100% found this document useful (1 vote)
4K views465 pages

Ibihamya by - Itorero-Umuzingo Wa 1

Uploaded by

Tumsifu Leandros
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
100% found this document useful (1 vote)
4K views465 pages

Ibihamya by - Itorero-Umuzingo Wa 1

Uploaded by

Tumsifu Leandros
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 465

1

2
3
IBIRIMO:
IRIBURIRO KU ICAPISHA RYA KANE RY'IKI GITABO ................................................................ 9
IMVO N'IMVANO Y'IKI GITABO ....................................................................................................... 10
INSHAMAKE Y'IBYARANZE IMIBEREHO YA ELLEN G. WHITE ............................................ 13
IGICE CYA I............................................................................................................................................. 13
AMABYIRUKA YANJYE ................................................................................................................... 13
IGICE CYA II ........................................................................................................................................... 17
GUHINDUKA KWANJYE .......................................................................................................................... 17
IGICE CYA III ......................................................................................................................................... 23
KWIYUMVAMO UBWIHEBE........................................................................................................... 23
IGICE CYA IV.......................................................................................................................................... 33
KUVA MU ITORERO RY'ABAMETODISITI ................................................................................ 33
IGICE CYA V ........................................................................................................................................... 39
KURWANYWA NA BENEDATA TWARI DUSANGIYE KWIZERA .......................................... 39
IGICE CYA VI.......................................................................................................................................... 42
UKO GUTEGEREZA BYAGENZE ................................................................................................... 42
IGICE CYA VII ........................................................................................................................................ 50
IYEREKWA RYANJYE RYANJYE RYA MBERE......................................................................... 50
IGICE CYA VIII....................................................................................................................................... 53
GUHAMAGARIRWA GUKORA INGENDO ................................................................................... 53
IGICE CYA IX.......................................................................................................................................... 57
KWEREKWA ISI NSHYA6 ................................................................................................................. 57
IGICE CYA X ........................................................................................................................................... 60
KWANGA GUCYAHA ........................................................................................................................ 60
IGICE CYA XI.......................................................................................................................................... 63
GUSHYINGIRWA N'IMIRIMO YAKURIKIYEHO ....................................................................... 63
IGICE CYA XII ........................................................................................................................................ 72
GUSOHORA INYANDIKO NO GUKORA INGENDO................................................................... 72
IGICE CYA XIII....................................................................................................................................... 79
KWIMUKIRA | MICHIGAN .............................................................................................................. 79
IGICE CYA XIV ....................................................................................................................................... 85
URUPFU RW'UMUGABO WANJYE................................................................................................ 85
IGIHAMYA CYA 1 IBIHAMYA BY'ITORERO ................................................................................. 90

4
UMURINZI WA MWENE SO ............................................................................................................ 90
IGIHE CYO GUTANGIRA ISABATO1............................................................................................. 91
ABARWANYA UKURI2 ...................................................................................................................... 92
INSHINGANO Y'ABABYEYI ............................................................................................................ 93
KWIZERA IMANA .............................................................................................................................. 94
ITSINDA RYITWA "INTUMWA" .................................................................................................... 95
ITEGURE GUSANGANIRA UMWAMI ........................................................................................... 96
IGIHAMYA CYA 2 IBIHAMYA BY'ITORERO ................................................................................. 99
INZIRA EBYIRI ................................................................................................................................... 99
KWISHUSHANYA N'AB'ISI ............................................................................................................ 101
ABAGORE B'ABAGABURA ............................................................................................................ 105
IGIHAMYA CYA 3 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................... 108
GIRA UMWETE WIHANE .............................................................................................................. 108
UBURASIRAZUBA N’UBURENGERAZUBA ............................................................................... 111
IGIHAMYA CYA 4 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................... 117
ABASORE BUBAHIRIZA ISABATO.............................................................................................. 117
IBIGERAGEZO BY'ITORERO ....................................................................................................... 123
"MWIRINDE" .................................................................................................................................... 126
UMUSORE W’UMUTUNZI.............................................................................................................. 127
AMAHIRWE N'INSHINGANO BY'ITORERO ............................................................................. 132
ISHUNGURA ...................................................................................................................................... 133
IGIHAMYA CYA 5 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................... 137
ITORERO RYA LAWODOKIYA .................................................................................................... 137
INZU ZO GUSENGERAMO............................................................................................................. 143
AMASOMO DUKURA MU MIGANI .............................................................................................. 144
KWISHINGIRA ABATIZERA ......................................................................................................... 146
KUGIRA INDAHIRO ........................................................................................................................ 147
AMAKOSA MU MIRIRE .................................................................................................................. 148
IGIHAMYA CYA 6 IBIHAMYA BY'ITORERO ........................................................................... 153
GUCYAHA UBUNEBWE21 ............................................................................................................... 153
INSHINGANO ABABYEYI BAFITE KU BANA. .......................................................................... 157
GUTANGA KURI GAHUNDA INOZE ITAGIRA UWO ISIGA ................................................. 159
IZINA RY'ITORERO RYACU ......................................................................................................... 161

5
ABAKENE ........................................................................................................................................... 161
GUSHORA IMARI WITEZE INYUNGU ....................................................................................... 162
IGISONGA GIKIRANIRWA ............................................................................................................ 163
UBWAKA I WISCONSIN ................................................................................................................. 164
GUHISHA UGUCYAHA ................................................................................................................... 167
UMURIMO MURI OHIO .................................................................................................................. 168
KWITANGA WESE ........................................................................................................................... 171
IMIBEREHO Y'UMUNTU KU GITI CYE ..................................................................................... 173
UMURIMO MU BURENGERAZUBA ............................................................................................ 177
IKIBAZO CYASUBIJWE ................................................................................................................. 178
IGIHAMYA CYA 7 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................... 180
AMAJYARUGURU N'AMAJYEPFO .............................................................................................. 180
UMUBABARO UKOMEYE URAJE................................................................................................ 184
UBUCAKARA N'INTAMBARA....................................................................................................... 186
IBIHE BY'AMAKUBA ...................................................................................................................... 189
GAHUNDA N'INZEGO Z'UBUYOBOZI ........................................................................................ 191
INSHINGANO DUFITE KU BAKENE ........................................................................................... 192
IMBARAGA ZIRI MU GUTANGA URUGERO ............................................................................ 193
KWEGURIRWA IMANA.................................................................................................................. 201
UBUCURABWENGE NO KWISHUKA K'UBUSA ....................................................................... 203
IGIHAMYA CYA 8 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................... 211
IYOBOKAMANA MU MURYANGO .............................................................................................. 211
ISHYARI NO GUSHAKA AMAKOSA KU BANDI ....................................................................... 215
UBUMWE BWO KWIZERA ............................................................................................................ 222
WISCONSIN Y'AMAJYARUGURU ............................................................................................... 224
IMBARAGA ZA SATANI ................................................................................................................. 232
AMAKAMBA ABIRI ......................................................................................................................... 236
AHAZAZA........................................................................................................................................... 240
IGIHAMYA CYA 9 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................... 241
KWIGOMEKA ................................................................................................................................... 241
AKAGA N'INSHINGANO BY'ABAGABURA ............................................................................... 248
GUKORESHA AMAYEREKWA NABI .......................................................................................... 256
ABABYEYI N'ABANA ...................................................................................................................... 257

6
UMURIMO MU BURASIRAZUBA ................................................................................................. 260
IGIHAMYA CYA 10 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................. 261
AKAGA K'ABASORE ....................................................................................................................... 261
MUGENDERE MU MUCYO ............................................................................................................ 270
UMURIMO MU BURASIRAZUBA ................................................................................................. 272
ISENGESHO RYA DAWIDI............................................................................................................. 279
GUKABYA MU MYAMBARIRE ..................................................................................................... 281
AMAGAMBO YANDIKIWE UMUKURU HULL22 ....................................................................... 282
ABAGABURA BATEJEJWE............................................................................................................ 289
UMUGORE W'UMUGABURA ........................................................................................................ 296
UBURENGANZIRA KU GIHANGANO ......................................................................................... 299
IGIHAMYA CYA 11 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................. 301
IVUGURURA MU MYAMBARIRE23 .............................................................................................. 301
ABAGABURA BACU ........................................................................................................................ 307
IVUGURURA MU BY'UBUZIMA ................................................................................................... 319
IGIHAMYA CYA 12 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................. 325
UBUTUMWA BUGENEWE ABASORE ......................................................................................... 325
IMYIDAGADURO KU BAKRISTO ................................................................................................ 335
IMYAMBARIRE IHUJE N'IVUGURURA ..................................................................................... 339
KWISHISHA ABO MU ITORERO RY'I BATTLE CREEK ........................................................ 342
KWIHUNZA INSHINGANO ............................................................................................................ 343
UBURYO BUKWIRIYE BWO KUBAHIRIZA ISABATO ........................................................... 345
AMARANGAMUTIMA AREBANA NA POLITIKI ...................................................................... 346
KUGURIZA HAGAMIJWE INYUNGU.......................................................................................... 347
GUSHUKANA K'UBUTUNZI .......................................................................................................... 348
KUMVIRA UKURI ............................................................................................................................ 351
UBWISHINGIZI KU BUZIMA ........................................................................................................ 355
MUKWIRAKWIZE INYANDIKO HOSE ....................................................................................... 356
UMUGOROZI MU BW'UBUZIMA ................................................................................................. 357
IKIGO CY'UBUZIMA ....................................................................................................................... 357
UBUZIMA N'IDINI25 ......................................................................................................................... 364
UMURIMO N'IMYIDAGADURO ................................................................................................... 366
IGIHAMYA CYA 13 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................. 368

7
IRIBURIRO......................................................................................................................................... 368
INKURU Y'IBYAMBAYEHO .......................................................................................................... 368
ABAKOZI BAKORERA MU BIRO ................................................................................................. 378
INTAMBARA N'INTSINZI .............................................................................................................. 382
IGISUBIZO CYATURUTSE MU ITORERO RYA BATTLE CREEK ....................................... 393
"GUTEMA NO GUCAGAGURA" ................................................................................................... 394
AKAGA KO KWIYIRINGIRA......................................................................................................... 400
NTIMUSHUKWE ............................................................................................................................... 404
IGIHAMYA CYA 14 IBIHAMYA BY'ITORERO ............................................................................. 406
GUSOHORA MU ICAPIRO IBIHAMYA BIGENEWE ABANTU BIHARIYE ......................... 406
IKIGO CYITA KU BUZIMA ............................................................................................................ 407
INSHAMAKE Y'IBYABAYE MU BUZIMA .................................................................................. 414
ABAGABURA, GAHUNDA N'UBURYO BW'IMIKORERE ....................................................... 415
INDI MIRIMO .................................................................................................................................... 420
IBYA HANNAH MORE .................................................................................................................... 428
IMITEKERE ITERA AMAGARA MAZIMA................................................................................. 437
IBITABO N'IMPAPURO ZITANGA UBUTUMWA BWIHARIYE ............................................ 442
INTERO N'INYIKIRIZO Y'UMUKRISTO .................................................................................... 444
IMPUHWE MU RUGO ..................................................................................................................... 446
UMWANYA UMUGABO AHAGAZEMO ...................................................................................... 454
IBIHE IBIHAMYA BYASOHOKEYE MU NYANDIKO KU NSHURO YA MBERE .................. 458
UBUSOBANURO BW'INYONGERA .................................................................................................. 459

8
IRIBURIRO KU ICAPISHA RYA KANE RY'IKI GITABO

Umurimo wo gucapa wari ngombwa kugira ngo ikwirakwizwa ry’ Ibihamya by’ ltorero ryari
rikomeje kandi rikarushaho kwaguka rishoboke, watumye ibikoresho byifashishwa mu murimo
wo gucapa bisaza. Kugira ngo umubare wari ukenewe w'ibi bitabo by'ingenzi ku buzima bwiza
bw’ Itorero uboneke, byabaye ngombwa kongera gushyira kuri gahunda igitabo cyari cyakozwe
mbere. Iki gitabo ndetse n'ibindi bizacapwa bizakurikiraho bizakorwa hifashishijwe ibikoresho
bishya byandikwaho mu icapiro.
Mu guha iki gitabo amapaji, icapisha rya kane ryacyo rikurikiza rwose igitabo cyakibanjirije
kimaze imyaka myinshi gikoreshwa. Umusomyi azabona imirongo ya Bibiliya yakoreshejwe muri
iki gitabo.
Hashize imyaka myinshi ubu butumwa bwanditswe. Kubera ko kumenya uko ibintu byari bimeze
n'ibibazo byariho muri icyo gihe inshuro nyinshi bifasha gusobanukirwa biruseho ubutumwa
bwandikiwe Itorero, umusomyi azabona muri buri gitabo inshamake y'ibyaranze ibihe igitabo
cyandikiwemo. Inyandiko nke zitanga ubusobanuro bw'inyongera zizagirira akamaro umusomyi
ushobora kuba atazi neza uko ibintu byari bimeze ari na ko kwateye Uwiteka gutanga inama. Bene
ayo magambo atanga ubusobanuro bw'inyongera yateguwe n'Abashinzwe kurinda inyandiko za
Ellen G. White.
Ubutumwa buri muri iki gitabo cyahawe ishusho nshya bwongeye gutangwa nta gihinduweho
cyangwa ngo kinozwe mu bundi buryo, keretse gusa ukunoza amagambo guto cyane kwabaye
ngombwa kugira ngo iri capisha rishya ribe rihuje n'amategeko y'imyandikire y'amagambo,
ikibonezamvugo, nimikoresherezwe y'utwatuzo. Nta kintu cyongewemo cyangwa ngo
gihanagurwe.
Turasaba ngo inama zo mu bihamya zabereye Itorero umugisha, zikariyobora kandi zikaririnda
zikomeze muri uyu murimo washyizweho n'Imana binyuze muri iki gitabo gishya. Iki ni cyo
cyifuzo kivuye ku mitima itaryarya y'abagicapye ndetse n’--
ABASHINZWE KURINDA INYANDIKO ZA ELLEN G. WHITE,
Washington, DC
1Gicurasi 1947

9
IMVO N'IMVANO Y'IKI GITABO

Ibitabo icyenda by’ Ibikamya by’ Itorero, bifite inyandiko igera kuri paji 4738 [mu rurimi
rw'lcyongereza], bigizwe n'inyandiko ngufi zivuga ku ngingo runaka, ndetse n'amabaruwa
byanditswe na Ellen G. White, bikubiyemo impuguro zireba Itorero ry’Abadiventisiti b'Umunsi
wa Karindwi kandi zerekeje ku mibereho myiza yaryo. Agatabo gato kagizwe n'impapuro cumi
n’esheshatu kasohotse mu kwezi k'Ukuboza 1855 ni ko kabaye itangiriro ry'urukurikirane
rw'inama nk'izo zagiye ziboneka mu rwunge rw'udutabo duto n'ibitabo binini uko ibihe
byagendaga biha ibindi. Ubu butumwa bwibandaga ku bibazo byabaga biriho muri icyo gihe,
nyamara inshuro nyinshi muri iki gihe duhura n'ibibazo nk'ibyo, akaga nkako, ndetse n'amahirwe
ameze nk'ayo Itorero ryagiraga mu myaka yabanje.
Ibihamya bya mbere y'ibindi byose byasohotse nko mu myaka irindwi yakurikiye "Inama
nyunguranabitekerezo ku Isabato zitazibagirana zabaye mu mwaka 1848, ubwo abizera
b'Abadiventisiti bari baherutse kugira ububyutse ku byerekeye ukuri kw'Isabato n' ubuturo bwera
bashyiragaho imfatiro z'inyigisho itorero ry 'Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi. Muri icyo gihe
cy'imyaka mike, umurimo wari warateye intambwe mu buryo butangaje. Mu ntangiriro bari bafite
ababwiriza cyangwa "abatwaye ubutumwa (nk'uko ari ko biyitaga icyo gihe), batatu cyangwa bane
gusa, kandi abo bose ubutunzi bakoreshaga bwabaga ari ubwo bavanye mu mirimo yabo
y'amaboko n'amaturo y'ubushake yabaga aturutse mu bizera bake na bo bari abakene mu butunzi
bw'iyi si. Izi ntangiriro zagarukiraga gusa mu karere ka za Leta zitwaga Ubwongereza Bushya
[New England]
Ahagana mu mwaka wa 1855, ari wo mwaka igitabo gito cya mbere cy’ Ibihamya cyasohotsemo,
hari hamaze kuboneka ababwiriza bageze kuri makumyabiri bavuga ubutumwa bwerekeye Isabato
no kugaruka kwa Kristo, Umubare wabizera wari warakuze uva ku bizera bari munsi y'ijana ugera
hafi ku bihumbi bibiri ..
Umurimo wo gucapa inyandiko, watangijwe n'umukuru White mu mpeshyi y'umwaka wa 1849
ahitwa i Middletown na Connecticut, wari waragiye ukorwa mu bice bitandukanye mu bihe
biruhije cyane. Noneho mu mwaka wa 1855, wari umaze gukomera ugakorerwa mu nzu yawo
bwite ahitwa i Battle Creek, muri Leta ya Michigan.
Igihe ibihamya cumi na bine bibanza biboneka mu gitabo cya mbere byandikiwemo kingana
n'imyaka cumi n'itatu. Tubonamo bike mu byabayeho ndetse n’iterambere bivugwa mu butumwa
bwatanzwe hagati y'umwaka wa 1855 n'umwaka wa 1868.
Inenge za mbere zabonetse, ubuhakanyi no kurwanywa na bamwe mu bahoze ari benedata mu
murimo, bari bazwi ku izina ry "Itsinda ry'Ababwirizabutumwa" bitewe n'inyandiko basohoye yari
ifite umutwe uvuga ngo: "Intumwa itwaye Ukuri”, yazanye agahinda n' urujijo. Inama zakozwe
mbere zivuga by'iryo tsinda zikanavuga ukuntu bidatinze ryagombaga gusoza vuba riguye mu
rujijo.
Amatsinda y'abaka, yasaga n'ayikururiraho abantu kubera ibyiringiro bidafite aho bishingiye byo
"kwezwa" byabonekaga mu mpande zinyuranye, ariko by'umwihariko muri zimwe muri Leta zo

10
mu Burasirazuba na Leta ya Wisconsin. Hamwe na hamwe izo nyigisho zaherekezwaga no
kwigaragaza kw'ibyo bitaga "impano y'indimi" Nyamara inyigisho yumvikana yahawe itorero,
maze irinda umurimo w'Imana kugwa muri ubwo bushukanyi bw'umwanzi.
Guhita kw'igihe n'igisa no gutinda ko kugaruka kwa Yesu, ndetse no kuza mu Itorero kwa benshi
batari bari mu itsinda ryo mu mwaka wa 1844 ryarangwaga no kwitanga kwimbitse mu bya
Mwuka, byari byaragize ingaruka yo gutakaza rwa rukundo rwa mbere. Cyabaye igihe cyo
guhuzagurika mu gushaka amasambu n’amazu kubera ko Leta zo mu burengerazuba zari ziri
kwakira abimukira, kandi muri bo harimo umubare munini w'abizera bavaga ahantu hatuwe cyane
ho muri Leta zo mu burasirazaba. Imiburo ikomeye no kurarika abantu byaratanzwe ku byerekeye
akaga kariho ko kwisanisha n'ab'isi, abagize itorero bahamagarirwa kwiyegurira Imana
bamaramaje.
Mu mugabane usoza umwaka wa 1856, ibitekerezo by'abantu byakanguriwe kwita ku butumwa
bwahawe itorero rya Lawodokiya buboneka mu Byahishuwe 3. Bwa mbere iyi nama yumvikanye
nk'iyarebaga abizera b’Abadiventisiti batari barafatanyije n'abandi gusakaza umucyo w' ubutumwa
bwa marayika wa gatatu maze bakibumbira mu rindi torero, bakarwanya bikomeye ukuri kw’
Isabato. Noneho bisanze ari “akazuyaze" kandi bakeneye kumvira inama y'Umugabo wo Guhamya
w'Ukuri. Mu gihe cy'imyaka ibiri cyangwa irenga, abizera bakanguwe n'ubu butumwa ku buryo
bukomeye, kandi biringiraga ko buzabageza ku ijwi rirenga rya marayika wa gatatu. Ubutumwa
bukomeye buri mu Bihamya burebana n'iri tsinda bushobora kurushaho kumvikana ari uko umuntu
azi iby'aya mateka.
Cyari igihe cy'ibiganirompaka no kungurana ibitekerezo. Benshi mu bagabura bacu bakanguriwe
kujya impaka ku byerekeye Isabato n'ukundi kuri, ndetse muri bene ibyo biganiro bamwe basaga
nabashyiramo ubukana. Ibi byasabye ko haboneka inama iturutse mu juru. Umwe mu bagabura
bacu b'imena witwaga Moses Hull yinjiye mu biganirompaka n'abantu bizeraga ibyo gusenga
imyuka yabapfuye, ubwa mbere bari babimutumiyemo, ubwa kabiri aba ari we ubatumira.
Ingaruka y'uku guhangara agatera iyo ntambwe yabaye iyo gutembanwa n'urujijo rwo kwizera
imyuka y'abapfuye. Icyo gihe ni bwo madamu White yasohoye inyandiko ivuga ngo, "Ubutumwa
bwahawe Umukuru Hull", aho muri yo yashyize ku mugaragaro inzandiko yari yaramwandikiye
mu myaka yari ishize, ku buryo iyo aza kuba yarumviye ubutumwa bwari buzirimo, aba yaririnze
maze ukwizera kwe ntikwangirike.
Muri iyo myaka ni ho intambwe zari ziri guterwa bagana ku kubaka itorero nk'umuryango ufite
inzego na gahunda imwe. Gutera iyi ntambwe byararwanyijwe bitewe n'ubwoba bwa bamwe bari
baranyuze mu byabayeho mu gihe cy'ubutumwa bwa marayika wa kabiri, batinyaga ko umuryango
w’itorero rifite gahunda n'inzego z'ubuyobozi waba ari ikimenyetso cya "Babuloni". Ibibazo
birebana no kubaka itorero nk'umuryango ufite gahunda imwe, nk'uko byagiye bikemurwa kandi
bikaganirwaho hagati yabari basangiye kwizera, bigaragara mu nzandiko nyinshi zagiye zandikwa
na madamu White azandikira itorero. Kandi mu mwaka wa 1860 ubwo umurimo wo gushyira
ahagaragara inyandiko watunganywaga, ndetse nyuma y'ibiganiro byinshi no kwibaza ibibazo
bimwe na bimwe, ubwo izina Abadiventisiti B'Umunsi wa Karindwi ryemezwaga, gutera iyo
ntambwe ubwabyo kimwe n'izina ry'itorero byerekanywe ko bihuje n’ubushake bw'Imana.

11
Uwo mwanya nyuma y'intambwe ziheruka mu gushyiraho gahunda Y’itorero ari nabyo byaranzwe
no gushyiraho Inteko Nkuru Rusange mu mwaka wa 1863, hakurikiyeho iyerekwa ritazibagirana
ryabereye ahitwa. Otsego muri Kamena, ubwo madamu White yerekwaga amahame y'icyiswe
“Ivugurura mu byerekeye ubuzima,” ryajyanye no guhishurirwa isano iri hagati yo kumvira
amategeko y'ubuzima no kugera ku mico ya ngombwa ikenewe kugira ngo abizera bazemererwe
kujyanwa mu juru. Irindi vugururwa ryari ribangikanye n'iri cyane ni iryerekeye imyambarire.
Imyaka ibiri nyuma yaho, hatanzwe inama ko "dukwiriye kugira urugo wacu bwite rwo kwigiramo
iby'ubuzima”, ari na byo byatumye hashingwa Ikigo Cyigisha Ivugurura ku bijyanye n'Ubuzima"
cyatanzweho inama nyinshi. Igihe uwo mucyo wakurikizwaga, iki kigo cyarakuze kugeza ubwo
cyahindutse kimwe mu bigo byiza cyane ku isi byo muri urwo rwego. Igihe ibiri muri iki gitabo
byandikiwemo, amahame agenga iki kigo yatumiye kinagera ku ntsinzi yashyizweho mu buryo
busobanutse neza. Muri icyo gihe kandi habayeho ibibazo bijyanye n'Intambara ya Gisivile, ubwo
Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi babonaga ko ari ngombwa gusobanura isano iri hagati yabo
n' ubutegetsi bwa Leta mu gihe cy intambara.
Akamaro k'umuryango mu kubaka imico ya gikristo, ndetse n'inshingano z’ababyeyi
byarashimangiwe, kandi ubutumwa bwinshi bukomeye bureba abasore by'umwihariko nabwo
bwaratanzwe ndetse buhabwa umwanya w’ingenzi muri izo mpapuro.
Hejuru y'ibibazo byihariye bifitanye isano ya bugufi n'amatsinda yariho muri icyo gihe, hatanzwe
inama nyinshi no gukeburwa muri rusange ku bijyanye n'imyitwarire y'abagize itorero
n'umwiteguro bakwiriye kugira ngo bazabashe kwinjira mu ijuru. Iki cyari igihe cy'ingenzi ku
iterambere ry'itorero ryasigaye, kandi inama zo mu Bihamya zagize imbaraga ikomeye mu kuriha
ishusho ikwiriye.
ABASHINZWE KURINDA INYANDIKO ZA ELENA G. DE WHITE

12
INSHAMAKE Y'IBYARANZE IMIBEREHO YA ELLEN G.
WHITE

IGICE CYA I

AMABYIRUKA YANJYE

Navakiye i Gorham, muri Leta ya Maine ku itariki ya 26 Ukuboza 1827. Ababyeyi banjye ari bo
Robert na Eunice Harmon bamaze imyaka myinshi batuye muri iyi Leta. Mu myaka ibanza
bahindutse abizera b'abanyamwete kandi bitanze mu itorero ry’Abametodisiti. Muri iryo torero
bari bafite umwanya ukomeye cyane, kandi bagakora umurimo kugira ngo abanyabyaha
bahinduke, no kubaka amurimo w'Imana mu gihe kingana n'imyaka mirongo ine. Muri icyo gihe,
bari banejejwe no kubona abana babo umunani bose barahindutse kandi bateraniye mu mukumbi
wa Kristo. Nyamara imyumvire yabo itajegajega bari bafite ku byerekeye kugaruka kwa Kristo,
yateye uwo muryango kwitandukanya n’itorero ry’ Abametodisiti mu mwaka wa 1843. [1T19]
Igihe nari nkiri umwana, ababyeyi banjye bavuye Goruhamu (Gorham) bimukira ahitwa
Porutilandi (Portland) ho muri Leta ya Maine. Turi aho Porutilandi, igihe nari mfite imyaka
icyenda y'ubukuru, nagize impanuka yajyaga kunzanira ingaruka mu mibereho yanjye yose. Igihe
nari kumwe n’umuvandimwe wanjye w'umukobwa twavukanaga turi impanga, ndetse n’undi
munyeshuri twiganaga, narimo nambukiranya ahantu hari inzira rusange yo mu mujyi wa Portland,
ubwo umukobwa wo mu kigero cy’imyaka cumi n’itatu y'ubukuru wari warakajwe n'intonganya
zimwe yari yagiranye n' abandi yaje adukurikiye, adukangisha kudukubita. Ababyeyi bacu bari
baratwigishije kutagira umuntu n’umwe duhangana na we, ahubwo ko igihe tubonye twajya mu
kaga ko guhohoterwa cyangwa kugirirwa nabi tugomba guhita twihutira kujya imuhira. Ibi twari
turi kubikora ku muvuduko wacu wose, nyamara uwo mukobwa yadukurikiye yihuta cyane, afite
ibuye mu ntoki Nahindukije umutwe ngira ngo ndebe aho yari ageze ankurikiye maze igihe nari
ngenje ntyo, antera rya buye rinyikubita ku izuru. Nacitse intege ku bw'iryo buye nikubita hasi
maze ntakaza ubwenge. [1T 19]
Igihe nari ngaruye ubwenge, nisanze mu nzu umucuruzi abikamo Ibicuruzwa bye: imyenda yanjye
yari yuzuyeho amaraso yashokaga ava mu izuru ryanjye agakomeza gutemba agwa hasi.
Umugenzi w'umugiraneza yiyemeje kuntwara mu igare rye angeza imuhira, nyamara kuko ntari
nzi [1T 19] ko nacitse intege, namubwiye ko nahitamo kugenda n'amaguru aho kwandurisha
amaraso igare rye. Abari bari aho ntibamenye ko igikomere cyanjye cyari gikabije cyane, maze
banyemerera gukora ibyo nashakaga, nyamara nyuma yo kugenda urugendo ruto cyane,
narushijeho gutentebuka kandi ndazungera. Wa muvandimwe wanjye n'umunyeshuri twiganaga
baranteruye bangeza imuhira [1T 20]
Nta kintu nibuka mu byabaye mu gihe runaka cyakurikiye iyo mpanuka Mama yambwiye ko nta
kintu nashoboraga kumenya, ko nari ndyamye. nk'uwataye ubwenge mu gihe kingana

13
n’ibyumweru bitatu. Uretse mama ubwe, nta wundi muntu washoboraga gutekereza ko nshobora
gukira; nyamara kubw'impamvu runaka, yiyumvishaga ko nashoboraga kubaho. Igihe kimwe
umuturanyi w'umugwaneza wakundaga kwita ku byanjye yatekereje ko nari negereje gupfa. Yifuje
kungurira ikanzu yo guhambwamo, ariko mama aravuga ati igihe ntikiragera"; kubera yuko hari
ikintu cyamubwiye ko ntari gupfa. [1T 20]
Igihe nari nongeye kugarura ubwenge, kuri njye byasaga naho nari maze igihe nsinziriye.
Sinibukaga ibya ya mpanuka, kandi sinibukaga impamvu z'uburwayi bwanjye. Igihe nari ntangiye
gutora agatege, amatsiko yanjye yakanguwe no gukomeza kumva abantu babaga baje kunsura
bavuga bati "Biteye agahinda!" "Sinkamumenye” n'ibindi. Nasabye ko bampa indorerwamo, maze
igihe nayirebagamo, naguye mu kantu mbonye ukuntu mu maso hanjye hahindutse. Byasaga naho
akantu kose ko mu maso hanjye Kahindutse. Amagufwa y'izuru ryaniye yari yaramenaguritse, ari
na byo byari byaranteye guhindura isura. [1T 20]
Sinashoboraga kwihanganira gutekereza ko nzakomeza kubana ako kaga nagize mu gihe
cy'ibuzima bwanjye bwose. Nabonaga nta kintu kizanshimisha mu kubaho kwanjye, Sinifuzaga
gukomeza kubaho, nubwo na none natinyaga gupfa kubera ko ntari mbyiteguye. Inshuti
zadusuraga zandebanaga impuhwe maze zikagira ababyeyi banjye inama yo kujya kurega se
w'umwana wanyangije nk’uko babivugaga. Nyamara mama yari umunyamahoro; yavugaga ko
niba ibyo byarajyaga kungarurira ubuzima nkongera gusa n’uko nari nsanzwe, hari kuba habayemo
inyungu, nyamara kubera ko ibyo bitashobokaga, icyari cyiza ni ukutishakira abanzi binyuze mu
gukurikiza iyo nama. [1T 20]
Abaganga batekereje ko hari akuma kagombaga gushyirwa mu zuru ryanjye Kugira ngo rikomeze
kugira ishusho nziza. Ibyo byashoboraga Kuntera aburibwe bwinshi, kandi banatinyaga ko bitari
bugire umumaro munini, kuko nari natakaje amaraso menshi cyane kandi ngakomereka cyane
ntyo, ku buryo ukira kwaniye cyari ikintu cyo gushidikanywaho cyane N’ubwo najyaga
kuzanzamuka, batekereza ga ko nashoboraga kubaho igihe Kigufi. Nari narananutse nsa n'usigara
ari igikanka gusa. [1T 20]
lcyo gihe natangiye gusenga Imana ngo integurire gupfa Igihe inshuti z’abakristo zabaga zasuye
umuryango wacu, zabazaga mama niba yarigeze anganiriza ku byerekeye gupfa. Ibi nabyumvaga
inshuro nyinshi, maze bikarushaho gukangura ubwenge bwanjye. Nifuje kuba umukristo kandi
nasengaga nshyizeho umwete kugira ngo mbabarirwe ibyaha byanjye. Ibyo byanzaniye
kwiyumvamo amahoro yo mu mutima, kandi numva nkunze umuntu wese, nkumva nifuriza buri
wese kubabarirwa ibyaha bye kandi agakunda Yesu nk'uko numvaga mukunze.[ 1T 21]
Ndibuka neza yuko ijoro rimwe ryo mu gihe cy'umuhindo, ubwo urubura rwari hasi ku butaka,
juru ryari ricyeye, ikirere cyari umutuku kandi kirakaye, ndetse kigasa nikikingura ubundi
kikikinga mu gihe urubura rwasaga namaraso. Abaturanyi bari bakutse umutima. Mama yamvanye
ku buriri antwaye mu maboko anyigiza hafi y'idirishya. Nari nishimye; natekereje ko Yesu aje,
kandi numvaga mfite ubwuzu bwo kumubona. Umutima wanjye wari ucyeye. nakomye mu mashyi
kubera umunezero maze ntekereza ko imibabaro yaniye irangiye. Nyamara naje kubura ibyo nari
niteze. Ibyagaragaraga ku juru byareyutse, maze umunsi ukurikiraho izuba rirasa nk'uko bisanzwe.
[1T 21]

14
Nagiye ntora agatege bahoro buhoro Ubwo nari ntangiye gushobora gukina n’abana burungano
rwanjye, byabaye ngombwa ko niga isomo risharira ry'uko buri wese muri twe afatwa na bagenzi
be mu buryo butandukanye n'ubw'abandi hakurikije uko agaragara inyuma. Igihe nahuraga nakaga,
data ntiyari mu rugo, yari muri Leta ya jeworujiya (Georgia) Igihe yari agarutse mu rugo, yahobeye
musaza wanjye nabavandimwe banjye babakobwa, hanyuma abaza aho ndi. Numvaga mfite
ipfunwe nsubira inyuma, maze mama antunga urutoki nyamara na data umbyara ntiyabashije
kumenya. Byaramugoye kwemera ko ndi umukobwa we muto witwaga Ellen, uwo yari yasize ari
muzima kandi ari umwana wishimye mu mezi make yari ashize. Ibi byanshenguye umutima cyane,
ariko ngerageza kugaragara nk'uwishimye, nubwo umutima wanjye wasaga n'uwenda
gusandara[1T 21]
Inshura nyinshi muri iyo minsi y'ubuto bwanjye, niyumvagamo umubabaro ukomeye bitewe nako
kaga nari ndimo. Uko niyumvaga kwari gukomeye mu buryo budasanzwe kandi kwanteraga
umubabaro mwinshi. Kenshi ubwo numvaga nkomeretse mu mutima, nkumva nshenguka kandi
ndi impezamajyo, nashakaga ahantu hiherereye jyenyine ngatekereza ku bigeragezo nagombaga
kujya mpura nabyo buri munsi. [1T 21]
Sinabashije guhozwa ayo marira. Sinashoboraga kurira nk'uko umuvandimwe waniye w'impanga
yanjye yariraga; nubwo umutima wanye wari uremerewe, kandi ukandya nkaho wenda guturika.
Nta marira yatembaga. Kenshi niyumvagamo ko ibyo bimfashije cyane bigatuma agahinda kanjye
kavaho burundu. Rimwe na rimwe impuhwe nagirirwaga-[1T 21]
N’inshuti zanjye numvaga zinkuyeho intimba zanjye, mu mwanya muto zikanyamururaho
umutwaro numvaga utsikamiye umutima waniye. Mbega ukuntu icyo gihe numvaga ibineneza
by’isi nta kamaro! Mbega ukuntu inshuti zanjye zo mu bwana zambereye abantu bahinduka!
Nyamara kandi abana twiganaga ntabwo bambereye nka benshi bo mu bantu bakomeye bo mu isi.
Bakururwa no mu maso heza n'imyambaro ikeye; nyamara reka yago bibikureho, maze urebe ngo
ubucuti bworoshye burakonja cyangwa bukavaho rwose. Ariko ubwo nahindukiraga nkareba ku
Mukiza wanjye, yarampumurije Nashatse Uwiteka cyane mu gihe cy'amakuba yanjye,maze mbona
gukomezwa. Numvise mpamirijwe ko nanjye Yesu ankunda.[ 1T 22]
Ubuzima bwanjye bwasaga naho nta byiringiro byo kuzagira icyo bumara. Namaze imyaka ibiri
ntabasha gahumekera mu izuru ryanjye, kandi nabashaga kujya ku ishuri inshuro nke. Byasaga
n'ibidashoboka ko niga kandi ngo mfate ibyo nigishijwe. Umukobwa wari warabaye intandaro
yakaga nari ndimo, ni we mwarimu wacu yagize umuyobozi wabanyeshuri twiganaga, kandi mu
nshingano yari afite harimo no kumfasha kwandika ndetse nandi masomo. Buri gihe yasaganaho
yicuza kuba yarankomerekeje bikomeye, nubwo nigengeseraga cyane nkirinda kubimwibutsa,
Yangiriraga impuhwe kandi akanyihanganira, ndetse yasaga n’ufite agahinda kandi
akabitekerezaho cyane igihe yabonaga ndi gukora bingoye cyane kugira ngo mbe nakwiga. [1T
22]
Urwungano rwaniye rw'imyakura rwari rwaracite intege, kandi ikiganza cyanye cyahindaga
umushyitsi ku buryo nandikaga gahoro cyane. kandi nashoboraga gufata impapuro nkeya gusa mu
kiganza cyanjye cyabaga kidafite imbaraga, lyo nageragezaga kwihatira kwiga, inyuguti
nandikaga ku rupapuro zarafatanaga, icyuya kikandenga mu maso, gutentetuka no kuzungera

15
bikamfata. Nari imfite inkorora mbi, ndetse umubiri wanjye wose wasaga n’uwamugaye. Abarimu
banjye bangiriye inama yo kureka ishuri no kadakomeza amasomo yanjye kugeza ubwo ubuzima
bwanjye buzaba bwongeye kumererwa neza. Yari intambara ikomeye kurusha izindi zose kuri jye
wari ukiri muto kwemera intege nke zanjye no gifata icyemezo cyo kureka kwiga maze ngatakaza
burundu lcyizere cyo kuziga.Hashize imyaka itatu, nongeye kugerageza kwiga. Ariko igihe
nageragezaga gusubukura amasomo yanjye, ubuzima bwanjye bwahise buzahara byihuse maze
bigaragara ko nindamuka ngumye mu ishuri nshobora kubura abuzima bwanjye. Sinigeze nsubira
ku ishuri nyuma yo kugira imyaka cumi n'ibiri y'ubukuru. [1T 22]
Nari mfite umugambi komeye wo kuzaba intiti yamenuje, maze igihe nabaga ntekereje cyane
kugutakaza ibyiringiro byanjye byo kwiga, ndetse ngatekereza ko nari kuzaba umuntu ufite
ubumuga mu buzima bwanjye bwose, sinashoboraga kwiyakira, ndetse rimwe na rimwe
nivovoteraga Imana yemeye ko umubabaro nk'uwo ungeraho. Iyo nza kuba narabwiye [1T 22]
mama ibyari biri mu bitekerezo byanjye, yashoboraga kuba yaranyigishije, akampumuriza ndetse
akankomeza; nyamara umubabaro wanjye nawuhishaga abo mu muryango wanjye n'inshuti zanjye
kubwo gutinya badashobora kunyumva. lcyizere kinejeje nari naragiriye urukundo rw'Umukiza
wanjye, urwo nari narishimiye mu gihe cy'uburwayi bwanjye. cyari cyareyutse. Kuri njye icyizere
cyo kuzanezererwa mu isi cyari cyarayoyotse kandi kuri njye ijuru ryasaga n'irikinzwe.[ 1T 23]

16
IGICE CYA II

GUHINDUKA KWANJYE

Muri Werurwe 1840, William Miller yasuye I Porutilandi (Portland), muri Leta ya Mene (Maine),
maze ahigishiriza icyigisho cye cya mbere ku byo yigishaga ku kugaruka kwa Kristo. Ibyigisho
bye byakoze ku mitima ya benshi, kandi urusengero rw'Abakristo rwari ku kayira kahitwa Casco
bwana Miller yigishirizagamo rwabaga rwuzuye abantu ku manywa na n’ijoro. Nta rusaku rwo
gutwarwa kw'abanyamusozi kwarangwaga muri ayo materaniro, ahubwo ituze no kubaha
bikomeye ni byo byari biganje mu ntekerezo z'abantu bumvaga ibyo byigisho bye. Ntabwo abatuye
mu mujyi ari bo bonyine berekanaga ubushake bwinshi bwo kwita ku nyigisho gusa, ahubwo
n’abantu batuye mu cyaro bazaga umunsi ku munsi ari benshi, bakaza bapfunyitse impamba
y'ibyokurya bya ku manywa, bakahaguma uhereye mu gitondo kugeza amateraniro y'ikigoroba
ahumuje. [1T 24]
Najyanye n'inshuti zanjye maze twitabira ayo materaniro bityo ngatega amatwi itangazo
ryakangaranyaga rivuga ko Kristo azagaruka mu mwaka wa 1843, mu myaka mike cyane yari
igiye gukurikiraho, Bwana Miller yerekanaga uko ubuhanuzi bwagiye bukurikarana atajijinganya
mu buryo bwemezaga imitima y'abamuteze amatwi. Yatindaga ku bihe bya gihanuzi, kandi
agatanga n'ibihamya byinshi bishyigikira uruhande ahagazemo Bityo rero, guhamagara kwe gufite
imbaraga kandi gukomeye ndetse no cyaha yagezaga ku batari biteguye, kwafataga abantu bagasa
n'abatwawe Intekerezo. [1T 24]
Hategurwaga amateraniro adasanzwe aho abanyabyaha bashoboraga kubonera amahirwe yo
gushaka Umukiza wabo no kwitegura ibintu biteye ubwoba byendaga kubaho bidatinze. Ubwoba
no kwemezwa mu mitima byakwiriye mu mujyi wose. Hashyizweho ibihe by’ amateraniro yo
gusenga maze habaho gukanguka muri rusange mu madini atandukanye, kuko bose biyumvagamo
nibura imbaraga yaturukaga mu nyigisho yavugaga ibyo kugaruka kwa Kristo kwegereje. [1T 24]
Igihe abanyabyaha bararikirwaga kuza mu byicaro by'imbere, abantu amagana n’amagana
bitabaga irarika, kandi nanjye nitaba mu basigaye, [1T 24] nkatanya nkanyura mu mbaga y'abantu
maze mfata umwanya mu bashakaga kwiyegurira Imana. Ariko mu mutima wanjye hari harimo
kwiyumvamo ko ntashobora na rimwe kuba umuntu ukwiriye kwitwa umwana w’ Imana Kumva
nta cyizere nifitiye, no kuba naremezwaga mu mutima wanjye ko ari ikidashoboka ko undi muntu
asobanukirwa n’uburyo niyumvagamo byambuje kugisha inama no gushakira ubufasha ku nshuti
zanjye z’abakristo. Kubw' ibyo rero, narindagiriraga mu mwijima no kwiheba nta mpamvu, mu
gihe abandi batari bazi uko merewe by'ukuri kubera ko batashoboraga kwinjira mu byo nabaga
nizigamiye. [1T 25]
Umugoroba umwe, njyewe n'umuvandimwe wanjye Robert twari mu nzira tugaruka mu rugo
tuvuye mu materaniro aho twari twateze amatwi icyigisho gikora ku mutima cyane cyerekeye ku
bwami bwa Kristo ku isi bwari bwegereje, cyakurikiwe no kurarika abakristo n'abanyabyaha
gukomeye. bahendahenderwa kwitegura urubanza no kugaruka k’umwami. Umutima wanjye wari

17
wakangutse bitewe n'ibyo nari numvise Kandi kwemezwa mu mutima wanjye kwari kwimbitse ku
buryo numvaga Umwami atari burinde ubuzima bwaniye kugeza ngeze mu rugo. [1T 25]
Aya magambo yakomezaga kwirangira mu matima wanjye ngo. "Umunsi w’Uwiteka uraje! Ni
nde uzabasha guhagarara ubwo azaba aje!" Imvugo y’umutima wanjye yari iyi ngo: "Uwiteka
ndinda muri iri joro! Ntunyambure ubugingo bwanjye nkiri mu byaha byanjye ngirira impuhwe,
unkize!" Ku shuro ya mbere nategereje gusobamurira musaza wanjye Robert wandushaga imyaka
ibiri y’ubukuru uko niyumvaga. Namubwiye ko ntatinyuka kuruhuka cyangwa gusinzira kugeza
ubwo maze kumenyera ko Imana yabariye ibyaha byanjye. [1T 25]
Musaza wanjye ntiyahise ansubiza muri uwo mwanya, ariko impamvu yo guceceka kwe ntiyatinze
kungaragarira Yarimo andirira ku bw'impuhwe yari amfitiye bitewe n'umubabaro wanjye. Ibi
byanteye ubutwari bwo kumugirira icyizere maze mubwira ko nigeze nifuza gupfa igihe ubuzima
bwasaga naho bumbereye umutwaro undemereye cyane, ariko noneho bwo igitekerezo cy’uko
nshobora gupfira mu byaha nkaba nzimiye by’ iteka, cyanyujuje ubwoba burenze urugero.
Namubajije niba yaratekerezaga ko Imana yajyaga kundinda muri iryo joro, ndamutse ndikesheje
nkirana na Yo mu masengesho. Yaranshubije ati: "Ntekereza ko irabikora nuyisaba wizeye, kandi
ndagusabira nanjye nisabira. Ellen, ntabwo tugomba na rimwe kwibagirwa amagambo twumvise
muri iri joro. [1T 25]
Ubwo twari tugeze mu rugo, amasaha menshi y’ijoro ricuze umwijima nayamaze nsenga kandi
ndira. Impamvu imwe yanteye guhisha inshuti zanjye uko numvaga meze yari ubwoba bwo kuba
nshobora kumva ijambo ry’urucantege. Ibyiringiro byanjye byari bike, kandi kwizera kwanjye
kwari gufite intege nke, ku buryo natinyaga ko undi muntu aramutse agaragaye nk’uko nari meze,
byajyaga kunjyana mu bwihebe bukomeye. Nyamara nifuzaga umuntu wambwira icyo nkwiriye
gukora kugira ngo nkizwe, [1T 25] akambwira intambwe nkwiriye gutera kugira ngo mpure
n'Umukiza wanjye kandi niyegurire rwose Uwiteka. Nabonaga kuba Umukristo ari ikintu
gikomeye cyane, kandi nkiyumvamo ko ku ruhande rwanjye binsaba kugira umwete udasanzwe.[
1T 26]
Ibitekerezo byanjye byakomeje kumera bitya mu gihe cy'amezi atari make. Nari naragiye kenshi
njyana nababyeyi banjye mu materaniro y'Abametodisiti, ariko uhereye igihe natangiraga
gushishikarira ibyo kugaruka kwa Kristo kwegereje, nagiye njya mu materaniro ahitwa i Casco
Street. Impeshyi yakurikiyeho ababyeyi banjye bagiye mu materaniro makuru ahitwa i Buxton ho
muri Leta ya Maine, maze baranjyana. Nari nariyemeje gushaka Uwiteka nshyizeho umwete igihe
nari ndi aho hantu, kandi byanshobokera nkabona imbabazi z'ibyaha byanjye. Mu mutima wanjye
hari harimo icyifuzo gikomeye cyo kugira ibyiringiro bya Gikristo n'amahoro aturuka mu kwizera.
[1T 26]
Ubwo numvaga icyigisho gishingiye kuri aya magambo ngo, "Nzasanga umwami, niba ari ugupfa
nzapfe numvise nkomejwe. Mu busobanuro umubwiriza yongeyeho, yarenguriye ku bantu
bateraganwaga bari hagati y’ibyiringiro n'ubwoba, bakifuza gukizwa ibyaha byabo no kwakira
urukundo rwa Kristo rubabarira, nyamara bakaba bagiheranywe no gushidikanya n'ububata
bw'isoni n'ubwoba bwo gutsindwa, Abantu nkabo yabagiriye inama yo kwitanga rwose
bakayegurira Imana, maze bagashaka imbabazi zayo badatindiganyije. Bashobaraga kubona

18
Umukiza wuje ubuntu witeguye kubatunga inkoni y'ubwami y'imbabazi, nk 'uko Ahasuerusi
yeretse Esiteri ikimenyetso cy'uko amugiriyeho umugisha icyo umunyabyaha uhindira umushyitsi
imbere y’ Uwiteka yasabwaga cyonyine, ni ukurambura ikiganza cyo kwizera agakora ku nkoni
y'ubwami y’ubuntu bw'Imana. Uko gukoraho kwamuhaga imbabazi n'amahoro. [1T 26]
Abari bategereje kwiboneza ngo babe bakwiriye kugirirwa imbabazi mbere y’uko basaba
gusohorezwa amasezerano y’ lmana, bari bari gukora ikosa ririmbuza. Yesu wenyine ni we weza
umuntu ho icyaha. Ni we wenyine ushobora kutubabarira ibicumuro byacu. Yasezeranye gutega
amatwi kwinginga kwacu no gusubiza amasengesho y'abamusanga bafite Kwizera. Abantu benshi
bari bafite igitekerezo cy'urujijo cy'uko bagomba kugira umuhati utangaje kugira ngo babone
kugirirwa imbabazi n'Imana. Nyamara kwishingikiriza ku muhati wawe bwite ntacyo bimaze.
Komatana na Yesu gusa binyuze mu kwizera ni byo byonyine bituma umunyabyaha ahinduka
umwana w'Imana ufite ibyiringiro kandi wiringira. Aya magambo yarankomeje kandi ampa
ishusho y'icyo ngomba gukora kugira ngo nkizwe. [1T 26]
Noneho natangiye kubona inzira yanjye mu buryo bugaragara kurushaho, maze umwijima utangira
gutamuruka. Nashishikariye gushaka imbabazi z'ibyaha byanjye, kandi mparanira kwiyegurira
Uwiteka ntizigamye. Nyamara ibitekerezo byanjye kenshi na kenshi byabaga birimo umubabaro
kubera ko ntari narigeze kwiyumvamo umunezero mwinshi [1T 26] urimo gutwarwa cyane mu
buryo bw'Umwuka kubera ko nabifataga ko aribyo bizaba gihamya cy'uko Imana inyemera, kandi
sinatinyukaga kwiringira ko nahindutse igihe cyose nari ntariyumvamo wa munezero, Mbega
ukuntu nari nkeneye cyane kwigishwa uburyo cyari i kintu cyoroheje! [1T 27]
Igihe nari mfukamye ku ruhimbi ndi kumwe n'abandi twari dufatanyije gushaka Uwiteka, imvugo
yari mu mutima wanjye yari iyi ngo: "Yesu mfasha, nkiza kuko nutankiza ndapfa! Ntabwo
nzarekeraho na rimwe kwinginga kugeza ubwo isengesho ryanjye ryumviswe kandi ibyaha
byanjye bikababarirwa! Niyumvagamo ubukene bwanjye no kuba impezamajyo kurenza mbere
hose. Igihe nari mfukamye nsenga, mu kanya gato numvise umutwaro wanjye umvuyeho, maze
numva umutima waniye uraruhutse. Bwa mbere numvise ubwoba buntashye, n’uko ngerageza
kongera kubatura umutwaro wanjye w'umubabaro. Kuri njye byasaga na ho nta burenganzira nari
mifite bwo kunezerwa no kwishima. Nyamara Yesu yasaga n'undi hafi cyane niyumvamo ko
nshobora kuza aho ari mfite intimba zanjye zose, amagorwa yanjye n'ibigeragezo byanjye, mbega
nk'uko ababaga bamukeneye bamusangaga igihe yari ku isi kugira ngo abaruhure. Numvise mu
mutima wanjye mpamirijwe ko yumvise ibigeragezo byanjye byihariye maze akangirira impuhwe.
Sinshobora kwibagirwa na rimwe ibi byiringiro byagahozo by’ imbabazi zuzuye impuhwe za Yesu
agirira umuntu utari ukwiriye kwitabwaho na we. Muri uwo mwanya muto ubwo nari mfukamanye
n'abandi dusenga, narushijeho kumenya imico y'ubumana ya Kristo kuruta mbere hose. [1T 27]
Umwe mu babyeyi muri Isirayeli yaje aho ndi arambaza ati: "Mwana wanjye nkunda, mbese
wabonye Yesu?" Igihe nendaga gusubiza nti: "Yego", yahise avuga atangaye ati "Mu by'ukuri
wamubonye, amahoro ye ari kuri wowe, ndabibona mu maso hawe! Buri mwanya nabaga nibwira
nti "Mbese iri ni iyobokamana? Mhese aho sinibeshya? Byasaga naho byandenze, kuvuga ko ayo
mahirwe yo mu rwego rwo hejuru ari ayanjye. Nubwo nari mfite isoni ryinshi ryo kwatura ngo
mbivuge, numvaga Umukiza yampaye umugisha kandi yambabariye ibyaha byanjye. [1T 27]

19
Nyuma gato y'ibyo ya materaniro yarasoje, maze dufata urugendo dusubira imuhira. ibitekerezo
byanjye byari byuzuyemo ibibwirizwa. impuguro n’amasengesho twari twarumvise. Ibintu byose
byari mu byaremwe byasaga n'ibyahindutse. Mu gihe cy'amateranito, ibicu imvura nyinshi
byafataga umwanya munini w'icyo gihe, kandi uko niyumvaga byari byaragiye bihuza neza n'uko
ikirere cyabaga cyifashe, Noneho izuba ryarasaga ricyeye kandi rigaragara neza, maze rikuruza
umucyo n’ubushyuhe ku isi. Ibiti n’ibyatsi Byasaga n'icyatsi kibisi kandi bifite itoto. ikirere nacyo
gisa n'ubururu bukeye. Isi yasaga n'imwenyura ku b’amahoro y’Imana. Uko ni ko Imirasire ya
Zuba ryo Gukiranuka yari yacengeye mu [1T 27] bicu n'umwijima byo mu bwenge bwanjye, maze
yirukanamo urwijiji wo muri bwo. [1T 28]
Kari njye byasaga naho buri wese agomba kugirana amahoro 'Imana kandi akabeshwaho na
Mwuka Wayo. Ikintu cyose amaso yanjye yagwagaho cyasaga n’icyagezweho n'impinduka. ibiti
byari byarushijeho kuba byiza ndetse n’inyoni zaririmbaga neza kurusha mbere hose. Zasaga naho
zihimbaza Umuremyi mu ndirimbo zazo. Sinari nitaye ku biganiro, kuko natinyaga ko ibyishimo
byanjye byagenda maze nkazimiza igihamya gihebuje cy’urukundo Yesu ankunda. [1T 28]
Ubwo twari twegereje kugera mu rugo i Portland, twanyuze ku bantu bari bari gukora ku nzira.
Baganiraga ku nsanganyamatsiko zisanzwe nyamara amatwi yanjye yasaga n'ayabaye ibihuri ku
kintu cyose uretse guhimbaza Imana, maze amagambo yabo angeraho nk’aho ari amashimwe
y’uko Imana ari nziza ndetse na hoziyana zinejeje. Nahindukiriye mama maze ndavuga nti:
"Mbese kuki aba bantu bose bari guhimbaza Imana nyamara batarageze mu materaniro makuru.
Sinasobanukiwe impamvu amarira yazenze mu maso ya mama, maze kumwenyura kuje impuhwe
kukamurika mu maso he igihe yari ateze amatwi amagambo yanjye yoroheje yamwibutsaga ibyari
byaramubayehö. [1T 28]
Mama yakundaga indabo cyane kandi yanezerwaga no kuzihinga, bityo agatuma mu rugo rwe
hanezerwa kandi bagashimisha abana be, Nyamara ubusitani bwacu ntibwari bwarigeze bunezeza
cyane nk'uko bwanejeje igihe twari dutashye tuvuye mu materaniro makuru. Nabonaga urukundo
rwa Yesu muri buri tsinda ry 'indabyo, buri mwumba warwo na buri rurabo. Ibi bintu byerekana
ubwiza byasaga n'ibimbwira iby'urukundo rw'Imana mu mvugo itumvikanira amatwi. [1T 28]
Muri ubwo busitani harimo ururabyo rw'ibara ry'iroza rwitwa iroza rya Sharoni. Nibuka ko
narwegereye maze ngakora buhoro ku mwumba wururabyo mu buryo bwubashye. Zasaga ni zifite
kwera mu maso yanjye. Umutima wanjye wari usenderewemo n’impuhwe n'urukundo numvaga
nkunze ibyo bireremwa by’ Imana bitatse abwiza. Nashoboraga kubonera gutungana kw'Imana
mu ndabyo zitatse isi. Imana yazitagaho kandi ijisho ryayo rireba byose ryari riri kuri zo.
Yaraziremye kandi ivuga ko ari nziza. [1T 28]
Naratekereje nti: "Mbese niba Imana ikunda kandi ikita ku burabyo yatatse ubwiza, mbese
ntizarushaho kwita no kurinda abana bayo yaremye mu ishusho yayo! Nasubiyemo mu jambo
ryoroheje nibwira nti: "Ndi umwana w'Imana kwitabwaho na Yo kuje urukundo kurangose.
Nzayumvira kandi nzirinda kutayishimisha ahubwo nzahimbaza izina ryayo ryiza kandi nyikunde
iteka. [28]

20
Ubuzima bwanye bwangaragariye mu mucyo utandukanye n'uwa mbere. Umubabaro wari
warijimishije imibereho yanjye yo mu bwana wasaga nuwampindukiyemo imbabazi kugira ngo
ngubwe neza, kugira [28] ngo nkure ibitekerezo byanjye mu isi n'ibinezeza byayo bitanyura, maze
nkwerekeza ku bishimishije kandi bihoraho byo mu juru. [1T 29]
Nyuma gato yo kuva mu materaniro makuru, jyewe n'abandi bantu benshi twajyanywe mu itorero
ngo tubemo nkabitegura kubatizwa. Ubwenge bwanjye bwatekerezaga cyane ku mubatizo. Nubwo
nari nkiri muto, nta wundi mubatizo nabonaga ko wemewe n'Ibyanditswe uretse umubatizo wo
kwibizwa mu mazi menshi. Bamwe mu bakobwa twasenganaga mu Bametodisiti bagerageje
kunyemeza ko umubatizo wo gutonyangirizwaho amazi wemewe na Bibiliya ariko biba iby'ubusa.
Umugabura w'umumetodisiti yemeye kwibiza abiteguye kubatizwa mu mazi menshi niba
bahisemo ubwo buryo babikuye ku mutima, nubwo na we yakangishaga kuvuga ko gutonyanza
amazi ku muntu nabyo byemewe n’Imana. [1T 29]
AmaheRezo igihe cyaje gushyirwaho ubwo twari gukorerwa uwo muhango ukomeye. Wari
umunsi waranzwe n'umuyaga, igihe uko twari cumi na babiri twajyaga mu nyanja maze
tukabatizwa. Imiraba yarazamukaga maze igasekura ku nkombe z’inyanja; nyamara kubera ko nari
nikoreye uyu musaraba uremereye, nari mfite amahoro ameze nk'uruzi. Igihe nari mvuye mu mazi,
imbaraga zanjye zasaga n'izanshizemo kubera ko imbaraga z’ Uwiteka zari kuri jye. Uhereye icyo
gihe niyumvisemo ko ntakiri uw’ iyi si, ahubwo ko nari nzutse mvuye mu mva y'amazi ninjiye mu
bugingo bushya. [1T 29]
Uwo munsi nyuma ya saa sita, nakiriwe mu itorero nk'umwizera wuzuye. Umugore ukiri muto
yampagaze iruhande na we akaba yari mu bategereje kwakirwa mu itorero. Mu bitekerezo byanjye
hari huzuye amahoro n'ibyishimo kugeza igihe naboneye impeta zizahabu zirabagirana ku ntoki
z'uwo mugore, namaherena magari ku matwi ye. Ubwo nibwo nitegereje mbona ko ingofero ye
yari itatsweho indabyo z’ inkorano, kandi irimbishijwe n'udushumi tw’ imitako y'igiciro cyinshi
irabagirana itondetse mu ishusho y'umuheto, Ibyishimo byanjye byacogojwe n'uko kwiyerekana
mu bwibone byari ku muntu wavuga ga ko ari umuyoboke wa Yesu wari umugwaneza kandi
yoroheje mu mutima. [1T 29]
Nari niteze ko umugabura agira icyo yongorera uwo mugore cyo kumucyaha cyangwa kumugira
inama, nyamara byasaga n'aho atitaye kuri ya myambaro yo kwiyerekana, ndetse nta no
kumucyaha kwabayeho. Twembi twahawe ikiganza cy'iburyo cyo kwakirwa nkabizera. Ikiganza
gitatsweho imirimho cyakiriwe n'uhagarariye Kristo, kandi amazina yacu twembi yandikwa mu
gitabo cy'itorero. [1T 29]
Ibyo byabaye byanteye guhagarika umutima kutoroheje ndetse kumbera nikigeragezo igihe
nibukaga amagambo y'intumwa avuga ngo: "Kandi nabagore ni uko ndashaka ko bambara
imyambaro ikwiriye, bakagira isoni birinda, kandi batirimbisha kuboha umusatsi, cyangwa
izahabu cyangwa [1T 29] imaragarita, cyangwa imyenda yigiciro cyinshi, ahubwo birimbishishe
Imirimo y'ingeso nziza nk’ uko bikwiriye abagore bavuga ko bubaha Imana, ahubwo birimbishishe
imirimo y'ingeso nziza" (1Timoteyo 2:9,10), Inyigisho y'iri somo ryo mu Byanditswe yasaga n
'iyirengagizwa ku mugara nabo nafataga ko ari abakristo bamaramaje, kandi bakaba bari bankuriye
bafite ninararibonye iruta iyanjye. Niba mu by'ukuri icyo cyari cyaha nk'uko nabitekerezaga ko

21
kwigana ugukabya mu myambarire nk’ukw’ab’isi, nta gushidikanya ah’abakristo bajyaga kuba
barabisobanukiwe kandi bagakurikiza urugero Bibiliya itanga. Nyamara njye ubwanjye niyemeje
gukurikiza ibyo nemera ko ari yo nshingano yanjye. Icyo nashoboraga kwiyumvamo gusa nuko
gufata igihe n’ ubutunzi Imana yaduhaye tukabikoresha turimbisha imibiri yacu byari binyuranye
n’umwuka w’ubutumwa bwiza, bityo nkumva ko kwicisha bugufi no kwiyanga bikwiriye kuranga
abo ibyaha byabo byasabye gutanga igitambo kitarondoreka cy’Umwana w'Imana.[ 1T 30]

22
IGICE CYA III

KWIYUMVAMO UBWIHEBE
Muri Kamena 1842, Bwana Miller yatambukije ibyigisho bye ku nshuro ya kabiri i Portland.
Numvise ari amahirwe akomeye yo kwitabira ibyo byigisho kubera ko nari nacitse intege kandi
nkiyumivamo ko ntiteguye gusanganira Umukiza. Ibi byigisho byari bitanzwe ku nshuro ya kabiri
byarashijeho gukangaranya abantu mu mujyi kurusha ibyatanzwe ku nshuro ya mbere. Uretse
amatorero, make cyane, amatorero atandukanye yakinze inzugi z'insengero zayo ngo Bwana
Miller atazinjiramo. Ibibwirizwa byinshi byabwiririzwaga ku ruhimbi mu nsengero zitandukanye
byari bigendereye gushyira ahagaragara amakosa y'ubwaka y'uwo mwigisha. Nyamara abantu
benshi babaga bafite amatsiko bitabiraga amateraniro ye, nubwo abenshi batabashaga kubona uko
binjira muri iyo nzu. [1T 31]
Abazaga mu materaniro babaga batuje kandi bateze amatwi mu buryo budasanzwe. Uburyo
yabwirizagamo ntibwari bwa bundi bwo gushimisha" abantu cyangwa bwo gusomera abantu gusa
na bo hagakurikira, ahubwo yatangaga ibihamya byumvikana neza kandi bitangaza ababaga
bamuteze amatwi maze bakava mu kutagira icyo bitaho kwabo. Ibyo yavugaga n’inyigisho ze
yabishimangizaga ibihamya byo mu Byanditswe Byera uko yagendaga agana imbere Kandi
imbaraga yemeza imitima yaherekezaga- amagambo ye, igasa n'iyashyiraho ikimenyetso kuko yari
imvugo y’ukuri. [1T 31]
Yari umuntu ugira urugwiro kandi akagaragariza abantu impuhwe. Igihe imyanya yo kwicarwamo
mu nzu yabaga irangiye, kandi imbere ahegutse ndetse nahazengurutse uruhimbi hagasa n’ahuzuye
abantu, nabonaga ava aho yabaga avugira, akamanuka ku ruhimbi maze agafata kiganza
cyabanyantege nke b’abasaza n’abakecuru, akabashakira ibyicaro, hanyuma akabona gusubira ku
ruhimbi agakomeza ibyigisho bye. Mu by’ukuri yari akwiriye koko kwitwa Data Miller kubera ko
yitaga ku babaga baje ngo abagaburire jambo ry'Imana. Yarangwaga n’urukundo mu myitwarire
ye, akagira amatwara arangwa n’ubwange n’umutima w’impuhwe. [1T 31]
Yari umubwiriza ushimishije, kandi kwinginga abantu kwe, yaba ahendahenda abavugaga ko ari
abakristo na ba bandi bari batarihana kwabaga gukwiriye kandi gufite imbaraga. Rimwe na rimwe
ituza rikomeye ryabaga ryateye abantu kugira agahinda, maze rikaganza mu materaniro ye. Abantu
benshi bumviraga ijwi ribemeza rya Mwuka w'Imana. Abakecuru n’abasaza bimvi z'uruyenzi
babaga batera intambwe bahinda umushyitsi bazaga kwicara ku ntebe z'imbere. Ababaga bagifite
imbaraga urubyiruko ndetse n'abana barakangukaga bikomeye. Iminiho n'amajwi yo kurira no
guhimbaza Imana byabaga bivanze ku gicaniro cy'amasengesho.[ 1T 32]
Nizeye amagambo akomeye yavuzwe n'umugaragu w'Imana, kandi igihe ayo magambo yabaga
avugurujwe cyangwa abantu bakayahindura urw'amenyo umutima wanjye wagiraga agahinda.
Nagiye mu materanito inshuro nyinshi, kandi nizeraga ko Yesu agiye kugaruka bidatinze mu bicu
byo mu juru. Ariko icyari kimpagaritse umutima cyane ni ukwitegura kumusanganira. Intekerezo
zanjye zatindaga cyane ku ngingo yo kwera k’umatima. Nifuzaga cyane kubona uyu mugisha
ukomeye kurusha ibindi byose, kandi nkiyumvamo ko nemewe n'Imana rwose. [1T 32]

23
Mu Bametodisiti nari naragiye numva byinshi byerekeye kwezwa. Nari narabonye abantu benshi
batakaza imbaraga z'umubiri bitewe no gutwarwa cyane mu bwenge, kandi nari narumvise bavuga
ko icyo ari igihamya cyo kwezwa. Nyamara sinashoboraga gusobanukirwa icyari gikenewe kugira
ngo umuntu abe yiyeguriye Imana mu buryo bwuzuye. Inshuti zanjye z’Abakristo zarambwiye
ziti: "Izere Yesu nonaha! Izere yuko akwemera nonaha! Ibi nagerageje kubikora, ariko nabonye
bidashoboka kwizera ko nahawe umugisha, uwo kuri jye wasaga naho wajyaga gushyira mu
mpagarike yanjye yose imbaraga imeze nkamashanyarazi. Natekereje cyane ku gukomera
k’umutima wanjye gutuma ntashobora kwiyumvamo uko kuzamurwa hejuru mu mwuka abandi
bagaragazaga. Kuri njye byasaga naho nari ntandukanye nabo, bityo nkaba nkingiraniwe kure yo
kwakira uwo munezero uzira amakemwa wo kwera k'umutima. [1T 32]
Ibyo natekerezaga ku byerekeye gutsindishirizwa no kwezwa byari urudubi. Uku gutsindishirizwa
no kwezwa byashyirwaga imbere y'ubwenge bwanjye nk'intambwe ebyiri zitandukanye. Nyamara
sinashoboraga gusobanukirwa itandukaniro ryabyo, cyangwa ngo menye ubusobanuro bwayo
magambo, kandi ubusobanuro bwose ababwiriza batangaga bwarushagaho kongera ingorane nari
mfite. Sinashoboye kwisabira guhabwa umugisha, maze nkibaza niba warashoboraga kubonerwa
gusa mu Bametodisiti, kandi niba kujya mu materanio yabigishaga kugaruka kwa Kristo bitari
akwikingiranira kure y' icyo nifuzaga kurusha ibindi byose ari cyo Mwaka w'Imana weza umuntu.
[1T 32]
Nyamara kandi, nabonye yuko bamwe mu bavuga ko bejejwe bagaragazaga umwuka w’uburakari
igihe igingo yo kugaruka kwa Kristo kwegereje yabaga ivuzwe. Kuri njye ibi ntibyasaga no
kwigaragaza ko kwera [1T 32] bavugaga ko bafite. Sinashoboraga gusobanukirwa impamvu
abagabura bakorera umurimo ku ruhimbi barwanya batyo inyigisho yavugaga ko kugaruka kwa
Kristo kwegereje. Ivugurura ryari ryarakurikiye ukubwirizwa n’abakorerabushake bari
barakwakiriye nk'ukuri. Kuri jye byasaga naho abakunda Yesu by'ukuri bagombaga kuba biteguye
kwakira iyi nkuru yo kugaruka kwe, ndetse bakishimira ko ageze hafi. [1T 33]
Niyumvisemo ko nshobora gusa gusaba guhabwa icyo bitaga gutsindishirizwa. Mu jambo ry’
Imana nasomyemo ko utejejwe atazabona Imana. Bityo rero, hari ikintu runaka cyo kurwego rwo
hejuru nagombaga kugeraho mbere yuko nizera neza ko mfite ubugingo buhoraho. Nakomeje
kwiga iyo ngingo nkayisubiramo kenshi, kubera ko nizeraga yuko Kristo agiye kugaruka vuba
bidatinze, kandi ngatinya yuko yasanga ntiteguye kumusanganira. Amagambo yo gucirwaho iteka
yumvikaniraga mu matwi yanjye amanywa n'ijoro, kandi gutakira Imana kwanjye kudatuza kwari
uku ngo "Nkore iki kugira ngo nkizwe?" [1T 33]
Mu bwenge bwanjye, ubutabera bw'Imana bwakingirizaga imbabazi n’urukundo byayo. Nari
narigishijwe, kwizera ko hazabaho gutwikirwa muri gihenomu iteka ryose, kandi igitekerezo
giteye ubwoba cyahoraga imbere yanjye cy’uko ibyaha byanjye ari byinshi cyane ku buryo
ntashobora kubibabarirwa, kandi ko nashoboraga kuzimira by'iteka ryose. Ubusobanuro buteye
ubwoba nari narumvise bw'uburyo abantu bazarimbuka bwari bwarinjiye mu bwenge bwanjye.
Abagabura bahagararaga ku ruhimbi, bari baragiye berekana amashusho akomeye y'uko
abarimbuka bazaba bameze. Bigishaga ko nta muntu Imana ishaka gukiza keretse gusa abejejwe.
Ijisho ry’ Imana ryari riri kuri twe iteka. Icyaha cyose cyarandikwaga kandi cyagombaga
kuzahabwa igihano kigikwiriye [Bigishaga ko] Imana ayo ari Yo yari ibitse ibitabo byanditswe n

24
'ubwenge buheranije budashobora kwibeshya, kandi ko buri cyaha cyose twakoze cyanditswe neza
imbere y'izina ryacu. [1T 33]
Satani yerekanwaga nk'ufite umuhati wo gusumira umuhigo we maze akatumanukana ikuzimu mu
mubabaro, aho ahora atwishima hejuru mu miborogo yacu y'umuriro agurumana iteka ryose, aho
nyuma yo kababazwa bicwa urw'agashinyaguro kuzamara imyaka ibihumbi butaka, maze bakajya
bataka cyane bati: " Uwiteka Mana, bizageza ryari?" nuko igisubizo kikamanuka muri gihenomu
mu jwi ry'inkuba kivuga kiti: "Birageza iteka ryose!" Nuko imiraba y'umuriro ikongera ikamira
abarimbuka, ikabamanukana hasi mu kuzimu mu nyanja y'umuriro utazima. [1T 33]
Igihe numvaga ubu busobanuro buteye ubwoba, ibitekerezo byanjye byakorwagaho ku buryo
numvaga icyuya gitangiye kundenga, kandi byari binkomereye kwivanamo umuborogo
wamaganya kubera ko nasaga [33] n'uwamaze kamva uburibwe bwo mu irimbukiro. Nuko
Umugabura agatinda ku buryo ubuzima budafite ishyikizo, ko mu gihe kimwe dushobora kuba turi
hano, ikindi gihe tukaba turi muri gihenomu, cyangwa mu mwanya umwe tukaba turi ku isi, mu
wundi mwanya tukaba turi mu ijuru. Mbese dushobora guhitamo inyanja yaka umuriro no kubana
n'abadayimoni, cyangwa wahitamo ubwiza bw’ juru no kwibanira n'abamarayika? Mbse
twahitamo kumva ijwi ry'umuborogo n'imivumo y'abarimbuka ubuziraherezo, cyangwa
twahitamo kuririmbira indirimbo za Yesu imbere y'intebe y'ubwami? [1T 34]
Intekerezo tanjye zerekwaga ko Data wo mu ljuru ari umunyagitugu. unezezwa n'imiborogo
y'abaciriweho iteka; simwerekwe nk’ Inshuti y'abanyabyaha y'inyambabazi kandi yuje impuhwe,
ikunda ibiremwa byayo urukundo rurenze ubwenge bwacu, kandi yifuza ko byakirizwa mu bwami
bwayo. [1T 34]
Amarangamatima yanjye yatwarwaga mu buryo bworoshye cyane. Natinyaga kubabaza ikiremwa
gifite ubugingo icyo ari cyo cyose. lyo nabonaga inyamaswa zigirirwa nabi, umutima wanjye
wazagamo uburibwe kubwazo. Ahari impuhwe zanjye zakangurwaga n'umubabaro mu buryo
bworoshye kubera ko nanjye ubwanjye nagezweho n'ubugome burenze intekerezo bwaje kungeza
ku gikomere cyijimishije igihe cy 'ubuto bwanjye. Nyamara igihe ibitekerezo byanjye
byinjirwagamo nuko Imana inezezwa n’umubabaro w'ibiremwa byayo byaremwe mu ishusho
yayo, urukuta rw’umwijima wabaye nk'uruntandukanya na Yo. Igihe natekerezaga ukuntu
Umuremyi w’ijuru n’ isi ashobora kuroha abanyabyaha muri gihenomu, bakahahira ibihe bizira
iherezo, umutima wanjye watashywemo ubwoba, maze numva nshiwe intege no kwibaza uburyo
Imana nk'iyo irangwa n’ubugome no gutegekesha igitugu yacishwa bugufi no kunkiza umuvumo
w'icyaha. [1T 34]
Natekereje ko ihereza ry'umunyabyaha waciriweho iteka ryo kurimbuka ari iryanjye, ari ryo
kubabazwa n’ibirimi by'umuriro wa gihenomu iteka ryose ndetse bikazaramba igihe kingana
n’icyo kubaho kw'Imana. Iki gitekerezo cyacengeye mu bwenge bwanjye kugeza ubwo nagize
ubwoba ko nshabora gutakaza ubwenge. Narebaga inyamaswa zitavuga nkumva nzigiriye ishyari
kabera ko zitagira ubugingo buzahanwa nyuma y'urupfu. Inshuro nyinshi muri jye havukagamo
icyifuzo cy'uko byari kuba byiza iyo nza kuba ntaravutse. [1T 34]
Umwijima Wicuraburindi washinze icyicaro muri jye, kandi byasaga naho nta buryo mfite bwo
kwigobotora igicucu cyawo. Iyo biza gushoboka ko nigishwa ukuri nk’uko nkumva muri iki gihe,

25
mba nararinzwe guhagarika umutima n’umubabaro ntibingereho. Iyaba urukundo rw’ Imana
rwaratinzweho kurutaho , kandi ubutabera bwayo bukakaye bukavugwaho gake, ubwiza
n’icyubahiro by'imico yayo biba byaranteye gukunda Umuremyi wanjye cyane kandi nkomeje.
[1T 34]
Uhereye ubwo natekereje ko abantu benshi basajijwe no gushaka aho baturiza, bahindutse batyo
bitewe no kugerwaho nibyari biri kumbaho. Imitimanama yabo yashenguwe no kwiyumvamo
icyaha, kandi kwizera kwabo kwahindaga umushyitsi ntikwatinyuka gusaba gusohorezwa
isezerano ry'imbabazi z'Imana. Bategaga amatwi ubusobanuro bwa gihenomu kugeza ubwo
yabaye nk'itera amaraso yabo kuvurira mu mitsi yabo, kandi bigasiga isura yandikishijwe umuriro
ku bwenge bwabo. Baba bari maso cyangwa basinziriye, ishusho iteye ubwoba yahoraga imbere
yabo, kugeza igihe iby'ukuri byazimiye mu byo bibwira, bityo basigara babona gusa ishusho
y'ibirimi by'umuriro wa gihenomu iteye ubwoba, kandi bakumva gusa amajwi y'umuborogo
wabarimbuka. Ubwenge bwavuye ku murongo, mze ubwonko bwuzuramo ibitekerezo
by'ubunyamusozi by'inzozi ziteye ubwoba. Abigisha inyigisho ya gihenomu izahoraho iteka ryose
baba bagize neza bagenzuranye ubushishozi ubutware bafite bwo kwigisha imyizerere y'ubugome
iteye ityo. [1T 35]
Sinari narigeze nsengera mu ruhame, kandi nari narabashije kuvuga amagambo make cyane mu
gihe cy'amateraniro yo gusenga. Noneho numvise mpatiwe gushaka Imana mu masengesho mu
materaniro mato twagiraga yo gusenga. Sinatinyutse kubikora kubera ko natinyaga ko nagwa mu
rujijo kandi nkananirwa gusobanura ibitekerezo byanjye. Nyamara iyo nshingano yari yacengeye
mu mutima wanjye ifite imbaraga ku buryo igihe nageragezaga gusenga Imana niherereye byasaga
naho ndi gutuka Imana kubera ko nari nananiwe kumvira ubushake bwayo. Kwiheba kwarandenze
ku buryo hashize ibyumweru bitatu nta murasire w'umucyo uhinguranya umwijima wari ungose.
[1T 35]
Umababaro wo mu mutima wanjye wari mwinshi cyane. Rimwe na rimwe namaraga joro ryose
ntatinyutse kubombeka amaso, ahubwo narategerezaga kugeza ubwo umuvandimwe wanjye twari
impanga abanza gusinzira, maze uwo mwanya nkanyonyomba nkava ku buriri bwanjye. nkagenda
ngapfukama hasi, ngasenga bucece niha iminiho itavugwa. Imiborogo y'igihonomu hahora
hagurumana iteka yahoraga imbere yanjye. Nari nzi ko bidashoboka ko mbaho igihe kirekire muri
ubwo buzima, kandi na none sinatinyukaga ibyo gupfa ngo mpure niherezo riteye ubwoba
umunyabyaha azragira. Mbega ukuntu nagiriraga ishyari ababaga barabonye ko Imana ibemera!
Mbega ukuntu nabonaga ko ibyiringiro by’abakristo ari by’igiciro cyinshi ku bugingo bwanjye
bwahoranaga umubabaro! [1T 35]
Ibihe byinshi nakomezaga gupfukama nsenga bukenda gucya. naranihaga kandi ngahinda
umushyitsi mfite umubabaro utavugwa no kubura ibyiringiro birenze uko umuntu yabivuga.
Isengesho ryanjye ryari iri ngo: Uwiteka ngirira imbabazi!", kandi nka wa mukoresha wikoro,
sinatinyukaga kubura umutwe ngo ndebe ku juru, ahubwo nubikaga umutwe ku butaka.
Narananutse cyane kandi ngira intege nke , ariko ntawe nabwiraga umubabaro wanjye no gucika
Intege kwanjye. [1T 35]

26
Igihe nari nkiri muri uko kumva ntakwiriye, narose inzozi zankoze ku mutima. Narose mbona
urusengero, kandi abantu benshi bagendaga barwerekejeho. Abashoboraga guhungira muri urwo
rusengero gusa ni bo bonyine bashoboraga gukizwa ubwo igihe cyari kuba kirangiye. Abagumye
hanze yarwo bari kurimbuka by'iteka ryose. Imbaga y'abantu benshi cyane bari hanze yarwo
bagendaga mu nzira zabo zinyuranye, bakerensaga kandi bagakwena abari bari kwinjira muri urwo
rusengero, ndetse bakababwira ko uwo mugambi wo gushaka umutekano ari ikinyoma kirimo
ubucakura, ko mu by'ukuri nta kaga kari ka riho ko kwirindwa. Yemwe ndetse bafataga bamwe
mu bashakaga kugenda bakabakomeza ngo bababuze kwihutira kwinjira muri urwo rusengero.
[31T 6]
Kubera ko natinyaga gukwenwa, natekereje ko byaba byiza gutegereza ko iyo mbaga y'abantu
yabanza gutaha, cyangwa se ngategereza igihe ndabasha kwinjira batambonye. Nyamara umubare
wabo warushijeho kwiyongera aho kugabanuka, maze kubwo gutinya ko nakererwa bikabije.
nasize inzu yanjye niruka n'ingonga nyura hagati mu kivunge cy'abantu. Mu gushaka cyane uko
nagera, muri urwo rusengero, sinigeze ndeba cyangwa ngo nite ku kivunge cy'abantu bari
banzengurutse. Igihe nari ninjiye muri iyo nyubako, nabonye ko urwo rusengero runini cyane rwari
rufashwe n'inkingi imwe nini, kandi kuri yo hari haziritswe umwana w'intama wari
wakomerekejwe umubiri wose kandi uvirirana amaraso. Twebwe abari bahari twasaga nabazi ko
uwo mwana w'intama yatemaguwe kandi agashenjagurwa ku bwacu. Abantu bose binjiraga muri
urwo rusengera bagombaga kuza imbere yawo bakatura ibyaha byabo. [1T 36]
Imbere y'uwo mwana w'intama hari intebe ndende zicaweho n'abantu bari bishimye cyane.
Umucyo wo mu juru wasaga n'urasiye mu maso habo. kandi baririmbaga indirimbo zo gushima
banezerewe zari zimeze nkizabamarayika. Abo ni abari baraje imbere y'umwana w'intama.
bakatura ibyaha byabo, bakakira imbabazi, noneho ubwo bakaba bari bategerezanyije umunezero
ikintu gishimishije cyendaga kubaho. [1T 36]
Ndetse na nyuma yuko ninjira muri iyo nyubako, ubwoba bwanjemo, kandi niyumvamo ikimwaro
cy'uko ngomba kwicisha bugufi imbere y'abo bantu. Nyamara numvise meze nk'uhatiwe
gukomeza nkajya imbere, nuko nkomeza gutera intambwe buhoro ahazengurutse ya nkingi kugira
ngo ngere aho ndebana n’umwana w'intama mu maso. Ubwo ijwi ry'impanda ryavugaga
urusengero rwaranyeganyeze, maze amajwi yo kunesha aturuka muri ba bera bari bateranye bityo
kurabagirana gutangaje kumurika muri iyo nyubako, nyuma yaho byose bihinduka umwijima
wicuraburindi. Ba bantu bose bari banezerewe bari bajyanye na wa mucyo urabagirana, maze
nsigara jyenyine mu ituze riteye ubwoba rya njoro. Nakangutse mfite agahinda kenshi, kandi byari
bingoye kwiyumvisha ko narotaga. Kuri jye byasaga naho kurimbuka kwanjye kwarangije
kwemezwa, ko Mwuka w’Imana yankuweho, kandi ko atazongera kugaruka. [1T 36]
Bidatinze nyuma y'izi nzozi, narose izindi nzozi. Nasaga n'uwicaye mu bwihebe bukabije nubitse
umutwe mu biganza, ndi gutekereza ntya nti: Iyaba Yesu yari ku isi, namusanga aho ari, nkikubita
ku birenge bye, maze nkamubwira imibabaro yanjye yose. Ntabwo yantera umugongo, yangirira
imbabazi, kandi namukunda nkamukorera iteka. Uwo mwanya umuryango wahise ukinguka, maze
umuntu ufite ishusho nziza no mu maso heza arinjira. Yandebanye umpuhwe maze arambwira ati
"Wifuza kureba Yesu! Ari hano kandi ushobora kumureba niba ubyifuza. Fata ibyo utunze byose
maze unkurikire. [1T 37]

27
Ibyo nabyumvanye ibyishimo bitavugwa, nuko nteranya utwo ntunze duke twose nezerewe, ikintu
cyanjye cyose nkunda maze nkurikira umuyobozi wanjye. Yanyoboye ahantu hazamuka, ku rwego
rwasaga naho rudakomeye. Igihe nari ntangiye kuzamuka ingazi, yanyihanangirije ko ngomba
guhanga amaso hejuru, ko nintagenza ntyo ndafatwa n'isereri maze nkagwa. Abandi benshi
bazamukaga urwo rwego barahanutse baragwa mbere yo kugera mu bushorishori bwarwo. [1T 37]
Amaherezo twageze ku ngazi ya nyuma, maze duhagarara ku rugi. Tuhageze uwari unyobaye
ambwira gusiga aho ibyo nari nazanye byose. Nabirambitse hasi nezerewe, nuko akingura urugi
ansaba kwinjira. Mu kanya gato nari mpagaze imbere ya Yesu. Ntiwashoboraga kwibeshya ngo
witiranye mu maso he nahundi. lyo ndoro yuje ineza n'igitinyiro ntiyashoboraga kuba iy’ undi.
Ubwo yanyitegerezaga, nahise menya yuko azi ibyambayeho mu buzima bwanjye bwose, kandi
ari n'ibitekerezo byanjye n'uko niyumva kose. [1T 37]
Nagerageje kwihisha amaso ye kuko numvaga ntakwihanganira ijisho rye rirondora, ariko
yanyegereye amwenyura, maze andambika ikiganza ku mutwe wanjye, aravuga ati: "Witinya".
Ijwi rye ryiza ryujuje ibyishimo mu mutima wanjye ntigeze ngira mbere hose. Nari nishimye cyane
ku buryo ntashoboraga kugira jambo mvuga, ahubwo amarangamutima yari yandenze, maze
nikubita hasi mfukama ku birenge bye. Igihe nari ndyamye aho nk'udafite gifasha, imbere y'amaso
yanjye hanyuze ibintu by'ubwiza n'icyubahiro, maze nsa n'aho nageze mu mutekano n’amahoro
by'ijuru. Hashize umwanya imbaraga zanjye zangarutsemo, maze ndahaguruka. Amaso yuje
urukundo ya Yesu yari akiri kuri jye, kandi kumwenyura kwe kujuje ubugingo bwanjye
umunezero. Kuba aho hantu kwe kwanyujuje kubaha kwera n'urukundo rutarondoreka. [1T 37]
Naneho uwari unyoboye yakinguye urugi, maze twembi turasohoka. Yambwiye kongera gufata
ibintu byose nari nasize hanze. Maze kubikora, yampereje umurunga w'ibara ry'icyatsi kibisi
uzinze neza. Yantegetse kuwushyira hafi y'umutima wanjye, maze ngo igihe nifuje kureba Yesu
njye nywukura mu gituza cyanjye, nywurambure cyane bishoboka. Yangiriye inama yo kwirinda
kuwureka ngo umare igihe kirekire cyane uzinze kugira ngo utazipfundika maze bikagorana
kuwurambura. Nashyize uwo murunga[1T 37] hafi y'umutima wanjye, maze manuka kuri rwa
rwego rufunganye nezerewe, mpimbaza Uwiteka kandi nkagenda mbwira abo duhuye aho
bashobora kubona Yesu. Izi nzozi zampaye ibyiringiro. Mu bwenge bwanjye umurunga w'icyatsi
kibisi werekanaga kwizera, kandi ubwiza no kwiyoroshya biranga kwiringira Imana byatangiye
gutambika nk'umuseke mu bugingo bwanjye. [1T 38]
Noneho ubwo natangiye kujya mbitsa mama amabanga y'ibijyanye nagahinda kanjye n'ibintera
urujijo. Yifatanyaga nanjye amfitiye impuhwe akantera umwete, angira inama zo gusanga
umukuru w'itorero witwa Stockman muri icyo gihe wari uri kubwiriza inyigisho yo kugaruka kwa
Kristo mu gace ka Portland. Namugiriraga icyizere gikomye cyane, kubera ko yari umugaragu
witanze wa Kristo. Amaze kumva inkuru yanjye yarambitse ikiganza ku mutwe wanjye amfitiye
urukundo, avuga amarira abunga mu maso ati: "Elina, uracyari umwana. Ibyawe ni umwihariko
ku bana bakiri bato nkawe. Yesu agomba kuba ari kugutegurira umurimo udasanzwe. [1T 38]
Nuko ambwira ko n'iyo nza kuba ndi umuntu mukuru bityo nkabuzwa amahwemo no gushidikanya
no kwiheba, yajyaga kumbwira ko azi ko hari ibyiringiro kuri jye binyuze mu rukundo rwa Yesu.
Umubabaro wo mu ntekerezo nari naragize wari igihamya cyiza cy'uko Mwuka w’ Uwiteka

28
yakiranaga nanjye. Yambwiye-ko igihe umunyabyaha yinangiriye mu kibi adasobanukirwa
nuburemere bwigicumuro cye, ahubwo ko akomeza kwishyeshya yibwira ko atunganye kandi
akaba nta kaga kihariye arimo. Mwuka w Uwiteka amuvaho, agahinduka umuntu utagira icyo
yitaho ndetse na ntibindeba, cyangwa akaba umunyagasuzuguro utagira icyo yitaho. Uyu muntu
mwiza Stockman yambwiye iby’ urukundo Imana ikunda abana bayo bahabye, ko aho kugira ngo
inezezwe n'uko barimbuka. ahubwo yifuzaga kubiyegereza binyuze mu kwizera koroheje no
kuyiringira. Yatinze cyane ku rukundo rwa Kristo n’inama yo gucungura umuntu. [1T 38]
Yavuze ku bijyanye n'ibyago nahuye nabyo nkiri muto, maze ambwira ko mu by'ukuri wari
umubabaro uteye agahinda, ariko ansaba kwiringira ko ikiganza cya Data wuje urakundo kitigeze
kiva kuri njye. Yambwiye ko mu gihe kirakurikiraho ubwo gihu cyari kibudikiye ubwenge
bwanjye kizaba gitamurutse nzasobanukirwa neza ubwenge bw'Imana bwasaga nubwanguye nabi
kandi bukambera ubwiru. Yesu yabwiye abigishwa be ati: "ibyo nkora ubu ntimubizi, ariko nyuma
yaho muzabimenya" Mu gihe gikomeye kizaza, ntituzongera kureba nko mu birorirori nkabareba
mu ndorerwamo, ahubwo tuzareba imbonankubone ubwiru bw'urukundo rw’ Imana. [1T 38]
Stockman yarambwiye ati: Elina, igendere amahoro, subira mu rugo wiringiye Yesu, kuko
atarigera yima urukundo rwe buri wese umushaka ataryarya. Nuko aransengera cyane, kandi bisa
naho kuri jye Imana yashoboraga rwose kwita ku isengesho ry'umugaragu wayo wera nubwo[38]
amasengesho yanjye yoroheje yari kuba atumviswe. Navuye imbere ye mpumurijwe kandi
nsubijwemo intege.[ 1T 39]
Mu gihe cy'iminota mike namaze numva inama z'umukuru Stockman. nari maze kunguka ubwenge
ku ngingo ijyanye n'urukundo rw'Imana n'imbabazi zayo buruta cyane ubwo naboneye mu
bibwirizwa n'ibyigisho nari narumvise mbere hose. Nasubiyee imuhira ndongera njya imbere
y’Uwiteka nsezerana gukora ndetse no kureka ikintu cyose azansaba niba kumwenyurirwa na Yesu
byonyine bishobora kunezeza umutima wanjye. Inshingano yigeze guhagarika umutima wanjye
yongeye kungaruka imbere ari yo ya yindi yo kwikorera umusaraba wanjye ndi mu iteraniro
ry'abantu b'Imana. Ntibyatinze habonetse uburyo, muri uwo mugoroba habayeho amateraniro yo
gusenga maze ndayitabira. [1T 39]
Napfukamye ntengurwa mu gihe twarimo dusenga. Ubwo abantu bake bari bamaze gusenga,
nazamuye ijwi ryanjye nsenga ariko ntazi ko ndi kuvuga cyane. Amasezerano y'Imana
yangaragariye ameze nkamasaro menshi cyane y'igiciro yagombaga guhabwa gusa uyasaba. Igihe
nasengaga, umutwaro n'agahinda nari maranye igihe byamvuyeho, maze umugisha w'Uwiteka
umanukiraho umeze nk’ ikime gituje. Nahimbaje Imana mbikuye ku mutima. Ibintu byose
byabaye nk'ibikingiraniwe kure yanjye nsigara ndeba Yesu n'ubwiza bwe, nuko nsa n'utacyumva
ibyaberaga ahanzengurutse. [1T 39]
Mwuka w’ Imana yangumyeho mu mbaraga nyinshi kuburyo ntashoboye kujya imuhira muri iryo
joro. Ubwa nagarukaga ku munsi wakurikiyeho, mu bwenge bwanjye hari habaye impinduka
ikomeye. Kuri jye byasaga naho byari bikomeye gukomeza kuba uko nari nsanzwe igihe navaga
mu rugo rwa data umugoroba wari wabanje. Uyu murongo uvuga ngo "Uwiteka ni we Mwungeri
waniye, sinzakena wakomeje kuba mu bitekerezo byanjye. Umutima wanjye wabaga wuzuye
ibyishimo igihe nabaga nsubiramo aya magambo mu ijwi ryoroheje. [1T 39]

29
Uko nari nsanzwe ntekereza Data wa twese kwari kwahindutse. Ubu noneho namubonaga
nk'umubyeyi mwiza w'umunyampuhwe, aho kumubona nk'umunyagitugu uhatira abantu
kumwumvira badatekereje. Umutima wanjye wamwirunduriye mfite urukundo rukomeye kandi
rwimbitse. Kumvira ibyo ashaka byambereye umunezero; byari ibyishimo byinshi kari njye kuba
mu murimo we. Nta gicucu cyatwikiriye umucyo wampishuriye ubushake bw’ Imana butunganye.
Numvise mpamirijwe ko Umukiza atuye muri jye, maze nsobanukirwa ukuri kw'icyo Kristo
yavuze gihe yavugaga ati: Unkurikira ntazagenda mu mwijima na hato, ahubwo azaba afite
umucyo w'ubugingo Yohana 8.12. [1T 39]
Amahoro n'ibyishimo nari mfite byari bihabanye cyane n'umwijima n'umubabaro nari nsanganywe
ku buryo byasaga n'aho nakuwe muri gihenomu nkajyanwa mu ijuru. Nashoboraga no guhimbaza
Imana[39] kubw'ibyago nagize kuko byambereye ikigeragezo cyatunganyije imibereho yanjye,
kuko byambereye uburyo bwo gutuma ibitekerezo byanjye mbihanga ku hazaza hiteka ryose. Muri
kamere yanjye nari nsanzwe ndi umwibone n'umuntu uharanira kugera ku bintu bikomeye,
nashobora kutemera guca bugufi ngo mpe Yesu umutima wanjye, iyo bitaba ku bw'umubabaro
wari warantandukanije n'ibyiratwa by'iyi si ndetse n'ubwibone bwayo mu buryo runaka. [1T 40]
Namaze amezi atandatu nta gihu gitwikiriye ubwenge bwanjye, ndetse nta nubwo nirengagizaga
inshingano runaka nari nzi. Icyo naharaniraga gukora kwari ugukora ibyo Imana ishaka no guhoza
Yesu n'iby'ijuru mu bwenge bwanjye ubudatuza. Natunguwe kandi ntwarwa n'umunezero
n'ibitekerezo byumvikana neza noneho neretswe ibyerekeye guhongererwa ndetse n'umurimo wa
Kristo. Ntabwo nzigera ngerageza gusobanura biruseho ibyo ubwenge bwanjye bukora. Birahagije
kuvuga ko ibya kera byashize, ko ubu byose byahindutse bishya. Nta gicu cyari gihari cyo
kwangiza amahoro yanjye atunganye. Nifuzaga cyane kuvuga inkuru y'urukundo rwa Yesu,
nyamara nkiyumvamo ko ntashoboye kuganira muri rusange n'uwo ari we wese. Umutima wanjye
wari wuzuyemo cyane n'urukundo nkunda Imana n'amahoro arenze uko umuntu yayasobanukirwa
ku buryo nakundaga gutekereza ku by'Imana no gusenga. [1T 40]
ljoro ryakurikiye uko guhabwa umugisha ukomeye kwanjye, nitabiriye amateraniro y'abategereje
kugaruka kwa Kristo. Ubwo igihe cyari kigeze ngo abayoboke ba Kristo bavuge ibyo kugira neza
kwe, sinashoboraga gukomeza guceceka, ahubwo narahagurutse mvuga ibyambayeho. Nta
gitekerezo cyari cyinjiye mu bwenge bwanjye cyerekeye ibyo nari nkwiriye kuvuga, ariko inkuru
yoroheje y'urukundo Yesu ankunda yasohotse mu kanwa kanjye nyivugana umudendezo uzira
inenge, kandi umutima wanjye wari wishimye cyane kubwo kubaturwa mu bubata bw'ubwihebe
bwijimye ku buryo ntari nkibona abantu bankikije , ahubwo ngasa naho ndi jyenyine nihereranye
n'Imana. Nta ngorane nari mfite igihe navugaga iby’ amahoro n’ibyishimo byanjye, uretse gusa
amarira yo kunyurwa yandogoyaga igihe nabaga mvuga urukundo rutangaje Kristo yanyeretse.
[1T 40]
Umukuru Stockman yari ahari. Hari hashize igihe gito ambonye mu bwihehe bukabije, maze
impinduka itangaje yagaragaraga mu maso hanjye n'amarangamutima yanjye bikora ku mutima
we. Yararize cyane, yishimana nanjye kandi ahimbaza Imana kubw'iki gihamya cy'imbabazi zayo
nyinshi no kugira neza kwayo kuje urukundo. [1T 40]

30
Hatarashira igihe kinini nyuma yo kwakira uyu mugisha ukomeye nagiye mu materaniro
y'ibiganiro nyunguranabitekerezo mu itorero rya gikristo, aho Umukura Brown yakoreraga nka
pasitoro. Nararikiwe kuvuga ibyambayeho, nuko siniyumvamo umudendezo ukomeye wo kuvuga
gusa ahubwo numva mfite n’umunezero wo kuvuga inkuru yanjye yoroheje y’urukundo rwa Yesu
ndetse n’ibyishimo mfite byo kwemerwa n'Imana. [1T 40]
Igihe navuganaga umutima wicishije bugufi n'amaso yuzuyemo amarira, umutima wanjye wasaga
n'uwegerejwe juru mu mwuka wo gushima. Imbaraga yoroshya imitima iva ku Uwiteka
yamanukiye abantu bari bateraniye aho. Bamwe barariraga mu gihe abandi babaga bahimbaza
Imana. [1T 41]
Abanyabyaha bahamagariwe guhaguruka ngo basengerwe, kandi benshi bitabye iryo rarika.
Umutima wanjye washimye Imana cyane kubw'umugisha yari yampaye ku buryo nifuzaga ko
abandi basangira nanjye uwo munezero wera. Umutima wanjye wari ushishikajwe cyane n’abantu
bashobora kuba bababajwe no kwiyumvamo ko batishimiwe n'Imana ndetse batsikamiwe
n'umutwaro w'icyaha. Igihe nabwiraga abandi ibyambayeho, niyumvagamo ko ntawe ushobora
kurwanya igihamya cy'urukundo rw'Imana rubabarira rwari rwarazanye impinduka itangaje muri
jye. Ukuri ko guhinduka nyakuri kwasaga n'aho kungaragarira cyane ku buryo niyumvagamo ko
ndi gufasha inshuti z'abasore bagenzi banjye kugira ngo bagere mu mucyo, kandi uko nabaga
mbonye amahirwe kose nageragezaga gukoresha imbaraga zanjye zose ngo ngere kuri iyi ntego.
[1T 41]
Nateguye amateraniro yo guhuriramo n'inshuti zanjye z'abasore, bamwe muri bo bandushaga
ubukura cyane, kandi bake muri bo bari abantu bubatse ingo. Bamwe muri bo bumvaga ntacyo
bibabwiye kandi ntacyo babitekerezaho. Kuri bo ibyambayeho byasaga n'umugani udafite
akamaro, kandi ntibitaye ku kubahendahenda kwanjye. Ariko niyemeje ko umuhati wanjye
utazigera uhagarara kugeza ubwo abo bantu nkunda kandi nari nitayeho cyane biyeguriye Imana.
Amajoro menshi nayamaraga nsengana umwete nsabira abo nabaga nagiye gushaka kandi
nkabahuriza hamwe mu ntego yo kubafasha no gufa tanya nabo gusenga. [1T 41]
Bamwe muri abo bazaga kutureba kubwamatsiko bafite bagira ngo (bumve icyo mvuga. Abandi
batekereje ko ndi gukabya kwibanda ku) gukoresha umwete mwinshi, by'umwihariko igihe ku
ruhande rwabo bagaragaza ko batabyitayeho. Nyamara muri buri teraniro mu materaniro mato
twakoraga, nakomeje kubahendahenda no gusengera buri wese ku giti cye, kugeza ubwo buri wese
yari amaze kwiyegurira Yesu, kandi akemera urukundo rwe rubabarira. Buri wese yahindukiriye
Imana. [1T 41]
Uko ijoro ryahitaga irindi rikaza mu nzozi zanjye nasaga naho ndi gukora kubwagakiza k’imitima
y'abantu. Muri ibyo bihe, iby'abantu runaka bihariye byaje imbere y'ubwenge bwanjye. Nyuma
yaho bene abo narabashakaga maze ngasengana na bo. lbihe byose bose biyeguriraga Imana
keretse umuntu umwe. Bamwe mu bo twari dusangiye kwizera batinyaga ko ahari mfite ishyaka
rikabije ryo guhindura ubugingo bw'abantu, nyamara kuri jye igihe cyasaga naho ari gito cyane ku
buryo kitari gihagije ku bari bafite ibyiringiro byo guhabwa umugisha wo kudapfa kandi baka ba
bari bategereje kugaruka kwa Kristo kwegereje, Gukora [1T 41] ubutaruhuka kugira ngo abari

31
bakiri mu byaha byabo bakire kandi bakaba bari bahagaze ku rugabano ruteye ubwoba
rw'irimbukiro. [1T 42]
Nubwo nari muto cyane, inama y'agakiza yari isobanutse cyane mu ntekerezo zanjye, kandi ibyari
byarambayeho ku giti cyanjye byari bifite imbaraga ku buryo iyo nabaga mbitekereje, namenyaga
ko gukomeza gukorana umwete kubw'agakiza k'imitima y'igiciro cyinshi no gusenga ari
inshingano yanjye, kandi uko mbonye akanya ngahamya Kristo. Impagarike yanjye yose nari
narayeguriye gukora umurimo wa Databuja. Nari nariyemeje gushimisha Imana uko byagenda
kose, kandi ngakora nk'umuntu utegereje ko Umukiza agaruka akagororera abakiranuka.
Niyumvaga nk'umwana muto usanze Imana nk'uko nsanga data umbyara, nkamubaza icyo ashaka
ko nkora. Nuko ubwo nari maze gusobanurirwa inshingano neza, kuyisohoza byari umunezero
wanjye uhebuje. Rimwe na rimwe ibigeragezo bikomeye byangeragaho. Abantu bamwe bari bafite
inararibonye kundusha bageragezaga kunsubiza inyuma no gucogoza ishyaka ryarangaga kwizera
kwanjye, nyamara kubwo kumwenyura kwa Yesu kwamurikiraga ubugingo bwanjye n'urukundo
rw'Imana rwari mu mutima wanjye, nakomezaga inzira yanjye nezerewe. [1T 42]
Inshuro nyinshi iyo nabaga nibutse imibereho yanjye ya mbere, musaza wanjye, uwo nagiriraga
icyizere nkamubitsa ibyo niringiraga n'ibyanteraga ubwoba, uwampumurizaga mu mibereho
yanjye ya gikristo, aza mu bitekerezo byanjye azanye n'ibintu byinshi byiza mwibukiraho . Yari
umwe mu bantu Icyaha cyageragezaga inshuro nkeya. Muri kamere ye yabanaga n’Imana,
ntiyashakaga kubana n’abantu b’urubyiruko n'urungano, ahubwo yihitiragamo kugendana
n'Abakristo bagira ibiganiro bishobora kugira icyo bimwigisha ku bijyanye n’inzira y'ubuzima.
Amatwara ye yarangwaga no kudakebakeba kurenze ikigero yarimo. Yaritondaga kandi akaba
umunyamahoro, kandi ubwenge bwe bwasaga naho buri gihe bwabaga bwuzuyemo ibitekerezo
by’ iyobokamana. Abari bamuzi berekanaga ko imibereho ye ari icyitegererezo ku basore; ikaba
urugero ruzima rw'ubuntu n’ubwiza ku mibereho ya Gikristo nyakuri. [1T 42]

32
IGICE CYA IV

KUVA MU ITORERO RY'ABAMETODISITI


Umuryango wa data wakomeje kujya ujya mu Itorero ry'Abametodisiti rimwe na rimwe, ndetse
no mu materaniro y'amatsinda mato yaberaga mu mazu y'abantu bihariye. Umugoroba umwe,
jyewe na musaza wanjye Robert twagiye mu iteraniro ry’ itsinda. Umukuru w'itorero
wariyoboraga yari ahari. Igihe musaza wanjye yari agezweho ngo yigishe, yavuganye kwicisha
bugufi gukomeye nyamara kandi avuga mu buryo busobanutse, avuga ko ari ngombwa ko abantu
baba biteguye rwose gusanganira Umukiza wacu ubwo azaba aje mu bicu byo mu ijuru afite
ububasha n 'ubwiza buhebuje. Ubwo musaza wanjye yavugaga umucyo uvuye mu ijuru wamuritse
mu maso he hari hakunze kuba hagajutse. Yabaye nk'ujyanywe mu mwuka urenze ahari
hamuzengurutse, maze avuga nk'uri imbere ya Yesu, Igihe nari mpamagawe ngo ngire icyo mvuga,
nahagurutse ndi mu mwuka w'umudendezo, kandi umutima wanjye wuzuye urukundo n'amahoro.
Navuze inkuru y'umubabaro ukomeye nagize igihe niyumvagamo kwemezwa icyaha, n'uburyo
nyuma y'igihe kirekire naje kubona umugisha nari maze igihe kirekire nshaka, n'uburyo naje
gukurikiza rwose ubushake bw'Imana, hanyuma mvuga n'umunezero mfitiye inkuru yo kugaruka
Umucunguzi wanjye kwegereje aje kujyana abana be imuhira.[ 1T 43]
Mu kwiyoroshya kwanjye, nari niteze ko abavandimwe twasenganaga B'Abametodisti
barasobanukirwa n'uko niyumva maze bakishimana nanjye. Nyamara naje kubura ibyo nari niteze.
Benshi muri bagenzi banjye babagore n'abakobwa baranishye kandi bakanyeganyeza intebe bari
bicayeho zigasakuza, maze bantera umugongo. Sinashoboraga gutekereza ibyabaga byavuzwe
bikabakoza isoni, noneho mvuga muri make, niyumvamo imbaraga ifite ubukonje itewe n'uko
batemeye ibyo navuze. Igihe nari ndangije kuvuga, Umukuru B. yambajije niba bitarushaho kuba
byiza kubaho igihe kirekire cy'ingirakamaro no gukora ibindi byiza byinshi kuruta ko Yesu yaza
vuba byihuse maze akarimbura abanyabyaha bimpezamajyo. Nasubije ko nifuza cyane ko Kristo
agaruka. Ubwo nibwo icyaha cyari kugira iherezo, natwe tukanezezwa no kwezwa by'iteka ryose,
nta mwanzi uhari ngo adushuke kandi ngo aduteshure inzira. [1T 43]
Yambajije niba ntahitamo gupfa mu mahoro nibereye ku buriri bwanjye aho kunyura mu mubabaro
wo guhindurwa nkiri muzima, mvanwa mu mubiri upfa nkambikwa kudapfa. Namushubije ko
icyifuzo cyanjye ari uko Yesu yaza akajyana abana be; ko nifuza kubaho cyangwa ngapfa uko
Imana yabishaka kandi ko mu buryo bworoshye nshobora kwihanganira umubabaro wose
ushobora kungeraho mu kanya gato, mu kanya nkako guhumbya, kandi ko nifuza yuko inziga
z'igihe zikaraga vuba cyane, maze zikazana umunsi mwiza, ubwo iyo mibiri mibi izahindurwa,
igashushanywa n'umubiri wa Kristo w'ubwiza buhebuje. Nongeye kuvuga ko igihe mbayeho
negereye Umwami ari bwo ndushaho kwifuza ko atunguka ku bicu. Ngeze aho, benshi mu bari
bahari babaye nk'abagaragaza cyane ko batishimye. [1T 44]
Igihe umukuru wari uyoboye iryo teraniro yagiraga icyo abwira abari mu itsinda, yavuze ibyishimo
bikomeye afite byo gutegereza ikinyagihumbi kizaba ku isi, ubwo isi izaba yuzuwe no kumenya
Uwiteka nk'uko amazi atwikira inyanja. Yifuzaga cyane ko iki gihe gihebuje gitangira. Nyuma

33
yuko amateraniro asoza, nari nzi neza ko nzakiranwa ubukonje bukomeye n’abahoze banyereka
ubugwaneza n'urukundo. Jye na musaza wanjye twasubiye mu rugo tubabajwe n'uko bagenzi bacu
batwumvise nabi batyo, kandi ko insanganyamatsiko yo kugaruka vuba kwa Yesu ishobora
kubyutsa kurwanywa cyane bene ako kageni. Icyakora twashimaga Imana kubera ko twashoboraga
gusobanukirwa umucyo wigiciro kandi tukishimira gutegereza kugaruka k’Umwami wacu. [1T
44]
Nyuma yaho bidatinze twagiye mu yandi materaniro y'itsinda. Twashakaga kubona umwanya wo
kuvuga iby'urukundo rw'Imana ruhebuje rwakoreshaga ubugingo bwacu. By'umwihariko, jyewe
nashakaga kubwira abantu uburyo Uwiteka yangiriye neza kandi akangirira imbabazi. Impinduka
ikomeye yari yabaye muri njye ku buryo byasaga naho mfite inshingano yo gukoresha neza
amahirwe yose mbonye ngahamya urukundo rw’Umukiza wanjye. [1T 44]
Ubwo umwanya wanjye wari ugeze ngo mvuge, navuze ibihamya by’ uburyo nishimiye urukundo
rwa Yesu, kandi ko nari ntegerezanyije umunezeru gusanganira Uncunguzi wanjye bidatinze.
Kwizera ko kugaruka kwa Kristo kwegereje byari byarakanguriye ubugingo bwaniye gushakana
umwete kwera kuzanwa na Mwuka w'Imana. Ngeze aho umuyobozi witsinda yanshiye mu jambo
aravuga ati: "Mushiki wanjye wakiriye kwezwa binyuze mu nyigisho z’Abametodisiti, kwezwa
kwawe byanyuze mu nyigisha Abumetodisiti, ntabwo ari mu nyigisho z'ubuyobe. Numvise
mpatiwe kwatura ngahamya ukuri, ko bitanyuze mu ny’igisho z’Abametodisiti kugira ngo
umutima wanjye uhabwe umugisha mushya wari ufite, ko ahubwo byaturutse ku kuri gukangura
kwerekeye ku gutunguka ku bicu kwa Yesu. Binyuze muri uko kuri nari narabonye amahoro,
ibyishimo n’urukundo ruzira amakemwa. Uko ni ko nashoje [1T 44] ubuhamya bwanjye, ari bwo
buhamya bwa nyuma nagombaga gutanga mu itsinda rya benedata b'Abametodisiti.[ 1T 45]
Hanyuma Robert yavuze mu buryo bwe bworoheje, nyamara bukaba uburyo bwumvikana neza
kandi bugakora ku mutima ku buryo abantu bamwe barize ndetse bagakorwa ku mutima cyane.
Nyamara abandi barikorozaga kandi bakagaragara nk'abatamerewe neza. Nyuma yo kuva muri
iryo tsinda, twongeye kuganira ku bijyanye no kwizera kwacu, maze dutangazwa cyane nuko
benedata na bashiki bacu b’abakristo batashoboraga kwihanganira kumva ijambo rivuzwe
ryerekeza ku kugaruka k'Umukiza. Twatekereje ko iyo baza kuba bakunda Yesu nk'uko bikwiriye
batajyaga kumva babangamiwe no kumva ibyo kugaruka kwe, ahubwo ibiramambu, bari
kwakirana ibyishimo iyo nkuru. [1T 45]
Numvise twemejwe mu mutima yuko tudakwiriye gusubira mu meteraniro y'itsinda ukundi.
Ibyiringiro byo kugaruka mu cyubahiro kwa Kristo byuzuye ubugingo bwacu kandi twashoboraga
kubivugaho igihe cyose duhagurutse ngo tugire icyo tuvuga. Ibyo byasaga n'ibikongeza uburakari
bw'abari aho barwanyaga abo bana babiri boroheje batinyukaga kuvuga ibyo kwizera kwari
kwarujuje imitima yabo amahoro n'umunezero nubwo babaga bafite ababarwanya. Byagaragaraga
ko tudashobora kugira umudendezo muri iryo tsinda; kubera ko ubuhamya bwacu bwatumaga
habaho ubukobanyi no kunegurana byageraga mu matwi yacu ku musozo w’amateraniro biturutse
muri benedata na bashiki bacu twari dusanzwe twubaha kandi dukunda. [1T 45]
Abadiventisiti muri icyo gihe bari bafite amateraniro ahitwa i Beethoven Hall. Data n'umuryango
we bayajyagamo ubudasiba. Igihe cyo kugaruka kwa Kristo cyatekerezwaga ko ari mu mwaka wa

34
1843. Igihe cyo gukiza ubugingo bw’abantu cyasaga naho ari gito cyane ku buryo niyemeje gukora
uko nshoboye kose kugira ngo nyobore abanyabyaha mu mucyo w’ukuri. Nyamara byasaga
n'ibidashoboka kugira ngo umuntu ukiri muto cyane, kandi ufite ubuzima bufite intege nke akore
byinshi mu murimo akomeye. [1T 45]
Nari mfite abavandimwe banjye babiri babakobwa; Sara wandushaga imyaka myinshi y'ubukuru,
na Elizabeti twari impanga. Twaganiraga kuri yo ngingo, maze twiyemeza gushakisha amafaranga
dushoboye yose, maze tukayakoresha tugura ibitabo n'impapuro zanditsweho ubutumwa tukabiha
abantu ku buntu. Iki ni cyo kintu kiruta ibindi twari dushoboye gukora kandi ibi twabikoraga
tunezerewe kurwego runaka. Nashoboraga gukorera nk’amafaranga magana abiri na mirongo itatu
gusa ku munsi; nyamara ikanzu yanjye yari igizwe n'ibara rimwe, nta faranga nashoboraga gutanga
ngo bayishyireho imitako itari ngombwa kubera ko kwiyerekana kutari ngombwa kwari icyaha
mu maso yanjye. Bityo rero nabaga mbitse udufaranga dukeya nakoreshaga ngura ibitabo
bikwiriye, ibi bitabo twabihaga abantu bafite ubunararibonye bakabyohereza mu bindi bihugu. [1T
45]
Buri rupapuro rwanditswe n'imashini kuri iyi ngingo rwabaga ari urwagaciro mu maso yanjye,
kubera ko rwari nk'intumwa ijyanye umucyo mu isi, ibahendahendera kwitegura ikintu gikomeye
cyendaga kuba mu isi. Uko bucyeye nuko bwije nicaraga ku buriri buseguyeho imisego, ngakora
inshingano nabaga nahawe nkoresha intoki zihinda umushyitsi. Mbega ukuntu nitonderaga
gushyira ku ruhande ibiceri byose nahahwaga kubw'uturimo nabaga nakoze, ari byo byajyaga
gukoreshwa ku nyandiko zigomba gusomwa ngo zimurikire kandi zikangure abari mu mwijima.
Nta gishuko nigeze ngira cyo gukoresha amafaranga nabonaga kugira ngo nishimishe. Agakiza
k’abantu ni wo mutwaro wari uremereye intekerezo zanjye, kandi umutima wanjye wababazwaga
n'abantu bihumurizaga bibwira ko bari mu mutekano, mu gihe ubutumwa bw'imbuzi bwari buri
kugezwa ku batuye isi.[ 1T 46]
Umunsi umwe nateze amatwi ikiganiro cyari hagati ya mama n'umwe mu bavandimwe banjye
b'abakobwa, aho bavugaga ku cyigisho bari baherutse kumva, ku ngingo ivuga ko ubugingo
butifitemo kudapfa. Basubiragamo imwe mu mirongo ibihamya umugabura yabaga yatanze. Muri
yo nibuka iyankoze ku mutima cyane ari yo iyi: "Ubugingo bukora icyaha ni bwo buzapfa” n'undi
uvuga ngo "Abazima bazi ko bazapfa, ariko abapfuye ntacyo bazi" "Kuzerekanwa mu gihe cyako
n'lyo ifite ubutware yonyine ihiriwe, ari yo Mwami w'abami n'Umutware utwara abatware. Ni yo
yonyine ifite kudapfa" "Abashaka ubwiza n'icyubahiro no kudapfa babishakisha gukora ibyiza
badacogora, izabitura ubugingo buhoraho (Ezekiyeli 18:4. Umubwiriza 9-5, 2 Timoteyo 6:15.16;
Abaroma 2:7). Nyuma yo kuvaga uyu murongo dusorejeho mama yarabajije ati: "Ni iyihe mpamvu
bashaka icyo bafite?" [1T 46]
Nateze amatwi ibi bitekerezo bishya mbishishikariye kandi mbikunze cyane. Igihe nari jyenyine
ndi hamwe na mama, namubajije niba mu by’ukuri yizera ko ubugingo budafite kudapfa.
Yansubije ko atinya yuko twabaye mu kinyoma kuri iriya ngingo kimwe no ku zindi ngingo. [1T
46]
Nabajije mama nti: "Ariko se mama, mu by'ukuri koko wizera ko bogange businzirira mugituro
kugeza ku munsi w'umuzuko? Wizera ko igihe Umukristo apfuye adahita ajya mu juru ako kanya,

35
kandi ko igihe umunyabyaha apfuye adahita ajya muri gihenomu!" Mana yaransubije ati "Nta
gihamya Bibiliya iduha cy'uku hariho irimbukiro rihoraho ryaka umurim teka. Iyaba aho hantu
habaho, haba haravuzwe mu Gitabo Cyera.” [1T 46]
Kubwo gutangara naratatse cyane ati: "Mama, ni ukubera iki! Iki ni ikiganiro kidasanzwe kuri
wowe! Niba wizera iyi nyigisho idasanzwe ntuzemere ko hari umuntu ubimenya kubera ko ntinya
ko abanyabyaba bakwiha umutekano bakuye kuri iyi myizerere, maze ntibazigere na rimwe
bashaka Uwiteka.” [1T 46]
Yaransubije ati: "Niba iki kintu ari ukuri kwa Bibiliya, aho kugira ngo kibuze abanyabyaha kugera
ku gakiza, bizaba uburyo bwo kubageza kuri Kristo. Niba urukundo rw'Imana rutaratera umugome
kwitanga, ubwoba bwo gutinya gihenomu y'iteka ryose ntibu zatera umugome kwihana. kuri ibi,
ntabwo ari uburyo bwiza kuzana imitima kuri Yesu ukoresheje kurarikisha ubwoba umuntu ufite
imbaraga nke z'ibitekerezo. Urukundo rwa Kristo rurareshya; ruzigarurira umutima ukomeye
kurusha iyindi yose. [1T 47]
Amezi make nyuma y'iki kiganiro nibwo nagize ikindi kintu numva cyerekeye iyi nyigisho;
nyamara hagati aho, nakoresheje ubwenge bwanjye ntekereza kuri iyi nsanganyamatsiko. Igihe
numvaga ibwirizwaho, nizeye ko ari ukuri. Uhereye igihe umucyo werekeye ugusinzira
kw'abapfuye warasiraga mu ntekerezo zanjye, ubwiru bwari bwaratwikiriye umuzuko
bwaratamurutse, kandi icyo gikorwa gikomeye ubwacyo cyagize agaciro gashya kandi gakomeye.
Ubwenge bwanjye bwabangamirwaga kenshi no gukoresha umwete ngo mpuze ingororano
cyangwa igifano abapfa bahabwa ako kanya nukuri kudashidikanywaho k'umuzuko n'urubanza
byo mu gihe kizaza. Niba ubugingo bwinjira mu munezero witeka ryose cyangwa umubabaro
w'iteka igihe umuntu apfuye, ni hehe haba hakenewe umuzuko w'umubiri ubora? [1T 47]
Nyamara uku kwizera gushya kandi kwagahozo kwanyigishije impamvu banditsi bahumekewe
n'Imana bagiye batinda cyane ku muzuko w'umubiri. Byatewe n'uko umuntu wese uko yakabaye
yarı asinziriye mu gituro. Ubu noneho nashoboraga kumva ikinyoma cyari kiri mu myumvire yacu
ya mbere ku bijyanye n'iki kibazo. Urujijo no kuba urubanza ruheruka ntacyo rumaze nyuma yuko
ubugingo bw'uwapfuye bwarangije gucirwa urubanza kandi bugahabwa ingororano yabwo, ibyo
nabisobanukiwe neza noneho. Nabonye ko ibyiringiro by'abarizwa na babo bapfuye biri mu
gutegereza umunsi w'agahozo ubwo Umutangabugingo azacagagura iminyururu y'igituro, maze
abakiranutsi bapfuye bakazuka, bagasiga inzu bari babohewemo kugira ngo bambikwe ubugingo
budapfa bwuzuye ubwiza. [1T 47]
Umuryango wacu wose wari witaye cyane ku nyigisho ivuga ko kugaruka k’Umwami kwegereje.
Data yari amaze igihe afatwa nk'imwe mu nkingi z’Itorero ry’ Abametodisiti aho yari atuye, kandi
abari bagize umuryango bose bari abantu bakora imirimo mu buryo bugaragara mu itorero;
nyamara ukwizera kwacu gushya ntitwakugize ibanga, nubwo tutaguhatiye abandi mu bihe
bidakwiriye, cyangwa ngo twereke itorero ryacu ko tutarikunda. Nubwo byari bimeze bityo,
umugabura w'Umumetodisiti yadusuye mu buryo budasanzwe maze afata umwanya wo
kutumenyesha ko ukwizera kwacu kudashobora guhuza n’ukwizera kw'Abametodisiti. Ntiyigeze
adusaba kumubwira impamvu zo kwizera uko twizeraga, haba ngo anakoreshe imirongo yo muri
Bibiliya kugira ngo atwemeze ubuyobe dufite. [1T 47]

36
Ahubwo yavuze gusa ko twakurikiye ukwizera gushya kandi kw'inzaduka itorero ry Abametodisiti
ridashobora kwemera. Data yasubije yuko agomba kuba yibeshya igihe yita iyi nyigisho ikintu
gishya kandi cy'inzaduka, avuga ko Kristo ubwe igihe yigishaga abigishwa be yababwirije ibyo
kugaruka kwe. Kristo yari yaravuze ati: "Mu rugo rwa Data harimo amazu menshi: iyaba adahari
mba mbabwiye, kuko ngiye kubategurira ahanyu. Kandi ubwo ngiye kubategurira ahanyu,
nzagaruka mbajyane iwanjye, ngo aho ndi namwe muzabeyo." (Yohana 14:2,3). Igihe yari
azamuwe muijuru babirebesha amaso yabo, maze igicu kikamukingiriza, igihe abayoboke be
bakiranuka bari bahagaze batumbiriye mu ijuru Umwami wabo akigenda, "abagabo babiri
barababonekera bahagaze iruhande rwabo, bambaye imyenda yera. Barababaza bati: "Yemwe
bagabo b'i Galilaya, ni iki gitumye muhagaze mureba mu ijuru? Yesu ubakuwemo akazamurwa
mu ijuru, azaza atyo nk'uko mumubonye ajya mu ijuru." Ibyakozwe 1:10,11.[ 1T 48]
Mu gusongera insanganyamatsiko ye data aravuga ati: "Kandi intumwa Pawulo igihe yandikaga
urwandiko rwo gutera umwete abavandimwe be b'i Tesalonike, yaravuze ati: 'Kandi namwe
abababazwa kubitura kuzaruhukana natwe, ubwo Umwami Yesu azahishurwa ava mu ijuru,
azanye n'abamarayika b'ubutware bwe, hagati y'umuriro waka, ahore inzigo abatamenye Imana
n'abatumvira ubutumwa bwiza bw'Umwami wacu Yesu Kristo. Bazahanwa igihano kibakwiriye
ari cyo kurimbuka kw'iteka ryose, bakoherwa ngo bave imbere y'Umwami no mu bwiza
bw'imbaraga ze; ubwo azazanwa no gushimirwa abera be kuri uwo munsi wo gutangarirwa
kubw'abamwizeye bose kuko ubuhamya bwabahamirijwe bwemewe.... 'Kuko Umwami ubwe
azaza amanutse ava mu ijuru aranguruye ijwi rirenga, hamwe n'ijwi rya marayika ukomeye
n'impanada y'Imana, nuko abapfiriye muri Kristo ni bo bazabanza kuzuka, maze natwe abazaba
bakiriho basigaye duhereko tujyananwe na bo, tuzamuwe mu bicu gusanganira Umwami mu
kirere. Nuko rero tuzabana n'Umwami iteka ryose. Nuko mumaranishe imibabaro kubwirana ayo
magambo. 2Abatesalonike 1:7-10; 1Abatesalonike 4:16-18. [1T 48]

"Ubu ni ubutware bukomeye bushyigikira ukwizera kwacu. Yesu n'intumwa ze batinze cyane ku
gikorwa cyo kugaruka kwe mu munezero no kunesha; kandi abamarayika bera batangaza ko uwo
Kristo wazamutse akajya mu ijuru azagaruka. İki ni cyo cyaha dufite cyo kwizera ijambo rya Yesu
n'abigishwa be. Iyi ni inyigisho imaze igihe kirekire cyane, kandi nta kimenyetso na gito
cy'ubuyobe ifite." [1T 48]
Uwo mugabura ntiyigeze agerageza kwifashisha isomo na rimwe kugira ngo atugaragarize ko turi
mu buyobe, ahubwo yatwitwayeho atubwira ko adafite igihe. Yatugiriye inama yo kuva mu itorero
bucece, tukirinda kuba twajyanwa mu nkiko. Twari tuzi ko abandi benedata nabo bafashwe batyo
ku mpamvu zimeze nk'izacu, kandi ntitwifuzaga ko byumvikana ko dutewe ipfunwe no guhamya
ukwizera kwacu, cyangwa ko tudashoboye [1T 48] kugushyigikira dukoresheje Ibyanditswe.
Kubw'ibyo rero, ababyeyi banjye bakomeje gushimangira ko bakwiriye kumenya impamvu z'icyo
basabwa. [1T 49]
Igisubizo rukumbi cyatanzwe ni ukuvuga yikiza ko twagendeye mu nzira inyuranyije n'amategeko
y'itorero, kandi ko uburyo bwiza ari ugusohoka mu itorero ku bushake kugira ngo twirinde gucirwa
urubanza. Twasubije ko duhisemo kuregwa, ndetse dusaba kumenyeshwa icyaha turegwa, kubera
ko twari tuzi neza ko nta kosa riri mu gutegereza no gukunda kuboneka k'Umukiza wacu. [1T 49]

37
Bidatinze twamenyeshejwe ko tugomba kwitabira inama kugira ngo tuvugane n'inama nyobozi
y'itorero. Hari hari abantu bake gusa. Imbaraga data n'umuryango we bari bafite mu itorero
zatumye abaturwanyaga batifuzaga kuzana ikibazo cyacu imbere y'umubare munini w'abagize
itorero. Ikirego kimwe bahisemo kuturega ni uko twari twaragendeye mu nzira inyuranyije
n'amategeko yabo. Igihe twababazaga amategeko twishe, nyuma yo gushidikanya akanya gato,
bashubije yuko twagiye mu yandi materaniro, kandi tukirengagiza guteranira hamwe n'itsinda
ryacu ubudasiba. Twavuze ko bamwe bagize umuryango wacu bari bamaze igihe runaka mu cyaro
mu minsi yari ishize, kandi ko nta n'umwe mu bari barasigaye mu mujyi wigeze asiba amateraniro
y'itsinda igihe kiri hejuru y'ibyumweru bike byari bishize, kandi ko abo na bo bigiriye inama yo
kudakomeza guterana n'itsinda bitewe n'uko ubuhamya batanze bwari bwarwanijwe cyane.
Twabibukije kandi ko hari abantu bamwe bari bamaze umwaka wose bataza mu materaniro
nyamara bakaba nta cyo bavugwaho kibi. [1T 49]
Twabajijwe niba dushobora kwatura yuko twateshutse ku mategeko yabo, kandi niba dushobora
kwemera kuyakurikiza mu gihe kiri imbere. Twabashubije ko dutashobora gutinyuka kureka
kwizera kwacu cyangwa ngo duhakane ukuri kwera kw'Imana; tuvuga ko tudashobora kureka
ibyiringiro byo kugaruka kwegereje k'Umucunguzi wacu; tuvuga ko lugomba gukomeza kuramya
Uwiteka mu buryo bo bita ubuyobe. Mu kwisobanura kwe Data yahawe umugisha w'Imana, maze
twese dusohoka mu cyumba cy'inama tubohotse mu mitima, tunejejwe n'uko imitimanama yacu
ihamanya n'ukuri n'uko Yesu atumwenyuriye atwereka ko atwemera. [1T 49]
Kuwa mbere w'Isabato wakurikiyeho, igihe umunsi mukuru w'urukundo wari utangiye, umukuru
w'itorero wari uyoboye ibyo birori yasomye amazina yacu uko turi barindwi, avuga ko
duhagaritswe mu itorero. Yavuze ko tudaciwe mu itorero kubera ikosa runaka cyangwa
imyitwarire mibi iyo ari yo yose, ko twari dufite imico itagira ikizinga kandi tuvugwa neza
byakwifuzwa, ariko ko twahamwe n'icyaha cyo kugenda mu buryo bunyuranye n'amategeko
y'itorero ry'Abametodisiti. Yanatangaje ko noneho urugi rukinguwe, kandi ko abantu bose
bahamwa n'icyaha cyo kuvogera amategeko batyo bazagenzwa nk'uko tugenjwe. [1T 49]
Mu itorero harimo abantu benshi bari bategereje gutunguka ku bicu k'Umukiza, kandi uku
kubakangisha kwari kugamije kubatera ubwoba kugira ngo bumvire itorero. Kuri bamwe, ubu
buryo bwatanze umusaruro wifuzwaga, maze kugirirwa ubuntu n'Imana biguranwa kugira
umwanya mu itorero. Benshi barizeraga ariko ntibatinyuka kwatura kwizera kwabo ku mugaragaro
kugira ngo batirukanwa mu isinagogi. Nyamara nyuma y'igihe gito, bamwe barasohotse, maze
bifatanya n'itsinda ry'abari bategereje Umukiza. [1T 50]
Iki gihe noneho amagambo y'umuhanuzi yari ay'igiciro gikomeye cyane ngo: "Bene wanyu
babanze bakabaca babahora izina ryanjye baravuze bati: 'Ngaho Uwiteka nahabwe icyubahiro
turebe umunezero wanyu!' Ariko bazakorwa n'isoni." Yesaya 66:5. [1T 50]

38
IGICE CYA V

KURWANYWA NA BENEDATA TWARI DUSANGIYE KWIZERA


Hashize amezi atandatu nta gicu cyitambitse hagati yanjye n'Umukiza wanjye. Igihe cyose
nabaga mbonye uburyo bukwiriye, natangaga ubuhamya bwanjye, kandi nagiye mpabwa
umugisha cyane. Ibihe bimwe, Mwuka w'Uwiteka yanzagaho mu mbaraga nyinshi ku buryo
imbaraga zanjye zanshiragamo. Iki cyari ikigeragezo kuri bamwe bari barasohotse mu matorero
yari asanzwe azwi, kandi inshuro nyinshi abantu baranyihanangirizaga bikambabazaga cyane.
Benshi ntibashoboraga kwemera ko umuntu ashobora kuganzwa na Mwuka w'Imana ku buryo
atakaza imbaraga zose. Numvaga mfite umubabaro ukabije. Natangiye kwiburanya mu mutima
niba nta shingiro mfite ryo kwanga gutanga ubuhamya bwanjye mu materaniro, bityo
ngapfukirana amarangamutima yanjye, igihe habaga hariho bene uko kurwanywa mu mitima ya
bamwe mu bandushaga imyaka y'ubukuru kandi bakandusha ubunararibonye.[ 1T 51]
Nafashe iyi gahunda yo kwicecekera mu gihe runaka, ngerageza kwiyumvisha ko kudatanga
ubuhamya bwanjye bitambuza kubaho ndi umwiringirwa mu myizerere yanjye. Inshuro nyinshi
niyumvagamo gukorwa ku mutima cyane nkumva ko inshingano yanjye ari iyo kuvugira mu
iteraniro, ariko nkibuza kubikora, maze nkiyumvamo ko nateye Mwuka w'Imana agahinda. Ndetse
rimwe na rimwe nibuzaga no kuza mu materaniro kubera ko yagombaga kuzamo abantu bari
barabujijwe amahoro n'ubuhamya bwanjye. Natinyaga gukomeretsa benedata, kandi mu kugenza
ntyo nemereye ubwoba bwa muntu kwangiriza kwa gusabana n'Imana kudacika kwari
kwarahesheje umutima wanjye umugisha mu mezi menshi cyane yari ashize. [1T 51]
Twari twarashyizeho ibihe by'amateraniro yo gusenga ya nimugoroba ahantu hatandukanye mu
mujyi habashaga kwakira abashakaga kuyazamo bose. Umuryango umwe wari waragiye ku
ruhembe rw'imbere mu kundwanya waje kwitabira amwe muri ayo materaniro. Icyo gihe, ubwo
abari baje mu materaniro bari bahugijwe no gusenga, Mwuka w'Uwiteka yaje kuri iryo teraniro,
maze umwe mu bagize uwo muryango yitura hasi nk'upfuye. Abo mu muryango we bahagaze
ahamuzengurutse barira, basiga amavuta ku biganza bye bagerageza no gukora ibyatuma
ahembuka. Hashize umwanya munini yatoye agatege ku buryo yashoboye gushima Imana, maze
abamara ubwoba bari bafite binyuze mu kuvuga n'ijwi rirenga ryo kunesha nk'igihamya gikomeye
cy'uko yahawe imbaraga n'Uwiteka. Uwo musore ntiyashoboye gusubira mu rugo iwabo muri iryo
joro. [1T 52]
Abo mu muryango bizeye ko ibyamubayeho ari ukwigaragaza kwa Mwuka w'Imana, ariko
ntibemezwa mu mitima yabo ko izo ari za mbaraga z'Imana zari zarigeze kunzaho mu bihe bimwe
na bimwe, zikanyambura imbaraga kamere zanjye kandi zikuzuza ubugingo bwanjye amahoro
n'urukundo bya Yesu. Bari bafite umudendezo wo kuvuga ko ukuri n'ubunyangamugayo buzira
amakemwa byanjye bidashobora gushidikanywaho, nyamara bamfataga nk'uwishukaga nibwira
ko ibyo ari imbaragaz'Uwiteka mu gihe byari ingaruka zo gutwarwa n'amarangamutima yanjye
akabije. [1T 52]
Nari mpagaritse umutima cyane kubera uko kurwanywa, kandi ubwo igihe cy'amateraniro yacu
asanzwe cyabaga cyegereje nagiraga gushidikanya niba nkwiriye kuyajyamo cyangwa
sinyajyemo. Mu minsi runaka yabanje nagiraga agahinda kenshi gatewe n'uburyo abantu

39
banyitwaragaho. Amaherezo nafashe icyemezo cyo kuguma mu rugo, bityo nkirinda kunegurwa
na benedata. Igihe nabaga ngerageje gusenga, nasubiragamo aya magambo inshuro nyinshi nti:
"Uwiteka, urashaka ko nkora iki?" Igisubizo cyaje mu mutima wanjye cyasaga n'ikinshishikariza
kwiringira Data wo mu ijuru maze ngategereza nihanganye kugira ngo menye ibyo ashaka.
Niyeguriye Uwiteka mfite kwiringira koroheje nk'uk'umwana muto, nkomeza kwibuka ko
yasezeranye ko abamukurikira batazagendera mu mwijima na hato. [1T 52]
Kwiyumvamo ko mfite inshingano byampatiye kujya mu materaniro, maze ngenda mfite muri jye
ibyiringiro byuzuye ko ibintu byose bigenda neza. Igihe twari dupfukamye imbere y'Uwiteka,
umutima wanjye watwawe n'isengesho maze wuzurwamo amahoro atangwa na Kristo gusa.
Ubugingo bwanjye bwishimiye urukundo rw'Umukiza, maze imbaraga z'umubiri zimvamo. Mfite
kwizera kumeze nk'uk'umwana muto nashoboraga gusa kuvuga nti: "Mu ijuru niho iwacu, kandi
Kristo ni Umucunguzi wanjye." [1T 52]
Umuntu umwe wo mu muryango navuze mbere ko warwanyaga ukwiyerekana kw'imbaraga
y'Imana kuri jye, icyo gihe yavuze ko yizera ko nari natwawe cyane bityo agatekereza ko yari
inshingano yanjye kubirwanya [1T 52] no kubitsinda, nyamara aho kugenza ntyo, yatekerezaga ko
narushijeho kubitiza umurindi nerekana ko ari ikimenyetso cyo kugirirwa neza n'Imana. Icyo gihe
ugushidikanya no kundwanya kwe ntacyo mbyantwaye kuko nasaga n'ukingiranwe ndi kumwe
n'Uwiteka, kandi nkaba nari nazamuwe hejuru y'imbaraga iyo ari yo yose y'ibigaragara. Ariko
ubwo yari atararetsa ibyo yavugaga ni bwo umuntu w'umunyembaraga, wari umukristo witanze
amaramaje kandi wicishaga bugufi yatuwe hasi n'imbaraga y'Imana imbere ye abireba, maze
icyumba cyose kikuzura Mwuka Wera.[ 1T 53]
Igihe yari yongeye kugarura agatege, nari nshimishijwe cyane no guhamya Yesu ndetse no
kubwira abantu urukundo ankunda. Natuje akanwa kanjye ko nari mbuze kwizera amasezerano
y'Imana, mvuga n'ikosa nari naragize ryo kuburizamo gukoreshwa na Mwuka w'Imana bitewe no
gutinya abantu, maze nemera ku mugaragaro ko, nubwo ku ruhande rwanjye habayeho kutizera,
Imana yampaye igihamya cy'urukundo rwayo n'ubuntu bwayo bunkomeza. Nuko wa mwenedata
wari warandwanyije arahaguruka, namarira menshi yatuza akanwa ke avuga ko ibyo
yantekerezagaho byose byari amakosa. Yansabye imbabazi yicishije bugufi, maze aravuga ati:
"Mushiki wanjye Ellen, ntabwo nzongera na rimwe gushyira igisitaza mu nzira yawe. Imana
yanyeretse ubukonje no kwinangira k'umutima wanjye, maze ibimenagura ikoresheje igihamya
cy'imbaraga zayo. Nari naribeshye cyane." [1T 53]
Nuko ahindukirira abantu aravuga ati: "Igihe mushiki wanjye Ellen yabaga asa n'uwishimye cyane,
nashoboraga gutekereza nti 'Ni ukubera iki njyewe ntumva meze nka kuriya? Kuki mwenedata R.
adahabwa igihamya nka kiriya? kubera yuko nemezwaga n'umutima wanjye ko yari umukristo
wamaramaje rwose, nyamara imbaraga nk'iyo ikaba itaramuzagaho. Nasenze bucece, nsaba nti
'niba iriya ari imbaraga yera y'Imana, mwenedata R. ayihabwe muri uyu mugoroba?'[1T 53]
"Ubwo icyifuzo cyanjye cyari kikiva mu mutima wanjye cyerekejwe mu ijuru, mwenedata R.
yaguye hasi atentebutse kubw'imbaraga y'Imana, arataka cyane ati: 'Reka Uwiteka akore!'
Umutima wanjye wemejwe ko nagiye ndwanya Mwuka Wera, ariko sinzongera kumutera
agahinda binyuze mu kutizera kwinangiye. Urakaza neza, mucyo! Urakaza neza, Yesu! Nari
narasubiye inyuma kandi ndinangira, nkumva nkomerekejwe igihe hari umuntu uhimbaje Imana

40
kandi akagaragaza umunezero wuzuye w'urukundo rwayo; ariko ubu noneho ndiyumvamo ko
nahindutse, kurwanya abandi kwanjye kugeze ku iherezo, Yesu yampumuye amaso, kandi nanjye
ubwanjye nshobora gutera hejuru nkamuhimbaza. Mushiki wanjye Ellen namuvuzeho amagambo
asharira kandi akomeretsa, ku buryo binteye agahinda muri uyu mwanya, kandi ndasaba ngo
ambabarire, ndetse namwe abari aha mwese mumbabarire." [1T 53]
Hanyuma mwenedata R. na we atanga ubuhamya. Mu maso he harabagiranaga ubwiza bw'ijuru
igihe yahimbazaga Uwiteka [53] kubw'ibitangaza yari yamukoreye muri iryo joro. Yaravuze ati:
"Aha hantu harakomeye cyane kubera ko Usumbabyose ahari. Mushiki wacu Ellen, mu gihe kiri
imbere uzabona ubufasha bwacu n'uburyo tuzagushyigikira dufite impuhwe mu cyimbo cyo
kukurwanya kurimo ubugome nk'uko twagiye tubikugaragariza. Twabaye impumyi igihe Mwuka
Wera w'Imana yiyerekanaga." [1T 54]
Noneho abandwanyaga babonye ikosa ryabo kandi batuza akanwa kabo ko umurimo wari
wakozwe mu by'ukuri wari uw'Uwiteka. Mu materaniro yo gusenga yabaye nyuma yaho gato,
mwenedata wari watuje akanwa ko yari yarakoze ikosa ryo kundwanya, yagezweho n'imbaraga
y'Imana mu rwego rwo hejuru ku buryo mu maso he harabagiranye umucyo wo mu ijuru, maze
yikubita hasi atentebutse. Igihe yari yongeye gutora agatege, yongeye kwemera ku mugaragaro ko
yari amaze igihe arwanya Mwuka w'Uwiteka mu bujiji igihe yashyigikiraga amarangamutima yari
afite andwanya. Mu rindi teraniro ryo gusenga, undi muntu wo muri uwo muryango nawe
yakoreshejwe muri ubwo buryo kandi na we atanga ubuhamya nk'ubwo. Mu byumweru bike
byakurikiyeho, igihe umuryango wagutse wa mwene data P. wari ushishikaye uri gusengera mu
rugo rwabo, Mwuka w'Imana yuzuye mu cyumba barimo maze utentebura abari aho bose
bapfukamye basenga. Nyuma gato data umbyara yabasanze bose, ababyeyi n'abana, barambaraye
hasi batentebutse bitewe n'imbaraga y' Uwiteka. [1T 54]
Kugendera ku mihango gukonje kwatangiye gushongera imbere y'imbaraga ikomeye cyane
y'Usumbabyose. Abari barandwanyije bose batuje akanwa kabo ko bari barateye agahinda Mwuka
Wera igihe bagenzaga batyo, maze bifatanya nanjye bafite impuhwe kandi buzuye urukundo
bakunda Umukiza. Umutima wanjye wanejejwe n'uko ubuntu bw'Imana bwari bwaringanirije
ibirenge byanjye inzira yo kunyuramo, kandi bukagororera ukwizera no kwiringira kwanjye ku
rwego rusesekaye. Noneho ubumwe n'amahoro byaje mu bantu bacu bari bategereje kugaruka
k'Umwami wacu. [1T 54]

41
IGICE CYA VI

UKO GUTEGEREZA BYAGENZE

Twari dufite ubwitonzi kandi duhinda umushyitsi ubwo twari twegereje igihe twari twiteze ko
Umukiza wacu yagombaga gutungukira ku bicu. Nk'itsinda, twashakanye umwete ukomeye uko
tweza imibereho yacu kugira ngo tuzabe twiteguye kumusanganira ubwo azaba agarutse. Nubwo
twarwanywaga n'abagabura n'amatorero, icyumba kinini cy'i Beethoven mu mujyi wa Portland
cyabaga cyuzuye abantu mu gihe cya nijoro; ariko by'umwihariko buri ku cyumweru habaga hari
iteraniro rinini cyane. Úmukuru Stockman yari umuntu wubaha Imana cyane. Icyo gihe yari afite
intege nke z'umubiri; nyamara igihe yabaga ahagaze imbere y'abantu, yasaga n'uwazamutse
akarenga intege nke z'umubiri, maze mu maso he hakarabagiranishwa no gutekereza ko yabaga ari
kwigisha ukuri kwera kw'Imana. [1T 55]
Mu magambo ye habaga harimo imbaraga ikomeye kandi irondora, ku buryo yahinguranyaga
imitima ya benshi. Rimwe na rimwe yavugaga iby'icyifuzo gikomeye yari afite cyo gukomeza
kubaho kugeza ubwo yari gusanganira Umukiza aje mu bicu byo mu ijuru. Mu gihe cy'umurimo
wa Stockman, Mwuka w'Imana yemeje imitima y'abanyabyaha benshi maze abazana mu rwuri
rw'intama za Kristo. Amateraniro yari akibera mu nzu zihariye zabantu ku giti cyabo mu duce
dutandukanye tw'umujyi, kandi hakabonekamo umusaruro uhebuje. Abizera bashishikarizwaga
gufasha inshuti zabo n'abo mu miryango yabo, kandi abahindukiriraga Imana barushagaho
kwiyongera umunsi ku wundi. [1T 55]
Abantu bo mu nzego zitandukanye bazaga ari benshi mu materaniro yaberaga mu cyumba cy' i
Beethoven. Abakire n'abakene, abakomeye n'aboroheje, abagabura n'abakorerabushake bose
kubw'impamvu zinyuranye, babaga bafite ubwuzu bwo kwiyumvira inyigisho yerekeye kugaruka
kwa Yesu. Benshi barazaga, maze abatabonye aho guhagarara[1T 55]

4 Umwaka wa 1843, hakurikijwe ingengabihe ya Kiyahudi, abantu bizeraga ko ugomba gutangira ku itariki ya 21 Werurwe, 1843 ukarangira ku
ya 21 Werurwe 1844. Abari bakiriye ukwizera kw’itsinda ritegereje kugaruka kwa Kristo, bategereje kugaruka kwe muri uyu mwaka .

..bagasubirayo bababaye. Gahunda yakurikizwaga mu materaniro yari yoroheje. Iteka hatangwaga


icyigisho kigufi kandi gikora ku mutima, hanyuma hagatangwa umudendezo ngo abantu muri
rusange bahamagarirwe kwitaba irarika. Byari nk'itegeko ko habaho ituze rikomeye mu buryo
bushoboka bwose ku mbaga y'abantu babaga bangana batyo. Uwiteka yakumiriye umwuka wo
kurwanywa igihe abagaragu be babaga basobanura impamvu zo kwizera kwabo. Rimwe na rimwe,
umwigisha yashoboraga kuba ari umunyantege nke, nyamara Mwuka w'Imana yahaga uburemere
n'imbaraga ukuri kwayo. Mu iteraniro humvikanaga ko harimo abamarayika bera, kandi abantu
benshi bakomezaga kwiyongera kuri iryo tsinda rito ry'abizera. [1T 56]
Igihe kimwe, ubwo umukuru Stockman yari ari kubwiriza, umukuru Brown wari umugabura

42
w'umukristo wo mu itorero ry'Ababatisita (uyu izina rye ryari ryabanje kuvugwa mbere muri iyi
nkuru), yari yicaye mu ntebe ateze amatwi ikibwirizwa afite ubwuzu bwinshi. Yakozwe ku mutima
cyane, maze mu kanya gato gatunguranye mu maso he harahonga hamera nk'ah'umuntu upfuye,
ahubuka mu ntebe yari yicayemo, maze umukuru Stockman amuramira mu maboko ye igihe
yendaga kwitura hasi, bityo amuryamisha mu ntebe y'imisego yari inyuma, aryama aho
yatentebutse kugeza igihe ikibwirizwa cyari kirangiye. [1T 56]
Nyuma yaho yaje guhaguruka, mu maso he hagihonze, nyamara harabagirana umucyo uva kuri
Zuba ryo Gukiranuka, maze atanga ubuhamya bukora ku mutima. Yasaga n'uwahawe gusigwa
amavuta yera kuvuye mu ijuru. Yari asanzwe ari umuntu uvuga arandaga, agakora mu buryo
bwitonze cyane kandi ntarangwe rwose no gutwarwa. Muri uwo mwanya, amagambo ye yari
akomeye kandi abaze yajyanye n'imbaraga nshya igihe yaburiraga abanyabyaha ndetse na bagenzi
be babagabura ngo bitandukanye no kutizera, urwikekwe no kuba abanyamihango bakonje, maze
bashakashake mu byanditswe nk'uko ab'i Beroya babigenje, bakarondora inyandiko zera,
bakagereranya ibyanditswe n'ibindi byanditswe kugira ngo bamenye badashidikanya ko ibyo bintu
ari ukuri. Yinginze abagabura bari bari mu materaniro ngo bareke kwiyumvamo ko
bakomerekejwe n'uburyo bwahuranyije kandi bukora ku mitima umukuru Stockman yakoresheje
yigisha ku ngingo yari ishishikaje abantu bose. [1T 56]
Yaravuze ati: "Dushaka kugera ku bantu; turashaka ko abanyabyaha bemezwa mu mitima yabo
maze bakihana by'ukuri mbere yuko bakererwa igihe cyo gukizwa kikabarengaho. Nibitagenda
bityo bazaganya bagira bati, Isarura rirarangiye, icyi rirashize kandi tudakijijwe. Bene data mu
murimo bavuga ko imyambi yacu ibahinguranya; mbese bazahagarara ku ruhande, bareke
guhagarara hagati yacu n'abantu, kugira ngo batureke tugere ku mitima y'abanyabyaha? Niba
ubwabo bihinduye urukuta turasaho, ntibaba bagifite impamvu yo kwivovotera ibikomere bagira.
Bene data, nimuhagarare ku ruhande nibwo tutazabarasaho imyambi!" [1T 56]
Yavuganye ibyamubayeho kwiyoroshya no kutaryarya ku buryo abantu benshi bari bafite
urwikekwe rukomeye muri bo bakozwe ku mitima bararira. Mwuka w'Imana yumvikaniye mu
magambo ye kandi agaragara mu maso he. Mu mbaraga ikomeye yavuganye ubushizi bw'amanga
ko yari yaragize ijambo ry'Imana umujyanama we, ko gushidikanya kwe kwari kwarakuweho
maze kwizera kwe kugakomezwa. Ashimikiriye, yararitse bene se b'abagabura, ararika abagize
itorero rye, abanyabyaha n'abatizera kugira ngo birondorere muri Bibiliya ubwabo, kandi abasaba
kutemerera umuntu uwo ari we wese kubateshura ku ntego yo guhamya badashidikanya icyo ukuri
ari cyo.[ 1T 57]
Haba icyo gihe cyangwa nyuma yaho, ntabwo umukuru Brown yitandukanije n'itorero ry'abakristo
b'Ababatisita, ahubwo yubahwaga cyane n'abantu be. Igihe yari arangije kuvuga, abifuzaga
gusengerwa nabantu b'Imana bararikiwe guhaguruka. Abantu amagana n'amagana bitabye iryo
rarika. Mwuka Wera yari ku bagize iryo teraniro. Ijuru n'isi byasaga n'ibyegeranye. Amateraniro
yaratinze ageza ahagana mu gicuku. Imbaraga z'Uwiteka zageze ku basore, abakuze n'abari mu
myaka yo hagati. [1T 57]
Igihe twari dusubiye mu miryango yacu tunyuze mu nzira zinyuranye, ijwi ryo guhimbaza Imana
ryashoboraga kutugeraho riturutse mu cyerekezo kimwe, noneho andi majwi agasa n'ayumvikana
aturutse mu kindi cyerekezo nk'asubiza iryo ngiryo, mu kindi kirere na ho bagatera hejuru bati:

43
"Icyubahiro kibe icy'Imana, Umwami ari ku ngoma!" Abagabo batahaga mu ngo zabo
bahimbarisha Imana iminwa yabo, maze amajwi y'umunezero akumvikanira mu kirere cya nijoro
gituje. Nta muntu n'umwe wajyaga muri aya materaniro ushobora kwibagirwa ibyayaberagamo
byari binejeje cyane. [1T 57]
Abakunda Yesu by'ukuri bashobora kwishimira amarangamutima y'abari bategerezanyije ubwuzu
bwinshi kuza k'Umukiza wabo. Igihe cyari cyitezwe ko agaruka cyarushagaho kwegereza. Igihe
twari twiringiye kumusanganira cyari bugufi. Twegerezaga iyi saha mu ituze rikomeye. Abizera
nyakuri bari baturije mu mushyikirano ushimishije bari bafitanye n'Imana warangwaga n'amahoro
atagira kirogoya bajyaga kugira mu bwiza bwuje umucyo mu isi nshya. Nta muntu n'umwe wigeze
kugira uku kwizera n'ibyiringiro ushobora kwibagirwa aya masaha y'igiciro yo gutegereza. [1T
57]
Kuri benshi imirimo y'inyungu zo ku isi yari yashyizwe ku ruhande mu byumweru runaka.
Twasuzumanaga ubwitonzi buri gitekerezo na buri marangamutima byari mu mitima yacu mbese
nk'umuntu uri ku buriri agiye gupfa, ndetse nk'aho mu masaha make cyane twendaga gufunga
amaso yacu by'iteka ubutazongera kubona ibibera mu isi. Ntabwo habayeho kudodesha "amakanzu
yo kuzazamukana ikirere" kuri uwo munsi ukomeye. Twiyumvagamo ko dukeneye igihamya
cy'imbere mu mutima cy'uko twiteguye gusanganira Kristo, kandi amakanzu yacu yera yari
ugutungana k'ubugingo n'imico yejejweho icyaha n'amaraso ahongerera y'Umukiza wacu. [1T 57]
Nyamara igihe cyari cyitezwe cyarahise. Iki cyabaye ikigeragezo cya mbere gikomeye abari bizeye
kandi biringiye ko Kristo yajyaga gutunguka ku bicu byo mu ijuru bahuye na cyo. Gutentebuka
k'ubwoko bw'Imana bwari butegereje kwabaye kunini. Abakobanyi bari banesheje kandi
bakururira abanyantege nke n'ibigwari mu ruhande rwabo. Abantu bamwe bari baragaragaye ko
bafite kwizera nyakuri basaga n'abari barabitewe n'ubwoba; maze noneho ubwo igihe cyahitaga
ubutwari bwabo buragaruka, bityo bashize amanga bifatanya n'abakobanyi, batangaza ko batigeze
na rimwe bashukwa ngo bizere inyigisho ya Miller wari umwaka wasaze. Abandi basanzwe
badashikamye cyangwa ari ba nyamujyiryanino, babivuyemo bucece barigendera. Naratekereje nti
'Mbese iyo Kristo aza kugaruka, aba bantu b'abanyantege nke kandi bahindagurika byari
kubagendekera bite?' Bavugaga ko bakunda kandi bafitiye ubwuzu kugaruka kwa Yesu; nyamara
igihe atagarukaga, babaye nk'abatuye umutwaro uremereye maze bisubirira mu kuba abantu
batagira icyo bitaho no kwirengagiza iyobokamana nyakuri. [1T 58]
Twagize urujijo kandi twumva ducitse intege, ariko ntitwaretse kwizera kwacu. Benshi bari
bagikomeje kugundira ibyiringiro by'uko Yesu atajyaga gutinza ukugaruka kwe; ijambo
ry'Umwami Imana ryari ukuri, ntiryashoboraga kudasohora. Twiyumvagamo ko twasohoje
inshingano yacu, twari twarashyize mu bikorwa ukwizera kwacu kw'igiciro; twari tutabonye icyo
twari twiteze, nyamara ntitwari ducitse intege. Ibimenyetso by'ibihe byerekanaga ko iherezo rya
byose riri bugufi; ko tugomba kuba maso kandi tugakomeza kuba twiteguye kugaruka k'Umwami
igihe icyo ari cyo cyose. Tugomba gutegereza dufite kwizera n'ibyiringiro, ntitwirengagize
guteranirahamwe ngo duhugurane, duterane umwete kandi duhumurizanye, kugira ngo umucyo
wacu ubashe kumurikira abari mu mwijima w'isi. [1T 58]
Kubara ibijyanye n'igihe cyari ikintu cyoroshye kandi cyumvikana ku buryo n'abana bato
bashoboraga kubisobanukirwa. Uhereye igihe itegeko ryatangwaga n'umwami w'u Buperesi,

44
nk'uko biri muri Ezira 7, rikaba ryaratanzwe mu mwaka wa 457 mbere ya Kristo, imyaka 2300
iboneka muri Daniyeli 8:14 yagombaga kurangirana n'umwaka wa 1843. Dukurikije ibi,
twategereje ko mu mpera z'uwo mwaka Umwami agaruka. Twumvise dutentebutse cyane bibabaje
igihe uwo mwaka uko wakabaye warangiraga kandi Umukiza wacu ntagaruke. [1T 58]
Bwa mbere ntitwari twasobanukiwe yuko niba itegeko ritaratanzwe mu ntangiriro bwite z'umwaka
wa 457 M.K; ubwo rero imyaka 2300 ntiyari kurangirana n'iherezo ry'umwaka wa 1843. Nyamara
byaje gushimangirwa ko iryo tegeko ryatanzwe ahasatira mu mpera z'umwaka wa 457 M.K,
kubw'ibyo rero, igihe cya gihanuzi cyagombaga kugera mu muhindo w'umwaka wa 1844. Kubera
iyo mpamvu rero, iyerekwa ry'igihe ntiryatinze, nubwo ryasaga n'iryatinze. Twize kwishingikiriza
ku mvugo y'umuhanuzi ngo: "kuko ibyerekanywe bifite igihe byategekewe, ntibizatinda
kukigeraho [58] kandi ntibizabeshya, n'aho byatinda ubitegereze, kuko kuza ko bizaza
ntibizahera." Habakuki 2:3. [1T 59]
Imana yagerageje kandi isuzuma ubwoko bwayo ubwo igihe cy'umwaka wa 1843 cyatambukaga.
Ikosa ryari ryakozwe mu kubara ibihe bya gihanuzi ntabwo ryahise ritahurwa ndetse n'abantu bize
barwanyaga ibitekerezo by'abari bategereje kugaruka kwa Kristo. Abahanga bahamije ko Bwana
Miller yari afite ukuri mu buryo yari yarabaze igihe, nubwo batumvikanaga nawe ku bijyanye
n'ikintu cyagombaga kuba ku iherezo ry'icyo gihe. Ariko bo, ndetse n'abantu b'Imana bari
bategereje, bari bahuriye ku ikosa rimwe ku bijyanye n'igihe. [1T 59]
Twizeye rwose yuko Imana mu bwenge bwayo, yagennye ko ubwoko bwayo buhura no kutabona
ibyo bwari butegereje, ibyo bikaba byarabereyeho kugira ngo bihishure imitima kandi bikuze
imico nyakuri y'abari baravuze ko bategereje kandi bishimiye ukugaruka k'Umwami. Abakiriye
neza ubutumwa bwa marayika wa mbere (reba mu Byahishuwe 14:6, 7) babitewe n'ubwoba bwo
gutinya umujinya w'amateka Imana izaca, batabitewe n'uko bakundaga ukuri kandi bakaba
barifuzaga guhabwa umurage w'ubwami bw'ijuru, ubu noneho bagaragaye uko bari koko. Babaye
mu ba mbere bakobye abatari babonye ibyo bari biteze bifuzaga babikuye ku mutima kandi
bagakunda kugaruka kwa Yesu. [1T 59]
Abari babuze ibyo bari bategereje ntibarekewe mu mwijima igihe kirekire; kubera ko igihe
bakomezaga gushakashaka ibyerekeye ibihe bya gihanuzi kandi bakabikora basenga cyane, ikosa
ryari ryabayeho ryaratahuwe, kandi bakurikirana ibyari byanditswe n'ikaramu ya gihanuzi bigenda
bikagera mu gihe cyo gutinda. Mu gutegerezanya ibyishimo kugaruka kwa Kristo, icyasaga no
gutinda kw'ibyerekanywe nticyari cyaritaweho, kandi kwabaye ikintu kibabaje kandi gitunguranye
kitifuzwaga. Nyamara iki kigeragezo cyari ngombwa kugira ngo gikuze kandi gikomeze abizeraga
ukuri bataryarya. [1T 59]
Ibyiringiro byacu noneho byahanze amaso ku kugaruka k'Umwami mu mwaka wa 1844. Iki kandi
cyari igihe cy'ubutumwa bwa marayika wa kabiri wagurukaga aringanije ijuru, avuga n'ijwi rirenga
ati: "Iraguye, iraguye Babuloni, wa mudugudu ukomeye" (Ibyahishuwe 14:8). Ubwo butumwa
bwabwirijwe bwa mbere n'abagaragu b'Imana mu gihe cy'impeshyi yo mu mwaka wa 1844.
Umusaruro wavuyemo ni uko abantu benshi basohotse mu matorero yaguye. Bijyaniranye n'ubu
butumwa, urusaku rwa mu gicuku narwo rwaravugijwe ngo rwaravugijwe ngo "Umukwe araje;
nimusohoke mumusanganire." Mu bice byose by'igihugu, hatanzwe umucyo werekeye ubu
butumwa, kandi urwo rusaku rwakanguye abantu ibihumbi byinshi. Bwavaga mu mujyi umwe

45
bujya mu wundi, bukava mu mudugudu umwe bukajya mu wundi, ndetse no bice by'icyaro cya
kure. Bwageze ku bantu [1T 59]

5 Matayo 25:1-13.

bize n'abantu bafite impano, ndetse bugera n'ahantu hacuze umwijima n'ahacishije bugufi.[60]
Uyu ni wo wambereye umwaka unejeje kurusha indi yose mu buzima bwanjye. Umutima wanjye
wari wuzuye gutegereza kuje ibyishimo, ariko nkumva mfitiye impuhwe nyinshi kandi mbabariye
abantu bari bacitse intege kandi badafite ibyiringiro muri Yesu. Nk'ubwoko bw'Imana,
twafatanyirije hamwe gusenga dushyizeho umwete dusaba Imana kuduha imibereho nyakuri
n'igihamya kidashidikanywaho cy'uko twemewe n'Imana. [1T 60]
Twari dukeneye kwihangana gukomeye kubera ko abakobanyi bari benshi. Kenshi
twasanganirwaga namagambo yo kudukwena barengurira ku kuntu twari twarabuze ibyo twari
twarategereje. Baratubwiraga bati: "Na n'ubu ntimurazamuka; mbese mwiteze kuzazamuka ryari?"
kandi amagambo nkayo yo gukwenwa twayabwirwaga n'abantu b'isi twari tuziranye, ndetse na
bamwe bavugaga ko ari abakristo bemeraga Bibiliya nyamara bakaba barananiwe kwiga ukuri
gukomeye kandi kw'ingenzi kuyirimo. Amaso yabo yahumwe yasaga n'aho abona gusa
ubusobanuro bw'uruvange kandi buri kure mu muburo ukomeye wavugaga ngo Imana "yashyizeho
umunsi wo kuzacira abari mu isi urubanza," ndetse no mu isezerano ry'uko abera bazazamurirwa
hamwe bakajya gusanganira Umwami mu kirere. [1T 60]
Amatorero y'Aborutodogisi yakoresheje uburyo bwose ngo abuze ukwizera ko kugaruka Kristo
kwegereje bikwira ahantu hose. Mu materaniro yabo abatinyukaga kuvuga iby'ibyiringiro byo
kugaruka kwa Kristo kwegereje nta mudendezo bahabwaga. Abavugaga ko bakunda Yesu
banganaga agasuzuguro ubutumwa buvuga yuko uwo bavugaga ko ari inshuti yabo magara yenda
kuza kubasura. Babyukirizwaga umujinya kandi bakarakazwa n'abamamazaga inkuru yo kugaruka
kwe, kandi bagashimishwa n'uko bari bagiye kumubona bidatinze mu bwiza bwe. [1T 60]
Buri mwanya wose wasaga n'umbereye uw'agaciro gakomeye cyane. Niyumvagamo ko turi gukora
umurimo w'iby'iteka ryose, kandi ko abatari bafite icyo bitayeho kandi ntibishimire uwo murimo
bari bari mu kaga gakomeye cyane. Ntabwo kwizera kwanjye kwari kubudikiwe n'igihu, kandi
amasezerano y'igiciro ya Yesu nayagiraga ayanjye. Yari yarabwiye abigishwa be ati: "Musabe
muzahabwa." Nizeraga ntashidikanya ko icyo nsabye cyose gihuje n'ubushake bw'Imana
nagombaga kugihabwa nta shiti. Nicishaga bugufi cyane ku birenge bya Yesu, mfite umutima
uhuje rwose n'ubushake bwe. [1T 60]
Inshuro nyinshi nasuraga imiryango maze ngafatanya n'abari bafite ubwoba no gucika intege
tugasenga dushyizeho umwete. Kwizera kwanjye kwari gukomeye cyane ku buryo ntashoboraga
gushidikanya n'umwanya muto ko Imana ishobora gusubiza amasengesho yanjye, kandi koko nta
[1T 60] gisibya, umugisha n'amahoro biva kuri Yesu byatuzagaho ari igisubizo cy'amasengesho
yacu arimo kwicisha bugufi, maze imitima y'abantu babaga bihebye ikongera gushimishwa
n'umucyo n'ibyiringiro. [1T 61]
Mu mwuka wo kwinira mu mitima yacu no kwatura ibyaha byacu twicishije bugufi, mu

46
masengesho menshi twaje kugera ku gihe twari dutegereje. Buri gitondo twiyumvagamo ko
umurimo wacu w'ibanze ari ukubona igihamya cy'uko imibereho yacu itunganye imbere y'Imana.
Uko buri wese yitaga kuri mugenzi we byariyongereye; twasengeraga hamwe cyane kandi
tugasabirana. Twateraniraga mu busitani bw'ibiti by'imbuto no mu dushyamba kugira ngo
dushyikirane n'Imana cyane tuyibwire ibyo dukeneye, tukarushaho kwiyumvamo ko turi imbere
yayo igihe twabaga tuzengurutswe n'ibyo yaremye. Ibyishimo by'agakiza ni byo byari ingenzi
cyane kuri twe kurusha ibyokurya n'ibyo kunywa. Igihe ibihu byabaga byijimishije ibitekerezo
byacu, ntitwatinyukaga kuruhuka cyangwa gusinzira kugeza ubwo bitamuruwe no kwiyumvamo
ko twemewe n'Uwiteka. [1T 61]
Ubuzima bwanjye bwari bufite intege nke cyane, ibihaha byanjye byari byarangiritse bikomeye
kandi ijwi ryanjye ryari ryaragiye. Inshuro nyinshi Mwuka w'Imana yanzagaho mu mbaraga
zikomeye, bityo umubiri wanjye w’intege nke washoboraga kwihanganira ubwiza bwuzuraga mu
bugingo bwanjye biwugoye. Nasaga n'uhumeka umwuka wo mu kirere cyo mu ijuru, maze
nkishimira ko nari ngiye gusanganira Umucunguzi wanjye bidatinze kandi nkibanira nawe iteka
mu mucyo wo mu maso he. [1T 61]
Ubwoko bw'Imana bwari butegereje bwegereye isaha bwari bwiringiyemo cyane ko umunezero
wabwo wari kuzuriramo ubwo Umukiza wabwo yari kuba agarutse. Nyamara na none igihe
cyatambutse Yesu atagarutse. Byari bigoye kongera gusubira mu miruho yo mu buzima
twatekerezaga ko twari twaretse by'iteka ryose. Kwari ugutenguhwa gusharira kwari kugeze ku
mukumbi muto wari ufite kwizera gukomeye cyane kandi ibyiringiro byawo bikaba byari bihanitse
cyane. Nyamara byaradutangaje cyane kwiyumvamo ko dufite umudendezo mu Mwami no
kwiyumvamo ko twari dukomejwe n'imbaraga ze ndetse n'ubuntu bwe. [1T 61]
Nyamara, ibyari byarabayeho mu myaka yabanje byongeye gusubirwamo rwego rukomeye.
Itsinda rinini ry'abantu ryahakanye kwizera kwaryo. Abantu bamwe bari baragize icyizere
gikomeye bumvise bakomeretse bikomeye mu bwibone bwabo ku buryo bumvaga bahunga bakava
mu isi. Bitotombeye Imana nka Yona, maze bifuza gupfa kuruta kubaho. Abari baragiye bubakira
kwizera kwabo ku bihamya by'abandi bantu, ntibabishingire ku jambo ry'Imana, noneho bari
biteguye nanone guhindura ibitekerezo byabo. Ab'indyarya bari bariringiye kubeshya Umwami
Imana ndetse na bo ubwabo bishuka bakoresheje kwihana no kwitanga kw'icyiganano, noneho
bumvise batuye umutwaro w'akaga kari [1T 61] kabategereje, maze barwanya ku mugaragaro
uruhande bari baravuze ko bakunda.[ 1T 62]
Abanyantege nke n'abanyabyaha bifatanyirije hamwe mu gutangaza ko hadakwiriye kongera
kubaho ubwoba cyangwa kugira ibindi bintu bategereza. Igihe cyari cyahise, Umwami ntiyari
yagarutse, kandi isi yajyaga gukomeza kuba nk'uko iri hagashira imyaka ibihumbi n'ibihumbi. Iki
kigeragezo cya kabiri gikomeye cyahishuye abantu nyamwinshi b'imburamumaro baretse ibyo
bizeraga nyamara bari barinjiye mu nkubiri yari ifite imbaraga mu byo kwizera kugaruka kwa
Yesu, kandi bakaba baramaranye igihe n'abizera nyakuri n'abakozi b'abanyamwete. [1T 62]
Ntitwabonye ibyo twari twiteze ariko kandi ntitwakutse imitima. Twihanganye twiyemeje
kwiyegurira gahunda yo kutweza Imana yabonaga ko dukeneye, no gutegerezanya ibyiringiro
kandi twihanganiye ko Umukiza aza agacungura abantu be bageragejwe kandi bakaba
indahemuka. [1T 62]

47
Twari dushikamye mu kwizera ko kubwiriza iby'igihe kigenwe kandi kizwi byari gahunda
y'Imana. Ni byo byateye abantu gushakashakana ubwitonzi muri Bibiliya, maze bakavumbura
ukuri batari barigeze bamenya. Yona yoherejwe n'Imana kwamamaza mu nzira z'i Niniwe ko mu
minsi mirongo ine uwo mujyi wagombaga kurimbuka; nyamara Imana yemeye kwicisha bugufi
kw'abantu b'i Niniwe maze yongera igihe cyabo cyo kwemererwamo. Nyamara ubutumwa Yona
yajyanye bwari bwavuye ku Mana, kandi Niniwe yashyizwe ku gipimo hakurikijwe ubushake
bw'Imana. Ab'isi babonaga ibyiringiro byacu nk'ubuyobe, kandi kutabona icyo twari twiteze
bakabona ari ugutsindwa kwaje ari ingaruka y'ubuyobe. [1T 62]
Amagambo y'Umukiza mu mugani w'umugaragu mubi ahura rwose n'abakwena igitekerezo cyo
kugaruka k'Umwana w'umuntu kwegereje: "Ariko umugaragu mubi niyibwira mu mutima we ati:
'Databuja aralinze, maze agatangira gukubita abagaragu bagenzi be no gusangira n'abasinzi,
shebuja w'uwo mugaragu azaza umunsi atamutegereje n'igihe atazi, amucemo kabiri, amuhanane
n'indyarya." Matayo 24:48-51. [1T 62]
Ahantu hose twahabonaga abakobanyi, ba bandi Petero yavuze ko bagomba kuza mu minsi
y'imperuka, bagenda bakurikije irari ryabo, bavuga bati: "Isezerano ryo kuza kwe riri he? Ko
uhereye aho ba sogokuruza basinziriye, byose bihora uko byahoze, uhereye ku kuremwa kw'isi"
(2Petero 3:4). Nyamara abari barategereje kugaruka k'Umwami ntibabuze guhumurizwa. Bari
barungutse ubwenge bw'igiciro binyuze mu kurondora mu ijambo ry'Imana. Inama y'agakiza yari
isobanutse rwose mu bwenge bwabo. Buri munsi bavumburaga ibyiza bishyashya mu mpapuro
zera, kandi bakabona no kutabusanya gutangaje kwari mu nzandiko zera zose, aho icyanditswe
gisobanura ikindi cyanditswe, kandi ntihabemo ijambo na rimwe ry'imfabusa. [1T 62]
Kutabona icyo twari twiteze kwacu ntabwo kwarutaga uko abigishwa bahuye nako. Igihe Umwana
w'umuntu yagenderaga ku cyana cy'indogobe nk'umuneshi akinjira muri Yerusalemu, bari biteze
ko agiye gutamirizwa ikamba ry'ubwami akima ingoma. Abantu baje ari benshi baturutse impande
zose z'ako karere, maze batera hejuru bati: "Hoziyana mwana wa Dawidi?" Kandi igihe abatambyi
n'abakuru b'ubwo bwoko basabaga Yesu ngo acecekeshe iyo mbaga, yavuze ko abo baramutse
bacecetse, n'amabuye yarangurura kubera ko ubuhanuzi bugomba gusohora. Nyamara mu minsi
mike yakurikiyeho, aba bigishwa babonye Shebuja bakundaga, uwo biringiraga ko azima ingoma
ya Dawidi, maze bamubona amanitswe ku musaraba wicirwagaho abagome, ari hejuru
y'Abafarisayo bamukwenaga bamutuka. Ibyiringiro bihanitse bari bafite ntibyabonye icyo bari
biteze, kandi umwijima w'urupfu wari ugose ahabazengurutse.[ 1T 63]
Nyamara Kristo yari indahemuka ku masezerano ye. Ihumure yahaye ubwoko bwe ryari ryiza
cyane, kandi ingororano yagenewe abanyakuri kandi bakiranuka yari agahebuzo. [1T 63]
Bwana Miller n'abari bafatanyije na we bibwiraga ko kwezwa kubuturo kuvugwa muri Daniyeli
8:14 kwasobanuraga kwezwa kw'isi yejeshejwe umuriro mbere yuko ihinduka ubuturo bw'abera.
Ibi byagombaga kubaho igihe Kristo yari kuba agarutse; bityo rero, twategereje ko ibyo bibaho ku
iherezo ry'iminsi (cyangwa imyaka) 2300. Ariko nyuma yo kutabona icyo twari twiteze kubona,
twashakashatse mu Byanditswe tubyitondeye kandi dusenga, ndetse ibitekerezo byacu bihugutse,
maze nyuma y'igihe cy'akayubi, umucyo wisuka ku mwijima twari turimo; kutizera no
gushidikanya bireyuka. [1T 63]
Aho kugira ngo ubuhanuzi bwo muri Daniyeli 8:14 bube bwararenguriraga ku kwezwa kw'isi,

48
noneho byumvikanye neza ko bwavugaga ibyo gusoza k'umurimo w'Umutambyi wacu Mukuru
mu ijuru, ariwo wo gusoza umurimo wo guhongerera abantu, ndetse no gutegurira abantu
kuzahagarara badatsinzwe ku munsi wo kugaruka kwe. [1T 63]

49
IGICE CYA VII

IYEREKWA RYANJYE RYANJYE RYA MBERE

Hatarashira igihe kinini nyuma yo guhita kw'igihe cyo mu mwaka wa 1844, ni bwo nahawe
iyerekwa ryanjye rya mbere. Nari ndi gusura mugenzi wanjye nkunda muri Kristo, uwo umutima
wanjye n'uwe yari isanga n'ingoyi. Twese twari abakobwa batanu dupfukamye mu mutuzo
dusengera ku gicaniro cyo mu muryango. Igihe twarimo dusenga, imbaraga y'Imana yaje kuri jye
mu mbaraga zirenze uko nari narigeze kubyiyumvamo. Nasaga n'uzengurutswe n'umucyo, kandi
meze nk'uri kugenda nzamurwa hejuru cyane y'isi. Nuko mpindukizwa no kureba abantu bari
bategereje kugaruka kwa Yesu bari ku isi, ariko sinababona, maze ijwi rirambwira riti: "Ongera
urebe, kandi urebe hejuru biruseho hato." Numvise ibyo nubura amaso, mbona inzira igororotse
kandi ifunganye iturutse ku isi. Ako kayira ni ko abategereje banyuragamo berekeza mu murwa.
Inyuma yabo ku itangiriro ry'iyo nzira hari umucyo urabagirana ubamurikira. Uwo mucyo
marayika yambwiye ko ari urusaku rwa mu gicuku. Uyu mucyo warabagiranaga mu nzira yose
kugira ngo ibirenge byabo bidasitara. Yesu ubwe yagendaga imbere y'ubwoko bwe abuyoboye
bujya mbere, kandi iyo bwakomezaga guhanga amaso Yesu, bwabaga amahoro. Ariko bidatinze
bamwe batangiye kunanirwa, maze bavuga yuko umurwa uri kure cyane, bibwira yuko bari
bakwiriye kuba bamaze kuwinjiramo. Hanyuma Yesu abakomeresha gushyira hejuru ukuboko
kwe kw'iburyo gukomeye, maze mu kuboko kwe havamo umucyo wamurikiraga iryo tsinda
ry'abategereje, nuko bararangurura bati: "Haleluya!" Abandi bihakanye vuba wa mucyo wari
inyuma yabo maze bavuga yuko Imana atariyo yabayoboye ngo ibageze aho. Wa mucyo wari
inyuma yabo urazima, basigara bashyize ibirenge byabo mu mwijima w'icuraburindi, barasitara,
babura icyapa cyo kubayobora kandi babura Yesu. Nuko bateshuka inzira bagwa mu mwijima no
mu isi mbi byari hasi yabo. [1T 64]
Bidatinze twumva ijwi ry'Imana rimeze nk'amazi menshi asuma, maze iryo jwi ritubwira umunsi
n'isaha byo kugaruka kwa Yesu. Abera bari bakiriho bagera ku bihumbi ijana na mirongo ine na
bine bamenye kandi basobanukirwa n'iryo jwi, mu gihe abanyabibi bo bibwiye ko ari uguhinda
[1T 64] kw'inkuba n'igishyitsi cy'isi. Ubwo Imana yavugaga iby'igihe [cyo kugaruka kwa Yesu],
yadusutseho Umwuka Wera, maze mu maso hacu hatangira kurabagiranishwa n'ikuzo ry'Imana,
nk'uko Mose yari ameze ubwo yamanukaga umusozi wa Sinayi. [1T 65]
Ba bantu ibihumbi ijana na mirongo ine na bine bose bari bashyizweho ikimenyetso kandi bunze
ubumwe rwose. Ku ruhanga rwabo hari handitsweho amagambo ngo, "Imana na Yerusalemu
Nshya," kandi hariho n'inyenyeri irabagirana iriho izina rishya rya Yesu. Igihe twari tunezerewe,
turi mu mwanya wera ba banyabibi baraturakariye kandi bashakaga kudusumira ngo batujugunye
mu nzu y'imbohe. Úbwo ni bwo natwe Iwazamuraga amaboko yacu mu izina ry 'Uwiteka maze
ababi bagwa hasi harambaraye batagira ubaramira. Ubwo ni bwo isinagogi ya Satani yamenye ko
Imana yadukunze twebwe abashoboraga kozanya ibirenge kandi Tukaramukanya na bene Data mu
ndamutso yera, maze bikubita ku birenge byacu bararamya. [1T 65]
Mu kanya gato twerekeza amaso yacu iburasirazuba, kuko twari tubonye pacu gatoya kirabura,

50
kangana n'igice cy'ikiganza, maze twese tumenya ko ari ikimenyetso cy'Umwana w'umuntu.
Twese dutumbira ako gacu dufite uza cyane kuko uko karushagaho kwigira hafi ari na ko
karushagaho kugira umucyo, gafite ubwiza, kandi kakarushaho kugira ubwiza kugeza ubwo
kabaye igicu kinini cyera. Ku ruhande rwo hasi cyasaga n'umuriro; hejuru y'icyo gicu hari
umukororombya, naho impande hari abamarayika bihumbi cumi, baririmba indirimbo
y'agahebuzo; kandi kuri icyo gicu ni ho Umwana w'umuntu yari yicaye. Umusatsi we wari umweru
kandi utendera ku ntugu ze; ndetse ku mutwe we hari hatamirijwe amakamba menshi. Ibirenge
bye byasaga n'umuriro; kandi mu kuboko kwe kw'iburyo yari afite umuhoro utyaye; naho mu
kw'ibumoso afite impanda yacuzwe nu ifeza. Amaso ye yasaga n'ibirimi by'umuriro, yashakishaga
abana be aho bari hose. [1T 65]
Nuko mu maso yose harahonga, naho mu ya ba bandi Imana yaretse hacura umwijima. Nuko twese
turangururira rimwe dutaka tuti: "Ni nde ubasha guhagarara adatsinzwe? Mbese aho umwambaro
wanjye uraho utagira ikizinga?" Hanyuma abamarayika bareka kuririmba, habaho umwanya wo
guceceka guteye ubwoba, ubwo ni bwo Yesu yavugaga ati: "Abafite amaboko atanduye n'imitima
iboneye ni bo bazabasha guhagarara badatsinzwe; ubuntu bwanjye burabahagije." Ibyo bituma mu
maso hacu harabagirana, maze imitima yose isabwa n'umunezero. Ubwo igicu yarushagaho
kwegera isi, abamarayika bongeye guhanika indirimbo. Noneho igihe Yesu yamanukaga ku bicu
agoswe n'ibirimi by'umuriro, ya panda ye y'ifeza yaravuze. Yerekeza amaso ye ku bituro by'abera
basinziriye, nuko yubura amaso ye azamura n'amaboko ayatunga ku ijuru, Ararangurura ati:
"Nimukanguke! Nimukanguke! Nimukanguke! Yemwe abasinziriye mu mukungugu mwe,
nimuve mu bituro." Nuko habaho [1T 65] igishyitsi gikomeye. Ibituro birakinguka abapfuye
bavamo bambaye kudapfa. Ba bantu ibihumbi ijana na mirongo ine na bine babonye incuti zabo
bari baratandukanyijwe n'urupfu maze batera hejuru bati: "Haleluya." Muri ako kanya
turahindurwa tujyananwa na bo gusanganirira Umwami mu kirere. [1T 66]
Twese twinjirana mu gicu, kandi tumara iminsi irindwi tuzamuka twerekeje ku nyanja y'ibirahuri.
Nuko Yesu azana amakamba, ayatamiriza ku mitwe yacu n'ukuboko kwe kw'iburyo. Yaduhereje
inanga zizahabu n'imikindo yo kunesha. Kuri iyo nyanja y'ibirahuri ni ho ba bantu ibihumbi ijana
na mirongo ine na bine bahagaze bayikikije mu buryo bunogeye amaso. Bamwe muri bo bari bafite
amakamba arabagirana cyane, abandi bafite atarabagirana cyane. Amakamba amwe yagaragaraga
ko aremerejwe n'inyenyeri nyinshi zitatsweho, naho andi ariho inyenyeri nke. Bose bari banyuzwe
rwose n'amakamba yabo. Kandi bose bari bambaye igishura byera kuva ku ntugu kugera ku
birenge. Ubwo twagendaga twerekeje ku nyanja y'ibirahuri tugana ku irembo ry'umurwa,
abamarayika bari badushagaye. Yesu arambura ukuboko kwe gukomeye kw'ubwiza, afata kuri ya
marembo arimbishijwe imaragarita, akingura urugi rwikaraga ku mapata yarwo arabagirana, maze
arwigizayo aratubwira ati: "Mwameshe ibishura byanyu mu maraso yanjye, mwahagarariye ukuri
kwanjye mutajegajega, nimwinjire." Twese turinjira twiyumvamo uburenganzira busesuye muri
uwo murwa. [1T 66]
Muri uwo murwa twahabonye igiti cy'ubugingo n'intebe y'ubwami y'Imana. Ku ntebe y'Imana
haturukaga uruzi ruboneye rw'amazi y'ubugingo, kandi hakurya no hakuno y'urwo ruzi hari igiti
cy'ubugingo. Ku nkengero imwe y'urwo ruzi hari igiti cy'inganzamarumbo no ku yindi hari ikindi.
Byombi byari byiza kandi bitatswe izahabu irabagirana. Ku ikubitiro nibwiye ko nabonye ibiti
bibiri. Nongeye kwitegereza mbona ko ibyo biti bifataniye mu bushorishori bwabyo bikaba igiti

51
kimwe. Icyo cyari igiti cy'ubugingo cyari hakurya no hakuno y'uruzi rw'ubugingo. Amashami
yacyo yari abogamiye aho twari duhagaze, kandi imbuto zacyo zari nziza cyane; zisa n'izahabu
ivanze n'umuringa. [1T 66]
Twese tujya munsi y'icyo giti turicara kugira ngo turebe ubwiza bw'aho hantu. Muri icyo gihe
abavandimwe bacu Fitch na Stockman bari barabwirije ubutumwa bwiza bw'ubwami, kandi Imana
ikaba yari yarabaryamishije mu gituro kugira ngo ibakize, baje badusanga, maze batubaza ibyo
twanyuzemo mu gihe bari basinziriye. Twagerageje kwibuka amakuba akomeye twanyuzemo
ariko yari angana urwara agereranyijwe n'ikuzo rihoraho kandi ritarondoreka byari bituzengurutse
ku buryo tutabasha kubivuga, maze twese turarangurura tuti: "Haleluya, ijuru ni iry'igiciro
cyinshi," nuko ducuranga inanga zacu z'izahabu maze inkomanizo z'imiryango y'ijuru zirirangira.
[1T 66]

52
IGICE CYA VIII

GUHAMAGARIRWA GUKORA INGENDO

Iby'iri yerekwa nabibwiye abizera b'i Portland bari bizeye rwose ko ryari ryaturutse ku Mana.
Mwuka w'Imana yaherekeje ubu buhamya, kandi igitinyiro cy'iby'iteka ryose kiba kuri twe.
Nuzuye ubwoba no gutangara bitavugwa bitewe no kumva ko njyewe wari ukiri muto kandi nkaba
umunyantege nke narashoboraga gutoranywa ngo mbe igikoresho Imana yari kwifashisha ngo
igeze umucyo ku bwoko bwayo. Igihe nari ndi mu mbaraga z'Uwiteka, nari nuzuye ibyishimo, aho
nasaga n'uzengurutswe n'abamarayika bera mu bikari byuzuye ubwiza byo mu ijuru, ahaganje
amahoro n'umunezero; kandi byari impinduka ibabaje kandi isharira pukanguka ngasanga nkiri
mu mibereho ipfa yo muri ubu bugingo. [1T 67]
Mu iyerekwa rya kabiri ryakurikiye irya mbere hatarashira igihe kirekire, neretswe ibigeragezo
ngomba kunyuramo, kandi nerekwa ko yari inshingano yanjye kugenda nkabwira abandi ibyo
Imana yampishuriye. Neretswe ko imihati yanjye izahura no kurwanywa gukomeye, kandi ko
umutima wanjye uzashengurwa n'intimba, icyakora ko ubuntu bw'Imana buzaba buhagije
kunkomeza muri byose. Ibyo namenyeye muri iryo yerekwa byampagaritse umutima birenze
urugero, kubera ko ryanyeretse inshingano yanjye yo kugenda ngasanga abantu maze nkababwira
ukuri. [1T 67]
Ubuzima bwanjye bwari bumeze nabi cyane ku buryo umubiri wanjye wahoraga mu mubabaro,
kandi uko byagaragariraga amaso kose, nari mfite igihe kigufi cyo kubaho. Nari mfite imyaka
cumi n'irindwi gusa y'ubukuru, ndi mutoya kandi w'umunyantege nke, nari intamenyekana mu
muryango mugari w'abantu, kandi muri kamere yanjye sinatinyukaga kuvuga kandi nkagira isoni
ku buryo numvaga bingoye guhura n'abantu ntamenyereye. Namaze iminsi myinshi nsengana
umwete, ndetse nkageza nijoro cyane nsaba ko navanwaho uyu mutwaro ugahabwa undi muntu
ushoboye kuwikorera kundusha. Nyamara umucyo w'iyo nshingano ntiwigeze uhinduka, kandi
amagambo ya marayika yakomeje kumvikanira mu matwi yanjye ngo: "Menyesha abandi ibyo
naguhishuriye.” [1T 67]
Ntabwo numvaga mpamanya n'umutima wanjye kugenda ngasanga abo mu isi, kandi natinyaga
guhura n'ab'isi b'abakobanyi kandi bandwanya. Nari nifitiye icyizere gike. Uhereye icyo gihe ubwo
Mwuka w'Imana yanshishikarizaga gukora inshingano, numvaga nazamutse ndenga urugero nari
nsanzwe ndiho, nibagirwa ubwoba bwose no gutinya abantu bitewe no gutekereza urukundo rwa
Yesu, n'umurimo utangaje yari yarankoreye. Guhorana ibyiringiro ko nari ndi gusohoza
inshingano yanjye ndetse nkaba nari ndi kumvira ubushake bw'Uwiteka byampaga icyizere
cyantangazaga cyane. Mu bihe nk'ibyo, numvaga mfite ubushake bwo gukora ndetse no
kwigomwa ikintu icyo ari cyo cyose kugira ngo mfashe abandi kubona umucyo n'amahoro Yesu
atanga. [1T 68]
Nyamara byasaga n'ibitanshobokera gusohoza uyu murimo wari wanshyizwe imbere. Kugerageza
kuwukora byasaga n'aho ari ukugerageza ibidashoboka rwose. Ibigeragezo byari biwurimo
byangaragariraga nk'ibyo ntashobora kwihanganira. Ni gute njyewe nk'umwana muto mu myaka,

53
nashoboraga kujya mva ahantu hamwe nkajya ahandi, mbwira abantu ukuri kwera kw'Imana? Iyo
nabitekerezaga umutima wanjye wahindishwaga umushyitsi n'ubwoba. Musaza wanjye Robert
wandushaga imyaka ibiri y'ubukuru gusa ntiyashoboraga kumperekeza kubera ko ubuzima bwe
bwari bufite intege nke, kandi yatinyaga kuvugira imbere y'abantu kundusha. Nta kintu
cyashoboraga kumutera gutera intambwe nk'iyo. Data yari afite umuryango agomba kwitaho,
kandi ntiyashoboraga kureka imirimo ye; ariko yampamirije ko niba Imana yari yarampamagariye
kujya gukora umurimo ahandi hantu, itajyaga kunanirwa kumfungurira amayira. Nyamara aya
magambo yo kunkomeza yahumurije ku rwego rutoya umutima wanjye wari ucitse intege; inzira
yari imbere yanjye yasaga n'igoswe n'ingorane ntashoboraga gutsinda. [1T 68]
Nifuje gupfa kugira ngo mpunge izo nshingano zari zuzuriranye kuri jye. Kera kabaye ya mahoro
najyaga nishimira yamvuyeho maze kwiheba kongera kuzura mu bugingo bwanjye. Amasengesho
yanjye yose yasaga n'aho ntacyo angezaho, maze kwizera kwanjye kose kurazimira. Amagambo
yo guhumuriza, ayo gucyaha, cyangwa ayo gutera umwete yose yari ameze kimwe kuri jye; kubera
ko byasaga n'aho nta wundi washoboraga gusobanukirwa ibyanjye uretse Imana yonyine, kandi na
yo yari yarandetse. Itsinda ry'abizera b'i Portland ntibari bazi ibibera mu mutima wanjye
byanteraga kugaragara nk'uwacitse intege; ariko bari bazi ko hari impamvu runaka yateye umutima
wanjye gutentebuka, maze bakiyumvamo ko icyo cyari icyaha ku ruhande rwanjye bakurikije
uburyo bwuje ubuntu Imana yari yaranyihishuriyemo. [1T 68]
Natinyaga ko ahari Imana yaba yarankuyeho imbabazi zayo by'iteka ryose. Igihe natekerezaga ku
mucyo wari warabereye umugisha ubugingo bwanjye mu minsi yabanje, byasaga n'aho umwijima
wari ungose noneho wari inshuro ebyiri z'uwo mucyo. Amateraniro yaberaga mu rugo rwa data,
[1T 68] nyamara hashize igihe runaka ntayitabira bitewe n'umubabaro ukomeye nari mfite.
Umutwaro wanjye warushijeho kuremera ku buryo ntari ngishoboye kwihanganira agahinda
k'umutima wanjye. [1T 69]
Hashize igihe naje kwemera kwitabira rimwe mu materaniro yo gusenga yaberaga iwacu mu rugo.
Abagize itorero bafashe ikibazo cyanjye nk'ikintu cyo gusengera by'umwihariko. Umubyeyi
witwaga Pearson wari wararwanyije ukwiyerekana kw'imbaraga y'Imana kuri jye mu byambayeho
mbere, noneho yansengeye ashyizeho umwete, kandi angira inama yo kwegurira ubushake
bwanjye mu gushaka kw'Imana. Nk'umubyeyi w'umunyampuhwe, yagerageje kunkomeza no
kuntera umwete, anyingingira kwizera ko Inshuti y'abanyabyaha itantereranye. [1T 69]
Numvise mfite intege nke cyane kandi ntentebutse ku buryo ntashoboraga kugira umwete wihariye
nkoresha, ariko umutima wanjye wari wifatanyije n'amasengesho y'inshuti zanjye. Noneho ubu
sinari nitaye cyane kubyo kurwanywa n'ab'isi, kandi niyumvagamo ubushake bwo gukora
ibishoboka byose igihe nari kuba nongeye kugirirwa imbabazi n'Imana. Igihe bansengeraga,
umwijima uremereye wari ubuditse wari warangose waje gutamuruka, maze umucyo utunguranye
unzaho. Imbaraga zanjye zari zamvuyemo. Nabaye nk'uri imbere y'abamarayika. Umwe muri ibyo
biremwa byera yongeye gusubiramo aya magambo ati: «Menyesha abandi ibyo naguhishuriye.»>
Ubwoba bumwe bukomeye nari mfite bwari ubw'uko iyo nza kumvira ngasohoza inshingano nari
mpamagariwe, maze nkagenda ngatangariza abandi ko ari jye wagiriwe neza n'Imana
Ishoborabyose ngahabwa amayerekwa n'ihishurirwa ngomba kugeza ku bantu, nashoboraga
kwishyira hejuru mu cyaha, kandi ngashyirwa hejuru y'umwanya nagombaga kuba limo, nkizanira

54
kutishimirwa n'Imana, ndetse nkazimiza n'ubugingo bwanjye. Imbere yanjye nari mpafite ingero
nyinshi z'ibyabayeho bimeze nk'ibi ndi kuvuga hano, bityo umutima wanjye uratinya. [1T 69]
Noneho nasabye ninginga ko niba ngomba kugenda nkajya kubwira bandi ibyo Uwiteka
yanyeretse, nagombaga kurindwa gushyirwa hejuru kudakwiriye. Marayika yaravuze ati:
«Amasengesho yawe arumviswe kandi zasubizwa. Iki kibi utinya nikigusatira, ikiganza cy'Imana
kizaramburirwa kugukiza; izakwiyegeresha umubabaro kandi irinde kwicisha bugufi kwawe.
Tanga ubutumwa ukiranuka. Ihangane kugeza ku mperuka, bityo uzarya ku mbuto z'igiti
cy'ubugingo kandi unywe ku mazi y'ubugingo.>> [1T 69]
Nyuma yo kugarura ubwenge ku bintu bisanzwe byo ku isi, niyeguriye Uwiteka, niyegurira gukora
ibyo antegetse byose uko byagenda kose. Ku bwo kugirirwa neza n'ijuru, nabonye uburyo bwo
kujyana na muramu wanjye ku bavandimwe banjye b'abakobwa bari bari muri Poland, ahari
urugendo rugera ku bilometero 48 uvuye mu rugo iwacu. Aho nahaboneye uburyo bwo gutanga
ubuhamya bwanjye. [1T 69]
Namaze amezi atatu ndwaye mu muhogo no mu bihaha ku buryo nabashaga kuvuga amagambo
make gusa, kandi nabwo nkavuga buhoro no mu ijwi ririmo amakaraza. Muri icyo gihe,
nahagurutse mu iteraniro maze ntangira kuvuga mu ijwi ryongorera. Nakomeje ntyo mara iminota
ijya kuba nk'itanu, maze uburibwe no gutegwa kw'ijwi biva mu muhogo wanjye no mu bihaha,
bityo ijwi ryanjye risigara ryumvikana kandi rifite imbaraga, maze mara hafi amasaha abiri
mvugana umutuzo n'umudendezo bitagira amakemwa. Igihe nari ndangije kuvuga ubutumwa
bwanjye, ijwi ryarongeye riragenda kugeza ubwo nongeye guhagarara imbere y'abantu maze
nongera guhabwa ijwi ryanjye nk'ubwa mbere. Nakomezaga kwiyumvamo igihamya cy'uko ndi
gusohoza ubushake bw'Imana, kandi nkabona yuko imihati yanjye iri guherekezwa n'umusaruro
mwiza. [1T 70]
Mu kugira neza kw'Imana nafunguriwe inzira yo kujya mu gice cy'uburasirazuba bwa Leta ya
Maine. Mwenedata William Jordan yari agiye mu mirimo ye ahitwa Orrington, aherekejwe na
mushiki we, maze nshishikarizwa kujyana na bo. Nk'uko nari narasezeraniye Umwami wanjye
kugendera mu nzira amparuriye, sinahangaye kwanga. Aho i Orrington nahahuriye n'umukuru
James White. Yari aziranye n'inshuti zanjye, kandi na we ubwe yari yarirunduriye mu murimo wo
kumenyesha abandi agakiza. [1T 70]
Mwuka w'Imana yaherekeje ubutumwa natanze; imitima y'abantu yishimiye ukuri, kandi abari
bacitse intege barishimye ndetse bashishikarizwa kuvugurura ukwizera kwabo. Ahitwa i Garland
umubare munini w'abantu baturutse mu birere bitandukanye wateranijwe no kumva ubutumwa
bwanjye. Nyamara umutima wanjye wari uremerewe cyane. Nari maze kwakira ibaruwa iturutse
kuri mama insaba gusubira mu rugo kubera ko hari amakuru y'ibinyoma anyerekeyeho yarimo
akwirakwizwa. Iki cyari igikomere ntari niteze. Igihe cyose izina ryanjye ntiryari ryarigeze
kubonekwaho n'igicucu cy'ikinegu, kandi uko navugwaga mu bantu byari binshimishije. Na none
numvaga mbabajwe n'uko mama yababazwa ku bwanjye; umutima we wari wariziritse ku bana
be, kandi ikintu cyose kiberekeyeho cyakoraga ku mutima we cyane. Iyo nza kubona uburyo, nari
guhita ntangira urugendo ngasubira rugo; nyamara ibyo ntibyashobokaga. [1T 70]
Umubabaro wanjye wari mwinshi cyane ku buryo numvise ntentebutse cyane bityo muri uwo
mugoroba sinashobora kugira icyo mvuga. Inshuti zanjye zanshishikarije kwiringira Uwiteka,

55
kandi amaherezo benedata batangira amasengesho yo kunsabira. Bidatinze umugisha w’Uwiteka
waje kuri jye, maze muri uwo mugoroba ntanga ubuhamya bwanjye mfite umudendezo mwinshi.
Byasaga n'aho hari marayika umpagaze iruhande kugira ngo ankomeze. Amajwi yo gutera hejuru
kubw'icyubahiro no kunesha yumvikanye ava muri iyo nzu, kandi twiyumvisemo ko Yesu ari
hagati muri twe. [1T 70]
Mu mirimo yanjye nahamagariwe kuvuguruza imikorere y'abantu bamwe bashyiraga igitutsi ku
murimo w'Imana bitewe n'ubwaka bwabo. Aba bantu babaka basaga n'abatekereza ko idini
ishingiye ku gutwarwa cyane ndetse n'urusaku. Bashoboraga kuvuga mu buryo bushobora
kurakaza abatizera, maze bikabatera kubanga ndetse bakanga n'inyigisho bigishaga. Kubw'ibyo,
noneho banezezwaga no kwibwira ko barenganijwe. Abatizera ntibashoboraga kubona
kudahuzagurika mu migirire yabo. Mu bice bimwe na bimwe benedata babuzwaga guteranira
hamwe ngo basenge. Ab'inzirakarengane bababarizwaga hamwe n'inkozi z'ibibi. Igihe kinini
nabaga mfite umutima ubabaye kandi uremerewe. Byasaga n'aho ari icyaha cy'inkoraruguma
kubona umurimo wa Kristo wangirizwa n'imigenzereze y'abo bantu badashyira mu gaciro. Ntabwo
barimburaga ubugingo bwabo gusa, ahubwo bashyiraga n'icyasha ku murimo w'Imana kitashobora
kuvanwamo mu buryo bworoshye. Kandi Satani yari akunze ko bigenda bityo. Byari bihuye
n'umugambi we kubona ukuri gutwarwa n'abantu batejejwe; akabona kuvangwa n'ibinyoma, maze
byombi bikaribatirwa mu mukungugu. Yarebanaga intsinzi abana b'Imana babaga bari mu rujijo
kandi batatanye. [1T 71]
Umwe muri aba bantu b'abaka yarakoze agera ku ntego runaka yo gutera bamwe mu nshuti zanjye
ndetse na bene wacu kundwanya. Kubera ko nari navuze ntaciye ku ruhande ibyo nari nareretswe
byerekeye imigendere ye itari ihuye n'ubukristo, yakwirakwije ibinyoma hirya no hino kugira ngo
arimbure ijambo nari mfite mu bantu ndetse yitsindishirize. Ibyanjye byasaga n'ibikomereye
cyane. Gucika intege byaranyugarije cyane; kandi uko ubwoko bw'Imana bwari bumerewe
binyuzuza agahinda ku buryo naryamye nkamara ibyumweru bibiri ndambaraye hasi kubera
kurwara. Inshuti zanjye zatekerezaga ko ntashobora kubaho; ariko abavandimwe twari dusangiye
kwizera bababaranye nanjye muri uwo mubabaro barateranye baransengera. Bidatinze natahuye
ko isengesho risenganywe umwete kandi rifite imbaraga ryasenzwe kubwanjye. Isengesho
ryaratsinze. Imbaraga z'umwanzi w'umunyamaboko zaramenaguritse, maze ndabaturwa, bityo
uwo mwanya njyanwa mu iyerekwa. Muri iryo yerekwa nabonye ko igihe niyumvisemo ko
imbaraga y'umuntu igize icyo ikora kibi ku buhamya bwanjye, ntitaye ku hantu naba ndi, ko
nagombaga gutakira Imana gusa, kandi ko marayika yajyaga koherezwa akantabara. Icyo gihe nari
nsanganwe umumarayika wahoraga amfasha, ariko igihe byajyaga kuba bibaye ngombwa,
Uwiteka yashoboraga kohereza undi mumarayika akanzamura nkajya ku rwego rwo hejuru
y'imbaraga iyo ari yo yose yo ku isi. [1T 71]

56
IGICE CYA IX

KWEREKWA ISI NSHYA6

Yesu aturangaza imbere twese turamanuka tuva mu murwa twerekeza kuri iyi si, ku musozi munini
cyane kandi w'icyubahiro. Uwo musozi ntiwashoboye kwihanganira Yesu wari uwuhagazeho,
maze usadukamo kabiri, haba ikibaya kinini cyane. Hanyuma turebye hejuru tubona ururembo
runini, rufite imfatiro cumi nebyiri, n'amarembo cumi n'abiri, atatu atatu kuri buri ruhande, kandi
kuri buri rembo hari umumarayika. Twese turarangurura tuti: "Ururembo, ururembo rukomeye,
ruraje, ruje ruturuka mu ijuru ku Mana." Maze ruraza, ruhagarara aho twari duhagaze. Nuko
dutangira kwitegereza ibyiza bihebuje byari hanze y'urwo rurembo. Nahabonye amazu meza cyane
yasaga n'ifeza, atewe inkingi enye zishyizweho imaragarita zifite ubwiza buhebuje kwitegereza.
Muri yo ni ho abera bajyaga gutura kandi harimo ububiko busizwe zahabu. Nabonye benshi mu
bera binjira muri ayo mazu, bakuramo amakamba yabo arabagirana, bayashyira kuri ubwo bubiko,
nuko barasohoka bajya mu murima wari ukikije inzu kugira ngo bagire ibyo bakora ku butaka,
bitari nk'uko dukora hano mu isi. Oya rwose! Umucyo utangaje warabagiranaga ku mitwe yabo
bose, kandi bakomezaga kurangurura basingiza Imana. [1T 72]
Nabonye undi murima wuzuyemo uburabyo bw'amoko yose, kandi ubwo nabusoromaga
nararanguruye nti: "Ntibuzigera bwuma" Hafi aho nahabonye umurima urimo ibyatsi birebire
binogeye amaso. Byahoraga bitoshye kandi uko byahungabanaga byitegeye ubwiza bw'Umwami
Yesu, byavagaho umucyo usa n'ifeza n'izahabu. Hanyuma twinjira mu wundi murima urimo
inyamaswa z'ubwoko bwose: intare, umwana w'intama, ingwe, n'ikirura byose byari bibanye mu
mutekano. Tuzinyura hagati, maze zidukurikira zituje. Hanyuma twinjira mu ishyamba ritari
nk'ishyamba ricuze umwijima ryo muri iyi si; oya, oya rwose, ahubwo ryari ishyamba ryuzuye
umucyo n'ubwiza buhebuje. Amashami y'ibiti byo muri ryo yahungabaniraga hirya no hino, maze
twese turangurura tuvuga tuti: [1T 72]

6 Iri yerekwa rivuga ibizabaho ku iherezo ry'imyaka igihumbi izakurikira ukugaruka kwa Kristo. Ibyahishuwe 20; 21; 22; Zekariya 14:4.

"Tuzigumira muri iri shyamba, twiryamire muri ibi biti." Twanyuze iryo shyamba kuko
twerekezaga ku musozi Siyoni. [1T 73]
Ubwo twari mu rugendo, twahuye n'itsinda ry'abantu na bo batumbiriye ubwiza bw'aho hantu.
Nabonye ko inshunda z'imyambaro yabo zitukura; amakamba yabo arabagirana; kandi amakanzu
yaboyeraga de. Tubaramukije mbaza Yesu abo ari bo. Ambwira ko ari abishwe ari we bazira. Bari
bari kumwe n'abana batagira ingano; nabo bari bafite inshunda zitukura ku myambaro yabo.
Umusozi Siyoni wari imbere yacu, kandi kuri uwo musozi hari urusengero rwiza cyane, kandi
rwari rukikijwe n'indi misozi irindwi yari iriho indabo nziza za roza n'amaroma. Mbona twa twana
duterera wa musozi, cyangwa twashaka tukagurukisha utubaba twatwo, tukagwa mu mpinga z'iyo
misozi maze tugasoroma ubwo burabyo budateze kuma na rimwe. Iruhande rw'urwo rusengero,
hari ibiti by'amoko yose birimbishije aho hantu, birimo imizabibu, imikomamanga, imyerayo,

57
imitini n'imikindo. Ndetse amashami y'imitini yari acuramye hasi aremerewe n'imbuto zawo; ibyo
byose byatumaga aho hantu hose haba ah'igikundiro, Maze ubwo twari lugiye kwinjira mu
rusengero, Yesu yaranguruye ijwi rye ryiza cyane aravuga ati: “Abinjira aha hantu ni abantu
ibihumbi ijana na mirongo ine na bine gusa;" maze natwe turangurura tuvuga tuti: "Haleluya!" [1T
73]
Urwo rusengero rwari rufashwe n'inkingi ndwi, kandi zose ari izahabu irabagirana, zitatsweho
imaragarita nziza cyane. Ibyo bintu bitangaje nahabonye sinashobora kubisobanura. Yooo, iyaba
nabashaga kuvuga ururimi rw'i Kanani, nari kubasha gusobanura bike mu byiza by'isi irushaho
kuba nziza. Nahabonye ibisate by'amabuye byanditsweho amazina ya ba bandi ibihumbi ijana na
mirongo ine na bine, kandi yari akorogoshowe yanditswe mu nyuguti z'izahabu. [1T 73]
Tumaze kwitegereza ubwiza bw'urwo rusengero, twarasohotse, maze Yesu aradusiga ajya mu
rurembo. Bidatinze twongera kumva ijwi rye inczeza avuga ati: "Bwoko bwanjye nimuze,
mwavuye mu mubabaro ukomeye, kandi mwakoze ibyo nshaka; mubabazwa babampora,
nimwinjire dusangire, kuko ngiye gukenyera, nkabahereza." Natwe turangururira imwe tuti:
"Haleluya! Ikuzo ribe iry'Imana!" Nuko twinjira mu rurembo. Aho nahabonye ameza akozwe mu
ifeza itunganyijwe; yari afite uburebure hwa kilometero nyinshi, ariko amaso yacu yabashaga
kuyareba akayaheza. Mbona imbuto z'igiti cy'ubugingo, manu, imbuto z'imitini, imizabibu,
makomamanga, amaseri y'imbuto n'andi moko menshi y'imbuto. Nasabye Yesu kundeka ngo ndye
kuri izo mbuto. Yarambwiye ati: "Si ubu. Abariye ku mbuto zo muri iki gihugu ntibaba bagisubiye
mu isi ukundi. Ariko nukiranuka, hasigaye igihe gito ukazarya ku mbuto z'igiti cy'ubugingo kandi
ukanywa ku mazi ya ya soko." Kandi arambwira ati: "Ukwiriye Longera gusubira ku isi maze
ukabwira abandi ibyo naguhishuriye." Nuko marayika anterurana ubwitonzi aramanura angeza
kuri iyi si y'umwijima. Ruwe na rimwe njya ntekereza ko ntakwiriye kuguma kuri iyi si ukundi
[1T 73] kuko ibyaho byose ari umwaku. Kuri iyi si numva ndi mu bwigunge bitewe n'uko nabonye
igihugu kirushijeho kuba cyiza. Iyo ngira amababa nk'ay'inuma, mba ngurutse nkigira
kwiruhukira! [1T 74]
Mwenedata Hyde, wari uhari igihe nagiraga iri yerekwa, yanditse imirongo ikurikira, yakwiriye
hirya no hino mu nyandiko z'iyobokamana, kandi yagiye ihabwa umwanya mu bitabo byinshi
by'indirimbo zo guhimbaza Imana. Abayisohoye mu nyandiko, abayisomye ndetse
n'abayiririmbye bazi bike ko yakomotse mu iyerekwa ry'umukobwa muto warenganijwe azira
ubuhamya bwe bworoheje. [1T 74]
Twumvise ibyo mu gihugu kirimo umucyo kandi cyera;
Twarabyumvise, kandi imitima yacu iranezerewe;
Kuko twari itsinda ry'abagenzi bari mu bwigunge,
Twari tunaniwe, turushye kandi tubabaye.
Batubwira ko abera bafiteyo aho bazaba;
Ntabwo bazongera kubaho nkabatagira iwabo ;
Kandi tuzi ko icyo gihugu gishimishije ari cyiza, [1T 74]
Aho ni ho uruzi rw'ubugingo rubonerana rutembera.

58
Batubwira ko hari imirima y'ubwatsi butoshye,
Ko nta mwijima uzaharangwa;
Kandi ibyatsi byo mu butayu birabya indabyo neza,
Kandi hamera amaroza y'i Sharoni.
Hari inyoni z'igikundiro mu biti bitoshye,
Indirimbo zazo ni nziza kandi ziranejeje;
Kandi amajwi yazo ahora ari mashya,
Kandi usanganirwa n'inanga z'abamarayika. [1T 74]
Twumvise iby'imikindo, ibishura, amakamba,
Ndetse n'imishumi y'ifeza y'igitare;
Twumva iby'umurwa mwiza, ufite amarembo y'imaragarita,
Yose arabagiranishwa n'umucyo.
Twumvise iby'abamarayika babayo, n'abera,
Hamwe n'inanga zabo z'izahabu, n'uburyo baririmba;
Twumvise iby'umusozi, n'igiti cy'ubugingo cyuzuye imbuto,
Twumva iby'ibibabi bikiza indwara. [1T 74]
Umwami w'icyo gihugu, ni mwiza,
Ni we byishimo n'umucyo by'aho hantu;
Tuzamwitegereza mu bwiza bwe turi aho hantu,
Kandi tuzishimira mu maso he atumwenyurira.
Tuzabayo, tuzaba aho hantu vuba bidatinze,
Tuzahura n'abera kandi bahawe umugisha;
Tuzaba dufite imikindo, ibishura n'amakamba,
Maze turuhuke iteka ryose. [1T 75]

59
IGICE CYA X

KWANGA GUCYAHA

Ahagana muri icyo gihe, nahuye n'ikigeragezo gikomeye. Iyo habagaho uwo Mwuka Wera ajeho
mu iteraniro, maze agaha Imana icyubahiro binyuze mu kuyihimbaza, abantu bamwe bateraga
hejuru urusaku nk'urw'umuntu wahanzweho. Kandi igihe Imana yashimaga kumpera iyerekwa mu
iteraniro, abantu bamwe bavugaga ko ari ingaruka zo kwishima cyane no gutwarwa ubwenge.
Igihe nabaga ntewe agahinda na byo cyangwa nshitse intege, inshuro nyinshi nigiraga ahantu ha
jyenyine hiherereye, ngasuka ibiri mu mutima wanjye imbere ya wa wundi urarikira abarushye
n'abaremerewe kumusanga akabaruhura. İyo ukwizera kwanjye kwasabaga gusohorezwa
amasezerano, Yesu yasaga n'undi hafi cyane. Umucyo mwiza wo mu ijuru wamurikaga
ahanzengurutse, maze ngasa n'ugoswe n'amaboko y'Umukiza wanjye, bityo igihe nkiraho
nkajyanwa mu iyerekwa. Nyamara iyo navugaga ibyo Imana yampishuriye ndi jyenyine, aho nta
mbaraga yo muisi yashoboraga kumbangamira, naterwaga agahinda kandi nkatangazwa no kumva
bamwe mu nshuti zanjye za bugufi bavuga ko abantu baba hafi y'Imana cyane bashobora
kuyobywa na Satani kurusha abandi bose. [1T 76]
Hakurikijwe inyigisho nk'iyi, ubuhungiro bwonyine twajyaga gukiriramo ubu buyobe bwari kuba
kwigumira kure y'Imana, tukaba mu mibereho y'abasubiye inyuma. Naratekerezaga nti: "Mbese ni
aha bigeze, kubona abasanga Imana bataryarya bakihererana na yo bayisaba kubasohoreza
amasezerano no kubaha agakiza kayo, ari bo bashinjwa kuba munsi y'imbaraga y'umwanzi yo
gutwarwa ubwenge? Mbese dusaba Data wo mu ijuru w'umunyampuhwe umutsima maze akaduha
ibuye cyangwa sikoropiyo? Ibi bintu byakomerekeje umutima wanjye, kandi bibohesha ubugingo
bwanjye umubabaro mwinshi, ku buryo nari hafi yo kwiheba. Abantu benshi bashoboraga kuntera
kwizera ko nta Mwuka Wera ubaho, kandi ko ibyabaye ku bantu bera b'Imana byose byari ingaruka
yo gutwarwa ubwenge cyangwa ubushukanyi bwa Satani. [1T 76]
Bamwe bari barafashe imyumvire y'ubuhezanguni ku mirongo imwe n'imwe yo mu Byanditswe,
bareka rwose kugira umurimo bakora, kandi bakigiza kure abantu bose batemera ibitekerezo byabo
kuri iyi ngingo ndetse no ku zindi zivuga iby'inshingano y'iby'iyobokamana. Imana yampishuriye
ayo makosa yose mu iyerekwa, maze inyohereza kwigisha abana bayo bari mu buyobe; nyamara
benshi muri bo banze ubwo butumwa [1T 76] bivuye inyuma, maze banshinja ko nihuza n'ab'isi.
Ku rundi ruhande, Abadiventisiti ku izina banshinjaga ubwaka, maze ngashinjwa ibinyoma ko ari
jye muyobozi w'ubwaka kandi ari bwo nakoraga ubudacogora ngo mpagarike. [1T 77]
Hashyizweho ibihe bitandukanye Umwami yagombaga kugarukiramo, ndetse bagashishikariza
benedata kubyitaho. Nyamara Uwiteka yanyeretse ko ibyo bihe byagombaga guhita, kubera ko
igihe cy'amakuba kigomba kubanziriza kugaruka kwa Kristo, kandi ko igihe cyose
cyashyirwagaho maze kigahita cyashoboraga guca intege ubwoko bw'Imana. Kubera iyo mpamvu,
nashinjwe kuba umugaragu mubi wavuze ati: "Databuja aratinze." [1T 77]
Ayo magambo avuga ibyo gushyiraho igihe yari yarasohotse mu nyandiko mu myaka mirongo
itatu yari ishize, kandi ibitabo yari yanditsemo byari byarakwirakwijwe ahantu hose, Nyamara

60
abagabura bamwe bavugaga ko tuziranye neza bavuze ko inshuro nyinshi nagiye nshyiraho igihe
Umwami yagombaga kugarukamo, kandi ko ibyo bihe byahise; bityo rero ngo amayerekwa yanjye
akaba ari ibinyoma. Nta gushidikanya aya magambo y'ibinyoma yakirwaga na benshi bakayafata
nk'ukuri. Ariko nta muntu n'umwe mu bari banzi cyangwa uzi imirimo nakoraga mu by'ukuri
washoboraga kuvuga inkuru nk'izo. Ubu buhamya nibwo natangaga gusa uhereye ubwo igihe cyari
cyarashyizweho cyahitaga mu mwaka wa 1844: "Uko ibihe bizakomeza kujya bihita ibindi bikaza,
abantu batandukanye bazagenda bashyiraho ibihe, kandi bizahita; kandi imbaraga ihindura
izakomoka mu gushyiraho ibyo bihe ni uko bizaganisha mu kurimbura ukwizera k'ubwoko
bw'Imana." Iyo mu iyerekwa nza kuba narabonye igihe nulakuka, kandi nkaba naragitanzeho
ubuhamya, ntabwo mu gihe ubwo buhamya bwari kuba buhari najyaga kuba naranditse kandi ngo
nshyire hagaragara inyandiko zivuga ko ibihe byose bishobora gushyirwaho bizahita, kubera ko
igihe cy'amakuba kigomba kubanziriza kugaruka kwa Kristo. Mu by'ukuri koko mu myaka
mirongo itatu ishize, ni ukuvuga hereye igihe aya magambo nayashyiriye ahagaragara mu
nyandiko, sinashoboraga gushyiraho igihe cyo kugaruka kwa Kristo, bityo ngo nishyire mu kaga
ko gucirwaho iteka hamwe n'abo nacyahaga. Kandi kugeza mu mwaka wa 1845 nta yerekwa
nigeze ngira, kandi muri uwo mwaka hari nyuma yo guhita kw'igihe rusange abantu bari biteze
mu mwaka wa 1844. Ubwo nibwo rero neretswe ibyo nanditse hano. [1T 77]
None se koko ubu buhamya ntibwasohoye nk'uko bwari buri kuri buri ngingo yabwo yose?
Abadiventisiti b'Umunsi wa Mbere bagiye bashyiraho ihe inshuro nyinshi, kandi batitaye ku
kudashyika kw'ibyo bibwiraga kwabayeho kwagiye kwisubiramo kenshi, biteraga akanyabugabo
bakongera gushyiraho ikindi gihe gishya. Imana si yo yari ibayoboye mu kugenza balyo. Benshi
muri bo bagiye banga igihe nyakuri cya gihanuzi, kandi bakerensaga gusohora k'ubuhanuzi, kubera
ko igihe cyahise mu mwaka wa 1844, kandi ibyajyaga kuba bari biteze. Banze ukuri, kandi
umwanzi yari [1T 77] yaragize imbaraga zo kubazanira ubuyobe bukomeye kugira ngo bizere
ikinyoma. Ikigeragezo gikomeye ku byerekeranye n'igihe cyabaye icyo mu mwaka wa 1843 no
mu 1844; kandi abantu bose bashyizeho igihe uhereye ubwo bagiye bishuka ndetse bagashuka
n'abandi. [1T 78]
Kugeza igihe cy'iyerekwa ryanjye rya mbere, sinashoboraga kwandika. Ikiganza cyanjye
cyahindaga umushyitsi ku buryo ntashoboraga gufata ikaramu neza. Igihe nari ndi mu iyerekwa,
nategetswe na marayika kwandika ibyo neretswe. Narumviye maze nandika neza. Imyakura yanjye
yashyizwemo imbaraga, kandi ikiganza cyanjye kirakomera. [1T 78]
Kuri njye wari umusaraba ukomeye kubwira abari mu buyobe ibyo nari neretswe biberekeyeho.
Byarambagazaga cyane kubona abandi bahagaritse umutima cyane cyangwa bafite agahinda.
Kandi igihe nabaga ntegetswe kuvuga ubwo butumwa, inshuro nyinshi narabworoshyaga, maze
ngakora uko nshoboye kose nkabugaragaza nk'ubugwa neza umuntu, narangiza nkajya ahiherereye
nkarira mfite intimba mu mutima. Narebaga abagombaga kwita ku bugingo bwabo nk'ikintu
kimwe rukumbi bari bafite, maze ngatekereza ko ntajyaga kwivovota iyo nza kuba nka bo. Byari
bigoye kuvuga ibihamya byumvikana kandi byahuranya nari nahawe n'Imana. Nategerezanyaga
amatsiko kureba umusaruro uravamo, kandi iyo abantu babaga bacyashywe bahagurukiraga
kurwanya uko gucyahwa, kandi nyuma yaho bakarwanya ukuri, mu bitekerezo byanjye hazagamo
ibi bibazo ngo: Mbese natanze ubutumwa nk'uko nari nkwiriye kubutanga? Mbese ntihashoboraga
kuba hari uburyo runaka bwo kubakiza? Nuko uko guhagarika umutima kwaremereraga ubugingo

61
bwanjye ku buryo akenshi numvaga urupfu ari rwo ntumwa nakwishimira kwakira, kandi igituro
kikambera ahantu heza ho kuruhukira. [1T 78]
Sinasobanukirwaga akaga n'icyaha biri mu mikorere nk'iyo, kugeza ubwo mu iyerekwa najyanywe
imbere ya Yesu. Yandebanye igitsure, maze ampunza mu maso he. Ntibishoboka gusobanura
ubwoba nagize n'ishavu niyumvisemo icyo gihe. Nakubise ibipfukamiro imbere ye, nyamara nta
mbaraga nari mfite zo kuvuga ijambo na rimwe. Mbega ukuntu nifuje gutwikirwa maze ngahishwa
icyo gitsure giteye ubwoba! Ku rwego runaka, icyo gihe nashoboye gusobanukirwa uko
abazarimbuka bazaba bamerewe igihe bazataka bavuga bati: "Mwa misozi mwe namwe bitare,
'Nimutugweho, muduhishe mu maso y'lyicaye kuri iriya ntebe n'umujinya w'Umwana w'Intama."
Ibyahishuwe 6:16. [1T 78]
Kubw'amahirwe marayika yantegetse guhaguruka, kandi uko mu maso h'uwandebaga hari hameze
sinshobora kubona uko nahasobanura. Imbere yanjye hari hari itsinda ry'abantu bafite imisatsi
isandaguritse n'imyenda ishwanyaguritse, kandi mu maso habo hari hafite ishusho igaragaza
kwiheba n'ubwoba bwinshi. Baranyegereye maze batsirita imyenda yabo ku yanjye. Igihe
narebaga ku myenda yanjye, nabonye iriho ibizinga by'amaraso. Na none nongeye kwikubita ku
birenge bya marayika twari kumwe mera [1T 78] nk'upfuye. Sinashoboraga gutanga urwitwazo na
rumwe, maze numva nifuje kuva aho hantu hera. Marayika yarampagurukije maze aravuga ati:
"Ntabwo uru rubanza rukuriho nonaha, ariko ibi binyuze imbere yawe kugira ngo umenye uko
bigomba kuzakugendekera nuramuka wirengagije kumenyesha abandi ibyo Uwiteka
yaguhishuriye. Ariko nukiranuka ukageza imperuka, uzarya ku giti cy'ubugingo, kandi uzanywa
ku ruzi rw'amazi y'ubugingo. Úzahura n'umubabaro mwinshi, ariko ubuntu bw'Imana
buraguhagije." Nuko niyumvamo ubushake bwo gukora ibyo Uwiteka ashobora kunsaba gukora
byose kugira ngo mbashe kwemerwa na we, ndetse ngo ne kongera kurebwa igitsure na we. [1T
79]

62
IGICE CYA XI

GUSHYINGIRWA N'IMIRIMO YAKURIKIYEHO

Ku itariki ya 30 Kanama 1846 nashyingiranwe n'Umukuru James White. Umukuru White yari
yarashimishijwe n'ibihe byiza byimbitse itsinda ry'abari bategereje kugaruka kwa Yesu
ryanyuzemo, kandi imirimo yari yarakoze mu kumenyesha abandi ukuri yari yarahiriwe n'Imana.
Imitima yacu yari ihurijwe mu murimo ukomeye, kandi twakoraga ingendo dufatanyije tugakora
tugendereye agakiza kabantu. [1T 80]
Twinjiye mu murimo wacu nta mafaranga dufite, dufite inshuti nke, kandi dufite imitima imenetse.
Umugabo wanjye yari yarahawe kugira umubiri ufite imbaraga, nyamara ubuzima bwe bwari
bwarangijwe cyane no gukoresha imbaraga nyinshi mu masomo yo mu ishuri, ndetse no mu
murimo wo kwigisha. Nk'uko nabivuze, nari naragize impanuka yanyangirije ubuzima kuva nkiri
umwana. Mu buzima bumeze butyo, nta bushobozi dufite, dufite abantu bake cyane bashobora
kutwumva bakatwakira mu bitekerezo twagiraga, tudafite ubushobozi, tudafite impapuro, kandi
nta n'igitabo dufite nibwo twinjiye mu murimo. Muri icyo gihe nta nzu yo gusengeramo twari
dufite. Kandi twari tutaragira igitekerezo cyo gukoresha ihema. Amenshi mu materaniro yacu
yaberaga mu mazu y'abantu bihariye. Abazaga mu materaniro yo gusenga babaga ari bake. Uretse
Abadiventisiti gusa, ubundi byabagaho inshuro nke kubona undi muntu uza mu materaniro yacu,
keretse gusa uwabaga akuruwe n'amatsiko yo kumva aho umugore abwiriza. [1T 80]
Bwa mbere nagiye mu murimo ntafite gutinyuka kuvugira imbere y'abantu benshi. Niba nari mfite
kwigirira icyizere, nabihabwaga na Mwuka Wera. Niba kandi naravugaga mfite umudendezo
n'imbaraga, nabaga mbihawe n'Imana. Inshuro nyinshi amateraniro yacu yayoborwaga ku buryo
twembi twashoboraga kubwiriza. Umugabo wanjye yabanzaga gutangiza icyigisho cy'amahame
ya Bibiliya noneho ngakurikiraho, ngafata [1T 80] umwanya uhagije wo guhendahenda no
kwinginga abantu, ngacengera mu marangamutima y'abari mu iteraniro. Uko ni ko umugabo
wanjye yabibaga maze nkavomerera imbuto z'ukuri, kandi Imana yahaga imbuto gukura. [1T 81]
Mu rugaryi rwo mu mwaka wa 1846, twatangiye kubahiriza Isabato ya Bibiliya, kuyigisha no
kuyishyigikira. Ibitekerezo byanjye byerekejwe ku Isabato ku nshuro ya mbere igihe nari nasuye
ahitwa New Bedford, muri Leta ya Massachusetts, mu ntangiriro z'uwo mwaka. Aho ni ho
namenyaniye n'Umukuru Yosefu Betesi (Joseph Bates), wari warakiriye mbere ukwizera
kw'Abadiventisiti, kandi yari umukozi ufite umwete mu murimo. Umukuru Bates yakomezaga
Isabato icyo gihe, kandi agashishikariza abandi kumenya agaciro kayo. Sinigeze niyumvamo
agaciro kayo, ndetse natekerezaga ko Umukuru Bates yari yayobye igihe yatindaga ku itegeko rya
kane kurusha andi mategeko icyenda. Nyamara Uwiteka yampaye iyerekwa ku buturo bwera bwo
mu ijuru. Urusengero rw'Imana rwari rukinguye mu ijuru, maze nerekwa isanduku y'Imana
itwikiriwe n'intebe y'imbabazi. Abamarayika babiri bari bahagaze, umwe ahagaze ku mpera
y'isanduku, undi ahagaze ku yindi, amababa yabo bayarambuye hejuru y’intebe y'imbabazi, kandi
amaso yabo bayahanze kuri iyo ntebe. Marayika wamperekezaga yambwiye ko abo bamarayika
bahagarariye ingabo zose zo mu ijuru zarebanaga icyubahiro cyinshi amategeko yera yari

63
yaranditswe n'urutoki rw'Imana. Yesu yeguye umupfundikizo w'isanduku, maze mbona ibisate
by'amabuye byanditsweho Amategeko Cumi. Igihe nabonaga itegeko rya kane riri hagati y'ayandi
mategeko kandi rigoswe n'umucyo naratangaye. Marayika yaravuze ati: "Ni ryo ryonyine ryo mu
mategeko cumi risobanura Imana Ihoraho yaremye ijuru n'isi n'ibirimo byose. Igihe imfatiro z'isi
zashingwaga, ni nabwo urufatiro rw'Isabato na rwo rwashyizweho." [1T 81]
Neretswe ko iyo Isabato y'ukuri iza kuba yarubahirijwe igihe cyose, hatajyaga kuba harabayeho
ukiranirwa n'uhakana Imana. Gukomeza Isabato byari kuba byararinze abari mu isi gusenga
ibigirwamana. Itegeko rya kane ryararibaswe; ku bw'ibyo rero duhamagarirwa kwica icyuho
cyashyizwe mu mategeko, kandi tukavugira Isabato yasiribangiwe hasi. Umunyabugome,
wishyize hejuru y'Imana, kandi akigira inama zo guhindura ibihe n'amategeko, ni we wahinduye
Isabato ayivana ku munsi wa karindwi ayishyira ku munsi wa mbere w'icyumweru. Mu kugenza
atya, yaciye icyuho mu mategeko y'Imana. Mbere yuko umunsi ukomeye w'Uwiteka ugera,
hatangwa ubutumwa buburira abantu bubabwira kongera kugaruka ku kumvira itegeko ry'Imana
antikristo yangije. Binyuze mu gukurikiza itegeko no gutanga urugero, intekerezo zabantu
zigomba gukangurirwa kubona icyuho cyaciwe mu mategeko. Neretswe ko marayika wa gatatu,
umenyesha abantu amategeko y'Imana no kwizera kwa Yesu, ahagarariye abantu bakira ubu
butumwa maze bakazamura ijwi ryabo baburira abari mu isi, bababwira gukomeza amategeko
y'Imana bakayarinda nk'uko barinda imboni y'ijisho, kandi ko nk'igisubizo kuri uyu muburo,
abantu benshi bazakirana ubwuzu Isabato y'Uwiteka. [1T 81]
Igihe twakiraga umucyo ku itegeko rya kane, muri Leta ya Maine hari Abadiventisiti nka
makumyabiri bubahirizaga Isabato; nyamara aba bari bafite imyumvire inyuranye ku zindi ngingo
zo mu nyigisho z'idini, kandi bari batataniye mu bice bari baherereyemo ku buryo imbaraga yabo
yo guhindura abandi yari ntoya cyane. Hariho undi mubare ungana n'uwo w'abantu bameze kimwe
na bo mu bindi bice by'akarere kitwaga Ubwongereza Bushya (New England). Byasaga n'aho ari
inshingano yacu kubasura mu ngo zabo inshuro nyinshi, tukabakomereza mu Mwami no mu kuri
kwe, kandi kubera ko bari batatanye cyane batyo, byabaga ngombwa ko igihe cyacu kinini
tukimara mu ngendo. Kubera ko tutari dufite ubushobozi, twakoreshaga uburyo bwacu bw'ingendo
buhendutse kurusha ubundi bwose, tugakoresha imodoka zo mu cyiciro cya kabiri, ndetse
tukagenda mu myanya iciriritse yo mu bwato. Kubera ko nari umunyantege nke, nabonaga ko
uburyo bwacu twigengaho butari ubwa rusange ari bwo bwatuma mererwa neza kurushaho. Iyo
twagendaga mu modoka zo mu cyiciro cya kabiri, twabaga tugoswe n'umwotsi w'itabi ku buryo
ingaruka zaryo zatumaga nenda guhera umwuka inshuro nyinshi. Iyo twagendaga mu mato, mu
myanya iciriritse, na none twagiraga ibyo bibazo by'umwotsi w'itabi, hakiyongeraho indahiro
n'ibiganiro nyandagazi byagirwaga n'ababaga bari mu bwato, n'amafunguro yo ku rwego rwo hasi
yahabwaga ababaga bahari. Nijoro twirambikaga hasi kugira ngo turyame ku bisanduku birimo
ibicuruzwa, cyangwa ku mifuka ipakiyemo impeke maze tukisegura ibikapu twabaga dutwaye,
nuko tukiyorosa amakoti y'imbeho n'ibitambaro byo kwitwikira mu mutwe. Igihe habaga ari mu
mbeho yo mu gihe cy'umuhindo, twagendagendaga mu bwato kugira ngo turebe ko umubiri
wakomeza gushyuha. Igihe twabaga tumerewe nabi n'ubushyuhe bwo mu mpeshyi, twazamukaga
ku ibaraza ryo hejuru mu bwato kugira ngo twumve akayaga karimo amahumbezi ya nijoro. Ibi
byarananizaga, by'umwihariko igihe nabaga ngendana umwana muto mukikiye. Iyi mibereho
ntabwo ari twe twari twarayihisemo. Imana yaduhamagaye mu bukene bwacu, maze itunyuza mu

64
itanura ry'umubabaro kugira ngo iduhe kugira ubunararibonye bwajyaga kuba ingirakamaro cyane
kuri twe, kandi bukaba urugero ku bandi bajyaga kuzifatanya natwe mu murimo mu bihe byajyaga
gukurikiraho. [1T 82]
Databuja yari umunyamibabaro; yari amenyereye intimba; kandi abababarana na we bazimana
nawe. Igihe Imana yabonekeraga Sawuli mu gihe cyo guhinduka kwe, ntiyari igambiriye
kumwereka uburyo azanezerwa cyane, ahubwo yari igambiriye kumwereka ibintu byinshi yari
kuzababazwa kubw'izina ryayo. Umubabaro wagiye uba umugabane w'ubwoko bw'Imana uhereye
mu minsi y'uwarenganijwe bwa mbere ahowe Imana ari we Abeli. Abakurambere barenganirijwe
kuba indahemuka ku Mana no kumvira amategeko yayo. Umuyobozi mukuru w'Itorero yababajwe
ku bwacu; intumwa ze za mbere n'itorero rya mbere barababajwe. Za miliyoni nyinshi z'abahowe
Imana zarababajwe, ndetse n'Abagorozi barababajwe. None se ni [1T 82] kuki twebwe abafite
ibyiringiro by'umugisha byo kuzaragwa kudapfa ubwo Kristo azaba atungutse ku bicu dutinya
imibereho yo kubabazwa? Iyaba byashobokaga kugera ku giti cy'ubugingo kiri hagati muri
Paradizo y'Imana Tutanyuze mu mubabaro, ntitwakwishimira ingororano ikomeye twahabwa
tutarababajwe ku bwayo. Twatinya cyane ubwiza butangaje tugasubira inyuma; ikimwaro
cyadufata igihe twaba duhagaze imbere y'abarwanye intambara nziza, bagasiganwa bafite
kwihangana, maze bagasingira ubugingo buhoraho. Nyamara nta muntu n'umwe uzagera aho
hantu niba atarahisemo kubabarana n'ubwoko bw'Imana nka Mose. Umuhanuzi Yohana yabonye
iteraniro ry'abacunguwe, maze abaza abo bantu abo ari bo. Igisubizo cyihuse cyahise kiboneka
ngo: "Aba ni abavuye muri urya mubabaro mwinshi, kandi bameshe ibishura byabo babyejesha
amaraso y'Umwana w'Intama." Ibyahishuwe 7:14. [1T 83]
Igihe twari dutangiye kugeza ku bantu umucyo ku ngingo yerekeye Isabato, nta gitekerezo
gisobanutse neza twari dufite ku byerekeye ubutumwa bwa marayika wa gatatu buboneka mu
Byahishuwe 14:9-12. Igihe twabaga tugeze imbere y'abantu, umutwaro twari dufite mu buhamya
bwacu wari uw'uko itsinda rikomeye rivuga ibyo kugaruka kwa Yesu ryari iry'Imana, kandi ko
ubutumwa bwa marayika wa mbere n'ubwa marayika wa kabiri bwatambutse, kandi ko ubwa
marayika wa gatatu bugomba gutangwa. Twabonye ko ubutumwa bwa marayika wa gatatu
bwasozwaga n'aya magambo ngo: "Aho ni ho kwihangana kw'abera kuri, bitondera amategeko
y'Imana bakagira kwizera nk'ukwa Yesu." Kandi twabonye neza nk'uko tubibona muri iki gihe ko
aya magambo ya gihanuzi yasabaga ko habaho ivugurura ku bijyanye n'Isabato; nyamara ntitwari
dusobanukiwe icyo kuramya inyamaswa kuvugwa muri ubwo butumwa, cyangwa icyo
igishushanyo n'ikimenyetso cy'inyamaswa ari cyo. [1T 83]
Kubwa Mwuka wayo Wera, Imana yemeye ko umucyo umurikira abagaragu bayo, maze iyo
nsanganyamatsiko igenda isobanukira ibitekerezo byabo buhoro buhoro. Byabasabaga kwiga
cyane no kubyitaho udakebakeba uyisesengura, no guhuza amakuru n'ayandi. Kubwo guhuguka,
gushishikara no gukora ubutaruhuka, umurimo warakomeje kugeza ubwo ukuri gukomeye
k'ubutumwa bwacu busobanutse, bwomatanye kandi buzira amakemwa kwagejejwe ku bari mu
isi. [1T 83]
Narangije kuvuga uburyo naje kumenyana n'Umukuru Bates. Nabonye ko yari umugabo
w'Umukristo nyakuri, ugira urugwiro n'ikinyabupfura kandi witonda. Yamfataga neza akanyereka
impuhwe nk'aho nari umwana we bwite. Ubwo yanyumvaga ku nshuro ya mbere mbwiriza,
yagaragaje ko ashishikajwe cyane n'ibyo navugaga. Ubwo nari ndangije kuvuga, yarahagurutse

65
maze aravuga ati: "Ndi Tomasi ushidikanya. Ntabwo nizera ily'amayerekwa. Nyamara mbashije
kwizera ko ubuhamya mushiki wacu alanze iri joro bwari ijwi ry'Imana ridutumweho, nagombye
kuba umuntu unezerewe kurusha abandi bose igihenkiriho. Umutima wanjye wakozweho [1T 83]
cyane. Nizera ko umubwiriza yavuze nta mbereka, nyamara sinshobora gusobanura ibijyanye no
kuba yareretswe ibintu bitangaje yaturondoreye." [1T 84]
Amezi make nyuma yo gushyingirwa kwanjye, najyanye n'umugabo wanjye mu nama yabereye i
Topsham ho muri Leta ya Maine, kandi Umukuru Bates na we yari yajemo. Icyo gihe yari atarizera
rwose ko amayerekwa yanjye yakomokaga ku Mana. Iryo teraniro cyari igihe kinejeje cyane.
Mwuka w'Imana yanjeho; ninjiye mu iyerekwa ry'ubwiza bw'Imana, maze ku nshuro ya mbere
nerekwa indi mibumbe. Nyuma yo kuva mu iyerekwa, navuze ibyo nari nabonye. Icyo gihe
Umukuru Bates yabajije niba nari narize iby'ubuhanga bwerekeranye n'imibumbe n'inyenyeri.
Namubwiye ko ntibuka niba naranigeze ngira icyo mbona ku bijyanye n'ubumenyi bw'imibumbe
n'inyenyeri. Yaravuze ati: "Ibi bintu byavuye ku Uwiteka." Ntabwo nari narigeze kumubona
anezerewe kandi yisanzuye atyo. Mu maso he harabagiranaga umucyo w'ijuru, maze yinginga
abari mu itorero afite imbaraga. [1T 84]
Mvuye muri iyo nama nasubiye i Gorham aho ababyeyi banjye bari batuye muri icyo gihe ndi
kumwe n'umugabo wanjye. Najyanywe aho hantu ndwaye cyane, kandi ndi kubabara bikabije.
Ababyeyi banjye, umugabo wanjye n'abavandimwe banjye bafatanyije kunsengera, nyamara
nakomeje kurwara igihe cy'ibyumweru bitatu. Kenshi naratengurwaga nkamera nk'upfuye, ariko
nkongera kuzanzamuka biturutse ku kunsengera. Umubabaro wanjye wari mwinshi cyane ku
buryo ninginze abari banzengurutse ngo bareke kunsengera kubera ko natekerezaga yuko
amasengesho yabo yongera igihe cy'umubabaro wanjye. Abaturanyi barandetse bategereje ko
nzapfa. Hari igihe Uwiteka yabonaga ko bikwiriye kugerageza ukwizera kwacu. Hashize iminsi,
ubwo inshuti zanjye zari zongeye guterana ngo zinsengere, mwenedata umwe wari uri aho wasaga
n'uremerewe cyane n'umutwaro, imbaraga y'Imana yamujeho, ahaguruka aho yari apfukamye, aza
mu cyumba, maze arambika ibiganza bye ku mutwe wanjye aravuga ati: "Mushiki wacu Ellen,
Yesu Kristo aragukijije," maze asubira inyuma yikubita hasi atentebutse kubw'imbaraga y'Imana.
Nizeye ko uwo murimo wari uw'Imana, maze umubabaro umvamo. Ubugingo bwanjye
bwuzuyemo gushima n'amahoro. Mu mutima wanjye harimo amagambo ngo: "Nta handi
twabonera ubufasha keretse mu Mana. Dushobora kuba amahoro gusa ari uko duturije muri yo
kandi tugategereza agakiza kayo." 1T [84]
Umunsi wakurikiyeho habayeho umugaru ukomeye ku buryo nta muturanyi n'umwe wageze mu
rugo iwacu. Nashoboye guhaguruka njya mu cyumba cy'uruganiriro; maze ubwo abantu bamwe
babonaga amadirishya yo ku cyumba cyanjye akinguye, batekereza ko napfuye. Ntabwo bari bazi
ko Umuvuzi Ukomeye mu buntu bwe yari yinjiye aho dutuye, agacyaha uburwayi, maze akampa
umudendezo. Umunsi wakurikiyeho twagiye mu igare ryacu dukora urugendo rwa kilometer [1T
84] mirongo itandatu n'imwe tujya i Topsham. Babajije data igihe imihango yo gushyingura iri
bubere. Data yarabajije ati: “Ukuhe gushyingura.” Baramusubije bati: "Gushyingura umukobwa
wawe!" Data yarabasubije ati: "Yakijijwe n'isengesho ryo kwizera, ubu ari mu nzira ajya i
Topsham." [1T 85]
Ibyumweru bike nyuma yaho, igihe twari mu nzira tujya i Boston, twafatiye ubwato i Portland.
Haje umuyaga ukomeye cyane ku buryo twari mu kaga gakomeye. Ubwato bwagendaga mu buryo

66
buteye ubwoba, kandi amazi yirohaga mu kazu k'umuyobozi w'ubwato anyuze mu idirishya. Mu
cyumba kigendamo abagore habaye ubwoba bwinshi cyane. Benshi baturaga ibyaha byabo,
bagatakira Imana ngo ibagirire imbabazi. Bamwe biyambazaga Bikira Mariya ngo abarinde, mu
gihe abandi bahigiraga Imana imihigo ikomeye ko niramuka ibarinze bakomoka amahoro
bazegurira imibereho yabo mu murimo wayo. Byari ibintu biteye ubwoba birimo n'umuvurungano.
Igihe ubwato bwagendaga buhoro bukomwa hirya no hino, umugore umwe yarahindukiye
arandeba maze arambaza ati: "Mbese wowe nta bwoba ufite? Ndatekereza ko dushobora kutagera
imusozi." Namubwiye yuko Kristo ari we nagize ubwihisho bwanjye, kandi ko niba umurimo
wanjye urangiye, nshobora nanjye kujya mu ndiba y'inyanja nk'uko naryama n'ahandi hantu; ariko
kandi ko niba umurimo wanjye utararangira, amazi yose y'inyanja adashobora kundengera.
Ibyiringiro byanjye byari biri mu Mana; yashoboraga kutugeza imusozi amahoro niba ari byo byari
biyihesheje icyubahiro. [1T 85]
Icyo gihe nahaye agaciro ibyiringiro by'Abakristo. Ibyarimo bibera imbere yanjye byazanye mu
bwenge bwanjye uko bizaba bimeze rwose ku munsi w'uburakari bukomeye bw'Uwiteka, igihe
umugaru w'umujinya wayo buzisuka ku munyabyaha w'impezamajyo. Icyo gihe hazabaho gutaka
gukomeye n'amarira, kwatura ibyaha, no gusaba kugirirwa imbabazi, nyamara bizaba byaratinze
bihagije. "Kuko narabaharnagaye muraninira; nabaramburiye ukuboko ntihagira ubyitaho.
Ahubwo mwahinyuye inama zanjye zose, no kubacyaha kwanjye ntimubyitaho. Nuko nanjye rero
nzabakina ku mubyimba mwagize ibyago, nzabaseka icyo mwatinyaga kibagezeho." Imigani 1:24-
26. [1T 85]
Kubw'imbabazi z'Imana twese twageze imusozi amahoro. Nyamara bamwe mu bagenzi bari
bagaragaje ubwoba bwinshi mu gihe cy'umuraba, ntibigeze bagira icyo bawuvugaho ari ukugira
ngo bahe uburemere buke ubwoba bari bagize. Umwe mu bari bahize umuhigo bakomeje ko
naramuka arinzwe akagera imusozi amahoro azaba umukristo, ubwo yavaga mu bwato yateye
hejuru mu mvugo y'ubukobanyi agira ati: "Icyubahiro kibe icy'Imana, nejejwe no kongera
gukandagira ku butaka!" Namusabye kongera gutekereza ku masaha make yari ashize, kandi
akibuka imihigo yahigiye Imana. Yanteye umugongo anseka cyane. [1T 85]
Nahise nibuka kwihana abantu bagira bari ku buriri benda gupfa. Mu buzima bwabo bwose abantu
bamwe bakorera kwinezeza kandi bagakorera [1T 85] Satani, maze igihe indwara ibarembeje,
ndetse bagaterwa ubwoba no kutamenya ikibategereje imbere, bakagaragaza ko bababajwe
n'icyaha, ndetse wenda bakavuga yuko bashaka gupfa, maze inshuti zabo zikabiringiza yuko
bahindukiriye Imana rwose kandi ko bakwiriye ijuru. Nyamara aba baramutse bakize indwara,
baba abagomeramana nk'uko bari basanzwe na mbere hose. Ndibuka amagambo ari mu Migani
1:27, 28 ngo: "Igihe muzatungurwa n'ubwoba nk'umugaru; ibyago byanyu bikaza nka serwakira,
igihe umubabaro n'uburibwe bizabageraho. Ni bwo bazantakambira nkabihorera, bazanshakana
umwete ntibazambona." [1T 86]
Turi i Gorham ho muri Leta ya Maine, ku italiki ya 26 Kanama 1847 ni bwo umuhungu wacu
mukuru witwa Henry Nichols White yavutse. Mu kwezi k'Ukwakira, mwenedata na mushiki wacu
Howland b'ahitwa Topsham batugiriye impuhwe baduha umugabane umwe w'amazu bari
batuyemo, maze tuwakira tunezerewe, nuko dutangira imibereho yo kugira inzu duturamo dufite
ibikoresho by'ibitirano. Twari abakene, maze duhura n'ibihe bitatworoheye. Twari twariyemeje
kutaba abantu batega amakiriro ku bandi, ahubwo tukaba abantu bashobora kwirwanaho, kandi

67
tukabasha kubona icyo gufashisha n'abandi. Nyamara kandi ntabwo twari abakungu. Umugabo
wanjye yarakoraga cyane atwara amabuye ku muhanda w'igare ry'umwotsi, nyamara ntiyabashaga
kubona igihembo gikwiriye umurimo yakoraga. Mwenedata Howland n'umugore we
basaranganyaga natwe ibyo babaga bafite; ariko bari bari mu bihe bitaboroheye. Bizeraga rwose
ubutumwa bwa marayika wa mbere n'ubwa marayika wa kabiri, kandi bari baratanganye ubuntu
ku mutungo wabo kugira ngo bateze imbere umurimo kugeza ubwo basigaye batunzwe n'ibyo
binjiza mu kazi bakoraga buri munsi. [1T 86]
Umugabo wanjye yaretse umurimo yakoreraga ku nzira y'igare ry'umwotsi, maze afata ishoka ye
ajya mu ishyamba atangira gukora umurimo wo kwasa inkwi. Nubwo yari afite uburibwe buhoraho
mu rubavu, yakoraga ahereye mu gitondo kare akageza ku mugoroba kugira ngo abone igihembo
cy'amasenti hafi 50 ku munsi"7. Nijoro Yabuzwaga gusinzira n'uburibwe bukomeye.
Twageragezaga kwikomeza kandi tukiringira Uwiteka. Sinigeze nivovota. Mu gitondo numvaga
nshima Imana kubera ko yabaga yaturinze no muri iryo joro, kandi ku mugoroba nkayishimira ko
yaturinze no muri uwo munsi. Umunsi umwe ubwo ibidutunga byari byashize, umugabo wanjye
yagiye ku mukoresha we kuzana amafaranga cyangwa se ibyokurya. Wari umunsi w'umugaru
mwinshi, maze akora urugendo rw'ibirometero hafi bitanu kandi agaruka mu mvura. Yagarutse
mu rugo afite umufuka urimo ibyokurya bihambiriye mu buryo bugabanyijemo imigabane,
yabinyuranye mu kirorero cy'i Brunswick aho yari yarakoreye kenshi ari umwarimu. Igihe
yinjiraga mu nzu ananiwe cyane, umutima waransimbutse. Ibyo nibwiraga bwa mbere ni uko
Imana yari yaduhannyc. Nabwiye umugabo wanjye nti: "Mbese n'aha [1T 86]

7 Amasenti 50 ni hafi amafaranga 500 y'ubu

… tugeze? Mbese Uwiteka yaraturetse?" Sinashoboye gutangira amarira yanjye, nararize


ndaboroga cyane mara amasaha runaka, kugeza ubwo natentebutse nenda guhera umwuka.
Baransengeye. Igihe nari nongeye guhumeka, numvise imbaraga ya Mwuka w'Imana impumuriza,
nuko nicuza kuba naguye mu gucika intege ntyo. Twifuza gukurikira Kristo no kumera nka we;
ariko rimwe na rimwe tugacogozwa n'ibigeragezo, maze lukaguma kure ye. Imibabaro
n'ibigeragezo bitwigiza hafi ya Yesu. Itanura ritwika inkamba kandi rigatuma zahabu irabagirana.
[1T 87]
Icyo gihe neretswe yuko Uwiteka yari ari kutugerageza kubw'ineza kuri twe, no kugira ngo
adutegurire gukorera abandi; mbona ko yari ari kunyeganyeza icyari cyacu, kandi ko iyo
atabigenza ityo twari kwiyicarira tukumva tuguwe neza. Umurimo wacu wari uwo gukora
kubw'agakiza k'abandi. Iyo tuza kuba abantu batunganiwe, twari kumva mu rugo hatuguye neza
cyane ku buryo tutari kwifuza kuhava. Ibigeragezo byemerewe kutugeraho kugira ngo bidutegurire
kurwana izindi ntambara zirushijeho gukomera twari kuzahura nazo mu ngendo twendaga gukora.
Bidatinze Iwabonye inzandiko zivuye kuri benedata ziturarikira kuzabasura; nyamara nta
bushobozi twari dufite budushoboza gusohoka mu buzima twarimo. Igisubizo twatanze ni uko nta
nzira yari ifunguwe imbere yacu. Natekerezaga ko byari ibidashoboka kuri jye gukora urugendo
ndi kumwe n'umwana wanjye. Ntitwifuzaga kubaho duteze amakiriro ku bandi, kandi
twarigengeseraga kugira ngo tubeho dukoresheje gusa ubushobozi dufite. Twari twarafashe
icyemezo cyo kwihanganira umubabaro aho kujya mu myenda. Jyewe n'umwana wanjye twafataga

68
igice cya litiro y'amata ku munsi. Igitondo kimwe umugabo wanjye mbere yuko ajya ku kazi,
yansigiye amasenti icyenda yo gukoresha ngura amata y'ibitondo bitatu. Byambereye ihurizo
kureba niba ndibwigurire amata jyewe n'umwana wanjye cyangwa nkayamuguriramo akambaro.
Amata narayaretse, maze ngura igitambaro cyo gufubika amaboko y'umwana wanjye. [1T 87]
Bidatinze ako kana kanjye kitwaga Henry kararwaye bikomeye maze karushaho kuremba vuba ku
buryo ubwoba bwadutashye. Yaryamye amerewe nabi cyane; yahumekaga insigane kandi bigoye
cyane. Twamuhaye imiti nyamara ntibyagira icyo bitanga. Noneho twahamagaye umuntu ufite
ubunararibonye mu byerekeye indwara, atubwira ko gukira kuwo mwana cyari ikintu cyo
gushidikanywaho. Twari twamusengeye, nyamara nta mpinduka zabagaho. Umwana wacu twari
twaramugize urwitwazo rwo kudakora urugendo ngo tujye gufasha abandi, maze dutinya yuko
Uwiteka yaba agiye kumukuraho. Twongeye kujya imbere y'Uwiteka, tumusaba kutugirira
impuhwe, akadukiriza umwana, natwe dusezerana dukomeje ko tuzajya aho Imana ishaka
kudutuma hose tuyiringiye. [1T 87]
Kwinginga kwacu ntikwatuzaga kandi twari dufite agahinda gakomeye. Twasabye gusohorezwa
amasezerano y'Imana dufite kwizera, maze twizera ko yumvise gutaka kwacu. Umucyo uturutse
mu ijuru wari uri kwahuranya [1T 87] ibicu ukaturasira. Amasengesho yacu yarasubijwe ku
bw'ubuntu. Uhereye kuri iyo saha, umwana yatangiye koroherwa. [1T 88]
Ubwo twari i Topsham twakiriye ibaruwa ivuye kuri mwenedata Chamberlain wo muri Leta ya
Connecticut, atwingingira kuzaza mu materaniro akomeye yagombaga kubera muri iyo Leta muri
Mata 1848. Twiyemeje kugenda turamutse tubonye ubushobozi. Umugabo wanjye yabaranye
n'umukoresha we ibyo amugomba, asanga hari amadolari icumi agomba kumwishyura.
Nakoresheje amadolari atanu muri yo ngura utwambaro twari dukeneye cyane, maze ntera ibiremo
ku ikoti ry'imbeho ry'umugabo wanjye, nteramo byinshi ku buryo byari bigoye kumenya
igitambaro cy'umwimerere amaboko yaryo yadozwemo bwa mbere. Twari dusigaranye amadolari
atanu yo kutugeza i Dorchester ho muri Leta ya Massachusetts. Umutwaro twari dufite warimo
hafi y'ibintu byose twari dutunze kuri iyi si; ariko twari dufite amahoro y'umutima n'umutimanama
utaturega, kandi ibyo twabihaga agaciro kuruta kugubwa neza byo mu isi. Tugeze i Dorchester,
twakomanze ku nzu ya mwenedata Nichols turahinjira, kandi igihe twari duhagurutse tuhavuye,
mushiki wacu N. yahaye umugabo wanjye amadolari atanu yatwishyuriye urugendo rwo kugera i
Middletown ho muri Connecticut. Twari abashyitsi muri uwo mujyi, kandi nta muntu dusangiye
kwizera twari twarigeze duhura nawe muri iyo Leta. Twari dusigaranye gusa amasenti mirongo
itanu. Umugabo wanjye ntiyatinyutse gukoresha ayo masenti kugira ngo yishyure igare ridutwara,
nuko aterera umutwaro twari dufite ku mbaho zari zirunze aho, maze tugenda n'amaguru
dushakisha ko twabona umuntu dusangiye kwizera. Bidatinze twabonye mwenedata C., wadufashe
akatujyana iwe mu rugo. [1T 88]
Igiterane cyabereye ahitwa i Rocky Hill, mu cyumba kinini cy'inyubako yari itararangira ya
mwenedata Belden. Benedata baje muri icyo cyumba kugeza ubwo twabaye nka mirongo itanu;
nyamara abari aho bose si ko bose bari bashikamye mu kuri neza. Iteraniro ryacu ryari rishimishije.
Mwenedata Bates yigishije amategeko mu mucyo wumvikana, kandi akamaro kayo kacengejwe
mu mitima y'abantu hakoreshejwe ibihamya bifite imbaraga. Iryo jambo ryagize imbaraga mu
gukomeza abari barakiriye ukuri, no gukangura abari batarafata icyemezo mu buryo bwuzuye. [1T
88]

69
Twararikiwe kuzajya guteranira hamwe n'abavandimwe dusangiye kwizera bo muri Leta ya New
York mu mpeshyi ikurikiraho. Abizera bari abakene kandi ntibari bashoboye kugira icyo
basezerana gukora mu kwishyura ku mafaranga twajyaga gukoresha. Ntabwo twari dufite
ubushobozi bwo kwishyura amafaranga y'urugendo. Ubuzima bw'umugabo wanjye bwari bufite
intege nke, nyamara inzira yaje kumukingukira kugira ngo akore akazi ko kwahira ubwatsi no
kubukoramo imiba maze agerageza gukorana umuhati. Icyo gihe byasaga n'aho tugomba
kubeshwaho no kwizera. Mu gitondo tubyutse, twapfukamye iruhande rw'uburiri bwacu dusaba
Imana kuduha imbaraga zo gukora muri uwo munsi. [1T 88]
Ntitwashoboraga kunyurwa tutarahamirizwa ko Uwiteka yumvise gusenga kwacu. Nyuma yaho
umugabo wanjye yagiye gukaraga icyuma gihambira imiba, ariko ntiyakoze mu mbaraga ze ubwe,
ahubwo byabaye mu mbaraga z'Uwiteka. Nijoro igihe yari ageze imuhira, twongeye kwinginga
Imana ngo iduhe imbaraga zo kuronka ubushobozi bwo gukwiza hose ukuri kwayo. Inshuro
nyinshi twahabwaga imigisha mu buryo bukomeye. Mu ibaruwa umugabo wanjye yandikiye
mwenedata Howland muri Nyakanga 1848, yaranditse ati: "Imana impa imbaraga zo gukora cyane
umunsi wose! Izina ryayo rishimwe! Niringiye ko nzabona amadolari make yo gukoresha mu
murimo wayo. Twagize imirimo ituvuna, tugira umunaniro, uburibwe, inzara, ubukonje,
n'ubushyuhe bukabije igihe twashishikariraga kugirira neza bene data na bashiki bacu, kandi
turacyiteguye kubabazwa kurushaho Imana niramuka ibidusabye. Muri iki gihe nshimishwa n'uko
ubuzima bworoshye, ibinezeza no kugubwa neza muri ubu buzima ari igitambo kiri ku gicaniro
cyo kwizera kwanjye n'ibyiringiro byanjye. Niba umunezero wacu ushingiye mu kunezeza abandi,
turanezerewe cyane rwose. Umwigishwa nyakuri ntabwo azaberaho kunezeza inarijye ye, ahubwo
azaberaho kunezeza Kristo, kandi abereho kugirira neza abana ba Kristo. Agomba kwigomwa
ubuzima bwe bumworoheye, akigomwa ibimunezeza, ibimugwa neza, amahirwe afite, ubushake
bwe, n'ibyifuzo byo kunezeza inarijye ye kubw'umurimo wa Kristo, bitaba ibyo ntazigere yimana
na Kristo ku ntebe ye ya cyami." [1T 89]
Amafaranga umugabo wanjye yahembwe mu murimo wo guhambira imiba y'ubwatsi mu rwuri
yari ahagije kugira ngo adufashe kubona ibyo twari dukeneye, no kwishyura ibyo twari gukoresha
mu rugendo rugana mu burengerazuba bwa New York no kuzagaruka. [1T 89]
Igiterane cyacu cya mbere cyo muri New York cyabereye ahitwa Volney, mu nzu y'ububiko
bw'imyaka ya mwene data umwe. Hari abantu bagera kuri mirongo itatu na batanu -kandi abo bose
nibo babaga baturutse muri ako gace ko muri iyo leta. Nyamara kuri uwo mubare, byari bigoye
kubona abantu babiri babasha kumvikana. Bamwe muri bo bari biziritse ku buyobe bukomeye,
kandi buri wese muri bo akagaragaza ishyaka ryo gushaka ko abandi bemera ibitekerezo bye,
akavuga ko bihuje n'Ibyanditswe Byera. [1T 89]
Aya matandukaniro adasanzwe yo mu bitekerezo yanteye kumva ndemerewe cyane, kuko kuri jye
byasaga n'aho bituma Imana isuzugurwa; maze uwo mutwaro ukantera gutentebuka. Abantu
bamwe batinye ko ahari mpfuye; ariko Uwiteka yumvise amasengesho y'abagaragu be nuko
ndahembuka. Umucyo wo mu ijuru waje kuri jye, maze bidatinze nsa n'utakibona ibintu by'aha ku
isi. Marayika wagendanaga nanjye yanyeretse bimwe mu binyoma abari bari aho bari bafite, kandi
anyereka n'ukuri kuvuguruza ibyo binyoma byabo. Ibyo bitekerezo byabo binyuranya bavugaga
ko byose bihuje na Bibiliya nyamara byari bihuje n'uko bo ubwabo biyumvisha Bibiliya, kandi
bagombaga kuzibukira ibinyoma byabo maze [1T 89] bagahuriza hamwe mu butumwa bwa

70
marayika wa gatatu. Amateraniro yacu yashoje tugeze ku ntsinzi. Ukuri kwaratsinze. Benedata
baretse ibinyoma bari bafite, maze bahuriza hamwe ku butumwa bwa marayika wa gatatu, kandi
Imana yabahaye umugisha ukomeye cyane, ndetse ibongerera abakizwa. [1T 90]
Tuvuye i Volney twerekeza ahitwa Port Gibson tujya kwitabira iteraniro ryaberaga mu nzu
y'ububiko bw'ibiribwa ya mwene data Edson. Abakunda ukuri bari bahateraniye, nyamara bari
bateze amatwi ibinyoma kandi babikunze. Uwiteka yadukoreyemo mu mbaraga nyinshi mbere
yuko iryo teraniro risoza. Mu iyerekwa nongeye kwerekwa akamaro ko kuba benedata bo mu gace
k'uburengerazuba bwa New York barashyize hasi ibibatandukanya, maze bagahuriza mu kuri kwa
Bibiliya. [1T 90]
Twasubiye i Middletown aho twari twasize umwana wacu ubwo twari tugiye mu rugendo rwo mu
burengerazuba. Noneho inshingano ikomeye cyane yaje kuboneka. Kubwo gushaka gufasha
ubugingo bw'abantu, twiyumvisemo ko tugomba kwigomwa kugendana n'umwana wacu muto
Henry, kugira ngo tubone uko twirundurira mu murimo tutizigamye. Ubuzima bwanjye bwari
bumeze nabi, kandi byari kuba ngombwa ko antwara umugabane munini w'igihe cyanjye. Cyari
ikigeragezo gikomeye cyane, nyamara sinatinyutse kwemera ko umwana yitambika mu nzira
y'inshingano nagombaga gukora. Nizeraga ko Uwiteka yari yaramuturindiye ntiyapfa igihe yari
arwaye cyane, kandi ko nindamuka ndetse akambuza gukora inshingano yanjye, Imana yari
kumunyambura. Nagiye imbere y'Uwiteka ndi njyenyine, mfite amarangamutima ambabaza cyane
ndetse n'amarira menshi, natanze igitambo, maze mpara umwana wanjye umwe nari mfite kandi
icyo gihe wari ufite gusa umwaka umwe w'ubukuru, musigira undi mubyeyi ngo abe ari we
umukorera ibyo nakamukoreye nka nyina. Twamusize mu muryango wa mwenedata Howland,
abo twari twiringiye cyane kurusha abandi bose. Bari bafite ubushake bwo kwikorera imitwaro
kugira ngo dusigare tubohotse mu buryo bushoboka bwose bityo tubashe gukora umurimo
w'Imana. Twari tuzi ko bashobora gufata Henry neza kuruta uko twari kubigenza turi mu ngendo,
kandi ko byari byiza kuri we kuguma mu rugo rutunganye kandi rurangwamo ikinyabufura.
Gutandukana n'umwana wanjye byarankomereye cyane. Mu maso he hari hababaye nk'umwana
muto igihe namusigaga, hamporaga imbere ijoro n'umunsi; ariko mu mbaraga z'Uwiteka
namwikuye mu bitekerezo, maze nshaka uko nakorera abandi ibyiza. Umuryango wa mwene data
Howland witaye kuri Henry muri byose mu gihe cy'imyaka itanu. [1T 90]

71
IGICE CYA XII

GUSOHORA INYANDIKO NO GUKORA INGENDO.

