0% found this document useful (0 votes)
9 views7 pages

कक्षा ११ प्रश्नोत्तर २०८१

The document appears to be a complex and technical text discussing various topics related to data processing and analysis. It includes references to specific methodologies, tools, and frameworks used in the field. Additionally, it touches on the implications and applications of these technologies in practical scenarios.

Uploaded by

manoharpandey778
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
9 views7 pages

कक्षा ११ प्रश्नोत्तर २०८१

The document appears to be a complex and technical text discussing various topics related to data processing and analysis. It includes references to specific methodologies, tools, and frameworks used in the field. Additionally, it touches on the implications and applications of these technologies in practical scenarios.

Uploaded by

manoharpandey778
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 7

!

= g]kfnsf] kof{j/0fn] ko{6gnfO{ s;/L ;xof]u k'¥ofPsf] 5 < ;dLIff ug'{xf];\ M


…kof{ko{6gsf ;Defjgf / cfofdÚ kof{j/0f;DaGwL Pp6f pTs[i6 j:t'k/s lgaGw xf] . of] lgaGw lgaGwsf/
tLy{axfb'/ >]i7åf/f /rgf ul/Psf] xf] . pgn] o; lgaGwdf ;du| k[YjLe/df b]lvPsf] ko{fj/0fnfO{ cfwf/ agfP/
g]kfnsf] kof{j/0fnfO{ j:t'k/s Pjd\ oyfy{jfbL tl/sfn] ljZn]if0f u/]sf 5g\ . o; lgaGwdf pgn] ljZj
kl/j]znfO{ ljZn]if0f ub}{ g]kfnsf] ko{fj/0fLo cj:yf / ko{6gsf] ;DefjgfnfO{ Hofb} ;'Gb/ tl/sfn] ljZn]if0f
u/]sf 5g\ .
g]kfn ljljw ef}uf]lns kl/j]zn] kl/lrt ;'Gb/ d'n's xf] . ljZj dfglrqdf x]g{] xf] eg] g]kfn ;"Id ljGb'df /x]sf]
:jtGq /fi6« xf] t/ oxfFsf] ljljwtfdo kl/j]z, cg]s hfthflt, leGgleGg ;+:s[lt cflbn] o;nfO{ 5'§} lrgf/L
lbPsf] 5 . ljz]iftM tLg k|sf/sf ef}uf]lns kl/j]z /x]sf] g]kfndf ljljwtfdo ko{fj/0fLo cj:yfn] cfˆgf] 5'6\6}
df}lns :j¿k l;h{gf u/]sf] 5 . o; lsl;dsf ;Dkbfn] ;b}j ko{6sx¿sf] dg lht]sf] x'G5 . ko{fj/0fnfO{ z'4
/fVg] / ltgsf] ;+/If0f ug{] sfddf ko{fko{6gsf] k|d'v e"ldsf x'G5 .
g]kfn ko{6sx¿sf nflu cfsif{0fsf] s]G› ePsfn] ko{6g Joj;fo ;~rfng ug{]x¿n] o;sf] :jR5tf, Jojl:yt
/xg;xg / cltzok"0f{ Jojxf/df ljz]if Wofg k'¥ofpg' jf~5gLo b]lvG5 . ko{fj/0fsf] :jR5tf / ko{6sx¿sf]
cfjZostf cg';f/sf] plrt Joj:yf pgLx¿nfO{ nf]Eofpg] cfwf/ x'g\ . xfd|f] h:tf] d'n'sdf t pgLx¿nfO{
;jf]{Rr lzv/ ;u/dfyf, rfF+bLh:t} 6Nsg] ljleGg lxdfn, t/fO{sf ;'Gb/ kmf‘6, ljleGg kl/b[Zon] el/Psf xl/of
kxf8, ;fdflhs ;f+:s[lts ljljwtf, jf:t'snf, sfi7snf tyf d"lt{snfsf cg'kd gd'gf nufot ljleGg gbL,
tfn, emg{f, cflb cfsif{0fsf s]G› aGg k'u]sf 5g\ . hnljxf/, k}bn ofqf, ;"of]{bosf] b[Zo cflb To:tf ;Dkbfx¿
x'g\ h;sf] dfWodaf6 ko{6snfO{ nf]EofpFb} pgLx¿sf] dg tfGg / lhTg ;lsG5 .
ctM dflg;sf] uGtJo k[YjLaf6 k[YjL g} ePsf]n] dflg;, k|s[lt / jftfj/0flar cGof]Gofl>t ;DaGw 5 eGbf
s'g} cTo'lQm x'g] 5}g . To;sf/0f g]kfnh:tf] e":ju{df ko{6gnfO{ ;xof]u k'Ug], ko{6snfO{ plrt cfgGb k|bfg
ug{] ljljwtfdo ko{fj/0fLo cj:yf ePsf]n] g]kfnsf] kof{fj/0fn] ko{6gnfO{ dxŒjk"0f{ k'¥ofPsf] 5 .
@= ;Tolgi7f / ;dtfd"ns ;dfhsf] :yfkgfdf of]udfofn] lbPsf] of]ubfgsf] rrf{ ug{'xf]:f\ M
…of]udfofÚ /fli6«o JolStTjsf] hLjgL xf] . o; hLjgLdf ;Tolgi7f / ;dtfd"ns ;dfhsf] :yfkgfdf of]udfofn]
lbPsf] of]ubfgsf] rrf{ ul/Psf] 5 . dg{ h;n] hfGb5, afFRg klg p;}n] hfg]sf] x'G5 hLjg / d[To' :jfefljs
k|lqmof x'g\ eGg] s'/fnfO{ cfTd;ft\ ub{} hLjg k|lqmofdf cufl8 a9]sL lgeL{s gf/L x'g\ of]udfof Gof}kfg] . ultzLn
gf/L k|ltefsL ¿kdf lrlgPsL of]udfofsf] hGd lj=;+= !(@$ df ef]hk'/ lhNnfsf] g]kfn 8fF8fdf ePsf] xf] .
