfwf/ M ;g\ !($@ hgj/L ! sf] l8Sn]/];g afO{ o''gfO6]8 g];G;
:yfkgf M ;g\ !($% cS6f]a/ @$
k|wfg sfof{no M cd]l/sfsf] Go''of]s{
ljZj gu/;ef eg]/ lrlgg]
;+:yfks ;b:o M %!
cflwsfl/s efiff M ^ j6f -/l;og, c/aL, k|m]Gr, :k]lg;, rLlgof, ?;L_
sfof{no k|of]hgsf efiff M @ j6f - c+u|]hL / k|m]Gr_
sfG5f] efiff M c/aL
dfgj clwsf/ cfof]un] g]kfn;DaGwL k|fljlws / k/fdz{ ;]jf;DaGwL klf/t u/]sf] k|:tfj M cfO6d !^
dxf;ef
Joj:yflksf ;+;b elgg]
k|yd dxflwj];g M ;Gk|mflG;:sf]
klxnf] a}7s slxn] / sxfF M ;g\ !($^, n08g
a}7s M x/]s jif{sf] ;]K6]Da/ dlxgfsf] t];|f] d+unaf/b]lv
xfn;Dd &# j6f dxf;ef ;DkGg eO;s]sf
;a}eGbf w]/} af]Ng] M lkm8]n Sof:6«f], So''jf
;a}eGbf sd af]Ng] M bfjf l5l/ª, e''6fg -#) ;]s]08_
g]kfn dxf;efdf ;xefuL M ;g\ !(%^ sf] !! cf}F dxf;efdf
;''/Iff kl/ifb\
hDdf ;b:o M !%
:yfoL M % / c:yfoL !)
% :yfoL ;b:o M cd]l/sf, a]nfot, rLg, k|mfG; / /l;of
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
dxTjk"0f+{ ljifosf] lg0f{o ubf{ s;/L M % :yfoL ;lxt ( dt
g]kfn xfn;Dd @ k6s c:yfoL ;b:o ePsf] -;g\ !(^(—&), !(**—*(_
cfly{s tyf ;fdflhs kl/ifb\
hDdf ;b:o M %$
;b:o b]zsf] kbfjlw M # jif{
Ps ltxfO ;b:osf] kbfjlw x/]s jif{ ;lsg]
If]lqo cfof]ux? M kfFr
cGt{/fli6«o Gofofno
hDdf Gofoflw; M !% hgf
Psk6sdf Ps d''n'saf6 a9Ldf slt hgf Gofoflw; M ! hgf
Gofoflw;sf] kbfjlw M ( jif{
k|To]s tLg jif{df slt hgfsf] kbfjlw ;lsg] M % hgf
k|wfg sfof{no M x]u, g]b/Nof08
;lrjfno
! hgf dxf;lrj k|d'v /xg]
xfnsf dxf;lrj M PG6f]lgof] u''6/]; -k|=;=lg= @)&%_
k|d'v k|zf;lgs c+u
pkdxf;lrjsf] Joj:yf M ;g\ !((*
xfnsf pkdxf;lrj M cldgf h] df]xDdb, gfOh]l/of
xfn;Ddsf dxf;lrjx?
qm=;= dxf;lrjsf] gfd b]z cjlw -;g\_
1. l6«Uj]nL gj]{ !($^—!(%#
2. 8\ofu Xofd/zf]N8 :jL8]g !(%#—!(^!
3. pyfGt adf{ !(^!—!(&!
4. s't{ jfON8 xfOd cl:6«of !(&@—!(*!
5. xfleo/ k]/]h b sf]of/ k]? !(*@—!((!
6. 8f=a''qf]; a''qf]; 3fnL OlhK6 !((@—!((^
7. sf]kmL cGgfg 3fgf !((&—@))^
8. afg sL d'g blIf0f sf]l/of @))&—@)!^
9. PG6f]lgof] u'6/]; kf]r'{un @)!&— xfn;Dd
dxf;lrj kl5 b]zs]f /fi6«klt x'g] M s't{ jfON8 xfOd
k|wfgdGqL eP/ dxf;lrj ag]sf M PG6f]lgof] u'6/];
hxfh b'3{6gfdf k/L d[To' ePsf M 8\ofu Xofd/zf]N8
Agenda for development cjwf/0f k|:t't ug]{ M a''qf]; a'qf]; 3fnL
Quit Revolution gfds k|ltj]bg k]z ug]{ M sf]kmL cGgfg
a8fkq
!!! wf/f
xfn;Dd % k6s ;+zf]wg ePsf]
ljlzli6s[t ;+:yfsf] af/]df s'g wf/fdf M wf/f %&
ljwfg ;''? ePsf] jfSo M efjL ;GttLnfO{ o''4sf] ljlelifsfaf6 /Iff ug]{
kl5Nnf % ;b:o b]zx?
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
qm=;= b]z ;b:otf k|fKt ldlt -;g\_
1. blIf0fL ;'8fg @)!! h''nfO !$
2. df]G6]g]u|f] @))^ h'g @*
3. k"jL{ l6df]/ @))@ ;]K6]Da/ @&
4. :jL6\h/Nof08 @))@ ;]K6]Da/ !)
5. ;lj{of @))) gf]e]Da/ !
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
2010-2020 d?e''ld / d?e''lds/0f lj?4sf] bzs
2011-2020 h}ljs ljljwtf bzs, ;''/lIft ;8ssf nflu sfo{ bzs, pklgj]zjfb pGd''ngsf nflu t];|f]
cGt/f{li6«o bzs
2014-2024 ;a}sf nflu lbuf] phf{ bzs
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
UNO / g]kfn af/] hfgsf/L
g]kfn dxf;efdf ;xefuL M ;g\ !(%^ sf] !! cf} dxf;efdf
;fwf/0f ;efsf] pkfWoIf slxn] M ;g\ !(%*
g]kfn &@ cf}F ;b:o /fi6«
;g\ !(%* ;fnb]lv zflGt ;]gf k7fpg ;''?