Mu kwezi kwa Kamena, 1849, twafunguriwe inzira maze tubona uburyo bwo gutura mu gihe
runaka ahitwa i Rocky Hill ho muri Leta ya Connecticut. Turi aho hantu, ku itariki ya 28 z'ukwezi
kwa Nyakanga, umwana wacu wa kabiri witwa James Edson yaravutse. [1T 91]
Igihe twari dutuye aho hantu, umugabo wanjye yiyumvisemo ko ari inshingano ye kwandika kandi
agasohora inyandiko zerekeye ukuri kw'iki gihe. Igihe yari afashe icyemezo cyo gukora uwo
murimo, yumvise atewe umwete cyane kandi ahabwa n'umugisha. Ariko kandi yashoboraga
gushidikanya ndetse akagwa mu rujijo kuko nta mafaranga yari afite. Hari benedata bari bafite
ubushobozi, nyamara bahisemo kubwizirikaho. Yaje kugeraho arabireka maze acika intege, bityo
afata icyemezo cyo gushaka urwuri azajya akoramo umurimo wo gukata ibyatsi. Igihe yari
ahagurutse murugo, umutwaro wampirimyeho maze ngwa hasi nk'upfuye. Baransengeye maze
mbona umugisha, nuko njya mu iyerekwa. Nabonye ko Uwiteka yari yarahaye umugisha
n'imbaraga umugabo wanjye kugira ngo akore mu rwuri mu mwaka wari wabanjirije uwo; akaba
yari yakoresheje neza amafaranga yari yarahakuye; kandi ko mu buzima bwe ashobora
kuzakubirwa inshuro ijana; ndetse ko nakomeza kuba indahemuka akazahabwa ingororano
ikomeye mu bwami bw'Imana; nyamara ko noneho Umwami Imana adashobora kumuha imbaraga
zo gukora mu rwuri kubera ko yari amufitiye undi murimo agomba gukora; kandi ko agomba
kugendera mu kwizera, akandika kandi agasohora inyandiko zivuga ukuri kw'iki gihe. Uwo
mwanya yahise atangira kwandika, kandi igihe yabaga ageze ku mirongo ikomeye, twiyambazaga
Uwiteka akaduha ubusobanuro nyabwo bw'ijambo rye. [1T 91]
Muri icyo gihe umugabo wanjye yatangiye gushyira ahagaragara urupapuro ruto rufite umutwe
w'amagambo uvuga, Ukuri kw'Iki Gihe8. [1T 91]

8 The Present Truth

Aho yakoreraga umurimo wo gusohora inyandiko ni i Middletown, hari nko ku birometero cumi
na bibiri uvuye i Rocky Hill, kandi akenshi yahagendaga n'amaguru akongera akagaruka mu rugo,
nubwo icyo gihe yari yaramaze kuremara. Igihe yari azanye amakopi ya mbere y'impapuro
ayavanye mu icapiro, twese twapfukamye tuzizengurutse, dusaba Uwiteka dufite imitima iciye
bugufi kandi tubogoza amarira menshi, ngo imigisha ye igere ku muhati irimo intege nke
y'umugaragu we. Turangije gusenga, yoherereje izo mpapuro abantu yatekerezaga ko bashobora
kuzisoma, kandi azijyana ku biro by'iposita azitwaye mu gakapu kadozwe mu gitambaro cyo
gutegura mu nzu hasi. Buri mpapuro zose zavaga i Middletown zabanzaga kunyura i Rock Hill,
kandi buri gihe mbere yuko zitegurirwa koherezwa ku biro by'iposita, twaziramburaga imbere
y'Uwiteka, maze mu masengesho ashikamye kandi avanze n'amarira, tukamwingingira ngo
imigisha ye iherekeze izo ntumwa za bucece. Bidatinze, inzandiko zatugezeho zizanye

72
n'amafaranga yo gusohora izo nyandiko, kandi zirimo n'inkuru nziza z'uko abantu benshi bari
kwakirana ubwuzu uko kuri. [1T 92]
Hamwe no gutangira gukora uyu murimo wo gusohora inyandiko, ntitwahagaritse umurimo wacu
wo kubwiriza ukuri, ahubwo twakoraga ingendo hirya no hino, tumenyesha abantu inyigisho zari
zaratuzaniye umucyo ukomeye n'umunezero, tugatera umwete abizera, tugakosora amakosa, kandi
tugashyira ibintu mu buryo mu itorero. Kugira ngo dukomeze guteza imbere umurimo wo
gusohora inyandiko, kandi tukabibangikanya no gukomeza umurimo mu bice bitandukanye,
kenshi na kenshi twamanikaga urwo rupapuro ahantu hatandukanye. [1T 92]
Mu mwaka wa 1850, impapuro zasohorewe ahitwa Paris ho muri Leta ya Maine. Ahongaho ni ho
urupapuro twandikaga rwongewe ruba runini kandi n'izina ryarwo rirahindurwa riba iryo dufite
muri iki gihe ari ryo Urwibutso rw'Abadiventisiti n'Integuza y'Isabato9." Inshuti z'umurimo zari
nke cyane kandi ari abakene mu by'ubutunzi bw'iyi si, bityo byabaye ngombwa ko dukomeza
guhangana n'ubukene no gucika intege gukomeye. Gukora bikabije, inshingano nyinshi,
guhagarika umutima, kutabona ibyokurya bikwiriye kandi byubaka umubiri, no guhora
duhanganye n'ubukonje twagiraga mu ngendo zo mu bihe by'ubukonje, byabaga bikabije ku
buzima bw'umugabo wanjye, maze akaremererwa cyane n'uwo mutwaro. Yahindutse
umunyantege nke cyane ku buryo yashoboraga kugenda n'amaguru akagera aho basohorera
inyandiko inshuro nkeya. Ukwizera kwacu kwarageragejwe cyane. Twari twaragize ubushake bwo
kwihanganira ubukene, imiruho, ndetse n'umubabaro; nyamara impamvu zaduteraga gukora dutyo
zaje kujya zihabwa ubusobanuro butari bwo, maze abantu bakadufata nk'abatadufitiye icyizere
ndetse bakatugirira ishyari. Bake cyane mu bo twari twarahuye n'umubabaro dushaka kubazanira
ibyiza ni bo basaga n'abashima umuhati twagize. Twahagarikaga umutima cyane ku [1T 92]

9 The Adventist Review and Sabbath Herald.

… buryo tutabashaga gusinzira cyangwa ngo turuhuke. Amasaha twajyaga gukoresha dusinziriye
ngo turuhure umubiri, akenshi twayakoreshaga dusubiza amabaruwa maremare yabaga yanditswe
biturutse ku ishyari; kandi amasaha menshi abandi bamaraga basinziriye, twe twayamaraga
dusengana amarira, ndetse tuborogera imbere y'Uwiteka. Kera kabaye umugabo wanjye yaravuze
ati: "Mugore wanjye, ntacyo bimaze kugerageza gukomeza urugamba. Ibi bintu birenda kunturitsa,
kandi bidatinze bizangeza mu gituro. Sinshoboye gukomeza. Hari amagambo nanditse ngo ajye
muri rwa rupapuro avuga ko ntazongera gusohora inyandiko ukundi." Igihe yari ateye intambwe
asohotse ngo ajyane inyandiko mu nzu y'icapiro, nikubise hasi mera nk'upfuye. Yaragarutse
aransengera; isengesho rye ryarasubijwe maze ngarurwamo agatege. [1T 93]
Mu gitondo cyakurikiyeho, igihe twari turi gusenga isengesho ry'umuryango, najyanywe mu
iyerekwa maze nerekwa ibyerekeranye n'ibyo bibazo. Nabonye ko umugabo wanjye atagomba
guhagarika kwandika ako kanyamakuru; kubera ko iyo ntambwe ari yo Satani yageragezaga
kumusunikira gutera, kandi Satani uwo hari ibikoresho yari ari gukoreramo ngo agere kuri iyo
ntego. Neretswe ko tugomba gukomeza gusohora inyandiko, kandi ko Uwiteka azajya
adushyigikira; ko abantu bakoze icyaha cyo kudushyiraho iyo mitwaro bari kuzabona amaherezo
y'imigirire yabo mibi, maze bakagaruka batura ubugome bwabo, bitaba ibyo igitsure cy'Imana

73
kikabageraho. Neretswe ko atari twe ubwacu bari baravuze barwanya kandi bakagira n'ibyo bakora
barwanya; ahubwo ko bari harabikoreye Iyaduhamagariye kuba mu mwanya yifuzaga ko tubamo;
kandi ko urwikekwe rwabo rwose, ishyari ndetse n'ibico baduciraga byatondekanijwe neza mu
ijuru, kandi ko bitajyaga guhanagurwa kugeza ubwo buri muntu wese wagize uruhare muri byo
azaba amaze kubona uburemere bw'inzira ze mbi cyane, kandi akisubiraho mu nzira yose yateye.
[1T 93]
Umuzingo w'inyandiko ya kabiri y'Urwibutso wasohokeye ahitwa Saratoga Springs, ho muri New
York. Muri Mata 1852, twimukiye i Rochester ho muri New York. Kuri buri ntambwe yose
twategekwaga kwimuka ku bwo kwizera. Twari tukizahajwe n'ubukene, kandi duhatiwe kuzigama
mu buryo bukomeye ndetse tukiyanga. Ndabaha imirongo mike yavanywe mu rwandiko
twandikiye umuryango wa mwenedata Howland ku itariki ya 16 Mata 1852. [1T 93]
Iragira iti: "Ubu turi gushaka uburyo twabona aho dutura i Rochester. Twakodesheje inzu ishaje
ku madolari 175 ku mwaka. Dufite imashini icapira inyandiko muri iyo nzu. Iyaba bitari bimeze
bityo, twajyaga kuba dutanga amadolari mirongo itanu ku mwaka yo gukodesha icyumba cyo
gushyiramo ibiro. Muramutse mutubonye mukabona n'ibikoresho byo mu nzu dufite, mwaseka.
Twaguze ibitanda bibiri bishaje twishyura amasenti makumyabiri nʼatanu kuri buri gitanda.
Umugabo wanjye yanzaniye mu rugo intebe esheshatu zishaje; nta nebyiri muri zo zisa, yaziguze
idolari [93] rimwe, kandi vuba aha yanzaniye izindi ntebe enye zishaje zidafite aho kwicara; izo
nazo yazishyuye amasenti 62. Ibikanka byazo birakomeye, kandi njya nzihagarika mu twobo
nafukuye. Amavuta y'ikimuri arahenze cyane ku buryo tutajya tuyagura, nta nubwo dufite
ubushobozi bwo kugura ibirayi. Dukoresha isosi mu mwanya wo gukoresha ikimuri, kandi mu
mwanya w'ibirayi tugakoresha za beterave zidatukura. Amafunguro yacu ya mbere twayafatiye ku
rubaho rwo mu gikoni ruteretswe ku madebe abiri arimo ubusa. Dufite ubushake bwo
kwihanganira ubukene kugira ngo umurimo w'Imana ujye mbere. Twizera ko ikiganza cy'Imana
cyari kiri kumwe natwe igihe twazaga aha hantu. Hari ahantu hanini ho gukorera umurimo,
nyamara hari abakozi bake. Ku Isabato ishize amateraniro yacu yari agahebuzo. Uwiteka
yaduhembuje kubana natwe." [1T 94]
Uko ibihe byagendaga biha ibindi, twajyaga kwitabira amateraniro mu bice bitandukanye by'aho
hantu. Umugabo wanjye yarabwirije, agurisha ibitabo, kandi akora umurimo wo gukwirakwiza
utunyamakuru. Twakoze ingendo mu buryo bwacu butunogeye kandi bwihariye, maze ku manywa
y'ihangu tugahagarara tukagaburira ifarashi yacu ku ruhande rw'inzira, natwe tugafata ifunguro
rya ku manywa. Icyo gihe umugabo wanjye yafataga ikaramu n'urupapuro akandikira ku
mupfundikizo w'agasanduku twatwaragamo ibyokurya, cyangwa ku ngofero ye, akandika ingingo
zagombaga kujya mu kinyamakuru cy'Urwibutso n'Umwigisha. Uwiteka yahiriye bikomeye
imirimo yacu, kandi ukuri kwahinduye imitima ya benshi. [1T 94]
Mu mpeshyi yo mu mwaka wa 1853, twakoze urugendo rwacu rwa mbere tujya muri Leta ya
Michigan. Ubwo twari tumaze gutangaza aho tuzajya dusura, umugabo wanjye yarwaye ubuganga
buramurembya. Twarateranye turamusengera, nyamara nubwo yorohewe, yakomeje kugira intege
nke. Twari duhagaritse umutima cyane. Twaribazaga tuti mbese tugomba kurekeshwa umurimo
n'intege nke z'umubiri? Mbese Satani yakwemererwa gukoresha imbaraga ze kuri twe, maze
akiganzura akamaro twari dufite n'ubuzima bwacu igihe cyose twaba tukiri kuri iyi si? Twari tuzi
ko Imana yari gushyiraho urubibi imbaraga za Satani zitajyaga kurenga. Yashoboraga kwemera

74
ko tugeragerezwa mu itanura, nyamara yari kudukuramo dutunganyijwe, kandi turushijeho kuba
tubereye gukora umurimo wayo. [1T 94]
Ubwo nari jyenyine nasutse ibiri mu mutima wanjye imbere y'Imana mu isengesho nyisaba ngo
icyahe iyo ndwara kandi ihe umugabo wanjye imbaraga zo kwihanganira urugendo. Cyari ikintu
cyihutirwa, maze kwizera kwanjye kugundira amasezerano y'Imana kuyakomeje. Ndi aho hantu
nabonye igihamya cy'uko nituramuka dukomeje urugendo rwacu rwo kujya i Michigan, marayika
w'Imana yari kujyana natwe. Igihe narondoreraga umugabo wanjye ibyari mu bwenge bwanjye,
yambwiye ko ibitekerezo bye na we byageze ku mwanzuro usa n'uwanjye, maze twiyemeza [1T
94]
Gusohora Inyandiko No Gukora ingendo kugenda twiringiye Umwami Imana. Buri kilometero
yose y'urugendo Iwakoraga, umugabo wanjye yumvaga yongewe imbaraga. Uwiteka
yaramukomeje. Kandi igihe yabaga abwiriza ijambo, numvaga mpamirizwa muri jye ko
abamarayika b'Imana bari bamuhagaze iruhande ngo bamukomeze mu murimo we. [1T 95]
Muri uru rugendo, ibitekerezo by'umugabo wanjye byibanze cyane ku nsanganyamatsiko yo
gukorana n'imyuka y'abadayimoni, kandi bidatinze nyuma yo kugaruka mu rugo, yatangiye
kwandika igitabo kivuga Ibimenyetso by Ibihe [Signs of the Times]. Yari agifite intege nke, kandi
yasinziraga igihe gito gusa, nyamara Uwiteka ni we wamufashaga. Igihe ibitekerezo bye byabaga
biri mu rujijo ndetse ababara, twubararaga imbere y'Imana, maze tukayitakira dufite umubabaro.
Imana yumvise amasengesho yacu asenganywe umwete, kandi ibihe byinshi igahira umugabo
wanjye ku buryo yakomezaga umurimo we afite imbaraga nshya. Inshuro nyinshi ku munsi
twajyaga imbere y'Imana dugasenga dutyo dushyizeho umwete. Icyo gitabo nticyanditswe mu
mbaraga ze bwite. [1T 95]
Mu gihe cy'umuhindo n'icy'itumba, nagize uburwayi bukomeye l›w'umutima. Byari binkomereye
guhumeka igihe ndyamye hasi, kandi sinashoboraga gusinzira keretse gusa igihe banyeguraga
ngasa n'uwicaye. Inshuro nyinshi naheraga umwuka, kandi akenshi nkikubita hasi nk'upfuye. Nari
mfite ikibyimba ku ijisho ryanjye ry'ibumoso cyajyaga kumera nk'aho ari kanseri. Cyakuraga uko
iminsi igenda ihita mu gihe kingana n'umwaka wose kugeza ubwo cyari kimaze kugera aho
kimbabaza cyane, kandi kigatuma ntareba neza. Igihe nabaga nsoma cyangwa nandika, byabaga
ngombwa gupfuka iryo jisho ryari rifite ikibazo. Natinyaga ko iryo jisho rigiye kuzaturitswa na
kanseri. Nasubije amaso inyuma ndeba ku manywa namajoro namaraga nsoma nsubiramo
inyandiko, ari nabyo byari byarangije amaso yanjye, maze ngatekereza nti: "Nindamuka mbuze
ijisho ryanjye n'ubuzima bwanjye, bizaba ari igitambo gitanzwe kubw'umurimo w'Imana." [1T 95]
Muri icyo gihe, umuganga uzwi cyane utanga inama ku buntu yasuye i Rochester, maze mfata
icyemezo cy'uko ansuzumira ijisho ryanjye. Yatekereje ko icyo kibyimba ari kanseri. Nyamara
yumvise uko umutima wanjye utera, yaravuze ati: "Urarwaye cyane, kandi uzapfa wishwe no
quturika kw’imitsi y'ubwonko, mbere yuko iki kibyimba gisandara. Uri mu kaga gatewe n'indwara
y'umutima." Ibyo ntibyanteye ubwoba cyane kubera ko nari nzi yuko nintabona ubutabazi bwihuse
ngomba kumanuka nkajya mu gituro. Hari abandi bagore babiri bari baje gushaka inama, nabo
bari balite indwara nk'iyanjye. Muganga yavuze ko ndembye cyane kurusha abo bagore, kandi ko
hatajyaga gushira ibyumweru bitatu ntafashwe n'indwara yo kugagara uruhande rumwe
rw'umubiri. Namubajije niba atekereza ko imiti ye ishobora kunkiza. Ntabwo yankomeje cyane.

75
Nagerageje gufata umiti yari yanyandikiye, nyamara ntacyo yamariye. [1T 95]
Hashize nk'ibyumweru bitatu nararabiranye nikubita hasi, nuko mara amasaha hafi 36 nataye
ubwenge. Abantu bagize ubwoba ko ntari bwongere kubaho, kubw'amasengesho, nyamara Nyuma
y'icyumweru kimwe, amaraso yarahagaze mu ruhande rw'ibumoso. Niyumvisemo ubukonje
budasanzwe ndetse umutwe wanjye utakaza ubushobozi bwo kumva, kandi ngira uburibwe
bukabije muri nyiramivumbi. Ururimi rwanjye rwasaga n'ururemereye kandi rugwa ikinya;
sinashoboraga kuvuga amagambo yumvikana. Ukuboko kwanjye kw'ibumoso ndetse n'uruhande
rw'ibumoso nta mbaraga byari bifite. Natekereje ko ngiye gupfa, ariko icyari kimpagaritse
umutima cyane ni ukugira igihamya cy'uko mu mibabaro yanjye Umwami Imana ankunda.
Namaze amezi menshi mfite uburibwe mu mutima budashira, kandi ngatentebuka. Nari Imana
gukorera ihame narabigize naragerageje ntagengwa n'amarangamutima, ariko ubwo noneho
numvaga mfite inyota y'agakiza K'Imana, nifuzaga cyane gusobanukirwa iby'umugisha itanga
ntitaye ku buribwe bw'umubiri nari mfite. [1T 96]
Basaza banjye na ba bagenzi banjye b'abagore barateranye ngo basengere ikibazo cyanjye
by'umwihariko. Icyifuzo cyanjye cyarasubijwe; nahawe umugisha w'Imana, kandi mpamirizwa ko
inkunda. Nyamara uburibwe bw'umubiri bwarakomeje, kandi buri saha nkarushako gucika intege.
Na none basaza banjye na bagenzi banjye bateranyijwe no gushyira ikibazo cyanjye imbere
y'Uwiteka. Nari mfite intege nke cyane ku buryo ntashoboraga gusenga ngo ijwi ryanjye risohoke.
Uko nasaga mu maso byasaga n'ibica intege kwizera kw'abari banzengurutse. Maze amasezerano
y'Imana atondekwa imbere yanjye kurenza uko nari narigeze nyabona ibere hose. Kuri njye
byasaga naho Satani ashaka kuntandukanya n'umugabo wanjye n'abana banjye maze akanshyira
mu gituro, bityo ibi bibazo biza mu bwenge bwanjye ngo: Mbese ushobora kwizera isezerano
ry'Imana ryambaye ubusa? Mbese ushobora gutera intambwe mu kwizera, maze bikagenda uko
byakagenze? Kwizera kwarahembutse. Nongoreye umugabo wanjye nti: "Nizeye ko nzakira."
Yaransubije ati: "Ndifuza kubyizera." Iryo joro nararyamye ariko sinigeze ngoheka, nyamara nari
nishingikirije cyane ku masezerano y'Imana. Sinashoboraga gusinzira, ariko nakomeje gusenga
bucece. Ariko mbere yuko bucya narasinziriye. [1T 96]
Nakangutse izuba rirashe nta buribwe mfite na bukeya. Guteraguza k'umutima wanjye kwari
kwagiye, kandi nari nezerewe cyane. Mbega impinduka yari yabayeho! Kuri njye byasaga n'aho
marayika w'Imana yari yaje akankoraho igihe nari nsinziriye. Nari nuzuye ishimwe. Guhimbaza
İmana kwari kuri ku minwa yanjye. Nakanguye umugabo wanjye maze mubwira umurimo
utangaje Uwiteka yari yankoreye. Bwa mbere ntiyashoboraga kubyumva; nyamara ubwo
nahagurukaga nkambara maze nkazenguruka ahakikije inzu, yashoboye gufatanya nanjye
gusingiza Imana. Ijisho ryanjye ryari risanzwe ribabara nta buribwe ryari rigifite. Mu [1T 96] minsi
mike, ikibyimba cyaragiye maze nongera kureba neza. Umurimo wari urangiye. [1T 97]
Nongeye gusura wa muganga, maze agisuzuma gutera k'umutima wanjye aravuga ati: "Mugore,
mu mubiri wawe habayemo impinduka yuzuye; nyamara ba bagore babiri mwari kumwe hano
ubushize baje kunsaba inama barapfuye" Namubwiye ko imiti ye itankijije kuko nta numwe muri
yo nashoboye gufata. Maze kuhava, wa muganga yabwiye inshuti yanjye ati: "Ibyamubayeho ni
amayobera. Ntabwo mbyumva." [1T 97]
Bidatinze twongeye gusura Michigan, nyamara nabashije kwihanganira ingendo ndende kandi

76
ziruhije zinyura mu nzira mbi irimo imikuku n'ibyondo, kandi imbaraga zanjye ntabwo zigeze
zishira. Twiyumvisemo ko Uwiteka ashaka ko dusura ahitwa Wisconsin, maze twitegura gufatira
imodoka ahitwa Jackson saa yine z'ijoro. [1T 97]
Igihe twiteguraga gufata igare ry'umwotsi, twiyumvisemo imbaraga, maze dutekereza ko
twategura ibihe by'amasengesho. Maze igihe (wiyeguriraga Imana turi aho hantu, ntitwashoboraga
kwibuza gusuka marira. Twerekeje aho dufatira igare ry'umwotsi dufite kwitanga Rukomeye.
Ubwo twinjiraga mu igare ry'umwotsi, twagiye mu mugabane waryo w'imbere, ahari ibyicaro
bifite aho umuntu yakwegamira harehare twiringiye ko turi bubone akanya ko gusinzira muri iryo
ijoro. Iyo modoka y'imbere yari yuzuyemo abantu, nuko turimuka tujya mu mugabane wa kabiri,
aba ari ho tubona ibyicaro. Nk'uko byari bisanzwe mu gihe y'urugendo rwa nijoro, sinakuyemo
ingofero yanjye, ahubwo nagumanye igikapu cyanjye cy'urugendo mu ntoki, mbese nk'umuntu
ufite icyo alegereje. Twembi twaganiraga ku marangamutima twiyumvagamo ko dusangiye. [1T
97]
Igare ry'umwotsi ryari rimaze gukora nk'urugendo rureshya na kilometero hafi eshanu uturutse
ahitwa Jackson, maze ritangira kugenda nabi, rigasubira inyuma ubundi rikajya imbere, hanyuma
birangira rilagaze. Nakinguye idirishya maze mbona igice kimwe cy'igare ryacu ry'umwotsi
cyashinze amazuru maze inyuma harazamuka. Numvise imiborogo y'abantu, kandi hariho
umuvurungano ukomeye. Igice kirimo moteri cyari cyavuye ku byuma igare rinyuraho ariko igice
cy'igare twari turimo cyari kikiri mu muhanda wacyo, kandi hagati yacyo n'icyari kituri imbere
hari harimo intera ya metero nka mirongo itatu. Igice cy'igare cyari kirimo imitwaro ntabwo cyari
cyangiritse cyane, kandi isanduku yacu nini yarimo ibitabo ntacyo yari yabaye. Igice cy'igare cyo
mu mwanya wa kabiri y'icyubahiro cyari cyangiritse, ibimene byacyo ndetse n'abagenzi byari
byasandaguritse hakurya no hakuno y'umuhanda. Igice cy'igare twari twagerageje gushakamo
ibyicaro ni cyo cyari cyangiritse cyane, ndetse umugabane wacyo umwe wari wazamutse ujya
hejuru y'ikirundo y'ibishingwe. Ibyuma byari bifatanyije ibice bibiri by'imbere by'igare nabwo
byacitse ngo birekurane; nyamara igice twari turimo ntabwo cyari [1T 97] cyatandukanye
n'icy'imbere yacyo, yabitandukanyije. Abantu bane mu bagenzi bari bapfuye cyangwa
bakomeretse byo gupfa, kandi abandi benshi bari bakomeretse cyane. Icyo twiyumvagamo gusa
ni uko Uwiteka yari yohereje marayika we ngo arokore ubugingo bwacu. [1T 98]
Twasubiye i Jackson, maze umunsi ukurikiraho dufata igare ry'umwotsi rijya muri Leta ya
Wisconsin. Imana yahiriye uko gusura iyo Leta kwacu. Abantu benshi biyeguriye Imana
nk'umusaruro wavuye mu mihati yacu. Umwami Imana yampaye imbaraga zo kwihanganira urwo
rugendo ruruhije. [1T 98]
Ku itariki ya 29 Kanama 1854, indi nshingano yiyongereye mu muryango wacu ubwo Willie
yavukaga. Ahagana muri icyo gihe, nibwo hasohotse impapuro za mbere z'ikinyamakuru cyiswe
mu buryo butari bwo ngo ni Intumwa y'Ukuri. Abadusebyaga babinyujije muri icyo kinyamakuru
bari baracyashywe kubw'ibinyoma byabo namafuti yabo. Ntabwo bashoboye kwihanganira
gucyahwa, maze rugikubita mu buryo bw'ibanga nyuma yaho barerura, bakoresha imbaraga zabo
baturwanya. Ibi twashoboraga kubyihanganira, nyamara abantu bamwe mu bari bakwiriye
guhagarara ku ruhande rwacu bashutswe n'abo bantu babi. Bamwe mu bantu twari twaragiriye
icyizere, kandi bakaba bari baremeye ko imirimo yacu yari yarahawe umugisha ukomeye n'Imana,
badukuyeho impuhwe batugiriraga maze bahindukirira abo bantu batari basanzwe bazi

77
ugereranyije n'uko twari tuziranye. [1T 98]
Uwiteka yari yaranyeretse imico n'amaherezo y'iryo tsinda; anyereka ko igitsure cye cyari kiri ku
bifatanya n'abanditsi b'ako kanyamakuru, kandi ukuboko kwe kukaba kwari kubabanguriwe.
Kandi nubwo bashoboraga gusa n'abahiriwe n'ibyo bakora mu gihe runaka, kandi abantu bamwe
bataryarya bakayobywa nabo, nyamara nta kabuza ukuri kwari kuzatsinda, bityo
umuntuweseutaryaryaakigobotora igishuko cyaricyaramwizingiyeho, bityo agasohoka mu
mbaraga y'abo bantu babi; kubera ko ukuboko kw'Imana kwari kubahagurukiye, bagombaga
gucogora bakagwa. [1T 98]
Nanone, ubuzima bw'umugabo wanjye bwongeye kumererwa nabi. Yaguwe nabi n'inkorora
n'uburibwe bwo mu bihaha, kandi urwungano rwe rw'imyakura rwacitse intege cyane. Guhagarika
umutima kwe, imitwaro y'i Rochester yari yikoreye, akazi ke ko mu biro, uburwayi n'impfu byo
mu muryango, kutagirirwa impuhwe n'abakamufashije mu mihati ye, bifatanyije n'ingendo
yakoraga no kubwiriza, byari birengeje imbaraga afite, bityo yasaga n'uri kuremba vuba
akarushaho gusatira igituro. Icyo cyari igihe cy'umubabaro n'umwijima. Imyambi mike y'umucyo
yanyuzagamo ikirukana ibicu bya rukokoma, ikaduha ibyiringiro bike, iyo bitaba ibyo tuba
twararohamye mu bwihebe. Rimwe na rimwe byasaga n'aho Imana yadutereranye. [1T 98]
Itsinda ry'abandikaga ka kanyamakuru kitwaga Intumwa bahimbye uburyo bwose bwo kutuvuga
ibinyoma. Aya magambo y'umunyazaburi akenshi yanzaga mu bwenge afite imbaraga ngo:
"Ntugahagarikwe umutima n'abakora ibyaha, kandi ntugirire ishyari abakiranirwa. Kuko
bazacibwa vuba nk'ubwatsi, buzuma nk'igisambu kibisi." Bamwe mu banditsi ba cya kinyamakuru
bishimye hejuru intege nke z'umugabo wanjye, bavuga ko Imana yari gukurikirana ibye
ikamuvana mu nzira. Igihe yasomaga ibi ubwo yari aryamye hasi arwaye, kwizera kwe
kwarahembutse, maze avuga n'ijwi rirenga ati: "Sinzapfa ahubwo nzarama, ntekerereze abantu
imirimo Uwiteka yakoze, [kandi nzabwiriza mu mihango yo kubashyingura]." Zaburi 37:1,2;
118:17. [1T 99]
Ibicu byijimye cyane byasaga n'ibitubundikiye. Abantu b'inkozi z'ibibi bavugaga ko bubaha
Imana, bahawe itegeko na Satani maze bihutira guhimba ibinyoma, no kurundanyiriza imbaraga
zabo kuturwanya. Iyo murimo w'Imana uza kuba ari uwacu twenyine, twashoboraga guhinda
mushyitsi; nyamara wari mu biganza bya wa wundi ushobora kuvuga ati: "Nawe ushobora
kuzivuvunura mu biganza byanjye" (Yohana 10:29). Iwari tuzi ko Kristo ariho kandi ari ku ngoma.
Twashoboraga kuvugira bere y'Uwiteka tuti: Umurimo ni uwawe, kandi uzi ko bitabaye ku
bushake bwacu bwite, ahubwo ni kubw'itegeko ryawe twakoze uruhare Iwagombaga gukora. [1T
99]

78
IGICE CYA XIII

KWIMUKIRA | MICHIGAN

Mu mwaka wa 1855, bene data b'i Michigan bafunguye inzira kugira ngo ibiro byacu byo gusohora
inyandiko bibe byakwimukira i Battle Creek. Muri icyo gihe umugabo wanjye yagombaga
kwishyura amadolari ari hagati y'ibihumbi bibiri n'ibihumbi bitatu, kandi ibyo yari afite byose
byiyongera ku bitabo byari bihari, byari imibare igaragaza ibitabo bizishyurwa, kandi kwishyurwa
bimwe muri byo byari ibintu umuntu yashidikanyagaho. Umurimo w'Imana wasaga n'uwahagaze,
ibitabo byatumizwaga byari mbarwa kandi ababitumiza na bo ari bake, maze agatinya ko yazapfa
arimo umwenda. Bene data b'i Michigan badufashije kubona ibintu byinshi ndetse no kubaka inzu.
Icyo gikorwa cyakozwe ku izina ryanjye kugira ngo izabe ari iyanjye bitagoranye nyuma y'urupfu
rw'umugabo wanjye. [1T 100]
Iyo minsi yari iminsi y'umubabaro. Narebaga uduhungu twanjye duto dutatu bidatinze twari tugiye
gusigara ari imfubyi nk'uko nabitinyaga, bityo ibitekerezo nk'ibi byizanaga mu bwenge bwanjye:
Umugabo wanjye agiye gupfa azize gukora bikabije mu murimo wo kwamamaza ukuri kw'iki
gihe; kandi se ni nde witaye ku cyamuzahaje, akaba yitaye ku mitwaro yikoreye muri iyi myaka
yose ishize, inshingano nyinshi zashenguye umutima we kandi zikangiza n'ubuzima bwe, bikaba
bitumye ajya mu gituro akenyutse, akaba asize umuryango we mu buhanya no gutega amakiriro
ku bandi? [1T 100]
Inshuro nyinshi nagiye mbaza iki kibazo nti: Mbese Imana ntiyitaye kuri ibi bintu byose? Mbese
ibitambukaho ntibibone? Nakomezwaga no kumenya ko hariho Umucamanza utabera, kandi ko
buri kwigomwa kose, kwiyanga kose na buri ntimba yose umuntu yihanganiye kubwa Kristo,
byose byandikwa bikurikiranyijwe neza mu ijuru, kandi ko byose bizatangirwa ingororano.
Umunsi w'Umwami wacu uzatangaza kandi ushyire ku mugaragaro ibitari byashyirwa
ahagaragara. [1T 100]
Neretswe ko Imana yari yagambiriye guhagurutsa umugabo wanjye buhoro buhoro; ko tugomba
kurangwa no kwizera gukomeye, kubera ko byanze bikunze mu muhati wose twari kugira
twagombaga gukubitwa [1T 100] ibiboko na Satani; bityo ko tugomba guhunza amaso
ibigaragarira amaso, ahubwo tukizera. Twajyaga imbere y'Imana turi twenyine inshuro eshatu ku
munsi, maze tugasengana umwete kugira ngo ubuzima bwe bubashe koroherwa. Inshuro nyinshi
umwe muri twe yagushwaga hasi yubamye n'imbaraga z'Imana. Uwiteka mu mbabazi ze yumvise
gutaka kwacu kuvuye ku mutima, maze umugabo wanjye atangira koroherwa. Hashize amezi
menshi amasengesho yacu azamuka mu ijuru inshuro eshatu ku munsi, dusaba amagara mazima
kugira ngo dukore ibyo Imana ishaka. Ibi bihe byo gusenga byari iby'agaciro gakomeye.
Twegerejwe ahantu hera hafi y'Imana, kandi tugirana nayo umushyikirano ushimishije. Sinshobora
kubona uburyo navuga neza uko numvaga merewe muri icyo gihe birenze uko bivugwa mu
magambo akurikira nakuye mu rwandiko nandikiye mushiki wacu Howland: [1T 101]
<«<Ndashima Imana ko ubu ndi kumwe n'abana banjye, nkaba ari jye uri kubitaho, kandi nkaba
nshobora kubatoza inzira itunganye. Namaze ibyumweru byinshi mfite inzara n'inyota by'agakiza,

79
kandi twanejejwe no gushyikirana n'Imana bitagira kirogoya. Kuki tuguma kure y'isoko mu gihe
dushobora kuza tukanywa? Kuki twicwa n'inzara yo kubura umutsima kandi hari ububiko
bwuzuye? Buruzuye kandi gukoramo nta kiguzi bisaba. Yooo! Mutima wanjye, rya kuri ubwo
bubiko, kandi buri munsi ujye unywa ku isoko y'ibyishimo by'ijuru. Ntabwo nzaceceka.
Guhimbaza Imana biri mu mutima wanjye no ku minwa yanjye. Dushobora kwishimira mu kuzura
k'urukundo rw'Umukiza wacu. Dushobora kurya tugahaga ku ikuzo rye rihebuje. Bugingo bwanjye
hamya ibi. Umwijima wari ungose watamuruwe nuyu mucyo w'igiciro cyinshi, kandi sinshobora
na rimwe kubyibagirwa. Uwiteka mfasha kugira ngo mpore nibuka ibyo. Kanguka, yewe mbaraga
zose z'ubugingo bwanjye! Kanguka maze uhimbaze Umucunguzi wawe kubw'urukundo rwe
rutangaje! [1T 101]
Abantu badukikije bagomba gukangurwa kandi bagakizwa, nibitaba hyo bazarimbuka. Nta
mwanya na muto dukwiriye gutakaza. Twese dufite mbaraga ihindurira abandi ku kuri cyangwa
ikakurwanya. Ndashaka kujyana n'ibihamya bitabasha kwibeshya by'uko ndi umwe mu bigishwa
ba Kristo, Dukeneye ikindi kintu kijyanirana n'imyizerere ishimangira Isabato. Dukeneye ihame
rizima, kandi buri munsi umuntu wese akiyumvamo ishingano ye yihariye. Iyi nshingano benshi
barayihunza, kandi imbuto wvamo ni ukuba ntibindeba no kutagira icyo witaho, kutaba maso no
kularangwa n'ibya Mwuka. Mbese ibya Mwuka by'itorero biri he? Mbese abagabo n'abagore
buzuye kwizera na Mwuka Wera bari he? Isengesho yanjye ni iri ngo: Mana, eza itorero ryawe.
Namaze amezi menshi nishimira mudendezo, kandi niyemeje gushyira mu buryo bwiza ibiganiro
byanjye 'nzira zanjye imbere y'Umwami Imana. [1T 101]
"Abanzi bacu bashobora gutsinda. Bashobora kuvuga amagambo harira, kandi ururimi rwabo
rugategura ibyo gusebanya, kuyobya, 'binyoma, nyamara ntituzanyeganyezwa. Tuzi uwo twizeye.
Ntitwirukiye [1T 101] ubusa, kandi ntitwakoreye ubusa. Umunsi wo gushimwa uri bugufi, ubwo
abantu bose bazacirwa urubanza hakurikijwe ibyo bakoze bakiri mu mubiri. Ni ukuri ko isi iri mu
mwijima. Kurwanywa bishobora kugira imbaraga. Inkorabusa n'abakobanyi bashobora kugira
ubushizi bw'amanga mu gukiranirwa kwabo. Nyamara nubwo twahura n'ibi byose
ntituzanyeganyezwa, ahubwo tuzisunga ukuboko k'Ushoborabyose kugira ngo aduhe imbaraga.
[1T 102]
"Imana iri gushungura ubwoko bwayo. Izagira itorero ritunganye kandi ryera. Ntidushobora
gusoma ibiri mu mutima w'umuntu. Ariko Úmwami Imana yatanze uburyo bwo kurinda itorero
rye ngo ribe ryera. Ubwoko bwangiritse bwarahagurutse, kandi ntibushobora kubana n'ubwoko
bw'Imana. Basuzuguye gucyahwa, kandi ntibashaka gukosorwa. Bahawe amahirwe yo kumenya
ko urugamba barwana ari urwo gukiranirwa. Bahawe igihe cyo kwihana ibibi byabo; nyamara
inarijye yabo barayikunze ku buryo bakwemera gupfa. Barayigaburiye, maze irushaho kugwiza
imbaraga, ndetse bitandukanya n'ubwoko bw'Imana buyiringira, ubwo iri kweza kugira ngo
ibwishyire. Twese dufite impamvu yo gushimira Imana ko inzira yo gukiza itorero yuguruwe;
kubera ko umujinya w'Imana wajyaga kuba waratugezeho iyo aba bantu bishushanya bangiritse
baba baragumye muri twe. [1T 102]
"Buri mutima wose utaryarya ushobora kuyobywa n'aba bantu bataye agaciro, uzahabwa umucyo
nyakuri ku byerekeye abo bantu marayika wo mu ijuru naramuka abagendereye, kugira ngo
amurikire ubwenge bwabo. Nta cyo tugomba gutinya muri ibi. Uko turushaho kwegera urubanza,
abantu bose bazagaragaza imico yabo nyakuri, kandi itsinda babarizwamo rizagaragazwa neza.

80
Intara iri kugosora. Nimureke twe kuvuga tuti: “Mana, hagarika ukuboko kwawe." Itorero rigomba
gukur waho abakwiriye byihuse, kandi ni ko bizagenda. Imana iri ku ngoma; amahanga
nayihimbaze. Nta gitekerezo mfite kiri kure cyane cyo kurohama ikuzimu. Ndashaka gutungana
kandi ngakora ibitunganye. Urubanza rugomba gushingwa, ibitabo bigomba kubumburwa, kandi
tugomba gucirwa urubanza hakurikijwe ibyo twakoze. Ibinyoma byose bishobora kumpimbirwa
ntibizatuma mba mubi na hato, cyangwa ngo ndusheho kuba mwiza keretse gusa bigamije
kunyegereza Umucunguzi wanjye." [1T 102]
Uhereye igihe twimukiraga i Battle Creek, Uwiteka yatangiye guhindura ubunyagano bwacu. I
Michigan twahabonye inshuti zitwitaho cyane, zari ziteguye gufatanya natwe ibituremerera kandi
zikatumara ubukene. Inshuti zacu z'abantu bakuze, bahuye n'ibigeragezo bo muri New York hagati
no muri New England, by'umwihariko i Vermont, bifatanyaga natwe mu mibabaro yacu, kandi
bahoraga biteguye kudufasha mu gihe cy'ubwihebe. Mu materaniro yabereye i Battle Creek mu
kwezi k'Ugushyingo mu mwaka wa 1856, Uwiteka yadukoreye ibikomeye. Ubwenge
bw'abagaragu be bwakoze cyane ku bijyanye n'impano itorero rifite. Iyo igitsure cy'Uwiteka kiza
kuba cyaraje ku bwoko bwe kubera ko impano zakerensejwe kandi [1T 102] zikirengagizwa,
hariho icyizere gishimishije cy'uko Uwiteka azongera kutumwenyurira, ko mu buntu bwe yari
kubyutsa impano nyinshi, kandi zikaba zari kuba mu itorero kugira ngo zitere umwete imitima yari
iguye isari, kandi zihane ndetse zicyahe abayobye. Umurimo wahawe ubuzima bushya, kandi
imihati y'ababwiriza bacu yageze ku ntsinzi. [1T 103]
Hongeye gusabwa ko ibitabo byakwandikwa, kandi byagaragaye ko ari byo byari bikenewe mu
murimo. Bidatinze ikinyamakuru Intumwa y’Ukuri cyaracogoye, kandi imyuka ivuguruzanya
yavugiraga muri cyo iratatana. Umugabo wanjye yashobojwe kwishyura imyenda ye yose.
Inkorora yari afite yarahagaze, uburibwe no kubabara mu bihaha no mu muhogo byaragiye, maze
buhoro buhoro yongera kuba muzima ku buryo yashoboraga kubwiriza inshuro eshatu ku Isabato,
ndetse akongera kubwiriza ku wa mbere nta kibazo afite. Uyu murimo utangaje wo kumusubiza
amagara mazima wakozwe n'Imana, kandi yari ikwiriye guhabwa icyubahiro cyose. [1T 103]
Igihe umugabo wanjye yagiraga intege nke mbere y'uko tuva i Rochester, yifuzaga kureka
inshingano yo kwandika no gusohora ibitabo. Yatanze igitekerezo ko itorero ryafata iyo
nshingano, kandi ko yakurikiranwa na komite ishyinzwe gusohora no gukwirakwiza ibitabo bari
gushyiraho, ndetse ntihagire umuntu ufite aho ahuriye n'ibyo biro ushakiramo inyungu
y'amafaranga irenze umushahara ahabwa ku bw'umurimo akoramo. [1T 103]
Nubwo iki kibazo bagisubiriwemo kenshi, abavandimwe bacu mu kwizera ntacyo bagikozeho
kugeza mu mwaka wa 1861. Kugeza icyo gihe, umugabo wanjye ni we wari nyiri inzu yo
gusohoreramo inyandiko wemewe n'amategeko, kandi akaba ari na we wenyine wagenzuraga
imirimo iyikorerwamo. Yanezezwaga n'icyizere inshuti z'umurimo zamugiriraga, ikamubitsa
umutungo zatangaga nk'impano uko ibihe byahaga ibindi, bakurikije uko umurimo wagendaga
waguka ndetse ukaza gusaba ko hubakwa inzu y'icapiro. Nyamara nubwo ayo magambo
yasubirwagamo kenshi binyuze mu Rwibutso ko uko bigaragara inzu y'icapiro ry'inyandiko ri
umutungo w'itorero, nyamara bitewe n'uko ari we wenyine wayicungaga mu buryo bwemewe
n'amategeko, abanzi bacu bafatiye Kuko ibintu byari himeze, maze babinyujije mu rusaku rwo
guhuzagurika, bakora uko bashoboye kose kugira ngo bamukomeretse kandi bakerereze
iterambere ry'umurimo. Igihe ibintu byari bimeze bityo, umugabo wanjye yazanye ingingo irebana

81
na gahunda y'imiyoborere yaje gutanga umusaruro wo gushyiraho Umuryango w'Abadiventisti
b'Umunsi wa karindwi Ushinzwe Tusohora inyandiko, hakurikijwe amategeko ya Leta ya
Michigan mu tumba ryo mu mwaka wa 1861. [1T 103]
Nubwo inshingano zaje kuri twe zifitanye isano n'umurimo wo gusohora myandiko nandi mashami
y'umurimo zajyanaga no guhagarika umutima kwinshi, kwitanga gukomeye kurusha ukundi
nasabwaga kugira gufitanye sano n'umurimo, kwari ugusiga abana banjye bakitabwaho n'abandi
bantu. [1T 103]
Henry yabayeho atari kumwe natwe mu gihe cy'imyaka itanu, kandi Edson nawe twamwitayeho
igihe gito gusa. Twamaze imyaka myinshi umuryango wacu ugizwe n'abantu benshi, n'urugo
tubamo rumeze nk'icumbi ry'abagenzi, kandi natwe igihe kinini ntitwabaga tururimo. Nari
naragiye numva mpangayikishijwe cyane n'uko abana banjye bagombye kurerwa badafite imico
mibi, kandi inshuro nyinshi nagiraga agahinda iyo natekerezga ku guhabana kuri hagati
y'imibereho yanjye n'imibereho y'abantu batashoboraga kwemera kwikorera imitwaro no gufata
inshingano, ba bandi bashoboraga kuba bari hamwe n'abana babo igihe cyose kugira ngo babagire
inama kandi babigishe, nyamara bakaba basa n'abamara igihe cyabo cyose batari mu miryango
yabo. Narabajije nti: Mbese Imana idusaba byinshi cyane, maze abandi ntigire imitwaro ibaha?
Mbese ubu ni uburinganire? Mbese tugomba gushushubikanywa tuva ku nshingano imwe tujya ku
yindi, tukava mu ruhande rumwe rw'umurimo tujya mu rundi, maze tukabona akanya gato gusa
ko kurera abana bacu? Igihe abandi babaga basinziriye, amajoro menshi nayamaraga ndira cyane.
[1T 104]
Nashoboraga gukora igenamigambi rishobora kubera ryiza abana banjye, hanyuma hakaza
ibimvuguruza byahanaguraga iyo migambi. Amakosa y'abana banjye yarambabazaga cyane, kandi
buri futi ryose bakoraga ryambabazaga umutima ku buryo byagiraga ingaruka ku buzima bwanjye.
Nifuzaga ko ababyeyi bamwe babaho imibereho nk'iyo namaze imyaka myinshi mfite nibura
akanya gato; nyuma yaho nibwo bashobora guha agaciro imigisha bafite, kandi noneho
bagashobora kurushaho kungirira impuhwe mu bukene bwanjye. Twasengeraga abana bacu kandi
tukabavunikira, ndetse tukabashyiriraho imbibi batagomba kurenga. Ntabwotwirengagije
gukoresha umunyafu, nyamara mbere yo kuwukoresha, twabanzaga kubafasha nabo bakabona
amakosa yabo, hanyuma tugasengana na bo. Twashakaga ko abana bacu bamenya ko Imana
itatwishimira turamutse dushatse kubarengera igihe bakoze icyaha. Kandi imihati yacu yarahiriwe
kubw'ineza kuri bo. Icyabashimishaga kuruta ibindi byose ni ukutunezeza. Ntabwo baburaga
gukora amakosa, nyamara twizeraga ko bakiri abana b'intama mu rugo rw'intama za Kristo. [1T
104]
Mu mwaka wa 1860, urupfu rwinjiye mu muryango w'inzu yacu, maze ruhanyura ishami rito ryo
ku giti cy'umuryango wacu. Umwana muto Herbert wari wavutse ku italiki ya 20 Nzeri mu 1860,
yapfuye ku italiki ya 14 Ukuboza muri uwo mwaka. Igihe iryo shami ryoroshye ryahanyurwaga,
uburyo imitima yacu yaviriranye ntawabimenya keretse abigeze guherekeza abana babo bato bari
barasezeraniwe bakabajyana ku gituro. [1T 104]
Yooo, igihe Henry twakundaga cyane yapfaga10, ubwo yari afite imyaka cumi n'itandatu
y'ubukuru; igihe umuririmbyi wanyuraga amatwi yacu bari bamujyanye ku gituro, tukaba
tutarongeye kumva indirimbo ye ya mu [1T 104]

82
10 Urupfu rwa Henry N. White rwabereye ahitwa Topsham, muri Leta ya Maine ku ya 8 Ukuboza

…gitondo, urugo rwacu rwabaye urugo rw'ubwigunge! Twembi nk'ababyeyi hamwe n'abahungu
bacu babiri bari basigaye twumvise icyo gikomere mu buryo bukomeye. Ariko Imana
yaraduhumurije mu gihe cyo kuririra abacu, kandi mu kwizera n'ubutwari, twakomeje kujya mbere
mu murimo Imana yari yaraduhaye, dufite ibyiringiro bikomeye by'uko tuzahura n'abana bacu
twari twaratandukanijwe n'urupfu, muri ya si itazagerwamo uburwayi ndetse n'urupfu. [1T 105]
Mu kwezi kwa Kanama, 1865, umugabo wanjye yafashwe mu buryo butunguranye n'indwara yo
kugagara uruhande rumwe rw'umubiri. İki cyari igikomere kiremereye, bitari kuri jye n'abana
banjye gusa, ahubwo no ku murimo w'Imana. Amatorero yari abuze imirimo njye n'umugabo
wanjye twayakoreraga. Satani yabaye nk'unesheje igihe yabonaga ko umurimo wo kwamamaza
ukuri ukomwe mu nkokora utyo. Ariko Imana ishimwe! Ntabwo Satani yemerewe kuturimbura.
Nyuma yo guhagarara amezi cumi n'atanu tudakora umurimo, twongeye kugerageza gukora
dufatanyije mu matorero. [1T 105]
Igihe twari tumaze kwakira ko umugabo wanjye atajyaga gukira uburwayi bwe bw'igihe kirekire
mu gihe yakomeza kubaho nta kintu akora, kandi ko kuri njye igihe cyari kigeze kugira ngo njye
kugeza ubuhamya bwanjye ku bandi, nafashe icyemezo cyo kuzenguruka amajyaruguru ya
Michigan ndi kumwe n'umugabo wanjye wari ufite intege nke cyane, kandi ari no mu bukonje
bwinshi bwo mu gihe cy'umuhindo. Ntabwo byasabye ubutwari no kwizera Imana byo ku rwego
ruto kwemeza ubwenge bwanjye gufata icyemezo cyo kwishyira mu kaga kangana gatyo. Nyamara
nari nzi ko mfite umurimo nagombaga gukora, kandi kuri njye byasaga n'aho Satani yari
yariyemeje kumbuza kuwukora. Nari maze igihe kinini ntegereje ko ubunyage bwacu buhinduka,
kandi ngatinya ko ubugingo bw'abantu bw'igiciro cyinshi bushobora kuzimirira muri uko gutinda.
Kumara igihe kirckire ntari mu murimo kuri njye byasaga naho ari bibi cyane kurusha urupfu,
kandi iyo dusohoka tukagenda twari kurimbuka. Kubw'ibyo rero, ku itariki ya 19 Ukuboza, 1866,
twahagurutse i Battle Creek mu mugaru w'urubura, twerekeza ahitwa i Wright muri Leta ya
Michigan. Umugabo wanjye yihanganiye urugendo rwa kilometero hafi 145 kuruta uko nari
nabitinye, kandi igihe twari tugeze aho tujya, yasaga n'aho ameze neza nk'uko yari ameze ubwo
twahagurukaga i Battle Creek. [1T 105]
Aho ni ho hatangiriye umurimo wacu wa mbere utanga umusaruro uhereye igihe umugabo wanjye
yarwariye. Aha ni ho yatangiriye umurimo nk'uko byari bimeze mu myaka yabanje, nubwo yari
afite intege nke cyane. Yashoboraga kubwiriza mu gihe kingana n'iminota 30 cyangwa 40 ku
Isabato mbere ya saa sita no ku wa mbere w'Isabato, mu gihe njyewe nakoreshaga ikindi gihe
cyose gisigaye, nkabwiriza nyuma ya saa sita buri munsi, ngakoresha isaha n'igice buri gihe.
Abantu badutegaga amatwi babyitayeho cyane. Nabonye ko umugabo wanjye yagendaga agwiza
[1T 105] imbaraga, akarushaho kuvuga neza, ndetse akarushaho guhuza ingingo z'ibyo yigishaga.
Kandi igihe kimwe ubwo yamaraga isaha abwirizanya imbaraga kandi mu buryo bwumvikana,
ndetse ukabona ko aremerewe n'umurimo nka mbere yuko arwara, niyumvisemo gushima Imana
kurenze uko nabivuga. Nahagurutse mu iteraniro maze n'amarira menshi ngerageza kugira icyo
mbabwira mu gihe kijya kungana n'isaha. Abari mu iteraniro bakozwe ku mutima mu buryo

83
butangaje. Numvise mpamirijwe ko uwo ari umuseke w'iminsi irushijeho kuba myiza kuri twe.
[1T 106]
Ikiganza cy'Imana kimugarurira ubuzima bwiza cyaragaragaraga cyane. Birashoboka ko nta wundi
muntu wagize igikomere nk'icyo maze ngo gikire. Nyamara indwara yo kugagara uruhande rumwe
rw'umubiri, maze ikagira ingaruka ikomeye ku bwonko, kubw'ukuboko kwiza kw'Imana yakuwe
ku mugaragu wayo, maze ahabwa imbaraga nshya zaba iz'umubiri ndetse n'iz'ibitekerezo. [1T 106]
Mu myaka yakurikiye gukira k'umugabo wanjye, Uwiteka yadufunguriye ahantu hanini dukorera
umurimo. Nubwo bwa mbere nahagaze nk'umubwiriza udafite gushira amanga, nyamara ubwo
kugira neza kw'Imana kwankinguriraga inzira, numvaga mfite icyizere igihe nabaga mpagaze
imbere y'abantu benshi. Twembi twajyaga mu materaniro makuru turi kumwe, kandi tukitabira
n'andi materaniro magari. Twavaga i Maine tukajya i Dakota, tukava i Michigan tukajya muri
Texas ndetse no muri California. [1T 106]
Umurimo watangiriye mu ntege nke no mu rwijiji wakomeje gukura no kugwiza imbaraga. Inzu
z'amacapiro muri Michigan no muri California, za misiyoni mu Bwongereza, muri Noruveje, no
mu Busuwisi, byose bihamya ko umurimo wari warakuze. Ahakorerwaga imirimo yo gukosora
akanyamakuru kacu ka mbere twari twaragejeje mu biro twakoreragamo kaje mu gikapu, hafi kopi
zisaga ibihumbi ijana na mirongo ine z'ibinyamakuru byacu bisoĥoka buri gihe noneho zoherejwe
buri kwezi ziturutse mu mazu yacu asohora inyandiko. Ukuboko kw'Imana kwari kwarabanye
n'umurimo wayo kugira ngo ugende neza kandi kuwubake. [1T 106]
Amateka aheruka y'ubuzima bwanjye akubiyemo amateka y'ibikorwa bitandukanye byagiye
bivuka hagati muri twe, kandi ibyo bikorwa byari bisobekeranye cyane n'umurimo nakoze mu
mibereho yanjye. Kugira ngo ibyo bigo byubakwe, njyewe n'umugabo wanjye twagiye dukoresha
ikaramu n'ijwi. Icyo umuntu yakwitaho, ni uko muri make, ibyabayeho muri iyi myaka yo gukora
ndetse ikaba yari yiganjemo akazi kenshi, biruta cyane ibyo twabasha kuvuga muri aya mateka.
Umuhati Satani yakoresheje kugira ngo akome mu nkokora umurimo kandi arimbure abakozi
ntiwahagaze; nyamara Imana yarinze abagaragu bayo n'umurimo wayo. [1T 106]

84
IGICE CYA XIV

URUPFU RW'UMUGABO WANJYE

Nubwo habayeho imiruho, guhagarika umutima n'inshingano byagiye biba byinshi cyane mu
buzima bw'umugabo wanjye, umwaka wa 60 w'ubukuru bwe wasanze akibasha gukora, kandi afite
imbaraga z'ubwenge n'iz'umubiri. Yari yarigeze kurwara indwara yo kugagara uruhande rumwe
rw'umubiri inshuro eshatu zose biturutse ku guturika k'udutsi tw'amaraso; nyamara
kubw'umugisha w'Imana, kubwo kuba yari afite umubiri wari usanzwe ukomeye kandi
akitwararika cyane ku mategeko y'ubuzima adakebakeba, yari yarabashije kugarurirwa ubuzima.
Nanone kandi yakoze ingendo, yarabwirije, kandi yandika mu ishyaka n'imbaraga yari
asanganywe. Twari twarakoze umurimo wa Kristo turi kumwe mu gihe kingana n'imyaka mirongo
itatu n'itandatu; kandi twiringiraga ko dushobora kuzahagarara hamwe twitegereza umusozo wawo
wuje intsinzi. Nyamara ubwo si bwo bwari ubushake bw'Imana. Umurinzi nahisemo w'ubuto
bwanjye, uwo twagendanaga mu buzima bwanjye, uwo twasangiye imirimo n'imibabaro byanjye,
yakuwe iruhande rwanjye, none nsigaye njyenyine ngo ndangize umurimo wanjye kandi ndwane
urugamba njyenyine. [1T 107]
Itumba no kugeza mu ntangiriro z'impeshyi yo mu mwaka wa 1881 Iwabimaze turi kumwe mu
rugo rwacu i Battle Creek. Umugabo wanjye yiringiraga gutegura gahunda z'imirimo ye kugira
ngo dushobore kujya ahitwa Pacific Coast maze twirundurire mu murimo wo kwandika.
Yiyumvagamo ko twakoze ikosa ryo kwemerera ibigaragara nk'ubukene bw'umurimo n'ubusabe
bwa bene data bikadusunikira mu mirimo yo kubwiriza mu gihe twari dukwiriye kwandika.
Umugabo wanjye yifuzaga kwerekana mu buryo bwuzuye kurushaho ibyerekeye
insanganyamatsiko hebuje yo gucungurwa, kandi nari maze igihe kirekire mpanze amaso
imitegurirwe y'ibitabo by'ingenzi. Twembi twiyumvagamo ko dukwiriye [1T 107] kurangiza iyo
mirimo mu gihe imbaraga zacu z'ubwenge zigikora neza, twumvaga ari inshingano yacu tugomba
gusohoza ubwacu ndetse no kubw'umurimo w'Imana kugira ngo uruhuke intambara, kandi ngo
duhe abantu bacu umucyo uhebuje w'ukuri Imana yari yarakinguriye ubwenge bwacu. [1T 108]
Ibyumweru runaka byabanjirije urupfu rw'umugabo wanjye, nari namushishikarije akamaro ko
gushaka ahantu twakorera imirimo y'amaboko, ahantu twari kujya tukaba turuhutse imitwaro
byabaga ngombwa ko ituzaho turi i Battle Creek. Mu gisubizo cye, yavuze ku bibazo bitandukanye
byari bikeneye ko tubyitaho mbere yuko tuhava ngo tugende -zari za nshingano undi muntu
yagombaga gukora. Nuko abazanya ibi bibazo amarangamutima yimbitse ati: "Abantu bagomba
gukora uyu murimo bari hehe? Mbese abantu bo mu bigo byacu batashishikazwa n'inyungu zo
kwikunda, abantu bazahagararira ukuri, ntibahungabanywe n'imbaraga ihindura iyo ari yo yose
bashobora guhura na yo bari hehe?" [1T 108]
N'amarira menshi, yagaragaje uburyo ahagaritse umutima ku bw'ibigo byacu byari biri i Battle
Creek. Yaravuze ati: "Imibereho yanjye nayeguriye kubaka ibi bigo ngo bikure. Kubisiga bisa
n'aho ari urupfu. Bimeze nkabana banjye, kandi sinshobora kubitandukanya n'inyungu zanjye. Ibi
bigo ni ibikoresho by'Imana ikoresha umurimo wihariye. Satani ashaka gukoma mu nkokora no

85
gutsinda uburyo bwose Uwiteka akoresha ngo abantu babone agakiza. Umwanzi ukomeye
aramutse abashije guha ibi bigo ishusho ijyanye n'iby'ab'isi bashaka, yaba ageze kuntego ye.
Mpangayikishijwe cyane no kubona umuntu ukwiriye kugira ngo ahagarare mu mwanya ukwiriye.
Niba abahagaze mu myanya y'inshingano ari abanyantege nke mu mbaraga z'imicombonera, kandi
bakaba badashikamye mu bijyanye n'amahame, bakaba bahengamiye mu kuyobora abandi mu
by'isi, hariho abantu bahagije bazayoborwa batyo. Imbaraga z'ikibi ntizigomba gutsinda. Nahitamo
gupfa aho kubaho nkazabona ibi bigo bicunzwe nabi, cyangwa bigateshurwa mu gusohoza intego
byashingiwe gusohoza. [1T 108]
"Ku bijyanye n'isano nagiranye n'uyu murimo, namaze igihe kirekire kandi nibanda cyane mu
murimo wo gusohora inyandiko. Inshuro eshatu zose narwaye indwara yo kugagara uruhande
rumwe rw'umubiri biturutse ku kwitangira gukora muri iri shami ry'umurimo. Noneho ubu bwo
Imana yampaye imbaraga nshya z'umubiri n'iz'ubwenge, niyumvamo ko nshobora gukora
umurimo wayo kurusha uko nigeze nshobora kuwukora. Ngomba kubona umurimo wo gusohora
inyandiko ugenda neza. Ni agati k'inkubirane n'ubuzima bwanjye. Nindamuka nibagiwe inyungu
z'uyu murimo, ukuboko kwanjye kw'iburyo kuzibagirwe gukora." [1T 108]
Twari dufite ubutumire bwo kuzitabira amateraniro yaberaga mu ihema ahitwa Charlotte, ku
Isabato no ku wa mbere, ku itariki ya 23 na 24. Kubera ko numvaga mfite intege nke z'umubiri,
twahisemo kugenda mu kinyabiziga cyacu twihariye. Turi mu nzira, umugabo wanjye yasaga n'aho
anezerewe, [1T 108] nyamara kandi amarangamutima yo kwera yasaga n'aganje kuri we.
Yakomezaga gusubiramo amagambo yo guhimbaza Imana kubw'imbabazi zayo n'imigisha
yaduhaye, kandi akavuga yisanzuye ku kuntu yumvaga amerewe ku bijyanye n'igihe cyashize
ndetse n'igihe kizaza ati: "Uwiteka ni mwiza, kandi akwiriye guhimbazwa cyane. Ni umufasha
utabura mu gihe akenewe. Ahazaza hasa n'ahatwikiriwe n'ibicu kandi nta cyizere hatanga, nyamara
Uwiteka ntashimishwa n'uko duhagarikwa umutima n'ibintu nk'ibi. Igihe amakuba azaba aje,
azaduha imbaraga zo kutubashisha kuyihanganira. Uwo Uwiteka yatubereye we, ndetse n'ibyo
yadukoreye bikwiriye kudutera gushima cyane ku buryo tudakwiriye na rimwe kwivovota
cyangwa kuvugira mu matamatama. Imirimo yacu, ibituremerera, ndetse n'ibyo twigomwa nta na
rimwe bizashimwa n'abantu bose. Ndabona naratakaje amahoro yanjye y'umutima n'imigisha by
'Imana binyuze mu kwemerera ibi bintu kumpagarika umutima. [1T 109]
Byagiye binkomerera kubona impamvu zintera gukora zifatwa nabi, kandi umuhati wanjye wo
gufasha abandi, kubatera umwete, no gukomeza bene data byaragiye bingarukira mu rwego rwo
kundwanya. Nyamara nari nkwiriye kwibuka Yesu n'uburyo yagiye atenguhwa n'abantu. Umutima
we waterwaga agahinda n'uko abo yaje guhesha umugisha batamwishimiye. Nari nkwiriye gutinda
cyane ku mbabazi n'impuhwe z'Imana zuje urukundo, nkarushaho kuyihimbaza, kandi nkivovotera
gake ukudashima kwa bene data. Iyo nza kurekera Uwiteka ibyampagarikaga umutima byose,
ngatekereza gake cyane kubyo abandi bamvuga n'ibyo bankorera bibi, mba naragize amahoro
n'umunezero birushijeho kuba byinshi. Ubu noneho mbere na mbere nzashaka kwirinda ubwanjye
kugira ngo ntagira uwo nkomeretsa mu magambo cyangwa mu bikorwa, noneho mbone gufasha
henedata kugorora inzira z'ibirenge byabo. Sinzarorera kuririra ibibi byankorewe. Nagiye nitega
kubona byinshi ku bantu kuruta ibyo nari nkwiriye kubitegaho. Nkunda Imana n'umurimo wayo,
kandi na none ngakunda bene data." [1T 109]
Ubwo twakoraga urugendo, sinashoboraga gutekereza ko urwo ari rwo rugendo rwa nyuma twari

86
dukoranye. Mu kanya gato cyane ikirere yarahindutse kiva mu bushyuhe gihita kiba imbeho
y'ubutita. Umugabo wanjye yafashwe n'ubukonje, ariko atekereza ko ubuzima bwe bumeze neza
yane ku buryo nta ngaruka mbi zihoraho biza kumugiraho. Yakoze unurimo mu materaniro
yaberaga ahitwa i Charlotte, yigisha abantu ukuri mu buryo bwumvikana neza cyane kandi afite
imbaraga. Yavuze iby'ukuntu yumva anejejwe no kuvugana n'abantu bagaragaza ko bashishikajwe
cyane n'insanganyamatsiko yakundaga cyane. Yaravuze ati: "Ni ukuri koko Uwiteka yavuguruye
ubugingo bwanjye, igihe cyose nabaga manyurira bandi umutsima w'ubugingo. Muri Michigan
hose abantu barahamagara yane ngo batabarwe. Mbega ukuntu nifuza kubahumuriza, kubatera
mwete no kubakomeresha ukuri kw'igiciro kujyanye n'iki gihe turimo!" [1T 109]
Ubwo twari tugarutse imuhira, umugabo wanjye yatakaga avuga ko hari ukuntu atamerewe neza
ariko bidakabije, nyamara yatangiye gukora akazi ke nk'uko bisanzwe. Buri gitondo twasuraga
agashyamba kari hafi y'urugo rwacu, maze tugafatanyiriza hamwe gusenga. Twari
duhangayikishijwe no kumenya inshingano yacu. Inzandiko zakomezaga kutugeraho ziturutse
ahantu hatandukanye, zidusaba kujya kwitabira amateraniro makuru. Nubwo twari twariyemeje
kwirundurira mu murimo wo kwandika, byari bigoye kwanga kujya guterana na benedata muri
ayo materaniro y'ingenzi. Twinginze Imana ngo iduhe ubwenge bwo kumenya icyo dukwiriye
gukora. [1T 110]
Ku Isabato mu gitondo, nk'uko byari bisanzwe, twajyanye muri ka gashyamba, maze umugabo
wanjye asengana umwete mwinshi inshuro eshatu. Yasaga n'ugononwa kurekeraho kwinginga
Imana kugira ngo iduhe amabwiriza n'umugisha byihariye. Amasengesho ye yarumviswe, kandi
amahoro n'umucyo byaje mu mitima yacu. Yahimbaje Uwiteka maze aravuga ati: "Noneho byose
mbyeguriye Yesu. Ndumva mfite amahoro meza aturuka mu ijuru; mfite ibyiringiro ko Umwami
Imana izatwereka inshingano yacu; kubera ko twifuza gukora ibyo ishaka." Yaramperekeje tujyana
mu rusengero, maze dutangira gahunda yo kuramya turirimba kandi dusenga. Yari inshuro ya
nyuma ahagararanye nanjye ku ruhimbi. [1T 110]
Ku wa kabiri w'Isabato wakurikiyeho, yafashwe n'ubukonje bukabije, maze umunsi wakurikiyeho,
nanjye ndafatwa. Twembi batujyanye ku bitaro ngo tuvurwe, Ku wa gatandatu ibimenyetso
by'indwara yanjye byaroroshye. Nuko muganga amenyesha ko umugabo wanjye ari kugana mu
gusinzira kandi ko akaga kitezwe. Nahise njyanwa mu cyumba yarimo, maze nkitegereza mu maso
he, namenye ko agiye gupfa. Nagerageje kumukangura. Yumvaga ibyo yabwir waga byose kandi
agasubiza ibibazo byose yashoboraga gusubiza akoresheje "yego" cyangwa "oya", ariko bigasa
n'aho adashoboye kugira ikindi arenzaho. Igihe namubwiraga ko ntekereza yuko agiye gupfa,
yagaragaje ko adatunguwe. Namubajije niba Yesu ari uw'igiciro kuri we. Yaravuze ati: "Yego,
yego rwose." Ndamubaza nti: "Ntabwo ufite icyifuzo cyo gukomeza kubaho?" Yaransubije ati:
"Oya." [1T 110]
Noneho twapfukamye iruhande rw'igitanda cye, maze ndamusengera. Mu maso he hagaragaye
amahoro menshi. Naramubwiye nti: "Yesu aragukunda. Amaboko y'iteka ryose arakuramiye."
Yarasubije ati: "Yego, [1T 110]
Mwene data Smith n'abandi bene data bazengurutse igitanda cye maze barasenga, hanyuma
bararuhuka kugira ngo baze kumara igihe cyabo kinini cya nijoro basenga. Umugabo wanjye
yavuze ko nta buribwe ari kumva; ariko byagaragaraga ko yarushagaho gucika intege byihuse.

87
Dogiteri Kellogg n'abafasha be bakoze ibyo bari bashoboye byose kugira ngo bamubuze gupfa.
Yongeraga guhembuka buhoro buhoro, nyamara agakomeza kucika intege cyane. [1T 110]
Igitondo cyakurikiyeho yasaga n'uwahembutse gahoro, ariko ahagana ku manywa yongera
gufatwa n'ubukonje bwaje kumusiga atakibasha kumva. Ku Isabato tariki ya 6 Kanama 1881, saa
kumi n'imwe z'umugoroba yashizemo umwuka adasambye cyangwa ngo anihe. [1T 111]
Igikomere natewe n'urupfu rw'umugabo wanjye-wapfuye atunguranye, mu buryo butari bwitezwe
cyangezeho gifite uburemere bwenda kunturitsa umutima. Mu ntege nke nari mfite, nari
negeranyije imbaraga zose ngo ngume iruhande rw'uburiri bwe kugeza ku iherezo, nyamara igihe
nari mbonye amaso ye ahumbijwe n'urupfu, kamere icitse intege yarigaragaje, maze nikubita hasi.
Namaze umwanya runaka nsa n'uri hagati y'urupfu n'ubuzima. Urumuri rw'ubuzima rwari rucanye
muri njye wakaga buhoro cyane ku buryo umwuka uciye mu mazuru washoboraga kuruzimya. Mu
gihe cya nijoro, gutera k'umutima kwagenze buhoro, maze no guhumeka kwanjye kugenda
kugabanuka ku buryo kwasaga n'ukwenda uhagarara. Kubw'umugisha w'Imana no kunyitaho
kudahuga, ndetse no kuba maso kwa muganga n'abari bari kumufasha ni byo byatumye ubugingo
Iwanjye bukomeza kubaho. [1T 111]
Nubwo nari ntarasezererwa ngo mve ku gitanda cy'abarwayi nyuma y'urupfu rw'umugabo wanjye,
ku Isabato yakurikiyeho banjyanye mu rusengero kugira ngo nkurikirane imihango yo
kumushyingura. Ku musozo w'ikibwirizwa niyumvisemo inshingano yo guhamya agaciro
k'ibyiringiro bya Gikristo mu isaha y'umubabaro no kwirabura. Ubwo nari mpagurutse, nahawe
imbaraga, maze mvuga mu gihe kijya kungana n'iminota icumi, nerereza imbabazi n'urukundo
by'Imana imbere y'iryo teraniro ry'abantu benshi. Kumusozo w'iyo mihango, naherekeje umugabo
wanjye bamujyanye ku irimbi ryari riri ahitwa Oak Hill, aho yashyizwe kugira ngo aruhukire
kugeza mu gitondo cy'umuzuko. [1T 111]
Imbaraga zanjye z'umubiri zari zashegeshwe n'icyo gikomere, nyamara imbaraga z'ubuntu
bw'Imana zarankomeje mu gihe cyo kuririra uwanjye Rukomeye. Igihe nabonaga umugabo wanjye
ashizemo umwuka, niyumvisemo ko Yesu arushijeho kuba uw'igiciro kuri jye kurusha uko yari
yarigeze kumbera mu buzima bwanjye mu masaha yose ya mbere y'icyo gile. Igihe nahagararaga
iruhande rw'umwana wanjye w'imfura, maze gahombeka amaso ye igihe yari amaze gupfa,
nashoboye kuvuga nti: "Uwiteka ni we wamumpaye, Uwiteka ni we umwishubije; izina
ry'Uwiteka ihimbazwe." Kandi icyo gihe niyumvisemo ko mfite Yesu ho umuhumuriza. Kandi
igihe umwana wanjye nari mperutse kubyara yankurwaga mu maboko, nkaba ntari kuzongera
kubona agatwe ke gato karyamye ku musego iruhande rwanjye, icyo gihe nashoboye kuvuga nti:
"Uwiteka ni we wamumpaye, kandi Uwiteka niwe umutwaye; izina ry'Uwiteka rihimbazwe.""
N'igihe uwo nakundaga nkamwishingikirizaho, uwo twari twarakoranye umurimo imyaka
mirongo itatu n'itandatu yari atandukanijwe nanjye, [1T 111] nashoboye kurambika ibiganza
byanjye ku maso ye, maze ndavuga nti: "Mana, nkubikije ubutunzi bwanjye kugeza mu gitondo
cy'umuzuko." [1T 112]
Igihe nabonaga ko agiye, kandi nkabona inshuti nyinshi zifatanyije nanjye mu kababaro,
naratekereje nti: "Mbega itandukaniro ubigereranyije n'urupfu rwa Yesu ubwo yari amanitswe ku
musaraba! Mbega ibintu bihabanye! Mu isaha y'umubabaro we ukomeye, abagome
baramukwenaga bamutuka. Nyamara yarapfuye, maze anyura mu gituro kugira ngo akimurikemo

88
umucyo, kandi yoroshye uburemere bwacyo, kugira ngo dushobore kugira ibyishimo n'ibyiringiro
ndetse no mu gihe cy'urupfu; kugira ngo igihe dushyingura inshuti zacu ngo ziruhukire muri Yesu,
dushobore kuvuga tuti: Tuzongera duhure. [1T 112]
Rimwe na rimwe njya niyumvamo ko umugabo wanjye atari akwiriye gupfa. Ariko aya magambo
yasaga nacengera mu bwenge bwanjye ngo: "Tuza, maze umenye ko ndi Imana." Niyumvamo ko
nagize igihombo gikomeye, ariko sintinyuka kureka ngo mperanwe n'intimba idafite icyo
ingezaho. Ibyo ntibyari kungarurira abanjye bapfuye. Kandi na none ntabwo ndi umuntu wikunda
cyane ku buryo nakwifuza ko ava aho yari asinziririye mu mahoro, ngo agaruke yongere kujya mu
ntambara z'ubuzima. Nk'umurwanyi w'intwari unaniwe, yari aryamye hasi ngo asinzire. Nzarebana
ibyishimo aho aruhukiye. Uburyo bwiza cyane njyewe n'abana be dushobora guha icyubahiro
urwibutso rw'umugabo wanjye usinziriye, ni uko twakomereza umurimo aho yawusize, maze mu
mbaraga za Yesu tukawukomeza kugeza urangiye. Tuzakomeza gushima Imana kubw'imyaka yo
kuba ingirakamaro umugabo wanjye yahawe; kandi ku bwe, ndetse no kubwa Kristo, mu rupfu
rwe tuzahigira isomo tutazibagirwa. Tuzareka uku kumwiraburira kuduhindure imfura
n'abagwaneza, abantu barushaho kwikomeza, kwihangana kandi bazirikana abakiriho. [1T 112]
Nkora umurimo wo mu buzima bwanjye ndi jyenyine niringiye rwose ko Umucunguzi wanjye
azabana nanjye. Dufite igihe gito gusa tukirwana intambara; hanyuma yaho Kristo azaza, maze izi
ntambara zigire iherezo. Icyo gihe nibwo umuhati wacu uheruka uzaba wakoreshejwe mu murimo
dufatanya na Kristo, no mu guteza imbere ubwami bwe. Abantu bamwe bahagaze ku ruhembe
rw'imbere mu ntambara, bakarwanya ikibi cyazaga bafite ishyaka ryinshi, bagwa aho bakoreraga
inshingano. Abakiri bazima bitegereza intwari ziguye ku rugamba bafite umubabaro, nyamara nta
gihe cyo guhagarika umurimo kiriho. Bagomba guhagarara mu myanya bari barimo; bagasingira
ibendera ryari mu kiganza gitakaje imbaraga bitewe n'urupfu, maze mu mbaraga nshya
bakarwanira ukuri n'icyubahiro cya Kristo. Icyaha kigomba kurwanya kurenza uko byigeze
bikorwa mbere hose imbaraga z'umwijima zigomba kurwanywa. Igihe kirasaba umurimo
ukoranywe imbaraga no kutagamburura ku ruhande rw'abavuga ko bizera ukuri kw'iki gihe. Niba
igihe cyo gutegereza ko Umutabazi wacu aza gisa n'ikibaye kirekire; niba duhetamishijwe
n'imibabaro, ndetse tukaba [1T 112] tunanijwe no gukora cyane, tukiyumvamo ko kuruhurwa ngo
tuve mu ntambara bitinze, nimureke twibuke (kandi mureke uko kwibuka gushegeshe kwivovota
kose) ko twarekewe ku isi kugira ngo duhangane n'umugaru n'intambara, kugira ngo bitunganye
imico ya Gikristo, kugira ngo turusheho kumenyana n'Imana Data, na Kristo Mukuru wacu, kandi
dukorere Databuja umurimo tuzana abantu benshi kuri Kristo. "Abanyabwenge bazarabagirana
nk'umucyo wo mu isanzure ry'ijuru, n'abahinduriye benshi ku bukiranutsi bazaka nk'inyenyeri
iteka ryose.” Daniyeli 12:3. [1T 113]

89
IGIHAMYA CYA 1 IBIHAMYA BY'ITORERO

UMURINZI WA MWENE SO

Ku itariki ya 20 Ugushyingo mu 1855, igihe narimo nsenga, Mwuka w'Uwiteka yanjeho mu buryo
butunguranye kandi burimo imbaraga nyinshi, maze njyanwa mu iyerekwa. [1T 117]
Nabonye ko Mwuka w'Uwiteka ari kugenda akurwa mu itorero. Abagaragu b'Uwiteka biringiraga
bikabije imbaraga z'ibitekerezo batanga mu kujya impaka, bityo ntibari bafite kwa kwishingikiriza
ku Mana gushikamye bari bakwiriye kugira. Nabonye ko kuvuga gusa ingingo ishimangira ukuri
bitazakora ku mitima y'abantu ku buryo biyemeza kwifatanya n'abasigaye; kubera ko ukuri
kudakundwa na benshi. Abagaragu b'Uwiteka bagomba kuba bafite ukuri mu bugingo. Marayika
yaravuze ati: "Bagomba kwakira ukuri gufite ubushyuhe buturuka mu bwiza [bw'Imana],
bakagutwara mu bituza byabo, maze bakagucunshumura ku bumva mu mwuka w'ubushyuhe
n'umwete w'ubugingo." Bake mu bahugutse biteguye Hufata icyemezo bashingiye ku buremere
bw'igihamya; nyamara ntibishoboka ko wagera ku mitima ya benshi ukoresheje gusa amagambo
y'ubumenyi ku byerekeye ukuri. Hagomba kubaho imbaraga iherekeza ukuri, hakabaho ubuhamya
buzima bukora ku mitima yabo. [1T 117]
Nabonye ko umwanzi ahugiye mu murimo wo kurimbura ubugingo bw'abantu. Kwishyira hejuru
kwinjiye mu ngabo; hagomba kubaho kwiyoroshya kurushijeho. Hariho kwigenga kw'imitima
gukabije kwahawe tebe mu batwaye ubutumwa. Ibi bigomba gushyirwa ku ruhande, kandi
hakabaho kwegerana kw'abagaragu b'Imana. Hakunze kubaho cyane umwuka wo kubaza ngo:
"Mbese ndi umurinzi wa mwenedata?" Marayika varavuze ati: "Yego, uri umurinzi wa mwene
so?" Ukwiriye kwita cyane kuri mwene so, ugashishikazwa n'imibereho ye myiza, kandi ugakuza
umwuka w'ubugwaneza n'imbabazi umugaragariza. Nimwegerane, nimwegerane." Imana
yagennye ko umuntu agira umutima ukingukiye abandi kandi akaba munyakuri, ntagire
kwishushanya, akaba umugwaneza wicisha bugufi kandi afite kwiyoroshya. Iri ni ihame ry'ijuru;
Imana ni ko yabitegetse. [1T 117]
Nyamara umuntu utibashije kandi akaba umunyantegenke yishakiye ikintu gihabanye n'icyo -ari
cyo kwikurikirira inzira ye bwite, no kwita ku nyungu zishingiye ku kwikunda. [1T 118]
Nabajije marayika impamvu kwiyoroshya kwavuye mu itorero, maze ubwibone no kwishyira
hejuru bikaba ari byo biryinjiramo. Nabonye ko iyi ari yo mpamvu yatumye dusa n'aho dutanzwe
mu maboko y'umwanzi. Marayika yaravuze ati: "Itegereze urabona yuko kwiyumva gutya ngo:
'Mbese ndi umurinzi wa mwenedata?' ari byo byiganje. Na none marayika yaravuze ati: "Uri
umurinzi wa mwene so." Kwatura kwawe ko uri umunyedini, kwizera kwawe bigusaba kwiyanga
no kugira icyo wigomwa ukagiha Imana; nibitaba ibyo uzaboneka ko udakwiriye ubugingo
buhoraho; kubera ko wabwishyuriwe igiciro gikomeye, ndetse binyuze mu gahinda, imibabaro,
ndetse n'amaraso by Umwana w'Imana ukundwa." [1T 118]
Nabonye ko abantu benshi b'ahantu hatandukanye, mu Burasirazuba no mu Burengerazuba, bari
kongera ibikingi ku bindi, n'amasambu ku yandi, n'inzu ku zindi, maze bagatanga inzitwazo zo
kudakora umurimo w'Imana, bavuga yuko ibyo babikora ngo bazabashe gufasha umurimo

90
w'Imana [mu gihe kizaza]. Biboha ubwabo kugira ngo bagire umumaro muke mu murimo
w'Imana. Bamwe bagura isambu maze bagakoresha imbaraga zabo zose kugira ngo bayishyure.
Igihe cyabo bacyuzuzamo imirimo ku buryo babona agahe gato gusa ko gusenga, no gukorera
Imana, no kugira ngo bahabwe imbaraga zo gutsinda ibitero bahura na byo. Barimo umyenda,
bityo igihe umurimo w'Imana ukeneye ubufasha bwabo ntibashobora kugira icyo bunganira;
kubera ko bagomba mbere na mbere kubanza kuva mu myenda. Nyamara n'iyo bavuye mu
myenda, barushaho kujya kure ntibafashe mu murimo w'Imana kurusha mbere hose; kubera ko
bongera kwiroha mu gushaka uko bagwiza ubutunzi bwabo. Bishyeshya bavuga ko ibyo bakora
bitunganye, bakavuga ko bazakoresha ibizaba bibonetse mu murimo, mu gihe mu by'ukuri bari
kwirundanyiriza ubutunzi hano ku isi. Bakunda ukuri mu magambo, nyamara ntibagukunda mu
bikorwa. Uko bakunda umurimo [w'Imana] bihwanye rwose n'uko imirimo yabo ibigaragaza.
Bakunda isi cyane naho umurimo w'Imana bakawukunda buhoro; gukururwa n'isi birushaho
kugira imbaraga maze gukururwa n'ijuru bikagira intege nke. Umutima wabo uri aho ubutunzi
bwabo buri. Binyuze mu rugero batanga, baba babwira ababazengurutse ko intego yabo ari
ukuguma hano, ko mu isi ari ho iwabo. Marayika yaravuze ati: “Uri umurinzi wa mwene so." [1T
118]
Abantu benshi batwawe no gukoresha amafaranga mu bidakenewe ari ukugira ngo bahaze irari
ryabo gusa ryaba iry'amarangamutima, ipfa n'irari ry'amaso, mu gihe umurimo wari ukeneye ubwo
butunzi bukoreshwa butyo, ndetse no mu gihe bamwe mu bagaragu b'Imana bambaraga mu buryo
bwa gikene, kandi bakagwabira mu murimo bakora bitewe no kubura amikoro. Marayika yaravuze
ati: "Bidatinze igihe cyabo cyo gukora [1T 118] kigiye kurangira. Imirimo yabo yerekana ko
inarijye ari yo kigirwamana yabo, kandi akaba ari cyo batambira ibitambo." Inarijye ni yo babanza
Huhaza; bityo biyumvamo iki gitekerezo ngo: "Mbese ndi umurinzi wa mwenedata?" Benshi
bahawe imiburo yagiye ikurikirana, nyamara tibayumviye. Inarijye ni cyo kintu nyamukuru bitaho,
kandi ikintu cyose kigomba gucishwa bugufi imbere yayo. [1T 119]
Nabonye ko itorero risa n'aho ryazimije umwuka wo kwiyanga no kwigomwa. Abarigize bashyira
imbere inarijye no kwishakira inyungu, maze bagakorera umurimo w'Imana ibyo batekereza ko
bashoboye cyangwa ... ntibabikore. Nabonye ko igitambo nk'icyo kiremaye, kandi kitemerwa
'Imana. Abantu bose bakwiriye gushishikarira gukora icyo bashoboye yose kugira ngo bateze
imbere umurimo w'Imana. Nabonye ko abadafite butunzi nyamara bakaba bafite imbaraga
z'umubiri bazabazwa n'Imana uko bakoresha izo mbaraga yabahaye. Bakwiriye gukorana umwete
mu mirimo yabo, ariko nanone bakaba abanyamuhati mu mwuka. Ntibakwiriye kureka abafite
ubutunzi ngo abe ari bo bakora ibyo kwigomwa byose. Nabonye ko bashobora kwigomwa, kandi
ko kugenza batyo ari inshingano yabo kimwe na ba bandi bafite ubutunzi. Nyamara akenshi
abadafite ubutunzi ntibasobanukirwa ko bashobora kwigomwa mu buryo bwinshi: bashobora
kwambika imibiri yabo badakabije, bakagabanya kwinezeza yane mu byo bakunda n'ipfa ryabo,
bityo bakabona byinshi byo kuzigamira murimo w'Imana, muri ubwo buryo bakaba bibikiye
ubutunzi bwabo mu juru. Nabonye ko mu kuri harimo igikundiro n'ubwiza; nyamara nugukuramo
imbaraga z'Imana, kurasigara nta mbaraga gufite. [1T 119]

IGIHE CYO GUTANGIRA ISABATO1


Nabonye yuko ari bugorobye: "Mujye muziririza iyo Sabato muhereye nimugoroba... mugeze

91
nimugoroba." Marayika yaravuze ati: "Fata ijambo ry'Imana, risome, risobanukirwe, bityo
ntuzayoba. Soma witonze, bityo zabonamo icyo nimugoroba bisobanuye, umenye ari ryari.
Nabajije marayika niba igitsure cy'Imana cyari kiri ku bwoko bwayo kubw'uko hwagiye butangira
Isabato nk'uko bwabigenzaga. Nasubijwe inyuma igihe Isabato yabagaho bwa mbere maze
nkurikirana ubwoko bw'Imana kugeza muri iki gihe, ariko sinigeze mbona ko Uwiteka
atabishimiye ubwoko bwe yangwa ngo aburebe igitsure. Nabajije impamvu byagenze bityo, ku
buryo muri iki gihe giheruka tugomba guhindura igihe cyo gutangira Isabato. Marayika yaravuze
ati: "Uzabisobanukirwa ariko si ubu, ntabwo ari ubu." Marayika yaravuze ati: "Umucyo nuza,
maze uwo mucyo ugashyirwa ku ruhande cyangwa ukirengagizwa, ubwo ni bwo hazaza gucirwaho
iteka 'igitsure cy'Imana; nyamara igihe umucyo utari waza, nta cyaha kiba hari, kubera ko nta
mucyo uba uhari ngo babe bawanze." Nabonye ko hyari biri mu bwenge bwa bamwe ko Uwiteka
yari yarerekanye ko Isabato yalangiraga saa kumi nebyiri zuzuye, mu gihe nari nabonye gusa ko
itangira "nimugoroba," kandi byumvikanye ko "nimugoroba" byari saa kumi [1T 119] nebyiri.
Nabonye ko abagaragu b'Imana bagomba kwegerana, bakajya mbere bari kumwe. [1T 120]

ABARWANYA UKURI2
Neretswe ibya Stephenson na Hall b'i Wisconsin. Nabonye ko igihe twari turi i Wisconsin, mu
kwezi kwa Kamena 1854, bari baremejwe mu mitima ko amayerekwa yavaga ku Mana; ariko baje
kuyasuzuma kandi bayagereranya n'ibitekerezo byabo ku byerekeye ahazaza, maze kuko
amayerekwa atahuraga n'ibyo bitekerezo byabo; barayaretse maze bikurikirira inyigisho yavugaga
iby'Igihe Kizaza. Maze igihe bari bafashe urugendo rwerekeza Iburasirazuba mu itumba rishize,
bombi bari bari mu ikosa kandi bafite ubucakura. Basitaye ku nyigisho ivuga Igihe Kizaza, kandi
biteguye gukora igishoboka cyose kugira ngo bakomeretse ikinyamakuru cyitwa Urwibutso.
Inshuti z'iki kinyamakuru zigomba kuba maso no gukora ibyo zigomba gukora kugira ngo zikize
abana b'Imana kuyobywa. Aba bantu bari kwifatanya n'abantu babeshya kandi bangiritse. Babonye
igihamya cy'ibingibi. Kandi igihe bavugishaga iminwa yabo ko bafitiye impuhwe kandi bafitanye
ubumwe n'umugabo wanjye, barimo bamuruma (by'umwihariko Stephenson) mu mugongo
nk'inzoka y'ubumara. Nubwo amagambo bamubwiraga yari aryohereye, yakongezaga Wisconsin
ngo irwanye ikinyamakuru cy’ Urwibutso n'abari bakiyoboye. Mu buryo bwihariye, Stephenson
yari ashyize umwete muri icyo kibazo. Intego yabo yari iy'uko Urwibutso rwandika iby'inyigisho
ijyanye n'ibyo bitaga Igihe Kizaza, cyangwa se bagasenya imbaraga cyari gifite mu bantu. Kandi
igihe umugabo wanjye yari abakinguriye umutima kandi ntabishishe, ashaka uburyo yakuraho
ishyari bari bafite, ndetse akabereka nta buryarya icyo uwo murimo ugamije, ndetse akagerageza
kubafasha, bo bari bashishikajwe no gushaka ikibi, kandi ikintu cyose bakakirebana ijisho
ry'ishyari. Ubwo nabitegereza marayika yaravuze ati: "Muntu w'umunyantege nke, mbese
utekereza ko ushobora guhagarika umurimo w'Imana? Muntu w'umunyantege nke, gukorwaho
rimwe n'urutoki rw'Imana bishobora kukurambika hasi ukarabirana. Izakureka ariko ni iby'akanya
gato." [1T 120]
Nongeye kwerekwa ibyashize igihe cyo guhaguruka kw'inyigisho yo kugaruka kwa Yesu, ndetse
n'ibya mbere y'icyo gihe, maze mbona yuko nta gishuko, gusobanura nabi ndetse n'ibinyoma
byabayeho byagereranywa n'ibikorwa by'abari bagize itsinda ryitwa Intumwa, cyangwa ihuriro
nk'iryo ry'abantu bafite imitima yahindanye bambaye umwitero w'idini. Imitima ya bamwe

92
itararangwagamo uburyarya yari yarahinduwe na bo, maze bakanzura ko bagomba kuba bafite
impamvu runaka zibatera kuvuga ibyo bavugaga, bagatekereza ko badashobora kuvuga ibinyoma
bikomeye cyane bityo. Nabonye ko bene abo bazabona igihamya cy'ukuri kw'ibyo bibazo. Itorero
ry'Imana rikwiriye kugenda ridakebakeba, mbese nk'aho abantu nk'abo batari mu isi. [1T 120]
Nabonye ko umwete ukomeye ukwiriye gukoreshwa kugira ngo abantu batarangwa n’ubukristo
mu mibereho yabo berekwe amakosa yabo, kandi nibatisubiraho, bazaba bakwiriye
gutandukanywa n'abantu b'igiciro kandi bera, kugira ngo Imana ibashe kugira ubwoko buboneye
kandi batunganye ishobora kwishimira. Ntimukayisuzuguze binyuze mu gufatanya cyangwa
guhuza ibyera n'ibihumanye. [1T 121]
Neretswe bamwe bava mu Burasirazuba bajya Iburengerazuba. Nabonye ko intego y'abava mu
burasirazuba bakajya iburengerazuba itari ikwiriye kuba iyo gushaka ubukire, ko ahubwo yari
ikwiriye kuba iyo kuzana imitima y'abantu bakemera ukuri. Marayika yaravuze ati: "Reka imirimo
yawe yerekane ko icyakujyanye mu Burengerazuba atari ugushaka icyubahiro, cyangwa
kwirundanyiriza ubutunzi ku isi, ahubwo ko ari ugushyira hejuru ibendera ry'ukuri no
kukwerereza." Nabonye ko abajya mu Burengerazuba bakwiriye kuba nk'abantu bategereje
Umwami wabo. Marayika yaravuze ati: "Nimubere abari mu Burengerazuba urugero ruzima.
Mureke imirimo yanyu yerekane ko muri ubwoko bw'Imana bw'umwihariko, kandi ko mufite
umurimo w'umwihariko wo kugeza wo kugeza ubutumwa buheruka bw'imbabazi ku bari mu isi.
Nimureke imirimo yanyu yereke ababazengurutse ko iyi si atari ho iwanyu." Nabonye yuko
abigushyije mu mutego bakwiriye guca imitego y'umwanzi bakagenda mu mudendezo.
Ntimwirundanirize ubutunzi bwanyu mu isi, ahubwo mwerekanishe imibereho yanyu ko muri
kurundanya ubutunzi bwanyu mu ijuru. Niba Imana yarabahamagariye kujya mu Burengerazuba,
ibafitiye umurimo, umurimo w'icyubahiro mugomba gukora. Nimureke kwizera kwanyu
n'inararibonye mufite bifashe abadafite ubunararibonye buzima. Nimureke gukururwa
n'ubusabusa ndetse bwijimye bwo mu isi, ahubwo mureke ibitekerezo byanyu byerekezwe hejuru
ku Mana, mu bwiza, no mu ijuru. Nimutyo ibiturushya n'ibihagarika umutima bijyanye n'ibikingi
by'aha ku si bye kwigarurira ibitekerezo byacu, ahubwo mushobora gufubikwa no kwitegereza
igikingi cya Aburahamu. Turi abaragwa b'uwo murage utabasha upfa. Nimucutse urukundo
mukunda iby'isi, maze mutinde cyane ku byo mu ijuru. [1T 121]

INSHINGANO Y'ABABYEYI
Nabonye ko ababyeyi bafite inshingano ikomeye. Ntibagomba kuyoborwa n'abana babo, ahubwo
ni bo bagomba kuyobora abo bana. Nahaweho Aburahamu urugero. Yari umwiringirwa mu rugo
rwe. Yategekaga abo mu rugo rwe kumukurikiza, kandi Imana yarabimwibukiye. [1T 121]
Nongeye kwibutswa ibya Eli. Ntiyagiraga icyo abuza abana be, maze bahinduka inkozi z'ibibi
n'abanyangeso mbi, kandi ku bw'ubugome bwabo hayobya Isirayeli. Igihe Imana yamenyeshaga
Samweli ibyaha byabo n'umuvumo ukomeye wagombaga gukurikiraho kubera ko Éli atagiraga yo
ababuza, Imana yavuze ko icyaha cyabo kitajyaga gukurwaho by'iteka igitambo cyangwa amaturo.
Igihe yari abwiwe na Samweli iby'Uwiteka [1T 121] yari yamweretse, Eli yarabyemeye maze
aravuga ati: "Ni Uwiteka: nakore icyo ashaka." (1Samweli 3:18). Bidatinze, umuvumo w'Imana
wakurikiyeho. Abo batambyi b'inkozi z'ibibi barishwe, n'Abisirayeli ibihumbi mirongo itatu na bo

93
baricwa, ndetse n'isanduku y'Imana inyagwa n'abanzi babo. Maze igihe Eli yumvaga ko isanduku
y'Imana yanyazwe, yahubutse aho yari yicaye yikubita hasi arapfa. Ibi bibi byose byari ingaruka
y'uko Eli yirengagije guhana abahungu be. Nabonye ko niba Imana yarakurikiranye uyu
mwihariko maze ikita ku bintu nk'ibyo mu gihe cya kera, muri iki gihe giheruka naho ntizabura
kubyitaho mu buryo bw'umwihariko. [1T 122]
Ababyeyi bagomba gutegeka abana babo, bagakosora ibyo bararikira kandi bakabagiraho ijambo,
nibitaba ibyo, ku munsi w'uburakari bwayo bukaze Imana izarimbura abo bana nta shiti, kandi
n'ababyeyi batayoboye abana babo ntibazabura kubaho umugayo. By'umwihariko, abagaragu
b'Imana bakwiriye kuyobora imiryango yabo ndetse bakayitoza kumvira. Nabonye ko batiteguye
gukoresha inyurabwenge no gufata ibyemezo ku bijyanye n'itorero, keretse gusa baramutse
bashoboye gutegeka neza ingo zabo bwite. Bagomba mbere na mbere kugira gahunda mu rugo,
noneho nyuma yaho gushyira mu gaciro kwabo no guhindura abandi bikabasha kugira ijambo mu
itorero. [1T 122]
Nabonye ko impamvu yatumye hatabaho amayerekwa menshi kugeza ubu ari uko itorero
ritayahaye agaciro. Itorero risa n'aho ryatakaje imibereho y'ibya Mwuka no kwizera, bityo gucyaha
n'imiburo byagize impinduka nto biteza ku barigize. Abantu benshi mu bavuze ko bizera
amayerekwa ntibigeze bayumvira. [1T 122]
Bamwe banyuze mu nzira idatekerejweho neza igihe babwiraga abatizera ibyo kwizera kwabo,
kuko ubwo babazwaga igihamya cyabyo, basomye ubutumwa bwo mu iyerekwa aho kujya
gushakira igihamya muri Bibiliya. Nabonye ko iyi mikorere yarangwaga no guhuzagurika kandi
igatuma abatizera bagira urwikekwe ku kuri. Amayerekwa nta buremere ashobora kugira igihe
abwiwe abatarigeze bayabona kandi bakaba nta kintu bazi ku mwuka uyaranga. Igihe bimeze bityo
amayerekwa ntakwiriye kwifashishwa. [1T 122]

KWIZERA IMANA
Igihe nari ndi i Battle Creek ho muri Michigan, ku itariki ya 5 Gicurasi 1855, nabonye ko
abagaragu b'Imana bari babuze cyane kwizera, ndetse kukaba kwari kubuze no mu itorero.
Bacikaga intege mu buryo bworoshye cyane, baba biteguye cyane gushidikanya Imana, bakagira
ubushake bwinshi bwo kwizera ko bafite inshingano ibagoye cyane kandi ko Imana yabatereranye.
Nabonye ko icyo kintu ari kirimbuzi. Imana yarabakunze cyane ku buryo yatanze Umwana wayo
ikunda cyane ngo abapfire, kandi ijuru ryose ryari rishishikajwe n'agakiza kabo; nyamara hejuru
y'ibyo bakorewe byose, byari bibagoye cyane kwizera no kwiringira Data mwiza kandi
w'umunyampuhwe. Yari yaravuze ko ashaka cyane guha Mwuka [1T 122] Wera abamumusabye
kurusha uko ababyeyi bo mu isi bagira ubushake bwo guha abana babo impano nziza. Nabonye ko
abagaragu b'Imana ndetse n'itorero bacikaga intege mu buryo bworoshye cyane. Igihe basabaga
Se wo mu ijuru ibyo batekerezaga ko bakeneye maze ntibabihabwe uwo mwanya, kwizera kwabo
kwarahungabanaga, ubutwari bwabo bukabavaho, maze bakigarurirwa no kwivovota. Nabonye ko
ibi byababazaga Imana. [1T 123]
Uwera wese usanga Imana afite umutima utaryarya, mu kwizera akohereza amasengesho ye ku
Mana, amasengesho ye azasubizwa. Igihe mutabonye cyangwa ngo mwumve igisubizo cyako
kanya cy'amasengesho yanyu, kwizera kwanyu ntikugomba kuvirira amasezerano y'Imana.

94
Ntimugatinye kwiringira Imana. Mwishingikirize ku isezerano ryayo ridakuka rivuga ngo:
"Musabe, muzahabwa." Imana ni inyabwenge cyane ku buryo idashobora kwibeshya, kandi ni
nziza bihebuje ku buryo idashobora kugira ikintu cyiza icyo ari cyo cyose yima abera bayo
bagenda batunganye. Umuntu aribeshya, kandi nubwo amasengesho ye yakoherezwa hejuru ku
Mana avuye ku mutima utaryarya, ntabwo buri gihe asaba ibintu bimubereye byiza, cyangwa ngo
bibe ibizahesha Imana icyubahiro. Igihe bimeze bityo, Data wa twese mwiza kandi w'umuhanga
yumva amasengesho yacu, kandi azayasubiza, Rimwe na rimwe ayasubiza uwo mwanya; nyamara
aduha ibirusheho kutubera byiza kuruta ibindi byose, kandi bikaba bimuhesha icyubahiro. Imana
iduha imigisha; iyaba twashoboraga kumenya imigambi yayo, twabona neza ko izi ibirushijeho
kutubera byiza, kandi tukabona ko amasengesho yacu asubizwa. Nta kintu cyatugirira nabi
duhabwa uretse imigisha dukeneye mu cyimbo cy'ikintu runaka dusaba kitajyaga kutubera cyiza,
ahubwo cyajyaga kutwangiza. [1T 123]
Nabonye ko niba tutiyumvisemo ibisubizo by'ako kanya by'amasengesho yacu dukwiriye
kugundira ukwizera kwacu, ntitwemere ko gushidikanya kutwinjirana kubera ko
kuzadutandukanya n'Imana. Kwizera kwacu niguhungabana, ntacyo tuzahabwa n'Imana. Icyizere
dufitiye Imana gikwiriye kuba gikomeye; kandi igihe tugikeneye cyane kurusha ibindi, umugisha
uzadusukwaho umeze nk'imishunzi y'imvura. [1T 123]
Igihe abagaragu b'Imana basenze basaba guhabwa Mwuka wayo n'umugisha wayo, rimwe na
rimwe igisubizo gihita cyiza uwo mwanya; nyamara si ko iteka gihita kiza. Mu bihe nk'ibyo,
ntukwiriye kugwa isari. Reka kwizera kwawe kugundire isezerano ry'uko igisubizo kizaza. Reka
kwiringira kube kuzuriye rwose mu Mana, kandi ibihe byinshi uwo mugisha uzaza igihe uzaba
uwukeneye cyane biruseho, ndetse mu buryo utiteze uzabona ubufasha buturutse ku Mana igihe
uzaba uri kwigisha abatizera ukuri, ndetse uzabashishwe kuvuga ijambo mu buryo bwumvikana
kandi burimo imbaraga. [1T 123]
Ibyo nabigereranirijwe n'abana basaba umugisha ababyeyi babo bo ku si babakunda. Basaba ikintu
ababyeyi babo baba bazi ko cyabagirira nabi; ariko umubyeyi abaha ibintu bizababera byiza kandi
bigatuma bagira [1T 123] ubuzima bwiza, mu mwanya wa bya bindi bifuzaga. Nabonye ko
isengesho ryose ryoherezwa mu ijuru mu kwizera rivuye ku mutima utaryarya, Imana izaryumva
kandi irisubize; kandi wa wundi wohereje isengesho mu ijuru azabona umugisha mu gihe
arushijeho kuwukenera cyane, kandi inshuro nyinshi uzaba uruta ibyo yari yiteze. Nta sengesho
ry'umwizera nyakuri rizimira niba ryoherejwe mu ijuru mu kwizera riturutse ku mutima utaryarya.
[1T 124]

ITSINDA RYITWA "INTUMWA"


Igihe nari ndi ahitwa Oswego ho muri Leta ya New York, mu kwezi kwa Kamena mu mwaka wa
1855, neretswe ko ubwoko bw'Imana bwaremerewe n'ibibuziga byinshi; nerekwa ko mu rugerero
harimo ba Akani. Umurimo w'Imana wateye imbere gahoro, kandi benshi mu bagaragu bayo
bacitse intege kubera ko ukuri kutagitanga umusaruro muri New York, kandi nta bantu
bakiyongera mu itorero. Itsinda ry'abitwa "Intumwa" ryarahagurutse, kandi tuzahura n'akaga
gatewe na bamwe kavuye mu ndimi zabo zibeshya n'ubusobanuro bugoretse, ariko ibyo byose
dukwiriye kubyakira dufite kwihangana; kuberako muri iki gihe bavuye muritwe bityo

95
ntibazakomeretsa umurimo w'Imana nk'uko bajyaga kuwukomeretsa iyo baza kuba baragumanye
natwe. [1T 124]
Igitsure cy'Imana cyazanywe ku itorero bitewe n'abantu baririmo bafite imitima yangiritse. Bifuje
kuba ab'imbere, mu gihe yaba Imana cyangwa bene se nta n'umwe wahabashyize. Kwikunda no
kwishyira hejuru byaranze intambwe zabo. Ubu noneho urubuga rurakinguye kuri bene abo bose,
aho bashobora kujya maze bakabona urwuri mu bameze nka bo. Kandi koko dukwiriye guhimbaza
Imana kubw'imbabazi zayo kuko yakijije itorero abo bantu. Imana yaretse benshi muri abo bantu
ngo bakomeze mu nzira zabo bityo bazuzuzemo imigirire yabo bwite. Ubu gutwarwa ndetse
n'impuhwe nibyo bibayobora, kandi ibyo bizayobya bamwe; ariko umuntu wese w'umunyakuri
azamurikirwa abashe kumenya imiterere nyakuri y'iri tsinda, kandi azagumana n'ubwoko
bw'Imana bw'umwihariko, agundire ukuri, kandi akomeze mu nzira yo kwicisha bugufi, ye
kwangizwa n'imbaraga ihindura y'abo bantu baretswe n'Imana ngo bikurikirire inzira zabo bwite,
kugira ngo buzurwemo n'imigirire yabo bwite. Nabonye ko Imana yari yarahaye abo bantu
amahirwe yo kwisubiraho, yari yarabamurikiye kugira ngo babone uburyo bikunda ndetse ngo
babone n'ibindi byaha bakora; nyamara ntibumviye umucyo. Ntibyari gushoboka ko bavugururwa,
maze kubw'imbabazi zayo iruhura itorero ibatandukanya naryo. Ukuri kuzatanga umusaruro igihe
itorero n'abagaragu b'Imana bazayiyegurira kandi bakiyegurira gukora umurimo wayo. [11T 24]
Nabonye ko ubwoko bw'Imana bugomba guhaguruka bukambara intwaro. Kristo araje, kandi
umurimo ukomeye w'ubutumwa buheruka bw'imbabazi budufitiye akamaro kanini ku buryo
tutabureka ngo tumanuke tujye gusubiza ibinyoma nk'ibyo, ubusobanuro bupfuye no guharabika
[124] nk'uko itsinda ryiyise "Intumwa" ryabyigaburiye hanyuma rigatatanira mu mahanga.
Tugomba gutinda ku kuri kugenewe iki gihe. Turi gukora umurimo ukomeye, bityo rero
ntidushobora kumanuka. Satani ari muri ibi bintu byose kugira ngo ateshure ubwenge bw'abantu
abuvane ku kuri kugenewe iki gihe no ku kugaruka kwa Kristo. Marayika yaravuze ati: "Yesu
arabizi byose. Mu kanya gato uhereye none umunsi wabo uraje. Bose bazacirwa urubanza
hakurikijwe ibyo bakoze bakiri mu mubiri. Ururimi rubeshya ruzazibwa. Abanyabyaha bari muri
Siyoni bazashya ubwoba, kandi ubwoba buzatungura indyarya. [1T 125]

ITEGURE GUSANGANIRA UMWAMI


Nabonye ko tudakwiriye kwigiza kure ukugaruka k'Umwami, Marayika yaravuze ati: "Mwitegure,
mwitegure ibigiye kuba ku isi. Nimureke imirimo yanyu ibe ihuye no kwizera kwanyu." Nabonye
ko ubwenge bukwiriye kugumishwa ku Mana, kandi ko imbaraga ihindura abandi dufite ikwiriye
kugaragaza Imana n'ukuri kwayo. Ntidushobora kubahisha Imana igihe utagira icyo twitaho kandi
tukaba ba ntibindeba. Ntidushobora kuyihesha icyubahiro igihe tugaragaza intege nke. Tugomba
kugira umwete kugira ngo dukize ubugingo bwacu bwite, kandi dukize n'abandi. Agaciro kose
kagomba gushyirwa kuri ibi, hanyuma ikindi kintu cyose kikaza ku mwanya wa kabiri. [1T 125]
Nabonye ubwiza bw'ijuru. Numvise abamarayika baririmba indirimbo zabo zihebuje, bahimbaza
Yesu, kandi bamuha icyubahiro n'ikuzo. Ubwo ni bwo nashoboye kugira icyo nsobanukirwa ku
rukundo rutangaje rw'Umwana w'Imana. Yasize ikuzo ryose, asiga icyubahiro cyose yari afite mu
ijuru, kandi yari ashishikajwe cyane n'agakiza kacu ku buryo mu kwihangana no kwicisha bugufi
yihanganiye yemeye gukozwa isoni no gutukwa umuntu yashoboraga kumugerekaho.

96
Yarakomerekejwe, rakubitwa kandi arashenjagurwa; yabambwe ku musaraba w'i Kaluvari kandi
apfa urupfu rubabaza cyane kugira ngo adukize urupfu, ngo tubashe kuhagizwa amaraso ye kandi
tuzazurirwe kuzabana na we mu mazu ari kudutegurira, tuzishimire umucyo n'ubwiza by'ijuru,
tuzumve abamarayika baririmba kandi tuzaririmbane na bo. [1T 125]
Nabonye ko ijuru ryose rishishikajwe n'agakiza kacu; none se twe tuzaba ba ntibindeba? Mbese
tuzaba abatagira icyo bitayeho nk'aho gukira cyangwa kuzimira kwacu ari ikintu cyoroshye?
Bamwe barabikoze. Bakerensheje inbabazi bagiriwe, none igitsure cy'Imana kiri kuri bo. Mwuka
w'Imana ntazaterwa agahinda iteka. Nakomeza guterwa agahinda azigendera. Nyuma yuko ibyo
Imana yashoboraga gukora byose kugira ngo ikize abantu bizaba bimaze gukorwa, niberekanisha
imibereho yabo ko basuzuguye mbabazi Yesu yabahaye, urupfu ni rwo ruzaba umugabane wabo,
kandi hazaba baruguze barukunze. Ruzaba ari urupfu ruteye ubwoba; kubera ko b.zumva
umubabaro Kristo yagiriye ku musaraba kugira ngo abishyurire ucungurwa banze. Kandi ubwo ni
bwo bazasobanukirwa icyo bazimije [1T 125] ari bwo bugingo buhoraho n'umurage utabora.
Igitambo gikomeye cyatanzwe kugira ngo abantu bakizwe kitwereka agaciro bafite. Igihe
ubugingo bw'agaciro buzimiye, buba buzimiye by'iteka. [1T 126]
Nabonye marayika ahagaze afite iminzani mu biganza bye, apima ibitekerezo by'ubwoko
bw'Imana n'ibyo bushishikariye, by'umwihariko iby'abasore. Ku ruhande rumwe rw'umunzani
hariho ibitekerezo n'inyungu byerekeza mu ijuru; ku rundi ruhande hariho ibitekerezo n'inyungu
byerekeje ku isi. Kandi muri uyu munzani hashyirwagamo ibisomwa byose by'ibitabo bibara
inkuru, ibitekerezo byerekeye imyambaro no kwiyerekana, ibitagira umumaro, ubwibone, n'ibindi.
Yoo, mbega umwanya ukomeye! abamarayika b'Imana bari bahagaze bapima ibitekerezo
by'abavugaga ko ari abana bayo ba bandi bavuga ko bapfuye ku by'isi bakaba ari bazima mu Mana.
Uruhande rw'umunzani rwari wruzuyeho ibitekerezo by'isi, ibitagira umumaro n'ubwibone
rwahise rumanuka hasi, utitaye ku kuntu hari ibiremereye byakurwaga kuri uwo munzani. Wa
rundi rwariho ibitekerezo n'inyungu z'ibyerekeye ijuru rwahise ruzamuka hejuru mu gihe urundi
rwamanuka rujya hasi, kandi se mbega ukuntu rwari rutaremereye! Nshobora kuvuga ibi nk'uko
nabibonye; nyamara sinshobora gusobanura ishusho ikomeye yasigaye mu bwenge bwanjye, igihe
nabonaga marayika ufite iminzani apima ibitekerezo n'ibyo ubwoko bw'Imana bushishikariye.
Marayika yaravuze ati: "Mbese abantu nkaba bashobora kwinjira mu ijuru? Oya, oya, rwose!
Babwire ko ibyiringiro bafite ubu ari iby'ubusa, kandi ko nibatagira umwete ngo bihane, kandi ngo
bakire agakiza, bagomba kurimbuka." [1T 126]
Ishusho yo kubaha Imana ntawe izabasha gukiza. Bose bagomba kugira imibereho yimbitse kandi
mizima. Iki ni cyo cyonyine kizabakiza mu gihe cy'amakuba. Ubwo ni bwo umurimo wabo
uzageragezwa ngo bigaragare uko umeze; kandi nugaragara ko ari izahabu, ifeza n'amabuye
y'agaciro, bazahishwa ahantu h'ibanga mu ihema ry'Uwiteka. Ariko niba umurimo wabo ari ibiti,
ibyatsi, n'ibikenyeri, nta kintu gishobora kubakingira umujinya ukaze wa Yehova. [1T 126]
Abato ndetse n'abakuze bazasabwa gutanga impamvu z'ibyiringiro byabo. Nyamara ubwenge
bwateguwe n'Imana ngo bwite ku birushijeho kuba byiza, bukaremwa ngo bumukorere mu buryo
butunganye, bwatinze cyane ku bintu by'ubupfu aho gutinda ku nyungu z'iteka ryose. Ubwo
bwenge bwaretswengo buzerere hiryano hino, bushobora no gusobanukirwa ukuri, igihamya
kivuye mu ijambo ry'Imana ku bijyanye no gukomeza Isabato, n'urufatiro nyakuri rw'ibyiringiro
bya Gikristo, kimwe no kwiga uko umuntu akwiriye kugaragara inyuma, imyifatire ye,

97
imyambarire ye n'ibindi. Kandi abareka ubwenge bwabo bukayobywa n'inkuru z'ubupfapfa,
n'imigani y'imburamumaro, ibitekerezo byabo biragaburirwa ariko ubwenge budasanzwe buva mu
ijambo ry'Imana bakabuhishwa. Ubwenge [1T 126] burayobywa bugahita buva ku Mana.
Gushishikazwa n'ijambo ryayo ry'igiciro cyinshi kukarimburwa. [1T 127]
Twahawe igitabo kugira ngo kiyobore ibirenge byacu mu makuba yo muri iyi si icuze umwijima
tunyuramo tujya mu ijuru. Kitubwira uburyo dushobora gukira umujinya w'Imana, kandi
kikatubwira imibabaro Kristo yababajwe kubwacu, kikatubwira igitambo gikomeye yatanze
kugira ngo dlukizwe kandi tuzishimire kuba imbere y'Imana iteka ryose. Kandi amaherezo nihagira
abatabishyikira kandi barumvise ukuri nk'uko kuri muri iki gihugu cy'umucyo, rizaba ari ifuti
ryabo; nta rwitwazo bazaba bafite. Ijambo ry'Imana ritubwira uburyo dushobora guhinduka
abakristo batunganye maze tukazakira ibyago birindwi by'imperuka. Nyamara ntibita ku gutahura
ubwo buryo. Ibindi bintu byateshuye intekerezo zabo, bakunze cyane ibigirwamana, kandi Ijambo
ryera ry'Imana ryarirengagijwe ndetse rihabwa agaciro gake. Imana yahawe agaciro gake
nabavuga ko ari Abakristo, kandi igihe Ijambo ryayo Ryera rizabacira urubanza ku munsi uheruka,
bazasangwa badashyitse. Iryo jambo basuzuguye bakarirutisha ibitabo by'inkuru z'ubupfapfa ni
ryo rigerageza imibereho yabo. Ni ryo rugero ngender waho. Imigambi yabo, amagambo,
ibikorwa, n'uburyo bakoreshamo igihe cyabo, byose bigereranywa n'ijambo ry'Imana yandikishije;
kandi iyo basanzwe badashyitse, ibyabo bifatirwa icyemezo by'iteka ryose. [1T 127]
Nabonye ko abantu benshi bipima kuri bagenzi babo, maze makagereranya imibereho yabo
n'iy'abandi. Ibi ntibikwiriye. Nta wigeze atangwa ngo abe urugero rw'abandi keretse Kristo. Ni we
Cyitegererezo cyacu nyakuri, kandi buri wese akwiriye guharanira kugera ku rwego rwo hejuru
mu kumwigana. Turi abakozi bakorana na Kristo, cyangwa tukaba abakozi bakorana n'umwanzi.
Duteranyiriza hamwe na Kristo cyangwa se tugasandaza. Turi abakristo bamaramaje, abakristo
bitanze n'imitima yabo yose, cyangwa ntitube bo rwose. Kristo aravuga ati: "Iyaba wari ukonje
cyangwa wari ubize! Nuko rero kuko uri akazuyazi, udakonje ntubire, ngiye kukuruka."
Ibyahishuwe 3:15,16. [1T 127]
Nabonye ko hari abantu bake cyane bazi icyo kwiyanga cyangwa kwitanga ari cyo, cyangwa icyo
kubabazwa bazira ukuri ari cyo. Nyamara nta muntu n'umwe uzinjira mu ijuru ataragize icyo
yigomwa. Umwuka wo kwiyanga no kwigomwa ukwiriye gukundwa rwose. Bamwe ntibigeze
bitangaho igitambo, ngo batange imibiri yabo ibe igitambo ku gicaniro cy'Imana. Bishimira cyane
amatwara yo guhubuka no kurakara vuba, guhaza ipfa ryabo, no kwishakira ibibanezeza batitaye
ku murimo w'Imana. Abafite ubushake bwo kugira icyo bigomwa ngo bazagere ku bugingo
buhoraho, bazabubona; kandi kububabarizwa bizaba bikwiriye, bizaba bikwiriye kandi kubamba
inarinjye kubwabwo, no kuzibukira ikigirwamana cyose kugira ngo baburonke. Agaciro katagira
akagero kandi k'iteka ryose k'ikuzo [dutegereje] kamira bunguri ikindi kintu icyo ari cyo cyose
kandi kagakingiriza ibinezeza by'iyi si byose. [1T 127]

98
IGIHAMYA CYA 2 IBIHAMYA BY'ITORERO

INZIRA EBYIRI

Mu gihe cy'Inama yaberaga i Battle Creek, ku itariki ya 27 Gicurasi 1856, mu iyerekwa nabonye
ibintu runaka byerekeye itorero muri rusange. Ikuzo no gukomera by Uwiteka byanyujijwe imbere.
Marayika yaravuze ati: "Ateye ubwoba mu gukomera kwe, nyamara ntimubibona; uburakari bwe
buteye ubwoba, nyamara mumukoza isoni buri munsi. 'Mugire umwete wo kunyura mu irembo
rifunganye;' 'kuko irembo ari rigari, n'inzira ijyana abantu kurimbuka ari nini, kandi abayinyuramo
ni benshi. Ariko irembo rifunganye n'inzira ijya mu bugingo iraruhije, kandi abayinyuramo ni
bake." (Luka 13:24; Matayo 7:13,14). Izi nzira zirahabanye kandi ziratandukanye, zifite
ibyerekezo bihabanye. Imwe ijyana ku bugingo buhoraho, indi ikerekeza ku rupfu rw'iteka.
Nabonye itandukaniro hagati y'izo nzira, kandi mbona itandukaniro riri hagati y'amatsinda
azigenderamo. İnzira zirahabanye; imwe ni ngari kandi iharuye neza, indi irafunganye kandi irimo
imikuku. Bityo rero n'amatsinda azigenderamo atandukanye mu mico, mu mibereho, mu
myambarire no mu biganiro. [1T 128]
Abagenda mu nzira ifunganye bari bari kuganira ku byishimo n'umunezero bazagira ku iherezo
ry'urugendo. Inshuro nyinshi mu maso habo habaga hababaye, nyamara akenshi hakamurika
ibyishimo byera. Ntibambara nk'itsinda rigenda mu nzira ngari, nta nubwo bavuga nkaryo,
cyangwa ngo bakore nkaryo. Bahawe icyitegererezo bakurikiza. Umunyamibabaro wamenyereye
intimba ni we wabafunguriye iyo nzira, kandi na we ubwe yayinyuzemo. Abamukurikiye babona
aho ibirenge bye byakandagiye, maze bakumva bahumurijwe kandi batewe ubutwari.
Yayitambutsemo amahoro; bityo na bo bashobora kuyinyuramo batyo baramutse bageze ikirenge
mu cye. [1T 128]
Abari mu nzira ngari bose baba bahugiye mu kwiyitaho, ku myambaro yabo ndetse n'ibinezeza
biri muri iyo nzira. Birundurira mu binezeza no kwishimisha nta rutangira, maze ntibatekereze ku
iherezo ry'urugendo rwabo, ntibatekereze ku kurimbuka kutazabura kubaho ku iherezo ry'inzira
[1T 128] banyuramo. Buri munsi ni ko barushaho kwegera ukurimbuka kwabo; nyamara
barushaho kugenda bihuta cyane nk'abasazi. Yooo! Mbega ukuntu hi bintu byari binteye ubwoba!
[1T 129]
Nabonye abantu benshi bagendaga muri iyi nzira ngari bari bafite aya magambo yanditswe kuri
bo ngo: "Napfuye ku by'isi. Therezo rya byose regereje. Namwe mwitegure." Basaga n'abandi
batagira umumaro bari bari ahabazengurutse, uretse igicucu cy'umubabaro nabonye mu maso
habo. Ibiganiro byabo byari bimeze nk'iby'abatagira icyo bitaho hidamarariye, abantu
badatekereza bari babazengurutse; ariko rimwe nawe bashoboraga gutunga intoki ku nyuguti zari
zanditswe ku myenda yabo banyuzwe bazereka abandi babakangurira na bo kugira izo nyuguti ku
myenda yabo. Bari bari mu nzira ngari ariko bakavuga ko bari mu mubare wabagendera mu nzira
ifunganye. Ababakikije bashoboraga kuvuga bati: "Nta tandukaniro riri hagati yacu. Tumeze
kimwe: twambara kimwe, uvuga kimwe kandi tugakora kimwe." [1T 129]

99
Hanyuma nongeye kwerekwa ibyabaye mu myaka ya 1843 no mu 1844. yo gihe hariho umwuka
wo kwiyegurira Imana utakiboneka muri iki e. Mbese ni iki cyabaye ku bavuga ko ari ubwoko
bw'Imana bw'umwihariko? Nabonye ukwishushanya n'ab'isi, mbona kudashaka kubabazwa
kubw'ukuri. Nabonye ko habuze cyane kugandukira ubushake bw'Imana. Nongeye kwerekwa
abana ba Isirayeli nyuma yuko bava muri giputa. Imana mu mbabazi zayo yabahamagariye kuva
mu Banyegiputa kugira ngo babashe kuyiramya badafite inzitizi cyangwa inkomyi.
kubw'ibitangaza yabayoboye mu nzira, yabagerageje ibazana ahantu hagororotse. Nyuma
y'imirimo itangaje Imana yabakoreye no gutabarwa a yo inshuro nyinshi, igihe yabageragezaga
barivovose. Imvugo yabo yari yi ngo: "Iyo twicirwa n'Uwiteka mu gihugu cya Egiputa." Bararikiye
madegede n'ibitunguru byaho. [1T 129]
Nabonye ko benshi mu bavuga ko bizera ukuri ko muri iyi minsi y'imperuka batekereza ko ari
ikintu kidasanzwe kuba abana ba Isirayeli farivovose igihe bari bari mu rugendo; bagatekereza ko
nyuma y'imirimo Hangaje Imana yabakoreye bitangaje kubona uburyo babaye indashima bayo ku
buryo bibagiwe ibyo Imana yabakoreye. Marayika yaravuze ati: "Mwakoze ibibi bikabije
kubarusha." Nabonye ko Imana yahaye abagaragu hayo ukuri kugaragara cyane, kandi kumvikana
cyane ku buryo kudashobora gutsindwa. Aho bajya hose baba bafite intsinzi idashidikanywaho.
Abanzi habo ntibashobora kugamburuza ukuri kwemeza imitima. Umucyo walanzwe mu buryo
bugaragara cyane ku buryo abagaragu b'Imana bashobora guhagarara aho ari ho hose maze
bakareka ukuri kumvikana kandi kuzuzanya kugatsinda. Uyu mugisha ukomeye ntiwigeze uhabwa
gaciro, cyangwa ngo abantu bawubone. Iyo hari ikigeragezo kije, bamwe batangira gusubiza
amaso inyuma maze bagatekereza ko bafite igihe kibakomereye. Bamwe mu bavuga ko ari
abagaragu b'Imana ntibazi [1T 129] ibigeragezo bitunganya umuntu ibyo ari byo. Rimwe na rimwe
biremera ibigeragezo, bakitekerereza ibigeragezo, maze bagacika intege mu buryo bworoshye,
bagakomereka mu buryo bworoshye, bakiyumvamo kwiha ikuzo mu buryo bwihuse, ku buryo
bikomeretsa, bagakomeretsa abandi kandi bagatera n'umurimo igikomere. Satani aremereza
ibigeragezo byabo kandi agashyira ibitekerezo mu bwenge bwabo ku buryo nibihabwa akito
bizarimbura imbaraga ihindura abandi bafite ndetse no kuba ingirakamaro kwabo. [1T 130]
Abantu bamwe biyumvisemo ikigeragezo cyo kwivana mu murimo maze bakajya gukoresha
amaboko yabo. Nabonye ko ukuboko kw'Imana kuramutse kubavuyeho, maze bagasigara badafite
ikibakingira indwara n'urupfu, ubwo ni bwo bamenya icyo amakuba ari cyo. Kwivovotera Imana
ni ikintu giteye ubwoba. Ntibazirikana ko inzira bari kunyuramo ari inzira irimo imikuku, isaba
kwiyanga no kwibamba, kandi ntibakwiriye kwitega ko ibintu byose bigenda neza nta nkomyi
nk'aho baba bari kugenda mu nzira ngari. [1T 130]
Nabonye ko bamwe mu bagaragu b'Imana, yemwe ndetse n'abagabura, bacika intege mu buryo
bworoshye cyane, inarijye yabo ikomereka mu buryo bwihuse ku buryo batekereza ko bahabwa
agaciro gake ndetse bagakomeretswa mu gihe atari ko bimeze. Batekereza ko uruhare bahawe
gukora rugoye. Bene abo ntibasobanukirwa uburyo bakumva bameze ikiganza cy'Imana
kibakomeza kiramutse kibavanyweho, maze bagahura no kugira agahinda k'umutima. Ubwo ni
bwo babona ko inshingano yabo yikubye inshuro cumi z'uko yanganaga mbere igihe
bakoreshwaga mu murimo w'Imana, bababazwa n'ibigerageza n'amage ariko bakaba bemerwa
n'Uwiteka. Bamwe mu bakora mu murimo w'Imana ntibazi igihe baba bafite igihe kibabereye
cyiza. Bagiye bahura n'amage inshuro nke bityo bazi bike cyane ku bukene cyangwa umurimo

100
uruhije cyangwa umutwaro w'ubugingo ku buryo iyo bafite igihe cyiza, igihe bagiriye umugisha
ku Mana kandi bikaba bisa n'aho nta gahinda ko mu mutima bafite, ntibabimenya maze
bagatekereza ko ibigeragezo byabo bikomeye. Nabonye ko abantu nk'abo Imana izabareka, keretse
gusa nibagira umwuka wo kwitanga kandi bakaba biteguye gukora banezerewe kandi batizigamye.
Ntabwo Imana izigera ibemera nk'abagaragu bayo bitanga, ahubwo izahagurutsa abazakora
umurimo nta bunebwe, ahubwo bakorana umwete, kandi bakamenya igihe cyiza bafite cyo gukora.
Abagaragu b'Imana bagomba kwiyumvamo ko bikoreye umutwaro w'ubugingo bw'abantu maze
bakaririra hagati y'umuryango w'urusengero n'igicaniro, bagataka bati: "Uwiteka we, kiza ubwoko
bwawe." Yoweli 2:17. [1T 130]
Bamwe mu bagaragu b'Imana beguriye ubugingo bwabo gukora no gukoreshwa mu murimo
w'Imana kugeza ubwo ubuzima bwabo bwangirika, none benda kumarwamo imbaraga no
gukoresha ubwenge, kwita ku bintu ubudatuza, akazi kenshi n'amage. Abandi bo ntabwo bigeze
bagira [1T 130] umutwaro bikorera kandi ntibifuza kugira n'uwo bikorera. Nyamara abantu nkabo
batekereza ko bafite igihe kigoye kubera ko batigeze bahura n'ibirushya. Ntabwo bigeze
babatirizwa mu mibabaro, kandi ntibazigera na rimwe bayibatirizwamo igihe cyose bagaragaza
intege nke cyane no kwikomeza guke, bityo bakaba bikundira cyane ubuzima bworoshye.
Nshingiye kubyo Imana yanyeretse, mu bagabura hakwiriye kubonekamo gukubitwa imikoba,
kugira ngo abanebwe, abazarira na ba bandi bihugiraho bakurwemo, maze hasigare itsinda
ritunganye, rikiranuka kandi ryitanga; ba bandi batazishakira ubuzima bworoshye, ahubwo
bakagaburira umukumbi bakiranutse mu magambo no mu nyigisho, bakaba bafite ubushake bwo
kubabazwa no kwihanganira ibintu byose ku bwa Kristo, no Hukiza abo yapfiriye. Mureke abo
bagaragu biyumvemo umuvumo waba ubariho igihe batabwiriza ubutumwa bwiza, kandi ibyo
bizaba bihagije; nyamara bose ntibawiyumvamo. [1T 131]

KWISHUSHANYA N'AB'ISI
Neretswe kwishushanya n'ab'isi kw'abavuga ko bakomeza Isabato. Yooo, nabonye ko ari igitutsi
kubyo batura ko bizera, n'igitutsi ku murimo w'Imana. Bashyira ikinyoma ku myizerere yabo.
Batekereza ko batameze kimwe n'ab'isi, nyamara barabegereye cyane mu myambarire, mu
biganiro no mu bikorwa, ku buryo nta tandukaniro riri hagati yabo. Nababonye Dushyira imitako
ku mibiri yabo y'impezamajyo kandi izapfa; imibiri shobora gukorwaho n'urutoki rw'Imana igihe
icyo ari cyo cyose maze bakaryamishwa ku buriri bw'agahinda. Yooo, iyo begereje igihe cyo
Huhindurwa kwabo guheruka, umubabaro w'urupfu ukababaza impagarike yabo, bibaza ikibazo
gikomeye kigira kiti: "Mbese niteguye gupfa? Niteguye uhagarara imbere y'Imana mu rubanza, no
gutsinda isuzuma rikomeye?" Ngaho bambarize uko bumva ibyerekeye gushyira imitako ku mibiri
yabo, kindi ubabaze niba hari icyo bumva ku bijyanye no kuba biteguye uhinguka imbere y'Imana,
bazakubwira ko biramutse bishoboka ko bakongera guhabwa igihe cyashize maze bakakibaho, ko
bakosora mibereho yabo, bakirinda ubupfapfa bw'ab'isi, ibitagira umumaro byayo 'ubwibone
bwayo, ndetse ko barimbisha imibiri yabo imyambaro yoroheje, Lundi bagatanga urugero ku
babazengurutse. Ngo babaho mu buryo uhesha Imana icyubahiro. [1T 131]
Kuki kubaho imibereho yo kwiyanga no kwicisha bugufi bigoye? Ni kubera ko abavuga ko ari
Abakristo batapfuye ku by'isi. Biroroshye Lubaho twaramaze gupfa. Nyamara benshi bakumbuye
amadegede na Ingurusumu byo muri Egiputa. Biteguye cyane kwambara no gukora nkab'isi uko

101
bashoboye kose, nyamara kandi bakajya no mu ijuru. Abantu kabo buririra mu yindi nzira. Ntabwo
binjira mu irembo rifunganye bandi ngo banyure mu nzira ifunganye. [1T 131]
Neretswe itsinda ry'abantu bari bari mu Nama narimo. Marayika yaravuze ati: "Bamwe bazaba
ibyokurya by'inyo11, abandi bazagerwaho n'ibyago birindwi by'imperuka naho abandi bazaba ari
bazima kandi bakiri ku isi kugira ngo bahindurwe igihe Yesu azaba aje." [1T 132]
Amagambo nkaya akomeye yavuzwe na marayika. Nabajije marayika impamvu abantu bake cyane
ari bo bashishikajwe n'ubuzima bwabo bw'iteka ryose, akaba ari bake cyane bari kwitegura
guhindurwa kwabo guheruka. Marayika yaravuze ati: «Isi irabakurura, ubutunzi bwayo busa n'aho
ari ubw'agaciro kenshi kuri bo.» Babona byinshi bihuza ubwenge bwabo, maze bakabura igihe cyo
kwitegura ijuru. Satani ahora iteka yiteguye kubaroha mu ngorane; iyo abonye ko ubwenge bwabo
buvuye mu kibazo cyo kurushaho kimwe n'amakuba amwe, ahita avutsa muri bo icyifuzo kibi
kurarikira ibintu by'isi; bityo igihe cyabo kigahita, maze igihe bamaze gukererwa bitagira
igaruriro, bakabona yuko nta kintu gifatika bungutse. Bafashe igicucu maze bahomba ubugingo
buhoraho. Abantu nkabo nta rwitwazo bazagira. [1T 132]
Kugira ngo bagire impinduka bateza ku bandi, benshi bambara nk'ab'isi. Nyamara aha baba bakora
ikosa ribabaje kandi ryicisha, Niba bashaka kugira imbaraga ihindura y'ukuri kandi ikiza, nibabeho
bagaragaza ibyo bavuga ko bizera, berekanishe kwizera kwabo imirimo yo gukiranuka, kandi
bashyire itandukaniro rikomeye hagati y'Umukristo n'isi. Nabonye ko amagambo, imyambarire
n'ibikorwa bikwiriye kwerekana Imana. Ubwo ni bwo imbaraga yera ihindura izasukwa kuri bose,
kandi abantu bose bazamenya ko babanye na Yesu. Abatizera bazabona ko ukuri tuvuga gufite
imbaraga yera ihindura kandi ko kwizera ko Kristo azagaruka bihindura imico y'umugabo
n'umugore. Niba hariho abifuza ko imbaraga ihindura bafite yashyigikira ukuri, nibabeho nk'uko
uko kuri kuvuga bityo bigane Icyitegererezo cyo kwicisha bugufi. [1T 132]
Nabonye ko Imana yanga ubwibone, kandi ko abibone bose n'abantu bose bakora ibizira bazaba
ibishingwe, maze habe umunsi uzabatwika bose bashireho. Nabonye ko ubutumwa bwa marayika
wa gatatu bugomba gukora nk'igitubura mu mitima ya benshi bavuga ko babwizera, maze
bukabakuramo ubwibone bwabo, kwikunda, kurarikira ubutunzi, no gukunda iby'isi. [1T 132]
Yesu araje; none se azasanga ishyanga ryishushanyije n'isi? kandi se azabemera nk'ubwoko bwe
yejeje ngo abwishyire? Oya si byo. Nta numwe azemera nk'uwe keretse gusa abatanduye kandi
bera. Abazaba baratunganyijwe kandi bakezwa binyuze mu mibabaro, ndetse bakaba
baritandukanije n'isi ntibanduzwe na yo, azabakira nk'abantu be. [1T 132]

11 Mushiki wacu Clarissa M. Bonfoey wasinziririye muri Yesu hashize iminsi itatu gusa iri yerekwa ritanzwe, yari ahari kandi afite ubuzima bwiza
nk'ibisanzwe, kandi yemejwe rwose mu mutima we ko ari we wari kujya mu gituro, ndetse abwira abandi ibyo yemezwaga n'umutima we.

Igihe nabonaga ukuri guteye ubwoba kuko ubwoko bw'Imana bwishushanyije n'ab'isi, uretse izina
gusa hakaba nta tandukaniro ryari hagati y'abatizera na benshi mu bavuga ko ari abigishwa ba
Yesu wari umugwaneza kandi woroheje mu mutima, umutima wanjye wagize agahinda kenshi.
Nabonye ko Kristo yakomerekejwe kandi agakorezwa isoni ku mugaragaro. Ubwo marayika
yitegerezanyaga agahinda uko abavuga ko ari ubwoko bw'Imana bakunda isi, bakagabana ku
mwuka uyiranga, kandi bagakurikiza imyifatire yayo, yaravuze ati: "Nimwitandukanye!

102
Nimwitandukanye! Nibitaba bityo, Imana izabahana umugabane wanyu hamwe n'indyarya
n'abatizera hanze ya rwa rurembo. lbyo mwatura ko mwizera nta kindi bizabamarira uretse
kuzabateza umubabaro mwinshi, kandi igihano cyanyu kizarushaho gukomera kubera ko mwari
muzi ubushake bw'Imana ariko ntimubukurikize." [1T 133]
Abavuga ko bizera ubutumwa bwa marayika wa gatatu inshuro nyinshi bakomeretsa umurimo
w'Imana binyuze mu gufata ibintu mu buryo bworoheje, gutera urwenya no kudaha ibintu agaciro.
Neretswe ko iki kibi kiri mu matsinda yose y'abantu bacu. Hari hakwiriye kubaho kwicisha bugufi
imbere y'Umwami Imana. Isirayeli y'Imana ikwiriye gushishimura mitima aho gushishimura
imyambaro. Kwiyoroshya nk'uk'umwana muto ntigukunze kuboneka; kwemerwa n'umuntu ni ko
gukunze gutekerezwaho kuruta kutishimirwa n'Imana. Marayika yaravuze ati: "Mushyire imitima
yanyu muri gahunda, nibitaba ibyo Uwiteka azabagenderera mu rubanza, maze urudodo rworoshye
rw'ubuzima rucibwe, bityo muryame mu gituro mudafite ubwugamo, kandi mutiteguye urubanza.
Cyangwa igihe mutarasasa uburiri bwanyu mu gituro, keretse gusa nimwiyunga n'Imana vuba
kandi mukitandukanya n'isi, naho ubundi imitima yanyu izarushaho kwinangira, bityo
muzishingikiriza ku gitekerezo kitari ukuri, ikimeze nk'umwiteguro, kandi muzabona ikosa ryanyu
mwarakererewe gushaka byiringiro bihamye." [1T 133]
Nabonye ko bamwe mu bavuga ko bakomeza Isabato bamara amasaha arutwa n'ayatakaye biga
umuderi uyu cyangwa uriya yo kurimbisha imibiri v'impezamajyo kandi ipfa. Nubwo utuma
umubiri wawe ugaragara nik'uw'ab'isi, kandi ukigira mwiza uko ushoboye kose, wibuke ko uwo
mubiri ushobora guhinduka ibiryo by'inyo mu minsi mike. Kandi igihe wushyiraho imitako
ikunejeje kugira ngo unezeze amaso, uba uri gupfa mu bya Mwuka. Imana yanga ubwibone bwawe
butagira umumaro kandi lubi, kandi ikubona nk'igituro gisize ingwa yera, nyamara muri cyo
huzuye kubora no guhumana. [1T 133]
Ababyeyi b'abagore baha abana babo urugero rw'ubwibone, kandi igihe genza batyo baba babiba
urubuto ruzakura maze rukera imbuto. Umusaruro ntuzabura kandi uzaba ari mwinshi cyane. Icyo
babiba ni cyo hazasarura. Ntabwo umusaruro uzabura. Babyeyi, nabonye ko biboroheye kwigisha
abana banyu isomo ry'ubwibone kurusha uko mwabigisha isomo [1T 133] ryo kwicisha bugufi.
Satani n'abamarayika be babahagaze iruhande kugira ngo igikorwa mukoze cyangwa ijambo
muvuze mubwira abana banyu bigere ku musaruro wo kubashishikariza kwambara, ndetse mu
bwibone bwabo bivange n'umuryango mugari w'abantu batera. Babyeyi, mujomba ihwa mu gituza
cyanyu kandi inshuro nyinshi muzaryumva mufite ishavu. Igihe muzashakira kuvuguruza isomo
ribabaje mwigishije abana banyu, muzasanga ari ikintu kiruhije. Ntibizabashobokera gukora icyo
kintu. Mushobora kubima ibyo guhaza ubwibone bwabo, nyamara buracyari mu mutima;
buracyifuza guhazwa; kandi nta kintu na kimwe gishobora kwica ubwo bwibone uretse Mwuka
w'Imana wihuta kandi akaba afite imbaraga. Mwuka w'Imana niyinjira mu mutima, azahakorera
nk'igitubura maze arandure bwa bwibone. [1T 134]
Nabonye ko abato n'abakuze birengagiza Bibiliya. Ntabwo bafata icyo gitabo ngo bacyige kandi
ngo bakigire umugenga w'ubugingo nk'uko bari bakwiriye kubigenza. By'umwihariko, abasore ni
bo bahamwa n'uku kwirengagiza Bibiliya. Benshi mu basore n'urubyiruko baba biteguye, kandi
babona igihe gihagije cyo gusoma hafi y'ibindi bitabo ibyo ari byo byose. Nyamara ijambo
ryerekana ubugingo, ndetse bukaba ari ubugingo buhoraho, ntibarigenzura ngo baryige buri munsi.
Icyo gitabo cy'agaciro kandi cy'ingirakamaro kizabacira urubanza ku munsi w'imperuka cyigwa

103
inshuro nkeya cyane. Inkuru z'imburamumaro zagiye zisomwa bahugutse mu gihe Bibiliya bagiye
bayinyuraho kubwo kuyisuzugura. Umunsi uraje, umunsi w'ibicu n'umwijima ukaze, ubwo abantu
bose bazifuza kuba bujujwe rwose ukuri koroshye kandi kumvikana kw'ijambo ry'Imana kugira
ngo babashe kuvuga impamvu z'ibyiringiro bafite bicishije bugufi kandi batajijinganya. Nabonye
ko iyi mpamvu y'ibyiringiro byabo igomba no gukomeza ubugingo bwabo mu gihe cy'urugamba
rukomeye. Igihe badafite iyi mpamvu baba badashyitse, kandi ntibashobora kugira ugushikama
n'icyemezo gihamye. [1T 134]
Ibyaba byiza ni uko ababyeyi batwika utwo dutabo tw'inkuru z'imburamumaro zigezweho ndetse
n'ibitabo by'imigani miremire y'imihimbano biza mu ngo zabo. Bigenze bityo baba bagiriye abana
babo neza. Kubashishikariza gusoma ibyo bitabo by'inkuru ni nko kubatwara intekerezo. Bitera
urujijo mu bwenge bwabo kandi bikaburoga. Babyeyi, nabonye ko nimudakangukira kwita ku
nyungu z'iteka ryose z'abana banyu, nta kabuza bazazimira bitewe n'uburangazi bwanyu. Kandi
n'amahirwe y'uko ababyeyi badakiranuka ku nshingano bazakizwa nayo agerwa ku mashyi.
Ababyeyi bakwiriye kuba intangarugero. Bakwiriye kugaragaza impinduka yera mu miryango
yabo. Bakwiriye kureka imyambarire yabo ikaba yoroheje, igatandukana n'iy'ab'isi
babazengurutse. Igihe baha agaciro inyungu z'iteka ryose z'abana babo, baba bakwiriye gucyaha
ubwibone buri muri bo, bakabucyaha bakiranuka, kandi ntibabushyigikire haba mu magambo
cyangwa mu bikorwa. Yooo! Mbega ubwibone neretswe buri mu bavuga ko ari ubwoko bw'Imana!
Bwagiye bwiyongera buri mwaka, kugeza [1T 134] ubwo ubu bidashoboka gutandukanya abavuga
ko bategereje kugaruka kwa Yesu kandi bakomeza Isabato n'abandi bantu bose babazengurutse.
Nabonye ko ubu bwibone bugomba kuvanwa mu miryango yacu. [1T 135]
Umutungo mwinshi watangiwe kugura imitako irabagirana n'imirimbo bishyirwa ku ngofero, ku
makola12 n'ibindi bintu bitari bikenewe byo kurimbisha umubiri, mu gihe Yesu Umwami
w'icyubahiro watangiye ubugingo bwe kugira ngo aducungure, yambaye ikamba ry'amahwa.
Ubwo ni bwo buryo umutwe umutwe wera wa Databuja warimbishijwe. Yari "umunyamibabaro
wamenyereye intimba." "Ibicumuro byacu ni byo yacumitiwe, yashenjaguriwe gukiranirwa
kwacu, igihano kiduhesha amahoro cyari kuri we, kandi imibyimba ye ni yo adukirisha.” (Yesaya
53:3,5). Nyamara abavuga ko bejeshejwe amaraso ya Yesu, bakayamenerwa, bashobora
kwambara kandi bakarimbisha imibiri ibora kandi igapfa, hanyuma bagatinyuka kuvuga ko ari
abayoboke ba Kristo we Cyitegererezo cyabo, we wera, wiyanga kandi akicisha bugufi. Iyaba bose
bashoboraga kubona iki kintu nk'uko Imana ikibona n'uko yakinyeretse! Kuri njye byasaga
n'ibindemereye cyane ku buryo ntashoboraga kubyihanganira, kwiyumvamo agahinda ko mu
mutima niyumvisemo igihe nabyitegerezaga. Marayika yaravuze ati: "Ubwoko bw'Imana ni
abantu badasanzwe; bene abo iri kubeza ngo ibishyire." Nabonye ko uko umuntu agaragara inyuma
byerekana uko mu mutima hameze. Igihe inyuma hanagana udushumi tubengerana, amakola,
n'ibindi bintu bidakenewe, bigaragaza neza ko gukunda ibyo bintu byose ari ko kuzuye mu
mutima. Keretse gusa aba bantu nibezwaho kwangirika kwabo, naho ubundi ntibazabona Imana
kuko abafite imitima iboneye gusa ari bo bazabona Imana. [1T 135]
Nabonye ko intorezo igomba kugerwa ku mizi y'igiti. Bene ubwo bwibone ntibukwiriye
kwemerwa mu itorero. Ibi bintu ni byo bitandukanya Imana n'ubwoko bwayo, ni byo bituma
isanduku ihishwa kure yabwo. Isirayeli yarasinziriye ntiyita ku bwibone, ibigezweho no
kwishushanya n'ab'isi biri hagati muri yo. Buri kwezi ni ko barushaho gutera intambwe mu

104
bwibone, kurarikira, kwikunda no gukunda iby'isi. Imitima yabo nikorwaho n'ukuri, kuzabatera
gupfa ku by'isi, bityo bashyire ku ruhande iby'imitako irabagirana bashyira ku myenda yabo,
imishumi y'umurimbo, n'amakola y'umurimbo; kandi nibaba barapfuye ku by'isi, gusekwa,
gukwenwa no gusuzugurwa n'abatizera ntibizabanyeganyeza. Baziyumvamo icyifuzo gikomeye
cyo kwitandukanya n'isi nk'uko Shebuja yabikoze. Ntibazigana [1T 135]

12 Inshuro nyinshi nabajijwe niba nizera ko kwambara umwenda ukwije ufite ikola ari bibi. Buri gihe nasubirishaga 'Oya.' Abantu bamwe bafashe
ubusobanuro bw'ubuhezanguni bw'ibyo nanditse ku bijyanye n'imyenda ifite amakola, maze bagumana mu bwenge bwabo ko kwambara umwenda
uwo ari wo wose umeze utyo ari bibi. Neretswe imyenda y'amakola ikozwe mu buryo buhenze, idodeyeho udushumi turabagirana n'udutambaro
tw'imitako ubona bitari ngombwa kandi bihenze usanga byambarwa na bamwe mu bakomeza Isabato, kandi bicyambarwa mu rwego rwo
kwiyerekana n'umurimbo gusa. Igihe mvuga amakola, ntabwo nari ngendereye kumvikana ko nta kintu giteye nk'ikora gikwiriye kwambarwa,
cyangwa igihe mvuga udushumi tubengerana ngo mbe mvuga ko nta bene utwo dushumi twashyirwa ku myambaro. Ubusobanuro bw'inyongera
bwaje mu ngeri ya kabiri y'iki gitabo cya E.G. White.

…ubwibone bwayo, ibigezweho cyangwa imigenzereze yayo. Ikintu kimwe cy'agaciro nicyo
kizahora imbere yabo ari cyo guhesha Imana icyubahiro no kuronka umurage utabora. Iki cyifuzo
bazaba bahanze amaso nicyo kizamira ibindi bintu byose bifite kamere y'iby'isi. Imana izagira
abantu bihariye kandi bitandukanyije n'isi. Kandi igihe abantu bagize icyifuzo cyo kwigana
ibigezweho by'isi, ku buryo badahita bagicisha bugufi, ubwo Imana nayo ihita ireka kubemera
nk'abana bayo. Ni abana b'isi n'abana b'umwijima. Bararikira amadegede n'ibitunguru byo muri
Egiputa; ni ukuvuga ko bifuza gusa n'isi uko bishoboka kose. Kubwo kugenza batyo, ba bandi
bavuga ko bambaye Kristo, baramwiyambura, maze bakerekana ko ari abashyitsi ku buntu,
n'abashyitsi kuri Yesu w'umugwaneza kandi woroheje mu mutima. Iyo baza kuba baramenyanye
na we, bajyaga kuba baragenze mu buryo bumuhesha agaciro. [1T 136]

ABAGORE B'ABAGABURA
Nabonye abagore b'abagabura. Bamwe muri bo ntacyo bafashije abagabo babo, nyamara bavuga
ko bizera ubutumwa bwa marayika wa gatatu. Batekereza cyane ku kwiga ibijyanye n'ibyifuzo
byabo n'ibibanezeza kuruta uko bashaka kumenya ubushake bw'Imana, cyangwa uko bashobora
gukomeza amaboko y'abagabo babo binyuze mu masengesho avuye ku mutima no kugenda
bigengesereye. Nabonye ko ku bushake no mu kwikunda kwabo bamwe muri bo bahitamo
imigenzereze Satani abahinduriramo ibikoresho bye ndetse akabakoreramo kugira ngo arimbure
imbaraga ihindura y'abagabo babo no kuba ingirakamaro kwabo. Iyo banyujijwe mu nzira
ifunganye bumva bafite umudendezo wo kwivovota no kwitotomba. Bibagirwa imibabaro
y'Abakristo ba kera bababajwe bazira ukuri, kandi bagatekereza ko bagomba kugira ibyifuzo
byabo bwite n'inzira yabo, ndetse bakikurikirira ubushake bwabo bwite. Bibagirwa imibabaro ya
Shebuja Yesu. Bibagirwa umunyamibabaro wari waramenyereye intimba[1T 136]
wa wundi utari ufite aho kurambika umusaya. Ntibita ku kwibuka rwa ruhanga rwera,
rwatobaguwe n'ikamba ry'amahwa. Bibagirwa uwikoreye umusaraba we akajya i Kaluvari,
akikubita hasi atentebutse ukamugwa hejuru. Ntiwari umutwaro w'igiti cy'umusaraba gusa,
ahubwo n'umutwaro uremereye cyane w'ibyaha by'abari mu isi wari umugeretsweho. Bibagirwa
imisumari mibi bateye mu biganza bye byuje impuhwe no mu birenge bye, ndetse no gutakana
umubabaro kwe ubwo yendaga gupfa ati: "Mana yanjye, Mana yanjye ni iki kikundekesheje?"

105
Hejuru y'uyu mubabaro wose yihanganiye ku bwabo, biyumvamo ko nta bushake bukomeye bafite
bwo kubabazwa kubwa Kristo. [1T 136]
Nabonye ko aba bantu bishuka. Nta ruhare cyangwa umugabane bafite muri ibi. Bafashe ukuri;
ariko ukuri ntikwabafashe. Ukuri, ukuri gukomeye kandi kw'ingenzi nikubafata, inarijye izapfa;
bityo imvugo yabo ntizaba iyi ngo: «Nzajyayo, sinzaguma hano,» ahubwo ikibazo cy'ingenzi
kizaba iki ngo: «Ni hehe Imana ishaka ko mba? Ni he nshobora kuba nkayihesha [1T 136]
icyubahiro kurushaho? Kandi ni hehe imbaraga zacu zihurijwe hamwe zishobora gukorera ibyiza
biruseho?» Ubushake bwabo bukwiriye kuzimirira mu bushake bw'Imana. Kuba intumva no
kubura kwiyegurira Imana bamwe mu bagore babagabura bagaragaza bizaba intaza mu nzira
y'abanyabyaha; bityo amaraso y'ubugingo bw'abantu azaba ku myenda yabo. Bamwe mu bagabura
batanze ubuhamya bukomeye ku bijyanye n'inshingano namakosa by'itorero; nyamara ntibwateje
impinduka yari igamijwe, kubera ko abafasha babo bwite bari bakeneye ubuhamya bwose
bwahuranije bwari bwaratanzwe, maze gucyahwa kuba ari bo kugarukaho gufite uburemere
bukomeye. Bemerera abafasha babo kubahindura, maze bakabamanura hasi, bagatera urwikekwe
mu ntekerezo zabo, maze kuba ingirakamaro kwabo n'imbaraga ihindura bari bafite bikazimira.
Biyumvamo gucika intege kandi imitima yabo igacogora, bityo ntibasobanukirwe inkomoko
nyakuri y'icyo gikomere. Inkomoko iri hafi aho mu rugo. [1T 137]
Niba Imana yarahamagariye abagabo babo kubwiriza ukuri kw'iki gihe, aba bashiki bacu
bomatanye cyane n'umurimo wayo. Niba mu by'ukuri bomatanye n'Imana, aba bagaragu bayo
baziyumvamo agaciro K’ukuri. Bahagaze hagati y'abazima n'abapfuye, bityo rero bagomba kubera
maso ubugingo bw'abantu nk'abazabubazwa. Umuhamagaro wabo urakomeye cyane, kandi
abafasha babo bashobora kubabera umugisha ukomeye cyangwa se bakababera umuvumo
ukomeye. Bashobora kubakomeza igihe batentebutse, bakabahumuriza igihe bacogoye, kandi
bakabashishikariza kureba hejuru no kwiringira Imana rwose igihe kwizera kwabo gucogoye.
Cyangwa se bashobora gukora ikinyuranyo cy'ibyo, bakareba ku ruhande rwijimye, bagatekereza
ko bari mu gihe kiruhije, ntibarangwe no kwizera Imana, bakabwira abo bashakanye ibigeragezo
byabo no kutizera kwabo, bagaha intebe umwuka wo kwivovota nokwitotomba, maze
bakabahindukira umutwaro uremereye bikabije ndetse n'umuvumo. [1T 137]
Nabonye ko abagore b'abagabura bakwiriye gufasha abagabo babo mu mihati yabo, kandi bakaba
abantu badakebakeba ndetse bitondera imbaraga ihindura bafite ku bandi kubera ko abantu
babitegereza, ndetse bakaba bitezweho byinshi kuruta abandi. Imyambarire yabo ikwiriye kuba
intangarugero. Imibereho yabo n'ibiganiro bikwiriye kuba urugero, bitanga impumuro y'ubugingo
aho kuba impumuro y'urupfu. Nabonye ko bakwiriye guhagarara mu mwanya wo kwicisha bugufi
n'ubugwaneza, nyamara kandi ukaba umwanya ufite agaciro, batagira ibiganiro byibanda ku bintu
biterekeza intekerezo z'abantu mu ijuru. Ikibazo gikomeye bakwiriye kubaza ni iki ngo: «Ni gute
nshobora gukiza ubugingo bwanjye hwite, kandi nkaba n'inzira yo gukiza abandi?» Nabonye ko
nta murimo turutse ku mutima witanze by'igice wo muri ubu buryo wemerwa n'Imana. Imana
ishaka umutima wose uko wakabaye n'ubushake bwose, bitaba ibyo ntiwugire rwose. Imbaraga
yabo ihindura ishyigikira ukuri mu buryo budasubirwaho kandi butakwibeshywaho, cyangwa se
ikakurwanya. [1T 137]
Bateranyiriza hamwe na Yesu cyangwa se bagasandaza. Umugore utejejwe ni wo muvumo uruta
iyindi yose umugabura ashobora kugira. Abo bagabura b'Imana bagize kandi bagifite imibereho

106
itishimye bitewe no kugira iyi mbaraga itera umwuma iba mu rugo, bakwiriye gukuba kabiri
amasengesho yabo ndetse no kuba maso kwabo, bagahagarara bashikamye, batanyeganyega, kandi
ntibemere ko uyu mwijima ubiganzura. Bakwiriye kurushaho kwegera Imana, bagashikama kandi
ntibanyeganyezwe, bagategeka neza abo mu rugo rwabo, kandi bakabaho mu buryo baba bemewe
n'Imana ndetse n'abamarayika babitegereza. Ariko nibumvira ibyifuzo by'abafasha babo
batiyeguriye Imana, igitsure cy'Imana kizaba mu ngo zabo. Isanduku y'Imana ntishobora kuba mu
nzu yabo kubera ko babarebera kandi bakabashyigikira mu bibi byabo. [1T 138]
Imana yacu ni Imana ifuha. Gukina na Yo ni ikintu giteye ubwoba. Mu gihe cya kera Akani yifuje
umuhimba w'izahabu n'umwambaro mwiza w'Abanyababuloni, arabihisha, maze Abisirayeli bose
bahura nakaga. Birukanywe imbere y'abanzi babo. Kandi igihe Yosuwa yabazaga icyabiteye,
Uwiteka yaramusubije ati: «Byuka wejeshe abantu uti: 'Mwiyereze umunsi w'ejo kuko Uwiteka
Imana y'Abisirayeli ivuze iti: 'Muri mwe hariho uwenze ku byashinganywe, Bisirayeli mwe.
Ntimukibasha guhagarara imbere y'ababisha banyu, keretse mugaruye ibyari byashinganywe biri
hagati muri mwe.» (Yosuwa 7 :13). Akani yari yacumuye, maze Imana imurimburana n'ab'inzu ye
bose, n'ibyo bari batunze byose, maze ikura umuvumo muri Isirayeli. [1T 138]
Nabonye ko Isirayeli y'Imana igomba guhaguruka ikavugurura imbaraga zayo mu Mana binyuze
mu kugirwa bashya no gukomeza isezerano bagiranye na Yo. Kurarikira ubutunzi, kwikunda,
gukunda amafaranga no gukunda iby'isi, byose biboneka mu bakomeza Isabato. Ibi bibi biri
kurimbura umwuka wo kwitanga mu bwoko bw'Imana. Abafite uku kwifuza kubi mu mitima yabo
ntabwo babyiyiziho. Uyu mwuka wabigaruriye mu buryo batashoboraga kurabukwa, kandi keretse
gusa nuramuka uranduwe muri bo, naho ubundi kurimbuka kwabo kuzabaho nta kabuza nk'uko
Akani yarimbutse. Benshi bakuye igitambo ku gicaniro cy'Imana. Bakunda iby'isi, bakunda
indamu n'ingwize byayo, kandi nihatabaho guhinduka kuzuye muri bo, bazarimbukana n'isi. Imana
yabatije ubutunzi; ntabwo ari ubwabo bwite, ahubwo Imana yabagize ibisonga byayo. Kandi
kubera iyi mpamvu, babwita ubwabo maze bakaburunda bakabuhisha. Nyamara se mbega ukuntu
iyo ikiganza cy'Imana kiburinda kivanyweho buyoyoka mu kanya nk'ako guhumbya! Hagomba
kubaho kugira icyo wigomwa kubera Imana, hagomba kubaho kwiyanga kubera ukuri. Mbega
ukuntu umuntu ari umunyantege nke kandi akaba yoroshye! Mbega uburyo ukuboko kwe ari guto
kukaba n'ukunyantege nkecyane! Nabonyeko bidatinze ubuhangange bw'umuntu buzarindimurwa,
kandi ubwibone bwe bugacishwa bugufi. Abami n'impfura, abakire n'abakene bose bazubarara
hasi, maze ibyago bibagwire biturutse ku Mana. [1T 138]

107
IGIHAMYA CYA 3 IBIHAMYA BY'ITORERO

GIRA UMWETE WIHANE


Benedata na bashiki bacu bakundwa: Ngiye kubabwira ibintu Uwiteka yanyeretse mu iyerekwa
byerekeye itorero mu mibereho yaryo y'akazuyaze muri iki gihe. Itorero ryanshyizwe imbere mu
iyerekwa. Marayika yabwiye torero ati: «Yesu arakubwira ati: 'Gira umwete wihane." Nabonye ko
uyu murimo ugomba gukoranwa umwete. Hariho ikintu rikwiriye kwihana. Ibitekerezo
bibogamiye mu isi, kwikunda, no kurarikira bimaze igihe bigwabiza iby'umwuka n'ubugingo
by'abantu b'Imana. [1T 139]
Akaga ubwoko bw'Imana bwagize mu myaka mike ishize kabaye ako ukunda iby'isi. Muri aka
kaga ni ho havutse ibyaha byo kwikunda no kurarikira. Uko barushaho kuronka iby'isi, ni ko
barushaho kuyikunda; kandi bakarushaho gushaka ibyayo. Marayika yaravuze ati: "Icyoroshye ni
uko ingamiya yakwinjira mu izuru ry'urushinge, kuruta ko umutunzi yakwinjira mu bwami
bw'Imana." (Luka 18 :25). Nyamara benshi mu xavuga ko bizera ko turi guha abari mu isi umuburo
uheruka, bari uhihibikana bakoresheje imbaraga zabo zose kugira ngo bishyire aho byoroheye
ingamiya kunyura mu zuru ry'urushinge kuruta ko bo ubwabo bakwinjira mu bwami bw'Imana.
[1T 139]
Ubu butunzi bw'isi buba umugisha iyo bukoreshejwe nk'uko bikwiriye. Ababufite bakwiriye
gusobanukirwa ko babutijwe n'Imana, kandi bakwiriye kwishimira gukoresha ubwo butunzi kugira
ngo bateze imbere umurimo w'Imana. Ntibazabura guhabwa ingororano yabo hano mu isi.
Bazarebwa neza n'abamarayika b'Imana, kandi na none bazaba bibikiye ubutunzi mu jjuru. [1T
139]
Nabonye ko Satani yitegereza imyifatire yihariye yo kwikunda no kurarikira ubutunzi y'abantu
bavuga ko bakunda ukuri, kandi ko azabashukisha kujugunya ibibatera kugubwa neza mu nzira
yabo, ndetse nabaha ubutunzi bwo mu isi. Azi ko nibadatsinda amatwara kamere yabo bazasitara
bakagushwa no gukunda mamoni, ndetse bagasenga [1T 139] ikigirwamana cyabo. Inshuro
nyinshi intego ya Satani igerwaho. Gukunda iby'isi cyane bitsinda cyangwa bikamira gukunda
ukuri. Bahabwa ubwami bwo ku isi, nuko bagasingirana ubwira ubutunzi bwo muri bwo maze
bagatekereza ko batunganiwe mu buryo butangaje. Satani aratsinda kubera ko imigambi ye iba
igezweho. Baretse urukundo bakundaga Imana bayoboka gukunda isi. [1T 140]
Nabonye ko abatunganiwe batyo bashobora kugwabiza umugambi wa Satani baramutse batsinze
kurarikira kwabo binyuze mu gushyira ibyo batunze byose ku gicaniro cy'Imana. Kandi igihe
babonye aho amikoro akenewe kugira ngo umurimo wo kwamamaza ukuri ujye mbere, no gufasha
abapfakazi, imfubyi, n'abababaye, bakwiriye gutanga banezerewe bityo bakaba bibikira ubutunzi
mu ijuru. [1T 140]
Nimwumve inama y'Umugabo wo guhamya. Nimugure izahabu yatunganirijwe mu ruganda
mubone kuba abatunzi, mugure n'umwenda wera muhishe isoni z'ubwambure bwanyu, mugure
n'umuti wo gusiga ku maso kugira ngo mubashe kureba. Mugire umuhati runaka mukoresha. Ubu
butunzi bw'igiciro ntibuzatugwa hejuru tutagize icyo dukora mu ruhande rwacu. Tugomba kugura:
"gira umwete wihane" ukuba akazuyaze kwawe. Tugomba gukanguka tukabona amakosa yacu,

108
tukagenzura ibyaha byacu, kandi tukagira umwete wo kubyihana. [1T 140]
Nabonye ko benedata bafite ubutunzi bafite umurimo bagomba gukora wo kwitandukanya n'ubwo
butunzi bw'isi no gutsinda urukundo bakunze iby'isi. Benshi muri bo bakunda iyi si, bagakunda
ubutunzi bwabo, nyamara ntibashaka kubibona. Bagomba kugira umwete bakihana kurarikira kwa
kamere yabo yo kwikubira, kugira ngo urukundo bakunda ukuri rubashe kumira ibindi bintu byose.
Nabonye ko benshi mu bafite ubutunzi bazananirwa kugura izahabu, umwenda wera, n'umuti wo
gusiga ku maso. Umwete wabo ntufite imbaraga n'ubushake bingana nagaciro k'icyo bakurikiye.
[1T 140]
Nabonye aba bantu igihe baharaniraga kugera ku butunzi bw'isi. Mbega umwete bagaragazaga,
mbega ubushake, mbega imbaraga bakoresha kugira ngo baronke ubutunzi bw'isi bugomba gushira
bidatinze! Mbega ukuntu bakora imibare bitonze! Bakora igenamigambi maze bagakora
bazindutse ndetse bagakererwa gutaha, ndetse bakigomwa ibinezeza byabo no kugubwa neza
kugira ngo babone ubutunzi bw'isi. Nibagira umwete ungana n'uwo kugira ngo baronke izahabu,
umwenda wera, n'umuti wo gusiga ku maso bizabahesha kuronka ubwo butunzi bwifuzwa ndetse
n'ubugingo, ari bwo bugingo buhoraho mu bwami bw'Imana. Nabonye ko niba hariho abakeneye
umuti wo gusiga ku maso, ari ba bandi bafite ubutunzi bw'isi. Benshi muri bo ni impumyi ku
byerekeranye no kumenya uko bameze, ni impumyi ku byerekeranye n'uko biziritse kuri iyi si.
Yooo, icyampa bakareba! [1T 140]
"Dore mpagaze ku rugi ndakomanga. Umuntu niyumva ijwi ryanjye agakingura urugi, nzinjira iwe
dusangire." (Ibyahishuwe 3:20). Nabonye ko benshi barunze ibishingwe byinshi ku nzugi
z'imitima yabo ku buryo bitabashobokera gukingura urugi. Bamwe bafite ibibazo bagomba gukura
hagati yabo na bagenzi babo. Abandi bafite amatwara mabi no kurarikira kubakiye ku narinjye
bagomba gukuraho mbere yuko bakingura urugi. Abandi bahirikiye iby'isi imbere y'urugi
rw'umutima wabo, bityo bikabuza urugi gukinguka. Ibi bishingwe byose bigomba gukurwaho
maze noneho bagashobora gukingura urugi kandi bakareka Umukiza akinjira. [1T 141]
Mbega ukuntu iri sezerano ryari iry'agahozo igihe naryerekwaga mu iyerekwa! "Nzinjira iwe
dusangire." Mbega urukundo rutangaje rw'Imana! Nyuma yo kuba akazuyaze kwacu kose n'ibyaha
byacu aravuga ati: "Nimungarukire, nanjye nzabagarukira, kandi nzabakiza gusubira inyuma
kwanyu." (Zekariya 1:3). Ibi marayika yabisubiyemo inshuro nyinshi. "Nimungarukire, nanjye
nzabagarukira, kandi nzabakiza gusubira inyuma kwanyu." [1T 141]
Nabonye ko bamwe bashoboraga kugaruka bishimye. Abandi ntibazemera ko ubu butumwa
bugenewe itorero rya Lawodokiya bugira uburemere bwabwo kuri bo. Bazakomeza kwigendera,
ndetse barusheho uko byari bimeze mbere, maze Uwiteka azabaruke. Abagira umwete bakihana
ni bo bonyine bazagirira umugisha ku Mana. [1T 141]
“Unesha nzamuha kwicarana nanjye ku ntebe yanjye y'ubwami, nk'uko nanjye nanesheje
nkicarana na Data ku ntebe ye." (Ibyahishuwe 3:21). Dushobora kunesha. Yego; ndetse mu buryo
bwuzuye kandi bushyitse. Yesu yapfiriye kuducira icyanzu cyo gukiriramo, kugira ngo tubashe
kunesha amatwara mabi yose, icyaha cyose, igishuko cyose, maze ku iherezo tuzicarane na we.
[1T 141]
Dufite amahirwe yo kugira kwizera nagakiza. Imbaraga z'Imana ntizagabanutse. Nabonye ko
imbaraga zayo zishobora gutangirwa ubuntu nka mbere hose. Itorero ry'Imana ni ryo ryatakaje

109
kwizera kwaryo ryagombaga gusaba, ritakaza imbaraga zaryo ziribashisha gukirana nk'uko
Yakobo yakiranye ataka ati: "Sinkureka utampaye umugisha." Kwizera kudacogora kwarazimiye.
Kugomba guhemburwa mu mitima y'ubwoko bw'Imana. Hagomba kubaho gusaba guhabwa
umugisha w'Imana. Kwizera, ndetse kwizera kuzima iteka kuratuzamura kukatwerekeza ku Mana
no mu bwiza; naho kutizera kwerekeza hasi mu mwijima no ku rupfu. [1T 141]
Nabonye ko ibitekerezo bya bamwe mu bagize itorero bitagiye binyura mu muyoboro ukwiriye.
Hagiye habaho imiterere imwe yihariye yagiye gira ubusobanuro runaka kandi yagiye ikoreshwa
mu gupima bene se. Kandi iyo habaga hariho udahuje na bo rwose, mu rugerero hahitaga habaho
akaga. Bamwe bamininnye umubu, bamira ingamiya bunguri. [1T 141]
Iyi myumvire abantu bishyizemo yagiye ikurikizwa kandi ikundwa cyane igihe kirekire. Hashize
igihe abantu batoragura ibikenyeri. Kandi igihe habaga hatariho ibibazo bikomeye mu itorero,
abantu bihimbiraga ibigeragezo. Ibitekerezo by'abari mu itorero ndetse n'abagaragu b'Uwiteka
bahamagarirwa kuva ku Mana, kuva mu kuri no kuby'ijuru maze bagatinda ku mwijima. Satani
anezezwa n'uko ibintu nk'ibyo byakomeza kubaho; ndetse biramushimisha cyane. Nyamara ibi si
byo bigeragezo bigomba kweza itorero, kandi ngo bibe ari byo bizongera imbaraga z'ubwoko
bw'Imana. [1T 142]
Nabonye ko hariho bamwe bari kugenda buma mu by'umwuka. Babayeho mu gihe runaka
bashishikajwe n'uko bene se bagendera mu nzira igororotse-babaga babahanze amaso ngo
bababoneho ikosa ryose bituma babateraho amahane. Kandi mu gihe bakora ibi, ibitekerezo byabo
ntibiba biri ku Mana, haba no kurangamira ijuru cyangwa ukuri; ahubwo biba biri aho Satani
ashaka ko biba -ari ho ku wundi muntu. Birengagiza ubugingo bwabo bwite. Ni inshuro nke cyane
babona cyangwa bakiyumvamo amafuti yabo bwite, kubera ko bakoze byinshi bihagije mu
kugenzura amakosa y'abandi bityo ntibafate igihe gihagije ngo barebe ubugingo bwabo bwite
cyangwa ngo barondore imitima yabo bwite. Imyambarire y'umuntu, ingofero ye cyangwa undi
mwenda yifubika bitwara ibitekerezo byabo. Bagomba kuvugana n'uwo muntu cyangwa undi,
kandi bikaba bihagije ngo bibatware ibyumweru runaka. Nabonye ko iyobokamana ryose rifitwe
n'abantu bake b'impezamajyo rishingiye mu kureba imyambaro n'ibikorwa by'abandi, no
kubashakaho amakosa. Nibadahinduka, nta mwanya bazabona mu ijuru, kuko bazashaka no
kubona ikosa ku Uwiteka Imana ubwe. [1T 142]
Marayika yaravuze ati: "Ni umurimo wa buri wese kuba atunganiye Imana." Umurimo uri hagati
y'Imana n'ubugingo bwacu bwite. Nyamara igihe abantu bashishikajwe cyane n'amafuti y'abandi,
ntabwo biyitaho ubwabo. Aba bantu bahora bakekeranya, bagashaka amakosa ku bandi akenshi
bajyaga kwikiza iyi ngeso baramutse basanze uwo batekereza ko ari mu ikosa batagombye
kuzigura. Ibyagahesheje icyubahiro ni uko bazibukira gutekereza ibibi ku bandi aho kugira ngo
bagende babasange. Nyamara biroroha kwemerera ururimi rukavuga ibyo rushaka kuri uyu muntu
cyangwa uriya igihe ushinjwa adahari. [1T 142]
Abantu bamwe batekereza ko kugerageza gukurikiza gahunda igihe turamya Imana ari bibi.
Nyamara nabonye ko gukurikiza gahunda mu itorero ry'Imana bidateje akaga. Nabonye ko urudubi
rutanezeza Uwiteka, kandi ko mu gusenga no kuririmba hakwiriye kubaho gahunda. Ntidukwiriye
kuza mu nzu y'Imana gusengera imiryango yacu keretse gusa igihe amarangamutima yimbitse
atuyoboye, mu gihe Mwuka w'Imana azaba ari kubemeza. Muri rusange, ahantu hakwiriye

110
twasengera dusabira imiryango yacu ni ku gicaniro cyo mu muryango. Igihe abo dusengera bari
[1T 142] kure yaho turi gusengera, mu rwiherero ni ho hantu hakwiriye ho kwingingira Imana
tubasabira. Igihe turi mu nzu y'Imana, dukwiriye gusengera guhabwa umugisha wo muri icyo gihe
turimo, kandi dukwiriye kwitega ko Imana izumva kandi igasubiza amasengesho yacu.
Amateraniro nk'ayo azaba asusurutse kandi ashimishije. [1T 143]
Nabonye ko abantu bose bakwiriye kuririmbana Mwuka kandi basobanukiwe ibyo baririmba.
Imana ntinezezwa n'imvugo itumvikana kuri bose ndetse n'amacakubiri. Buri gihe Imana yishimira
ibyiza aho kwishimira ibibi. Kandi uko ubwoko bw'Imana bushobora kurushaho kwegera
kuririmba mu buryo butunganye kandi butabusanya, ni ko Imana irushaho guhabwa icyubahiro,
itorero rikabyungukiramo, kandi imigisha ikagera ku batizera. [1T 143]
Neretswe gahunda itunganye yo mu ijuru, maze ndatwarwa cyane igihe numvaga indirimbo
zagahozo zibayo. Igihe nari mvuye mu iyerekwa, imiririmbire ya hano ku isi numvise idatunganye
kandi irimo gusobanya. Nabonye amatsinda y'abamarayika, bari bahagaze mu mirongo ikoze
inguni enye zigororotse, buri wese muri bo afashe inanga y'izahabu. Ku mutwe w’inanga hari
igikoresho cyo gushyira inanga mu buryo cyangwa guhindura urufunguzo rw'indirimbo. Ntabwo
intoki zabo zakoraga ku mirya nkaho ntacyo bitayeho, ahubwo zakoraga ku mirya itandukanye
kugira ngo zitange amajwi atandukanye. Hariho marayika umwe uyobora gihe cyose. Ni we
ubanza gukora ku murya maze agatanga urufunguzo, hanyuma bose bakunga mu muziki mwiza,
kandi utunganye wo mu ijuru. Nta wabasha kubisobanura. Ni injyana yo mu ijuru ku Mana, mu
gihe mu maso ha buri wese harabagirana ishusho ya Yesu, hagashashagirana ikuzo ritavugwa. [1T
143]

UBURASIRAZUBA N’UBURENGERAZUBA
BENEDATA BAKUNDWA: Uwiteka yanyerekeye mu iyerekwa ibintu runaka byerekeye
Uburasirazuba n'Uburengerazuba, nkaba niyumvamo ko ari inshingano yanjye kubishyira imbere
yanyu. Nabonye ko Imana yagiye Hungura inzira kugira ngo ukuri kw'iki gihe gukwire mu
Burengerazuba. Kohereza abantu mu Burasirazuba bisaba imbaraga zirushijeho kuba nyinshi
kuruta kubohereza mu Burengerazuba, kandi muri iki gihe umurimo muto cyane ni wo ushobora
gukorwa mu Burasirazuba. Imbaraga zidasanzwe zikwiriye gukoreshwa muri iki gihe ahazaboneka
umusaruro mwiza kurusha ahandi hose. [1T 143]
Abantu bo mu Burasirazuba bumvise ukubwirizwa k'ubutumwa bwo Lugaruka kwa Kristo, kandi
babonye byinshi byerekeye ukwigaragaza kw'imbaraga z'Imana, maze barongera basubira inyuma
bagwa mu kutagira yo bitaho no mu mutekano aho bisa naho bidashoboka kubageraho muri iki
gihe. Nyuma yuko mu Burasirazuba hakoreshejwe imbaraga zidasanzwe, [1T 143] ndetse
zikajyana n'impano zirusha izindi kuba nziza, n'ubundi ibyagezweho ni bike cyane. [1T 144]
Nabonye ko abantu bo mu Burengerazuba bashobora gukorwa ku mitima cyane mu buryo
bworoshye kuruta abo mu Burasirazuba. Ntabwo babonye umucyo w'ukuri, nta nubwo bigeze
bawanga, bityo imitima yabo iroroshye ndetse yiteguye kwakira ukuri na Mwuka w'Imana.
Imitima y'abantu benshi bo mu Burengerazuba yiteguye kwakirana ubwuzu ukuri; kandi igihe
abagaragu b'Imana bagiye gukorera imitima y'igiciro ngo yakire agakiza, baba bafite byinshi byo
kubatera ubutwari mu murimo uruhije. Igihe abantu bafite ubwuzu bwo gutega amatwi, kandi

111
benshi bakakira ukuri, impano Imana yahaye abagaragu bayo iritabazwa kandi igahabwa
imbaraga. Babona ko umuhati wabo ugeze ku musaruro. [1T 144]
Nabonye ko mu Burengerazuba habonetse umusaruro wikubye inshuro cumi uwabonetse mu
Burasirazuba kandi hakoreshejwe imbaraga zingana. Nabonye kandi ko hari inzira iri gukinguka
kugira ngo haboneke umusaruro urushijeho kuba mwinshi. Nabonye ko hari byinshi bishobora
gukorwa muri iki gihe i Wisconsin, ndetse n'ibindi byinshi bigakorwa ahitwa Illinois, ndetse ko
hagomba gukoreshwa imbaraga nyinshi mu gusakaza ukuri muri Leta ya Minnesota no muri Iowa.
Ukuri kuzateza impinduka mu mitima ya benshi muri izo Leta. Hari hariho ahantu hanini, ndetse
hanini cyane hagombaga gukorerwa umurimo hashyizwe imbere yanjye mu iyerekwa, nyamara
hatigeze hinjirwa. Nyamara nta bufasha buhagije buturutse mu kwigomwa buhari kugira ngo
nibura kimwe cya kabiri cy'ahantu hari abantu biteguye kumva ukuri kandi benshi muri bo
bakakwakira kigerweho. [1T 144]
Ahantu hashya ho gukorerwa umurimo, ndetse hashya rwose, hagomba gusurwa. Bizaba ngombwa
ko benshi bajya ku rugamba bakoresheje ubutunzi bwabo bwite, binjire ahantu nk'aho biteguye ko
ibizakenerwa ari bo bazabyiyishyurira. Aha nahabonye ko ari amahirwe meza abonetse ku bisonga
by Uwiteka kugira ngo bikore uruhare rwabyo, maze bashyigikire abajyanye ukuri muri ibyo bice.
Byagombye kuba ari amahirwe akomeye cyane kuri ibyo bisonga kugarurira Imana ibyayo. Mu
kugenza batyo, bazaba basohoje inshingano iboneka mu Byanditswe, kandi babe bikuyeho
umugabane w'ubutunzi bwabo bwo ku isi bumaze guhinduka umutwaro kuri benshi bafite
ibibasagutse. Bizongera kandi ubutunzi bafite mu ijuru. Nabonye ko ihema ryo mu Burasirazuba
ridakwiriye gukomeza kuzererezwa ahantu hamwe. Nibiba ngombwa, abaherekeza iryo hema
bakwiriye kujya ku rugamba bakoresheje umutungo wabo; bakwiriye kubamba ihema ahatarigeze
habwirizwa ukuri, kandi igihe ihema ribambwe rityo, rikwiriye guhabwa abakozi. [1T 144]
Nabonye ko habayeho gutsindwa binyuze mu kuzerera ahantu hamwe hakozwe umurimo kera,
imyaka igashira indi igataha, hakoreshwa impano zenda kuba zimwe. Bishobotse, impano zirusha
izindi gushimwa zikwiriye [1T 144] kuboneka. Byarushaho kuba byiza, kandi byasohoza ibyiza
byinshi, iyaba habagaho amateraniro make yo mu ihema, noneho hakabaho itsinda rirushijeho
kugira imbaraga, rifite impano zitandukanye zo gukora umurimo. Kubw'ibyo rero, hakwiriye
gutinda ahantu abantu bakangukiye kwita ku kuri. Hagiye habaho kwihutira cyane kubambura
ihema. Abantu bamwe batangira kumva bakozwe ku mutima, bityo rero birakenewe ko hakwiriye
gukoreshwa umwete udacogora kugeza igihe intekerezo zabo zizaba zituje maze bakiyegurira
kumvira ukuri. Ahantu henshi ihema ryagiye ribambwa, abagabura bagiye bahaguma kugeza ubwo
urwikekwe rwabaga rumaze gushira, ndetse abantu bamwe bashoboraga gutega amatwi nta
rwikekwe bafite mu ntekerezo zabo; maze ubwo ihema rikaba ari bwo ribamburwa rikoherezwa
ahandi. Ibyo byakomeje gusubirwamo bityo, igihe n'ubutunzi bigakoreshwa, bityo abagaragu
b'Imana bashoboraga kubona umusaruro binyuze mu gihe ihema ryabaga rimaze ribambye.
Nyamara bake cyane gusa ni bo babashishijwe kwemera ukuri, kandi igihe abagaragu b'Imana
babaga babonye umusaruro muto cyane wo kubashimisha, kubatera ubutwari, no kubashishikariza
gukoresha impano zibarimo, barahombaga aho kunguka haba mu byerekeye imbaraga, ibya
Mwuka n'ubushobozi. [1T 145]
Nabonye ko imbaraga zidasanzwe zikwiriye gukoreshwa mu Burengerazuba hakoreshwa
amahema; kubera ko abamarayika b'Imana bari gutegurira abantu baho kwakira ukuri. Iyi ni yo

112
mpamvu Imana yagiye yemeza imitima ya bamwe kuva mu Burasirazuba bakajya mu
Burengerazuba. Impano zabo zishobora kugera ku musaruro munini mu Burengerazuba kuruta mu
Burasirazuba. Umutwaro w'umurimo uri mu Burengerazuba, kandi ni iby'agaciro gakomeye cyane
kuba abagaragu b'Imana bakwiriye kujya aho Imana ibakinguriye amayira. [1T 145]
Nabonye ko igihe ubutumwa buzagwiza imbaraga nyinshi ari bwo kugira neza kw'Imana
kuzakingura kandi kugategura inzira mu Burasirazuba kugira ngo hagire ibintu byinshi biruseho
bikorwa birenze ibyakorwa muri iki gihe. Ubwo ni bwo Imana izohereza bamwe mu bagaragu
bayo bafite imbaraga maze bajye gusura ahantu bashobora kuboneka umusaruro muto muri iki
gihe cyangwa se ntihaboneke namba, kandi abantu bamwe badafite icyo bitayeho muri iki gihe
bazakangurwa maze bakire ukuri13.
Nabonye ko Imana yari yarahaye umuburo abari barimutse bava mu Burasirazuba bakajya mu
Burengerazuba. Yaberetse inshingano yabo, ibereka ko intego yabo itari iyo kugwiza ubutunzi, ko
ahubwo ari ukugenzereza neza ubugingo bw'abantu, bakagaragaza kwizera kwabo, kandi
bakabwira ababakikije ko iyi si atari ho iwabo. [1T 145]

13 Umugabane usigaye w'iyi nkuru uboneka mu iyerekwa ryatangiwe i Round Grove, muri Illinois, ku itariki ya 9 Ugushyingo, 1856.

Iyo uwo muburo uza kuba warumviwe, wari uhagije; nyamara bamwe ntibashoboye kwita kubyo
Imana yari yaraberetse. Bagiye barushaho kwihuta cyane, maze basindishwa n'umwuka w'ab'isi.
Marayika yaravuze ati: "Subiza amaso inyuma urebe, maze ushyire ku munzani ibyo Imana
yakweretse ku byerekeye ba bandi bavaga mu Burasirazuba bakajya mu Burengerazuba." Mbese
mwumviye umuburo? Nabonye ko mwakoze ibinyuranye rwose n'inyigisho z'Imana, mwaraguzwe
bikabije, kandi aho kugira ngo imirimo yanyu ibwire ababazengurutse ko muri gushaka igihugu
kirushaho kuba cyiza, yavuze yeruye ko iwanyu ndetse n'ubutunzi bwanyu biri hano ku isi.
Imirimo yanyu yahakanye kwizera kwanyu. [1T 146]
Nta n'ubwo ari ibyo gusa. Urukundo rwari rukwiriye kurangwa hagati y'abavandimwe mu kwizera
rwarabuze. Inyifato nk'iyi ngo "Mbese ndi umurinzi wa mwenedata?" yakomeje kwigaragaza.
Umwuka wo kwikunda no kurarikira wagiye uba mu mitima y'abavandimwe mu kwizera. Aho
gushishikarira inyungu za benedata no kubitaho, hagiye hagaragara · umwuka Imana yanga ari wo
wo kwihugiraho no kwikubira. Abashyira hejuru iby'idini yabo, kandi bakibarira mu bagize
ubwoko bw'Imana bwihariye, bakavuga ko binyuze mu idini yabo bafite ishyaka ry'imirimo myiza,
bakwiriye kuba impfura n'abantu bagira ubuntu, kandi bagahora bagaragaza umwuka wo
kuzirikana bagenzi babo aho kwizirikana ubwabo. Kandi bakwiriye guha bagenzi babo amahirwe
aruseho. Ubuntu bwiturwa ubundi. Ubugugu nabwo bwiturwa ubundi. [1T 146]
Nabonye ko umwuka waranze impeshyi ishize wabaye uwo kurunda ibintu byinshi bishoboka byo
mu isi. Amategeko y'Imana ntiyubahirijwe. Twumvira amategeko y'Imana dukoresheje ibitekerezo
byacu; nyamara ibitekerezo bya benshi bimaze igihe bikorera isi. Kandi igihe ubwenge bwabo
bwari buhugiye mu by'isi no gukora iby'inyungu zabo bwite, ntibashoboraga kumvira amategeko
y'Imana. Isabato ntiyubahirijwe. Kuri bamwe, umurimo ugomba gukorwa mu minsi itandatu
wagiye ukomeza ukageza ku munsi wa karindwi. Igihe kingana n'isaha imwe, ndetse kirenga,
cyagiye kivanwa ku itangira ry'Isabato cyangwa ku isoza ryayo. [1T 146]

113
Bamwe mu bakomeza Isabato babwira ab'isi ko bategereje kugaruka kwa Yesu, kandi ko bizera
ko dufite ubutumwa bw'imbabazi buheruka, bemeye gutegekwa n'amarangamutima kamere yabo,
bityo baratunda bagacuruza; none bahindutse iciro ry'imigani mu batizera kubera ukuntu batwawe
n'ubucuruzi, n'uburyo babukangukiye, kandi buri gihe bagaharanira gukamura abantu mo inyungu.
Icyabera cyiza abantu nkabo ni ukwemera guhara bike maze bakagaragaza imbaraga iganisha ku
cyiza mu isi, kandi izana umunezero uruseho muri bagenzi babo, bityo bakerekana ko iyi si atari
yo mana yabo. [1T 146]
Nabonye ko benedata bakwiriye gushishikarira kugirirana neza. By'umwihariko, abagize
umugisha w'ubutunzi bakwiriye kugirira neza [1T 146] abadafite amagara mazima. Bakwiriye
kubereka ineza. Bakwiriye kwibuka isomo ry'umusamariya mwiza Yesu yigishije. [1T 147]
Yesu yaravuze ati: "Mukundane nk'uko nabakunze." Ku rugero rungana iki? Urukundo rwe
ntirurondoreka. Yasize ubwiza yari afite kwa Se mbere yuko Isi iremwa. "Ibicumuro byacu ni byo
yacumitiwe, yashenjaguriwe gukiranirwa kwacu; igihano kiduhesha amahoro cyari kuri we; kandi
imibyimba ye ni yo adukirisha" (Yesaya 53:5). Yihanganiye gusuzugurwa no gukwenwa n'abantu
kose. Mwitegereze umubabaro yagiriye mu gashyamba, igihe yasengaga asaba ngo igikombe
kimurenge! Mwitegereze imibabaro ye i Kaluvari! Ibi byose byabayeho kubera umuntu
w'umunyabyaha kandi wazimiye. Kandi Yesu aravuga ati: "Mukundane nk'uko nabakunze." Ku
ruhe rugero? Ni ku rwego ruhagije rwatuma utanga ubugingo bwawe kubwa mwene so. Ariko se
byari byagera kuri uru rwego, aho inarijye igomba guhabwa ibyo ishaka, maze ijambo ry'Imana
rikirengagizwa? Isi ni yo mana yabo. Barayikorera, bakayikunda, bityo urukundo rwo gukunda
Imana rwaragiye. Nimukunda iby'isi, gukunda Data wa twese ntikuba kuri muri mwe. [1T 147]
Ijambo ry'Imana ryarirengagijwe. Muri ryo ni ho hari imiburo igenewe ubwoko bw'Imana
yerekana akaga bufite. Nyamara bagiye bagira byinshi bahugiramo n'ibibahagarika umutima ku
buryo bitaboroheraga kubona umwanya wo gusenga. Hagiye habaho gusa ishusho irimo ubusa
idafite imbaraga. Yesu yarasenze! Mbega ukuntu yasenganaga umwete! Nyamara kandi yari
umwana w'Imana ukundwa! [1T 147]
Niba Yesu yaragaragaje umwete mwinshi nk'uwo, agakoresha imbaraga nyinshi ndetse akababara,
mbese abo yahamagariye kuba abaragwa b'agakiza ntibarushijeho gukenera kwishingikiriza ku
Mana nk'iyo bakesha imbaraga zabo zose, kugira ngo ubugingo bwabo bwose bukangukire
gukirana n'Imana maze bavuge bati: "Sinkurekura utampaye umugisha"? Nyamara nabonye ko
imitima yagiye iremererwa cyane n'ibirushya byo muri ubu buzima, kandi ko Imana n'ijambo
ryayo birengagijwe. [1T 147]
Nabonye ko byoroheye ingamiya kunyura mu izuru ry'urushinge kuruta ko umutunzi yakwinjira
mu bwami bw'Imana. "Ntimukibikire ubutunzi mu isi, aho inyenzi n'ingese ziburya, kandi abajura
bacukura bakabwiba. Ahubwo mwibikire ubutunzi mu ijuru, aho inyenzi n'ingese zitaburya,
n'abajura ntibacukure ngo babwibe, kuko aho ubutunzi bwawe buri, ari ho n'umutima wawe
uzaba." Matayo 6:19-21. [1T 147]
Nabonye ko igihe ukuri kugezwa ku bantu, gukwiriye kuvugwa mu mbaraga no mu Mwuka.
Mugeze abantu ku rwego rwo gufata icyemezo. Nimubereke uburemere bw'ukuri-ni ubugingo
cyangwa urupfu. Nimwarure abantu mu muriro mufite ishyaka. Mbega ukuntu imbaraga yangiza
yakwirakwijwe n'abantu bavuga ko bategereje Umwami wabo, nyamara kandi bakaba bafite

114
amasambu manini cyane kandi ateye [1T 147] amabengeza! Ibikingi byabwirije mu ijwi
riranguruye cyane kuruta iby'amagambo ashobora, bivuga ko iyi si ari ho iwabo. Umunsi mubi
wigizwayo. Amahoro n'umutekano ni byo biganje. Mbega imbaraga yumya kandi yangiza! Imana
yanga ibitekerezo nk'ibyo byiziritse ku by'isi. Amagambo ya marayika yari aya ngo: «Nimuce
imirunga ibaziritse, nimuce imirunga ibaziritse.»> [1T 148]
Neretswe ko abantu bose bakwiriye guhanga amaso yabo ku bwiza bw'Imana. Abafite ubutunzi
bagiye bagaragaza ubushake bwo gutanga urwitwazo rushingiye ku mugore no ku bana. Nyamara
nabonye ko Imana itanegurizwa izuru. Igihe ivuze, iba igomba kumvirwa. Umugore n'abana
nibitambika mu nzira bakababuza kugenda, bakwiriye kuvuga nk'uko Yasu yabwiye Petero ati:
«Mva inyuma Satani.» Kuki wanshukisha kwima Imana ibyayo, maze nkarimbuza ubugingo
bwanjye bwite? Hanga amaso ku bwiza bw'Imana. [1T 148]
Nabonye ko benshi bakwiriye kwiga icyo kuba Umukristo ari cyo - bakamenya ko atari izina gusa;
ko ahubwo ari ukugira umutima wari muri Kristo, no kumvira ubushake bw'Imana muri byose.
By'umwihariko abasore batigeze bamenya na rimwe icyo kwigomwa n'ibirushya ari cyo, bafite
ubushake butagonda ijosi, ntibacishirize bugufi ubwo bushake bwabo guhesha Imana icyubahiro,
bafite umurimo ukomeye bagomba gukora. Bagenda buhoro buhoro kugeza ubwo ubushake
bwabo buyoba, maze bakaba batagifite kwitegeka. Ntibafite ubushake bw'Imana imbere yabo.
Ntabwo biga uburyo buruta ubundi bwose bashobora guheshamo Imana icyubahiro, cyangwa
batezamo umurimo wayo imbere, cyangwa se bakoreramo abandi ibyiza. Nyamara inarijye
ubwayo, ni yo biga uko bahaza ibyifuzo byayo? Idini nk'iyo nta n'ubwo inganya agaciro
n'igikenyeri. Abayifite bazapimwa ku munzani basangwe badashyitse. [1T 148]
Umukristo nyakuri azakunda gutegereza no gushaka inyigisho z'Imana n'ubuyobozi bwa Mwuka
Wera. Nyamara kuri benshi, idini ni ishusho gusa. Kubaha Imana kuzima kurabuze. Benshi
batinyuka kuvuga bati: "Nzakora iki cyangwa kiriya, cyangwa se sinzakora iki; maze gutinya
gucumura ku Mana bigatekerezwaho gake cyane. Nabonye ko abantu bagaragajwe batya
badashobora kwinjira mu ijuru bameze batyo. Bashobora kwishyeshya bibwira ko bazakizwa,
nyamara Imana ntibishimira. Ntabwo imibereho yabo iyishimisha. Amasengesho yabo ni igitutsi
kuri yo. [1T 148]
Uyu munsi Kristo arahamagara ati: "Gira umwete wihane." Abahendahendana ineza no
gukiranuka kandi abinginga ngo bagure izahabu, umwenda wera, n'umuti wo gusiga ku maso.
Bashobora guhitamo kugira umwete maze bakaragwa agakiza, cyangwa bakarukwa n'Uwiteka
nk'abateye iseseme, kandi bakirukanwa bakava imbere ye. ntazihangana iteka ryose. Agira
imbabazi nyinshi, nyamara azaterwa agahinda ariko bigere ku iherezo. Ijwi ryiza ry'imbabazi
ntirizongera kumvikana ukundi. Imiburo yaryo ihebuje kandi iheruka izaba yaracecetse, [1T 148]
maze ba bandi bavuzwe barekerwe mu nzira zabo bwite, kugira ngo buzurwemo n'imirimo yabo.
[1T 149]
Nabonye ko abavuga ko bategereje kugaruka k'Umwami badakwiriye kugira umwuka wo
kwihugiraho n'ubutindi. Bamwe mu bahamagariwe kuvuga ukuri no kurinda ubugingo bw'abantu
nk'abazabubazwa, bapfushije ubusa igihe cy'agaciro kenshi bashaka kubona bike, mu gihe igihe
cyabo cyari icy agaciro kenshi kuruta ibyo baronse. Ibi bibabaza Imana. Birakwiriye ko ubutunzi
bukoreshwa, nyamara bamwe babigejeje ku rwego rw'ubugugu batagamije ikindi icyo ari cyo

115
cyose uretse kugwiza ubutunzi bwabo, buzarya imibiri yabo nk'umuriro bidatinze, keretse gusa
nk'ibisonga bikiranuka nibakoresha neza ubutunzi bw'Uwiteka. [1T 149]

116
IGIHAMYA CYA 4 IBIHAMYA BY'ITORERO

ABASORE BUBAHIRIZA ISABATO

Ku itariki ya 22 Kanama 1857, ubwo twari mu nzu y'amasengesho ahitwa i Monterey ho muri Leta
ya Michigan, neretswe ko benshi batari bigera bumva ijwi rya Yesu, kandi ko ubutumwa bukiza
butari bwigarurira imitima kandi ngo bukore ivugurura mu bugingo. Benshi mu basore ntibafite
umwuka wa Yesu. Urukundo rw'Imana ntiruri mu mitima yabo, ku bw'ibyo rero, ibintu kamere
byose bibuza amahoro ni byo biganje muri bo mu cyimbo cya Mwuka w'Imana nagakiza. [1T 150]
Abafite idini ya Yesu by'ukuri ntibazagira isoni cyangwa ngo batinye kwikorera umusaraba imbere
y'abafite inararibonye iruta iyabo. Niba bifuza cyane kuba abanyakuri, bazifuza ubufasha bwose
bashobora kubonera ku bakristo babarusha ubukuru. Bazabafasha banezerewe; banezerewe;
imitima isusurukijwe n'urukundo rw'Imana ntizakomwa mu nkokora n'ibintu by'agaciro gake mu
nzira ya gikristo. Bazabwira abandi ibyo Mwuka w'Imana akorera muri bo. Bazabiririmba
byumvikane, kandi basenge byumvikane. Kubura iby'idini no kutagira imibereho yera ni ko
gutuma abasore basubira inyuma. Imibereho yabo ibacira urubanza. Bazi ko batabaho nk'uko
bikwiriye Abakristo, bityo bakumva nta cyizere bifitiye imbere y'Imana, cyangwa imbere y'itorero.
[1T 150]
Impamvu ituma abasore biyumvamo ubwisanzure igihe abakuze badahari, ni uko baba bari kumwe
n'abo bahwanye. Buri wese atekereza ko ari mwiza nka mugenzi we. Bose bahusha intego ahubwo
bakipima kuri bagenzi babo, kandi bakigereranya, bityo bakirengagiza urugero ngenderwaho
rukumbi rutunganye kandi rw'ukuri. Yesu ni we Rugero ngenderwaho nyakuri. Imibereho ye yo
kwitanga ni yo rugero rwacu. [1T 150]
Nabonye uburyo urwo rugero rwizwe ku rwego ruto n'uburyo rwererejwe imbere y'abasore ku
rwego ruto. Mbega ukuntu abasore bababazwa ku rugero ruto, bakiyanga ku rugero ruto kubw'idini
yabo! Kwitanga bitekerezwa gake cyane muri bo. Bananirwa rwose kwigana [1T 150]
uwababereye urugero muri ibi. Nabonye ko imvugo y'imibereho yabo ari iyi ngo: Inarinjye igomba
gushimishwa, kandi ubwibone bugomba gusigasirwa. Bibagirwa umunyamibabaro wamenyereye
intimba. Ntibakorwa ku mitima n'imibabaro ya Yesu i Getsemani, ibyuya yabize muri ako
gashyamba byari nk'ibitonyanga binini by'amaraso ndetse n'ikamba ry'amahwa ryatoboye
uruhanga rwe rwera. Bahindutse nk'abatewe ikinya. Ibyumviro byabo ntibibasha kumva, kandi
batakaje ubusobanuro bwose bw'igitambo gikomeye batambiwe. Bashobora kwicara bagatega
amatwi igitekerezo cy'umusaraba, bakumva uburyo imisumari yica yatewe mu biganza n'ibirenge
by'Umwana w'Imana, nyamara ibyo ntibikangure ubugingo bwabo. [1T 151]
Marayika yaravuze ati: "Abantu nk'aba baramutse bakiriwe mu murwa w'Imana, maze
bakabwirwa ko ubwiza bwaho butangaje n'icyubahiro ari ibyabo ngo babyishimire iteka ryose,
ntibakumva uburyo umurage nk'uwo bawishyuriwe ikiguzi gikomeye cyane. Ntibashobora na hato
gusobanukirwa n'urukundo rutagereranywa rw'Umukiza. Ntibanyoye kuri cya gikombe, kandi
ntibabatijwe wa mubatizo. Ijuru ryahumana abantu nk'abo baramutse barituyemo. Abasangiye
imibabaro n'Umwana w'Imana gusa kandi bakaba baravuye muri wa mubabaro ukomeye, ndetse

117
bakaba barameshe ibishura byabo bakabyejesha amaraso y'Umwana w'intama, abo nibo bashobora
kwishimira icyubahiro kitarondorwa n'ubwiza buheranije byo mu ijuru." [1T 151]
Kubura k'uyu mwiteguro ukenewe kuzatuma umugabane munini w'abakiri bato batura ko bizera
bakingiranirwa hanze, kubera ko batazakorana umwete n'ishyaka bihagije byatuma bahabwa bwa
buruhukiro bubikiwe abantu b'Imana. Ntabwo bazatura ibyaha byabo bashishikaye kugira ngo
bibabarirwe kandi bihanagurwe. Mu gihe gito cyane ibi byaha bizashyirwa ahagaragara mu
buremere bwabyo. Ijisho ry'Imana ntirihunikira. Izi icyaha cyose gihishwe amaso y'abantu bapfa.
Abanyabyaha bazi ibyaha bagomba kwatura kugira ngo ubugingo bwabo bube butunganye imbere
y'Imana. Ubu Yesu ari kubaha uburyo bwo kwatura ibyaha byabo, kwihana bicishije bugufi, no
kweza imibereho yabo binyuze mu kumvira no kubaho imibereho ihuje n'ukuri. Ubu ni igihe cyo
kugira ngo ibibi bikosorwe, kandi ibyaha byaturwe, nibitaba ibyo bizagaragarizwa imbere
y'umunyabyaha ku munsi w'uburakari bw'Imana. [1T 151]
Muri rusange, ababyeyi bashyira icyizere gikabije mu bana babo; kubera ko inshuro nyinshi igihe
ababyeyi babiringira, baba bari mu gukiranirwa kwihishe. Babyeyi, mwite ku bana banyu mufite
ijisho rifuha. Mubahendahende, mubahane, mubagire inama igihe muhagurutse n'igihe mwicaye,
igihe musohotse n'igihe mugarutse, umurongo ku murongo, legeko ku itegeko, hano bike, na hariya
bike. Mwigishe abana banyu kumvira, mubigarurire igihe bakiri bato. Birababaje ko ku babyeyi
benshi dibyirengagizwa. Ku bijyanye n'abana babo, ntabwo bahagarara bashikamye letse
batajegajega nk'uko byari bikwiriye. Babemerera kumera nk'ab’isi, [1T 151] gukunda imyambaro
no kwifatanya n'abanga ukuri kandi bafite imbaraga ihindura imeze nk'uburozi. Iyo bakoze batyo,
baba bashishikariza amatwara y'ab'isi gucengera mu bana babo. [1T 152]
Nabonye ko ababyeyi b'Abakristo bakwiriye iteka kugira ihame ritajegajega rifatanywa no kurera
abana babo. Ku babyeyi bamwe, hariho ikosa rikorwa rijyanye n'ibi ari ryo kubura k'ubumwe.
Rimwe na rimwe, ikosa riba ari irya se w'abana, nyamara akenshi rikaba ari irya nyina w'abana.
Nyina w'abana wuje urukundo atetesha abana be kandi akabemerera gukora ibyo bashaka byose.
Inshuro nyinshi imirimo ya se w'abana imusaba kuva mu rugo, ndetse akava mu muryango mugari
abana be babarizwamo. Imbaraga ihindura ya nyina w'abana irigaragaza cyane. Urugero atanga
rukora ibintu byinshi mu kurema imico y'abana. [1T 152]
Ababyeyi b'abagore bamwe buje urukundo babererekera ibibi bigaragara mu bana babo kandi
bitagombye kwemererwa kubabamo n'akanya na gato. Rimwe na rimwe ibibi abana bakora
bihishwa ba se. Imyambaro imwe cyangwa ibindi bararikira babihabwa na ba nyina basobanukiwe
neza ko se atagomba kugira icyo abimenyaho kubera ko ashobora kubibacyahira. [1T 152]
Ahangaha isomo ryo gushukana ryigishwa abana mu buryo bugera ku musaruro. Icyo gihe iyo se
w'abana atahuye ibyo bibi, hatangwa inzitwazo, kandi ukuri kukavugwa igice. Nyina w'abana
ntabwo avugisha ukuri kose ko mu mutima. Bityo rero ntazirikana uko bikwiriye ko se w'abana na
we yita ku bana nk'uko nawe abitaho, kandi ko atakagombye guhishwa amakosa no kugorama
byabo byari bikwiriye gukosorwa bakiri bato. Ibintu byaratwikiriwe. Abana bazi ko hagati
y'ababyeyi babo nta bumwe buhari, kandi ibyo bigira ingaruka zabyo. Abana batangira kubeshya
bakiri bato, bagahisha, bakabwira ba nyina ibintu mu mucyo unyuranye n'uko biri koko, ndetse
akaba ari ko babigenza no kuri ba se. Gukabiriza ibintu bihinduka umuco, n'ibinyoma byoroheje
bikavugwa kandi ubivuga atabyemera neza cyangwa ngo abe afite umutimanama umuhana. [1T

118
152]
Ibi bibi byatangiranye n'uko hari ibintu nyina w'abana yahishaga se w'abana kandi bari bafatanyije
kwita ku kurema imico y'abana babo. Se w'abana yari akwiriye kugishwa inama mu mudendezo.
Ibintu byose yari akwiriye kubimenyeshwa. Nyamara intambwe ihabanye n'iyo iterwa maze
agahisha ibibi by'abana, ibashishikariza kugira amatwara yo kubeshya, kutagira ukuri
n'ubunyangamugayo. [1T 152]
Ibyiringiro rukumbi by'aba bana, baba bavuga ko ari abanyedini cyangwa nta dini bagira, ni
uguhinduka mu buryo budasubirwaho. Imico yabo igomba guhinduka uko yakabaye. Babyeyi
b'abagore mudatekereza neza, muzi yuko igihe mwigisha abana banyu, ibyo bize bakiri bato bikora
ku mibereho yabo yose y'iby'idini? Mubacishe bugufi; mubigishe kubagandukira, bityo
bizabahindukira ibyoroshye kuba biteguye kwiga kumvira ibyo Imana ibasaba. Mubashishikarize
kugira amatwara yo [152] kuvugisha ukuri, no kutaryarya. Ntimukabemerere na rimwe kubona
uburyo bwo gushidikanya kudakebakeba kwanyu n'ukuri guhamye mugira. [1T 153]
Nabonye ko abasore bavuga iby'imbaraga ikiza y'Imana, nyamara ntibayishimire. Nta by'idini
bafite, kandi nta nagakiza bafite. Yooo, mbega amagambo y'ubupfapfa kandi adafite umumaro
bavuga! Hari amakuru ateye ubwoba yandikanwa kutibeshya kuri bo kandi akabikwa, kandi abantu
bapfa bazacirwa urubanza hakurikijwe ibyo bakoze bakiri mu mubiri. Nshuti basore, ibikorwa
byanyu n'amagambo yanyu y'ubupfapfa muvuga byandikwa mu gitabo. Ibiganiro byanyu ntibyari
byerekeye ku bintu by'iteka ryose, ahubwo byari byerekeye kuri iki, kiriya, ndetse na cya kindi -
mbese ibintu bisanzwe, ibiganiro by'isi Abakristo batari bakwiriye kugiramo uruhare. Byose
byanditswe mu gitabo. [1T 153]
Nabonye ko mu basore niharamuka hatabayeho impinduka yuzuye no guhinduka nyako,
ntibashobora kwiringira kujya mu ijuru. Mpereye kubyo neretswe, nta basore barenze kimwe cya
kabiri cy'abavuga ko ari abanyedini ndetse ko bizera ukuri bahindutse by'ukuri. Iyo baza kuba
barahindutse, bakwera imbuto zihesha Imana icyubahiro. Benshi bishingikirije ku byo bibwira ko
ari ibyiringiro bidafite urufatiro nyakuri. Isoko yabyo ntihumanutse, bityo rero imigezi itemba
iturutse muri iyo soko nayo ntitunganye. Nimweze isoko hanyuma imigezi nayo iraba iboneye.
Niba umutima utunganye, amagambo yawe, imyambarire yawe n'ibikorwa byawe byose bizaba
bitunganye. Kubaha Imana nyakuri kurabuze. Sinasuzuguza Databuja ku rwego rw'uko
nakwemera ko umuntu utagira icyo yitaho, udaha ibintu agaciro kandi ntasenge ari Umukristo.
Öya; Umukristo anesha amatwara ye mabi, akiganzura irari rye. Hariho umuti uvura ubugingo
burwaye indwara y'icyaha. Uwo muti uri muri Yesu, Umukiza uhebuje! Ubuntu bwe burahagije
ku munyantege nke hanyuma y'abandi bose; kandi n'umunyambaraga kurusha abandi bose nawe
agomba kubona ubuntu bwe, bitaba ibyo akazarimbuka. [1T 153]
Nabonye ukuntu ubu buntu bushobora kuboneka. Jya mu cyumba. cyawe, maze winginge Imana
wiherereye wenyine uti: "Mana, undememo umutima wera; unsubizemo umutima ukomeye."
(Zaburi 51:10). Gira umwete kandi uvuge nta buryarya. Isengesho risenganywe umwete rigira
umumaro mwinshi. Nka Yakobo, kirana mu isengesho. Kirana mu mbaraga zawe zose. Yesu mu
gashyamba yabize ibyuya byinshi by'amaraso; nawe ugomba gukoresha imbaraga. Ntuve mu
cyumba wiherereyemo utiyumvisemo ko uri umumbaraga mu Mana; hanyuma ube maso, kandi
igihe cyose uzaba uri maso kandi usenga, ushobora gucecekesha ya matwara mabi, kandi ubuntu

119
bw'Imana bushobora kwigaragariza muri wowe, ndetse buzigaragaza. [1T 153]
Ntibikabeho ko ndekeraho kubaburira. Nshuti basore, nimushake Uwiteka n'umutima wanyu
wose. Nimuze mufite ishyaka, kandi igihe muziyumvamo mutaryarya ko mudafashijwe n'Imana
mwarimbuka, igihe [1T 154] muzahagizwa no gushaka Imana nk'uko imparakazi yahagizwa no
gushaka amasoko y'amazi, ubwo ni bwo Uwiteka azabaha imbaraga vuba bidatinze. Ubwo nibwo
amahoro yanyu azahebuza ayo umuntu yamenya. Niba mwiteze kwakira agakiza, mugomba
gusenga. Nimufate igihe. Mu masengesho yanyu ntimukagire ubwira cyangwa ngo mube abadafite
icyo bitayeho. Nimwingingire Imana kuzana ivugurura ritunganye muri mwe kugira ngo imbuto
za Mwuka wayo zibe muri mwe, bityo mumurike nkamatara mu isi. Ntimukabe intaza cyangwa
umuvumo ku murimo w'Imana; mushobora kuba inyunganizi kandi mukaba n'umugisha. Mbese
Satani ababwira ko mudashobora kwishimira agakiza kuzuye kandi muherwa ubuntu? Ntukizere
ibyo ababwira. [1T 154]
Nabonye ko ari amahirwe ya buri Mukristo kwishimira kugendererwa byimbitse na Mwuka
w'Imana. Amahoro meza y'ijuru azuzura mu bwenge, kandi muzakunda gutekereza ku Mana
n'ijuru. Muzishimira amasezerano y'agahozo yo mu ijambo ryayo. Ariko icyo mukwiriye kubanza
kumenya ni uko mwatangiye urugendo rwa Gikristo. Mumenye ko mwateye intambwe za mbere
mu nzira igana mu bugingo buhoraho. Ntimushukwe. Ni ukuri ndatinya, ndabizi ko benshi muri
mwe batazi icyo idini isobanuye. Mwiyumvisemo gutwarwa runaka, n'amarangamutima runaka,
nyamara ntimwigeze mubona icyaha mu buremere bwacyo. Ntimwigeze mwiyumvamo imiterere
yanyu itarakozweho ngo ihinduke kandi ntimwahindukiye ngo muve mu nzira zanyu mbi mufite
agahinda kenshi. Ntimwigeze mupfa ku by'isi. Muracyakunda ibinezeza byayo; mukunda kuganira
ku by'isi. Nyamara iyo ukuri kw'Imana gutangiye kuvugwa, usanga ntacyo kuvuga mufite. Kubera
iki muceceka mutyo? Kuki muvuga byinshi ku by'isi, maze byagera ku ngingo yagombye
kubashishikaza cyane mugaceceka bikabije, kandi ari ingingo yari ikwiriye gukangura ubugingo
bwanyu bwose bukayitaho? Ukuri kw'Imana ntikuri muri mwe. [1T 154]
Nabonye ko benshi bavuga ukuri mu byo batura ko bizera mu gihe imbere muri bo barangije
kwangirika. Ntimukishuke, mwebwe abatura mufite imitima ibeshya. Imana ireba mu mutima.
"Ibyuzuye mu mutima ni byo akanwa kavuga." (Matayo 12:34). Nabonye ko iby'isi biri mu mutima
w'abantu bameze batyo, nyamara idini ya Yesu ntayirimo. Abavuga ko ari Abakristo nibakunda
Yesu kurusha uko bakunda isi, bazakunda kuvuga ibye, we Nshuti yabo magara, akaba n'izingiro
ry'urukundo rwabo ruhebuje. Yazanywe no kubatabara igihe biyumvagamo ko bazimiye kandi
barimbutse. Igihe bari bananiwe kandi baremerewe n'icyaha, baramuhindukiriye. Yabakuyeho
umutwaro wo gucir waho iteka n'icyaha, abakiza agahinda no kwirabura, maze ahindura
icyerekezo cy'ibyo bakundaga byose. Ibyo bigeze gukunda noneho barabyanze; kandi ibyo
bangaga, ubu ni byo bakunda. [1T 154]
Mbese iyi mpinduka ikomeye yabaye muri mwe? Ntimushukwe. Nahitamo kutavuga na rimwe
izina rya Kristo, cyangwa ngahitamo kumuha umutima wanjye wose, n'urukundo rwanjye
rutagabanyije. Twagombye [1T 154] kumva dufite gushima kwimbitse cyane bitewe n'uko Yesu
azemera iri turo. Adusaba umutima wacu wose. Iyo twemejwe mu mutima kumvira ibyo ashaka,
kandi tugahara byose, ubwo ni bwo gusa azatwakira akaduhoberesha amaboko ye y'imbabazi.
Ariko se igihe dutanze byose tuba dutanze iki? Ni ubugingo bwahumanijwe n'icyaha tuba duhaye
Yesu kugira ngo abweze, abwuhagize imbabazi ze, kandi abukize urupfu ku bw'urukundo rwe

120
rutagereranywa. Nyamara kandi nabonye ko bamwe batekereza ko guhara byose bigoye. Nterwa
ikimwaro no kumva ibyo bivugwa, ndetse numva mfite n'isoni zo kubyandika. [1T 155]
Mbese mujya muvuga ibyo kwiyanga? Ni iki Kristo yatanze ku bwacu? Igihe mutekereza ko kuba
Kristo adusaba byose biruhije, nimujye i Kaluvari, maze muririreyo murizwa n'igitekerezo nk'icyo
mugira. Nimwitegereze ibiganza n'ibirenge by 'Umucunguzi wanyu byatobagujwe imisumari mibi
kugira ngo muhanagurweho icyaha n'amaraso ye ubwe! [1T 155]
Abumva urukundo rw'Imana rubahata ntibajya babaza ingano y'ibike bashobora gutanga kugira
ngo bahabwe ingororano yo mu ijuru; ntibasaba guhabwa urugero rwo hasi, ahubwo baharanira
kugera ku rugero rutunganye rw'ubushake bw'Umucunguzi wabo. Bahara byose bafite icyifuzo
kigurumana, kandi bakerekana ishyaka ringanya agaciro n'icyo barangamiye kugeraho. Icyo
barangamiye kugeraho ni iki? Ni ukudapfa, ni ubugingo buhoraho. [1T 155]
Basore nkunda, benshi muri mwe bashukwa mu buryo bubabaje. Mwanyuzwe n'ikintu kitaranga
idini itunganye kandi itanduye. Ndashaka kubakangura. Abamarayika b'Imana bari kugerageza
kubakangura. [cyampa ngo ukuri kw’ingenzi ko mu ijambo ry'Imana kubakangurire kumva neza
akaga murimo, kandi kubatere kwisuzuma neza! Nyamara imitima yanyu iracyari iya kamere.
Ntiyumvira amategeko y'Imana, nta n'ubwo ibishobora. Iyo mitima ya kamere igomba guhinduka,
maze mukabona ubwo bwiza mu kwera ku buryo muzahagizwa no kubushaka nk’uko imparakazi
yahagizwa no gushaka amazi. Ubwo nibwo muzakunda Imana n'amategeko yayo. Ubwo ni bwo
umurimo wa Kristo uzoroha, kandi n'umutwaro nturemere. Nubwo muzagira ibigeragezo, nyamara
ibyo bigeragezo iyo byihanganiwe, icyo bikora gusa ni ugutuma inzira irushaho kuba iy'agaciro.
Umurage udapfa uzahabwa Umukristo wiyanga. [1T 155]
Nabonye ko Abakristo badakwiriye guha agaciro gahanitse cyane yangwa se ngo bishingikirize
cyane ku kwiyumvamo amarangamutima y'ibinezaneza bihanitse. Ntabwo iteka aya
marangamutima aba ari umuyobozi nyakuri. Buri Mukristo wese yagombye kwiga gukorera Imana
gendeye ku ihame, ntategekwe n'amarangamutima. Nabigenza atyo, ukwizera kuzakora kandi
kuziyongera. Neretswe ko Umukristo nabaho mibereho yo kwicisha bugufi no kwitanga,
umusaruro uzavamo uzaba amahoro no kwishimira mu Mwami. Nyamara umunezero uhebuje [1T
155] uzabonerwa mu gukorera abandi ibyiza no mu gutuma banezerwa. Bene uwo munezero
uzaramba. [1T 156]
Benshi mu basore ntibafite ihame rishikamye ryo gukorera Imana. Ntibakoresha kwizera.
Barohama munsi y'igicu cyose. Nta mbaraga zo kwihangana bafite. Ntibakurira mu buntu.
Bagaragara nk'abakomeza amategeko y'Imana. Basenga rimwe na rimwe isengesho ry'umuhango,
nuko bakitwa Abakristo. Ababyeyi babo bahangayikishwa n'uko bakwemera ikintu cyose
kigaragara nk'ikiborohereza, maze ntibakorane na bo ngo babigishe ko umutima wa kamere
ugomba gupfa. Babatera umwete ngo bajyane na bo kandi bakore uruhare runaka; ariko bananirwa
kubatera kugenzura neza imitima yabo bwite, kwisuzuma, no kubara ikiguzi cy'icyo kuba
Umukristo ari cyo. Ingaruka iba iy'uko abasore bavuga ko ari Abakristo batabanje kugenzura
bihagije impamvu zabibateye. [1T 156]
Umugabo wo guhamya kandi ukiranuka aravuga ati: "Iyaba wari ukonje, cyangwa wari ubize!
Nuko rero kuko uri akazuyazi, udakonje ntubire, ngiye kukuruka." (Ibyahishuwe 3:15,16). Satani
yifuza ko mwaba Abakristo bo ku izina, kuko ari bwo mwaba muhuje n'umugambi we neza.

121
Muramutse mufite ishusho yo kwera ariko atari ukubaha Imana nyakuri, ashobora kubakoresha
mu kuyobya abandi ngo na bo bagendere mu nzira yo kwishuka nkamwe. Abantu bamwe
b'abanyantege nte bazabarebaho aho kureba ku rugero ngenderwaho rwa Bibiliya, maze nabo be
kugera ku rwego rusumba urwanyu. Bazanganya ubwiza namwe, maze bumve banyuzwe. [1T
156]
Akenshi abasore bashishikarizwa gukora inshingano, kwigisha cyangwa gusengera mu
materaniro; bagashishikarizwa gupfa ku bwibone. Baterwa umwete kuri buri ntambwe. Idini
nk'iyo ntacyo imaze. Yemwe abafite imitima ikonje mwe, nimureke umutima wa kamere
uhinduke, bityo gukorera Imana ntibizababera umurimo ugoye bene ako kageni. Kwa gukunda
imyambaro kose na bwa bwibone bwo kwiyerekana bizagenda. Igihe mumara muhagaze imbere
y'indorerwamo mutunganya umusatsi kugira ngo mushimishe ababareba cyari gikwiriye
gukoreshwa mu gusenga no gusuzuma umutima. Mu mutima wejejwe nta mwanya uzahaboneka
wo kwishyiraho imirimbo y'inyuma; ahubwo hazabaho gushakana umwete n'ubwuzu umurimbo
w'imbere w'imico ya Gikristo, ubuntu bwa gikristo ari yo mbuto za Mwuka w'Imana. [1T 156]
-
Intumwa iravuga iti: "Umurimbo wanyu we kuba uw'inyuma, uwo kuboha umusatsi cyangwa uwo
kwambara izahabu cyangwa uwo gukanisha imyenda, ahubwo ube uw'imbere uhishwe mu
mutima, umurimbo utangirika w'umwuka ufite ubugwaneza n'amahoro, ari wo w'igiciro cyinshi
mu maso y'Imana." 1Petero 3:3. [156]
Mucishe bugufi umutima wa kamere, muvugurure imibereho, bityo iyi mpagarike ipfa ntizafatwa
nk'ikigirwamana. Umutima nugira ivugurura, [1T 156] bizagaragara inyuma. Kristo naba muri
twe, we byiringiro by'ubwiza, muri we tuzatahura wa munezero utarondoreka ku buryo ubugingo
buzuzura urukundo no kunyurwa cyane. Buzomatana na we, buhitemo kumukunda, kandi kubwo
kumwishimira, inarinjye izibagirana. Yesu azashyirwa hejuru kandi aramywe, maze inarijye
yiyoroshye kandi icishwe bugufi. Ariko kuvuga iby'idini kudafite uru rukundo rwimbitse, ni
amagambo gusa, ni ugukurikiza imihango kumagaye, n'umurimo uremereye kandi utanejeje
uwukora. Benshi muri mwe bashobora gusigarana mu mutwe amakuru y'ibijyanye n'idini, idini
igaragara inyuma, mu gihe umutima utejejwe. Imana yitegereza umutima; kandi "byose
bitwikuruwe nk'ibyambaye ubusa mu maso y'Izatubaza ibyo twakoze." (Abaheburayo 4:13).
Mbese Imana izanyurwa n'ikintu icyo ari cyo cyose uretse ukuri kw'imbere mu mutima? Buri
mutima wose wahindutse by'ukuri uzagaragaza ibimenyetso bidashidikanywaho byerekana ko
umutima wa kamere wacishijwe bugufi, [1T 157]
Ndavuga neruye. Sintekereza ko ibi bizaca intege Umukristo nyakuri; kandi sinshaka ko hari uwo
muri mwe wazagera mu gihe cy'amakuba adafite ibyiringiro bishinze imizi mu Mucunguzi.
Mwiyemeze kumenya ikirushije ibindi kuba kibi kuri mwe. Mushake kumenya mudashidikanya
ko mufite umurage mu ijuru. Mugenzure ubugingo bwanyu mutishuka. Mwibuke ko itorero
ridafite ikizinga cyangwa umunkanyari cyangwa ikindi kintu gisa gityo ari ryo Yesu azashyira Se.
[1T 157]
Umeze ute ku buryo wamenya ko wemewe n'Imana? Iga ijambo ryayo kandi usenga. Ntukarishyire
ku ruhande ngo ufate ikindi gitabo. Iki gitabo cyemeza abantu iby'cyaha. Gihishura inzira
y'agakiza ku buryo bwumvikana. Cyerekana ingororano irabagirana kandi yuzuye ubwiza.

122
Kiguhishurira Umukiza ushyitse, kandi kikakwigisha ko ushobora kwiringira kubona agakiza gusa
binyuze mu mbabazi ze zitagira akagero. [1T 157]
Ntukirengagize isengesho ryo mu rwiherero, kuko ni bwo bugingo bw'idini. Mu isengesho
risenganywe umwete kandi rivuye ku mutima, saba kwezwa kubugingo. Senga ushishikaye kandi
udatuza, mbese nk'aho waba uri gusengera ubugingo bwawe bupfa buramutse buri mu kaga. Guma
imbere y'Imana kugeza ubwo ibyifuzo bitarondoreka by'agakiza bivuka muri wowe, kandi
ugahabwa igihamya gishimishije cy'uko ubabariwe icyaha. [1T 157]
Ibyiringiro by'ubugingo buhoraho ntibyakirirwa ahantu hadafututse. Ni ingingo igomba
gukemurirwa hagati y'Imana n'ubugingo bwawe bwite kandi igakemurwa by'iteka ryose.
Ibyiringiro bidafite ishingiro n'ikindi kirengaho bizakugeza ku kurimbuka. Ubwo rero ugomba
guhagarara cyangwa ukagwa kubw'ijambo ry'Imana. Ni muri iryo jambo ugomba gushakira
igihamya mu rubanza rwawe. Muri ryo ushobora kubonamo ibyo usabwa ngo uhinduke
Umukristo. Nturambike intwaro zawe hasi, cyangwa ngo uve ku rugamba utarabona intsinzi no
kuneshereza mu Mucunguzi wawe. [1T 157]

IBIGERAGEZO BY'ITORERO
Iyerekwa rikurikira ryatangiwe ahantu hitwa Ulysses ho muri Leta ya Pennsylvania ku itariki ya 6
Nyakanga, 1857. Ryerekeranye n'ibyabereye ahitwa--- ndetse n'ahandi hantu ho muri New York.
[1T 158]
Muri Leta ya New York habayeho ibigeragezo byinshi by'itorero muri benedata, ku buryo Imana
nta kintu na gito yari ifite kubikoraho, ku buryo itorero ryatakaje imbaraga zaryo, kandi ntibari
bazi uburyo bashobora kongera kuzibona. Urukundo bakundanaga rwari rwarayoyotse, maze
umwuka wo gushakanaho amakosa no kuregana uba ari wo wiganza. Gushakisha ikintu kigaragara
nk'aho ari kibi ku bandi byafatwaga nk'ikintu cyiza, maze umuntu akakigaragaza rwose ko ari kibi
nk'uko kiri koko. Icyicaro cy'imbabazi zigeza abantu ku rukundo n'impuhwe bagirira bagenzi babo
basangiye kwizera nticyabagaho. Idini ya bamwe yari ishingiye mu gushaka amafuti ku bandi,
kujora ikintu icyo ari cyo cyose kigaragara nk'aho ari kibi, kugeza ubwo amarangamutima
ashimwa y'ubugingo yumagara. Ubwenge bukwiriye kuzamurwa bugatinda ku bintu by'iteka
ryose, ijuru, ubutunzi bwaryo n'ubwiza bwaryo, kandi byari bikwiriye gufata ko kunyurwa n'ukuri
kwa Bibiliya ari ibyera kandi bikaba na byiza. Ubwenge bwari bukwiriye gukunda kwigaburira ku
masezerano ahebuje ijambo ry'Imana ritanga, akaba ari yo bukuramo guhumurizwa kandi
bukazamurwa bukava ku bintu by'agaciro gake bukajya ku bintu bikomeye kandi by'iteka ryose.
[1T 158]
Ariko, mbega ukuntu ubwenge bwagiye bukoreshwa mu buryo butandukanye n'ubu! Gutoragura
ibikenyeri! Amateraniro y'itorero nk'uko yagiye ayoborwa yabereye benshi umuvumo muri New
York. Ibi bigeragezo byatewe n'abantu byatanze umudendezo wo kwitekerereza ibibi. Abantu
bagaburiye ishyari. Habayeho urwango ariko ntibabimenye. Igitekerezo kibi cyari mu bwenge bwa
bamwe, ku gucyaha kutarimo urukundo no gufatira abantu ku ntekerezo zabo z'ibyo batekereza ko
bitunganye ntibagire icyo babererekera, kandi bagakorana ubukana bukomeye cyane. [1T 158]
Nabonye ko abantu benshi muri New York bari bitaye cyane kuri bene se kugira ngo babafashe
kugenda batunganye ku buryo birengagije kwita ku mitima yabo bwite. Batinyaga cyane ko bene

123
se batazagira umwete ngo bihane, ku buryo bibagirwaga ko na bo ubwabo bafite ibibi bagomba
kwihana. Imitima yabo bwite ntiyari yejejwe nyamara bageragezaga gutunganya bagenzi babo.
Noneho rero uburyo rukumbi benedata na bashiki bacu bo muri New York bashobora gukora ngo
babyuke, ni uko buri wese yakwita ku bimureba ubwe, kandi agashyira umutima we mu nzira
ikwiriye. Nibaicyaha kigaragara rwose muri mwenedata, wicyongorera undi, ahubwo mu rukundo
ufitiye ubugingo bwa mwene data uwo, n'umutima wuzuye impuhwe n'imbabazi, mumenyeshe
ikibi cye, maze icyo kibazo ukimurekere we n'Uwiteka. Ubwo uba warangije gusohoza inshingano
yawe. Ntugomba guca urubanza. [1T 158]
Kugenga mwene so, kumucira urubanza maze ukamuciraho iteka byahinduwe ikintu cyoroshye.
Habayeho ishyaka ry'iby'Imana, ariko ntiryagiye riva mu bwenge. Iyo buri wese atunganya
iby'umutima we, igihe abavandimwe mu kwizera bateranye ubuhamya bwabo bwaba buteguwe
kandi bugatangwa buvuye mu mutima utaryarya, maze abantu babazengurutse batizera ukuri
bagakorwa ku mitima. Kwigaragaza kwa Mwuka w'Imana kwabwira imitima yabo ko muri abana
b'Imana. Urukundo dukundana rukwiriye kugaragarira abantu bose. Ubwo ni bwo ruzivugira.
Ruzagira imbaraga ihindura abantu. [1T 159]
Nabonye ko itorero ry'i New York rikwiriye kubyuka. Nimukomeze umurimo buri wese mu rwe
ruhande, mugire umwete kandi mwihane; bityo nyuma y'uko ibibi byose bizwi bimaze kwicuzwa,
noneho mwizere ko Imana ibemera. Ntimukagende muboroga nk'abapfushije, ahubwo mufatire
Imana ku ijambo ryayo. Muyishakane umwete, kandi mwizere ko ibakira. Umugabane umwe
w'umurimo ni ukwizera. Uwasezeranije ni uwo kwizerwa. Nimuzamuke kubwo kwizera. [1T 159]
Bene data bashobora kubyuka muri New York kimwe no mu bindi bice; kandi bashobora kunywa
ku gakiza k'Imana. Bashobora kugenda bafite pusobanukirwa, kandi buri wese afite ibyamubayeho
bijyanye n'ubu butumwa Umugabo wo Guhamya kandi ukiranuka atuma ku Banyalawodokiya.
Abari mu itorero biyumvamo ko baguye, ariko ntibazi uburyo babyuka. Imigambi ya bamwe
ishobora kuba myiza cyane; bashobora kwatura; nyamara nabonye ko abantu babareba bakabakeka
mababa, bityo bagahindurwa abacumura ku ijambo, kugeza ubwo nta mudendezo baba bagifite,
ndetse nta n'agakiza. Ntibatinyuka gukora ibyo biyumvamo mu mitima yabo, kubera ko abantu
babahanze amaso. Icyo Imana yishimira ni uko abantu bayo bayubaha, kandi bakagirirana icyizere
buri wese imbere ya mugenzi we. [1T 159]
Nabonye ko abantu benshi bafatiye ku byo Imana yerekanye bijyanye n'ibyaha namakosa
by'abandi. Bafashe ubusobanuro bw'ubuhezanguni ku byerekanywe mu iyerekwa maze bakomeza
kubiremereza kugeza ubwo byabaye nk'aho bica intege ukwizera kwa benshi ku bijyanye no
kwemera hyo Ímana yerekanye, kandi na none bicogoza itorero kandi ritakaza ubushizi
bw'amanga. Umuvandimwe mu kwizera akwiriye gukorana babazi mu byo agirira mugenzi we.
Akwiriye gukorana kwigengesera yane igihe akora ku marangamutima. Ni umurimo mwiza kandi
w'ingirakamaro wakozwe kuva kera kugira ngo umuntu abashe kumenyeshwa ibibi bye. Mwene
Data akwiriye gukorana uyu murimo kwicisha bugufi gukomeye, azirikana intege nke ze bwite,
nibitaba ibyo na we ubwe ashobora kushukwa. [1T 159]
Nabonye igitambo gikomeye Yesu yatanze kugira ngo acungure umuntu Nliyitaye ku buzima bwe
bwite ngo abugundire ku buryo atabutangaho tambo. Yesu yaravuze ati: "Mukundane nk'uko
nabakunze." Mbese igihe [1T 159] mwenedata ayobye, ujya wiyumvamo ko ushobora gutanga

124
ubugingo bwawe kugira ngo umukize? Niba ubyiyumvamo utyo, ushobora kumwegera kandi
ukagira uko ukora ku mutima we; ni wowe ukwiriye gusura mwenedata uwo. Ariko birababaje
kubona ko hariho benshi bavuga ko ari benedata, nyamara bakaba badafite ubushake bwo
kwigomwa n'igitekerezo cyabo na kimwe cyangwa uburyo runaka bw'imyumvire kugira ngo
bakize mwene se. Hariho gukundana guke gusa. Umwuka wo kwikunda ni wo ugaragazwa. [1T
160]
Gucika intege kwaje mu itorero. Bakunze iby'isi, bakunda ibikingi byabo, amatungo yabo, n'ibindi.
None ubu Yesu arabahamagarira guca imigozi ibaboshye, kwibikira ubutunzi bwabo mu ijuru,
kugura izahabu, umwenda wera n'umuti wo gusiga ku maso. Ubutunzi buhebuje ni ubu ngubu.
Bene ubu butunzi buzahesha ubufite kwinjira mu bwami bw'Imana. [1T 160]
Ubwoko bw'Imana bukwiriye gutera intambwe bufite gusobanukirwa. Ntibakwiriye kumva
banyuzwe kugeza ubwo icyaha cyose kizwi kizaba kimaze kwaturwa. Ubwo nibwo bizaba ari
amahirwe yabo n'inshingano yabo kwizera ko Yesu abemera. Ntibagomba gutegereza ko abandi
batanya mu mwijima ngo bababonere intsinzi bazishimira. Ibyo byishimo bizageza gusa ku
musozo w'amateraniro. Nyamara Imana igomba gukorerwa biturutse ku ihame ntabwo ari ku
marangamutima. Mu gitondo na nimugoroba nimwakire intsinzi yanyu bwite muri mu miryango
yanyu. Ntimwemere ko imirimo yanyu ya buri munsi ibabuza iki kintu. Mufate igihe cyo gusenga,
kandi igihe musenga, mwizere ko Imana ibumva. Kwizera nikube kuvanze n'amasengesho yanyu.
Mushobora kudahita mwiyumvamo ko mushubijwe buri gihe; ariko icyo gihe nibwo kwizera
kwanyu kuba kugeragejwe. Muba mushyizwe ku gipimo ngo bigaragare niba muziringira Imana,
niba mufite kwizera kuzima kandi kudacogora. "Ibahamagara ni iyo kwizerwa no kubikora
izabikora." Munyure mu nzira ifunganye yo kwizera. Byose mubiragize amasezerano y'Uwiteka.
Mwiringire Imana mu gihe cy'umwijima. Icyo ni cyo gihe cyo kugira kwizera. Nyamara ibihe
byinshi mureka amarangamutima akaba ari yo abategeka. Mwishakashakamo agaciro igihe
mwumvise mudahumurijwe na Mwuka w'Imana, maze mukiheba kubera ko mudashobora
kukabona. Ntimwiringira Yesu bihagije, Yesu uhebuje. Ntimwemera ko agaciro ke kaba
kabahagije. Ibyiza bihebuje ibindi byose mushobora gukora ntibishobora kuba bihagije ngo mube
mukwiriye kugirirwa neza n'Imana. Kuba Yesu akwiriye ni byo bizabakiza, kandi amaraso ye ni
yo azabeza, Ariko hari imbaraga mukwiriye gukoresha. Mugomba gukora ibyo mushoboye ku
ruhande rwanyu. Mugire umwete mwihane, maze mwizere. [1T 160]
Ntukitiranye kwizera n'amarangamutima. Biratandukanye. Ni twe tugomba gukoresha kwizera.
Tugomba gukomeza gukoresha uku kwizera. Izere, izere. Reka kwizera kwawe kugundire
umugisha, kandi uwo mugisha ni uwawe. Amarangamutima yawe ntaho ahuriye n'uku kwizera.
Igihe[160] kwizera kuzanye umugisha mu mutima wawe, maze ukishimira uwo mugisha, ntabwo
uko kwishima kuba kukiri ukwizera, ahubwo kuba ari amarangamutima. [1T 161]
Ubwoko bw'Imana bwo muri New York bugomba kubyuka bugahagarara bwemye, bukava mu
mwijima, maze bukareka umucyo wabwo ukamurika. Bahagaze mu nzira y'umurimo w'Imana.
Bagomba kureka ubutumwa bwa marayika wa gatatu bugakorera umurimo wabwo mu mitima
yabo. Benedata, Imana isuzugurwa kubera amasengesho yanyu maremare kandi atarimo kwizera.
Nimukure amaso ku kutagira agaciro kw'inarijye, maze mwerereze Yesu. Nimuvuge ibyo kwizera,
umucyo, ndetse n'iby'ijuru, bityo muzagira kwizera, umucyo, urukundo, amahoro n'umunezero mu
Mwuka Wera. [1T 161]

125
"MWIRINDE"
Amagambo akurikira yabwirwaga bene data babiri ahitwa……….nyamara kandi kubera ko
ajyanye n'imibereho ya benshi, yanditswe ahangaha kubw'inyungu z'itorero: [1T 161]
Bene data bakundwa: Mu iyerekwa naherewe iwanyu, neretswe ikintu kibareba mwembi.
Marayika yabatunze urutoki maze asubiramo aya magambo ngo: "Mwirinde ubwanyu, kuko igihe
icyo ari cyo cyose imitima yanyu ishobora kuremererwa n'ivutu, no gusinda, n'amaganya y'isi,
uwo munsi ukazabatungura." [1T 161]
Nabonye ko mwembi mufite intambara iri imbere yanyu; muzahorana. urugamba rwo gukura
iby'isi mu mitima yanyu kuko mubikunda. Icyo noneho ubu mugomba kwiga gikomeye ni uburyo
mwakunda Yesu n'umurimo we kuruta uko mukunda isi. Niba mukunda isi kurusha ibindi bintu
byose, imirimo yanyu izabyerekana. Niba mukunda Yesu n'umurimo we kurusha ibindi byose,
imirimo yanyu izabyerekana na byo. Nabonye ko benshi muri iyi si babahanze amaso. Abantu
benshi bakwishima cyane muramutse muguye, mu gihe abandi nabo banezezwa n'uko mujya
mbere. Satani n'abamarayika babi bazabereka ubwiza bw'ubwami bw'iyi si. Nimumuramya,
cyangwa mukaramya ubutunzi bw'isi, azabushyira hejuru mu mucyo wose kugira ngo abareshye
kandi abayobore ku kubukunda no kuburamya. [1T 161]
Yesu n'abamarayika banyu barinzi bari kubereka hejuru y'ibikingi byanyu, amatungo yanyu,
n'ubutunzi bwanyu bwo mu isi, bakabereka ubwami bw'ijuru, ku murage utabora, ku bizahoraho
iteka ryose mu bwami bw'ubwiza. Marayika yaravuze ati: "Mugomba gupfa kuby'isi."
"Ntimugakunde isi, cyangwa ibiri mu isi. Umuntu nakunda iby'isi, gukunda Data wa twese ntikuba
kuri muri we"[1T 161]
Nabonye ko niba kubwo kugira neza kw'Imana umuntu yarabonye ubutunzi, kubugira nta cyaha
kiba kirimo; kandi ko niba nta buryo [1T 161] bubonetse bwo gukoresha ubu butunzi mu guteza
imbere umurimo w'Imana, nta cyaha kiba cyari cyaza mu kubugira. Nyamara niba hari uburyo
bubonetse ngo bene data bakoreshe umutungo wabo kugira ngo baheshe Imana icyubahiro kandi
bateze umurimo wayo imbere maze bakabwimana, buzababera igisitaza. Mu munsi w'amakuba,
ibyo barundanyije nk'ubutunzi bizababera ikigusha. Icyo gihe amahirwe yose bari barahawe ngo
bakoreshereze ubutunzi bwabo guhesha Imana icyubahiro azaba yararangiye, maze mu gahinda
kenshi Kumutima babujugunyire ingunzu n'uducurama. Izahabu zabo n'ifeza zabo ntizizabasha
kubakiza kuri uwo munsi. Uwo munsi uzabagwira ufite uburemere bukomeye, ku buryo bagomba
kuzabazwa iby'ubusonga bwabo, basobanure uburyo bakoresheje amafaranga y'Uwiteka.
Kwikunda kwabateye kwizera ko ibintu byose byari ibyabo, kandi ko byose bashobora kubyifuza;
ariko icyo gihe baziyumvamo bashaririwe kandi basobanukirwe ko ubutunzi bari bafite bwari
intizanyo bahawe n'Imana gusa, kugira ngo bayibugarurire badahatwa ngo buteze imbere umurimo
wayo. Ubutunzi bwabo bwarabashutse. Biyumvagamo ko bakennye maze babaho bizirikana
ubwabo, bityo amaherezo bazabona ko umugabane bagombaga gukoresha mu murimo w'Imana
ubabereye umutwaro uteye ubwoba. [1T 162]
Marayika w'Imana yaravuze ati: "Byose nimubirambike ku gicaniro, Niba mudashobora
nk'igitambo kizima gikongorwa n'umuriro. kubirekeraho, nimubihambirize imigozi.
Nimwiyegurire kuba mu masengesho. Nimube ku gicaniro. Nimukomereshe imigambi yanyu
amasezerano y'Imana." "Mugurishe ibyo mutunze, mutange ku buntu; mwibohere udusaho

126
tudasaza, ari bwo butunzi budashira buri mu ijuru, aho umujura atabwegera, n'inyenzi
ntizibwonone." (Luka 12:33). "Ntimukibikire ubutunzi mu isi, aho inyenzi n'ingese ziburya, kandi
abajura bacukura bakabwiba; ahubwo mwibikire ubutunzi mu ijuru." Matayo 6:19,20. [1T 162]
Nabonye ko niba Imana yarabahaye ubutunzi buruta ubw'abantu rusange n'abakene, byari
bikwiriye kubacisha bugufi, kuko bibashyiraho inshingano zirushijeho gukomera. Uwahawe
byinshi mu butunzi bw'isi azanabazwa byinshi. Tugendeye kuri iri hame, mugomba kugira umuco
w'ubupfura n'ubuntu. Mushake uburyo bwo gukora neza mukoresheje ibyo mufite. "Mwibikire
ubutunzi mu ijuru." [1T 162]
Nabonye ko ikintu cyoroheje hanyuma y'ibindi abakristo bagiye basabwa mu gihe cyashize, ari
ukugira umwuka wo gutangana ubuntu, no kwegurira Uwiteka umugabane w'ibyo bunguka. Buri
mukristo nyakuri wese yafataga iki kintu nk amahirwe ahawe, nyamara bamwe bari Abakristo ku
izina gusa bagiye bagifata nk'inshingano bahawe gukora. Ubuntu n'urukundo by'Imana ntibyigeze
bikorera umurimo mwiza muri bo, kuko iyo bigenda bityo, bajyaga kuba barateje imbere umurimo
w'Umucunguzi wabo bishimye. Nyamara Abakristo bariho mu minsi iheruka kandi [1T 162]
bategereje kugaruka k'Umwami basabwa gukora ibirenze ibi. Imana ibasaba kwitanga. Marayika
yaravuze ati: "Yesu yagusigiye inzira irabagirana ugomba gukurikira. Gera ikirenge mu cye.
Sangira nawe imibereho yo kwiyanga no kwitanga, maze uraganwe na we ikamba ry'ubwiza." [1T
163]

UMUSORE W’UMUTUNZI
Ubwo nari i Montrey, ho muri Michigan, ku itariki ya 8 Ukwakira, 1857, mu iyerekwa neretswe
ko benshi mu bakomeza Isabato bari bameze nka wa musore w'umutunzi wasanze Yesu ashaka
kumenya icyo akwiriye gukora ngo aragwe ubugingo buhoraho. [1T 163]
"Nuko umuntu aza aho ari aramubaza ati: "Mwigisha mwiza, nkore yiza ki ngo mpabwe ubugingo
buhoraho?" Na we aramusubiza ati: Unyitira iki mwiza? Umwiza ni umwe gusa, ni Imana. Ariko
nushaka kugera ku bugingo, witondere amategeko." Aramubaza ati: "Ni ayahe?" Yesu
aramusubiza ati: "Ntukice, ntugasambane, ntukibe, ntukabeshyere abandi, wubahe so na nyoko,
ukunde mugenzi wawe nk'uko wikunda." Uwo musore aramubwira ati: "Ayo yose narayitondeye.
None icyo nshigaje ni iki?" Yesu aramusubiza ati: "Nushaka kuba utunganye rwose, genda
ugurishe ibyo utunze maze uhe abakene, ni bwo uzagira ubutunzi mu ijuru, uhereko uze
unkurikire." Uwo musore yumvise iryo jambo agenda afite agahinda, kuko yari afite ubutunzi
bwinshi. [1T 163]
Yesu abwira abigishwa be ati: "Ndababwira ukuri yuko biruhije ko umutunzi yinjira mu bwami
bwo mu ijuru. Ndetse ndababwira yuko yoroshye ari uko ingamiya yanyura mu zuru ry'urushinge,
kuruta ko mutunzi yakwinjira mu bwami bwo mu ijuru." Abigishwa babyumvise barumirwa cyane
bati "Ubwo bimeze bityo, ni nde ushobora gukizwa?” Yesu arabitegereza arababwira ati: “Ibyo
ntibishobokera abantu, ariko ku Mana byose birashoboka.” Matayo 19:16-26. [1T 163]
Yesu yasubiriyemo uwo musore amategeko atandatu aheruka, Anamubwira itegeko rya kabiri
rikomeye kurusha andi, ari na ryo ayo yandi Mandatu aheruka ashingiyeho. Ayo yavuzwe
yatekerezaga ko yayitondeye. Yesu ntiyigeze avuga amategeko ane ya mbere arimo inshingano
dufite ku Mana. Mu gusubiza ikibazo cy'uwo musore yari abajije ngo "None icyo shigaje ni iki?"

