';

f/V |!

f/#*-

e^'"
^vfls
ttfc*

.70 $4

4trabilia IRome,

^ggTT^ fiTfn rYTTfjmi^nTTTrrF>r FW

* Asrrrv^^crrrTOis
.
-

^^M

ii^

PRONSPOR
TEALTITVDI [|

POKTE CRIS1ALIJ>4l ATIU'tUCTE KlOR!S ry

,

_n_n-n_ru~i.rLrLrp^

FRDNSPOrai
J

ALTnVDI.NIS

NISLCVM

LCVKITOR

TORVM

VM

>pufculit oc jg^irabilibus

IBoue et^eteris Wrbis 1Romeedittla<fran

eifco jftlbertitto

^loxnrino*

.#i

Cum^tuilegio,

n^

1 1 *T 1 1i

tT* 1 1

a * TT31

jgsg^CTg^^- rjegrggf
TTgr?i

EPISTOLA

CORNELIVS CYMBALVS FRANCISCO ALBERTINO FLOREN.PONTIFICII

DOCTORI.S.PJX

authora qui dcvrbis antiquitate fcrf pierunt/opinioncs:inter quos Io.Tortclium d Blon dum/Pomponiutnqj lxt.quicum dchuiufmodirc fcri
Iraris varfas eflc

pfcrintinuicemdifTcntiuntrquam rcm minime mirarf fcripfcrint tcmporibus: na nihil ccrtipoftillam Totilcc diruptfonchabcri potcftmifiid quod vcl per cpytaphiarvcl pcr aliquas inmarmoribus infcriptiones. Quodhocnoilio/ct^itafclicitcmporcluliofccundo Ponti. ximo in folio Pctri fcdcntc/contigit* Vndc tu intcr alibs: qui dc antiquitatc fcripfcrint/hilarius gratiofiufc progrcdi potcris: cu multaillis incognita:qux tibidaliis amicis cognita funt addidi> fti:quibus(Vt fpcro)cruditiores gaudcbiif. Itacfc cgrcdcrc: cgrc dcrc(vticomplutics cfflagitaui) vt imprimatur hoc:ad quod vt imprimentut pcrfuadco illa alia opufcula dc Vrbis fcilicct ftatio* nibus:dc confciTionc:dc modo reftc viucndi: dc facramcnto: quod ita cruditius fcripfcrfs:vbi ccclcfte illis quatuor doftorib?

dcbcmus.Cum diucrfa diucrfls

Ma

&

merito compararimcrcs:dc cxpofitionc fcilicctfupcr orationem

Dominica falutationcm Angelicam.Hoc cum primum fcccris; tuas crcdo lucubrarioncs gratas forc omnibus: itacpmiFrancw fcc aliud tibi pcrfuadcrc ncquire nifi quod tibi/d amicisvtile fb*
ret.ValcRoujje.iii.nouasNoucmbris.

TABVLA CORNELII DISTICHON.

Si prifcam quis fiue nouam vult ccrncrc Romam Is ducc rrancifcomcenia cunfta videt.

InPrimoLibro.

Dc mcenibus & ambitu Vrbis # pomcrio.

Dcportfs Vrbfs. DcViis&platcis. DcpontibusVrbis. DcmontibuscVcollibus, Dc aquxduSibus. Dc Thcrmis. Dc Naumachfis & Cloacis. DcCirciscius.
DcThcatris<S'amphitcairfs.
char. char
char.

$
6 7
5>
Jl

char. char.
char.

13

char.
char.
char..

14
15 15

Dcreiario&pccuniapub.

D c F oris-cV curiis
Dc Campo Martio # aliis campis. Dc Palatiis^Sioco palladii.
Dcdcmibtrec\'infulis. Dc Nympheis 8i Horrcis,

char.

\S
!

Dc TnbubuscvRegionibusVrbfs.
I n Sccun d o Libro Dcfaccrdotibus&magiftratibus, DctcmplisVrbis.

char. char. char. char. char. char

char.

ig

ip

20
21

22
2.6

char.

Dc Bibliotccis & Bafilfcis,

27
31
31

Dc Capitoliis. Dc afyllo cV nonnullis Turribus.

Dcporticibus&labrisporphircis. Dc Trophcis columnis mcmorandis.

&

char. char. cbar. char. char.

32 32
33

Dc Arcubus triumphalibus. char. Dc Colloflis Vrbis. char. Dc ftatuis ac pifturis. char. Dc ccemitcriis facris. char. Dc fcpulchro Auguirorum &*nolc Hadriana. char.
Dcfcptizonio&nonnulliscpytbapbiis, DcObclifcis^mcthis.

34 3^ 3$
35

38

Dccarccrcpub.

char. char. char.

3P

40
.

41

Aii

TASVU
Dc Lcgibus &
tabulis Acncfs.

char.

41

DclaudibusnonnullorumRQ. Dc diuitiis Ro. DcTriumphononnullorum. DcMagnitudincimpctii.

char.

42
45
44-

char.
char.
char.
char.

45

DcLaude

Vrbis.

40
47 48
50
5'

InTertfoLibro.

DcNouaVrbcRo.

char.
char.
char.
,

Dc nonnullis ccclefiis & capcllis. Dc palatiis pontificum. Dc domibus Cardinalium.

DeHofpitalibus.

char.

char.
.

52
53 53

Dc bibliothccis.-

char. char.

DcCaftrofanctiAngeli. DcBcluidcrc. DePorticibus. DcViisoVPlateis. Dc Scpulchris memorandfs.

char.
char. char. char.
char. char.

54 54 54
55 55

Dc Valuis 6V Columnis Acnefs.

DcOrVicinapccunise.

DeFontibusoVPontibus.
Dccloacis&purgat.Auicnis.
DcAcdificiisablulio.ii.conftruftis.

char.
char.

j6 $6
5tf

char.

$6
57

DclaudibusCiuit.Flor.&Saon.

char.

EPISTQIA HVMILIS AG DEVOTVS FRANCISCVS ALBFR.

tinus fiorctinus/vnus e capellanis RcueremCar.tit.fancix

Sabinx ad Iulium.iXPontificcm.Maximum.

Onfuctudo mca in amicosBcatiflimcparcr/6V amor fcliciflimx bonx mcmorix Galcotti Card. dcfunftt/ac plurima cius crga n:c ofticia vchcmc
cogunt:vt tux Sancritatimcum ftudium/om ncmopcrapolliccar.Idqs ncpotiSixto Car. ci* d fratri poliiceor .Quoticncumq^ iltum vidco Ga lcotti fcmpcr iutfa mibiimpofita cum imaginc fn mentcm fubcur. Scdca tcmporaincidcrunt:vtgratiam auftoritatcm mcam no audcam polliccri:nifi bac cxccptionc/quantum poflim/quantiU c^ valcam.In cxtcris vcro rcbus abfqp vlla cxpcftationc tcmpo* ris autlaboris occupatiois vc opa mca fanctitas tua vtafQuod polliccar prxtcr mc ipfum/nibil cft. Cum cnim opufculum dc fta tionibus & Rcliquiis Vrbis ad Impcratorcm diumo auxiiio a mc compofitum vidiflct prxfatus RcucrcruGalcottus/dixtr FraciO cc:Bonum opus opcratus cs.Quarc 6V mirabiliaRcmx impcrfe ftafabulamcpnugis plcnano corrfgisfNon cnim datur corona incipicntibus/fcdpcrfeucrantibus vfc^ fnfincm. Prxcor tcvt in hocmihicomplaccas Bonxinrcnttoni cuius annucns promifi, Ea diligcntia qua potui:opufculum dc mirabilibus Romx vcte* ris cmendaui:acnoux Vrbis aliud in lucctn produxi: quod qui// dcm Rcucrcn.Galcotto Vicccaccllario/ac fanfte Rom. Ecclcffe
tcr

&

EPISTOLA
preibytero Ordtim,S.P.advfn.dcdicare dcftfnaueram.Scd im proba 6V acerba mors Porifex fummc i\\ tanta rerum expcctatio* nc fccilitati cius labori meo fnuidit in mcdioitinciis curfu.Ta* mcn iicut domino placuititafaetumcft:fitnomendomini bcne* diftum:#animacius cum fanctis omnibus inpacc Chriftircquic fcit. Humilitcr prccor fanctitate tuamrvt ipfa pro eius amore par uulum munufculu in loco virtute pi cedicti Nepotis a feruulo Fra cifco dc Albcrti.floren.fimul cum riusrcftamtcntione/finccracjj fidc accipcrc velit. Quod quidcm opufculum tuce fanctitati iam*

&

diutarjqnuminidicatucftrquamamo/obfcruo/vcneror atq^co
lo/rcctam valitudincm pcrpetuamcg
tnibilcft

optcuQuod fiimpcti aucro/ quodtimcam.Tua igitur fanctitas cogaudcat ac fcmpcr

1

lxtctur dc fclicitatc^c vjetoiiaciuitatis Bono.rccupcratac <5 a ia rumciuitatum a Vcnctis occupataru.f. Faucntia: Ariminu:Ccr uia:6V antiquaRaucnna:qux omncs ad priftinam libcrtatcm cc*
clcfix dcucncrc

tcmporc tux fanctitatis.Qiiid nunc

rcftat nifi ip

fos infidclcs ac pci fidos

maumethanos perfcqui: vtad vcram ft# dcm conucrtantmfLxtcturinquam tua Bcatitudo/ tcporc cui? PortugalLRcx nouas iufulas & barbaras natiocs ad fidcm Chri fti conucrtit.Nouiflimc vcro HyfpaniarumRcx cum Cai .Tollc*
tano ciuitatcs cS'portus infideliu debcllauit ad fidcmcfc vcri dci
conucrti fccit. 5i mebi a hoc faciiit:quid caput cum brachiis cjc^ tcrifqj corporis mcmbrls totius cbriftianitatisvnitx facict. Dns aioftcrlcfusChriftus pcr vifccramifcricordixfux faciat princi pcsipfos concordcs.-vtpopulusChriftianus mcnto 6V numcro augcatur.Patcr BcatiiThnc quomodo patitur fanctitas tua ciuita^ tcmSanctam Hicrufalcm/aclocafanctaafpurciiTimis fidci hofti bus conculcarirac fcpulchru Chriftiapcrfidis maumcthanis co* mquinari.-fanctacE Ecclcfia Catholicam ab inimicis Chriftiper fcqui? Vi banus.n.ii.P6tifcx cum triccntis Mitt.hominum figno
falutifcrx

Crucis

arYixis:

quidnamfccit

Nonc 6V Anthiochiam

& Afrainfcrc vniucrfam ad fidcm Chrifti conucr titfRelinquo cx

pcditioncmLuciuuS' Clcmcntis &Innocetiuii Honoriicpciuf dcmnommis aliorumc^Pontificum:quiadipfam expeditionem
PrincipcscV Rcgcs Chriftianosconuocarunt:ac victoria tan*
dcra potiti funt.Vtilis cft bxc faneta cxpeditio animx.f.6V corpo# ripugnantcsprofidcfanctapcrucniamus ad gloriam fcmpitcr* Jiam.Cxtcrum quantaoV qualia bonatcmporalia 6V regna ac do

minia cx hac cxpeditione afrcqui pofliun 9 ;rcs ipfa pcr lc patct;#

EPISTOLA
prxfcr tim terram flucntcm laftc 6Vmcllc/quam dcus promifit po pulo fuo coledam.Hcu ncphas:hcu dcciccus totfus populi Chn> ftianirfi rcmpublicam chriftianara faluam cupitis.Chriftum dili* gitcrqua mcntc/quo vultu/quibus vc oculis intucripotcftis tot infigncs prouincias acnobilcs ciuitatcs cum impcrio Conftanti nopolitano quibus in locis populus Chriftianus Euangehii fan* ctum prxdicarc confucucrat/ab hoftibus fidci chriftianx nuc oc cupartfCaucdumcft avcro iudicc diccnte. Omnis arbor qux 116 facit fruftum cxcidetur &'in igncmmittctur.Etrtcrum.Aufcrc// tur a vobis rcgnum:6V dabitur gcnti facien ti fruftum cius. Exp* gifciminipufillanimcs &noIite timcrc.domfn^.n.pugnat pro fi> dclibus. Si Saul pcrcuffit millc 6V Dauid dccc millia in figura prio ris tcftamcnti.Nonnc dominus noftcr Iefus Chriftus in vcro tcftamcnto pcrcutict & conf ringct capita omnium inimicorii cc clcfix fux fanftx^Ccflcnt iam ciuilia bcllaxcfTcnt iam bclla chrf<? ftianorum principum in chriftianos. Iamfunt principcs vndfc# armatiad prelium in ipfa Italia.Iam tcmpus mcifis aducnit.Eccc inquam parata funt omnfa:pcriculum cft in mora. inuiftigcr* mani vbi funt viclorix antiqua^O ChriftianirTimi galli: qui iam Chrifti fcpulchrum ecupcraftisrO fidcliflimf Hyfpani qui toties cuminfidclibus pugnaftisrO fortiflrmi panonii qui quotidic co tra maumcthanos tanq fcutum fidef pugnatis? inclyti pote* tcs Itali vbifunt vircs c\'ingcniaacipfx diuitix^vbiinquam mf rabiliagcftaantiquorumvcftrorum memoria digna: qui totum orbcm fub fuo impcrio concrrcgariitf Quid dica dc rcgibus vnf ucrfis/ac aliis principibus chriftianis:qui quidc omncs concm> rcnt ad tam fanftam & dignam expcditioncm. Qua proptcr Bca tiflimc patcr Iuli dcprccor/vt altcr iulius iuiftiflim?in tcrtio triu pho cuius fcriptum crat.Vcni.Vidi.Vici.Eadcm vcrba in trium pho Crucis chriftidccantarc valeat Sanftitas tua.^Quantum vc xtcrnitasglorix apud deum ro mcritii quantaqs laus homi ncs cx hocopcrc parctur tux fanfritati:ipfamct profua fingula*

&

&

&

&

ri fapietia

exiftimare facilius potcft/qvllis vcrbis cxplicat i.

Ergo

dumtcmpushabcmusopercmurbonum

profalutc animaru ad

laude#gloriaomnipotcntis Deiquiviuitcv rcgnat infxcultL

PROHMIVM
Proemfum hufus operfs.

Rbs Roma:qii3e caputcft aliarum cfuitatum co*

ditafuit Olympiadc.vii.teftc

Dionyfio.Mundf

vcro.iiii.M.ccccl. Antc falutcm vcro dommi fc* rcfeptingentos. cv a Rhomo comite Acnex vel a Rhoma Afcanii neptx vcl a Roma Itali filia vt
clare dicamin noua Vrbcnominatameflfc dicut quis nonulli a Romo fratrc Rcmi:qui fuit primus rcx Romano*

jrum/Romamcfle vclint:qu3E quidcm a barbaiis cxtcrifq^ gcnti> bus fxpc inccnfa fuit ac diruta. QuaproptcrbeatiiTimcpatcrm primo libro fcribam dc mcenibus 6i portis ac pontibus oVrcgio* nibus vctcris Roinx. In fccundo vcro dc tcmplis &' magiftrati* bus & Capitolio & aliis xdificiis 6V mirabilibus cius.In tcrtio 8c vltimo concludam libro / in quo fcribam dc palatiis pontificum Cardinalium xdibus 6V aliis xdificiis noux Vr bis ca brcuita tc qua potcro/nonulla concftcns dc pulchris rcbus Floretinx ci uitatis nactaoccafioncpropofiti nc apatria ipfa ingratitudinis vitio rcprcnhcndar/cum fit quod ipfi florcntini in initio ciuita* tatis prxdi&:e/ Romani pcrmultutcmpus appellatifint.Tamcn inhocparcatmihi Sanftitas tua/quod fimplicitcr ftilcqj infimo potiufq mcdiocri vcl fuprcmo(vt dcccrcOfcripfcrim. Sum enim doftis atc^indoftis dcbitor/ quos quidcmomncs dcprccor/6V

&

crrorcs ipfos charitatis gratiacaftigcnt: ac

deumipfum prome

oient immortalem.

DE MOENISBVS ET AMBITV VRBIS RO.

Dc Mceiubus &' ambitu Vi bis Ro.

^w^ jOENIA Magnx Vrbis Romx

I
:

habuc

^runt.dcxxxiiii.Turrcs cumpinnis/&pro* s arc dcambulatoriis vigilucp r3 9 H|PunaGU^ * rcccptaculis nunc vcro Turrcs numcro
funt.ccclxv.

Ambitu vcro Vrbis.xx. mil.pafluum coti

Plmio & Vopifco: Fla juius vcro biftoricus fcribit. Aurclium im// ^^pcratoicm ambitum Vibis ad.I.Mil.pafc fuum ampiiaflc ripafq^ Tybcris cxtruxiflc. Noftro vcro tcmpo#
nuiflc dicitur/tclrc
,

re ciim ianiculo cY Vaticanovix

paiTuum milia quindccim cflfc iu

barbaris: poft?

dicio

qux quidcm mccnia plurics diruta fuerc a

eavcroa

diucrfis pontificibus multis in locis mftaurata.

Pog#

giusnoftcr Flor. ad Nicolaum.v.Pont.dc varietatc fortunje Lib.primo fcribit.Quid iam qucrat:quod ctiam ftuporemrecen fcnti mihi aftcrt Vrbis mcenia ita multiplci clade afilicta/ita afun damcntis cruta:vt ncdum locus corum priftinus/fcd ncdum vc ftigium quidcm vllum afpiciatur/onmiumvctcrum murorum fublata mcmoria.Namca qux ccmis latcritianouafunt : &poft octmgcntcfimum annum dclctis prioribus.Primum ab Hadria</ no incohata collato ab Hxthrurix populis ccntum auri pondo/ tum a Grcgorio vno itcm ab altci o pontificibus^crfccta : vn# dc cy diucrforum Pontificum opus variam rcddir murorum for mam. Antiquamceniacx quadrato lapidc poft inccnfama gak lis Vrbctn confumata Liuius tradit:vt in portis ipfius vrbis ad* hucvcftigiadcnotant. Apud mccniacratpomerium:idcft fpa* cium quoddam poft murum / quidncc^ arari ucc babilitari fas erat vt niic cft in noftra Ciuitatc Florcntina intus cYcxtra cuin

&

mxtharum iignis:adco quod facilc folatii gratia/quifq} dcambu

potcft:tamcn.Romx noftro tcmporc nonfcruatunvbicY yi ncxcYpriuatx xdcs Vrbismceuibuscoiuuctxfimt aplunbus namqs Impcratoribus ampliata funt/ vt apparct fupcrportam Portuenfcm inlapidc cumhis litcris.
larc

IMPP.CAESS.DD.HH.INVICTISSIMISPRIN
CIPIBVS

HARCADIO ET HONORIO

Victoribus ac

Triumphatoribus fcmpcr Augg.ob inftauratos Vrbis Actcmae Muros/Portas ac Turrcs xgcitis immcnfis rudcribus cx fuggc

DE PORTIS
(tionfbns* V.C.^flluftrisniilitiscSr magiftrivtrfufcp mtfftfsad pcrpctuitatera norainis eoy fimulachra conftituft.

SirailitercVdcpomcriohoc anno. M.D.ix.inlapfdeTyburtfn nupcr ofrbflb non longc a Canccllaria litcrc indicant

POMERIVM. T LCLAVDIVS DRVSILF.C AISAR. AVG. Cermank

cus Pon.Max.Trib.por.VIIILimp.xvf.Cos.ini. Ccnfor
P.P.auftis populiRomaiiffinibusPotncrfum.AMPLIA tflT

TEMINA 3IT CL
Nonnuila in ftationum opufculo dcfpfa vrbc fcrfpff/ quse qu&

dcm rcplicarc fupcrfluum vfdctur.

Dc portfs vrbfs.
Romulus primus romanorum rex tribus porrfs tantum
cihxcrat

Vrbcmrquis nonnulli quatuor afrirnicnt. Priraa por ta Mugonia diccbatur a mugitu anitBalfurn qux 6V tri gonia poftca d/fta fuft. bccundaporta Carmcntaks a Carmcnta matrc Acuandrf l qu
#Scclcratapoftcavocatacftnonlongcpofitacrat a Iano. Tcrtia vcro Pandana feu Romanula vocabatur:qux 6V Iibera di
fta cftrquara Pompf lius inftituf t claufara ftarc pacis
ait

temporc/vt

Pifo in Annal.Liuius dicft fuo tcmporc.xxxvii. portas fuiflc in Vrbc.Plinius vcro dicit.xxx. Cjuis fcptcm claufas fufflc confir met.Noftra vcroctate funt.xx.cumillis: quxin ciuftate Lconi>

na compi cbenduntur.
Priraa porta pricipalis triumphalf s diccbatur/ qux omnfum crat cclcbcrrimanon longe ab ccclcfla Sanfti Spirftus poflta. Sccunda portaFluracntana poftca vero Flaminia a Via nunc vc ro porta populf appcllatur.

TcrtiaportaCoIlatina.-quxColIatiam Sabinorum opfdum du* ccbat : poftea vero Pinciano a Pincio fcnatorc/qux quidcm no
tncnrctinct.

QuartaportaQtifiinalisaQttirinali facellofeucollfna a QufsJ Acgcmcnfis difta ab Acgono montc poftea vcro Salaria:vtnunc a S3IC dicam. Qufntaporta Numcttna a Nuracto opidopoftea Vfmfnalisa viminu multitudfnc:uitc aut appcllatur porta fanftae Agnetis+ Scxta porta Exquilina poftca Tybut tfna dcindc Tbaurina a ca/ pftc taurimunc vcro porta fanfti Laurcntiiextra muros dicimr, roraponius lxtus Exquf Ifnam df cit cffc nunc claufam cum por*
tinali CoIlc:eadcm
:

YRBlSRa
tafhtcra ggeve**

tf

ScprtmaportaLabicanafeuNeuia a Ncnfo nemorenuncvero poi ta maior appcllatur: fuper quam iftcrs rnukx cubitalcs appa#
rent:vtdicamin aqucducribus. OctauaportaAfinaria/quis nonullidicat Cxlim6tanam6VSc#
ptimiatu appcllatam fuiflc : tamcn antiquitus pcrtaCxtfmofan* crat intcr Afinariaiu 6V mctrodii / fcd in mcenium fnftattratione claufa rcmaTmnfic vcro porta fancti Ioanis appcllatur Nona porta Gabiufa diccbatur qusc uuuc cft ciaufa rauro nonul
li

Mctrodii portam appcllant.

loannis Euageliftje ab ipfa Via.

Dccima portaLatina ficut cvnitc appcllatur uon longe abcccle

fia fancti

Vndccima porta Gapcua poftca vcro Appia. nunc autcm porta

fanfti Scbaftiani appeilatur,

Duodeciina porta Trigcmm a fcu HofticnfTs cffcebatur vt fron* tino piacct ; nunc vcro porta faucti Pauli appellatur.
I>ccimatertiaporta Portuefis a portu Claudii Imr^dictamrfc ve ro porta rfpx dicitur ni qua fuut^litcrx Harcadu' Honorfl impp dc iuftauratiouc vt fupcrius dixi. Dccimaquartaporta Aurclia: nuncautcmportafaneti Pancra#

tudicitur

Dccimaquintapcrta FontinatisnontongC; a prxdicta fti vati* cano adhuc cxtat vcftigiaa fontibus dicta:vtUuiopiacct*
Dccimafcxta uorta Scptintfana a Scptiratouupcratorcicruxno* iucuadhuc?etmct DccfmafcptimaportaTurtiouisdicitur a Nicofaoqumtofun* ctata uon longc a Campo fanelo;qux eV Poftcrula dicitur, Dccimaoctaua porta Pejrtuia iu moute VaticanO non longea
ftabulis palatinis*

Bft cvpovta lutiaapudvirictariuru : quamrjupCTtuaBcatirudo fumptuofo xdiftcio cV Tibuitino lapidc fundauit exomauitcu apud nouaMcenia Beluidcrc nticupatarqiix quidcm dux por# tx:uon fcrupcr(vt aIicc)oitcudut introirum patcfacTum: fcd po* tius ad comoditatem Ponuficis cVenrfahum apcriutur. Vigcfima porta Acnxa vocatnr : nunc vcro porta caftelli fancfi Augcli diciturmon longc a mo!cHadriana:qux vltimx qufncft
portac pofitae ftvnt in ciuitatc LccmncU

Q"crquctulana a qucrcu. Laucmalis a Laucrnadca, Rudufculana quod xratacllct vclquafi rudis fit
ferant cv alix portc : vt
;

ii

DE
itnpofita

VIIS

& rclifta apud Ncuiam portam, Ruthumcnce ab auriga fic difto.Minutia a faccllo Mtnutii:Catu laria a canibus dida:qniibideimmolabatur:aditus quarumpro* ptcr vctuftatcmcVmceniumjnftaurationemncfcitur: tamenmul
timulta dicunt/quothomincs/tot fentcntiae.

is

DcViisoVPlatcis* "Rantcniminvrbeviae.xxix.principales:vtplacet.P. viftori.tamcntotcrantvfequotportsevt Liuius ina quit/dc quibus nonnulla fcribam. JjVia triumphalis a Vaticano/vbi &'pos crat triumpha ad Capitolium vfc^ tendcbat:quis nonnulli ad Valcbrum vfr

C aftirmcnt.

ViaFlamminia/quam.C.flamminiuscollcga.M.Lcpidiincofu latu viftor ligurutn;ftrauitcx vrbcRo.pcr TufciamcV Vmbria Ariminu vfc^ vt adhuc in multis locis viilmtur vcftigia.J Via Salaria:quc ajfalc nome acccpit:quoniam pcr illam fal in Sa*
binos portari confueucrat. VialSIumcntanafiue Eigulcnfis/ quaitur Nomcntum qnodcft oppiduminSabinis:6V in agro numentano balnea fucrc: vndc Nero Claudius fugicnsad. iiii. miliarium in fuburbano' libertf

Salariam& Numcntanam viam fcipfum interfccit. ViaLabicana a portaExquilinaincipies a qua#pr:encftina:de quibus Strabo mcntioncm fccit lib.i. Via Latina quce pofitacft inter appiatnviam & Valcriam qux ad Cailinum oppidum Appiae coniungitur:in quaTcpclicbatur ca daucraficut in Flamminia. Via Appia:qu:e tcnditad ccclcfiamfancTf Scbaftiani ab Ap* pio Claudio ccnforc: qui di&am viam a porta Capcna Capuam vfcftrauit:quampoftca Traianus Impc.inftaurauft Brundu fium vfq^vtinquit Strabo paludcfc^ potinas ficcauitc^ alia q plurima rcftituit xdificia:vtinlapidc marmorco apud Circu maximum inucnto apparct cutn his literis fculptis.
fui intcr
t

IMP. CAES.DIVINER VE.F.TRAIANA

Germanico Dacico.Pont.Max. Tribu.Por.VIII.Imp.IX.Cos.V. P.P,

Tri.xxxv. Quod libcralitatc optimi Principis comoda caru ctia locoru adicclionc ampiiatafint. ccclefiam fanfti Via Pifcinaeratintcr Thermas Autonfanas Sixti. vt adhuc vcftigia demonfti ant. Via Suburana;qux tcnditaforo TraianiadeccIeuafanftiMar*

&

ETPLATEIS.
tiniin montibus.

ViaaltaaThcrmis Conftantini vfqj adviminalem portam tcn*

dcbat.
dictx. Erat via Valcria 6V Tyburtina. Amnia 6V Acmilia Via Claudia Campana.Hofhcnfis oVLaurcntfna, Via Sctina 6V Ardcatina.TyberinaoV Quintia.Via Caflia 6VCor nclia. Gallicana 6V Patinaria. ia afmaria 6V Giminarqu^ qufde omncs rctincntnomcn vfqj in hodicrnam dicm. Eratprxtcrca in vrbc Viafacra: in quaiftum fuitfcedus intcr RomulumoV Tacium:quam Cxfar dumeflet Dfctator vclis inte xit a domo fua ad Cliuium vfqj in Capitolium 6V tcndcbat a Rc* gia fcu a curia vctcri ad arccm vfc:pcr quam triumphantcs ibat ad Capitolium.6V in qua augurcs fcdem habcntcs inaugurari

Via Traiana & Aurclia a nominibus propriis

&

&

confucucrant non loge a carinis.

Via notta/ quam inftaurattit anto. Caracalla. fmpcr.erat apud Tbcrmas ipfius / qux incipit a porta pallatiipcr radiccs ipfius motis fupra Circii max.vfcfc ad mfima pifcinae. pifcina pub.ciat
vbinuncccclciia faufri Sixtu Vialatacratapud Ifeum: quxadhuc

cum

ccclciia fanftx

Ma*

rix in vialata nomcn rctin ct Erant 6Valix vice:vt ianuclcnfis 6V Gallia : vcftigia quaru haud facilccognofcuntur.Vcfpafianus vcroimpcmultas vias dcftru ctas inftaurauit: vt in vctuftimmo! lapide marmorco antc cedcs Confcriiato^ pofito litcrse incifc indicant. S.

IMP. CAESARI VESPASIANO AVGV.PONT.

MAX.Tnb.Pot.III.IMP.XII.PP.Cos.IILDcs.IIIL
S.C.

Qud Vias vrbi ncgligcntia fupcrior.tcmpor.corruptas impcn

fa

fua rcftituit.
6V ftatuis 6V collofis cxornatis.

Erat dcniqs in vrbc platcae pluribus in Iocis variis lapidibus ftra

tis

Platca vcro paltatii/axo laccdcmonico ac porphirctico Ant. Hc liogabalus impcrator ftraucrat. Erant in ipfa Vrbcmultac Arcse:vt arca Capitolina fn qua crant ccllulxfubtcrrancce tcftc Gclliolib.ii.vbi rcponi folcrcntfigna

vctcra:quxcx cotcmplocolIapfacfTcntctalia quxdam rcligic* fc donariis confccrata 6V adhuc vifuntur vcftigia vulgo Sala Cx
iaris.EratoV Arcapinaria6V Apollinisvt dicetur in rcgionibus*

DE PONTIBVS.
Brat pratcrca Vmbiucu* ipfius Vrbis in Rcgftme.vflf, vr appa* ict m marmorc antiquo tranflato, ad ccclcfiamfan&i Ioannis.de
pfnea.

Tamcn patcr BeatffTrinc.non omncs omnfa pofFumus.Qu:e au*

tcmfccf/domfnoadiuuante/citofecfrvtinffafcripta carmiua de

cantarevalcam. Si bcnc quid facfas:facfas cftomam ritofaetura. Crratum erit:fngratumgratia tarda facft.

Dc Ponttbus Vrbis. Pontcs Vrbis fcptcm fucre prtncipaics/quis vfbfus jcqucftcr &
Pvift*ofto fiurle confirmant.Vidcticet. Aclius.Acmilfus. Aurclfus.Tarpeius. Palatfnus. Exqufhnus.

Vaticanus

lanuclefls.Ioan. Annfus Vitcrb.fupcr Fabium pf# ftoremfcribitCarmcntalisportacrat vbipons carmcntalfstquo trccenti Fabfi contra vcfcntcs tranfeuutcs Ty bcrim fnfc linque bant iamculum a dextra vt patet fn Liuio. Primus pons fublitius diccbatur jqirifuitlfgncus ab AncoMar* to regc Ro.ftnictus.poftca vero ab Horatfo coditc pro U berta#

&

tcpatrfemtercifus:qucmdeinde Acmfhus lapidcu fccitta qua AetniUinomc accepit:vcftigia cufus ad radfces &uefttMdauta cernuntur.vulgo dicitur marmorata. Sccundus:pons cratfcnatorumrqui Paiatftras dfcebatur: wfc vcro pons fanftc Mariac vocatur. Tcrrius pons cft mfula louis lycaonfa vctuftiffirmts quf &' Tar^

&

peius antca dictus fuit fcu Fabrftfus qucm^Fabfltfum. CJXcu

ratorcmviarum facfundum

eiifafle

cpygiammttcatur:&.Mcs

I.cpfdum.d'.M.B,Cc.approbaflfeIaafmpontlfsfttpiaprofiuc tcmcft infcriptio corrofacumhisftterie*

L.FABRTOVS.aF*CVfIl.VlAS4aclandumcocfauluC^ Lcpi.M .F.M.Lollius.'M.FGos.probauvf imf* uunc vcro pons mf.capftanoiumatur.itt quofoco citQuartus|H>nsconfunftu$ prxdifto pontirquf vocabatur pons SfliusfiueBxqv-flfnusCvC
placct Pub.vicOin

quo marmorcse tabufce vctuftatc confumptas

cum hfs Htcris vtfuntur. Domfnf. NoftriIMPERATOKESCxiarcs.Fl.VAlE^|

TIANVSPIVSFELIX,Maxrm^viacactrto5f.fcir^Aug po.M axim 9 Gcrmanic. iviax. AIamann.Max.Fraue,MasTrib
pot.vif.imp.vf.Cos.ff.P.pp.

ETFJUVALENS

Pw*Ecc1ixMax{m?Yf&0r acfcta&femg

VRBIS
Aug*p6n.max. FrancMax.Ghotthie
Cos.iuP.pp*

$
max.trib.pot.vu'.impvi.

T GRAT IANVS Pius Fcelix max.vielorac triumf.Scmpcr

Aug.pontifex maxi.Franci.M axi."Ghotthic. max.trib.pot.uuip iuC&ns.primum.P.pp.p6tcm fcelicis uommjs Gratianiin vfum
fcnatus acpopuli conftitui dcdicaric$ iuflcrunt.Noftro vcro tc* porc pons fanfii bart.vocatur. Quintus pons aurclius diccbatur poftca Ianuclcnfts:qucm An toniuspiusimpjnarmorcumtccitaNcronc dirutus fuit:qucm
Sixtus.iiii.Ponti.maxi.in vfum populiRo.cV curialiumfumptuo

fo opere tyburtinis lapidibus rcfccitrlongitudo cuius ped.ccxv &' pons Sixti dicitur ; antea vcro a curialibus pou s ruptus appcl
latuseft*
fanfti Spirftus in Saxfe/vt adhuc vcftigia Ipfius antiquitatis

Sextus pon3 triumphalis dicebatur apud eeclefiam&' Hofpitalc ap* parcnt/qui 6V Vaticauus antea diftus fuit:qucm quidem tua bca

titudo vultrcftituere:6Vtam a populoRo.pons iuliivocatur.

ScptimusponsVrbisAcliusfeu Hadrianus vocabatur ab ipib Aelio Hadriano imp.conftrufto apud molem ipfius. noftro tetn* poreponsfan&iAngctinonunatunfubtcr quospontcs prxdi* (tosrcgaiisTyberrapidocurfu illabitur:iuxta ripa cuius lapis marmoreus nupereftbflus cftcumhis litcris fculptis. Au&oritatc imp.Cxfa.Vefpafianiaug,p.M. Trib.pot.iiif. imp.x.pp.Cos.iiii.V.Gefor. Caius calpctan^.Ranti 9 Quirinalis Valcriusceftus curator ripaiiimcValuei tyberis|tcrminauit.R R.Prox.

EX

Erat cS^pons in

campo Martio apud montcm citatorium de quo

Suctonius mcntioncm facit: vbi de cocilus coniuratorum in Cae farcmdincrcbat:primumainftativtrumiicin campo Martioj? comitia tribus ad fufrragia vocantcm partibus diuifls e potc dcii ccicnt:atc cxccptum trucidarcnt:an inj facra via/ vel tn aditum
thcatri adorircntur.

Erat ptcrca pos marmorcus in foro Ro.a palatio ad capitolin vf* C0:nil totavrbc pclari 9 fuitj poutc pdiclo: que.,C.callicula fecitj# capitoliucdiuxit/que qde.lxxx.ingctcs coUiiiixmarmorcx cela txfubftetabat:at cxconiic fcx tmcolunx:tris.uad radiccs palai tiuimotis alfx trcs ad capitolii vifunf/no logca quib? hoc anno multa marmora cflbffa fucrc cum ingcti bafc marmorea/in e{ crat
facc infcriptio forma circuUii

cum literis incifa; YidcticcU

DE PONTIBVS. VI CENNALIA IMPERATORVM.

Ab
alia

vcropartc vifcbantur facerdotcs fculpti

Thaurum

fa/

crificantcs.

Extra vrbcm cft pons Moluius fiue Miluiusvia Flammia.if. mil. ab vrbeab Aemilio fcauro conftruftus vbi Maxcntius ty* ranuus a Conftatino fupcratus cft fupra Aniencm funt quatuor potcs primus falarius:fecudus Numetanusttcrtius Mcmmeus: quartus Lucanus. Pons falarius extra portam falariam in quo funt infrafcripta cat
minaincifa.

Quam bcnc curuatidirecta eft

fcminapontis Atqjinterruptum continuatur itcr. iramur rapidas fubicfti gurgitis vndas Et lubct iratx ccrnerc mnnur aqux. Itc igitur facilcs pcr gaudia noftra Quirites

Et Marfin rcfonans plaufus vbic^ canat*

Qui potuit rigidas <3othorum fubdcre mcntes Htc docuit dur um ftumina fcrrc iugum.
Sunt 6c alix litcrx vt dicam in opufculo cpy th. Pons Numentanus quo itur Numetum apud ecclcfiam fanctc Agnetis extra vrbcm quem Narfcs cunuchus ( vt apparet in marmorc ) conftruxit.
:

Pons Mammcus a matrc Alexandri imp.inftauratus:qucm An to.pius fccerat extra porta Tyburtina corruptc dicitur potcma
molo.pons vero Lucanuscft
inter Vrbcmct' Tyburtinam ciuiV tatcm in quo funtliterte infrafcriptx incifx. Ti. Plantio.M.Fani Siluano Acliano pontifi. Sodali Aug.iii. Vir. A.A. A.F .F .Q/fi.cxfaris legat.V.in Germania Pr. Vrb. lcgat.&eorniti. Claudii Cxfarisl Britaniacofuli.Pr.Cos.Aiix lcgat.prxkMocfix in qua plura qua centu mil.trans danubioj^ ad prxftada tributa rii coniugibus ac liberis &'princip. autregi bus fuis tras duxit.motum orictcm Sarmatar.coprcfTitquis par* tcmagnacxercitus ad cxpcditioncmin Armenia mifiiTet igno* tus antc aut infcnfos.p.r. Rcges figna Romana adoraturos aut hoftibus reccptos rcmifitab aliqs co^ obfidcs acccpit per qucm cofirmauit cv^tulit Scy tas^ cfq^ regcm Achcro pace guincix. aicnfi/q cft vltra Boruftcnen obfidionc fubmota prim 9 ex ca p*

&

ninciamagnotriticimodoannona.P.R.adkuiauit huc Icgatu inStriniam pfert VrbisrcmifTum.Senatusin pfc&ura triuphali

DE MONTIBVS
:

ET COLLIBVS.

bus ornamcntis honorauitauthorcimp.Caefarc Aug. Vcfpafia*

novcrbiscxornatfonccius*Q LSS.moclije ftapraefuit vt non dcbuciit m mc difrcrri honor triumphalium cius ornamcntorum nifi quod latior ci contigit mora titulus prjefcfto vrbis imp.Cae far Aug.Vcfpafianus itc^Cos.fccit.Erat&aliipontcs vtpons Mcruli Via portucnfi apud dirutam ccclcfiam fa-Kcti Pctri a Dco dato primo.pp.fundatamrapud qucmfunt iitcrje incifx. TI I LVPLPR*vt dicam m cpyth.opu* DD.MM. ANT. fculo.nuc vulgo dicitur clpontc dclarcha. De montibus & collibus Vrbis. vrbc fcptcm numcrantur principalcs tc* rgjOntes

AN

ijjftc

Vctgilio qui fcrbit.

Scilicct

& rcrum fafta cft pulchcrrima Roma. Scptcmq; vno fibimuro circundcdit arces.
funt haec.s*

Mominaquorum
lis<5'Qiiirinalis.

Capitolinus Palatinus Aucntinus Celius Exquilinus Vimina*

Fabius cnim piftofc Fabiorum nobili familia dicit. Facics tunc agrihuiusinftar arcuscrat cuius corda cflctalucus Tybcris ad occafutu ca cornua ad folis quidcm ortum rupcs aucntina pitolina/mcdiaPalatina.Eadcm Palatinarupes Tyberim afron#
:

&

tc profpicit

a finiftris cclio/ a dcxtris

tinus autcm a frontc

Tybcrim

CelioloacViminali hcrct. tam carmcntalcm ccrnit haret illi Quirinalis Has rupcs anti* quifcptcmcollcs&' fcptcm montcs appcllauerunt. Arcahuius arcus cft quicquid campi iacct intcr Auentinum Capito* lium &aPalatio ad Tybcrim. IdcmFabius dicit nominacol* bum vctcris Romce hxc funt. Capitolium Quirinabs Exquili^ nuspalatinus Cclfus CcliolusRumurius qui& Aucntinus, Mons Palatinus cft vbi palatiummaius in quo Roma ItalifiV liacondidit Valcntiam oppidum Pofteavcro Euandcrcx ar* hofpitio 1bU cadiavcnicns habitauit cum fuis Hcrculcmqs dcmrcccpit/inquo loco Acncas teftc Ccphalo Gcrgitio/prf* mum xdificarc ccepit : cuiRapVol.confentit:in quo poftca Ro mulus Romamoppidulum/ tcftcFabiopictorc rcgiam Mctra* in co montc fuitfc* polim vcrtit inc Palatino collc fundauit dcs po.Ro.Palatitim a Palatinis cx agro rcatino ibidcm cofidcn* tibus ycI a P allatia vaoio Latini rcgis vcl a Palanthco archadix

cxquibno iungitur. Aucn ad dextram Capitolium antcfc Tybcrim&por*

& Capcnam tcuct

&

&

DE MONTIBVS
oppido fcu a balatu ouium dicitur.

Mons Capitolfnus qui 6V Tarpcius nommatur a Tarpefa virgf*

n;.Capitolinus vcro a capitc

hommis iuucto.hunc montcm Sa*

turniumantcavocarimt a Satumo qui ibidcm habitauit. Fab. pic. ait. Prima igitur origo Romse fuit collis capitolinus atc a fa* tumius dict,iisIs cft vbi nuc fanfra Maria ara cccli cY arx capito lii.Diuiditur cnim in duos collcs: tcftc Gcllio &' Pompo.Lxtan
capitoliums*& arccm.

Aucntinus qui & Rumurius :in quo habitauit Athlas tcftc Fabio ad radiccs cuius iuxta Tybcrim opc atcg coniilio Iani capcnam oppidulum condidit cY regionem cius pcrmiflTu Italiam dixit in montc crat fijua laurca Iouifacra& fons fauni. Atrium libcrtatis &'fpclfica chacicY aliamulta cedifi> cia. Aucntinus dicitur ab aductu hominum/fcu ab Auctino regc albanorum ibidciu fcpultofcu ab auibus auctorc Meuio/vcl a vchcndo: q? cummons a cxtcris partibus vrbis paludibus cffct exclufus vehcbatur ad illum homines qucm Romulus:teftc F a*

Mons
Italus

bio ncmincm pafius cft habitarc Nam fratrf Rcmo illum fa* crum eflc voluit vfq$ ad Hylcrnam Tybcrinam dc quo Om>
.

diusinfaftis.

