September 2022 (№23)

Volume 8; Issue 3; Page No. 86-105

ISSN: 2346-7916 (Print)
ISSN: 2587-5043 (Online)

INTERNATIONAL JOURNAL OF LAW: “LAW AND WORLD“ www.lawandworld.ge

https://doi.org/10.36475/8.3.6 Licensed under: CC BY-SA

Sediment (Alluvium) Deposited by a River

as a Means of Acquiring Property Rights
in Roman and Ancient Georgian Law
Ana Tsignadze
PhD student of the TSU Law Faculty, Assistant at TSU Faculty of Law

ARTICLE INFO ABSTRACT

The article discusses sediment as one of the sources of acqui-
Article History:
sition of property rights in Roman and ancient Georgian law. Even
Received 09.09.2022 Roman jurists drew attention to the fact that the flow of the river
Accepted 29.09.2022 sometimes led to an increase or decrease in land plots adjacent
Published 30.09.2022 to the channel. The article examines the rules related to sediment
in Roman law and Georgian feudal law, based on the analysis of
which the types of sediment were distinguished, in the form of in-
Keywords: significant increase of land over time. Attention is also focused on
Ownership acquisition, the scope of the right, which was extended to the land that arose
Sediment, Mineral on river’s bottom as a result of the drying of its bed. Research has
shown that under Roman law, the rights of owners of land adjoin-
ing a river depended entirely on where the land was split, whether
in the middle or closer to either bank, due to the fact that the riv-
er flooded the other side. Based on the comparative analysis of
Roman law and ancient Georgian law, the fundamental difference
between their approaches was highlighted. The national law shows
more conservatism when regulating the legal relationship arising
due to the change of the river bed, which is also emphasized in the
article. Due to the scarcity of the legal base on sediment, in order
to achieve the goal of the research, using the analogy of the law,
the rules for obtaining ownership rights to minerals are discussed,
since it is closest to sediment.

“LAW AND WORLD“ 73

 INTRODUCTION the land and sand under the sea become an ob-
ject of ownership.6 However, as the river left its old
The article is the first attempt to study the “Mo- bed, its bottom became the property of the owners
nalekh” (sand from sea or river) to acquire proper- of the land on the river bank.7 As noted in the In-
ty rights in ancient Georgian law, which makes this stitutions of Justinian, the owners of this contigu-
issue relevant. The research subject of the article ous plot would acquire the right “in proportion to
is the types of precipitation and their accompany- the length of the bank belonging to each plot”, and
ing legal consequences. The research was carried the newly cut bed would again be subject to public
out in Roman and ancient Georgian law, using the law.8 Accordingly, if the river were to return to its
method of comparative legal analysis. The task previous bed, the previous legal regime would ap-
of the research is to determine the common and ply to the new, dry bed.
distinguishing features of these two legal systems River flooding was especially beneficial in ar-
regarding rainfall. The difficulty of the research eas where agriculture depended entirely on irri-
was due to the lack of primary sources, as well as gation. For example, in Egypt, the overflowing Nile
secondary and tertiary sources in the old Georgian overflowed its banks, enriching the soil with sed-
law, which is why we used the analogy of the law iments in addition to water. That is why the Egyp-
– through the acquisition of property rights to min- tians referred to their country as the “black land”
erals. – in Egyptian “Kemet”.9

1. LEGAL CHARACTERIZATION 2. TYPES OF PRECIPITATION

OF PRECIPITATION
According to the institutions of Justinian and
Roman law is the most important source for the Gaius, the alluvium is the land that water has add-
study of the legal character of the “Monalekh” be- ed to the land in the form of additional land in
cause it clearly states what the “Monalekh” means such a way10 that the time of addition cannot be
and what kind of legal relations it creates. determined.11 Roman law was in a way faced with
The Romans believed that if a river cut through the question of acquiring the right to increase own-
its bed during a long flood, it became public prop- ership of land, regardless of whether the increase
erty.1 Public property was the common “property” of land happened gradually or all at once. If a part
of individuals, and they could proportionately ben- of the land was torn away by the river at once and
efit from this property.2 The Romans distinguished it was attached to the neighboring land, it would
a public good, a property over which the right still be considered a constituent part of this plot.12
of ownership can be extended, from a good that
cannot be owned by its very nature.3 Roman law Law. Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and
considered things common to natural law as such Glossary), Tbilisi: Meridian, 53.
– “air, running water, sea and, therefore, the sea- 6 Ibid.
7 Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2.
shore”.4 The latter is no one’s property; everyone St. Petersburg: University Printing House 102.
can enjoy its bounty just like the sea.5 Nor could 8 Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman
Law. Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and
1 Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2. Glossary). Tbilisi: Meridian, 57-58.
St. Petersburg: University Printing house 101. 9 Garishvili M., Khoferia M., (2014). History of the Law of
2 Kereselidze D., (2009). The most General Systematic Foreign Countries. Tbilisi: Meridian, 36.
Concepts of Private Law. Tbilisi: Ashsi, 227. Sead. 10 Institutions of Justinian, (2014). Monuments of Roman
Bernhard Windscheid, Lehrbuch des Pandektenrechts, Law, Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and
Band I, 1887, #146, 468. Glossary). Tbilisi: Meridian, 57.
3 Ibid. 11 Gaius Institutions, (2011). Monuments of Roman Law.
4 Digests of Justinian, Monuments of Roman Law, Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and Glossary).
Introductory Constitutions, Book One, Book Two. (2012). Tbilisi: University Publishing House, 70.
Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and Glossary). 12 Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman
Tbilisi: TSU Publishing House, 109. Law. Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and
5 Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman Glossary). Tbilisi: Meridian, 57.

74 “LAW AND WORLD“

This concerned the increase, not along the entire occurred by bringing land detached from else-
coast, but in separate places on the shore, also in where in the river bed or lowering the bed. An is-
the form of a cape.13 According to the institutions land formed in the middle of a river, according to
of Gaius, according to natural law, the right of the Roman law, became the co-ownership of the own-
owner of the land immediately extends to such an ers of the adjacent land plots on both sides of the
increase,14 while the institutions of Justinian, at the river.22 If the island is not in the middle, but closer
same time, consider it important that the increase to some shore, then it belongs to the person who
of land that has been cut off should remain as long owns the coastal land,23 and “if the river divides
as possible with the land of others, so that if trees somewhere and then joins again below, making
were planted on the piece of land.15 someone’s land an island, that land belongs to
Therefore, when a river bank is cut off by the that person”, to whom it belonged before.24
flow of a river or other processes and added to The owner of the land would also gain owner-
someone’s land, the origin of the right of owner- ship of the things that the river washed onto his
ship over the cut-off part is determined by how it is land,25 for example, firewood and building materi-
added to another person’s land.16 Here it is import- als. The rights of the neighbors of the coast on the
ant how firmly the torn land was fixed where the rise of the rivers were determined by the law and
river pushed it.17 According to M. Bartoshek’s defi- did not require possession.26
nition, avulsion, i.e., the ownership right to a piece Thus, the dry bed and the river island are con-
of land cut off by the flow of a river arose only after sidered to be independent land parcels, in con-
the final connection,18 for example, if the places of trast to alluvial and avulso, which are considered
their connection were covered with common veg- to be constituent parts of raised riparian parcels.
etation or, as already mentioned, the tree on the Accordingly, different regimes of acquisition of
connected land took root in this soil as well.19 ownership rights were in effect for these items. The
The plot to which the soil was added in the form same norms are applied on the coastline of the
of precipitation became a similar part of what was island as on the shore of terrestrial rivers.
added.20 In the sixth book of Justinian’s Digests, it
is indicated that in a lawsuit related to a plot of
land, if there was a demand for such land, this re- 3. PRECIPITATION IN ANCIENT
quirement was transferred to the additional land GEORGIAN LAW
as well.21 The main plot of land, together with the 3.1. First information about
alluvial land, was considered as one whole plot. precipitation
Roman law discusses the river and the island
in the sea. The formation of the island may have In the sources of ancient Georgian law and eth-
13 Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2. nographic materials, there is almost no informa-
St. Petersburg: University Printing house 102. tion about the river’s precipitation. However, the
14 Gaius Institutions, (2011). Monuments of Roman Law first reports about it can already be found in the
Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and Glossary). works of foreign authors.
Tbilisi: University Publishing House, 70.
15 Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman 22 Gaius Institutions, (2011). Monuments of Roman Law.
Law, Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and Glossary),
Glossary), Tbilisi: Meridian, 57. Tbilisi: University Publishing House, 71; Institutions of
16 Pukhta G.F., (1874). Course of Roman City Law, Printing Justinian, (2002). Monuments of Roman Law. Surguladze
House “Modern. Izv.”, 432. N. (Translator, Preface, Notes and Glossary), Tbilisi:
17 Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2. Meridian, 57.
St. Petersburg: University Printing House 102. 23 Ibid.
18 Bartoshek, M., (1989). Roman Law, Concepts, Terms, 24 Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman
Definitions. Moscow: Legal Literature, 54. Law. Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and
19 Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2. Glossary). Tbilisi: Meridian, 57.
St. Petersburg: University Printing House, 102. 25 Kilasonia I., (2004). Property rights in Roman and ancient
20 Digests of Justinian. (2014). Monuments of Roman Law, Georgian law. Kutaisi, 2004, 33. See García-Garido М.Х.
Book Six. Surguladze N., (Translator, Preface, Notes and (2005). Roman Private Law, M., 351.
Glossary). Tbilisi: TSU Publishing House, 144. 26 Dernburg G., (1956). Pandekty, Veschnoe pravo. T. 1, ch.
21 Ibid. 2. St.Petersburg: universitetskaya tipografiya, 103.

