Visit ebookmass.

com to download the full version and

explore more ebook or textbook

C and Python Applications: Embedding Python Code

in C Programs, SQL Methods, and Python Sockets
Philip Joyce

_____ Click the link below to download _____

https://ebookmass.com/product/c-and-python-applications-
embedding-python-code-in-c-programs-sql-methods-and-python-
sockets-philip-joyce/

Explore and download more ebook or textbook at ebookmass.com

Here are some recommended products that we believe you will be
interested in. You can click the link to download.

Python Programming and SQL: 10 Books in 1 - Supercharge

Your Career with Python Programming and SQL Andrew Reed

https://ebookmass.com/product/python-programming-and-sql-10-books-
in-1-supercharge-your-career-with-python-programming-and-sql-andrew-
reed/

Applied Numerical Methods with Python for Engineers and

Scientists Steven C. Chapra

https://ebookmass.com/product/applied-numerical-methods-with-python-
for-engineers-and-scientists-steven-c-chapra/

Top 10 Hacking Scripts in Python, C#, and ASP.NET: 2 Books

in 1: Unmasking Cyber Secrets: Python, C#, and ASP.NET
Scripts to Propel Your Hacking Journey Devwebtuts
Publishing
https://ebookmass.com/product/top-10-hacking-scripts-in-python-c-and-
asp-net-2-books-in-1-unmasking-cyber-secrets-python-c-and-asp-net-
scripts-to-propel-your-hacking-journey-devwebtuts-publishing/

Python Real-World Projects: Crafting your Python Portfolio

with Deployable Applications Steven F. Lott

https://ebookmass.com/product/python-real-world-projects-crafting-
your-python-portfolio-with-deployable-applications-steven-f-lott/
Fundamentals of Python: First Programs, 2nd Edition
Kenneth A. Lambert

https://ebookmass.com/product/fundamentals-of-python-first-
programs-2nd-edition-kenneth-a-lambert/

Fortran with Python: Integrating legacy systems with

Python Bisette

https://ebookmass.com/product/fortran-with-python-integrating-legacy-
systems-with-python-bisette/

The Python Advantage: Python for excel in 2024 Hayden Van

Der Post

https://ebookmass.com/product/the-python-advantage-python-for-excel-
in-2024-hayden-van-der-post/

Coding for Kids 5 Books in 1: Javascript, Python and C++

Guide for Kids and Beginners Bob Mather

https://ebookmass.com/product/coding-for-kids-5-books-in-1-javascript-
python-and-c-guide-for-kids-and-beginners-bob-mather/

Data Mining for Business Analytics: Concepts, Techniques

and Applications in Python eBook

https://ebookmass.com/product/data-mining-for-business-analytics-
concepts-techniques-and-applications-in-python-ebook/
Philip Joyce

C and Python Applications

Embedding Python Code in C Programs,
SQL Methods, and Python Sockets
1st ed.
Philip Joyce
Crewe, UK

ISBN 978-1-4842-7773-7 e-ISBN 978-1-4842-7774-4

https://doi.org/10.1007/978-1-4842-7774-4

© Philip Joyce 2022

Apress Standard

The use of general descriptive names, registered names, trademarks,

service marks, etc. in this publication does not imply, even in the
absence of a specific statement, that such names are exempt from the
relevant protective laws and regulations and therefore free for general
use.

The publisher, the authors and the editors are safe to assume that the
advice and information in this book are believed to be true and accurate
at the date of publication. Neither the publisher nor the authors or the
editors give a warranty, expressed or implied, with respect to the
material contained herein or for any errors or omissions that may have
been made. The publisher remains neutral with regard to jurisdictional
claims in published maps and institutional affiliations.

This Apress imprint is published by the registered company APress

Media, LLC part of Springer Nature.
The registered company address is: 1 New York Plaza, New York, NY
10004, U.S.A.
Introduction
The C and Python programming languages are important languages in
many computer applications. This book will demonstrate how to use
the C and Python languages to write applications in SQL. It will
demonstrate how to embed a Python program within a C program.
Finally, the reader will learn how to create Python socket programs
which can communicate with each other on different computers (these
are called “sockets”).
A basic familiarity with mathematics is assumed along with some
experience of the basics of computer programs. The first two chapters
review the basics of C and Python. The chapters following these are
grouped into SQL techniques, embedded Python, and sockets
applications. There are exercises in each chapter with answers and
suggested code at the end of the book.
Any source code or other supplementary material referenced by the
author in this book is available to readers on GitHub via the book’s
product page, located at www.apress.com/9781484277737. For more
detailed information, please visit http://www.apress.com/source-code.
Acknowledgments
Thanks to my wife, Anne, for her support, my son Michael, and my
daughter Katharine. All three have mathematics degrees. Thanks to
everyone on the Apress team who helped me with the publication of
this, my third book.
Table of Contents
Chapter 1:​Python Programming
Definition of Variables
Real (Float) Numbers
Characters
Reading in Data
Arrays
Inserting into an Array
Deleting (Removing) from an Array
Searching
Updating an Array
Appending to an Array
Strings
Lists
Reading Entries in a List
Updating a List
Deleting an Element from List
Appending to a List
Dictionaries
Creating a Dictionary
Appending to a Dictionary
Amending a Dictionary
Deleting from a Dictionary
Searching Through a Dictionary
Tuples
 Creating a Tuple
Concatenating Two Tuples
Creating Nested Tuples
Creating Repeated Tuples
Converting a List or a String into a Tuple
Creating Single-Element Tuple
Reading Tuple
Searching Within a Tuple
Deleting a Tuple
Using Tuple to Create Variables
If Then Else
Loops (For and While)
For Loops
While Loops
Switches
Arithmetic Operations Using Numpy
Numpy Calculations
Mathematical Graph Functions
User-Written Functions
File Access
Regressions
Summary
Exercises
Chapter 2:​C Programming
C Program Format
Adding Two Numbers
 Multiply and Divide Two Numbers
For Loops
Do While Loops
Switch Instruction
If Else
If Else If
Data Arrays
Functions
Strings
Structures
Size of Variables
Goto Command
Common Mathematical and Logical Symbols
File Access
Student Records File
Summary
Exercises
Chapter 3:​SQL in C
Review of SQL and SQLite
Creating the Database
Creating a Table
Inserting Rows
Insert a Preset Row
Inserting a User-Entered Row
Selecting Rows
Selecting a Row Preset
 Selecting All Rows
Selecting Rows by Age
Amending Rows
Deleting Rows
Summary
Exercises
Chapter 4:​SQL in Python
Review of SQL
Create a Table
Mechanism for Inserting a Row
Update a Row
Delete a Row
Read a Table
Summary
Exercises
Chapter 5:​Embedded Python
Basic Mechanism
Plot a 2D Line
Plot Two 2D Lines
Plot Trigonometric Curves
Enter Data to Plot
2D Center of Mass Plot
Histograms
Importing a Picture
Summary
Exercise
Visit https://ebookmass.com today to explore
a vast collection of ebooks across various
genres, available in popular formats like
PDF, EPUB, and MOBI, fully compatible with
all devices. Enjoy a seamless reading
experience and effortlessly download high-
quality materials in just a few simple steps.
Plus, don’t miss out on exciting offers that
let you access a wealth of knowledge at the
best prices!
Chapter 6:​Sockets
A Closer Look at Sockets
Basic Client-Server
Server-Client Pair to Send-Receive a File
Threaded Programs
Closing Down a Threaded Server
Chat Programs
Summary
Exercise
Appendix A:​Answers to Examples
Chapter 1
Chapter 2
Chapter 3
Chapter 4
Chapter 5
Chapter 6
Index
About the Author
Philip Joyce
has 28 years of experience as a software engineer, working on control
of steel production, control of oil refineries, communications software
(pre-Internet), office products (server software), and computer control
of airports. He programs in Assembler, COBOL, Coral 66, C, and C++
with SQL. He served as a mentor to new graduates in the Ferranti
Company. He obtained an MSc in computational physics (including
augmented matrix techniques and Monte Carlo techniques using
Fortran) from Salford University in 1996. He is also a chartered
physicist and a member of the Institute of Physics (member of the
Higher Education Group).
About the Technical Reviewer
Swathi Sutrave
is a self-professed tech geek. She has
been a subject matter expert for several
different programming languages,
including Python, C, and SQL, for
corporations, startups, and universities.
© The Author(s), under exclusive license to APress Media, LLC, part of Springer Nature 2022
P. Joyce, C and Python Applications
https://doi.org/10.1007/978-1-4842-7774-4_1

1. Python Programming
Philip Joyce1
(1) Crewe, UK

This is the first of two chapters in which you’ll review both Python and C programming
languages. A basic understanding of computing and what programs are about is assumed
although no prior knowledge of either Python or C is needed.
In this chapter, we will start with the basics of Python. This will include how items used
in a program are stored in the computer, basic arithmetic formats, handling strings of
characters, reading in data that the user can enter on the command line, etc. Then we will
work up to file access on the computer, which will lead us up to industrial/commercial-level
computing by the end of the book.
If you don’t already have a Python development environment on your computer, you can
download it and the Development Kit, free of charge, from
www.python.org/downloads/. Another way you can access Python is by using Visual
Studio. Again, a version of this can be downloaded.