;+o'Qm /fi6«;+3af/] cGo hfgsf/L
dfgjclwsf/ 3f]if0ffkq hf/L M ;g\ !($* l8;]Da/ !)
ah]6df ;a}eGbf w]/} of]ubfg ug]{ ;ft /fi6«nfO M Big seven
nIocg';f/sf] sfo{ ;DkGg ug]{ c+u M lhDdf hdfgL kl/ifb\
UNDP n] dfgj ljsf; k|ltj]bg slxn]b]lv k|sfzg ug{ yfn]sf] M ;g\ !(()
ljZj a}Fssf] ;b:otf lng s'g ;+:yfsf] ;b:otf lng'kg]{ M IMF
/fi6«;+3Lo ;}lgsnfO s] elgg] M An' x]Nd]6\;
;aeGbf 7"nf] ;Dd]ng M ;g\ !((@ sf] l/of] b h]g]l/of]df ePsf] k[YjL ;Dd]ng
hg;+Vof ;DaGwL klxnf] ;Dd]ng slxn] M ;g\ !(&$
ljZjsf slt b]zdf zflGt ;]gf sfo{/t M !% b]zdf
;+o'Qm /fi6«;+3af6 k|bfg ul/g] ;a}eGbf 7"nf] kbs M gfG;]g
gfG;]g kbs @)!* kfpg] M Oefg cft/, blIf0fL ;''8fg
;fs{ af/] hfgsf/L
:yfkgf M ;g\ !(*% l8;]Da/ *
k|wfg sfof{no M sf7df8f}F, g]kfn
cjwf/0ff k|:t't ug]{ M lhofp/ /xdfg, a+unfb]zsf tTsflng /fi6klt, !(*) d] @
j8fkqdf wf/f M !)
k|yd cWoIf M x';]g df]xDdb P;f{b, a+unfb]z
j8fkqdf
wf/f M !)
x:tfIf/ ug]{ /fi6klt M $ hgf
x:tfIf/ ug]{ /fhf M @
x:tfIf/ ug]{ k|wfgdGqL M !
x';]g df]xDdb Pzf{b hgu0ftGq a+unfb]zsf dxfdlxd /fi6klt
lhUd] l;Ud] afª\rs' e'6fgsf g/]z
/fhLj ufGwL u0ftGq ef/tsf dxfdlxd k|wfgdGqL
df}d'g cAb'n uo'd u0ftGq dflNbE;sf dxfdlxd /fi6klt
jL/]Gb| jL/ ljqmd zfxb]j g]kfnsf /fhf
df]xDdb lhofpn xs O:nflds u0ftGq kfls:tfgsf /fi6klt
h'lno; l/rf8{ hojw{g] k|hftflGqs ;dfhjfbL u0ftGq >Ln+sfsf dxfdlxd /fi6klt
lzv/ ;Dd]ng
slt jif{df cfof]hgf M k|To]s @ @ jif{df
k|yd lzv/ ;Dd]ng M ;g\ !(*% l8;]Da/ & b]lv *, a+unfb]z
!* cf} lzv/ ;Dd]ng M ;g\ @)!$ g]fe]Da/ @^ / @&, g]kfn
cfufdL lzv/ ;Dd]ng M kfls:tfg
! lbgdfq ;+rfng ePsf] ;Dd]ng M 5}7f}
g]kfndf xfn;Dd # j6f ;Dd]ng cfof]hgf ePsf -t];|f], P3f/f} / c7f/f}_
dxf;lrjsf] kbfjlw @ jif{af6 # jif{ agfpg] lg0f{o M gjf}F
;fs{ dlGqkl/ifb\
;b:o b]zsf k//f:6 dGqLx? ;lDdlnt
a}7s M jif{sf] @ k6s
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
sfo{ M ;+u7gsf] gLlt lgwf{/0f
k|ltj]bg sxfF k]z ug]{ M /fi6 / ;/sf/ k|d'vx?sf] a}7sdf
:yfoL ;ldlt
sf] /xg] M k//f:6 ;lrjx?
a}7s M cfjZostfcg';f/
;lrjfno
sxfF M sf7df8f}Fdf /x]sf]
g]kfndf /fVg k|:tfj ug]{ M kfls:tfg
k|d'v M dxf;lrj ! hgf
xfnsf dxf;lrj M cdhfb x';]g @)!& dfr{ !
lgb]{zs slthgf M *
lg0f{osf nflu ;j{;Ddlt cfjZos gkg]{ c+u
dxf;ljrsf] lgo''lQm M j0ff{g'qmdsf] cfwf/df
g]kfnaf6 dxf;lrj x'g]x? M ofbjsfGt l;njfn / ch{'g axfb'/ yfkf
SAFTA af/] hfgsf/L
!@ cf}F ;Dd]ngaf6 cg'df]bg
x:tfIf/ M ;g\ @))$ hgj/L ^
sfof{Gjog M ;g\ @))^ hgj/L !
g]kfnsf] tkm{af6 x:tfIf/ ug]{ M 8f=e]ifaxfb'/ yfkf
;fs{ cjf8{
!@ cf}F ;Dd]ngaf6 :yfkgf
klxnf] k6s kfpg] M lhofp/ /xdfg, a+unfb]z
k'/:sf/ /flz M :j0f{ kbs / @% xhf/ 8n/
;fs{ s]Gb|x?
klxnf] s]Gb| M s[lif ;''rgf s]Gb|
If]qLo s]Gb|x? :yfkgf -;g\_ cjl:yt
!= s[lif ;'rgf s]Gb| 1988 9fsf, a+unfb]z
@= Ifo/f]u tyf Pr cfO eL P8\; s]Gb| 1992 eQmk'/, g]kfn
#= phf{ s]Gb| kfls:tfg
$= ;f+:s[lts s]Gb| >Ln+sf
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
g]kfnsf] ;b:otf – ;g\ !(^! ;]K6]Da/ ^
xfnsf k|d'v – 8]le8 dfnkf; -;g\ @)!( h'nfO (_
klxnf] k|d'v – Eugene Meyer
o;cGt{ut kg]{ ;+:yfx?