“LAW AND WORLD“ 75

 Strabo wrote that he had heard of gold min- Sources of foreign law operating in Georgia,
ing in Svaneti: “It is said that the winter torrents Georgian versions of Greek and Armenian law, fill
bring gold, and the barbarians collect (gold) with this gap to a small extent. Here we note that the
pierced leaves and furred skins: hence the myth relevant norms of Greek law in the matter of pre-
of the golden fleeced27 ram.”28 He brings sand. The cipitation are based on Roman law. Article 269 of
residents build shaggy sheepskins in the rivers and the law “for the island of the sea and the river”
collect the sand that settles on them.”29 includes several legal norms, for example, this ver-
The author of the 2nd century, Gaius Plinius, sion of the Greek law recognizes the right of occu-
noted that the successor of the golden verse would pation on the middle part of the island of the sea:
be found in the rivers of “Svaneti and the state in “Whoever first catches an alag in that middle, that
general”.30 alag will be his and no one else has a hand.”32 It is
The extraction of gold in the springs was as- noteworthy that the source does not say anything
sociated with the flooding caused by the melting about other parts of the island, for example, the
of the glaciers of the Enguri River, which had sig- ownership of the coastline. We think that the is-
nificant property consequences for the population sue of attribution of the island to “Shua Alagi” is
living in Svaneti, and especially for the ruling class. completely inappropriate here because when the
island was acquired,33 with the right of occupation,
the entire island became its appropriator.
3.2. Rules for acquiring ownership One of the norms of Article 269 of the Geor-
rights to sediment gian version of Greek law, like Justinian’s institu-
tions, also discusses the peculiarity of the river
Apart from the Vakhtang law book, none of the flow, which consists in dividing the bed into two
local monuments of the old Georgian law provide parts. Based on this, he establishes a rule for as-
for legal norms regulating rainfall. Vakhtang law signing the place allocated during the natural flow
also discusses this issue within the framework of of water in the middle of the river: “For those who
“water proteins”, of which only one of the two con- have villages across and across, they should di-
stituent articles, Article 184, contains legal norms. vide the land between them” (269).34 On the land
The title of Article 185, “If a landslide were to tear of the middle belt of the river, its bordering villag-
you away”, only reflects the desire of the judge to es, as independent legal entities, would acquire an
settle this issue legally, since no legal norms are equal share of ownership rights in the land. The
included in this article at all. As I. Dolidze explains basis for obtaining ownership rights is the location
that no other manuscript of this law book contains of the newly allocated land. Therefore, if the river
its text.31 covered this land with water again, the ownership
27 An anonymous author of the 2nd century BC believed that the rights of the villages would be terminated.
Golden Fleece was a chemistry book written on sheepskin, In the same article, the issue of obtaining the
in which the rules for obtaining gold by chemical means right is regulated in such a situation when the riv-
are given. According to Zarax of Pergamon, the method of er flows from the bed of a village to the side of a
gold writing mentioned in the etras was conveyed in the
golden fleece. However, Strabo’s report must be infallible, village and because of this, the land is added to
because the geographer’s uncle, his mother’s brother, also the bank of the other side. Greek law considers the
ruled Colchis for some time, and Strabo would have real new owner of such an increase to be the one to
information at hand. See. Chagunava R., (2006). Golden
Fleece, Georgian Woman, No. 1-2, 39. Books of Vakhtang VI. Ksdz, I, Dolidze is. (Editor-in-Chief,
28 Essays on the history of Georgia, (1970). Georgia from Notes and Glossary.), Tbilisi, 527.
Ancient Times to the 4th century AD. Melikishvili G. (Ed.). 32 Greek Law, (1963). Collection of Law Books of Vakhtang VI.
Tbilisi: Soviet Georgia, 324. Add. Strabo, XI, 2, 19. Ksdz, I, Dolidze is. (Editor-in-Chief, Notes and Glossary.),
29 Gamkrelidze G., Firtskhalava M., Kifiani G., (2005). Issues Tbilisi, 190.
of the military history of ancient Georgia, Tbilisi: Artanuji, 33 Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman
6. Add. Appian, Wars of Mithridates, 103. law, Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and
30 Gamkrelidze G., Firtskhalava M., Kifiani G., (2005). Issues Glossary). Tbilisi: Meridian, 57.
of the military history of ancient Georgia, Tbilisi: Artanuji, 34 Greek Law, (1963). Collection of Law Books of Vakhtang VI.
6. Add. NH, XXXIII. Ksdz, I, Dolidze is. (Editor-in-Chief, Notes and Glossary.).
31 Law of Batonishvili’s Vakhtang, (1963). Collection of Law Tbilisi, 190.

76 “LAW AND WORLD“

whose land a new plot of land has been added due 4. ANALOGY OF THE LAW –
to the change in the flow of water. The lawmaker PROPERTY RIGHTS TO MINERALS
explains that this right may be temporary, because
“water has no faith, today it spilled over there, In the introduction of the work, we mentioned
tomorrow it will spill over here.”35 This nature of that we consider it permissible to argue that the
water is also taken into account by Vakhtang law, acquisition of ownership rights to precious met-
although it expresses the opposite view when de- als and other things mixed with sedimentary soil
termining the right. The first norm of Article 184 should be applied by analogy to the law, and the
of its law is formulated in this way: “It will be and legal norms that were defined for obtaining own-
is created, the river water will dump the old flow, ership rights to minerals should be applied.
sometimes it flows there and sometimes here, and The law of Mkhitar Ghosh designates the king,
it is avoided, it is our water and what is left to me queen, and sometimes princes as the owner of “ex-
is mine.” But this will not change. When the mouth posed” rocks or other substances in any place, city,
of this river has been built for generations, beyond or village.38 Gold and pearls belong to the king, and
or beyond, where there is no water at that time, silver to the queen. If these precious stones were
and these villages are pressed to the mouth of that found in the kingdom, the king could give a share
water, it must be held again.”36 to the prince at his will, or at least take it himself;
The content of the norm shows that Vakhtang Copper, tin, iron, salt, Sabi, borax, kerosene, and
ignores the new situation caused by the change of pitch belonged to the princes, “by great grace and
the water bed and protects the property rights of honor from the sovereign,” for which the princes
the owners of the adjacent plots of the river in the had to express gratitude to the king.39 This grati-
exact limits within which been held by them “for tude was probably expressed in giving a share to
generations”. In this case, two circumstances are the king. The use and trade of sulfur, frankincense,
the basis for the immutability of the border. The Gunda, Jaoz and other such substances were al-
first reason is that these plots were inherited by lowed for everyone. It is also mentioned here that
the owners for a long time, and the legislator does they can “yatistaon”, that is, they can determine a
not consider it appropriate to disrupt the border tithe as a value during the trade.
between them due to natural events, and, on the Among these properties, the named pearl is
other hand, due to the frequent changes in the riv- found only in the sea or on the seashore. Unlike
er bed, it was not in the interests of the judicial Roman law, according to which precious stones
authorities to consider the dispute that arose ev- and pearls found on the seashore immediately be-
ery time. came the property of the finder based on natural
It should be noted here that throwing water law,40 under feudal law only the main owner of the
without permission was prohibited and entailed country, the king, had the right to own them.
punishment. According to the Bichvinti Yadgar, According to the judgments of Ioane Batonish-
whoever hunted the water of Bichvinti without vili, the mining of minerals should be carried out
asking the Catholicos “for profit”, i.e. artificially either by the king at his own expense or leased.
changed the bed of the river, had to pay twenty The received ore, be it gold, silver, or copper, had
thousand whites for the chair.37 to be divided in half, and the cost of the workers
had to be borne by the tenant.41

38 Law Moses, (1963). Mkhitar Ghosh Law Version, Collection

of Law Books of Vakhtang VI. Ksdz, I, i. Dolidze (Editor-in-
Chief, Notes and Glossary.), Tbilisi, 289.
35 Greek Law, (1963). Collection of law books of Vakhtang VI, 39 Law Moses, (1963). Mkhitar Ghosh Law Version, Collection
Ksdz, I, Dolidze is. (Editor-in-Chief, Notes and Glossary.). of Law Books of Vakhtang VI. Ksdz, I, i. Dolidze (Editor-in-
Tbilisi, 190. Chief, Notes and Glossary.), Tbilisi, 290.
36 Law of Batonishvili’s Vakhtang, (1963). Collection of law 40 Digests of Justinian, (2012). Monuments of Roman
books of Vakhtang VI, Ksdz, I, Dolidze is. (Editor-in-Chief, Law, Introductory Constitutions, Book One, Book Two.
Notes and Glossary.), Tbilisi, 527. Surguladze N., (edit., precit., note., lex. and research).,
37 Yadgar of Bichvinti [1525-1550], (1965). II, Dolidze Is. Tbilisi: Iv. Javakhishvili house TSU Publishing House, 109.
(Editor-in-Chief, Notes and Glossary). Tbilisi: Science, 182. 41 Ioane Bagrationi, Sjuldeba (project of state reforms of the