Definition of Variables
This section looks at the different types of store areas that are used in Python. We refer to
these store areas as “variables.” The different types can be numbers (integers or decimals),
characters, and different types of groups of these (strings, arrays, dictionaries, lists, or
tuples).
In these examples, you can go to the command line and enter “Python” which starts up
the Python environment and produces “>>>” as the prompt for you to enter Python code.
In Python, unlike C, you don’t define the variable as a specific type. The different types
are integer, floating point, character, string, etc. The type is assigned when you give the
variable a value. So try the following code:

>>> a1 = 51
>>> print(type(a1))
We get the output
<class 'int'>
>>>

Here we are defining a variable called “a1” and we are assigning the integer value 51 to
it.
 We then call the function “print” with the parameter “type” and “a1” and we get the reply
“class ‘int’”. “type” means that we want to display whether the variable is an integer, floating
point, character, string, etc.
We can now exit the Python environment by typing “quit()”.
We will now perform the same function from a program.
Create a file called “typ1a.py”.
Then enter the following two lines of Python code:

a1=51
print(type(a1))

Now on the command line, enter “python typ1a.py”.

And you should get the output

<class 'int'>

which is the same as our first example.

This is just demonstrating the equivalence of the two methods.
Obviously, if you want to run a program with many lines of code and possibly run it many
times, then having the code in a file is more efficient.
We can demonstrate different data types being stored in the same variable using the
following code:

a1=51
print(type(a1))

a1=51.6
print(type(a1))

a1='51'
print(type(a1))

When we run this, we get

<class 'int'>
<class 'float'>
<class 'str'>

The 51 entered is an int. The 51.6 is a float (decimal) type, and ‘51’ is a string.
We can make the results a little clearer if we use print(“a1 is”, type(a1)).
So our program now reads

a1=51
print("a1 is",type(a1))

a1=51.6
print("a1 is",type(a1))

a1='51'
print("a1 is",type(a1))
and the output is

a1 is <class 'int'>
a1 is <class 'float'>
a1 is <class 'str'>

We can put a comment on our line of code by preceding it with the “#” character.

a1='51' #assign string containing 51 to variable a1

print("a1 is",type(a1)) # print the type assigned to a1

Some simple arithmetic operations are shown in the following.

The following code is held in the file “arith1.py”:

arith1a.py

Initialize the variables v1, v2, v3, and v4 with integer values.

v1= 2
v2 = 4
v3 = 7
v4 = 8

Add v1 to v2 and store the result in v5.

v5 = v1 + v2
print(v5)

The result is

You can combine the adding with the print as follows:

print(v1+v2)

Giving the same answer:

Now a subtraction:

v6 = v4 - v3
print(v6)
giving
1

Now a multiplication:
v7 = v4 * v3

print(v7)
giving
56
Now a division:

v8 = v4 / v1
print(v8)
giving
4.0

v10 = v3 % v2 # the % sign means show the remainder of the

division
print(v10)
gives
3

Raise by the power 2.

v11 = v2 ** 2
print(v11)
gives
16

Raise to the power held in variable v1.

Here v2 contains 4 and v1 contains 2.

v11 = v2 ** v1
print(v11)
gives
16

Show how Python obeys the rules of BODMAS (BIDMAS).

Here v2 contains 4, v1 contains 2, v3 contains 7, and v4 contains 8.

v11 = v1 + v2 * v4 - v3 # show BODMAS

print(v11)
gives
27

Show how Python obeys the normal algebra rules.

v11 = (v1 + v2) * (v4 - v3)

print(v11)
gives
6

Real (Float) Numbers

This type of number contains a decimal point. So, for the following assignments

V1 = 2
V2 = 3.5
V3 = 5.1
V4 = 6.75

we get

print(type(V1))
<class 'int'>
print(type(V2))
<class 'float'>
print(type(V3))
<class 'float'>
print(type(V4))
<class 'float'>

Characters
In Python, you can also assign characters to locations, for example:

c1 = 'a'
print(type(c1))
produces
<class 'str'>

which means that c1 is classed as a string.

Now that we know what different types of variables we can have, we will look at how we
use them.

Reading in Data
Now that we can display a message to the person running our program, we can ask them to
type in a character, then read the character, and print it to the screen. This section looks at
how the user can enter data to be read by the program.
If we type in the command

vara = input()

the computer waits for the user to type in data.

So if you now enter r5, the computer stores r5 in the variable vara.
You can check this by printing the contents of vara by typing

print(vara)

which prints

r5
 We can make this more explicit by using

print("data typed in is:-", vara)

giving
data typed in is:-r5

You can also make the entry command clearer to the user by entering

varb=input(“enter some data to be stored in varb”)

Then, again we can explicitly print out the contents

print("data typed in is:-", varb)

giving
data typed in is:-r5

You have to use int(input) to enter an integer.

Otherwise, it is a string (one or more characters), for example:

n = int(input('Enter a number: '))

you enter 4
>>> print(type(n))
<class 'int'>

# Program to check input

# type in Python

num = input ("Enter number :")

print(num)
#You could enter 5 here and it would store 5 as a string and not
as a number
>>> print(num)
5
>>> print ("type of number", type(num))
type of number <class 'str'>
>>>

#entering a float number (type 'float' before the 'input'

command)
n = float(input('Enter a number: '))
Enter a number: 3.8
>>> print(type(n))
<class 'float'>
>>> print(n )
3.8

Now that we can enter data manually into the program, we will look at groups of data.
Arrays
An array is an area of store which contains a number of items. So from our previous section
on integers, we can have a number of integers defined together with the same label. Python
does not have a default type of array, although we have different types of array.
So we can have an array of integers called “firstintarr” with the numbers 2, 3, 5, 7, 11,
and 13 in it. Each of the entries is called an “element,” and the individual elements of the
array can be referenced using its position in the array. The position is called the “index.” The
elements in the array have to be of the same type. The type is shown at the beginning of the
array.
The array mechanism has to be imported into your program, as shown as follows:

from array import *

firstintarr = array('i', [2,3,5,7,11])

The ‘i’ in the definition of firstintarr means that the elements are integers.
And we can reference elements of the array using the index, for example:

v1 = firstintarr[3]
print(v1)

This outputs

We can also define floating point variables in an array by replacing the “i” by “f” in the
definition of the array.
So we can define

firstfloatarr = array( 'f', [0.2,4.3,21.9,7.7])

And we can now write

varfloat1 = firstfloatarr[1]
print(varfloat1)

This will store 4.3 into varfloat1.

The array mechanism has to be imported into your program.
So at the start of each program, you need to include the code

from array import *

Once we have our array, we can insert, delete, search, or update elements into the array.
Array is a container which can hold a fix number of items, and these items should be of
the same type. Most of the data structures make use of arrays to implement their
algorithms. The following are the important terms to understand the concept of array:
Insert
Delete (remove)
Visit https://ebookmass.com today to explore
a vast collection of ebooks across various
genres, available in popular formats like
PDF, EPUB, and MOBI, fully compatible with
all devices. Enjoy a seamless reading
experience and effortlessly download high-
quality materials in just a few simple steps.
Plus, don’t miss out on exciting offers that
let you access a wealth of knowledge at the
best prices!
Other documents randomly have
different content
Op kennistheoretisch en zielkundig gebied verklaart hij zich eens met het
sensualisme van Condillac, door hem den grooten filosoof genoemd.

MONTESQUIEU. 1689–1755.

Op beperkter terrein dan Voltaire bewoog zich Montesquieu. Hij was

president geweest van het parlement te Bordeaux, maar legde zijn
betrekking neder, om vreemde landen te kunnen bezoeken. Hij bezocht
Engeland ook en keerde van daar terug in hetzelfde jaar als Voltaire. Onder
zijn werken zijn te noemen de Perzische Brieven (1721) waarin de Fransche
Maatschappij van dien tijd door een man der aufklärung bezien wordt, die
zijn beschouwingen een paar in Frankrijk reizende Perzen in den mond
geeft. Zijn hoofdwerk is het in 1748 verschenen boek: „Over den geest der
wetten.” Montesquieu toont hierin aan, hoe er, tusschen de wetten van een
volk en zijn zeden, klimaat en ligging verband bestaat. Het zou dan ook een
toeval zijn, wanneer de wetten voor twee geheel verschillende volkeren
gelijk konden zijn.

In ’t bijzonder heeft dat gedeelte van zijn werk, waarin hij zijn
landgenooten bekend maakt met de Engelsche staatsinstellingen, veel
invloed gehad. Hij ontleent echter zijn beschrijvingen meer aan Locke dan
aan den werkelijken toestand. Sterk legt hij den nadruk op de
onafhankelijkheid der rechterlijke macht, zeker wel noodig in het Frankrijk
der 18de eeuw, waar men op een bevelschrift der regeering (lettre de
cachet) in de gevangenis kon worden geworpen.

Terwijl Montesquieu vroeger meer gevoeld had voor een republiek, als
Zwitserland en ons land waren, is hij na zijn terugkeer uit Engeland
voorstander van de monarchie, waarin de koning zijn macht deelt met een
volksvertegenwoordiging. Hij meent dat dit een echt-Germaansch systeem
is, overblijfsel en nawerking van de vroegere volksvergadering der
Germanen. Dit schoone stelsel werd in de wouden uitgevonden.