;fg} pd]/df ljjfx eP/ ;fg} pd]/df ljwjf aGg k'u]sL of]udfofsf] hLjg ;fFRr} g} Gofok"0f{ / ;dtfd"ns
;dfh :yfkgfdf g} ;dlk{t ePsf] kfOG5 .
g]kfnL ;dfhdf k|]/0ffbfoL JolQmTjsf ¿kdf lrgf/L /fVg] of]udfofn] cf/gdf ttfP/ lkl6Psf] kmnfdn] h:t}
k|tf8gf ;x]/ hLjg lgd{f0f u/]sL lyOg\ . ;fg}b]lv lt/:s[t hLjgsf] l;sf/ ag]sL of]udfofn] cf}krfl/s cWoog
gu/] klg ;dfhdf ljBdfg s'/Llt, dlxnf, lje]b, hftLo c;dfgtf / ?l9jfbsf lj?4 rsf]{ cfjfh p7fOg\ .
;dfhdf h/f] uf8]/ a;]sf] hftLo 5'jf5'tnfO{ dfgj;Eotfsf] snª\s] dfGb} of]udfofn] o;nfO{ ck/fwsf] ;+1f
lbP/ wfld{s, ;fdflhs k|zf;lgs, cfly{s / /fhgLlts If]qdf b]lvg] ljs[lt lj;ª\ultsf lj?4 v'n]/ lj/f]w
ul/g\ . ;fdflhs lqmofsnfkdf ;xefuL x'Fbf cfo{ ;dfhx¿sf ;'wf/ r]tgf / ;fw';Gtsf ;ª\utn] pgdf
Ifdtfd"ns r]tgf clej[l4 x'Fb} uof], h;sf] kmn:j¿k ;fdflhs ljs[lt, lj;ª\ult / lje]btfaf6 pGd'lQmsf]
efjgf cem} bl/nf] / b[9 x'Fb} uof] .
st{Jo g} wd{ xf] eGb} dfgjlxtnfO{ ;jf]{kl/ 7fGg] of]udfof wd{nfO{ /fi6«n] dfgjtfsf] sf]0faf6 x]g{'k5{ eGg]
wf/0ff /flVyg\ . ;tLk|yf, bf;k|yf, ;fx'dxfhgsf] 7uLk|yf cflbaf6 ;dfhg] d'lQm kfpg'k5{, Goflos kl/kf6Lsf]
:yfkgf x'g'k5{ eGb} pgL cfˆgf cg'ofoLx¿df klg ;Tolgi7 / ;dtfd"ns ljrf/sf] :yfkgfdf hf]8 lblGyg\ .
tTsfnLg ;fdflhs ;+/rgf / Gofok|0ffnLsf lj?4 ljleGg tl/sfn] lj›f]xsf] :j/ 3Gsfpg] of]udfof ;fdflhs
¿kfGt/0faf6 dfgj hLjg ;fy{s / ultzLn x'G5 eGg] ;dGjojfbL b[li6sf]0f /flVyg\ .
o;/L cfˆgf] hLjgdf ljljw sl7gfO cfP klg :jR5 ;dfh lgdf{0f / ;dfh lxtsf nflu tTsfnLg ;fdGtL
;dfh / ;f]rsf cufl8 gem's]sL of]udfof k|]/0ffbfoL dlxnf ag]/ lrlgPsL l5g\ . 5'jf5't/lxt, zf]if0f/lxt /
e|i6frf//lxt cyf{t\ ;du|df lje]b/lxt ;dfhsf] lgdf{0f / vf]hLdf nfu]sL of]udfofn] ;Tolgi7, Gofok"0f{ /
;dtfd"ns ;dfh lgdf{0fdf lbPsf] of]ubfg ;fFRr} g} clj:d/0fLo 5 .
#= …Tof] km]l/ kms{nf<Ú syfn] syfsL kfq ;fgLsf] s:tf] dgf]lj1fg k|:t't u/]sf] 5 < ;dLIff ug'{xf];\ M
syfsf/ ejfgL leIf' -lj=;+=!(^^–@)#*_ g]kfnL ;flxTosf rlr{t ;flxTosf/ x'g\ . lxGbL ;flxTo cWoog u/]/
g]kfnL ;flxTosf If]qdf syf, sljtf / pkGof; ljwfdf snd rnfpg] leIf' ax'd'vL k|ltef ePsf JolQm lyP .
pgL ljZj]Zj/k|;fb sf]O/fnfåf/f ;'? ul/Psf] dgf]j}1flgs syfwf/f ckgfO{ cnu lbzf lbg] / JolQm cGtd{g -
leqL dg_sf] ljZn]if0f ug]{ :jR5GbtfjfbL dgf]j}1flgs syfsf/ x'g\ . pg}åf/f n]lvPsf] …Tof] km]l/ kms{nf<Ú syf
;fgLsf] rl/qdf s]lG›t ljlzi6 dgf]j}1flgs syf xf] . o; syfdf syfsf/n] ;fgLsf] dgdf o'js ofqLk|lt
pAh]sf] Psf]xf]/f] k|]dsf] efjgfn] p;nfO{ s;/L ;tfPsf] 5 eGg] s'/fnfO{ /fd|/L ljZn]if0f u/]sf 5g\ .
k|:t't syfdf yf]/} kfqx¿sf] k|of]u ul/Psf] 5 . rl/qk|wfg syf ePsfn] syfsf] ljifo d'Vo kfq ;fgLdf s]lG›t
/x]sf] 5 . ;fgLsf] dfgl;stfdf pld|Psf] k|0fo -k|]d_ sf] h/fnfO{ cfwf/ agfP/ p;sf] hLjgsf] cf/f]xcj/f]xnfO{
o;n] uDeL/ 9Ën] k|:t't u/]sf] 5 . Psftkm{ dfq df}nfPsf] k|]dsf] efjgf emfª\lub} uPkl5 csf]{tkm{ hfgsf/L
g} geP klg o'js ofqLnfO{ cfˆgf] kljq k|]d ;dk{0f u/L ;fgLn] cfˆgf] hLjg :jfxf kf/]sL 5] . o;af6 of}g
rfxgfn] dflg;sf] hLjg s;/L Psf]xf]/f] aG5 / cg'kof]uL ¿kd} lat]/ hfG5 eGg] s'/fnfO{ b]vfOPsf] 5 . sf]dn
ÅbosL ;fgLn] hlt;'s} kljq k|]dsf] k|:t'lt b]vfP klg cGTodf c;kmntf xft nfu]sf] dgl:yltnfO{ syfn]
k|:t't u/]sf] 5 .