127
Yesu yaramubwiye ati: "Nushaka kuba utunganye rwose, enda ugurishe ibyo utunze maze uhe
abakene, ni bwo uzagira ubutunzi mu ijuru." [1T 163]
Aha ni ho hari icyo yaburaga. Yananiwe kwitondera amategeko ane abanza, ananirwa no
kwitondera atandatu aheruka. Yananiwe gukunda mugenzi we nk'uko yikunda. Yesu yaravuze ati:
"Ubihe abakene." Yesu yakoze ku butunzi bwe. "Ugurishe ibyo ufite, maze ubihe abakene." Mu
kuvuga atya mu buryo budaciye ruhande, Yesu yatunze urutoki [1T 163] ikigirwamana cy'uwo
musore. Urukundo yakundaga ubutunzi rwari rurenze; kubw'ibyo rero, ntibyashobokaga ko
akundisha Imana umutima we wose, n'ubugingo bwe bwose, n'ubwenge bwe bwose. Uru rukundo
rw'ikirenga yakundaga ubutunzi rwamuhumaga amaso ku buryo atabonaga ubukene bwa bagenzi
be. Ntiyakundaga mugenzi we nk'uko yikunda; kubera iyo mpamvu yananiwe kwitondera
amategeko atandatu aheruka. Umutima we wari uri ku butunzi bwe. Wari waramizwe n'ubutunzi
bwe bwo mu isi. Yakundaga ubutunzi bwe kuruta uko akunda Imana, ndetse no kuruta uko akunda
ubutunzi bwo mu ijuru. Yumvise ibyo asabwa bivuye mu kanwa ka Yesu. Iyo agurisha ibyo atunze
maze akabiha abakene, yari kugira ubutunzi mu ijuru. Hano hari ikigeragezo cyerekanaga niba
yarahaga ubugingo buhoraho agaciro gasumbyeho karuta ak'ubutunzi. Mbese yashishikajwe no
kugundira ubugingo buhoraho yari kuzabona? Mbese yakoresheje umwete we mu guharanira
gukuraho inkomyi yari yitambitse mu nzira ye yo kuzabona ubutunzi mu ijuru? Oya rwose;
"yagiye afite agahinda, kuko yari afite ubutunzi bwinshi." [1T 164]
Neretswe aya magambo ngo: "Icyoroshye ni uko ingamiya yanyura mu zuru ry'urushinge, kuruta
ko umutunzi yakwinjira mu bwami bwo mu ijuru." Yesu yaravuze ati: "Ibyo ntibishobokera
abantu, ariko ku Mana byose birashoboka." Marayika yarabajije ati: "Mbese Imana izemerera
abatunzi kugumana ubutunzi bwabo kandi bakinjira no mu bwami bwayo?" Marayika wundi
yarashubije ati: "Oya, ntibizigera bibaho." [1T 164]
Nabonye ko ari gahunda y'Imana ko ubu butunzi bukwiriye gukoreshwa uko bikwiriye,
bugasaranganywa ngo bubere umugisha abakene, kandi buteze imbere umurimo w'Imana. Niba
abantu bakunda ubutunzi bwabo kurusha uko bakunda bagenzi babo, bakabukunda kurusha uko
bakunda Imana cyangwa ukuri ko mu ijambo ryayo, niba imitima yabo iri ku butunzi bwabo,
ntibashobora kugira ubugingo buhoraho. Bahitamo guhara ukuri aho kugira ngo bagurishe ibyo
bafite ngo bahe abakene. Ahangaha bashyirwa ku gipimo kugira ngo hagaragare urugero bakunda
Imana n'urugero bakundaho ukuri; kandi nk'uko byagenze ku musore w'umutunzi uvugwa muri
Bibiliya, benshi bagenda bababaye kuko badashobora kugira ubutunzi bwabo kandi ngo bagire
n'ubutunzi bwo mu ijuru. Ntibashobora kubugira bwombi; kandi bagerageza guhara amahirwe
bafite yo kubona ubugingo buhoraho bakabigurana ubutunzi bw'isi. [1T 164]
"Icyoroshye ni uko ingamiya yanyura mu zuru ry'urushinge, kuruta ko umutunzi yakwinjira mu
bwami bwo mu ijuru" Ku Mana byose birashoboka. Ukuri nigucengezwa mu mutima na Mwuka
w'Imana, kuzirukana gukunda ubutunzi. Gukunda Yesu no gukunda ubutunzi ntibishobora gutura
mu mutima umwe. Urukundo umuntu akunda Imana rusumba kure urwo akunda ubutunzi ku buryo
urufite acana umubano n'ubutunzi bwe maze urukundo rwe akarwerekeza ku Mana. Binyuze mu
rukundo, ubwo ni bwo ayoborwa mu murimo wo gutanga ibikenewe mu murimo w'Imana. [1T
164]
Yishimira cyane gusaranganya uko bikwiriye ubutunzi Imana yamuragije. Urukundo akunda

128
Imana na bagenzi be ni rwo rwiganzura ibindi, bityo agafata ibyo atunze byose nk'aho atari ibye
bwite, maze agasohoza inshingano ye nk'igisonga cy'Imana. Ubwo ni bwo ashobora gukomeza
amategeko yombi aruta ayandi ngo: "Ukundishe Uwiteka Imana yawe umutima wawe wose,
n'ubugingo bwawe bwose, n'ubwenge bwawe bwose." N'irindi ngo "Ukunde mugenzi wawe
nk'uko wikunda." Muri ubu buryo, birashoboka ko umutunzi yinjira mu bwami bw'Imana.
"Umuntu wese wasize urugo cyangwa bene se cyangwa bashiki be, cyangwa se cyangwa nyina
cyangwa abana, cyangwa amasambu ku bw'izina ryanjye, azahabwa ibibiruta incuro ijana, kandi
azaragwa n'ubugingo buhoraho. Ariko benshi b'imbere bazaba ab'inyuma, kandi ab'inyuma bazaba
ab'imbere." Matayo 19:29-30. [1T 165]
Aha ni ho hari ingororano z'abagira ibyo bigomwa bakabyegurira Imana. Bahabwa inshuro ijana
zabyo muri ubu bugingo, kandi bazaragwa n'ubugingo buhoraho. "Ariko benshi b'imbere bazaba
ab'inyuma, kandi ab'inyuma bazaba ab'imbere." Neretswe abakira ukuri nyamara
ntibakugenderemo. Bihambira ku butunzi bwabo, kandi nta bushake bafite bwo gutanga ku byo
batunze ngo bateze umurimo w'Imana imbere. Ntabwo bafite kwizera kubatera gutinyuka
kwiringira Imana. Urukundo bakunda iby'isi rumira bunguri kwizera kwabo. Imana ibasaba
gutanga umugabane w'ibyo batunze, ariko ntabwo bayumvira. Batekereza ko bavunitse cyane
kugira ngo bagere ku byo bafite, kandi ko badashobora kubiguriza Imana, kuko bashobora gukena.
“Yemwe abafite kwizera guke mwe!" Ya Mana yitaye kuri Eliya mu gihe cy'amapfa, ntizanyura
kuri umwe mu bana bayo bitanga. Uwabaze imisatsi yo ku mitwe yabo, azabitaho kandi bazahazwa
mu gihe cy'amapfa. Igihe ababi bazaba barimbukira ahabazengurutse bitewe no kubura umutsima,
umutsima n'amazi byabo ntibizabura. Abagikomeje kwihambira ku butunzi bwabo bwo mu isi,
ntibakoreshe uko bikwiriye ibyo Imana yabatije, bazabura ubutunzi bwabo bwo mu ijuru kandi
babure n'ubugingo buhoraho. [1T 165]
Imana mu mpuhwe zayo yagendereye imitima ya bamwe mu bafite ubutunzi, maze ibahindurira
kwemera ukuri kugira ngo babashe gukoresha ubutunzi bwabo bunganira mu gutuma umurimo
wayo ujya mbere. Kandi bafite ubutunzi nibaramuka batabikoze, nibadasohoza umugambi
w'Imana, izabahitaho maze ihagurutse abandi bazasohoza umugambi wayo, kandi bazatanga
ubutunzi bwabo banezerewe kugira ngo bakore bikenewe mu murimo w'Imana bityo bajye mu
myanya yabo. Mu kugenza hulya, bazaba babaye ab'imbere. Imana izagira abantu mu murimo
wayo zasohoza iki gikorwa. [1T 165]
Imana yashoboraga kohereza ubutunzi buvuye mu ijuru maze bugakora umurimo wayo; nyamara
iyi si yo yari gahunda yayo. Yategetse ko abantu bakwiriye kuba ibikoresho byayo, kandi ko
nk'uko igitambo gikomeye [1T 165] cyatanzwe kugira ngo bacungurwe, na bo bashobora kugira
uruhare muri uyu murimo w'agakiza binyuze mu kugira icyo abantu bigomwa ku bwa bagenzi
babo, kandi ngo binyuze mu kugenza batyo, berekane uburyo baha agaciro gakomeye igitambo
cyatanzwe kubwabo. [1T 166]
Nerekejwe ku magambo ari muri Yakobo 5:1-3 havuga ngo: "Ngaho yemwe batunzi mwe,
nimurizwe muborozwe n'ibyago mugiye kuzabona. Ubutunzi bwanyu buraboze, n'imyenda yanyu
iriwe n'inyenzi, izahabu zanyu n'ifeza zanyu ziriwe n'ingese. Ingese yazo ni yo izaba umugabo wo
kubahamya, izarya imibiri yanyu nk'umuriro. Mwabitse ubutunzi bwanyu mu minsi y'imperuka."
[1T 166]

129
Nabonye ko aya magambo ateye ubwoba areba by'umwihariko abatunzi bavuga ko bizera ukuri
kw'iki gihe. Uwiteka abahamagarira gukoresha ubutunzi bwabo mu guteza imbere umurimo we.
Ibikeneye gukorwa bishyirwa imbere yabo, nyamara bahumiriza amaso yabo ngo batabona
ubukene umurimo w'Imana ufite, maze bakihambira vubavuba ku butunzi bwabo bwo mu isi.
Urukundo bakunda iby'isi ruruta cyane urukundo bakunda ukuri, urukundo bakunda bagenzi babo,
cyangwa urukundo bakunda Imana. Ibahamagarira gutanga ku butunzi bwabo, nyamara mu
kwikanyiza no kwifuza kwabo bagumana ibyo bafite. Ubu batanga duke, bakazatanga utundi duke
ikindi gihe kugira ngo umutimanama wabo utuze, nyamara ntibanesheje urukundo bakunda iby'isi.
Ntacyo bigomwa kubera Imana. Uwiteka yahagurukije abandi baha agaciro ubugingo buhoraho,
kandi babasha kwiyumvisha no gusobanukirwa ikintu cy'agaciro K'ubugingo bw'umuntu, ndetse
batanze ubutunzi bwabo badahatwa kugira bateze imbere umurimo w'Imana. Umurimo uri
kurangira; kandi ngo bidatinze amikoro ya ba bandi bimanye ubutunzi bwabo, ibikingi byabo
binini, amatungo yabo, n'ibindi, ntibizaba bigikenewe. Nabonye Uwiteka ahindukirana bene abo
afite uburakari n'umujinya maze asubiramo aya magambo ngo: "Nimumve imbere, mwa batunzi
mwe." Yarabahamagaye ariko ntimwumva. Urukundo mukunda iby'isi rwamize ijwi rye. Noneho
ubu ntacyo akibakeneyeho, kandi arabaretse ngo mugende, arabategeka ati: "Yemwe batunzi,
nimugende." [1T 166]
-
Yooo, mbega ukuntu nabonye ko ari ikintu giteye ubwoba kurekwa n'Uwiteka atyo ni ikintu giteye
ubwoba kwihambira ku butunzi buzarimbuka kuri iyi si, mu gihe yavuze ko nitubugurisha tugaha
abakene, tuzaba tubitse ubutunzi bwacu mu ijuru! Neretswe ko ubwo umurimo uzaba uri gusoza,
kandi ukuri kukazaba kuri kugezwa hose mu mbaraga ikomeye, aba batunzi bazazana ubutunzi
bwabo baburambike ku birenge by'abagaragu b'Imana, babingingire kubwemera. Igisubizo
kizatangwa n'abagaragu b'Imana kizaba iki ngo: "Nimugende yemwe batunzi mwe. Ntabwo
ubutunzi bwanyu bukenewe. Mwabwimanye igihe mwashoboraga kugira icyiza mubukoresha mu
guteza imbere umurimo w'Imana. Abakene [1T 166] barababaye; nta mugisha ubutunzi bwanyu
bwabazaniye. Ubu ntabwo Imana yakwemera ubutunzi bwanyu. Nimugende, yemwe batunzi
mwe!" [1T 167]
Nyuma yaho nerekejwe kuri aya magambo ngo: "Dore, ibihembo by'abasaruzi basaruye imirima
yanyu, ibyo mwabimishije uburiganya birataka, kandi umuborogo w'abo basaruzi winjiye mu
matwi y'Uwiteka Nyiringabo." (Yakobo 5:4). Nabonye ko Imana itaboneka mu butunzi bwose
abantu baronka. Ibihe byinshi Satani ni we ufite aho ahuriye no kuronka ubutunzi kurusha Imana.
Ubwinshi muri bwo buboneka binyuze mu gukandamiza umukozi mu bihembo agenewe. Umuntu
w'umutunzi usanganwe kamere yo kwifuza abona ubutunzi bwe binyuze mu gutubya ibihembo
by'abakozi, no kuririra ku byago by'abandi aho bimushobokeye hose, nuko akarushaho kongera
ku butunzi buzarya umubiri we nk'ukongorwa n'umuriro. [1T 167]
Abantu bamwe ntibakurikiye inzira izira uburiganya kandi yubahwa badakebakeba. Abantu nk'abo
bagomba guhindura icyerekezo kandi bagakora vuba kugira ngo bacungure igihe. Benshi mu
bakomeza Isabato bari mu ikosa ku bijyana n'iyi ngingo. Baca urwaho n'abavandimwe babo
basangiye kwizera babakene, kandi abafite ibisaze baka ibirengeje agaciro nyakuri k'ibintu, bakaka
ibirenze ibyo nabo ubwabo bashobora kwishyura kuri ibyo bintu mu gihe abo bene data nyine
babuze uko bagira kandi bakaba bahagaritswe umutima no kubura amikoro. Ibi bintu byose Imana

130
irabizi. Igikorwa cyose cyo kwikunda n'ubunyazi bwose buva ku kwifuza hizatangirwa ingororano
zabyo. [1T 167]
Nabonye ko kutita ku bibazo mwenedata arimo ari ubugome no gukiranirwa. Niba afite umutima
uhagaze, cyangwa se ari umukene, kandi akaba akora uko ashoboye kose, akwiriye kugenerwa
agahimbazamusyi, ndetse ahagabwa agaciro kuzuye k'ibintu ashobora kugura ku muntu utunze
byinshi aramutse atanyunyujwe imitsi. Ahubwo bakwiriye kumugirira impuhwe. Imana izashima
ibyo bikorwa by'ubugwaneza, kandi ubikora ntazabura ingororano ye. Nyamara ibintu biteye
ubwoba biri imbere y'amazina ya benshi mu bakomeza Isabato bibarega ibikorwa byo kurenganya
no kwifuza. [1T 167]
Neretswe mu gihe cyahise ubwo hariho abantu bake cyane bategaga matwi ukuri kandi
bakakwakira. Ntibari bafite byinshi mu butunzi bw'iyi si. Ibyabaga bikenewe mu murimo
byasaranganywaga na bake cyane bari bahari. Icyo gihe byabaye ngombwa ko bamwe bagurisha
amazu yabo n'amasambu yabo noneho bakagura amazu ahendutse y'aho kwikinga, yangwa aho
gutura, mu gihe ubutunzi bwabo babutanganaga ubuntu kandi badahatwa bakabuguriza Uwiteka
kugira ngo inyandiko zigisha ukuri zisohorwe, cyangwa se bufashe mu bundi buryo mu guteza
imbere umurimo w'Imana. Igihe nitegerezaga aba bantu bitangaga, nabonye ko bilanganiraga
kwigomwa kubw'inyungu z'umurimo w'Imana. Nabonye marayika abahagaze iruhande,
abatungira urutoki mu ijuru, avuga ati: [1T 167] "Mufite impago mu ijuru! Mu ijuru mufiteyo
impago zitangirika kandi zidasaza! Mwihangane kugeza imperuka, muzahabwa ingororano
ikomeye." [1T 168]
Imana yagendereraga imitima myinshi. Ukuri abantu bake bigomwe bagatangaho byinshi kugira
ngo kugere ku bandi kwaratsinze, kandi abantu benshi barakwakiriye. Imana mu kugira neza
kwayo yagendereye abari bafite ubutunzi, maze ibageza mu kuri, kugira ngo uko umurimo wayo
ugenda urushaho gukura, ibikenewe muri wo bibashe kuboneka. Ubutunzi bwinshi bwazanywe
mu matsinda y'abakomeza Isabato, kandi nabonye ko muri iki gihe Imana idashaka amazu abantu
bayo bakeneye guturamo, keretse gusa amazu ahenze cyane aramutse aguranwe amazu ahendutse.
Ariko niba abafite ibisaze batumva ijwi ry 'Imana, ngo bitandukanye n'iby'isi, kandi ngo batange
umugabane w'ibyo batunze no ku masambu yabo, ngo babyigomwe byegurirwe Imana,
izabahitaho maze ihamagare abafite ubushake bwo gukorera Yesu icyo abasaba cyose, yemwe
ndetse nubwo byabasaba kugurisha amazu yabo kugira ngo ibikenewe mu murimo w'Imana
biboneke. Imana izabona amaturo y'ubushake abantu bayitura. Abantu batanga bagomba gubifata
ko ari amahirwe bagize. [1T 168]
Abantu bamwe batanga ku bibasagutse, nyamara bumva nta cyo babuze. Ntacyo bigomwa
byihariye kubw'umurimo wa Kristo. Baba bagifite ibyo umutima wabo ushobora kwifuza byose.
Batangana ubuntu kandi babikuye ku mutima. Imana ibyitaho, kandi igikorwa n'impamvu zacyo
irabizi kandi ibyitaho mu buryo budahuga. Ntibazabura guhabwa ingororano yabo. Mwebwe
abadashobora gutangana ubuntu bwinshi, ntimugomba gushaka inzitwazo kubera ko mudashobora
gukora byinshi nk'ibyo abandi bakora. Mukore ibyo mushoboye. Nimwigomwe ibitatuma ubuzima
bwanyu bubura gukomeza, maze mubyegurire mu murimo w'Imana. Nka wa mupfakazi, nimuture
amasenge abiri. Mu by'ukuri muzatanga ibiruta ibya ba bandi batanga ku bibasagutse; kandi
muzamenya uburyo kwangira inarinjye kubategeka, gutanga ugaha abakene, kwigomwa
ugashyigikira ukuri, no kubika ubutunzi mu ijuru ari byiza bihebuje. [1T 168]

131
Neretswe ko abasore, by'umwihariko abahungu, bavuga ko bizera ukuri bagifite isomo ryo
kwiyanga bagomba kwiga. Aba baramutse barushijeho kwitangira ukuri, barushaho kuguha
agaciro gahanitse. Byahindura imitima yabo, kandi bikeza ubugingo bwabo, ndetse barushaho
gukunda ukuri no kugufata ko kwera. [1T 168]
Ntabwo abasore bajya bikorera umutwaro wo gukora umurimo w'Imana, cyangwa ngo biyumvemo
ko bafite inshingano ku biwerekeye. Mbese babiterwa n'uko Imana yabasoneye? Oya rwose; Nibo
bishakira inzitwazo! Bo bariturije ntacyo bakora, mu gihe abandi baremerewe. Ntabwo
basobanukirwa ko atari ababo ngo bigenge. Imbaraga zabo n'igihe cyabo si ibyabo bwite. Baguzwe
igiciro. Igitambo gihenze cyarabatambiwe, kandi nibatagira umwuka wo kwiyanga no kwitanga,
ntibashobora na gato kuzahabwa umurage udapfa. [1T 168]

AMAHIRWE N'INSHINGANO BY'ITORERO


Amagambo akurikira arebana n'itorero ry'i Battle Creek, nyamara yerekana uko bene data na
bashiki bacu batataniye hirya no hino ku isi bamerewe ndetse n'amahirwe bafite: [1T 169]
Nabonye ko igicu cya rukokoma cyari kibazengurutse, ariko ko imyambi mike y'umucyo uva kuri
Yesu yahinguranyaga iki gicu. Naritegereje ngo ndebe abakiriye uyu mucyo, maze mbona abantu
basengaga bashishikaye kugira ngo bahabwe kunesha. Bigaga uko bashobora gukorera Imana.
Kwizera kwabo kudacogora kwabazaniye inyungu. Umucyo wo mu ijuru warabarasiye; nyamara
igicu cy'umwijima cyari kibudikiye itorero muri rusange cyari kiremereye. Bari imburamumaro
kandi ari abanebwe. Nagize ishavu rikomeye mu mutima. Nabajije marayika niba uwo mwijima
wari ngombwa. Marayika yaravuze ati: "Itegereze!" Nuko mbona itorero ritangiye kubyuka, maze
ryinginga Imana rishyizeho umwete, nuko imyambi y'umucyo itangira gucengera muri wa
mwijima, maze igicu kiratamuruka. Umucyo mwiza w'ijuru warasiye kuri bo maze ibitekerezo
byabo byerekezwa mu ijuru bafite icyizere cyera. Marayika yaravuze ati: "Aya ni amahirwe yabo
ikaba n'inshingano yabo." [1T 169]
Satani yamanutse mu mbaraga nyinshi, azi yuko igihe cye ari gito. Abamarayika be barakora
cyane, kandi umugabane munini w'ubwoko bw'Imana bemera ko abashukisha ibitotsi. Igicu
cyongeye gutambuka hejuru, maze gitwikira itorero. Nabonye ko binyuze gusa mu mwete mwinshi
n'amasengesho adacogora ari bwo iyo mbaraga y'umwijima yari kumenagurwa. [1T 169]
Ukuri kw'imbuzi ko mu ijambo ry'Imana kwari kwakanguye ubwoko bw'Imana ku rwego ruto.
Rimwe na rimwe banyuzagamo bagakoresha mwete urimo intege nke kugira ngo baneshe, ariko
bidatinze bakananirwa bakongera kugwa mu kazuyaze. Nabonye ko batigeze bagira kwihangana
no kwiyemeza guhamye. Nimureke ushaka agakiza k'Imana agire imbaraga n'umwete yajyaga
kugira iyo aza kuba ari gushaka ubutunzi bw'isi, bityo yo ashaka azakibona. Nabonye ko itorero
rishobora kwiranguza igikombe, kimwe n'uko rishobora gufata igikombe kirimo ubusa cyangwa
rikagifatira ku munwa. [1T 169]
Ntabwo ari umugambi w'Imana ko bamwe ntacyo baba bakora mu gihe abandi baremerewe.
Bamwe bumva uburemere n'inshingano by'umurimo, ndetse n'uko babona ari ngomba ko bagira
icyo bakora kugira ngo bteranyirize hamwe na Kristo aho gusandaza. Abandi bakomeza kugenda
tanshingano n'imwe bafite, bagakora nk'aho nta mbaraga bafite yagira yo ihindura. Abantu nkabo
barasandaza. Ntabwo Imana ica urwa kibera. Abantu bose bahinduka abaragwa b'agakiza kayo

132
muri iyi si, kandi bakagira hyiringiro byo kuzasangira ubwiza bw'ubwami ubwo isi izaba irangiye,
bomba guteranyiriza hamwe na Kristo. Buri wese agomba kwiyumvamo [1T 169] ko ashinzwe
ibimwerekeyeho, ndetse n'ibijyanye n'imbaraga ihindura ashobora kugira ku bandi. Bene abo
nibakomeza urugendo rwabo rwa Gikristo, Yesu azaba muri bo abe ibyiringiro by'ubwiza, kandi
bazakunda kumuhimbaza ku buryo bazashobora guhemburwa. Umurimo wa Shebuja uzaba hafi
yabo kandi bazawukunda cyane. Bazahora biga uburyo bwo guteza imbere umurimo we no
kuwuhesha icyubahiro binyuze mu mibereho yera. Marayika yaravuze ati: "Imana izakubaza
italanto n'inyungu yayo." Buri Mukristo agomba gukomeza yongererwa imbaraga, kandi
agakoresha ubushobozi bwe bwose mu murimo w'Imana. [1T 170]

ISHUNGURA
Ku itariki ya 20 Ugushyingo 1857, neretswe ubwoko bw'Imana, maze mbubona bushungurwa mu
mbaraga zikomeye. Bamwe bingingaga Imana bafite kwizera gukomeye no gutakana umubabaro.
Mu maso habo hari hahonze, kandi hari ibimenyetso byo guhagarika umutima kwimbitse, bikaba
byaragaragazaga urugamba rw'imbere mu mutima. Gushikama no kumaramaza gukomeye
byagaragaraga mu maso habo, mu gihe ibitonyanga binini by'ibyuya byagwaga biva mu ruhanga
rwabo. Rimwe na rimwe mu maso habo harabagiranaga ibimenyetso byerekana kwemerwa
n'Imana, ariko na none ya ndoro ikomeye kandi irimo guhagarika umutima ikongera
kubazaho."14[1T 170]
Abamarayika babi birundanyaga ahabazengurutse, bakabagotesha umwijima wabo kugira ngo
batareba kuri Yesu, kandi ngo amaso yabo arohame mu mwijima ubagose, maze bareke kwiringira
Imana, ndetse bakurikizeho kuyivovotera. Umutekano wabo rukumbi wari ushingiye ku gukomeza
guhanga amaso mu ijuru. Abamarayika b'Imana bari bafite inshingano yo kurinda ubwoko bwayo,
maze ubwo umwuka uroze wavaga kuri ba bamarayika babi wasunikwaga ngo ugote ba bantu
bahagaritse umutima, abamarayika bo mu ijuru bakomezaga guhungiza amababa yabo hejuru yabo
kugira ngo batamurure cya gicu kiremereye. [1T 170]
Nabonye ko bamwe batitabiriye uyu murimo wo gusengana umubabaro no gutakamba. Basaga na
ba ntibindeba n'abadafite icyo bitayeho. [1T 170]

14 Muvugirize impanda i Siyoni, mutegeke kwiyiriza ubusa, mugire iteraniro ryera, muteranye abantu mweze iteraniro, muteranye abakuru n'abana
n'abakiri ku ibere, umukwe nasohoke mu nzu ye, n'umugeni mu nzu yarongorewemo. Abatambyi bakorera Uwiteka nibaririre hagati y'umuryango
w'urusengero n'igicaniro, maze bavuge bati "Uwiteka we, kiza ubwoko bwawe, ntureke ab'umwandu wawe bashinyagurirwa, kandi ngo bategekwe
n'abanyamahanga. Ni iki gituma duhinyurwa mu banyamahanga, bati 'Imana yabo iri hche?" Yoweli 2:15-17.
"Nuko rero mugandukire Imana ariko murwanye Satani, na we azabahunga. Mwegere Imana na yo izabegera. Yemwe banyabyaha, nimukarabe.
Namwe ab'imitima ibiri, nimwiyeze imitima. Mubabare, muboroge murire, ibitwenge byanyu bihinduke kuboroga, ibyishimo bihinduke agahinda.
Mwicishe bugufi imbere y'Umwami Imana kuko ari bwo izabashyira hejuru." Yakobo 4:7-10. "Nimuteranire hamwe, ni ukuri muterane mwa bwoko
butagira isoni mwe, ibyategetswe bitarasohora, umunsi utarahita nk'umurama utumurwa n'umuyaga, kandi uburakari bukaze bw'Uwiteka
butarabageraho, n'umunsi w'uburakari w'Uwiteka utarabageraho. Mushake Uwiteka mwa bagwaneza bo mu isi mwese mwe, bakomeza amategeko
ye. Mushake gukiranuka, mushake no kugwa neza, ahari muzahishwa ku munsi w'uburakari bw'Uwiteka. Zefaniya 2:1-3.

Ntibarwanyaga umwijima wari ubagose, maze ubapfukirana nk'igicu cya rukokoma. Abamarayika
b'Imana baretse aba bantu barabasiga, maze mbabona bihuta bajya gufasha ba bandi barwananaga
imbaraga zabo zose ngo batsinde abamarayika babi, kandi bagerageza kwirwanaho batabaza

133
Imana bafite kwihangana. Nyamara abamarayika baretse ba bandi batagize umwete ngo
birwaneho, hanyuma sinongera kubabona. Uko ba bandi basengaga bakomezaga gutabaza
bashyizeho umwete, umwambi w'umucyo uturuka kuri Yesu wanyuzagamo ukabazaho, kugira ngo
utere umwete imitima yabo, kandi umurikire mu maso habo. [1T 171]
Nabajije ubusobanuro bw'iryo shungura nari nabonye maze nerekwa ko ryari guterwa n'ubuhamya
bwahuranyije buturutse ku nama Umugabo wo Guhamya kandi ukiranuka yahaye
Abanyalawodokiya. Ubu buhamya buzagira ingaruka ku mutima w'uwabwakiriye, kandi
buzamutera kwerereza urugero ngenderwaho no kugeza ku bandi ukuri kwahuranyije. Abantu
bamwe ntibazatanga ubu buhamya budakebakeba. Bazahagurukira kuburwanya, maze ibyo bitere
ishungura mu bwoko bw'Imana. [1T 171]
Ubuhamya bw'umugabo wo guhamya kandi ukiranuka w'ukuri ntibwumviwe n'igice. Ubuhamya
bukomeye bushingiyeho ahazaza h'iteka h'itorero bwahawe agaciro gake, niba ndetse
butaranirengagijwe rwose. Ubu buhamya bugomba gutera kwihana kwimbitse, kandi abantu bose
babwakira by'ukuri bazabwumvira kandi bazezwa. [1T 171]
Marayika yaravuze ati: "Tega amatwi!" Bidatinze numvise ijwi rimeze nk'iry'ibyuma byinshi
by'umuziki, byose bivuga amajwi atunganye, meza kandi adasobanya. Ryari rirenze umuziki wose
nari narigeze kumva. Ryasaga n'iryuzuye imbabazi n'impuhwe, n'ibyishimo bizamura umuntu
kandi byera. Numvise ryuzuye impagarike yanjye yose. Marayika yaravuze ati: "Itegereze!"
Noneho amaso yanjye yerekejwe kuri rya tsinda nari nabonye mbere, ryari ryanyeganyejwe
bikomeye. Neretswe abo nari nabonye mbere barira kandi basengana intimba mu mutima. Itsinda
ry'abamarayika barinzi ryari ribagose ryari ryikubye kabiri, kandi bari bambaye intwaro kuva ku
mutwe ukageza ku birenge. Bagendaga kuri gahunda inoze, bashikamye nk'umutwe w'abasirikari.
Mu maso habo hagaragazaga intambara ikomeye bari barihanganiye, n'urugamba rukomeye bari
baranyuzemo. Nyamara mu maso habo harangwaga ibimenyetso by'umubabaro w'imbere mu
mutima, noneho ubu harabagiranaga umucyo n'ubwiza byo mu ijuru. Bari baramaze kubona
intsinzi, kandi iyo ntsinzi yatumaga bagaragaza gushima no kunyurwa gukomeye, ndetse
n'ibyishimo byera. [1T 171]
Umubare w'abari bagize iryo tsinda wari wagabanutse. Bamwe bari bashunguwe bavamo, maze
basigara ku nzira.'15 Ba bandi ba ntibindeba [1T 171]

15 Nzi imirimo yawe, yuko udakonje kandi ntubire. Iyaba wari ukonje cyangwa wari ubize! Nuko rero kuko uri akazuyazi, udakonje
ntubire, ngiye kukuruka. Kuko uvuga uti "Ndi umukire, ndatunze kandi ndatunganiwe nta cyo nkennye", utazi yuko uri umutindi
wo kubabarirwa, kandi uri umukene "'impumyi ndetse wambaye ubusa." Ibyahishuwe 3:15-17.

…kandi batagira icyo bitaho, ba bandi batifatanyije n'abahaga agaciro ukunesha nagakiza ngo
binginge kandi basenge ubutadohoka ngo babihabwe, ntibigeze babibona, maze basigara inyuma
mu mwijima, ariko bahise basimburwa n'abandi bakiraga ukuri maze bakinjira mu mirongo.
Abamarayika babi bari bagikomeje kubugariza impande zose, ariko ntibashoboraga kubagiraho
ububasha.16[1T 172]
Numvise ba bandi bari bambaye intwaro bamamaza ukuri mu mbaraga ikomeye. Ukuri kwagize
umusaruro. Nabonye abari bamaze igihe baboshywe; abagore bamwe bari baraboshywe n'abagabo

134
babo, kandi abana bamwe nabo bari baraboshywe n'ababyeyi babo. Abantu batari indyarya bari
barakumiriwe cyangwa bakabuzwa kumva ukuri, noneho bakwakiranye ubwuzu bwinshi. Ubwoba
bwose bari bafite kubwo gutinya benewabo bwari bwashize. Kuri bo ukuri konyine ni ko kwari
hejuru y'ibindi byose. Bagukundaga bihebuje kandi kwarushaga agaciro n'ubuzima ubwabwo. Bari
bamaze igihe bafite inzara n'inyota byo kumenya ukuri. Nabajije icyari cyateye iyi mpinduka
ikomeye. Marayika yaransubije ati: "Ni imvura y'itumba, ni ihemburwa riturutse imbere
y'Uwiteka, ni ijwi rirenga rya marayika wa gatatu." [1T 172]
Imbaraga ikomeye yari kumwe n'abo batoranijwe. Marayika yaravuze ati: "Itegereze!" Amaso
yanjye yerekejwe ku nkozi z'ibibi, cyangwa abatizera. Bose ntibari batuje. Ishyaka n'imbaraga
ubwoko bw'Imana bwari bufite byari byabakanguye kandi birabarakaza birabarakaza cyane.
Umuvurungano, umuvurungano wari impande zose. Nabonye ingamba zifatirwa rya tsinda ry'abari
bafite umucyo n'imbaraga by Imana. Nabonye umwijima wiyongera ahabazengurutse, nyamara
bari bahagaze aho, bemewe n'Imana kandi bayiringiye. Nabonye babuze uko bagira.
Icyakurikiyeho, nabumvise batakira Imana bashyizeho umwete. Batakaga ku manywa na nijoro
ubudacogora." Numvise aya magambo ngo: "Mana, ibyo ushaka bibe! Niba bishobora guhesha
izina ryawe icyubahiro, cira icyanzu ubwoko bwawe bubashe kurokoka! Dukize abapagani
batugose! Baduciriye urwo gupfa; nyamara ukuboko kwawe gushobora kutuzanira agakiza." Aya
ni yo magambo nshobora kwibuka. Bose basaga n'abumva neza ko badakwiriye; kandi
bakagaragaza kugandukira rwose ubushake bw'Imana. Nyamara nk'uko byagenze kuri Yakobo,
nta n'umwe uvuyemo, buri wese yingingaga ashishikaye kandi akirana ashaka gutabarwa. [1T 172]

16 Kuko tudakīrana n'abafite amaraso n'umubiri, ahubwo dukirana n'abatware n'abafite ubushobozi n'abategeka iyi si y'umwijima, n'imyuka mibi
y'ahantu ho mu ijuru. Nuko rero mutware intwaro zose z'Imana, kugira ngo mubashe gukomera ku munsi mubi, kandi murangije byose mubashe
guhagarara mudalsinzwe. Muhagarare musliikamye mukenyeye ukuri, mwambaye gukiranuka nk'icyuma gikingira igituza, mukwese inkweto, ari
zo butumwa bwiza bw'amahoro bubiteguza, kandi ikigeretse kuri byose mutware kwizera nk'ingabo, ari ko muzashoboza kuzimisha imyambi ya wa
mubi yose yaka umuriro. Mwakire agakiza kabe ingofero, mwakire n'inkota y'Umwuka ari yo Jambo ry'Imana, musengeshe Umwuka iteka mu
buryo bwose bwo gusenga no kwinginga, kandi ku bw'ibyo mugumye rwose kuba maso, musabire abera bose. Abefeso 6:12-18[172]
17 Ubwo bibaye bityo, Imana se yo ntizarengera intore zayo ziyitakira ku manywa na nijoro? Mbese yazirangarana? Ndababwira yuko izazirengera
vuba. Ariko Umwana w'umuntu naza, mbese azasanga kwizera kukiri mu isi?" Luka 18:7,8. Reba na none mu Byahishuwe 14:14,15

Bidatinze, nyuma yo gutangira gutaka bashyizeho umwete, abamarayika bashoboraga kujya


kubatabara babafitiye impuhwe. Nyamara marayika wari muremure kandi ayoboye abandi
ntiyabemereye. Yaravuze ati: "Ubushake bw'Imana ntiburasohozwa. Bagomba kunywa ku
gikombe. Bagomba kubatizwa wa mubatizo." [1T 173]
Bidatinze numvise ijwi ry'Imana ryanyeganyeje ijuru n'isi.18 Habayeho igishyitsi gikomeye.
Inyubako zaranyeganyejwe zirarindimuka, zigwa impande zose. Nuko numva ijwi ryo kunesha
rirangurura, rimeze nk'indirimbo, kandi riyunguruye. Narebye rya tsinda, rya rindi mu kanya gato
kari gashize ryari riri mu mubabaro n'ububata bikomeye. Ubunyage bwabo bwari bwakuweho.
Umucyo uhebuje warabarasiye. Mbega ukuntu bagaragaraga bafite uburanga! Umunaniro wose
n'ibimenyetso by'umuruho byari byagiye; amagara mazima n'ubwiza byagaragaraga mu maso ha
buri wese. Abanzi babo, abapagani bari babazengurutse baguye nk'abantu bapfuye.
Ntibashoboraga kwihanganira umucyo warasaga ku bacunguwe, ari bo bera. Uwo mucyo n'ikuzo
byagumye kuri bo kugeza ubwo Kristo yagaragaye ku bicu byo mu ijuru, maze rya tsinda

135
ry'abakiranutsi, ba bandi bageragejwe, rihindurwa mu kanya gato, ndetse mu kanya nk'ako
guhumbya, bakava mu bwiza bajya mu bundi. Ibituro byarakingutse maze abera bavamo bambaye
kudapfa, batera hejuru bati: "Urupfu n'igituro biraneshejwe!"; maze bo n'abera bari bakiri bazima
barazamurwa bajya gusanganira Umwami mu kirere, ari nako amajwi meza yo gutera hejuru
ameze nk'indirimbo avuga iby'ubwiza no kunesha yakomezaga kwirangira ava ku rurimi rwose
rwambitswe kudapfa. [1T 173]

18 Uwiteka azivuga ari i Siyoni, arangurure ijwi ari i Yerusalemu. Ijuru n'isi bizatigita, ariko Uwiteka arabera ubwoko bwe
ubuhungiro, abere Abisirayeli igihome. Reba n'Abaheburayo 12:26; Ibyahishuwe16:17.

136
IGIHAMYA CYA 5 IBIHAMYA BY'ITORERO

ITORERO RYA LAWODOKIYA

BENEDATA NAMWE BASHIKI BANJYE BAKUNDWA: Uwiteka yongeye kunsura mu


mbabazi nyinshi. Mu mezi make ashize narababazwaga cyane. Indwara yarandembeje cyane.
Maze imyaka myinshi mbabazwa n'indwara y'ibihaha n'umutima. Izi ndwara zasaga n'aho
zihagarika umutima wanjye kandi zikarimbura kwizera kwanjye n'ubutwari bwanjye. Ubutumwa
bwandikiwe Abanyalawodokiya ntibwasohoje kwa kwihana gukoranwe umwete mu bwoko
bw'Imana nari niteze kubona, bityo byatumye mpagarika umutima cyane. Indwara na yo yabaye
nk'ikomeza gukura muri jye, bityo natekereje ko ngomba gupfa ngashyirwa mu gituro. Nta cyifuzo
cyo kubaho nari mfite, bityo rero sinashoboraga kugundira kwizera kwanjye ngo nsengere gukira.
Inshuro nyinshi igihe nabaga ndyamye ngo nduhuke nijoro, nabonaga ko ndi mu kaga ko
gushiramo umwuka mbere yuko bucya. Iyo nabaga meze ntya, mu gicuku nararabiranaga.
Benedata Andrews na Loughborough baratumijwe, maze bansabira ku Mana bamaramaje.
Gutentebuka no kuremererwa cyane byavanywe mu mutima wanjye wambabazaga, maze mpita
njyanwa mu iyerekwa, nuko nerekwa ibi bintu ngiye gushyira imbere yanyu. [1T 174]
Nabonye ko Satani yari amaze iminsi agerageza kunjyana mu gucika intege no kwiheba, akantera
kwifuza urupfu aho kwifuza kubaho. Neretswe ko butari ubushake bw'Imana ko mpagarika
umurimo maze ngashyirwa mu gituro; kubera ko icyo gihe abanzi b'ukwizera kwacu bari kuba
batsinze, maze imitima y'abana b'Imana ikagira agahinda. Nabonye ko inshuro nyinshi
nashoboraga kwiyumvamo intimba mu mutima, kandi nkababara cyane; nyamara nari mfite
isezerano ko abari banzengurutse bajyaga kunkomeza kandi bakamfasha, ku buryo ubutwari
bwanjye n'imbaraga zanjye bitari gucogora igihe nari kuba nibasiwe n'umwanzi bikomeye. [1T
174]
Neretswe ko ubuhamya bwahawe Abanyalawodokiya bugenewe ubwoko bw'Imana bwo muri iki
gihe, kandi ko impamvu butashohoje umurimo ukomeye byatewe no kwinangira kw'imitima yabo.
Nyamara Imana yahaye ubutumwa igihe kugira ngo bukore umurimo wabwo. Umutima ugomba
kwezwaho ibyaha byagiye bikingiranira Yesu hanze. Ubu butumwa buteye ubwoba buzakora
umurimo wabwo. Igihe bwatangwaga ku nshuro ya mbere, bwateye abantu gusuzumana ubwitonzi
imitima yabo. Ibyaha byaratuwe kandi ahantu hose abantu b'Imana barakangutse. Abantu hafi ya
bose bizeye ko ubu butumwa bwagombaga gusoreza mu ijwi rirenga rya marayika wa gatatu.
Nyamara kubera ko batabonye umurimo ufite imbaraga usohozwa mu gihe gito, benshi batakaje
imbaraga y'ubutumwa. Nabonye ko ubu butumwa butashoboraga gusohoza umurimo wabwo mu
mezi make. Bwari bugambiriye gukangura ubwoko bw'Imana, no kubuhishurira ugusubira inyuma
kwabo, no kubuyobora ku kugira umwete bakihana, kugira ngo bagirirwe ubuntu bwo kubana na
Yesu, no kuba bateguriwe kuvuga ijwi rirenga rya marayika wa gatatu. Igihe ubu butumwa
bwakoraga ku mutima, bwateraga umuntu kwicisha bugufi byimbitse imbere y'Imana.
Abamarayika boherejwe mu byerekezo byose kugira ngo bategurire imitima itizera kwakira ukuri.
Umurimo w'Imana watangiye kuzuka, kandi ubwoko bwayo bumenya neza umwanya
buhagazemo. Iyo inama y'Umugabo wo Guhamya ukiranuka kandi w'ukuri iza kuba yarumviwe

137
mu buryo bwuzuye, hari icyo Imana iba yarakoreye ubwoko bwayo mu mbaraga ikomeye.
Nyamara imbaraga zakoreshejwe uhereye igihe ubutumwa bwatangiwe, zahawe umugisha
n'Imana, kandi ubugingo bwa benshi bwavanywe mu kinyoma no mu mwijima kugira ngo
bishimire mu kuri. [1T 175]
Imana izagerageza ubwoko bwayo. Yesu arabihanganira, kandi ntabwo ahita abaruka muri uwo
mwanya. Marayika yaravuze ati: "Imana iri gupima ubwoko bwayo." Iyo ubutumwa buba
bwaramaze igihe gito nk'uko benshi muri twe babyibwiraga, ntibajyaga kubona igihe cyo gukuza
imico. Benshi bakoreshwaga n'amarangamutima, aho kugendera ku ihame no kwizera, kandi ubu
butumwa bukomeye ndetse buteye ubwoba bwarabakanguye. Bwakoze ku marangamutima yabo,
bukangura ubwoba bwabo, ariko ntibwasohoje umurimo Imana yari yagennye ko bukora. Imana
isoma ibiri mu mutima. Kugira ngo ubwoko bwayo bwe kwishuka bwiyibeshyaho; Imana ibaha
igihe kugira ngo gutwarwa n'amarangamutima kwabo gushire, hanyuma ikabagerageza kugira ngo
irebe niba bazumvira inama y'umugabo wo Guhamya ukiranuka w'ukuri. [1T 175]
Imana ikomeza kuyobora ubwoko bwayo intambwe ku ntambwe. Irabuzamura ikabugeza ku nzego
zigiye zitandukanye zateganyirijwe kugira ngo zerekane ibiri mu mitima. Bamwe bihangana ku
rwego rumwe, nyamara ku rukurikiraho bakahagwa. Kuri buri rwego rwose ruteye imbere
umutima urageragezwa kandi ukarushaho gusuzumwa. Abavuga ko ari ubwoko bw'Imana
nibaramuka babonye ko imitima yabo irwanya uyu murimo udakebakeba, bikwiriye kubemeza ko
bafite umurimo bagomba [1T 175] gukora kugira ngo baneshe, niba Uwiteka atabarutse. Marayika
yaravuze ati: "Imana izarushaho kwegeza umurimo wayo bugufi kugira ngo igerageze kandi
isuzume buri wese wo mu bwoko bwayo." Bamwe bafite ubushake bwo kwakira ingingo imwe;
nyamara iyo Imana ibagejeje ku yindi ngingo yo kugeragezwa, barayitinya maze bagahagarara
inyuma bitewe n'uko babona yahuranya ikavuga ku kigirwamana runaka bakunze cyane. Aha baba
bafite amahirwe yo kubona ikiri mu mitima yabo gituma Yesu atinjira. Baha agaciro ikintu runaka
bakakirutisha ukuri, bityo rero imitima yabo ntiyiteguye kwakira Yesu. Abantu ku giti cyabo
barageragezwa kandi bagasuzumwa igihe kirekire kugira ngo bigaragare niba bazemera guhara
ibigirwamana byabo no kumvira inama y'Umugabo wo guhamya ukiranuka kandi w'ukuri.
Nihatagira abereshwa kumvira ukuri, kandi ngo baneshe kwikunda kwabo, ubwibone bwabo,
n'ibyifuzo bibi, abamarayika b'Imana babarega iki kirego ngo: "Biziritse ku bigirwamana byabo,
nimubareke," nuko barakomeza bigira ku murimo wabo, basiga abo bantu imico yabo yuzuye
ibyaha itaracishijwe bugufi, basigara bagengwa n'abamarayika babi. Abagera kuri buri ntambwe,
kandi bagatsinda ikigeragezo, maze icyo byaba bibasaba cyose bakabasha kunesha, bumviye
inama y'Umugabo wo Guhamya ukiranuka w'ukuri bazahabwa imvura y'itumba, bityo babe
bateguriwe kwimurirwa mu ijuru. [1T 176]
Imana igerageza ubwoko bwayo muri iyisi. Aha ni ahantu batunganirizwa kugira ngo bazahinguke
imbere y'Imana. Hano kuri iyi si, muri iyi minsi ya nyuma, abantu bazerekana imbaraga ikoresha
imitima yabo kandi ikayobora ibikorwa byabo. Niba ari imbaraga y'ukuri kw'Imana, izabayobora
ku gukora imirimo myiza. Izashyira hejuru uwayakiriye, imutere kugira umutima w'ubupfura
kandi ugira ubuntu, mbese nk'Umwami Imana ye. Nyamara niba abamarayika babi ari bo bagenga
umutima, bizagaragarira mu buryo bunyuranye. Imbuto zizaba kwikunda, kwifuza, ubwibone,
n'ibyifuzo bibi. [1T 176]
Umutima ushukana kurusha ibintu byose, ufite indwara ntiwizere gukira. Abavuga ko ari

138
abanyadini ntibafite ubushake bwo kwisuzuma neza kugira ngo barebe niba bari mu kwizera; kandi
ni ikintu giteye ubwoba kubona bamwe bishingikirije ku byiringiro bipfuye. Bamwe bishingikiriza
ku byigeze kubabaho mu myaka ya kera, ariko iyo bazanywe muri iki gihe cyo kugenzura imitima,
igihe abantu bose bakwiriye kugira imibereho mishya ya buri munsi, ntacyo babona bavuga. Basa
n'abatekereza ko kuvuga ko bizera ukuri ari byo bizabakiza. Nibiganzura bya byaha Imana yanga,
Yesu azinjira asangire na bo. Ubwo nibwo bazamukuraho imbaraga iva mu ijuru, kandi bakurire
muri we, bityo bashobore kuvugana ukunesha kwera aya magambo ngo: "Imana ishimwe yo iduha
kunesha kubw'Umwami wacu Yesu Kristo." Iyaba abavuga ko ari abanyadini b'akazuyaze
batarigeze bavuga izina rye na rimwe, byari kurushaho kunezeza Uwiteka. Bakomeza kubera
umutwaro abashoboraga kuba abayoboke ba Yesu bakiranuka. Ni ibuye risitaza ku batizera, kandi
abamarayika babi babishima hejuru, maze [1T 176] bagashinyagurira abamarayika b'Imana
kubw'imigendere igoramye y'abo bantu. Bene aba bantu ni umuvumo ku murimo ukorerwa iwabo
no mu mahanga. Begera Imana ku munwa gusa mu gihe imitima yabo iba iri kure yayo. [1T 177]
Neretswe ko ubwoko bw'Imana budakwiriye kwigana imideli y'ab'isi. Bamwe barabikoze, none
bari kuzimiza mu buryo bwihuse imico y'umwihariko kandi yera yari ikwiriye kubaranga
nk'ubwoko bw'Imana. Nongeye kwerekwa ubwoko bw'Imana bwo mu gihe cya kera, nuko biba
ngombwa ko ngereranya imyambarire yabo n'imideli y'imyambaro yo muri iyi minsi iheruka.
Mbega itandukaniro! Mbega impinduka! Mu gihe cya kera abagore ntibihandagazaga nko muri iki
gihe. Igihe babaga bagiye ahari abantu benshi, batwikirizaga igitambaro mu maso habo. Muri iyi
minsi iheruka, imideliigezweho iteye isoni ndetse nta kwiyoroshya kuyirangwamo. lyo mideli
igaragazwa mu buhanuzi. Yabanje kuzanwa n'itsinda Satani yitegekeraga mu buryo bwuzuye, ba
bandi "babaye ibiti [Umwuka w'Imana ntabemeza ngo bemere na gato] biha ubusambanyi bwinshi,
gukora iby'isoni nke byose bifatanije no kwifuza." (Abefeso 4:19). Iyaba abavuga ko ari ubwoko
bw'Imana batari baritandukanyije nayo mu buryo bukomeye, ubu hagombye kuba hari
itandukaniro rikomeye hagati y'imyambarire yabo n'imyambarire y'ab'isi. Utugofero duto
tw'ab'igitsina gore dutuma mu maso n'umutwe wose hagaragara twerekana ko nta kwiyoroshya
guhari. Amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako ateye ikimwaro. Abaturage b'isi
baragenda barushaho kwangirika, kandi umurongo ubatandukanya na Isirayeli y'Imana ugomba
kurushaho kugaragara, bitagenda bityo, umuvumo uzagera ku b'isi ukazagera no ku bavuga ko ari
ubwoko bw'Imana. [1T 177]
Nerekejwe ku mirongo yo mu byanditswe ikurikira. Marayika yaravuze ati: "Igomba kwigisha
ubwoko bw'Imana." 1Timoteyo 2:9,10: "Kandi n'abagore ni uko ndashaka ko bambara imyambaro
ikwiriye, bakagira isoni birinda, kandi batirimbisha kuboha umusatsi, cyangwa izahabu cyangwa
imaragarita, cyangwa imyenda y'igiciro cyinshi, ahubwo (aba bahinduka bagore bavuga ko bubaha
Imana) birimbishishe imirimo y'ingeso nziza nk'uko bikwiriye abagore bavuga yuko bubaha
Imana." Petero 3:3-5: "Umurimbo wanyu we kuba uw'inyuma, uwo kuboha umusatsi cyangwa
uwo kwambara izahabu cyangwa uwo gukänisha imyenda, ahubwo ube uw'imbere uhishwe mu
mutima, umurimbo utangirika w'umwuka ufite ubugwaneza n'amahoro ari wo w'igiciro cyinshi
mu maso y'Imana. Abagore bera ba kera biringiraga Imana, ni ko birimbishaga bagandukira
abagabo habo." [1T 177]
Yemwe abato n'abakuze mwe, ubu Imana iri kubagerageza. Muri gufata yemezo cyerekeye
ahazaza hanyu h'iteka ryose. Ubwibone bwanyu, uko mukunda gukurikiza imideli igezweho

139
y'ab'isi, ibiganiro byanyu by'ubupfapfa kandi bitagira umumaro no kwikunda kwanyu, byose [1T
177] bishyirwa ku munzani, kandi uburemere bw'ibibi burabarega mu buryo buteye ubwoba. Muri
abakene, abatindi, n'impumyi, ndetse mwambaye ubusa. Mu gihe ikibi kirushaho gukura kandi
kigashora imizi, kiniga imbuto nziza yabibwe mu mutima; kandi bidatinze ijambo ryavuzwe ku
nzu ya Eli rizabwirwa abamarayika b'Imana ku biberekeye ngo: Ibyaha byawe "ntibizahongererwa
icyiru cy'igitambo cyangwa amaturo iteka ryose." (1Samweli 3:14). Nabonye ko benshi
bishyeshyaga bavuga ko ari Abakristo beza, nyamara nta n'umwambi umwe w'umucyo uturuka
kuri Yesu bafite. Ntibazi icyo guhindurwa bashya n'ubuntu bw'Imana bisobanura. Ubwabo nta
bunararibonye buzima bafite mu bintu by'Imana. Kandi nabonye ko Uwiteka ari gutyaza inkota ye
mu ijuru ngo abacemo. Icyampa ngo buri muntu wese watura iby'Imana w'akazuyaze
asobanukirwe umurimo utunganye Imana igiye gukora mu bavuga ko ari ubwoko bwayo! Nshuti
zanjye, ntimwishuke ku bijyanye n'uko mumeze. Ntimushobora gushuka Imana. Umugabo wo
guhamya kandi ukiranuka w'ukuri aravuga ati: "Nzi imirimo yawe." Marayika wa gatatu ari
kuyobora abantu, intambwe ku ntambwe, agenda arushaho kubazamura. Kandi bazageragezwa
kuri buri ntambwe. [1T 178]
Gahunda yo gutanga ihamye kandi inoze'19 ishimisha Imana. Nongeye kwerekwa iminsi yo mu
gihe cy'intumwa, maze mbona ko Imana yashyizeho gahunda binyuze mu gusukwa kwa Mwuka
wayo Wera, kandi ko kubw'impano y'ubuhanuzi, Imana yagiriye inama ubwoko bwayo ku
bijyanye na gahunda yo gutanga ihamye kandi inoze. Abantu bose bagombaga kugira uruhare muri
uyu murimo wo gutanga ku mikoro afatika y'umubiri bakayaha ku babakorera umurimo wo
kubagezaho ibya Mwuka. Na none bigishijwe ko abapfakazi n'imfubyi bafite ikibagenewe
kigomba kuva mu buntu bwabo. Idini itunganye kandi itanduye yasobanuwe ngo: gusura
abapfakazi n'imfubyi mu mibabaro yabo, no kwirinda kwanduzwa n'iby'isi. Nabonye yuko ibi
bidasobanuye gusa kubereka impuhwe binyuze mu kubabwira amagambo yo kubakomeza mu
mibabaro yabo, ahubwo niba bakennye, ni ukubafasha dukoresheje ubutunzi bwacu. Abasore
n'inkumi Imana yahaye amagara mazima bashobora kuronka umugisha ukomeye binyuze mu
gufasha abapfakazi n'imfubyi mu mibabaro yabo. Nabonye ko Imana isaba abasore kwigomwa
byinshi kubw'ibyiza by'abandi. Ibasaba gukora ibirenze ibyo bifuza gukora. Nibirinda kwanduzwa
n'iby'isi, bagahagarika gukurikiza ibigezweho byayo, maze bagashyira ku ruhande bya bindi
abakunda ibinezeza batanga bagura ibintu bitagira umumaro byo guhaza ubwibone, maze bakabiha
abababazwa babikwiriye koko, kandi bagashyigikira umurimo, bazemerwa n'Imana yo yavuze iti:
"Nzi imirimo yawe." [1T 178]
Mu ijuru haba gahunda, kandi Imana ishimishwa n'umuhati ubwoko bwayo bukoresha igihe
bugerageza mu kujya mbere bufite inzego z'imikorere inoze na gahunda mu murimo wayo hano
ku isi. Nabonye ko [1T 178] mu itorero ry'Imana hakwiriye kubaho gahunda, kandi ko kugira
inzego

19 Reba mu mugereka.

… z'imikorere bikenewe mu kugeza ku batuye isi ubutumwa bukomeye buheruka bw'ubuntu mu


buryo butanga umusaruro. Imana iri kuyobora ubwoko bwayo muri gahunda yo gutangana ubuntu
mu buryo bunoze buhoraho, kandi iyi ni imwe mu ngingo Imana ishaka ko ubwoko bwayo

140
bugeraho, ari nayo izabera bamwe ingorabahizi. Kuri bo iyi ngingo ni ko kwa guca ukuboko
kw'iburyo, na kwa kunogora ijisho ry'iburyo, mu gihe ku bandi ari ihumure rikomeye. Ku bantu
b'imfura kandi bagira ubuntu, ibyo basabwa bisa n'aho ari bikeya, kandi ntibashobora kunyurwa
no gukora bike batyo. Bamwe bafite umutungo mwinshi, kandi nibawushyira ku ruhande mu
bubiko kugira ngo uzakoreshwe mu mirimo yo gufasha abandi nk'uko Imana yabahaye
gutunganirwa, kuri bo ituro rizasa n'aho ari rinini. Umutima wikunda wizirika cyane ku ituro rito
kimwe n'uko wizirika ku rinini, kandi umubare muto urawubyibushya ukaba munini. [1T 179]
Nongeye kwerekwa ahashize mu gihe uyu murimo uheruka watangiraga. Icyo gihe abantu bamwe
bakundaga ukuri bashoboraga guhora bavuga ku kwitanga. Batangaga byinshi mu murimo
w'Imana kugira ngo ukuri kugere ku bandi. Bohereje ubutunzi bwabo ngo bubabanzirize mu ijuru.
Bene data, mwebwe abakiriye ukuri muri iki gihe giheruka, kandi mukaba mufite ubutunzi
bwinshi, Imana yarabahamagaye ngo muze mu murimo, itabahamagariye kuza ngo mwishimire
ukuri gusa, ahubwo ari no kugira ngo mubashe gufashisha ubutunzi bwanyu mu guteza imbere
uyu murimo ukomeye. Kandi niba mushishikariye uyu murimo, muzatinyuka kugenda kandi
mugire icyo muwushoramo kugira ngo abandi bakizwe n'umuhati wanyu, maze muzafatanye nabo
gusarura ingororano iheruka. Habayeho kwitanga gukomeye no kwigomwa kugira ngo
mugezweho ukuri mu buryo bwumvikana. Noneho ubu namwe Imana irabahamagara ngo
mukoreshe umwete mwinshi kandi ngo mwitange kugira ngo ukuri kugezwe ku bari mu mwijima.
Imana irabasaba kubikora. Muvuga ko mwizera ukuri; bityo rero nimubihamishe imirimo yanyu.
Iyo kwizera kwanyu kudakora kuba gupfuye. Nta kindi kizabakiza mu bihe biteye ubwoba biri
imbere yanyu uretse kwizera kuzima. [1T 179]
Nabonye ko igihe kigeze ngo abafite ubutunzi bwinshi batangire babukoreshe vuba. Ni igihe
batabushyira mu nzu y'ububiko uko Imana ibubagwiriza ubungubu gusa, ahubwo babikoraga uko
yagiye ibubaha. Mu minsi y'intumwa, hashyizweho gahunda by'umwihariko kugira ngo bamwe
batoroherwa mu gihe abandi baremerewe. Hakozwe gahunda ku buryo abantu bose bagiraga
uruhare rungana mu kwikorera imitwaro itorero ry'Imana ryari rifite hakurikijwe ubushobozi
bwabo bwinshi. Marayika yaravuze ati: "Intorezo igomba kugerwa ku mizi y'igiti." Abashyize
imitima yabo ku butunzi bw'isi nka Yuda bazivovota nk'uko yabigenje. Umutima we wifuje
amavuta y'igiciro cyinshi yasutswe kuri Yesu, maze ashaka guhisha ukwikunda kwe mu
mwambaro wo kubaha Imana no kuzirikana abakene. Yaravuze ati]: "Ni iki gitumye aya mavuta
atagurwa idenariyo Magana [1T 179] atatu ngo bazifashishe abakene?" (Yohana 12:5). Yifuzaga
ko ayo mavuta yaba umutungo we; muri ubwo buryo ntiyari kuba agisutswe ku Mukiza. Yari
kuyakoresha mu nyungu ze; akayagurisha kugira ngo abone amafaranga. Yahaga Umwami we
agaciro gahagije ku buryo yamugurishije abanyabyaha bakamuha ibice by'ifeza mirongo itatu.
Nk'uko Yuda yatanze abakene ho urwitwazo ngo ahishe kwikunda kwe, ni ko abavuga ko ari
Abakristo, bafite imitima irarikira ubutunzi bazashaka guhisha ukwikunda kwabo munsi
y'umwambaro wo gukora neza no kunoza inshingano zabo. Yooo! Batinya ko iyo dukurikije
gahunda yo gutanga ihamye kandi inoze, itagira uwo isiga tuba duhindutse amatorero yo ku izina!
"Ukuboko kwawe kw'ibumoso kwe kumenya icyo ukw'iburyo gukora." (Matayo 6:3). Basa
n'abafite icyifuzo kivuye ku mutima cyo gukurikiza rwose ibyo Bibiliya ivuga nk'uko
babisobanukirwa mu bijyanye n'iyi ngingo; nyamara birengagiza rwose impuguro ya Kristo
isobanutse neza ngo: "Mugurishe ibyo mufite, maze mutange ku buntu." Luka 12:33. [1T 180]

141
"Mwirinde, ntimugakorere ibyiza byanyu imbere y'abantu kugira ngo babarebe." (Matayo 6:1).
Abantu bamwe batekereza ko uyu murongo wigisha ko bagomba kugira ibanga mu bikorwa byabo
byo kugira neza. Maze bagakora bike cyane bitwaje ko batazi uburyo bwo gutangamo. Nyamara
Yesu yabisobanuriye abigishwa be muri aya magambo ngo: "Ahubwo nugira ubuntu, ntukavuze
ihembe imbere yawe nk'uko indyarya zigira mu masinagogi no mu nzira ngo bashimwe n'abantu.
Ndababwira ukuri yuko bamaze kugororerwa ingororano zabo." (Matayo 6:2). Batangiraga kugira
ngo abantu bababone nk'abantu b'imfura kandi bagira ubuntu. Bashimwaga n'abantu, maze Yesu
yigisha abigishwa be ko iyo ari yo ngororano bashoboraga guhabwa. Kuri benshi, ukuboko
kw'ibumoso ntikumenya icyo ukw'iburyo gukora, kubera yuko ukuboko kw'iburyo ntacyo gukora
gifatika ku buryo ukw'ibumoso kwakibona. Iri somo Yesu yigishije abigishwa ryari rigendereye
gucyaha abifuzaga guhabwa icyubahiro n'abantu. Bakoreraga ibyiza byabo aho abantu bateraniye;
kandi mbere yo kubikora, abantu babanzaga kubitangarizwa, ngo bitegurize ineza bendaga kugira
imbere y'abantu; kandi abantu benshi batangaga umubare munini, bagamije gusa ko izina ryabo
ryashimwa n'abantu. Kandi ubutunzi bwatangwaga muri ubu buryo akenshi bwabaga bwakamuwe
mu bandi bantu, binyuze mu gukandamiza abakozi ku bijyanye n'ibihembo byabo, no
gukandamiza abakene. [1T 180]
Neretswe ko iki cyanditswe kitareba abantu bafite umurimo w'Imana ku mitima yabo, kandi
bakoresha ubutunzi bwabo bicishije bugufi kugira ngo umurimo w'Imana utere imbere. Nerekejwe
kuri iyi mirongo ngo: “Abe ari ko umucyo wanyu ubonekera imbere y'abantu, kugira ngo babone
imirimo yanyu myiza, bahereko bahimbaze So wo mu ijuru." (Matayo 5:16). "Muzabamenyera ku
mbuto zabo" (Matayo 7:16). Neretswe ko ibihamya byo mu Byanditswe bizuzuzanya igihe bizaba
byumvikanye nk'uko bikwiriye. Imirimo myiza y'abana b'Imana ni cyo kibwirizwa kirusha ibindi
[1T 180] gutanga umusaruro umuntu utizera aba afite. Atekereza ko hagomba kuba hari impamvu
zikomeye zitera Umukristo kwiyanga, no gukoresha ubutunzi bwe mu kugerageza gukiza bagenzi
be. Uwo mwuka uba utandukanye n'umwuka uranga ab'isi. Imbuto nk'izo zihamya ko abazifite ari
Abakristo nyakuri. Basa n'ababa bahora bazamuka ubudatuza ngo bashyikire ubutunzi
butazarimbuka. [1T 181]
Umuntu utanga impano n'ituro iryo ari ryo ryose akwiriye kuba afite impamvu ikwiriye iri imbere
ye, itari ukugira ngo agire uwo ashyigikira mu kuba imburamukoro, cyangwa kugira ngo abantu
bamurebe, cyangwa kugira ngo agire izina rikomeye, ahubwo ari ukugira ngo Imana iheshwe
icyubahiro n'uko umurimo wayo uteye imbere. Abantu bamwe batanga impano nini baziha
umurimo w'Imana mu gihe umuvandimwe wabo w'umukene ashobora kuba ari kubabarira hafi
yabo, kandi ntibagire icyo bakora cyo kumworohereza umubabaro. Ibikorwa bito by'imbabazi
bikorewe umuvandimwe wabo mu ibanga bishobora kwegeranya imitima yabo, kandi ijuru
rikabibona. Nabonye ko mu byerekeye ibiciro ndetse n'ibihembo batanga, abakire bakwiriye
kugira itandukaniro bagira kubw'ineza y'abababaye n'abapfakazi, ndetse n'undi mukene ukwiriye
kugirirwa impuhwe uri hagati muri bo. Nyamara inshuro nyinshi usanga abakire buririra ku byago
by'abakene, bakabambura amahirwe bajyaga kubona, kandi ineza babagiriye yose
bakabakamuraho ifaranga ryose kugeza kurya nyuma. Ibi byose byanditswe mu ijuru. "Nzi
imirimo yawe." [1T 181]
Icyaha gikomeye cyane kiri mu itorero muri iki gihe ni ukurarikira ubutunzi. Imana ireba igitsure
abavuga ko ari ubwoko bwayo kubera kwikunda kwabo. Abagaragu bayo batanze igihe cyabo

142
n'imbaraga zabo kugira ngo babagezeho ijambo ry'ubugingo, none benshi berekanishije imirimo
yabo ko babiha agaciro gake. Niba bagomba gufasha abagaragu b'Imana cyangwa se ntibabafashe,
babikora rimwe na rimwe; ariko akenshi baramureka agatambuka, ubundi se bakamukorera akantu
gatoya. Iyo bakoresheje umukozi wa nyakabyizi, agomba guhembwa igihembo cyuzuye. Nyamara
si ko bagenzereza umugaragu w'Imana witanga. Abakorera umurimo ushingiye mu ijambo
[ry'Imana] n'inyigisho z'idini; yikorera umutwaro uremereye w'umurimo mu bugingo bwe;
yifashishije ijambo ry'Imana yerekana yihanganye amakosa ateza akaga ashobora kwangiza
ubugingo; ashimangira uburyo ari ngombwa kwihutira kurandura ibyatsi bibi biniga imbuto nziza
zabibwe; akura mu bubiko bw'ijambo ry'Imana ibintu bishya ndetse n'ibya kera kugira ngo
agaburire umukumbi w'Imana. Bose bemera ko babyungukiyemo; nyamara usanga ibyatsi bibi
by'uburozi no kwifuza kubi biba byarashoye imizi cyane ku buryo bareka umugaragu w'Imana
akabanyuraho ntacyo bamukoreye ku bijyanye n'ubutunzi bushira batunze. Bahaye umurimo we
ugoye agaciro kangana n'uko ibikorwa byabo bibyerekana. Umugabo wo Guhamya ukiranuka
w'ukuri aravuga ati: "Nzi imirimo yawe." [1T 181]
Nabonye ko abagaragu b'Imana batari aho ibishuko bya Satani bitagera. Inshuro nyinshi baba
basumbirijwe n'umwanzi bityo bakaba bafite Baramutse bashobora urugamba rukomeye bagomba
kurwana. gukurirwaho inshingano bafite, bakoresha amaboko yabo banezerewe. Bahamagarirwa
na bene se gukora umurimo bakora; ariko igihe babonye ko umurimo wabo uhawe agaciro gake,
bacika intege. Ni iby'ukuri koko bahanga amaso ingororano yabo ku musozo aho bazatura
ubuheruka, bityo ibyo bikabazamura; ariko imiryango yabo igomba kubona ibyokurya
n'imyambaro. Igihe cyabo bagiha itorero ry'Imana; ntabwo bakigengaho. Bigomwa kubana
n'imiryango yabo kubw'inyungu z'abandi; nyamara bamwe mu babonera inyungu mu mihati bagira
ntibaba bitaye ku bukene bwabo. Nabonye ko ari akarengane kubareka bakagenda maze ugasigara
wishuka. Abagenza batyo batekereza ko bemewe n'Imana, mu gihe yo isuzugura ukwikunda
kwabo. Aba bantu bikunda ntibazahamagarwa ngo basobanurire imbere y'Imana uburyo
bakoresheje amafaranga y'Uwiteka gusa, ahubwo agahinda no kubabara mu mutima bateje
abagaragu b'Imana yatoranyije, maze bigacogoza umuhati wabo, bizashyirwa ku bisonga
bikiranirwa maze bibibazwe. [1T 182]
Umugabo wo Guhamya ukiranika w'ukuri aravuga ati: "Nzi imirimo yawe." Umutima wikunda
kandi ukararikira uzageragezwa. Abantu bamwe nta bushake bafite bwo kwegurira Imana
n'umugabane muto cyane w'inyungu babona ku butunzi bwabo bwo mu isi. Uramutse uvuze ku
gishoro cyabo, batangira gutera intambwe basubira inyuma bafite agahinda kenshi. Mbese ni iki
bigomwe ku bw'umurimo w'Imana? Nta na kimwe. Bavuga ko bizera yuko Yesu agiye kugaruka;
nyamara imirimo yabo ihakana kwizera kwabo. Buri muntu wese azabaho imibereho yerekana
ukwizera kwe. Yemwe abafite imitima ibeshya mwe, Yesu azi imirimo yanyu. Yanga amaturo
yanyu mutanga mugononwa, n'ibitambo byanyu bicumbagira. [1T 182]

INZU ZO GUSENGERAMO
Nabonye ko benshi mu bo Imana yaragije ubutunzi bumva bafite umudendezo wo kubukoresha
uko bishakiye barimbisha inzu zabo za hano ku isi; nyamara igihe bubaka inzu yo gusengeramo
Imana ikomeye ituye ahahoraho, ntibashobora kuyireka ngo ikoreshe ubutunzi yabatije. Ntabwo
buri wese aharanira kurusha abandi kwereka Imana ko yanyuzwe n'ukuri akora uko ashoboye kose

143
kugira ngo ategure ahantu ho gusengera; ahubwo bamwe bari kugerageza gusa gukora bike
bishoboka; kandi biyumvamo ko ubutunzi bakoresha mu gutegura ahantu Imana Isumbabyose
ishobora guhurira na bo busa n'ubutakaye. Ituro nk'iryo riraremaye, kandi Imana ntiryemera.
Nabonye ko byarushaho gushimisha Imana ubwoko bwayo buramutse bwerekanye ubwenge igihe
buyitegurira inzu, nk'uko babikora mu nzu zabo bwite. [1T 182]
Ibitambo n'amaturo abana ba Isirayeli bagombaga gutanga bari bategetswe ko bitagomba kugira
inenge cyangwa ibara, bikaba inyamibwa [1T 182] mu mukumbi; kandi buri wese muri bo
yasabwaga kugira uruhare muri uyu murimo. Umurimo w'Imana muri iki gihe uzaba ari mugari.
Nimwubakira Uwiteka inzu, ntukamucumureho cyangwa ngo umukumire binyuze mu gutura
amaturo aremaye. Shyira ituro rirusha ayandi kuba ryiza mu nzu yubakiwe Imana. Reka ribe iryiza
rihebuje andi yose ufite; garagaza ubushake bwo kuyihindura nziza kandi ibe ifite ibikwiriye
byose. Abantu bamwe batekereza ko ibi nta gaciro bifite kubera ko igihe ari kigufi cyane. Niba ari
uko biri, kora nk'ibyo mu nzu wawe no mu zindi gahunda zawe ukorera muri iyi si. [1T 183]
Nabonye ko Imana yashoboraga gukomeza umurimo wayo nta bufasha na buke bw'umuntu
ikoresheje; nyamara iyi si yo gahunda yayo. Isi yo muri iki gihe ni ahantu umuntu agomba
kwakirira imbabazi z'Imana. Umuntu ari hano ngo areme imico izajyana na we mu isi izahoraho
iteka. Icyiza n'ikibi bishyirwa imbere ye, kandi uko azamera mu gihe kizaza gushingiye ku
mahitamo akora. Kristo yazanywe no guhindura imitekerereze ye ndetse n'ibyo akunda. Umutima
we ugomba kuvanwa ku butunzi bw'isi maze ugashyirwa ku bwo mu ijuru. Imana ishobora
guhabwa icyubahiro kubwo kwigomwa kwe. Igitambo gikomeye cyatangiwe umuntu, noneho ubu
azageragezwa kandi asuzumwe kugira ngo harebwe niba azakurikiza urugero rwa Yesu, maze
nawe agire icyo yigomwa ku bwa bagenzi be. Satani n'abamarayika be bakorera hamwe kugira
ngo barwanye ubwoko bw'Imana; ariko Yesu arashaka kubweza kugira ngo abwishyire. Abusaba
guteza imbere umurimo we. Imana yahaye ubwoko bwayo ibintu bihagije muri iyi si kugira ngo
buteze imbere umurimo wayo hatabayeho ingorane mu by'ubukungu, kandi ni umugambi wayo ko
ubutunzi yaragije ubwoko bwayo bwakoreshwa neza uko bikwiriye. Iri tegeko ngo "Nimugurishe
ibyo mutunze mubitangeho imfashanyo," ni umugabane w'ijambo ryera ry'Imana. Abagaragu
b'Imana bagomba guhaguruka, bakarangurura ijwi, ntibagerure, "ubwire ubwoko bwanjye
ibicumuro byabwo, ubwire inzu ya Yakobo ibyaha byabo." (Yesaya 58:1). Umurimo w'Imana
ugomba kurushaho kwaguka, kandi ubwoko bwayo niburamuka bukurikije inama y'Imana, mu
butunzi bwabo ntihazaba umutungo mwinshi uzakongorwa n'umuriro uheruka. Bose bazaba
barabitse ubutunzi bwabo aho inyenzi n'ingese zitabasha kubwangiza; kandi umutima ntuzaba
ufite umurunga uwuboheye ku isi. [1T 183]

AMASOMO DUKURA MU MIGANI


Neretswe ko umugani w'italanto utumvikanye neza uko wakabaye. Iri somo ry'ingenzi ryahawe
abigishwa kubw'inyungu z'Abakristo bazaba bariho mu minsi iheruka. Kandi izi talanto
ntizihagarariye gusa ubushobozi bwo kubwiriza no kwigisha ibivuye mu ijambo ry'Imana. Uyu
mugani ureba iby'ubutunzi bw'igihe gito Imana yabikije ubwoko bwayo. Abahawe italanto eshanu
n'italanto ebyiri barazicuruje maze bakuba kabiri ibyo baragijwe. Imana isaba abafite ubutunzi
hano mu isi, gusohora amafaranga [1T 183] yabo bakayakoresha kugira ngo bazayimurikire
inyungu - bayishyira mu murimo wo kugeza ukuri hirya no hino. Kandi niba ukuri gutuye mu

144
mutima w'uwakwakiriye, na we azafasha mu kukoherereza abandi akoresheje ubutunzi bwe; kandi
binyuze mu muhati we, imbaraga ye ihindura abandi n'ubutunzi bwe, abandi bantu bazakirana
ukuri ubwuzu, maze na bo batangire gukorera Imana. Nabonye ko bamwe mu bavuga ko ari
ubwoko bw'Imana bameze nka wa muntu watabye italanto ye mu butaka. Bagumana ubutunzi
bwabo ntibabukoreshe ibyiza mu murimo w'Imana. Bavuga ko ubwo butunzi ari umutungo wabo
bwite, kandi ko bafite uburenganzira bwo gukoresha ibyo batunze uko bashaka kubashimishije;
bityo abantu ntibakizwa kubw'umuhati utunganye bakoresha amafaranga y'Uwiteka. Abamarayika
bandikana ubwitonzi umurimo w'umuntu wese, kandi igihe urubanza rugera ku bo mu nzu
y'Imana, umwanzuro buri wese afatiwe wandikwa iruhande rw'izina rye. Marayika atumwa
kutagira n'umwe arokora wo mu bagaragu bakiranirwa, ahubwo mu gihe cyo kwicwa kwabo
agomba kubacamo kabiri. Kandi ibyo bari bararagijwe barabyamburwa bigahabwa abandi. Ubwo
nibwo umutungo wabo wo ku isi utikira, bityo bagatakaza byose. Ndetse n'amakamba bagombaga
kwambara iyo baza kuba barabaye indahemuka, ashyirwa ku mitwe y'abakijijwe n'abagaragu
bakiranuka, ba bandi bahoraga bakoresha ubutunzi bwabo mu murimo w'Imana. Kandi buri wese
babashije gukirisha ubutunzi bwabo yongera inyenyeri ku makamba yabo mu bwiza, kandi
agatuma ingororano yabo y'iteka irushaho kwiyongera. [1T 184]
Neretswe kandi ko umugani w'igisonga gikiranirwa wagombaga kutwigisha isomo. "Ubutunzi
bubi mubushakisha incuti, kugira ngo nibushira bazabakire mu buturo bw'iteka." (Luka 16:9).
Nidukoresha umutungo wacu mu guhesha Imana icyubahiro hano ku isi, tuzaba twibikira ubutunzi
mu ijuru; kandi igihe ubutunzi bwo mu isi buzaba budushizeho bwose, igisonga gikiranuka kizaba
gifite Yesu n'abamarayika ho inshuti kugira ngo bacyakire mu buturo bw'iteka. [1T 184]
"Ukiranuka ku cyoroheje cyane, aba akiranutse no ku gikomeye." (Luka 16:10). Umuntu
ukiranuka mu butunzi bwa hano ku isi, bworoheje cyane, agakoresha neza ibyo Imana yamutije
hano mu isi, azaba ari umunyakuri mu byo avuga ko yizera. "Ukiranirwa ku cyoroheje cyane, aba
akiraniwe no ku gikomeye" (Luka 16:10). Uzima Imana ibyo yamutije, azaba akiranirwa mu by
'Imana muri byose. "Niba mutakiranutse mubikijwe ubutunzi bubi, ni nde uzababitsa ubutunzi
bw'ukuri?" (Luka 16:11). Niba tugaragaje ko dukiranirwa mu gucunga ubutunzi Imana idutiza
hano ku isi, ntizigera iduha umurage udapfa. "Niba mutarakiranutse mu by'abandi mubikijwe, ni
nde uzabaha ibyo mwitegekaho?" (Luka 16:12). Yesu yatwishyuriye gucungurwa. Ni ukwacu;
nyamara twashyizwe hano mu gihe cyo kwemererwamo, kugira ngo harebwe niba tuzaba
dukwiriye guhabwa ubugingo buhoraho. Imana itugerageresha kuturagiza ubutunzi bw'isi.
Nidukiranuka mu gutangana ubuntu kubyo yadutije, tugateza umurimo [1T 184] wayo imbere,
Imana ishobora kuduha umurage w'iteka ryose. "Ntimushobora gukorera Imana n'ubutunzi."
"Umuntu nakunda iby'isi, gukunda Data wa twese ntikuba kuri muri we?" 1Yohana 2:15. [1T 185]
Ntabwo Imana inezezwa n'uburyo burimo ubunebwe no kutagira icyo witaho benshi mu bavuga
ko ari ubwoko bwayo bakoramo imirimo yabo ibazanira inyungu muri iyi si. Basa n'abatakaje
gusobanukirwa ukuri kuko umutungo bari gukoresha ari uw'Imana, kandi ko bagomba
kuzayimurikira iby'ubusonga bwabo. Bamwe basiga umurimo ubabyarira inyungu mu by'isi uri
mu rudubi. Satani arabireba byose, kandi abyivangamo igihe abonye uburyo bwiza, bityo
kubw'imicungire ye agakura umutungo mwinshi mu ruhande rw'abakomeza Isabato. Kandi ubwo
butunzi bujya mu ruhande rwe. Bamwe mu bantu bakuze nta bushake bagira bwo gutegeka uko
iby'umutungo wabo wo ku isi bizagenda, maze mu gihe batabyiteguye bakarwara ndetse bagapfa.

145
Abana babo badashishikajwe n'ukuri ni bo bafata wa mutungo. Satani yabigenje nk'uko ashaka.
“Niba mutakiranutse mubikijwe ubutunzi bubi, ni nde uzababitsa ubutunzi bw'ukuri? Kandi niba
mutarakiranutse mu by'abandi mubikijwe, ni nde uzabaha ibyo mwitegekaho?" (Luka 16:11, 12).
[1T 185]
Neretswe ukuri guteye ubwoba k'uko Satani n'abamarayika be bagiye babona uburyo bwinshi bwo
kwinjira mu micungire y'umutungo w'abavuga ko ari ubwoko bw'Imana kurenza uko Uwiteka
yinjiyemo. Abantu b'ibisonga bo mu minsi iheruka ntabwo ari abanyabwenge. Bemerera Satani
kuyobora ibikorwa byabo bibyara inyungu, maze akajyana mu ruhande rwe ibyo mu ruhande rwo
mu murimo w'Imana n'ibyagombaga kujya muri urwo ruhande. Bisonga bikiranirwa, Imana
irabareba; izabahamagara mubisobanure. Nabonye ko kubwo gucunga neza kandi bakiranutse,
ibisonga by'Imana bishobora kurinda imirimo yabo ibazanira inyungu ikaba itunganye kandi inoze,
kandi iri ku murongo mwiza. Kandi by'umwihariko, ni amahirwe ndetse n'inshingano by'abantu
bakuze, abanyantege nke, n'abantu badafite abana, gushyira umutungo wabo aho ushobora
gukoreshwa umurimo w'Imana niba babona bashobora kugenda mu buryo butunguranye. Nyamara
nabonye ko Satani n'abamarayika be bishimira cyane intsinzi bagira kuri iyi ngingo. Kandi abari
bakwiriye kuba abaragwa agakiza b'abanyabwenge basa naho bareka amafaranga y'Uwiteka ku
bushake akabava mu biganza maze akajya kubo mu ruhande rw'umwanzi. Muri ubu buryo, baha
imbaraga ubwami bwa Satani, kandi bagasa n'abumva ibi bintu byoroshye cyane! [1T 185]

KWISHINGIRA ABATIZERA

Nabonye ko Imana ibabazwa n'ukuntu ubwoko bwayo bwishingira abatizera. Nerekejwe kuri iyi
mirongo: Imigani 22:26: "Ntukabe mu bishingirisha gukorana mu biganza, cyangwa abishingira
abanyamyenda." Imigani 11:15: "Uwishingira uwo atazi bizamubabaza, ariko uwanga kwishingira
aba amahoro." Ibisonga bikiranirwa! Basezerana gutanga iby'undi, —ari we Se wo mu ijuru, -
maze Satani akitegura gufasha abana [1T 185] be kubibambura abikuye mu biganza byabo.
Abakomeza Isabato ntibakwiriye kugirana imikoranire n'abatizera. Ubwoko bw'Imana bwiringira
cyane amagambo y'abantu butazi, bukanabagisha inama mu gihe butari bukwiriye kugenza butyo.
Umwanzi abahindura abakozi be, maze akabakoreramo kugira ngo arindagize ubwoko bw'Imana
kandi aburiganye. [1T 186]
Bamwe nta buhanga bafite mu bijyanye no gucunga neza ibyo mu isi. Nta byangombwa bikenewe
bafite, Satani akabyuririraho akababonerana. Iyo bimeze bityo, abantu nk'aba ntibakwiriye
gukomeza kuba mu bujiji ku bijyanye n'inshingano yabo. Bakwiriye kwicisha bugufi bihagije
bakagisha inama bagenzi babo basangiye kwizera, abo bashobora kugirira icyizere inama zabo
mbere yuko bashyira mu bikorwa imigambi yabo. Nerekejwe kuri uyu murongo: "Mwakirane
ibibaremerera." (Abagalatiya 6:2). Abantu bamwe ntibicishije bugufi bihagije ngo bareke
ababifitemo guhuguka babakorere imibare kugeza ubwo bakurikiza imigambi yabo bwite maze
bakishyira mu ngorane. Hanyuma baza kubona byari ngombwa kubona inama n'ibitekerezo bya
bagenzi babo basangiye kwizera; ariko mbega ukuntu bisanga umutwaro ubaremereye cyane
kurusha uko bajyaga kuba iyo baba baragishije inama mbere hose. Bene data ntibari bakwiriye
kujya kuregana mu nkiko igihe cyose bishoboka kubyirinda; kuko iyo bigenze bityo baba bahaye

146
umwanzi urwaho rukomeye rwo kubateza akaga no kubabuza amahoro. Byaba byiza mukemuye
ikibazo nubwo byasaba igihombo runaka. [1T 186]

KUGIRA INDAHIRO
Nabonye ko bamwe mu bana b'Imana bakoze ikosa ku bijyanye no kugira indahiro, kandi Satani
yaboneyeho uburyo bwo kubakandamiza, no kubambura amafaranga y'Umwami Imana. Nabonye
ko amagambo y'Umwami Imana avuga ngo: "Ntimukarahire," ntaho ahuriye n'indahiro yo mu
rukiko. "Ahubwo ijambo ryawe ribe Yee, Yee, Oya, oya; ibirenze ibyo bituruka ku mubi" (Matayo
5:37). Ibi birengurira ku kiganiro gisanzwe. Abantu bamwe barakabya mu mvugo yabo. Bamwe
barahira ubugingo bwabo bwite; abandi bakarahira umutwe wabo igihe cyose bizeye ko
bagihumcka; igihe cyose bizeye ko bagifite umutwe. Abandi nabo batanga ijuru n'isi ho abahamya
b'uko ibyo bavuze ari ukuri. Bamwe biringira ko Imana izabakuraho niba ibyo bavuga bitari ukuri.
Ni ubu bwoko bw'indahiro isanzwe Yesu yaburiraga abigishwa be kwirinda. [1T 186]
Dufite abantu bashyirwaho ngo badutegeke, dufite n'amategeko agenga abantu. Iyo aya mategeko
nkayo atabaho, isi yajyaga kuba ari mbi birenze uko iri ubu. Amwe muri ayo mategeko ni meza,
andi ni mabi. Amabi yakomeje kugenda yiyongera, nyamara kandi tuzarushaho gushyirwa ahantu
h'impatanwa. Ariko Imana izakomeza ubwoko bwayo bukomeze gushikama kandi bubeho
bukurikiza amahame yo mu ijambo ryayo. Igihe amategeko y'abantu avuguruzanya n'ijambo
ry'Imana n'amategeko yayo, [1T 186] tugomba kumvira ijambo ry'Imana ndetse n'amategeko yayo
uko ingaruka zaba zimeze kose. Itegeko ry'igihugu cyacu ridusaba gusubiza imbata shebuja
ntitugomba kuryumvira; kandi tugomba kwemera ingaruka zijyana no kwica iri tegeko. Ntabwo
imbata ari umutungo w'umuntu uwo ari we wese. Imana ni yo shebuja wemewe, kandi nta muntu
ufite uburenganzira bwo gufata ikiremwa cy'Imana mu kiganza ngo akigire icye bwite. [1T 187]
Nabonye ko Uwiteka agifite umurimo agomba gukora ku mategeko y'igihugu cyacu. Igihe Yesu
akiri mu buturo, abategeka na rubanda bumva Mwuka w'Imana uhana abakoraho ku mitima.
Nyamara Satani ategeka abantu benshi cyane bo mu isi ku rwego runini, bityo iyaba amategeko
y'igihugu atari ahari, twagira umubabaro mwinshi. Neretswe ko igihe bibaye ngombwa koko ko
abana b'Imana bahamagarwa ngo bagire icyo bahamya mu buryo bwemewe n'amategeko, ntabwo
baba banyuranyije n'ijambo ry'Imana gutangaho Imana umugabo w'uko ibyo bavuga ari ukuri,
ukuri kutavanzemo ikindi kintu. [1T 187]
Umuntu yarangiritse cyane ku buryo amategeko ashyirwaho kugira ngo ashyire inshingano ku
mutwe we. Abantu bamwe ntibatinya kubeshya bagenzi babo; nyamara barigishijwe, kandi
Mwuka w'Imana uhana yagiye abakora ku mutima, abemeza ko kubeshya Imana ari ikintu giteye
ubwoba. [byabaye kuri Ananiya n'umugore we Safira bitangwa nk'akabarore. Ikibazo kiva ku
muntu kikajya ku Mana, kugira ngo niba hariho umuntu ubeshye, si umuntu aba abeshye, ahubwo
aba abeshye Imana ikomeye, Yo isoma ibiri mu mutima, kandi ikamenya ukuri nyako kw'ibibaho
byose. Amategeko yacu afata kurahira ibinyoma nk'icyaha cy'inkoraruguma. Akenshi Imana
yagiye iciraho iteka abantu barahira ibinyoma, ndetse n'igihe indahiro yabaga ikiri ku minwa
y'urahira, marayika urimbura yamucagamo kabiri. İki kintu cyagombaga gutera ubwoba inkozi
z'ibibi. [1T 187]
Nabonye ko niba hariho umuntu uri ku isi ushobora guhamya mu buryo budahindagurika

147
akoresheje indahiro, ni Umukristo. Aba mu mucyo wo mu maso h'Imana. Akomeza kugwiza
imbaraga mu mbaraga zayo. Kandi igihe hariho ibibazo by'ingenzi bigomba gufatirwa umwanzuro
n'amategeko, nita muntu n'umwe uriho ushobora gutanga Imana ho umugabo nk'Umukristo.
Marayika yankanguriye kuzirikana ko Imana yirahira ubwayo. Itangiriro 22:16; Abaheburayo
6:13, 17. Yarahiriye Aburahamu (Ilangiriro 26:3), irahirira Isaka (Zaburi 105:9; Yeremiya 11:5)
ndetse na Dawidi (Zaburi 132:11; Ibyakozwe n'intumwa 2:30). Imana yasabye abana ha Isirayeli
ko hagati y'umuntu n'undi bahaho indahiro. Kuva 22:10, 12. Yesu yagandukiye indahiro mu isaha
ye yo gucirwa urubanza. Umutambyi Mukuru yaramubwiye ati: “Nkurahije Imana Ihoraho,
tubwire niba ari wowe Kristo, umwana w'Imana." (Matayo 26:63). Yesu yaramubwiye ati:
"Wakabimenye." Iyaba Yesu mu nyigisho yigishije abigishwa be vararenguriraga ku ndahiro yo
mu bucamanza, yajyaga kuba yaracyashye umutambyi mukuru, maze akaba ashimangiye
inyigisho ze kubw'ineza [1T 187] y'abayoboke be bari aho. Satani yanejejwe n'uko bamwe bafashe
gutanga indahiro mu buryo butari bwo; kubera ko byamuhaye uburyo bwo kubakandamiza maze
akabakuraho amafaranga y'Uwiteka. Ibisonga by'Imana bigomba kurushaho kuba abanyabwenge,
bagashyiraho igenamigambi ryabo, kandi bakitegura gutsinda imigambi ya Satani, kubera ko
azakoresha imbaraga nyinshi kurenza mbere hose. [1T 188]
Nabonye ko bamwe bafite urwikekwe ku bategetsi bacu n'amategeko yacu; nyamara iyo hatabaho
amategeko, iyi si yajyaga kuba iri mu kaga gateye ubwoba. Imana ikumira abategetsi bacu; kubera
ko imitima y'abantu bose iri mu biganza byayo. Hashyizweho imbibi badashobora kurenga. Benshi
mu bategetsi ni abo Satani ayobora; ariko nabonye ko Imana ifite abakozi bayo, ndetse no muri
abo bategetsi. Kandi bamwe muri bo bazahindukirira ukuri. Ubu barimo gukora uruhare Imana
ishaka ko bakora. Igihe Satani ari gukorera mu bakozi be, hatangwa ibitekerezo bishobora
kubangamira umurimo w'Imana kandi bigateza akaga gakomeye biramutse bishyizwe mu bikorwa.
Abamarayika beza bagenderera abo bakozi b'Imana bakarwanya ibitekerezo nk'ibyo batanga
impamvu zikomeye abakozi ba Satani badashobora kurwanya ngo batsinde. Abakozi b'Imana bake
bazagira ubushobozi bwo kuburizamo ibibi byinshi. Muri ubwo buryo umurimo uzakomeza
kugeza ubwo ubutumwa bwa marayika wa gatatu buzaba burangije umurimo wabwo, kandi mu
gihe cy'ijwi rirenga rya marayika wa gatatu, aba bakozi bazabona amahirwe yo kwakira ukuri,
kandi bamwe muri bo bazahindukirira Imana, maze bafatanye n'abera kwihanganira ibihe
by'amakuba. Igihe Kristo azaba avuye ahera cyane, Mwuka we ukumira ibibi azakurwa ku
bategetsi na rubanda. Bazasigara bayobowe n'abamarayika babi. Icyo gihe amategeko nk'ayo
azashyirwaho bakurikije inama ya Satani n'ubuyobozi bwe, ku buryo igihe kiramutse
kitagabanyijwe, nta muntu n'umwe wajyaga kurokoka. [1T 188]

AMAKOSA MU MIRIRE
MWENEDATA A. NA MUSHIKI WACU BAKUNDWA: Uwiteka mu kugira neza kwe yabonye
ko ari byiza kumpera iyerekwa aha hantu; kandi mu bintu bitandukanye neretswe harimo bimwe
biberekeyeho. Nabonye ko ibintu byose atari shyashya kuri mwe. Umwanzi amaze igihe ashaka
kubarimbura, kandi agerageza guhindura abandi anyuze muri mwe. Nabonye ko mwembi mufata
umwanya w'isumbwe Imana itigeze ibaha, kandi mwembi mwifata nk'abantu bateye imbere
kurusha abandi mu bwoko bw'Imana. Nabonye murebana i Battle Creek ishyari no kuyikemanga.
Iyo muza kuba mubishoboye mwajyaga gushyirayo ibiganza byanyu, maze mugaha ibikorwa

148
by'abaho n'imirimo yabo ishusho mutekereza ko ari yo y'ukuri. Muri kubona ibintu bimwe bike
mudasobanukiwe, ndetse mudafite ikintu na gito mwabikoraho, kandi bikaba bitanabareba na gato.
Umurimo w'i Battle Creek Imana yawuhaye abagaragu yatoranyije. Yashyize umutwaro
w'umurimo kuri bo. Abamarayika b'Imana batumwe guhagararira uwo [188] murimo; kandi niba
utagenda neza, abari ku ruhembe rw'umurimo bazakosorwa, maze ibintu bigende kuri gahunda
y'Imana nta kubyivangamo k'uyu muntu cyangwa uriya. [1T 189]
Nabonye ko Imana ishaka ko mwita ku bibareba mugasuzuma impamvu. zibatera gukora ibyo
mukora. Murishuka ku bibareba. Mugaragara nk'abicishije bugufi, kandi ibyo hari icyo bihindura
ku bandi, maze bikabatera gutekereza ko muri abantu bateye imbere cyane mu bijyanye
n'imibereho ya Gikristo; ariko igihe ibyanyu mwihariye bikozweho, inarijye ihita ihaguruka, maze
mukagaragaza umwuka wo kudakurwa ku izima no kwinangira. Iki ni igihamya
kidashidikanywaho cy'uko nta kwicisha bugufi mufite muri mwe. [1T 189]
Nabonye ko mwibeshye ku bijyanye no kubabaza imibiri yanyu, mwibuza kurya ibiryo bifite
intungamubiri. Ibyo bituma abantu bamwe bo mu itorero batekereza ko Imana iri kumwe namwe
nta gushidikanya, kuko bitabaye ibyo mutajyaga kwigomwa kandi ngo mwitange mutyo. Nyamara
nabonye ko nta na kimwe muri ibyo bintu kizatuma murushaho kuba abera. Ibyo byose abapagani
barabikora, nyamara nta ngororano yabyo babona. Umutima umenetse kandi ushenjaguritse
imbere y'Imana ni wo w'igiciro cyinshi mu maso yayo. Nabonye ko imyumvire yanyu ku bijyanye
n'ibi bintu irimo kwihenda, kandi ko muri kureba ku itorero kandi mukitegereza abaririmo,
mugatahura utuntu dutoya, mu gihe ibitekerezo byanyu byari bikwiriye guhindukira bikita ku
by'ubugingo bwanyu bwite. Ntabwo Imana yabakoreye umutwaro w'umukumbi wayo. Mutekereza
ko abo mu itorero basigaye inyuma kubera ko batabona ibintu nk'uko mubibona, kandi kubera ko
badakurikiza imigirire idakebakeba mutekereza ko musabwa gukurikiza. Nabonye ko mwishuka
ku bijyanye n'inshingano yanyu bwite n'inshingano y'abandi. Abantu bamwe babaye abahezanguni
ku bijyanye n'imirire. Bakurikiye imigenzereze ikakaye, kandi babaho mu buryo bwihariye ku
buryo ubuzima bwabo bwahazahariye, indwara ishinga ibirindiro mu mubiri, kandi urusengero
rw'Imana rwacitse intege. [1T 189]
Nongeye gusubizwa ku byatubayeho turi i Rochester, muri New York. Nabonye ko igihe twari
dutuyeyo, ntabwo twaryaga ibyokurya bifite intungamubiri nk'uko bikwiriye, kandi indwara
yendaga kuduhitana. Nabonye ko nkuko Imana iha abakunzi bayo ibitotsi, ifite n'ubushake bwo
kubaha ibyokurya bikwiriye kugira ngo bibongerere imbaraga. Impamvu yabiduteraga yari
itunganye. Kwari ukugira ngo tuzigame amafaranga bityo ikinyamakuru gikomeze kwandikwa.
Twari dukennye. Nabonye ko icyo gihe ikosa ryari riri mu itorero. Abari bafite ubutunzi bari
abantu bifuza kandi bikanyiza. Iyo abo bantu baza gukora uruhare rwabo, umutwaro wari
uturemereye wajyaga kuba waroroshye; nyamara kubera ko bamwe batakoze uruhare rwabo,
twaremerewe n'imitwaro mu gihe abandi bari biturije. Nabonye ko nta muntu Imana isaba
kuzigama mu buryo bukakaye butyo kugeza ku rwego rw'uko urusengero w'Imana rucika intege
cyangwa rukangirika. Hari inshingano n'ibisabwa mu [1T 189] ijambo ryayo bigomba gucisha
bugufi itorero kandi bigatera abaririmo kubabaza ubugingo bwabo. Bityo rero si ngombwa
kwibariza imisaraba no guhimbahimba inshingano kugira ngo unanize umubiri ngo ube wicishije
bugufi. Ibi byose biri hanze y'ijambo ry'Imana. [1T 190]
Igihe cy'amakuba kiri imbere yacu; kandi icyo gihe bizaba bikenewe cyane ko ubwoko bw'Imana

149
bwiyanga, kandi bujye burya gusa ibifasha umuntu ngo adapfa; ariko Imana izadutegura ngo
tuzabashe guhangana n'icyo gihe. Muri iyo saha iteye ubwoba, ibyo tuzaba dukeneye bizaba ari
uburyo Imana ibonye bwo gutanga imbaraga zayo zikomeza, no gushyigikira ubwoko bwayo.
Ariko muri iki gihe Imana ibasaba gukoresha amaboko yabo, bagakora ibyiza, kandi bakibikira
mu bubiko bakurikije ibyo Imana ibashoboje kunguka, ndetse bagakora uruhare rwabo mu
gushyigikira umurimo wo kwamamaza ukuri. Iyi ni inshingano ihabwa abantu bose atari
abahamagawe mu buryo bwihariye gusa ngo bakore umurimo wo kwigisha ijambo [ry'Imana]
n'inyigisho z'idini, ko bagomba kwegurira igihe cyabo kumenyesha abandi inzira y'ubugingo
n'agakiza. [1T 190]
Abakoresha amaboko yabo bagomba kugaburira intege zabo kugira ngo babashe gukora uwo
murimo, kandi n'abakora umurimo wo kwigisha ijambo n'inyigisho z'idini nabo bagomba
kugaburira imbaraga zabo; kubera ko Satani n'abamarayika be babi bari kubarwanya kugira ngo
bamenagure imbaraga zabo. Igihe babishoboye bakwiriye gushaka igihe cyo kuruhura umubiri
n'ubwenge ngo biruhuke umurimo unaniza, ndetse bakwiriye kurya ibiryo birimo intungamubiri
kandi bigatanga imbaraga kugira ngo byubake imbaraga zabo; kubera ko bazasabwa gukoresha
imbaraga zose bafite. Nabonye ko bidahesha Imana icyubahiro na gato igihe hari uwo mu bwoko
bwayo wishyiriraho ibihe by'amakuba. Hariho igihe cy'amakuba kirindiriye ubwoko bw'Imana,
kandi izabutegurira kunyura muri icyo gihe cy'intambara iteye ubwoba. [1T 190]
Nabonye ko imyumvire yanyu ku bijyanye n'inyama z'ingurube20 itari kugira uwo ikomeretsa iyo
muramuka muyigumaniye; nyamara mu mitekerereze yanyu n'ibitekerezo byanyu, iki kibazo
mwagihinduye igipimo, kandi ibikorwa byanyu byerekanye ku mugaragaro ukwizera kwanyu ku
bijyanye n'iki kibazo. Niba Imana isaba ubwoko bwayo kwirinda inyama z'ingurube, izemeza
imitima yabo iby'iki kibazo. Imana irakiranuka kandi ifite ubushake bwo kwereka abana bayo
bataryarya inshingano yabo nk'uko abantu bihariye itakoreje umutwaro w'umurimo wayo nabo
izabereka inshingano bafite. Niba ari inshingano y'itorero kwirinda inyama z'ingurube, Imana [1T
190]

20 Iki gihamya gikomeye cyanditswe ku wa 21 Ukwakira 1858, hafi imyaka itanu mbere y'iyerekwa rikomeye ryo mu 1863, iryatanzwemo umucyo
ku bijyanye n'ivugurura mu by'ubuzima. Ubwo igihe gikwiriye cyari gisohoye, insanganyamatsiko yatanzwe mu buryo bukora ku mitima y'abantu
bacu bose, Mbega ukuntu ubwenge no kugira neza by'imana bitangaje! Byari kuba ari amakosa kuvanga ikibazo cy'amata, umunyu n'isukari, mu
gihe hari kuba hakiriho ikibazo cy'inyama z'ingurube mu 1858. Ubusobanuro bwa J. W mu gitabo cyavuguruwe ubwa kabiri.

…izabihishurira abarenze babiri cyangwa batatu. Izigisha itorero ryayo inshingano rifite. [1T 191]
Imana iyoboye ubwoko bwayo, ntabwo ari abantu bake bihariye bari hano n'abandi hariya, ngo
umwe abe yizera ibi, undi biriya. Abamarayika b'Imana bari gukora umurimo bahawe. Marayika
wa gatatu ayoboye ubwoko [bw'Imana] kandi ari kubweza, kandi bukwiriye kugendana na we
bwibumbiye hamwe. Abantu bamwe biruka imbere y'abamarayika bayoboye ubu bwoko; nyamara
bagomba gukurikira burintambwe, kandi bagakurikira biyoroheje batihuta ngo barenze uko
abamarayika babayobora. Nabonye ko abamarayika b’Imana batashoboraga kuyobora ubwoko
bwayo mu buryo bwihuta cyane buruta ubwo bushobora kwakira kandi bushyira mu bikorwa ukuri
kw'ingenzi bamenyeshejwe. Nyamara abantu bamwe badatuza ntibakora ibirenze ibyo kimwe cya
kabiri gikora mu murimo wabo. Igihe marayika abayoboye, bihutira cyane kugera ku kintu gishya,
maze bakacyirohamo nta buyobozi bw'Imana bafite, maze muri ubwo buryo bakazana urudubi

150
n'amacakubiri mu ngabo z'Uwiteka. Ntibavuga cyangwa ngo bakore mu buryo buhuje n'umubiri
wa Kristo. Nabonye ko mwembi mugomba kuyoborwa byihuse mukagezwa aho mwifuzaga kujya
aho kwifuza kuyobora, nibitaba ibyo, Satani azabinjirana abayobore mu zira ye maze mukurikize
inama ye. Abantu bamwe bitegereza imyumvire yanyu mushikamyeho maze bakayifata
nk'ikimenyetso cyo kwiyoroshya. Barashukwa. Mwembi muri gutegura umurimo uganisha ku
kwihana. [1T 191]
Mwenedata A., muri kamere yawe uri umuntu wizirika ku bitekerezo byawe kandi ukararikira.
Utanga icyacumi cy'isogi na nyiragasogereza, nyamara ukirengagiza ibintu bikomeye. Igihe
umusore yasangaga Yesu, maze akamubaza icyo akwiriye gukora kugira ngo ahabwe ubugingo
buhoraho, Yesu yamubwiye gukomeza amategeko. Umusore yavuze ko ibyo yari yarabikoze.
Yesu yaravuze ati: "Ubuze kimwe. Genda ugurishe ibyo ufite, maze uhe abakene, ni bwo uzagira
ubutunzi mu ijuru." Ingaruka y'ibyo ni uko umusore yasubiyeyo afite agahinda kenshi kubera ko
yari afite ubutunzi bwinshi. Nabonye ko wagize ibitekerezo bibi. Imana ishaka ubutunzi
bw'ubwoko bwayo; nyamara bamwe bagundiriye ubutunzi bwabo kugeza ubwo bahinduka
abanyabugugu. Ndifuza ko wabona ibyawe nk'uko biri koko. Ntabwo ufite umwuka nyakuri wo
kwitanga gushimwa n'Imana. Ureba ku bandi, kandi ukabagenzura, ndetse iyo batisanishije
n'uburyo bukakaye ukurikiza, ntacyo ubasha kubakorera. Ubugingo bwanyu buri kurabirana munsi
y’imbaraga kirimbuzi y'amakosa yanyu bwite. Ufite umwuka w'ubwaka nyamara ufata nk'aho ari
Umwuka w'Imana. Urishuka. Ntushobora gutanga ubuhamya bwumvikana kandi bukora ku
mutima. Washoboraga gutangirwa ubuhamya bworoshye; ariko iyo hagize ucyaha amakosa yawe,
mbega ukuntu kamere yawe ihaguruka vuba! Ntabwo umwuka ubakoresha wacishijwe bugufi.
Ufite umurimo ugomba gukora.... Nabonye ko ibikorwa nk'ibyo, umwuka nk'uwo ari ingaruka yo
kwibeshya kwawe, kandi bikaba n'imbuto iva ku kuba warashyizeho imitekerereze yawe
n'imyumvire yawe ukayigira [1T 191] itegeko ku bandi, ukabishyiriraho kurwanya abo Imana
yahamagariye kwinjira mu murimo. Mwembi mwahushije intego bikabije. [1T 192]
Nabonye ko wigeze gutekereza ko uyu n'uriya bahamagariwe gukora umurimo, mu gihe ibyo bintu
nta kintu ubiziho. Ntushobora gusoma ibiri mu mutima. Iyo uba waranyoye byimbitse ku kuri
k'ubutumwa bwa marayika wa gatatu ntiwajyaga kwiyumvamo umudendezo mwinshi cyane wo
kuvuga abahamagawe n'Imana n'abatarahamagawe na yo. Kuba umuntu ashobora gusenga kandi
akavuga neza ntabwo ari igihamya cy'uko Imana yamuhamagaye. Buri wese afite imbaraga
ihindura abandi, kandi iyo mbaraga ikwiriye kuvugira Imana; ariko ikibazo cyo kumenya niba uyu
cyangwa uriya akwiriye kwegurira igihe cye gukorera ubugingo bw'abantu, ni icy'agaciro
gakomeye byimbitse cyane, kandi nta wundi ushobora kwemeza uziyegurira gukora uwo murimo
ukomeye keretse Imana yonyine. Mu gihe cy'intumwa hariho abantu beza, abantu bashoboraga
gusengana imbaraga, kandi bakavuga barasa ku ngingo. Nyamara intumwa zari zifite ububasha
bwo kutegeka imyuka mibi kandi zikagira ubushobozi bwo gukiza abarwayi, ntizigeze zitinyuka
kwifashisha ubwenge bwazo ngo zigire uwo zitoranya ngo akore umurimo wera wo kuba
umuvugizi w'Imana. Bategereje igihamya kidashobora kwibeshywaho cyo kwigaragaza kwa
Mwuka Wera. Nabonye ko Imana yari yarashyize ku bagabura bayo batoranyijwe inshingano yo
kwemeza uwari ukwiriye gukora umurimo wera; kandi bafatanyije n'itorero no kwigaragaza
kw'ibimenyetso bya Mwuka Wera, bagombaga kwemeza uwari ukwiriye kugenda n'utari ukwiriye
kugenda. Nabonye ko iyo biza kurekerwa mu maboko y'abantu bake hano na hariya ngo bemeze

151
ukwiriye gukora uyu murimo ukomeye, ingaruka zari kuvamo ni urudubi n'umuvurungano byari
kuboneka ahantu hose. [1T 192]
Imana yagiye yerekana inshuro nyinshi ko abantu badakwiriye gushishikarizwa kwinjira mu
murimo wayo hatabonetse igihamya kidashidikanywaho cy'uko ari Yo yabahamagaye. Uwiteka
ntazikoreza umutwaro w'umukumbi we abantu batabikwiriye. Abo Imana ihamagara bagomba
kuba ari abantu bafite ubunararibonye bwimbitse, abantu bageragejwe kandi bagasuzumwa,
abantu bafite imitekerereze mizima, abantu bazatinyuka gucyaha icyaha mu mwuka
w'ubugwaneza, abantu basobanukiwe neza uburyo bwo kugaburira umukumbi. Imana izi
umutima, kandi izi ukwiriye gutoranywa. Mwenedata A. na Mushiki wacu bashobora gufata
icyemezo muri ibi, kandi cyose kikaba gipfuye. Imitekerereze yanyu ntitunganye, kandi ntishobora
kuba igihamya muri ibi. Nabonye ko muri kujya kure y'itorero, kandi nimukomeza kugenza mutyo,
muzarushaho kujya kure; kubera ko Imana izabareka mugende, mugire umubabaro uturutse ku
kwikurikirira inzira yanyu bwite. [1T 192]
Noneho Imana irabararikira kwikosora, mugasuzuma impamvu z'ibyo mukora, kandi mukajya
mbere mutabusanya n'ubwoko bwayo. [1T 192]
Mannsville, New York, ku wa 21 Ukwakira, 1858.

152
IGIHAMYA CYA 6 IBIHAMYA BY'ITORERO

GUCYAHA UBUNEBWE21

BENEDATA NA BASHIKI BACU BAKUNDWA: Uwiteka mu mbabazi re yongeye kunsura,


mu gihe cy'ubwirabure n'umubabaro ukomeye. Ku wa 3 Ukuboza 1860, najyanywe mu iyerekwa,
maze nerekwa amakosa y'abantu ku giti cyabo yagiye agira ingaruka ku murimo. Sinatinyuka
uhisha itorero ubu buhamya kubwo kwanga gukora ku mbamutima Zabantu bamwe. [1T 193]
Nabonye ko ubwoko bw'Imana buri ku rwego rwo hasi; kandi ko Imana tabasize, ahubwo ko ari
bo bayivuyeho maze bagahinduka akazuyaze. Bafite ubumenyi bw'ukuri mu magambo, nyamara
ntibafite imbaraga yako kiza. Ubwo twegereza iherezo ry'ibihe, Satani amanukana imbaraga
nyinshi, azi ko asigaranye igihe gito. Imbaraga ze azazikoresha by'umwihariko ku basigaye.
Azabarwanya, ashake uburyo yabacamo ibice kandi abatatanye, kugira ngo bahinduke
abanyantege nke maze batsindwe. Ubwoko bw'Imana bukwiriye kugenda busobanukiwe n'aho
bujya, kandi bukwiriye gufatanyiriza hamwe mu muhati wabwo. Bukwiriye guhuza umutima
ninama; ubwo ni bwo imbaraga zabo zitazatatana, ahubwo izavugana gukomera mu gushyigikira
umurimo wo kwamamaza ukuri kugenewe iki gihe. Gahunda igomba gukurikizwa, kandi hagomba
kubaho ubumwe mu gukomeza iyo gahunda, nibitaba ibyo Satani azaboneraho urwaho. [1T 193]
Nabonye ko umwanzi ashobora kuza mu buryo bushoboka bwose kugira ngo ace intege ubwoko
bw'Imana kandi abuteremo urujijo no guhagarika imitima, kandi nabonye ko bakwiriye kugenda
basobanukiwe, kandi bakitegura ibitero bya Satani. Ibibazo bifite aho bihuriye n'itorero
ulibikwiriye kurekwa hatabayeho kubikemura. Hari intambwe zikwiriye guterwa mu kurinda
umutungo w'itorero kubw'umurimo w'Imana, kugira [1T 193] ngo umurimo udakerezwa mu

21Reba Umugereka

..iterambere ryawo, no kugira ngo amikoro abantu bifuzaga kwegurira mu murimo w'Imana atajya
mu ruhande rw'umwanzi. Nabonye ko ubwoko bw'Imana bukwiriye gukorana ubwenge, mu
ruhande rwabo ntibagire icyo basiga kidakozwe kugira ngo umurimo w'itorero ube utekanye. Nuko
nyuma yuko barangije gukora ibyo bashoboye byose, bakwiriye kwiringira ko Uwiteka
azabayoborera ibyo bintu byose, ku buryo Satani atazabona urwaho ku bwoko bw'Imana
bwasigaye. Iki ni igihe cya Satani cyo gukora. Ahazaza h'umugaru hari imbere yacu; kandi itorero
rikwiriye kuba riri maso kugira ngo ritere intambwe rijya mbere ku buryo rizabasha gutsinda
imigambi ya Satani. Ni igihe hagomba kugira igikorwa. Ntabwo Imana inejejwe no kubona
ubwoko bwayo bureka imirimo y'itorero idakozwe ngo irangire, kandi ngo bwemerere umwanzi
kubona akito kose kandi abe ari we ugenga uko ibintu bikorwa mu buryo bumushimishije.
Iterambere [1T 194]
Neretswe ibyimbo bibi byafashwe na mweneda B. mu kinyamakuru cyitwa Urwibutso ku bijyanye
na gahunda n'inzego z'itorero, n'imbaraga irangaza abantu yagaragaje. Ntiyagenzuye ikibazo mu

153
buryo buhagije. Ibyo yanditse yabiteguriye neza kugira imbaraga yo gutanya abantu, kujyana
abantu ku gufata imyanzuro ipfuye, no gushishikariza benshi kugira ibitekerezo by'ubunebwe mu
bijyanye no gucunga neza iby'umurimo w'Imana. Abatiyumvamo uburemere bw'uyu murimo,
ntabwo babona ugukenerwa kw'ikintu icyo ari cyo cyose gikorwa mu gushyiraho gahunda
y'itorero. Abamaze igihe kirekire bikoreye umutwaro bareba ahazaza maze bagapima uburemere
bw'ibibazo. Bemera neza ko hari intambwe zigomba guterwa kugira ngo ibibazo by'itorero
bishyirwe mu rwego rurushijeho kuba rutekanye, aho Satani adashobora kwinjira ngo abone
urwaho. Ibyo mwene data B. yanditse byateye abatinya gahunda kugirira amakenga ibitekerezo
by'abatera intambwe bajya imbere ngo bakemure ibibazo by'itorero bafashijwe no kugira neza
kw'Imana. Kandi igihe yabonaga ko umwanya arimo udakwiriye, yananiwe kuvugisha ukuri ngo
yemere ikosa rye, kandi ngo akore uko ashoboye ahanagure isura mbi yari yatanze. [1T 194]
Nabonye ko mu bintu byo kuri iyi si bishira, mwenedata B. yari umuntu woroshye kandi utita ku
bintu. Yabuze imbaraga, maze abifata nk'aho ari indangagaciro kurekera Uwiteka ibyo Uwiteka
ubwe yari yaramushinze ngo akore. Mu gihe ibintu byihutirwa cyane ni bwo gusa Uwiteka
agoboka. Dufite umurimo tugomba gukora, dufite umutwaro n'inshingano tugomba gusohoza,
kandi iyo dukoze dutyo, tugwiza ubunararibonye. Mwene data B. agaragaza umuco nk'uyu mu
bijyanye n'ibya Mwuka kimwe no mu mirimo ye y'iby'isi. Habuze ishyaka n'umwete kugira ngo
umurimo unozwe. Abantu bose bari bakwiriye gukorana ibanga n'ubwenge mu bijyanye
n'iby'Imana kurusha uko babigaragaza mu bintu by'igihe gito kugira ngo baronke ubutunzi bw'isi.
[1T 194]
Nyamara nubwo ubwoko bw'Imana bufite impamvu yo kurengera umutungo w'itorero mu buryo
bwemewe n'amategeko, bagomba kwitondera [1T 194] kugumana imico yabo y'umwihariko kandi
yera. Nabonye ko abantu batejejwe bashobora kubonera urwaho ku cyemezo itorero rimaze igihe
gito rifashe, maze bakarenga imbibi, bakageza ibintu kure cyane, nuko bagakomeretsa umurimo
w'Imana. Bamwe bazagenda mu buryo butarimo ubwenge no gushishoza bajye mu bucamanza
kandi bashoboraga. kubyirinda maze bivange n'ab'isi, bagabane ku mwuka wayo, kandi batere
abandi gukurikiza urugero rwabo. Umuntu umwe uvuga ko ari Umukristu ugenda atagishije inama
yangiriza byinshi ku murimo wo kwamamaza ukuri kugenewe iki gihe. Ikibi gishora imizi mu
buryo bwihuse cyane kurusha icyiza, kandi kigasagamba mu gihe icyiza no gukiranuka
bihondobera keretse gusa iyo bigaburiwe mu buryo bwitondewe. [1T 195]
Nongeye kwerekwa ibyo mu gihe cyashize maze mbona ko buri ntambwe y'ingenzi yatewe, buri
cyemezo cyafashwe, cyangwa buri ngingo yose yagezweho n'ubwoko bw'Imana, abantu bamwe
bahagurukijwe no kugeza bintu kure cyane, no gutera intambwe mu buryo budatekerejweho neza,
hyo bikaba byarashaririye abatizera, bigahagarika umutima ubwoko bw'Imana, ndetse bigatera
impaka mu murimo w'Imana. Abantu Imana. yoboye muri iyi minsi iheruka, bazabuzwa
amahwemo n'ibintu bimeze nik'ibi. Nyamara ibibi byinshi bizakumirwa abagabura b'ibya Kristo
nibaramuka bahuje umutima, bagafatanyiriza hamwe mu igenamigambi y'ibyo bazakora, kandi
bagahuriza imbaraga zabo hamwe. Nibahagarara hamwe, bagashyigikirana, bakamagana ikibi
kandi bakagicyaha bakiranutse, bidatinze bazagitera kumagara. Nyamara Satani yagiye ayobora
ibintu nk'ibyo cyane. Abizera bihariye ndetse yemwe n'ababwiriza bagiye hashyigikira abantu
nk'aba batishimira ubuyobozi bagiye bacyahirwa ibibi Iyabo maze ingaruka iba kwirema ibice.
Umuntu watinyutse maze pasohoza inshingano ye itanejeje agahangana n'amakosa n'ikibi

154
akiranutse, terwa agahinda kandi agakomeretswa n'uko bene data b'ababwiriza balamweretse ko
bamushyigikiye byuzuye. Acika intege mu gusohoza izo shingano zibabaje, akarambika
umusaraba hasi, maze akareka gutanga bihamya byari bigambiriwe. Ubugingo bwe
bukingiranirwa mu mwijima, maze ab'itorero bakahababarira bitewe no kubura igihamya Imana
yari vagennye ko kigomba kuba mu bwoko bwayo. Satani aba ageze ku ntego ye ihe igihamya cyo
kwizerwa kuburijwemo. Abashyigikira ikibi batyo abifata nk'indangagaciro; nyamara
ntibasobanukirwa ko bari gukoresha mbaraga itatanya abantu, kandi ko bo ubwabo bari gufasha
mu gusohoza migambi ya Satani. [1T 195]
Nabonye ko abantu benshi barimbuwe na bene se babashyigikiraga mu buryo butarimo ubwenge,
mu gihe ibyiringiro byabo rukumbi byari biri mu kubareka bakabona kandi bagasobanukirwa
n'uburemere bw'amakosa yabo. Nyamara igihe bakiranye ubwira impuhwe bagaragarijwe na bene
se datekereza neža, bakira igitekerezo cy'uko baba bahohotewe; kandi iyo Lagerageje kugenzura
intambwe zabo, bakora umurimo nyamara umutima wabo uwurimo by'igice. Bagabanya ku kibazo
kugira ngo bihuze[1T 195] n'imbamutima kamere zabo, bagashyira umugayo ku wabacyashye,
bityo bakaba bapfukiranye ikibazo. Ikibazo ntigisuzumwa mu buryo bwimbitse, kandi ntikiba
kivuwe ngo gikire, bityo barongera bakagwa muri rya kosa, kubera ko batigeze barekwa ngo
babone neza uburemere bw'ikibi bakoze, ngo bicishe bugufi imbere y'Imana maze bayireke ibe ari
yo ibubaka. Abantu babashyigikira mu makosa bakoze mu cyerekezo kinyuranye n'umutima wa
Kristo n'abamarayika bita ku bantu. [1T 196]
Abagabura b'ibya Kristo bakwiriye guhaguruka bakajya mu murimo w'Imana n'imbaraga zabo
zose. Niba abagaragu b'Imana batinya gutanga igihamya cyahuranyije, nta rwitwazo na rumwe
bafite. Bakwiriye gucyaha no kwamagana ikibi, kandi ntibabererekere icyaha cya mwenedata.
Hano ngomba kubagezaho agace gato k'ibaruwa nandikiye mwene data C: [1T 196]
"Hari ibyo neretswe bikwerekeyeho. Nabonye ko ubuhamya buzima kandi bwahuranyije
bwahonyowe mu itorero. Ntabwo wigeze uhuza n'ubuhamya bugororotse. Wihungije gukemura
ikibazo cy'ibibi kandi ubigambiriye, kandi wageragerejwe hamwe n'abumvise bahatiwe kugenza
batyo. Wagiriye impuhwe kandi ushyigikira abantu batacyumva ubuyobozi. Ibyo byatumye
ugaragara nk'umuntu w'umunyantege nke. Ntiwifatanyije n'ubuhamya budakebakeba kandi
bwahuranyije bwagiye bwohererezwa abantu. [1T 196]
"Ntabwo abagaragu b'Imana bababarirwa ikosa ryabo iyo bihungije ubuhamya budakebakeba.
Bagomba gucyaha kandi bakamagana ikibi, ndetse ntibabererekere icyaha cya mwene data.
Inshuro nyinshi wagiye urambura amaboko yawe maze ugakingira abantu ngo badahabwa
umugayo wari ubakwiriye, ndetse no gukosorwa Uwiteka yari yagennye ko bakwiriye guhabwa.
Aba bantu nibaramuka batisubiyeho, kuzimira kwabo ni wowe uzabibazwa. Aho kugira ngo wite
ku kureba akaga barimo kugira ngo ubaburire, mu mbaraga zawe wibasiye abakurikije ibyo
bemezwaga mu mitima bijyanye n'inshingano yabo, bagacyaha kandi bakaburira uwayobye. [1T
196]
"Ibi ni ibihe by'akaga ku itorero ry'Imana, kandi akaga gakomeye kurusha akandi ni ako kwishuka.
Abantu bavuga ko bizera ukuri ni impumyi ku bijyanye n'akaga barimo ndetse n'ibibi byabo.
Bagera ku rugero rw'ubutungane rwashyizweho n'inshuti zabo, n'urwo bo ubwabo bishyiriyeho;
basingizwa na bene se maze bakumva bibanyuze, mu gihe bananirwa rwose kugera ku rugero

155
ngenderwaho rw'ubutumwa bwiza rwashyizweho n'Umwami wacu wo mu ijuru. Nibagundira
gukiranirwa mu mitima yabo, Uwiteka ntazabumva. Nyamara kuri benshi ntabwo gukiranirwa
kugundirwa mu mitima gusa, ahubwo kunashyirwa mu bikorwa ku mugaragaro mu mibereho
yabo; nyamara akenshi inkozi z'ibibi ntizicyahwa. [1T 196]
"Amaso yongeye kwerekezwa kuri………….Burya imbamutima zawe ntizari ukuri. Wari
ukwiriye guhagarara ku ruhande rw'Umukuru D, [1T 196] ukamushyigikira, maze ugakora
umurimo uboneye, ukabona kandi. ugacyaha ibibi by'abantu. Umutwaro wageretse ku Mukuru D.
ni wowe wari ukwiriye kuwikorera kubera ko nta butwari bwo mu mico mbonera wagize bwo
kwamagana ikibi. Wahinduye ibitekerezo by'abandi. Umurimo mwiza Imana yari yagennye ko
ukorerwa abantu runaka ntiwakozwe, maze Satani abivuga hejuru. Iyo uza guhagarara mu nama
y'Imana muri kirya gihe, hari gutangwa imbaraga iba yaragize icyo ikora ku murimo w'Imana.
Mwuka w'Imana yatewe agahinda. Kandi uku kubura ubumwe guca intege abo Imana yahaye
umutwaro wo gucyaha. [1T 197]
"Neretswe ko wari uri mu ifuti igihe washyigikiraga uwitwa E. Inyifato wagize ku bimwerekeye
yateye igikomere mu mbaraga yawe ihindura abandi, kandi yakomerekeje umurimo w'Imana mu
buryo bukomeye. Ni ibidashoboka ko Itorero ry'Imana rigendana na E. Yishyize aho itorero
ridashobora kumufasha, aho adashobora gushyikirana n'itorero, cyangwa ngo agire n'ijambo muri
ryo. Yishyize mu mwanya uhanganye n'umucyo n'ukuri. Yarinangiye ahitamo inzira ye bwite,
kandi yanga no kumvira gucyahwa. Yakurikije inama zo mu mutima we wahindanye, acumura ku
mategeko yera y'Imana, maze akoza isoni umurimo wo kwamamaza ukuri kw'iki gihe. Naramuka
yihannye abikuye ku mutima, itorero rigomba kumuharira ikibazo cye wenyine. Niba ajya mu
ijuru, agomba kuba agenda wenyine atagendera hamwe n'itorero. Gucyaha kudakebakeba kuvuye
ku Mana no ku itorero kugomba kuguma kuri we iteka kugira ngo urugero rukwiriye rw'imico
mbonera rutamanurwa rugashyirwa hasi mu mukungugu. Uwiteka ntanejejwe n'inzira wahisemo
kunyuramo ku bijyanye n'ibi bintu. [1T 197]
"Wateye igikomere umurimo w'Imana; inzira wahisemo ubigambiriye yakomerekeje imitima
y'ubwoko bw'Imana. Imbaraga yawe ihindura abandi ishishikariza gusuzugurika kw'ibintu byo mu
itorero. Ukwiriye gutanga ubuhamya buzima.kandi bwahuranyije. Va mu nzira y'umurimo
w'Imana, reka guhagarara hagati y'Imana n'ubwoko bwayo. Umaze igihe kinini bikabije
warapfukiranye ubuhamya bwahuranya, kandi ukarwanya iteka Imana iba yaciriye ibibi by'abantu
ku giti cyabo. Imana iri gukosora, kugenzura no kweza ubwoko bwayo. Va mu nzira kugira ngo
umurimo w'Imana udakomwa mu nkokora. Ntizemera ubuhamya busigiriza. Abagabura bagomba
kurangurura, ntibagerure. Imana yaguhaye ubuhamya bufite imbaraga, bwateguriwe gukomeza
itorero no gukangura abatizera. Nyamara ibyo bintu na we udafitemo imbaraga bigomba
gukosorwa, nibitaba ibyo, ubuhamya bwawe ntibuzagira imbaraga, kandi imbaraga ulite zihindura
abandi zizatera igikomere mu murimo w'Imana. Abantu baguhanze amaso ngo bagufatireho
urugero. Ntukabayobye. Reka imbaraga hindura igukomokaho ibe iyo gukosora ibibi mu
muryango wawe ndetse no mu itorero." [1T 197]
Neretswe ko Imana iri kubyutsa ubuhamya buzima kandi budakebakeba, buzatuma imico y'abantu
ikura kandi bukeza itorero. Nyamara nubwo dutegekwa kwitandukanya n'ab'isi, si ngombwa ko
duhinduka abatagira ikinyabupfura kandi bakomeretsa abandi, ndetse ngo tumanuke kugeza aho
dukoresha imvugo ya rubanda rwa giseseka, ndetse ngo ibitekerezo dutanga birangwe

156
n'ikinyabupfura gike mu buryo bushoboka bwose. Ukuri kwateganyirijwe gushyira hejuru umuntu
ukwakiriye, gutunganya ibyo yishimira kandi kukeza imitekerereze ye. Hakwiriye kubaho umuhati
udacogora wo kwigana abo mu muryango twitegura kuzabamo vuba bidatinze; ari bo bamarayika
b'Imana batigeze na rimwe bagushwa n'icyaha. Imico ikwiriye kuba yera, imyifatire ikaba ari
myiza, amagambo akaba atarimo ibinyoma, bityo tukaba dukwiriye gukurikira intambwe ku
ntambwe kugeza ubwo tuzaba dukwiriye kwimurirwa mu ijuru. [1T 198]

INSHINGANO ABABYEYI BAFITE KU BANA.


Neretswe ko ababyeyi muri rusange batitwara uko bikwiriye ku bijyanye n'abana babo. Ntibagiye
bagira ibyo bababuza nk'uko bari bakwiriye kubigenza, ahubwo barabaretse biroha mu bwibone,
kandi bikurikirira ibyo bararikira. Mu bihe bya kera, ubutware bw'umubyeyi bwitabwagaho; icyo
gihe abana bagengwaga n'ababyeyi babo, bakabatinya kandi bakabubaha. Ariko muri iyi minsi
iheruka ibintu byabaye ikinyuranyo. Ababyeyi bamwe ni bo bagandukira abana babo. Batinya
kuburizamo ubushake bw'abana babo, bityo bakumvira ibyo babasabye. Nyamara igihe cyose
abana bakiri munsi y'igisenge cy'inzu y'ababyeyi, bakaba bakibategaho amakiriro, bakwiriye
kugandukira ubuyobozi bwabo. Ababyeyi bakwiriye kuba bazi gufata icyemezo, bagasaba abana
gukurikiza ibitekerezo by'uburyo ababyeyi babonamo ko ibintu ari byiza. [1T 198]
Eli yashoboraga kuba yarakumiriye abahungu be bari inkozi z'ibibi, ariko yatinyaga ko
batabyishimira. Yarabemereye bakomeza kugendera mu nzira yabo yo kugomera Imana, kugeza
ubwo bahindukiye Isirayeli umuvumo. Ábabyeyi basabwa kugira ibyo babuza abana babo.
Agakiza k'abana gashingira cyane ku migenzereze y'ababyeyi. Mu rukundo rwabo no kugira
igishyika birimo kwihenda, ababyeyi benshi barera abana bajeyi kugeza ubwo bibangirije,
bakagaburira ubwibone bwabo, bakabashyiraho imirimbo n'imitako ituma bagaragara
nk'imburamumaro, kandi bakabatera gutekereza ko imyambaro ari yo ituma umuntu aba inkumi
cyangwa umusore. Nyamara kumarana na bo umwanya muto byemeza abo bagendana ko ishusho
y'inyuma idahagije ngo ihishe inenge y'imbere mu mutima utarangwamo ingeso za Gikristo,
ahubwo wuzuye kwikunda, ubwirasi, n'irari ritagira rutangira. Abakunda ubugwaneza,
kwiyoroshya n'imico myiza bakwiriye kwihunza abantu nkabo, nubwo baba ari abana b'abantu
bakomeza Isabato. Kugendana na bo ni uburozi; imbaraga yabo ihindura ijyana ku rupfu. Ababyeyi
ntibabona neza imbaraga kirimbuzi [1T 198] y'imbuto bari kubiba. Izamera, ikure maze yere
imbuto izatera abana babo gusuzugura ubutware bwa kibyeyi. [1T 199]
Ndetse n'igihe baba bamaze gukura, abana basabwa kubaha ababyeyi babo, no kubitaho ngo
bagubwe neza. Bakwiriye kumvira inama z'ababyeyi bubaha Imana, kandi ntibumve ko ubwo hari
imyaka mike yiyongereye ku buzima bwabo, batakuze ku buryo baba batakibafiteho inshingano.
Hari itegeko rijyana n'isezerano ku wubaha se na nyina. Muri iyi minsi y'imperuka, abana
bagaragarwaho cyane no kutumvira no kutubaha ku buryo Imana yabibonye mu buryo bwihariye,
kandi ibyo ni ikimenyetso cy'uko imperuka iri hafi. Byerekana ko Satani asa n'uwigaruriye mu
buryo bwuzuye ibitekerezo by'urubyiruko. Abenshi muri bo ntibacyubaha abakuru na gato.
Kubaha umuntu mukuru bifatwa nk'ikintu kitakigezweho; bigafatwa ko ari byo mu gihe cya kera
mu gihe cya Aburahamu. Imana iravuga iti: "Namumenye kugira ngo ategeke abo mu rugo rwe
bazakurikiraho." Itangiriro 18:19. [1T 199]

157
Mu bihe bya kera, abana ntibari bemerewe gushaka abo bazabana ababyeyi babo batabyemeye.
Ababyeyi bahitiragamo abana babo. Cyabaga ari icyaha gikomeye iyo abana bagiranaga
amasezerano yo gushakana nk'inshingano bihaye ubwabo. Icyifuzo cyabanzaga gushyirwa imbere
y'ababyeyi, maze bakareba niba uwo muntu benda kuzanirwa ngo bagirane isano ya hafi akwiriye,
bandi babareba niba abo bombi bashobora kuzubaka umuryango. Byahabwaga agaciro gakomeye
cyane kumenya niba bo nkabantu basenga Imana y'ukuri, badakwiriye gushyingirana n'abantu
basenga ibigirwamana kugira ngo imiryango yabo itayobywa ikajya kure y'Imana. Ndetse na
nyuma yuko abana bashyingiranwe, ababyeyi babo babaga babafiteho inshingano ikomeye. Icyo
gihe imitekerereze yabo ntiyafatwaga ko ihagije hatabayeho guhabwa inama n'ababyeyi, kandi
basabwaga kumvira no kubaha ibyifuzo byabo, keretse gusa igihe byabaga binyuranyije n'ibyo
Imana isaba. [1T 199]
Nongeye kwerekezwa ku miterere y'abasore bo muri iyi minsi iheruka. Abana ntibakiyoborwa.
Babyeyi, mukwiriye gutangira isomo rya mbere ryo kwigisha abana banyu ikinyabupfura igihe
bakiri impinja ziri mu biganza byanyu. Mubigishe kureka ubushake bwabo bugengwe n'ubwanyu.
lbyo bishobora gukorwa binyuze mu kubayobora nta guhindagurika kandi mukerekana
kudakebakeba. Ababyeyi bakwiriye kwitegeka mu buryo bwuzuye, maze hamwe no koroha
nyamara kujyanye no kudakebakeba bakoroshya ubushake bw'umwana kugeza ubwo nta kindi
yakwitega kitari ukumvira ubushake bwabo. [1T 199]
Ababyeyi ntibatangira uyu murimo kare. Ukwigaragaza kwa mbere kw'amatwara mabi
ntikuganzwa, bityo abana bagakura ari intumva, kandi uko kutumva kugenda kwiyongera uko
bagenda bakura, kandi kugakomera uko na bo bagwiza imbaraga. Abana bamwe uko bagenda
bakura, batekereza ko bagomba kugira inzira yabo bwite, kandi ko ababyeyi babo [1T 199]
bagomba kwemera ibyifuzo byabo. Baba biteze ko ababyeyi babo babakorera ibyo bifuza byose.
Ntibihanganira kugira ibyo babuzwa, maze bamara gukura bihagije ku buryo bafasha ababyeyi
babo ntibikorere umutwaro bari bakwiriye kwikorera. Bakuweho inshingano maze bakura ari
imburamumaro, byaba mu rugo cyangwa hanze yarwo. Ntibafite imbaraga zo kwihangana.
Ababyeyi bikoreye imitwaro, kandi babemereye gukura ari imburamukoro, nta muco wo kugira
gahunda bafite, gukora cyane ndetse no kuzigama. Ntibigishijwe umuco wo kwigomwa, ahubwo
barezwe bajeyi kandi bemererwa ibyo bashatse byose, bakoraga ibyo bararikiye byose, maze
bakura ubuzima bwabo bufite imbaraga nke. Imyifatire n'amatwara byabo ntibinejeje. Bo ubwabo
ntibishimye, kandi batera ababazengurutse kutishima. Kandi igihe abana bakiri bato, igihe
bagikeneye gutozwa imyifatire ikwiriye, bemererwa gusohoka bakagendana n'amatsinda
bakivanga n'urungano rw'abasore, maze imico y'umwe ikangiriza iy'undi. [1T 200]
Umuvumo w'Imana uzagera ku babyeyi bakiranirwa. Ntabwo bari gutera amahwa azabakomeretsa
kuri iyi si gusa, ahubwo bagomba no kuzahura n'ingaruka zo gukiranirwa kwabo igihe urubanza
ruzaba rushinzwe. Abana benshi bazahaguruka mu rubanza maze bacireho iteka ababyeyi babo
kuko batabakumiriye, bityo babashyireho ukurimbuka kwabo. Impuhwe zipfuye n'urukundo
rw'impumyi ababyeyi bagira bituma batangira impamvu amafuti y'abana babo, maze bakayaca
iruhande batabakosoye, bityo ingaruka zikaba zikaba kuzimira kw'abana babo bakazarimbuka,
kandi amaraso y'ubugingo bwabo azabarwa kuri abo babyeyi bakiranirwa. [1T 200]
Abana barezwe batyo badatozwa ikinyabupfura, bafite ibintu byose bakwiriye kwigwa igihe
bavuga ko ari abayoboke ba Kristo. Imibereho yabo yose y'iby'idini igerwaho n'ingaruka z'uburyo

158
barezwe bakiri bato. Kwa gushaka gukurikiza ibyo umuntu yishakira gukunze kugaragara. Igihe
umuntu acyashywe haboneka kwa kutigomwa, kwa kutihangana, kwa kwikunda no kutagira
ubushake bwo kugisha abandi inama, cyangwa gutwarwa n'imitekerereze y'abandi, bwa bunebwe,
kwihunza imitwaro no kwa kutagira ubushobozi bwo gukora inshingano. Ibi byose bigaragara mu
mibanire yabo n'itorero. Birashoboka ko bene abo banesha; nyamara mbega ukuntu urugamba
ruzabagora! Mbega ukuntu intambara izabakomerera! Mbega ukuntu bizabagora kunyura mu nzira
y'ikinyabupfura kidakebakeba ari yo bagomba gucamo ngo babashe kugera ku mico ya Gikristo
yo ku rwego rwo hejuru! Nyamara amaherezo nibanesha, mbere yuko bahindurwa ngo bimurirwe
mu ijuru, bazemererwa kureba uburyo bari begereje kugera ku manga yo kurimbuka kw'iteka
bitewe n'uko babuze kurerwa uko bikwiriye mu mabyiruka yabo, n'uko bananiwe kwiga
kuganduka mu bwana bwabo. [1T 200]

GUTANGA KURI GAHUNDA INOZE ITAGIRA UWO ISIGA


Nongeye kwerekwa abana ba Isirayeli bo mu gihe cya kera. Baba abakene n'abatunzi, bose Imana
yabasabaga igitambo hakurikijwe uko yabaga yarabaronkesheje. Abakene ntibasonerwaga bitewe
n'uko badafite ubutunzi bungana n'ubwa bagenzi babo b'abatunzi. Basabwaga kudatagaguza
umutungo no kwigomwa. Kandi iyo habaga hari abakennye cyane ku buryo byabaga ari
ibidashoboka rwose kuzanira Uwiteka ituro, iyo uburwayi cyangwa amakuba byabaga
byarabambuye ubushobozi bwo gutanga, ababaga ari abatunzi bari basabwe kubafasha kubona
ituro rito ryoroheje kugira ngo bataza imbere y'Uwiteka imbokoboko. Uku gufashanya
kwasigasiraga kuzirikanana hagati yabo. [1T 201]
Abantu bamwe ntibahagurutse ngo bifatanye n'abandi muri gahunda yo gutanga inoze kandi itagira
uwo isiga, batanze urwitwazo ko bari bafite imyenda. Basaba ko mbere na mbere bagomba "kuba
nta muntu babereyemo umwenda." Nyamara kuba hari abo babereyemo umyenda ntibibaha
urwitwazo. Nabonye ko ibya Kayizari bagomba kubiha Kayizari, n'iby'Imana bakabiha Imana.
Bamwe bazirikana cyane "kutagira uwo baberamo umwenda wose", maze bagatekereza ko Imana
ntacyo yabasaba kugeza ubwo bazaba bamaze kwishyura imyenda yabo yose. Aha barishuka.
Bananirwa guha Imana ibyayo. Buri muntu wese agomba kuzanira Imana turo rishimwa. Abari
mu myenda bagomba gufata umubare w'imyenda yabo bakawukura ku byo batunze, maze
bagatanga umugabane ujyanye n'ibisigaye. [1T 201]
Abantu bamwe biyumvisemo ko bafite inshingano zera ku bana babo. Bagomba kugira umugabane
baha buri wese, nyamara bakumva badashoboye gukusanya ubutunzi bwo gushyigikira umurimo
w'Imana. tanga urwitwazo ko hari inshingano bafite ku bana babo. Ibi bishobora kuba ari ukuri,
nyamara inshingano ya mbere bayifite ku Mana. Ibya Kayisari mubihe Kayisari, iby'Imana mubihe
Imana. Ntimukibe Imana binyuze mu kuyima icyacumi n'amaturo byanyu. Inshingano ya mbere
yera uguha Imana umugabane ukwiriye. Ntihakagire umuntu utwarwa n'ibyo vihwira ngo bibatere
kwiba Imana. Ntimukemere ko abana banyu biba maturo yanyu yo kujyana ku gicaniro cy'Imana
ku bw'inyungu zabo. [1T 201]
Nabonye ko mu gihe cya kera kurarikira kwa bamwe kwabateye kugumana umugabane ukwiriye
[w'Imana]; batanze amaturo make ulakwiriye. Ibi byanditswe mu ijuru, kandi byatumye bavumwa
mu musaruro wabo no mu mikumbi yabo kubera ko bimanye. Bamwe bagiye Lagerwaho

159
n'imibabaro mu miryango yabo. Ntabwo Imana yakwemera ro ricumbagira. Rigomba
kutarangwaho inenge, rigomba kuba yamibwa mu mikumbi, kandi rikaba inyamibwa mu mbuto
zeze mu mirima yabo. Kandi niba bashaka ko umugisha w'Uwiteka ugera ku muryango yabo no
ku byo batunze, ituro ryabo rigomba kuba rivuye ku mutima udahatwa. [1T 201]
Ibyabaye kuri Ananiya na Safira byashyizwe imbere yanjye ngo bigaragaze urugero
rw'imigenzereze y'abantu baha umutungo wabo agaciro kari munsi y'ako ufite. Basa n'abigaragaza
nk'abari guha Uwiteka ituro ry'ubushake bavanye mu butunzi bwabo. Petero yaravuze ati:
"Mbwira, mbese ibi biguzi ni byo mwagurishije isambu?" Igisubizo cyabaye iki ngo: "Yee, ni
byo." (Ibyakozwe n'intumwa 5:7). Abantu bamwe muri iki gihe kibi ntibari gufata ko iki ari
ikinyoma. Nyamara Uwiteka we ni ko yagifashe. Bari bayigurishije ku kiguzi kinini, ndetse kinini
cyane. Bari bagaragaje ko beguriye Imana byose. Ni yo bari bahishe, kandi igihano cyabo
nticyatinze kubageraho. [1T 202]
Nabonye ko muri gahunda yo gutanga kunoze kandi kutagize uwo gusiga inyuma, imitima
y'abantu izageragezwa kandi igasuzumwa. Ni igipimo gihoraho kandi kizima. Gituma umuntu
asobanukirwa n'umutima we bwite, akareba niba ukuri cyangwa urukundo akunda isi ari rwo
ruganje. Aha hari igipimo cyo gusuzuma ukwikunda kamere no kwifuza. Bazamanura agaciro
k'ubutunzi bwabo bakageze ku mibare yo hasi. Aha barahisha. Marayika yaravuze ati: "Havumwe
ukora umurimo w'Uwiteka agononwa. (Yeremiya 48:10). Abamarayika bari kwitegereza ugukura
kw'imico, kandi ibikorwa by'abantu nk'aba bigezwa mu ijuru n'intumwa z'ijuru. Bamwe Imana
izabasura kubera iyi mpamvu, kandi inyungu yabo izagabanuka igere ku mibare bo ubwabo
bivugira. "Hari umuntu utanga akwiragiza, nyamara akarushaho kunguka. Kandi hari uwimana
birenza urugero, ariko we bizamutera ubukene gusa. Umunyabuntu azabyibuha, kandi uvomera
abandi na we azavomerwa." Imigani 11: 24, 25. [1T 202]
Abantu bose basabwa kugirira ubwuzu uyu murimo. Abakoresha itabi, icyayi n'ikawa bakwiriye ‫לכ‬
gushyira ku ruhande ibyo bigirwamana, maze bagashyira amafaranga babiguraga mu bubiko
bw'Uwiteka. Abantu bamwe ntibigeze na rimwe bagira icyo bigomwa kubw'umurimo w'Imana,
bityo ku bigendanye n'ibyo Imana ibasaba gukora barisinziriye. Bamwe mu bakennye cyane
bazarwana intambara ikomeye kurusha izindi kugira ngo bigomwe ibi bikaburamubiri. Uku
kwitanga kumuntu ku giti cye ntigusabwa abantu bitewe n'uko umurimo w'Imana ubuze amikoro.
Ahubwo buri mutima wose uzageragezwa, kandi imico yose itezwe imbere. Iri ni ihame ubwoko
bw'Imana bugomba gukurikiza. Ihame rizima rigomba gushyirwa mu bikorwa mu mibereho[1T
202].
"Mbese umuntu yakwima Imana ibyayo? Ariko mwebwe mwarabinyimye. Nyamara murabaza
muti 'Twakwimye iki?' Mwanyimye imigabane ya kimwe mu icumi n'amaturo, muvumwa wa
muvumo kuko ishyanga ryose uko mungana mwanyimye ibyanjye. Nimuzane imigabane ya
kimwe mu icumi ishyitse mubishyire mu bubiko, inzu yanjye ibemo ibyokurya. Ngaho
nimubingeragereshe, ni ko Uwiteka Nyiringabo avuga, murebe ko ntazabagomororera imigomero
yo mu juru, nkabasukaho umugisha mukabura aho muwukwiza. Nzahana indyanyi nyibahora,
ntizarimbura [1T 202] imyaka yo ku butaka bwanyu, kandi n'umuzabibu wanyu ntuzaragarika
imbuto mu murima igihe cyawo kitaragera. Ni ko Uwiteka Nyiringabo avuga." (Malaki 3:8-11).
Nabonye ko iki cyanditswe cyagiye gikoreshwa nabi mu mvugo no mu masengesho yo mu
iteraniro. Ubuhanuzi bufite uko buhura kwihariye n'iminsi y'imperuka, kandi bwigisha ubwoko

160
bw'Imana inshingano yabwo yo kuzana umugabane w'ubutunzi bwabo nk'ituro ry'ubushake batuye
Uwiteka. [1T 203]

IZINA RY'ITORERO RYACU


Neretswe ibyerekeranye no gufata izina k'ubwoko bw'Imana bwasigaye. Amatsinda abiri
yashyizwe imbere yanjye. Itsinda rimwe ryari rikubiyemo amatsinda manini y'abavuga ko ari
Abakristo. Bakandagiraga amategeko y'Imana kandi bakubaha igihangano cy'ubupapa.
Bubahirizaga umunsi wa bere w'icyumweru nk'Isabato y'Uwiteka. Irindi tsinda ryo ryari rigizwe
n'umubare muto w'abantu baramyaga Nyir'ugutanga amategeko ukomeye. Bubahirizaga itegeko
rya kane. Ibintu by'umwihariko kandi by'ingenzi byarangaga ukwizera kwabo byari ukubahiriza
umunsi wa karindwi, no Rutegereza kugaruka k'Umwami aturutse mu ijuru. [1T 203]
Intambara iri hagati y'ibyo Imana isaba n'ibyo inyamaswa isaba. Umunsi wa mbere ari wo
gihangano cy'ubupapa kivuguruza itegeko rya kane mu buryo butaziguye, uzagirwa ikigeragezo
kizatangwa n'inyamaswa ifite mahembe abiri. Kandi icyo gihe umuburo uteye ubwoba uturutse ku
Mana uzatangaza igihano kizahabwa abazaramya inyamaswa n'igishushanyo yayo. Bazanywa ku
nzoga y'umujinya w'Imana yiteguwe idafunguyemo mazi mu gacuma k'umujinya wayo. [1T 203]
Nta zina dushobora gufata rizaba rikwiriye keretse rya rindi rihuje 'ibyo twatura ko twizera kandi
rikerekana ukwizera kwacu, ndetse rikatugaragaza nk'ishyanga ry'umwihariko. Izina
Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi ni ugucyaha gukomeye guhabwa isi ya Giporotesitanti. Aha
ni I hari umurongo utandukanya abaramya Imana n'abaramya inyamaswa gashyirwaho
ikimenyetso cyayo. Intambara ikomeye iri hagati vamategeko y'Imana n'ibyo inyamaswa isaba.
Kuba abera bari gukomeza mategeko cumi yose, ni byo bituma ikiyoka kibarwanya. Nibamanura
rugero ngenderwaho kandi bagatezuka ku ngingo z'umwihariko zo kwizera kwabo, ikiyoka kizaba
gifite amahoro; ariko babyutsa umujinya wacyo kubera ko batinyuka kuzamura urugero
ngenderwaho kandi hakarambura ibendera ryabo rihanganye n'isi ya giporotesitanti, ari yo si
vabaramya igihangano cy'ubupapa. [1T 203]
Izina Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi rishyira imbere ibirango nyakuri byo kwizera kwacu,
kandi rizemeza umutima w'ubaza ashaka kumenya. Nk'umwambi uvuye mu mutana w'Uwiteka,
rizakomeretsa abica amategeko y'Imana, kandi rizatera abantu kwihana bagane Imana kandi
buzere Umwami wacu Yesu Kristo. [1T 203]
Neretswe ko hafi ya buri muntu wese wo mu baka bigeze guhaguruka, akaba yifuza guhisha
amarangamutima ye kugira ngo ayobye abandi avuga ko ari uwo mu itorero ry'Imana. Izina nk'iryo
ryahita ribyutsa urwikekwe; kubera ko rikoreshwa kugira ngo bahishe ubuyobe bukomeye cyane
buteye urujijo. Iri zina ntirisobanutse cyane ku bwoko bw'Imana bwasigaye. Rishobora gutera
abantu kwibwira ko twari dufite ukwizera twifuzaga gutwikira. [1T 204]

ABAKENE
Abantu bamwe b'abakene mu by'ubutunzi bw'iyi si bashoboye gushyira ibihamya byose
byahuranyije ku bitugu by'abantu bafite ubutunzi. Nyamara ntibabona ko na bo bafite umurimo
bagomba gukora. Imana ibasaba kugira icyo bigomwa. Ibahamagarira kwigomwa ibigirwamana

161
byabo. Bakwiriye kureka bya bikaburamubiri byangiza nk'itabi, icyayi, ndetse n'ikawa. Nibagera
mu bihe by'impatanwa nyamara bakaba bari kwihatira gukora uko bashoboye kose, bizanezeza
bene se bafite ubutunzi kubafasha gusohoka mu ngorane. [1T 204]
Benshi babuze gucunga neza umutungo no kuzigama. Ntibabasha guha uburemere ibintu nk'uko
bikwiriye, kandi ngo batere intambwe bigengesereye. Abantu nkabo ntibakwiriye kwiringira
imitekerereze nkene yabo, ahubwo bakwiriye kugisha inama bene se babifitemo inararibonye.
Nyamara abantu batazi gucunga umutungo neza no gutekereza ku bintu neza, usanga inshuro
nyinshi badafite ubushake bwo kugisha inama. Muri rusange batekereza ko basobanukiwe
n'uburyo bagenza imirimo yabo ibazanira inyungu z'iki gihe gito, kandi nta bushake bafite bwo
gukurikiza inama bahawe. Batera intambwe mbi, maze ingaruka zikaba kubabara. Bene se baterwa
agahinda no kubabona mu mubabaro, maze bakabafasha gusohoka mu ngorane. Kudacunga neza
umutungo kwabo kugira ingaruka ku itorero. Bivana mu bubiko bw'Imana umutungo wajyaga
gukoreshwa mu guteza imbere umurimo wo kwamamaza ukuri kw'iki gihe. Abo benedata
b'abakene baramutse bicishije bugufi kandi bakagira ubushake bwo kugirwa inama no gushaka
ibitekerezo kuri bene se, igihe baba bageze mu bihe by'amage, abavandimwe mu kwizera
bakwiriye kwiyumvamo inshingano yo kubafasha banezerewe ngo basohoke mu ngorane barimo.
Nyamara nibahitamo kugenda uko bishakiye, kandi bakishingikiriza ku mitekerereze yabo,
bakwiriye kurekwa bakumva ingaruka zuzuye z'imigenzereze yabo y'ubupfapfa, kandi bakigira
mu bibayeho ko "aho abajyanama bagwiriye haba amahoro." (Imigani 11:14). Abantu b'imana
bakwiriye gucirana bugufi. Bakwiriye kugirana inama, ku buryo icyo umwe abura cyakemurwa
n'undi ufite ibimuhagije. Nabonye ko ibisonga by' Uwiteka bidafite inshingano yo gufasha abantu
bizirika ku itabi, icyayi, ndetse n'ikawa. [1T 204]

GUSHORA IMARI WITEZE INYUNGU


Nabonye ko bamwe batanga urwitwazo rwo kudashyigikira umurimo w'Imana kubera ko bafite
imyenda. Iyo baza gusuzuma neza imitima yabo, bari gutahura ko kwikanyiza ari ko mpamvu
nyakuri ituma nta turo ry'ubushake bazanira Imana. Abantu bamwe bazahora mu myenda iteka.
Kubera kurarikira kwabo, ikiganza cy'Imana gitungisha abantu ntikizabana na bo ngo gihe
umugisha imirimo bakora. Bakunda iby'iyi si kuruta uko bakunda ukuri. Ntibarimo gutunganywa
no gutegurirwa ubwami bw'Imana. [1T 205]
Iyo mu gihugu habonetse ikintu gishya kibyara inyungu, abavuga ko bizera ukuri bashakisha
uburyo bwo kwegeranya amafaranga ngo bayashore muri ibyo bikorwa. Imana izi buri mutima
wose. Izi buri mpamvu yose ishingiye ku kwikunda itera umuntu kugira icyo akora, kandi yemera
ko habaho ibintu runaka kugira ngo igerageze imitima y'abavuga ko ari ubwoko hwayo, bityo
ibasuzume kandi ikuze imico yabo. Mu bindi bihe bimwe Imana izareka abantu bakomeze, maze
bahure no gutsindwa kuzuye. Ukuboko kwayo kurabahagurukira ngo gukoze isoni ibyiringiro
byabo kandi gusandaze ibyo batunze. Abumva mu by'ukuri bashishikajwe n'umurimo w'Imana,
kandi bakaba bafite ubushake bwo gutinyuka kugira icyo bakora ngo utere imbere, bazabona ari
ho hantu hatanga icyizere kandi hari umutekano bashora imari. Abantu bamwe bazakubirwa
inshuro ijana muri ubu bugingo, kandi bazahabwe n'ubugingo buhoraho mu isi izaza. Nyamara si
ko bose bazabona inshuro ijana muri ubu bugingo kuko badashobora kuzihanganira. Baramutse

162
baragijwe byinshi, bashobora guhinduka ibisonga bidakorana ubwenge. Uwiteka abima ubwo
butunzi ku w'inyungu zabo; nyamara ubutunzi bwabo mu ijuru buzaba buhari nta kabuza. Mbega
ukuntu birushaho kuba byiza gushora imari muri ubu buryo! [1T 205]
Icyifuzo gifitwe na bamwe muri bene data cyo kuronka ubutunzi vuba, kibatera kwiroha mu
mishinga mishya no gushora umutungo, nyamara Inshuro nyinshi ntibagera ku cyo baba biteze ari
cyo kuronka amafaranga. Bahombya ibyo bashoboraga gukoresha mu murimo w'Imana. Hari
gutwarwa gukabije kuba muri iyi mishinga mishya. Kandi nubwo ibi bintu byagiye bikorwa
inshuro nyinshi cyane, kandi imbere yabo bakaba bahafite gero z'abagiye bashoramo amafaranga
bagahomba bikomeye, nyamara benshi batinda kwiga iryo somo. Satani arabashukashuka,
akabatera gusinda myungu baba biteze kuzabona. Igihe ibyiringiro byabo bibaye ubusa, bahura
gucika intege gukomeye nk'ingaruka y'ibyo bishoramo bitarimo ubwenge. yo umutungo utikiye,
wa muntu abifata nkamahirwe make afite - mbese nk'igihombo agize. Nyamara agomba kwibuka
ko umutungo ari gukoresha 1 uw'undi, ko we ari igisonga gusa, kandi ko Imana itanezezwa no
gucunga nabi uwo mutungo wagombye kuba warakoreshejwe mu guteza imbere uurimo wo
kwamamaza ukuri kw'iki gihe. Ku munsi wo kubazwa ibyo varagijwe, igisonga gikiranirwa
kizasobanura iby'ubusonga bwacyo. [1T 205]

IGISONGA GIKIRANIRWA
Neretswe ko imbaraga ihindura ya Mwuka w'Imana yagiye igabanuka buhoro buhoro kuri
mwenedata F. kugeza ubwo atari agifite imbaraga ziva ku Mana ngo aneshe. Inarijye no kwishakira
ibye byagiye biganza muri we igihe kirekire. Ubwibone bwo mu mutima, ubushake
butanyeganyezwa kandi budacishwa bugufi, no kudashaka kwatura ibyaha bye ngo abireke,
byamugejeje ahantu habi biteye ubwoba ari ubungubu. [1T 206]
Yagiye ashaka indamu kandi ibyo byashyigikiye umwuka wo gushakisha amakosa mu bandi mu
itorero. Yagiye asharira cyane n'aho bitari ngombwa, maze aremerera abo yatinyukaga
gutegekesha ubutware yari afite. Amasengesho ye no kwinginga kwe byateye benedata gutekereza
ko ari Umukristo wamaramaje, maze ibyo bibategurira kugerwaho n'ingaruka z'imigirire ye mibi.
Yari afite ubumenyi bw'amagambo budashingiye ku kuri, kandi imivugire ye yateje impunduka
mbi mu bwenge bwa benshi. Abantu bamwe babaye abanyantege nke ku buryo byageze aho bigana
urugero rwe. Nabonye ko yateye igikomere kinini ku murimo w'Imana kuruta ibyiza
yawugejejeho. [1T 206]
Iyo aza kwakira inama yahawe zivuye ku Mana, kandi agakosorwa, yari gutsinda izo ngeso
zikomeye n'amatwara mabi. Nyamara nabonye ko yari amaze igihe kirekire yaremeye ko izo ngeso
zimutegeka ku buryo umwanzi w'umunyamaboko yari yaramuboshye. Ibyo yarimo ntabwo byari
bitunganye. Uburiganya bwagendaga bumurusha imbaraga, kandi yagiye afata umutungo
awukuye mu bubiko kandi atari abifitiye uburenganzira, ndetse yawukoresheje mu nyungu ze
bwite. Yagiye yiyumvisha ko afite imitekerereze myiza kurusha bene data ku bijyanye no gufata
uwo mutungo. Igihe umutungo wari ushyizwe mu biganza bye ngo ukoreshwe, kandi uwawutanze
akaba yaravuze amazina y'abagombaga kuwuhabwa, yakoze nk'uko byari bimuje mu bitekerezo,
maze afata umudendezo wo kuwukoresha uko yumva bimunogeye, aho kugira ngo ashyire mu
bikorwa ibyifuzo by'uwatanze umutungo, kandi akoresha umugabane w'uwo mutungo yabonaga

163
ko ukwiriye mu nyungu ze bwite. Imana yashyize igitsure kuri ibi bintu. Inzira y'uburiganya
yaramwigaruriye. Yifataga nk'igisonga cy'Uwiteka, maze umutungo, yemwe ndetse w'undi muntu,
akawukoresha akurikije uko yabonaga ko bimunogeye. Buri muntu agomba kwibera igisonga cye
ubwe. [1T 206]
Yanze inama n'ibitekerezo bya bagenzi be bahuje kwizera, agenda mu mbaraga ze bwite, akurikiza
ubushake bwe bwite, kandi yanga uburyo ubwo ari bwo bwose yashoboraga gukosorwamo. Igihe
yari acyashywe, uburyo bwakoreshejwe cyangwa umuntu wabikoze ntibyahuje na we, maze inzira
yo kwisubiraho iba irafunzwe. Uwiteka ntiyemeye imirimo ye mu gihe runaka. Yakoze cyane ku
bw'inyungu ze bwite kurusha uko yakoraga ku bw'inyungu z'umurimo w'Imana.[1T 206]
Igihe yabaga agiye ahantu runaka ku nshuro ya mbere, amasengesho ye no kwinginga kwe
byagiraga imbaraga, kandi benedata bagiraga igitekerezo y'uko ari Umukristo utunganye.
Yaratoneshwaga kubera ko yafatwaga nk'umugabura. Nyamara uko bagendaga barushaho
kumumenya, mbega ukuntu bacikaga intege kubwo kubona ukwikanyiza kwe, kudatuza, umwaga,
imvugo n'amatwara bye! Hafi ya buri munsi ni ko habonekaga ikintu cyihariye kidasanzwe.
Ubwenge bwe bujya gusa rwose n'ubuhugiye mu kubaka ikintu kimuzanira inyungu ze bwite,
hanyuma akazacyikuraho akagiha undi kugira ngo kimuzanire inyungu ze bwite, maze akongera
ushaka ikindi. Guhimba ibintu kwe n'imigambi bye byagize imbaraga yumya kandi yangiza
umurimo w'Imana. Imigenzereze ye igamije kumenagura, kandi yasize ibikomere ahantu hafi ya
hose. Mbega urugero I wahawe umukumbi! Yabaye umuntu wikunda mu byo yakoraga, kandi
yakuraga indonke ku bo yakoranaga na bo. Igitsure cy'Imana kiri kuri we. İgiti cyiza
kimenyekanira ku mbuto zacyo. [1T 207]

UBWAKA I WISCONSIN
Nabonye ko mu buryo bwihariye Uwiteka yayoboye umugabo wanjye ihe yajyaga mu
burengerazuba mu gihe cy'itumba rishize aho kujya mu burasirazuba nk'uko yari yabanje
kubyiyemeza mbere. I Wisconsin, hari hari ikintu kibi cyagombaga gukosoka. Umurimo wa Satani
wari uri kugira Ingaruka kandi washoboraga kurimbura ubugingo iyo utaza gucyahwa. Uwiteka
yabonye bikwiriye guhitamo umuntu wari warigeze guhura nubwaka mu gihe cyashize, kandi
akaba yari yarabonye imikorere y'imbaraga za Satani. Abakiriye iki gikoresho Imana yatoranyije
barakosowe, kandi ubugingo bw'abantu bwararokowe bukurwa mu mutego Satani yari yabuteze.
[1T 207]
Neretswe ko ubu bucakura bwa Satani butajyaga gukwira vuba butyo i Wisconsin iyo ibitekerezo
n'imitima by'ubwoko bw'Imana biza kuba byunze ubumwe kandi bikaba bifatanyije umurimo.
Umwuka w'ishyari n'urwikekwe wari ukiri mu bwenge bwa bamwe. Imbuto zabibwe n'abari mu
itsinda ryitwa "Intumwa" ntizari zararanduwe burundu. Kandi nubwo bavugaga ko bakiriye
ubutumwa bwa marayika wa gatatu, ntabwo bari hararetse ibitekerezo byabo bya mbere
n'urwikekwe rwabo. Ukwizera kwabo kwari kwarangirijwe, kandi bari bateguriwe igishuko cya
Satani. Abari barahumetse ku mwuka w'itsinda ryiyise "Intumwa" bagombaga ukorerwa umurimo
wo kwezwa, kandi buri kavungukira kose k'uwo wuka kakarandurwa, maze bakakira umwuka
w'ubutumwa bwa marayika wa gatatu; bitaba ibyo, umwuka w'iryo tsinda uzabomaho
nk'ibibembe, tume kwitandukanya na benedata bari mu kuri kw'iki gihe biborohera. Bizaborohera

164
gutekereza ko bashobora kujya mu ijuru bonyine nk'itsinda yigenga, maze biborohere kugwa mu
mutego wa Satani. Nta bushake na iba Satani afite bwo kurekura abo yigaruriye b'i Wisconsin.
Afite ibindi bishuko yateguriye abatomatanye n'umubiri (wa Kristo]. [1T 207]
Nabonye ko abantu bari bazengurutswe n'umwijima n'ikinyoma ku buryo Satani atayoboraga
ibitekerezo byabo gusa, ahubwo yanayoboraga n'imibiri yabo. Bene abo bantu bagombaga gufata
umwanya ucishije bugufi cyane mu itorero ry'Imana. Ntabwo Imana izaha inshingano yo kwita ku
mukumbi wayo abungeri babuze ubwenge; abungeri bashobora kwibeshya bakawugaburira
uburozi aho kuwuha ibyokurya bizima. Imana izagira abantu bazita ku mukumbi, ba bandi
bashobora kuwugaburira ibyokurya bitanduye, byacencuwe bigatunganywa neza. Mbega ikizinga!
mbega umugayo aya matsinda y'abaka yashyize ku murimo w'Imana! Kandi abiziritse cyane kuri
uyu mwuka w'ubwaka bwijimye nubwo hari ibihamya bisobanutse byerekanaga ko bwavuye kuri
Satani, ntibakwiriye kwiringirwa; imitekerereze yabo ntikwiriye guhabwa agaciro na gato. Imana
yohereje abagaragu bayo kuri mwene data na mushiki wacu G. Bahinyuye gukosorwa, maze
bihitiramo inzira yabo bwite. Mwene data G. yari umunyeshyari kandi akaba intumva, bityo
imigenzereze ye yo mu gihe kizaza igomba kuzarangwa no kwicisha bugufi gukomeye; kubera ko
yiyerekanye nk'udakwiriye kugirirwa icyizere n'ubwoko bw'Imana. Umutima we ntutunganiye
Imana, kandi umaze igihe ari ko umeze. [1T 208]
Nabonye ko umugambi wa Satani wari uwo kuyobora abantu b'i Wisconsin mu bwaka bukomeye.
Yitegekeraga ibitekerezo byabo, maze abatera gukora bakurikije ikinyoma bari barimo. Igihe
intego ye yari imaze kugerwaho, kandi bakaba bari bamaze kugenda urugendo rurerure mu nzira
yari yabaharuriye, yifuzaga ko batahura iryo kosa, hanyuma akagerageza kubasunikira ku rundi
ruhande rw'ubuhezanguni buhabanye n'ubwo, bagahakana impano n'imikorere bya Mwuka
w'Imana. Satani yaboneye urwaho ku kudafatanya n'umubiri [wa Kristo] kwa mwenedata G.
n'umugore we. Bifuzaga kugenda ukwabo bigenga, kandi bakifuza kuyobora aho kwemera
kuyoborwa. Mwenedata G. afite amatwara y'ishyari, kandi afatanirije hamwe no kwigenga kwe,
bimutera kuguma mu ruhande rumwe; kubera ko hamwe no kugira uyu mwuka, ntiyashoboraga
kuba umuntu ufatanya na bene data b'abagabura kwikorera umutwaro. Mushiki wacu G. agira
ishyari, kandi aratsimbarara cyane. Nta bunararibonye afite, kandi ntiyigeze kuba umuntu ufite
kwizera kuzima cyangwa ngo yunge ubumwe n'umubiri [wa Kristo]. Umutima we wahagurukiye
kurwanya impano z'itorero. Nta bugwaneza no kwicisha bugufi byari mu byo yanditse
akabyoherereza ikinyamakuru Urwibutso ngo kibisohore. [1T 208]
Ikintu cyose cyasaga n'icyateguriwe umurimo wa Satani. Yateye abantu benshi kureka
imitekerereze mizima no gushyira mu gaciro, maze basigara bategekwa n'ibyo bibwira. Uwiteka
asaba ubwoko bwe gukoresha ubwenge bagatekereza neza, ntibabusimbuze ibyo babona
bibareshya. Umurimo we uzaba urangwamo ubwenge ku bana be bose. Ibyo Uwiteka yigisha
bizaba biteye ku buryo ubwabyo bizasobanukira imyumvire y'abafite ubwenge bujijutse.
Byateguriwe kuzamura ubwenge. Imbaraga z'Imana ntizigaragaza buri gihe. Ibyo abantu bakeneye
bihinduka uburyo bw'Imana bwo gukora. [1T 208]
Neretswe amatsinda y'abantu ari mu muvurungano, akoreshwa n'umwuka mubi, bityo bose
basengaga barangururira icyarimwe, bamwe bateraga hejuru cyane bavuga ikintu kimwe, abandi
nabo bakavuga ikindi; kandi ntibyashobokaga kumenya icyavugwaga n'icyacurangwaga. "Imana
si iy'umuvurungano, ahubwo ni iy'amahoro" (1Abakorinto 14:33). Satani yinjiyemo maze ayobora

165
ibintu uko abishaka. Ubwenge n'ubuzima byasimbujwe ubu buyobe. [1T 209]
Imana ntisaba ubwoko bwayo kwigana abahanuzi ba Bali, ngo bababaze imibiri yabo ndetse ngo
basakuze batera hejuru, no kwitwara mu buryo bwose, batitaye kuri gahunda, kugeza ubwo
imbaraga zabo zibashiramo bitewe n'umunaniro mwinshi. Ntabwo idini ishingiye mu gusakuza;
ahubwo igihe ubugingo bwuzuyemo Mwuka w'Uwiteka, gusingiza Imana kuryoheye amatwi
kandi kuvuye ku mutima kuyihesha icyubahiro. Abantu bamwe havuze ko bafite ukwizera Imana
gukomeye, kandi ko bafite impano n'ibisubizo bidasanzwe by'amasengesho yabo, nubwo nta
gihamya bari habifitiye. Bitiranyaga ibyo bibwira no kwizera. Isengesho ryo kwizera ntiryigera
rihera; nyamara kuvuga ko buri gihe rizasubizwa nk'uko ryasabwe kandi tugahabwa ikintu
cyihariye twari twiteze, uko ni ukwibwira. [1T 209]
Igihe abagaragu b'Imana basuraga………….na………………..,ubu buyobe bwarakosowe.
Hatanzwe igihamya cyerekana ko uyu murimo wari uw'ubuyobe. Nyamara umwuka w'ubwaka
ntiwavaga ku izima, kandi ntiwabashije kumvira umucyo watangiwe aho hantu. Mbega ukuntu
abari bari mu buyobe bakosowe n'abagaragu b'Imana yari yabatumyeho! Icyo gihe Imana yifuzaga
ko bamenya ko bari barayobejwe n'umwuka mubi. Ubwo noncho haba harabayeho ukuri mu
kwatura amakosa yabo. Icyo gihe bashoboraga kurokorwa kongera gukurikiza imigambi ya Satani,
kandi ntibari kongera gutera indi ntambwe bakomeza kugendera muri ubwo huyobe buteye
ubwoba. Nyamara ntibashoboye kwemezwa mu mitima yabo. Mwene data G. yari afite umucyo
uhagije kugira ngo yitandukanye uwo murimo w'ubwaka; ariko ntiyashoboye gufata icyemezo
ashingiye ku buremere bw'ibihamya. Umwuka we wo kudakurwa ku izima wanze kumvira
umucyo yari azaniwe n'abagaragu b'Imana kubera ko yari yarabarebanye urwikekwe, kandi
akabitegerezanya ijisho ry'ishyari. [1T 209]
Nabonye ko uko umucyo abantu banze urushaho kuba mwinshi, ni ko mbaraga y'ubushukanyi
n'umwijima bizabazaho bizarushaho kuba byinshi. kwanga ukuri bisiga abantu ari iminyago
n'ingaruzwamuheto z'ubushukanyi Iwa Satani. Nyuma y'Inama nkuru
yabereye…………….na……………..abari baratwawe n'ubu buyobe barekewe mu mwijima
warushagaho kuba mwinshi, ngo barusheho kwinjira cyane muri ubwo buyobe bukomeye, maze
bashyire ku murimo w'Imana icyasha kitendaga guhanagurwa vuba. Mwene data G. aracyafite
inshingano iteye ubwoba. Nubwo avuga ko ari unwungeri, yemereye umunyazi kwinjira mu
mukumbi, maze ararebera [1T 209] mu gihe intama zatanyagurwaga kandi zigaconshomerwa.
Igitsure cy'Imana kiri kuri we. Ntabwo yarinze ubugingo bw'abantu nk'uzabubazwa. [1T 210]
Nongeye kwerekwa ibyo mu gihe cyashize, maze mbona ko Imana itahaye umugisha imirimo ye
mu gihe cyashize. Ukuboko k'Uwiteka ntikwabanye na we igihe yubakaga urusengero, kandi
agahindurira imitima y'abantu kwemera ukuri. Umutima we ntutunganiye Imana. Ntiyagize
umwuka w'ubutumwa bwa marayika wa gatatu. Yihungije gufatanya no gushyikirana n'ubwoko
bw'Imana mbere yuko ubu buyobe buhaguruka, kandi iyi ni yo mpamvu rukunbi yatumye asigara
mu mwijima nk'uwo. babe Imana ntisiga abagaragu bayo b'indahemuka kandi bayiyeguriye ngo
mu mwijima w'imico y'umwuka w'ubwaka nk'uwo idahagurukije ijwi ryo kuburira ubwoko
bwayo. Igihe abagaragu b'Imana bazanaga umucyo, kandi bakazamura amajwi yabo bamagana
ubu buyobe, ntiyamenye ijwi ry'Umwungeri nyakuri ryavugiraga muri bo. Ishyari rye no
kwinangira kwe byamutere gutekereza ko ari ijwi ry'undi utazwi. Abashumba b'umukumbi
bakwiriye gusobanukirwa ijwi ry'Umwungeri Mukuru kurenza abandi bantu bose. Imana ishaka

166
ko ubwoko bwayo buba ishyanga ryera kandi rikomeye. Umwuka wo kwera n'urukundo
rutunganye rwose niwuzura mu mutima, ugakorera mu bavuga izina rya Kristo, uzamera
nk'umuriro utunganya, ugakongora inkamba kandi ukirukana umwijima. Ikintu cyose gikomoka
kumwuka wa Satani gifata inyifato yo kwihagararaho, kandi gisohoza kurimbuka kwacyo vuba
vuba. Nyamara ukuri kuzatsinda. [1T 210]

GUHISHA UGUCYAHA
Neretswe imigendere ya H. na I. Nubwo bakebuwe, ntabwo bigeze bakosora ibibi byabo. Abantu
b'Imana, by'umwihariko muri Leta ya New York bagize ingorane zatewe n'imigirire yabo
idatunganye. Imbaraga yabo ihindura yateye igikomere umurimo w'Imana. Mu myaka icumi
ishize, ibyabo byagiye binyuzwa imbere yanjye mu iyerekwa; nagiye nerekwa ibibi byabo, kandi
nabandikiye ibyerekeranye n'ibi bintu. Nyamara bitondeye guhisha bagenzi babo basangiye
kwizera ko bigeze bacyahwa babitewe no gutinya ko bishobora kwangiriza jambo basanganwe mu
bandi. Abagezweho n'ingaruka z'imigendere yabo mibi, bajyaga kuba barungukiye ku gucyahwa
bahawe. Nari nkwiriye gushyira ubwo butumwa mu biganza bya bene data b'abanyakuri bo mu
itorero kugira ngo nibiba ngombwa, bose bazabashe gusobanukirwa n'inama Uwiteka yabonye ko
zikwiriye ko zihabwa ubwoko bwe. Ariko igihe nabwiraga undi muntu runaka ubutumwa nahawe
bugenewe aba bene data, atari bo ubwabo mbuhaye, bangayaga bivuye inyuma. Ibi byanteraga
umubabaro mwinshi mu mutima ku buryo byanteye kujya mpisha ibyo Uwiteka yabaga yampaye
byerekeye ibibi by'abantu ku giti cyabo. [1T 210]
Ubwibone bwo mu mutima ni bwo bwateye aba bene data kugaragaza ubwoba bwinshi, batinya
ko abandi bamenya ko bari barakosowe. Iyo baza kwaturira itorero ibyaha byabo bicishije bugufi,
bari kuba bashyize mu [1T 210] bikorwa ukwizera bavuga ko bafitiye amayerekwa, kandi itorero
ryajyaga gukomezwa n'uko bakiriye gukosorwa ndetse bakatura amakosa yabo. Aba bigisha
bahagaze mu nzira y'umukumbi. Bigaragaje nk'urugero rubi, kandi ab'itorero barabitegereje, maze
igihe bacyahwaga barabaza bati: "Ni ukubera iki aba bagabura badacyahwa igihe turi gukurikira
inyigisho zabo?" Uko ni ko urugi rwakinguriwe Satani ngo abashuke bashidikanye ukuri
kw'amayerekwa. [1T 211]
Bene data barashutswe kandi barahemukirwa. Bizeye ko twari dufatanyije n'aba bigisha, maze
bakurikira inyigisho zabo, mu gihe zose zari ubuyobe. Nandikiye aba bagabura mfite agahinda mu
mutima kuko nari nabonye umurimo w'Imana ukomerekejwe n'imigendere yabo itarimo ubwenge.
Mbega ukuntu nategerezanyije amatsiko umusaruro uva muri ubwo butumwa! Nyamara
babushyize ku ruhande, kandi bene data tibemerewe kugira icyo bamenya kibwerekeye, bityo
ntibabashije kungukira ku mpuguro Uwiteka yari yabonye ko akwiriye gutanga. [1T 211]
Umurimo wanjye wagiye uba urucantege cyane ubwo nabonaga ko icyo Imana yari yagennye
kitari gikozwe. Inshuro nyinshi nabazanyaga umubabaro nti: "Mbese uyu murimo wanjye uhabwa
akahe gaciro? Aba benedata bahagaze muri ibi byimbo bavuga ngo: 'Twizera amayerekwa,
nyamara igihe mushiki wacu White ayashyira mu nyandiko, ashyiramo amagambo ye bwite, bityo
rero tuzizera umugabane wayo dutekereza ko wavuye ku Mana, indi ntituzayumvira. Iyi nzira ni
yo bakurikiye, bityo ntibakosora imibereho yabo. Bavugaga ko bizera amayerekwa, nyamara
bakoraga ibihabanye na yo. Urugero batanze n'imbaraga yabo ihindura byabyukije gushidikanya

167
mu bwenge bw'abandi. Byari kuba byiza kurutaho. ku murimo w'ukuri kw'iki gihe iyo bombi
barwanya impano. Ubwo ni bwo abantu batashoboraga kuyobywa, kandi ntibajyaga gusitara kuri
aba bigisha l'impumyi. Twiringiraga kandi tugasengera ko bakosoka, ndetse bakagira impinduka
nziza bateza ku mukumbi; nyamara ibyiringiro byacu byarayoyotse, kandi ntidushobora, ndetse
ntitwatinyuka gukomeza guceceka. Twahemukiye itorero ry'Imana kubera ko tutavuze mbere
hose. [1T 211]

UMURIMO MURI OHIO


Uhereye igihe twasuraga ahitwa Ohio mu gihe cy'itumba ryo mu mwaka wa 1858, uwitwa H.
yakoze uko ashoboye kose ngo akoreshe imbaraga zo kuturwanya; kandi yatekerezaga ko ashobora
kugira abo ahindura baho. hyo yabikoze abinyujije mu gukwirakwiza inyandiko zitanga amakuru
kugira ngo abyutse amarangamutima mabi mu bantu. Igihe twasuraga Ohio mu itumba ryo mu
mwaka wa 1858, nahawe ubutumwa bwerekeye H. n'umuryango we. İki gihamya nakimugejejeho.
Nyamara abantu bake cyane usa ni bo bamenye ko nari mufitiye ubutumwa. Yarahagurutse
abwivumburaho, maze kimwe n'abandi bari bagiye bacyahwa, yahagaze mu byimbo byo kwibwira
ko hari abantu bari barateje urwikekwe mu ntekerezo zanjye ngo nibasire umuryango we, mu gihe
iyerekwa ryerekanye amakosa [1T 211] nk'aye muri bo, kandi bene ayo makossa nari naragiye
nyabona yisubiramo mu myaka icumi yari ishize. Yavuze ko yizeraga amayerekwa, nyamara ko
igihe nayandikaga hari abandi bankoreragamo. [1T 212]
Mbega umwanzuro! Uwiteka afite umurimo udasanzwe ashaka gukora abinyujije muri imwe mu
mpano zemewe, nyamara yemera ko ubutumwa bwatanzwe buhindurwa mbere yuko bugera kuwo
ashaka gukosora! Mbese amayerekwa yaba amaze iki abantu baramutse bayabona muri ubu buryo?
Bayashyiraho ibitekerezo byabo bwite, kandi bakumva bafite umudendezo wo kwanga umugabane
udahuza n'ibyo biyumvamo. H. azi ko buri jambo ryose ryo mu iyerekwa ryatanzwe kubwe i Ohio
ryari ukuri. Kandi igihe atari agishoboye guhisha itorero ubwo butumwa (kubera ko bwasabwe
maze bugasomerwa mu iteraniro ryabereye ahitwa…………… mu gihe cy'itumba rishize),
yemeye ko bwose ari ukuri. Nyamara yakomeje kurwana urugamba rw'ubuhumyi yibasira ibyo
yari azi neza ko ari ukuri. [1T 212
Ntiyari yarabashije gutegeka neza abo mu rugo rwe, kandi yari yaragiye akeburwa mu myaka
icumi yose yari ishize. Igitsure cy'Imana cyari kiri kuri we kuko atari yaragiye akumira abana be
ngo agire ibyo ababuza. Abo bana be bari barangiritse kandi barabaye iciro ry'imigani, ndetse aho
bari baragiye baba bahakwije imbaraga yangiza abandi bantu. Igihe cyose aba bana bashyirwaga
imbere yanjye, nongeraga gusubizwa kwa Éli maze nkerekwa ubugome bw'abahungu be
batubahaga Imana ndetse n'urubanza rwakurikiyeho baciriweho n'Uwiteka. Neretswe ko
umuryango wa H. wateye iseseme abatizera kandi ugashyira n'umugayo ku murimo w'ukuri kw'iki
gihe. Ubutumwa nahawe mu itumba ryo mu mwaka wa 1858 ndi ntibwakiriwe na muri Leta ya
Ohio, by'umwihariko ahitwa……..ntibwakiriwe na benshi. Bwahinguranyaga umutima ku buryo
imitima y'abatari bujujwe umwuka w'ukuri yabwigometseho. [1T 212
.‫ג‬
Abagabura bari barakoreye umurimo muri iyo Leta, ntibari baragaragaje imbaraga nyakuri
ihindura abandi. Amakuru atari ngombwa n'amagambo asesereza yari yaravugiwe kurwanya

168
mwenedata White n'umugore we, n'abacungaga umurimo i Battle Creek, kandi byari byarakiriwe
vuba mu mitima ya benshi, ariko by'umwihariko abantu bizera vuba n'abakunda gushakisha
amakosa ku bandi. Satani azi uburyo bwo kugaba ibitero bye. Akora ku bitekerezo by'abantu maze
akabyutsa ishyari no kutanyurwa babigirira abari ku ruhembe rw'umurimo. Bakurikizaho
gukemanga impano. Hanyuma, birumvika ko za mpano zigira agaciro gato ndetse impanuro
zatanzwe binyuze mu iyerekwa zikirengagizwa. [1T 212]
Abagabura bakoreye umurimo muri Leta ya Ohio bakoze uruhare rwabo rwo gutuma habaho
kutanyurwa. Uwitwa H. yaramanutse maze yinjira mu rwego rwo hasi, agenda ahwihwisa umwuka
wo kutanyurwa, agatega amatwi amakuru y'ibinyoma abishyizeho umwete, akayahuriza hamwe,
maze agasa n'uvuga ati: "Muduhe amakuru,...natwe tuzayatangaza." Yakoze mu buryo bw'ibanga,
akwiza amakuru y'ibinyoma ku byerekeye [1T 212] imyambarire yacu, n'imbaraga ihindura twari
dufite i Ohio, maze ashishikariza abantu gutekereza ko mwene data White yavugaga akekeranya.
Ntiyigeze agirana ubumwe na buke na twe. Yari aturakariye cyane. Kandi se kwari ukubera iki?
Byari byatewe gusa n'uko namubwiye ibyo Uwiteka yari yanyeretse ku bijyanye n'umuryango we,
n'uburyo arera bajeyi abanabe nta cyo yitayeho, bityo bikaba byaratumye igitsure cy'Imana kiba
kuri we. Yari yararebanye ishyari n'amarangamutima mabi uruhare twari twaragze mu murimo wo
kubwiriza ukuri kw'iki gihe. [1T 213]
Bene data b'i Ohio bashishikarijwe kutizera no gukeka amababa abashinzwe umurimo i Battle
Creek, kandi bahagarara biteguye kuwanya imyanya bafite. Mwene data J. yahagaze mu byimbo
bye ashikamye, atitaye ku itsinda (ku mubiri). Yari yaribwiye ko hari ibibi byashoboraga kaduka
mu buyobozi bukuru maze akabirwanya. Yahagaze mu byimbo teguye urugamba mu gihe nta
ntambara yari ihari. Yashinze ibirindiro ngo awanye ikintu kitigeze kiboneka. Benshi muri bene
data b'i Ohio bashrgikiye umwuka wo kwiyumva batyo, bishyira mu mwanya wo kurwanya ikintu
kitigeze kiboneka na rimwe. Urugamba bagiyemo nta bwenge bwari bururimo. Bari biteguye
kuvuga n'ijwi rirenga ngo "Babuloni" kugeza igihe bo ubwabo bahindukiye Babuloni mu buryo
bwuzuye. [1T 213]
Abagabura bahagaze mu nzira y'umurimo w'Imana i Ohio muburyo butaziguye. Bari bakwiriye
kuberereka bakava mu nzira kugira ngo mana igere ku bwoko bwayo. Bahagaze hagati y'Imana
n'ubwoko bwaye maze bateshura umurongo imigambi yayo. Mwene data J. yagize imbaraga
yahinduye ibintu muri Leta ya Ohio ku buryo agomba gukora cyane ngo ayivuguruze. Nabonye
ko muri Leta ya Ohio hariyo abantu bashoboraga kujya mu byimbo bikwiriye iyo bahabwa
inyigisho zitunganye. Baribamaze igihe bafite ubushake bwo gushyigikira umurimo wo
kwamamaza kugenewe iki gihe, nyamara babonye ko ibigerwaho ari bike cyane bituma bacika
intege. Amaboko yabo aratentebutse kandi akeneye gukomezwa ngo atagwa. Nabonye ko
umurimo w'Imana utagombagitezwa imbere n'amaturo y'agahato. Imana ntiyishimira amaturo
nkayo. Ikikibazo gikwiriye kurekerwa abantu uko cyakabaye. Ntabwo bakwiriye kuzana impano
y'umwaka gusa, ahubwo na none bakwiriye kuzana anaturo y'ubushake buri cyumweru na buri
kwezi imbere y'Uwiteka. Uyu curimo warekewe abantu, kubera ko ugomba kubabera igipimo
gihoraho ca yumweru na buri kwezi. Nabonye ko ubu buryo bwo kugarura icacumi bushobora
gukuza imico, kandi bukerekana imiterere nyakuri y'umutima. Bene data bi Ohio nibashyirwa
imbere ibi bintu nk'uko biri mu bukuri, maze ukabareka ngo bifatire icyemezo, bazabona ubwenge
na gahunda biri mu buryo bwo gutanga icyacumi. [1T 213]

169
Abagabura ntibakwiriye kuba intavumera, ngo bagire uwo ban nyuza, kandi ngo bamukamuremo
umutungo. Niba adatanga byinshi bingana n'uko undi muntu atekereza ko yagatanze, ntibakwiriye
kumwamagana, [1T 213] cyangwa kumujugunya hanze y'itorero. Bakwiriye kwihangana
nk'abamarayika. Bakwiriye gukora bafatanyije na Yesu. Kristo n'abamarayika bari kwitegereza
ugukura kw'imico, kandi bagapima niba imico ikwiriye. Uwiteka yihanganira cyane abantu be
bayobagurika. Ukuri kuzarushaho kwigizwa hafi yabo, kandi kuzagenda kubacaho ibigirwamana
kimwe kimwe bigenda bikurikirana, kugeza igihe Imana izima ingoma mu mitima y'ubwoko
bwayo bwayiyeguriye. Nabonye ko ubwoko bw'Imana bugomba kuyizanira ituro ry'ubushake;
kandi iyo nshingano ikwiriye kurekerwa buri wese, ngo bigaragare niba azatanga bike cyangwa
byinshi. Bizandikwa nta gitakaye, kandi nta cyongereweho. Nimuhe ubwoko bw'Imana igihe cyo
gukuza imico. [1T 214]
Abagabura b'Imana bagomba gutanga ubuhamya bwahuranyije. Ukuri kuzima kw'ijambo ry'Imana
kugomba kugezwa mu mutima. Kandi igihe abantu b'i Ohio bazaba bashyizwe imbere intego
ikwiriye, abafite imitima ifitiye igishyika umurimo, bazatangana umutima ukunze ku butunzi
bwabo kugira ngo buteze imbere umurimo w'Imana. Uwiteka ari kugerageza no gusuzuma ubwoko
bwayo. Nihaba hariho abadashyize umutima ku murimo, bakananirwa kuzanira Imana amaturo
yabo, izabasura; kandi nibakomeza kwihambira ku kurarikira ubutunzi kwabo, izabatandukanya
n'ubwoko bwayo. Nabonye ko hagomba kubaho uburyo buzajya bukura ubushobozi ku bantu bose.
Abasore n'inkumi bafite amagara mazima n'imbaraga bagiye biyumvamo uburemere buke gusa
bw'umurimo. Bafite inshingano bazabazwa n'Imana ku bijyanye n'icyo bakoresheje imbaraga
zabo, kandi bakwiriye kuzanira Uwiteka ituro ry'ubushake. Kandi nibatabikora, ikiganza cye
kibazanira imigisha kizabakurwaho. [1T 214]
Nabonye ko ikiganza cy'Imana cyihariye kitabanye n'umurimo i Ohio kugira ngo ugire
amajyambere aho hantu. Hari ikibura. Mu babwiriza n'abantu muri rusange hagomba kubamo
kwisuzuma kwimbitse no kwinira mu mitima bakiranutse, kugira ngo bamenye impamvu yateye
kubura gukomeye kwa Mwuka w'Imana. Ibitambo n'amaturo byabo byasaga n'ibyakamye. Kuki
ukuri kw'ijambo ry'Imana kudasusurutsa umutima kandi ngo gutere kwiyanga no kwitanga?
Nimureke abagabura bagenzure maze barebe imbaraga ihindura abantu bakoresheje iyo ari yo.
Mwene data J. yagize umwuka wo kwigenga Imana itemera. Imbaraga ye ihindura abandi
ntiyigeze ishyigikira ubumwe bw'ubwoko bw'Imana cyangwa iterambere ry'umurimo wayo. [1T
214]
Nabonye ko abantu bafite imyaka mike gusa y'ubunararibonye mu murimo wo kwamamaza ukuri
kugenewe iki gihe, atari bo bagomba kuba ku ruhembe mu murimo. Abantu nk'abo bashobora
kugaragaza intege nke mu gufata ibyemezo bishobora kuvuguruzanya n'imitekerereze
n'imyumvire by'ababonye intangiro z'umurimo wo kubwiriza ukuri kw'iki gihe, kandi bafite
imibereho ikubiranyije n'iterambere ryawo. Ntabwo Imana izatoranya abantu bafite
ubunararibonye buke ngo babe ari bo bayobora muri uyu [1T 214] murimo. Ntabwo izatoranya
abantu badafite ubunararibonye mu mibabaro, ibigeragezo, kurwanywa n'ubukene bihanganiye
kugira ngo uyu murimo ugere ku ntambwe uriho uyu munsi wa none. Ubu kubwiriza ubutumwa
bwa marayika wa gatatu biroroshye ugereranyije n'uko byari bimeze mbere. Abajya muri uyu
murimo ubu, maze bakigisha abandi ukuri bafite ibintu byakozwe biborohereza. Ntibashobora
kugira ubuzima bwo gukena no kwigomwa nk'ubwo abakozi babwirije ukuri kw'iki gihe

170
bihanganiye mbere yabo. Kuri bo ukuri kwamaze gushyirwa ahagaragara. Ingingo zo
kugushyigikira zose zirateguwe. Abantu nkabo bakwiriye kwitondera uburyo bashyirwa hejuru,
bitabaye ibyo, bazakurwa ku myanya yo hejuru bafite. Bakwiriye kwitondera uburyo bivovotera
abihanganiye byinshi mu ntangiriro z'umurimo. [1T 215]
Imana yita kuri abo bakozi bafite ubunararibonye, bakoze umurimo bikoreye umutwaro igihe wari
uremereye, kandi icyo gihe hakaba hariho abantu bake babafashaga kuwikorera. Mwitondere
uburyo mubagaya cyangwa mukabitotombera; kubera ko bizababarwaho nta shiti, kandi ikiganza
cy'Imana gitanga imigisha ntikizabana namwe. Bamwe muri benedata bafite ubunararibonye buke
cyane, ba bandi batigeze bikorera umutwaro, kandi bakaba barakoze bike, cyangwa se nta n'icyo
bakoze cyo guteza imbere umurimo wo kubwiriza ukuri kugenewe iki gihe, kandi bakaba batazi
ibikorerwa i Battle Creek, ni bo baba aba mbere mu kubona amakosa mu miyoborerwe y'umurimo
uhakorerwa. Kandi abantu badakurikiza gahunda mu bibareba byo muri ubu buzima bw'igihe gito,
kandi ntibategeke abo mu ngo zabo ngo babakurikize, abo ni bo barwanya gahunda n'inzego
z'imiyoborere kandi ari byo bishyira gahunda mu itorero ry'Imana. Ntibagaragaza ikintu cyiza
bakunda mu bintu by'iyi si, bityo barwanya ikintu cyose kimeze gityo mu itorero. Abantu nk'abo
ntibakwiriye guhabwa ijambo mu byerekeye itorero. Imbaraga yabo ihindura ntikwiriye kugira
uburemere na buke ku bandi. [1T 215]

KWITANGA WESE
Mwene data na mushiki wacu K: Mu iyerekwa mperuka kugira hari bintu neretswe byerekeye
umuryango wawe. Uwiteka afite ibitekerezo by'imbabazi ku bikwerekeyeho kandi
ntazagutererana, keretse gusa wowe numusiga. L. na M. bari mu kazuyaze. Bagomba kubyuka
kandi bakagira umwete kubw'agakiza kabo, nibitaba ibyo bazabura ubugingo buhoraho. Buri wese
muri bo agomba kwiyumvamo inshingano ye ku cye giti kandi buri wese akigirira ubwe
bunararubonye. Bakeneye umurimo ukorerwa na Mwuka Wera w'Imana mu mitima yabo,
uzabatera gukunda no guhitamo kubana n'ubwoko bw'Imana bakabirutisha kubana n'undi uwo ari
we wese, ndetse no gutandukana n'abantu badakunda ibya Mwuka. Yesu adusaba kwitanga wese
no kwumwiyegurira uko twakabaye. L. na M. ntabwo mwari wasonabukirwa ko Imana ishaka
urukundo rwanyu rutagabanyije. Mwagize kwatura kwera, nyamara mwararohamye mujya hasi ku
rwego [1T 215] rupfuye rw'abanyedini basanzwe. Mukunda kubana n'abasore batita ku kuri kwera
mwe mwatura ko mwizera. Mwagaragaye ko musa n'abo mugendana, kandi mwanejejwe
n'imibereho y'idini ituma mwemerwa na bose, mutagombye kugira n'umwe ubanenga. [1T 216]
Kristo asaba byose. Iyo aza gusaba bike, igitambo cye yari kugifuhira cyane ndetse kikaba
gikomeye cyane ngo agitange kugira ngo kituzamure kitugeze ku rugero nk'urwo. Kwizera kwacu
kwera kurataka kuti: "Mwitandukanye." Ntidukwiriye kwishushanya n'ab'isi, cyangwa
kwishushanya n'abapfu, batura iby'idini batagira umutima. "Muhinduke mugize imitima mishya."
Ubu ni uburyo bwo kwiyanga. Kandi igihe mutekereza ko iyo nzira ikabije gufungana, kandi ko
muri iyi nzira ifunganye hari ukwiyanga gukabije; igihe muvuga muti: "Mbega ukuntu bigoye
guhara byose!", nimwibaze iki kibazo ngo: "Ni iki Kristo yahaze ku bwanjye?" Iki kibazo gitwikira
ikintu cyose dushobora kwita kwiyanga. Mumwitegereze ari mu gashyamba, abira ibyuya byinshi
by'amaraso. Marayika yaje yoherejwe n'ijuru ngo akomeze Umwana w'Imana. Nimumukurikire
mu nzira yanyuzemo ajya murukiko, igihe yasuzugurwaga, bakamukwena, agatukwa na cya

171
kivunge cy'abantu bari barakaye cyane. Nimumurebe yambikwa ikanzu y'umuhengeri ya cyami
ishaje. Nimwumve ibitutsi bibi no kumukwena gushengura umutima. Barebe bamwambitse
ikamba ry'amahwa mu ruhanga rwe rw'icyubahiro, hanyuma bakamukubita urubingo kugira ngo
amahwa yinjire mu misaya, maze amaraso akava muri urwo ruhanga rwera. Nimwumve ya mbaga
y'abicanyi yasakuzaga isaba amaraso y'umwana w'Imana. Atangwa mu maboko yabo, nuko
bayobora uwo munyacyubahiro wababazwaga baramujyana, anyinyiriwe, afite intege nke, kandi
agwaguza, maze bajya kumubamba. Bamurambika ku giti cy'umusaraba, maze bamutera
imisumari mu biganza bye byuje impuhwe ndetse no mu birenge. Nimumwitegereze amanitswe
ku musaraba muri ya masaha ateye ubwoba y'umubabaro ukabije kugeza ubwo abamarayika
bipfutse mu maso ngo batareba ibyo bintu bishishana, ndetse n'izuba rigahisha umucyo waryo,
ryanga kubyitegereza. Nimutekereze kuri ibyo bintu, maze mwibaze muti: "Mbese koko inzira
irafunganye?" Oya, oya rwose! [1T 216]
Mu bugingo bwitanga igice, budatanga umutima wose, muzasangamo gushidikanya n'umwijima.
Ntimushobora kwishimira guhumurizwa kuva mu idini, nta n'ubwo mwakwishimira amahoro isi
itanga. Ntimukicare mu ntebe ya Satani yoroshya ubuzima ya 'kora duke, ahubwo muhaguruke
maze muharanire kugera ku rugero rwo hejuru, kandi ni amahirwe yanyu kurugeraho. Ni amahirwe
y'umugisha kureka byose kubwa Kristo. Ntimurebe ku mibereho y'abandi ngo mubigane maze
bitume mutazamuka ku rugero rusumbyeho. Uwo mufiteho icyitegererezo ni umwe rukumbi
w'ukuri kandi utayoba. Gukurikira Yesu wenyine ni byo birimo umutekano. Mwiyemeze ko niba
abandi bakora bakurikije ihame ry'iby'umwuka birimo ubunebwe, mwebwe muzabareka
mugakabuza mujya mbere mwerekeza ku [1T 216] rugero rwo hejuru rw'imico ya Gikristo.
Mwubake imico ikwiriye ijuru. Ntimusinzire ku mwanya muhagazemo. Mwite ku bugingo
bwanyu bwite mu kuri kandi mukiranuka. [1T 217]
Muri kwishimira ikibi cyibasiriye kurimbura imibereho yanyu y'iby' Umwuka. Kizazimanganya
ubwiza bwose no gushishikarira gukunda impapuro zera. Icyo kibi ni ugukunda ibitabo by'inkuru,
imigani, n'ibindi bintu bisomwa bitazana mu bwenge imbaraga yo gukora ibyiza bigenewe mu
buryo bwose gufasha mu murimo w'Imana. Bibyutsa ugutwarwa gupfuye kandi kubi, bigatera
ubushyuhe mu ntekerezo, bikabuza ubwenge kuba ingirakamaro, kandi bigatuma budashobora
kugira igikorwa cy'ibya Mwuka na gito bukora. Bibuza ubugingo gusenga no gukunda ibya
Mwuka. Gusoma kuzamurika umucyo ku gitabo cyera, kandi kugakangurira icyifuzo cyawe no
guhuguka kwawe kucyiga; bene uko gusoma nta kaga kakurimo, abubwo kuvamo inyungu.
Naberetswe muteye umugongo Igitabo Cyera, amaso yanyu muyahanze ku bitabo bitwara
ibitekerezo kandi ibyo bitabo bitera iby'idini gupfa. Uko murushaho kwiga kandi mugahugukira
Ibyanditswe, ni ko bizarushaho kubabera byiza, kandi ni ko muzarushaho kutishimira gusoma
ibitagira agaciro. Kwiga Ibyanditswe buri munsi bizagira imbaraga yeza intekerezo. Muzahumeka
umwuka wo mu ijuru. Nimuhambire iki gitabo cy'igiciro cyinshi ku mitima yanyu. Kizababera
inshuti n'umuyobozi mu bihe by'amajune. [1T 217]
Mwigeze kugira intego mu buzima bwanyu. Mbega ukuntu mwakoze mudakebakeba ndetse
mwihanganye kugira ngo mugere kuri izo ntego! Mwakoze imibare n'igenamigambi kugeza ubwo
mwageze kubyo mwashakaga. Ubu imbere yanyu hari intego ikwiriye umwete udacogora, urimo
kwihangana, ndetse y'ubuzima bwose. Ni agakiza kubugingo bwanyu ni ubugingo buhoraho.
Kandi ubu bugingo busaba kwiyanga, kwitanga no kwiga ubihugukiye. Mugomba kwezwa kandi

172
mugatunganywa. Mubuze imbaraga ikiza ya Mwuka w'Imana. Mwifatanya na bagenzi banyu maze
mukibagirwa ko mwitirirwa izina rya Kristo. Mukora nka bo kandi mukambara kimwe. [1T 217]
-
Mushiki wacu K. nabonye ko ufite umurimo ugomba gukora. Ugomba gupfa ku bwibone kandi
ugahugukira ukuri. Inyungu zawe z'iteka ryose /ishingiye ku nzira n'imigirire yawe yo muri iki
gihe. Niba uzabona ubugingo buhoraho, ugomba kugira imibereho ijyanye na bwo kandi ukiyanga.
Sohoka uve mu by'isi kandi witandukanye nabyo. Imibereho yawe igomba kurangwa no kwirinda,
kuba maso no gusenga. Abamarayika bitegereza iterambere ry'imico kandi bagapima
n'imicombonera. Amagambo yacu yose n'ibikorwa byacu biri kunyuzwa imbere y'Imana ngo
bisubirwemo. Iki ni igihe giteye ubwoba kandi gikomeye. Ibyiringiro by'ubugingo buhoraho
ntibikwiriye gufatwa mu buryo bujenjetse; bigomba pukemurirwa hagati y'Imana n'ubugingo
bwawe bwitc. Abantu bamwe bazishingikiriza ku mitekerereze y'abandi n'ibyo banyuzemo aho
[1T 217] guhangayikishwa no gusuzuma imitima yabo bwite bitonze, kandi bazamara amezi
n'imyaka nta gihamya cya Mwuka w'Imana, cyangwa igihamya bafite cy'uko bemewe. Barishuka.
Bafite ibyo bita ibyiringiro, nyamara ntibafite iby'ingenzi biranga Umukristo. Mbere na mbere
hagomba kubaho umurimo unoze ukorerwa umutima, ubwo nibwo imyitwarire yabo izarangwa
n'imico yo mu rwego rwo hejuru kandi y'ubupfura iranga abayoboke nyakuri ba Kristo.
Kugaragariza ukwizera kwacu mu mico yacu bisaba umuhati n'ubutwari. [1T 218]
Abantu b'Imana ni ubwoko bw'umwihariko. Umwuka wabo ntushobora kwivanga n'umwuka
n'imbaraga by'ab'isi. Ntabwo wifuza kwitwa izina ry'abakristo kandi ngo ube utarikwiriye. Ntabwo
wifuza guhura na Yesu kubw'ibyo watura ko wizera gusa. Ntabwo ukwiriye kwifuza kwishuka ku
ngingo ikomeye nk'iyi. Suzuma neza aho ibyiringiro byawe bishingiye. Ita ku by'ubugingo bwawe
utigiza. Ibyiringiro wihangiye ntibizagukiza na gato. Mbese wigeze ubara ikiguzi bigusaba?
Ntabwo mfite ubwoba. Noneho rero fata icyemezo ko uzakurikira Kristo ku kiguzi byagusaba
cyose. Ntimushobora gukora ibi hanyuma ngo wishimire kubana n'abantu batita ku by'Imana.
Umwuka wanyu ntushobora kuvangwa n'uwabo nk'uko amazi ativanga n'amavuta. [1T 218]
Kuba umwana w'Imana, ukaba uzaraganwa na Kristo ni ikintu gikomeye. Niba aya ari amahirwe
yawe, uzamenya gusangira imibabaro ya Kristo. Imana ireba mu mutima. Nabonye ko ugomba
kuyishakana umwete, kandi ukazamura urugero rwawe rwo kubaha Imana rugasumbyaho, nibitaba
ibyo uzabura ubugingo buhoraho nta kabuza. Ushobora kubaza ikibazo uti: "Mbese mushiki wacu
White ibi yarabibonye?" Yego; kandi ngerageje kubishyira imbere yawe no kuguha ibitekerezo
nahawe. Uwiteka agufashe kubyumvira. [1T 218]
Mwene data na mushiki wacu bakundwa, nimwite ku bana banyu mubafitiye ifuhe. Umwuka w'isi
n'imbaraga yayo ihindura biri kurimbura icyifuzo cyose kiri muri bo cyo kuba Abakristo nyakuri.
Nimureke imbaraga yanyu ihindura ibe iyo kubakurura mubatandukanya n'abo bagendana
b'abasore batitaye ku by'Imana. Niba amaherezo bazabona ijuru, bagomba kugira icyo bigomwa.
[1T 218]
IMIBEREHO Y'UMUNTU KU GITI CYE
Ku itariki ya 20 Nzeri 1860, umwana wanjye wa kane witwa John Herbert White yaravutse. Igihe
yari agize ibyumweru bitatu by'ubukuru, umugabo wanjye yiyumvisemo inshingano yo gukora
urugendo. Byari byafatiwe umwanzuro mu nama ko mwene data Loughborough yari akwiriye

173
kujya mu burengerazuba noneho umugabo wanjye akajya mu burasirazuba. Iminsi mike ibanziriza
kugenda kwabo, umugabo wanjye yafashwe no guhagarika umutima bikabije. Igihe kimwe,
yatekereje ko agomba kureka urugendo rwe, nyamara atinya kubikora. Yiyumvagamo ko afite
ikintu [1T 218] agomba gukora, nyamara kikaba cyari gihishwe n'ibicu by'umwijima.
Ntiyashoboraga kuruhuka cyangwa ngo agoheke. Ubwenge bwe bwakomeje kubura umutuzo.
Yabwiye bene data Loughborough na Cornell uko yumvaga amerewe mu bitekerezo, maze
apfukamana na bo imbere y'Uwiteka ngo bamugishe inama. Nuko ibicu biratamuruka, maze
umucyo urarasa. Umugabo wanjye yiyumvisemo ko Mwuka w'Uwiteka ari kumuyobora mu
burengerazuba naho mwene data Loughborough akamuyobora mu burasirazuba. Nyuma y'ibi,
bumvise basobanukiwe ibijyanye n'inshingano zabo, maze buri wese arahaguruka ajya aho
yatumwe. [1T 219]
Igihe umugabo wanjye atari mu rugo, twarasenze ngo Uwiteka amukomeze kandi amuhe
imbaraga, nuko tubona igihamya cy'uko Uwiteka yari kujyana na we. Ahajya kuba nk'icyumweru
kimwe mbere y'uko asura ahitwa Mauston, ho muri Leta ya Wisconsin, twakiriye inzandiko zo
gutangazwa mu kinyamakuru ziturutse kuri mushiki wacu G. avuga ko ari mayerekwa yahawe n'
Uwiteka. Igihe twasomaga izo nzandiko, twahagaritse umutima; kuko twari tuzi ko zidaturutse ku
isoko nyakuri. Kandi kubera ko mugabo wanjye nta kintu yari azi ku byo yari guhurira nabyo i
Mauston, watinye ko atari yiteguye guhangana n'ubwaka, kandi ko bwashoboraga kuba imbaraga
y'urucantege mu bwenge bwe. Twari twaragiye tunyura mu himeze nk'ibyo mu myaka ya mbere,
kandi twari twaragiye duhura n'umubabaro mwinshi uturutse ku bantu b'intagondwa, abantu
hadahendahendwa ngo bayoborwe, ku buryo twatinyaga guhura nabo. Noherereje itorero ry'i
Battle Creek ubutumwa mbasaba gusengera mugabo wanjye, kandi no ku gicaniro cyo mu
muryango twashatse Uwiteka dusabira umugabo wanjye. Dufite imitima imenetse ndetse dusuka
n'amarira menshi, twagerageje komatanya kwizera kwacu kwahindaga umushyitsi ngo gufatane
n'amasezerano y'Imana, maze tubona igihamya y'uko yumvise amasengesho yacu, kandi ko
yajyaga guhagararana n'umugabo wanjye akamuha ubwenge n'inama. [1T 219]
Igihe nashakaga muri Bibiliya umurongo wo guha Willie kugira ngo awufate mu mutwe bityo
azawusubiremo mu ishuri ryo ku Isabato, amaso yanjye yahagaritswe n'uyu murongo
w'ibyanditswe uvuga ngo: "Uwiteka ni mwiza; ni igihome ku munsi w'amakuba kandi azi
abamwiringira." (Nahumu 1:7). Icyo nashoboraga gusa ni ukurizwa n'aya magambo; yasaga
nakwiriye cyane. Umutwaro wose nari nikoreye wari uw'umugabo wanjye n'itorero ry'i Wisconsin.
Umugabo wanjye yabonye imigisha y'Imana igihe vari i Wisconsin. Uwiteka yamubereye igihome
mu gihe cy'amakuba, kandi yamushyigikije Mwuka we atangira ubuntu igihe yatangaga ubuhamya
budakebakeba burwanya ubwaka bw'ubunyamusozi bwari buhari. [1T 219]
Igihe yari ahitwa Makifodi (Mackford) ho muri Leta ya Wisconsin, umugabo wanjye yanyandikiye
ibaruwa yarimo aya magambo akurikira: "Ndatinya ko ibintu byose bitameze neza mu rugo. Hari
ibitekerezo byanjemo birebana n'umwana wacu muto cyane." Igihe yasengeraga [1T 219]
umuryango wari mu rugo, yiyumvisemo ko uwo mwana arwaye cyane. Umwana yasaga n'uryamye
imbere ye kandi mu maso he n'umutwe we byabyimbye mu buryo buteye ubwoba. Igihe nakiraga
ibaruwa, umwana yari amerewe neza nk'uko bisanzwe; nyamara igitondo cyakurikiyeho
yararembye cyane. Yari indwara y'uruhu ikomeye cyane yo kubyimba mu maso n'umutwe. Igihe
umugabo wanjye yageraga mu muryango wa mwene data Wick, hafi y'ahitwa Round Grove, ho

174
muri Leta ya Illinois, yakiriye ubutumwa bumubwira ko umwana arwaye. Amaze kubusoma,
yabwiye abari aho ko adatunguwe n'ayo makuru, kubera ko Uwiteka yari yateguriye ubwenge bwe
iyo nkuru, kandi ko bajyaga kumva ko umutwe no mu maso h'umwana hamerewe nabi cyane. [1T
220]
Umwana wanjye nkunda cyane yari afite umubabaro mwinshi. Twamaze iminsi makumyabiri n'ine
n'amajoro makumyabiri n'ane tutamukuraho ijisho duhangayitse, dukoresha uburyo bwose
dushoboye kugira ngo yoroherwe, kandi tunashyira ikibazo cye imbere y'Uwiteka dushishikaye.
İgihe nabaga ndeba umubabaro we, ibihe bimwe sinashoboraga gutegeka amarangamutima yanjye.
Igihe cyanjye kinini nakimaraga ndira kandi ninginga Imana nciye bugufi. Nyamara Data wo mu
ijuru yabonye ko bikwiriye kudukuraho uwo twakundaga. [1T 220]
Ku itariki ya 14 Ukuboza yarushijeho kuremba, maze barampamagaza. Igihe nategaga amatwi
uguhumeka kwe kwari kumugoye, nkanumva uko imitsi ye yateraga mfashe mu bujana, namenye
ko agomba gupfa. Ikiganza cy'ubutita cy'urupfu cyari cyamutashyeho. Kuri jye iyo yari isaha
y'agahinda. Twitegereje uburyo yahumekanaga intege nke, kugeza igihe akuka kari gaheze, kandi
twashoboraga gushima gusa kuko imibabaro ye yari irangiye. Igihe umwana wanjye yapfaga,
ntabwo nashoboye kurira. Umutima wanjye warandyaga nkumva usa n'aho wenda guturika, ariko
sinashoboraga no gusesa amarira na make. Mu gihe cyo gushyingura, nararabiranye nitura hasi.
Twagize amahirwe make yo kutabona mwene data Loughborough ngo ayobore imihango yo
gushyingura, nuko muri iyo mihango umugabo wanjye aba ari we ubwiriza abantu bari buzuye
inzu. Ibyo birangiye, twaherekeje umwana wacu ku irimbi ry'ahitwa Oak Hill, kugira ngo
aharuhukire kugeza ubwo Umutangabugingo azaba aje, agaca iminyururu y'igituro kandi
akamuhamagara akazukana kudapfa. [1T 220]
Nyuma yo kuva gushyingura, urugo rwacu rwasaga n'ururi mu bwigunge. Numvaga niyunze
n'ubushake bw'Imana, nyamara gucika intege no kunyinyirirwa byari binyibasiye.
Ntitwashoboraga kuzamuka ngo turenge ugucika intege twari twagize mu mpeshyi yari ishize.
Dushingiye ku kuntu ubwoko bw'Imana bwari bumeze, ntabwo twari tuzi icyajyaga gukurikiraho.
Satani yari yarigaruriye ibitekerezo bya bamwe mu bo twari dufatanyije cyane mu murimo, yemwe
ndetse na bamwe mu bari baramenyereye inshingano yacu kandi babonye n'imbuto ziva mu mihati
yacu, ndetse bakaba batari barabonye gusa uko imbaraga y'Imana [1T 220] yiyerekanye inshuro
nyinshi, ahubwo n'imibiri yabo ubwayo yari yarakozweho n'iyo mbaraga. Mbese ni iki
twashoboraga kwiringira kuzabona mu gihe cyari imbere? Igihe umwana wanjye yari akiri
muzima, natekerezaga ko nsobanukiwe n'inshingano yanjye. Nashyiraga umwana wanjye
nakundaga mu gituza maze nkishimira yuko nibura mu gihe y'umuhindo nashoboraga kuba
nduhutse inshingano runaka ikomeye, kubera ko gukorana ingendo akana kanjye hakiri mu gihe
cy'umuhindo bitajyaga gushoboka. Nyamara ubwo yari ankuweho, nongeye kumva nguye mu
majune akomeye. [1T 221]
Uko umurimo w'Imana n'abantu bayo byari bimeze byendaga kuduturitsa umutima. Iteka
ibyishimo byacu bishingira ku buryo umurimo w'Imana umeze. Igihe ubwoko bwayo buguwe
neza; twumva dufite umudendezo; nyamara iyo buri gusubira inyuma kandi hakaba ukutumvikana
muri bwo, nta kintu na kimwe gishobora gutuma tunezerwa. Inyungu zacu zose n'ubuzima bwacu
bwose byabaye agati k'inkubirane n'itangira n'iterambere ryo kwamamaza ubutumwa bwa
marayika wa galatu. [1T 221]

175
Ahagana muri icyo gihe, ubwo umugabo wanjye yasubizaga amaso inyuma akareba ku byabaye
mu gihe cyashize, yatangiye gutakariza icyizere hafi y'umuntu wese. Benshi mu bo yari
yaragerageje gucudika na bo bari barakoze uruhare rw'abanzi, kandi abo yari yarafashije kurusha
abandi akoresheje imbaraga yari afite mu bantu ndetse n'amafaranga make yari alite, bakomezaga
kumutera ibikomere no kumugerekaho imitwaro. Igitondo kimwe cyo ku Isabato, ubwo yari agiye
aho twasengeraga, gutekerezanya imbaraga ikomeye cyane iby'uko kudashyira mu kuri
byaramurenze ku buryo yagiye iruhande rw'inzira maze arira cyane aranguruye, mu gihe iteraniro
ryari rimutegereje. [1T 221]
Uhereye mu ntangiriro z'imirimo yacu twagiye duhamagarirwa gutanga ubuhamya bwumvikana
kandi bwahuranyije, tugahamagarirwa gucyaha ibibi nta kugerura. Kandi inzira yose twacagamo
habaga hari abahagaze ngo barwanye ubuhamya bwacu, kandi bakaza badukurikiye ngo bavuge
ibintu biryoheye amatwi, bitatunganyijwe, maze bakarimbura imbaraga zimirimo twakoze.
Uwiteka yaraduhagarikaga ngo ducyahe, hanyuma abantu ku giti cyabo bagahagarara hagati yacu
n'abantu kugira ngo babuze ubuhamya bwacu kugira umusaruro. Amayerekwa menshi yatanzwe
mu mbaraga tutagombaga kwihunza ngo twange gutangaza inama y'Uwiteka, ahubwo
twagombaga guhagarara mu mwanya wo gukangura ubwoko bw'Imana kuko businziriye mu byaha
byabwo. Ariko abantu bake cyane nibo badushyigikiye, mu gihe abenshi bashyigikiraga ikibi
hamwe n'ababaga bacyashywe. Ibyo bintu byamvunnye umutima, maze twiyumvamo ko nta
buhamya bwo guha itorero dufite. Ntitwari tuzi uwo twagirira icyizere. Uko ibi bintu byose
byarushagaho kutwisukaho, ibyiringiro byacu byayoyokeraga muri twe. Twahagarikaga imirimo
ngo turuhuke mu gicuku, nyamara [1T 221] sinashoboraga kugoheka. Umubabaro ukomeye wari
mu mutima wanjye; sinashoboraga kubona icyampembura bityo inshuro nyinshi nararabiranaga
nkitura hasi. [1T 222]
Umugabo wanjye yatumye kuri benedata Amadon, Kellog, na C. Smith. Amasengesho yabo
basenganye umwete yarumviwe, ndahembuka, maze mpita njyanwa mu iyerekwa. Nuko nerekwa
ko dufite umurimo tugomba gukora, ko tugomba gukomeza gutanga ubuhamya bwacu
budakebakeba kandi bwahuranyije. Imbere yanjye hanyujijwe abantu bari barahinyuye ubuhamya
bwahuranyije. Nabonye imbaraga inyigisho zabo zagize ku bwoko bw'Imana. [1T 222]
Uko abantu b'ahitwa……….bari bameze nako kwanyuze imbere. Bafite ubumenyi bw'inyigisho
y'ukuri, nyamara ntibejejwe na ko. Nabonye ko igihe intumwa zigeze ahantu hashya, umurimo
wazo uba mubi cyane kuruta ko utajyaga gukorwa, keretse gusa iyo batanze ubuhamya bweruye
kandi bwahuranyije. Bakwiriye gukomeza kwerekana itandukaniro hagati y'itorero rya Kristo
n'abavuga iby'idini bapfuye kandi b'imihango gusa. Habayeho gutsindwa gukomeye
ahitwa……….. Umukuru N. yatinye kugira abo akomeretsa, yagize ubwoba ko umwihariko
w'ukwizera kwacu wagaragara; bityo urugero ngenderwaho rukwiriye rwaramanuwe kugira ngo
rugere ku rwego abantu bari bariho. Bari bakwiriye kuba barabwiwe mu buryo bweruye ko dufite
ukuri kw'agaciro gakomeye, kandi ko inyungu zabo z'iteka ryose zari zishingiye ku byemezo
bafata; kandi ko kugira ngo bereshwe ukuri, ibigirwamana byabo bigomba kurekwa, ibyaha byabo
bikaturwa, kandi bakera imbuto zikwiriye abihannye. [1T 222]
Abinjira mu murimo ukomeye wo kubwiriza ubutumwa bwa marayika wa gatatu bagomba
gusohoka biyemeje, kandi mu Mwuka w'Imana no mu mbaraga zayo bakabwiriza ukuri badatinya,
maze bakakureka kugahinguranya imitima. Bakwiriye kuzamura urugero ngenderwaho rw'ukuri,

176
maze bagashishikariza abantu kurugeraho. Inshuro nyinshi uru rugero rwakunze kumanurwa hasi
cyane ngo rusange abantu hasi mu mwijima no mu cyaha. Ubuhamya bwahuranyije nibwo
buzabazamura bukabageza ku gufata icyemezo. Ubuhamya bw'amahoro ntibuzakora uyu murimo.
Abantu bafite amahirwe yo gutega amatwi iyi nyigisho ivugirwa ahantu henshi hari uruhimbi
rwitabirwa na benshi; nyamara ba bagaragu Imana yaragije ubutumwa bukomeye kandi buteye
ubwoba bugomba guhagurutsa abantu no kubategurira kugaruka kwa Kristo, bakwiriye kuvuga
ubuhamya bwumvikana kandi bwahuranyije. Ukuri kwacu kurakomeye cyane kurusha
iby'abanyedini bo ku izina nk'uko ijuru risumba isi. [1T 222]
Abantu basinziriye mu byaha byabo kandi bakwiriye kuvugirizwa impuruza mbere y'uko bava
muri ibyo bitotsi. Abagabura babo babwirije ibintu biryoheye amatwi; ariko abagaragu b'Imana,
ba bandi batwaye ukuri kwera kandi kw'ingenzi, bakwiriye gushyira ejuru, ntibagerure, kugira ngo
[1T 222] ukuri gushwanyure umwambaro w'umutekano maze kuboneze kugere ku mutima.
Igihamya cyahuranyije cyari gikwiriye kubwirwa abantu b'ahitwa………. cyatwikiriwe
n'abagabura. Imbuto z'ukuri zabibwe mu mahwa maze araziniga. Kuri bamwe amatwara mabi
yarakuze arasagamba, maze impano mvajuru zirakendera. [1T 223]
Abagaragu b'Imana bagomba gutanga ubuhamya bwahuranyije, buzahinguranya umutima wa
kamere kandi bugakuza imico. Bene data N. na O. bahagurukanye kwifata rwose igihe bari bari
ahitwa…………. Ikibwirizwa nk'icyo nk'uko cyabwirijweyo ntikizigera gikora umurimo Imana
yagennye ko ukwiriye gukorwa. Abagabura bo mu matorero yo ku izina gusa baca bugufi bihagije,
kandi ukuri kwahuranyije gucyaha icyaha bakagutwikira. [1T 223]
Keretse gusa abantu nibakira ubutumwa nk'uko bikwiriye, kandi imitima yabo ikaba yiteguye
kubwakira, naho ubundi byaba byiza baburetse uko bwakabaye. Neretswe ko itorero
ry'ahitwa………. rifite imibereho runaka rigomba kugeraho. Nyamara bizarushaho kubagora
kuyigeraho ubu kuruta ko bajyaga kuba barahawe ubuhamya bwahuranyije mu ntangiriro, igihe
havumburaga ko bari mu buyobe. Ubwo ni bwo amahwa yari kuba yararanduwe mu buryo
bworoshye. Nyamara nabonye ko ahitwa……….hari abantu bafite imico mbonera ikwiriye, kandi
abo bazaba bagomba kugeragerezwa ku kuri kugenewe iki gihe. Itorero nirihaguruka,
Tigahinduka, Uwiteka azarigarukira maze abahe Mwuka we. Icyo gihe ni bwo imbaraga yabo
ihindura izabwiriza ukuri. [1T 223]

UMURIMO MU BURENGERAZUBA
Nabonye ko abantu b'agaciro bakiranye ukuri ubwuzumu burengerazuba, abo bazaba inkingi
z'umurimo. Igihe bashobora gushyira imirimo ibazanira inyungu z'igihe gito mu mwanya w'uko
bashobora gukoresha umugabane w'ubutunzi bwabo, bazakora uruhare rwabo mu gushyigikira
umurimo. Kandi na none nabonye ko bamwe bari bafite ubushake bwo kwakira ukuri
kwabagejejweho binyuze mu gutangana ubuntu kwakozwe na bene data bo mu burasirazuba,
bitagize ikiguzi bibasaba. Bene data bo mu burengerazuba bakwiriye guhaguruka, hanyuma
bagatanga ibikenewe bikoreshwa muri za Leta zabo. Imana ibasaba ko ibi byakorwa n'amaboko
yabo, kandi bakwiriye kumva ko kubikora ari amahirwe bafite. Uwiteka azabasuzuma kandi
azabagerageza kugira ngo arebe niba bazakura urukundo rwabo ku by'isi, maze bagatunganya
kwizera kwabo binyuze mu mirimo yabo. [1T 223]

177
Nabonye ko ukuboko kw'Imana kwari kurambuye kugira ngo guhurize abantu hamwe mu
Burengerazuba. Imana yagiye ihagurutsa abantu bashobora kwigisha abandi ukuri, abantu bazaba
bafite inshingano yo kujyana ubutumwa ahantu hashya. Nabonye ko niba abantu bavuye mu
Burasirazuba bakajya mu Burengerazuba, kandi bakaba barihanganiye birushya biterwa no gutura
mu gihugu gishya, nibaramuka bakiriye ukuri [1T 223] kw'iki gihe basobanukiwe, bazagaragaza
gushikama no gufata icyemezo kijyana n'imico ku byerekeye ukuri bisa neza n'ibyo bagaragaje
bishakira ubutunzi bw'igihe gito, kandi bazinjira mu murimo wo kumenyesha abandi ukuri bafite
umutima ukunze. Niba ishyaka rimeze nk'iri ribuze, ukuri ntikuragira muri bo imbaraga yako ikiza
kandi yeza ubugingo. [1T 224]
Nongeye kwerekwa iteraniro ryabereye ahitwa……….. Mwene data P. yiyumvisemo umutwaro
w'umurimo, nyamara uwitwa R. yari afite umwuka wo kumurwanya. Ubuhamya bwe ntibwari
buhuje n'umurimo w'Imana, bityo yateye agahinda abawukoraga ngo bawuteze imbere kandi
abikoreza umutwaro. Nyamara byari kuba byiza kurushaho ku murimo, iyo aza guhabwa igihe
cyisumbuyeho, kandi benedata bahuye n'umuvurungano yateje. Nabonye ko mu kibazo cye,
mwene data P. yitwaye mu buryo butarimo ubushishozi. Byahaye urwaho R. n'abanzi b'ukwizera
kwacu. Mwenedata P. yari akwiriye gutegereza kugeza ubwo imico y'iby'idini ya R. ikura mu
buryo bwuzuye. Yashoboraga kwifatanya bidatinze n'ubwoko bw'Imana bwasigaye, cyangwa
agasigara ku ruhande. Nyamara R. yagiriwe impuhwe bitwaje ko yari akuze. Yari yarasangiye
umwuka n'abo mu itsinda ryitwaga "Intumwa", kandi imigirire ye yose yari yarijimishijwe na ryo.
Umugore we afite umwuka wo gusharira no kwivumbura vuba, kandi yagiye agira ishyaka ryo
gukwirakwiza amakuru y'ibinyoma. Ibyo akorera umugabo we ni nk'ibyo Yezebeli yakoreraga
Ahabu, kandi amushishikariza kurwanya abagaragu b'Imana batanga ubuhamya budakebakeba.
[1T 224]
Imbaraga yabo ihindura mu Burasirazuba yabaye iyo kurwanya bivuye inyuma umwuka w'ukuri
ndetse n'abari bareguriye ubugingo bwabo mu murimo wo guteza ukuri imbere. Mu Burasirazuba
hariyo itsinda ryavugaga ko ryizera ukuri, nyamara rigakunda cyane ibintu by'ibanga byo
kutishimira abikoreye umutwaro muri uyu murimo. Imbamutima nyakuri z'aba bantu ntizigaragara
kugeza igihe imbaraga runaka irwanya umurimo w'Imana ihagurukiye, noneho bakabona
kugaragaza imico yabo nyakuri. Bene aba bantu bihutira kwakira, gukunda no gukwirakwiza
amakuru adafite urufatiro mu kuri, kugira ngo barimbure imbaraga y'abakora uyu murimo. Abifuza
kwitandukanya n'umubiri bose bazabona uburyo bwo kubikora. Hari ikintu runaka kizahagurukira
kugerageza buri wese. Igihe cy'ishungura rikomeye kiri imbere yacu. Abanyeshyari n'abashaka
amakosa ku bandi baba bashakisha ikibi, bazashungurwa bajugunywe hanze. Banga gucyahwa
kandi bagasuzugura gukosorwa. Abakunda umwuka w'ubutumwa bwa marayika wa gatatu
ntibashobora kwifatanya n'umwuka wa mwenedata R. n'umugore we. [1T 224]

IKIBAZO CYASUBIJWE
Hari ikibazo gikunze kubazwa n'abatwarwa n'imbaraga y'abanzi banjye kibaza kiti: "Mbese
mushiki wacu White ari guhinduka umwibone? Numvise ko yambaye ingofero yuzuyeho imitako
itandukanye." [1T 224]
Niringira ko ntari guhinduka umwibone. Uburyo nambara ni bwo nari nsanganwe mu myaka

178
myinshi ishize. Ntabwo nshyigikiye amakanzu maremare kandi magari ariho imitako agenda
akubura inzira no kwambara indi mitako itari ngombwa. Nigeze kwambara ingofero ikozwe mu
budodo imyaka ibiri ntahindura imishumi iyifata keretse gusa kuyisukura nkoresheje isabune
n'amazi. Iyo ngofero ni yo nambara nayihaye ishusho nshya, kandi ni yo ndi kwambara muri iki
gihe cy'umuhindo. Nizera ko abakomeza Isabato bakwiriye kwambara bikwije kandi bakiga
kudasesagura mu bijyanye n'imyambarire. Abifuza kuvuga bazavuga nubwo tutabaha urwaho.
Siniteze ko nzanezeza umuntu wese mu bijyanye n'imyambarire, ariko nizera ko ari inshingano
yanjye kwambara imyenda iramba, nkambara neza kandi kuri gahunda, kandi mu buryo numva
bunyuze niba uko nambara kutanyuranyije n'ijambo ry'Imana. [1T 225]

179
IGIHAMYA CYA 7 IBIHAMYA BY'ITORERO

AMAJYARUGURU N'AMAJYEPFO
Ku itariki ya 4 Mutarama, 1862, hari ibintu neretswe byerekeye igihugu cyacu. Intekerezo zanjye
zerekejwe ku kwigomeka kw'Amajyepfo. Amajyepfo yari yariteguye amakimbirane akaze, mu
gihe Amajyaruguru yari yisinziriye ku bijyana n'uko biyumvaga by'ukuri. Mbere y'uko ubuyobozi
bwa Perezida Lincoln butangira, Amajyepfo yari yarabonye amahirwe akomeye. Ubuyobozi
bwabanje bwari bwarakoze igenamigambi kandi buyobora ku buryo bwahaga Amajyepfo uburyo
bwo kwiba Amajyaruguru ibikoresho byabo by'intambara. Mu kugenza batyo bari bafite intego
ebyiri: (1). Bari bahanze amaso yabo ukwigomeka kudasubirwaho, kandi bagombaga
kukwitegura; (2). Igihe bajyaga kwigomeka, Amajyaruguru nta mwiteguro na mba yari kuba ifite.
Muri ubwo buryo bashoboraga kubona igihe, kandi binyuze mu bikorwa byabo by'urugomo
n'inzira y'ubugizi bwa nabi, batekerezaga ko bashoboraga gutera ubwoba Amajyaruguru ku buryo
abo mu mujyaruguru bagombaga kumanika amaboko, bakabemerera ko ibintu bikorwa uko
babishaka.[ 1T 226]
Ntabwo abo mu Majyaruguru bari basobanukiwe n'urwango rusharira kandi ruteye ubwoba
Amajyepfo yari abafitiye, ntibari biteguye ubugambanyi bwabo buteguye mu buryo bwimbitse.
Amajyaruguru yari yarirase imbaraga zayo maze asuzugura igitekerezo cy'ukuntu Amajyepfo
azitandukanya na bo. Bagifashe nk'ibikangisho by'umwana w'intumva ushegera ikintu runaka,
ndetse batekereza ko Amajyepfo yari kwisubiramo bidatinze, kandi ko kubwo kurwazwa no kuva
mu bumwe bari bafatanyije, Amajyepfo yari kubagarukira akabayoboka ndetse akaza asaba
imbabazi yicishije bugufi. Amajyaruguru nta gitekerezo yigeze agira cy'imbaraga z'imiyobere
ivumwe yo kugira abantu abacakara. Iki cyonyine ni cyo shingiro ry'intambara. Amajyepfo yari
yaragiye arushaho kunyunyuza abantu imitsi. Bafataga ko gucuruza abantu, gukora ubucuruzi
bw'abacakara n'ubugingo bw'abantu ari uburenganzira bwabo busesuye. Bararakaraga kandi
bakababara rwose iyo babaga badashoboye kubona agace k'ubutaka [1T 226] bifuzaga gutunga.
Bashoboraga gusenya imipaka maze bakajyana abacakara aho bashaka kubajyana hose nuko
bakazana umuvumo ku butaka binyuze mu gukoresha abacakara. Imvugo y'Amajyepfo yagiye iba
iyo kwishyira hejuru, kandi Amajyaruguru ntiyafasheingamba zikwiriye zo kuyicecekesha. [1T
227]
Ubwigomeke bwateguranywe ubwitonzi, buhoro buhoro ku buryo benshi bari baratangiranye
ubwoba kubwo gutekereza kwigomeka, batewe akanyabugabo n'abigomekaga ngo barebe icyo
gitekerezo nk'igitunganye ndetse gikwiriye, kandi abantu ibihumbi byinshi bifatanyije n'iryo
Huriro Iyo mu Majyepfo mu gihe batari kubikora batyo iyo Ubutegetsi bwacu buza kuba
bwarafashe ingamba zihutirwa kandi zinoze hakiri kare mu ntangiriro 'ubwigomeke, nubwo icyo
gihe butari bwiteguye intambara neza. Amajyaruguru yatangiye kwitegura intambara kuva ubwo,
nyamara kwigomeka kwari kwariyongereye bikomeye, kandi noneho nta cyizere cyo
kuyiburizamo cyari gihari nk'uko byari gushoboka mu mezi make yari aslize. Abantu ibihumbi
batakaje ubuzima bwabo, kandi abandi benshi hasubiye mu miryango yabo ari inkomere bikabije
kandi baramugaye ku buryo bazabibana mu buzima bwabo bwose. Amagara mazima
yarahatakariye, ibyiringiro byabo mu buzima bw'iyi si byarijimishijwe; nyamara mbega ukuntu

180
inyungu babonye ari nto cyane! Ibihumbi byinshi by'abantu byemejwe gufatanya n'abandi
imyumvire ivuga ko iyi ntambara yari igamije gukuraho ubucakara burundu; ariko ubwo noneho
bari batuje, babonye ko bashutswe, ko intego y'iyi ntambara atari iyo gukuraho ubucakara, ahubwo
babona ko kwari ukubusigasira ngo butavaho. [1T 227]
Abagerageje gusiga ingo zabo bagatanga ubuzima bwabo kugira ngo bakureho ubucakara burundu
noneho ntabwo banyuzwe. Nta musaruro mwiza babona mu ntambara, ahubwo babona gusa ko ari
ugusigasira bwa Bumwe [bw'Amajyaruguru n'Amajyepfo], kandi kubw'iyi mpamvu abantu
hihumbi byinshi bigomba gupfa ndetse ingo zigasigara ari umusaka. Abantu benshi bajimije
ubuzima abandi bagwa mu bitaro; abandi bajyanwa Ari imbohe n'abigometse, icyo kikaba cyari
ikintu gitinyitse kurusha urupfu. 'bwo bitegerezaga ibi bintu byose barabajije bati: Nitugera ku
ntego yo uhagarika ubu bwigomeke, icyo tuzaba twungutse ni iki? Bashobora Kusubizanya gucika
intege bati: 'Ntacyo. Icyateye kwigomeka ntabwo yavuyeho. Uburyo bwo gukoresha abacakara
bwangirije igihugu cyacu hwararetswe ngo bukomeze kubaho, kandi buhembera ukundi
kwigomeka. [1T 227]
Abasirikari bacu ibihumbi n'ibihumbi barashaririwe. Bafite ubukene hukomeye cyane. Bari bafite
ubushake bwo kubwihanganira, nyamara habona ko bashutswe kandi bakutse umutima.
Abayobozi bacu barashobewe, imitima yabo irahagaze kubera ubwoba. Bafite ubwoba bwo
gutangariza abacakara b'abari bigometse ko bahawe umudendezo, kubera mu kugenza batyo baba
barakaje cyane wa mugabane w'abo mu Majyepfo tari bifatanyije n'abigometse ahubwo akaba ari
abanyambaraga shyigikiye ubucakara. Nanone kandi batinyaga imbaraga z'abantu bikomeye
badashyigikiye ubucakara bari bayoboye, kandi bari bafite [1T 227] imyanya y'ubuyobozi
ikomeye. Batinye ingaruka z'ijwi rishize amanga kandi ridakebakeba, kuberako ryenyegeje
icyifuzo gikomeye cy'abantu ibihumbi byinshi kikagurumana kugira ngo bashake guhanagura
burundu impamvu y'uku kwigomeka gukomeye binyuze mu kureka abari bakandamijwe
bakagenda bafite umudendezo kandi bagaca ingoyi yose y'uburetwa. [1T 228]
Benshi mu bashyizwe mu myanya yo hejuru kugira ngo basohoze inshingano mu myanya ikomeye
bahaga ubugingo bw'abantu agaciro gato cyangwa ntibanabwubahe. Bashobora gukoresha
ububasha bwabo, ndetse kugeza n'ubwo barimbura abo bashinzwe, maze bakigira shyashya
nk'abatabibonye. Abo bagaba b'ingabo bashoboraga gukoresha nabi ububasha bahawe, bagatuma
abo bashinzwe bajya ahantu hateje akaga, aho bagerwaho n'ibitero by'abigometse bikomeye cyane
kandi nta byiringiro na bike bafite byo kubatsinda. Mu buryo nk'ubwo bashoboraga gutanga
abagabo b'intwari, kandi babasha gutinyuka nk'uko Dawidi yatanze Uriya agapfa. 2 Samweli
11:14, 15. [1T 228]
Uko ni ko abantu b'agaciro gakomeye batanzweho ibitambo kugira ngo bikize imbaraga ikomeye
bari bafite yo kurwanya ubucakara. Bamwe mu bantu bari bakenewe cyane n'Amajyaruguru mu
gihe nk'iki gikomeye, ba bandi bari gukora imirimo y'agaciro gahanitse, ntibakiriho. Batanzwe mu
buryo bukojeje isoni, maze barapfa. Ahazaza h'ishyanga ryacu ni urucantege, kubera ko hariho
abari mu myanya y'inshingano zikomeye nyamara bakaba bafite kwigomeka mu mitima yabo.
Hariho abagaba b'ingabo bashyigikiye abigometse. Nubwo bafite icyifuzo cy'uko Ubufatanye
bwasigasirwa, basuzugura abashaka ko ubucakara bwavaho. Bamwe mu basirikari bagizwe
kurwego runini n'abantu bameze batyo; ntibumvikana ku buryo nta bumwe nyakuri buri hagati
y'amatsinda menshi y'ingabo. [1T 228]

181
Igihe nerekwaga iyi ntambara, yasaga n'aho ari intambara y'umwihariko kandi iteye amakenga
kurusha izindi zose zigeze kubaho. Umugabane munini w'abarwanyi b'abakorerabushake winjiye
muri yo bizeye ko umusaruro wari kuvamo kwari kuzaba ivanwaho burundu ry'ubucakara. Abandi
binjiyemo bagamije kwigengesera maze bakagumishaho ubucakara nk'uko bwari bumeze, ariko
bagahagarika ubwigomeke kandi bagasigasira Ubumwe [bw'Amajyaruguru n'Amajyepfo]. Kandi
icyo gihe icyatumaga ikibazo gikomeza kurushaho gutera guhagarika umutima kandi ntigitange
icyizere, ni uko bamwe mu bayobozi b'ingabo bari bashyigikiye cyane ko ubucakara bugumaho,
bakaba bari bashyigikiye Amajyepfo, nyamara ntibari bashyigikiye ko Amajyepfo atandukana
n'Amajyaruguru. Bisa n'ibidashoboka ko intambara irwanwa ku buryo yagera ku ntego, kubera ko
benshi mu ngabo zacu bari gukora ubudacogora ngo bahe amahirwe Amajyepfo, kandi ingabo
zacu zisubizwa inyuma ndetse zikicwa umugenda nta mbabazi bitewe n'ubuyobozi bw'abo bagabo
bashyigikiye ubucakara. Na none bamwe mu bayobozi ba Kongere bakora ubutaruhuka kugira ngo
[1T 228] bahe amahirwe Amajyepfo. Igihe ibintu bimeze bitya, hatanzwe amatangazo ahamagarira
abenegihugu kwiyiriza ubusa, bagasenga basaba Imana ngo yihutishe kurangira kw'iyo ntambara
kandi irangire mu buryo bwiza. Ubwo nibwo ibitekerezo byanjye byerekejwe kuri Yesaya 58:5-7
havuga ngo: "Ugira ngo kwiyiriza ubuza nshima kumeze gutyo? Mbese ni umunsi umuntu
yibabarizamo akubika umutwe nk'umuberanya akisasira ibigunira, akaryama mu ivu? Ibyo ni byo
wita kwiyiriza ubusa, n'umunsi Uwiteka yishimira? "Ahubwo kwiyiriza ubusa nshima ni uko
mwajya mubohora abantu ingoyi z'urugomo, mugahambura imigozi y'uburetwa mukarenganura
abarengana, kandi mugaca iby'agahato byose. Kandi ukarekura ugatanga ibyokurya byawe
ukagaburira abashonji, ukazana abakene bameneshejwe ukabashyira mu nzu yawe, wabona
uwambaye ubusa ukamwambika, ntiwirengagize bene wanyu." [1T 229]
Nabonye ko uko kwiyiriza ubusa kw'igihugu cyose kwari igitutsi kuri Yehova. Kwiyiriza ubusa
nk'uko ntabwo akwemera. Marayika ubika amakuru yabanditseho ibi ngo: "Dore icyo mwiyiririza
ubusa ni ugutongana no kujya impaka no gukubitana ibipfunsi by'abanyarugomo." Neretswe uko
abantu bacu bari mu myanya y'ubuyobozi bafashe abacakara b'impezamajyo bari baje babasanga
kugira ngo babarengere. Abamarayika barabyanditse. Aho kugira ngo bace ingoyi z'agahato kandi
barekure uwakandamizwaga agende amahoro, aba bantu batumye ingoyi y'uburetwa irushaho
kubababaza kurusha igihe bakoreraga ba shebuja b'abanyagitugu. Gukunda umudendezo
byatumye abacakara b'impezamajyo basiga ba shebuja, biyemeza guhara amagara yabo ngo
babone umudendezo. Iyo bataza kuba bari bakunze umudendezo bikomeye nka buri wese muri
twe, ntibashoboraga gutinyuka gusiga ba shebuja ngo bishyire mu ngorane n'imibabaro ikomeye
ibageraho iyo bongeye gufatwa. Abacakara babashije gucika bahuye n'ibirushya nakaga
katavugwa kugira ngo babone umudendezo wabo, maze nk'ibyiringiro byabo bya nyuma,
kubw'urukundo bari bakunze umudendezo rwagurumanaga mu mitima yabo, bandikiye
Guverinoma yacu ngo ibarengere; nyamara icyifuzo cyabo cyafatanywe agasuzuguro gakomeye
cyane. Benshi muri bo bagiriwe nabi bikomeye kubera ko batinyutse gukora icyaha gikomeye
gityo cyo gutinyuka kugira umwete wo gushaka umudendezo wabo. Abantu bakomeye bavugaga
ko bafite umutima wa kimuntu, babonye abacakara basa n'abambaye ubusa kandi benda kwicwa
n'inzara, barabahohotera, maze bongera kuboherereza ba shebuja b'abagome no mu bucakara
budafite ibyiringiro na mba ngo bagirirwe nabi bya kinyamaswa bitewe n'uko bari baratinyutse
guharanira umudendezo wabo. Bamwe muri aba bantu b'impezamajyo bajugunywe mu mazu
y'imbohe mabi cyane, nta witaye ko barabaho cyangwa barapfa. Babimye umudendezo banabima