“LAW AND WORLD“ 77

 Income from minerals was important for the precipitation falling in a short period.45 Such floods
rulers of individual kingdoms. One of the first re- and resulting torrents caused great damage to the
quests of Solomon II to the Russian emperor was banks of the river and emptied the soil, which was
that the king should not be left without a share of transported to another area in the form of debris.
all ore mined and processed in Imereti – be it gold, Western Georgia was particularly affected by such
silver or any other.42 rains, because unlike Eastern Georgia.46
The study of the nature of mountain rivers,
for example, in Tusheti, showed that floods were
5. INFLUENCE OF CLIMATE formed only at the expense of snowy and icy wa-
ON PRECIPITATION ters in Alazan of Tusheti and vice versa.47 Even the
precipitation of summer seasons does not cause
Other primary sources about the “Monalekh” a significant increase in runoff.48 Precipitation is
(sand from sea or river) are hardly found, and this brought more to those rivers that have a sufficient
topic has not been studied by researchers of the his- slope of fall; Such are the watersheds located be-
tory of law. Scattered reports in the literature about tween Enguri, Khobisqali, Ochkhomura and Tekhu-
gold content in sedimentary sands of rivers of West- ra.49 The granite stones were brought to Samegrelo
ern Georgia – Rion, Tekhura, and Tshniskali, as well as by the strong stream of Enguri in the form of sed-
in Kvemo Kartli, in the beds of the Mashavera River, iments.50
are insufficient to study the issue. Therefore, first of
all, it is necessary to find out why legislators paid so
little attention to the issue of land precipitation reg- CONCLUSION
ulation and why customs of a corresponding nature
were not developed in a country rich in rivers. In this The research showed that out of the monu-
regard, attention should also be paid to the following ments of national law, only the law of Vakhtang VI,
circumstances: the frequency of rainfall, volume and and even partially, considered it necessary to make
nature of rivers, and whether these environmental the legal regime of “Monalekh” (sand from sea or
factors created the necessity, at least by customary river) a subject of special regulation. It should be
law to fill the scarce legislative space on the river noted that monuments translated from abroad do
bank land. not pay special attention to this issue either. We
It is established that torrential rains in the ter- think that the source of the corresponding provi-
ritory of Georgia, which are more local in nature, sion of the Vakhtang law should be the local cus-
despite their short duration, caused considerable tomary law, which the punishing king used as the
damage to the valleys of small rivers, for example, basis of his norm. Unlike the Roman law, which, in
landslides often occurred in the territory of Tbilisi, turn, is the source of the Georgian version of the
as well as on the left banks of the Alazani River.43 Greek law, the ancient Georgian local law did not
But the main importance of the flooding of large provide for the establishment of a right different
rivers was the long-term and large-area rainfall.44 from the previous one on adjacent plots due to the
The area of ​​flood-flood distribution depends on change of the river bed. As for the items brought
the duration of the rains, rather than the amount of out by the sediment, it is possible that the finds
were spread over them.
Kingdom of Kartl-Kakheti), (1975). Surguladze Iv. (Editor-
in-Chief, Notes and Glossary), Publishing House of TSU 45 Kordzakhia M., (1948). Climatic regime of main
named after Stalin, 8. meteorological elements in Georgia. Tbilisi: USSR
42 Articles of request of Solomon II to Alexander I on the Academy Publishing House, Vol. III, plot 1, 61.
confirmation of his rights to the kingdom of Imereti 46 Ibid.
[1804], (1965). Ksdz, II, Dolidze Is. (Editor-in-Chief, Notes 47 Vladimirov L., (1957). for the investigation of the runoff of
and Glossary). Tbilisi: 561. Tusheti rivers. Bulletin of the Academy of the USSR, vol.
43 Kordzakhia M., (1948). Climatic regime of main XVIII, No. 3, 311-312.
meteorological elements in Georgia. Vsgi works. Tbilisi: 48 Ibid, 313.
USSR Academy Publishing House, Vol. III, plot 1, 59. 49 Vakhania E., (1957). On the age of the Colchis series.
44 Ibid.; See Figurovsky N. (1928). Livny in the Caucasus, Bulletin of the Academy of the USSR, vol. XVIII, No. 3, 318.
Moscow. 50 Ibid, 319.

78 “LAW AND WORLD“

BIBLIOGRAPHY: 4. Figurovsky N. (1928). Livny in the Caucasus, Mos-
cow. (In Russian)
5. Garcia-Garido M.H. (2005). Roman Private Law,
SOURCES:
M., 351. (In Russian)
1. Greek Law, (1963). Collection of Law Books of
6. Gamkrelidze G., Firtskhalava M., Kifiani G., (2005).
Vakhtang VI. Monuments of Georgian Law, I,
Issues of the military history of ancient Georgia,
Dolidze is. (Editor-in-Chief, Notes and Glossary),
Tbilisi: Artanuji, 6. Add. Appian, Wars of Mithri-
Tbilisi. (In Georgian)
dates. (In Georgian)
2. Yadgar of Bichvinti [1525-1550], (1965). II, Dolidze
7. Garishvili M., Khoferia M., (2014). History of the
Is. (Editor-in-Chief, Notes and Glossary). Tbilisi:
law of foreign countries. Tbilisi: Meridian. (In
Science. (In Georgian)
Georgian)
3. Gaius Institutions, (2011). Monuments of Roman
8. Vakhania E., (1957). On the age of the Colchis se-
Law Surguladze N. (Translator, Preface, Notes
ries. Bulletin of the Academy of the USSR, vol.
and Glossary). Tbilisi: University Publishing
XVIII, No. 3. (In Georgian)
House. (In Georgian)
9. Vladimirov L., (1957). for the investigation of the
4. Articles of request of Solomon II to Alexander I
runoff of Tusheti rivers. Bulletin of the Academy
on the Confirmation of his rights to the Kingdom
of the USSR, vol. XVIII, No. 3. (In Georgian)
of Imereti [1804], (1965). Monuments of Georgian
10. Kereselidze D., (2009). The most General Sys-
Law, II, Dolidze Is. (Editor-in-Chief, Notes and
tematic Concepts of Private Law. Tbilisi: Ashsi.
Glossary). Tbilisi. (In Georgian)
(In Georgian)
5. Law of Batonishvili’s Vakhtang, (1963). Collec-
11. Kilasonia I., (2004). Property rights in Roman
tion of Law Books of Vakhtang VI. Monuments
and Ancient Georgian Law. Kutaisi. (In Georgian)
of Georgian law, I, Dolidze Is. (Editor-in-Chief,
12. Kordzakhia M., (1948). Climatic regime of main
Notes and Glossary.), Tbilisi. (In Georgian)
meteorological elements in Georgia. Tbilisi:
6. Law Moses, (1963). Mkhitar Ghosh Law Version,
USSR Academy Publishing House, Vol. III, plot.
Collection of Law Books of Vakhtang VI. Mon-
(In Georgian)
uments of Georgian law, I, Dolidze Is. (Mt. ed.,
13. Essays on the history of Georgia, (1970). Geor-
survey and lexicon), Tbilisi. (In Georgian)
gia from Ancient Times to the 4th Century AD.
7. Ioane Bagrationi, Sjuldeba (Project of State Re-
Melikishvili G. (Ed.), Tbilisi: Soviet Georgia. (In
forms of the Kingdom of Kartl-Kakheti), (1975).
Georgian)
Surguladze Iv. (Editor-in-Chief, Notes and Glos-
14. Chagunava r., (2006). Golden Fleece. Georgian
sary), Publishing House of TSU named after Sta-
Woman, No. 1-2. (In Georgian)
lin, 8. (In Georgian)
8. Digests of Justinian, Monuments of Roman Law,
Introductory Constitutions, Book One, Book Two.
(2012). Surguladze N. (Translator, Preface, Notes DICTIONARIES:
and Glossary). Tbilisi: Iv. Javakhishvili house TSU 1. Bartoshek M., (1989). Roman Law, Concepts,
Publishing House. (In Georgian) Terms, Definitions. Moscow: legal literature. (In
9. Digests of Justinian. (2014). Monuments of Ro- Russian)
man Law, Book Six. Surguladze N., (Translator,
Preface, Notes and Glossary). Tbilisi: TSU Pub-
lishing House. (In Georgian)
10. Institutions of Justinian, (2002). Monuments of
Roman Law. Surguladze N. (Translator, Preface,
Notes and Glossary), Tbilisi: Meridian. (In Geor-
gian)

SCIENTIFIC LITERATURE:
1. Windscheid B., (1887). Lehrbuch des Pandekten-
rechts, Band I. (In German)
2. Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T.
1, ch. 2.St. Petersburg: university printing house.
(In Russian)
3. Pukhta G.F., (1874). Course of Roman City Law,
printing house “Modern. Izv.”. (In Russian)

“LAW AND WORLD“ 79

 NOTES:

1. Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2. St. Petersburg: University Printing
house 101.
2. Kereselidze D., (2009). The most General Systematic Concepts of Private Law. Tbilisi: Ashsi,
227. Sead. Bernhard Windscheid, Lehrbuch des Pandektenrechts, Band I, 1887, #146, 468.
3. Kereselidze D., (2009). The most General Systematic Concepts of Private Law. Tbilisi: Ash-
si, 227.
4. Digests of Justinian, Monuments of Roman Law, Introductory Constitutions, Book One,
Book Two. (2012). Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and Glossary). Tbilisi: TSU
Publishing House, 109.
5. Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman Law. Surguladze N. (Translator,
Preface, Notes and Glossary), Tbilisi: Meridian, 53.
6. Ibid.
7. Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2. St. Petersburg: University Printing
House 102.
8. Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman Law. Surguladze N. (Translator,
Preface, Notes and Glossary). Tbilisi: Meridian, 57-58.
9. Garishvili M., Khoferia M., (2014). History of the Law of Foreign Countries. Tbilisi: Meridian,
36.
10. Institutions of Justinian, (2014). Monuments of Roman Law, Surguladze N. (Translator,
Preface, Notes and Glossary). Tbilisi: Meridian, 57.
11. Gaius Institutions, (2011). Monuments of Roman Law. Surguladze N. (Translator, Preface,
Notes and Glossary). Tbilisi: University Publishing House, 70.
12. Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman Law. Surguladze N. (Translator,
Preface, Notes and Glossary). Tbilisi: Meridian, 57.
13. Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2. St. Petersburg: University Printing
house 102.
14. Gaius Institutions, (2011). Monuments of Roman Law Surguladze N. (Translator, Preface,
Notes and Glossary). Tbilisi: University Publishing House, 70.
15. Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman Law, Surguladze N. (Translator,
Preface, Notes and Glossary), Tbilisi: Meridian, 57.
16. P Pukhta G.F., (1874). Course of Roman City Law, Printing House “Modern. Izv.”, 432.
17. Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2. St. Petersburg: University Printing
House 102.
18. Bartoshek, M., (1989). Roman Law, Concepts, Terms, Definitions. Moscow: Legal Literature,
54.
19. Dernburg G., (1956), Pandekty, Property Law. T. 1, ch. 2. St. Petersburg: University Printing
House, 102.
20. Digests of Justinian. (2014). Monuments of Roman Law, Book Six. Surguladze N., (Transla-
tor, Preface, Notes and Glossary). Tbilisi: TSU Publishing House, 144.
21. Ibid.
22. Gaius Institutions, (2011). Monuments of Roman Law. Surguladze N. (Translator, Preface,
Notes and Glossary), Tbilisi: University Publishing House, 71; Institutions of Justinian,
(2002). Monuments of Roman Law. Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and Glossa-
ry), Tbilisi: Meridian, 57.
23. Gaius Institutions, (2011). Monuments of Roman Law. Surguladze N. (edit., pre-cit., note.,
lex. and search.), Tbilisi: University Press, 71. Institutions of Justinian, (2002). Monuments
of Roman Law. Surguladze N. (Translator, Preface, Notes and Glossary). Tbilisi: Meridian,
57.
24. Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman Law. Surguladze N. (Translator,
Preface, Notes and Glossary). Tbilisi: Meridian, 57.
25. Kilasonia I., (2004). Property rights in Roman and ancient Georgian law. Kutaisi, 2004, 33.
See García-Garido М.Х. (2005). Roman Private Law, M., 351.
26. Dernburg G., (1956). Pandekty, Veschnoe pravo. T. 1, ch. 2. St.Petersburg: universitetskaya
tipografiya, 103.
27. A.H. An anonymous author of the 2nd century BC believed that the Golden Fleece was a