IBRD, IFC, IDA, ICSID, MIGA
g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg @)^# df3 ! @)^# df3 ! @%, !^&, cWoIf — nId0fk|;fb cof{n
@)^# $ wd{lg/k]Iftf
dfgj clwsf/ cfof]unfO{ ;+j}wflgs cfof]usf]
dfGotf
! ;bgfTds Joj:yflksf
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
g]kfnsf] ;+ljwfg
d:of}bf ;ldltsf cWoIf — s[i0f k|;fb l;6f}nf
d:of}bfdf hgtfsf] ;'emfj ;+sng — @)&@ >fj0f $ / %
;+ljwfgsf] ljB]os @ ltxfO{ ax'dtn] kfl/t — @)&@ ebf} #) ut]
kIfdf dt — %)& dt
ljkIfdf — @% dt
x:tfIf/ ug]{ ;f+;b — %#& hgf
slt k[i7sf] /x]sf] — !*! k[i7
;+ljwfgdf x:tfIf/ — @)&@ c;f]h ! ut]
;efd'vaf6 k|dfl0fs/0f — @)&@ c;f]h !
/fi6«ktLn] hgtfsf gfddf hf/L / nfu' —@)&@ c;f]h # ut] cfOtaf/
hgtfsf] ;+ljwfg hgtfs} dfem sfo{qmd – @)&@ d+l;/ @! b]lv k'; @! ;Dd
;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wg ;+;baf6 kfl/t — @)&@ df3 ( ut] zlgaf/
/fi6«kltaf6 ;+ljwfgsf] klxnf] ;+zf]wg ljB]os k|dfl0fs/0f — @)&@ kmfNu'g !^ ut]
g]kfnsf] ;+ljwfg @)&@ sf] ;f/;+If]k
efu wf/f / cg'';"rL — #% efu #)* wf/f, ( cg';'rL -k|=;=lg=
@)&%_
efu ! df slt wf/f — ( wf/f
wf/f ! df s] /x]sf] — ;+ljwfg d''n sfg''g
;+ljwfgsf] kfngf k|To]s=================st{Jo — JolQmsf]
;fj{ef}d;Qf / /fhsLo;Qf g]kfnL hgtfdf lglxt — wf/f @
/fi6« s'g wf/fdf — wf/f #
/fHo s'g wf/fdf — wf/f $
/fli6«o lxt s'g wf/fdf — wf/f %
/fli6«o lxt cGtu{t slt cfwf/e''t ljifox? /x]sf — !)
/fi6«efiff s'g wf/fdf — wf/f ^
/fi6«efiff eGgfn] — g]kfndf af]lng] ;a} dft[efiff
;/sf/L sfdsfhsf] efiff ;DaGwL Joj:yf — wf/f &M
g]kfnsf] ;/sf/L sfdsfhsf] efiff s] x'g] Joj:yf — b]jgfu/L lnlkdf g]kfnL efiff
/fli6«o em08f — wf/f * / cg'';"rL — !
/fli6«o ufg — wf/f ( / cg'';"rL @
g]kfnsf /fli6«o lrGxx?
km"n nfnLu''F/f;
/+u l;ld|s
hgfj/ ufO{
k+IfL 8fFkm]
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
JolQmsf] hGd x''Fbf lghsf] afa'' jf cfdf g]kfnsf] gful/s ePdf
g]kfnL gful/s cfdfaf6 hlGdPsf] / g]kfndf a;f]af; u/]sf]
c+uLs[t gful/stf kfpg] cj:yfx?
g]kfnL gful/s;Fu j}jflxs ;DaGw sfod u/]sL ljb]zL dlxnf
ljb]zL gful/s;Fu j}jflxs ;DaGw sfod u/]sL ljb]zL dlxnfaf6 hlGdPsf] ;Gtfgn]
j+zLo cfwf/ tyf n}+lus klxrfg ;lxtsf] gful/stf cfdf jf afa''sf] gfdaf6 kfpg] Joj:yf s'g wf/fdf
— wf/f !@
gful/stfsf] k|flKt, k'g k|flKt / ;dflKt — wf/f !#
;fs{ /fi6« afx]s d'n'sdf a;f]af; ug]{ k"j{ g]kfnLsf] nflu cfly{s, ;fdflhs / ;f+:s[lts clwsf/ k|of]u ug{
kfpg] u/L u}/ cfjlzo gful/stf — wf/f !$
df}lns xs;DaGwL Joj:yf s'g efudf — efu #
g]kfnsf] jt{dfg ;+ljwfgdf slt j6f df}lns xs — #! j6f
gful/snfO{ dfq k|fKt x'g] — !! j6f
JolQm / gful/s b'j}nfO{ k|fKt x'g] xsx? — @ -:jtGqtf, :jf:Yo_
;+s6sfnLg cj:yfdf lgnDag gx'g] xsx? — @@
;+s6sfnLg cj:yfdf k''0f{ ?kn] lgnDag x'g] xsx? — * j6f
df}lns xsx? M -wf/f !^–$^ ;Dd_ -#! j6f_
;Ddfgk"j{s afFRg kfpg] xs Ho]i7 gful/ssf] xs
:jtGqtfsf] xs ;fdflhs Gofosf] xs
;dfgtfsf] xs ;fdflhs ;'/Iffsf] xs
;~rf/sf] xs pkef]Qmfsf] xs
Gofo ;DaGwL xs b]z lgsfnf lj?4sf] xs
ck/fw lkl8tsf] xs ;+a}wflgs pkrf/sf] xs -wf/f !## jf !$$ df
oftgf lj?4sf] xs n]lvP adf]lhd pkrf/ kfpg]_
lgjf/s gh/aGb lj?4sf]
5'jf5't tyf e]befj lj?4sf] xs
;DklQsf] xs
wfld{s :jtGqtfsf] xs
;'rgfsf] xs
uf]kgLotfsf] xs
zf]if0f lj?4sf] xs
:jR5 jftfj/0fsf] xs