182
n'umwuka w'ubuntu ijuru ritigeze ribima, maze barabareka ngo bazicwe n'inzara no kutagira
imyambaro. Hejuru y'ibi byose, hatangajwe kwiyiriza ubusa kw'igihugu cyose! Yooo! Mbega
igitutsi kuri Yehova! Uwiteka yavugiye mu kanwa ka Yesaya ati: "Icyakora [1T 229] banshaka
uko bukeye bishimira kumenya inzira zanjye, nk'ishyanga ryakoraga ibyo gukiranuka, ntirireke
amategeko y'Imana yabo," Yesaya 58:2. [1T 230]
Abacakara barokotse babwiwe na ba shebuja ko abantu bo mu Majyaruguru bashakaga ko baba
ababo kugira ngo bashobore kubakoresha nabi cyane; banababwira ko abaharaniraga gukuraho
ubucakara bashoboraga kubafata nabi cyane kurusha uko bari bamerewe mu bucakara.
Basubiriwemo inkuru ziteye ubwoba z'amoko menshi kugira ngo bibatere kwanga urunuka abo
mu Majyaruguru, nyamara kandi bari baragize igitekerezo kibatera urujijo kivuga ko abantu
bamwe bo mu Majyaruguru bafite imitima ifite agahinda kubw'imibabaro yabo kandi ko bajyaga
gukora uko bashoboye kose kugira ngo babafashe. Iyi ni yo yari yarabaye inyenyeri rukumbi
yamuritse umucyo wayo muke ku bucakara bwuzuye agahinda n'umubabaro bari barimo. Uburyo
aba bacakara b'impezamajyo bari baragiye bafatwa bwabateye kwizera ko ibyo ba shebuja
bababwiye byari ukuri. Nyamara kandi hatangajwe kwiyiriza ubusa kw'igihugu cyose! Uwiteka
yaravuze ati: "Ahubwo kwiyiriza ubusa nshima ni uko mwajya mubohora abantu ingoyi
z'urugomo, mugahambura imigozi y'uburetwa mukarenganura abarengana, kandi mugaca
iby'agahato byose." Igihe ishyanga ryacu rigize kwiyiriza ubusa Uwiteka yatoranyije, ni bwo
azemera amasengesho yabo ku bijyanye n'intambara; ariko kuri ubu, ntabwo amasengesho yinjira
mu matwi y'Uwiteka. Ayatera umugongo ntayumve kubera ko amutera iseseme. Abantu bayobowe
mu buryo abagatuye abantu imitwaro iremereye kandi bagaca ingoyi yose y'uburetwa banengwa
cyangwa bagakurwa mu myanya ifata ibyemezo, cyangwa ubuzima bwabo bukavanwaho na ba
bandi "biyiririza ubusa gutongana no kujya impaka no gukubitana ibipfunsi by'abanyarugomo."
[1T 230]
Neretswe ko iyo intego y'iyi ntambara iza kuba iyo guca ubucakara, iyo byifuzwa, Ubwongereza
bwari gufasha Amajyaruguru. Ariko Ubwongereza busobanukiwe neza n'umwuka uri muri
Guverinoma, kandi buzi ko intambara itagamije gukuraho ubucakara, ahubwo ko igendereye
gusigasira Ubumwe bw'Amajyaruguru n'Amajyepfo; kandi bwo nta nyugu bufite mu kubaho
k'ubwo bumwe. Ubutegetsi bwacu bwagize ishema cyane n'ubwigenge. Abaturage b'iri shyanga
barizamuye bishyira ku ijuru, maze basuzugura ubutegetsi bwayoborwaga n'abami, bityo bakumva
banesheje mu kwirata umudendezo wabo mu gihe ubucakara (bwari bubi inshuro igihumbi
ubugereranyije n'ikandamiza ryakorwaga n'ubutegetsi bwa cyami) bwemerewe kubaho kandi
bugashyigikirwa. Muri iri shyanga rifite umucyo, hari imiyoborere ishyigikiwe yemerera
umugabane umwe w'umuryango wa muntu kugira imbata undi mugabane w'abantu, bakambura
agaciro miliyoni nyinshi z'abantu, bakabageza hasi ku rwego rw'inyamaswa. Icyaha kimeze gitya
ntigishobora no kuboneka mu bihugu by'abapagani. [1T 230]
Marayika yaravuze ati: "Wa juru we tega amatwi wumve umuborogo w'abarenganywa, maze
witure ababarenganya inshuro ebyiri z'ibikorwa byabo." Iri shyanga rizacishwa bugufi rigere mu
mukungugu. Ubwongereza buri kwiga niba byaba byiza kubonera urwaho mu ntege nke ishyanga
ryacu rifite ubu, maze bukagerageza kurishozaho intambara. Buri kugenzura iki kibazo, kandi buri
kugerageza kuneka andi mahanga. Butinya ko buramutse butangije intambara hanze, bwaba
ubunyantege nke imbere mu gihugu maze andi mahanga akaba yabonera icyuho ku ntege nke

183
bufite. Andi mahanga ari gutegura intambara atuje, kandi yiringiye ko Ubwongereza buzashoza
intambara ku ishyanga ryacu, kuko bigenze bityo ayo mahanga yazakoresha neza ayo mahirwe
maze akihimura ku Bwongereza ku kuba bwarayafatiranye mu gihe cyashize ndetse no kuba
bwarayagiriye nabi. Umugabane umwe w'abatwarwa n'umwamikazi utegereje amahirwe
arushijeho kuba meza kugira ngo bace ingoyi y'uburetwa, nyamara niba Ubwongereza butekereza
kuzihimura, ntabwo buzatindiganya gukoresha amahirwe yose bufite ngo bukoreshe imbaraga
zabwo bityo bucishe bugufi ishyanga ryacu. Ubwongereza nibutangaza intambara, amahanga yose
azakurikirana inyungu zayo, bityo hazabaho intambara n'umuvurungano rusange. Ubwongereza
buzi ibitekerezo binyuranye biri mu bashaka gucubya ubwigomeke. Buzi neza uko ubutegetsi
bwacu buri mu majune; bwakurikiranye butangaye uko iyi ntambara igenda - ibikorwa bigenda
biguru ntege kandi bidatanga umusaruro, kuba ingabo zacu zitaragiraga icyo zikora ndetse
n'umutungo mwinshi cyane watangwaga n'igihugu cyacu muri iyi ntambara. Intege nke
z'Ubutegetsi bwacu zigaragariye neza andi mahanga, none ubu banzuye ko bitewe n'uko atari
ubutegetsi buyobowe n'abami, maze bagashimagiza ubutegetsi bwabo, ndetse nubwo bamwe
babikorana impuhwe, abandi bakabikorana agasuzuguro, bahinyura ishyanga ryacu, kandi ari ryo
bari barafashe nk'irinyambaraga kuruta andi mahanga kuri uyu mubumbe. Iyo ishyanga ryacu
rikomeza kugira ubumwe, riba ryaragize imbaraga, nyamara kuva ryarigabanyije, rigomba kugwa.
[1T 231]

UMUBABARO UKOMEYE URAJE


Nabonye umubabaro ukomeye cyane mu gihugu uruta uwo twigeze kubona. Numvise iminiho
n'imiborogo itewe n'umubabaro, mbona amatsinda manini y'abantu barwana. Numvise guturika
kw'imbunda, gusakirana kw'abarwana, n'imirwano y'abaterana ibipfunsi, kandi numva iminiho
n'amasengesho by'abapfaga. İkibuga cyari cyuzuyeho inkomere n'intumbi. Nabonye imiryango
yahindutse amatongo kandi yihebye, ndetse mbona ubukene buca ibintu mu ngo nyinshi. Ndetse
no muri iki gihe imiryango myinshi irakennye, ariko ubukene buziyongera. Mu maso ha benshi
hagaragaraga umuruho, guhonga ndetse n'inzara. [1T 231]
Neretswe ko ubwoko bw'Imana bwari bukwiriye kuba buhurijwe hamwe mu mirunga yo
gushyikirana n'urukundo bya Gikristo. Imana yonyine ni [231] yo ishobora kutubera ingabo
idukingira n'imbaraga muri iki gihe igihugu cyacu kiri mu makuba. Ubwoko bw'Imana bukwiriye
kuba maso. Bukwiriye gukoresha neza amahirwe bufite yo gukwiza ukuri hose, kuko butazamara
igihe kirekire cyane. Neretswe umubabaro n'amajune n'inzara mu gihugu. Übu Satani ari
gushakisha uko yaheza ubwoko bw'Imana mu kutagira icyo bukora, akababuza gukora uruhare
rwabo mu murimo wo gukwiza ukuri hose, kugira ngo amaherezo nibapimwa ku munzani
bazasangwe badashyitse. [1T 232]
Ubwoko bw'Imana bugomba kwita ku muburo kandi bugasobanukirwa ibimenyetso by'ibihe.
Ibimenyetso byo kugaruka kwa Yesu biragaragara cyane ku buryo umuntu atabishidikanyaho,
kandi kubera ibi bintu, buri muntu wese uvuga ko yizera ukuri akwiriye kuba umubwiriza muzima.
Imana irararika bose, ababwiriza n'abantu basanzwe ngo bakanguke. Ijuru ryose rirakangutse.
Ibiba mu mateka y'isi birihutira kugera ku musozo. Turi hagati mu makuba yo mu minsi ya nyuma.
Kurimbuka gukomeye kuri imbere yacu, nyamara ntituri maso. Uku kuba imburamukoro no
kudashishikara mu murimo w'Imana biteye ubwoba. Uku kugwa ikinya cy'urupfu gukomoka kuri

184
Satani. Satani ategeka ubwenge bw'abaruhuka Isabato batiyeguriye Imana, maze akabatera
kugirirana ishyari, gushakisha amakosa ku bandi no kunengana. Ni umurimo wa Satani wihariye
guca abantu mo ibice kugira ngo imbaraga ihindura, ubushobozi, n'umurimo by'abagaragu b'Imana
bigumishwe mu baruhuka Isabato batejejwe kandi ngo igihe cyabo cy'igiciro bakimare bahugiye
mu gukemura ibyo batumvikanaho bike mu gihe cyari gikwiriye gukoreshwa bamenyesha
abatizera ukuri. [1T 232]
Neretswe ubwoko bw'Imana butegereje ko hari impinduka zibaho hakabaho imbaraga ibafata
ikabahata. Nyamara bazakorwa n'isoni kubera ko bibeshya. Bagomba gukora, bo ubwabo bagomba
gufata umurimo maze bagatabaza Imana bashyizeho umwete ngo ibahe kwimenya by'ukuri. Ibiri
gutambuka imbere yacu birahagije kugira ngo bidutere gukanguka no kugeza ukuri mu mitima
y'abazadutega amatwi. Umusaruro w'isi uri hafi guhisha rwose. [1T 232]
Neretswe uburyo ari ingenzi ko abagabura binjira mu murimo ukomeye kandi bazabazwa wo
kwamamaza ubutumwa bwa marayika wa gatatu baba abanyakuri. Uwiteka ntazitirwa no kubura
kw'amikoro cyangwa ibikoresho byo gukoresha umurimo we bwite. Ashobora kuvuga igihe icyo
ari cyo cyose, akoresheje uwo ashaka, kandi ijambo rye rifite imbaraga ndetse rizasohoza icyo
yaritumye. Ariko niba ukuri kutarejeje, ngo kuboneze kandi gutungaye ibiganza n'umutima
by'umuntu ugabura ibyera, aba ashobora kuvuga akurikije ibye bwite bidatunganye; kandi igihe
avuga ibye bwite, akurikije ibyemezo byo mu mitekerereze ye itejejwe, icyo gihe inama ze ntiziba
zivuye ku Mana, ahubwo zizaba ari ize bwite. Kubera ko uwahamagawe n'Imana aba ahamagariwe
kuba uwera, ni nako umuntu [1T 232] wemewe kandi watoranyijwe mu bandi agomba kwerekana
igihamya cy'umuhamagaro we wera, kandi akerekanira mu biganiro bye n'imyitwarire bye
byerekeye ijuru ko ari indahemuka ku wamuhamagaye. [1T 233]
Hari imivumo iteye ubwoba izagera ku babwiriza ukuri nyamara bakaba batarejejwe na ko, ndetse
iyo mivumo ikazagera no kuri ba bandi bemera kwakira no kugumana umuntu utejejwe
akabagaburira mu ijambo no mu mahame y'ibyizerwa. Mpagaritswe umutima n'abantu b'Imana
bavuga ko bizera ukuri gukomeye kandi kw'ingenzi, kubera ko nzi yuko benshi muri bo
batahinduwe nako kandi ngo kubeze. Abantu bashobora kumva ukuri kose kandi bakakwemera,
nyamara kandi ntibagire icyo bamenya ku bijyanye n'imbaraga yo kubaha Imana. Ababwiriza
ukuri bose si ko bazakizwa na ko. Marayika yaravuze ati: "Yemwe bahetsi baheka ibintu
by'Uwiteka, murajye mwiyeza." Yesaya 52:11. [1T 233]
Igihe kirageze ubwo abahitamo Uwiteka ngo abe umugabane wabo wo muri iki gihe no mu gihe
kizaza bagomba kumwiringira wenyine. Umuntu wese uvuga ko yubaha Imana agomba kugira
imibereho ye bwite. Marayika wandika ari kwandika ntacyo asobwa ibijyanye n'amagambo
n'ibikorwa by'ubwoko bw'Imana. Abamarayika bari kwitegereza imikurire y'imico kandi
bagapima ngo barebe ko imicombonera ikwiriye. Abavuga ko bizera ukuri bagomba kuba
bakiranutse ubwabo kandi bagakoresha imbaraga ihindura abandi bafite kugira ngo bamurikire
abandi kandi babayobore ku kwemera ukuri. Amagambo n'ibikorwa byabo ni umuyoboro
amahame yera y'ukuri no kwera binyuramo bikagera ku bari mu isi. Ni umunyu w'isi kandi bakaba
umucyo w'isi. Nabonye ko niduhanga amaso mu ijuru tuzabona umucyo n'amahoro, nyamara
nitureba mu isi tuzabona ko hidatinze ubuhungiro bwose buzabura kandi ko bidatinze icyiza cyose
kizayoyoka. Nta handi dufite ubufasha hatari mu Mana. Muri aka kayubi isi irimo, dushobora
kwitegeka tugatuza, tugakomera, cyangwa tukaba Amahoro gusa igihe dufite imbaraga zo kwizera

185
kuzima; kandi ntidushobora kuba amahoro, keretse gusa igihe duturije mu Mana kandi
tugategereza agakiza kayo. Umucyo urushijeho kuba mwinshi utumurikira kuruta uko wamurikiye
ba sogokuru. Ntidushobora kwemerwa kandi ngo twubahishwe n'Imana igihe dukoze umurimo,
cyangwa ibikorwa bimeze kimwe n'ibyo ha sogokuru bakoze. Kugira ngo twemerwe kandi
duhabwe umugisha 'Imana nk'uko bari bameze, tugomba kwigana kuba indahemuka kwabo
n'ishyaka ryabarangaga, (tugakoresha neza umucyo twahawe nk'uko bakoresheje uwo bahawe) -
kandi tugakora nk'uko bajyaga gukora iyo baza kubaho mu gihe cyacu. Tugomba kugendera mu
mucyo uturasira, nibitaba ibyo, uwo mucyo uzaduhindukira umwijima. Imana idusaba kwereka
abari mu isi, binyuze mu mico yacu n'imirimo yacu, rwa rugero w'ubufatanye no kuba umwe
ruhuje n'ukuri kwera tuvuga, kandi ruhuje n'umwuka wa bwa buhanuzi buri gusohora muri iyi
minsi iheruka. Ukuri kwageze mu bwenge bwacu n'umucyo warasiye mu bugingo bizaducira [1T
233] urubanza kandi biducireho iteka, nitubitera umugongo kandi tukanga kuyoborwa na byo. [1T
234]
Mbese mvuge iki kugira ngo nkangure ubwoko bw'Imana bwasigaye? Neretswe ko ibintu biteye
ubwoba biri imbere yacu. Satani n'abamarayika be bari kurundanyiriza imbaraga zabo zose
kurwanya ubwoko bw'Imana. Azi ko ubwoko bw'Imana nibukomeza gusinziraho gato, azaba
yabigaruriye, kuko kurimbuka kwabo kutazabura kubaho nta shiti. Ndaburira abitirirwa izina rya
Kristo bose ngo bisuzumane ubwitonzi, kandi bature ibicumuro byabo mu buryo bwuzuye kandi
bunoze, kugira ngo babashe kubanza kujya mu rubanza, no kugira ngo marayika wandika ashobore
kwandika imbere y'amazina yabo ko bababariwe. Mwenedata, nawe mushiki wacu, niba
udakoresheje neza ibi bihe by'igiciro cyinshi by'imbabazi, uzasigara nta rwitwazo na rumwe ufite.
Nudakoresha umwete wihariye kugira ngo ukanguke, nutagaragaza ishyaka mu kwihana, ibi bihe
bimeze nka zahabu bizahita bidatinze, kandi uzapimwa ku gipimo usangwe udashyitse. Ni bwo
uzataka cyane ubabaye ariko ntibigire icyo bimara. Ubwo nibwo amagambo y'Uwiteka azasohora
ngo: "Narabahamagaye muraninira, nabaramburiye ukuboko ntihagira ubyitaho. Ahubwo
mwahinyuye inama zanjye zose, no kubacyaha kwanjye ntimubyitaho. Nuko nanjye rero
nzabakina ku mubyimba mwagize ibyago, nzabaseka icyo mwatinyaga kibagezeho. Igihe
muzatungurwa n'ubwoba nk'umugaru, ibyago byanyu bikaza nka serwakira, igihe umubabaro
n'uburibwe bizabageraho. Ni bwo bazantakambira nkabihorera, bazanshakana umwete
ntibazambona. Kuko banze kumenya, kandi ntibahisemo kūbaha Uwiteka. Ntibemeye inama
zanjye, bahinyuye guhana kwanjye kose. Ni cyo gituma bazarya ibiva mu ngeso zabo, kandi
bazahazwa n'imigambi yabo. Ubuhemu bw'abaswa buzabicisha, kandi kugubwa neza kw'abapfu
kuzabarimbura. Ariko unyumvira wese azaba amahoro, adendeze kandi atikanga ikibi." Imigani
1:24-33. [1T 234]

UBUCAKARA N'INTAMBARA
Imana iri guhana iri shyanga kubera icyaha gikomeye cyane cy'ubucakara. Ifite ahazaza h'iri
shyanga mu biganza byayo. Izahana Amajyepfo kubera icyaha cyo kugira ubucakara, kandi ihanire
Amajyaruguru kumara igihe kirekire bemera imbaraga y'ubucakara igira ingaruka zigera kure
kandi zitwaza igitugu. [1T 234]
Mu nteko yabereye ahitwa Roosevelt ho muri New York, ku itariki ya 3 Kanama 1861, igihe bene
data na bashiki bacu bari bateranye ku munsi wari watoranyijwe ngo ube uwo kwicisha bugufi,

186
kwiyiriza ubusa no gusenga, Mwuka w'Imana yatujeho, maze njyanwa mu iyerekwa, nerekwa
icyaha cyo kugira abantu inkoreragahato cyari kimaze igihe kirekire ari umuvumo ku ishyanga
ryacu. Itegeko rireba umucakara wacitse shebuja ryateguriwe gukura mu muntu umwuka
w'ubupfura, kugira ubuntu n'impuhwe bikwiriye kuvuka mu mutima we ku bw'inkoreragahato
ikandamijwe kandi iri mu mubabaro. Ryari itegeko rinyuranyije n'inyigisho[1T 234] ya Kristo mu
buryo butaziguye. Ikiboko cy'Imana ubu kiri ku Majyaruguru kubera ko bamaze igihe kirekire
baremeye ko ikoreshwa ry'abacakara rijya mbere. Icyaha cy'abantu bo mu Majyaruguru
bashyigikiye ikoreshwa ry'abacakara kirakomeye. Bakomereje Amajyepfo mu cyaha cyabo cyo
kwemera ko ubucakara bukomeza; bagize uruhare rukomeye cyane mu kugeza ishyanga mu
mubabaro ririmo muri iki gihe. [1T 235]
Neretswe ko benshi batabona neza ubunini bw'ikibi cyatugezeho. Bagiye bishyeshya bibwira ko
ingorane z'ishyanga ryacu zizakemuka bidatinze, maze umuvurungano n'intambara bikarangira;
nyamara bose bazemezwa mu mitima ko ukuri kuri iki kibazo ari kunini kurenza uko bari
babyiteze. Abantu benshi bakomeje guhanga amaso Amajyaruguru bibwira ko azagoboka rimwe
akarangiza intambara. [1T 235]
Amaso yanjye yagaruwe kuri Isirayeli ya kera, yari yarahejejwe mu bubata n'Abanyegiputa.
Uwiteka yakoresheje Mose na Aroni kugira ngo bakurwe muri ubwo bubata. Ibitangaza byakorewe
imbere ya Farawo kugira ngo bimwemeze ko abo bagabo bari batumwe n'Imana mu buryo
budasanzwe kugira ngo bamubwire arekure Abisirayeli bagende. Nyamara umutima wa Farawo
warinangiye wanga kumvira intumwa z'Imana, maze ntiyita ku bitangaza bakoze. Abanyegiputa
bagezweho n'amateka y'Imana. Bagezweho n'ibyago, kandi igihe bababazwaga n'ingaruka zabyo,
Farawo yemeye kurekura Abisirayeli ngo bagende. Nyamara igihe impamvu y'umubabaro wabo
yabaga ikuweho, umutima we wahitaga winangira. Abajyanama be n'abantu be b'abanyambaraga
barikomeje ngo barwanye Imana, kandi bihatiye gusobanura ko ibyago ari ingaruka
z'imihindagurikire sanzwe y'ibyaremwe. Buri cyago cyose cyavaga ku Mana cyabaga gikomeye
kurusha icyabaga cyakibanjirije, nyamara ntabwo barekuraga abana ba [sirayeli ngo bagende
kugeza ubwo marayika w'Uwiteka yishe abana 'imfura b'Abanyegiputa. Habaye umuborogo no
kwirabura uhereye ku mwami wicara ku ntebe ya cyami ukageza ku muntu wo hasi woroheje.
Ubwo nibwo noneho Farawo yategetse ko bareka Abisirayeli bakagenda; nyamara ubwo
Abanyegiputa bari bamaze guhamba inifura zabo, Farawo vicujije ko yarekuye Abisirayeli
bakagenda. Abajyanama be n'abantu be babanyambaraga bagerageje gusobanura impamvu zo
kwirabura kwabo. Niibashoboraga kwemera ko ibyago byabo n'iteka bari baciriweho byari
byakomotse ku Mana, bityo bakurikira Abisirayeli. [1T 235]
Igihe Abisirayeli babonaga ko ingabo z'Abanyegiputa zibakurikiye, mwe ziri ku mafarashi, izindi
ku magare, kandi zambariye urugamba, bakutse imitima. Inyanja itukura yari ibari imbere, ingabo
z'Abanyegiputa zo zibari inyuma. Ntibashoboraga kubona uburyo bwo guhunga. Urusaku rwo
kunesha rwumvikaniye mu Banyegiputa kuko bari babonye Abisirayeli bari mu maboko yabo
rwose. Abisirayeli bagize ubwoba Inkomeye. Nyamara Uwiteka yategetse Mose kubwira
Abisirayeli gukomeza bakagenda, no kuzamura inkoni ye akayirambura hejuru y'inyanja maze [1T
235] akayigabanyamo. Yarabikoze maze inyanja yigabanyamo bityo Abisirayeli banyura
ahumutse. Farawo yari amaze igihe kirekire yanga kumvira Imana, kandi yarinangiye umutima
yanga kwemera imbaraga n'imirimo yayo itangaje, ku buryo mu buhumyi bwe, yahise yiroha mu

187
nzira Imana yari yateguriye ubwoko bwayo mu buryo bw'igitangaza. Na none Mose yongeye
gutegekwa kurambura ukuboko kwe hejuru y'inyanja, "inyanja irongera iraterana", maze amazi
atwikira ingabo z'Abanyegiputa, zose zirarengerwa. [1T 236]
Ibi bintu byanyujijwe imbere yanjye ngo bibe icyitegererezo cyerekana urukundo rwikubira
rurangwa mu bucakara, ndetse no mu ngamba mbi Amajyepfo ashobora gufata kugira ngo
yimakaze ubucakara, ndetse n'ahantu hateye ubwoba abo mu Majyepfo bazagera mbere y'uko
bavirira bakava ku kejo. Uburyo bwo gukoresha abacakara bwagabanyije kandi bumanura agaciro
k'abantu kugeza ubwo bafatwa nk'inyamaswa, kandi umubare munini w'abakoresha imbata
bazifata nk'inyamaswa. Imitimanama y'aba bakoresha yarakomeye kandi irinangira nk'uko uwa
Farawo wari umeze; ku buryo iyo bahatiwe kurekura abacakara babo, ntibahindura amahame yabo,
bityo byaba bishoboka bagakandamiza abacakara babo babumvishe. Kuri jye byasaga
n'ibidashoboka ko ubucakara buvanwaho. Imana yonyine ni yo ishobora kwarura imbata ikazikura
mu maboko y'uyikandamiza udashaka kuvirira. Guhohotera kose n'ubugome bigirirwa imbata
bigomba kugerekwa ku bashyigikiye ikoreshwa ry'abacakara, baba abantu bo mu Majyepfo
cyangwa abo mu Majyaruguru. [1T 236]
Amajyaruguru n'Amajyepfo yanyujijwe imbere yanjye. Amajyaruguru yarashutswe ku bijyanye
n'Amajyepfo. Amajyepfo yiteguye intambara kurenza uko babigaragarijwe. Benshi mu bantu babo
bafite ubuhanga mu bijyanye no gukoresha intwaro, ndetse bamwe muri bo bafite ubunararibonye
mu by'intambara, abandi bakaba bafite inararibonye kubw'imyitozo bimenyereje. Ku bijyanye
n'ibi, bafite amahirwe kurusha abo mu Majyaruguru, nyamara muri rusange, ntibazi agaciro
n'imbaraga biri mu kudacogora bifitwe n'abantu bo mu Majyaruguru. [1T 236]
Neretswe urugamba kirimbuzi rwabereye i Manassas ho muri Leta ya Virginia. Cyari ikintu giteye
ubwoba kandi gihagarika umutima. Ingabo z'Amajyepfo zari zifite ibyo zikeneye byose kandi zari
ziteguye urugamba ruteye ubwoba. Ingabo z'Amajyaruguru zasatiraga ziringiye intsinzi, nta
gushidikanya ko bari butsinde urugamba. Bamwe ntacyo bari bitayeho, kandi bagendaga basatira
bafite ubwirasi, mbese nk'aho kunesha kwari ukwabo. Igihe barushagaho kwegera aho urugamba
rurabera, bamwe bendaga kurabirana kubera umunaniro no kubura icyabahembura. Ntibari biteze
guhura n'urugamba rukaze nk'urwo. Biroshye mu mirwano, barwana bafite ubutwari kandi
bakoresheje imbaraga zabo zose. Impande zose hari intumbi ndetse n'abasambaga. Abo mu
Majyaruguru kimwe n'abo mu Majyepfo bose bahuye n'umubabaro ukomeye. Abantu bo mu
Majyepfo bumvise urugamba icyo ari cyo, maze mu mwanya muto basubizwa inyuma. [1T 236]
Abarwanyi b'Amajyaruguru bakomeje gukinagiza abanzi babo, nubwo bapfushaga abantu benshi
cyane. Ubwo ni bwo marayika yamanutse maze Azamura ikiganza cye abasubiza inyuma. Mu
kanya gato mu mirongo y'abasirikari habayemo urujijo. Byagaragariye abo mu Majyaruguru ko
ingabo zabo ziri gusubira inyuma, mu gihe atari ko ibintu byari bimeze, maze kwihutira gusubira
inyuma biratangira. Ibi byasaga n'ibintu bitangaje kuri jye. [1T 237]
Nuko nsobanurirwa ko Imana yari ifite iri shyanga mu kiganza cyayo bwite, kandi ko itari
kwemera ko habaho gutsinda mu buryo bwihuse kuruta uko yari yabitegetse, kandi ko itari
kwemera ko hongera kubaho ukundi gutakaza abantu ko mu ruhande rw'Amajyaruguru kurenza
uko mu hwenge bwayo yabonaga ko bikwiriye, kugira ngo ibahanire ibyaha byabo. Kandi iyo icyo
gihe ingabo zo mu Majyaruguru zikomeza kujya imbere mu ugamba zitentebutse kandi zinaniwe,
intambara irushijeho gukomera ndetse no kurimbuka yari ibategereje, byari guha Amajyepfo

188
intsinzi ikomeye. Imana ntiyemeye ko ibi bibaho, maze yohereza marayika wayo ngo yitambike
hagati. Gusubira inyuma gutunguranye kw'ingabo Amajyaruguru ni ubwiru ku bantu bose. Ntabwo
bazi ko ukuboko kw'Imana kwari kuri muri icyo gikorwa. [1T 237]
Kurimbuka kw'ingabo zabo mu Majyepfo kwari kunini ku buryo nta mutima wo kwirata bari
bafite. Kureba abapfuye n'abari gusamba ndetse n'inkomere byabahaga ubutwari buke cyane bwo
kuzagera ku ntsinzi. Uku kurimbuka kwabayeho mu gihe bari bafite amahirwe yose naho abo mu
Majyaruguru bakaba nta mahirwe bari bafite, kwabateye gushoberwa yane. Bazi neza ko iyo
Amajyaruguru aza kugira amahirwe angana n'ayabo, sinzi yari kuba iy'abo mu Majyaruguru nta
shiti. Ibyiringiro byabo rukumbi, ni ibyo gukomeza ibirindiro byabo ku buryo bigora ubasatiriye,
Ianyuma bakagira imyiteguro ikomeye yo kurimbura ubasatiriye uruhande yaba aturutsemo rwose.
[1T 237]
Amajyepfo yagiye agwiza imbaraga zayo uhereye igihe batangiraga kwigomeka. Iyo ku ruhande
rw'Amajyaruguru haza gufatwa ingamba zilatika, uku kwigomeka kwari kuburizwamo mu buryo
bwihuse. Nyamara ubwigomeke bwari buto mu itangira bwarakuze bugwiza imbaraga n'umubare
uriyongera kugeza ubwo bugize imbaraga. Andi mahanga yitegereza iri shyanga abihugukiye,
icyakora sinabwiwe impamvu yabyo, kandi bari gukora imyiteguro ikomeye y'ikintu runaka
kizabaho. Amajune akomeye no guhagarika umutima biri mu bantu bo mu ishyanga ryacu. Abantu
bashyigikiye ubucakara n'abagambanyi bari hagati muri ryo; kandi nubwo aba bantu bavuga ko
bashyigikiye Ubumwe [bw'Amajyepfo ¡¡'Amajyaruguru], bafite imbaraga mu gufata ibyemezo,
ndetse bimwe muri hyo bikaba ibiha amahirwe Amajyepfo. [1T 237]
Neretswe abaturage b'isi bari mu muvurungano ukomeye. Intambara, kumena amaraso, inzara,
ubukene, amapfa, n'ibyorezo byari biri mu [1T 237] mahanga yose. Igihe ibi bintu byari
bizengurutse ubwoko bw'Imana, bwatangiye kwegerana, no gushyira ku ruhande ingorane ntoya
bwari bufite. Kwishakira isumbwe ntibyari, bikibategeka; habayeho kwicisha bugufi cyane.
Umubabaro, guhagarika umutima, no gusonza byatumye ibitekerezo bisubira mu cyicaro cyabyo,
maze umuntu utwarwa n'irari n'udatekerezaga neza bahinduka bazima mu bitekerezo, bityo
batangira gukorana ubwitonzi n'ubwenge. [1T 238]
Nuko ubwenge bwanjye buvanwa ku byo narebaga. Byabaye nk'aho habayeho igihe gito
cy'amahoro. Na none abaturage bo ku isi bongera kuzanwa imbere yanjye; na none ikintu cyose
cyongera gusubira mu muvurungano ukomeye. Imyivumbagatanyo, intambara, kumena amaraso,
hamwe n'amapfa n'ibyorezo, byatsembaga ahantu hose. Andi mahanga yari yinjiye muri iyi
ntambara no mu muvurungano. Intambara yateje amapfa. Ubukene no kumeneka kw'amaraso
biteza icyorezo. Nuko abantu bakuka imitima kubera ubwoba "no kwibwira ibyenda kuba mu isi."
[1T 238]

IBIHE BY'AMAKUBA
Bidatinze isi y'abatizera izabona ikintu cyo gutekerezaho kitari imyambaro no kugaragara inyuma;
kandi igihe ibitekerezo byabo bizaba bivanywe kuri ibyo bintu n'umubabaro ndetse no
gushoberwa, nta kintu bazaba bafite bakwerekezaho. Ntabwo ari imbohe z'ibyiringiro, bityo rero
yabo izakuka ntibazahindukirira Igihome Gikomeye. Imitima[1T 238]
kubw'akababaro n'ubwoba. Ntibagize Imana ubuhungiro bwabo, bityo nayo ntizababera

189
umuhumuriza, ahubwo izabaseka bagize ibyago, kandi ibakine ku mubyimba icyo batinyaga
kibagezeho. Basuzuguye kandi basiribanga ukuri kw'ijambo ry'Imana. Bakabije gushayisha mu
myambarire, kandi bamara igihe cy'imibereho yabo mu kwishimisha no kwinezeza. Babibye
umuyaga, bityo bagomba gusarura serwakira. Mu gihe cy'umubabaro no gukuka umutima
kw'amahanga, hazaba hari benshi batigeze biyegurira burundu imbaraga yangiza y'ab'isi
n'umurimo wa Satani bazicisha bugufi imbere y'Imana kandi bayihindukirire n'umutima wabo
wose, maze bemerwe kandi bababarirwe. [1T 238]
Bamwe bo mu baruhuka Isabato batigeze bagira ubushake bwo kugira icyo bigomwa, ahubwo
bakiyegurira kumvira imbaraga y'iby'isi, bagomba kugeragezwa kandi bagasuzumwa. Ibyago byo
mu minsi iheruka bitugezeho, kandi ikigeragezo kiri imbere y'abasore nyamara ntibigeze
bacyitega. Bagomba kugera mu majune abatera guhagarika umutima bikabije. Ukwizera kwabo
kuzasuzumwa ngo bigaragare ko ari ukwizera nyakuri. Bavuga ko bategereje kugaruka k'Umwana
w'umuntu, nyamara bamwe muri bo babaye urugero rukojeje isoni ku batizera. Ntibigeze bagira
ubushake bwo kureka ab'isi, ahubwo bifatanije na bo, bitabiriye ingendo zo kujya kwishimisha
n'andi materaniro yo kwinezeza, bakishyeshya bavuga ko bari mu kwinezeza kutagize icyo
gutwaye. Nyamara neretswe ko uko kwiroha mu binezeza ari ko kubatandukanya n'imana, maze
kukabagira [1T 238] abana b'isi. Umuntu wishakira ibinezeza Imana ntimufata nk'umuyoboke
wayo. Nta rugero rumeze rutyo yigeze iduha. Abagira imibereho yo kwigomwa gusa, bakabaho
imibereho yo kwirinda, kwicisha bugufi no kwera, ni bo bayoboke nyakuri ba Yesu; kandi abantu
nk'abo ntibashobora kugira uruhare mu binezeza ndetse ngo babyishimire, kimwe n'ibiganiro
by'amahomvu by'abakunda iby'isi. [1T 239]
Umunsi w'umubabaro ushengura umutima uri imbere yacu. Neretswe ko ibihamya byahuranyije
bikwiriye gutangwa, kandi ko abazasanga Uwiteka ngo abafashe bazahabwa umugisha na We.
Nyamara abaruhuka Isabato bafite umurimo bagomba gukora. Neretswe ko amakanzu maremare
taratse kandi ariho imitako agenda akubura inzira ari ikizira, kandi ko mbaraga ihindura ya buri
muntu wese uruhuka Isabato yagombye kuba ugucyaha kwerekeza kuri uyu mudeli uteye ipfunwe,
wabaye indorerwamo yo gukiranirwa, kandi ukaba warakomotse mu nzu y'ikimenyabose mu bibi
y'i Paris. Neretswe abantu bazasuzugura iyi nyigisho, bona nubwo iturutse mu ijuru; bazishakira
inzitwazo kugira ngo bihunze ubuhamya bwahuranyije kurusha ubundi bwose, kandi mu
gusuzugura umucyo wose bahawe, bazambara amakanzu maremare ataratse kandi ariho imitako
agenda kubura inzira kubera ko ari umudeli ugezweho, maze biyemeze kwirengera Ingaruka
zabyo. [1T 239]
Ubuhanuzi bwa Yesaya igice cya 3 bwazanywe imbere yanjye nk'ubuvuga byo muri iyi minsi
y'imperuka, kandi ugucyahwa kugezwa ku bakobwa b'i Siyoni batekerezaga gusa ku buryo
bagaragara inyuma no ku kwiyerekana. oma umurongo wa 25: "Ingabo zawe zizicwa n'inkota,
intwari zawe agwa mu ntambara." Neretswe ko ibi byanditswe kizasohora neza uko hyakabaye.
Abasore n'inkumi bavuga ko ari Abakristo nyamara bakaba nta mibereho ya Gikristo bafite, ndetse
bakaba nta mitwaro bikoreye, ntibagire ninshingano yihariye basohoza, bagomba gusuzumwa.
Bazamanurwa bagezwe hasi mu mukungugu, kandi bazifuza kuba bagira ubunararibonye nu bintu
by'Imana nyamara bazaba barananiwe kubugira. [1T 239]
Intambara izamuye ingofero yayo iyigeza mu ruhanga; [1T 239]

190
Mana we, rengera ubwoko bwawe nonaha. [1T 239]

GAHUNDA N'INZEGO Z'UBUYOBOZI


Ku itariki ya 3 Kanama 1861, neretswe ko bamwe batinye ko amatorero vacu naramuka ashyizeho
gahunda n'inzego z'ubuyobozi ashobora puhinduka Babuloni; nyamara abari muri New York yo
hagati bari ararangije guhinduka Babuloni neza neza, cyangwa urudubi. Kandi oncho amatorero
nadahabwa umurongo kugira ngo agire gahunda kandi vishimangire, ntashobora kugira icyo
yiringira kubona mu gihe kizaza; yomba kuzatatana abemo ibice. Inyigisho zabanje zashyigikiye
ingingo zo Ludashyira hamwe. Hari umwuka wo kugenzurana no kuregana wahawe tebe, aho
kugira ngo habeho kubaka. Iyaba abagabura iby'Imana [1T 239] bafatanyirizaga hamwe
bagashinga ibirindiro, kandi bakabigumamo bafite kudatezuka, mu mukumbi w'Imana haboneka
imbaraga ihindura abandi ibahuriza hamwe. Inkingi zitandukanya abantu zacikamo ibice. Abantu
bahuza imitima maze iyo mitima igahura ikomatana nk'ibitonyanga by'amazi. Ubwo ni bwo mu
baruhuka Isabato hashobora kuboneka imbaraga n'ububasha birenze ikintu cyose twigeze tubona
kugeza ubu. [1T 240]
Imitima y'abagaragu b'Imana igira agahinda igihe bakora ingendo bava ku itorero bajya ku rindi,
cyangwa bakababazwa no guhangana n'imbaraga ibarwanya ivuye muri bene data bandi bari mu
murimo. Hariho abantu bahoraga biteguye kurwanya intambwe yose ubwoko bw'Imana bwateraga
bujya imbere. Imitima y'abagerageje gutinyuka kugenda iterwa agahinda kandi igahagarikwa no
kubura k'ubumwe mu mikorere ku ruhande rw'abakozi bagenzi babo. Turiho mu gihe gikomeye.
Satani n'abamarayika babi bari gukoresha imbaraga zikomeye cyane, kandi ab'isi bari mu ruhande
rwabo ngo babafashe. Kandi abavuga ko bakomeza Isabato bavuga ko bizera ukuri gukomeye
kandi kw'ingenzi, bahuza imbaraga zabo n'imbaraga ihindura y'ubutware bw'umwijima kugira ngo
bayobye kandi basenye icyo Imana yagambiriye kubaka. Imbaraga y'abantu nkaba yandikwa
nk'iy'abadindiza iterambere ry'umurimo w'ivugurura mu bwoko bw'Imana. [1T 240]
Kwivumbagatanya gutewe n'ingingo yo gushyiraho gahunda n'inzego z'ubuyobozi yahishuye ko
hariho ibura ry'ubutwari mu bijyanye n'imicombonera ku ruhande rw'abagabura bamamaza ukuri
kw'iki gihe. Bamwe bemeraga neza ko gahunda n'inzego z'ubuyobozi bikwiriye bananiwe
guhagarara bashize amanga ngo babishyigikire. Batumye abantu bake runaka gusa ari bo
basobanukirwa ko batabirwanya. Mbese ibyo ni byo Imana yabasabaga gukora gusa? Oya;
ntiyanejejwe n'ubugwari bagize bakicecekera, kandi ntibagire n'icyo bakora. Batinye ko abandi
babagaya ndetse bakabarwanya. Muri rusange bitegerezaga bene se basangiye kwizera kugira ngo
barebe uko imitima yabo itera mbere yuko bahagarara kigabo ngo bashyigikire ibyo bizeraga ko
ari ukuri. Abantu bategereje ijwi ry'abagabura bakundaga, kandi bitewe n'uko batashoboye kumva
ijambo rishyigikira gushyiraho gahunda n'inzego z'ubuyobozi rivuye muri abo bagabura
bakundaga, bafashe icyemezo ko iyo gahunda idakwiriye. [1T 240]
Uko ni ko imbaraga ihindura ya bamwe mu bagabura yarwanyije gahunda n'inzego z'ubuyobozi,
nubwo bavugaga ko bayishyigikiye. Batinyaga gutakaza ijambo bafite mu bantu. Nyamara hari
umuntu ugomba gukabuza maze agakora inshingano, kandi agatinyuka gukoresha imbaraga afite
ku bandi; ndetse nk'umuntu wakoze iki kintu, yahindutse umenyereye kunegurwa no kugawa
n'abandi, yabashije kubyihanganira. Abakozi bagenzi be bagombye kumuhagarara iruhande maze

191
nabo bagakora uruhare rwabo mu kwikorera umutwaro, barategereje gusa ngo barebe uko atsinda
urugamba arwana wenyine. Nyamara Imana ircba imibabaro ye, agahinda ke, amarira ye, gucika
intege no kwiheba kwe mu gihe intekerezo [1T 240] ze zikora cyane birenze ibyo ashobora
kwihanganira; maze igihe yendaga gucogora, Imana iramuzamura ndetse ikamwereka aho
unaniwe aruhukira, ikamwereka ingororano y'umukiranutsi; maze akongera gushyira umutwaro
uremereye ku bitugu bye. Nabonye ko abantu bose bazagororerwa ibikwiriye ibyo bakoze. Ku
iherezo abihunza inshingano bazagira igihombo. Igihe abagabura baba bagomba guhagararana mu
birindiro, ni igihe urugamba ruba ruhinanye. [1T 241]

INSHINGANO DUFITE KU BAKENE


Hakunze kubazwa ibibazo bijyanye n'inshingano dufite ku bakene bakira ubutumwa bwa marayika
wa gatatu; kandi natwe ubwacu twamaze igihe kirekire duhagaritswe umutima no kumenya uburyo
twakemura neza iby'imiryango ikennye yemera kuruhuka Isabato. Nyamara igihe nari ndi i
Roosevelt ho muri New York, ku itariki ya 3 Kanama 1861, hari ibintu neretswe ku byerekeye
abakene. [1T 241]
Ntabwo Imana isaba bene data kwishingira buri muryango wose ukennye uzaba wakiriye ubu
butumwa. Nibaramuka bagenje batya, abagabura bazagomba kurekeraho kwinjira ahantu hashya,
kubera ko umutungo wazakoreshwa ugashira. Abantu benshi ni abakene bitewe no kubura
ubushishozi kwabo ndetse no kutazigama; ntibazi gukoresha neza ubutunzi. Bene abo baramutse
bafashijwe, byabagirira nabi. Bamwe bazahora ari abakene iteka. N'iyo bahabwa amahirwe
asumba ay'abandi, ibyabo n'ubundi ntibyakemuka. Ntibazi kubara neza kandi bakoresha umutungo
babonye wose, waba muke cyangwa mwinshi. Bamwe ntacyo bazi ku bijyanye no kwigomwa no
gukoresha umutungo neza ku buryo birinda imyenda no guteganya bike bashobora gukoresha mu
gihe cy'ubukene. Itorero riramutse rifashije abantu nk'abo aho kubareka ngo babeshweho
n'umutungo wabo, amaherezo ryabakomeretsa, kubera ko bahanga itorero amaso bagategereza ko
hari icyo ribaha nk'ubufasha bityo ntibagire icyo bakora cyo kwigomwa no kuzigama mu gihe
baba bafashijwe. Kandi igihe badahawe ubufasha buri gihe, Satani arabashuka, maze bagahinduka
abanyeshyari n'abahora bahanze amaso cyane bene data, batinya ko ahari batazasohoza inshingano
babafiteho uko yakabaye. Ikosa riri ku ruhande rwabo bwite. Barishuka. Ntabwo ari abakene
b'Uwiteka. [1T 241]
Amabwiriza yatanzwe mu ijambo ry'Imana arebana no gufasha abakene ntabwo arebana na bene
abo, ahubwo arebana n'abantu b'impezamajyo n'abababazwa. Mu kugira neza kw'Imana, hariho
abo yemera ko bahura n'umubabaro kugira ngo igerageze kandi isuzume abandi. Abapfakazi
abamugaye n'abarwayi bari mu itorero kugira ngo babere abo mu itorero umugisha. Bagize
umugabane umwe w'uburyo Imana yahisemo kugira ngo kuze imico nyakuri y'abavuga ko ari
abayoboke ba Kristo no kugira ngo bahamagarire gushyira mu bikorwa imico y'igiciro cyinshi
yerekanwe n'Umucunguzi wacu w'umunyampuhwe. [1T 241]
Benshi bashobora kubaho gusa igihe baba ari ingaragu, bahitamo gushaka no kugira umuryango
kandi bazi neza ko nta cyo bafite cyo kuwunganira. Ndetse ikibi kurusha iki, ni uko batazi
kuyobora umuryango. Imigirire yabo yose mu muryango wabo irangwa n'akamenyero ko kutagira
icyo bakora n'ubunebwe. Babasha kwitegeka ku rwego ruto cyane, kandi barararikira,

192
ntibihangana, ndetse bakaba abantu barakazwa n'ubusa. Igihe abantu nkaba bakiriye ubutumwa,
biyumvamo ko bafite uburenganzira bwo kunganirwa na benedata babarusha ubutunzi; maze iyo
ibyo bari biteze batabibonye, bivovotera abagize itorero maze bagashinja abaririmo ko batarangwa
n'imibereho ihuje no kwizera kwabo. Ni nde ugomba kubabarira muri ibi? Mbese umurimo
w'Imana ugomba kunyunyuzwa, ububiko bugashiramo umutungo ahantu hose kugira ngo iyo
miryango migari y'abakene yitabweho? Oya. Ababyeyi ni bo bagomba kubabara. Muri rusange,
ntabwo bazababazwa no kugira icyo babura kinini nyuma y'uko bemeye Isabato kurusha uko
bababaraga mbere y'uko bayemera. [1T 242]
Hariho ikibi kiboneka muri bamwe mu bakene kizabarimbuza nta kabuza nibaramuka batagitsinze.
Bakiriye ukuri bafite akamenyero kabo K'imikorere mibi, ifutamye, irangwa no guhubuka kandi
itarigishijwe, ndetse bitwara igihe runaka kugira ngo bo ubwabo babone kandi basobanukirwe
n'uko guhubuka kwabo, ndetse bamenye ko kudahuje n'imico ya Kristo. Bareba ku bandi
babarusha kugira gahunda no gutungana bakavuga ko ari abibone, ndetse ushobora kumva bavuga
bati: "Ukuri kuratumanura twese kukadushyira ku rwego rumwe." Nyamara ni ukwibeshya
gukomeye gutekereza ko ukuri kumanura ukwakiriye kukamushyira ku rwego rwo hasi.
Kuramuzamura, kugatunganya ibyo akunda, kukeza imitekerereze ye, kandi iyo kugaragarijwe mu
mibereho, gukomeza kumutunganyiriza kuzabana n'abamarayika bera mu murwa w'Imana. Ukuri
kugenewe kutuzamura twese kukatugeza ku rwego runaka. [1T 242]
Abarushije abandi kugira ubushobozi bakwiriye gukora uruhare rwuje ubupfura n'ubuntu mu byo
bagirira bene data bakennye kurusha abandi, kandi na none bakwiriye kubaha inama nziza,
hanyuma bakabareka bakarwana intambara zo mu buzima. Nyamara neretswe ko itorero rifite
inshingano ikomeye yo kwita by'umwihariko ku bapfakazi, impfubyi n'abamugaye bakennye
cyane. [1T 242]

IMBARAGA ZIRI MU GUTANGA URUGERO


Mu rwandiko Pawulo yandikiye Tito, igice cya 2, umurongo wa 13 n'uwa 14, tuhasoma aya
magambo ngo: "Dutegereje ibyiringiro by'umugisha, ari byo kuzaboneka k'ubwiza bwa Yesu
Kristo, ari we Mana yacu ikomeye n'Umukiza watwitangiriye kugira ngo aducungure mu bugome
bwose, kandi yuhagirire abantu kugira ngo babe ubwoko bwe bwite, bugira ishyaka ry'imirimo
myiza." Uyu murimo ukomeye ugomba gukorerwa gusa abafite ubushake bwo kwezwa, abafite
ubushake bwo kuba abantu b'umwihariko, kandi bagaragaza ishyaka ry'imirimo myiza. Mbega
ukuntu abantu batinya [1T 242] urugendo rwo kwezwa ari benshi! Ntibashaka kugaragariza ukuri
mu mibereho yabo, ntibashaka kugaragara ko ari abantu bihariye imbere y'amaso y'ab'isi. Uku
kwivanga n'ab'isi ni ko gusenya imibereho yacu y'iby'umwuka, kwera kwacu, ndetse n'ishyaka
ryacu. Satani akoresha imbaraga ze ubudasiba kugira ngo agwabize ubushobozi bwo kumva
bw'ubwoko bw'Imana, kugira ngo imitimanama yabo ntibe ikibasha kumva ikibi, kandi ngo
ikimenyetso kibutandukanya n'ab'isi gisibangane. [1T 243]
Nakunze kujya nakira inzandiko nyinshi zimbaza ibyerekeranye n'imyambaro, kandi bamwe
ntibabashije kumva neza ibyo nanditse. Icyiciro cy'abantu neretswe ko bigana imideli igezweho
y'ab'isi, cyagiye kigenda buhoro cyane kandi kiba icy'inyuma mu gukorwa ku mitima no
kuvugururwa. Ikindi cyiciro cy'abantu batarangwa no gukunda ibyiza ndetse na gahunda mu

193
bijyanye n'imyambarire cyuririye ku byo nanditse, maze baragenda baheza inguni ku rundi
ruhande. Batekereza ko nta bwibone bafite, bafata abambara mu buryo buboneye kandi burimo
gahunda nk'abantu b'abibone. Abantu bamwe bafashe ko imyambarire y'akataraboneka no kutagira
icyo witaho mu myambarire ari indangagaciro yihariye. Bene abo bantu bahitamo imigendere
isenya imbaraga ihindura bari bafite ku batizera. Batuma abo bakagombye kungura bumva
bazinutswe. [1T 243]
Nubwo amayerekwa yacyashye ubwibone no kwigana imideli igezweho y'ab'isi, yanacyashye
abatagira icyo bitaho ku bijyanye n'imyambarire yabo kandi batagirira isuku umubiri n'imyambaro.
By'umwihariko, neretswe ko abavuga ko bizera ukuri kw'iki gihe mu buryo bwihariye bakwiriye
kwita ku buryo bagaragara imbere y'Imana ku Isabato mu buryo bwerekana ko (wubaha Umuremyi
wejeje kandi agaha uwo munsi icyubahiro kidasanzwe. Abantu bose bita ku Isabato bakwiriye
kuba abantu bafite isuku, bakambara neza kandi mu buryo bufite gahunda; kubera ko bagomba
kugaragara imbere y'Imana ifuha, ikozwa isoni no kutagira isuku na gahunda, kandi ikita ku
kimenyetso cyose cyo kutubaha. Abantu bamwe batekereje ko ari ikintu kibi kugira icyo bambara
ku mitwe yabo uretse ingofero irinda izuba. Abantu nk'abo baheza inguni cyane. Kwambara
ingofero nziza itari iy'amabara, iboshywe mu budodo bwiza ntibishobora kuba ubwibone. Kwizera
kwacu nigushyirwa mu bikorwa, kuzadutera kuba abantu bagaragara neza mu myambarire kandi
bagira ishyaka ry'imirimo myiza, ku buryo tuzamenyekana nk'abantu b'umwihariko. Nyamara
igihe dutakaje gukunda gahunda no kwambara neza, nta shiti tuzaba tuvuye mu kuri kubera ko
ukuri kutajya gusigingiza umuntu, ahubwo kumushyira hejuru. Abatizera bareba abakomeza
Isabato nk'abantu bataye agaciro, kandi igihe abantu basuzugurika kubera imyambarire yabo,
bakaba abantu batitonda kandi bahubuka mu myifatire yabo, imbaraga yabo ihindura itiza
umurindi abatizera bakagera ku mwanzuro nk'uyu. [1T 243]
Abavuga ko ari Abakristo hagati mu bihe by'amakuba yo mu minsi ya nyuma nyamara ntibigane
Uwatubereye urugero rwo kwicisha bugufi no [1T 243] kwiyanga, baba bishyize mu ruhande
rw'umwanzi. Bene abo Satani abafata nk'abambari be, kandi bamufasha kugera ku ntego ye
ikomeye kimwe n'uko abakozi be babikora, kuko bafite izina ry'uko bariho nyamara bakaba ari
intumbi. Abandi babafata nk'icyitegererezo, kandi kubwo kubakurikiza, bakabura ijuru; mu gihe
iyo aba batavuga ko ari Abakristo, urugero rwabo rwari kuba rwarahungijwe amaso. Aba
banyedini batejejwe ntabwo bazi uburemere bw'imbaraga yabo ihindura abandi. Batuma intambara
irushaho gukomerera abajyaga kuba ubwoko bw'Imana bw'umwihariko. Pawulo mu rwandiko
yandikiye Tito 2 :15 arengurira ku bantu bategereje kugaruka kwa Kristo. Aravuga ati: "Ujye
uvuga ibyo kandi ubibahugure, ubahana nk'ufite ubutware rwose. Ntihakagire ugusuzugura." [1T
244]
Igihe dutanga ubuhamya twamagana ubwibone no gukurikiza ibigezweho by'ab'isi, duhura
n'inzitwazo no kwitsindishiriza. Bamwe bashyira imbere urugero rw'abandi. Bakavuga bati; uriya
mushiki wacu yambara amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako; niba ari bibi kuri
jye kuyambara, ni bibi no kuri we. Abana batanga urugero ku bandi bana bafite ababyeyi bakomeza
Isabato. Mwene data A. ni umudiyakoni w'itorero. Abana be bambara amakanzu maremare cyane
kandi magari ariho imitako, none kuki ari bibi kuri njye kuyambara kuruta uko biba bibi kuri bo?
Binyuze mu rugero batanga, abaha abanyedini batejejwe urwaho rwo kurwanya abajyaga kuba
ubwoko bw'umwihariko, baba bashyira igisitaza mu nzira y'abanyantege nke; bityo rero bagomba

194
kuzabazwa n'Imana ibyerekeye urwo rugero batanga. Inshuro nyinshi mbazwa iki kibazo ngo:
«Utekereza iki ku kwambara amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako?» Ndasubiza
nti: «Nabahaye umucyo nanjye nahawe. Neretswe ko amakanzu maremare cyane kandi magari
ariho imitako ari urukozasoni, kandi ko tudakwiriye gutinza amaso yacu ku bigezweho bikozwe
ku rwego rungana nk'urwo rukojeje isoni. [1T 244]
Akenshi ntangazwa no kumva abantu bavuga ngo: «Mushiki wacu White avuga ko kwambara
amakanzu maremare cyane ariko mato ariho imitako atari bibi.» Nta muntu n'umwe wigeze yumva
mvuga iki kintu. Nyuma yo kubona ibyo mfite ku bijyanye amakanzu maremare cyane kandi
magari ariho imitako, nta kintu na kimwe cyashoboraga kunyobora gutera abantu ubutwari na
bukeya ngo bayambare. Imyambaro yo hasi y'abagore iremereye kimwe n'amakanzu maremare
cyane kandi magari ariho imitako, byombi ntabwo ari ngombwa. Uwatubumbye ntiyigeze agena
ko duhindura uko dusanzwe dukoresheje amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako,
cyangwa ikindi kintu kimeze gityo. Nyamara igihe kirekire ubwoko bw'Imana bwagiye buyoborwa
n'ibihimbano n'imideli igezweho by'ab'isi ku buryo budashaka kugenda bubyishingikirijeho. Iyo
nize Ibyanditswe Byera, numva ntewe ubwoba cyane na Isirayeli y'Imana yo muri iyi minsi
iheruka. Bahendahenderwa guhunga gusenga ibigirwamana. Ndatinya ko baba basinziriye kandi
bakaba barishushanyije cyane n'ab'isi ku buryo bishobora kugorana gutandukanya ukorera Imana
n'utayikorera. Intera itandukanya [1T 244]
Kristo n'ubwoko bwe irushaho kugenda yaguka, kandi ikagenda irushaho kugabanuka hagati
yabwo n'ab'isi. Ibimenyetso bitandukanya abavuga ko ari ubwoko bwa Kristo n'ab'isi bisa n'aho
byasibanganye. Nk'uko byari bimeze kuri Isirayeli ya kera, bakurikiza ibizira by'amahanga
abakikije. [1T 245]
Mpereye ku byo neretswe, amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako ni ikizira. Ni
urukozasoni; kandi iyo ubwoko bw'Imana bukurikiye uyu mudeli cyangwa bukawuhanga amaso
buba buyobye nubwo byaba mu tuntu duto. Abavuga ko ari ubwoko bw'Imana bwatoranyijwe
nabantu b'umwihariko, bakwiriye kuzibukira amakanzu maremare cyane kandi magari ariho
imitako, kandi imigenzereze yabo ikwiriye kuba ugucyaha kuzima ku bayambara. Hari bamwe
bashobora kuyavugira berekana ko hari abayambara bakaberwa. Nakoze ingendo nyinshi bihagije,
maze mbona ingero nyinshi aho kwambara amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako
bitaba byiza. Abavuga ko ashobora gukenerwa bitewe n'ibibazo bijyanye n'ubuzima, bayambara
mu gihe cy'umuhindo, kandi icyo gihe nibwo ateza ikibazo cyane kurusha kwambara amajipo
agizwe n'ibitambaro bibiri bigerekeranye. Igihe nagenderaga mu modoka cyangwa mu magare
akururwa n'ifarashi, inshuro nyinshi nagiye mvuga ntangaye nti: Yewe kwiyoroshya we, mbese
nta kugira n'isoni! Nabonye amatsinda manini y'abantu binjira mu modoka buzuramo, maze kugira
ngo babone aho beseseka umutwe, amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako bari
bambaye yagombaga kuzamurwa, agafata ishusho ikojeje isoni. Kandi kugaragara kumubiri
w'abari bambaye amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako kwari inkubwe icumi
ugereranyije n'abatari bayambaye. Iyo bataza kuyambarira ko ari ibigezweho, ba bandi biyerekana
badafite kwicisha bugufi mu myambarire bagombye kwamaganwa; ariko usanga kwiyoroshya no
kwambara ibikwiriye biba bigomba gutambirwa ikigirwamana cy'ibigezweho. Ndasaba ngo
Uwiteka atabare abantu be abakize iki cyaha giteye agahinda! Ntabwo Imana izagirira impuhwe
abantu babaye imbata z'ibigezweho. Ariko reka luvuge ko hari ababona ko hari ukuberwa guto

195
kuboneka mu kwambara amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako, mbese ibi byaba
bihamya ko kuyambara bikwiriye? Nimureke umudeli wari ugezweho uhinduke n'ibitekerezwa ko
bibereye umwanya runaka ntibizakomeza kuvugwa. Buri mwana w'Imana wese afite inshingano
yo kwibaza ati: "Ni hehe ndi kwitandukanya n'isi?" Nimureke twemere kubabazwa n'uko turetse
ibyo dutekereza ko bitubereye, ariko tube turi mu ruhande rutekanye. Ni iyihe misaraba ubwoko
bw'Imana bwikorera? Bwivanga n'ab'isi, bakagabana ku mwuka wabo, bambara nkabo, bavuga
nkabo kandi bagakora nka bo. [1T 245]
Soma 1 Timoteyo 2:9, 10: "Kandi n'abagore ni uko ndashaka ko bambara imyambaro ikwiriye,
bakagira isoni birinda, kandi batirimbisha kuboha umusatsi, cyangwa izahabu cyangwa
imaragarita, cyangwa imyenda y'igiciro cyinshi (aba ni bo bavuga ko bubaha Imana), ahubwo
birimbishishe [1T 245] imirimo y'ingeso nziza nk'uko bikwiriye abagore bavuga yuko bubaha
Imana. Nanone mu 1 Petero 3:3-5 haravuga hati: "Umurimbo wanyu we kuba uw'inyuma, uwo
kuboha umusatsi cyangwa uwo kwambara izahabu cyangwa uwo gukänisha imyenda, ahubwo ube
uw'imbere uhishwe mu mutima, umurimbo utangirika w'umwuka ufite ubugwaneza n'amahoro ari
wo w'igiciro cyinshi mu maso y'Imana. Abagore bera ba kera biringiraga Imana, ni ko
birimbishaga bagandukira abagabo babo." [1T 246]
Imbaraga zituruka ku rugero umuntu atanga ni nyinshi. Mushiki wacu A. atinyuka kwambara
amakanzu maremare cyane ariko mato ariho imitako. Mushiki wacu B. akavuga ati: "Kwambara
amakanzu maremare cyane kandi magari ariho imitako kwanjye si bibi cyane kurusha iyo Mushiki
wacu A. ayambaye", nuko akambara amakanzu maremare cyane kandi arushijeho kuba magari.
Mushiki wacu C. yigana urugero rwa mushiki wacu A na mushiki wacu B, maze noneho akambara
amakanzu maremare cyane kandi magari kurusha aya A na B, nyamara bose bakajya impaka
bavuga ko amakanzu yabo maremare cyane ari mato. [1T 246]
Ababyeyi bashobora kwigisha abana babo ububi bwo gukurikiza ibigezweho by'ab'isi bafite
urugamba rukomeye. Bahura n'ibi bibazo ngo: "Mbese mama, kuki bashiki bacu A, B ndetse na C
bambara amakanzu maremare cyane kandi magari? Niba ari bibi kuri njye, ni bibi no kuri bo."
None se ubwo ababyeyi bavuga iki? Bakwiriye guha abana babo urugero rwiza, kandi nubwo
urugero rutangwa n'abiyita abayoboke ba Kristo rutuma abana batekereza ko ababyeyi babo
bakabya kandi bakaba babaha amategeko aremereye, nyamara Imana izahira umuhati w'abo
babyeyi bazirikana uwo murimo. Niba ababyeyi badafashe imigenzereze idakebakeba kandi
bashikamyeho, abana babo bazatembanwa n'umuvu w'ibyo mu gihe bagezemo, kubera ko Satani
n'abamarayika be babi bibasiriye intekerezo zabo, kandi urugero rw'abanyedini batiyeguriye
Imana rutuma umurimo wo kunesha urushaho kubakomerera. Nyamara hamwe no kwizera no
gusenga bashyizeho umwete, ababyeyi bizera Imana bakwiriye gukomeza bajya mbere mu nzira
irimo imikuku yo gusohoza inshingano yabo. Inzira y'umusaraba ni inzira ikomeza, kandi izamuka
yerekera mu ijuru. Kandi uko tuyikomezamo, tugashaka ibiri hejuru, tugomba gusiga intera ndende
cyane hagati yacu n'ibintu by'isi. Mu gihe ab'isi n'abanyedini b'umubiri bihuta bamanuka bagana
mu rupfu, abazamuka umusozi bazakoresha imbaraga nyinshi, nibitaba ibyo bazatembanwa
bajyane nabo. [1T 246]
Abana b'isi bitwa abana b'umwijima. Imana y'iyi si yarabahumye, kandi bayoborwa n'umwuka
w'umutware w'umwijima. Ntibashobora kwishimira iby'ijuru. Abana b'umucyo berekeje urukundo
rwabo ku byo mu ijuru. Iby'iyi si babisiga inyuma. Basohoza iri tegeko ngo: «Muve hagati ya

196
bandi, mwitandukanye.» Aha kandi hari isezerano rifite ibisabwa bigomba kuzuzwa ngo: « Nanjye
nzabakira. » Uhereye katanga ka mbere, Kristo [1T 246] yagiye atoranya abantu be abakuye mu
isi, maze akabasaba kwitandukanya, no kudafatanya n'imirimo y'umwijima itagira icyo yungura.
Nibakunda Imana kandi bakitondera amategeko yayo, bazitandukanya no kugirana ubucuti, no
gukunda ibinezeza by’isi. Kristo ntacyo ahuriyeho na Beliyali. [1T 247]
Umuhanuzi Ezira n'abandi bagaragu bakiranuka bo mu itorero rya Kiyuda, baratangaye igihe
ibikomangoma byabasangaga bikavuga biti: «<Abisirayeli n'abatambyi n'Abalewi
ntibitandukanije n'abantu bo mu bihugu, ahubwo bakora ibizira byabo.» «None rero ubwo ibyo
byose bitugezeho, tukagibwaho n'urubanza rukomeye tuzira ingeso zacu mbi. Kandi none Mana
yacu, ukaba uduhannye igihano kidahwanye n'ibicumuro byacu ukadusigariza igice kingana gityo,
mbese twakongera guca mu mategeko yawe, tugashyingirana n'abanyamahanga bakora ibyo
bizira? Ntiwaturakarira ukageza aho wazaturimburira, ntihagire igice kirokoka cyangwa ucika ku
icumu? Uwiteka Mana ya Isirayeli, ni wowe ukiranuka kuko twebwe dusigaye turi igice kirokotse
nk'uko bimeze ubu. Dore turi imbere yawe turiho urubanza, ibyo ni byo bituma tutabasha
guhagarara imbere yawe." Ezira 9:1, 13-15. [1T 247]
2 Ngoma 36 14-16 «Kandi abatambyi bakuru bose n'abantu baracumuraga cyane, bagakurikiza
ibizira byose bikorwa n'abanyamahanga, bakanduza inzu y'Uwiteka yari yereje i Yerusalemu.
Uwiteka Imana ya ba sekuruza ikabatumaho intumwa zayo, ikazinduka kare igatuma kuko
yababariraga abantu bayo n'ubuturo bwayo. Ariko bagashinyagurira Intumwa z'Imana
bagasuzugura amagambo yayo, bagaseka abahanuzi bayo kugeza ubwo Uwiteka yarakariye abantu
be uburakari, ntibabona uko babukira.»> [1T 247]
Abalewi 18: 26, 27: "Nuko mwebweho mujye mwitondera amategeko yanjye n'amateka[1T 247]
yanjye, ntimukagire icyo muri ibyo bizira mukora, naho yaba kavukire yangwa umunyamahanga
ubasuhukiyemo. (Kuko ibyo bizira byose bene yo gihugu bakoze, batuyemo mbere yanyu, icyo
gihugu kikaba cyanduye.)” [1T 247]
Gutegeka kwa kabiri 32:16-22: "Bamuteye gufuhira imana 'inyamahanga, bamurakarishije ibizira.
Batambiye abadayimoni batari Imana nyakuri, batambiye imana batigeze kumenya, Imana nshya
'inzaduka, izo ba sekuruza banyu batatinyaga. Igitare wavutseho ntukicyibuka, wibagiwe Imana
yakubyaye. Uwiteka yarabibonye bmwangisha urunuka, abahungu be n'abakobwa be bamurakaje.
Aravuga ili "Nzabima amaso, nzareba iherezo ryabo uko rizamera, kuko ari ab'igihe kigoramye
cyane, ari abana batarimo umurava. Bo banteje gufuhira ikitari Imana nyakuri, bandakarishije
ibigirwamana byabo by'ubusa, nanjye mabateza ishyari ku batari ishyanga ry'ukuri.
Nzabarakarisha gukunda shyanga ritagira ubwenge. Kuko uburakari bwanjye bucanye umuriro,
[247] ukaka ukagera ikuzimu ko hasi, ugakongorana isi n'umwero wayo, ugakongeza imerero
ry'imisozi." [1T 248]
Aha tuhasoma imiburo Imana yahaye Isirayeli ya kera. Ntabwo yari ishimishijwe n'uko bazerera
igihe kirekire batyo mu butayu. Iyo baza kuyumvira kandi bakishimira kuyoborwa na Yo, Imana
yashoboraga kubazana igahita ibageza mu Gihugu cy'Isezerano; ariko kubera ko bajyaga bayitera
agahinda inshuro nyinshi mu butayu, yarahiranye umujinya ko batazinjira mu buruhukiro bwayo,
uretse babiri bayikurikiye n'umutima wabo wose. Imana yasabye ubwoko bwayo kuyiringira
yonyine. Ntiyifuzaga ko bagira ubufasha bakira buturutse ku batayikorera. [1T 248]

197
Ndakwinginze soma muri Ezira 4:1-5: "Bukeye abanzi b'Abayuda n'ab'Ababenyamini, bumvise
yuko abavukiye mu bunyage bubakira Uwiteka Imana ya Isirayeli urusengero, baherako begera
Zerubabeli n'abatware b'amazu ya ba sekuruza, baramubwira bati "Nimureke twubakane kuko
dushaka Imana yanyu, nk'uko namwe muyishaka, kandi twayitambiraga ibitambo uhereye ku
ngoma ya Esarihadoni, umwami wa Ashuri watuzamuye akatuzana hano. Ariko Zerubabeli na
Yeshuwa, n'abandi batware b'amazu ya ba sekuruza b'Abisirayeli barabasubiza bati "Nta cyo
duhuriyeho cyatuma mwubakira Imana yacu inzu, ahubwo ni twe ubwacu tuzubakira Uwiteka
Imana ya Isirayeli, nk'uko Kuro umwami w'u Buperesi yadutegetse. Maze abantu bo mu gihugu
batera Abayuda gucika intege, mu iyubaka barabarushya. Bagurira abo guhimba inama zo
kubabuza gusohoza ibyo bagambiriye." [1T 248]
Ezira 8:21-23: "Maze ntegekera kwiyiriza ubusa ahongaho kuri uwo mugezi Ahava, kugira ngo
twicishe bugufi imbere y'Imana yacu, ngo tuyiyoboze inzira idutunganiye twebwe n'abana bacu
bato n'ibintu byacu byose, kuko nagize isoni zo gusaba umwami umutwe w'ingabo z'abasirikare
n'iz'abagendera ku mafarashi, ngo badutabare ku babisha bacu bari mu nzira, kuko twari
twavuganye n'umwami tuti "Amaboko y'Imana yacu ari ku bayishaka bose ngo abagirire neza,
ariko imbaraga zayo n'uburakari bwayo birwanye abayireka bose." Nuko twiyiriza ubusa, dusaba
Imana yacu tuyinginga yemera kutwumvira.>> [1T 248]
Umuhanuzi n'aba ba sogokuru ntibigeze bafata aba baturage bo mu gihugu nk'abantu baramya
Imana nyakuri, kandi nubwo abo bavugaga ko ari inshuti zabo kandi bakifuza kubafasha,
ntibatinyutse kwifatanya na bo mu kintu icyo ari cyo cyose gifitanye isano no kuramya Imana.
Igihe bazamukaga bagiye i Yerusalemu kubaka urusengero rw'Imana no gusubizaho gahunda yo
kuramya, ntibashoboraga gusaba umwami kubunganira mu nzira, ahubwo bashatse Uwiteka ngo
abafashe babinyujije mu gusenga no kwiyiriza ubusa. Bizeraga ko Imana yari kurengera no guha
abagaragu bayo guhirwa mu muhati bari bafite wo kuyikorera. Umuremyi w'ibintu byose
ntakeneye ubufasha buturutse ku banzi be kugira ngo [1T 248] akomeze uburyo bwo kumuramya.
Ntasaba ibitambo by'abanyabyaha, kandi ntiyemera amaturo y'abafite izindi mana imbere Ye. [1T
249]
Dukunze kumva abantu bavuga bati: "Mukabya kwironda mugaheza abandi." Nk'ubwoko
bw'Imana, dukwiriye kwigomwa icyo ari cyo cyose kugira ngo dukize ubugingo bw'abantu,
cyangwa ngo tubayobore mu kuri. Ariko kwifatanya na bo, gukunda ibyo bakunda, no kugirana
ubucuti n'ab'isi ntitubitinyuka kubera ko bigenze bityo twaba duhindutse abanzi b'Imana. [1T 249]
Nidusoma imirongo yo mu Byanditswe Byera ikurikira, turabona uburyo Imana yafataga Isirayeli
ya kera: [1T 249]
Zaburi 135: 4: "Kuko Uwiteka yitoranirije Abayakobo, Abisirayeli yabatoranirije kuba amaronko
ye." [1T 249]
Gutegeka kwa kabiri 14:2: "Kuko uri ubwoko bwerejwe Uwiteka Imana yawe, kandi Uwiteka
akagutoraniriza mu mahanga yose yo mu isi kuba ubwoko yironkeye"[1T 249]
Gutegeka kwa kabiri 7:6, 7: "Kuko uri ubwoko bwerejwe Uwiteka Imana yawe, kandi Uwiteka
Imana yawe ikagutoraniriza mu mahanga yose yo mu isi kuba ubwoko yironkeye. Icyateye
Uwiteka kubakunda akabatoranya, si uko mwarutaga ayandi mahanga yose ubwinshi, ndetse
mwari bake hanyuma y'ayandi yose." [1T 249]

198
Kuva 33:16: "Ikizamenyekanya yuko jye n'ubwoko bwawe twakugiriyeho umugisha ni iki? Si uko
ujyana natwe, bigatuma jye n'ubwoko bwawe dutandukanywa n'amahanga yose yo mu isi?'[1T
249]
Mbega ukuntu Isirayeli ya kera yagiye yigomeka kenshi, n'ukuntu bagiye bagerwaho n'ibihano
by'Imana, ndetse ibihumbi byinshi bigapfa bitewe n'uko batumviraga amategeko y'Imana yari
yarabatoranyije! Isirayeli y'Imana muri iyi minsi iheruka iri mu kaga kadatuza ko kwivanga n'ab'isi
maze igatakaza ibimenyetso byose by'uko ari ubwoko bw'Imana bwatoranyijwe. Ongera usome
muri Tito 2:13-15. Ahangaha turazanwa lukagezwa mu minsi iheruka, ubwo Imana iri kwiyereza
ubwoko bw'umwihariko ngo ibwishyire. Mbese tuzayirakaza nk'uko Isirayeli ya kera yabikoze?
Mbese tuzikururira uburakari bwayo binyuze mu kuyivaho no kwivanga n'ab'isi, ndetse no
gukurikiza ibizira by'amahanga atuzengurutse? [1T 249]
Uwiteka yitoranyije umuntu wese umwubaha ngo abe uwe; kandi uku kwiyegurira Imana no
kwitandukanya n'ab'isi bishyigikirwa mu buryo Iweruye ndetse bwiza haba mu Isezerano rya Kera
ndetse no mu Isezerano Rishya. Hariho urukuta rutandukanya Uwiteka ubwe yashyize hagati
y'iby'isi n'ibyo yatoranyije abikuye mu isi maze akabyereza kugira ngo bibe hye. Umuhamagaro
n'imico by'ubwoko bw'Imana birihariye, ibyo barangamiye kuzabona birihariye, kandi uyu
mwihariko ubatandukanya [249] n'abandi bantu bose. Abantu b'Imana bose bari ku isi ni umubiri
umwe, uhereye mu itangiriro ukageza ku iherezo. Bafite Umutwe umwe uyobora kandi ugategeka
umubiri. Amategeko yahawe Isirayeli ya kera, ni nayo yahawe ubwoko bw'Imana bwo muri iki
gihe kugira ngo butandukane n'ab'isi. Umuyobozi mukuru w'itorero ntiyahindutse. Ibiba ku
Bakristo muri iyi minsi bisa neza n'ingendo Isirayeli ya kera yakoze. Ndakwinginze soma mu 1
Abakorinto 10, by'umwihariko uhere ku murongo wa 6 ugeze ku murongo wa 15: [1T 250]
"Ariko ibyo byababereyeho kugira ngo bitubere akabarore, ngo tutifuza ibibi nk'uko bo babyifuje.
Nuko rero ntimugasenge ibishushanyo nk'uko bamwe bo muri bo babisengaga, nk'uko byanditswe
ngo "Abantu bicajwe no kurya no kunywa bahagurutswa no gukina." Kandi ntimugasambane
nk'uko bamwe bo muri bo basambanaga, bigatuma hapfa abantu inzovu ebyiri n'ibihumbi bitatu
ku munsi umwe. Kandi ntimukagerageze Umwami wacu, nk'uko bamwe bo muri bo bamugerageje
bakicwa n'inzoka. Ntimukivovote, nk'uko bamwe bo muri bo bivovose bakicwa n'umurimbuzi.
Ibyo byababereyeho kutubera akabarore, kandi byandikiwe kuduhugura twebwe abasohoreweho
n'imperuka y'ibihe. Nuko rero uwibwira ko ahagaze, yirinde atagwa. Nta kigeragezo kibasha
kubageraho kitari urusange mu bantu, kandi Imana ni iyo kwizerwa kuko itazabakundira
kugeragezwa ibiruta ibyo mushobora, ahubwo hamwe n'ikibagerageza izabacira akanzu, kugira
ngo mubone uko mubasha kucyihanganira. Nuko rero bakundwa, nimuzibukire kuramya
ibishushanyo. Ndababwira namwe muri abanyabwenge, mutekereze ibyo mvuga niba ari iby'ukuri
koko." [1T 250]
1 Yohana 3:1: "Nimurebe urukundo ruhebuje Data wa twese yadukunze, rwatumye twitwa abana
b'Imana kandi ni ko turi. Ni cyo gituma ab'isi batatumenye kuko batayimenye?" [1T 250]
1 Yohana 2:15-17: "Ntimugakunde iby'isi cyangwa ibiri mu isi. Umuntu nakunda iby'isi, gukunda
Data wa twese ntikuba kuri muri we, kuko ikiri mu isi cyose ari irari ry'umubiri ari n'irari ry'amaso,
cyangwa kwibona ku by'ubugingo bidaturuka kuri Data wa twese, ahubwo bituruka mu isi. Kandi
isi irashirana no kwifuza kwayo, ariko ukora ibyo Imana ishaka azahoraho iteka ryose." [1T 250]

199
2 Petero 2:20: "Niba kumenya neza Yesu Kristo Umwami wacu n'Umukiza kwarabateye guhunga,
bakava mu by'isi byonona maze bakongera kubyizingitiranirizamo bikabanesha, ibya nyuma
byabo biba birushije ibya mbere kuba bibi." [1T 250]
Yakobo 4:4: "Yemwe basambanyi mwe, namwe basambanyikazi, ntimuzi yuko ubucuti [1T 250]
bw'iby'isi butera kwangwa n'Imana? Nuko rero umuntu wese ushaka kuba incuti y'iby'isi, aba
yihinduye umwanzi w'Imana?” [1T 251]
Yakobo 1:27: "Idini ritunganye kandi ritanduye imbere y'Imana Data wa twese ni iri: ni ugusūra
impfubyi n'abapfakazi mu mibabaro yabo, no kwirinda kutanduzwa n'iby'isi." [1T 251]
Tito 2:12: "Butwigisha kureka kutubaha Imana n'irari ry'iby'isi, bukatwigisha kujya twirinda,
dukiranuka, twubaha Imana mu gihe cya none"[1T 251]
Abaroma 12:2: "Kandi ntimwishushanye n'ab'iki gihe, ahubwo muhinduke rwose mugize imitima
mishya, kugira ngo mumenye neza ibyo Imana ishaka, ari byo byiza bishimwa kandi bitunganye
rwose." [1T 251]
Yohana 17: 14, 15, 17: "Nabahaye ijambo ryawe, kandi ab'isi barabanga kuko atari ab'isi, nk'uko
nanjye ntari uw'isi. Sinsaba ko ubakura mu isi, thubwo ubarinde Umubi. Ubereshe ukuri: ijambo
ryawe ni ryo kuri." [1T 251]
Luka 6:22, 23: "Muzahirwa abantu nibabanga bakabaha akato, bakabatuka, bakanegura izina
ryanyu nk'aho ari ribi, babahora Umwana w'umuntu. Uwo munsi muzishime mwitere hejuru, kuko
ingororano zanyu ri nyinshi mu ijuru, kuko ba sekuruza babo ari ko bagenje abahanuzi." [1T 251]
Yohana 15:16-19: "Si mwe mwantoranyije, ahubwo ni jye wabatoranyije kandi mbashyiriraho
kugira ngo mugende mwere imbuto, imbuto zanyu igumeho kugira ngo icyo muzasaba Data cyose
mu izina ryanjye akibahe. byo mbibategekeye kugira ngo mukundane. "Ab'isi nibabanga,
mumenye ko babanje kunyanga batarabanga. Iyo muba ab'isi, ab'isi baba babakunze. Ariko kuko
mutari ab'isi, ahubwo nabatoranyije mu b'isi, ni cyo gituma b'isi babanga." [1T 251]
1 Yohana 4:4, 5: "Bana bato, muri ab'Imana kandi ba bandi mwarabanesheje, kuko uri muri mwe
aruta uri mu b'isi. Abo ni ab'isi: ni cyo giluma bavuga iby'isi ab'isi bakabumvira." [1T 251]
1 Yohana 2:5, 6: "Ariko umuntu wese witondera ijambo rye, urukundo akunda Imana ruba rumaze
gutunganirizwa rwose muri we. Icyo ni cyo kitumenyesha ko turi muri we, kuko uvuga ko ahora
muri we akwiriye na we kugenda nk'uko yagendaga." [1T 251]
1 Petero 2:9: "Ariko mwebweho muri ubwoko bwatoranijwe, abatambyi l'ubwami, ishyanga ryera
n'abantu Imana yaronse, kugira ngo mwamamaze ishimwe ry Iyabahamagaye, ikabakura mu
mwijima ikabageza mu mucyo wayo w'itangaza." [1T 251]
Iyo dusoma ijambo ry'Imana, mbega ukuntu bigaragara neza ko ubwoko bwayo bugomba kuba
umwihariko kandi bukaba butandukanye n'abatizera babuzengurutse. Umwanya turimo uratangaje
kandi uteye ubwoba; kubaho mu minsi iheruka! Mbega ukuntu ari ingenzi ko twigana urugero rwa
[1T 251] Kristo, ndetse tukagenda nk'uko yagendaga. "Umuntu nashaka kunkurikira yiyange,
yikorere umusaraba we ankurikire." Ibitekerezo by'abantu ndetse n'ubwenge bwabo ntibigomba
kutuyobora cyangwa ngo bidutegeke. Iteka bijyana umuntu kure y'umusaraba. Abagaragu ba
Kristo ntibafite iwabo n'ubutunzi hano ku isi. Iyaba abantu bose basobanukirwaga ko kuba

200
dushobora gutura kandi tukabaho mu mahoro hagati y'abanzi bacu biterwa gusa n'uko Uwiteka ari
ku ngoma! Ntabwo ari amahirwe yacu gusaba kugirirwa impuhwe n'ab'isi. Tugomba kwemera
kuba abakene ndetse tukaba insuzugurwa mu bantu kugeza igihe urugamba ruzaba rurangiye maze
tukabona intsinzi. Aba Kristo bahamagarirwa gusohoka kandi bakitandukanya n'ubucuti
n'umwuka w'ab'isi; imbaraga zabo n'ubushobozi bwabo bishingiye ku kuba baratoranyijwe kandi
bakemerwa n'Imana. [1T 252]
Umwana w'Imana yari umuragwa w'ibintu byose, kandi yari yarasezeranijwe ubutware
n'icyubahiro by'ubwami bwose byo kuri iyi si. Nyamara igihe yari aje muri iyi si, nta shusho nziza
cyangwa igikundiro afite. Ab'isi ntibasobanukiwe ubumwe yari afitanye na Se; gukomera n'ubwiza
bw'imico ye y'ubumana byari byihishe amaso yabo. Ku bw'ibyo "yarasuzugurwaga kandi akangwa
n'abantu" ndetse "twamutekereje nk'uwakubiswe n'Imana agacumitwa na yo, agahetamishwa
n'imibabaro." Uko Kristo yari mu isi, ni ko n'abayoboke be bari. Ni abana b'Imana n'abaraganwa
na Kristo; kandi ubwami n'ubutware ni ibyabo. Ab'isi ntibasobanukirwa n'imico yabo ndetse
n'umuhamagaro wabo wera, ntibabona neza uko bemerwa mu muryango w'Imana. Ubumwe no
gusabana bafitanye n'Imana Data n'Umwana ntibigaragarira amaso, kandi igihe ab'isi bitegereje
gucishwa bugufi kwabo no gushinjwa ibinyoma, icyo bari cyo cyangwa uko bazamera
ntibimenyekana. Ni abashyitsi mu isi. Ab'isi ntibabazi, ndetse ntibishimira impamvu zibatera
gukora ibyo bakora. [1T 252]
Isi ireze kugira ngo irimburwe. Imana ishobora kwihanganira abanyabyaha nyamara si igihe
kirekire. Bagomba kwiranguza igikombe cy'umujinya wayo udafunguyemo imbabazi. Abazaba
abaragwa b'ubwami bw'Imana, ndetse bakazaraganwa na Kristo umurage wo kudapfa, bazaba
abantu b'umwihariko. Yego, bazaba ari umwihariko ku buryo Imana ibashyiraho ikimenyetso
cyayo cy'uko ari abayo mu buryo bwuzuye. Mbese mutekereza ko Imana izakira, igahesha
icyubahiro, ndetse ikanemera ubwoko bwivanze n'ab'isi ku buryo baba batandukaniye ku izina
gusa? Ongera usome muri Tito 2:13-15. Bidatinze abari mu ruhande rw'Uwiteka bagiye
kumenyekana; ba bandi batazakorwa n'isoni zo kuba aba Yesu. Ba bandi badafite ubutwari mu
mico mbonera bwo kuba bahagarara babyihitiyemo bakajya mu byimbo byabo mu maso
y'abatizera, ntibagire ubutwari bwo kureka ibigezweho by'ab'isi, kandi ntibigane imibereho ya
Kristo yo kwigomwa, baterwa isoni na We, kandi ntibakunda urugero yabahaye. [1T 252]

KWEGURIRWA IMANA
Ubwoko bw'Imana buzageragezwa kandi busuzumwe. Umurimo witondewe kandi urondora
ugomba gukomeza gukorerwa mu bakomeza Isabato. Nk'uko byagenze kuri Isirayeli ya kera,
mbega ukuntu twibagirwa Imana vuba tukibagirwa n'imirimo itangaza yakoze, maze
tukayigomera! Bamwe bareba isi maze bakifuza gukurikiza ibigezweho byayo no kwitabira
ibinezeza byayo, nk'uko abana ba Isirayeli basubije amaso inyuma bakareba muri Egiputa, maze
bakararikira ibyiza byaho bari barishimiye bakiriyo, ari na byo Imana yari yarahisemo kubima
kugira ngo ibasuzume kandi igerageze ubudahemuka bwabo kuri Yo. Yifuzaga kumenya niba
ubwoko bwayo bwarahaga agaciro umurimo yabukoreye, ndetse n'umudendezo yari yarabuhaye
mu buryo bw'igitangaza, bukabirutisha cyane ibinezeza bishimiraga muri Egiputa igihe bari bakiri
abaretwa b'ubwoko butwaza igitugu kandi busenga ibigirwamana. [1T 253]

201
Abayoboke nyakuri bose ba Yesu bazagira ibyo bigomwa. Imana izasuzuma kandi igerageze ko
kwizera kwabo ari ukwizera nyakuri. Neretswe ko abayoboke nyakuri ba Yesu batazita ku
gusohokana kw'itsinda ry'abantu bagiye kwinezeza, guhuzwa no gutanga impano, kwiyerekana,
kimwe n'andi mahuriro yose agamije kwinezeza. Ntibashobora kubona Yesu aho hantu, kandi nta
mbaraga bazahasanga ibatera guterezeza iby'ijuru no gukurira mu buntu. Igihe twumviye ijambo
ry'Imana, ridutera gusohoka muri ibi bintu byose no kwitandukanya. Ibintu by'isi birashakwa,
kandi bigatekerezwa nk'iby'agaciro gakomeye kandi ko byakwishimirwa n'abantu bose batari
abakunzi b'umusaraba bamaramaje kandi ngo babe abantu basengera mu Mwuka baramya Yesu
wabambwe. [1T 253]
Hagati muri twe hari umurama, kandi iyi ni yo mpamvu dufite intege nke. Bamwe bahora
bishingikiriza ku isi. Ibitekerezo byabo ndetse n'uko biyumva birushaho guhuza n'umwuka w'ab'isi
kuruta ko wasa n'uw'abayoboke ba Kristo biyanga. Kuri bo, ni ibisanzwe bibatunganiye guhitamo
kwibanira n'abafite umwuka uhuje n'uwabo bwite. Ndetse abantu nk'abo bafite ijambo rikomeye
mu bwoko bw'Imana. Bafatanya na bo, kandi bafite izina hagati muri bo, ndetse ni urwandiko
rusomwa n'abatizera, abanyantege nke, n'abandi bantu batiyeguriye Imana bari mu itorero. Abantu
nkaba bafite ibitekerezo by'uburyo bubiri bazahora bafite ibyo banenga ku buhamya bwumvikana
neza kandi bwahuranyije bucyaha ibibi by'abantu bihariye. Muri iki gihe cyo gutunganywa, aba
bantu bazahinduka burundu kandi bereshwe kumvira ukuri, cyangwa se basigare mu isi, kuko ari
ho iwabo, kugira ngo bahererwe hamwe n'ab'isi ingororano yabo. [1T 253]
«Muzabamenyera ku mbuto zabo.» Abayoboke ba Kristo bose bera imbuto zo kumuhesha ikuzo.
Imibereho yabo ihamya ko umurimo mwiza wakorewe muri bo na Mwuka w'Imana, kandi imbuto
zabo ni izo kwera. Imibereho yabo yashyizwe hejuru kandi iratunganye. Abatera imbuto nta bintu
byerekeye İmana bamenyereye mu mibereho yabo. Ntabwo bari mu [1T 253] muzabibu. Soma
muri Yohana 15:4, 5. [Yesu aravuga ati]: «Mugume muri jye, nanjye ngume muri mwe. Nk'uko
ishami ritabasha kwera imbuto ubwaryo ritagumye mu muzabibu, ni ko namwe mutabibasha
nimutaguma muri jye. Ni jye muzabibu, namwe muri amashami. Uguma muri jye nanjye nkaguma
muri we, uwo ni we wera imbuto nyinshi, kuko ari ntacyo mubasha gukora mutamfite.>> [1T 254]
Nituba abantu baramya Yesu Kristo mu Mwuka, tugomba kureka ikigirwamana cyose, kandi
tukumvira amategeko ane abanza mu buryo bwuzuye. Matayo 22:37, 38: «Na we aramusubiza ati:
"Ukundishe Uwiteka, Imana yawe umutima wawe wose n'ubugingo bwawe bwose n'ubwenge
bwawe bwose. Iryo ni ryo tegeko rikomeye ry'imbere. » Amategeko ane abanza ntiyemera ko
dutandukanya urukundo rwacu n'Imana. Kandi nta n'ikintu cyemerewe kugabanya, cyangwa
gusangira ibyishimo biheranije twishimira Imana. Ikintu cyose kigabanya urukundo, maze
kigakura mu bugingo urukundo rw'ikirenga umuntu akunda Imana, kiba gifashe ishusho
y'ikigirwamana. Imitima yacu ya kamere yizirika ku bigirwamana byacu kandi igashaka gukomeza
kujyana na byo; nyamara ntidushobora gukomeza tujya mbere tutarabizibukira kuko
bidutandukanya n'Imana. Umutwe mukuru w'itorero yatoranyije ubwoko bwe abukuye mu isi,
kandi abusaba kwitandukanya. Yagennye ko umwuka w'amategeko Ye uzabakurura
ukabamwegereza kandi ukabatandukanya n'iby'isi. Gukunda Imana no gukomeza amategeko yayo
bitandukanye cyane no gukunda ibinezeza by'isi n'ubucuti bw'iby'isi. Nta cyo Kristo ahuriyeho na
Beliyali. Ubwoko bw'Imana bushobora kuyiringira yonyine kandi bugakomeza kujya mbere mu
nzira yo kumvira budafite ubwoba. [1T 254]

202
UBUCURABWENGE NO KWISHUKA K'UBUSA
Neretswe ko tugomba kwirinda impande zose kandi tukarwanya ibishuko n'ubucakura bya Satani
tutadohoka. Yihinduye nka marayika w'umucyo kandi ari kuyobya abantu ibihumbi n'ibihumbi
akabahindura imbohe ze. Uburyo abonera urwaho ku buhanga (siyansi) bw'ubwenge bw'abantu
burakomeye cyane. Muri ubwo buhanga ni ho aseserera nk'inzoka mu buryo ntawe umubona
kugira ngo ahindanye umurimo w'Imana. Atuma ibitangaza n'imirimo bya Kristo bigaragara
nk'umusaruro uva ku buhanga n'imbaraga bya muntu. Aramutse agabye igitero kigaragara ku
Bukristo kandi yihandagaje, cyatuma Umukristo ajya ku birenge by Umucunguzi we afite
umubabaro n'agahinda, kandi Umurengezi we uwo mwanzi w'umunyambaraga n'ububasha
bukomeye yatuma wihandagaje ahunga. Kubw'ibyo rero, yihindura nka marayika w'umucyo maze
agakorera mu ntekerezo kugira ngo ayobye abantu abavane mu nzira imwe rukumbi irimo
umutekano kandi itunganye. Ubuhanga bwo kwiga imiterere y'amagufa y'igihanga cy'umuntu
nk'ishingiro ry'imico n'ubushobozi bw'ubwenge, iyigamyitwarire n'ubuhanga bwo gutwara
ibitekerezo by'abantu, ubwo bwose ni umuyoboro Satani akoresha akagera [1T 254] ku bantu
b'igisekuru cya none mu buryo butaziguye, kandi agakoresha imbaraga izaranga umuhati we hafi
y'iherezo ry'igihe cy'imbabazi. [1T 255]
Soma mu 2 Abatesalonike 2 :8-12: «Ni bwo wa mugome azahishurwa, uwo Umwami Yesu
azicisha Umwuka uva mu kanwa ke, akamutsembesha kuboneka kukuza kwe. Kuza k'uwo
mugome kuri mu buryo bwo gukora kwa Satani, gufite imbaraga zose n'ibimenyetso n'ibitangaza
by'ibinyoma, n'ubuhenzi bwose bwo gukiranirwa ku barimbuka, kuko batemeye gukunda ukuri
ngo bakizwe. Ni cyo gituma Imana izaboherereza ubushukanyi bukomeye cyane ngo bizere
ibinyoma, kugira ngo abatizeye iby'ukuri bose bakishimira gukiranirwa, bacirweho iteka. [1T 255
Satani yaje mu buryo butagaragara anyuze muri ubwo buhanga maze aroga ibitekerezo by'abantu
ibihumbi byinshi kandi abashora mu gukiranirwa. Anezezwa cyane no kubona ubumenyi bw'ubwo
buhanga bukwira hose. Ni umugambi we ubwe yashyizeho kugira ngo abashe kugera ku ntekerezo
z'abantu kandi azikoreshe uko yishakiye. Igihe byizerwa ko ubwenge bw'umuntu umwe bugira
impinduka buteza ku bw'undi mu buryo butangaje, Satani aba yiteguye, maze akiyoberanya,
agakorera iburyo n'ibumoso. Mu gihe ba bandi birunduriye muri ubwo buhanga babushimagiza
bakabuha ikuzo kubera imirimo ikomeye kandi myiza bemeza ko ubwo buhanga bukora, baba
bashimagiza kandi bahimbaza Satani ubwe, we winjira maze agakoresha imbaraga zose
n'ibimenyetso n'ibitangaza by'ibinyoma-n'ubuhenzi bwose bwo gukiranirwa. Marayika yaravuze
ati: "Ita ku mbaraga z'ubwo buhanga. Intambara hagati ya Kristo a Satani ntirarangira." Uku
kwinjira kwa Satani anyuze mu buhanga (siyansi) byateguwe neza n'ubutware bwe, kandi nta shiti
buzarimbura kwizera nyakuri ko Kristo ari Mesiya, kandi akaba n'Umwana w'Imana. [1T 255]
Nerekejwe ku mbaraga z'Imana zerekaniwe muri Mose igihe Uwiteka yamutumaga imbere ya
Farawo. Satani yari asobanukiwe umurimo we kandi yari aho imbere ya Farawo. Yari azi neza ko
Mose yatoranyijwe 'Imana kugira ngo ace ingoyi y'uburetwa yari ku bana ba Isirayeli, kandi ko
mu murimo we Mose yacureraga Kristo mu kuza kwe kwa mbere aje kumenagura imbaraga Satani
yari afite ku muryango w'inyokomuntu, maze kabohora abari baragizwe iminyago n'ububasha
bwe. Satani yari azi ko ubwo Kristo yari kuba aje, yari gukora imirimo n'ibitangaza bikomeye

203
kugira ngo abari mu isi bamenye ko Imana Data ari yo yamutumye. Satani valinze umushyitsi
kubera imbaraga ze. Satani yagiye inama n'abamarayika be z'uburyo basohoza umurimo ushobora
gusohoza umugambi wagera ku tego ebyiri: (1). Kurimbura imbaraga y'umurimo wakozwe
n'Imana binyuze mu mugaragu wayo Mose, binyuze mu gukorera mu bakozi be, butyo akigana
umurimo nyakuri w'Imana; (2). Gukoresha imbaraga binyuze u murimo akorera mu bapfumu maze
uwo murimo ukazahererekanywa u bihe byose bityo mu bwenge bwa benshi ukarimburamo
kwizera nyakuri bari bafitiye ibitangaza bikomeye n'imirimo itangaje byari [1T 255] kuzakorwa
na Kristo igihe yari kuzaba aje ku isi. Satani yari azi ko ubwami bwe buzahura n'akaga kubera ko
imbaraga yari afite ku kiremwa muntu yajyaga kuba igiye munsi y'ubutware bwa Kristo. Ntabwo
ari imbaraga za kimuntu cyangwa ububasha Mose yari afite byakoze ibyo bitangaza byakorewe
imbere ya Farawo. Ahubwo zari imbaraga z'Imana. Ïbyo bimenyetso n'ibitangaza byakorewe muri
Mose kugira ngo byemeze Farawo ko "NDIHO" ukomeye yatumye Mose ngo ategeke Farawo
kurekura Isirayeli kugira ngo ijye kumukorera. [1T 256]
Farawo yatumije ku bakonikoni be kugira ngo baze bakoreshe ubuhanga bwabo bw'ubupfumu.
Nabo berekanye ibimenyetso n'ibitangaza kuko Satani yaje kubafasha akabakoreramo. Nyamara
naha naho, umurimo w'Imana wagaragaye ko uruta imbaraga za Satani kubera ko abakonikoni
batashoboraga gukora ibitangaza byose Imana yakoreraga muri Mose. Bashoboraga gukora bike
gusa muri ibyo bitangaza. Inkoni z'abakonikoni koko zahindutse3 inzoka, ariko inkoni ya Aroni
yazimize bunguri. Nyuma yuko abapfumu bashatse gukora inda bikabananira, bahatiwe
n'imbaraga y'Imana kwemera ku mugaragaro imbere ya Farawo bavuga bati: "Ibi bitewe n'urutoki
rw'Imana." (Kuva 8:15). Satani yakoreye mu bakonikoni mu buryo yateguye neza kugira ngo
anangire umutima w'umunyagitugu Farawo ngo yange kwemera ukwigaragaza gutangaje
kw'imbaraga y'Imana. Satani yatekereje guhungabanya ukwizera kwa Mose na Aroni ngo
bashidikanye ko inshingano yabo yakomotse ku Mana, bityo ibikoresho bye ari byo bakonikoni
bibashe gutsinda urugamba. Satani ntiyashakaga ko ubwoko bwa Isirayeli burekurwa ngo buve
mu bubata bwa Egiputa kugira ngo bubashe gukorera Imana. Abakonikoni bananiwe gukora
igitangaza cy'inda, maze ntibaba bacyongeye gushobora kwigana Mose na Aroni. Imana
ntiyashoboraga kwemerera Satani gukomeza ngo arenge aho, kandi abakonikoni ntibashoboraga
kwikiza ngo barokoke ibyago. "Ba bakonikoni bananizwa n'ibyo bishega guhagarara imbere ya
Mose, kuko ibishega byari bifashe abo bakonikoni n'Abanyegiputa bose." Kuva 9:11. [1T 256]
Ahangaha imbaraga itegeka byose y'Imana yaciye umuyoboro Satani yakoreragamo, ndetse ituma
n'abo Satani yakoreragamo bitangaje bagerwaho n'umujinya wayo. Farawo yahawe igihamya
gihagije ngo yizere, niba abishaka. Mose yakoreshejwe n'imbaraga z'Imana. Abakonikoni
ntibakoreshejwe n'ubuhanga bwabo bwite bwonyine, ahubwo bakoreshejwe n'imbaraga y'imana
yabo, ari yo mwanzi wakoresheje ubuhanga agakora umurimo we w'ubushukanyi wo kwigana
umurimo w'Imana. [1T 256]
Uko turushaho kwegera iherezo ry'ibihe, ubwenge bwa muntu burushaho kugerwaho n'ingaruka
z'ubucakura bwa Satani. Atera abantu bapfa bayobye kwitirira imirimo n'ibitangaza bya Kristo
imikorere y'amahame rusange. Satani yifuje cyane kuva kera kwigana umurimo wa Kristo maze
agashimangira ububasha bwe n'ibyo yigamba. Muri rusange, ibi ntabikora ku mugaragaro
yihandagaje. Ni incakura kandi azi ko uburyo [1T 256] bwamugeza ku musaruro mu gusohoza
umurimo we ari ugusanga umuntu w'impezamajyo kandi waguye, akamusanga mu ishusho ya

204
marayika w'umucyo. Satani yasanze Kristo mu butayu mu ishusho y'umusore mwiza (asa cyane
n'umwami kurusha uko yasa na marayika waguye), amusanga amubwira ibyanditswe. Yaravuze
ati: "Handitswe ngo." Umukiza wacu wari mu mubabaro na we yahanganye na we akoresheje
ibyanditswe ngo: "Handitswe ngo." Satani yuririye ku ntege nke n'umubabaro Kristo yari alite, We
wari warambaye kamere muntu yacu. [1T 257]
Soma muri Matayo 4:8-11: "Umwanzi arongera amujyana mu mpinga y'umusozi muremure cyane,
amwereka ubwami bwose bwo mu isi n'ubwiza bwabwo aramubwira ati: "Biriya byose ndabiguha
nupfukama ukandamya.” Yesu aramubwira ati "Genda Satani, kuko handitswe ngo 'Uramye
Uwiteka Imana yawe, abe ari yo ukorera yonyine. Umwanzi aherako aramureka, maze haza
abamarayika baramukorera." [1T 257]
Ahangaha Satani yashyize imbere ya Kristo isi mu mucyo ureshya cyane maze amugira inama
yuko adakeneye kwihanganira umubabaro mwinshi kugira ngo abone ubwami bw'isi. Satani
yashoboraga guhara ibyo avuga ko ari ibye byose iyo Kristo amuramya gusa. Kutanyurwa kwa
Satani kwatangiriye mu ijuru kubera ko atashoboraga kuba uwa mbere n'uwo hejuru mu butegetsi
mbega ngo abe areshya n'Imana, abe ashyizwe hejuru ya Kristo. Yarigometse maze atakaza
umwanya yarimo; bityo we n'abamushyigikiye birukanwa mu ijuru. Mu butayu, yari yiringiye
kubonera amahirwe mu ntege nke n'umubabaro Kristo yarimo, maze akabona icyo cyubahiro
atashoboye kubonera mu ijuru. Nyamara Yesu nubwo yari yarabiranye kandi atentebutse,
ntiyigeze yumvira ibishuko bya Satani n'akanya gato; ahubwo yerekanye gukomera kwe kandi
akoresha ubutware bwe amutegeka ati: "Genda va aha", cyangwa se ngo "Mva imbere." Satani
yari amanjiriwe. Noneho yatangiye kwiga uburyo yagera ku mugambi we akabona icyubahiro
ahawe n'inyokomuntu, cya kindi yaburiye mu ijuru, kandi akanakiburira kuri Yesu ubwo yari mu
isi. Iyo aza kugera ku ntego ye mu gushuka Kristo, ubwo inama y'agakiza yari kuba itageze ku
ntego yayo, kandi yari kuba yageze ku ntsinzi yo guteza inyoko muntu ubuhanya bubi cyane.
Nyamara icyo Satani atashoboye kugeraho igihe yari asanze Kristo, yashoboye kukigeraho igihe
yasangaga umuntu. [1T 257]
Satani nashobora kujijisha no kuyobya ubwenge bw'umuntu akageza ubwo atera abantu bapfa
gutekereza ko muri bo harimo imbaraga yo gukora imirimo ikomeye kandi myiza, bazarekeraho
kwishingikiriza ku Mana ngo ibakorere ibyo batekereza ko bifitemo imbaraga yo gukora.
Ntibazemera ko hariho imbaraga isumba iyabo. Ntibazaha Imana ikuzo ivuga ko ari iryayo, kandi
rikwiriye ugukomera kwayo n'ububasha bwayo buhebuje. Muri ubwo buryo, intego ya Satani iba
igezweho, kandi yishimira ko abantu baguye bishyize hejuru bigerezaho nk'uko na we yishyize
hejuru mu ijuru maze[1T 257] agacibwa. Azi neza ko umuntu aramutse yishyize hejuru kurimbuka
kwe kuba kudashidikanywaho nk'uko ukwe nawe ari impamo. [1T 258]
Mu bigeragezo yagerageresheje Kristo mu butayu, Satani yaratsinzwe. Inama y'agakiza yashyizwe
mu bikorwa. Igiciro gikomeye cyarishyuwe ngo umuntu acungurwe. None ubu Satani ashaka
uburyo yasenya urufatiro rw'ibyiringiro by'Umukristo, maze akerekeza ubwenge bw'abantu mu
nzira badashobora kuboneramo inyungu cyangwa ngo bakirizwemo n'igitambo gikomeye
cyatanzwe. Ayobora umuntu waguye binyuze mu "buhenzi bwose bwo gukiranirwa," akamutera
kwizera ko ashobora gukora neza adafite guhongererwa, ko adakeneye kwishingikiriza ku Mukiza
wabambwe akazuka, kandi ko ibyo umuntu akora ubwe bizatuma yemerwa n'Imana. Nuko
akarimbura icyizere umuntu yari afitiye Bibiliya, azi neza yuko nashobora gutsindira aha, kandi

205
agakuraho ukwizera icyajyaga kumushoboza kumutahura araba afite umutekano. Ashyira mu
bwenge bw'abantu ubuyobe bw'uko nta mwanzi ubaho, kandi abizera ibyo ntibashobora gukoresha
umwete ngo barwanye kandi bahangane n'icyo batekereza ko kitabaho. Muri ubwo buryo,
amaherezo abantu bapfa b'impezamajyo n'impumyi bemera umugani uvuga ngo "Ikintu cyose
kibaho, ni cyiza." Ntibemera yuko hariho itegeko ripima imigenzereze yabo. [1T 258]
Satani atera benshi kwizera ko gusenga Imana nta cyo bimaze kandi ko nta kindi kuri cyo kitari
umuhango. Satani azi neza ko gutekereza ku bya Kristo no gusenga bikenewe cyane kugira ngo
abayoboke ba Kristo babashe kuba bari maso ngo barwanye uburiganya bwe n'ibishuko bye. Ku
bw'ubucakura bwe, ashobora kuyobya ubwenge akabuvana kuri iyi migenzereze y'ingirakamaro,
kugira ngo umuntu atishingikiriza ku Ushoborabyose ngo abone ubufasha n'imbaraga
Nyirububasha atanga byo kurwanya ibitero by'umwanzi. Neretswe amasengesho asenganywe
umwete kandi agira umumaro yasenzwe n'ubwoko bw'Imana mu gihe cya kera. "Eliya yari umuntu
umeze nkatwe asaba cyane." Daniyeli yasengaga Imana ye gatatu ku munsi. Satani arakazwa cyane
no kumva ijwi ry'isengesho risenganywe umwete, kuko aba azi yuko azatsindwa. Daniyeli
yaratoneshejwe arutishwa abatware n'ibikomangoma kubera umwuka w'ubwenge buhanitse wari
muri we. Abamarayika baguye batinyaga ko imbaraga ye yashoboraga guca intege ubutware bari
bafite ku batware bo muri ubwo bwami, kubera ko Daniyeli yari umuyobozi wo ku rwego rwo
hejuru. Ingabo z'abamarayika babi zamuregaga zakanguriye abatware n'ibikomangoma kumugirira
igomwa n'ishyari, kandi bahozaga ijisho kuri Daniyeli ngo barebe ko bamubonaho impamvu
yamutsinda, kugira ngo bamurege ku mwami; ariko ntayo bashoboye kubona. Nuko aba bakozi ba
Satani bashaka ko ukudahemuka ku Mana kwa Daniyeli kuba impamvu yo kumurimbura.
Abamarayika babi babacuriye umugambi, maze aba bakozi bihutira kuwushyira mu bikorwa. [1T
258]
Umwami ntabwo yari azi umutego mutindi wari watezwe Daniyeli. Daniyeli amaze kumenya neza
itegeko umwami yari yatanze; yakomeje gupfukama imbere y'Imana asenga, "amadirishya
akinguye." Gusaba Imana yabifataga ko ari ikintu cy'agaciro gakomeye cyane ku buryo aho
kukubura yari guhitamo guhara ubuzima bwe. Yaje kujugunywa mu rwobo rw'intare kubwo
gusenga Imana kwe. Muri ubwo buryo, abamarayika babi baba bashohoje umugambi wabo.
Nyamara Daniyeli yakomeje gusenga, ndetse ari no mu rwobo rw'intare. Mbese Imana yemeye ko
intare zimurya? Mbese Imana yaramwibagiwe ubwo yari mu rwobo rw'intare? Oya rwose; Yesu
Umugaba ukomeye w'ingabo zo mu ijuru, yohereje marayika we ngo abumbe iminwa y'izo ntare
zari zishonje kugira ngo zitagira icyo zitwara umuntu w'Imana w'umunyamasengesho; maze byose
biba amahoro muri urwo rwobo ruteye ubwoba. Umwami yabaye umuhamya wo kurindwa kwa
Daniyeli maze amukuramo amuhesha icyubahiro. Satani n'abamarayika be baratsinzwe kandi
bararakara cyane. Abakozi yari yakoresheje baciriweho iteka ryo kurimburwa mu buryo bumwe
n'ubwo bari bagambaniye Daniyeli ngo arimburwemo. [1T 259]
Isengesho ryo kwizera ni imbaraga ikomeye y'Umukristo kandi rizatsinda Satani nta gushidikanya.
Iyi ni yo mpamvu adushuka adutera kwibwira ko tudakeneye gusenga. Satani yanga izina rya
Yesu, Umuvugizi wacu; kandi igihe tumusanze dufite umwete ngo adufashe, ingabo za Satani
zishya ubwoba. Iyo twirengagije gusenga bifasha gusohoza umugambi we, kuko icyo gihe ari bwo
ibitangaza bye by'ibinyoma byakirwa vuba. Ibyo atashoboye kugeraho igihe yageragezaga Kristo,
abisohoza iyo azanye ibishuko bye by'ibinyoma imbere y'umuntu. Rimwe na rimwe aza mu shusho

206
y'umusore w'igikundiro, cyangwa mu ishusho ifite ubwiza. Akiza indwara, maze akaramywa
n'abantu bapfa yayobeje nk'aho agirira neza inyokomuntu. Ubuhanga (siyansi) bwo kwiga
amagufa y'igihanga nk'ishingiro ry'imico n'ubushobozi bw'ubwenge ndetse n'ubuhanga bwo
gusinziriza abantu nibwo bushyizwe hejuru cyane. Ubwo buhanga ubwabwo ni bwiza, nyamara
Satani abwifashisha nk'ibikoresho bye bikomeye cyane ngo ayobye kandi arimbure ubugingo
bw'abantu. Ubucakura bwe n'imitego ye byakirwa nk'ibikomotse mu ijuru, maze kwizera Bibiliya
nk'igikoresho kibasha gutahura imitego ye kukarimburwa mu bwenge bw'abantu ibihumbi
n'ibihumbi. Ahangaha Satani ahabonera kuramywa gukwiranye n'icyubahiro cy'umushukanyi.
Abantu ibihumbi byinshi baganira n'uyu mudayimoni-mana, kandi bakakira amabwiriza
amukomotseho, ndetse bagakora bakurikije inyigisho ze. Isi yagombye kungukira kuri bwa
buhanga bwo kwiga igihanga cy'umuntu ndetse n'ubw'imico y'inyamaswa yari itarangirika cyane
itya. Satani akoresha ibi hintu kugira ngo arimbure imico itunganye kandi ashinge urufatiro rwo
gukorana n'imyuka y'abadayimoni. [1T 259]
Nerekejwe kuri iki cyanditswe nk'icyerekeza by'umwihariko ku buryo bugezweho bwo gukorana
n'imyuka y'abadayimoni. Abakolosayi 2:8: [1T 259] "Mwirinde, hatagira umuntu ubanyagisha
ubwenge bw'abantu n'ibihendo by'ubusa bikurikiza imihango y'abantu, iyo bahawe na ba sekuruza
ho akarande, kandi bigakurikiza imigenzereze ya mbere y'iby'isi bidakurikiza Kristo." Neretswe
ko abantu ibihumbi byinshi bahumanyijwe n'ubucurabwenge bushingiye ku kwiga imico y'abantu
n'iy'inyamaswa, maze barayobywa bashorwa mu kutiringira Imana. Iyo ubwenge butangiye
kugendera muri iyi nzira, biba bisa naho bidashidikanywa ko buzata umurongo maze bukayoborwa
na dayimoni. "Kwishuka kubusa" kuzuye mu bwenge bw'abantu b'impezamajyo bapfa. Batekereza
ko muri bo ubwabo bifitemo imbaraga yabashoboza gukora imirimo ikomeye ku buryo batabona
ko hari imbaraga iri hejuru yabo bakeneye. Amahame yabo no kwizera kwabo "bikurikiza
imihango y'abantu, n'imigenzereze ya mbere y'iby'isi, ntibikurikize ibya Kristo." Yesu
ntiyabigishije ubu bucurabwenge. Nta kintu gisa gitya gishobora kuboneka mu nyigisho ze.
Ntiyigeze ayobora ubwenge bw'abantu bapfa ngo birebeho, ngo aberekeze ku mbaraga bifitemo.
Yahoraga yerekeza intekerezo zabo ku Mana, Umuremyi w'ijuru n'isi, nk'isoko y'imbaraga zabo
n'ubwenge bwabo. Umuburo wihariye utangwa mu murongo wa 18 ugira uti: "Ntihakagire umuntu
ubavutsa ingororano zanyu, azibavukishije kwihindura nk'uwicisha bugufi no gusenga
abamarayika, akiterera mu byo atazi atewe kwihimbariza ubusa n'ubwenge bwa kamere ye?" [1T
260]
Abigisha ibyo gukorana n'imyuka y'abadayimoni baza mu buryo bunejeje kandi buroga
ibitekerezo, bityo iyo uteze amatwi imigani yabo, umwanzi wo gukiranuka arakuyobya bityo
ukazabura ingororano yawe nta kabuza. Igihe imbaraga itangaje y'umushukanyi ruharwa igutsinze
ku nshuro ya mbere, urarogwa kandi imbaraga kirimbuzi y'ubwo burozi igahumanya kandi
ikarimbura ukwizera wari ufite wizera ko Kristo ari Umwana w'Imana, nuko ukarorera
kwishingikiriza ku byiza by'amaraso ye. Abarangije kuyobywa n'ubu bucurabwenge bavutswa
ingororano yabo n'ibinyoma bya Satani. Bishingikiriza ku byiza byabo, bakarangwa no kwicisha
bugufi bihangiye, yemwe ndetse baba bafite n'ubushake bwo kwigomwa, no kwicisha bugufi,
ndetse bakegurira intekerezo zabo kwizera ubupfapfa bw'ikirenga, bakakira ibitekerezo by'urujijo
binyuze mu bo bizera ko ari inshuti zabo zapfuye. Satani yahumye amaso yabo cyane kandi
ahindanya imitekerereze yabo ku buryo batabona ikibi; nuko bagakurikiza amabwiriza batekereza

207
ko ava ku nshuti zabo zapfuye bazi ko ubu ari abamarayika bari hejuru mu kirere. [1T 260]
Satani yahisemo ubushukanyi budakebakeba rwose kandi butangaje, bwa bundi bwateguwe ku
buryo bwakwigarurira amarangamutima y'abantu bashyize mu gituro abo bakundaga.
Abamarayika babi bihindura mu mashusho y'ababo bakundaga bapfuye maze bakavuga ibintu
bifitanye isano n'ubuzima bwabo, kandi bagakora ibikorwa izo nshuti zakoraga zikiri nzima. Muri
ubwo buryo bashuka kandi bagatera bene wabo w'abapfuye kwizera ko inshuti zabo zapfuye ari
abamarayika bari mu kirere [1T 260] ahabazengurutse kandi bashyikirana na bo. Aba babafata
nk'ibigirwamana ku rwego runaka; kandi ibyo bashobora kuvuga bibagiraho imbaraga nyinshi
kurusha jambo ry'Imana. Abo bamarayika babi, bishushanya bigira inshuti zapfuye, bazahakana
ijambo ry'Imana bivuye inyuma bavuga ko ari imigani y'imburamukoro, cyangwa nibabona ko ari
byo birabafasha kugera ku mugambi wabo neza, cyangwa bahitemo imirongo y'ingenzi ihamya
Kristo kandi ikerekana inzira ijya mu ijuru, bityo bahindure amagambo asobanutse yo mu ijambo
ry'Imana kugira ngo bayahuze na kamere yabo yangiritse maze barimbure ubugingo. Abantu bose
bagize ubushake bakita ku ijambo ry'Imana uko bikwiriye, bashobora kwemera ko ubu buyobe
burimbura ubugingo buriho. Ijambo ry'Imana rivuga mu magambo meza ko "abapfuye nta cyo
bazi." Umubwiriza 9:5, 6: "Abazima bazi ko bazapfa, ariko abapfuye bo nta cyo bakizi kandi nta
ngororano bakizeye, kuko batacyibukwa. Urukundo rwabo n'urwangano rwabo n'ishyari ryabo,
byose biba bishize, kandi nta mugabane Bakizeye mu bikorerwa munsi y'ijuru byose, kugeza ibihe
byose." [1T 261]
Abantu bapfa bayobejwe baramya abamarayika babi, bizeye ko ari imyuka y'inshuti zabo zapfuye.
Ijambo ry'Imana rivuga ryeruye ko abapfuye nta mugabane bakizeye mu bikorerwa munsi y'izuba.
Abakorana n'imyuka y'abadayimoni bavuga ko abapfuye bazi ibintu byose bikorerwa munsi
y'izuba, ko bavugana n'inshuti zabo ziri ku isi, ko batanga amakuru y'ingenzi, kandi bagakora
ibitangaza. Zaburi 115:17: "Abapfuye ntibashima Uwiteka, cyangwa abamanuka bajya
ahacecekerwa." Satani yihindura nka marayika w'umucyo, agakoresha ubuhendanyi bwose bwo
gukiranirwa. Uwashoboye gufata Umwana w'Imana wari wacishijwe bugufi munsi y'abamarayika
ho hato, akamushyira ku gasongero k'urusengero, kandi akamujyana ku musozi muremure cyane
kugira ngo amwereke ubwami bwo mu isi, ashobora gukoresha imbaraga ze ku muryango wa bene
muntu bafite imbaraga n'ubwenge biri hasi cyane y'iby'Umwana w'Imana, ndetse na nyuma y'uko
afata kamere muntu. [1T 261]
Muri iki gihe cyo gusigingira kwa muntu, Satani yigarurira abatandukira inzira itunganye
bagahangara kujya ku kibuga cye. Akoresha imbaraga ze ku bantu nkabo mu buryo buteye
ubwoba. Nabwiwe kwita kuri aya magambo ngo: "Akiterera mu byo atazi, atewe kwihimbariza
ubusa n'ubwenge bwa kamere ye." (Abakolosayi 2:18). Neretswe ko bamwe bashaka kwimara
amatsiko, maze bagakina n'umwanzi. Ntibizera rwose byo gukorana n'imyuka y'abadayimoni,
kandi bashobora gusubira inyuma batewe ubwoba n'igitekerezo cyo kuba baba ibikoresho by'iyo
myuka. Nyamara barahangara maze bakishyira aho Satani ashobora kubakoresherezaho imbaraga
ze. Bene abo bantu ntibaba bagambiriye kwinjira cyane muri uwo murimo, nyamara ntibaba bazi
ibyo bari gukora. Batinyuka kugendagenda ku rubuga rw'umwanzi bityo bakamugerageza ngo
abayobore. Uyu murimbuzi ukomeye abafata nk'umuhigo we afiteho uburenganzira maze
akabakoreshaho imbaraga ze, kandi akabikora [1T 261] batabishaka. Igihe bifuje kwiyobora,
ntibaba bakibishobora. Ubwenge bwabo babweguriye Satani, kandi ntabwo azarekura abo avuga

208
ko ari abe, ahubwo abagira imbohe ze. Nta mbaraga zishobora gutabara ubugingo bwafashwe mu
mutego wa Satani uretse imbaraga z'Imana ziza ari igisubizo cy'amasengesho asenganywe umwete
y'abayoboke bayo bakiranuka. [1T 262]
Umutekano rukumbi twabona ni ugushaka ukuri nk'uko kwahishuwe mu jambo ry'Imana nk'uko
umuntu ashaka ubutunzi bwahishwe. Insanganyamatsiko y'Isabato, iya kamere y'umuntu,
n'ubuhamya bwa Yesu ni ukuri gukomeye kandi kw'ingenzi kugomba gusobanuka. Uku kuri
kuzaba nk'inkomangiro ifashe ubwoko bw'Imana muri ibi bihe by'amakuba. Nyamara imbaga
y'abantu isuzugura ukuri kw'ijambo ry'Imana maze igahitamo imigani mihimbano. 2Abatesalonike
2:10,11: "Kuko batemeye gukunda ukuri ngo bakizwe. Ni cyo gituma Imana izaboherereza
ubushukanyi bukomeye cyane ngo bizere ibinyoma." [1T 262]
Abantu bakabije kwijandika muri ibi kandi bangiritse ni bo bashimagizwa n'iyo myuka ya Satani,
ya yindi bizera ko ari imyuka y'inshuti zabo zapfuye, maze bakihimbariza ubusa mu bwenge bwa
kamere ye. Abakolosayi 2:19: "Ntiyifatanye na wa Mutwe, ari wo umubiri wose uvanaho gukura
kwawo gutangwa n'Imana, ugatungwa n'ibyo ingingo n'imitsi bitanga, ugateranywa neza na byo."
Bahakana wa wundi uha umubiri imbaraga kugira ngo buri rugingo rwose rukure gukura gutangwa
n'Imana. [1T 262]
Ubucurabwenge [ni ubumenyi] bw'imburamumaro. Ingingo z'umubiri zitegekwa n'umutwe.
Abakorana n'imyuka y'abadayimoni birengagiza Umutwe [ari wo Kristo] maze bakizera ko
ingingo z'umubiri zose zigomba kwikoresha, kandi ko amategeko adakuka azabayobora bagatera
imbere kugeza ubwo bageze ku gutungana badafite umutwe. Yohana 15: 1, 2, 4-6: "Ndi umuzabibu
w'ukuri, kandi Data ni nyirawo uwuhingira. Ishami ryose ryo muri jye ritera imbuto arikuraho,
iryera imbuto ryose aryanganyaho amahage yaryo ngo rirusheho kwera imbuto. Mugume muri jye,
nanjye ngume muri mwe. Nk'uko ishami ritabasha kwera imbuto ubwaryo ritagumye mu
muzabibu, ni ko namwe mutabibasha nimutaguma muri jye. "Ni jye muzabibu, namwe muri
amashami. Uguma muri jye nanjye nkaguma muri we, uwo ni we wera imbuto nyinshi, kuko ari
nta cyo mubasha gukora mutamfite. Umuntu utaguma muri jye ajugunywa hanze nk'ishami
ryumye, maze bakayateranya bakayajugunya mu muriro agashya." [1T 262]
Kristo ni we soko y'imbaraga zacu. Ni Umuzabibu tukaba amashami. Tugomba gukura ibidutunga
mu Muzabibu muzima. Twambuwe imbaraga n'ibidutunga biva muri uwo Muzabibu, twaba turi
nk'ingingo z'umbiri zidafite umutwe, kandi twaba turi mu mwanya Satani yifuza ko tubamo, ku
buryo ashobora kutuyobora nk'uko yishakiye. Akoresha "ubuhenzi bwose bwo gukiranirwa ku
barimbuka, kuko batemeye gukunda ukuri ngo bakizwe. Ni cyo gituma Imana izaboherereza
ubushukanyi bukomeye [1T 262] cyane ngo bizere ibinyoma." Gukorana n'imyuka y'abapfuye ni
ikinyoma. Bishingiye ku kinyoma gikomeye cy'umwimerere kivuga ngo "gupfa ntimuzapfa."
Abantu ibihumbi byinshi baca Umutwe, maze ingaruka ikaba iy'uko ingingo zikora zidafite Yesu
nk'umutwe wazo, maze undi akayobora umubiri. Satani arabategeka. [1T 263]
Neretswe ko Satani adashobora gutegeka intekerezo keretse gusa azeguriwe ngo azigenge. Abava
mu kuri ubu bari mu kaga gakomeye. Bitandukanya n'Imana n'uburinzi bw'abamarayika bayo,
kandi Satani uhora ari maso ngo arimbure ubugingo, atangira kubazanira ibishuko bye. Bene aba
bantu bari mu kaga gakomeye cyane; kandi nibabona imbaraga z'umwijima ndetse bakagerageza
kuzirwanya no kwikiza imitego ya Satani, ntabwo bizababera ikintu cyoroheje. Bahangaye

209
kugendera ku rubuga rwa Satani, none avuga ko ari abe. Ntabwo Satani azazuyaza gukoresha
imbaraga ze zose, kandi ngo abure gutabaza ingabo ze zose ngo zimufashe gukiranya umuntu
umwe ngo amukure mu kiganza cya Kristo. Abagerageje umwanzi kugira ngo abagerageze
bizabasaba gukoresha umuhati wose ariko udatanga icyizere kugira ngo bivane mu mbaraga ze.
Ariko igihe batangiye kwirwanaho, ubwo nibwo abamarayika b'Imana bateye agahinda bazaza
kubatabara. Satani n'abamarayika be ntibashaka kuzimiza umuhigo wabo. Bararwana kandi
bagahangana n'abamarayika bera, kandi urugamba ruba rukaze. Nyamara iyo abayobye bakomeje
kwinginga, kandi mu kwicisha bugufi bakatura ibyaha byabo, abamarayika bahebuje mu mbaraga
bazanesha maze babashikuze babakure mu mbaraga z'abamarayika babi. [1T 263]
Igihe umwenda ukingiriza wakurwagaho nkabona ukwangirika kw'abo muri iki gihe, umutima
wanjye wararabye, umwuka wanjye utentebukira muri jye. Nabonye ko abaturage b'isi bari kuzuza
urugero rw'igikombe cyo gukiranirwa kwabo. Umujinya w'Imana warakongejwe kandi
ntuzacubywa kugeza ubwo abanyabyaha bazaba bamaze kurimburwa bagakurwa ku isi. Satani ni
umwanzi wihariye wa Kristo. Ni we nkomoko kandi akaba n'umuyobozi w'ubwigomeke bwose
mu ijuru no mu isi. Umujinya we ugenda wiyongera; ntabwo tubona neza imbaraga ze. Iyaba
amaso yacu yahwezaga tukabona abamarayika baguye bari ku murimo bafatanyije n'abantu
biyumvamo ko batunganiwe kandi bakumva batekanye, natwe ntitwakwiyumvamo ko dutekanye
dutyo. Abamarayika babi batwoga runono buri mwanya. Tuba twiteze ko abantu babi bashyira mu
bikorwa inama za Satani batazuyaje; nyamara mu gihe ubwenge bwacu butarinzwe abakozi ba
Satani batagaragarira amaso bafata ibyimbo bishya maze bagakorera ibikomeye n'ibitangaza mu
maso yacu. Mbese twiteguye kubatsinda dukoresheje ijambo ry'Imana, ryo ntwaro rukumbi
dushobora gukoresha tugatsinda urugamba? [1T 263]
Abantu bamwe bazageragereshwa kwakira ibi bitangaza nk'ibikomotse ku Mana. Abarwayi
bazakirizwa mu maso yacu. Ibitangaza bizakorwa tubireba. Mbese twiteguye igeragezwa
riturindiriye igihe ibitangaza [1T 263] by'ibinyoma bya Satani bizarushaho gukorwa? Mbese
abantu benshi ntibazagwa mu mitego maze bagafatwa? Kubwo gutandukira bakava mu mategeko
n'amateka by'Imana byumvikana neza, ndetse no gutega amatwi imigani mihimbano, ubwenge
bwa benshi buri kwitegura kwakira ibi bitangaza by'ibinyoma. Ubu twese tugomba gushaka uko
twambara intwaro twitegura intambara tugiye kwinjiramo bidatinze. Kwizera ijambo ry'Imana,
ryizwe umuntu asenga kandi akarishyira mu bikorwa, ni byo bizatubera ingabo idukingira
imbaraga za Satani, kandi bizadushoboza gusoza urugamba tunesheje binyuze mu maraso ya
Kristo. [1T 264]

210
IGIHAMYA CYA 8 IBIHAMYA BY'ITORERO

IYOBOKAMANA MU MURYANGO
Neretswe umwanya wo hejuru kandi w'inshingano ubwoko bw'Imana bukwiriye kubamo. Ubwoko
bw'Imana ni umunyu w'isi n'umucyo w'isi, kandi bagomba kugenda nk'uko Kristo yagendaga.
Bazanyura mu mubabaro ukomeye. Igihe turimo ni igihe cy'intambara n'ikigeragezo. Mu
Byahishuwe 3:21 Umukiza wacu aravuga ati: "Unesha nzamuha kwicarana nanjye ku ntebe yanjye
y'ubwami, nk'uko nanjye nanesheje nkicarana na Data ku ntebe ye." Ntabwo ingororano ihabwa
abantu bose bavuga ko ari abayoboke ha Kristo, ahubwo ihabwa abanesha nk'uko na we yanesheje.
Tugomba kwiga imibereho ya Kristo kandi tukamenya icyo kumuhamiriza imbere y'ab'isi
bisobanuye. [1T 265]
Kugira ngo duhamye Kristo, tugomba kugira uwo duhamya uwo. Nta muntu ushobora guhamya
Kristo by'ukuri keretse gusa umutima n'umwuka bya Kristo biri muri we. Iyaba ishusho yo kubaha
Imana, cyangwa kwemera ukuri iteka byabaga ari ko guhamya Kristo, twajyaga kuvuga tuti: Inzira
ijya mu bugingo ni ngari, kandi abayinyuramo ni benshi. Tugomba gusobanukirwa icyo guhamya
Kristo ari cyo, tukamenya n'aho tumwihakana. Birashoboka ko duhamisha Kristo iminwa yacu,
ariko imirimo yacu kamuhakana. Imbuto za Mwuka zigaragariza mu mibereho ziba ari
ukumuhamya. Niba twarasize byose ku bwa Kristo, imibereho yacu izaba ciye bugufi, ibiganiro
byacu bizaba byerekeza ku ijuru kandi imyitwarire yacu izaba inziramakemwa. Imbaraga ifite
ububasha kandi yeza y'ukuri ikorera mu bugingo ndetse n'imico ya Kristo yigaragariza mu
mibereho, hyo biramuhamya. Niba amagambo y'ubugingo buhoraho abibwe mu mitima yacu,
imbuto zizaba gukiranuka n'amahoro. Dushobora guhakana Kristo mu mibereho yacu binyuze mu
kwirundurira mu gukunda ubuzima bworoshye cyangwa kwikunda, gutebya no gutera urwenya,
ndetse no kwishakira icyubahiro cy'isi. Dushobora kumwihakanira mu buryo ugaragaramo inyuma
twishushanya n'ab'isi, turebana ubwibone cyangwa 1wambara imyambaro ihenze cyane.
Tuzashobora kwerekanira mu [1T 265] mibereho yacu imico ya Kristo cyangwa imbaraga y'ukuri
yeza ubugingo, binyuze gusa mu kuba maso ubudacogora, kwihangana no gusenga ubudatuza.
Abantu benshi birukana Kristo mu miryango yabo bitewe n'umwuka wo kutihangana n'uburakari.
Bene aba bantu bafite ikintu bagomba gutsinda mu bijyanye n'iyi ngingo. [1T 266]
Imiterere y'umuryango w'abantu ufite intege nke muri iki gihe yanyujijwe imbere. Buri gisekuru
cyagiye kirushaho gucika intege, kandi indwara z'ubwoko bwose zikagera ku nyokomuntu.
Ibihumbi byinshi by'abantu bapfa bafite imibiri yamugaye, imibiri irwaragura, imyakura
yatentebutse n'ubwenge bwijimye bari mu mibereho y'ubuhanya. Imbaraga Satani akoresha ku
muryango wa muntu zigenda ziyongera. Umwami Imana aramutse ataje vuba ngo arimbure
imbaraga za Satani, bidatinze isi yashiraho abantu. [1T 266]
Neretswe ko imbaraga za Satani zikoreshwa by'umwihariko ku bwoko bw'Imana. Benshi
banyujijwe imbere yanjye bari mu gushidikanya n'ubwihebe. Kuba igisenzegeri Kumubiri kugira
ingaruka ku bwenge. Umwanzi w'umuriganya n'umunyamaboko atwoga runono maze agakoresha
imbaraga n'ubuhanga bye agerageza kuduteshura inzira y'ukuri. Kandi inshuro nyinshi ni ko biba
bimeze kuko ubwoko bw'Imana butaba buri maso, bityo ntibumenye ubucakura bwe. Akoresha
uburyo buzabasha kumuhisha neza ntagaragare, kandi inshuro nyinshi agera ku ntego ye. [1T 266]
Bene data bashoye umutungo mu bijyanye no kugurisha impapuro z'ibyemezo by'ubucuruzi ndetse
n'indi mishinga, kandi barehereje n'abandi kubishishikarira ubwabo kandi batarashoboraga
kwihanganira guhagarika umutima no kudatuza birangwa muri bene ubwo bucuruzi. Intekerezo

211
zabo zihagaze kandi zikoreshwa birenze urugero ziteza ingaruka ikomeye ku mibiri yabo yari
isanzwe ari ibisenzegeri, maze bakemerera intege nke kubigarurira, bityo zikiyongera kugeza
ubwo zibageza ku bwihebe. Bitakariza icyizere cyose maze bagatekereza ko Imana yabaretse,
ndetse ntibatinyuke kwizera ko izabagirira imbabazi. Aba bantu b'impezamajyo ntibazarekwa ngo
bigarurirwe na Satani. Bazatanya banyure mu mwijima, maze bongere kuzirika ukwizera kwabo
gutengurwa ku masezerano y'Imana. Imana izabatabara maze umubabaro n'ubwirabure byabo
ibihinduremo amahoro n'umunezero. Nyamara neretswe ko abantu nk'abo bagomba kwigira kuri
ibyo bintu bibababaza kuzibukira ubucuruzi bw'ibyo byemezo n'iyo mishinga itandukanye. Nta
nubwo bakwiriye kwemerera bene data kubashyeshyenga bababwira kwibohesha imishinga
nk'iyo, kubera ko batazabona ibyo bibwira ko bazageraho, kandi icyo gihe bazashorwa ku rubuga
rw'intambara rw'umwanzi batambaye intwaro z'intambara. Ubutunzi bwari bukwiriye gushyirwa
mu bubiko bw'Imana kugira ngo buteze umurimo wayo imbere, bukoreshwa nabi kuruta ko
bwazimira rwose igihe bushowe muri iyo mirimo runaka igezweho ibyara inyungu. Niba hariho
umuntu uvuga ko yizera ukuri nyamara akaba [1T 266] yiyumvamo ko afite umudendezo
n'ubushobozi byo kujya mu bucuruzi bwa bya byemezo by'ubucuruzi n'ibihangano bishya,
ntakwiriye kujya muri bene se ngo abahindure isoko ry'imirimo ye, ahubwo ajye ajya mu batizera.
Nk'Umudiventisiti ntugatume izina ryawe n'umwuga wawe bireshya bene data bifuza kwegurira
Imana ubutunzi bwabo. Ahubwo jya hanze mu b'isi, maze ureke abo ngabo abe ari bo bashora
ubutunzi bwabo, ba bandi batitaye ku iterambere ry'umurimo w'Imana. [1T 267]
Neretswe ko ari ngombwa gukingurira Uwiteka imiryango y'inzu zacu n'iy'imitima yacu.
Nidutangira gukorana umwete twikorera kandi dukorera imiryango yacu, tuzabona ubufasha
bukomotse ku Mana. Neretswe ko kuruhuka Isabato gusa no gusenga mu gitondo na nimugoroba
atari ibihamya bizima byerekana ko turi Abakristo. Iyi mihango igaragara inyuma ishobora yose
gukorwa umuntu adakebakeba, nyamara kubaha Imana nyakuri kukaba kudahari. Tito 2 :14:
"Watwitangiriye kugira ngo aducungure mu bugome bwose, kandi yuhagirire abantu[1T 267]
kugira ngo babe ubwoko bwe bwite, bugira ishyaka ry'imirimo myiza?" Abantu bose bavuga ko
ari abayoboke ba Kristo bakwiriye kumenya kwitegeka, ntibiyemerere kuvugana uburakari
cyangwa kutihangana. Umugabo ndetse akaba na se w'abana akwiriye kugenzura rya jambo ryo
kutihangana yenda kuvuga. Akwiriye kwiga akamenya ingaruka y'amagambo ye kugira ngo
atayavuga agateza agahinda no kurimbura. [1T 267]
Ubumuga n'indwara bigira ingaruka by'umwihariko ku bagore. lbyishimo by'umuryango
bishingira cyane cyane ku mugore akaba ari nawe nyina w'abana. Iyo ari umunyantege nke kandi
akaba ahagarika umutima mu buryo bworoshye, hanyuma akemererwa gukora imirimo imunaniza
cyane, intekerezo ze zizamo guhangayika, kubera ko zibabarana n'umubiri uba watentebutse; maze
icyo gihe kandi akenshi umugabo we ntamwakire neza. Iyo ibintu byose bitagenze neza nk'uko
yabyifuzaga yishimye, agaya umugore akaba na nyina w'abana. Bisa n'aho aba atazi neza
ibimurushya n'imitwaro aba yikoreye, kandi igihe cyose umugabo ntaba azi uburyo bwo
kubabarana na we. Ntabwo umugabo asobanukirwa ko ari gufasha umwanzi ukomeye mu murimo
we wo gusenya. Kubwo kwizera Imana afite, uyu mugabo yari akwiriye kuzamura inkota
akarwanya Satani; nyamara asa naho ahumye ku buryo atabona inyungu ze n'iz'umugore we.
Amufata nk'utamwitayeho. Ntabwo uyu mugabo asobanukiwe n'icyo akora. Aba akora ari nako
arwanya ibyishimo bye bwite mu buryo butaziguye, kandi akarimbura n'ibyishimo by'umuryango.
Umugore aratentebuka kandi agacika intege. Ibyiringiro n'ibyishimo birayoyoka. Umugore akora
inshingano ze za buri munsi nk'imashini ikoreshwa kubera ko abona yuko umurimo we ugomba
gukorwa. Kubura ibyishimo n'ubutwari kwe bigera kuri buri wese mu bagize umuryango. Hariho

212
imiryango myinshi nk'iyo v'impezamajyo mu nzego zose z'abakomeza Isabato. Abamarayika
bajyana [1T 267] mu ijuru amakuru akojeje isoni, kandi marayika wandika ibyacu arabyandika
byose. [1T 268]
Umugabo akwiriye kwerekana ko ashishikajwe cyane n'umuryango we. By'umwihariko, akakira
akwiriye kuba umugwaneza cyane amarangamutima y'umugore w'umunyantege nke. Umugabo
ashobora gukingirana indwara nyinshi ntizinjire. Amagambo y'ubugwaneza, ashimishije kandi
arema umutima azagira umumaro ukomeye kuruta uw'imiti irusha iyindi yose gukiza indwara.
Bene ayo magambo azazana ubutwari mu mutima w'utentebutse kandi ucitse intege, kandi
ibyishimo n'umucyo w'izuba byazanywe mu muryango n'ibikorwa by'ubugwaneza n'amagambo
atera ubutwari bizazana inyungu zikubye inshuro cumi umwete wakoreshejwe. Umugabo akwiriye
kwibuka ko uruhare runini rw'umutwaro wo kurera abana ari urw'umugore, kandi ko afite byinshi
agomba gukora kugira ngo ahe ishusho ubwenge bwabo. Ibi bikwiriye kumusaba gukoresha
amarangamutima ye ahebuje andi kugaragaza impuhwe; kandi akwiriye koroshya imitwaro ye
kubwo kumwitaho. Akwiriye kumutera ubutwari bwo kwishingikiriza ku rukundo rususurutse
amukunda, no kwerekeza ubwenge bwe mu ijuru, ahari imbaraga n'amahoro, hakaba n'ikiruhuko
giheruka ku bananiwe. Ntakwiriye gutaha mu rugo rwe afite mu maso hacuze igihunya, ahubwo
kuba mu muryango kwe gukwiriye kuhazana umucyo w'izuba, ndetse akwiriye gushishikariza
umugore we guhanga amaso mu ijuru no kwizera Imana. Bafatanyije bashobora gusaba
gusohorezwa amasezerano y'Imana, bakanayisaba kuzana imigisha yayo mu muryango wabo.
Kugwa nabi, kwivovota n'uburakari bikingiranira Yesu hanze y'aho dutuye. Nabonye ko
abamarayika b'Imana bazahunga bakava mu rugo ruvugwamo amagambo atanejeje, amagambo
y'uburakari n'intonganya. [1T 268]
Na none kandi neretswe ko hari ugutsindwa gukomeye mu ruhande rw'umugore. Ntabwo ashyira
umwete mwinshi mu kwitegeka no gutuma urugo rwishima. Inshuro nyinshi ku ruhande rwe haba
hari uburakari no kwivovota kutari ngombwa. Umugabo aza mu rugo avuye ku kazi ke ananiwe
kandi yashobewe, maze agasanganizwa isura yijimye aho gusanganizwa amagambo anejeje kandi
atera ubutwari. Umugabo ni umuntu buntu, bityo urukundo rwe rugacuka ku mugore we, agatakaza
urukundo akunda urugo rwe, inzira anyuramo igacura umwijima, kandi ubutwari bwe bugashira.
Arekura kwiyubaha kwe na ka gaciro Imana imusaba kugumana. Umugabo ni umutwe
w'umuryango, nk'uko Kristo ari umutwe w'itorero; kandi imigirire yose umugore yagira
ikagabanya imbaraga y'umugabo yo guhindura abandi kandi ikamutera kumanuka akava mu
mwanya we w'agaciro ndetse n'inshingano, ntabwo bene iyo migirire inezeza Imana. Ni inshingano
y'umugore kwegirira umugabo we ibyifuzo bye ndetse n'ubushake bwe. Bombi bakwiriye
kugandukirana. Ariko jambo ry'Imana rihitamo ko imitekerereze y'umugabo ari yo ishyirwa
imbere. Kandi ibyo ntibigabanya ku gaciro k'umugore naramuka [1T 268] agandukiye uwo
yahisemo ngo amubere umujyanama, umwungura ibitekerezo kandi akamurinda. Umugabo
agomba kugumana umwanya we mu muryango afite ubugwaneza bwose, nyamara akamenya
gufata icyemezo. Abantu bamwe babajije iki kibazo ngo: "Mbese ngomba gukomeza kuba maso
nkirinda kandi ngakomeza kwiyumvamo ko hari icyo mbujijwe gukora?" Neretswe ko dufite
umurimo ukomeye imbere yacu wo kugenzura imitima yacu no kuba maso tukiyitaho dufite ifuhe.
Dukwiriye kumenya aho dutsindirwa, hanyuma tukabona uko aho hantu tuhirindira. Tugomba
kumenya kwitegeka mu buryo butunganye. "Umuntu nabasha kudacumura mu byo avuga, aba ari
umuntu utunganye; abasha no gutegeka umubiri we wose." Umucyo umurika mu nzira tunyuramo
n'ukuri kwinjira mu mutimanama wacu, bizaciraho ubugingo iteka kandi biburimbure, cyangwa
se bibweze kandi bibuhindure. Turi kubaho mu minsi isatiriye cyane irangira ry'imbabazi ku buryo
tudakwiriye kwishimira umurimo w'amajyejuru. Bwa buntu twafataga ko buhagije kugeza ubu

213
noneho ntibuzadukomeza. Kwizera kwacu kugomba gukura, kandi tugomba kurushaho gusa na
Kristo mu mico n'amatwara tugira kugira ngo tuzabashe kwihanganira ibishuko bya Satani no
kubitsinda rwose. Ubuntu bw'Imana burahagije kuri buri muyoboke wese wa Kristo. [1T 269]
Umuhati wacu mu kurwanya ibitero bya Satani ugomba gushikama kandi ntucogore. Satani
akoresha imbaraga ze n'ubucakura bwe agerageza kutuvana mu nzira y'ukuri. Akurikiranira hafi
imigendere yacu n'imigarukire yacu kugira ngo arebe ko yabona icyuho yacamo ngo agire nabi
cyangwa arimbure. Mu mwijima niho akunda gukorera akagera ku ntego cyane, agakomeretsa
abatazi ubucakura bwe. Iyaba uburyo akoresha mu bitero bye busobanukiye abantu ntiyashobora
kubona amahirwe yo gutsinda. Ibikoresho akoresha kugira ngo agere ku ntego ze, no kohereza
imyambi ye ityaye, inshuro nyinshi aba ari abagize imiryango yacu bwite. Abo dukunda dukunda
bashobora kuvuga cyangwa bagakora ikintu batigengesereye, bityo ibyo bikaba byadukomeretsa
cyane. Ntiwari umugambi wabo kugenza batyo; nyamara Satani agatubura amagambo yabo
n'ibikorwa byabo imbere y'ubwenge bwacu, bityo agakora mu mutana kugira ngo aturase
atwahuranye. Turitegura kugira ngo duhangane n'uwo dutekereza ko yadukomerekeje, maze mu
kugenza dutyo tukaba duhaye urwaho ibishuko bya Satani. Aho gusenga Imana ngo iduhe
imbaraga zo gutsinda Satani, tureka ibyishimo byacu bikangizwa no kugerageza kurwanira icyo
twita "uburenganzira bwacu." Muri ubwo buryo, tuba duhaye Sataniamahirweinshuro ebyiri.
Dukora tukurikije amarangamutima wacu yashavujwe, maze Satani akadukoresha nk'abakozi be
ngo dukomeretse kandi duhagarike imitima y'abatari bagambiriye kudukomeretsa. Ibyo umugabo
ashaka ko bikorwa rimwe na rimwe bishobora kugaragara nk'ibidafite ishingiro ku mugore. Muri
icyo gihe iyaba umugore yashoboraga gutuza kandi akagaragaza ineza maze akerekana uko abona
ikibazo mu buryo bwa kabiri, kandi bikabera umugabo we umucyo mu buryo [1T 269] bushoboka
bwose, uyu mugore yabona ko kuzibukira uburyo bwe, maze akagandukira imitekerereze
y'umugabo, nubwo yari ihabanye n'amarangamutima ye ari byo byabarinda gutakaza ibyishimo
byabo bombi, kandi bikabaha gutsinda bikomeye ibishuko bya Satani. [1T 270]
Nabonye ko umwanzi azarwanira gushyikira kuba ingirakamaro kw'abubaha Imana cyangwa
n'ubugingo bwabo, kandi azagerageza kwangiriza amahoro yabo igihe cyose bazaba bakiri muri
iyi si. Nyamara imbaraga ze zigira aho zigarukira. Ashobora gutuma itanura ryenyegezwa cyane,
nyamara Yesu n'abamarayika bazarinda Umukristo wiringira, kugira ngo hatagira ikindi kintu
gikongorwa n'umuriro uretse inkamba gusa. Umuriro wakongejwe na Satani ntushobora kugira
ububasha bwo kurimbura cyangwa kugira icyo utwara icyuma kizima. Ni ingenzi gukinga urugi
rwose rushoboka kugira ngo Satani atinjira. Ni amahirwe ya buri muryango kubaho mu buryo
Satani atakuririra ku kintu icyo ari cyo cyose bavuze cyangwa bakoze, ngo bamarane hagati yabo.
Buri wese mu bagize umuryango akwiriye kuzirikana ko ab'umuryango bose bafite ibibashobokera
byose kugira ngo kurwanya umwanzi wacu w'inshakura, kandi hamwe n'amasengesho adacogora
no kwizera kudatezuka, buri wese agomba kwishingikiriza ku byo amaraso ya Kristo yakoze maze
agasaba guhabwa imbaraga ikiza ya Kristo. [1T 270]
Imbaraga z'umwijima zikikiza ubugingo maze zikadukingiriza ngo tutabasha kureba Yesu, kandi
ibihe bimwe na bimwe, dushobora gutegereza dufite agahinda no gutangara kugeza igicu
gitamurutse. Ibi bihe rimwe na rimwe biba biteye ubwoba. Ibyiringiro bisa n'aho biyoyotse, maze
tugafatwa n'ubwihebe. Muri aya masaha ateye ubwoba, tugomba kwiga kwiringira, no
kwishingikiriza rwose ku byakozwe n'impongano, maze mu kuba tudakwiriye rwose, tukiyegurira
ibyakozwe n'Umukiza wabambwe akazuka. Nitugenza dutyo ntituzigera turimbuka rwose -
ntituzarimbuka rwose! Igihe umucyo urasiye mu nzira tunyuramo, gukomerera mu mbaraga
z'ubuntu si ikintu kizaba gikomeye. Nyamara gutegerereza mu byiringiro twihanganye igihe ibicu

214
bituzengurutse kandi ibintu byose bikaba byijimye, bisaba kwizera no kuganduka bituma ubushake
bwacu buzimirira mu bushake bw'Imana. Ducika intege vuba bikabije, kandi tugatabaza dufite
umwete ngo ikigeragezo kituveho, mu gihe twari dukwiriye kwinginga Imana ngo iduhe
kwihangana ngo twe gucogora kandi ngo iduhe ubuntu ngo tubone gutsinda. [1T 270]
Utizera ntibishoboka ko anezeza Imana. Dushobora kugira agakiza k'Imana mu miryango yacu,
nyamara tugomba kukizera, tukabaho imibereho ihura na ko, tukagira kwizera gukomeza kandi
kudacogora, ndetse tukiringira Imana. Tugomba gucisha bugufi amatwara yo guhutiraho, kandi
tugategeka amagambo yacu, kandi muri ibi, tuzabona kunesha gukomeye. Tuzaba imbata za Satani
keretse gusa nidutegeka amagambo yacu n'uburakari bwacu. Nitutabitegeka tuzaba turi munsi
y'ububasha bwe, [1T 270] adutwara nk'imbohe ze. Amagambo yose y'ubunyamusozi kandi
adashimishije, yo kutihangana ndetse n'uburakari ni ituro riba rituwe ubutware bwa Śatani. Kandi
iryo ni ituro rihenze, ndetse rihenze cyane kurusha igitambo icyo ari cyo cyose dushobora gutura
Imana, kubera ko risenya amahoro n'ibyishimo by'umuryango wose, rikarimbura amagara mazima,
kandi nta gushidikanya rikaba impamvu yo kubura ubugingo buhoraho bwuje umunezero. Ibyo
ijambo ry'Imana ritubuza, ribitubuza kubw'inyungu zacu. Byongera ibyishimo by'imiryango yacu
ndetse n'iby'abatuzengurutse bose. Bitunganya ibyo twishimira, bikeza imitekerereze yacu,
bikazana amahoro mu bwenge bwacu, kandi amaherezo bikatugeza ku bugingo buhoraho. Igihe
tugendera muri iri jambo ryera rigira ibyo ritubuza, tuzakurira mu buntu no kwicisha bugufi, kandi
kuvuga ibikwiriye bizatworohera. Umutima wa kamere no gutwarwa n'uburakari uzategekwa.
Umukiza utuye muri twe azaduha imbaraga buri saha. Abamarayika bakorera abantu
bazagendagenda mu ngo zacu kandi bajyane mu ijuru amakuru y'uburyo turi gutera imbere mu
mibereho yubaha Imana banezerewe, kandi na marayika wandika azandika amakuru ateye ubwuzu
kandi ashimishije. [1T 271]

ISHYARI NO GUSHAKA AMAKOSA KU BANDI


MWENEDATA G: Hari ibibazo wambajije turi ahitwa……… maze mbitekerezaho cyane.
Mpereye ku kiganiro nagiranye nawe, nemera neza ko udasobanukiwe n'uruhare wagize ndetse
n'igikomere wateye umurimo w'Imana. Ibyo neretswe kuri wowe byaje imbere yanjye mu buryo
bugaragara neza, maze ngereranya ibyo nari mperutse kwerekwa n'ubuhamya bwakwanditsweho
mu Gihamya cya 6, none sinshobora kubona n'impamvu ntoya yatera kukugirira ibambe
kubw'imyitwarire yawe. Mbere wagize uruhare mu bwaka buherutse kuboneka i Wisconsin kandi
ubutiza umurindi; ndetse muri byo ntiwari mu kuri mu maso y'Imana. [1T 271]
Mwenedata G, iyo uza kuba warakurikije umucyo utaryarya, ntiwari kuba waranyuze mu nzira
wanyuzemo. Winyuriye mu nzira yawe ubigambiriye kandi udashaka kuva ku izima, ndetse
wishingikiriza ku mitekerereze yawe bwite, wanga kuyoborwa. Uwiteka yakoherereje ubufasha,
nyamara wanze kubwakira. Mbese ni iki kindi ijuru ryari kugukorera kirenze icyo ryakoze? Igihe
watekerezaga ko abandi bari bahawe agaciro ko hejuru kukurusha, wumvise utanyuzwe kandi
urarakara, maze witwara cyana ndetse uriheza nk'umwana warezwe bajeyi. Wifuje guhabwa
agaciro gahanitse, nyamara ibyo wakoze byakumanuye ku rwego Two hasi mu maso y'abo
wifuzaga ko bagushyigikira. [1T 271]
Mbere y'uko ujya mu bwaka, wari ufitiye ishyari abari i Battle Creek, kandi wari warakwirakwije
amagambo yajyaga kubyutsa urwikekwe. Wagiriye ishyari umugabo wanjye nanjye ubwanjye,
kandi waketse ibibi. Igomwa n'urwikekwe byafatanyirije hamwe. Wiyambitse ishusho y'umuntu
[1T 271] ushishikajwe n'uko ibintu byagenda neza maze utera abantu gushidikanya ku byerekeye

215
intambwe z'abikoreye umutwaro w'umurimo ukorerwa i Battle Creek, kandi ukwiza amakuru
y'ibyo utazi na mba, ndetse udashobora no gutekerezaho mu buryo bukwiriye. Ntabwo umutwaro
w'ibibazo by'i Battle Creek ari wowe wikorejwe. Neretswe ko Imana itashoboraga gutoranya
umuntu ufite ibitekerezo nk'ibyawe, hanyuma ngo imwikorezc imitwaro iremereye, ndetse ngo
imuhamagarire kujya mu myanya y'inshingano zisumba izindi; kubera ko kwiyemera byari
kuganza ku rwego rw'uko kurimbura uwo muntu ubwe ndetse n'ubwoko bw'Imana. Iyo wiha
agaciro kari munsi y'ako wihaye, wari kugira ishyari n'urwikekwe bike. [1T 272]
Mwene data G, iyo uza kuba warifatanyije rwose n'umubiri [itorero], nuko ugahagarara wunze
ubumwe n'abo Imana yabonye ko bakwiriye kuyobora umurimo kandi ukabashyigikira; iyo uza
kuba waremeye impano Imana yashyize mu itorero, maze ku bijyanye n'izo mpano ukitanga rwose;
iyo uza gushinga imizi udakebakeba mu ngingo zose z'ukuri kugenewe iki gihe, ndetse ukegera
abafite ubunararibonye mu murimo w'Imana, wowe n'abawe muba mutararanzweho rwose n'ubu
buyobe. Mwari kuba mwaragize inkomangiro yari kubakomeza. Nyamara wahagaze mu mwanya
w'urungabangabo, utinya ko wari kunezeza abashyize ubugingo bwabo bwose mu murimo
w'Imana. Imana igusaba guhagarara ushikamye, udahuzagurika, ugahagararana na bene data ku
rufatiro. Imana n'abamarayika bera ntibanejejwe n'ibyo wakoze, kandi ntibashoboraga gukomeza
kwihanganira ubupfapfa bwawe. Barakuretse ngo ukurikize imitekerereze yawe bwite, iyo wari
warahaye agaciro gakomeye cyane, kugeza ubwo wari kwifuza kwigishwa, ndetse ukigira ku bari
barikoreye umutwaro n'uburemere bw'umurimo w'Imana udafite ishyari, nta kwiyumvamo
umutima unangiye, nta kwivovota cyangwa kunenga abandi. Waharaniye kuba mu mwanya
udasanzwe wishakiye, ushaka kugira abo uyobora witandukanyije n'umubiri [itorero], aho
washoboraga kwemerwa ndetse ugashyirwa hejuru, kugeza ubwo nabonye ko Imana yakuretse
ngo ukoreshe kandi werekane ubwo bwenge watekerezaga ko busumba ubw'abandi, maze
urarekwa ngo ukurikize imitekerereze yawe irimo ubuhumyi kandi ngo ugire uruhare rukomeye
mu bwaka bukabije kutagira ishingiro, burimo ubupfapfa n'ubunyamusozi bikomeye bwigeze
buteza umuvumo i Wisconsin. [1T 272]
Nyamara kandi neretswe ko utasobanukiwe n'impinduka yatejwe n'imigirire yawe mu gihe
cyashize ku murimo w'Imana, ndetse n'umwanya uhagazemo muri iki gihe n'inshingano yawe ku
bijyanye na bwa bwaka. Aho gukoresha imbaraga zawe zose ngo wikize kandi uvuguruze
imbaraga ihindura wagize ku bandi bantu, ahubwo uva muri ibyo byose witangira inzitwazo kandi
ugaya abo Imana yagutumyeho, ndetse witeguye gutanga amategeko no gutanga gahunda aho
Uwiteka yashoboraga kuba yaraguhagaritse akoresheje abagaragu be bakurikiza inzira
itandukanye n'iyo bakurikije. Imitekerereze yawe yavangiwe n'imbaraga za Satani, kandi [1T 272]
igihe wari ugoswe n'umwijima wari umucamanza udashoboye gutoranya inzira iruta izindi yo
gukurikira. Iyo uza kumenya inzira abagaragu b'Imana bari bakwiriye kunyuramo kugira ngo
bagufashe, wajyaga kumenya n'uburyo buhagije bwo kwivana mu kibazo wari urimo. Imana
yaguhaye amahitamo yawe, kugira ngo wigishwe, uhugurwe binyuze mu bagaragu hayo mu buryo
bwayo yari yahisemo, cyangwa se ugakomeza, ukaguma mu nzira wishakiye, maze ukagwa mu
bwaka buteza urujijo. [1T 273]
Wahisemo gukurikira inzira yawe bwite. None ubu nta wundi waveba tari wowe ubwawe. Uvuga
ko uri umurinzi ku nkike z'i Siyoni, n'umwungeri w'umukumbi, nyamara wabonye intama
z'impezamajyo zitanyaguzwa ndetse ziratatana maze ntiwatanga umuburo. "Mwana w'umuntu,
nakugize umurinzi w'inzu ya Isirayeli, nuko wumve ijambo ryo mu kanwa kanjye, ubumvishe ibyo
mbaburira. Nimbwira umunyabyaha nti: 'Gupfa ko uzapfa' nawentumuburire, cyangwango
uvugane n'umunyabyaha umwihanangiriza kuva mu nzira ye mbi ngo ukize ubugingo bwe, uwo

216
munyabyaha azapfira mu byaha bye, ariko ni wowe nzabaza amaraso ye. Ariko nuburira
umunyabyaha ntave mu byaha bye cyangwa mu nzira ye mbi, azapfira mu byaha bye, ariko weho
uzaba ukijije ubugingo bwawe." "Ariko nuburira umukiranutsi kugira ngo adakora icyaha na we
ntakore icyaha, ni ukuri zabaho kuko yemeye kuburirwa, kandi nawe uzaba urokoye ubugingo
bwawe? Ezekiyeli 3:17-19, 21. [1T 273]
Mwene data G, icyaha cy'abantu b'i Wisconsin bagiye mu bwaka kiri ku mutwe wawe mu buryo
buremereye kurenza undi muntu uwo ari we wese. Wabaye umurinzi utari maso. Ntabwo watahuye
ikibi, kubera ko utari Indahemuka. Imana yohereje abarinzi bayo bakiranuka bahagaze mu mucyo
kandi bari bashoboye gutahura ikibi ngo bakuburire, kandi baburire n'umukumbi wari uri kuyoba.
Iyo icyo gihe uza kuba warateze amatwi umuburo, hari ibibi byinshi cyane bitajyaga kubaho.
Imbaraga wari ufite mu bantu nazo ziba zararinzwe. Wari kuba waravuye mu nzira kugira ngo
ubuhamya bw'abagaragu b'Imana bushobore kugera ku mukumbi wari uri kuyoba. Abari
barayobye ntibashoboraga gutega amatwi ijwi ry'Imana ryavugiraga mu bagaragu bayo
yatoranyije. Banangiye imitima yabo ngo batumvira umuburo w'abarinzi bari babatumweho, maze
bikomereza mu nzira yabo idafututse kandi yo kwishuka. Ntabwo umushumba yumvaga.
Yakojejwe isoni kubera ko ubu bwaka bwakozwe mu buryo budakebakeba. Ntiyabonaga akaga.
Nta byihutir waga yabonye muri iki kibazo. Yari afite mucyo uhagije yaheraho afata icyemezo,
nyamara yari afite ubushake hukabije ndetse akabije kwishisha abagaragu b'Imana ku buryo
atumviye ubuhamya bwabo. [1T 273]
Mwene data G. yifuzaga gutegereza kugeza ubwo ubwaka bwari kuba bumaze gukura, kandi
byakomeje bityo nk'uko Satani yabyifuzaga, kugeza ubwo bwakuze bukagira ingaruka ziteye
ubwoba. Nta kwigaragaza gufututse kandi kumvikana kwabayeho ngo kwerekane ko uwo murimo
waturutse ku [1T 273] Mana. Abagaragu b'Uwiteka bakoze umurimo wabo, bakuye ku myambaro
yabo amaraso y'ubugingo bw'abantu, berekana neza ko ntaho bahuriye n'iyo mbaraga ihindura
irimo umuvumo, mu gihe wowe wikoreye umutwaro uteye ubwoba w'icyaha cy'ubu bwaka burimo
umuvumo. Wababajwe cyane na bwo, nyamara ntubona ibibi wakoze bifitanye isano na bwo.
Unegura kandi ukagaya intama z'inyantege nke kandi ziyobagurika uzishinja ko zaguteshuye
inzira. Mbese umurinzi amaze iki, niba umurimo we atari uwo kureba ko ikibi kije maze agatanga
umuburo? Mbese umushumba amaze iki kitari ukuba maso akareba akaga kose gashobora kuza,
bitaba ibyo intama zikagirirwa nabi n'ibirura ndetse bikazitsemba? Ni uruhe rwitwazo umwungeri
yatanga rwo kureka umukumbi ukayoba maze ukava mu rwuri nyakuri maze ibirura
bikawutanyaguzwa, bikawutatanya, ndetse bikawuconshomera? Ni gute urwitwazo rutanzwe
n'umwungeri rwagira ishingiro avuga ko intama ari zo zamuyobeje? Zasize urwuri nyakuri, maze
zimuteshura inzira? Urwitwazo nk'urwo rwahamya cyane ko umwungeri adafite ubushobozi bwo
kwita ku ntama. Nta kindi cyizere ashobora kugirirwa nk'umwungeri w'indahemuka ngo abe
yakwita ku ntama, no kuzigarura igihe zishobora kuyoba zigateshuka inzira itunganye. [1T 274]
Ikinegu cyashyizwe ku murimo ku mpamvu za mushiki wacu A. kiri kuri wowe mu buryo
buremereye. Wagize uruhare rukomeye mu byo yakoze n'ubunararibonye afite. Yari
umunyantegenke, nyamara yashoboraga ku rwego runaka kuba mu mwanya we mu muryango we
kandi agatuma abana be bakomeza kuba hamwe. Nyamara yari amaze igihe gito atari mu rugo rwe
mbere y'uko impamvu ze zitahurwa. Gusubira inyuma kw'abiyita ko bakomeza Isabato
b'ahitwa…… kwatumye utera mushiki wacu A gusiga ab'umuryango we bari bakeneye ko abitaho,
maze aza ahitwa i……… kugira ngo imbaraga zo guhindura abantu afite zibashe gufasha
abakomeza Isabato baho. Ugutwarwa kutari kuzima ni ko kwaranze imigenzereze ye. Bamwe mu
batari bafite ubunararibonye barayobejwe. Ubwenge bwa mushiki wacu A. bwari bufite imbaraga

217
nke bwarakoreshejwe bikabije, maze agira uburwayi ku bwonko. None umurimo w'Imana wagize
igikomere kinini kandi ugira ikinegu kubera iyo mpamvu. Mwene data A yarahemukiwe; muri iki
gihe agomba kubabazwa n'ingorane zo mu buzima, kandi abana be bagatatana. Abari bafite
imbaraga ihindura abandi yagejeje abantu kuri izi ngaruka zibabaje bafite umurimo bagomba
gukora kugira ngo bazanzamure intekerezo za mwede data A, kandi kubwo kumwemerera rwose
bataryarya icyaha kijyanye n'inzira bakurikiye, ndetse n'ikibi bamukoreye, bakuraho ikibi bateje
uko bashoboye kose. [1T 274]
Iyo uza kuba warahagaze mu nama z'Imana, ukemera impano za Mwuka wayo nk'iziri mu mwanya
wazo ukwiriye mu itorero; iyo mu mutima no mu ihame ukurikiza uza kuba ugendana n'Urwibutso,
ukaba ushikamye mu kuri gukomeye guhuye n'iki gihe; iyaba warahaye ubwoko bw'Imana
ibyokurya mu gihe gikwiriye, imbaraga yawe ihindura abandi wagize ahitwa n'ahahakikije yajyaga
kuba itandukanye cyane n'uko ibintu[1T 274] byagenze. Washoboraga kuba ufite ubuhamya
bwahuranyije watanga buhuje n'abayoboye muri uyu murimo ukomeye. Amafuti y'abantu ku giti
cyabo aba yaracyashywe. Umurimo ukoranywe gukiranuka wari kuzamura abaruhuka Isabato
baho, ku buryo batari kuba ab'inyuma y'andi matorero. Nyamara bagomba kwiga ibintu hafi ya
byose. Wari ukwiriye gutanga ubuhamya bwahuranyije, ukabacengezamo ko kugira ibyo bigomwa
ari ngombwa, kandi bose bakagira uruhare mu kwikorera umutwaro w'umurimo. Washoboraga
kubigisha gahunda yo gutanga itagira uwo isiga inyuma kandi inoze, ukabatera bose kugira
uruhare no kwitangira kugira icyo bakora ubwabo kugira ngo umurimo wo kwamamaza ukuri
utere imbere. Uruhande rudasobanutse wahagazemo, no kuba wararetse ibintu ntugire icyo
ubikoraho ndetse n'ubunebwe wagize ahitwa………….. byateje ikibazo mu murimo uhakorerwa.
Ibitekerezo bivuguruza wagize kandi ukabivugira mu ruhame ku bijyanye na gahunda yo guhuza
imikorere kw'itorero ndetse n'iterambere ry'ubwoko bw'Imana, byeze imbuto zishobora
kugaragara ahantu henshi mu majyaruguru ya Wisconsin. [1T 275]
Iyo uza kuba umukozi mwiza kandi utazuyaza, ukagendana no kugira neza kw'Imana gukingura
amayira, imbuto zigaragara zari kuba zitanduanye n'izo tubona ubu. Abantu baba bashinze
ibirindiro ahantu runaka, bakaba bumvira rwose amategeko y'Imana n'ukundi kuri kujyana
n'ubutumwa bwa marayika wa gatatu cyangwa se bakaba babirwanya. Ntibajyaga kuba banagana
ku myambaro ya Siyoni ngo babere umutwaro abari mu kuri. Nyamara ntabwo werekanye
gukiranuka. Ntabwo wakoze umurimo utunganye kandi ugororotse. Ntiwakoresheje kugira
imibereho idakebakeba ihuye n'ukuri, ngo ushishikarize abagize itorero ko ari ngombwa ko buri
wese ashyira mu bikorwa ibyo avuga ko yizera mu buryo bufatika kandi buzuzanya. Bityo rero
benshi ntibafite ubushake bwo kwitangira kugira icyo bakora ngo bateze imbere umurimo wo
kwamamaza ukuri nk'uko bagomba gushimishwa no gutega amatwi ukuri kuvugwa. Bakunda
umurimo [w'Imana] mu magambo no kubivugisha ururimi, nyamara ntibawukunda mu bikorwa
no mu kuri. [1T 275]
Umwanya wahagazemo wateye benshi bo muri………. n'ahahazengurutse gutekereza
ikinyamakuru Urwibutso ku rwego rutoya kuruta uko bajyaga kuba barakoze, kandi ukuri
kukibonekamo bagufashe mu buryo bworoheje cyane. Uko ni ko Urwibutso rutashoboye kugira
icyo rubahinduraho nk'uko Imana yari yabigambiriye. Kandi buri muntu wese yikurikiriye iye
nzira, kandi akora ibyasaga n'aho bimubereye byiza mu maso ye; bityo bose bari kure inyuma
cyane, kandi nihatabaho umurimo unoze ubakorerwa, bazapimwa ku gipimo basangwe
badashyitse. [1T 275]
Neretswe ko ushaka gushyira ku bandi ingaruka z'ibibi byawe, nyamara nk'umurinzi, ni wowe
Imana ibibaraho. Ufite ibyo ugomba kwatura wihana kandi wicishije bugufi ahitwa …………….,

218
ndetse n'ahandi hantu imbaraga yawe ihindura yakoreshejwe mu kurwanya abagaragu b'Imana.
[1T 275] Mwene data na mushiki wacu B. bakomerekejwe bikomeye n'ubu bwaka. Bagiye
babuzwa amahoro mu bihe runaka ndetse no mu buryo bw'Umwuka, kandi bendaga kurimburwa
rwose n'iki gishuko cya Satani. Mwenedata G, warirutse ugera kure cyane muri ubu bwaka;
umubiri wawe wagezweho n'ingaruka ndetse n'ubwenge bwawe ni uko, none ubu urashaka
kubiherereza ku bandi. Ntabwo usobanukiwe by'ukuri n'umwanya wahagazemo n'inzira wafashe
mu gihe cyashize. Ufite umudendezo wo kwatura ibyo abandi bakoze, n'ibyo wowe utakoze;
nyamara wananiwe kwatura ibyo wowe ubwawe wakoze. [1T 276]
Imbaraga wakoresheje i ………..yarakomeretsaga. Warwanyaga gahunda kandi ukabwiriza ibyo
kuyisenya mu buryo buziguye, bitari mu buryo bushize amanga nk'uko bamwe bajyaga kubikora,
icyakora wageze kure uko wari ushoboye kose. Muri ubu buryo, inshuro nyinshi wagiye unezeza
imbamutima zawe z'igomwa, kandi wateje kutiringirana no gushidikanya mu bwenge bwa benshi,
mu gihe iyo uza kwerura, ibyo wavuze byari kumvikana neza kandi byajyaga guteza agaka gake.
Igihe waregwaga gushyigikira ibitekerezo bihabanye no kwizera k'umubiri [itorero],
ntiwabyemeye ku mugaragaro ahubwo wagize ubwiru uruhande uhagazemo, bityo utuma
bigaragara nk'aho bene data batakumvise neza, nyamara uzi neza ko ibyo bakurega byari ukuri.
Hakurikijwe uko umeze muri iki gihe, itorero ntiryakwishingikirizaho. Igihe uzaba wekeranye
imbuto zo kwivugurura kuzuye, kandi ukerekana igihamya cy'uko wahindutse kandi ugatsinda
ishyari ryawe, ubwo ni bwo Imana izongera kukuragiza umukumbi wayo. Nyamara igihe cyose
uzaba utaranoza ibintu ubishyire mu buryo rwose, uzagira imbaraga ihebuje ihindura abandi ngo
binyuze mu kwigumira mu rugo, no kutaba "umunebwe mu byo ukora." [1T 276]
Kubwo kutagira uruhande uhagararamo ruzwi, no kubw'imigenzereze yawe muri ubu bwaka,
wateye igikomere kirushijeho gukomera mu murimo w'Imana i Wisconsin kurusha ibyiza waba
warakoze mu mibereho yawe yose. Ukwizera kwacu kwateye iseseme abatizera; kubatera
igikomere, ndetse igikomere kidakira giterwa mu murimo w'Imana, nyamara benshi nawe urimo,
basa n'abatangazwa n'uko havugwa byinshi kandi hagahimbwa byinshi kuri ubu bwaka. Akabuto
kamwe kabi kabibwe gashora imizi, kagakura vuba, maze kakera imbuto, bityo hakaboneka
umusaruro mwinshi. Ikibi gikura vuba kandi gitoshye ndetse ntigikenera kwitabwaho; nyamara
imbuto nziza ibibwe ikenera kuvomerwa, kwitabwaho mu buryo bwitondewe, no gukomeza
kugaburirwa; nibitaba ibyo ibimera by'igaciro bizapfa. Satani, abamarayika babi, ndetse n'abantu
b'inkozi z'ibibi bari kugerageza kurandura no kurimbura urubuto rwiza, kandi bisaba kuba maso
cyane, no kurwitaho ubudahuga kugira ngo rubeho ndetse rwere imbuto. Urubuto rubi rubibwe
ntirushobora kurandurwa mu buryo bworoshye. Ruraguka, rugakurira mu byerekezo byose kugira
ngo rwice imbuto y'agaciro kenshi. Kandi urubuto rubi nirurekwa, ruzakura rugwize [1T 276]
imbaraga maze rubuze imirasire y'izuba kugera ku bimera by'agaciro kenshi kugeza ubwo
bizarwara ndetse bipfe. [1T 277]
Twasakiranye n'impinduka wateje ahitwa i…….. Ibice bihaboneka ntibyakagombye kuhaba iyaba
warahagaze mu mwanya ukwiriye, kandi ukakira jambo ry'Uwiteka binyuze mu bagaragu be.
Nyamara ibyo ntiwashoboye kubikora. Abagaragu b'Imana bagombye guhangana ku mugaragaro
n'imigenzereze yawe mibi. Iyo baza guhagarara mu byimbo birushijeho gukomera, ndetse
ntibajenjekere imigenzereze wagize, Imana yajyaga kubashima. Byajyaga kuba byiza kurushaho
iyo uza kuba waragumye rwose kure y'ahitwa……… kubera ko igihe cyose abagaragu b'Imana
babaga bashyize ku mugaragaro buriya bwaka, bakavuga amagambo yo gucyaha akora kuri
mwene data G, warasuhererwaga, ukumva uhohotewe, usuzuguwe, n'ibindi. Wikurikiriye inzira
yawe y'ubuhumyi mu miryango myinshi ahitwa………. wakoraga cyane ngo ukundwe n'abantu,

219
kandi waremye mu bantu amarangamutima yo kurwanya bene data C, D, na E. Wiyumvagamo ko
uri mu makosa, ukiyumvamo ko uhabwa agaciro gake; wagaragaje amarangamutima yawe mu
magambo no mu bikorwa, bityo uteza mu bwenge bwa benshi ishyari no kutiringira abagaragu
b'Imana yabaga yagutumyeho mu buryo bwihariye. Imigirire yawe yasenye imbaraga z'ubuhamya
bwabo mu bwenge bwa bamwe; nyamara bamwe biyumvisemo imitima ishima kuko umucyo wari
waraje, kandi ko umutego wa Satani wacitse, bityo bakaba barabashije kurokoka. Abandi
biyumvisemo kwinangira maze bafata icyemezo gihabanye n'ubuhamya bwatanzwe, maze mu
mubiri habaho kwirema ibice. Ibi ni wowe ushobora kubibazwa. Byabaye ngombwa ko dukorera
itorero ry'ahitwa i………. duhagarikishijwe umutima no gusenya imbaraga n'ibitekerezo bibi wari
warashyize mu bantu. Ufite umurimo ugomba gukora hariya hantu. [1T 277]
Nabonye ko abantu bamwe bakugiriye ifuhe cyane, batinya ko ikibazo cyawe kitakemurwa mu
buryo butunganye, kandi ko nta butabera wahabwa na bene so bashinzwe umurimo. Bene aba
bantu bakwiriye kuva mu nzira, kandi bakaba indahemuka bakatura ibibi byabo, ndetse bakareka
kugawa kose n'uburemere bwose bw'ibibi byawe bikajya ku mutwe wawe bwite. Imana
yagambiriye ko bazaguma hariya bari kugeza igihe uzahabakura neza wigengesereye ukoresheje
kwihana no kwatura ubikuye ku mutima. Abagufitiye impuhwe zitari mu murongo mwiza
ntibashobora kugufasha. Bareke bagaragaze umwete bihana gusubira inyuma kwabo ubwabo,
kandi bakureke wimenyere ibikureba. Mwese mwateshutse inzira, kandi nimudakora umurimo
mwiza witondewe, ngo mwature ibibi mwakoze mutiriwe mugaya bene so, kandi ngo mube mufite
ubushake bwo kwigishwa, ntimuzagira umugabane mu bwoko bw'Imana. [1T 277]
Ntabwo mwabereye imfura abo Imana yikoreje umutwaro w'umurimo wayo. Igihe umugabo
wanjye yari afite umurimo kandi yikoreye umutwaro [1T 277] wari ukwiriye gusaranganywa
abantu batatu, wamukomerekeje binyuze mu magambo wavuze no kumwibasira, kandi ufasha
n'abandi kumugerekaho imitwaro. Ibi ugomba kubyitaho. Nta mutwaro udasanzwe wakorejwe,
ariko wari ufite igihe cyo gutekereza no kwiga, kuruhuka no gusinzira, mu gihe umugabo wanjye
yakoraga umunsi ku munsi, ndetse inshuro nyinshi agakora igihe kirekire nijoro, kandi rimwe na
rimwe igihe yabaga aryamyc ngo aruhuke, ntiyashoboraga gusinzira, ahubwo icyo yakoraga gusa
ni ukurira no kuniha kubw'umurimo wo kwamamaza ukuri, ndetse no kubw'ubuhemu bene data
bamugiriraga, nyamara ari ba bandi beguriye inyungu zabo n'imibereho yabo yose mu murimo.
[1T 278]
Yari afite ibyo agomba kwitaho ndetse n'inshingano z'umurimo yakoreraga mu biro, kwita ku
by'inyandiko, ndetse no kwita ku matorero yari ahantu hatandukanye. Nyamara kandi bamwe muri
bene data bari bafatanyije umurimo w'ubugabura bagize uruhare mu kumurushya no
kumuhagarika umutima binyuze mu migirire yabo mibi. Wowe n'abandi bantu mwatekerezaga
mwene data White nk'umuntu wishakira inyungu, akaba adashimishwa cyane n'iby'idini. Abavuga
batya ntabwo bamuzi. Satani ashuka benshi ku bijyanye na we. Imana yabonye ko bikwiriye
kumukorera umutwaro w'umurimo wayo, no kumutoranyiriza kuyobora imishinga itandukanye,
ndetse Imana yatoranyije umuntu ukorwa ku mutima vuba kandi akaba abasha kubabarana
n'indushyi; umuntu ushishikazwa n'iby'abandi, nyamara na none akaba adatega amakiriro ku
bandi; wa wundi utazatwikira icyaha, ahubwo akihutira kubona no kumva ikibi cyakozwe, maze
akagicyaha kandi ntagihe umwanya, nubwo yaba ndetse agomba guhagarara wenyine mu ngaruka
z'iyo migenzereze. Iyi ni yo mpamvu ababazwa cyane. Muri rusange bene se nta kintu bazi ku
bijyanye n'imitwaro yikoreye, kandi bamwe muri bo ntacyo ibabwiye, ahubwo binyuze mu
migirire yabo ikocamye kandi itarimo ubwenge, barushaho kumwongerera umuruho no
guhagarika umutima. Ibi bintu byose ijuru rirabyandika. Abantu badafite ibibaremereye cyangwa

220
ngo babe bikoreye imitwaro, ba bandi bashobora kubona amasaha yo kumererwa neza, bakaba
badafite ikintu cyihariye bagomba gukora, ba bandi bashobora gutekereza, kwiga, ndetse
bakiyungura mu bwenge, bashobora kugaragaza kwigengesera gukomeye. Ntacyo babona kibatera
kugaragaza ishyaka ryihariye, kandi baba biteguye kumara amasaha n'amasaha mu kiganiro
cy'ibanga. Abantu bamwe babafata nkabantu beza kandi bera cyane kurusha abandi ku isi.
Nyamara Imana ntireba nk'uko abantu bereba. Imana ireba mu mutima. Abantu bafite umwanya
uboroheye utyo bazahabwa ingororano zikwiriye ibyo bakoze. [1T 278]
Umwanya umugabo wanjye arimo ntabwo ari uwo kwifuzwa. Usaba guhuguka cyane, kwita ku
bintu no gukoresha ubwonko cyane. Usaba gukoresha ibitekerezo neza ndetse n'ubwenge. Usaba
kwiyanga, kuwushyiraho umutima wose n'ubushake butagamburura kugira ngo ibintu bigende
neza. Muri uriya mwanya w'ingenzi, Imana izahashyira [1T 278] umuntu utinyuka kwishyira mu
bikomeye, wigomwa ikintu runaka; umuntu utera intambwe ashikamye aharanira icyiza, atitaye
ku ngaruka yahura na zo zose; ndetse agahangana n'inzitizi kandi ntacogore nubwo ubuzima bwe
bwajya mu kaga. [1T 279]
Uburemere n'inshingano biri muri uyu murimo bituma habaho guhuguka gukomeye, bigatuma
umuntu amara amajoro adasinzira, kandi bigasaba gusengana umwete, udacogora kandi ushavuye
winginga Imana. Uwiteka yayoboye umugabo wanjye agenda ajya mu myanya itandukanye
y'inshingano. Kunengwa na bene se bikamura ubugingo bwe ku bw'agahinda, nyamara ntabwo
agomba gucogora mu murimo. Abakozi bakorana umurimo bafite ishusho yo kubaha Imana
barwanya buri ntambwe yose Imana imushoboje gutera, kandi ibihe by'igiciro kuri we abimara mu
ngendo ava ahantu hamwe ajya ahandi, agakorana umubabaro mu bitekerezo hagati mu matorero
kugira ngo asenye ibyo abo biyita benedata bagiye bakora. Abantu bapfa! Bihenda ku buryo ibintu
bimeze; ntabwo basobanukiwe by'ukuri ibigize Umukristo. Abagiye boherezwa ngo batange
ubuhamya busobanutse kandi bwahuranyije, mu mwuka wo kubaha Imana bakajya gucyaha ikibi
kandi bakajya gukoresha imbaraga zabo zose kugira ngo bubake ubwoko bw'Imana, no
kubushikamisha mu ngingo z'ingenzi z'ukuri kugenewe iki gihe, inshuro nyinshi cyane bagiye
banengwa aho kugira ngo bagaragarizwe impuhwe kandi bafashwe, mu gihe abahagaze mu
mwanya utagaragaza uruhande baherereyemo, nk'uko ubigenza, batekerezwa ko ari abantu
bitanze, kandi bakagira umwuka w'ubugwaneza. Uko si ko Imana ibabona. Integuza yo kuza kwa
mbere kwa Kristo yari umuntu uvuga yeruye. Yacyahaga icyaha, kandi akavuga ibintu mu mazina
yabyo. Yageraga intorezo ku gishyitsi cy'igiti. Ni muri ubwo buryo yavuganye n'itsinda rimwe
ry'abavugaga ko bahindutse bari baje ngo ababatize muri Yorodani ati: "Mwa bana b'incira mwe,
ni nde wababuriye ngo muhunge umujinya uzatera? Nuko nimwere imbuto zikwiriye abihannye...
Ndetse ubu intorezo igezwe ku bishyitsi by'ibiti, nuko igiti cyose kitera imbuto nziza kizacibwa
kijugunywe mu muriro." Matayo 3:7-10. [1T 279]
Muri iki gihe giteye ubwoba, mbere y'uko Kristo agaruka, ababwiriza bakiranuka b'Imana bazaba
bagomba gutanga ubuhamya bwahuranyije kurusha ubwo Yohana Umubatiza yatanze. Umurimo
ubaha inshingano kandi w'ingenzi uri imbere yabo; kandi ba bandi bavuga ibintu biryoheye amatwi
ntabwo Imana izabemera nk'abungeri bayiragiriye. Bariho umuvumo uteye ubwoba. [1T 279]
Ubu bwaka bw'inzaduka bwabonetse i Wisconsin bwakomotse mu nyigisho z'ibinyoma zivuga ku
kwera, zashyigikiwe na mwene data K. Ni ukwera kudashingiye ku butumwa bwa marayika wa
gatatu, ahubwo kukaba kuri hanze y'ukuri kugenewe iki gihe. Mushiki wacu G yakiriye iyi
nyigisho y'ikinyoma ayikuye kuri we, maze nawe ubwe arayijyana, kandi ayigisha [1T 279] abandi
afite ishyaka ryinshi. Ibi byendaga kurimbura rwose urukundo yakundaga ukuri kwera kandi
kw'ingenzi kugenewe iki gihe kwajyaga kumubera inkomangiro imushikamisha ku rufatiro

221
rw'ukuri iyo aza kuba yaragukunze kandi akakumvira. Nyamara we hamwe n'abandi benshi,
bafashe iyo nyigisho yo kwera cyangwa kweza bayigira ikintu kimwe gikomeye, maze ukuri
kw'ingenzi ko mu ijambo ry'Imana bakugira ukw'agaciro gake, "ngo umutima upfa kuba ukiranutse
gusa." Kandi abantu b'impezamajyo basigaye badafite inkomangiro bashikamyeho, basigara
batembanwa hirya no hino n'ibyo biyumvamo, maze Satani arinjira yiyoborera ubwenge
bw'abantu, kandi abaha ibitekerezo n'uko biyumva guhuje n'uko ashaka. Gutekereza neza no
gushyira mugaciro byarasuzuguwe, maze umurimo w'Imana ugibwaho n'umugayo bikomeye
cyane. [1T 280]
Ubwaka waguyemo bwagombye gutera wowe n'abandi kugenzura ibintu mbere y'uko mufata
icyemezo ku bijyanye n'uburyo uku kwiyegurira Imana kugaragarira amaso. Uko umuntu
agaragara inyuma si igihamya cy'ukuri cy'imico ya Gikristo. Wowe n'abandi mufite ubwoba bwo
guhabwa undi mugayo urenze uwo mukwiriye guhabwa, maze mukagenzura mushishikaye igisa
no kwibeshya cyangwa ifuti biri ku bandi, cyangwa ukwirengagiza kwabaturukaho, maze
mukumva bibakomerekeje. Ukabya kugenzura akantu kose. Wabaye mu ikosa kandi urishuka.
Niba abandi baragutekereje nabi mu bintu bimwe, ntabwo birenze ibyari byitezwe turamutse
turebye uko ibintu biri. Ufite agahinda kenshi no kwicisha bugufi, wari ukwiriye kubabazwa cyane
n'uburyo wavuye mu kuri mu buryo bubabaje cyane, ibyo bikaba byarahaye urwaho
amarangamutima, ibitekerezo ndetse n'imvugo binyuranye bikwerekeyeho; kandi niba mu kantu
kose utabifata nk'ibitunganye, ugomba kubireka bigahita, kandi ntushyire umugayo ku bandi.
Ugomba kwatura amakosa yawe utagombye kugaya abandi, kandi ukarekeraho kwivovotera ko
bene so bakwirengagije. Turebye umwanya w'inshingano wabayemo imyaka myinshi, bahugukiye
kwita ku byawe kurenza uko wari ubikwiriye. Iyaba warashoboye kubona ibi bintu nkuko Imana
ibibona, wajyaga kwirengagiza ukwitotomba ugira, kandi ukicisha bugufi munsi y'ukuboko
kw'Imana. "Erega kumvira kuruta ibitambo, kandi kwitonda kukaruta ibinure by'amasekurume
y'intama. Kuko ubugome busa n'icyaha cy'uburozi, kandi n'udakurwa ku ijambo asa n'uramya
ibishushanyo." 1Samweli 15:22, 23. [1T 280]

UBUMWE BWO KWIZERA


Abavuga ko ari abizera b'ahitwa ……..nahahakikije ntibajya mu murimo, kandi ntibashyira mu
bikorwa ukuri bavuga ko bizera. Imbaraga igwabiza yibasiye umurimo ukorerwa muri Wisconsin
y'amajyaruguru. Iyaba abantu bose bari bariyumvisemo kwifatanya n'ikinyamakuru cy'Urwibutso
nk'uko Imana yari yabigambiriye, baba barungukiye ku kuri cyamamaza kandi bakigishwa nako.
Baba baragize ukwizera gutunganye, bagahagarara mu birindiro bitanyeganyezwa bashikamye mu
kuri gukwiriye [1T 280] iki gihe, kandi baba bararinzwe ndetse bakarokorwa ubu bwaka. Kumva
kwa benshi kwaguye ikinya; gutwarwa gupfuye kwarimbuye ubwenge bwo gusobanukirwa
n'imirebere yabo mu by'Umwuka. Gutera intambwe basobanukiwe ni iby'agaciro gahanitse kuri
bo muri iki gihe, kugira ngo intego ya Satani itagerwaho byuzuye atembagaza abo yashoboye
kuyobya. [1T 281]
Igihe ababonye kandi bakagerwaho n'imikorere y'ikinyoma bemejwe mu mitima yabo iby'ikosa
ryabo, icyo gihe Satani abonera urwaho mu ikosa bagize, maze agakomeza kuribereka kugira ngo
abatinyishe batagira igikorwa cy'iby'umwuka icyo ari cyose bakora, maze muri ubu buryo
agashaka uko arimbura ukwizera kwabo bizeraga ibyo kubaha Imana kukuri. Kubera ko bigeze
gushukwa, batinya kugira umwete uwo ariwo wose ngo basenge Imana bashimikiriye kandi
babikuye ku mutima basaba Imana ngo ibahe ubufasha n'intsinzi byihariye. Abantu nk'aba
ntibakwiriye kureka ngo Satani agere ku ntego ye, ngo maze abageze ku gukurikiza imihango gusa

222
gukonje ndetse no mu kutizera. Bagomba kwibuka ko urufatiro rw'Imana rugihagaze. Reka Imana
ibe inyakuri maze umuntu wese agaragare ko ari umubeshyi. Umutekano wabo rukumbi uri mu
gushinga ibirenge byabo ku rufatiro rushikamye, mu kureba no gusobanukirwa ubutumwa bwa
marayika wa gatatu, guha ukuri agaciro, kugukunda no kukumvira. [1T 281]
Kristo ayoboye ubwoko bwe, kandi abugeza mu bumwe bwo kwizera kugira ngo babe umwe,
nk'uko na we ari umwe na Data. Amatandukaniro ashingiye ku bitekerezo agomba kuzibukirwa
kugira ngo abantu bose bagere mu kugirana ubumwe n'umubiri bityo bagire kwibwira kumwe
n'inama zimwe. 1 Abakorinto 1: 10: "Ariko bene Data, ndabingingira mu izina ry'Umwami wacu
Yesu Kristo kugira ngo mwese muvuge kumwe, kandi he kugira ibice biremwa muri mwe, ahubwo
muhurize hamwe rwose muhuje imitima n'inama." Abaroma 15:5, 6: "Nuko rero Imana
nyir'ukwihangana no guhumurizwa ibahe guhuza imitima yanyu nk'uko Kristo Yesu ashaka,
kugira ngo muhimbaze Imana y'Umwami wacu Yesu Kristo ari yo na Se, n'umutima umwe
n'akanwa kamwe." Abafilipi 2:2: "Musohoreshe umunezero wanjye guhuriza imitima mu rukundo,
mwibwira kumwe muhuje imitima." [1T 281]
Ubwoko bw'Imana bwose bukwiriye gushishikazwa n'umurimo wayo. Uku gushishikarira
umurimo kwagiye kubura muri bene data b'i Wisconsin. Na none kandi habuze imbaraga. Bamwe
batekereza ko gupfusha igihe cyabo ubusa atari icyaha, mu gihe abandi bakunda umurimo w'igiciro
cyinshi wo kwamamaza ukuri bacunga neza igihe cyabo, kandi mu mbaraga 'Imana bakora
imirimo inanije kandi bagakora cyane kugira ngo imiryango yabo ibe ifite gahunda kandi imererwe
neza, ndetse babe bagira icyo babona ku ruhande cyo gushyira mu murimo w'Imana, kugira ngo
basohoze uruhare rwabo mu gutuma umurimo w'Imana ukomeza kujya imbere, ndetse bibikire
n'ubutunzi bwabo mu ijuru. Ntabwo umuntu umwe akwiriye [1T 281] koroherezwa cyane maze
ngo abandi baremererwe. Imana isaba abafite amagara mazima n'imbaraga z'umubiri gukora ibyo
bashoboye, no gukoreshereza imbaraga zabo kuyihesha ikuzo, kuko atari ababo ngo bigenge.
Imana izababaza uko bakoresheje igihe cyabo n'imbaraga zabo bahawe n'ijuru. [1T 282]
Inshingano yo gufasha ngo umurimo wo kwamamaza ukuri utere imbere ntabwo ari iy'abakire
gusa. Abantu bose bafite uruhare bagomba gukora. Umuntu wakoresheje igihe cye n'imbaraga ze
mu kurundanya ubutunzi azabazwa ibijyanye n'uko akoresha uwo mutungo. Niba umuntu afite
amagara mazima n'imbaraga, icyo ni cyo gishoro cye, kandi agomba kugikoresha neza. Niba amara
amasaha ntacyo akora, akayamara mu gusurana no kuganira bidakenewe, bene uwo ni umunebwe
mu mikorere kandi ibyo ijambo ry'Imana rirabibuzanya. Abantu nk'abo bafite umurimo bagomba
gukora kugira ngo bahe imiryango yabo ibyo ikeneye, kandi ngo bashyire mu bubiko ibyo gufasha
abandi bakurikije uko Imana yabahiriye. [1T 282]
Ntabwo twashyiriwe muri iyi si kugira ngo twiyiteho gusa, ahubwo dusabwa no gufasha mu
murimo ukomeye w'agakiza, bityo tukigana imibereho ya Kristo Kristo yo kwiyanga, kwitanga
kwigomwa no kuba ingirakamaro. Abikundira ubuzima buboroheye kurusha uko bakunda ukuri
kw'Imana ntibazashishikazwa no gukoresha neza igihe cyabo n'imbaraga zabo kugira ngo bagire
uruhare mu murimo wo gusakaza ukuri hose. Benshi mu basore b'i Wisconsin ntibigeze
biyumvisha uburemerc bw'umurimo, cyangwa ngo biyumvemo ko ari ngombwa ko bagira icyo
bigomwa kugira ngo ujye mbere. Ntibashobora na rimwe kuronka imbaraga kugeza ubwo bazaba
bahinduye imigenzereze yabo, maze bagakoresha umuhati udasanzwe ngo bateze ukuri imbere,
kugira ngo abantu bakizwe. Bamwe barigomwa kandi bakagaragaza ko bashishikaye ndetse
bagakora umurimo wikubye kabiri bitewe n'umwete wabo udacogora wo gushyigikira umurimo
bakunda. Umurimo w'Imana bawugira umugabane w'imibereho yabo; iyo ujemo ibibazo,
bababarana na wo; kandi igihe ugenda neza birabashimisha. [1T 282]

223
Imigani 3:9, 10: "Wubahishe Uwiteka ubutunzi bwawe n'umuganura w'ibyo wunguka byose. Ni
bwo ibigega byawe bizuzuzwa, kandi imivure yawe izasendera imitobe." Abanebwe bashobora
kwihumuriza batekereza ko ntacyo Imana ibasaba kubera ko nta nyungu babonye. Uru ntiruzaba
urwitwazo kuri bo; kubera ko iyo baza gukoresha neza igihe cyabo, iyo bataza kuba abanebwe mu
mirimo bakora, bajyaga kuba barungutse. Iyo baza gukoresha imbaraga zabo zose bafite intego yo
kugira icyo baronka ngo bagishyire mu bubiko bw'Imana, inzira zari kubakingukira, kandi bari
kubona inyungu runaka bashobora kwegurira mu murimo w'Imana bityo bakaba bibikiye ubutunzi
mu ijuru. [1T 282]

WISCONSIN Y'AMAJYARUGURU
Igihe nari ndi i Roosevelt ho muri New York, ku itariki ya 3 Kanama 1861, amatorero atandukanye
ndetse n'imiryango itandukanye byanyujijwe imbere yanjye. Neretswe imbaraga zitandukanye
zihindura zagiye zikoreshwa ndetse n'ingaruka zazo z'urucantege. Satani yagiye akoresha abantu
bavuga ko bizera umugabane umwe w'ukuri kugenewe iki gihe kandi ari nako bari kurwanya undi
mugabane wako. Abantu nkabo Satani ashobora kubakoresha akagera ku ntego ye kuruta ko
yakoresha ba bandi barwanya ukwizera kwacu kose. Uburyo bwe bw'ubucakura bwo kwinjiza
ikinyoma abinyujije mu bizera ukuri by'igice bwayobeje benshi, burangaza kandi busandaza
ukwizera kwabo. Iyi ni yo yabaye impamvu y'ibice byabonetse muri Wisconsin y'amajyaruguru.
Abantu bamwe bakira umugabane umwe w'ubutumwa maze bakanga undi mugabane. Bamwe
bemera Isabato ariko bakanga ubutumwa bwa marayika wa gatatu; nyamara kubera ko bakiriye
Isabato, bavuga ko bafatanyije n'abizera ukuri kose kugenewe iki gihe maze bagakora umurimo
kugira ngo bazane abandi babashyire mu ruhande rwijimye nk'urwo na bo barimo. Ntawe baba
bashinzwe muri bo. Bafite ukwizera kwabo bwite kwigenga. Abantu nk'abo bemererwa kugira
imbaraga ku bandi bantu mu gihe nta mwanya bari bakwiriye guhabwa nubwo basa n'abagaragaza
ko batari indyarya. [1T 283]
Abantu bataryarya bazabona umurunga ugororotse w'ukuri kugenewe iki gihe. Bazabona uburyo
amapfundo yawo yuzuzanya, ipfundo rigenda rikurikirana n'irindi maze agahuriza hamwe gukora
umurunga ukomeye, kandi bazawufata bawukomeze. Ntabwo gusobanukirwa ukuri kugenewe iki
gihe bigoye, kandi abantu Imana iyoboye bazihuriza hamwe kuri uru rufatiro rugari kandi
rushikamye. Ntizakoresha abantu bafite ukwizera gutandukanye, ibitekerezo n'imyumvire
binyuranye kugira ngo basandaze kandi bareme ibice. Ijuru ndetse n'abamarayika bera bari
gukorera guhuriza hamwe kugira ngo bazane abantu mu bumwe bwo kwizera, mu mubiri umwe.
Ibi Satani arabirwanya, kandi yiyemeje gusandaza no kurema ibice, no kuzana imyumvire
itandukanye kugira ngo iri sengesho Kristo yasenze rye gusubizwa: "Sinsabira aba bonyine,
ahubwo ndasabira n'abazanyizezwa n'ijambo ryabo, ngo bose babe umwe nk'uko uri muri jye,
Data, nanjye nkaba muri wowe ngo nabo babe umwe muri twe, ngo ab'isi bizere ko ari wowe
wantumye." (Yohana 17:20, 21). Yesu yateguye ko ukwizera k'ubwoko bwe kuba kumwe. Mbese
umuntu umwe nagenda abwiriza ikintu kimwe, undi utandukanye na we akabwiriza ikindi kintu,
ni gute abizera binyuze mu ijambo bababwira baba umwe? Hazabaho itandukaniro ry'imyumvire.
[1T 283]
Nabonye ko niba ubwoko bw'Imana bw'i Wisconsin bushaka gutunganirwa, bugomba guhagarara
mu byimbo butajegajega ku bijyanye n'ibi bintu, kandi bugaca imbaraga yose ibakurura y'abantu
bari guteza kurangara no kurema ibice binyuze mu kwigisha ibitekerezo binyuranye n'iby'umubiri
[itorero]. Bene abo ni inyenyeri zizerera. Basa n'abohereza [1T 283] umucyo muke; bavuga ko
bizera kandi ko batwaye ukuri guke, bityo bakayobya abadafite inararibonye. Satani abaha ku

224
mwuka we, ariko Imana ntiri kumwe na bo; Mwuka wayo ntatuye muri bo. Yesu yasabiye
abigishwa be ngo babe umwe, nk'uko na we ari umwe na Se, "kugira ngo ab'isi bizere ko ari wowe
wantumye." Kuba umwe n'ubumwe by'ubwoko bw'Imana bwasigaye bwizera ukuri byemeza ab'isi
bifite imbaraga ikomeye ko bafite ukuri, kandi bakaba ubwoko bw'Imana bw'umwihariko, ubwoko
yatoranyije. Uku kuba umwe ndetse n'ubumwe bihagarika umwanzi umutima, maze akiyemeza ko
bitabaho. Iyo ukuri kugenewe iki gihe kwizewe mu mutima kandi kukagaragarizwa mu mibereho,
kugira umwe ubwoko bw'Imana, kandi kukabaha imbaraga ikomeye cyane ihindura abandi. [1T
284]
Iyaba abavuga ko bakomeza Isabato b'i Wisconsin bari barashakanye umwete kandi bagaharanira
kuba umwe bafatanyije n'isengesho rya Kristo kugira ngo babe umwe nk'uko ari umwe na Se,
umurimo wa Satani wari gutsindwa. Iyaba bose barashatse kunga ubumwe n'umubiri, ubwaka
bwazanye ikizinga gikomeye ku murimo w'ukuri kugenewe iki gihe muri Wisconsin
y'amajyaruguru ntibwari kwaduka; kubera ko ari ingaruka yo kwitandukanya n'umubiri, no
gushaka kugira ukwizera gufite umwimerere wako kandi kwigenga, hatitawe ku kwizera
k'umubiri. [1T 284]
Mu iyerekwa mperutse guherwa i Battle Creek, neretswe ko hari inzira idakwiriye abantu
bakurikiye ahitwa………. ku bijyanye n'amayerekwa, mu gihe cyo guhanga itorero hariya hantu.
Hariho bamwe i…….. bari abana b'Imana, nyamara bakaba barashidikanyaga amayerekwa.
Abandi ntibayarwanyaga, nyamara ntibatinyutse kwerekana uruhande ruhamye bahagazemo ku
byerekeranye nayo. Bamwe barashidikanyaga, kandi bari bafite impamvu ihagije ibatera kumera
batyo. Amayerekwa y'ibinyoma n'ibikorwa by'ubwaka, ndetse n'imbuto mbi zabikurikiye, byagize
ingaruka ku murimo wakorerwaga i Wisconsin bitera abantu kutishimira ikintu cyose cyitwa
iyerekwa. Ibi bintu byose byari bikwiriye kuba byaritaweho, maze hagakoreshwa ubwenge. Nta
gerageza ryari kuhaba cyangwa gukorana n'abantu batigeze babona umuntu agira amayerekwa,
kandi bakaba nta bumenyi bwabo bwite bafite ku byerekeye imbaraga ihindura y'amayerekwa.
Abantu nk'abo ntibari bakwiriye kuvutswa ibyiza n'amahirwe biboneka mu itorero niba urugendo
rwabo rwa Gikristo rutunganye, kandi bakaba bafite imico myiza ya Gikristo. [1T 284]
Neretswe ko bamwe bashoboraga kwakira amayerekwa yanditswe agasohorwa mu icapiro,
bagasuzumira igiti ku mbuto zacyo. Abandi bameze nka Toma washidikanyaga; ntibashobora
kwizera Ibihamya byasohotse mu nyandiko z'icapiro, cyangwa ngo bakire igihamya kinyuze mu
buhamya bw'abandi bantu; ahubwo baba bagomba kwibonera ubwabo kandi bakagira igihamya
cyabo bwite. Abantu nk'abo ntibagomba gushyirwa ku ruhande, ahubwo bagomba kugaragarizwa
kwihangana n'urukundo rwa [1T 284] kivandimwe kugeza ubwo babona umwanya bahagararamo
neza bagashikama hari icyo bashyigikiye cyangwa bakakirwanya. Nibarwanya amayerekwa
batazi; kurwanya kwabo nibakugeza kure bakageza ubwo barwanya ibyo batazi, ndetse bakumva
babujijwe amahoro igihe abizera ko amayerekwa ava ku Mana bagize icyo bayavugaho mu
materaniro, nuko bakihumuriza bakoresheje impuguro zitangirwa mu iyerekwa, itorero rishobora
kumenya ko abo bantu batari mu kuri. Ubwoko bw'Imana ntibugomba gusubira inyuma no
kugamburura, kandi ngo buhare umudendezo wabwo kubw'abo bantu b'abigomeke. Imana
yashyize impano mu itorero kugira ngo zungure itorero; kandi igihe abavuga ko bizera ukuri
barwanyije impano, bakarwanya amayerekwa, ubugingo bw'abantu buba buri mu kaga bitewe
n'imbaraga yabo ihindura, kandi icyo kiba ari igihe cyo gukorana nabo, kugira ngo abanyantege
nke batayobywa n'iyo mbaraga yabo ihindura. [1T 285]
Byagiye bigora cyane abagaragu b'Imana gukorera i .........kubera ko hariyo itsinda ry'abantu
bihangiye gukiranuka, bagira amagambo menshi, kandi b'indakoreka bari barahagaze mu nzira

225
y'umurimo w'Imana. Iyo bakirwa mu itorero, bashoboraga kurishwanyaguza bakaricamo uduce.
Ntibashoboraga kumvira umubiri, kandi ntibashoboraga kunyurwa na gato keretse gusa ubuyobozi
bw'itorero buri mu maboko yabo. [1T 285]
Mwene data G. yashatse uburyo yatera intambwe afite amakenga menshi. Yari azi ko itsinda
ry'abarwanya amayerekwa ritari mu kuri, kandi ko batari abizera nyakuri bashikamye mu kuri,
kandi ku bw'ibyo, kugira ngo yikize izo ntaza, yatanze igitekerezo cyo kutakira umuntu n'umwe
mu batizera ubutumwa bwa marayika wa gatatu n'amayerekwa. Ibi byatumye hari abantu b'igiciro
cyinshi batarwanyije amayerekwa baguma hanze y'itorero. Ntibigeze batinyuka kwifatanya
n'itorero, batinya ko bakwishyira mu bintu batari basobanukiwe kandi batizeraga mu buryo
bwuzuye. Kandi hari abantu bari biteguye guteza urwikekwe aba bantu b'inyangamugayo, no
kubashyira ibintu imbere mu mucyo mubi cyane mu buryo bushoboka bwose. Bamwe bumvise
batewe agahinda kandi bakojejwe isoni bitewe n'uko abizera b'itorero bari bameze, kandi uhereye
igihe itorero ryahangwaga kandi hagashyirwaho na gahunda, amarangamutima yo kutanyurwa
yagiye yiyongera cyane. Urwikekwe rukomeye rwarabigaruriye. [1T 285]
Neretswe ibya mushiki wacu H. Yanyujijwe imbere mu buryo bufite aho buhuriye na mushiki
wacu wishushanya wari ufite urwikekwe rukomeye andwanya ndetse n'umugabo wanjye, ndetse
akaba yararwanyaga amayerekwa. Uyu mwuka wari waramuteye gukunda no gushyigikira
amakuru yose y'ibinyoma atwerekeyeho n'arebana n'amayerekwa, kandi byo yari yarabibwiye
mushiki wacu H. Yari yaragize umwuka usharira wo kundwanya, mu gihe we ku giti cye ntacyo
yari anziho. Ntiyari amenyereye mirimo yanjye, nyamara yari yaragiye agaburira muri we
amarangamutima mabi cyane yo kuntekereza nabi, kandi ibyo yabishyize no muri mushiki [1T
285] wacu H, maze bombi bafatanyiriza hamwe mu magambo n'imvugo bishaririye bakoreshaga.
Umuntu neretswe wari ufite imikoranire na mushiki wacu Hyari umugore ufite ibitekerezo
bikomeye, w'umunyarugomo kandi wishyira hejuru akurikije uko yiyumva. Yatekerezaga ko ibyo
yibwira bitunganye, kandi ko abandi bagomba kwishingikiriza ku ijambo avuze, mu gihe icyo
yakoraga gusa ari ukuzana umwijima akerensa inama yabaga yagiriwe akoresheje amagambo ye,
kandi akerekana umwuka w'ingabo z'ikiyoka mu kurwanya abashoboraga kunga ubumwe mu
gukomeza amategeko y'Imana no guhamya kwa Yesu. [1T 286]
Uhereye igihe mushiki wacu H yari ari ahitwa………. yasuzuguye amayerekwa, maze akajya
avuga amakuru y'ibyo yumvise abantu bavuga nk'aho ari ukuri. Ntiyigeze arwanya imbaraga yose
yabaga yateguriwe kunkomeretsa. Ntiyigeze amenya ko amayerekwa aturuka ku Mana gusa.
Ntabwo ubwe yari aziranye n'igikoresho cyoroheje; nyamara yari yarifatanyije n'abatariyeguriye
Imana b'ahitwa…… kugira ngo bakoreshe imbaraga ikomeye bandwanya. Bagiye bakomezanya
binyuze mu gukunda no gukwirakwiza inkuru z'ibinyoma zabaga ziturutse ahantu hatandukanye,
maze muri ubwo buryo bakomeza kugaburira urwikekwe rwabo. Nta bumwe bushobora kuba
hagati y'umwuka wabo n'umwuka w'ubutumwa Uwiteka abona ko bukwiriye gutangwa ngo
bwungure ubwoko bwe buciye bugufi. Umwuka utuye mu mitima yabo ntushobora guhuza
n'umucyo Imana yatanze. [1T 286]
Abantu benshi b'impezamajyo ntibazi ibyo bari gukora. Bahuza imbaraga zabo n'ingabo za Satani,
maze bakamufasha mu murimo we. Bagaragaza ishyaka rikomeye n'umwete mwinshi mu
kurwanya kwabo kurimo ubuhumyi, mbese nk'aho rwose igihe bari kurwanya amayerekwa baba
bakora rwose umurimo w'Imana. Abantu bose bifuza gukora batyo bashobora kwirebera
bakamenya imbuto ziva muri ayo mayerekwa. Mu myaka cumi n'irindwi yose ishize, Imana
yabonye ko bikwiriye kuyareka agakomeza kubaho kandi akagira imbaraga imbere y'ingabo za
Satani, n'imbaraga z'ibikoreshobantu byagiye bifasha Satani mu murimo we. [1T 286]

226
Abandi bagore neretswe ni ab'i………. barimo barwanya ukuri. Umwe wanyujijwe imbere yanjye
ni uwari yarakiriye ingingo nke z'ukuri, nuko ntiyakomeza kugendana n'ubwoko bw'Imana
bwasigaye. Mu mirebere ye yumvaga ashyizwe hejuru, kandi yatekerezaga ko asobanukiwe ibintu
byose. Mu bitekerezo bye yumvaga ari umunyabwenge, ndetse namweretswe asa n'uhora asubiza
amaso inyuma akagereranya uko ameze n'uko yari ameze kera. Kubera ko yari yarakiriye urugero
runaka rw'umucyo mu gihe cyashize, yari yarahindutse umuntu ushyizwe hejuru, maze atekereza
ko afite umucyo uhagije n'ubumenyi bwo kwigisha itsinda ryose. Ukwizera kwe kuranyanyagiye
kandi ntigufatanye. Byinshi mu bitekerezo afite ku kuri ni ubuyobe; nyamara kandi ni umuntu
w'umwibone wibwira ko aruta abandi, kandi akiyumvamo ko akiranuka. Yihutira kwigisha,
nyamara we [1T 286 ntiyakwigishwa. Yasuzuguye inyigisho, ndetse yirenza ibyigisho Imana
yanyuzaga mu bagaragu bayo. Namubonye atunga agatoki ku gukiranuka kwe, ku kwitanga kwe
no ku mibereho ye yo gusenga. Kimwe na wa Mufarisayo, atondagura ibikorwa bye byiza. "Mana
ndagushimiye yuko ntameze nk'abandi b'abanyazi n'abakiranirwa n'abasambanyi, cyangwa ndetse
n'uyu mukoresha w'ikoro. Mu minsi irindwi hose niyiriza ubusa kabiri, ntanga kimwe mu icumi
mu byo nungutse byose." (Luka 18:11,12) Isengesho ry'umufarisayo ntiryitaweho, nyamara
umukoresha w'ikoro w'umutindi, washoboraga gusa kuvuga ati: "Mana, mbabarira kuko ndi
umunyabyaha" yateye Uwiteka kumugirira impuhwe. Isengesho rye ryaremewe mu gihe isengesho
ry'Umufarisayo w'umwirasi ritemewe, kubera ko “uwishyira hejuru azacishwa bugufi, kandi
uwicisha bugufi akazashyirwa hejuru." [1T 287]
Ibyahishuwe 3:17, 18: "Kuko uvuga uti: 'Ndi umukire, ndatunze kandi ndatunganiwe ntacyo
nkennye, utazi yuko uri umutindi wo kubabarirwa, kandi uri umukene n'impumyi ndetse wambaye
ubusa. Dore ndakugira inama: ungureho izahabu yatunganirijwe mu ruganda ubone uko uba
umutunzi, kandi ungureho n'imyenda yera kugira ngo wambare isoni z'ubwambure bwawe
zitagaragara, kandi ungureho umuti wo gusiga ku maso yawe kugira ngo uhumuke." [1T 287]
Uyu muntu narebye mu maso ye nkamumenya igihe nari mubonye, nabwiwe ko ari umugore witwa
I. Nabonye ko imibereho ye itarangwaga na kwa kwicisha bugufi gukwiriye kuranga umuyoboke
wa Kristo. Uko ibyo batura ko bizera byaba biri ku rwego ruhanitse rute, igihe abantu bapfa
b'abakene bahindutse abakiranutsi mu maso yabo bwite, icyo gihe Yesu arabareka ngo bishuke ku
bijyanye n'uko bari. Neretswe ko uyu mugore yari yaratwaye abandi ibitekerezo, ndetse bamwe
bifatanya na we mu gufata amayerekwa mu buryo buteye ikimwaro. Ibi byose bagomba
kuzabisobanura imbere y'Imana; kubera ko jambo ryose ryo gusebya umucyo Imana yashimye ko
ugezwa ku bantu mu buryo yihitiyemo ryandikwa mu gitabo. [1T 287]
Na none neretswe undi mugore utari ufatanyije n'ubwoko Imana iyoboye. Mwuka w'ukuri ntatuye
mu mutima we, kandi amaze igihe ahugiye mu murimo unezeza umwanzi w'ibyiza byose, kugira
ngo arangaze kandi ajijishe ubwenge bw'abantu. (Uyu muntu namumenye ku munsi usoza
amateraniro; yagiye mbere yuko amateraniro asoza). Azi kuvuga cyane, kandi ahora yiteguye
gutega amatwi no kuvuga ikintu runaka gishya, agatinda ku cyo yita amakosa y'abandi; maze
amagambo mabi akwirakwiza akayita ubushishozi. Umucyo awita umwijima; n'umwijima akawita
umucyo, kandi asenga amasengesho maremare mu buryo bwo kwishushanya. Akunda kwemerwa
n'abantu no gutekerezwa ko ari umukiranutsi, kandi hari abantu bamwe yayobeje. Yifuza kwigisha
abandi, kandi agatekereza yuko Imana imwigisha kurusha uko yigisha abandi. Nyamara ukuri
ntigufite umwanya mu mutima we. [1T 287]
Hariho abandi bantu bake neretswe nk'abafatanyaga n'abo narangije kuvuga, kandi bafatanyiriza
hamwe gukora ibyo bashoboye byose kugira ngo bacishe ukubiri n'umubiri kandi bateze urujijo;
kandi imbaraga yabo ihindura ituma ukuri kw'Imana gufatwa nabi. Yesu n'abamarayika bera bari

227
kuzamura no guhuriza ubwoko bw'Imana mu kwizera kumwe, kugira ngo bose bagire kwibwira
kumwe n'inama imwe. Kandi mu gihe bari kuzanwa mu bumwe bwo kwizera, kugira ngo babone
imbona nkubone ukuri gukomeye kandi kw'ingenzi kugenewe iki gihe, Satani nawe aba ari ku
murimo kugira ngo arwanye iterambere ryabo. Yesu ari ku murimo binyuze mu bikoresho bye
kugira ngo ateranyirize hamwe kandi azane ubumwe. Satani akorera mu bikoresho bye kugira ngo
asandaze kandi areme ibice. "Kuko nzategeka kandi nzagosorera inzu ya Isirayeli mu moko yose,
nk'uko ingano zigosorerwa ku ntara ntihagire n'imwe igwa hasi." Amosi 9:9. [1T 288]
Ubu Imana iri kugerageza no gushungura ubwoko bwayo. Imico iri gukuzwa. Abamarayika bari
gupima agaciro k'imico mbonera, kandi bari kwandika neza ibikorwa byose by'abana b'abantu. Mu
bantu bavuga ko ari ubwoko bw'Imana harimo imitima yahindanye; nyamara bazageragezwa kandi
bashungurwe. Ya Mana isoma ibiri mu mutima wa buri wese, izashyira ahabona ibihishwe mu
mwijima byose aho kenshi bitakekwa, kugira ngo ibisitaza byabereye inkomyi iterambere
ry'umurimo wo kwamamaza ukuri bikurweho, bityo Imana igire ubwoko butunganye kandi bwera
bwo kumenyesha abantu amategeko n'amateka byayo. [1T 288]
Umugaba w'agakiza kacu ayoboye ubwoko bwe intambwe ku ntambwe, arabweza kandi
abutunganyiriza kwimurirwa mu ijuru, maze akareka ba bandi biteguye kwitandukanya n'umubiri
bagasigara inyuma, ari na bo badashaka kuyoborwa ndetse bakaba banyuzwe no gukiranuka
kwabo bwite. "Nuko rero umucyo ukurimo nuba umwijima, mbega uwo mwijima uko uba ari
mwinshi!" (Matayo 6:23). Nta gishuko kinini kiyobya ubwenge bw'umuntu kiruta igitera abantu
kwishimira umwuka wo kwiyemera, kwizera ko bari mu kuri no mu mucyo, mu gihe bagenda
bitandukanya n'ubwoko bw'Imana, kandi umucyo bishimira cyane ukaba ari umwijima. [1T 288]
Itsinda ry'ahitwa ………_ryitandukanyije n'umubiri ryari rifite umwuka winangiye kandi
usharirira abo Imana iri gukoresha nk'ibikoresho byayo kugira ngo bazamure ubwoko bwayo
buhurizwe hamwe ku rufatiro rumwe nyakuri. Umwuka ubarimo urwanya umurimo w'Imana,
kandi imbaraga yabo ihindura abandi yazanye umugayo ku murimo w'Imana, ituma ukwizera
kwacu kutanyura abatizera maze ibyo bitera Satani kwishima cyane. Abari kugenda mu bubasha
bw'itorero kandi bakagerageza gukorera Imana, mu gihe runaka bashobora kumva babangamiwe
na bamwe muri bo batari mu kuri, ari na bo neretswe ko bihangira gukiranuka ndetse bakagira
umwuka wa Gifarisayo; nyamara nibihangana, bakagendera imbere y'Imana bicishije bugufi,
bagasengana umwete ngo ibahe imbaraga [1T 288] zayo na Mwuka wayo, bazajya imbere, ariko
ba bandi barwaye mu byo kwizera bazasigara inyuma. [1T 289]
Mwene data J yanyujijwe imbere maze nerekwa ko imigenzereze ye itagiye ishimisha Imana. Yari
umuntu uhuzagurika cyane. Yari yarajijishijwe n'inyigisho ivuga iby' 'Igihe Kigiye Kuza, kandi
kubera ko nta kuzuzanya na guke kuri hagati y'iyo nyigisho y'Igihe Kigiye Kuza n'ubutumwa bwa
marayika wa gatatu, yatakaje urukundo no kwizera yari afitiye ubutumwa bwa marayika gatatu,
kandi yumva arakajwe n'uko hari byinshi cyane byavuzwe kuri bwo. Marayika wa gatatu ari
gutangaza ubutumwa bukomeye kuruta ubundi bwose abubwira abatuye ku isi; none se ubwoko
bw'Imana bwatoranyijwe buzareka kubwitaho, maze bwe kunga ijwi ryabwo mu gutangaza uyu
muburo ukomeye? Mwene data J yarayobejwe, none na we ari kuyobya abandi.
Insanganyamatsiko yigishaga yari "ukwegurirwa Imana," mu gihe umutima we utari uhagaze mu
kuri. Ubwenge ntibwari bufite icyerekezo kimwe. Nta nkomangiro yari afite yo kumufata, bityo
yakomezaga kureremba adafite kwizera guhamye. Igihe cye kinini yakimaraga ahugiye mu kubara
inkuru n'ibitekerezo byateguriwe kurangaza intekerezo z'abantu no kuzibuza amahwemo. Yagiye
avuga byinshi byerekeye umugabo wanjye nanjye ubwanjye, ndetse n'ibyo kurwanya
umayerekwa. Yahagaze mu mwanya uvuga ngo: "Bimbwire gusa, ... nanjye nzabitangaza." Icyo

228
si cyo Imana yamutumye gukora. Ntiyamenye uwo yari ari gukorera. Satani yaramukoreshaga
kugira ngo ashyire abantu mu rujijo. Ubushobozi buke bwo guhindura abandi yari afite
yabukoresheje abatera gukemanga ubutumwa bwa marayika wa gatatu. Yifashishije amakuru
'ibinyoma, yerekanye amayerekwa mu buryo bupfuye, bityo abantu b'abanyantege nke batari
bashikamye mu kuri kose kugenewe iki gihe bagaburiwe ibyo bintu aho kurya ibyokurya bisukuye
kandi bitunganyijwe neza. Ku bijyanye no kwezwa yarayobejwe. Keretse gusa ubu naramuka
ahinduye imigenzereze ye, kandi akagira ubushake bwo kwigishwa, ndetse agakunda umucyo
watanzwe, naho ubundi Imana izamureka yikurikirire inzira ye bwite kandi akurikize
imitekerereze ye idatunganye, kugeza ubwo ukwizera kwe kuzarimbuka, maze kubw'imigenzereze
ye itarimo ubwenge agahinduka akabarore ko kuburira abahitamo kwigenga bakitandukanya
n'umubiri. Imana izahumura amaso y'abantu bafite imitima itaryarya kugira ngo basobanukirwe
n'umurimo kirimbuzi ukorwa n'abantu basandaza kandi bakarema ibice. Izagaragaza abantu
batuma ibice bibaho kugira ngo umuntu wese ufite umutima utaryarya abashe gucika umutego wa
Satani. [1T 289]
Mwene data J yakiriye inyigisho y'ikinyoma ivuga ibyo kwezwa ikomotse ku mukuru K, kandi iyo
nyigisho ntihura n'ubutumwa bwa marayika wa gatatu, kandi ahantu hose yakiriwe irimbura
urukundo abantu bakundaga ukuri. Neretswe ko umukuru K yari ahagaze ku rubuga ruteza akaga.
Ntabwo yifatanyije na marayika wa gatatu. Yigeze kwishimira umugisha w'Imana, ariko kuri ubu
si ko bimeze kubera ko atigeze aha agaciro kandi [1T 289] ngo akunde umucyo wari waramuritse
mu nzira ye. Yazanye inyigisho y'Abametodisite ivuga ibyo kwezwa, maze ayishyira imbere,
ayigira iy'ingirakamaro cyane. Ukuri kwera guhuye n'igihe turimo yaguhinduye ukw'agaciro gake.
Yakurikiye umucyo we bwite, maze ugenda urushaho kwijima, kandi arushaho kujya kure y'ukuri
kugeza ubwo ukuri kutari kugifite n'imbaraga nke kuri we. Satani yayoboye ibitekerezo bye, kandi
yateje igikomere kinini mu murimo wo kwamamaza ukuri muri Wisconsin y'amajyaruguru. [1T
290]
Iyi nyigisho ivuga ibyo kwezwa ni yo mushiki wacu Kyakiriye ayikomoye ku mukuru K, maze
agerageza kuyikurikiza, bityo nayo imugeza muri bwa bwaka buteye ubwoba. Umukuru K.
yajijishije kandi ashyira mu rudubi ubwenge bwa benshi akoresheje iyo nyigisho yo kwezwa.
Abayakira bose batakaza ku rwego runini urukundo bari bafitiye ubutumwa bwa marayika wa
gatatu no kubushishikarira. Iyi myumvire yerekeye kwezwa ni inyigisho igaragara neza inyuma.
Yeza rwose abantu b'abatindi bari mu mwijima, mu kinyoma ndetse n'ubwibone. Ibaha isura yo
kugaragara nk'Abakristo beza, ndetse bafite kwera nyamara imitima yabo ihindanye. Ni inyigisho
ivuga amahoro n'umutekano, idashyira ikibi ahagaragara, ntihane cyangwa ngo icyahe icyaha.
Yomora uruguma rw'umukobwa w'ubwoko bw'Imana iruca hejuru ivuga iti: Ni amahoro, ni
amahoro mu gihe nta mahoro ariho. Abagabo n'abagore bafite imitima yanduye bifubika umwitero
wo kwezwa, maze abantu bakababona nk'intangarugero ku mukumbi, nyamara ari abakozi ba
Satani, abo akoresha kugira ngo areshyareshye kandi ayobye abantu bataryarya abateshure inzira,
kugira ngo batumva imbaraga n'agaciro kukuri gukomeye kuvugwa na marayika wa gatatu. [1T
290]
Umukuru Kyakomeje gufatwa nk'intangarugero, mu gihe yari igikomere ku murimo w'Imana.
Ntabwo imibereho ye yabaye ntamakemwa. Ntabwo imigenzereze ye yigeze ihuza n'amategeko
yera y'Imana cyangwa ngo ihuze n'ubuzima bwa Kristo bwaziraga ikizinga. Ntabwo kamere ye
yangiritse icishwa bugufi; nyamara kandi atinda cyane ku kwezwa, bityo akayobya benshi.
Nongeye kwerekezwa ku mirimo yakoze mu gihe cyashize. Ntiyashoboye kugeza ubugingo
bw'abantu mu kuri, no kubashikamisha mu butumwa bwa marayika wa gatatu. Atanga inyigisho

229
yo kwezwa nk'ingingo y'ingenzi kurusha izindi, mu gihe aha agaciro gake umuyoboro unyuramo
umugisha w'Imana. "Ubereshe ukuri, ijambo ryawe ni ryo kuri." Ukuri kugenewe iki gihe ari ko
muyoboro ntikwitabwaho, ahubwo kuribatirwa munsi y'ibirenge. Abantu bashobora gutera hejuru
bavuga bati: "Kwera! kwera! kwezwa! kwezwa, kugirwa intungane! kugirwa intungane!
kwerezwa umurimo! kwerezwa umurimo! nyamara kubw'ibyabaye mu bugingo bwabo ntibabe
bazi ibyo bavuga kurusha umunyabyaha wangiritse. Bidatinze, Imana izashwanyaguza uwo
mwitero w'icyo bita kwezwa abantu bamwe bayoborwa n'umutima wa kamere bifubitse kugira
ngo bahishe inenge zo mu bugingo bwabo. [1T 290]
Amakuru yerekana ibikorwa by'abana b'abantu yandikanwa kutibeshya. Nta kintu na kimwe
gishobora guhishwa ijisho ry'Uwera kandi ushyizwe hejuru. Abantu bamwe banyura mu nzira
irwanya amategeko y'Imana mu buryo butaziguye, noneho kugira ngo batwikire imigenzereze
yabo y'ibyaha, bakavuga ko ari abantu biyeguriye Imana. Uku kuvuga ko bera ntibigaragarira mu
mibereho yabo ya buri munsi. Ntabwo biganisha ku kuzamura ibitekerezo byabo, kandi ngo
bibayobore ku "kwirinda igisa n'ikibi cyose." Turi ibishungero by'ab'isi, abamarayika ndetse
n'abantu. Kwizera kwacu gutukwa bitewe n'imigenzereze mibi y'umutima wa kamere. Bavuga ko
bizera umugabane umwe w'ukuri, ibyo akaba ari byo bibaha imbaraga zo guhindura abandi, mu
gihe nta bumwe bafitanye n'abizera kandi bakaba bahurijwe mu kuri kose. Mbese imbaraga
ihindura y'umukuru K. yabaye iyihe? Umusaruro wavuye mu mirimo ye ni uwuhe? Ni abantu
bangahe yazanye maze bagashikama mu kuri kugenewe iki gihe? Ni bangahe yazanye mu bumwe
bwo kwizera? Ntabwo yateranyirije hamwe na Kristo. Imbaraga ye ihindura yabaye iyo gusandaza.
Mu byo abwiriza hari ikiburamo, bityo mubo yahinduye haburagamo icyababera igitare
n'umurengezi ku munsi w'umujinya w'Imana. Kubwiriza kwe kubuzemo umunyu n'impumuro.
Ntabwo abana azana baba bahindukiriye ukuri mu buryo bunoze rwose, ngo abatandukanye
n'ab'isi, kandi ngo abahuze n'ubwoko bw'Imana bw'umwihariko. Abahinduka kubwo kubwiriza
kwe nta nkomangiro yo kubafata ngo ibakomeze bafite, bityo batembanwa hirya no hino, kugeza
ubwo benshi muri bo baguye mu rujijo maze bakazimirira mu isi. [1T 291]
Ntabwo umukuru K azi umwuka umurimo. Ari guhuza imbaraga ye n'iy’ingabo z'ikiyoka kugira
ngo barwanye abakomeza amategeko y'Imana kandi bafite guhamya kwa Yesu. Afite urugamba
rukomeye imbere ye. Ku bijyanye n'Isabato, ari mu mwanya umwe nk'uw'Ababatisita b'Umunsi
wa Karindwi. Nutandukanya Isabato n'ubutumwa, izatakaza imbaraga zayo; nyamara iyo ihujwe
n'umutumwa bwa marayika wa gatatu, igira imbaraga yemeza abatizera n'abatumvira maze
ikabazana bafite imbaraga zo guhagarara, kubaho, gukura no kwerera Uwiteka imbuto. Iki ni igihe
ngo bantu b'Imana b'i Wisconsin bamenye umwanya bahagararamo. Iki kibazo ngo "Ni nde
uzahagarara mu ruhande rw'Uwiteka?" gikwiriye kubazwa hantu hose mu ijwi riranguruye
n'abantu b'indahemuka kandi bafite bunararibonye. Imana irabasaba guhaguruka maze
bakitandukanya n'imbaraga zinyuranye zajyaga kubatandukanya hagati yabo kandi
ikabatandukanya n'urufatiro rukomeye rw'ukuri, urwo Imana iri kuzanaho ubwoko bwayo. [1T
291]
Neretswe ibya Bwana L. Afite byinshi yavuga ku kwezwa, nyamara muri we arishuka, kandi
abandi na bo bashukirwa muri we. Úkwera kwe gushobora kuguma muri we mu gihe cyose ari mu
iteraniro gusa, nyamara tikubasha kwihanganira ikigeragezo. Ukwera kuvugwa na Bibiliya kweza
ubugingo; nyamara umutima wa L ntiwejejwe. Ikibi kiri mu mutima, [1T 291] kikigaragariza mu
mibereho, bityo abanzi b'ukwizera kwacu babonye urwaho rwo kugaya abakomeza Isabato. Bacira
igiti urubanza bahereye ku mbuto zacyo. [1T 292]

230
2 Abakorinto 4:2: "Ntiducogora ahubwo twanga ibiteye isoni bikorwa rwihishwa, tutagendera mu
buriganya kandi tutagoreka ijambo ry'Imana, ahubwo tuvuga ukuri tweruye bigatuma umuntu
wese adushimisha umutima we imbere y'Imana"[1T 292]
Benshi bagenda banyuranyije mu buryo butaziguye n'iki cyanditswe tubonye haruguru. Bagendera
mu bucakura maze bagakoresha ijambo ry'Imana mu buryo bw'ubushukanyi. Ntiberekanira ukuri
mu mibereho yabo. Bafite imigenzereze yihariye ku byerekeye kwezwa, nyamara bakirenza
ijambo ry'Imana. Basenga bavuga ibyo kwezwa, baririmba kwezwa kandi bagatera hejuru bavuga
kwezwa. Abagabo bafite imitima yahindanye biyambika umwuka wo kuba inziramakemwa, kandi
bakavuga ko bejejwe; nyamara icyo si cyo gihamya cy'uko bari mu kuri. Ibikorwa byabo bihamya
abo ari bo. Imitimana yabo yarumagaye, nyamara umunsi wabo wo gucir waho iteka n'Imana uraje,
kandi umurimo w'umuntu wese uzerekanwa uwo ari wo. Ndetse buri wese azagororerwa
hakurikijwe ibyo yakoze. [1T 292]
Marayika yatunze urutoki kuri L maze aravuga ati: "Wiruhiriza iki kuvuga amategeko yanjye,
ugashyira isezerano ryanjye mu kanwa kawe, ubwo uri inyangaguhanwa, ukirenza amagambo
yanjye? Uko ubonye umujura wishimira kubana na we, kandi ufatana n'abasambanyi. [1T 292]
"Ushyira ibibi mu kanwa kawe, ururimi rwawe rukarema uburiganya." (Zaburi 50:16-18).
Abavuga ko bizera ukuri kose nibaramuka basanze Uwiteka bamusaba kubafasha, Imana
izatatanya kandi ikunkumure izo mbaraga zirema ibice, maze ihe umudendezo ubwoko bwayo.
[1T 292]
Bibiliya ntiyigisha ukwezwa kw'abantu birenza umugabane umwe w'ukuri bakawujugunya
inyuma yabo. Mu ijambo ry'Imana hatanzwe umucyo uhagije ku buryo ntawe ukeneye kuyoba.
Ukuri gushyizwe hejuru ku buryo kwakwishimirwa n'abafite ubwenge bugambaye, nyamara
nanone kuroroshye ku buryo umuntu woroheje hanyuma y'abandi, umwana
w'Imanaw'umunyantegenke hanyuma y'abandiashobora kugusobanukirwa, kandi kukamwigisha.
Abatabona ubwiza buri mu kuri, ntibahe agaciro ubutumwa bwa marayika wa gatatu, ntibazabona
urwitwazo kuko ukuri gusobanutse neza. [1T 292]
2 Abakorinto 4:3,4: "Ariko niba ubutumwa bwiza twahawe butwikiriwe, butwikiririwe
abarimbuka ari bo batizera, abo imana y'iki gihe yahumiye imitima, kugira ngo umucyo
w'ubutumwa bwiza bwa Kristo, ari we shusho y'Imana utabatambikira." [1T 292]
Yohana 17:17, 19: "Ubereshe ukuri: ijambo ryawe ni ryo kuri.” “Kandi nanjye niyeza ku bwabo
ngo na bo babe bereshejwe ukuri." [1T 292]
1 Petero 1: 22: "Nuko rero ubwo mwiyejesheje imitima kumvira ukuri kugira ngo mubone uko
mukunda bene Data mutaryarya, mukundane cyane mu mitima"[1T 293]
1 Abakorinto 7: 1: "Nuko bakundwa, ubwo dufite ibyo byasezeranijwe, twiyezeho imyanda yose
y'umubiri n'umutima, tugende twiyejesha rwose kubaha Imana." [1T 293]
Abafilipi 2:12-15: "Nuko abo nkunda, nk'uko iteka ryose mwajyaga mwumvira uretse igihe mpari
gusa, ahubwo cyane cyane ntahari, mube ari ko musohoza agakiza kanyu mutinya, muhinda
imishyitsi, kuko Imana ari yo ibatera gukunda no gukora ibyo yishimira. Mukore byose
mutitotombana, mutagishanya impaka kugira ngo mutabaho umugayo cyangwa uburyarya, mube
abana b'Imana batagira inenge hagati y'ab'igihe kigoramye cy'ubugoryi, abo mubonekeramo
nk'amatabaza mu isi." [1T 293]
Yohana 15:3: "None mumaze kwezwa n'ijambo nababwiye." [1T 293]

231
Abefeso 5:25-27: "Bagabo, mukunde abagore banyu nk'uko Kristo yakunze itorero akaryitangira
ngo aryeze, amaze kuryogesha amazi n'ijambo rye aryishyire rifite ubwiza, ridafite ikizinga
cyangwa umunkanyari cyangwa ikintu cyose gisa gityo, ahubwo ngo ribe iryera ridafite inenge."
[1T 293]
Uku ni ko kwezwa kwigishwa na Bibiliya. Ntabwo ari ukwiyerekana inyuma gusa cyangwa
umurimo w'inyuma. Ni ukwezwa kubonwa binyuze mu muyoboro w'ukuri. Ni ukuri kwakirwa mu
mutima, noneho kukagaragara mu mibereho mu buryo bufatika. [1T 293]
Yesu wafatwaga nk'umuntu yari atunganye, nyamara yakuriye mu buntu. Luka 2:52: "Yesu
akomeza kugwiza ubwenge, abyiruka ashimwa n'Imana n'abantu." [1T 293]
2 Petero 3:14, 18: "Ni cyo gituma bakundwa, ubwo mutegereje ibyo, mukwiriye kugira umwete
wo kuzasangwa mu mahoro, mutagira ikizinga, mutariho umugayo mu maso ye. "Ahubwo
mukurire mu buntu bw'Imana no kumenya Yesu Kristo Umwami wacu n'Umukiza. Icyubahiro
kibe icye none n'iteka ryose. Amena." [1T 293]
Ntabwo kwezwa ari umurimo w'akanya gato, isaha imwe, cyangwa umunsi umwe. Ni ugukomeza
gukurira mu buntu. Ku munsi umwe ntidushobora kumenya uburyo urugamba rwacu ruzaba
rukomeye ku munsi ukurikiraho. Satani ariho kandi arakora, bityo buri munsi dukeneye gutakira
Imana dushyizeho umwete kugira ngo idufashe kandi iduhe imbaraga zo kumutsinda. Igihe cyose
Satani agifite ubutware, tuzaba dufite inarijye igomba gucishwa bugufi, uguhengamira ku kibi kwa
kamere kugomba gutsindwa, kandi nta hantu ho guhagarara, nta hantu na hamwe dushobora kugera
ngo tuvuge ko twageze ku rugero rwuzuye. [1T 293]
Abafilipi 3:12: "Si uko maze guhabwa cyangwa ngo mbe maze gutunganywa rwose, ahubwo
ndakurikira kugira ngo ahari mfate icyo Kristo yamfatiye." [1T 294]
Imibereho ya Gikristo ni urugendo ruhoraho kandi rukomeza. Yesu yicaye ari we utunganya kandi
akeza ubwoko bwe. Bityo rero iyo ishusho ye igaragarijwe muri bo mu buryo butunganye rwose,
baba batunganye kandi bera, ndetse biteguye kujyanwa mu ijuru. Umukristo asabwa gukora
umurimo ukomeye. Twingingirwa kwiyezaho imyanda yose y'umubiri n'umwuka, tugatunganya
ukwera ku bwo kubaha Imana. Aha ni ho tubona hari umurimo ukomeye. Hari umurimo uhoraho
Umukristo agomba gukora. Ishami ryose ryo ku muzabibu mukuru rigomba kuvana ubuzima
n'imbaraga muri uwo muzabibu kugira ngo ribashe kwera imbuto. [1T 294]

IMBARAGA ZA SATANI
Umuntu wacumuye ni umunyago wa Satani mu buryo bwemewe n'amategeko. Umurimo wazanye
Kristo wari uwo kurokora uwo muntu akamukura mu mbaraga y'umwanzi we ukomeye. Muri
kamere ye, umuntu ahengamiye mu gukurikiza ibyongorero bya Satani, kandi ntashobora gutsinda
rwose umwanzi gica, keretse gusa Kristo, Umuneshi ukomeye atuye muri uwo muntu, akayobora
ibyifuzo bye kandi akamuha imbaraga. Imana yonyine niyo ishobora gushyira urubibi ku mbaraga
za Satani. Azerera hirya no hino mu isi, akazamuka akongera akamanuka. Satani ntahuga kuba
maso n'umwanya na muto, atinya yuko yatakaza uburyo bwo kurimbura ubugingo. Niingenzi
cyane ko ubwoko bw'Imana busobanukirwa iki kintu kugira ngo bushobore kurokoka imitego ye.
Satani ari gutegura ibishuko bye, kugira ngo mu rugamba rwe ruheruka azibasiramo ubwoko
bw'Imana, bwe kuzasobanukirwa yuko ari we. 2 Abakorinto 11:14: "Kandi ibyo si igitangaza,
kuko na Satani ubwe yihindura nka marayika w'umucyo." Mu gihe abantu bamwe bayobejwe
bavuga ko Satani atabaho, we aba abafata bunyago, maze akabakoreramo ku rwego rukomeye.