80 “LAW AND WORLD“

 chemistry book written on sheepskin, in which the rules for obtaining gold by chemical
means are given. According to Zarax of Pergamon, the method of gold writing mentioned
in the etras was conveyed in the golden fleece. However, Strabo’s report must be infal-
lible, because the geographer’s uncle, his mother’s brother, also ruled Colchis for some
time, and Strabo would have real information at hand. See. Chagunava R., (2006). Golden
Fleece, Georgian Woman, No. 1-2, 39.
28. Essays on the history of Georgia, (1970). Georgia from Ancient Times to the 4th century
AD. Melikishvili G. (Ed.). Tbilisi: Soviet Georgia, 324. Add. Strabo, XI, 2, 19.
29. Gamkrelidze G., Firtskhalava M., Kifiani G., (2005). Issues of the military history of ancient
Georgia, Tbilisi: Artanuji, 6. Add. Appian, Wars of Mithridates, 103.
30. Gamkrelidze G., Firtskhalava M., Kifiani G., (2005). Issues of the military history of ancient
Georgia, Tbilisi: Artanuji, 6. Add. NH, XXXIII.
31. Law of Batonishvili’s Vakhtang, (1963). Collection of Law Books of Vakhtang VI. Ksdz, I,
Dolidze is. (Editor-in-Chief, Notes and Glossary.), Tbilisi, 527.
32. Greek Law, (1963). Collection of Law Books of Vakhtang VI. Ksdz, I, Dolidze is. (Edi-
tor-in-Chief, Notes and Glossary.), Tbilisi, 190.
33. Institutions of Justinian, (2002). Monuments of Roman law, Surguladze N. (Translator,
Preface, Notes and Glossary). Tbilisi: Meridian, 57.
34. Greek Law, (1963). Collection of Law Books of Vakhtang VI. Ksdz, I, Dolidze is. (Edi-
tor-in-Chief, Notes and Glossary.). Tbilisi, 190.
35. Greek Law, (1963). Collection of law books of Vakhtang VI, Ksdz, I, Dolidze is. (Edi-
tor-in-Chief, Notes and Glossary.). Tbilisi, 190.
36. Law of Batonishvili’s Vakhtang, (1963). Collection of law books of Vakhtang VI, Ksdz, I,
Dolidze is. (Editor-in-Chief, Notes and Glossary.), Tbilisi, 527.
37. Yadgar of Bichvinti [1525-1550], (1965). II, Dolidze Is. (Editor-in-Chief, Notes and Glossary).
Tbilisi: Science, 182.
38. Law Moses, (1963). Mkhitar Ghosh Law Version, Collection of Law Books of Vakhtang VI.
Ksdz, I, i. Dolidze (Editor-in-Chief, Notes and Glossary.), Tbilisi, 289.
39. Law Moses, (1963). Mkhitar Ghosh Law Version, Collection of Law Books of Vakhtang VI.
Ksdz, I, i. Dolidze (Editor-in-Chief, Notes and Glossary.), Tbilisi, 290.
40. Digests of Justinian, (2012). Monuments of Roman Law, Introductory Constitutions, Book
One, Book Two. Surguladze N., (edit., precit., note., lex. and research)., Tbilisi: Iv. Javakh-
ishvili house TSU Publishing House, 109.
41. Ioane Bagrationi, Sjuldeba (project of state reforms of the Kingdom of Kartl-Kakheti),
(1975). Surguladze Iv. (Editor-in-Chief, Notes and Glossary), Publishing House of TSU
named after Stalin, 8.
42. Articles of request of Solomon II to Alexander I on the confirmation of his rights to the
kingdom of Imereti [1804], (1965). Ksdz, II, Dolidze Is. (Editor-in-Chief, Notes and Glossa-
ry). Tbilisi: 561.
43. Kordzakhia M., (1948). Climatic regime of main meteorological elements in Georgia. Vsgi
works. Tbilisi: USSR Academy Publishing House, Vol. III, plot 1, 59.
44. Ibid.; See Figurovsky N. (1928). Livny in the Caucasus, Moscow.
45. Kordzakhia M., (1948). Climatic regime of main meteorological elements in Georgia. Tbili-
si: USSR Academy Publishing House, Vol. III, plot 1, 61.
46. ​​Ibid.
47. Vladimirov L., (1957). for the investigation of the runoff of Tusheti rivers. Bulletin of the
Academy of the USSR, vol. XVIII, No. 3, 311-312.
48. Ibid., 313.
49. Vakhania E., (1957). On the age of the Colchis series. Bulletin of the Academy of the USSR,
vol. XVIII, No. 3, 318.
50. Ibid., 319.

“LAW AND WORLD“ 81

 INTERNATIONAL JOURNAL OF LAW: “LAW AND WORLD“ www.lawandworld.ge

მონალექი, როგორც საკუთრების

უფლების შეძენის საშუალება რომაულ
და ძველ ქართულ სამართალში
ანა წიგნაძე
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის დოქტორანტი, ასისტენტი

საკვანძო სიტყვები: საკუთრების უფლების შეძენა, მონალექი, წიაღისეული

შესავალი მის სამართალი, რადგან მასში ყველაზე თვა-

ლსაჩინოდაა მოცემული – რას გულისხმობს
სტატია წარმოადგენს მონალექის, როგორც მონალექი და რა სახის სამართლებრივ ურთი-
საკუთრების უფლების შეძენის საშუალების შეს- ერთობებს წარმოშობს იგი.
წავლის პირველ ცდას ძველ ქართულ სამართა- რომაელები თვლიდნენ, რომ თუ მდინარე
ლში, რაც ამ საკითხის აქტუალობითაა განპირო- დიდი ხნით ადიდებისას თავისი დინებით კა-
ბებული. სტატიის კვლევის საგანია მონალექის ლაპოტს გაჭრიდა, ის საჯარო ნივთი ხდებო-
სახეები და მათი თანმდევი სამართლებრივი და.1 საჯარო ქონება პირთა საერთო „საკუთ-
შედეგები. კვლევა განხორციელდა რომაულ და რებაში“ იმყოფებოდა და მათ თანაზომიერად
ძველ ქართულ სამართალში, შედარებით-სამა- შეეძლოთ ამ ქონებიდან სარგებლის მიღება.2
რთლებრივი ანალიზის მეთოდის გამოყენებით. რომაელები ერთმანეთისაგან მიჯნავდნენ
კვლევის ამოცანაა დადგინდეს – რა საერთო და საჯარო სიკეთეს, ქონებას, რომელზეც საკუთ-
განმასხვავებელი ნიშნები ახასიათებს ამ ორ რების უფლების გავრცელება შესაძლებელია
სამართლებრივ სისტემას მონალექთან მიმა- ისეთი სიკეთისგან, რომლის ბუნებიდან გამო-
რთებაში. კვლევის სირთულეს განაპირობებდა მდინარე, მასზე საკუთრების უფლების ქონა
როგორც პირველწყაროების, ასევე, მეორეული შეუძლებელია.3 ასეთებად რომის სამართალს
და მესამეხარისხოვანი წყაროების სიმცირე მიაჩნია ბუნებითი სამართლით საერთო ნი-
ძველ ქართულ სამართალში, რის გამოც საკი- ვთები – „ჰაერი, გამდინარე წყალი, ზღვა და,
თხის შესწავლისას გამოვიყენეთ კანონის ანა- აქედან გამომდინარე – ზღვის ნაპირი“.4 ეს
ლოგია − წიაღისეულზე საკუთრების უფლების
შეძენის მეშვეობით. 1 Дернбург Г., (1956). Пандекты, Вещное право. Т. 1, ч. 2.
С.Петербург: университетская типография, 101.
2 კერესელიძე დ., (2009). კერძო სამართლის უზოგა-
დესი სისტემური ცნებები. თბილისი: ეშსი, 227. Sead.
1. მონალექის სამართლებრივი Windscheid, Lehrbuch des Pandektenrechts, Band I, 1887,
დახასიათება $146, 468.
3 კერესელიძე დ., (2009). კერძო სამართლის უზოგადე-
სი სისტემური ცნებები. თბილისი: ეშსი, 227.
მონალექის სამართლებრივი ხასიათის შე- 4 იუსტინიანეს დიგესტები, რომის სამართლის ძეგლე-
სასწავლად უმნიშვნელოვანესი წყაროა რო- ბი, შესავალი კონსტიტუციები, წიგნი პირველი, წიგნი
მეორე. (2012). სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ., შე-