lzIff ;DaGwL xs
efiff tyf ;+:s[ltsf] xs
/f]huf/Lsf] xs
>dsf] xs
:jf:Yo ;DalGw xs
vfB ;DalGw xs
cfjf;sf] xs
dlxnfsf] xs
afnaflnsfsf] xs
blntsf] xs
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
;Ddfgk''j{s afFRg kfpg] xsdf /x]sf] Joj:yf — d[To'' b08sf] sfg'g agfpg gkfOg]
df}lns xssf] sfof{gjog — # jif{leq sfg'gL Joj:yf ug]{ -wf/f $&_
gful/ssf st{Jo — wf/f $*
gful/sssf st{Jox? s] s] x'g\ <
/fi6«klt lgi7fjfg x'Fb} g]kfnsf] /fli6«otf, ;fj{ef}d;Qf / cv08tfsf] /Iff ug'{
;+ljwfg / sfg'gsf] kfngf ug'{
/fHon] rfx]sf] avt clgjfo{ ;]jf ug'{
;fj{hlgs ;DklQsf] ;'/Iff / ;+/If0f ug'{
/fHosf lgb]{zs l;4fGt s'g efudf — efu $
/fHosf lgb]{zs l;4fGt s'g wf/fdf — wf/f %)
/fhlglts p2]Zo
;fdflhs / ;f+:s[lts p2]Zo
cfly{s p2]Zo
cGt{/fli6«o ;DaGw
/fHosf gLltx? -wf/f %!_ !# j6f gLltx? /x]sf -s–8_
/fli6«o Pstf / ;'/Iff ;DaGwL gLlt
/fhgLlts / zf;g Joj:yf ;DaGwL gLlt
;fdflhs / ;f:s[lts ¿kfGt/0f ;DaGwL gLlt
cy{, pBf]u / jfl0fHo ;DaGwL gLlt
s[lif / e'ld;'wf/ ;DaGwL gLlt
ljsf; ;DaGwL gLlt
k|fs[lts ;fwg ;|f]tsf] ;+/If0f, ;a{wg / pkof]u ;DaGwL gLlt
gful/s cfwf/e"t cfjZostf ;DaGwL gLlt
>d / /f]huf/L ;DaGwL gLlt
;dfg'kflts Gofo / ;dfj]lzs/0f ;DaGwL gLlt
Gofo / b08 ;DaGwL gLlt
ko{6g ;DaGwL gLlt
cGt/f{li6«o ;DaGw ;DaGwL gLlt
/fHosf] bfloTj wf/f slt — wf/f %@
;+ljwfg cg';f/ /fHosf] bfloTj — g]kfnnfO{ ;d''Ggt / ;d[4 agfpg]
;+3Lo sfo{kflnsf
zf;lso :j¿k — -wf/f &$_
ax'njfbdf cfwfl/t ax''bnLo k|lt:kwf{Tds ;+3Lo nf]stflGqs u0ftGqfTds ;+;bLo zf;g k|0ffnL x'g]
sfo{sfl/0fL clwsf/ dGqLkl/ifb\df lglxt x'g] — wf/f &%
sfo{sfl/0fL sfdx? s;sf] gfddf x'g] — g]kfn ;/sf/sf]
dlGqkl/ifb\sf] u7g — wf/f &^
k|wfgdGqL ;lxt a9Ldf slt hgf dGqL /xg] — @% hgf
k|wfgdGqL, pkk|wfgdGqL / dGqLn] sf] ;dIf ;ky lng] — /fi6«klt
k|wfgdGqL, pkk|wfgdGqL / dGqLsf] ;ky ;DaGwL Joj:yf s'g wf/fdf — wf/f *)
/fHodGqL / ;xfosdGqLn] sf] ;dIf ;ky lng] — k|wfgdGqL
k|wfgdGqL tyf dGqLs]f kb l/Qm x'g] cj:yf
/fi6«klt ;dIf /fhLgfdf lbPdf
cljZjf;sf] k|:tfj kfl/t ePdf
k|ltlglw ;efsf] ;b:o g/x]df
lghsf] d[To' ePdf
dGqLnfO k|wfgdGqLn] kbd'Qm u/]df
;+3Lo Joj:yflksf
;+l3o ;+;b ;DaGwL Joj:yf s'g wf/f — wf/f *#
wf/f *# M k|ltlglw ;ef / /fli6«o ;ef u/L b'O{ ;bgfTds hDdf ;b:o ##$ hgf
k|ltlglw ;efsf] u7g -wf/f *$_
hDdf @&% ;b:o -;dfg'kflts tkm{ M !!) hgf / k|ToIf tkm{ M !^% ;b:o_
!* jif{ pd]/ ePsf] g]kfnL gful/sn] dtbfg ug{ kfpg]
Pp6} JolQm PseGbf a9L lgjf{rg If]qaf6 pDd]bjf/af6 x'g gkfpg]
k|ltlglw ;efsf] sfo{sfn % jif{sf] x'g] -;+s6sflnt cj:yfdf ! jif{ ga9\g] u/L sfo{sfn yk ul/g]_
/fli6«o ;efsf] u7g -wf/f *^_
hDdf ;b:o %(
& k|b]zaf6 *÷* hgf -&×*=%^ hgf_ h;df # dlxnf ! blnt / ! ckfË ;lxt
g]kfn ;/sf/af6 l;kmfl/; /fi6«kltaf6 lgo'Qm M # hgf -! hgf dlxnf ;lxt_
kbfjlw – ^ jif{
k|yd Ps ltxfOsf] @ jif{, låtLosf] $ jif{, t[tLosf]–^ jif{ sfo{sfn x'g] -uf]nf k|yf_
;+l3o ;+;bsf] ;b:osf] nflu of]Uotf
o k|ltlglw ;efsf] ;b:o x'g pd]/ M @% jif{
/fli6«o ;efsf] ;b:o x'g pd]/ M #% jif{
g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L s;''/df ;hfo gkfPsf]
s'g} ;+3Lo sfg''gn] cof]Uo gePsf]
g]kfnL gful/s
s''g} nfesf] kbdf axfn g/x]sf]
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
k|ltlglw ;efsf] ;efd'v / pk;efd''vsf] Joj:yf M wf/f—(!