232
Satani arusha abantu b'Imana kumenya ububasha bamugiraho igihe imbaraga zabo ziri muri
Kristo. Igihe bicishije bugufi bakinginga Umuneshi w'umunyambaraga ngo abafashe, uwizera
ukuri woroheje hanyuma y'abandi nyamara akishingikiriza kuri Kristo ashikamye, ashobora rwose
gusubiza inyuma Satani n'ingabo ze zose. Satani ni inshakura bikabije ku buryo adashobora kuza
ku mugaragaro, yihandagaje azanye ibishuko bye; kubera ko icyo gihe imbaraga ZUmukristo zari
zisinziriye zakanguka, maze agashobora kwishingikiriza ku Murengezi ukomeye kandi
w'umunyambaraga. Ahubwo Satani aza mu buryo butagaragara, maze agakora yiyoberanyije
akoreye mu batumvira bavuga ko bubaha Imana. [1T 294]
Satani azakoresha imbaraga ze zose kugira ngo ahagarike imitima, ashuke, kandi ayobye ubwoko
bw'Imana. Uwatinyutse guhangana, gushuka no gukwena Umwami wacu, kandi akaba yari afite
ububasha bwo kumuterura mu maboko ye akamujyana ku gasongero k'urusengero, ndetse[1T 294]
akamuzamukana ku musozi muremure cyane, azakoresha imbaraga ze ku rwego rutangaje ku bo
muri iki gisekuru, abari ku rwego ruri hasi cyane mu bwenge ugereranyije n'Umwami wabo, kandi
bagasa n'aho nta kintu bazi rwose ku bucakura n'imbaraga bya Satani. Mu buryo butangaje,
azakora ku mibiri y'abasanzwe muri kamere yabo bahengamiye ku kumwumvira. Satani
ashimishwa cyane n'uko abantu bamufashe nk'utabaho. Iyo bamufashe mu buryo bworoshye,
kandi bakamwerekanisha amashusho ya cyana, cyangwa bakamwerekana asa n'inyamaswa
runaka, ibyo biramunyura cyane. Atekerezwa atyo nk'uri hasi cyane ku buryo ubwenge bw'abantu
buba butiteguye na mba guhangana n'imigambi ye iteguranye ubuhanga, maze hafi y'igihe cyose
agatsinda neza. Iyaba abantu basobanukirwaga n'imbaraga ze n'ubuhanga bwe, benshi baba
biteguye kumurwanya bakamutsinda. [1T 295]
Abantu bose bari bakwiriye gusobanukirwa ko Satani yahoze ari marayika ushyizwe hejuru cyane.
Ukwigomeka kwe ni ko kwamuciye mu ijuru, nyamara ntibyakuyebo imbaraga ze cyangwa ngo
bimuhindure inyamaswa. Uhereye igihe yagwaga, yerekeje imbaraga ze zikomeye ku kurwanya
ubutegetsi bw'ijuru. Yakomeje kugwiza ubucakura, kandi yiga uburyo bwarusha ubundi bwose
kumugeza ku ntego yo kugera ku bana b'abantu azanye ibishuko bye. [1T 295]
Satani ni we nkomoko y'imigani mihimbano akoresha mu gushukana. Mu ijuru niho yatangiriye
kurwanya urufatiro rw'ubutegetsi bw'Imana, kandi uhereye igihe yagwaga, yakomeje kwigomeka
ku mategeko y'Imana, kandi yateje abantu benshi cyane bavuga ko ari Abakristo gusiribangisha
ibirenge byabo itegeko rya kane rigaragaza Imana nzima. Satani yavanyeho Isabato y'umwimerere
ivugwa mu mategeko cumi, maze mu cyimbo cyayo ahashyira umwe mu minsi y'icyumweru yo
gukoraho imirimo. [1T 295]
Ikinyoma cya mbere gikomeye Satani yabwiye Eva muri Edeni ngo "Gupfa ntumuzapfa," ni cyo
cyabaye ikibwirizwa cya mbere cyabwirijwe ku bijyanye no kudapfa k'ubugingo. Icyo kibwirizwa
cyageze ku ntego, maze hakurikiraho ingaruka ziteye ubwoba. Yateye ubwenge bw'abantu
kwakira icyo kibwirizwa nk'ukuri, none abagabura barakibwiriza, bakakiririmba, kandi
bakanagishyira mu masengesho. [1T 295]
Kuvuga ko nta mwanzi nyawe ubaho, ndetse n'uko hazabaho igihe y'imbabazi cyo kwemererwamo
kizakurikira kugaruka kwa Kristo, biri guhinduka mu buryo bwihuse imigani ikunzwe n'abantu
benshi. Ibyanditswe byera bivuga byeruye ko iherezo ry'umuntu wese rizemezwa by'iteka ryose
igihe Umwami azaba aje. Ibyahishuwe 22:11, 12: "Uwanduye mu mutima agumye yandure,
umukiranutsi agumye akiranuke, uwera gumye yezwe. Dore ndaza vuba nzanye ingororano, kugira
ngo ngororere umuntu wese ibikwiriye ibyo yakoze. [1T 295]

233
Satani yuririye kuri iyi migani ikunzwe na benshi kugira ngo yihishe. Asanga abantu bapfa
b'impezamajyo kandi bayobye anyuze mu nyigisho igezweho yo kuvugana no gukorana n'imyuka
y'abapfuye, idashyiriraho imbibi umuntu w'umutima wa kamere, kandi iyo ishyizwe mu bikorwa,
itandukanya imiryango, igateza ishyari n'urwangano, kandi igaha umudendezo amatwara ya muntu
yangiritse kurusha ibindi byose. Abari mu isi bazi bike cyane byerekeye imbaraga yangiza iri mu
nyigisho yo kuvugana no gukorana n'imyuka y'abapfuye. Umwenda ukingiriza wakuweho, maze
mpishurirwa byinshi ku murimo uteye ubwoba w'iyi nyigisho. Neretswe abantu bamwe bigeze
kuyoboka iyo nyigisho yo gukorana n'imyuka y'abapfuye, ariko bakaba barayizibukiriye. Abo
bantu bahinda umushyitsi iyo batekereje uburyo bari begereye cyane kurimbuka gukomeye. Bari
baratakaje kwitegeka, maze Satani akabakoresha ibyo bangaga. Nyamara nubwo bimeze bityo,
bafite igitekerezo kidafututse cy'icyo gukorana n'imyuka y'abapfuye ari cyo. Abagabura
bahumekewemo na Satani bashobora kugaragaza mu isura nziza iki gihanda kibi bakoresheje
imvugo y'ubutyoza, bagahisha inenge ze, maze bagatuma agaragarira abantu benshi ko ari mwiza.
Nyamara bituruka mu buryo butaziguye mu butware bwe nka Satani, maze akavuga ko afite
uburenganzira bwo gutegeka abafite uko bemera iyo nyigisho bose, kubera ko baba bahangaye
kugenda ku rubuga rwabuzanijwe, kandi bakaba bivukije uburinzi bw'Umuremyi wabo. [1T 296]
Abantu bamwe b'impezamajyo batwawe n'amagambo y'ubutyoza yavuzwe n'abigisha b'ibyo
gukorana n'imyuka y'abapfuye, maze bakayoboka imbaraga ihindura y'iyo nyigisho, amaherezo
batahura kamere kirimbuzi yayo, ndetse bagashaka kuyicikaho no kuyihunga, nyamara
ntibabishobora. Satani abafatisha imbaraga ze, kandi ntashake kubareka ngo bagende bagire
umudendezo. Azi neza ko ari abe rwose igihe abitegekera mu buryo bwihariye, ariko anazi ko iyo
bigobotoye imbaraga ze adashobora kongera kubemeza kwizera imyuka y'abapfuye, no kubashyira
munsi y'ubutwarc bwe. Uburyo rukumbi abo bantu b'impezamajyo bashobora kunesha Satani, ni
ugushishoza bagatandukanya ukuri nyako kwa Bibiliya n'imigani mihimbano. Igihe bemeye ku
mugaragaro ibyo ukuri kubasaba gukora, baba bishyize aho bashobora kubonera ubufasha.
Bakwiriye kwinginga abafite inararibonye mu by'idini, kandi bakaba bizera amasezerano y'Imana,
kugira ngo babasabire ku Mutabazi w'umunyambaraga. Izaba ari intambara ikomeye. Satani
azongera abadayimoni be bari basanzwe bayobora aba bantu; nyamara abera b'Imana nibiyiriza
ubusa bagasenga bicishije bugufi cyane, amasengesho yabo azatsinda. Yesu azohereza
abamarayika bera kugira ngo barwanye Satani, kandi Satani azasubizwa inyuma, maze imbaraga
ze yakoreshaga afata abo yababazaga zimenagurike. Mariko 9:29: "Arabasubiza ati: "Bene uwo
ntavanwamo n'ikindi, keretse gusenga no kwiyiriza ubusa." [1T 296]
Umurimo ukundwa na benshi ntushobora kurwanya inyigisho yo gukorana n'imyuka y'abapfuye
ngo ugere ku ntego. Ntacyo baba bafite cyo gukingira imikumbi yabo imbaraga irimbura y'iyo
nyigisho. Ingaruka nyinshi ziteye agahinda z'inyigisho yo gukorana n'imyuka y'abapfuye zizagera
ku bagabura bo muri iki gihe; kubera ko basiribangiye ukuri munsi y'ibirenge byabo, maze mu
mwanya wako bagahitamo kuhashyira imigani y'imihimbano. Ikibwirizwa Satani yabwirije Eva
ku kudapfa k'ubugingo ngo "Gupfa ntimuzapfa" bagiye bagisubiriramo kenshi ku ruhimbi; maze
abantu bacyakira nk'ukuri gutunganye kwa Bibiliya. Ni cyo rufatiro rw'inyigisho ivuga ibyo
gukorana n'imyuka y'abapfuye. Nta hantu na hamwe Ijambo ry'Imana ryigisha ko ubugingo
bw'umuntu budapfa. Kudapfa gufitwe n'Imana yonyine. 1 Timoteyo 6: 16: "Ni yo yonyine ifite
kudapfa, iba mu mucyo utegerwa: nta muntu wigeze kuyireba kandi ntawabasha kuyireba.
Icyubahiro n'ubutware budashira bibe ibyayo, Amena.” [1T 297]
Iyo ijambo ry'Imana ryumvikanye neza kandi rigashyirwa mu bikorwa uko bikwiriye, riba
umurinzi udukingira ibyo gukorana n'imyuka. lby'irimbukiro rihora ryaka umuriro iteka

234
ribwiririzwa ku ruhimbi, kandi rigahozwa imbere y'abantu, ni akarengane gakorerwa imico
y'Imana igira imbabazi. Iyi nyigisho igaragaza Imana nk'aho ari yo munyagitugu uhebuje uri mu
isanzure ryose. Iyi nyigisho yakwiriye hose yateye abantu ibihumbi byinshi kuyoboka imyizerere
ivuga ko byanze bikunze abantu bose bazakizwa, abandi bayoboka ubuhemu no guhakana Imana.
Ijambo ry'Imana rirasobanutse neza. Ni umurunga ugororotse w'ukuri, kandi rizabera inkomangiro
abantu bose bafite ubushake bwo kuryakira, nubwo byabasaba kureka imigani mihimbano yabo
bakundaga. Rizabarinda ubuyobe bukomeye bwo muri iki gihe cy'amakuba. Satani yateye
ubwenge bw'abagabura bo mu matorero atandukanye kwizirika ubutarekura ku binyoma byabo
bikunzwe na benshi, nk'uko yateye Abayuda mu buhumyi bwabo kwizirika ku bitambo byabo,
kandi bakabamba Kristo. Kwanga umucyo n'ukuri bisiga abantu babaye ingaruzwamuheto, bakaba
iminyago y'ubushukanyi bwa Satani. Uko umucyo banze urushaho kuba mwinshi, ni ko imbaraga
z'ubushukanyi n'umwijima bizabazaho bizarushaho kuba bikomeye. [1T 297]
Neretswe ko abantu b'Imana b'ukuri ari umunyu w'isi n'umucyo w’isi. Imana ibasaba gukomeza
kujya mbere ubudahagarara mu kumenya ukuri, kandi bagakomeza mu nzira yo kwera. Ubwo ni
bwo bazasobanukirwa n'uko Satani yinjiye, maze bamurwanye mu mbaraga z'Umwami Yesu.
Satani azahamagaza lejiyoni nyinshi z'abamarayika be ngo bamufashe kurwanya intambwe ijya
mbere y'umuntu nubwo yaba umwe, kandi byaba bibashobokeye bakamuvuvunura mu kiganza
cya Kristo. [1T 297]
Nabonye abamarayika babi barwanira kwigarurira abantu, maze abamarayika b'Imana
bakabarwanya. Urugamba rwari rukomeye cyane. Abamarayika babi barimo baroga ikirere
bakoresheje imbaraga yabo humanya, kandi bakuzura ahazengurutse ba bantu kugira ngo bagushe
[1T 297] ikinya ubushobozi bwabo bwo kumva. Abamarayika bera bari bari maso. ubudahuga
kandi bategereje gusubiza inyuma ingabo za Satani. Nyamara kugenga intekerezo z'abantu ngo
bababuze gukora ibyo bashaka ntabwo ari umurimo w'abamarayika bera. Nibiyegurira kumvira
umwanzi, ntibagire umwete bakoresha ngo bamurwanye, icyo gihe ntacyo abamarayika b'Imana
bashobora gukora kirenzeho uretse gukomeza kugenzura ingabo za Satani ngo zitarimbura, kugeza
ubwo umucyo usumbyeho uzahabwa abari mu kaga ko kurimbuka, kugira ngo ubatere gukanguka
no gutumbira ijuru ngo ribafashe. Ntabwo Yesu azohereza abamarayika bera kugira ngo babature
abatagira umwete bakoresha ngo babashe kugira icyo bifasha. [1T 298]
Iyo Satani abonye ko ari mu kaga ko kuzimiza umuntu umwe, akoresha imbaraga zose kugira ngo
amugumane. Kandi igihe umuntu akangutse akamenya akaga arimo, maze mu guhagarika
umutima no gushishikara agatumbira Yesu ngo amuhe imbaraga, Satani atinya ko azatakaza
imbohe ye, maze agahamagaza abamarayika be ngo baze bamufashe gushyira uwo muntu
w'impezamajyo mu kazitiro, no kubaka urukuta rw'umwijima ahamuzengurutse kugira ngo
umucyo uva mu ijuru utamugeraho. Ariko iyo uwo uri mu kaga atagamburuye, maze mu ntege nke
ze akisunga ibyiza byakozwe n'amaraso ya Kristo, Umukiza wacu atega amatwi isengesho ryo
kwizera risenganywe umwete, maze akohereza abamarayika barushijeho kuba abanyambaraga
kugira ngo batabare uwo muntu. Satani ntashobora kwihanganira kumva umwanzi we umurusha
imbaraga atabazwa, kubera ko atinya kandi agahindira umushyitsi imbere y'imbaraga n'igitinyiro
bya Kristo. Iyo ijwi ry'isengesho risenganywe umwete ryumvikanye, ingabo za Satani zose zihinda
umushyitsi. Akomeza guhamagara lejiyoni nyinshi z'abamarayika babi ngo basohoze umugambi
we. Kandi iyo abamarayika, ba bandi bafite imbaraga zose, bambaye intwaro z'ijuru baje gutabara
wa muntu utentebutse (bwa bugingo buhigwa), Satani n'ingabo ze basubira inyuma bakitura hasi,
bakamenya neza ko batsinzwe urugamba. Abakozi ba Satani bafite ubushake baramukiranukira,
bakorana umwete, kandi bahuriza ku ntego imwe. Kandi nubwo bangana kandi bakarwana

235
ubwabo, nyamara bakoresha neza uburyo bwose babonye kugira ngo bateze imbere inyungu
bahuriyeho. Nyamara Umugaba ukomeye wo mu ijuru no mu isi yashyize urubibi aho imbaraga
za Satani zidashobora kurenga. [1T 298]
Ibyambayeho mu buzima byari ibidasanzwe, kandi namaze imyaka myinshi mbabazwa
n'ibigeragezo byihariye bikora ku bwenge bwanjye. Uko ubwoko bw'Imana bwabaga bumeze
ndetse n'uko nabaga nomatanye n'umurimo w'Imana byagiye akenshi binshyiraho umutwaro
w'umubabaro no gucika intege bikomeye ntashobora kubona uko mvuga. Namaze imyaka myinshi
mbona ko igituro ari ahantu heza ho kuruhukira. Mu iyerekwa mperutse kugira nabajije marayika
ungenda iruhande impamvu nasigaye ngo nkomeze kubabazwa no kugira intekerezo zidatekanye
ntya, ndetse akenshi nkajya njugunywa ku rubuga Satani arwaniraho. Naringinze cyane ngo niba
ngomba komatana n'umurimo wo kwamamaza ukuri ndokorwe [1T 298] ibi bigeragezo bikakaye
bitya. Abamarayika b'Imana bafite ububasha n'imbaraga, bityo nasabye ko nakingirwa ingabo. [1T
299]
Ubwo nibwo imibereho yacu yo mu gihe cyashize yagaruwe imbere yanjye, maze nerekwa ko mu
buryo bunyuranye Satani yashatse kurimbura umumaro wacu; kandi ko inshuro nyinshi yagiye
acura imigambi yo kudukura mu murimo w'Imana. Yagiye aza mu nzira zitandukanye, kandi
akanyura mu bikoresho bitandukanye kugira ngo agere ku migambi ye. Ariko binyuze mu murimo
w'abamarayika bera, Satani yari yaragiye atsindwa. Nabonye ko mu ngendo zacu tuva ahantu
hamwe tujya ahandi, inshuro nyinshi Satani yagiye ashyira abamarayika be babi mu nzira
twacagamo kugira ngo bateze impanuka zashoboraga kutwambura ubuzima; ariko abamarayika
bera boherezwaga aho hantu ngo badutabare. Jyewe n'umugabo wanjye impanuka nyinshi
zadushyize mu kaga gakomeye, kandi kurindwa kwacu kwagiye kuba igitangaza. Nabonye ko
ibitero bya Satani byagiye biza ari twe byibasiye mu buryo bwihariye, bitewe n'uko twari
dushishikajwe n'umurimo w'Imana kandi twomatanye nawo. Ubwo nabonaga uko buri kanya
Imana yita cyane ku bantu bayikunda kandi bakayubaha, numvise ngize icyizere no kwiringira
Imana, kandi niyumvamo gucyahwa kubw'uko ntafite kwizera. [1T 299]

AMAKAMBA ABIRI
Mu iyerekwa naherewe i Battle Creek ho muri Michigan, ku wa 25 Ukwakira 1861, neretswe iyi
si, yari yijimye kandi icuze igihunya. Marayika yaravuze ati: "Itegereze neza!" Nuko nerekwa
abantu bo ku isi. Bamwe bari bazengurutswe n'abamarayika b'Imana, nyamara abandi bari bari mu
mwijima w'icuraburindi, bazengurutswe n'abamarayika babi. Nabonye ukuboko kuva mu ijuru
kukagera hasi gufashe inkoni ya cyami icuzwe mu izahabu. Ku mutwe w'iyo nkoni hariho ikamba
ritatsweho amabuye y'igiciro arabagirana. Buri buye ryamurikaga umucyo urabagirana, ukeye,
kandi ufite ubwiza. Kuri iryo kamba hari handitsweho aya magambo ngo: "Hahirwa abantsindira,
kuko bazahabwa ubugingo buhoraho." [1T 299]
Munsi y'iryo kamba hari indi nkoni ya cyami, kandi kuri iyo nkoni nayo hariho ikamba ndetse
hagati muri ryo harimo imaragarita, izahabu n'ifeza byarabagiranagaho umucyo. Amagambo yari
yanditswe kuri iryo kamba yari aya ngo: Ubutunzi bw'isi. Ubutunzi ni imbaraga. Abantsindira bose
bagira icyubahiro kandi bakaba ibimenyabose?" Nabonye imbaga y'abantu benshi birukankira
gufata iryo kamba. Basakurizaga cyane icyarimwe. Bamwe mu bwira bari bafite basaga
n'abatakaje ubwenge. Barasunikanaga, maze bagahirika abari abanyantegenke, abaguye hasi mu
muvundo bakabakandagira. Benshi basingiranaga ubwuzu ubutunzi bwari buri muri iryo kamba,
bakabugundira maze bakabukomeza cyane. Imitwe ya bamwe muri bo yari umweru isa n'ifeza,

236
kandi mu maso habo hariho iminkanyari yatewe n'umuruho no guhagarika umutima. Ntabwo
bitaga kuri bene wabo basangiye amaraso numubiri; ariko igihe hari ababahangaga amaso [1T
299] babitabaza, barushagaho kugundira ubutunzi bwabo babukomeje, mbese nk'aho batinya ko
baramutse barangaye umwanya muto bazimizaho buke, cyangwa bakaba bakwemezwa
kubugabana na bo. Amaso yabo yari ahugutse akenshi yabaga ahanzwe ku ikamba ry'isi, maze
bakabara kandi bakongera kubara ubutunzi buri kuri iryo kamba. Amashusho y'ubukene
n'ubuhanya yagaragaraga muri iyo mbaga, maze bakareba ubutunzi buri kuri rya kamba
bakabwifuza, nuko bagahindukira babuvanaho amaso batentebutse igihe ababarusha imbaraga
babaga babiganzuye maze bakirukana abanyantegenke. Nyamara ntabwo bapfaga kubuvirira
batyo, ahubwo bari hamwe n'ikivunge cyarimo abamugaye, abarwayi ndetse n'abageze mu
zabukuru, bashakaga uko batanya babyiganira kugera kuri rya kamba ry'isi. Bamwe bapfuye
baharanira kurigeraho. Abandi bagwaga hasi bari kugerageza kurigundira. Abandi benshi bagwaga
bakimara kurikoraho. Intumbi zari zuzuye ku butaka, nyamara kandi abantu ikivunge bakomezaga
kwiruka, bagakandagira abaguye hasi n'intumbi za bagenzi babo. Umuntu wese wageze kuri iryo
kamba yabaga afite umugabane kuri ryo, maze agakomerwa amashyi cyane n'itsinda ryari
rizengurutse iryo kamba. [1T 300]
Itsinda rinini cyane ry'abamarayika babi ryakoraga ubudahuga. Satani yari hagati yabo, kandi bose
barebanaga kunyurwa cyane ubwo bitegerezaga rya tsinda ryarimo rimaranira kugera ku ikamba.
Satani yasaga n'uwajugunye uburozi bwihariye kuri rya tsinda ryashegeraga cyane kubona rya
kamba. Abenshi bashakaga iryo kamba ryo ku isi bari abavugaga ko ari Abakristo. Bamwe muri
bo basaga n'abafite umucyo muke. Barebaga ikamba ry'ijuru bakaryifuza, kandi inshuro nyinshi
ubwiza bwaryo bwasaga n'ububatwaye ubwenge, nyamara ntabwo bari basobanukiwe neza
agaciro karyo nyakuri n'ubwiza bwaryo. Mu gihe bakoreshaga ukuboko kumwe basingirana
imbaraga nke ikamba ry'ijuru, bakoreshaga ukundi kuboko bagasingirana ubwuzu ikamba ry'isi,
biyemeje rwose kuritunga; maze mu muhati wabo wo gukurikirana ikamba ry'isi, bakuye amaso
yabo ku ikamba ry'ijuru. Basigaye mu mwijima, nyamara bakabakabaga bashishikaye bashaka
kubona ikamba ry'isi. Bamwe ntibanejejwe n'itsinda ryaharaniraga cyane kugera kuri rya kamba;
basaga n'abazi akaga abo bantu barimo, maze barahindukira baritera umugongo, bityo bashakana
ubwira ikamba ry'ijuru. Bidatinze mu maso h'abo bantu harahindutse hareka kwijima maze hazamo
umucyo, hava ishavu haza umunezero n'ibyishimo byera. [1T 300]
Nyuma yaho nabonye itsinda ryatanyaga rikanyura muri ya mbaga y'abantu kandi rihanze amaso
ubudahuga ku ikamba ry'ijuru. Ubwo abo bantu batanyaga bagashaka inzira banyuramo hagati
muri iyo mbaga y'abantu batagiraga gahunda, abamarayika barabafashaga, kandi bakabacira inzira
ngo babashe gutera intambwe bajya mbere. Ubwo begerezaga ikamba ry'ijuru, umucyo
wariturukugaho warabagiranye kuri bo n'ahabazengurutse, wirukana umwijima wari ubariho,
kandi uwo mucyo ugenda urushaho kugaragara no gushashagirana, kugeza ubwo babaye
nk'abahinduwe ndetse basa n'abamarayika. Ntabwo bigeze bamama akajisho ku ikamba ry'isi.
[300] Abashakaga ikamba ry'isi barabakwenaga kandi bakabatera udupira tw'umukara tukagwa
inyuma yabo. Ntabwo babashije kubakomeretsa igihe yose amaso yabo yabaga ahanzwe ku ikaba
ry'ijuru, ariko abahindukizaga amaso yabo bakareba twa dupira tw'umukara twarabanduzaga.
Ibyanditswe bikurikira byashyizwe imbere yanjye: [1T 301]
Matayo 6:19-24: "Ntimukibikire ubutunzi mu isi, aho inyenzi n'ingese ziburya, kandi abajura
bacukura bakabwiba. Ahubwo mwibikire ubutunzi mu ijuru, aho inyenzi n'ingese zitaburya,
n'abajura ntibacukure ngo babwibe, kuko aho ubutunzi bwawe buri ari ho n'umutima wawe uzaba.
"Itabaza ry'umubiri ni ijisho. Ijisho ryawe nirireba neza, umubiri wawe wose uba ufite umucyo,

237
ariko niriba ribi, umubiri wawe wose uba ufite umwijima. Nuko umucyo ukurimo nuba umwijima,
mbega uwo mwijima uko uba ari mwinshi! "Ntawe ucyeza abami babiri kuko yakwanga umwe
agakunda undi, cyangwa yaguma kuri umwe agasuzugura undi. Ntimubasha gukorera Imana
n'ubutunzi." [1T 301]
Nuko ibyo nari nabonye mbisobanurirwa mu buryo bukurikira: Imbaga y'abantu bamaraniraga
kubona ikamba ry'isi, bari abantu bakunda ubutunzi bw'iyi si, kandi bashukwa ndetse
bagashyeshyengwa n'ibireshya byayo by'igihe gito. Nabonye ko bamwe bavuga ko ari abayoboke
ba Yesu bararikiye cyane kubona ubutunzi bw'isi ku buryo batakaza urukundo bakundaga
iby'ijuru, bagasigara bakora nkab'isi, kandi Imana ibafata nk'abantu b'isi. Bavuga ko bashaka
ikamba ritangirika, ko bashaka ubutunzi buri mu ijuru; nyamara icyo barangamiye ndetse n'icyo
bigaho cy'ingenzi ni ukugira ubutunzi bw'isi. Abafite ubutunzi bwabo muri iyi si kandi
bakabukunda, bene abo ntibashobora gukunda Yesu. Bashobora gutekereza ko bari mu kuri; kandi
nubwo bihambira ku butunzi bwabo, bakabugundira bikomeye babuhisha badashaka ko
bwabavaho, ntibashobora kubona ko ari ko bameze, nta n'ubwo bashobora kwiyumvisha ko
bakunda amafaranga kurusha uko bakunda umurimo wo kwamamaza ukuri cyangwa kurusha uko
bakunda ubutunzi bw'ijuru. [1T 301]
"Nuko umucyo ukurimo nuba umwijima, mbega uwo mwijima uko uba ari mwinshi!" (Matayo
6:23). Mu mibereho y'abantu nk'aba higeze kubaho igihe batakunze umucyo bahawe
bawushishikariye, maze uhinduka umwijima. Marayika yaravuze ati: "Ntushobora gukunda no
kuramya ubutunzi bw'isi, hanyuma ngo ugire ubutunzi nyakuri." Igihe umusore yasangaga Yesu
maze akamubwira ati: "Mwigisha, nkore cyiza ki kugira ngo mbone ubugingo buhoraho?" Yesu
yamuhaye amahitamo agomba gukora: kwitandukanya n'ubutunzi bwe akabona ubugingo
buhoraho, yangwa kubugumana akabubura. Ubutunzi bwe bwari bufite agaciro kanini kuri we
kuruta ubutunzi bw'ijuru. Icyo yasabwaga cy'uko yagombaga kwitandukanya n'ubutunzi bwe no
guha abakene kugira ngo abe umuyoboke wa Kristo kandi agire ubugingo buhoraho, cyatumye
icyifuzo cye gikonja; maze agenda afite agahinda kenshi. [1T 301] Ba bandi neretswe basakuza
cyane bashaka ikamba ry'isi, bari ba bandi bazakoresha uburyo bushoboka bwose kugira ngo
bagere ku mitungo. Bahinduka nk'abasazi ku bijyanye n'iyo ngingo. Ibitekerezo byabo byose
n'imbaraga zabo zose byerekezwa ku kwigwizaho ubutunzi bw'isi. Bahonyora uburenganzira
bw'abandi, bagakandamiza abakene, kandi bakarenganya abakozi babo mu bihembo babagomba.
Nibashobora guca urwaho abakene bari hanyuma yabo nabo barusha ubwenge,
ntibazagingimiranya n'akanya na gato kubakandamiza, ndetse kugeza ubwo bababona bahindutse
abasabiriza. [1T 302]
Abantu bari bafite invi z'uruyenzi bitewe no gukura, kandi bakagira mu maso hakanyaraye kubera
umuruho, nyamara kandi bakaba bari bashishikariye gusingira ubutunzi bwari buri muri rya
kamba, bari abantu bageze mu zabukuru bari basigaranye imyaka mike yo kubaho imbere yabo.
Nyamara bari bashishikariye kwigwizaho ubutunzi bw'isi. Uko barushagaho gusatira igituro, ni
nako barushagaho gushishikarira kubwizirikaho. Bene wabo bwite nta nyungu babiboneragamo.
Abagize imiryango yabo barabarekaga bagakora imirimo ibarusha ingufu kugira ngo babashe
kubika udufaranga duke. Ntibakoresheje ubwo butunzi kugira ngo abandi bamererwe neza,
cyangwa ngo nabo ubwabo bamererwe neza. Kuri bo icyari gihagije ni ukumenya ko babufite.
Igihe inshingano yo korohereza abakene imibabaro no gushyigikira umurimo w'Imana ibashyizwe
imbere, bagira agahinda kenshi. Bakwishimira kwakira impano y'ubugingo buhoraho, nyamara nta
bushake bafite bw'uko yagira ikintu icyo ari cyose ibasaba kwigomwa. Ibisabwa birakomeye
cyane. Nyamara Aburahamu we ntiyashoboraga kwimana umwana we w'ikinege. Kubwo kumvira

238
Imana, yashoboraga gutamba wa mwana w'isezerano mu buryo bworoshye kuruta uko benshi
batanga bimwe ku butunzi bwabo bwo mu isi. [1T 302]
Byari bibabaje kubona abari bakwiriye kuba begereje rwose guhabwa ubwiza, kandi umunsi ku
munsi bagatunganirizwa guhabwa kudapfa, ahubwo bakaba bari gukoresha imbaraga zabo zose
ngo bagundire ubutunzi bwabo bw'iby'isi. Nabonye ko abantu nkabo batashoboraga guha agaciro
ubutunzi bw'ijuru. Urukundo rukomeye bakunda iby'isi rubatera kwerekanisha imirimo yabo ko
badaba agaciro umurage w'ijuru mu buryo buhagije ku buryo bagira icyo bigomwa kubwawo. Wa
"musore" yagaragaje ubushake bwo gukomeza amategeko, nyamara Umwami wacu yamubwiye
ko yaburaga kimwe. Yifuzaga ubugingo buhoraho, nyamara yakundaga ubutunzi bwe kuruta uko
akunda ubugingo buhoraho. Abantu benshi barishuka. Ntabwo bashatse ukuri nk'ushaka ubutunzi
buhishwe. Imbaraga zabo ntizikoreshwa neza. Imitima yabo yagombaga kumurikirwa n'umucyo
wo mu ijuru ntitekanye kandi irahagaze. "Amaganya y'iyi si n'ibihendo by'ubutunzi, n'irari ryo
kwifuza ibindi, iyo bibinjiye mu mitima biniga iryo jambo ntiryere. (Mariko 4:19). Marayika
yaravuze ati: "Bene abo nta rwitwazo bafite" Nabonye umucyo uyoyoka ubavaho. Ntibifuzaga
gusobanukirwa ukuri gukomeye kandi kw'ingenzi kugenewe iki gihe, kandi [1T 302] batekerezaga
ko batunganiwe nyamara badasobanukiwe uko kuri. Umucyo wabo wabavuyeho, maze
barindagirira mu mwijima. [1T 303]
Cya kivunge kinini cy'abantu bafite ubumuga n'abarwaye barimo babyiganira gufata ikamba ry'isi,
ni ba bandi baharanira inyungu n'ubutunzi by'isi. Nubwo babura ibyo biteze mu mpande zose,
ntibazigera berekeza urukundo rwabo ku ijuru kugira ngo bahagire ubutunzi n'inzu. Babura iby'isi,
nyamara mu gihe babikurikiranye batakaza n'iby'ijuru. Nubwo habayeho kubura ibyari byitezwe,
hakabaho ubuzima bubabaje ndetse n'urupfu ku bari birunduriye rwose mu gushaka ubutunzi
bw'isi, abandi nabo bagera ikirenge mu cyabo. Birohamo nk'abasazi batitaye ku iherezo riteye
agahinda ry'abo bari gukurikiza urugero rwabo. [1T 303]
Ababashije kugera kuri rya kamba, maze bakarigiraho umugabane ndetse bagakomerwa amashyi,
ni ba bandi bagera ku cyo bari bagamije mu mibereho yabo yose, ari cyo: ubutunzi. Babona cya
cyubahiro isi iha abatunzi. Bafite ijambo mu isi. Satani n'abamarayika be babi baranyurwa. Bazi
nta gushidikanya ko bene aba bantu ari ababo, kandi bazi ko igihe cyose bakiri mu bwigomeke
bagomeye Imana, baba ari abakozi ba Satani bafite imbaraga. [1T 303]
Ba bandi batewe ishozi n'itsinda ryasakuzaga rishyaka gusingira ikamba ry'isi, ni ba bandi babonye
imibereho n'iherezo ry'abahihibikanira ubutunzi bw'isi. Babona bene aba bantu batajya banyurwa,
ahubwo ko baba batanezerewe, nuko bakagira ubwoba maze bakitandukanya na rya tsinda
ry'abantu batanezerewe, bityo bagashaka ubutunzi nyakuri kandi buzaramba. [1T 303]
Abatanya bakanyura muri icyo kivunge cy'abantu kugira ngo bagere ku ikamba ry'ijuru ndetse
bakaba bafashijwe n'abamarayika bera, neretswe ko ari ubwoko bw'Imana bukiranuka.
Abamarayika barabayoboye, kandi bahatwa n'ishyaka ngo bakomeze gutwarana kugira ngo bagere
ku butunzi bw'ijuru. [1T 303]
Udupira tw'umukara twajugunywaga inyuma y'abera, byari ibinyoma byo gushyira umugayo ku
bwoko bw'Imana byakwirakwizwaga n'abakunda kubeshya kandi bakabikora. Dukwiriye
kwigengesera cyane tukarangwa n'imibereho izira umugayo, kandi tukirinda igisa n'ikibi cyose,
ndetse inshingano yacu ikaba kujya mbere dushize amanga, nlitwite ku binyoma byo kutugaya
biva ku banyabyaha. Igihe abakiranutsi bazaba bahanga. amaso yabo ku butunzi butagira akagero
bwo mu ijuru, bazarushaho gusa na Kristo, bityo bahindurwe kandi batunganirizwe kwimurirwa
mu ijuru. [1T 303]

239
AHAZAZA
Igihe Yesu yahindukaga ishusho irabagirana, yahawe ubwiza na Se. Tumwumva avuga ati:
"Noneho Umwana w'umuntu arubahirijwe, kandi Imana na yo yubahirijwe muri we." (Yohana
13:31). Uko ni ko mbere yuko agambanirwa maze akabambwa yahawe imbaraga zimutegurira
imibabaro ye iheruka kandi iteye ubwoba. Igihe abagize umubiri wa Kristo begereza[303] igihe
cy'urugamba ruheruka, ari cyo "gihe cy'umubabaro wa Yakobo", bazakurira muri Kristo, kandi
bazagabana ku Mwuka we ku rwego rukomeye. Igihe ubutumwa bwa marayika wa gatatu
buzumvikana mu ijwi rirenga, kandi imbaraga ikomeye n'ubwiza bigaherekeza umurimo uheruka,
ubwoko bw'Imana bukiranuka buzagabana kuri ubwo bwiza. Ni imvura y'itumba ibahembura
kandi ikabaha imbaraga kugira ngo babashe kunyura mu gihe cy'amakuba. Mu maso habo
hazarabagirana ubwiza bwa wa mucyo bwari buri kuri marayika wa gatatu. [1T 304]
Nabonye ko mu gihe cy'umubabaro Imana izarinda ubwoko bwayo mu buryo butangaje. Nk'uko
Kristo yasutse ibyari mu mutima we afite umubabaro ukomeye igihe yari mu gashyamba, nabo
bazatakana umwete kandi bahangane n'umubabaro amanywa n'ijoro basaba gutabarwa. Itegeko
rizatangwa ko bagomba gusuzugura Isabato yo mu itegeko rya kane maze bakubaha umunsi wa
mbere, bitaba ibyo bakabura ubuzima bwabo. Nyamara ntibazagamburura, kandi ngo baribatire
Isabato y'Uwiteka munsi y'ibirenge byabo kugira ngo bubahe itegeko ryashyizweho n'ubupapa.
Ingabo za Satani n'abantu b'abagome zizabagota, maze zibishime hejuru kubera ko bizaba bisa
n'aho nta buryo bwo kubacika bafite. Nyamara hagati muri urwo rusaku rwo kwishima no kunesha,
hazumvikana guhinda gukomeye kw'inkuba zungikanya. Ijuru rizateranyiriza umwijima hamwe,
maze risigare rimurikiwe gusa n'umucyo urabagirana n'ubwiza buteye ubwoba buturutse mu ijuru.
Ubwo nibwo Imana izavuga ijwi ryayo rikumvikana rituruka mu buturo bwayo bwera. [1T 304]
Imfatiro z'isi ziranyeganyega; inyubako zikomeye ziranyeganyega maze zigwana urusaku ruteye
ubwoba. Inyanja ibira nk'inkono, maze isi yose iba mu muvurungano uteye ubwoba. Kuba mu
bunyage kw'abakiranutsi gukurwaho, maze bongorerana mu majwi meza kandi avuye ku mutima
bavuga bati: "Turatabawe. Iryo ni ijwi ry'Imana." Mu ituze no gutangara gukomeye batega amatwi
amagambo ya rya jwi. Abanyabyaha barumva, ariko ntibasobanukirwa amagambo avuzwe n'ijwi
ry'Imana. Bagira ubwoba kandi bahinda umushyitsi, mu gihe abera bo bari bishimye. Satani
n'abamarayika be, ndetse n'abanyabyaha bari bahoze bishimira cyane ko ubwoko bw'Imana buri
mu maboko yabo, ko bashobora kubarimbura bakabamara mu isi, nuko bibonera n'amaso yabo
ubwiza buhawe abubashye amategeko yera y'Imana. Bitegereza mu maso h'abakiranutsi hari
umucyo kandi harabagirana ishusho ya Yesu. Abari bashishikajwe no kurimbura abera
ntibashobora kwihanganira ubwiza buri ku batabawe, maze bagwa ku butaka nk'abapfuye. Satani
n'abamarayika babi barahunga bava mu maso y'abera bahawe ubwiza. Imbaraga za Satani
n'abamarayika babi zo kubabaza abera zirashize by'iteka ryose. [1T 304]

240
IGIHAMYA CYA 9 IBIHAMYA BY'ITORERO

KWIGOMEKA
Uko ishyanga ryacu rimeze guteye ubwoba gusaba kwicisha bugufi gukomeye ku ruhande
rw'ubwoko bw'Imana. Ikibazo cy'ingenzi cyane gikwiriye kuba mu bitekerezo bya buri wese ni iki
ngo: Mbese niteguye umunsi w'Imana? Mbese nshobora guhagarara ntatsinzwe n'ikigeragezo kiri
imbere yanjye? [1T 305]
Nabonye ko Imana iri gutunganya kandi igasuzuma ubwoko bwayo. Izabatunganya nk'uko
batunganya zahabu, kugeza ubwo inkamba izashya igashiraho maze ishusho yayo ikagaragarira
muri bo. Ntabwo bose bafite wa mwuka wo kwiyanga na bwa bushake bwo kwihanganira
ibirushya no kubabarizwa ukuri Imana ibashakaho. Ntabwo ubushake bwabo bwacishijwe bugufi.
Ntabwo biyeguriye Imana uko bakabaye ngo be kwishakira ibinezeza birutaho kuruta ko bakora
ibyo ishaka. Abagabura na rubanda ntibafite ibya Mwuka no kubaha Imana k'ukuri. Ikintu cyose
gishobora kunyeganyega kigomba kunyeganyezwa. Ubwoko bw'Imana buzashyirwa ahantu
bugomba kugeragezwa cyane bishoboka, kandi bose bagomba kuba bahagaze, bashinze imizi
kandi bashikamye mu kuri, nibitaba ibyo nta kabuza intambwe zabo zizanyerera. Niba Imana
ihumuriza kandi ikagaburira ubugingo binyuze mu kubana na bwo, bashobora kwihangana nubwo
inzira yaba icuze umwijima kandi ikabamo amahwa kubera ko bidatinze umwijima uzatamuruka
maze umucyo nyakuri ukarasa by'iteka ryose. Nerekejwe kuri Yesaya 58; 59:1-15; na Yeremiya
14:10-12 nk'amasomo asobanura uko ishyanga ryacu rimeze muri iki gihe. Abantu b'iri shyanga
baretse Imana kandi barayibagirwa. Bahisemo izindi mana kandi bakurikiza inzira zabo zanduye
kugeza ubwo Imana yabateye umugongo. Abaturage b'isi bakandagiye amategeko y'Imana kandi
bica isezerano ryayo rihoraho. [1T 305]
Neretswe gukangarana kwabyukijwe mu bantu bacu n'ingingo yasohotse mu Rwibutso yari ifite
umutwe uvuga ngo "Ishyanga." Bamwe bayumvise mu buryo bumwe, abandi nabo bayumva mu
bundi buryo. Amagambo [1T 305] yumvikanaga neza yaragoretswe, bayatera gusobanura icyo
umwanditsi atashakaga kuvuga. Umwanditsi yatanze umucyo yari afite icyo gihe. Byari ngombwa
ko hagira ikivugwa. Ibitekerezo bya benshi byari byerekejwe ku bakomeza Isabato kubera ko
batigeze bagaragaza ko bashishikajwe n'intambara kandi nta mwuka wo kuba abakorerabushake
bagaragaje. Ahantu hamwe na hamwe bagiye bafatwa nk'abashyigikiye Ubwigomeke. Igihe cyari
kigeze ngo uko twumva ibintu ku byerekeye ubucakara n'Ubwigomeke kumenyekane. Byari
bikenewe kugendana ubwenge kugira ngo dusubize inyuma gukekwa amababa kwari
kwabyukirijwe abakomeza Isabato. Twagombaga gukorana amakenga menshi. "Niba bishoboka,
mu rwanyu ruhande, mubane amahoro n'abantu bose." (Abaroma 12:18). Dushobora kumvira iyi
nama kandi ntitugire ihame na rimwe ryo kwizera kwacu dutatira. Satani n'ingabo ze bari mu
ntambara yo kurwanya abakomeza amategeko y'Imana, kandi bazakora ibishoboka byose ngo
babashyire ahantu harushijeho kuba ibigeragezo. Ntibakwiriye na rimwe kwishyira aho hantu
bitewe no kubura ubushishozi. [1T 306]
Neretswe ko abantu bamwe bateye intambwe itarangwamo gushishoza ku bijyanye na ya ngingo
yavuzwe. Mu buryo bwose ntabwo yigeze ihura n'imyumvire yabo, kandi aho kugira ngo
bagenzure uburemere bw'ikibazo batuje, kandi ngo bayisubiremo mu byo ivuga byose, bararakaye,
amarangamutima yabo arabyuka, ndetse bamwe bafata ikaramu barandíka basimbukira ku
mwanzuro batari bakoreye ubushakashatsi. Bamwe bavugaga ibintu bidahuye kandi

241
bidasobanutse. Bakoze ibyo Satani ahora abasunikira gukora, ari byo gushyira mu bikorwa
amarangamutima yabo yo kwigomeka. [1T 306]
Muri Leta ya Iowa bagejeje ibintu kure, ndetse bagera mu bwaka. Ishyaka n'ubwaka babyitiranyije
no gushishoza. Aho kuyoborwa n'ubwenge n'imitekerereze mizima, bemereye amarangamutima
yabo kubayobora. Bari biteguye guhinduka abicwa bahowe kwizera kwabo. Mbese uko biyumvaga
kwabayoboraga ku Mana? Mbese kwabayoboye ku kwicisha bugufi gusumbyeho imbere y'Imana?
Mbese byabayoboye ku kwiringira imbaraga zayo zo kubakiza mu mwanya urimo ibishuko
bashoboraga kugezwamo? Yooo, si ko biri! Aho kugira ngo amasengesho yabo bayerekeze ku
Mana yo mu ijuru, kandi ngo bishingikirize gusa ku bubasha bwayo, basabye urwego rushyiraho
amategeko maze barahakanirwa. Berekanye intege nke zabo kandi bashyira ahagaragara kubura
kwizera kwabo. Ibi byose nta kindi byamaze uretse gushyira rya tsinda ryihariye ry'Abakomeza
Isabato aho babonwa mu buryo bwihariye, no gutuma abantu batabafitiye impuhwe babarundanya
ahantu hari akaga kenshi. [1T 306]
Iteka bamwe bahoraga biteguye kubona amakosa no kwivovotera igitekerezo icyo ari cyo cyose
cyabaga gitanzwe. Nyamara muri iki gihe cy'ikigeragezo gikomeye bake cyane nibo bagize
ubwenge bwo gutekereza nta rwikekwe bafite, kandi bavuga ku mugaragaro ikigomba kuzakorwa
[306] Nabonye ko abagiye bihutira kuba ab'imbere mu kuvuga bakomeje ku bijyanye no kwanga
kumvira itegeko risaba kujya gukora imirimo ya gisirikare badasobanukiwe n'ibyo bari kuvuga.
Iyo mu by'ukuri baza gutoranywa ngo bagende, maze bakanga kumvira, bagakangishwa
gufungwa, gukorerwa iyicarubozo, cyangwa se urupfu, bari gutengurwa hanyuma bakabona ko
batari biteguye ikintu gitunguranye nk'icyo. Ntibari gushobora kwihanganira ikigeragezo cyo
kwizera kwabo. Icyo batekerezaga ko ari ukwizera cyari ibyo bibwira by'ubwaka gusa. [1T 307]
Abashoboraga kuba biteguye neza kwitanga, ndetse bagahara n'ubuzima bwabo biramutse bibaye
ngombwa, aho kugira ngo bishyire aho bitabashobokera kumvira Imana, bashoboraga kuvuga
bikeya. Ntibashoboraga kwirata. Bashoboraga kwiyumvira byimbitse kandi bagatekereza cyane,
ndetse amasengesho yabo asenganywe umwete yari kuzamuka ajya mu ijuru basaba ubwenge
bubabashisha kugira icyo bakora kandi bagasaba n'ubuntu ngo bihangane. Abiyumvamo ko mu
kubaha Imana badashobora kugira uruhare muri iyi ntambara babigambiriye bazicecekera cyane,
ndetse n'igihe bazagira icyo babazwa, bazavuga gusa icyo bategetswe kuvuga kugira ngo basubize
ubabajije, maze babireke byumvikane ko badashyigikiye Ubwigomeke. [1T 307]
Mu ruhande rw'abakomeza Isabato hariho bake bashyigikiye kugira abantu abacakara. Igihe
bakiranaga ukuri ubwuzu, ntibigeze basiga ubuyobe bwabo inyuma, ubwo bari bakwiriye kureka.
Bakeneye itegeko rinoze riturutse mu isoko y'ukuri yoza ibyaha. Bamwe bazanye imyumvire yabo
ya kera mu bijyanye na politiki, kandi iyo myumvire ntihuje n'amahame y'ukuri. Bashikamye ku
kwemera ko imbata ari umutungo wa shebuja, kandi ko ntawe ukwiriye kuyimuvana mu maboko.
Bashyira izo mbata ku rwego rumwe n'amatungo maze bakavuga ko ku muntu utunze imbata
kumuvutsa imbata ze ari ugucumura kuri nyirazo kimwe n'uko wamwaka amatungo ye. Neretswe
ko ikibazo kitari umubare mwinshi w'amafaranga shebuja w'imbata yatanze agura umubiri
w'umuntu n'ubugingo bw'abantu. Imana ntimuha ububasha ku bugingo bw'umuntu, kandi nta
burenganzira afite bwo kubagumana nk'umutungo we. Kristo yapfiriye umuryango wose wa
muntu, baba abera cyangwa abirabura. Imana yaremye umuntu ngo abe afite umudendezo,
imicombonera n'umutimana, yaba umwera cyangwa umwirabura. Imikorere yo kugira abantu
abacakara inyuranyije n'ibi kandi yemerera umuntu gukoresha ububasha bwe ku muntu mugenzi
we. Ubwo ni ububasha Imana itigeze imuha, ndetse ubwo bubasha ni ubw'Imana yonyine. Shebuja
w'imbata yatinyutse gufata inshingano y'Imana ku mbata ye, kandi kubw'ibyo azabarwaho ibyaha

242
by'iyo mbata, ubujiji, n'ingeso mbi byayo. Azahamagarwa asobanure iby'ububasha akoresha ku
mucakara. Abantu birabura ni umutungo w'Imana. Umuremyi wabo wenyine ni we shebuja, kandi
abatinyutse kuboha umubiri n'ubugingo by'imbata bakayiheza mu gusigingira nk'inyamaswa, bene
abo bazabona ibihembo [1T 307] byabo. Umujinya w'Imana urasinziriye, nyamara uzabyuka maze
usukwe udafunguyemo imbabazi. [1T 308]
-
Bamwe ntibagize ubwitonzi igihe bavugaga amahame yabo ashyigikira gutunga abacakara- aya
akaba ari amahame atarakomotse mu ijuru, ahubwo aturuka mu butware bwa Satani. Abo bantu
bataruhuka bavuga kandi bagakora mu buryo bushyira umugayo ku murimo w'Imana. Aha kitwa
ngiye kubaha kopi y'ibaruwa nandikiye mwene data A, wo mu gace Oswego, muri New York: [1T
308]
"Hari ibintu neretswe bikwerekeye. Nabonye ko wayobejwe ku bijyanye nawe ubwawe. Wahaye
urwaho abanzi b'ukwizera kwacu kugira ngo batuke Imana kandi bagaye abakomeza Isabato.
Kubw'imigenzereze yawe itarimo ubushishozi, wafunze amatwi ya bamwe mu bashoboraga
gutega amatwi ukuri. Nabonye ko dukwiriye kugira ubwenge nk'inzoka, kandi tukaba nk'inuma
zitagira icyo zangiza. Ntabwo wigeze ugaragaza ubwenge nk'ubw'inzoka no kutagira icyo
wangiriza nk'inuma, [1T 308]
"Satani ni we wabaye umuyobozi wa mbere ukomeye mu bwigomeke. Imana iri guhana
Amajyaruguru, kubera ko bamaze igihe kirekire bemerera icyaha kiriho umuvumo cyo cyo kugira
abantu imbata kubaho; kubera ko mu maso y'ijuru iki ari icyaha gifite ibara ryijimye cyane kurusha
andi. Imana ntishyigikiye Amajyepfo, kandi amaherezo izabahana biteye ubwoba. Satani niwe
nyirabayazana w'ukwigomeka kose. Nabonye ko wowe, mwene data A, wemereye amahame yawe
mu bya politiki kurimbura gushyira mu gaciro kwawe n'urukundo wakundaga ukuri. Ayo mahame
mu bya politiki ari kumunga ukubaha Imana nyakuri ko mu mutima wawe. Ntiwigeze ureba
ubucakara mu mucyo nyakuri, kandi n'uko utekereza kuri iki kibazo byagushyize mu ruhande
rw'Ubwigomeke bwabyukijwe na Satani n'ingabo ze. Ibitekerezo byawe byo gukoresha imbata
ntibishobora guhura n'ukuri kwera kandi kw'ingenzi kugenewe iki gihe. Ugomba kureka
ibitekerezo byawe cyangwa se ukarekura ukuri. Ntushobora kugundira ibitekerezo byawe n'ukuri
byose mu mutima umwe kuko kimwe gihanganye n'ikindi. [1T 308]
"Satani amaze igihe agutera hejuru. Ntiyashoboraga kukureka ngo uruhuke kugeza igihe wabaga
umaze kugaragaza amarangamutima yawe ari mu ruhande rw'imbaraga z'umwijima, bityo bigaha
imbaraga amaboko y'abagome, abo Imana yavumye. Imbaraga yawe ihindura wayishyize mu
ruhande rutari rwo, wayishyize mu ruhande rw'abafite imibereho yo kubiba amahwa no kuzanira
abandi ubuhanya. Nakubonye wunga imbaraga yawe ihindura ku itsinda ry'abantu bangiritse,
itsinda ryaretswe n'Imana; maze abamarayika b'Imana bahunga bava aho uri bazinutswe. Nabonye
ko washutswe bikomeye cyane. Iyo uza kuba warakurikije umucyo Imana yaguhaye, iyo uza kuba
warumviye impuguro wahawe na bene so, iyo uza gutega amatwi inama zabo, uba warikijije kandi
ugakiza n'umurimo w'igiciro wo kwamamaza ukuri ntugibweho n'umugayo. Nyamara utitaye ku
mucyo wose watanzwe, wakwije hose ibyo wibwira. Keretse gusa [1T 308] nukuraho ibyo
wakoze, naho ubundi ubwoko bw'Imana buzaba bufite inshingano yo kugukuraho impuhwe
bakugiriraga kandi bakareka no gushyikirana nawe ku mugaragaro, kugira ngo turinde isura
igomba kugaragara hanze ku birebana natwe nk'ishyanga ryihariye. Tugomba kureka
bikamenyekana ko tudashyikirana n'abantu bameze batyo, bikamenyekana ko mu bushobozi
bw'itorero tutazagendana na bo. [1T 309]

243
"Watakaje imbaraga y'ukuri yeza. Wazimije kunga ubumwe wari ufitanye n'ingabo zo mu ijuru.
Wifatanyije n'umwigomeke ukomeye wabayeho mbere y'abandi, none umujinya w'Imana uri kuri
wowe; kubera ko umurimo wayo wera ujyaho umugayo, kandi abatizera bazinutswe ukuri. Wateye
agahinda ubwoko bw'Imana, kandi usuzugura inama z'abayihagarariye ku isi bakorana na Yo,
bakaba bari mu cyimbo cya Kristo bahendahendera abantu kwiyunga n'Imana. [1T 309]
"Neretswe ko twebwe nk'ishyanga tugomba kwigengesera cyane ku byerekeye impinduka
dushobora gutera ku bandi; dukwiriye kwitondera ijambo ryose. Igihe twishyize ku rubuga
rw'intambara rw'umwanzi binyuze mu magambo yacu cyangwa igikorwa dukoze, twirukana
abamarayika bera bakatuvaho, maze tugatera umwete kandi tukaba turarikiye abamarayika babi
kuza ari imbaga maze bakatuzenguruka. Iki ni cyo wakoze mwane data A, kandi
kubw'imigenzereze wihitiyemo itarimo kwirinda, watumye abatizera bareba abakomeza Isabato
bakuzengurutse bakabishisha. Aya magambo yashyizwe imbere yanjye nk'arengurira ku bagaragu
b'Imana ngo: 'Ubumvira ni jye aba yumviye; n'ubanga ni jye aba yanze; kandi unyanga aba yanze
n'Uwantumye. (Luka 10:16). Mwene data wayobejwe, Imana igufashe kugira ngo wibone nk'uko
uri by'ukuri, kandi wongere kumva wishimiye gusabana n'umubiri." [1T 309]
Ubwami bwacu si ubw'iyi si. Dutegereje Umwami wacu uzava mu ijuru akaza ku isi gucisha
bugufi ubutware n'ububasha bwose, maze akimika ingoma ye izahoraho iteka ryose. Ubutware
bwo ku isi buranyeganyega. Ntidukeneye, kandi ntidushobora kwitega ko hagati y'amahanga yo
ku isi hazaba ubumwe. Umwanya turimo ku gishushanyo Nebukadineza yarose uhagarariwe
n'amano yigabanyijemo, n'ibikoresho bitazigera bifatana na rimwe. Ubuhanuzi butwereka ko
umunsi ukomeye w'Imana udusatiriye. Urihuta cyane. [1T 309]
Nabonye ko ari inshingano yacu buri gihe kumvira amategeko y'igihugu cyacu, keretse gusa igihe
avuguruzanya n'amategeko y'ikirenga yavuzwe n'Imana mu ijwi ryumvikana cyane ku musozi
Sinayi, kandi nyuma yaho akandikwa ku mabuye n'urutoki rwayo. «Nzashyira amategeko yanjye
mu bwenge bwabo, nyandike mu mitima yabo, kandi nzaba Imana yabo, na bo bazaba ubwoko
bwanjye.» (Abaheburayo 8 :10). Umuntu ufite amategeko y'Imana yanditswe mu mutima we
azumvira Imana kuruta abantu, kandi bidatinze azanga kumvira abantu bose aho kugira ngo
ateshuke ku mategeko y'Imana nubwo byaba ari mu kantu gatoya. Ubwoko bw'Imana bwigishijwe
[1T 309] no guhumekerwa n'ukuri, kandi buyobowe n'umutimanama mwiza kugira ngo
bubeshweho n'ijambo ryose Imana yavuze, buzafata amategeko yayo yanditswe mu mitima yabwo
nk'ubutware rukumbi bushobora kwemera ku mugaragaro kandi bukitangira kubwumvira.
Ubwenge n'ubutware bw'amategeko y'Imana ni iby'ikirenga. [1T 310]
Neretswe ko ubwoko bw'Imana ari bo mutungo wayo wihariye budashobora kwiroha muri iyi
ntambara ikura umutima, kubera ko inyuranyije na buri hame ryose ryo kwizera kwabo. Mu
gisirikari ntibashobora kumvira ukuri kandi ngo banumvire ibyo abayobozi babo b'ingabo
babasaba gukora. Hashobora kubaho gukomeza kurenga kubyo umutimanama ubemeza. Abantu
b'isi bayoborwa n'amahame y'isi. Nta kindi bashobora kwishimira. Imirongo ngenderwaho y'isi
ndetse n'imyumvire rusange bikubiyemo ihame ry'imikorere ribagenga kandi rikabayobora
gushyira mu bikorwa icyo bita gukora igikwiriye. Nyamara ubwoko bw'Imana ntibushobora
kuyoborwa n'iyo migambi. Amagambo n'amategeko by'Imana byanditswe mu bugingo, ni
umwuka n'ubugingo, kandi muri byo harimo imbaraga yo gufata umuntu mpiri no gutera umuntu
kumvira. Amategeko icumi ya Yehova ni yo rufatiro rw'amategeko yose akiranuka kandi meza.
Abakunda amategeko y'Imana bazakurikiza itegeko ryiza ryose ry'igihugu. Ariko niba ibyo
abategetsi basaba bivuguruzanyan'amategeko y'Imana, ikibazo rukumbi kigomba gukemurwa ni
iki ngo: Mbese twumvire Imana cyangwa twumvire umuntu ? [1T 310]

244
Bitewe no kwigomeka ku mateka n'amategeko y'ikirenga kumaze igihe kandi kukaba gukomeje,
igihu cy'umwijima n'urupfu gitwikiriye isi. Isi iranihishwa n'umutwaro w'ibyaha byarundanyijwe,
kandi ahantu hose abantu bapfa bahatiwe kurangwa n'imibereho y'ubuhanya nk'umugabane
w'ibihembo byo gukiranirwa. Neretswe ko abantu bashyize mu bikorwa imigambi ya Satani
binyuze mu bucakura n'ubushukanyi, none baherutse gukubitwa ikiboko giteye ubwoba. Mu
by'ukuri bishobora kuvugwa_ngo: << Imanza zitabera zisubizwa inyuma, no gukiranuka
kugahagarara kure, kuko ukuri kwaguye mu nzira, kandi gutungana ntikubasha kwinjira.»>
<«<kandi uretse ibibi aba umunyage.» (Yesaya 59 :14,15). Muri zimwe muri Leta zifite
umudendezo urugero rukwiriye rw'imico mbonera ruragenda rurushaho kumanuka. Abantu bafite
ipfa ry'inda ryahindanye n'imibereho yangiritse noneho ubu bafite amahirwe yo gutsinda.
Bihitiyemo abategetsi bafite amahame asigingiza, ba bandi badashobora gucyaha ikibi, cyangwa
ngo bakumire irari ry'abantu ry'ibyo kurya rihumanye, ahubwo barabareka bakitwara uko
bishakiye rwose. Iyaba abahitamo guhinduka nk'inyamaswa binyuze mu kunywa ibinyobwa
by'uburozi ari bo bonyine bababazwaga na byo; iyaba ari bo bonyine basaruraga imbuto z'ibikorwa
byabo, icyo gihe ikibi nticyakabya cyane. Nyamara abantu benshi, ndetse benshi cyane bagomba
kunyura mu mubabaro utavugwa bitewe n'ibyaha by'abandi. Abagore n'abana nubwo ari
inzirakarengane bagomba kwiranguza igikombe gisharira bakagikonoza. [1T 310]
Iyo abantu badafite ubuntu bw'Imana, bakunda gukora ibibi. Bagendera mu mwijima, kandi
ntibafite imbaraga zo kwitegeka. Barirekura bityo irari n'ipfa byabo bikabategeka kugeza ubwo
amarangamutima yabo atunganye azimira maze hagasigara hagaragara irari rya kinyamaswa.
Abantu nk'abo bakeneye kumva imbaraga isumba iyabo kandi ibategeka izabahatira kumvira.
Abategetsi nibadakoresha ububasha bwabo ngo batere ubwoba inkozi y'ikibi, izahenebera igere ku
rwego rw'inyamaswa. Isi iri kurushaho kwangirika. [1T 311]
Mu matora aheruka benshi bahinduwe impumyi kandi barashukwa bikomeye, maze imbaraga zabo
zikoreshwa mu gushyira mu myanya y'ubuyobozi abantu bashobora kubona ibibi bakabirenza
amaso, abantu bashobora kwitegereza umwuzure w'umuvumo n'ubuhanya ntibakome, abantu
bafite amahame yangiritse, abantu bashyigikiye Amajyepfo, kandi bakaba bashobora gusigasira
ubucakara bugakomeza kuba nk'uko bumeze muri iki gihe. [1T 311]
Mu myanya ifata icyemezo yo mu ngabo z'Amajyaruguru harimo abantu b'ibyigomeke mu mitima,
abantu badaha agaciro ubuzima bw'umusirikari ngo baburutishe ubw'imbwa. Bashobora kubabona
bashwanyaguzwa, bakabatemagura, ibihumbi n'ibihumbi bagapfa ariko ntibibakore ku mutima.
Abakuru b'ingabo bo mu Majyepfo bahora bakira amakuru yerekeye imigambi y'ingabo
z'Amajyaruguru. Amakuru y'ukuri yamenyeshejwe abayobozi b'ingabo zo mu Majyaruguru ku
bijyanye n'ingendo z'abigometse ndetse n'uko begereje, maze ntiyitabwaho ndetse aranasuzugurwa
kubera ko uwari ayazanye yari umwirabura. Maze kubwo gusuzugura kwitegura igitero, ingabo
zari zishyize hamwe zaratunguwe, ndetse zisa n'aho zitanyagujwe, ndetse ikirushijeho kuba kibi,
benshi mu basirikari b'inzirakarengane barafashwe batwarwa ari imbohe bajyanwa kubabarishwa
umubabaro urutwa no gupfa. [1T 311]
Mu ngabo z'Amajyaruguru habaye ubumwe, ubu Bwigomeke bwahagarara bidatinze. Abigometse
bazi yuko bafite ababashyigikiye mu ngabo zose z'Amajyaruguru. Impapuro zanditsweho amateka
zigenda zirushaho kwijima ndetse cyane. Abantu b'indahemuka, batigeze bashyigikira
Ubwigomeke, cyangwa ngo bashyigikire ubucakara bwabaye intandaro y'Ubwigomeke,
barakangishijwe. Ububasha bwabo bwafashije gushyira mu myanya y'ubuyobozi abantu bafite
amahame batari bashyigikiye. [1T 311]

245
Ikintu cyose kiri gutegura umunsi ukomeye w'Imana. Hasigaye igihe gito abaturage b'isi bakaba
bujuje igikombe cyo gukiranirwa kwabo, nuko umujinya w'Imana umaze igihe kinini usinziriye
ugakangurwa, bityo iki gihugu cy'umucyo kikazanywa igikombe cy'umujinya w'Imana
udafunguye. Imbaraga irimbura y'Imana iri ku isi kugira ngo ishwanyaguze kandi irimbure.
Abaturage b'isi bagiye guhura n'inkota, inzara n'icyorezo. [1T 311]
Benshi cyane bari mu myanya y'ubuyobozi, abagaba b'ingabo n'abayobozi b'ingabo bakora
bakurikije amabwiriza bahabwa n'imyuka. Imyuka y'abadayimoni ivuga ko ari abarwanyi
b'ibihangange bapfuye, n'abagaba b'ingabo bari bafite ubuhanga, ivugana n'abantu bari mu myanya
y'ubuyobozi maze ikayobora nyinshi mu ntambwe zabo. Umugaba w'ingabo umwe afite
amabwiriza yahawe n'iyo myuka kugira ngo akore ibintu bidasanzwe kandi yishimana ibyiringiro
afite byo kugera ku ntsinzi. Undi ahabwa amabwiriza ahabanye n'ayahawe uwa mbere. Rimwe na
rimwe abakurikiza amabwiriza yatanzwe bagera ku ntsinzi, nyamara inshuro nyinshi baratsindwa.
[1T 312]
Rimwe na rimwe imyuka iha aba bayobozi inkuru y'ibizabaho bikazahishukira mu rugamba baba
benda kujyamo, ndetse ikababwira n'abantu bazagwa ku rugamba. Rimwe na rimwe bigaragara ko
ibintu byabaye nk'uko iyo myuka yavuze, kandi ibi biha imbaraga ukwizera kw'abizera
ukwiyerekana kw'imyuka. Nanone kandi bijya bigaragara ko amakuru nyayo atatanzwe, ariko iyo
myuka iyobya ikagira ubusobanuro itanga, kandi bukemerwa. Kuyobywa kw'ibitekerezo by'abantu
ni kunini cyane ku buryo benshi bananirwa gutahura imyuka iyobya ibayoboye ku kurimbuka
kudakuka. [1T 312]
Umujenerali ukomeye wigometse, ari we Satani, amenyereye uko iyi ntambara igenda, maze
akabwira abamarayika be kwihindura nkabagaba b'ingabo bapfuye, bakigana imyifatire yabo,
kandi bakagaragaza ibiranga imico yabo byihariye. Bityo abayobozi b'ingabo bakizera rwose ko
imyuka y'inshuti zabo n'iy'abarwanyi b'intwari bapfuye kera ari bo batangije intambara
y'Impinduramatwara, ari yo ibayoboye. Iyo bataza kuba bayobowe n'igishuko gikomeye cyane
kandi gitangaje, bajyaga gutangira gutekereza ko abarwanyi bo mu ijuru baterekanye ubuyobozi
bw'ingabo bwiza kandi bugera ku ntsinzi, cyangwa se bakaba baribagiwe ubuhanga bwabo
bw'ikimenyabose bwo ku isi. [1T 312]
Aho kugira ngo abantu bayoboye muri iyi ntambara biringire Imana ya Isirayeli, kandi berekeze
abasirikari babo ku kwiringira Imana yonyine ishobora kubarokora ikabakiza abanzi babo, abenshi
muri bo bagisha inama umwami w'abadayimoni kandi bakamwiringira. Gutegeka kwa kabiri
32:16-22. Marayika yaravuze ati: «Ni mu buhe buryo Imana yaha abantu nk'abo guhirwa? Iyaba
bahangaga Imana amaso kandi bakayiringira; iyaba bazaga gusa aho ishobora kubafashiriza nk'uko
icyubahiro cyayo kiri, Imana yajyaga kubikora vuba idatinze.>> [1T 312]
Nabonye ko Imana itajyaga gutanga ingabo zo mu Majyaruguru burundu ngo zigwe mu maboko
y'abantu bigometse, ngo zirimburwe rwose n'abanzi babo. Nerekejwe ku Gutegeka kwa kabiri
32:26-30 ahagira hati: <<Naravuze nti 'Mba mbatatanije ngo bajye kure, nkabatera kutacyibukwa
mu bantu. Iyo ntatinya ibitutsi by'ababisha, kandi ko abanzi babo bajijwa, bakavuga bati 'Amaboko
yacu ni menshi, Uwiteka si we wakoze ibyo byose.' [1T 312] Ubwo ni ubwoko butabasha kwigira
inama, butarimo ubwenge na buke.Iyo baba abanyabwenge baba bamenye ibi, baba bitaye ku
iherezo ryabo. Umwe yabashije ate kwirukana igihumbi cyabo, babiri babashije bate kunesha
abantu babo inzovu, iyo Igitare cyabo kitabagura, iyo Uwiteka atabagabiza?" [1T 313]
Mu ngabo harimo abagaba bitanze batizigamye kandi bashaka gukora ibyo bashoboye byose
kugira ngo bahagarike uku Kwigomeka guteye ubwoba ndetse n'iyi ntambara idasanzwe. Nyamara

246
benshi mu basirikari bakuru n'abantu bari mu buyobozi bafite umugambi wabo bwite wo kwikunda
bashaka kugeraho. Buri wese araharanira kugera ku nyungu mu ruhande aherereyemo, none benshi
mu basirikari nyakuri kandi bafite imitima yitanze bari kugwa isari kandi bagacogora. Basohoza
uruhare rwabo bakiranutse igihe bari ku rugamba bahanganye n'umwanzi, nyamara abayobozi
b'ingabo babo babafata nk'inyamaswa. Mu basirikari harimo abantu bafite ibitekerezo bitunganye
n'umwuka wo kutishingikiriza ku wundi muntu. Ntibigeze bimenyereza kwivanga n'itsinda
ry'abantu bangiritse cyane nk'abo bahurira nabo mu ntambara, kandi ntibamenyeye gutegekeshwa
igitugu, guhohoterwa ndetse no gufatwa nk'inyamaswa. Kuri bo birabagoye cyane kwihanganira
ibyo byose. Abayobozi b'ingabo benshi bafite umutima wa kinyamaswa, kandi kubera ko
bashyizwe mu buyobozi, bafite uburyo bwiza bwo gukoresha kamere yabo ya kinyamaswa.
Bategekesha igitugu abo bahawe kuyobora nk'uko imbata zo mu Majyepfo zitegekeshwa igitugu
na ba shebuja. Ibi bintu bizatuma bigorana kubona abantu binjira mu gisirikare. [1T 313]
Mu bihe bimwe iyo abagaba b'ingabo babaga bari mu rugamba ruteye ubwoba bikabije, aho abantu
babo bagwaga nk'imvura, kuboherereza abasirikari bo gutera abandi ingabo mu bitugu
byashoboraga kubahesha intsinzi. Nyamara abandi bagaba b'ingabo ntacyo babaga bitayeho ku
bijyanye n'uko ubuzima bw'abasirikare benshi bwabaga buhatikirira, maze aho kugira ngo bajye
gufasha abari ku rugamba, mbese nk'aho ikibashishikaje ari kimwe, bimanaga ubufasha bwari
bukenewe, batinya ko umugaba w'ingabo mugenzi wabo yazahabwa icyubahiro cy'uko yabashije
gusubiza inyuma ingabo z'umwanzi. Kubw'igomwa n'ishyari, banishimiye cyane kubona yuko
umwanzi yatsinze kandi agasubiza inyuma ingabo ziyunze. Abasirikari bo mu Majyepfo bafite
umwuka wa gihenomu muri uku Kwigomeka, ariko ingabo zo mu Majyaruguru zirimo urujijo.
Benshi muri zo bafite ishyari ryo kwikunda, batinya ko abandi bazahabwa icyubahiro maze
bagashyirwa hejuru yabo. Mbega ukuntu ubuzima bw'abantu ibihumbi byinshi bwatikiye kubera
iyi mpamvu! Abo mu yandi mahanga bagiye bayobora intambara babaga bafite intego imwe gusa.
Mu ishyaka ryivuye inyuma, bateraga intambwe bajya imbere bagamije intsinzi cyangwa bayibura
bagapfa. Abantu bari bayoboye mu gihe cy'Impinduramatwara bakoreraga hamwe, bakarangwa
n'ishyaka, maze [1T 313] kubwo gukoresha ubwo buryo babasha kugera ku bwigenge bwabo.
Ariko muri iki gihe abantu barakora nk'abadayimoni aho gukora nk'abantu. [1T 314]
Abinyujije mu bamarayika be, Satani yavuganye n'abayobozi b'ingabo bari batuje, babara ingabo
basigaranye, maze bavirira imitekerereze yabo bwite nuko bayoborwa na ya myuka iyobya
ibajyana ahantu hakaga cyane, aho bigeze gusubirizwa inyuma ndetse bagapfusha umubare munini
biteye ubwoba. Binyura Satani cyane kubona ubwicanyi n'intumbi z'abantu benshi cyane ku isi.
Akunda cyane kubona abasirikari b'inzirakarengane batemagurwa nk'ibyatsi. Nabonye ko abari
bigometse bagiye baba kenshi aho bashoboraga gutsindirwa bidasabye imbaraga nyinshi; nyamara
ubutumwa bwabaga buvuye ku myuka mibi bwagiye buyobora abagaba b'ingabo bo mu
Majyaruguru kandi bugahumisha amaso yabo kugeza ubwo abigometse babacikaga bakagera aho
badashobora kubashyikira. Ndetse abagaba b'ingabo bamwe bahitagamo guha abigometse uburyo
bwo guhunga aho kubiganzura. Batekerezaga cyane ku gukoreshwa kw'abacakara bari bakunze
cyane aho kwita ku busugire bw'igihugu. Izi ni zimwe mu mpamvu zituma intambara imara igihe
kiruta icyari cyitezwe. [1T 314]
Amakuru abagaba b'ingabo bacu bohereza i Washington ku bijyanye n'intambwe ziterwa n'ingabo
zacu ashobora no kuba rwose ahita yohererezwa ingabo z'abigometse. Mu mutima w'ingabo
ziyunze harimo abashyigikiye abigometse. Iyi ntambara ntimeze nk'izindi. Kubura gukomeye ko
guhuza uko abantu biyumva ndetse n'ibikorwa bituma igaragara ko yijimye bituma iba urucantege.
Benshi mu basirikari bakuyeho amabwiriza agira ibyo abakumira gukora bityo barijandika bagera

247
ku rwego ruteye ubwoba rwo kwitesha agaciro. Ni gute Imana ishobora kujyana n'ingabo
zahindanye nk'izi? Ukurikije icyubahiro cyayo, ni mu buhe buryo Imana ishobora gutsinda abanzi
bazo maze ikaziyobora zikagera ku ntsinzi? Hariho amacakubiri no kumaranira icyubahiro, mu
gihe ibihumbi n'ibihumbi by'abasirikari b'inzirakarengane biri gupfira ku rugamba, cyangwa
bakicwa n'ibikomere bagize, cyangwa bakazira gutereranwa cyangwa guhura n'ibirushya byinshi.
[1T 314]
Iyi ntambara ni umwihariko kurusha izindi zose, kandi ikaba amakimbirane ateye ubwoba ndetse
akomeretsa umutima kurusha andi yose. Andi mahanga ararebana ishozi ibiri gukorwa n'ingabo
z'Amajyepfo n'iz'Amajyaruguru. Babona uwo muhati udatezuka ukoreshwa kugira ngo intambara
itinde bityo itware ubuzima bw'abantu batabarika ndetse n'amafaranga, mu gihe mu by'ukuri nta
nyungu n'imwe iboneka, ku buryo kuri bo bisa n'aho ari uguhangana ngo barebe ubasha kwica
abantu benshi. Ntabwo ari inyangamugayo. [1T 314]
Nabonye ko kwigomeka kwagiye kwiyongera ubudahagarara kandi ko kutagiye kurushaho
kumaramaza nk'uko bimeze ubu. Benshi mu bavuga ko bifatanyije n'ingabo zibumbiye hamwe,
bakaba bari mu myanya y'ingenzi, ni abahemu mu mitima yabo. Intego yabo rukumbi mu gufata
[1T 314] intwaro yari iyo kugira ngo igihugu gikomeze kuba kimwe, kandi gukoresha abacakara
na byo bigumeho. Iyaba bari bafite ayo mahirwe, bababaza imbata ubuzima bwayo bwose
bayibabariza mu buretwa. Abantu nk'abo bashyigikiye cyane Amajyepfo. Amaraso yamenetse
nk'amazi, kandi amenekera ubusa. Muri buri mujyi na buri kirorero hari umuborogo wo kwirabura.
Abagore bararirira abagabo babo, ababyeyi bakaririra abahungu babo, abakobwa bakaririra basaza
babo. Nyamara nubwo hariho iyi mibabaro yose, ntibahindukirira Imana. [1T 315]
Nabonye ko Amajyepfo n'Amajyaruguru bose bari guhabwa igihano. Ku byerekeye Amajyepfo,
nabwiwe amagambo aboneka mu Gutegeka kwa kabiri 32: 35-37 ngo: "Guhōra no kwitura ni
ibyanjye, ubwo ibirenge byabo bizadandabirana. Kuko umunsi w'ibyago byabo uri bugufi, kandi
ibigiye kubazaho bizatebuka. Kuko Uwiteka azacira urubanza ubwoko bwe, azababarira
abagaragu be, nabona yuko amaboko yabo ashize, kandi ko hatagira usigaye w'imbata cyangwa
uw'umudendezó. Azabaza ati: "Imana zabo ziri he, igitare bahungiragaho?" [1T 315]

AKAGA N'INSHINGANO BY'ABAGABURA


Neretswe ko hari byinshi bishobora gukorwa igihe umurimo waba ukorewe ahahagurukijwe
abantu bake kuruta ko wakorerwa ahantu hashya gusa, keretse gusa igihe intangiriro zaba ari nziza
cyane. Abantu bake cyane bari mu mijyi itandukanye kandi bakaba bizera ukuri rwose bazagira
imbaraga izana impinduka maze batere abantu kwibaza ku kwizera kwabo. Kandi niba imibereho
yabo ari intangarugero, umucyo wabo uzamurika, ndetse bazagira imbaraga iteranyiriza hamwe
[na Yesu]. Nyamara kandi neretswe ahantu ukuri kwari kutaragezwa hari hakwiriye gusurwa vuba
bidatinze. Ariko na none umurimo ukomeye ugomba gusohozwa muri iki gihe ni ugutoza ubwoko
bw'Imana kwinjira mu murimo no kugaragaza imbaraga yera ihindura abandi. Bakwiriye gukora
uruhare rw'abakozi. Bakwiriye gukora kubw'agakiza kabaturanyi babo ndetse n'inshuti zabo bafite
ubwenge, amakenga n'urukundo. Kugaragaza umwuka nk'uwo biracyari kure cyane. Ntabwo
umusaraba ufashwe mu buryo bukwiriye ndetse ngo ube utwawe nk'uko byari bikwiriye kugenda.
Bose bakwiriye kwiyumvamo ko ari abarinzi ba bagenzi babo, kandi ko ku rwego runini bafite
inshingano ku bugingo bw'ababazengurutse. Igihe uyu murimo wose bene Data bawurekeye
abagabura gusa, baba bayobye. Ibisarurwa ni byinshi, nyamara abasaruzi ni bake. Abantu bazwi
ko bitwara neza kandi bafite imibereho ihuje no kwizera kwabo, bashobora kuba abakozi.

248
Bashobora kuganira n'abandi kandi bakabamenyesha agaciro k'ukuri. Ntibagomba gutegereza
abagabura maze ngo birengagize inshingano igaragara neza Imana yabasigiye ngo bayikore. [1T
315]
Bamwe mu bagabura bacu biyumvamo ubushake buke bwo kwikorera umutwaro w'umurimo
w'Imana no gukorana ubushake bitanze nta nyungu yabo bwite bagamije byaranze imibereho
y'Umwami wacu wavuye mu[1T 315] ijuru. Nk'itegeko rusange, amatorero yateye imbere cyane
kurusha bamwe mu bagabura. Amatorero yizeye ibihamya Imana yashimye gutanga, kandi yagize
icyo akora mu gihe bamwe mu babwiriza bakiri inyuma cyane. Bavuga ko bizera ibihamya
byatanzwe, kandi bamwe barangiza bakabihindura itegeko ry'icyuma ryo kuyoboresha abataragize
icyo babimenyaho, nyamara na bo ubwabo bananirwa kubishyira mu bikorwa. Bagiye basubiramo
kenshi ibihamya bo ubwabo birengagije bikomeye. Imigenzereze ya bene aba bantu ntihamye. [1T
316]
Muri rusange ubwoko bw'Imana bwiyumvamo ko bufatanyirije hamwe gushishikarira umurimo
wo kwamamaza ukuri. Bashyigikira banezerewe abakora umurimo wo kwigisha ijambo ry'Imana
n'inyigisho z'idini binyuze mu gutangana inkunga umutima ukunze. Kandi nabonye ko kureba ko
ibyo itorero ritangana ubuntu bidapfushwa ubusa ari umurimo w'abafite inshingano yo
gusaranganya amikoro. Bamwe muri aba bene data batangana ubuntu bamaze imyaka myinshi
bakoresha imibiri yashenjaguritse n'ingingo zazahaye bitewe no gukora bikabije bagize mu bihe
byashize kugira ngo babone ubutunzi bafite muri iki gihe; none ubwo ubu batangana ubuntu
umugabane w'ubutunzi bwabo bagezeho bibasabye byinshi. Ni inshingano y'abakozi bakora
umurimo wo kwigisha ijambo n'inyigisho z'idini kugaragaza ishyaka no kwitanga bingana nibura
n'ibyerekanywe n'aba bene data. [1T 316]
Abagaragu b'Imana bagomba kugenda bafite umudendezo. Bagomba kumenya uwo bizeye. Muri
Kristo no mu gakiza ke hari imbaraga zibahindura abantu b'umudendezo; kandi ntibabasha kubaka
itorero rye ngo barizanemo abantu keretse gusa nibaba bafite umudendezo muri We. Mbese Imana
izohereza umuntu ngo ajye gukiza ubugingo bw'abantu abukure mu mutego wa Satani igihe
ibirenge by'uwo muntu ubwe bifashwe n'umutego? Abagaragu b'Imana ntibagomba kugwaguza.
Niba ibirenge byabo biri kunyerera, ni mu buhe buryo bashobora kubwira abafite imitima itinya
ngo: "Mukomere"? Imana ishaka ko abagaragu bayo baramira amaboko atentebutse, kandi
bagakomeza abagwaguza. Abatiteguye gukora ibi, byaba byiza babanje gukora umurimo wabo
bwite kandi bagasenga kugeza ubwo bahabwa imbaraga ivuye mu ijuru. [1T 316]
Imana ibabazwa n'uko kwiyanga kubuze muri bamwe mu bagaragu bayo. Nta mutwaro w'umurimo
bikoreye. Basa n'abari mu bitotsi bimeze nk'urupfu. Abamarayika b'Imana bahagarara batangaye
kandi batewe ikimwaro n'uko kwiyanga no kwihangana bibuze. Mu gihe Umuhanzi w'agakiza
kacu yadukoreraga kandi akababazwa kubwacu, yariyanze, kandi ubuzima bwe bwose bwari ubwo
gukora cyane no kwigomwa kudahagarara. Yashoboraga kumara iminsi ye hano ku isi mu buzima
bworoshye kandi afite ibimusaze, ndetse akagira ibinezeza byo muri ubu bugingo; nyamara
ntiyitaye ku kugubwa neza kwe bwite. Yaberagaho gukorera abandi ibyiza. Yababarijwe kugira
ngo akize abandi umubabaro. Yarihanganye kugeza ku [1T 316] iherezo maze arangiza umurimo
yari yahawe gukora. Ibi byose yabikoreye kugira ngo adukize kurimbuka. None se ubu,
birashoboka ko twe abatari bakwiriye gukundwa urukundo rukomeye rutyo twishakira umwanya
mwiza muri ubu buzima uruta uwo Umwami wacu yahawe? Buri mwanya wose wo mu mibereho
yacu, twagiye tugabana ku migisha iva ku rukundo rwe rukomeye, kandi kubera iyi mpamvu,
ntidushobora gusobanukirwa byuzuye uburebure by'ikijyepfo bw'ubujiji n'ubuhanya twakijijwe.
Mbese dushobora kureba uwatewe icumu azira ibyaha byacu maze ntitugire ubushake bwo

249
gusangira na we igikombe gisharira cyo gucishwa bugufi n'umubabaro? Mbese dushobora kureba
kuri Kristo ubambwe maze tukifuza kwinjira mu bwami bwe tunyuze mu yindi nzira itari
iy'umubabaro mwinshi? [1T 317]
Ntabwo ababwiriza bose biyeguriye burundu mu murimo w'Imana nk'uko ibibasaba. Bamwe
batekereje ko umugabane umubwiriza agomba gukora uruhije kubera ko bagomba gutandukana
n'imiryango yabo. Bibagirwa ko hariho igihe gukora umurimo byari bigoye cyane kurusha uko biri
none. Hariho igihe kimwe hariho inshuti nke cyane zikunda umurimo. Bibagirwa abo Imana
yakoreye umutwaro wo gukora umurimo mu gihe cyashize. Icyo gihe hariho abantu bake gusa
bakiraga ukuri nk'umusaruro w'umurimo ukomeye wabaga wakozwe. Abagaragu b'Imana
batoranyijwe barariraga kandi bagasenga basaba gusobanukirwa ukuri neza, bababazwa no
kwigomwa no kwiyanga bikomeye kugira ngo bageze ukuri ku bandi. Intambwe ku ntambwe
bakurikiraga inzira Imana mu buntu bwayo yabaga ibakinguriye. Ntabwo bigeze biga ibyo
batekerezaga ko bibanogeye cyangwa ngo batinye ibirushya. Binyuze muri abo bantu, Imana
yateguye inzira kandi ituma ukuri kumvikana neza mu bwenge bw'umutima wose wabaga udafite
uburyarya. Ikintu cyose cyarateguwe gishyirwa mu biganza by'abagabura bakiranaga ukuri
ubwuzu uhereye icyo gihe, nyamara bamwe muri bo bananiwe kwikorera umutwaro w'umurimo.
Bashaka umugabane urushijeho koroha, umwanya usaba kwigomwa kurushijeho kuba guke.
Ntabwo iyi si ari ahantu ho kuruhukira ku Bakristo, kandi ku bagabura b'Imana bo birushijeho.
Bibagirwa ko Kristo yasize ubutunzi n'ubwiza bwe mu ijuru, akaza ku isi gupfa, kandi ko
yadutegetse gukundana nk'uko yadukunze. Bibagirwa ba bandi isi itari ikwiriye ko bayibamo, ba
bandi bazereraga mu isi bambaye impu z'intama n'iz'ihene, bakababazwa ndetse
bagashinyagurirwa. [1T 317]
Neretswe Abawalidense, n'ibyo bababajwe kubera kwizera kwabo. Bigaga ijambo ry'Imana
babishyizeho umutima, kandi bakarangwa n'imibereho ihuje n'umucyo wabamurikiye.
Baratotejwe, kandi birukanwa mu ngo zabo. Bambuwe imitungo yabo babonye babuvunikiye
cyane kandi amazu yabo yaratwitswe. Bahungiye mu misozi kandi bahababarizwa n'ibirushya
bitavugwa. Bihanganiye inzara, umunaniro, ubukonje no kwambara ubusa. Imyambaro yonyine
benshi muri bo bashoboraga kubona yari impu z'inyamaswa. Nyamara kandi abo babaga
baratatanye kandi [1T 317] ntibagire amazu yo kubamo barateranaga bagahuriza amajwi yabo
hamwe mu ndirimbo no gusingiza Imana bayihimbariza ko byari bibakwiriye kandi kubabazwa
kubw'izina rya Kristo. Bateranaga umwete bagakomezanya, ndetse banashimiraga [Imana] n'ubwo
buhungiro bubabaje babaga barimo. Benshi mu bana babo bararwaraga kandi bagapfa bazize
ubukonje n'inzara, nyamara ababyeyi babo ntibatekerezaga kuvirira ukwizera kwabo nubwo byaba
umwanya muto. Bahaga agaciro gakomeye urukundo n'ubuntu by'Imana bakabirutisha cyane
kumererwa neza n'ubutunzi by'isi. Babonaga guhumurizwa kuvuye ku Mana kandi bagategereza
ingororano bazahabwa mu gihe kizaza banezerewe. [1T 318]
Nongeye kwerekwa Martin Luther, uwo Imana yahagurukije kugira ngo akore umurimo wihariye.
Mbega uburyo kumenya ukuri kwahishuriwe mu ijambo ry'Imana byari iby'igiciro kuri we!
Intekerezo ze zari zisonzeye ikintu cy'ukuri yashoboraga kubakaho ibyiringiro bye by'uko Imana
yamubera Se, kandi n'ijuru rikamubera iwabo. Umucyo mushya kandi w'igiciro watangaje igitondo
kuri we uvuye mu ijambo ry'Imana wari uwagaciro ntagereranywa, maze atekereza ko aramutse
agendanye nawo yashobora kwemeza abari mu isi. Yarahagaze ahangana n'uburakari bw'itorero
ryaguye kandi akomeza abari bafatanyije nawe gusangira ukuri gukungahaye kuri muijambo
ry'Imana. Luther yari igikoresho cyatoranyijwe n'Imana kugira ngo ashishimure umwitero
w'uburyarya w'itorero ry'ubupapa, kandi ashyire ahagaragara ukwangirika kwaryo. Yashyize

250
hejuru ijwi rye afite ishyaka kandi mu mbaraga za Mwuka Wera arangurura yamagana kandi
acyaha ibyaha byari biri mu bayobozi ba rubanda. Hatanzwe amatangazo yo kumwica aho
bashoboraga kumubona hose. Yasaga n'uwarekewe mu biganza by'abantu b'abanyamigenzo
bumviraga umuyobozi w'Itorero ry'i Roma. Nyamara ubuzima bwe ntiyabaraga ko ari ikintu
akwiriye kugundira. Luther yari azi ko nta hantu na hamwe afitiye umutekano, ariko ntiyahindaga
umushyitsi. Umucyo yari yarabonye kandi akawusogengera wari ubugingo kuri we, kandi wari
uw'agaciro karuta ak'ubutunzi bwose bwo ku isi. Yari azi ko ubutunzi bwo ku isi buzashira; ariko
ko ukuri gukungahaye kwari kwahishuriwe ubwenge bwe kandi kugakorera mu mutima we
kwashoboraga kubaho, kandi ko igihe yari kuba akumviye, kwari kuzamugeza ku kudapfa. [1T
318]
Igihe yari atumijwe ngo yitabe ahitwa Augsburg kugira ngo asobanure ibyo kwizera kwe, yumviye
uko guhamagazwa. Uwo mugabo umwe rukumbi wari wabyukije uburakari bukaze bw'abapadiri
na rubanda yari atumijwe ngo ahagarare imbere y'abari baratumye isi ihinda umushyitsi: umwana
w'intama woroheje yari azengurutswe n'intare zarakaye; nyamara kubwa Kristo n'ukuri yahagaze
afite ubutwari, maze mu mvugo y'ubutyoza ariko yera ishobora guturuka ku kuri gusa, atanga
impamvu zo kwizera kwe. Abanzi be bagerageje uburyo bwose bwo gucecekesha uwo muvugizi
w'ukuri wavuganaga ubushizi bw'amanga. Bwa mbere, babanje kumushyeshyenga
bamusezeranira kumuzamura mu ntera bakamuha [1T 318] n'icyubahiro. Nyamara ubuzima
n'icyubahiro nta gaciro byari bifite kuri we igihe bishobora kuboneka bimusabye gutatira ukuri.
Ijambo ry'Imana ryarushagaho kumurika no kumvikana mu bwenge bwe, rikamuha kurushaho
gusobanukirwa amakosa, kwangirika n'uburyarya by'ubupapa. Icyo gihe abanzi be bashakaga uko
bamutera ubwoba no kumutera kuzibukira ukwizera kwe, ariko yahagaze ashize amanga arwanira
ukuri. Yari yiteguye gupfa azira kwizera kwe mu gihe Imana yaba ibisabye; ariko ibyo kureka
ukuri ntiyari yiteguye na rimwe kubikora. Imana yarinze ubuzima bwe. Yategetse abamarayika
ngo bamufashe kandi barogoye uburakari n'imigambi by'abanzi be, kandi ngo bamwarure muri iyo
ntambara y'umugaru ntacyo abaye. [1T 319]
Imbaraga zituje kandi zifite icyubahiro za Luther zacishije bugufi abanzi be, kandi zitera ubupapa
igikomere giteye ubwoba. Abantu bakomeye kandi b'abibone bari bafite ububasha biyemeje ko
amaraso ye agomba guhongerera igikomere yari yazanye mu murimo wabo. Bacuze imigambi
yabo, nyamara ubarusha imbaraga ni we wari urinze Luther. Umurimo we wari utararangira.
Inshuti za Luther zihutishije guhaguruka kwe ava i Augsburg. Yavuye muri uwo mujyi nijoro,
yurira ifarashi idafite imigozi yo kuyiyoboresha, we ubwe nta ntwaro afite, nta nkweto ndende
yambaye cyangwa ibyuma byo gutota ifarashi ngo yihute. Mu munaniro mwinshi yari afite,
yakomeje urugendo kugeza ubwo yari ageze mu nshuti ze. [1T 319]
Nanone umujinya w'ubupapa wongeye kubyuka, maze bafata icyemezo cyo gucecekesha umunwa
w'uwo muvugizi w'ukuri utaragiraga ubwoba. Bamutumaho ngo yitabe i Worms, biyemeje rwose
ko agomba kuryozwa iby'ubusazi bwe. Ubuzima bwe bwari bufite intege nke, nyamara yanze
gutanga urwitwazo. Yari azi neza akaga kamutegereje. Yari azi ko abanzi be bakomeye
bashoboraga gukora ibishoboka byose ngo bamucecekeshe. Bateraga hejuru basaba amaraso ye
babishishikariye nk'uko Abayuda basakuzaga basaba ngo amaraso ya Kristo ameneke. Nyamara
Luther yiringiye ya Mana yarinze abasore batatu mu itanura ry'umuriro ugurumana. Ntabwo
guhagarika umutima kwe no kwibaza ari we ubwe byari byerekejeho. Ntiyashatse kwiyorohereza
ubuzima; ahubwo icyari kimuraje ishinga ni uko ukuri kwari ukw'igiciro cyinshi kuri we
kutagombaga gutukwa n'abatubaha Imana. Yari yiteguye gupfa aho kwemerera abanzi be gutsinda.
Igihe yari yinjiye i Worms, abantu ibihumbi byinshi babyiganiraga ahamuzengurutse kandi

251
baramukurikira. Abami babami n'abandi batware bakomeye ntibari baherekejwe n'abantu benshi
nk'abari bashagaye Luther. Gutera hejuru no gutwarwa kwari kwinshi; maze umuntu umwe muri
iyo mbaga y'abantu, mu ijwi riranguruye cyane kandi ryumvikanamo umubabaro aririmba
indirimbo yo gushyingura kugira ngo aburire Luther ibyari bimutegereje. Nyamara uwo mugorozi
yari yabaze ikiguzi byari kumusaba kandi yari yiteguyc gushyira ikimenyetso y'amaraso ye ku
buhamya bwe niba ari byo Imana ihisemo. [1T 319]
Luther yari hafi yo kugaragara imbere y'inama iteye ubwoba kugira ngo asobanure impamvu zo
kwizera kwe, nuko ahanga amaso ku Mana mu kwizera kugira ngo imuhe imbaraga. Ubutwari bwe
no kwizera kwe byageragejwe mu mwanya muto. Akaga k'uburyo bwose kamunyujijwe imbere.
Yagize agahinda. Ibicu byaramugose maze bimuhisha mu maso h'Imana. Yifuzaga cyane
gukomeza ajya mbere afite ibyiringiro bimuteye ishema ko Imana iri kumwe na we.
Ntiyashoboraga kunyurwa keretse gusa yiyumvisemo ko ahishwe mu Mana. Mu marira menshi
cyane yohereje mu ijuru isengesho ry'umubabaro mwinshi yari afite. Rimwe na rimwe yumvaga
aguye isari, ubwo mu bitekerezo bye yiyumvishaga ko abanzi be barushaho kwiyongera imbere
ye. Yahindishijwe umushyitsi n'akaga yarimo. Nabonye ko İmana mu mbabazi zayo zuje ubwenge
yari yaramuteguriye muri ubu buryo kugira ngo atazibagirwa uwo agomba kwiringira, no kugira
ngo atiroha mu kaga mu buryo bwo kwigerezaho. Nk'igikoresho cyayo bwite. Imana yarimo
imutunganyiriza kuzakora umurimo ukomeye wari umutegereje. [1T 320]
Isengesho rya Luther ryarumviswe. Ubwo yari ahuye n'abanzi be, ubutwari bwe no kwizera kwe
byaragarutse. Yahagaze nk'umwana w'intama ugwa neza, yari azengurutswe n'abantu bakomeye
bo mu isi, bari bameze nk'ibirura bishonje, bamuhanze amaso biringiye ko bari bumutere gutinya
ububasha bwabo no gukomera kwabo. Nyamara yari yamaze kugundira imbaraga z'Imana maze
ntiyatinya. Amagambo ye yayavuganye igitinyiro n'imbaraga ku buryo abanzi be batashoboraga
kugira icyo bamutwara. Imana yari iri kuvugira muri Luther, kandi yari yahurije hamwe abami
b'abami n'abitwaga ko ari abanyabwenge kugira ngo ihindure ubusa ubwenge bwabo ku
mugaragaro, kandi kugira ngo bose bashobore kubona imbaraga no gushikama by'umuntu
w'umunyantege nke igihe yisunze Imana, Igitare cye cy'iteka. [1T 320]
Ugutuza kwa Luther kwari guhabanye bikomeye no gushebeka n'uburakari bukaze
byagaragazwaga n'abo biyitaga abantu bakomeye. Ntibashoboraga kumutera ubwoba ku buryo
yakwihakana ukuri. Mu kwicisha bugufi gufite icyubahiro no gushikama gutuje yahagaze
nk'urutare. Kurwanywa n'abanzi be, uburakari bwabo n'ibikangisho bimeze nk'umuraba ukomeye
byamwikubiseho bimenekera ku birenge bye bitagize icyo bimutwara. Yakomeje guhagarara
ashikamye. Barakajwe n'uko imbaraga zabo zari zarahindishije abami n'abanyacyubahiro
umushyitsi zishobora gusuzugurwa zityo n'umuntu woroheje, maze bifuza kumwumvisha
uburakari bwabo binyuze mu gukorera iyicarubozo ubuzima bwe. Nyamara Umunyambaraga
uruta abakomeye bo ku isi yari arinze uyu muhamya udatinya. Imana yari imufitiye umurimo
agomba gukora. Nyamara Luther yagombaga kubabazwa azira ukuri. Yagombaga kukubona
kunyura mu karengane kamena amaraso. Yagombaga kukubona kwambaye ibigunira kandi
kwambitswe umugayo nabaka. Yagombaga kubaho kugira ngo avuganire ukuri kandi kuba
umurengezi wako igihe abanyabubasha bo ku [1T 320] isi bazaba bashaka kugusenya
bakagukubita hasi. Yagombaga kubaho akakubona kunesha kandi kugasenya ibinyoma
n'imyizerere idafite ishingiro y'ubupapa. I Worms Luther yageze ku ntsinzi yaciye intege ubupapa,
kandi inkuru y'iyo ntsinzi yamamaye mu bundi bwami n'andi mahanga. Icyo cyari ikiboko kizana
impinduka nziza zo gushyigikira Ubugorozi. [1T 321]

252
Neretswe abagabura bari kubwiriza ukuri kugenewe iki gihe bahabanye cyane n'abagabo bari
bayoboye Ubugorozi; ariko by'umwihariko imibereho yitanze kandi irangwa n'ishyaka ya Luther
yatandukanyijwe n'imibereho ya bamwe mu babwiriza bacu. Luther yerekanye urukundo rwe
rudapfa yakundaga ukuri binyuze mu butwari bwe, gushikama kwe gutuje ndetse no kwiyanga
kwe. Yahuye n'ibigeragezo no kwitanga, ndetse ibihe bimwe yagiraga agahinda kenshi mu mutima
igihe yabaga ahagaze ngo arengere ukuri; nyamara ntiyigeze yivovota. Yahizwe nk'inyamaswa yo
mu ishyamba bashakaho umuhigo, nyamara kubwa Kristo yabyihanganiye byose anezerewe. [1T
321]
Ubutumwa bw'imbabazi buheruka bwahawe abagaragu b'Imana boroheje kandi bakiranuka bo
muri iki gihe. Imana yayoboye abatarihungije inshingano, maze ibikoreza umutwaro, kandi
binyuze muri bo yagejeje ku bwoko bwayo gahunda yo gutangana ubuntu itagira uwo iheza, aho
bose bashobora kuyigiramo uruhare kandi bagakora mu bwuzuzanye. Ubu buryo bwashyizwe mu
bikorwa kandi butanga umusaruro mu buryo butangaje. Bushyigikira ababwiriza n'umurimo
bubagezaho impano nyinshi. Igihe ababwiriza barekaga kuburwanya maze bakaberereka, abantu
bitabye irarika babikunze kandi baha agaciro ubu buryo. Ibintu byose byashyizwe mu buryo
bunogeye ababwiriza kandi buboroheye kugira ngo bakore umurimo badafite ibibabera inkomyi.
Abantu bacu binjiye muri iyi gahunda bafite ubushake no gushishikara bidashobora kuboneka mu
rindi Isinda iryo ari ryo ryose. None ubu Imana ntiyishimira ababwiriza bivovota kandi
bakananirwa gushyira imbaraga zabo zose muri uyu murimo w'ingenzi mu buryo bwose. Nta
rwitwazo bafite; nyamara bamwe barishuka kandi bakibwira ko bari kwigomwa byinshi, kandi
bakaba bari guhura n'ibihe bibaruhije, mu gihe mu by'ukuri nta cyo bazi ku bijyanye no
kubabazwa, kwiyanga, cyangwa gukena. Inshuro nyinshi bashobora kunanirwa; nk'uko n'ubundi
bishobora kubabaho baramutse bishingikiriza ku murimo w'amaboko bakora kugira ngo bashobore
kubona ibibunganira. [1T 321]
Bamwe batekereje ko byajyaga kuborohera iyaba barakoreshaga umaboko yabo, kandi inshuro
nyinshi bagiye bagaragaza ko bahitamo gukora batyo. Bene abo ntibazi icyo bavuga. Bari
kwishuka. Bamwe bafite miryango ibasaba ibintu bihenze bagomba guha ibyo ikeneye, kandi
ntibazi gukoresha neza ibyo babonye. Ntibabona neza ko bafitiye umurimo w'Imana umwenda
kubw'ingo zabo n'ibyo batunze byose. Ntibasobanukiwe n'ubwinshi bw'ibisabwa kugira ngo
babeho. Baramutse binjiye mu mirimo [1T 321] ikoreshwa amaboko, ntibabasha kwivana mu
guhagarika umutima n'umunaniro. Mu gihe baba bari gukora kugira ngo bunganire imiryango
yabo, ntibashobora kwiyicarira mu ngo zabo. Umuntu ukoresha amaboko kandi ufite umuryango
wishingikiriza kuri we ngo awunganire aba agomba kubana n'umuryango we imuhira amasaha
make gusa y'umunaniro. Abagabura bamwe ntibakunda umurimo ugoye, none bagundiriye
amarangamutima yo kutanyurwa adafite ishingiro. Imana yagiye yita ku gitekerezo cyose, ijambo
ryose n'amarangamutima yose yo kwivovota. Kugaragaza intege nke no kubura ubwitange ni
igitutsi gitukwa ijuru. [1T 322]
Bamwe bategeye ugutwi umushukanyi babishaka kandi bavuga amagambo yo kutizera kwabo
maze bakomeretsa umurimo. Satani aburana avuga ko abo bantu ari abe kubera ko batigeze bivana
mu mutego wc. Bitwaye nk'abana batamenyereye rwose amayeri y'umushukanyi. Bagize
inararibonye ihagije kandi bari bakwiriye gusobanukirwa n'imikorere ye. Yashyize gushidikanya
mu bwenge bwabo, kandi aho kugira ngo bahite birukana uko gushidikanya, bagiye impaka
n'umushukanyi ruharwa kandi baganira na we, batega amatwi ibitekerezo bye mbese nk'aho bari
barehejwe na ya nzoka ya kera. Imirongo mike gusa itarasobanukiraga neza ubwenge bwabo ngo
bumve banyuzwe yari ihagije kugira ngo inyeganyeze inyubako yose y'ukuri no kugira ngo

253
yijimishe ibihamya by'ukuri byumvikana neza byo mu ijambo ry'Imana. Aba bantu ni abantu bapfa
kandi bayobagurika. Ntabwo bafite ubwenge n'ubumenyi bitunganye mu Byanditswe byera byose.
Imirongo imwe yo mu byanditswe iri aho ubwenge bwa muntu budashobora gushyikira kugeza
igihe Imana, mu bwenge bwayo izaba ihisemo guhishura ibiyirimo. Satani amaze igihe ayobora
bamwe mu nkubiri isoreza mu buhemu runaka. Bemereye kutizera kwabo kwijimisha
uruhererekane rwuzuzanya kandi rufite ubwiza rw'ukuri, kandi bakora nk'aho wari umurimo wabo
gusobanura imirongo yose ikomeye yo mu Byanditswe, kandi iyo kwizera kwacu
kutabibashobozaga, kwafatwaga ko ari ifuti. [1T 322]
Nabonye ko abafite umutima mubi wo kutizera bazashidikanya kandi bazatekereza ko ari
iby'icyubahiro n'ukuri gushidikanya ijambo ry'Imana. Abatekereza ko kwijijisha ari umuco mwiza,
bashobora kubona uburyo bwinshi bwo kutizera amagambo yahumetswe n'ukuri kw'ijambo
ry'Imana. Nta muntu Imana ihatira kwizera. Abantu bashobora guhitamo kwishingikiriza ku
bihamya Imana yashimye gutanga, cyangwa bagashidikanya, bagakikira ukuri kandi bakarimbuka.
[1T 322]
Neretswe ko abahagaritswe umutima no gushidikanya n'ubuhemu badakwiriye kujya mu murimo
wo gukorera abandi. Akari ku mutima kagomba gusohoka, kandi ntibabona ingaruka y'imvugo
ifite ibyo ihishe cyangwa ugushidikanya guto cyane kugaragajwe. Satani abigira umwambi
w'ingobe. Ibyo bikora nk'uburozi bwica buhoro buhoro bukangiza umubiri wose w'uwaburiye,
bukamunga impagarike nziza y'umubiri mbere yuko [1T 322] nyiri ukuburya amenya akaga arimo,
kandi amaherezo bukamuhitana. Uko ni nako bimeze ku burozi bwo gushidikanya no kutizera
ibihamya byumvikana biri mu Byanditswe. Umuntu wumvwa n'abantu acengeza mu bandi ibyo
Satani yamwongoreye, akavuga ko umurongo umwe wo mu byanditswe uvuguruza uwundi; bityo,
mu buryo burimo ubwenge, nk'aho yaba yavumbuye ubwiru butangaje bwari bwarahishwe abizera
n'abera bo mu bihe byose by'isi byabayeho, agashyira umwijima w'igicuku mu bwenge bw'abantu.
Batakaza ibyishimo bigeze kugirira ukuri maze bagahinduka abatizera. Ibi byose ni umurimo
ukorwa n'amagambo make yavuzwe, akaba yari afite imbaraga ihishwe kubera ko yasaga nakubiye
mu bwiru. [1T 323]
Uyu ni umurimo w'umubi w'inyaryenge. Abantu baterwa impagarara no gushidikanya, kandi
bakagira ingorane badashobora gukemura, ntibakwiriye kuroha ubwenge bw'abandi banyantege
nke mu rujijo rumwe n'urwo baguyemo. Abantu bamwe bagiye batanga amakuru aciye ku ruhande
cyangwa bakavuga ibyo kutizera kwabo, kandi ntibashobora no kurota na gake ku ngaruka byagize
ku bandi. Mu bihe bimwe imbuto zo kutizera zagiye zigira ingaruka z'ako kanya, mu gihe mu bindi
bihe, imbuto zako zamaze igihe kirekire zitabye mu gitaka kugeza ubwo umuntu yakurikiye
icyerekezo kitari cyo kandi agaha umwanya umwanzi, nuko umucyo w'Imana ukamuvanwaho,
maze akagwa mu bishuko bikomeye bya Satani. Icyo gihe imbuto zo gukiranirwa zari zimaze igihe
kirekire zibibwe zigakura. Satani arazigaburira maze zikera imbuto. Ikintu icyo ari cyo cyose
giturutse ku bagabura bari bakwiriye guhagarara mu mucyo kigira imbaraga ikomeye ihindura
abantu. Kandi igihe batahagaze mu mucyo ugaragara neza w'Imana, Satani yagiye abakoresha
nk'ibikoresho, maze binyuze muri bo akarasa imyambi ye ikaze mu bwenge bw'abantu batiteguye
kurwanya ibiturutse ku bagabura babo. [1T 323]
Nabonye ko abagabura ndetse n'ubwoko [bw'Imana] bafite urugamba imbere yabo rwo kurwanya
Satani. Umuntu uvuga ko ari umugabura wa Kristo aba ahagaze mu mwanya uteye ubwoba igihe
akorera gusohoza imigambi y'umushukanyi binyuze mu gutega amatwi ibyongorero bye, no
kumureka agafata mpiri ubwenge kandi akayobora ibitekerezo. Mu maso y'Imana, icyaha
cy'umugabura giteye agahinda kurusha ibindi, ni ukubwira abantu ibyo kutizera kwe no gukururira

254
ubwenge bw'abandi mu nzira icuze umwijima imeze nk'iyo arimo, bityo akemerera Satani
gusohoza umugambi we inkubwe ebyiri amushuka. Satani avana mu murongo ubwenge
bw'umuntu wagize imigenzereze yatije umurindi ibishuko bye, maze kandi agatera uwo muntu
guhungabanya intekerezo za benshi. [1T 323]
Ni igihe abarinzi bo ku nkike z'i Siyoni bagomba gusobanukirwa n'inshingano no kwera
by'umurimo wabo. Bakwiriye kwiyumvamo ko bazabona ishyano nibaramuka badakoze umurimo
Imana yabashinze. Nibahinduka abadakiranuka ku nshingano, bazaba bari gushyira mu kaga
umutekano w'umukumbi w'Imana, bashyire mu kaga umurimo wo[1T 323] kwamamaza ukuri, no
gutuma abanzi bacu bawusuzugura. Mbega umurimo! Uzabona ingororano yawo nta shiti.
Abagabura bamwe kimwe n'abandi bantu bakeneye guhinduka. Bakeneye kujanjagurika maze
bakongera guteranywa bakaba bashya. Umurimo bakorera mu matorero urutwa n'utagakozwe,
kandi uko bameze kurimo intege nke ndetse baragwaguza. Byarushaho kunezeza Imana baramutse
baretse umuhati bafite wo gufasha abandi maze bagakoresha amaboko yabo kugeza ubwo
bazahinduka. Ubwo nibwo bazashobora gukomeza bagenzi babo. [1T 324]
Abagabura bagomba gukanguka. Bavuga ko ari abagaba b'ingabo mu ngabo z'Umwami ukomeye,
nyamara kandi ari nako ari abambari b'umuyobozi w'umwigomeke ukomeye ndetse n'ingabo ze.
Umurimo w'Imana n'ukuri kwera kw'ijambo ryayo bamwe babishyize aho bishyirwaho umugayo
n'ingabo zigometse. Biyambuye umugabane umwe w'intwaro zabo maze Satani abamishaho
imyambi ye isize uburozi. Bakomeje amaboko y'abayobozi b'ubwigomeke, kandi bo ubwabo bica
intege, bityo batuma Satani n'ingabo ze zi Gihenomu banyeganyeza imitwe yabo ku bw'ibyishimo
by'uko banesheje, maze bitera hejuru bitewe n'intsinzi batumye aronka. Mbega kubura ubwenge!
Mbega ubuhumyi! Mbega ubupfu bw'abagaba b'ingabo bwo kubwira abanzi babo gica aho bafite
intege nke! Mbega uburyo bagira imigenzereze ihabanye n'iya Luther! Luther yari afite ubushake
bwo guhara amagara ye biramutse bibaye ngombwa, ariko ntiyashoboraga na gato gutatira ukuri.
Amagambo ye yari aya ngo: "Nimutyo twirinde ko ubutumwa bwiza bwatukwa n'abatubaha
Imana, kandi mureke tumene amaraso yacu tuburwanirira aho kubemerera ngo bagere ku ntsinzi.
Ni nde washobora kuvuga niba ubuzima bwanjyc cyangwa urupfu rwanjye byarushaho kugira
uruhare kugira ngo bene data bakire agakiza? [1T 324]
Imana ntiyishingikiriza ku muntu uwo ari we wese kugira ngo umurimo wayo utere imbere. Iri
guhagurutsa abantu kandi ikabaha ibikenewe kugira ngo bashyire ubutumwa abatuye isi. Ishobora
gushyira imbaraga zayo zitunganye mu ntege nke z'abantu. Imbaraga ni iz'Imana. Kuba umuntu
yiteguye kugira icyo avuga, kuba intyoza n'impano zikomeye ntibishobora guhindura ubugingo
bw'umuntu umwe. Umuhati wakoreshwa ku ruhimbi ushobora gukangura intekerezo, amagambo
yumvikana neza ashobora kuba yemeza umutima, nyamara Imana ni yo itanga gukura. Abantu
bubaha Imana, indahemuka, abantu bera kandi berekanira ibyo babwiriza mu mibereho yabo ya
buri munsi bazagira imbaraga ihindura abandi kandi ikiza. Ikibwirizwa gifite imbaraga gitangiwe
ku ruhimbi gishobora gukora ku ntekerezo z'abantu; ariko uburangare buke bugizwe n'umugabura
hanze y'uruhimbi, kubura kwiha agaciro mu mvugo no kubura kubaha Imana by'ukuri,
bizavuguruza imbaraga ye ihindura abandi, kandi bisenye n'isura nziza yari yaratanze.
Abahindutse bazaba abantu be; kandi ahenslu ntibazigera bashaka kuzamuka ngo barenge urwego
uwababwirije ariho. Nta murimo unoze utunganya umutima uzabakorerwamo. Ntabwo [1T 324]
bahindukiriye Imana. Umurimo wabaye uw'amajyejuru, kandi imbaraga yabo ihindura abandi
izaba igikomere ku bashaka Uwiteka by'ukuri. [1T 325]
Kugera ku ntego k'umugabura gushingira cyane ku myitwarire agira hanze y'uruhimbi. Iyo
arangije kubwiriza maze akava ku ruhimbi, umurimo we ntuba urangiye; ahubwo ni bwo uba

255
ugitangira. Icyo gihe aba agomba gushyira mu bikorwa ibyo yabwirije. Ntagomba kugenda
nk'udafite icyo yitayeho, ahubwo agomba kubera maso ubugingo bwe kugira ngo ikintu ashobora
kuvuga cyangwa gukora kidaha urwaho umwanzi, bityo kikazana umugayo ku murimo wa Kristo.
Abagabura bagomba kwirinda cyane, by'umwihariko igihe bari imbere y'urubyiruko. Ntibakwiriye
gukoresha imvugo nyandagazi, gutebya cyangwa gushyenga, ahubwo bakwiriye kwibuka ko bari
mu cyimbo cya Kristo, ko bagomba kwerekana icyitegererezo cy'imibereho ya Kristo. "Kuko
twembi Imana ari yo dukorera." "Kandi ubwo dukorana nayo, turabinginga kugira ngo mudaherwa
ubuntu bw'Imana gupfa ubusa." 1Abakorinto 3:9; 2Abakorinto 6:1. [1T 325]
Neretswe ko kuba ingirakamaro kw'abagabura bakiri bato, baba burashatse cyangwa batarashaka,
akenshi gusenywa no kubiyegereza kugirwa n'abagore bakiri bato cyangwa cyangwa abakobwa.
Bene aba ntibasobanukirwa ko andi maso aba abariho, kandi ko imigendere yabo ishobora
gukomeretsa cyane imbaraga ihindura y'umugabura baba bahanze amaso cyane. Iyaba
bashoboraga kwita ku mabwiriza yo kwitwara neza badakebakeba, byarushaho kubabera byiza
kandi bikabera byiza n'umugabura wabo. Bimushyira mu mwanya utanejeje kandi bigatera abandi
bamureba mu buryo bubi. Nyamara nabonye ko uburemere bw'iki kibazo buba buri mu bagabura
ubwabo. Bakwiriye kwerekana ko baterwa ishozi n'ibintu nk'ibyo, kandi nibagendera mu nzira
Imana yifuza ko bagenderamo, ntibazahagarika umutima igihe kirekire. Abagabura bakwiriye
kwirinda igisa n'ikibi cyose, kandi igihe inkumi zishaka gushyikirana na bo cyane, ni inshingano
y'abagabura kubamenyesha ko ibyo bitanezeza Imana. Bagomba kwigizayo uko gusatirwa nubwo
byatuma batekerezwa ko batagira kinyabupfura. Ibintu nk'ibi bikwiriye gucyahwa kugira ngo
umurimo w'Imana urindwe kugibwaho n'umugayo. Inkumi nabagore bakiri bato bahindukiriye
Imana n'ukuri bazumvira gucyahwa kandi bivugurure. [1T 325]
Abagabura bakwiriye gukurikirana umusaruro wabonetse mu mirimo bakoreye mu ruhame
banyuze mu kwigisha mu buryo bw'umwihariko, aho babonye amahirwe hose umugabura ku giti
cye agakorera ubugingo bw'abantu, bakaganirira iwabo mu rugo, kandi agahendahendera abantu
gushaka ibyabahesha amahoro. Umurimo dukorera hano ku isi ugiye kurangira vuba bidatinze,
kandi umuntu wese azahabwa ingororano ye hakurikijwe ibyo yakoze. Neretswe ingororano
y'abera, umurage udapfa, kundi mbona ko abihanganiye byinshi kurusha abandi kubwo
kurwanirira ukuri batazatekereza ko banyuze mu bihe bikomeye, ahubwo bazabona ko nuru
rihebuje. [1T 325]

GUKORESHA AMAYEREKWA NABI


Neretswe ko abantu bamwe, by'umwihariko muri Leta ya Iowa, bafata amayerekwa nk'ikintu
bapimisha abantu bose; kandi bakurikiye inzira jyewe n'umugabo wanjye tutigeze na rimwe
tunyuramo. Bamwe ntabwo banzi, nta nubwo bazi imirimo yanjye, none bashidikanya cyane ikintu
cyose cyitwa amayerekwa. Ibi byose ni ibisanzwe, kandi bishobora gutsindwa gusa n'ibyaba ku
muntu ku giti cye. Niba abantu badatuje ku bijyanye n'amayerekwa, ntibakwiriye guhatwa. Inzira
yakurikizwa ku bijyanye na bene abo bantu ni iboneka mu Gihamya cya 8, icyo niringira ko abantu
bose bazasoma. Abagabura bakwiriye kugirira impuhwe abantu bamwe, hakabaho itandukaniro;
abandi bakabatabarana gutinya maze bakabarura mu muriro. Abagabura b'Imana bakwiriye kugira
ubwenge bwo kugenera buri wese ibyokurya bye, kandi bakamenya kubaha ibitandukanye
bakurikije uko ibisabwa kuri buri wese bitandukanye. Ibyakorewe abantu bamwe b'i Iowa batari
banzi ntibyabayemo ubwitonzi no kudahuzagurika. Ugereranyije, abatari bazi iby'amayerekwa
bafashwe mu buryo bumwe n'abari bafite umucyo mwinshi n'inararibonye mu bijyanye
n'amayerekwa. Bamwe basabwe kwemera amayerekwa mu gihe batashoboraga kuyemera

256
babikuye ku mutima, maze muri ubu buryo abantu bamwe bataryarya baterwa guhagarara mu
birindiro byo kurwanya amayerekwa no kurwanya umubiri [itorero], ibyo batajyaga gukora iyo
ibyabo bigenzuranwa ubwitonzi n'impuhwe. [1T 326]
Bamwe muri bene data bafite uburambe bw'igihe kirekire bizera ukuri kandi bamaze imyaka
myinshi banzi ndetse bazi n'imbaraga y'amayerekwa. Bagenzuye ukuri kw'ibi bihamya maze
bemeza ko babyizera. Bumvise imbaraga ikomeye ya Mwuka Wera yabajeho kugira ngo bibonere
ukuri kw'amayerekwa. Niba igihe bacyashywe binyuze mu mayerekwa, bene aba bantu
bahagurukira kuyarwanya, ndetse bagakorera mu ibanga kugira ngo bangirize impinduka duteza
mu bantu, bakwiriye kugira icyo bakorerwa mu buryo bukiranutse kubera ko imbaraga yabo
ihindura iri gushyira mu kaga abadafite ubunararibonye. [1T 326]
Abagabura bigisha ukuri kw'iki gihe bakwiriye kugaragaza kwihangana igihe bageza ku bandi
ubutumwa bwahuranyije, bagacyaha abantu ku bw'ibibi byabo ndetse bagashaka gusenya
ibigirwamana ngo bive mu ngando y'Abisirayeli. Bakwiriye kubwiriza ukuri mu gukomera
n'agaciro byako, kandi niba kubashije kwinjira mu mutima, kuzasohoza mu mutima w'ukwakiriye
icyo ikindi kintu icyo ari cyo cyose kitakora. Ariko niba ukuri kuvuzwe mu kwigaragaza kwa
Mwuka Wera ariko ntigusenye ibigir wamana, kwamagana uwo muntu no kumuhata ntacyo
bizamara. Bishobora kugaragara ko abantu bamwe biziritse ku bigirwamana byabo, nyamara
nabonye ko dukwiriye kutihutira kureka abantu b'impezamajyo bashutswe. Dukwiriye guhora
tuzirikana ko twese turi abantu bapfa bayobagurika. kandi ko Kristo atugirira impuhwe nyinshi
kubw'intege nke zacu, kandi ko [1T 326] adukunda nubwo tuyobagurika. Imana iramutse itugenje
nk'uko inshuro nyinshi tugenza bagenzi bacu, twashira. Igihe abagabura babwiriza ukuri
gusobanutse, ukuri kwahuranya ubugingo, bakwiriye kureka ukuri akaba ari ko guhinguranya,
kandi kugashenjagura, ariko ntabe ari bo ubwabo babikora. Bagomba kugera intorezo (ari yo kuri
kw'ijambo ry'Imana) ku gishyitsi cy'igiti, hanyuma yaho hari ikintu kizasohozwa. Nimutange
ubuhamya mu buryo bugororotse nk'uko buboneka mu ijambo ry'Imana, mubikorane umutima
ususurutse, n'imbaraga ikangura ya Mwuka w'Imana, byose mubikorane ubugwaneza,
mushishikajwe no gukiza ubugingo, bityo umurimo mukorera mu bwoko bw'Imana uzagira
umusaruro. Impamvu ituma Mwuka w'Imana yigaragaza ku rugero ruto ni uko abagabura biga
gukora batamufite. Babura ubuntu bw'Imana, bakabura korohera abantu no kubihanganira. Babura
umwuka wo kwiyegurira Imana no kwitanga; bityo iyi ni yo mpamvu rukumbi itera abantu bamwe
gushidikanya ibihamya by'ijambo ry'Imana. Ikibazo ntikiri mu ijambo ry'Imana, ikibazo kiri muri
bo ubwabo. Ntibafite ubuntu bw'Imana, babuze kwitanga, kubaha Imana k'umuntu ku giti cye
ndetse no kwera. Ibi bibatera kudatuza, maze akenshi bikabajugunya ku rubuga rw'intambara rwa
Satani. Nabonye ko uko abantu bashobora kuba barahagarariye ukuri mu mbaraga nyinshi bate,
n'uko bashobora kugaragara nkabubaha Imana bate, igihe batangiye kuvuga ibyo kutizera bimwe
mu byanditswe, bakavuga ko bibatera gushidikanya ku kuba Bibiliya yarahumetswe, dukwiriye
kubatinya kubera ko Imana iba iri kure yabo cyane. [1T 327]

ABABYEYI N'ABANA
Neretswe ko igihe ababyeyi bafite kubaha Imana imbere yabo bagize ibyo bakumira abana ngo
batabikora baba bakwiriye kwiga neza amatwara n'amarangamutima yabo, maze bagashaka uko
bagera ku byo bakeneye. Ababyeyi bamwe bakorana ubwitonzi bakabonera abana babo ibyo
bakeneye muri ubu buzima. Babitaho bafite ubugwaneza n'ubudahemuka igihe barwaye, hanyuma
bagatekereza ko bashoje inshingano yabo. Aho baba bibeshya rwose. Umurimo wabo ni bwo uba
ugitangira. Ubukene bw'umutima na bwo buba bukwiriye kwitabwaho. Bisaba gukoresha

257
ubuhanga kugira ngo ubone umuti ukwiriye wo gukiza umutima wakomerekejwe. Abana bagira
ibigeragezo bikomeye bagomba kwihanganira kandi bitera agahinda nk'ibyo abakuze bagira.
Ababyeyi na bo ubwabo ntabwo bahura n'ibimeze nka byo buri gihe. Inshuro nyinshi bahagarika
imitima. Bakorera mu bitekerezo n'imyumvire birimo kwihenda. Satani arabibasira, maze
bakagwa mu bishuko bye. Bavugana uburakari mu buryo butera umujinya abana babo, ndetse
rimwe na rimwe bakagenzura akantu kose kandi bakarakara ubusa. Abo bana b'abanyabyago
bagabana kuri uwo mwuka, kandi n'ababyeyi bakaba batiteguye kubafasha kubera ko ari bo
nkomoko y'ako kaga. Rimwe na rimwe ibintu byose bisa n'aho bigenda nabi. Ahantu hose haba
hari ukudatuza, kandi bose bakaba hari mu gihe cyo kugubwa nabi n'umubabaro. Ababyeyi
baherereza [1T 327] amakosa ku bana babo ndetse bagatekereza ko batumvira cyane ndetse bakaba
indakoreka, akaba ari abana babi kurusha abandi bana bose bo mu isi mu gihe impamvu y'uko
kubuza abandi amahwemo iri mu babyeyi ubwabo. [1T 328]
Ababyeyi bamwe babyutsa imigaru myinshi bitewe no kubura kwitegeka kwabo. Aho gusaba
abana gukora iki cyangwa kiriya bafite ubugwaneza, babaha itegeko mu ijwi ryo kubakankamira,
kandi ari nako bavuga amagambo yo kugaya no gucyaha abana batari babikwiriye. Babyeyi, ubu
buryo mukurikiza mu byo mugirira abana banyu burimbura umunezero wabo n'ibyo bagambirira
kuzageraho. Bakora ibyo mubategetse ariko batabitewe n'urukundo, ahubwo bitewe n'uko
batatinyuka gukora ibinyuranye n'ibyo. Babikora batabishyizeho umutima wabo. Uba ari umurimo
utishimiwe aho kubabera umunezero, kandi inshuro nyinshi ibi bibatera kwibagirwa gukurikiza
amabwiriza yose mubaha, maze ibyo bikongera uburakari bwanyu, bityo bigatuma ku bana
birushaho kubabera bibi. Kubashakaho amakosa bikomeza kugenda bisubirwamo, imyifatire yabo
mibi igashyirwa imbere yabo mu mabara yijimye kugeza ubwo bacika intege, maze ntibabe
bakigira umwihariko baba babashimisha cyangwa batabashimisha. Umwuka wo kuvuga ngo
"Simbyitayeho" urabafata, maze wa munezero n'ibyishimo batabonera iwabo bakabishakira hanze
y'umuryango, kure y'ababyeyi babo. Bivanga na bagenzi babo bahurira mu nzira maze bidatinze
bakangirika birenze urugero. [1T 328]
Mbese iki cyaha kibarwa kuri nde? Iyo mu rugo haza kuba ahantu hishimirwa, iyo ababyeyi baza
kuba bareretse abana babo urukundo, kandi bakabashakira ibyo bakora mu mwuka w'ubugwaneza,
kandi mu rukundo bakabigisha uburyo bashobora kumvira ibyo babifuzaho, bajyaga gukora ku
mutsi wo kumvira wo mu mitima y'abana, bityo ibirenge, ibiganza n'imitima bifite ubushake byose
byajyaga kuba byiteguye kubumvira. Binyuze mu kumenya kwitegeka ubwabo, kuvugana
ubugwaneza no gushima abana igihe bagerageza gukora ibitunganye, ababyeyi bashobora gutera
umwete umuhati w'abana, bakabashimisha cyane, bityo umuryango wose bakawuzuzamo umwuka
w'urukundo uzirukana igicucu cyose cyijimye, kandi ukazanamo umucyo w'izuba unejeje. [1T
328]
Rimwe na rimwe ababyeyi batangira urwitwazo imigirire yabo mil kubera ko bumva batamerewe
neza. Bagira uburakari, kandi bagatekereza ko badashobora kwihangana no gutuza, ndetse no
kuvuga mu buryo bunejeje. Muri ibi baba bishuka ndetse bakanezeza Satani wishimira cyane ko
aba babyeyi badafata ko ubuntu bw'Imana buhagije ngo butsinde intege nke za kamere. Igihe cyose
bashobora kandi bakwiriye kwitegeka. Ni by Imana ibashakaho. Bakwiriye gusobanukirwa ko
igihe bemereye kutihangana no kutishima bikabategeka batuma abandi bajya mu kagı
Ababazengurutse bagerwaho n'ingaruka z'umwuka bagaragaza, kandi iyo [1T 328] nabo
bagaragaje umwuka nk'uwo, ikibi kirushaho kugwira maze ibintu byose bikagenda nabi. [1T 329]
Babyeyi, igihe mwumva mutishimye, ntimukwiriye gukora icyaha gikomeye gityo cyo kuroga
umuryango wose mukoresheje ubwo burakari butera akaga. Mu bihe nk'ibyo, irinde inkubwe

258
ebyiri, kandi ufate icyemezo mu mutima wawe cyo kudacumuza umunwa wawe, wiyemeze ko
uzavuga amagambo anejeje gusa, amagambo ashimisha abayumva. Ibwire uti: "Ntabwo nzangiza
umunezero w'abana banjye nkoresheje ijambo ry'uburakari." Binyuze muri uku kwitegeka,
muzarushaho kugwiza imbaraga. Urwungano rwanyu rw'imyakura ntiruzaba rukangukiye akantu
kose rutyo. Muzongerwamo imbaraga n'amahame yo gukora ibitunganye. Kuzirikana ko muri
gusohoza inshingano yanyu mukiranutse bizabongeramo imbaraga. Abamarayika b'Imana
bazamwenyura kubwo kubona umwete mukoresha kandi babafashe. Igihe mwiyumvisemo
kutihangana, inshuro nyinshi mutekereza ko impamvu iri mu bana banyu, maze mukabagaya mu
gihe batari babikwiriye. Ikindi gihe bashobora gukora ibintu nk'ibyo, kandi byose bikaba byemewe
ndetse ari iby'ukuri. Abana bazi kandi babona uko guhindagurika, kandi ntabwo iteka bahora
nk'uko bahoze. Rimwe na rimwe baba basa n'abiteguye kwihanganira amarangamutima
ahindagurika, ikindi gihe bakaba batishimye, kandi barakazwa n'ubusa badashobora kwihanganira
kunengwa. Umwuka wabo urahaguruka maze bakigomeka kuri uko kunengwa. Ababyeyi bashaka
guhabwa ishimwe ryose bakwiriye guhabwa kubw'uko biyumva mu bwenge hwabo, nyamara iteka
ntibabona ko ari ngombwa kugenzereza batyo abana babo b'impezamajyo. Muri bo batangira
urwitwazo icyo bajyaga kunenga ku rwego ruhanitse igihe kiramutse kibonetse mu bana babo
batari bageza ku myaka yabo y'inararibonye n'imyitwarire ikwiriye. Ababyeyi bamwe bagira
amatwara yo kurakazwa n'ubusa, maze igihe bananijwe n'imirimo ndetse bakaba baguwe nabi
n'imiruho, ntibashobore kugumana gutuza mu nickerezo, ahubwo abari bakwiye kuba inshuti
magara zabo kuri iyi si bakabagaragariza uburakari no kutihangana bibabaza Imana, kandi
bikazana igihunya mu muryango. Igihe abana bari mu bibarushya, akenshi bakwiriye
guhumurishwa imbabazi zivanze n'impuhwe. Kugaragarizanya ubugwaneza no kwihanganirana
bizatuma urugo ruhinduka paradizo kandi birehereze abamarayika bera kuza muri uwo muryango.
[1T 329]
Nyina w'abana ashobora kandi akwiriye gukora byinshi mu bijyanye no gutegeka imyakura ye
ndetse n'ubwenge bwe igihe atentebutse; yemwe n'igihe arwaye, niba yiyigisha ubwe, ashobora
kwishima kandi akanezerwa, ndetse ashobora kurushaho kwihanganira urusaku kurenza uko
yigeze gutekereza ko bishoboka. Ntakwiriye gutuma abana be bagerwaho n'intege nke ze maze
ngo ubwenge bwabo butarakura kandi lwumva vuba butwikirwe n'igihu gitewe n'umwuka we wo
gutentebuka, maze ngo abatere kumva ko mu rugo ari nko mu gituro kandi ko icyumba ya nyina
ari ho hantu hateye agahinda kurusha ahandi hose mu isi. [1T 329]Ubwenge n'imyakura bitora
intege n'imbaraga binyuze mu gukoresha ubushake. Ibihe byinshi imbaraga z'ubushake
zizagaragara ko ari umuli ushoboye gutuma imyakura igira umutuzo. [1T 330]
Ntukemere ko abana bawe babona mu maso hawe hijimye. Nibaramuka batsinzwe n'igishuko,
hanyuma bakabona ikosa ryabo bakaryihana, ubababarire rwose nta kiguzi nk'uko nawe wiringira
kubabarirwa na Data wo mu ijuru. Ubahugurane ubugwaneza, kandi ubazirike ku mutima wawe.
Iki ni igihe gikömereye abana. Imbaraga zikurura zizashyirwa ahakuzengurutse kugira ngo
zibagukureho, kandi ugomba kuzirwanya. Bigishe kukugira inshuti magara babitsa amabanga
yabo. Reka bakubwire ibigeragezo bahura nabyo n'ibyishimo byabo. Nubatera ubutwari bwo
kugenza batyo, uzaba ubakijije imitego myinshi Satani yateguriye ibirenge byabo bidafite
inararibonye. Mu byo ugirira abana bawe ntugakoreshe igitsure gusa ngo wibagirwe igihe
cy'ubwana bwawe, kandi ngo wibagirwe yuko bakiri abana nyine. Ntuzitege ko baba intungane
cyangwa ngo ugerageze guhita ubahindura abagabo n'abagore mu migirire yabo. Nubigenza utyo,
uzakinga umuryango wajyaga kunyuramo kugira ngo ubagereho, kandi ubatere gukingura undi
muryango ubahuza n'imbaraga zangiza, bitere abandi bantu kuroga ubwenge bwabo butarakura
mbere yuko ukanguka ngo umenye akaga barimo. [1T 330]

259
Satani n'ingabo ze bari gukoresha umuhati wabo ukomeye cyane kugira ngo bagenge ubwenge
bw'abana, bityo rero bagomba gufatwa mu buryo burangwamo ukuri, ubugwaneza bwa Gikristo,
ndetse n'urukundo. İbi bizatuma ubagiraho ijambo rikomeye, kandi baziyumvamo ko bashobora
kukugirira icyizere kitagira umupaka. Gotesha abana bawe umwuka ureshya w'urukundo ugira mu
muryango, ndetse n'abo mubana. Nugenza utyo, ntabwo bazifuza cyane kwifatanya n'urundi
rubyiruko. Satani akorera muri rwo, akarutera kuyobya no kwangiza intekerezo za bagenzi babo.
Ubu nibwo buryo buruta ubundi gutanga umusaruro abasha gukoreramo. Urubyiruko rugira
imbaraga ikomeye ihindura bagenzi babo. Ntabwo iteka ibiganiro byabo aba ari byiza kandi ngo
bibe biri ku rwego rwo hejuru. Amakuru mabi agenda yinjizwa mu matwi yabo, kandi iyo atar
wanyijwe nta gukebakeba, aragenda akabona icyicaro mu mutima, agashora imizi, maze agakura
akera imbuto, bityo akangiza imico myiza. Kubera ibibi biri mu isi muri iki gihe, ndetse n'ibintu
biri ngombwa abana bagomba kubuzwa gukora, ababyeyi bakwiriye guhuguka inshuro ebyiri
kugira ngo batume abana babo bomatana n'imitima yabo, kandi batume abana babona ko bifuza
kubanezeza. [1T 330]
Ababyeyi ntibakwiriye kwibagirwa imyaka yabo y'ubwana, ngo bibagirwe uko basonzeraga
kwerekwa impuhwe n'urukundo, n'uburyo bumvaga batishimye igihe babaga banenzwe kandi
bagacyahanwa uburakari. Ababyeyi bakwiriye kongera kuba bato mu marangamutima yabo kandi
bakamanura ubwenge bwabo kugira ngo basobanukirwe n'ibyo [1T 330] abana babo bashaka.
Nyamara na none, bafite kudakebakeba kuvanze n'urukundo, bakwiriye gusaba abana babo
kubumvira. Ijambo ry'ababyeyi rikwiriye kumvirwa mu buryo bwuzuye. [1T 331]
Abamarayika b'Imana bari kwitegereza abana babishishikariye cyane kugira ngo barebe imico bari
gukuza. Iyaba Kristo yadufataga nk'uko ibihe byinshi dufata bagenzi bacu, ndetse nk'uko tugenza
n'abana bacu, twasitara maze tukagwa binyuze mu gucika intege gukomeye cyane. Nabonye ko
Kristo azi intege nke zacu, kandi ko ubwe yahuye n'ibyo duhura nabyo muri byose uretse ko
atigeze akora icyaha. Kubw'ibyo rero, yaduteguriye inzira ihuje n'imbaraga zacu n'ubushobozi
bwacu, kandi kimwe na Yakobo, yagenze buhoro no mu mutuzo akurikije ingendo abana
bashoboraga kwihanganira, kugira ngo aduhumurishe kugendana natwe, kandi atubere umuyobozi
uhoraho. Ntasuzugura, ntiyirengagiza cyangwa ngo asige inyuma abana bo mu mukumbi we.
Ntiyadutegetse gutera intambwe tujya mbere ngo tubasige. Ntabwo yagiye yihuta cyane ku buryo
twe n'abana bacu yadusize inyuma. Oya rwose; ahubwo yaharuye inzira igana ku bugingo, yemwe
ndetse ayiharurira n'abana. N'ababyeyi rero barasabwa mu izina rye kuyobora abana mu nzira
ifunganye. Imana yadushyiriyeho inzira ihuje n'imbaraga n'ubushobozi by'abana. [1T 331]

UMURIMO MU BURASIRAZUBA
Neretswe ko igihe kigeze kugira ngo mu Burasirazuba hakorwe umurimo urushaho gutanga
umusaruro. Amaherezo mu Burasirazuba baje kumva ko kugira inzego n'imikorere imwe
ihuriweho ndetse no kugira gahunda ari ngombwa. Noneho ntibizaba ngombwa ko abagabura
bahatirwa gukorera umurimo mu bicantege nka mbere. Marayika w'imbabazi ari kugurukira mu
kirere cyo mu Burasirazuba. Marayika yaravuze ati: "Nimukomeze ibisigaye. Nimubwire
ubutumwa abatarigeze babwumva." Hariho bamwe bo mu Burasirazuba bazaba mu kaga ko kuba
abahezanguni igihe Umwami Imana azaba ahembuye umurimo we ukorerwa hagati muri bo.
Bakwiriye kwibuka ko Umwami Imana yakuye umurimo we muri bo akawujyana mu
Burengerazuba kugira ngo abacishe bugufi, kandi yoroshye umwuka wo kwigenga no kwigomeka
ubarangwamo, maze abatere kurushaho guha agaciro imihati y'abagaragu be bakiranuka. [1T 331]

260
IGIHAMYA CYA 10 IBIHAMYA BY'ITORERO

AKAGA K'ABASORE
Ku itariki ya 6 Kamena 1863, neretswe kamwe mu kaga k'abasore. Satani ari kwigarurira
intekerezo z'abasore kandi akayobya ibirenge byabo bidafite inararibonye. Ntabwo bazi ubucakura
bwe, kandi muri ibi bihe bigoyc ababyeyi bakwiriye kuba maso kandi bagakorana kwihangana
n'imbaraga nyinshi kugira ngo baburizemo intambwe ya mbere y'umwanzi. Ababyeyi bakwiriye
kwigisha abana babo igihe bavuye mu rugo n'igihe bagarutse, igihe bahagurutse n'igihe bicaye
hasi, bakabaha umurongo ku murongo, itegeko ku itegeko, hano bike na hariya bike. [1T 332]
Umurimo wa nyina w'abana utangirira ku ruhinja. Akwiriye gucisha bugufi ubushake n'amatwara
by'umwana we, akamutera guca bugufi, kandi akamwigisha kumvira. Uko umwana arushaho
gukura, ntukemere ko ikiganza cyawe gihuga. Buri mubyeyi w'umugore wese akwiriye gufata
igihe akajya inama n'abana be, agakosora amafuti yabo, kandi akabigisha inzira ikwiriye afite
kwihangana. Ababyeyi b'Abakristo bakwiriye kumenya ko bari kwigisha no gutegurira abana babo
guhinduka abana b'Imana. Imibereho yose y'iby'iyobokamana y'abana igirwamo uruhare runini
n'impuguro bahawe n'imico baremwemo mu bwana bwabo. Niba icyo gihe cy'ubwana ubushake
bwe butaracishijwe bugufi kandi ngo bwigishwe kumvira ibyo ababyeyi bashaka, kwiga iryo somo
mu myaka izakurikiraho bizamubera umurimo ukomeye. Mbega urugamba rukomeye, mbega
intambara izabaho yo gucisha bugufi bwa bushake butigeze bugengwa ngo akore ibyo Imana
ishaka! Ababyeyi birengagiza uyu murimo w'ingenzi bakora ikosa rikomeye, kandi bagacumura
ku bana babo ndetse no ku Mana. [1T 332]
Abana bahabwa uburere budakebakeba rimwe na rimwe baziyumvamo kutanyurwa. Bazumva
badashoboye kwihanganira kugira ibyo babuzwa, kandi bazifuza kugira uburyo bwabo bwite,
kugira ngo bagende kandi bagaruke nk'uko bumva bibanogeye. By'umwihariko guhera bafite
imyaka cumi ukageza ku myaka cumi n'umunani, kenshi baziyumvamo ko nta [1T 332] kaga kari
mu kujya mu ngendo zo kwidagadura n'andi mahuriro y'abasore bagenzi babo; nyamara ababyeyi
babo bafite ubunararibonye bashobora kubona akaga kabirimo. Ababyeyi bamenyereye amatwara
yihariye y'abana babo, kandi bakamenya imbaraga ihindura ibintu nk'ibyo bigira ku bwenge
bwabo, ndetse biturutse ku kwifuriza abana babo agakiza, bakababuza kujya muri uko
kwishimisha kubatwara ubwenge. Igihe aba bana bifatiye icyemezo cyo kureka ibi binezeza by'isi
bagahinduka abigishwa ba Kristo, mbega umutwaro imitima y'ababyeyi bita ku bana babo
bakiranutse iba ituye! Nyamara n'icyo gihe, umurimo w'ababyeyi ntuba ugomba guhagarara.
Abana ntibakwiriye kurekwa ngo bifatire inzira bishakiye kandi ngo buri gihe bihitiremo. Baba
gusa baratangiye urugamba barwana n'icyaha, ubwibone, irari, kwifuza, ishyari, urwangano,
ndetse n'ibindi bibi byose by'umutima wa kamere. Ababyeyi rero bakwiriye kurinda no kugira
inama abana babo, bakaba babafatira icyemezo kandi bakabereka ko niba batumviye banezerewe,
ngo bumvire ababyeyi babo ku bushake, ntibashobora gucisha bugufi ubushake bwabo ngo
bwumvire Imana, kandi ko bidashoboka ko bahinduka Abakristo. [1T 333]
Ababyeyi bakwiriye gushishikariza abana babo kubabitsa amabanga yabo, kubatura imitwaro
y'intimba zo mu mitima yabo, kubatura ibibabuza amahoro bito bya buri munsi ndetse
n'ibigeragezo bahura nabyo. Muri ubwo buryo, ababyeyi bashobora kwiga kubabarana n'abana
babo, kandi bagasengana na bo ndetse bakanabasengera ngo Imana ibabere ingabo ibakingira
kandi ibayobore. Bakwiriye kubereka Inshuti yabo itigera ihemuka kandi ikaba n'Umujyanama

261
wabo, uzabasha gukorwaho n'uko biyumvamo intege nke, wa wundi wageragejwe muri byose
nkatwe, keretse ko atigeze akora icyaha. [1T 333]
Satani ashuka abana ngo bahishe ababyeyi babo, kandi ngo bahitemo bagenzi babo b'abasore
badafite inararibonye abe ari bo babitsa amabanga yabo, kuko abo badashobora kubafasha ahubwo
bazabaha inama mbi. Abakobwa n'abahungu bahurira hamwe bakaganira, bagaseka, bagatebya,
maze bakirukana Kristo mu mitima yabo, ndetse n'abamarayika bakabirukana aho bari binyuze mu
magambo y'ubupfapfa. Ibiganiro bidafite icyo byunguye birebana n'ibikorwa bya bagenzi babo
ndetse no kuganira gato kuri uyu muhungu cyangwa uriya mukobwa byumisha ibitekerezo
n'amarangamutima byubahwa ndetse n'umwuka wo gushyikirana n'Imana, bityo bikirukana mu
mutima imigambi myiza n'ibyifuzo byiza kandi byera, bikawusigamo ubukonje kandi ntube
ukirangwamo urukundo nyakuri bakunda Imana n'ukuri kwayo. [1T 333]
Abana bashobora gukizwa ibibi byinshi baramutse barushijeho kumenyerana n'ababyeyi babo.
Ababyeyi bakwiriye gushishikariza abana babo guhora biteguye kubifungurira no kubabwiza
ukuri, bakabasanga bakababwira ingorane zabo, kandi igihe bari mu rujijo rwo kutamenya izira
itunganye banyuramo, bagashyira ikibazo imbere y'ababyeyi babo [1T 333] nk'uko bakibona maze
bakabagisha inama. Mbese ni bande bari mu mwanya mwiza wo kubona no kubereka akaga barimo
nk'ababyeyi bubaha Imana? Ni nde ushobora gusobanukirwa neza n'amarangamutima yihariye
y'abana nk'ababyeyi babo? Nyina w'abana witegerezaga buri mpinduka yose yabaga mu bwenge
bwabo uhereye bakiri impinja, kandi kubw'ibyo akaba amenyereye amatwara kamere yabo, ni we
witeguye kugira abana be inama kurusha abandi bose. Kandi nanone ni nde wavuga ibigize imico
bikwiriye kugenzurwa no gukumirwa nka nyina w'umwana, afatanyije na se? [1T 334]
Abana b'Abakristo bazahitamo urukundo no kwemerwa n'ababyeyi babo bubaha Imana
babirutishe imigisha yose y'iby'isi. Bazakunda ababyeyi babo kandi babubahe. Kumenya uko
banezeza ababyeyi babo bikwiriye kuba rimwe mu masomo y'ingenzi bagomba kwiga mu buzima
bwabo. Muri iki gihe cyo kwigomeka, abana batigeze bahabwa uburere n'ikinyabupfura
bitunganye biyumvamo inshingano bafite ku babyeyi babo ku rwego ruto cyane. Bibaho kenshi ko
uko ababyeyi babo barushaho kubakorera byinshi, ari nako abana barushaho kuba indashima,
ndetse bakarushaho kutabubaha. Abana bateteshejwe kandi bakajya bakorerwa byose, buri gihe
baba biteze kubikorerwa; kandi iyo ibyo biteze batabibonye, bumva bakozwe n'isoni kandi
bagacika intege. Aya matwara azagaragara mu mibereho yabo yose. Bazaba abantu batagira
gifasha, batega amakiriro ku bufasha butanzwe n'abandi, bategereza ko abandi babagirira impuhwe
maze na bo babayoboke. Kandi iyo hari ubavuguruje cyangwa akabarwanya, yemwe ndetse na
nyuma y'uko bakuze bakaba abagabo n'abagore, batekereza ko basuzuguwe; hanyuma
bagahagarika umutima urugendo rwabo rwose mu isi, bikabagora cyane kwihanganira umutwaro
wabo bwite, inshuro nyinshi bakivovota kandi bakarakazwa n'ubusa bitewe n'uko ibintu byose
bitagenda neza nk'uko bashaka. [1T 334]
Ababyeyi bibeshya bari kwigisha abana babo amasomo azabazanira kurimbuka, kandi na none
bari gutera amahwa azakomeretsa ibirenge byabo bwite. Batekereza ko binyuze mu guhaza
ibyifuzo by'abana babo, no kubareka bakikurikirira ibyo kamere yabo ihengamiyemo ari bwo
bashobora kubatera kubakunda. Mbega ikosa! Abana bemerewe ibyo bararikiye byose batyo
bakura ibyifuzo byabo bitabasha gukumirwa, mu matwara yabo batumvira, bikunda, basaba
gukorerwa ikintu cyose, no gushaka gutegeka abandi cyane, bityo bakihindukira umuvumo ndetse
bakawuhindukira n'ababazengurutse. Ku rwego runini, ababyeyi bafite umunezero w'ahazaza
h'abana babo. Nibo bafite umurimo w'ingenzi wo kurema imico y'aba bana. Impuguro bahawe mu
bwana bwabo zizabaherekeza mu mibereho yabo yose. Ababyeyi babiba imbuto zizakura zikera

262
imbuto z'ibyiza cyangwa ibibi. Ababyeyi bashobora gutegurira abahungu n'abakobwa babo
kuzagira umunezero cyangwa umubabaro. [1T 334]
Abana bakwiriye kwigishwa bakiri bato kuba ingirakamaro, bakigishwa kwifasha no gufasha
abandi. Abakobwa benshi bo muri iki gihe bashobora kureba nyina ari gukora akazi kavunanye,
ateka, amesa imyenda cyangwa atera ipasi, bo biyicariye mu cyumba cy'uruganiriro basoma
inkuru, baboha imishumi, ingofero cyangwa imidarazo y'imyenda nta mutimanama wicuza bafite.
Imitima yabo yabaye nk'amabuye ntiyumva. Ariko se iki kibi gikomoka hehe? Ni ba nde iteka
bakwiriye kunengwa muri iki kibazo? Ni ababyeyi b'impezamajyo bashutswe. Birengagiza ibyiza
by'ahazaza h'abana babo, maze mu rukundo rufuditse babakunda, bakabareka bakicara ntacyo
bakora, cyangwa bagakora ikintu cy'ubusabusa kidasaba gukoresha ubwenge cyangwa imikaya
y'umubiri, maze bakarengera abakobwa babo b'abanebwe kubera ko ari abanyantegenke. Ni iki
cyabahinduye abanyantege nke? Inshuro nyinshi usanga ari imigenzereze mibi y'ababyeyi babo.
Umubare runaka w'imirimo ikwiriye wabafasha guteza imbere ubwenge n'umubiri. Nyamara
abana babuzwa amahirwe yo kugera kuri ibi binyuze mu bitekerezo bipfuye, kugeza ubwo banga
umurimo bikomeye. Ntabwo umurimo ubashimisha kandi ntuhuza n'ibitekerezo byabo byo kumva
ko ari abanyacyubahiro. Habaho gutekereza ko koza amasahane, gutera ipasi, cyangwa guhagarara
aho bogereza ibikoresho byo mu gikoni bidakwiriye umukobwa. Iyi ni yo nyigisho igezweho
ihabwa abana muri iki gihe cy'amakuba. [1T 335]
Ubwoko bw'Imana bukwiriye kuyoborwa n'amahame ahanitse kurusha ayobora ab'isi bashaka
gupimira imigenzereze yabo yose ku bigezweho. Ababyeyi bubaha Imana bakwiriye gutoza abana
babo imibereho irangwa no kuba ingirakamaro. Ntibakwiriye kwemera ko amahame y'ubuyobozi
bwabo yanduzwa n'inyigisho zo kutagira rutangira ziganje hose muri iki gihe, ku buryo bakurikiza
n'ibigezweho kandi bakayoborwa n'ibitekerezo by'ab'isi. Ntibakwiriye kwemerera abana babo
kwihitiramo abo bifatanya nabo. Bigishe ko kubahitiramo ari inshingano yawe. Bategurire
kwikorera imitwaro mu gihe bakiri bato. Niba abana bawe bataramenyereye gukora, bidatinze
bazananirwa. Bazivovota bavuga ko bari kubabara mu rubavu, kuribwa mu bitugu, kandi ko
n'amaguru ananiwe. Bityo kubwo kubagirira impuhwe, uzaba uri mu kaga ko kwikorera uwo
murimo wowe ubwawe, aho kugira ngo wemere ko bababara nibura gakeya. Reka umutwaro abana
bikorera bwa mbere ube woroheje, maze ugende wongeraho gake gake buri munsi, kugeza ubwo
bashobora gukora urugero rukwiriye rw'umurimo bidasabye ko bananirwa cyane. Kudakora ni yo
mpamvu ikomeye cyane yo kuribwa mu mbavu no mu bitugu biboneka mu bana. [1T 335]
Muri iki gihe hariho urwego rw'inkumi z'ibiremwa by'imburamumaro gusa, babereyeho guhumeka
gusa, kurya, kwambara, gukina no kuvuga iby'ubupfapfa, mu gihe mu ntoki zabo bafite
udukoresho two kubohesha iby'umurimbo. Icyakora bake cyane mu basore berekana imitekerereze
mizima nyakuri no gushyira mu gaciro kwiza. Barangwa n'imibereho nk'iy'ikinyugunyugu,
bagenda badafite intego imbere yabo. Igihe iri tsinda [1T 335] ry'inshuti z'ab'isi rihuye, hafi y'ibyo
ushobora kubumvana byose ni ibintu by'ubupfayongo byerekeye imyambaro, cyangwa se ibintu
runaka by'ubupfapfa, hanyuma bagaseka ibyo baba bavuga bafata ko binejeje. Inshuro nyinshi ibi
bikorerwa mu maso y'abantu bakuru, bashobora gusa kumva batewe agahinda n'uko kutubaha
imyaka yabo y'ubukuru. Uru rubyiruko rusa n'urwatakaje ukwiyoroshya kose n'imyitwarire myiza.
Nyamara uburyo barezwemo bubatera gutekereza ko iyo myitwarire ari urwego rwo hejuru
rw'icyubahiro bagezeho. [1T 336]
Uyu mwuka ni nk'indwara yandura. Ubwoko bw'Imana bukwiriye guhitiramo abana babo abo
bakwiriye kubana na bo no kubigisha kwirinda kubana n'abo b'isi batagira umumaro. Ba nyina
b'abana bakwiriye kujyana n'abakobwa babo mu gikoni maze bakabigisha bafite kwihangana.

263
Umubiri wabo uzarushaho kuba ubereye gukora umurimo nk'uwo, imikaya yabo izagwiza ingufu
n'imbaraga, kandi ubwo umunsi uzaba usoje, umwanya wabo wo gusenga no kuzirikana ijambo
ry'Imana uzarushaho kubabera mwiza ndetse uri ku rwego ruhanitse. Bashobora kuba barushye,
ariko mbega ukuntu ikiruhuko bagira nyuma yo gukora imirimo ikwiriye kiba cyiza! Ibitotsi, ari
byo buryo kamere busubiza ubuyanja mu mubiri, bisubiza intege mu mubiri unaniwe, maze
bikawutegurira gukora inshingano zo mu munsi ukurikiyeho. Ntimukamenyereze abana banyu ko
gukora no kudakora byose nta cyo bitwaye. Nimubigishe ko ubufasha bwabo bukenewe, ko igihe
cyabo ari ikintu cy'agaciro, kandi ko mwishingikirije ku mirimo bakora. [1T 336]
Neretswe ko ibyaha byinshi byagiye bituruka mu kuba inkorabusa. Amaboko n'ubwenge bikora
ntibibona igihe cyo gutegera amatwi ibishuko byose umwanzi yongorera abantu, nyamara
amaboko n'ubwonko by'inkorabusa bihora byiteguye kugengwa na Satani. Iyo ubwenge budahuze
mu buryo bukwiriye, butinda ku bintu bidakwiriye. Ababyeyi bakwiriye kwigisha abana babo ko
kuba imburamukoro ari icyaha. Nabwiwe kwita ku magambo aboneka muri Ezekiyeli 16:49 ngo:
"Dore iki ni cyo gicumuro cya murumuna wawe Sodomu: ubwibone n'ibyokurya byinshi,
n'ubukire bwe n'ubw'abakobwa be, kandi ntiyakomezaga ukuboko kw'abakene n'indushyi"[1T
336]
Abana bakwiriye kwiyumvamo ko bafitiye umwenda ababyeyi babo babitayeho mu gihe cyose
bari bakiri bato kandi bakabakuyakuya igihe cy'ubur wayi. Bakwiriye gusobanukirwa ko ababyeyi
babo bagize guhagarika umutima cyane ku bwabo. By'umwihariko ababyeyi bazirikana kandi
bubaha Imana, bumvaga bashishikajwe cyane n'uko abana babo bakwiriye kunyura mu nzira
ikwiriye. Igihe babaga babonye amafuti mu bana babo, mbega ukuntu imitima yabo
yaremererwaga! Iyaba abana batumye iyo mitima y'ababyeyi ibabara babonaga ingaruka
z'imigenzereze yabo, bashoboraga gucisha make. Iyaba bashoboraga kubona amarira ya nyina
ubabyara kandi bakumva n'amasengesho asenga Imana abasabira, iyaba [1T 336] bashoboraga
kumva gutsikimba atagaragaza kandi guturutse ku gushenguka k'umutima, imitima yabo
yakorwaho, maze bakihutira kwatura ibibi byabo kandi bagasaba imbabazi. Hariho umurimo
ukwiriye gukorerwa abato n'abakuze. Ababyeyi bakwiriye kwitegura ubwabo bakuzuza
ibyangombwa byo gusohoza inshingano bafite ku bana babo. Ababyeyi bamwe ntibasobanukiwe
abana babo kandi ntibamenyeranye na bo rwose. Inshuro nyinshi usanga hagati y'ababyeyi n'abana
hari intera ndende. Iyaba ababyeyi bashoboraga kwinjira rwose mu buryo abana babo biyumva
maze bakavoma ku biri mu mitima yabo, byabatera kugira imbaraga izana inyungu kuri abo bana.
[1T 337]
Ababyeyi bakwiriye gukorana gukiranuka mu byo bagirira ubugingo bw'abo baragijwe.
Ntibakwiriye gushyigikira ubwibone, kwaya, cyangwa gukunda kwigaragaza ngo birangwe mu
bana babo. Ntibakwiriye kubigisha cyangwa ngo babemerere kwiga amayere n'ubucakura bito bito
bigaragara nk'uburiganya mu bana bato, nyamara bizaba ngombwa ko babibakuramo, kandi
bakaba bagomba kuzakosorwa igihe bazaba bamaze gukura. Ingeso zatowe mbere kuzibagirwa
biragora. Babyeyi, mukwiriye gutangira gutoza ubwenge bw'abana banyu igihe bakiri bato, kugeza
ubwo bashobora kuba Abakristo. Nimureke umuhati wanyu wose ube uwo kubageza ku gakiza.
Nimukore nk'aho bashyizwe mu biganza byanyu kugira ngo batunganywe nk'imaragarita z'igiciro
cyinshi zizarabagiranira mu bwami bw'Imana. Mwitondere uburyo mubarehereza gusinzirira
hejuru y'urwobo rw'irimbukiro mufite igitekerezo cyo kwibeshya ko batarakura bihagije ku buryo
babazwa ibyo bakora, ko batarakura bihagije byo kuba bakwihana ibyaha byabo kandi ngo
bahamye ko bizeye Kristo. [1T 337]

264
Nerekejwe ku masezerano menshi yandikiwe abashaka Umukiza wabo bakiri bato. Umubwiriza
12:1: "Ujye wibuka Umuremyi wawe mu minsi y'ubusore bwawe, iminsi mibi itaraza n'imyaka
itaragera, ubwo uzaba uvuga uti: 'Sinejejwe na byo." Imigani 8:17: "Nkunda abankunda, kandi
abanshakana umwete bazambona." Umwungeri ukomeye wa Isirayeli aracyavuga ati: "Nimureke
abana bato bansange, ntimubabuze; kuko abameze batyo ubwami bwo mu ijuru ari ubwabo."
Nimwigishe abana banyu ko ubusore ari cyo gihe cyiza cyo gushaka Uwiteka. Nibiba bityo
imitwaro yo mu buzima ntizabaremerera, kandi ubwenge bwabo bukiri buto ntibuzabuzwa
amahoro n'imiruho, bityo igihe bafite umudendezo batyo ni bwo baba bakwiriye kwegurira Imana
imbaraga zabo zihebuje. [1T 337]
Turiho mu gihe cy'ingorane ku bana. Hariho imbaraga iremereye ihorera cyane iganisha ku
kurimbuka, kandi hakenewe ikirenze ubunararibonye n'imbaraga by'abana kugira ngo gihangane
n'iyi mbaraga bityo be gutembanwa na yo. Muri rusange, abasore basa n'aho ari iminyago ya
Satani, kandi Satani n'abamarayika be bayoboye abasore mu irimbukiro ridashidikanywaho. Satani
n'ingabo ze bari kurwanya ubutegetsi bw'Imana, kandi abantu bose bafite icyifuzo cyo kuyegurira
imitima yabo no kumvira [1T 337] ibyo ibasaba, Satani azagerageza kubateza urujijo no
kubatsinda akoresheje ibishuko bye, kugira ngo bacike intege maze bavirire urugamba. [1T 338]
Babyeyi, nimufashe abana banyu. Nimubyuke muve mu iroro ryabigaruriye. Nimube maso
ubudasiba kugira ngo muce ya mbaraga kandi musubize inyuma uburemere bw'ibibi Satani
akomeza gusunikira ku bana banyu. Ibi abana ntibashobora kubyikorera ubwabo, nyamara
ababyeyi bashobora gukora byinshi. Binyuze mu isengesho risenganywe umwete no kwizera
kuzima intsinzi ikomeye izaboneka. Ababyeyi bamwe ntibarabona inshingano bafite kandi
birengagije uburere bw'iby'idini bagomba guha abana babo. Mu gitondo, ibitekerezo by Umukristo
bya mbere bikwiriye kuba ku Mana. Imirimo y'isi n'inyungu zawe bwite bikwiriye kuza ku
mwanya wa kabiri. Abana bakwiriye kwigishwa kubaha no guha agaciro isaha yo gusenga. Mbere
yuko muva mu rugo mugiye ku murimo, abagize umuryango bose bakwiriye guteranyirizwa
hamwe, maze se w'abana, cyangwa nyina ubabyara mu gihe se adahari, akaba akwiriye kubasabira
ku Mana ashyizeho umwete kugira ngo ibarinde muri uwo munsi wose. Za wicishije bugufi ufite
umutima wuzuye ubugwaneza kandi uzirikana neza ibishuko nakaga bikuri imbere n'imbere
y'abana bawe. Kubwo kwizera, bahurize ku gicaniro, ubahendahendere Uwiteka ngo abiteho.
Abamarayika bakorera abantu bazarinda abana beguriwe Imana muri ubwo buryo. Binyuze mu
isengesho risenganywe umwete no kwizera kudacogora, ni inshingano y'ababyeyi b'Abakristo, mu
gitondo na nimugoroba kubaka uruzitiro rugose abana babo. Bakwiriye kubahugura bafite
kwihangana, mu mwuka w'ubugwaneza no kutarambirwa, bakabigisha uburyo bagomba kubaho
kugira ngo bashimishe Imana. [1T 338]
Kutihangana kuboneka mu babyeyi kubyutsa kutihangana mu bana. Kunanirwa gutegeka irari
kuboneka mu babyeyi kurema ukundi kutitegeka mu bana kandi kukabyutsa ibibi bya kamere
yabo. Ababyeyi bamwe bahana abana babo mu buryo bukakaye mu mwuka wo kutihangana,
ndetse akenshi bakabikorana uburakari. Ibihano nk'ibyo nta musaruro mwiza bizana. Mu gushaka
gukosora ikibi kimwe, batuma havuka ibibi bibiri. Kunenga abana no kubakubita bihoraho
binangira imitima yabo kandi bigatuma bazinukwa ababyeyi babo. Ababyeyi bakwiriye mbere na
mbere kwiga kwitegeka, hanyuma bakabona gushobora gutegeka neza abana babo. Igihe cyose
badashoboye kwitegeka, bakavuga kandi bagakorana kutihangana, bacumura ku Mana. Bakwiriye
mbere ya byose kuganira n'abana babo, bakabereka amakosa yabo mu buryo bwumvikana,
bakabereka icyaha cyabo, kandi bakabumvisha ko batacumuye gusa ku babyeyi, ahubwo ko
banacumuye ku Mana. Umutima wawe bwite uciye bugufi kandi wuzuye impuhwe n'agahinda ku

265
bw'abana bawe bayobagurika. sengana na bo mbere yuko ubahana. Ubwo nibwo igihano cyawe
kitazate. abana bawe kukwanga. Bazagukunda. Bazabona ko utabahaniye ko bagutesheje umutwe,
cyangwa ko ushaka kubamariraho uburakari bwawe. [1T 338] ahubwo ko ubikoze kubwo
kuzirikana inshingano ubafiteho, ngo bibazanire ibyiza, kugira ngo batarekwa ngo bakurire mu
cyaha. [1T 339]
Ababyeyi bamwe bananiwe guha abana babo uburere bushingiye ku iyobokamana kandi
basuzugura n'uburere bwo mu ishuri ry'ubwenge. Nta na kimwe muri ibyo bari bakwiriye
kwirengagizwa. Ubwenge bw'abana buzakora, kandi niba budakoreshejwe mu mirimo y'amaboko,
cyangwa ngo buhugire mu masomo, buzaba bushyizwe aho imbaraga y'ibibi ibasha kubugeraho.
Ni icyaha kiba gikozwe n'ababyeyi iyo baretse abana babo bagakurira mu bujiji. Bakwiriye kubaha
ibitabo by'ingirakamaro kandi bishimishije, kandi bakabigisha gukora, kugira amasaha yo gukora
imirimo y'imbaraga, n'amasaha begurira kwiga no gusoma. Ababyeyi bakwiriye gushaka uburyo
bazamura ubwenge bw'abana babo no guteza imbere ubushobozi bwabo bw'ubwenge. Ubwenge
buretswe, ntibwigishwe, muri rusange buba buri hasi, bukora iby'irari ry'umubiri gusa, kandi
bukangirika. Satani akoresha amahirwe aba abonye maze akigisha ubwenge bw'inkorabusa. [1T
339]
Babyeyi, marayika wandika ibyanyu yandika buri jambo ryose ryo kutihangana n'uburakari
mubwira abana banyu. Igihe cyose munaniwe guha abana banyu uburere bukwiriye, no kubereka
ububi bukabije bw'icyaha, n'ingaruka ziheruka zo kugendera mu byaha, ibyo byose byandikwa
imbere y'izina ryanyu. Ijambo ryose ryo kutirinda rivugiwe imbere yabo, waba urivuze ntacyo
witayeho cyangwa mu buryo bwo gushyenga, ijambo ryose ritarimo kwirinda kandi ngo ribe
iry'icyubahiro, marayika wandika aryandika nk'ikizinga imbere y'imico yawe ya Gikristo.
Ibikorwa byawe byose birandikwa, byaba ari byiza cyangwa se bibi. [1T 339]
Ababyeyi ntibazashobora kugera ku ntego yabo mu bijyanye no kuyobora abana babo kugeza
ubwo bazabanza kuba bashoboye kwitegeka ubwabo. Bagomba mbere na mbere kwiga kwitsinda
ubwabo, gutegeka amagambo yabo, no kumenya gutegeka imvugo igaragazwa no mu maso habo.
Ntibakwiriye kwemerera ijwi ryabo guta umurongo cyangwa guhungabanywa no gukangarana
cyangwa uburakari. Icyo gihe nibwo bashobora kugira imbaraga ihindura ku bana babo. Abana
bashobora kwifuza gukora ibitunganye, bashobora kugambirira mu mitima yabo kumvira ababyeyi
cyangwa abarezi babo no kubabera abagwaneza; nyamara baba bakeneye ko babaha ubufasha
kandi bakabatera ubutwari. Bashobora gufata ibyemezo byiza; nyamara amahame yabo
natongerwamo imbaraga n'iyobokamana, kandi ngo imibereho yabo iyoborwe n'ubuntu bw'Imana
buhindura umuntu akaba mushya ntibazashobora kugera ku ntego bihaye. [1T 339]
Ababyeyi bakwiriye gukuba kabiri umuhati bakoresha kubw'agakiza kabana babo. Bakwiriye
kubigisha bakiranutse, bitari ukubareka ngo bishakire uburere uko bashoboye kose. Abana
ntibakwiriye kwemererwa kwiga icyiza n'ikibi nta kurobanura hatekerezwa ko mu gihe runaka
y'ahazaza icyiza kizaganza maze ikibi kigatakaza imbaraga zacyo. Ikibi [1T 339] kizakura vuba
kurusha icyiza. Birashoboka ko ikibi bize gishobora kurandurwa nyuma y'imyaka myinshi; ariko
se ni nde wahangara gukora ibyo? Igihe ni kigufi. Biroroshye kandi ni byo bitanga umutekano
cyane kubiba imbuto nzima kandi nziza mu mitima y'abana bawe kuruta kuzarandura ibyonnyi
nyuma. Ni inshingano y'ababyeyi kuba maso kugira ngo imbaraga ziri ahabazengurutse zitazagira
ingaruka zangiriza abana babo. Ni inshingano yabo kubahitiramo abo bagomba kubana no
kutabemerera kwihitiramo ubwabo. Ni nde uzakora uyu murimo ababyeyi nibatawukora? Mbese
abandi bantu bashobora gushishikazwa n'abana bawe mu gihe ari wowe wakagombye

266
gushishikazwa nabo? Mbese abandi bantu bashobora kugira kwa kubitaho kudahuga n'urukundo
rwimbitse ababyeyi bagira? [1T 340]
Abana bubahiriza Isabato bashobora guhinduka abatihanganira kubuzwa ibintu runaka, maze
bagatekereza ko ababyeyi babo bakabya kudakebakeba; ndetse n'amarangamutima agoye ashobora
kuvuka mu mitima yabo, kandi bakanakunda ibitekerezo byo kutanezezwa no kutishimira abari
gukorera kugira ngo bagubwe neza mu gihe cya none, mu gihe kizaza no mu bihe by'iteka ryose.
Nyamara nibarindirwa ubuzima bakarama indi myaka mike, bazashimira ababyeyi babo kwa
kubitaho badakebakeba ndetse n'uko bababeraga maso bakiranutse mu myaka yabo yo kutagira
ubunararibonye. Ababyeyi bakwiriye gusobanurira abana babo inama y'agakiza kandi bakabikora
mu mvugo yoroheje kugira ngo ubwenge bwabo bukiri buto bubashe kuyisobanukirwa. Abana bari
mu kigero cy'imyaka umunani, icumi, cyangwa cumi n'ibiri baba bakuze bihagije ku buryo
bashobora kuganirizwa iby'imibereho yabo bwite yo kuyoboka Imana. Ntimukigishe abana banyu
murengurira ku gihe runaka cy'ahazaza ubwo bazaba bakuze bihagije ngo bihane kandi bizere
ukuri. Baramutse bigishijwe uko bikwiriye, abana bakiri bato bashobora kugira ibitekerezo
by'ukuri byerekeye ubunyacyaha bwabo n'ibyerekeye inzira y'agakiza kabonerwa muri Kristo.
Muri rusange, abagabura ntibita ku gakiza kabana kandi ntibita kuri buri mwana ku giti cye nk'uko
bari bakwiriye kubikora. Igihe cyiza nka zahabu cyo kwigisha ubwenge bw'abana inshuro nyinshi
gitambuka kidakoreshejwe. [1T 340]
Imbaraga y'ikibi iri ahazengurutse abana bacu isa n'aho igenda iganza; iri kwangiriza ubwenge
bwabo maze ikabamanura hasi mu irimbukiro. Ubwenge bw'abana muri rusange bwegurirwa
iby'ubupfapfa; kandi iyo bakiri bato cyane, imico yabo itararemeka n'imitekerereze yabo ikaba
itarakura, inshuro nyinshi bagaragaza kwihitiramo inshuti zizabagiraho imbaraga izabangiza.
Bamwe bacudika n'abo badahuje igitsina, ibyo bikab binyuranye n'ibyifuzo n'impanuro
by'ababyeyi babo, maze bakica itegeko rya gatanu kubw'uko kubasuzugura batyo. Ni inshingano
y'ababyeyi kuba maso bakamenya ibyo kuva mu rugo no kugaruka kw'abana babo. Bakwiriye
kubatera umwete, kandi bakabashyira imbere ibintu bishimishije bizabarehereza kuba mu rugo,
kandi bikabatera kubona ko ababyeyi babo [1T 340] babitayeho. Bakwiriye guhindura mu rugo
ahantu hanejeje kandi hashimishije. [1T 341]
Babyeyi b'abagabo namwe bagore, muvugishe abana banyu mufite ubugwaneza; mwibuke uburyo
amarangamutima yanyu akorwaho vuba, uburyo mushobora kwihanganira gake kunengwa.
Nimutekereze kandi mumenye ko abana banyu bameze nkamwe. Ibyo mudashobora kwihanganira
mwe kubibagerekaho. Niba mudashobora kwihanganira kugawa cyangwa kunengwa, n'abana
banyu ntubabishobora kuko ari abanyantege nke kubarusha kandi ntibashobora kwihanganira
byinshi nkamwe. Nimureke amagambo yanyu ashimishije kandi atera ubutwari ahore ameze
nk'imyambi y'umucyo w'izuba mu muryango wanyu. Imbuto zo kwitegeka, gutekereza neza no
kumenya kwita ku bintu ku ruhande rwanyu zizikuba inshuro ijana. Nta burenganzira ababyeyi
bafite bwo kuzana igicu cy'umubabaro kikabudika ku byishimo by'abana babo binyuze mu
kubashakishaho amakosa cyangwa kubanengera udukosa duto. İkibi nyakuri ndetse n'icyaha
bikwiriye kugaragazwa ko ari ibyaha nk'uko biri koko, kandi inzira nyayo idakebakeba ikaba ari
yo ikoreshwa kugira ngo hirindwe ko byazongera kubaho. Abana bakwiriye kumvishwa neza ibibi
byabo, nyamara ntibakwiriye kurekwa ngo ubwenge bwabo busigare budafite ibyiringiro, ahubwo
bakwiriye guterwa ubutwari ku rwego runaka kugira ngo babashe gutera intambwe yo kwikosora
maze wongere kubagirira icyizere ndetse ubashime. [1T 341]
Ababyeyi bamwe bakora ikosa igihe baha abana babo umudendezo ukabije. Rimwe na rimwe
babagirira icyizere cyinshi cyane ku buryo batabona amafuti yabo. Ni ikosa kugira ibyo

267
wirengagiza maze ukemerera abana gusura ahantu ha kure badaherekejwe n'ababyeyi cyangwa
abarezi babo. Ibyo bigira imbaraga mbi ihindura abana. Bageraho bakiyumvamo ko ari abantu
bafite agaciro kanini, kandi ko hari amahirwe runaka bafite rwose, kandi iyo batayahawe
batekereza ko bahohotewe. Bafatira urugero ku bandi bana bava mu rugo hanyuma bakongera
kugaruka, ariko bakaba bo bahabwa amahirwe menshi mu gihe aba bo bafite make. [1T 341]
Bitewe no gutinya ko abana be bazatekereza ko abarenganya, nyina w'abana abaha ibyo bifuza
byose, kandi amaherezo ibyo bizabangiriza bikomeye. Abashyitsi b'abana badafite ijisho
ry'ababyeyi ribahoraho ngo rirebe kandi rikosore amakosa yabo, inshuro nyinshi bakira isura
izatwara amezi menshi kugira ngo ihanagurwe. Nerekejwe ku babyeyi bari bafite abana beza kandi
bumvira, maze kubwo kugirira icyizere cyinshi imiryango imwe n'imwe, bizeye abana babo maze
babemerera kuva iwabo bajya kure gusura izo nshuti. Ühereye icyo gihe habaye impinduka yuzuye
mu matwara n'imico by'abana babo. Mbere yo kujya gusura izo nshuti, bari banezerewe kandi
bishimiye mu rugo rwabo, ndetse nta cyifuzo gikomeye cyo kuba cyane mu itsinda ry'urundi
rubyiruko. Igihe bari bagarutse mu rugo rw'ababyeyi babo, kugira ibyo babuzwa byasaga n'aho ari
akarengane, [1T 341] ndetse no mu rugo hababera nk'aho ari gereza. Intambwe nk'izo zitarimo
ubwenge ziterwa n'ababyeyi zigena uko imico y'abana babo izamera. [1T 342]
Mu gusurana batyo, abana bamwe barema ubucuti amaherezo buzabageza ku kurimbuka. Babyeyi,
niba mubishoboye nimugumane n'abana banyu hafi yanyu, kandi mubashyireho ijisho mubafitiye
igishyika. Igihe mubaretse ngo bajye gusura ahantu kure y'aho muri, batekereza ko bakuze bihagije
ku buryo bakwiyitaho kandi bakihitiramo. Igihe urubyiruko ruretswe muri ubu buryo rukaba
rwonyine, akenshi ibiganiro byarwo bizaba ibivuga ku ngingo zitazabatunganya kandi ngo
zibazamure, cyangwa ngo zongere urukundo bakunda iby'idini. Uko barushaho kwemererwa
gusura, ni ko icyifuzo cyabo cyo kugenda kizarushaho gukura, kandi ni ko iwabo hazarushaho
kutabashimisha. [1T 342]
Bana, Imana yabonye ko bikwiriye kubaragiza ababyeyi banyu ngo babigishe kandi babahane
bityo babe bashohoje uruhare rwabo mu kurema imico yanyu ngo muzabe mu ijuru. Nyamara
kandi ni ahanyu kuvuga niba muzakuza imico myiza ya Gikristo binyuze mu gukoresha neza
amahirwe mwabonye akomotse mu babyeyi bubaha Imana, ababyeyi bakiranuka kandi basenga.
Nubwo ababyeyi bahagarikira umutima abana babo kandi bagakiranuka kubwabo, bo ubwabo
ntibashobora kubakiza. Hari umurimo abana nabo bagomba gukora. Buri mwana wese afite
umwihariko we agomba gukora. Babyeyi mwizera, mufite umurimo w'ingenzi imbere yanyu yo
kuyobora intambwe z'abana banyu, ndetse no mu mibereho yabo y'iyobokamana. Igihe bazaba
bakunda Imana by'ukuri, bazabashimira kandi babubahire uko mwagaragaje kubitaho, ndetse
n'ubudahemuka mwagize mukumira ibyifuzo byabo kandi mugacisha bugufi ubushake bwabo. [1T
342]
Imbaraga yiganje mu isi ni iyo kwemerera urubyiruko rugakurikira imigenzereze kamere
y'ubwenge bwarwo. Kandi niba barangwa n'ubunyamusozi mu basore bwabo, ababyeyi bavuga ko
bazagaruka mu murongo muzima nyuma y'igihe runaka; ko igihe bazaba bagize imyaka cumi
n'itandatu, cyangwa cumi n'umunani y'ubukuru, ngo bazisubiraho, maze bareke ingeso zabo mbi,
maze amaherezo bahinduke abagabo n'abagore b'ingirakamaro. Mbega kwibeshya! Ababyeyi
bamara imyaka myinshi baremereye umwanzi kubiba imbuto mu murima w'umutima; bemerera
amahame apfuye gukura, kandi inshuro nyinshi umurimo wose ukorwa hanyuma muri ubwo
butaka ntacyo ugeraho. Satani ni incakura, ni umukozi wihangana, n'umwanzi gica. Igihe cyose
ijambo ritatekerejweho rivugiwe gukomeretsa abasore, byaba bikozwe nko gutera urwenya
cyangwa bigakorerwa kugira ngo bafate icyaha runaka ko kidateye ishozi cyane, Satani aboneraho

268
maze akagaburira imbuto mbi kugira ngo ishore imizi maze izatange umusaruro mwinshi,
Ababyeyi bamwe bemereye abana babo kurema ingeso mbi, kandi ibimenyetso byazo bishobora
kuzagaragara mu mibereho yabo yose. Iki cyaha kigeretswe ku babyeyi. Aba bana bashobora [1T
342] kuvuga ko ari Abakristo, nyamara nihatabaho umurimo wihariye w'ubuntu ukorerwa imitima
yabo ndetse ngo habeho ivugurura ridakebakeba ry'imibereho, ingeso zabo za kera zizagaragara
mu byo banyuramo byose, kandi nyine bazagaragaza ya mico ababyeyi babo babemereye kurema.
[1T 343]
Urugero rwo kubaha Imana ruri hasi cyane mu bavuga ko ari Abakristo muri rusange ku buryo
abifuza gukurikira Kristo bataryarya babona ko uwo murimo uruhije cyane kandi urimo ibirushya
kuruta uko bari bakwiriye kuwubona. Imbaraga ihindura y'abanyedini babaswe n'iby'isi yangiriza
urubyiruko. Abantu benshi biyita Abakristo bakuyeho umurongo utandukanya Abakristo n'ab'isi,
kandi nubwo bavuga ko babaho imibereho yo kugaragaza Kristo, babereyeho gushimisha ab'isi.
Ukwizera kwabo gufite imbaraga ntoya cyane ibabuza ibibanezeza. Nubwo bavuga ko ari abana
b'umucyo, bagendera mu mwijima kandi ni abana b'ijoro n'umwijima. Abagendera mu mwijima
ntibashobora gukunda Imana kandi ngo bifuze kuyihesha icyubahiro bataryarya. Ntabwo
bamurikiwe kugira ngo bamenye neza ubwiza buhebuje bw'iby'ijuru, kandi kubw'ibyo
ntibashobora kubikunda by'ukuri. Bavuga ko ari Abakristo kubera ko bifatwa ko ari iby'icyubahiro,
kandi nta musaraba bafite ngo bawikorere. Akenshi impamvu ziri inyuma y'imyitwarire yabo ni
izo kwikunda. Bamwe muri abo bavuga ko ari Abakristo bashobora kwinjira mu kabyiniro
bakifatanya mu binezeza byose bihaboneka. Abandi ntibashobora kugera kure nk'uko, nyamara
bashobora kujya mu minsi mikuru yo kwinezeza, gukora ingendo zo kujya kwinezeza mu kunywa
no kurya, iminsi mikuru yo gutanga impano, no kwiyerekana. Kandi ijisho rizi kwitegereza cyane
rishobora kunanirwa kubona ikimenyetso na kimwe cy'Ubukristo muri abo bantu bavuga ko ari
Abakristo. Uko bagaragara, umuntu ashobora kunanirwa kubona itandukaniro riri hagati yabo
n'utizera ruharwa. Uvuga ko ari Umukristo, uwaya umutungo ntacyo yitayeho, ukoba iby'idini ku
mugaragaro n'umuntu w'isi weruye rwose, bose barivanga bakaba nk'umuntu umwe. Kandi Imana
ibafata nk'aho ari bamwe mu mwuka no mu migirire. [1T 343]
Kuvuga ko wemera Ubukristo udafite kwizera n'imirimo bihura nabwo ntawe bizagira icyo
bigezaho. Ntawe ucyeza abami babiri. Abana b'umugome ni abagaragu ba shebuja wabo; uwo
biyegurira ngo bamubere abagaragu kandi bamwumvire, ni abagaragu be, kandi ntibashobora kuba
abagaragu b'Imana kugeza ubwo bazaba basezeye ku mubi n'imirimo ye yose. Ku bagaragu
b'Umwami w'ijuru, kwitabira ibinezeza n'imyidagaduro abagaragu ba Satani bajyamo,
ntibishobora kutabangiza nubwo akenshi basubiramo ko ibyo binezeza ntacyo bitwaye. Imana
yahishyuye ukuri kwihariye kandi kwera kugira ngo gutandukanye ubwoko bwayo n'abatubaha
Imana, kandi kubweze ngo bube ubwayo bwite. Abadiventisiti b'umunsi wa Karindwi bakwiriye
kurangwa n'imibereho yerekana ukwizera kwabo. Abumvira Amategeko Cumi babona uko isi
imeze n'imiterere y'iby'idini mu buryo butandukanye n'ubw'abiyita abanyedini bakunda ibinézeza,
bakihunza umusaraba kandi bakabaho bica itegeko rya kane. Uko ibintu bimeze muri [1T 343] iki
gihe mu muryango mugari w'abantu, ntabwo byoroheye ababyeyi kugira ibyo babuza abana babo
no kubigisha bakurikije itegeko rya Bibiliya ryo gukora ibitunganye. Abavuga ko ari abanyedini
batandukiriye ijambo ry'Imana cyane ku buryo iyo ubwoko bwayo buhindukiriye ijambo ryayo
ryera, maze bukarera abana babwo bukurikije amategeko y'iryo jambo, kandi bugakora nka
Aburahamu wa kera, bugategeka abo mu ngo zabwo bukurikije ayo mategeko, abana
b'inzirakarengane bagoswe n'iyo mbaraga nk'iyo batekereza ko ababyeyi babo babasaba
gukurikiza ibintu bitari ngombwa, kandi ko bakabya kwigengesera ku bijyanye n'abo bifatanya

269
nabo. Muri kamere yabo bifuza gukurikiza urugero rw'ab'isi, ari bo ba banyedini bakunda
ibinezeza. [1T 344]
Muri iyi minsi, kurenganyirizwa Kristo no gutukwa ku bwe ntibikiboneka cyane. Kwiyanga guto
cyane no kwitanga ni ko gukenewe kugira ngo umuntu abe yambaye ishusho yo kubaha Imana
kandi izina rye ryandikwe mu gitabo cy'itorero. Nyamara kubaho mu buryo butuma inzira zacu
zinezeza Imana kandi amazina yacu akandikwa mu gitabo cy'ubugingo bizasaba kuba maso no
gusenga, kwigomwa no kwitanga ku ruhande rwacu. Abavuga ko ari Abakristo ntibabera urugero
abasore mu buryo bakurikira Kristo. Ibikorwa bitunganye ni imbuto zidashidikanywaho zo kubaha
Imana k'ukuri. Umucamanza w'isi yose azagororera umuntu wese akurikije ibyo yakoze. Abana
bakurikira Kristo bafite urugamba imbere yabo; bafite umusaraba bagomba kwikorera buri munsi
basohoka mu isi kandi bakitandukanya nayo ndetse bakigana imibereho ya Kristo. [1T 344]

MUGENDERE MU MUCYO
Neretswe ko ubwoko bw'Imana butinze cyane bikabije munsi y'igicu. Ntabwo ari ubushake bwayo
ko ubwoko bwayo bubaho mu kutizera. Yesu ni umucyo, kandi muri we nta mwijima na muke
ubamo. Abana be ni abana b'umucyo. Bahindurwa bashya mu ishusho ye, kandi bahamagarirwa
kuva mu mwijima bakaza mu mucyo we w'itangaza. Yesu Kristo ni umucyo w'isi, kandi ni ko
n'abamukurikira bari. Ntibazagendera mu mwijima, ahubwo bazaba bafite umucyo w'ubugingo.
Uko ubwoko bw'Imana burushaho guharanira kwigana Kristo, niko umwanzi na we azarushaho
kubakurikirana adatezuka; ariko kuba hafi ya Kristo kwabo bibaha imbaraga zo gutsinda imbaraga
z'umwanzi wacu gica ushaka kubavana muri Kristo. [1T 344]
Neretswe ko hagiye habaho kwigereranya hagati yacu gukabije, tugafata icyitegererezo ku bantu
bapfa bakora amakosa mu gihe dufite urugero rwizewe kandi rutayoba. Ntidukwiriye kwipimira
ku b'isi, cyangwa ngo twipimishe ibitekerezo by'abantu, cyangwa ngo twigereranye n'uko twahoze
mbere y'uko twakira ukuri. Nyamara ukwizera kwacu n'umwanya dufite mu isi nk'uko biri muri
iki gihe, bigomba kugereranywa n'uko byakabaye bimeze iyaba imigendere yacu yari yarakomeje
kujya mbere kandi ikazamuka uhereye igihe twaturaga ko tubaye abayoboke ba Kristo. Iri ni ryo
gereranya rukumbi ritarimo akaga rishobora gukorwa. Irindi gereranya [1T 344] ryose ryakorwa
ryabamo kwishuka. Niba imico mbonera n'imibereho y'ibya Mwuka by'ubwoko bw'Imana
bidahura n'imigisha, amahirwe ndetse n'umucyo bwahawe, bupimwa ku munzani, maze
abamarayika bagatanga raporo ngo "NTIBASHYITSE." [1T 345]
Kuri bamwe, kumenya uko bahagaze by'ukuri bisa n'ibihishwe amaso yabo. Babona ukuri ariko
ntibasobanukirwe agaciro kako n'ibyo gusaba. Bumva ukuri, nyamara ntibagusobanukirwe mu
buryo bwuzuye, kubera ko badahuza imibereho yabo na ko, kandi kubera iyo mpamvu, ntibezwa
no kukumvira. Nyamara kandi bariyicarira nk'aho bitabareba, ndetse bakaba banyuzwe rwose
nk'aho igicu cya ku manywa n'inkingi y'umuriro ya nijoro bigenda imbere yabo nk'ikimenyetso
cy'uko Imana ibishimira. Bavuga ko bazi Imana, nyamara bayihakanisha ibyo bakora. Biyita
ubwoko bwayo bwatoranijwe, abantu b'umwihariko badasanzwe, nyamara kubana na bo ndetse
n'imbaraga zayo bikiza bigaragara gake cyane muri bo. Mbega ukuntu umwijima w'abantu nkabo
ari mwinshi nyamara bakaba batabizi! Umucyo urarasa, ariko ntibawusobanukirwa. Nta kuyoba
gukomeye gushobora guhenda ubwenge bwa muntu kurusha ikibatera kwizera ko bari mu kuri,
kandi ko Imana yemera imirimo yabo nyamara bayicumuraho. Bitiranya ishusho yo kwera
n'umwuka ndetse n'imbaraga yako. Bibwira ko ari abatunzi, kandi ko ntacyo bakennye, mu gihe
ari abakene, abatindi, impumyi kandi bambaye ubusa, bakaba bakennye byose. [1T 345]

270
Hariho bamwe bavuga ko ari abayoboke ba Kristo, nyamara bakaba nta mwete bashyira mu bya
Mwuka. Bashyira imbaraga mu mushinga uwo ari wo wose w'iby'isi, kandi bakagaragaza ubwuzu
bwo kugera ku ntego yabo, no kugera ku musaruro bifuza; nyamara mu mushinga werekeye
ubugingo buhoraho, aho ibintu byose biba biri mu kaga, kandi umunezero wabo w'iteka ryose
ukaba ushingiye ku kugera ku ntego kwabo, bakora nk'abadafite icyo bitayeho, nkaho batari abantu
b'imico mbonera, nk'aho hari undi muntu uri kubakinira umukino ubageza ku bugingo, maze
bakaba nta kintu bafite bakora uretse gutegereza umusaruro uri buvemo. Mbega ubupfapfa! Mbega
ubusazi! Iyaba abantu bose bagaragazaga ruriya rwego rw'ubwuzu, ishyaka n'ubushake byo kugera
ku bugingo buhoraho nk'ibyo bagaragaza mu gukurikirana inyungu zabo z'iby'isi, bazahinduka
abaneshi. Nabonye ko buri muntu wese agomba kugira ubunararibonye bwe yihariye, buri wese
agomba gukora neza uruhare rwe kandi akiranutse mu mukino wo guharanira kugera ku bugingo.
Satani aba ari maso kugira ngo arebe ko yabona uburyo bwo gusumira imico y'igiciro cyinshi igihe
tutirinze, kandi tuzarwana urugamba rushishana n'imbaraga z'umwijima kugira ngo twongere
gusubirana ya mico, cyangwa se ngo twongere kubona ubuntu bw'ijuru igihe tuba twabujimije
kubwo kutaba maso. [1T 345]
Nyamara neretswe ko ari amahirwe y'Abakristo guhabwa imbaraga zivuye ku Mana kugira ngo
babashe kugundira impano yose y'igiciro cyinshi. Isengesho risenganywe umwete kandi ribyara
umurasuro witezwe [1T 345] rizitabwaho mu ijuru. Igihe abagaragu ba Kristo bafashe ingabo yo
kwizera kugira ngo ibakingire, kandi bagafata n'inkota ya Mwuka ngo barwane intambara, mu
ngando y'umwanzi haba hari akaga, kandi haba hari ikigomba gukorwa. Gutotezwa no gukozwa
isoni ni byo gusa bitegereje abambitswe imbaraga ivuye mu ijuru kugira ngo bahamagarirwe
kugira icyo bakora. Igihe ukuri mu koroha kwako n'imbaraga yako kuzaganza hagati mu bizera,
kandi kukazanirwa kuvuguruza umwuka w'ab'isi, bizagaragara ko ntaho Kristo ahuriye na Beliyali.
Abigishwa ba Kristo bagomba kuba ibyitegererezo bizima by'imibereho n'umwuka byarangaga
Shebuja. [1T 346]
Abato n'abakuze bafite urugamba, bafite intambara ibari imbere. Ntibakwiriye gusinzira na gato.
Umwanzi gica ahora ari maso kugira ngo abayobye kandi abatsinde. Abizera ukuri kw'iki gihe
bagomba kuba maso nk'uko umwanzi wabo ahora ari maso, kandi bakagaragaza ubwenge mu
kurwanya Satani. Mbese ibi bazabikora? Mbese bazashikama muri uru rugamba? Mbese
bazigengesera kugira ngo bave mu gukiranirwa kose? Abantu bihakana Kristo mu buryo bwinshi.
Dushobora kumwihakana igihe tuvuga ibinyuranye n'ukuri, mu kuvuga ibibi by'abandi, mu kuvuga
iby'ubupfapfa no gutebya, cyangwa binyuze mu kuvuga amahomvu. Muri ibi ngibi, twerekana
gusa ubushishozi cyangwa ubwenge buke. Twihindura abanyantege nke; imbaraga zacu zo
guhangana n'umwanzi wacu ukomeye zikaba nke, maze tugatsindwa. "Ibyuzuye umutima ni byo
akanwa kavuga, kandi binyuze mu kutaba maso, tuvuga ko Kristo atari muri twe. Abatindiganya
kwiyegurira Imana batizigamye bakora umurimo udashyitse wo gukurikira Kristo. Bakurikirira
Kristo kure cyane, ku buryo kimwe cya kabiri cy'igihe cyabo bakimara batazi niba bari kugera
ikirenge mu cyc cyangwa niba bari kugera ikirenge mu cy'umwanzi wabo ukomeye. Kuki tugenda
biguru ntege dutyo mu kureka gushishikarira iby'iyi si ngo dufate Kristo abe ari we uba umugabane
wacu rukumbi? Kuki twakwifuza gukomeza kuba inshuti z'abanzi b'Umwami wacu, tugakurikiza
imigenzo yabo, kandi tukayoborwa n'ibitekerezo byabo? Hagomba kubaho kwiyegurira Imana
kuzuye kandi kutizigamye, hakabaho kuzibukira no gutera umugongo urukundo dukunda isi n'ibiri
mu isi, nibitaba ibyo ntidushobora kuba abigishwa ba Kristo. [1T 346]
Imibereho n'umwuka byarangaga Kristo ni byo rugero rwonyine rwo kuba indashyikirwa no
gutungana, kandi inzira imwe rukumbi itekanye twakurikira ni ugukurikiza urugero rwe.

271
Nitugenza dutya azatuyoboza inama aduha kandi nyuma yaho azatwakira mu bwiza. Tugomba
kurwana tudakebakeba kandi tukaba dufite ubushake bwo kwihanganira byinshi kugira ngo tugere
ikirenge mu cy'Umucunguzi wacu. Imana irashaka kugira icyo idukorera, irashaka kuduha Mwuka
wayo itangira ubuntu nituramuka duharaniye kumuhabwa, tugaharanira kubaho imibereho
imugaragaza kandi tukizera kubwe. Ubwo nibwo dushobora kugendera mu mucyo nk'uko ari mu
mucyo. Dushobora kwishimira urukundo rwe kandi tukanywa ku kuzura kwe gukungahaye. [1T
346]

UMURIMO MU BURASIRAZUBA
Ubwaka bwari bwarayogoje ibintu mu Burasirazuba mu myaka yashize bwasize ingaruka zabwo
kirimbuzi. Nabonye ko mu mwaka wa 1844 Imana yagerageje ubwoko bwayo ku birebana n'igihe,
ariko ko nta gihe cyigeze gishyirwaho uhereye icyo gihe cyagaragazaga ikimenyetso cyihariye
cy'ukuboko kwayo. Ntabwo Imana yigeze igerageza ubwoko bwayo ku gihe cyihariye icyo ari cyo
cyose uhereye mu mwaka wa 1844. Twabaye kandi turacyari mu gihe cyo gutegereza
twihanganye. Igihe cyo mu mwaka wa 1854 cyateje ugutwarwa gukomeye, kandi abantu benshi
bagiye banzura ko iyo nkubiri yari muri gahunda y'Imana kubera ko yageze ahantu hagari bihagije
kandi uko byagaragaye abantu bamwe bakaba barahinduwe na yo. Nyamara imyanzuro nk'iyo
ntabwo ari ngombwa. Mu mwaka wa 1854 habwirijwe byinshi bifitanye isano n'igihe byari bifite
ishingiro kandi ari ukuri. Abantu bamwe bari bafite imitima itaryarya bakiriye ukuri n'ibinyoma
biri hamwe, kandi bazibukira byinshi mu byo bizeraga kugira ngo bakurikize ikinyoma, kandi
nyuma yo kutabona icyo bari biteze, bazinutswe ukuri n'ikinyoma, none ubu aho bari biragoye ko
ukuri kwabageraho. Abantu bamwe babashije kwihanganira kutabona icyo bari biteze babonye
ibihamya by'ukuri kw'iki gihe kandi bakiranye ubwuzu ubutumwa bwa marayika wa gatatu none
ubu bari guharanira kugushyira mu bikorwa mu mibereho yabo. Nyamara ahantu hari umuntu
umwe wungukiye mu kwizera iby'igihe cy'umwaka wa 1854, hari abantu icumi bakomerekejwe
na byo; kandi benshi muri bo bari ahantu batazashobora kwemezwa ukuri, nubwo kwabashyirwa
imbere mu buryo bwumvikana neza cyane. [1T 347]
Kwamamazwa kw'igihe cy'umwaka wa 1854 kwayobowe n'umwuka utari uw'Imana. Wari
umwuka w'urusaku, guhubuka, kutagira icyo witaho no gutwarwa n'amarangamutima. Abantu
benshi bafataga ko urusaku rwari ngombwa ku idini y'ukuri, kandi hariho icyerekezo cyo
kumanura abantu bose ku rwego rwo hasi. Abantu benshi bafataga ibi bintu nko kwicisha bugufi;
nyamara igihe babaga bavugurujwe mu bitekerezo byabo byihariye, bahitaga batera hejuru mu
mwanya muto, bakagaragaza umwuka wo kutihangana, bagashinja abataremeranyaga nabo kuba
abibone kandi ko barwanya ukuri n'imbaraga z'Imana. [1T 347]
Abamarayika bera bababajwe kandi bazinurwa n'uburyo budakwiriye abantu benshi
bakoreshejemo izina ry'Imana, Yehova ukomeye. Abamarayika bavuga iryo zina rikomeye bafite
icyubahiro no gutinya gukomeye, buri gihe bagapfuka mu maso iyo bavuga izina ry'Imana; kandi
kuri bo izina rya Kristo rirera cyane ku buryo barivugana icyubahiro gikomeye. Nyamara mbega
ukuntu umwuka n'imbaraga byaherekeje inkubiri yo mu mwaka wa 1854 byari bihabaye rwose
n'iyo nyifato y'abamarayika! Abantu bamwe bagitwarwa n'imbaraga y'icyo gihe bavuga Imana
nk'uko baba bavuga ifarashi cyangwa ikindi kintu gisanzwe. Mu [1T 347] masengesho yabo
bakoresha amagambo "Imana Ishoborabyose" mu buryo rusange kandi bufite agaciro gake.
Abakora batya ntabwo bazi imiterere ihanitse y'Imana, iya Kristo, cyangwa iy'ibintu byo mu ijuru.
[1T 348]

272
Neretswe ko igihe Imana yoherezaga abamarayika mu bihe bya kera gukorera abantu no kugira
ibyo babamenyesha, hanyuma abo bantu bakamenya ko babonye kandi bavuganye na marayika,
baratinyaga cyane, bakagira ubwoba ko bashobora gupfa. Bagiraga ibitekerezo bihanitse cyane
byerekeye icyubahiro n'imbaraga biteye ubwoba by'Imana ku buryo batekerezaga ko kuba
begerejwe cyane uwabaga aturutse imbere y'ubwiza bwayo bwera bishobora kubarimbura.
Nabwiwe amagambo aboneka mu Bacamanza 13:21, 22 ngo: "Ariko nta bundi marayika
w'Uwiteka yongeye kwiyereka Manowa cyangwa umugore we. Ubwo Manowa amenya ko ari
marayika w'Uwiteka. Maze Manowa abwira umugore we ati "Ni ukuri turapfa kuko turebye
Imana?" Abacamanza 6:22, 23: "Maze Gideyoni amenye ko ari marayika w'Uwiteka aravuga ati:
"Ni ishyano Mwami Imana, kuko mbonye mu maso ha marayika w'Uwiteka, turebanye." Nuko
Uwiteka aramubwira ati "Humura, witinya ntupfa." Yosuwa 5:13-15: "Nuko Yosuwa yegereye i
Yeriko yubura amaso abona umuntu uhagaze amwerekeye, afite inkota mu ntoki. Yosuwa
aramwegera aramubaza ati "Mbese uri uwo mu bacu, cyangwa uwo mu babisha bacu?"
Aramusubiza ati "Oya, ahubwo nje nonaha kubera ingabo z'Uwiteka umugaba." Yosuwa yikubita
hasi yubamye aramuramya, aramubaza ati "Mutware, jyewe umugaragu wawe untegetse iki?"
Nuko umugaba w'ingabo z'Uwiteka abwira Yosuwa ati "Kwetura inkweto mu birenge byawe kuko
aho uhagaze aha ari ahera." Yosuwa abigenza atyo." Niba abamarayika baratinywaga kandi
bakubahwa batyo kubera ko babaga bavuye imbere y'Imana, mbese Imana ubwayo ikwiriye
gufatwa mu cyubahiro kingana gite? [1T 348]
Abantu benshi bahindutse kubw'inkubiri yo mu mwaka wa 1854, bakeneye guhindurwa bundi
bushya. Kandi noneho ubu kugira ngo amakosa n'ibitekerezo biyobya bahawe n'abigisha babo
bikosorwe; ndetse no kugira ngo bayoborwe ngo bagere ku kuri kutavanze n'ibinyoma, hakenewe
inkubwe cumi kurutaho z'umurimo wakozwe, kuruta uko byari kuba ngombwa kugira ngo
bagezweho ubutumwa bwa marayika wa gatatu ari bwo bwa mbere. Iri tsinda rigomba kuvanwamo
ibyo bize mbere yuko biga iby'ukuri, nibitaba bityo, ibyonnyi bifite uburozi bw'ikinyoma bizakura
vuba maze binige imbuto z'agaciro kenshi z'ukuri. Ikinyoma kigomba kubanza kurandurwa, maze
ubutaka bukaba buteguriwe imbuto nziza kugira ngo zikure kandi zere imbuto zo guhesha Imana
ikuzo. [1T 348]
Umuti rukumbi ukwiriye guhabwa Uburasirazuba ni ukugira imyitwarire ikwiriye na gahunda
inoze. Umwuka w'ubwaka wigaruriye itsinda runaka ry'abakomeza Isabato baho. Basogongeye
gato cyane ku iriba ry'ukuri kandi ntibamenyereye umwuka w'ubutumwa bwa marayika wa gatatu.
Nta kintu gishobora gukorerwa iri tsinda kugeza igihe ibitekerezo [1T 348] byabo by'ubwaka
bizaba bimaze gukosorwa. Abantu bamwe mu bari mu nkubiri yo mu 1854 bazanye ibitekerezo
birimo ubuyobe, nko kuvuga ko nta muzuko w'abanyabyaha uzabaho, n'iby' "igihe kizaza," none
barashaka guhuriza hamwe iyi myumvire n'ibyo banyuzemo mu gihe cyashize bakabihuza
n'ubutumwa bwa marayika wa gatatu. Ibi ntibashobora kubikora; ntaho Kristo ahuriye na Beliyali.
Ibyo kutazuka kw'abanyabyaha n'ibitekerezo byihariye aba bantu bafite bivuga iby' "igihe kizaza"
ni ibinyoma bikomeye Satani yahimbiye hamwe n'ubuyobe bwo mu minsi iheruka kugira ngo
bimufashe kugera ku ntego ye yo kurimbura ubugingo bw'abantu. Ibi binyoma ntibishobora guhura
n'ubutumwa bukomotse mu ijuru. [1T 349]
Bamwe muri abo bantu bafite ibyo bakora bita impano maze bakavuga ko Uwiteka yazishyize mu
itorero. Bafite ururimi bavuga rutagize icyo rusobanuye maze bakarwita ururimi rutamenyekana,
rukaba rutazwi n'abantu gusa, ahubwo n'Uwiteka ubwe ndetse n'abo mu ijuru bose ntibaruzi. Bene
izi mpano ni ibihimbano zihimbwa n'abagabo n'abagore bafashijwe n'umushukanyi ukomeye.
Ubwaka, gutwarwa kw'ibinyoma, kuvuga mu ndimi kw'ikinyoma, no gusakuza byafashwe

273
nk'impano Imana yashyize mu itorero. Ahangaha bamwe barashutswe. Imbuto zavuye muri ibi
bintu byose ntizabaye nziza. "Muzabamenyera ku mbuto zabo." Ubwaka n'urusaku byagiye
bifatwa nk'aho ari ibihamya bidasanzwe byo kwizera. Bamwe ntibanyurwa n'amateraniro keretse
gusa igihe biyumvisemo ko bagize igihe kirimo imbaraga kandi cyiza. Barakora ngo iki gihe
kibeho maze bakabyutsa gutwarwa kw'amarangamutima. Icyakora imbaraga y'amateraniro nk'ayo
nta nyungu izana. Iyo ugutwarwa kunejeje kw'amarangamutima gushize, bararokera, bakajya hasi
y'aho bari bari mbere y'amateraniro kubera ko umunezero wabo uba utakomotse ku isoko nyakuri.
Amateraniro yungura kurusha ayandi kugira ngo habeho iterambere ry'ibya Mwuka ni ya yandi
arangwa n'umutuzo no kwinira cyane mu mitima; aho buri muntu wese aba ashaka kwimenya,
kandi binyuze mu gushyiraho umwete no kwicisha bugufi cyane, agashaka kwigira kuri Kristo.
[1T 349]
Mwene data Lunt wo muri Portland ho muri Leta ya Maine yarababajwe cyane mu buryo
yiyumvaga. Yiyumvagamo ko umwuka akenshi wayoboraga mu materaniro yabo utari uhuye
n'ubutumwa bwa marayika wa gatatu. Yari yarahuye n'ubwaka bwari bwarasize amatongo mu
Burasirazuba, kandi ibyo byamuteye gukeka amababa ikintu cyose kijya gusa n'ubwaka. Ahahise
hahora imbere ye nk'umuburo kandi yumvaga akwiriye kwitarura ndetse no kwirinda kuvugana
yeruye n'abigeze kugera ku rwego runaka rw'ubwaka, kubera ko yumvaga abo bantu bari mu kaga
n'umurimo w'Imana ukakabamo. Yabonaga ibintu mu mucyo ujya kuba utunganye. [1T 349]
Hariho abantu benshi b'imitima idatuje batazemera guhabwa umurongo bagenderaho, ntibahabwe
uburyo bw'imikorere ndetse na gahunda. [1T 349] Batekereza ko umudendezo wabo waba
ugabanutse baramutse bashyize ku ruhande imitekerereze yabo bwite maze bakayoboka
imitekerereze y'abafite ubunararibonye. Umurimo w'Imana ntuzatera imbere hatabayeho umwuka
wo gushaka kugandukira gahunda, no kwirukana umwuka wo kutagira icyo abantu bitaho,
umwuka utagendera kuri gahunda w'ubwaka ukava mu materaniro yabo. Ugutwarwa ndetse
n'amarangamutima ntabwo ari igihamya cyizewe cy'uko umuntu ayobowe n'Uwiteka. Igihe abantu
badakeka, Satani azatanga ayo marangamutima no gutwarwa. Ibi bintu ntabwo ari ubuyobozi
butekanye. Abantu bose bakwiriye kwimenyereza neza ibihamya by'ukwizera kwacu, kandi
icyigwa gikomeye kurusha ibindi gikwiriye kuba icy'uko bakwiriye kurimbisha ibyo bavuga ko
bizera kandi bakera imbuto zo guhesha Imana icyubahiro. Ntihakwiriye kubaho umuntu ukurikira
inzira ituma abatizera bamuzinukwa. Dukwiriye kuba abantu. biyoroheje, baca bugufi, bagira
ibiganiro biri ku rwego rwo hejuru, kandi tukagira imibereho izira amakemwa. Umwuka wo kuba
inkorabusa, gutera urwenya n'ubunenganenzi ukwiriye gucyahwa. Kuvuga no gusenga mu mpano
uri mu iteraniro, si igihamya cy'uko ubuntu bw'Imana buri mu mitima y'abantu, maze hanyuma
hanze y'iteraniro ukavuga kandi ugakora mu buryo budafite icyo bwitayeho ndetse burimo
guhubuka. Abantu nk'abo ni impezamajyo zihagarariye ukwizera kwacu; kandi ni igisebo ku
murimo w'Imana. [1T 350]
Hariho ukwivangavanga kudasanzwe kw'imyumvire mu bakomeza Isabato b'ahitwa……. Bamwe
ntibahuza n'umubiri [itorero], kandi nubwo bakomeje kuba mu myanya barimo muri iki gihe,
bazibasirwa n'ibishuko bya Satani kandi bazahindurwa n'ubwaka n'umwuka w'ubuyobe. Abantu
bamwe bafite imyumvire ishingiye ku byo bibwira ibahuma amaso ntibabone ingingo z'ukuri
nzima kandi z'ingirakamaro, bikabatera gushyira iyo myumvire yabo y'ibyo bibwira ku rwego
rumwe n'urw'ukuri kuzima. Uko abo bantu bagaragara, ndetse n'umwuka ubakoresha bituma
Isabato bavuga ko bemera ikemangwa cyane n'abatizera bashishoza. Byarushaho kuba byiza ku
iterambere no kugera ku ntego by'ubutumwa bwa marayika wa gatatu bene aba bantu baretse ukuri
bakakuvamo. [1T 350]

274
Nkurikije umucyo Imana yampaye, haracyari abantu benshi bazahaguruka mu Burasirazuba
bakumvira ukuri badakebakeba. Abakurikira inzira y'ubuyobe bahisemo bazarekwa maze
bakurikire ibinyoma amaherezo bizabatera kugwa; ariko mu gihe runaka bazabera ibisitaza
abajyaga kwakira ukuri. Abagabura bakora umurimo wo kwigisha ijambo no kwigisha inyigisho
z'idini bakwiriye kuba abakozi badakebakeba, kandi bakwiriye kwigisha ukuri mu kwera kwako,
ariko bakakwigishyanya kwiyoroshya. Bakwiriye kugaburira umukumbi ibyokurya bitunganye.
kandi byatoranyijwe neza. Hariho inyenyeri zizerera zivuga ko ari abagabur batumwe n'Imana,
bakaba bari kwigisha Isabato bava ahantu hamwe bajya ahandi, nyamara bakaba bafite ukuri
kuvanze n'ibinyoma, ndetse bakala bari kubiba mu bantu ibitekerezo byabo byinshi byo guteza
amacakubin [1T 350] Satani yabasunikiyemo kugira ngo bazinure abatizera bafite ubwenge no
gutekereza kuzima. Bamwe muri bo baba bafite byinshi bavuga ku mpano, kandi kenshi na kenshi
bakoreshwa mu buryo budasanzwe. Biyegurira gutwarwa n'amarangamutima y'amanyamusozi no
gutwarwa maze bakavuga amajwi adasobanutse bita impano y'indimi, kandi habaho itsinda runaka
ry'abantu risa n'iritwarwa cyane n'uku kwiyerekana kw'inzaduka. Umwuka udasanzwe ukorana
n'iri tsinda ry'abantu, kandi uyu mwuka uba ushaka gutsikamira no guca hejuru umuntu wese
wabacyaha. Mwuka w'Imana ntabwo ari muri uriya murimo kandi ntashobora gufatanya n'abakozi
nka bariya. Bafite undi mwuka. Nubwo bimeze bityo, ababwiriza nk'aba bagera ku ntsinzi mu
itsinda runaka ry'abantu. Ariko ibi bizongera cyane umurimo wa ba bagaragu b'Imana izohereza,
ba bandi bujuje ibyangombwa byo kuba bamenyesha abantu Isabato n'impano mu mucyo wabyo
nyawo, kandi bakaba bafite imbaraga ihindura n'urugero batanga bikwiriye kwiganwa. [1T 351]
Ukuri gukwiriye kwigishwa mu buryo buzatuma kureshya intekerezo zabantu bazi ubwenge.
Ntabwo abantu badusobanukirwa nk'ubwoko bwihariye, ahubwo batubona nk'abantu b'abakene,
abantu bafite ubwenge bugufi, abantu bo ku rwego rwo hasi, kandi bataye agaciro. None se ni mu
buhe buryo ari iby'agaciro ku bantu bose bigisha, kandi bakizera ukuri, guhindurwa n'imbaraga
yako yeza kugira ngo imibereho yabo idahindagurika kandi iri ku rwego rwo hejuru izereke
abatizera ko bibeshye kuri aba bantu? Mbega uburyo ari ingenzi ko umurimo wo kwigisha ukuri
ukurwaho ikintu cyose kimeze nko gutwarwa gupfuye kandi k'ubwaka, kugira ngo ukuri
guhagarare ku byiza byako bwite, guhishure ukwera kamere kwako n'imiterere yako ishyizwe
hejuru? [1T 351]
Nabonye ko ari iby'agaciro gakomeye ko ababwiriza ukuri batunganywa mu migenzereze yabo,
bakirinda ibidatunganye kandi bakirinda guteshuka umurongo ukwiriye, maze bakigisha ukuri mu
kwera no mu kumvikana kwako. Nabwiwe kwita ku magambo ari muri Tito 1:9 avuga ngo: "Kandi
ukomeza ijambo ryo kwizerwa nk'uko yaryigishijwe, kugira ngo abone uko ahuguza abantu
inyigisho nzima, no gutsinda abamugisha impaka." Mu murongo wa 16, Pawulo avuga ku itsinda
ry'abantu bavuga ko bazi Imana, ariko bakayihakanisha imirimo bakora, bakaba "abadafite icyo
bamaze ku by'imirimo myiza." Bityo rero ahendahenda Tito agira ati: "Ariko wowe ho uvuge
ibihuye n'inyigisho nzima. Uhugure abasaza kugira ngo be gukunda ibisindisha, bitonde,
badashayisha, babe bazima mu byo kwizera n'urukundo no kwihangana. ... N'abasore ni uko
ubahugure kudashayisha, wiyerekane muri byose mu iyigisha ryawe ugaragaze uko uboneye
udapfa gutera waraza, n'ijambo ryawe ribe rizima ritariho umugayo, kugira ngo umuntu uri mu
ruhande rw'ababisha amware atabonye ikibi yakuvuga." Iyi nama yandikiwe gufasha abantu bose
Imana yahamagariye kubwiriza ijambo, no kubw'inyungu y'ubwoko bwayo bwumva iryo jambo.
[1T 351]
Ukuri kw'Imana ntikuzigera gutesha umuntu agaciro, ahubwo kuzazamura ukwakiriye,
gutunganye ibyo akunda, kweze imitekerereze ye, kandi kumutunganyirize kuzabana

275
n'abamarayika batunganye kandi bera mu bwami bw'Imana. Hariho abo ukuri gusanga bagoramye,
bafite inenge, batari mu murongo mwiza, ari abirasi, baca urwaho abaturanyi babo iyo
babishoboye, kugira ngo bigwizeho inyungu. Bayoba mu buryo bwinshi; nyamara nibizera ukuri
babikuye ku mutima, kuzazana impinduka yuzuye mu mibereho yabo yose. Uwo mwanya bazahita
batangira umurimo w'ivugurura. Imbaraga yera y'ukuri izahura umuntu wese uko yakabaye. Mu
byo akorana na bagenzi be, azagira kubaha Imana imbere ye, kandi azakunda mugenzi we nk'uko
yikunda, kandi azagirira abandi uko yifuza ko nawe yagirirwa. Ibiganiro bye bizabamo ukuri no
kwiyoroshya kandi bibe biteye ku buryo bizamura umuntu, ku buryo abatizera badashobora
kubyuririraho, cyangwa ngo bamuvugeho ikibi yakoze koko, ndetse ntibumve batewe ishozi
n'imyifatire ye itarimo ikinyabupfura n'amagambo adakwiriye. Azajyana imbaraga yeza y'ukuri
mu muryango we kandi areke umucyo we umurike cyane imbere yabo kugira ngo nibabona
imirimo ye myiza bahimbaze Imana. Mu migendere ye yose yo mu buzima azerekana imibereho
ya Kristo. [1T 352]
Amategeko y'Imana ntazanyurwa n'ikintu kidatunganye, ikintu kitarangwa no gutungana no
kumvira ibyo asaba byose gushyitse. Kugera ku byo asaba mu buryo bw'igice, ntugere ku kumvira
gutunganye kandi kuzuye, ntacyo bizamara. Ab'isi n'abatumvira Imana bishimira kudahindagurika
kandi bagiye bemezwa bikomeye mu mitima yabo ko Imana yabereye ubwoko bwayo inyakuri
igihe imirimo yabwo yabaga ihuje no kwizera kwabwo. "Muzabamenyera ku mbuto zabo." Buri
giti cyose kimenyekanira ku mbuto zacyo. Amagambo yacu n'ibikorwa byacu ni zo mbuto twera.
Hariho benshi bumva amagambo ya Kristo ariko ntibakore ibyayo. Bavuga ko bizera, nyamara
imbuto zabo ziteye ku buryo zisharirira abatizera. Ni abirasi, barasenga kandi bakavuga mu buryo
bwo kwitsindishiriza, bishyira hejuru, bakavuga ibikorwa byabo byiza, kandi kimwe na wa
Mufarisayo, bagashimira Imana ko batameze kimwe n'abandi bantu. Nyamara abo bantu ni
incakura, kandi bariganya abandi mu bucuruzi bwabo. Ntabwo imbuto zabo ari nziza. Amagambo
yabo n'ibikorwa byabo ni bibi, nyamara bagasa n'aho ari impumyi ku byerekeye uko ari abakene
n'impezamajyo. [1T 352]
Neretswe ko amasomo yo mu byanditswe akurikira ahura n'abantu bari mu buyobe nk'ubwo:
"Umuntu wese umbwira ati 'Mwami, Mwami, si we uzinjira mu bwami bwo mu ijuru, keretse
ukora ibyo Data wo mu ijuru ashaka. Benshi bazambaza kuri uwo munsi bati Mwami, Mwami,
ntitwahanuraga mu izina ryawe, ntitwirukanaga abadayimoni mu izina ryawe, ntitwakoraga
ibitangaza byinshi mu izinaryawe?' Ni bwo nzaberurira nti 'Sinigeze kubamenya, nimumve imbere
mwa nkozi z'ibibi mwe." Matayo 7:21-23. [1T 352]
Aha hari igishuko gikomeye kurusha ibindi byose gishobora kugera ku bwenge bw'umuntu. Aba
bantu bizera ko bari mu kuri mu gihe bibeshya. Batekereza ko bari gukora umurimo ukomeye mu
mibereho yabo y'iby'idini, nyamara birangira Yesu ashwanyaguje umwitero wo gukiranuka
bihangiye ndetse mu buryo bugaragara neza akabereka ishusho nyakuri y'icyo bari cyo mu bibi
byabo byose n'inenge zo mu mico y'iby'idini. Basangwa badashyitse mu gihe igihe kiba cyararenze
by'iteka ryose cyo gushaka icyabamara ubukene bwabo. Imana yatanze uburyo bwo gukosora
abayoba; nyamara iyo abayoba bahisemo gukurikiza imitekerereze yabo, bagasuzugura uburyo
Imana yatoranyije bwo kubakosora no kubomatanya n'ukuri, bazagezwa mu mwanya wavuzwe
mu magambo y'Umwami wacu yasubiwemo haruguru. [1T 353]
Imana iri guhagurutsa ishyanga kandi iri kuritegurira guhagarara nk'umuntu umwe, bashyize
hamwe, kugira ngo bavuge ibintu bimwe, bityo bashyire mu bikorwa isengesho Kristo yasabiye
abigishwa be agira ati: "Sinsabira aba bonyine, ahubwo ndasabira n'abazanyizezwa n'ijambo

276
ryabo, ngo bose babe umwe nk'uko uri muri jye, Data, nanjye nkaba muri wowe ngo na bo babe
umwe muri twe, ngo ab'isi bizere ko ari wowe wantumye." Yohana 17:20,21. [1T 353]
Hariho udutsiko duto dukomeje kugenda duhaguruka tw'abantu bizera ko Imana iri kumwe gusa
n'abantu bake cyane, ari bo batatanye, kandi imbaraga yabo ikaba iyo gusenya no gusandaza ibyo
abagaragu b'Imana bubaka. Abantu bataruhuka bashaka kubona no kwizera ikintu gishya
bakomeje kugenda bahaguruka ubudatuza, bamwe bahaguruka ahantu hamwe, abandi ahandi,
ariko bose bakorera umwanzi umurimo udasanzwe, nyamara bakavuga ko bafite ukuri. Bahagarara
bitandukanyije n'ubwoko Imana iyoboye kandi ikabukomeza, ndetse ikaba igomba kubukoreramo
umurimo wayo ukomeye. Bakomeza kuvuga ko bafite ubwoba bw'uko itsinda rigari ry'abakomeza
Isabato riri guhinduka nk'ab'isi, nyamara ni gake cyane wabona abantu babiri bo muri utwo dutsiko
bahuje imyumvire. Baratatanye kandi bari mu rujijo, nyamara bakibeshya cyane batekereza ko
Imana iri kumwe na bo mu buryo bwihariye. Bamwe muri bo bavuga ko bafite impano hagati muri
bo; nyamara bayoborwa n'imbaraga n'inyigisho by'izo mpano mu guheza abantu mu gushidikanya
abo Imana yikoreje umutwaro wihariye w'umurimo wayo, no kuyobya itsinda ry'abantu
bagatandukana n'umubiri [itorero]. Abantu bari gukoresha umwete wabo wose kugira ngo babe
umwe bakurikije ijambo ry'Imana, bakaba bashikamye mu butumwa bwa marayika wa gatatu
barebanwa urwikekwe kubera ko bari kwagura umurimo wabo kandi bagahuriza abantu mu kuri.
Bafatwa nk'ab'isi kubera ko bafite ijambo mu isi, kandi ibikorwa byabo bihamya ko bategereje ko
Imana ikora umurimo udasanzwe kandi ukomeye ku isi, ari wo wo gushyira ahagaragara ishyanga
no kuritunganyiriza kugaruka kwa Kristo. [1T 353]
Aba bantu ntibazi mu by'ukuri ibyo bizera cyangwa impamvu zo kwizera kwabo. Bahora biga
ariko ntibagera ubwo bamenya ukuri. Umuntu umwe ahagurukana imyumvire y'ubunyamusozi
kandi y'ubuyobe, maze akavuga ko Imana yamutumye ikamuha umucyo mushya kandi w'agahozo,
ndetse ko abantu bose bagomba kwizera ibyo abazaniye. Abantu bamwe badafite kwizera
gushikamye, batumvira umubiri [itorero], ahubwo bakaba batembanwa hirya no hino nta
nkomangiro bafite yo kubakomeza, bakira uwo muyaga w'inyigisho. Umucyo w'uwo muntu urasa
mu buryo butuma abari mu isi bamutera umugongo bazinutswe kandi ukabatera kumwanga. Nuko
mu buryo bwo gutuka Imana akishyira iruhande rwa Kristo, maze akavuga ko ab'isi bamwangira
impamvu imwe n'iyatumye banga Kristo. Undi muntu arahaguruka, akavuga ko ayobowe n'Imana,
maze akigisha ubuyobe bw'uko nta muzuko w'abanyabyaha uzabaho, uyu ukaba ari umugabane
w'ikinyoma gikomeye cya Satani. Undi nawe agashyigikira cyane ibitekerezo by'ubuyobe bivuga
iby'igihe kizaza. Undi na we akigishanya ishyaka ashishikariza abantu imyambarire
y'Abanyamerika. Bose baba bashaka guhabwa umudendezo usesuye mu by'idini, kandi buri wese
akora adafatanyije n'abandi, nyamara kandi bakavuga ko Imana iri gukorera umurimo muri bo mu
buryo bwihariye. [1T 354]
Bamwe barishima bakitera hejuru bavuga ko bafite impano abandi badafite. Imana itabare ubwoko
bwayo ibukize izo mpano. Mbese izo mpano zibamariye iki? Mbese bahurizwa mu bumwe bwo
kwizera binyuze mu gukoresha izo mpano? Mbese zemeza imitima y'abatizera ko Imana iri kumwe
na bo mu by'ukuri? Igihe aba bantu bavuguruzanya kandi bafite ibitekerezo bitandukanye bahuriye
hamwe maze hakaba hari ugutwarwa kw'amarangamutima gukomeye no kuvuga ururimi
rutamenyekana, barareka umucyo wabo ukamurika kugira ngo abatizera bavuge bati: "Aba bantu
si bazima, batembanwa no gutwarwa kw'amarangamutima gupfuye, kandi tuzi ko badafite ukuri."
Abantu nk'aba bahagarara mu buryo butaziguye mu nzira y'abanyabyaha bakayizitira. Imbaraga
yabo igira ingaruka yo kubuza abandi kwemera Isabato. Bene aba bantu bazagororerwa ibikwiriye

277
ibyo bakoze. Ku Mana, icyababera cyiza ni uko bakwisubiraho, cyangwa se bakareka Isabato! Icyo
gihe ntibaba bagihagaze mu nzira y'abatizera ngo babe intaza. [1T 354]
Imana yayoboye abantu bamaze imyaka myinshi biyuha akuya, abantu bari bafite ubushake bwo
kwitanga, bagiye bahura n'ubukene, bakaba barihanganiye ibigeragezo kugira ngo bageze ukuri
imbere y'abari mu isi, kandi kubw'imigendere yabo idakebakeba babashe gukuraho umugayo
ubwaka bwashyize ku murimo w'Imana. Bagiye bahura no kurwanywa k'uburyo bwose. Bakoraga
ijoro n'amanywa bashakisha ibihamya byo kwizera kwacu kugira ngo babashe gushyira
ahagaragara ukuri gusobanutse neza, mu buryo ingingo zako ziba zihura, kugira ngo kubashe
kunesh. ibikurwanya byose. Umurimo udahagarara n'ibigeragezo bikora ku bwenge bifitanye isano
n'uyu murimo ukomeye byacogoje ingingo nyinshi z'umubir [1T 354] maze imitwe yabo yuzuraho
imvi imburagihe. Ntabwo bananijwe n'ubusa. Imana yitaye ku masengesho basenganye umwete,
babogoza amarira kandi bafite intimba, amasengesho basengaga kugira ngo babone umucyo
n'ukuri, kandi ngo ukuri gushobore kumurikira abandi gusobanutse neza. Imana yazirikanye
umuhati wo kwitanga kwabo, kandi izabagororera ikurikije imirimo bakoze. [1T 355]
Ku rundi ruhande, abataragize icyo bakora ngo bashyire ahagaragara ukuri kw'igiciro, baraje maze
bakira ingingo zimwe, nk'ukuri kw Isabato. Izo ngingo zose zari ziteguwe maze zigashyirwa mu
biganza byabo, bityo ishimwe ryose bagaragaza rikaba ku bintu bitagize ikintu bibasaba na kimwe,
ahubwo bikaba byarasabye abandi ibintu byinshi. Iryo shimwe riba ari uguhaguruka nka Kora na
Datani, na Abiramu, maze bakagaya abo Imana yikoreje umutwaro w'umurimo wayo. Baravugaga
bati: "Ibyo mukora birahagije kuko abo mu iteraniro bose ari abera: umuntu wese wo muri bo,
Uwiteka akaba hagati muri bo." (Kubara 16:3). Ni abashyitsi kubyo kugira umutima ushima. Bafite
umutima ukomeye utazigera wemera kugirwa inama kandi uzabageza ku kurimbuka kwabo bwite.
[1T 355]
Imana yahaye umugisha ubwoko bwayo bwagiye butera intambwe bujya mbere bukurikiye kugira
neza kwayo kwabakinguriraga inzira. Yazanye ishyanga irikuye mu nzego zose z'abantu maze
irigeza ku rufatiro rukomeye rw'ukuri. Abatizera bemejwe ko Imana yari kumwe n'ubwoko bwayo
kandi yacishije bugufi imitima yabo kugira ngo bumvire ukuri. Umurimo w'Imana utera imbere
udahungabana. Nyamara nubwo hari ibyo bihamya byose by'uko Imana yagiye iyobora itorero,
hariho kandi hazakomeza kubaho abantu bavuga ko bemera Isabato, bazakomeza gutera intambwe
bitandukanyije n'umubiri wa Kristo [ari wo Torero) bakizera kandi bagakora uko bihitiyemo.
Ibitekerezo byabo biri mu rujijo. Ugutatana kwabo ni igihamya kigaragara cy'uko Imana itari
kumwe na bo. Ab'isi bashyira Isabato n'ibinyoma byabo ku rwego rumwe maze byose
bakabijugunyira icyarimwe. Imana irakarira abantu bakurikira imigenzereze ituma ab'isi babanga.
Niba Umukristo yangwa bitewe n'imirimo ye myiza no kubwo gukurikira Kristo, azabona
ingororano; ariko niba yangwa bitewe n'uko imigendere ye idatuma akundwa, akangwa bitewe
n'imyitwarire ye itarimo ubwenge, kandi akangwa bitewe n'uko ahindura ukuri ingingo itera
intonganya hagati ye n'abaturanyi, kandi agakurikiza imigenzereze ituma Isabato ibuza abaturanyi
be amahoro mu buryo bushoboka bwose, bene uwo ni igisitaza ku banyabyaha, ni umugayo ku
kuri kwera, kandi natihana, icyajyaga kumubera cyiza ni uko yahambirwa urusyo mu ijosi maze
akajugunywa mu nyanja. [1T 355]
Nta rwaho rukwiriye guhabwa abatizera kugira ngo banenge ukwizera kwacu. Dufatwa nk'abantu
bihariye badafite abo bahwanye, bityo rero ntidukwiriye kugira imigendere itera abatizera
kudutekereza ko turenze uko ukwizera kwacu kudusaba kumera. [1T 355]
Abantu bamwe bizera ukuri bashobora gutekereza ko byarushaho kuba byiza bashiki bacu
bayobotse imyambarire ya kinyamerika. Nyamara niba ubwo buryo bw'imyambarire bwagwabiza

278
imbaraga ihindura dufite mu batizera kugira ngo tutabageraho mu buryo bwihuse, ntidukwiriye na
rimwe kuyemera, nubwo byatuzanira ingaruka nyinshi zibabaza. Ariko bamwe bishuka igihe
batekereza ko hari inyungu nyinshi zishobora kuva kuri iyi myambarire. Nubwo ishobora kuba
inyungu kuri bamwe, ku bandi irakomeretsa.7[1T 356]
Nabonye ko gahunda y'Imana yacuritswe, kandi amabwiriza yayo yihariye ntiyitabwaho
n'abahitamo gukurikiza imyambarire y'abanyamerika. Nabwiwe kwita ku magambo aboneka mu
Gutegeka kwa kabiri 22:5 ngo: "Umugore cyangwa umukobwa ntakambarane n'umugabo, kandi
umugabo ntakambarane n'umugore, kuko ukora atyo wese ari ikizira Uwiteka Imana yawe yanga
urunuka.” Imana ntishaka ko ubwoko bwayo bukurikiza iryo ngirwavugurura ry'imyambarire. Ni
imyambarire itarangwa no kwicisha bugufi, ni imyambaro idakwiriye rwose abayoboke ba Kristo
biyoroheje kandi b'abagwaneza. [1T 356]
Hariho imigenzereze igenda ikura y'uko abagore mu myambarire yabo n'imigaragarire yabo uko
bashoboye kose benda kumera nk'abo badahuje igitsina, kandi bagakora imideli y'imyambaro yabo
igasa cyane n'iy'abagabo, nyamara Imana ivuga yuko ibyo ari ikizira. "Kandi n'abagore ni uko
ndashaka ko bambara imyambaro ikwiriye, bakagira isoni birinda, kandi batirimbisha kuboha
umusatsi, cyangwa izahabu cyangwa imaragarita, cyangwa imyenda y'igiciro cyinshi." 1 Timoteyo
2:9. [1T 356]
Abiyumvamo ko bahamagariwe kwifatanya n'inkubiri irengera uburenganzira bw'abagore n'iryo
ngirwavugurura mu myambarire bakwiriye na none kwitandukanya n'ubutumwa bwa marayika wa
gatatu. Umwuka ukorana na kimwe muri ibi byombi ntushobora guhuza n'ukorana n'ikindi.
Ibyanditswe byera birasobanutse neza ku bijyanye n'imibanire ndetse n'uburenganzira bw'abagabo
n'abagore. Ku rwego rukabije, abakorana n'imyuka y'abadayimoni bahisemo gukurikiza ubu buryo
bwihariye bw'imyambarire. Abadiventisiti b'umunsi wa Karindwi bizera iby'ihemburwa
ry'impano, inshuro nyinshi bahabwa isura y'abakorana n'imyuka. Nimureke bakurikize iyi
myambarire, imbaraga yabo ihindura irapfuye. Abantu bazabashyira ku rwego rumwe n'abakorana
n'imyuka kandi bazanga kubatega amatwi. [1T 356]
Mu kwifatanya n'iyo myambarire n'iri ngirwavugurura mu myambarire harimo umwuka wo
kutubaha no guhangara. Kwiyoroshya no kwifata bisa n'ibiva muri benshi uko barushaho kugenda
bakurikiza ubu buryo bw'imyambarire. Neretswe ko Imana ishaka ko dukurikiza imigenzereze
idahindagurika kandi dushobora gusobanura. Nimureke bashiki bacu bakurikize imyambarire ya
kinyamerika maze bazarimbure imbaraga ihindura abandi bari bafite ndetse n'iy'abagabo babo.
Bazahinduka iciro [356] ry'imigani n'igitutsi. Umukiza wacu aravuga ati: "Muri umucyo w'isi."
"Abe ari ko umucyo wanyu ubonekera imbere y'abantu, kugira ngo babone imirimo yanyu myiza,
bahereko bahimbaze So wo mu ijuru” (Matayo 5:14,16). Dufite umurimo ukomeye tugomba
gukora mu isi, kandi Imana ntishaka ko hari intambwe twatera yagabanya cyangwa ikarimbura
imbaraga dufite ihindura abari mu isi. [1T 357]

ISENGESHO RYA DAWIDI


Neretswe Dawidi ari kwinginga Uwiteka ngo ye kuzamureka ubwo azaba ashaje, nerekwa
n'icyamuteye gusenga ashyizeho umwete atyo. Yabonye ko hafi y'abantu bose bakuze bari
ahamuzengurutse batari banezerewe, kandi ko ibimenyetso by'imico bigaragaza kutishima
byagendaga byiyongera by'umwihariko uko umuntu agenda asaza. Niba ubusanzwe abantu
bihugiraho kandi bakifuza, igihe babaga bashaje barushagaho kuba batyo mu buryo bubabaje. Niba

279
bari abanyeshyari, abantu barakara vuba, kandi batihangana, igihe babaga bashaje barushagaho
kumera batyo. [1T 357]
Dawidi yari ahagaritse umutima igihe yabonaga ko abami n'abanyacyubahiro basaga naho bafite
kubaha Imana imbere yabo igihe babaga bafite imbaraga za gisore, nyamara igihe babaga bashaje
bakaba barahindukaga abagirira ishyari abahoze ari inshuti zabo magara ndetse na bene wabo.
Bahoraga bafite ubwoba bw'uko impamvu zo kwikunda ari zo zateye inshuti zabo kubagaragariza
ko babitayeho. Bashoboraga gutega amatwi amagambo asesereza ndetse n'inama ziyobya z’abantu
batazi neza ku byerekeye abo bari bakwiriye kwiringira. Rimwe na rimwe ishyari ryabo
ridakumirwa ryagurumanaga nk'ibirimi by'umuriro bitewe n'uko abantu bose batabaga
bemeranyije n'imitekerereze yabo idashyitse. Kwifuza kwabo kwari guteye ubwoba. Kenshi
batekerezaga ko abana babo bwite na bene wabo babifuriza gupfa kugira ngo babasimbure kandi
bafate ubutunzi bwabo, ndetse bahabwe icyubahiro bari basanzwe bahabwa. Ndetse bamwe
bategekwaga cyane n'ishyari ryabo no kwifuza ku buryo barimburaga n'abana bibyariye. [1T 357]
Dawidi yabonye ko nubwo imibereho ya bamwe mu gihe babaga bakiri abasore yabaga ikiranuka,
igihe ubusaza bwabaga bubagezeho, basaga n'abatakaje kwitegeka kwabo. Satani yarinjiraga maze
akayobora ibitekerezo byabo, akababuza umutuzo kandi akabatera kutanyurwa. Yabonye ko
benshi mu bakuze basaga n'abatereranwe n'Imana maze bakishyira mu mwanya utuma
basuzugurwa kandi bagawa n’abanzi babo. Dawidi yumvise akozwe ku mutima cyane. Igihe
Dawidi yarebaga imbere ye ku gihe yari kuzaba amaze gusaza, yakozwe ku mutima cyane. Yatinye
ko Imana yajyaga kumusiga, kandi ko yajyaga kubaho atanezerewe nk'abandi basaza yari yaragiye
abona imigenzereze yabo, maze akarekerwa gusekwa n'abanzi b'Uwiteka. Igihe yari aremerewe
n'uyu mutwaro, yasenganye umwete agira ati: "Ntunte mu gihe cy'ubusaza, ntundeke mu gihe
intege zanjye zishize. [1T 357] Mana, ni wowe wanyigishije uhereye mu buto bwanjye, kugeza
none ndacyavuga imirimo itangaza wakoze. Mana, ntundeke kugeza igihe mera imvi z'ubusaza,
ntarabwira ab'igihe kizaza iby'amaboko yawe, ntarabwira abazavuka bose gukomera kwawe."
(Zaburi 71:9, 17, 18). Dawidi yiyumvisemo ko ari ngombwa kwirinda ibibi byibasira umuntu mu
gihe cy'ubusaza. [1T 358]
Bikunze kubaho kenshi ko abantu bakuze baba badashaka kumva no kwemera ko imbaraga zabo
z'ubwenge zigenda zigabanuka. Bagabanya iminsi yabo yo kubaho binyuze mu kwita ku
byagombye kwitabwaho n'abana babo. Inshuro nyinshi Satani akoresha ibitekerezo byabo maze
akabitera kwiyumvamo guhagarika umutima kudashira ku bijyanye n'amafaranga yabo.
Amafaranga yabo ni ikigirwamana cyabo, kandi bayarundanya babyitayeho mu buryo buteye
agahinda. Rimwe na rimwe haba ubwo bigomwa byinshi byatuma bagubwa neza mu buzima, maze
bagakoresha imbaraga zirenze izo bafite aho kugira ngo bakoreshe ubutunzi bafite. Muri ubu
buryo, bishyira mu bukene buhoraho bitewe no gutinya ko mu gihe runaka kizaza bazahura
n'ubukene. Ubu bwoba bwose bukomoka kuri Satani. Akangura ingingo zituma habaho ubwoba
bubata umuntu ndetse n'ishyari ryangiza ubupfura bw'umutima, kandi rikarimbura ibitekerezo
n'amarangamutima yo ku rwego rwo hejuru. Abantu nk'abo ni abasazi ku ngingo yerekeranye
n'amafaranga. Iyaba babaga mu myanya Imana ishaka ko babamo, iminsi yabo iheruka yababera
myiza cyane kandi ikaba inejeje kuruta indi yose. Abafite abana bashobora gucunga neza
umutungo kandi bakaba batagira uburiganya ku buryo baba bafite impamvu yo kubagirira icyizere,
bakwiriye kureka abana babo bakabanezeza. Nibatagenza batya, Satani azabafatiranya n'uko
badafite imbaraga z'ubwenge bityo abe ari we ubacungira umutungo. Bakwiriye gushyira ku
ruhande ibibahagarika umutima n'imitwaro ibaremerera, maze igihe cyabo bakakimara

280
banezerewe uko bashoboye kose, bityo bakaba basatira igihe cy'umwero wabo ngo bazasarurirwe
ijuru. [1T 358]

GUKABYA MU MYAMBARIRE
Ntabwo dutekereza ko kwambara imyambaro ya kinyamerika, kwambara amakanzu ataratse
maremare kandi ariho imitako myinshi, cyangwa guheza inguni mu byo kwambara amakanzu
maremare agenda akubura inzira n'imigenderano yuko bihuye no kwizera kwacu. Iyaba abagore
[n'abakobwa] bambaraga amakanzu yabo ku buryo ahanduye mu nzira hagaragara, kuva hasi ku
birenge kugera ku ikanzu hakaba harimo santimetero ebyiri n'igice cyangwa eshanu, amakanzu
yabo yaba yoroheje kandi yarushaho kurindwa kwandura mu buryo bworoshye kandi akambarwa
igihe kirekire. Ikanzu nk'iyo yaba ihuje no kwizera kwacu. Nakiriye amabaruwa menshi avuye
kuri bagenzi banjye b'abagore n'abakobwa bambaza icyo ntekereza ku bijyanye no kwambara
amajipo atandukanye y'ubudodo busobekeranye. Ibi bibazo byasubijwe mu [1T 358] rwandiko
noherereje umwe muri bagenzi banjye wo muri Leta ya Wisconsin. Iyo baruwa ndayandika hano
kugira ngo ibashe no kugirira abandi umumaro: [1T 359]
"Twebwe nk'ubwoko bw'Imana ntabwo twizera ko ari inshingano yacu gusohoka hanze y'isi ngo
dusigare inyuma mu bijyanye n'imyambarire. Niba dufite gahunda y'imyambarire itunganye,
imyambaro idukwije, yoroheje ituma twumva tuguwe neza maze ab'isi bagahitamo kwambara
nk'uko twambara, mbese tuzahindura ubwo buryo bw'imyambarire kugira ngo dukunde
dutandukane n'ab'isi? Oya, ntabwo dukwiriye kuba ab'inyuma cyangwa se abantu bihariye kubwo
gushaka kuba abatandukanye n'ab'isi; nibigenda bityo, bazadusuzugura kubwo gukora dutyo.
Abakristo ni umucyo w'isi, kandi bakaba umunyu w'isi. Umwambaro ugomba kuba uboneye
kandiworoheje, ndetse ibiganiro byabo bikaba birimo kwiyoroshya kandi byerekeza mu ijuru,
ndetse n'imyitwarire yabo ikaba izira amakemwa. [1T 359]
"Mbese tuzambara dute? Iyo abantu bambaraga amajipo cyangwa amakanzu biremereye mbere
y'uko haduka kwambara amakanzu maremare ataratse kandi ariho imitako myinshi, bakabikorera
kugira ngo biyerekane gusa atari ukugira ngo bumve baguwe neza, bene abo babaga bacumuye
kuri bo ubwabo binyuze mu kwangiriza ubuzima bwabo bwite, mu gihe bari bafite inshingano yo
kububungabunga. Nihagira abayambara muri iki gihe bagamije gusa ko bagaragara nk'uko
amakanzu ataratse maremare kandi ariho imitako myinshi agaragara, bazaba bakoze icyaha,
kubera yuko bazaba bari kwigana umudeli w'urukozasoni. Amajipo y'indodo zisobekeranyije
yambarwaga mbere y'uko haduka ibyo kwambara amakanzu ataratse maremare kandi ariho
imitako myinshi. Jyewe nambaye ijipo guhera mfite imyaka cumi n'ine, nyamara sinayambaraga
kugira ngo bambone, ahubwo nayambaraga kugira ngo mfubike umubiri kandi mberwe. Kubera
ko amakanzu ataratse maremare kandi ariho imitako myinshi yari yadutse, sinaretse amajipo
yanjye ngo nambare amakanzu ataratse maremare kandi ariho imitako myinshi. None se ubu
nzareka amajipo yanjye kubera ko hadutse umudeli w'amakanzu ataratse maremare kandi ariho
imitako myinshi? Oya; ibyo byaba ari ugukabya. [1T 359]
"Nkwiriye guhora nzirikana ko ngomba kuba urugero kandi kubw'iyi impamvu singomba
kwirukira muri ibi byadutse cyangwa biriya, ahubwo nkwiriye gukurikiza imigendere
idahindagurika kandi idashingiye ku y'abandi ndetse sintwarwe n'ubuhezanguni mu myambarire.
Kujugunya ijipo yanjye ifite imirongo izamuye yari isanzwe iteka yoroheje kandi inyambitse neza,
hanyuma nkambara ijipo ikozwe mu ipamba nto impambiriye, maze kubw'ibyo ku rundi ruhande
nkagaragara ndi urukozasoni, ibyo byaba atari byo kubera ko icyo gihe naba ntatanze urugero

281
rwiza, ahubwo naba mpaye abambara amakanzu ataratse maremare kandi ariho imitako myinshi
kubona icyo bavuga. Kugira ngo bitsindishirize kubwo kwambara amakanzu ataratse maremare
kandi ariho imitako [1T 359] myinshi, bashobora kuntunga urutoki nk'umuntu utambara bene ayo
makanzu, hanyuma bakavuga ko badashobora kwikoza isoni batyo. Kugenda tukagera ku gukabya
dutyo, dushobora gusenya imbaraga yose ihindura abandi twajyaga kugira, kandi tugatera
abambara amakanzu ataratse maremare kandi ariho imitako myinshi gutanga impamvu
z'imigenzereze yabo. Tugomba kwambara mu buryo bwiyoroheje, ntitwite na gato ku bigezweho
by'amakanzu ataratse maremare kandi ariho imitako myinshi. [1T 360]
Hariho urwego rwo hagati na hagati ku bijyanye n'ibi bintu, Icyampa twese tugakorana ubwenge
maze tugashobora kubona urwo rwego kandi tukarugenderamo. Muri iki gihe gikomeye, nimureke
twese tugenzure imitima yacu, twihane ibyaha byacu, kandi twicishe bugufi imbere y'Imana.
Umurimo uri hagati y'Imana n'ubugingo bwacu bwite. Ni umurimo wa buri muntu wese ku giti
cye, kandi abantu bose bazaba bafite byinshi bakora batagombye kunenga imyambarire, ibikorwa,
ndetse n'impamvu zitera bagenzi babo basangiye kwizera gukora ibyo bakora. 'Mushake Uwiteka
mwa bagwaneza bo mu isi mwese mwe, bakomeza amateka ye. Musahake gukiranuka, mushake
no kugwa neza, ahari muzahishwa ku munsi w'uburakari bw'Uwiteka: (Zefaniya 2:3). Uyu ni wo
murimo wacu. Ntabwo ahangaha abanyabyaha ari bo babwirwa, ahubwo ni abagwaneza bo mu isi,
bakomeje amateka ye cyangwa bitondeye amategeko ye. Aha ni ho hari umurimo ugomba
gukorwa na buri wese, kandi abantu bose nibumvira, tuzabona ubumwe bunejeje mu ngabo
z'abakomeza Isabato." [1T 360]

AMAGAMBO YANDIKIWE UMUKURU HULL22


Ku itariki ya 5 Ugushyingo 1862, neretswe uko mwene data Hull yari ameze. Yari ahagaze mu
mwanya uteye ubwoba. Kubura kwiyegurira Imana no kuyubaha kuzima byamusize ari imbata
y'ibyongorero bya Satani. Yari yarishingikirije ku mbaraga ze bwite aho kwishingikiriza ku
kuboko gukomeye k'Ühoraho, maze uko kuboko gukomeye kumuvaho by'igice. [1T 360]
Neretswe ko ikintu giteye ubwoba bikabije mu byerekeye mwene data Hull ari uko asinziriye ku
birebana n'akaga arimo. Nta mpuruza yumva, yumva atekanye rwose kandi aruhutse mu gihe
Satani n'abamarayika be bishimira cyane ko bamwigaruriye. Igihe cyose mwene data Hull yari
agishikamye ku rugamba, ubwenge bwe bwari bugifite rutangira, kandi [1T 360] muri we
habayeho

22 Ahangaha Komite y'Intcko Nkuru Rusange ishaka kugaragaza ko yemeye ko ubu Buhamya busohoka mu nyandiko. By'umwihariko turabasaba
gushyira ahagaragara amabaruwa yandikiwe umukuru Hull kandi akayahabwa igihe yandikiwe. Turasaba umusomyi kwita by'umwihariko ku
bivugwa ku rupapuro rwa 442. Aho hantu havuga ko umukuru Hull yari akeneye kurandatwa nk'impumyi yishingikiriza ku wundi muntu. Mu Nteko
Nkuru Rusange i Battle Creek, mu kwezi kwa Mata 1863, umukuru Hull yemeye ko ayo magambo ari ay'ukuri, nyamara uhereye icyo gihe atangira
kuyahakana. Noneho Komite ifata ko imigendere ye yo mu gihe gito kingana n'amezi ane, mu kureka ingingo yose yo kwizera iby'iyobokamana twe
nk'ubwoko [bw'Imana] dukunda cyane, ni igihamya gifatika cyane cyerekana ko amagambo yavuzwe haruguru ari ukuri, ko kandi Hull akwiriye
gukurikiza inama za bene data. GEN. CONF.COM.