o;/L ;fgLsf] dfgl;stfdf /x]sf] k'gld{ngsf] rfxgfnfO{ / cf/f]xcj/f]xnfO{ b]vfP/ syfn] p;sf] 56k6Lo'St
dgl:yltsf] lrq0f u/]sf] 5 . ckl/lrt ofqLk|ltsf] Tofu / cGtå{GånfO{ b]vfpFb} syfn] gf/Ldgsf] ;+j]bgfnfO{
k|:t't u/]sf] 5 . ctM ;fgLsf] dgl:ylt ljZn]if0f ul/Psf] x'Fbf dgf]j}1flgs ¿kdf p;sf ljrf/, efjgf, OR5f,
rfxgf, o'jssf] k|ltdfdf pTkGg ePsf dfgl;s 56k6L, ldngsf] tLj| rfxgf, ofqL o'js kmls{of] ls eGg]
zªsfn' dgf]bzf h:tf cGtd{gsf s];|fs];|f s]nfP/ o'js -ofqL_ k|ltsf] k|]df]T;u{ -k|]dsf] alnbfg_sf] efjgfnfO{
dgf]j}1flgs tl/sfn] k|:t't ul/Psf] 5 . o;/L o; syfn] syfsL kfq ;fgLsf] o'js ofqLk|ltsf] PstkmL{ k|]dnfO{
lrq0f u/]sf] 5 / To; lsl;dsf] k|]ddf clNemg] ;fgLsf] dgsf] afgLn] p;sf hLjgsf ;a} v';Lx¿ n'6]sf] 5
eGg] s'/fnfO{ b]vfPsf] 5 . pm hLjgdf ToxL ckl/lrt o'js ofqLsf] ;Demgfdf nfdf] ;do;Dd x/fPsL 5] .
syfn] ;fgLsf] o:t} hl6n dgf]j}1flgs cj:yfnfO{ k|:t't u/]sf] 5 .
$= …nf} cfof] tfhf va/Ú n3'gf6sdf JoSt d'Vo ;Gb]zdfly k|sfz kfg{'xf];\ .
…nf} cfof] tfhf va/Ú Pp6f ;'k|l;4 n3'gf6s xf] . of] gf6s ;fdflhs ;dtfsf kIfdf snd rnfpg] k|ultzLn
gf6ssf/ ;'/]G› gsdL{n] /rgf u/]sf x'g\ . of] Pp6f ;Gb]zd"ns gf6s xf] . ;'/]Gb| gsdL{n] g]kfnL ;flxTosf
gf6s, uLt, uhn Pjd\ rnlrqh:tf ljleGg ljwfdf snd rnfPsf 5g\ . sf7df8f}Fdf hlGdP/ lqe'jg
ljZjljBfnoaf6 :gftsf]Q/ tx;Ddsf] cf}krfl/s cWoog u/]sf gsdLn] /]l8of] g]kfn, g]kfn 6]lnlehgdf
sfof{g'ej lnPsf 5g\ .
;flxTosf If]qdf k|ultzLn k|ultjfbL ;f}Gbo{ lrGtgs]lG›t ljrf/ k|:t't ug]{ gsdL{ ;dtfd"ns ;dfh lgdf{0fsf
kIfdf snd rnfpg] ;|i6f x'g\ . pgn] cfˆgf gf6s s[ltx¿df ;fdflhs oyfy{sf] lrq0f ug{'sf ;fy} ;dfhdf
ljBdfg juL{o, n}ª\lus, hftLo, If]qLo Pjd\ wfld{s tyf ;f+:s[lts If]qsf lje]b / To;n] lgdf{0f u/]sf
hl6ntfnfO{ cToGt dfld{s ¿kn] b]vfpg] sfd u/]sf 5g\ . pgn] cfˆgf s[ltdf jt{dfg ;dfhsf o'jfo'jltdf
b]lvFb} uPsf ljljw ;d:of, cleefjssf u}/lhDd]jf/Lkg cflbnfO{ klg pNn]vgLo ¿kdf ptf/]sf 5g\ .
…nf} cfof] tfhf va/Ú n3'gf6sdf g]kfnL ;dfhdf afXo ko{6sx¿;Fu lelqPsf ljleGg ljs[ltx¿dWo] ltg}
ko{6ssf] l;sf] ub}{ gjhjfgx¿ nfu'cf}ifw / b'Jo{;gsf] l;sf/ aGb} u/]sf] jt{dfgsf] lttf] ;TonfO{ gf6\oj:t'sf
¿kdf ptfl/Psf] 5 . o'jfx¿df b]lvPsf o:tf k|sf/sf ljs[ltsf] cGTo ug{ / pgLx¿nfO{ ;hu, ;r]t /
b'Jo{;gd'Qm agfO{ ;xL dfu{df lxF8fpgsf nflu JolSt, kl/jf/, ;dfh / /fi6«n] rf;f] / lrGtgsf ;fy ;zSt
¿kdf o'jf;r]tgfsf sfo{qmdx¿ ;~rfng ug{'kg]{ s'/f Psflt/ k|:t't ul/Psf] 5 eg] csf{lt/ jt{dfg ;dfhdf
dflg;x¿ cfˆgf] 3/kl/jf/ / ;GtfgeGbf klg JolQmut ¿kdf kb–k|lti7f / wg;DklQ cfh{gdf a9L s]lG›t
ePsfn] cfˆg} ;Gtfgsf af/]df a]va/ ag]sf] / To;}sf sf/0f ;fdflhs ljs[ltx¿ a9]sf] oyfy{nfO{ klg b]vfOPsf]
5 . o;sf dfWodaf6 gf6ssf/n] cfkm\gfx¿sf] eljios} nflu eg] cfkm"nfO{ ljleGg sfo{df Jo:t u/fpFb} cfPsf
cleefjsx¿n] cfkm\gf] cleefjsLo st{Jo Pjd\ bfloTjaf]w ug{ ;Sg'kg]{ ;Gb]z k|jfx ul/Psf] 5 . o;df
;fdflhs ljs[lt / lj;Ëltsf ;fy} unt /fhgLlts k|j[lQ, cleefjsLo bfloTjdf /x]sf] u}/lhDd]jf/Lkg,
kqsfl/tfsf sdLsdhf]/Lk|lt cfnf]rgf k|s6 ub}{ ;dfh ;'wf/sf] rfxgf k|:t't ul/Psf] 5 .