Adiacet antiquus Tybciino lacus Hylcrnce

Dc quoloco Bcrofus &

Pontificcs illuc nunc quoqj facra fcrunt* Io.ann.clare dixerut.Mons prcdf&us

trcs collcs pri

Aucntinus cft vbiecdcfia.s.Sabinx.Fabius dicit

mumcoIucrcantcRomulum mcdium quidcmRomafilia Italfc/ cxtrcmos vcro Satumus c\ Italus. Atrium libcrtatis Atriurn
.

propric ab atriatribustufcis:tcftc Var. appcllatmn gcnus cft iedificii antcxdcm contincns mcdiam aream vtinquit Fcftus pom. Viftruuius vcro fcribit lib.vi. Atria lanuiscfTc proxfma. Liuius fcnbit atrium libcrtatis Ro:)-x fucrat vctuftifTimum &'ob fidcstarciitinosindictoatriocuftoditos fuiflc fcribit prxtcrca rcfcehun fuiffc amplfatumq$ab HelfopctocV Cor.ccthcgo ccn* foribus\Suctonius vcro ab afmio pollionc atrium libcrtatis rcfc* ftumfuiflc fciibitNonnullivolutporticumvcftc fufflc vbinuc alice trcs capfto* tres columnx quas dixi c pontc palatino cflc lii aliudatrium a Tito &' Domitiano inftauratum in quo funt nonnulla figna litcraB,' vidclicct. RESTIT VER. IViOTis C.Iiusa Celio Vibicnnotufcoducenobiliquicumfuis in auxiiium Romuliv cnit cotr a Latinoijk rcgem Acroncm;c% in*

&

ETCOLLIBVS,

10

cipit a Bafilic^Latcrancn.&'tcrminmnponitvbi nunccftcccle iiaianfli GrcgonicY mcludit ccclcfias Manxin Dominkc& SicphtnnotiTndicS.' Ioannisdx' Pauiiac PctrioV Maiccllini in raciicibus cius cv alias nonnullas ecclcfias. Et ibi pt opc cft qua* quo montccrat Exquilias / triuium.sintcr Cxliumipfum xdificiafumptuofavt dicctnr iiifra: vcftigiaquo^; adhucmul* tisiu locisvifuntur invinca domini Acbillis dc Ciampolis de cailro plxbis in qua fepe fui cumd. Iuliano Marafca &' Bai tba

&

lomco Cynifco. ons cxquiiinus cft oiimi altifliimis i quo loco niic

M fanctx Marix maioiis quacrat M arcus Varro Exquilix duomotcs

:

cft

ccdcfia

,ppc

Bafilica Sicimini

Roniaui.

dicit habiti quod pars fuo antiquo nole ctism nuc in facris appcllatuncft &' mons oppius.Exquilix:tcftc PoponioLxto incipiut ab ccclcfia fanchPctri a vinculis ptcndutur vfq, ad fanctc Crucis indc ad Thcrmas dioclitiauas illinc circum cudoincludit ccclcfiam fancti Andrcx Antcnii atrg Praxcdis & alias nonnullas : ab cfcubado dicitur/quod ibicfcultx aRcgc Tull.cflcnt : vcl quod antc vrbcm conditam/vt nonullisplacct/ Collisillc aucupibus cratin vfum:vt fpai fis.Quifquiliis aucs illudcrctur. Mons Quirinalis cft:in quo funt equimarmorci a Fidia Pra* xitclcfculpti pars cuius infima folo adcquata/ vt columna Tra iani in foro fuo pciita mclius circumfpici poflct:qui priusmons

Co

fpius

mos

&

&

&

Egonusappcllatuscft/in quoloco&montc eft ccclefia fanctc Agatbx in Subura vbi & dcccm tabcrnx fucrut:vtin tiburtinis
lapicibus nouiter cftbflis apparct qui mos tcftc Dionifio libiu hxrct Capitoh'no:ditt.usa Iunonisfabinxtepio/quamilli hafta tam fiue curim.i. quirim vocant. Eundo vcro a finiftris cft vallis inclufa parictibus vbi ficbat Floralia:cv mons a dcxtris habct do mumcardinalis Ncapolitani in partc Quirmalism6tis:quivo* catur mos Clatcrx Apollinis.Mos vi rc a dcxtrisvocatur Ga pitoliumvctus vbi fuit templum Iouis antiqui* Mons Viminaiisavinibus dictus tcndit ad Tcrmas vfcn Dio* clitianas Marcus enim Yarrocoiles Exquiliarum non mon* tcs appcllat in bxcvciba. Tcriixrcgionis collcs quiucg a dco* rum phanis appcllatifuut/cquis nobilcs duo collcs Vimina* lis ab Iouc vimineo:cuius arcx ibifunt. cv Quirinalis a phano QuirmivcLabipfisQuuitibus quicum Tacio curibus vcnc* runt Romam/ & ibi caitrapofucrunt, in quomontc eft ecclcfia
:

&

C U

DE MONTIBVS ET COLLIBVS.
faufti Laurcntii

Panis &t Pcrnc/vt dicitur/Qui collcs Qufrina coniunguntur propc portam viminalcm. qux lis cV Viminaiis p xima cft portx Gollinje;tamcn dc viminali funt nonnulli qui ak>
teifcntiunt. Eft &' mos notiflfimus intcr ccclcfiam fanfti Saluator/s dc Lauro ccclcfia pacis/qui vocatur Iordanus mons/in quo aedcs Vrfl

&

intrans Tybcrim: in quo Ian 9 habitauit:vbi nunc cft Ecclcfia fancli Pctri in montc Aurco/ qui in cthruria non in Roma Plini? tcrtio lib.Saturna. vbi nunc Ro* ma. Antipolis vcro/vbi ianiculum in partc Ronre. palatiu pont. Collis Vatican^vbi ccclciia fanfti Pctri apoftoli

norum fifce vifuntur. Eft 6c mons Ianiculus fiuc aurcus

&

dc quoFcftus Pompcius Vaticanus collis appcllat ? cft:co quod potitus fitpopulus ro.vatum rcfponfo pulfis aethrufcis. AuPvc ro gclliuslib.xv.fcribit.EtagrumVaticanu:6Vcodcm agri do* tninus prxfidcm appcllatumacccperamus a Vaticiniisrquxviat tginftfnftuciusdciincoagrofierifoliti effent. Scd prcetcibanc caufam.M.Varro in lib.diuinarum.-aliamcfTc tiaditifti^nominis rationcm. Naficut Ariusinquitappcllatus/aracp ciftatutacftq cftinfima noua viVq uo d c inlocodiumitus voxcditacrat:ita Vaticanus deus nominatus pcncs qucm cfTcntvocis humanxint tiarquoniam pucri fimul atcfc parti funt:cam primam voccm cdut quse prima in Vaticano fyllaba cft.iccirco vagire dicirur cx pri* mimcnteverbofonumvocisrcccntis/in quocollccrat Tcmplu Apollinis 6V locus claufus in quo cquos rcgcbat crudclis Ncro. Collis hortulorum/cft qui furgit a dcxtris apud ccclcliamfancW Marix dc populo in quo Ncronis oflafcpulta fucre:cx quo col* lc tcfte Pomponio candidati dcfccndcbant albis vcftibus magi*
ftratum petituri:quinunc mons fiuc coliis pincius appcllatur, Mons citatorium eft in campo martio non longc a columna Au* rclii Ant.pii quicorrupte hodic mons Accorium dicitur Ioc?crat cotmtioru.iVRomanorum/qui poftq citatifufti agia intra fcpta co tulcrant/ nc laturus fc dcnuoimmifccret:ab aliis fcparabatur: vul

gojdicunt cum tumuiumfa&umciTccxrcgcftioncfimdamento^ rum colirnx antonince; Mos Teftati? intcr auentinu &Tybcrim atcfc portuefcmporta in

tramceniafurgitinquolococrat collcgia figuloruma Numma regero. inftituta:au&usfuit in purgationcfiuminis:in quono*

ftraxtate adhuc ficut in campo Martio fiunt ludi taurini tcmpo^

DE AQVAE DVCTIBVS.
rc bacchanaliorum.Pctr us

,,

cnim Marfus oftcndft Mihiiibnnulla

fupcr

Martio

FcftumPompcium/ quifcribit Tarcntum locus in campo diftus quaco ioco Araditis patris in tcrra occultarc* tur.Thauri appellantur ludi in honorcm dcorum inferorum 'facti
:

autcm vidcntur hac dc caufa rcgnantc Tarquinio Supcr bo/cu magnaincidiiTct pcftilcntiainmulicrcs grauidas.-quxfuc rat fafta cx canic diu vcndita populo thaiuomm/ob hoc diis in* fcris inftituti & thami vocati funt. Alix figulinx crant cxtra por tam Viminalcm a dcxtris vbi furgit adhuc collis ci ? matcrici. Sut & alii motcs fcu collcs' miorcs vt e mos Cxlicul?fiuc cxliol? apud Cxliu mote/qucm Tullius rcx addidit Vrbi cum montc Ex quilino & viminali.Extra vrbcm propc portam collinam crat lo* cus fubrcrrancus in tumulo :;vbi vcftalcs virgines ftupro fiuc inccftu dcprxhcnfx viux fodiebantur cum pane /,&' aqua. Piura
inftituti

Mons faccr vltra

dchis Plutarchusinvita Camilli. anicnem cxtra portam collfna/ quo plcbs a no*
bilitatcfcccdcns diu babitauit

Dcaquxduftibus.
Vlius Frontinus aquas Vrbis tantummodofiio Tcm porc nouem fuiflc fcribit. Scxtus vcro ruffus/qui Frd
tino pofterior Diociitiani tcmporibus

vrbcm Romam
Aurclia/

jdefcripfit/aquas ad

deccmoVnoucm

fuiflcs.

Appiam/ Aniam/ Atthicam Auguftam/fiuc alfictinam/ Algcntia mam/ Antonianam/ Alcxandrinam/ Claudiam/ Ccrulcam/ cumi*
iiam fcu ciminiam/Damnatam/Tuliam/martiam/Sabatinam/ Se* ucrianam/traianam/tepulam/6V Virgineam fcuHcrculcam: c c|* bus nunc vna foiummodo vrbcminfiuit fcilicct Virginca in cam po martio:vbilapis marmoreus cumhis litcris appofitus cft.

TyBERIVSCLADIVSDRVSIEILIVSCxfarAug.Du
pcrCxfarcm fundatncntis nouos n6nulliMAgrippx laude attribuat: PbilipuBc.ait.M. Agrippain xdilitate fua Roma duxit aqua vir
crus dcftinatos
rcfccit ac rcftituit.Quauis

aqux virginis

ginca.ptercafontcs fccit ccntu c|nc.CaftclIacxxx. copluractia cultu magnifica ac operibus oVgratuita tribuit balnca ccntum ic xaginta.Plinius lib.xxxvi. Aqua Virginca a Virginc quadam di .fta:quod cum quxrcrcnt aquam milftcs ro.Virgo vcnas aquaru

monftrauit/quamptxdichis Agrippaobduxitab o&auo lapidc diuerticulo duo rnilpafluum prxucAina viaiuxta Hcrculaucum

DE AQVAE
rfuum/qucm rcfugfcns Virginis ncme obtinuit.M.Agrippa tc^
ftePlmio in cdilitatcfuaadic&a Virginea aqua cxtcrifc corrf> uatis/atq$ cmcndatis lacus fcptingcntos fccit. Forma ipfi 9 aqux duftus adhuc apparet vrbcrin quoloco non longc ab ecclcfia
s.Silucftri in

campo

ar .fupcr

vctcrum arcum in tyburtino la*

pidc infrafcriptx
tifcx

litcise

vifuntur.

TITVS GLADIVS Drufi Cxfar Anguftus gcrmanicus Pon'/

ftus

maximi{sTrib.potcsV.imp,xhPPGos,6cfig.muarci!s du aqux Virginis difturbutos pcr. G. Cxfarcm a fundamcntis nouos fecit ac rcfiituii.NcnnuUi volunt fcpte aqux duetus prin cipalcs in Vi bc fuific rprimus omninm fuit in quo crat darifiima aquarum omnium roto orbc frfgoiis falubritatifqs palma prxco/? nio vrbis martia intcr rcliqua dcum muncra Vrbi tributa: antiq*
tus.n.Aufcia vocabatur:oritur vcro piconfa in vltimis montib? peiignorum tranfiit marfos fucinum lacurn Romam vfq$ pcruc*

jiieus:moxfpccudcmcrfaintyburtina fcapcrit noucm millibus paflhum fcrnicibus inftruftis pcr inductum primus in vrbcm di ftam aquam induccrc voluit.Ancus rrartius rcx in capitolium. Poftca.Q.martius inprctura.-rurfr.fq- rcftftuit.M.fAgrippa con cipitur Via Valcna mil.xxx.propc fub/ acum quam ait fuo tcmpo rc Frontinusin aucntinum aTraianopciductam traianam fuil// fc diftam vt apparc t in Lapide marmorco frrfto ac nupcr crYorTo
:

Aquamartia concipiiur amiiliario.xxxvii.vt apparctin

pcr portam tyburf mam.

Iitcris

fu

IMP.CAESAR.DIVI

IVLI.F.Auguftuspotifcx max*Cos

xu.Tribunic.potcft.xix.Inip.xiiii.riuos^aquarunncfccit

IM P.CAESAR.Aurclius Ant.pius Felix Augu.Parthic.Max*

Brit.max.Pontifcxmaximus AquamMartiam variis vfibus im pcditam purgato fonte cxcifis pci foratis motibus rcftituta for maadquifito ctiamfontc'nouo Ant.pii Aug.in facram Vrbcm fuam pcrduccndam curauit. IMP.T.Cx"ar Diui.F.Vcftafian 9 aug.po.max.Tribunitix pot. iximpxv*C^ns.Cons.vii.Dciig.iuRiuum aqux martfx vetufta tc dilapfum rcfccit:6V aquam quxin vfu clTc dc>ic! at rcduxit.

&

AquaTcpuIacrat/quamcxagro lucullano

Scruilius

Gxpiofo

P.CalTius longinus Cenfor incapitolium perduccndamcura* ucrunt. Iuliam aquam.MiAgrippaabinucntorc vocatamintroduxitcx tepuiaviafubtcfrancafupia tcrramvcro fi&ik ftruclionc operc

DVCTIBVS
arcuato.

f2

Claudia vcro/ quatn Caius princcps fntroduxftcx fontibus cur# tio 6V ccrulco miUxlvuvia Subiaccnfi Claudius abfoluit opcrc ar cuato.Titus dcindc cftituit:vt cubitalcs lircrc fupcr naiiam por Drufi. F.Ca:farauguftus tamctcmonftiat.f. Gci manicus Pontifcx max.Tribunitia potcftatc.xif.cos. V.imp xxvii.paicr patrix aquas claudiam cx fontibus qunocabantur ccrulcuscY Curtius a militario.xxxvi.Itcm Anicncm nouam a mi liario. lxii.fua impcnfa in vrbcm pcrduccndas cui auit.
i

TLCLAVDIVS

Iivi p.

CAES Vcfpafianus. Aug.ponit.max.Ttib.pot.impcr.vi.

Dcfig.im.P.P.aquas cun/ain

Cos.iii,

& ccrulca perducftas a Di>

lua
alic litcic

uo clauciio 6V poftca intcrmiffas dilapfafqa pcr annos noucm

in]p.'iif?vrbircflituitSuntibiprytaca c:

minoRs.s.

IMP.Cxs.Diui.F.Vcfpafianus Auguftus Ponti.

Maxim 9 Tri#

&'an;cucm pcrductas
tc dilapfx:cfllnt

bunic.pot.imp. xvii.patcijpatiix ccnfor cos.viii.aquas claudiam a Diuo claudio/cY poftca a Diuo Vefpafia Jiopaticfuovrbircftitutascum capitc aquarum afolo vctufta^

noua forma rcduccndas fuaimpcnfa curauit.

Anicuan vctcrcm.
xl.poft appiam

M .curtius ccufor cum.L.Papfmo annfs*

6V ftrictura mirabili

pcrduccndam de manubiis c pyrro captis cura? uit.concipitur fupra tybur.xx.mil.cxtra portam Romanam.

Anicncm vcro nouam opcrc fumptuofo

tuir/ac in

IuiiusFrontinusaDiuoNcruacurator aquarum

factus refti*

Vrbcm

pcrduxit.
Sannitici bclli fnducta ab

Aqua appia poft initium

A ppio" clau*

dioccnforcxoncipiturcnim in agro lucullano/qui nunc Tufcu

lanus putatur via prxncftina. Aqua alffctina qux augufta diccbatur fcruicbat rcgioni trans

&

tybcrinxcumfabatfna/quaium vnaalfictina.s. Via ciaudia miL xiiii.c lacu aliietino conccptaobfrigiditatcm miuusfalubrisab A.ugufto fuit introducta:altcravcro Sabatinacfta fabatiispoft frontinum mcmorata:hai um quoc^ vifunturvcnfgia aquc du&? cxtra portam aurcbam / quam fabbatinam cxiftimo: altctius vcro apud triumphalcm pontcm. Nonnulli addut bcatiflimcpatcnScptimfanam/ vt aquarumnu* lncrus vrbis fit.xx.Qj.ix quidcm aqux/vcl a conditoribus/v t tra iana:vcla locisvndc ducuntur/ vt ccrulca nomcn aiTumpfcrc: dc prxdiclis aquis aiulio Frontino/quiaquarum curx dclcgat? tuit/pcrpulchrc fcnptum cft ait cnim hii funt arcus^altillimiftib^

DE AQyAH DVCTIBVS,
lcuati

multis ncccflarfis molibus / qux fcqttuntur. Piiuius vcio <\i# cit . Viclt antccedcntcs aquarum duftus :noufflimum fmpcn* dium opcris mcboati a C. Cxfarc / pcractf a Caudio : quippc lapidcam cxcclfitatcm omncs vi bcs montcs cquantem : vt la* uachra implcrct curtios atcp ccrukos fontcs adduftos : cro *

m quibufdam locfs pcdccntum noucmtot aquaium fam &

&

gata in fdopustalcntumqufngetafcxaginta milia. Iscft nunc aqux duftus/ qucm a porta Ncuia ad latcrancnfcm bafilfcam:6V inde pcr cxliimcntis dorftim ad aucntinum mcntempcrdtiftum fuiflc a Cafliodoro monftratur : In domo loannis ciampolini

non longc a campo florido lcgi infrafcriptas litcras in lapidc marmorco multis in locis fracto qui lapis rcpertus fuit apud cc*
cJcfiam fanftc Crucfs.

IMP.CAES.Diui.M.Antoninf cvTraiani.M.Sar.M.Fibus diui commodo. F.Dfuf Ner.Dfuf Antoninipii nep.Dfuf Ha* driani pronet Diui Traiani parthic. abncp.Diui Neruxabne
pos.Scptimius fcucrus pfus pcrtinax Aug.arab.adiabcnic. Par thfc.arabfopont.maxf.Trib.pot.viff. Imp.xi. Cos.ii.P.P. Pro*

cos.Et Imp.Cxs.Lfcptimii feucrini pii pertinacis Aug.arab. adiabcnic.Partbfamaxnfilius diui Antoniipiipronep.Diui Ha drianipronct.Diui Traiani parthic. &diui Ncrux abncp. M. Aurclius Antonius pius fclix Augtrib.Potiiii.Procos.P.P. ar cus cxlcmontanos ob nimiam vetuftatcm collapfos a folo fua pc cunia rcftitucrunt. Non longc a Latcrancnfi Baffbca in Cxlfo motc cft lapfs marmorcus in aqux duftibus cum hislitcrisfcul* ptis/quis nonulti fcalptis dicant.

IMP. Cxs. D.M. Antoninf Pff Gcrm. Sarm.F.Ditticomodf FratcrDmi Ant.Pii.ncp.Diuf Hadriani proncp.Diui Trafani parthfcf Abncp. Diui Ncrux abncpos :6V qtixfcquuntur: vt
apcrtitts

dfcam

fn

opufculodc vctcribtts cpitha.Ro.quod qui*

dcm Rcucrcn.Syxtoncpoti far ctitatis tux vfcccanccllario 6V.S.

R.E.Car.tft.fauctfPct.advfnc.dcdfcauf. In arcu Tyburtfno coniuncto prxdffto aqux ducttti fntcr ccclc fiamfanctx Marix fn domfnfcx Ioan.&'Paulffuntfnfrafcr/

&

ptx lftcrx fncffx vctuftatc confumptc.

P.CORNELIVS. P.T. DOLAbella

C.F. Sflanus Flamcn. Martfal.

COS. CIVNTVS*

EX.S.C
Facmnduincuraucrimt idemc^ probaucnmk

DE THERMIS,
DcThcrmis.
iHermas in Vrbeduodccim
lcs vidclfcct.

13

fufflc

lcgfmus principa*

Antonfanas/ Agrippinas/ Akxadrinas/AurcHanas/ Conftantfanas/ Dioclitianas/ Domitianas/ Gordia* nas/ Ncronianas/Nouatianas/ Scucrianas/6VTraia nas ErantoV Tytianx Thennx/6VDccianx/Commodianx/& Syrtacx: Philippi. Aug.6V Olympiadcs. Thcrmx crant loca ampliflima 6V fumptuofa : qux aut calcnti* bus aquis aut ipfo finc aquis fornice ignc calcfacto lauandi / fu# dandiqjvfibusdcputatafunt.Erantprxtcrcain Thermis laua* chrainmodumprouincfarumcxtructa ad lauandiqj vfum bal* nca:6V nc dum plano in folo vnicuic^ cxpofita : fcd ctiam pcfilia, Erant dcniq^rn Thcrmisipfis Arcx ampu'flimxporticibus cir* cundatx fumptuofiflfimis camerataq$ iupcrbiflimfs fornfcibu* xdificiain circuituhabentcs :in quibus columnarum diucrfi co loris marmorcarum ordincs immcnfarum fuiflc hinc conftat : vt inipfis ruinisadhucapparctcu parictibus diucrforumlapidum incruftatis. Erant 6V natatoriaoV ncmora/6'locapauimetata va riis adornatapifturisJErantoValia multapopuliludis/ atcgdcli*
:

tifs

cxpofita.

Thcrmx
Thcrmx

ALEXANDRINAE abAlcxandro Seucroprincf* pc xdificatxfiira/ vcftigiaquarum apud ccclcffamfancti Eu*

AGKIPPINAE
a.

ftachif vffuntur,

M. agrfppa

factx

non longca

PanthcooVtemplo Marixfuper Mincruamvtipfarum vcftigfa dcmonftrant in loco/qui vulgo Ciambclla dicitur. Thcrmx ANTONIANAE.-quasBafffanus Antoninus Cara calla inchoauitoV Alcxandcr pcrfccit adhuc vifuntur (ctnidifi rutx apud ccclcff am fanftf Syxtf quarum ccllam folcarcm archi> tcfti ncgatpoflc vllafmitatioc q factaeft ficrf.na rcx xre vclcn*
:

pro(vt ait Spartfanus) cancclli fupcrpofitf efTcdfcuntur;quf* bus camcratfo tota cocrcdf ta cft:6V tantutn cft fpatff vt f d ipfum ffcrincgantpotuiflc doetf mechanis:vt adhuc vifunturmgetca ruinx cumaltfs parictibus ac fcmifcpultfs colunis. Thcrmx AYRELIANAE: quas hycmmalcs rccft Valcrius aut clfanus fmpcrator trans tybcrfm vt adhuc in nonnullis locis
apparcntvcftigia.

Thcrmx CONSTANTIANAE: apudccfs tyriadis adhucvi*

DETHERMIS
funtur fctnf dirurx in colle ipfo quirinali:6V fbi dem inrrafto lapf* dcmarmorco/Pctionium/qui pcnnavrbis prxfcfrum illas rc*
paraflc lcgitur.

Thcrmx DIOCLITIANAE:n61ongcabccclcfiafancTc
morco ibidem

Su//

fannx adhuc extant/ quas Conftantius 6V Scucrus dcdicaucrfit atq$ ftatuis fuis eonditoruqj appofitis ornarut:vt in lapidc mar*
cftbflb litcrx oftcndunts

M. AVKELI VS
In

Val. Maximiano inuifto Imp.viii.Cos.iii.P.P.P.

Aug. pont. Max.

alio marmorc traflato ad platcamvulgo Cammillianam di* ftam funt inci(x. infrafcriptx litcrx.

THERMAS DIOCLITIANAS
ftitutas

a vctcribus princib.in*

omn. In alio vero marmorc intcr ccclcfias fanfto^ Andrcc 6V Antonii

poiitoapudgradus Tfburtinosvifunturinfrafcriptx
cifx in nonnullis locis fra&x..
litcrx in*

SENIORES AVGG,
D.D.N.N.Conftantius. M. Aurclius 6V Maximianus. Thermas Feli. Maximianus Aug. "
Prxfcntiamaic. Fieri iuflitoV Df. Domini Confccra.

Pro tatiopis. Poponfus vcro Lxtus lib.tf.fcribit Thcrmxefus'

inolc

Romx funt colecratx 6VjMaximiani Hcrculii Carthagini.

Icboat x fucrut a vctcrib 9 prlcipibus: 6i cofccratx ab nouis Auguftfs Conftatio/6V Maximiano. Dio^ clitianus igitur inchoatii opus abfolucratoicultu pcrfcftu. Sc* cuti pricipcspofucrcibi ftatuas 6V fcnio^ 6V nouoF^impcratOB^ quoRj capita Itcgra 6V fragmcta rcliqua corpo^ cruicx fubtcrra* aica tcftudinc vclut ibi poft ruinas Thcrmaj^ cofcruata vidim?/ &partimfn Capitoliudclata:partimFlorctiammifla Conftatius

Thcrmx nols D/oclitiani

#Maxfmianus

iuifti Augufti Scucr?6V Maximfnus Cxfarcs Thcrmas ornariit:6V Romanis fuis dcdicaucriit. Sit vc 1 nolbus

ambfguitas dixim 9 .Hxc didicfm? cx fraftfs marmorib? ibi cftbf/

M.AVRELIVS

Maximiani Hcrculii I hxc vcrba. VAL.Maximianoinuifto aug.Ponti.Max, Sarmatic,MaxtGothic Maxi.imp,Ym\Cos;]ii.P,P,Proc6fulf.

lis:in

qbus

6V tituli vicloria^

>E

THERMIS.

14

Nfl mirandum cft BcatifTimc patcr dc iplis maxfmis/ac fumptuo fis xdificiis Ro.Er at cm dni orbis tcrrai^:6V in pdiftis Thcrmis xdificadis Dioclitian 9 Ipc6V inimicimm^fidci xpianx.cxl.Xpia 1109: millia/ad id opus plurib? annis in modu fcruitii addixit. aDomitiano impatorc coftruftx Thcimx in capomartioncn logc ab ccclcfia fanfti Silucftri vcftigia qua rum adhuc apparet dirutamarmoribufqs difpoliata.

DOMITIANAE

Thermx GORDIANE fucrut apud ccclcilam fanfti Eufcbii apuddomum Giordiancj^ quamlulius capitolinus dicitcxtarlc
viaprcncitinaducctascolnmnasvnoililohabctcm.

Tbcrmx

NERONIANE crant inlocoThcrmarum alcxadrf* narum:quas Alcxandcr impc.reftituit cvalcxandrinas dixit:vcl

vt nonulli volut cum illis coniilclxniciut:vcftigia ipfaium ap* parcnt apud domumRcuc.Car.dcmcdic.Florcn.

Thermx NOVATIANE fucrc in lccovbi nunc cft ccclcfia fan&x Pudctianxin vico patritio vtruinx adhuc indicat. Thcrmx SEVERIANE a Scucroaphro impcratorcxdificatc fiicruntin rcgionc trans Tybcrina:tcftc Hclio fpartiano colum* nx pulchcrrimx/ quarum cum marmonbus funt in ccclcGa fan*
fti

Thcrmx
fti

Gt ifogoni & Cccilix. TY TI ANE a Tyto xdificatx no logc ab ccclefia fan

:

artini in

motibus/q capaccs hodic dicutur ob aqua^' capa

citatcm vulgo fcttc falc/in cf loco fnucta fucrc duo mannora fcul pta cum flama in primo crat literx. IOVI.in.ii.vcro IMP. Vc* fpafianus Aug.pcr collcgium Pontificumfccit. Poftquasintcr Aquiloncm cv Eurum ciat Thcrmx Phiiippi aug.impatoris.

Thcimx DECIANE:Eratinauetinoquas ad nonorcmDccif imp.S.P.-CLR-^dificauit^apud qs cratcS'thermx_Syrianx/feu Vaiianx.Rap.vol.fcribit priuataTraiani.f.xdcs cu Thcrmfs in auctmo tcftcP. Viclorc ca nfic apparet/q in Vinca noftra copre hcndutur.naco vfc^ aqua.Itcm Ti aiana dcduccbatur vt cx mar mcrcis If is reptis cofpcximus.Notandu cft:quod ruinx/qs vi* dcmusapud Trophca.C.Marii anonullis thcrmx Gallutu ap*
pellatur:tn tcftc Suetcnio/fuitibiinfignis illabafilica/quam.

G.

Cxfar Caio/oV Lutioncpotibuscxtruxit/oVvfc^inhodiernum dicmCaii Lutiinomcnrctinct corruptxvcroGallutii. Erat ptcrca i vrbc Lauachra multavt fuit agrippinx lauacbru ab Hadriano impatorc inftaurato:vcftigia cui 9 apud ccclcfia fanfti LauretiipanispcrnxYifunf apud Thcrmas Olvmpiadcs i afcc>

ii

DE NAVMACHIISETCLOACI3
fu Vfminalis

non longc a teraplo fanfti Vitalis/m quo loco fuc* runtrcpcrtajfimulachra duoBacchimarmorea cumfontc&fi* ftiUisplubcisctihacinfcriptionc AGRIP* PINAELauachrum commodijimp.a Gleandroextructiimfuit

IN LAVACRO

noniineipuusCommodi.Spavtianusnamc^ ait.Enimvcro PP primusMarcus.ii. Vcrus.iii. Commodus. fiir. Qjiintus Cara*

calIa*vi.Getha.vii.Diadumcn 9 .viii.Hcliogabalus antonini fue rcrncc intcr antonfnos refcrcndi funt duo Cordiam:aut qui prx

womcn tantum antoninorum habucrunt.

Balnca cv Balinc vt in marmorc antiquo vidi fculptum. L. Paulf er antin colle Quirinali vulgonucdicitur corrupto nomincma gnanapoli non longc a turri militix.tamcn Alexandcr imp.om* tnibus regionibus Vrbis addidit balnca:# bucufq$ alexandrina bainca dicuf bak'nxfngencrc|fcem.funt pub.fn generc aute ncu tro priuata balnca tefte Varronc/quo oia Pbili.Bcro cofirmat. dcccclvf. BalinxoV balneain vrbcfucruntnumcro. ccclff. Lacusfiucputcipub.numcro. clii. Latrinx vero pub.

Dc Naumachiis & Cloacis

Rant xnfm Naumachfe ftagna naualiain vrbcm quf
bus deccrtabatur nauibus.E quibus principalcs quin
cgfuilTcegimus.

Apud circum maxfmum crat Naumachia.

Apud arcum Domitianicrat Naumachia ipfius Domitianivt ad

huc veftigfa fn capo martfo no longe ab augufta adhuc apparct. Erat prxtcrea Naumachia Ncronis ad radiccs montis aurci/ ca partc qua itur ad Pcrtufam portam in Vaticano.
Cloacse ampliflimre a Tarquinio rcgc ro.factxfuercfnvrbcvt adhuc fn velabro iudcorura platca vfdcrc poflumus ac ctfa in rfnca domini Bartholomci dc doxifs apud colloflTcum. Cloaca veromaximaeft ppclanuminvelabro/ vt multf aflerut. Erant 6V alix qmulfee cloacae pcr Vrbcm adeo vt pcnfilis vrbs to* taviderctur.Liiuuscnimait Tarquinius Forosincirco facicn* dos curauit/ cloacam/qux maxima rcccptaculum omniu pur* gamcntorum Vrbis fub tcrram agcndam quibus opcribus : vix mouahaec magnificentia quicq adcquarc potuit.Idem plinius

&

&

lib.xxxvf.Prxtcrcacloacamopcnimomniuradiftu maxima fu/

DECIRCIS
foflrs

,5

motib '/atcfcvt pauloan dixi vrbc pcniili fubtufcfc nauigata. Id.M. Agrippa fcdt in aedilitatc poft confulatum corriuatis fcp* tcm amnibus curfu prsecipiti torrcntiummodo rapcrc atcg aufer reomniacoaftis.Strabovcroait.cloacx duro camcratae lapidc
paiuas carrisftramcntommfcmitasrcliquciuntTanta autcmg aqure duclus aquarum vbertas intluit:vt pcr Vrbem/atq$Cloa> casamncsinundarcvidcantur/^vniucrfje propcmodum acdc* fubtcrrancos mcatus:fiphoncs ad fiftulas vndofas habcat.Quo rum accuratiflimam diligctiam.M. Agrippa cgit/qui vrbcm phi ribus aliis monumcntis adornauit.Qjix cloacje ad ripam vfcfj a| uciftuminis dcfccndcbant vtadhucinnonnullis locis apparct Erantpraetcrcacuratorespub.vtin lapidcmarmorco apudpon tcm Aurclium litcreindicant.s.IMP.Ccefaris diui Traiani Par<* thici.F.diui.NeruxnepotisTraiani& Hadriani Aug.pont.ma*
xi.Trib.pot.xxii.imp.il. Cos.iii.Tyrr.

Rufticus curator aluci6Vryparumtybcris 6Vcloacarum Vrb. R. R.rcftituit fccundum praefidentctu tcrminationcm proximam

I.C.P.P.IVXS.

Non longe a quo loco cft alia infcriptio

Vinca laurentiiPalucclli.s.
.

in

marmorc inucntoin

EX Aucioritateimp.Cxfaris diuincruae.F.Ncr.Traiani Aug. Gcr D Ponti.M ax.tr ib.pot. vii.imp.iiii. Cos. V. P P.T. I uli*
aci.
.

F crox curator aluci 6V riparum tybcris 6V cloacarum vrbis

inauitripa.R 4 R.Prox.C.P.P.P.C.XV.aFabio.A.F

tcrmi

Decircis.
Irci trcs erati

Vrbc pricipalcs videlicct maxim? apud

palatiu.Ncrionan^ i Vaticano.Flammini ? fiuc appolli naris i capo martio Gircu maximu a Tarquinfo poftea vcro a Csefarc diftatorccxtruftu fuifle lcgim^logitu* dic ftadioR^ triu latitudlevero vni 9 :i quo loco crat plurimje colu nce cuaurciscpiftillis/apud quecratmctodiu/6Vtcplu Flauijegc tis 6V Naumachia/cui 9 poftca lapidc maximus circ 9 dcuftis vtrin q$ latcribus cxtruftus cft:in quo loco ficbant ludi circefcs. Diu* C(audi 9 fccit carccrcs marmorcos 6Vmcthas dcaurauit/ vndcccj difccdcbant/rcucrtcbanturcfc. Maximus circus dicitur quia ma* ximo dcorum Vcrtumno Iano facrat 9 tcftc Annio Vitcrb.in clc gixVcrtunianxcommcntarus.Non Iongcaquocrat Argilct'

DE THEATRISET AMPHITE ATRIS

ap argo Euandrihofpitc diftus.F abius pictor ait fupcrior Argf> lctus dicitur in ptincipio Vicitrucifub ccliolo iiitcr circummaxi rnum cY Aucntinum lctum iimul argi fcpulchrum cft.Imusvc* ro Argilctus eft vbi Ianus quadrifrons/qui &' Vcrtumnus in fi> nc Vicithufciadradiccs Capitoliiin Fo.boario vbf faturniacvc ftigia Circus Ncro.i Vatica.crat/ in quoipfcNcro nonnunq cir ccnfcs ludos ficii inftituit:ac pcrfcpc illic aurigabat cquofrg rcge bat.Circus Flamminius vbinunc cftccclcfiafanfti Angcliinpi* fcina/cYtotumflluctfpatium vfqjad platcam iudcorum.Circus

&

Flamminius diccbatur vcftigia cuius

Acdificii

apum dommn

dominici dc Matheisdirutavifunturrvtplacct PomponfoLae to^Tamcnnonnulli dicuntillud fuiflc thcatrumBalbi a Cl. Cay/ faicdcdicatumd'incampo IViartio circum FlammimufuirYc in loco v binunc Agonis platea diciturrcY hoc proptcr vi?m F lam* mfniam appollinarcm poftca dictum/vt cius vcftigia dcmoftlat/ in quocircoludicclcbrantur Appollinarcs. Pandulthus latcra*
incnfis Hoftiarius ccclefire fcribit Adrianum pontificcm primu co xdiffcaffc ccclcfiam fancti Apollinaris in loco vbi prius in cir co F lammineo Appollinis redcs fuit.Eo in circo ctat carccrc s M

garum & quadrigaru cY loca diuifa patribus cquiritibufc^ vrbis:

vt fpeftacula faccrcnt. Circus cnim dicitur a circuitu.

Agonium dics appcllabatur / vt ait Scxt.pomp.6V Gclli^quo rcx

hoftiamimmolabat:vndc agonia.i.facrificia/qux ficbant in mo agonius ludus fic dictus/quialocus in quo lud* in initio fa&ifucrc finc angulo cuius fcfta agonalfa diccbantur.
te Quirinali/ cft

Dc Thcatris dY Amphftcatris.
agnus intcr alia ornamcnta fccit thcatra lOmpcius antccuriamfuam/cpquidcm Ncroimp.nobilib 5 Gcr manfs po.Romanf magnftudincm Oftcnfurus co in jPompci Thcatrum populo plcnum introduxit/poftca vcrovnius diciopcra inaurauit/ vt Tyriacen Armenforum rc^ gecxcipcrct.Dc quoLco Bapt, Flor.dfgnuinopuscY Pompcio cvvicl:ric.ro.in quo crat orchcfta cY fubgeftum Sccna hyftrionu cYHypofccniucolimmismarmorefscV ftatufs cxornatu:dc quo Aulus gcllius innono mcntioncm facit. Quum Pompcius fnqt.
'

AEde victorice dcdicatur^forct cuius gradus vicc Thcatricflcnt

womcnq$ eius cV honorcs infcribcrct, VcftigiaprsedictiThcatricxtabulo xdium Car.in campo Flor. 2Klhucviiimnu>Nam tcmpore Blondilitcrc in mannorc ft afto rc#

DE THEATRIS ET AMPHITEATRIS.
&
Pompcii fuiflc conftat. Thcatrum Marcclli a Cxfarc ccptu non longc ciat ab
tinctxdificia
Cti

ic?

pcrtx fucrc dc Gcnio pompci 6V Thcatro lbidcni cfrbflx.Et qmc quid a platca cidcm campi iudcorum ad Rofc monaftcrium cd
ccclcfia fan Nicolai in carccrc vt ipfa vcftigia diruta dcmonftrant iuxta quodcrat Sacrariuma Numma inftitutum circaimum argilctu Thcatrum Balbi crat inrcgionc.ix.quod quidcm CUCxfar dcdi cauit:6V appcllatur Balbi a vicinitatc Criptx ipfius. Caius Callicula imp.xdificauit amphitcatrum iuxta fcpta in cam

po mart.variis ftatuis & columnis cxornatum. Dc Marci Scauri Thcatro nil dicamrin xdilitatc.n.fua tria millia iignorum aurco// rum in fccna tantum fucrc tctnporarfo Thcatrocmarmorc.s.&
vitro 6V auratis tabulis confcclo:in quo crant.ccclx. colunxmar morcx tcftcPlmiolib. xxxvi.in quo fcribit dc duobus thcatris

ampkflnms.C.curionis.cuius gcn^luxutixncc antca ncc poftca vifum cft. Amphitcatrum Tauri Statilii crat apud ccclcfiam.s.crucfs varfis cxornatum marmoribus vt veftigiaipfius ibide diruta ccrnuntur; Amphitcatru Titi6V Vcfpafianinotiinmumin media VrbcmirO lapidc tyburtino cxtru&u a Domitiano perfcetum cum incrufta* tionc intrinfccus 6V cxtrinfecus cu fignis/6V in fingulfs fupcrfoii busaicubus cratftatuxmarmorcx.ibificba^ludi.Sub tato xdifi
ciofuntcloacx/tcftc

Popcadco vtpars

^cdificii

fubftincatura

vocaf/a Ncronis colloflb/ q ftabatin porticu dom 9 aurcx/6V iuxta pdietu amphitcatru conftruft 9 fuit inquocntduofontcs/cxqb^aquapurifTimaad turba rccrcada ^ccdcbatJn dcdicationc cui? quinq? millia fcrarum gcncra occi fa funt:in quo loco pri? ftagna Ncronis crat.Martial.n.dicit. Hic vbi confpicui vcucrabilis amphitcatri Erigitur molcs ftagna Ncronis crant. logc a quo cft fi agmcntu latcritix turris rotundc f a incrufta txmarmorib^/fupcr quacrat Iouis fimulachru. Erant 6V alia Thcatra cxtra Vrbc vtapparct apud ccclcfiam fancti ScbaftianioVfanctc Agnetis. In oib? thcatris crat cauca thcatral/q e cofcfifus vbi ppVs fpcctat. Thcatru dicifcmifpcriu fcu viforiu grxcc :latinx vcro fpc&acu/*'
cloacis.-nf o tpc Colloflcu

No

lu:cmicicli fpcciccoftruclilcr^t.Amphithcati-uvcro

quafiivnu

fufta dcoviforia rcctc coftat cflc uominatii fpcctaculo^ gratia for

ma rorunda 6V vclutf cx duobus conftans Thcatris 6

DE AERARIOET PECVNIA PVB.

Dc xrarfo 6V pecunia pub.
:Ocus xrari antiquitus fuit
|

in rupc Tarpc/a fn

tem*

plo SaturnioV opis cius vxorisvt adhuc diruta fun* lamcntorumvcftigia ccrnuntur ab ca partc qua itur |ad ccclcfiamfancti Nicolai in carccrc/vbinunc par/

Weft ccclclia

fanfti Saluatorfs collapfa

immincntf

Hofpitalifanclx Marixdc porticuqmxvocaturfanctus Salua tor in xrario:6V borrea vicina vocantur in xrario. RomanoBr xrarium crat in xdc Saturni : quoniam in Italia Sa^

turnum primum inftituilfe nummos fignarc dicitur tcfte Cypri a no.Macrob.vcro fic rcfcrt. Acdcm Saturni xrarium Romani ef fe volucrunt cp tcmpore quod incoluf t Italiam fcrtur in eius ftn^ bus nullum crTc furtum cdmiflum:aut quia fub illo nihil crat cu* iufcfc priuatum.Phil.be. ait primus autcm omnium Valcrius piu blicola cxaftis rcgibus xdem Saturnf xrarium declarauit du* ctusoportunitatcloci6Vapcrtum6V ab infidiis tutum 6V in prt* misnumitum animaduertit. Tullum Hoftilinm quidam confe* craflctcmplu Saturnfreruntquidam LutiumTarquinium Var ro verorcfert Titumlargiumdictatorcmxdem Sarurni fatuma libus dcdicaflc.Liuius autcm a Planco rcftftutu fufffc Aulo Scm pronio/6V.Mmfnutio Cos.in quo pccunia po.Ro. confcruarc* tur.Eratcfc ibitabularium/in quo tabulxpub. aencx fcruabatur tcfte Ciceronc.Traianusvcroimpcrator xrarium:quodfubCa pitolio crat in noua xdcm Saturni traduxit/ vbi 6V libri Elcphan
tmi fcruabantunin quibus.xxxv.tribus cratconfcriptx cum li* bris lintheis in quibus quidcm Annales confcribebatur a Pon*
tificibus.

Eratprxtercain ipfo xrarioIocusfccrctforvbfvcctigaffumvi>

gcfi'ma:tcftc Liuio fcruabatur.Loc^vltimi xrariicrat vbi nuc cft

pcrpulchrum Tcmplum in honorcmdiui Hadrianimar.dcdica tum. Non longc aquo cratoftidnacudendxpccuiix.Seruius cnimRex Ro.primusin vrbcfignauit xs fignatumcfc eft anti*
:

quitus notapecudum / vndc 6V pecunia appcllatur:

. .

Argentum

vcr o fignatum cft anno Vrbis Dbcxxv Nota xris Romanorum fuit Ianusgcminusabvnapartc/cxaltcravcroroftrum nauis. Nota autem argcntifucrunt bigx atq$ quadrigx / vndc bigati atcgquadrigati.Aurcusvcronummuspoft annum fcxccntcfi> mum quadragcmniunfeptfmum pcrcuffus cft:quis nonulbpoft tcxagcfimum annum vclint.

DEFORISETCVRIISAuri
fulibus

17

m populi Roxrario fiicrc Scxto Iulio Lutio Aurclfo c<m#

podo fcptingeta vigintifcx
:

argeti vero nonaginta duo

mill.cV cxtra numcrum triccta

& fcptuaginta qumcpmill.

:

Itcm Scxto Lutio lulio Aurclio cofulibus hoc eft bclli focfalfs initio o&ingcta qdraginta fcptcm podo. Cxfar primo itroitu
ciuili bcllo
(

cx xrario ptulit latcru aurcoR> trigintafcx millia/c\'in nummispodotriceta. Afconius fcribit Acrariu dicipropriuata pccunia/Fifcum vcro p publica/quis nonulli dfcat xrariti p rc# pofitorio pccunix pub.capiaf fifcus vcro ,p pccuma ipatoris. Tarpcia rupcstforo ro.immibcbat vndc primo fontes prxcipita
;

bautur&danmati.
DcforisoVCuriis.

