The Chinese Rime Tables Linguistic Philosophy and

Historical Comparative Phonology 1st Edition David

Prager Branner (Ed.) - PDF Download (2025)

https://ebookultra.com/download/the-chinese-rime-tables-
linguistic-philosophy-and-historical-comparative-phonology-1st-
edition-david-prager-branner-ed/

Visit ebookultra.com today to download the complete set of

ebooks or textbooks
Here are some recommended products for you. Click the link to
download, or explore more at ebookultra.com

The Media and Financial Crises Comparative and Historical

Perspectives 1st Edition Steve Schifferes

https://ebookultra.com/download/the-media-and-financial-crises-
comparative-and-historical-perspectives-1st-edition-steve-schifferes/

The Body in Language Comparative Studies of Linguistic

Embodiment 1st Edition Matthias Brenzinger

https://ebookultra.com/download/the-body-in-language-comparative-
studies-of-linguistic-embodiment-1st-edition-matthias-brenzinger/

Chinese philosophy A Z Mou

https://ebookultra.com/download/chinese-philosophy-a-z-mou/

Kant and the historical turn philosophy as critical

interpretation Hegel

https://ebookultra.com/download/kant-and-the-historical-turn-
philosophy-as-critical-interpretation-hegel/
War States and Contention A Comparative Historical Study
1st Edition Sidney Tarrow

https://ebookultra.com/download/war-states-and-contention-a-
comparative-historical-study-1st-edition-sidney-tarrow/

Handbook of comparative and historical Indo European

linguistics 1st Edition Jared Klein

https://ebookultra.com/download/handbook-of-comparative-and-
historical-indo-european-linguistics-1st-edition-jared-klein/

Handbook of Comparative and Historical Indo European

Linguistics 1st Edition Jared Klein

https://ebookultra.com/download/handbook-of-comparative-and-
historical-indo-european-linguistics-1st-edition-jared-klein-2/

Chinese Reportage The Aesthetics of Historical Experience

1st Edition Charles A. Laughlin

https://ebookultra.com/download/chinese-reportage-the-aesthetics-of-
historical-experience-1st-edition-charles-a-laughlin/

The New Fiscal Sociology Taxation in Comparative and

Historical Perspective 1st Edition Isaac William Martin

https://ebookultra.com/download/the-new-fiscal-sociology-taxation-in-
comparative-and-historical-perspective-1st-edition-isaac-william-
martin/
The Chinese Rime Tables Linguistic Philosophy and
Historical Comparative Phonology 1st Edition David
Prager Branner (Ed.) Digital Instant Download
Author(s): David Prager Branner (Ed.)
ISBN(s): 9789027247858, 9027247854
Edition: 1st
File Details: PDF, 4.15 MB
Year: 2006
Language: english
THE CHINESE RIME TABLES
 AMSTERDAM STUDIES IN THE THEORY AND
HISTORY OF LINGUISTIC SCIENCE
General Editor
E.F.K. KOERNER
(Zentrum für Allgemeine Sprachwissenschaft, Typologie
und Universalienforschung, Berlin)

Series IV – CURRENT ISSUES IN LINGUISTIC THEORY

Advisory Editorial Board

Lyle Campbell (Salt Lake City); Sheila Embleton (Toronto)

Brian D. Joseph (Columbus, Ohio); John E. Joseph (Edinburgh)
Manfred Krifka (Berlin); E. Wyn Roberts (Vancouver, B.C.)
Joseph C. Salmons (Madison, Wis.); Hans-Jürgen Sasse (Köln)

Volume 27

David Prager Branner (ed.)

The Chinese Rime Tables
Linguistic philosophy and historical-comparative phonology
THE CHINESE RIME TABLES
LINGUISTIC PHILOSOPHY AND
HISTORICAL-COMPARATIVE PHONOLOGY

Edited by

DAVID PRAGER BRANNER

University of Maryland

JOHN BENJAMINS PUBLISHING COMPANY

AMSTERDAM/PHILADELPHIA
 �� The paper used in this publication meets the minimum requirements of American National
�

Standard for Information Sciences — Permanence of Paper for Printed Library Materials,
ANSI Z39.48-984.

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data

The Chinese rime tables : linguistic philosophy and historical-comparative phonology / edited by David Prager
Branner.
p. cm. -- (Amsterdam studies in the theory and history of linguistic science. Series IV, Current issues in
linguistic theory, ISSN 0304-0763 ; v. 27)
Includes bibliographical references and index.
. Chinese language--Phonology. I. Title: Linguistic philosophy and historical-comparative phonology. II. Bran-
ner, David Prager. III. Series.
PL20.C38494 2006
495.'5--dc22 2005057242
ISBN 90 272 4785 4 (Hb; alk. paper)
© Editorial matter and organization David Prager Branner, 2006
© Individual papers their authors, 2006
All rights reserved. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm, or
any other means, without written permission from John Benjamins Publishing Company.
John Benjamins Publishing Co. • P.O.Box 36224 • 020 ME Amsterdam • The Netherlands
John Benjamins North America • P.O.Box 2759 • Philadelphia PA 98-059 • USA
 Dedicated to the memory of

L• Róng
(1922-2002)

fearless explorer of the rime table tradition

and champion of descriptive dialect fieldwork

Among the guest retainers was one who painted for the King of Qí. The King
asked him, “In painting, what is the hardest subject?” Said he, “Dogs and
horses are the hardest.” [Said the King,] “What is the easiest?” Said he, “Ghosts
and demons are the easiest.”

“Dogs and horses are things that people know. We have them before us day
and night. Painters cannot merely represent them approximately, and for that
reason they are hard. But ghosts and demons have no bodies, and we do not
constantly have them before us. So painters consider them easy.”

— Hán F™i z• 11 “Wài zh∞shu¢” (zuªshàng)

 FOREWORD

Early in my Chinese education I became fascinated with the Medieval Chinese

rime tables. They were plainly intended to make phonology easier to learn and
use, but somehow have left us, instead, a snarl of problems persisting from
generation to generation. The more I learned about the tables, the more it
seemed to me that their central place in the ‘reconstruction’ of Chinese, combined
with our apparently flawed understanding about what they meant, were one of
the greatest obstacles to a clear view of Medieval and early Chinese.
In my third year of graduate school I wrote a paper on the influence of the
tables’ structure on Simon Schaank, a Dutch colonial official in Indonesia a
century ago, who left us the basic model still used for their interpretation. That
paper appears in print here for the first time. In 1998, I organized a symposium
at the University of Minnesota, entitled ‘New Views on the Linguistic Philosophy
Underlying the Rime Tables’, at which a number of the other papers printed
here were first read. Others were accumulated after that, in order to fill out the
collection into what I hope is an entirely fresh look at China’s most important
native phonological tool.
I am very grateful to Shujen Yeo, Victor Mair, Tom Weiss, and Sarah Pradt
for moral support during dark days when I first began work on this volume, to
the (apparently) inexhaustible patience of the contributors, and to the kind
forbearance of Konrad Koerner and Anke de Looper at John Benjamins. A
conversation with Scott McGinnis in 2001 led me to rethink the goal of the
whole book, and I wish to acknowledge his contribution here.
Late proofreading assistance was given by Shirley Prager Branner and Christo-
pher Blair-Gould, both far better proofreaders than I will ever be. For the
errors that inevitably remain, I beg the reader’s tolerance.

May, 2005
David Prager Branner
New York City
 CONTENTS

Introduction: What Are Rime Tables and What Do They Mean? 1

David Prager Branner
Part I — Rime Tables And Reconstruction
On the Principle of the Four Grades 37
Abraham Chan
The Four Grades: An Interpretation from the Perspective of
Sino-Altaic Language Contact 47
Wen-chao Li
On Old Turkic Consonantism and Vocalic Divisions of Acute Consonants In
Medieval Hàn Phonology 59
An-king Lim
The Qièyùn System ‘Divisions’ as the Result of Vowel Warping 83
Axel Schuessler
Part II — The History of Rime Table Texts and Reconstruction
Reflections On The Shªuw™n Fragments 99
W. South Coblin
Zh¡ng Línzh£ on the Yùnjìng 123
W. South Coblin
Simon Schaank and the Evolution of Western Beliefs
About Traditional Chinese Phonology 151
David Prager Branner
Part III — Rime Tables as Descriptive Tools
How Rime Book Based Analyses Can Lead Us Astray 171
Richard Vanness Simmons
Modern Chinese and the Rime Tables 183
Jerry Norman
Common Dialect Phonology in Practice —
Y.R. Chao’s Field Methodology 189
Richard Vanness Simmons
Some Composite Phonological Systems in Chinese 209
David Prager Branner
viii TABLE OF CONTENTS

Common Dialectal Chinese 233

Jerry Norman
Appendices
Appendix I: Pronunciation Guide to Boodberg’s
Alternative Grammatonomic Notation 255
Gari K. Ledyard
Appendix II: Comparative Transcriptions of Rime Table Phonology 265
David Prager Branner

Bibliography 303
Index of Biographical Names 327
General Index 333
 INTRODUCTION:
WHAT ARE RIME TABLES AND WHAT DO THEY MEAN? *

DAVID PRAGER BRANNER

University of Maryland

1. What is a rime table?

It is customary to divide the history of the study of Chinese phonology
into four periods:
1. pre-systematic phonology (arbitrary methods of indicating sound);
2. the period of f§nqiè (late 2nd century onward);
3. rime tables (12th? century onward, coexisting with f§nqiè but supplanting
them as the main vehicle of phonological explication);
4. the synthesis with Western methods (from ca.1820).
The present book deals mainly with the third of these. Of necessity, it also
deals with the relationship between the rime tables and the phonological tools
of the second period, and with their place in the fourth period. It will be seen
that, if only in chronological terms, the period of the tables covers everything
from the middle of the Medieval era up to the time of ‘contact’, the era of
synthesis and integration in which we now live. As discussed elsewhere in this
book, however, the influence of the rime table persists powerfully even in
present day Chinese linguistics.
F§nqiè, the defining token of the second period, is a kind of phonetic
gloss that identifies the pronunciation of a given monosyllabic character, not
phonetically per se but in terms of two other well-known characters.1 A f§nqiè
gloss for a given syllable represents its beginning and end by reference to two
other syllables, respectively. (Examples are given on p. 4, below.) The method
appears to be natively Chinese but it is not wholly systematic.2

*
The second section of this introduction is adapted from original version of the author’s
essay on Simon Schaank’s reconstruction, which begins on p. 151, below. I am grateful
to Dr. John T. Roberts of the University of Virginia for advice on Sanskrit.
1
An alternate pronunciation f§nqi™ continues to be used in Taiwan.
2
See Branner 2000a for an overview and references to detailed studies on the nature of
f§nqiè. An early assertion of Indian influence for medieval phonology in China is the paper
“Sìsh™ng s¡nwèn ” by Chén Yínkè (1934). Opinions vary, but the consensus among
linguists seems to be that the f§nqiè is a native creation, even if perhaps inspired by Indian
2 DAVID PRAGER BRANNER

The rime table, on the other hand, is a systematic syllabary. Its very name
in Chinese, d¶ngyùntú “table of graded rimes” or “table of sorted
finals” (Edkins 1874), suggests method and organization. Before proceeding,
let us consider the notion of the ‘rime’.
A ‘rime’ is a Chinese phonological category embracing all syllables that
share the same ‘final’, the same end-part of a given Chinese syllable. That is to
say, it is not an intrinsic part of a Chinese word; it is an element of the formal
analysis of that word, and different analyses may assign words to rimes in
different ways. For example, the Mandarin words d¡o and di¡o have the different
finals ¡o and i¡o (the consonant d in both words is called the ‘initial’, and the
semivowel i in di¡o is called a ‘medial’). D¡o and di¡o may both be assigned
to a single rime ¡o , or they may be assigned to different rimes ¡o and i¡o. It is
a question of how the linguist chooses to do the analysis, and not something
intrinsic to the words themselves.
Again, Mandarin táng, kuáng , and qiáng might be classified as belonging
to a single rime áng, or to three separate rimes, or two of the words might be
placed together in one rime and the third word placed in another rime.
It is conventional for different finals in a rime to share the same tone, but
there are exceptions, often where song is involved. So the words b¢, guó, and
shuò might be classed together in a single rime o~uo, or they might be classed
separately in one way or another. Different methods of analyzing and representing
the language may require different definitions of a rime. The nature, definition,
and origins of the rimes in the Medieval sources is a persistent consideration in
Chinese historical phonology.
The English name ‘rime’ used in this book simply translates the Chinese
technical term yùn . The archaic spelling used here seems to originate with
Bernhard Karlgren’s (1889–1978) use of the identical French form, meaning
simply “rhyme”; evidently it migrated into his English writings and from there
spread to some other writers in English.
However, as described elsewhere (Branner 1999a:13), I find it useful to
distinguish ‘rime’ for the technical Chinese phonological term, and to reserve
the more usual spelling ‘rhyme’ for use naming the correspondence of word-
finals, commonly seen in much English and Chinese poetry. Here ‘rime’ will
be used as a technical term for the phonological category, while ‘rhyme’ will
describe how two words with the same endings sound in poetry.
Fig.1 shows a typical rime table, from the Sìsh™ng d¶ngzi , an
influential set of 20 tables probably dating from the Southern Sòng dynasty
(1127–1279).3

Siddham. See Chaudhuri (1998) for a detailed study of Siddham in China.