Hoewel Montesquieu meer zin voor geschiedenis toont dan de andere

dragers der Fransche aufklärung, vervolgt hij toch de regeeringsvormen niet
voldoende in hun historische ontwikkeling, maar beschrijft hen als
vaststaand. „Alles ligt in hetzelfde vlak: de eenheid van tijd, plaats en
handeling is van den schouwburg overgegaan op de wetgeving.” (Sorel).

§ 53. Sensualisme. Materialisme.

Condillac, 1715–1780.

Locke’s leer, dat al onze kennis uit de ervaring stamt, werd door Condillac
voortgezet en tot een volslagen sensualisme gebracht. Condillac, die
geestelijke was en later van de inkomsten van een hem toegewezen abdij
leefde, was een vreedzaam denker, uit wiens werken meer strijdmateriaal
werd gehaald, dan hij zelf bedoeld had.

Door den eenvoud zijner voorstellingswijze, de helderheid van zijn stijl,

maakte zijn filosofie grooten indruk, verdrong die van Descartes en werd,
tot aan het keizerrijk de heerschende aan de Fransche Scholen.

Condillac gaat uit van het beginsel, dat ons niets gegeven zijn dan onze
zinnelijke gewaarwordingen, die wij passief opvangen. Alle andere
geestelijke verrichtingen zijn wijzigingen der gewaarwordingen. Wanneer
een gewaarwording alléén ons bewustzijn in beslag neemt, is er
opmerkzaamheid en door deze kunnen wij een geheele reeks van gegevens
ontleden, en op één punt onze aandacht richtend, de elementen onzer kennis
duidelijk opvatten. Zijn er twee gewaarwordingen in ’t bewustzijn, dan
vergelijken wij. Zijn er nawerkingen van gewaarwordingen, dan spreken wij
van herinnering. Een bijzondere gewaarwording is die van lust en onlust en
door deze krijgen wij weer driften en neigingen. Het eerste is dus de
zinnelijke gewaarwording. Condillac echter erkent, dat gewaarwording iets
anders is dan beweging, en al ziet hij met Locke geen kans, om den aard der
ziel te beschrijven, hij neemt haar bestaan als geestelijke zelfstandigheid
aan. Dit element werd echter door hen, die uit zijn werken strijdmiddelen
haalden, gewoonlijk over ’t hoofd gezien.

Helvetius, 1715–1771.

Wat Condillac deed op ’t gebied der zielkunde, verrichtte Helvetius op dat

der zedeleer: hij verklaarde alle deugd afkomstig van één beginsel, de
eigenliefde.

Helvetius was als algemeen pachter der belastingen zeer rijk geworden en,
edele, milde, menschlievende persoonlijkheid, besteedde hij zijn geld aan
bevordering van kunsten en wetenschappen en aan weldadige doeleinden.
Na zijn dood schreef Frederik de Groote: „Zijn karakter kwam mij
bewonderenswaard voor. Misschien zou men kunnen wenschen, dat hij
liever zijn hart dan zijn verstand geraadpleegd had.”

Voor Helvetius zijn van nature alle menschen gelijk. Zij hebben van den
schepper (Helvetius is deïst) één gave meegekregen: het kunnen waarnemen
van lust en onlust. Dat de menschen zoo ongelijk zijn, ligt aan hun
opvoeding, waaronder het geheel der invloeden te verstaan is, die op den
mensch inwerken. Maar allen worden bewogen door het streven naar lust,
welk beginsel Helvetius nieuw meent ontdekt te hebben. De hoogste lust nu
moet zijn de zorg voor ’t algemeen welzijn. Geeft men het volk geen
aandeel aan de regeering, dan heeft het geen hooge motieven, waarop het
zich kan richten. Diep bezorgd is Helvetius dan ook over den treurigen
toestand van het vaderland. Hij betreurt het, dat de moralisten en de
theologen wel uitvaren tegen de individueele ondeugden, maar niet de
algemeene aantasten, de laatsten immers oefenen zoo een slechten invloed
uit. Dit is, naast de oorspronkelijke gelijkheid en de almacht der opvoeding,
een der hoofdgedachten uit Helvetius’ werken: de regeeringsvorm en de
politiek en maatschappelijke toestanden zijn van overwegenden invloed op
de zedelijkheid.
MATERIALISME.
La Mettrie.

Jullien Offray de la Mettrie werd in 1709 te St. Malo geboren, studeerde

voor arts, praktiseerde een poos en ging in 1733 naar Leiden, om Boerhave
te hooren. Zooals Locke’s vriend Sydenhamm in Engeland de geneeskunde
op redelijker grondslag gevestigd had, deed Boerhave dat in ons land. De
beteekenis van Nederland voor de geestesontwikkeling schatte men niet
gering. Asyl voor tal van vervolgden of rust-zoekenden, hadden Descartes
en Locke er geleefd. Te Amsterdam verschenen tal van werken die in geen
ander land geduld werden; de Fransche achttiende eeuw kon in ’t licht der
Hollandsche vrijheid hare ideeën aan de wereld toonen. Velen der schatrijke
kooplieden waren beschermers der wetenschap, legden groote bibliotheken
en verzamelingen aan. Zweden’s groote plantkundige Linnaeus (1707–
1778) vond o.a. in Haarlem gastvrijheid en schreef daar belangrijke werken.

In Leiden werkte Boerhave en zijn roep lokte la Mettrie. „Om Boerhave

was toen, ofschoon hij geen college meer gaf, een schaar van jonge, ijverige
artsen verzameld. De Leidsche universiteit vormde een middelpunt van
geneeskundige studiën, zooals misschien nooit meer bestaan heeft. Door
zijn grooten naam had Boerhave, om wie zich zijn jongeren met
onbegrensde vereering schaarden, aanzienlijke rijkdommen verworven, te
midden waarvan hij zoo eenvoudig leefde, dat alleen zijn weldadigheid er
van deed blijken. Men roemde zijn onderwijstalent, in ’t bijzonder zijn
karakter.” (Lange).

La Mettrie vertaalde een aantal werken van Boerhave in ’t Fransch. In 1742

werd hij militair arts, welke betrekking hij opgeven moest, toen hij de
„Natuurlijke historie der ziel” had laten verschijnen.

Naar Holland gevlucht, moest hij ook vandaar wijken na zijn bekendst
werk: „De mensch een machine” (1748). Frederik de Groote riep hem tot
zich en hij werd diens voorlezer. Voltaire, tegelijk met hem aan ’t Pruisisch
hof, noemt den opgewekten, van ’t leven genietenden, ietwat lichtzinnigen
man een aangenaam gezelschap voor een kwartier, maar vervelend op den
duur. In 1751 stierf hij; hij had, luidde ’t gerucht, zich aan een pastei
vereten, en overleed na heftige koortsen.

Een tijdlang is Mettrie geschilderd als een uiterst lichtzinnig wellusteling,

wiens heele theorie slechts diende, om zijn eigen uitspattingen goed te
praten.

Hoewel zeer zeker niet een der beste menschen, is La Mettrie niet de
slechtaard, dien men van hem gemaakt heeft. Hij toonde een warme
belangstelling voor de wetenschap en heeft een groote hoeveelheid
feitenmateriaal bijeenverzameld, om zijn theorie te stutten: het
materialisme.

We hebben deze leer herhaaldelijk al ontmoet, (Democritus, Hobbes).

Maar bij La Mettrie treffen wij haar zeer scherp geformuleerd aan, en
gesteund door vele feiten. Het scherpst heeft hij zijn denkbeelden geuit in:
„De mensch een machine.” De hoofdgedachten zijn de volgende:

Het onderscheid, dat men aangenomen heeft tusschen mensch en dier, is een
graadverschil, geen wezensverschil. Is het dier een machine, dan de mensch
ook. Wanneer we de anatomie van menschen en dieren nagaan, zien we
groote mate van overeenkomst.

We hebben het recht niet, om den dieren alle bewustzijnsverschijnselen, die

wij hebben, te ontzeggen. Onmiddellijk kennen we alleen onze eigen, en tot
de aanwezigheid van deze bij anderen moeten wij besluiten op grond van
uiterlijke teekenen. Maar bij dieren ontbreken die niet. Een hond vertoont
evengoed neerslachtigheid en teekenen van berouw, zoo hij zijn meester
heeft gebeten, als een mensch. Recht, om het zedelijk gevoel den mensch
alleen ingeboren te verklaren, heeft men dus niet.

Ja, de scheidslijn tusschen dier en plant kan ook wegvallen: al het levende
kan gewaarworden. Uit het lagere komt het hoogere op. Hoe meer
behoeften, hoe meer verstand.
Verwerpt La Mettrie dan eenerzijds de scherpe scheiding tusschen mensch
en dier1, omdat deze beide geestelijke verrichtingen kennen, anderzijds wil
hij aantoonen, dat de geestelijke verrichtingen niet aan een apart beginsel,
de ziel, behoeven toegeschreven te worden. Hij komt met een zeer groot
feitenmateriaal, waarmee hij de inwerking van het lichaam op onze
bewustzijnsverschijnselen illustreert.