Rantcrnin Yrbc Fora.xvii.principalia.s.ForumRo* Imanum.Fo^ Cxfaris. Fo.AuguftfNcrux.Traiani. SiDioclitiani.Acnobarbi.d' Salluftii. FoR/boarium.Pi

_SiftoriumHolitoriiim.Gallo^Ruftico^.Suarium.Ar^ chcmonium.Pifcariu c\' Cupcdinis. FoR/romanii ab arcu fxucri & hortis MaiixGratiaR; ad radiccs Palatini vfqs ad ccclcfia fftoR; Cofmxcx Damiani tedebat.aplia* tum fuit aCCxfare poftca vero ab Augufto imp.qd' olim Cx* far totu intcxit vclis:6V Cato ccfori 9 fternedum muricibus cefuc
ratrvtita litigatcs ciiccrctunin

q cratTabcnrxnoux fcptcm:qcr' fo^ dichi fuit/cSr F or< Latium: i quo ftabat Domitiani collofliis tcftc Papinio.Latialis luppitcr in Albanomotc colcbatunDio*
nyfius lib.iiii.hiftor.auclor.Laftatius latialcm Ioucmalatinis co li folitum humano fanguinc. Erat ibi prxterca^fuggcftum roftris nauium cxtrucium.Liuius in oftauo ait.Erat crgo roftra ad radiV ccs Palatini motis.Scruius vcro dicit. Romanum For^ cft : vb< roftra funt.Erat SacratariumScnarasThcodofiitpevr. litcrx inciCx. dcmoftrant in maiori capclla ccclcfix fanctx Marti*

mmc

&

nx apud carccrcm Tullianum vidclicct.

noftris Honorio 6V Thcodofio Viftorio* Principibus fccrctarium ampliflimi fcnatus.Quodvirillu* ftris Flauianusinftitucritd^faralisIgnisarTumpfit Flauius An Prxf. Vrb.vicc facra. I.V.D; nius Eugharius cpiphanius. ad priftinam facicm rcduxit. rcparauit In qua ccclcfia tabulis mannorcis antiqux cclaturxparictcs vn
fiss.

SALVIS Dommis

&

VC

<\ic$

exoni ati funt.

F orum Cxfaris crat apud forum Ro.ftatuis #pulchcrrimis c&s

DEFORISETCVRIIS
lumnis dccoratum / dc quo

Hxc funt

uidius fora Cxfaris inquit. Quod.forum intcrmagnifica opcra Vrbis cnumcrat Plinius/ cum folum tm foio cxtrucdo fcxtcrtiis mille ducctis Cxfar Dicta tor cmcrit/in quo loricatam fibi ficri ftatuam paflus cft.
3

Forum Augufticratapud ccclcfiam fanftorum Cofmx 6V Dam*

vcrfus Turrim Comitum. Cxfar cnim Auguftus xdificauit fo* artis y ltoris 6V in co Caftorem 6V poiluccm cum victoriaoV Alcx.magnooV imaginc bclli infignia opera Apcllis pofuit. Aulus vcro (jcllius dicit ftatuam Coruino Diuus Aug. in rcro fuo ftatucndam curauit:6V in cius ftatux capitc Corai S* mulachrum rei 6V pugnx ornamctum:quod forum poftca ab Ha driano inftauratum cft. Forum Traiani ab ipfoTraianocxtructumoV diftumapud co* lumnam cius Coclidcm in quo pofuit lapidcm marmorcum cura

rum cum xdc

fuslitcris.

Talcm PriuatisimpcratorcmcrTeoportcre qualcs fibipriuatos

:

optat habcrc.

ForumNcrux

iiuctranfitoriumrquoda Traiani ad

alia

Fora

traficbat/apud palatium ipfius Ncrux: vt adhuc cubitalcs litcrx dirutx apudx.ingctcs coliinas marmorcas apparet.

iMP.MErua Cxs*Aug.
dicitur:locabat

Trib. potes.iii.Impc. Heliusifpartian 9 dicit ftatuas lacofasvcl pcdes tres nudasvclcq ftrcs diuis impcratoribus in foro diui Ncrux: quod trafitorium

omnibus cum titulis 6Vcolumnis xrcis/ qux gc ordincm contincrcnt. ftorum Forum pifcarium cratnon longc ab ccclcfia faiicti Gcorgii con* iunftumForo boario/ quis nonullis placcat apud ccclcfiam fan# fti Nicolai in carccrc dictum forum fuiflc.Varro vcro lib.i.fccu duminquit Tybcrim ad Ianum cft forumpifcarium. Erat ibi6V forum Iugariumavicoiugaiiodiftovbi facra iuga bobuspro inauguranda Vrbc pofitafunt. Forum boarium crat v bi n unc cft ccclcfia fancri Gcorgii in Ve* labro/in quocrat ftatuaHcrculis abEuadroantiqtusiacrata q vocabatur triumphalis:6V vfq$ ad tcmpora impcrato^ pcr trium phos vcfticbatur hahitu tiiumphali:teftcPlinio.Erat 6V lanus gcminusa NummaRcgcdicatusquipacis bclloqs argumcnto colitur/inquo6V bos xncus ftabat vndc Ouidius infaftis* Hfc vbi pars Vrbis dc Boue nomen habct.
:

DE FORIS ETCVRIIS.
boucfacrificauit.Oui. Immolatcx
iuftatc
illis

i3

In monumcntum/quod ibiccptus eft faccr fulcus a Kotnulo au* ctorcft Cor.vcl a bouc Hciculisrqui obvicloriam cotra Caccum
thaurii tibi Iupitcrvnu.

Non longc a quo ftat arcus marmorcus cum ftatuis/ac Iitcris vc

IMP. C AES.
confumptis : vidclicct. Lutio Scptimio Scucro Pio Pertinaci Aug. Ara bic*Adiabenic.Parth.Max.FortiiTimo& FcliciflimoPon.max. Trib.pot.xii.imp.xi.Cos.iii. Patcr Patme.Et. IMP. Cxs.M. Aurclio Antoninopio.Fclici. Aug.Trib.potcftt vii.Cos.iii.P. P. Procos. Fortifiimo Fchciss.Q^Principi.Et. Pa* I VLI AE Aug. Matri. Ang. N. Et caftro^ &' Scnatus trix.Etimp*Cxs.M.Aurchi.AntoninipiifcUcis.Aug.

&

Parthici.Max.Britanmd Maximi.
Argcntarii cv ncgotiantcs Boarii huius loci : qui vebcntdcuoti

numinicorum.

Forum Holitorium non longc crat ab xdc Vcftx. Forutn Salluftiicrat inQuirinali poft tcmplumvbi
fia.s.Sabinii

fuit ccclc#

apud ccclcfiam.s.Sufannx. F orum Suarium crat in loco vbi nunc cft ccclcfta fai: fti Nicolaf inporcilibus/quod adhuc nomcnrctinctnonlongc abccclclia
fanftorum.xii.apoftolorum. Erant &' alia fora ab his rcbus cognolara q illic vcdcbatur. CVRIAE duoR^ gcncrumcrant.M. Varronc auftorc.in qui* bus S.P.QjR.conucnicbat:6V vbi curabant faccrdotes rcs diuf nas/Scnatus vcro humanas: vteratin curiahoftilia/quam Tu* lus fcruius rcx fccit vbi nuc cft ccclcfia fanftorv Ioanis/6V Pauli: vt ipfa vcftigia dcmoftrat.Gcllius Varro fcribiit Scnatus co// fulta iurc no potuiflc nifi in loco pcr augurcs coftituto quod tc* plum appcllaictunnon cm ocs xdcs facrx Tcmpla.Curia in qna nabcbatur Scnatus tcmplu crat habcbarur modo fcnatus in xdc Apollinis modo in cocordixdclubrofubdcxtra Curix Holti* lis crat Gicgoftafis fupra conntium vbinationu lcgati fubfifte* rct/quiad Scnatucflcntmiflidecf locomcminit Ciccroincpi* ftola ad.CLfratrem, Scnaculum fupraGrcgoftafimvbi xdes Concordixct* Erat Bafilica opima/in quo locofCniorcs cofiftcbant. Nonulli volut (ircgoftafimfolumodo in capitolino colle fuifTc. Scnatulum aurcum non longc a Curtio lacu dc quo Va^ Erat lcnus maximus nicmuiit diccns
.

&

&

&

10

DECAMPOMARTIO
Aute fcnatus afiiduam ftationcm co locf peragebat/ quf hodfe f e aiatulum appcllabatur. Alfudfcnaculumfcufcnatulumvtiinmarmorc antiquo apparct
inciforcrat apud portam Capcnam. Erat denicg fcnatulu mulic^ mf ona^ 1 collc Ctyirinali ab Anto.

Pfo Bafllanf filio conftruftum.

Curiavctus cratintcr ecclcfiam.s.Petriad vfncula/ 6V [Latcrane fem Bafilicam. CuriaveroPompcianaeratapudipfiusTheatrumm qua Cxfar interfectusfuitldibusmartias; qui pcriit,vi.6V quinquagcfimo
xtatis anno.

Erat 6V curia calabra tcftc Pub.vic. vbi pontffcx minor dics pro*
munciabat.

Erat 6V curia fiuc fcnatulum[in campo martio circa xdcm Bcllo* tixivbi dabaf fcnat 9 lcgatfs/quos in Vrbem'admittcrc nolebat. Erat etiam cxtra portam Capcnam tcmplu martis vbi dabatur fc*
natus legatis hoftiu/quiintravrbemnonrecipicbantur.

DcCampomartio.

Liuiopla* cct/quiait*Qiiicquid Capitoliii oVTybcrimintcrfluit fufffc capu. martiu. Na vrbs prima ad Capftoliu tmic* batunpoft cxpulfione Tarquiniifuit confccratus ager Tarqnio ium deo Marti.vndc campus martius dift 9 fuitrin quo crat mul ta tcmpla 6V xdificia 6V columnx mcmorandx 6V portfcus cu fnfi# nftfs ftatufsoV obclffcfs.Marti^pric fuit vbi nuc ccclia fcti Laiw rcntff fn lucfna fn quo habcbantur comitia vt dicam fnfcrfus. In loco vero vbf nunc cft domus noua capcllx apoftolorum Philip pi 6V Iacobf fnecclcfia.s.Laur.in lucina fuft Bafis nominatffmna Vrbfsmon longc a qua cft obclifcus magnus fcmifcpult?:vbicr> fofliim fuit Horologium cu lincis 6V gradibus dcauratis. in angu lis vcrcffff venti ex opcrc mufiuo fculpti vifcbantur cum bac iri
.

JAmpus miRomanorumextraVrbctncoteporc/vt

Martfus olim ager fiiit Tarqufnfi Rcgis

vlti*

fcriptionc cubftatibus

litcris.

VT BOREAS SPIRAT.
Eratprxtcrca Villa pub^vbf ccnfus habcbatur a ccnforibus; vbi

nunc cft Gymnafium publicfi. In difto campo Martio habcbantur comitfa.i.locaiw o^uibus txi

DE P ALAT IIS IMPER ATORVM

ip

bus ipfepetebantfuftragiadcclfgcndis magiflratibus non loge a montc citatorio.,Vndc vfc$ ad Iuftiniani tcmpora fn crcatioue principum acclamatum cft. Fclicioriit Augufto.ac Traianomclior. Nonnulli rcfpondcbant.nccHadriano dctcrior. / Erat& locus comftiuminFo.ro.intcr turrim Pallarfam& lacum Curtiumrduobusinlocis prxdiftis omncs dcligcbantm fiuc Di
ftatores/fiuc Confulcs

& abimagiftratus.EratcE triplcx dcligcn#

modus/dc quibus pcrpulchrc Aul.gcl.fcripfit li.xvi.Scpta ve 10 loca crant in campo martio tcftc Scruio inclufa tabulatis/ m * bus Po.Ro.funragfafcrrcconfucucratdc quibus Pli.&Martia* lis fcribunt.Erattcmplum Ant.Piinon longc acommnaci? Co# clidc: vtfcubitalcs litcrx i marmorc cfrbflb ano ialutis.M .ccccc, dcmonftraruntrvbinunc vifuntur ingcntes colunx marmorcce: in quo loco noftcr Alcxandcr Ncro F lorcntinus habitat.corru* ptc dicitur Io Trullo ad imitationem palatff conftanr.in ciuitatc rcgia pofi'ti:vt patct in lcctione bcati Lconis Papx. Erat & Tringaria vnde cqui ad curfum mittcbatur ad ccrtamfna
di
currulia trigarum.Triga.n.a tribus equis dicif quadriga
clcfia fanftc
a.fiii.

Erat&EquiriaabcquoFe curfudieta^&adhiicrctinct nomc cc*

arix in

E quiria: vt dixi in ftationibus. Cafllodoi$.

vcroin epiftola dicit folitos ab Auguftimaufolco fcx portis dU mittiiunetoscurrus/quipcr Equiriam in Flamminium circum currerent.Erantin d/cto capo multa loca pub.de quo capo Stra
bononnullafcrfbit lib.v.

Campus Exquilinus crat fub turri Meccnatfs vcrfus fcptcmtria

ncm/vbi antiquitus comburcbantur cadaucra mortuorum/ qul locus vtnonnullis placct:crat fcpulchrum percgrinofum/ qucm Mcccnas ab Augufto impctrauft pptcrfcetore vicinis molcftu Erat prxtcrca in Vrbx fcptcm alii campf.s.Virninalis/ Agrf ppin 9

'

Codctanus/Octauius/Pccuarius/Lannatari^/c^Brunianus. Extratybcrfmvcro crat campus Vatican^prxtcmumcrii.Erat

& campus Iouis/ in quo crat domus Pifccnii nfgri tcfte

no/in qua fimulachru cius in trichoro conftftuft/
ni appellabatur.

Spartia*

qux pifccnnia*

Dc Palatifs fmpcratorum.
Alatiummaiuscratmmotc Palatmo/in quo mulnfc arcx cum bibliotcca pulchcrrima crant/& tcmpla&
|alialocafumptuofa vatiis pi&urfs &ftatuis cxorna#

DE PALATUS IMPERATORVM
ta.In partc palatii veifus Scptcntrionem fuit locus Palladii: cuf anfignes cxtant ruinx cu marmorcis portis dirutis: qucm locum nunc Pallaria pi o palladium corruptc appcllat:in quo loco eft cc clcfia fanctx Maiix in pallaria cum fcpulchro Io. pp. viii. Forum tamcn dictumcft Palladium ob propinquitiitcmtepliip* flus Palladis Martialis. Limina poft pacis palladimnq? forum. C. Callicula Imp.tcftc Suctonio fupcr templum Diui Aug.pon* Xc tranfmiflb Palatiu capitoliumc^ coniunxit. Palatm fcu dom? rcgia Ncronis.qapdi&opalatio maiori Exq^ liasvfq$ tcdcbat:cvua domu primo trafitoria mox Icedio abfumpta
k

reftitutaic

AurcamnommauitdcquaPlinius. Bisvidimus

in

quit

Vrbcm totamcingidomibtis prmcipum CaiicY Ncronis:6V

huius quidem nc'quid dccflct Aurca:nonnulIi volunt cx iuniOi' ribusvltra prxdtftamdomu palatiu Ncronis in Ianniculofuiflc. Palatium Qaudiicrat puIchciTiinuc^amplumintcrColloflcum <$' ccclcfiam fanfti Pctri ad vinc. Palatium Traiani apud columnam cius crat pcrpulchrum variis marmoribus incruftatumrmt? vcro picti-ris cxomatu cu ftatuis. Palatium Romulicratapud ccdcfiamfaiictxMarix Noux abf> columnis cum ftatua c ius. c^ marmoribus Palatitun antiquum fcnatoi u crat apud ccclcfia fanfti Syxtimul* tis colunis cYftatuis cxornatum. Palatium Augufti c rat intcr ccclcfianus. Felicis pincis & Au* guftamiuquomarmora inntimcra cum pulchcrrimis columnis

&

fitavifcbantur

Palatium Antonini imp.apud coluimiamcitis non longe a tcm* plo AnLmultis marmoribus cS'prophcticis lapidibus cxomatti. Palatium Antonini Caracallx proximum vix appix apud Thcr* mas cius maximis ci at fubfultum columnis ac marmoribus mul*
tis

in locis incruftatum.

PalatitunTiti&Vcfpafianiapud Thcrmas titianas in quo loco hoc anno.Mdvi.Fcux ro.ciuis in vinca fua Lacobontis ftatuam
inucnit.

Palatium Ncrux apud forum cius crat c fcptis quadratifcft lapidi

bus abfcp calcc

icae inclufae

Militix adhuc di poiitis intcr turrim comitum tutum/tmrsbilc vifu/ccrnif in quo funtingcntcscolunx marmo

&

cum ccclefia fanftiBafilii.

Palatium F lauii Conftantini apud Bafilicam latcrancnfcm;# k/

DE DOMIBVS ET INSVLTS
l|
c

20

tetanenfc hucufc^ appcllatur a nominc proprio Latcrani" patrfttf romani:aucloritas cuiusfuitmaximain vrbc.hfc dum cflfctcon^ fuIiufTuNcronisintcrfcftuscft.Acdcsvcrocius ampliflimx dst

tx fucrc poft multum tcmpus Conftantino imp. quas ampliauit acpoftrcmoSilucftro pontifici maximo conccffit&a Latcrano prxdiclo latarancnfc palatfum dfftum cft.apud qucm locum latcrancnfis bafilica cum pulchcrrimo baptiftcrio fitacft/qux nuncomniaminanturruinamrNifitua Sanftitas manus porre* xcrit adutriiccs: vt iatn fccit Martfnus &' Nicolaus Symacus&
pater bcatiflmic:hxc cft Innoccntfus&/ alii q plurcs potificcs. gloria fedis apoftolicx nc primaria totius orbis &' vrbis Bafilica

pcnitus collabatur :cui quidcm fan&itas tua in minoribus p mul tumtcmporis fpatium archiprcfbitcr digniss. fuit vtnfic in ma*
foribus epifcopus &' paftor

omnium vt altcr Franci.

Scraphicus

ccclefiam tuam militantem rcpara fn tcrris: vttriumphaiitcm re# pcrias in ccelis.Bonum vtile fuiflct opcrarios fabricx inftitue* proucntum quotidianum ordinarc anncxionc aucuius Ec* rc

&

&

clcfix/vcl abbatix pro reparationc iftius ad pcrpctuam rci mcmo riamnc abfcntc pontifice bafilica prcdiftapcnftus corruat :cii imp.no longc fuit ab ccclcfia.s. Laurcntii panfs Palatium pcinc: vt adhuc fpfa vcftfgia dcnotant. jpalatium Lucinianum crat apudccclefiam fanftc Balbinxrvtap

parcntvcftigfa. Palatiu Soforrianivbinuc cft ccclcfia fanftx Crucis Hicrufalcm va' iis colunis cxomatu.

Erat

& alia palatia in Vrbc/quibus fincm imponam.

De Domibus & Iufulfs.

Omu a palatio cxqlias vfcg fccit Ncro auft. Suet. qul

primotranfitoriam:poftrcmo Aurcam nommauitrm cuius vcftibulo ftabat ColIoflTus magnus:habcbatcg ^&i|porticum trium mill.paiTuum ftagnum circumfcptit filuis arua cum pafcuis xdificiis ad Vrbium fpcciem/vineta varia cum multitudinc omnfs gencris pecudum ac fcrarum fn cx tcris ptib ? ciifta auro illita diftinftac gcmfnfs cenatfoncfcp laqa tx ibfdecrat ppulchrx cu tabulfs cburnefs vcrfatilibufcp fiftulfs/ vt vngucta dcfup fpargcretur.Erantprctcrca xdificia rotfida dc pifta qux dicbus/ ac noftibus continuis pcrpctao vicc mundl

&

&

&

DEDOMIBVS ET

INSVLIS

circuttiagcfcntur.Erant dcnicfc balnea cumhortuIis/6V aqufs m* rinis cum albulis 6Valia q pluramiranda &incrcdibilia/vtfcri* bit Comelius tacitus in inccndio vrbis. Plinius vcro in Aurcx

domus Ncronis folariis aucs cx

fuiflc

argentomirabili opcrc fculptas

comprobat. Domus Corneliorum familix crat fumptuofiflmris xdificiis / vt ipfa vcftigia demonftrant in vico qui adhuc Cornclio^ nomcn retinet : a nonullis impcritis vocatur ipfx ruinx Corncliorum

Thermx ob magnitudincm
ciofiflimx

xdificioR^ apud cquosmarmoreos Fidix & PraxJn collc viminali crat omnium totius Vrbis fpc#

domus
:

arci Crafli oratoris &'.

CL Catuli/qui cum

C.Mariofudit Cymbros:6V. C. Aquitfi cquitis Ro.qui Icgcm tulit Aquiliam fundamcnta quarum invineis apud ccclcfiam
fanctx Sufannxvifuntur. Domus Balbini ctiam nucRomxoftediturm Carinis magnacl' potes ab cius familia hucufcg porTcfla dicit Spartianus. Domus Cornclii in montc Cxlioerat fpecicfiflima qui primus in Vrbc parictcs totius prxdictx domus marmoreis cruftis opc riit.M.vcro Lcpidus Catuli confulatu collcga primusomnium

&

liminaexnumidicomannorc indomopofuit magna rcprchen*

fionc anno Vrbis.Dclxvi.

Domus <3iordanorum crat pcrpulchra via prxncftin a qux du#

ccntas columnas vnoftilohabcbatHxl.Spar.auetor
bit. Valcrius

non

lon*

gc ab ccclcfia.s.Eufcbii.Lco Baptifta dc albcrtis F lor.lib.ix.fcri

Romx cum in Fxquiliis domu haberct altiflima in>

uidix vitadx caufa diruit:6V in plano xdificauitJtac^ hac fragili tatcm bonailla poftcritas 6c pub.Ct* priuatim fccuta eft/quo ad g bonos morcs licuit.Pofteavcro aufto impio trri in plerifqj omni bus crcuit luxurics prxtcrcj in Octauiano. nais qdcm fumptuo fiorc xdificationc grauabatuY/quin' &' Villam quoq$ nimiii ^pfu* fc cxtrudam dirtiit tm inqua cxcrcuit luxurics in Vrbc: vt intcr cxtcros fuciint ex<5iordiano9.' familia:qui domu ftruxcrint via parui magnitudinc qua* prxncftina colunis ducctis vno ftilo rum quinquaginta Simiadas qnquaginta Numidicas qnquagl* ta Claudianas/qnquaginta Tiftcas fuiflc mcmini mc lcgiflc. Domus Iulii Cxfaris fuit pi ius in fubura tcftc Suc qui fctibit babitauit prius Iulius Cxfar in fubura/modicis xdibus. poft aut pontificatum maximii in facra via domo pub. qua poftca Ofta* sianus aug fump tuofc nimis aLiuia orn atani a folo dirui fcciui
J

&

DE NYMPHEIS ET HORREIS.
cufus arca porticus Liuiafuit ftrufta. Oui.lib.vi.Faft. Difcc tamcn vcnicns xtas.vbi Liuia nunc cft

21

Porticus: immcnfx tccta fuifTc domus. Ibipoftca tcftc Piinio fuam paccm xdificauit Vefpafianus. DomusCatilinxvbicrat locus qui Vcllcia diccbatur in partc Palatinimontis/quxvidct fo.Ro.quodibi antiquitus paftores vcllcbant lanamex ouibusantcvfumcondcndi. Domus Ciccronis iuxta fo^r non logc a tcplo Iouis Statorfs. Domum Vcrgilii poetx in Exqliis iuxta hortos Mccenatis. Domus Ouidii crat propc Vclabrum fub tcmplo diux Marfx dc confolationc. DomusPomponii Attici: crat in VallcCUrirircafrvbinunccft ccclcfia fan&i Vitalis in quo loco Romulus apparuit antc luccm &'nunq poftcavifus cft. Domus Martialis cratintercollcm Viminalemcx' collcm Hor* tulorum:vbi nunc cft Vinea notiftima/qux appellatur Pyla Ty burtina Martialis.

Pcd.Tyburtine fumproximus accolla pylc.

Qua vidct antiquum ruftica flora Ioucm.

Domus Coruinavbihodic corruptc diciturmarcellu
Alcxandcr Scucrus:
tcftc Spar.fccit

Coruoi^.

pulchcrrimas. eai^ dcmq$ amicis fuis:maximc intcgris viris donauit.

alix multx domus in Vrbcnumero.M.cccxcvicjufs nonnullis placcat.M. dccxcvii. Infulxvcro.i.parux domus crant numero quatuor milliadu* ccntum.ii.Quauis nonullis placeat fuiflc quatuor miUdciu De Nymphcis 6V Horrcis 6V aliis rebus* ymphca in Vrbc.xi.fiuflc rcpcrio. Erant cnim loca principum amccna aquis induftis : vt Nymphcum IouiscV Nymphcumdiui Alcxadri in regione.vpo fitum.Spartianus dicit.

domos

ErantcV

&' Balnca:fcd cV

OpcraGiordiani Romxnullacxtatprxterquxdam Nymphea Balinx priuatis hoibus fucrut/6V ab eo in vfum priuatum cxomatx funt.

Frant 6V alia Nymphca fiuc Nymphia vt in rcgionibus* Erat 6V mutatoria/ vt lnutatoriu Cxfaris q erant priuatx domus magnoi^ ad fcccitum 6Vdclitias variis picturis cV marmoribus cx omata. Non folu in v rbc 6V ipfa Itaiia cxtrucbat xdificia impato ris Ro.fcd in vltimis ffnibus.Lcocm Baptiftanoftcr.flor.de Al*

DE NYMPHEIS ETHORREIS.
bcrtis fcribit lib.x.dc rc

xdificatoria.Murum pcr Britan/am Cx*

quos Hadrianus millia.lxxx.duxit/quo barbaros a Ro mano^r agi o fcpararct. Antonius ctiapius cadcm p infulamuru
farcs Iter

aftruxitccfpiceu.Scucrus poft hunctr5fucrfamp infulavtrinqj

ad fincs Occanipduxit vallu miliia pafluu.c.# duo 6V.xx. Poft Auetinum motcmvcrfus mcridiem fupraTyberim cft planf ties magna vbi crat.clx.Horrea pub.maxime capacitatis/in qui> bus frumcntu po.Ro.fcruabatur.Tamcn invrbc dicutfuiflc hor
rea.ccxci.vltraprxdi&a:vtin regionibus.Alcxadcr cm Scucrus Horrca in oibus regionibus/tcftc Spar.publica fecitrad qux co*
fercnt bonahii/qui priuatas cuftodias bc ofTicinx piftorix numcro. ccxliiii.

no

habcret.Erant in

Vr*

Apud cccleflams.SufannaeinTbcrmfscrat Vicus Mamurii:de

quobcatus Ambrofiusmctioncmfacitcu ecclcfia.s.Sufannae
a

Mamurio fabro pcritiflfimo dicto/quf.xi. ancitiafabrcfecit /in quo loco pofita crat ftatua iplius a popu. Roma. & adhuc no* mcn rctinet Mamurif Erat&vicus Sandalfarfusinregfone.iiif.vtapparet in marmo*
requadratoindomoRofciacum
in partc anteriori trcs ftatuje ptionc in partc fupcriori.
ftatuis/cV iignis

vndiq; incifo

cum galio vifuntur cnm hac infcri*

IMP.CAESARE Augufto.kII I.M.Plautio Siluano Cos.

Sub pedibus ipfarum crantminores litcrae/vidclicct.
Doppius.O.L.Iafo.D.Ludlfus.D.L.Saluius.L.BruniusO.L
princcps.L.F urius.L. L. Saluius.

MAG.

VICI

SANDALIARII.

Vicus iugarius in Fo.ro.Liuius faxum inquitingcns ex Capito lio in VicumiugariumproccditcS' multos opprcflit. Vicus Thufcus apud ecclcflam.s.(3cor.in Velabro Tybulus. At qua Vclabri rcgio patct: irc folcbat/ Exiguus pulfa pcr vada Iintcr aqua. Propcrtius vcro dc vico Thufco ait.

At

tu Roma meis tribuifti premia Thufcis

Vndcvicus hodic nominathufcusbabet. Dc quo ait Varro poft mortcm Cclii thufci/qui non fufpftioc ca
rcbant vififuntin couallem dcfcedet c 6V ab cis dicitur Vicus thu fcus vbicft 6V tcmplum vcrtunii/ qui cft priccps dcus aethrarfce. Celianis vcro qui fufpitione carcbant datus cft Ccliolus coiun* ftus Gclioquisalitcr fentiat Dionyfius alicarnaifeus Ioancs vc

DE TRIBVBVS.
diccs capitolii. Vitcrb. lib. ii.
c\'

22

ro annfus fcnbit.EtidcorcftcFabiusciicitprlcipiuni Vici Thu fci incipcrc fub OKolovcrfus Aucntinum c\ tci minaii/ ad ra*

Fab.fatisdiclumcftdc Vicothu* foro Boario.dicit cnimin hac boaria maxima portionc vi ditiorcs/ atcfc nobilioresRoma. ci Thufci crant opulcntiorcs vbi &' frcqucntiorcs arcus triuphalcs c\' monumcnta impcratoj^

Ab Annio
fco

&

vidcmus.aliosvicosncfimprolixiorobmittam.Eratcnimnumc
ro.cxxviii.Vico magiftri vcro.dclxxiiii. Acdiculx numcro. cccxxxix,

Curatorcs viarum.xxix.Dcnuntiatorcs. xxviii.

Lupanaria.ccccli.

Vcxilla

comuma duo.i.Rofcum p pedibus cu Iitcris.S.P.Qj^ Ccrulcum vcroprocquitibus. Nam color cxruleus cft maris a cuius dco Ncptiino cquum coftat inuctumfuiflc. Romani habc

bant aquilamivndc Aquitifcii diciitur fignifcri in Ro.militia ab Aquila quamRo.rcgionibus.C.Marius in. ii.confulatu fuo pro pricdicauit.Habucrut prxtcr aquilam Ro.quatuor aliafigna: vidclicct.Lupos.Minothauros.Equos 8c Aprosrqux fingulos ordincs antcibatvtinquit Plini.lib.x. Et in arcubus triumpha^ marmoribus. libus vifuntur fculptx Cobortcs prxtorix.x. Vrbanx.iiii. Virgiliumvero.vi* Erat caftrapcrcgrina&Mifenatium. Tabclbo^. Salgamarioi^, Lcftigaliorum. Victimario^. Saligarioi^ 6V cquitum frnguloi^. Militcs prxtorianicrat cxtra vrbem/vt ingcntes ruinx demon* ftrantapud locum qui vulgo dicitur caput Bouisvbi cft fcpul

chrum miradum in quo vifuntur incifx infrafcriptx litcrx. CECILI AE. CL Cretici.F. Mctcllx.CraiTi nonionge aprx
:

difto loco ficbant ludi Olympiaci*

Erant in Vrbc mcnfx Holitorix fiuc Holcarix numcro vfginti

mill.ccc.Pub.Viftor dicit.xxiiii.mill.
fc
:

mcndofum codicem lcgff/ credo vt diccrc vclit duo millia quatuor ccntum vt appa* rct in rcgionibus* Dc tribubus 6V rcgionibus Vrbis. Ribus in Vrbc fucrunt. xxyii. poftca.xxx. poftrcmo vcro.xxxv.vt apparct in Lapidcmarmorcoin xdibu* Francifci de Porcariis Ro.cum hac infcriptione.
:

IMP.Cxfari Diui Ncrux.

F. Ncrux Tratano' Aug. Gcrma* nico, Dacico.Pontificimaxi. Tribunit. Pot.Yi, Impc.iiii.Cos

DE TRIBVBVS
t:

Princfpis como V.P.P.Trfbusxxxv.QjL10 ^^^ cial Itatco P daearumctiam locorti adicctionc amplificata finr* Nomina quarum anonnullis variantur: tamcn vt omittam aucto ritatc Ennii & Liuii 6V*M Varronis atc^ Tolunnii Tragediarum Thufcaru fcriptoris brcuitatis caufa nomina ipfaru Tribuu fcri* batmquxfunthxc, Tatfcnfis a Tatio luccris a lucumonc quis Suburtana a nonnul* lis dicatur.Rumncnfis fiucrancnfis a Romulononnulli romulia dicant.Scd liuius &' Varro lib.i.dicunt fuam tamcn non a [fc vo^ luit dici romulcam fcd Rumnefcm. quarta vocabatur Exquilina. Capitolina.Quirinalis 8c Collina.Celiana. Aucntina a fcpte pri* mis collibus dictxScruius lib*iiii.fcribitTullus diuifit Vrbem in quatuor partcs.Palatinam Baboranam. Collatinam: Exquillina perSuburbanam&Collinam^liuiusvcroab Vrbc condita dicit Additxfunt cx nouis ciuibus tribus.iiif Sabatma^Trometma;
. .

Arnicnfis &' StcUatina. Sabatina a fabatia rcgioc xthrurfx dicitur:vbi fabatius loc? nuc vufgo anguillarc dicitur:a quo loco Hicronymus fpm.phyficus fil noifcr vir doftiss.orfgincm traxit;dc quo loco Strabo lib.v lius libro oftauo fciipfcrc.Trometina a Tromctino:vt ait Fabius &Tolumntus.Tromctcs vcroCampus vocaturteftc Fcfto.Ar* infenfis ab Arno fluuio Io. An.fcribit:hiifuntFluuentini prxflue

&

tiArnoappofitfvtcxponftPlfnius:nunc Florentinicum quib? intelliguntur Phcfulani. Stcllatina afluuio vicino Piftoricnfib? pratenfibus in thufcia vtplacet Io. Vitcrb.quis fint &' populi Stellatiniin campania.Sed Fab. piclor dc thufcis loqtur.Erat rc gio Mctina Scapcia fiuc fcapia:dc quibus Lnii? lib.viii.ait. Eo dcm anno ccnfus actus nouic# ciucs ccnfi tribus proptcr cos ad Scaptia Ccnforcs addidcrunt/Qu.philo.Sp.poft* ditx Mctia rmmiW.Erat& Velima&Fabiadc quibus Oratius. Valbt hic Fabia:valct illc Vchna. Aliarum vcro nomina hxc funt vidclicct. Lcmonia. Pontia Cruftumcna. Papiria.PoUia.lPublitia. Tybcri

&

&

na*VfcntftiaP6tina*FalcriafiucGalcria.Vctuiia,ConicU'a.Me^ tinaAnthcfia.Volicinia.Fauciacx' Pupina fiuc pupillia. Antiquitus Romacrat diuifa in quatuor ptcs a Tull.rcgc ro.prP n.a RomulointiistcftcEnnio/quas tribus appcltauit/fingula* tiibus prxdi&as lumc^ Tribuum duces tribunos nominauit:

&

diuifit in partcs,xxxcuriafc dixit,

Vnde lcges curiatx/ 6c curia^

PRTMAREGIO

13

tumprxfcctos Curionesappellauitjvn^epoftcaNumma Pom pilius .iiii.facrauit virgfncs Vcftalcs.s.Gcganiam/Bcroniam/Ca millam & Tarpciam. Plutarch? auctor. Poltca vcro diuifa fuit in fcx partcs piiiicipalcs:vndc Scrui 9 Tulli.addidit duas Viigincs
prxdictis Vcftalibus.Prima Vcftalium] appcllabatur

maxima fi>

cut&nos dicimus de monialibus abbatirTam/vndc Popul^Ro.

narius pcr

profuaquaq5partchabcrctminiftramfacrorum:quinuma-usfc longum tcmpus fcruatus cft.Poftrcmo vcro fuit dituV in rcgionibus quatuordccim tcftc Pli.lib.iii.quaru fingulx co fa pita fupra.cc.6? vicosinnumcros tcftcs Macrobio contincbant. Vndc compitalitiiludi aviis compitorum.Suetonius vcro dicit. Sccularcs cYcompitalitios fupcr calib^cuncrcimbcrbes.Noftro vcro tcmporc Rcgioncs corruptcj rioncs appcllantur cum Vcxil lis cVinfignibus PopuliRo.in antiquo marmorc in porticu xdiu. confcruatorum Vrbis pofitonon longc a porta palatii Senatoris rcgionum.xiiii.nomina6V Yicorum literis vctuftatc dclctis ad*
hucftarc vifuntur cuminfcriptionc huiufmodi.

lMPCxs.DiuiTraiamPartici.F.piuiNcru:e NcpotiJ Traia*

no Aug. PontimaxiTrib.pot.xx.Imp.ii.Gos corum Vrbis regionum.xiiii.

Prima Regio.

iii.P.P.M agiftrivi

^^lEgio prima Capena dicitunqux continet arcam Apol

^y

linis.SpeuGallifcuThallii.Carfucxfi'ue Carfune.crat

\& AreaPinam.ErantcV Vici multivt pulucrarius

Camcnarum . Drufiani.
Sulpitii citcrioris.Fortunje
britii 6V

Sulpitii vltcrioris

& altcrius

&

obfcqucntis.Honoris 6Vvirtutis.Fa

trium ararum omncs numcro.ix. Eratprxtcrca xdcs Martis.Mincrux.Tcmpcftatis

& Camcnaru

LacuspromcthcioV Vipfani& Almofiuui^.MutatoriuCxfaris Arcus tris DrufiioVVcri Parthiciatc^ traiani pnncipum: crant
6V

Thcrmx Commodianx 6V Scucrianx &' balncaTorquati. Ma

mcrtini. Abafcantiani.Vcctii.Bolani.fcu Volani.Acdiculx.x. Vi

co magiftri.xxxvivcl.xlix.Curatorcs duo.Dcnunciatorcs duo.

Domus numcro.cxx.lnfulce duomil.ccl.vcl.iiii.millia.ccl. Hor*

rca.xiii.vcUxvi.Piftrina.xv.Balncapriuata.lxxxiiii.Lacusvero,
ixxxii, Regio ipfa continet ped.xxii. mil.ccxxvi.

SecundaRegio.

SECVNDA TERTIAETO.VARTAREGIO
yEgio fcamda Cxlymontanadicitur: qux continet Jjtcmplum Qaudif.maccllum magnum luparias/fcu ^yft^^3|lupauaria. Aratrum Ciclopis. Campum Martialcm Caftra pci cgrina.Caput Aphricae/fcu Aphrctae. Ar |H $k. Ee^g^SJ? borcm fanfta.Rcgia Tulli Hoftilii/6V Tcmplfi quod in curiam rcdcgit patribus minoruna gcntium. Domum vcctila* nam Philippf.M anfioncs albanas. Micam aurcam. Armcnta* rium.Spolium Samarium.Ludum matutinum 6V gallicum cohor tcs quinqs vigilum.Erant praetcrea vici feptem. Aediculze. \iiu Vicomagiftri.xxviii.Curatorcs.ii.Dentmciatoresduo.Domos.

&

cxxxiii.fiuc.clx.lnfulae mil.dc. fcu tria mil.Horrca. xxiii. Piftrina.

xv.Balnca.xx*Lacusvcro.lxv.Rcgioipfa continct in ambitu pcd.M.cc. TcrtiaRcgio.

^,Egio,iii.ISISET

SERAPIS MONETAdicitut

^-^^ &

qtueconrinct LudummagnumoV Dacicum/ Am* phiteatrum/ Domum Bruti/Samium/Coragium/p turamprxfcntifllma/Thcrmas Titianas/ Traianas/ j Philippi Aug.Lacum paftoris/Scolam Qjiaefto
/

rum/& Capulatorum/PorticumLiuiae/CaftraMifcnatiu& Su* buram.In quaregioneerantVici.x.Aedicuke totidcm Vicoma

Dcnunciatorcs.ii. Domus.clx. Iufule* ii.mil.dcclvii.Horrea.xviii.Piftrina.xvi.Balnea.lxxx.Lacusvc^ ro.lvi.Rcgioipfa in ambitu continctped.xm.rnil.cccl
giftri.xxiiii. Curatorcs.ii.

QuartaRcgio.

EgioQuartaTcmplumpacis

dicitur/quae contfnet

Tcroplum ipfius Pacis&Rcmi/Vcncris.P.Fauftinae

oVTclluris.BafilicamConftantini 6/ Pauli Aemilii/

Forum tranfitorium/Sacriportum/Balncum Dapni^

dis/PcHticum Afidatam/Aream Vulcani Buccinam aurcam Appoilincm/ Vicu Sandalariu/Horrea^Cartarea fcu Tc cta fudatc/ ftaria. Colloflum magnu radiatu/Soroiiu TigiUu/ Viafanfta.In qua rcgioe Carinas/Domu PompeioVGiccronis/ crat Vici.yiil Aediculae.fx.Vico magiftri.xl.Curatores.ii Dcnfi

ciatores.i/.Domus.cxxxviif. fiuc.cbc. Infulae.mil. dlvii. fiuc

tnfl

dcccliiJiorrca.xYi&Piftri.xY. Babiea f lxxY,Lac? Ycro.lxxxYmV

QVINTA SEXT A ET SEPTIM A REGIO

Rcg fo f pfa 111 ambitu cont. pcdocxiii.mil.
Quinta Rcgio.
(Egio

24

Exquilina dicitur/ qure contmct Nym* tphcam AIcxa\iri.maccUuLiuiani.LacuPromcthcf. Co hortcs fcptc Vigilu.Acdc Vcncris Acricinac.Hortos Plantianos oVmcccuatianos.Regia Scrui tull.HcrcuIc nillanu.Amphiteatrucaftrcfc. Campu ExqlmucV Vimmalcfub agserc.Lucil Exquilinu 6V Pcrclmuatc^ Fugutalc.Tcplii Iuno isLucmx.Domu AquiliicS'. Q. Catuli.tf .JVi.craiTi, Ara Iouis Viminci.mincruamcdfca.Ifide ParaticiaLauacru Agrippinx Thcrmas olympiadis.In qua rcgioc crat Vici.xv. Acdiculx toti

Qmnta

&

dc Vico

magiftri.xlvui.fiue.lx. Cur.ii. Dcnun.ii.Dom.clxxx.Tn*

mil.dcccl.Horrca. xxiii. Piftrina.xv. BaJ nca.lxxv.Lacus vero.lxxif. Rcgio ipfa cont.pcd.xx v.mil.Dcccd. Scxta Rcgio. Egio.vi. Altafcmita dicit :q cotinct teplu Salutis Qufrf |ni:Scrapis : ApoIIinisrClatrx F loreVicu mamurii Bcllonx:Circu6VFloralia: Capitoliu Vct^/Diuu FiV Idiu in collc / Foru falluftianu: Fortunam pub.in collc: ftatua plubca mamuriirdomu atrica:malu punicu:teplu 6V domu gctis Flauix:hortos falluftianos:fenaculu mulieru:Thcrmas dio
fulce mil. dlvii.fcu.iii.

&

&

clitianas

& coftatianas: Dccetabemas:balnea paulirgallinas al

callidii:

bas area

oVcohortes.iii.Vig.iquarcgionccrat Vfcf.xff

fiuc.xvii.xdiculce.xvi.Vfco magiftri. xlviii.cur.ii. Dcn.ii.

.

dom

cxlvi. feu.clxix Infulx iii.mil. ccciii. (iuc.iii.mil. dv.Horrea.xvfif.

.

piftrina.xv.Baluca.lxxv. lacus.lxxvi.

Rcgio ipfa cont.pcd. xv. mil.dc.

Scptima Rcgio.

Egio fcptia Via lata df :q cotinct lacu Ganfmcdis co* hortes fcpte primoru Vigiliu arcu nouu nymphcii Io uis x_dicula capraria capu agrippx/ teplu folis.tcplum

nouu fpcifortunx &' Qiiirmi faccllu gcnii Sangicw ta gipfiana liuc gctiana porticii coftatini cq xnci Tiridatis foru fuai iu c\' archcmoriu.hortos largianos pyla tyburtina ad manfuc
i

tos 6V lapide ptufum:in qua rcgionc crat vicrx.fiuc.xv.xdfculx.. xv.Vicomagiftri.xlviii.cur.ii.dcn.ii.dom.cxx.Infulx.iii.mil.ccc

lxxxv.horrea.xxv. Piftrina. xvfii.balnca.lxxv.Lac? vcro.lxxvf*

Rcgfo.fpfacont.pcd.xii.mil.dcc.

CCTAVA ET NONA REGIO.