a}7s k|f/De ePsf] ldltn] !% lbgleq ug'{kg]{
Ps hgf dlxnf x'g'kg]{
;+l3o ;+;bsf] clwj]zgsf] cfx|jfg / cGTo M /fi6«kltn] b'j} clwj]zgsf] cfJxfg / cGTo ug]{ -wf/f (#_
u0fk"/s ;+Vof M -wf/f ($_ — ;+l3o ;+;bsf s'g} klg ;bgsf] ;Dk"0f{ ;b:o ;+Vofsf] Ps rf}yfO{ ;b:o
;ldltsf] u7g M % M! sf] cfwf/df a9Ldf @% hgfsf] ;ldlt
ljZjf;sf] dt / cljZjf;sf] k|:tfa ;DaGwL Joj:yf M -wf/f !))_
k|wfgdGqLnfO{ x6fpg] –k|r08n], @)&@ c;f/ @( df k|=d s]=kL jnL lj?4 cljZjf;sf] k|:tfj btf{ u/]sf, @)&@ ;fpg (
df cljZjf;sf] k|:tfjgf lkmtf{ ePsf]_
dxfcleof]u ;DaGwL Joj:yf -wf/f !)!_
k|wfgGofoflwz, Gofoflwz, Gofokl/ifb\sf ;b:o, ;+a}wflgs lgsfo k|d'v x6fpg
b'O{ ltxfO{ ax'dtaf6 kfl/t x'g'kg]{
dxfcleof]u l;kmfl/; ;ldltdf !! hgf /xg]
o;} wf/f adf]lhd Aoj:yflksf ;+;bn] @)&@ sflQs # ut] !! ;b:oLo dxfcleof]u l;kmfl/; ;ldlt u7g u/]sf]_
ljz]ifflwsf/ -wf/f !)#_
cy{ ljw]os -wf/f !!) -#__
s'g} klg ljw]os cy{ law]os xf] xf]Og elg k|Zg p7]sf ;efd'vsf] lg0f{o clGtd x'g]
cWofb]z -wf/f !!$_
b'j} ;bgsf] clwj]zg rln/x]sf] cj:yfdf afx]s tTsfn s]lx ug{
dGqLkl/ifb\sf] l;kmfl/;df /fi6«kltn]
^) lbgdf :jt M lglqmo x'g]
;+l3o ;+lrt sf]if -wf/f !!^_
/fh:j / Aoosf] cg'dfg -wf/f !!(_
k|To]s jif{ h]7 !% df ;+l3o ;+;bdf k]z x'g]
k"/s cg'dfg -wf/f !@!_
pwf/f] vr{ -wf/f !@#_
Gofokflnsf ;DaGwL Joj:yf
cbfntx? ;DaGwL Joj:yf s'g wf/fdf — wf/f !@&
;jf]{Rr cbfnt –!
pRr cbfnt –&
lhNnf cbfnt — &%
;jf]{Rr cbfnt ;DaGwL Joj:yf s'g wf/f — wf/f !@*
g]kfndf ;jf]{Rr cbfnt sltj6f /xg] —!
;jf]{Rr cbfntdf k|wfgGofoflw; ;lxt slthgf Gofoflw; — @!
;jf]{Rr cbfntnfO s:tf] cbfnt klg elgG5 — clen]v cbfnt
k|wfgGofoflw;sf] lgo'lQm s;/L ul/G5 — ;+a}wflgs kl/ifb\sf] l;kmfl/;df
Gofoflw;sf] lgo''lQm s;/L ul/G5 — Gofo kl/ifb\sf] l;kmfl/;df
k|wfgGofoflw; / Gofoflw;sf] lgo''lQm s;n] ug]{ — /fi6«klt
k|wfgGofoflw;sf] kbfjlw slt jif{ — ^ jif{
k|wfgGofoflw; x'g ;jf]{Rrdf slt jif{ sfd u/]sf] x'g'kg]{ — # jif{
k|wfgGofoflw; / Gofoflw; slt jif{;Dd kbdf /xg ;Sg] — ^% jif{
;jf]{Rr cbfntsf] clwsf/ If]q s'g wf/f — !##
;jf]{Rrn] c;fwf/0f clwsf/If]q cGtu{t hf/L ug]{ cfb]zx? — aGbL k|ToIfLs/0f, k/dfb]z, pTk|]if0f, k|ltzf]w, clwsf/k[R5f
;+a}wflgs Ohnf;sf] u7g s'g wf/f — wf/f !#&
;+j}wflgs Ohnf; sxfF /xg] — ;jf]{Rr cbfntdf
;+j}wflgs Ohnf;df slt hgf —%
;+j}wflgs Ohnf;df sf] sf] /xg] — k|wfgGofolwz / Gofo kl/ifbsf] l;kmfl/;df
k|wfgGofolwzn] tf]s]sf] $ hgf Gofoflw; ;b:o
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
;jf]{Rr cbfnt, Gofokl/ifb / Gofo ;]jf cfof]un] k|To]s jif{ /fi6«klt ;dIf k|ltj]bg k]z ug]{
pRr cbfnt -wf/f !#(_
k|To]s k|b]zdf !÷! j6f /xg]
g]kfne/df hDdf & j6f pRr cbfnt /xg]
kbd'Qm x'g] cj:yfx?
k|wfg Gofoflw; ;dIf /fhLgfdf lbPdf
pd]/ xb M ^# jif{ k''/f ePdf
sfo{Ifdtfsf] cefj ePdf
zf/Ll/s jf dfgl;s c:j:ytfsf sf/0f ;]jfdf /lx sfo{ ug{ c;dy{ /x]df
g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L s;''/df cbfntaf6 ;hfo kfPdf
lghsf] d[To'' ePdf .