3
See the discussion on dating by L• X£nkuí (1983:179-180).
 INTRODUCTION 3
Fig. 1. Rime table no.19 from the Sìsh™ng d¶ngzi

At the far right and left of the table are its title and a statement of the number
of rimes contained in it. The remainder of the table is a grid, as illustrated in
Fig. 2: a matrix of syllable-initial elements, running in columns, and syllable-final
elements (‘rimes’), running in rows. At the intersection of each column and
row is a character representing one word representing a syllable composed of
that initial and final. If no such syllable exists, an empty circle appears in the
matrix.
Rime tables differ from older, f§nqiè-based dictionaries organized along
phonological principles (the ‘rime books’, yùnsh∞ , such as the Qièyùn
of 601 C.E. and its redactions) in a few ways. First, they represent an
outline of phonology alone; there are no definitions or citations for individual
words, as there are in rime books (although later rime books are sometimes
organized according to rime table principles). Second, the inventory of characters
is incomplete — there is ordinarily only one exemplar given for any particular
syllable. In a rime book, each f§nqiè may be associated explicitly with as
many characters as it applies to. Third, and most important, far more detailed
phonological analysis can be prescribed explicitly than would be possible with
f§nqiè.
4 DAVID PRAGER BRANNER
Fig. 2. Schematic diagram of Fig. 1

This final point is best illustrated by comparing several different f§nqiè

for a particular character. Let us choose the rare character sh¡n because it
has a good variety of f§nqiè, as shown in Table 1, and also appears on the page
of the Sìsh™ng d¶ngzi under discussion.4 A f§nqiè is a pair of characters, which
together ‘spell’ the pronunciation of whatever third character is being glossed.
f§nqiè sou rce
Qièyùn fragment P2014
‘Palace Treasury [Nèifº ]’ ed. Wáng Rénxù K¡nmiù bºqu™
Qièyùn
Gu§ngyùn
Jíyùn
Table 1: Four f§nqiè for sh¡n in Qièyùn-tradition rime books
All four f§nqiè indicate the same reading for . They happen to be phonologically
congruent, but that is not evident to the untrained eye. However, they indicate
pronunciation relatively, so that, if one lacks phonological expertise, one can

4
F§nqiè in Table 1 are taken from Lín Jiªngyáng and Lín Qìngx∞n 1976:47. The Jíyùn entry
was added by the author.
 INTRODUCTION 5
try reading them in various dialects. The results of that experiment, for three
major regional standard languages, are shown in Table 2.
f§nqiè Taiwanese Mandarin Cantonese
sit + chiam = siam sh£ + zh¡n = sh¡n s¡t + jìm = sìm
sit + liâm = siam shì + lián = sh¡n s¡t + lìhm = sìm
sit + liâm = siam sh£ + lián = sh¡n s¡t + lìhm = sìm
si + liâm = siam sh£ + lián = sh¡n s£ + lìhm = sìm
Table 2: Readings of the four f§nqiè glossing sh¡n
Indeed, in the present case the f§nqiè all turn out to give congruent readings, as
long as a few rules of thumb are followed.5 The readings of the four f§nqiè
glosses are not only congruent in each dialect, but they also give the correct
reading of in every case.6 However, at the end of this exercise the reader
still knows very little about the intrinsic meaning of any of the f§nqiè — that
is, their meaning in terms of Medieval phonology itself rather than modern
dialect phonology.
Here is where rime table phonology represents a decisive break with
f§nqiè.
Our character sh¡n appears in the middle of the table we were examining
earlier, as shown in Fig. 3. It is placed in the third of four horizontal sections,
called d¶ng , of the table. It is placed in the sixteenth column (from the
right), corresponding to the initials x£n and sh¶n . We learn in the preface
to the Sìsh™ng d¶ngzi that x£n and sh¶n are in complementary distribution in
this table, and that when a character in the third d¶ng is involved, then initial
sh¶n is meant rather than x£n . Finally, our character sh¡n is placed in
the row corresponding to the rime fán , which is the first of four rows within
the third d¶ng, signifying the tone category called píngsh™ng .
So we already have a great deal more information about the initial and
rime of the syllable represented by sh¡n than the f§nqiè gave us. We have
the names of abstract initial- and rime-categories to which sh¡n belongs. We
can use the tables to locate many other syllables that have the same initial or
rime. We also have the name of the tone category to which sh¡n belongs, and

5
Taiwanese from Campbell (1913), which uses Church romanization. Cantonese from Chik
and Ng Lam (1989), which uses Yale Cantonese romanization. The chief rule of thumb in this
case is that upper and lower píngsh™ng must be treated as undifferentiated píngsh™ng. So
Taiwanese iam = iâm, Mandarin [i]¡n = [i]án , and Cantonese ìm = ìhm . Also, medial i is
dropped after the Mandarin zh-ch-sh-r series of initials.
6
The character is not included in Chik and Ng Lam (1989), but the reading found in Hé
Wénhuì and Zh∞ Guófán (1999:185) is congruent to what Chik and Ng Lam would write sìm .
It is, of course, not uncommon to find dialect character readings that do not fit the phonological
relationships of medieval tradition. See Branner 2002b for some examples from Zh¡ngzh¢u
dialect and their effect on the sound of literature as read in dialect.
6 DAVID PRAGER BRANNER

can identify (should we need to) the syllables that correspond to sh¡n in the
three other Medieval tones: sh§n , *shàn , and shè .7
Fig. 3. The place of sh¡n in the Sìsh™ng d¶ngzi

Traditionally, young people in southern China learned the tonal categories by

memorizing groups of four characters related in this way. One can still hear
this practice in the recordings of Âng Tëk-lâm and Lîm Hàu-lîn
(1999:24), as transcribed (in Taiwanese Church romanization) in Table 3.8
kun kún kùn kut tong tóng tòng tok
kûn kún k∞n küt tông tóng t¢ng tök
Table 3: Syllables arranged for teaching tone in Taiwanese, after Âng and Lîm (1999:24)

7
The Gu§ngyùn has readings for corresponding to both sh§n and *shàn in Mandarin, but
the latter is clearly intended as the principal one because it cites a Shu¢wén gloss and cites an
alternate reading. However, only sh§n is now standard in Mandarin.
8
Because ‘standard’ Taiwanese has no independent yángsh§ng tone category, the
character for the y£nsh§ng is repeated in the yángsh§ng’s place. These words form unified sets
only in Taiwanese, not medieval reading. The principle followed is that of the Sìsh™ng d¶ngzi:
arranging syllables by initial and distinguishing their rimes by tone. The sequence shown uses
the traditional order for numbering the tones in southern China, still current in Taiwan.
 INTRODUCTION 7
Rime table phonology does not stop with initial, rime, and tone. The
title-column of the table tells us that this entire rime belongs to the xián
‘shè’ or “rime group”, which is classified as ‘outer’ (wàizhu§n ) and
does not exhibit a distinction between ‘open-mouth’ and ‘closed-mouth’ forms
(k¡ikªu , hékªu ). The preface tells us that the syllable-initial sh¶n
belongs to a class of initials called zhèngch•y£n “sounds pronounced
with the teeth meeting”, which is in complement with another series (to which
x£n belongs) called ch•tóuy£n “sounds pronounced at the tips of the
teeth”. Finally, these two classes of initials belong to a group of 9 such classes
named by place of articulation, and the 36 initials are also subclassified as to
manner of articulation. There is a still further form of analysis in the prefaces
of many rime tables: the so-called ménf§ , “methods of the School”,
which explain the practical use of tables in what appears to be highly technical
(if not actually esoteric) language.9
If we render all the main phonological categories into a system of tran-
scription, such as those proposed by William Baxter (1992:27-45) or myself
(Branner 1999a), we can return to the f§nqiè of Table 1 and interpret them
within rime table phonology as shown in Table 4.
f§nqiè Baxter’s transcription Branner’s transcription
syit + tsyem = syem {syet3b} + {tsyam 3b} = {syam3b}
syit + ljem = syem {syet3b} + {lam 3b} = {syam3b}
syit + ljem = syem {syet3b} + {lam 3b} = {syam3b}
syi + ljem = syem {syi3d} + {lam3b} = {syam3b}
Table 4: Four f§nqiè for sh¡n from Qièyùn-tradition rime books
All four f§nqiè, although outwardly different, ‘spell’ sh¡n the same way.
The fact that the Baxter and Branner systems look slightly different is irrelevant
to the fact that each system shows the congruence of the four f§nqiè. Sh¡n is
classified under an initial transcribed sy- and a final complex transcribed -yem
or {-am3b}. It is unmarked with respect to tone, to k¡ikªu-hékªu, and so on.
All in all, the rime tables embody an integrated phonological system with
linguistic ideas of considerably greater sophistication than the f§nqiè. It is the
purpose of this book to examine those ideas — to explore their origins, under-
pinnings, and applications.
2. Origins
A central problem of Chinese historical linguistics is the means by which
the script has been used to represent oral language. What phonetic content was

9
Ménf§ is often quite arcane, and is not treated in any detail in this book. For some
discussion, see Coblin’s treatment on pp. 114-119, infra. The essay of Tung
(1948) is the major modern study, but see also L• X£nkuí (1983:124-160).
8 DAVID PRAGER BRANNER

intended in different periods? To what extent was the thorough-going defec-

tiveness of the script tolerated, or even valued as breakwater against the political
effects of diglossia and multilingualism? How were pronunciations transmitted
in the time before systematic phonology? To what extent did character structures
influence the pronunciation of educated words entering colloquial usage? The
relationship between speech and writing in Chinese is never a simple problem,
in any period. Ancient China’s linguistic tradition, for all its immense care in
dealing with lexicon and (above all) writing, was curiously inattentive to matters
of sound. One may even wonder whether ‘Chinese’ writing in the later centuries
of the Zh¢u (dec. 256 B.C.E.) was not in fact the script of a broadly
polyglot civilization rather than of a single ‘language’, as it appears to be now.
That might explain the curious resistance of the script to full phoneticization.
Speculation aside, in the matter of phonetic realism the contrast between
ancient China and India is striking (Austerlitz 1987). Although some aspects
of rime table phonology do appear native to China, two major factors make it
evident that the tables represent some sort of influence by Indian phonetics.
First, there is a systematic likeness between the arrangement of the initials
in Chinese rime tables and the phonetic order of the Sanskrit symbols, as
transmitted since ancient times. The likeness is apparent in Tables 5 and 6.
aghosa aghosavant anun¡sika
(vvoiceless ) (vvoiced) (nnasal)
— sosman ‘breathy’ — sosman ‘breathy’
varga ‘classes’ (pplain ) (aaspirated) (pplain ) (aaspirated)
k( %( g( `( ˜ õ(
z(
1. ‘tongue-root’ (guttural) k kh g gh
2. ‘palatal’ c c( ch j j( jh Z( ñ ñ(
3. ‘head-sounds’ (cerebral) ˇ $( ˇh #( Î @( Îh !( n ,(
t( q( d( /( n(
f(
4. ‘dental’ t th d dh n
5. ‘labial’ p p( ph b b( bh .( m m(
Table 5: The order of the sparßa ‘contact’ consonants
in Sanskrit tradition (after Whitney 1889)
Table 5 shows the five Sanskrit vargas ‘classes’ and Table 6 shows the first
five of the Chinese q£y£n ‘seven sounds’ categories.10 The two systems

10
Table 4 follows Whitney (1889:10-26) and Maurer (1995:13-30), using the Pr¡tiß¡khya
terminology rather than P¡nini’s. Table 5 follows the articulatory order of the Sìsh™ng d¶ngzi,
mentioned above, but the subclassification of initials follows the earlier Yùnjìng. Also, initial
xi§o {h} is placed under the quánq£ng category following the Yùnjìng. Initial yù is
traditionally neither q£ng nor zhuó. Combining the Yùnjìng and Sìsh™ng d¶ngzi is cheating a
bit, because the Yùnjìng, which is older, orders the places of articulation somewhat differently
from the Sanskrit tradition. Perhaps the Buddhist connection is actually later than it appears.
 INTRODUCTION 9
do not use congruent terminology, perhaps in part due to the Chinese tendency
to give exemplary names to categories; the use of two different words for
‘tooth’ in Table 6, yá for ‘velar’ and ch• for ‘sibilant’ is owed to the fact
that yá {nga2} and ch• {tshyiQ3d} have velar and sibilant initials, respectively.11
In any event, the Chinese system as a whole by no means reflects a full
application of Sanskrit phonology to Chinese. (In particular, although the point
remains contentious, Chinese vocalism may never have been fully analyzed in
the period of the early rime tables.)
q£ng ‘clear’ zhuó ‘muddy’
(vvoiceless) (vvoiced)
quánq£ng cìq£ng quánzhuó cìzhuó
‘wholly clear’ ‘2nd ° clear’ ‘wholly muddy’ ‘2nd ° muddy’
‘Seven Sounds’ (pplain ) (aaspirated) (pplain ) (nnasal)
1. ‘tooth’ (velar) k kh g ng
2. ‘tongue-tip’ (dental) t th d n
‘tongue-surface’ (cerebral) ty thy dy ny
3. ‘labial’ (labial) p ph b m
4. ‘tooth-tip’ (plain sibilant) ts tsh dz
" s z
‘even-tooth’ (other sib.) tsr~tsy tshr~tshy dzr~dzy Q
" sr~sy zy
5. ‘throat’ (~ laryngeal) h gh [g]
" [zero] y
Table 6: The order of the first five classes of initials in the
Sìsh™ng d¶ngzi tradition (transcription adapted from Branner 1999a)
But the tabular Chinese system represents a linguistic model so different
from f§nqiè phonology that we must believe it was not a simple derivative.
Was there exotic fertilization from Sanskrit phonology? Both systems classify
the initials by place of articulation, and each class is subgrouped by manner of
articulation. Moreover, the subgrouping by manner in the Chinese tradition
follows the Sanskrit order: voiceless, then voiced, then nasal; and plain before
aspirated.12 (Chinese has only one set of voiced obstruents, for which aspiration
is not contrastive, so there can be no evidence of the Sanskrit pattern there.)