Oclaua rcgio* Egio o&aua ForumRomanumdicitunqux continet roftra comitium^xdcmviftorixTcmplum Iulii Cxfa ris:xdcm Opis & Saturni in Vicoiugario: tcmplum Cafto^ ad lacum Iuturnx:tcmplu concord ix &Ta* ni romuli Vcftx carmetx Titi c% Vefpa.dcum pxnatiuV &' Iouis optimi max.c^ tcmplum vctus Mincrux &/ dclubrumminerux: xdem Iouis tonatis : xdiculamiuucntx faccllum pudicitix pa* tritix: xdcmHcrculis viftoris inForoboario: xdem Maturx: xdem Vortunii in vico Tufco:Ficum Ruminalcm fiuc Romula rcm:6V lupcrcal virgis.xolunam cu ftatua.MJLudii grcgoftafim Senaculu aureumcquu conftatini:milliariu aurcum:pilaoratia: Equum xncum Domitiani: atriumMincrux: ludum Acmilium
:

porticum Iuliam:locummcrcatoj^:rcgiam Nummx:Forum Cx

faris:Stationcs municipioi^Forum

Augufti:cumxdc martisvl

toris:Forum Traiani cum coluna cius codidc&/ equocius Ac*

meo:VmbilicumRomx:Lacum curtium: Bafilicam argcntariam Bafilicam Pauli cum frigiiscolumnis: Apollinemtriginta cubito
ium:capitoltum:portam carmcntalcm: curiam calabram afylum: fignum Iouis impatoris: Horrca germanica agrippina : aqua cernentem fcauros: Forum boariu&pifcarium: vicumligurum iugarium 8c vngucntarium carccrcm Tullianu porticum mar garitariam clephantum hcrbarium&/ antrum cachinnquare* gione crant Vici. xxxv. sedicurx totidem vico magiftri.xlviii. Cur. ii.dcn.ii. domus. cxlv. Infulx duomill.cclxxxviii. fiuc.iii. mil.dccclxxx.Horrca.xxv. Piftrina.xx. balnca. Ixvi. iacus vcro cxx.Regiocontpcd.xx.mil.dccclxik

&

&

NonaRcgio. Egio nona Circus flaminius dicitur:qux continct Thcatrum balbicum criptaciusThcatrum Popcii & Marcclli/Thcrmas alcxandrinas Hadrianas & Agrip
pinas porticum chorinthiam Gn.OftauiioV Phillippi

& argonauta^/ Tcinplum Bruti/Calliaci/ Tcmplum

diui

Ant.

cumcoluna cius coclide/ templum boniuetis/ xdcm Bellonx 6V Iuturnx ad aquam Virgincam/ xdcm Vutcani in circo flammi. xdcmantiquam Apoll.culauachrooVxdcmmagni Hcrculis cu
ftodiscirci prxdifti ftabula.iiii. Faftionimi/Mimitiamvetus6V

Mimftiamfrumentariam/ Iouem Pompcianum dclubrum/ Gn. Domitii/Campumartis/ Villam publicam/fcpta Trigaria/Fqm>

DECIMA ET VMDECIMA REGIO.

25

riam/ Hortos lucullanos/Fontcm Scipionis/fcpulchrum Augu ftorum: Cicomas nixas/ Panthcon BafilicamMacidiicVMar// tiani/Infulam phclidiiinincruimn mclcagricum fcrapcum Ifcum 6/ Mincruam calchidicam cY carccrcm Qaudii.x.vir/ In quarc* gionc fucrunt Vici triginta quinqs/ xdiculx triginta Vico ma* giftriquadragmtaocl:oCur.ii.Dcu.Domuscxl.Infutx.ii.milL cclxxxvm.fiuc.iiimiiU.ccclxxxviii.Horrcavigintiquatuor/Pi^
ftrina.xx.Balnca.lxiiii.Lacus vcro

c&uaginta RcgioipfaconU
.

pcd.trigintamil.D.

DccimaRcgio. C^siEgfo dccima Palatium dicitur/quae continct cafam ro muli prata Bacchi Aram fcbris cv Aram palatinam Vi cum padi cS' fortunx cfpicictis falutis ApolliniscY cur .JIe tarum xdcm louis ftatoris 6? matiis dcum 6V Iouis vi ctoris dii Iouis cVxdcm Apollinis vbi Lychnipcndcbat in#
1

cS.'

ftar arboris

malafcrcntis.Tcmplumfidci.Domum cxioniorum.

Suclia. Cxnationcm Iouis. Acdcm dcx viriplacx in palatio 6V Rannufix & Bibliothccam.Pcntaphilon Iouis arbitratoris. Do mum AugultauamcY Tyberianam. Dionyfii. Q_. CatulicY QU ccroins.Manimcam auguratorium.Scdcmimpciii Romanii.Vc

lia.Ciuiam vctcr.Fortunam rcfpicicntcm. Scptironium Scuerf* Victoiiamgcrmanitianam & lupcrcal.in quarcgionccrant Vi ci.xx. xdiculx totidcm. Vico magiftri.xxiiii.fiuc.xlviii.Cur.ii.
:

ftrina xx. Baluca.xxxvi.

D:u.ii.Domus.lxxxix.Infulx.ii.mill.dccxlii.Horrca.xlvimPi> feu.lxvi.Lacusvcro. lxxxviii. Rcgio ipfacont.pcd.xii.mill.Dc.

VndccimaRcsrio.
^pTNjjEgio vndccima Circus maximus dicitur/
a

^J,nctcircum maximum Tcmplum

6' Caftoiis. j curii
l

Soliscv

qux contf* Lunx.Mcr

Portunni.Pompci.Mmfr. Acdcm Confii fubj* tcrrancam.Pictatis in Foro olitorio & Iuncnis matutx Aram maximam portam Tiigcminam Salinas Apollincm cclifpicicn* tcm Hcrculcm olmaiium.Obclifcosduos.Forum olitoriumoV Vclabrummaius.In quarcgionccrant Vici.viiufcu.xix. AcdiV
.

^l ^^'V^

Acdcm

Ditis patris &' Ccrcris.

Vc

ncris

culx totidcm.Vicomagiftri.xxxii.Cur.ii.Dcn.ii.Domcxiiiin*
fulx.mil. Dc.fiuc.ii.miLdcl.Horrca.xvi. Piftrina totidcm.

Bak

nca.xv.lacusvcro.lx.fcu.lxxxviii.

Rcgio ipfacont.pcd.xi.mil.D.

DVODECIMA.XIII.ET.XIIII.REGIO:
;

DuodccimaRcgio. Egio duodccima Pifcina publica dicitunqux con* [tmct Vicum almc Vcncris 6V pifcin:e pub. & Dia*
jnx.Ccios.Triarii. Aqux falicntisi&Laci tcfti.Vi*

cum Fortunx mamofx. Colopcti Paftoris. Portx 'Rudufculanx.Viftoris:6V portx Ncuix. Hortos annianos.ArcatRadicaria.Caput vix NouxFortuna Mammo Jam.Ifydcm Anthcnodoria.Acdc bonx dcx Subfaxanx Signii Dclphini. Thcrmas Antonianas. Scpte domos ParthoR>.Cam* pumLannatariii.Domii Chilonis 6V Cornifici.Cohortcs trcsvi gilu:6V priuata Hadriani.]In qua rcgionc crat Vici.xii.fcu.xvii.
Acdiculx totide. Vico magfi.xlviii.Cur.ii.Dcn.ii.Dom.cxxiii!.
fcu.clxii.Infulx.iimiil.cccclxxxvi. Horrca.xx. Piftrina totidcm.

Balnca.xIiiii.Lacus vcro.lxxx.Rcgio ipfa cot.pcd.xii.mil.

Dccimatcrtia Rcgio.

Egio dccimatcrtia Auctinus dicitunq

luilru

cotinct Armi>

Tcmplu Lunx 6V Dianxlibcrtatis 6V Iunonis Rcginx. Acdcm bonx Dcx in Auetino 6' atriu libcr*
tatis.FoRifPiftoriu Scolam Caflii.Porticii Fabariam Gcmonias.Thcrmas Varianas 6V Dccianas.Priuata Tra* iani.Dolacrufeu Doliolu.Mappam aurca & Aurca Platonis.61' Horrca Anicetiana. Vicum Frumetarium/6V trium viai^. Vicum

Scalas

F idii 6V Valcrii.Cxfcti laci miliarii. Capitis catcri.Trium alitum. Vicumnouu 6V Armiluftrii&colunxligux.Fortunx Dubix
Lorctimaioris&Lorctimmoris.Vicummuditici
6' materiariu\

Dom.c.iiii. feu.cIxii.Infulx.duomiUcccclxxxviii.Piftrina.xx.HoiTca.xxvi* Balnca.lxiiiuLacus vcro.viii.Rcgio ipfa c6t.pcd.xvi.mil.cc.

In qua rcgionc crar. Vici.xlviiu Cur.ii.6V Dcnun.ii.

Dccimaquarta Rcgio.

^*Jh>^jEgio dccfrnaqrta 6V vltima Traftybcrina dicitur qux ^^Jlcotinctlanniculii.Hortos Ncronianos&Domitii & fe^ ^Gcthx.NaumachiaNcronisVaticaniiGaiaiiiii.Infu
:

lam IouisoV AcfculapiiAcdcmFaunii.Balncii Ampc Mamx BalncunifiucBalincii Prifcillianx. Sta* tuam Valcriana 6' Siccianam. Scpulchrii Nummx. Caput Goi* o-onis.Cohortcs.vii.vig.TcmpIii Fortis Fortuiix.Ianum Sc*
Stffi

lidis.Saccllum

ptimfanum & Arcam Scptimianam.Hcrculcm cuba>cm.Campu codctanum/6V Brutanum. Caftra lccticariorum. Vicumccnfo^ rium Gcmini / Longiaquilx / Roftrati / Quadrati/ Siccinianx/

DE SACERDOTIBVS ET MAGISTR A. itf Raciliani maioris & racil. minoris. Vicum Ianuclcnfcm/cv La>
lumRinalitmi.Bruttamim/Valcrianum/Salutarcm Pauli.Plor/.
Saufci.Scrgii&laci
rcftituti Scmipub.Patiatilh'.

VibcrinicVfex

lucci/qui onmcs vici inciicta rcgionc iuntnumcro.xxii. quauis nonnulli. lxxxix.fuiflc dicant. Acdiculxtotidcm. Vico magiftri

xIviu.fiuc.lxxxviii.Cur.duo.Dcnun.ii.Dom.clJnfulx.iiii.mil. ccccv.Hor;ca.xxii.Pi: .rinatotidcm. Balnca.lxxxvi.Lacusvc* ro.cbcxx.Rcgioipfamambitucont.pcd.xxxiiii.mil.cccLxxxvi. fupcrficic dixilTcfatcft. Aliasvcro Hxcdcipfis lcgionibus domino conccdciitc prxdictas. xiiii.rcgioncs in libros. xiiii* cx// ponampublicatisprius opufculis duodccim diucrfarum rcrum circa honorcm dci &' falutcm animaruiu: vt cft illud de confcftio nc aliud dc orationc 5c virtutibus/nunc vcro primo libcllo fi*
;

&

ncm imponam.

Dc Saccrdotibus dmagiftraribus. Omani habcbant in vrbc Pontificcm maximum furj

!

omncs pontificcs & Saccrdotcs vt noftrotcmpore

Chriftiani habcnt Papam fummum potificcmfupcr jotnncs cpifcopos (Sr faccrdotcs.Erat cm inmaxima H& ^e-^C! auctot itatc &' dignitatc/in cuius manibus crant om*

nia facra cum

libris ritualibus

& lintbcis atq$ clcphatinis'/ quam

t

diguitatcm maiori cii potcftatc ac fumma cucrctiavcrc fidci tua Sai:ftitasadcpta cft: vt mcritocS.' numcropopulus Chriftianus augcatur/ac in bonis opcribus cofirmctnr.Primus crri Pontifcx fuir.Martiusmartii.F.a Numma Rcgcinftitutus. Erant6V Fiammincsfaccrdotcsa Numma Pompil.fnftituti/qui gcftabant in capitc lauce filamcn. Erant cm faccrdotcs Martis cv CU i l nll'-P rimils co^' vocabatur Flamcn dialis qui aliis fupcrior crat/atq? folus Ioui miniftrabat.
'

Dialis
tcs

aiit a potu dyos qa cft Iouis. Salii vcro crat.xii.faccrdo* Marti dco dicati/qui pcr vrbcm cu ancillibus fahabat.

Fccialis

c\' patcr pats atus crat faccrdotcs/qui cum hoftibus bclli tctnporc bcllum mdicebat in fcricdo fccdcrc. Erantcx' Augurcs/quicaptabant auguriavclato capitc lituum dcxtratcncntcs.

Erant 8i fodalcs Titii faccrdotcs cxtra Vrbcm habitantcs in Tu* guriis fcruantcs auguria. Erat 8i cpuloncs potificcs vc*
tcrcs vt ludop; cpuufacrificiu facet ct.Scptcm viratus

cpulonum

djcebatunvt apparct

in pyramidc

apud portam

fanfti

Pau*
u

DE SACERDOTIBVS
quo adhuclitcrx incifc vifuntur dc.C. Ccftio.vfi.vircpulonum:vt dicam inferius in JVIcthis. Erant prxtcrca Virgincs Vcftalcs aRomulo ordinatx poftca vc ro(vt fuperius dixi)dcx vcftx a Numainftitutx/ qux perpctuu igncmconfcruarc dcbcrcnt.RcgcsRomanoriifcpte fucrc:cqui bus Romulus fuit primus/&/ a rcgcndo dicitur:fpacium vcro tc> poris a dcfuncl:o Rcgc vfc ad crcationcm fcqucntis intcrregnu diccbatunvtnos dicimus intcrpontificium a dcfuncto pontificc ad crcationcm vfq$fcqucntis pont. Erant Scnatorcs/qui primii
limcenibus coniunfta:in

aRomulofucruntinftituti patrcsccntumpoftcavcroteftc Gcl

lio/Millcfucrc a nobilitatc gcncris/vcl a fcnili xtatc aut a fapicn tia:poftrcmo vero patrcs Confcripti appcllati funt. Quxftorcs fcmpcr duo fuerunt rcgum tcmporc:vtinquit IunP lib*vii.ab inquircndo didud' habcbat cura xrarii.Erant &' Qux*
ftorcs vrbani cV prouincialcs.

Confulcs duo ab Vrbc condita anno.cc.xliiii'.

Primi.n.fucrut.L* Iunius Brutus.S'.LTarquini ? Collatinus/c|^ bus dattiin crat a populo Ro.xii.fafcibus vti totidcmc^ Lictorib?
5

cu fccuribus pcr annu 6c primus vccabatur maior qui taliainfiV gnia tcncbat. Proconfulcs vcro habcbant fcx lictorcs <3 potcftatcm folummo^ do in prouinciis:funftf.n.magifti atti Cofulat? ffcbat procofulcs in xdib? dni Petri dc fanfta cruccapud platca iudcoru in lapidc
/

marmorco adhuc vifuntur fnfignfa fex cum his litcris.

FASCES ET SECVRES CONSVL ARES

Vtdcpiclas oftcndamincpithaphi.opufculo.Ioan. Annins Vi> tcrb.ait.Et vt rcctc noftcr Chriftophorus Latidi.fiorcntinus cru* ditiflimc pofuit fupcr Oratii Odam illa. Qticm virum autheroa. F afccs crant fafciculi virgarum in qtiibus fingulis fingulx fccu^ rcsinclufxeiant.EasduodccimprimasIanusdcditin Olympo ad xthurix ad contincntcs rcccntcs colonias in aurco ofricio tcrrcdos &' fiagcllados malos vt hic noftcr F abius piftor in prin

&

ci.infinuauit.

Romulus poftca tcfte Litiio ab xthrufcis populis fafccs.xii. cu li

ftorib? aflumpfit qui numcrtis coformis crat duodccim atiib? au gurii.Erataut.xii.fafccs tcftc Annio Vitcrb.vtcmncs coccdunt

cui 9 prfnccps dfccbaf' xthrufca lingua Baraccl latinc lfctor jy Barac pcrcuflbremterprxtaf' diutis Hfcronfm? cuflbr.Vndc

&

&

indc fntcrprctaticc

nominum a quo nominc Baraccl

Beatiflime

E T MAGISTR ATIBVS
tos cu infignibus puniedivt ipfi liftorcs. Philip.bcr. ait.Liftorcs

27

patcr/cxiftfroo diftu cfic virum illii/quc vulgo appcllam 9 Bara* ccllomoautea baronib 9 /vtnonullivoluthabct.niuucncsaima

quod cum magiftra* tus populiRovirgis qucpiamvcrbcrarf iuflirTcnt cruraciusc% manusligarivinciric alictorc folitifint auftorcs funt Valgius
miniftri funt magiftratuu a ligado appcllati

Rufrus&Gcllius.
Erant &' Ceforcs piimimfucrut.Lpapitius Mucillan^&.L.Sc* pronius Actractiuus anno vrbis.ccax.p quinqucnniu/quod to/ pus luftrum appcllabat:poftca vcro annuatim crcabantur* Erantc\'dictatorcs primus fuit.T.Largius aducrfus latinos poft

Rcgcs
Tiibuni plcbis cratx*poftca.v*anno xvii.poft fuga Tarquinio/ ru\EratcY tribunimilitarcs in caftris 81 Tribum xrariiJPrxtorcs xviii.quifcx liftorcs habcbatcY fcllomrin principiovnus fuit prc tor.Erat pfcchis vrbis &' pfcctus annoiix.Erantcuratorcs xiiii. vrbis ab Alcxandro fcucro inftituti/quos audirc ncgocia vrba* na cum pfccto vrbis iuflit Spar.auctor. Erat prxfcclus Vigilii tcmporc Auguftiinftitutusadinccndia rcprimcnda. Prxfcft 9 prxtoriuscrat apud Impcratorcm/ qualis magiftcr cquitum apud Dictatorcm. Erat pfcctus rcgionis/quiet comcs primi ordinis crat: qucm prf mipifum dicunt quuchumilitibus prxcrat. EratcYprxfcclus caftroru/cuiobcdicbatprxfcclus Fabroruim Acdilcs plcbci Currulcs crant/qui ludos facicbant.Erant xdi

&

'

&

&

lcs qui cloacas

6>C

xdificia curabant.

Acdilcs vcro cxrcalcs crcatifunt a Iulio Cxfarc/quirci frumcn taricprxcrant/vtnoftrotcmporctuaS.inftituit.Duovirifacro^ rum in lcgcndis libris Sybillinis duoviri quibus Tul.Hofti!. rcx potcftatcm fccitiudicandi dc capitc apud Varroncm/ Lctum q? Pomponium dc fcripta rcpcri dc ipfis magiftratibus. Trcs viii capitalcs/ quicognofccbantcriminucaufas tcftc LiV

&

uiolib.tcrtio.

Triu viri Coloniaru:fup colonias ofticiu habentcs Triu viratus rci pub.vtfuitMarcus Antonius.Oftauianus cY.M.Lepidus.

OmncB Yiri:vt inquit Cccili 9 lib.ii.cpiftolarii crat:qui proma*

giftratibusffungi poflcnt:cum Vcfpcrtinis horis magiftratib? in pub.vcnirc no cfTct.Scptc viricpularii 1 facrificiiscYhi crat cx gc

ncrc facerdotali pontificibus additi/ vt xpularum Cxrimoniis

DE TEMPLIS
curarcnt.

Dcccm viri lcgum pro confulibus crcatf fiicrc Auno Vrbfs con
ditx.cccix.Tcrtioq? dcpofiti Libidinc Appii Claudii

CcntumviriniaciicflcntRomx. xxxv.tribus tcrni cxfingulis tribubus funt cdi&i ad iudicadum qui ccntum viri appcllati funt

& licctvamplius q ccntum fuci int a facilitatc numcri ccntii viri

di&f.Pli.incpiftolis

ccntum viralcs cas traftaffcfc fcribit.

Eratc\' procuratorcs Cxfarii

& Iurifpcriti/cx' aliimagiftratus*

DcTcmplisVrbis,

to^*w^i N Vrbc multa crat tcmpla & Arx atcfc xdiculx:vt ha

"

I^JggjTcmplu Pantbcon dedicarn crat Ioui vltori S' Cybc S(^fM 8t cmnib? diis:nuc vcro dco aetcrab# JVl aiix Vir,
f

cum porticu pulchcrrima. M Agrippx in frontifpitio cui 9 vi funtur cubitalcs litcr:e cum bac infcriptionc.f M.AGRIPPA-F.L-COS.TcrtiumFccit.
da
.

+** & omnibus M artii ibus:vu!go farcta M ai ia

Rotiui*

Sunt & alix minorcs litcrx ibidcm incifc vidclicct. INPCAEfarX.Scptimi^Scucr9Pi^Pcrtinax,Arabic?.Adiabc mc^Partic^Potif. axi.Tribu.Pot.xi* Cos.imP.P.Piocos.Et

IMP.CAESA.Mar* Aurclius Anto.FcIix Augu.

Tiib.pot.v.

Cos.Procos.Panthca vctuftatc corrupta cu oi cultu rcftitucrut. Suntc\'alixlitcrx corrofx apud pdi&as dc inftauraticc facta ab Hadriano vtinqt Spartfan?:poftca vcro a Lutio fcucro & Mar,
Aur.Ant.impcratorib?.In quo tcplo crat pauimcta pulchcrrima
c^coliincin capitibus c lapidc fyracufano:altitudo tcpli bracch,
lxxvii.latitudo vcro totidctcgmcn tcftudinis fuit cx laminis/no

pliibcis(vtnuc)fcdargetcis:quas laminas cii argcntcisvafis fub ftulitCoftatinus ncpos Acraclii vcnicns ad Vrbe.Eratprxtcrca in diclo tcplo incruftaticncs diucrfoiii lapidii c\' aurcx ftatux at q3 cburncx Jnter alfas crat ftatua Venciis in auribus/ cuius crat

vniomaxunxtaxaticis/quxolimCIcopatrxrcginxfucrat/qux vnoaucto cctics fcxtcrtiuin ccena Antcniicbibiticfolutisin va

fc prcciofis

margaritis tcftc Pliniohb.ix*

Tcplu magnx matris dcii crat in palatio poft bcllum Maccdoni cum a.MJunio Bruto dcdicatumin quo crant ftatux pulchcrri

mx # columnx prcciofx cum pauimcntis

diuerforum lapidum.

VRBIS

28

au* Tcmplti Viftorixcratin palatio prxdifto variis Iapidibus quo ftatua magnx matrts dcuni c gi xcia aducfta ro cxornatii/in
pofita fuit/tcftc Liuio in oftauo nis a Portio catonc conftrufta*

&

cum alia xdicula Viftotix virgi

Tcmpliipacisapud Forum Cxfaris cdificatii _fuit a Vcfpafiauo in quo clariflima qucc^ artificii opcra dicata fnc rc mfra cclcritatc ab ipfo Vcfpafianorveftigia cuius mirada apud ccclcfiam fanftc Marix Nouxconfpiciutur/quicoronas cxcin namomo in tcrrafili auro inclufas primus omnfum in tcmplis ca* pitolii L\ Pacis dicauit Vcfpafianus Aug.in quo tcmplo erat co* lumnc ingctcs & ftatux pulchct rimx prcciofis margaritis zdor//

dcx ipfi^ Pacis

natx.Titus
fis

& Vcfpafianus vafa tcpli hicrofolimitani cum vniucr

apud po

donariis in tcmplo Pacisconftitucrunt Tcmplu faccllum Pudicitix adhuc apparct in tegrum

&

tcm.f.Marix ad honorcm bcatx Marix xgyptiacx dicatum/no nulli volut fuirTc tcmplu Fortunc fiue Dianx.Hxc duo tcmpla f.Marix cgyptiacx 6V.f. Stcphani vnum in honorctn Dianx fiuc Aurorx.AltcriivcroFortunx* Erat faccllu pudicitix plcbcx cum ara in vico longo aVirgine plcbca conftruftum. Tcmplu Vcftx nonnulli dicunt fllud fuirTc quod nunc dicatii cft ad bonorc. HStcphani a SyxtoiiiMnftauratu intcr ecclcfia fanftx Marixin CofmcdimoV Tybcrim/vidcmus.n*in argctcis xncifqj nummis Mammx genitricis Alcxandri impcra6V Liuix gcnitri* cis Aurclii Ant. Acdcvcftcm fculptam rotundam columnis in cit cuitu altarc munietibus/ vt eft illud tamc a nonullis putatur tutx ftuc Aurorxtcmplum fuiffc. Vcftc vcro vt placct Modcfto rotunda cffigic cratintcr Capitoliii 8: palatiii c\' in co fcruabatur pcrpctuus ignis.Crcdibilceft Romulii/quiin omnibus curis Vc ftam cflc voluit fcparatim non pofuiflcrcadc arriimat RaphVola tcrranus qui dicit dictum tcmplum fuiflc vbi nunc cft ccclcfia fan ftc Marixlibcranosapcenis infcrni. Pomponius lxtus cadcni confirmat quilibii.fcribitRomx in tcmplo Vcftxnupcr repcr toad Foivro.in quadatn marmorca bafi. DEDICATAxiiii.

&

Ma

kl. ian Conftantio, iiudi Maximiano* iri* Ccss , Coss Curantc Vur. Miccta Tcmplum mincrux vbinunc cft ccclefia fancTx Narix fupcrmtV ncruam / vcftigia cuius in xdibus fratrum apparcnt/ in quo crat ftatua inges marmorca ipfius mincrux & a'ia qua multa notada.

DE TEMPLIS
Tcmplu
ftruftu Salutfs in collc QulrfnaU a Fabfo maximo dcpfftii/con vcro a Iunioccforc q<? coful bcllo Sanitic.voucrat. Tcmplu fclicitatis a Ncronc combuftu vbifuit domus aurca

Tcmplu Spcf cratin foro Holitorfo variis exomatu marmorib?

quis nonulli dicat cxtra Vrbcm fuifle ad primu lapide Via falaria a finiftris cxcutibusrintcr mcenia cm cflc no potcrat. Tcmplu pictatis in capo martio vbi niic ccclia fanfti Saluatoris dc pfctatc fcu dc cupcllis .Erat cY tcmplu Pictatis apud Marcclli tbcatrii/tcftc Pli.C. Qufntio 6V.M. Attilfocofulibus cofccratu fuifTcin honore Pictatis:in q crat ftatnaaurca pictatfs S'in fo* roholitoriohabcbataliud tcmplu dcaPic:atis:tcftc Pu. Vic. Tcmplu Cocordix 1 arcc a manilio ptorc conftruftii / portjcn

cui 9 adhuccxtatoc coingctcscolunxcuinfcripttcc.S.P.Q: R.

:

Erat tcmplum AcfculapiicVcocordix/quod Liuiacoftruxitin* tcr ccclcfiam fanftc Marix Noux 6V colloflcum vcftfgia cuius in hortis fratrum apparcnt in quo Sardoniccm gemam fuiflc con ftatcomu aurco Auguft. dono mclufam*
:
:

Erat6Vtcmplum concordixin

arca Vulcani a Flaufoconftru* ftumproptcr rcconcilfationcmordfnisfcnat. &' cqucft.variis pi fturis cxornatum cx pecunia multatitia. Tcmplum bonx dcx in Auctinoa Qaudiavcftali/poftcavcroa

Liuiarcftftutumfuir/non longcfuit a faxo Auetini ad honorcm Fatux caftiiTimx fororis Fauni/vndeingrcflfus virorum prohiV
bctur/cV
ci

fceminx tantum facrificabant.

Tcmplum Libertatis in Aucntino cx pccunia multatitia conftru ftum fuit cum Acrcis columnis & ftatuis pulchcrrfmis Tcmplum Iunonisin Aucntinovariis marmoribus&pifturis cxornatu.Erat & templii Iunonis Rcginx in vrbc a camillo dc*
dicatumcaptis Vciis. Erat 8t tcmplu Iunonismonctxincapi* tolioamoncdodift.vbinuc Acdcs c6fcruato^:nonlogc a quo
crat tcmplutclluris:vbinuccftcccIcfia.s.Saluatorismtclludc.

Tcmplum Vulcani apud lacum curtium:antc quod pcdcbat Scy phus Romuli:non logc a quo crat tcrrx hiatus m quo fc dcmcr fit curtius ornatus cum cquo dv peftis vniucrfa vrbis cuanuit. Tcmplum Hcrculis in Aucntino: vbinunceft ccclcfia fanftx
Prifcxvirginis

Tcmplum Hcrcu.viftoris in Foro Boario crat rotudum in quo

loco rcpcrtum

fimulachrum Herculis dcauratum tcmporc Syxti.iiif.poft ccclcfiamfanftx Marixin cofmcdim;vt appaiet

fuit

VRBIS

29

in cpythaphiis nonlonge a quo crat ara maxima. E rat prxtcrca tcmplum Hcrcuhs viftoris apud portam tr$gcmf> nam:&in dorfo Quirfnalis montis aliud tcmp. Herc. afiniftris vcro tcmplu Quirini adhuc vcftigia ipfo^ viruntur. Apud circum maximum crat tcmplu Hcrculis iuflii Sybillae con ftruftumrin quo ncc cancs ncc mufcae ftabat. Ouidius. Altcra pars circi cuftodc fub Hcrculc tuta cft. Templum Iani in capitolio vbi nuc carccr Pub. claudcbatur pa^

&

cis tcporcrapcricbaturcpfatifcctcbello.Vnumfuifle Ianumpri* fcum Bcrofus lib.v. Antiquit.ait plurcs vcro poftcriorcs. Ianum & Vcrtunum cudcm fuiflc volut id c6fcnat5 propria co rum epithcta & intcrprctationcs dcmonftrat auftorc Annio Vi>
/

tcrb.Ianus cmvt ait CicerooV Macrobiuslib.i.fignificatquail vcrtat ccelum cx res omncs, canus ab cudo dicitur quod cat Apud Ianum crn folum cft omnc ius vcrtedi cardincs. Erantmulta loca Iani.vndc Ouidius.

&

Cum tot fint Iani cur ftas facratus in vnum?

In vclabro fic dicto a pecunia quae nautis ibidcm folucbatur.Eft
molcs illamarmorea quadrata Iano dicata ftatuifcjj difpoliata. Erant cm iani xdificia fornicata 6V vndiq$ pcr uia in olbus rcgio* nibus/in qbus Fencratorcs t\ mcnfarii couenicbat.Oratfus. Poftq rcs mca Ianum admcdium frafta eft. F abius pictor ait pricipio Ianum inucnifle vinu 6V far ad religio ncm & facrificia magis q vfum 6V ob id fibi farrata vinii in fa* crificiis prclibari. Bcrofus autcm addit q? ipfe diclus cft a fcythis lingua co^i Ianus quia primus in armcniainucnit viniuAi amca enim&bcbrcalingua Iain vinti dicitur tefte Io.annio Viterb. a quo Ianus vinifcr dcriuatur. Ergo aramcn ianus grjeccaeno*

&

triusrdicitur latinc vmircr 6V ab Ianoianuadiclacft.

Tcmplu Fortunae aeqftris crat iuxta thcatru/fiuc ampbiteatrum

In cxquiliis erat templum Fortunx malae. Erat tx tcmplum Fortunae virilis iuxta lucu ncmorofum/vbi vir
gincs afaccrdotibus tcmph' infpicicbatur. Tcmplum Fortunx primogcniae a Gnco Domrtiopraetorc

Vr*

banoconftraftum

fuit.

Tcmplum Fortunx in domu aurcam inclufit Ncrorcpcxlapidc

phcgynidc tranfluccntc aedificatum crat foribus claufis clarita* tem c\ici intus habcrct.Erat & aedis fortunac a Ser.rcgccoftrufta apud doraum Aurcam quam Sciam appeUat.

DETEMPLIS
Tcmplu Florx in Quirinali: vbi ficbat floralia dc quo Mart/ali* Tcmplum bonicuetus apud Pathcon variis colunis cxornatu. Tcmplum Apollinis in Vaticano:vbi nunc cft oratorium fanftx
Pctronillx virg.coniuftum ccclcfix fanfti Pctri. tcmplum Apollinis in palatio a. CCcfarc coftruftum/ Erat aliud prope a Cxfarc Augufto. Tcmplum CaftoriscV Poll.inviafacra in foro Ro.fub palatio: vbinunceft tabcrnaculum Vir.ad ponticulu in quo locoefrbfla fucrcvcftigia cum duabus tabulis marmorets dcdicationc ipiius teftc Pompo,lxto/quicas vidiflc aftlnnat.Nonnulli volmfuiflc vbinunccftccdcfiafanfti Loy.

&

&

Templum N:ptuniapud Tyberim abHadriano rcftitutumnon longc ab ccclcfia fancli Blafii dc pan.fuiflc.Raph. vol.fcribit lapi

cum titulis ibidcm cftbflbs vidiflc. Tcmplmm Ifydis in quo loco Vcrpafianum & Titum Triupha*
des
torcs no&cilla/quxtriumphum prxccflitquicuiflc dicii t/vt Io alii vcftigia cuius mirada apparcnt in xdibus omatifli fephus

&

mis Car.fanftx Sabinae/quisnonnuIIidicatapudccclcliatnfan^ ftx Marix in cquiro fuiflc/ vbi adhuc vifuntur trcscolunx inge tes in xdibus.DMauritii dc Capranica Tcmplum luturnxcratin capo Martio apud aquam virgincam vbf nunc dicitur corrupto vocabulo Treghino.Ouidius. Te quoq$ lux cadcm Turni foror xdc rcccpit. Hic vbi Virginca campus obitur aqua. TcmpluFauftinx vxoris Hadriani:qua in annoimpcrii Hadr/a nusamifit diuinis honoribus a Scnatu colidclatis circefibuscV flamin,&' teplo cu aurcis ftatuis: vtadhuc vcftigia nonulla cxtat in ccclcfia.f. Laurctii in mirada vbi ingctcs colunx cum hacin* fcriptionc apudccclefiam fanftoiv Cof.c^ Dam.vifunttir.

DIVO ANTONINO ET DIVAE F AVSTINAE EX.

S.C.

TcmplumRomuliinvia facravbinunc cft ccclcfia fanftorum Cofmxc^ Damiani:Aliud habcbattemplumRomulus:vbinuc cft ccclcfia fanfti Thcodori apud palatiu maius/in quo loco Ro^
mulus Rcmus cxpofitifurrutin Alucolo qui locus diccbatur Gcrmalum:tcftc Varronc/non logc a quo crat Ruminalis ficus a ruminc lupx/nonulli Romularomficum appcllat:vt Fracifcus noftcr Pctrarcha in epiftolis ad IoCar.dc Columna.Supra vc* ro in capitblio c rcgionc iftoFt> fuit Lupcrcal / hoc cft manfio lu*

&

VKBIS

30

px/ qux nutriuit pucrosrcius vcroantrum cratibi propc trcs co lumnas non longc a palatio. Erat 6V tcmplum Rcmuli in Collc Qjiirmali & ipfc dcus Quirf/
nusappcllatuscft vndccV Quiritcs/cx cuiusfpoliis
fiscli

funt.

cxxx.gradusmaimorci apud ccclcfismfanctxMarix Ara Celi &' capit olii anno chi ifti. *cccxlviiudic vcro.xxv. Oftob. Tcmplum Acfculapii crat in Infula Tybcrina/ quod kaf.Ia* nuarii facratum fuirtc dicunt vna cum dclubroTouis ibidcm pro pinquo/tcftc Ouidio. Vt in lapidc taxio adhuc nauis dci Acfculapii apparct vcftigia fculpta.Marmora thaiia nobiliss, crant mfulis Cicladibusrcft enim maculofummarmorrtcftc

&

Plinio

m & Papimo llmilitcr 6V in tcmplo diui Laurcntii cxtra mu*

rosinpulpito rrarmorco nonnullaprxdicli Dci fcalpta vifun* tur.babctur biftoi ia Acfculapii ab ipfo Liuio libro primo.oV Va* icrio hbro. xi.in difto tcmplopcncbaturinfirmi: quoniamdcus cratipfiusmcdicinx.Compofitioncm aducrfus animalia vcncra raincifam lapidc vcrfibus in liminc xdis Acfculapii rcfcrt PkV nius fc vidiflc.noftra vci o xtatc duo ibidcm vifuntur tcmpla fup mtiqua vcftigia:vntimbonorcm Ioan.Bap. altcrum vcro diui Bartholcmci Apoftoli.dc quo Bapt.Lco ait. Aefculapio in infu# ia Tybcrina tcmplum locarunt:quod xgrotos aqua in primis

digcrc arbitrabantur. Alibi cxtra Vrbcm

afiucfTc aicbat

xdcmbuic dco poncrc

acr falubrior.Erat tcm

Plutharcus quod

illic ciTct

Mum Raucnatcum 6v tabcrna

mcritoria v bi nttc eft ccclcfia fan#

:tc Marix intrans tybcrim de quo loco nonnulla fcripfi in ftatio numopufculo. rcmplumConiii:idcftdci cofiliorumvcl Ncptunni cqucftris fuit antc circum maximum fubtcrramverfus forum Boarium.

Duonuminafubtcrrancafolummodohabcbat tcmpla Pluto.s, Confus/quia prxeft rcbus infcris/qux fub tcrra funt.hic con filio/ quod dcbct eflc occultum : tamcn tcmplum Confi dcfccn* dcbatui pluribus gradibus. Antiqui cmin omniatcmplaingrc* diebanturpcrgradus.iii.afccndcndo/c\' invnumtm dcfccndo bant Confitcmplum vtplacct Pom.lx. Tcmpliun folis fundauit in vrbc Valcrius Aurclianus Imp.non
&'

bis

longe a turri Militix/quauis normullidicat in ampliationc vr* fundatum apud mcenia fuiflc ab Aurcliano: duocp fuirTc tem* pla Solis. Volaterranus dicit quidam cxiftimant cas cfTc rufnas/ qux fupcr xdcs coltmcnfium apparcnfc

ii

DETEMPLIS
TempIumLunse erat fn Aucntino pcrpulchrumno longe a quo erat tcmplum communc Dianc apud Ecclcfiam fanctx Prifcx. Templum Martis in Vaticano vbi nunc cft oratoriu fanftje a*

tix dc Febribus:tamcn Crefar Augu.cxtruxit redem martis vlto ris 6Vxdem Iouis tonatis in capitolioparictcs cuius crantincru ftati numidico marmorc.| Templum Mcrcuriicratin regionc.xi.cum ftatuaeius'pulchcrri ma preciofis exornata margaritis. Templum Ioufs Fcretri in capitolio vbi erat Quc* cus paftorib 9 facra primu omnium Romx facratum cft auftorc Liuio a Romu/ lo xdificatu/vbinunc cftcccIcfia.f.Marix Ara cxli. Templum Iouis optimi maxftni crat vbi nuc eft ecclcfla.f Salua# torisinmaximis. Erat 6V tcmplum Iouis magnf capitolini quadratu quoquo vcr* fu pcdibus centum altitud.vcro.cl. EratoVtemplumlouiscapitoIinivcteris apud Hortos Salluftia
.

nos.EratoVtcmplumlouisftatorisaRomuIo coftructii poftpu gnam 6V rcconciliationem Sabinorum vbi nunc cft ccclcfia.f. Ni
colaiinftatera.

Tcmplum Iouis cuftodis in capitolio a Domitiano coftructu eft Templum Vcneris 6V Cupidis fimul funfta in loco vbi nuc -cft cc
clcfia.f.Crucis in Hicrufalcm.

Erat6V templum Vcneris apud circum maximuma.

CLFabio

xdificatum. Templum Saturni in cliuo pofitum/ vbi cratxrariu Ro. vbf nuc cft eccIefia.f.Saluatoris in xrario/habuit poftca aliud tcmplu vbi nunc cftccclefia fanftiHadrianimarty. Erant 6V alia tepla 6V arx atcp xdiculx in vrbc qux omnia nc fim prolixfor omitto. Extra vrbem vcro crat templum Vcncris Ericinx extra collinam portam a.L. Portio dcdicato vcftigiacuius diruta adhucextant.
Erataliud tcmpluVcncris Aericinxincapitolioa.CLFabioma

ximo xdificatum. Attilius vcro tcftcLfuio

xdificauft/ac multis muncribus ditauit.

ibide teplu

Metidex

Via labicana crat tcmplum Quictis. Tcmplum Bacchicrat apud ccclefia.f. Agnctis cxtra muros/ vt adhuc pifturxantiquiffimxcmufiuo indicmt. Erat 6V tcmplum Martis cxtra portam Capcnam via Appfa/vn* decquitcs Romani nonis quintilibus trabcatiholearum ramos

DEBIBLIOTECIS ET BASILIGIS

dcxtcramanufcrcntes cum popa ibant ad tcmphim Caftorfs6V Poll.vclutf ad Vrbem cum vicloria redcuntcs. Tcmplum mcrcurii erafibi propc in quo facrificabant mcrcato*
res/vtjpcriuriis abfolucrcntur.

ErantJoV alia tcmplamulta.de quibus nutlamfacio mctionem" bre uitaris caufa/dc variis formis.6Vlocis tcmplorum nonnulla fcrfp
fitBapt.lco.lib.vii.

Dc Bibliotccis'6V Bafilicis.
Ibliotccaain vrbc fuerunt numcro.xxvfii.varifsmar*

moribus 6V picturis cxornatae.

Auguftus csefar in montc Palatino pulchcrrfma cx* truxitbibliotccam Latinam.f.6V Graecamcum portf* cu/qux Palatinadiccbaturprimaria intcr omncs: in qua crat ftatua Numcrianf impcratoris a fcnatu pofita cum fnfcri ptfonc.f.Numcrfano oratori potcntffiimo EratoVftatua.M.Varronfs viucntis tcfte Pollfonc. Incapftolfocratbibliotcca pulchcrrfmamaforu cura fcruatapul chcrrimfs columnis 6V marmoribus cxornata Gordfan? Imp.bi bliotccam.maximam extruxitfn vrbc:fn qua ad fcxagfnta duoru millia pofuit volumina.
.

Hadrianusvcrofmpcratorfccftbfblfotccam pulchcrrfmam mar morcfs cxornata columnfs/qux Ylpia vocabatur apud thcrmas Dioclitianas audorc Pollionc/in qualibros lynthcos 6Vclcphan tinosprincfpugcfta^.S.C.confcripta pofuit. Eratbibliotcca Aunii[Pollionis Romse/quf prfmus bfblfot.dfc.fn

genfahomfnura rem pub.fccft. BibliotccaMarceiliapudthcatrucfus/qua Octauiamatcr poft

mortem fpfras ad honorcm cfus conftruxft. Bfbliotcca Paulf fiift magna 6V fntcr fngcntia opcra apud Forum
alfas

vcro bibliotecas/nc fim prolfxforobmittam. Bafilfcaloc^eratvbf litfgabatromanf/quxcx bfnfs coftabatpor ticibus:fn!prfmo.n.porticu ftabant cauffdicf :fn fccundo vero plc bcf 6Vfcruf.
Bafilicae prfncfpalcs.xff.crat.vfdcbcet.

IuIia.VIpfaoVPaulicufrfgfis colunis.Ncftinf. Nxtumff. Sicimi nf.M acfdff.Portfi.Flofellif. Coftantfnf. Martianf 6V Vxfccllarii/ quc oes eratcxornatx ftatuis 6V columnfs pulcherrfmfs/ vcftfgia quaru haudfacilcdifccrnuntur.Papini 9 dc bafilica Paulfait Sub
limis regiaPauli.

M^Ant.fabcl* cxpoit rcgfa fd cft bafjflfca

lat/nc.

DE CAPITOLIO
Bafilica Coftatfanacrat apud via lata.Portia vcro apud

Fo*Ro.

aportioCatonc. Vlpia vcro apud Thcrmas Dioclitianas/vbi 6V Biblioteca. DcCapitolio. jApitoliu Tarquinius prifcusromanorurorcxbcUoSa' bino xdificaturum fe voucrat iccci atc^ fundameta/po* |ftcavcro Oratius puluillusCofuldcdicauit.Intciiccto dcindc quadringcntorum/6V quindccim anno^ fpacio
igni confumptu cft Cons. Appionc 6V Norbano p bella ciuilia 6V marianarcfcffidis cura vielor Sylla fufcipit.Dcdicatio aiit.p.Q.. Catulum cclcbrata cft/cuiusnomcintcr tata Cscfarumopavfcp ad tpa Yitclliiimp.mafitPlutarc^oVTacit^ audorcs. Vcfpafian 9 aut imp.dcformej Vrbc ac dirutu Capitoliii vctcrib? inccndiis ac ruinis inucnics/vacuas arcas ocaiparc6'xdificaTC.7fipoflcflb* res ccflaflcnr/cufcunqj pcrmifitrrcftitutionc Capitoliiaggrcfius
.

rudcrib? purgadis man^prim? admouitxrcarucE Tabulam tria millia/qux fimul cofragraucratrcftitucnda fufcepit:vndfc fnuc
ftigatis cxeplarib 9 /in quib 9 tabulis monimeta pub.cotincbaf /vt inqt Polib 9 lib.iii.E qb?vna vidi aftixa inccclefia laterancfi apud

maiorc capclla vtinferi 9 dica dc lcgib^.Tum Hcluidi 9 ptor prx* cunte potificc luftrauit Arca capitolii prccatus Ioucm Iunoncm Mincruam Capitolinos dcos/vt ccpta profpcrarent Tcrtiofuitdirutu6V icefum Capitoliura Domitianorcfcctufuft magnificcti 9 6V clcgati? q antca ruifictrcuius impefam duodccim millia Taleto^r cxccdific dicit Plutarc?.Intclligcdii eft dc Talcn* tis Romanoru.Taletu.u.attfcu magnil. habct auri lib.lxxxiii. Ta lctu vcro paruii.lx.Romanii aiit lib.habct.lxx.tcgulxipfi 9 capito liicrat xrcx/quas poftca Catul? dcaurauit.Honori? vcro prfm 9

&

poftca adccclefia.fJPctriinVatfcanutrafportarc fccit/vt adhuc nmae ibide vifuf In dicto Capitolio erat arx fortiflima capitolina
.

arcx6V aliaq plurima xdificia pub.habuit.n.fupra fcxagiuta tepla 6' loca dco^ tcftc Valcrio maximo.In xdcVcncris gcnitricis Ccefar Di ftator fcx dactilotccas cofccranit tefte Plinio.cx' in tcmplo 'martis Scyphos fcrrcos pofuit a Lfuia vcro Augufta dicatu tuit vas cvi ftallf magnitudjs amplifiimx Hb.qnquaginta. NulP.n.cxiftima* rc poiTet diuitias 6V pciu atc^ pulchritudine ipfi 9 capitolii ptoptcr aurcas ftatuas 6V gemas cu aureis argeteifqs vafis tcplo^.Eutro* pius ait iiulla iibi nifi aurca argctca ftatua in capitolio paflus cft

variis cxornata

marmoiib?rat 6V tepla dcojy 6V facclla

&

&

DE ASyLO ET TVRRI MILITIAE

31

poni.Phni* vcrofcribitreguRo.ftatuas fuiflcm capitolio Pofi* tas.Erat cV argcntcus anfcrrcv Cuftos aimorum Ianus.Ei atpi x tcrca fcdcs & domus omniii ttiuphoru:m quo loco Auguft? tri* butarium orbcm vidit. Dcinde vcro.L.Ant,c6modi tpc capitoliii fulminc i&u vna cum
cgrcgiaillabibliotecamaiorucura parata crcmat. Acdcsquocg in .pxfmo pofitx cande calamitatc fcnfcrcExortu cft dcindc a!iud

Mcendiu/quocYxde Vcftx
eft ac

cYpalatiii

bonacpvrbisparscxufta

foloadxquata/vtvcftigiafcnnuftaindicat.Extat capito lio forniccs duplici ordinc nouis infcrti xdificiis| pub.falis rcccv
ptaculii

cum bac infcriptionc vctuftatc confumpta.