pRr cbfntsf] clwsf/ If]q -wf/f !$$_
lhNnf cbfnt -wf/f !$*_
k|To]s lhNnfdf -&% j6f_
ljlzli6s[t cbfnt -wf/f !%@_ vf; lsl;d / k|s[tLsf d'b|fsf] lsgf/f nufpg
Gofo kl/ifb\ -wf/f !%#_
k|wfgGofolwz – cWoIf
;+l3o sfg'g tyf Gofo dGqL – ;b:o
;jf]{Rr cbfntsf al/i7td Gofoflw; Ps hgf — ;b:o
/fi6«kltn] k|wfgdGqLsf] l;kmfl/;df lgo'Qm u/]sf] Ps hgf sfg"g ljb\– ;b:o
g]kfn af/ P;f]l;P;gsf] l;kmfl/;df /fi6«kltåf/f lgo'Qm sDtLdf @) jif{sf] cg'ej k|fKt al/i7 clejQmf Ps hgf
— ;b:o
;b:osf] kbfjlw $ jif{sf] x'g]
Gofo ;]jf cfof]u -wf/f !%$_ M
k|wfgGofoflw; – cWoIf
;+wLo sfg'g tyf Gofo dGqL – ;b:o
;jf]{Rr– cbfntsf] al/i7td Gofolw; – ;b:o
nf]s;]jf cfof]usf] cWoIf – ;b:o
dxfGofoflwjQmf – ;b:o
dxfGofoflwjQmf -wf/f !%&_
Ps /xg]
/fi6«ktLn] k|wfgdGqLsf] l;kmfl/;df lgo'Qm
jflif{s k|ltj]bg /fi6«ktL ;dIf
k|wfgdlGqn] h'g;'s} a]nf x6fpg ;Sg]
-@)^#_ ;fnsf] ;+ljwfgn] ;+a}wflgs c+u eg]tf klg of] ;+ljwfgsf] wf/f #)^ sf] kl/efiff / JofVofdf ;+a}wflgs
lgsfodf o;nfO{ ;dfj]z u/]sf] 5}g,_
k|To]s k|b]zdf ! d'Vo GofoflwjQmf /xg]
k|b]z sfo{kflnsf ;DaGwL Joj:yf s'g efudf — efu !#
k|b]zsf] sfo{sfl/0fL clwsf/ ;DaGwL Joj:yf wf/f s'g — wf/f !^@
k|b]zsf] sfo{sfl/0fL clwsf/ s;df lglxt — k|b]z dlGqkl/ifb\
k|b]zsf] sfo{{sfl/0fL sfdx? s;sf] gfddf — k|b]z ;/sf/
k|b]z k|d'v ;DaGwL Joj:yf — wf/f !^#
/fi6«kltn] k|To]s k|b]zsf] nflu ! hgf lgo'Qm ug]{
kbfjlw % jif{
#% jif{ k"/f ePsf]
/fi6«klt ;dIf ;ky lng]
/fi6«kltn] lghnfO{ kbd'Qm ug{ ;Sg]
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
;+3Lo ;+;bsf] ;b:o x'g of]Uo ePsf]
s'g} sfg''gn] cof]Uo gePsf]
kbsf] l/Qmtf
/fi6«klt ;dIf lnlvt /fhLgfdf lbPdf
kbfjlw ;dfKt ePdf
d[[To'' ePdf
k|b]z dlGqkl/ifb\ ;DaGwL Joj:yf M k|b]z ;efsf ;Dk"0f{ ;b:osf] a9Ldf @) k|ltzt x'g] u/L
k|b]z k|d'vnfO{ hfgsf/L u/fpg'' kg]{ ljifox?
k|b]z dlGqkl/ifb\sf lg0f{o
k|b]z ;efdf k]z ul/g] ljw]os
hfgsf/L dfu]sf] cGo cfjZos ljj/0f
;d;fdlos kl/l:ylt
;ky -wf/f !&@_
d'VodGqL / dGqLn] – k|b]z k|d'v ;dIf
/fHodGqL / ;xfosdGqLn] – d'VodGqL ;dIf
k|b]z Joj:yflksf ;DaGwL Joj:yf s'g efu — efu !$
k|b]z Joj:yflksf wf/f slt — wf/f !&%
k|b]z Joj:yflksf slt ;bgfTds – Ps ;bgfTds
k|b]z ;efsf] u7g -wf/f !&^_
k|ltlglw ;efsf] ;b:o ;+Vofsf] bf]Aa/ ;+Vofdf k|ToIfaf6 lgjf{lrt x'g]
$) k|ltzt ;dfg'kflts k|0ffnL
!* jif{ pd]/ k'/f ePsf] gful/sn] dtbfg ug{ kfpg]
k|b]z ;efsf] sfo{sfn slt jif{sf] — % jif{
k|b]z ;efsf] u0fk"/s ;+Vof – Ps rf}yfO{
k|b]z ;efsf] ;b:osf] nflu of]Uotf -wf/f !&*_
g]kfnL gful/s
;DalGwt k|b]zsf] dtbftf
@% jif{ pd]/ k'/f ePsf]
g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;'/bf/ g7xl/Psf]
s'g} sfg''gn] cof]Uo gePsf]
s'g} nfesf] kbdf axfn g/x]sf]
k|b]z ;efsf ;b:osf] :yfg l/Qm x'g] cj:yfx?