Hij had dit het eerst opgemerkt toen hij, koorts hebbende, den invloed
daarvan op zijn gedachten bemerkte.

Ziekten kunnen invloed hebben op ons denken en onze stemming.

Menschen, die den dood heldhaftig tegentraden, waren misschien
kleinmoedig geweest, als hun maar een kleinigheid aan milt of lever
gemankeerd had. Opium, wijn, koffie oefenen invloed uit op „de ziel.” Een
leger, dat sterken drank gehad heeft, stort zich moedig op den vijand; had ’t
water gedronken, dan zou ’t misschien lafhartig op de vlucht zijn geslagen.
Bij geestesziekten vindt men dikwijls hersenziekten, en, treft men deze niet
aan, dan kunnen er wel heel kleine veranderingen zijn, die ons ontsnappen.

De dieren hebben dus geestelijke verrichtingen, de stoffelijke toestand van

het lichaam bepaalt dien van onzen geest. Ook om het leven als zoodanig te
verklaren, behoeft men zijn toevlucht niet te nemen tot de ziel, want de
beweging zit in de aparte deelen van het lichaam. Hij geeft hiervoor vele
voorbeelden. Na den dood bewegen zich spieren en ingewanden nog; een
haan, wien de kop was afgeslagen, liep nog een poosje door, enz.

La Mettrie ontkent niet de mogelijkheid, dat God de materie heeft

geschapen, noch loochent hij de onsterfelijkheid, maar men kan hier niet
achter komen, en heeft er voor wetenschap en practijk niets aan, die vragen
te behandelen. Een staat van atheïsten is daarom niet alleen mogelijk,
zooals Bayle verondersteld had, neen, hij zou de gelukkigste zijn, omdat de
onzalige godsdiensttwisten er niet zouden voorkomen.

La Mettrie’s moraal-filosofie, die menigeen ook door zijn smakelooze

behandeling van de kunst om te genieten, afschrikt en tegen de borst stuit,
wegens zijn te groote en noodelooze uitvoerigheid over ’t sexueele leven,
bevat een zeer rijke toekomstgedachte.

Hij wil tal van misdadigers niet straffen, maar als zieken behandelen: niet
den scherprechter, maar den arts moet men de menschen overgeven, die
door ziekelijke hersenen en neigingen misdaden begaan. Het laatst der 19de
eeuw zou deze kwestie weer opnemen en er levendig over discussieeren.
(Vergel. deel II, Het positivisme, de crimineele anthropologie).

Diderot, 1713–1784.

Een der merkwaardigste verschijningen van de achttiende eeuw is de groote

encyclopedie, een werk, dat kennis en verlichting in wijden kring
verbreidde en waaraan tal van mannen, de encyclopedisten genoemd,
meewerkten. Hoofd was Denis Diderot, dien men een Franschen Leibniz
zou kunnen noemen, met ’t oog op zijn zeer veelzijdige belangstelling, zijn
veelomvattende arbeidzaamheid en kennis, die vooral de encyclopedie ten
goede kwamen. Als meer Fransche denkers uit dezen tijd is hij dichter en
wijsgeer, en gevoelvolle ontboezemingen wisselen af met de ontvouwing
van geniale gedachten. Eerst in de 19de eeuw zijn z’n eigenlijk wijsgeerige
werken uitgekomen; voor den tijdgenoot was Diderot vooral letterkundige,
al oefende hij, door zijn woord en omgang en brieven ook veel invloed uit
op de filosofische ontwikkeling.

Op metafysisch gebied is het standpunt van Diderot niet steeds hetzelfde,

maar nadert hij het materialisme, (dat hij niet in Frankrijk gebracht heeft,
maar dat hem veeleer gewonnen heeft) na eerst een stadium van een
sceptisch gezind deïsme doorgemaakt te hebben.

Het bewustzijn is voor Diderot niet gebonden aan een bepaalde organisatie
van atomen, maar hij neemt aan, dat aan elk deeltje het vermogen, om waar
te nemen, toekomt. Daar dit aan Leibniz’ monaden herinnert, heeft men ook
een sterken invloed van Leibniz op Diderot aangenomen. Hoe nu uit de
samenvoeging van verschillende, tot gewaarwording in staat zijnde deeltjes,
een bewustzijn kan ontstaan, dat éénheid heeft, verklaart Diderot niet
uitvoerig, al roert hij deze kwestie aan.

Op ethisch gebied begon hij met een aanhanger van Shaftesbury’s moraal te
zijn, maar langzamerhand laat hij de stelling, dat wij een oorspronkelijken
zedelijken zin bezitten, vallen. Ons zedelijk oordeel, onze daden ondergaan
den invloed van een groot aantal kleinere en meer belangrijke ervaringen,
die op een gegeven oogenblik tot vorming van ’t oordeel, tot het ontstaan
van de daad kunnen meewerken, ook al worden ze niet bewust. Voor
Diderot is er dus groei van zedelijk inzicht, hij beseft, zij ’t vaag, dat het
zijn historische ontwikkeling heeft.

Maar die natuurlijke ontwikkeling heeft het sociale gevoel voor hem niet;
dat maatschappelijke verhoudingen kunnen ontstaan zijn en vergroeien tot
iets heel anders, ziet hij niet. Echt kind der aufklärung, ziet hij in de
politieke, burgerlijke en godsdienstige instellingen slechts het product van
sluwheid en heerscherswillekeur. Het verleden biedt niets dan
schurkenstreken voor den man, die alles van de toekomst hoopt.

Op religieus gebied is Diderot van deïst atheïst geworden. Het geloof aan
God is dwaas; hoe, met het vele kwaad in de wereld de goedheid Gods te
gelooven? De godsdienst voert verder tot ceremoniën en dogmen, die in de
plaats komen van de natuurlijke moraal; het geloof aan God is schadelijk.

Om Diderot, die de leidende geest der achttiende eeuw is, in zijn invloed te
begrijpen, moet men niet alleen letten op wat hij geschreven heeft, maar
vooral ook op zijn persoonlijken invloed. „Hij was slechts geheel zich
zelven, wanneer hij zich, zooals Socrates, opgeheven had tot de idee van het
ware, het goede en het schoone.

In deze extase (die ook aan zijn uiterlijk opgemerkt kon worden, en die hij,
naar zijn eigen beschrijving, het eerst voelde aan het bewegen zijner haren
op het midden van ’t voorhoofd, en aan een huivering, die al zijn leden
doorliep), was hij de echte Diderot, wiens geestdronkene welsprekendheid,
evenals die van Socrates, alle toehoorders met zich meesleepte.”
(Rosenkranz).
Holbach, 1723–1789.

Zijn afsluiting vond het wijsgeerig materialistisch denken der 18de eeuw in
een werk, dat ontstaan is in den kring van baron Holbach, een Duitsch
edelman, die van zijn jeugd af in Parijs woonde en een aantal radicale
schrijvers om zich heen had verzameld. Het verscheen in 1770 onder een
pseudoniem te Londen, onder den titel: „Systeem der Natuur.”
Waarschijnlijk is de indeeling, het stelselmatige, van Holbach, en hebben
Diderot en Lagrange hulp verleend. Van de werken van La Mettrie en
Diderot onderscheidt het zich meer door zijn vastheid van overtuiging,
stelselmatigheid en strakheid, dan door zijn inhoud. Het mist de levendige
pittigheid der Fransche auteurs en heeft iets van het langdraderige der
Duitschers te pakken. Het maakte zooveel opgang, dat men ’t wel den bijbel
van ’t materialisme genoemd heeft. Het is, na de meer uitvoerige
behandeling van La Mettrie minder noodig, uitvoerig over het werk te
spreken. In hoofdzaak worden de volgende stellingen verkondigd.

Niets anders dan stof en beweging bestaat.

De beweging is aantrekking of afstooting.

Uit deze beide soorten beweging laten zich alle andere bewegingen
verklaren, en door de verschillende bewegingen zijn weer de dingen
ontstaan naar eeuwige, onveranderlijke wetten. Als er niets is dan stof en
beweging, zoo is de mensch ook uitsluitend stoffelijk, en het is een dwaling
en ongeluk geweest, lichaam en ziel te scheiden. Wie dit doen, scheiden
eenvoudig de hersenen af van het overige lichaam. Evenals de tweeheid van
den mensch: ziel en lichaam een hersenschim is, zoo is ook die andere
tweeheid een waanbeeld: God en wereld. De oorzaken, die den mensch tot
het vormen der Godsvoorstelling gebracht hebben, zijn lijden, vrees,
onwetendheid. Wij sidderen, omdat onze voorouders gesidderd hebben.
Voor dit atheïsme is moed en verstand noodig. Ongewenscht is het, zelf de
religie te verwerpen, maar die voor minder ontwikkelden noodig te houden,
opdat het volk in banden blijve. Vrijheid en onsterfelijkheid bestaan niet: de
mensch is een schakel in den keten van den oorzakelijken samenhang der
dingen, andere onsterfelijkheid dan die in de gedachten der menschen, die
na ons komen, is er niet. Voor de practijk zal deze leer groote vruchten
dragen: de godsdiensttwisten zullen eindigen, de onrust, die de godsdienst
bij menigen mensch veroorzaakt, zal wijken voor zielsrust. Grondslag der
zedelijkheid is de zelfliefde, en hij, die zijn eigen belangen zoodanig
bevordert, dat anderen daartoe bijdragen om huns zelfs wil, is een goed
mensch.