11
Today, we usually associate yá with the meaning “canine tooth” ( gªuyá “dog- yá”)
and ch• with ‘molar’ (jiùch• “mortar-ch•”). But that differentiation appears to be late.
Classical usage does not clearly distinguish either word as a particular kind of tooth, and we
do not know if medieval phonologists intended to do so. Note that another modern word for
“canine tooth” is qu§nch• , “dog-ch•”.
12
On the order of symbols in Sanskrit, see Bright (1996:385-386) and Salomon (1996).
10 DAVID PRAGER BRANNER

Even the rough order of places of articulation follows the Sanskrit order (sibilants,
not shown in Table 5, follow the labials).
So although the Chinese model is not an exact replica of the Sanskrit, it
shows a rough structural likeness that is probably not fortuitous. We may
plausibly attribute its inspiration to an oral tradition of reciting the Sanskrit
alphabet. (The traditional order of elements in the Tibetan alphabet and the
Japanese goj∞ onzu also shows a rough resemblance to the Sanskrit.)
The second reason to suspect an Indian origin is the long association of
rime tables with Buddhism. The preface to the Q£y£n lüè , one of the
earliest surviving tables, attributes this type of phonology explicitly to Buddhist
monks, via ‘the West’ (Central Asia):13
[…]
[…]
The origin of the ‘Seven Sounds’ [the study of articulatory phonology] is that it began
in the Western Regions and spread into China. Buddhist monks wanted to pass this
teaching to the whole world, and so they produced this book. […] The foreign monks
had this exquisite philosophy, while Confucianists had never heard of it. […] The
Buddhist community considers meditation to be the Great Enlightenment and conver-
sance with phonology the Small Enlightenment.
One whole section of the preface is devoted to refuting the idea that a ‘Seven
Sounds’ model of phonetics is totally foreign to China, where ‘Five Sounds’
(wºy£n ) was the term known since antiquity. That is a characteristic style
of Buddhist apologia in China: claiming that Buddhism preserves truths that
are not in conflict with ancient Chinese tradition.14
There are many other examples of Buddhist connections. The Sìsh™ng
d¶ngzi was appended to the 11th (?) century character-dictionary, Lóngk¡n
shªujìng , whose preface asserts the need to study language as an
adjunct to Buddhist religious training. And the basic phonology of the rime
table tradition is itself attributed to a monk named Shªuw™n , first mentioned
in manuscript fragments recovered from the temple storeroom at D∞nhuáng
. On the reverse side of the Shªuw™n fragments are painted many icons such
as that shown in Fig.4 (after Pelliot 2012; see Huáng Yªngwº 1986, vol.112).15

13
This text dates to before 1160, when it was appended to the T¢ngzhì of Zhèng Qiáo
(1103–1162). See Luó Chángpéi (1935).
14
See for example the 3rd century Móuz• l•huò lùn , excerpted in de Bary and
Bloom (1999:421-426). A thorough study of the philosophical content of the various rime
table prefaces and manuals, from the point of view of modern linguistic historiography, would
be most welcome.
15
Note, however, P¡n Wénguó’s argument, in his important 1997 book, that rime
table phonology is fundamentally a Chinese (i.e., non-Buddhist) invention, appearing within
only two centuries of the publication of the Qièyùn rime book and merely inspired indirectly
by Indian phonology (1997:35-38). P¡n acknowledges the Buddhist connection to the rime
 INTRODUCTION 11
Fig. 4: Image from the back of the Shªuw™n manuscript (after Pelliot 2012)

3. Interpretation
3.1 Linguistic Theory and the Chinese Rime Table
The present book is issued as part of the series Current Issues in Linguistic
Theory. In what way is it about ‘linguistic theory’? Certainly not in the often-
heard contemporary sense of ‘theory’ as a closed framework or system into
which one fits language data.16 Rather, the rime tables and their place in
Chinese linguistic historiography should be associated with the Kuhnian ‘par-
adigm’: a way of thinking, or other recognized ‘institution’ defining an intel-
lectual movement or ideological milieu. There are concrete differences, not
always observed in popular usage, between ‘paradigm’ in this rather sociological
sense and ‘theory’. Theory deals with operational details for handling data but
is guided analogically by paradigm. Individual theories may be mutually com-
patible, while paradigms by definition never are.17 Individual theories may be
treated as falsifiable hypotheses, but paradigms may not; paradigms may fall
out of favor, usually after some crisis, but are considered ‘above’ proof.
The rime tables satisfy this definition of ‘paradigm’ in part because,
coming after the f§nqiè era, they embodied a new way of thinking about and
representing the sounds of Chinese. To all appearances, they are practical,
prescriptive tools, and the only intellectual viewpoint common to them all is a
concern with ordered phonological data. But their paradigmatic freight is that

tables, but feels it is a development of later times. It should be pointed out, however, that
P¡n’s view depends on his interpretation of some books that are lost and cannot be examined.
16
Granted that a rime table is itself literally a closed framework containing language data!
17
The Kuhnian term for the incompatibility of paradigms is ‘incommensurability’. See Sir
Karl Popper (1994) for fruitful criticism of the popular definition of ‘theory’ as ‘framework’,
and also (1998:20-23) for his views on the early history of falsifiability as the paradigm of
science. There is useful discussion of the meaning of ‘paradigm’ and its separateness from
‘theory’ in Margaret Masterman’s (1910–1986) trenchant “What is a paradigm?” (1970),
especially pp. 61-68.
Other documents randomly have
different content
Behalve de Echte Bladwespen en de van haar arbeid profiteerende, doch zelf geen gallen
voortbrengende B a s t a a r d g a l w e s p e n (Cynipidae inquilinae), waarvan hierboven
eenige (Synergus, Aulax) genoemd zijn, die als commensalen zich met de bestanddeelen
der gallen voeden, kent men ook een aantal P a r a s i e t g a l w e s p e n (Cynipidae
parasitae). Deze gelijken door haar lichaamsbouw zoozeer op de overige leden der
familie, dat zij hierin een plaats verdienen, maar hebben aan de vorming van gallen geen
schuld; zij ontwikkelen zich geheel op dezelfde wijze als de Sluipwespen in het lichaam
van andere Insecten. Zoo leven b.v. de kleine leden van het geslacht Allotria (ongeveer
40 soorten) in Bladluizen. Door het korte, bijna ronde, zittende of nagenoeg ongesteelde
achterlijf, welks grootste deel door het eerste segment wordt gevormd, en door het
maaksel der vleugels komen zij geheel met de Echte Galwespen overeen, van welke zij
echter verschillen door de gladheid van haar als ’t ware gepolijste huid en de dunheid der
sprieten, die het lichaam meestal in lengte overtreffen. Door een meer langwerpige
gedaante en een korten, ringvormigen achterlijfssteel kenmerkt zich het geslacht Figites,
welks leden, naar het schijnt, alle in larven van Vliegen hunne beide eerste
levenstijdperken doorbrengen. Nog slanker zijn de Ibalia’s. Het grootste lid van de
geheele familie is de 14 mM. lange Ibalia cultellator, die op een Sluipwesp gelijkt, in
larven van Houtwespen (Sirex) hare eieren legt en een als het lemmet van een scheermes
samengedrukt achterlijf heeft.

Een niet gering aantal kleine, parasitisch levende Wespen worden onder den naam van
P r o c t o t r u p i d e n tot een familie vereenigd, die in sommige opzichten aan de vorige,
in andere aan de volgende herinnert en dus tusschen beide een overgang vormt; het is
daarom moeielijk deze groep als zoodanig te kenschetsen. Vele soorten naderen door de
gedaante van het vleugeladerstelsel tot de Galwespen, van welke zij echter verschillen
door het bezit van de randstip en door den algemeenen vorm van het lichaam. Ook zijn
er soorten, die (zooals de hierna afgebeelde) met de Chalcididen de gebroken sprieten en
het volkomen gemis van cellen in den vleugel en van alle aders (behalve de
onderrandader) gemeen hebben, hoewel zij niet, zooals deze, den legboor aan de
buikzijde van het achterlijf, maar aan de spits naar buiten laten treden. De meeste
Proctotrupiden zijn zeer klein van gestalte en zwart van kleur, langwerpig van vorm en
toch niet slank gebouwd, langzaam en log van beweging, maar toch niet traag van aard.
Een soortgelijk verschil als tusschen de plompe, met buitengewone volharding bezielde
Hommels en de hartstochtelijke, ongedurige, zeer bewegelijke Zandbijen merkt men ook
op tusschen de Proctotrupiden en de Chalcididen. Gene, niet in staat om een naderenden
vijand reeds op eenigen afstand waar te nemen, geven zich geen moeite om hem door
een snelle vlucht te ontkomen, vestigen zich bij voorkeur op vochtige plaatsen, onder
afgevallen bladen of in de onmiddellijke nabijheid van den grond in dichte omheiningen.
De Chalcididen daarentegen zijn onophoudelijk in beweging, laten de sprieten nooit
rusten; de wijfjes houden zich voortdurend bezig met het opsporen van geschikte
legplaatsen; alle houden gaarne verblijf in een zonnige omgeving en gaan tusschen
g r o e n e bladen zitten, als zij schaduw verlangen; eerst door de nadering van den
winter worden zij van hier verdreven en genoodzaakt om haar teer lichaam tegen de
guurheid van het klimaat te beschutten door te midden van het rottende afval op den
bodem een schuilplaats te zoeken.

Merkwaardige inheemsche Proctotrupiden zijn de hiernevens afgebeelde

E i e r e n w e s p e n . De leden van haar geslacht (Teleas) ondergaan hunne
gedaantewisselingen in eieren van Vlinders, Wantsen en Spinnen. De nietig kleine
hoeveelheid eiwitstoffen, die zulk een ei bevat, is voldoende om niet slechts aan één
larve, maar ook wel aan 2 of 3 en soms aan meer dan een dozijn Wespen het noodige
voedsel te verschaffen voor haar volledige ontwikkeling. Beide hier afgebeelde soorten
zijn glanzig zwart met bruinzwarte dijen en heupen, doch verschillen van elkander door
den vorm van de achterlijfsspits. Haar lichaam is niet langer dan 1 mM. De wijfjes
doorboren de schaal van de eieren van Spinners om ze te doen dienen tot wieg en
proviandmagazijn voor haar kroost. Teleas laeviusculus begunstigt op deze wijze den
Dennenspinner (Gastropacha pini), terwijl Teleas terebrans aan de zeer hardschalige
eieren van den Ringelrupsspinner (Gastropacha neustria) de voorkeur geeft. Na 4 à 6
weken is de gedaantewisseling afgeloopen en verlaat het wespje de eischaal door een
klein, rond gaatje, dat zij er in knaagt, (de opening, die de vlinderlarve gemaakt zou
hebben, is grooter en heeft een onregelmatigen rand). Bouché zag in Augustus, reeds 14
dagen na het leggen van het ei, Wespen uit eieren van Spinnen te voorschijn komen; men
mag dus wel aannemen, dat er in één jaar verscheidene generaties zullen ontstaan.

De zeer soortenrijke familie der C h a l c i d i d e n (Chalcididae), vroeger

P t e r o m a l i n e n genoemd, bestaat, evenals de vorige, grootendeels uit nietig kleine
Insecten, maar vormt een beter afgerond geheel, dat duidelijker van de overige
Vliesvleugeligen onderscheiden kan worden dan de familie der Proctotrupiden. Alleen
bij de Chalcididen treft men de volgende kenmerken vereenigd aan: De sprieten zijn
steeds duidelijk in een schaft en een zweep verdeeld; de vorm van de zweep kan zeer
verschillen, zelfs bij mannetjes en wijfjes van dezelfde soort. De vleugels bezitten een
zeer weinig ontwikkeld aderstelsel; in de breede voorvleugels is alleen de onderrandader
duidelijk ontwikkeld; zelfs de randstip ontbreekt. Het lichaam is meestal kort, dik en
gedrongen gebouwd, soms dun en slank; het prijkt met een metaalachtigen glans, die
aanleiding gegeven heeft tot den naam der familie. Bij de wijfjes komt de legboor vóór
de spits, aan de b u i k z ij d e , uit het achterlijf te voorschijn.

Het wijfje van Torymus regius zagen wij op een galnoot bezig met haar legboor een ei te
plaatsen in de hier levende Galwesp-larve; de made, die uit dit ei ontstaat, voedt zich met
de sappen van den galbewoner en brengt diens dood teweeg, zoodra zij hem niet meer
noodig heeft. Uit een kleinere opening dan de rechtmatige eigenares van de woning
geboord zou hebben, indien zij in ’t leven was gebleven, ontsnapt ten slotte de goudgele,
op den rug blauw iriseerende, met roodachtig gele pootjes uitgeruste parasiet.