k|b]z ;efd'v ;dIf lnlvt /fhLgfdf lbPdf
wf/f !&* adf]lhdsf] of]Uotf gePdf
k|b]z ;efsf] sfo{sfn ;dfKt ePdf
k|b]z ;efnfO{ ;"rgf glbO{ nuftf/ bz j6f a}7sdf cg'kl:yt /x]df
h'g bnsf] pDd]bjf/ eO{ ;b:o ePsf] xf] To:tf] bnn] ;+3Lo sfg''g adf]lhd bn Tofu u/]s]f s'/f ;"lrt u/]df
lghsf] d[To'' ePdf
k|b]z ;efsf] ;b:osf] cof]Uotf ;DaGwL clGtd lg0f{o s;n] u5{
— ;jf]{Rr cbfntsf] ;+j}wflgs Ohnf;n]
k|b]z ;efsf ;efd'v / pk;efd'vsf] lgjf{rg slt lbg leq ug'{kg]{ — !% lbg
k|b]z ;efsf] clwj]zg cfAxfg lgjf{rg ePsf] ldltn] slt lbg leq — @) lbg
k|b]z ;efdf ljZjf; / cljZjf;sf] k|:tfj ;DaGwL Joj:yf — wf/f !**
k|b]z ;efdf s''g s'g ljw]os ;/sf/L ljw]ossf ?kdf dfq k|:t't ug{ ;lsg]5
— cy{ ljw]os / zflGt ;'/Iff;Fu ;DalGwt ljw]os
k|b]z cfly{s sfo{k|0ffln ;DaGwL Joj:yf s'g efudf — efu !^
k|b]z ;+lrt sf]if ;DaGwL Joj:yf — wf/f @)$
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
k|b]z ;+lrt sf]ifleq kg]{ ljifox?
u''7L /sd afx]s k|b]z ;/sf/nfO{ k|fKt x'g] ;a} k|sf/sf /fh:j
/fh:jsf] lwtf]df lnOPsf ;a} shf{
k|b]z P]gsf] clwsf/ cGtu{t lbOPsf] h'g;''s} C0f c;''n x''Fbf k|fKt ePsf] ;a} wg
g]kfn ;/sf/af6 k|fKt x'g] cg''bfg Pj+ C0f
k|b]z cfsl:ds sf]if ;DaGwL Joj:yf s'g wf/f — wf/f @!@
:yfgLo sfo{kflnsf
:yfgLo sfo{kflnsf ;DaGwL Joj:yf s'g efudf — efu !&
:yfgLo txsf] sfo{sfl/0fL clwsf/ s'g wf/f — wf/f @!$
:yfgLo txsf] sfo{sfl/0fL clwsf/ s;df lglxt — ufFp sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsf
:yfgLo txsf] sfo{sfl/0fL sfo{ s;sf] gfddf — ufFp sfo{kflnsf / gu/ sfo{kflnsf
Pp6f ufFpkflnsfdf slt hgf cWoIf / pkfWoIf x'g] Joj:yf — !÷! hgf
ufFp sfo{kflnsfdf sf] x'G5g\ — cWoIf, pkfWoIf, j8f cWoIf ^ hgf cGo ;b:o
ufpF kflnsfsf cWoIf, pkfWoIf, a8f cWoIf / ;b:o sf] of]Uotf
o @! jif{ k"/f x'g' kg]{
o g]kfnL gful/s
o dtbftf gfdfjnLdf gfd ;dfj]z ePsf]
o s'g} sfg'gn] cof]Uo gePsf]
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
6.k|b]zsf] clwsf/sf] ;"rL M @!
7.;+3 / k|b]zsf] clwsf/sf] ;"rL M @%
8.:yfgLo txsf] clwsf/sf] ;"rL M @@
9.;+3, k|b]z / :yfgLo clwsf/sf] ;"rL M !% j6f clwsf/
(^*&%
g]kfns]f ;+ljwfgsf] s'g} wf/fnfO{ ;+zf]wg jf vf/]h ug]{ ljw]os ;+3Lo ;+;bsf] s'g} klg ;bgdf k]z ePdf ;bgdf k]z
ePsf] slt lbgleq ;j{;fwf/0f hgtfsf] hfgsf/Lsf nflu ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug''{kb{5 — #) lbg
;+3sf] clwsf/x?
1. /Iff / ;]gf
2. o''4 / k|lt/Iff
3. xftxltof/, v/vhgfgf sf/vfgf tyf pTkfbg
4. s]Gb|Lo k|x/L, ;z:q k|x/L an, /fli6«o u''Ktr/ tyf cg';Gwfg, zflGt ;'/Iff
5. s]lGb|o of]hgf, s]lGb|o a}Fs, ljQLo gLlt, d'b|f / a}ls+Ë, df}lb|s gLlt, ljb]zL cg'bfg, ;xof]u / C0f
6. k//fi6« tyf s'6gLlts dfldnf, cGt/f{li6«o ;DaGw / ;+o'Qm /fi6«;+3
7. cGt/f{li6«o ;lGw jf ;Demf}tf, ;''k'b{uL, kf/:kl/s sfg"gL ;xfotf / cGt/f{li6«o ;Ldf, cGt/f{li6«o ;Ldf gbL
8. b"/;+rf/, /]l8of] lk|mSj]G;Lsf] afF8kmfF8, /]l8of], 6]lnlehg / x'nfs
9. eG;f/, cGtMz'Ns, d"No clej[l4 s/, ;+:yfut cfos/, JolQmut cfos/, kfl/>lds s/, /fxbfgL z'Ns, le;f
ko{6g b:t'/, ;]jf z'Ns b:t''/, b08 hl/jfgf
10. ;+3Lo lghfdtL ;]jf, Gofo ;]jf / cGo ;/sf/L ;]jf
11. hn;|f]tsf] ;+/If0f / ax''cfoflds pkof]u ;DaGwL gLlt / dfkb08
12. cGt/b]zLo tyf cGt/k|b]z ljB't k|;f/0f nfOg
13. s]lGb|o tYof+s -/fli6«o / cGt{/fli6«o dfgs / u''0f:t/_
14. s]Gb|Lo :t/sf 7"nf ljB't, l;+rfO / cGo cfof]hgf tyf kl/of]hgf