82 “LAW AND WORLD“

უკანასკნელიც არავის საკუთრებას წარმოა- შეუძლებელია.11 რომის სამართალი ერთგვა-
დგენს და მისი სიკეთით სარგებლობა ყველას რად უდგებოდა მიწის მონაყარზე საკუთრების
ისევე შეუძლია, როგორც ზღვით.5 ვერც ზღვის უფლების მოპოვების საკითხს, იმის მიუხედა-
ქვეშ არსებული მიწა და ქვიშა გახდებოდა ვად, მიწის მატება თანდათან ხდებოდა, თუ
საკუთრების ობიექტი.6 თუმცა, როცა მდინა- ერთიანად. თუ მიწის ნაკვეთს მდინარე რაღაც
რე ტოვებდა თავის ძველ კალაპოტს, მისი ნაწილს ერთბაშად მოაგლეჯდა და მეზობელი
ფსკერი ხდებოდა მდინარის ნაპირზე მდება- მიწის ნაკვეთს მიაყრიდა, ეს ამ ნაკვეთის შე-
რე მიწის მფლობელთა საკუთრება.7 როგორც მადგენელ ნაწილად მაინც ჩაითვლებოდა.12
იუსტინიანეს ინსტიტუციებშია აღნიშნული, ამ ეს ეხებოდა მინაყარს არა მთელი სანაპიროს
მომიჯნავე ნაკვეთის მეპატრონეები უფლებას გასწვრივ, არამედ ნაპირის ცალკეულ ადგი-
შეიძენდნენ „პროპორციულად თითოეული მი- ლებზე, კონცხის სახითაც.13 გაიუსის ინსტი-
წის ნაკვეთის კუთვნილი ნაპირის სიგრძნისა“, ტუციებით, ბუნებითი სამართლით, ამგვარ
ახლად გაჭრილი კალაპოტი კი ისევ საჯარო ნამატზე მაშინვე მიწის მესაკუთრის უფლები
სამართალს დაექვემდებარებოდა.8 შესაბამი- ვრცელდება,14 იუსტინიანეს ინსტიტუციები კი,
სად, თუ მდინარე ისევ უწინდელ კალაპოტს ამავდროულად, მნიშვნელოვნად მიიჩნევს
დაუბრუნდებოდა, ახალ, ხმელეთად ქცეულ კა- მოწყვეტილი მიწის ნამატის სხვის მიწასთან
ლაპოტზე უწინდელი სამართლებრივი რეჟიმი რაც შეიძლება დიდი ხნით დარჩენას ისე, რომ
გავრცელდებოდა. თუ მიწის ნაგლეჯზე ხეები იყო დარგული, მათ
მდინარის ადიდებას განსაკუთრებული სა- ფესვები ძირითად ნაკვეთზეც გაიდგან.15
რგებელი მოჰქონდა იქ, სადაც სოფლის მე- აქედან გამომდინარე, როდესაც მდინარის
ურნეობის არსებობა მთლიანად მორწყვაზე დინების ან სხვა პროცესების გავლენით მდინა-
იყო დამოკიდებული. მაგალითად, ეგვიპტეში, რის ნაპირი წყდება და ვინმეს მიწას მიემატება,
ნაპირებიდან გადასული ადიდებული ნილო- საკუთრების უფლების წარმოშობა მოწყვეტილ
სი წყლის გარდა ნიადაგს ჩამონალექი მიწი- ნაწილზე განისაზღვრება იმით, როგორ დაემა-
თაც ამდიდრებდა. ამიტომ მოიხსენიებდნენ ტება ის სხვა პირის მიწას.16 აქ მნიშვნელოვანია,
ეგვიპტელები თავიანთ ქვეყანას როგორც „შავ რამდენად მტკიცედ დამაგრდა მოწყვეტილი
მიწას“ – ეგვიპტურად „ქემეთ“.9 მიწა იქ, სადაც მდინარემ მიაგდო.17 მ. ბარტოშე-
კის განმარტებით, avulsio, ანუ მდინარის დინე-
ბით მოწყვეტილი მიწის ნაკვეთზე საკუთრების
2. მონალექის სახეები უფლება მხოლოდ საბოლოო მიერთების შე-
მდეგ წარმოიშობოდა,18 მაგალითად, თუ მათი
იუსტინიანესა და გაიუსის ინსტიტუციე-
ბით, მონალექი ის მიწაა, რომელსაც წყალი 11 გაიუსის ინსტიტუციები, (2011). რომის სამართლის
ძეგლები. სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ., შენიშ.,
მიწის ნაკვეთს მონაყარი მიწის სახით ისე მი- ლექს. და საძიებ.). თბილისი: უნივერსიტეტის გამო-
უმატებს,10 რომ მატების დროის განსაზღვრა მცემლობა, 70.
12 იუსტინიანეს ინსტიტუციები, (2002). რომის სამა-
ნიშ., ლექს. და საძიებ.). თბილისი: ივ. ჯავახიშვილის რთლის ძეგლები. სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ.,
სახ. თსუ გამომცემლობა, 109. შენიშ., ლექს. და საძიებ.). თბილისი: მერიდიანი, 57.
5 იუსტინიანეს ინსტიტუციები, (2002). რომის სამა- 13 Дернбург Г., (1956). Пандекты, Вещное право. Т. 1, ч. 2.
რთლის ძეგლები. სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ., С.Петербург: Университетская типография., 1956, 102.
შენიშ., ლექს. და საძიებ.), თბილისი: მერიდიანი, 53. 14 გაიუსის ინსტიტუციები, (2011). რომის სამართლის
6 იქვე. ძეგლები, სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ., შენიშ.,
7 Дернбург Г., (1956). Пандекты, Вещное право. Т. 1, ч. 2. ლექს. და საძიებ.). თბილისი: უნივერსიტეტის გამო-
С.Петербург: университетская типография, 102. მცემლობა, 70.
8 იუსტინიანეს ინსტიტუციები, (2002). რომის სამა- 15 იუსტინიანეს ინსტიტუციები, (2002). რომის სამა-
რთლის ძეგლები. სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ., შე- რთლის ძეგლები, სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ.,
ნიშ., ლექს. და საძიებ.). თბილისი: მერიდიანი, 57-58. შენიშ., ლექს. და საძიებ.), თბილისი: მერიდიანი, 57.
9 გარიშვილი მ., ხოფერია მ., (2014). საზღვარგარეთის 16 Пухта Г.Ф., (1874). Курсъ римского гражданского
ქვეყნების სამართლის ისტორია. თბილისი: მერიდი- права, типографiя «Соврем. Изв.», 432.
ანი, 36. 17 Дернбург Г., (1956). Пандекты, Вещное право. Т. 1, ч. 2.
10 იუსტინიანეს ინსტიტუციები, (2014). რომის სამა- С.-Петербург: университетская типография, 102.
რთლის ძეგლები, სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ., 18 Бартошек, М., (1989). Римское право, понятия,
შენიშ., ლექს. და საძიებ.). თბილისი: მერიდიანი, 57. термины, определения. Москва: Юридическая