Het systeem der Natuur is het systeem der Fransche aufklärung, die tot het
materialisme gekomen was door vele stadiën. Maar voor dat het opgesteld
was, had reeds in Frankrijk de stem geklonken, die zich tegen deze richting
zou verheffen, en een man, die zelf in allerlei zedelijke diepten zonk, zou
„Frankrijks geweten” worden: Jean-Jacques Rousseau.

§ 54. Rousseau.

Leven.

Welk een deerniswekkend man! In Genève in 1712 geboren, verliest hij

vroeg zijn moeder, wordt door een vader, „man van plezier,” onbekwaam
opgevoed. Na een gelukkigen tijd te platten lande in een predikantsgezin, in
Genève in de levenspractijk: graveursleerling. Uit Genève gevlucht, door
geen vader tegengehouden. In aanraking met een weduwe, in dienst der
katholieke propaganda, Mad. de Warens; door haar naar Turijn gezonden;
hier tot het katholicisme overgegaan; als lakei in dienst bij een adellijke
familie. Door heimwee naar de bergen terug naar mad. de Warens, bij haar
lange jaren, met verschillende onderbrekingen, studeerende in allerlei
werken. Zij oefent grooten invloed op hem uit; hij is als haar zoon—en haar
minnaar tegelijk. Bij haar eindelijk voor goed vandaan, in Parijs (1741–
1756). Hier in 1750 plotseling beroemd door de ontkennende
beantwoording eener prijsvraag, of het herstel van kunsten en
wetenschappen had bijgedragen tot loutering en verbetering der zeden. In
aanraking met de encyclopedisten, maar van deze later gescheiden:
uitwendige omstandigheden werkten mee, maar meer het diepe verschil.
Zijn negatie van de beteekenis van cultuur en ontwikkeling, was Rousseau
geen spel, geen schitterende paradox, om de aandacht op zich te vestigen,
zij was hem ernst; en ernst en een overstroomend gevoel scheidde hem van
de geestige schrijvers, die zich dikwerf in de salons meer aangename
causeurs en gewikste debaters toonden, dan peinzende en piekerende of
geestdriftvolle denkers, als hoedanig we Rousseau beurtelings zien. Een
verbinding met een zeer goedhartig, maar op het onnoozele af dom meisje,
Thérèse Levasseur, die zich door haar familie liet uitbuiten, wordt later
ontgoocheling en drukkende last, die argwaan voedt en geestelijke
gemeenschap buitensluit. In 1761 geeft hij een roman, „de nieuwe Heloïse”,
een dier sentimenteele, waaraan de 18de eeuw rijk is, waaraan in
Duitschland Goethe nog geofferd heeft, waaraan in ons land de naam van
Feith geknoopt blijft. Dan komen in 1762 zijn hoofdwerken: „de Emile,”
waarin hij Lockes gedachten over opvoeding voortzet, verdiept en
populariseert, het „Maatschappelijk verdrag,” waarin hij, de aloude
staatsleer nieuw leven door zijn helderen stijl gevend, op staatkundig gebied
het ideaal verkondigt, dat Emile op opvoedkundig terrein uitspreekt. En
toen begon de vervolging. Rust is er niet. Noch in Zwitserland, noch in
Engeland bij Hume, vanwaar zijn tot waanzin geworden wantrouwen hem
dreef. Om zich te verdedigen tegen werkelijke of ingebeelde vervolgers,
schrijft hij zijn: „Confessies,” eerlijk bedoeld, maar niet absoluut
vertrouwbaar, gekleurd als ze zijn door de het verleden vervormende
verbeelding, geschreven als ze werden in tijden van achterdocht en
wantrouwen. Dan komt, nog onverwacht, de dood, en het gebeente van den
armen zwerver vindt nog niet eens rust: het maakt de wisseling der
revoluties in verheerlijking of versmading mee.

Niet te verwonderen, dat wij van dezen man met geringe voorstudie, met
weinig aanleg voor gezetten arbeid, met een overmatig groot gevoel, in
ongunstige levensomstandigheden geplaatst, geen scherp omlijnde leer
kunnen verwachten; dat bij hem meer allerlei treffende gedachten,
prikkelende opmerkingen, fijne overwegingen, innig gevoelde
ontboezemingen zijn te vinden. Half literator, half filosoof, bekleedt
Rousseau toch in de geschiedenis van het denken niet een onbelangrijke
plaats en in wijde kringen heeft zijn invloed gewerkt. Op den dag, dat Kant
zijn „Emile” las, liet de Koningsberger denker, tot groote verwondering
zijner buren, zijn dagelijksche wandeling na! En dat zegt veel! (Zie deel II).

Het cultuurprobleem.

Wij hebben reeds eerder kennis gemaakt met het cultuurprobleem. Bij de
Grieken waren het de cynici, (blz. 79) die het stelden en in den tijd van
Mandeville werd het ernstig besproken (311). Rousseau maakte ook ernst
met het cultuurprobleem: is de beschaving, zooals wij die kennen, een goed
of een kwaad, heeft zij meegewerkt aan menschelijk geluk en heeft zij de
zedelijkheid bevorderd, of heeft zij ongeluk en boosheid met zich gebracht?

Als we ons Rousseau’s denken in hoofdlijnen voorstellen, vinden wij een

betrekkelijk eenvoudigen gedachtengang, die veel belangwekkends bevat.

Oorspronkelijk heeft de mensch in een natuurtoestand verkeerd, waarin hij,

door zijn instinct geleid, zijn behoeften wenschte te bevredigen. Daar die
echter weinige waren, omdat hij niet nadacht, en zijn verbeelding hem niet
allerlei voorspiegelde, vond hij licht de middelen, om zijn begeerten te
bevredigen. De natuurmensch wordt geleid door zelfliefde.

Maar het bewustzijnsleven groeit uit.

Nadenken en fantasie scheiden zich van het instinct. De verbeelding

spiegelt den mensch allerlei goederen voor, die hij niet heeft. Deze zoekt hij
te verwerven. Zij zijn veel moeilijker te verkrijgen, dan de eenvoudige
dingen, die hij eerst noodig had. Hij geraakt nu in strijd met zijn
medemenschen, die hij verdringt.

De zelfliefde is zelfzucht geworden.

Kennis, beschaving doen zien, wat er is, en te genieten zou zijn. Men bezit
’t echter niet. Nu treedt zwaarmoedigheid op; het leven verliest zijn waarde,
zelfmoord komt voor.

De voortschrijdende beschaving heeft de behoeften vergroot en een

wanverhouding geschapen tusschen wat men heeft en wat men begeert. Zoo
brengt de cultuur ongeluk, levenszatheid. De kracht wordt verlamd.

Hoe gelukkig was de menschheid op ’t oogenblik dat zij, niet geheel meer
door de blinde instincten geleid, toch nog niet zooveel nadacht. Dit was
haar jeugd, die zij nooit had moeten verlaten. Maar nu het eenmaal is
geschied, is terugkeer tot een vroegeren natuurtoestand onmogelijk. Het is
dus nu de vraag, hoe een nieuwe maatschappij te vestigen, waarin meer
overeenkomstig de natuur geleefd wordt. Op drie punten begeert Rousseau
deze vernieuwing: op het gebied van godsdienst, op dat van den staat en op
dat der opvoeding.

Opvoeding.

Zijn opvoedkundige ideeën, die voor een groot gedeelte aansluiten bij die
van Locke, heeft Rousseau ontwikkeld in zijn Emile. Hij pleit er voor, dat
de moeders zelf hunne kinderen zullen zoogen, en eischt een zorgvuldige
hygiënische opvoeding. Het onderwijs moet niet te vroeg beginnen, er moet
bij den leerling belangstelling opgewekt worden, zoodat hij de behoefte
gevoelt, van te weten. Het is zoo aanschouwelijk mogelijk; niet de boeken,
maar natuur en menschenleven zijn allereerst de groote kennisbronnen. Op
zedelijk gebied heersche geen autoriteit of wrekende straf. Emile moet de
gevolgen zijner handelwijze ondervinden (b.v. kou vatten door een in zijn
kamer gebroken raam) en aldus hun draagwijdte leeren beseffen. Dit is het
systeem der z.g. natuurlijke straffen.

Een gouverneur leidt de opvoeding, die dus als bij Locke, niet in de klasse
geschiedt. Hij is een oudere vriend, een wijze raadsman voor Emile, die zijn
opvoeder ook geheel moet vertrouwen.

Bijzondere beteekenis hecht Rousseau aan het intreden der

geslachtsrijpheid. Veel meer, dan tot dusver nog geschiedt, wenscht hij met
den puberteitsleeftijd in de opvoeding rekening te houden, daarmee in
overeenstemming met een thans veelvuldig gestelden eisch.

Emile huwt ten slotte met Sophie, aan wier opvoeding de schrijver slechts
een kort gedeelte wijdt van zijn werk. Voor de verstandelijke ontwikkeling
van meisjes gevoelde hij niet veel.

Godsdienst.