Vele soorten van het geslacht Pteromalus leven als

larven ten koste van Schors- en Houtkevers of van
Galwespen, eenige van Schild- en Bladluizen en van
maden van Vliegen. De zeer algemeen verbreide
R u i g v l e u g e l i g e W e s p (Pteromalus
puparum) legt eieren in de poppen van verscheidene
soorten van Dagvlinders, zooals van Schoenlappers
(Vanessa) en van Koolwitjes (Pieris). Op plaatsen
waar de poppen van deze Vlinders zich ophouden,
treft men dikwijls weinig in ’t oog vallende
Chalcididen aan; zoodra echter de rups voor de
laatste maal haar huid afgeworpen heeft en de chitine
aan de oppervlakte van de pop nog week is, ziet men
op het lichaam van deze en gene een wijfje van de
Ruigvleugelige Wesp rondwandelen en met haar
legboor een groot aantal eieren tusschen de leden van
de pop schuiven, zonder deze te verwonden. Zij gaan
hiermede voort, ondanks de bewegingen, die het
slachtoffer met het achterlijf maakt om zijn vijand te
verdrijven. Na verloop van eenigen tijd verliest de
pop geheel het vermogen om zich te bewegen; haar
meer en meer wankleurig wordende huid is ten slotte E i e r e n w e s p e n (Teleas): 1)
als een zeef met gaatjes doorboord waardoor het eene E i e r e n w e s p van den Dennenspinner
wespje na het andere de nu ledige pophuid verlaat. (Teleas laeviusculus).—2)
E i e r e n w e s p van den
Evenals de familie der Ringelrupsspinner (Teleas terebrans).—
Galwespen een aantal 3, 4) Eieren van den
soorten bevat, die door de R i n g e l r u p s s p i n n e r (Gastropacha
levenswijze harer larven op neustria), waarop een E i e r e n w e s p
Chalcididen gelijken, zoo (Teleas) gezeten is, die er hare eieren in
P ij l d r a g e r (Foenus legt.—Vergrooting van de fign. 1 en 2
heeft ook deze familie
jaculator). Wijfje. Ware ongeveer 20-voudig, van fig. 3 ongeveer
vertegenwoordigers, die
grootte. 4-voudig; fig. 4: ware grootte.
van den gewonen regel
afwijken door hare eieren
te leggen in planten en meer bepaaldelijk in vruchtbeginsels, welke hierdoor in gallen
veranderen en geen zaad voortbrengen. Vooral in de bloeiwijzen van den Vijgeboom
(Ficus carica) treft men zulke gallen aan. De genoemde, 6 à 9 M. hooge, oorspronkelijk
uit Zuid-Azië afkomstige boom werd duizenden jaren geleden naar Syrië, Noord-Afrika
en Zuid-Europa overgebracht, wordt hier nog altijd (thans ook in alle overige
werelddeelen) veelvuldig gekweekt en komt velerwege in verwilderden toestand (als
“geitenvijg” of “caprificus”) voor. Driemaal per jaar ontwikkelt zoowel de “caprificus”
als de tamme vijgenboom zijne eigenaardige schijnvruchten, die uit een hol, peervormig
stengeldeel bestaan, dat van binnen met mannelijke en vrouwelijke bloemen bezet is. De
3 generaties van “caprificus”-vijgen zijn oneetbaar en heeten “mamme”, “profichi” en
“mammoni”. Hare stamperbloemen zijn veel eerder rijp dan de meeldraadbloemen,
zoodat het stuifmeel van de “mamme” de eitjes van de “profichi” moet bevruchten en
deze op hun beurt rijp stuifmeel bevatten, als de stempels van de “mammoni” geschikt
zijn om het te ontvangen. Het overbrengen van het stuifmeel geschiedt door Chalcididen
van de geslachten Blastophaga (vooral B. grossorum) en Sycophaga, voorts door eenige
in hare larven als maden parasiteerende Vliesvleugeligen (Braconiden). De
overwinterende Chalcididen-wijfjes leggen eieren in de vruchtbeginsels van de
“mamme”; de hieruit voortkomende wespjes vliegen, met stuifmeel beladen, naar de
“profichi”, veranderen ook van deze de vruchtbeginsels in gallen, welker wespjes de
“mammoni” bezoeken; ook hier worden de meeste eitjes door galvorming bedorven,
eenige evenwel ontwikkelen zich tot zaden, die voor kieming geschikt zijn. Bij den
tammen vijgeboom zijn de bloemen zoozeer door de kultuur gewijzigd, dat de
meeldraden bijna geen stuifmeel meer voortbrengen en de meeste vruchtbeginsels
ongeschikt zijn om bevrucht te worden. Toch worden zijne 3 generaties van vijgen
(“pedagnuoli”, “cimaruoli” en “fiori”) bezocht door de Insecten, die in de vruchten van
den “caprificus” parasiteeren. Aan dit bezoek schrijft men een gunstigen invloed toe op
de zoetheid en de saprijkheid der vijgen. Sinds onheugelijke tijden (vroeger echter meer
dan nu) tracht men het te bevorderen door een bewerking, die “caprificatie” heet (en
door vele onderzoekers doelloos wordt geacht); zij bestaat in het bevestigen van
“caprificus”-vruchten op de takken van den tammen vijgeboom. Dientengevolge
brengen de “pedagnuoli” soms rijpe zaden voort, die zich na uitzaaiing deels tot wilde,
deels tot tamme vijgeboomen ontwikkelen.

De H o n g e r w e s p e n (Evaniidae) maken een zonderlingen indruk door de

bovenwaartsche richting van het achterlijf, dat met een dunnen steel opmerkelijk hoog
aan de achterzijde van het borststuk is vastgehecht en bij deze afdeeling van den stam in
ontwikkeling achterstaat. Deze wanverhouding, waaraan de familie haar naam ontleent,
valt zeer sterk in ’t oog bij het typische, over alle werelddeelen verbreide geslacht
Evania (Brachygaster), dat zich kenmerkt door een zijdelings samengedrukt,
sikkelvormig gekromd achterlijf, welks lengte geringer is dan die van kop en borst te
zamen genomen en geheel tusschen de lange, dunne, in ’t midden eenigszins gezwollen
achterdijen verborgen kan worden. De larven van deze kleine wespjes parasiteeren in de
eierenzakken en larven van Kakkerlakken (Blatta). Van eenige soorten althans is dit
aangetoond, o.a. van de 3.5 à 4.5 mM. lange, zwarte K l e i n e H o n g e r w e s p
(Brachygaster minuta), die den kop en het borststuk sterk gestippeld, het achterlijf glad
heeft, en, naar het schijnt, verder dan eenig ander lid harer familie noordwaarts verbreid
is.

Op oude leemmuren, die den verzamelaar van Vliesvleugeligen steeds een rijken buit
beloven, ziet men in den zomer, te midden van een groot aantal andere bewoners van
zulke oorden, een slank diertje zich op zulk een zonderlinge wijze bewegen, dat het den
opmerkzamen toeschouwer onmogelijk ontgaan kan. Als ’t ware dreigend wordt het
achterlijf opgeheven, dat knotsvormig is, evenals de ver uiteenwijkende achterscheenen;
zoo dartelt het Insect, flauw gekromde booglijnen volgend, dicht bij den muur langs en
schijnt onvermoeibaar te zijn, daar men het slechts zeer zelden met opgeheven vleugels
op hooge pooten eenige schreden ziet doen. Dit is de 10 mM. lange J i c h t w e s p
(Foenus affectator), een parasiet van de Vliesvleugeligen, die in den muur wonen. Haar
borst en haar achterlijf zijn zijdelings samengedrukt; de kleur is zwart, met roode
vlekken op het achterlijf en aan de kniestreek van de achterpooten; de lengte van den
legboor is ongeveer gelijk aan het vierde gedeelte van die van ’t achterlijf.—Een tweede,
zeldzamere soort, de 14 mM. lange P ij l d r a g e r (Foenus jaculator), kenmerkt zich
door de witte kleur van het wortelgedeelte van den scheen en den voet, althans van die
der achterpooten; het achterlijf is in het midden rood en wordt door den legboor ver
overtroffen in lengte.

De B r a c o n i d e n (Braconidae) houden, wat lichaamsbouw betreft, het midden

tusschen de Chalcididen en de Echte Sluipwespen, doch komen in levenswijze met beide
overeen. Voor ’t meerendeel zijn zij van geringe grootte, 2¼ à 6½ mM. lang, slechts
enkele bereiken een lengte van 13 mM. Het gemakkelijkst herkent men ze aan de
vleugeladers, vooral hieraan, dat de voorvleugel slechts é é n t e r u g l o o p e n d e ader
heeft. Bovendien zijn de 2e en de 3e achterlijfsring aan de rugzijde met elkander
vergroeid, hetwelk vooral van belang is voor het herkennen van de ongevleugelde
soorten, die ook in deze familie voorkomen, zij het dan ook veel minder talrijk dan bij de
Chalcididen. De sprieten van de Braconiden zijn r e c h t , draad- of borstelvormig en uit
zulk een groot aantal leden samengesteld, dat men deze gewoonlijk niet telt.

Naar den bouw der monddeelen heeft men deze soortenrijke familie in drie groepen
verdeeld. Bij de G e s l o t e n m o n d i g e n (Clidostomi) is het kopschild afgerond,
toegespitst of ondiep uitgesneden en kruisen de beide bovenkaken elkander, zoodat de
mondopening er door bedekt wordt, of zich hoogstens als een smalle spleet vertoont.—
Bij de K r i n g m o n d i g e n (Cyclostomi) blijft tusschen het van onderen diep
uitgesneden kopschild (met naar binnen teruggeslagen bovenlip) en de bovenkaken (die
zoo kort zijn, dat alleen de spitsen elkander aanraken) een half-kringvormige ruimte
over.—Bij de B u i t e n t a n d i g e n (Exodontes) zijn de bovenkaken zoo kort, dat zij
elkander in ’t geheel niet raken, en bovendien als ’t ware verdraaid, daar beide haar
gewelfde zijde naar den onderrand van den kop, de holle zijde naar buiten richten. Deze
zoo slecht gewapende Braconiden leggen eieren in larven van Vliegen en Kevers.

Aan de boogvormig naar onderen gerichte sprieten, het lancetvormige achterlijf met
duidelijken steel, waarvan het 2e en het 3e lid onderling n i e t vergroeid zijn, herkent
men de kleine, hoogstens 2.4 mM. lange B l a d l u i s d o o d e r s (Aphidius), die, evenals
de vroeger genoemde Parasiet-galwespen van het geslacht Allotria, alle in Bladluizen
leven en daarom het best door kweeking verkregen kunnen worden. De Bladluis, die een
Aphidius-larve bevat, bezwijkt, zoodra deze tot rijpheid is gekomen en zit dan met
zijwaarts gerichte pooten en met een bolvormig gezwollen, metaalachtig glinsterend
achterlijf te midden van hare gave, ongevleugelde zusters. Een gat in haar lichaam, niet
grooter dan een speldeprik, levert het bewijs, dat de Wesp de ledige huid van haar
gastheer verlaten heeft.

Andere Geslotenmondigen noemt men K l e i n b u i k e n

(Microgaster) wegens de kortheid van het zittende of bijna
ongesteelde achterlijf; zij vormen het meest verbreide en
soortenrijkste geslacht van de geheele familie en komen in
de volgende opzichten overeen: de sprieten zijn plomp; de
randader is voorbij de vleugelstip flauw en onduidelijk;
het rugschild van het middelborststuk heeft geen
s c h e r p e , zijdelingsche groeven; het achterlijf is altijd
korter dan het voorste deel van den stam, aan de buikzijde
meestal naar de spits samengedrukt; bij het wijfje komt
hier uit een wijde spleet de weinig uitstekende legboor te
voorschijn.

Met uitzondering van 2 soorten, die Bladluizen en eieren

van Spinnen bewonen, leven de Microgaster-maden in
larven van Vlinders, meer in behaarde dan in naakte. Zij
zelf dienen op haar beurt tot woonplaats aan kleine
Pteromalinen. Zoodra de Microgaster-larven rijp zijn,
verlaten zij haar gastheer door gaten, die zij in zijn huid
knagen, en omgeven zich daarna onmiddellijk met een
door haar gesponnen cocon. Niet zelden vindt men doode
rupsen of Witjesvlinders of van Dennenspinners dicht A. Wijfje van den
bedekt met geelachtige cocons, die bij deze van Boschkleinbuik
Microgaster nemorum, bij gene van Microgaster (Microgaster nemorum) vergroot
glomeratus afkomstig zijn. volgens den daarnaast aangegeven
 * maatstaf.—B. Larven van deze
soort bij het verlaten van het
lichaam van een
Tot de groep der K r i n g m o n d i g e n behoort het
Dennenspinnerrups. Ware grootte.
omvangrijke geslacht Bracon, waarvan alleen in
Duitschland 200 soorten gevonden zijn; onder de kleine,
parasitisch levende Wespen uit tropische gewesten, die in onze insectenverzamelingen
voorkomen, zijn zij het sterkst vertegenwoordigd. Kenmerken van da B r a c o n e n zijn
het zittende of bijna ongesteelde, elliptische of lancetvormige achterlijf, welks eerste
ring korter is dan de 4 volgende te zamen genomen aangeduide inrichting van den mond.
Roodachtige of gele tinten hebben meestal de overhand aan de pooten en het achterlijf,
doch minder aan den kop; slechts bij weinige soorten is het geheele lichaam licht van
kleur of zuiver zwart. Zeer dikwijls zijn ook de vleugels meer of minder sterk gekleurd,
soms zelfs bijna zwart en bij uitheemsche soorten met helder gele vlekken of strepen
geteekend. Naar het schijnt, parasiteeren de Braconen bij voorkeur in larven van Kevers,
die ziek hout bewonen, zooals Bok-, Snuit- en Schorstorren; men ontmoet ze daarom het
meest op oud hout, zoolang zij niet op bloemen bezig zijn honig te lekken.

Als voorbeeld noemen wij Bracon palpebrator, waarvan wij een groot aantal
exemplaren verkregen uit dennenstammetjes, die sterk aangetast waren door de Rood-
en-wit-bonte Dennensnuittor. De borst is op den rug glad en glanzig; zwart is de
hoofdkleur; rood zijn de pooten, met uitzondering van de achterste, en het achterlijf, met
uitzondering van een zwarte vlek op den eersten ring.

Spathius clavatus is een medebewoner van ons huis, voor zoover hier bepaalde soorten
van Kevers voorkomen. Zijn larve parasiteert n.l. bij de Klopkevers, die in oud
houtwerk, o.a. in oude meubels gangen boren, vooral bij Anobium striatum en misschien
ook bij het Bonttorretje. Doe hem dus geen kwaad, wanneer hij zich tusschen Juni en
Augustus op de vensterruiten vertoont!—Zijn grootte wisselt af tusschen 4½ en 8¾ mM.
De kleur is grootendeels bruinachtig rood; de tasters, de heupen en een breede ring aan
den wortel van den scheen zijn bruinachtig wit, de vleugels donker gevlekt. De legboor
is langer dan het lichaam.

De E c h t e S l u i p w e s p e n (Ichneumonidae) onderscheiden zich van de vroeger

genoemde parasitische Wespen door den bouw van de vleugels; in den voorvleugel
hebben zij twee terugloopende aders; de Braconiden hebben er slechts één. Bovendien
versmelt bij de Echte Sluipwespen altijd de voorste middelcel met de eerste
onderrandcel; dikwijls is van de ader, die deze beide cellen scheidt, nog een klein takje
over. In den voorvleugel komen dus voor: een vleugelstip, een randcel, 3
onderrandcellen (of slechts 2, indien de middelste, de zoogenaamde spiegelcel, vervalt)
en 2 middelcellen. Een ander kenmerk leveren de veelledige, r e c h t e sprieten. Geen
enkele Sluipwesp gonst bij ’t opvliegen of bij ’t gaan zitten; zonder gedruisch nadert zij
haar slachtoffer; alleen van de grootste soorten hoort men soms een eenigszins
krakenden vleugelslag.