15. s]Gb|Lo ljZjljBfno, s]Gb|Lo:t/sf k|1f k|lti7fg, ljZjljBfno dfkb08 / lgodg, s]Gb|Lo k':tsfno
16. :jf:Yo gLlt, :jf:Yo ;]jf, :jf:Yo dfkb08, u''0f:t/ / c'gudg, /fli6«o jf ljlzi6 ;]jf k|bfos c:ktfn, k/Dk
pkrf/ ;]jf, ;?jf /f]u lgoGq0f
17. ;+3Lo ;+;b, ;+3Lo sfo{kflnsf, :yfgLo tx ;DaGwL dfldnf, ljz]if ;+/rgf
18. cGt/f{li6«o Jofkf/, ljlgdo, aGb/ufx, Sjf/]G6fOg
19. xjfO{ p8\8og, cGt/f{li6«o ljdfg:yn
20. /fli6«o oftfoft gLlt, /]n tyf /fli6«o nf]sdfu{sf] Joj:yfkg
21. ;jf]{Rr cbfnt, pRr cbfnt, lhNnf cbfnt tyf Gofo k|zf;g ;DaGwL sfg''g
22. gful/stf, /fxbfgL, le;f, cWofudg
23. cf0fljs phf{, jfo''d08n, cGtl/If
24. af}l4s ;Dklt - k]6]G6, l8hfOg, 6]«8dfs{ / k|ltlnlk clwsf/ ;d]t_
25. gfk tf}n
26. vfgL pTvgg
27. /fli6«o tyf cGt{/fli6«o jftfj/0f Joj:yfkg, /fli6«o lgs'~h, jGohGt'' cf/If tyf l;d;f/ If]q, /fli6«o jg
sfa{g ;]jf
28. aLdf gLlg, lwtf]kq, ;xsf/L lgodg
29. e''pkof]u gLlt, a:tL ljsf; gLlt, ko{6g gLlt, jftfj/0f cg''s'ng
30. kmf}hbf/L, b]jfgL sfg''gsf] lgdf{0f
31. ;''/lIft 5fkfvfgf
32. ;fdflhs ;'/Iff / ul/aL lgaf/0f
33. ;+j}wflgs lgsfox?, /fli6«o dxTjsf cfof]ux?
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
34. k'/ftflTjs dxTjsf :yfg / k|frLg :df/s
35. ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] clwsf/sf] ;"rLdf jf ;femf ;"rLdf pNn]v gePs]f s'g} ljifo tyf of] ;+ljwfg /
sfg"gdf gtf]lsPsf] ljifo
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($
19. rnlrq, l;g]df xn, v]ns'b
20. aLdf Joj;fo ;~rfng / Joj:yfkg
21. u/LaL lgjf/0f / cf}Bf]lus/0f
22. j}1flgs cg';Gwfg, lj1fg k|ljlw / dfgj ;+;fwg ljsf;
23. cGt/k|fb]lzs ?kdf km}lnPsf] h+un, lxdfn, jg ;+/If0f If]q hn pkof]u
24. e"ld gLlt / ;f] ;DaGwL sfg"g
25. /f]huf/L / a]/f]huf/ ;xfotf
:yfgLo txsf] clwsf/sf] ;"rL -cg'';"rL — *_
1. gu/ k|x/L
2. ;xsf/L ;+:yf
3. Pkm=Pd ;~rfng
4. :yfgLo s/
5. :yfgLo ;]jfsf] Joj:yfkg
6. :yfgLo tYof+s / clen]v ;+sng
7. :yfgLo :t/sf ljsf; cfof]hgf tyf kl/of]hgfx?
8. cfwf/e"t / dfWolds lzIff
9. cfwf/e"t :jf:Yo / ;/;kmfO
10. :yfgLo ahf/ Joj:yfkg, jftfj/0f ;+/If0f / h}ljs ljljwtf
11. :yfgLo ;8s, u|fdL0f ;8s, s[lif ;8s, l;+rfO
12. ufpF ;ef, gu/ ;ef, lhNnf ;ef, :yfgLo cbfnt, d]nldnfk / dWo:ytfsf] Joj:yfkg
13. :yfgLo clen]v Joj:yfkg
14. 3/ hUuf wgL k''hf{ ljt/0f
15. s[lif tyf kz'kfng, s[lif pTkfbg Joj:yfkg, kz' :jf:Yo, ;xsf/L
16. Ho]i7 gful/s, ckf+utf ePsf JolQm / czQmx?sf] Joj:yfkg
17. a]/f]huf/sf] tYof+s ;+sng
18. s[lif k|;f/sf] Joj:yfkg, ;+rfng / lgoGq0f
19. vfg]kfgL, ;fgf hnljB't cfof]hgf, j}slNks phf{
20. ljkb Joj:yfkg
21. hnfwf/, jGohGt'', vfgL tyf vlgh kbfy{sf] ;+/If0f
22. efiff, ;+:s[lt / nlntsnfsf] ;+/If0f / ljsf;
;+3, k|b]z / :yfgLo txx?sf] clwsf/sf] ;femf ;"rL -cg'';"rL — (_
1. ;xsf/L
2. lzIff, v]ns'b / kqklqsf
3. :jf:Yo
4. s[lif
5. ljB't, vfg]kfgL, l;+rfO h:tf ;]jfx?
6. ;]jf z'Ns, b:t'/, b08 hl/jfgf tyf k|fs[lts ;|f]taf6 k|fKt /f]oN6L, ko{6g z'Ns
7. jg, h+un, jGohGt', r/r''?+uL, hn pkof]u, jftfj/0f, kof{j/0f tyf h}ljs ljljwtf
8. vfgL tyf vlgh
9. ljkb Joj:yfkg
10. ;fdflhs ;'/Iff/ u/LaL lgjf/0f
11. JolQmut 36gf, hGd, d[To'', ljjfx / tYof+s
12. k''/ftTj, k|frLg :df/s / ;+u|xfno
13. ;''s'Daf;L Joj:yfkg
14. k|fs[lts ;|f]taf6 k|fKt /f]oN6L
15. ;jf/L ;fwg cg''dlt
sf]lzz z}lIfs s]Gb| -nf]s ;]jf tof/L_, gofF afg]Zj/, sf7df8f}+, kmf]g g+= )! $!)&))&, (*%!!&@!($