“LAW AND WORLD“ 83

 შეერთების ადგილები საერთო მცენარეულო- ცევს, მიწის ეს ნაკვეთი“ იმ პირისაა, ვისაც ის
ბით დაიფარებოდა ან, როგორც უკვე აღინიშნა, მანამდე ეკუთვნოდა.24
მიერთებულ მიწაზე არსებული ხე ფესვებს ამ მიწის მფლობელი საკუთრებას მოიპო-
ნიადაგშიც გაიდგამდა.19 ვებდა იმ ნივთებზეც, რასაც მდინარე მის მი-
ის ნაკვეთი, რომელსაც მონალექის სახით წაზე გამორიყავდა,25 მაგალითად, ხის საშეშე
მიწა მიემატებოდა, იმის მსგავსი ნაწილი ხდე- და სამშენებლო მასალა. მდინარეთა ნამატ-
ბოდა, რასაც მიემატა.20 იუსტინიანეს დიგე- ზე სანაპიროს მეზობლების უფლებები კანო-
სტების მეექვსე წიგნში მითითებულია, რომ ნით იყო განსაზღვრული და დაუფლებას არ
მიწის ნაკვეთთან დაკავშირებული სასარჩე- საჭიროებდა.26
ლო წარმოებისას, თუ ხდებოდა ასეთი მიწის ამგვარად, დამშრალი კალაპოტი და მდი-
მოთხოვნა, ეს მოთხოვნა გადადიოდა მონა- ნარეში წარმოშობილი კუნძული დამოუკიდე-
ყარ მიწაზეც.21 ძირითადი მიწის ნაკვეთი, მო- ბელ მიწის ნაკვეთებად ითვლებიან, განსხვა-
ნალექ მიწასთან ერთად, ერთ მთლიან ნაკვე- ვებით Alluvio-სა და avulso-სგან, რომლებიც
თად განიხილებოდა. ითვლებიან გაზრდილი სანაპირო ნაკვეთე-
რომის სამართალი მსჯელობს მდინარე- ბის შემადგენელ ნაწილებად. შესაბამისად,
სა და ზღვაში გაჩენილი კუნძულის შესახებ. ამ ნივთებზე საკუთრების უფლების შეძენის
კუნძულის წარმოქმნა მდინარის კალაპოტში განსხვავებული რეჟიმები მოქმედებდა. კუ-
სხვაგან მოწყვეტილი მიწის ჩამოტანით ან კა- ნძულის სანაპირო ზოლზეც იგივე ნორმები
ლაპოტის დაწევით შეიძლება მომხდარიყო. მოქმედებდა, როგორიც ხმელეთის მდინარე-
მდინარის შუა ნაწილში წარმოქმნილი კუნძუ- თა ნაპირზე.
ლი, რომის სამართლის თანახმად, მდინარის
ორივე მხარის ნაპირზე არსებული მომიჯნავე
მიწის ნაკვეთების მფლობელების თანასა- 3. მონალექი ძველ ქართულ
კუთრება ხდება.22 თუ კუნძული არა შუაგულში, სამართალში
არამედ რომელიმე ნაპირისკენ უფრო ახლოს 3.1. პირველი ცნობები
მდებარეობს, მაშინ მას ის პირები დაისაკუთ- მონალექის შესახებ
რებენ, რომლებიც სანაპირო მიწის ნაკვეთს
ფლობენ,23 ხოლო „თუ მდინარე სადმე იყოფა ძველ ქართულ სამართლის წყაროებსა და
და შემდეგ ქვევით ისევ ერთიანდება, რის შე- ეთნოგრაფიულ მასალებში მდინარის მონა-
დეგადაც ვინმეს მიწის ნაკვეთს კუნძულად აქ- ლექის შესახებ ინფორმაცია თითქმის არ იძებ-
ნება. თუმცა, მის შესახებ პირველი ცნობები
литература, 54. უკვე უცხოელ ავტორთა შრომებში გვხვდება.
19 Дернбург Г., (1956), Пандекты, Вещное право. Т. სტრაბონი წერდა, რომ მას გაგონილი
1, ч. 2. С.-Петербург: университетская типография,
102. ჰქონდა სვანეთში ოქროს მადნის მოპოვების
20 იუსტინიანეს დიგესტები. (2014). რომის სამართლის შესახებ: „ამბობენ, რომ ზამთრის ნიაღვრებს
ძეგლები, წიგნი მეექვსე. სურგულაძე ნ., (წინასიტ., ოქრო ჩამოაქვს, ხოლო ბარბაროსები აგროვებენ
შენიშ., ლექს. და საძიებ.). თბილისი: ივ. ჯავახიშვი- (ოქროს) დახვრეტილი ვარცლებით და ბანჯგვლი-
ლის სახ. თსუ გამომცემლობა, 144.
21 იქვე. ანი ტყავებით: აქედან მომდინარეობს მითი
22 გაიუსის ინსტიტუციები, (2011). რომის სამართლის
ძეგლები. სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ., შენიშ.,
ლექს. და საძიებ.), თბილისი: უნივერსიტეტის გამო-
მცემლობა, 71; იუსტინიანეს ინსტიტუციები, (2002).
რომის სამართლის ძეგლები. სურგულაძე ნ. (მთარგ., 24 იუსტინიანეს ინსტიტუციები, (2002). რომის სამა-
წინასიტ., შენიშ., ლექს. და საძიებ.), თბილისი: მერი- რთლის ძეგლები. სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინა-
დიანი, 57. სიტ., შენიშ., ლექს. და საძიებ.). თბილისი: მერი-
23 გაიუსის ინსტიტუციები, (2011). რომის სამართლის დიანი, 57.
ძეგლები. სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ., შენიშ., 25 კილასონია ი., (2004). საკუთრების უფლება რომაულ
ლექს. და საძიებ.), თბილისი: უნივერსიტეტის გამო- და ძველ ქართულ სამართალში. ქუთაისი, 2004, 33.
მცემლობა, 71. იუსტინიანეს ინსტიტუციები, (2002). იხ. Гарсия-Гаридо М.Х. (2005). Римское частно право,
რომის სამართლის ძეგლები. სურგულაძე ნ. (მთარგ., М., 351.
წინასიტ., შენიშ., ლექს. და საძიებ.). თბილისი: მერი- 26 Дернбург Г., (1956).Пандекты, Вещное право. Т. 1, ч. 2.
დიანი, 57. С.Петербург: университетская типография, 103.

84 “LAW AND WORLD“

ოქროს საწმისიან27 ვერძზე.“28 მოტანილი „მეწყერი რომ მოგლეჯდეს“, მხო-
აპიანეს ცნობით, „კავკასიონიდან ჩამო- ლოდ სჯულმდებლის სურვილს ასახავს, სა-
მდინარე ნაკადულებს ოქროს ქვიშა ჩამოაქვს. მართლებრივად მოეწესრიგებინა ეს საკითხი,
ადგილობრივი მცხოვრებლები მდინარეებში ვინაიდან ამ მუხლში იურიდიული ნორმები
ხშირბეწვიან ცხვრის ტყავებს აგებენ და აგრო- შეტანილი საერთოდ არ არის. როგორც ი. დო-
ვებენ ქვიშას, რომელიც მათზე ილექება.“29 ლიძე განმარტავს, მის ტექსტს ამ სამართლის
II საუკუნის ავტორი, გაიუს პინიუსის აღნიშ- წიგნის არცერთი სხვა ხელნაწერი შეიცავს.31
ნავდა, რომ „სვანეთსა და საერთოდ სახელ- საქართველოში მოქმედი უცხოური სამა-
მწიფოს“ მდინარეებში ოქროს აიეტის მემკვი- რთლის წყაროები, ბერძნული და სომხური
დრე სავლაკი მოიპოვებდა.30 სამართლის ქართული ვერსიები, მცირედით
წყაროებში ოქროს მოპოვება მდინარე ენ- ავსებენ ამ ხარვეზს. აქვე შევნიშნავთ, რომ
გურის მყინვართა დნობით გამოწვეულ ადი- მონალექის საკითხში ბერძნულ სამართლის
დებას უკავშირდებოდა, რომელსაც მნიშ- შესაბამისი ნორმები რომის სამართალს ეყ-
ვნელოვანი ქონებრივი შედეგები მოჰქონდა რდნობა. სამართლის 269-ე მუხლი „ზღვის კუ-
სვანეთში მცხოვრები მოსახლეობის, და, გან- ნძულისა და მდინარისათვის“ რამდენიმე სა-
საკუთრებით, მმართველი ფენისთვის. მართლებრივ ნორმას მოიცავს, მაგალითად,
ბერძნული სამართლის ეს ვერსია ცნობს ოკუ-
პაციის უფლებას ზღვის კუნძულის შუა ნაწილ-
3.2. მონალექზე საკუთრების ზე: „ვინცავინ იმ შუაზედ ალაგს პირველად და-
უფლების შეძენის წესები იჭერს, ის ალაგი მისი იქნება და სხვას ხელი
არავისა აქუს“.32 ყურადღებას იპყრობს ის გა-
ვახტანგის სამართლის წიგნის გარდა, ძვე- რემოება, რომ წყარო არაფერს ამბობს კუნ-
ლი ქართული სამართლის არცერთი ადგილო- ძულის სხვა დანარჩენი ნაწილების შესახებ,
ბრივი ძეგლი არ ითვალისწინებს მონალექის მაგალითად, სანაპირო ზოლის დასაკუთრების
მომწესრიგებელ სამართლებრივ ნორმებებს. წესი როგორია. ვფიქრობთ, აქ სრულიად უა-
ვახტანგის სამართალიც ამ საკითხს „წყლის დგილოა კუნძულის „შუა ალაგის“ მიკუთვნების
სამძღვრის ცილების“ ფარგლებში განიხილა- საკითხი, რადგან კუნძულის დაუფლებისას,
ვს, რომლის შემადგენელი ორი მუხლიდან სა- ოკუპაციის უფლებით, მთელი კუნძული მისი
მართლებრივ ნორმებს მხოლოდ ერთი, 184-ე მიმთვისებლის ხდებოდა. ბერძნული სამა-
მუხლი შეიცავს. 185-ე მუხლის სათაურად გა- რთლის ქართული ვერსია პრაქტიკულად იმე-
ორებს იუსტინიანეს ინსტიტუციების მეორე
27 ახ. წ-ის II საუკუნის ანონიმი ავტორი თვლიდა, რომ წიგნის 22-ე პარაგრაფის დასაწყისს ზღვასა და
ოქროს საწმისი ცხვრის ტყავზე დაწერილი ქიმიის მდინარეში კუნძულთა წარმოშობის შესახებ,33
წიგნი იყო, რომელშიც ოქროს ქიმიური გზით მი-
ღების წესებია მოცემული. ზარაქს პერგამონელის ოღონდ შინაარსობრივი უზუსტობით, რომე-
აზრით, ოქროს საწმისში ეტრატებში აღნუსხული ლიც გადამწერის, მთარგმნელის ან, თუნდაც,
ოქროდამწერლობის ხერხი იყო გადმოცემული. თუ- შემდგენელის შეცდომას შეიძლება მიეწეროს.
მცა სტრაბონის ცნობა უტყუარი უნდა იყოს, რადგან ბერძნული სამართლის ქართული ვერსიის
გეოგრაფის ბიძა, დედის ძმა, გარკვეული დროის მან-
ძილზე კოლხეთსაც მართავდა და სტრაბონს რეალუ- 269-ე მუხლის ერთ-ერთი ნორმა, იუსტინიანეს
რი ცნობები ექნებოდა ხელთ. იხ. ჩაგუნავა რ., ოქროს ინსტიტუციების მსგავსად, ასევე მსჯელობს
საწმისი, საქართველოს ქალი, 2006, №1-2, 39. მდინარის დინების თავისებურებაზე, რაც
28 საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, (1970). საქა- კალაპოტის ორ ნაწილად გაყოფაში მდგო-
რთველო უძველესი დროიდან ახალი წელთაღრი-
ცხვის IV საუკუნემდე. მელიქიშვილი გ. (რედ.), (1970).
თბილისი: საბჭოთა საქართველო, 324. შეად. Strabo, 31 სამართალი ბატონიშვილის ვახტანგისა, (1963). ვახტა-
XI, 2, 19. ნგ VI-ის სამართლის წიგნთა კრებული. ქსძ, I, დოლიძე
29 გამყრელიძე გ., ფირცხალავა მ., ყიფიანი გ., (2005). ის. (მთ. რედ., გამოკვ. და ლექსიკ.), თბილისი, 527.
ძველი საქართველოს სამხედრო ისტორიის საკი- 32 ბერძნული სამართალი, (1963). ვახტანგ VI-ის სამა-
თხები, თბილისი: არტანუჯი, 6. შეად. აპიანე, მითრი- რთლის წიგნთა კრებული. ქსძ, I, დოლიძე ის. (მთ.
დატეს ომები, 103. რედ., გამოკვ. და ლექსიკ.), თბილისი, 190.
30 გამყრელიძე გ., ფირცხალავა მ., ყიფიანი გ., (2005). 33 იუსტინიანეს ინსტიტუციები, (2002). რომის სამა-
ძველი საქართველოს სამხედრო ისტორიის საკი- რთლის ძეგლები, სურგულაძე ნ. (მთარგ., წინასიტ.,
თხები, თბილისი: არტანუჯი, 6. შეად. NH, XXXIII. შენიშ., ლექს. და საძიებ.). თბილისი: მერიდიანი, 57.