Vroeger hebben wij reeds de aandacht gevestigd op

verschillende gevallen, die zich bij het parasitisme
kunnen voordoen. Dat de dood van den gastheer eerst
plaats vindt, als de parasiet hem niet meer noodig heeft,
staat in verband met de wijze, waarop deze zich voedt.
Men onderstelt, dat het eerste voedsel van de Sluipwesp-
made bestaat uit het “vetlichaam”, een vlokkig, meestal
wit gekleurd weefsel, dat tusschen de verschillende
inwendige organen van het insectenlichaam ligt en
vermoedelijk een bergplaats is van reserve-stoffen. Alle
edelere deelen, die voor het leven van den gastheer
onmisbaar zijn, blijven gespaard, zoolang de parasiet nog
niet zijn vollen wasdom bereikt heeft.
Spathius clavatus. Een weinig
vergroot. Om een overzicht te verkrijgen van het heirleger van
soorten, waaruit deze familie bestaat, heeft men haar in 5
onderfamiliën verdeeld, die door overgangen gedeeltelijk
onderling samenhangen, hoewel hunne typische representanten zeer duidelijk van
elkander verschillen.

Als de kern van de familie, de vereeniging van hare edelste vertegenwoordigers, kan
men de I c h n e u m o n e n (Ichneumones) beschouwen. De steel, die het van boven naar
beneden platgedrukte, lancetvormige achterlijf met het borststuk verbindt, is op zulk een
wijze gebogen, dat het achtereinde van den eersten ring en alle volgende leden van het
achterlijf hooger geplaatst zijn dan de wortel van den steel. De ademgaten van het eerste
segment zijn a c h t e r het midden van den steel en n i e t nader bij elkander dan bij het
achterste uiteinde van den ring gelegen. De legboor kan meestal volkomen in het
lichaam verborgen worden. De spiegelcel is vijfhoekig. De sprieten zijn bij het mannetje
altijd borstelvormig, bij het wijfje soms draadvormig. Tot de Ichneumonen behooren de
bontst gekleurde Sluipwespen; de wijfjes tooien zich met rood, zwart en wit (of geel); in
geen familie vindt men even zuivere kleuren als in deze en een grooter verschil van kleur
tusschen de mannetjes en wijfjes. De larven, voor zoover bekend, onderscheiden zich
door een zekere fletschheid; zij spinnen geen cocon, daar groote vlinderpoppen haar tot
woonplaats dienen. Door deze te bewaren, kan men de Wesp verkrijgen, die zich een
weg baant naar buiten door het bovenste deel van de pophuid weg te knagen. Daarom
legt het wijfje in iedere r u p s slechts é é n e i .
De C r y p t i d e n (Cryptidae) kunnen den legboor niet geheel terugtrekken; een deel
van dit orgaan treedt nog in den rusttoestand door een spleet aan de buikzijde van ’t
achterlijf naar buiten; de ademgaten van het eerste achterlijfssegment zijn dichter bij
elkander dan bij het uiteinde van dit segment gelegen. De eenige Echte Sluipwespen
zonder of met rudimentaire vleugels vormen het geslacht Pezomachus; voor ’t
meerendeel zijn zij zeer klein en parasiteeren bij andere Sluipwespen.

De P i m p l a r i ë n (Pimplariae) kenmerken zich over ’t algemeen door een zittend, van

boven naar beneden samengedrukt achterlijf, welks eerste lid niet gebogen is en op of
voor het midden ademgaten heeft; de legboor steekt dikwijls zeer ver achter het lichaam
uit. In den regel is de spiegelcel driehoekig; soms ontbreekt zij geheel.

De S i k k e l w e s p e n (Ophionidae) hebben aan het zijdelings samengedrukte achterlijf

een meestal rechten steel en een weinig naar buiten tredenden legboor. De spiegelcel is
driehoekig of ontbreekt.

Van de T r y p h o n i d e n (Tryphonidae) kan men eigenlijk geen andere kenmerken

opgeven dan dat deze Echte Sluipwespen tot geen der vier vorige onderfamiliën
behooren.

Een der meest gewone soorten van Tryphoniden is de 11 mM. lange Tryphon (Exenterus)
marginatorius, kenbaar aan den gelen achterrand der achterlijfsringen, aan de
veranderlijke gele teekening op den kop en het borststuk (welker overigens zwarte
oppervlakte door rimpeltjes oneffen is) en aan het volkomen o n t b r e k e n van een
e i n d d o o r n aan den gelen, van onderen zwarten achterscheen. Deze Sluipwesp vliegt
bij voorkeur in dennebosschen rond, en legt op de bastaardrups van de Gewone
Dennenbladwesp (Lophyrus pini) een ei, dat aan de huid door tusschenkomst van een
haakje bevestigd wordt. Het slachtoffer, dat zich tevergeefs door krachtige bewegingen
tegen den vijand heeft verzet, spint weldra een tonvormige cocon om hierin te
overwinteren, alsof er niets gebeurd is. De parasitische made, die nu het ei verlaat, blijft
buiten op de rups zitten en zuigt haar volkomen uit; zij laat van haar gastheer niets
anders over dan de verschrompelde huid, die een klein hoekje beslaat van de cocon,
waarbinnen de indringer zelf een spinsel vervaardigt, dat slechts de helft van de
beschikbare ruimte vult.

Het geslacht Bassus onderscheidt zich door den nagenoeg vierzijdigen vorm van het
segment, waardoor het korte, eivormige achterlijf aan het borststuk bevestigd is.

Bassus albosignatus heeft geen lange ontdekkingsreis te doen voor het opsporen van een
geschikte legplaats voor hare eieren, maar vindt deze bij het azen op het zoete vocht, dat
de Bladluizen uitscheiden, in de Bladluizen-etende, op kleine Bloedzuigers gelijkende
maden van Zweefvliegen (Syrphus). De made, die zulk een ei met zich omdraagt, schijnt
zich hierover niet veel te bekommeren; zij blijft vreten, totdat zij groot genoeg geworden
is om zich in te spinnen. Uit haar peervormige cocon, die in overlangsche richting aan
een denne- of sparrenaald, aan een breed blad, of aan een ander plantendeel is
vastgehecht, komt echter geen Vlieg, maar een Wesp te voorschijn. Deze is 5.2 à 8.6
mM. lang en op zwarten grond met vele witte vlekken en ringen geteekend.

Een andere soort heeft ongeveer dezelfde levenswijze, daar zij eieren legt in larven van
Lievenheersbeestjes (Coccinella), die zich eveneens met Bladluizen voeden.

Verreweg de meeste S i k k e l w e s p e n (Ophionidae) dragen met volle recht dezen

naam, daar haar achterlijf van voren tot een steel versmald is en naar achteren allengs in
breedte toeneemt.

Bij boomen en struiken, vooral in bosschen, ziet men de D e n n e n s p i n n e r -

s i k k e l w e s p (Anomalon circumflexum) met hare talrijke verwanten, die bijna
hetzelfde uiterlijk vertoonen, op zeer bevallige wijze zweven. Evenals deze, houdt zij
zich bezig met tusschen de bladen te zoeken naar de rups, die aan één harer jongen kost
en inwoning zal verschaffen. Uit het ei, dat zij in de rups legt, komt een 2.25 mM. lange
made (fig. 1), die niet veel dikker is dan een paardehaar; zij heeft een bruinen,
hoornachtigen kop en een langen staart. In een volgend ontwikkelingstijdperk is zij
breeder, maar tevens door het allengs verdwijnen van den staart korter geworden. In een
derde stadium (fig. 3) komen volledig vertakte l u c h t b u i z e n , maar nog geen
a d e m g a t e n voor. Ook de monddeelen zijn nu compleet, daar bij de reeds vroeger
aanwezige bovenkaken zich onderkaken en onderlip hebben gevoegd, waaruit gelede
tasters zijn ontsproten; ook de sprieten beginnen zich te vertoonen. Nog iets later (fig. 4)
verkeert de larve in den toestand, waarin men de andere parasitische larven kent. Haar
kop is thans betrekkelijk klein, voor ’t zuigen goed geschikt; de staart is verdwenen.
Naar het schijnt, houdt het dier zich nu minder met het opnemen van voedsel bezig dan
met het behouden van zijn plaats in de meer en meer verkwijnende rups, die zich
oogenschijnlijk op normale wijze ontwikkelt, groeit, vervelt, winterslaap houdt (indien
het een Dennenspinner-rups is), nogmaals van huid verwisselt, een cocon spint en in den
poptoestand overgaat, terwijl in de Sluipwesp-larve de reeds genoemde veranderingen
tot stand komen. Deze verkrijgt eerst nu de in fig. 5 voorgestelde gedaante, d.w.z., zij
verandert eveneens in een pop. In Mei of Juni heeft de laatste gedaantewisseling plaats
en baant de Wesp zich met de kaken een weg door hare omkleedsels. De kop, het
borststuk, de spits van het achterlijf, de heupen en de uiterste gedeelten van de
achterscheen en de achterdij zijn zwart; de overige lichaamsdeelen, waarbij ook de
binnenrand van de oogen, de tasters en het schildje, hebben een geelroode kleur, die aan
de voeten het lichtst is; de sprieten zijn bruinachtig rood.
 1–6 D e n n e n s p i n n e r - s i k k e l w e s p (Anomalon circumflexum): 1–4) Opeenvolgende
ontwikkelingsphasen van de made.—5) Pop.—6) Vrouwelijke wesp. (Fign. 1, 2, 3 en 5 vergroot)—7, 8)
Ophion undulatus: 7) Wijfje. 8) Cocon. [Op de bloemen: rupsen van den Wolkzuidvlinder(Cucullia
verbasii).]

Een groot aantal leden van dezelfde onderfamilie komen door houding en kleur met de
genoemde soorten zoo zeer overeen, dat een ongeoefende allicht geneigd zal zijn ze voor
gelijksoortig te houden; overal ontmoet men leemkleurige Sikkelwespen, die met
bovenwaarts gerichte vleugels op struiken, heggen en bloemen rondwandelen of
langzaam, als ’t ware tuimelend, soms met hoorbaar gonzenden vleugelslag, wegvliegen
om in de onmiddellijke nabijheid op eenigszins plompe wijze weder neer te strijken en
hier te zoeken naar hetgeen zij ginds niet vonden. Hoewel deze Insecten in vorm met
Anomalon overeenstemmen, blijkt het bij nader onderzoek, dat zij tot andere geslachten
behooren en wel vooral tot Ophion (fign. 7 en 8) en Paniscus, die o.a. merkwaardig zijn,
doordat hare eieren een steel bezitten. Dikwijls ziet men één van deze eieren of
verscheidene, die trosvormig dicht opeengedrongen zijn, aan de spits van het achterlijf
van de vrouwelijke Wesp hangen; door haar vorm en glanzig zwarte kleur gelijken zij
wel eenigszins op zaden van sommige planten, o.a. op die van den bekenden kattestaart
(Amarantus).

In 1829 gaf Gravenhorst een beschrijving van 274 soorten van het geslacht Ichneumon,
die in Europa, en voor ’t meerendeel in Duitschland, gevonden worden; hierbij zijn er
echter niet weinige waarvan men alleen het wijfje of alleen het mannetje kent. De
grootste en schitterendst gekleurde soorten van Sluipwespen behooren tot deze groep:
rood, geel, wit en zwart prijken op haar kleed. Door samenvoeging van deze weinige
kleuren ontstaat de groote verscheidenheid van teekening, die men bij de Ichneumonen
opmerkt; in den regel is het wijfje bonter uitgedost dan het mannetje; dit verschil maakt
het soms zeer moeielijk te ontdekken, dat zij tot één soort behooren. De wijfjes kunnen
als zoodanig gemakkelijk herkend worden aan hare min of meer knobbelige, na den
dood altijd eenigszins gekronkelde, draad- of borstelvormige sprieten, slechts in enkele
gevallen aan de nauwelijks merkbare scheede van den legboor. Met uitzondering van
eenige onder mos of in vermolmd hout overwinterende soorten, die zich reeds in ’t
voorjaar vertoonen, krijgt men de Ichneumonen niet vóór Juni te zien. Met plat op den
rug gelegde vleugels loopen zij dan snuffelend rond op bladen van struiken, waar men ze
soms in grooten getale bijeenvindt, als de Bladluizen er haar zoet uitscheidingsproduct
hebben achtergelaten, of als hier de woonplaats is van rupsen, waarin zich de
Sluipwespmaden ontwikkelen. Een klepperend en rammelend gedruisch kan men hooren
op zulke vergaderplaatsen van allerlei Ichneumonen en andere Sluipwespen, waar men
gewoonlijk ook Graafwespen en niet minder veelvuldig Vliegen en dergelijk gespuis ziet
verschijnen. Een merkwaardig schouwspel verschaft dit bonte mengelmoes van
lekkerbekken en roovers, zoo verschillend van aard en beweging, waarvan sommige
licht en vlug, andere plomp en log, deze schroomvallig, gene onvervaard hun deel
trachten te verkrijgen van den hier aanwezigen buit.