1
;

Q.LVTATI VM.Q F.ET.Q Catulu Coss.fubftruftioncm &

tabulariudcfuococrauirTcPoft capitolium intcr ScptetrionccY Oricnteeft loc? bufta gallia dictusrvbigalli a Camillo intcifcfti capito fucrut ibidec^ fcpultimuc vulgo dicif portugallorErat pifturis cxornatum liii vctus in motc Quirinali multis ftatuis vcftigia nonulla fundamcntoru adhuc vifunf/in quo loco cftbf*

&

&

fum fuit marmor cum his litcris fraftis. NIL ESSE difricilius q bcne impcrarc.

Dc afylo cY turri militix.

Sylum ncpotcs Hcrculis Athcnis fibi primii dcx Mi fcricordix cdfccrarut. Afylumquafia Sylcoquodcft indccxtrahinullus porTetrvndcRomulus Romxape

quod contugientibus illuc fcruis IfberiO uc tutiflimum cratrcccptaculu afyli.Loc 9 fuitin Vrbcintcrauc tinumcY rupcm tarpciamapud faxuprxdiftxrupis intcr duos lucOs.tcftc Dionyfio.Ouidius. Romulus vt faxo locum circundcditalto Quilibct huc inquitconfugc tutus cris. Nonnulli volunt Afylum fuiiTc tcmplumilludquod nunc bcatx arix xgyptiacx dicatii cft.Tamen.Pon.lxtus diuidit Tarpciu
Erf! ruit afylum /
!

vallis in

montcmin duos Colles in capitolium.s.cY Arccm.inmcdio crat qua fuit Afylum tcmplm inuiolabilecY tcmplum v c Iouis idcftdaruilouis/in quo crat itmulachrum cius cum fagittis.vt

inquit Gcllius lib.v. Turris militix cft apud palatiii

iani principis

Ncrux Impc.fn qua militcs Tra* contincbanturrquxplurimos habcbat muroru cir cuitus: vt adhuc in aliquibus locis apparcnt vcftigia: non lcngc a qua cfrbfTa fuerc nonnulla mat mora cum his literis incifis.

DEPORTICIBVS.
Poriflima dos in principc Liberalitas 8c Clcmcntia. Turris Mccenatis Exqliis marmorca/quanonullf ca fufffe af> firmant: quamdirutavidcmusapuddomum Car.dc colunarfed

ibiFlauicgetisxdcs fuiflccrcdo. Popo.lxtus ac ipfe Poggius nofter flor.dicutfuifTc vltra thcrmas Dioclitianas verfus orien* tcmnonlogc abcolocorqui vulgoButtedi Thcrmidfcftur/J in quo locohoc annomulta marmora cum Tyburtinis lapidibus cflbflafucrc fn partc cminctiori/ vtinde facile tota vrbem quifc^ videre potcft. Petrus vcro Marfus dicit eam TurrimfuifTevbi

priuseratpub.Oftrinxnonlogeatemplodiux Marix maioris vinitorcs huius mcmorix locumillum appellant foculum/ quas

Mccenas illic hortos fuos coftitucs falubrcs rcddidit/m quo lo*

co adhuc apparet veftigia Viuariicuportarcclufa nonullivo* lunt apud ecclefiam Pctriad vincula fuiffc fupcr qua turrim cru# dclis Nero fpcftabat Romx in cedium.Suctonius ait hoc inceV
:

diumc turremccenaricaprofpcctas

6Vcft

quod ab ca partc circi

ortum cffe dicitur: qux Palatino Cclioqjmotibus cotigua crat. fuitc^ tale incediumxiiii. kal. Scxtilis q dic fenones galli vrbem prcdiftam inceudcrut. Qucm Mcccnatcmincrcpabat. Oratius

guod xdificando infaniret.

alix turrcs multx in Vrbc:vcftfgia rant fccrnuntur.

&

qua^ haud facilc di

Dc porticibus &' labris porphfrcticis. Aefar Auguftus in montc Palatino fcccrat porticum
variis cxomatam mannoribus atcg picturis / quo lo* coiamfcniorfxpcetiamfcnatu habuit decuriafqj iu* dicum rccognouit. capo Martio non logc a Circo fla> Erat porticus GN. Oftauii minio:qua dupliccm fcccrat: qux qdcm Corinthia appellabatur

cum

xreis capitulfs coluna^r mirabilc vifu / millc

pedum fpatio:
fcribit

&cx oppofito.alia crat fimiliter mille pcdum xqualitcr/vt

Iunius Capitolinus in rcbusgcftis.Gordianow Auguftumfnfti tuiflc portfcum in capo martis fub collc pcdu mille:ita vt ab alte*
rapartcmfllepeduporticusfieret atcgintcrcasfpatfuhinc atqj indcvirfdariacflcnt lauromirtho 6Vbufrofrcqucntata:medium vcro licoftratfum breuibus colunis in trinfccus pofitis.cVfingii* lis pcr pcdu mille/quodcflet deambulatoriii/itavt in capite effct bafilica pcdquingetoi^.Cogitaucrat prxterca cum Mifithco: vt poft baflticam,Theirmas extiuas fuinois faccict; ita vthycmma*.

ET LABRIS PORPHIRETICIS.
Ics
<5'

53

alia

q plurafumptuofaxdificia.veftigiaadhucapparct tn

radicibus collis Pincii.

Porticus Ncrux crat apud forumcius cum cxcclfis colunis va* riis coloribus mixtisc quibus hoc annocfYofTas widi nonnullas fraftas.Porticus Liuix apudtcmplum Pacisvariis pifturis &' fta tuis cxornata/dc qua mctioncm facit Ouidius lib.vi. Erat&porticus AntonfnicVFauftfnx pulchcrrima non logca tcmplo in foro variis cxomata marmoribus. Erat c\'portic 9 xdis Mcrcurii/ q adhuc fcmidiruta apparct apud ccclcfiam Michacl*. Archagcli pifcariacii hacinfcriptioe.f.

1MP. CAES.L. SEPTIMIVS SEVERVS PIVS PERTI NAX Augu.Arabic. Adiabcnic. parthic. Maximus pontifcx.
Trib.Pot.xi.Cos.iii.Et IMP.CAES.M. Aurclius Ant. Pius fcelix.Pont.Max.Tiib.Pot.vi. Cos.procos.PP.inccndiocon*

fumptam rcftitucrunt. Porticus xdis Conccrdix in Capitolio/ dc qua Poggius Elor. ait.Capitolio contiguaforum vcrfus fupcrcftporticus xdis cb cordixrquam cum primii ad vrbcm acccfli widi fcrmc intcgram opcrc marmorco admodum fpcciofo/cum infcriptionc qux ad<? huc fupcr colfmas ingcntcs Icgitun S- P. Q. R- INccndioconfumptum rcftituit. Erat &' porticus Mctclli pulchcrrima cum ftatua Comclix Grac chorum matris.
Erat cY porticus Conftatini Philippi Iulfx atc$ Oftauix/ vt habctur in rcgionibus.Omitto porticu Pathcon a.M. Agrippa conftructumcu admirabitibus coliinis vt dixi in tcplocius /cie qua port.Bap.Lco ait. Extat inhac vfq^ dicm ad porticu Agrip px contiguationcs xncis tabulis pcdum.xl. Opus inquone* fcias impcnfamncmagis an srtificis ingcnium mirerc, In ccclcfia platca latcranefi funt nonulla vafa porpbiretica, Inplateafanftx MarixRotiidxcft vas porphircticum cu ab'o paruo mirx pulchritudinis.

&

&

&

In ccclefia fanfti Pctri c\' Marix maioris & fanftoi^ aplbrum

6i

iw platcis ipfar^ funt labra porphirctica maximx pulchritudinis, Euftachii In platca.f.Saluatoris dc Lauro cY.f.Pctri ad vicula

& & in Vaticano funt vafa marmorca cY mixta maximx capacitatis

umulcumpulchritudinc , Omitto ea qux funt in xdibus colunenfium fundatfs a tua bcati tudinc.Inxdibus Butiicft vas porphireticumcumputco mar*

DE TROPHEIS
morco variis coloribus mixto cum his litcris nic/fis. CVRNESSIBVS Algco & Brumatcpeo.
-

In multis ccclcfiis funt vafa diuerfa &' labra c lapidc Porphircti*

co lii quibus funt reliquix multo^ fando^r & ianfta^
parct in ccclcfia.xii.apoftolo^
dct vt ap

& fancli Marcclli.

OmtttolabrumporphircticuminVeftibuloiaiifti Pctri in quo iacetcorpus Oftonis.ii.Impc.&in ccclcfia fancte Mariaemaio ris/ in quo fundator ccclcfix politus cft / vt dicam in fcpulchris

mcmorandis.

Omitto prxtcrea vafa qux funt in loco Bcluidcrc nuncupato & aiiorum locoi^ cxtra vrbcm ipfam.

Dc

Trophcis 6V colunis mcmoradis.

RophcaCaii mariidc Iugurtha dcc^ Cymbris/ atep Thcutonis apud ccclcfiam fanfti Eufcbii fcmidiruta
vifuntur/cY Cymbriavocatur/quje aCCaefare inftau ratafucre cum a SyllafuiiTcnt difieftarteftc Suctonio.

Ibidcm in marmorib ? vetuftiflimis adhuc apparct Galcx. Tho raccs ci\ clipicis fculptaeErat cm romae 1 plurib 9 locis Throphca qusc funtfpolia hoftib 9 adcpta/q quidcm cratfn potcftatc Iouis .' figcbatur in locis cminctioi ibus in ftipitib^.tcftc Scruio. In foro Traiani cft coluna coclfdis marmorea miix pulchritucuV is pcdumcxxviii. q vt mclius circunfpicerctur ipfcTraianu*
Imp.partcm Quirinalis motis/vt patct in cius infcriptionc/folo adcquauittin qua fculptx funt Viftorix & rcs gcftae ab ipfo Tra
iaiiorpcrmedium coltince funtgradus in codcmmarmore fculp. a bafcvfcg ad culmcn/quigradus funt numcro.clxxxv.foramina fiuc fpiracula.xlvinfcriptio vcro talis cft SP. CL' R- Imp.Cxfari diui Ncruce. F. NcruseTraiano Aug. Gcrmanic.Dagico.pontmax.Trib.pot.xvii.Cosvi.p.p.addc* claradum quatc altitudfnis mons c^locus fitxgcftus, Supcr columnam rxdiclam Traiani ofla in vrnam aurcam collo
j.

&

cata fucrc

anuo xpi.cxviii.

Scnatus poftcaclapfis annis duobus Traianum in pcos rcfert. alia columna maior Coclidis in capo Martio quac Anto* Eft ijiana vocatur altitudo pcd.elxxvi.cum gradibus marmorcis in* trmfecus.ccvi.cS/ fpiraculis.Ivi.in quaviftorte <$' rcs gcftx Ant imp.fculptx vifuntur miro at tificio. Erat & coliina porphiria coclidis: qua, .Flaui? Val. Coftatiu 9 cx v i bc Ro.C6ftatinopolim traiFerri iufltty #' locari in foi o fupcr

&

ET COLVMNIS MEMORANDIS.
:

34

qua ColloiTum xncum admiradx magnitudinis pofuft nccnon

Cvclauu faluatoris mudi.ftatua poft multos anos rcgnatc Alcxio cognometo Comcno ceciditviolctiavcto^rdcicclatcfte Po.lx. Erat in foro coluna folidamarmorca numidie lapidis.xx.pcdu in qua fculptu crat a popu.Ro.in honorcm Iulii Cxfaris.

PATRI PATRIAE. Non longc crat ab Augufta martiscampi aliacolumnacumca

dcm infcriptionc.
Erat

& columna mcnia in foro prxdictoqux mcnio conccfla eft/

vndc ludos fpcftarcL

Erat prxtcrca in foro coluna milliaria Milbariu propric fignum erat/vndc principiu itincris ad oes pcrtas vrbis capicbatur. In circo maximo crat coluna bcllicaradquam Romaniad bclla profccturihaftam proiicicbant eam partem verfusin quamituri crant. Ouidius. Profpicit a tcrgo fummum brcuis arca circum Eftibinon patux/paruacolumnanotx. Hinc folct afta manu b clli prxnuntia mitti In rcgcm 6V gcntcs:cum placct arma capi In foro Holitorio crat columua lactaria( quis Tortclius dicatin foro Boario)ad quainfantcs laftc alcdos dcfcrutur. Erant in Vrbc alix multx columne lngcntcs 6V mcmorandc vt cxtat adhuc in Thcrmis 6V montc citatorio 6V tcplo pacis 6V pqr^ ticu Mai ix rotundx. Omittocas quxfuntin Latcrancnfi bafilicaoV fanfto^ Pctri6V Pauli 6V aliarum ccclcfia^ Vrbis cum aliis columnis paruis mirae pulchritudinis/vtapparct in ccclcfia MarixnouxoV Hadriani Grifogoni 6V fanctx Sabinx 6V Eufcbini 6V Cofmx 6V Damiani Ioan.cY Pauli 6V Agnctis extra vrbem, Omitto ptcrca duas ingetcs colunas Ecckfix fancti Pctri:quas Paulus.ii. Vcnetus aicbat plus valcrc q tota Vcnctiaj^ ciuitas. Sunt ptcrcain ccclcfiafanetxMarixcic Aracceli nonullxcolu nxmirx pulchritudinis.In tertiavcro colilna diclx ccclefix ap* parcnt litcrx cubitalcsincifx.s*
:

&

A CVBICVLO AVGVSTORVM.
Erant in Vrbc abx multx colunx maximx cxiftimationis pul* chritudinis:qux hodic fcmiuftx dirutxq; plurimis in locisvifun tur macubs diucrfoi^ colorum cxornatx. Dc Arcubus Triumphalibus,

&

Iii

DE ARCVBVS

N vrbc crant arcus marmord triuphales

appcllarinu

mcro.xxxvi.qui ficbantimpcratoribus fcu ciuibus rc deuntibus cum viftoria:in quibus crant fculptas vifto l]rix6Vftatuae ipforum triumpbantium/ quos arcus.S* PQjLe maimorc cum litcris ad perpctuam rct mcmoria 6V fem* pitcrnam famam triumphantium cxtruxcrat.

Arcus vetcrcs latciitios Romuli/ nunq

paiTi funt/ florcntcs

po^

fteaopibus Romani in marmorcos mutarincconditoris Vrbis mcmoria dcpcrirct/quos collapfos vidi apud ccclcfiam.s.M ariae Gratiarum. Erat arcus triumphalis marmorcus Oratii Coclidis qucm a fun* damcntis Io.,Blodus cxcidi fc vidiffe dixit ad radiccs auetini cu
infcriptionc dirupta.

columnis marmorcis Erat arcus pulcherrimus multis ftatuis cxomatus ad honorcm Iulii cxfaris non longc a templo pacis Erat prxtcrca triumphalis arcus Diui augufti non longe ab arcu Domitiant in quo crant fculptae vfftoriae rcs gcftx pcr eum Tresm.habuit/tcftcScruio/triumphos Diuus aute Hicronymus DoclorEccleiicfciibiUauguftumcclc brata dc.Mantonio ViftoriaRomarcpedarTc duccntemiccuin finitum captiuorum numenun &' antiquoru Tholomeorum om* nium gazas/vtncc ante ncc poftca tanta copia auri/argcnti/ge> marumcfc Romam aducfta fuiftc nofcatur.

&

&

Arcus Domitianicftapudccclcfiam.f. Laurcntiiin Lucina/qutf

marmorcis lapidibus cratincruftatus cum.iiii.pulcbctrimis colu nis in prima fack variis coloribus naturalibus mixtis: vt veftigia adhuc indicat cu ftatua Domitiani vt inquit Suctonius. Statura proccru.No logc a quo crat arcus.C.Marii quis nonnulli velint fupradiftuarcuDomitiamfuifTcpoftca difieftura cu trophcisa
Sylla fiuc Sulla/vtplacctpomp.lae.tcmporc cuius intcr augufta <S'ccclcfiam.f.Thom;E in vinca fratrum.f.Marise dc populo pofi*

tam cftbfia fucremulta marmora cu

ftatuis

&'columnis jdirutis.

cum lapidc raarmoreo 6i fcmidirutainfcriptionc vidclicct.

VgurTR.Mil.Extra
lugurtha Rcgc numid.

Triumphans in Antc currum fuum SVL.apfcns crcatus. Norura cxcrcitum

TRIVMPHALIBVS
imbros fugauit cx in eis.6V
bauit.rcm pub.turbatam.

55

In finc lapfdf s cft fraftura cum apicibus lftcrarum. quc lapfdc viV
<\iin

Quirinaliiu acdibus Pompo.lxtialapicida quodaflor.cm*

doftissP6ponii>/ c# amiciss.auditori.fragmcntacuius rcppcri in alio loco; cx quo facilc conicftura facio illi? di&ionis Sul non pro fylla/ vt pompo

ptam au&orc Andrca F uluio prsencftino viro

nio placet.xui fragmcnta crant incognita/fcd pro Con.dfftionc faluo fcmpcr iudicio alioru:nuUu vnq rcprehcndi authorcm ncc
:

Pom.ipfum cui gratias infinitas iion fyllam fcriberc dcbcmus/in

ago rcprchedorqui dixit Sullam qua opinionc fcmpcr antc fra* gmcnti rcpcrti noticiam fui:Litcrx fragmcntorum hx funt. C.Marii. C.Marius. cos.vii. pr.pl.

(Q^A. Cos geftis cum cepit.

',

Vrbcmcum
in fccundo confulatu.

duciiufllt.

IILCon.

IIII.Consul.Thcuto
!

dcieuit.V.Conful.C.

Thcutonis itcrum triump. Scdftionibus cx.P.L.6V prxtor.V.QLarmat ^ Capitolium occupaucrunt. I. Conful. vindicauit poft.lxx. annu.patria pcr arma ciuilia.pulfus armis rc* ftitut 9 VII. Coful faft 9 cft dc manubiis cimbricis 6V Thcutonis. Erat^aliafragmctacquibusnilccrti coprehedcre potui/quas

quide litcras pcr ordinc in cpyth.opufculo concftam. Quintilia^ nus lib.primo fcribit Sulla mathcmaticu do&orefubtile origines
;

mille

nominum fcrutaturu vnde fullse di&i fint.

fylla 6V fulla dixiffe volui rcdcamus ad inccptu.In prcdiV arcub^cratfculptaornamcntatriumphalia.i.coronae aurecc. Sclla curulis 6V patcra aurca cum toga pifta 6V palmata tunfcardc

Haec dc
ftis

quibus apud Liuium.

Eft arc 9 marmorc?Titi6V Vcfpafianiapudccclcfiam.f. Marfae no ux/in quo fculptx funtviftorix cumarcafcedcris 6V candclabro oVarcafcedcris fpolia ciuitatis Hicrofolymitanx:abaltera ptc vf*

funfinfigniaRomanorumcumfafcibus.xii.6V fccurib? cofulum

in

quo arcu cft hxc infcriptio.

SENATVS POPVLVS. Q^ROMANVS. DiuoTitoDfui

Vcfpafiani.F .Vcfpafiano Augufto Quce oiafucrut tpc Clcti prf

;;

DE ARCVBVS

mf.PP.ConmtibusDomitiano#Rufrb/nam capta Hicrufalem eucrl'ifq5 hicrofolymis ad lcxaginta millia hominu fatcrfcftarc*

fcruntur.licet

Iofcphus iudeus hiftoricus vndccies centena mil* liafcnoac famc co bello pcriiffcfcribat: captaq? ad ccntu mil.ac pub.vcnundata/vt autem tantamultitudo hici ofolymis rcperirc tur caiifam azimorum fuifTc rcfcrt.cx omni enim gctc fudea ad tc>

plum confTuetcs Vrbcm quafi carccre funt inclufi.oportuit cm'm

dicbus pafcx illos pati/in quibus faluatorc mudi cruci afrixcrut* Arcus Gaiicnilmp.cftapud maccUii Lydix vulgoarcus.f.Viti ob propinquitatcm ccclcfic farjftorum Vti odefti.cft.n.con ftruftus c lapidcTyburtmo cum hac infcriptione. ClcmcntiiTimo Principi.

&M

GALIENO

M arcus Aurelius Viftor

&

Cuius inuifta virtus fola pietate fupcrata cft.

dcdicatiflimi. Nummimaicftatic^cfus. Eft 6: arcus marmoreus Triumphalis pulcbcrrimis Scucri impc* ra.fub capitoliorin quo funt Viftorix fculptxipfius Scucricimi arietibus bellorum machinis illius xtatis cum hac infcriptionc

iMP.CAES.LVOOSEPTrMIO.M.FIL.SEVERO. PIOPERTINACI AVG.PATRI Patrix.Parthico Ara*

bico parthico Adiabcnico Pontific.maximo.Tribuuic.poft.xk Imp.xf.Cos.iiii.Procos Et.
.

&

Imp.Cxs.M.Aurclic.L.Fil.L.Antoninoaugu.pioFclicitiibu^
nic.potcs.vi.Cos.Procos.|P.P,optimis fortiflimifq5 ^)rincipib ? . rcm publicarcftituta impcriumq; populi romani propagatit infignibus virtutibus corum domi forifq$.SP.CLR* Apud ColloiTeum cft arcus marmorcus triumphalis Fl. Conftan

Ob

imp.cum ftatuis &' Trophcis miro artificio fculptis & fcrculis quibus nunc vtuntur fn trtumpho faluatoris invigilia aiTumptio nis Diux Vir.Marix cum hac infcriptionc. Imp.Cxs.F.Conftantinimaximi.P.F.augufto. S.PCL.Rquodinftinclu diuinitatis mcntis magnftudinc cum excrcitu fuo tam de Tyranno/q dc omnicius faftionc vno tpc iu ftis vcmpub.vltus cftarmis Arcum triumphiinfignem dicauit. Sunt &' nonullx brcucs iTcriptiocs I circulis fculptis cu his litcrfs
tini

VOTIS.XX.

SIC.X. In introitu ipftus arcus cft hxc infcriptio.

FVNDATORI

Qjuctis.

Ab aUa partc eft altcra cum his litcris, LIBLRATORIVibis.

DE COLLOSSIS

36

Eft arcus martnorcus Gordiani impcr.apud portam mtcr aggc* rcs non longc a Vimmalc poi ta vcItiVia cuius difpoliata vifun^ tur cnius marmoraRcuercndiflimus Rap.Car.s.gcor.dctuIitad fuas xdcs conficicndas Eft prxtcrca arcus Camilliin platca vul*

go camilliana difta non longc a mincrua ftatuis jdifpoliatus atqj marmoribus no logc a quo ct at &' altcr arcus ex tyburtiuo lapi> dc conftrufto. Dicut prxtcrca Romx in arcu marmoi co jiufTu fy
billxinfrafcriptas litcras fuiflc.

P.P.P.P.s.s.s.V.V.V.V.V.V.V.E.F.F.F.

Quas Bcda dcclarauit.

Erantc\'aliiarcus triumphalcs in

Via lata& flammincavcftigia

quorumhaud facilc cognofcuntur.

Erat ptcrca arcus triumphalcs ThcodoiTi Gt atiani 6V Valctinf &' Pauli xmilii cS' F abiani 6: alio^r fudameta quo^ n f o tpe/ptim in nouis fabricis partim vci'0 lachrymabilc diftu in coqucda cak cx tranflata funt. Vidi prxtcrcainfrafto lapidccuiufdam lapidf* cx has litcras incifas. Mifithco Parcnti Principum.P.R.TutoriReip.S.P.QJ^ DcColloflis. Capitolio eratCollofTus AppolIinis.xxx.cubitOF^ cxl.Talaitisfaftu/queLucull 9 cx Apollonia potifn vrbc traftulit.Talis in capo martio Iuppitcr a claudio x^^|Cxf.dicat ? /q 6V Popcian 9 vocabat; a vicinitatc thca#

&

^# *s Vifuscft&Romx Apollinis colloflus inbibliotcca

tcmpli Augufti quinquaginta pcdu a pollicc

non minus (pulchri

tudinc qxrc fpcftabilis. Eft ptcrca^ppc porticumincruxlborto cuuifdaciuis Ro.ftatua fracla/caput cui 9 adhuc Itcgru apparct tatxc^ magnitudis/vt oia figna Vrbis cxccdat:Patron 9 hortiftrcpitu adeiitiu ptcfus fupcr impofuit humu.poggius au&or. Erat 6V colloflus magn 9 in rcgionc.iiii.habens radios ofto fingu
los pcd.xxii.& fcmis. Erat in foro colloflus Domitiani xncus. Erat#colloflusc6modi Anto.augiualtitudocuius crat cubitu triccnumrvtadhucmarmorcum caputcu pcdibus in Cofcruato

ium xdibus apparct. SP.Coruilius viftis famnitibusfccitiouis ftatuain capitoliocol Iocare amplitudincm cuius ccrncbatur ab iouc Latiario cum fta* tua fua antc pcdcs prxdifti iouis pofita.

DE STATVIS
zcnodorus
tc

ftatuarius fccit ftatuam Mcrcurii alucrnis in ciuita* Gatlix pcr annos.x.pcd.cccc. Roma dcindc accitus cft a Nc roncrvbi dcftinatuillius piicipis coloflumfccit.cx.pcdum:quis Traquillus.cxxdicat/qucmpofuitinvcftibulodomusaurc3e. In via Comclii apudcquos Tyridatis regis armenio^ vifuntur duxingcrcsftatucSaturni.s.&Bacchi quis Ncptuni nonnulli vclint iacctcs corporc capitaq^ fubftcntatcs ac manu dcxtra co^ pix cornum tcnctcs/vt inquit Apollodorus. Erant vi bc multx alix ftatux imgctcs vt adhuc in capo Mar^ tio apud ccclcfia fauclx Marix in xdibus Rcucrediflimi Car. fanfti Gcorgii: nonullx integrx vifuntur.

&

N Vrbc tot crat ftatux in pub.locis & priuatis quot

ciucs.Nec tamcnpotuit inhibcri quo minus Romx poneretur ftatux mulicrumriicuti Cornclix Graccho

Dc

Statuis frpifturis.

rum matrirfcdes em huic pofita ftatua infignis inme^ publica porticu/c\/ in fumma facra viartcftc Liuio fuit pofita Coclis virginis ftatua infidcs cquo. Strabo dicit. poftcri vero# hi prxfcrtim quinoftris fucrc teporibus innumcrabilibus prc clariflimis vrbcmRo.implcuerut iniignibus. Polyclctusfycaonius Agclidis Difcipulus Diadumcnum fccit mollitci inuicem ccntum talctis nobilitatum. Item&' Dorifolum / virilitcr puci um:fccitc\ qucm canona artificcs vocat liniamcn// ta artis cx co pctcntcs vclut a lcgc quadam:fecit 6V diftringctcm fcqucn. M. Agrippa antc Thcimas fuas dicauit / muttacp alia in
tclli

&

atrio Titi

imp.quoopcrenullumabfolutius

plcric^ iudicaruf.fc

duos pucros nudos Iudctcs & Mcrcurium atcfcHcrculem anthcum a tcrra fubftincntcm/ quem puto fuiflc truncum frafti maimons illius ftatux marmorcx in Vaticanum a tua fanclitatc tranflatc.fccit & alium Hcrculcm/qui crat in xde Pompci apud circum maximum.Vifuntur & noftro teporc celcbrcs cqui mar*
citcV

morci cum aurigis vctuftatc cofumpti a Fidia

ribus prxclariflimis:vt apparctin
literis

& praxitele fculto

ibidemincifis,

OPVS FIDIAE, OPVS PRAXITELIS.

In vrbc.xxiupricipalcs cquos marmorcos fuifle fcrtur e quibus caputcumcollovnius vidi fraetum apud ecclcfiamfancTi Tho mx non longc a platca iudeorum.
Fccit &'Proferpine raptu Praxitelcs#xre#Bacchii ^faty^

ET PICTVRIS
r utn miro artfficfo

37

?rimus Romx fccit fpcculu argcntcum mirx pulchritudmis. n xdc Iunonis crat imago ipfius Iunonis a Dionyfio 6V poUclc to fafta 6V pana & olympum luftatc s codeefc loco. Heliodorus Vcncrcm fcccrat lauatcm fc6V Dcdalum aftantcn* miro artificio
dicadcpulchcrrimaftatua Apollinfs/q vfua(vtffcdica) apparctrqua tuabcatitudo in Vaticanum traftulit : apud quacft Vcncris ftatua cumalato cupidinc paruuloincodcm marmore
fculptocumhislitcris.

& alia q plura figna pofita in portfcu Oftauf

Quid

VENEKI Fclfci. SALLVSTIA

' !

SACRVM
HELPIDVS. DD.
pulchcirimam/quam ,ppriis octi

Non taccbo Lacohontis ftatua

lis

afpcxiinuetam anno.iii.tux fanftitatis in loco Beluidcrc col*. locatamrdc quaPlmiuslib.xxxvi.cap.v.circafincmdicft. Sicutinlacohotc/qufcftinTiti imp.DomoopusolbusoVpfftu

rx6V ftatuaiix artis prxponedumcx vnolapidc cum & libcros: draconum vc mii abilcs ncxus dc cofilii fentctfa fccerc fummi ar*
tificcs

Agcfandcr&PolydoiusoVAthcnodorusRhodfi.

Ncc obmittam aliam ftatuamPaulopoft inucntamapud cam# pum florc/aplcbc Hcrculis cum pucro vocata:quam tua fanfti*
tas in

xdibus

palatinis collocauit

apud Ianuam porticus fu#

pcr Vii idarium cum Epitaphio.

PROCVL ESTE PROPHAMI.

Qjix quidcm cft ftatua Comodi impatorfs imftatfs Hercukni Hylam pucrum tcncntcm cum pellc Lconis* Cratcrus vcro cum
Pithodoro Domos Palatinas rcplcucrc ^pbatiflimis fignfs. Eft ptercainxdfbusConfcruato^r Herculis aenci fimulachrum cum aliis nonullisftatuis xneis/6V lupa xnea cu Rcmo:6VRomu I0/6V alia q plura ro.monimcnta cu duobus pulcherrimfs tabulis lncetibus mirx pulchrirudinis 6V artifici ibidcm vifuntur.

Obmitto caput Acncum collofiicii pcdc & manu ibidcm pofitu

6Vcaput

ameum turrftu in viridario palatii fanfti Marci.

Omitto ptcrcamarmoraoV lapidcs porphirctic.diucrfo^ coIoj^ fcptacg in ftatufs pifto^ morc rcdufta vt apparct i porticu.f.Pe trioV.f.MatJxtraftybcrinx 6Vin cccVia.f. Andrcxmiro artificfo incruftata vt dm 1 ftationib? vrbis/6V I ccclia.f. Lucixin filice/
in qbus ccckfiis pifturx aialium auiucfc ac fi c muiiuo 6V piftura
cflent dcpiftx vifuntur.fpolia tcplo^

& thcrma^ Ro
Jc

Intcr

DE STATVTS ET PICTVRIS Capftolium & palatium crant.xfii. Columnx marmoreae

erat

cum ftatua cqucftrf aurca Domftiani fub cuius pcdibus Rhcmnus fluuius Gcrmanix dc qua triuphauit.

Erat Traiauicquus Acncus in atrio cui 9 inftar altcrum ftbi ficrf Conftatinopolfm Conftatinus pctcbatab Hormifda architcfto/ qucm fccum duxcrat/cui Hormifda/ftabulum quoqj talc codas oportet/fi volcs cquum latc fucccdcrc. Erat in vrbc cquus aurcus Conftatini apud rb. ro. vt apparct
fn regione.viii

M.Aeliusaurclius Anteducatus fuit in montc Cxlioapud La

tcrancnfc palatium'/in
ris
:

quo

locofecit ftatuam cius pacificato*

cqucftrcm vulgo cquus Conftantini dicitur in platca fanfti Ioannislatcranen.quamSyxtus.ii&cumingeti' bafc marmorca variis.infignfbus fculpta inftaurauit ctl hac infcriptionc. Syxtus*iiii. Pont.max.cquum huc Aencum vetuftate quafTatum

ceHabcntcm cum

aflTciTorc rcftituit.

In vrbc fueratcquf Acnci dcauratinumcro.xxiiii, Eburnei vero. xciiii. Tabulx 6V figna fine numero. Omitto ftatuas deorum numcro. lxxx. Dei vero cburnci./.fta* tux cburnex numcro. Ixiiii. marmorci vcro finc numcro marga*
ritis

& vnionibus exornati. & imitari Mariu ab adolcfcctia didiciflct:cm

:

Nunq Iulius cxfar/bcatfflime patcr Iulii/ In illud glorix culmcn

afceduTct nifi mirari

Alex. ^pfixit imagoin tcploHcrculis ghadibus cdfpcfta qua mox ad cupiditatcm magnas rcs agcdi/non cxarfit modo / fcd vt
aitTraquillus igcmuit. ^pfcclo fi ftatux illuftriu poflTunt (vt inqt Fran.Pctrarcha)nobilcs aios ad imitadi ftuditl acccdcrc.Quod Q_.Fabiu max.6V. CL Corn.ScipioncmdiccrcfoIitos/Ciifpus

&

Qu^to magis ipfa virtus hoc cfti'cit:claro dum ^pponitur/ non marmore fed cxcmplofQuac qdemoia fan&ftas tua/vt altcr Iulius cxfar virtuti ppriaimmcfoqj laborc ad fummu fmpcrium
rcfcrt.

dcuiftis boftibus potctifTimis pucnit tifTimc patcr. In aedibus coluncfium

fcd vt ccpta ^pfcquar bca*

& vrfino^ fabclloruc^ fnnt

multx ftatux. Omitto multas in xdibus cxfarinis &' mcdiceis. Diac. Car. &in palatio Pauli Vcnctiinquo multa fign amarmo* rcapofuit Reucrcdifllmus Do.dcGrimanisvir dcfiiflimus. Indomo faxca apud parioncm funt ftatux pulcherrimx marmo* rcxd' porphirctico lapidc fculptxcum capitc & titulo magni Pompci.Sunt prxtcrcain xdibus Lauretiimauilii & fanftx Cru

38 cisoVdc branca&ciampolinisnon longcaplatca Iudcoj^fta* dc vallcatcfc tuae infigncs.Suntdcniqs inaedibus dc maximis porcbarus.mcllinis oVmaphcis atcj3 butiis non longc a Mincrua

DECOEMITERIIS

&

ftatuae

cum cpithapbiis ro. Omitto crologium & mcnfcs duodccim in lapidc marmorco cum fignis zodiaci 5c fcftis dco^ fculptum apud domum ValT, & in domibus Palauicin.in capo artio: maximo artificio incf*

fa vifuntur fcfta 6V alia

notada

uii in aedibus

Omitto nonullas ftatuas apud aquam Virgfncain rcgionc TnV F ricapan.6V turris Rofcix <S' Iulii de thomais apud ccclcfiam.f.Eiiftacbii:# dc Capharcllis c\' aliOR<r Ro.
Vidipterca in
ciuitatc Viterb.ftatuas vctuftiss.rcpcrtasin collc

Elcclrx de quibus a IoanVitcrb.fatisdiclumcft:vtincodice Hicionymi carbon, dc Vitcrb.vidi cu poftillis manu ^pprialcannii Vitcrben.de cp bus nonulla dica in cpitha.opufculo. Dc pifturis pauca fcriba nonullc adhuc apparetpifturx in thcr* ecen. 6V in motc Quirfnali plurib? hortis falluftianis mis in locis multa vifunturvcftigiahiftoria^ dcpiftai ipfisruinis. Omitto locadiruta apud ecclcfiampetri adVincuIa variispf*
cybclario.Cybelis.Iafii. Armoniae.Vcftalis

&

&

&M

cxomata. Fabius maximus c

fturfs

clarfflima

gentc Fabioiv

xdcm falutis pinxit

t

anno vrbis coditx.ccccl.tcftc Plinio.Pacuui? vero pocta xdcm Hcrculis in fo.bo.miro artificio dcpfnxit.Iu m6tc Palatinoinvi
nca phcdrxvolatcrr.viri doctiss.oratorfx &' artispcritiss.nonul los vidiparictcs anticfs dcpi&os variifefc colorib?cxornatos. Extra Yrbem vcro via falaria ^ppc porta cft fcpulchru quoddam in viuca ad fimilitudincm tepli coftructum/ i quo cacreris 6VBac vafibus hydriaj^ depiftx vifuntur mf* chi pifturx ctl vitibus ro artificio qux oia Petrus Paulus dc Symccnibus romihf oftc dit apud vinca fuamnon logc aporta Salaria. Omittotcmplu Bacchiapudccclcfiam fanftx Agnctis depictu opcrc mufiuo cu vitibus oV pifcibus.

&

Dc Cocmitcriis facrfs. lOcmiteria Iocacrant facrain quibus corpora fanfto^ IMarty^ fcpclicbatur/^fcribitur p oc.Cocmitcriafuc* jrut multa diucrfis i locis vrbis d' cxtra. Cocmitcrfu ad
"clfuu cucumcris i latcrano.Cocmitcriu vrfi pilcati/in cf loco crat iinago Vrfiihabetis pilcii in capitc apud cccBam fanftat

kii

DESEPVLCHRO
Balbmce cv fcxmflUamartyrum.-antiquitus ad vcrbum pilearum
vcl palcarum diccbatur.

Cocmitcrium Prifcillce Via falaria apud ccclcfla fanfti Silueftrf Cocmitcrium intcr duas lauros via labicana. Coemitcrium Trafonis Via faiaria apud E cclcfiam fancli Saturnf mi/in qua erat cocmitcriu Amproniani 6V Babillse. Cocmitcriu Praetcxtati Via appia apud ecclefiam fanfti ianuarii. Coemitcriu Domicilbevia Ardeatina apud ecclcfiam.f. Petronil
be.Erat6Vcoemiteriu DamafioVbafilciatc^ Balbincei difta via. Coemitcriu CalcopodiiVia Aureliaapudecdcfiafancli Calixti. Coemitcriu calixtiin vrbc apud ecclcfia fanfti Sixti/crat & aliud cocmitcrium calixti ad cathccumbas cxtra vrbcm vbiiiunc cft cc clefia fanftorum FabianrcY Scbaftiam' mar. Coemitcriu comodilbe via hoftrcnfi. Coemitcriu ad infalatas via portuenfi apud ecclcfiam fanfti FcU> cis.Erat cY coemiterium Pontiani/cY Ampronfani. Dcfepulchro auguftorum cYmolc hadriana. vallc martia Ocrauius auguft? Maufoleu cxtruxit/ vtadhucapudccclcfiamfanfti Rocchivcftigia ipfius

antiquae celfitudims demoftratrin quo fepulchro crat ftatux xncx atqjmarmorcx cuminfcriptionc pacis 6V

vi&orix cY.P.P.ad honorcm ipfius Auguftirquod quidcm mau^ folcunonfibifolumfcdpoftcris communcpofuitrdequofueto^ mius.Rcliquias maufolco codiderutrid opus in tcr Flaminea via ripamq^ Tybcris fcxto cofulatu fuo extruxcrat.cafliodorus vero ait.fed mudf drls ad potetiafua opus extolles miradam Romanis etia erigcs fabrica in Vallc martia tctedit Auguft?immcnfa molcs firmitcr praednfta motib^cotincf: vbi magnarii rcrii iudicia. clau <icrcntur:biflena quippc hoftia ad.xii.figna pofucriit.ftrabo aute dicit. Commcmorationc digniflimum cft;quod Maufolcu appel lat: in cxcelfis fundatiimolib^.lapidcniuco c^pcrpetux viridita tis arborib? coOpcrtu:! fummu vtc$ vcrtice ad fluminis ripa cxag ^eratu:infummoaut pofitucft Cxfarfs Aug.fimulachru cxcerc ncccf^ fabricatu:fub aggcrc ipfb funt cius loculicY cognatora farioru: atcrgo vero luc? cft murifica contines ambulacrarin mc

&

dio aut capi fpacio bufti cxtat ambit 9 :dY hic ipfo niuco pfcftus la pidcfcrrcosincircuitucancclIoshabcs:6Vplatatas intcritus per fcfcrons populos.Erantibipater bcatiflime circunie&xfilux at* cp ambulationcs in vfuin populiRomani.

AVGVSTORVM ET MOLE HA.

lapidibus incruftatis.

$<>

Stabat praetcrca apud diftutn locum Obctifci duo cVcohimnie in gcntcspulchcrrim:ecumparictibus mannorcis porphircticifqj

Arthcmiliarcginafcccratmaufoleumonumentu maufolo Rcgf Carix maritorque amaffc fcrf fupra ois amorufabulas tcftc Cck lio fcpulchm mcmoranflimu digniicp numerariitcr fcpteomniu tcrraru fpctlacula. Eratmaufolus nomcRcgis & Tragcdix Hi* ginus author. Hadrianus Imp, Auguftum praediftum emulatum non longc ab ipfa molc augufta in V aticano aliam pulchcrrima de fuo nominc cxcitauitrin qua crat duplcx ordo colunarii fupcrpofit^/vt in nu mis Hadrianiapparet/quascolunaspoftca C6ftantfn 9 impcra*
tor ad ccclcfias apoftolorum PctrioV Pauli tranfrerri fuflit. Apud

qua mole crat pos pradftatiflimi opcrisrfucrat.n.illic tcctii colum*

nis cxcitatu quadragintaduob^marmorcfs opcre trabib^fabrf* cato teftura xnca ornatumirificovtipfavcftigiadcmoftrat. In
dicta

molc funt nonnullx infcriptioncs impcratorum. s.

IMP.CAES.DIVI TRAIANI PART.F.DiuiNerux Nc#

poti Traiano Hadriano

Aug.Pont. Nax.Trib.por.xxii.ip. Cxs

Cutalcus Hadrianus Ant.Aug.pius Pont.max.Trib.potes.iu

Cos.Dcii.iii.PP.paretibusfuis. Alia infcriptio ibidcm.

IMP.CAESARI.L.Aurclio Vcro. Aug.Armeniac Mcd. Par

thic.Pontific.Tribunic.Pot.viiii.impc.v.Cos.iii.P.P. Eft 6V aliainfcriptioibi propc.

IMPERATORICxfariDiuiMarci

AntoniniPii Gertnanfd

Sarmatici filio Diui piinepoti Hadrianf proncpoti Diui Traiani partic. Abncpoti Diui Nerux Abncpoti Lutio Aclio Aurclio Comodo Augufto Sarmatico Gcrmanico Maximo Britannico

pontifidMaximoTribunitiae poteftat.xvm'.jimpcrat. viii.

Con^

ful.VII.patripatcr pat. SuntoV alise infcriptioncs vt dicain cpfthap.opu.In qua molc vi funtur Boum capita alia q plura mirabili artificio fculpta:de in ftaurationc cius nonnulla dicaminfcrius dc noua Vrbc. Apud ccclcfiam.s.Marix populi cft molcs quadrata difpoliatacft

&

marmoribus non longc ab Augufta vulgo fcpulchru matris Ne ronis:qux molcs fuit fepulchrum Marcelli.F. Augufti. Nonlon gc ab ipfa molc crat fcpulchrum Ncronis Ebore cxornatum.