“LAW AND WORLD“ 85

 მარეობს. ამის საფუძველზე, ის ადგენს მდი- ნორმის შინაარსი აჩვენებს, რომ ვახტანგი
ნარის შუაში წყლის ბუნებრივი დაწრეტისას უგულებელყოფს წყლის კალაპოტის ცვლილე-
გამოყოფილი ადგილის მიკუთვნების ამგვარ ბით გამოწვეულ ახალ გარემოებას და იცავს
წესს: „ვისიც გაღმით და გამოღმით სოფლე- მდინარის მომიჯნავე ნაკვეთების მფლობელ-
ბია, ორთავ შუა უნდა გაიყონ ის ალაგი“ (269-ე თა ქონებრივ უფლებებს ზუსტად იმ ფარგლებ-
მუხ.).34 მდინარის შუა წელის ხმელეთზე, მისი ში, რომლებშიც ის მათ „თაობიდამ“ უჭირავთ.
მოსაზღვრე სოფლები, როგორც დამოუკიდე- ამ შემთხვევაში, საზღვრის უცვლელობის სა-
ბელი სამართლის სუბიექტები, საკუთრების ფუძველს წარმოადგენდეს ორი გარემოება.
უფლების თანაბარ წილს შეიძენდნენ მიწაზე. პირველი მიზეზი ისაა, რომ ეს ნაკვეთები მემ-
საკუთრების უფლების მოპოვების საფუძველი კვიდრეობით, ხანგრძლივი დროის განმავლო-
ახლად გამოყოფილი მიწის ადგილმდებარეო- ბაში ეჭირათ მფლობელებს და მათ შორის
ბაა. შესაბამისად, თუ მდინარე ისევ დაფარა- საზღვრის მოშლას ბუნებრივი მოვლენების
ვდა ამ ხმელეთს წყლით, სოფლების საკუთრე- გამო, კანონმდებელი მიზანშეწონილად არ
ბის უფლება მასზე შეწყდებოდა. მიიჩნევს, და, მეორე მხრივ, − მდინარის კალა-
ამავე მუხლით, მოწესრიგებულია უფლე- პოტის ხშირი ცვლილების გამო, ყოველ ჯერზე
ბის მოპოვების საკითხი ისეთი მოცემულო- წარმოშობილი დავის განხილვა სასამართლო
ბის დროს, როდესაც მდინარე კალაპოტიდან ხელისუფლების ინტერესებში არ შედიოდა.
რომელიმე სოფლის მხარეს მივარდებოდა და აქვე აღსანიშნავია, რომ წყლის გადაგდება
ამის გამო მეორე მხარის ნაპირს ხმელეთი მი- ნებართვის გარეშე აკრძალული იყო და სას-
ემატებოდა. ბერძნული სამართალი ასეთი ნა- ჯელს ითვალისწინებდა. ბიჭვინთის იადგა-
მატის ახალ მესაკუთრედ იმას მიიჩნევს, ვის რით, ვინც კათალიკოზის უკითხავად ბიჭვი-
მიწასაც წყლის დინების ცვლილების გამო ნთის წყალს ინადირებდა „მოსადებლითა“,
ახალი მიწის ნაკვეთი შეემატა. კანონმდებე- ანუ მდინარეს კალაპატს ხელოვნურად შეუც-
ლი განმარტავს, რომ ეს უფლება, შესაძლებე- ვლიდა, ოცი ათასი თეთრი საყდრისთვის უნდა
ლია, სულაც დროებითი იყოს, რადგან: „წყალს დაეურვებინა.37
სარწმუნოება არა აქუს, დღეს იქით გარდავა-
რდა, ხვალ აქეთვე გადმოვარდება“.35 წყლის
ამ ბუნებას ითვალისწინებს ვახტანგის სამა- 4. კანონის ანალოგია
რთალიც, თუმცა უფლების დადგენისას სა- – საკუთრების უფლება
პირისპირო შეხედულებას გამოხატავს. მისი წიაღისეულზე
სამართლის 184-ე მუხლის პირველი ნორმა
ამგვარად არის ფორმულირებული: „იქნების ნაშრომის შესავალშივე აღვნიშნეთ, რომ
და ქნილა, მდინარემ წყალმა ძველი ნადენი დასაშვებად მიგვაჩნია მსჯელობა, მონალექ
ალაგი დააგდოს, ხან იქით გარდავარდეს და მიწას შერეულ ძვირფას ლითონსა და სხვა
ხან აქეთ, და ამაზე ცილება მოჰÃდეს, ჩვენი ნივთებზე საკუთრების უფლების შეძენაზე
სამძღვარი წყალი არისო და რაც ჩემკენ და- გავრცელდეს ის კანონის ანალოგიით გავ-
რჩა, ჩემი არისო. მაგრამ ამით სამძღვარი არ რცელდეს ის სამართლებრივი ნორმები, რაც
შეიშლების. როდესაც თაობიდან ამ მდინარის წიაღისეულზე საკუთრების უფლების მოსაპო-
პირს აშენებულა, გაღმა თუ გამოღმა, სადაც მა- ვებლად იყო განსაზღვრული.
შინ წყალს უდენია და ამ სოფლებს იმ წყლის მხითარ გოშის სამართალი ნებისმიერ
პირამდი სჭერია, ისრევ უნდა ეჭიროსთ“.36 ადგილზე, ქალაქსა თუ სოფელში „გამოჩენი-
34 ბერძნული სამართალი, (1963). ვახტანგ VI-ის სამა- ლი“ ქანებისა თუ სხვა ნივთიერებების მესა-
რთლის წიგნთა კრებული. ქსძ, I, დოლიძე ის. (მთ. კუთრედ მეფეს, დედოფალს და ზოგჯერ თა-
რედ., გამოკვ. და ლექსიკ.). თბილისი, 190. ვადებს ასახელებს.38 მეფეს ეკუთვნის ოქრო
35 ბერძნული სამართალი, (1963). ვახტანგ VI-ის სამა-
რთლის წიგნთა კრებული, ქსძ, I, დოლიძე ის. (მთ. 37 ბიჭვინტის იადგარი [1525-1550 წწ.], (1965). II, დოლი-
რედ., გამოკვ. და ლექსიკ.). თბილისი, 190. ძე ის. (მთ. რედ., შენიშვ. და საძიებ.). თბილისი: მეც-
36 სამართალი ბატონიშვილის ვახტანგისა, (1963). ვა- ნიერება, 182.
ხტანგ VI-ის სამართლის წიგნთა კრებული, ქსძ, I, დო- 38 სამართალი მოსესი, (1963). მხითარ გოშის სამა-
ლიძე ის. (მთ. რედ., გამოკვ. და ლექსიკ.), თბილისი, რთლის ვერსია, ვახტანგ VI-ის სამართლის წიგნთა
527. კრებული. ქსძ, I, ი. დოლიძე (მთ. რედ., გამოკვ. და