De afbeelding van Ichneumon pisorius (fig. 1), een van de grootste soorten, kan een
voorstelling geven van het voorkomen van het geheele geslacht, terwijl men uit de
daaronder liggende, van haar kruin beroofde, ledige pophuid van den Dennenpijlstaart
kan zien, op welke wijze deze Insecten hun geboorteplaats verlaten. Tot nadere
aanduiding van de genoemde soort kan dienen, dat de achterlijfssteel niet breeder is dan
hoog; het achterlijf, dat uit 7 leden bestaat, loopt bij het wijfje spits toe; de buikplaat van
het laatste segment is op eenigen afstand van de aanhechtingsplaats van den legboor
gelegen; de ademgaten van het achterborststuk zijn langwerpig spleetvormig; de rugzijde
van kop en borststuk hebben geen bijzondere eigenaardigheden. Bij het wijfje zijn het
schildje en een streepje aan iederen vleugelwortel geel; het met putjes bezette en
hierdoor doffe achterlijf is, met uitzondering van het bruine steellid, bleek roestrood. Bij
het mannetje zijn het geheele aangezicht en het grootste deel van de pooten geel, bij het
wijfje alleen de bovenrand van het oog en het midden van de scheen; bovendien hebben
hare sprieten een witten ring. De niet genoemde lichaamsdeelen zijn zwart. Yan Juni af
zwerft Ichneumon pisorius in gemengde naaldhoutbosschen rond. Door opgewektheid en
vroolijkheid toont dit Insect zich bewust van het overwicht, dat zijn meerdere grootte
hem boven zijne verwanten verschaft. Gedurende het vliegen veroorzaken zijne wijngele
vleugels een duidelijk waarneembaar, gonzend gedruisch. Het wijfje steekt met haar
legboor groote pijlstaartrupsen, vooral die van Dennenpijlstaarten, welke in het door
haar bewoonde gebied meestal niet zeldzaam zijn; in iedere rups legt zij echter slechts
é é n ei.
 *

1) Ichneumon pisorius, mannetje; daaronder de ledige pophuid van den Dennenpijlstaart (Sphinx pinastri),
waaruit deze Sluipwesp voortgekomen is.—2) Cryptus tarsoleucus, mannetje.—3) Mesostenus gladiator,
wijfje.—4) Ephialtes manifestator, mannetje en eierleggend wijfje. Ware grootte.

De natuurlijkste overgang van de Ichneumonen tot de C r y p t i d e n wordt gevormd

door het geslacht Phygadeuon, dat grootendeels uit kleine, gedrongen gebouwde Wespen
bestaat. Een van de grootste en meest verbreide soorten is Phygadeuon pteronorum (6.5
à 8.75 mM. lang), een gewone parasiet in de tonvormige cocons van de reeds dikwijls
genoemde Dennenbladwesp (Lophyrus pini).

Het in alle werelddeelen vertegenwoordigde geslacht Cryptus verschilt van Ichneumon

door den bij ’t wijfje steeds zichtbaar naar buiten tredenden legboor, door de meestal
naar een vierhoek zweemende spiegelcel en door de zeer onvolkomen verdeeling van het
rugschild van het achterborststuk door twee dwarslijsten. Het mannetje (fig. 2) is slanker
van gestalte dan het wijfje.—Cryptus tarsoleucus dankt zijn naam aan de witte kleur van
eenige leden der achtervoeten, die men echter ook bij andere soorten aantreft. Cryptus
parasiteert vooral bij Spinnen en Bladwespen.

Mesostenus gladiator (fig. 3) heeft een zeer langen legboor; het rugschild van het
achterborststuk is ongedoornd en door ineenvloeiende putjes zeer oneffen. Deze groote
Wesp vliegt in Juni en wordt veelvuldig op oude muren aangetroffen; vermoedelijk legt
zij hare eieren in de larven van de hier wonende Graafwespen of Bijen.

*
Men zou de Cryptiden “Staartwespen” met gesteeld achterlijf kunnen noemen; in dit
geval komt aan de P i m p l a r i ë n den naam “Staartwespen” met z i t t e n d achterlijf
toe. De legboor van het wijfje, die den indruk wekt van een staart, komt bij eenige
geslachten uit een spleet aan de buikzijde, bij andere uit de spits van het achterlijf te
voorschijn en bereikt bij deze soms het drievoud van de lichaamslengte. Het geslacht
Rhyssa overtreft in dit opzicht alle leden der onderfamilie, terwijl het, wat grootte
betreft, aan de spits van de geheele familie staat. Bij eenige Noord-Amerikaansche
soorten heeft het wijfje een lichaamslengte van 35 mM. en bovendien een legboor, zoo
dik als een paardehaar, die 104 mM. lang is; de totale lengte van dit Insect komt dus
overeen met ⅔ van de lengte van het bedrukte deel dezer bladzijde. In onze
naaldhoutbosschen komt een soort voor, die bij de bedoelde Noord-Amerikaansche
weinig achterstaat in lichaamslengte, daar zij 28 cM. lang is, zonder den dubbel zoo
langen legboor. Deze “Pijpdoorsteker”, zooals een insectenverzamelaar Rhyssa
persuasoria placht te noemen, heeft den kop, het borststuk en het middengedeelte van
het achterlijf met witte vlekken op zwarten grond geteekend; de pooten zijn roodachtig
geel. Hare maden leven parasitisch in de larven van Houtwespen (Sirex), die diepe
gangen boren in stammen van naaldboomen. Het eierenleggende wijfje kan de legboor
tot aan den wortel, dus ongeveer 6 cM. diep, in gaaf hout steken en de hier verborgen
larve treffen.

Het soortenrijke geslacht Ephialtes heeft niet, gelijk Rhyssa, het middelste, maar het
achterste borstsegment aan de rugzijde van dwarse rimpels voorzien, het andere
daarentegen glad. Beide geslachten komen overeen door den langwerpigen vorm der
achterlijfsleden, de groote lengte van den legboor en de kleur der pooten. Evenals bij
vele andere Sluipwespen, verschilt de lengte bij leden van dezelfde soort naar gelang van
de grootte der larve, waarin zij parasiteerden. Ephialtes manifestator (fig. 4) kan 35 mM.
lang worden; de legboor steekt ongeveer even ver achter de spits van het achterlijf uit,
maar is langer dan ’t lichaam, daar zijn wortel in een spleet aan den buik verborgen is.
Na den langsten dag ziet men de soorten van dit geslacht in de bosschen rondzwerven en
op boomstammen zitten, vooral op zulke, waarin boorgaten voorkomen; deze moet het
wijfje, naar het schijnt, met den legboor volgen. Waarschijnlijk is het haar niet mogelijk
dit werktuig in het harde hout te doen doordringen en aan de hierin levende larven de
verzorging van hare jongen op te dragen; terwijl de Rhyssa-wijfjes, die zachtere
houtsoorten opzoeken, geen boorgat noodig hebben om haar doel te bereiken. Zeer
oplettend onderzoekt het Ephialtes-wijfje elk plekje met de vooruitgestoken sprieten,
welker spits zij boogvormig naar beneden kromt, besnuffelt iedere opening en verdiept
zich zoozeer in dezen arbeid, dat de aanwezigheid van een toeschouwer het schuwe dier
niet op de vlucht drijft. Wanneer eindelijk de geschikte plaats gevonden is, wordt het
achterlijf hoog opgeheven, zoodat het dier letterlijk op den kop staat, de legboor in de
gang gestoken en voorzichtig tot aan de larve voortgeschoven, waarbij de spits van het
achterlijf langzamerhand daalt en de scheede van den legboor loodrecht omhoog gericht
blijft. Dezen stand behoudt de Wesp, tot het ei gelegd is; zoolang dit duurt, verkeert zij
in volkomen weerloozen toestand, daar zij zichzelf vastgehecht heeft. In ’t volgende jaar
is haar larve volwassen en spint een rolronde, zwarte cocon; de Wesp doorknaagt deze
en gebruikt het boorgat van zijn gastheer om buiten te komen.

Een van de algemeenste Sluipwespen en tevens een van de grootste inheemsche leden
der onderfamilie, wanneer zij gedurende haar ontwikkeling over een overvloed van
voedsel kon beschikken, is Pimpla instigator, zwart van kleur, behoudens de scheen en
de voet van de 4 voorste pooten, en de scheen van de achterpooten, die helder geelrood
zijn. De reden van de algemeenheid dezer soort en van het afwisselen der grootte harer
leden van 11 tot 19.5 mM., is gelegen in de gewoonte van het wijfje om met de
verzorging van haar kroost een groot aantal rupsen van zeer verschillende soorten van
Vlinders te belasten; in den regel prest zij rupsen van Spinners voor deze taak. Daar zij
alle rupsen van dit slag, die in onze tuinen schade aanrichten, en vele van de meest
beruchte boschbedervers, zooals de rups van den Nonvlinder (Ocneria monacha), de
Processie-rups en de Dennenspinner-rups voor haar doel geschikt acht, ontmoet men
deze zwervelinge overal. In den regel ziet men haar met eenigszins opgeheven vleugels
rondwandelen op boomstammen, heggen, leemwanden, kortom op alle plaatsen, waar zij
een buit kan vinden. Voordat de rustig grazende rups gevaar vermoedt, treft haar de
legboor; in den kortst mogelijken tijd glijdt, ondanks alle afwerende bewegingen, het ei
door den korten eileider en dringt in haar lichaam door. Half springend, half vliegend is
de onheilstichter in ’t zelfde oogenblik al weer verdwenen, met het doel om haar snood
bedrijf in de onmiddellijke nabijheid voort te zetten. Zelfs de spinne-eieren zijn in hare
zijden nestjes niet veilig voor de aanslagen van deze Wespen.

Het geslacht Pimpla, dat (evenals Ephialtes) in tal van soorten over de geheele wereld
verbreid is, onderscheidt zich door een meer gedrongen lichaamsbouw: de
achterlijfsleden zijn, althans bij ’t wijfje, steeds breeder dan lang; de legboor bereikt
slechts zelden de lengte van het achterlijf.

Niet zelden merkt men aan de toppen der twijgen van jonge dennen een uitzweeting van
hars op. Ten onrechte heeft men deze producten “harsgallen” genoemd, daar zij niet door
woekering van het celweefsel van de plant ontstaan, maar door de werkzaamheid van
een in ’t jonge hout borende rups, die een harsachtig vocht doet uitvloeien, dat, aan de
lucht blootgesteld, verhardt. De hierdoor gevormde knobbels, welke mettertijd de grootte
van walnoten bereiken, bevatten de rups en later de pop van een sierlijk vlindertje
(Retinia resinella), dat tot de familie der Bladrollers (Tortricina) behoort. In de lente van
het tweede jaar van hun bestaan moet men deze “gallen” inzamelen om het Insect op te
kweeken; dikwijls echter ziet men in plaats van den Vlinder een zwarte Pimplariër van
nauwelijks 8.75 mM. lengte—Glypta resinanae—uit den knobbel te voorschijn komen.
In den zomer klautert dit wespje tusschen de dennenaalden rond; het behoeft
waarschijnlijk geen andere verblijfplaats op te zoeken, daar hier, zooals bekend is,
genoeg Bladluizen voorkomen, welker uitwerpselen gretig worden opgelekt. Het wijfje
onderzoekt nauwkeurig iedere jonge “harsgal” en weet zeer goed de hierin verborgen
rups te treffen. Deze blijft den geheelen winter door leven met den kiem des doods in ’t
lichaam; in de lente echter bevat haar woonplaats geen zwart vlinderpopje, maar een
cocon van lichte kleur, waaruit weldra de Sluipwesp ontwijkt.

De P l a n t e n e t e n d e W e s p e n (Hymenoptera phytophaga) verschillen in den

imago-toestand van alle overige Vliesvleugeligen door het a a n g e g r o e i d zijn van ’t
achterlijf en door het grooter aantal cellen in den voorvleugel, waarvan vooral de
zoogenaamde l a n c e t v o r m i g e cel vermelding verdient. Als larven onderscheiden zij
zich van alle overige leden der orde door de grootere zelfstandigheid, waarmede zij
optreden bij het eten van levende plantendeelen: de meeste leven vrij op de plant, eenige
in gangen, die zij boren. De bovenstaande naam heeft uitsluitend betrekking op de
larven, daar alle Vliesvleugeligen in den imago-toestand hoofdzakelijk zoete stoffen
gebruiken, geen bladen of hout eten.

De kop staat in den regel dicht voor de borst en is (behoudens eenige uitzonderingen)
van bijoogen, 6- (of 7-) ledige kaaktasters en 4-ledige liptasters voorzien. De sprieten
zijn niet gebroken, bij de meeste draad- of borstelvormig, gelijk in de geheele orde regel
is; vooral als tooi van de mannetjes treft men ook andere vormen aan. Het achterlijf is
gemiddeld dubbel zoo lang als de borst, bij het mannetje een weinig platgedrukt, bij het
wijfje meestal rolvormig. Aan de buikzijde ziet men de tweekleppige scheede van den
legboor, die op een mes, een schrobzaag, een vijl of een rasp gelijkt. Met alle overige
legboordragende Vliesvleugeligen hebben deze Wespen den tweeledigen dijring gemeen.

De l a r v e n van de Echte Galwespen zijn de eenige tot dusver behandelde

Vliesvleugeligen, die plantaardig voedsel direct aan de plant ontleenen; als volkomen
zelfstandige wezens kan men ze echter niet beschouwen, daar zij in gallen wonen en de
gelegenheid missen om zich vrij te bewegen. Ook bij de Plantenetende Wespen komen
borende larven voor; ook deze genieten meer vrijheid dan de galbewoners, daar zij aan
hare gangen iedere gewenschte richting kunnen geven. De borende larven zijn voor ’t
meerendeel Houtwespen en hebben in dit geval 6 duidelijk waarneembare, soms echter
rudimentaire pooten; enkele larven van Bladwespen, kenbaar aan haar grooter aantal
pooten, hebben een soortgelijke levenswijze.

Verreweg de meeste larven van Bladwespen leven vrij op bladen, zelfstandiger dus dan
alle overige larven van Vliesvleugeligen. Daar zij door hare bonte kleuren op rupsen van
Vlinders gelijken, en er door onkundigen dikwijls mede verward worden, geeft men haar
den naam van b a s t a a r d r u p s e n . Meestal gezellig zitten zij in den toestand van rust
spiraalsgewijs opgerold op of onder een blad. Het eten geschiedt schrijlings zittend op
den rand van het blad, die door haar op een zeer eigenaardige wijze omzoomd wordt,
wanneer verscheidene zich op één blad bevinden. Ook hebben vele de zonderlinge
gewoonte om het achterlijf in den vorm van een vraagteeken op te heffen en regelmatig
op en neer te bewegen, zoodra één van haar begonnen is de maat te slaan. Met
uitzondering van het 4e en dikwijls ook van het voorlaatste lid van den romp, draagt elk
segment één paar korte pootjes; alleen de 3 voorste paren (de borstpooten) zijn
hoornachtig, in leden verdeeld en van een klauw voorzien; de overige gelijken op
vleeschknobbeltjes of wratten, die ingetrokken en uitgestulpt kunnen worden. Door de
genoemde gewoonten en door het aantal pooten (20 of 22) verschillen de bastaardrupsen
van de rupsen der Vlinders, die nooit meer dan 16 pooten hebben. Bij oppervlakkige
beschouwing schijnt haar huid naakt; hoewel men er bij nader onderzoek een dun
haarkleed en dikwijls ook duidelijke doorntjes op ziet, is zij echter nooit zoo dicht
behaard als bij vele echte rupsen. Zij is getooid met heldere kleuren; deze zijn niet
talrijk; de gewone teekening bestaat uit donkere vlekken op lichten grond. De
bastaardrupsen hebben enkelvoudige oogen en kleine sprieten; zij verwisselen
herhaaldelijk van huid, en veranderen daarbij soms niet slechts van kleur, maar ook van
vorm.