Quod Acglogc 6V alcxandria nutriccs 3c Attia concubina gcn*

DESEPTIZONIO
tili

Domitforummonumcnto condidcrunt/quod profpfdtur/vt inquit Suctonfus/c campo martio impofitum colle Hortulorum in quo folium porphirctici marmoris fupcrftanti lunenfi ara cir* cumfctum cratlapidc Taxio:eadcm confirmat, Spartianus vcftf*
giacuiuscxtantinvinea contigua ccclcfic fanftx Marice popu liin quolocobisfuicu Iacobo ccccharinis Vghubfn. portcflbr vincae.Nonlongc ab ccclcfia fanftorum.xii.apoftolorum inlapi de marmoreo putci apn d ccclcfiam .f. Andrex vifuntur incifse litc
ix. infrafcripte.

OSSA

TI.CAESARIS

Diuf Aug.F.Aug. Pont.Maximi Trib.Pot. xxxix.imp.viii. Cos. v Antc xdcs Confcruatorum in lapidcmarmorco.

OSSA.
NErouis Cxf.GcrmaniciCxfaris.F.DiuiAug. Pron. Flamm
Auguftalis Qucftoris.

In alio lapidcibidcmpropfnquomaimorco.

OSSA.

AGRIPPIN KEJM* Agrippx Diui augufti Neptisvxoris Gcr

manici.cxfaris matris.C.cxfaris augu.Gcrmanici principfs* Omittomultafcpulchracum epithaphiis quse funt in Vatfcano 6c via flaminia falariacfc appia vt dica in opufculo cpithaph.no snulliffacicbant fepulchra in modum faceli alii cxtruebant pyrami

&

dcs&moicsnonnullivcrocommnasmcmoradas dequibus me
tioncm facit Bap.lco.lib.viii _De Scptizonio 6Vnonnullfs cpithapbiis.' Eptizonium cft in tcr palatium & ccclcfiam fanftiGrc
gorii/vtadhuctris ordincs cclumnamm fupcrpofiti ccmuntur non longc a Circo maximo.apud quem lo cumfepulchrumicucriaphriimp.miflc cticut: dc quo
Iulius capitolinus in vita ant.zctc.F.fcucri fcribit.illatus cft ma* iorum fcpulchro/hoc eft fcucri/quod cft in appia via cutibus ad partcm dextcram fcptizonii quod illc fibi viuens ornauerat. Spartian? vero dicit. Cu fcptizonium faccrct nil abud faccrc co* gitauit q vt ex aphrica vcnicntcs fuum opus cemcrent mediu fimulachru cius locatum additum palatinis xdibus.is rcgium ar* cum ab ca parte faccrcvoluiiTe pcrhibctund' ab aurufpicibus pro hibitus apud quod crat templum .alloquctis in via noua tefte Ci ceronc in quo loco fafciolx petricecidcnrat.

&

DE OBELISCIS ET METHIS
vidififct in

4o

ScptfzOnf iim tcmplum conditum a fcucro imperatorc: quicum Vrbc omnium dcorum cffc tcmpla hocvoluit ad bono temfcptemplanetarumrquipcr hcbdomadx dics cxprimuntur conderc/& appcllauit illud fcptizonium a fcptcmj zonis. Nonul li fcptodium vocant afcptcm viis lcgimus Eliogabalum latiorcs
c^digniorcsviasftrauiiTc faxo maccdonico
ftcbap.lco.
intcr fcucriopcra pub.numcratum. Scucrus pub.vrbcm ipfam multis in locis cxornauit/vt Ic gitur apud fpartianum/ in quo loco adhuc vifuntur nonnullx cii

& porpbirctico

tc#

Fuitcpbocvnum
n.imp.xdificiis

bitatcs litcrx dirutx.

Aug.trib.Pot.vi.

Cos fortiflimus nobiliflimufcft,

r

Apud domum coruina in loco qui corruptc dicitur

maccllu cor uorumfuntinfrafcriptx litcrx in lapidibus Tyburtiuis incifx.

C.POLITIO.L.F,BIBV IOAED.PL.N6.VirtutifcBCaussa
Scnatus c confulto populicfc iuiTu locus monumcto. Qix o ipfc po ftcricfc cius infcrrentur publicx datus cft Ab alia partc funt literx prxdiftx itcrum incifx* Inlapide frafto apud columnam Cocl.ant. vidi has litcras Enim Quicquaui Eft quodimperatorcmro.mclius corn^ mcndet gcntibus qua clcmcntia.

NON

Hxccxfarcm dcum fecit.hxc auguftum confccrauit.hxc ant.Pif

nomincoinauit.

Dc aliis cpytbaphiis antiquorum Ro.nullam nunc facio tncntio ncturvidinacg libellu Io.Vcftoriclcrici.Vulncraniin quo non* nulla collegi vt dicam in opufculo Epy tapbiorum. Deobclifcis &'mcthis. St autc Obclifc? lapis afpci rim? maculifqs circu orna tus in.figura mcthx cuiufda fcnfim ad proccritatc con furges cxcclfam:vtc radiu inritct' glacilifces paulatim
quadratainvcrticeproduft^anguftu manu lc* nonullis vcro inumerx formaru notx apparct vndicpicifx.Dcqb 9 Corneli^Tacit^ait.Primipa figuras amV fn maliuxgyptifcnfusmctis cfrmgcbant&antiquiflima monume $ tamcmorix humanximprcfTa faxis ccrnuntur. Octaui 9 at aug.tcftc aniano ab Hclipolitana ciuitatc xgypti dnos [0 traftiilitobcliTcos/quop^vn^icircomaxioarcgcSencfcrrco ex# Q cifus/cv altcr q a fcfoftridcfactus fuit in capo locatus cft martio, Qbclifcus conftitutusincircomaximocrat pcd.'cxxvmprxtcr
fpecie
^i

uigat?

artificis in

jr*

DE OBEIiSCIS
bamn'eiufdcmlapidis:qui adhucibidcm in hortis prxdifti drcf fraclus in duas partcstcrra obrutus eft. Obclifcus vero capiMartif crat ped.fx^minor pdfeto : cui diuu9 Auguftus addidit mirabilevfumad dcphcndedas folisvmbras dicracfc ac nofrium magnitudmestteftc Pli.Malius mathcmatiV cus apiciaurata pilam addidit/cui^verticc vmbra colligcretur in fcmcripfam:adhuc fraft 9 iacet apud cccriam faucti Lau.m lucina. Obelifcus aut Vaticani in circo Neronis a. C. Csefarc calicula pofitus cx olbus vnus co tpc fraftus in moUitionc eius: vt nuc vi dcturtaliisvero iacctibus folus crcctus ftat fuper Bafim eiufdem coloris altitudo cuius eft pcdum.lxxii. in quo femidelctx literae

abvna

partcvifuntur.

DIVO CxfariDiui Iulii.FAugufto.F.Cxfaridiui Augufti

F.Augufto Tyberio Sacrum.
Eft 6Valiainfcriptio ab altcrapartc.s. Csefari Diui Augufti.F. AuguftoTybcrino Sacrum. In cuius fummitatc pila dcaurata pofita cft.

DIVO

Erantpraetcrca Obelifci duo apud Maufoleum auguftilongitu* dinc pcd.xliii.e quibus vnus adhucin Vineabufaio^ iacetcon fractusno loge a porta pinciana. Erat Obclifcus maior olbus/qucm Diuus Auguftus miracuti gratia aduexerat/putcolifqs naualib^perpctuu ciicauerat.DiuUs vcro Claudius p aliquot annos aflcruatum cum/qucnrpdictus C.importauerat:oibufc nunq in mari vifa funt perduftu Hoftia portus faciedf gratia mergi:quo hcfperimeto palam fuit/non tni> mts aquarumhuic anni cfle q Nilo.Tamen ifdem Tyber cft/fcd
tot

aquxductus vbinamfunt/ ad quem fuperabundantes aqux conflucbanK' Erant ptcrcainvrbcipfa Obclifci minorcsvarifsfigurisoVca* rath.cxornatinuero.xliuvt i multis locis nonulli adhuc apparet, Nonlogcamole Hadrianacrat Mcrha/qua Alcx. fcxtusPont. deftruxit/vt via apcrirct: vcftigia cuius adhuc cxtat apud eccle* fiam fancix Marix trafpontinie(quam vt Plutarchus ait)Scipio nisfuifTcfepulchruinPyramidcfubVaticano/ quis nonullife* pulchrum repulonii fuiflc coprobent ab vulgo Romuli Mctha dicitunalia vcro apud AucntinuRcmi appcllatur. Eft&Mcthafeu Pyrrhamfs ^ppcportamfancti Pauli mcenibus Vrbis infcrta/nobilc fcpulchrum. C. Ceftii.vii.viri sepulonum. Quodopus abiblutumex teftametoCcorn,dicbus 4cccxxx,ia

DECARCEREPVB.
qua fimt fculprx rnfrafcriptx
litcrx

ab vna parte.

C.CESTIVS.L.F.POPVLO.PR.TR.PR.VII.VIR.EPV
Sunt

IORVM. & alix litcrx minorcs incific cum fupradiftis abalia par*
ARBITRATV.

tcrvidclicct.

Abfolutum Ex tcftamcnto Dicbuscccxxx.

Ponti.p.E.Clamcllc hcrcdisEt pothi.L, Tamcn tua bcatitudo vt altcr Cxfarin ampliando impcrio/cxor# nandacg vrbc'gloriari potcft.<3loriari cmfolitus crat Diuus Au gu. Cxfar vrbcm fc marmorcam rcddcrcrquam Latcritiam accc* piflct:cuius:fuafu cum gcncr Agripp.Afinius pollio.Plautius Cornclius balbus reliquiqs amici camvariisoperibuscxornaf*

&

fcnt vtnoftrotcmporc Syxtus fecit &tua beatitudocumDo* minico Rucro & Rapbaclc Riano / Fatiocg, Vitcrb Cardinali* bus additis Francifco fothcrino & Ioan. de medic. flor^ aliis amicis tuxfanftitatisadornamcntum&vtilitatcmVrbis noux fanitatcm corporis non crn quotidic pcftis in Vrbc vt prius/ pafiim auditur/purgatis viis ac delatatis gf a domini noftri Icfu chrifti;qui Iulium paftorcm.ii.conferuct cum oibus fuis* Dccarccrcpub. Bfah^j|Arccr a coherccndo quod cxirc prohibctur.
:

&

'D

^fl Erat carcer a Tullio rcgc in radicibus capitolfifuper

Ro.vcrfus fcptetrioncm c6ftruetus& ab ipfo Tul carcer Tullianus dicitur cjuis Mamertinus poft# ea a mamcrtinis populis appellatus fit in quo loco poftea fabrica tafuitccdcfiaquxhodixfanfti Pctri in carcerc nominaturifu* pra porta cuius funt litcrx cubitalcs Ty burtino lapidc incifx cu
foi^
lio

&

hac infcrfptionc:fcilicct.

C.Vibius.C.F.R.Enius.M.Cocccius.M.F.Neru.Scqucntc
literx funt calcc 6V piftura coopcrtx

cx altcra partc capitolii ver fus mcridicm vbi nuc cft ccclcfia fanfti Nic.in carccrc fuit poft* a Claudiox.viro:qucm appcllauit carce* ca xdificatus carcer

&

rcm plcbis Romanx / in quo loco crat Latoimx &lapiddinx atrium Titiuma Catone cenforino cxtruftum/qui & Martium xdificaucrat/ tcftc Liuiodc bcllo Maccdonico.Latomialocus crat in carccrcTulliano:teftc Vanonc. Liuius lib.xxxvi.fcribit
TriuviricarccrisLatomia^intetiorcm cuftodiamiufTi.# Sabi* niumfn Latcmias fuiftc damnatu fcribit, Scncca li.ix.crat car

&

&

DE LEGIBVS ET TABVLIS AENEIS ccr apud eccfiam fanfti Lauretii fontana & m aliis locf s Vrbis Dc lcgibus & tabulis cencfs.
I

N vrbc multx fucrut lcges vt inquit Pom.lset.fn opu

fculo dc magiftratibus.

Lcx aquilia ab ipfo aquilio lata dc dolo & fraudc. Lex Cynthia a cythio nequispccuniam obcaufam

orandam accipcrct.
Cornclia lex a cornclio lata. F abia lcx a fabio producta. Lcx frumcntaria a Scmpronf o Graccho lata. Erat cV Flauia Iulia.Manilia.Papia.ct' Gabinia.# alix lcgcsij

&

tnultae a latoribus nominatae.

In xrario & in tcplo louis capitolinfcvt fupra dixim^.-multse ex* tabat xrex tabuhe affixae: e qbus vnam tm nfo tpc in Latcranefl
bafilica

pfpexi apud Tabcrnaculu facratiflimf corpis xpi.latinu

do cui? pcd.iiii.ldgitudo vero.vi.in qua cotinetur infi afcripta. Fcedus vc cum qbus volct facerc liccar ita vt licuit diuo Augu. Ti.Iulio ccefari Aug. Tyberioqj Claudio ccefari Aug.G rmani
co Vticp ei Scnatumhabere rclationem faccrc remitterc fenatus

p relationem difceifionecfc facerc Iiccat ita vtlicuit diuo Aug.Ti.Iulio cxfari Aug.Ti.Claudio csefari Aug.Gcrmanfco. Vticp cum ex volutate auetoritatc ve iuflu madatu vc cius pfen* te vc co Senatus habcbitur.oium rcrum fus pindc habcatur fcr*
confulta

uetUr ac fi c Iegc fcnatus cdiftus eifct habcrcturcg. Vtiqp Cos.magiftrum potcftatcm fmpcriu curationcm vc cuius rci pctetcs fcnatui populoqj Ro. comcndauciit. Qnibus vc fufr fragationcmfuadcderftpromiferit co^ comitis quibufcg/extra

ordincm ratio habcatur.

Vticg ei fincs Pomcrii pfbrrc pmoucrc cu cx rc publica ccnfcbit liccat ita vtlicuit Ti.Claudio cxfari Aug.Gcrmanico. Vtiq$ qucciicft cxvfurct publicac maicftatcdiufna^humana^ publicarum priuatarucp rcrumcfle cefcLit ci agcrc facerc ius po tcftafcp fit ita vtidiuo Augu.Tibcriocfc Iuliocacfati Aug.Tibc* rioq$ Claudio cxfari Aug.Gcrmanico fuit. Vtiqj quibus legibus plcbci vc fcitis fcripru fuit vc.Dauus Au# gu.Tibcri?ve I ulius coefar Aug.Tibcriufq; Claudi? ccefar Aug. (icrmanicus tcncfcntur iis lcgibus plcbifqs fcitis Impe. C^far Vcfpafianusfoluf iufllt quaccj; cxquaq$l gc rogationc diuum
(

eflTc

Aug. Tibcrium vc Iulium caefarcm Aug TiUriu v c Claudium

.

DE I AVDIBVS NONNVLLORVM RO.

u
Vcfpafiano Aug.faccrc
liceat/

4*

Cxfarcm Aug.Gcrmanicumfaccrc opormitcaomniafmp. cxfa

Vtiq?qux antc haclcgcm rogatamacta gcfta dccrcta impcrata

ab mipcratorccxfarcVcfpafiano Aug.iuffu
| i

madatumvc ciusa
i

quccpfuntcapcrindc iuftaiataqjfintacfipoputiplcbisvciufTu sela c ifcnt.Qux quidcm oia bcauilimc patcr in igis lincatis fcu profarum v erffbus.xxxiuincifa cotinctur. Sunt & atia v crba in cadc tabula fculpta fn lincis crncfc^vidclicct.

SANCTIO.
Siquis huiufcc Icgis crgo aducrfus lcgcs rogaticcs plcbis vc fci ta fcnatus vc cofulta fccit fcccrit iiuc quod cii cx lcgcrogationc plcbisvc fcito.S.vc.G.faccrc oportcbitnonfcccrithui^lcgis cr go id ct nc fraudicfto neuc quit ob cam rcm populo clarc dcbc^ toncuc cui dc ca rc aftioncuciudicatio cfto neue quis dc carc

apud. cifintio. Omittitur particula cx anguli frae*tura.

Io.an.Vitcrbaifis in. iiii.cius inftitutione dc cxcifis mcmorfis mcntioncm facit dc fcx tabulis diccns. Scx tabulx memoratu dignx cxcifx mai moribus cxtant dc antf* quitatcoVrcbns Ethrurix DuxfuutLybifcillx.Dux cybelarix. Vna tufcanicfis altcra vrbana.oV q fcquutur. De laudibusnonulloj^ Ro. Nimi prxftatiflimum arbiti or inquit Plinius. C. cxfa* rcm dictatorcm.Ncc virtutem coftantiaqj nuc come* mot o:ncc fublimitatcm oium capaccm q ccelo cotine

tur.fcd propriu vigorcm cclcritatcqj quodaignc vo* ucrum fcribcrc/ 6V lcgcrc fimul diftarc & audire folitu acccpim?
rc aut

cpiftolasvcru.tantarum rcrum quatcrnas paritcr librarfis cticta^ fi nihil aliud agcrct fcptcnis.Idcm fignis collatis quinqua

gics dimicauit.Solus crn Marcu marccllum trafgrcflus/ q vncW quadragics dimicaucrat.Nam ptcr ciuilcsvictoriasvndecics ce*

tum&nonagintaduomiliaoccifa pliis abconoquidcminglo Tantam ctiam cohaftam humani gcncris iniu* ria pofucrim
.

quoditactiam confcffus cftipfc:bcl!orum ciuilium ftragcm non prodcndo:vt iuftius Pompcio Magnotribuatur oftingcn tas quadragfntafcxnaucspynhatis adcmiflc cxfari propriuoV pcculiarc fuit pi xtcriam fupradicla clcmcntix infignia:cui copa rarino poflit aliud. Jipcftacula cmcdita crrufafqj opcs aut opc* nun maguificctia iu hac partc cnumcrarc toxuri* fauctis eft:ill*
ria/
:

L u

DELAVDIBVS
riiftvera#fncomparabilis inuiftianimi fubliraitas captis apud pharfaliamPompcimagni fcriniis Epiftolarum: itcrumqs apud Tapfum Scipionis ca optima concremafle fidc atcfc non lcgiflc. Scquuntur verba Pliniiin pompcimagnilaudcm:Vcrum ad dc*

cus impcru' Ro.non folum ad viri vnius pertinct Vicloriam:P6* peimagnititulos omnes triumphofcfc hocin loco nuncupare/ aequato non modo Alexandrimagnirerum fulgorcrfcd ctia Hcr
culis prope ac liberi patris.igitur Sicilia. recupcrata: vndc primu fyllanus inrci pub.caufaexories aufpicatus eft. Aphrica vero to*
ta fubafta

& in di&ionem redacla:magnicp nominc fpolium ande

capto cques Romanus id quod antea ncmo curru triumphaii rc uefrus eft:& ftatfm ad fblis occafum tranfgrcfliis cxcitatis in py* reneo tropheis oppida oftfngenta.lxxvii.ab alpibus ad fines hyf paniat vltcrioris in diftionem redafta vi&orix fuas afcriplit/& ma iore animum certorium domuit bclloqj ciuili: quod omnia coru cutiebat extcrna extintto:itcrum triutnphales currus eques Ro* tnanus induxit toticns impcrator antcq milcs.Poftca ad tota ma ria 8c dcinde folis ortus miflus hos rettulit patrice titulos more fa cris certaminibus vfnccntium:nccg cnim ipfi coronantur fcd pa* triasfuascoronant.Hos ergo honorcs Vrbitribuitin dclubro Minerux:quod ex manubiis dicabatGn.Pompeius tuagn^imp bello.xxx.annorum confcfto fufis fugatis occifis/in diftione ac* ceptishominumcenties vincies fcmcloftogintatribusmillibus DcprefTis autcaptis nauibus.dcccxlvi.Oppidis/ Caftellis mille quingcntfs.xxxviii.in fidcm rcccptis. Tcrris a Mcothis Iacu ad rubrurnmare fubaftis votum mcrito Mtncrux.Triumphi vcro quem duxit.m\kal.Oftob.M.Mcflala.6V.M.Fifonc confulibus praefatio hiec fuit.Cum orammatutinam a prxdonibus liberafTet cVimpcriummarispopu.Ro.rcftituiflet ex Afia Pontho Arme* nia Paphlagonfa Capadocia'CilinaSitia Scythis Iudcis Albanis fupcr hxc dc rcgibus Mitt ida* Hibcria infula Crcta Baftcrnis tc atcfc Tigranc triumphauit fumma fummarum in illo gloria fuit vtipfc in conditfonc dixit.cum dc rcbus fuis diflcrcrct Afiam vb

&

tfmam prouincfaru acccpfffc: candcmcB mcdiam patrix reddiflc. Siquisccontrarfofimili modovclit percenfcrc Cxfarfsres/qui mafor f llo apparuit:totu profcfto tcrrarutn orbc cnumcret/ quod infinitum cflc conucnfet. Scquimf 8c vcrbaPtinif vbf agitur dc Fortftudic.L. Detatf qui
Tribunusplcbisfuit, Sp^Tarpeio.A

Thcrmo Coss.haud mul*

NON N VLLORVM RO.

cies prcliatus:oftics

43

to poft cxaftos Rcgcs mnumcrofiflima furfr agfa habct ccnties vi

cxprouocationc viftor.xfv. cicatrfcibus ad

ucrfo corporc mfignis nullafutcrgo.Itcm fpolia ccpft.xxxiiii\do tiatus haftis puris duodc viginti:phalcrfs.xxv. torquibus tribus
&oftoginta.armillisclvcoronisxxxviCuncis.xiiii.Aurcis.vii.

Muralibus trib^Obfidionali vna.Fifco ceris.x. Captiuis.xx.mil libusjmpcratorcs noucm ipfius maximc opcra triumphantcs fc* quutus.Prxtcrco quod optimuminopcribus cius rcorvnocx Ducibus.L.Romulo cx confultatu adpopulum conuicto malc aftf fmpcrfi rei militaris:haud maiora forct Manlii Capitolini dc*
corani pcrdiduTct illa cxitu vitx:antc.xxii.anos bina ccpcratfpo*

omniumcquus Coronammuralcm acccpcrat.vi. Ciui tas.xxxvii.Dona.xxxiii.cfcatrices aducrfo corporc excepcrat.P. Scruiliummagiftrum cquitum feruaucrat.fi nonrcgno fuofcr*
lia.prfmus

uaflet.Vcrum funt in hfs quidcm virtutis opcra magna: fcd ma* oraFortunae.M.Scrgfovtequidcmarbftror ncmo qucmq ho*
infnum:iurcpraetulcrit:licetproncpos Catilina gratiam non de* r ogarit.Sccundo ftipcndio dcxtram manum pcrdidit. Stipcndiis duobus tcr vicfcs vulncratus cft:ob fd nam manu ncutro pcdc fatis vtf Ifs vno tantum feruo plurimfs poftea ftipediis dcbf If s mfe

&

lcsbfsabHannibalccaptusmccp.n.cumquolibethoftc rcs fuir* bis vinculorumcius profugus.xx.mcnfibus nullo non dic in ca<? thcnis aut compcdibus cuftodftus:finfftra manu fola quatcr pu*
Pnauft:duobus cquis fufrbflis.Crcmonam ab obfidionc cxemit lacentiam tutatus cft duodcnahoftiu caftra in gallia ccpit/quje omniaexOrationcciusapparcnthabita cum in prretorio facris arccrctur a collcgfis vt dcbilis.Quos mc coronarum accruos co ftruftus hofte mutato.Etcnim plurimis rcfert iniquc cuiufqjvir tus tcmporaincidcrit:quasTrcbia Ticinufq^aut Trafimcnus ci uicas coronas debcrc* Qucecannis coronamcrita: vndc fugifTe fummum opus fuit.Cxteriprofc&o vi&orcs hominum fucrc Scr gius vicit ctiam fortunam.Ingcniorum gloriae quis poflfct agcrc dclcftum per tot difciplinarum gcncra/cv tatarum rcrum opcrum Cfc varictateTnfiifortc Homcro vatc graeco nullum fcliciorcm cx titifle conucnft fiue opcris fortuna fiuc matcria cxtimctur. Dc vi ris peritis&cxceUedfTimis Ro.longucrTctnarrarc.Opcra cnim
illorum adhuc extant.

De diuitiis Ro.

DE DIVmiSRO,
ArcusCran^usncgabatdiuitenifiquf rcddftu annua
icgione tucri poflet.fcribit.n.plinius lib.xxxiii.C.Afi* nio Gallo.&'.C.Mario Cyrino Cos.vi.kl.Fcb. Caius i ccciiius claudius Ifydorus tcftamcto fuo cdixir/ quis muLra uuiii bcllo pcrdidiilct/ tamerclinqucrc fcruorum quatuor

miiiiaccntum fcxdccim.Iuga boum triamilliafcx ceta: rc'iqui pc coris.cc. quinquaginta fcptcm milLin numcrato pondo fcx ccnta
millia/qui fuucrari
fc iuflit

fcxtcrciis

vudecim millib 9 . Caluus vc

ro orator qucrebatur vafa coquinariacx argcntoficrirat nos"di> cit plini.Carrugas cx argcto cclarc inucnimus/c\' lcctos mulierii iam pridcra totos operii i argcnto Ti iclinia quxdam qnibus ar gcntum addidiflc primus traditur Cauulius fo io cqucs Ro.Idc c\ aurcos fccitlanccfqs c ccntcnis hb.2rgcti/quas tunc.fup quin* aiia multa incrcdibilia. gcntas numcro Romx fuifle conftat Narrat dcnicpplinius lib.xxxvii.Auftoritatcm Catulli poetx vi dcntis confulcm ciucm diccns Auufq? Scruiiii Nouiani qucm co fulcmvidimusilkcprofcriptusfugicns bunc c fortifliinis fuis omnibus Annuluni abftulit fccum/ qucm cct tum eft fcxtcrtiis vi 21'nti millibus cxtimatum. Quid prxtcrcadiccndum cft dc.p. Clodio/ qucm Milo occidit fcxtci tiis ccntum quadragintafcptcmmilhbus domo cmptaha* bitaflc.Irac^&ipfumMiloncm lcxtcrtia fcptingcnta milliaxris

&

&

alieni habuiflc.

Omittomulta dc Cxfare Aug.dcquo Suctoni 9 ait. Acdcs facra

vctuftatc collapfx autinccnciio aflumptas rcfccit: eafqj &' cxtc* ras opulcntiiTimis donis adornauit/ vtpotc quiin cclla capitoli louis fcxdccimmillia pondo aurigcmmafc^ ac margaritas quin* gcntics fextcrtium vna donationc contulcrit.

Quid dicam dcnobiiiflima cxpotcntiflimaFabiorufamilia/ qux

flicto fcx

propriis fumptibus bcllum conti a Vcicntcs fumcns invno cow fupra trecctos ciufdcm familix militcs patritii ordinis vi

ros amiiit?

Diucs apudRomanos babcbanq cxercitu Ro.potcrat cx .ppiiis

alcrc fumptib^/.put.M.craifus aiuitcS'
alii

q plurcs

fcccrc.

Quis

prxtcrca in ItaliaeftbcatiflimcpatcrIulinoftrotjc priccps fcu ciuis tam potcs tantaqj prxditus fuppcllcftili.vterat Lucull 9 ipc Roman 9 que ciccro Xerfcm appcllauit/qui ad vigltiqumcfc mil hcminu honoi ificc fufciperc potcrat:ncc tii Lucull 9 fol 9 ca in Vr bcciiueshabclaturtcfte Plinioycu etiaviginticiuiu ruiUia&co

DE NONNVLLIS TRIVMPHANTIBVS 44
amplius in VrbcRomana fuiflcnt/qui cu Lucullo dc diuitiis co# tcndcrc potuifient.Clodi 9 vcro Acfopi tiagcdiifilius Romx Un* gulos vnioncs ac prccioflimas margaritas in conuiuio magntffr ccntije caufaad forbcndum dcdit. Ancus autemMartius falis modiosfcxmilltain congiariodcdit Po.Ro.qui primus falinas inftituir. Tpctroni 9 iuris cofultus moritut 9inuidia Ncronis prfncipis/vt tnefam ci 9 exhcrc^arct Trulla mutina trecentis fcxtertiis cmptam frcgit.Scd Nct o( vt par crat)pricipcsvicit omncs .cccc.fcxtcrtiis

fragmcntacmit/cVcupidincmvnam paiauit qua potarct. Omitto Trullam criltallinam ccntum quadraginta millib 9 cmpta a inatrc familias ucc diuitc.Opcra ipfa xdificiorum diuitias Ro.
ciuium dcmonftrarunt

Dcnonnullis ttiumphantibus. Vlius Cxfar quinquics trumphauit Primuscxccllcntifltra 9 triuph 9 fuitgallicu.Scquctcm vcro cgit AIcxadrinu.Dcidc pdricu.Proximu Aphrf canu. Nouiflimu veroHyfpanieibm diucrfo quc^ ap paratu:afceditcp capitoliu ad lumina.xl.Elcphatis dextra atq$ u> ntftra Lychnos geftatib 9/tcftc Suctonio/Potico Triumpho Itcr popx fcrcula triuvcrboru prctulit titulu. VENI.VIDI. VICL Quid dfca dc Popcio Magnorq prim 9 triuphas Myrrhina vafj inucxit fcxcfc poculaex co triupho capitolino Ioui clicauir/ quae prfmum ad homfnu vfum tranficrc. Abacis ctiamcfcariifc^ vafit

Myrrhino. lxxx. Pompcius ipfc magnus in tcrtio Triumpho traftu lftalucumcumtcxarisluforiumcgcmis duabus latu pcdcs trcs
fndecxpctftis.Excrcuitcfcin dicscius rciluxus
fcxtcrtiis trcs

longum vcro pcd.iiii.6Vlunam aurcam pondo. xxx.milliu tactos tricUnares trcs vafa cx auro 5'gcmmis abacorum nouem.Si> gna aurca tria Mincruae matris cy ApoIIinis/coronis cx margati
tis.xxxiii.Montcmaureum quadratum cum ccruis 6V lconibus pomis omnis gcnetis circundata vitae aurca. ufcum cx mar# gatitisincuiusfaftigiumhotologium crat cumimaginc GN.

&

Pompciic margaritis/cY alia q plura fpolia aurca. Omitto triiiphu Scipiofs Aphricanirqui tcftc Liuio lib. xxxii.m
triupho fuo argcnti pddo ccntii millia.xxti.in pub.ceratio pofuit

ad vrbcmc ftatuas pulcherrimas & infinitaiu prcdam pcrduxif, Paulus AcmiliuscxvctuftifTima Acmiliorum pattitioru fatnilfa poftvjftoriamdchugubris habitam proftftuseft cumcxctcitu

DENONNVLLIS
contraPerfcum Macedonum Regem : ipfum tandem cumfilffs ac fllia captum cu vniuerfo thefaui o Macedonix Romam dcdu* xit.-cui.S.P.Q^. R.Prxparauit triuphum. Omnia tcmpla Vrbis apertiserat fcrtis&floribuscxornata/&inoibuslocis Vrbis/ per qux trafiturus erat arcus ligncitriuphales fabricati variis or namentiscrefti tuerc. Prima em dio, vix Signis Figuris Colloflis Tabulis tranfmitten*
dis fuftccit.

Secunda vcro dic Maccdonum arma multis curribus dclata fue re ficut crat fcuta galcx Thoraccs Ocrcx ola cx auro adomata* Poft hxc autem in curribus fequcbatur viri qui numifmata fcre bant argetea in vafis.cccl. Quodlibct emvaserattriutalento^
quatuorc|3 virifingula vafa rcgebat.aliivero crateras/phialas ar gcntcas/omatifiimofc caliccs aurcos dcferebat.Tertia vero dic ftabat TibicinesclaflicuiS' bcllfcu fonum datcs/poft quos.cxx. boucs albi deauratis comibus viftis#fertisornatiduccbantur cum patcnis &' vafis facrificadi.poftcavcro fequebatur virivt fupra portatcs aurca numifmata vafis/numerus vafo^ tiium Talcnto^f fuit.lxxxfii. cum auratafialadecem Talcnto^ preticw

&

Margaritis cxomata cum aliis q pluribus vafis aureis magni ponderis lapis ptiofis adomati.Poft hxc erat omatiflirnus Pcr* feiregis deuieli cmx? cu fpoliis 8c diadcmatc cu armis cius inzU tum extcnfis.Poftca vero Darius Alexader rcgis fitiicum pe* dagogis& alumnis fortunium fuu proxtatcnon intclligentcs: quos pulchcrrimos paruulos ad lachrimas Senatus populnfcR vniuerfus prx gaudio comotus cft: cmnifqs turba regis ftlios cV filiam ad mifcricordiam coucrfa eft.Ipfe vcro Pcrfeus rex poft fi
fis

&

lios demifla facic trcpidus ac turbatus inccdcbat:poft

quem amf

ci cius

& duccs # potetes & familiarcs ibatmcefti &' lachrimates vt fpectaculu lctitix & doloris vifum cft:victores & victi lachry*

mabatur.Poft cumaurex coronx dcfcrcbantur:quas a ciuitati> bus Grxcix Aemilius dono acccperat:numcrus ern coronarum crat.cccc. Poftremo vcro Acmilius ipfc triumphas viftor orna^ tiflimo curru inucclus fequcbatur purpura auro contexta indu* tus laurcatus Iauricp ramufculu manu dextra geres:qucm trahc^ bant quatuorequicadorc certates cumnfuc. Milites vcro fubfe quebatur in ordinc canetcs patria carmina falibus pmixta: non* nuili vcro Aemilii laudes cV virtutcs:curiu fubfeqitebatur capti* uitatc libcrati rafo capitc cv'pilcati dcinde cquitcslaurcati.Erat

TRIVMPHANTIB V S

4*

bfdcm &' armaviftoi^ laurcata in triumpho/qui triumphabant coronam Laurcam cuni pcrucnifTct ad capitoliumpoft facrificia poncbat in louisgrcmio. Iulianus impator Romamcii triumphovia FlannniaingrciTus
aurcocarpctito ciucs obuia frftos mira bciiigmtatc infpcxit vcnciatuscft diftitas itlud CyncxPyrrhilcgati vcrumcflc totfc vidcrc Rcgcs in vrbc Roma/quot ciucs populumRomanumad rifum concitauit:q> porta vi bis ingredies celfas faftigatas: ar* latos/bomoparuxftaturx/caput Icur cufc^ trfuphalcs paltos

&

&

&

uarctmorcanfcrum/ lefioyicmveritus. Is ptcrcacapum Martiu cum admnationc infpicics fcpulcbrum Aug.cxfaris tot fimula* chrismarmorcis oVxncisornatum.Fo^r Ro.Iouis Tarpcidclu bra.Thcimas.Porticus in ^puincix mociu auftas Amphitcatrum Tybunhmo lapidccxtiu&um vatiis pifturis &' ftatuis adornatu tanrx altitudinis. Pathcon. Tcmplu pacis circum maximumtot aquxductus.tot Arcustriuphalcs.totftatuas p vrbcmadoma^ tum pofitas obftupuit ac tadcm dixit.Natura vires oes in vnam Vrbcmcfrundiflc\cadcm vcrbamnouaVrbccxtcrisparibusvt
altcr

Iulianus dicci c potcft.Sicminfpiciamus palatia Pontificu

& xdcs fumptuofiflimas Cardinaliu adomatafcpvincas maximis xdificiis pifturis/& ftatuis cxornati. Omitto pulchcrrimas Do^
mos cS' vias amplitTimas/6V tcplaipfainftaurata teporc Syxticum
&' tux b catitudinis:tamcnvt ad inccptu rcdcam prxdi ftostiiupbatesocs tuafanftitas fupcrauit.dcuiclis Potctiflimis hoftibus fidci Cbriftianxcxpulflfqj tyrannis Ciuitatcs ccclcffx occupantibus* Prim 9 triuphus tuxfanftitatfs fuitdc viftoriarccupatx Bono* niae.-quavrbcm Igrcflus morctriuphatiumfanftitas tuatriupha li curru iucfta iccdcbat cu hynmis &' caticis pccdctibus ^pcefllo nibus &' magiftratibus toti 9 ciuitatis oVvicmoj^ oppidoR: Poft quc cxornaiu triuphumfubfcqucbatur Cardinalcs RcucredifuV minumcro.xx. cumcpis.xliiiuc^multis platfscA' curialibus Erant &' militcs ipfi vatiis armis cxornati vcftibufc^ fcricci auro contcxto circu omati cu infiguib 9 rucrcis. Inter qs crat pfcftus Scnogal.nuc vcro dux Vrbini ncpos tux fanftitatis cu vrbis cxcrcitu ccclix variis armis cxornat 9 .Erat nobiliflim 9 Marc?

pontibus

&

&

Anto.colunacapitanc? Po.florctini cfimultis romanis viris cx# pcrtis .Erat 6V aliimilitcs F lor. Bononicfcs/ 6V Perufim/Piftoric*
lcsvniucrfo ppl'o fpeftatc cu plaufu 6c lxtitia coclamatcs.Iuli iu^

DE MAGMI. IMPE.ET TRIVM; li.Patcr patrfe &' confcruator libcrtatis & po. Bononicnfis.
Omitto Tcmplo^f ornameta c\' Avcus trifiphalcs p vniucrfam cf uitatcm crcftos auro/fcrtid^ cxornatos cu cpytbaphiis dc Iibcra tionc patriae a Tyranica feruitutc. Omitto ptcrca laudcs & car#
mina plurib 9 in
locis

aftixa&rccitata:audicbaturvndiq$Clagor

tubaj^ 6V clafllcu fonitum c\' bcllo^ inftrumcntoi^. Erant ptcrca nonulli miniftri tux fan&itatis/qui publicc Itcr plc bcm ipfam fpargebat aurca pccimfetn argcntca in fignu libcra litatis magnificctte quod ipfi Romanf triuphatcs cor> triu*

&

&

phisnunqfeciflclcgftur/mirabilacdictu/doncc ad Tcmplii fan* ftiPctriventufuit/in quopactis folcnibus facrificiis ad palatiu poftca vcntu cft: vbi pecunia multa aurea in publica platca mi litibus fparfa fuit fpeftaculf gf a datacp bcncdiftionc vnufquffqj gaudcs adpropriarcmcaiut.dic.xi.mcnfis Noucmb.M.D.VL quo anno c? florcs rofa^ poma / &' tcpora cxtiua fucrc c mefc dcccbrio. Et omncs Bononicnfcs dicebat vcrc Iulius patcr cft ccelorumcx' Pianctarum. Sccudus triiiphus fuit rccupcratfs ecclefiafticis rebus in Igrcfr fu magnx vrbis Romacrvt tcpla oia Vrbis apcrta variis fcrtis cV ftoribus cxornata crat vixqj ipfc arabicos odorcs fpirabat: in q* bus cratcrccli continui arcus lignci auro cxomati/coliinifc^ dc argctatis furrlilri.Eratptcrcaipfc arcus Domitiani in capoMar tio adco cxornatus ac variis ftatuis pi&uris inftauratus a bo* na mcmoria Gcorgif car. Vlixboncnfis Sc cpi portucnfis ac fi no uitcr ipfc Domftianus itcrum triumphaflTct. Omitto magiftratus &' ofricialcs ac tota curiam Ro.cu pceflioni bus Glcro totius vrbis/quiocs in dic palma^/occurrcriit ob< uiamdicctcs.Bndiftusquivcnit in noic cini libcratorVrbiscv' ampliator impcrii cofcruatorqj libcrtatis ccclix doncc vcntii cft ad Vaticanu in tcplo diui Pctri apoftoli/vt alias dco datc mafo?

&

&

&

&

ra dc tuafanclitatc fcriba/ac in mcliorcm forma rcdacTis

Tcrtium triuphum duobus pdi&is adda/quod crit maximu dc infidcli*

bus

ipfis

ac pfidis maumcthanis.

-H-U

Dc magnitudinc impcrii &' triiiphfs. Riiiphus no ide valct Jqd' ouatio tcftc Poponfo Ixfo qui dicit: Domitis multa cxdc hoftib? habcbaf' triu> phus/cx' boucs cornib? auratis mactabatur :cum vcro hoftcsfincpugna&fanguic ciiducib^nfiscoucniD'

fcnt/qm rcsjpaftafincccedccfTct ouatiocrat.pcdes igrcdicbaf

DE LAVDE IPSIVS VRBIS

Vrbcm/qui flc viciflct
fine fcrculoj^
:

4*

pompa myrtho coronatui vnacumilitib ? :til:icmcsouatcnipccdcbat q pacifcrx chcrcx

inftrumcta funt in facris maftabatur oucs:vn ouationis ncmcn, In triupho clagor tubaj^. In ouationc vcro concetus tibia^-.iiic Martis hic vcncris crat. Scribit ptcrca dc magnitudiuc ipcrii 10 mani diccs. Ab ortu vfq$ ad Indos ,ppagati ipcriifincs:ncn Eu*
ridix Acthiopcs

phratcs/no Tygris vctucrc/no fupbx regu Pcrfaij: minx:a mc* p lcgatos adccrfcrc: ab Aqlouc barbarcx ferx qUcgatiocs Sarmatarv domitx:ab occafu Gcnforiac 9 Occanus
:

admirabilis vic"torix:tcftisc mnul&'Britanic?Jgif

tototcna^

orbc vndiqsRomanaaimailluftrcsvi&orias adfecuta fociis lxti tia pbucrc:rcbcllib?mctiitcnotccE pugnarc cupietibus. Porro Pcrfx aunis Ro. ccdcrc ccfefiiitiapohtos termiosfc tcnucriit, Vcrgilius namcp Maro

Impcrium finc finc dcdi.

Dc vcncratioc pnncipu
erii
*

Ro.btliumc pf
'

fcriberc

no audcodicit

pdict 5 Poponi^.DiocIitian 5 vcro

Ro.pnncipu victoriofifliv

mus diuinoshoncrcsipatorib^Auguftis habedos pccpit.na crl

priorcs vt Cofulcs falutarctimPrim 9 ipc voluit adorari:vclut in

co cflctccelcftis msicftas.:fratrcfolis ac lunx fc nucupas.Impa* man 9 cxofculadas nobilib? pbebat. poftca vcro fublc uabat ad oris ofculu/vulg?gcnuacxofculabaf Dioclitian^cdl fto fanxit vti ocs finc gcncris difcrimic ^pfti ati pedcs exofculareV tur/qb? ctia vcncraticnc quanda adhibuit cxoi nas calciamcnta auro oVgcmis & margai itis/qcr' fcciflc atc.C.Callicula memorat <ic triupho Domitia.ppulchrc fcripiit P6poni?li.ii.Cluiclplura? Augufti.triavidcrcvoluifib dicif .f.Roma triuphatcm.Paulu p*
torcs atca
.

dicatcm/ c VXp m i carnc

D c lau d c ipfius Vr bis

2^E
]

vi bc

Roma multa diccda foret.paucis tn vci bis cx*

pcdiaDicitcrn Pli.li.iii.NecignoroIgrati acfcgnis animicxiftimari pofTc mcrito.fi brcuitcr atc^i trafcur* fum i huc modii dicaf .Tcrr a oium tcrraj^ alupna/ca# dcmcY parcs numinc dcuclccta/q ccelu ipm claii? faccrct:fparfa cogrcgarct ipcria:ritufc^moh'rct:cA'tot pplb^ difcordcs fcrafctt linguas fcrmois comcrtio cotrahcrct ad colloqa/ humanitatc hoi darct/ brcuitcrcp vna cuctaj^ gcntiu in toto orbcpatriafic* rct.Et qd aga tanta nobilitas oium lcco^/cfs quis attigcritftata reru fingula^ populoruc^ claritas tcnct. Yrbis roma vcl folain acV digna ctia fcfta cctuice facics/q tandc narrari dcbet opc?