o;/L o; gf6sn] kqsfl/tf :jR5 / tfhf x'g'kg]{, /fhgLlt b]zsf] ljsf; / ;d[l4sf kIfdf x'g'kg]{, ;Qf, zlQm
/ kx'Frsf nflu x/]s s'/fdf /fhgLlt ug]{ / gf/f, h'n';, aGb, x8\tfnh:tf lqmofsnfk ug]{ /fhgLlts ;+:sf/sf]
cGTo x'g'kg]{h:tf dfGotfnfO{ cufl8 ;f/]sf] 5 . b'Jo{;gd'Qm ;dfhsf] rfxgf, :jR5, tfhf / hfu/0fsf] k|tLs
kqsfl/tf, c;n /fhgLlts ;+:sf/sf] ljsf;, st{Jok/fo0f Pjd\ lhDd]jf/ cleefjsLo e"ldsfsf] lgdf{0f /
;fdflhs kl/jt{gsf] rfxgf g} o; gf6ssf dfWodaf6 gf6ssf/n] k|:t't ug{ vf]h]sf] ;Gb]z Pjd\ d"n efj;Fu
;DalGwt eP/ cfPsf 5g\ .
%= g]kfnsf] hn;|f]tn] ;d[l4sf] cfwf/ s;/L tof/ kf5{ < ;dLIff ug'{xf];\ M
…hn;|f]t / pmhf{Ú Pp6f pTs[i6 jSt[tf xf] . of] jSt[tf sIff P3f/sf] g]kfnL kf7\ok':tsdf /x]sf] 5 . o;
jSt[tfdf g]kfnsf] hn;|f]t / To;af6 pTkGg x'g] pmhf{sf ljifodf k|sfz kfl/Psf] 5 . hn;|f]t g]kfnsf]
df}lns kl/ro xf] . hn;|f]tsf b[li6n] g]kfn Pl;ofdf k|yd / ljZjsf] bf];|f] wgL d'n's dflgG5 . ljZjdf a|flhn
klxnf] hn;|f]tsf] wgL b]zdf kb{5 . g]kfndf hn;Dkbfsf] clwstd pkof]u u/]/ ljZj pHofnf] kfg]{ k|of;
eO/x]sf] 5 . g]kfndf rf/}lt/ lah'nLsf] pkof]u ug{sf nflu hn;|f]tsf] ct'ngLo e"ldsf x'G5 .
hn klg Ps k|sf/sf] pmhf{ pTkfbs ;|f]t ePsfn] lah'nLsf] pTkfbgdf o;sf] ;zQm k|efj /xg uPsf] xf] .
jiff{, vf]nfgfnf, tfn, kf]v/L, gbL, ;d'› cflb kfgLsf ;|f]t x'g\ . hnk|jfxn] sltko b]znfO{ pHofnf] dfq lbPsf
5}gg\ cfly{s ;|f]t klg h'6fPsf 5g\ . kfgL ljB't\sf] pTkfbg, cy{tGqsf] hf]ufj6 / cfocfh{g ug]{ d'Vo ;|f]t
xf] . hn;Dkbfn] j}slNks pmhf{sf ¿kdf lah'nL pTkfbg ug]{ sfo{df cy{k"0f{ ;xof]u k'¥ofO/x]sf] 5 . ljB't\
ef}lts hut\sf] ckf/ zlQm xf] . k|To]s /fi6«sf] cf}Bf]lus ljsf; ug{, hghLjgnfO{ ;/n / ;xh agfpg tyf
ljsf;sf gofF ;Defjgfsf 9f]sfx¿ vf]Ng ljB't\ t/Ën] g]t[TjbfoL e"ldsf v]Ng ;S5 . cGwsf/df n's]sf
ufpFx¿nfO{ lemnLldnL agfpg hn;Dkbfn] ;xof]u k'¥ofpg ;S5 . kfgLsf] ;DaGw hLjg;Fu ufFl;Psfn] dfG5]sf]
pTyfgsf] nflu, ;EotfnfO{ ;';+:s[t agfpgsf nflu / ;fwg ;|f]tsf] clwstd k|of]u ug{sf nflu kfgL / lah'nL
dxŒjk"0f{ dflgG5g\ . ;]tf] sf]Onfsf ¿kdf kl/lrt lah'nL ljZjsf nflu Hofb} cy{k"0f{ pknlAw / dxfg\ k|flKt
xf] .
g]kfndf nueu ^))) gbLgfnf cl:tTjdf /x]sf 5g\ . g]kfndf Ps ;j]{If0fcg';f/ *#))) d]3fjf6 ljB't\
pTkfbg ug{;Sg] Ifdtf /x]sf] cg'kfg ul/Psf] 5 . cg'dflgt Ifdtfcg';f/sf] lah'nL pTkfbg ug{;Sg] xf] eg]
g]kfn ;d[l4sf] dflyNnf] >]0fLdf k'Ug ;S5 . g]kfnsf] ckf/ hndf ePsf] hnljB't\ pTkfbg u/]/ ljb]zaf6
cfoft ul/g] k]6«f]lnod kbfy{ cyf{t\ pmhf{ dflysf] k/lge{/tfnfO{ cGTo ug{ ;lsG5 . g]kfndf hnljB't\sf] hlt
k|r'/ ;Defjgf x'Fbfx'Fb} klg t/n /fhgLlt g;'lw|P;Dd gofF ult lng ;Sg] ;Defjgfx¿ sd 5g\ . g]kfndf
gbLgfnf dfq aUb}gg\ g]kfnsf] /fhgLlt klg TolQs} cl:y/ t/n ePsfn] ck]Iffs[t¿kdf lah'nL pTkfbg ug{
;lsPsf] 5}g . xfdLn] sNkgf u/]sf] b]z / ef]lu/x]sf] b]z oyfy{df leGg ePsfn] g]kfnsf] hn;Dkbf cfkm}F
cGof]ndf kl//x]sf] 5 . hnljB't\;DaGwL u'?of]hgfsf] cefj ljB'tLs/0f ug]{ k|of; cfsfz] v]tLeGbf a9L
dxŒjsf] x'g ;s]sf] 5}g t/ of]hgfa4 9ª\un] cl3 a9\g] xf] eg] g]kfn s]xL jif{leq} hn;Dkbfsf] e/k"/ pkof]u
u/L pmhf{ ;ª\s6d'St b]z x'g ;S5 . s]xL bzsd} g]kfnn] pRrtf k|fKt ub}{ lah'nL lgof{t ug]{ b]z eGg ;Sg]
cfˆgL ;kgfnfO{ ;fsf/ agfpg ;S5 .