De larven van de meeste soorten verlaten, zoodra zij volwassen zijn, haar voederplant en
spinnen in of op den grond, onder afgevallen bladen of te midden van het mos, soms ook
aan den stengel van andere planten een tonvormige, meestal perkamentachtige, soms
echter zachtere cocon, waarin zij ineengekrompen en bewegingloos den winter
doorbrengen en eerst kort voor het uitvliegen van de Wesp in een vrije pop veranderen.
Sommige soorten brengen ieder jaar 2 of meer generaties voort; de ontwikkelingsduur
van de zomergeneratie is in dit geval zeer kort; bij andere soorten wordt voor de
volledige reeks van gedaantewisselingen een vol jaar of meer vereischt.
 1) G e w o n e H o u t w e s p (Sirex juvencus); wijfje, larve en pop; ware grootte.—2) G e w o n e
H a l m w e s p (Cephus pygmaeus); twee roggehalmen zijn geopend voorgesteld, om de larve te toonen.—
3) Pachymerus calcitrator, een in de Halmwesp parasiteerende Sikkelwesp.—4) Larve van Cephus
vergroot volgens den daaronder aangeduiden maatstaf; daarnaast een pop (ware grootte) op haar gewone
rustplaats.

Men verdeelt de Plantenwespen in 2 familiën: de H o u t w e s p e n en de

Bladwespen.

De familie der H o u t w e s p e n (Xylophaga, Uroceridae) omvat slechts een gering

aantal geslachten en soorten, die hoofdzakelijk Europa en Noord-Amerika bewonen. Van
de Bladwespen verschillen zij door het bezit van slechts één doorn aan het einde der
voorschenen. De legboor van het wijfje steekt meestal voorbij de spits van het
langwerpige achterlijf uit en is van een zaagvormigen toestel voorzien. De larven, die in
plantenstengels, vooral in hout leven, hebben een hoornachtigen kop zonder oogen en
zeer korte sprieten, maar met krachtige kaken, een geelachtig witte kleur, 3 paar kleine
(soms rudimentaire) of in ’t geheel geen pooten aan de borst, geen pooten aan ’t
achterlijf.

De G e w o n e H o u t w e s p of D e n n e n - h o u t w e s p (Sirex juvencus, fig. 1)

vertoont zich in Juni, Juli, hoogstens nog in Augustus, zelden later, in sommige jaren
bijzonder talrijk; er zijn echter volstrekt geen regelmatige perioden in deze
veelvuldigheid op te merken. Eigenaardige kenmerken van dit geslacht leveren: het
skelet van het voorste borstsegment, welks beide halve ringen (rugschild en borstschild)
ten opzichte van elkander verschoven kunnen worden,—het rugschild van het
achterborststuk met zijne twee op ademgaten gelijkende, spleetvormige openingen,—de
monddeelen door het ontbreken der kaaktasters en door 2- of 3-ledige liptasters. Het
achterlijf eindigt in een doorn, die reeds bij de larve aangeduid is en o.a. aan de Wesp
goede diensten bewijst bij het verlaten van den door haar als larve geboorden gang; de
scheede van den legboor ligt er van onderen dicht tegen aan. Het wijfje van de
genoemde soort is staalblauw met geelachtig roode pooten (te beginnen bij de zeer korte
dijen) en gele vleugels. Het mannetje verschilt aanmerkelijk van zijn wederhelft: een
breede, geelbruine gordel omgeeft zijn achterlijf; de breede achterscheenen en -voeten
zijn even donker van kleur als het overige lichaam. Gemiddeld is het wijfje 26 mM., het
mannetje slechts half zoo lang. De kaken van de larve zijn symmetrisch.

Het achterlijf van de R e u z e n - of S p a r r e n h o u t w e s p (Sirex gigas) is

grootendeels geel, bij het mannetje aan de spits zwart, bij het wijfje met een kort achter
het voorste einde beginnenden, zwarten gordel geteekend; de kop en de borst zijn
dofzwart; de ver uitpuilende wangen en de sprieten zijn geel, evenals alle pooten. Men
vindt deze soort in streken, waar sparren groeien, omdat hare larven b ij v o o r k e u r
deze naaldboomen bewonen.

Beide Wespen leven slechts korten tijd en verschijnen nu eens vroeger, dan weer later,
niet dikwijls echter vóór het einde van Juni. Uitgezonderd de jaren waarin zij
buitengewoon veelvuldig zijn, krijgt men ze nagenoeg niet te zien, want zij houden zich
tamelijk goed verborgen op den stam of in de kroon der door hen bezochte boomen. Hun
luid gebrom gedurende het vliegen gelijkt eenigszins op dat van een Paardewesp en staat
naar alle waarschijnlijkheid in nauw verband met de twee spleten op het achterborststuk.
Het ei wordt 18 cM. diep in een gaven boomstam gelegd. De gekronkelde gangen, die de
voortdurend dieper doordringende larve in het hout knaagt, worden, daar zij in omvang
toeneemt, steeds wijder en kunnen ten slotte een middellijn van meer dan 4.5 mM.
bereiken. Zij zijn met houtspaantjes en uitwerpselen gevuld. Het is gebleken, dat de
larve soms eerst na verscheidene jaren volwassen is. Zij knaagt, om zich voor den
poptoestand een rustplaats te bereiden, het uiteinde van haar gang een weinig dieper uit
en vervaardigt een hier aanvangende gang, die zich tot dicht bij de oppervlakte van den
stam uitstrekt, om aan de Wesp het verlaten van het hout gemakkelijk te maken. Vooral
de larve van de Sparrenhoutwesp komt dikwijls met het timmerhout in woningen.
Bechstein verhaalt, dat in Juli 1798 in de boekdrukkerij te Schnepfenthal gedurende 10
opeenvolgende dagen iederen morgen een groot aantal gele Houtwespen uit de pas
gelegde vloer te voorschijn kwamen en bij de vensterruiten langs fladderden. In het huis
van een koopman te Schleusingen vertoonden zich in Juli 1843 een menigte van dezelfde
Wespen; deze waren echter afkomstig uit een balklaag onder de vloer, die in ’t vorige
jaar vernieuwd was; zij hadden zich dus ook door de planken een weg moeten banen. Te
Bautzen kwamen in Augustus 1856 eveneens uit de balklaag onder een vloer 60 à 80
exemplaren van de Gewone Houtwesp te voorschijn. Daar het huis al sedert 2½ jaar
voltooid was en de eieren in het hout gelegd moeten zijn, toen de balken in de open lucht
lagen, heeft het waarschijnlijk ongeveer 3 jaren geduurd, voordat deze kiemen als
Wespen de planken doorboorden. Dergelijke feiten heeft men ook waargenomen in
mijnen; hier speelden de gevleugelde Insecten vervolgens de rol van berggeesten en
doofden de lampen der mijnwerkers uit. Het is voorgekomen, dat deze dieren, om hun
streven naar vrijheid te bevredigen, behalve het hout, ook de looden platen, waarmede
het bekleed was, doorknaagden. Te Nuszdorf hebben gele Houtwespen herhaaldelijk
gaten gemaakt in de looden kamers van de zwavelzuurfabrieken; later geschiedde dit
ook te Freiberg door de staalblauwe soort. Uit de genoemde voorbeelden blijkt, hoe
lastig deze insecten soms kunnen zijn, hoewel zij in den gevleugelden toestand in hun
gewone omgeving aan de boomen geen schade meer toebrengen.

De G e w o n e H a l m w e s p (Cephus pygmaeus, fig. 2) bezoekt van Mei af

boterbloemen, duizendblad en andere bloeiende planten, die aan akkerranden en
slootkanten hun bonten tooi verschaffen. Bij warm, zonnig weer ziet men haar bedrijvig
van de eene bloem naar de andere vliegen en honig lekken; als de lucht bewolkt is, zit zij
stil of beweegt zich weinig. Dit 9 mM. lange wespje herkent men zonder moeite aan het
zwarte, met veel geel geteekende lichaam, uit welks zijdelings samengedrukt achterlijf
bij het wijfje een korte, naar boven gerichte legboorscheede te voorschijn komt, en aan
de eenigszins knotsvormige sprieten op den bijna bolronden kop. De voorvleugel
kenmerkt zich door 2 rand- en 4 onderrandcellen. Hoe onschuldig deze wespjes ook
schijnen, hunne larven (fig. 4) zijn schadelijk voor de rogge- en soms, doch minder
dikwijls, ook voor de tarweakkers, in welker nabijheid men daarom de meeste kans heeft
het gevleugelde dier aan te treffen. Het wijfje legt slechts één ei in iederen halm, in een
gat, dat zij in een van de bovenste knoopen boort. Voor ieder van de 10 à 15 eieren, die
zij voortbrengt, wordt deze arbeid verricht. Ongeveer 10 dagen later verlaat de larve de
eischaal en begeeft zich onmiddellijk in het naburige holle lid van den halm. Hier voedt
zij zich met de spaantjes, die zij losknaagt van de binnenste oppervlakte der haar
omgevende buis, doorboort het in den knoop aanwezige schot en kruipt in haar nauwe
woning op en neer. Als de oogsttijd gekomen is, heeft zij haar vollen wasdom bereikt,
daalt af naar het onderste uiteinde van den halm en spint zich hier een zijden hulsel. In
de cocon en in den stoppel blijft zij gedurende den geheelen winter als larve liggen en
verandert eerst 14 dagen voor het uitvliegen in een vrije pop. Als de aren van de niet
aangestoken halmen beginnen te rijpen en de zieke er niet meer op het eerste gezicht van
onderscheiden kunnen worden aan de witte kleur, kan dit geschieden, door ze te
betasten. Als men er een tusschen de vingers krijgt, welker onderste deel geen korrels
bevat en zich door slapheid onderscheidt, is het tamelijk zeker, dat er bij ’t opensplijten
van den halm een parasiet voor den dag zal komen. Terzelfder tijd op dezelfde plaats als
de Halmwesp, ziet men een minstens even lange, slanke Sikkelwesp ronddoolen,
Pachymerus calcitrator geheeten (fig. 3), die de halmen opzoekt, welke door
Halmwesplarven bewoond worden, om deze met een ei te begiftigen.

Van de familie der B l a d w e s p e n (Phyllophaga) kent men omstreeks 1000 soorten,

uit alle werelddeelen, doch vooral uit Europa. Zij hebben aan den kop lange bovenkaken
en rechte, 3- à 30-ledige sprieten; de voorste borstring reikt zijwaarts tot aan den
oorsprong der vleugels, is meestal zeer kort en wordt dan “halskraag” genoemd. Het
middelste en het achterste rugschild van het borststuk zijn door een diepe groeve
gescheiden. De voorscheen eindigt in 2 doornen; de voetleden hebben aan de zool
dikwijls napvormige verbreedingen (p a t e l l e n ); het eindlid draagt 2 klauwen, die
meestal van een zijtand voorzien zijn. De legboor van het wijfje is kort en steekt niet
voorbij het achterlijf uit. De larven zijn zoogenaamde “bastaardrupsen”.

De S p i n s e l b l a d w e s p e n (Lyda) vormen een talrijke, zeer duidelijk begrensde

groep. Door de lange, borstelvormige sprieten en de zeer beweegbare kop naderen zij tot
de Houtwespen; het platte, aan de zijden kantige achterlijf is haar meer in ’t bijzonder
eigen; door den niet uitstekenden legboor en de levenswijze der larven, die aan de
oppervlakte van de plant leven, gelijken zij op de Echte Bladwespen, waarmede zij
echter niet geheel overeenstemmen, daar de larven, behalve de aan ’t laatste segment
voorkomende naschuivers, in ’t geheel geen achterlijfspooten hebben en in een licht
spinsel of, evenals sommige Kleine Vlinders (Bladrollers), in een van bladen
vervaardigd kokertje leven.

De D r e k z a k - d e n n e n b l a d w e s p (Lyda campestris, fig. 2) wordt als larve in Juli

op 3- en 4-jarige dennen gevonden, waar het bevruchte wijfje hare eieren, hoogstens bij
drieën te gelijk, aan de naalden van verschillende in Mei uitgesproten twijgen heeft
vastgehecht, zonder hierin een insnijding te maken. De larve houdt zich op in een
buisvormig spinsel, dat ondoorzichtig is door den hierin opgehoopten drek. Slechts het
voorste deel van het lichaam wordt, meestal aan het onderste deel van de buis, naar
buiten gestoken om een daarbuiten gelegen naald, van den top tot aan den voet, af te
knagen. Zoodra alle naalden, die zij bereiken kan, verslonden zijn, wordt het nest langer
gemaakt, waardoor de bewoonster in staat gesteld wordt om het éénjarige takje geheel of
grootendeels te vernielen. Tegen het einde van Augustus is zij volwassen, laat zich aan
een draad naar den bodem zakken, kruipt hoogstens 13 mM. diep in lossen grond,
vervaardigd hier van spinstof en aarde een losse, boonvormige cocon en brengt hierin
den herfst en den winter slapend door. In het midden van April van het volgende jaar
vindt men haar soms vervangen door een pop; het kan echter ook voorkomen, dat zij tot
in ’t einde van Mei, bij uitzondering zelfs gedurende het geheele loopende jaar, nog in
den larvetoestand blijft verkeeren. 14 dagen ongeveer duurt de rustperiode; daarna
verschijnt de 18 mM lange Wesp, die zich tamelijk goed verborgen houdt tusschen de
naalden en daarom niet licht opgemerkt wordt. Haar achterlijf is tot over de helft (van
den 2en tot den 5en ring) roodachtig geel; overigens is zij grootendeels glanzig
blauwzwart; de mond, de sprieten, een oogvlek, het schildje, de knieën, scheenen, voeten
en vleugels zijn geel; de randstip ligt in een blauwe vlek.