Zijn godsdienstige overtuigingen heeft Rousseau het schoonst uitgesproken

in de geloofsbelijdenis van den Savooischen vicarius, ingevlochten in „de
Emile.” Theoretisch staat Rousseau op het standpunt van het deïsme. Toch
onderscheidt hij zich van de deïsten door een zeer merkwaardig verschil.
Zijn geloof aan God is een gevolg van zijn gemoedsbehoeften, uit hen
ontspringt zijn geloof aan een persoonlijke, scheppende, wereldvormende
wil. Hij moet aan God gelooven. En nu hij eenmaal aan Hem gelooft, ziet
hij de bewijzen van diens bestaan in de harmonie, de doelmatigheid der
schepping. Maar deze is dus niet de grond van zijn geloof. Het probleem
van het kwade in de wereld lost hij op, door aan te nemen, dat de stof
zekere tegenwerking bood aan de volvoering van Gods wil. Hij wil liever
iets van Gods Almacht opofferen, dan Zijne goedheid betwijfelen.

Deze godsdienst kan—al is hij een natuurlijke en geen geopenbaarde—het

Christendom omvatten en Rousseau noemt zich zelven met overtuiging een
christen.

Staatsleer.

Op het gebied der Staatsleer brengt Rousseau de leer van het

maatschappelijk verdrag tot een uiterste en populariseert hij die. Alle macht
hoort bij het volk. Hij verdedigt beslist de volkssouvereiniteit. Opdat het
volk zijn souvereiniteit kan uitoefenen, moet het van tijd tot tijd verzameld
worden, teneinde over de voorgestelde wetten te stemmen.
Een staat mag dus niet te groot zijn.

Het uitvoerend bewind kan verschillend zijn. Een gekozen aristocratische

regeeringsvorm schijnt Rousseau het best. Rousseau is er echter ver
vandaan, om te meenen, dat men overal maar dezelfde wet kan toepassen.
Hij heeft meermalen te kennen gegeven, dat de historie en de natuurlijke
gesteldheid van een land zijn wetten bepaalden.

Hoewel dus in Rousseau’s werken het beginsel der volkssoevereiniteit

scherp uitgesproken wordt, zijn ze toch niet de tot bloedige revoluties
aansporende geschriften, waarvoor men ze soms houdt, omdat de
revolutiemannen zich wel op Rousseau (dikwijls met zeer eenzijdig gebruik
zijner werken) beriepen.

Invloed.

Rousseau’s invloed is groot geweest. De liefde voor de natuur versterkte hij

en wekte hij op. Op opvoedkundig gebied werkte hij zeer prikkelend en de
philantropijnen trachtten iets van zijne ideeën in practijk te brengen.2 Voor
de zielkunde legde hij den nadruk op de groote beteekenis van het gevoel.

Tot het nadenken over allerlei problemen van godsdienstigen, zedelijken,

maatschappelijken en letterkundigen aard prikkelden zijn werken, dikwijls
juist door hun paradoxalen of overdreven vorm.

Deze man, die zelf dikwijls zooveel dieper zonk in zedelijk opzicht, dan de
andere denkers der 18de eeuw, had toch een levendig gevoel van goed en
kwaad, dat dezen ontbrak. Zich richtend tegen de verzadigde kultuur der
18de eeuw en schijnbaar tegen alle kultuur, legde hij mee den grondslag
eener nieuwe. Gedeeltelijk kind der aufklärung, breekt hij haar mee af, door
het zich direkt uitsprekende gevoel een plaats te geven naast het koele wel-
overwegende verstand der 18de eeuw. Zoo is Rousseau een zeer gewichtige
cultuurverschijning, al is hij niet een der grootste denkers—en een
historieschrijver kan hem het geweten van het Frankrijk der 18de eeuw
noemen.
1 Hij ging hierbij zoover, dat hij dacht, een aap te kunnen leeren spreken en
menschelijke ontwikkeling deelachtig te doen worden! Vooral de nieuw gevonden methode
om doofstommen te leeren spreken, had hem in dit denkbeeld versterkt. ↑
2 Vergelijk Salzmann’s Mierenboekje met inleiding van Dr. Gunning.
Wereldbibliotheek. ↑
 HOOFDSTUK XVIII.

§ 55. De Duitsche Aufklärung.

Anders dan de Engelsche, anders ook dan de Fransche aufklärung verliep

de Duitsche. Duitschland was ook wel een ander land. Engeland had sedert
lang zijn burgerlijke vrijheden en zijn parlement; was, sedert Cromwell’s
dagen, vooruitgegaan in handel en scheepvaart en had een nijvere,
welgestelde burgerklasse. Frankrijk had één absoluut hoofd gehad in zijn
vorsten, was een sterk gecentraliseerd land geworden, en onder den druk
van kerk en hof hadden zich allerlei vrije gedachten ontwikkeld. Ook hier
was een burgerklasse met geld en economischen invloed, maar zonder
politieke macht.

Duitschland had veel meer van de middeleeuwen bewaard. Terwijl aan het
uiteinde der middeleeuwen alle Fransche leenen aan de kroon zijn gebracht,
zoodat de leenadel weldra hofadel werd, terwijl Engeland weldra met
Schotland optreedt als het vereenigd koninkrijk, lag Duitschland bij den
aanvang der nieuwe geschiedenis uiteen in een ontelbaar aantal grootere en
kleinere Staatjes. In naam vereenigd tot één keizerrijk, waren ze dikwijls
inderdaad onafhankelijk.

Godsdiensttwisten en familieveeten vechten ze tegen elkaar uit en de

dertigjarige oorlog verdeelt Duitschland in twee kampen.

Verwoest, verzwakt, machteloos voor lange jaren blijft het rijk na den vrede
van Munster (1648). En ook dan nog is er geen rust. Uit het zuiden dringt
de Turk op, zelfs Weenen bedreigend; in het westen stroopt en plundert de
Franschman, de Rijnstreken met al den gruwel van wilden oorlog
bezoekend. De vorsten elkaar benijdend, en in de 18de eeuw vooral met
leede oogen de opkomst, den groei van de tot koninkrijk geworden markt
Brandenburg aanziend, jaloezie, die drijft tot den geweldigen oorlog van
1756–1763, waarin Pruisen zich door gelukkig toeval en het genie van
Frederik den Groote staande kan houden.

In dit feodale Duitschland bloeit de burgervrijheid niet zooals in Engeland,

Nederland, Zwitserland. Veel minder ook dan het Calvinisme is het
Luthersche geloof democratisch gezind.

Wie nog een kijk wil hebben op dit politiek leven, zie naar het fossiele
staatje Mecklenburg, waar nog altijd naar van ouds afkomstige regelen
geregeerd en bestuurd wordt, alsof geen revolutie, geen 19de eeuw bestaan
had.

In dit land leeft de Aufklärung zich niet naar buiten uit maar naar binnen.
Duitschland was het land der bespiegeling. Eckhart had er geleefd, Tauler
en Suso hadden er gepredikt. De renaissance was in Italië geleefd, in
Duitschland geleerd. Kepler, de groote sterrekundige, was een
bespiegelende natuur geweest, Böhme was de mysticus uit de
protestantsche kringen. Is Engeland het land der empiristen geweest,
Frankrijk dat der rationalisten, Duitschland was dat der innerlijke ervaring,
werd dat der diepe speculatie.

Sommige van de mannen der Duitsche aufklärung hebben het pijnlijk

gevoeld, wat tegenstelling er was tusschen het weten van vele groote dingen
en de onmogelijkheid om ze uit te voeren.

Toch was er in dat versnipperde Duitschland nog wel een eenheid: de taal.
Eckhart had reeds in ’t Duitsch geschreven, Böhme eveneens. Luther’s
bijbelvertaling had voor de Duitsche taal gedaan wat de Statenvertaling
later deed voor de onze. De mannen der aufklärung begonnen in die taal te
schreven, al ging dat ook dikwijls tot groote ergernis der geleerde heeren,
die meenden, dat over wetenschap, over filosofie niet in het Duitsch kon
geschreven worden.
En die versnippering in landjes had een klein voordeel. Wanneer een denker
uit den eenen staat gewezen was, kon hij toch nog wel eens een
verblijfplaats vinden in een andere, in het eigen vaderland. En onder die
vorsten waren er ook verlichte en nobele personen, die kunst en wetenschap
steun verleenden. Frederik de Groote, in bewondering voor al wat Fransch
was, had weinig oog voor ’t Duitsche, maar hij maakte toch de fout van zijn
vader goed en riep Wolff terug, maar hij verviel toch niet in de dwaling van
zijn opvolger, die Kant ’t schrijven wou verhinderen. En met gulden letters
blijft in de geschiedenis der geestelijke ontwikkeling van Duitschland de
naam staan van den hertog van Saksen-Weimar-Eisenach, die de
beschermer werd van den grooten Goethe.

Wolff. 1679–1754.