o;/L g]kfnn] hnljB't\nfO{ cf}Bf]lus k|lti7f k|bfg u/]/ lah'nL lgof{t u/L b]zsf] sfofkn6 ug{ ug{;S5 .
ul/aL lgjf/0f u/L Pp6f ;d[4zfnL b]zsf ¿kdf ;'kl/lrt x'g g]kfnn] pko'Qm hngLlt÷cyf{gLlt, cfly{s
j[l4, /fhg}lts l:y/tf, ;fdflhs hfu/0f, ljsf; sfo{df P]Soj4tf / /fi6«lxtdf ;dfj]zLkgsf] ljsf; ug'{k5{
. hn;Dkbf / ljB'tLs/0flar ce]b ;DaGw /x]sfn] g]kfn o;df ;a}n] ;r]t x'g'k5{ . s:t'/Ln] cfˆgf] gflesf]
;'uGw xf] eGg] yfxf gkfP/ ef}tfl/PemF} g]kfnn] cfˆgf] ckf/ hn;Dkbfsf] dxŒj ga'em]/ ef}Ftfl/g'xF'b}g . olt xf],
cfˆg} k|ljlwsf] k|of]u u/]/ g]kfn cfTdlge{/ x'g] cleofgdf nfUg'k5{ . g]kfnsf] hn;Dkbfn] g]kfnsf] efUo /
eljio n]Vg] 5 , g]kfnsf] cGwsf/ x6\g] 5, g]kfn / g]kfnL 1fg / dfgsf ;fy afFRg ;Sg] 5g\ . hn;Dkbf
xfd|f] k|f0f eP/ cfpg] 5 . vfln xfdLn] Pstfa4 eP/ Pp6f alnof] lgi7fsf ;fy dg, jrg / sd{n] b]zsf]
ljsf;sf nflu hn;DkbfnfO{ plrt pkof]u ug'{ cfhsf] ;dosf] dfu / cfjZostf ePsf] 5 .

^= lbuf] s[lif k4ltsf nflu s] s:tf s'/fdf Wofg k'¥ofpg'k5{ < ;dLIff ug'{xf];\ M
…s[lifzfnfdf Ps lbgÚ Pp6f pTs[i6 ;+jfb xf] . o; ;+jfbsf kfqx¿ 8f]Ndf u'?dfsf g]t[Tjdf s[lifzfnfdf uPsf
5g\ . To; s[lifzfnfdf s[ifs ab|L, ljBfyL{x¿ Dx]Gbf], /fde/f];, eutl;+x, xs{Wjhn] s[lif k4ltsf ljifodf
pkof]uL k|Zg / pQ/ u/]sf 5g\ . ;+jfbdf s[lifk|wfg b]z g]kfndf cfw'lgs pGgt s[lif k|0ffnLsf] ljsf;df s[ifs
/ /fi6«n] v]Ng'kg]{ e"ldsfnfO{ :ki6 ¿kdf k|sfz kfl/Psf] 5 .
g]kfndf lbuf] s[lif k4ltsf nflu s[lifd}qL jftfj/0f cfjZos x'G5 . o;sf nflu s[ifsn] ;Dk"0f{ pkfox¿
cjnDag ug'{kb{5 . o;f] ugf{n] dfq ;xh k':tfGt/0fsf] ljZj;gLo / :jLsfo{ dfGotfsf] ljsf; x'g;S5 .
s[lif;DaGwL sfo{nfO{ hLjg;Fu} hf]8]/ k|:t't ug{'k5{ . h}ljs v]tL k|0ffnLnfO{ d"n k|fyldstfdf /fvL s[lif s[ifssf]
jt{dfg Pjd\ eljio b'j} ;'/lIft /fVg'k5{ . ls;fgnfO{ k]G;g lbg] k|of]hgsf nflu ;fdflhs ;'/Iff sf]ifsf] bfo/f
ls;fgsf 3/ cfFug, v]tLaf/L / b}lgsL;Dd a9fpg'k5{ . s[lifsf ks]6 hf]gx¿nfO{ e/kbf]{ tl/sfn] cl3 a9fpg'k5{
. ls;fgn] pTkfbg u/]sf cuf{lgs s[lif pkhx¿nfO{ ;/sf/n] ;xsf/L dfkm{t\ vl/b ug]{ bL3{sfnLg /0fgLlt
lnO{ larf}lnofsf] rª\u'naf6 d'St u/fpg'k5{ . s[liflj1, s[lif j}1flgs, s[ifs / s[lifsd{lar ;xsfo{ ug]{ jftfj/0f
agfpg'k5{ . pko'St ahf/ k|aGwg tyf s[ifssf nufgLsf] ;'lglZrttf ug]{ lbuf] /0fgLlt x'g'k5{ . ;dfhdf
s[ifs x'g' eg]sf] k|lti7f / cfocfh{g o'St dflg; xf] eGg] efjgf ljsf; ug{'k5{ . l;+rfO, dn, lap, cf}iflw
cflbsf] ;xh kx'Fr x'g'k5{ . s[ifsx¿sf nflu 5'§} s[lif ladf sDkgLsf] :yfkgf u/L rf}la; 306fleq ls;fgn]
xflg gf]S;gL eP cg';f/sf] Ifltk"lt{ kfpg] Joj:yf ldnfpg'k5{ .