&

ii

DELAVDE
.
;

EtqualitcrCapanixorapciTcfcelixc^illa ac bcata ameniras/ vt palam fit vno in loco gaudcntis opus cffc naturx. Ia vero tota vi talis ac pcrhcimis falubritatis cceli tcmpcrics cft tam fcrtilcs capi:

tam aptici collcs/tam imioxii faltusrtam opaca ncmora.tam muni fica filuarum gcncra:tot montium afflat^/tata frugu & vitiu olca ruqj fcrtilitasrtata nobiliu pccoru vcllera:tot optima thauris col la:tot lacis/tot amnium/fontiucfc vbcrtas tota ca pfundes tot ma* ria/portus :grcmiuc|5 terraru comcrtio pates vndicp/& taq adiu uandos mortalcs ipfa auida in marc ^pcurrcsmcq? ingcnia/ ritiify C]$ ac viros &' ligua manuq$ fcpatas comcmoro getcs:ipfi dc ca iu dicaucrcgrxci/gcnus in gloria fua eftufiflimu quotam partccx
ea GrxciamagnaScribitprxtcrca.libvii.geteintoto orbc pfta>
tiflimajvna pmni virtutc haud

dubix romana cxtitit*

Strabo ait.Hos quide profpcros reru cuctus ipfa rcgioncs natu* raprxbctadiccitciRomanus populus quicquidcx prouidcntia
fuific vi dcatur/cu pulchritudinc &munimctu igcniofc profpiccret/por^ tufcg; &' agri feracitate.hi ca maxic animaducrterut:quxilli parui feccrut Hormifdas a Coftantino imp. quid dc VrbeRo.fcntirct Id tatu placcrc refpodit.quod didiciflcntibi quoq$ homincs mo* ri(vtphilofopbu dcccbat)loquutus cft.Qjud dica bcatiflimc pa ter deciuib^c^populiro.numcro^CcnfuRomx agitatoiuucnta funt ciuuun ro.lxix.ccntcna &.cxliiii.mil. Olympiadc. ccvi.falu* tis vcro Chriftfanxan.xlviii.HxceftillaRoma/quc gcnuit Scit pioncs Fabios/ Mctellos/d' Lucullos/SullacSf Marm/Oratiii <SrMutiu/Fabriciu/cS' Dctatu/Maccllos/c\' Popcios/atq; ipfum
.

confultandum crat. Na cu in codedis xdificiis grxci acuti maxic ac folcrtcs

&

Cxfarec^ Auguftu.Hxc cftillaprxclara Vrbs quxtot cxccllctcs ingcnio viros cdidit Varronc.f.atcg CatoncSalluftiu/Tulm1.& Hortefiu.Omitto Gracchu^.M.Antorjiu/aliofc^ multos prudc tifimiosviros.Hxcta\1ci'lacft xtcrna&' potes aurcacp Roma'q pcrdomito orbc tcrrarugcnuit SanftifTimos potificcs videlicct. Syxtii Grcgorios&' Lconcsatcfc ClctucVGlcmete Marccllu Sylucftru &' alios multos:& ad ia fummi culminis faftigiu peruc ftnt vt omniu populorii rcgna:omniu gentiu impcria magnitudi nc/potentia/virtutc fupcraucnt.Iuucc? hyfpanus in euagclioru opufculohcroicis carminibus aurcaRoma nominat.Pompo.vc* rolx.tcrrarudca cVgcntiuRcginamappcllat/qua Vrbe Franc. vrbiu 1 egina vocat.Hic chriftus profu Petrarca mundi caput

&

&

IPSIVS VRBIS
go Vicat io fuit obuius hic pctrus in cruce aftus: hic

47

trtkatus cft paulusrbic afTatus Laui cntius,hic fcpultus vcnicnti Stcphano Prothomar,locum fccitrhic fprcuit fcrucns olcum Ioanncs.hic

Agncs poftobitumviucnsfuosficrcprohibuiuScd quo pcrgo pofiuni nc tibi in hac parua papiro Roma' dcfignarc^ Profcfto Ci
t

taliu

pofTim/no oportct:nofti omnia/no qnia Roman?ciuis:fcd quia imprimis rcru curiouflimus ab adolcfccntia fuifti/ qui.n.ho
dic

magis ignari rcrum romanorafunt:qromaniciucs inuitus

dico.

Nufqminus Romacognofcif/qRomx:quainrcn6igno

rantia fola flco(qq quid ignorantia pcius cftOfcdvirtutu fugam cxiliumcfc multarum.Quis enim dubitarc potcft quin illico futrc
ftura fit:fi ccperit

fcRoma cognofccrcfFoiiiuienfis autcm fcribit

Propria quxdahabct Vrbs Roma adco pneclaracxcclfa admi rada: vt ncdu alibi in orbc inucniatur.fcd ncc ctia tranffcrri liccat optari:qui Roma ipfam rcru caputoV Domina no vidcrit tcmcre

&

quicqua alicubi admirabitur. Quid plura bcatifllmc patci ?Qu:e nam cft illa vrbs in toto tcrraru orbc fub aurco feeulo fundata ni

roma in Latio 6V Ethrurfa pofita^Piinius.nlibro tertio ait. Sa* turniainquit cft vbinunc RomaAntipolis vcro vbiilaniculii in partc Romx.Habct cnim fanfta Vrbs iimina apoftolorxi pctri pauli tcrra facro maty rum cruorc purpurca alia loca dcuotif fima cuindulgcnt/is 6V rcliquiis fanftoi li 61' fanctarii dci dc qbus in fcqucnti libro nonnulia dicam:fccundocg finem imponam.
fi

&

&

&

Bartholomcus CynifcusFrancifco Albertino.

Qui cupis cucrfam iam pcr tot fccula romam

Primcuam in facicm ccmcrc:noftra lcgas:
His namc]3 infpicics fora cuncl:a:Theatra:Gloacas: Aclogya:Eurypos:Barnca:Tcmpla:Vias. Quicquid qualc &' vbi fcptc fub rcgib ? :6V quid Indupcratoru tcmporc:& antc fuit. Hxc mxlius nemo eft qui concfnaucrit vnq Qux vatu millc vix monumcnta canunt.

B art. pnedifti Tctrafticon.

I/libcr

impauidus domini fubiturus amici Iudicium/hic mufas/hic hclicona colit. Noncft quod timcas fi tu laudaris ab illo. Spcrncrc tunc ronchos inuidiamqj potcs.

DENOVAVRBE
DcnouaVrbe.
'yxtusQuartusfummus oVmaxfmus Pontifcx Jccpit Vrbcm inftaurarc.Primus.n. obfcuras por
ticus dcftruxit. ac vias
<S.' platcas vrbis dilatauit &latcrin'oopcieftrauit:ccclcfiafcE multas diru^

tasafundamcntisin priftinam formam rcdegit.

Succcflbrcsvcroipftimimitariconati funt.

Po*

ircmo fanftitas tua 6V fyxtum ipfum cxtci ofc^ brcui tcporis fyz* tio fupcrauitropcra enim ipfa dilucide veritatem rci dcmonftrat. vtnoua vrbs mcrito appcllaripoflit.Multum tamcn diftcrt ab iU
quanta Rcma fuft ipfa ruina docct. la prima antiquitatc: Pompo.toet.us lib.ii.Ro.hy.fcribit.badulam qui &' Totilaflagcllu dciappcllatunpoftcucrfam italiam Vrbcmipfam folo adcquaflc
dicit

Nam

cnimGottbiduccTotilaVrbcmromam proditionc

Ifauri

ci militis.xvi. kl.Ian.porta

cclimotana ingrcfli iperio potiti funt: ncc eo contcntibona diripiut.Mcenia bona cx partc foloaequat:

domosaliquotigniabfumuntrincolasomnes cuiufc^ gradus

at

0 ordinis rcx potiflimum Totila ab Vrbc abirc pracccpit? duftu* rus alio in loco coloniam.Multitudo omnis in propinquas Vr^ bcs fc rcccpit/finchabitatoribus vrbis relicta cft: mafitqs fn ca fo litudinc ampIius.xUdicbus.

Hxcfunttuamonimctaparcnsromule:hxccftilla aeternaiVrbs tcrrarum dca gcntifiqj Roma/cui par cft nihii/6V nihil fccundum quce vndicfc vielo pcnc orbc ad vccios triumphos reccpit: cuius imperium occidcntis occano 6V trans tygritanis rcgnis tcrmina*
tum:tuncilla
rc ius
ris:fi

Roma ad quatn tot funt fub ecelogcntes

conucni*

cratfTunc illa/ qux innumcrabiles colonias emififti* Scd

iam ciuilimtcftinocodio colapfaes: vt honorificcntior habcrc

nomcn tuum tantummodo cxtarct.Scribitprretcrcaincew diumin Vrbc furgcntibus flammis dicbus.xiiii.emicuifle.fcdno omnia aedificiain cincrcs fuiflc.Vcrumtamcn trcs regioncs Por* tam.f.Capcnam.pifcinam pub.oV Aucntiuum ipfum adco cofum
pfiflc

vtncqj tunc nccg poftcarcftitui potcrit/fcribit ptcrca.Hoc

m loco dfgrcdi non incptum putemus/vt fcilicet oftedamus cpi*

fcopum ro.caput catholicae fidci fcmpcr fuifTc.Roma ipfa terr aru
dca cVgcntium rcgina pofccrc videtur dci fcdes 6Vimpcriigcnc* ris humani/fcd vbinoua roma prxfcntibus Aug.Iaccrtos extubt abfcntia prmcipum iioftia Roma paululu imminuta vtraqj tami

DE NONNVLLIS ECCLESIIS ETCA. 48 Vrbc principatum fibi vcndicantc & qux fcquuntur.De originc Vrbis & nominc fatis ab Igino & Fabio piftorc &' Bcrofo diftu
pcrpulchrc ab Io.An. Vitcrb.viro Clariss. Fabiuspiftor aft.Dcnominarc.n.aut imponcrc gctibus Rlocit
eft CY

noua nominartantum rcgiam ducuq$ ius cft.Sufccpto igitur ita// itabx impcriorttim filiam fua Roma nomincrSiculis a' abon> ginibus in latio pixfccit.Quc rclicla capcna mcdium palatinum tcnuit/& lii vcrticc vbihxrctcxquilioRomamoppidulum con^ dit quod Valcntiam fonat.poft cius obitum ob paludcs ncglcclu oppidutu fuit vfqs ad aducntum Aucandri/qui cu oppido fimu! rcftituitnomcmQtixquidcmVibs Syxticvtux farclitatis tcpo rc inftaurata & in nouam formam rcdada cft/oV quotidic diuerfis
Itis

in locis xdfficiis ampbfliinis cxcmatur.

Dc nonnullis ccclcfiis & capcllis.

E prnnariabaftliealatcrancfi mcntioncmno faciaimin
ftationumopufculofatisdictumcft ac ctiain palatio Conftantiniin Iatcrano:famcn patcr bcatiflimc: itcru atcg itcrum prxdicta bafiiicam cum baptiftci io appcn ditiopcnccollal:ntc Sactitati tux piurimum commcndoantc*

quam corruat.
Bafilicadiuipctriapoft.principisin Vatic.a bcato Silucftropa, ciufdenominis primofuit.qux ccntumarmorcis cft fubftcntata columnis: qtiamqufdcm nunc tua bcatitudo amplificat.cxccdit
pli

cnim admirationcm cVmagnificcntia Grxcix fn cdificationc Tc A :phcfix Diaux ducetis viginti annis faclu a tota Afia.Tcm pli.n. longitudo.ccccxxv.pcdti Latitttdo vcio.ccxx.Columnx,
cxxvii.aiin^ulis rcgibus faftx.lx.pcdu altitudinc cx bis.xxxW.. cxlatx.tcfte Plinio.lib.xxxvi. Nil mirandum cft Bcatfflimc patcr
ccclcfic fandc JVIar/xflorisnucupatu/ciui> noftrx Florcntinx c fcptis quadratifcp lapidib? cofcruftum cit nonullis capcllis c mufiuo adornaiis marmorib 9 diucrforu co loru totu icruftatu cxccdit pdfctx Diaux tcp!u.Lat:iudo.n.ipi 9 cft pcd.ccciiii. I ptc crucis/corpis vcro.cx!viii.L6gitudo toti 9 cc clcfix pcd.ccccc. Altitudo vcro.cxl. Altitudo autcmarmorcx tc*
tatis

Natcplu cathcdr3h's

ftitudinis

mcdio pofitx pcd.ccciifi.Turris vcro capana^ marmo

rca variis ftatuis cxornata pc.cclxxx.omftto pauimctu marmorcii

inccptiioVfcpulchrapulchcrrimaipfi^Tcmplicclcbcrrimi/

q oia

dcodatc fanftftas tua vultfuparcifupradiftabannca:quod pcla

DE NONNVLLIS
rum & admirabilc?opus iam ad fydcra tcndit fabricae/cui fanftiV tas tua F atium.s.R. E.Car.tit.s. Sabinae inftituit. Omitto turrim campanarum:quam tua bcatitudo ptumbcis lami
nis cxornauit
Bafilica diuae

Marix maioris a diucrfis potificib? ampliata : qua fundauit Ioanes patriti? roman 9 tpe Libcrii.PP qua poftca Sy* xtus.iii.ampliauit &' mufiuo cxornauit vt in ftationum opufculo dixiAlcxadcrvcro.vi.iaqariaaurcapofuit fupraq hoc anotua turrim bcatitudo tcftum cu trabcis Iftaurauit omitto organu pulchcrrimam capana^:quam tua bcatitudo plubca tcca &' Au* rata pilacum cruceexornauit. Ecclefia fan&i Laurcntii cxtra muros quamnupcr Rcucrcndifli mus Oliucrius carrapha.Card. NcapolitafucxornauitoVlaquca ria aurca variis picturis adoi nata rcftituit. Dc aliis ccclcfiis prici palibus $'iantiqs fatis in opufculo ftationu (\ixu EccVia.f. Crucis in hicr.innonuliis locis cu pulcherrima capclla e mufiuo a rcucrcdiflimo Bcrnardino hifpano ti.car* iftaurata cft cu imaginc pdifti viri do&iflimi ac facra^ ccrimonia^ crudiss. arix dc pptb a Syxto.iiii.fuit ab ipfis fundametis cu EccVia. f. clauftro iftaurata:qua hoc ano tua fanftitas no dcgcncras a pa* truo Syxto apliauit pulchcrrimifq$ pifturiscx' fcplehris cu nouis capcllis 6V ccemitcrio Iulio cxornauit vt dica infcri 9 dc capcllis. Ecclcfia fanftx Marice dc pacc a Syxtoiiii. fundata poftca vcro ab Oliucrio carrapha car.ncap.cxornata*
.

&

Ecclcfia.f.

Marix

in

dmcavulgoinauiculaantiquaoVdcuota/

qua nup Rcucrcdifiimus Ioancsdcmcdicisflor.primarius Dia con 9 Card. S.R.E.ciufde tit.collapfam i priftina forma rcftituit.

Dc pclariflima familia mcdicoR,: fatis in ftationib? dixi q qdem

:

in locis piis oes alias familias nfi tpis fupauit: vt opa ipfa no fo^ lum in Italiamultis in locis apparet fcd in ipfisccclcQis 6Vlocis tcrrx fanctce vifurrf in laudcm pdiftx nobilifiimx familix aufto* res multi pdariflimi diucrfa opufcula publicarut.

EcclcfiafanftxMariaedc Loretavrbis6V ecclcfia fancti Rocchi cxclcmofinis pub.fundataefunt tpc tute Sam Ecclcfia fanftx Marise de aia apud ccclcfiam pacis a natione al*

manoB; inftauratur 6V amplificatur*

Ecclcfiaindiuiduae trinitatis in collc hortuloB* arege Fracoi^ in <cpta 6V a rcucrediflimo Gulicrmomaclouicnic prefbytcro card* cpo prxnen\cxornata qui lapidcs maioris capcllx cx gallia ad

&

ECCLESIIS ET CAPELLIS

4P

v rbem propriis fumptibus tranfifc rrc iuflit. Ecclcfia far.cn' Saluatoris cum ccclcfia fanfti Ludoufd ibidcm
contiguafundata cftanatfonc Galloi^. Ecclcfia.f Barbarx ppulchra coftruftacft a natioc Anglico^r.
Ecclcfia fanfti Ioa,baptiftx rcntinis conftrufta.

cum fratci nitatc F loi cn.ab ipfis flo*

EftcV aliaccclcfiafanfti Io.bapde mifcricordia cum hofpitalcfn qua fcpeliutur corpora quipcenam capitalcm mcretur a nationc Florcntino^f fundataapud Vclabrum. montc aurco fiuc Ianiculo perpulchra a Ecclcfi'afai:ftt Pctii f undametis rcftituta a regina hifpanio^ Ecclcfia.f.Iacobi in circo fiamminco a nationc hifpano^r diuino officio folcnitcr quotidic vcncratur maxima cu rcucretia. Ecclcfia.f. Stcpbanii cebo motc&' aliaecciefia.f. Thcodolimar* ty.apud palatmmaius a Nicolao papa.v.inftauiata EccicfiaXSaluatcris dc pcdc motis 1 tras Tybcrim cu alia cccl'ia fanclt Ioaus.f.Cofmx &' Dam.cii monaftcriocV.f Stcphani Ico lumnis tipxi cfi alia cccVia ^pinqua ad radiccs Auetinf. Iulitx cu ccclcfia fanfti.Vitalis mar, Et ccclcfia ffto^' Quirici &' fanftx Sufannx Viti cV Modcfti marty. Archilci cu ccclcfia fanc*ti Stc* Et ccclefia fanftoi^ mar. Ncrei phani in Vaticano cii nonnullis capcllis qux oes collapfx a ftra damctis Syxtus.iiii.anno Iubilcircftituit* Omitto cxtra Vi bcm ccclcfiam fanfri Pancratii cum aliis multis/ qivibus addidit reliquias&indulgentias. bcclcfia fanfti duodccim Apoftolo^ cumporticu &' vcftibulo inftauratafuit a tuabcatitudinc/vt apparctin cpithaphio marmo rco cum his litcrisrfcilicct. Syxto.iiii.Pont.maxi.Iul.Car.fanftiPctri advin cu.ncpos hac bafilicam pcnc collabctcm rcftituit. Ecclcfia fancli Pctri ad vinocii habitationibus fratrii a tua beati tudinc maxima impcnfa inftaurata cft. Ecclcfiafan&iBlafiidc panctta apud Iuliani palatiumafunda^ mcntis inccpta cft a tua bcatitudincrcui quidcm gratiamconcc* dat dns pcrfinitam vidcrc. Ecclcfia fan&i Lauretii in damafo a Damafo.PP.conftruftajqua poftcacollapfamRaphacl Riarius Rcuc.Card.tit.fanftiGcor*

&

&

&

SEDENTE

gii

Ecclcliafanfto^'

afundamcntis rcftituit. Scrgii&Bacchi inftauratafuitaRcucvcndiflfe

DE NONNVLLIS
mo Gabrfclf Cardi. Agricnff. Ecclcffa fanctoiv Pctn' Marccllinf a rcucr.Philippo card.Cc*
noman.collapfa

& m pnftinam forma reftituta cft.

Ecelcfia.f.Marci ab ipfo marco.PP.fimdata pofteaaPauIo.iMn ftaurata poftrcmo vcro a rcuc.card.de Grimmanis exornata. Ecdcfia.f. Auguftmiicu habitatfonib? fratru conftructafuit an* jio Chrifti.M.cccclxxfif.a rcucrcndif. Gulfcrmo dc EftoutcuiL?

lacpo Oftfcnfi card.Rothomaccnfi&.S.R.E.Camerario* vcro di ruta rcucredffllmus Robcrtus vir doctfflim? citifdem tf.pfbytcri. cardi. Nantcn. fn priftin am forml reftituf t amplfauitqj. Sunt&alix multxccclcfixinftauratxdcquibusnc fim prohV xus mcntfoncmnofacfam. Capetla Nfcolaf.v. claliafccrctaEugcnii.iiif.quasfratcr Ioan. florord.pdf .perpulchrc dcpinxit in palatfo apfico funt a tua bea titudinc picturis cVmarmorib? ac porta pulchcrrimaexornatx. Capclla.PP.Syxti.iiii.fn palatio apoftolico perpulchra m q funt vcteris tcftameti cum pontificibus fanctis/manu pfcturx noui
Ecclcffa.f. Anaftafix dcuotiflima/qua collabetem partim

& artc mfrabilinobilium pictoj^ conccrtatiumvidclicct.Petridc

& Domfnfci & Cofmx atc Philippi flo rcn.quam tua bcatftudofcrrcfs catcnfs munfuittacfupiorempar tem tcftitudicf pukhcrrimis picturis & aura cxornauit opus pcla
caftro plcbfscv Alcxadrf

&

rum Michaclis archagcli flor. ftatuarix artfs pfctura pclarifll* mi. Omftto facrarum Locumab Innoccntfo.vfii. fimdatum am* plfatum vcro a tua bcatitudinc:in quo funt ad honorcm dcf &' or matum prxdfctx capcllc paramcnta gcmmis c\' auro cum vnioni bus coutcxta.funt vafa multa aurca argcntca cum pulcher* rfmis Candclabris dcauratfsrquxomnia tuafanctitas donauit. caliccs cV alia ornamcnta cruccs Suntibiprxtcrcarcliquix a PauloSyxto&'Innoccntfo/atq$Alcxadro Pontfficibus mfti> tuta.Omftto pluufalcm ditiflunum/quemmagmis prefbytcr Io# anncs mdfan? dono mifit Syxto pont. max.Omittorcgnii triu coronarum prcciofis margaritfs adiucrfis potificibuscxornatu. Omitto ptcrca alfud rcgnum ditiflimu id cft fnfulam pontifica* lcm cum aliis ornamcnti9/ct"indumctis pont.a tua beatftudinc. Quid- dicam dc.xii. Apoftolis argcntcis dcauratis a tua bcati* tudinc largitis. Plura^prxdictosomncs Pontificcs quas fan*

&

&

&

&

&

ftitas fupcraufr.
Iii

cccicha fancti Pctd

cft capclla

cum choro & pulcherrfmis co*

ECGLESIIS ET CAPELLIS
:

50

lumnisporphir.fpoliathermaru Domitiani qux vocaturSyxti capclla fti qua cft fcpulchrum xncum Syxti.iiii. qux omma tua fanftitasinminonbusconftitutabcncmcrcntipatruopofuit: vt dicam Epithaphiojv opufculo. alia capclla parua fcd pulchra in ccclcfia fanfti Pctriad vin Eft culacumferrcis cathcnis bcati Pctriapoftoli/qua tuabcatitudo xncis intrinfccus c\' cxtrinfcc 9 fculptis cxoraauit tabcmaculis. In ecclcfia fancio^-.xii.aplo^ cft capclla maior pulchcrrfrac dcpi fta cii tabcrnaculo marmoi co.iiii.porphircis colunis fubftetato cum alio tabcrnaculo marmorco coi poris xni &' apoftolo^r Phi# lip.cY Iacobi fimulacbris cu fcpulchro Raphacl.gcrmano/ qux oia pofuit tua bcatitudo ano falutis Chriftianx. h\, cccclxxvfi vt apcrtius dicam in Epytha. Omittomarmorcam aquilam intcr

&

antiqs ruinas rcptam/quafup porta ccclcfix.S.tua collocauit. arix dc ppl'o funt multx capellxvariis piftu In ccclcfia fanftx

marmorny cxomatx maiore vcro capella tua btitudo ftm* dauit/ac variis pi&uris cxornauitmanu Bcrnadinipcrufini in q funt fcpulchra pulchcrrima vt dica infcri? dc fcpulchris. Omitto coronationcm Virginis argcteam cu Angelis podo iib.cl.quam
ris &'

tua fanftitas diftx capcllx donauit ctt aliis muncribus. bafilica fan&i Pctriin Vatic.cft tabcrnaculu marmorcum.fitf; porphircis fufrultum columnis : h\ quo funt.xii. Apoftoli fculpti cum paflionc martyrii apoftoloj^ Pctri &' Pauli:manuMatbei pullarii flor.fculptoris prxclariss.quod quidcmopus miradum Syxtus .iiii.rcftituit aurocfc cxornauit. In Bafilica.f.M arix maioris fn capclla mafori cft pulcherrfmum

In

tabcrnacuIumarmorcummanuMiniiflor.impcnfavcroreuereu
diflimi Gulicrmt de Eftoutcuilla Camerarfo. InccclcfiafauftiLauretii in Damafocft tabernaculii^capclla
facrariss. Corporis

Xpi variis marmonbus dv pifturis/qcf opus

focietas eius

cu domina ThcrcfiaHifpana fundauit.

In ccclcfiaf. Marix fup miucruacft capella in honorcm Virgf; Marix 6? beati Thomx de aqno coftrufta ac dotata a rcucr.Oli*
ucrio carraphc.card. Ncapo.cpus Hofticn.qua Phfllipp^alteri* Philippi dc Lippis piftor cxccUetiss.Flor.mira artc dcpinxit vt opcracius Floi\in tcplo diux Ma. Noucllx dcmonftrat. alia capclla de Tornaboniis florcnti. dcpifta a Dominico Eft Girlandario florcn.vt opcra cius flor.in tcmplo trinitatis &' tix noucllx dcmonftrat,

&

Ma

DE PALATIIS PONTIFICVM
Eft ibi alia capdla Vir.dcpifra a fratrc Io.flor. Simt in Vrbc alix multx capellx omatiflimx.-vt cft in ccclcfia.s. Marix dc ara cceli cV dc pacc cv.f.pcti i montc aurco cY.f.Mar* ci cY honoriicY aliarumcclcfiarum. Dc palatits pontificum* Alatium latcrancfc a vctcribus pont.inftauratu cft/ in quo nonnulfoe antiquitatcsro.apparcnt. Palatiu apoftolicu.f.pctri in Vaticano inftauratii fuit a NicOlao.iii.VrfTno dcldc a Nico.v.cY Eugcnio. iiii. bibliotccas poftca vcro _a paulo pio.it. cY a Syxto.iiii. qui artiu t\ capclla extruxit.ac vt dica a fundamcntis lpfis totum rcftituft.
t

&

Deindcvcroabinnoccntio
ipfa cft in

cY

Alcxandro ampliatum cft.

Poftr,c

mo vcro quantu a tua bcatitudinc ampliatii cY inftauratum fit res

prsedicli pcr annos

promptu.Plus cnim tua.S.hucufqj fccit qua omncs alii ccntu nd fcccrcin quo funt portae variis mar moribus cumftatuis adornatx a tua bcatitudinc. Sunt pi aetcrca aube & Camcrae adornatae variis picturis ab cxcelletiiKpiftoi ibus cocertatib 9 hoc anno inftauratce.Prxterco facilcs afccnfus ad co

lapidc Ty moditatc cedfu palatinaru cottilc opus cx Iatcrculis burtino:vtad iummirate vfqstcftifacilc poflit cquitari.Omitto laqtiearfa pulchcrrima auro cV picturis exomata in ipfis aulis va
rfs

&

marmorib? cY porphircticis lapidibus ftratis.

Palatium.f.MariaemaiorisaNtcolao.v.inchoatu opus fumptuo fiss.cYimperfcftum quod quidcm prout crat tua bcatitudo cxor tnauit ac portis ac valuis cV fcncftris cYaliis nccclTariis rcbus niu* miuit:ccclcfiamcfc ipfam imaginc argcntca Virginis cxomauit tc* ftumqj fuper laqucaria inftaurauit. Palatium fauftoru.xii.apoftoloru a Martino quinto Colump.m. choatum quod qde poftca tua bcatitudo a fundamcntis fumptuo
fiffimo xdificio rcftituit ac ftatuis variifcp picturis cV mannoribus

cxomauit vna cu ccclcfia ibidcm

F.Sothcrinus flor.vult pcrficcrc.

inclufa

quod quidcm Rcucrc.

Palatiu.f Marci a Paulo.ii.inchoatvupoftca vcro a Laurctio Ci'

bo Car.bcncuctano cxomatu.poftrcmovcro aRcucrcdfss.Do* mi.Grimanno cu ccclcfiacxornatu cft. Palatiu.f.Sabinxin quo Honorius. iii. cY altcr.iiii. Eugcnius.ii. Potificcs habitarm&antiquumacdcuottkquod quide rcucre.
Car.montis rcgaIisinftaurauit:poftca vero a Fario Sanftor. Vi tctb.ciufdcm tit.Cardi.cu Viridario nVnonnullis locis inftaunu'

DE DOMIBVS CARDINALIVM
tum m quo loco crant xdcs fabinx ro.

51

Palatiu coferuatoru & Scnatoris Vrbis in motc Tarpeio amplia tum cft a diucrfis pontificibtts.f.a.Bonifacio.ix. Martino.v. Syx
to quarto.& Innoccntio.viii.multifqj in locis tcporc tux.S.puk chcrrimis pifturis cxornatii. In quo funt monimeta q plura Ro. S.ftatua Hcrculis xnca cum hac infcriptionc.

SyXTO.IIII.PONT.NAX.REGNANTE.AcncumHcr*
culis

fimulachrum aurcamala fccundum viucntc Tropcum

flnt*

Hcrculis Vift.fori boar.cftbfum cofcruato rcs in monumctu glorix romanx hcic locaudum curar tmt. Eft ibi caput Colloflt fi afti cum hac infcriptionc. Tcmporc innoccntii Pont.Max.viii. Caput ex colloflb Cumodi Ant.Aug. Alt.triccnum, cubitu intcr ruinas tcmpli pacis in multa frufta rcpcrto cofpiciudu confbrua* torcs Vrbis ro.hcic iuflct.Palatiu nottu iulianu cu ecclcfia.f. Bla fii dc pannctta ibidc inclufa habct turrcs loca fortiflima pro co moditatc vtilitatc pub.quod quide prxclarit opus a fundamo? tis ipfis tua fanftitas cxtruxit cum ampla rcfta via noua. Omit to aliud palatiu apud ccclcfia fanfti Pctri ad Vincula nupcr incc* ptum a tua bcatitudinc. Sunt alia multaxdificia diucrfis in lo* cisVrbisaSyxto&tuafanftitatc conftrufta/ quc advtilitatcm pub.d' ornatum vrbis pcrtinet.vt alias dco datc copiofi 9 fcriba.
ftra gcrcntis in ruinis

&

&

&

&

Dc domibus Cardmalium,
ris

Omusreuerediflimicar.f.Gcorgiicrlftatuis ac piftu* colunis mttltis marmorib? fufrttlta cu ccclciia ibi dc inclufacft pcrpulchrarquaRcue.Rap.riari? faonc* fis.SR.E.Camcrarius a fundamcntis crcxit.

&

Domtts Vrfinorumpropinquactimorologio campi Flo.quam

cximius Francifcus Vcnctus VicccanccII.rundauit/poftca vcro aRcucrcn.PctroRhcgino ficulo prxfbytcro Cardi.intus&cx* tra variis cxornata cftftatuis atcp pifturis. Domtts rcuc.FrancifciPiccolomincicar.fcncnfis non longc eft a prcdifta in qtta crant ftatux gratiarum pofitx.

Domtts caccllarix/qtia Rhodcric 9 Borgia vicccaccllari 9 rcauft

Galcott^vcroncpostux fanftitatis Vicccancell. multis in locis apliauit ac ftattttis marmorcis ac pttlchcrrimis pifturis cxornauit Pomus fanfti Laurentuinlucina apud arcfi domitiani a plurib?

DEDOMIBVS
card.apliata.f.aIo.morine^cYaPbilippo Calcdrfno rutntno pc infteriario.-poftrcmojvero aIo.bap.Cibo cY a Gcorgiovlis bonefl patria portugall. cardinalibus/cuiquidcFatius car.fanftie Sabf nx nonulla %> comoditatc addidit prout cius infignia indicant. Domus.f.marcellifuit conftrucla arcuc. Io. Vcnetocpo Pont*
card.ti.f.Angeli.

Dom^.f.Mariae in vialataa Rcucrcdiss. Gabrielc Agriefi Car; ti.f.ScrgiicYBacchi ftmdatafuit.PoftrcmovcroaReucrcn.Fa*

tio
ficiis

dc fanctoriis Viterbcnfi Card.titu.f.Sabinae fumptuofiss. x.di# ampliata caatrio cY porticu cYcapclliscY au!a pulchcrrima dcpieta.Omitto viridaria/in quibus funtvafamarmorca fculpta cu facrificiis CY raptu Sabinaru.Omitto aquap^ cofcruatione fub tcrranea/ CY cameras variis picturis CY ftatuis cxornatis vt cius infignia palmx indicat.Dom^Cardinalis Columnenfis apud cc* clcfiam.f.xii. Apoftoloru qua Io.ii.Diac.Cardi.Colum.pluribus
in locis inftaurauit.

Domus Francifci Portiino logc a predifta.quam Rcucren.Pct. Fufchcrus car.ampliauit.

Dom? rcuc.Oliucriicarrapfae in Qpirinali folatiigraria conftru

ftaeftabeodeReuc. Oliucrio card.Ncapo.cuvineacY hortulo
cY
aliis

locis multis picturis cY cpiha.exornatis cii epigra.multis.

apud equos marmoreos cuhortulo/cYpulchcrrimis habitationib^.no logc a qua cft vinca dni Vlixis dc F ano cu domo pulchcrrima/in quo loco eftbfTa fucrc multa marmora cu ftatuis c quibus vna ha bet in xdibus fuis fracta.Cupidinis vcro dormietis miro[artificio
fculpta cft in palatio matuce.

Dom? Rcuc.Io. Stcphani Fcrr. Pcdcmotani car.Bonome.

Dom? cii vinca^cY plurimis hortulis apud ecclcfiamfanctae Aga

thas

rcucFcdcrici Diac.Car.s.Scuerinirin qua funtViridaria per pulchra no longc a qua eft vincanoua rcucr.car.dc mcdicis flor 9 Anthonioni Ianuenfis epipncft.cYcard.S.R.E.tit.f.Pra xcdis apud ecclefia tituli pdifti quaquidc Reuc. Gabriel dc fano

Dom

ciufde

tituli

prxfby tcri car. ampliauit.

Dom? fanfti Anto.abb.no logc a prjedicTa quaReucren.FatPtf.

f.fabinaccollabatcreftituitcfiecclefialacr!

Andrex pcnitus

defti

ruta ac pauimetu cu tcfto rcnouauit cY alia q plura cu bofpitali/cY horrcis addidit in augmcntum CY ornatum diftx. ecclefcc

Domus rcucloannis demedicisflor.primarii

Diaconii card.cft

apud Alcxandrinas cY Ncrionianas Thcrmas no longe ab ecde*

CARDINALIVM

$2

fia fanftiEuftachii/in qua funt nonnullx portx marmorcx mix* tx:cum pulchcrrima Bibliotcca ftatuis # picturis cxornata.j Domus fanftiAuguftiniaRcucrcndiflimo Dominico Card.Fir mianotituXcrucis fuitconftrueta quampoftca Rcucrcn. Fraiw

cifcus Cufcntinus car.cxornauit.

Domus fanfti ApoUinaris xdificata

fuit a rcucrcn.

cftoutcuilla Car.Rothomaccnfi[poftcavcro ab

Gulicrmo dc Hicronimo rcucr.

cpOtfabin^' a Lconardo Agc.cardinalibus cxoniata. putcu albii/quam Vrban 9 La uanix comcs fundauitrpoftrcmo vero a Nicolao Lauanix comi> tc Cardi.dc flifco ampliata cft ac variis pifturis dccorata. 9 rcuc.Iuliani de Cxlcrinis Diaconi Card.cu fpcciofa por ta cxomata/quam IuLian 9 ciufdcm domus Diac.Car.patru 9 fun dauir/inquafuntftatuxRo.fupcr portavcro vifuntur infignia rcucra cum his carminibus litcris aurcis. Iulius auratas rcucrcntim roborcglandcs

Domus cum turri dc Flifco apud

Dom

Pollicitus

paccm iuraq^ remq;

dabit.

Domus rcuc.Io.Iacobi apud tinftam Tybcrfs. Domus Farnefia ab Alcxandro rcuc.dc Farncfto tit.fancti Eufta
chii amplificata cft atcp exomata.

Dom 9 f.Marix tras Tybcrinx:quarcuerMarc 9 Saonct.doftiss.

vir ciufdc titu.jCardi.

cum horto

&'

aliis

habitationib 9 iftaurauit.

Domus.f.Crucis apud platcamiudcorum fitc vifuntur cum mo#

nuracntis prifcornra ro. 9 rcuc.car.Sabclliro.nonlongc ab ccclcfia fanfri Nicolai in carccrc in qua funt duo fcpulchra marmorca cum ftatuis fcul* pta Hcrculis crumnx ibidcm vifuntur. Sub xdibus prxdifris cft Thcatru Marcclli dorico Ionicoc^ morc pulchcrrimc coftru ftum pi out cxiftunt vcftigia. Domus Laurcntiimanilii in platca iudcorum variis cpitbaphiis

Dom

&

(frpicluris

Ro.cxornata.

Doraus bufalorum no logc a coluna antonina.Dom 9 Hicrony* mi dc picis apud ccclcfia fancti Laurcntii in damafo nonnullis pf
fturis cxornata/atriu cui 9 lapidib 9 tyburt. &' marmorib 9 adorna tu^ft.Dom 9 dcvaUc&faxolisat<^butii&' Maphcisnoux funt

variis picturis 6Vftatuis adornatx.

Eft c\' ciom 9 cpi. N.apud turrim argcntina cumjfcala'pulchcrrima apud quam Rcuc. Iulian9 .ii.dc Ccfarinis] Diaccar.f. Angcli por

ticum pulchcrrimam cum columnaprcciofa conftruxit.

DE HOSPITALIBVS
Domus Vrftnoi^ in monte Iordano 6V aliis locis pofitx Domus Bcrnardini dc montc Falco in Aghonis platea cum pu
tco pulchcrrimo.

Domus Mcllino^ cft apud cccliam fanftx Marix dc ala. Domus Ciuiumro.dc fanfta crucc cnm pulchcrr.ftatuis.
Do.Io.dc motcmirabili epi Vafion.apud cccriamfanfti Auo-. Do.cum vinea apud porta Scpti. Auguftini de Chigis Scncfis. Domus Hadriani ab ipfo Hadriano car. fimdata.

DomusdcFinario:quam Carolus

cardi.conftruxit.

Domus dc Sotterinis a rcucrcn. Fracifco florcnti.card. vultcra*

no conftrufta.
Domuspulchcrrima
fanfri Cicmetis arcuercn.dnicocoftrufta/ in quafunt infrafcripta carmina in lapidc pario fculpta. Stet domus hxc doncc fluftus fcrmica marinos Ebibat/&totum tcftudo pcrambulctorbcm. Quam poftca.R. Frac.de Rio card.papicn.cxornauit.

Do.in platcafanfti Pctria.R.Marco Vcneto conftrufta. Sut & alix multx dom 9 in vrbc.de qbus brcuitatis caufa tacco. Nullamfadometionem dc Turribus: vnaquxq^crn domusrc*
ucrcn.cardinabum tuncs habcr.
Eft turris fubur a in

Subura:qux corrupto vocabulo appcltatur

turris fccura pro fubura.

Dc hofpitalibus. Ofpitalc fanfti Spus in faxia xdificatu fuit ab Innoce tio.iii.poftcaveroafundamctiscu ccclcfiaopc fum* ptuofoinftauratufuit a Syxto.iiii. Pont.max.in quo
Carolam rcgina Cypriam rcccpit a qua muncra mnlta

cum fanftis rcliquiis acccpit vt dixi in ftationum &' Epythaphio

rumopufculo:&'diciturinfaxiaavicofaxcnum:qui faxoncsteV ecclcfix porc Hadriani pi imi pontificis in dicto loco ob vrbis

&

dc fcnfioncm rcccpti fucrc*

Eft dVhofpitalc digniss.fanftiSaluatoris in Latcrano. Eft&hofpitale.f.SaluatoriscY Marix dc cofolationc apud capi toliu ex clcmofinis coftruftum cu hofpitalc Ianuefiuma camcra

aplfcaampliatum.Omittobofpitalc Almanor^/ Angliccriic^/cY. Gallo^/atcRHifpano^/Floretinoi-uc^ alia^nationu. Tamen pater Bcatiss.nuUucxpdiftisiucnio/vtcftillud*f.Marix uoux dc florcn. ab Eugcnio.iiii.comendatu / eccWam cui 9 cofecrauit/ in quo loco ad min? funt.ccc.infirmi/totideqj mulicres in hofpi#

&

DE BIBLIOTECIS NOVE.VRBIS.
tali

coniunfto cumomnibus mcdico^ fubucntionibus. Omitto

hofpitalc prxclarumfanftx Jviarixde mifcricordia a Pio.ifi.mas

ximc ccmcndatum. Omitto prxtcrcahofpitalcfanfti Saluatoris dc congrcgationc prcfbytcroRf/ac fanfti Ioan.bapt.de Bonifa/
cio cv alia

q uae quidcm oia funt nu.xxxviii.

Dc Bibliotccisnoux Vrbis.

N Palatioapoftoiicofnvatfcanocft

illa

pclara biblfo

tcca a Syxto.iiii.coftrufta.cu cius imaginc/ac pulchcr rimis pifturis cxornata cu his Carminibus.

Tcmpla domum cxpofitis: vicos fora mccnia pontcs Vfrgmeam triuii quod rcpararis aquam.
Prifcalicct nautis ftatuas darc

commoda portus
latcbat

Et Vatfcanum cfngcrc Syxtc iugum. Plus tamen Vrbs dcbct/namquxfquallore

Cerniturin cclcbri bibliotcca loco Sunt pifturx dofto^r cv alia carmina vt dica in opufculo Epftha Eft cS'a!iabiblictcca apudpradiftam/quxgrxca diciturabeo* dcm Syxto coftrufta cii camcracuftodu. Eft &' tcrtfa bibliotcca pulchcrrima/in qua funt codiccs aui o 6V argeto fericinifcp tcgmi nibus cxomati apdifto Syxtoc6ftrufto:in cf loco Vcrgiliiopa vidi litcris maiufculis cofcripta. Omitto ftrumeta gcomctrix 6V aftronomix 6V alia q fn liberalibus difciplinis ptfncnt auro ar* gcto pifturiscxornata.Eft ptcrcabiblfotccanouafecrcta ppul* cr r(vt ita dica)Pefilis Iuliarqua tua bcatitudo coftruxft fignif> c$ plancta^cv' cccIor/ cxornauit/additis auliscv' cameris ornatifT. atqj dcambulatoi iis auro/ 6V pifturis ac ftatuis cxoinatis no lon gc a capclla fyxtca Omitto bibliotccam fanfti Pctri adiucriis pont. coftrufta 6V a tua btitudinc exornata. In ceclia fftoi^.xif, ApoftoIoR; 6V fanftipctri ad vinc.funt bibliotecx a tua btitudf> nc coftruftx atq^ pfftims cxornatx. Pratcrca funt fn vrbe alix multxbibliotccxantiq vt apparctinccclia.f. JViarixaracceli6V mincrux &'S. Auguftfni Sabinx 6V alioR^ loco^. Eft ptcrcain

&

&

xdibus RcucrcnJo.de mcdfcisflor.prfmarfidiaco.Cardi.bfblio

tcca pulchcrrfma codiccs cui 9 magnificus Laur.patcrci? exgrx cianonullos p angclu Potitianu traflatarc acmultos Flor.tran# fcribcrc fccit:in q funt nonullx ftatux marmorcx cu Satyi o pul

chcirimo, funt ibi ptcrca opamultoR^philofophoi^6VpoetaRf/ oratoruq? Ornitto opufcula infinita diucrfo^ aufto^ in laudc prxftatifiimi Cofmi de mcdicis/qui Vcnctiis biblfotcca pulchcr*
.

DE CASTRO SANCTI ANGELI

rimam conftruxit in ccclefia fanfti Gcorgii. Vidi prjetcrca nou*
nultaopufculainlaudc Pctri&LaurctiidemcdicisqoIaGLieiv
rinus vir doftiss.mihi oftcdit.funt ptcrca opamulta fupcr Pia? toncm a Marfilio ficino ftor. Extat opa baptiftc Leonis cic al bcitis Hor.cxqfitifiimx docldnxrquilibros.x.dc architccUira co pofaitrcfs Bcrnarduscius fratcr doftiss.vir cmedauit/ ac Laurc tiomcdici(vtcrat volutas auctoris mortui) pfcntauit cum aliis opufculisrq olanoftcrRomulus arctin 9 cfftagitauit vtip^jinere tur:6V accepra copia illi^architcfturx iib. Sigifmiido viro doc.

&

C%fccrctariofancl:itatis tuae donauit.inq bibiiotcca pcomodo fuo qft^ ftudcrc pot noii obftatc pntia rcucrc.Card 4 viri docliili^
(

tni gnecaj^latinatii qj Lf ar^ &' muficce pitiflimo.Lilius cni Viceti

nus ait.Diuoqj Laurctio bafilica ornatiflima cxirnio opc/ac ma?

gno impcdio a dcuotiss.Cofmo mcdicco coftr ufta cu bibliotcca

folo xdificauit

qui&cclcbrarimonaftcriu bcati Marcicuagcliftac orXDnicia cu pulchcrrima bibliotcca latina 6c grxca atq^ hc

brca: aliudcg

apud Fcfulas canouicorumRcgu. vbibibliorccis

adcopulchcrrimis 6V Iibrofv copia rcfcrtis;vtoes fuparcnt:quas fuotcmporc habuit Italia* Dc Caftrofancti Angcli. jjAftru.f. Angcli vt fupra dixim 9 in molc Hadriana ab ||ipfo Hclio hadriano ipc.conftru&u fuit.molcfqj Ha?
irianidiccbar.poftcavcro tunis Crcfcctii. Poitrcmo

_2jatit caftru.f.angcli ,pptcr apparitione angcli tpc Grc* gorii pa.ob qua cam cft ibi capclla cii picluris miraculi dcdicata vt 1 ftationib 9 dixi.d' a Bonifacio.ix.cepta muniri.dcidc ab Alc xan.vi.poftrcmovcro a tua btitudlc multis I locis Iftaurata:! qua fortiss turrib 9 in cf loco potifi tnolc funt portic 9 cu viridario ccs ipfi tuto fe dcfcndut. Scd conqror dc fortuna btlflimc pr/ob jgfam vcrolxtor. fum nacp pfc Sanclo mfc vcroagclica nolcqj racifcoamichaclangclopatruocducat? fub tutclavcroXadcc vidux nat? fioreti. patria iuidi fortuna rnihi cruuas 6V inopia wi buftcu fci uitutc volutaria quis palictia/ ducc virtutc/fit vicxrix fortunx(vt tuxfxpc acciditfanfritatOqua dcprccor vtfcruulu Albcitmu rcfpiciat/ ac fcmpcr dcfcndat. Indicta molcvidi afflfxa indic coronationis carmina infrafcri*

&

pta

aurclii

Scrcni

Munopol.