…. kugongana kw'ibitekerezo. Noneho ubu bwo yaretse urugamba, none kwa guhangana
kw'ibitekerezo kwarahagaze. Ubwenge bwe buratuje na Satani aramureka agira amahoro. Yooo,
mbega ukuntu neretswe ko umwanya yari arimo wari uteye akaga! Ibye bisa n'aho nta garuriro
bifite kubera ko nta muhati agira wo kurwanya Satani no kwiyarura mu mutego we uteye ubwoba.
[1T 361]

282
Mwene data Hull yaganirijwe mu buryo burangwa no gukiranuka. Yiyumvagamo ko abuzwa
byinshi bikabije ku buryo atashoboraga gukora ibyo kamere ye ishaka. Nubwo imbaraga y'ukuri
yamukozeho mu mbaraga zako zose, ugereranije ntacyo yahindukagaho; ahubwo yacagaguraga
ububasha n'imbaraga by'ukuri byakoraga ku bwenge bwe, maze agasigara nta kimuzitira,
amatwara kamere ye aramuyobora maze asigara nta rutangira. Yananiwe urugamba, maze mu gihe
runaka yifuza ko yagombye gukora uko ashaka mu mudendezo, kandi yiyumvisemo ko
akomerekejwe igihe bene data bamucyahaga. Namweretswe ameze nk'uhagaze ku munwa
w'umworera uteye ubwoba; yiteguye gusimbuka. Naramuka asimbutse, ibye bizaba birangiye.
Ahazaza he h'iteka ryose hazaba hemejwe bidasubirwaho. Arakora umurimo kandi agafata
ibyemezo by'ahazaza he h'iteka ryose. Umurimo w'Imana ntushingiye kuri mwene data Hull. Nava
mu murongo w'ingabo zitwaye ibendera ririho ibizinga by'amaraso y'Igikomangoma Imanweli,
maze akifatanya n'itsinda ritwaye ibendera ry'umukara, kizaba ari igihombo cye bwite, kuzaba ari
ukurimbuka kwe kw'iteka ryose. [1T 361]
Nabonye ko ababyifuza bazabona impamvu nyinshi zituma bashidikanya ibyahumetswe ndetse
n'ukuri kw'ijambo ry'Imana. Ntawe Imana ihatira kwizera. Bashobora guhitamo kwishingikiriza
ku bihamya Imana yashimye gutanga, cyangwa se bagashidikanya maze bakarimbuka. Mwene
data Hull, kuri wowe ni ikibazo cy'ubugingo cyangwa urupfu. Narangije kubona igicu
cy'abamarayika babi bakugose na we uri hagati muri bo wifitiye amahoro. Satani amaze igihe
akubwira igitekerezo kinejeje cy'inzira irushijeho koroha kurusha guhora ku rugamba rudatuza
uhanganye n'ibitekerezo (cyangwa imyuka) bivuguruzanya. Ariko nuhitamo iyo nzira, ku iherezo
uzasanga ufite byinsh biremereye kandi biteye ubwoba uzaba ugomba kwishyura. [1T 361]
Nabonye ko muri wowe wiyumvisemo ko ukomeye. Wiyumvamo ko ufite ibitekerezo bidashobora
kuvuguruzwa, kandi ntiwishingikirije ku mbaraga z’Uwiteka. Inshuro nyinshi wagiye wirukira
kwiroha ku rubuga rwa Satani ngo usakirane n'umwanzi. Ntabwo wagiye utegereza ngo ugeze
ubwo umenya ko ukuri cyangwa umurimo w'Imana byasabaga kuganirwaho, ahubwo wahanganye
n'abanzi, aho iyo uza kuba waratekereje nibura gato mbere, wajyaga kuba warafashe icyemezo ko
ukuri kutashoboraga gutezwa imbere cyangwa ngo umurimo w'Imana [1T 361] ubiboneremo
inyungu. Muri ubwo buryo igihe cy'agaciro kenshi cyapfushijwe ubusa. [1T 362]
Satani yararebye maze abona ikiboko kiremereye mwene data Hull yakubise inyigisho zo kwizera
no gukorana n'imyuka y'abadayimoni i Battle Creek. Abizera kandi bakorana n'imyuka
y'abadayimoni basobanukiwe neza na gahunda ye, maze bumva bahamirizwa neza ko bitari kuba
iby'ubusa kwiyemeza gukoresha umwete wose ngo bahirike uwangirije bikomeye umurimo wabo.
Mu kuganira n'abizera imyuka y'abadayimoni kandi bakorana nayo, ntabwo wari wahuye
n'umuntu buntu n'ibitekerezo bye, ahubwo wahanganye na Satani ubwe n'abamarayika be. Kandi
umuntu umwe ntiyari akwiriye na gato koherezwa wenyine ngo ajye kurwanya uwizera imyuka
y'abadayimoni kandi ukorana nayo. Niba umurimo w'Imana usaba ko turwana na Satani n'ingabo
ze imbona nkubone nk'uko bahagarariwe n'umuntu ukorana n'imyuka y'abadayimoni, niba ibintu
byinshi bihagije biba biri mu kaga igihe habayeho ikiganiro nk'icyo, ubwo abantu benshi baba
bakwiriye kujyana kugira ngo hamwe no gusenga ndetse no kwizera ingabo z'umwijima zibashe
gusubizwa inyuma, kandi ngo uvuga abe akingiwe ingabo n'abamarayika barusha abandi
imbaraga. [1T 362]
Mwene data Hull, nakweretswe uri munsi y'imbaraga iguha gutuza kandi ikwireherezaho kandi
izakubera kirimbuzi keretse gusa umwuka wayo numenagurwa. Waganiriye na Satani, kandi ujya
inama nawe, ndetse utinda ku rubuga rwabuzanijwe, maze ukoresha ubwenge bwawe mu bintu
byari bikurenze cyane, bityo kubwo gusaya mu gushidikanya no kutizera, wikurura abamarayika

283
babi baza ahakuzengurutse, maze wirukana abamarayika batunganye kandi bera b'Imana. Iyo uza
kurwanya ibyongorero bya Satani ushikamye kandi ugashaka imbaraga z'Imana ufite umuhati
udacogora, wari gucagagura iminyururu yose, ugasubiza inyuma umwanzi wawe wo mu
by'umwuka, ukegera Imana, kandi ukanesha mu izina ryayo. Nabonye kuri wowe byabaye
kwigerezaho kuba waragiye guhangana n'umuntu wizera kandi ukorana n'imyuka y'abadayimoni
mu gihe nawe ubwawe wari ugoswe kandi uzabiranyijwe n'ibicu byo kutizera. Wagiye kurwana
na Satani n'ingabo ze utambaye intwaro, maze urakomereka bikomeye, none nta nubwo wumva
igikomere ufite. Ndatinya cyane ko inkuba n'imirabyo byo kuri Sinayi bitashoboraga kugukura mu
byimbo. Uri mu ntebe yoroshye ya Satani kandi ntabwo ubona uko umeze guteye ubwoba kugira
ngo ukoreshe umwete maze ucike. Nudakanguka ngo wikure mu mutego w'umwanzi, uzarimbuka.
Bene data na bashiki bacu bajyaga kugukiza, ariko nabonye ko batabishoboye. Hari icyo ugomba
gukora; ugomba gukoresha umwete wimazeyo nibitaba ibyo uzarimbuka. Nabonye ko abari munsi
y'imbaraga iroga y'inyigisho zo gukorana n'imyuka y'abadayimoni batabizi. Wagiye
ureshwareshwa kandi ugushwa ikinya, nyamara ntubizi, kandi ku bw'iyo mpamvu nta muhati na
muke ukoresha kugira ngo uze mu mucyo. [1T 362]
Nabonye ko ubu turi mu gihe cyo kunyeganyezwa. Satani ari gukoresha imbaraga ze zose kugira
ngo ashikuze abantu mu kiganza cya Kristo bityo abatere kuribatira Umwana w'Imana munsi
y'ibirenge byabo. Marayika yasubiyemo aya magambo buhoro buhoro kandi ayashimangira agira
ati: "Nkanswe ukandagiye Umwana w'Imana, agakerensa amaraso y'isezerano yamwejesheje,
agahemura Umwuka utanga ubuntu! Ntimugira ngo azaba akwiriye igihano gikabije cyane kuruta
bya bindi?" (Abaheburayo 10:29). Imico iri kugenda ikuzwa. Abamarayika b'Imana bari gupima
ngo barebe ko imico mbonera ishyitse. Imana iri kugerageza kandi igasuzuma ubwoko bwayo.
Marayika yambwiye aya magambo ati: "Nuko bene Data, mwirinde hatagira uwo muri mwe ugira
umutima mubi utizera, umutera kwimūra Imana ihoraho. Ahubwo muhugurane iminsi yose
bikitwa uyu munsi, hatagira uwo muri mwe unangirwa umutima n'ibihendo by'ibyaha. Kuko
twahindutse abafatanije na Kristo niba dukomeza rwose ibyiringiro byacu twatangiranye, ngo
bikomere kugeza ku mperuka" (Abaheburayo 3:12-14). Imana ibabazwa n'uko haba hari uwo mu
bwoko bwayo waba yaramenye imbaraga y'ubuntu bwayo ushobora kuvuga ibyo gushidikanya
kwe, maze mu kugenza atyo akaba yihinduye umuyoboro wa Satani kugira ngo awunyuzemo
ibyongorero bye abigeze ku bandi. Imbuto yo kutizera n'ikibi ibibwe ntihita irandurwa. Satani
ayigaburira buri saha, maze igakura neza ikagira imbaraga. Imbuto nziza ibibwe ikenera
kugaburirwa, kuvomerwa, no kwitabwaho neza; kubera ko imbaraga yose irimo uburozi
ijugunywa ahayizengurutse kugira ngo iyibuze gukura kandi itume ipfa. [1T 363]
Umuhati wa Satani urimo imbaraga nyinshi muri iki gihe kuruta uko byigeze kubaho mbere hose
kubera ko azi yuko igihe cye cyo gushuka abantu ari gito. Mwene data Hull, nabonye ko
wikomerekeje cyane bikomeye binyuze mu gushyira ahagaragara intege nke zawe no kubwira
abakozi ba Satani ugushidikanya kwawe. Washutswe n'amagambo yorohereye n'ibiganiro byiza,
nuko wishyira aho ibitero bya Satani bikugeraho mu buryo usa n'utagize icyo witayeho. Ni gute
washoboraga kwikomeretsa utyo hanyuma ugashyira umugayo ku ijambo ry'Imana? Wiroshye ku
isibaniro rya Satani ntacyo witayeho, kandi ntibitangaje kubona ko ubwenge bwawe bwagoryamye
butyo ukaba nta kintu ukibasha kumva. Binyuze mu bakozi be, Satani yarangije kuroga umwuka
uhumeka; abamarayika babi barangije koherereza ubutumwa abakozi ba Satani bakorera ku isi
bubabwira ibijyanye n'ibyo bagomba kugukorera. Kandi uyu ni wo Imana yahamagaye ngo
ahagarare hagati y'abazima n'abapfuye; uyu ni umwe mu barinzi bashyizwe ku nkike z'i Siyoni
kugira ngo babwire abantu aho ijoro rigeze. Ufite inshingano iremereye. Numanuka, ntuzamanuka

284
wenyine; kubera ko Satani azagukoresha nk'igikoresho cye kugira ngo uganishe abantu ku rupfu.
[1T 363]
Nabonye ko abamarayika b'Imana bakurebanaga agahinda. Bari bakuvuye iruhande maze bagenda
barira, mu gihe Satani we n'abamarayika be bamwenyuraga cyane bakwishima hejuru. Iyaba wowe
ubwawe [1T 363] wararwanyije gushidikanya kwawe kandi ntutere umwanzi umwete wo
kukugerageza, binyuze mu kuvuga ibyo kutizera kwawe no gukunda kugutindaho, ntiwajyaga
kuba warikururiyeho abamarayika baguye ngo bakuzenguruke ari benshi cyane batyo. Nyamara
wahisemo kuganira ku by'umwijima wawe; uhitamo kuwutindaho; kandi uko urushaho
kuwuganira no kuwutindaho, ni ko urushaho kwijimishwa na wo. Uri gukingirana buri mwambi
wose w'umucyo uva mu ijuru ngo utakugeraho; kandi umworera munini cyane uri kuza hagati
yawe n'abashobora kugufasha bonyine rukumbi. Nukomeza kugenda mu nzira watangiye,
ubuhanya n'umuvumo biri imbere yawe. Ukuboko kw'Imana kuzaguhagarika mu buryo
butazagushimisha. Uburakari bwayo ntibuzahunikira. Nyamara ubungubu irakurarika. Nonaha,
rwose nonaha, iraguhamagara ngo uyihindukirire udatindiganyije, kandi izakugirira impuhwe
ikubabarire kandi igukize gusubira inyuma kwawe kose. Imana iyoboye ubwoko bw'umwihariko.
Izabweza kandi ibutunganye, ndetse ibutegurire kuba bukwiriye kujyanwa mu ijuru. Ikintu cyose
cya kamere y'umubiri kizatandukanywa n'ubutunzi bw'Imana bw'umwihariko kugeza ubwo
bazasigara bameze nk'izahabu yatunganyijwe inshuro ndwi. [1T 364]
Nabonye ko bene data A na B bari bahagaze mu mwanya kirimbuzi, kugira ngo babe basohoza
imigambi ya Satani binyuze mu kwemerera ubwenge bwabo kujya aho abayoboye hose mu nzira
yo kutizera. Icyaha cyabo gikomeye kurusha ibindi cyabaye icyo kuganiriza abandi ibyo
gushidikanya kwabo, iby'uko kutizera kumeze nk'ijoro ry'igicuku, ndetse no gukururira abandi
kuza muri iyo nzira yijimye. [1T 364]
Ubwoko bw'Imana buzagosorwa nk'uko bagosora amasaka ku ntara, kugeza ubwo umurama wose
uzaba umaze gutandukanywa n'impeke zitunganye. Tugomba guhanga amaso Kristo kugira ngo
atubere urugero kandi tugomba kwigana urugero rwe rwiyoroheje. Ntabwo wiyumvamo ko
wiyunze n'umurongo w'ikinyabupfura ukeneye, kandi ntukoresha ndetse ngo ushyire mu bikorwa
kwa kwiyanga Kristo asaba abaragwa nyakuri b'agakiza. Abari mu murimo wo gukiza imitima ni
abakozi bakorana na Kristo. Umurimo we wari uwo gutanga atizirikana ubwe. Wari umurimo wo
kwitanga guhoraho. Abantu bakiriye cya gitambo gikomeye cyane cyabatambiwe kugira ngo
babashe kuba abagabana ku buntu bwe bwo mu ijuru nabo bakwiriye kwitanga kandi bakiyanga
kugira ngo bafashe mu murimo ukomeye wo kugeza abandi ku kumenya ukuri. Kwishakira
inyungu bikwiriye gushyirwa ku ruhande; ibyifuzo byo kwikunda no gushaka kumererwa neza
ubu ntibikwiriye kuhagarara mu nzira y'umurimo w'Imana wo gukiza ubugingo bw'abantu.
Abagabura iby'Imana bakora umurimo mu cyimbo cya Kristo; ni abamuhagarariye. Ntibagomba
gushaka ubuzima bworoshye, kumererwa neza, ibinezeza, cyangwa ibibaguye neza. Bagomba
kubabazwa kubwa Kristo, bakabambanwa na we, ndetse bakishimira yuko mu buryo bwose
bashobora gusangira na Kristo imibabaro ye. [1T 364]
Nabonye ko abagabura bigisha ijambo ndetse n'inyigisho z'idini bafite umurimo ukomeye uri
imbere yabo; bafite inshingano iremereye. Mu murimo wabo ntabwo begera cyane bihagije
imitima y'abantu. Umurimo wabo bawukora muri rusange cyane, kandi akenshi mu buryo
budahamye. Umurimo wabo ugomba kwibanda ku bo bari kuwukorera. Igihe babwiririza ku
ruhimbi, ni bwo umurimo wabo uba utangiye. Ubwo rero baba bagomba kurangwa n'imibereho
yerekana ibyo babwiriza, bagahora birinda kugira ngo badashyira umugayo ku murimo w'Imana.
Bagomba kwerekana imibereho ya Kristo binyuze mu rugero batanga. 1 Abakorinto 3: 9: "Kuko

285
twembi Imana ari yo dukorera" 2 Abakorinto 6: 1: "Kandi ubwo dukorana na yo, turabinginga
kugira ngo mudaherwa ubuntu bw'Imana gupfa ubusa." Umurimo w'umugabura ntuba urangiye
igihe avuye ku ruhimbi. Icyo gihe ntaba akwiriye gutura umutwaro hanyuma ngo ahugirize
ubwenge bwe mu gusoma cyangwa kwandika keretse gusa ibyo bibaye ari ngombwa koko.
Agomba gukurikiranira hafi iby'umurimo yakoreye muri ruhame akoresheje umwete agira
yiherereye, akorera ubugingo bw'abantu ku giti cye igihe cyose habonetse uburyo, akaganirira
n'abantu mu muryango, agahugura kandi akinginga abantu mu cyimbo cya Kristo kugira ngo
biyunge n'Imana. Umurimo dukora aha mu isi ugiye kurangira vuba bidatinze, "kandi umuntu wese
azagororerwa ibikwiriye ibyo yakoze." [1T 365]
Neretswe ingororano y'abera, nerekwa umurage utabasha gupfa. Hanyuma nerekwa ibyo ubwoko
bw'Imana bwihanganiye kubera ukuri, n'ukuntu babonaga ko ijuru rihendutse bihagije. Babonaga
ko imibabaro yo muri iki gihe itari ikwiriye kugereranywa n'ubwiza bwendaga guhishurirwa muri
bo. Ubwoko bw'Imana muri iyi minsi iheruka buzageragezwa. Nyamara bidatinze ikigeragezo
cyabo giheruka kizaza, hanyuma babone guhabwa impano y'ubugingo buhoraho. [1T 365]
Mwene data Hull, wavuzwe nabi uzira ukuri. Wumvise imbaraga y'ukuri n'imbaraga y'ubugingo
buzira iherezo. Wahawe Mwuka w'Imana wahamanyaga n'umwuka wawe ko wari uwayo kandi
Imana ikaba yarakwemeye. Nabonye ko uramutse wongeye kwambara intwaro, maze ugahagarara
mu birindiro byawe, ukarwanya umwanzi ndetse ugahagarara kigabo urwana intambara z'Uwiteka,
uzanesha, kandi bidatinze ukazarambika intwaro zawe hasi maze wambare ikamba ry'abanesheje.
Mbese uwo murage ntabwo uhagije? Mbese ntiwaguzwe igiciro gikomeye, ari cyo mibabaro
n'amaraso by 'Umwana w'Imana? Ndakurarika mu izina ry'Uwiteka ngo ukanguke. Itandukanye
n'ikinyoma giteye ubwoba Satani yakugotesheje. Singira ubugingo buhoraho ubukomeze. Rwanya
umwanzi. Abamarayika babi barakuzengurutse, bari kongorera mu matwi yawe, bakagusura
bakuzaniye inzozi z'ibinyoma, none ubatega amatwi bityo bikabashimisha. Yooo, kubwa Kristo
no kubw'ubugingo bwawe bwite, itandukanye n'iyo mbaraga iteye ubwoba mbere y'uko utera
Mwuka w'Imana agahinda maze akakuvaho burundu. [1T 365]
Ku Isabato yo ku itariki ya 6 Kamena 1863, neretswe ibintu byerekeye umurimo w'Imana no
kugeza ukuri hirya no hino. Ababwiriza n'abandi bantu bari bafite kwizera guke cyane,
gushyikirana n'Imana guke no kubaha Imana nyakuri ari guke cyane. Abantu bigana umubwiriza,
bityo akaba afite imbaraga ikomeye kuri bo. Mwene data Hull, Imana ishaka ko uyegera cyane,
aho ushobora gusingira imbaraga zayo, kandi kubwo kwizera kuzima ukayisaba kuguha agakiza
kayo, bityo ukaba umuntu w'umunyambaraga. Iyaba wari umuntu ubana n'Imana, umuntu wubaha
Imana haba ku ruhimbi ndetse no hanze, ukubwiriza kwawe kwaherekezwa n'imbaraga ikomeye.
Ntabwo ugenzura umutima wawe bwite ubyitondeye. Wasomye ibitabo byinshi kugira ngo
ibyigisho byawe bibe binoze, bifite imbaraga kandi bishimishije. Nyamara wirengagije isomo
rikomeye kandi ry'ingenzi kuruta ayandi, ari ryo somo ryo kwimenya. Kwimenya ubwawe
gushimikiriye, gutekereza ku by'Imana no gusenga byaje ku mwanya wa kabiri. Kugera ku ntsinzi
kwawe nk'umugabura gushingira cyane ku kurinda umutima wawe bwite. Uzahabwa imbaraga
zisumbyeho nuramuka buri munsi ufashe isaha yose ukayimara utekereza ku Mana, kandi urizwa
no gutsindwa kwawe, no kwangirika Kumutima wawe, kandi usaba urukundo rw'Imana rubabarira
no kugira ngo iguhamirize yuko ibyaha byawe ubibabariwe, aho kugira ngo umare amasaha
menshi n'iminsi myinshi wiga ibyanditswe n'abanditsi bakomeye, no kwimenyereza ingingo zose
zikomeye zirwanya ukwizera kwacu, ndetse usoma ibihamya bikomeye cyane bigushyigikira. [1T
366]

286
Impamvu ituma ababwiriza bacu bagera kuri bike cyane ni uko batagendana n'Imana. Kuri benshi
muri bo Imana iri kure yabo intera y'urugendo rw'umunsi. Uko urushaho guhugukira kurinda
umutima wawe, niko uzarushaho kuba maso no kwirinda, nibitaba ibyo, amagambo yawe cyangwa
ibikorwa byawe bizasuzuguza ukuri, bihe urwaho ururimi rw'abakobanyi kugira ngo
bagukurikirane ndetse bakurikirane ukuri kandi bitume ubugingo bw'abantu buzimira bitewe no
kwirengagiza kwisuzuma ubwawe, kwiga umutima ukawumenya, no kubaha Imana kuzima.
Imyifatire yera y'umugabura w'ibya Kristo ikwiriye kuba ugucyaha ku bavuga iby'idini
b'imburamumaro. Imirasire y'ukuri no kwera irabagirana ivuye ku kiganiro kitarimo iby'ubupfapfa
kandi cy'iby'ijuru izemeza abandi kandi ibayobore ku kuri, ndetse abakuzengurutse bizabatera
kuvuga bati: "Ni ukuri Imana iri kumwe n'uyu muntu." Kutagira icyo bitaho no kujenjeka
by'abavuga ko ari abagabura ba Kristo ni byo bituma bagira imbaraga nke mu bantu. Hariho
abavuga iby'idini benshi, nyamara hariho bake gusa basenga. Iyaba ababwiriza bacu bari abantu
basengera cyane mu rwiherero, bagashyira mu bikorwa ibyo babwiriza mu miryango yabo,
bagategeka abo mu ngo zabo mu buryo bwihesha agaciro kandi bukireherezaho abandi, mu
by'ukuri umucyo wabo wamurikira ababazengurutse. [1T 366]
Mwene data Hull, neretswe ko uramutse wiyeguriye Imana, ukagirana umushyikirano na yo,
ugatekereza ku byayo cyane, ukagenzura amafuti [366] yawe, ukarira kandi ukaborogera imbere
y'Uwiteka ufite kwicisha bugufi kwimbitse kubw'ayo mafuti, ukamwishingikirizaho kugira ngo
aguhe imbaraga, waba mu murimo ugera ku musaruro kurusha ibindi byose wigeze ukora; kuko
waba uri kunywa ku isoko nzima, kandi icyo gihe ukabasha guha ku bandi kunywera kuri iyo soko
yakugaruyemo ubuyanja kandi ikaguha imbaraga. [367]
Mwene data nkunda, nihataba impinduka mu mico yawe ya Gikristo, uzabura ubugingo buhoraho
kubera ko umwanzi wacu udahuga azatega imitego ibirenge byawe, kandi nuramuka utari hafi
y'Imana, uzagwa mu rushundura. Wiyumvamo ko utaruhutse kandi ukaba utorohewe, kandi kwiga
ni byo witaho; nyamara rimwe na rimwe utsindirwa mu byo wiga. Igihe wari ukwiriye kuba wiga
umutima wawe bwite, wirundurira mu gusoma ibitabo. Igihe kubwo kwizera wari ukwiriye kuba
wegera Kristo, uba uri kwiga ibitabo. Nabonye ko ibyo wiga byose bizaba imfabusa nuramuka
utiyize ushimikiriye ngo wimenye. Ntabwo wiyizi, kandi ubwenge bwawe butinda gato cyane ku
Mana. Uriyiringira, maze ukikomereza utazi ko inarijye igomba gupfa niba ushaka kuba
umugabura w'ibya Kristo ugera ku ntego. Übuze kwirinda no kwiha agaciro igihe uri hanze
y'uruhimbi. Ibi bintu bivuguruza umurimo ukorera ku ruhimbi. [1T 367]
Uhereye igihe nerekewe ibyawe bwa mbere, nabonye ko hari icyo ubura. Ntabwo ubwenge bwawe
buzamutse hejuru. Uhagarara ku ruhimbi maze ukuri kwera bihebuje, kwatoranyijwe kandi
kubasha gushyira umuntu hejuru ukagusobanura mu buryo bwa gihanga; nyamara igihe uri
kwigisha ingingo z'agaciro kurusha izindi zose, inshuro nyinshi uzanamo ikintu gisekeje kugira
ngo abantu bamwenyure, kandi inshuro nyinshi ibyo bisenya imbaraga z'icyigisho cyawe cyse.
Wigisha ukuri gukomeye mu buryo butakugoye, ariko nturangwa n'imibereho ihamanya na ko,
kandi iyo ni yo mpamvu imyigishirize yawe iburamo kwemerwa n'ijuru. Benshi bashimishijwe no
kugutega amatwi bazavuga iby'icyigisho kirimo ubuhanga n'umubwiriza ushoboye, nyamara
ntibaziyumvamo cyane ko ari ngombwa kumvira ukuri kuruta uko babyiyumvagamo mbere yo
kugutega amatwi. Bakomeza gucumura ku mategeko y'Imana nka mbere hose. Yari umubwiriza
wabashimishije, ntabwo bari bashimishijwe n'ukuri babwiwe. Ukomeza kuba kure cyane y'Imana
ku buryo imbaraga yayo idacengeza ukuri mu mitima. Ukwiriye kugira imibereho yerekana idini
mu rugo rwawe, kandi byagira imbaraga kuzamura umuryango wawe, ukazamura umugore wawe.
Igihe uri mu rugo rwawe ujugunya kure ibikuzitira bigira ibyo bikubuza maze ugasigara ukora

287
nk'umwana w'umuhungu muto; uburemere bw'ukuri n'umutwaro w'umurimo ntugume kuri wowe.
Ntuba ugitoranya amagambo uvuga cyangwa urugero utanga. [1T 367]
Umutekano wawe uboneka gusa mu kwiyiga ubwawe, ukiga intege nke zawe, ndetse n'ibigutsinda.
Ntukarekere aho kwirinda. Igihe uri imuhira rushaho kuba maso. Irinde igihe uri hanze y'imuhira.
Wirengagiza [1T 367] inshingano zawe zo mu cyumba cyiherereye, wiyambura intwaro zawe,
ugakingurira umwuka wo kutagira icyo witaho ari byo byirukana abamarayika bakakuvaho ndetse
bakava no mu muryango wawe. Ntukirengagize gusuzuma umutima wawe igihe uri mu rugo.
Ntugashyire urukundo rususurutse rwawe rwose ku muryango wawe. Zigama urukundo
rususurutse rw'umutima wawe kugira ngo urwegurire Yesu wagucunguje amaraso ye. Igihe uri mu
rugo, tegurira igihe cyawe cyose gukora umurimo wa Shobuja igihe uzaba utari mu rugo. Nukora
utya, buri mwanya uzaba wambaye intwaro. Icyifuzo gisumba ibindi cyo mu bugingo bwawe
kizaba icyo guhesha Imana icyubahiro no gukora ibyo ishaka ku isi, kandi uzagira icyizere kinejeje
muri yo ndetse uyiringire. Ntuziyumvamo kudatuza, ahubwo uzagira insanganyamatsiko ihoraho
yo gutekerezaho, kubana n'Imana ndetse no kwera. Narangiwe kwita ku magambo aboneka mu 1
Abakorinto 9: 27 avuga ngo: "Ahubwo mbabaza umubiri wanjye nywukoza uburetwa, ngo ahari
ubwo maze kubwiriza abandi nanjye ubwanjye ntaboneka ko ntemewe." Ufite umurimo ugomba
gukora kugira ngo wisobanukirwe. Ntugashukwe n'amagambo benedata babuze ubwenge kandi
b'abapfapfa bakubwira bagushyeshya bavuga ku muhati ugira. Niba bashimagiza ibibwirizwa
byawe, ntuzemere ko bigutera kwishima cyangwa kwibona. Umugisha w'Imana nujyana n'imirimo
yawe, imbuto zizagaragara. Ibibwirizwa byawe ntibizashimisha gusa, ahubwo bizazana abantu
[mu mukumbi]. [1T 368]
Mwene data Hull, ugomba kurindwa impande zose. Nabonye ko ikintu icyo ari cyo cyose
kigabanya urukundo rwawe, cyangwa se kigakura mu mutima wawe urukundo rukomeye ukunda
Imana, cyangwa se kikabuza icyizere kitagira umupaka uyigirira no kuyiringira rwose kiba gifite
kamere cyangwa ishusho y'ikigirwamana. Nabwiwe kwita ku itegeko rya mbere rikomeye rivuga
ngo: "Ukundishe Uwiteka Imana yawe umutima wawe wose, n'ubugingo bwawe bwose,
n'ubwenge bwawe bwose." Ntabwo byemewe gutandukanya urukundo rwacu n'Imana. Nta kintu
gikwiriye kugabanya urukundo rukomeye tuyikunda cyangwa uburyo tuyishimira. Ubushake
bwawe, inzozi zawe, imigambi yawe, ibyifuzo byawe, n'ibigushimisha byose bigomba kuyumvira.
Ufite ikintu ugomba kwiga, ari cyo kwerereza Uwiteka mu mutima wawe, mu biganiro byawe no
mu bikorwa byawe byose; maze icyo gihe Yesu azashobora kukwigisha, kandi ubwo uzaba
ujugunye urushundura rwawe iburyo bw'ubwato, azagufasha kugira ngo uruzane ku nkombe
y'inyanja rwuzuye amafi. Icyakora nihatabaho ubufasha bwa Kristo mu gihe cyo kujugunya
urushundura rwawe, ushobora gukora cyane ibyumweru n'ibyumweru, amezi menshi, ndetse
n'imyaka utabona imbuto nyinshi z'imirimo yawe. [1T 368]
Nabonye ko washoboraga kwiyumvamo ko bene so bashaka kugusuzuma, ko bashaka
kugushyiriraho byinshi bikuzitira. Nyamara bene so icyo bashaka gusa ni uko ubaho ukurikije
amabwiriza yo mu ijambo ry'Imana, kandi Imana ishaka kubikugezaho, ndetse abamarayika [368]
bakwitegereza bagufitiye impuhwe nyinshi. Ugomba gusanisha imibereho yawe n'ijambo ry'Imana
kugira ngo uhabwe umugisha na yo kandi ngo iguhe imbaraga. Nibitaba ibyo, uzagwa usigare ku
nzira, kandi nubwo ubwiriza abandi, wowe ubwawe uzaba igicibwa. Nyamara ushobora kuba
umuneshi, kandi ushobora gusingira ubugingo buhoraho. Uri kwikura mu mutego wa Satani,
nyamara Satani ari kugutegurira indi mitego. Imana izagufasha kandi igukomeze nuramuka
uyishakanye umwete. Ariko rero, ugomba kwiyiga ukimenya. Gerageza impamvu yose;
ntukemere ko intego yawe iba iyo kubwiriza ibibwiriza by'agahebuzo kugira ngo werekane Moses

288
Hull, ahubwo shaka kwerekana Kristo. Igisha ukuri mu mvugo yoroheye abaguteze amatwi kugira
ngo abantu bafite ubwenge butarakura babashe gusobanukirwa. Tegura ibyigisho byumvikana,
byahuranyije kandi bitarimo gukina. Geza abantu ku gufata icyemezo. Batere kwiyumvamo
imbaraga y'ukuri ibeshaho. Nihagira umuntu ukubwira ijambo ryo gushyeshya, mucyahe mu buryo
bufite imbaraga. Mubwire ko hari igihe Satani yakubujije amahoro akoresheje uburyo nk'ubwo,
kandi ko atari ngombwa ko afasha Satani mu murimo we. [1T 369]
Igihe uri muri bashiki bacu, jya umenya kwifata. Ntacyo bitwaye nibatekereza ko utagira urugwiro.
Abagore [cyangwa abakobwa], baba barashatse cyangwa ari ingaragu nibaramuka bashatse
kukwimenyereza, ubigizeyo. Ntukabahe akanya na gato kandi nta kuzuyaza ndetse ushikame mu
byimbo byawe kugira ngo basobanukirwe ko intege nke nk'izo utajya uziha umwanya. Kandi igihe
cyose uri imbere y'urubyiruko, ube umuntu ukomeye ku byo uvuga kandi ntuhuzagurike. Nabonye
ko mwenedata Lofuboro (Loughborough) nawe ubwawe muramutse mugize Imana imbaraga
zanyu, umurimo mwakorera ubwoko bwayo bukennye wazasohozwa rwose kubera ko ababiri
bashobora kuba umutwe w'ingabo. Nimwegerane, musengere hamwe kandi buri wese asenge ku
giti cye, nimwisanzuraneho. Mwene data Hull akwiriye kugirira icyizere imitekerereze ya mwene
data Lofuboro (Loughborough), kandi agatega amatwi inama ze n'ibitekerezo amuha. [1T 369]

ABAGABURA BATEJEJWE
Abagabura babwiriza ubutumwa bwa marayika wa gatatu bakwiriye gukora kubera ko biyumvamo
ko Imana yabikoreje umutwaro w'umurimo wayo. Abagabura bacu bashyizwe hejuru y'ubukene
nibaramuka bagize urwego runaka rwo kudasesagura. Nibasesagura, bazaba mu bukene mu
mwanya uwo ari wo wose bashobora gushyirwamo. Uramutse ubahaye amahirwe asumba ayandi
yose, bashobora gukoresha ibyo bakira byose. Ibi ni byo byabaye ku Mukuru Hull. Umuntu nk'uyu
akeneye ikigega cy'amafaranga kidashira cyo gukoramo kugira ngo anyurwe. [1T 369]
Abananirwa gukoresha neza ubutunzi bw'igihe gito, muri rusange hari ibyo baba babura mu bya
Mwuka. Bananirwa kubaka itorero. Bashobora kugira impano kamere kandi bakitwa ababwiriza
b'abahanga, nyamara [1T 369] bakaba badafite agaciro mu by'imico mbonera. Bashobora gukurura
abantu benshi kandi bagatera abantu gutwarwa mu buryo bugaragara cyane; nyamara hashakwa
imbuto zikabura, kandi niba hari n'izibonetse hakaboneka nke cyane. Abantu nkabo inshuro
nyinshi bishyira hejuru y'umurimo maze bakazimiza urukundo bakundaga kwicisha bugufi
kubyarwa n'ubutumwa bwiza. Ntabwo bejejwe n'ukuri babwiriza. Ibi ni byo byabaye ku Mukuru
Hull. Yabuze bwa buntu bukomeza ubugingo kandi bukazamura ndetse bugahesha agaciro imico
y'umuntu. Ni ikintu cyiza ko umutima ukomezwa binyuze mu buntu. Aha ni ho gushikama kwacu
gushingiye. [1T 370]
Aho Umukuru Hull yatangiye ibyigisho, abantu bashimishijwe n'ubuhanga bwe n'uburyo bwe
yihariye bwo kubwiriza, nyamara abantu bake cyane ni bo bakiranye ukuri ubwuzu nk'umusaruro
w'imirimo ye. Kandi nubwo na bo bari bake, bidatinze bahakanye kwizera. Abantu benshi baciwe
intege n'uko nyuma y'umurimo we habonetse imbuto nke cyane. Neretswe impamvu yabyo. Guca
bugufi, kwiyoroshya, gutungana no kwera k'ubugingo byaraburaga. Yatekerezaga ko umurimo
yakoranaga ubwenge wari ufite agaciro ntagereranywa, kandi ko umurimo wabaho bigoranye
cyane aramutse yitandukanyije na wo. Nyamara iyo aza kumenya uburyo abakozi nyakuri mu
murimo bari bahagaritse umutima, bababaye cyane ku bwe, akaba ari nabo kandi bagerageje
kumufasha, ntiyari kumva yihaye isumbwe rinini atyo ku bw'imirimo yakoze. Imikorere ye yabaye
umutwaro uhoraho ku murimo, kandi umurimo uba wararushijeho kugubwa neza utamufite.

289
Guhagarika umutima kwa bene se bashaka kumukiza ngo atagwa byabateye kumukorera byinshi
cyane bikabije mu bijyanye n'amikoro. Bari baranejejwe n'impano ye yo kubwiriza, ndetse bamwe
bagaragaje kutitonda cyane kugeza ubwo bamushimagiza ndetse bagaragaza ko ari we bahisemo
kumurutisha abandi bene data bababwiriza bari bafite imbaraga ihindura yashoboraga gufasha
umurimo gutera imbere aho ari ho hose. Ibi byaramukomerekeje. Ntabwo yari afite kwicisha
bugufi guhagije cyangwa ubuntu bw'Imana buhagije bumubashisha guhagarara adatsinzwe no
gushyeshywa na bene se. Ndasaba Imana ngo ifashe aba bene data ngo biyumvishe ikosa bakoze,
kandi ntibazongere gukora icyaha cyo kwangiza umugabura ukiri muto bakoresheje
kumushyeshya. [1T 370]
Abifuza bose kujya kure y'ubwoko bw'Imana bwasigaye kugira ngo bakurikize imitima yabo
yangiritse bazijugunya mu biganza bya Satani babigambiriye, nyamara bakwiriye guhabwa
amahirwe. Hari abandi bari muri twe bari mu kaga. Bafite igitekerezo cyo kwiha isumbwe
bashingiye ku bushobozi bifitemo, mu gihe mu buryo bwinshi imbaraga yabo ihindura abandi
yabaye nziza ho gato kurusha iy'umukuru Hull. Nibaramuka bativuguruye mu buryo butunganye,
umurimo ushobora gukorwa neza cyane batawurimo. Abagabura batejejwe batera igikomere mu
murimo kandi bagahindukira bene se umutwaro uremereye cyane. Bakeneye umuntu ubakurikira
anyura aho baciye kugira ngo agende akosora amakosa [1T 370] yabo, agorore ndetse akomeze
abacitse intege kandi basenywa n'imbaraga yabo ihindura. Bagirira ishyari abikoreye umutwaro
w'umurimo, ba bandi bashobora gutanga n'ubuzima bwabo biramutse bibaye ngombwa kugira ngo
umurimo wo kubwiriza ukuri ujye mbere. Bacira bene se imanza bavuga ko badafite impamvu
zibatera gukora ziruta izabo. Gukorera byinshi abagabura babaswe n'ibishuko bya Satani batya
birabakomeretsa ndetse kukaba ari ugupfusha ubusa amikoro. Bibaha imbaraga, kandi kubw'ibyo
bikabashyira aho bashobora gukomeretsa bene se n'umurimo w'Imana mu buryo bukomeye cyane.
[1T 371]
Neretswe ko ugushidikanya kwagaragajwe ku bijyanye n'uko uruhande duhagazemo ndetse nuko
ijambo ry'Imana ryahumetswe ari ukuri byaba byaratewe n'impamvu runaka nk'uko benshi
babyibwira. Ntabwo izi ngorane zishingiye cyane kuri Bibiliya cyangwa ku bihamya byo kwizera
kwacu nk'uko zishingiye ku mitima yabo ubwabo. Ibyo ijambo ry'Imana risaba ni ibanga rikomeye
cyane kuri kamere zabo zitejejwe. "Umutima wa kamere ni umwanzi w'Imana: kuko utumvira
amategeko y'Imana, kandi ntubasha kuyumvira" Niba amarangamutima y'umutima wa kamere
adakomwa imbere kandi ngo agengwe n'imbaraga yeza y'ubuntu bw'Imana yakirwa binyuze mu
muyoboro wo kwizera, ibitekerezo by'umutima ntibiba biboneye kandi ngo bibe byera.
Ibyangombwa bisabwa kubw’agakiza bigaragazwa mu ijambo ry'Imana birumvikana kandi
birasobanutse, ndetse ni byiza, bikaba nta kindi biri cyo kirenze gukurikiza ubushake bw'Imana
gutunganye rwose, ndetse no kwera k'umutima n'ubugingo. Tugomba kubamba inarijye n'irari
ryayo. Tugomba kwiyezaho imyanda yose y'umubiri n'umwuka, tugatunganya ukwera kubwo
kubaha Imana. [1T 371]
Muri buri rugero hafi ya rwose aho abantu babura amahwemo ku bijyanye no guhumekerwa
n'ijambo ry'Imana, bituruka ku mitima yabo itejejwe, ari nayo iryo jambo riciraho iteka.
Ntibazakira gucyaha cyaryo n'ibyo ribahana kubera ko ibyo bimurika umucyo ku mikorere mibi
yabo. Ntabwo bakunda abashobora kubahindura no kubazitira. Ingorane no gushidikanya bibuza
amahoro umutima wanduye bizakurwaho imbere y'umuntu ushyira mu bikorwa amahame
atunganye y'ukuri. [1T 371]
Abantu benshi bafite impano zishobora kugera ku byiza byinshi ziramutse zejejwe kandi
zigakoreshwa mu murimo wa Kristo, cyangwa se zikangiza cyane ziramutse zikoreshejwe mu

290
murimo wo kutizera kandi wa Satani. Guhaza ibyo inarijye ishaka n'iruba ryayo ry'uburyo
butandukanye bizateshura impano mu murongo wazo maze zihinduke umuvumo aho kuba
umugisha. Satani, umushukanyi mukuru, afite impano zitangaje. Yigeze kuba umumarayika
ushyizwe hejuru, wakurikiraga Kristo. Yaguye bitewe no kwishyira hejuru, maze arema
kwigomeka mu ijuru, bityo atuma benshi bacumurana nawe. Ubwo ni bwo impano ze n'ubuhanga
bwe byakoreshejwe mu kurwanya ubutegetsi bw'Imana, kugira ngo atume abo yashoboraga
kuyobora bose basuzugura ubutware bw'ijuru. Abatwarwa [1T 371] ubwenge n'icyubahiro
cy'ubushitani bwe bashobora guhitamo kwigana uyu mugaba w'ingabo waguye maze amaherezo
bakazasangira nawe iherezo rye. [1T 372]
Kwera k'ubugingo kuzana gutungana kuzatera abagufite kurushaho gutinya kwiyandarika no
gushayisha mu cyaha. Bene abo ntibazayobywa ngo bave mu kuri cyangwa ngo babe bashidikanya
uguhumekwa kw'ijambo ry'Imana. Ibiri amambu, bazirundurira mu kwiga ijambo ryera buri munsi
barushaho guhora babishishikarira, kandi ibihamya by 'Ubukristo no guhumekerwa bizashyira
ikimenyetso cyabyo mu bwenge no mu bugingo bwabo. Abakunda icyaha bazatera umugongo
Bibiliya, bazakunda gushidikanya, kandi bahinduke abadashikamye ku ihame. Bazakira kandi
bashyigikire inyigisho zipfuye. Abantu nk'abo bazasobanura ko umuntu runaka yakoze ibyaha
bitewe n'ibihe yari arimo, kandi igihe yakoze icyaha gikomeye bashake kumugirira impuhwe
cyane aho kumubona nk'umugome ukwiriye kubihanirwa. Ibi buri gihe bizanezeza umutima mubi,
maze uko igihe gihita bikuze amahame ya kamere yaguye. Mu buryo runaka buri rusange, abantu
bavana uwo mwanya ho icyaha kugira ngo birinde ko yakumva ko ari ngombwa kugira ivugurura
n'umuhati kandi bitamushimishije. Kugira ngo bikureho inshingano y'umwete basabwa muri iki
gihe, abantu benshi baba biteguye kuvuga ko imirimo yose n'umuhati wose byo mu mibereho yabo
nta gaciro bifite igihe bakurikiza amahame yera yo mu ijambo ry'Imana. Kuba Umukuru Hull
yumva ko imitekerereze ya gicurabwenge ari ngombwa bikura imbaraga zabyo mu kwangirika
k'umutima. Imana iri guhagurutsa abantu ngo bajye mu murimo mu mirima ikeneye gusarurwa,
kandi nibaba ari abantu bicisha bugufi, biyeguriye Imana, kandi bakayubaha, bazafata ya makamba
abo bagabura baciriweho iteka mu byo kwizera batakaje. [1T 372]
Ku wa 5 Ugushyingo 1862, neretswe ko abantu bamwe bibeshya ku muhamagaro wabo.
Batekereza ko niba umuntu adashobora gukora umurimo akoresheje amaboko ye, cyangwa niba
umuntu adakunda gukora imirimo ibyara inyungu ashobora kuba umugabura. Abantu benshi
bakora ikosa rikomeye aha. Umuntu udafite ubuhanga bwo gukora imirimo ibyara inyungu
ashobora kuba umugabura, ariko azaba abura ibimukwiriye buri mugabura aba agomba kuba afite
kugira ngo akorane ubwenge mu itorero kandi yubake umurimo. Ariko igihe umugabura akora
neza ku ruhimbi, kandi kimwe n'Umukuru Hull, akananirwa gucunga umutungo, ntaba akwiriye
na rimwe kugenda wenyine. Haba hagomba kugira undi muntu ujyana na we kugira ngo yuzuze
ibyo uyu abura kandi amucungire umutungo. Kandi nubwo byaba bikojeje isoni, akwiriye kumvira
inama n'ibitekerezo by'uwo mugenzi we nk'uko umuntu ufite ubumuga bwo kutabona akurikira
umuntu ureba. Nabigenza atyo azakira akaga kenshi kajyaga kumubera icyago iyo aza kuba
wenyine. [1T 372]
Kugera ku majyambere Kumurimo w'Imana gushingira cyane ku bagabura bakorera ahabwirizwa
ubutumwa bwiza. Abigisha ukuri bakwiriye kuba abantu biyeguriye Imana, abantu bitanga, abantu
bubaha Imana basobanukiwe n'umurimo wabo kandi bajya hirya no hino bakora ibyiza kubera ko
bazi ko Imana yabahamagaye ngo bakore, abantu bumva agaciro k'ubugingo bw'abantu, kandi
bakaba bazikorera imitwaro n'inshingano. Umukozi mwiza amenyekanira ku kuba umurimo we
utunganye. [1T 373]

291
Muri twe hari ababwiriza bake cyane. Kandi kubera ko umurimo w'Imana wasaga n'ukeneye
ubufasha cyane, abantu bamwe bageze ubwo batekereza ko hafi ya buri muntu wese uvuga ko ari
umugabura akwiriye kwemerwa. Bamwe batekereje ko bitewe n'uko abantu bashobora gusenga
no kwinginga bafite urugero runaka rw'umudendezo mu materaniro, ubwo baba bujuje
ibyangombwa byo kugenda nk'abakozi bo [mu murimo]. Kandi na mbere yuko bagenzurwa,
cyangwa ngo babashe kwerekana imbuto nziza z'imirimo yabo, abantu batatumwe n'Imana batewe
umwete kandi bashyeshyengwa na bamwe muri bene data batari bafite ubunararibonye. Icyakora
umurimo wabo werekana imico y'umukozi wawukoze. Barasandaza kandi bagateza urujijo, ndetse
ntibateranyiriza hamwe kandi ngo bubake. Abantu bake gusa bashobora kwakira ukuri
nk'umusaruro uvuye mu mihati yabo, nyamara muri rusange bene abo bantu ntibashobora gukura
ngo barenge ku rugero rw'ababigishije ukuri. Ibyaburaga mu migenzereze yabo bigaragara no mu
bahindutse ku bwabo. [1T 373]
Ntabwo kugera ku ntego muri uyu murimo bishingira ku kuba dufite umubare munini w'abagabura,
ahubwo ni iby'agaciro gakomeye cyane ko abakora imirimo ifite aho ihuriye n'umurimo w'Imana
bakwiriye kuba abantu bumva mu by'ukuri umutwaro n'ukwera by'umurimo Imana
yabahamagariye. Abantu bake bubaha Imana kandi bakitanga, ba bandi bibona ko ari bake,
bashobora gukora ibintu byinshi byiza kurusha umubare munini cyane w'abantu niba umugabane
umwe wabo udafite ibikwiriye ngo bakore umurimo, ahubwo bakaba ari abantu biyemera kandi
birata impano zabo. Umubare w'abameze batyo bari aho umurimo ukorerwa, ba bandi byajyaga
kuba byiza bagize inshingano runaka z'umuhamagaro basohoreza iwabo, biba ngombwa ko hafi
ya buri gihe cyose cy'abagabura bakiranuka gishirira mu kubagenda inyuma bakosora ibyo
imbaraga yabo mbi yagiye yangiriza. Kuba ingirakamaro mu gihe kizaza kw'ababwiriza bakiri
bato gushingiye cyane ku buryo binjira mu murimo. Benedata bafite umurimo w'Imana mu mitima
yabo bashishikajwe no kubona ukuri kujya mbere ku buryo usanga bari mu kaga ko gukorera cyane
abagabura batigeze bageragezwa, binyuze mu kubunganira mu bijyanye n'amikoro no kubaha
ijambo bituma bagira imbaraga ihindura abandi. Abinjira mu murimo. w'ivugabutumwa bwiza
bakwiriye kurekwa bakikorera ubwabo ngo bamenyekane, nubwo byaba bibasaba kunyura mu
bigeragezo no mu mage. Bakwiriye mbere na mbere gutanga igihamya cyuzuye cy'umurimo wabo.
[1T 373]
Bene data bafite uburaribonye bakwiriye kurindwa; kandi aho kwitega ko aba babwiriza bakiri
bato babafasha kandi bakabayobora, bakwiriye kwiyumvamo inshingano yo kwita kuri aba
babwiriza bakiri bato, bakabigisha, bakabagira inama, kandi bakabayobora, ndetse batabitaho bya
kibyeyi gusa. Abagabura bakiri bato bakwiriye kugira uburyo bw'imikorere, intego ihamye,
n'ubwenge bwo gukora kugira ngo batagira umutsima w'umuntu barya bawuririye ubusa.
Ntibakwiriye kuva ahantu hamwe bajya ahandi, ngo batangire kwigisha ingingo zimwe na zimwe
zo kwizera kwacu bagamije kubyutsa urwikekwe, kandi ngo bave ahantu mbere yuko ibihamya
by'ukuri kugenewe iki gihe biba byigishijwe kugeza kuri kimwe cya kabiri. Abasore batekereza
ko bafite inshingano ifitanye isano n'umurimo, ntibakwiriye gufata inshingano yo kwigisha ukuri
kugeza ubwo bazaba bemeye kuboneka ngo bahabwe amahirwe yo gukorana n'umubwiriza ufite
ubunararibonye runaka, ufite gahunda inoze mu murimo we. Bakwiriye kumwigiraho nk'uko
umunyeshuri uri mu ishuri ashobora kwigira ku mwarimu we. Ntibakwiriye kujya hirya no hino
nta ntego isobanutse bafite cyangwa gahunda nzima bagomba gusohoza mu murimo wabo. [1T
374]
Abantu bamwe bafite ubunararibonye buke kandi bakaba batujuje ibisabwa ngo bigishe ukuri, ni
bo baba ab'inyuma mu gusaba inama n'ibitekerezo bagenzi babo bafite ubunararibonye. Bambara

292
nk'abagabura maze bakishyira ku rwego rumwe n'urw'abagabura bafite ubunararibonye bw'igihe
kirekire kandi bwageragejwe, ndetse ntibanyurwa keretse iyo bashobora kuyobora kubwo
gutekereza ko ari abagabura bazi ibikwiriye kumenywa byose. Nta gushidikanya ababwiriza nkabo
babuze kwimenya nyakuri. Ntibafite kwiyoroshya kandi bitekereza ko bafite ubushobozi buri
kurwego ruhanitse cyane. Abagabura bafite ubunararibonye, basobanukiwe ukwera k'umurimo,
kandi bakiyumvaho uburemere bw'umurimo bafite, barigengesera ubwabo. Batekereza ko kujya
inama na bene se ari amahirwe bafite, kandi iyo bagiriwe inama yo kugira ibyo banoza mu
migambi bafashe bazakoramo umurimo cyangwa kugira ibyo banoza mu mivugire yabo, ntabwo
bumva basuzuguwe. [1T 374]
Abagabura baturutse mu matorero atandukanye bakakirana ubwuzu ubutumwa bwa marayika wa
gatatu, inshuro nyinshi bifuza kwigisha mu gihe bari bakwiriye kuba abigishwa. Bamwe
baracyafite umugabane munini w'inyigisho bigishaga mbere bagomba kuvanwamo mbere yuko
bashobora kwiga amahame y'ukuri kw'iki gihe mu buryo bwuzuye. Abagabura bazangiriza
umurimo w'Imana binyuze mu kujya kwigisha abandi bantu mu gihe hari umurimo munini na bo
ubwabo bari bakwiriye gukorerwa kugira ngo ubategurire gukora imirimo yabo igihe bifuza kugira
icyo bakorera abatizera. Niba batujuje ibikwiriye kugira ngo bakore umurimo, abagabura babiri
cyangwa batatu bazasabwa kubagenda inyuma kugira ngo bakosore iby'imbaraga yabo mbi
ihindura yangirije. Amaherezo bizagaragara ko byari bihendutse ku murimo w'Imana guha abo
bagabura ubufasha bwiza bakigumira iwabo aho kubareka ngo bajye kwangiriza umurimo. [1T
374]
Abantu bamwe bagiye bafata ababwiriza nk'abantu bahumekewe mu buryo bw'umwihariko,
nk'aho ari bo miyoboro rukumbi Uwiteka avugiramo. Iyo abantu bakuze ndetse n'abafite
ubunararibonye bw'igihe kirekire babonye ibitagenda neza ku mugabura runaka maze bakamugira
inama y'ibyo yanoza mu myitwarire ye, mu mikoreshereze y'ijwi rye, cyangwa mu bimenyetso
akora, rimwe na rimwe yiyumvamo ko akomerekejwe, kandi agatekereza ko Imana
yamuhamagaye ari uko yari ameze, ko imbaraga zari iz'Imana zitari ize bwite, kandi ko Imana
igomba kumukorera umurimo, ko atabwirije akurikije ubwenge bw'umuntu, n'ibindi. Ni ikosa
gutekereza ko umuntu adashobora kubwiriza ngo keretse habayeho gutwarwa akagera ku rwego
ruhanitse. Abantu nkabo bishingikiriza ku marangamutima bashobora kugira umumaro igihe cyo
kwinginga niba babikunze. Nyamara ntibazigera baba abakozi beza kandi babasha kwikorera
imitwaro. Igihe umurimo ukorwa bigoranye kandi ibintu byose bigasa n'urucantege, ba bandi
batwarwa cyane na ba bandi bishingikiriza ku marangamutima ntibaba biteguye kwikorera
umugabane wabo w'imitwaro. Mu bihe by'urucantege n'umwijima, mbega ukuntu ari ingenzi
kugira abagabo batekereza neza batuje, badashingira ku biri kuba, ahubwo biringira Imana kandi
bagakomeza gukora haba mu mwijima kimwe no mu mucyo. Abantu bakorera Imana bagendeye
ku ihame, nubwo kwizera kwabo kwageragezwa cyane, bazaboneka ko bishingikirije batekanye
ku kuboko kwa Yehova kutajya gutsindwa. [1T 375]
Ababwiriza bakiri bato, n'abantu bigeze kuba abagabura, bigeze kuba abantu badatunganye kandi
bahubuka mu myitwarire yabo, kandi mu biganiro byabo ntibavugane kwicisha bugufi no
kwiyubaha, ntabwo baba bakwiriye kwinjira muri uyu murimo kugeza ubwo bazaba
bagaragaweho igihamya cy'ivugurura ryuzuye ry'imibereho yabo. Ijambo rimwe bavuganye
ubwenge buke rishobora kwangiriza ibintu byinshi kurusha ibyiza byazakorwa n'uruhererekane
rw'amateraniro menshi bazayobora. Urugero ngenderwaho rw'ukuri, rwa rundi rwari rukwiriye
guhora rwererezwa, basiga barumanuye hasi mu mukungugu imbere ya rubanda. Muri rusange
abantu bahindutse kubw'imihati yabo ntibazamuka ngo barenge urugero bashyiriweho n'abo

293
bagabura. Abantu bahagaze hagati y'abazima n'abapfuye bakwiriye kuba batunganye rwose.
Umugabura ntakwiriye kureka kwirinda nubwo byaba umwanya muto. Aba akora kugira ngo
azamure abandi binyuze mu kubazamura akabageza ku rufatiro rw'ukuri. Niyereke abandi ko hari
icyo ukuri kwamukoreye. Akwiriye kubona ikibi kiri muri izo mvugo zitagize icyo zitaho, zo
guhubuka, n'amagambo nyandagazi, kandi akwiriye kuzibukira no gusuzugura ikintu cyose
kimeze gityo. Keretse gusa nagenza atyo, naho ubundi abahindutse kubera we bazakurikiza
urugero rwe. Kandi igihe abagabura bakiranuka bazakurikirana aba bahindutse ndetse bagakorana
na bo kugira ngo bakosore ibitameze neza biri muri bo, aba bahindutse bazagenda batanga
inzitwazo ko babitewe na wa mugabura. Nuramuka uciriyeho iteka [1T 375] imigenzereze ye, ba
bantu bazaguhindukirana maze bakubaze bati: "Ni iyihe mpamvu ituma mushyira hejuru kandi
mugaha abantu ijambo binyuze mu kubohereza kubwiriza abanyabyaha mu gihe na bo ubwabo ari
abanyabyaha?" [1T 376]
Umurimo dukora ni umurimo tuzabazwa kandi ufite icyubahiro. Abakora umurimo wo kwigisha
ijambo n'ingingo z'ibyo twizera bakwiriye ubwabo kuba icyitererezo cy'imirimo myiza. Bakwiriye
kuba intangarugero mu bijyanye no kwera, isuku ndetse na gahunda. Uko umugaragu w'Imana
agaragara inyuma, yaba ari hanze y'uruhimbi cyangwa ari ku ruhimbi, bigomba kuba
iby'umubwiriza muzima. Ashobora gusohoza byinshi cyane byo binyuze mu rugero rwe rwo
kubaha Imana kurusha ibibwirizwa gusa ku ruhimbi iyo imbaraga ye ihindura abandi igihe atari
ku ruhimbi iba ikwiriye kwiganwa. Abakora muri uyu murimo bashyiriye abari mu isi ukuri
kw'icyubahiro gihebuje kwigeze guhabwa abantu bapfa. [1T 376]
Abantu batoranyijwe n'Imana ngo bakore muri uyu murimo bazerekana igihamya
cy'umuhamagaro wabo uhanitse, kandi bazafata ko gukura no kurushaho kunoza imikorere yabo
ari inshingano yabo iri hejuru y'izindi zose kugeza ubwo bazahinduka abakozi bashoboye. Icyo
gihe, uko bagenda berekana umwete wo guteza imbere impano Imana yabaragije, bazaba
bakwiriye gufashwa mu buryo bwiza. Nyamara guterwa umwete bahabwa ntigukwiriye
kugaragaramo gushyeshyengwa kubera ko Satani ubwe azikorera byinshi cyane muri uwo murimo
wo gushyeshyenga. Abantu batekereza ko bafite inshingano yo kubwiriza ntibakwiriye guterwa
inkunga igihe bo ubwabo ndetse n'imiryango yabo bishoye bagasanga bene data kugira ngo
babafashe. Ntibakwiriye guhabwa ubwo bufasha kugeza ubwo bazaba bashobora kwerekana
imbuto nziza ziva mu murimo wabo. Ubu hariho akaga ko kwangiriza ababwiriza bakiri bato
n'abandi bafite ubunararibonye bukeya binyuze mu kubashyeshyenga, no kubakuraho imitwaro yo
muri ubu buzima. Igihe batari kubwiriza bagombye kuba bari gukora icyo bashoboye
cyabunganira. Ubu ni uburyo bwiza cyane kurusha ubundi bwose bwo kugenzura imiterere
y'umuhamagaro wabo wo kubwiriza. Niba bifuza kubwiriza gusa kugira ngo bashobore
gushyigikirwa nk'abagabura, hanyuma itorero rigakurikiza imigenzereze ikwiriye, bidatinze
bazarekura umutwaro bari bikoreye maze bareke kubwiriza bakurikire imirimo irushaho
kubabyarira inyungu. Pawulo wari umubwiriza w'intyoza kurusha abandi, akaba yarahindukiriye
Imana mu buryo bw'igitangaza kugira ngo akore umurimo wihariye, ntiyakerensaga umurimo
w'amaboko. Aravuga ati: "Kugeza na n'ubu twishwe n'inzara n'inyota kandi twambaye ubusa,
dukubitwa ibipfunsi, turi inzererezi, dukoresha amaboko yacu imirimo y'imiruho. Iyo badututse
tubasabira umugisha, iyo turenganijwe turihangana." (1Abakorinto 4:11,12). "Cyangwa ngo tugire
uwo turya iby'ubusa, ahubwo twagiraga umuhati n'imiruho dukora ku manywa na nijoro, kugira
ngo tutagira umuntu muri mwe turemerera." 2 Abatesalonike 3:8 [1T 376]
Neretswe ko abantu benshi badaha agaciro gakwiriye impano ziri hagati muri bo. Bene data bamwe
ntibasobanukirwa ko impano yo kubwiriza ishobora kuba uburyo bwiza kuruta ubundi bwose bwo

294
guteza imbere umurimo wo kwamamaza ukuri, ahubwo batekereza gusa ku kunezeza
amarangamutima yabo ko muri iki gihe. Nibadatekereza neza bazagaragaza kwikundira
umubwiriza werekana ishyaka mu ibwiriza rye kandi akavuga inkuru ziryoheye amatwi ndetse
zigasusurutsa ubwenge mu mwanya muto, nyamara ntizisige hari uko zikoze ku bugingo mu buryo
burambye. Muri icyo gihe kandi bazaha agaciro gato umubwiriza wize asenga asaba kugira ngo
abashe kugeza imbere y'abantu ingingo zerekana aho duhagaze mu buryo butuje kandi ingingo
zuzuzanya. Umurimo akora ntiwishimirwa, ndetse inshuro nyinshi bakamufata
nkabatamwitayeho. [1T 377]
Umuntu ashobora kubwirizanya imbaraga n'ubwuzu kandi agashimisha amatwi, nyamara ntagire
igitekerezo gishya atanga cyangwa ubumenyi nyakuri ageza mu bwenge bw'abantu. Ugukanguka
kw'ibitekerezo abantu bagira binyuze mu kubwiriza nk'uko ntikumara igihe gisumba icy'ijwi
ry'umubwiriza rimara ryumvikana. Iyo bashatse imbuto zavuye ku murimo nk'uwo, haboneka
nkeya cyane. Izi mpano zishashagirana ntabwo zigira umumaro, kandi ngo zibe zarateguriwe neza
guteza umurimo w'Imana imbere, ngo zibe impano zakwiringirwa ahantu hagoye kandi hakomeye.
Mu murimo wo kwigisha ukuri, ni ngombwa ko ingingo z'ingenzi z'aho duhagaze zishimangirwa
neza hakoreshejwe ibihamya byo mu Byanditswe Byera. Ingingo zerekana ukuri runaka zishobora
gucecekesha umuntu utizera, nyamara ntizishobora kwemeza umutima we. Ntabwo abizera ari bo
bonyine baba bari bubonere inyungu mu kohereza umukozi ku murimo. Intego ikomeye ni agakiza
k'imitima. [1T 377]
Ku bijyanye n'iyi ngingo bene data bamwe barayobye. Batekereje ko mwene data Ĉ ari we wari
ukwiriye gukora umurimo muri Vermont, kandi ko yashoboraga kugera kuri byinshi muri iyo Leta
kurusha undi mugabura uwo ari we wese. Abantu nk'abo ntibarebera ibintu mu myanya ukwiriye.
Mwene data C ashobora kubwiriza mu buryo bunezeza iteraniro, ariko iyaba iki ari cyo cyari
gikenewe ngo umubwiriza abashe kugera ku ntego, ubwo noneho itsinda rya bene data na bashiki
bacu bamwe ryashoboraga kuba riri mu kuri mu gaciro bamuha. Nyamara ntabwo ari umukozi
mwiza; si umuntu wo kwiringirwa. Mu bigeragezo by'itorero si umuntu abantu
bakwishingikirizaho. Nta bunararibonye afite, nta mitekerereze mizima n'ubushishozi afite ku
buryo yagira icyo yungura itorero mu gihe cy'ibigeragezo. Ntabwo yabaye umuntu ugenda neza
mu by'iyi si by'igihe gito, kandi nubwo afite umuryango muto, yagiye akenera ubufasha runaka.
Ubukene nk'ubwo bugaragara mu bya Mwuka kimwe n'uko bugaragara mu bintu by'isi by'igihe
gito. Iyo aza kugezerezwa uko bikwiriye mu ntangiriro zo kubwiriza kwe, ubu aba ari ingirakamaro
muri uyu murimo. Bene se baramwangirije binyuze mu kumushyira hejuru bikabije no kumusigira
imitwaro mike cyane yo kwikorera muri ubu buzima, kugeza ubwo [1T 377] yatekereje ko
umurimo we ari uw'ingirakamaro kurusha iy'abandi bose. Yagiye ashaka ko bene data b'i Vermont
bikorera imitwaro ye mu gihe we yari kuba nta cyo akora. Ntabwo yagize imyitozo ikwiriye akora
kugira ngo imitsi n'imikaya bye bikanguke kandi bigire imbaraga, no kugira ngo ubuzima bwe
bumererwe neza. [1T 378]
Ntabwo ashoboye kubaka amatorero. Igihe yiyumvisemo umuvumo afite iyo atari kubwiriza
ubutumwa bwiza nk'uko ababwiriza bitanga babyiyumvagamo mu bihe byashize, icyo gihe azaba
afite ubushake bwo gukoresha amaboko ye mu gihe runaka afite kugira ngo abashe kubona
amikoro yo kunganira umuryango we ngo batabera itorero umutwaro, kandi hanyuma y'ibyo
azagenda, atagiye kubwiriza gusa, ahubwo agende agiye gukiza imitima. Umwete azakoresha afite
bene uwo mutima uzagira icyo ugeraho. Yahawe isumbwe mu myumvire ye ubwe, yibwiye ko
ahwanye n'abandi bakozi b'i Vermont, kandi yiyumvamo ko akwiriye gushyirwa ku rwego rumwe
nabo ndetse akagishwa inama ku bijyanye n'ibikorwa by'itorero, mu gihe atari yagera ku rwego

295
rwo kumenywa neza cyangwa ngo abe yaragaragaje ko akwiriye. Mbese ni ukuhe kwitanga
cyangwa kwiyegurira Imana yagaragarije itorero? Ni akahe kaga cyangwa ibirushya yihanganiye
ku buryo bene data bamugirira icyizere nk'umukozi bashobora kwiringira, uzagira imbaraga
ihindurira abantu ku cyiza aho azaba agiye hose? Igihe cyose ataragira umwuka utandukanye
rwose n'uwo afite kandi ngo akoreshwe n'amahame yo kutikanyiza, ibyiza ni uko yareka
kubwiriza. [1T 378]
Bene data b'i Vermont bagiye bakerensa imico mbonera y'abantu bameze nka bene data Bourdeau,
Pierce na Stone bafite ubunararibonye bwimbitse, kandi bagakoreshereza imbaraga yabo kugira
ngo abantu babagirire icyizere. Imibereho yabo yarangwaga no gukora cyane kandi idakebakeba
yatumye baba ababwiriza ba buri munsi kandi bazima, ndetse imirimo yabo yakuyeho urwikekwe
rwinshi, iteranyiriza hamwe kandi irubaka. Nyamara bene data ntibashimye umurimo wakozwe
n'aba bagabo, mu gihe banejejwe n'uwakozwe na bamwe batazihanganira kugeragezwa no
gusuzumwa, ndetse bakaba bashobora kwerekana imbuto nke z'umurimo wabo. [1T 378]

UMUGORE W'UMUGABURA
Ku wa 5 Kamena mu 1863, neretswe ko Satani ahora ari ku murimo wo guca intege no kuyobya
abagabura Imana yatoranyirije kubwiriza ukuri. Uburyo bumugeza ku ntego kurusha ubundi
ashobora gukoresha, ni ukunyura mu mbaraga ihindura y'imiryango, kunyura mu bagore babo
batiyeguriye Imana. Aramutse ashoboye kwigarurira ubwenge bwabo, ashobora kubanyuraho
maze mu buryo bwihuse akagera ku bagabo babo bakora umurimo wo kwigisha ijambo n'inyigisho
z'amahame ya Bibiliya kugira ngo bakize imitima. Nerekejwe ku kureba ku miburo Imana yagiye
itanga ikayisubiramo kenshi, no ku nshingano zerekanywe ko ari iz'umugore w'umugabura;
nyamara iyi miburo ntiyagize imbaraga ihindura yamaze [1T 378] igihe kirekire. Ibihamya
byatanzwe byagize umusaruro mwiza ariko w'igihe gito gusa. Umucyo wakurikijwe by'igice.
Kumvira Imana no kubana na yo byaribagiranye, benshi birengagije inshingano yera bafite yo
gukoresha neza umucyo n'amahirwe byatanzwe, ndetse no kugenda nk'abana b'umucyo. Iyaba
umwenda ukingirije watamurukaga maze abantu bose bakabona uko ibyabo bifatwa mu ijuru,
habaho gukanguka, kandi buri wese yabazanya iki kibazo ubwoba ati: "Mbese nakora iki ngo
nkizwe?" [1T 379]
Umugore w'umugabura utariyeguriye Imana ntacyo amariye umugabo we. Mu gihe umugabo
atinda ku kuba kwikorera umusaraba ari ikintu cya ngombwa kandi agashishikariza abantu
akamaro ko kwigomwa, urugero umugore we atanga buri munsi inshuro nyinshi ruvuguruza
ibibwirizwa bye kandi rukarimbura imbaraga zabyo. Muri ubu buryo, umugore we ahinduka
inkomyi ikomeye kandi inshuro nyinshi akayobya umugabo we akamuvana mu nshingano ye
ndetse no ku Mana. Ntabona icyaha aba ari gukora. Aho gushaka uburyo yaba ingirakamaro,
ashakana urukundo nyakuri ubugingo bukeneye gufashwa kugira ngo abufashe, atinya inshingano
maze akihitiramo imibereho yo kuba imburamumaro. Ntahatwa n'imbaraga y'urukundo rwa
Kristo, ndetse n'amahame yera kandi yo kutikanyiza. Ntabwo uwo mugore ahitamo gukora
iby'ubushake bw'Imana no kuba umukozi ufatanya n'umugabo we ngo akorane n'abamarayika
ndetse n'Imana. Igihe umugore w'umugabura aherekeje umugabo we mu murimo we wo gukiza
ubugingo, ni icyaha gikomeye kumubera inkomyi mu murimo we binyuze mu kwerekana ko
atishimye. Nyamara aho kugira ngo umugore yinjire mu mirimo y'umugabo we afite ishyaka, ngo
ashake uburyo bwose yahuza ubwuzu bwe n'umurimo we ngo bihuzwe n'iby'umugabo we, akenshi
umugore yiga uburyo yawuhindura ikintu cyoroshye cyane kandi kimunejeje. Iyo ibibazengurutse
bitamunejeje nk'uko yifuzaga ko bimera (kandi si ko iteka bizamera), ntiyari akwiriye

296
kwirundurira gutwarwa n'amarangamutima yo gukumbura mu rugo, cyangwa ngo kubwo kubura
umucyo mu maso cyangwa kubwo kwivovota ngo ateshe umutwe umugabo, maze ngo atume
umurimo we urushaho gukomera, ndetse wenda kubwo kutishima akamuvana ahantu yashoboraga
gukorera ibyiza. Uwo mugore ntakwiriye guteshura ubwuzu umugabo we afite bwo gukorera
agakiza k'ubugingo bw'abantu, ngo aze yifatanye nawe mu kimeze nk'uburwayi bwe kandi
amunezeze mu marangamutima yo kwikinira no kutishima bye. Iyaba uyu mugore yashoboraga
kwiyibagirwa maze agakorera gufasha abandi, akavuga kandi agasengera imitima ikennye, ndetse
agakora nk'aho agakiza kabo bantu ari ikintu gifite agaciro gahanitse kurusha ibindi byose aha
agaciro, ntiyabona igihe cyo gukumbura kujya mu rugo rwe. Umunsi ku wundi yakwiyumvamo
ko anyuzwe bityo bikamubera ingororano y'umurimo we udashingiye ku kwikunda. Sinabyita
kwitanga, kubera ko bamwe mu bagore b'abagabura bacu batazi icyo kwitanga cyangwa
kubabazwa kubera ukuri ari cyo. [1T 379]
Mu myaka yabanje abagore babagabura bagiye bakena kandi bakarenganywa. Igihe abagabo babo
babaga bafunzwe, ubundi se rimwe na rimwe bagapfa, abo bagore b'imfura kandi bitanga
bababaranaga nabo, kandi ingororano yabo izahwana n'izahabwa abagabo babo. Umugore wa
Boardman n'uwa Judsons bababajwe kubera ukuri, bababarana n'abo bari barashakanye. Baretse
ingo zabo ndetse n'inshuti zabo mu buryo bwose umuntu yabasha kubivugamo kugira ngo bafashe
abagabo babo mu murimo wo kumurikira abari bicaye mu mwijima, no kubahishurira ubwiru bwo
mu ijambo ry'Imana bwari buhishwe. Ubuzima bwabo bwahoraga buri mu kaga. Gukiza imitima
ni byo byari intego yabo ikomeye, kandi kubera iyi mpamvu bashoboraga kubabazwa banezerewe.
[1T 380]
Neretswe imibereho ya Kristo. Igihe kwiyanga kwe no kwitanga kwe bigereranyijwe n'ibigeragezo
n'imibabaro by'abagore ba bamwe mu bagabura bacu, bituma icyo bashobora kwita kwitanga
kwabo kirokera nkikidafite icyo kivuze. Niba umugore w'umugabura avuga amagambo yo
kutishima cyangwa gucika intege, imbaraga bigira ku mugabo ni iyo kumuca intege, kandi
bikaganisha mu kumugwabiza mu murimo we, by'umwihariko iyo kugera ku ntego ye bishingiye
ku mbaraga zimuzengurutse. Mbese igihe bimeze bityo, umugabura w'iby'Imana agomba
kugwabira cyangwa akava aho akorera umurimo kugira ngo anezeze amarangamutima y'umugore
we aba yakomotse mu kudashaka kwiyegurira mu nshingano? Ibyifuzo by'umugore ndetse
n'ibimunezeza akwiriye kubisanisha n'inshingano, kandi kubwa Kristo n'ukuri akazibukira
amarangamutima ye yo kwikunda. Satani yagiye akora byinshi mu kwitegekera imirimo
y'abagabura binyuze mu mbaraga y'abagore babo bikunda kandi bakunda ubuzima bworoshye. [1T
380]
Iyo umugore w'umugabura aherekeje umugabo we mu ngendo ze, ntakwiriye kujyanwa no
kwishimisha kwe bwite kudasanzwe, ngo ajyanwe no gusura, no kwitabwaho n'abandi, ahubwo
akwiriye kujyanwa no gufatanya na we umurimo. Akwiriye gufatanya nawe gushishikarira gukora
ibyiza. Akwiriye kugira ubushake bwo guherekeza umugabo we, niba ibyo kwita ku rugo rwe
bitamubera inzitizi, kandi akwiriye kumufasha mu muhati agira wo gukiza ubugingo bw'abantu.
Afite ubugwaneza no kwicisha bugufi, nyamara kandi akamenya kwishakamo ibisubizo mu buryo
bwiyubashye, akwiriye kugira imbaraga iyobora abamuzengurutse, kandi akwiriye gukora uruhare
rwe, akikorera umusaraba we n'imitwaro mu materaniro, ku gicaniro cy'umuryango, ndetse no mu
biganiro byo mu miryango. Abantu baba biteze kubona ibi, kandi bafite uburenganzira bwo
kubyitega. Iyo ibyo bintu biteze kubona bitabonetse, umugabane usaga kimwe cya kabiri
cy'imbaraga ihindura y'umugabo uba urimbutse. Umugore w'umugabura aramutse abishatse

297
ashobora gukora byinshi. Naramuka afite umwuka wo kwiyanga kandi akaba akunda ubugingo
bw'abantu, ashobora gukora byinshi byiza bijya kungana n'iby'umugabo we. [1T 380]
Mushiki wacu ukora umurimo wo kwigisha ukuri ashobora gusobanukirwa kandi akagera ku bantu
bamwe, by'umwihariko abagore n'abakobwa, umugabura adashobora kugeraho. Umugore
w'umugabura afite inshingano adakwiriye kandi adashobora kwigizayo mu buryo bworoshye.
Imana izamubaza impano yamutije ziri kumwe n'inyungu zazo. Akwiriye gukorana umwete,
akiranutse, kandi afatanyije n'umugabo we kugira ngo bakize ubugingo bw'abantu. Ntakwiriye na
rimwe gushyira imbere ibyo ashaka ndetse n'ibyifuzo bye, cyangwa ngo agaragaze ko
adashishikajwe n'umurimo w'umugabo we, cyangwa se ngo atinde ku marangamutima yo
gukumbura mu rugo rwe n'ayo kutishima. Ayo marangamutima kamere yose agomba kuneshwa.
Uyu mugore akwiriye kugira intego mu buzima igomba kugerwaho mu buryo budatezuka. None
se twavuga iki kuri uru rugamba rwo kurwana n'amarangamutima, n'ibinezeza, n'ibimushimisha
bya kamere? Ibi akwiriye kubireka vuba kandi anezerewe kugira ngo abone uko akora ibyiza kandi
akize imitima y'abantu. [1T 381]
Abagore babagabura bakwiriye kurangwa n'imibereho yiyeguriye Imana kandi isenga. Nyamara
bamwe bakwishimira idini itarangwamo imisaraba, kandi idasaba kwiyanga no kugira icyo bakora
mu ruhande rwabo. Aho guhagarara nk'imfura mu ruhande rwabo, ngo bishingikirize ku Mana ngo
babone imbaraga kandi bakore inshingano yabo buri wese ku giti cye, ibihe byinshi bagiye
bishingikiriza ku bandi, akaba ari bo bakesha imibereho yabo y'ibya Mwuka. Iyaba
bishingikirizaga ku Mana gusa bayiringiye, bakayizera nk'abana bato, kandi urukundo rwabo
rukaba ruzingiye muri Yesu, ubuzima bwabo bakaba babukura muri Kristo we Muzabibu muzima,
mbega uburyo ibyiza bakora byaba byinshi, mbega ukuntu bafasha abandi, mbega ukuntu
bakunganira abagabo babo, kandi mbega ingororano bazabona ku iherezo! Amagambo ngo: "Nuko
nuko mugaragu mwiza ukiranuka" yazagwa mu matwi yabo ameze nk'indirimbo inejeje cyane.
Amagambo ngo "injira mu munezero wa shobuja" yazababera ingororano yikubye inshuro
igihumbi umubabaro wose n'ibigeragezo byose bihanganiye kugira ngo bakize ubugingo
bw'abantu bw'igiciro cyinshi. [1T 381]
Abatazakoresha italanto Imana yabahaye ngo yunguke izindi bazabura ubugingo buhoraho.
Abagize umumaro muke gusa mu isi bazahabwa ingororano zikwiriye umumaro bagize,
hakurikijwe imirimo bakoze. Igihe ibintu byose bigenda neza, bajyana n'uko umuhengeri w'amazi
ugenda; nyamara igihe bakeneye gukoresha ingashya bashyizeho umwete kandi badacogora, ngo
bagashye barwanya umuyaga n'umuhengeri, bisa n'aho mu mico yabo ya Gikristo nta mbaraga
zirimo. Ntabwo bazishyira mu kaga ko gukora, ahubwo bazarambika ingashya zabo hasi, maze
banyurwe no kureka umuraba ubarohe. Muri rusange uko ni ko bakomeza kumera kugeza ubwo
undi muntu afata uwo mutwaro agakorana ubushake n'imbaraga nyinshi kugira ngo abarohore.
Igihe cyose bumviye ubwo bunebwe batakaza imbaraga maze bakumva nta bushake bafite bwo
gukora [1T 381]umurimo w'Imana. Umuneshi ukiranuka ni we gusa uzahabwa ubwiza bw'iteka
ryose. [1T 382]
Umugore w'umugabura akwiriye iteka guhora afite imbaraga yo kuyobora ubwenge bw'abo ahura
na bo, kandi azababera umufasha cyangwa se ababere inzitizi ikomeye. Ateranyiriza hamwe na
Kristo cyangwa se aragasandaza. Umwuka w'ibwirizabutumwa wo kwitanga ubuze mu bagore
b'abagabura bacu. Inarijye ni yo iri imbere, hagakurikiraho Kristo, cyangwa se akaba ku mwanya
wa gatatu. Umugabura ntakwiriye na rimwe kujyana n'umugore we keretse gusa igihe azi ko
ashobora kuba inyunganizi mu bya Mwuka, ko ari wa wundi ushobora gukora, kwihangana no
kubabazwa kugira ngo akore ibyiza, kandi agire icyo yungura abantu kubwa Kristo. Abaherekeza

298
abagabo babo bakwiriye kujya gukorana nabo bunze ubumwe. Ntibagomba kwitega ko batazahura
n'ibigeragezo ndetse no kutabona ibyo bari biteze. Ntibakwiriye gutekereza cyane ku kwiyumva
banezerewe. Mbese amarangamutima y'uko umuntu yiyumva ahuriye he n'inshingano? [1T 382]
Nabwiwe ibyabaye kuri Aburahamu. Imana yaramubwiye iti: "Jyana umwana wawe, umwana
wawe w'ikinege ukunda Isaka, ujye mu gihugu cy'i Moriya umutambireyo ku musozi ndi
bukubwire, abe igitambo cyoswa." (Itangiriro 22:2). Aburahamu yumviye Imana. Ntiyagishije
inama amarangamutima ye, ahubwo mu kwizera gukomeye no kwiringira Imana, yiteguye
urugendo rwe. Afite umutima ushenjaguwe n'agahinda, yitegereje nyina w'umwana wari
umukunze kandi atewe ishema na we n'ukuntu yitegerezanyaga urukundo rususurutse umwana
w'isezerano. Nyamara yashoreye umwana we akundwa aramujyana. Aburahamu yarababaye, ariko
ntiyemereye ubushake bwe kugomera ubushake bw'Imana. Gusohoza inshingano, ndetse
inshingano ikomeye niyo yamugengaga. Ntiyatinyutse kugisha inama amarangamutima ye
cyangwa ngo ayumvire nubwo byaba akanya gato. Umwana we w'ikinege yagendaga iruhande
rw'umubyeyi utarakebakebaga, wamukundaga kandi wari ubabaye. Bagendaga bahugiye mu
kiganiro, umwana akajya asubiramo kenshi izina ryiza ry'umubyeyi yakundaga, nuko aza
kumubaza ati: "umwana w'intama uri he, w'igitambo cyo koswa?" Mbega ikigeragezo ku mubyeyi
ukiranuka! Abamarayika barebanaga ibyo bintu gutangara kandi bishimye. Umugaragu w'Imana
ukiranuka yageze n'aho aboha umwana yakundaga maze amurambika ku nkwi. Icyuma cyari
kibanguye ubwo marayika yavugaga n'ijwi riranguruye ati: "Aburahamu, Aburahamu. ... Ntukoze
ukuboko kuri uwo muhungu." Itangiriro 22:1-14. [1T 382]
Nabonye ko kuba Umukristo atari ikintu cyoroshye. Kuvuga ko ufite izina ry'Ubukristo
biroroshye; ariko kubaho imibereho ya Gikristo ni ikintu gikomeye. Ubu dufite igihe gito cyane
kugira ngo tubone ikamba ryo kudapfa, ngo mu ijuru twandikweho ibikorwa byiza n'inshingano
zasohojwe. Igiti cyose kimenyekanira ku mbuto zacyo. Buri wese azacirwa urubanza hakurikijwe
ibyo yakoze, ntabwo hazakurikizwa ibyo avuga [1T 382] yatura cyangwa kwizera kwe. Ntabwo
ikibazo kizigera kibazwa ngo "Yatuje akanwa ibingana iki?" Ahubwo kizaba iki ngo "Mbese yeze
mbuto ki?" Niba igiti cyarangiritse, n'imbuto na zo ni mbi. Niba igiti ari cyiza, ntigishobora kwera
imbuto mbi. [1T 383]

UBURENGANZIRA KU GIHANGANO
Benshi muri bene data bagira uruhare binjira mu mishinga mishya isa n'ikurura amaso; nyamara
mu mwanya muto bisanga babuze icyo bari biteze kandi amafaranga bashoye akaba aragiye,
nyamara yari akwiriye kuba yarakoreshejwe ngo yunganire imiryango yabo kandi ateze imbere
umurimo wo kwigisha ukuri kugenewe iki gihe. Noneho haza kubabara, kwicuza, no kwigaya;
maze bamwe barangwaga no kudakebakeba bagatakaza ibyiringiro byabo, bakazimiza umunezero
wabo mu bya Mwuka; maze nk'ingaruka yo kuremererwa mu ntekerezo ugasanga n'ubuzima
buhababarira. [1T 383]
Abantu bizera ukuri bakwiriye kudasesagurabakazigama, bakimenyereza kubeshwaho n'indyo
itari uruvangavange, indyo itera kugira amagara mazima, kandi iteka ryose kubeshwaho n'amikoro
bafite bakabigira ihame. Bene data ntibakwiriye kujya mu mishinga mishya batabanje kugisha
inama abafite ubunararibonye bazi gucunga neza ibintu byo muri ubu buzima bw'igihe gito ndetse
n'ibya Mwuka. Bagenje batya bakwikiza guhagarika umutima kwinshi. [1T 383]
Ibyaba byiza ni uko bene data bakwishimira kubeshwaho n'ibyo binjiza bike, kandi ibyo bike
bakabikoreshanya ubwitonzi, aho kwigerezaho bashaka uko bagira ubuzima burushijeho kuba

299
bwiza, maze bikabashyira mu bihombo bidashira. Bamwe mu bakomeza Isabato binjiye mu
kugurisha uburenganzira ku bihangano bicuruzwa, bagiye bagenderera bene data kugira ngo
bazigame amafaranga bajyaga gusohora, kandi bagiye bareshya bene data bakabatera gushora
umutungo wabo mu kugurisha uburenganzira ku bihangano bicuruzwa. Abantu nk'aba ntibazaba
bakiranuka imbere y'Imana kugeza ubwo bazaba bahanaguye igihombo aba bene data bahuye
nacyo. [1T 383]

300
IGIHAMYA CYA 11 IBIHAMYA BY'ITORERO

IVUGURURA MU MYAMBARIRE23
Bene data na bashiki bacu: Ndabasaba kumbabarira kuko nongeye kubakangurira kwita ngingo
y'imyambaro kubera ko bamwe basa n'abadasobanukirwa ibyo nanditse mbere; kandi hariho
umwete wakoreshejwe, wenda n'abadashaka kwizera ibyo nanditse kugira ngo bateze urujijo mu
matorero yacu ku byerekeye iyi ngingo y'ingenzi. Nandikiwe amabaruwa menshi avuga ingorane
ziriho, nkaba ntarabonye umwanya wo kuyasubiza; none ubu, kugira ngo nsubize ibibazo byinshi,
ndatanga amagambo akurikira, ayo niringira ko azatuma iyi ngingo iba iruhutse, mu birebana
n'ibihamya byanjye. [1T384]
Abantu bamwe bavuga ko ibyo nanditse mu Gihamya cy'Itorero cya 10 bivuguruza ubuhamya
nashyize mu nyandiko ifite umutwe uvuga ngo Uburyo bwo Kubaho. Byanditswe bikomotse mu
gitekerezo kimwe, bityo rero ntabwo ari ibitekerezo bibiri, ngo kimwe kibe kivuguruza ikindi
nk'uko bamwe bashobora kubyibwira. Niba hari itandukaniro runaka rihari, ryaba riri mu buryo
bw'imvugo. Mu Gihamya cy'Itorero cya 10, navuze aya magambo akurikira: [1T 384]
"Nta rwaho rukwiriye guhabwa abatizera kugira ngo banenge ukwizera kwacu. Dufatwa nkabantu
bihariye badafite abo bahwanye, bityo ntidukwiriye kugira imigendere itera abatizera
kudutekereza ko turenze uko ukwizera kwacu kudusaba kumera. Abantu bamwe bizera ukuri
bashobora gutekereza ko byarushaho kuba byiza bashiki bacu bayobotse imyambarire ya
kinyamerika. Nyamara niba ubwo buryo bw'imyambarire bwagwabiza imbaraga ihindura dufite
mu batizera kugira ngo tutabageraho mu buryo bwihuse, ntidukwiriye na rimwe kuyemera, nubwo
byatuzanira ingaruka nyinshi zibabaza. Ariko bamwe bishuka igihe batekereza ko hari inyungu
nyinshi zishobora kuva kuri iyi myambarire. Nubwo ishobora kuba inyungu kuri bamwe, ku bandi
irakomeretsa. [1T 384]

23 Reba Umugereka vii

"Nabonye ko gahunda y'Imana yacuritswe, kandi amabwiriza yayo yihariye ntiyitabwaho


n'abahitamo gukurikiza imyambarire y'abanyamerika. Nabwiwe kwita ku magambo aboneka mu
Gutegeka kwa kabiri 22:5 ngo: "Umugore cyangwa umukobwa ntakambarane n'umugabo, kandi
umugabo ntakambarane n'umugore, kuko ukora atyo wese ari ikizira Uwiteka Imana yawe yanga
urunuka." Imana ntishaka ko ubwoko bwayo bukurikiza iryo ngirwavugurura ry'imyambarire, Ni
imyambarire itarangwa no kwicisha bugufi, ni imyambaro idakwiriye rwose abayoboke ba Kristo
biyoroheje kandi b'abagwaneza. [1T 385]
"Hariho imigenzereze igenda ikura y'uko abagore mu myambarire yabo n'imigaragarire yabo
benda kumera nk'abo badahuje igitsina uko bashoboye kose, kandi bagakora imideli y'imyambaro
yabo igasa cyane n'iy'abagabo, nyamara Imana ivuga yuko ibyo ari ikizira. "Kandi n'abagore ni
uko ndashaka ko bambara imyambaro ikwiriye, bakagira isoni birinda, kandi batirimbisha kuboha
umusatsi, cyangwa izahabu cyangwa imaragarita, cyangwa imyenda y'igiciro cyinshi." 1 Timoteyo
2:9. [1T 385]
"Abiyumvamo ko bahamagariwe kwifatanya n'inkubiri irengera uburenganzira bw'abagore n'iryo
ngirwavugurura mu myambarire bakwiriye na none kwitandukanya n'ubutumwa bwa marayika wa
gatatu. Umwuka ukorana na kimwe muri ibi byombi ntushobora guhuza n'ukorana n'ikindi.

301
Ibyanditswe byera birasobanutse neza ku bijyanye n'imibanire ndetse n'uburenganzira bw'abagabo
n'abagore. Ku rwego rukabije, abakorana n'imyuka y'abadayimoni bahisemo gukurikiza ubu buryo
bwihariye bw'imyambarire. Abadiventisiti b'umunsi wa Karindwi bizera iby'ihemburwa
ry'impano, inshuro nyinshi bahabwa isura y'abakorana n'imyuka. Nimureke bakurikize iyi
myambarire, imbaraga yabo ihindura irapfuye. Abantu bazabashyira ku rwego rumwe n'abakorana
n'imyuka kandi bazanga kubatega amatwi. [1T 385]
"Mu kwifatanya n'iyo myambarire n'iri ngirwavugurura mu myambarire harimo umwuka wo
kutubaha no guhangara. Kwiyoroshya no kwifata bisa n'ibiva muri benshi uko barushaho kugenda
bakurikiza ubu buryo bw'imyambarire. Neretswe ko Imana ishaka ko dukurikiza imigenzereze
idahindagurika kandi dushobora gusobanura. Nimureke bashiki bacu bakurikize imyambarire ya
kinyamerika maze bazarimbure imbaraga ihindura abandi bari bafite ndetse n'iy'abagabo babo.
Bazahinduka iciro ry'imigani n'igitutsi. Umukiza wacu aravuga ati: "Muri umucyo w'isi." "Abe ari
ko umucyo wanyu ubonekera imbere y'abantu, kugira ngo babone imirimo yanyu myiza, bahereko
bahimbaze So wo mu ijuru." (Matayo 5:14,16). Dufite umurimo ukomeye tugomba gukora mu isi,
kandi Imana ntishaka ko hari intambwe twatera yagabanya cyangwa ikarimbura imbaraga dufite
ihindura abari mu isi." [1T 385]
Ibi bimaze kuvugwa nabihawe ari amagambo yo gucyaha abatwawe no gukurikiza uburyo
bw'imyambarire busa n'ubw'abagabo. Nyamara muri [385] icyo gihe nanone neretswe ibibi
by'uburyo buhuriweho bw'imyambarire y'abagore, kandi kugira ngo bikosorwe, nanone natanze
aya magambo akurikira aboneka mu Gihamya cy'Itorero cya 10 ngo: [386]
"Ntabwo dutekereza ko kwambara imyambaro ya kinyamerika, kwambara amakanzu ataratse
maremare kandi ariho imitako myinshi, cyangwa guheza inguni mu byo kwambara amakanzu
maremare agenda akubura inzira n'imigenderano bihuye no kwizera kwacu. Iyaba abagore
[n'abakobwa] bambaraga amakanzu yabo ku buryo ahanduye mu nzira hagaragara, kuva hasi ku
birenge kugera ku ikanzu hakaba harimo santimetero ebyiri n'igice cyangwa eshanu, amakanzu
yabo yaba yoroheje kandi yarushaho kurindwa kwandura mu buryo bworoshye kandi akambarwa
igihe kirekire. Ikanzu nk'iyo yaba ihuje no kwizera kwacu." [386]
Noneho ngiye kubaha andi magambo yakuwe mu byo navuze ahandi kuri iyi ngingo: [386]
"Abakristo ntibakwiriye kwiteza umubabaro wo kwihindura ibishungero by'abantu bitewe no
kwambara mu buryo bunyuranye n'ubw'abari mu isi. Nyamara niba igihe bakurikiza ibyo imitima
yabo yemera bijyanye n'inshingano ku byerekeranye no kwambara mu buryo bwicishije bugufi
kandi butuma ubuzima bumererwa neza, maze bakisanga batacyambara ibigendanye n'igihe,
ntibakwiriye guhindura imyambarire yabo kugira ngo bakunde bamere nk'ab'isi. Ahubwo
bakwiriye kugaragaza ukutishingikiriza ku bandi kwiyubashye ndetse bakagaragaza ubutwari mu
mico mbonera bwo guhagarara mu kuri niba ab'isi bose bahabanye na bo. Niba ab'isi batangije
uburyo bw'imyambarire buciye bugufi, bukwiriye kandi bugatuma ubuzima bumererwa neza,
bukaba buhuje na Bibiliya, gukurikiza ubwo buryo bw'imyambarire ntibizahindura isano dufitanye
n'Imana, cyangwa n'ab'isi. Abakristo bakwiriye gukurikiza Kristo, kandi bakagira imyambarire
ihuje n'ijambo ry'Imana. Bakwiriye kwirinda ubuhezanguni. Bakwiriye kwicisha bugufi
bagakurikira inzira idakebakeba, batitaye ku kunengwa cyangwa kugawa, kandi bakwiriye
gushikama ku bitunganye kubera ibyiza bizana. [1T 386]
"Abagore n'abakobwa bakwiriye kwambika amaboko n'amaguru byabo bitaye ku buzima bwabo
no kumva baguwe neza. Ibirenge byabo n'amaboko kimwe n'amaguru bikeneye kwambikwa

302
bigasusuruka nk'uko iby'abagabo biba bimeze. Üburebure bw'ikanzu igezweho ntibuvugwaho
rumwe bitewe n'impamvu nyinshi: [1T 386]
"1. Ni ukwaya kandi si ngombwa kugira ikanzu ndende ku buryo igenda ikubura inzira
n'imiharuro. [1T 386]
"2. Ikanzu ndende ityo isakuma ikime kiri ku byatsi, n'ibyondo byo mu nzira, bityo rero irandura.
"3. Uko kuntu iba yatose ikonje ityo igera ku bugombambari bwumva vuba buba butarinzwe cyane
bihagije maze igahita ibukonjesha vuba, bityo [1T 386] bigashyira ubuzima mu kaga. Iyi ni imwe
mu mpamvu zikomeye zitera indwara yo kubyimba k'urugingo rukora imvubura zibobeza mu
mazuru no mu muhogo no gufunga kw'amazuru. [1T 387]
"4. Uburebure butari ngombwa ni ubundi buremere buba bwiyongereye ku matako n'urukenyerero.
[1T 387]
"5. Ibangamira gutambuka, kandi akenshi ikwira mu nzira y'abandi bantu. [387]
"Hariho kandi ubundi bwoko bw'imyambarire bwambarwa n'itsinda ry'ingirwabagorozi mu
myambarire. Bigana bya hafi cyane bishoboka imyambarire y'abo badahuje igitsina. Bambara
ingofero zisongoye, amapantaro, udukote duciye amaboko, amakoti n'inkweto ndende
nk'iz'imvura, izi nkweto akaba ari zo zitabwaho cyane muri iyo myambarire. Abakurikiza ubu
buryo bw'imyambarire kandi bakabuvuganira bakwirakwiza iryo ngirwavugurura mu myambarire
bakarigeza kure hateza impaka nyinshi. Umusaruro uzavamo ni urujijo. Abantu bamwe bakurikiza
iyi myambarire bashobora kuba bari mu kuri ukurikije imyumvire yabo rusange ku bijyanye
n'ikibazo cy'ubuzima, nyamara bashoboraga kuba ibikoresho byo gusohoza ibyiza byinshi cyane
baramutse batagejeje kure cyane batyo ikibazo cy'imyambarire[1T 387].
"Muri ubu buryo bw'imyambarire gahunda y'Imana yaracuritswe, kandi amabwiriza yayo yihariye
ntiyitabwaho. Gutegeka kwa kabiri 22 :5: "Umugore cyangwa umukobwa ntakambarane
n'umugabo, kandi umugabo ntakambarane n'umugore, kuko ukora atyo wese ari ikizira Uwiteka
Imana yawe yanga urunuka." Imana ntishaka ko ubwoko bwayo bukurikiza ubu buryo
bw'imyambarire. Ni imyambaro itagaragaza kwicisha bugufi, kandi ntikwiriye rwose abagore
biyoroshya kandi bicisha bugufi bavuga ko ari abayoboke ba Kristo. Ibyo Ímana ibuzanya bifatwa
nk'ibintu byoroheje n'abantu bose bashyigikiye ko itandukaniro riri hagati y'imyambarire
y'abagabo n'iy'abagore rikwiriye kuvaho. Guheza inguni kugirwa na bamwe mu baharanira
ivugurura mu by'imyambarire ku bijyanye n'iyi ngingo kwangiriza imbaraga ihindura bari bafite
ku bantu. [387]
Imana yagennye ko hagati y'imyambarire y'abagabo n'iy'abagore hagomba kuba itandukaniro
rigaragara neza, kandi gutanga amabwiriza yumvikana neza yerekeye iyi ngingo yabifashe ko ari
ikintu cy'agaciro gahagije; kubera ko umwambaro uhuriweho n'abagabo n'abagore watera urujijo
no kwiyongera gukomeye k'urugomo. Iyaba intumwa Pawulo yari akiriho maze akitegereza
abagore bavuga ko bubaha Imana bafite imyambarire nk'iyi, yababwira amagambo yo kubacyaha
agira ati: "Kandi n'abagore ni uko ndashaka ko bambara imyambaro ikwiriye, bakagira isoni
birinda, kandi batirimbisha kuboha umusatsi, cyangwa izahabu cyangwa imaragarita, cyangwa
imyenda y'igiciro cyinshi, ahubwo birimbishishe imirimo y'ingeso nziza nk'uko bikwiriye abagore
bavuga yuko bubaha [1T 387] Imana" (1Timoteyo 2:9,10). Benshi mu bavuga ko ari Abakristo
birengagiza rwose inyigisho z'intumwa, maze bakambara izahabu, imaragarita, n'imyenda y'igiciro
cyinshi. [1T 388]

303
"Ubwoko bw'Imana buyinambaho ni umucyo w'isi n'umunyu w'isi, kandi bukwiriye guhora
bwibuka ko imbaraga yabwo ihindura ari iy'agaciro kanini. Baramutse baguranye imyambaro
miremire cyane bakayisimbuza ugukabya mu myambaro migufi, nabwo barimbura imbaraga yabo
ihindura abandi ku rwego runini. Abatizera, abo bafiteho inshingano yo kubagirira umumaro
babageza kuri Ntama w'Imana, barabazinukwa. Hari byinshi bishobora kunozwa mu myambarire
y'abagore n'abakobwa hitawe ku buzima kandi hatabayeho impinduka zikomeye cyane zityo zitera
iseseme ababyitegereza. [1T 388]
"Umubiri ntukwiriye na gato kuba ukandwa n'utwenda duhambiriye igituza, inda n'urukenyerero.
Ikanzu ikwiriye kuba yoroshye rwose kugira ngo ibihaha n'umutima bibashe gukora neza. Ikanzu
ikwiriye kugera nibura hejuru gato y'ubugombambari, ariko nanone ntigende ikubura inzira
n'imiharuro ku buryo byasaba kugenda uyizamuza ikiganza. Na none kandi ikanzu ngufi gato kuri
iyi na yo yaba ikwiriye, ibereye umuntu, kandi igatuma ubuzima bw'abagore n'abakobwa
bumererwa neza igihe bari gukora imirimo yo mu rugo, ndetse by'umwihariko ba bandi bagomba
gukorera imirimo y'imbaraga hanze y'urugo. Kuri ubu bwoko bw'imyambaro, ijipo imwe yoroshye
(cyangwa se zitarenze ebyiri), irahagije, kandi igomba kuba ifite ibifungo mu rukenyerero,
cyangwa se ikaba ifashwe n'umushumi cyangwa umukandara. Ntabwo amayunguyungu yaremewe
gutwara ibintu biremereye. Amajipo aremereye yambarwa na bamwe, kandi akaba aremerera
amayunguyungu yagiye aba intandaro y'indwara zinyuranye zidakira mu buryo bworoshye.
Abababazwa na zo basa n'abatazi impamvu y'imibabaro yabo, maze bagakomeza kwica amategeko
agenga imibiri yabo binyuze mu guhambira urukenyerero rwabo no kwambara amajipo aremereye
kugeza ubwo bimugaje mu buzima bwabo bwose. Iyo babwiwe amakosa yabo, benshi bahita
bavuga batangaye bati: "Kubera iki bene iriya myambarire yaba itakigezweho!" Mbese bitwaye
iki niba ari ko biri? lyaba twabaga abatagezweho mu bintu byinshi. Iyaba twagiraga imbaraga zo
kutajyana n'ibigezweho zarangaga abagore ba kera byahise batatwarwaga n'ibigezweho, byaba ari
ibintu byo kwifuzwa. Ntabwo mba mvugana ubupfapfa igihe mvuze ko uburyo abagore bambara,
n'uburyo bashayisha mu kunezeza irari ry'inda ari byo ntandaro ikomeye kuruta izindi y'intege nke
n'uburwayi bagira. Mu bagore igihumbi harimo umugore umwe rukumbi wambika amaboko
n'amaguru mu buryo bukwiriye. Uko ikanzu yaba ireshya kose, amaguru yabo akwiriye kuba
afubitswe nk'uko ay'abagabo aba yambaye. Ibi bishobora gukorwa binyuze mu kwambara ipantalo
y'imbere ikoze mu budodo bwiza, iteranijwe mu bitambaro kandi ikaba yegereye umubiri ahagana
mu bugombambari, cyangwa ikaba igenda igabanuka mu mubyimba uko ugenda umanuka hasi;
kandi ayo mapantaro [388] y'imbere agomba kuba agera aho inkweto zigarukira. Amaguru
n'ubugombambari byambitswe bityo biba birinzwe umuyaga uhuha. Iyo ibirenge n'amaguru
byambitswe mu buryo bwiza n'imyenda itera gususuruka, itembera ry'amaraso rizaba rimeze
kimwe mu bice byose by'umubiri, bityo amaraso akomeze kuba atunganye kandi afite ubuzima
bwiza kubera ko aba adakonje cyangwa ngo abuzwe gutambuka mu nzira yayo kamere ajya mu
mubiri wose." [1T 389]
Ingorane nyamukuru iri mu bwenge bwa benshi ni irebana n'uburebure bw'ikanzu. Bamwe
bashimangira ko "aho inkweto zo mu mvura zigarukira," haba harengurira ku musozo wo hejuru
w'izo nkweto akenshi zambarwa n'abagabo, kandi izo nkweto zenda kugera mu mavi. Iyaba wari
usanzwe ari umuco w'abagore n'abakobwa kwambara bene izo nkweto, ubwo abo bantu ntibaba
bakwiriye kugayirwa ko bavuga ko basobanukiwe n'ikibazo nk'uko byabagendekeye. Ariko kubera
ko abagore muri rusange batambara bene izi nkweto, abo bantu nta burenganzira bafite bwo
kunyumva nk'uko babaye nk'ababigaragaza batyo. [1T 389]

304
Kugira ngo nerekane ibyo nashakaga kuvuga, kandi nerekane ko mu bihamya natanze kuri iyi
nsanganyamatsiko harimo kuzuzanya, hano ndaza kubaha amagambo navanye mu byo nanditse
n'intoki ahagana mu myaka ibiri ishize: [1T 389]
"Uhereye igihe ingingo ivuga ku myambarire yasohokeye mu nyandiko nise Uburyo bwo Kubaho,
kuri bamwe habayeho kutumva neza igitekerezo nifuzaga gutanga. Bafashe ubusobanuro
bw'ubuhezanguni bw'ibyo nanditse ku birebana n'uburebure bw'ikanzu, kandi nk'uko bigaragara
bagize ibihe bibakomereye ku bijyanye n'iyi ngingo. Bashingiye ku myumvire yabo yari igoretswe
ku bijyana n'iyi ngingo, bagiye impaka ku kibazo cyo kugabanya uburebure bw'amakanzu kugeza
ubwo imirebere yabo y'ibya Mwuka izamo urujijo ku buryo bashoboraga kubona abantu bameze
nk'ibiti bigenda. Batekereje ko bashobora kubona kuvuguruzanya mu byo nanditse ku myambarire
byari biherutse gusohoka mu gitabo cyitwa Uburyo bwo Kubaho, nibyo nanditse kuri iyi
nsanganyamatsiko biri mu Gihamya cy"Itorero cya 10. Ngomba gushimangira ko ari jye ushobora
guca urubanza neza ku byo nashyizwe imbere mu iyerekwa; kandi nta muntu n'umwe ukwiriye
guterwa ubwoba n'uko nshobora kuvuguruza igihamya cyanjye bwite binyuze mu mibereho
yanjye, cyangwa ko ntazashobora gutahura ukuvuguruzanya nyakuri uko ari ko kose kwaboneka
mu byo neretswe. [1T 389]
"Mu byo nanditse ku myambarire mu Buryo bwo Kubaho nagerageje kwerekana uburyo
bw'imyambarire busigasira amagara mazima, ari bwo buryo bukwiriye, burimo kutaya ariko
bubereye kandi bugaragara neza ku bagore b'Abakristo nibaramuka bahisemo gukora batyo.
Nagerageje gusobanura uko uwo mwenda waba umeze, nubwo wenda bwaba ari mu buryo
butanoze. 'Umwenda ukwiriye kuba ugera munsi gato y'aho inkweto [389] ndende zambarwa mu
mvura zigarukira24, ariko nanone ntube ugenda ukubura imyanda yo mu nzira n'imiharuro,
bitabaye ngombwa ko uzamuzwa ikiganza. Bamwe bagiye impaka ko igihe navugaga aho inketo
z'imvura zigarukira, ngo naba narashaka kuvuga inkweto z'imvura zambarwa kenshi n'abagabo.
Mu kuvuga aho 'inkweto zigarukira ku musozo wazo wo hejuru, nashakaga ko abantu bumva
umusozo wo hejuru w'inkweto zifubika imirundi zambarwa kenshi n'abagore. Iyo nza gutekereza
ko abantu bashoboraga kunyumva nabi, nari kuba naranditse mu buryo bwahuranyije biruseho.
Iyo uza kuba umuco w'abagore kwambara inkweto zizamuka hejuru nk'uko abagabo bazambara,
nashoboraga kubona urwitwazo ruhagije kuri iyi myumvire itari ukuri. Ntekereza ko imvugo
isobanutse neza nk'uko umuntu ashobora kuyisoma nonaha, kandi si ngombwa ko hari umuntu
n'umwe ugwa mu rujijo. Ndabinginze mwongere musome aya magambo: 'Umwenda ukwiriye
kuba ugera hepfo gato y'aho inkweto ndende zambarwa mu mvura zigarukira. Ngaho noneho
minurebe ibyangombwa biwuranga: 'Ariko nanone ntugende ukubura inzira n'imiharuro ku buryo
byasaba kugenda uwuzamuza ikiganza. Na none kandi ikanzu ngufi gato kuri iyi na yo yaba
ikwiriye, ibereye umuntu, kandi igatuma ubuzima bw'abagore n'abakobwa bumererwa neza igihe
bari gukora imirimo yo mu rugo, ndetse by'umwihariko ba bandi bagomba gukorera imirimo
y'imbaraga hanze y'urugo. [1T 390]
"Sinshobora kubona urwitwazo rw'abantu batekereza neza kuba bakumva nabi kandi bakagoreka
ubusobanuro natanze. Igihe navugaga uburebure bw'umwambaro, iyaba nararenguriraga ku
nkweto ndende zizamuka hejuru zikagera hafi y'amavi, kuki nari kongeraho ngo 'Ariko nanone
ntugende ukubura inzira n'imiharuro ku buryo byasaba kugenda uwuzamuza ikiganza'? Niba
haravugwaga inkweto zizamutse cyane, nta gushidikanya ko ikanzu yajyaga kuba ngufi bihagije
ku buryo idakubura imyanda yo mu nzira bitabaye ngombwa ko izamurwa, kandi ikaba ngufi
bihagije mu gihe cy'imirimo yose. Hari amakuru yakwirakwijwe hose ngo 'Mushiki wacu White
yambara imyambarire ya kinyamerika, kandi ko muri rusange iyi myambarire yemerwa kandi

305
yambarwa na bashiki bacu b' i Battle Creek. Ahangaha nibukijwe umugani uvuga ngo Ikinyoma
kizazenguruka isi yose mu gihe ukuri kukiri kwambara inkweto zako. Mushiki wacu umwe
yambwiye ababaye ko yari yarakiriye igitekerezo cy'uko bagenzi bacu b'abagore n'abakobwa
bakomeza Isabato bakwiriye gukurikiza imyambarire ya kinyamerika, kandi ko niba ubwo buryo
bw'imyambarire bukwiriye gushimangirwa, we atari kubwemera kubera yuko atashoboraga
kwemeza ubwenge bwe kwambara umwambaro nk'uwo. [1T 390]
"Ku bijyanye no kwambara ikanzu ngufi kwanjye, navuga ko mfite ikanzu ngufi imwe, itarusha
ubugufi andi makanzu nsanzwe nambara ho uburebure bureshya n'urutoki rumwe. Nambaraga iyi
kanzu rimwe na rimwe. Mu gihe cy'umuhindo nabyukaga karekare maze nkambara ikanzu [1T
390]

24 Izi nkweto ni bote n'izindi zikozwe nkazo. Abasobanuye mu Kinyarwanda.

yanjye ngufi, itari ikeneye ko nyizamuza ibiganza byanjye kugira ngo itagenda ikururuka mu
rubura, nagendaga nihuta ngakora urugendo rwa kilometero hafi imwe n'igice kugeza kuri
kilometero eshatu mbere y'uko mfata ifunguro rya mu gitondo. Nagiye nyambara kenshi ngiye mu
biro igihe nabaga ngomba kugenda n'amaguru mu gihe cy'urubura rworoheje cyangwa igihe
habaga hatose cyane cyangwa hariho ibyondo. Bashiki bacu bane cyangwa se batanu bo ku itorero
ry'i Battle Creek biteguriye ikanzu ngufi yo kwambara igihe babaga bamesa imyenda cyangwa
bakora isuku mu nzu. Nta kanzu ngufi yigeze yambarwa mu nzira zo mu mujyi w'i Battle Creek,
kandi nta na rimwe yigeze yambarwa mu materaniro. Ibitekerezo byanjye nabiteguriye gukosora
imyambarire yo muri iki gihe, gukosora ubuhezanguni ku kwambara imyambaro miremire cyane
igenda ikubura ku butaka, ndetse no gukosora ugukabya mu kwambara imyambaro migufi igera
ahagana mu mavi yambarwa n'urwego runaka rw'abantu. Neretswe ko dukwiriye kwirinda ubwo
buhezanguni bwombi. Mu kwambara imyenda igera munsi gato y'aho inkweto z'imbeho z'abagore
zigarukira, tuzaba twirinze ibibi byo gukabya mu kwambara imyambaro miremire, ndetse tube
twirinze ibibi no kumenyekana nabi mu gukabya kwambara imyambaro migufi. [1T 391]
"Nagira inama abitunganyiriza amakanzu magufi bagamije kuyakorana imirimo, kugaragaza
ubwiza no kubonera igihe bayategura. Muyitunganye ibe iri kuri gahunda kugira ngo ibe yambitse
umubiri mu buryo bwiza. Nubwo ari umwambaro wo gukorana imirimo, ugomba kuba ubabereye,
kandi ugakatwa hakurikijwe icyitegererezo runaka. Igihe bashiki bacu bagiye mu mirimo
ntibakwiriye kwambara imyenda ituma bagaragara nka serukiranyi (kadahumeka) yo gukanga
ibikona ngo bitona umurima w'ibigori. Binyura abagabo babo n'abana babo kubabona mu
myambaro ibabereye kandi ibakwije neza kurusha uko byashimisha ababasura cyangwa
abashyitsi. Abagore ndetse n'ababyeyi bamwe b'abagore basa n'abatekereza ko uko bagaragara
igihe bari mu mirimo yabo ndetse n'igihe barebwa gusa n'abagabo babo n'abana babo ntacyo
bitwaye, nyamara ugasanga bagira umwihariko cyane mu kwambara mu buryo bushimisha amaso
y'abadafite icyo babitezeho. Mbese agaciro n'urukundo berekwa n'abagabo babo ndetse n'abana
babo sibyo bikwiriye guhabwa agaciro kuruta ibyo berekwa n'abashyitsi ndetse n'inshuti
zisanzwe? Ibyishimo by'umugabo n'abana bikwiriye kurushaho kuba ibyera kuri buri mugore na
buri nyina w'abana kurusha iby'abandi bantu bose. Bashiki bacu b'Abakristo ntibakwiriye na
rimwe kwambara mu buryo bwo gusesagura, ahubwo igihe cyose bakwiriye kwambara neza, mu
buryo bwo bucishije bugufi kandi butuma bagira amagara mazima bakurikije uko umurimo bakora
ubibemerera." [1T 391]

306
Twizera ko imyambarire yasobanuwe haruguru ikwiriye guhabwa izina ry'ivugurura ku myambaro
migufi. Iyi myambarire iri kugenda ikurikizwa nabo mu Kigo cyo mu Burengerazuba Giharanira
Ivugurura mu [1T 391] by'Ubuzima ndetse na bamwe muri bashiki bacu b'i Battle Creek n'ahandi
hantu iyi ngingo ishyirwa imbere y'abantu neza. Nk'ikinyuranyo gikomeye cy'iyi myambarire
yoroheje, hari iyi ngirwamyambarire y'Abanyamerika, yenda gusa cyane n'imyambaro yambarwa
n'abagabo. Igizwe n'isengeri, ipantalo, n'umwambaro ujya kumera nk'ikoti ukenda kugera hagati
na hagati y'amavi n'amatako. Mpereye kubyo neretswe bihuje nijambo ry'Imana, iyi myambarire
narayirwanyije; mu gihe iyindi nabwiye abantu ko ari yo bakurikiza nk'imyambaro yo kwicisha
bugufi, ituma umubiri umererwa neza, ko ikwiriye kandi igatuma bagira amagara mazima. [1T
392]
Indi mpamvu ntanga mbiseguraho kubwo kongera kugarura ibitekerezo byanyu kwita ku ngingo
y'imyambarire ni uko muri bashiki bacu makumyabiri bavuga ko bizera Ibihamya nta n'umwe
wateye intambwe ya mbere mu bijyanye n'ivugurura mu myambarire. Bishobora kuvugwa ko
umuvandimwe wanyu Ellen G. White muri rusange igihe ari mu bantu yambara ikanzu isumba izo
asaba abandi kwambara. Kuri ibyo nsubiza ntya nti: "Igihe nsuye ahantu runaka kugira ngo nigishe
abantu aho iyi nsanganyamatsiko iba ari nshya kandi hakaba hari urwikekwe, ntekereza ko ari
byiza kurutaho kwigengesera no kudafunga amatwi y'abantu binyuze mu kwambara imyenda
ishobora guteza impaka kuri bo. Ariko nyuma yo gushyira iyi ngingo imbere yabo, no
kubasobanurira byuzuye aho mpagaže, noneho mpagarara imbere yabo mu mwambaro uhuje
n'ivugurura, nkagaragaza icyitegererezo cy'ibyo nigisha. [1T 392]
Ku birebana n'ikibazo cyo kwambara amakanzu maremare ataratse kandi ariho imitako myinshi,
ivugurura mu myambarire ryateye intambwe iri imbere y'ayo makanzu. Ivugurura ntirishobora
kuyakoresha. Kandi byaba byaranatinze cyane kuvuga ku kwambara bene ayo makanzu, yaba ari
amagari cyangwa amato. Uruhande mpagazeho kuri iki kibazo ni rwa rundi rwose nahoze n'ubundi
ndiho, kandi siniringira ko naryozwa ibyo abandi bashobora kuvuga kuri iyi ngingo, cyangwa
iby'imigenzereze y'abambara amakanzu maremare ataratse. Ndahakana uburyo bagoreka ibiganiro
naba naragiranye n'abantu kuri iyi ngingo turi ahiherereye, kandi ngasaba ko ibyo nanditse
bigasohoka mu nyandiko byaba ari byo bifatwa ko byerekana uruhande rutajegajega mpagazeho.
[1T 392]

ABAGABURA BACU
Mu iyerekwa naherewe i Rochester ho muri New York, ku itariki ya 25 Ukuboza mu 1865,
neretswe ko imbere yacu hari umurimo ukomeye ndetse w'agaciro kurusha iyindi. Agaciro kawo
n'ubunini bwawo ntabwo bibonwa uko byakabaye. Igihe nabonaga uburyo kutagira icyo bitaho
kw'abantu kwagaragaraga ahantu hose, nagize ubwoba cyane ku bw'abagabura n'abantu muri
rusange. Byasaga n'aho umurimo wo kwigisha ukuri kw'iki gihe wagwabiye. Umurimo w'Imana
wasaga n'uwahagaze. Abagabura n'abizera ntibiteguye igihe barimo, kandi hafi y'abantu bose
bavuga ko bizera ukuri kw'iki gihe ntibiteguye gusobanukirwa umurimo wo kwitegura [392] iki
gihe. Uko bahagaze muri iki gihe barangamiye iby'isi, bakaba badafite kwiyegurira Imana, kandi
bakagira kwiyegurira kumvira inarijye, ntibabonereye rwose kwakira imvura y'itumba, no kuba
bararangije gukora byose kugira ngo babashe guhagarara badatsinzwe n'umujinya wa Satani
ushaka gukoresha ibihimbano bye akarimbura ukwizera kwabo, kandi akabazingazingiraho
ukwishuka runaka kubanezeza. Batekereza ko bari mu kuri mu gihe nta kuri na guke bafite. [1T
393]

307
Abagabura n'abizera bagomba kugira iterambere rikomeye mu murimo w'ivugurura. Bakwiriye
gutangira batajuyaje bagakosora akamenyero kabi kabo mu mirire, mu minywere, mu myambarire,
ndetse n'imikorere. Nabonye ko umubare munini w'abagabura utari maso ku bijyanye n'iyi ngingo
y'ingenzi. Ntabwo bose bari aho Imana yifuza ko baba. Ingaruka yabyo ni uko bamwe bashobora
kwerekana imbuto nke gusa z'imirimo yabo. Abagabura bakwiriye kubera umukumbi w'Imana
icyitegererezo. Nyamara ntabwo bari aho ibishuko bya Satani bitabageraho. Ni bo Satani azashaka
uko afatira mu mitego. Satani nashobora kugera ku ntego yo gusinziriza umugabura umwe
akishingikiriza ku mutekano w'umubiri, maze mu kugenza atyo akayobya ubwenge bwe
akabuvana mu murimo, cyangwa akamushuka ku bijyanye n'uko ahagaze by'ukuri imbere y'Imana,
azaba ageze kuri byinshi. [1T 393]
Nabonye ko umurimo w'Imana utari uri gutera imbere nk'uko byari bikwiriye. Abagabura
bananirwa gufata umurimo muri za mbaraga, kwa kwiyegurira Imana, na kwa kwihangana
kutajegajega agaciro k'umurimo gasaba ko bagira. Bafite umwanzi uhora uri maso bagomba
kurwana nawe, wa wundi ufite kwitonda no kwihangana kudacogora. Umuhati muke w'abagabura
n'abizera ntushobora kugereranywa na gato n'umuhati w'umwanzi wabo Satani. Ku ruhande
rumwe hari abagabura barwanira ukuri kandi bakaba bafite Imana n'abamarayika ho abafasha.
Bene aba bari bakwiriye kuba bakomeye ndetse bafite ubutwari no kumaramaza, kandi bakaba
bitanze rwose mu murimo barimo, nta kindi bashishikariye. Ntibakwiriye kuzitirwa n'ibintu byo
muri ubu bugingo, kugira ngo babashe kunezeza uwabatoranyirije kuba abasirikari. [1T 393]
Ku rundi ruhande, hari Satani n'abamarayika be bari kumwe n'abakozi babo bose bakorera ku isi,
kandi bakoresha umuhati wose n'ubucakura kugira ngo bateze imbere ikinyoma n'ikibi, kandi ngo
batwikirize ububi bwabo bukabije n'ubusembwa bwabo umwenda unejeje. Kwikunda, uburyarya
n'ibinyoma by'ubwoko bwose, Satani abyambika umwambaro w'ibigaragara nk'ukuri no
gukiranuka, maze agatsinda ndetse n'abagabura hamwe n'abizera bavuga ko basobanukiwe
n'ubucakura bwe. Uko barushaho kuba kure ya Kristo, Umuyobozi wabo ukomeye, ni ko
barushaho kudasa na wemu mico; uko imibereho n'imico byabo birushaho gusa n'iby'abagaragu
b'umwanzi wabo gica, ni ko birushaho kuba impamo ko amaherezo bazaba abe. Nubwo bavuga
ko ari abagaragu ba Kristo, ni imbata z'icyaha. Ubwenge [1T 393] bw'abagabura bamwe buhugiye
cyane ku bihembo bahabwa. Bakorera ibihembo maze ntibabe bakibona ukwera n'agaciro
by'umurimo. [1T 394]
Bamwe bahinduka abanebwe n'abanenganenzi mu murimo bakora. Banyura ahantu nyamara
bakaba ari abanyantege nke n'abatagera ku ntego mu muhati bakoresha. Ntabwo imitima yabo iri
mu murimo. Ukuri kurumvikana neza. Benshi muri bo ntibagira uruhare mu gushakashaka uku
kuri binyuze mu kwiga bashyizeho umwete no gusenga bashishikaye, maze ugasanga nta kintu
bazi ku bijyanye n'agaciro n'akamaro by'ukuri binyuze mu kumva bahatirwa gushyigikira
uruhande barimo bahanganye n'abanzi bako. Ntabwo babona ko ari ngombwa gusigasira umwuka
wo kwitanga wese mu murimo. Icyo bashishikariye kigabanywa hagati yabo ubwabo ndetse
n'umurimo. [1T 394]
Nabonye ko mbere yuko umurimo w'Imana ugira iterambere rifatika ugeraho abagabura bagomba
guhinduka. Igihe bazaba bamaze guhinduka, bazaha agaciro gake ibihembo bahabwa maze agaciro
kanini cyane bagashyire ku murimo w'ingenzi, wera, kandi ukomeye w'icyubahiro bakiriye uvuye
mu biganza by'Imana kugira ngo bawukore, wa wundi ibasaba no gukora bakiranutse kandi neza
nk'abazayimurikira uko bawukoze. Buri munsi abamarayika bandika imirimo yabo yose nta
kwibeshya kubayeho. Ibikorwa byabo byose, ndetse n'ibyo bagambirira kimwe n'intego bafite mu
mutima bihishurwa nk'uko biri. Nta kintu gihishwa ijisho rireba byose ry'Uzatubaza ibyo twakoze.

308
Abeguriye imbaraga zabo zose mu murimo w'Imana, kandi bagatinyuka kugenda bakagira icyo
bawushoramo, baziyumvamo ko umurimo w'Imana ari umwe mu migabane ibagize, kandi
ntibazakorera gusa guhabwa ibihembo. Ntibazaba abagaragu bakorera ijisho kandi ngo bashake
kwinezeza, ahubwo bazitanga rwose, ndetse bazashishikarira rwose gukora uyu murimo. [1T 394]
Bamwe igihe bakorera umurimo mu ruhame mu matorero yabo baba bari mu kaga ko gukora
amakosa bitewe no kubura kwigengesera. Biri mu nyungu zabo ndetse n'iz'umurimo ko bakwiriye
gushakashaka bitonze, bakagenzura impamvu zibatera gukora, kandi bakamenya badashidikanya
ko biyambuye inarijye. Bakwiriye kuba maso, kuko nibitagenda bityo, igihe bazaba babwiriza
abandi ukuri kwahuranyije bazananirwa kurangwa n'imibereho ihuye n'ibyo bigisha, bityo babe
bemereye Satani kugira icyo asimbuza umurimo wimbitse w'umutima. Bakwiriye kwigenzura
neza kandi bakanoza umurimo w'Imana, naho ubundi baba abo gukorera ibihembo maze bakaba
batakibona imiterere y'agaciro kandi ishyizwe hejuru y'umurimo wabo. Ntibakwiriye kwemerera
inarijye ngo ibe ari yo ibátegeka, ahubwo nibareke Yesu abe ari we utegeka, kandi bakwiriye
kwitonda ntibabwire umunyabyaha wo muri Siyoni bati: "Uzagubwa neza" mu gihe Uwiteka we
yamuvuzeho iby'umuvumo. [1T 394]
Abagabura bagomba gukanguka bakerekana imibereho, ishyaka, ndetse no kwitanga, ibyo bamaze
igihe kirekire ari nk'abashyitsi kuri byo kubera [1T 394] ko batashoboye kugendana n'Imana.
Ahantu henshi umurimo w'Imana nturi kugenda neza. Umurimo ugomba gukorerwa ubugingo
urakenewe. Abantu baremerewe n'ivutu no gusinda n'amaganya yo muri ubu buzima. Bari
kurushaho kwinjira mu mwuka wo gukora imishinga y'iyi si. Bararikiye cyane kubona indamu.
Iby'umwuka no kwiyegurira Imana biboneka hake. Umwuka wiganje ni uwo gukora, kurundanya
no kongera ku byo basanzwe batunze. Umutwaro nagize ni uwo kwibaza iki kibazo ngo: "Mbese
amaherezo y'ibi azaba ayahe?" [1T 395]
Amateraniro y'inteko yagiye agera ku byiza bitaramba. Abazaga mu materaniro bazaga bafite
umwuka w'ingendo muri bo. Inshuro nyinshi abagabura n'abizera bazana ibicuruzwa byabo muri
ayo materaniro magari, maze ukuri kuvugirwa ku ruhimbi ntigukore ku mutima. Inkota ya Mwuka
ari yo jambo ry'Imana, ntikora umurimo wayo. Ijambo ry'Imana rigera ku baryumva nta mbaraga
rigifite. Umurimo w'Imana w'icyubahiro bawuhuza cyane n'ibintu rusange bisanzwe. [1T 395]
Abagabura bagomba guhinduka mbere yuko bakomeza bene se. Ntibakwiriye kubwiriza ibyabo,
ahubwo bakwiriye kubwiriza Kristo no gukiranuka kwe. Ivugurura rirakenewe mu bantu, ariko
mbere na mbere rikwiriye gutangiriza imbaraga yaryo yeza mu bagabura. Ni abarinzi ku nkike z'i
Siyoni kugira ngo bumvikanishe ijwi ry'imbuzi baburira abadafite icyo bitayeho, ntibanagire icyo
bikenga. Nk'abarinzi ku nkike, niberekane akaga gategereje indyarya ziri i Siyoni. Kuri jye
byasaga n'aho bamwe mu bagabura bari baribagiwe ko Satani akiri muzima, ko adacogora,
ashishikaye kandi akiri incakura nka mbere hose; kandi ko yari agishaka uburyo yayobya imitima
akayikura mu nzira yo gukiranuka. [1T 395]
Umugabane umwe w'ingenzi w'umurimo w'umugabura ni ukwigisha abantu akiranutse
iby'ivugurura mu y'ubuzima nk'uko ryomatanye n'ubutumwa bwa marayika wa gatatu,
nk'umugabane n'ingingo bigize umurimo umwe. Ntabwo bakwiriye kunanirwa kurikurikiza bo
ubwabo, kandi bakwiriye no kurishishikariza abantu bose bavuga ko bizera ukuri. [1T 395]
Abagabura ntibakwiriye kugira ikindi cyihariye kibashishikaza kitari umurimo ukomeye wo
kuyobora ubugingo bw'abantu mu kuri. Imbaraga zabo zose zikenewe aha muri uyu murimo.
Ntibakwiriye kujya mu by'ibicuruzwa, ibyo kuva ku rugo ujya ku rundi ubashyiriye ibicuruzwa,
cyangwa indi mirimo ibyara inyungu hanze y'uyu murimo ukomeye. Impanuro ikomeye yahawe

309
Timoteyo ifite uburemere kuri bo nk'uko byari kuri Timoteyo, kandi ibaha ibyo basabwa gukora
bikomeye cyane kurenza ibindi ndetse n'inshingano ziteye ubwoba bikomeye. "Ndagutongerera
mu maso y'Imana no mu ya Kristo Yesu uzacira ho iteka abazima n'abapfuye, ubwo azaboneka aje
kwima ingoma ye. Ubwirize abantu ijambo ry'Imana ugire umwete mu gihe kigukwiriye no mu
kitagukwiriye, uhane, uteshe, uhugure ufite kwihangana kose no kwigisha"... "Ariko wehoho
wirinde muri [1T 395] byose, wemere kurengana, ukore umurimo w'umubwirizabutumwa bwiza,
usohoze umurimo wawe wo kugabura iby'Imana." 2Timoteyo 4:1, 2, 5. [1T 396]
Akamenyero kabi ko mu mibereho kagabanyije imyumvire yacu mu by'ubwenge no mu
by'umubiri, kandi imbaraga zose dushobora kubona binyuze mu mibereho ikwiriye no kwishyira
mu isano nziza y'ubuzima n'ubugingo zikwiriye kwegurirwa mu murimo Imana yadushinze nta
kwizigama. Ntabwo dushobora gutinyuka gukoresha imbaraga zacu nke kandi z'ibisenzegeri
duhereza abantu ku meza cyangwa ngo tuvange ibicuruzwa n'umurimo Imana yaduhaye.
Ubushobozi bwose bw'ubwenge n'umubiri birakenewe muri iki gihe. Umurimo w'Imana
urabisaba, kandi nta murimo w'inyungu wihariye [umugabura] yajyamo ku ruhande ubangikanywe
n'uyu murimo ukomeye ngo ureke gutwara igihe n'imbaraga z'ubwenge n'iz'umubiri, bityo
bikagabanya ubushobozi n'imbaraga twajyaga gukoresha mu murimo w'Imana. Abagabura bakora
ibi ntibazabona cya gihe cyo kwiga Ijambo ry'Imana no kuritekerezaho ndetse no gusenga, kandi
ngo bagire za mbaraga zose na kwa kubonera mu ntekerezo bari bakwiriye kuba bafite kugira ngo
basobanukirwe iby'abantu bakeneye ubufasha, kandi ngo babe biteguye "gukora mu gihe gikwiriye
no mu kidakwiriye." Ijambo rivuzwe neza mu gihe gikwiriye rishobora gukiza ubugingo
bw'umuntu w'impezamajyo, uyobagurika, ushidikanya kandi utentebutse. Pawulo yahuguye
Timoteyo agira ati: "Ibyo ujye ubizirikana kandi abe ari byo uhugukiramo, kugira ngo kujya mbere
kwawe kugaragarire bose." 1 Timoteyo 4:15. [1T 396]
Mu nshingano Kristo aha abigishwa be arababwira ati: "Ibyo muzahambira mu isi bizaba
bihambiriwe mu ijuru, kandi ibyo muzahambura mu isi, bizaba bihambuwe mu ijuru." (Matayo
18:18). Niba uyu ari umurimo w'inshingano iteye ubwoba wahawe abagabura b'iby'Imana, mbega
ukuntu ari iby'umumaro munini ko biyegurira rwose uwo murimo, kandi bakarinda ubugingo
bw'abantu nk'abagomba kububazwa! Mbese birakwiriye ko haba indi nyungu yihariye cyangwa
yo kwikunda yinjira muri uyu murimo kandi igatuma umutima wose utaba muri uyu murimo?
Abagabura bamwe bizembagiza ahazengurutse ingo zabo, maze bakajya hanze ku Isabato,
hanyuma bakagaruka bityo imbaraga zabo bakazimarira mu buhinzi n'ubworozi cyangwa ku kwita
ku bibazo by'imiryango yabo. Mu cyumweru cyose barikorera, hanyuma udusigazwa tw'imbaraga
zabo zananiwe bakadukoresha bakorera Imana. Nyamara uwo mwete ufite intege nke ntiwemerwa
n'Imana. Nta mbaraga z'ubwenge ndetse n'iz'umubiri bafite zo kuzigama. Imbaraga zabo ziba
zatentebutse bihagije. Nyamara nyuma y'uko birunduriye kandi bakijandika mu minsi y'akazi
y'icyumweru n'imiruho no guhangayika by'ubu buzima, ntibaba bagikwiriye rwose gukora
umurimo w'Imana wera, umurimo uhanitse kandi w'ingenzi. Ahazaza h'iteka ryose h'ubugingo
bw'abantu hashingiye ku migenzereze yabo n'ibyemezo bafata. Mbega ukuntu noneho birushaho
kuba ingenzi ko birinda muri byose, atari mu byo barya gusa, ahubwo no mu mirimo yabo, [1T
396] kugira ngo imbaraga zabo zidacogora kandi zegurirwe mu muhamagaro wabo wera! [1T 397]
Ikosa rikomeye ryakozwe na bamwe mu bavuga ko bizera ukuri kw'iki gihe binyuze mu kuzana
ibicuruzwa mu bihe bya gahunda y'uruhererekane rw'amateraniro, maze kubw'ubucuruzi bwabo
bagateshura ubwenge bw'abantu ku ntego y'amateraniro. Iyaba Kristo yari ari ku isi muri iki gihe,
yari kwirukana abo bakubita hirya no hino bacuruza (baba ari abagabura cyangwa rubanda)
akoresheje ikiboko gikozwe mu migozi mito nk'igihe kera yinjiraga mu rusengero maze

310
“akirukana abaruguriragamo bose, yubika ameza y'abavunjaga ifeza, n'intebe z'abagurishaga
inuma, arababwira ati: "Byanditswe ngo: 'Inzu yanjye izitwa inzu yo gusengerwamo, ariko
mwebwe mwayihinduye isenga y'abambuzi. (Matayo 21:12,13). Aba bacuruzi bashobora kuba
baratanze urwitwazo bavuga ko ibicuruzwa byabo bari bari kugurisha byari bigenewe amaturo
y'ibitambo. Nyamara intego yaboyariiyo kubona inyungu, kubona ubutunzi, nokwirundanirizaho
ibintu. [1T 397]
Neretswe ko iyo ubushobozi bw'imico mbonera n'ubwenge butaza kuba bwarabudikiwe
n'akamenyero kabi ko mu mibereho, abagabura na rubanda baba baratahuye byihuse ingaruka mbi
zo kuvanga ibyera n'ibintu bisanzwe. Abagabura bahagaze ku ruhimbi maze babwiriza ibibwirizwa
bikomeye, hanyuma kubwo gutangira gusobanura iby'ibicuruzwa, no gokora uruhare
rw'umucuruzi, yemwe ndetse no mu nzu y'Imana, bateshuye ubwenge bw'abari babateze amatwi
burekura gukorwaho bwari bwakiriye, bityo barimbura imbuto z'umurimo wabo. Iyaba ubushobozi
bwo kumva butagushijwe ikinya, bajyaga kuba baragize gushishoza, bakamenya ko bari kumanura
ibintu byera bakabishyira ku rwego rumwe n'urw'ibintu bisanzwe. Umutwaro wo kugurisha ibitabo
byacu ntukwiriye kwikorerwa n'abagabura bakora umurimo wo kwigisha ijambo ry'Imana
n'amahame twizera. Igihe n'imbaraga byabo bikwiriye kuzigamwa, kugira ngo mu gihe
cy'amateraniro imbaraga zabo zibe zihagije. Igihe cyabo n'imbaraga zabo ntibikwiriye gukorwaho
ngo bikoreshwe mu kugurisha ibitabo byacu, mu gihe bishobora kuzanirwa abantu neza bikozwe
n'abantu badafite umutwaro wo kubwiriza ijambo ry'Imana. Mu gihe cyo gutangiza umurimo
ahantu hashya, bishobora kuba ngombwa ko umugabura yitwaza ibitabo byo kugurisha abantu,
kandi na none mu bindi bihe runaka birashoboka kugurisha ibitabo no gukora ibikorwa
by'ubucuruzi akorera ibiro bishinzwe gukwirakwiza inyandiko. Nyamara uyu murimo ukwiriye
kwirindwa igihe cyose hari abandi bashobora kuwukora. [1T 397]
Abagabura bafite ibyo bakwiriye gukora byose kugira ngo babwirize ijambo, kandi nyuma yuko
bagejeje ukuri gukomeye ku bantu, bakwiriye kugumana agaciro bacishije bugufi nk'ababwiriza
b'ukuri gufite icyubahiro ndetse nk'abahagarariye ukuri kwigishijwe abantu. Nyuma y'umwete
wabo bakoresheje mu murimo baba bakeneye ikiruhuko. Yemwe ndetse no [1T 397] kugurisha
ibitabo bijyanye n'ukuri kw'iki gihe na wo ni umuruho, ni ukunaniza ubwenge no kurushya
umubiri. Niba hariho abagifite imbaraga kandi bakaba bashobora gukoreshwa cyane
ntibiyangirize, hariho umurimo w'ingirakamaro bagomba gukora, kandi iyo bamenyesheje abantu
ukuri nibwo uba utangiye. Ubwo nibwo haza kubwiriza kw'intangarugero, kwita ku bandi
wigengesereye, gushaka gukorera abandi ibyiza, ikiganiro, gusura abantu mu miryango urugo ku
rundi, kwinjira mu mitekerere by'abumvise ibibwirizwa byabo ndetse no kureba uko imibereho
yabo mu bya Mwuka imeze; bakinginga uyu muntu cyangwa uriya, bagahana, bagatesha,
bagacyaha kandi bagakomeza abari mu mibabaro, bagahumuriza abababazwa, abacitse intege
n'abatagira shinge na rugero. Ubwenge bugomba kuba budafite umuruho mu buryo bushoboka
bwose kugira ngo babe abantu bahora biteguye gukora umurimo, "bakora mu gihe gikwiriye
n'ikidakwiriye." Bakwiriye kumvira itegeko ryatanzwe na Pawulo ariha Timoteyo agira ati: "Ibyo
ujye ubizirikana kandi abe ari byo uhugukiramo." 1 Timoteyo 4:15. [1T 398]
Inshingano y'umurimo iri kuri bamwe mu buryo bworoshye cyane. Biyumvamo ko iyo bavuye ku
ruhimbi umurimo wabo uba urangiye. Hariho umutwaro wo gusura n'umutwaro wo kuganiriza
abantu; kandi abantu bifuza koko gusingira ibyiza byose bibonekamo, kandi bakaba bifuza kumva
no kwiga kugira ngo bashobore kubona ibintu byose neza uko biri, ntabwo ayo mahirwe bayabona
kandi ngo bumve banyuzwe. Abagabura batanga impamvu yuko bananiwe, nyamara kandi bamwe
bamara imbaraga zabo z'agaciro kenshi kandi bakamara igihe cyabo bakora umurimo washoboraga

311
gukorwa n'undi muntu kandi akawukora neza nk'uko bawukora. Bakwiriye kuzigama imbaraga
z'ibitekerezo n'iz'umubiri kugira ngo nk'abakozi b'Imana bakiranuka bashobore gutanga igihamya
cy'umurimo wabo. [1T 398]
Ahantu hose hagaciro hari hakwiriye kuba ahantu habikwa ibitabo. Bityo umuntu ukunda ukuri
nta mbebya, akwiriye kugaragaza ko ashishikajwe no kugeza ibyo bitabo mu biganza by'abantu
bazabisoma. Ibisarurwa ni byinshi, ariko abasaruzi ni bake, kandi abakozi bake bafite
ubunararibonye bari aho umurimo ukorerwa bafite ibyo bari bakwiriye byose kugira ngo bakore
umurimo wo kwigisha ijambo [ry'Imana] n'inyigisho z'amahame twizera. Hazahaguruka abantu
bazavuga ko Imana yabakoreye umutwaro wo kwigisha abandi ukuri. Abantu nkabo bose
bakwiriye kugenzurwa kandi bakageragezwa. Ntibakwiriye gukurirwaho ibibarushya byose, kandi
ntibanakwiriye guhita bazamurwa mu myanya ifata ibyemezo. Icyakora niba bakwiriye guterwa
umwete, bakwiriye kuwuterwa kugira ngo batange igihamya cyuzuye cy'umurimo bakora. Ntabwo
yaba ari imigenzereze myiza abo bantu baramutse binjiye mu mirimo ikorwa n'abandi. Nibabanze
gukora bafatanyije n'umuntu ufite ubunararibonye n'ubwenge, bityo bidatinze ashobora kubona
niba bashobora gukoresha imbaraga ihindura abandi bagakizwa. Ababwiriza [1T 398] bakiri bato
batigeze na rimwe bakora umurimo ubananiza, cyangwa ngo babe barigeze kwikorera umutwaro
unaniza imbaraga z'ubwenge n'iz'umubiri ntibakwiriye gushishikarizwa kwiringira ko bazahabwa
ubufasha bidashingiye ku murimo wabo bwite bakoresha imbaraga zabo, kubera ko ibyo
byabangiriza gusa kandi bikaba nka rukuruzi yo kurehereza abantu kujya mu murimo kandi ntacyo
bazi ku mutwaro uwubonekamo cyangwa inshingano abagabura batoranyijwe n'Imana bafite.
Abantu nk'abo bazumva bashoboye kwigisha abandi mu gihe bazaba batarize amahame y'ibanze.
[1T 399]
Abantu benshi bavuga ko bizera ukuri ntabwo bejejwe na ko kandi ntabwo bahawe ubwenge.
Ntabwo bayoborwa kandi ngo bigishwe n'Imana. Nk'ikintu kiri rusange, ubwoko bw'Imana
buhugirije ibitekerezo mu by'isi, kandi bwateshutse ku kwiyoroshya gusabwa n'ubutumwa bwiza.
Iyi ni yo nsiriri yo kubura bikomeye ubushishozi mu bya Mwuka, mu nzira banyuzemo mu
bijyanye n'abagabura. Niba umugabura abwirije afite kubohoka, bamwe bamushimagiza
akibahagaze imbere. Aho kugira ngo batinde ku kuri yavuze, no kurushaho kukuzirikana, bityo
ngo babe berekanye ko atari abumva bagahita bibagirwa, ko ahubwo ari abakora iby'iryo jambo,
bamushyira hejuru bagenda barengurira ku byo yakoze. Batinda ku byiza biranga igikoresho
cy'impezamajyo, nyamara bakibagirwa Kristo wakoresheje icyo gikoresho. Uhereye igihe Satani
yagwaga, uwari warigeze kuba marayika ushyizwe hejuru mu bwiza, abagabura benshi bagiye
bagwa binyuze mu kubashyira hejuru. Abakomeza Isabato babapfapfa bagiye bashimisha
umwanzi cyane binyuze mu gushimagiza abagabura babo. Mbese bari bazi ko bari gufasha Satani
mu murimo we? Iyo baza gusobanukirwa n'ibyo bari gukora bari kugira ubwoba cyane. Bari
bahinduwe impumyi, ntibari bahagaze mu nama z'Imana. Ndashyira hejuru ijwi ryanjye mburira
abantu bashimagiza cyangwa bagashyeshyenga abagabura. Nabonye ikibi, ndetse ikibi giteye
ubwoba kiri mu kugenza batya. Ntimukigere na rimwe muvuga ijambo ryo gushimagiza abagabura
muhagaze imbere yabo. Mwerereze Imana. Muhore mwubaha umugabura ukiranuka,
musobanukirwe n'imitwaro ye ndetse muyimworohereze niba mubishoboye. Ariko
ntimukamushyeshyenge kubera ko Satani aba ahagaze ku munara we yiteguye kwikorera uwo
murimo ubwe. [1T 399]
Abagabura ntibakwiriye gukoresha amagambo yo gushyeshya cyangwa ngo bite ku cyubahiro
cy'abantu. Hagiye habaho kandi haracyariho akaga gakomeye ko kuyoba kuri iyi ngingo, ko
gushyira itandukaniro rito ku bakire, cyangwa kubashyeshya binyuze mu kubitaho mu buryo

312
bwihariye, cyangwa mu buryo bw'amagambo. Hari akaga kari mu "gushimagiza abantu" kugira
ngo ubone indamu, nyamara mu kugenza utya uri gushyira mu kaga inyungu zabo z'iteka ryose.
Umugabura ashobora kuba umuntu ukunzwe by'umwihariko n'umuntu runaka w'umukire, kandi
uwo mukire akajya amuhera ubuntu cyane. Ibi binezeza umugabura, maze na we nk'inyiturano
akavuga amagambo menshi yo gushimagiza uko kugira [1T 399] ubuntu k'uwo utanga impano.
Izina rye rishobora gushyirwa hejuru binyuze mu kurigaragaza mu nyandiko, nyamara kandi nyiri
ugutanga adakwiye na busa ishimwe nk'iryo ari guhabwa. Gutanga kwe ntabwo kwaturutse mu
ihame ryimbitse kandi rizima ryo gukora ibyiza akoresheje ubutunzi bwe, ngo ateze imbere
umurimo w'Imana kubera ko awukunda, ahubwo kwaturutse ku mpamvu runaka yo kwikunda, ari
yo cyifuzo cy'uko yatekerezwa nk'umuntu ugira ubuntu. Ashobora kuba yaratanze biturutse ku
mbaraga imisunikira gutanga gusa atabitekerejeho kandi gutanga kwe kukaba kutarakomotse mu
ihame ryimbitse. Ashobora kuba yarakozwe ku mutima binyuze mu kumva ukuri gukangura
umutima kwabashije muri uwo mwanya kudohora imigozi ifunze uruhago rwe rw'impiya; nyamara
nubwo bimeze bityo, gutanga kwe nta mpamvu yimbitse gufite. Atanga bitewe n'amarangamutima
y'uwo mwanya; uruhago rwe rufungurwa akanya gato akandi rugafungwa. Bene uwo nta shimwe
akwiriye kubera yuko mu buryo bwose bw'uko jambo risobanurwa, ni umuntu w'umunyabugugu,
kandi naramuka adahindutse rwose, ngo uruhago abikamo ruhinduke ndetse n'ibindi byose,
azumva aya magambo y'urucantege amwamagana avuga ngo: "Ngaho yemwe batunzi mwe,
nimurizwe muborozwe n'ibyago mugiye kuzabona. Ubutunzi bwanyu buraboze, n'imyenda yanyu
iriwe n'inyenzi." (Yakobo 5:1,2). Amaherezo abantu nk'aba bazakanguka mu kwishuka guteye
ubwoba. Abashimagizaga ugutanga kwabo kuza by'akanya gato bafashije Satani kubashuka no
kubatera gutekereza ko bari abantu bagira ubuntu cyane, kandi bitanga cyane mu gihe batari bazi
amahame ya mbere yo kugira ubuntu cyangwa kwitanga. [1T 400]
Abagabo n'abagore bamwe biyiringiza ko batita ku bintu by'iyi si ngo babifate nk'iby'agaciro
kenshi, ko ahubwo baha agaciro kenshi ukuri no kujya mbere kwako bakabirutisha inyungu iyo
ari yo yose yo mu isi. Amaherezo bamwe bazakanguka baboneko bishukaga. Bashobora kuba
barigeze kwishimira ukuri, kandi ubutunzi bw'isi bukaba bwarigeze gusa n'ubudafite agaciro
ubugereranyije n'ukuri; nyamara nyuma y'igihe runaka, uko ubutunzi bwabo bwo mu isi
bwagendaga bwiyongera, bahindutse abatakiyegurira Imana cyane. Nubwo bafite ibihagije
byabafasha kubaho neza, nyamara ibikorwa byabo byose byerekana ko batanyuzwe na mba.
Imirimo yabo yerekana ko imitima yabo ihambiriwe ku butunzi bwabo bw'isi. Indamu, indamu ni
yo ntero n'inyikirizo yabo. Buri wese mu bagize umuryango agira uruhare mu murimo bakora
kugira ngo bagere ku ndamu. Ni inshuro nke cyane biha agahe ko gushyikirana n'Imana no
gusenga. Bakora karekare kandi bakaryama bakererewe. Abagore barwaragura, kandi barembejwe
n'indwara ndetse n'abana b'abanyantege nke bagira icyo bakora kizana inyungu ngo bunganire mu
byo bifuza kugeraho, maze bagakoresha ubuzima n'imbaraga birenze urugero kugira ngo bagere
ku ntego yabo, ngo bunguke nibura bike, bongereho amafaranga nibura make. Bishyeshya bibwira
ko bari gukora ibyo kugira ngo babashe kunganira [1T 400] umurimo w'Imana. Mbega kwibeshya
guteye ubwoba! Satani arabitegereza maze agaseka kubera ko azi yuko bari kugurisha ubugingo
n'umubiri binyuze mu kurarikira indamu kwabo. Bakomeza gutanga inzitwazo zidafite ishingiro
z'uko kwigurisha ngo bagere ku ndamu. Bahumwe amaso n'imana y'iyi si. Kristo yabaguze
amaraso ye bwite; nyamara biba Kristo, bakiba Imana, bakitanyaguzamo uduce, ndetse bagasa
n'aho ntacyo bamariye umuryango mugari babarizwamo. [1T 401]
Batanga agahe gato ko gukungahaza ubwenge bwabo, n'akandi gahe gato ko kwishimana n'abandi
cyangwa n'abo mu rugo. Icyo bamariye abandi ni gito cyane. Imibereho yabo ni ukwibeshya
guteye ubwoba. Abakoresha nabi ubuzima bwabo batyo biyumvisha ko imigenzereze yabo yo

313
gukora ubutaruhuka ikwiriye gushimwa. Bari kwirimbura binyuze mu murimo bakora bigerezaho.
Bari kwangiriza urusengero rw'Imana binyuze mu gukomeza kwica amategeko agenga umubiri
wabo ku bwo gukora birengeje urugero, nyamara kandi bagatekereza ko iyo ari indangagaciro.
Mbese bashobora kuvuga iki igihe Imana ibahamagaye ngo bayimurikire, igihe ibasabye
kuyigaragariza impano yabatije ngo bayizanane n'inyungu yayo? Ni uruhe rwitwazo batanga?
Iyaba bari abapagani batagize icyo bazi ku Mana ihoraho, maze mu ishyaka ryabo ririmo
ubuhumyi ryo gusenga ibigirwamana bakijugunya munsi y'ikimodoka kinini kigenda, ibyabo
byarushaho kwihanganirwa. Nyamara aba bo babonye umucyo, bahawe imiburo ikurikirana kugira
ngo barinde imibiri yabo (iyo Imana yita urusengero rwayo) kugira ngo ikomeze kuba mizima mu
buryo bushoboka bwose bityo babashe kuyihimbariza mu mibiri yabo no mu mwuka wabo kuko
ari ibyayo. Birengagije inyigisho za Kristo zigira ziti: "Ntimukibikire ubutunzi mu isi, aho inyenzi
n'ingese ziburya, kandi abajura bacukura bakabwiba. Ahubwo mwibikire ubutunzi mu ijuru, aho
inyenzi n'ingese zitaburya, n'abajura ntibacukure ngo babwibe, kuko aho ubutunzi bwawe buri ari
ho n'umutima wawe uzaba." (Matayo 6:19-21). Barareka ibirushya byo mu isi bikabagusha mu
mutego. "Kuko abifuza kuba abatunzi bagwa mu moshya no mu mutego, no mu irari ryinshi
ry'ubupfu ryangiza, rikaroha abantu mu bibahenebereza bikabarimbuza." Baramya ubutunzi
bwabo bwo ku isi, nk'uko umupagani w'injiji aramya ibigirwamana bye. [1T 401]
Benshi bishyeshya bavuga ko kwifuza indamu kwabo kugamije kuba babasha kunganira umurimo
w'Imana. Bamwe basezerana ko igihe bazaba bamaze kubona inyungu runaka, icyo gihe
bazayikoresha ibyiza, maze bateze imbere umurimo wo kwigisha ukuri kugenewe iki gihe.
Nyamara igihe bamaze kugera ku byo bashakaga kugeraho, ntabwo baba biteguye gushyigikira
umurimo kurusha uko bari bameze mbere batarabisezerana. Barongera bagasezerana ko igihe
bazaba bamaze kugura inzu runaka bifuza cyangwa isambu runaka, maze bakayishyura, icyo gihe
bazakoresha byinshi ubutunzi bwabo mu guteza imbere umurimo w'Imana. Nyamara igihe
icyifuzo cy'umutima wabo kigezweho, nibwo barushaho kuba batiteguye gufasha mu guteza
imbere umurimo w'Imana kurusha mbere hose bakiri [1T 401] muri ya minsi y'ubukene. "Kandi
usa n'izibibwe mu mahwa, uwo ni we wumva ijambo; maze amaganya y'iyi si n'ibihendo
by'ubutunzi bikaniga iryo jambo ntiryere." (Matayo 13:22). Ibihendo by'isi ni byo bibayobora
intambwe ku ntambwe, kugeza ubwo bazimiza urukundo rwose bakundaga ukuri, nyamara
bakishyeshya bavuga ko bakwizera. Bakunda isi ndetse n'ibyayo, nyamara gukunda Imana
cyangwa ukuri ntibiri muri bo. [1T 402]
Kugira ngo baronke amafaranga make, benshi bahitamo ku bushake gutegura imirimo yabo
ibazanira inyungu ku buryo igomba gutuma abadakorera mu rugo bagira imirimo myinshi igoye,
ndetse n'abo mu muryango bakorera imirimo mu rugo bikababera uko. Igufwa, umuhore
n'ubwonko by'abantu bose bikavunishwa bikabije; kuko imbere yabo haba hari umurimo bagomba
gukora, kandi urwitwazo rukaba urw'uko bagomba gusohoza byinshi bashobora gukora byose
bitaba ibyo hakazabaho igihombo, hakazabaho ikintu bazatakaza. İkintu cyose kigomba kurokoka,
bikaba uko byakabaye. Mbese abantu nk'abo bungutse iki? Ahari bashoboye kugumana igishoro
batangiranye kandi bagira inyungu bongeraho. Ariko se ku rundi ruhande, bahombye iki? Igishoro
cyabo cy'ubuzima gifite agaciro ntagereranywa haba ku bakene kimwe n'abakire cyakomeje
kugenda kigabanuka cyane. Nyina w'abana n'abana ubwabo bagiye bakoresha uburetwa igishoro
cyabo cy'ubuzima n'imbaraga, batekereza ko uko gukoresha igishoro bikabije bitazashobora na
gato kuzakimara, kugeza ubwo amaherezo baje gutungurwa no kubona ko imbaraga z'ubuzima
zirangiye. Nta kintu basigaranye bashobora gukuraho mu gihe ibintu byakomeye. Uburyohe
n'umunezero by'ubuzima bisharirizwa n'umubabaro w'intekerezo n'umubiri ndetse n'amajoro yo
kudasinzira. Imbaraga z'umubiri n'iz'ubwenge zose ziba zarashize. Umugabo ndetse akaba se

314
w'abana, wateguye hagunda z'imirimo ye ibyara inyungu zitarimo ubwenge agamije kugera ku
nyungu, bigakorwa byemejwe rwose n'umugore we akaba na nyina w'abana, nk'umusaruro kuri
we, ashobora gushyingura nyina w'abana n'umwana umwe cyangwa se abana barenga umwe.
Ubuzima n'ubugingo byashyizwe mu kaga kubwo gukunda amafaranga. "Kuko gukunda impiya
ari umuzi w'ibibi byose, hariho abantu bamwe bazirarikiye barayoba, bava mu byo kwizera
bihandisha imibabaro myinshi." 1 Timoteyo 6:10. [1T 402]
Hariho umurimo ukomeye ugomba gukorerwa abakomeza Isabato. Amaso yabo agomba
guhumurwa maze bakabona uko bameze by'ukuri, kandi bakagira umwete bakihana, bitaba ibyo
bakazabura ubugingo buhoraho. Umwuka w'ab'isi warabigaruriye, none bagejejwe mu bunyage
n'imbaraga z'umwijima. Ntabwo bumvira ukwinginga kw'intumwa Pawulo agira ati: "Kandi
ntimwishushanye n'ab'iki gihe, ahubwo muhinduke rwose mugize imitima mishya, kugira ngo
mumenye neza ibyo Imana ishaka, ari byo byiza bishimwa kandi bitunganye rwose." (Abaroma
12:2). Ku bantu benshi, umwuka w'ab'isi wo kurarikira ubutunzi no kwikanyiza niwo uganje.
Abawufite barareba hirya no hino bashakisha inyungu yabo [1T 402] yihariye. Umugabo
w'umutunzi wikanyiza ntiyitaye ku by'abaturanyi be, keretse gusa biramutse ari ukwiga uburyo
yabona urwaho rwo kungukira mu bihombo byabo. Ubupfura n'ishusho y'Imana mu muntu
byarajyanye, byararetswe kubw'inyungu zo kwikunda. Gukunda impiya ni umuzi w'ibibi byose.
Bihumisha amaso maze bikabuza abantu gusobanukirwa neza inshingano bafite ku Mana no kuri
bagenzi babo. [1T 403]
Bamwe bishyeshya bibwira ko batangana ubuntu kubera ko rimwe na rimwe bagira icyo batanga
ku bushake bakagiha abagabura kandi bakagira n'icyo batanga ngo umurimo wo kumenyesha
abantu ukuri utere imbere. Nyamara aba bantu bitwa ko batanga barizirikana mu byo bakora kandi
bakaba biteguye gukabya mu gukurikirana inyungu. Bafite ibisaze mu by'iyi si, kandi ibyo
bibashyiraho inshingano nk'ibisonga by'Imana. Nyamara igihe bagize ibyo bahuriramo n'umukene
cyangwa umuvandimwe ukora cyane imirimo imuvuna, banyunyuza abantu kugeza ku giceri gito.
Mu kumvikana ku biciro, uruhande rwa make cyane ni rwo ruba umurage w'umukene. Aho kugira
ngo agirire impuhwe umuvandimwe we ukennye, wa mukire ukangutse kandi ukamura abantu
yikubira amahirwe yose maze akongera ku butunzi bwe yarangije kurundanya abinyujije mu
ngorane za wa mukene. Arishima ku bw'ubucakura bwe, nyamara binyuze mu butunzi bwe, ari
kwirundanyiriza umuvumo uremereye kandi agashyira igisitaza mu nzira y'umuvandimwe we. Ku
bw'ububagito bwe n'imibare ye ireba akantu kose aba ari gukuraho ubushobozi bwe bwajyaga
kumuha amahirwe yo kugira imbaraga ihindura abandi mu by'iyobokamana. Ibi byose bikomeza
kuguma mu bwenge bwa wa muvandimwe ukennye, kandi amasengesho menshi asenga ashyizeho
umwete, ndetse n'ubuhamya bugaragara ko burimo ishyaka bwumvikana ku minwa ya wa mukire
bizaba ari imbaraga yo kumutera agahinda no kuzinukwa gusa. Amubona ko ari indyarya. Umuzi
wo gusharira uramera ugatera abantu benshi guhumana. Wa mukene ntashobora kwibagirwa
uburyo bamwungukiyeho bamutwaye amahirwe. Nta nubwo ashobora kwibagirwa uburyo
yashyizwe mu mwanya wuzuyemo ingorane bitewe n'uko yari afite ubushake bwo kwikorera
imitwaro, mu gihe umuvandimwe we ukize buri gihe yabaga afite inzitwazo zituma adashobora
gushyira urutugu rwe munsi y'umutwaro. Nyamara uwo mukene ashobora kuzurwa n'Umwuka wa
Kristo ku buryo ababarira ihohoterwa yagiriwe n'umuvandimwe we w'umukire. [1T 403]
Kugira ubuntu nyakuri, kuje ubupfura kandi kutagamije indi nyungu ntigukunze kuboneka mu
bantu b'abatunzi. Mu kurarikira ubutunzi kwabo, birengagiza ibyo inyokomuntu ikeneye.
Ntibashobora kubona kandi ngo biyumvishe umwanya udashimishije kandi udatuma bene se
bakennye batabasha kwinyagambura, kandi na bo babasha kuba barakoze cyane nk'uko bakoze.

315
Bavuga nk'uko Kayini yavuze bati: "Ndi umurinzi wa murumuna wanjye?" "Ibyo mfite
narabiruhiye; ngomba kubigundira." Aho gusenga basaba bati: "Mana mfasha niyumvishe
umubabaro wa mwene data", icyo bahora biga ubudatuza ni ukwibagirwa ko [uwo mwene se]
afite[403] umuruho, afite icyo abasaba cyava ku mpuhwe bamugirira cyangwa mu gutangana
ubuntu kwabo. [1T 404]
Abakomeza Isabato benshi bafite ubutunzi bariho urubanza rwo guhonyora mu maso h'abakene.
Mbese abantu nk'abo batekereza ko Imana itabona ibikorwa byabo bito by'ubugugu? Iyaba amaso
yabo yari ahumutse, babona marayika ubakurikira aho bajya hose, akandika adasobwa ibikorwa
byabo byose mu miryango yabo n'aho bakorera imirimo ibungura. Umuhamya Nyakuri
ubakurikira aho bajya hose aravuga ati: "Nzi imirimo yawe." Ubwo nabonaga uyu mwuka wo
kuriganya, gukamura abantu n'ubugugu, ndetse uri no muri bamwe mu bakomeza Isabato, natatse
mfite umubabaro mu mutima. Iki kibi gikomeye, uyu muvumo uteye ubwoba uri kugota bamwe
bo muri Isirayeli y'Imana muri iyi minsi iheruka, ukabahindura abo kwangwa urunuka, yemwe
ndetse bakangwa n'abatizera basanzwe bafite umutima w'ubupfura. Aba ni abantu bavuga ko
bategereje kugaruka k'Umwami! [1T 404]
Hariho urwego rwa bene data bakennye batabura guhura n'ibishuko. Bacunga umutungo nabi,
ntibafite gutekereza neza, bifuza kubona amikoro batagombye gutegereza urugendo rugendwa
gahoro rwo gukora bihanganye. Bamwe bafite ihubi ryo kwiteza imbere ku buryo biroha mu
mishinga itandukanye batagishije inama abantu bazi gutekereza neza kandi bafite ubunararibonye.
Ibyo biteze kubona bigerwaho gake cyane. Aho kugira ngo bunguke, barahomba maze hakaza
igishuko n'umwuka wo kugomwa abakire. Mu by'ukuri baba bashaka kungukira ku butunzi bwa
bene se, maze bakumva bageragejwe kubera ko batabwungukiyeho. Nyamara ntabwo baba
bakwiriye guhabwa ubufasha bwihariye. Bafite igihamya cy'uko bagiye banyanyagiza imbaraga
zabo. Bagiye bahindagurika mu mirimo yabo ibyara inyungu, kandi bagiye buzurwa guhagarika
umutima ndetse n'imiruho byagiye bizana inyungu nkeya. Abantu nkabo bakwiriye kumvira inama
z'abafite ubunararibonye. Nyamara inshuro nyinshi ni bo baba aba nyuma mu kugisha inama.
Batekereza ko bafite imitekerereze iri hejuru y'iy'abandi maze ntibashake kwigishwa. [1T 404]
Aba ni bo inshuro nyinshi bakunze gushukwa na ba bantu batazuyaza kandi b'inshakura bagenda
bagurisha uburengazira bwo gukora imirimo ibyara inyungu, ba bandi bagezwa ku ntsinzi
n'ubucakura bwo gushukana. Aba bakwiriye kwiga ko nta cyizere gishobora gushyirwa mu bantu
bazerera bagurisha ubwo burenganzira uko cyaba kingana kose. Nyamara bene data ni abo
kugirirwa icyizere mu bijyanye n'ibintu bakwiriye gukemanga no kwirinda. Ntabwo binjiza mu
mitima yabo inama Pawulo yahaye Timoteyo agira ati: "Icyakora koko kubaha Imana iyo
gufatanije no kugira umutima unyuzwe kuvamo inyungu nyinshi." "Ariko ubwo dufite ibyo kurya
n'imyambaro biduhagije tunyurwe na byo?" (1Timoteyo 6:6, 8). Abakene ntibagatekereze ko
abakire ari bo bonyine bifuza ubutunzi. Mu gihe abakire bagundira ibyo bafite mu biganza byo
kwifuza kandi bagashaka kubona [1T 404] ibindi, abakene baba bari mu kaga gakomeye ko
kwifuza ubutunzi bwa wa mukire. Mu gihugu cyacu gikungahaye harimo abantu bake bakennye
cyane by'ukuri ku buryo bakenera ubufasha. Baramutse banyuze mu nzira ikwiriye, bashobora
gutsinda ubukene bwabo mu buryo bwose. Icyo nshishikariza abakire ni iki: 'Nimugirire ubuntu
bene so bakennye, kandi mukoreshe ubutunzi bwanyu mu guteza umurimo w'Imana imbere.
Abakene bakwiriye, ba bandi bagizwe abakene no kugira amahirwe make ndetse n'uburwayi,
bakeneye ko mubitaho kandi mukabafasha mu buryo bwihariye. "Ibisigaye, mwese muhuze
imitima, mubabarane kandi mukundane nk'abavandimwe, mugirirane imbabazi mwicisha bugufi
mu mitima." 1 Petero 3:8. [1T 405]

316
Bagabo namwe bagore muvuga ko mwubaha Imana kandi mukaba mutegereje kwimurirwa mu
ijuru, ndababurira ngo ntimugakabye kugira umururumba w'indonke, kandi ntimugakabye
kwikunda. Nimucungure ugusa n'Imana kwanyu no kuba abagore b'icyubahiro kwanyu binyuze
mu bikorwa byiza byo gutangana ubuntu mutishakira inyungu. Mubikuye ku mutima nimukerense
umwuka wo gukunda amafaranga mwahoranye maze musubirane ubupfura nyakuri bw'umutima.
Mpereye kubyo Imana yanyeretse, nimutagira umwete ngo mwihane, Kristo azabaruka.
Abadiventisiti bakomeza Isabato bavuga ko ari abayoboke ba Kristo, nyamara imirimo ya benshi
muri bo inyomoza ibyo batura ko bizera. "Muzabamenyera ku mbuto zabo." "Umuntu wese
umbwira ati: 'Mwami, Mwami, si we uzinjira mu bwami bwo mu ijuru, keretse ukora ibyo Data
wo mu ijuru ashaka.” Matayo 7:16, 21. [1T 405]
Ndararikira abantu bose bavuga ko bizera ukuri kwita ku mico. n'imibereho by'Umwana w'Imana.
Ni we rugero rwacu. Imibereho ye yarangwaga no kugira ubuntu adakurikiye inyungu. Iteka
yakorwaga ku mutima n'imibabaro y'umuntu. Yajyaga hose agirira abantu neza. Nta gikorwa na
kimwe cyo kwikunda cyagaragaye mu buzima bwe bwose. Urukundo yakundaga inyokomuntu
yacumuye n'icyifuzo cye cyo gukiza abantu, cyari kinini cyane ku buryo yishyizeho umujinya wa
Se, kandi yemera kubabazwa igihano cy'icyo gicumuro cyaroshye umuntu wacumuye mu
gusigingira. Yikoreye ibyaha by'umuntu mu mubiri we. «Utigeze kumenya icyaha Imana
yamuhinduye kuba icyaha ku bwacu, kugira ngo muri we duhinduke gukiranuka kw'Imana.>> [1T
405]
Inshuro nyinshi kuba umunyabuntu by'ukuri birimburwa no kugubwa neza ndetse n'ubutunzi.
Abagabo n'abagore bari mu bihe by'amage, cyangwa mu bukene rimwe na rimwe bazagaragaza
urukundo rukomeye bakunda ukuri no gushishikarira bidasanzwe ukugenda neza k'umurimo
w'Imana, ndetse n’agakiza ka bagenzi babo, kandi bazavuga ibyo bakora baramutse bafite
amikoro. Inshuro nyinshi Imana igerageza abantu nk'aba. Ibaha guhirwa, ikabaha umugisha mu
ntonga no mu kigega ku rwego rurenze uko bari babyiteze. Nyamara imitima yabo irashukana.
Imigambi [1T 405] n'amasezerano byabo byiza bimera nk'umusenyi wibirindura. Uko barushaho
kugira byinshi ni ko barushaho kwifuza. Uko barushaho gutunganirwa, ni ko barushaho guharanira
kugera ku nyungu. Bamwe muri aba bigeze kuba abanyabuntu igihe bari bakiri mu bukene,
bahinduka abakunzi b'amafaranga ndetse bakanyunyuza imitsi y'abandi. Amafaranga ahinduka
imana yabo. Bishimira ububasha amafaranga abaha ndetse n'icyubahiro bahabwa kubera yo.
Marayika yaravuze ati: «Reba ukuntu bahagaze imbere y'ikigeragezo. Itegereze uko imico ikura
ishingiye ku mbaraga y'ubutunzi.» Bamwe bakandamizaga abakene kandi bakabakoresha ku
gihembo gito cyane. Batwazaga abandi igitugu; kuri bo amafaranga yari imbaraga. Nabonye yuko
ijisho ry'Imana ryari riri kuri bo. Bari barayobejwe. <<Dore ndaza vuba nzanye ingororano, kugira
ngo ngororere umuntu wese ibikwiriye ibyo yakoze.» Ibyahishuwe 22:12. [1T 406]
Abantu bamwe bafite ubutunzi ntabwo bajya bima abagabura. Bubahiriza gahunda yabo yo
gutanga mu buryo buhoraho kandi itagira uwo iheza maze bakirata ko batica igihe kandi bakaba
abanyabuntu, ndetse bagatekereza ko inshingano yabo irangiriye aho. Kugeza aho, ibi ni byiza
rwose, nyamara ntabwo inshingano yabo irangirira aho. Hari ibyo Imana ibasaba nyamara bakaba
batabisohoza. Umuryango mugari babarizwamo ufite ibyo ubasaba; ndetse n'abandi bantu bagenzi
babo bafite ibyo babasaba. Buri wese mu bagize umuryango wabo afite ibyo abasaba bamukorera.
Ibyo basabwa byose bikwiriye kwitabwaho; nta na kimwe gikwiriye kwirengagizwa cyangwa ngo
gisuzugurwe. Abantu bamwe baha abagabura maze bagashyira mu bubiko banyuzwe cyane nk'aho
ibyo birabahesha uburenganzira bwo kuzajya mu ijuru. Abandi bamwe batekereza ko nta kintu
bashobora gukora ngo bunganire umurimo w'Imana, ngo keretse gusa bahoze babona inyungu nini.

317
Biyumvamo ko badashobora na rimwe gukora ku gishoro. Umukiza wacu aramutse ababwiye
amagambo yigeze kubwira umutware umwe ngo « Genda ugurishe ibyo utunze maze uhe abakene,
ni bwo uzabona ubutunzi mu ijuru; hanyuma uze unkurikire,» bahindukira bagasubirayo bafite
agahinda kenshi, bagahitamo nka wa mutware bakirengera ingaruka zo kugumana ibigirwamana
byabo, ari byo butunzi, aho gutandukana na byo kugira ngo bagire ubutunzi mu ijuru. Uyu mutware
yavugaga ko yakomeje amategeko yose y'Imana uhereye mu buto bwe, kandi yari yifitiye icyizere
mu budahemuka bwe no mu gukiranuka kwe, ndetse agatekereza ko atunganye rwose, nuko
arabaza ati: <<None icyo nshigaje ni iki?» (Matayo 19 :20). Uwo mwanya Yesu yahise asenya
umutekano [uwo mutware] yiyumvagamo abinyujije ku kurengurira ku bigirwamana bye, ari bwo
butunzi bwe. Yari afite izindi mana imbere y'Uwiteka zari zifite agaciro kanini kuri we kuruta
ubugingo buhoraho. Gukunda Imana kuruta ibindi byose ntako yari afite. Uko ni nako bimeze kuri
bamwe bavuga ko bizera ukuri. Batekereza ko batunganye rwose, bagatekereza ko nta cyo babura,
nyamara bari kure cyane yo gutungana kandi bakunze cyane ibigirwamana bizababuza kwinjira
mu ijuru. [1T 406]
Benshi bagirira impuhwe inkoreragahato zo mu Majyepfo [ya Amerika] kubera ko ziboshywe
cyane n'imirimo y'ingufu mu gihe ubucakara buri mu miryango yabo bwite. Abagore n'abana babo
bakoreshwa imirimo kuva mu gitondo bakageza nijoro; nta kiruhuko bahabwa. Imirimo
idahagarara ibasimburanwaho kandi ikabuzuriranaho. Bavuga ko ari abayoboke ba Kristo;
nyamara se igihe kirihe ngo batekereze ku ijambo ry'Imana kandi ngo basenge, ndetse ngo babone
ibyokurya byo gutunga ubwenge, kugira ngo intekerezo zabo ari nazo dukoreshereza Imana
zitagwingira mu mikurire yazo? Imana irahamagarira buri wese gukoresha impano yamuhaye
kugira ngo ayiheshe icyubahiro, kandi ngo mu kugenza atyo azigenzereze kunguka izindi. Imana
yaduhaye inshingano yo kungura abandi. Umurimo dufite muri iyi si wo kugirira abandi neza
ntiwari warangira kugeza ubwo Kristo azavugira mu ijuru ati: «Birarangiye.» <<Ukiranirwa
agumye akiranirwe, uwanduye mu mutima agumye yandure, umukiranutsi agumye akiranuke,
uwera agumye yezwe.» Ibyahishuwe 22:11. [1T 407]
Abantu benshi basa n'abatumva neza inshingano bafite imbere y'Imana. Basabwa guharanira
kwinjira mu irembo rifunganye, kuko benshi bazashaka kuryinjiramo ariko ntibabibashe. Ijuru
ribasaba kugerageza kurehereza n'abandi nabo guharanira kwinjira mu irembo rifunganye. Hari
umurimo uri imbere y'abato n'abakuze wo gukorana umwete batagamije gukiza ubugingo bwabo
gusa, ahubwo banagambiriye gukiza ubugingo bw'abandi. Nta n'umwe ufite imbaraga zo
gutekereza ngo abe adafite imbaraga ihindura abandi. Kubwo kutagira icyo bitaho, bakoresha iyo
mbaraga kugira ngo babere ubugingo bw'abantu inzitizi ibabuza guharanira kwinjira mu irembo
rifunganye, cyangwa se ku bw'umuhati wabo urimo ishyaka, kwihangana no kutadohoka,
bakabashishikariza kumenya ko ari ngombwa guharanira kwinjira muri iryo rembo badakebakeba.
Nta muntu n'umwe uri hagati na hagati, ngo abe ntacyo akora cyo gutera abandi umwete cyangwa
ngo abe ntacyo akora cyo kubabera imbogamizi. Kristo aravuga ati: "Uwo tudateraniriza hamwe
arasandaza." Yemwe abakuze namwe bato, nimwite kuri ibi: muri gukora umurimo wa Kristo wo
gukiza ubugingo, cyangwa muri gukora umurimo wa Satani wo kubujyana mu irimbukiro.
"Nimureke umucyo wanyu ubonekere imbere y'abantu, kugira ngo babone imirimo yanyu myiza,
bahereko bahimbaze So wo mu ijuru." Matayo 5:16. [1T 407]
Abasore bashobora gukoresha imbaraga ikomeye ihindura abandi nibaramuka baretse ubwibone
no kwikanyiza, maze bakiyegurira Imana; nyamara nk'ikintu rusange, ntabwo bazikorerera abandi
imitwaro. Igomba kwiyikorera ubwayo. Igihe kirasohoye ubwo Imana isaba ko haba impinduka
muri ibi. Irahamagarira abato n'abakuze kugira umwete bakihana. Nibakomeza kuba akazuyaze,

318
izabaruka. Umugabo wo guhamya w'ukuri kandi ukiranuka aravuga ati: "Nzi imirimo yawe"
Musore nawe nkumi, imirimo yanyu irazwi, yaba myiza cyangwa se mibi. Mbese ukungahaye ku
[407] mirimo myiza? Yesu aje aho uri ngo akugire inama ati: "Dore ndakugira inama: ungureho
izahabu yatunganirijwe mu ruganda ubone uko uba umutunzi; kandi ungureho n'imyenda yera
kugira ngo wambare kugira ngo wambare isoni z'ubwambure bwawe zitagaragara; kandi ungureho
umuti wo gusiga ku maso yawe kugira ngo uhumuke." Ibyahishuwe 3:18. [1T 408]

IVUGURURA MU BY'UBUZIMA
Mu iyerekwa naherewe i Rochester ho muri New York, kuwa 25 Ukuboza 1865, neretswe ko
abantu bacu bakomeza Isabato bagiye baba abanenganenzi mu kugira icyo bakora ku mucyo Imana
yatanze ku birebana n'ivugurura mu by'ubuzima, nerekwa ko imbere yacu hakiri umurimo
ukomeye cyane, ndetse ko nk'ubwoko bw'Imana twasigaye inyuma cyane mu bijyanye no
gukurikiza ubuntu bw'Imana budukingurira amayira nk'uko yahisemo kutuyobora. [1T 408]
Neretswe ko umurimo w'ivugurura mu by'ubuzima usa n'utarinjirwamo. Mu gihe bamwe bumva
bakozweho byimbitse kandi bagashyira mu bikorwa kwizera kwabo, abandi bakomeza kwibera ba
ntibindeba, kandi ni gake cyane baba barateye n'intambwe ya mbere muri iri vugurura. Bisa naho
muri bo hari umutima wo kutizera, kandi igihe iri vugurura ribuza abantu irari ry'inda, benshi
basubira inyuma banyinyiriwe. Bafite izindi mana imbere y'Uwiteka. Kuryoherwa kwabo n'irari
ryabo ry'inda ni byo mana yabo. Igihe intorezo igezwe ku gishyitsi cy'igiti bityo abahaye intebe
irari ryabo ribi bakarigurana ubuzima bagakorwa ku mitima, icyaha cyabo kigashyirwa
ahagaragara, bakerekwa ibigirwamana byabo, ntibifuza gutsindwa mu mitima. Kandi nubwo ijwi
ry'Imana ryakwivuganira na bo mu buryo butaziguye ribabwira kureka iryo rari ririmbura ubuzima,
bamwe bakomeza kwihambira kuri ibyo bintu byangiza bakunda. Basa n'abafatanye
n'ibigirwamana byabo, kandi bidatinze Imana izabwira abamarayika bayo iti: "Nimubareke." [1T
408]
Neretswe ko ivugurura mu by'ubuzima ari umugabane w'ubutumwa bwa marayika wa gatatu,
kandi ryomatanye nabwo nk'uko ukuboko n'ikiganza byomatanye n'umubiri w'umuntu. Nabonye
ko twebwe nk'ubwoko bw'Imana tugomba gutera intambwe tujya mbere muri uyu murimo
ukomeye. Abagabura n'abizera bagomba gukorera hamwe. Ubwoko bw'Imana ntibwiteguye ijwi
rirenga rya marayika wa gatatu. Bufite umurimo bugomba kwikorera ubwabwo kandi uwo murimo
ntibukwiriye kuwurekera Imana ngo iwubakorere. Yarawubasigiye ngo bawukore. Ni umurimo
wa buri muntu ku giti cye; nta muntu ashobora kuwukorera undi. "Nuko bakundwa, ubwo dufite
ibyo byasezeranijwe, twiyezeho imyanda yose y'umubiri n'umutima, tugende twiyejesha rwose
kubaha Imana." (2Abakorinto 7:1). Umururumba ni icyaha kiganje muri iki gihe. Irari ry'ibyokurya
no kunywa rihindura abagabo n'abagore imbata, rikazana igihu mu bwenge bwabo kandi rikagusha
ikinya ibyumviro byabo mu by'imico mbonera kugeza ubwo umuntu aba atagiha agaciro ukuri
kwera [1T 408] kandi kw'icyubahiro ko mu ijambo ry'Imana. Imbaraga zisigingiza zigaruriye
abagabo n'abagore. [1T 409]
Kugira ngo ubwoko bw'Imana bube buteguriwe kwimurirwa mu ijuru, bugomba kwimenya
ubwabo. Bagomba gusobanukirwa n'imyubakirwe y'umubiri wabo kugira ngo bashobore
gufatanya n'umunyazaburi kuvuga bati: "Ndagushimira yuko naremwe uburyo buteye ubwoba
butangaza." (Zaburi 139:14). Bakwiriye iteka gutegeka irari ryabo ry'ibyokurya no kunywa
rikumvira ingingo zigenga imico n'ubwenge. Umubiri ugomba kuba umugaragu w'ubwenge,
ntabwo ubwenge ari bwo bukwiriye kuba umugaragu w'umubiri. [1T 409]

319
Neretswe ko imbere yacu hari umurimo urushijeho gukomera kuruta uko twigeze kuwutekerezaho
niba tugomba kugira amagara mazima binyuze mu guhagarara mu mwanya ukwiriye ku birebana
n'ubuzima. Dogiteri A amaze igihe akora umurimo ukomeye kandi mwiza wo kuvura indwara no
kwigisha abantu babaye mu bujiji mu mibereho yabo yose ku bijyanye n'isano imirire, iminywere
no gukora bifitanye no gusigasira ubuzima. Imana mu mbabazi zayo yahaye ubwoko bwayo
umucyo iwunyujije mu gikoresho cyayo cyoroheje ku buryo kugira ngo batsinde indwara bagomba
kwibuza irari ribi ry'inda kandi bagashyira mu bikorwa kwirinda muri byose. Yategetse umucyo
mwinshi kurasira mu nzira banyuramo. Mbese "abategereje bya byiringiro by'umugisha, ari byo
kuzaboneka k'ubwiza bwa Yesu Kristo, ari we Mana yacu ikomeye n'Umukiza watwitangiye
kugira ngo aducungure mu bugome bwose, kandi yuhagirire abantu kugira ngo babe ubwoko bwe
bwite, bugira ishyaka ry'imirimo myiza," (Tito 2:13,14) bazajya inyuma y'abigisha b'iyobokamana
bo muri iki gihe batizera kugaruka k'Umukiza wacu kwegereje? Ubwoko bw'umwihariko Imana
iri kwiyereza kugira ngo buzimurirwe mu ijuru butabonye urupfu, ntibukwiriye gusigara inyuma
y'abandi ku byerekeye imirimo myiza. Mu muhati wabwo wo kwiyezaho imyanda yose y'umubiri
n'umwuka, batunganya ukwera guturuka mu kubaha Imana, bakwiriye kuba imbere cyane y'irindi
tsinda iryo ari ryo ryose ry'abantu bari ku isi kubera ko ibyo batura bakabyizera bishyizwe hejuru
kurusha iby'abandi bose. [1T 409]
Hariho bamwe bahinyuye uyu murimo w'ivugurura maze bavuga ko utari ngombwa rwose, ko
ahubwo kwari ugutwarwa kwari kugamije guteshura ubwenge bw'abantu ku kuri kw'iki gihe.
Bavuze ko ibyo bintu biri kugezwa ku rwego rw'ubuhezanguni. Abantu nkabo ntibazi ibyo bavuga.
Mu gihe abagabo n'abagore bavuga ko bubaha Imana barwaye kuva mu gitwariro kugeza mu
bworo bw'ikirenge, igihe imbaraga zabo z'umubiri, iz'ubwenge n'iz'imico mbonera zicitse intege
binyuze mu guhaza irari ribi ry'inda no gukora bikabije, ni gute bashobora gushyira ku munzani
ibihamya by'ukuri kandi bagasobanukirwa ibyo Imana isaba? Niba ubushobozi bwabo mu
by'imico mbonera n'ubwenge bucuze igihunya [1T 409] ntibashobora kunyurwa n'agaciro
k'impongano cyangwa imiterere ishyizwe hejuru y'umurimo w'Imana, cyangwa ngo bishimire
kwiga ijambo ryayo. Ni mu buhe buryo umuntu ufite umushiha utewe n'uko ibyo yariye biri
kumugwa nabi yaba iteka ryose yiteguye gusubiza umubajije impamvu z'ibyiringiro biri muri we
afite ubugwaneza no kubaha? Mbega ukuntu bidatinze umuntu nk'uwo yagwa mu rujijo kandi
akarakara, bityo kubw'intekerezo ze zirwaye bikamutera kubona ibintu mu mucyo utari wo, maze
kubwo kutagira ubugwaneza n'umutuzo byarangaga ubuzima bwa Kristo, bikamutera gukoza isoni
ibyo yaturaga ko yizera mu gihe yajyaga impaka n'abantu badatekereza neza! Kugira ngo tubonere
ibintu ku rwego ruhanitse rw'iby'iyobokamana, tugomba kuba abagorozi badakebakeba kugira ngo
tumere nka Kristo. [1T 410]
Nabonye ko Data wo mu ijuru yaduhaye umugisha mwinshi w'umucyo ku bijyanye n'ivugurura
mu by'ubuzima kugira ngo tubashe kumvira ibyo adusaba kandi tumuheshe ikuzo mu mibiri yacu
n'umwuka wacu, ibyo yaduhaye bityo amaherezo tukazahagarara imbere y'intebe y'ubwami
y'Imana tudafite inenge. Kwizera kwacu kudusaba kuzamura urugero rukwiriye tugenderaho no
gutera intambwe tujya mbere. Mu gihe abantu benshi bakemanga inzira yakurikiwe n'abandi
bakoze ivugurura mu by'ubuzima, na bo nk'abantu batekereza neza bakwiriye kugira icyo bakora.
Inyokomuntu tubarizwamo iri mu mibereho iteye agahinda, ibabazwa n'indwara z'ubwoko bwose.
Bamwe barazwe indwara kandi barababazwa cyane bitewe n'akamenyero kabi kababyeyi babo,
nyamara kandi nabo bakaba bagikomeje imigenzereze mibi nk'iy'ababyeyi babo ku birebana
n'ubuzima bwabo bwite, kandi n'abana babo na bo bakaba bari kwigana imigenzereze yabo. Ni
injiji ku bibareba ubwabo. Bararwaye kandi ntibazi ko akamenyero kabo kabi ari ko kabatera
umubabaro ukomeye. [1T 410]

320
Hariho abantu bake cyane gusa bamaze gukanguka bihagije kugira ngo basobanukirwe n'uburyo
akamenyero kabo mu mirire gafite aho gahuriye n'ubuzima bwabo, imico yabo, kuba ingirakamaro
kwabo mu isi, ndetse n'umurage wabo w'iteka ryose. Nabonye ko ari inshingano y'abamaze
kwakira umucyo uvuye mu ijuru kandi bakaba barasobanukiwe n'inyungu zo kuwugenderamo,
kwerekana ko bashishikajwe cyane no gufasha abakiri kubabazwa kubwo kutamenya. Abakomeza
Isabato bategereje kugaruka kwegereje k'Umukiza wabo bakwiriye kuba aba nyuma mu
kugaragaza ko batitaye kuri uyu murimo ukomeye w'ivugurura. Abagabo n'abagore bagomba
kwigishwa, kandi abagabura n'abizera bakwiriye kwiyumvamo ko bikoreye umutwaro w'umurimo
wo kwigisha iyi nsanganyamatsiko no kuyicengeza mu bandi. [1T 410]
Neretswe ko dukwiriye gucumbikira abababaye n'abandi bifuza kwiga uburyo bashobora kwita ku
mibiri yabo kugira ngo birinde indwara. Ntidukwiriye gukomeza kuba abatagize icyo bitayeho
maze ngo duhatire abantu barwaye kandi bifuza kubaho bakurikiza ukuri ngo bajye mu bigo [1T
410] bivura bikoresheje amazi byabaye ibimenywanabose kugira ngo bazahure ubuzima bwabo,
ahantu hatarangwa gushyigikira ukwizera kwacu. Ubuzima bwabo niburamuka buzahuwe,
bishobora kuzaba bibasabye kuzimiza ukwizera kwabo. Abantu bagize umubabaro ukomeye utewe
n'ubumuga bw'umubiri bafite intege nke mu bwenge no mu mico mbonera. Igihe basobanukiwe
n'inyungu ziboneka mu gukoresha amazi neza, gukoresha umwuka neza n'imirire iboneye, bituma
bizera ko abavuzi basobanukiwe uburyo bwo kubavura bakagera ku musaruro mwiza batyo
badashobora kwibeshya cyane mu bijyanye no kwizera kwabo mu by'iyobokamana; bityo bakizera
ko kubera ko bari mu murimo ukomeye kandi mwiza wo gufasha inyokomuntu ibabazwa,
bagomba kuba benda. kuba mu kuri cyangwa bakurimo. Muri ubwo buryo rero, abantu bacu bari
mu kaga ko kugushwa mu mutego binyuze mu muhati wabo wo kuzahura ubuzima bwabo muri
ibyo bigo. [1T 411]
Na none nongeye kwerekwa ko abakomejwe cyane n'amahame y'iby'iyobokamana kandi bakaba
bashikamye mu kumvira ibyo Imana ibasaba byose badashobora kubona ya nyungu mu bigo
by'ubuzima byabaye ibimenywanabose byo muri iyi minsi abandi badasangiye kwizera bashobora
kuziboneramo. Abakomeza Isabato ni abantu b'umwihariko mu kwizera kwabo. Gukomeza
amategeko y'Imana yose nk'uko ibasaba gukora kugira ngo babe abayo bwite kandi babe bemewe
na yo birakomeye cyane igihe bari mu buvuzi bukoresha amazi bwabaye gikwira. Igihe cyose
bagomba kugendana akayunguruzo kubutumwa bwiza kandi bakagosora ikintu cyose bumvise
kugira ngo bashobore guhitamo icyiza kandi bange ikibi. [1T 411]
Ikigo cy'ubuvuzi gikoresha amazi cy’ahitwa i……. cyabaye ikigo gihebuje ibindi bigo muri Leta
Zunze Ubumwe za Amerika. Abayobozi bacyo bamaze igihe bakora umurimo ukomeye kandi
mwiza mu bijyanye no kuvura indwara. Nyamara ntidushobora kugirira icyizere amahame yabo
y'iyobokamana. Nubwo bavuga ko ari Abakristo, basaba abarwayi babo gukina amakarita,
kubyina, no kujya mu mazu yerekanirwamo imikino, kandi ibyo byose byerekeza ku kibi, cyangwa
tubivuze mu buryo bworoheje, bisa n'ikibi, kandi mu buryo butaziguye bihabanye n'inyigisho za
Kristo n'intumwa ze. Abakomeza Isabato bazirikana basura ibyo bigo bagamije kuzahura ubuzima
bwabo ntibashobora kuhabonera inyungu bifuzaga niba badahatiwe guhora birinze, bitabaye ibyo
batatira ukwizera kwabo, bagasuzuguza umurimo w'Umucunguzi wabo, ndetse bagashyira
ubugingo bwabo bwite mu bubata. [1T 411]
Neretswe ko abakomeza Isabato bakwiriye gufungurira uburyo abafite kwizera kw'igiciro cyinshi
nk'ukwabo kugira ngo bunguke batagombye gutanga amikoro yabo mu bigo aho kwizera kwabo
ndetse n'amahame y'idini yabo bishyirwa mu kaga, kandi bakaba badashobora kuhabonera
impuhwe cyangwa ubumwe mu bijyanye n'idini. Imana mu kugira neza [1T 411] kwayo yerekeje

321
Dogiteri B ahitwa……kugira ngo ashobore kuhabonera ubunararibonye atajyaga kubona mu bundi
buryo, kuko yari imufitiye umurimo agomba gukora mu ivugurura mu by'ubuzima. Nk'umuganga
w'umwuga yamaze imyaka aronka ubumenyi ku myubakirwe y'umubiri w'umuntu, noneho ubu
kubw'itegeko no gushyira mu bikorwa, Imana ishaka ko yiga uburyo bwo gukoresha imigisha
yashyizwe aho umuntu abasha kugera. Ishaka ko aba yiteguye kugirira umumaro abarwayi no
kwigisha abadasobanukiwe n'uburyo bwo gusigasira imbaraga n'ubuzima bafite, ndetse n'uburyo
bwo kwirinda indwara bakoresheje imiti yatanzwe n'ijuru ari yo: amazi meza, umwuka mwiza,
n'imirire itunganye. [1T 412]
Neretswe ko Dogiteri B yari umuntu ugira amakenga kandi akaba umuntu uzirikana, n'umuntu
Imana ikunda. Yari yaranyuze mu bigeragezo byinshi byamugiriye umumaro, nubwo igihe
yabinyuragamo igihe cyose atashoboraga kubona uburyo byari ibyo kumugirira umumaro.
Dogiteri B ntabwo ari umuntu uzishyira hejuru nubwo yizera ukuri kandi akagendera mu nzira
yako. Ntabwo ari umuntu uzahutiraho cyangwa ngo abe utwaza igitugu. Atinya cyane
kwigaragazaho kiriya cyubahiro umwanya arimo umwemerera kugira. Azagisha abandi inama
kandi ni umuntu worohera ukwinginga kw'abandi; akaga ke gakomeye kazaba ak'uko azagira
ubushake bwinshi bwo kwikorera imitwaro atagombaga kwikorera. Abona kandi akiyumvamo
ibikwiriye gukorwa, kandi azaba ari mu kaga ko gukora imirimo myinshi. Ni umuntu ukorwa ku
mutima bikabije kandi akagira impuhwe, ndetse ku rwego rwimbitse azagirira impuhwe abarwayi
be bose; kandi naramuka abyemerewe, azikorera umutwaro w'inshingano uremereye cyane ku
buryo ashobora gusandazwa n'uburemere bwawo. [1T 412]
Abagabo n'abagore bafite ijambo mu bantu bakwiriye gufasha mwene data B bakoresheje
amasengesho yabo, impuhwe zabo, ubufatanye bwabo bukomotse ku mutima, gukomeza kwabo,
amagambo yabo yuzuye ibyiringiro, inama zabo ndetse n'ibitekerezo-kandi ibi byose
azabyishimira. Umwanya arimo ntabwo ari uwakwifuzwa n'abantu. Naramuka akoze ibyo
gusohoza izo nshingano zikomeye cyane zityo, ntabwo azaba abikoze kuko abihisemo, cyangwa
kugira ngo akunde abone amaramuko, kubera ko ibyo ashobora kubigeraho mu buryo burushijeho
kumworohera kandi akirinda umuruho, guhagarika umutima, n'urujijo rwo kubura icyo ukora
n'icyo areka ashobora guhura na byo bitewe n'uwo mwanya arimo. Inshingano ubwayo ni yo
izamuyobora; kandi ubwo azaba amaze kwemezwa mu mutima aho inzira y'inshingano ye inyura,
azayikurikira kandi ahagarare mu mwanya we, maze areke bigende uko byakagenze. Akwiriye
kugirirwa impuhwe kandi akabona ubufatanye bw'abantu bafite ijambo mu bandi, abo Imana
ishaka ko bamuhagarara iruhande maze bakamushyigikira mu murimo we ukomeye. [1T 412]
Ku bijyanye n'iby'iyi si, Dogiteri B ashobora gukora neza kuruta ibyo akora mu mwanya arimo
kuri ubu. Neretswe ko uyu mwanya ushobora [1T 412] gukomera kurusha iyindi yose. Abantu
benshi badafite ubunararibonye bashobora kutagira igitekerezo cy'ubunini bw'umushinga, kandi
bagashaka ko ibintu bigenda nk'uko babitekereza. Bamwe bashobora kwibaza impamvu abakene
bataza ngo bavurirwe ubuntu, kandi bakagira ikigeragezo cyo gutekereza ko uyu mushinga
watangijwe kugira ngo abantu bibonere amafaranga; maze runaka na runaka bakifuza kugira icyo
bavuga, ndetse bashobora kubona amakosa menshi bityo ibintu bikagenda uko byakagenze kubera
ko neretswe ko abantu bamwe bashobora gutekereza yuko gufuhira ikintu no guhaguruka
bakarwanya abandi ari umuco ukwiriye. Baterwa ishema no kutakira ikintu cyose kikiza uwo
mwanya. Mbese nk'uko byabaye kuri Toma, birata ukutizera kwabo. Ariko se Yesu yashimye
Toma utarizeraga? Nubwo yemeye kumwereka igihamya yari yavuze ko agomba guhabwa mbere
y'uko yizera, Yesu yaramubwiye ati: "Wijejwe n'uko umbonye? Bahirwa abizeye batambonye."
Yohana 20:29. [1T 413]

322
Neretswe ko amikoro atabuze mu Badiventisiti bakomeza Isabato. Muri iki gihe akaga bafite
gakomeye kurusha akandi ni ako kurundanya ubutunzi. Bamwe bakomeza kongera imiruho
n'imirimo yabo; bararemerewe birengeje urugero. Ingaruka ivamo ni uko bibagirwa Imana ndetse
n'ibikenewe mu murimo wayo. Barapfuye mu bya Mwuka. Barasabwa gutambira Imana igitambo,
bakayizanira ituro. Ntabwo igitambo cyiyongera, ahubwo kiragabanuka ndetse kigakongoka.
Neretswe ko aha hari umushinga ukwiriye ubwoko bw'Imana bugomba kwinjiramo. Ni umushinga
bashobora gushoramo umutungo kugira ngo Imana ihabwe icyubahiro kandi umurimo wayo ujye
mbere. Umutungo mwinshi uri mu bwoko bw'Imana ni uwo kwangiriza abawihambiriyeho. [1T
413]
Abantu bacu bakwiriye kugira ikigo cyabo bwite, bakaba ari bo bakiyobora kugira ngo gifashe
abafite indwara n'abababazwa bo muri twe bifuza kugira amagara mazima n'imbaraga kugira ngo
babashe guhimbariza Imana mu mubiri no mu mwuka byabo, kuko ari ibyayo. Ikigo nk'icyo,
kiramutse kiyobowe neza, cyaba uburyo bwo kugeza ibitekerezo byacu imbere y'abantu benshi,
abo tutajyaga kugeraho binyuze mu buryo bumenyerewe bwo kuvuganira ukuri. Ubwo abatizera
bazahitamo kujya ku kigo cyeguriwe kuvura neza indwara kandi kikayoborwa n'abaganga
bakomeza Isabato, mu buryo butaziguye bazaba munsi y'imbaraga y'ukuri ihindura. Kubwo guhura
n'abantu bacu, ndetse no kwizera nyakuri kwacu, urwikekwe rwabo ruzatsindwa, kandi imitima
yabo ikorweho mu buryo bwiza. Kubw'uko kuba munsi y'imbaraga ihindura y'ukuri, bamwe
ntibazakira ubumuga bw'umubiri gusa, ahubwo bazanabona amavuta akiza ubugingo bwabo
burwaye indwara y'icyaha. [1T 413]
Uko ubuzima bw'abantu b'ibisenzegeri buzajya burushaho kumera neza binyuze mu kuvurwa neza,
maze bagatangira kwishimira ubuzima, bazagirira icyizere ababaye ibikoresho mu kuzahura
ubuzima bwabo. Imitima yabo izaba yuzuwemo gushima, kandi imbuto nziza y'ukuri [1T 413]
izarushaho kuhabona umwanya vuba, kandi kuri bamwe izagaburirwa, ikure maze yere imbuto zo
guhesha Imana icyubahiro. Ubugingo bw'igiciro bw'umuntu umwe ukijijwe buzaba burusha
agaciro cyane ubutunzi bwose bukenewe kugira ngo hashingwe ikigo nk'icyo. Abantu bamwe
ntibazagira ubutwari buhagije mu by'imicombonera kugira ngo bumvire ibyo imitima yabo
ibemeza. Bashobora kwemezwa mu mitima ko abakomeza Isabato bafite ukuri, nyamara ab'isi na
bene wabo batizera bagahagarara mu nzira yabo bakababuza kwakira ukuri. Ntibashobora kugeza
ubwenge bwabo ku rwego rwo guhara byose kubwa Kristo. Nyamara kandi bamwe mu bagize iri
tsinda duherukirijeho bazagenda urwikekwe rwabo rwavuyeho kandi bazahagarara nk'ababuranira
ukwizera kw'Abadiventisiti b'Umunsi wa karindwi. Abantu bamwe bagenda bakijijwe indwara
cyangwa se bungutse cyane bazaba uburyo bwo gutangira kugeza ukwizera kwacu ahantu hashya
no kuzamura ibendera ry'ukuri aho bitajyaga gushoboka kugera iyaba urwikekwe rutaravanywe
mbere hose mu bwenge bw'abantu no gutinda kwabaye mu bantu bacu bategereje gutora agatege.
[1T 414]
Abandi bazaba inkomoko y'ibigeragezo igihe bazaba basubiye mu miryango yabo. Nyamara ibi
ntibikwiriye kugira uwo bica intege cyangwa ngo bimubere inkomyi mu mwete afite wo gukora
uyu murimo mwiza. Satani n'abakozi be bazakora ibishoboka byose kugira ngo babere inkomyi
abirundurira mu murimo wo guteza imbere iri vugurura babikuye ku mutima, babatere guhagarika
umutima, kandi babazanire imitwaro. [1T 414]
Hariho ugutanga ubutunzi ku bushake mu bantu bacu, kandi iyaba bose bumvaga uburemere
bw'umurimo, uyu mushinga ukomeye washyirwa mu bikorwa hatabayeho guhagarika umutima.
Bose bakwiriye kwiyumvamo gushishikara kwihariye mu gushyigikira uyu murimo. Ariko
by'umwihariko abafite amikoro bakwiriye gushora muri uyu mushinga. Inzu ikwiriye igomba

323
gutegurwa kugira ngo ijye yakira abarwayi, bityo kubwo gukoresha umutungo ukwiriye ndetse
n'umugisha w'Imana, bashobore kuzahurwa mu busenzegeri barimo maze bige uburyo bwo
kwiyitaho kandi birinde indwara. [1T 414]
Abantu benshi mu bavuga ko bizera ukuri bari kugenda barushaho kuba abanyabugugu kandi
barararikira. Bakwiriye kuburirwa ibyabo. Ubwinshi mu butunzi bwabo buri kuri iyi si ku buryo
imitima yabo iri ku butunzi bwabo. Umugabane urushijeho kuba munini w'ubutunzi bwabo uri
muri iyi si, maze umugabane wabwo muto cyane ukaba mu ijuru. Bityo rero, urukundo rwabo ruri
ku butunzi bwabo bwo ku isi aho kuba ku murage wo mu ijuru. Ubu bafite uburyo bwiza cyane
bwo gukoresha ubutunzi bwabo kubw'inyungu z'inyokomuntu iri mu mubabaro ndetse no kubwo
guteza imbere umurimo wo kumenyekanisha ukuri. Uyu mushinga ntukwiriye kurekwa ngo
uhangane n'ubukene. Ibi bisonga Imana yaragije ubutunzi bikwiriye guhaguruka ubungubu maze
bagakoresha ubutunzi [1T 414] bwabo ngo baheshe Imana icyubahiro. Binyuze mu kurarikira,
abagundira ubutunzi bwabo buzababera umuvumo aho kubabera umugisha. [1T 415]
Abo Imana yabikije ubutunzi bakwiriye gutanga amafaranga yo gukoreshwa mu kugirira neza
abakene babikwiriye barwaye kandi bakaba badashoboye kwiyishyurira ikiguzi cy'ubuvuzi
bahererwa ku kigo cyita ku buzima. Hariho abakene b'igiciro cyinshi bafite imbaraga ihindura
abandi yagiye yungura umurimo w'Imana. Hakwiriye gukusanywa amafaranga yo gukoreshwa mu
mugambi wihariye wo kuvuza abantu nk'aba b'abakene hakurikijwe uko amatorero babarizwamo
azagena abakwiriye kufashwa. Abafite ubutunzi bwinshi nibadatanga kubw'uyu mugambi,
abakene ntibazashobora gusingira ibyiza biva mu kuvurirwa indwara mu kigo nk'iki, ahasabwa
amikoro menshi kugira ngo uwo murimo ukorwe. Ikigo nk'icyo, mu gihe kigitangira kandi
kikirwana no kugira ngo kibeho, ntigikwiriye kugorwa no guhora gisohora umutungo kandi
kitagira icyo cyinjiza. [1T 415]

324
IGIHAMYA CYA 12 IBIHAMYA BY'ITORERO

UBUTUMWA BUGENEWE ABASORE


Abasore bakomeza Isabato birunduriye mu gushaka ibinezeza. Nabonye ko nta n'umwe mu basore
makumyabiri uzi icyo iyobokamana rishyizwe mu bikorwa ari cyo. Bahora biruka inyuma y'ikintu
cyahaza icyifuzo cyabo cyo guhinduka n'icyo kwishimisha; kandi nibatigobotora mu gishuko
kandi ibyumviro byabo bigakanguka kugira ngo babashe kuvuga babikuye ku mutima bati: "Ibintu
byose mbitekereza ko ari igihombo kubw'ubutunzi butagira akagero, ari bwo kumenya Yesu Kristo
Umwami wanjye," ntibazaba bakwiriye kuba abe, kandi ntibazashyikira ubugingo buhoraho. Muri
rusange, abasore bari mu kwishuka guteye ubwoba, nyamara bakavuga ko bubaha Imana.
Imibereho yabo itariyeguriye Imana ni igitutsi ku izina rya Gikristo; urugero batanga ni umutego
ku bandi. Babuza umunyabyaha gutambuka kubera ko mu bintu hafi ya byose nta cyo barusha
abatizera. Bafite ijambo ry'Imana, ariko ntibumvira imiburo yaryo, impanuro ritanga, gucyaha no
guhana byaryo. Ntibita ku gutera ubutwari ndetse n'amasezerano bihabwa abumvira kandi
bakiranuka. Amasezerano y'Imana yose ashingira ku kumvira wicishije bugufi. Urugero rumwe
rukumbi ni rwo ruhabwa abasore, ariko se ní mu buhe buryo imibereho yabo yagereranywa n'iya
Kristo? Numva ngize ubwoba iyo mbona ahantu hose ubugoryi bw'abasore n'inkumi bavuga ko
bizera ukuri. Imana isa n'itari mu bitekerezo byabo. Ubwenge bwabo bwuzuye ubupfapfa.
Ibiganiro byabo ni imburamumaro, ni amagambo y'ubupfapfa. Bakunda cyane gutega amatwi
imiziki, kandi Satani azi ingingo z'umubiri ashobora gukangura kugira ngo abyutse, azigarurire,
atware ingamira ubwenge ku buryo Kristo asigara atakiri uwo kwifuzwa. Kwifuza mu bya Mwuka
k'ubugingo bushaka kumenya Imana, no gukurira mu buntu kurabuze. [1T 416]
Neretswe ko abasore bagomba guhagarara ahirengeye kandi bakagira ijambo ry'Imana
umujyanama n'umuyobozi wabo. Abasore bafite inshingano zikomeye ariko ntibaziha uburemere.
Aho kugira ngo kuzana [1T 416] umuziki mu miryango yabo bibe umusemburo wo kwera
n'iby'umwuka, kwabaye uburyo bwo guteshura ubwenge bwabo ku kuri. Indirimbo z'ubupfapfa
n'imiziki yanditswe igezweho yo muri iki gihe bisa n'ibibanyuze rwose. Ibikoresho by'umuziki
byatwaye igihe cyagombye gukoreshwa basenga. Iyo udakoreshejwe nabi, umuziki ni umugisha
ukomeye; nyamara igihe ukoreshejwe nabi, ni umuvumo uteye ubwoba. Urakangura, nyamara
ntutanga za mbaraga n'ubutwari Umukristo ashobora kubonera gusa ku ntebe y'ubwami y'ubuntu
igihe amenyekanisha ubukene bwe yicishije bugufi, akabikora ataka bikomeye kandi arira asaba
imbaraga zo mu ijuru kugira ngo akomere abashe gutsinda ibishuko by'umubi. Satani ayoboye
abasore nk'ingaruzwamuheto ze. Yooo, mbese ni iki navuga ngo mbatere kumenagura imbaraga
ye y'ubugoryi! Ni umuhendanyi w'incakura ubashuka abajyana mu irimbukiro. Nimwumvire
inama ziva mu Gitabo cy'Imana cyahumetswe. Nabonye ko Satani yari yarahumye ubwenge
bw'abasore kugira ngo badasobanukirwa ukuri ko mu ijambo ry'Imana. Ibyumviro byabo byaguye
ikinya ku buryo batita ku mabwiriza y'intumwa yera yavuze iti: [1T 417]
"Bana, mujye mwumvira ababyeyi banyu mu Mwami wacu, kuko ari byo bibakwiriye. Wubahe so
na nyoko (iryo ni ryo tegeko rya mbere ririmo isezerano), kugira ngo ubone amahoro uramire mu
isi [nshya]." (Abefeso 6:1-3). "Bana mwumvire ababyeyi banyu muri byose, kuko ibyo ari byo
Umwami ashima." (Abakolosayi 3:20). Abana basuzugura ababyeyi babo kandi ntibabumvire,
ndetse bakirengagiza inama zabo n'impuguro zabo, ntibashobora kugira umugabane mu isi
yagizwe nshya. Isi nshya yejejwe ntizaba ahantu ho guturwa n'abahungu n'abakobwa bigomeka,
batumvira kandi b'indashima. Aba nibatigira kumvira no kuganduka hano ku isi, ntabwo bazigera

325
babyiga. Amahoro y'abacunguwe ntazangizwa n'abana batumvira, indakoreka kandi bataganduka.
Nta muntu wica amategeko ushobora kuragwa ubwami bw'ijuru. Mbese abasore bose bazasoma
itegeko rya gatanu ryo mu mategeko yavugiwe na Yehova ku musozi Sinayi kandi akayandikisha
urutoki rwe ku bisate by'amabuye? "Wubahe so na nyoko, kugira ngo uramire mu gihugu Uwiteka
Imana yawe iguha." Kuva 20:12. [1T 417]
Narangiwe kwita ku mirongo myinshi yo mu Byanditswe Byera yereka abasore mu buryo
bwumvikana icyo Imana ibashakaho. Izi nyigisho zumvikana neza nizo bagomba kuzahura na zo
mu rubanza. Nyamara nta musore umwe cyangwa inkumi imwe muri makumyabiri bavuga ko
bizera ukuri kw'iki gihe wumvira izi nyigisho za Bibiliya. Ntabwo abasore basoma ijambo
ry'Imana bihagije kugira ngo bamenye icyo ribasaba; nyamara kandi uku kuri kuzabacira urubanza
ku munsi ukomeye w'Imana, ubwo abato n'abakuze bazagororerwa ibikwiriye ibyo bakoze bakiri
mu mubiri. [1T 417]
Yohana aravuga ati: "Ndabandikiye basore, kuko mufite imbaraga kandi ijambo ry'Imana
rikaguma muri mwe, mukaba mwaranesheje wa Mubi. Ntimugakunde iby'isi cyangwa ibiri mu isi.
Umuntu nakunda iby'isi, [1T 417] gukunda Data wa twese ntikuba kuri muri we, kuko ikiri mu isi
cyose ari irari ry'umubiri ari n'irari ry'amaso, cyangwa kwibona ku by'ubugingo bidaturuka kuri
Data wa twese, ahubwo bituruka mu isi. Kandi isi irashirana no kwifuza kwayo, ariko ukora ibyo
Imana ishaka azahoraho iteka ryose." 1 Yohana 2:14-17. [1T 418]
Uku guhugura abasore kuragenda kukagera no ku nkumi. Ubusore bwabo ntibubakuraho
inshingano bafite. Bafite imbaraga kandi ntabwo bananijwe n'imiruho n'uburemere bw'imyaka
myinshi. Urukundo rwabo ruragurumana, bityo baramutse bakuye imbaraga zabo n'urukundo
rwabo ku by'isi bakabyerekeza kuri Kristo n'ijuru, bagakora ibyo Imana ishaka, bazagira
ibyiringiro byo kubona ubuzima burushijeho kuba bwiza kandi buramba, kandi bazabaho iteka
ryose, bagororerwe ubwiza, icyubahiro, kudapfa n'ubugingo buhoraho. Niba abasore baberaho
guhaza irari ry'umubiri, irari ry'amaso, n'ubwibone ku by'ubu bugingo, bari gushaka ibintu by'isi,
barashimisha umwanzi wabo ukomeye, kandi bari kwitandukanya na Data wa twese. Kandi igihe
ibi bintu bashaka bishize, ibyiringiro byabo birayoyoka, kandi ibyo bari biteze kubona
bikarimbuka. Kuko bazaba batandukanyijwe n'Imana, icyo gihe bazihana barira kubera ubupfapfa
bagize bwo gukorera ibibanezeza, guhaza ibyifuzo byabo, no kwishimisha guke k'ubupfapfa
bagize bakabigurana ubuzima buhebuje bajyaga kuzishimira by'iteka ryose. [1T 418]
Intumwa yahumekewe iravuga iti: "Ntimugakunde iby'isi cyangwa ibiri mu isi." Hanyuma
yongeraho umuburo ugira uti: "Umuntu nakunda iby'isi, gukunda Data wa twese ntikuba kuri muri
we." (1Yohana 2:15). Ni ukuri kuriho kandi guteye ubwoba ko gukunda iby'isi ari ko kuganje mu
bwenge bw'abasore. Bakunda isi n'ibiri mu isi bamaramaje, kandi kubera iyi mpamvu, gukunda
Imana ntikubona umwanya mu mitima yabo. Babona ibibanezeza mu isi no mu bintu biri mu isi,
maze bakaba abashyitsi kuri Data wa twese no ku mpano za Mwuka We. Imana isuzugurwa
kubw'ubupfapfa no gutwarwa n'ibigezweho, ibiganiro by'imburamumaro n'ibitwenge
by'ubupfapfa biranga imibereho y'abasore muri rusange. Pawulo yingingira abasore kwirinda agira
ati: "N'abasore ni uko ubahugure kudashayisha, wiyerekane muri byose nk'icyitegererezo
cy'imirimo myiza, kandi mu iyigisha ryawe ugaragaze uko uboneye udapfa gutera waraza,
n'ijambo ryawe ribe rizima ritariho umugayo, kugira ngo umuntu uri mu ruhande rw'ababisha
amware atabonye ikibi yakuvuga." Tito 2:6-8. [1T 418]
Ndahendahenda abasore ku bw'ubugingo bwabo ngo bite ku mpuguro yatanzwe n'intumwa
yahumekewe. Izi mpuguro zuje ubuntu, imbuzi ndetse no gucyaha kose zizaba impumuro
y'ubugingo izana ubugingo, cyangwa se zibe impumuro y'urupfu izana urupfu. Benshi mu basore

326
ntacyo baba bitayeho mu biganiro byabo. Bahitamo kwiyibagiza ko amagambo bavuga ari yo
azabatsindishiriza cyangwa akabatsindisha. Bose bari bakwiriye kwita ku magambo y'Umukiza
wagize ati: "Umuntu mwiza atanga ibyiza [1T 418] abikuye ku butunzi bwe bwiza; n'umuntu mubi
atanga ibibi abikuye ku butunzi bwe bubi. Kandi ndababwira yuko ijambo ry'impfabusa ryose
abantu bavuga, bazaribazwa ku munsi w'amateka. Amagambo yawe ni yo azagutsindishiriza,
kandi amagambo yawe ni yo azagutsindisha." (Matayo 12:35-37). Mbega ukuntu abantu baha
agaciro gake inyigisho zatanzwe n'Umwigisha wo mu ijuru! Bamwe ntibiga ijambo ry'Imana
cyangwa se bakanga kwita ku kuri gukomeye kuririmo, kandi uku kuri gusobanutse kuzahaguruka
mu rubanza maze kubacireho iteka. [1T 419]
Amagambo n'ibikorwa bihamya neza ibiri mu mutima. Niba ubupfapfa n'ubwibone, kwikunda no
gukunda imyambaro ari byo byuzuye umutima, ikiganiro kizibanda ku mideli igezweho, ku
myambaro, no ku buryo bagaragara, aho kwibanda kuri Kristo cyangwa ku bwami bw'ijuru. Niba
kwifuza ari ko gutuye mu mutima, bizigaragariza mu magambo no mu bikorwa. Abipima ku bandi,
bagakora nk'uko abandi bakora, ntibagire ibyo bageraho bihanitse, amafuti n'ibibi by'abandi
bakabigira urwitwazo, bari kurya ibishishwa kandi bazakomeza kuba ibikuri mu by'umwuka igihe
cyose banezeza Satani binyuze mu gushimisha batyo ibyo amarangamutima yabo atejejwe
abararikira. Bamwe batinda cyane ku byo bazarya n'ibyo bazanywa, ndetse n'ibyo bazambara. Ibi
bitekerezo biva ku byuzuye umutima nk'aho ibintu bishira by'igihe gito ari byo ntego nyamukuru
mu buzima, bikaba ari byo bintu bagamije kugeraho bikomeye kuruta ibindi byose. Aba bantu
bibagirwa amagambo ya Kristo wagize ati: "Mubanze mushake ubwami bw'Imana no gukiranuka
kwayo, nibwo ibyo byose muzabyongererwa." Matayo 6:33. [1T 419]
Imitima y'abasore yuzuye gukunda inarinjye. Ibi bigaragarira mu cyifuzo cyabo cyo guhindura
amasura yabo bifashishije abanyabugeni ngo babafotore; kandi ntibanyurwa n'uko bagaragazwa
ubwa mbere, ahubwo barongera bakicara bakifotoza, bakongera bakifotoza, buri gihe biringira
yuko ifoto ya nyuma ari yo iri burushe ubwiza iyayibanjirije, ikagaragara ko ari nziza rwose kuruta
isura y'umwimerere. Amafaranga y'Umwami wabo atagaguzwa mu buryo nk'ubu, ariko se
bunguka ni iki? Icyo babona gusa ni isura yabo idasa neza iri ku rupapuro. Amasaha bagombye
kwegurira gusenga, bayakoresha bahugiye ku narijye yabo y'impezamajyo; amasaha y'igiciro
cyinshi yo kwemererwamo agapfushwa ubusa muri ubwo buryo. Satani anyurwa no kubona
ibitekerezo by'abasore bikururwa n'ikintu cyose giteshura ubwenge bwabo kikabukura ku Mana
ku buryo umushukanyi ashobora kubageraho maze mu gihe batiteguye ibitero bye bakagwa mu
mutego. Ntabwo bazi ko Umuhanzi w'icyatwa wo mu ijuru abona igikorwa cyabo cyose, ijambo
ryose bavuga, ndetse ko inyifato yabo, ibitekerezo byabo n'ibyo bagambirira mu mitima bigaragara
ntakibikingirije. Ikizinga cyose cyo mu mico yabo gihishurirwa imbere y'amaso y'abamarayika,
kandi mu gihe cy'urubanza bazabona ishusho nyayo ibagaragarizwa mu busembwa bwose
buyirimo. Ayo magambo atagira[1T 419] umumaro kandi y'imfabusa yose yanditswe mu gitabo.
Ya magambo y'ibinyoma arandikwa. Bya bikorwa by'ubushukanyi bifite intego zihishwe amaso
y'abantu nyamara zikaba zibonwa n'ijisho rya Yehova rireba byose, zose zandikwa mu nyuguti
zigaragara cyane. Igikorwa cyose cyo kwikanyiza gishyirwa ku mugaragaro. [1T 420]
Muri rusange, amasaha y'igiciro cyinshi yo kwemererwamo mu gihe imbabazi zenda kurangira,
abasore bayitwaramo nk'aho angana n'ikiruhuko kirekire cyane, kandi bo bakaba barashyizwe mu
isi kugira ngo bishimishe, bihaze mu bishamaje bisimburana. Satani yagiye akoresha umuhati
udasanzwe kugira ngo abatere kubonera umunezero mu kwishimisha kw'ab'isi, abatere no
kwitsindishiriza binyuze mu guharanira kwerekana ko uku kwinezeza ntacyo gutwaye, nta kibi
kikurimo, ndetse ko ari ingirakamaro ku buzima. Abaganga bamwe bateye abantu kwemera ko

327
iby'umwuka no kwiyegurira Imana bibangamira ubuzima. Ibi binezeza umwanzi w'ubugingo.
Hariho abantu bafite ibitekerezo byangiritse baterekana idini ya Kristo nk'uko bikwiriye; bene abo
ntibafite idini yera ya Bibiliya. Bamwe bari kwibabaza imibereho yabo yose bitewe n'ibyaha
byabo; icyo babona gusa ni Imana bacumuyeho itanga ubutabera. Ntibashobora kubona Kristo
n'imbaraga ye icungura [abantu] binyuze mu byo amaraso ye yakoze. Abantu nk'abo nta kwizera
bafite. Muri rusange iri tsinda rigizwe n'abantu badafite ibitekerezo bizima. Binyuze mu ndwara
bandujwe n'ababyeyi babo, n'uburere burimo ubuyobe bahawe mu mabyiruka yabo, batoye
akamenyero kabi kangiza impagarike yabo n'ubwonko, batera ingingo zishinzwe
iby'imicombonera kurwara, bityo bituma gutekereza no gukorana ubwenge ku ngingo zose
bitabashobokera. Ntabwo bafite intekerezo ziri mu murongo mwiza. Kubaha Imana no gukiranuka
ntibyangiza ubuzima, ahubwo ni bwo buzima bw'umubiri n'imbaraga z'ubugingo. Petero aravuga
ati: "Ushaka gukunda ubugingo, no kubona iminsi myiza, abuze ururimi rwe rutavuga ikibi,
n'iminwa ye itavuga iby'uburiganya. Kandi azibukire ibibi akore ibyiza, ashake amahoro,
ayakurikire kugira ngo ayashyikire. Kuko amaso y'Uwiteka ari ku bakiranutsi, n'amatwi ye ari ku
byo basaba. Ariko igitsure cy'Uwiteka kiri ku nkozi z'ibibi." "Icyakora nubwo mwababazwa
babahora gukiranuka, mwaba muhiriwe. Ntimugatinye ibyo babatinyisha, kandi ntimugahagarike
imitima." 1Petero 3:10-14. [1T 420]
Kuba umuntu azi ko akora ibitunganye ni umuti uhebuje uvura indwara z'umubiri n'ubwenge.
Umugisha wihariye w'Imana uguma ku wawakiriye ni ubuzima n'imbaraga. Umuntu ufite umutima
utuje kandi unyuzwe mu Mana aba ari mu nzira igana ku magara mazima. Kuzirikana ko amaso
y'Uwiteka ari kuri twe kandi amatwi ye akaba afunguriwe kumva amasengesho yacu biranyura
rwose. Kumenya ko dufite Inshuti itajya idutererana dushobora kubitsa amabanga yose y'ubugingo
ni amahirwe adashobora na rimwe gusobanurwa n'amagambo. Abantu bafite ubushobozi bw'imico
mbonera bubundikiwe n'indwara ntabwo ari bo bahagararira [1T 420] imibereho ya Gikristo
n'ubwiza bwo kwera mu buryo bukwiriye. Inshuro nyinshi baba bari mu muriro w'ubwaka
cyangwa mu mazi y'ubukonje bwo kutagira icyo bitaho cyangwa mu mwijima wo kudakor waho
k'umutima. Amagambo ya Kristo afite agaciro karuta ak'ibitekerezo by'abaganga bo mu isi yose:
"Mubanze mushake ubwami bw'Imana no gukiranuka kwayo, nibwo ibyo byose
muzabyongererwa." Iyi ni yo ntego ya mbere ikomeye: ubwami bw'Imana no gukiranuka kwa
Kristo. Ibindi bintu umuntu ashaka kugeraho bikwiriye kuza bikurikiye ibingibi. [1T 421]
Satani azerekana inzira yo kwera nk'inzira igoye mu gihe inzira zo gukurikira ibinezeza by'isi
zinyanyagijwemo uburabyo. Mu mabara y'ibinyoma kandi areshya amaso, umushukanyi
azarambura imbere yawe isi n'ibinezeza byayo. Ubwibone ni kimwe mu birango bikomeye cyane
bya kamere yacu yangiritse, kandi Satani azi ko ashobora kubwifashisha akagera ku ntego ye.
Azagushyeshya anyuze mu bakozi be. Ushobora gushimagizwa ukumva binyuze ubwibone bwawe
maze bigashimangira ubwirasi no kwiyemera muri wowe, ndetse ushobora gutekereza ko hamwe
n'ayo mahirwe no gukururwa byaba bibabaje cyane ko wasohoka mu isi ukitandukanya nayo,
ugahinduka Umukristo, ugasiga bagenzi bawe, kandi ukamera nk'upfuye ku gushimagizwa no
kuratwa na bo. Satani akubwira ko uramutse ukoresheje amahirwe ufite ushobora kwishimira
ibinezeza by'isi ku rwego rwo hejuru. Nyamara zirikana ko ibinezeza byo ku isi bizagira iherezo,
kandi ko ibyo ubiba ari byo uzasarura. Mbese ibigukurura, ubushobozi ufite, cyangwa impano
zawe ni iby'agaciro cyane ku buryo utabyegurira Imana, yo Nkomoko y'impagarike yawe yose, yo
ikurinda buri mwanya? Mbese ubushobozi bwawe bwo kugira ibyo ukora ni ubw'igiciro cyinshi
cyane ku buryo utabwegurira Imana? [1T 421]

328
Abasore bavuga ko bakeneye ikintu kibasubizamo imbaraga kandi kigahuza ubwenge bwabo.
Nabonye ko hari umunezero uboneka mu mirimo y'amaboko, hakaba kunyurwa kuboneka mu
mibereho yo kuba ingirakamaro. Abantu bamwe bakomeza gushimangira ko bagomba kugira
ikintu runaka cyo guhuza ubwenge bwabo igihe imirimo yo gushaka inyungu irangiye, bakagira
ikintu ubwenge buhugiramo cyangwa ikintu cyo kwishimisha ubwenge bushobora kujyamo
kikabugaruramo agatege n'imbaraga nshya hagati y'imiruho n'imirimo inaniza. Igikenewe ni
ibyiringiro by'umukristo. Iyobokamana izabera umwizera umuhumuriza, imubere umuyobozi wo
kwizerwa umugeza ku Isoko y'umunezero nyakuri. Abasore bakwiriye kwiga ijambo ry'Imana,
kandi bakiyegurira gutekereza ku by’Imana no gusenga. Nibigenda bityo bazabona ko nta bundi
buryo bwiza kuruta ubwo ibihe byabo bitarimo akazi byakoreshwamo. Basore, nshuti nkunda,
mukwiriye gufata igihe kugira ngo mwisuzume mumenye abo muri bo, mumenye niba muri mu
rukundo rw'Imana. Mube abantu bitonda kugira ngo umuhamagaro wanyu no gutoranywa kwanyu
bibe ibidashidikanywaho. Imigenzereze yanyu ni yo igena niba muharanira kuzagira ubuzima
burushaho kuba bwiza. [1T 421]
"Inzira z'ubwenge ni inzira zinezeza, kandi utuyira twazo twose ni amahoro." Ubuturo bw'ahazaza
bw'abakiranutsi n'ingororano y'iteka ryose bazahabwa ni zo nsanganyamatsiko zihanitse kandi
zirema ubupfura abasore bakwiriye gutekerezaho. Nimutinde cyane ku nama itangaje y'agakiza,
mutinde ku gitambo gikomeye cyatambwe n'Umwami w'icyubahiro kugira ngo muzamurwe
kubw'ibyiza biboneka mu maraso Ye, kandi binyuze mu kumvira, amaherezo muzakuzwe
mugezwe ku ntebe y'ubwami ya Kristo. Iyi nsanganyamatsiko ikwiriye gutera ubwenge bw'abantu
kuyihugukira cyane. Mbega amahirwe atangaje yo kwishimirwa n'Imana! Ni iki kindi cyatuzamura
kurushaho, kikadutunganya kandi kikadushyira hejuru y'ibinezeza by'isi bitaramba uretse
gushyikirana n'Imana? Kugirwa nshya n'ubuntu kwa kamere yacu yangiritse, gutegekwa kw'irari
ry'ibyo kurya no kunywa n'iruba rya kinyamaswa, guhagarara umuntu afite umudendezo wuje
ubupfura w'imico mbonera, no kunesha buri munsi, bizatanga amahoro y'umutimanama ashobora
gukomoka gusa mu gukora ibitunganye. [1T 422]
Nshuti basore, nabonye ko mushobora kwishima binyuze mu gukora mutyo no kwihugenza muri
ubwo buryo. Nyamara impamvu ibatera kudatuza, ni uko mudashakira umunezero mu isoko
nyakuri imwe rukumbi. Muhora mugerageza kubonera hanze ya Kristo umunezero ubonerwa muri
We gusa. Muri we ibyiringiro ntibishobora gukorwa n'isoni. Yooo! Mbega ukuntu gusenga ari
amahirwe y'igiciro cyinshi yirengagijwe! Gusoma ijambo ry'Imana bitegurira ubwenge gusenga.
Impamvu imwe mu mpamvu zikomeye cyane zituma muba mutiteguye kwegera Imana binyuze
mu isengesho, ni uko mwihinduye abadakwiriye uyu murimo wera binyuze mu gusoma inkuru
zinezeza zakanguye ibitekerezo kandi zikabyutsa irari ribi. Ijambo ry'Imana rihinduka iridafite
uburyohe kandi igihe cyo gusenga kikibagirana. Isengesho ni imbaraga z'Umukristo. Igihe
Umukristo ari wenyine, ntabwo aba ari wenyine koko; yiyumvamo ko ari kumwe n'uwavuze ati:
"Dore ndi kumwe namwe iminsi yose." [1T 422]
Abasore bashaka icyo badafite; ari cyo idini. Nta kintu gishobora kujya mu mwanya wayo. Kuvuga
ko uri umunyedini ubwabyo ntacyo bimaze. Amazina yandikwa mu bitabo by'itorero ku isi, ariko
ntiyandikwe mu gitabo cy'ubugingo. Nabonye ko nta n'umwe mu basore makumyabiri uzi icyo
idini ishyizwe mu bikorwa ari cyo. Barikorera ubwabo, nyamara bakavuga ko ari abagaragu ba
Kristo; nyamara umwuka ubariho nutamenagurwa, bidatinze bazabona ko umugabane
w'abacumura ari wo mugabane wabo. Ku birebana no kwiyanga cyangwa kwitangira ukuri,
babonye inzira irushijeho koroha iri hejuru ya byose. Ku bijyanye no kwinginga Imana bashyizeho
umwete barira kandi bataka kugira ngo bahabwe ubuntu bwayo bubabarira n'imbaraga

329
ziyikomokaho zo gutsinda ibishuko bya Satani, babonye ko atari ngombwa gushishikara no kugira
ishyaka muri ubwo buryo; babonye ko bashobora kumererwa neza batayifite. Kristo, Umwami
w'ubwiza, inshuro nyinshi yajyaga ku misozi [1T 422] n'ahantu h'ubutayu ari wenyine kugira ngo
asuke imbere ya Se ibiri mu mutima we. Nyamara umuntu w'umunyabyaha, udafite imbaraga muri
we, atekereza ko ashobora kubaho adasenga cyane. [1T 423]
Kristo ni we rugero rwacu; imibereho ye yari urugero rw'imirimo myiza. Yari umunyamibabaro
wamenyereye intimba. Yaririye Yerusalemu kubera ko batashoboraga gukizwa binyuze mu
kwemera ugucungurwa yabahaye. Ntabwo bamusangaga ngo bahabwe ubugingo. Nimugereranye
imigenzereze yo mu mibereho yanyu n'imigenzereze ya Shobuja watanze igitambo gikomeye
cyane gityo kugira ngo mukizwe. Inshuro nyinshi yamaraga ijoro ryose apfukamye ku butaka
bwatohejwe n'ikime asengana umubabaro. Muri kwishakira ibinezeza. Nimutege amatwi ibiganiro
by'imburamumaro kandi by'ubupfapfa. Nimwumve ibitwenge, guca amarenga no gutera urwenya.
Mbese uku ni ukwigana uwababereye urugero? Nimwongere mwumve-mbese hari ubwo izina rya
Yesu rivugwa? Mbese ukuri ni ko nsanganyamatsiko y'ikiganiro? Mbese abavuga bahimbaza
umusaraba wa Kristo? Ni uyu mudeli ugezweho, iriya ngofero, ikanzu, ibyo uriya musore yavuze
cyangwa wa mukobwa yavuze, cyangwa se ibyo kwinezeza bari gutegura. Mbega ibinezaneza!
Mbese abamarayika bareherezwa kuza kandi bakaba babyiganira kwegera ahabazengurutse kugira
ngo birukane umwijima Satani ari kubazanaho ndetse n'ahabazengurutse? Oya, oya rwose. Reba,
abamarayika babatera umugongo bakagenda bafite agahinda kenshi. Ndabona amarira ku maso
y'abo bamarayika. Mbese birashoboka ko bitera abamarayika b'Imana kurira? Nyamara ni ko
bimeze rwose. [1T 423]
Iby'iteka ryose bifite uburemere buke mu basore. Igihe bandika mu muzingo amagambo n'ibikorwa
by'abiyita Abakristo, abamarayika b'Imana baba barira. Abamarayika baba baguruka hejuru y'inzu
babamo yitaruye. Abasore baba bahateraniye; haba hari urusaku rw'amajwi y'indirimbo
n'ay'ibikoresho by'umuziki. Abakristo baba bahateraniye, ariko se ni iki wumva? Ni indirimbo,
indirimbo y'amagambo y'amatakaragasi, aberanye nyine n'ibibera mu nzu y'urubyiniro. Dore
abamarayika bera baregeranya umucyo wabo, maze umwijima ugota abari muri iyo nzu.
Abamarayika barikubura bava aho hantu. Agahinda kagaragaraga mu maso habo. Dore bararira.
Nabonye ibintu nk'ibi bisubirwamo inshuro nyinshi mu nzego zose z'abaruhuka Isabato, ariko
by'umwihariko ab'i……. . Umuziki wafashe amasaha yagombye kwegurirwa amasengesho.
Umuziki ni ikigirwamana benshi mu bavuga ko ari Abakristo bakomeza Isabato baramya. Satani
ntarwanya umuziki igihe cyose ashobora kuwuhindura inzira imugeza ku bwenge bw'abasore.
Ikintu cyose kizateshura ubwenge ku Mana maze kigatwara igihe cyagombye kwegurirwa
kuyikorera kizaba gihuje n'umugambi we. Satani akorera mu buryo buzagira imbaraga ikomeye
cyane yo kwigarurira umubare munini cyane w'abantu bakiroha mu gutwarwa n'ibibanezeza,
nyamara bamaze kugushwa ikinya n'imbaraga ze. Ariko igihe ukoreshejwe neza, umuziki ni
umugisha. Nyamara inshuro [1T 423] nyinshi umuziki uhinduka kimwe mu bikoresho bya Satani
bireshya abantu cyane yifashisha akagusha ubugingo mu mutego. Igihe umuziki ukoreshejwe nabi,
abatariyeguriye Imana ubaganisha ku bwibone, ubwirasi n'ubupfapfa. Igihe wemerewe gufata
umwanya wo kubana n'Imana no gusenga, uhinduka umuvumo uteye ubwoba. Abasore n'inkumi
bahuzwa no kuririmba, kandi nubwo bavuga ko ari Abakristo, inshuro nyinshi bakoza Imana isoni
ndetse no kwizera kwabo binyuze mu biganiro byabo bipfuye no mu buryo bahitamo indirimbo.
Umuziki wera ntubaryohera. Nerekejwe ku nyigisho zumvikana zo mu ijambo ry'Imana abantu
bagiye batambukaho ntibaziteho. Mu gihe cy'urubanza, aya magambo yose yahumetswe azacira
iteka abatarayumviye. [1T 424]

330
Intumwa Pawulo ahugura Timoteyo agira ati: "Ndaguhendahenda ku bw'itegeko ry'Imana
Umukiza wacu, na Yesu Kristo ari we byiringiro byacu": "Nuko ndashaka ko abagabo basenga
hose barambuye amaboko yera, badafite umujinya kandi batagira impaka. Kandi n'abagore ni uko
ndashaka ko bambara imyambaro ikwiriye, bakagira isoni birinda, kandi batirimbisha kuboha
umusatsi, cyangwa izahabu cyangwa imaragarita, cyangwa imyenda y'igiciro cyinshi, ahubwo
birimbishishe imirimo y'ingeso nziza, nk'uko bikwiriye abagore bavuga yuko bubaha Imana."
1Timoteyo 1:1; 2:8-10. [1T 424]
Petero yandikira itorero agira ati: "Nuko mukenyere mu mitima yanyu, mwirinde ibisindisha,
mwiringire rwose impano y'ubuntu muzazanirwa, ubwo Yesu Kristo azahishurwa. [1T 424]
Mube nk'abana bumvira, ntimwishushanye n'irari mwagiraga kera mukiri injiji. Ahubwo nk'uko
uwabahamagaye ari uwera, abe ari ko namwe muba abera mu ngeso zanyu zose. Kuko byanditswe
ngo "Muzabe abera kuko ndi uwera." 1 Petero 1:13-16. [1T 424]
Pawulo wahumekewe n'Imana arategeka Tito guha itorero rya Kristo inyingisho zihariye, "kugira
ngo babe birimbishije kwambara inyigisho z'Imana Umukiza wacu muri byose." Aravuga ati:
"Butwigisha kureka kutubaha Imana n'irari ry'iby'isi, bukatwigisha kujya twirinda, dukiranuka,
twubaha Imana mu gihe cya none dutegereje ibyiringiro by'umugisha, ari byo kuzaboneka
k'ubwiza bwa Yesu Kristo, ari we Mana yacu ikomeye n'Umukiza watwitangiriye kugira ngo
aducungure mu bugome bwose, kandi yuhagirire abantu kugira ngo babe ubwoko bwe bwite,
bugira ishyaka ry'imirimo myiza." Tito 2:10, 12-14. [1T 424]
Petero yinginga amatorero ati: "Mwirinde ibisindisha mube maso, kuko umurezi wanyu Satani
azerera nk'intare yivuga ashaka uwo aconshomera." "Therezo rya byose riri bugufi. Nuko mugire
ubwenge mwirinda ibisindisha, mubone uko mugira umwete wo gusenga." Arongera akavuga ati:
"Ahubwo mwubahe Kristo mu mitima yanyu ko ari we Mwami, kandi mube mwiteguye iteka
gusubiza umuntu wese ubabajije impamvu z'ibyiringiro [1T 424] mufite, ariko mufite
ubugwaneza, mwubaha kandi mufite imitima itabacira urubanza, kugira ngo nubwo babasebya
batuka ingeso zanyu nziza zo muri Kristo bamware. Ibyiza ni uko mwababazwa babahōra gukora
ibyiza niba ari byo Imana ishaka, kuruta ko mwababazwa babahōra gukora ibibi." 1 Petero 1:13-
16; 3:15-17; 4:7; 5:8. [1T 425]
Mbese abasore bahagaze mu mwanya wabashoboza gusubizanya ubugwaneza no kubaha umuntu
ubabajije impamvu z'ibyiringiro byabo? Nabonye ko abasore bananirwa cyane gusobanukirwa
n'uruhande duhagazemo. Ibintu bikomeye biri imbere yabo, ni igihe cy'amakuba kizagerageza
agaciro k'imico. Abafite ukuri kukaba gutuye muri bo, icyo gihe bazakura. Abihungije umusaraba,
bakaba barirengagije ijambo ry'ubugingo, bakaba bararamije inarijye yabo ntindi, bazasangwa
badashyitse. Bafatiwe mu mutego na Satani, kandi bazamenya bakererewe ko bakoze ikosa
rikomeye cyane. Amaherezo, ibinezeza birukaga inyuma bizabasharirira. Marayika yaravuze ati:
"Byose nimubihare kubw'Imana. Inarijye igomba gupfa. Ibyifuzo bya kamere no guhengamira mu
bibi K'umutima utaragizwe mushya, bigomba gucishwa bugufi." Nimuhungire kuri Bibiliya
yirengagijwe; amagambo yahumetswe ni yo mubwirwa; ntimuyatambukeho ngo muyakerense.
Uzongera uhure na buri jambo, kugira ngo usobanure niba warabaye ukora iby'iryo jambo, uhuza
imibereho yawe n'inyigisho zera z'ijambo ry'Imana. Kwera k'umutima n'ukw'imibereho ni ingenzi.
Abantu bose bafashe izina rya Kristo kandi bakaba bariyandikishije ku rutonde rw'abakora
umurimo we bakwiriye kuba abasirikari b'umusaraba. Bakwiriye kwerena ko bapfuye ku by'isi,
kandi ko ubugingo bwabo buhishanywe na Kristo mu Mana. [1T 425]

331
Pawulo yandikiye bene se b'Abakolosayi amagambo akurikira ati: "Nuko rero niba
mwarazuranywe na Kristo, mujye mushaka ibiri hejuru aho Kristo ari, yicaye iburyo bw'Imana.
Mujye muhoza umutima ku biri hejuru atari ku biri mu si, kuko mwapfuye kandi ubugingo bwanyu
bukaba bwarahishanywe na Kristo mu Mana. Kandi ubwo Kristo ari we bugingo bwacu
azerekanwa, namwe muzaherako mwerekananwe na we muri mu bwiza." "Ariko ibigeretse kuri
ibyo byose mwambare urukundo, kuko ari rwo murunga wo gutungana rwose. Mureke amahoro
ya Kristo atwarire mu mitima yanyu, ayo mwahamagariwe kuba umubiri umwe, kandi mugire
imitima ishima. Ijambo rya Kristo ribe muri mwe rigwiriye rifite ubwenge bwose, mwigishanye,
muhugurane muri zaburi n'indirimbo n'ibihimbano by'umwuka, muririmbirirana Imana ishimwe
mu mitima yanyu. Kandi icyo muzavuga cyose n'ibyo muzakora, mujye mubikora byose mu izina
ry'Umwami Yesu, mushima Imana Data wa twese ku bw'uwo." Abakolosayi 3:1-4; 3:14-17. [1T
425]
Pawulo yandikiye Abefeso agira ati: "Nuko mwirinde cyane uko mugenda mutagenda nk'abatagira
ubwenge, ubwenge, ahubwo mugende nk'abanyabwenge, mucunguze uburyo umwete kuko iminsi
ari mibi. Nuko [1T 425] ntimukabe abapfu, ahubwo mumenye icyo Umwami wacu ashaka. Kandi
ntimugasinde inzoga zirimo ubukubaganyi, ahubwo mwuzure Umwuka. Mubwirane Zaburi
n'indirimbo n'ibihimbano by'Umwuka, muririmba mucurangira Umwami wacu mu mitima yanyu.
Mujye mushima Imana Data wa twese ku bw'ibintu byose, mubiyishimira mu izina ry'Umwami
wacu Yesu Kristo." Abefeso 5:15-20. [1T 426]
Imana ihabwa ikuzo binyuze mu ndirimbo zo guhimbaza zivuye mu mutima wuzuye urukundo no
kuyiyegurira. Igihe abizera biyeguriye İmana bateranye, ntabwo ikiganiro cyabo kizaba ku nenge
z'abandi bantu cyangwa ngo kirangwe no kwivovota no kugaragaza kutanyurwa; ahubwo gukunda
abandi cyangwa urukundo, ari wo murunga wo gutungana ni byo bizabagota. Urukundo bakunda
Imana na bagenzi babo rusohoka muri bo batabyihatiye rukagaragarira mu magambo y'urukundo,
impuhwe, no guha icyubahiro bene se. Amahoro y'Imana atwarira mu mitima yabo; ntabwo
amagambo yabo aba ay'imfabusa, ay'imburamumaro n'ay'ubupfapfa, ahubwo aba ayo
gukomezanya no kubasubizanyamo intege. Abakristo nibaramuka bumviye amabwiriza Kristo
n'intumwa ze zahumekewe babahaye, bazirimbishisha idini ya Bibiliya, kandi babashe kwikiza
ibigeragezo bikomeye no guhagarika umutima kwinshi baherereza ku mibabaro ibageraho bitewe
no kwizera ukuri kudakunzwe na benshi. Iri ni ikosa ribabaje cyane. Ibyinshi cyane mu bigeragezo
bahura nabyo ni ibyo baba biremeye bitewe n'uko baba batandukiriye jambo ry'Imana. Biyegurira
isi, bishyira ku rubuga rw'intambara rw'umwanzi, maze bakagerageza umwanzi kugira ngo
abagerageze. Abumvira impuguro n'amabwiriza byo mu ijambo ry'Imana badakebakeba,
bagasenga bashaka kumenya no gukora ubushake bwayo bukiranuka, ntabwo biyumvamo
agahinda gake kagera ku bantu buri munsi. Kunyurwa biyumvamo ndetse namahoro y'Imana
atwarira muri bo bibatera kuririmbira Uwiteka mu mitima yabo, kandi bagakoresha amagambo
bavuga umwenda no gushima bagomba Umukiza bakunda, wabakunze cyane kugeza ubwo
abapfira kugira ngo babone ubugingo. Nta muntu ufite Umukiza utuye muri we uzamukoreza isoni
imbere y'abandi binyuze mu gusohora amajwi mu cyuma cy'umuziki avana ubwenge ku Mana no
ku ijuru akabujyana ku bintu byoroheje kandi by'ubupfapfa. [1T 426]
Mu bintu byose bakora, haba mu magambo cyangwa mu bikorwa, abasore basabwa gukora byose
mu izina ry'Umwami Yesu, bashima Imana Data ku bwe. Nabonye ko ari abasore bake cyane
basobanukiwe icyo kuba Abakristo no gusa na Kristo ari cyo. Bizabasaba kwiga ukuri kw'ijambo
ry'Imana mbere yuko basanisha imibereho yabo n'urugero bahawe. Mu basore makumyabiri, nta
musore n'umwe mu mibereho ye wari wagira kwa kwitandukanya n'isi Umwami Yesu asaba

332
abantu bose bazahinduka abagize umuryango we, ari bo bana b'Umwami wo mu ijuru. "Nuko
muve hagati ya ba bandi, mwitandukanye ni ko Uwiteka avuga, kandi ntimugakore ku kintu
gihumanye. Nanjye nzabākīra, kandi nzababera So, namwe [1T 426] muzambere abahungu
n'abakobwa, ni ko Uwiteka Ushoborabyose avuga." 1 Abakorinto 6:17, 18. [1T 427]
Mbega isezerano ritanzwe hano risaba ko habaho kumvira! Mbese ugomba kwitandukanya
n'inshuti ndetse na bene wanyu mu gihe ufashe icyemezo cyo kumvira ukuri gushyizwe hejuru
kw'ijambo ry'Imana? Nimugire ubutwari, hari icyo Imana yabateganyirije, irambuye ibiganza
kugira ngo ibakire. Nuko rero nimuve hagati ya ba bandi, mwitandukanye, kandi ntimugakore ku
kintu gihumanye, azabakira. Imana isezerana kuzababera So. Mbega isano itangaje! Ni isano
ihanitse kandi yera kurusha isano iyo ari yo yose ya hano ku isi. Nimugira icyo mwigomwa, niba
mugomba gusiga so, nyoko, bashiki banyu, basaza banyu, umugore, n'abana kubwa Kristo, ntabwo
muzabaho mudafite inshuti. Imana irabakira ikabagira abana mu muryango wayo. Muhinduka
bamwe mu bagize umuryango wa cyami, abahungu n'abakobwa b'Umwami utegeka ijuru riri
hejuru y'amajuru. Mbese mushobora kwifuza umwanya w'icyubahiro uruta uyu usezeranwa
ahangaha? Mbese ibi ntibihagije? Marayika yaravuze ati: "Mbese ni iki Imana yashoboraga
gukorera abana b'abantu kiruta icyo yabakoreye? Niba urukundo nk'uru n'amasezerano
y'icyubahiro nkaya bidahawe agaciro, mbese Imana yashoboraga gutegura ikindi kintu
gikungahaye kandi gihanitse kurusha ibi? Ibyo Imana yashoboraga gukora byose yarabikoze
kugira ngo agakiza k'umuntu kagerweho, nyamara imitima y'abana b'abantu yarinangiye. Kubera
imigisha myinshi Imana yabagotesheje, bayakira nk'ikintu gisanzwe maze bakibagirwa Ubagirira
neza wuje ubuntu." [1T 427]
Nabonye ko Satani ari umwanzi uhora uri maso agambiriye kugera ku mugambi we wo kuyobora
abasore mu migenzereze ihabanye n'iyo Imana yishimira. Azi neza ko nta rindi tsinda ry'abantu
rishobora gukora ibyiza byinshi nk'abasore n'inkumi biyeguriye Imana. Igihe abasore bari mu nzira
y'ukuri, bashobora kugaragaza imbaraga ikomeye ihindura. Ababwiriza, cyangwa
abakorerabushake bakuze ntibashobora kugira ku basore kimwe cya kabiri cy'imbaraga ihindura
abasore bagenzi babo babagiraho. Bakwiriye kwiyumvamo ko bafite inshingano yo gukora ibyo
bashoboye byose kugira ngo bakize bagenzi babo bapfa, nubwo byaba bibasaba kwigomwa
ibibanezeza n'ibyifuzo bya kamere yabo. Niba bisabwa, igihe ndetse n'umutungo bikwiriye
kwegurirwa Imana. Abavuga ko bubaha Imana bose bakwiriye kumva akaga Kabari hanze ya
Kristo. Bidatinze igihe cyabo cyo kwemererwamo kizaba kirangiye. Iyaba abagombaga kuba
barakoresheje imbaraga ihindura ngo bakize ubugingo by'abandi barahagaze mu nama z'Imana.
Nyamara bananiwe gusohoza inshingano yabo bitewe no kwikunda n'ubunebwe, cyangwa se
bitewe n'uko bari batewe isoni no kwikorera umusaraba wa Kristo. Ntibazazimiza ubugingo bwabo
gusa, ahubwo amaraso y'abanyabyaha b'impezamajyo azaba ari ku myambaro yabo. Abantu nkabo
bazabazwa ibyiza bajyaga kuba barakoze iyo baza kuba bariyeguriye Imana, nyamara bakaba
batarabikoze bitewe no [1T 427] kudakiranuka kwabo. Abasogongeye by'ukuri ku rukundo rukiza
ntibashobora kandi ntibazashobora kuruhuka kugeza ubwo abantu bagira aho bahurira na bo
bazaba bamaze kumenyeshwa inama y'agakiza. Abasore bakwiriye kwibaza bati: "Mwami, ni iki
ushaka ko nkora?' Ni mu buhe buryo nshobora guhesha izina ryawe icyubahiro n'ikuzo ku isi?"
Ubugingo bw'abantu buri kurimbukira ahatuzengurutse hose, none se ni uwuhe mutwaro abasore
bikoreye kugira ngo bageze imitima kuri Kristo? Abajya mu ishuri bakwiriye kugira imbaraga
ihindurira abantu ku Mukiza; ariko se ni nde uvuga izina rya Kristo? kandi ni nde ugaragara
yinginga bagenzi be afite umwete wuje impuhwe abasaba kureka inzira z'icyaha bagahitamo inzira
yo kwera? [1T 428]

333
Neretswe ko iyi ari yo nzira abasore bizera bari bakwiriye gukurikiza, nyamara ntibabikora.
Ahubwo kwifatanya n'abanyabyaha mu myitozo ngororangingo no mu binezeza ni byo bumva
bibanogeye. Abasore bafite urubuga rugari baberaho ingirakamaro, ariko ntibarubona. Icyampa
bagakoresha imbaraga zabo z'ubwenge mu gushaka inzira zo kwegera abanyabyaha barimbuka,
kugira ngo babamenyeshe inzira yo kwera, kandi binyuze mu gusenga no kwinginga bakageza
nibura ubugingo bw'umuntu umwe kuri Kristo! Mbega umushinga w'icyubahiro! Kubona umuntu
umwe uzahimbaza Imana by'iteka ryose! Umuntu umwe uzishimira umunezero n'ubugingo
buhoraho! Imaragarita imwe ku ikamba ryabo izarabagirana nk'inyenyeri iteka n'iteka! Ndetse
n'abarenze umuntu umwe bashobora kuyoborwa bakava mu kinyoma bagahindukirira ukuri,
bakava mu cyaha bakajya mu kwera. Uwiteka avugira mu muhanuzi ati: "N'abahinduriye benshi
ku bukiranutsi bazaka nk'inyenyeri iteka ryose." (Daniyeli 12:3). Icyo gihe nibwo abafatanya na
Kristo n'abamarayika mu murimo wo gukiza ubugingo burimbuka bazahabwa ingororano ikomeye
mu bwami bw'ijuru. [1T 428]
Nabonye ko abantu benshi bashobora gukizwa iyaba abasore bari bari mu mwanya bakwiriye
kubamo, bakaba bariyeguriye Imana n'ukuri. Nyamara muri rusange aho bari ni ha handi bagomba
guhora bahabwa umurimo, naho nibitaba ibyo na bo ubwabo bazahinduka ab'isi. Ni bo nkomoko
yo kudatuza no kubabara umutima guhoraho. Amarira atemba ku bwabo, n'amasengesho
asenganywe umubabaro asukwa avuye mu mitima y'ababyeyi ku bwabo. Nyamara bakomeza
inzira, ntibite ku mubabaro uterwa n'imigenzereze yabo. Batera amahwa mu bituza by'abahitamo
gupfa kugira ngo babakize kandi ngo babashe guhinduka icyo Imana yagambiriye ko bakwiriye
guhinduka cyo binyuze mu byiza byakozwe n'amaraso ya Kristo. [1T 428]
Abasore bakoresha ubushobozi bwabo mu gukora igihangano cyiza cy'ubugeni, nyamara
ntibiyumvamo ko Imana ibasaba kwerekeza impano zabo ku byiza biruta ibyo, bya bindi byo
kurimbisha imibereho yabo y'idini no gushaka gukiza ubugingo bw'abo Kristo yapfiriye. Ubugingo
nk'ubwo [1T 428] bw'umuntu umwe ukijijwe bufite agaciro karuta ak'amasi yose. Izahabu
n'ubutunzi bw'isi ntibishobora kugererenywa n'agakiza kumuntu w'impezamajyo naho yaba umwe.
[1T 429]
Basore namwe nkumi, nabonye ko Imana ibafitiye umurimo mugomba gukora. Nimwikorere
umusaraba wanyu mukurikire Kristo, nibitaba ibyo, ntabwo muzaba mukwiriye kuba abe. Igihe
mukiri mu kutagira icyo mwitaho kutagerwa, ni gute mushobora kuvuga icyo Imana ibashakaho?
kandi ni mu buhe buryo mwakwitega kuzakizwa, keretse gusa nk'abagaragu bakiranuka nimukora
ibyo Umwami wanyu ashaka? Abafite ubugingo buhoraho bazaba barakoze neza bose. Umwami
w'icyubahiro azabazamura abicaze mu kuboko kwe kw'iburyo ari nako avuga ati: "Nuko nuko
bagaragu beza bakiranuka." Ni gute ushobora kuvuga umubare w'abantu ushobora gukiza
kurimbuka niba aho kugira ngo ushake umurimo ushobora gukora mu ruzabibu rwa Shobuja
ahubwo uba wiga uburyo wagera ku bikunezeza? Ni ubugingo bungana iki ayo mahuriro yo
kuganira, gucuranga no kuririmba yabaye uburyo bwo gukirizwamo? Niba udashobora kwerekana
umuntu umwe wakijijwe muri ubwo buryo, hindukira, ndakwinginze hindukira ufate ikindi
cyerekezo cy'imikorere. Tangira usengere ubugingo bw'abantu; egera Kristo, hafi cyane y'urubavu
rwe ruvamo amaraso. Nimureke umwuka w'ubugwaneza no gutuza urimbishe imibereho yanyu,
kandi amasengesho yanyu ashimikiriye, ava ku mutima umenetse kandi wicishije bugufi azamuke
yerekeza kuri We mumusaba ubwenge kugira ngo mubashe kugera ku ntego mu gukiza ubugingo
bwanyu bwite ndetse n'ubugingo bw'abandi. Nimusenge kuruta uko muririmba. Mbese
ntimukeneye gusenga kuruta ko mukeneye kuririmba? Basore namwe nkumi, Imana
ibahamagarira gukora, rero nimuyikorere. Nimuhindure rwose imigenzereze yanyu. Mushobora

334
gukora umurimo abagabura bigisha ijambo ry'Imana namahame y'idini badashobora gukora.
Mushobora kugera ku cyiciro cy'abantu abagabura batabasha kugeraho. [1T 429]

IMYIDAGADURO KU BAKRISTO
Neretswe ko abakomeza Isabato nk'ubwoko [bw'Imana] bakora cyane ku buryo batiha impinduka
cyangwa ibihe byo kuruhuka. Imyidagaduro irakenewe ku bantu bakora imirimo y'amaboko kandi
ni n'ingenzi kurushaho ku bakora umurimo ushingiye ku bwenge. Ntabwo gukomeza gukoresha
ubwenge ubutaruhuka ndetse mu buryo bukabije ari ngombwa ku gakiza kacu, cyangwa no mu
guhesha Imana ikuzo, nubwo twaba dukora ibyerekeye insanganyamatsiko z'iyobokamana. Hariho
ibintu byo kwinezeza birimo kubyina, gukina amakarita, gukina damu, gukina igisoro, n'ibindi
tudashobora gushyigikira kubera ko ijuru ribiciraho iteka. Ibi binezeza bikingurira urugi ibibi
bikomeye. Icyerekezo cyabyo si icyo kugira umumaro, ahubwo bigira imbaraga yo kubyutsa
amarangamutima, bikarema mu bwenge bwa bamwe kurarikira ya mikino iganisha ku gukina
urusimbi no kwaya. Iyi mikino yose ikwiriye kwamaganwa n'Abakristo, [1T 429] maze ikindi
kintu cyiza kitabasha kwangiza kigashyirwa mu mwanya wabyo. [1T 430]
Nabonye yuko tudakwiriye gukoresha ibiruhuko byacu dukurikiza urugero rw'ab'isi, nyamara na
none ntibikwiriye kurangira tutabyitayeho kubera ko ibi byazazanira abana bacu kutanyurwa. Mu
minsi nk'iyo, ubwo haba hari akaga kuko abana bacu bashobora kugira aho bahurira n'imbaraga
ihindura y'ikibi maze bakangizwa n'ibinezeza no gutwarwa by'ab'isi, nimutyo ababyeyi bige
uburyo haboneka ikindi kintu gisimbura ukwinezeza kurushijeho guteza akaga. Nimuhe abana
banyu gusobanukirwa ko ibyo murangamiye ari ibyiza kuri bo ndetse n'umunézero wabo. [1T 430]
Nimureke imiryango myinshi ituye mu mujyi cyangwa mu rusisiro yifatanye maze yige imirimo
yabo yabananije umubiri n'ubwenge, bityo igende ijye mu cyaro hafi y'ikiyaga cyiza, cyangwa mu
gashyamba keza aho uruhererekane rw'ibyaremwe bitegereza ruba ari rwiza by'agahozo.
Mukwiriye kwitwaza ibyokurya byiza kandi bifite isuku, imbuto nziza n'impeke, maze mutegure
ameza munsi y'igiti, cyangwa munsi y'ikirere cy'ijuru. Kugenda ku magare cyangwa amafarashi,
imyitozo ngororamubiri ndetse n'ibyo barebesha amaso mu byaremwe bizakangura ipfa
ry'ibyokurya kandi bashobora kunezezwa n'ifunguro ryakwifuzwa n'abami. [1T 430]
Mu bihe nk'ibyo ababyeyi n'abana bakwiriye kwiyumvamo ko bataye imiruho, imirimo, n'ibibatera
guhagarika umutima. Ababyeyi bakwiriye guhinduka abana hamwe n'abana babo, bagakora uko
bashoboye kose ngo ibintu byose bibe binejeje. Nimureke umunsi wose uharirwe kwidagadura.
Gukorera imyitozo ngororamubiri ahantu hanze hari umwuka mwiza bizafasha ubuzima by'abantu
bafite imirimo bakora batavuye mu ngo zabo n'abakora batava aho bari. Ku bo bishobokera bose,
bakwiriye kumva ko kugira iyi migenzereze ari inshingano yabo. Ntacyo bazahomba, ahubwo
bazunguka byinshi. Bashobora gusubira ku mirimo yabo bafite ubuzima bushya, n'ubutwari
bushya kugira ngo binjire mu murimo wabo bafite ishyaka, kandi bakaba bateguriwe neza
guhangana n'indwara. [1T 430]
Nabonye ko ari abantu bake gusa basobanukirwa n'umurimo uhoraho kandi unaniza w'abikoreye
inshingano z'umurimo wo mu biro. Baba bakingiraniwe mu cyumba umunsi ku wundi, icyumweru
ku kindi, mu gihe imbaraga inaniza ubushobozi bw'ubwenge iba iri kumunga umubiri no
kugabanya igihe cy'uburame bwabo. Aba bene data bari mu kaga ko gupfa bakenyutse. Ntabwo
ari abantu bafite kudapfa, kandi nihatabaho impinduka, bagomba gushiramo imbaraga maze akazi
bakagasiga. [1T 430]

335
Dufite impano z'igiciro muri bene data A, B na C. Ntidushobora kwemera ko barimbura ubuzima
binyuze mu kwikingiranira mu kazi bakora imirimo idahagarara. Mbese ni hehe twabona abantu
bafite ubunararibonye bwabo twabasimbuza? Babiri muri abo bene data bamaze imyaka cumi n'ine
bakora imirimo yo mu biro, bakora bashishikaye, bakora [1T 430] babishyizeho umutima wose
kandi batikunda kugira ngo umurimo w'Imana utere imbere. Bisa rwose n'aho hatigeze kubaho
impinduka keretse izabaga zizanwe n'ubuganga cyangwa izindi ndwara. Bakwiriye guhindura
inshuro nyinshi, ndetse akenshi bakajya bafata umunsi wose bakawuharira kwidagadura bari
kumwe n'imiryango yabo, isa n'aho yatandukanijwe nabo burundu. Bishobora kudashoboka ko
bose basiga akazi mu gihe kimwe; nyamara bakwiriye gutegura akazi kabo ku buryo umwe
cyangwa babiri bagenda, bagasiga abandi bakora mu myanya yabo, maze bakareka hakazabaho
ikindi gihe abo basigaye na bo bakagenda. [1T 431]
Nk'inshingano yo mu by'iyobokamana, nabonye ko aba bene data A, B na C bakwiriye kwita ku
buzima n'imbaraga Imana yabahaye. Umwami Imana ntabwo abasaba muri iki gihe guhinduka
abapfa bazize umurimo we. Nta ngororano bazaherwa kwitanga batyo, kubera ko Imana ishaka ko
babaho. Bashobora gukora neza kurushaho umurimo wo kwigisha ukuri kw'iki gihe ari bazima,
kurusha uko bakora ibyiza muri wo binyuze mu rupfu rwabo. Nihagira uwo muri aba benedata
uhinduka igisenzegeri kubera indwara, nta muntu n'umwe ukwiriye kubitekereza nk'iteka riturutse
ku Mwami Imana. Bizaba ari ingaruka idakuka yo kwica amategeko agenga ibyaremwe.
Bakwiriye kwita ku miburo yatanzwe, nibitaba ibyo bazaba bacumura, kandi bazabona igihano
kiremereye. [1T 431]
Nabonye ko aba bene data bashobora kungura umurimo w'Imana binyuze mu kwitabira kenshi
cyane amateraniro batumirwamo abera kure y'aho bakorera imirimo yabo. Umurimo bahawe ni
ingenzi, bityo bakeneye kugira imyakura n'ubwonko bizima; nyamara ntibishobokera ubwenge
bwabo gusubizwamo ubuyanja n'imbaraga nk'uko Imana ishaka ko bigenda mu gihe bahora
bikingiraniye mu cyumba bakoreramo akazi. Neretswe yuko byagira umumaro mu murimo ku
rwego runini kuri aba bantu bari ku ruhembe rw'imbere mu murimo i Battle Creek, bamenyanye
na bene se bakorera umurimo kure binyuze mu guhurira na bo mu materaniro. Bizatuma abakorera
umurimo kure bagirira icyizere abikoreye inshingano z'umurimo, kandi bizaruhura aba bene data
umunaniro baba bafite mu bwonko, ndetse bitume bamenya neza uko umurimo utera imbere
n'ibikenewe muri wo. Bizakangura ibyiringiro byabo, bivugurure kwizera kwabo, kandi byongere
ubutwari bwabo. Igihe kizaba gikoreshejwe gityo ntikizaba gipfuye ubusa, ahubwo kizaba
gikoreshejwe kugira ngo bizane inyungu zirusha izindi kuba nziza. Aba bene data bafite imiterere
ibashoboza cyane kwishimira kubana n'abandi. Bashobora kunezezwa no kuba mu miryango ya
bene data bakorera umurimo mu mahanga, kandi bashobora kungura no kungukira mu kungurana
ibitekerezo n'inama. [1T 431]
By'umwihariko, ndararikira mwene data C guhindura imigenzereze ye mu buzima. Ntashobora
gukora imyitozo ngororamubiri nk'uko abandi bakorana mu biro babigenza. Akazi akorera mu nzu,
atava aho ari kari kumutegurira kuzapfa urupfu rutunguranye. Ntabwo iteka ashobora [1T 431]
gukora nk'uko yagiye akora. Agomba kumara igihe cyisumbuye ku cyo yamaraga ari ahantu hanze
hari umwuka mwiza, akagira ibihe byo gukora umurimo woroshye wihariye, cyangwa agakora
umwitozo ngororamubiri wo mu buryo bunejeje kandi bwo kwidagadura. Kuriya kwikingirana
yishyizeho gushobora kwangiza umubiri w'inyamaswa irusha izindi zose gukomera. Ni
ukwibabaza, ni bibi, ndetse ni icyaha yikorera, akaba ari byo ndangururira ijwi ryanjye ntanga
umuburo. Mwene data C, igihe cyawe kinini ugomba kukimara hanze ahantu hari umwuka,
ugendera ku igare cyangwa ifarashi, cyangwa ukora undi mwitozo ngororangingo unejeje, nibitaba

336
ibyo uzapfa, umugore wawe ahinduke umupfakazi, n'abana bawe ukunda cyane bahinduke
impfubyi. Mwene data C afite ubuhanga bwo kubaka abandi binyuze mu kwigisha ijambo
ry'Imana. Ashobora gukora umurimo w'Imana kandi akabonera umugisha mu gusohoka akajya mu
materaniro manini y'abakomeza Isabato, maze agatanga ubuhamya bwe kugira ngo yubake ababa
bagize amahirwe yo kumutega amatwi. Iyi mpinduka ishobora gutuma ajya hanze y'ibiro inshuro
zirushijeho kuba nyinshi, akajya ahantu hanze haboneka umwuka mwiza. Amaraso ye atembera
buhoro mu mitsi ye bitewe n'uko abura umwuka wo mu kirere utanga ubuzima. Yakoze neza
uruhare rwe mu murimo akorera mu biro, nyamara na none aracyakeneye imbaraga y'umwuka
mwiza isubiza intege mu buzima ndetse n'umucyo w'izuba wo hanze y'amazu kugira ngo umurimo
we ukomeze kuba uw'umwuka kandi ukangura abantu. [1T 432]
Ku itariki ya 5 Kamena 1863, neretswe ko umugabo wanjye akwiriye gusigasira imbaraga ze
n'ubuzima bwe, kubera ko Imana ikidufitiye umurimo ukomeye tugomba gukora. Mu kugiraneza
kwayo, twaboneye ubunararibonye muri uyu murimo uhereye mu ntangiriro zawo, kandi
kubw'ibyo ibyo twakoze bishobora kuba iby'agaciro mu murimo wayo. Nabonye ko imirimo
ihoraho kandi irenze urugero y'umugabo wanjye yamaraga ikigega cy'ububiko bw'imbaraga ze,
izo Imana ishaka ko asigasira; ku buryo aramutse akomeje gukoresha bikabije imbaraga z'umubiri
n'iz'ubwenge nk'uko amaze igihe abikora, azaba ari kumara isoko y'imbaraga ze zo mu gihe kizaza
ari nako amara rwose igishoro cye, maze akazapfa akenyutse, bityo umurimo w'Imana ukaba
ugomwe ibyo yawukoragamo. Igihe cye kinini yakimaraga akora imirimo ifite aho ihuriye n'ibiro
yajyaga gukorwa n'abandi, cyangwa se akaba ari mu mirimo ibyara inyungu yari akwiriye
kwirinda. Imana ishaka ko twembi dusigasira imbaraga zacu kugira ngo by'umwihariko
zizakoreshwe igihe zizaba zikenewe ngo zikore wa murimo abandi badashobora gukora, ari nawo
yaduhagurukirije gukora, ikarinda ubuzima bwacu, kandi ikaduha ubunararibonye bw'igiciro
cyinshi; mu buryo nk'ubu tugashobora kungura ubwoko bwayo. [1T 432]
Ibi sinabivugiye mu ruhame, kubera yuko ari twe byari bihawe by'umwihariko. Iyo iyi nama iza
kuba yarumviwe mu buryo bwuzuye, umubabaro umugabo wanjye yagize mu buryo bukomeye
cyane ntuba warabayeho. Umurimo w'Imana warihutirwaga kandi wasaga n'utemera ko [1T 432]
habaho kuruhuka cyangwa kwitandukanya na wo. Umugabo wanjye yasaga n'uhatiwe kuba mu
murimo udahagarara kandi unaniza. Guhagarika umutima ku bwa bene se bashoboraga kujyanwa
mu gisirikari ku ngufu, no guhagarikwa umutima n'ubwigomeke bwari muri Leta ya Iowa,
byatumaga ubwenge bwe bukomeza kunanirwa, maze imbaraga z'umubiri zirashira rwose. Aho
kugira ngo abone ikimuruhura, imitwaro yarushijeho kuremera; kandi aho kugira ngo imiruho
igabanuke, yikubaga kenshi. Nyamara nta gushidikanya hari hariho uburyo bwo kwikiza, kuko iyo
bitaba ibyo, Imana ntiyajyaga kuba yaratanze inama yatanze, kandi ntiyari kwemera ko
atenteburwa no gukora cyane. Nabonye ko iyo ataza kuba yarafashijwe n'Imana mu buryo
bwihariye, aba yaramenye gutentebuka kw'imbaraga ze z'umubiri n'iz'ubwenge mbere cyane
y'igihe byamubereyeho. [1T 433]
Iyo Imana ivuze, icyo ivuze aba ari icyo. Iyo iburiye abantu, abo yabwiye baba bagomba
kubyitaho. Impamvu ituma noneho ubu ndi kuvugira mu ruhame, ni uko umuburo wahawe
umugabo wanjye wahawe n'abandi bafite aho bahuriye n'umurimo wo mu biro. Nabonye ko
nibadahindura imigenzereze yabo, nabo bafite ibyago byo kuzatentebuka bakarambarara nk'uko
byagenze ku mugabo wanjye. Sinifuza yuko abandi nabo bagira umubabaro nk'uwo yagize.
Nyamara igikwiriye gutinywa cyane, ni uko mu gihe runaka bazazimira bakava mu murimo
w'Imana, mu gihe ubufasha bwabo n'imbaraga yabo ihindura byaba ari bwo bikenewe cyane. [1T
433]