;+;f/sf] k|f0f/Iffsf] d"n cfwf/ s[lif xf] eGg] s'/f ;j{q km}nfP/ kl7t / ckl7t b'j} ju{nfO{ s[lif Joj;fotkm{
cfslif{t ug{'k5{ . sfd gkfpg]n] dfq s[lif sd{ ug]{ xf] eGg] ?U0f dfgl;stfsf] cGTo ug{'k5{ . ;d[l4 :j/f]huf/
Pjd\ kof{j/0f /Iffsf nflu of]ubfg k'¥ofpg] p2]Zon] s[lif k];f cjnDag ug{'k5{ . b'MvLsf] k];f gagfO{ ;d[l4sf]
cfwf/ agfpg'k5{ . ljljwtfo'St agfO{ OR5f, Ifdtf, e"uf]n, xfjfkfgL cflb cg';f/sf v]tL k|0ffnLsf] ljsf;
ug{'k5{ . /f;folgs dn / ljiffbLsf] pkof]u Pjd\ clt k|of]unfO{ lg?T;flxt u/L :jf:Yo / jftfj/0fd}qL s[lif
sd{nfO{ dxŒj lbg' ;fGble{s x'G5 . jghª\unsf] ;'/Iff u/L s[lifsf nflu cg's"n jftfj/0f tof/ ug{'k5{ . ;f/df
s[lifnfO{ cy{tGqsf] d]?b08, cfo:t/ a9fpg] ;fwg, k|lti7fsf] cfwf/ agfO{ o;sf] lbuf]kgnfO{ cIf'00f /fVg
;lsG5 . pko'{St s'/fx¿ JolSt, ;dfh / /fi6«n] 7f]; of]hgf agfO{ sfof{Gjog u/]/ g]kfndf lbuf] s[lif k4ltsf]
ljsf; ug{ Wofg lbg'kg]{ s'/fx¿ x'g\ .
&= ufpFsf] dfofÚ syfdf s:tf] ;dfhsf] lrq0f ul/Psf] 5 < ;dLIff ug'{xf];\ M
…ufpFsf] dfofÚ syf O:dfnLåf/f /lrt ;fdflhs ;d:of k|wfg syf xf] . o; syfdf ;ª\qmd0fsfnLg g]kfnL
;dfhsf] lrq0f ul/Psf] 5 . Psflt/ ;fdGtL k|yfsf cjz]ifx¿ klg afSn} /x]sf / csf{lt/ lj›f]xsf :j/x¿
klg d'vl/t x'g yfn]sf k|z:t} pbfx/0fx¿ syfdf k|:t't ul/Psf] 5 . ljutsf d"Nox¿ x|f; xF'b} uP klg
cfw'lgs kl/jt{gsf/L d"Nox¿ :yflkt geO;s]sf] kl/b[Zo syfdf k|s6 ePsf] 5 . s[i0fx¿ h:tf lzlIft
o'jfx¿ ufpF 5f]8]/ aflxl/Psf / kl/5g h:tf xnL uf]7fnfx¿ ufpFd} a;]/ ;ª\3if{ ul//x]sf 36gfx¿ syfdf
k|s6 ePsf 5g\ .
ufpFsf] dfof syfdf v]tLkftL / kz'kfng u/]/ hLjg lgjf{x ul//x]sf dflg;x¿sf] 7"nf] ;d"x pTkL8gdf k/]sf]
b]vfOPsf] 5 . pgLx¿ d'lQmsf] nflu cEof; ul//x]sf] s'/f klg syfdf pNn]v ul/Psf] 5 . ;dfhnfO{ k|lzlIft
ug{ 5f8]/ knfog ePsf lzlIft s[i0fx¿ cfbz{ 5fF6\b} ufpFdf a]nfavt l5/] klg pgLx¿sf] of]ubfg vf;} cy{k"0f{
5}g . wgL dflnsx¿n] ul/anfO{ n8fP/ zf;g ug]{ k|rng ufpFdf /x]sf] 5 . hLjgsf cy{x¿ vf]Hg ;dfhsf
dflg;x¿n] yfln;s]sf 5g\ . ufpFn] ;dfh klg s]xL xf] eGg] dfGotf ePsfx¿n] cl:tTjsf] n8fOF n8\g] k|oTg
ul//x]sf 5g\ . kl7tx¿ ufpF l5g{' k|sf/fGt/n] cfkm" ufpF glhs} 5' eGg] axfgf agfpg' dfq xf] .
ufpFsf] dfof syfsf] kfq kl/5gsf afa'cfdfnfO{ hfu[t u/fpg] sf]xL gx'g' / s[i0fsf afa'cfdfnfO{ s[i0fsf]
lzIffsf nflu x'6x'6L k|bfg ug]{ dflg;x¿ x'g'n] kl/5gnfO{ xnL uf]7fnf] agfof] eg] s[i0fnfO{ ;'lsnf] d'lsnf]
ljåfg\ agfof] . s[i0f ljBfno / kl/5g v]taf/Llt/ nfUg'sf] cy{ ;a}sf nflu lzIff eGg] cfbz{ cy{xLg aGg
k'u]sf] 5 . oyfl:yltjfb / kl/jt{gjfbsf] d"nwf/af6 bf}l8/x]sf] ;dfh syfdf k|s6 ePsf] 5 .
o;/L ufpFsf] dfof g]kfnL ;dfhsf] oyfy{ lrq0f ul/Psf] 5 . o; syfdf qmLtbf; aGg] /x/ s;}nfO{ x'Fb}g t/
;dfhdf bf; agfpg] / lg/Gt/tf lbg] k|yf sfod} 5 eGg] s'/f b]vfOPsf] 5 . ;dfhdf o;nfO{ k':tfGt/0f ug]{
k|of;df ;dfhsf 7fn'x¿ Ps5q¿kdf nflu/x]sf 5g\ . ;dfh ;dfgfGt/ ultdf k/Dkl/t d"Nosf] lg/Gt/tf
/ gofF d"Nosf] :yfkgf ug]{ s'/fdf :ki6 wf/x¿df cl3 al9/x]sf] b]lvG5 . ljZjf;, cGwljZjf; / wf]vfw8Lx¿
;dfhdf 5l/Psf 5g\ . kl/jt{gsf] af6f]lt/ cl3 a9\g vf]lh/x]sf], hLjgd"No a'‰g yfn]sf] / d'lQmsf] hdsf]{
ul//x]sf] ;dfhsf] k|ltljDa syfdf ptfl/Psf] 5 .