Oraclo vocis mundimodcraris habcnas

Etmcrito in tcrris diceris cflc dcus.

DE BELVIDERE
Tc ncmo fuperat .fanfta pictatc/ fidcq;/
Rclligionc graui/moribus/atq; pi obis.

*4

Tanta tibi cft snimi probitas/quod Iulius altcr/

Intcr pontificcs

ncmo

cpcrtus adhuc.

Nullus adhucfucrat tantoiamnominc dignum Tufolus Iulii diucfccundus adcs.

Dc

Bcluidcrc.

Ntcr Palatifi apoitolicii & palatiii Innocetii.PP.vfff. in loco/q Bcluidcrc dicir .tua. S.conruxitxdificiu" g# pertuu opc fumptuofo variis Iapidib?/ & amcis/mar.* _morci rq:ltaruis cxornatii. Omittoloca pulcherrimc
dcpifta/ in qbus ciuitatcs Italix cclcbcrrimc dcpictce vifuntiuv Omitto Btcrca loca 5plifilinac\' amcna doi icomorc cofhucta cu turrib? cv balncis/cv aqductib?. Sunt ibi ncmora fcra^ & auiu cum Viridariis 8c hortulis/ qbus in locis holesfolatii caufa vaga ri/dcbaccharic^ pofiiit. Omitto loca fiiptiiofifnma thcimaR* mo rc coftructa adco q> cqftcr p latu 8i altii parictcm triplr ab vno palatio ad ahiid facilc pucnitur maxlapontificu/cardmaiiuq} co moditatc vna cii vtilitatc<S/pulcbritudic.Omitto locu g coc[z# uidcfignatii a tua btitudmc&motes ipfos adxqtos/cv valics ad
:

implctas d\' alia multa ibidcmaximis fumptib^/brcuiqs curriculo tpis c6ftrufta:q quidcoia alia vibcm dcmcftrat.Omittodcniqs
latii/cV altu pavictc rccto

tramitcdcfignatuapalatinisxdib^ad
'

moic \fq? Kadrianiciiamplificaticc LconinxcmitatisoValiaq Dc Porticibus. multa ibidc dcfignata a tua fanctitatc.
^Nvaticanocportic^.f.Pct.dupicxriparictcvni^cnauis f^\ fluftuas cti aplis c mufiuo dcpifra ab Ioclo flor.piftorc p cxccllctiss.fimul cii architccturarvt apparct in pclara 3kI turri mat morca ccclix floretiucc.Opa cui? p Itaba mul tis in locis cxtat:fuitq$ a Bndicto.xty;cnt.msxfn Aumioncm aci pingcudummarty^ hiftoiias accit? ingcti f cio/moitc itcrucnic tc opus omifit.Infcpulchromarmoicocui? funtCar, Ilic cgo fum pcr qucm piciura cxtinfta reuixit.

Vt apcrtc dicamin epitha.opufculo.

In prxdicla porticu. s. Pct. vifuntur cai mina iucifa.

Qucm liquidos pclagigradicntcm frei ncrc fiuctus.

Impcritas fidumqjrcgis trcpidumq; labsntcm Hcrigis: cclcbrcm rcddis virtutibus almum. Hoclubcas rogitantc dcus contingcrc Dortum

&

DE VIISETPLATEIS
Apud gradus marmorcos platc:e.f.pctricft porticus pulcberrima
a Pio.if .fundata. vulgo Beucdictio pontificis dicitur: poftca vc* roabAlexan.poftrcmoautcmatua Bcatitudinc ampliata: opus

quideneccflarium oportctcnim ccptti principiucum platex lati tudinc adimplcre quod quidcm effct opus praeclarum. Eft porticus clauftralis palatina a Syxto fundata. Eft porticus.s.xfi.apoftolorum a tua Beati.fundata. Eft porticus fancti pctri ad vincula a tua.S.c6ftrufta/ in qua dcpi
ftafucre carminainfrafcripta.litcris aurcis

apnd inflgnia

rucrca.

Aftrapalatinisquxtangitabsedibushofpcs. Hac primum nata cft Iulia qucrcus humo.

Sunt in Vrbc &' alia* porticus

diucriis 111 locis conftruc.

Dcviis&platcis.
jlapontificum notiflima/ pcr

quam pont.ad I atcran. inccdit a Syxto.iiii.amp!iata/dcidc ab iimocctio. viii. PoftremoatuaBcatitudincmultis in locis ampliata.
Via iulia noua a pontc Iulio ad Syxti vfc# ponte qua
tua Bcati.incohauit ad vtilitatcm totius vi bis.

j
!

Via Alcxandrina m ciuitate Lconina ab Alcxan.vi.inchoata tux vcro beatitudinis temporc pcrfcftc cum alia via propinqua non longe aportaviridaria/quamtuaSanftitas hocanno ordinauit. Apud pontcm.f. Angcli eft via Syxtina cum his carminibus in Ia
pidc marraorco incids*

SyXTI.iiii.Pont.Max.Iuflu.

PIIS AC OPT. Qiiambcnc Xyftinahaec quae proptcr fluminis vndas Aftoris mcriiit nomcn habcrc fui.
Haec
arix q uo tcmpla dcdit via tramitc rcfto Fccit vt a pctri fcdibus citct itcr

Xyfte tuum munusiamnuncXyftinavocati.

Roma potcsrminus cft condcrc quam colcrc.

Syxto inftaurata 6V a tua Bcati,ampliata. Vfaiudcorum cii aliis duobus propinquis a tua.S.amplia Via.f.Lucfce in pdticis obfcuris cum alia ibidcm propinqua hoc anno amplfata fuit a tuabcatitudinc. Omitto vias multas in capo Martio & apud ecclcflam apoftolo*
Via.f.Gclii a

rum &

arix fuper mincrua atcfl NicolaijoV tranftybcrinx regio nis quas qde fanftitas tua dilatauit ac latcritio opcrc ftrauit.

Scdmirorcutui pdcceflbrcsbcatiflime patcr tninimc aliquid $

M
DE SEPVLCHRIS

MEMORANDIS
&

55

vfaru aufi fucrint proftc * comoditatc viatoru ac ctia curialiii nerc vcl ampliarc Bonum cflctrvt tua.S.cum tot6V tanta invrbc fcccrit 111 itincrc ab vrbc ad Bacchanum vfc$ pro vtiiitatc couuu nivtpcrpctua fittux fanftitatis mcmoria itcr fit tutu proftrata Pio 6V via ncmorc in partc dclcto curarc.Platca.fPctri a fyxto tua bcatitudincampliatacft cum platca fan&f Cclfi cV Marix Ro tundce 6Vfudcorum 6V Agonfs. Platca.f.Euftachif <$' roartii cam* pi 6V pifcinx 6V Laurcntiiin damafo atq$ Marcclli S'S*xii. apofto* loru 6V plurib 9 potificib? inftitutx ac tpc tuac. S.latcribus ftratae fucrc editis Cloacis. in platca iudcoru vidi lapidemannorcucu

&

his

litcris fculptis.

IVLII.II.Pont.Opt.Max.

AVSPICIIS.
Iacobus Albcrtinus 6V Hfcionym?picus Acdilcs. Anguftia viir ad forum iud.ofrcnfi coaclis regrcdi domib, ampliand. cocraucr. idcmcg probaucrunt anno Cbrifti.M.cccccvfif. Omitto platcas tranftybcrinas 6V aliorum locorum Vrbfs/ quas

omncs tua.S.cxornauit amplificauitc^.

Dc fcpulchris mcmorandis.

M Bafilica latcrancfieft fcpulchru xncu variis marmo

ribus
a

cxomatu Martini.P.v.Columpncfisnon longc quo cft lapis marmorc? cuinfcriptioc.R. Albcrti dc

P&jyi^Sjalbcrtis flor.Car.titu.facTx Crucis.ano xpi* Mcccclv. alio fcpulchro porphircticomiroartificiofculptu. In ecclefia bcati pcrri in Vaticano i mcdio capcllx fyxii cft perpulchru xncu

cu

fcpulchruvariisftatuis cxornaturquod qdetuabcatitudopatruo

fyxto

cft aliud

fummo pot.B.M Pos an.xpi. ccccxciii. N6 logc a quo xncum fcpulchm quod quide Laur.Cibo Car.pofuit pa
.
.

truoinnocetio.PP.viii.B.M.OmittoicpulchraduoPii.ii.oV.iii.

lencn.marmorea manuflor.ftatmVcV pifturis cxomata.

zrix maioris cft fcpulchru io. Patthii Fudar. In ccclcfia Diux ccclcfixin Iabro porphirctico cu aliis fcpulchris mcmorandis. ariae dc populo funt multa fcpulchra Cardinaliu In ccclcfia.s
.

vatiis pifturis

& ftatuis cxornata.

pulchcrri-*

Inmaiorivcro capcllafuntduofcpulchra marmorca

ma q tuafanclftas Afcanio marfce

finiftr^ tnaioris

Vicccaccllario/6V

Hieronymo

faoncnfi Catd.bcn. Mcr.Pos.manu Andrcx fanfuiniflor.cxcel. ftatuarif.Inccclcfia.f.MarixNoux eft fcpulchru tnarmorctiad

capellx vnionib? cxornatujin quo rcquicfcit cor

DE VALVIS ET COLVMNIS AENEIS

pus Rcucre.ac.fapicntiss. Alcmanni dcadmirariisjflorctini card
titu,s.Eui'cbiuOniittofcpulchracccleiiaru
cceli 6t
:

multamvt

cft in ara

fancte JVl arfx fuper mincruam 6> Augufiini cV.f.Pauli 6V Agnctis vir.cxtra Vrbe/Tame bcatiflimc patcr ciuitatc flor.vi

c\i

fcpulcbramulta cenca/cVmarmorca miro artificio fculpta:dc q bus mcntione faciam vt fan&itati tux aliquatulum dcleftationis dcmuv t cfl in ccclcfia diui Laurcntii fcpwkhrn m angr ifici cofmx dc medicis marmoribus c\' iapidib 9 porphircticis cxoniatii curri xnciscraticulisdhacinfcriptioc.fDECRETO Publicopatcr patrfe.No loge a quo cit aliud praclanflitnu fcpulchru ?encum variismarmoiib 9 porphircticis cxcmatii quod qdeLaiir.cV Iul. / dc mcdicis pofucrut patri patruocp.Omitto aha fepulchra mcdi/ ccaibidc pofita variis marmcrib 9 cVpifturis cxomata. Inccclcfia.fJo.bap.cftfrpulchru cencu Io.coffix qnonda. PP. variis picturis <5'inarmorib 9 cxornatu.In ccclcfiafanclx Crucis funt multa fepulchra marmorcavt dica iii cpufculo cpitha. Omit to fepulchra Abbatic 6V. f.Marix ncuellce cl' Trinitatis cu lapicii*

bus marmorib 9 ac porphircticisvariifcnpfcruns cxcmata.Omit

toprxtcrcancnurafcpulchraclapidcinclicc coftruftavulgopc ragoncmaxic cxiftimatioiscV ptctii aurocxornata.In ccclcfiafan ariae dc Carmino c fepulcbru marmorcu ftstuis tx\ picluris fte cxomatu quod qde Rcuc.Franc.Car. Vulterr.cVmsgnific^Pct dc Sothcrinis ci 9 fratcr prim 9 & ppctu 9 dux cVC6falonari 9 .S.P d_F .Viri doftiss.atcB ditiss.Thomx cqtideauratopfi.BM .po fucrut.Omitto fcpulchrucxccil.maxiccxiftimatiois ad honorcm

fanfti lo.gualbcrtiin ccclcfiaindiuidujeTrinitatis

coftruftum.

Omitto fepulchra multa cxtravrbe vteft m ccclcfia.f.Miniaris fc

pulchru marmorcii Rcuc*Iaco.car.ti.f Euftachiivt dica i cpitha*
Eft 6V aliud fcpulchru marmorib 9 c\' pcrphircticis lapidib 9 exoma tui ccckfia motis Oliuctia Gulicrmodc capponib 9 fior.epo cor ton.cum capclia 6V aliis xdificiis conftruftum.

Dc valuis 8t columnis cencis.

quas
Gcor.lib.incmora r * "Fulgetcs xvc columnas fub Aug.principc.
JjSSoflBV>J

_ i tcrtio

Erant6V alice cohimux multae in Vi bc. In baptiftcrio &' fanfta fanftorn funt ports icncjevt fa ftationib?

DE OFFICINACVDEN.PECV.
&

i6

dixi.Omitto portas xrcas.f. Adriani &' JVIai ix R.orundx c\' Ora* toiii.f.Pctri I Vaticano alioR^ locorii vt i capclla.f. Pcti i ad vin cula cu infcripticc Syxti 6V Iulii.In bafilica.f. Pe tri cft pclara por ta xnca. qua Eugcni 9 .iiii.fabricarc fccit a prxclariss. Anto. fior. crario fculptorc. Tii patcr bcatiss.portx baptiftcrii diui Io.bap.i ciuitatc flor. pofirx multu a pcliciis difrcruntin qb 9 inenarrabili fculptixris opcrc noui ac vctcrfs tcftameiihyftorix apparetrvtra niq5 fculptor fuit Lau. cinon 9 ftor.ftatuaric qde mirabilis artifcx quod opus no minorc tamefpacio qua quinquaginta annorii te porc abfoluit.Omitto portas xncas cii duob 9 fuggcftis aliis rc bus in ccclcfia diui Laurctii manu Donatiftorc. q 6V xncu fcpui* cbni Io.pp.in bapt.fabricauit. In Catbcdrah cft porta xnca ma* nu lucx dcRubca fculptoris pdariflimi.Omitto ftatuas plchcrrf mas pub.in locis pofitasrvtapparctincathedrali&turri Campa

&

narii &'palatio priorulibcrtatis 6V.f.

Michac.& ixdib 9 mcdiccis

/

ac patianis abipfis fior.fabrcfacix.

Dc ofticina cudcndx pccunix.

Onlogcab
nix.

ccclcfia.f.Celfituafanciitasofticina

pccu

cuctcdx coftruxit:! quo loco

Auru 6V argctu dcar

gctatucj?

argeti

Acs fiorctincru morc pduccrc facit.Fiut cm numi Iiilii appcllaticii apoftoloniac Rucrcx
tcrris ccclc

famiiix infignib 9 cuduturcpmcdiiiuliiac diucrfarfipccuniarum

gcncra lmprirniif/qux nuq huiufmodi Ronix ncc in

fixvifa

fuiAOmitto aurcos numos variis caract-crib 9 iprcflbs cii xucis trictib 9 dcargctatisfq oia ad Vrbcipfam fiorctini tranftulc rutmutatis iniignib 9 .Aurc 9 num 9 ftoretix cxtefus fuit anno xp i
IVl ccccxxiiii.quia lucri

gratia/qda alix ciuitatcs

illti

cxtcdetcs f 1

gurabatin quib 9 mimis ab vno latcrc Chi ift 9 cu Io. Bapt.bapti zan.ab a!io vcro liliuilxneis vcro dcargetatis Ioa.Bap.fol 9 ab
altcraptc liliu pdiciii.Omitto alias ofticinas 6Vpoticas multas dt ucrfariircriiatua Bca.coftrucias advtilitatccVornatum vrbis. Dc fontibus 6V pontibus. Vrbc plurcs funt potcs vt fu pra cnarraui intcr pon tc Syxti Aclii Haciriani crat pos tnuphalis/ quc nunc tua bcatitudo vult iftaurarc 6Via Iuli 9 pos applb Ro. appcllar" fundamcta cui 9 cxtat diruta no logc ab ccclc

i'a

fanciiSpiritus.de

aliis

pontibus nulia faciomcntioncm quis a

tua bcatitudinc multis in locis inftaurati fint. P6s fci Bartho.aBfidifto iftauratovt apparct i lapidc marmorco*

DECLOACIS
BENEDICTVS Almx vrbis fummus
pontcmfcrcdirutu. Pons.
f.

Senator rcftaurauit huc

martino.v.coluncnfiin// ftauratus.In platca diui Petriin Vat.cft fons variis marmoribus ab Innocetio &' Alcx* a tua Bc ati. inft aurat?. Eft fons in lo co/qui Bcluiderc diciturcu putco&aq duftibus fubtcirancis miro artificio coftruftus milliario.ii.adVrbcmpduftisatua.S. Eft #fonsaq Virginisin triuioEontcincapo marrioa Nico* lao. v.6V Syxto.iiii.rcftitut 9 :in cf loco.D.Bartholomc? dc doxis aduocat 9 cofiftorialis ppulchras xdcs fundauitcu Vir!dario/& fontc marmoribus cxomato/ vbi difta fapicntu fculpta funt : in paitc vcro anteriori xdium lcgitur infcriptioncmcu his litcris. Aqua ad.viii.abvrbe lapidcm via pncftina col

Marix a

&

&

VIRGINFM
ftibus rcftituit.

lcctam.M.I.F.C.^ctio.Sp.LucrctioCoss.adduxit.Prxdictam

aqua hoc annono

finc

maxio difpcdiotua.S.inftauratis aqdu*

Eft dc fons marmorcus apud cccViam. f. Marice traftyberinx/quc Lupcs Car.fundauit/vt carmina fculptadcno tant/c^cu dcficcat 9 fucrit Reucrcn.Marcus Vjgcrius Sacncfis vir doctiss.ciufdcmtitu.Car.in priftinamformamrcftituit. Sunt 6V alii fontcs in Vrbe in campo Martio diucrfis in locis v

domoIoan.piccininicx'invincaciufdem. Dc Cloacis &' purgationc Anienis. I locis Vrbis funt Qoacx a diucrfis potificibus Vltis coftruftx: vt coi^ infignia dcmoftrant: nouiflimc vc* ro plurib? in locis nonullas inftaurauit acnouas con* ftruxit tuabtitudo.Qux qdcm alucuTybcrisfr Anic aicmipfum purgarc fecit/ vt nauigabilisficret.Opus qdem pclaj^ vtilc vrbiRo.Tyburtinxq$ ciuitati:qux qdcm oia miro artifi cio &' igcnio a tua fctltatc admueta funt/vt naucs ipfc facillime in Ty t crim ipm pducatur onuftc/maxia comoditatc fimulcu vtili tatc toti 9 vrbis.Dc Tybi ide fiumincrcgalinullafaciomctioncm qui fxpc vrbe ipfam inundauit:vt fuit tpc Alcx. vt apparet iu la* pidibus marmoreis apud ecclcflam mincrux 8i Marix trafpotiV r>x &' fanfti Euftachii:in radicib? Apenini oritur ab alia vcro p*
eft in

&

diftimotis partc nafcitur Arnus fluuius Rcgalis. Dc xdificiis a Iulio fccudo diucrfis in locis coftruftis. vrbc ipfa magnu &' admirabile opus bafilicc.f. Pc* triin Vat.Saftitas tua Iccpit anoxpi.Mdvii.dic.xv. pnl.iu fundametis cui?tua btitudo primu la* mefis pidem marmorcum cu aurcis numis folenitcr pofuit [

DEAEDIF ICIISAIVLIOJL 57 manu ppria prcfcntibus.xxxv. Cardinahbus & tota curia & po. Ro.cii hymnis & caticis poft miflam dc Spu fanfto a c.Fracifco
1

fothcrinoflor.card.Vultcranoibidefolenipopacclcbrata/iquo lapidc crat incifx infrafcriptx If x a Dnico antonio dc chiaidlis,

IVLIVS.II.PONT.MAX.AEDEM DIVO
.

Pctrodica*

tamvctuftarc collabctcm in digniorcmampliorec^formavtcrt? gat f undameta iecit anno Chnlti.M D. VI I. Omitto ccrimonias multas quas codcm dicibidcm ffcrividi a PontificcoV Caidina.d' Prxlatis. Quid dica dc cccVia.s.Marix dc pplb fftc^.xii. Aplb^^.s. Petriad vinc.^.s.Blafii^.s.Agnctis cxtra Vrbcm ac.s.Mariae dccripta fcrrata:qs collabetcs.S.tua rcftituitcuxdibus fratru,

&

Omitto palatiu.s. Pcti i tot in locis inftauratu 6i gimnafium pu* blicu apudcccliam.s.Iacobi apoftoli ac palatiunouum Iulianii 6V aliud palatium.s. Pctri ad vincula hoc anno inceptum. Qjiid ptcrca dica dc fumptuofo Palatio.s.xii.aplbRf cu Virida
riopulchcrrimo/qcr'

qdcmopus

rcuerc.Fracifcusfothcrin^fto.

vultpficcrcoViam iccpit^Omitto pcla^opus drmqductib 9 in loco q bcluidcrc dicif / ac multa alia xdificia cxtra vrbem coftru fta/vtapparctlciuitatib^Hoftix Tyberinxac Portuen.&ciur* Viterb.# alia^ ciuitatum ecclix in qbus palatia tatis Vctcris Pontificu.S.tua coftruxit.Omitto arccm ipfam Surriana alio

&

&

rum locorum xdificia.

Quid dicamde

ccclcfia fanvte

Marix dc Lorcra

fnftaurata?

Omitto palatium magnum in ciuitatc propria Sao.conftruc,

Quid dica dc avcc incxpugnabih' Bononiefis ciuitatis a tua bea titudinc ftmdata?Omittopalatiucpalcfancti PctricoftructuoV palatiu pontificis inftauratu cu capclla potificis a tua fanftitatc.
Omittoftatua xncamcubito^.xx.quaBon.popuIus tuxfanctJ

manu Mich. archagcli ftor. Qjrict plura^in gallia vfm xdificiapluribus in locis conftruxit fanftitas tuavt apparct in Auinioncnficiuitatc quotidicc^nouasincipit falricas. Bcatifumc pont.Iuli.gfas agam^drio Dconfo/q fccit viftoria #dedit potcftatc humfibus: dcpofuitqjfupbos ac potetcs dc fcdc ciuitatu ecclcnx alio^ principum tpctux fanciitatis/quxcjdemnunq tpc alio^ PontificucapacccVtraV
tati pofuit

NETOS

&

VE

qiullrtate/quanucviuut/extitcrc:inquibustcpIaadhonorcdd palatia ad vtilitatcm Pontificu &' omamctum ciuitatis xdifi*

&

canci a forc in ipus viutationibus a tua bcaticrcditur,

DE LAVDIBYS CIVITATVM
Dc laudibas ciuitatum FlorcntiaecY SaonenfiV E ipfa Italia bcatiffimc patcr nullam facio mcntioncm
cm Pli.Hcec cft illa Italia diis facra : q L. Acmilio P.CStatilio Rcgulo cofulibus nuriato gallico tumul
ait
.

tu fola finc cxtcrnis vllis auxiliis atcft etiafine rrafpadi nis:cquitti oftoglta mill.armauit:6V q fequutur.Eft em Italia $>&

uincia
clefta
:

Europx tx oium totius orbis ccleberrima numinc diuino q vtorbcmipm clariorcm faccrct: fparfa cogregauitim?

pcria /in qua cft jethruria cuius caput cft Florentix pulchra/ de qua: vt in prohcmio dixi nonnulla fcribam. Floretia initiu babuiflcvidcf antcdni nfilefuxpiaductuman nis oftogltatrib? Romano^Golouia.zacchatfascrnLili 9 Vice

tinus I lib.de fitu orbis dicit. Florctia vrbs Iclita 61' nobiliflfima to tius rethrurfe niic primaria/ q antc xpi aductu nonageftmo an* no a Syllanis militib ? c6dita fuit:hacvrbcm olum Italix pulchcr rima Amus rcgalis ffuui^placidus lterftuit vndis/q atriisoV porf bus riobiliflimis teplifqs dco dicatis/ac magnificis ciuiu cedibus dccoraf /canfTotilu gotho^ Rcx p fraude ccpit ac diruit:quam Poftca Carolus magn? Ipator cu cx vrbc Roma tpcLconis Igal lia redirct mcenib? ac portis inftaut ata maiorcm ambitii circude ditacnobilcsfloretinos p vicina oppidadifrufosinvrbe ipfam reduxit cum fcfulanis caq$ digniss.priuilegiis donata libcra cflb voluit lcgcfc$ acmagiftrat? c6ccffit:in q multi Potifices pf bea tifRmcConciliuc%Synodufcccrc/vtfuit tpc Fclicis.PP.ii.ano xpi, M.LV. poftca vcro apafcalc.tf.cclcbratafuitSynodus an* no xpi.M.cv.in q fucrut. cccxl.epi cogrcgati.fucrut ptcrca mul tipotificcs q flor.habitatiit:vt fuit tpc Martinf.v.Colunefis rd. Eugcnit Vcncti.PP. iiii.q p bicnniu ftoretix cu Cardinalibus
q graeci fpusfanftf/idc qcf Ro.tcnct ccclc coj^ Ipatore piite dc .pccflionc 9 fia cofcnfcrtit maximaqs cathcdrale eccliamxui tcftudo I tcrris

& & tota curia comorat? cft/cv cociliu ibide cclebrauit/in

fingulariis Philippi bruncllcfcbiflo.architcftocuratcnullis fub.

ano xpi M.ccccxxxvf.dic vcro.xxv.Martfi atqj plcnaria indulgctia con ceflit:in cj bafilica iacct coip 9 Stcphani.pp.ix. q obiit floretuean no diif.M.lvii. Ciuf tas p difta obfcfla fuit ab Hcrico Ipc.ano xfi M.lxxx.tn in potificis ptcs pfcucrauit. Herictts floretinos itcru obfidct Vrbani.ii.tpc qa potificfs ptcs fcqbatttr Dc laudib^/oV
.

ftetaculis abfolttta pdicl: 9 Potifcx foleni popa dcdicauit

pttlchcrrimis teplfs cVfuptuoflss. xdificiis pdiftx ciuitaris.Alias

dco datc u6nullafeiibahabct emecclias grocbiaics

nucro.xIiiii'.

FLORENTIE ET SAONENSIS
coputatis.xii\prforiisc qbusncnu!laecol!cgiat:e. Hatct ptcrca Ccnobia viroiv : ac mulicrum fanftimonialiii.lxxvi Hofpitalia.

xxxviii.Fratcrnitatcspucrcrv.ix.
Capcllis/c\' Oratoriis

Vhoj^ vcrofmc

niicro atfqj

mVtis.Omitto ptcrca ccclias multas cS' pa latia ifmita apud ipa mcenia Ciuitatis vndfq; cofli vcta. Qux cp dcm xdificia alia vrbc dcmcftrat.Niic vcro dc nonullisviris cx* ccllcn pdiftx ciuitatis mcntionc facia. Dc viris fanctifT. babuit scnobiucpm ac ciue flor.q fcpi? i Ambrofiana:nuc#o.s.Laur. ccclia difta miflam cu bto Ambr.cc!cbrauit/ac vt altcr Mai tin? viucs trcs mortuosfior.fufcitauit. Quid dicadc aliis cpis.s.An drca&PodioatcpAntonio/pmcrita quo^ Deusoftedit figna muttai ppfctfEugcniu & Crcfcctiu cofcfibres cmitto/q crebris miraculis ccrufcant.Qufd dica dc Io.gualbcrAbb. q prim^or^
.

di. Vallis vmbrofe iftituit:bt acbiu cui? dcmccs fugat/ ac lunati cos c\' ab imudis fpiritib 9 oppflbs p ipofitionc ipfi? bracbii libc^ ratfOmitto 6tcrcamuttos viros.fft6s ord.mino^ cYpdicatoj^/ Scruorucg cv.sBndiclic\' Auguftfni.Dc monialib^cYfanctiss Viduis/ac nobilib?matronis ncfim ^pttxiorfincimpona.noiacf* rum fcrfpta fut i ccelis ac vcncratur i tcrris. De viris cxcclletib? in thcologia cV pbia Autoniu habuit c\' Honofriu archicpos flo* Robcrtii dc bardis &' Marfiliuficinu/q nou? Plato a Politiano/ cY Ladino appcllat? c.Habuit ptcrea Lconardu brunu hiftoricu cY.L.datu Aloyfiu marfilii Barth.lapacinu.Pallaftro2fu7& An* gcluaciaolum.vtric0cm auraticqtcscu Donato ciufdcfanulfae philofophi cclcberrimi crat. In furc vcro ciuili Accurfiti cu Fraci fco filio Dinu mufccllanu Laurctiu dc Rodulfis Io.andrca flor. natioe/Bomvcroadoptioc. Inpocffa vcro Datcm Aldigheriu cY Io boccaciu &' Fracifcupctrarcha/quis nonuUi Arctinuve/? lint. Fracifcu barbarinu omitto/d' claudianu(tcftc zachariavicc tino)modcrnos vcro babuit Aloyfiu pulciii &' Naldu naldi/a cf nonulla dc coponcdis carminib 5) didici:primitiafq$ fructuu cide pntaui/cY alia carmia ad Nicolau haldclla Cortonefcm codffcipu fapictu fnia^.Cmitto Dfii> lu mifi vt dfca i opufculo potificu cum floc.c\'a!iosmultos. InoratoriavcroBaptifta lconc dcal*

&

bcrtis

Poggiu bladolinu cYLapu Ifis graecis &' latinis cruditiss Guidone dc caualcatib 9 Gabric.ladinti.Nicolau dc falutatis in cplis/cY Nicolau dc nicolis Omitto modcrnos.s. Chtiftophoj^ h^ndinu & Matthcu palmcriii/cV abos rinucinos ac bcniucnfos^ # Lippos viros deftiss,fcipfumMarccUum/cY aliosmultos,
/

ii

DE LAVDIBVS CIVITATVM
tn
Georactria Paulugcomctra/&, pctrummariaz/ Omfttofatfu dcVbcrrts/dcquoio.Anni?aitFati 9 dc Vbcrtisflo. optim 9/at* <$ cruditiss.Cofmographus/q in fuagcographia antiqtatcm Vi
tcrbe cxploratiss.habes.ait.n.triD 9 nominib 9 difta Thufca

Vciu

zam/c%Viterbu/dcquaciuitatcbcariflrimcpater nonulla fcripfi in opufculo dc fignificationc &'cxpofitioncarboris palmx dcdi cato.D.Dnico francitci Vitcrb.Sccrctario.R.Cardi.fanftx Sabi nae.CLIxcmitas Viterb.habuit habctqpviros multos exccllen. Card.ct cpos.Omitto ipfum Egydiu Gencrale ord.f.Auguftini; viru doftiss.& predicatore cxccIleii.Scribit pterca prxdiftus An ni 9.Fati 9 fiore.hyftoric 9 fimul pclar 9 Cofmograph^illuftrior Blodo fuit:vt q igenio Thufco cxccllucrit/c^cxplorata loca me* lius/cVccrtius tenuetit.In Aftronomia Bonaclu/fcdcxulapatria Forliuienfcm appeltari voluit.Omitto Laurctiu Corniu.In Mc* dicinz vcro phificos multos habuit cxccllcn.vt fuit Din 9 dc Gar bo altcr Din 9 dc gualdo/# Thadc^/Turfianufqj cius auditor. OmittoThoraa/NicolauFalcutiu/cVianottu manct. quos qdc cxcelletiflimos viros viucre dicomacu virtutcipfa/ #gloria dic vltfma claufcrut. In artc vcro militari multi fucrc pcritirnmi apud diucrfos impatorcs ac rcges duccs/ vtdns Philipp 9 icolarius

&

&

&

cqucsflor.apudSigifmuduimp.honore<S' auftoritatc prim 9 ha

bebaf/hic copiarii Dux faft 9.xx.ampli 9 pliis variis tpib 9 Sarma* tas Thurcos in xpianosjinruetcs fupauit ano xpi.M.ccccxvi. In cxpeditioc vcro turco^ Bonaguifi 9 dc bonaguifiis cui 9 flor. pfeeliis getis Italoru cu multis flor.viris cxpcrris in artc militari piim 9 fuitin obfidionc magnx Damiatx ciuitatis/qui cu fuisvr be ipfam prim 9 introiuf t ac infignia Chriftianorum lupra mcenia crcxit.QuiddicadcIoane Strotio capitanco Marchionis man? tux/q gloriofus ad portas v(v]5 ciuitatis mcdiolabis cucla vafta* uitfQuid ptcrca dc pctro Caroli ftrotio ac pctro dc Caponibusf Oraitto Io.dc mcdicis/& alios multos/qui vt vcriantiq. Roma. multis diucrfis pliis hoftcs fupcrarut: vtftriciacg infignia cum fpoliis inimicoru ad pf iam triuphatcs rcdicriit.In rcgimincvcro #c6filiohabuitifinitos: vt fuit.D. Ntcolaus acciol 9 virftrcnu* ac doftiss.in reb 9gcrcdis fapictiss.q in regno Neapoli.nolc ioan nxRcginxgubcrnator cxtititan.D.M.ccclxvi.Moriturc^ Nc apo.anno xtatis fux.lvi.quo mortuo nonulli tumult 9 in ipforc gno orii i ccpcrunt.Omitto ptcrea multos viros cx familia medi> cca/ftrotia/bardea/atcj albizca. Qjud dica dc viris cxcellctib 9 in

&

&

FLORENTIE ET SAONENSIS
.

y>

pictura vt fuit Ioe1 9 ac Thomas mafaci 9 .Stcphan 9fymfa.Thadc 9 ghadd 9 Philipp 9 carmcllita. Io.ord.pdi.Andrcas oV paul 9 occl*
lfus.d' pifccli 9 .Omitto

modcrnos.f.Lconardu vinciii. Dnicura

i

Giladariu a quo nonulla a tcnciis annis didici. AIcx. botticcllu. Philippu bradolinii 6V Laurcntiii crcdiu. In fculptu a vcro Do natu 6V dcfidcriil/ac Luca dc Rubcarq tcrrcas ftatuas cuviro mix tas:vtoptim 9 inucntorprim 9 fuit.Lauretiu dc Qonis. Andrca
Varrocchiurct' Antoniu rofTcllu.Philippu Bnu6V Mtniu.Omft* Matthcu pullar.cx' Michacll.archagclii q 6V pictu to Antoniii ra cxcclletiss.Omitto ptcrca Andrca fanfuinu 6V Antoniii dc po tc Scuio. Omitto imprcflbrcs cVminiatorcsoVfcriptorcs infini*

&

tos 6V monfalcs ipfasrquce quide diucifa volumma potificibus ac rcgib 9 fcripfcrc ac pifturis 6V auro cxornartit.in architcftura vc*

ro habuit pr*dict.a ciuitas Philippu bruncllcfcu. Bernardii roO fum.Fracifcucicca.Lauretiudcmedicis q oVmufica&oratoria p clarus fuit cii artc militarirab oibufcp appcllabar atnator oiumvir tutu 6V patcr virorii cxcclletiss.tpc cui 9 feliciflimo crat oia paca* ta ad quc rcgcs no folu 6V principcs Chriftiani aratorcs 6V munc ramittcbat.fcdmagn 9 turc 9 acipfcBabilonix faladin 9 oiatorcs

&muncra balfamicv auri (cricinafcp vcftcs cY aialia in his partib 9 nunq vifa cu tetoriis carbafinis 6V fcriccis variis colori'b 9 6V anro
cxomati bis ad Lauretiu pdictu mifcriltrqux oia propriis oculis flor.profpcxi.Quid plura.Pontifcx fummc cxlu cV tcrra.viii.dic antc obitii ci 9 .pdigia 6V figna dcdcrc/ vt'oib 9 fioretinis notu cft* Quomortuorftati vnfucrfus Orbis ad bclla fc coucrtit. Italiaqj
potes occafioncs vndicft ac prcedatiocs multas fcnfit:fuofc prin cipcs cii rcgib 9 pdidit: q oia pri 9 cofilio magni viri in pacc coftV ftcbatrrcdcam 9 ad architc&ura in q fuit pcrit 9 6V Bart.gargiolus 6V Anto.abo architccti Alcx.vi.Omitto iulianii gallcfcm 6V alios multos.imufica vcro habuit F racifcu csccu.q mufica 6V aftrono* mia 116 folii pcritus fuitfcd 6V poefia. Na a Vcnctorii Ducc viro doctiss.coronatusrdcidc vcrovtpocta arcgc Cyprio laurcatus fuit. Omitto Antonui 6V F racifcii 6V altcru Antoniii a quo non* nulla didici( vt i muficx opufculo fcripfi)Omitto ptcrca Mfcha archagclu 6V vxore ac ipfas moniales pcritiflimas.Scd dolcdti cft flediic^ opa.n.mVtoF^ cxccUctiss.flor.cflc abfcoditainuidix ca ac ml'ta i bibliotccis potificis 6V mcdiccisvidi q no funt ipfla. Quid dica dc mcrcatura vt fuit Cofmas mcdices/6V alii inumcrabilcs VI li ditifliratfOmitto bartho.mclchionc apud fidcliflimu rcgc por

DE LAVDIBVS CIVITATVM
fc

tugal.q nonullas naucs nro tpc proprffs fumptfb 9 cu rcgfa clafr cotra pfidos ifidcles parauit.Omitto agriculturce peritiss.infi

nitos.Qufd ptcrca dica dc lanificiis

dv fericinis lintcaminib 9 artc frigiacVauroatqj argcto circutcxtis vnls;o brocchati cVricclw pkif8i aliis cuiufcuc gcneris cxcrcitiisrNo viri tm laudadi fcd mulicrcs ipfx laudandx funtrq Roma vf<# vcncrc/vt monafteria nonulla rcformarcnt/nouifllmc vcro iuffu tuce. S.monialcs vcnc riit ad monaftcriu.f. Silueftri.Multas calamitatcs/ac bclla ciuilia diucrfis tpib^ fimul cii pcftc ppcfla cft florcritia. Na Itigubris/cV mifcrada peflis pcnc p orbe vnfucrmm triii annorum fpatio v

&

brittanos dcfcuiit/cV ano xpi.M .ccc.xl.ampli 9 fcxaginta hoium millia Floretiae itra Vrbc afTumpfit:cV p agru cuncta penc dcfcrta rcliqt:q ciuitas pri 9 anno dni.M .clxxvi.duob 9 iccdiis magna ex

ptc cocrcmata fuit.Omitto diflcnfiocs cY ciuilia bclta pccunfa i cmptione ciuftatis Lucanx.Quid dicam de bclliscotiV/ nuis cu potantatib 9 italix.fpfa.n.in mcdio multaru ciuitatu tanq cor ipfi 9 itali;e coftringif :cV fcmp(vt oib 9 patct)vfrilitcr fc dcfen , fat:habct.n.ecclcfiaaptcvna/ab aliavcro Ianuefcsac Vcnetos ab alio tatcrc Lucefcs ac Scncnfcs:ab altcronaqj Bononicnfcs/cV. Principcs nonnullos cu qb^fsepc pugnat nofinemaximodifpe* dio.Dccics cctcna cV duceta fcxaginta fcx aurei numi mitlia p fcx tmbui 9 annf.M .cccxci.mcfesin mcdiolancfi bcllo afloretinopo puto ipcfa funt atc^ itcgrc pfoluta.Omitto pccunia inumcrabilc data Stcphano bauarix duci/q vcnitiflor.auxiliu/cVnilmcmora bilc gcres i fua rcgfonc rcticrtif.Omitto thcfauru inffnitu quod Robcrt 9 ip.a flo.po.acccpit cotra Galcatiu mcdio.duce/qui max*
infinita

&

cxcrcitu in Italiatrafiit/clnullamemorabiligcflarc tras alpcs ip

fas r cu crtif" an.x pi.M *cccci.
I

Dc pifano^r bcllo n 6 facio' metione: quo Vcnctoru militcs bis cu ifig.cV cqtiitib 9 a florcn. proftigati & capti fucrc.Qtud plura^foli cotra Vcnctos cVianucfes acLucc
fcs:ScncfcfcE ac pifanos atcp ipfum Valctinvt

Borgiam/ac cxulcs

florctinos ipctu vnanimiter facietcs eodcc^ tpc rcfiftcrut/ ac

\U

ctoriatadc potiti funt.Omitto liburncru obfidione. Citiitas ipfa fub ci 9 ipcrio bcnigno nonullas ciuitatcs c duodcci cetbrurije ha bct:quaru Mczrti 9 ;dnabar^f.cfuftatcs pifaru Fcfutaru cv Volatcr rarii:cV Arctii. habctcY piftoriu cY alias cu oppidis munitiss.cVlo
cis fortiss.Omitto

Colonias mVtas moi cKo.quas cmifit #noua, oppidafudauit/VtpIacct Lconardo Arctino/q fcribit Vrbs vc* 9 t? a f loretinis origine habuit/q oia Lili Vicet,cofirmat. Scnefcs pf fkatiffime volutS,tuaiiiumcro cociuiu ac pot,fuo^ hfcjcui

FLORENTIE,ET SAONENSIS
fc

oratorcs cu muncrib? mifcrut.nofcfc liridct dicctcs nullii habuif potifice.No.n.fciut oes flor.dccrcto pub.oV priuilcgio Icgis ci ucs Saon.6Vccoucrfo quc ciuitas pclara Saoncfis habuit habctc^ Car.multos 6V Pot.Scncfcs vcro(iuit?dico)nuc taccat abfqj car. vllisrlactcnfvcrofloretinitris.n.hntcardi.abfc^ cociuib 9 Saon.
lcetcf 6V inclyta ciuitas

Saoncfis dc cociuib? flor.q vt altcr fol vbi

c# lucet ac florct.fBonifaci? naq$.viii.P6t.maxi.iubilcu IdicitoV

publicc prxlato^ aiTenfu cocionat? c 6V rcccfuit fcco anno.xii.Ic gationcs quaru florctini cxtitcrat principcs a diucifis mudi prin cipib ? acccpiflc:6V legato^r Idc nominib 9 atcfc familiis pata cxhibf tis iniunxit.Igloriaigif' Florc.nominis afrirmo Igubcmatioc or bis tcrraru Floretinos aliud clcmetu forc. Verc ^pphctauit: na in nouomudo Albcricus VefpulfiusFlo.miflus afidcuflimo Rcgc Portugal.Poftrcmo vcro a Catholico Hyfpaniaru Rcgc primus adlucnit noua Ifulas 61' loca Icognita: vt I ei 9 libcllo Gi aphicc ap parct/I quo dcfcripfit fidcra/6V nouas Ifulas/vt ct apparct in Fpf ftola ci 9 dc nouo mudo ad Lauretiu iuniore dc mcdicis. Lcgif p terca c$ ipfiRomani a Floretinis populares quafda lcgcs p lcga* tos ami9.Xpi.M.cccxxxviu.popofccrut:qb 9 qde Flo. populus ftatuta ipfa(vt bon? fili 9)maxla cu rcucrctia coccflit. 25 acharias Viccnti.i dcfcriptioe orbis dicit:Floretia lanifici ac fcrici mcrca* tura p cetcris illuftraf ciuitatib 9 :vitiu 6V olcaru fcecunda/ac fru^ ftuu ois gnis abiidas vitis qcp bonaru artiu doftrinapditis: ol* q$ giic laudis pftatiflimis cxornaf.Qua ^pptcr Bcatiss.P f I VLI Ciuitas 6Vciucs fc nobilitatc clatct 6V virtutib 9 .tno. n.opus eft vt a mc laudcf.Sol* naq$ Dc 9 laudad 9 6V glorificad 9 c: cui laus/ honor/vii t?6V gloria/potcftas 6V Ipcriu fcmpitcrnu.Ex Vrbc dic iii.Mcn. Iun.M .D.lXan dic Saftiss.6VindiuiduxTrinitatis in dibus Rcucr. Cardi.tit.fanftx Sabinx,
t

Francifci Albcrtini Diftichon.

Sinunc crrarc/fatcor mc crrarc

libcntcr:

Nam finc ccnforc nullus in orbc fuit.

Vinccntius Raucnnas ad libcllum. Miiantur cunfti/ac omnis mirabitur cetas: Quod rcrum fummam paruc libcllc tcncs. Sic tc non cupiet doftorumturbavirorum

Et diccnt omncs tu mihi gratus cris.

ImprTu LugcF.p Ioa.mario fuptib? 6V cxpefis Romanl morin biV bUopole ciufde ciuitatisano dru\M,Dxx.dicYcroxxviii,maitft

%<

to