De leer van Leibniz werd gepopulariseerd en gekortwiekt door Wolff. Hij

trachtte haar in een ordelijk systeem te brengen, maar in de beide
hoofdbegrippen, de vooruit bepaalde harmonie en de monadenleer bracht
hij aanmerkelijke wijzigingen. Zijn zucht tot systematiseeren zette Wolff tot
in het overdrevene door. Wiskundig bewijst hij in zijn gronden der
bouwkunst, dat een venster zoo breed moet zijn, dat er gemakkelijk twee
personen naast elkaar voor kunnen staan! Dit ondiepe, dor-systematische
heeft Wolff later wel doen bespotten. De geschiedschrijvers der Duitsche
wijsbegeerte waardeeren hem toch op eenige punten. Hij schiep voor een
groot gedeelte de filosofische vaktaal voor Duitschland. Zijn eenvoudige,
methodische behandeling der dingen bracht de filosofie in ruimen kring.
Zijn indeelingen schiepen een raam, een vorm, waarin zich nieuwe feiten
lieten invoegen en zijn leerlingen trachtten later zijn rationalisme te
vereenigen met een door Locke beïnvloed empirisme.

Piëtisme.

Heftig trad tegen de leer van Wolff op het piëtisme, dat in de 17de en 18de
eeuw een grooten invloed had in Duitschland. Het was een godsdienstige
richting, die eigenlijk op religieus, of liever op kerkelijk terrein deed, wat
de aufklärung op wijsgeerig gebied trachtte tot stand te brengen:
vrijmaking. In dit geval vrijmaking van de letter van geloofsbelijdenis en
kerkvoorschrift, vrijmaking van de knellende banden van streng-kerkelijke
vormen, om daardoor te komen tot een diep geloofsleven. De groote
heilswaarheden konden even goed in de ziel van den leek worden ervaren
als in die van den beroepsgeestelijke. Ieder mensch moest zijn eigen
priester zijn (zie ook blz. 224). Een heilig, rein, innig verdiept leven gold
meer dan een aanhangen der leer. Dit piëtisme echter, dat eerst Wolff
bestreed, ging een practischen kant op. Francke stichtte een weeshuis,
waaraan groote onderwijsinrichtingen verbonden waren, in Halle. Zoo
werkte het piëtisme practisch op onderwijsgebied, in zijn kring ontstond de
eerste onderwijsinstelling, die de voorbode zou worden onzer
tegenwoordige Hoogere Burgerscholen. Zoo werkte het piëtisme mee om
ook aan den burger- en handelsstand, die niet studeeren ging, meer
ontwikkeling te brengen dan de lagere volksschool geven kon.

Later waren er denkers, die piëtist en Wolffiaan waren: de beide zijden der
Aufklärung hadden elkaar leeren verstaan.

Godsdienst.

Niet zoozeer de kennistheorie hield de Duitsche achttiende eeuw bezig, als

wel de godsdienstwijsbegeerte en ook in Duitschland hing men de
natuurlijke religie aan, die voor velen samenviel met de moraal en het
geloof aan God en de onsterfelijkheid. Dat was het geval met den Jood
Mendelssohn (1729–1786), die zich met ongelooflijke vlijt had omhoog
gearbeid tot een gezien schrijver. Het was in die tijden zelfs verboden aan
de Joden, om Duitsch te leeren. Met stalen vlijt en groote volharding leerde
Mendelssohn Duitsch schrijven en kwam op voor een beter behandeling
zijner geloofsgenooten. In hem eeren de Israëlieten een hunner groote
voormannen en wegwijzers, die het nationaal besef onder hen heeft wakker
geschud en meegewerkt aan de geestelijke verheffing der Joden.
Als een der schoonste dragers der Aufklärung verschijnt dan Gotfried
Ephraim Lessing, die als letterkundig kritikus wel zijn grootsten roem heeft
behaald, maar ook als godsdienstig denker zijn beteekenis heeft. Hij
vertoont sterke overeenkomst met Spinoza, die in de achttiende eeuw in
Duitschland zeer gewaardeerd wordt. Lessing heeft heel veel oog voor de
geschiedenis. Hij leert, dat de geschiedenis der godsdiensten een opvoeding
van het menschelijk geslacht is door goddelijke openbaring. De opvoeder
kan niets vreemds in het kind brengen, maar alleen een ontwikkeling leiden,
en sneller maken. Zoo heeft God de menschheid sneller vooruit gebracht
door zijn openbaring aan Mozes. Zonder deze had ze misschien nog
millioenen jaren in het polytheïsme geleefd. Zooals nu de opvoeder
geleidelijk te werk gaat, en niet alles in eens geeft, zoo geeft ook God zijn
volle openbaring niet in eens. Zeer scherpzinnig wijst Lessing aan, hoe er
dan een zekere ontwikkeling, een zekere opeenvolging is, en hoe
geopenbaarde waarheden ten slotte waarheden voor de rede worden.

Wij moeten dus trachten de waarheid te begrijpen en niet eenvoudig blijven

staan bij het geopenbaarde. Voor Lessing’s oog ontvouwen zich nog een
groot aantal mogelijkheden, en hij heeft een diep besef, dat wij steeds
zullen moeten blijven zoeken naar verdere waarheden. Sterk komt dit uit in
zijn woorden:

„Niet de waarheid, in welker bezit eenige mensch is, maar de oprechte

moeite, die hij besteed heeft, om achter de waarheid te komen, maakt de
menschenwaarde uit. Want niet door bezit, maar door nasporing der
waarheid vergrooten zijn krachten zich, waarin alleen zijn steeds groeiende
volkomenheid bestaat. Het bezit maakt gemakzuchtig, lui, trotsch … Indien
God in zijn rechterhand al de waarheid, in zijn linkerhand alleen de steeds
werkzame begeerte naar waarheid had,… en tot mij sprak, kies, dan zou ik
vol deemoed zijn linkerhand grijpen: Vader geef, de zuivere waarheid is
immers slechts voor U alleen.”

Lessing’s streven naar verlichting gaat dus uit boven de gewone

Aufklärung: eerst door zijn historischen zin; dan door het besef, dat er
gezocht moet worden naar eigen onvolmaaktheden; dat men een hoog
ideaal moet nastreven, zelfs al weet men, ’t niet te zullen bereiken; eindelijk
door het gemis aan genoeglijke zelfvoldaanheid, kenmerk maar al te vaak
van vele dragers der Aufklärung.

Psychologie.

Voor de psychologie is de Duitsche Aufklärung van beteekenis geworden

door de waarde, die zij toekende aan het gevoel. Tot dusver hebben we
allerlei indeeling der bewustzijnsverschijnselen ontmoet (Plato, Aristoteles,
Augustinus, Telesio, Hobbes, Locke, Hume) en daar wel de tegenstelling
aangetroffen van waarneming en denken, waarnemen, herinneren,
fantaseeren, intellect en wil, maar de indeeling in drieën, die ons zoo
gewoon is: kennen, gevoelen, begeeren, niet. Het gevoel had men langen
tijd beschouwd als meer een vaag bewustworden, van onduidelijke, niet
scherp onderscheiden voorstellingen. Rousseau gaf het gevoel zijn eigen
plaats en in de zielkunde voerde Tetens de ons bekende indeeling in drieën
in1.

Baumgarten, een leerling van Wolff, gebruikte dan het woord aesthetica
voor het eerst (1750) als de leer van het schoone en vestigde daarmede in
Duitschland de wetenschap die Hutcheson en Buttler in Engeland trachtten
te bevorderen.

Opvoedkunde.

Rousseau’s opvoedkundig ideaal werd in practijk gebracht door Basedow,

aan wien we vooral de volgende groote beginselen danken, zij het dat zijn
opvolgers (Campe, Salzmann, Guthsmuths) er meer aan deden dan hij:
Lichamelijke opvoeding, mildere tucht, beter kinderlectuur, aangename
leerwijze, practische leerstof.

Tot de mannen der Aufklärung wordt dan ook gerekend de Zwitser Johann
Heinrich Pestalozzi, de vader der 19de-eeuwsche schoolopvoeding, die het
eenzijdige uit Rousseau (de individueele opvoeding) weglatend, in de
opvoeding het middel zag, de gezonken menschheid op te heffen, en die
door zijn warme, onvermoeide toewijding, trots honderd kleinere en
grootere practische fouten, in wijden kring en langen tijd bezielend werkte,
wijl hij ’t verstond, alles voor anderen en niets voor zich zelven te zijn.

SLOTOVERZICHT.

Zoo hebben we dan de Aufklärung vervolgd.

In ENGELAND schept ze een diepgaande, maar niet afsluitende

kennistheorie, die aanknoopend aan Locke, in Berkeley en Hume
voortzetters vindt. Een kennistheorie, die het substantieprobleem en het
causaliteitsprobleem in al de scherpte stelt, maar niet oplost, die met groote
nauwgezetheid het ontstaan onzer voorstellingen nagaat en beschrijft, maar
niet alle schakels weet aan te wijzen.

Het deïsme geeft er een wereldverklaring, die tal van menschen weet te
bevredigen, en de voor dit stelsel kennelijke doelmatigheid der wereld,
gevolg van een schepping Gods, verbindt met een mechanische
natuurbeschouwing, daar het, in tegenstelling van het theïsme, de inwerking
Gods op de wereld ontkent. Ook hier bereidt Locke voor, en voltooit Hume
afbrekend, door de geliefkoosde stelling der deïsten, dat de positieve
religies ontaardingen zijn der eene, ware, eerste natuurreligie, te bestrijden.