1) D e n n e n k a m h o o r n w e s p (Lophyrus pini): Mannetje (bij ♁), Wijfje (bij ♀) en larven, spuwend om

den aanval van een Sluipwesp af te weren. Onder aan den tak een geopende en een gesloten cocon.—2)
D r e k z a k - d e n n e n b l a d w e s p (Lyda campestris) met larven en spinsel. Ware grootte.

Een tweede, eveneens op dennen levende, veel schadelijker soort is die, welke door de
Duitsche houttelers G r o o t e D e n n e n b l a d w e s p (Lyda stellata, L. pratensis)
wordt genoemd, hoewel zij als imago kleiner, als larve slechts weinig grooter is dan de
vorige soort, van welke zij verschilt door de roodbruine zijranden van het (op den rug
bruinzwarte, aan de buikzijde vuilgele) achterlijf. Dezelfde woonplaats heeft de larve
van de R o o d k o p p i g e S p i n s e l b l a d w e s p (Lyda erythrocephala) als imago
kenbaar aan den staalblauwen romp en den rooden kop van het wijfje.

De soortenrijkste en sterkst vertegenwoordigde afdeeling van de geheele familie is die

der E c h t e B l a d w e s p e n (Tenthredinidae); van hare larven geldt het op p. 459
gezegde.

De D e n n e n k a m h o o r n w e s p (Lophyrus pini) houdt zich uitsluitend in

dennenbosschen op, waar hare larven soms een niet onbelangrijke schade aanrichten. In
de jaren 1819 en 1820 o.a. waren zij in sommige boschdistricten van Frankenland zoo
talrijk, dat de stammen geel zagen van de rupsen, die in de boomen klommen; zij
bedekten volkomen de takken, die nog naalden droegen en hingen er in kluwens ter
grootte van een menschenhoofd van af. Toen al het groen verslonden was, trachtten zij
andere bosschen te bereiken, die van het schouwtooneel dezer verwoestingen gescheiden
waren door een beek, aan welker oevers de rupsen bij duizenden rondkrioelden; daar zij
niet van richting veranderden, vielen zij in het water. Dag aan dag trokken ontzaglijke
scharen uit de verderop gelegen deelen van het vernielde bosch op deze wijze een wissen
dood tegemoet; de beek scheen, in plaats van water, louter stervende en reeds gestorven
Insecten af te voeren. Zulk een sterke vermenigvuldiging komt echter niet dikwijls voor;
in den regel verschijnen deze bastaardrupsen in betrekkelijk geringen getale, voor ’t eerst
in de maand Mei. Zij hebben 22 pooten en zijn 25 mM. lang. De kop is bruin en in
meerdere of mindere mate zwart gevlekt. De romp is met fijne dwarsrijen van doorntjes
en wratten bezet, geelachtig groen van kleur; soms heeft de eene, soms de andere kleur
de overhand; boven elken buikpoot komt een zwarte vlek voor, die op een kommapunt (
) gelijkt; andere zwarte vlekken bevinden zich iets hooger op de voorste en achterste
segmenten. Na minsten 8 weken is de 5-maal vervellende larve volwassen en omgeeft zij
zich met een tonvormige, aan een dennenaald gehechte cocon, waaruit de Wesp tegen
het einde van Juli door een losgeknaagd dekseltje ontwijkt. In dit geslacht verschilt het
mannetje van het wijfje door den vorm der sprieten (welker aantal leden, al naar de
soort, van 17 tot 22 afwisselt). Bij het wijfje zijn zij gezaagd, bij het mannetje zeer fraai
kamvormig. Behalve de kop en het borststuk, die grootendeels zwart zijn, is het wijfje
roestgeel. Bij het mannetje hebben alleen de scheen en de voet deze kleur en zijn alle
overige lichaamsdeelen zwart.

In het geslacht Selandria heeft men een groot aantal soorten van Bladwespen van kort-
eivormige gedaante vereenigd, waarbij ook de kleinste leden van de geheele familie zijn.
Zij kenmerken zich door het bezit van 2 rand- en 4 onderrandcellen, waarvan de 2e en de
3e de terugloopende aders opnemen; de 9-ledige, meestal draadvormige sprieten zijn zoo
lang als de kop en het borststuk te zamen genomen. Van de lente tot in den zomer vindt
men deze Wespen meestal op struiken. Bij ruw weer zitten zij stil en roerloos, maar zijn
steeds bereid om zich dood te houden, als men haar te na komt. Zeer vlug en vroolijk
vliegen zij daarentegen rond, als de zon haar warm op ’t lichaam schijnt.

De Z w a r t e K e r s e n b l a d w e s p [Selandria (Eriocampa) alumbrata] is glanzig

zwart, alleen op de voorscheen (van voren althans) lichtbruin. Zij is 5.5 mM. lang en
heeft 11 mM. vlucht. In de eerste dagen van Juni, maar ook wel later, verlaten de
wespjes hare cocons, in welker spinsel zandkorrels stevig vastgewreven zijn en die
gedurende den winter op korten afstand van de oppervlakte in den grond gelegen
hebben. Zij begeven zich in den boom of struik, in welker schaduw zij gerust hebben
(kers, peer, pruim, abrikoos of sleedoorn). Meestal in Juli en Augustus, doch ook wel
later, merkt men aan deze planten glanzig zwarte, naar inkt riekende larven op, die
eenzaam of bij troepjes aan de b o v e n z ij d e van de bladen zitten en haar op zulk een
wijze afvreten, dat alleen de benedenste opperhuidlaag overblijft. Deze neemt weldra
een bruine kleur aan; ten slotte is de geheele top van den boom als ’t ware met een bruin
floers bedekt. De 20-pootige larve is na iedere vervelling aanvankelijk groenachtig geel
van kleur, maar wordt kort daarna zwart; zij gelijkt wel eenigszins op een zwarte Slak, is
na 4 vervellingen volwassen en begeeft zich dan in den grond om zich in te spinnen. De
larven richten soms een niet onbelangrijke schade aan. Deze soort bewoont Nederland,
Duitschland, Frankrijk en Zweden.

De larven van de K n o l l e n - b l a d w e s p (Athalia spinarum: fig. 1), vooral die van de

tweede generatie, zijn soms een plaag voor den landman, daar zij de bladen van de
knollen en rapen en van het jonge raapzaad in September kaal vreten, zoodat er alleen de
dikke bladnerven van overblijven. De dooiergele Wesp heeft den kop en de sprieten, de
rugzijde van het borststuk (met uitzondering van den halskraag en het schildje) en den
voorrand van den vleugel tot aan de vleugelstip glanzig zwart; de voeten zijn zwart en
geel geringd, de 11-ledige sprieten eenigszins knotsvormig; de verspreiding der
vleugeladers blijkt. In Mei verschijnen de Wespen, die zich uit de overwinterende larven
ontwikkelen; men bemerkt ze dan bijna niet, daar zij niet gezellig vliegen. Tegen het
einde van Juli en Augustus zwermen deze Wespen voor de tweede maal en vallen dan
wegens haar veelvuldigheid licht in ’t oog, als zij op zonnige plaatsen op de bloemen
van de weide, op wilgenhakhout, op struiken aan boschranden bedrijvig rondvliegen om
honig of het zoete sap van de Bladluizen te zoeken. Bij ongunstige weersgesteldheid
zitten zij roerloos met opgetrokken pooten op de bladen en twijgen en laten zich naar
beneden vallen, wanneer men haar op korten afstand nadert. Jonge knollen en dergelijke
planten verschaffen aan de wijfjes een uitmuntende gelegenheid om zich van haar
moederplicht te kwijten; met den zaagtoestel maken zij een insnijding in de opperhuid
onder aan het blad en leggen het ei in de wonde. In September en October verraden de
grijsachtige groene, zwart gestreepte larven haar aanwezigheid door de gaten, die zij in
de bladen vreten.
Het omvangrijke geslacht Tenthredo, waaraan vroeger een nog uitgestrektere beteekenis
werd gegeven dan thans, omvat de grootste van alle s l a n k e Echte Bladwespen.
Dikwijls bestaat er in deze groep een belangrijk verschil in kleur tusschen het mannetje
en het wijfje; een veelvuldig voorkomend geval is het o.a., dat het achterlijf bij het wijfje
zwart, bij het mannetje zwart en rood is. De T e n t h r e d e n zijn fraaie, flinke dieren, de
eenige onder de Bladwespen, die nu en dan een ander Insect met hare krachtige kaken
grijpen en verslinden. Negenledige borstelvormige sprieten, die in den regel langer zijn
dan het achterlijf, 2 rand- en 4 onderrandcellen in den voorvleugel, achterheupen, die
hoogstens tot den achterrand van het tweede achterlijfssegment reiken, zijn, nevens de
slanke gedaante, de belangrijkste kenmerken van dit geslacht.

1) K n o l l e n - b l a d w e s p (Athalia spinarum): Wijfje en larven.—2, 3, 4) R o z e n - b l a d w e s p

(Hylotoma rosae): 2) Mannetje, 3) Wijfje, 4) Larven. Ware grootte.

Op wilgenhakhout vindt men hier te lande vrij algemeen de 8 à 10 mM. lange G r o e n e

B l a d w e s p (Tenthredo scalaris). Haar lichtgroene kleur wordt op den rug afgebroken
door meer of minder uitgestrekte, zwarte vlekken, die in den regel op het midden van het
achterlijf samenhangen.—Haar naam ten spijt is Tenthredo viridis grootendeels zwart; de
lichtgroene kleur speelt slechts een ondergeschikte rol.—De G e e l h o o r n i g e
B l a d w e s p (Tenthredo flavicornis) heeft, behalve de sprieten, ook de pooten en het
zwart gespikkelde achterlijf geel. Zij is een van de fraaiste soorten en wordt 13 mM.
lang.

De R o z e n b l a d w e s p (Hylotoma rosae, fign. 2 en 3) is een fraai Insect, dat door

grootte en kleur eenige overeenkomst met de Knollenbladwesp vertoont, maar er bij
nader onderzoek en in belangrijke opzichten van verschilt; o.a. valt op te merken, dat
hare sprieten slechts uit 3 leden bestaan, waarvan de beide eerste kort zijn; het derde is
lang, bij het wijfje onbehaard en zwak knotsvormig, bij het mannetje aan de onderzijde
als een borstel dicht met stijve haren bedekt. Deze soort is van Zweden tot Italië over
geheel Europa verbreid en nergens zeldzaam; alle rozenliefhebbers kennen en haten haar
larve. Zij heeft niet meer dan 18 pooten en is 15 à 19.5 mM. lang. Haar grondkleur is
bruinachtig groen; aan weerszijden van het groene ruggevat ziet men op den rug gele,
langzamerhand in de grondkleur overgaande vlekken, die dikwijls ineenvloeien en dan
den geheelen rug oranjegeel kleuren. Ieder van de 12 rompsegmenten, met uitzondering
van de beide laatste, draagt 6 paar glanzig zwarte wratjes met een borsteltje er op. Van
Juli tot September vindt men deze bastaardrups op rozenstruiken, zoowel wilde als
gekweekte; de wijze waarop zij de bladen uitvreet, wordt door de afbeelding
verduidelijkt. Voordat zij in den poptoestand overgaat, omgeeft zij zich met een uit twee
lagen samengestelde cocon; het buitenste hulsel heeft mazen als een net. De larven, die
in Juli dezen trap van ontwikkeling bereiken, worden in Augustus Wespen; die, welke
later volwassen worden, overwinteren en gaan eerst in ’t volgende jaar in den imago-
toestand over. Ieder jaar komen dus twee generaties voor. Het wijfje maakt met haar
zaagtoestel in de jonge twijgen 2 evenwijdig loopende reeksen van insnijdingen en legt
in ieder kerfje één ei. Een gevolg van deze verwonding is, dat het twijgje zich kromt en
zwart wordt.

Door knotsvormige sprieten en een plompen lichaamsbouw onderscheidt zich een laatste
groep van Bladwespen, waarvan de B e r k e n k n o p h o o r n w e s p (Cimbex betulae)
een voorbeeld levert. Door de breedte en de logge gedaante van het lichaam herinnert
haar geslacht aan dat der Hommels. De kop, het borststuk en de pooten zijn bij haar
zwart of geel behaard, hoewel niet zoo dicht, dat de zwarte kleur en de glans van de huid
hierdoor onzichtbaar worden. Het achterlijf is bij het wijfje lichter van kleur. De larve
heeft 22 pooten en is in volwassen toestand fraai groen van kleur; haar huid vertoont
talrijke, fijne dwarsplooien en is met witte wratjes onregelmatig bezaaid, vooral aan de
zijden. Zij heeft midden op den rug een niet geheel tot aan den kop reikende,
overlangsche, zwarte, geel gezoomde streep; ook de kop is geel. Men ziet deze
bastaardrups eenzaam op bladen van berken zitten. Evenals hare verwanten, heeft zij de
gewoonte uit de zijden van het lichaam een groenachtig vocht te laten ontwijken,
wanneer men haar aanvat.
Welcome to our website – the ideal destination for book lovers and
knowledge seekers. With a mission to inspire endlessly, we offer a
vast collection of books, ranging from classic literary works to
specialized publications, self-development books, and children's
literature. Each book is a new journey of discovery, expanding
knowledge and enriching the soul of the reade

Our website is not just a platform for buying books, but a bridge
connecting readers to the timeless values of culture and wisdom. With
an elegant, user-friendly interface and an intelligent search system,
we are committed to providing a quick and convenient shopping
experience. Additionally, our special promotions and home delivery
services ensure that you save time and fully enjoy the joy of reading.

Let us accompany you on the journey of exploring knowledge and

personal growth!

ebookultra.com