86 “LAW AND WORLD“

და თვალმარგალიტი, დედოფალს − ვერცხლი, მოპოვებულ-დამუშავებული ყველა მადნი-
თუ ეს ძვირფასი ქანები სათავადოში გამო- დან − ოქრო იქნებოდა ეს, ვერცხლი თუ სხვა
ჩნდებოდა, მეფეს თავისი სურვილით შეეძ- ნებისმიერი, მეფე წილის გარეშე არ დარჩენი-
ლო თავადისთვის წილი მიეცა, ან უკლებლივ ლიყო.42
თვითონ აეღო; სპილენძი, კალა, რკინა, მარი-
ლი, შაბი, ბორაკი, ნავთი და კუპრი თავადების
იყო, „დიდის წყალობით და პატივისცემით Ãე- 5. ნალექების გავლენა
ლმწიფისაგან“, რისთვისაც თავადებს მადლი- მონალექზე
ერება უნდა გამოეხატათ მეფის მიმართ.39 ეს
მადლიერება, ალბათ, მეფისთვის წილის მი- სხვა პირველწყაროები მონალექის შე-
ცემაში გამოიხატებოდა. გოგირდი, საკმელი, სახებ თითქმის არ მოიძებნება და არც სამა-
გუნდა, ჯაოზი და სხვა ამგვარი ნივთიერებე- რთლის ისტორიის მკვლევართა მიერაა ეს
ბით სარგებლობა და ვაჭრობა ყველასთვის თემა შესწავლილი. ლიტერატურაში გაბნეული
დასაშვები იყო. აქვე აღნიშნულია, რომ მათ ცნობები დასავლეთ საქართველოს მდინარე-
შეუძლიათ „იათისთაონ“, ანუ ვაჭრობისას ფას- ების – რიონის, ტეხურასა და ცხენისწყლის,
ნამატად მეათედი განსაზღვრონ. ასევე ქვემო ქართლში, მდინარე მაშავერას
საკუთრების ამ ობიექტებს შორის დასახე- კალაპოტებში მონალექ ქვიშაში ოქროს შემ-
ლებული თვალმარგალიტი მარტო ზღვაში ცველობის შესახებ, საკითხის შესასწავლად
ან ზღვის ნაპირზე მოიპოვება. რომის სამა- არასაკმარისია. შესაბამისად, პირველ რიგში,
რთლისგან განსხვავებით, რომლის მიხედვი- აუცილებელია გაირკვეს, რატომ უთმობდნენ
თაც ზღვის ნაპირზე ნაპოვნი ძვირფასი ქვე- ასეთ მცირე ყურადღებას კანონმდებლები
ბი და მარგალიტები, ბუნებითი სამართლის მიწის მონალექის რეგულირების საკითხს და
საფუძველზე მაშინვე მპოვნელის საკუთრება რატომ არ გამომუშავდა მდინარეებით მდი-
ხდებოდა,40 ფეოდალური სამართლით მათზე დარ ქვეყანაში თუნდაც შესატყვისი ხასიათის
საკუთრების უფლება მხოლოდ ქვეყნის მთა- ადათები. ამ მხრივ, ყურადღება უნდა მიექცეს
ვარ მეპატრონეს, მეფეს ჰქონდა. შემდეგ გარემოებებსაც: ნალექების სიხშირე,
იოანე ბატონიშვილის სჯულდებით, წია- მოცულობა და მდინარეთა ბუნება, ქმნიდნენ
ღისეულის მოპოვება ან მეფეს უნდა ეწარმო- თუ არა ეს გარემო ფაქტორები აუცილებლო-
ებინა თავისი ხარჯით, ან იჯარით უნდა გაეცა. ბას, ჩვეულებით სამართალს მაინც შეევსო
მიღებული მადანი, იქნებოდა ეს ოქრო, ვე- მდინარის მონაყარი მიწის შესახებ არსებული
რცხლი თუ სპილენძი, შუაზე უნდა გაეყოთ, მუ- მწირი საკანონმდებლო სივრცე.
შების ხარჯი კი მოიჯარეს უნდა გაეწია.41 დადგენილია, რომ საქართველოს ტერი-
წიაღისეულიდან შემოსავალი მნიშვნე- ტორიაზე თავსხმა წვიმები, რომლებიც უფრო
ლოვანი იყო ცალკეულ სამეფო-სამთავრო- ადგილობრივი ხასიათისაა, მიუხედავად მათი
თა მმართველებისთვის. სოლომონ მეორეს მოკლე ხანგრძლივობისა, საკმაო ზიანს აყე-
ერთ-ერთი პირველი სათხოვარი რუსეთის ნებდა მცირე მდინარეების ხეობებს, მაგა-
იმპერატორისადმი იყო ის, რომ იმერეთში ლითად, თბილისის ტერიტორიაზე ხშირად
წამოიშობოდა ღვარცოფები, ასევე, მდინარე
ლექსიკ.), თბილისი, 289. ალაზნის მარცხენა ნაპირებზე,43 მაგრამ დიდ
39 სამართალი მოსესი, (1963). მხითარ გოშის სამა- მდინარეთა წყალმოვარდნისთვის მთავარი
რთლის ვერსია, ვახტანგ VI-ის სამართლის წიგნთა მნიშვნელობა ხანგრძლივ და დიდ ტერიტო-
კრებული. ქსძ, I, ი. დოლიძე (მთ. რედ., გამოკვ. და
ლექსიკ.), თბილისი, 290.
40 იუსტინიანეს დიგესტები, (2012). რომის სამართლის
ძეგლები, შესავალი კონსტიტუციები, წიგნი პირვე- 42 მუხლნი სათხოვარნი სოლომონ II-ისა ალექსანდრე
ლი, წიგნი მეორე. სურგულაძე ნ., (მთარგ., წინასიტ., I-სადმი იმერეთის სამეფოზე მისი უფლებების და-
შენიშ., ლექს. და საძიებ.)., თბილისი: ივ. ჯავახიშვი- მტკიცების შესახებ [1804 წ.], (1965). ქსძ, II, დოლიძე
ლის სახ. თსუ გამომცემლობა, 109. ის. (მთ. რედ., შენიშვ. და საძიებ.). თბილისი: 561.
41 იოანე ბაგრატიონი, სჯულდება (ქართლ-კახეთის სა- 43 კორძახია მ., (1948). ძირითადი მეტეოროლოგიური
მეფოს სახელმწიფოებრივი რეფორმების პროექტი), ელემენტების კლიმატური რეჟიმი საქართველოში.
(1975). სურგულაძე ივ. (მთ. რედ., შეს., ლექსიკ. და სა- ვსგი შრომები. თბილისი: სსსრმ აკადემიის გამომცე-
ძიებ.), სტალინის სახელობის თსუ გამომცემლობა, 8. მლობა, ტ. III, ნაკვეთი 1, 59.

“LAW AND WORLD“ 87

 რიაზე გაშლილ ნალექს ჰქონდა.44 წყალდი- რეჟიმი. აღსანიშნავია, რომ ამ საკითხს არც
დობა-ნიაღვარი გავრცელების ტერიტორიის უცხოურიდან ნათარგმნი ძეგლები უთმობენ
მხრივ დამოკიდებულია წვიმების ხანგრძლი- განსაკუთრებულ ყურადღებას. ვფიქრობთ, ვა-
ვობაზე, ვიდრე ხანმოკლე დროის განმავლო- ხტანგის სამართლის შესაბამისი დებულების
ბაში მოსული ნალექების რაოდენობაზე. წყარო უნდა იყოს ადგილობრივი ჩვეულებითი
ასეთი წყალდიდობა და წარმოქმნილი ნიაღ- სამართალი, რომელიც სჯულმდებელმა მეფემ
ვრები დიდ ზიანს აყენებდა მდინარის ნაპი- თავისი ნორმის საფუძვლად გამოიყენა. რო-
რებს და აცლიდა მიწას, რომელიც მონაყარის მის სამართლისგან განსხვავებით, რომელიც,
სახით სხვა ტერიტორიაზე გადაჰქონდა.45 ასე- თავის მხრივ, ბერძნული სამართლის ქართუ-
თი წვიმებით განსაკუთრებით ზარალდებოდა ლი ვერსიის წყაროსაც წარმოადგენს, ძველი
დასავლეთ საქართველო, რადგან აღმოსა- ქართული ადგილობრივი სამართალი არ ით-
ვლეთ საქართველოსგან განსხვავებით, თა- ვალისწინებდა მდინარის კალაპოტის ცვლი-
ვსხმა წვიმები აქ გაბმულ და გარშემო მოდე- ლების გამო მომიჯნავე ნაკვეთებზე უწინდე-
ბულ ნალექებში გადადის.46 ლისგან განსხვავებული უფლების დადგენას.
მთის მდინარეთა ბუნების კვლევამ, მაგა- რაც შეეხება მონალექის მიერ გამოტანილ
ლითად, თუშეთში აჩვენა, რომ წყალდიდობა ნივთებს, შესაძლებელია მათზე გავრცელე-
მხოლოდ თოვლიანი და ყინულოვანი წყლების ბულიყო ნაპოვარის, უპატრონო ნივთებისა და
ხარჯზე ფორმირდებოდა თუშეთის ალაზანსა წიაღისეულისთვის დადგენილი წესები ნივთე-
და პირიქითის ალაზანში.47 მასში ზაფხულის ბის სამართლებრივი ბუნების შესაბამისად.
სეზონების ნალექიც კი არ იწვევს ჩამონადე-
ნის საგრძნობ ზრდას.48 მონალექის ჩამოტანა
უფრო იმ მდინარეებზე ხდება, რომლებსაც ვა-
რდნის საკმარისი დაქანება აქვთ; ასეთია, ენ-
გურის, ხობისწყლის, ოჩხომურასა და ტეხურას
შორის მდებარე წყალგამყოფები.49 გამორკვე-
ულია, რომ გრანიტული ქვარგვალები ენგურის
ძლიერი დინების მიერაა სამეგრელოში ნალე-
ქების ნაშალი მასალის სახით ჩამოტანილი.50

დასკვნა

კვლევამ აჩვენა, რომ ეროვნული სამა-

რთლის ძეგლებიდან, მხოლოდ ვახტანგის
VI-ის სამართალს და ისიც ნაწილობრივ, ჩა-
უთვლია საჭიროდ სპეციალური მოწესრიგე-
ბის საგნად გაეხადა მონალექის იურიდიული

44 იქვე; იხ. Фигуровский Н. (1928). Ливны на Кавказе,

Москва.
45 კორძახია მ., (1948). ძირითადი მეტეოროლოგიური
ელემენტების კლიმატური რეჟიმი საქართველოში.
ვსგი შრომები. თბილისი: სსსრმ აკადემიის გამომცე-
მლობა, ტ. III, ნაკვეთი 1, 61.
46 იქვე.
47 ვლადიმიროვი ლ., (1957). თუშეთის მდინარეთა ჩა-
მონადენის გამოკვლევისთვის. სსსრმ აკადემიის მო-
ამბე, ტ. XVIII, № 3, 311-312.
48 იქვე, 313.
49 ვახანია ე., (1957). კოლხიდის სერიის ასაკის შესახებ.
სსსრმ აკადემიის მოამბე, ტ. XVIII, № 3, 318.
50 იქვე, 319.

88 “LAW AND WORLD“