*=…ufpFsf] dfofÚ syfsf cfwf/df s[i0f / kl/5g kfqsf] rl/qlrq0f ug{'xf];\ M
-c_ s[i0f
…ufpFsf] dfofÚ Pp6f ;fdflhs tyf dgf]j}1flgs syf xf] . s[i0f o; syfsf] Ps k|d'v kfq xf] . nueu b'O{
jif{kl5 ufpFlt/ kms]{sf] s[i0f cfkm}+df :ki6 wf/0ff gePsf] bf]wf/] rl/q xf] . cfFvf / dg;k6ndf ufpF g} ufpF
lyof] eg] klg p;n] ;fdflhs ¿kfGt/0fsf nflu sfd ug]{ k|of; u/]sf] 5}g . pm ;fdGtx¿sf] k[i7kf]ifs eg]
rflxF xf]Og . ufpF;Fu hf]8]/ p;n] JolQm / ;dfhsf] cy{ vf]Hg] k|of; u/]sf] 5 . ;dfhnfO{ vl08t u/]/ zf;g
ug]{ ;fdGtL ;+:sf/k|lt p;sf] ;xdlt 5}g t/ lj›f]xsf] :j/ klg 5}g . 6f]nsf dflg;x¿n] afa'cfdfnfO{ k|f]T;fxg
lbPkl5 dfq s[i0fn] ljBfno hfg] cj;/ kfPsf] lyof] . lzIff / clzIffsf] b"/L a9\b} hfFbf s[i0f / kl/5gx¿sf]
;DaGw klg pT;fxk|b x'g ;s]g . s[i0fn] afnbf}Ft/Lx¿;Fu ;DaGw hf]8\g lgs} k|of; ug{'k/]sf] lyof] . s[i0f /
kl/5gsf s'/fx¿af6 b'j}n] s]xL sdL /x]sf] cfef; k|s6 u/]sf 5g\ . s[i0fnfO{ kl/5gn] ufpFsf] jf:tljstfdf
s]lG›t eO{ gf6s n]Vg nufpg] s'/fn] s[i0fk|lt ;dfhsf] cfzf a9L g} /x]sf]=:ki6 b]lvG5 . s[i0f ultzLn kfqsf
¿kdf syfdf b]vfk/]sf] 5 .
-cf_ kl/5g
…ufpFsf] dfofÚ Pp6f ;fdflhs tyf dgf]j}1flgs syf xf] . kl/5g o; syfsf] Pp6f j|mflGTfsf/L k'?if kfq xf]
. pm syfdf …dÚ kfqsf k|:t't ePsf] 5 . kl/5g / d kfq ufO{e}F;L r/fpg], vf]nfsf lsgf/df bf}8g], cf}/xf
vfg], lu/ v]Ng], skbL{ v]Ng] uy]{ . kl/5g :s'n hfg kfPg, xnL uf]7fnf] eP/ a:of] . rf}wkG„ jif{sf] lszf]/
cj:yfd} p;n] agL ug{ yfln;s]sf] lyof] . cgGt kl/5gx¿n] alnof kfv'/Lx¿ 7fn's} ;]jf ;Tsf/df latfpg
ljjz /x]sf] 36gfnfO{ syfdf p7fOPsf] 5 . p;n] cIf/;Fu v]Ng] cj;/ g} kfPg . dflnsx¿sf s[kfkfq ag]/
hLjg lgjf{x gu/L kl/jt{gsf] dfu{ ckgfpg] kl/5gsf] ;f]r /x]sf] 5 / pm hLjgsf] cy{ vf]Hg yfln/x]sf] 5 .
;dfhdf wf]v]afhx¿ klg 5g\ . ltgLx¿s} sf/0f kl/5gx¿sf lardf lsQfsf6 ePsf] 5 . kl/5gsf] a'emfOdf
;ª\3if{ lg/Gt/ rln/xg] s'/f xf] . kl7t dflg;x¿ kfvf nfUbf ;dfhdf dflnsx¿sf] Psnf}6L /hfO{ rN5 eGg]
kl/5gsf] b[li6sf]0f 5 . kl/5g s[i0fnfO{ gf6s n]vfP/ ;dfhsf] jf:tljstf phfu/ ug]{ / ;dfhdf kl/jt{g
Nofpg] ;f]rdf 5 . kl/5g bf; k|yfsf] lj/f]wL kl/jt{gcg'/fuL kfqsf ¿kdf o; syfdf b]vf k/]sf] 5 .
(= g]kfndf ljBdfg ;+:s[ltsf ;an / b'a{n kIfsf] rrf{ ug{'xf];\ M
…;+:s[ltsf] gofF ofqfÚ ;'wf lqkf7Låf/f /lrt cfTdk/s lgaGw xf] . o; lgaGwdf Psn ;+:s[ltdf x'ls{PsL
lgaGwsf/sf] r]tgf:t/ p7];Fu} ;f+:s[lts ljljwtfsf] sfnqmlds af]w x'g yfn]sf] ljrf/kIfnfO{ JoSt ul/Psf]
5 . o; lgaGwdf ;+:s[lt / hLjg b'j} k|jfxzLn 5g\ elgPsf] 5 . o;af6 dflg;df 1fg, l;k, cg'ej, hLjgd"No
/ ljljwtfsf] cg'e"lt x'g] /x]5 eGg] lgaGwsf/sf] ljrf/ 5 . pgn] o; lgaGwdf g]kfndf ljBdfg ;+:s[ltsf
;an / b'a{n kIfsf] klg rrf{ u/]sL 5g\ .
g]kfnL ;+:s[ltsf ;an kIfx¿ w]/} 5g\ . tLdWo] ;femf efjgf g]kfnL ;+:s[ltsf] Ps k|d'v ;an kIf xf] . afFr
/ arfpsf] efjgf k|an ePsfn] g]kfnL ;+:s[ltdf efOrf/fsf] ;DaGw lgs} rrf{of]Uo 5 . ljljwtfdf Pstf
g]kfnsf] d"n ljz]iftf csf]{ dxŒjk"0f{ ;an kIf xf] . g]kfnL ;+:s[ltdf ;a} kIf Ps} 7fpFdf cfpg ;Sg] / cf–
cfˆgf] JolQmTj ljsf; ug{ ;Sg] k|z:t} cfwf/x¿ 5g\ . tLh, b;}+, ltxf/, Ob, asl/b, pFwf}nL, pFef}nL, Nxf];f/,
a'4k"l0f{df, lqm;d;, uf}/f, df3L cflb g]kfnL kj{x¿n] ;+:s[ltsf] hu alnof] agfpg 6]jf k'¥ofPsf 5g\ .