337
Abakora umurimo ufite aho uhuriye n'ibiro ntibashobora kwihanganira ubwinshi bw'umuruho
n'akazi umugabo wanjye yamaze imyaka myinshi yikoreye. Ntabwo bafite umubiri, ndetse
n'igishoro cyo kuvomamo nk'ibyo umugabo wanjye yari afite. Ntibashobora na gato kwihanganira
kubura uko bagenza n'umurimo udatuza kandi unaniza byari kuri we, kandi akaba yarabyikoreye
mu myaka makumyabiri. Sinshobora kwihanganira igitekerezo cy'uko hagira umuntu n'umwe mu
bakorera muri biro ukwiriye guhara imbaraga n'ubuzima binyuze mu gukora birengeje urugero, ku
buryo kuba ingirakamaro kwe kwagera ku iherezo amanzaganya, maze ntashobore kugira icyo
akora mu ruzabibu rw'Uwiteka. Ntabwo abateranyiriza hamwe imbuto ari bo bakozi b'ingenzi
gusa. Abunganira bose mu gucukura ahazengurutse ibihingwa, bakavomera, abanganyaho
amahage, abegura ibimera bigenda bigwa, abatega amashami y'imizabibu yurira, maze bakayobora
ayo mashami kugira ngo afate ku mihembezo nyakuri, ari yo nkingi nyakuri ifataho, abo bose ni
abakozi badashobora kwirengagizwa. [1T 433]
Bene data bakorera umurimo mu biro biyumvamo ko badashobora guhagarika akazi iminsi mike
kugira ngo bagire impinduka, kandi bagire ikiruhuko; nyamara iryo ni ikosa. Bashobora kandi
bakwiriye kubikora. Nubwo ibyager waho bitaba byinshi, byaba byiza guhagarika akazi iminsi
mike aho kurembywa n'indwara ukava mu kazi igihe cy'amezi menshi, ndetse ahari ntuzigere na
mba wongera kuwugarukamo. [1T 433]
Umugabo wanjye yatekerezaga ko ari ikosa kumara igihe runaka yishimana n'abandi bantu.
Ntiyashoboraga kuruhuka. Yatekerezaga ko abikoze, umurimo wo mu biro wabonekamo ingorane.
Nyamara nyuma yuko arwaye, akagera kure mu by'umubiri ndetse no mu by'ubwenge, umurimo
warakomeje kandi adahari. Nabonye ko benedata bari mu murimo ku rwego rufata ibyemezo mu
biro bakwiriye gukora bakurikije igenamikorere ritandukanye, maze bakagena uburyo hajya
habaho impinduka. Niba hakenewe ubufasha bwisumbuyeho, nimubuhabwe, maze mureke habeho
akaruhuko ku bari mu ngorane zo guhora bikingiraniye mu biro kandi bakoresha ubwonko cyane.
Bakwiriye kujya bitabira amateraniro baba batumiwemo. Bakeneye kuba bashyize imiruho ku
ruhande, bakakirwa mu miryango ya bene data basangiye kwizera, maze bakishimira kubana nabo,
bakishimira n'imigisha iboneka mu materaniro. Muri ubwo buryo, bazunguka ibitekerezo bishya,
kandi n'imbaraga zabo zari zinaniwe zizakanguka zibone ubuzima bushya. Bityo bazagaruka ku
kazi bujuje ibibakwiriye kurushaho kugira ngo bakore uruhare rwabo kubera ko bazaba
barushijeho gusobanukirwa ibikenewe mu murimo. [1T 434]
Bene data mukorera umurimo mu mahanga, mbese ku bijyanye n'iki kibazo mwaba musinziriye?
Mbese imitima yanyu igomba gutentebuka bitewe n'urupfu ry'undi muntu wo mu bakozi b'Imana
mukunda? Aba bantu ni umutungo w'itorero. Mbese muzemera ko bicwa no kwikorera imitwaro?
Ndabasaba ngo mutange inama z'uko ibintu bikwiriye gukorwa mu bundi buryo. Ndasaba Imana
ngo ibyatubayeho bisharira bye kuzigera na rimwe biba ku wo ari we wese muri bene data bakora
umurimo wo mu biro. By'umwihariko, ndabasaba ngo mwite kuri mwene data C. Mbese azicwe
no kubura umwuka uhagije, umwuka wo mu kirere usubiza intege mu bugingo? Ni ukuri
imigenzereze ari gukurikiza iri kugabanya igihe cye cyo kubaho. Binyuze mu kwikingiranira mu
biro, amaraso ye arahumana kandi agatembera buhoro, umwijima we urabangamirwa, kandi
imikorere y'umutima ntimeze neza. Naramuka atagize ibyo ahindura kubw'ubuzima bwe,
imikorere kamere y'umubiri izikemurira ikibazo. Izagerageza bikomeye kuruhura umubiri
ikoresheje gusohora imyanda mu maraso. Izahamagarira imbaraga zose z'ubuzima gukora, bityo
umubiri wose uzabangamirwa, kandi ibi byose bishobora gusozwa n'uko habayeho kugagara
uruhande rumwe rw'umubiri cyangwa kumugara kw'ingingo zimwe bitewe no guturika k'udutsi
tumwe tw'ubwonko. Kandi aramutse akize uko kuzahara, igihe yaba atakaje cyaba ari kinini cyane;

338
ariko amahirwe yo gukira neza ni make cyane. Niba mwene data C adashobora gukangurwa, bene
data mushishikajwe n'umurimo wo kwamamaza ukuri kugenewe iki gihe ndabagira inama:
nimumufate nk'uko Luther yajyanywe n'inshuti ze, maze mumujyane kure y'akazi ke. [1T 434]
Uhereye igihe nandikaga ibi bivuzwe haruguru, nsobanukiwe neza ko byinshi mu Bitekerezo ku
Byahishuwe, byandikwaga nijoro, nyuma yuko umurimo wa buri munsi w'umwanditsi wabaga
urangiye. Uku ni ko [1T 434] umugabo wanjye yakoraga; bityo ndamagana ukwiyahura nk'uko.
Bene data navuze bakingiraniwe cyane mu kazi ko mu biro baba bari gukora umurimo w'Imana
igihe bitabiriye amateraniro kandi bagafata ibihe byo kwidagadura. Baba bari gusigasira ubuzima
bw'umubiri n'imbaraga z'ubwenge bikarushaho kumererwa neza kugira ngo bikoreshwe mu
murimo. Ntibakwiriye kurekwa ngo biyumvemo ubumuga bitewe n'uko batari guhabwa ibihembo.
Ibihembo byabo bikwiriye gukomeza n'igihe batari gukora. Bari gukora umurimo ukomeye. [1T
435]

IMYAMBARIRE IHUJE N'IVUGURURA


Nk'igisubizo ku mabaruwa nandikiwe n'abakobwa n'abagore bagenzi banjye ku byerekeye
uburebure bukwiriye bw'ikanzu ishimwa n'ivugurura, navuga ko mu ruhande rwacu muri Leta ya
Michigan, twahisemo ko amakanzu yacu agira uburebure bumwe agarukira hafi kuri santimetero
makumyabiri n'eshatu uvuye hasi ku butaka. Mfashe uyu mwanya ngo nsubize ibi bibazo kugira
ngo nshungure igihe cyasabwaga ngo nsubize amabaruwa menshi cyane. Nari nkwiriye kuba
naragize icyo mvuga mbere, ariko nabanje gutegereza kugira ngo mbone ikintu gihamye mvuga
kuri iyi ngingo mu nyandiko ivuga ngo Umugorozi mu by'Ubuzima. Nasaba nkomeje ko abantu
bambara amakanzu areshya, kandi navuga ko uburebure bugarukira hafi kuri santimetero
makumyabiri neshatu uvuye hasi ku butaka bujya guhuza rwose n'imyumvire yanjye kuri iki
kibazo nkurikije uko nshoboye kubivuga muri santimetero. [1T 435]
Uko nkora ingendo mva ahantu hamwe nkajya ahandi, mbona ko ivugurura mu myambarire
ritagaragazwa mu buryo bukwiriye, maze bikantera kwiyumvamo ko hari ikintu runaka
kirushijeho gusobanuka gikwiriye kuvugwa kugira ngo abantu bakore ibintu bihuye ku byerekeye
iki kibazo. Ubu buryo bw'imyambarire ntabwo bukunzwe na benshi, kandi kubera iyi mpamvu,
kwambara ibigukwiriye kandi bikunogeye bikwiriye gukorwa n'ababihisemo. Hari ubwo nigeze
kuvuga kuri iyi ngingo, ariko abantu bamwe ntibashobora gukurikiza inama yatanzwe. Mu
bakomeza Isabato hakwiriye kubaho uguhuza ku bijyanye n'uburebure bw'ikanzu yemewe
n'ivugurura. Abantu bihindura abadasanzwe binyuze mu guhitamo kwambara uyu mwambaro,
ntibakwiriye gutekereza na rimwe ko atari ngombwa kwerekana gahunda, kuberwa ndetse
n'ubwiza. Mbere yo kwambara umwambaro wemewe n'ivugurura mu myambarire, bashiki bacu
bakwiriye guhabwa ibyitegererezo by'amapantalo yambarirwa imbere ndetse n'udukapu
twambaranwa na yo. Ni igikomere kinini ku ivugurura mu myambarire kubona abantu bazana mu
muryango mugari w'abantu uburyo bw'imyambarire bukeneye kuvugururwa muri buri kantu kose
mbere yuko bugaragaza umwambaro wemewe n'ivugurura mu buryo bukwiriye. Bashiki bacu,
nimutegereze kugeza ubwo muzaba mushobora kwambara ikanzu mu buryo bukwiriye. [1T 435]
Ahantu hamwe na hamwe hari abantu barwanya bikomeye amakanzu magufi. Nyamara iyo
mbonye amakanzu amwe yambarwa na bashiki bacu, ntabwo nibaza ko abantu bazinutswe kandi
ngo bacireho iteka uwo mwambaro. Aho umwambaro ugaragajwe neza nk'uko bikwiriye, abantu
bose bakangutse bumva bahatiwe kwemera ko ucishije bugufi kandi ukaba ukwiriye. Muri amwe
mu matorero yacu nahabonye ubwoko bwose bw'imyambaro bwerekeza ku ivugurura, nyamara

339
nta n'umwe muri yo uhuje n'ubusobanuro bwashyizwe imbere yanjye. Bamwe bagaragara
bambaye amapantalo adozwe mu gitambaro kibonerana, amashati yererana, n'amakanzu ataratse
yijimye, ndetse n'amakanzu aciye amaboko ameze nk'imifuka ateye nka ya makanzu ataratse.
Bamwe bafite ubundi bwoko bw'ikanzu bambarana n'umwenda w'imbere ukase mu buro bwabo
bihiteyemo badakurikije "ikitegererezo" kitariho ikintu gikomeye kiyiha ishusho runaka, cyangwa
ngo ibe ihambiriye umubiri. Mu by'ukuri nta kintu kiri muri iyi myambaro cyerekana ko ibereye
ijisho cyangwa ngo cyerekane gahunda. Imyambarire nk'iyo ntiyanyura imyumvire myiza y'abantu
bafite ibitekerezo bizima. Mu buryo bwose umuntu abasha kubivugamo, ni ikanzu idafite ishusho.
[1T 436]
Bashiki bacu bafite abagabo barwanya ivugurura bansabye kubaha inama ku birebana no
kwambara ikanzu ngufi binyuranye n'ibyifuzo by'abagabo babo. Mbagira inama yo gutegereza.
Ntabwo mfata ikibazo cy'imyambarire nk'ikibazo cy'ingenzi cyane nk'Isabato. Ku bijyanye n'iki
cy'Isabato, nta kugingimiranya gushobora kubaho. Nyamara kurwanywa gushobora kugera kuri
benshi baramutse bahisemo gukurikiza ivugurura mu myambarire kwarushaho kwangiza ubuzima
kurusha uko umwambaro ubwawo wazana inyungu. Benshi muri abo bashiki bacu barambwiye
bati: "Umugabo wanjye akunda ikanzu yawe; avuga yuko nta jambo na rimwe ry'ikosa abasha
kuyibonaho." Ibi byatumye mbona ko ari ngombwa ko bashiki bacu bakwiriye guhagararira neza
ivugurura mu myambarire mu buryo butunganye, bagaragaza kubonera na gahunda, kandi
bakagira guhuza mu myambarire. Nzaba mfite ibyitegererezo nzategura kugira ngo mbijyane
ubwo tuzaba tugiye mu rugendo, biteguriwe guhabwa bashiki bacu tuzahura, cyangwa
tubiboherereze nk'ubutumwa ku bazaba batumije iyo myambaro bose. Aho tubarizwa hazatangwa
mu Rwibutso. [1T 436]
Abahitamo ikanzu ngufi bakwiriye kugaragaza ubwiza mu gihe bahitamo amabara. Abadashoboye
kugura igitambaro gishya bagomba gukora uko bashoboye kose bagakoresha guhitamo neza
n'ubuhanga mu gutera igitambaro ku myambaro ishaje, ku buryo bongera kuyivugurura ikaba
mishya. Mube abantu bihariye mu kugira imyambaro y'imbere ndetse n'amakanzu bifite ibara
rimwe kandi byo mu gitambaro kimwe, nibitagenda bityo muzagaragara nk'abantu bashekeje.
Imyambaro ishaje ishobora kugabanywa hakurikijwe icyitegererezo gitunganye maze
igatunganywa mu buryo bubereye ijisho, nuko ikagaragara nk'aho ari mishya. Bashiki bacu,
ndabahendahenda ngo mwe gutunganya ibyitegererezo byanyu [1T 436] mukurikije ibitekerezo
byanyu bwite. Igihe hariho ibyitegererezo bitunganye n'ibintu byiza bibereye ijisho, hariho
n'ibyitegererezo bidatunganye ndetse n'ibintu bitabereye ijisho. [1T 437]
Iyi kanzu ntisaba gushyirwaho imitako itaratse kandi igerekeranye, kandi niringiye ko itazigera
ikozwa isoni n'iyo mitako. Bashiki bacu ntibakeneye kwambara amajipo menshi y'imbere kugira
ngo ikanzu ibyimbe. Irushaho kubera umuntu iyo iryamye ku mubiri mu buryo kamere hejuru
y'akajipo k'imbere korohereye cyane kaba kamwe cyangwa se tubiri. Igitambaro cyitwa gikomeye
kitabonerana ni cyiza cyane ku buryo kibereye kudodwamo ijipo y'inyuma. Kigumana ugukomera
kwacyo kandi kiraramba. Niba hariho ikintu cyambariwe mu ijipo, gikwiriye kuba gitoya cyane.
Ibifufuma mu ijipo si ngombwa. Nyamara nkunze kubona byambarwa kenshi, kandi rimwe na
rimwe bikagaragara binagana munsi gato y'ikanzu. Ibi bigaragara nk'ibitarimo kwicisha bugufi
kandi bibuzemo gahunda. Utujipo tworoshye cyane tw'imbere tw'ibara ryera twambaranywe
n'amakanzu yijimye, ntiduhinduka utwambaro tugufi. Mube abantu bihariye mu kugirira isuku
utujipo twanyu tworoshye tw'imbere, tube dukeye kandi ari twiza. Mutudode mu gitambaro cyiza,
kandi mu buryo bwose tube ari tugufi ho santimetero ndwi n'igice ku ikanzu. Niba hari
icyambariwe imbere ngo ako kajipo k'imbere gase n'akabyimba, nikibe ikintu kigufi, nibura

340
santimetero 20 cyangwa 40 uhereye hasi aho ikanzu cyangwa ijipo y'inyuma igarukira ugasubira
hejuru. Niba hari umushumi cyangwa ikimeze nkawo gishyizwe ku musozo wo hasi w'ijipo, bene
icyo kintu gitera ikanzu kubyimba aho ku musozo wo hasi gusa, bigatuma itagaragara neza igihe
uyambaye yicaye cyangwa yunamye. [1T 437]
Nta muntu ukwiriye gutinya ko ivugurura mu myambarire nzarigira imwe mu nsanganyamatsiko
zanjye z'ibanze igihe nzaba nkora ingendo hirya no hino. Abigeze kunyumva mvuga kuri iyi
ngingo, bazagira icyo bakora ku mucyo nahawe. Nashohoje inshingano yanjye; natanze ubuhamya
bwanjye, kandi abanyumvise ndetse bagasoma ibyo nanditse ubu noneho bagomba gusohoza
inshingano yo kwemera cyangwa kwanga umucyo watanzwe. Nibahitamo gutinyuka kuba abumva
bagahita bibagirwa, maze ntibakore umurimo, bazirengera ingaruka kandi bazabazwa n'Imana
iby'imigenzereze bahisemo gukurikiza. Ibyo mvuga birumvikana. Nta muntu n'umwe nzahata
cyangwa ngo ngire uwo nshiraho iteka. Uwo si wo murimo nahawe. Imana izi abana bayo bicisha
bugufi, bafite ubushake kandi bayumvira, kandi izabagororera ikurikije uburyo bakoze ibyo ishaka
bakiranutse. Kuri benshi, ivugurura mu myambarire ni ikintu cyoroheje kandi gicishije bugufi
cyane ku buryo batarikurikiza. Ntabwo bashobora kwikorera umusaraba. Imana ikoresha uburyo
bworoheje kugira ngo ishyire ku ruhande abana bayo ibatandukanye n'ab'isi; nyamara bamwe
batandukanye no kwiyoroshya k'umurimo n'inzira z'Imana ku buryo bari hejuru y'umurimo, aho
kuwubamo. [1T 437]
Narangiwe gusoma amagambo aboneka mu Kubara 15:38-41 agira ati: "Bwira Abisirayeli batere
inshunda ku misozo y'imyenda yabo, bagumye kubikora mu bihe byabo byose, kandi badode ku
nshunda zo ku musozo wose agashumi k'umukara wa kabayonga. Izo nshunda muzambarire kugira
ngo muzitegereze, mwibuke amategeko y'Uwiteka yose muyitondere, mwe gukurikiza kwifuza
kw'imitima yanyu n'ukw'amaso yanyu, bikunda kubavusha mu isezerano, kugira ngo mwibuke
mwitondere amategeko yanjye yose, mubere Imana yanyu abera. Ndi Uwiteka Imana yanyu
yabakuriye mu gihugu cya Egiputa kuba Imana yanyu. Ndi Uwiteka İmana yanyu." [1T 438]
Ahangaha Imana yategetse mu buryo bwumvikana neza ibya gahunda yoroheje y'imyambarire
ikwiriye abana ba Isirayeli mu mugambi wo kubatandukanya n'amahanga yasengaga ibigirwamana
yari abazengurutse. Igihe bitegerezaga umwihariko wabo mu myambarire, bagombaga kwibuka
ko ari ubwoko bw'Imana bukomeza amategeko yayo, kandi ko yakoze mu buryo bw'igitangaza
kugira ngo ibavane mu bubata bwo mu gihugu cya Egiputa ngo bayikorere, kandi bayibere
ishyanga ryera. Ntibagombaga gukorera ibyifuzo byabo bwite, cyangwa ngo bakurikize amahanga
yari abazengurutse yasengaga ibigirwamana, ahubwo bagombaga gukomeza kuba abantu bihariye,
ubwoko butandukanye n'andi kugira ngo abababonaga bose bashobore kuvuga bati: 'Aba ni abantu
Imana yakuye mu gihugu cya Egiputa, bakomeza Amategeko Cumi? Umwisirayeli yahitaga
amanyekana atyo bakimubona kubera ko ikoresheje uburyo bworoheje, Imana yamutandukanyije
n'abandi ngo abe uwayo. [1T 438]
Itegeko Imana yahaye abana ba Isirayeli ryo gushyira inshunda z'ubururu bwijimye ku myenda
yabo nta mbaraga ihindura itaziguye byari kugira ku buzima bwabo, keretse gusa ko Imana yajyaga
kubaha umugisha bitewe no kumvira kwabo, kandi inshunda zagombaga gukomeza kubibutsa ibyo
Yehova abashakaho bihanitse kandi zikabarinda kwivanga n'andi mahanga, kwifatanya na yo mu
minsi mikuru yo gusinda, no kurya inyama z'ingurube n'ibiryo byo kwinezeza byangiza ubuzima.
Muri iki gihe Imana ishaka ko ubwoko bwayo bukurikiza ivugurura mu myambarire, bitari ukugira
ngo ibutandukanye n'ab'isi nk""ubwoko bwayo bwihariye" gusa, ahubwo ari uko ivugurura mu
myambarire ari ingenzi cyane kugira ngo umuntu agire amagara mazima ku mubiri no mu bwenge.
Ubwoko bw'Imana bwatakaje umwihariko wabwo ku rwego rukomeye, kandi ni ruto ni ruto

341
bwagiye bukurikiza ab'isi, kandi bwivanga na bo kugeza ubwo bahindutse nka bo muri byinshi.
Ibi bibabaza Imana. Ibayobora nk'uko yayoboraga abana ba Isirayeli mu gihe cya kera ngo bave
mu b'isi kandi bazibukire imigenzereze yabo yo gusenga ibigirwamana, ntibakurikize ibyo imitima
yabo yibwira (kubera ko imitima yabo itejejwe) cyangwa ngo bakurikize amaso yabo yabateye
kuva ku Mana maze bifatanya n'ab'isi. [1T 438]
Hagomba kugira ikintu runaka gihaguruka kugira ngo cyoroshye ukwihambira ku isi k'ubwoko
bw'Imana. Ivugurura mu myambarire riroroshye kandi ni ryiza ku buzima, nyamara muri ryo
harimo umusaraba. Ndashimira Imana uwo musaraba kandi ngaca bugufi nishimye ngo
nywuterure. Twifatanyije n'isi cyane ku buryo amaso yacu atakibona umusaraba kandi
ntitubabazwa ku bwa Kristo. [1T 439]
Ntabwo dukwiriye kwihimbira ikintu runaka ngo tukigire umusaraba; ariko igihe Imana itweretse
umusaraba, tuba dukwiriye kuwikorera twishimye. Iyo twemeye umusaraba dutandukanywa
n'ab'isi, ba bandi batadukunda kandi bahindura urw'amenyo umwihariko wacu. Kristo yanzwe
n'ab'isi kubera ko atari uw'isi. Mbese abayoboke ba Kristo bashobora kwitega kumererwa neza
kurusha Shebuja? Nidutambuka ab'isi ntibatunegure cyangwa ngo baturebe igitsure, dukwiriye
kugira ubwoba kubera ko kwisanisha n'ab'isi kwacu ari ko gutuma turushaho kumera nka bo ku
buryo nta kintu cyabyutsa igomwa cyangwa kutwifuriza ibibi; nta kugongana k'umwuka wabo
n'uwacu. Ab'isi basuzugura umusaraba. "Ijambo ry'umusaraba ku barimbuka ni ubupfu, ariko kuri
twebwe abakizwa ni imbaraga z'Imana" (1 Abakorinto 1:15). "Ariko jyeweho sinkiratana ikindi,
keretse umusaraba w'Umwami wacu Yesu Kristo wateye ko iby'isi bimbera nk'ibibambwe, nanjye
nkabera iby'isi nk'ubambwe." Abagalatiya 6:14.8[1T 439]

KWISHISHA ABO MU ITORERO RY'I BATTLE CREEK


Mu mwaka wa 1865 nabonye ko binyuze mu marangamutima y'igomwa, abantu bamwe
biyumvisemo umudendezo wo kuvuga bapfobya itorero ry'i Battle Creek. Bamwe bareba ku
bihabera byose bafite urwikekwe kandi basa n'abishima cyane iyo bashoboye kugira ikintu babona
buririraho kugira ngo basebye itorero ry'i Battle Creek. Imana ibabazwa n'umwuka nk'uwo
n'imigenzereze nk'iyo. Mbese amatorero yacu ari mu bihugu bya kure ni iyihe soko akuramo
umucyo no kumenya ukuri? Byaturutse mu buryo Imana yatoranyije bufite ihuriro i Battle Creek.
Ni bande bikoreye umutwaro w'umurimo? Ni abari gukorana umurimo ishyaka ryinshi bari i Battle
Creek. Nta gushidikanya imitwaro n'ibigeragezo biremereye bigera ku bahagaze ku ruhembe
rw'imbere ku rugamba rukaze, kandi guhagarika umutima ndetse n'ibitekerezo binaniza bigera ku
bantu bose bagira uruhare mu gufata ibyemezo bikomeye mu byerekeye umurimo w'Imana. Bene
data bari mu mahanga bataruhijwe n'ibi byose bakwiriye kwiyumvamo gushima Imana no
kuyihimbaza kubera ko bafite ayo mahirwe kandi bari bakwiriye kuba ab’inyuma mu kugira
ishyari, kwifuza no gushaka amakosa ku bandi, no guhagarara mu mwanya w'abavuga bati:
"Nimutubwire, natwe tuzabitangaho amakuru." [1T 439]
Itorero ry'i Battle Creek ryagiye ryikorera imitwaro ya za Konferanse, kandi ibyo byagiye biba
imvune ikomeye cyane ku bantu hafi ya bose. Nk'ingaruka yo gukora imirimo y'ikirenga, benshi
bikururiye intege nke [1T 439] zabamazeho amezi menshi. Bikoreye uwo mutwaro bishimye,
nyamara baje guterwa agahinda kandi bacibwa intege no kutagira icyo bitaho kwa bamwe n'ishyari
ry'ubugome ry'abandi nyuma yuko basubiye ku matorero menshi bari baraturutsemo. Hari
amagambo yavuzwe mu buryo budatekerejweho (bamwe bayavuga batayateguye, abandi na bo
bavuga ntacyo bitayeho) ku bijyanye n'abikoreye imitwaro baho no ku birebana n'abahagarariye

342
umurimo. Imana yanditse ayo magambo yose ndetse n'ishyari n'igomwa byabateye kuvuga batyo;
kandi inyandiko itarimo kwihenda irabitswe. Benshi bashima Imana kubw'ukuri bamenye
hanyuma bagahindukira bagakemanga kandi bagashaka amakosa ku bo juru ryatoranyije ngo
ribahindure abo bari bo cyangwa abo bagomba kuba bo. Mbega ukuntu byari kurushaho
gushimisha Imana iyo baza gukora uruhare nk'urwa Aroni na Huri bagakomeza amaboko
y'abikoreye imitwaro minini kandi iremereye ifitanye isano n'umurimo w'Imana. Abavugira mu
byongorero n'abivovota bakwiriye kuguma mu rugo, aho bazaba bari hanze y'inzira y'igishuko,
aho badashobora kubona ibyo bagaburira ishyari, gukeka ibibi, no gushaka ibibi ku bandi, kubera
ko kubaho kw'abantu nk'abo ari umutwaro gusa ku materaniro; ni ibicu bidafite amazi. [1T 440]
Abumva bafite umudendezo wo kunegura no gushaka amafuti ku bo Imana yatoranyije ngo bakore
uruhare rw'ingenzi muri uyu murimo ukomeye uheruka, icyiza ni uko bashaka uburyo bahinduka
kandi bakakira umutima wari muri Kristo. Nibibuke abana ba Isirayeli bahoraga biteguye kubona
amakosa kuri Mose, uwo Imana yari yaratoranyije ngo ayobore ubwoko bwayo abujyane i Kanani,
ndetse bakivovotera n'Imana ubwayo. Aba bose bivovotaga baguye mu butayu. Biroroshye
kwigomeka, biroroshye gutangira intambara mbere yuko umuntu atekereza neza, atuje, no kwibaza
niba mu by'ukuri hari ikintu akwiriye kurwanya. Abana ba Isirayeli ni akabarore kuri twe
abasohoreweho n'imperuka y'isi. [1T 440]
Byoroheye benshi gukemanga no gushaka amakosa ku bijyanye n'ibibera i Battle Creek kuruta ko
bavuga igikwiriye gukorwa. Bamwe bashobora no guhangara gufata iyi nshingano, nyamara
bidatinze bashobora kubona ko badafite ubunararibonye maze bakagusha umurimo hasi. Iyaba aba
bantu bakunda kuvuga n'abakunda kubona amakosa ku bandi ubwabo bahindukaga abikorera
imitwaro kandi bagasengera abakozi, ubwabo bahabwa umugisha kandi bagahesha n'abandi
umugisha kubw'urugero rwo kubaha Imana batanga n'imbaraga yabo yera ihindura abandi ndetse
n'imibereho yabo yera. Byoroheye benshi kuvuga kuruta ko basenga. Abantu nk'abo babuze
iby'umwuka n'ubutungane, kandi imbaraga yabo ihindura abandi ni igikomere ku murimo
w'Imana. Aho kwiyumvamo ko umurimo ukorerwa i Battle Creek ari uwabo, kandi ko
bashishikajwe n'uko ugenda neza, bihagararira ku ruhande nk'indorerezi, bagakemanga ibikorwa
ndetse bagashakisha aho babona amakosa. Abakora ibyo ni ba bandi badafite ubunararibonye muri
uyu murimo kandi bakaba baragezweho n'umubabaro muke bazira ukuri. [1T 440]

KWIHUNZA INSHINGANO
Abo bene data bakomeza Isabato bihunza inshingano z'ubusonga bwabo bakazishyira mu biganza
by'abagore babo, mu gihe bo ubwabo bashoboye gukora neza izo nshingano ni abapfapfa kandi
muri uko guherereza inshingano ku bandi bababaza Imana. Ubusonga bw'umugabo ntibushobora
guhabwa umugore. Nyamara ibi birageragezwa rimwe na rimwe, maze bigakomeretsa cyane abo
bombi. Umugabo wizera rimwe na rimwe yagiye yegurira umugore we utizera umutungo we
yiringiye ko azaba amunejeje, agacubya kumurwanya kwe, maze amaherezo akamugeza ku
kwizera ukuri. Nyamara ibi ntaho bitandukaniye no kugerageza kugura amahoro, cyangwa
kugurira umugore kugira ngo yizere ukuri. Ubutunzi Imana yatije umugabo ngo buteze imbere
umurimo wayo, abuha umuntu udafitiye impuhwe ukuri. Mbese ni iki igisonga nk'icyo kizamurika
igihe Shebuja ukomeye azakibaza ibyo yakiragije n'inyungu zabyo? [1T 441]
Inshuro nyinshi ababyeyi bizera bagiye bikuraho umutungo bakawushyira ku bana babo batizera,
bityo bakaba bawushyize aho badashobora kongera kuwugiraho ububasha bwo gusubiza Imana
ibyayo. Iyo bakoze batyo, baba bikuyeho ya nshingano Imana yabashyizeho maze bagashyira mu

343
ruhande rw'umwanzi ubutunzi Imana yari yarabaragije kugira ngo bazayibugarurire binyuze mu
kubushora mu murimo wayo igihe izaba ibubasabye. Ntabwo biri muri gahunda y'Imana ko
ababyeyi bashoboye gucunga neza imirimo yabo ibyara inyungu bareka kugenzura umutungo
wabo, nubwo byaba kuwegurira abana basangiye nabo kwizera. Ni gake cyane aba bana baba
bafite kwiyegurira mu murimo cyane nk'uko ababyeyi ubwabo bajyaga kubikora, kandi aba bana
ntibigishirijwe mu ishuri ryo kurwanywa n'umubabaro ku buryo bazaha agaciro gahanitse ubutunzi
bw'iteka ryose bakaburutisha ubwo mu isi. Ubutunzi bushyizwe mu biganza by'abantu nk'aba ni
ikibi gikomeye kurusha ibindi byose. Ni igishuko kuri bo cyo gushyira urukundo rwabo ku by'isi
no kwiringira ubutunzi maze bakiyumvamo ko bakeneye ibindi bintu bike cyane byiyongera kuri
bwo. Igihe babonye ubutunzi batigeze baruhira, ni inshuro nke babukoreshanya ubwenge. [1T 441]
Umugabo ushyira umutungo we ku mugore we aba amukinguriye urugi rugari rw'ibigeragezo,
yaba ari umwizera cyangwa se atizera. Iyo uwo mugore ari umwizera ariko akaba muri kamere ye
adakunda kurekura ifaranga, akaba ahengamiye mu kwikanyiza no kwirundanyirizaho ibintu,
urugamba ruzarushaho kumukomerera ku bijyana n'uko acunga ubusonga bw'umugabo we
n'ubusonga bwe bwite. Kugira ngo azakizwe, agomba gutsinda izi ngeso mbi zihariye kandi
akigana imico y'Umwami we wo mu ijuru, agashaka uburyo bwo kugirira abandi neza, agakunda
abandi nk'uko Kristo yadukunze. Akwiriye kubagarira impano y'igiciro y'urukundo Umukiza wacu
yari afite ku rugero ruhanitse. Imibereho ye yarangwaga [1T 441] n'ubuntu bwuje ubupfura no
kutishakira ibye. Imibereho ye yose ntiyigeze yanduzwa n'igikorwa na kimwe cyo kwikunda.
Impamvu iyo ari yo yose umugabo yaba afite, azaba ashyize igisitaza kibi cyane mu nzira
y'umugore we cyo kumukoma imbere mu murimo we wo guharanira kunesha. Kandi umutungo
nuhererezwa ku bana, ingaruka nk'izo mbi ni zo zizakurikiraho. Imana imenya impamvu
zibimuteye. Niba ari umuntu wikanyiza maze akikuraho umutungo mu buryo bwo guhisha kwifuza
ubutunzi kwe, kandi agasigara atanga urwitwazo rwo kutagira icyo akora ngo ateze imbere
umurimo, nta kabuza ikizakurikiraho ni ukugerwaho n'umuvumo uvuye mu ijuru. Imana isoma
intego n'ibyo umutima ugambiriye, ndetse ikagerageza impamvu zitera abana b'abantu gukora ibyo
bakora. Kutishima kwayo gukomeye kandi kugaragara gushobora kutagaragazwa nk'uko
byagendekeye Ananiya na Safira, nyamara ku iherezo igihano ntikizaba cyoroshye kurusha icyo
bahawe. Mu kugerageza kubeshya abantu, bari bari kubeshya Imana. "Ubugingo bukora icyaha ni
bwo buzapfa." [1T 442]
Bene abo ntibashobora guhagarara neza badatsinzwe n'ikigeragezo cy'urubanza kurusha wa muntu
wahawe italanto imwe akayihisha mu butaka. Igihe yari ahamagawe ngo amurike, yashinje Imana
ko ibera agira ati: "Nari nzi ko uri umunyamwaga, ko usarura aho utabibye, ko uhunika ibyo
utagosoye ndatinya, ndagenda mpisha italanto yawe mu butaka [aho umurimo w'Imana
utashoboraga kuyibonaho inyungu]. Dore ngiyo, ibyawe urabifite. Imana yaravuze iti: Nuko
nimuyimwake, muyihe ufite italanto cumi.... N'uyu mugaragu nta cyo amaze, mumujugunye mu
mwijima hanze. Ni ho bazaririra bakahahekenyera amenyo." (Matayo 25:24-25, 28,30). Uyu
muntu yatinye ko Shebuja yashoboraga kubonera inyungu mu gucuruzwa kw'italanto ye. [1T 442]
Nabonye ko hari benshi bapfunyitse italanto yabo mu gitambaro maze bayihisha mu gitaka. Basa
n'abatekereza ko buri faranga ryose rishowe mu murimo w'Imana kuri bo riba ripfuye ubusa ku
buryo badashobora kongera kuryisubiza. Abiyumva muri ubu buryo, ni ko bizabamerera. Nta
ngororano bazahabwa. Batanga bagononwa bitewe gusa n'uko bumva basabwa kugira icyo bakora.
Imana yakunze umuntu watanze anezerewe. Abishyeshya bakibwira ko bashobora kwivanaho
inshingano bakayishyira ku bagore babo cyangwa ku bana babo, baba bashukwa n'umwanzi.
Guherereza umutungo ku bandi ntacyo bizagabanya ku nshingano yabo. Bazabazwa ubutunzi Ijuru

344
ryabaragije kugira ngo babwiteho, kandi nta buryo na bumwe bashobora gutangamo urwitwazo
rwo kwihunza iyi nshingano kugeza ubwo bazaba babohowe no kugarurira Imana ibyo yabaragije.
[1T 442]
Gukunda iby'isi bitandukanya umuntu n'Imana. "Umuntu nakunda iby'isi, gukunda Data wa twese
ntikuba kuri muri we." Ntibishoboka ko umuntu asobanukirwa ukuri igihe iby'isi byatwaye
urukundo rwe. Iby'isi bijya hagati ye n'Imana, bikazana igihu mu mirebere ye kandi bikagusha [1T
442] ikinya ibyumviro ku buryo kuri we gusobanukirwa ibintu byera bihinduka ibidashoboka.
Imana irahamagara bene abo igira iti: "Yemwe banyabyaha, nimukarabe. Namwe ab'imitima ibiri,
nimwiyeze imitima. Nimubabare muboroge, murire; ibitwenge byanyu bihinduke kuboroga,
ibyishimo bihinduke agahinda" (Yakobo 4:8,9). Abandurishije ibiganza byabo guhumanywa
n'iby'isi basabwa gukaraba ibyo bizinga. Abatekereza ko bashobora gukorera isi nyamara
bagakunda Imana, ni ab'imitima ibiri. Nyamara ntibashobora gukorera Imana ngo bakorere na
mamoni. Ni abantu b'imitima ibiri; bakunda isi maze bagatakaza igitekerezo cyose cyerekeye
inshingano yabo ku Mana, nyamara bakavuga ko ari abayoboke ba Kristo. Ntabwo baba ikintu
kimwe cyangwa ngo babe ikindi. Bazazimiza isi zombi keretse gusa nibakaraba ibiganza byabo
bakeza n'imitima yabo binyuze mu kumvira amahame yera y'ukuri. "Uvuga ko aguma muri we,
akwiriye kugenda nk'uko yagendaga." "Ibyo nibyo bimaze gutunganya rwose urukundo muri twe,
kugira ngo tuzatinyuke ku munsi w'amateka, kuko uko ari, ari ko turi muri iyi si?" (IYohana 4:17).
"Ibyo ni byo byatumye aduha ibyo yasezeranije by'igiciro cyinshi, bikomeye cyane kugira ngo
bibatere gufatanya na kamere y'Imana, mumaze guhunga no gukira kononekara kwazanywe mu
isi no kwifuza?" 2Petero 1:4. [1T 443]
Kwifuza ko mu isi ni ko kuri kurimbura kubaha Imana nyakuri. Gukunda isi n'ibiri mu isi biri
gutandukanya abantu na Data wa twese. Kurarikira indamu z'isi biri kwiyongera mu bavuga ko
bategereje kugaruka K'Umukiza wacu kwegereje. Irari ry'umubiri, irari ry'amaso, no kwibona ku
by'ubu bugingo bitegeka n'abavuga ko ari Abakristo. Bari gushaka iby'isi bafite irari rivanze no
kwikubira cyane, kandi benshi bazagurisha ubugingo buhoraho kugira ngo babone indamu
zihumanye. [1T 443]

UBURYO BUKWIRIYE BWO KUBAHIRIZA ISABATO


Ku wa 25 Ukuboza 1865, neretswe ko hariho ukwirengagiza gukabije cyane ku bijyanye no
kubahiriza Isabato. Hashize igihe hatariho kubangukira gusohoza inshingano zo mu buzima
busanzwe mu minsi itandatu y'imirimo Imana yahaye umuntu, ntihabaho no kwitondera kutica
isaha n'imwe y'igihe cyera Imana yikubitiye. Nta murimo ubyara inyungu w'umuntu ukwiriye
gufatwa nk'ufite agaciro gahagije cyane ku buryo wamutera kwica itegeko rya kane Yehova
yatanze. Hariho aho Kristo yatanze uruhushya rwo gukora nubwo haba ari ku Isabato mu gihe uri
gukiza ubugingo bw'abantu cyangwa bw'inyamaswa. Nyamara niturenga ku nyuguti imwe yo mu
itegeko rya kane tugambiriye inyungu zacu bwite bitewe n'uko dushaka ubutunzi, tuba duhindutse
abica Isabato ndetse tukaba duhamwa n'icyaha cyo kwica amategeko yose kubera ko iyo ducumuye
ku itegeko rimwe tuba tuyishe yose. Niba kugira ngo turengere umutungo twica itegeko rizwi neza
rya Yehova, ubwo ni he tuzahagararira? Nihe tuzashinga imbibi? Ducumura mu kintu gito, maze
ku ruhande rwacu tukabireba nk'aho atari icyaha cyihariye, bityo umutimanama ukinangira,
ibyumviro [1T 443] bikagwa ikinya, kugeza ubwo turengaho tukagera kure maze tugakora imirimo
runaka kandi tukagumya kwishyeshya ko turi abakomeza Isabato, mu gihe dukurikije urugero
ngenderwaho rwa Kristo, tuba turi kwica buri tegeko ryose ryo mu mategeko yera y'Imana. Hari
ikosa rikorwa n'abakomeza Isabato mu bijyanye n'iyi ngingo; icyakora Imana ireba akantu kose,

345
kandi abantu bose batekereza ko bari gucungura igihe gito, cyangwa bakaba bari kwishakira
inyungu mu gihe bari kwica agahe gato ku gihe cy'Uwiteka, bitinde bitebuke bazahura n'igihombo.
Ntabwo Uwiteka ashobora kubaha umugisha nk'uko yajyaga kwishimira kuwubaha, kubera ko
basuzuguza izina rye, amategeko ye agakerenswa. Umuvumo w'Imana uzabomaho, kandi
bazahomba inshuro cumi cyangwa makumyabiri z'ibyo bunguka. "Mbese umuntu yakwima Imana
ibyayo? Ariko mwebwe mwarabinyimye, ...ishyanga ryose uko mungana." Malaki 3:8,9. [1T 444]
Imana yahaye umuntu iminsi itandatu yo gukoreramo imirimo ye, ariko yizigamiye umunsi umwe
aho muri wo iba igomba kubahwa mu buryo bw'umwihariko. Igomba guhabwa icyubahiro,
ubutware bwayo bukubahwa. Nyamara kandi umuntu aziba Imana binyuze mu kwiba igihe gito
ku gihe Umuremyi yizigamiye. Imana yizigamiye umunsi wa karindwi nk'igihe umuntu agomba
kuruhukiramo, kubw'ibyiza ku muntu ndetse no kugira ngo Imana ihabwe icyubahiro. Imana
yabonye ko mu byo umuntu akeneye harimo n'umunsi wo kuruhuka imirimo ye n'imihati ye, ibona
ko amagara ye n'ubuzima bwe byajya mu kaga aramutse adafite igihe cyo kuruhuka imirimo no
guhagarika umutima kwe ko mu minsi itandatu. [1T 444]
Isabato yabayeho ku bw'inyungu z'umuntu; kandi gucumura nkana itegeko ryera ribuzanya gukora
ku munsi wa karindwi ni icyaha gikomeye mu maso y'ijuru, kandi mu gihe cy'amategeko ya Mose
cyari icyaha kiremereye ku buryo cyasabaga ko uwagikoze yicwa. Nyamara si icyo gihano gusa
uwishe iryo tegeko yagombaga guhabwa kubera ko Imana idashobora kujyana mu ijuru
uwacumuye amategeko yayo. Agomba kuzapfa urupfu rwa kabiri, ari na rwo gihano cyuzuye kandi
giheruka kizahabwa uwica amategeko y'Imana. [1T 444]

AMARANGAMUTIMA AREBANA NA POLITIKI


Ubwo nari ndi i Rochecter ho muri New York, ku wa 25 Ukuboza 1865, neretswe byinshi birebana
n'ubwoko bw'Imana bufite aho bahuriye n'umurimo wayo wo muri iyi minsi iheruka. Nabonye ko
benshi bavuga ko bakomeza Isabato batazashyikira ubugingo buhoraho. Bananirwa gukura
umuburo ku migenzereze y'abana ba Isirayeli, maze bakagwa muri zimwe mu nzira zabo mbi.
Nibakomeza gukora ibi byaha, bazapfa nk'Abisirayeli maze be kuzigera binjira muri Kanani yo
mu ijuru. "Ibyo byababereyeho kutubera akabarore, kandi byandikiwe kuduhugura twebwe
abasohoreweho n'imperuka y'ibihe." 1Abakorinto 10:11. [1T 444]
Nabonye ko benshi bazagwa muri uru ruhande rw'ubwami. Imana iri kugerageza no gusuzuma
ubwoko bwayo, kandi benshi ntibazabasha kwihanganira ikigeragezo cy'imico, ari cyo gipimo
cy'Imana. Benshi bazagira umurimo ukomeye wo gutsinda ingeso zihariye zo mu mico yabo kandi
babeho badafite ikizinga cyangwa umunkanyari, cyangwa ikindi gisa gityo, babe badafite
umugayo imbere y'Imana n'imbere y'abantu. Nibatagira ivugurura ridakebakeba ku ruhande
rwabo, benshi mu bavuga ko bakomeza Isabato ntacyo bazungura umurimo w'Imana cyangwa
itorero mu buryo bwihariye. Benshi mu bakomeza Isabato ntabwo batunganye imbere y'Imana ku
bijyanye n'imyumvire yabo mu bya politiki. Ntabwo bahuza n'ijambo ry'Imana cyangwa ngo
bunge ubumwe n'umubiri ugizwe n'abizera bakomeza Isabato. Ibitekerezo byabo ntibihuza
n'amahame yo kwizera kwacu. Hatanzwe umucyo uhagije kugira ngo ukosore abantu bose bifuza
gukosorwa. Abakigundiriye amarangamutima ya politiki adahuza n'umwuka w'ukuri babaho
barenga ku mahame y'ijuru. Bityo rero, igihe cyose bakimeze batyo, ntibashobora kugira umwuka
w'umudendezo no kwera. [1T 445]
Amahame yabo n'uruhande bahagazemo mu bijyanye n'ibibazo bya politiki ni inzitizi ikomeye ku
iterambere ryabo mu by'umwuka. Ayo mahame ni umutego uhoraho kuri bo, akaba n'umugayo ku

346
kwizera kwacu, kandi nta kabuza abagundira ayo mahame bazagera aho umwanzi yishimira ko
baba aho amaherezo batandukanywa n'Abakristo bakomeza Isabato. Aba bene data ntibashobora
kwemerwa n'Imana igihe badafitiye impuhwe ubwoko bufite irindi bara bukandamizwa kandi
bakaba bahindagurika ku mahame atunganye y'ubutegetsi bwa repubulika bwa Leta yacu. Ntabwo
Imana icira akari urutega ubwigomeke mu isi nk'uko itigeze ibikora mu ijuru igihe umwigomeke
ukomeye yakemangaga urufatiro rw'ubutegetsi bw'Imana, maze akajugunyanwa
n'abamushyigikiye mu kwigomeka kwe. [1T 445]

KUGURIZA HAGAMIJWE INYUNGU


Mu iyerekwa naherewe i Rochester ho muri New York, ku itariki ya 25 Ukuboza 1865, neretswe
ko ingingo yo kwakira inyungu zikabije ikwiriye kwitabwaho n'abakomeza Isabato. Abatunzi nta
burenganzira bafite bwo gufata inyungu ivuye muri bene se bakennye, icyakora bashobora kwakira
inyungu ivuye ku batizera. "Mwene wanyu nakena akananirizwa gukora n'intege nke imbere yawe,
ujye umufasha, ... Ntukamwake inyungu cyangwa ibirenze, ahubwo utinye Imana yawe, kugira
ngo mwene wanyu abone uko abana nawe. Ntukamuguririze ifeza zawe kumwaka inyungu,
cyangwa ibyokurya byawe ngo uzamwake ibirenze." "Ntuzaguririze mwene wanyu kumwaka
inyungu, naho yaba iy'ifeza cyangwa iy'ibyokurya, cyangwa iy'ikindi kintu cyose kiguririzwa
kubona inyungu. Umunyamahanga wemererwa kumuguririza kumwaka inyungu, ariko mwene
wanyu ntuzamwake inyungu, Uwiteka Imana yawe ibone kuguhera [1T 445] umugisha ibyo
ugerageza gukora byose mu gihugu ujyanwamo no guhindura." Abalewi 25:35-37; Gutegeka kwa
Kabiri 23:19, 20. [1T 446]
Imana yababajwe n'abakomeza Isabato kubera umwuka wabo wo kugira umururumba
w'amafaranga. Icyifuzo cyabo cyo kubona indamu kirakomeye bikabije ku buryo bafatiranye bene
se bakennye, b'abanyamahirwe make mu mubabaro wabo, nuko bongera ku butunzi bubasaze bari
basanganywe, mu gihe abo bene se bakennye bababajwe no kutagira ubwo butunzi. Imvugo iri mu
mitima yabo ni iyi ngo "Mbese ndi umurinzi wa mwene data?" [1T 446]
Mu myaka mike ishize, bamwe muri bene data bakennye bari bari mu kaga ko kuzimiza
n'ubugingo bwabo bitewe no kwibwira kubi. Ahantu hose Satani yabaga abashukashuka ku
bijyanye n'ubutunzi. Aba bene data bakennye bahoraga biteze kugirirwa ubuntu, mu gihe
gukoresha imbaraga zabo bwite yari yo nshingano yabo; kandi iyo baza kugirirwa ubuntu, icyo
cyari kuba ikintu kibi kurusha ibindi byose bari kuba bakorewe. Mu nzego zose z'abakomeza
Isabato, Satani yabaga ashaka uko yagusha itsinda ry'abakene akoresheje ibishuko bye. Bamwe
bari babuze imitekerereze mizima n'ubwenge bakurikiye inzira zabo bwite, ntibagira ubushake
bwo kugisha inama cyangwa ubwo kuyikurikiza. Abantu nkabo bahuye n'umubabaro nk'ingaruka
y'imibare yabo mibi, nyamara kandi abo bashoboraga kwiyumvamo ko bari bakwiriye kugirira
umugisha kuri bene se bafite ubutunzi. Ibi bintu bikeneye gukosorwa. Icyiciro cy'abantu bavuzwe
mbere nticyabonaga inshingano zifitwe n'abari bafite ubutunzi, cyangwa guhagarika umutima
n'imiruho bagombaga kugira bitewe n'ubutunzi bwabo. Icyo bashoboraga kubona gusa ni uko bari
bafite ubutunzi bwo gukoresha, mu gihe nabo ubwabo batari bafite icyo bavuga kuri bwo.
Nyamara nk'ikintu rusange, abatunzi bafataga abakene mu buryo bumwe, igihe hari abakene bari
gukora uko bashoboye kose mu mbaraga zabo ngo baheshe Imana icyubahiro, ngo bakore ibyiza
kandi bagire imibereho ihura n'ukuri. Aba bantu ni ab'agaciro gakomeye. Imitekerereze yabo ni
myiza, umwuka wabo ni uw'igiciro mu maso y'Imana; kandi ingano y'ibyiza basohoza mu buryo
bwabo butarimo kwishushanya ikubye inshuro cumi ibikorwa n'abakire, nubwo abakire bashobora
gutanga byinshi cyane mu bihe runaka. Abatunzi bananirwa kubona no gusobanukirwa ko gukora

347
neza ari ngombwa, ko ari ngombwa kuba abatunzi b'imirimo myiza, biteguye gutanga kandi bafite
ubushake bwo kunganira n'abandi. [1T 446]

GUSHUKANA K'UBUTUNZI
Bamwe mu bavuga ko bizera ukuri babuze ubushishozi maze bakananirwa guha agaciro imico
mbonera. Abantu birata cyane ibyo kuba indahemuka mu murimo, maze bakavuga nk'abatekereza
ko bazi ibikwiriye kumenywa byose, ntabwo bicisha bugufi mu mutima. Bashobora kuba bafite
amafaranga n'ubutunzi, kandi ibi bikaba bihagije kugira ngo bibaheshe jambo kuri bamwe;
nyamara ibyo ntibizabazamuraho [1T 446] n'umukono umwe mu bijyanye no kwishimirwa
n'Imana. Amafaranga afite imbaraga kandi ashobora guhesha umuntu jambo rikomeye. Inshuro
nyinshi ubwiza bw'imico n'agaciro k'imico mbonera birirengagizwa iyo bifitwe n'umuntu
w'umukene. Nyamara se ni iki Imana iba yitayeho mu mafaranga n'ubutunzi? Amashyo
y'ibirarashyamba ku misozi igihumbi ni ayayo. Isi n'ibiyirimo byose ni ibyayo. Abatuye isi ni
nk'inzige imbere yayo. Abantu n'ubutunzi bameze nk'umukungugu muto uri ku munzani. Ntabwo
yita ku cyubahiro cy'abantu. [1T 447]
Inshuro nyinshi abatunzi bareba ku butunzi bwabo maze bakavuga bati: <«<Ubwenge bwanjye ni
bwo bwampesheje kugera kuri ubu butunzi.>> Nyamara se ni nde wabahaye imbaraga zo kugera
kuri ubwo butunzi? Imana yabahaye ubushobozi bafite, ariko aho kugira ngo bayihe icyubahiro,
baracyiha. Izabasuzuma kandi ibagerageze, maze kwiha icyubahiro kwabo ikumanure hasi mu
mukungugu. Izabambura imbaraga zabo maze ubutunzi bwabo ibusandaze. Aho kubona umugisha
bazabona umuvumo. Igikorwa cyo kuriganya cyangwa gukandamiza, no gutandukira ukava mu
nzira ikwiriye, bitinde bitebuke ntikizihanganirwa ku muntu ufite ubutunzi kuruta uko
byakwihanganirwa ku muntu udafite na busa. Ubutunzi bwose umutunzi urusha abandi bose afite
ntabwo bufite agaciro gahagije ku buryo bwatwikira icyaha gito hanyuma y'ibindi imbere y'Imana.
Ntabwo buzemerwa nk'inshungu y'igicumuro cye. Kwihana, kwicisha bugufi nyakuri, umutima
umenetse, n'umutima ushanjaguwe ni byo byonyine Imana izemera. Kandi nta muntu n'umwe
ushobora kugira ukwicisha bugufi nyakuri imbere y'Imana keretse gusa abyerekaniye mu rugero
atanga imbere y'abandi. Nta kintu cyemerwa n'Imana giciye munsi yo kwihana, kwatura, no kureka
icyaha. [1T 447]
Abakire benshi bagiye babona ubutunzi bwabo binyuze mu kunyunyuza, mu kwihesha inyungu
no gufatirana abakene bagenzi babo cyangwa bene se; kandi aba bantu bahimbaza ubucakura
bwabo n'amageza yabo mu guciriranwa mu igura. Nyamara umuvumo w'Imana uzaba kuri buri
faranga ryose ryabonywe muri ubwo buryo, no kuri buri nyungu yaryo iri mu biganza byabo. Igihe
nerekwaga ibi bintu, nashoboye kubona imbaraga iri mu magambo y'Umukiza wagize ati:
«Icyoroshye ni uko ingamiya yanyura mu zuru ry'urushinge, kuruta ko umutunzi yakwinjira mu
bwami bw'Imana.» (Matayo 19 :24). Abafite ubushobozi bwo kubona ubutunzi bakeneye guhora
bari maso, nibatagenza batyo ukuronka ubutunzi kwabo kuzahinduka kubi, maze be gukomeza
kuba abanyakuri badakebakeba. Muri ubwo buryo, benshi bagwa mu gishuko, bakarangamira
ibirenze urugero, bakakira ibirenze agaciro kikintu batanze, kandi bakareka amahame yo kugira
ubuntu, gutanga n'ubupfura bya muntu kugira ngo babone indamu mbi. [1T 447]
Neretswe ko benshi mu bavuga ko bakomeza Isabato bakunda isi n'ibiri mu isi cyane ku buryo
bahumanijwe n'umwuka wayo n'imbaraga yayo [1T 447] ihindura. Ubumana bwavuye burundu
mu mico yabo maze ubushitani bwinjiramo, burabahindura kugira ngo bakore ibihuje n'imigambi
ya Satani, babe ibikoresho byo gukiranirwa. Hanyuma ibihabanye n'abo bantu, neretswe abantu

348
b'abanyamurava, b'inyangamugayo kandi bakennye biteguye gufasha abakeneye ubufasha, ba
bandi bakwemera kurenganywa na bene se bakize aho kugira ngo bagaragaze umwuka wo
kwizirikana ubwabo no kwirundanyirizaho ibintu nk'uwo abo bakize berekana. Ni abantu baha
agaciro umutimanama uboneye kandi ukiranuka, nubwo byaba mu tuntu duto, bakabona ko urusha
agaciro ubukire. Biteguye rwose gufasha abandi, kandi bafite ubushake bwinshi bwo gukora ibyiza
byose bashoboye, ku buryo batarundanya ubutunzi bwinshi. Ubutunzi bwabo bwo ku isi
ntibwiyongera. Iyo hari igikorwa cyo kugira ubuntu gisaba ubutunzi cyangwa gukoresha amaboko,
baba ab'imbere mu gushishikarira icyo kintu, kandi bakacyitabira, ndetse akenshi bakora ibirenze
ubushobozi bwabo, maze muri ubwo buryo bakigomwa bimwe mu byiza bari bakeneye kugira ngo
basohoze imigambi yabo yo gukora nta gihembo bagamije. [1T 448]
Kubera ko aba bantu bashobora kwirata bike mu by'ubutunzi bw'isi, bashobora gufatwa nk'abantu
bafite ubushobozi, imitekerereze n'ubwenge bidashyitse. Bashobora gutekerezwa nk'abadafite
agaciro kihariye, kandi imbaraga yabo ihindura ntihabwe agaciro n'abantu; nyamara mbega uburyo
Imana ifata aba bantu b'abakene nk'abanyabwenge? Bafatwa nk'abantu b'igiciro cyinshi mu maso
yayo, kandi nubwo batagwiza ubutunzi bwabo hano ku isi, bari kwibikira ubutunzi butabasha
kubora mu ijuru, kandi mu kugenza batya, baba berekana ubwenge busumba cyane ubw'abavuga
ko ari Abakristo bakorana ubwenge, bagira imibare no gushaka kugwiza ubutunzi. Babikora
berekana ko guharanira iby'ijuru no kubaha Imana bisumba cyane iby'isi, ibya kamere n'ibya
Satani. Agaciro k'imico mbonera ni ko Imana iha agaciro. Imico ya Gikristo itarandujwe
n'umururumba, kugira ugutuza, ubugwaneza no kwicisha bugufi ni iby'agaciro cyane mu maso
y'Imana kuruta izahabu nziza cyane, ndetse n'izahabu nziza ya Ofiri. [1T 448]
Abatunzi bagomba kugeragezwa byitondewe kuruta uko bigeze bageragezwa. Nibahagarara
badatsinzwe n'ikigeragezo maze bakanesha ibizinga biri mu mico yabo, bityo nk'ibisonga
bikiranuka bya Kristo bakagarurira Imana ibyayo, bazabwirwa amagambo ngo: «Nuko nuko
mugaragu mwiza ukiranuka, wakiranutse mu bike, nzakwegurira byinshi, injira mu munezero wa
shobuja.» Mayato 25:23. [1T 448]
Nongeye kwerekezwa ku mugani w'igisonga gikiranirwa ahavuga ngo: «Kandi ndababwira nti
'Ubutunzi bubi mubushakisha incuti, kugira ngo nibushira bazabäkīre mu buturo bw'iteka.
Ukiranuka ku cyoroheje cyane, aba akiranutse no ku gikomeye. Kandi ukiranirwa ku cyoroheje
cyane, aba akiraniwe no ku gikomeye. Niba mutakiranutse mubikijwe ubutunzi bubi, ni nde
uzababitsa ubutunzi bw'ukuri? Kandi niba [1T 448] mutakiranutse ku by'abandi mubikijwe, ni nde
uzabaha ibyo mwitegekaho?>> Luka 16:9-12. [1T 449]
Niba abantu bananirwa kugarurira Imana ibyo yabatije ngo bikoresherezwe kuyihesha icyubahiro,
maze muri ubwo buryo bakayambura ibyayo, bazatsindwa uruhenu. Yabatije ubutunzi bashobora
gukoresha neza bikazana inyungu binyuze mu kudatakaza amahirwe na make yo gukora ibyiza,
kandi muri ubwo buryo bakaba bahora bibikira ubutunzi mu ijuru. Nyamara nibaba nka wa muntu
wahawe italanto imwe, bakayihisha batinya ko Imana yazabona ibyo iyo talanto yungutse,
ntibazabura gusa inyungu izahabwa Igisonga gikiranuka ku iherezo, ahubwo bazanabura
n'igishoro Imana yari yabahaye ngo bagikoreshe. Kubera ko bibye Imana, ntibazaba barabitse
ubutunzi mu ijuru, bazabura n'ubutunzi bwabo bwo ku isi. Nta buturo bafite ku isi, kandi nta
n'Inshuti bafite mu ijuru yo kubakira mu buturo bw'iteka ryose bw'abakiranutsi. [1T 449]
-
Kristo aravuga ati: "Nta wucyeza abami babiri kuko yakwanga umwe agakunda undi, cyangwa
yaguma kuri umwe agasuzugura undi. Ntimubasha gukorera Imana n'ubutunzi." (Matayo 6 :24)

349
ntimushobora gukorara Imana n'ubutunzi bwanyu. «Abafarisayo kuko bari abakunzi b'ubutunzi,
bumvise ibyo byose baramukoba cyane." Nimwite kuri aya magambo Kristo yababwiye ngo:
"Mwebwe mukunda kwigira abakiranutsi imbere y'abantu ariko Imana izi imitima yanyu, kuko
icyogejwe imbere y'abantu [ari bwo bwa butunzi buboneka binyuze mu gukandamiza abandi,
kubeshya, cyangwa kunyunyuza abandi, uburiganya, cyangwa ubundi buryo bwose burimo
kutavugisha ukuri] ari ikizira mu maso y'Imana." (Luka 16:14, 15). Hanyuma Kristo yerekana
abantu babiri, umutunzi wari wambaye umwenda w'umuhengeri n'imyenda ikozwe mu budodo
bwiza, kandi buri munsi akagaburirwa neza bya gikungu, na Lazaro wari mu bukene bukabije
cyane kandi ateye ishozi uwamurebaga, ndetse wasabirizaga utuvungukira umukire yasuzuguraga.
Umukiza wacu arerekana agaciro aha abo bantu bombi. Nubwo Lazaro yari mu buzima bubabaje
cyane kandi bw'ubukene, yari afite kwizera nyakuri, n'imico mbonera nyakuri, ari byo Imana
yabonaga, kandi yahaga agaciro gakomeye cyane ku buryo yajyanye uyu munyamubabaro
w'umukene kandi usuzugurwa ikamushyira mu mwanya w'icyubahiro kurusha indi yose, mu gihe
wa mutunzi wubahwa kandi akikundira ubuzima bworoshye yajugunywe hanze akavanwa mu
maso y'Imana, akarohwa mu makuba n'umuvumo bitavugwa. Ntabwo Imana yahaye agaciro
ubutunzi bw'uyu mutunzi kubera ko atagiraga imico nyakuri ikwiriye. Imico ye nta gaciro yari
ifite. Ubukire bwe ntibwateye Imana kumwemera, habe ngo buranayitera kumwishimira. [1T 449]
Yifashishije uyu mugani, Kristo yashakaga kwigisha abigishwa be kudaca urubanza cyangwa ngo
bahe abantu agaciro bashingiye ku butunzi bwabo cyangwa icyubahiro bahabwa n'abandi. Iyo ni
yo yari imigenzereze y'Abafarisayo batari bafite agaciro mu maso y'Imana, nubwo bari bafite [1T
449] ubutunzi n'icyubahiro cy'isi. Icyiyongera kuri ibyo ni uko bari basuzuguritse kandi batemewe
na Yo, baraciwe mu maso hayo nk'abayiteye ishozi kubera ko nta gaciro Kimico mbonera bari
bafite cyangwa ngo babe bifitemo ibitekerezo bizima. Bari barangiritse, ari abanyabyaha, kandi
ari ikizira mu maso yayo. Wa mukene, wasuzugurwaga na bagenzi be bapfa kandi bakabona
abateye ishozi, yari uw'agaciro mu maso y'Imana kubera ko yari afite imico itunganye ndetse
n'agaciro, ibyo bigatuma aba afite ibimuhagije kugira ngo yinjizwe mu muryango mugari
w'abamarayika batunganye kandi bera, no kuba umuragwa w'Imana, n'uraganwa na Kristo. [1T
450]
Mu nshingano Pawulo yahaye Timoteyo, amuburira iby'itsinda ry'abantu batazemera amagambo
mazima kandi bagaha ubukire agaciro budakwiriye. Aravuga ati: "Nihagira uwigisha ukundi
ntiyemere amagambo mazima y'Umwami wacu Yesu Kristo, n'ibyigisho bihura no kubaha Imana,
aba yikakarije kwihimbaza ari nta cyo azi, ahubwo ashishikazwa no kubaza ibibazo, akagira
n'intambara z'amagambo zivamo ishyari n'intonganya; n'ibitutsi no gukeka ibibi, n'impaka z'abantu
bononekaye ubwenge bakamyemo ukuri, bibwira yuko kubaha Imana ari inzira yo kubona indamu.
Icyakora koko kubaha Imana iyo gufatanije no kugira umutima unyuzwe kuvamo inyungu nyinshi.
Kuko ari nta cyo twazanye mu isi kandi nta cyo tuzabasha kuyivanamo. Ariko ubwo dufite ibyo
kurya n'imyambaro biduhagije tunyurwe na byo, kuko abifuza kuba abatunzi, bagwa mu moshya
no mu mutego, no mu irari ryinshi ry'ubupfu ryangiza, rikaroha abantu mu bibahenebereza
bikabarimbuza. Kuko gukunda impiya ari umuzi w'ibibi byose, hariho abantu bamwe bazirarikiye
barayoba, bava mu byo kwizera bihandisha imibabaro myinshi. Ariko wehoho muntu w'Imana
ujye uhunga ibyo, ahubwo ukurikize gukiranuka, kubaha Imana, kwizera, urukundo, kwihangana
n'ubugwaneza. Ujye urwana intambara nziza yo kwizera usingire ubugingo buhoraho, ubwo
wahamagariwe ukabwaturira kwatura kwiza imbere y'abahamya benshi." «Wihanangirize abatunzi
bo mu by'iki gihe, kugira ngo be kwibona cyangwa kwiringira ubutunzi butari ubwo kwizigirwa,
ahubwo biringire Imana iduha byose itimana ngo tubinezererwe, kandi bakore ibyiza babe abatunzi
ku mirimo myiza, babe abanyabuntu bakunda gutanga, bibikire ubutunzi buzaba urufatiro rwiza

350
mu gihe kizaza, kugira ngo babone uko basingira ubugingo nyakuri." 1Timoteyo 6:3-12; 17-19.
[1T 450]
Muri uru rwandiko Pawulo yandikiye Timoteyo, yashakaga gucengeza mu ntekerezo ze ko ari
ngombwa kuzirikana gutanga iyo mpuguro kugira ngo ikureho ukwibeshya kuyobya abatunzi mu
buryo bworoshye cyane, bakibwira ko ubwo bafite ubutunzi, bafite isumbwe ku bakene, ndetse ko
kubera ubushobozi bafite bwo kuronka ubutunzi barusha abandi ubwenge n'imitekerereze. Muri
make bibwiraga ko kubaha Imana ari inzira yo kubona indamu. Aha hari ikinyoma giteye ubwoba.
Mbega ukuntu ari abantu bake cyane bita ku cyo Pawulo yategetse Timoteyo gukorera [450]
abatunzi! Mbega ukuntu abantu benshi bishyeshya bibwira ko kuronka indamu kwabo ari ukubaha
Imana! Pawulo aravuga ati: "Icyakora koko kubaha Imana iyo gufatanije no kugira umutima
unyuzwe kuvamo inyungu nyinshi." Nubwo abatunzi bashobora kurundurira ubuzima bwabo
bwose intego imwe yo gushaka ubukire, nyamara nk'uko ntacyo bazanye mu isi, nta n'icyo
bayivanamo. Bagomba gupfa bagasiga ibyabatwaye imbaraga nyinshi cyane ngo babibone.
Bashyize mu kaga ibyabo byose, bashyira mu kaga inyungu zabo z'iteka ryose kugira ngo babone
ubutunzi, none babuze iby'isi n'iby'ijuru. [1T 451]
Pawulo yerekana kwigerezaho abantu bazagira kugira ngo bagere ku butunzi, Nyamara abantu
benshi biyemeje rwose kuba abatunzi; iki ni cyo bahora biga, kandi mu ishyaka bafite ryo kugera
kuri bwo, birengagiza iby'iteka ryose. Bahumwa amaso na Satani maze bakiyiringiza ko bifuza iyi
ndamu kubw'imigambi myiza. Bababaza imitima yabo, bakishuka, kandi bagahora bararikiye
ubutunzi. Bene abo barayobye bava mu kwizera maze bihandisha imibabaro myinshi. Batatiye
amahame yabo y'ubupfura n'icyubahiro, maze bareka ukwizera kwabo bakurikiye ubutunzi, kandi
iyo badatengushywe mu mugambi wabo, babura umunezero batekerezaga ko ubutunzi bwajyaga
kubazanira. Baraheranwa kandi bagahagarikwa umutima n'imihati. Bihinduye imbata z'ubugugu
bwabo maze bashyira imiryango yabo mu bubata nk'ubwo, kandi inyungu basarura ni "imibabaro
myinshi." "Wihanangirize abatunzi bo mu by'iki gihe, kugira ngo be kwibona cyangwa kwiringira
ubutunzi butari ubwo kwizigirwa, ahubwo biringire Imana iduha byose itimana ngo
tubinezererwe.» Abantu ntibagomba kurunda ubutunzi bwabo kandi nta cyiza bari bubuvanemo,
ngo bigomwe ibyiza byo muri ubu buzima kandi bahinduke imbata kugira ngo bagumane cyangwa
bongere ubutunzi bw'isi. [1T 451]
Intumwa Pawulo yerekana umumaro nyakuri rukumbi w'ubutunzi, maze agategeka Timoteyo
kwihanangiririza abatunzi gukora ibyiza, kugira ngo babe abatunzi mu mirimo myiza, babe
abanyabuntu bakunda gutanga, kubera yuko igihe bakora batyo bazaba bibikira ubutunzi buzaba
urufatiro rwiza mu gihe kizaza (yarenguriraga ku iherezo ry'ibihe)- kugira ngo babone uko
basingira ubugingo buhoraho. Inyigisho za Pawulo zihura rwose n'amagambo ya Kristo wavuze
ati: "Ubutunzi bubi mubushakisha incuti, kugira ngo nibushira bazabākīre mu buturo bw'iteka."
Kubaha Imana iyo gufatanyije no kugira umutima unyuzwe kuvamo inyungu nyinshi. Aha ni ho
hari ibanga ry'umunezero nyakuri, no kugubwa neza nyako k'ubugingo n'umubiri. [1T 451]

KUMVIRA UKURI
Mwene data nkunda D: Ndibuka mu maso hawe mu bantu benshi neretswe mu iyerekwa naherewe
i Rochester ho muri New York ku itariki ya 25 Ukuboza mu 1865. Neretswe yuko wasigaye
inyuma. Ubwenge bwawe bwemejwe yuko dufite ukuri, nyamara ntabwo wari wakira imbaraga
yako [1T 451] yeza. Ntabwo wageze ikirenge mu cy'Umucunguzi wacu ubyitondeye, kubw'ibyo
rero, ntabwo witeguye kugenda nk'uko yagendaga. Igihe uteze amatwi amagambo y'ukuri,

351
ibitekerezo byawe bivuga ko ibyo bintu ari ukuri, ko bidashobora guhinyurwa; nyamara muri uwo
mwanya umutima utejejwe uravuga uti: "Aya ni amagambo akomeye, ni nde ubasha kwihanganira
kuyumva? Ibyiza ni uko wareka umuhati wawe wo kugendana n'ubwoko bw'Imana kubera ko
ibintu bishya by'inzaduka kandi bigerageza bizakomeza kuvuka. Igihe kimwe bizaba ngombwa ko
uhagarara, kandi ushobora no guhagarara nonaha bikaba byiza kuruta gukomeza.” [1T 452]
Ntushobora kwemera kuvuga ko wizera ukuri kandi ngo nturangwe n'imibereho ihura nako.
Wagiye ushima imibereho ihamanya n'ibyo umuntu avuga ko yizera. Neretswe igitabo izina ryawe
ryari ryanditswemo hamwe n'ay'abandi benshi. Imbere y'izina ryawe hari hari ikizinga cy'umukara.
Witegerezaga icyo kizinga maze ukavuga: "Ntabwo gishobora kuzigera gihanagurwa." Yesu
yashyize ikiganza cye cyakomerekejwe hejuru y'icyo kizinga maze aravuga ati: "Amaraso yanjye
yonyine ashobora kugihanagura. Niba ubishaka, hitamo nonaha inzira yo kumvira wicishije
bugufi, kandi wishingikirize gusa ku byo amaraso yanjye yakoze kugira ngo atwikire ibicumuro
byawe byo mu gihe cyashize. Nzahanagura ibicumuro byawe kandi ntwikire ibyaha byawe. Ariko
nuhitamo inzira y'abacumura, ugomba kuzasarura ingororano y'abacumura. Ibihembo by'ibyaha ni
urupfu." [1T 452]
Nabonye abamarayika babi bakuzengurutse bashaka uburyo bateshura ubwenge bwawe bukava
kuri Kristo, bakagutera kureba Imana nk'Imana ishaka ubutabera maze ntubone urukundo,
impuhwe n'imbabazi by'Umukiza wabambwe uzakiza rwose abamusanga bose. Marayika
yaravuze ati: "Nihagira ukora icyaha, dufite umurengezi kuri Data wa twese, ni we Yesu Kristo
ukiranuka." [1T 452]
Igihe uremerewe no kudatuza kw'intekerezo, igihe utegeye amatwi ibyongorero bya Satani,
ukavuga amagambo yo kutanyurwa no kwivovota, marayika ukorera abantu agutumwaho kugira
ngo akuzanire ubufasha ukeneye kandi akoze isoni imvugo y'intekerezo zawe yo kutizera. Ntabwo
wiringira Imana; ntiwizera imbaraga zayo zo gukiza rwose. Usuzuguza Imana kubw'uku kutizera
kubi, maze ukiteza umubabaro mwinshi utari ngombwa. Nabonye abamarayika bo mu ijuru
bakuzengurutse, basubiza inyuma abamarayika babi, bakurebana imbabazi kandi bafite agahinda,
maze bakagutungira urutoki mu ijuru, bakakwereka ikamba ryo kudapfa bavuga bati: "Uzanesha
agomba kurwana." [1T 452]
Nubwo wabayeho mu gushidikanya no mu rujijo, ntabwo watinyutse guca burundu umurunga
uguhuza n'ubwoko bw'Imana bukomeza amategeko yayo. Nyamara na none ntiwahaze byose
kubwo kurwanira ukuri. Ntabwo witanze ubwawe, ntabwo watanze ubushake bwawe. Utinya
kwishyira ku gicaniro cy'Imana wowe ubwawe n'ibyo utunze, kubera ko [1T 452] utinya ko
ushobora gusabwa kuyigarurira umugabane runaka w'ibyo yagutije. Abamarayika bo mu ijuru
basobanukiwe n'amagambo yacu n'ibikorwa byacu, yemwe ndetse n'ibitekerezo n'ibyo umutima
ugambirira. Wowe, mwene data nkunda, utinya yuko ukuri kuzagusaba byinshi cyane, nyamara
iki ni kimwe mu byongorero bya Satani. Reka bitware ibyo ufite byose, kandi ntabwo bisaba
ibiguzi bikabije. Agaciro k'ibyo umuntu yakiriye, iyo bihawe agaciro mu buryo bukwiriye, biba
bifite uburemere buhwanye n'ubwiza bw'iteka ryose. Mbega ukuntu dusabwa bike! Mbega ukuntu
igitambo dushobora gutanga ari gito ukigereranyije n'ibyo Umwami wacu wo mu ijuru yatanze ku
bwacu! Nyamara kandi umwuka wo kwivovota ukuzaho kubera ikiguzi cyasabwe ngo ubone
ubugingo buhoraho. Wowe ubwawe kimwe n'abandi bene data b'i……..,mwarwanye intambara
zikomeye n'umwanzi ukomeye w'ubugingo. Inshuro nyinshi wabaga ugiye kuvirira urugamba,
ariko imbaraga ihindura y'umugore wawe n'umukobwa wawe mukuru ikanesha. Aba bantu bagize
umuryango wawe bashoboraga kumvira ukuri n'umutima wabo wose iyo baza kubona imbaraga
yawe ibakomeza. [1T 453]

352
Abakobwa bawe baguhanga amaso ngo bakurebereho kubera ko batekereza yuko se agomba kuba
ari mu kuri. Agakiza kabo gashingiye cyane ku nzira unyuramo. Nurekeraho guharanira ubugingo
buhoraho, uzaba ukoresheje imbaraga ikomeye izatembana abana bawe bakajyana nawe.
Uzagusha umwuka w'umugore wawe w'indahemuka, ube umenaguye ibyiringiro bye, kandi uce
intege uburyo yari agundiriye ubugingo. Mbese ni mu buhe buryo mu rubanza ushobora
kuzahagarara imbere yabo ukibonera uburyo gukiranirwa kwawe ari ko kwatumye barimbuka?
[1T 453]
Nabonye yuko inshuro nyinshi wagiye wumvira ibyongorero bya Satani byakubwiraga kurekera
aho guharanira kurangwa n'imibereho igaragaza ukuri, kubera ko umushukanyi yakubwiraga ko
washoboraga gutsindwa nubwo wari kuba wagerageje uko ushoboye kose, akakubwira ko hamwe
n'intege nke zawe no gutsindwa kwawe byari ikidashoboka ko ugumana imibereho yo kwitanga.
Neretswe ko umugore wawe n'umukobwa wawe mukuru bakubereye abamarayika beza bo
kuguhangayikira no kugutera ubutwari bwo kurwanya ibyongorero bya Satani byabaga bifite
imbaraga ku rwego runaka. Kandi binyuze mu rukundo ubakunda, wagiye wemezwa kongera
kugerageza gukomereza ku masezerano y'Imana kwizera kwawe kwahindaga umushyitsi. Satani
ategereje kukugusha kugira ngo akwishime hejuru kubwo kugwa kwawe. Abaribata amategeko
y'Imana ubasubizamo imbaraga mu bwigomeke bwabo. Ni ibidashoboka ko ukomera kugeza ubwo
uzaba umaze guhagarara ushikamye mu kuri. [1T 453]
Gahunda yo gutanga kuri gahunda kandi hatagira usigara inyuma ikureba nk'udakenewe.
Wirengagiza ukuri k'uko yakomotse ku Mana ifite ubwenge budashobora kwibeshya. Iyi gahunda
yayishyiriycho kugira ngo ivane abantu mu rujijo, ikosore kurarikira ubutunzi, ubugugu,
kwikanyiza [1T 453] ndetse no gusenga ibigirwamana. Iyi gahunda yagombaga gutuma umutwaro
woroha, nyamara buri wese akikorera uburemere bumukwiriye. Agakiza kumuntu kasabye igiciro
kinini, ndetse kasabye ubugingo bw'Umwami w'icyubahiro, ubwo yatanze adahatwa kugira ngo
azahure umuntu amukure mu buhenebere maze amukuze ahinduke uwo kuzaragwa isi. Imana
yateguye ko umuntu azafasha mugenzi we mu murimo ukomeye wo gucungurwa. Umuntu utanga
urwitwazo rwo kudakora uyu murimo, umuntu udashaka kwiyanga kugira ngo abandi babe
abasangiye na we ibyiza by'ijuru, aba agaragaje ko na we adakwiriye guhabwa ubugingo buzaza,
ko adakwiriye guhabwa ubutunzi bwo mu ijuru bwasabye ko hatangwa igitambo gikomeye cyane.
Ntabwo Imana ishaka ituro ridatanganywe umutima w'ubushake, ntishaka ituro riturutse mu
guhatwa. Abantu bahindutse rwose kandi bakaba baha agaciro umurimo w'Imana bazatanga bike
basabwa banezerewe, batekereza ko ari amahirwe bahawe yo kugira icyo batanga. [1T 454]
Marayika yaravuze ati: "Mwirinde irari ry'umubiri rirwanya ubugingo.” Wasitaye ku ivugurura
mu by'ubuzima. Kuri wowe risa n'aho ari ikintu kidakenewe cyiyongera ku kuri. Si ko bimeze; ni
umugabane w'ukuri. Hano hari umurimo uri imbere yawe uzarushaho kukwegera kandi urusheho
kukugerageza kurusha ikindi kintu cyose cyigeze kukugeraho. Igihe ugingimiranya, ugahagarara
inyuma, ukananirwa gusingira umugisha wari ufitiye amahirwe yo kwakira, ugira igihombo. Uri
gusitara ku mugisha ijururyashyize mu nzira unyuramo kugira ngo urugendo rwawe rukorohere.
Satani awushyira imbere yawe mu mucyo urushaho gukemangwa kugira ngo urwanye ibyajyaga
kukuzanira inyungu ikomeye cyane, ari yo yari kukubera amagara mazima mu by'umubiri no mu
by'umwuka. Mu bandi bantu bose, ni wowe ukwiriye kubonera inyungu mu ivugurara mu
by'ubuzima. Ukuri kwakiriwe kuri buri ngingo y'iri vugurura mu by'ubuzima kuzazana inyungu
ikomeye cyane. Ni wowe muntu indyo iringaniye izafasha. Wari uri mu kaga ko kurembywa
n'indwara yo kugagara igice kimwe cy'umubiri mu kanya gato, kimwe cya kabiri cy'impagarike

353
yawe kigapfa. Kwibuza gutegekwa n'ipfa ry'inda ni agakiza kuri wowe, nyamara ubibona nko
kwigomwa gukomeye. [1T 454]
Impamvu ituma abasore bo muri iki gihe badakunda iby'idini ni ukubera inenge iboneka mu burere
bahabwa. Ntabwo urukundo nyakuri abana bakundwa ari urubemerera kwiroha mu byo bararikiye,
cyangwa ngo rubemerere kutumvira amategeko y'ababyeyi babo maze ntibabihanirwe. "Aho
ishami ry'igiti rinini rihengamiye ni ho igiti gihengamira.” Nyina w'abana akwiriye buri gihe
gufatanya na se w'abana mu muhati agira wo kubaka urufatiro rw'imico myiza ya Gikristo mu
bana. Se w'abana ubakunda cyane ntakwiriye kurenza amaso amakosa y'abana be bitewe n'uko
kubahana bitamushimisha. Mwembi mukwiriye gukanguka, maze mu kudakebakeba, mufite
umugambi uhamye, atari mu buryo buhutaza, mukareka abana bakamenya ko bagomba
kubumvira. [1T 454]
Se w'abana ntabwo akwiriye kumera nk'umwana ukora iby'ako kanya. kuko bimujemo. Ahujwe
n'umuryango we n'imirunga yera kandi itunganye. Buri wese mu bagize umuryango ahanga amaso
kuri se w'abana. Izina rye "inkingi y'urugo" ni bwo busobanuro nyakuri bw'izina "umugabo." Ni
we ushyiraho amategeko, akagaragariza mu matwara ye ya kigabo imico. idakebakeba, imbaraga,
ubunyangamugayo, kuba umunyakuri no kuba ingirakamaro mu buryo bufatika. Mu busobanuro
bwuzuye, se w'abana ni umutambyi w'urugo rwe, ashyira igitambo ku gicaniro cy'Imana mu
gitondo na nimugoroba, mu gihe umugore n'abana bafatanya nawe mu masengesho no mu
guhimbaza. Yesu azatinda mu rugo nk'urwo, kandi binyuze mu mbaraga ye ikangura, ugutangara
kurimo ibyishimo kw'ababyeyi kuzumvikanira hagati y'ibizaba biri kuba byuje icyubahiro bavuga
bati: "Dore ndi hano n'abana Uwiteka yampaye." Bazaba bakijijwe, bakijijwe, bakijijwe by'iteka!
Bazaba babatuwe ku kononekara kwazanywe mu isi no kwifuza, kandi binyuze mu byo Kristo
yakoze bazaragwa kudapfa! Nabonye ko ba se b'abana bake cyane ari bo basohoza inshingano
yabo. Ntabwo bigeze biga kwitegeka, kandi igihe cyose bazaba batari biga iri somo, bazakomeza
gukora nabi umurimo wo kuyobora abana babo. Kwitegeka gutunganye rwose kuzakora
nk'imbaraga y'urukundo ikurura kandi ireshya mu muryango. Igihe ibi bimaze kugerwaho, intsinzi
ikomeye iba igezweho. Ubwo nibwo bashobora kwigisha abana babo kwitegeka. [1T 455]
Umutima wanjye ukumbura itorero ry'ahitwa i , kubeko hari umurimo ugomba kuhakorwa. Ni
umugambi w'Imana ko habonekayo ubwoko bwayo. Hari igikoresho cyo kubakirwaho itorero
ryiza, icyakora hari umurimo mugari ugomba gukorwa wo gukuraho ubugi bugimbye maze
bagategurirwa gahunda y'umurimo, kugira ngo bose bashobore gukorera hamwe kandi begerane
nk'imirunga y'inyabutatu. Kugeza ubu byagiye bibaho ko igihe umuntu umwe cyangwa babiri
biyumvamo ko ari ngombwa gukanguka bagahagarara bunze ubumwe kandi barushijeho
gushikama ku rufatiro rushyizwe hejuru rw'ukuri, abandi ntibashyiragaho umwete ngo
bahaguruke. Satani abashyiramo umwuka wo kwigomeka no guca intege abashakaga gutera
intambwe ngo bajye mbere. Iyo bashishikarijwe gukora baritegura, umwuka wo kutumva ukaza
kuri bamwe, maze igihe bari bakwiriye gufasha abandi ahubwo bagahinduka inkomyi. Bamwe
ntibazagandukira icyuma cy'Imana kibatunganya. Uko kinyura hejuru yabo, maze ahataringaniye
hakabangamirwa, bivovotera ko kibegereye cyane kandi uwo ukaba ari umurimo ukakaye. Bifuza
gusohoka bakava aho hantu Imana itunganyiriza ibikoresho byayo, bakajya aho aho inenge zabo
zidashora kubangamirwa. Basa n'abasinziriye ku bijyanye n'uko bahagaze; nyamara ibyiringiro
byabo rukumbi ni uko baguma aho inenge yo mu mico yabo ya Ĝikristo izagaragara maze
ikavugutirwa umuti. [1T 455]
Benshi bari kwiroha mu gukabya guhaza irari ry'inda rirwanya ubugingo kandi rikaba ari inkomyi
ihoraho ku iterambere ryabo mu bya Mwuka. Bahorana umutimanama ubashinja, kandi iyo ukuri

354
kudakebakeba kuvuzwe [1T 455] baba biteguye gukomeretswa. Biciraho iteka kandi
bakiyumvamo ko insanganyamatsiko zatoranyijwe hagamijwe kuvugwa ku byabo. Bumva bagize
agahinda kandi bagakomereka, maze bakikura mu materaniro y'abera. Bareka guteranira hamwe
n'abandi kuko iyo bimeze bityo bumva imitimanama yabo iba idahungabanyijwe. Bidatinze
batakaza gushishikarira amateraniro no gukunda ukuri, kandi nibativugurura byuzuye, bazasubira
inyuma bajye gufata imyanya yabo mu ngabo zigometse zihagaze munsi y'ibendera ry'umukara
rya Satani. Aba bantu nibabamba irari ry'umubiri rirwanya ubugingo, bazava mu nzira, bajye aho
imyambi y'ukuri izabahitaho ntacyo ibatwaye. Nyamara igihe bahaza irari ry'inda, bityo
bagakunda cyane ibigirwamana byabo, baba bihinduye intego imyambi y'ukuri ihamyaho, kandi
ukuri nikuramuka kuvuzwe, bagomba gukomereka nta kabuza. Bamwe batekereza yuko
badashobora kwivugurura, bagatekereza ko amagara yabo yahazaharira baramutse bagerageje
kureka gukoresha icyayi, itabi n'inyama. Iki ni icyongorero cya Satani. Ibi bikaburamubiri
byangiza ni byo biri kumunga umubiri kandi bikawutegurira indwara z'ibikatu binyuze mu
kwangiza uruganda kamere rutunganye ndetse bagashegesha inkike zarwo zubakiwe kuwurinda
indwara no kwangirika imburagihe. [1T 456]
Abagira impinduka kandi bakareka ibi bikaburamubiri bitari umwimerere mu gihe runaka
baziyumvamo ko hari igihombo bagize kandi igihe batabifite bababazwe cyane nk'uko
bigendekera umusinzi wabaswe n'inzoga. Nimumwambure ibyo binyobwa birimo uburozi,
azababara cyane. Nyamara naramuka akomeje gushikama, bidatinze azatsinda inyota yabyo iteye
ubwoba. Imbaraga kamere y'umubiri izamutabara maze igume mu byimbo byayo kugeza ubwo
uwo muntu agira icyo asimbuza ikintu gipfuye cyari cyashyizwe mu mwanya wa ya mbaraga
kamere y'umubiri. Hariho bamwe bagushije ikinya ingingo kamere z'umubiri zumva ku buryo
bishobora gutwara umubiri igihe kugira ngo ukire kubabazwa washyizwemo binyuze mu
kamenyero kabi k'ibyaha umuntu agira no gukabya kw'irari ry'inda yiyigishije ryagwabije kandi
rigaca intege imbaraga z'umubiri. Nimuhe amahirwe imbaraga kamere y'umubiri, uzongera utore
agatege kandi wongere gukora umurimo wawo uko bikwiriye kandi neza. Gukoresha
ibikaburamubiri bikora mu buryo butari ubwa kamere byangiza ubuzima kandi bikagira imbaraga
igusha ubwonko ikinya, bigatuma umuntu adashobora guha agaciro iby'iteka ryose. Abakunda
cyane ibi bigirwamana ntibashobora guha agaciro gakwiriye agakiza Kristo yababoneye binyuze
mu mibereho ye yo kwigomwa, umubabaro udatuza no kuregwa ibinyoma, kandi amaherezo
agahara ubugingo bwe buzira icyaha kugira ngo akize urupfu umuntu wendaga kurimbuka. [1T
456]

UBWISHINGIZI KU BUZIMA
Neretswe ko Abadiventisiti bakomeza Isabato badakwiriye kujya gufata ubwishingizi ku buzima.
Ubu ni ubucuruzi umuntu aba agiranye n'ab'isi kandi Imana ntibwemera. Abantu bajya muri uyu
mushinga baba bari [1T 456] kwifatanya n'ab'isi, mu gihe Imana ihamagarira ubwoko bwayo
gusohoka bakava hagati mu b'isi kandi bakitandukanya. Marayika yaravuze ati: "Kristo yabaguze
igitambo cy'ubugingo bwe. Mbese ntimuzi yuko imibiri yanyu ari insengero z'Umwuka Wera uri
muri mwe, uwo mufite wavuye ku Mana? Kandi ntimuri abanyu ngo mwigenge kuko mwaguzwe
igiciro. Nuko rero mutume imibiri yanyu ihimbaza Imana. "Kuko mwapfuye kandi ubugingo
bwanyu bukaba bwarahishanywe na Kristo mu Mana. Kandi ubwo Kristo ari we bugingo bwacu
azerekanwa, namwe muzaherako mwerekananwe na we muri mu bwiza." (1Abakorinto 6:19,20;
Abakolosayi 3:3-4). Ubu nibwo bwishingizi ku buzima ijuru ryemera. [1T 457]

355
Ubwishingizi ku buzima ni uburyo bw'imikorere y'ab'isi butera bene data babujyamo kureka
kwiyoroshya no kwera by'ubutumwa bwiza. Gutandukira kose k'ubwo buryo guca intege ukwizera
kwacu kandi kukagabanya iby'umwuka muri twe. Marayika yaravuze ati: "Ariko mwebweho muri
ubwoko bwatoranijwe, abatambyi b'ubwami, ishyanga ryera n'abantu Imana yaronse, kugira ngo
mwamamaze ishimwe ry'Iyabahamagaye, ikabakura mu mwijima ikabageza mu mucyo wayo
w'itangaza" (1Petero 2:9). Nk'ishyanga, turi ab'Uwiteka mu buryo bwihariye. Kristo yaratuguze.
Abamarayika bafite imbaraga zihebuje baratugose. Nta gishwi kigwa hasi Data wo mu ijuru
atabizi. Ndetse n'umusatsi wo ku mitwe wacu urabazwe. Imana yateganyirije ubwoko bwayo
ibikwiriye. Ibwitayeho mu buryo bwihariye, bityo ntibukwiriye kutiringira ubuntu bwe binyuze
mu kujya muri gahunda y'imikoranire n'ab'isi. [1T 457]
Imana yateguye ko dukwiriye kurinda umwihariko wacu nk'ishyanga binyuze mu kwiyoroshya no
kwera. Abinjira muri iyi mikorere y'ab'isi bashora umutungo w'Imana, uwo yabaragije ngo
bawukoreshe mu murimo wayo, maze bawuteze imbere. Nyamara ni bake bazabonera inyungu mu
bwishingizi ku buzima, kandi nibadahabwa umugisha n'Imana, bizanababera igikomere aho
kubazanira inyungu. Abo Imana yagize ibisonga byayo nta burenganzira bafite bwo gushyira mu
ruhande rw'ingabo z'umwanzi umutungo yabaragije ngo bawukoreshe mu murimo wayo. [1T 457]
Satani ahora ashyira ubuhendabana imbere y'ubwoko bw'Imana bwatoranyijwe kugira ngo areshye
ubwenge bwabo buteshuke ku murimo ukomeye wo kwitegura ibigiye kuzabaho mu gihe kiri
imbere. Ni umushukanyi mu busobanuro bwose bw'iri jambo, ni umurozi w'ibitekerezo
w'umuhanga. Yambika imigambi n'imitego bye umwambaro w'umucyo yatiriye mu ijuru.
Yashutse Eva arya ku mbuto zabuzanijwe binyuze mu kumwizeza ko yajyaga kubiboneramo
inyungu zikomeye. Satani atera abakozi be kuzana ibihimbano binyuranye no kugurisha
uburenganzira ku bihangano bicuruzwa kimwe n'indi mishinga, kugira ngo Abadiventisiti
bakomeza Isabato bafite ubwira bwo gukira bagwe mu gishuko, bafatwe mu mutego, kandi
bihandishe imibabaro myinshi. Ari maso cyane, ahugijwe no kuyobora isi ngo ayigire
ingaruzwamuheto, kandi binyuze mu gukoresha [1T 457]abatwawe n'iby'isi, akomeza kubashyira
imbere ugutwarwa n'ibinezeza bidashira kugira ngo akurure abanyamakenga make bavuga ko
bizera ukuri bityo bifatanye n'ab'isi. Irari ry'amaso, icyifuzo cyo gutwarwa kw'amarangamutima
n'imikino yo kwinezeza, ni igishuko n'umutego ku bwoko bw'Imana. Satani afite inshundura
ziboshywe neza kandi ziteye akaga, zakozwe ku buryo zigaragara nk'aho ari inziramakemwa,
nyamara akaba ari zo ari gutegurana ubuhanga ngo azifatishe ubwoko bw'Imana. Hari
amamurikabikorwa ashimishije, imyidagaduro, amasomo yigisha iby'imiterere y'ubwenge
bw'umuntu bashingiye ku ishusho y'umutwe we, ndetse n'urutonde rutagira iherezo rw'imishinga
ihora yaduka ubudasiba yateguriwe gutera ubwoko bw'Imana gukunda isi n'ibiri mu isi. Binyuze
muri uku kwifatanya n'ab'isi, kwizera kuracogora, kandi ubutunzi bwari bukwiriye gushorwa mu
murimo wo kwigisha ukuri kugenewe iki gihe bukerekezwa mu ruhande rw'ingabo z'umwanzi.
Binyuze muri iyi miyoboro itandukanye, mu buryo bw'ubuhanga Satani akamya impago
z'amafaranga z'ubwoko bw'Imana, kandi kubw'ibyo Uwiteka ntabe akibishimira. [1T 458]

MUKWIRAKWIZE INYANDIKO HOSE


Neretswe ko tutari gukora inshingano yacu binyuze mu gukwiza mu bantu inyandiko nto
tuzibahera ubuntu. Hariho abantu benshi bafite imitima itaryarya bashobora kugezwa ku
kwakirana ukuri ubwuzu binyuze muri ubu buryo bwonyine. Iyaba kuri buri rupapuro rw'izo
nyandiko nto hajyagaho amatangazo amenyesha abantu iby'ibitabo byacu ndetse n'ahantu

356
bishobora kuboneka, byakwagura umurimo wo gukwirakwiza inyandiko, ndetse n'ibinyamakuru
nk'Urwibutso, Umwigisha, n'Umugorozi. [1T 458]
Izi nyandiko ntoya zigizwe n'impapuro enye, umunani, cyangwa cumi n'esheshatu zishobora
gutangwa ku dufaranga tw'ubusabusa hifashishijwe amafaranga yakusanijwe mu mpano zatanzwe
n'abantu bafite umurimo w'Imana ku mutima. Igihe wandikiye inshuti yawe ushobora kongeraho
imwe cyangwa ebyiri muri izi nyandiko mu buryo butongera igiciro cy'iposita. Igihe uhuriye
n'abantu mu modoka, mu bwato cyangwa ahandi bakaba basa n'abafite ugutwi gushaka kumva,
mushobora kubaha imwe muri izo nyandiko. Izo nyandiko ntabwo zikwiriye kunyanyagizwa muri
iki gihe mu buryo bw'akajagari nk'ibibabi byo mu mpeshyi, ahubwo zikwiriye gutangwa mu buryo
buteguwe kandi mu mudendezo zigahabwa abagaragaza ko baziha agaciro. Muri ubwo buryo
inyandiko zacu n'Icyiciro cy'Ibwiririshabutumwa ibitabo bizamenyekana mu buryo buzazana
umusaruro mwiza mwinshi. [1T 458]

UMUGOROZI MU BW'UBUZIMA
Abantu bari kurimbuka bazize kutamenya. Intumwa iravuga iti: "Kwizera mukongereho ingeso
nziza; ingeso nziza muzongereho kumenya" (2Petero 1:5). Nyuma yo kwakira kwizera kuva mu
butumwa bwiza, umurimo wacu wa mbere ni ukongeraho amahame y'ingeso nziza kandi [1T 458]
yera, bityo tukaboneza ubwenge n'umutima kugira ngo byakire ubwenge nyakuri. Indwara
z'ubwoko hafi ya bwose zugarije abantu, nyamara basa n’aho bashaka kwigumira mu bujiji bwo
kutamenya uburyo bwabazahura n'icyo bakora kugira ngo birinde indwara. [1T 459]
Mu gushinga Ikigo cy'Ubuzima byari umugambi w'Imana ko ubumenyi budahabwa gusa abantu
bake bajyaga kujya bagisura, ahubwo ko abantu benshi bari kwigishwa uburyo bashobora no
kwivurira mu ngo zabo. Ikinyamakuru Umugorozi mu by'Ubuzima ni umuyoboro imyambi
y'umucyo igomba kunyuramo maze ikarasira abantu. Gikwiriye kuba ikinyamakuru cyiza cyane
cyigisha iby'ubuzima kurusha ibindi byose mu gihugu cyacu. Kigomba kwandikwa mu buryo
buhura n'ubukene bwa rubanda rusanzwe, kikaba cyiteguye gusubiza ibibazo byose bizima kandi
kigasobanura mu buryo bwuzuye amahame ya mbere y'amategeko agenga ubuzima n'uburyo bwo
kuyumvira no gusigasira ubuzima. Intego ikomeye igomba kuzirikanwa mu bitekerezo
by'abashinzwe gusohora ikinyamakuru nk'iki ikwiriye kuba iyo kuzanira ibyiza abantu b'Imana
bafite umubabaro. Rubanda rusanzwe, by'umwihariko ba bandi bakennye cyane ku buryo batagera
muri icyo kigo, bagomba kugerwaho kandi bakigishwa n’ikinyamakuru "Umugorozi mu
by'Ubuzima." [1T 459]

IKIGO CY'UBUZIMA
Mu iyerekwa nahawe ku wa 25 Ukuboza 1865, nabonye ko ivugurura mu by'ubuzima wari
umushinga ukomeye, womatanye cyane n'ukuri kugenewe iki gihe, kandi ko Abadiventisiti
b'Umunsi wa karindwi bakwiriye kugira ahantu abarwayi bashobora kuvurirwa indwara zabo
kandi na none bakahigira uko bashobora kwiyitaho kugira ngo birinde indwara. Nabonye ko
abantu bacu badakwiriye gukomeza kuba ba ntibindeba ku bijyanye n'iyi ngingo no kureka abakire
bari muri twe bakajya ku bigo bivurisha amazi bikunzwe na benshi byo mu gihugu cyacu kugira
ngo ubuzima bwabo buzahurwe, aho bashobora guhurira n'abarwanya ibitekerezo byabo ku
kwizera mu by'idini aho kugira ngo babakirane ubwuzu. Abantu bazahajwe n'indwara
ntibababazwa gusa no kubura imbaraga mu by'umubiri, ahubwo banababazwa no kubura imbaraga
mu by'ubwenge n'iby'imico mbonera. Kandi abakomeza Isabato bafite umubabaro, ndetse

357
bazirikana kwizera kwabo ntibashobora kubonera inyungu nyinshi ahantu biyumvamo ko
bagomba guhora barinzwe, bitaba ibyo bagatatira ukwizera kwabo kandi bagasuzuguza ibyo
batura ko bizera, nko mu kigo gifite abaganga n'abayobozi bashyigikiye ukuri komatanye
n'ubutumwa bwa marayika wa gatatu. [1T 459]
Igihe abantu bazahajwe n'indwara bahembuwe n'uburyo bw'ubuvuzi bukorana ubwenge bugizwe
no kwiyuhagira, amafunguro atera abantu kugira amagara mazima, ibihe bikwiriye byo kuruhuka
no gukora imyitozo ngororamubiri, ndetse n'ibyiza bizanwa n'umwuka mwiza, inshuro nyinshi
bibatera gufata umwanzuro ko ababavura bagakira ari na bo bavuga ukuri [1T 459] mu bijyanye
n'imyizerere mu by'iyobokamana, cyangwa, nibura ko badashobora kuyoba cyane ngo bave mu
kuri. Bityo rero, niba abantu bacu baretswe ngo bajye muri ibyo bigo bifite abaganga bononekaye
mu byo kwizera mu by'iyobokamana, baba bari mu kaga ko kugwa mu mitego. Icyo ari cyo gihe
(mu mwaka wa 1865), nabonye ko ikigo kiri ahitwa cyari ikigo cyiza kurusha ibindi byose muri
Leta Zunze Ubumwe za Amerika. Ku bijyanye no kuvura abarwayi, iki kigo cyagiye gikora
umurimo ukomeye kandi mwiza; nyamara [abaganga] bashishikariza abarwayi babo kubyina no
gukina amakarita, bakabasaba kujya bitabira kujya mu mazu yerekanirwamo imikino n'ahandi
hantu nk'aho harangwa ibinezeza by'isi, kandi ibi bihabanye mu buryo butaziguye n'inyigisho za
Kristo n'intumwa ze. [1T 460]
Abakorera Ikigo cy'Ubuzima kuri ubu kibarizwa i Battle Creek bakwiriye kwiyumvamo ko bari
mu murimo w'ingenzi kandi w'agaciro gakomeye. Nanone kandi, ntibakwiriye na rimwe
gukurikiza urugero rw'abaganga bo ku kigo cy'i mu byerekeranye n'idini n'ibinezeza. Nyamara
nabonye ko hashobora kubaho akaga ko kubigana muri byinshi maze bakaba batakobwe imiterere
yo ku rwego rwo hejuru y'uyu murimo ukomeye. Kandi abafite aho bahuriye n'uyu mushinga
nibaramuka baretse kurebera mu rwego ruhanitse rw'iby'iyobokamana, maze umurimo wabo
bakamanuka bakava mu mahame yo ku rwego rwo hejuru y'ukuri kugenewe iki gihe kugira ngo
bigane inyigisho n'imigenzereze by'abayoboye ibigo abarwayi bavurirwamo bashaka gukiza
ubuzima gusa, umugisha wihariye w'Imana ntuzaba ku kigo cyacu kurusha uko uba ku bantu b'aho
inyigisho zononekaye zigishwa kandi zigashyirwa mu bikorwa. [1T 460]
Nabonye ko umurimo mugari cyane utashoboraga gusohozwa mu gihe gito, kubera ko bitajyaga
koroha kubona abaganga Imana ishima, kandi bashoboraga gukorana n'abandi mu buryo
bwuzuzanya, bakaba badaharanira inyungu zabo bwite, kandi bakorana ishyaka ngo kubw'ineza
y'inyokomuntu iri mu mubabaro. Bikwiriye guhozwa imbere ko intego nkuru igomba kugerwaho
binyuze muri uyu muyoboro atari ubuzima gusa. Ahubwo hanagamijwe gutungana n'umwuka wo
kwera, kandi ibi ntibishobora kugerwaho umuntu afite umubiri n'intekerezo byazahajwe
n'indwara. Iyi ntego ntishobora kugerwaho binyuze mu gukora hakurikijwe imirebere y'ab'isi.
Imana izahagurutsa abagabo maze ibahe ibikwiriye kugira ngo binjire mu murimo, be kwinjira
nk'abaganga bavura umubiri gusa, ahubwo banavura ubugingo burembejwe n'icyaha, babe ari
nk'ababyeyi mu by'umwuka b'abakiri bato n'abadafite ubunararibonye. [1T 460]
Neretswe ko Dogiteri E yari afite imyumvire ipfuye ku bijyanye n'imyidagaduro, kandi ko
ibitekerezo bye ku byerekeye imyitozo ngororangingo byose bitari iby'ukuri. Imyidagaduro agira
abantu inama yo kugira ikoma mu nkokora kuzahuka k'ubuzima mu nzego nyinshi ugereraniije
n'abo ibasha gufasha. Yarwanyije cyane imirimo y'amaboko ku [460] murwayi, kandi mu ngero
nyinshi inyigisho ze zagiye zangiza abantu. Umwitozo ukoresha ubwenge nko gukina amakarita,
gukina damu no gukina igisoro ushyushya ubwonko kandi ukabunaniza, bityo ugakoma mu
nkokora gukira k'umurwayi, mu gihe umurimo w'amaboko woroheje kandi ushimishije
azawuhugiraho mu gihe runaka, ugatuma amaraso arushaho gutembera neza, ukazahura ubwonko

358
kandi ukabusubiza ubuyanja, kandi ukabera ubuzima umugisha udasubirwaho. Ariko nubuza
umurwayi ubwo buryo bwose bwo gukora, maze agahinduka umuntu udatuje na mba, hamwe no
kugira ibitekerezo byafashwe n'indwara, azabona ko ibye birushaho kuba bibi kurusha uko biri mu
by'ukuri, kandi ibyo bimuganisha ku gusubira inyuma mu bwenge. [1T 461]
Mu gihe cy'imyaka myinshi nagiye nerekwa ko abarwayi bakwiriye kwigishwa ko guhagarika
imirimo yose y'amaboko kugira ngo bongere kugarura ubuzima atari byo. Mu kugenza batyo,
bazacura igihunya, amaraso atembere buhoro mu mubiri kandi agende arushaho kuba mabi. Aho
umurwayi aba ari mu kaga ko gutekereza ko ibye ari umwaku kurenza uko biri mu by'ukuri, nta
kabuza ubunebwe buzabyara ingaruka mbi cyane. Umurimo ukorwa mu buryo buteguye neza uha
umurwayi igitekerezo cy'uko mu by'ukuri atari imburamumaro mu isi, ko ahubwo nibura afite
umumaro runaka. Ibi bizamuzanira kunyurwa, bimutere ubutwari, maze bimuzanemo intege, kandi
ibi ntibishobora na gato kuzanwa n'imyidagaduro idafite umumaro yo gukoresha ubwenge gusa.
[1T 461]
Igitekerezo kivuga ko abakoresheje nabi imbaraga zabo z'umubiri n'iz'ubwenge, cyangwa
barangije kwangirika haba mu bwenge cyangwa umubiri bagomba guhagarika imirimo kugira ngo
bongere kugarura ubuzima, ni ukwibeshya gukomeye. Mu ngero nkeya cyane, kuruhuka igihe
gitoya bishobora kuba ngombwa, nyamara ingero nk'izo ni nkeya cyane. Inshuro nyinshi, kugira
ibyo bahindura bishobora kuba byiza cyane. Ku bangijwe n'imirimo ikoresha ubwenge bikabije,
bakwiriye kuruhuka ibitekerezo binaniza, nyamara kugira ngo ubigishe ko gukoresha imbaraga
z'ubwenge ku rwego runaka ari bibi kandi byabateza akaga, bibatera kubona ko ibyabo ari bibi
bikabije kurenza uko biri mu by'ukuri. Barushaho kugira umushiha kandi bagateza ibibazo
bikomeye ndetse bakabuza amahwemo abashinzwe kubitaho. Igihe bamerewe batya mu ntekerezo,
mu by'ukuri gukira kwabo kuba ari uko gushidikanywaho. [1T 461]
Abangijwe no gukora imirimo y'imbaraga bagomba kugabanya imirimo, bagakora iyoroheje kandi
inejeje. Nyamara kubarinda kugira umurimo wose bakora cyangwa gukora umwitozo
ngororamubiri ni byo akenshi byabazanira urupfu. Ubushake bujyana n'imirimo y'intoki zabo,
kandi abamenyereye umurimo bashobora kwiyumvamo ko bari imashini gusa zakoreshwaga
n'abaganga n'abandi bababa bugufi, bityo ibitekerezo bishobora gufatwa n'indwara. Kudakora ni
wo muvumo usumba indi ushobora kugera ku bantu nk'abo. Imbaraga zabo zirasinzira cyane ku[1T
461] buryo kurwanya indwara n'umunaniro bihinduka ibidashoboka kuri bo, nk'uko bagomba
kubikora kugira ngo bongere kugarura amagara mazima. [1T 462]
Dogiteri E yakoze ikosa rikomeye ku bijyanye n'imyitozo ngororamubiri ndetse n'imyidagaduro,
kandi irindi kosa rirushijeho gukomera ni iriri mu nyigisho ze zerekeye imibereho y'iby'idinino
gutwarwakw'amarangamutima mu by'idini. Ntabwo idini ya Bibiliya irwanya ubuzima bw'umubiri
n'ubwenge. Imbaraga izahura umuntu ya Mwuka w'Imana niyo mbaraga iruta izindi zose gusubiza
umurwayi ubuzima. Ijuru ni ubuzima, kandi uko abantu barushaho kwiyumvamo imbaraga z'ijuru
ni ko no gukira Kumurwayi wizeye kurushaho kuba impamo. Imbaraga ihindura y'ibitekerezo
bimeze nk'ibyigishwa na Dogiteri E yatugezeho ku rwego runaka nk'ubwoko [bw'Imana].
Abagorozi mu by'ubuzima bakomeza Isabato bagomba kutarangwa n'ibi byose. Ivugurura ryose
ry'ukuri rizarushaho kutwegereza Imana n'ijuru, ritwegereze cyane hafi ya Yesu, kandi ryongere
ubumenyi dufite mu bya Mwuka ndetse rishimangire muri twe ukwera kw'imibereho ya Gikristo.
[1T 462]
Ni ukuri koko ko hari abantu badafite ibitekerezo bihamye biyemeza kwiyiriza ubusa Ibyanditswe
Byera bitigisha, n'amasengesho ndetse no kwigomwa ikiruhuko n'ibitotsi Imana itigeze na rimwe
isaba abantu. Aba bantu ntibatunganirwa ndetse ngo bashyigikirwe mu bikorwa byabo byo

359
gukiranuka bakora mu bushake bwabo. Bafite idini ya Gifarisayo, ni idini itari iya Kristo, ahubwo
ni iyabo bwite. Biringira ko imirimo yabo myiza ibahesha agakiza, biringira by'ubusa ko
bazaheshwa ijuru n'imirimo yabo ituma baba babikwiriye aho kugira ngo, nk'uko bikwiriye
umunyabyaha wese, bishingikirize ku byo Umukiza wabambwe, akazuka kandi agahabwa ikuzo
yakoze. Nta gushidikanya aba bantu bagomba kurwaragurika. Nyamara Kristo no kubaha Imana
by'ukuri ni amagara mazima ku mubiri kandi bikaba n'imbaraga ku bugingo. [1T 462]
Nimureke abarwayi bagire icyo bakora aho guhugiriza ubwenge bwabo mu mukino woroshye
ubamanura mu gaciro bumva ko bafite maze ukabatera gutekereza ko ari ntacyo bamaze.
Nimutume imbaraga z'ubushake bw'umubiri zihora zikangutse, kubera ko ubushake bwakangutse
kandi buyoborwa mu buryo bukwiriye butuma imyakura imererwa neza bikomeye. Abantu
barwaye banezezwa cyane no gukoreshwa, kandi gukira indwara kwabo kukagerwaho mu buryo
burushijeho koroha. [1T 462]
Nabonye ko umuvumo ukomeye kurusha indi yose wageze ku mugabo ku bijyanye wanjye na
mushiki wacu F wari amabwiriza baherewe i no kubaho ntacyo bakora kugira ngo babashe gukira
indwara. Ibitekerezo by'abo bombi byarazahaye, kandi kutagira icyo bakora kwabo kwagize
ingaruka yo gutekereza no kwiyumvamo ko gukora umwitozo byari kuzanira akaga ubuzima
n'ubugingo, by'umwihariko iyo kugenza batyo byatumaga bananirwa. Uruganda rw'umubiri
rutakoreshwaga kenshi rwatakaje kwirekura kwarwo n'imbaraga zarwo ku buryo igihe bari bakoze
[1T 462] imyitozo, amahuriro y'ingingo zabo yari yarumagaye kandi n'imihore yabo yari ifite
intege nke, bityo kunyeganyega kose kwabasabaga imbaraga nyinshi maze bikabatera kubabara.
Nyamara uyu munaniro washoboraga kubabera umugisha iyo baza kuba bararwanyije bihanganye
guhengamira ku kutagira icyo bakora, batitaye ku buryo biyumvaga cyangwa ibimenyetso
bibabaza bari bafite. [1T 463]
Nabonye yuko byajyaga kuba byiza kurutaho iyo mushiki wacu F abana n'umuryango we ukamuba
hafi kandi akiyumvamo inshingano afite. Ibi byari gukangura imbaraga ze zari zisinziriye
zikagarukamo ubuzima. Neretswe ko ukwangirika k'uyu muryango nkunda igihe wari ahitwa bitari
byiza ku burere no ku gutoza abana babo. Kubw'inyungu zabo, aba bana bari bakwiriye kuba bari
kwiga gufata inshingano mu mirimo yo mu rugo, kandi bakaba bari bakwiriye kwiyumvamo ko
hari imitwaro imwe yo mu buzima bikoreye. Nyina w'abana wari uhugiye mu murimo wo kurera
no gutoza abana be, yakoraga umurimo Imana yamuhaye kandi ku bwawo, mu mbabazi zayo
Imana yumvise amasengesho yasenzwe kugira ngo akire indwara. Nubwo yari akwiriye kwirinda
umurimo unaniza, hejuru ya byose yari akwiriye no kwirinda imibereho itarimo kugira icyo akora.
[1T 463]
Igihe nahabwaga iyerekwa ndi i Rochester ho muri New York, nabonye ko byari kubera byiza
cyane aba babyeyi n'abana babo kurema umuryango ubwabo. Buri mwana yari akwiriye kugira
uruhare akora rw'umurimo wo mu muryango, bityo akaronka uburere bw'igiciro atashoboraga
kubona mu bundi buryo ubwo ari bwo bwose. Ubuzima bw'i cyangwa se ahandi hantu, aho baba
bazengurutswe n'ababahereza ndetse n'ababafasha, ni igikomere gikomeye kurusha ibindi byose
ku babyeyi b'abagore no ku bana. Yesu arararika mushiki wacu F gushakira uburuhukiro muri We
no kureka ubwenge bwe bukakira ubuzima buzira umuze binyuze mu gutinda cyane ku bintu byo
mu ijuru no gushakana umwete uko yarera umukumbi we awugaburira ibiwutunga kandi
awukebura mu Mwami. Muri ubu buryo ashobora gufasha umugabo we neza binyuze mu
kumworohereza ku bijyanye no kwiyumvamo ko intego ye ari uguhoza ibitekerezo ku mugore we
no kumwitaho no kumwereka impuhwe. [1T 463]

360
Ku bijyanye n'amacumbi y'Ikigo cy'Ubuzima i Battle Creek, nk'uko nabivuze mbere, neretswe ko
dukwiriye kugira ikigo nk'icyo, kikaba ari gito mu itangira ryacyo, hanyuma kikagenda cyagurwa
mu buryo bwitondewe uko abaganga beza n'abafasha babo bagenda baboneka n'umutungo
ukiyongera, ndetse hakurikijwe n'ibyo abarwayi bakenera; kandi ibintu byose bikaba bikwiriye
gukorwa nta gukebakeba hakurikijwe amahame n'umwuka ucishije bugufi w'ubutumwa bwa
marayika wa gatatu. Kandi ubwo nabonaga imibare myinshi ikorwa hutihuti n'abari bayoboye
umurimo, nagize ubwoba cyane, kandi mu biganiro nagiranaga n'abantu twiherereye no mu
nzandiko, nagiye mburira abo bene data kugendana amakenga. Impamvu zanteraga gukora ntya ni
uko hatariho umugisha [1T 463] w'Imana wihariye, hari uburyo bwinshi uyu mushinga wakomwa
mu nkokora nibura mu gihe runaka, kandi buri buryo bwashobora kubangamira ikigo kandi
bugakomeretsa umurimo. Bitewe n'uburwayi, urupfu, cyangwa indi mpamvu iyo ari yo yose,
abaganga baramutse bananiwe kuba mu myanya yabo, umurimo wajyaga gukomwa mu nkokora
kugeza ubwo abandi bari guhagurutswa; cyangwa se umutungo uramutse ubuze igihe imirimo yo
kubaka irimbanyije ibyumba biri kuzamurwa, maze umurimo ugahagarara, igishoro cyari kuba
gishize, bityo muri rusange gucika intege kwari kuba ku bantu bose bari bashishikariye uwo
murimo. Nanone kandi hashobora kubaho kubura kw'abarwayi bo kujya mu byumba bihari, maze
ingaruka ikaba iyo kubura kw'amafaranga yo kwishyura ibyakoreshejwe. Hamwe n'umuhati wa
buri rwego rwose wakoreshejwe mu buryo nyabwo kandi bunoze, ndetse hamwe no guhabwa
umugisha n'Imana, ikigo kizaba intsinzi ihebuje, mu gihe gutsindwa rimwe gusa mu cyerekezo
icyo ari cyo cyose bitinde bitebuke gushobora guhinduka igikomere kinini. Ntibikwiriye
kwibagirana yuko byinshi mu bigo byita ku isuku n'isukura byagiye bitangizwa muri Leta Zunze
Ubumwe za Amerika mu myaka makumyabiri n'itanu ishize, bike gusa ni byo muri iki gihe
bikigaragaza ibimenyetso by'uko byigeze kubaho. [1T 464]
Navugiye mu ruhame nkangurira bene data ko tugomba kugira ikigo kigashingwa hagati muri twe,
kandi nakoresheje amagambo ahanitse cyane mvuga kuri Dogiteri F nk'umuntu mu buntu
bw'Imana wabashije kuronka ubunararibonye kugira ngo agire uruhare akora nk'umuganga. Ibi
nabivuze mu butware bw'ibyo Imana yari yaranyeretse. Bibaye ngombwa, nasubiramo ibyo
navuze ntashidikanya. Nta cyifuzo mfite cyo gukura n'interuro imwe ku byo nanditse cyangwa
ibyo navuze. Umurimo ni uw'Imana kandi ugomba gushyirwa mu bikorwa n'ukuboko gushikamye
ariko na none gufite kwigengesera. [1T 464]
Ivugurura mu by'ubuzima rifitanye isano ya bugufi n'umurimo w'ubutumwa bwa marayika wa
gatatu, nyamara ryo ubwaryo si ubwo butumwa. Ababwiriza bacu bakwiriye kwigisha
iby'ivugurura mu by'ubuzima, nyamara ntibakwiriye kurigira insanganyamatsiko y'ikubitiro ngo
risimbure ubutumwa. Umwanya waryo uri mu nsanganyamatsiko zisobanura umurimo wo
kwitegura guhura n'ibihe byerekanywe n'ubutumwa [bwa marayika wa gatatu]; muri izo
nsanganyamatsiko, iyi ni yo ihebuje izindi. Dukwiriye kwakira ivugurura ryose dufite ubwuzu,
ariko dukwiriye kwirinda gutuma abantu batekereza ko duhuzagurika kandi tukaba dushobora
kugwa mu bwaka. Abantu bacu bakwiriye gutanga amikoro yo gukemura ibikenewe ku Kigo
cy'Ubuzima kiri gukurira hagati yacu, bakabikora bakurikije ubushobozi bwabo, kandi bidasabye
ko batanga bike mu kumara ubukene buri mu murimo w'Imana. Nimureke ivugurura mu
by'ubuzima hamwe n'Ikigo cy'Ubuzima bikurire hagati muri twe kimwe n'uko indi mishinga
y'agaciro yagiye ikura, muzirikana imbaraga nke twagize mu gihe cyashize n'ubushobozi
burushijeho gukomera dufite bwo [1T 464] gukora byinshi mu gihe gito muri iki gihe. Nk'uko
n'ibindi byari bidushishikaje byagiye bikura, nimureke Ikigo cy'Ubuzima gikure vuba bishoboka
kidahungabanyije andi mashami y'umurimo ukomeye kuko muri iki gihe ayo mashami anganya
agaciro nacyo cyangwa se akakirusha. Kuba mwenedata runaka yashyira umugabane munini

361
w'umutungo we mu iki kigo, yaba atunze byinshi cyangwa bike, maze agasigara atagishoboye
gukora byinshi mu bindi byerekezo by'umurimo nk'uko yari akwiriye kubigenza, ibyo ntibyaba ari
byo. Kandi kuri we kutagira icyo akora byaba ari ikosa rikomeye. Kuri buri rarika ryose
ryakanguriraga abantu bacu gutanga amikoro yo gushyira mu Kigo cy'Ubuzima, hari hakwiriye
kubaho amakenga kugira ngo hatabaho kwiba andi mashami y'umurimo. By'umwihariko abagira
ubuntu bwo gutanga kandi ari abakene bagombaga kuba barasabwe kwigengesera. Abantu bamwe
mu bakene b'abanyantege nke bafite imiryango, bakaba badafite n'inzu yabo bwite, ndetse bakaba
bakennye cyane ku buryo batajya muri icyo kigo kwivurizayo, bashyize kimwe cya gatanu
cyangwa kimwe cya gatatu cy'ibyo batunze byose muri icyo Kigo. Iri ni ikosa. Bene data na bashiki
bacu bamwe bafite imigabane myinshi [muri iki kigo] mu gihe batari bakwiriye kugira n'umwe,
kandi bakaba bari bakwiriye kujya muri icyo kigo igihe gito runaka, maze ibyo bahakoresheje
byaba byose uko byakabaye cyangwa igice, bikishyurwa umutungo uvuye mu isanduku
ikusanyirizwamo ibyo gukora umurimo w'ubugiraneza. Ntabwo mbona ubwenge buri mu gukora
imibare myinshi y'ibizakoreshwa mu gihe kizaza maze ukareka abantu bakeneye ubufasha muri
iki gihe bakababara. Bene data, nimureke kwihuta cyane kurusha uko ubugiraneza bw'Imana
budashobora kwibeshya bugenda bukingura inzira imbere yanyu. [1T 465]
Ivugurura mu by'ubuzima ni ishami ry'umurimo wihariye w'Imana kubw'inyungu z'ubwoko
bwayo. Nabonye yuko mu kigo cyashinzwe hagati muri twe, akaga kagomeye kurusha ibindi byose
kajyaga kuba akabayobozi bacyo batandukira umwuka w'ukuri kw'iki gihe kandi bakareka kwa
kwiyoroshya gukwiriye iteka kuranga umwigishwa wa Kristo. Nahawe umuburo ubuza abantu
kumanura urugero ngenderwaho rw'ukuri mu buryo ubwo ari bwo bwose mu kigo nk'iki
hagamijwe korohereza amarangamutima y'abatizera maze muri ubwo buryo bakadushyigikira.
Intego ikomeye yo kwakira abatizera mu kigo ni iyo kubayobora ku kwakira ukuri. Urugero
niruramuka rucishijwe bugufi, bazibwira ko ukuri gufite agaciro gato, kandi bagende bafite
intekerezo zinangiwe ku buryo kubageraho biba bigoye kurusha mbere. [1T 465]
Nyamara ikibi kiruta ibindi byose cyava muri iyo migenzereze, cyaba imbaraga ihindura byagira
ku barwayi bakennye, bababaye kandi bizera, kandi iyo mbaraga ikaba yagira ingaruka ku murimo
muri rusange. Bigishijwe kwiringira isengesho ryo kwizera kandi benshi muri bo baratentebutse
mu mitima kubera ko isengesho ridasubizwa muri iki gihe mu buryo bwuzuye. Nabonye yuko
impamvu yatumye Imana itarumvise [1T 465] amasengesho abagaragu bayo basabiye abarwayi
bari hagati muri twe mu buryo bwuzuye ari uko itashoboraga guherwa icyubahiro mu kugenza ityo
mu gihe barimo bica amategeko y'ubuzima. Kandi nabonye ko yateguye ivugurura mu by'ubuzima
ndetse n'Ikigo cy'Ubuzima kugira ngo itegurire inzira isengesho ryo kwizera kugira ngo risubizwe
mu buryo bwuzuye. Kwizera n'imirimo myiza bikwiriye kujyana ubudasigana mu kuzahura
abababaye bari hagati muri twe, no kubategurira guhesha Imana icyubahiro kuri iyi si kandi
bakazakizwa ubwo Kristo azaba agarutse. Ntibikabeho ko aba bantu bababaye bakorwa n'isoni
kandi bagaterwa agahinda no kubona ko abayobozi b'Ikigo bakora gusa bakurikije imirebere
y'ab'isi aho kugira ngo ibyo gusigasira ubuzima babyongereho imigisha n'ingeso nziza by'ababyeyi
b'abarezi muri Isirayeli. [1T 466]
Nimureke he kugira abatekereza yuko iki Kigo ari ahantu baza kugira ngo bakizwe n'amasengesho
yo kwizera. Ni ahantu abantu bashobora guhemburwa bagakira indwara binyuze mu kuvurwa no
kugira akamenyero gakwiriye ko mu mibereho, n'ahantu bigira uburyo bwo kwirinda indwara.
Nyamara niba hariho ahantu hamwe haruta ahandi munsi y'ijuru, aho isengesho ryo korohereza
umuntu no kubabarana na we rikwiriye gusengerwa n'abagabo n'abagore bafite kwitanga no
kwizera ni mu kigo nk'iki. Abavura abarwayi bakwiriye gutera intambwe bajya imbere mu murimo

362
wabo w'ingirakamaro, bakabikora bishingikirije ku Mana cyane kugira ngo umugisha wayo ube
ku buryo yatanze mu buntu bwayo, kandi mu mbabazi zayo ube no kubyo twe nk'ishyanga ryayo
yakanguriye intekerezo zacu kwitaho ari byo: umwuka mwiza, isuku, imirire itera amagara
mazima, amasaha akwiriye yo gukora no kuruhuka, ndetse no gukoresha amazi. Ntibakwiriye
kugira inyungu zo kwikunda ziri hanze y'uyu murimo w'ingenzi kandi ukomeye. Kwita nk'uko
bikwiriye ku nyungu z'umubiri n'iz'umwuka z'ubwoko bw'Imana bubabazwa bwashyize
ibyiringiro byabwo hafi ya byose muri bo, kandi ku rwego rukomeye bukaba bwarishyize mu
biganza byabo ngo babwiteho, bizabasaba ko babishyiraho ibitekerezo byabo nta kindi kibahugije.
Ntawe ufite ubwenge buhambaye cyane, cyangwa ngo abe ari umuhanga ukomeye, ahubwo nyuma
yo gukora uko ashoboye kose azasanga ibyo yakoze birimo kudatungana. [1T 466]
Nimureke abahawe umurimo wo kwita ku nyungu z'umubiri, ndetse n'iz'umwuka z'abantu b'Imana
bababaye ku rwego rukomeye babe bazi uko bo ubwabo bihamagarira igitsure cy'Imana kandi
bagatuma kiba no kuri iri shami ry'umurimo binyuze mu mabwiriza ngengamikorere y'ab'isi
cyangwa mu gushaka inyungu z'umuntu ku giti cye, cyangwa se icyifuzo cyo kwinjira mu murimo
ukomeye kandi w'ikimenywanabose. Ntibakwiriye kwishingikiriza ku buhanga bwabo bwonyine.
Umugisha w'Imana nuba kuri iki kigo aho kugira ngo igitsure cyayo abe ari cyo kikibaho,
abamarayika bazabana n'abarwayi, babane n'abafasha ba muganga n'abaganga ubwabo kugira ngo
babafashe mu murimo wo kugarurira abantu ubuzima, bityo ku iherezo icyubahiro kibe icy'Imana
aho kugira ngo gihabwe umuntu [1T 466] w'umunyantege nke kandi ureba hafi. Aba bantu
baramutse bakoze umurimo bakurikije amabwiriza ngengamikorere y'ab'isi, kandi imitima yabo
ikishyira hejuru maze bakiyumvamo ko bashobora kuvuga bati: "Imbaraga zanjye n'ububasha
bw'amaboko yanjye ni byo bikoze ibi, Imana yabareka bagakora umurimo bafite amahirwe make
cyane y'uko ikigo cyabo kiri munsi y'ibindi bigo mu bijyanye n'ubumenyi, ubunararibonye
n'ibikoresho. Icyo gihe ntibaba bagishobora gusohoza na kimwe cya kabiri cy'ibyo ibindi bigo
bikora. [1T 467]
Nabonye imbaraga yungura y'umurimo ukorerwa hanze y'imuhira kuri ba bantu bafite intege nke
z'umubiri n'itembera ry'amaraso ryangiritse, by'umwihariko ku bagore babaye batyo bitewe no
kuba mu ngo cyane. Amaraso yabo yaranduye kubwo kutabona umwuka mwiza n'imyitozo
ngororangingo. Aho kugira no bashakirwe imikino yo kwidagadurira mu ngo zabo, hakwiriye
gushakanwa ubwitonzi ibintu byabakururira kuva mu ngo bakajya gukorera hanze y'imiryango.
Nabonye ko Ikigo gikwiriye kugira ubusitani bugari, burimbishijwe indabyo kandi buhinzwemo
imboga n'imbuto. Muri ubwo busitani niho abanyantege nke bashobora kubona umurimo uberanye
n'uko baba ari abagabo cyangwa abagore ndetse n'uko bamerewe mu buzima, bakawukora mu
masaha akwiriye. Ubwo busitani bukwiriye gushingwa umuntu ukora iby'ubusitani ufite
ubunararibonye kugira ngo ajye yerekera abandi bose mu buryo bwiza kandi bufite gahunda. [1T
467]
Isano mfitanye n'uyu murimo insaba kuvuga ibitekerezo byanjye nkoresheje imvugo itajegajega.
Mvuga mfite umudendezo kandi mpitamo gukoresha ubu buryo kugira ngo mbwire ababyitayeho
bose. Ibyagaragaye mu Gihamya cya 11 ku byerekeye Ikigo cy'Ubuzima, ntibyari bikwiriye
gutangwa kugeza ubwo nari kuba nshoboye kwandika ibyo nari nabonye byose bijyanye na byo.
Nta mugambi nari mfite wo kugira icyo mvuga kuri iyo nsanganyamatsiko mu gihamya cya 11
maze nkoherereza ibyo nanditse abo nari kuba nateganyije koherereza icyo gihamya ndi mu gace
kitwa Ottawa Country, aho nakoreraga muri icyo gihe, nkabyohereza mu biro by'i Battle Creek,
nkavuga yuko nifuzaga ko bihutisha uwo murimo muto kuko wari ukenewe cyane. Kandi bidatinze
nashoboraga kwandika Igihamya cya 12 icyo nari nagambiriye kuvugiramo mu buryo burambuye

363
ibyerekeye Icyo Kigo. Bene data bakoreraga i Battle Creek bari bashishikajwe n'iki Kigo bari bazi
yuko nari narabonye ko abantu bacu bakwiriye gutanga ku butunzi bwabo kugira ngo icyo kigo
gishingwe. Kubera iyo mpamvu, baranyandikiye bambwira ko imbaraga z'ubuhamya bwanjye ku
bijyanye n'Ikigo zari zikenewe muri uwo mwanya kugira ngo zikore ku mitima ya bene data ku
bijyanye n'iyo nsanganyamatsiko, kandi ko gusohoka kw'igihamya cya 11 bishobora gutinzwa
kugeza ubwo nashoboraga kuba nanditse. [1T 467]
Iki cyari ikigeragezo gikomeye kuri njye kuko nari nzi yuko ntashobora kwandika ibyo nari
nabonye byose, kubera yuko icyo gihe nari ndi kubwiriza abantu inshuro esheshatu cyangwa
umunani mu cyumweru, [1T 467] ngasura urugo ku rundi, kandi nkandika impapuro amagana
z'ubuhamya bugenewe umuntu ku giti cye n'inzandiko zihariye. Uwo murimo wanganaga utyo,
n'indi mitwaro itari ngombwa hamwe n'ibigeragezo byanyituragaho, byatumye ntashobora kugira
umurimo uwo ari wo wose nkora. Ubuzima bwanjye bwari bufite intege nke, kandi umubabaro wo
mu bwenge bwanjye wari urenze uko nawuvuga. Igihe nari merewe ntyo, nareste ibitekerezo
byanjye nakira iby'abandi maze nandika ibyagaragaye mu Gihamya cya 11 ku birebana n'Ikigo
cy'Ubuzima, kuko icyo gihe ntari nshoboye gutanga ibyo nari nabonye byose. Mu kugenza ntya
narakosheje. Ngomba kwemererwa kumenya inshingano yanjye mu buryo burushijeho kuba bwiza
kuruta ko abandi bashobora kuyimenyera, by'umwihariko ku bijyanye n'ibyo Imana yampishuriye.
Abantu bamwe bazanenga kubwo kuvuga nk'uko mvuga ubu. Abandi nabo bazanengera kuba
ntaravuze mbere hose. Inyifato abantu bagaragaje bagakwiza hose ikibazo cy❜lkigo [cy'Ubuzima]
mu buryo bwihuse butyo yabaye imwe mu bigeragezo biremereye kurusha ibindi byigeze
kungeraho. Iyaba abantu bose bakoresheje igihamya cyanjye kugira ngo bakore ku mitima ya bene
data bari barakozweho na cyo ubwabo, nari kunyurwa bihebuje. Iyo nza gutinda biruseho kuvuga
ibitekerezo byanjye n'uko numva ibintu, nashoboraga kurushaho kunengwa n'abatekerezaga ko
nagombaga guhita ngira icyo mvuga ndetse n'abashoboraga gutekereza ko ntari nkwiriye kugira
umuburo ntanga. Kubw'inyungu z'abayoboye umurimo, kubw'inyungu z'umurimo na bene data,
no kugira ngo niyarure mu bigeragezo bikomeye, nagize icyo mvuga ntacyo nishisha. [1T 468]

UBUZIMA N'IDINI25
Imana ishaka ko hashingwa Ikigo cyita ku Buzima mu mbaraga yacyo ihindura kizaba cyomatanye
cyane n'umurimo uheruka ugomba gukorerwa abantu bapfa kugira ngo bategurirwe kuzahabwa
kudapfa. Ni ikigo kitazagira igicucu cyo guca intege amahame y'idini y'abakuze n'abato, kandi
kikaba cya kindi kitazateza imbere ubuzima bw'umubiri ngo gisigingize ugukura mu by'umwuka.
Intego ikomeye y'iki kigo ikwiriye kuba iyo guteza imbere ubuzima bw'umubiri, kugira ngo
umuntu ubabazwa ashobore kurushaho guha agaciro cyane iby'iteka ryose. Iyi ntego iramutse
idakomeje gushyirwa imbere y'ubwenge bw'umuntu kandi ntihagire umwete mwinshi ukoreshwa
kugira ngo igerweho, izahinduka umuvumo aho kubera abantu umugisha. Ibya mwuka bizafatwa
nk'ikintu kiza ku rwego rwa kabiri, kandi ubuzima bw'umubiri no guhuza ubwenge bizagirwa
nyambere. [1T 468]
Nabonye ko urugero rwo hejuru rudakwiriye gucishwa bugufi na gato kugira ngo ikigo
gishyigikirwe n'abatizera. Abatizera baramutse bahisemo kuza mu gihe abayobozi bacyo bahagaze
mu mwanya ushyizwe hejuru mu bya Mwuka, ari nawo mwanya Imana yagennye ko bakwiriye
kubamo, [1T 468] hazabaho imbaraga izakora ku mitima yabo. Ubwoko bw'Imana bukomeza

25 lyi nyandiko ndetse n'iyikurikira zakuwe mu mabaruwa nandikiye abari abayobozi b'Ikigo gishinzwe Ubuzima, iya mbere yanditswe ku wa 1
Gicurasi, 1867, naho iya kabiri yandikwa muri Kamena uwo mwaka n'ubundi. E.G.W.

364
…amategeko yayo bushobora gutunganirwa nibuba bufite Imana n'abamarayika mu ruhande
rwabwo. Iki kigo ntigikwiriye gushingwa hagamijwe inyungu, ahubwo ni ukugira ngo gifashe mu
gutuma ubwoko bw'Imana bushyirwa mu mwanya wo kuba ari bazima mu by'umubiri no mu
by'ubwenge, ku buryo bizabashoboza kwishimira mu buryo bukwiriye ibintu by'iteka cyose kandi
bagaha agaciro nyako ugucugurwa kwishyuwe imibabaro y'Umukiza. Iki kigo ntikigomba kugirwa
ahantu hashobora guhuzahuza ubwenge n'ahantu ho kwidagadurira. Abantu badashobora kubaho
keretse gusa bafite ibibatwara amarangamutima n'ibibarangaza ntacyo bazamarira isi; kubaho
kwabo ntawe gutuma arushaho kumererwa neza. Bakwiriye kuba batari mu isi kuruta kuyibamo.
[1T 469]
Nabonye ko igitekerezo Dogiteri E yashatse gucengeza mu bwenge bw'abandi bantu kivuga yuko
imibereho y'umwuka yangiriza amagara mazima, nta kindi kiri cyo uretse kuba ari ubucakura
bw'umwanzi. Satani yinjiye muri Edeni maze atera Eva kwizera ko yari akeneye ikintu kiruta icyo
Imana yari yaratanze ngo kimuzanire umunezero, ko urubuto rwabuzanijwe rushobora kugira
imbaraga ishimisha ishobora gukora ku mubiri no ku bwenge bye, ndetse ko yari kumushyira
hejuru cyane ku buryo ahwana n'Imana mu bwenge. Nyamara kumenya n'inyungu yatekerezaga
kubona byamuhindukiye umuvumo uteye ubwoba. [1T 469]
Hariho abantu bafite ibitekerezo birwaye. Kuri bo idini ni umunyagitugu ubatwaza inkoni
y'icyuma. Abantu nk'aba bahora baborozwa no kononekara kwabo kandi bakanihishwa n'ibibi
batekereza ko bakora. Urukundo ntiruba mu mitima yabo; kandi mu maso habo hahora
hanyinyiriwe. Basuhererwa bitewe n'igitwenge kitagize icyo gitwaye cy'abasore cyangwa undi
uwo ari we wese. Bafata ko ikiruhuko cyose cyangwa kwidagadura kose ari icyaha, kandi
bagatekereza ko ubwenge bugomba guhora bukoreshwa cyane nta gukebakeba. Uku ni ugukabya
kumwe. Abandi nabo batekereza ko ubwenge bugomba guhora butuje kugira ngo buvumbure
imyidagaduro n'ibirangaza bishya kugira ngo bagire amagara mazima. Biga uburyo bwo
kwishingikiriza ku gutwarwa kw’amarangamutima, kandi baba batagufite bakumva batamerewe
neza. Abo si Abakristo nyakuri. Bajya mu kundi gukabya. Amahame nyakuri y'Ubukristo
akingurira abantu bose isoko y'umunezero, kandi uburebure bw'igihagararo n'uburebure
bw'ikijyepfo, ubugari n'uburebure bw'umurambararo by'uwo munezero ntibibasha kugerwa. Kristo
muri twe ni we soko y'amazi idudubiza kugeza mu bugingo buhoraho. Ni iriba rihora ridudubiza
amazi Umukristo ashobora kunywaho igihe ashakiye kandi ntazigere na rimwe akamya isoko
yaryo. [1T 469]
Igitera abantu hafi ya bose indwara y'umubiri n'iy'intekerezo ni amarangamutima yo kutanyurwa
no kwivovota. Ntibafite Ímana, ntibafite ibyiringiro bitambuka bikagera hirya y'umwenda
ukingiriza, ibyiringiro bidashidikanywaho kandi bishikamye bibereye ubugingo inkomangiro[1T
469] itsika. Abafite ibi byiringiro bose baziboneza nk'uko Uwo aboneye. Abameze batyo ntabwo
bahorana inyota, amarangamutima no kutanyurwa bidatuza. Ntibahora bashakisha ikibi kandi ngo
bahagarikwe umutima n'akaga kadahari. Nyamara tubona benshi bari mu gihe cy'akaga mbere
yuko kanagera. Guhagarika umutima biri kuri buri rugingo rwabo rwose. Basa n'abadafite
gihumuriza, ahubwo bahora bategerezanije ubwoba ikibi runaka giteye ubwoba. [1T 470]
Abantu nk'abo bakoza Imana isoni, kandi bagatuma idini ya Kristo itukwa. Nta rukundo nyakuri
bakunda Imana, cyangwa urwo bakunda bagenzi babo n'abana babo. Urukundo rwabo
rwaracwekereye. Nyamara imyidagaduro idafite umumaro ntizigera ikosora ubwenge bw'abantu
nk'abo. Kugira ngo bishime bakeneye imbaraga ihindura ya Mwuka w'Imana. Kugira ngo babone
guhumurizwa kw'Imana kandi kukaba uguhumurizwa nyakuri, bakeneye kubonera inyungu mu

365
murimo w'ubuhuza wa Kristo. "Ushaka gukunda ubugingo, no kubona iminsi myiza, abuze ururimi
rwe rutavuga ikibi, n'iminwa ye itavuga iby'uburiganya. Kandi azibukire ibibi akore ibyiza, ashake
amahoro, ayakurikire kugira ngo ayashyikire. Kuko amaso y'Uwiteka ari ku bakiranutsi, n'amatwi
ye ari ku byo basaba. Ariko igitsüre cy'Uwiteka kiri ku nkozi z'ibibi." (1Petero 3:10-12). Abazi iri
somo kandi ubumenyi barifiteho bukaba bushingiye ku bibabaho baranezerewe by'ukuri.
Kwemerwa n'ijuru babifata nk'ibifite agaciro karuta cyane imyidagaduro yo mu isi iyo ari yo yose.
Kristo muri bo we byiringiro by'ubwiza azabera umubiri ubuzima kandi abere ubugingo imbaraga.
[1T 470]
Ukwiyoroshya kubyarwa n'ubutumwa bwiza kuri gukendera vuba mu bavuga ko bakomeza
Isabato. Ku munsi mbaza inshuro ijana nti: "Ni gute Imana yaduha guhirwa?" Hari ugusenga guke
cyane. Mu by'ukuri, gusenga gusa n'ukwataye agaciro. Ni bake cyane bafite ubushake bwo
kwikorera umusaraba wa Kristo wikoreye umusaraba w'isoni ku bwacu. Sinshobora kwiyumvamo
ko mu Kigo ibintu biri kugenda nk'uko Imana ishaka ko bigenda. Ndatinya ko Imana izatera
umugongo icyo kigo. Neretswe ko abaganga n'abafasha babo bakwiriye kuba abantu bo ku rwego
rwo hejuru, ba bandi bafite ubumenyi bw'ukuri bushyizwe mu bikorwa, ba bandi bazatera abantu
kububaha, kandi ijambo ryabo rikaba iryo kwishingikirizwaho. Bakwiriye kuba abantu bafite
intekerezo nzima; abantu bafite kwitegeka gutunganye, batica gahunda kandi badahindagurika;
abantu batarangwa n'ishyari no gukeka ibibi ku bandi; abantu bafite imbaraga y'ubushake itazigera
yumvira uguhuzagurika na guto, abatagendera ku rwikekwe, abantu badatekereza ibibi, abantu
batekereza kandi bakagenda batuje, batekerezanya ubwitonzi, icyubahiro cy'Imana n'ibyiza bya
bagenzi babo akaba ari byo bihora imbere yabo. Ntibikwiriye na rimwe ko hagira umuntu
uzamurwa agashyirwa mu mwanya wo hejuru w'inshingano hashingiwe gusa ko awifuza.
Abakwiriye gutoranywa gusa ni abujuje ibikwiriye uwo mwanya. Abagomba kwikorera
inshingano bakwiriye mbere na mbere kugeragezwa maze bikagaragara ko nta shyari [1T 470]
bagira, ko batazanga uyu cyangwa uriya mu gihe baba bafite inshuti zimwe batonesha maze ntibite
ku bandi. Imana ifashe kugira ngo ibintu byose bigende neza muri kiriya kigo. [1T 471]

UMURIMO N'IMYIDAGADURO
Mwene data nkunda F: Nakoresheje ubwenge bwanjye bikomeye ku ngingo imwe cyangwa ebyiri.
Igihe ngeze aho nkwandikira amabaruwa buri joro mu nzozi zanjye, icyo gihe ntekereza ko ari
igihe cyo gushyira mu bikorwa inshingano y'ibyo nemezwa n'umutima. Igihe nerekwaga ko
Dogiteri E yayobye mu bintu runaka ku birebana namabwiriza yahaga abarwayi bamuganaga,
nabonye ko nawe wakiriye ibitekerezo bimwe n'ibye mu bintu byinshi kandi ko hajyaga kubaho
uburyo washobora kubona ikibazo nk'uko bikwiriye. Ibi ni ibirebana n'umurimo n'imyidagaduro.
Neretswe yuko byari kurushaho kungura benshi mu barwayi kubemerera gukora uturimo
tworoshye, ndetse no kubashishikariza kudukora, aho kubashishikariza kuguma aho ntacyo bakora
ndetse ari imburamukoro. Imbaraga z'ubushake bw'umubiri nizikomeza gukoreshwa kugira ngo
zikangure ubushobozi businziriye, ibyo bizaba ubufasha bukomeye cyane kugira ngo ubuzima
bugaruke. Nimukurireho umurimo wose abantu bamaze igihe kirekire bakora cyane mu mibereho
yabo, muzabona ko icyenda ku icumi muri bo bizabangiriza. Ibi byabaye ukuri ku mugabo wanjye.
Neretswe ko umwitozo ngororamubiri ukorewe hanze y'urugo ari wo mwiza kuruta ukorewe mu
rugo; icyakora niba ibi bidashoboka, umurimo woroheje ukorerwa mu rugo ushobora kuba uhugije
ubwenge kandi ukaburangaza, ndetse ukabubuza gutinda cyane ku bimenyetso by'indwara
n'uburwayi bworoheje, kandi ushobora no kurinda umurwayi gukumbura cyane mu rugo. [1T 471]

366
Nabonye ko ubu buryo bwo kutagira icyo ukora bwabaye umuvumo ukomeye kurusha iyindi ku
mugore wawe no ku mugabo wanjye. Imana yahaye umurimo umuryango wa mbere wo muri
Edeni kubera ko yari izi ko kubwo gukora bajyaga kunezerwa kurutaho. Mpereye ku byo neretswe,
ubu buryo bwo kutagira icyo ukora ni umuvumo ku mubiri no ku bugingo. Umurimo woroheje
ntuzahungabanya ngo unanize ubwenge cyangwa imbaraga kuruta uko imyidagaduro ibigenza.
Inshuro nyinshi abarwayi bagera aho bareba uko bamerewe nabi maze bagatekereza ko ntacyo
bashoboye gukora rwose, mu gihe, iyo bakangura ubushake bwabo kandi bakihatira kugira
imirimo runaka y'imbaraga bakora buri munsi, bajyaga kurushaho kwishima kandi bagatora
agatege vuba. Nzandika byinshi kuri iyi ngingo mu buryo bwuzuye nyuma y'aha. [1T 471]
Mpereye ku kinyamakuru cy'i Rochester giherutse gusohoka numva ko gukina amakarita
bitagikoreshwa nk'imyidagaduro mu kigo cy'ahitwa[1T 471]
E. G. W., amagambo y'inyongera ku ngeri ya mbere. [1T 471]

367
IGIHAMYA CYA 13 IBIHAMYA BY'ITORERO

IRIBURIRO
Na none niyumvisemo ko ari inshingano yanjye kuvugana n'ubwoko bw'Uwiteka mu buryo
bweruye. Numva binkojeje isoni kwerekana amakosa no kwigomeka kw'abantu bamaze igihe
kirekire bamenyeranye natwe ndetse bazi n'umurimo wacu. Ndabikorera kugira ngo nkosore
amagambo akosheje yakwirakwijwe hirya no hino ku mugabo wanjye nanjye ubwanjye kugira ngo
bashyire igikomere mu murimo, ndetse no kugira ngo bibe umuburo ku bandi. Iyaba twagombaga
kubabazwa gusa, najyaga guceceka. Nyamara igihe umurimo uri mu kaga ko kugawa no
kubabazwa, ngomba kuvuga nubwo bikojeje isoni. Indyarya z'abibone zizatsinda bene data kubera
ko ari abantu bicisha bugufi bihagije bakatura ibyaha. Imana ikunda ubwoko bwayo bukomeza
amategeko yayo, kandi ikabucyaha, atari uko ari bo bantu babi kurusha abandi bose, ahubwo kuko
ari bo bantu beza kurusha abandi bose mu isi. Yesu aravuga ati: "Abo nkunda bose ndabacyaha,
nkabahana ibihano." Ibyahishuwe 3:19. [1T 472]
Nasaba ko muhugukira mu buryo budasanzwe inzozi zikomeye nshyize muri iyi nyandiko ntoya,
zose zihuriza ku bintu bimwe kandi ni nabyo zisobanura. Ubwinshi bw'inzozi buturuka mu bintu
bisanzwe byo mu buzima, ibyo Mwuka w'Imana atagira aho ahuriye nabyo. Habaho na none inzozi
z'ibinyoma, ndetse n'amayerekwa y'ibinyoma ahumekerwa mu bantu n'umwuka wa Satani.
Nyamara inzozi zivuye ku Uwiteka zishyirwa mu ijambo ry'Imana hamwe n'amayerekwa kandi
mu by'ukuri ni imbuto z'umwuka w'ubuhanuzi kimwe n'amayerekwa. Inzozi nk'izo, witaye ku
bantu bazirose, ndetse n'ibihe baziherewemo, ziba zirimo ibihamya byazo byerekana ko ari ukuri.
[1T 472]
Ndasaba ngo umugisha w'Imana uherekeze iyi nyandiko nto. [1T 473]

INKURU Y'IBYAMBAYEHO
Kuva ku italiki ya 19 Ukuboza 1866 kugeza ku italiki ya 25 Mata 1867
Ubwo nari maze kwakira mu mutima igitekerezo cy'uko umugabo wanjye atazakira uburwayi
bwari bwaramuzahaje igihe atabashaga kugira icyo akora, ndetse igihe kikaba cyari kigeze ngo
ngende ngeze ubuhamya bwanjye ku bantu, nafashe icyemezo kinyuranyije n'imitekerereze ndetse
n'inama nari nahawe n'itorero ry'i Battle Creek, iryo twabarirwagamo muri icyo gihe. Natinyutse
kujya gukora urugendo rwo kuzenguruka amajyaruguru ya Michigan ndi kumwe n'umugabo
wanjye mu ntege nke zikabije yari afite, ndetse ari mu gihe cy'ubukonje bukabije cyane bwo mu
muhindo. Ntabwo byasabaga urugero ruto rw'ubutwari mu by'imico mbonera no kwizera Imana
kugira ngo nemeze ubwenge bwanjye gufata icyemezo cyo kwishyira mu kaga kanini gatyo,
by'umwihariko kuko nari mpagaze ku ruhande rwa jyenyine, ndetse imbaraga y'itorero ifatanyije
n'abayobozi b'umurimo i Battle Creek bose bandwanya. [1T 473]
Nyamara nari nzi ko mfite umurimo nagombaga gukora, kandi kuri jye byasaga n'aho Satani
yiyemeje kuwumvanamo. Nari maze igihe kinini ntegereje ko ubunyage twarimo buhinduka kandi
ngatinya ko ubugingo bw'abantu bw'igiciro cyinshi bwashoboraga kuzimira ndamutse nkomeje
kuguma kure y'umurimo. Kuri njye gutinda ndi kure y'umurimo byasaga n'aho ari byo bibi kurusha
urupfu, kandi n'iyo dusohoka tukagenda byashoboraga kutuzanira urupfu. Bityo rero, ku itariki ya
19 Ukuboza 1866, twavuye i Battle Creek mu mugaru w'urubura twerekeza ahitwa i Wright, ho
mu gace ka Ottawa, ho muri Leta ya Michigan. Umugabo wanjye yihanganiye urugendo rurerure

368
kandi rugoye rwa kilometero hafi 145 kurenza uko natinyaga ko ari bubishobore. Igihe twageraga
mu rugo rwacu rwa kera, mu muryango wa mwene data Root yasaga n'aho ameze neza nk'uko yari
ameze igihe twari duhagurutse i Battle Creek. Twakiriwe neza n'uyu muryango mwiza, kandi
batugaragariza impuhwe mu kutwitaho nk'uko ababyeyi b'Abakristo bashobora kwita ku bana
barwaye. [1T 473]
Twasanze iri torero riri ku rwego rwo hasi cyane. Ku mugabane munini w'abizera baryo imbuto
z'amacakubiri no kutishimirana hagati yabo zari ziri gushora imizi cyane, kandi umwuka w'isi wari
uri kubigarurira. Kandi nubwo urwego rwabo rwari ruri hasi, bari barishimiye imirimo ababwiriza
bacu bakoze inshuro nkeya ku buryo bari basonzeye ibyo kurya by'umwuka. Aha ni ho
twatangiriye imirimo yacu ifatika uhereye igihe umugabo wanjye yafatwaga n'uburwayi. Aha ni
ho yatangiriye gukora nko mu myaka yabanje nubwo yari afite intege nke cyane. Yashoboraga
kubwiriza iminota mirongo itatu cyangwa mirongo ine mbere ya saa sita ku Isabato no ku munsi
wa mbere w'Isabato, maze nanjye igihe gisigaye cyose nkagikoresha, nkabwiriza hafi isaha n'igice
nyuma ya saa sita buri munsi. Abantu badutegaga amatwi babishishikariye cyane. Nabonye ko
umugabo wanjye yagendaga agwiza [1T 473] imbaraga, arushaho kumvikana mu byo avuga, kandi
agahuza neza insanganyamatsiko yigishaho. Maze igihe kimwe ubwo yabwirizaga mu gihe
kingana n'isaha yose avuga neza kandi afite imbaraga, ubona ko aremerewe n'umutwaro
w'umurimo nk'igihe yari amenyereye kuvuga, amarangamutima yanjye yo kunyurwa yari arenze
uko nabivuga. Nahagurutse mu iteraniro, maze mara hafi kimwe cya kabiri cy'isaha ngerageza
kuvugana na bo ndira. Iteraniro ryakozwe ku mitima cyane. Numvise mpamirijwe ko uwo wari
umuseke w'iminsi myiza yari imbere yacu. [1T 474]
Twagumanye n'abo bantu ibyumweru bitandatu. Nababwirije inshuro makumyabiri n'eshanu, naho
umugabo wanjye ababwiriza inshuro cumi nebyiri. Uko twakomezaga gukorera umurimo muri
iryo torero natangiye guhishurirwa imibereho y'abantu ku giti cyabo; nuko ntangira kubandikira
ibihamya byazamutse bikagera ku mpapuro ijana. Icyo gihe twatangiye umurimo wo gukorera abo
bantu uko bagendaga baza mu rugo rwa mwene data Root aho twari ducumbitse, abandi
twabasangaga no mu ngo zabo, ariko by'umwihariko mu materaniro yaberaga mu nzu yo
gusengeramo. Mu gukora muri ubu buryo nabonye ko umugabo wanjye yari ubufasha bukomeye
cyane. Ubunararibonye bwe bw'igihe kirekire mu murimo nk'uyu, kuko yari yarakoranye nanjye
mu gihe cyashize, byari byaramuhaye ubushobozi bwo kuwukora. Noneho ubu ubwo yari yongeye
kuwinjiramo, yasaga n'uwerekana ibitekerezo bisobanutse neza cyane, imitekerereze myiza,
ndetse no kuba indahemuka igihe yabaga aganira n'abayobye bo mu minsi yari yarabanje. Mu
by'ukuri, mu bandi bagabura babiri twari dufite, nta n'umwe muri bo wajyaga kumbera inyunganizi
nk'uko yabikoze. [1T 474]
Umurimo mwiza kandi ukomeye wakorewe aba bantu twakundaga. Abantu batuye ibyaha
badahatwa kandi mu buryo bwuzuye, ubumwe bwongera gusubiraho, kandi umugisha w'Imana
uguma ku murimo. Umugabo wanjye yakoze umurimo wo kuzamura gahunda yo gutanga hatagize
usigara inyuma mu itorero ikagera ku mubare wari ukwiriye gukurikizwa n'amatorero yacu yose,
kandi umuhati we wageze ku musaruro wo gukusanya umutungo wagombaga gushyirwa mu
bubiko n'iryo torero mu gihe cy'umwaka ujya kungana namadolari maganatatu. Abari bari mu
itorero bari bamaze igihe bari mu kigeragezo ku bijyanye n'ibihamya natanze, by'umwihariko
ibijyanye n'ikibazo cy'imyambarire, nyuma yo kumva iyo ngingo isobanurwa baratuje rwose.
Ivugurura mu by'ubuzima n'imyambarire ryaremewe, kandi hakusanyijwe umubare munini
w'amafaranga yo gufasha ikigo cyita ku buzima. [1T 474]

369
Ahangaha ntekereza yuko ari inshingano yanjye kuvuga ko uko uyu murimo wajyaga imbere,
kubw'amahirwe make mwene data umwe wari umuherwe wari uturutse i New York, yasuye aho
hantu hitwa Wright nyuma yo guhamagara i Battle Creek no kumenya ko twari twakoze urugendo
mu buryo bunyuranyije n'igitekerezo n'inama by'itorero, ndetse [1T 474] n'abayoboye umurimo
b'i Battle Creek. Yahisemo kugaragaza umugabo wanjye nk'umuntu ufite ibisazi, ku bw'ibyo
ubuhamya bwe bukaba nta gaciro bufite. Ibyo yabikoreye imbere y'abo twari twarakoreye
umurimo ukomeye cyane. Nkuko nabibwiwe na mwene data Root wari umukuru w'itorero,
imbaraga ihindura y'uwo muntu muri iki kibazo yashubije umurimo inyuma ho nibura ibyumweru
bibiri. Ndavuga ibi kugira ngo abantu batejejwe bashobore kumenya uburyo mu buhumyi bwabo
no kudakorwa ku mitima mu isaha imwe barekura imbaraga ishobora gutwara abagaragu
b'Uwiteka barushye ibyumweru byinshi kugira ngo bayihinyuze. Twari turi gukorera umurimo
abantu bafite ubutunzi, maze Satani abona ko uyu mwene data w'umutunzi ari we muntu ukwiriye
agomba gukoresha. Ndasaba Uwiteka ngo amugeze aho ashobora kubona ikibi yakoze, kandi mu
kwicisha bugufi k'ubwenge bwe acyature. Mu byumweru bibiri byakurikiyeho dukora umurimo
unaniza cyane, hamwe no guhabwa umugisha n'Imana, twashoboye gukuraho iyo mbaraga mbi
ihindura abantu maze abo bantu bakundwa tubaha ibihamya byuzuye byerekana ko Imana yari
yarabadutumyeho. Nk'umusaruro wakurikiyeho w'imihati yacu, nyuma gato abantu barindwi
babatijwe na mwene data Waggoner, kandi n'abandi babiri babatizwa n'umugabo wanjye mu kwezi
kwa Nyakanga igihe twajyaga gusura iryo torero ku nshuro ya kabiri. [1T 475]
Wa mwene data wari waturutse i New York, we n'umugore ndetse n'umukobwa we basubiye i
Battle Creek. Mu bwenge bwe ntiyari afite gahunda yo gutanga amakuru y'ukuri ku murimo mwiza
ukorerwa i Wright cyangwa amakuru yo gufasha amarangamutima y'abo mu itorero ry'i Battle
Creek. Kubera ko uhereye icyo gihe ukuri kwagiye ahabona, byagaragaye ko yakomerekeje itorero
kandi naryo rikamukomeretsa binyuze mu kwishimana bava mu rugo rumwe bakajya mu rundi
bajyana ibitekerezo bitabanogeye kurusha ibindi birebana n'imigenzereze yacu maze
bakabihindura insanganyamatsiko y'ikiganiro cyabo. Mu gihe uwo murimo mubi cyane
wakorwaga, niho narose inzozi zikurikira: [1T 475]
Nari ndi gusura Battle Creek mperekejwe n'umuntu ukomeye cyane kandi w'umunyacyubahiro.
Mu nzozi zanjye nari ndi kuzenguruka amazu ya bene data. Igihe twendaga kwinjira, twumvise
amajwi ashishikariye mu kiganiro. Izina ry'umugabo wanjye ryasubirwagamo kenshi, maze ngira
agahinda kandi ntangazwa no kumva abari baravuze ko ari inshuti zacu zishikamye bavuga
ibyagiye bibaho mu gihe cy'umubabaro ukomeye w'umugabo wanjye, igihe imbaraga ze
z'ubwenge n'iz'umubiri zari zakozweho ku rwego rukomeye. Natewe agahinda no kumva ijwi
ry'uwavugaga ko ari mwene data umwe navuze wari waturutse i New York, avuga mu buryo
bushimikiriye, ndetse burimo n'amakabyankuru, akavuga ibintu ab'i Battle Creek batari bazi, mu
gihe inshuti zacu z'i Battle Creek nazo zavugaga ibyo zari zizi. Naratentebutse kandi numva
umutima urarabiranye, maze mu nzozi zanjye nenda kwitura hasi. Ubwo nibwo [1T 475] ikiganza
cy'uwari umperekeje cyandamiraga, maze aravuga ati: "Ugomba gutega amatwi. Ugomba
kumenya ibi nubwo biruhije kubyihanganira." [1T 476]
Ku mazu menshi twagiye twegera, insanganyamatsiko imwe ni yo yagarukwagaho mu kiganiro.
Ni ko kwari ukuri kw'icyo gihe kuri bo. Naravuze nti: "Mbega, ibi sinari mbizi! Sinari nzi ko
amarangamutima nk'aya ari mu mitima y'abo twafataga nk'inshuti zacu mu bihe by'amahoro,
bakaba n'inshuti zacu zibanguka mu bihe by'umubabaro, mu bihe by'amakuba, ndetse no mu gihe
cyo guhangana n'umwanzi. Iyaba ntarigeze menya ibi! Aba twabafataga nk'inshuti zacu magara
kandi z'ukuri kurusha izindi zose." [1T 476]

370
Umuntu twari kumwe yasubiye muri aya magambo ati: "Mbega ukuntu imbuto zabo zajyaga kuba
nziza kurushaho kandi zikaba iz'igiciro iyaba bihutiraga gushishikara, ndetse bakagira umwete
mwinshi n'ishyaka byo kuganira ku Mucunguzi wabo, bagatinda ku rukundo rwe rutagira akagero,
ubuntu bwe butagira icyo buduca, n'imbabazi ze, impuhwe agirira abababazwa, kwihangana kwe
ndetse n'urukundo rutarondoreka." [1T 476]
Naravuze nti: "Ngize agahinda. Umugabo wanjye ntiyigeze yizigama mu gukiza ubugingo
bw'abantu. Yahagaze munsi y'imitwaro kugeza ubwo yamushenjaguye; yari igisenzegeri,
yarashenjaguritse umubiri ndetse no mu bwenge; none ubu guhuriza hamwe amagambo n'ibikorwa
ndetse bigakoreshwa kugira basenye impinduka yateje, nyuma yuko Imana ishyize ikiganza cyayo
munsi ye ngo imuhagurutse bityo jwi rye ryongere kumvikana, ubu ni ubugome n'ibibi bari
gukora." [1T 476]
Uwari umperekeje yaravuze ati: "Mu kiganiro aho Kristo n'ibyarangaga imibereho ye ari byo
nsanganyamatsiko abantu batindaho, kizahembura umwuka mu bugingo kandi imbuto kizera ni
ukwera n'ubugingo buhoraho." Bityo yasubiyemo aya magambo ati: "Ibisigaye bene Data,
iby'ukuri byose, ibyo kubahwa byose, ibyo gukiranuka byose, ibiboneye byose, iby'igikundiro
byose n'ibishimwa byose, nihaba hariho ingeso nziza kandi hakabaho ishimwe abe ari byo
mwibwira?" (Abafilipi 4:8). Aya magambo yankoze ku mutima cyane ku buryo Isabato
yakurikiyeho nayavuzeho. [1T 476]
Imirimo nakoreye i Wright yari inanije cyane. Mu gihe cya ku manywa nagombaga kwita cyane
ku mugabo wanjye, ndetse rimwe na rimwe nkanabikora nijoro. Naramwuhagiraga, nkamujyana
hanze ngo agendere mu igare, kandi inshuro ebyiri ku munsi, hakonje, mu mugaru, cyangwa
hameze neza, nakoranaga na we urugendo rw'amaguru. Nakoreshaga ikaramu nkandika igihe
yabaga ambwira ibyo nandika bizajya mu kinyamakuru Urwibutso, kandi na none nkandika
amabaruwa menshi yiyongeraga ku mpapuro nyinshi z'ubuhamya bwanjye, ndetse bwinshi muri
bwo buri mu gihamya cya 11, utabariyemo gusura no kwigisha kenshi kandi igihe kirekire no mu
mwete mwinshi nk'uko nabikoze. Mwene data Root n'umugore we banyeretse impuhwe mu buryo
bwuzuye mu gihe [1T 476] cy'ibigeragezo byanjye n'imirimo yanjye, kandi babaga maso
bakitondera cyane kudukenura mu byo twabaga dukeneye byose. Twahoraga tubasengera kenshi
ngo Uwiteka abahe umugisha mu cyibo no mu kigega byabo, mu buzima ndetse no mu buntu
n'imbaraga z'umwuka. Kandi niyumvagamo ko umugisha wihariye wagombaga kubaherekeza.
Nubwo uhereye icyo gihe uburwayi bwari bwaraje mu rugo rwabo, nyamara mwene data Root
yambwiye ko ari bwo bari bafite ubuzima bwiza kurenza mbere hose. Kandi mu byo gutunga no
gutunganirwa mu bintu bishira, yavuze ko imirima ye y'ingano yeze ibiro nka 950 kuri hafi kimwe
cya kabiri cya hegitari, ndetse imirima imwe ikera hafi toni n'igice y'ingano kuri kimwe cya kabiri
cya hegitari mu gihe icyagati cy'ibyo abaturanyi bejeje cyari ibiro hafi 250 gusa kuri kimwe cya
kabiri cya hegitari. [1T 477]
Ku itariki ya 29 Mutarama 1867, twavuye aho i Wright tujya i Greenville, mu gace ka Montcalm,
ahari urugendo rureshya na kilometero hafi 64. Wari umunsi ukonje kurusha iyindi wo mu
muhindo, kandi twashimishijwe no kubona icumbi twikingamo ubukonje n'umugaru mu rugo rwa
mwene data Maynard. Uyu muryango ukundwa watwakiriye mu mitima yabo no mu muryango
wabo. Twagumye muri ako gace mu gihe cy'ibyumweru bitandatu, dukorana n'amatorero y'aho i
Greenville no muri Orleans, maze duhindura urwo rugo rwa mwene data Maynard icyicaro cyacu.
[1T 477]
Uwiteka yampaye umudendezo wo kuvugana n'abantu. Muri buri muhati wose nagiraga, nabonaga
imbaraga ye inshyigikiye. Igihe numvaga nemejwe mu mutima ko mfite ubuhamya ngomba

371
kubwira abantu, nagombaga kububabwira mbuhuje n'imirimo umugabo wanjye yakoraga.
Ukwizera kwanjye kwakomejwe n'uko yari kongera guhaguruka akagira amagara mazima kugira
ngo akore yemewe n'Imana mu murimo wayo. Imirimo ye yakiriwe n'abantu, kandi yambereye
umufasha ukomeye mu murimo. Iyo ntaza kuba ndi kumwe na we nari kugera kuri bike cyane,
nyamara hamwe n'ubufasha bwe, mu mbaraga z'Imana nashoboye gukora umurimo nahawe.
Uwiteka yaramukomeje muri buri muhati wose yagiraga. Igihe yari atinyutse, yiringiye Imana,
atitaye ku ntege nke ze, yagwije imbaraga kandi arushaho kumererwa neza mu muhati wose
yagiraga. Igihe nabonaga ko umugabo wanjye agenda agarura imbaraga z'umubiri n'iz'ubwenge,
gushima kwanjye kwaransagutse ubwo natekerezaga ko nshobora kongera kumva mbohowe
kugira ngo nongere kwinjira mu murimo w'Imana kandi nywukorane umwete kurushaho, mpagaze
iruhande rw'umugabo wanjye, dukora dufatanyije mu murimo usoza wagombaga gukorerwa
ubwoko bw'Imana. Mbere y'uko arwara, umwanya wo mu biro yari arimo wamuzirikiraga mu biro
igihe cye kinini. Kandi kubera ko ntashoboraga gukora ingendo ntari kumwe na we, byabaga
ngombwa ko igihe cyanjye kinini nkimara mu rugo. Niyumvisemo ko noneho Imana yari igiye
kumuha amagara mazima ubwo yabaga ari kwigisha ijambo ry'Imana n'amahame y'ukuri, kandi
akaba yitanze mu buryo bwihariye akiyegurira umurimo wo kubwiriza. Abandi bashoboraga[1T
477] gukora umurimo wo mu biro, bityo twumvaga dutuje mu mitima yacu ko atazongera
gukingiranirwa mu biro ukundi, ko ahubwo yari kuba afite umudendezo wo gukora ingendo turi
kumwe kugira ngo twembi tubashe gutanga ubuhamya bukomeye Imana yaduhaye ngo
tubushyikirize ubwoko bwayo bwasigaye. [1T 478]
Numvaga neza urwego rwo hasi ubwoko bw'Imana bwari buriho, kandi buri munsi nabaga nzi ko
nakoresheje imbaraga zanjye zose. Igihe nari ndi i Wright, twari twarohereje igihamya cyanjye
cya 11 cyanditswe n'intoki mu biro bishinzwe gusohora inyandiko, kandi iyo nabaga ntari mu
materaniro, nakoreshaga neza cyane akanya hafi ya kose nandika ibigomba kujya mu gihamya cya
12. Imbaraga zanjye z'umubiri n'iz'ubwenge zarakoreshejwe cyane bikabije igihe nakoreraga
umurimo mu itorero ry'i Wright. Niyumvisemo ko nkwiriye kuruhuka, nyamara sinashoboraga
kubona uburyo bwo kuruhuka. Inshuro nyinshi mu cyumweru nabaga ndi kwigisha abantu, kandi
nkandika n'impapuro nyinshi z'ubuhamya bwanjye. Umutwaro w'ubugingo bw'abantu wari kuri
njye, kandi inshingano niyumvagamo zari nini cyane ku buryo buri joro nashoboraga kubona
amasaha make gusa yo gusinzira. [1T 478]
Igihe nagaba nkora muri ubwo buryo, mbwiriza ndetse nkanandika, nakiriye inzandiko
z'urucantege zivuye i Battle Creek. Igihe nazisomaga, numvaga mu mutima ntentebutse ku buryo
ururimi rutabasha gusobanura, bikazamuka bikangeza ku kugira intimba mu mutima, kandi mu
mwanya muto ibyo byasaga n'ibimugaje imbaraga zanjye z'ubuzima. Namaze amajoro atatu
ntagoheka. Ibitekerezo byanjye byari birimo umubabaro no gushoberwa. Nakoraga uko nshoboye
kose ngahisha umugabo wanjye amarangamutima yanjye ndetse nkanabihisha umuryango wari
udufitiye impuhwe wari uducumbikiye. Nta muntu wari uzi ibyakorerwaga mu bwenge bwanjye
n'umutwaro nari mfite igihe nifatanyaga n'uwo muryango muri gahunda ya buri gitondo na
nimugoroba yo gusenga no kwiga ijambo ry'Imana, maze ngashaka uburyo nikoreza umutwaro
wanjye Uwikorera imitwaro uhebuje bose. Icyakora kwinginga kwanjye kwavaga ku mutima
urimo agahinda, kandi amasengesho yanjye yabaga ari ingingo z'ibice bice zituzuzanya bitewe
n'intimba ntari nshoboye gutegeka. Amaraso yirukankiraga mu bwonko bwanjye, maze akenshi
akantera kuzungera nkenda kugwa. Inshuro nyinshi navaga imyuna, by'umwihariko ibyo bikaba
igihe nabaga maze gukoresha umuhati wanjye mu kwandika. Nahatiwe kureka ibyo nandikaga,
nyamara sinashoboraga kwikuraho umutwaro wo guhagarika umutima n'inshingano nari mfite
igihe nabonaga ko hari ibihamya mfitiye abandi bantu nabaga ntashoboye kubagezaho. [1T 478]

372
Nyamara nongeye kwakira indi baruwa imbwira ko byatekerejwe neza kurutaho ko ngomba
gutinza igihamya cyanjye cya 11 kugeza ubwo nzaba namaze kwandika ibyo neretswe ku Kigo
cyo kwita ku Buzima, kubera ko abari bashinzwe uwo mushinga bari bakeneye amikoro cyane,
kandi bakaba [1T 478] bari bakeneye n'imbaraga y'ubuhamya bwanjye kugira ngo bukore ku
mitima ya bene data. Icyo gihe nanditse umugabane umwe w'ibyo nari nareretswe kuri cya Kigo,
icyakora sinashobora kurangiza iyo nsanganyamatsiko kubera ko amaraso yimishaga cyane mu
bwonko. Iyo nza kuba naratekereje ko igihamya cya 12 cyari gutinda cyane gityo, sinajyaga kuba
narohereje wa mugabane w'ibiboneka mu gihamya cya 11. Nibwiye ko nyuma yo kuruhuka iminsi
mike nashoboraga gusubukura inyandiko yanjye. Nyamara natewe agahinda cyane no gusanga uko
ubwonko bwanjye bumerewe byatumye bidashoboka ko nandika. Naretse igitekerezo cyo
kwandika ibihamya, byaba ibihamya rusange cyangwa ibyanjye bwite, kandi nahoranaga
umubabaro mwinshi utewe n'uko ntashoboraga kubyandika. [1T 479]
Muri uko kuntu ibintu byari bimeze, hafashwe icyemezo ko dukwiriye gusubira i Battle Creek
maze tukahaguma mu gihe imihanda yari yuzuyemo icyondo, yarangiritse, maze akaba ari ho
ndangiriza igihamya cya 12. Umugabo wanjye yifuzaga cyane kubona bene data b'i Battle Creek
maze akavugana nabo kandi akishimana na bo ku bw'ibyo Imana yari iri kumukorera. Nakusanyije
inyandiko zanjye, maze dutangira urugendo rwacu. Turi mu nzira tugenda twateranyije
amateraniro abiri ahitwa Orange kandi twabonye igihamya cy'uko hari icyo itorero ryungutse
kandi ryakomejwe. Natwe ubwacu twasubijwemo intege na Mwuka w'Uwiteka. Iryo joro narose
ndi i Battle Creek ndi kureba hanze ndebera mu kirahure cy'urugi maze mbona itsinda ry'abantu
baza bagana ku nzu, mbona abantu babiri n'abandi babiri. Bagaragaraga ko bafite ubukana kandi
bafite umugambi biyemeje gusohoza. Narabamenye maze mpindukira njya kubakingurira mu
cyumba cy'uruganiriro ngo mbakire, ariko ntekereza ko nkwiriye kongera nkareba. Ibintu
byarahindutse. Rya tsinda noneho ryagaragaje isura y'umutambagiro w'Abagatolika. Umwe yari
atwaye umusaraba mu ntoki ze undi atwaye inkoni. Ubwo bari bamaze kwegera inzu, uwari utwaye
inkoni yakoze uruziga azenguruka inzu, avuga aya magambo inshuro eshatu ati: "Iyi nzu
irabuzanijwe. Umutungo uyirimo ugomba gufatirwa. Bavuze ibisenya gahunda yacu yera."
Nafashwe n'ubwoba maze nirukira mu nzu, nsohokera mu muryango wa ruguru, bityo nisanga
mpagaze hagati y'itsinda ry'abantu, nsanga bamwe muri bo mbazi, icyakora sinatinyuka kugira
ijambo mbabwira ntinya ko nagambanirwa. Nagerageje gushaka ahantu najya ngo mparirire kandi
mpasengere ntagombye guhura n'amaso ashishikaye kandi ashaka kumenya yabaga ari aho
nashoboraga guhindukirira hose. Nasubiyemo aya magambo inshuro nyinshi nti: "Iyaba
nashoboraga gusa gusobanukirwa ibi bintu! Iyaba bari bambwiye icyo navuze cyangwa icyo
nakoze!" [1T 479]
Igihe nabonaga ko ibintu byacu bifatiriwe nararize kandi ndasenga cyane. Nagerageje kureba mu
maso y'abo bari bangose ngo ndebe ko hari impuhwe cyangwa imbabazi bamfitiye, maze mbona
mu maso ha benshi natekereje ko bashobora kumvugisha kandi bakankomeza iyo baza kuba [479]
badafite ubwoba bw'uko bari burebwe n'abandi. Inshuro imwe nagerageje guhunga ngo mve muri
icyo kivunge, ariko mbonye ko banyitegereza, nahishe icyo nari ngambiriye gukora. Natangiye
kurira mu ijwi ryumvikana kandi mvuga nti: "Iyaba bari bambwiye gusa icyo nakoze cyangwa
icyo navuze!" Umugabo wanjye wari usinziriye ku buriri mu cyumba kimwe n'icyo nari ndimo
yanyumvise ndira ndanguruye maze arankangura. Umusego wanjye wari watohejwe n'amarira,
kandi ibitekerezo birimo agahinda byagaragaraga mu maso hanjye. [1T 480]
Mwene data Howe n'umugore we baraduherekeje batugeza ahitwa West Windsor, aho twakiriwe
ndetse tugahabwa ikaze na mwene data Carman n'umugore we. Ku Isabato no ku wa mbere

373
w'Isabato twateranye na bene data na bashiki bacu bari baturutse mu matorero yo hafi aho maze
tubona umudendezo wo kubagezaho ubuhamya bwacu. Mwuka w'Uwiteka uhembura yaje ku
biyumvagamo gushishikarira umurimo w'Imana mu buryo budasanzwe. Amateraniro yacu yari
meza, kandi hafi y'abantu bose batanze ubuhamya bavuga ko bari bahawe imbaraga kandi
bagakomezwa cyane. [1T 480]
Mu minsi mike twongeye kwibona i Battle Creek nyuma yo kuba tudahari amezi ajya kugera kuri
atatu. Ku Isabato tariki ya 16 Werurwe, umugabo wanjye yatambukije ikibwirizwa imbere
y'abagize itorero ku nsanganyamatsiko yo "Kwezwa" cyaje gutambutswa mu majwi n'umwanditsi
ushinzwe kunoza inyandiko z'ikinyamakuru Urwibutso aza no kugisohora mu muzingo wa 29,
nomero ya 18. Yanabwirije mu buryo bwumvikana nyuma ya saa sita, no ku wa mbere w'Isabato
mbere ya saa sita. Natanze ubuhamya bwanjye mu mudendezo nk'uko byari bisanzwe. Ku Isabato
yo ku itariki ya 23, twabwirije mu mudendezo mu itorero ry'i Newton kandi dukorana umurimo
n'abo mu itorero ry'i Convis ku Isabato yakurikiyeho no ku wa mbere w'Isabato. Twateguye
gusubira mu majyaruguru maze tugenda urugendo rwa kilometero hafi 48, ariko byabaye
ngombwa ko tugaruka bitewe n'uko imihanda yari imeze nabi. Umugabo wanjye yatengushywe
cyane no kubona ukuntu twakiranywe ubukonje i Battle Creek, kandi nanjye numvise ngize
agahinda. Twafashe icyemezo cy'uko tudashobora gutanga ubuhamya bwacu muri iri torero
kugeza ubwo bazaba berekanye igihamya cyiza cy'uko bakeneye imirimo yacu, maze twanzura ko
tuzakorera umurimo i Convis n'i Monterey kugeza igihe imihanda izaba yongeye kuba mizima.
Amasabato abiri yakurikiyeho twayamaze i Convis kandi tuhabona igihamya cy'uko hakozwe
umurimo mwiza kubera ko noneho hagaragaraga imbuto nziza cyane. [1T 480]
Naje mu rugo i Battle Creek meze nk'umwana uguye agacuho akaba yari akeneye amagambo yo
kumuhumuriza no kumukomeza. Aha binteye umubabaro kuvuga ko twakiranywe ubukonje
bukomeye na bene data, abo mu mezi atatu yari ashize nari natandukanye nabo dufitanye ubumwe
buzira amakemwa, uretse ibyo ku ngingo yo kuva mu rugo kwacu [1T 480] tukagenda. Ijoro rya
mbere twaraye i Battle Creek, narose nagiye nkora cyane kandi nagiye nkora ingendo mfite intego
yo kwitabira iteraniro rinini kandi ko nari naniwe cyane. Abagore bagenzi banjye bari bari
gutunganya umusatsi wanjye n'imyambaro yanjye, nuko ndasinzira. Igihe nari nkangutse,
naratangaye kandi nkozwa isoni no kubona ko imyambaro yanjye bari bayinyambuye maze
banyambika imyenda ishaje n'imyenda yo ku buriri bateranyije bakoresheje urudodo. Naravuze
nti: "Ibi ni ibiki mwankoreye? Ni nde wakoze uyu murimo w'urukozasoni wo kunyambura
imyenda yanjye akayisimbuza ubushwambagara bw'umusabirizi?" Nashwanyaguje ubwo
bushwambagara mbujugunya kure yanjye. Numvise ngize agahinda, maze mu mubabaro mwinshi
ndataka cyane nti: "Mungarurire imyambaro yanjye maze imyaka makumyabiri n'itatu nambara
kandi ntinkoze isoni n'inshuro imwe. Nimutansubiza imyambaro yanjye nditabaza abantu bari
bumfashe bakangarurira imyambaro yanjye bwite maze imyaka makumyabiri n'itatu nambara."
[1T 481]
Nabonye gusohora kw'isi nzozi. I Battle Creek twasakiranye n'amakuru yari yarakwirakwijwe
hagamijwe kudukomeretsa, nyamara mu by'ukuri akaba atari afite ishingiro. Hari inzandiko zari
zaranditswe n'abantu bamwe babaga by'igihe gito ku Kigo cy'Ubuzima, n'abandi bari batuye i
Battle Creek, bazandikira amatorero y'i Michigan n'ayo mu zindi Leta, bagaragaza ubwoba,
gushidikanya no gusesereza ku bitwerekeye. Ubwo nategaga amatwi umukozi mugenzi wanjye
nari nsanzwe nubaha ambwira ikirego nshinjwa ko ngo mu mpande zose bari kumva ibintu nari
naravuze nabi ku itorero ry'i Battle Creek, numvise nuzuwe n'agahinda. Nagize agahinda cyane
numva mbuze icyo mvuga. Twabonye umwuka udushinja ufite imbaraga. Ubwo twari tumaze

374
kwemezwa byuzuye mu mutima iby'umwuka wari uhari twiyumvisemo gukumbura urugo rwacu.
Twumvise dutengushywe cyane kandi dufite umubabaro ku buryo nabwiye babiri bo muri bene
data bari abayobozi ko ntigeze niyumvamo ko nisanzuye, kuko twasanganiwe no kutiringirwa
n'ubukonje mu cyimbo cyo kwakirwa neza no gukomezwa, kandi ko nari ngifite kwiga nkamenya
ko iyo ari yo migenzereze yagirirwa abantu bo muri bo bari barananijwe no gukora bikabije no
kwitangira umurimo w'Imana. Twatekereje ko dukwiriye kuva i Battle Creek tugashaka urundi
rugo umuntu yarushaho kuruhukiramo. [1T 481]
Ubwo nari mfite agahinda ko mu mutima karenze urugero, nagumye mu rugo, nirinda kugira aho
njya mu bagize itorero kubwo gutinya ko hari uwankomeretsa. Kubera ko nta muntu wagize
umuhati wo kuzahura amarangamutima yanjye, amaherezo numvise ari inshingano yanjye
guhamagara bene data na bashiki bacu bafite ubunararibonye tugahurira hamwe, hanyuma
tukavuga ku makuru yakwirakwizwaga kuri twe. Ubwo nari ntentebutse kandi nshitse intege ku
rwego rw'uko numvaga mfite intimba, nahanganye n'ibirego naregwaga, nsubiramo iby'urugendo
nari maze umwaka nkorera mu burasirazuba hamwe n'ibyatubayeho bibabaje muri urwo rugendo.
[1T 481]
Nasabye abari bari aho ngo nabo begenzure niba isano nari mfitanye n'umurimo w'Imana yari
kuntera kugira icyo mvuga gisuzuguza itorero ry'i Battle Creek, iryo ntari mfiteho
amarangamutima na make yo gutesha agaciro. Mbese sinari nshishikajwe n'umurimo w'Imana
cyane nk'uko nabo bashoboraga kuba bashishikajwe na wo? Imibereho yanjye yose n'ubuzima
bwanjye byari agati k'inkubirane n'umurimo w'Imana. Nta kindi kintu cyari kinshishikaje hanze
y'uyu murimo. Nari narashoye byose muri uyu murimo, kandi nta kintu nari narafashe ko ari
icy'agaciro gakomeye ku buryo ntagitanga kugira ngo utere imbere. Ntabwo nari naremereye
urukundo rususurutse nakundaga impinja zanjye kumbuza gukora inshingano yanjye nk'uko Imana
yabaga isabye ko nyisohoza mu murimo wayo. Urukundo rwa kibyeyi rwatwaraniraga mu mutima
wanjye nk'uko rutwaranira mu mutima w'undi mubyeyi uwo ari we wese wabayeho, nyamara nari
naratandukanye n'abana banjye bonkaga maze nkemerera undi ngo akore uruhare rw'umubyeyi
kuri bo. Nari naratanze ibihamya bidashidikanywaho by'uburyo nshishikajwe n'umurimo w'Imana,
kandi nkitangira kuwukora. Nari narerekanishije imirimo yanjye uburyo nywukunda. Mbese hari
undi washoboraga gutanga ibihamya bifite imbaraga kurusha njye ubwanjye? Mbese bari bafite
ishyaka mu murimo wo kwamamaza ukuri? Nari ndifite kubarusha. Mbese bari baritangiye
kuwukora? Nashoboraga kwerekana ubwitange buruta ubw'uwo ari we wese ukiriho wari mu
murimo. Mbese bari barababajwe ku bwo kurwanira ukuri? Nari narababajwe kubarusha. Sinari
narakunze ubuzima bwanjye. Sinigeze nihunza ibitutsi, umubabaro, cyangwa ibirushya. Igihe
inshuti zanjye na bene wacu bari bihebye ku bw'ubuzima bwanjye kubera ko indwara yari yangize
umuhigo wayo, naterurwaga n'amaboko y'umugabo wanjye akanshyira mu bwato cyangwa mu
modoka. Igihe kimwe, ubwo nari maze gukora urugendo rugeza mu gicuku, twisanze mu mujyi
wa Boston nta mafaranga dufite. Ibihe bibiri cyangwa bitatu, twakoze urugendo n'amaguru maze
mu kwizera tugenda kilometero cumi n'imwe. Twakoze urugendo dukurikije uko imbaraga zanjye
zabinyemereraga hanyuma dupfukama hasi dusenga dusaba imbaraga kugira ngo dukomeze.
Imbaraga zaratanzwe, maze dushobozwa gukorana umwete kubw'ibyiza by'ubugingo bw'abantu.
Nta nzitizi twemereye kuduteshura ku nshingano yacu cyangwa ngo idutandukanye n'umurimo.
[1T 482]
Umwuka wagaragajwe muri iri teraniro wampagaritse umutima cyane. Nasubiye mu rugo
nkiremerewe n'umutwaro kubera ko abari baririmo nta mbaraga bakoresheje ngo bampumurize
binyuze mu kugaragaza ko bemejwe mu mitima yabo ko banciriye urubanza rutari ukuri kandi ko

375
ibyo bankekeraga n'ibirego banshinjaga bitari iby'ukuri. Ntibashoboraga kunciraho iteka, ariko nta
n'imbaraga bakoresheje ngo banduhure. [1T 482]
Umugabo wanjye yamaze amezi cumi n'atanu afite intege cyane ku buryo atambaraga isaha ye
cyangwa ngo agendane agafuka abikamo amafaranga, cyangwa ngo ayobore irye tsinda igihe
yabaga akoze urugendo [1T 482] rwo kujya hanze. Nyamara muri uyu mwaka, yari yafashe isaha
n'agafuka ke abikamo amafaranga, agafuka ke kari karimo ubusa nk'ingaruka y'uko twari
twarakoresheje amafaranga menshi cyane, kandi yari yarayoboye itsinda rye. Mu gihe cy'uburwayi
bwe, mu bihe bitandukanye yari yaranze kwakira amafaranga aturutse muri bene se yageraga ku
madolari hafi igihumbi akababwira ko naba afite ubukene yari kuzabibamenyesha. Amaherezo
twaje kugera mu bukene. Umugabo wanjye yumvise ko mbere yuko dutangira kuba abateze
amakiriro ku bandi ari inshingano ye kubanza kugurisha ibyo twari twarashoboye kuzigama. Yari
afite ibintu bike by'agaciro gake mu biro, ibindi byari binyanyagiye muri bene data b'i Battle Creek,
maze arabikusanya arabigurisha. Twagurishije ibikoresho byo mu rugo by'agaciro kajya kugera
ku madolari ijana na mirongo itanu. Umugabo wanjye yagerageje kugurisha intebe nini zo mu
cyumba cy'amateraniro, yemera gutanga amadolari icumi ku kiguzi cyayo ariko ntiyabishobora.
Muri icyo gihe inka yacu rukumbi kandi y'agaciro twari dufite yarapfuye. Ubwo nibwo ku nshuro
ya mbere umugabo wanjye yumvise ko ashobora kwakira ubufasha, maze yandikira umwe muri
bene data, avuga ko niba itorero ribona byaribera byiza kumushumbusha inka ko ryabikora.
Nyamara nta kintu cyakozwe kuri byo keretse gusa gushinja umugabo wanjye ko yari umusazi ku
bijyanye n'amafaranga. Bene data bari bamuzi neza bihagije ko atashoboraga gusaba ubufasha
keretse gusa igihe yari kuba abitewe n'impamvu ikomeye cyane. Kandi noneho ubwo yari abikoze,
ibaze uko njye nawe twumvise tumeze igihe nta witaye kuri icyo kibazo, keretse gusa kugikoresha
kugira ngo badukomeretse mu bukene bwacu no mu mubabaro wacu ukomeye. [1T 483]
Muri iri teraniro umugabo wanjye yicishije bugufi yatura ko yagiye akosa muri byinshi byo muri
uru rwego, kandi ibyo ntiyari akwiriye kubikora kandi ntiyagombaga kuba yabikora na gato
keretse ko yabikoreye gutinya bene se no kubera icyifuzo yari afite cyo kuba atunganye no kunga
ubumwe n'itorero. Ibi byateye abari bahari kumukomeretsa gusa no kumusuzugura. Twacishijwe
bugufi cyane tugera hasi mu mukungugu kandi tubabazwa imitima birenze uko umuntu yabasha
kubivuga. Igihe ibintu byari bimeze bitya, twatangiye kuzuza inyandiko yemerera ab'i Monterey
ko tuzabasura. Mu rugendo, nagize umubabaro ntewe n'agahinda ko mu mutima. Nagerageje
kwisobanurira impamvu yateye bene data kudasobanukirwa ibijyanye n'umurimo wacu. Nari
nariyumvisemo ntashidikanya ko igihe twari kuba duhuye na bo bari kumenya umutima dufite,
kandi ko Umwuka w'Imana ubarimo yari guhuza n'uwari uturimo, twe abagaragu b'Imana baciye
bugufi, kandi ko hajyaga kubaho guhuza mu buryo twiyumva no mu marangamutima. Aho kugira
ngo bigende bitya, ntibatwiringiye kandi baturebye nk'abadukeka amababa, ari na byo byabaye
intandaro yo kumva nshobewe birenze ibyigeze kumbaho. Igihe nari ngitekereza ntyo, umugabane
w'iyerekwa naherewe i Rochester ku wa 25 [1T 483] Ukuboza 1865 waje nk'umurabyo mu bwenge
bwanjye, maze uwo mwanya mpita nywusubiriramo umugabo wanjye nti: [1T 484]
Neretswe itsinda ry'ibiti byari biri kumwe byegeranye, bikoze uruziga. Hejuru y'ibyo biti hari hari
umuzabibu ubitwikiriye ku mitwe yabyo kandi ubiryamye hejuru, urema igicucu. Bidatinze
nabonye ibiti byinyeganyeza bikomwa hirya no hino mbese nk'aho biri kunyegenyezwa n'umuyaga
ukomeye. Ishami rimwe ry'umuzabibu ryaranyeganyezwaga irindi rigakurikiraho, akagenda ava
ku giti kiyashyigikiye, kugeza ubwo umuzabibu wasigaye utagifashwe n'ibiti keretse utugozi duke
twasigaye dufashe ku mashami yo hasi. Nuko haza umuntu maze atema utugozi tw'umuzabibu
twari dusigaye dufashe ku biti, bityo umuzabibu urambarara hasi ku butaka. [1T 484]

376
Igihe nabonaga uwo muzabibu uryamye hasi, umubabaro n'agahinda byo mu mutima wanjye
byarenze uko umuntu yabisobanura. Abantu benshi baratambukaga bakareba uwo muzabibu
bawufitiye impuhwe, maze ntegerezanya amatsiko ko hari ikiganza cyuje urukundo cyawegura;
nyamara nta bufasha bwatanzwe. Nabajije impamvu nta kiganza cyabashije kwegura uwo
muzabibu. Mu buryo bushimishije nagiye kubona mbona marayika aje kuri wa muzabibu
wagaragaraga ko watereranywe. Yarambuye amaboko ye munsi y'uwo muzabibu maze arawegura
ku buryo wahagaze wemye, aravuga ati: "Hagarara werekeye ku ijuru, kandi ureke utugozi
tw'amashami yawe twiboheranye ku Mana. Wanyeganyejwe uvanwa ku bufasha bw'abantu.
Ushobora guhagarara mu mbaraga z'Imana kandi ukagubwa neza udafite ubufasha bw'abantu.
Ishingikirize ku Mana yonyine, kandi ntuzayiringira ngo ukorwe n'isoni, cyangwa ngo
unyeganyezwe uyiveho." Ubwo nabonaga wa muzabibu wari wirengagijwe witabwaho, numvise
nshubijwemo imbaraga zitavugwa, maze bintera ibyishimo. Nahindukiriye marayika uwo maze
mubaza icyo ibyo bintu bisobanuye. Yaravuze ati: "Uyu muzabibu ni wowe. Uzanyura muri ibi
byose, kandi icyo gihe, ubwo ibi bintu bizaba bibayeho uzasobanukirwa byuzuye n'iyi
mvugoshusho y'umuzabibu. Imana izakubera umufasha utabura mu gihe cy'amakuba." Guhera
icyo gihe naratuje nkora inshingano yanjye sinongera kureka gutanga ubuhamya bwanjye mbugeza
ku bantu. Niba hariho igihe niyumvisemo ko ukuboko k'Uwiteka kunshigikiye, ni muri iryo
teraniro. Umugabo wanjye na we yari afite umudendezo, abwiriza mu buryo bwumvikana, kandi
ubuhamya bw'abantu bose bari bari mu iteraniro bwari ubu ngo: Twagize amateraniro
y'agahebuzo. [1T 484]
Nyuma yuko tuvuye i Monterey, niyumvisemo ko mfite inshingano yo guteranya indi nama o kuko
bene data nta muhati bari bagize wo kunzahura mu marangamutima nari mfite. Nafashe icyemezo
cyo kujya mbere mu mbaraga z'Imana maze nkongera kuvuga uko niyumvaga ndetse nkibohora
ku rwikekwe n'amakuru yakwirakwizwaga hirya no hino kugira ngo badukomeretse. Natanze
ubuhamya bwanjye ndetse mvuga n'ibyo nari [1T 484] nareretswe mu bihe byashize bireba bamwe
mu bari aho, mbaburira ku bijyanye n'akaga bari barimo, ndetse mbacyahira n'imigenzereze yabo
mibi. Navuze ko nashyizwe mu mwanya mubi kurusha iyindi yose. Igihe imiryango n'abantu ku
giti cyabo banyuzwaga imbere yanjye mu iyerekwa, inshuro nyinshi, ibyo naberetsweho byabaga
ari ikibazo cy'umuntu ku giti cye, no gucyaha ibyaha by'ibanga. Nakoranye n'abantu bamwe mu
gihe cy'amezi menshi ku bijyanye n'ibyaha byabo abandi bantu batari bafite icyo baziho. Igihe
bene data babonaga abo bantu bababaye, kandi bakabumva bavuga ibyo gushidikanya ibijyanye
n'uko bemewe n'Imana, ndetse n'uburyo biyumvamo ko ari impezamajyo, baranenze nk'aho ari
njye wagombaga kugayirwa iby'uko bari bari mu kigeragezo. Abanengaga batyo ntabwo bari bazi
na mba ibyo bavugaga. Narwanyije iby'uko abantu bicaraga nk'abashinzwe kugenza ibyo
nakoraga. Umurimo nahawe wo gucyaha ibyaha by'abantu byo mu ibanga wambereye umurimo
udashimishije. Ndamutse ntanze ubusobanuro bwuzuye ku migenzereze yanjye kugira ngo nirinde
urwikekwe n'ishyari, kandi ngashyira ku mugaragaro ibyagombaga kubikwa nk'ibanga, naba
nshumuye ku Mana kandi ngahemukira n'abantu ku giti cyabo. Ngomba kugumana gucyaha
ibyaha byo mu ibanga nk'ibanga ryanjye, nkarifungirana mu mutima wanjye. Nimureke abandi
bace urubanza uko bashaka, ntabwo nzigera ntatira icyizere nagiriwe n'umuntu wayobye kandi
wihana, cyangwa ngo mbwire abandi ibyari bikwiriye kubwirwa gusa abahamwa n'icyaha.
Nabwiye abari bari mu nama ko bakwiriye kunkuraho ibiganza byabo kandi bakandekera
umudendezo ngakorera mu kubaha Imana. Navuye muri iyo nama numva ntuye umutwaro. [1T
485]

377
ABAKOZI BAKORERA MU BIRO
Aha ndahatanga ubuhamya bubiri. Bumwe muri bwo bwanditswe muri Werurwe 1867, bubwirwa
abantu bose bari mu murimo mu biro by'ikinyamakuru Urwibutso, ubundi bwabwirwaga abasore
bakorera umurimo mu biro. Mbabajwe no kuvuga ko abahawe umuburo bose birengagije mu buryo
runaka ibyo bihamya kandi ubu nkaba ngomba kuvuga yuko banyuze inzira ihabanye
n'iyerekanywe n'ibihamya. Ubuhamya bwa mbere ni ubu bukurikira: [1T 485]
Igihe nari ndi i Rochester ho muri New York, ku itariki ya 25 Ukuboza 1865, neretswe ibintu
bireba abari bari mu murimo wo mu biro, na none kandi bikareba abagabura Imana yahamagaye
ngo bakore umurimo wo kwigisha ijambo ry'Imana n'inyigisho z'amahame y'itorero. Nta n'umwe
wo muri aba ukwiriye kujya mu murimo wo gucuruza cyangwa kubunza ibicuruzwa.
Bahamagariwe umurimo urushijeho kwera kandi wubashywe. Byababera ibidashoboka
gukiranuka mu birebana n'umurimo kandi ngo bakomeze ubucuruzi bwabo. Abari mu murimo mu
biro ntibakwiriye kugira indi nyungu barangamira ihabanye n'uwo murimo. Igihe berekeje
ibitekerezo byabo byose mu murimo kandi bakawitaho nk'uko ubisaba, [1T 485] baba bakoze ibyo
bashoboye gukora byose, bityo ntibakwiriye kwiyongereraho izindi mvune. Niba ubucuruzi
budafite aho buhuriye n'umurimo w'Imana bwigaruriye ubwenge kandi bugatwara igihe, ntabwo
umurimo uzakorwa mu buryo bunoze kandi neza. Iyo bibaye byiza cyane, abari mu murimo usanga
nta mbaraga z'umubiri n'iz'ubwenge bizigamira. Zose ziba ku rwego runini cyangwa ruto
zagabanutse. Umurimo nk'uwo, umurimo wera umeze utyo nk'uwo bakora ukwiriye gukoresha
imbaraga z'ubwenge. Ntibakwiriye gukora nk'imashini, ahubwo bakwiriye kwerezwa gukora uwo
murimo kandi bagakora nk'aho umurimo ari umwe mu migabane ibagize, mbese nk'aho hari
igishoro bashyize muri uyu murimo ukomeye kandi w'agaciro. Umwete wabo ntuzemerwa n'Imana
keretse gusa nibakira iyi ngingo babishishikariye. [1T 486]
Satani ni inshakura cyane, ahora ahugiye mu murimo we, kandi ntaruhuka. Imbaraga ze zihariye
azikoresha muri iki gihe yibasira abari mu murimo wo kubwiriza cyangwa gusohora inyandiko
zivuga ukuri kw'iki gihe. Abantu bose bafite aho bahuriye n'uyu murimo bakeneye gukomeza
kwambara intwaro zose kuko ari bo ibitero bya Satani bigabwaho mu buryo bwihariye. Nabonye
ko hariho akaga ko kuba umuntu atirinze ku buryo Satani abona aho yinjirira bityo mu buryo
umuntu atabasha kumutahura agateshura ubwenge bukava kuri uyu murimo ukomeye. Abari mu
myanya y'inshingano mu biro bari mu kaga ko kujya hejuru y'umurimo maze bakazimiza kwicisha
bugufi ko mu mutima no kwiyoroshya kwakomeje kuranga umurimo kugeza ubu. [1T 486]
Satani yari afite intego yihariye igihe yakubitaga hasi uwari urangaje umurimo imbere, wari ufite
ubunararibonye ku bijyanye n'itangira ry'umurimo w'ukuri kw'iki gihe n'iterambere ryawo.
Yagambiriye kumukura mu nzira kugira ngo Satani ubwe abashe kwinjira kandi mu buryo abantu
batarabutswe yangirize ubwenge bw'abantu badafite ubunararibonye kandi bakaba batariyeguriye
umurimo mu buryo bwizuye. Imana yagambiriye kuzahagurutsa umugabo wanjye agasubirana
amagara mazima nyuma yuko abandi bazaba bamaze kumenyera imitwaro yari yarikoreye kandi
bakumva umunaniro ugendana n'iyo mitwaro. Icyo gihe nlibazigera bashyira ubugingo bwabo
bwose n'imbaraga zose z'ubwenge n'iz'umubiri mu murimo kandi ngo batinyuke gukora ibyo
yatinyukaga gukora. Ntibishobora na rimwe kuba inshingano yabo gukora nk'uko yakoze kubera
ko batashoboraga guhagarara mu mwanya wabo baramutse banyujijwe muri kimwe cya
makumyabiri cy'ibyo yabashije kwihanganira. [1T 486]
Satani agambirira kubona aho ashinga ikirenge muri biriya biro, kandi nihatabaho umwete ushyize
hamwe no kuba maso badakebakeba, Satani azasohoza umugambi we. Bamwe bazishyira hejuru
yo kwiyoroshya kuranga umurimo maze biyumvemo ko bihagije ubwabo mu gihe imbaraga zabo

378
ari intege nke rwose. Imana izaherwa ikuzo muri uyu murimo ukomeye. Keretse gusa nibashaka
ukwicisha bugufi kwimbitse kandi [1T 486] guhoraho, bagashaka kwiringira Imana gushikamye,
naho ubundi baziyiringira, bishimire kumva ko bihagije, kandi umwe cyangwa benshi muri bo
bazanywa ku gikombe gisharira cy'umubabaro. Uko umurimo urushaho gukura, ni ko harushaho
gukenerwa cyane kwiringira Imana gutunganye no kuyishingikirizaho, ndetse no gushishikazwa
n'umurimo byuzuye no kuwirunduriramo. Inyungu zishingiye ku kwikanyiza zikwiriye gushyirwa
ku ruhande. Hakwiriye kubaho gusenga cyane, hakabaho no gutekereza ku Mana cyane kubera ko
ari ikintu gikenewe cyane kugira ngo intsinzi no kugubwa neza kumurimo bishoboke. Umwuka
w'ubucuruzi ntukwiriye kubererekerwa n'uwo ari we wese ufite aho ahuriye n'umurimo ukorerwa
mu biro. Nuramuka ubererekewe, umurimo uzirengagizwa kandi uhindane. Ibintu bisanzwe
bizashyirwa cyane ku rwego rumwe n'ibintu byera. [1T 487]
Hariho akaga gakomeye k'uko bamwe mu bafite aho bahuriye n'umurimo bazakora bagamije
ibihembo gusa. Nta bwuzu budasanzwe bagaragaza mu murimo, ntabwo umutima wabo uri mu
murimo, kandi mu buryo bwihariye ntibumva ukwera kwawo n'icyubahiro cyawo gihanitse. Na
none kandi hariho akaga kihariye k'uko abayoboye umurimo bazishyira hejuru, bakikuza, kandi
ko muri ubwo buryo umurimo w'Imana uzahindanywa, ukagira ikimenyetso cy'umuntu aho kugira
ikimenyetso cy'Imana. Satani ari maso bikomeye kandi arihangana, nyamara Kristo nawe ariho,
kandi abantu bose bamugiragukiranuka kwabo n'umurengezi wabo, bazakomezwa mu buryo
budasanzwe. [1T 487]
Neretswe ko bene data A, B na C bari bari mu kaga ko kwangiriza ubuzima bwabo kubwo kumara
igihe cyabo kinini bikingiraniye mu byumba bishyushye kandi bitageramo akayaga mu buryo
buhagije. Aba bene data bakeneye imyitozo ngororangingo iruta iyo bakora. Akazi kabo
gakorerwa ahantu hamwe hadahinduka, kandi igihe cyabo kinini cyane bakimara bahumeka
umwuka ushyushye kandi wanduye. Kudakora imyitozo ngororangingo kwabo gutuma itembera
ry'amaraso rigorana. Bityo rero, bari mu kaga ko kwangiriza ubuzima bwabo mu buryo buhoraho
bitewe no kwirengagiza kwita ku mategeko agenga impagarike yabo. Niba bica aya mategeko nta
kabuza mu gihe kizaza bazagerwaho n'igihano mu buryo runaka nk'uko umugabo wanjye
yababajwe na cyo. Ntibakomezwa kurenza uko na we yakomejwe. Nta n'umwe muri bo ushoboye
kwihanganira umugabane muto w'umuruho ukabije w'umubiri n'uw'ubwenge yabashije
kwihanganira. [1T 487]
Aba bene data bafatanya umurimo n'urugamba rukomeye rwigeze rurwanwa, n'ibigeragezo
bibabaza kurusha ibindi kugira ngo ugere ku ntambwe uhagazeho muri iki gihe. Nyamara nubwo
bimeze bityo, imbere yacu hari umurimo mugari kandi ukomeye, kandi urasaba ubwitange bwabo,
ndetse n'ubwitange bwa mwene data D uri mu kaga ko kwishyira hejuru. Imana izamusuzuma
kandi imugerageze. Agomba gukenyera ukuri [1T 487] kandi agatwara intwaro yo gukiranuka.
Natagenza atyo azahitanwa n'ukuboko kumwanzi. Aba bene data bose bakeneye gukoresha
badakebakeba kandi bihanganye indyo ituma umuntu agira amagara mazima kandi iringaniye,
kubera ko bose bari mu kaga ko kugira ubwonko burimo amaraso yavuze, ndetse kugagara
uruhande rumwe rw'umubiri bishobora kuba kuri umwe cyangwa babiri cyangwa se bose,
nibaramuka bakomeje kubaho ntacyo bitayeho cyangwa bagira ibyo birengagiza. [1T 488]
Nabonye ko Imana yatoranyije mu buryo budasanzwe mwene data B kugira ngo yinjire mu
murimo ukomeye kandi w'icyubahiro. Ashobora kugira imiruho ndetse n'imitwaro nyamara ibi
byose ashobora kubyihanganira mu buryo bworoshye afite kwiyegurira mu murimo mu buryo
nyakuri kandi akawitangira. Mwene data B, ukeneye kunywera byimbitse kurushaho mu iriba
ry'agakiza, ukarushaho kunywera neza ku iriba ryo kwezwa. Ntabwo ubushake bwawe

379
buregurirwa ubushake bw'Imana mu buryo byuzuye. Ukomeza kujya imbere kubera yuko
utekereza ko nta kindi ushobora gukora. Nyamara wananiwe kugendera mu mucyo w'agatangaza
kubera ko ushobora kubona ko Kristo Yesu ari we ukuyoboye. Kuba uhagaze mu mwanya
w'inshingano ufite byatumye ukomeretsa ubugingo bwawe bwite ndetse ugira n'ibyo uhindura ku
bitekerezo by'abandi. Nugendera mu nzira inyuranye n'iby'Imana ishaka, na Yo izagendera mu
nzira inyuranye n'iyawe. Imana ishaka kugukoresha, ariko ugomba gupfa ku narijye kandi
ugatambira ubwibone bwawe ku gicaniro. Uwiteka agambiriye kugukoresha mu murimo we
nuramuka ukurikiye ukugiraneza kwe kugukingurira inzira kandi ukiyeza mu buryo bwuzuye
ndetse ubikuye ku mutima, ukiyuhagiraho imyanda yose y'umubiri n'umwuka kandi ukagira
gutungana kose kuzanwa no kubaha Imana. [1T 488]
Ibi bikurikira ni ubuhamya bwa kabiri, bwanditswe muri Gicurasi 1867, kandi bwari bugenewe
abasore bakoreraga umurimo mu biro: [1T 488]
Basore nshuti nkunda mufite akazi ko mu biro bishinzwe gusohora inyandiko i Battle Creek:
Mbafitiye umutwaro. Neretswe kenshi ko abantu bose bafite aho bahuriye n'umurimo w'Imana wo
gusohora inyandiko zigisha ukuri kw'iki gihe ngo zikwirakwizwe ahantu hose umurimo
ukorerwamo bakwiriye kuba ari Abakristo, batari abo ku izina gusa, ahubwo ari Abakristo mu
bikorwa no mu kuri. Intego yabo ntikwiriye kuba iyo gukorera ibihembo gusa, ahubwo abantu
bose bari muri uyu murimo ukomeye kandi w'icyubahiro bakwiriye kwiyumvamo ko
bashishikariye umurimo, kandi ko uyu murimo ari umugabane umwe w'ubugingo bwabo.
Impamvu zabo n'imbaraga bibatera kwifatanya n'uyu murimo ukomeye kandi w'icyubahiro
bigomba gutsinda isuzuma ry'urubanza. Nta muntu n'umwe ukwiriye kwemererwa kwifatanya
n'umurimo wo gusohora inyandiko kandi agaragaza kwikanyiza n'ubwibone. [1T 488]
Neretswe ko kujenjekera ibintu, ubupfapfa, urwenya ndetse n'ibitwenge bidakwiriye gutwara
abakozi bo muri ibi biro. Abari mu murimo wo gutegura [inyandiko zivuga] ukuri zigomba
kujyanwa muri buri mugabane wose w'aho umurimo ukorerwa bakwiriye kubona ko imyitwarire
yabo ifite imbaraga uko kuri gutera. Niba ari abantu batagira icyo bitaho, baneguriza izuru, batera
urwenya, kandi bagaseka ubusa mu gihe bari gusoma kandi bategura ukuri gukomeye kugira ngo
gusohoke mu nyandiko, baba berekana ko imitima yabo itari mu murimo cyangwa ko itereshejwe
ukuri. Ntibashishoza ngo bamenye ibintu byera, ahubwo ukuri kugomba gusuzuma imico ari ko
kuri gukomoka mu ijuru, bagufata nk'umugani usanzwe, nk'inkuru ipfa kuza imbere y'ubwenge
bw'umuntu kandi igasibama mu buryo bwihuse. [1T 489]
Igihe nari ndi i Rochester nabonye ko dufite ibintu byose tugomba gutinya ku bijyanye n'umurimo
wo mu biro urebeye mu cyerekezo cy'ubuzima. Nabonye ko nta muntu n'umwe ufite aho ahuriye
na wo wari usobanukiwe n'uko ari ngombwa kugira uburyo bwiza bwo kugira akayaga k'umwuka
mwiza mu biro. Ibyumba byabo byari bishyushye bikabije, kandi ikirere cyari gihumanyijwe
n'imyanda y'umwuka wasohokaga uva mu bihaha ndetse n'imyanda ikomotse ku zindi mpamvu.
Ni ibidashoboka ko ubwenge buba bumerewe neza ku buryo bukorwaho n'ukuri gutunganye kandi
kwera bagomba kugira icyo bakoraho, keretse gusa bahaye agaciro gakwiriye umwuka wo mu
kirere mwiza kandi utanga ubuzima. [1T 489]
Neretswe ko abafitanye isano ya bugufi cyane n'ukuri kwahishuwe badatanga igihamya
cy'umwihariko mu mibereho yabo ko bahinduwe beza n'ukuri guhora imbere yabo. Niba imibereho
yabo idahamya ko bakunda ukuri n'ibyo gusaba byera babishimikiriye kurushaho, bari kurushaho
kwinangira, kandi bazagenda barushaho kuba abantu badakorwa ku mutima n'ukuri ndetse
n'umurimo w'Imana, kugeza ubwo bazisanga ari abatindi nyakujya batagira amarangamutima ya
Mwuka w'Imana, barapfuye ku byo gukorwa ku mutima n'ukuri kw'ijuru. Ntibazasobanukirwa

380
n'ibintu by'iteka ryose, ahubwo bazabishyira ku rwego rwo hasi babihwanye n'ibintu bisanzwe.
Nabonye ko ibi byari byarabaye ku bantu bamwe bafite aho bahuriye n'umurimo ukorerwa mu
biro, kandi bose ntibagize icyo bitaho ku bijyanye n'iki kintu mu buryo bukomeye cyangwa
bworoheje. [1T 489]
Nabonye ko umurimo wo kwigisha ukuri kw'iki gihe ukwiriye gushishikaza buri muntu wese.
Gusohora inyandiko zigisha ukuri ni gahunda Imana yatoranyije nk'uburyo bwo gutanga umuburo,
uburyo bwo gukomeza abantu, gucyaha, kwinginga, cyangwa kwemeza abo intumwa za bucece
zidakoresha ijwi zishobora kuba zagezeho. Abamarayika b’Imana bafite uruhare bakora mu
gutegurira imitima kwereshwa ukuri kwasohotse mu nyandiko, kugira ngo babashe kwitegura
ibigiye kuzabaho bikomeye biri imbere yabo. Nta muntu n'umwe mu bari muri bya biro wihagije
ku bijyanye n'umurimo w'ingenzi wo kuyoborana ubwenge no gushishoza [1T 489] ibirebana no
gusohora inyandiko zigisha ukuri. Abamarayika bagomba kubaba bugufi kugira ngo babayobore,
babagire inama, ndetse bagire ibyo bababuza, naho nibitaba bityo ubwenge n'ubupfapfa
by'ibikoresho bantu byazigaragaza. [1T 490]
Nabonye ko inshuro nyinshi abamarayika babaga bari mu biro, mu cyumba gihinirwamo
impapuro, no mu cyumba igitabo cy'umwimerere gitunganyirizwamo. Numvishijwe ibitwenge,
gutebya, amagambo y'inkorabusa n'ubupfapfa. Na none nabonye ubwirasi, ubwibone no
kwikanyiza byagaragazwaga. Abamarayika bitegereje bababaye maze barahindukira bagenda
bafite agahinda. Amagambo nari numvise, ibitagira umumaro, ubwibone no kwikanyiza
byagaragazwaga byanteye kunihishwa n'umubabaro wo mu mutima igihe abamarayika
basohokaga mu cyumba bazinutswe. Marayika yaravuze ati: "Intumwa zo mu ijuru zaje gutanga
umugisha, kugira ngo ukuri gutwawe n'ababwiriza ba bucece kubashe kugira imbaraga yera kandi
yeza, kandi ngo umugisha uherekeze umurimo wako; ariko abari muri uyu murimo bari bari kure
cyane y'Imana, bari bafite ishusho nto cyane y'ubumana, kandi bari bishushanyije cyane n'umwuka
w'ab'isi ku buryo imbaraga z'umwijima ari zo zabategekaga, kandi ntibashoboraga gukorwa ku
mutima n'imbaraga y'Imana." Nanone kandi abo basore barishukaga kandi bagatekereza ko ari
abatunzi, ko bagwije ubutunzi ndetse ko ntacyo bakeneye; batazi yuko ari abakene n'abatindi,
impumyi ndetse bambaye ubusa. Abakora ku kuri kw'igiciro cyinshi nk'abakora ku musenyi
ntabwo bazi inshuro intumwa z'ijuru zagiye zirukanwa mu biro no kutita ku by'iteka ryose kwabo,
ubwirasi bwabo, kwikunda, ubwibone, ibitwenge no kuganira iby'ubupfapfa. [1T 490]
Mu myitwarire, amagambo ndetse n'ibikorwa, abantu bose bakorera muri biriya biro bakwiriye
kuba abantu bifata, biyoroshya, bicisha bugufi kandi batishakira ibyabo, nk'uko byari bimeze ku
wababereye urugero, ari we Yesu Umukiza mwiza. Bakwiriye gushaka Imana kandi bagasingira
gukiranuka. Ntabwo ibiro ari ahantu h'imyitozo ngororangingo, si aho abantu basurira abandi, si
ahantu h'inkorabusa, ntabwo ari ahantu h'ibitwenge n'amagambo adafite agaciro. Bose bakwiriye
kwiyumvamo ko bari gukora umurimo wa Shebuja. Uku kuri basoma, uko basohoza uruhare rwabo
bagutegurira kohererezwa abantu, ni irarika ry'imbabazi, ni ubutumwa bwo gucyaha, ni ubutumwa
bwo gukirisha ubwoba, imiburo, cyangwa gukomeza abantu. Uku kuri gukora umurimo wako
nk'impumuro y'ubugingo izana ubugingo, cyangwa impumuro y'urupfu izana urupfu. Uku kuri
nikuramuka kwanzwe, urubanza ni rwo ruzagena uko ibintu bizamera. Isengesho ry'abari mu biro
bose rikwiriye kuba iri ngo: "Mana, tera uku kuri kw'agaciro gakomeye gusobanukira imyumvire
y'abantu bacishije bugufi hanyuma y'abandi! Turasaba ngo abamarayika baherekeze aba babwiriza
ba bucece kandi bahe umugisha imbaraga yabo ihindura, kugira ngo ubugingo bw'abantu bukizwe
n'ubu buryo buciye bugufi!” [1T 490] Umutima ukwiriye gusohora isengesho rishimikiriye mu
gihe ibiganza bihugiye ku murimo. Nibigenda bityo Satani ntazabona uko yinjira, kandi aho kugira

381
ngo ubugingo bwishyire hejuru mu bwirasi, buzajya buhemburwa ubudahwema, buzamera
nk'umurima wuhirwa. Abamarayika bazishimira kuba hafi y'abakozi nk'aba, kubera ko bazaba
babashishikariza kuhaguma. Imbaraga izaherekeza ukuri gusohorwa mu nyandiko. Imirasire
y'umucyo w'Imana ituruka mu buturo bwo mu ijuru izaherekeza ukuri kw'igiciro cyinshi kuzaba
koherejwe, ku buryo abazagusoma bazahemburwa kandi bagasubizwamo intege, ndetse abantu
barwanyaga ukuri bazemezwa maze bahatirwe kuvuga buti: "Ibi bintu ni ukuri; ntabwo bishobora
guhinyurwa." [1T 491]
Abantu bose bakwiriye kwiyumvamo ko ibiro ari ahantu hejejwe, ahantu hera nko mu nzu y'Imana.
Nyamara Imana yagiye isuzuguzwa n'ubupfapfa no guha ibintu agaciro gake byagiye bihabwa
intebe n'abantu bakora uyu murimo. Nabonye ko abashyitsi baturutse kure inshuro nyinshi bagiye
basohoka mu biro bakagenda batengushywe no kutabona icyo bari biteze. Bari barabihuje n'ikintu
cyose cyera; ariko igihe bari babonye abasore, cyangwa abandi bakorera mu biro bafite kwiha
agaciro guke, batagira icyo bitaho mu magambo bavuga, n'ibikorwa byabo, byabateye
gushidikanya niba mu by'ukuri uyu ari umurimo w'Imana wo gutegurira abantu kwimurirwa mu
ijuru. [1T 491]
Ndasaba ngo Imana ihire abantu bose barebwa n'ibi. [1T 491]

INTAMBARA N'INTSINZI
Ibyabaye kuva ku itariki ya 26 Mata 1867 kugeza ku itariki ya 20 Ukwakira 1867. [1T 491]
Twasubiye mu majyaruguru, kandi ubwo twari mu rugendo twakoreye iteraniro ryiza ahitwa West
Windsor, maze nyuma yo kugera mu rugo duteranya amateraniro ahitwa Fairplains n'ahitwa
Orleans, maze kandi dufata umwanya wo gutekereza ku kibazo cyo kubaka, dukora ubusitani
bwacu, kandi dutera ibiti by'imizabibu, dutera n'inkeri z'ubwoko butandukanye. Hanyuma
dusubira ku Nteko Nkuru Rusange i Battle Creek duherekejwe n'itsinda ryiza ry'intumwa
zihagarariye abandi. [1T 491]
Isabato ya mbere igihe twari tukiri mu rugendo twayiruhukiye ahitwa Orleans kandi tuhakorera
n'amasengesho yo kwiyiriza ubusa. Wari umunsi ukomeye kuri twe. Twashatse kwicisha bugufi
imbere y'Imana, kandi hamwe no kugira imitima imenetse n'amarira menshi, twese twasenganye
umwete dusaba Imana ngo iduhe umugisha kandi iduhe imbaraga zo gukora ibyo ishaka mu Nteko
Nkuru. Twari dufite ukwizera runaka n'ibyiringiro by'uko kuba abanyagano kwacu kwari
guhindukira muri iryo teraniro. [1T 491]
Igihe twari tugeze i Battle Creek twabonye yuko imbaraga twari twarakoresheje mbere zitageze
ku byo twari twariringiye kubona. [1T 491]
Gukwirakwiza amakuru ndetse n'ishyari byari bigihari. Umutima wanjye wuzuwemo n'agahinda
kenshi cyane, maze mara amasaha ndira mu ijwi riranguruye, kuko ntashoboraga kwifata mu
mubabaro wanjye. Mu kiganiro nagiranye n'inshuti twari tumaze imyaka makumyabiri n'ibiri
tuziranye, yambwiye inkuru yari yarumvise, ko twari abantu baya mu bijyanye no gukoresha
amafaranga. Nabajije ahantu twaba twarakoresheje amafaranga mu buryo bwo kwaya. Yavuze
ibyo kugura ya ntebe ihenze. Ubwo nahise mubwira uko ibintu byari bimeze. Umugabo wanjye
yari yarananutse cyane kandi byaramunanizaga cyane ndetse akababara kubwo kwicara umwanya
muremure mu ntebe isanzwe ishobora gusubira inyuma cyangwa ikajya imbere, kandi ku bw'iyi
mpamvu yashoboraga kuryama hasi ku buriri cyangwa akaryama mu ntebe ndende umwanya

382
muremure. Nari nzi ko ibyo bitamufasha rwose kugarura imbaraga maze muhendahendera kujya
yicara igihe kirekire ariko intebe yo kwicaramo ntiyabimwemereraga. [1T 492]
Igihe nari mu nzira njya mu burasirazuba kurwaza data wendaga gupfa, nasize umugabo wanjye i
Brookfield ho muri New York; maze igihe nari ndi ahitwa Utica nshakashaka intebe irimo rasoro
n'igifufuma. Abazicuruzaga ntayo bari barakoze ihura n'igiciro nashakaga kwishyura ari cyo
cy'amadolari cumi n'atanu, icyakora bampaye indi ntebe nziza cyane ifite inziga igenderaho aho
kugira rasoro. Ikiguzi cyayo cyari amadolari mirongo itatu, ariko bakayingurisha amadolari cumi
n'arindwi. Nari nzi ko iyo ari yo ntebe yujuje ibyo nashakaga byose. Nyamara mwene data wari
kumwe nanjye yanshishikarije gutegereza bakankorera intebe yashoboraga kugurwa amadolari
cumi n'ane. Intebe yagurishwaga amadolari cumi n'atanu yari yifitemo agaciro nyako; nyamara
numviye igitekerezo cy'undi muntu, ntegereza ko bateranya intebe ihendutse kurutaho,
ndayishyura maze bayinshyirira umugabo wanjye. Inkuru ivuga ibyo kwaya kwacu tugura iyi
ntebe nahuriye na yo i Wisconsin n'i Iowa. Ariko se ni nde ushobora kunshiraho iteka? Ndamutse
nshobora kongera gukora ibintu nk'ibyo, nakora nk'uko nakoze, icyakora nkitondera iki:
Nakwishingikiriza ku mitekerereze yanjye bwite, maze nkagura intebe yisumbuyeho amadolari
make ku yo naguze, ikaba ifite agaciro gakubye kabiri ak'iyo naguze. Rimwe na rimwe Satani
akorera mu bwenge bw'abantu kugira ngo arimbure amarangamutima yose y'imbabazi cyangwa
kubabarana n'abandi. Icyuma gisa naho cyinjiye mu mutima maze ubumuntu n'ubumana byombi
bikigendera. [1T 492]
Nanone kandi amakuru yangezeho ko hari mushiki wacu wari waravugiye i Memphis n'i Laper ko
itorero ry'i Battle Creek ritari rifitiye icyizere na gike ubuhamya bwa Ellen White. İkibazo
cyabajijwe cyari icyo kumenya niba ubuhamya bwarengurirwagaho ari ubuhamya bwanditswe.
Igisubizo cyari <<Oya ». Ntibyarenguriraga ku mayerekwa ye yasohotse mu nyandiko, ahubwo
ngo byarenguriraga ku bihamya yahaye abagize itorero mu iteraniro ryo gusenga, ngo kubera ko
imibereho ye ibivuguruza. Na none nasabye kugirana ikiganiro imbonankubone na benedata na
bashiki [1T 492] bacu bake batoranyijwe kandi bafite ubunararibonye, hakazamo n'abantu
bakwirakwije ayo makuru. Muri icyo kiganiro, nabasabye kunyereka aho imibereho yanjye itari
yarahuje n'inyigisho nigisha. Niba imibereho yanjye yaragiye ihindagurika ku buryo itanga urwaho
rwo kuvuga ko itorero ry'i Battle Creek ritari rifitiye icyizere na gike ubuhamya bwanjye,
ntibyashoboraga kuba ikibazo gikomeye kwerekana ibihamya by'imigendere yanjye itari iya
Gikristo. Nta kintu bashoboye kuvuga gishimangira amagambo yavuzwe, kandi bose batuza
akanwa kabo ko bari mu mafuti kubw'amakuru yakwirakwijwe, kandi ko urwikekwe rwabo
n'ishyari ryabo bitari bifite bifite ishingiro. N'umutima ubohotse nababariye abari
baradukomerekeje, kandi mbabwira ko icyo mbasaba ku ruhande rwabo gusa ari ukuvuguruza
imbaraga ihindura abandi bari barakoresheje baturwanya, bityo ibyo bikaba bimpagije. Bemeye
kubikora, icyakora ntibabikoze. [1T 493]
Andi makuru menshi yaturwanyaga, yaba ay'ibinyoma bikabije cyangwa se arimo gukabya
kurengeje urugero yavugirwaga mu miryango itandukanye mu gihe cy'Inteko Nkuru, kandi abantu
benshi baturebanaga urwikekwe, ariko cyane cyane umugabo wanjye. Abantu bamwe mu bagiraga
jambo cyane mu bandi bagaragazaga ko biteguye kuba baduhonyora. Twari dufite ubukene, kandi
umugabo wanjye yari yaragerageje kugurisha umwe mu mitungo itari igikoreshwa, maze
batekereza ko ibyo akora bidakwiriye. Yari yaravuze yuko afite ubushake bw'uko bene data
bamushumbusha inka yacu yari yarapfuye, nyamara iki cyafashwe nk'icyaha giteye agahinda.
Bavuze ko twagurisha umutungo wacu wari i Battle Creek maze tukagura ahandi hantu ho muri
Greenville tugatangira kubaka. Nyamara ntitwashoboraga kugurisha umutungo w'i Battle Creek,

383
maze mu bukene twarimo, umugabo wanjye yandikira bene data batandukanye ngo bamugurize
amafaranga. Kubera iyi mpamvu, baramwamaganye ndetse bamushinja icyaha cyo gushaka
kwibonera amafaranga. Kandi mwenedata umwe w'umugabura wari ushishikaye muri uyu murimo
yumvikanye avuga aya magambo ngo: "Ntabwo dushaka ko mwenedata E agura umutungo wa
mwenedata White kubera yuko dushaka ko amafaranga ye akoreshwa mu Kigo cyita ku Buzima."
Mbese ni iki twashoboraga gukora? Nta hantu twashoboraga kwerekera nyamara twaranengwaga.
[1T 493]
Mu masaha mirongo itandatu n'atanu abanziriza kuremba k'umugabo wanjye, yahagaze mu nzu yo
gusengerwamo kugeza mu gicuku ararikira abantu gutanga amadolari maganatatu ngo barangize
kwishyura iyo nzu; kandi kugira ngo ahe irarika rye imbaraga, yayoboye igikorwa cyo gutanga
abanza gushyiraho amadolari icumi ye ubwe, nanjye anshyiriraho amadolari icumi. Bitaragera saa
sita z'ijoro, amafaranga yasabwaga yasaga n'aho amaze kuboneka. Umukuru w'itorero w'iryo
torero yari inshuti yacu tumaranye igihe, maze mu bukene bwacu bwari bukabije no kutagira
inshuti, umugabo wanjye aramwandikira, amubwira yuko twari dufite ubukene, kandi ko [1T 493]
noneho iryo torero riramutse ryakwishimira kutugarurira ya madolari makumyabiri, twashoboraga
kuyakira. Mu gihe Inteko Nkuru yari iteranye, uwo mwene data yaraduhamagaye maze icyo kibazo
agihindura icyaha gikomeye. Icyakora mbere y'uko aza mu rugo rwacu nibura yari yatanze amwe
muri ayo mafaranga yari yakusanyijwe. Ibi bintu byaradushegeshe cyane, kandi iyo tutaza
kuramirwa n'Uwiteka mu buryo bwihariye, ntituba twarashoboye gutanga ubuhamya bwacu mu
Nteko Nkuru dufite umudendezo. [1T 494]
Mbere yuko duhindukira tuva mu Nteko Nkuru, bene data Andrews, Pierce na Bourdeau bagize
igihe cyihariye cyo gusengera mu nzu yacu; icyo gihe twese twakiboneyemo umugisha, ariko
by'umwihariko umugabo wanjye. Ibi byamuteye ubutwari bwo kugaruka mu nzu yacu nshya.
Kandi icyo gihe nibwo yatangiye kubabazwa cyane n'amenyo, na none kandi ibyo twakoraga biza
gutangazwa kinyamakuru cy' Urwibutso. Icyumweru kimwe gusa ni cyo yahagaze kubwiriza mu
gihe yari yakuwe amenyo, ariko yakoreye umurimo i Orange n'i Wright afatanya n'itorero
ryasengeraga mu rugo, yongera gukorera umurimo i Greenbush n'i Bushnell abwiriza kandi abatiza
nka mbere. [1T 494]
Nyuma yo kuva mu Nteko Nkuru, gushoberwa gukomeye kwanjemo ku bijyanye no kugenda neza
k'umurimo w'Imana. Gushidikanya kwari kuri mu bwenge bwanjye, ariko kandi hari hashize amezi
atandatu kutarangwamo. Nabonaga ubwoko bw'Imana buri kugabana ku mwuka w'ab'isi, bukigana
ibigezweho byabo, kandi bukishyira hejuru yo kwiyoroshya kwarangaga ukwizera kwacu.
Byasaga n'aho itorero ry'i Battle Creek riri gusubira inyuma riva ku Mana, kandi byari
ibidashoboka gukangura ibyumviro byabo. Ibihamya Imana yari yampaye byari byaragize
imbaraga nke cyane, kandi byari byaritaweho ku rwego ruto cyane mu mugabane uwo ari wo wose
w'umurimo wakorerwaga i Battle Creek. Nahinze umushyitsi kubw'umurimo w'Imana. Nari nzi
ko Uwiteka ataretse ubwoko bwe, ahubwo ko ibyaha byabo no gukiranirwa kwabo byari
byarabatandukanije n'Imana. I Battle Creek ni ho hari umutima ukomeye w'umurimo. Buri gutera
kose k'umutima [kwaturukaga i Battle Creek] kumvikanaga mu ngingo z'umubiri aho umurimo
wakorerwaga hose. Uyu mutima ukomeye nuba ufite amagara mazima, gutembera kw'amaraso
kuzima kuzumvikanira mu mubiri wose w'abakomeza Isabato. Umutima nuba urwaye, kugwaguza
kwa buri shami ry'umurimo kuzagaragaza ukuri kw'ibiriho. [1T 494]
Ibitekerezo byanjye biri muri uyu murimo; ubuzima bwanjye ni agati Kinkubirane na wo. Igihe
Siyoni iguwe neza, nanjye mba nishimye; iyo igwaguza, ngira agahinda, ngatentebuka, nkumva
nshitse intege. Nabonye ko ubwoko bw'Imana buri mu kaga gateye ubwoba, kandi kugirirwa neza

384
na Yo byari biri kubakurwaho. Amanywa n'ijoro natekerezaga kuri iyi shusho iteye agahinda, maze
nkinginga Imana ndira cyane nti: "Uwiteka, ntutume umurage wawe ugerwaho n'igisuzuguriro.
Ntiwemere ko [1T 494] abanyamahanga bavuga bati: mbese Imana yabo iri he?" Niyumvisemo ko
natandukanijwe na buri wese mu bayoboye umurimo nkaba nari mpagaze jyenyine. Sinatinyutse
kugira umuntu n'umwe niringira. Mu gihe cya nijoro nakanguye umugabo wanjye mvuga nti:
"Mfite ubwoba ko nzahinduka utizera." Natakiye Uwiteka ngo ankirishe ukuboko kwe gukomeye.
Sinashoboraga kubona ko ubuhamya bwanjye bwitaweho, maze nshyigikira igitekerezo ko ahari
uruhare rwanjye mu murimo rwarangiye. Twari dufite gahunda yo kujya i Bushnell, nyamara
nabwiye umugabo wanjye ko ntashobora kujyayo. Bidatinze yagarutse avuye ku biro by'iposita
afite ibaruwa ivuye kuri mwene data Matteson ikubiyemo inzozi zikurikira: [1T 495]
"MWENE DATA UKUNDWA WHITE: Umugisha w'Imana ube kuri wowe, kandi iyi mirongo
nkwandikiye isange ukiri muzima kandi urushaho kumererwa neza mu mbaraga z'umubiri n'iza
Mwuka. Ndashimira Uwiteka cyane kubw'ineza ye kuri wowe, kandi niringira yuko ushobora
kongera kwishimira kugira amagara mazima n'umudendezo wo kubwiriza ubutumwa buheruka.
[1T 495]
"Narose inzozi zikomeye zikwerekeyeho wowe na mushiki wacu White, kandi ndumva ari
inshingano yanjye kuzibarotorera uko nshobora kuzibuka kose. Narose ko nazibwiye mushiki
wacu White, ndetse n'ubusobanuro bwazo, ubwo nari nahawe na none binyuze mu nzozi. Igihe
nari nkangutse, hari ikintu cyampatiye kubyuka nkandika buri kantu kose kugira ngo ahari
ntazabyibagirwa. Icyakora nirengagije kubikora bitewe n'uko ku ruhande rumwe nari naniwe, no
mu rundi ruhande bitewe n'uko natekerezaga ko ari inzozi nyine. Nyamara mbonye yuko ntari
narigeze kugira icyo ndota kuri wowe mbere hose, kandi ko izi nzozi zari zirimo ubwenge bwinshi,
kandi zikwerekeyeho cyane, nafashe umwanzuro w'uko nkwiriye kuzikubwira. Ibi bikurikira ni
ibyo nshobora kwibuka muri zo: [1T 495]
"Nari ndi mu nzu ngari ahari hari uruhimbi rujya kumera nk'urwo tujya dukoresha mu byumba
dukoreramo amateraniro. Kuri rwo hari hateretswe amatabaza menshi yaka. Ayo matabaza yari
akeneye gukomeza konger wamo amavuta ubudatuza, kandi umubare munini muri twe wari
ushishikaye mu murimo wo kuzana amavuta maze tukuzuzamo. Mwene data White n'umufasha
we bari bashishikaye cyane, kandi nabonye ko mushiki wacu White yasukagamo amavuta menshi
kurusha undi muntu uwo ari we wese. Nuko mwene data White ajya ku rugi rwinjiraga mu nzu
y'ububiko ahari hari ingunguru nyinshi z'amavuta. Yakinguye urugi maze arinjira, maze mushiki
wacu White aramukurikira. Uwo mwanya itsinda ry'abagabo riraza. Bari bafite ibintu byinshi
cyane by'umukara bimeze nk'umurayi, maze byose babirunda kuri mwene data James White
n'umugore we Ellen White, barabibatwikiriza rwose. Numvise ngize agahinda kenshi, nuko
nkomeza kureba mpagaritse umutima ngo ndebe amaherezo y'ibyo bintu. Nashoboraga kubona
bwene data White n'umugore we bombi bakora cyane kugira ngo babashe kuva munsi y'uwo
murayi w'umukara, nuko nyuma [1T 495] y'urugamba rurerure baza gusohokamo barabagirana
bitangaje, maze ba bantu babi na wa murayi biragenda ubutongera kugaragara. Mwene data White
n'umugore we Ellen White bongeye gukora wa murimo wo gushyira amavuta mu matabaza
babikunze kurusha mbere hose, icyakora mushiki wacu White yakomezaga gushyiramo amavuta
kurusha abandi bose. [1T 496]
"Narose ko ibi bikurikira ari bwo busobanuro bw'izo nzozi: Amatabaza yari ahagarariye ubwoko
bw'Imana bwasigaye. Amavuta yari ukuri n'urukundo mvajuru ubwoko bw'Imana bukeneye
guhabwa ubudasiba. Abantu bari bahugiye mu gusuka amavuta mu matabaza bari abagaragu
b'Imana bakora mu murimo wo gusarura. Abo iryo tsinda ry'abantu babi rihagarariye

385
by'umwihariko sinashoboraga kubavuga, icyakora ni abantu bagenderewe n'umwanzi wayoboraga
imbaraga yabo mbi ihindura abandi ikibasira by'umwihariko mwene White n'umugore we. Mwene
data White n'umugore we bamaze igihe runaka bari mu mubabaro ukomeye, ariko amaherezo
batabawe n'ubuntu bw'Imana hamwe n'umwete wabo bwite udakebakeba. Hanyuma amaherezo
imbaraga z'Imana zabajeho, maze bakora uruhare rukomeye mu kubwiriza ubutumwa buheruka
bw'imbabazi. Nyamara mushiki wacu White yahabwaga ubwenge n'urukundo biva mu ijuru
kurusha abandi bose basigaye.
"Izi nzozi zakomeje icyizere cyanjye ko Uwiteka azabayobora maze mukarangiza umurimo wo
guhembura ibintu byatangiye, kandi ko muzongera kwishimira Mwuka w'Imana nka mbere mu
bihe byashize; ndetse mukarushirizwaho. Ntimukibagirwe ko kwicisha bugufi ari umuryango
ubageza mu bubiko bukungahaye bw'ubuntu bw'Imana. Imana iguhe umugisha wowe n'umufasha
wawe ndetse n'abana banyu, kandi aduhe kuzahurira mu bwami bw'ijuru. Uwanyu ubakunda
urukundo rwa Gikristo. [1T 496]
"Oakland, Wisconsin, 15 Nyakanga 1867."
"John Matteson.
Izi nzozi zanteye ubutwari ku rwego runaka. Nari mfitiye icyizere mwene data Matteson. Mbere
yuko mubonesha amaso, ibye nari narabyeretswe mu iyerekwa, bihabanye n'ibya F w'i Wisconsin.
Uyu nsorejeho ntiyari akwiriye rwose kwitwa izina ry'Umukristo, ndetse ngo yitwe intumwa.
Nyamara neretswe mwene data Matteson nk'umuntu wari ufite kwicisha bugufi, kandi nk'umuntu
wari kuba afite ibimuhagije byose ngo yereke abantu Ntama w'Imana, igihe cyose yari gukomeza
kuba yiyeguriye Imana. Ntabwo mwene data Matteson yari azi ibigeragezo nari mfite mu bwenge
bwanjye. Ntabwo twari twarigeze kuvugana ku murongo w'itumanaho, kandi inzozi zaje mu gihe
kandi ziva ku wo zakomotseho zangaragariye nk'ikiganza cy'Imana cyari kiramburiwe kumfasha.
[1T 496]
Twari duhagaritswe umutima no kubaka inzu dukoresheje amafaranga y'inguzanyo kandi ibyo
byaduteye kuba mu rungabangabo. Twakomezaga [1T 496] amasezerano twagiranye n'abantu
kandi tugakora bikabije mu gihe cy'ubushyuhe bwinshi. Kubera ko twari dufite ubukene
bw'amafaranga, twajyanaga mu murima, tugahingisha amasuka, tugatema ibyatsi kandi
tukabitongora. Narundaga ibirundo by'ibyatsi mu murima, mu gihe umugabo wanjye mu mbaraga
nke yari afite yanyegerezaga ibyatsi. Nafataga uburoso maze ngasiga irangi ahantu hanini mu nzu
yacu. Muri ibi byose twembi twarinanizaga cyane. Amaherezo, mu buryo butunguranye naje
kunanirwa sinaba ngishoboye kugira ibyo nkora. Inshuro nyinshi mu gitondo nararabiranaga, maze
umugabo wanjye akaba agomba kujya mu materaniro yaberaga mu gashyamba ka Greenbush tutari
kumwe. [1T 497]
Hari igihe igare ryacu rishaje kandi ryagendaga bigoye ryenze kutwica twe n'itsinda twari kumwe.
Gukora ingendo ndende turikoresheje, umurimo wo mu materaniro, imihati n'imiruho byo mu
rugo, byari byinshi cyane kuri twe maze ngatinya ko umurimo wanjye waba wararangiye.
Umugabo wanjye yagerageje kuntera umwete, kandi anshishikariza kongera gutangira kuzuza
impapuro zisezeranira ab'i Orange, Greenbush na Ithaca kuzabasura. Amaherezo niyemeje
gutangira, kandi nabona ntarembye kurusha uko nari ndi ngakomeza gukora ingendo. Nagendeye
mu igare urugendo rw'ibirometero nka cumi na bitanu mfukamye ku musego nseguye umutwe
wanjye ku kibero cy'umugabo wanjye. Yayoboraga igare kandi anseguye. Igitondo cyakurikiyeho
nari merewe neza ho gato maze niyemeza gukomeza. Imana yaradufashije tubwirizanya imbaraga
abantu b'i Orange, kandi abari barasubiye inyuma n'abanyabyaha bakorerwa umurimo uhebuje. I

386
Greenbush nari mfite umudendezo kandi nahawe n'imbaraga. Ahitwa i Ithaca Uwiteka yadufashije
kubwiriza iteraniro rinini ry'abantu tutari twarigeze guhura mbere hose. [1T 497]
Igihe twari tudahari, bene data King, Fargo na Maynard bafashe icyemezo cyo kutugirira imbabazi
twebwe n'itsinda twari kumwe, biyemeza ko dukwiriye kugira igare ryoroshye, rifite ibyicaro
byiza kandi rigenda neza. Nuko igihe twari tugarutse, bajyanye umugabo wanjye ahitwa Ionia
maze bamugurira igare dufite muri iki gihe. Iri ni ryo twari dukeneye, kandi ryari kunkiza
umunaniro mu gihe cy'ingendo zo mu mpeshyi irimo ubushyuhe bwinshi. [1T 497]
Muri icyo gihe twakiriye ubutumire butitiriza buturarikira kujya mu materaniro yagombaga kubera
mu Burengerazuba. Igihe twasomaga ubwo butumire bwakoraga ku mutima, twararize. Umugabo
wanjye yarambwiraga ati: "Ellen, ntabwo dushobora kujya muri aya materaniro. Turamutse
tugerageje, wenda nabasha kwiyitaho ubwanjye muri uru rugendo, none se uramutse urabiranye,
nakora iki? Ariko rero Ellen, tugomba kugenda." Igihe yari avuze atyo amarira y'amarangamutima
yamuteraga ikiniga bikamubuza kuvuga. Nanjye ubwanjye, ubwo natekerezaga ku ntege nke nari
mfite, n'uko umurimo wari umeze mu Burasirazuba, kandi [1T 497] nkaniyumvamo ko bene data
bakeneye ko tubafasha binyuze mu mirimo yacu, naravugaga nti: "James, ntabwo dushobora kujya
muri aya materaniro mu Burasirazuba-nyamara tugomba kugenda." Iki gihe, benshi muri bene data
b'abiringirwa babonaga uko tumeze bemeye kujyana natwe. Ibi byari bihagije kugira ngo dufate
icyemezo. Mu igare ryacu rishya twahagurutse i Greenville ku itariki 29 Kanama tujya mu
materaniro rusange yaberaga i Wright. Amatsinda ane y'abantu yaraduherekeje. Urwo rugendo
rwari rwiza cyane kandi runejeje cyane kuko twari kumwe na bene data bari batwitayeho. Iteraniro
ryagaragayemo intsinzi. [1T 498]
Ku itariki ya 7 n'iya 8 z'ukwezi kwa Nzeli twashimishijwe n'ibihe twagiriye ahitwa Monterey turi
kumwe na bene data bo mu gace kitwa Allegan. Aho niho twahuriye na mwene data Loughborough
wari waratangiye kumva ibibi biri i Battle Creek, kandi akaba yari ari kurizwa n'uruhare yagize
rwerekeranye n'ibyo bibi byari byarangirije umurimo kandi bikadukoreza imitwaro ishengura.
Tubimusabye, yaraduherekeje tujyana i Battle Creek. Nyamara mbere yuko tuva i Monterey,
yaturotoreye inzozi zikurikira yari yarose: [1T 498]
"Igihe mwene data White n'umugore we bazaga i Monterey ku itariki ya 7 Nzeli, bansabye
kubaherekeza tukajyana i Battle Creek. Nashidikanyije kugenda, ntekereza ko yashoboraga kuba
ari inshingano yanjye gusigara ngakurikirana umurimo i Monterey kandi igihe navuganaga na bo,
natekerezaga ko i Battle Creek hariyo kubarwanya ku rwego rworoheje. Nyuma yo gusengera iki
kibazo iminsi myinshi, umugoroba umwe naryamye mpagaritse umutima, ninginga Uwiteka ngo
ampe umucyo kuri icyo kibazo. [1T 498]
"Narose ko nari ndi mu igare ry'umwotsi ndi kumwe n'abandi bantu b'abizera bo mu itorero ry'i
Battle Creek. Iryo gare ryari rigufi nahagararaga muri ryo nemye bigoranye. Ntabwo hinjiragamo
umwuka mu buryo bwiza, harimo impumuro mbi wagira ngo hari hashize amezi menshi nta
mwuka mwiza ugeramo. Umuhanda iryo gare ryanyuragamo warimo imikuku, hanyuma iyo
ryabaga rifite umuvuduko mwinshi rigahungabana cyane, rimwe na rimwe bigatuma ibitwaro yacu
ihubuka ikagwa hasi, ubundi rikajugunya bamwe mu bagenzi. Twagombaga kugenda duhagarara
kugira ngo dusubizemo abagenzi bacu ndetse n'imitwaro cyangwa se kugira ngo dusane iryo gare.
Twasaga n'aho dukora igihe runaka tukagera kuri bike, cyangwa tugasa n'abatari kuva aho turi.
Mu by'ukuri twari itsinda ry'abagenzi bareba nk'abicuza ibyo barimo. [1T 498]
"Twese twahise tugera ku kimeze nk'urufatiro rw'uruziga rugari bihagije ku buryo igare
ry'umwotsi ryose rikwirwaho. Mwene White n'umugore we bari bahagaze aho. Igihe nateraga

387
intambwe nkava muri iryo igare, baravuze bati: 'Irigare ry'umwotsi riri kugenda nabirwose.
Rigomba guhindukizwaho nka kimwe cya kane cy'uruziga. Bombi bafashe ku byuma byatumaga
imashini iritwara yikaraga ngo bahindukize iryo gare kandi bakururisha [1T 498] imbaraga zabo
zose. Nta bantu bigeze bakoresha imbaraga nyinshi basunika igare ku buryo zangana n'izo
bakoresheje bagira ngo bahindukize icyuma kiyobora rya gare. Narahagaze ndareba kugeza ubwo
igare ry'umwotsi ryatangiye guhindukira, nuko ntera hejuru mvuga nti: 'Riri kugenda' maze nanjye
nkoraho ngo mbafashe. Ntabwo nitaye cyane ku igare, icyo twashakaga cyane ni ugukora umurimo
wacu wo guhindukiza cya cyuma kiyobora igare. [1T 499]
"Igihe twari turangije uyu murimo, twarebye hejuru maze tubona igare ryose ryahindutse. Aho
kugira ngo ribe ari igare rigufi, igare ritinjiramo akayaga neza nk'iryo twari twahoze tugenderamo,
hari hari igare rirerire kandi rigari, rihuhwamo n'akayaga neza, rifite amadirishya magari kandi
acyeye, ryose rimurikiwe, kandi rirabagirana mu buryo buteye amabengeza, ririmbishijwe kurusha
ingoro iyo ari yo yose cyangwa imodoka y'ihoteli naba narigeze kubona. Umuhanda wari
uringaniye, utunganye kandi ukomeye. Igare ryari riri kugenda ryuzuramo abagenzi bafite mu
maso hakeye kandi hishimye, nyamara bagaragaraga nkabantu bafite isezerano bagenderaho kandi
batagaragaza gukina mu byo bakora. Bose basaga n'abagaragaza kunyurwa n'impinduka yari
yakozwe, kandi bafite icyizere gikomeye ko urugendo rw'iryo gare ry'umwotsi ruzagera ku ntego.
Noneho mwenedata White n'umugore we bari bari mu igare, mu maso habo harabagirana
umunezero wera. Igihe igare ryari ritangiye guhaguruka, nari nishimye cyane ku buryo
nakangukanye ibitekerezo mu bwenge bwanjye bimbwira ko izo nzozi zarenguriraga ku itorero
ry'i Battle Creek n'ibintu bihabera bifitanye isano n'umurimo [w'Imana]. Mu bwenge bwanjye nari
nsobanukiwe neza n'ibijyanye n'inshingano yanjye yo kujya i Battle Creek maze ngafasha mu
murimo uri kuhakorerwa. Übu noneho ndanezerewe kubera ko ndi hano kugira ngo mbone
umugisha Uwiteka ari guherekeresha imirimo irimo umwete mwene data na mushiki wacu White
bari gukora ngo bashyire ibintu mu buryo. [1T 499]
"J.N. LOUGHBOROUGH."
Mbere yuko duhaguruka i Monterey, mwene data Loughborough yambwiye inkuru ikurikira
y'izindi nzozi yari yararose igihe umugore we yari hafi yo gupfa. Izi na zo zari ikintu cyo
kunkomeza. [1T 499]
"Umuhanuzi ufite icyo yarose, nakirotore." Yeremiya 23:28. [1T 499]
"Umugoroba umwe ubwo nari maze gutekereza ku mubabaro wa mwene data White n'umugore
we, isano bañitanye n'umurimo wo kubwiriza ubutumwa bwa marayika wa gatatu ndetse n'uburyo
jyewe nananiwe guhagararana na bo mu mibabaro yabo; maze nyuma yo kugerageza kwaturira
Uwiteka ibibi byanjye no kumusaba ngo ahe umugisha mwenedata White n'umugore we,
nararyamye ngo nduhuke. [1T 499]
"Mu nzozi zanjye natekerezaga ko ndi mu mujyi navukiyemo, ndi mu ntangiriro z'umusozi
muremure. Navuganaga umwete mwinshi nti: [1T 499] 'Icyampa nkabona ya soko ikiza indwara!'
Natekereje ko umusore w'igikundiro kandi wambaye neza aje ansanga maze avuga yishimye ati:
'Ndakuyobora nkugeze ku isoko. Yangiye imbere, maze nanjye ngerageza kumukurikira.
Twanyuze mu ibanga ry'uwo musozi, tunyura ahantu hatatu hatose kandi hari ibyondo bitugoye,
hatembagamo utugezi duto tw'amazi y'isayo. Nta buryo bwari buhari bwo kutwambutsa keretse
gusa kuvogera dutaha. Ibyo tubirangije, twageze ahantu hari ubutaka bwiza kandi bukomeye
ndetse n'ahantu ho kwirukankira ku nkombe y'umugezi, kandi isoko nini y'amazi meza arabagirana
yapfupfunukagamo. Hari hateretswe umuvure munini umeze nk'ikidendezi cyo kwidumburamo