De moraalfilosofie kampt om de vraag of het belang dan wel de sympathie

de grondslag is der moraal en de cultuuropvatting slingert tusschen het
aesthetisch optimisme van Shaftesbury en het naturalistisch pessimisme van
Mandeville of het religieus pessimisme van sommige christenpredikanten.

Op het gebied der staatsleer verkondt Locke de theorie van het

parlementarisme, en Smith wordt grondlegger der moderne
staathuishoudkunde.

Daarmee is in Engeland de periode der Aufklärung geëindigd: de Schotsche

school met Reid aan ’t hoofd, met haar theorie voor ’t gezond verstand,
belemmert een dieper wijsgeerige studie.
De Engelsche ideeën bevruchten FRANSCHE denkers, die het deïsme tot
atheïsme brengen, het empirisme tot sensualisme en verder tot
materialisme; de moraal grondvesten op eigen lust. Voltaire en Montesquieu
importeeren, Condillac zet de tweede schrede, La Mettrie, Diderot,
Helvetius, Holbach voltooien. Rousseau voltooit en reageert, bij hem grenst
de Aufklärung zichzelf af.

Door de heldere, populaire schrijfwijze der Fransche denkers worden deze

denkbeelden verbreid en gemeen goed.

DUITSCHLAND gaat voort door Wolff op de banen van het rationalisme,

maar hiermee vereenigt zich weldra het van de Engelschen en de Franschen
geziene Empirisme. Het godsdienstig leven, vrijgemaakt en verdiept door
het piëtisme, is nog levendig: de leerstukken van het Godsbestaan en de
onsterfelijkheid zijn levensbeginselen. Lessing en Mendelssohn achten rede
en religie verzoenbaar.

Het geestelijk verdiepen brengt tot erkenning van het gevoel als
bewustzijnsverschijnsel sui generis, en de aesthetica wordt gegrondvest,
zielkunde wordt veel beoefend.

Op maatschappelijk gebied begint door Mendelssohn de verheffing der

Joden. Door Francke, Basedow en Pestalozzi gaat het onderwijs zeer
vooruit.

Voor het overige werkt de Duitsche Aufklärung meer op het geheele

cultuurleven dan speciaal op wijsgeerig gebied.

Lessing, de Aufklärung vervolgende, is hier haar grens, daar hij ver over
haar heen ziet.
De overgang der Middeleeuwen in de nieuwe geschiedenis gaf ons
aanleiding tot een nieuw gedeelte, met het intreden der nieuwste
geschiedenis begint ook een nieuwe periode.

Op staatkundig en maatschappelijk gebied brengt de Fransche revolutie een

ommekeer. In Koningsbergen leeft „de alles verpletterende” Kant en hij
brengt op het gebied van het denken een omkeer, gelijk aan dien van
Copernicus, en voor de ontwikkeling der wijsbegeerte niet minder
gewichtig dan de Fransche revolutie dat was voor de omvorming van staat
en maatschappij.

EINDE

1 Er zijn thans trouwens zielkundigen, die het gevoel niet een bewustzijnsverschijnsel
van eigen aard achten, maar ook een soort waarnemen, van niet scherp onderscheiden
prikkels. ↑
 NASCHRIFT.

Het boekje, waarvan hier het eerste deeltje den lezer aangeboden wordt,
verschijnt zonder eenige pretentie. Het beoogt, een beetje thuis te brengen
in de geschiedenis der wijsbegeerte; meer niet.

Op oorspronkelijkheid maakt het geen aanspraak. Vrucht van zelfstandig

onderzoek kan het evenmin zijn. Ik heb getracht, het naar de beste bronnen
te bewerken, en met het oog op den lezerskring zoo eenvoudig mogelijk te
zijn. De deskundige lezer doet daarom beter het niet ter hand te nemen. De
noten, de verklaringen, de vertalingen, vermoeien hem. De samenvattingen
heeft hij niet noodig. De korte omraming der historie kan hij missen. Maar
dat alles scheen noodig voor de lezers die Redactie en schrijver zich
voorstelden.

Eveneens heb ik geprobeerd door herhalingen en terugwijzingen geleidelijk

hoofdzaken bij te brengen en heb ik gemeend, in ’t begin wat uitvoeriger te
moeten zijn. De welwillende lezer zal zien, dat het gedeelte, handelend over
de Grieksche wijsbegeerte, ook min of meer als inleiding is bedoeld.

Ernstig heb ik getracht een Hollandsch werkje te leveren, door Hollandsche

parallellen te zoeken en de plaats van ons land in de geschiedenis aan te
wijzen.

Tevens is het mijn streven geweest, de lezers zooveel mogelijk te doen

komen in de gedachten der schrijvers, het vreemde of schijnbaar dwaze van
vele systemen af te nemen.

Of ik dan alles bereikt heb, wat ik gewild heb? Dat is verre. Nu het boekje
voor mij ligt, begrijp ik pas, hoe ver ik gebleven ben beneden mijn ideaal.
Dat ik er niet nog verder van afgebleven ben, dank ik mee aan de vele
ondersteuning, mij geworden. Een woord van dank aan de redactie, die mij
toestond, deze ruimte te gebruiken en mij verplichtte met het nalezen der
copie en het kiezen van een titel. Aan de vele vrienden, die mij lectuur of
inlichtingen gaven uit het vak hunner studie. Aan de trouwe handen, die de
copie persklaar maakten. Aan de oogen, die de drukproeven critisch
doorliepen en mij menigen zin duidelijker deden zeggen, ja sommige
pagina’s geheel omwerken.

Niet zonder schroom geef ik dus dit boekje in ’t licht. Zoo het lezen den
lezer iets geeft van de vreugde die mij het schrijven schonk, dan zal hij toch
zijn geld en tijd niet geheel beklagen.

Haag, Maart 1908.

R. C.
 INHOUD VAN DEEL I.

EERSTE AFDEELING.

De Grieksche Wijsbegeerte.

H o o f d s t u k I.

Bladz.

De Voor-Socratische Wijsbegeerte 7

§ 1. Inleidende Opmerkingen 7

§ 2. De Ionische Natuurfilosofen 11

Thales. Anaximander. Anaximenes.

§ 3. Heraclitus van Ephese 16

§ 4. Pythagoreeërs 20

Pythagoras. De getallentheorie. Astronomie.

§ 5a. De Eleaten 28

Xenophanes. Parmenides. Zeno.

§ 5b. Anaxagoras 33

§ 6. Empedocles 35
§ 7. De Atomisten 40

Leucippus. Democritus. ’t Atomisme.

H o o f d s t u k II.

De Socratische Tijd 48

§ 8. Inleidende opmerkingen 48

§ 9. Geesteswetenschappen. Sophistiek 52

Protagoras. Gorgias.

§ 10. Socrates 68

§ 11. Socratici 78

Cynici. Cyrenaïci.

H o o f d s t u k III.

Plato 89

§ 12. Leven 89

§ 13. Werken 93

§ 14. De Ideeënleer 95

§ 15. Theologische en Ethische begrippen 101

§ 16. Plato’s staat 103

§ 17. Plato’s invloed 105

H o o f d s t u k IV.

Aristoteles 108

§ 18. Leven en Werken 108

§ 19. Leer. Stof en Vorm 111

§ 20. Zielkunde. Ethiek. Staatsleer 118

§ 21. De Logica 125

§ 22. Enkele opmerkingen over Aristoteles’ beteekenis 127

H o o f d s t u k V.

De Helleensch-Romeinsche Wijsbegeerte 130

§ 23. Inleidende opmerkingen 130

§ 24a. De Stoa 135

§ 24b. De Epicuristen 145

§ 25. De scepsis. Eclecticisme 148

§ 26. Het Neo-Platonisme 152

TWEEDE AFDEELING.

De Middeleeuwen.

H o o f d s t u k VI.
Het Christendom 163

§ 27. Het Christendom 163

H o o f d s t u k VII.

Augustinus en zijn voorloopers 169

§ 28. De Patristiek 169

Apologeten. Gnostici. Katechetenschool.

§ 29. Augustinus 174

H o o f d s t u k VIII.

De Scholastiek 180

§ 30. Het begrip, de phasen, de denkers 180

Erigena. Anselmus. Roscellinus. Abaelard. Lombardus. Arabische en

Joodsche denkers. Albertus Magnus. Thomas van Aquino. Dante. Duns
Scotus. Roger Bacon.

§ 31. De problemen der Scholastiek 187

Nominalisme en Realisme.

§ 32. De Middeleeuwsche Mystiek 195

Eckhart. Thomas à Kempis.

DERDE AFDEELING.
Welcome to our website – the ideal destination for book lovers and
knowledge seekers. With a mission to inspire endlessly, we offer a
vast collection of books, ranging from classic literary works to
specialized publications, self-development books, and children's
literature. Each book is a new journey of discovery, expanding
knowledge and enriching the soul of the reade

Our website is not just a platform for buying books, but a bridge
connecting readers to the timeless values of culture and wisdom. With
an elegant, user-friendly interface and an intelligent search system,
we are committed to providing a quick and convenient shopping
experience. Additionally, our special promotions and home delivery
services ensure that you save time and fully enjoy the joy of reading.

Let us accompany you on the journey of exploring knowledge and

personal growth!

ebookmass.com