g]kfnL ;+:s[ltdf hLjgd"No e]l6G5 . o;n] g]kfnL ;+:sf/sf] lg/Gt/ kl/isf/ ul//x]sf] 5 . hLjgsnf, hLjgz}nL
/ dgf]lj1fgsf] bfo/f Jofks agfpg Pjd\ dfgj ;Eotfdf gjLg cfofd yKg g]kfnL ;+:s[lt /fdaf0f b]lvPsf]
5 . ljljwtfo'Qm ;dfhnfO{ Ps} ;"qdf pGg] alnof] cfwf/ g]kfnL ;+:s[lt ag]sf] 5 . kl/lrt jf ckl/lrt ¿kd}
eP klg dflg; dflg; larsf] ;DaGwnfO{ hu}b]lv alnof] agfpg ;+:s[ltn] ;xof]uLsf] sfo{ u/]sf] 5 . dflg;sf
pbfQ r]tgf / efjgfx¿ b]ze/ km}lnPsf 5g\ . >dsf] d"No, dxŒj / OHht a9fpg /fli6«o ;+:s[ltn] pbfx/0fLo,
cg's/0fLo / k|z+;gLo e"ldsf v]n]sf] 5 .
g]kfnL ;+:s[lt g]kfnLTjsf] ljz]iftfnfO{ yk ;'b[9 agfO{ /fli6«o PstfnfO{ dha't agfpg] cfwf/ / k"jf{wf/ b'j}
ag]sf] 5 . cltly b]jf] ejM, dft[b]jf] ejM, lkt[b]jf] ejM, cfrfo{ b]jf] ejM, wtL{dftf, k|s[ltb]jL cflb g]kfnL
;+:s[ltsf w/f]x/ x'g\ . k|s[lt k"hf, hLjhGt'sf] k"hf, j;'w}j s'6'Dasd\sf efjgf, lhpFbfsf] hGtL / dbf{sf]
dnfdL, æufF; 5f]8\g" t/ ;fy g5f]8\g'Æ eGg] dfGotf cflbn] ;+:s[ltnfO{ dfly p7fPsf 5g\ . ;fgfnfO{ dfof /
7"nfnfO{ cfb/ xfd|f] ;+:s[ltsf r}tGo x'g\ . gf/L k"hf ljZjs} nflu pbfx/0fLo sd{sf] ¿kdf g]kfnL ;+:s[lte/
5fPsf] 5 .
o;/L dfgj ;Eotfsf] cgf}7f] k|flKtsf ¿kdf g]kfnL ;+:s[ltsf] hu alnof] ¿kdf ljsl;t ePsf] 5 . ;+:s[ltdf
pHofnf kIfx¿ ;an¿kdf b]vf kl//x]sf 5g\ .
g]kfnL ;+:s[ltleq s]xL b'a{n kIfx¿ klg 5g\ . o;leq y'k|} ljsf/sf afl56fx¿ klg 5g\ . log} ljs[ltx¿
;+:s[ltsf b'a{n kIfx¿ x'g\ . /ª, ju{, j0f{, hflt, lnË, efiff, wd{, pTklQ cflbsf cfwf/df ul/g] e]befjn]
;+:s[ltsf] hu xNnfpg vf]h]sf 5g\ . ;Eo / c;Eo, ul/a / wgL, lzlIft / clzlIft, ;an / b'a{n, pr /
gLr cflb larsf] b"/L a9\b} hfFbf df}lns ;+:s[ltdfly k|xf/ x'g yfn]sf 5g\ . lnª\u, ju{, j0f{, e"uf]n, hflt, wd{,
efiffsf cfwf/df x'g] e]b ljs[lt x'g\ . gfssf] prfO, cfFvfsf] cfsf/df x'g] e]befj klg ;+:s[ltsf b'a{n kIfx¿
x'g\ . k|fs[lts Gofosf] l;4fGtdf dflg; Ps} eP klg dfG5]n] dG5]sf nflu hGdfPsf] leGgtf klg cfnf]Ro s'/f
g} xf] .
g]kfnL ;+:s[ltdf ;f+:s[lts ;To, Gofo / cg'zf;g pHofnf]tkm{ pGd'v x'g'k5{ . of] cFWof/f]tkm{ jf k|ltudgsf]
af6f]lt/ nDsFbf ;+:s[ltdf :vng cfpg' :jfefljs 5 . kl/jt{g / cfw'lgstfsf gfddf df}nfPsf lj;Ëlt /
laANofF6fx¿ z'e;ª\s]tx¿ xf]Ogg\ . ;+:s[ltdf b]lvg] ljrgnx¿n] sfg'gL, Jofjxfl/s, d"Nout, ;fdflhs cflb
kIfx¿sf] cjd"Nog ug]{ / ;f+:s[lts w/ftn;d]t sdhf]/ agfpg] vt/f /lx/xG5 .
o;/L a9\bf] c;dfgtf, k/:k/df x'g] lvrftfgL, >dsf] ;Ddfg ug]{ efjgfdf sdL, bnfnL k|yfsf] pbo,
ul/adf/f ;+:sf/, k/Dk/fdfly cGwfw'Gw ul/g] lgd{d e~hg, kfl/jfl/s ljv08g, ef}ltsjfb tkm{dfqsf] a9L
cfsif{0f, ef]ujfbL hLjgz}nL, cfzfnfUbf d"Nosf] x|f; cflb tŒjx¿n] Tofudo ;femf ;+:s[ltsf] 6'KkL sf6\g
yfn]sf 5g\ . b'a{n lrGtgsf] kl/0ffd :j¿k ;+:s[ltdfly s6' k|xf/ ePsf 5g\ . ;+:s[lt af}l/g' kg]{df To;sf]
k|lts"n la6'lng yfn]sf] 5 . ;+:s[ltnfO{ ehfP/ vfg] /fhg}lts rt'/]x¿ of] b]zsf snª\s x'g\ . log} v]bhgs
cj:yf g} g]kfnL ;+:s[ltsf b'a{n kIfx¿ x'g\ .

You might also like