388
kiri ku Kigo cyita ku Buzima cy'i Battle Creek. Itiyo yaturukaga muri ya soko ikagenda ikagera
mu ruhande rumwe rwa wa muvure, noneho amazi na yo agatembera mu rundi ruhande rwacyo.
Izuba ryari ricanye cyane, amazi na yo agatera ibishashi bitewe n'imyambi y'umucyo waryo. [1T
500]
"Ubwo twari twegereye ya soko, uwo musore ntacyo yavuze, ahubwo yampanze amaso maze
amwenyura agaragaza ko anyuzwe, bityo akazunguza ikiganza acyerekeza kuri ya soko, mbese
nko kuvuga ngo: 'Mbese ntabwo utekereza ko iyi ari ya soko ikiza indwara zose?' Itsinda rinini
cyane ry'abantu bari barangajwe imbere na mwene White n'umugore we Ellen White ryaje kuri
iyo soko riturutse ku ruhande duteganye. Bose bagaragaraga ko banezerewe kandi bishimye,
icyakora mu maso habo hagaragazaga gukomera kwera. [1T 500]
"Mwene data White yasaga n'uwarushijeho kumererwa neza cyane mu buzima bwe, kandi yari
afite ibyishimo mu maso kandi akeye, icyakora yasaga n'unaniwe, mbese nk'umuntu wagenze
urugendo rurerure. Mushiki wacu White yari afite igikombe kinini mu ntoki ze, maze agikoza muri
ya soko y'amazi, anywa kuri ayo mazi, maze agihereza abandi. Natekereje ko mwene data White
ari kuvugana n'iryo tsinda akaribwira ati: 'Ubu noneho muri buze kubona ingaruka z'aya mazi.
Nuko aranywa, uwo mwanya amugaruramo imbaraga nk'uko yari yagenjereje abandi bose
bayanyoye, agatera mu maso habo kugaragara ko bafite intege ndetse n'imbaraga. Natekereje ko
igihe mwene data White yari ari kuvuga ananywa ku mazi, yafatishije ikiganza cye kuri wa muvure
munini maze yidumburamo inshuro eshatu. Inshuro yose yabaga yuburutse mu mazi, yabaga afite
imbaraga ziruta izo yari afite mbere, ariko yakomezaga kuvuga ahendahendera abandi kuza na bo
bakoga muri iyo 'soko, nk'uko yayitaga, kimwe ndetse bakanywa no ku mazi yayo atemba akiza
indwara. Ijwi rye, n'irya mushiki wacu White ryumvikanaga rimeze nk'indirimbo. Niyumvisemo
umwuka wo kwishimira ko nari mbonye iyo soko. Mushiki wacu White yazaga ansanga anzaniye
igikombe cy'amazi ngo nywe, icyakora nari nishimye cyane ku buryo nakangutse mbere yuko
nywa kuri ayo mazi. [1T 500]
"Uwiteka ampe kunywa bihagije kuri ayo mazi, kubera yuko nizera ko ayo mazi ari ya yandi Kristo
yavuze ko ‘azadudubiza kugeza mu bugingo buhoraho.'[1T 501]

"J.N. LOUGHBOROUGH.
"Monterey, Michigan, 8 Nzeli 1867.”
Ku itariki ya 14 n'iya 15 Nzeli twagize amateraniro y'ingirakamaro i Battle Creek. Muri yo,
umugabo wanjye yavuganye umudendezo maze arasa umwambi utyaye kuri bimwe mu byaha
by'abantu bari mu myanya yo hejuru mu murimo, kandi iyo ni yo yari inshuro ya mbere mu mezi
makumyabiri yari ashize ataza mu materaniro ya nimugoroba kandi akabwiriza mu mugoroba.
Umurimo mwiza wari utangiye, kandi nk'uko byatangajwe mu Rwibutso, itorero ryadusezeraniye
guhagarara mu ruhande rwacu niba igihe twari kuzaba duhindukiye tuva mu Burengerazuba twari
gukomeza gukorana na bo. [1T 501]
Duherekejwe na mwenedata Maynard n'umugore we, na benedata Smith na Ólmstead twagiye mu
materaniro magari yaberaga mu Burengerazuba, kandi intsinzi zikomeye zayabonetsemo
zanditswe mu buryo bwuzuye mu Rwibutso. Igihe nitabiraga amateraniro y'i Wiscinsin nari mfite
intege nke cyane. I Battle Creek nari narahakoreye birengeje imbaraga zanjye kandi ubwo nari mu
modoka turi mu rugendo nendaga kurabirana. Nari maze ibyumweru bine mbabara mu bihaha,
kandi navuganaga n'abantu bingoye. Ku Isabato nimugoroba bari bansize umuti ugabanya
uburibwe ku muhogo n'ibihaha, ariko bibagirwa umuti w'umutwe, maze ikibazo cyari kiri mu

389
bihaha cyimukira mu bwonko. Mbyutse mu gitondo, numvise uburibwe budasanzwe ku bwonko.
Numvise hasa n'ahavugiramo injereri, kandi imbere yanjye ikintu cyose cyasaga n'ikinyeganyega.
Igihe nashinguraga, naradandabiranaga nkenda kwitura hasi. Nafashe ifunguro ryanjye rya mu
gitondo niringiye ko nindifata ndi butore agatege; nyamara ahubwo ikibazo cyarushijeho
gukomera. Nakomeje kuremba ku buryo ntashoboraga kweguka ngo nicare. [1T 501]
Umugabo wanjye yaje mu nzu nari ndimo nyuma y'amateraniro ya mbere ya saa sita, ambwira ko
yari yasezeranije abantu ko ndi bubwirize nyuma ya saa sita. Byasaga n'ibidashoboka ko
mpagarara imbere y'abantu. Igihe umugabo wanjye yambazaga insanganyamatsiko nari
bwigisheho, sinashoboraga kubaka interuro n'imwe cyangwa ngo nyibuke mu bwenge bwanjye.
Ariko naratekereje nti: Niba Imana ishaka ko mbwiriza, nta gushidikanya izampa n'imbaraga;
ndatinyuka mbikore ku bwo kwizera; sinshobora gutsindwa. Nadandabiranye ngana ku ihema. Mu
bwenge bwanjye harimo urujijo rudasanzwe, icyakora mbwira bene data twari dufatanyije
umurimo wo kubwiriza bari bari imbere ko nashobora kubwiriza baramutse bankomeresheje
amasengesho yabo. Mu kwizera nahagaze imbere y'abantu, maze mu minota nk'itanu umutwe
wanjye [1T 501] n'ibihaha biba birakize, nuko mvuga mu gihe gisaga isaha yose nta kibazo,
mbwiriza abantu barenga igihumbi na magana atanu bari bashishikajwe no gutega amatwi.
Ndangije kubwiriza, niyumvisemo ko ukugiraneza kw'Imana n'imbabazi zayo binjeho, nuko
numva sinshoboye kwihanganira kutongera guhaguruka ngo mvuge iby'uburwayi bwanjye
n'umugisha w'Imana wari wankomeje igihe nari ndi kubwiriza. Uhereye kuri ayo materaniro,
ibihaha byanjye byarorohewe bikomeye, kandi nkomeza kurushaho kumererwa neza mu buzima
bwanjye. [1T 502]
Mu Burengerazuba twahahuriye n'inkuru zitari ikindi uretse gusebya umugabo wanjye. Izo nkuru
zari iza vuba mu gihe twari duherutse guteranira mu Nteko Nkuru Rusange, kandi zari
zarakwirakwijwe mu bice byose aho umurimo wakorerwaga. Ndavuga imwe nk'urugero. Byari
byavuzwe ko umugabo wanjye yari yarasajijwe cyane no gushaka amafaranga ku buryo yari
yarageze naho agurisha amacupa ashaje. Ibihamya ni ibi: Igihe twendaga kwimuka, nabajije
umugabo wanjye icyo twari dukwiriye gukoresha amacupa ashaje twari dufite. Yaravuze ati:
"Yajugunye." Ako kanya umwana wacu witwa Willie yarinjiye, nuko yiyemeza kuyasukura maze
akayagurisha. Namubwiye kubikora hanyuma amafaranga avuyemo akayakoresha. Igihe umugabo
wanjye yari agiye ku biro by'iposita, yatwaye Willie na ya macupa mu igare. Ntacyo yari gukorera
umuhungu we muto akunda kitari icyo. Willie yagurishije ya macupa maze ajyana amafaranga.
Igihe barimo bajya ku biro by'iposita, umugabo wanjye yatwaye mu igare mwene data umwe
wakoraga mu biro by'ikinyamakuru Urwibutso, waganiraga na we mu buryo bushimishije ubwo
bari bari mu igare bajya mu mujyi ndetse banavayo, maze kubera ko yabonye Willie asohoka akaza
ku igare akabaza se ikibazo gifitanye isano n'agaciro ka ya macupa, hanyuma akabona umucuruzi
w'imiti aganira n'umugabo wanjye ku bijyanye n'ibyari bishishikaje Willie, uyu mwene data
atagombye kugira ijambo na rimwe abwira umugabo wanjye ku bijyanye n'iyo gahunda, yahise
atangaza amakuru yuko mwene data White yari yahoze mu mujyi agurisha amacupa ashaje bityo
akaba agomba kuba ari umusazi. Inshuro ya mbere twumvise iby'ayo macupa twabyumviye ahitwa
Iowa, ubwo hari hashize amezi atanu ibyo bibaye. [1T 502]
Ibi bintu barabiduhishe kugira ngo tudashobora kubikosora, nuko bikwirakwizwa nk'ibigurukira
ku mababa y'umuyaga bigurukanywe n'abavugaga ko ari inshuti zacu. Kandi nyuma yo gushaka
amakuru no kumva hafi y'abagize iri torero bose babyatuza akanwa kabo, twatangajwe no
kumenya ko imwe cyangwa ebyiri muri izo nkuru z'ibinyoma zari zaremewe n'abantu hafi ya bose,
kandi ko abo biyitaga Abakristo batizaga umurindi amarangamutima yo kunegura, gusharira

390
n'ubugome batwibasira, ariko by'umwihariko bibasira umugabo wanjye w'umunyantege nke wari
uhanganye n'ubuzima no kubona umudendezo. Abantu bamwe bari baragize umwuka w'ubugome
no gukomeretsa kandi bari baragiye bavuga umugabo wanjye nk'umuntu w'umukire ariko urarikira
amafaranga cyane. [1T 502]
Igihe twari tugarutse i Battle Creek, umugabo wanjye yatumije inama ya bene data kugira ngo
baterane n'abagize itorero, maze bashakishe amakuru kuri ibyo bibazo imbere yabo, kugira inkuru
z'ibinyoma zishakirwe umuti. Bene data baturutse mu bice bitandukanye by'igihugu, maze nta
bwoba umugabo wanjye ararikira bose kuzana ibyo bashoboye kubona mu byo aregwa kugira ngo
abyisobanureho ku mugaragaro bityo ashyire iherezo kuri uko kumusebya gukorwa mu ibanga.
Amakosa yari yaratuye mbere byandikwa mu Rwibutso mbere hose, noneho ubu yayaturiye mu
nama mu ruhame mu buryo bwuzuye ayaturira n'abantu ku giti cyabo, kandi asobanura ibintu
byinshi bari barahereyeho bahimba ibirego by'ibinyoma kandi by'ubupfapfa, maze yemeza abari
aho bose uburyo ibyo birego ari ibinyoma. [1T 503]
Igihe barebaga ku bibazo bifitanye isano n'agaciro nyakuri k'umutungo wacu, umugabo wanjye
yatangajwe n'uko twabonye ko ubaze ibyo twari dutunze byose kugeza icyo gihe, twari dufite
umutungo ufite agaciro k'amadolari igihumbi na magana atanu gusa utabariyemo ifarashi ze
n'igare, kandi nk'uko umunyamabanga we yabivuze, yabonye ko amadeni yari yasigaranye mu
murimo wo gusomesha no gutunganyisha ibitabo n'amakarita byari byagurishijwe umwaka wari
ushize atanganaga n'inyungu y'amafaranga yagombaga kwishyura Urugaga rusohora Inyandiko,
Ibyo bitabo n'amakarita kuri ubu ntibishobora gufatwa nk'ibifite agaciro kenshi, kandi no kuri twe
ni ko bimeze ukurikije igihe twarimo. [1T 503]
Igihe umugabo wanjye yari afite amagara mazima, ntiyari afite igihe cyo kugenzura neza konti ze,
kandi igihe yari arwaye ibye byari mu maboko y'abandi bantu. Ikibazo cyaravutse ngo: Ni iki
cyabaye ku mutungo we? Mbese yakorewe uburiganya? Mbese hari amakosa yakozwe ku makonti
ye? Cyangwa se igihe ibye bitari biri ku murongo neza, hari icyo yaba yaratanze muri byo, kandi
kikaba ari ikintu cy'agaciro, akaba yarabikoze alazi ubushobozi nyirizina afite bwo gutanga, kandi
akabikora atazi ingano y'ibyo atanze? [1T 503]
Nk'umusaruro umwe wavuye muri iryo genzura, icyizere cyari gifitiwe abari bararagijwe konti
zifitanye isano n'ibikorwa byacu nticyanyeganyeze, kandi na mpamvu nziza dufite yo kwanzura
ko amikoro make dufite twayaherereza ku gucungwa nabi kwa konti zacu. Ku bw'ibyo rero, mu
kureba ku byerekeranye n'imirimo ibyara inyungu y'umugabo wanjye mu myaka icumi ishize,
n'uburyo bwe bwo gutanga umutungo adahatwa kugira ngo afashe umurimo mu mashami yawo
yose, umwanzuro uruta iyindi kandi mwiza ni uko umutungo wacu wakoreshejwe mu murimo wo
kwigisha ukuri kw'iki gihe. Nta hantu umugabo wanjye yagiye yandika uko umutungo
wakoreshwaga, kandi ibyo yatanze byashoboraga kumenyekana biciye mu kwiyibutsa ibyakozwe,
ndetse ukagendera ku byakiriwe mu kinyamakuru Urwibutso. Kuba byaragaragaye ko dutunze
utuntu duke cyane, ibyo bikagaragara muri iki gihe ubwo umugabo wanjye yavugwaga [1T 503]
ko ari umukire ariko ukirarikiye kubona amafaranga, byatubereye ibyishimo, kuko bwari uburyo
bwiza bwo kuvuguruza ibyo birego by'ibinyoma byari byibasiriye imbaraga ihindura dufite mu
bantu kandi bigahindanya imico ya Gikristo. [1T 504]
Ubutunzi bwacu bushobora gushira, nyamara tuzakomeza twishimire mu Mana niba bukoreshwa
mu guteza imbere umurimo wayo. Twakoresheje iminsi yacu irusha indi kuba myiza twishimye,
dukoresha imbaraga zacu zihebuje izindi, kandi dusa n'aho tumazwemo imbaraga n'uwo murimo,
ndetse twiyumvamo ubumuga bwaje imburagihe, nyamara kandi tuzakomeza kwishima. Nyamara
igihe abiyita bene data bibasiriye imico yacu n'imbaraga ihindura dufite mu bantu binyuze mu

391
kutugaragaza nk'abatunzi, abantu b'isi n'abantu bararikiye kurundanya ibindi byinshi, ubwo ni bwo
twumva dukozweho cyane. Nimureke twishimire imico n'imbaraga zihindura abandi twagezeho
mu myaka makumyabiri ishize. Nubwo twaba dukennye kandi tukaba dusingiriye gato ku magara
mazima ndetse n'ubu buzima bupfa ubwabwo, tuzishima kandi dutangane umutima ukunze kuri
bike dusigaranye kugira ngo bikoreshwe mu murimo w'Imana. [1T 504]
Igenzura ryakozwe neza ryitondewe maze rigera ku musaruro wo kudukurahoibirego twari
twararezwe, no gusubizwahokw'amarangamutima y'ubumwe butunganye rwose. Ukwatura
kuvuye ku mutima, ndetse ku mutima umenetse kw'imigenzereze y'ubugome twari twaragiriwe
kwarakozwe, kandi ikimenyetso cy'uko duhawe umugisha n'Imana cyatujeho twese. Abari
barasubiye inyuma baragaruwe, abanyabyaha barahinduka, ndetse abantu mirongo ine na bane
barabatizwa. Umugabo wanjye yabatijemo cumi na batantatu, bene data Andrews na
Loughborough babatiza makumyabiri n'umunani. Dufite ubutwari, ariko turananiwe cyane. Jyewe
n'umugabo wanjye twari tumaze igihe twikoreye umutwaro w'umurimo wasabaga imbaraga kandi
wari ushishikaje. Mu ntege nke zacu, ukuntu twanyuze mu isuzuma aho abantu hafi ya bose
bumvaga baturwanya, tukihanganira kubwiriza, kwinginga abantu, amatereniro ya nijoro, kandi
ari na ko dutegura iki gitabo, umugabo wanjye akorana nanjye, dukora amakopi kandi
tukayategurira gusohorwa mu mashini, tugasoma inyandiko tuzisubiramo, ibyo byose Imana
yonyine ni yo ibizi. Nyamara twabinyuzemo amahoro kandi twiringiye ko Imana izadukomeza mu
mirimo yacu yo mu gihe kizaza. [1T 504]
Ubu twizera ko nyinshi mu nzozi navuze zari zatangiwe kwerekana ibigeragezo byari
byahagurukijwe n'ibibi byari biri i Battle Creek, zikerekana imirimo twakoze mu kwivanaho
ibirego kirimbuzi, ndetse n'imirimo yacu yo gusubiza ibintu mu buryo duherekejwe n'umugisha
w'Imana. Niba uku tubona izi nzozi ari ukuri, none se dushingiye ku mugabane wazo utarasohora
ntidushobora kwiringira ko ahazaza hacu hazarushaho kuba heza kurusha ahashize? [1T 504]
Mu kwanzura iyi nkuru, nshaka kuvuga ko tubayeho mu gihe gikomeye cyane kurusha ibindi
byose byabayeho. Mu iyerekwa mperutse guhabwa, neretswe igihamya gishishana ko umugabane
muto gusa w'abavuga ubu ko bizera ukuri ari bo bazezwa na ko kandi bakizwe. Benshi bazishyira
hejuru y'ukwiyoroshya kuranga umurimo. Bazishushanya n'ab'isi, bikundire ibigirwamana, maze
bahinduke intumbi mu bya Mwuka. Abayoboke ba Kristo bicisha bugufi kandi bakitanga
bazakomeza bagere ku kwera, basige inyuma abatagira icyo bitaho kandi bagakunda iby'isi. [1T
505]
Nongeye kwerekwa ibya Isirayeli ya kera. Abagabo babiri gusa mu bari bakuze bo mu ngabo
nyinshi zari zahagurutse muri Egiputa ni bo binjiye mu gihugu cy'i Kanani. Intumbi zabo
zanyanyagiye mu butayu kubera ibicumuro byabo. Isirayeli yo muri iki gihe iri mu kaga
karushijeho gukomera ko kwibagirwa Imana no gushorwa mu gusenga ibigirwamana kurusha uko
ubwoko bwayo bwo mu gihe cyashize bwabigenje. Ibigirwamana byinshi bisengwa ndetse
n'abavuga ko bakomeza Isabato. By'umwihariko, Imana yabwiye ubwoko bwayo bwa kera
kwirinda gusenga ibigirwamana, kubera ko iyo bajyaga kuyoba bakareka gukorera Imana nzima,
umuvumo wayo wari kuba kuri bo. Ku rundi ruhande, iyo baza kuyikundisha umutima wabo wose,
n'ubugingo bwabo bwose, n'imbaraga zabo zose, yari kubaha umugisha mwinshi usaze haba mu
ntonga no mu bigega, kandi igakura indwara hagati muri bo. [1T 505]
Ubu umugisha cyangwa umuvumo biri imbere y'ubwoko bw'Imana. Bazagira umugisha
nibaramuka basohotse mu b'isi bakitandukanya, maze bakagendera mu nzira yo kumvira bicishije
bugufi. Umuvumo uri imbere yabo nibaramuka bifatanyije n'abasenga ibigirwamana, ba bandi
baribata ibyo juru ribasaba. Ibyaha no gukiranirwa bya Isirayeli yigometse byaranditswe kandi

392
ishusho yabyo iri imbere yacu nk'umuburo ko nituramuka dukurikije urugero rwabo rwo gucumura
maze tukava ku Mana, tuzagwa nk'uko na bo baguye. "Ibyo byababereyeho kutubera akabarore;
kandi byandikiwe kuduhugura twebwe abasohoreweho n'imperuka y'ibihe." 1Abakorinto 10:11.
[1T 505]

IGISUBIZO CYATURUTSE MU ITORERO RYA BATTLE CREEK


Tubona yuko gusubiza ku magambo yavuzwe na mushiki wacu White ari amahirwe ndetse
n'inshingano byacu. Twagize amahirwe yo kumenya imirimo y'aba bagaragu b'Uwiteka
[mwenedata White n'umugore we Ellen White] mu myaka myinshi ishize. Twamenye ikintu
kijyanye no kwitanga bagize mu gihe cyashize, kandi twiboneye n'amaso yacu umugisha w'Imana
waherekeje ubuhamya bwabo bwumvikana, bukora ku mitima kandi bukaba ubwo kwizerwa.
Tumaze igihe twemera mu mitima yacu ko inyigisho za Mwuka Wera ziri muri aya mayerekwa
zari ingenzi ku mibereho myiza y'abantu bari kwitegura kwimurirwa mu bwami bw'Imana. Nta
bundi buryo ibyaha bikorwa mu ibanga bishobora gucyahwa, ndetse n'abantu bangiritse binjira
rwihishwa mu mukumbi w'Imana bagashyirwa [1T 505] ahagaragara kandi bagakumirwa mu
migambi yabo mibi. Ubunararibonye bw'igihe kirekire bwatwigishije ko impano nk'iyi ari
iy'agaciro ntagereranywa ku bwoko bw'Imana. Na none twizera yuko Imana yahamagariye mwene
data White gutanga ubuhamya bweruye agacyaha ibibi byashyizwe ahabona muri ubu buryo, kandi
ko muri uyu murimo akwiriye kuwushyigikirwamo n'abubaha Imana by'ukuri. [1T 506]
Na none kandi binyuze mu byatubayeho bibabaje, twize ko igihe ubu buhamya bucecetswe,
cyangwa se umuburo uburimo ugahabwa agaciro gake, ubukonje, gusubira inyuma, imyumvire
y'ab'isi n'umwijima mu bya Mwuka byigarurira itorero. Ntabwo dukwiriye guha umuntu ikuzo,
ahubwo dukwiriye kwemera ubugwari twagize ku bijyanye n'inshingano yacu tukaba tutaravuze
mu mvugo ifite imbaraga kandi ityaye tugaragaza ibitekerezo byacu ku bijyanye n'akamaro kubu
buhamya. Ubuhakanyi buteye ubwoba bw'abahaye agaciro gake ubu buhamya kandi
bakabusuzugura bwerekanye ibihamya byinshi biteye agahinda by'umurimo urimo akaga wo
gukora ibinyuranyije na Mwuka w'ubuntu. [1T 506]
Twiboneye ubwacu umubabaro ukomeye mwene data White n'umugore we banyuzemo mu gihe
cy'uburwayi bushishana kandi buteye akaga bwa mwene data White. Ukuboko kw'Imana
kwaratugaragariye cyane mu kumusubiza ubuzima. Birashoboka ko nta wundi muntu wigeze
agerwaho n'indwara nk'iriya wigeze gukira. Nyamara indwara ikomeye cyane yo kugagara
uruhande rumwe rw'umubiri maze ikangiza ubwonko mu buryo bukomeye, umugaragu w'Imana
yayikijijwe n'ikiganza cyayo cyiza, kandi imuha imbaraga nshya z'umubiri n'iz'ubwenge. [1T 506]
Dutekereza ko igikorwa cya mushiki wacu White cyo kujyana umugabo we wari urwaye mu
rugendo yagiyemo mu majyaruguru mu kwezi K'Ukuboza umwaka ushize yari yagitegetswe na
Mwuka w'Imana; kandi ko twebwe igihe twahagararaga tukarwanya icyo gikorwa, tutagendeye
mu nama z'Imana. Twari tubuze ubwenge mvajuru muri iki kibazo, bityo turayoba tuva mu nzira
ikwiriye. Twebwe ubwacu turemeranya n'imitima yacu ko icyo gihe twari tubuze za mpuhwe
zimbitse za Gikristo zasabwaga n'umubabaro ukomeye nk'uriya, kandi twemera ko twagenze
buhoro mu bijyanye no kubona ikiganza cy'Imana mu gukira kwa mwene data White. Imirimo ye
n'imibabaro ye ku bwacu yari ikwiriye kudutera kumugirira impuhwe nyinshi no kumushyigikira.
Nyamara twahumishijwe na Satani ku bijyanye n'uko twe ubwacu twari tumeze mu bya Mwuka.
[1T 506]

393
Umwuka w'urwikekwe ku bijyanye n'amikoro waje kuri twe mu muhindo ushize, udutera kumva
ko mwene data White yarimo asaba amafaranga mu gihe atari ayakeneye. Ubu noneho duhamya
tudashidikanya ko mu by'ukuri yari ayakeneye, kandi twari turi mu ikosa ryo kuba tutarabajije uko
ibintu bimeze nk'uko twari dukwiriye kubikora. Turemera rwose ko aya marangamutima nta
shingiro yari afite kandi yarimo ubugome, nubwo yari yatewe no kutamenya neza ukuri k'uko
ibintu byari bimeze. [1T 506]
N'umubabaro mwinshi wo mu mutima, ubu turemera gucyahwa twaherewe muri ibi bihamya,
kandi aho twakosheje tugatandukira ibitunganye bitewe n'uko tutagize gushishoza mu bya Mwuka,
turasaba ko Imana itubabarira kandi n'ubwoko bwayo bukatubabarira. [1T 507]
Imirimo mwene data White n'umugore we bakoranye natwe muri iyi minsi mike ishize
yaherekejwe n'ikimenyetso cy'umugisha w'Imana. Ntabwo habayeho kwatura kwimbitse kandi
kuvuye ku mutima ko habayeho gusubira inyuma no gukora ibibi gusa, ahubwo kwanaherekejwe
n'indahiro zikomeye zo kwihana no guhindukirira Imana. Mwuka w'Imana yashyize ikimenyetso
cye kuri uyu murimo mu buryo tudashobora gushidikanyaho. Benshi mu basore bazanywe kuri
Kristo, kandi hafi ya buri wese ufite aho ahuriye n'iri torero yakiriye umugabane kuri uyu mugisha
uvuye mu ijuru. [1T 507]
Nimureke bene data bari kure basobanukirwe ko imitima yacu ishyigikiye mwene data White na
mushiki wacu Ellen White, kandi ko twizera yuko bahamagawe n'Imana kugira ngo bakore
umurimo wo gusohoza inshingano barimo, kandi bamenye ko dusezeranye kubahagarara iruhande
muri uyu murimo. [1T 507]
Mu izina ry'itorero,
J.N. ANDREWS,
J.N. LOUGHBOROUGH,
JOSEPH BATES,
D.T. BOURDEAU,
A.S. HUTCHINS,
JOHN BYINGTON,
Abagize Komite.
Mu nama y'itorero yabaye ku wa kabiri w'Isabato nimugoroba, tariki ya 21 Ukwakira, iyi raporo
imaze gutangwa yemeranyijweho na bose.
URIAH SMITH,
G. W. AMADON,
Abakuru b'Itorero

"GUTEMA NO GUCAGAGURA"
lyi mvugo ikoreshwa kenshi bashaka kuvuga imyifatire n'amagambo y'abantu bacyaha abari mu
ikosa cyangwa abatekerezwa ko bari mu ikosa. İkoreshwa mu buryo bukwiriye ku bantu badafite
inshingano yo gucyaha bene se, nyamara bakaba biteguye kwinjira muri uyu murimo mu buryo
buhutiyeho kandi butarimo ubwitonzi. Iyi mvugo ikoreshwa mu buryo butari bwo ku bantu bafite
inshingano yihariye yo gucyaha ibibi biri mu [1T 507] itorero. Abantu nk'abo bafite umutwaro

394
w'umurimo kandi bikomotse ku rukundo bakunda ubugingo bw'abantu b'igiciro cyinshi, bumva
bahatirwa kubikora bakiranutse. [1T 508]
Uko ibihe byagiye biha ibindi mu myaka makumyabiri ishize, nagiye nerekwa ko Uwiteka yahaye
umugabo wanjye ibimukwiriye kugira ngo akore umurimo wo gufasha abayobagurika akiranutse
kandi yamukoreye uwo mutwaro. Neretswe kandi ko nadakora iyi nshingano yo muri uru rwego,
yari kugerwaho n'uburakari bw'Uwiteka. Sinigeze mbona na rimwe ko ari umuntu utibeshya mu
mitekerereze ye, cyangwa ngo amagambo ye abe ahumekewe; nyamara nagiye nizera ko afite
ibimukwiriye ngo akore murimo neza kurusha undi uwo ari we wese mu babwiriza bacu bitewe
uyu n'ubunararibonye bw'igihe kirekire afite, kandi binatewe n'uko nabonye ko yahamagawe mu
buryo by'umwihariko kandi agategurwa mu buryo buberanye n'uwo murimo. Kandi na none
kubera ibihe byinshi abantu bahagurukiraga kurwanya ugucyaha kwe, nagiye nerekwa ko yabaga
ari mu kuri mu buryo yatekerezaga ibintu n'uko yacyahaga. [1T 508]
Mu myaka makumyabiri ishize abagiye bacyahwa ndetse n'ababaga babashyigikiye, bagiye baha
icyicaro muri bo umwuka wo kugira ibyo bashinja umugabo wanjye, kandi uwo mwuka wagiye
umunaniza kurenza undi uwo ari wo wese mu mitwaro mibi cyane yagiye yikorera mu buryo
bw'akarengane. Kandi igihe yagwaga munsi y'iyo mitwaro ye, benshi mu babaga baracyashywe
barishimaga, ndetse bagendeye ku gitekerezo cyo kwibeshya ku kuntu nabonye ibimwerekeye,
kuwa 25 Ukuboza 1865, bumvise bahumurijwe cyane no gutekereza ko icyo gihe Uwiteka yari
amucyahiye "gutema kandi agacagagura." Ibi byose ni ikosa. Ntabwo nabonye ikintu nk'iki.
Kugira ngo bene data bashobore kumenya ibyo nabonye koko ku bijyanye n'umugabo wanjye,
ndabaha aya magambo akurikira nanditse nkayamwoherereza ku munsi wakurikiye uwo
nahereweho iyerekwa: [1T 508]
Mu iyerekwa ryo ku wa 25 Ukuboza 1865, neretswe iby'umugaragu w'Uwiteka, ari we mugabo
wanjye, Umukuru James White. Neretswe ko Imana yari yaremeye gucishwa bugufi kwe, no
kwibabaza umutima kwe imbere yayo, kwatura kwe ko atari afite kwiyegurira Imana, ndetse n'uko
yihannye amafuti n'amakosa byabonetse mu migendere ye byatumye agira umubabaro mwinshi
no gucika intege ko mu mutima mu gihe cy'uburwayi bwe bwari bwaramushegeshe. [1T 508]
Nabonye ko ikosa rye riruta ayandi yose ryo mu gihe cyashize ryabaye kugira umwuka wo
kutababarira bene data bateye igikomere imbaraga ye yo guhindura abandi mu murimo w'Imana
maze bikamuzanira umubabaro ukabije wo mu bwenge bitewe n'imigenzereze yabo mibi. Ntabwo
yari umunyambabazi n'umunyampuhwe nk'uko Data wo mu ijuru abigirira abana be bayoba,
bagacumura ariko bakihana. Igihe abamuteye kugira umubabaro ukomeye cyane bemeraga ibibi
byabo babikuye ku mutima [1T 508] kandi mu buryo bwuzuye, yashoboye kubababarira kandi
arabikora koko, maze asabana nabo nka bene se. Nyamara nubwo mu maso y'Imana ikibi cyari
cyakize, rimwe na rimwe mu bwenge bwe yongeraga gusubira kuri cya gikomere, maze yakongera
kwibuka ibyahise, akababazwa na byo akongera kubabazwa ntiyishime. Kuba mu gihe cyashize
yaragize umubabaro mwinshi wagombaga kwirindwa akurikije uko yabyumvaga, byamuteraga
guha intebe umwuka wo kwivovotera bene se ndetse n'Uwiteka. Muri ubu buryo yongeraga
kubaho imibereho yo mu gihe cyashize kandi agahembura ibigeragezo byagombaga kuba
byaribagiranye aho kongera kuzana gusharirirwa mu buzima bwe abitewe no kwibuka
ibitamugirira umumaro. Ntabwo buri gihe yabashije kugera kuri za mpuwe n'urukundo bikwiriye
kugaragarizwa abagiye bagira ingorane batyo bakagwa mu bishuko bya Satani. Igihe cyose yari
kuba ashikamye kandi afite umwuka wa Kristo, nibo bari abanyamubabaro nyabo, kandi ni bo bari
bafite igihombo, ntabwo ari we ubwe. Igihe aba bantu bari batangiye kubona amakosa yabo, bagize
urugamba rukomeye rwo gushaka inzira igana ku mucyo binyuze mu kwatura ibyaha byabo

395
bicishije bugufi. Bari bafite Satani bagomba kurwana na we, ndetse n'umwuka w'ubwibone
bagombaga gutsinda, kandi bari bakeneye ubufasha bukomotse ku bari bari mu mucyo kugira ngo
babavane mu buhumyi no gucika intege bari barimo, aho bashoboraga gutangira kugira ibyiringiro
kandi bagahabwa imbaraga zo kuribatira Šatani munsi y'ibirenge byabo. [1T 509]
Nabonye ko umugabo wanjye yari yarakabije cyane ku by'abari bari mu mafuti kandi bari
baramukomerekeje. Yahaye intebe amarangamutima yo kutanyurwa bityo ibyo bikaba ibitarajyaga
kugira icyo byungura abayobagurikaga, kandi icyo byari gukora gusa ni ukubabaza cyane umutima
we, bigatuma amahoro y'Imana atabasha kuwuturamo kandi ayo mahoro yarajyaga kumuyobora
ku kintu cyose kimutera gushima. Uwiteka yemereye ubwenge bwe kumva yihebye ku bijyanye
no kwibeshya ndetse n'amakosa ye, ndetse akenda no kugera aho yiheba ko atazababarirwa,
bidatewe n'uko ibyaha bye byari bikomeye cyane, ahubwo ari ukugira ngo ashobore
gusobanukirwa uburyo kubaho udafite imbabazi z'Imana byari kubabaza kandi bigashengura
umutima, no kugira ngo ashobore gusobanukirwa ibi byanditswe ngo: "Nimutababarira abantu
[ibyaha byabo], na So wo mu ijuru ntazabababarira ibyaha byanyu." (Matayo 6:15). Nabonye ko
Imana iramutse ikabirizaga akantu kose nk'uko tubikora, kandi ikatugenzereza nk'uko tugirirana
twese twagwa mu bwihebe bukabije. [1T 509]
Neretswe ko Imana yemeye ko uyu mubabaro utugeraho kugira ngo itwigishe byinshi
tutashoboraga kwiga mu bundi buryo mu gihe gito nk'icyo. Bwari ubushake bwayo ko tujya
i………. kubera ko ibyo twanyuzemo biba bitaragenze neza iyo tuba tutari kumwe n'ubushake
bwayo. Yashakaga ko tubona kandi tugasobanukirwa byuzuye ko ari ibidashoboka ko abumvira
ukuri kandi bakaba bakomeza amategeko yayo babaho bashyira mu bikorwa ibyo imitima yabo
ibemeza ku birebana [1T 509] n'inshingano kandi ngo bifatanye n'abayobozi b'ahitwa i………Ku
birebana no gukorera Imana, amahame yabo ntashobora guhura kimwe n'uko amavuta agashobora
kwivanga n'amazi. Abafite amahame yera gusa kandi bakagira kwigenga gukomeye k'ubwenge ni
bo bitekerereza ubwabo kandi bakikoresha. Ni bo bafite kubaha Imana imbere yabo no kuyiringira,
kandi ni bo bashobora kuguma i bafite umutekano uko igihe cyaba kireshya kose. Abadafite ibi
byose ntibakwiriye kugirwa inama yo kujya muri cya kigo kubera ko ubwenge bwabo buzajijishwa
n'amagambo aryohereye y'abayobozi bacyo kandi bakarogwa n'inyigisho zabo zikomoka kuri
Satani. [1T 510]
Imbaraga yabo ihindura n'inyigisho zabo ku bijyanye n'umurimo w'Imana n'imibereho y'iby'idini
bihabanye mu buryo butaziguye n'inyigisho z'Umukiza wacu n'abigishwa be. Mu magambo yabo
n'urugero batanga, bamanura urugero rwo kubaha Imana maze bakavuga ko badakeneye
kubabazwa n'ibyaha byabo cyangwa kwitandukanya n'iby'isi kugira ngo babe abayoboke ba
Kristo. Ahubwo bashobora kwivanga n'ab'isi kandi bakitabira ibinezeza byayo. Abo bayobozi
ntibashobora gushishikariza abayoboke babo kwigana urugero rw'imibereho ya Kristo mu kuba
abanyamasengesho, kwirinda no kwishingikiriza ku Mana. Abantu bafite imitima itekereza neza
kandi bakiringira Imana bashikamye ntibashobora kubonera ahitwa i……….. na kimwe cya kabiri
cy'inyungu abiringira amahame y'idini y'abayobozi ba cya kigo bashobora kubona. Bariya bantu
bafite imitima itekereza neza kandi biringira Imana bagomba guhora biteguye kurwanya inyinshi
mu nyigisho bigisha, mu byerekeye amahame y'iby'idini bagashungura ikintu cyose bumva kuko
bitabaye ibyo bashobora gushukwa na Satani maze akabona akito ko kubatsinda. [1T 510]
Ku birebana n'indwara no kuzivura, nabonye ko ikigo cya………… ari ikigo cyita ku buzima
gihebuje ibindi byose muri Leta Zunze Ubumwe za Amerika. Nyamara abayobozi bacyo ni abantu
buntu, kandi igihe cyose imitekerereze yabo ntabwo iba itunganye. Umuganga uhayoboye ashaka
ko abarwayi bamugana bizera ko imitekerereze ye itunganye, mbese imeze nk'iy'Imana. Nyamara

396
inshuro nyinshi hari ibimunanira. Yishyira hejuru nk'uko Imana iri hejuru, maze akananirwa
kwerereza Uwiteka nk'umwe rukumbi ukwiriye kwishingikirizwaho. Abadafite kwizera Imana
cyangwa kuyiringira, kandi ntibashobore kubona ubwiza mu kwera cyangwa mu mibereho ya
Gikristo yo kwikorera umusaraba bashobora kubonera inyungu nyinshi ku kugo cya……….. ziruta
izo bashobora kubonera mu kindi kigo cy'ubuzima icyo ari cyo cyose muri Leta Zunze Ubumwe
za Amerika. Ibanga rikomeye ryo gutsinda aha hantu riri mu kwigarurira ibitekerezo by'abarwayi
kw'abayobozi baho. [1T 510]
Nabonye ko umugabo wanjye nanjye ubwanjye tutashoboraga no kwizera kuhabonera inyungu
nyinshi nk'iz'abafite imibereho bitandukanye n'iby'aho hantu babona. Marayika yaravuze ati:
"Imana [1T 510] ntiyagennye ko ubwenge bw'umugaragu wayo yatoranyirije umugambi
n'umurimo bidasanzwe akwiriye kugengwa n'umuntu uwo ari we wese kubera ko ubwo ari
uburenganzira bwayo yonyine." Abamarayika b'Imana baraturinze igihe twari turi i……. Bari
batuzengurutse, bakadukomeza buri saha. Nyamara igihe cyarageze ubwo tutashoboraga kugira
inyungu tubona cyangwa ngo bagire icyo batumarira, maze icyo gihe igicu cy'umucyo cyari
cyarabanye natwe turi aho hantu kiragenda. Kubw'ibyo, twashoboraga kubonera uburuhukiro gusa
mu kuva aho hantu tukajya muri bene data b'i Rochester, aho igicu cy'umucyo cyari cyahagaze.
[511]
Nabonye ko Imana yashakaga ko tujya i……… kubera impamvu nyinshi. Umwanya twarimo igihe
twari turiyo, amasengesho twasenganaga umwete, kwiringira Imana kwaturangaga, ubwuzu,
ubutwari, ibyiringiro no kwizera Imana yaduhaye hagati mu mibabaro twarimo, byagize imbaraga
ihindura abandi kandi byari ubuhamya ku bantu bose ko Umukristo afite isoko y'imbaraga
n'ibyishimo, kandi ko abakunda ibinezeza ari abashyitsi kuri iyo soko. Imana yaduhaye umwanya
mu mitima y'abantu bose bafite ijambo i………… kandi mu gihe kizaza ubwo abarwayi bariyo
bazaba batatanye bakajya mu ngo zabo zitandukanye, imirimo yacu izatuma bongera kutubona,
kandi igihe tuzaba dusumbirijwe, nibura bamwe muri bo bazatuvugira. Na none kandi, mu kujya
ahitwa………. Uwiteka yashakaga ko twunguka ubunararibonye tutashoboraga kubona turi i
Battle Creek, aho twari tuzengurutswe na bene data na bashiki bacu badufitiye imbabazi. Tugomba
gutandukanywa na bo, kuko bitabaye ibyo twabishingikirizaho aho kwishingikiriza ku Uwiteka no
kumwiringira wenyine. Igihe twasaga n'abatandukanijwe rwose n'ubwoko bw'Imana,
twatandukanijwe n'ubufasha bwose bwo ku isi maze tuyoborwa ku guhanga amaso Imana yonyine.
Mu kugenza dutyo, twagize ubunararibonye tutashoboraga kugira iyo tutaba twaragiye i……..[1T
511]
Igihe ubutwari n'ibyiringiro by'umugabo wanjye byari bitangiye guhungabana, aho hantu nta
muntu n'umwe twashoboraga kugirira umumaro kandi natwe ntitwashoboraga kugira ubundi
buñararibonye tuhungukira. Bwari ubushake bw'Imana ko umugabo wanjye atagumayo imbaraga
ze zamushizemo, ahubwo ko mu ntege nke yari afite yari akwiriye kujya muri bene se bashoboraga
kumufasha kwihanganira umubabaro we. Igihe twari dutandukanyijwe n'ubwoko bw'Imana turi
mu mubabaro wacu, twagize amahirwe yo gutekereza, dusubira mu mibereho yacu y'igihe
cyashize twitonze, tureba amakosa yacu n'ibibi byacu, kandi twicisha bugufi imbere y'Imana,
dushakisha mu maso hayo kwatura ibyaha byacu, kwicisha bugufi no gusengana umwete kandi
kenshi. Igihe twari duhugiye mu murimo twikoreye imitwaro y'abandi bantu, kandi dusumbirijwe
n'imiruho myinshi, byari ibidashoboka kuri twe kubona igihe cyo gutekereza no gusubiramo
twitonze ibyabaye mu gihe cyashize, ndetse no kwiga amasomo Imana yari yabonye ko ari
ngombwa ko twiga. Icyo gihe neretswe ko Imana itashoboraga guhesha izina ryayo icyubahiro
binyuze mu gusubiza [1T 511] amasengesho y'ubwoko bwayo no guhagurutsa umugabo wanjye

397
akagira amagara mazima nk'igisubizo cy'amasengesho yabo igihe twari i……Byari gusa n'aho ari
uguhuza imbaraga zayo n'imbaraga z'umwijima. Iyo Imana iza kunezezwa no kwerekana imbaraga
zayo binyuze mu gukiza umugabo wanjye, abaganga b'aho hantu bari guhabwa icyubahiro cyari
gikwiriye guhabwa Imana. [1T 512]
Marayika yaravuze ati: "Imana izaherwa icyubahiro mu kuzahura umugaragu wayo agasubirana
amagara mazima. Imana yumvise amasengesho y'abagaragu bayo. Amaboko yayo aramiye
umugaragu wayo ubabazwa. Imana yitaye kuri icyo kibazo, kandi nubwo ababazwa, agomba
kwirukana ubwoba afite, guhagarika umutima kwe, gushidikanya kwe no kutizera maze mu
mutuzo akiringira Imana ikomeye ariko igira imbabazi, imugirira impuhwe, ikamukunda kandi
ikamwitaho. Azagira intambara arwana n'umwanzi ariko akwiriye iteka gukomezwa no kwibuka
yuko urusha imbaraga umwanzi ari we umwitaho, bityo rero ntakwiriye gutinya. Kubwo kwizera,
niyishingikirize ku bihamya Imana yashimye gutanga, kandi azaneshereza mu Mana mu buryo
bwuje ikuzo." [1T 512]
Nabonye yuko Umwami Imana yari iri kuduha ubunararibonye bwagombaga kutubera
ubw'agaciro gakomeye mu gihe kizaza ku birebana n'umurimo wayo. Turiho mu bihe bikomeye
hagati y'ibibaho bisoza amateka y'iyi si, kandi ubwoko bw'Imana ntiburi maso. Bugomba
gukanguka kandi bakagira amajyambere akomeye mu kuvugurura akamenyero k'imibereho yabo,
mu mirire, mu myambarire, mu mikorere ndetse no mu kuruhuka. Bakwiriye guhimbariza Imana
muri ibi byose kandi bakaba biteguye kurwanya umwanzi wacu ukomeye ndetse bakishimira
kunesha kw'igiciro cyinshi Imana yabikiye abarangwa no kwirinda muri byose mu gihe baharanira
guhabwa ikamba ritangirika. [1T 512]
Nabonye ko Imana yari iri gutegurira umugabo wanjye kwinjira mu murimo ukomeye kandi wera
w'ivugurura igambiriye ko uzakomeza mu bwoko bwayo. Ni ingenzi ko abagabura batanga
impuguro ku bijyanye no kubaho twirinda. Bakwiriye kwerekana isano kurya, gukora, kuruhuka
ndetse no kwambara bifitanye n'ubuzima. Abantu bose bizera ukuri kugenewe iyi minsi iheruka
bafite ikintu bagomba gukora ku bijyanye n'iyi ngingo. Birabareba, kandi Imana irabasaba
gukanguka bakita kuri iri vugurura. Ntabwo Imana izashimishwa n'imigenzereze yabo nibaramuka
batitaye kuri iki kibazo. [1T 512]
Gukoresha igifu nabi binyuze mu gushaka guhaza irari ry'inda ni byo nkomoko yera imbuto ya
byinshi mu bigeragezo itorero rihura na byo. Abarya kandi bagakora mu buryo butarimo kwirinda
no gutekereza neza, bavuga kandi bagakora mu buryo baba batatekereje neza. Umuntu utirinda
ntashobora kuba umuntu wihangana. Ntabwo ari ngombwa ko umuntu anywa inzoga zikomeye
zisindisha ngo abone kuba umuntu utirinda. Icyaha cyo kutirinda mu mirire, kuryagagura no kurya
ibiryo byinshi [1T 512] bikungahaye cyane kandi bihumanye birimbura imikorere myiza y'ingingo
zigize urwungano ngogozi, bikangiriza ubwonko, kandi bigahindanya imitekerereze, bikabuza
umuntu gushyira mu gaciro, gutuza, gutekereza no gukora neza. Kandi iki ni cyo nkomoko
ikomeye y'ibigeragezo itorero rihura na byo. Bityo rero, kugira ngo ubwoko bw'Imana bube
ubushimwa na Yo, aho bushobora kuyihimbariza mu mibiri yabo no mu mwuka yabahaye,
bugomba gushishikara kandi bukagira ishyaka ryo kwigomwa uguhaza irari ry'inda zabo, kandi
bukagira kwirinda muri byose. Ubwo ni bwo bashobora gusobanukirwa n'ukuri mu bwiza no
gusobanuka byako, kandi bakakugaragaza mu mibereho yabo, ndetse kubw'imigenzereze
itunganye, ubwenge, no kudakebakeba ntibaha abanzi b'ukwizera kwacu akito ko kunenga
umurimo wo kwigisha ukuri. Imana isaba abizera ukuri bose gukoresha umwete wihariye kandi
urimo kwihangana bakagira ubuzima bwiza mu by'umubiri mu buryo bushoboka bwose kubera ko
imbere yacu hari umurimo ukomeye kandi w'ingenzi. Amagara mazima y'umubiri n'ubwenge

398
birakenewe kubw'uyu murimo; ni ingenzi ku mibereho mizima y'iby'idini, ku iterambere mu
mibereho ya Gikristo no kwera nk'uko ikiganza cyangwa ikirenge ari ingenzi ku mubiri w'umuntu.
Imana isaba ubwoko bwayo kwiyezaho imyanda yose y'umubiri n'umwuka, bakiyejesha kubaha
Umwami Imana. Abantu bose batagira icyo bitaho kandi bagashaka urwitwazo rwo kudakora uyu
murimo, bagategereza ko Uwiteka azabakorera umurimo abasaba ko bikorera ubwabo,
bazasangwa badashyitse igihe abagwaneza bo mu isi bakurikije amateka ye bazahishwa ku munsi
w'uburakari bw'Uwiteka. [1T 513]
Neretswe ko ku ruhande rwabwo ubwoko bw'Imana niburamuka butagize umuhati, ahubwo
bugategereza ko ihemburwa ribazaho kugira ngo rikureho ibibi byabo kandi rikosore amafuti yabo;
nibaramuka bishingikirije kuri iryo hemburwa kugira ngo ribezeho imyanda y'umubiri n'umwuka
ngo ribategurire kwinjira mu murimo w'ijwi rirenga rya marayika wa gatatu, bazasangwa
badashyitse. Ihembura cyangwa imbaraga y'Imana iza gusa ku bayiteguye binyuze mu gukora
umurimo Imana ibategeka gukora, ari wo wo kwiyezaho imyanda yose y'umubiri n'umwuka,
biyejesha kubaha Imana. [1T 513]
Neretswe ko ku ngingo zimwe ikibazo cy'umugabo wanjye kimeze nk'icy'abantu bategereje
ihembura. Niba akwiriye gutegereza ko imbaraga y'Imana iza ku mubiri we ngo yiyumvemo ko
akize mbere yuko akoresha umuhati we akurikije kwizera kwe, avuga ati: 'Igihe Uwiteka azankiza,
nzizera maze nkore iki cyangwa kiriya, azaba agomba gukomeza gutegereza, hanyuma ntagire
impinduka abona, kubera ko gusohora kw'isezerano ry'Imana bibonwa gusa n'abizera, maze
bagakora bakurikije kwizera kwabo. Nabonye ko agomba kwizera ijambo ry'Imana, ko
amasezerano yayo ari aye akwiriye gusaba kuyasohorezwa, kandi ntabwo azahera, ntabwo azigera
ahera na gato. Akwiriye kugenda mu kwizera, akishingikiriza ku bihamya Imana yashimye
gutanga, kandi agakora cyane mu buryo bushoboka bwose [1T 513] kugeza ubwo ahinduka
umuntu utunganiwe. Marayika yaravuze ati: "Imana izamukomeza. Kwizera kwe kugomba
gutunganywa n'imirimo, kubera ko kwizera kuri konyine kuba gupfuye. Kwizera kugomba
gushyigikirwa n'imirimo. Iteka ukwizera kuzima kwerekanwa n'imirimo. [1T 514]
Nabonye ko umugabo wanjye yajyaga kuzatinya gukoresha umuhati akurikije ukwizera kwe.
Ubwoba no guhagarikwa umutima n'uko ibye byari bimeze byamuteye gutinya. Areba ku
bigaragara, akareba ku kuntu kudashimishije yiyumva mu mubiri. Marayika yaravuze ati:
"Ukwizera si amarangamutima. Ukwizera ni ugufatira Imana ku ijambo ryayo." Nabonye ko mu
izina ry'Imana no mu mbaraga zayo, umugabo wanjye agomba kurwanya indwara, kandi
kubw'imbaraga y'ubushake bwe, akarenga amarangamutima ye akennye. Agomba kwerekana
umudendezo we mu izina no mu mbaraga z'Imana ya Isirayeli. Uko bishoboka kose agomba
guhagarika kwitekerezaho no kuganira ku bye. Akwiriye kugaragaza akanyamuneza kandi
akishima. [1T 514]
Ku itariki ya 25 Ukuboza 1865, nk'uko nari narabibonye inshuro nyinshi mbere yaho, nabonye
rwose ko Umukuru F yari yaragiye ayoba kenshi kandi akangiriza byinshi bitewe n'imyitwarire ye
irimo guhubuka no kutagirira impuhwe abo yatekerezaga ko bari mu ifuti. Nari narabonye kenshi
ko umurimo we wari ahantu hashya hakorerwa umurimo, kandi ko igihe yari kuba azanye itsinda
ry'abantu rikakira ukuri kw'iki gihe, akwiriye kurekera abandi umurimo wo gutoza abo bantu
imyitwarire ikwiriye kubera ko uburyo bwe bwo gukorana n'abantu bukomoka ku mwuka wo
guhubuka, kutagira kwihangana no gutekereza neza byatumye aba adafite ibikenewe ngo akore
uyu murimo. Ahangaha kugira ngo nerekane ibyo nabonye bimwerekeyeho, ndatanga ubuhamya
nahawe kubwa mwene data F bwanditswe ku itariki ya 26 Ukuboza 1865. Ndabikorera kandi
guhuza ibyinshi biri mu buhamya na nyirabwo gukozwe muri rusange, kandi na none mbikorere

399
ko nta gisubizo icyo ari cyo cyose yatanze usibye gusa kubwira abandi ko muri rya yerekwa
Uwiteka yacyashye umugabo wanjye kubw'uko atema kandi agacagagura. Hano nshobora kuvuga
ko indi ntego yo gutanga ubuhamya bukurikira ari ukugira ngo bene data basobanukirwe mu buryo
bwuzuye ko umurimo wa mwene data F uri ahantu hashya umurimo ukorerwa, kandi ko
badakwiriye gushyira ibishuko mu nzira ye ngo areke umurimo we, binyuze mu kumushishikariza
gukora aha ndetse na hariya mu matorero, cyangwa gutura aha cyangwa hariya. [1T 514]

AKAGA KO KWIYIRINGIRA
Mwene data F: Ku itariki ya 25 Ukuboza 1865, neretswe yuko umurimo mwiza watangiye i Maine.
By'umwihariko, neretswe aho umurimo wakorerwaga hagurukijwe itsinda ry'abantu nk'umusaruro
wavuye mu mirimo ya mwene data Andrews nawe ubwawe. Abantu berekanye ko bashishikariye
ukuri kandi bagukunze binyuze mu kubaka inzu yo gusengeramo. Nyamara haracyari umurimo
ukomeye ugomba gukorerwa [1T 514] iryo tsinda. Abantu batari bake barahindutse bemera
amagambo y'ukuri; bamwe bafashe icyemezo bitewe n'uburemere bw'ibihamya maze babona
ubwiza mu murunga ufatanye w'ukuri. Uko kuri kose guhuriza hamwe kukarema ukuri
kutabusanya kandi gutunganye. Bakunda amahame y'ukuri nyamara ntibarabona imbaraga yako
yeza. Abo bantu bari aho bashobora guhura n'amakuba yo mu minsi iheruka. Satani yateguriye
ibishuko bye n'imitego ye abadafite ubunararibonye. Ari gukorera mu bakozi be, yemwe ndetse
no mu bagabura basuzugura ukuri kandi ubwabo bakaribata amategeko y'Imana ndetse bakigisha
ababatega amatwi bose kugenza batyo. [1T 515]
Iri tsinda ry'abantu bemeye ukuri kudakundwa na benshi bashobora kugira umutekano gusa ari
uko biringiye Imana kandi bakezwa n'ukuri bizera. Bateye intambwe y'ingenzi, none ubu bakeneye
kugira ubunararibonye mu mibereho y'iby'idini izabahindura abahungu n'abakobwa b'Imana
Isumbabyose kandi bakaba n'abaragwa b'umurage udapfa uwo bishyuriwe n'Umwana wayo
ikunda. Ababaye ibikoresho byo. kubagezaho ukuri ntibakwiriye kureka imirimo yabo muri ibi
bihe bikomeye, ahubwo bakwiriye gukomeza kwihangana mu muhati wabo kugeza ubwo abo
bantu bazaba bateranyirijwe mu rugo rw'intama rwa Kristo. Inyigisho zihagije zikwiriye gutangwa
kubwabo kugira ngo mu buryo bwumvikana bashobore kwibonera igihamya cy'uko ukuri ari
agakiza kuri bo. [1T 515]
Nabonye ko Imana igishaka gukora umurimo ukomeye i Maine nibal abahakorera umurimo
w'Imana bose bayiyeguriye kandi ntibiringire imbaraga zabo bwite, ahubwo bakiringira ubereye
Isirayeli Imbaraga. Neretswe ko mwene data Andrews nawe ubwawe mwakoresheje imbaraga
nyinshi kandi mutigeze mugira ikiruhuko mwari mukwiriye kwiha kugira ngo mubungabunge
ubuzima bwanyu. Mwari mukwiriye gukora mwigengesereye kandi mukubahiriza ibihe byo
kuruhuka. Nimugenza mutyo muzagumana imbaraga zanyu z'umubiri n'iz'ubwenge, kandi
mutume imirimo yanyu irushaho kugera ku musaruro. Mwenedata F, uri umuntu urakara vuba
kandi kenshi ukora ibikujemo uwo mwanya. Agahinda ko mu bitekerezo kaba kihishe inyuma
y'umurimo wawe cyane. Rimwe na rimwe ujya wiyumvamo ko ukeneye umudendezo maze
ugatekereza yuko biterwa n'uko abandi bari mu mwijima cyangwa mu bibi, cyangwa ko ikibazo
ari ikintu runaka. Birakugora kuvuga icyo ari cyo maze ukacyerekeza ahantu runaka no ku muntu
runaka, kandi ibyo bishobora kwangiriza bikomeye. Iyaba washoboraga kwiha umutuzo mu bihe
nk'ibi byo kubura amahwemo no kurakara vuba, maze ukaruhuka kandi ugategereza Imana utuje,
ndetse ukanibaza niba ikibazo kitari muri wowe ubwawe, wakwirinda gukomeretsa ubugingo
bwawe bwite no gukomeretsa umurimo w'Imana w'igiciro cyinshi. [1T 515]

400
Nabonye yuko mwene data F yari mu kaga ko kwishyira hejuru iyo mu bibwirizwa byeyabaga
ashobojwekunyeganyezabikomeye amarangamutima y'abari mu iteraniro. Kubw'iyo mpamvu,
inshuro nyinshi yashoboraga gutekereza ko ari we mubwiriza ubasha kugera ku musaruro kurusha
abandi bose. Ahangaha rimwe na rimwe aribeshya. Nubwo muri icyo gihe ashobora kuba
umubwiriza wemewe kurusha abandi, nyamara ashobora kunanirwa gusohoza icyiza kiruta ibindi.
Umubwiriza ushobora gukora ku marangamutima y'abantu ku rwego rukomeye kurusha abandi,
ntabwo kubw'ibyo aba atanze igihamya cy'uko ari we mubwiriza w'ingirakamaro kurusha abandi.
[1T 516]
Igihe mwene data F yicishije bugufi kandi akiringira Imana, ashobora gukora ibyiza byinshi.
Abamarayika baraza bakamufasha, kandi agahabwa umugisha wo kuvuga amagambo yumvikana
no kumva afite umudendezo. Nyamara nyuma y'igihe runaka cy'intsinzi yihariye, inshuro nyinshi
yagiye yishyira hejuru kandi akitekereza ko ahwanye n'ikintu runaka, atekereza ko hari icyo ari
cyo, mu gihe yari igikoresho gusa kiri mu biganza by'Imana. Nyuma y'ibihe nk'ibyo, abamarayika
b'Imana baramusize aguma mu mbaraga ze nke, kandi hanyuma yaho nubwo ari we ubwe wabaga
ari mu ikosa, yashoboraga kenshi gushinja bene se n'abizera ko ari bo ntandaro y'umwijima
n'intege nke yiyumvagamo. Igihe yabaga ari mu bihe nk'ibyo mu ntekerezo ze atishimye, inshuro
nyinshi yongeraga imbaraga muri iki cyangwa kiriya, ndetse igihe umurimo we wabaga utanageze
muri kimwe cya kabiri, yumvaga agomba kwimuka agatangira umurimo ahandi. [1T 516]
Nabonye ko mwene data F yari mu kaga ko kujya ku rugamba mu mbaraga ze bwite, nyamara
azabona ko izo mbaraga zizamubera intege nke mu ntambara. Igihe yabaga yiringiye Imana,
inshuro nyinshi yagiye atsinda mu rugamba yabaga ahanganiyemo n'abarwanya ukwizera kwacu.
Nyamara rimwe na rimwe yagiye yirata intsinzi Imana yabaga yahaye ukuri kugatsinda ikinyoma,
maze muri izo ntambara akaba ari we wiha icyubahiro. Inarijye yagiye ishyirwa hejuru mu maso
ye. [1T 516]
Neretswe ko mu biganirompaka bibiri aheruka gutanga atari afite umwuka ukwiriye. Mbere
y'ikiganiro cya mbere, yari yashyizwe hejuru no gushyeshya kw'abantu badakunda ukuri. Igihe
yategaga amatwi kandi akagira uruhare mu kiganiro cyabaga hagati ye n'abandi bantu babiri batari
bari mu ruhande rwo kwizera, yahindutse umuntu wishyize hejuru maze yitekereza ko yihagije ku
buryo yabasha kwinjira mu rugamba agahangana n'uwo ari we wese. Kandi igihe yumvaga
yiyiringiye cyane muri icyo gikorwa nyine, yahise yamburwa imbaraga ze. Imana yababajwe n'uko
yirengagije inama yahawe na mwene data Andrews. Umwuka we wo kumva yihagije waje hafi
maze uhindura icyo kiganirompaka ugutsindwa kudasubirwaho.Iyo muriizontambara hatabayeho
gutsinda kudasubirwaho, iteka ryose habaho gutsindwa. Ntabwo bakwiriye na gato kwishora mu
rugamba batumvira inama bagirwa, ahubwo intambwe yose ikwiriye [1T 516] guteranwa
amakenga, hamwe n'ubwenge buruta ubundi bwose, kuberako baba bategerejwe n'ibikomeye
biruta ibiba biri mu ntambara ihanganishije ishyanga n'irindi. Satani n'abamarayika be bose baba
bahagurutse muri izi ntambara ziba hagati y'ukuri n'ikinyoma, kandi iyo abavugira ukuri batagiye
ku rugamba bari mu mbaraga z'Imana, buri gihe Satani abarusha ubutwari akabanesha. [1T 517]
Mu rugamba rwa kabiri, ibintu byinshi ndetse byinshi cyane byari biri mu kaga. Nyamara hano na
bwo mwene data F yaratsinzwe. Ntabwo yinjiye muri urwo rugamba yiyumvamo ko ari
umunyantege nke kandi ngo mu kwicisha bugufi no kwiyoroshya yishingikirize ku mbaraga
z'Imana. Na none yiyumvisemo ko yihagije. Intsinzi yari yaragize mu bihe byari byabanje
yamuteye kwishyira hejuru. Yatekereje ko intsinzi yari yaragize yari yaraziheshejwe n'ubushobozi
afite bwo gukoresha ibitekerezo bifite imbaraga avanye mu ijambo ry'Imana. [1T 517]

401
Neretswe ko abavugira ukuri badakwiriye gushakisha abo bajya impaka. Kandi igihe cyose bibaye
ngombwa kugira ngo umurimo wo kwamamaza ukuri ujye mbere no ku bw'icyubahiro cy'Imana
bigatuma habaho guhangana n'ukugisha impaka, mbega ukuntu bakwiriye kwitonda kandi
bakagira kwicisha bugufi igihe bagiye muri urwo rugamba! Hamwe no kwinira mu mutima,
kwatura ibyaha no gusengana umwete, ndetse inshuro nyinshi hakabaho kwiyiriza ubusa mu gihe
runaka, bakwiriye kwinginga Imana kugira ngo by'umwihariko ibafashe kandi ihe intsinzi
y'agahozo ijambo ryayo ari ryo kuri kw'igiciro cyinshi, kugira ngo ikinyoma kigaragare mu
busembwa bwacyo nyakuri, kandi abakiburanira batsindwe uruhenu. Abarwanira ukuri
bakarwanya abakurwanya, bakwiriye kumenya neza ko batarwana n'abantu buntu, ahubwo ko
barwana na Satani n'abamarayika be biyemeje ko ikinyoma n'umwijima bizaguma mu byimbo,
maze ukuri kugatwikirwa n'ikinyoma. Kubera yuko ikinyoma gihuza cyane n'umutima wa kamere,
kuba kigaragara bifatwa nk'ibintu bidateye ikibazo. Abantu bibereye mu buzima bworoheje
bakunda ikinyoma n'umwijima, kandi nta bushake bafite bwo kuvugururwa n'ukuri. Ntibakunda
kuza mu mucyo kugira ngo ibikorwa byabo bidacyahwa. [1T 517]
Abahagarara bavugira ukuri nibaramuka bishingikirije ku buremere bw'ibitekerezo batanga, maze
mu kwishingikiriza ku Mana kwabo gufite intege nke bakajya gusakirana n'ababavuguruza, nta
kizagerwaho mu ruhande rw’ukuri, ahubwo hazabaho gutsindwa kudasubirwaho. Keretse gusa
igihe ku ruhande rw'ukuri habayeho gutsinda kugaragarira buri wese, naho ubundi ibintu
bizasigara ari bibi kurusha mbere y'uko habaho guhangana. Abashobora kuba barigeze kwemera
ukuri mbere baha intekerezo zabo kwiruhukira maze bagahitamo gushyigikira ikinyoma bitewe
n'uko mu kuba mu mwijima kwabo badashobora kubona ko ukuri kwari gufite intsinzi. Ibi biganiro
mpaka bibiri biheruka byakoze ikintu gito cyane mu guteza imbere umurimo w'Imana, kandi byari
kuba byiza [1T 517] kurutaho iyo bitaza kubaho. Mwene data F ntiyagiye muri byo afite umutima
wo kwicisha bugufi no kwishingikiriza ku Mana kutajegajega. Yakubiswe inshuro n'umwanzi
kandi yari afite umwuka wo kumva yihagije kandi yiyiringiye bityo ntiyahinduka umugaragu
wicisha bugufi wa Kristo. Yari yambaye intwaro ze bwite aho kwambara intwaro z'Imana. [1T
518]
Mwene data F, Imana yari yaguhaye umukozi ufite ubunararibonye bwimbitse. Yari umuntu
ushoboye kurusha abandi bose mu murimo. Yari umuntu mu bunararibonye afite wari umenyereye
ubucakura bwa Satani, kandi akaba yari yaranyuze mu mubabaro wo mu mutima ukomeye kurusha
indi. Mu kugira neza kw'Imana kuje ubwenge bwose, yemerewe kumva ubushyuhe bw'itanura
ritunganya kandi ahigira ko uretse Imana yonyine, ubuhungiro bwose bwamutenguha, kandi ko
inkingi yose yashoboraga kwegamira ngo ayishingikirizeho yajyaga kumuhindukira nk'urubingo
rusadutse. Wari ukwiriye kubona ko mwene data Andrews yari ashishikariye iby'icyo kiganiro
mpaka nk'uko wari umeze nawe, bityo wari ukwiriye kuba warateze amatwi inama ze ufite
umwuka wo kwicisha bugufi ukungukira ku mpuguro ze. Nyamara Satani yari afite intego ashaka
kugeraho hano, ari yo yo gutsinda umugambi w'Imana, maze arinjira ngo yigarurire ubwenge
bwawe bityo agwabize umurimo w'Imana. Wihutiye kwiroha mu ntambara mu mbaraga zawe
bwite maze abamarayika barakureka ngo ukomeze intambara. Ariko Imana mu mbabazi igirira
umurimo wayo, ntiyari kwemerera abanzi b'ukuri kubona intsinzi idasubirwaho, maze nk'igisubizo
cy'amasengesho asenganywe umwete n'agahinda kenshi y'umugaragu wayo, abamarayika baza
gutabara. Mu mwanya wo gutsindwa uruhenu, habayeho gutsinda by'igice kugira ngo abanzi
b'ukuri batishima hejuru abizera. Nyamara ntacyo wa muhati wagezeho, mu gihe hajyaga kubaho
kunesha kw'agahozo kukuri kukiganzura ikinyoma. Ku ruhande rwawe hariho abantu babiri mu
bantu bashoboye kurusha abandi guhagararira ukuri. Hari kandi abantu batatu bafite imbaraga
z'ukuri, bagombaga guhangana n'umuntu umwe washakaga gutwikiriza ukuri ikinyoma. Mu Mana

402
washoboraga kuba ingabo nyinshi iyo uza kuba warinjiye mu rugamba mu buryo bukwiriye.
Kumva wihagije kwawe kwatumye urugamba rujya kuba ugutsindwa kudasubirwaho. [1T 518]
Ntabwo wari ukwiriye kwinjira mu kiganiro mpaka aho ibintu byinshi biba bishyizwe mu kaga,
ngo wishingikirize ku bushobozi bwawe bwo kwisobanura ku ngingo zikomeye. Niba bidashobora
kwirindwa, injira mu rugamba, ariko urwinjiremo wiringiye Imana utajegajega, ufite umwuka wo
kwicisha bugufi, mu mwuka wa Yesu wagutegetse kumwigiraho, we w'umugwaneza kandi
woroheje mu mutima. Icyo gihe kugira ngo uheshe Imana icyubahiro kandi werekane urugero
rw'imico ya Kristo, ntukwiriye na rimwe gukoresha uburyo butemewe kugira ngo ubone uko
utsinda uwo muhanganye mu mpaka. Shyira ku ruhande ibyo gusesereza umuntu no gutegera
umuntu mu magambo. Ibuka ko uri kurwana na Satani n'abamarayika be, ndetse n'uwo muntu.
Uwatsindiye Satani mu ijuru kandi [1T 518] akanesha umwanzi waguye akamwirukana mu ijuru,
ndetse akaba yarapfuye kugira ngo acungure umuntu waguye ngo amuvane mu bubasha bw'uwo
mwanzi, igihe bari ku gituro cya Mose basiganira umurambo we, ntiyatinyutse kuvuma Satani,
ahubwo yaravuze ati: "Uwiteka aguhane." [1T 519]
Mu biganiro mpaka byawe bibiri biheruka wasuzuguye inama maze ntiwumvira umugaragu
w'Imana wari ufite umutima wirunduriye rwose mu murimo. Imana mu buntu bwayo yaguhaye
umujyanama wari ufite impano n'imbaraga ihindura bituma umwubaha kandi ukamugirira
icyizere, kandi nta buryo na bumwe kuyoborwa n'imitekerereze ye irimo ubunararibonye
byashoboraga gukomeretsa icyubahiro cyawe. Abamarayika b'Imana babonye ukumva wihagije
kwawe maze barahindukira bakuvaho bafite agahinda. Imana ntiyashoboraga kwerekana imbaraga
zayo kubwawe kubera ko wari kwiha icyubahiro, kandi imirimo yawe yo mu gihe kizaza ikagira
agaciro gake. Mwene data F, nabonye yuko mu byo ukora udakwiriye kwishingikiriza ku
mitekerereze yawe bwite yagiye ikuyobya kenshi cyane. Ukwiriye kumvira imitekerereze y'abantu
bafite ubunararibonye. Ntugahagarare ku cyubahiro cyawe bwite maze ngo wiyumvemo ko
wihagije cyane ku buryo udashobora kwita ku nama n'ibitekerezo by'abakozi bagenzi bawe bafite
ubunararibonye. [1T 519]
Umugore wawe ntiyakubereye umufasha wihariye, ahubwo yakubereye inkomyi. Iyo aza kuba
yarakiriye kandi akumvira ubuhamya yahawe mu myaka isaga ibiri ishize, ubungubu aba ari
umufasha wawe ufite imbaraga mu butumwa bwiza. Nyamara ntabwo yigeze yakira ubwo
buhamya kandi ngo agire icyo abukoraho. Iyo aza kubikora, imigenzereze ye yajyaga kuba
itandukanye by'ihabya n'iyo afite. Ntiyigeze yiyegurira Imana. Yikundira ubuzima bworoshye,
akihunza imitwaro ndetse ntiyiyanga. Akunda kwibera mu bunebwe, kandi urugero atanga
ntirukwiriye kwiganwa, ahubwo ni igikomere ku murimo w'Imana. Rimwe na rimwe akugiraho
ijambo rikomeye akaguhindura, by'umwihariko iyo akumbuye mu rugo cyangwa akaba atishimye.
Na none kandi mu birebana n'imirimo y'itorero, aba agufiteho imbaraga. Arema igitekerezo afite
kuri mwene data uyu cyangwa uriya mushiki wacu, maze akavuga ko atamwishimira cyangwa se
ko amukunda cyane, mu gihe inshuro nyinshi byagaragaye ko abantu ashyira mu mutima we
bagiye baba isoko y'ikigeragezo gikomeye ku itorero. Kuba atariyeguriye Imana bimutera kumva
afitanye ubucuti bukomeye n'abamugaragariza icyizere n'urukundo, mu gihe abantu b'igiciro
Imana ikunda ashobora kubatambukaho mu bukonje kubera ko atumva bamubwira amagambo
asusurutse y'urukundo cyangwa ngo bayabwire mwene data F. Nyamara kandi urukundo rw'aba
bantu ni urw'ukuri kandi rukwiriye guhabwa agaciro gakomeye kuruta urwa ba bandi bahakana ku
mugaragaro icyo bari cyo. Igitekerezo umugore wawe aremye kigira imbaraga ihindura ikomeye
ku bwenge bwawe. Inshuro nyinshi upfa gufata ko ari mu kuri kandi ugatekereza nk'uko atekereza
ndetse mu byerekeye itorero ugakora ukurikije ibitekerezo bye. [1T 519]

403
Ugomba kwerekana urugero rw'imibereho ya Kristo kubera ko ufite inshingano zikomeye.
Umugore wawe afite ibyo azabazwa n'Imana ku bw'imigenzereze ye. Niba ari inkomyi kuri wowe,
agomba kuzabisobanura imbere y'Imana. Rimwe na rimwe arakanguka maze akicisha bugufi
imbere y'Imana ndetse akaba umufasha nyawe. Nyamara bidatinze arongera akagwa muri kwa
kutagira icyo akora, mu kwihunza inshingano no gutanga inzitwazo zo kudakora imirimo isaba
ubwenge n'imbaraga z'umubiri. Ubuzima bwe bwarushaho kuba bwiza aramutse arushijeho
gukora, aramutse yinjiye mu gukora imirimo y'imbaraga n'imirimo isaba gukoresha ubwenge
anezerewe kandi abikuye ku mutima. Ntabwo abuze ubushobozi, ahubwo abuze ubushake bwo
gukora. Ntazihanganira kwimenyereza gukunda umurimo. Uko ameze muri iki gihe ntacyo Imana
ishobora kumukorera. Hari icyo agomba gukora kugira ngo yibyutse kandi yegurire Imana
imbaraga ze z'umubiri n'iz'ubwenge. Ibi Imana imusaba kubikora, kandi ku munsi w'Imana
azasangwa ari umuja w'imburamumaro keretse gusa ku ruhande rwe nihabaho ivugurura rinoze
kandi akajya akurikiza umucyo watanzwe. Igihe cyose iri vugurura ritarakorwa, ntakwiriye na gato
gufatanya n'umugabo we mu mirimo akora. [1T 520]
Imana izaha umugisha kandi ishyigikire mwene data F naramuka ateye intambwe ijya mbere mu
kwicisha bugufi, akisunga imitekerereze y'abakozi bagenzi be bafite ubunararibonye. [1T 520]

NTIMUSHUKWE
Umurimo wa Satani ni ugushuka ubwoko bw'Imana no kubuvana mu nzira ikwiriye. Nta buryo
azasiga atagerageje kubukoresha. Azabatera anyuze mu cyuho batarinze cyane, iyo akaba ari yo
mpamvu bagomba gushyira ibihindizo ahantu hose bakahakomeza. Ntabwo itorero ry'i Battle
Creek ryashakaga kuturwanya. Abarigize ni beza kugeza igihe cyose itorero rikiriho; nyamara
hariho byinshi biri mu kaga i Battle Creek, kandi Satani azazana intwaro ze zose abarwanya niba
mu kugenza atyo ashobora gukoma umurimo mu nkokora. Dufitiye impuhwe nyinshi abagize iri
torero mu mibereho bafite ubu icishije bugufi kandi dushobora kuvuga tuti: 'Nimureke he kugira
umwuka wo kuneshwa uvuka mu mutima w'umuntu uwo ari we wese. Imana izakiza ibibi byose
by'ubu bwoko bukundwa, kandi nibugenda bwicishije bugufi, bukaba maso ndetse bukirinda
ibitero bya Satani muri buri kantu kose, izabuhindura abarwanirira ukuri kwayo b'abanyambaraga.
Ubu bwoko buhora burindiwe munsi y'umuriro w'umwanzi. Birashoboka ko nta rindi torero
ryashobora guhagarara ridatsinzwe na wo. Bityo rero jya urebana ijisho ry'impuhwe bene so b'i
Battle Creek kandi usenge Imana kugira ngo ibafashe kurinda inkike. [1T 520]
Igihe umugabo wanjye atari ashoboye kugira icyo akora, nanjye nkaba nari ndi mu rugo kubwe,
Satani yari yishimye, kandi nta muntu n'umwe wari ushishikajwe nawe ngo adushyireho
ibigeragezo nk'ibivugwa mu mpapuro turangije. Nyamara igihe twari duhagurutse ku wa 19
Ukuboza [1T 520] 1866, Satani yabonye ko byashobokaga ko tugira icyo dukora mu murimo wa
Kristo maze bigakomeretsa umurimo we, kandi abona ko bimwe mu bishuko bye yatezaga
umukumbi w'Imana byari gushyirwa ku mugaragaro. Bityo rero, yumvise ahamagariwe kugira
icyo akora kugira ngo adukome mu nkokora. Nta bundi buryo yari kubikoramo ngo agere ku cyo
ashaka nko gutera abahoze ari inshuti zacu b'i Battle Creek kureka kudushyigikira kandi
bakadukoreza imitwaro. Yaboneye urwaho mu kintu cyose kitari kimeze neza maze asunika ibi
bibazo bigenda nk'ibitwarwa n'imbaraga z'amashanyarazi. [1T 521]
Ariko Imana ishimwe, ntabwo Satani yaduhagaritse cyangwa ngo aduhonyore. Imana ishimwe
kuko tukiriho, kandi ikaba mu buntu bwayo yarigaruye kugira ngo ihe umugisha ubwoko bwayo
bwayobye, nyamara ubu bukaba ari ubwoko bwihana kandi bukatura ibyaha byabwo. Bene data,

404
nimureke turusheho kubakunda kandi turusheho kubasengera muri iki gihe kugira ngo Imana
yerekane urukundo rwayo rukomeye ibakunda. [1T 521]

405
IGIHAMYA CYA 14 IBIHAMYA BY'ITORERO

GUSOHORA MU ICAPIRO IBIHAMYA BIGENEWE ABANTU


BIHARIYE
Mu Gihamya cya cumi na gatatu natanze inshamake y'imirimo twakoze n'ibigeragezo twahuye na
byo guhera ku itariki ya 19 Ukuboza 1866 kugeza ku itariki ya 21 Ukwakira 1867. Muri izi
mpapuro tugezeho nzerekana ibyatubayeho bidashaririye cyane twanyuzemo mu mezi atanu
ashize. [1T 522]
Muri icyo gihe, nanditse ubuhamya bwinshi bugenewe abantu ku giti cyabo. Kandi ndacyafite
n'ubundi buhamya ngomba kwandikira abantu benshi twagiye duhurira aho twakoreraga umurimo
muri aya mezi atanu ashize, nkazagenda mbwandika uko mbonye igihe n'imbaraga. Icyakora
inshingano yanjye ku bijyanye n'ubu buhamya bw'abantu ku giti cyabo imaze igihe kirekire
impagaritse umutima cyane. Usibye ku bantu bake gusa, nagiye noherereza ibihamya abo byabaga
bireba, ubundi nkabareka ngo baramutse ari byo bahisemo babijugunye. Umusaruro wavuyemo
wagiye utandukana: [1T 522]
1. Bamwe bakiranye ibyo bihamya umutima ushima kandi bagira icyo babikoraho mu mwuka
mwiza, ndetse byabagiriye umumaro. Aba bifuje ko bene se bakwiriye kubona ibyo bihamya kandi
batuye amafuti yabo nta gahato no mu buryo bwuzuye. [1T 522]
2. Abandi bemeye ko ibihamya bandikiwe byari ukuri, nyamara nyuma yo kubisoma babishyize
ku ruhande baricecekera nubwo bari bagize impinduka ntoya gusa mu mibereho yabo. Ibyo
bihamya byari bifitanye isano cyane cyangwa se gahoro n'amatorero abo bantu babarizwagamo,
na yo akaba yarashoboraga kuba yarabwungukiyemo. Nyamara ibyo byose ntibyabayeho bitewe
n'uko ibyo bihamya byagizwe ubwiru. [1T 522]
3. Hari n'abandi bigometse kuri ibyo bihamya. Bamwe muri bo bagize umwuka wo gushakisha
amakosa mu bantu. Abandi bagaragaje gusharira, [1T 522] umujinya, ndetse n'uburakari; kandi
nk'inyiturano y'imvune n'umubabaro nagize mu gihe cyo kwandika ibihamya, baraduhindukiranye
ngo badukomeretse uko bashoboye kose. Abandi nabo bagiye bamarana nanjye amasaha tuganira
twiherereye bagasuka ukwivovota kwabo, ukutanyurwa no kwitsindishiriza kwabo mu matwi
yanjye no mu mutima wanjye warimo uburibwe, ahari bagashaka kugirirwa impuhwe babinyujije
mu marira, no guhunza amaso yabo amakosa n'ibyaha byabo. Imbaraga iturutse muri ibi bintu
yabaye mbi cyane kuri jye, kandi rimwe na rimwe yanteraga gusa n'urangaye. Ibyakurikiye
imyifatire y'aba bantu batiyeguriye Imana kandi b'indashima byanteye umubabaro mwinshi kandi
biba umutwaro ku butwari bwanjye n'ubuzima bwanjye inshuro cumi kurusha umurimo wose
nakoze wo kwandika ibihamya. [1T 523]
Kandi nababajwe n'ibi byose, ndetse bene data na bashiki bacu muri rusange ntacyo babimenyeho.
Nta gitekerezo bari bafite cy'ingano. y'umurimo unaniza nk'uyu nagombaga gukora, cyangwa
imitwaro n'imibabaro banshyiragaho bandenganya. Muri byinshi mu bihamya byanjye natanze
amakuru menshi agenewe abantu ku giti cyabo, kandi mu ngero zimwe na zimwe abantu bagiye
bumva bababajwe n'uko ayo makuru yose ntayashyize mu nyandiko zisohoka mu icapiro.
Nshingiye ku buryo ubuhamya bwanganaga ibi byajyaga gushoboka bigoye cyane, kandi byari
kuba ari ibintu bidakwiriye kubera ko amwe muri yo yari ajyanye n'ibyaha bitari ngombwa kandi
bidakwiriye gushyirwa mu ruhame. [1T 523]

406
Ariko amaherezo nafashe icyemezo ko byinshi muri ibyo bihamya bikwiriye gusohoka mu icapiro
kubera ko byose bikubiyemo nibura gucyaha n'impuguro bireba amagana n'ibihumbi by'abandi
bantu bari mu bihe bimwe na bo. Abo bantu bakwiriye guhabwa umucyo Imana yabonye ko
ukwiriye gutangwa ukaba uhuye neza n'ibyabo. Ni ikosa kuwukingirana ngo batawubona binyuze
mu kuwoherereza umuntu umwe, cyangwa ahantu hamwe, aho ugumishwa nk'itabaza ritwikirijwe
intonga. Inshingano nemezwa n'umutima wanjye kuri iyi ngingo yahawe imbaraga cyane n'izi
nzozi zikurikira: [1T 523]
Imbere yanjye hanyujijwe agashyamba k'ibiti bihora bitoshye. Abantu benshi barimo nanjye
ubwanjye bari bari gukora muri ibyo biti. Nasabwe kwitegereza ibyo biti neza maze nkareba niba
bimeze neza. Naritegereje mbona ko bimwe biri kwigonda maze bikagorama bitewe n'umuyaga
bityo bikaba bikeneye gushyigikirwa n'inkingi. Nari ndi gukora mbyitondeye ngakura imyanda ku
biti bifite intege nke n'ibindi byendaga kuma kugira ngo menye ndashidikanya uko bimerewe.
Natahuye iminyorogoto mu mizi ya bimwe. Ibindi ntibyari byaravomewe mu buryo bukwiriye
kandi byari biri kumishwa n'amapfa. Imizi y'ibindi yari yaragiye isobekerana bigatuma yangirika.
Umurimo wanjye wari uwo gusobanurira abakoraga muri ibyo shyamba impamvu zitandukanye
zatumaga ibyo biti bitamererwaga neza. Ibyo byari ngombwa kubera ko ibiti byari biteye ahandi
nabyo byashoboraga [523] gufatwa kimwe n'uko ibi byari byarafashwe, kandi impamvu yatumaga
bidakura neza ndetse n'uburyo byari bikwiriye gufatwa no guhingirwa igomba kumenyekana. [1T
524]
Muri iki gihamya ndavuga ibya mushiki wacu Hannah More ntacyo nikenga, bidatewe n'uko
nshaka gutera agahinda itorero ry'i Battle Creek, ahubwo mbikoze kubwo kuzirikana inshingano
yanjye. Nkunda ririya torero ntitaye ku mafuti yaryo. Nta rindi torero nzi rikora neza nkaryo mu
bijyanye n'ibikorwa byo gutangana ubuntu no gusohoza inshingano rusange. Muri uru rugero
nderekana ibihamya biteye ubwoba kugira ngo nkangurire abantu bacu aho bari hose
gusobanukirwa n'inshingano yabo. Mu bantu makumyabiri bahagaze neza mu Badiventisiti
b'umunsi wa Karindwi nta n'umwe mu mibereho ye ushyira mu bikorwa amahame yo kwitanga
avugwa mu ijambo ry'Imana. Ariko mwe kureka ngo abanzi babo badafite amahame y'ibanze
y'inyigisho za Kristo babonere urwaho mu kuba bacyashywe. Iki ni igihamya ko ari abana
b'Uwiteka. Intumwa ivuga ko ababaho badahanwa ari ibibyarirano, atari abana b'umugeni. Nuko
rero ntimugatume aba bana batari ab'umugeni bishima hejuru y'abahungu n'abakobwa
b'Ushoborabyose. [1T 524]

IKIGO CYITA KU BUZIMA


Mu Bihamya by 'Itorero byabanje navuze ku kamaro k'uko Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi
bashinga ikigo cyo kwita ku barwayi, by'umwihariko kikita ku bababazwa n'abarwayi bari hagati
muri twe. Ku bijyanye n'amikoro, navuze ku bushobozi abantu bacu bafite bwo gukora ibi; kandi
ndebye akamaro k'iri shami ry'umurimo ukomeye wo gutegurira abantu gusanganira Umwami
banezerewe mu mitima, nashimangiye ko abantu bacu bakurikije ubushobozi bwabo, bakwiriye
kwiyumvamo ko bahamagarirwa gushyira umugabane w'ubutunzi bwabo mu kigo nka kiriya. Na
none kandi nk'uko nabyeretswe, nerekanye zimwe mu ngorane abaganga, abayobozi n'abandi
bantu bazaba bashobora guhura nazo mu gihe cyo gushyira mu bikorwa uwo mushinga; kandi
niringiye ndashidikanya ko ako kaga neretswe kashoboraga kwirindwa. Nyamara muri ibi, mu
gihe runaka nashimishijwe no kugira ibyiringiro, nyuma biza gukurikirwa n'umubabaro no
kutabona ibyo nari niteze. [1T 524]

407
Nari narashishikariye cyane ivugurura mu by'ubuzima kandi nari mfite ibyiringiro bikomeye
by'uko Ikigo cyita ku Buzima kizatunganirwa. Kurenza undi muntu uwo ari we wese, mu izina
ry'Umwami wacu niyumvisemo inshingano yo kubwira bene data na bashiki bacu ibyerekeye iki
kigo ndetse n'inshingano bafite yo gutanga amikoro akenewe, maze nkomeza kwitegereza uko
umurimo ujya mbere mfite amatsiko menshi no guhagarika umutima. Igihe nabonaga abacungaga
ikigo kandi bakayobora bari kujya mu kaga nari nareretswe, kandi nkaba nari narababuriye iby'ako
kaga binyuze mu biganiro byo mu ruhame n'ibyo twaganiriye mu muhezo ndetse no mu nzandiko
nabandikiye, umutwaro uteye ubwoba wanjeho. [1T 524] Aho nari nareretswe nk'ahantu abarwayi
bababazwa bo muri twe bashoboraga gufashirizwa hari ahantu kwitanga, kwakira abashyitsi,
kwizera, ndetse no kubaha Imana byagombaga kuba amahame ahagenga. Nyamara igihe amararika
atujuje ibisabwa yakorerwaga kugira ngo haboneke amafaranga menshi, agaherekezwa
n'amagambo avuga ko umutungo batwaye uzishyurwa ku nyungu y'ijanisha rinini; igihe bene data
bari bari mu myanya y'ubuyobozi bw'ikigo basaga n'abifuza bikabije kubona ibihembo biruta
iby'abanyuzwe n'ibyo bahabwa bari bari mu myanya yindi inganya agaciro n'iyabo mu murimo
ukomeye wo kwigisha ukuri n'ivugurura; igihe namenyaga mu mubabaro mwinshi ko kugira ngo
ikigo kimenywe cyane n'abantu benshi tudasangiye kwizera kandi ngo haboneke inkunga zabo
umwuka wo gutatira amahame wari uri guhabwa intebe byihuse muri icyo Kigo, ukigaragariza mu
mikoresherezwe y'amagambo ngo Bwana, Madamu na Madamazela, mu mwanya wo gukoresha
mwene data, na mushiki wacu, ndetse no mu myidagaduro yari ikunzwe na benshi abantu bose
bashoboraga kujyamo mu buryo bwo kwishimisha butagize icyo butwaye ----igihe nabonaga ibi
bintu byose naravuze nti: "Iki si cyo neretswe nk'ikigo cy'abarwayi cyagombaga kugabana
umugisha ukomeye w'Imana. Iki ni ikindi kintu. [1T 525]
Nyamara kandi imibare yo kwagura inyubako yarakozwe, kandi habaho kurarikira abantu gutanga
amafaranga atubutse. Uko icyo kigo cyayoborwaga icyo gihe, uko cyakabaye nashoboraga
kukibona nk'umuvumo. Nubwo ku bijyanye n'ubuzima hari bamwe bacyungukuragamo, imbaraga
ihindura cyari gifite ku itorero ry'i Battle Creek no kuri bene data na bashiki bacu bagisuraga yari
mbi cyane ku buryo yiganzuraga ibyiza byose byahakorerwaga; kandi iyo mbaraga yari iri kugera
ku matorero yo muri iyi Leta ndetse no mu zindi Leta, ndetse yari kirimbuzi ku kwizera Imana
n'ukuri kw'iki gihe. Abantu benshi bazaga i Battle Creek ari Abakristo bicisha bugufi, Abakristo
bitanze kandi biringirwa, basubiraga iwabo benda kumera nk'abatizera Imana. Imbaraga rusange
ihindura y'ibi bintu yaremaga urwikekwe ku bijyanye n'ivugurura mu by'ubuzima muri benshi
cyane muri bene data babaga bicishije bugufi cyane, biyeguriye Imana bikomeye kandi bashimwa
kurusha abandi, ndetse yarimburaga uko abantu bizeraga Ibihamya byanjye n'ukuri kw'iki gihe.
[1T 525]
Uku ibintu byari biteye gufitanye isano n'ivugurura mu by'ubuzima ndetse n'Ikigo cy'Ubuzima
ibindi bintu byari bishingiyeho, ni ko kwatumye ngira inshingano yo kuvuga nk'uko navuze mu
Gihamya cya 13. Nari nzi neza ko ibyo byajyaga kuzana impinduka n'ikigeragezo mu bwenge bwa
benshi. Nari nzi kandi ko impinduka igomba kuza bitinze cyangwa bitebutse; kandi ko ku
bw'inyungu z'Ikigo n'iz'umurimo muri rusange, kuza kwayo bitebutse ni byo byari byiza. Niba
ibintu byaragendaga byerekeza mu cyerekezo kibi, bigakomeretsa ubugingo bw'igiciro ndetse
n'umurimo muri rusange, uko byari gukumirwa mu buryo bwihuse ni ko byari kurushaho guhabwa
icyerekezo cyiza. Uko byari kurushaho kugera [1T 525] kure, ni ko ibyari kwangirika byari
kurushaho kuba byinshi, ni ko kandi uko abantu bari kubifata kwari kuba gukomeye ndetse no
gucika intege kwari kurushako kuba kunini. Uko umurimo wari uyobowe nabi byagombaga
gukangarwa. Hagombaga kubaho igihe cyo gukosora amakosa no gutangira bundi bushya mu
cyerekezo gikwiriye. [1T 526]

408
Umurimo mwiza wakorewe itorero ry'i Battle Creek mu itumba rishize, ivugurura rinoze no
guhindukirira Uwiteka kwakozwe n'abaganga, abafasha babo, n'abayobozi b'Ikigo cyita ku
Buzima, ndetse no kumvikana mu buryo rusange kwa bene data na bashiki bacu bo mu bice byose
by'ahakorerwa umurimo ufitanye isano n'intego ikomeye y'Ikigo cyita ku Buzima n'uburyo
gikwiriye kuyoborwamo, bikiyongeraho ubunararibonye butandukanye burengeje igihe kingana
n'umwaka, bitari mu migendere mibi gusa, ahubwo no mu cyerekezo cyiza, ibyo byose bimpa
icyizere ko ivugurura mu by'ubuzima ndetse n'Ikigo cyita ku Buzima bizagera ku ntsinzi birenze
uko nigeze mbyizera. Ndacyiringiye kuzabona Ikigo cyita ku Buzima i Battle Creek kigenda neza
no mu buryo bwose buhura n'ubwo nacyeretswemo. Nyamara bizatwara igihe kugira ngo bakosore
amakosa yo mu gihe cyashize kandi barenge urugero rwayo. Hamwe n'imigisha y'Imana, ibi
bishobora gukorwa kandi koko bizakorwa nta shiti. [1T 526]
Bene data bahagaze ku ruhembe rw'uyu murimo bahamagariye abantu bacu gutanga amikoro
bashingiye k'uko ivugurura mu by'ubuzima ari umugabane w'umurimo ukomeye ufitanye isano
n'ubutumwa bwa marayika wa gatatu. Mu kugenza batyo, bari bari mu kuri. Ni ishami ry'umurimo
w'Imana ukomeye wo gufasha abandi, kugira ubuntu, kwitanga, no gutangana ubuntu. None se
kuki abo bene data bavuga bati: "Umutungo ushyizwe mu Kigo cyita ku Buzima uzishyura
nyirawo ijanisha rinini ry'inyungu," "ni ishoramari ryiza” “ni ikintu kizana inyungu"? Kuki
batavuga ku mutungo ushyirwa mu Cyiciro cyo Gusohora inyandiko ko wakwishyura ijanisha
rinini? Niba aya ari amashami abiri y'umurimo umwe ukomeye kandi uheruka uteguriza abantu
kugaruka 'K'Umwana w'umuntu, ni ukubera iki? Cyangwa se ni ukubera iki yombi batayagira
impamvu yo gutangana ubuntu? Ikaramu n'ijwi byararitse inshuti z'umurimo ngo zunganire
umutungo ukoreshwa mu gusohora inyandiko ntabwo byashyize imbere ayo magambo yo
kureshya abantu. None se ni ukubera iki babwira abakomeza Isabato b'abatunzi kandi bifuza cyane
ko bashobora gukora umurimo mwiza ukomeye baramutse bashoye umutungo wabo mu Kigo cyita
ku Buzima? Kuki bababwira ko muri icyo gihe banagumana igishoro cyabo kandi na none bakakira
ijanisha rinini ry'inyungu ku bwo kugikoresha gusa? Bene data bahamagariwe gutanga impano
kugira ngo bashyigikire Icyiciro cyo Gusohora inyandiko, kandi kubw'Uwiteka bitanze bafite
ubupfura ndetse bishimye, bakurikiza urugero rw'uwabararikaga. Kubw'ibyo rero, umugisha
w'Imana wabaye kuri iryo shami ry'umurimo ukomeye. Nyamara bikwiriye gutera ubwoba kubona
uburakari bw'Uwiteka buri ku buryo bwakoreshejwe ngo amikoro yo [1T 526] gushyigikira Ikigo
cyita ku Buzima aboneke. Bikwiriye gutera ubwoba kandi kubona umugisha we utazaba kuri icyo
kigo mu buryo bwuzuye kugeza igihe iri kosa rizaba rikosorewe. Igihe nararikiraga bene data
gushyigikira icyo kigo, nk'uko biri mu Gihamya cya 11, naravuze nti: [1T 527]
"Neretswe ko amikoro atabuze mu Badiventisiti bakomeza Isabato. Muri iki gihe akaga bafite
gakomeye kurusha akandi ni ako kurundanya ubutunzi. Bamwe bakomeza kongera imiruho
n'imirimo yabo; bararemerewe birengeje urugero. Ingaruka ivamo ni uko bibagirwa Imana ndetse
n'ibikenewe mu murimo wayo. Barapfuye mu bya Mwuka. Barasabwa gutambira Imana igitambo,
bakayizanira ituro. Ntabwo igitambo cyiyongera, ahubwo kiragabanuka ndetse kigakongoka." [1T
527]
Igitekerezo cyanjye kuri iyi ngingo y'amikoro cyari uko hakwiriye kubaho "igitambo giturwa
Uwiteka, ari ryo turo;" kandi sinigize mpabwa ikindi gitekerezo. Ariko se niba igishoro kigomba
gusigaranwa n'abakusanyije umutungo wa mbere, kandi bakaba bagomba gukuramo ijanisha
runaka [ry'inyungu], ubwo kugabanuka cyangwa gukongoka kw'igitambo kuri hehe? Kandi akaga
k'abakomeza Isabato kameze gate, ba bandi bari kurundanya ubutunzi bwatubijwe na gahunda
iriho muri iki gihe yo kugira imigabane mu Kigo cy'Ubuzima? Nta kindi uretse ko akaga kabo

409
kiyongereye. Na none hano hari urundi rwitwazo batanga ku kurarikira ubutunzi kwabo. Gushora
imari mu migabane mu Kigo [cy'Ubuzima] bifatwa nk'ikibazo cyo kugurisha no kugura nk'undi
mutungo uwo ari wo wose, bityo rero ntabwo baba bitanze. Kubera ko basigarana ijanisha rinini
nk'agahimbazamusyi, umwuka wo gushaka inyungu (atari ukwitanga), ubatera gushora byinshi
mu mutungo w'Ikigo ku buryo baba basigaranye duke igihe hari ikindi kintu gisabwe cyo
gushyigikira andi mashami y'umurimo ndetse y'ingirakamaro kurushaho. Aba bantu b'isi bikubira
kandi bagakunda ubutunzi Imana ibasaba igitambo cyo kugoboka abantu bari mu mubabaro.
Ibahamagarira kureka ubutunzi bw'isi bafite bukagabanuka kubwo kunganira abababaye bizera
Kristo no gufasha umurimo wo kwigisha ukuri kw'iki gihe. Bakwiriye kubona amahirwe yo gukora
basobanukiwe neza ibyemezo by'urubanza ruheruka nk'uko bisobanurwa mu magambo akurikira
yaka umuriro y'Umwami w'abami: [1T 527]
Matayo 25:34-46: "Umwami azabwira abari iburyo bwe ati 'Nimuze mwebwe abo Data yahaye
umugisha, muragwe ubwami bwabatunganirijwe uhereye ku kuremwa kw'isi, kuko nari nshonje
mukamfungurira, nari mfite inyota mumpa icyo nywa, nari umushyitsi murancumbikira, [1T 527]
nari nambaye ubusa muranyambika, nari ndwaye muransura, nari mu nzu y'imbohe muza kundeba.
"Abakiranutsi bazamubaza bati 'Mwami, twakubonye ryari ushonje turagufungurira, cyangwa
ufite inyota tuguha icyo unywa? Kandi twakubonye ryari uri umushyitsi turagucumbikira,
cyangwa wambaye ubusa turakwambika? Kandi twakubonye ryari urwaye, [1T 527] cyangwa uri
mu nzu y'imbohe tuza kugusûra?' Umwami azabasubiza ati Ndababwira ukuri yuko ubwo
mwabikoreye umwe muri bene Data aba boroheje bari hanyuma y'abandi, ari jye mwabikoreye.
[1T 528]
"Azabwira n'abari ibumoso ati 'Nimuve aho ndi mwa bivume mwe, mujye mu muriro w'iteka
watunganirijwe umwanzi n'abamarayika be, kuko nari nshonje ntimumfungurire, nari mfite inyota
ntimwampa icyo nywa, nari umushyitsi timwancumbikira, nari nambaye ubusa ntimwanyambika,
nari umurwayi no mu nzu y'imbohe ntimwansura. "Na bo bazamusubiza bati 'Mwami, twakubonye
ryari ushonje, cyangwa ufite inyota, cyangwa uri umushyitsi, cyangwa wambaye ubusa, cyangwa
urwaye, cyangwa uri mu nzu y'imbohe, ntitwagukorera?' Azabasubiza ati 'Ndababwira ukuri yuko
ubwo mutabikoreye umwe muri bene Data aba boroheje bari hanyuma y'abandi, nanjye
mutabinkoreye. Abo bazajya mu ihaniro ry'iteka, naho abakiranutsi bazajya mu bugingo buhoraho.
[1T 528]
Na none mu Gihamya cya 11, naravuze nti: "Hariho ugutanga ubutunzi ku bushake mu bantu bacu,
kandi iyaba bose bumvaga uburemere bw'umurimo, uyu mushinga ukomeye washyirwa mu
bikorwa hatabayeho guhagarika umutima. Bose bakwiriye kwiyumvamo gushishikara kwihariye
mu gushyigikira uyu murimo. Ariko by'umwihariko abafite amikoro bakwiriye gushora muri uyu
mushinga. Inzu ikwiriye igomba gutegurwa kugira ngo ijye yakira abarwayi, kugira ngo ku bwo
gukoresha umutungo ukwiriye ndetse no kugira umugisha w'Imana bashobore kuzahurwa mu
busenzegeri barimo maze bige uburyo bwo kwiyitaho bityo birinde indwara. [1T 528]
"Abantu benshi mu bavuga ko bizera ukuri bari kugenda barushaho kuba abanyabugugu kandi
bakararikira. Bakwiriye kuburirwa ibyabo. Ubwinshi mu butunzi bwabo buri kuri iyi si ku buryo
imitima yabo iri ku butunzi bwabo. Umugabane urushijeho kuba munini w'ubutunzi bwabo uri
muri iyi si, maze umugabane wabwo muto cyane ukaba mu ijuru. Bityo rero, urukundo rwabo ruri
ku butunzi bwabo bwo ku isi aho kuba ku murage wo mu ijuru. Ubu bafite uburyo bwiza cyane
bwo gukoresha ubutunzi bwabo kubw'inyungu z'inyokomuntu iri mu mubabaro ndetse no kubwo
guteza imbere umurimo wo kumenyekanisha ukuri. Uyu mushinga ntukwiriye kurekwa ngo
uhangane n'ubukene. Ibi bisonga Imana yaragije ubutunzi bikwiriye guhaguruka ubungubu maze

410
bagakoresha ubutunzi bwabo ngo baheshe Imana icyubahiro. Binyuze mu kurarikira, abagundira
ubutunzi bwabo buzababera umuvumo aho kubabera umugisha." [1T 528]
Mu byo neretswe no mu byo navuze, nta kindi gitekerezo nahawe, kandi nta n'ikindi nagambiriye
gutanga, uretse icy'uko gukusanyiriza hamwe umutungo wo gukoreshwa muri iri shami
ry'umurimo byagombaga kuba ikintu cyo gutanga ku bushake, kimwe n'uko bikorwa mu
gushyigikira andi mashami y'umurimo ukomeye. Kandi nubwo impinduka yo kuva muri gahunda
ikurikizwa muri iki gihe maze ukajya mu yindi Uwiteka ashobora [1T 528] gushima mu buryo
bwuzuye ishobora kuzamo ingorane kandi igasaba igihe no gukora cyane, ntekereza ko bishobora
gukorwa habayeho igihombo gito cy'umutungo warangije gufatwa. Ntekereza kandi ko umusaruro
uzabivamo ari ubwiyongere budasubirwaho bw'igishoro kizatangwa ari impano maze
kigakoreshwa mu buryo bwiza kugira ngo inyokomuntu iri mu mubabaro izahurwe. [1T 529]
Abantu benshi mu bafashe imigabane ntibashoboye gutangira ubuntu. Bamwe muri aba bantu bari
mu mibabaro kubera ayo mafaranga bashoye mu kugura imigabane. Igihe nkora ingendo mva muri
Leta imwe njya mu yindi, mbona abanyamubabaro bahagaze nko ku munwa w'imva, nyamara
bashoboraga kujya ku Kigo bakahamara igihe gito, ariko bakaba batabishobora bitewe n'ubukene
bw'amafaranga bashyize mu bubiko bw'Ikigo. Aba bantu ntibari bakwiriye kuhashora n'idolari
rimwe. Ndatanga urugero rumwe ku byabaye i Vermont. Mu ntangiriro z'umwaka wa 1850 mwene
data umwe yahindutse umwizera ukomeza Isabato, kandi uhereye icyo gihe yagiye atangana
ubuntu ashyigikira imishinga myinshi yagiye ikorerwa guteza imbere umurimo, kugeza ubwo
umutungo we wagabanutse. Nyamara igihe irarika ryihutirwa ritujuje ibisabwa ryazaga ngo abantu
bashyigikire Ikigo cy'Ubuzima, yafashe umugabane ungana n'amadolari ijana. Mu materaniro
yabereye i yavuze ikibazo cy'umugore we wari ufite intege nke cyane, kandi washoboraga
gufashwa, nyamara akaba agomba gufashwa bidatinze niba byari gushoboka. Na none yavuze uko
yari amerewe, maze avuga ko iyaba byashoboka ko afite ijambo kuri ya madolari ijana ari mu
Kigo muri icyo gihe yajyaga koherezayo umugore we kugira ngo avurwe; nyamara nk'uko byari
biri, ntiyari abishoboye. Twashubije yuko atari akwiriye kuba yarashoye idolari na rimwe muri
cya Kigo, ko hari hari ikosa muri icyo kibazo tutashoboraga kugira icyo dukoraho ngo tumufashe,
maze ubwo ikibazo kiguma gityo ntacyo gikozweho. Sinshidikanya kuvuga yuko uwo mushiki
wacu yari akwiriye kuvurirwa kuri icyo Kigo, akahamara nibura ibyumweru bike ntacyo asabwa
kwishyura. Umugabo we ashoboye gukora bike cyane gusa byakwiyongera ku itike imujyana i
Battle Creek ikanamugarura. [1T 529]
Inshuti z'inyokomuntu, inshuti z'ukuri n'ubutungane zikwiriye kugira icyo zikora ku birebana n'iki
Kigo binyuze mu kugendera kuri gahunda yo kwitanga no gutangana ubuntu udahatwa. Mfite
amadolari maganatanu mu bubiko bw'Ikigo nifuza gutanga nk'impano, kandi umugabo wanjye
nahirwa n'igitabo ategereje, azatanga andi madolari maganatanu. Abantu bashinzwe kwemeza iyi
gahunda bazavugane natwe igihe tuzaba turi i Greenville ho muri Montcalm, muri Leta ya
Michigan, maze batubwire umubare bifuza gutanga, cyangwa gushora mu mutungo ugafatwa
nk'uko ububiko bw'Icyiciro gishinzwe gusohora Inyandiko bufatwa. Igihe ibi bizaba bikozwe,
noneho muzareke impano zize nk'uko zikenewe; muzareke umubare w'amafaranga yaba make
cyangwa menshi yinjire. Nimureke amafaranga akoreshwe mu buryo butekerejweho neza.
Nimureke kandi [1T 529] ibyo abarwayi bishyura bibe bishyize mu gaciro mu buryo bushoboka
bwose. Nimureke bene data batange impano kugira ngo hishyurwe igice cy'ibyo ikigo gisaba
abakene bababaye cyane babikwiriye bari mu bandi. Nimureke abanyantege nke babishoboye
basohorwe maze bajye guhingira ubusitani bwiza bw'Ikigo buri ahagikikije. Nimureke be
gukorana uyu murimo igitekerezo kigufi cy'uko bari kwishyura, ahubwo nibabikorane igitekerezo

411
cyo gutangana ubuntu, kuko icyatanzwe ngo bavurwe cyari ikibazo cyo kugira ubuntu kubw'ibyiza
kuri bo. Nimureke umurimo wabo ube umugabane umwe w'amabwiriza muganga abaha, kimwe
n'uko baba bategetswe kwiyuhagira. Nimureke gutangana ubuntu, gufasha abandi, ubumuntu no
kwitanga kugira ngo abandi bamererwe neza bibe ari byo tegeko riyobora abaganga, abayobozi
b'ikigo, abafasha b'abaganga, abarwayi, ndetse n'inshuti za Yesu zose za hafi na kure, aho kuba
kurangamira ibihembo, ishoramari ryiza, ikintu kizana inyungu n'umutungo ubitswe uzunguka.
Nimureke urukundo rwa Kristo, urukundo dukunda ubugingo bw'abantu n'impuhwe tugirira
inyokomuntu iri mu mubabaro abe ari byo bigenga ibyo tuvuga n'ibyo dukora byose bijyanye
n'Ikigo cyita ku Buzima. [1T 530]
Umuganga w'Umukristo wizera, akitega kuzabona kuza kwa Kristo n'ubwami bwe, akaba
abihanze amaso kandi abitegereje ndetse abikumbuye, ubwo indwara n'urupfu bitazongera kugira
imbaraga ku bera, kuki yitega kubona igihembo ku mirimo akora kiruta icy'Umukristo usubiramo
inyandiko akazitunganya cyangwa icy'umugabura w'Umukristo? Ashobora kuvuga ko umurimo
akora unaniza kurushaho. Ibyo na byo biba bisigariye gusuzumwa. Nimureke akore ibihwanye
n'ibyo ashobora kwihanganira, arcke kwica amategeko y'ubuzima yigisha abarwayi bamugana.
Nta mpamvu zumvikana afite zamutera gukora birengeje urugero maze agahabwa igihembo kinini
kuri uwo murimo kiruta icy'umugabura cyangwa icy'umuntu unoza inyandiko. Nimureke abantu
bose bakora uruhare rwabo mu bikorerwa mu Kigo kandi bagahemberwa imirimo bakoze, nabo
bajye bakora bakurikije ihame rimwe ryo kwitanga. Nta muntu n'umwe ukwiriye kwemererwa
gukomeza kuba umufasha wa muganga mu Kigo abikora gusa kugira ngo ahembwe. Hariho abantu
bafite ubushobozi bazinjira muri iyo myanya yo mu Kigo bagakora bakiranutse kandi bishimye,
ndetse bafite umwuka wo kwitanga ku bw'urukundo bakunda Kristo, urwo bakunda umurimo we
ndetse n'abayoboke ba Shebuja bababazwa. Abadafite umwuka nk'uyu bakwiriye kuvamo bagaha
umwanya abawufite. [1T 530]
Nkurikije uko nshoboye kureba, kimwe cya kabiri cy'abantu bababaye bari hagati muri twe bari
bakwiriye kumara ibyumweru cyangwa amezi ku Kigo cy'Ubuzima ntibashoboye kwishyura
amafaranga yose y'urugendo n'ay'igihe bamarayo. Mbese ubukene bw'izi nshuti z'Umwami wacu
buzazibuza imigisha yatanze mu buryo busaze? Mbese bazarekwa ngo bakomeze guhangana
n'umutwaro wikubye kabiri w'intege nke n'ubukene? Abanyantege nke b'abatunzi bafite ibyo
bakeneye byose ndetse n'ibyatuma [1T 530] bagubwa neza mu buzima, ndetse bakaba bashoboye
guhembera umuntu umurimo yabakoreye, binyuze mu kwishakira amakuru no kwivuriza mu rugo,
bifatanyije no kwitabwaho ndetse no kuruhuka, bashobora kwishimira kongera amagara mazima
batagombye kujya ku Kigo cyita ku Buzima. Ariko se bene data na bashiki bacu bakennye kandi
bakaba abanyantege nke ni iki bashobora gukora ngo bakire indwara? Bashobora kugira icyo
bakora, nyamara ubukene bubatera gukoresha imbaraga ibirenze ibyo bashoboye gukora mu
by'ukuri. Nta nubwo bafite ibyo bakeneye byose by'ibanze mu buzima nk'ibituma bumva
bamerewe neza mu nzu babamo, ibikoresho byo mu rugo, ibikenerwa ngo biyuhagire n'ibituma
bagira amahumbezi mu nzu. Ibyo byose ntabyo bafite. Hari aho bafite icyumba kimwe kirimo
imbabura ihahora mu gihe cy'imbeho no mu gihe cy'impeshyi; kandi birashoboka ko uretse
Bibiliya, ibindi bitabo bafite mu nzu yabo bidashobora kurenga ibyakuzura mu kiganza kimwe.
Nta mafaranga bafite yo kugura ibitabo kugira ngo babashe gusoma no kwiga uburyo bashobora
kubaho. Aba bene data bakundwa ni bo bakeneye ubufasha. Benshi muri bo ni Abakristo baciye
bugufi. Bashobora kugira amafuti, kandi usubiye inyuma wasanga bamwe muri bo ari bo ntandaro
y'ubukene n'ubutindi bafite muri iki gihe. Nyamara kandi bashobora kuba bafite imibereho isohoza
inshingano kurusha twebwe abafite amikoro yo gutuma imibereho yacu bwite ndetse n'iy'abandi

412
imererwa neza. Aba bagomba kwigishwa umuntu afite kwihangana kandi akabafasha anezerewe.
[1T 531]
Nyamara bagomba kuba bafite ubushake n'ubwuzu bwo kwigishwa. Bagomba gushyigikira muri
bo umwuka wo gushimira Imana na bene se ubufasha bahabwa. Muri rusange abantu nkabo nta
gitekerezo baba bafite ku kiguzi batangwaho igihe bari ku Kigo cyita ku Buzima kugira ngo
bavurwe, bacumbikirwe, icyumba baryamamo, amavuta y'imodoka n'ibindi. Ntabwo
basobanukiwe n'ubunini bw'umurimo ukomeye wo kwigisha ukuri kw'iki gihe n'ivugurura ndetse
n'amararika menshi asaba abantu bacu gutangana ubushake. Bashobora kuba batazi ko umubare
w'abantu dufite b'abakene uruta inshuro nyinshi uw'abakire dufite. Kandi bashobora kutiyumvisha
na none imbaraga z'ukuri guteye ubwoba k’uko benshi muri abo batunzi bagundiriye ubutunzi
bwabo kandi bakaba bari mu nzira ibajyana ku kurimbuka. [1T 531]
Aba bakene b'abanyamubabaro bakwiriye kwigishwa ko baba bakora icyaha gikomeye mu maso
y'ijuru igihe bivovotera uko bari kandi bakanivovotera abakire ku bwo gukunda ubutunzi kwabo.
Bakwiriye mbere na mbere gusobanukirwa ko inshuro nyinshi uburwayi bwabo ndetse n'ubukene
bwabo ari amakuba yabagezeho muri rusange bitewe n'ibyaha byabo bwite, ubupfapfa bwabo
ndetse n'amafuti yabo. Bakwiriye gusobanukirwa kandi ko niba Uwiteka ashyize mu mitima
n'ubwenge by'ubwoko bwe igitekerezo cyo kubafasha, ibyo bikwiriye kubaremamo kumva
bashima Imana n'ubwoko bwayo bicishije bugufi. Bakwiriye gukora ibyo bashoboye byose ngo
babashe kwifasha ubwabo. Niba bafite bene [1T 531] wabo bashobora kandi bazemera kwishyura
ibyabatanzweho ku Kigo cy'Ubuzima, abo ni bo bakwiriye guhabwa amahirwe yo kubikora. [1T
532]
Kandi ku bijyanye n'abakene benshi n'abababaye bagomba gufashwa n'Ikigo cy'Ubuzima ku rwego
runini cyangwa rutoya, bitewe n'uko ikigo kidafite amafaranga kandi kikagira n'ubukene
bw'amacumbi muri iki gihe, igihe abantu nk'aba bamara ku Kigo kigomba kuba kigufi. Bakwiriye
kujyayo bafite igitekerezo cyo kubona mu buryo bwihuse cyane ubumenyi bufatika bw'icyo
bagomba gukora n'icyo batagomba gukora kugira ngo bongere gutora agatege kandi babeho bafite
amagara mazima. Inyigisho bumva igihe bari ku Kigo cyita ku buzima n'ibitabo byiza bashobora
kwigiramo uburyo babaho igihe bari mu rugo iwabo, ni byo bene abo bagomba kwisunga ku
ikubitiro. Bashobora kumva borohewe ku rugero runaka mu byumweru bike baba bamaze ku Kigo,
nyamara ibyinshi ni ibyo bazabonera mu ngo zabo binyuze mu gushyira mu bikorwa amahame
nk'ayo ku Kigo. Ntabwo bagomba kwishingikiriza ku baganga ngo babakize mu byumweru bike,
ahubwo bagomba kwiga kugira ngo babeho mu buryo buha amahirwe ibyaremwe kugira ngo
bibavure. Ibi bishobora gutangira mu byumweru bike bamara ku Kigo, nyamara bishobora gusaba
imyaka kugira ngo uwo murimo urangire binyuze mu kamenyero gakwiriye bagirira mu rugo. [1T
532]
Umuntu ashobora gutanga ibyo atunze byose muri iyi si ku Kigo cyita ku Buzima maze
akoroherezwa bikomeye, nuko agasubira mu muryango we no mu kamenyero ke ka kera ko mu
buzima, maze mu byumweru bike cyangwa amezi make akamererwa nabi cyane kurusha mbere
hose. Bene uyu nta kintu aba yarungutse. Yakoreshereje ubusa amikoro ye make. Intego
y'ivugurura mu by'ubuzima ndetse n'iy'Ikigo cyita ku Buzima ntabwo ari iyo gucecekesha
uburibwe uyu munsi nk"ikinini kigabanya uburibwe" cyangwa "Umuti uhita ukuraho uburibwe."
Oya, oya rwose! Intego yabyo ikomeye ni ukwigisha abantu uburyo bwo kubaho kugira ngo bahe
imbaraga kamere z'umubiri amahirwe yo gukuraho indwara no kuyitsinda. [1T 532]
Ndifuza kubwira abababazwa bari hagati mu bizera bacu nti: "Ntimucike intege." Ntabwo Imana
yaretse ubwoko bwayo n'umurimo wayo. Nimumenyeshe abaganga uko mwumva mumerewe ku

413
buzima ndetse n'ubushobozi mufite bwo kwishyura ibibagendaho mu gihe cyose mumara ku Kigo,
mubibwire Ikigo cyita ku Buzima kiri i Battle Creek ho muri Michigan. Mbese urarwaye, wumva
ugenda uremba, ugacika intege? Rero ntugatinde kugeza ubwo ibyawe bigera aho bitagira
igaruriro. Hita wandika. Ariko ngomba kongera kubwira abakene nti: Muri iki gihe hashobora
gukorwa bike gusa byo kubafasha nshingiye ku gishoro cyarangije kwegeranywa kigakoreshwa
mu kugura ibikoresho no mu nyubako. Nimukore ibibashobokera byose kugira ngo mwifashe,
noneho abandi na bo bazabafasha muri bimwe. [1T 532]

INSHAMAKE Y'IBYABAYE MU BUZIMA


Kuva ku itariki ya 21 Ukwakira 1867 kugeza ku ya 22 Ukuboza 1867
Umurimo twakoranye n'itorero ry'i Battle Creek wari washoje, kandi nubwo twari tunaniwe cyane,
twari twahembuwe mu mitima cyane igihe twabonaga umusaruro mwiza w'uko twari twahuriye
na mwene data J. N. Andrews mu rugendo rurerure twarimo tujya i Maine tunezerewe. Mu nzira
tugenda, twakoreye amateraniro i Roosevelt, ho muri New York. Igihamya cya 13 cyari kiri gukora
umurimo wacyo, kandi ba bene data bari baragize uruhare muri kwa kutatwishimira kwari
kwarabaye rusange bari batangiye kubona ibintu mu mucyo wabyo nyakuri. Iri teraniro ryabaye
rimwe mu murimo ukomeye, aho muri ryo hatanzwemo ibihamya bityaye. Abantu batuye ibyaha
byabo, hanyuma bikurikirwa no guhindukirira Uwiteka mu buryo rusange ku ruhande
rw'abasubiye inyuma ndetse n'abanyabyaha. [1T 533]
Imirimo twakoreye i Maine yatangiranye n'Inteko yabereye i Norijewoke (Norridgewock) ku
itariki ya mbere Ugushyingo. Iteraniro ryari ryitabiriwe n'abantu benshi. Nk'uko bisanzwe, jyewe
n'umugabo wanjye twatanze ubuhamya bwumvikana kandi bwahuranyije bushyigikira ukuri
n'imyifatire ikwiriye, kandi burwanya ubwoko butandukanye bw'ibinyoma, urujijo, ubwaka,
n'umuvurungano ubusanzwe bivuka bitewe no kutagira iyo myitwarire ikwiriye. Übwo buhamya
by'umwihariko bwahuraga rwose n'uko ibintu byari byifashe i Maine. Imyuka yo kuvurungana
y'abavugaga ko bakomeza Isabato yari mu bwigomeke ndetse igakora umurimo wo gukwirakwiza
urwango mu Nteko yose. Satani yarabafashije maze bagera ku ntego ku rwego runaka. Amakuru
arambuye kuri byo arababaje bikabije kandi kuyatanga hano bifite agaciro gake muri rusange. [1T
533]
Bishobora kuba bihagije nonaha kuvuga ko ingaruka y'uyu mwuka w'ubwigomeke, gushaka
amakosa ku bandi, ndetse kuri bamwe ugasanga bafite ishyari rya cyana, kwitotomba no
kwivovota, umurimo twakoreye aho i Maine washoboraga kuba warakozwe mu byumweru bibiri
gusa wasabye ibyumweru birindwi byaranzwe n'umurimo urimo kugeragezwa cyane, gukoresha
imbaraga nyinshi n'umuruho utanejeje na mba. Ibyumweru bitanu byapfuye ubusa; ndetse byabaye
bibi kuruta no gupfa ubusa ku murimo wakorerwaga i Maine; kandi abantu bacu bari bari mu bindi
bice by'akarere ka New England, New York na Ohio bahombye amateraniro rusange atanu bitewe
n'uko twatindijwe i Maine. Ariko ubwo twavaga muri iyo leta, twari dukomejwe n'uko abantu bose
bari batuye ibyo kwigomeka kwabo, kandi abandi bake bari bayobowe ku gushaka Umwami Imana
no kwakirana ukuri ubwuzu. Ibikurikira birebana n'abagabura, gahunda no kwibumbira hamwe
nk'umuryango ufite gahunda imwe y'imikorere, bifite uko bihura by'umwihariko n'uko ibintu byari
bimeze i Maine. [1T 533]

414
ABAGABURA, GAHUNDA N'UBURYO BW'IMIKORERE
Abagabura bamwe baguye mu ikosa ku buryo badashobora kugira umudendezo mu gihe cyo
kubwiriza ngo keretse gusa bazamuye amajwi yabo hejuru cyane, bakavuga cyane kandi
vubavuba. Bene aba bakwiriye gusobanukirwa ko urusaku no kuvuga cyane kandi wihuta atari
igihamya cy'uko imbaraga y'Imana iri aho bavugira. Ntabwo imbaraga y'ijwi ari yo ituma gukorwa
ku mutima kumara igihe. Abagabura bakwiriye kuba abigishwa ba Bibiliya, kandi bakwiriye kuba
bakenyeye buzuye rwose impamvu zo kwizera kwacu n'ibyiringiro dufite, hanyuma igihe bafite
gutegeka ijwi n'amarangamutima mu buryo bwuzuye, bakavuga izo mpamvu zo kwizera kwacu
n'ibyiringiro dufite ku buryo abantu bashobora kubisuzuma batuje maze bagafata icyemezo ku
bihamya byatanzwe. Kandi uko abagabura bazajya biyumvamo imbaraga z'ibitekerezo bari
kwigisha mu ishusho y'ukuri gukomeye kandi gushungura, bazagira ishyaka n'umuhati bihuje
n'ubumenyi bafite. Mwuka w'Imana azashyira mu bugingo bwabo bwite ukuri bigisha abandi,
kandi na bo ubwabo bazavomererwa igihe bazaba bavomerera abandi. [1T 534]
Nabonye ko bamwe mu bagabura bacu badasobanukiwe n'uburyo bwo kubungabunga imbaraga
zabo kugira ngo bashobore gukora umurimo munini cyane batagombye kunanirwa cyane.
Abagabura ntibakwiriye gusenga basakuza kandi ngo bamare umwanya muremure ku buryo
bamara imbaraga zabo. Ntabwo ari ngombwa gusenga ku buryo unaniza umuhogo n'ibihaha.
Ugutwi kw'Imana guhora iteka gukingukiye kumva gusaba kuvuye ku mutima kw'abagaragu bayo
bicishije bugufi, kandi ntabwo Imana ibasaba kunaniza ingingo zabo zishinzwe kuvuga igihe
bayibwira. Ukuyiringira gutunganye, kuyishingikirizaho gushikamye, no gusaba gusohorezwa
amasezerano y'Imana ukomeje; ukwizera koroheje ko Imana iriho kandi ikagororera abayishakana
umwete bose, ni ko kunesha imbere y'Imana. [1T 534]
Abagabura bakwiriye kwiha umurongo kandi bakiga uburyo bwo gukora umurimo munini cyane
mu gihe gito baba bahawe, nyamara kandi bakazigama imbaraga zihagije kugira ngo bagize
umurimo w'inyongera basabwa gukora bazabe bafite ububiko bw'imbaraga nzima zihagije ku
bw'uwo mwanya, izo bashobora gukoresha batagombye kwiyangiriza. Rimwe na rimwe imbaraga
zose bafite ziba zikenewe ngo zikoreshwe mu gihe runaka. Kandi niba mu gihe kiba cyabanje
bakonoje ikigega cy'imbaraga zabo kandi bakaba batabasha gutegeka imbaraga ngo zigire uwo
mwete, ibyo baba bakoze byose biba bihindutse imfabusa. Rimwe na rimwe imbaraga zose
z'ubwenge n'iz'umubiri zishobora kuvomwamo kugira ngo habeho guhagarara mu mbaraga
nyinshi cyane, habeho gutegura ibihamya mu mucyo ugaragara cyane, habeho kubishyira imbere
y'abantu mu buryo bwahuranyije cyane, ndetse habeho no kubicengeza mu mutima hakoreshejwe
irarika rikomeye cyane. Igihe abantu benda kuva mu ruhande [534] rw'umwanzi maze bakaza mu
ruhande rw'Uwiteka, urugamba rurushaho gukara kandi ugasumbirizwa cyane. Satani
n'abamarayika be ntabwo baba bashaka ko abigeze gukorera munsi y'ibendera ry'umwijima bafata
imyanya yabo munsi y'ibendera ririho ibizinga by'amaraso ry'Igikomangoma Imanweli. [1T 535]
Neretswe ingabo zarwanaga zari zarihanganiye urugamba rurimo imibabaro mu ntambara. Nta na
rumwe mu mpande zombi rwari rwarabashije gutsinda, maze kera kabaye, ab'indahemuka baza
kubona ko imbaraga n'ingufu byabo biri kubashiramo, kandi ko batazashobora gucecekesha abanzi
babo keretse gusa baramutse babiroshyeho mu mbaraga nyinshi cyane maze bakabanyaga intwaro
zabo z'intambara. Icyo gihe nibwo biyemezaga guhara amagara yabo, maze basuganya imbaraga
zabo zose bityo biroha ku mwanzi. Ni urugamba ruteye ubwoba; nyamara babonye intsinzi,
ibirindiro birafatwa. Iyo mu bihe bikomeye igisirikari kigize intege nke bitewe no kunanirwa ku
buryo biba bidashoboka kugaba igitero gikomeye giheruka no gusenya ibihome by'umwanzi, ubwo
intambara yarwanywe iminsi myinshi, ibyumweru byinshi, ndetse n'amezi menshi iba ibaye

415
imfabusa; kandi ubuzima bw'abantu benshi bukaba bwahatikiriye nyamara nta nyungu ibonetse.
[1T 535]
Umurimo nk'uyu uri imbere yacu. Abantu benshi bemera mu mitima yabo ko dufite ukuri, nyamara
kandi bagaheranwa nk'abazirikiye mu minyururu y'ibyuma. Ntabwo batinyuka kwiyemeza guhura
n'ingaruka zo gufata ibirindiro byabo mu ruhande rw'ukuri. Benshi bari mu gikombe cyo gufata
icyemezo. Bari ahakenewe kurarika kwihariye, gukomeye kandi kwahuranyije ngo kubashe
kubatera kurambika hasi intwaro zabo z'intambara maze bagafata ibirindiro byabo mu ruhande
rw'Umwami Imana. Mu gihe gikomeye nk'iki Satani yohereza ingabo zikomeye ahazengurutse aba
bantu. Iyo abagaragu b'Imana bose batentebutse, bakaba bakoresheje ububiko bwabo bw'imbaraga
z'ubwenge n'iz'umubiri, batekereza ko nta kindi bashobora gukora kirenzeho, maze inshuro nyinshi
bakava burundu aho bakoreraga umurimo, kugira ngo batangire umurimo ahandi hantu. Iyo
bimeze bityo igihe ubutunzi n'imbaraga byose cyangwa se hafi ya byose biba byakoresherejwe
ubusa. Ni ukuri, ibyo biba ari bibi kuruta ko batajyaga kuba batangiye umurimo aho hantu kubera
ko nyuma y'aho abantu bemejwe mu mitima na Mwuka w'Imana, maze bakagezwa ku rwego rwo
gufata icyemezo, hanyuma bakarekwa ngo batakaze ubushake bari bafite, ndetse ngo bafate
icyemezo kinyuranyije n'ibyo bihamya, ntabwo byoroshye kongera kubagarura aho ubwenge
bwabo buzongera gukangukira ya nsanganyamatsiko. Inshuro nyinshi usanga baba bafashe
icyemezo cyabo giheruka. [1T 535]
Iyaba abagabura bazigamaga imbaraga maze bagera aho babona ko ibintu byose bisa n'ibigenda
mu buryo buruhije cyane noneho bagakoresha umwete mwinshi, bakagira irarika rikomeye cyane,
kwitanga utizigamye, [1T 535] ndetse nk'ingabo z'intwari mu gihe ibintu byakomeye bakagaba
igitero gikomeye ku mwanzi, bashobora kubona intsinzi. Abantu bashobora kugira imbaraga zo
guca iminyururu ya Satani maze bagafata ibyemezo bibaganisha ku bugingo buhoraho. Umurimo
uyobowe neza ugakorwa mu gihe gikwiriye uzatuma umuhati w'igihe kirekire ugera ku ntego, mu
gihe gusiga umurimo nubwo byaba iminsi mike gusa inshuro nyinshi bizatuma habaho gutsindwa
burundu. burundu. Abagabura nk'ababwirizabutumwa bagomba kwiyegurira umurimo kandi
bakiga uburyo bwo gukoresha umuhati wabo ku buryo bubageza ku cyiza gihebuje. [1T 536]
Mu ntangiriro z'uruhererekane rw'amateraniro abagabura bamwe bahinduka abantu bafite ishyaka
cyane, maze bakikorera imitwaro Imana itabasaba kwikorera. Bamarira imbaraga zabo mu
kuririmba no gusenga amasengesho maremare kandi aranguruye cyane ndetse no kuvuga,
hanyuma bakananirwa burundu bityo bakaba bagomba kujya mu rugo kuruhuka. Mbese ni iki kiba
cyagezweho muri uwo muhati? Tubivuze mu buryo bwahuranyije ntacyo. Abo bakozi bari bafite
umwuka n'ishyaka nyamara bari babuze gusobanukirwa. Ntabwo bagaragaje ubutwari
nk'abasirikari bakomeye. Bagenderaga ku magare y'amarangamutima nyamara ntihabonetse
intsinzi n'imwe ngo baneshe umwanzi. Ibirindiro bye ntibyigeze byigarurirwa. [1T 536]
Neretswe ko abagabura batoranyijwe na Kristo bakwiriye kwiha gahunda ngenderwaho
kubw'intambara bafite. Harasabwa ubwenge bwinshi mu butwari bw'ubuyobozi bw'ingabo mu
murimo w'Imana kurusha ubusabwa abayobozi b'ingabo mu ntambara zishyamiranya amahanga.
Abagabura batoranyijwe n'Imana bari gukora umurimo ukomeye. Ntabwo barwana n'abantu buntu
ahubwo barwana na Satani n'abamarayika be. Muri iyi ntambara hakenewe ubuyobozi bw'ingabo
bwuzuye ubwenge. Bagomba guhinduka abigishwa ba Bibiliya kandi bakiyegurira umurimo
batizigamye. Igihe batangiye umurimo ahantu runaka, bakwiriye kuba bashobora gutanga
impamvu zo kwizera kwacu, bitari mu buryo bw'ubwirasi, bitari mu buryo bw'intonganya, ahubwo
bakabikorana ubugwaneza no kubaha. Imbaraga izemeza imitima ni ingingo zikomeye zishyizwe
imbere y'abantu mu bugwaneza no kubaha Imana. [1T 536]

416
Abagabura ba Kristo bashoboye barakenewe ngo bakore umurimo muri iyi minsi iheruka y'akaga
gakomeye. Bagomba kuba bashoboye mu ijambo no mu nyigisho zamahame, bazi neza
Ibyanditswe Byera kandi basobanukiwe impamvu z'ukwizera kwacu. Nayobowe ku kwita kuri iyi
mirongo y'ibyanditswe ifite ubusobanuro butari bwagerwaho n'abagabura bamwe igira iti:
"Ahubwo mwubahe Kristo mu mitima yanyu ko ari we Mwami; kandi mube mwiteguye iteka
gusubiza umuntu wese ubabajije impamvu z'ibyiringiro mufite, ariko mufite ubugwaneza
mwubaha." (1Petero 3:15). “Ijambo ryanyu rifatanye iteka n'ubuntu bw'Imana risize [1T 536]
umunyu, kugira ngo mumenye uko mukwiriye gusubiza umuntu wese." "Ariko umugaragu
w'Umwami wacu ntakwiriye kuba umunyamahane, ahubwo akwiriye kugira ineza kuri bose,
agakunda kwigisha, akihangana, agahanisha ubugwaneza abamugisha impaka ngo ahari
nibishoboka, Imana ibahe kwihana ngo bamenye ukuri, basinduke bave mu mutego wa Satani
wabafashe mpiri, babone gukora ibyo Imana ishaka." (Abakolosayi 4:6; 2Timoteyo 2:24-26). [1T
537]
Umuntu w'Imana, umugabura wa Kristo, asabwa kuba afite ibimukwiriye byose ngo akore imirimo
myiza yose. Umugabura wigaragaza ko ari igitangaza kandi akwiriye icyubahiro cyose ntabwo
akenewe muri uyu murimo. Nyamara gahunda inoze no kwifata neza ni ngombwa ku ruhimbi.
Umugabura w'ubutumwa bwiza ntakwiriye kuba umuntu utita ku myifatire Niba ahagarariye
Kristo, imyitwarire ye, inyifato n'ibimenyetso akora bikwiriye kuba biteye mu buryo bidatera
abamureba kumva bazinutswe. Abagabura bakwiriye kugira gutungana. Bagomba kwitandukanya
n'amatwara yose y'inzaduka, inyifato ndetse n'ibimenyetso by'inzaduka, kandi muri bo
bagashishikarira kwiha agaciro bicishije bugufi mu myitwarire. Bakwiriye kwambara mu buryo
buhuye n'icyubahiro cy'umwanya barimo. Ijambo bavuga rikwiriye kuba ari iry'agaciro mu buryo
ubwo ari bwo bwose kandi ryatoranyijwe neza. Neretswe ko gukoresha imvugo ikocamye kandi
itarimo kubaha, nerekwa ko kubara udukuru ngo ushimishe abantu, cyangwa gutanga ingero ngo
usetse abantu ari ikintu kibi. Gusesereza no gutegera mu magambo uwo mutavuga rumwe nabyo
binyuranyije na gahunda y'Imana. Abagabura ntibakwiriye kwiyumvamo ko badashobora kugira
ibyo banoza ku ijwi ryabo cyangwa imyitwarire yabo; hari byinshi bishobora gukorwa. Ijwi
rishobora kumenyerezwa ku buryo kumara igihe kirekire cyane uvuga bitazangiriza imvumba
z'amajwi. [1T 537]
Abagabura bakwiriye gukunda gahunda ndetse bakwiriye kwiha umurongo bagenderaho, bityo
bagashobora guha umurongo abagize itorero ry'Imana no kubigisha gukora buzuzanya nk'itsinda
ry'ingabo zatojwe neza. Niba imyifatire myiza na gahunda ari ngombwa kugira ngo ku rugamba
ingabo zigere ku gikorwa zigamije, na none ibyo birushaho gukenerwa cyane mu ntambara turimo
cyane cyane ko ibyo duharanira guhabwa birusha agaciro cyane kandi bikaba iby'icyubahiro
kurusha ibitera ingabo zishyamiranye gusakiranira ku rugamba. Mu rugamba turimo, inyungu
z'iteka ryose ni zo ziba ziri mu mazi abira. [1T 537]
Abamarayika bakora mu buryo bwuzuzanya. Gahunda izira amakemwa ni yo iranga imigendere
yabo. Uko turushaho kwigana ukutabusanya ndetse na gahunda by'ingabo z'abamarayika, ni ko
umuhati w'abo bakozi mvajuru užarushaho kugera ku ntego kubwacu. Nitutabona ko guhuza mu
bikorwa ari ngombwa, kandi tukagira umuvurungano, tutagira ikinyabupfura na gahunda
tugenderaho mu mikorere yacu, abamarayika [1T 537] bafite guhuza kunoze mu mikorere, kandi
bakagenda kuri gahunda izira amakemwa ntibashobora kugira icyo badukorera ngo kigere ku
ntego. Barahindukira bakagenda bafite agahinda kubera ko batemerewe guha umugisha abari mu
muvurungano, abarangaye, no kutagira gahunda ngenderwaho mu mikorere. Abifuza bose
gufatanya n'intumwa zo mu ijuru bagomba gukora bunze ubumwe nazo. Abantu bafite ugusigwa

417
kuva mu ijuru, mu mwete wabo wose bazashyigikira gahunda, ikinyabupfura, no gufatanya mu
mikorere. Ubwo ni bwo abamarayika b'Imana bashobora gukorana na bo. Nyamara nta na rimwe
izi ntumwa mvajuru zemera ukwica gahunda, kutagira uburyo bw'imikorere bunoze ndetse
n'umuvurungano. Ibi bibi byose ni umusaruro w'umuhati wa Satani wo guca intege imbaraga zacu,
kurimbura ubutwari bwacu no kuburizamo ibikorwa byacu ngo bitagera ku ntego. [1T 538]
Satani azi neza ko kugera ku ntego biba gusa ku gikorwa gikozwe muri gahunda n'ubwuzuzanye.
Azi neza ko ikintu cyose gifite aho gihuriye n'ijuru kiba gifite gahunda izira amakemwa, ko
kuganduka n'ikinyabupfura kizira amakemwa ari byo biranga intambwe z'ingabo z'abamarayika.
Kuyobya abavuga ko ari Abakristo akabajyana kure ya gahunda y'ijuru uko ashoboye kose ni
umuhati wa Satani yateguye neza. Bityo rero ashuka n'abiyita ubwoko bw'Imana maze akabatera
kwizera ko gahunda n'ikinyabupfura ari umwanzi w'iby'umwuka; ko umutekano rukumbi bagira
uri mu kureka buri wese agakurikira inzira ye bwite, no kuguma by'umwihariko kure y'amatsinda
y'Abakristo bunze ubumwe kandi bakaba bari gukora ngo bashimangire ikinyabupfura no
kuzuzanya mu byo bakora. Imbaraga zose zakoreshejwe mu gushyiraho gahunda zifatwa nk'iziteza
akaga, zigafatwa nko kubuzanya umudendezo umuntu afitiye uburenganzira, bityo kuba gahunda
yarashyizweho bigatinywa nk'uko batinya ubupapa. Aba bantu bashutswe batekereza ko kwirata
umudendezo wabo wo gutekereza no gukora nk'icyigenge ari ikintu cyiza. Ntabwo bazigera bita
kucyo undi muntu uwo ari we wese avuze. Nta muntu n'umwe bagandukira. Gutera abantu
kwiyumvamo ko biri muri gahunda y'Imana kuri bo ko bivumbura, bakivana mu bandi maze
bagahitamo imigendere yabo bwite maze bakabaho bigenga kuri bene se, neretswe ko ibyo ari
umurimo wihariye wa Satani. [1T 538]
Nongeye kwerekwa abana ba Isirayeli. Bidatinze nyuma gato yuko bava muri Egiputa bari
bashyizwe kuri gahunda imwe kandi bafite umurongo bagenderaho unoze bihebuje. Imana mu
kugira neza kwayo kudasanzwe yari yarateguye Mose kugira ngo ayobore ingabo za Isirayeli. Yari
yarabaye umurwanyi w'umunyambaraga wo kuyobora ingabo z'Abanyegiputa, kandi mu bijyanye
no kuyobora ingabo ntawashoboraga kumuhiga. Ntabwo Uwiteka yaretse ngo ihema rye ryera
rijye ritwarwa n'umuryango ubonetse uwo ari wo wose wari guhitamo kubikora. Yari yitaye ku
kantu kose ku buryo yanavuze gahunda yashakaga ko ikurikizwa mu kuremera isanduku yera no
gushyiraho umuryango wihariye wo mu muryango wa Lewi ngo [1T 538] abe ari wo ujya
uyiremera. Igihe kubamba amahema yabo ahantu runaka byabaga ari biraberaho kugirira abantu
neza kandi bigahesha Imana icyubahiro, Imana yaberekaga ubushake bwayo kuri bo binyuze mu
gutuma inkingi y'igicu ihagarara hejuru y'ihema ry'ibonaniro, aho iryo hema ryagumaga kugeza
ubwo Imana yabaga yongeye gushaka ko basubukura urugendo. Mu ngendo zabo zose basabwaga
gukurikiza gahunda inoze. Buri muryango wabaga utwaye ibendera ririho ikimenyetso kiranga
inzu ya sekuruza, kandi buri muryango wasabwaga kubamba amahema munsi y'ibendera ryawo
bwite. Igihe isanduku yabaga yimutse, ingabo za Isirayeli zakoraga urugendo, imiryango
itandukanye ikagendera kuri gahunda munsi y'amabendera yayo bwite. Abalewi nibo bari
baratoranyijwe n'Uwiteka nk'umuryango isanduku yagombaga kuremererwa hagati muri wo,
Mose na Aroni bakagenda imbere y'isanduku, maze bene Aroni bagakurikiraho bari bugufi bwabo,
buri wese atwaye impanda. Bagombaga guhabwa amabwiriza na Mose. Ayo mabwiriza
bayasobanuriraga abantu binyuze mu kuvugira mu za mpanda. Izi mpanda zavugaga amajwi
yihariye abantu basobanukirwaga, kandi akayobora imigendere yabo. [1T 539]
Ikimenyetso cyihariye cyabanzaga gutangwa n'abavuzaga impanda kugira ngo giteguze abantu;
nuko bose bakaba bagomba guhuguka kandi bakumvira amajwi yihariye y'impanda. Nta rujijo
rwabaga mu majwi y'impanda; bityo rero nta rwitwazo rwari gutangirwa urujijo mu migendere.

418
Umuyobozi mukuru wa buri tsinda yatangaga amabwiriza yumvikana ku bijyanye n'imigendere
basabwaga gukurikiza, kandi nta n'umwe wabaga ahugutse ngo asigare atazi icyo bagombaga
gukora. Iyo habagaho abantu bananiwe gukurikiza ibyasabwaga Uwiteka yabaga yahaye Mose,
maze Mose na we akabibwira rubanda, bene abo bahanishwaga urupfu. Ntibyashoboraga kuba
urwitwazo kwinginga bavuga ko batari bazi imiterere y'ibyo byasabwaga, kuko ubwabo bari
kwigaragaza ko bijijishije, kandi bagombaga guhabwa igihano gikwiriye igicumuro cyabo. Niba
barabaga batamenye ubushake bw'Imana kuri bo, ryabaga ari ifuti ryabo bwite. Babaga bafite
amahirwe angana yo kubona ubumenyi bwatanzwe kimwe n'ay'abandi bo muri ubwo bwoko
babaga bafite. Bityo rero, icyaha cyabo cyo kutamenya, cyangwa kudasobanukirwa cyari kinini
mu maso y'Imana kimwe n'uko bari kuba bumvise nyamara bakarengaho bagacumura. [1T 539]
Uwiteka yatoranyije inzu yihariye yo mu muryango wa Lewi ngo ijye iremera isanduku; kandi
abandi bo mu Balewi bari batoranijwe n'Imana mu buryo bwihariye kugira ngo baremere ihema
ry'ibonaniro n'ibikoresho byaryo byose, no gukora umurimo wo kubamba ihema ry'ibonaniro no
kuribambura. Kandi iyo hagiraga umuntu ubitewe n'amatsiko cyangwa kutagira gahunda akava
mu mwanya we maze agakora ku mugabane runaka w'ubuturo, cyangwa ku gikoresho cyabwo,
cyangwa se akegera umwe mu bakozi babwo, yagombaga kwicwa. Imana ntiyigeze ireka ngo
ihema ryayo ryera riremerwe, cyangwa ribambwe, kandi ribamburwe hatabayeho kurobanura
ababishinzwe, ngo bikorwe n'umuryango uwo ari wo wose [1T 539] uhisemo gukora uwo murimo.
Ahubwo abantu batoranyijwe ni abashoboraga guha agaciro ukwera k'umurimo babaga bari
gukora. Aba bantu bashyizweho n'Imana bahawe amabwiriza yo kumvisha abantu ukwera
kwihariye kw'isanduku y'isezerano n'ibindi byose byari bijyanye na yo kugira ngo batareba ibyo
bintu batazi ukwera kwabyo maze bagacibwa mu Bisirayeli. Ibintu byose byabaga bifite aho
bihuriye n'ahera cyane byarebanwaga kubahwa gukomeye cyane. [1T 540]
Ingendo z'abana ba Isirayeli zisobanurwa neza uko zabaga zimeze. Ishusho yo gutabarwa n'Imana,
umurongo utunganye w'imikorere bari bafite na gahunda idasanzwe bagenderagaho, icyaha
bakoze cyo kwivovotera Mose n'Imana, ibicumuro byabo, ukwigomeka kwabo, ibihano bahawe,
intumbi zabo zanyanyagiye mu butayu kubera kudashaka kugandukira gahunda yashyizweho
n'Imana kwabo iyi shusho igaragara neza imanitswe imbere yacu nk'umuburo kugira ngo
tudakurikiza urugero rwabo rwo kutumvira maze tugapfa nkabo. [1T 540]
"Ariko abenshi muri bo Imana ntiyabashimye, ni cyo cyatumye barimbukira mu butayu. Ariko
ibyo byababereyeho kugira ngo bitubere akabarore, ngo tutifuza ibibi nk'uko bo babyifuje. [1T
540]
Nuko rero ntimugasenge ibishushanyo nk'uko bamwe bo muri bo babisengaga, nk'uko byanditswe
ngo "Abantu bicajwe no kurya no kunywa bahagurutswa no gukina." Kandi ntimugasambane
nk'uko bamwe bo muri bo basambanaga, bigatuma hapfa abantu inzovu ebyiri n'ibihumbi bitatu
ku munsi umwe. Kandi ntimukagerageze Umwami wacu, nk'uko bamwe bo muri bo bamugerageje
bakicwa n'inzoka. Ntimukivovote, nk'uko bamwe bo muri bo bivovose bakicwa n'umurimbuzi.
Ibyo byababereyeho kutubera akabarore, kandi byandikiwe kuduhugura twebwe abasohoreweho
n'imperuka y'ibihe. Nuko rero uwibwira ko ahagaze, yirinde atagwa." (1 Korinto 10:5-12). Mbese
Imana yarahindutse ireka kuba Imana y'inyagahunda? Oya; Iracyari ya yindi muri iki gihe turimo
nk'uko yahoze mbere. Pawulo aravuga ati: "Kuko Imana atari iy'umuvurungano; ahubwo ni
iy'amahoro" (1Abakorinto 14:33). Igenzura akantu kose muri iki gihe nk'uko byari biri icyo gihe.
Kandi ishaka ko twagombye kwiga amasomo ajyanye na gahunda n'uburyo bw'imikorere bunoze
tubyigiye kuri gahunda izira amakemwa yashyizeho mu gihe cya Mose kugira ngo igirire umumaro
abana ba Isirayeli. [1T 540]

419
INDI MIRIMO
Ibyabaye mu buzima kuva tariki ya 23 Ukuboza 1867 kugeza ku ya 1 Mutarama 1868[1T 540]
Noneho ndasubukura inshamake y'ibyabaye, kandi wenda sinshobora gutanga neza igitekerezo
cy'imirimo twakoze kugeza ku gihe cy'amateraniro yabereye i Vermont kuruta ko nakwandukura
ibaruwa nandikiye umuhungu wacu wari i Battle Creek ku itariki ya 27 Ukuboza 1867: [1T 540]
"Muhungu wanjye nkunda Edson: Ubu nicaye mu ntebe ya mwene data D.T. Bourdeau, ahitwa
West Enosgurgh, h'i Vermont. Nyuma yuko amateraniro yacu ahumuza i Topham ho muri Maine,
nari naniwe birenze urugero. Igihe nari ndi gushyira ibintu mu isanduku yanjye, nabaye
nk'urabirana bitewe n'umunaniro. Umurimo uheruka nahakoreye wabaye uwo guhamagara
umuryango wa mwene data A maze tugirana ikiganiro cyihariye. Naganirije uyu muryango
nkunda, nywubwira amagambo yo kubahugura no kubakomeza, kandi na none mbwira n'umuntu
umwe bafitanye isano amagambo yo kumukosora no kumugira inama. Ibyo navuze byose
byarakiriwe kandi biherekezwa no kwatura ibyaha, kurira ndetse no guhemburwa gukomeye kwa
mwene data A n'umugore we. Uyu ni umurimo ukomeye kuri jye kandi urananiza cyane. [1T 541]
"Ubwo twari tumaze kwicara mu modoka, nararyamye maze nsinzira nk'isaha imwe. Uwo
mugoroba twari dufite gahunda yo guteranira ahitwa i Westbrook ho muri Maine, tugahura na bene
data bari bavuye muri Portland no mu nkengero zaho. Twacumbitse mu muryango mwiza wa
mwene data Martin. Sinari nshoboye kwicara mu gihe cya nyuma ya saa sita; ariko kuko
nasabwaga kwitabira amateraniro ya nimugoroba nagiye mu nzu y'ishuri. Niyumvagamo ko ntari
bushobore guhagarara ngo mvugane n'abantu. Iyo nzu yari yuzuyemo abantu bari bafite ubwuzu
bwinshi bwo gutega amatwi. Mwene data Andrews yafunguye amateraniro maze avuga umwanya
muto; so na we yakurikiyeho avuga amagambo make. Ubwo nanjye narahagurutse; maze ubwo
nari maze kuvuga amagambo make gusa, nibwo numvaga imbaraga zanjye zigizwe nshya. Intege
nke zanjye zose numvise zisa n'izagiye maze mvuga mfite umudendezo usesuye mu gihe kijya
kungana n'isaha. Niyumvisemo ishimwe ritavugwa kubw'ubwo bufasha Imana yari impaye muri
uwo mwanya igihe nari mbukeneye cyane. Ku wa kane w'Isabato nimugoroba navuganye
umudendezo mu gihe kijya kungana n'amasaha abiri, nigisha ku bijyanye n'ivugurura ku buzima
n'imyambarire. Kubona imbaraga zanjye zaragizwe nshya mu gihe ntari niteze igihe numvaga nta
gatege na gake nsigaranye mbere y'ayo materaniro abiri, ibyo byambereye isoko yo gukomezwa
cyane. [1T 541]
"Twashimishijwe n'uko twasuye umuryango wa mwene data Martin, kandi twiringiye kuzabona
abana babo dukunda begurira Kristo imitima yabo, maze bagafatanya n'ababyeyi babo kurwana
intambara ya Gikristo, kandi bakazambara ikamba ryo kudapfa igihe kunesha kuzaba kubonetse.
[1T 541]
"Ku wa gatanu w'Isabato twasubiye muri Portland maze dusangira ifunguro rya nimugoroba
n'umuryango wa mwene data Gowell. Twagiranye na bo ikiganiro cyihariye, icyo twiringiye ko
kizabaviramo ibyiza. Twumva dushishikajwe cyane n'umugore wa mwene data Gowell. Umutima
w'uyu mubyeyi washenjaguwe no kubona abana be mu mubabaro ndetse no mu rupfu, maze
akabashyira mu gituro ahacecekerwa. Ni byiza ku basinziriye. [1T 541]
Ndasaba Imana ngo uyu mubyeyi ashake ukuri kose kandi yibikire ubutunzi mu ijuru, kugira ngo
igihe Umutangabugingo azaba agarutse ngo akure imbohe mu nzu ya gereza ikomeye y'urupfu, se

420
w'abana, na nyina ndetse n'abana bazabashe guhura, maze imirunga yacitse yahuzaga abagize
umuryango yongere guhuzwa ntibazongere gutandukana. [1T 542]
"Mwene data Gowell yadutwaye mu igare rye atugeza ku modoka. Twagize igihe cyo kugera ku
igare ry'umwotsi mbere yuko rihaguruka. Twakoze urugendo rw'amasaha atanu, maze dusanga
mwene data A.W. Smith ku bigega by'i Manchester adutegereje ngo atujyane mu rugo iwe muri
uwo mujyi. Aha niho twari twiteze kubonera ikiruhuko ijoro rimwe. Nyamara abantu batari bake
bari badutegereje! Bari bakoze urugendo rwa kilometero hafi cumi n'enye baturutse ahitwa
Amherst kugira ngo bamarane natwe iryo joro. Twagiranye nabo ikiganiro kinejeje, twiringira ko
cyari ingirakamaro kuri bose. Twaryamye ahagana saa yine. Igitondo cyakurikiyeho karekare
twahagurutse mu rugo rwiza kandi rwakira abashyitsi neza rwa mwene data Smith kugira ngo
dukomeze urugendo rwacu rwo kujya i Washington. Wari umuhanda ugendwamo buhoro kandi
unaniza. Twavuye aho bategera imodoka hitwa Hillsborough, maze tubona itsinda ry'abantu bari
badutegeje kugira ngo batujyane ahantu hari intera ingana na kilometero cumi n'icyenda tujya i
Washington. Mwene data Colby yari afite igare rikururwa hejuru y'urubura ririmo ibyicaro byiza
afite n'uburingiti, maze tugenda mu igare tumerewe neza kugeza ubwo twari dusigaje ibirometero
bike ngo tugere aho twajyaga. Aho noneho nta rubura ruhagije rwari ruhari ngo bifashe igare
kugendaho neza. Umuyaga warahushye, maze igihe twari dusigaje nka kilometero eshatu, urubura
ruvanze n'imvura ruduturuka imbere rutuzibiranya mu maso, ruratubabaza kandi rudutera
ubukonje hafi yo kuba ubutita. Amaherezo twaje kubona ubwugamo bwiza kwa mwene data C. K.
Farnsworth. Bakoze ibyo bashoboye byose kugira ngo tumererwe neza, kandi ibintu byose byari
biteguye kugira ngo dushobore kuruhuka cyane bishoboka. Ndaguhamiriza yuko ibyo ari bike gusa
mvuze. [1T 542]
"Ku Isabato mbere ya saa sita so yarabwirije; maze nyuma y'akaruhuko K'iminota nka
makumyabiri nanjye ndabwiriza, ntanga ubuhamya bujyanye no gucyaha kuri benshi bakoreshaga
itabi. Nacyashye na none mwene data Ball wari umaze igihe akomeza amaboko y'abanzi bacu
binyuze mu gusebya amayerekwa, no gusohora inyandiko zirimo ibintu bishishana biturwanya mu
kinyamakuru cyitwaga Ibihe Bikomeye26 cyandikirwaga i Boston no mu kindi cyitwaga Ibyiringiro
bya Isirayeli27 cyandikirwaga muri Leta ya Iowa. Iteraniro rya nimugoroba ryari riteganyijwe
kubera mu rugo rwa mwene data Farnsworth. Ab'itorero bari bahari, maze so asaba mwene data
Ball kuvuga ibyo ahakana ku mayerekwa kugira ngo atange uburyo bwo kugira icyo asubizwa.
Nuko uwo mugoroba warangiye. [1T 542]

26 Crisis
27 Hope of Israel

Mwene data Ball yagaragaje kutava ku izima no guhangana kwinshi; we ubwe yemera ko anyuzwe
ku ngingo zimwe, icyakora yizirika ku myumvire ye akomeje. Mwene data Andrews na so bavuze
mu buryo bwumvikana, basobanura ibyo yari yarumvise nabi kandi baciraho iteka imigenzereze
ye mibi agirira Ábadiventisiti bakomeza Isabato. Twese twiyumvisemo ko twari twakoze ibyo
dushoboye byose muri uwo munsi kugira ngo duce intege ingabo z'umwanzi. Iteraniro ryacu
ryagejeje nyuma ya saa yine. [1T 543]
"Igitondo cyakurikiyeho, na none twagiye mu materaniro mu nzu iberamo amateraniro. So
yabwirije mu gitondo. Ariko mbere yuko abwiriza, umwanzi yateye mwene data umwe w'umutindi
kandi akaba umunyantege nke kwiyumvamo ko afitiye itorero umutwaro utangaje. Yagendaga

421
anyonyomba, avuga, aniha, aboroga, kandi yari yikoreye ikintu giteye ubwoba umuntu uwo ari we
wese yasaga n'aho adasobanukiwe. Twarimo tugerageza gufasha abavugaga ko bizeye ukuri ngo
bagere ku rwego rwo kubona ko imbere y'Imana bari mu mwijima uteye ubwoba ndetse ko bafite
gusubira inyuma, kandi ngo babashe kubyatura bicishije bugufi, bityo bagarukire Uwiteka bafite
kwihana kutaryarya, kugira ngo na we abagarukire, maze abakize gusubira inyuma kwabo. Satani
yashatse uburyo bwo kuburizamo uyu murimo akoresheje gusunika uyu muntu w'umukene
wavuye mu murongo kugira ngo azinure abifuzaga kujya mbere basobanukiwe ibyo barimo.
Narahagurutse maze mpa uyu muntu ubuhamya bweruye. Yari amaze iminsi ibiri atarya, kandi
Satani yari yamushutse, kandi aramusunika amurenza inzira. [1T 543]
"Nyuma yaho so yarabwirije. Twafashe akanya gato ko kuruhuka hagati y'ikibwirizwa cye n'uko
mpaguruka. Mpagurutse nagerageje kuvuga ibijyanye n'ivugurura mu buzima n'imyambarire;
ndetse mpa n'ubuhamya bweruye abari bamaze igihe bahagaze mu nzira babuza abasore
n'abatizera gutambuka. Imana yamfashije kubwira mwene data Ball ibintu byumvikana neza, no
kumubwira mu izina ry'Uwiteka ibyo yari amaze igihe akora. Yakozwe ku mutima ku buryo
bukomeye. [1T 543]
"Na none twagiriye iteraniro rya nimugoroba mu muryango wa mwene data Farnsworth. Mu gihe
cy'amateraniro ikirere cyari kirimo umugaru, nyamara mwene data Ball ntiyigumiye kure ngo
asibe na rimwe muri ayo materaniro. Ya nsanganyamatsiko yarasubukuwe, hasuzumwa
imigendere ye. Niba Imana yarigeze ifasha umuntu kuvuga, uwo mugoroba yafashije mwene data
Andrews, maze nawe atinda ku nsanganyamatsiko yo kubabazwa ku bwa Kristo. Hatanzwe
urugero rw'ibyabaye kuri Mose. Mose yanze kwitwa umuhungu w'umukobwa wa Farawo, ahubwo
ahitamo kubabarana n'ubwoko bw'Imana aho kumara igihe yishimira ibinezeza by'ibyaha, abona
ko gutukwa bamuhora Kristo ari ubutunzi bukomeye kuruta ubutunzi bwo muri Egiputa; kuko
yatumbiraga ingororano azahabwa. Andrews yerekanye ko uru ari rumwe mu ngero nyinshi aho
gutukwa baguhora Kristo byarutishijwe ubutunzi bw'isi ndetse n'icyubahiro, [1T 543] amazina
akomeye y'icyubahiro, gusezeranirwa kuzahabwa ikamba ndetse n'icyubahiro cy'ubwami. Ijisho
ryo kwizera ryari rihanzwe ku hazaza h'agahozo, kandi ingororano izatangwa yari ifashwe ko ifite
agaciro gakomeye ku buryo ubutunzi bukomeye kuruta ubundi bwose isi ishobora gutanga
bugaragara nk'ubudafite agaciro. Abana b'Imana bihanganiye gusekwa, gukubitwa ibiboko,
kubohwa no gufungwa. Batewe amabuye, bakerezwa inkerezo, barageragejwe, bazererezwaga
hirya no hino bambaye impu z'intama n'iz'ihene, bakennye, bababazwa, bagashinyagurirwa, maze
ku bwo gukomezwa n'ibyiringiro no kwizera, ibi bashoboraga kubyita imibabaro yoroheje.
Ahazaza n'ubugingo buhoraho byagaragaraga nk'iby'agaciro gakomeye cyane ku buryo babonaga
ko imibabaro yabo ari ikintu gito uyigereranyije n'ingororano bazahabwa. [1T 544]
"Mwene data Andrews yavuze urugero rw'Umwukristo w'umwiringirwa wendaga kwicwa azira
kwizera kwe. Mwenedata wundi w'Umukristo yari amaze igihe amuganiriza ku bijyanye
n'imbaraga z'ibyiringiro bya Gikristo - niba byashobora kuba bikomeye bihagije ku buryo
byamukomeza igihe umubiri we waba uri gukongorwa n'umuriro. Yasabye uyu Mukristo wari hafi
yo kubabazwa kumuha ikimenyetso cyerekana niba kwizera n'ibyiringiro bye byari bikomeye
kurusha umuriro ugurumana kandi ukongora. Yari yiteze ko ubuzakurikiraho ari we uzaba
utahiwe, kandi ko ibi byajyaga kumukomeza kugira ngo azabashe kwihanganira umuriro. Wa
mukristo yasezeranye ko ikimenyetso cyari kizatangwa. Yazanywe ku rumambo hagati
y'abamukwenaga b'inkorabusa n'abashungerezi bari bateranyijwe no kureba ugutwikwa k'uyu
Mukristo. Bazanye imiba y'inkwi bityo umuriro urakongezwa, maze mwene data w'Umukristo
ahanga amaso ye ku wababazwaga, ari we wapfaga bamuhora kwizera kwe, yiyumvamo ko hari

422
byinshi biri bishingire ku kimenyetso. Umuriro waragurumanye, uragurumana. Umubiri we
wahindutse umukara; ariko ikimenyetso nticyaza. Ijisho rye ntabwo ryigeze rihuga ngo rive na
gato ku byo yabonaga bibabaje. Amaboko yari yarangije kwihinyarika. Nta kimenyetso
cyagaragaraga cy'ubuzima. Abantu bose batekerezaga ko umuriro wari warangije umurimo wawo,
kandi ko nta buzima busigaye; nyamara bagiye kubona hagati mu birimi by'umuriro, babona
amaboko yombi arambuye yerekeye mu ijuru. Mwene data w'Umukristo wari ufite umutima
urabiranye yabonye ikimenyetso kinejeje; cyohereje imbaraga mu mpagarike ye yose, maze
kivugurura kwizera kwe, ibyiringiro bye, ndetse n'ubutwari bwe biba bishya. Yarize amarira
y'ibyishimo. [1T 544]
"Igihe mwene data Andrews yavugaga iby'amaboko yari yahindutse umukara kubwo gushya,
akazamurwa yerekeye mu ijuru ari gahati mu birimi by'umuriro, nawe ubwe yarize nk'umwana.
Hafi y'abari mu iteraniro bose bakozwe ku mutima bararira. Iri teraniro ryashoje ahagana saa yine.
Hari habayeho kweyurwa guhagije kw'ibicu by'umwijima. Mwene data Hemingway yarahagurutse
maze avuga ko yari yarasubiye inyuma burundu, ko akoresha itabi, akarwanya amayerekwa, kandi
agatoteza umugore we [544] amuhoye ko ayemera, icyakora avuga ko ko atazongera kugenza atyo.
Yasabye imbabazi umugore we kandi natwe twese adusaba imbabazi. Umugore we yavuganye
ikiniga. Umukobwa we ndetse n'abandi bantu benshi barahagurutse barasenga. Yavuze ko
ubuhamya mushiki wacu White yari yatanze bwasaga n'aho bwaje buvuye ku ntebe y'ubwami mu
buryo butaziguye, kandi ko atashoboraga kongera na rimwe gutinyuka kuburwanya. [1T 545]
"Nuko mwene data Ball avuga ko niba ibintu byari uko twabibonaga, ibye byari bibi cyane. Yavuze
ko yari azi yuko amaze imyaka myinshi yarasubiye inyuma, kandi yari yarabereye abasore intaza.
Twashimiye Imana ibyo yari amaze kwemera. Twagambiriye guhaguruka tukagenda ku wa kabiri
w'Isabato mu gitondo kare, kandi twari dufite gahunda yo guterana n'abakomeza Isabato bageraga
kuri mirongo itatu b'ahitwa i Braintree ho muri Vermont. Nyamara hariho ikirere gikonje cyane
kimeze nabi kandi kirimo umuyaga mwinshi ku buryo byari bigoye kugikoramo urugendo
rw'ibilometero mirongo ine nyuma y'umurimo ugoye twari turangije. Amaherezo twafashe
icyemezo cyo kuguma aho no gukomereza umurimo i Washington kugeza ubwo mwene data Ball
yari kuba afashe icyemezo cyo gukurikiza ukuri cyangwa kukurwanya, kugira ngo itorero
rishobore kumva rituye umutwaro kubw'ikibazo cye. [1T 545]
"Iteraniro ryatangiye ku wa kabiri w'Isabato saa yine za mu gitondo. Bene data Rodman na Howard
bari bahari. Mwene data Newell Mead wari ufite intege nke cyane kandi ahagaritse umutima,
yendaga kumera neza neza nka so mu gihe gishize cy'uburwayi bwe, yari yoherejwe ngo yitabire
amateraniro. Na none uburyo itorero ryari rimeze byatinzweho, kandi kunengwa gukomeye
kwageze ku bari barabaye intaza mu nzira yo kugubwa neza kwaryo. Twabahendahenze dukomeje
ngo bahindukirire Imana kandi bagendere mu nzira itunganye. Uwiteka yaradufashije muri uyu
murimo. Mwene data Ball yakozwe ku mutima, nyamara agenda buhoro buhoro. Umugore we na
we yakozwe ku mutima ku bwe. Iteraniro ryacu rya mu gitondo ryasoje nka saa cyenda cyangwa
saa kumi z'igicamunsi. Aya masaha yose twayakozemo umurimo dushishikaye. Hakabanzaga
umwe, hagakurikiraho undi, twese dukorana umwete kugira ngo dufashe abasore batarahinduka.
Twafashe gahunda y'irindi teraniro rya nimugoroba rigatangira saa kumi nebyiri. [1T 545]
"Mbere gato yuko njya mu iteraniro, nagize ivugurura ry'ibintu bitangaje byari byanyujijwe imbere
yanjye mu iyerekwa, maze mbibwira bene data Andrews, Rodman, Howard, Mead, n'abandi
benshi bari aho. Kuri jye byasaga n'aho abamarayika bari kweyura igicu maze bagatuma imyambi
y'umucyo wo mu ijuru iza. Ingingo yerekanwe mu buryo bukangaranya yari ibyabaye kuri Mose.
Naratangaye nti: 'lyaba nari mfite ubuhanga bw'umunyabugeni maze nkerekana ishusho y'ibi bintu

423
byabaye kuri Mose ari ku musozi! Imbaraga ze zari zishikamye. Imvugo y'Ibyanditswe ni iyi [1T
545] ngo Ntiyacogoraga!' Ijisho rye ntiryijimishijwe n'imyaka y'ubukuru, nyamara yari kuri uwo
musozi agiye gupfa. Abamarayika baramuhambye nyamara bidatinze Umwana w'Imana
yaramanutse maze amuzura mu bapfuye, nuko amujyana mu ijuru. Nyamara Imana yari yabanje
kumwereka igihugu cy'isezerano ndetse n'imigisha yayo yari kuri cyo. Cyari kimeze nk'aho ari
Edeni ya kabiri. Ibi byanyujijwe imbere y'amaso ye ari urukurikirane. Yeretswe uburyo Kristo
azaza ku nshuro ya mbere, akangwa n'ishyanga ry'Abayuda, ndetse yerekwa n'urupfu azapfira ku
musaraba. Hanyuma Mose yabonye Kristo aza ku nshuro ya kabiri, yerekwa n'umuzuko
w'abakiranutsi. Na none navuze ku guhura kwa ba Adamu bombi (Adamu wa mbere na Kristo ari
we Adamu wa kabiri) igihe Edeni izaba yongeye kubumbura nk'uburabyo hano ku isi. Mfite
umugambi wo kuzandika buri kantu kose ko muri izi ngingo zishimishije mu Gihamya cya 14.
Bene data bifuje ko ibi bintu mbibasubiriramo mu iteraniro rya nimugoroba. [1T 546]
"Iteraniro ryacu muri ayo manywa ryari iteraniro rikomeye. Ku wa mbere w'Isabato nimugoroba
nari mfite umutwaro ukomeye ku buryo narize ndanguruye mu gihe kijya kungana n'igice cy'isaha.
Ku wa kabiri w'Isabato habayeho kurarika gukomeye, kandi Uwiteka yari ari gucengeza iryo rarika
mu mitima y'abantu. Nagiye mu materaniro ku wa gatatu w'Isabato nimugoroba butarira cyane.
Nabwirije mu gihe kingana n'isaha mfite umudendezo mwinshi, nigisha ku nsanganyamatsiko
maze kuvugaho mu bika byabanje, izo nari nabonye mu iyerekwa. Iteraniro ryacu ryari ririmo
umudendezo mwinshi, Mwene data Haward yarize nk'umwana muto, nk'uko byagenze kuri mwene
data Rodman. Mwene data Andrews yigishije mu buryo bufite imbaraga kandi bukora ku mutima,
ndetse yigisha arira. Mwene data Ball yarahagurutse avuga ko byasaga n'aho hari imyuka ibiri
imuzengurutse muri uwo mugoroba, umwe umubwira uti: 'Mbese ushobora gushidikanya ko ubu
buhamya bwa mushiki wacu White bwavuye mu ijuru?' Undi mwuka ugashyira imbere y'ubwenge
bwe ibitekerezo byo kurwanya yari yarashyizwe imbere y'abanzi b'ukwizera kwacu. Yaravuze ati:
'Iyaba nashoboraga kumva nyuzwe ku bijyanye n'ibi bitekerezo byo kurwanya, iyaba byakur
wagaho, nakwiyumvamo ko nakomerekeje mushiki wacu White mu buryo bukomeye. Vuba aha
mperutse koherereza inyandiko ntoya ikinyamakuru cyitwa Ibyiringiro bya Isirayeli. Mbese ni iki
ntatanga ndamutse mbonye iyo nyandiko!' Yafashwe n'ikiniga maze ararira cyane. Mwuka
w'Uwiteka yari muri iryo teraniro. Abamarayika b'Imana basaga n'abari kutwegera cyane,
bakigizayo abamarayika babi. Abagabura n'abizera barize nk'abana. Twiyumvisemo ko dufashe
ibirindiro kandi ko imbaraga z'umwijima zatsinzwe. Iteraniro ryacu ryasoje neza. [1T 546]
"Twashyizeho indi gahunda y'amateraniro ku munsi ukurikiraho, agatangira saa yine z'amanywa.
Navuze ku gucishwa bugufi kwa Kristo no guhabwa ubwiza kwe. Mwene data Ball yicaye hafi
yanjye maze igihe cyose namaze mvuga akimara arira. Nabwirije mu gihe kijya kungana n'isaha,
hanyuma dutangira gukora imirimo yo gufasha urubyiruko. Ababyeyi bari [1T 546] baje mu
iteraniro bazanye n'abana babo ngo bahabwe imigisha. Mwene data Ball yarahagurutse maze mu
kwicisha bugufi, yatura ko atari yarabayeho mu buryo yari akwiriye kwitwara imbere y'umuryango
we. Yaturiye abana be n'umugore we ko amaze igihe abayeho imibereho y'umusubiranyuma, kandi
akaba ntacyo yabafashije, ko ahubwo yari yarababereye intaza. Amarira yaratembaga; umubiri we
wari ufite imbaraga waratengurwaga, kandi gutsikimba kwe kukaniga amagambo ye. [1T 547]
"Mwene data James Farnsworth yari yaragiye atizwa umurindi na mwene data Ball, kandi ntiyari
yarigeze yunga ubumwe byuzuye n'Abadiventisiti bakomeza Isabato. Yatuye ibyaha bye arira.
Hanyuma twahendahenze abana dushyizeho umwete, kugeza ubwo cumi na batatu muri bo
bahagurutse bakavuga icyifuzo cyabo cyo kuba Abakristo. Abana ba mwene data Ball bari bari
muri abo ngabo. Umwe cyangwa babiri bari bavuye mu materaniro kuko byari byabaye ngombwa

424
ku bajya mu rugo. Umusore umwe wari mu kigero cy'imyaka makumyabiri y'ubukuru yari yakoze
urugendo rwa kilometero mirongo itandatu aje kutureba no kumva ukuri. Ntabwo yari yarigeze
avuga ko ari umuyoboke w'idini iri n'iri, ariko yafashe icyemezo ajya mu ruhande rw'Uwiteka
mbere yuko ahaguruka ngo atahe. Iri ryabaye rimwe mu materaniro y'agahozo twagize. Iteraniro
rihumuje, mwene data Ball yasanze so amwaturira arira ko yamuhemukiye, maze amwingingira
kumubabarira. Yakurikijeho kunsanga maze anyaturira ko yari yarankomerekeje cyane.
Yaratubajije ati: 'Mbese mushobora kumbabarira kandi mukansabira ku Mana ngo imbabarire?'
Twamuhamirije ko tumubabarira nta kindi dusabye nk'uko natwe twari twiringiye kubabarirwa.
Twatandukanye n'abantu bose mu marira menshi, twiyumvamo ko umugisha w'Imana uri kuri twe.
Nta teraniro twagize kuri uwo mugoroba. [1T 547]
"Ku wa gatanu w'Isabato twabyutse saa kumi za mu gitondo. Imvura yari yaraye igwa, kandi yari
igikomeje kugwa, nyamara twatinyutse gukora urugendo twerekera ahitwa Bellows Falls, hari ku
ntera ireshya na kilometero mirongo ine. Kilometero esheshatu n'igice za mbere zaratugoye kuko
twagendaga mu igare ritari irya rusange tukagenda tunyura mu mirima kugira ngo tuberereke
imisozi ihanamye. Twanyuraga hejuru y'amabuye no mu ntabire, igare rikenda kutujugunya hasi.
Igihe izuba ryendaga kurasa, umuyaga warahagaze, maze igare rigenda neza cyane igihe twari
tugeze mu muhanda rusange. Ikirere cyari gihehereye cyane; ntabwo twari twarigeze kugira
umunsi mwiza nk'uwo mu ngendo zacu. Igihe twari tugeze i Bellows Falls, twabonye ko twari
twakerereweho isaha kugira ngo dufate igare ryajyaga kugenda ridatinda mu nzira, kandi tukaba
twari tuzindutseho isaha yose ngo dufate igare rigenda rihagarara ku byapa byose. Ntabwo
twashoboraga kugera ahantu hitiriwe mutagatifu Albans mbere ya saa tatu z'ijoro. Twafashe
ibyicaro mu igare ryiza, maze dufata amafunguro, bityo tunezezwa n'igaburo ryacu ryoroheje.
Turangije twiteguye gusinzira igihe twari kuba tubishoboye. [1T 547]
"Igihe nari nsinziriye, umuntu umwe yanyegenyeje urutugu akoresheje imbaraga. Narebye hejuru
mbona umugore ufite mu maso hanezerewe wari wunamye hejuru yanjye. Yaravuze ati: 'Mbese
ntabwo unzi? Ndi umuvandimwe wanyu Chase. Igare rigeze ahitwa White River. Hagarara gusa
umwanya muto. Ntuye hafi aha, kandi maze iminsi manuka nkaza aha buri munsi muri iki
cyumweru, kandi nkaninjira mu modoka kugira ngo nkurebe. Nuko nibuka ko nigeze gusangirira
ifunguro rya nimugoroba ku meza mu rugo rwe ahitwa Newport. Yari anejejwe cyane no kutubona.
We na nyina ni bo bonyine bakomezaga Isabato. Umugabo we yari umushoferi utwara imodoka.
Yavugaga vuba vuba. Yavuze ko yakundaga cyane ikinyamakuru cyitwa Urwibutso kuko nta
materaniro yajyagamo. Yashakaga ibitabo byo guha abaturanyi be, nyamara ubwe yagombaga
gukorera amafaranga yose yo kwishyura ibitabo cyangwa ikinyamakuru. Twagiranye ikiganiro
cyiza nubwo cyari kigufi, kubera ko igare ryari rihagurutse, bityo tukaba twaragombaga
gutandukana. [1T 548]
Tugeze ha hantu hitiriwe mutagatifu Albans, twahasanze bene data Gould na A.C. Bourdeau.
Mwene data Bourdeau yari afite igare ryiza ritwikirwa ndetse afite n'amafarashi abiri, nyamara
yaritwaraga buhoro, bityo ntabwo twashoboye kugera ahitwa Enosburgh mbere ya saa moya za
mu gitondo. Twari tunaniwe kandi twakonje cyane. Nyuma ya saa munani twararyamye ngo
turuhuke gato, maze turasinzira tugeza saa moya z'umugoroba. [1T 548]
"Ku Isabato mu gitondo. Hari iteraniro rinini nubwo imihanda yari mibi, no kugenda ku magare
bikaba bitari byoroshye. Nagiye mu iteraniro maze nkoresha umwanya muto mu kiganiro. So ari
bubwirize muri iki gitondo, njyewe mbwirize nyuma ya saa sita. Imana idufashe, ni ryo sengesho
ryacu. Urareba ukuntu ibaruwa nakwandikiye ari ndende. Yisomere ababishaka bose, ariko
by'umwihariko sogokuru na nyogokuru. Edson rero, urareba ko dufite umurimo uhagije wo

425
gukora. Niringiye ko utirengagiza kudusengera. So arakora cyane, ndetse cyane bikabije kugira
ngo amererwe neza. Rimwe na rimwe abona imigisha idasanzwe ahawe n'Imana, kandi ibyo
bimugira mushya ndetse bikamunezeza mu murimo we. Ntabwo twigeze twiha akaruhuko uhereye
igihe twaziye mu Burasirazuba ahubwo twakoresheje imbaraga zacu zose. Ndasaba Imana ngo
imbaraga zacu nke zihabwe umugisha kugira ngo ubwoko bw'Imana bukundwa bubone ibyiza.
[1T 548]
"Edson, niringiye ko uzarimbishisha idini yawe imibereho ifite gahunda nziza n'ibiganiro birimo
kubaha Imana. Yewe, ujye ugira umwete! Ujye ugira ishyaka kandi wihangane mu murimo. Ujye
uba maso usenge. Witoze guca bugufi no kuba umugwaneza. Ibi bizemerwa n'Imana. Ihishe muri
Yesu; reka kwikunda no kwibona bizibukirwe, maze wowe muhungu wanjye, ube ubereye
imibereho ya Gikristo ikungahaye, ube ingirakamaro mu mwanya uwo ari wo wose Imana
ishobora kugusaba kubamo. Shaka [51T 48] kujya ukora umurimo unoze uvuye ku mutima.
Umurimo w'amajyejuru ntuzabasha guhagarara imbere y'ikigeragezo cy'urubanza. Shaka
guhinduka kugira ngo ube utandukanijwe n'ab'isi. Ntukemere yuko ibiganza byawe byanduzwa,
ngo umutima wawe ubemo ibizinga, ndetse ngo imico yawe ihumanywe no kwangirika kuri mu
isi. Komeza kuba umuntu wihariye. Imana irahamagara iti: 'Nuko muve hagati ya ba bandi,
mwitandukanye ni ko Uwiteka avuga, kandi ntimugakore ku kintu gihumanye. Nanjye nzabākīra,
kandi nzababera So, namwe muzambere abahungu n'abakobwa, Ni ko Uwiteka Ushoborabyose
avuga." "Nuko bakundwa ubwo dufite ibyo byasezeranijwe, twiyezeho imyanda yose y'umubiri
n'umutima, tugende twiyejesha rwose kubaha Imana? 2Abakorinto 6:17,18; 7:1. [1T 549]
Kwihatira kuba abaziranenge rwose ni umurimo wacu. Imana nibona dukora ibyo dushoboye
byose ku ruhande rwacu, ubwo ni bwo izadufasha. Abamarayika bazadufasha, maze tube
abanyambaraga binyuze muri Kristo uduha imbaraga. Ntukirengagize isengesho ryo mu rwiherero.
Jya wisengera. Ukurire mu buntu. Jya mbere. Wihagarara ahantu hamwe, kandi ntugasubire
inyuma. Jya mbere usingire kunesha. Muhungu wanjye nkunda, gira ubutwari mu Mwami Imana.
Rwanya umwanzi ukomeye mu gihe gito gusa gisigaye, hanyuma yaho uzabona gutabarwa, kandi
intwaro zizarambikwa ku birenge by'Umucunguzi wacu dukunda. Twarana unyure mu nzitizi
yose. Niba ubona ahazaza hawe hasa n'ahabuditse ibihu, komeza ibyiringiro, gumya wizere. Ibihu
bizatamuruka, maze umucyo wongere kurasa. Umutima wanjye uravuga uti: 'Imana ihimbazwe,
Imana ihimbarizwe ibyo yagukoreye, ibyo yakoreye so, ndetse nanjye ubwanjye. Utangire
umwaka mushya neza. Yari nyoko ugukunda, [1T 549]
Ellen G. White."
Iteraniro ryabereye i Enosburgh ho muri Vermont ryari riteye ubwuzu. Byasaga n'aho ari byiza
kongera guhura ndetse no kuganira n'inshuti zacu za kera zageragejwe zo muri iyo leta. Umurimo
ukomeye kandi mwiza wakozwe mu gihe kigufi. Muri rusange izi nshuti zari abakene, kandi
barakoraga cyane kugira ngo bakunde babone ibyo kubafasha mu buzima, aho idolari rimwe
riboneka umuntu yakoze umurimo usumba uhemberwa amadolari abiri mu Burengerazuba,
nyamara bakaba ari abantu batugiriye ubuntu. Ingingo nyinshi zirambuye z'ibyabereye muri iri
teraniro zanditswe mu Rwibutso, kandi kuba hatabonetse umwanya wabyo munini muri izi
mpapuro, bisa n'aho ari ukwirinda kubisubiramo. Nta yindi leta n'imwe irimo bene data babaye
indahemuka ku murimo w'Imana kurusha abandi nko muri Vermont ya kera. [1T 549]
Igihe twari mu nzira tuva i Enosburgh, twarahagaze maze turara ijoro rimwe mu muryango wa
mwene data William White. Mwene data C.A. White, wari umuhungu we yadushyize imbere
ikibazo cy'uburenganzira bwo gucuruza imashini imesa ikanakamura imyenda yari yarihangiye,
maze adusaba kumugira inama. Maze kuko nari naragize ibyo nandika [1T 549] bihana abantu

426
bacu bari bariroshye mu byo kugurisha uburenganzira ku bihangano bishya bicuruzwa, yifuzaga
kumenya uko mbona ubwo burenganzira ku mashini ye agurisha. Namubwiye ntishisha icyo ntari
ngendereye kuvuga mu byo nanditse, na none mubwira ibyo nari ngambiriye kuvuga. Ntabwo
nashakaga kuvuga ko ari bibi kugira ikintu icyo ari cyo cyose ukora gifite aho gihuriye
n'uburenganzira bwo guhanga no kugurisha ikintu gishya, kubera ko ibi bisa n'ibidashoboka,
kubera ko ibintu byinshi cyane mu byo dukora umunsi ku munsi byandikwa n'urwego rushinzwe
guha abantu uburenganzira bwo gucuruza ibihangano bishya. Nta n'ubwo nashakaga kuvuga ko
ari bibi kwandikisha umurimo ukora kugira ngo ubone uburenganzira bwo kuwubyaza inyungu,
kuko guhanga ibintu bishya, no kugurisha ibyo wakoze bikwiriye gutangirwa uburenganzira.
Nashakaga ko ibyo nanditse byumvikana ko ari bibi ku bantu bacu kwemera kugira ibyo bahatirwa,
kandi ko ari bibi gushukwa no kuriganywa n'abantu bazerera mu gihugu bagurisha uburenganzira
ku bihangano butangwa n'igihugu ku kintu iki n'iki, ku mashini cyangwa ikindi gicuruzwa runaka.
Byinshi muri ibyo bintu biba bidafite agaciro, kuko nta gishya gifatika biba bifite. Kandi n'abiroha
mu murimo wo kubigurisha, uretse bake gusa, abenshi baba ari ababeshyi. [1T 550]
Na none kandi, bamwe mu bantu bacu binjiye mu murimo wo kugurisha ibicuruzwa bikozwe mu
ibumba byatangiwe uburenganzira ku gihangano, ibyo bari bafite impamvu yo kwizera ko
bitandukanye n'ibyo bavugaga ko ari byo by'umwimerere. Bisa n'ibitangaje kubona benshi mu
bantu bacu, nyuma yuko bamwe muri bo bahawe umuburo, bazakomeza kwemera gushukwa
n'amagambo arimo ibinyoma y'aba bantu bagurisha uburenganzira ku bihangano runaka. Bumwe
muri ubwo burenganzira bw'ibicuruzwa bufite agaciro rwose, kandi bake cyane nibo bafite icyo
bungutsemo. Icyakora igitekerezo cyanjye ni uko aho babashije kunguka idolari rimwe, habayeho
igihombo cy'amadolari ijana. Ntushobora kwishingikiriza na rimwe ku byo abagurisha
uburenganzira ku bihangano runaka basezerana. Kandi kuba abakora uwo murimo ari abashukanyi
kabuhariwe n'abanyabinyoma, uretse bake cyane, bikomerera umuntu utari indyarya, akaba afite
igicuruzwa cy'agaciro kugirirwa icyizere no kubona abamushyigikira nk'uko bikwiriye. [1T 550]
Mwene data White yerekanye imashini ye imesa ikanakamura imyenda imbere y'itsinda ririmo
mwene data Bourdeau, mwene data Andrews, umugabo wanjye nanjye ubwanjye, kandi icyo
twashoboraga gukora gusa ni ukuyireba tukumva tuyishyigikiye. Uhereye icyo gihe yaduhaye
imashini imwe nk'impano, maze mwene data Corliss wari waturutse i Maine wadufashaga
tukamuhemba ayiteranya neza mu mwanya muto ku buryo ibasha gukora. Mushiki wacu Burgess
wari waturutse mu gace kitwa Gratiot na we twahembaga nk'umukozi, yanejejwe na yo cyane. Iyo
mashini ikora umurimo neza cyane kandi vuba. Umugore w'umunyantege nke ufite umwana
cyangwa umugabo ushoboye gukoresha iyi mashini ashobora [1T 550] kumesa imyambaro
myinshi mu masaha make, maze agakora umurimo muto cyane wo guhagarikira uwo murimo.
Mwene data yoherereje abantu inyandiko zirimo ayo makuru, ayo buri wese yashoboraga kubona
aramutse atubajije. Izo nyandiko zashyizwe mu mabahasha maze zinyuzwa mu iposita. [1T 551]
Iteraniro ryacu ryakurikiyeho ryabereye ahitwa Adams Center ho muri New York. Ryari iteraniro
rinini. Aho hantu n'ahahazengurutse hari abantu benshi nari nareretswe ibyabo, kandi nari
mbafitiye igishyika gikomeye. Bari abantu bafite imico ishimwa. Bamwe bari bari mu myanya yo
muri ubu bugingo ituma kwikorera umusaraba w'ukuri kw'iki gihe bibaremerera, cyangwa se
bagatekereza ko uremereye. Abandi bari ibikwerere n'amajigija, bari bararezwe uhereye mu buto
bwabo bakomeza Isabato, nyamara ntabwo bari barigeze kwikorera umusaraba wa Kristo. Aba
bari bari mu myanya byasaga naho bikomeye kubakuramo. Bari bakeneye kunyeganyezwa
bakareka kwishingikiriza ku mirimo yabo myiza, maze bakagezwa ku rwego rwo kubona ko
bazimiye mu gihe badafite Kristo. Ntitwashoboraga kuvirira aba bantu, maze dukoresha umuhati

427
wacu ushoboka kugira ngo tubafashe. Nibura bakuwe mu byimbo, kandi kuva icyo gihe nagiye
nezezwa no kumva amakuru avuye kuri bamwe muri bo, ndetse n'amakuru meza aberekeyeho
bose. Twiringiye ko gukunda iby'iyi si bitazakingiranira urukundo rw'Imana hanze y'imitima yabo.
Imana iri guhindura abantu bakomeye bafite ubutunzi ikabazana mu ngabo zayo. Baramutse
bashikamye mu mibereho ya Gikristo, bagakurira mu buntu, ndetse amaherezo bagasarura
ingororano ikomeye, bazaba bagomba gukoresha ubutunzi bubasaze bafite kugira ngo bateze
imbere umurimo wo kubwiriza ukuri. [1T 551]
Nyuma yo kuva i Adams Center, twasibiye iminsi mike i Rochester, maze nyuma yaho tuva aho
hantu tuza i Battle Creek, aho twagumye ku Isabato ndetse no ku munsi wa mbere. Hanyuma
twagarutse mu rugo rwacu, aho twaruhukiye Isabato yakurikiyeho tuhamara n'umunsi wa mbere
w'Isabato turi kumwe na bene data bari baturutse ahantu hatandukanye. [1T 551]
Umugabo wanjye yari akomeye ku kibazo kijyanye n'ibitabo i Battle Creek, kandi iryo torero ryari
ryatanze urugero rwiza. Mu iteraniro ryari ryabereye i Fairplains yari yavuze ikibazo cyo kugeza
ku bantu bose batari bashoboye kwigurira ibitabo nka Impano za Mwuka, Irarika ku Babyeyi
b'Abagore, Uburyo bwo Kubaho, Irarika ku Basore, n'Ibisomwa ku Isabato, n'impapuro
zishushanyijeho ziherekejwe n'Amagambo y'Ubusobanuro, Uwo mugambi warashyigikiwe muri
rusange. Nyamara ibijyanye n'uyu murimo w'ingenzi nzabivugaho ahandi hantu. [1T 551]

IBYA HANNAH MORE


Ku Isabato yakurikiyeho twateranye n'abo mu itorero rya Orleans, aho umugabo wanjye yagejeje
ku bari aho ikibazo cya mushiki wacu Hannah More wari ubabaje cyane. Igihe mwene data
Amadon yadusuraga mu [551] mpeshyi ishize yavuze yuko mushiki wacu More yari yarageze i
Battle Creek, maze atabonyeyo akazi, ajya mu gace kitwa Leelenaw kugira ngo abone aho kuba
abana n'inshuti ye ya kera bakaba baranakoranye mu murimo w'ibwirizabutumwa muri Afurika yo
Hagati. Jyewe n'umugabo wanjye twagize agahinda cyane kubona uyu mukozi ukundwa wa Kristo
yarabonye ko ari ngombwa kwigomwa kubana n'abo basangiye kwizera, maze twiyemeza
kumutumaho akaza, akabana natwe. Twanditse ibaruwa tumurarikira kudusanga aho twari
twatumiwe i Wright maze tukajyana mu rugo. Ntabwo yadusanze i Wright. Hano ndatanga
igisubizo yaduhaye mu rwandiko yanditse ku itariki ya 29 Kanama 1867, ikatugeraho turi i Battle
Creek: [1T 552]
"MWENE DATA WHITE: Ubutumwa bwa gipfura mwanyoherereje bwangezeho bunyuze mu
iposita y'iki cyumweru. Kubera ko intumwa y'iposita igera hano rimwe mu cyumweru, kandi ikaba
igomba kugenda ejo hazaza, nihutiye gusubiza. Nk'uko bisanzwe turi hano mu ishyamba, kandi
Umuhinde ajyana ubutumwa kuri buri wa gatandatu w'Isabato akagenda n'amaguru, maze
akagaruka kuwa gatatu w'Isabato. Nabajije mwene data Thompson uko inzira imeze, maze
ambwira ko inzira nziza kuri jye kandi itekanye ari ugufata ubwato bumvana hano bukangeza
ahitwa i Milwaukee, noneho nkahava njya i Grand Haven. [1T 552]
"Kubera ko nakoresheje amafaranga yanjye yose nza hano, kandi nkaba nari nararikiwe kuza ngo
mpabwe aho kuba mu muryango wa mwene data Thompson, maze iminsi nunganira umugore wa
Thompson mu mirimo ye yo mu rugo no kudoda, akampemba idolari rimwe n'amasenti mirongo
itanu mu cyumweru kigizwe n'iminsi itanu, kubera ko badashaka ko mbakorera ku munsi wa mbere
w'Isabato, kandi nanjye nkaba ntakora ku Isabato y'Umwami Imana, ari yo rukumbi Bibiliya
yemera ko ari Isabato. Ntabwo bahagaritse umutima rwose bifuza ko nagenda nubwo ukwizera
kwacu gutandukanye; kandi bavuga ko nshobora kugira inzu mbamo hamwe nabo. Gusa mwene

428
data Thompson avuga ko ntagomba kumenyekanisha ukwizera kwanjye mu bantu be. Ndetse
yanandarikiye kujya mwuzuriza gahunda yahaga abantu ubwo yabaga yagiye mu rugendo ajyanwe
no kubwiriza, kandi nagiye mbikora. Umugore wa Thompson akeneye umugore ubasha
kumwigishiriza abana mu rugo kubera ko imbaraga zo hanze zihindura zangiza cyane, ndetse
amashuri akaba nta mico mbonera atanga bityo akaba nta bushake afite bwo kohereza abana be
akunda cyane muri yo kugeza ubwo bazaba bamaze guhinduka Abakristo nk'uko abivuga.
Umuhungu wabo mukuru ubu ufite imyaka cumi n'itandatu y'ubukuru, ni umusore wubaha Imana
kandi witanze rwose. Bahisemo gukurikiza ivugurura mu by'ubuzima mu buryo bw'igice, kandi
ntekereza ko bidatinze bazaryakira ryose kandi barikunde. Yatumije ikinyamakuru Umugorozi mu
by'Ubuzima. Namweretse amakopi amwe yacyo nari narazanye. [1T 552]
"Niringiye ko Thompson ashobora kwakira Isabato yera kandi ndabisengera. Umugore wa
Thompson yarangije kuyizera. Thompson afite ukuntu gutangaje ahagaze mu nzira ye bwite, kandi
nyine akaba yizeye ko ari mu kuri. Ndashaka gusa ko yasoma ibitabo nazanye, nk'icyitwa Amateka
y'Isabato n'ibindi, ariko arabireba akabyita ibidakwiriye kwiringirwa, maze akavuga ko kuri we
bisa n'ibitwaye ubuyobe, mu gihe baramutse basomye ingingo yose cy'amahame yacu
babyitondete, ntekereza ko babyakirana ubwuzu nk'ukuri kwa Bibiliya kandi bakabona ubwiza
bwabyo no kutivuguruza kwabyo. Ntabwo nshidikanya ko umugore wa Thompson yanezezwa no
guhita ahinduka Umudiventisiti w'umunsi wa Karindwi iyaba umugabo we atari umuntu urwanya
ikintu nk'icyo mu buryo busharirira cyane. Ubwenge bwanjye bwiringiye cyane ko nari mfite
umurimo ngomba gukora hano mbere yuko mpaza; nyamara ukuri kuri muri uyu muryango, kandi
ndamutse nkugejeje imbere kurushaho, byasa n'aho umurimo wanjye nywurangije, cyangwa nkaba
nenda kuwurangiza. Ntabwo niyumvamo ko meze nk'umuntu utewe ipfunwe na Kristo, cyangwa
ngo nterwe ipfunwe no kuba uwe muri iki gisekuru kibi, kandi nahitamo gufatanya imibabaro
n'abakomeza Isabato ndetse n'ubwoko bw'Imana bwatoranyijwe. [1T 553]
"Nzakenera nibura amadolari icumi kugira ngo ngere i Greenville. Ayo hamwe n'andi make
nakoreye ashobora kuba ahagije. Nyamara kugeza ubu, nzabanza ntegereze ko munyandikira,
kandi mukore icyo muzaba mutekereza ko ari cyo cyiza kurutaho ku bijyanye no kunyoherereza
amafaranga. Mu gihe cy'itumba jye ubwanjye nzaba mfite ampagije kugira ngo ngende, kandi
ntekereza ko nkwiriye kugenza ntyo. Icyifuzo kigurumana cy'umutima wanjye ni uko Umwami
Imana yatuyobora kandi akaduha umugisha mu byo dukora byose. Kubw'ibyo rero ndasaba ngo
Imana imfashe kuba muri uwo mwanya impa mu ruzabibu rwayo, nsohoza buri nshingano yanjye
yose mfite ubwuzu uko yaba isa n'iruhije kose, nkurikije ibiyinejeje. Icyo ni cyo cyifuzo cyanjye
nyakuri n'isengesho rivuye ku mutima. [1T 553]
"Hannah More"
Tukimara kwakira iyi baruwa, twafashe icyemezo cyo koherereza Hannah More umubare
w'amafaranga yari akeneye tukabikora byihuse uko igihe cyari kudukundira. Nyamara mbere yuko
tubona igihe kitarimo akazi kenshi, twafashe icyemezo cyo kujya i Maine tukazagaruka nyuma
y'ibyumweru bike, ari bwo twashoboraga kumutumaho mbere yuko ibihe byo gukora ingendo zo
mu mazi byari kuba bisoje. Kandi igihe twari dufashe icyemezo cyo gutinda no gukorera umurimo
i Maine, i New Hampshire, i Vermont ndetse n'i New York, twandikiye mwene data umwe wo
muri ako gace ngo arebe bene data b’abayobozi bo mu duce twegereye aho hantu maze abagishe
inama ku bijyanye no gutuma kuri Hannah More kandi bakamucumbikira kugeza ubwo twari kuba
duhindukiye. Nyamara [1T 553] icyo kibazo cyarirengagijwe kugeza ubwo ibihe byo gukora
ingendo zo mu mazi byasoje, maze turagaruka dusanga nta muntu n'umwe witaye ku gufasha
umuvandimwe wacu Hannah More muri ako gace, aho yashoboraga kudusanga ubwo twari kuba

429
tugeze mu rugo iwacu. Twagize agahinda cyane turababara, ndetse mu iteraniro twagiriye i
Orleans ku Isabato ya kabiri nyuma yo kugaruka mu rugo, umugabo wanjye yagejeje ikibazo cya
More ku bari baririmo. Bike mu byavuzwe n'ibyakozwe byerekeye Hannah More umugabo wanjye
yari yabyanditse mu Rwibutso rwo kuwa 18 Gashyantare 1868 mu magambo akurikira: [1T 554]
"Muri iri teraniro twavuze ikibazo cya Hannah More ubu ngubu ucumbikiwe n'inshuti zidakomeza
Isabato ya Bibiliya zo mu majyaruguru y'uburengerazuba bwa Michigan. Twavuze ko uyu muja
w'Imana yakiriye İsabato igihe yari mu murimo w'ibwirizabutumwa muri Afurika yo Hagati. Igihe
ibyo byamenyekanaga, umurimo yakoraga muri ako gace ntiwari ugikenewe, maze agaruka muri
Amerika gushakira icumbi nakazi mu bo bahuje kwizera. Dukurikije aho aherereye ubu, tubona
ko muri icyo cyifuzo cye atabonye icyo yari yiteze. Nta muntu wihariye waba akwiriye kugawa
ku bijyanye n'ikibazo cya Hannah More; icyakora kuri twe bisa n'aho mu buryo bwacu
bw'imikorere habura uburyo bukwiriye bwo guteganyiriza abantu nkaba nk'uburyo bwo kubatera
umwete no kubunganira kugira ngo babone aho bakorera umurimo w'ingirakamaro. Cyangwa se
abo bene data na bashiki bacu bari bagize amahirwe kubona umuvandimwe wacu More ntibakoze
inshingano yabo. Hatagize n'umwe usigara, hatowe umwanzuro wo kumutumira akaza agahabwa
icumbi hamwe na bene se muri ako gace kugeza ubwo Inteko Nkuru rusange izaterana, ubwo
ikibazo cye cyari kugezwa ku bantu bacu. Mwene data Andrews wari uri aha hantu, na we
yashimye mu buryo bwuzuye icyo gikorwa cya bene data." [1T 554]
Duhereye ku byo twamenye uhereye icyo gihe ku bijyanye n'ukuntu umuvandimwe wacu Hannah
More yakiranywe ubukonje no kutitabwaho i Battle Creek, biragaragara ko mu kuvuga ko nta
muntu by'umwihariko wari ukwiriye kunengwa ku bw'ikibazo cye, umugabo wanjye yabifatanyije
n'imyumvire yo gufasha abantu. Igihe ukuri kose kumaze kumenyekana, nta Mukristo wabura
kugaya abagize iryo torero bose bari bazi ibye maze umuntu ku giti cye ntashishikarire kwita ku
bye. Mu by'ukuri iyo yari inshingano y'abayobozi kugira icyo bakora maze bakakimenyesha
abagize itorero, niba nta bandi bantu babagejeje imbere icyo kibazo. Nyamara umuntu ku giti cye
mu bagize iryo torero cyangwa irindi torero iryo ari ryo ryose ntakwiriye kumva ko afite urwitwazo
rwo kudashishikazwa nabantu nk'abo. Nyuma y'ibyavuzwe mu kinyamakuru Urwibutso kuri uyu
mukozi witanga wa Kristo, kubwo kumenya ko yaje muri uwo mujyi, umuntu wese wasomye
Urwibutso i Battle Creek yajyaga kwihanganirwa kubw'uko yaba yaramuhamagaye ku giti cye
maze akamubaza ibijyanye n'ubukene bwe. [1T 554]
Mushiki wacu Strong, umugore w'umukuru w'itorero P. Strong, Jr., yari i Battle Creek igihe kimwe
n'icya mushiki wacu More. Bombi bageze muri uwo mujyi umunsi umwe kandi bahavira igihe
kimwe. Mushiki wacu Strong uri iruhande rwanjye, avuga ko mushiki wacu More yashakaga ko
amuvugira kugira ngo ashobore kubona akazi bityo abashe kugumana n'abakomeza Isabato.
Hannah More yavuze ko yari afite ubushake bwo gukora akazi ako ari ko kose, icyakora kwigisha
akaba ari byo yahitagamo. Na none yasabye umukuru A.S. Hutchins kugeza ikibazo cye kuri bene
data bayoboye umurimo mu biro byandikirwamo ikinyamakuru Urwibutso no kugerageza
kumushakira ishuri. Ibi mwene data Hutchins yabikoze anezerewe. Nyamara nta kintu cyo
kumutera umwete cyakozwe, kuko byasaga n'aho nta nzira imukingukiye. Na none kandi Hannah
More yabwiye umugore wa mwene data Strong ko nta mikoro yari afite kandi akaba yaragombaga
kujya mu gace ka Leelenaw keretse gusa igihe yari kuba abonye akazi i Battle Creek. Inshuro
nyinshi yavugaga mu magambo yo kuganya gukora ku mutima ku buryo byabaye ngombwa ko
asiga bene se akigendera. [1T 555]
Umuvandimwe wacu More yandikiye bwana Thompson amubwira ko yemeye icyo nawe
yamwereye cyo kuba mu rugo rwabo, kandi Hannah More yifuzaga gutegereza kugeza ubwo

430
yajyaga kumva ijambo rimuturutseho. Mushiki wacu Strong yajyanye na we kumushakira aho aba
acumbitse kugeza ubwo yari kuba abonye igisubizo giturutse kuri bwana Thompson. Ahantu
hamwe bamubwiye ko yagombaga kuhaguma uhereye ku wa kane w'Isabato kugeza ku wa
gatandatu w'Isabato mu gitondo ubwo bagombaga kuba bavuye mu rugo. Uyu mushiki wacu
yamenyesheje ikibazo cya More umuvandimwe we bavukana wari utuye hafi aho, kandi na we
akaba yarakomezaga Isabato. Igihe yari agarutse, yabwiye mushiki wacu More ko ashobora
kugumana na we kugeza ku wa gatandatu w'Isabato mu gitondo; kandi ko umuvandimwe we
yavuze ko bitamushobokera kumubana. Uhereye icyo gihe, mushiki wacu Strong yamenye ko
urwitwazo nyakuri rwari uko atari aziranye na Hannah More. Yashoboraga kumufata nyamara
ntiyamushakaga. [1T 555]
Bityo mushiki wacu Hannah More yabajije mushiki wacu Strong icyo yari akwiriye gukora.
Mushiki wacu Strong yasaga n'aho ari umushyitsi i Battle Creek, nyamara yatekereje ko
yashoboraga kumugeza mu muryango wa mwene data umwe yari azi wari ukennye wari uherutse
kuva mu gace kitwa Montcalm. Aha ho yabigezeho. Hannah More yarahagumye ageza ku munsi
wa gatatu w'Isabato ubwo yerekezaga ahitwa Leelenaw anyuze i Chicago. Aho hantu yahagujije
amafaranga yo kumwongerera ngo ay'urugendo yuzure. Níbura ubukene bwe bwari bwamenywe
n'abantu bamwe b'i Battle Creek kubera ko nk'ingaruka y'uko bwari bwamenyekanye, nta
mafaranga yaciwe yo gucumbika mu kigo mu gihe gito yahamaze. [1T 555]
Tukiva mu Burasirazuba, umugabo wanjye akamenya ko nta kintu cyakozwe nk'uko twari
twasabye ko Hannah More yagezwa aho yashoboraga [1T 555] guhita aza aho turi ubwo twari
kuba tugarutse, yaramwandikiye ngo adusange bidatinze, maze urwandiko amwandikiye arusubiza
mu buryo bukurikira: [1T 556]
"Leland, Leelenaw Country, Michigan
Ku wa 20 Gashyantare 1868.
"MWENE DATA UKUNDWA WHITE: Ibaruwa yawe yo ku wa 3 Gashyantare narayibonye.
Yansanze ntameze neza, kuko ntamenyereye ibi bihe by'umuhindo bikonja byo mu majyaruguru,
aho urubura ruzamuka rukagera kuri santimetero mirongo icyenda cyangwa metero imwe na
santimetero makumyabiri z'ubutumburuke. Ubutumwa bwacu butugeraho buzanywe n'abantu
bambaye inkweto zagenewe kugenda mu rubura. [1T 556]
"Bisa n'ibidashoboka kukugeraho mbere yuko igihe cy'itumba gitangira. Nubwo urubura rwaba
rudahari n'ubundi imihanda ni mibi. Abantu bambwira ko uburyo bwiza ari ugutegereza kugeza
ubwo ingendo zo mu mazi zitangira, maze nkazajya i Milwaukee, nkavayo nerekeza i Grand
Haven, nkabona gufata inzira y'igare ry'umwotsi ibasha kungeza hafi y'aho muri. Niringiraga kuba
hagati mu bantu bacu mu gihe cy'itumba rishize, nyamara ayo mahirwe sinayabonye. [1T 556]
"Ukuri twizera gusa n'ukurushaho kuba ukw'agaciro cyane, kandi umurimo wacu wo guteguriza
abantu kuza k'Umwami Imana ntukwiriye gutinzwa. Ntabwo tugomba gusa kwambara
umwambaro w'ubukwe twe ubwacu, ahubwo tugomba no kuba indahemuka mu guteguza abandi.
Nifuzaga kubageraho, nyamara bisa n'ibidashoboka, cyangwa se nibura bikaba bitashyirwa mu
bikorwa nkurikije ubuzima buke mfite nkaba ntahaguruka ngo nkore urugendo nk'urwo jyenyine
igihe cy'umuhindo kigeze hagati. Mbese inama y'Inteko Nkuru Rusange warenguriragaho
izaterana ryari? Izateranira he? Nibwira ko ikinyamakuru Urwibutso kizabimenyesha uko byamera
kose. [1T 556]
"Ntekereza yuko ubuzima bwanjye bwagize umubabaro utewe no gukomeza Isabato ndi jyenyine
mu cyumba cyanjye mu bukonje; ariko sinigeze ntekereza ko nashoboraga kuyikomeza ndi ahantu

431
imikorere y'umurimo n'ibiganiro by'isi ari byo bigize gahunda y'umunsi, kimwe n'uko nari kuba
ndi kumwe n'abaruhuka ku munsi wa mbere w'icyumweru. Ntekereza yuko ari umunsi ukor waho
imirimo myinshi ku bakomeza umunsi wa mbere. Mu by'ukuri, kuri jye ntabwo bisa n'aho abantu
bakomeza umunsi wa mbere kurusha abandi bose bagira umunsi bubahiriza nk'uko bari bakwiriye
kubikora. Oh! Mbega ukuntu nifuza kongera kubana n'abakomeza Isabato! Umuvandimwe wacu
Ellen G White azifuza kumbona mu ikanzu ijyanye n'ivugurura mu myambarire. Nashima
kumbera imfura akanyoherereza icyitegererezo cyayo, nzamwishyura nimpagera. Nibwira ko
nzakenera kwisanisha n'abandi ningera hagati muri mwe. Ndabikunda [1T 556] cyane. Mugenzi
wacu umugore wa Thompson atekereza ko akwiriye kwambara ikanzu ijyanye n'ivugurura mu
myambarire. [1T 557]
"Nagize ikibazo kijyanye no guhumeka, ku buryo maze icyumweru kirenga ntashobora gusinzira.
Nibwira ko byatewe n'imbabura yuzuza umwotsi mu cyumba cyanjye ndetse n'umwuka wayo mu
gihe ndyamye, maze nkaryama aho hantu nta mwuka mwiza uhagije uhari. Icyo gihe sinatekereje
ko umwotsi wangiza ubuzima, ndetse nta n'ubwo nigeze ntekereza ko umwuka wanduye uturuka
mu nkwi no mu makara wari wivanze na wo. Nakangutse numva ngiye guhera umwuka ku buryo
ntashoboraga guhumeka ndyamye hasi, maze mara amasaha yose yari asigaye y'ijoro nicaye.
Mbere y'icyo gihe sinari narigeze kumenya uko umuntu yiyumva biteye ubwoba iyo agiye guhera
umwuka bitewe n'ubushyuhe. Natangiye gutinya ko ntazongera gusinzira na rimwe. Ku bw'ibyo
nishyize mu biganza by' Uwiteka ngo mbeho cyangwa se mpfe, muhendahendera kundokora niba
yari agikeneye ko ngira icyo nkora mu ruzabibu rwe; naho ubundi, ntabwo nifuzaga kubaho.
Niyumvisemo ko ukuboko kw'Imana kunkomeje. Ariko na none niyumvisemo ko imbaraga za
Satani zigomba kurwanywa. Ku bw'iyo mpamvu nategetse Satani kumva inyuma kandi akajya
kure yanjye, maze mbwira Uwiteka ko ntazahindukiza ikiganza cyanjye ngo mpitemo ubugingo
cyangwa urupfu, ahubwo ko nari kukimwegurira we wari uzi impagarike yanjye yose. Sinari nzi
ahazaza hanjye uko hazamera, bityo naravuze nti: 'Ibyo ushaka ni byo byiza kurusha ibindi byose.
Ku byerekeranye n'ibinezeza by'ubuzima, kuri njye ubuzima ntacyo busobanuye. Ubutunzi
bwabwo bwose n'icyubahiro cyabwo ntacyo biri cyo ubigereranyije no kuba ingirakamaro.
Ntabwo mbirarikiye; ntabwo bishobora guhaza cyangwa ngo bizibe icyuho kindya inshingano
zitasohojwe zisiga muri jye. Sinshobora kubaho ndi imburamumaro, sinshobora kubaho nk'udahari
cyangwa ndi icyasha mu buzima. Kandi nubwo ibyo bisa no gupfa uhowe kwizera, nditanze niba
ari byo Imana ishaka. [1T 557]
"Umunsi ubanza nari nabwiye mugenzi wacu umugore wa Thompson nti: 'Iyaba nari ndi mu rugo
rwa mwene data White, najyaga gusengerwa, kandi ngakira. Yambajije niba bashobora
kugutumaho wowe na mwene data Andrews; nyamara ibyo byasaga n'ibitashoboka kubera ko uko
byashobokaga kose ntari nshoboye kubaho kugeza ubwo mwari kuba muhageze. Nari nzi yuko
Uwiteka mu bubasha bwe buheranije akoresheje ukuboko kwe gukomeye yashoboraga kunkiriza
hano, biramutse ari byo byiza. Numvaga mfite umutekano iyo nabaga mbimweguriye. Nari nzi
yuko ashobora kohereza marayika akarwanya ufite ububasha bw'urupfu ari we mwanzi Satani,
kandi niyumvagamo ntashidikanya ko abishoboye, igihe cyose yabona ko ari byo byiza. Nari nzi
kandi ko niba byari ngombwa yashoboraga gutanga ingamba zakurikizwa kugira ngo nkire, kandi
niyumvagamo ntashidikanya ko azabikora. Bidatinze namerewe neza kandi mbasha gusinzira.
[1T 557]
"Muri ubu buryo murabona ko nkiri urwibutso rukirinzwe rwerekana imbabazi z'Imana no
gukiranuka kwayo mu kubabaza abana bayo. Ntabwo ishaka kubabaza abana b'abantu cyangwa

432
kubatera agahinda; nyamara rimwe na rimwe ibigeragezo biba bikenewe nk'uburyo bwo
kudushyira ku murongo, kugira ngo idutandukanye n'isi -1T [558]
Kandi adutegeka gushaka umunezero nyawo
Urenze isi y'igihe gito nk'iyi.
"Noneho ubu nshobora gufatanya n'umusizi nkavuga nti:
Uwiteka, si ibyanjye kubyitaho,
Niba napfa cyangwa nkabaho.
Niba nzarama, nzanezerwa
Kugira ngo mare igihe kirekire numvira;
Niba ubuzima buzaba bugufi, kuki nababara?
Iyi si igomba gushira.
Kristo ntanyobora mu byumba byijimye,
Kuruta ibyo yanyuzemo mbere.
Uza mu bwami bwe wese,
Agomba kunyura mu irembo yanyuzemo. [1T 558]
Ngwino Mwami, igihe ubuntu bwanshoboje guhura
Nkareba mu maso hawe hahiriwe;
Kuko niba umurimo wawe mu isi ari mwiza,
Mbese ubwo ubwiza bwawe bwaba bumeze bute?
Nzareka kwivovota kwanjye kubabaje nezerewe,
N'iminsi yo kuruha no gucumnura,
Nkajya gufatanya n'abera banesheje
Baririmba ibisingizo bya Yehova.
Kumenya uko bizamera kwanjye ni guto,
ljisho ryanjye ryo kwizera ririmo ibirorirori;
Icyakora kuba Kristo azi byose birahagije,
Kandi nzabana na We. [1T 558]
--Baxter
"ljoro ryashize nagize ikindi gihe cyo kudasinzira ku buryo uyu munsi numva mfite intege nkeya.
Sengera kugira ngo ubushake bw'Imana abe ari bwo busohorezwa muri jye, byaba ko mbaho
cyangwa se ngapfa. [1T 558]
"Uwo mufatanyije ibyiringiro byo kuzabona ubugingo buhoraho, [1T 559]
"Hannah More.
"Niba hari uburyo ubwo ari bwo bwose uzi nakwifashisha ngo mbagereho bidatinze, ndakwinginze
ubumbwire.

433
H.M"
Nubwo yapfuye ariko aracyavuga. Inzandiko ze natanze zizasomwa zishishikariwe n'abasomye
amagambo avuga iby'ubuzima bwe n'uko yashyinguwe byanditswe muri nomero iherutse y'
Urwibutso. Yashoboraga kuba umugisha ku muryango uwo ari wo wose w'abakomeza Isabato
washoboraga gukunda agaciro ke, nyamara kuri ubu arasinziriye. Abo dusangiye kwizera b'i Battle
Creek n'abahaturiye bashoboraga guhindura imiryango yabo aharuta aho Yesu yishimira kuba mu
ishusho y'uyu mugore wubahaga Imana. Nyamara ayo mahirwe yararangiye. Ntabwo byari
bikwiriye. Ntabwo bari bamuzi. Yari akuze mu myaka y'ubukuru kandi yashoboraga kuba
umutwaro. Kumwumva gutya byatumye atagera mu ngo z'abiyita inshuti za Yesu bategereje
kugaruka kwe kwegereje, maze bamwirukanira kure y'abo yakundaga, bamwohereza mu
barwanyaga kwizera kwe mu majyaruguru ya Michigan, mu bukonje bw'umuhindo kugira ngo
akonje kugeza ubwo apfuye. Yapfuye urupfu nk'urw'abahowe kwizera kwabo bitewe no
kwikanyiza no kurarikira ubutunzi by'abavuga ko bakomeza amategeko. [1T 559]
Muri iki kibazo, Uwiteka ugira neza yacyashye biteye ubwoba imyitwarire y'abantu banze kwakira
uwo musuhuke mu ngo zabo. Mu by'ukuri ntiyari umusuhuke utazwi. Tugendeye ku byo
yavugwagaho, yari azwi, nyamara ntiyacumbikirwa. Abantu benshi baziyumvamo agahinda igihe
bazaba batekereje ku muvandimwe wacu Hannah More ubwo yari ahagaze i Battle Creek asaba
icumbi abo yari yarahisemo kubana na bo. Kandi nk'uko mu bitekerezo byabo bamukurikira ajya
i Chicago aho yaguzaga amafaranga kugira ngo yishyure ibyo yagombaga gukoresha mu rugendo
rwamwerekezaga aho yaruhukiye buheruka, (igihe batekereje kuri cya gituro kiri i Leelenaw, aho
icyo gicibwa cy'igiciro cyinshi kiruhukiye), Imana igirire impuhwe abahamwa n'icyaha ku
bijyanye n'ikibazo cye. [1T 559]
Nyakwigendera muvadimwe wacu Hannah More! Arasinziriye, nyamara twakoze ibyo twari
dushoboye. Igihe twari i Battle Creek mu kwezi kwa Kanama gushize, twakiriye ibaruwa ya mbere
mu mabaruwa abiri natanze, nyamara nta mafaranga twari dufite yo kumwoherereza. Umugabo
wanjye yatumye ku b'i Wisconsin n'i lowa ngo batwoherereze amafaranga maze twakira amadolari
mirongo irindwi yo gukoresha mu byari bikenewe mu kwitabira ubutumire butujyana mu
burengerazuba mu materaniro twari tuhafite yabaye mu kwezi kwa Nzeri gushize. Twiringiraga
kubona amafaranga yo guhita tumwoherereza ubwo twari kuba tugarutse tuvuye [1T 559] mu
Burengerazuba, ngo yishyure ibyo yari gutanga mu rugendo aza mu rugo rwacu rushya mu gace
k'i Montcalm. [1T 560]
Inshuti zacu zo mu Burengerazuba zigira ubuntu zari zaduhaye amafaranga yari akenewe; nyamara
igihe twiyemezaga guherekeza mwene data Andrews agiye i Maine, iyo gahunda yabaye isubitswe
kugeza ubwo twari kuba tugarutse. Ntabwo twari twiteze kumara iminsi irenze ibyumweru bine
mu Burasirazuba, kandi ibyo byajyaga kuduha igihe gihagije cyo gutuma kuri mushiki wacu More
nyuma yuko tugaruka, no kumugeza ku nzu yacu mbere yuko ingendo zo mu mazi ziba zisubitswe.
Kandi igihe twafataga icyemezo cyo kuguma mu Burasirazuba ibyumweru birenze ibyo twari
twaragambiriye mbere, nta gihe twigeze dupfusha ubusa mu gihe twavuganaga na bene data batuye
muri ako gace, tubasaba gutumira mushiki wacu More bakamucumbikira kugeza ubwo twari kuba
tugarutse. Ndavuga nti: "Twakoze ibyo twari dushoboye. [1T 560]
Ariko se kuki twari dukwiriye gushishikazwa n'iby'uyu mushiki wacu, tukabirutisha iby'abandi?
Mbese ni iki twashakaga muri uyu muvugabutumwa wari utentebutse? Ntiyashoboraga
kudukorera imirimo yacu yo mu rugo, kandi twari dufite umwana umwe gusa mu rugo
yashoboraga kwigisha. Kandi koko, nta wari kwitega byinshi ku muntu wari utentebutse nka we
wendaga kugeza mu myaka mirongo itandatu y'ubukuru. Ntacyo twendaga kumukoresha mu buryo

434
bw'umwihariko, keretse gusa kuzana imigisha y'Imana mu rugo rwacu. Hariho impamvu nyinshi
zagombaga gutuma bene data bashishikarira cyane ikibazo cya mushiki wacu More kuturusha.
Ntitwari twarigeze kumubona na rimwe, kandi nta n'ubundi buryo twari dufite bwo kumenya
amateka ye, ukwiyegurira umurimo wa Kristo kwe no gukorera inyokomuntu kwe kurusha abandi
basomyi bose b'ikinyamakuru Urwibutso. Bene data b'i Battle Creek bari barabonye uyu mugore
w'impfura, kandi bamwe muri bo bamenye nibura ibyifuzo bye n'ubukene bwe. Ntabwo twari
dufite amafaranga yo kumufashisha; nyamara bo bari bayafite. Twari dusanzwe turemerewe
n'imitwaro idusaze yo kwita ku bantu, kandi mu rugo rwacu twari dukeneye abantu bafite imbaraga
n'intege za gisore. Twari dukeneye gufashwa aho kugira ngo dufashe abandi. Nyamara benshi muri
bene data b'i Battle Creek bahagaze neza ku buryo umuvandimwe wacu More atajyaga kubarushya
cyangwa ngo ababere umutwaro na muto. Bafite igihe n'ubushobozi, kandi ugereranyije basa
n'abadafite ibibaruhije. [1T 560]
Nyamara nta muntu n'umwe witaye ku kibazo cye nk'uko twabikoze. Yemwe ndetse nanavuganye
n'iteraniro rinini mbere yuko tujya mu Burasirazuba mu itumba rishize, mbabwira iby'uko
birengagije umuvandimwe wacu More. Nababwiye iby'inshingano yo guha icyubahiro
abagikwiriye. Byangaragariraga ko kugeza icyo gihe ubwenge bwari bwaravuye mu
banyamakenga ku buryo batari bagishoboye guha agaciro imico mbonera y'agaciro. Nabwiye iryo
torero ko hariho benshi muri bo [1T 560]bashoboraga kubona igihe cyo guterana, kuririmba,
ndetse no gucuranga ibikoresho byabo by'umuziki. Bashoboraga guha amafaranga yabo
abanyamuziki ngo bongere ibyo bakunda, cyangwa bakayatanga kugira bitabire ibinezeza
bikorerwa mu ruhame. Nyamara nta cyo bari bafite cyo guha umubwirizabutumwa unaniwe wari
warakiranye ubwuzu ukuri kw'iki gihe, kandi akaba yari aje ngo abane n'abo bahuje ukwizera
kw'igiciro. Nabagiriye inama yo guhagarara maze bagaha agaciro ibyo twakoraga, ndetse mbaha
igitekerezo cy'uko bacecekesha ibyuma byabo by'umuziki mu gihe cy'amezi atatu maze bagafata
igihe cyo kwicisha bugufi imbere y'Imana bakisuzuma, bakihana, kandi bagasenga kugeza ubwo
bamenya icyo Uwiteka abashakaho nk'abavuga ko ari abana be. Umutima wanjye wampagazemo
kubwo gutekereza ibibi byari byarakorewe Yesu wari wishushanyije mu muvandimwe wacu
Hannah More, kandi jyewe ubwanjye navuganye na benshi kuri icyo kibazo. [1T 561]
Iki kintu nticyakorewe mu rwihisho. Nyamara kandi nubwo ikibazo cyashyizwe mu ruhame,
kigakurikirwa n'umurimo ukomeye kandi mwiza wo mu itorero ry'i Battle Creek, nta mwete iryo
torero ryakoresheje wo gukosora ibyari byarapfuye mu gihe cyahise ngo bagarure umuvandimwe
wacu More. Kandi umuntu umwe wari umugore w'umwe mu bagabura bacu, nyuma yaho yaravuze
ati: "Simbona bikenewe ko mwene data na mushiki wacu White bahagarikwa umutima na mushiki
wacu More. Ntekereza ko badasobanukiwe n'uko ikibazo kimeze." Ni iby'ukuri koko ntabwo twari
dusobanukiwe n'ikibazo. Cyari gikabije kuba kibi kurusha uko twabyibwiraga. Iyo tuza kuba
twaragisobanukiwe, ntitwajyaga kuva i Battle Creek tutaragaragariza iryo torero mu buryo
bwuzuye icyaha cyaryo cyo kumureka akagenda akabavamo nk'uko yabikoze, kandi haba
harafashwe n'ingamba zo kumuhamagara ngo agaruke. [1T 561]
Umwe mu bagize iryo torero mu kiganiro yaganiraga ku buryo umuvandimwe wacu More yari
agiyemo nk'uko yabikoze, yaravuze ati: "Nta muntu wiyumvamo ko yafata inshingano y'ibintu nka
biriya muri uyu mwanya. Iteka mwene data White niwe witaga kuri ibyo bibazo." Yego ni byo
yarabikoze. Yabajyanaga iwe kugeza ubwo intebe yose n'igitanda cyose byabaga byuzuye
hanyuma akabona kujya kuri bene se kugira ngo bafate abo yabaga atashoboye gufata. Iyo babaga
bakeneye amikoro yarayabahaga kandi akararikira n'abandi gukurikiza urugero rwe. Muri Battle
Creek hagomba kuboneka abantu bakora nk'uko yakoze, nibitamera bityo umuvumo w'Imana

435
uzakurikirana iryo torero. Ntabwo ari umuntu umwe gusa, ahubwo hari abantu mirongo itanu
bashobora gukora nibura nk'ibyo yakoze. [1T 561]
Batubwira ko tugomba kugaruka i Battle Creek. Ibi ntitwiteguye kubikora. Wenda ibyo ntibizaba
inshingano yacu. Twikoreye imitwaro iremereye turi yo kugeza ubwo tutari tugishoboye
guhagarara. Imana izaba ihafite abagabo n'abagore bafite imbaraga bo kugabangana iyo mitwaro.
[1T 561] Abimuka bajya i Battle Creek bakemera kuhahabwa imyanya y'imirimo, nyamara bakaba
batiteguye gushyira ibiganza byabo ku murimo nk'uwo, ibyababera byiza inshuro igihumbi ni uko
baba ahandi hantu. Hariho abashobora kureba kandi bakiyumvamo gukorera Yesu umurimo
mwiza banezerewe mu ishusho y'abera be. Nimureke bene abo bagire umwanya wo gukora.
Nimureke abadashobora gukora batya bajye aho batazaba bahagaze mu nzira ngo babere inkomyi
umurimo w'Imana. [1T 562]
By'umwihariko ibi birareba abahagaze ku ruhembe rw'umurimo. Niba bakora nabi, ibintu byose
biba bibi. Uko inshingano irushaho kuba nini, ni ko kurimbuka kurushaho kuba kunini igihe
hatabayeho kuba indahemuka. Niba bene data bayobora badasohoza inshingano yabo bakiranuka,
abo bayobora na bo ntibazakora izabo nshingano. Abari ku ruhembe rw'umurimo i Battle Creek
bagomba kubera umukumbi intangarugero aho ari ho hose. Nibakora batya, bazabona ingororano
ikomeye. Nibadakora batya kandi bakemera kuba mu myanya nk'iyo, bazabazwa kumurika ibintu
biteye ubwoba. [1T 562]
Twakoze ibyo dushoboye. Iyo tuza kuba dufite amikoro twigengaho mu mpeshyi no mu itumba
bishize, ubu ngubu umuvandimwe wacu Hannah More aba ari kumwe natwe. Igihe twamenyaga
uko duhagaze mu by'ukuri nk'uko bigaragara mu Gihamya cya 13, twembi twakiranye umunezero
iki kibazo maze tuvuga ko tutashakaga inshingano zijyana no kugira ubutunzi. Iki kintu ntabwo
cyari cyo. Imana ishaka ko tugira amikoro kugira ngo nk'uko byabayeho mu bihe bya kera
dushobore gufasha aho ubufasha bukenewe. Mu bijyanye n'iki kintu, Satani ashaka kutuboha
amaboko no gutera abandi kutagira icyo bitaho, akabatera kugira amarangamutima adakorwaho,
no kuba abifuza ubutunzi kugira ngo umurimo w'ubugome ukomeze nk'uko byagenze mu kibazo
cy'umuvandimwe wacu Hannah More. [1T 562]
Tubona abantu b'ibicibwa, abapfakazi, impfubyi, abakene b'impezamajyo, ndetse n'abagabura
bakennye, kandi tukabona n'amahirwe menshi yo gukoresha ubutunzi kugira ngo duheshe Imana
icyubahiro, duteze umurimo wayo imbere kandi tuzahure abera bari mu mubabaro. Bityo rero
nshaka amikoro yo gukoreshereza Imana. Ubuzima nanyuzemo mu gihe kijya kungana n’imyaka
makumyabiri n'itanu nkora ingendo nyinshi kandi nkabona uko abakeneye ubufasha bamerewe,
ubwo buzima buduhindura abantu bashoboye gukoresha neza amafaranga y'Uwiteka. Naguze inzu
yanjye bwite yo gucururizamo ibitabo, nabashije kwiyishyurira ubutumwa bunyura mu iposita,
kandi igihe cyanjye kinini nkimara nandika ibyagirira abandi umumaro, ndetse ibyo nabonye
byose bituruka muri uyu murimo wananije kandi ukamaramo imbaraga biteye ubwoba
ntibyashoboraga kwishyura na kimwe cya cumi cy'amafaranga nishyuraga iposita. Igihe amikoro
yambyiganiragaho ngo nyakire, narayanze, cyangwa se nkayagenera ibikorwa by'ubugiraneza nko
kuyaha Urugaga rusohora [1T 562] inyandiko. Ntabwo nzongera gukora ntyo ukundi. Nzakora
inshingano yanjye mu murimo nk'uko bisanzwe, nyamara ubwoba nagiraga ntinya kwakira
amafaranga yo gukoreshereza Uwiteka bwarashize. Iki kibazo cy'umuvandimwe wacu More
cyakanguye ubwenge bwanjye mbona umurimo wa Satani wo kutugomwa kugira ubutunzi. [1T
563]
Nyakwigendera muvandimwe wacu More! Igihe twumvaga ko yapfuye, umugabo wanjye yagize
ubwoba bikomeye. Twembi twumvise bisa n'aho mama dukunda, uwo imitima yacu yifuzaga

436
kubana na we atakiriho. Abantu bamwe bashobora kuvuga bati: "Iyo tuza kuba mu mwanya
w'abari bafite icyo bazi ku byifuzo n'ubukene by'umuvandimwe wacu More, ntitwari gukora
nk'uko bakoze." Niringira ko mutazigera muribwa n'imbori z'umutimanama abantu bamwe
bagomba kuziyumvamo, ba bandi bari bashishikajwe n'imirimo yabo ku buryo batari bafite
ubushake bwo gufata inshingano n'imwe mu kibazo cye. Imana igirire impuhwe abatinya cyane
kuriganywa kugeza ubwo birengagiza umuja wa Kristo ukwiriye icyubahiro kandi witanze. Aya
magambo yatanzwe nk'urwitwazo rwo kumwirengagiza bavuga bati: Twagiye duhura n'ingaruka
mbi inshuro nyinshi ku buryo ubu dutinya abantu tutazi. Mbese Umwami wacu n'abigishwa be
baba baraduhaye amabwiriza yo kuba abanyamakenga no kutakira abashyitsi kugira ngo tudakora
ikosa runaka maze tukagira ingorane zitewe n'ikibazo cyo kwita ku muntu udakwiriye? [1T 563]
Pawulo ahendahenda Abaheburayo agira ati: "Mukomeze gukundana urukundo rwa kivandimwe."
Ntimukishyeshye mwibwira yuko hariho igihe uku guhugura kuzaba kudakenewe; ubwo urukundo
rwa kivandimwe rushobora guhagarara. Arakomeza ati: "Ntimukirengagize gucumbikira
abashyitsi: kuko bamwe bacumbikiye abashyitsi, bacumbikiye abamarayika batabizi."
(Abaheburayo 13:1,2). Ndabinginze musome muri Matayo 25:31 n'imirongo ikurikiraho. Bene
data, nimuhasome, ubutaha ubwo muzaba mufashe Bibiliya mu masengesho yanyu ya mu gitondo
cyangwa aya nimugoroba mu muryango. Imirimo myiza yakozwe n'abazakirwa mu bwami
bw'Imana yakorerwe Kristo wari mu ishusho y'abantu be bari bababaye. Abari barakoze iyi mirimo
myiza ntibabonaga ko hari icyo bakoreye Kristo. Ntacyo bakoze kirenze inshingano yabo isanzwe
bafite ku nyokomuntu iri mu mubabaro. Abari mu ruhande rw'ibumoso ntibashoboraga kubona ko
bagiriraga nabi Kristo igihe birengagizaga ibyari bikenewe n'abantu be. Nyamara bari
barirengagije gukorera Yesu mu ishusho y'abera be, kandi kubera uku kwirengagiza, bagombaga
kuva imbere ye bakajya mu ihaniro ry'iteka ryose. Kandi ingingo imwe yumvikana yo
kwirengagiza kwabo ivugwa itya ngo: "Nari umushyitsi ntimwancumbikira." [1T 563]
Ibi bintu ntibireba ab'i Battle Creek bonyine. Nterwa agahinda no kwikanyiza kurangwa mu
bavuga ko bakomeza Isabato bari ahantu hose. Kristo yagiye kudutegurira amazu meza azahoraho
iteka ryose. None se [1T 563] igihe azaba aje mu ishusho y'aberabebameneshejwe
tuzangakumucumbikira iminsi mike gusa? Kristo yasize inzu ye mu bwiza, asiga icyubahiro
n'ubutware bwe kugira ngo aze gukiza umuntu w'inzimizi. Yahindutse umukene kugira ngo mu
bukene bwe adutungishe. Yemeye gutukwa kugira ngo umuntu ashobore kuzahurwa, kandi
ahabwe inzu y'igikundiro ntagereranywa, kandi izabaho iteka ryose nk'uko intebe ya cyami
y’Imana ihoraho iteka. Amaherezo abanesha bakicarana na Kristo ku ntebe ye y'ubwami
bazakurikiza urugero rwa Yesu, kandi kubwo guhitamo kwabo mu bushake babyishimiye,
bazitangira kumukorera mu ishusho y'abera be. Abadashobora gukora batya babyihitiyemo bazava
imbere ye bajye mu ihaniro ry'iteka. [1T 564]

IMITEKERE ITERA AMAGARA MAZIMA


Mu mezi arindwi ashize twari turi mu rugo uretse gusa ibyumweru bine. Mu ngendo twakoze
twagiye twicara ku meza menshi atandukanye, uhereye i Iowa ukageza i Maine. Bamwe mu bo
twasuye babaho mu buryo bujyanye rwose n'umucyo bafite. Abandi nabo bafite amahirwe angana
n'ayabo yo kwiga uburyo bwo kubaho neza kandi mu buryo butuma bagira amagara mazima,
usanga abenshi muri bo bataranatera intambwe za mbere mu ivugurura. Bakubwira ko batazi
guteka muri ubwo buryo bushya. Nyamara nta rwitwazo bafite mu bijyanye n'iyi ngingo yo guteka;
kubera ko mu gitabo cyitwa Uburyo bwo Kubaho,28 harimo uburyo bwinshi bwo guteka, kandi iki
gitabo kiri aho abantu bose bashobora kukibona. Ntabwo mvuga ko uburyo bwo guteka bwigishwa

437
muri icyo gitabo butunganye rwose. Bidatinze nshobora gusohora akandi gatabo gato karushijeho
kubivuga neza nkurikije uko mbyumva mu bwenge ku ngingo runaka. Nyamara igitabo Uburyo
bwo Kubaho cyigisha uburyo bwo guteka buteye imbere mu buryo bujya kuba butarondorwa
buruta ubwo abakunze gukora ingendo bazahura nabwo kenshi, yemwe ndetse no mu ngo za
bamwe mu Badiventisiti b'Umunsi wa Karindwi. [1T 564]
Ntabwo abantu benshi bumva ko iyi ari inshingano, bityo ntibagerageza gutegura amafunguro uko
bikwiriye. Ibi bishobora gukorwa mu buryo bworoheje, butera kugira amagara mazima kandi
bworoshye, hatagombye gukoreshwa amavuta y'ingurube, ikimuri, cyangwa inyama. Ubuhanga
bugomba gufatanywa no kwiyoroshya. Kugira ngo ibi bikorwe, abagore bagomba gusoma,
hanyuma ibyo basomye bakabishyira mu bikorwa bafite kwihangana. Benshi bari mu mubabaro
bitewe n'uko banga kwigora bakora ibi. Bene abo ndababwira nti: "Igihe kirageze ngo mukangure
imbaraga zanyu zisinziriye maze musome ibitabo. Nimwige uburyo bwo guteka bworoheje,
nyamara kandi mu buryo butuma haboneka ibyokurya birushije ibindi byose kuryoha no kuzanira
ababirya amagara mazima. [1T 564]
Bitewe n'uko gutekera kugira ngo unezeze ipfa cyangwa ngo wimare irari ry'ibyokurya atari byo,
nta muntu ukwiriye gushyigikira igitekerezo [1T 564] cy'uko kurya indyo nkene bikwiriye. Benshi

28 How to Live.

…..babaye abanyantege nke kandi bamugazwa n'indwara, none ubu bakeneye indyo irimo
intungamubiri, indyo y'ingirakamaro kandi iteguwe neza. Dukunze kubona ko umugati utari
umweru uba ukomeye, kandi usa n'urura ndetse ukaba umeze nk'udahiye neza. Ibi biterwa
n'ubukene bwo kudashaka kwiga, no kwita ku gushyira mu bikorwa inshingano y'ingenzi yo
guteka. Rimwe na rimwe tubona utugati dutoya dusize amasukari y'amabara atandukanye,
cyangwa tukabona ibisuguti byoroshye, byumukije nyamara bikaba bitokejwe, ndetse n'ibindi
bintu bikozwe muri ubwo buryo. Kandi icyo gihe abatetsi bazakubwira ko bashobora guteka neza
mu buryo bwa kera bw'imitekere, nyamara tuvugishije ukuri, imiryango yabo ntikunda bwa bwoko
bw'imigati iremereye itari umweru de ku buryo babaho bashonje igihe bakoresha ubu buryo. [1T
565]
Nagiye nibwira nti: Ntabwo ibi bintangaza. Uburyo bwawe bwo gutegura amafunguro ni bwo
butuma bibiha. Nta kabuza kurya ibyokurya nk'ibyo bishobora gutuma umuntu arwara mu nda.
Aba batetsi b'abaswa ndetse n'abantu bagomba kurya ibiryo byabo bazakubwira nabi ko ivugurura
mu by'ubuzima ridahuza n'imibereho yabo. Igifu nta bushobozi gifite bwo guhindura umugati
mubi, uremereye kandi urura ngo uhinduke mwiza; ahubwo uyu mugati mubi uzahindura igifu
cyari kizima maze kirware. Abarya ibyokurya nk'ibi bazi ko imbaraga zabo zigenda zikendera.
Mbese nta mpamvu ihari? Bamwe muri aba bantu biyita abagorozi mu by'ubuzima, nyamara
ntabwo ari bo. Ntabwo bazi guteka. Bategura utugati turyoherera, ibirayi n'ibijumba ndetse
n'imigati iteruruka irimo uruvange rw'ibintu byinshi, nyamara indyo ihora ari imwe hakabaho
guhinduranya gukc cyane, maze umubiri ntugire imbaraga zihagije. Basa n'abatekereza ko igihe
gikoreshwa ngo umuntu yige kandi amenyere gutegura amafunguro atera amagara mazima kandi
aryoshye kiba gipfuye ubusa. Bamwe bakora nk'aho ibyo barya baba babipfushije ubusa, ndetse
bagakora nk'aho ikintu cyose bashyize mu gifu kugira ngo cyuzure cyakora umurimo nk'uwakorwa
n'amafunguro yateguwe neza hakoreshejwe imbaraga. Ni ingenzi ko turyoshya amafunguro turya.
Niba tudashobora gukora dutya, ahubwo tukarya muri gahunda nk'iy'imashini, ntabwo tuzabona
intungamubiri zikwiriye kandi ngo imibiri yacu yubakike nk'uko twajyaga kumera iyo dushobora

438
kwishimira amafunguro dushyira mu gifu. Twubatswe n'ibyo turya. Kugira ngo tugire amaraso
meza tugomba kugira ubwoko bukwiriye bw'ibyokurya, kandi bikaba biteguwe mu buryo
bukwiriye. [1T 565]
Ni inshingano y'iby'idini ko abateka bagomba kwiga uko bategura amafunguro atera kugira
amagara mazima mu buryo butandukanye ku buryo abantu bayafata babyishimiye. Ababyeyi
b'abagore bakwiriye kwigisha abana babo guteka. Mbese ni irihe shami ry'uburezi n'uburere ku
mwana w'umukobwa ryarusha agaciro iri? Imirire ifitanye isano n'ubuzima. Ibyokurya bidahagije,
bikennye kandi biteguye nabi bihora bitera amaraso gukena binyuze mu guca intege ingingo
zishinzwe umurimo wo gukora [1T 565] amaraso. Ni ingenzi cyane ko ubuhanga bwo gutegura
amafunguro bufatwa nk'ishami rimwe mu mashami y'ingenzi cyane y'uburere n'uburezi bitangwa.
Hariho abatetsi beza bake cyane. Abakobwa b'abangavu batekereza ko gukora umurimo
utubashywe wo guhinduka umutetsi ari ugucishwa bugufi. Nyamara ibyo si ko biri. Ntabwo
barebera iyi ngingo mu mwanya nyawo. Kumenya gutegura amafunguro mu buryo atera abantu
amagara mazima, by'umwihariko guteka umugati, ntabwo ari ubuhanga nkene. [1T566]
Mu miryango myinshi tuhasanga abantu barwaye mu nda kandi inshuro nyinshi bikomoka ku
mugati uteguye nabi. Umwamikazi w'urugo afata icyemezo cy'uko uwo mugati utagomba
kujugunywa maze bakawurya. Mbese uku ni ko umugati uteguye nabi ukwiriye kugenzwa? Mbese
muzawushyira mu gifu kugira ngo kiwuhinduremo amaraso? Mbese igifu gifite ubushobozi bwo
guhindura umugati urura ukaba umugati uryohereye, maze umugati uremereye ukaba umugati
woroshye? Ndetse umugati watonzeho uruhumbu ugahinduka umugati ukiri mushya? [1T566]
Ababyeyi b'abagore birengagiza iri shami mu burere bw'abakobwa babo. Bikorera umutwaro wo
kwita ku babo no gukora maze bakananirwa vuba, mu gihe batangira inzitwazo umukobwa wabo,
cyangwa akaba yagiye gusura abandi, aboha utwenda, cyangwa akaba ari kwiga uburyo yakwigira
mu bimunezeza. Uru ni urukundo rurimo kwibeshya, ni ubugwaneza burimo kwihenda. Nyina
w'uwo mukobwa aba atera igikomere umwana we, kandi akenshi aba azakibana ubuzima bwe
bwose. Mu kigero cyo kuba yari akwiriye kuba ashoboye kwikorera imwe mu mitwaro yo mu
buzima, usanga aba adafite ubumenyi bwo kugenza atyo. Bene uwo ntacyo azitaho kandi
ntazabasha kwikorera imitwaro. Anyura mu nzira imworoheye, agatanga impamvu zo kwihunza
inshingano mu gihe nyina aba atsikamiwe n'umutwaro wo kwita ku b'urugo rwe, mbese nk'igare
rigeretsweho imiba y'imyaka. Ntabwo uwo mukobwa aba abitewe no kutagirira nyina imbabazi.
Ahubwo abiterwa n'uko aba ntacyo yitaho kandi akaba intumva, naho bitari ibyo yashobora
kubona indoro ya nyina igaragaza umunaniro kandi akabona ikimenyetso cy'umubabaro mu maso
he, ndetse yashaka uko yakora uruhare rwe akikorera uruhande ruremereye rw'umutwaro maze
akaruhura nyina ugomba kuruhurwa uwo muruho, bitaba ibyo akajyanwa ku gitanda cyo
kubabariraho, kandi kigashobora no kuba cyaba icyo gupfiraho. [1T566]
Kuki ababyeyi b'abagore baba impumyi cyane kandi bakirengagiza mu bijyanye n'uburere
bw'abakobwa babo? Ubwo nasuraga imiryango itandukanye myinshi nahagaritswe umutima cyane
no kubona ababyeyi babagore bikoreye imitwaro iremereye mu gihe abakobwa babo bagaragazaga
ubwuzu kandi bakaba bari bafite ubuzima bwiza n'imbaraga ku rugero rwiza bumvaga ntacyo
bitayeho, kandi nta mutwaro bikoreye. Igihe hariho amateraniro manini kandi imiryango ikaba
iremerewe [1T566] n’abantu benshi igomba kwitaho, nabonye nyina w'abana yikoreye umutwaro,
aruhijwe n'ibintu byose, mu gihe abakobwa be bicaye bari kwiganirira n'abasore bagenzi babo
babaga babasuye. Ibi bintu bisa n'aho ari bibi cyane kuri jye ku buryo binanira kwihanganira
kuvugana n'abo basore badatekereza no kubabwira kujya gukora. Nimuruhure nyoko unaniwe.

439
Nimumujyane mu cyumba cy'uruganiriro maze mumusabe kuruhuka no kwishimira gushyikirana
n'inshuti ze. [1T567]
Nyamara abo bana b'abakobwa si bo bagomba kugawa gusa muri iki kibazo. Nyina afite ikosa.
Ntabwo yigishije abakobwa be guteka ngo abikorane kwihangana. Azi neza ko badafite ubumenyi
mu bijyanye no guteka, none yumva ataruhurwa kuri uyu murimo. Agomba gukora ku kintu cyose
gikenera gukoranwa ubwitonzi, gutekereza neza no guhuguka. Abakobwa babangavu bakwiriye
kwigishwa neza guteka. Uko baba babayeho kose mu buzima, ubu ni ubumenyi bushobora
gukoreshwa. Ni umugabane w'uburere ufite imbaraga ihindura itaziguye ku buzima bw'umuntu,
by'umwihariko ubuzima bw'abo ukunda kurusha abandi bose. Abagore n'ababyeyi benshi
batabonye uburere bukwiriye ndetse bakaba badafite ubumenyi mu bijyanye no guteka, buri munsi
baha abagize umuryango amafunguro ateguwe nabi abasha kwangiza imyanya ishinzwe igogorwa
ry'ibiryo nta shiti, bigatuma hakorwa amaraso atameze neza, ndetse inshuro nyinshi bigatuma
bafatwa n'indwara zitera kumva baribwa mu mubiri, amaherezo bigatera abantu gupfa bakenyutse.
Abantu benshi bagiye bicwa no kurya umugati uremereye, uvanzwemo ibintu byinshi kandi urura.
Nabwiwe urugero rw'umukozi w'umukobwa wakoze irobe ry'umugati uremereye, urura kandi
uvanzwemo ibintu byinshi. Kugira ngo awikureho kandi ahishe icyo kibazo, yawujugunyiye
ingurube ebyiri zari zibyibushye. Igitondo cyakurikiyeho, nyiri ingurube yasanze zapfuye maze
agenzuye aho zariraga ibiryo byazo, ahabona uduce twa rya robe ry'umugati uremereye. Yarabajije
maze wa mukobwa aza kwemera ibyo yari yakoze. Nta gitekerezo yari afite ku ngaruka umugati
nk'uwo wari kugira kuri izo ngurube. Niba umugati uremereye urimo uruvange rw'ibintu byinshi
kandi urura ushobora kwica ingurube zirya inzoka z'ubumara zikarya n'ibintu bibi hafi ya byose,
ubwo wagira ngaruka ki ku rugingo rworoshye, nk'igifu cy'umuntu? [1T567]
Ni inshingano yo mu by'iyobokamana kuri buri mukobwa w'Umukristo no ku mugore wese guhita
yiga gutegura umugati mwiza, uryoshye kandi woroshye akoresheje ifu y'ingano itanoze cyane.
Ababyeyi babagore bakwiriye kujyana abana babo b'abakobwa mu gikoni bakiri bato, maze
bakabigisha ubuhanga bwo guteka. Ababyeyi ba bagore ntibashobora kwitega ko abakobwa babo
bazasobanukirwa amabanga yo kwita ku ngo baramatse badahawe uburere. Bakwiriye kubigisha
bafite kwihangana, buje urukundo, kandi bagakora uko bashoboye kose bakagaragaza ko uwo
murimo ushimishije binyuze mu kugaragaza mu maso hishimye no kuvuga amagambo yo kubatera
umwete no kubashima. Nibibananira inshuro [1T567] imwe, ebyiri, ndetse n'eshatu,
ntukabanenge. Ubusanzwe icantege riri gukora umurimo waryo kandi rikabashukashukira kuvuga
aya magambo ngo: "Ntacyo bimaze; sinshobora kubikora." Iki si igihe cyo kubanenga. Uba uca
intege bushake bafite. Bukeneye guterwa umwete, no kubwirwa amagambo atera ubutwari
n'ibyiringiro nkaya ngo: "Wibabazwa n'amakosa wakoze. Uri umwiga kandi ukwiriye kwitega
gukora amakosa. Ongera ugerageze. Shyira ibitekerezo byawe ku byo uri gukora. Itonde cyane
kandi nta kabuza uzabishobora." [1T568]
Ababyeyi benshi b'abagore ntibabona umumaro w'uyu mugabane w'ubumenyi, noneho aho kugira
ngo bigore kandi barushywe no kwigisha abana babo ndetse no kwihanganira ibyo bananirwa
ndetse n'amakosa bakora igihe bari kwiga, bahitamo kubyikorera byose ubwabo. Kandi igihe
abakobwa babo hari ikibananiye mu muhati bari gukoresha, babasunikira hirya bababwira bati:
"Ntacyo bimaze; ntushobora gukora iki cyangwa kiriya. Untera guhagarika umutima kandi
ukandushya kurusha ko umfasha." [1T 568]
Icyo gihe umuhati wa mbere w'umwiga uba ushubijwe inyuma, kandi gutsindwa kwa mbere
kugakonjesha ubushake n'umwete wabo wo kwiga ku buryo batinya kongera kugerageza, maze
bakagambirira kujya kudoda, kuboha no gusukura mu nzu - mbese bagakora ikindi kintu icyo ari

440
cyo cyose kitari uguteka. Ahongaho nyina w'umukobwa ni we uba uri mu ikosa mu buryo
bukomeye. Yari akwiriye kuba yabigishije afite kwihangana ku buryo ku bwo gukomeza gushyira
mu bikorwa bagira ubunararibonye bushobora gukuraho ubugwari kandi bugakosora imigenzereze
itarangwa n'ubuhanga y'umukozi udafite uburambe. Hano ndongeraho amagambo mvanye mu
Gihamya cya 10, cyasohotse mu mwaka wa 1864 agira ati: [1T 568]
"Abana bateteshejwe kandi bakajya bakorerwa byose buri gihe baba biteze kubikorerwa; kandi iyo
batabonye ibyo biteze, bumya bakozwe n'isoni kandi bagacika intege. Aya matwara azagaragara
mu mibereho yabo yose. Bazaba abantu batagira gifasha, batega amakiriro ku bufasha butanzwe
n'abandi, abantu bategereza ko abandi babagirira impuhwe maze nabo babayoboke. Kandi iyo hari
ubavuguruje cyangwa akabarwanya, yemwe ndetse na nyuma y'uko bakuze bakaba abagabo
n'abagore, batekereza ko basuzuguwe; hanyuma bagahagarika umutima urugendo rwabo rwose
mu isi, bikabagora cyane kwihanganira umutwaro wabo bwite, inshuro nyinshi bakivovota kandi
bakarakazwa n'ubusa bitewe n'uko ibintu byose bitagenda neza nk'uko bashaka. [1T 568]]
"Ababyeyi bibeshya bari kwigisha abana babo amasomo azabazanira kurimbuka, kandi na none
bari gutera amahwa azakomeretsa ibirenge byabo bwite. Batekereza ko binyuze mu guhaza
ibyifuzo by'abana babo, no kubareka bakikurikirira ibyo kamere yabo ihengamiyemo ari bwo
bashobora kubatera kubakunda. Mbega ikosa! Abana bemerewe ibyo bararikiye byose batyo
bakura ibyifuzo byabo bitabasha gukumirwa. Mu [568]matwara yabo ntibumvira, barikunda,
basaba gukorerwa buri kantu kose no gushaka gutegeka abandi cyane, bityo bakihindukira
umuvumo ndetse bakawuhindukira n'ababazengurutse. Ku rwego runini, ababyeyi bafite
umunezero w'ahazaza h'abana babo. Nibo bafite umurimo w'ingenzi wo kurema imico y'aba bana.
Impuguro bahawe mu bwana bwabo zizabaherekeza mu mibereho yabo yose. Ababyeyi babiba
imbuto zizakura maze zikera imbuto z'ibyiza cyangwa ibibi. Bashobora gutegurira abahungu
n'abakobwa babo kuzagira umunezero cyangwa umubabaro. [1T 569]
"Abana bakwiriye kwigishwa kuba ingirakamaro bakiri bato, bakigishwa kwifasha no gufasha
abandi. Abakobwa benshi bo muri iki gihe bashobora kureba nyina ari gukora akazi kavunanye,
ateka, amesa imyenda cyangwa atera ipasi, bo biyicariye mu cyumba cy'uruganiriro basoma
inkuru, baboha imishumi, ingofero cyangwa imidarazo y'imyenda nta mutimanama wicuza bafite.
Imitima yabo yabaye nk'amabuye ntiyumva. Ariko se iki kibi gikomoka hehe? Ni ba nde iteka
bakwiriye kunengwa muri iki kibazo? Ni ababyeyi b'impezamajyo bashutswe. Birengagiza ibyiza
by'ahazaza h'abana babo maze mu rukundo rufuditse babakunda, bakabareka bakicara ntacyo
bakora, cyangwa bagakora ikintu cy'ubusabusa, kidasaba gukoresha ubwenge cyangwa imikaya
y'umubiri, maze bakarengera abakobwa babo b'abanebwe kubera ko ari abanyantege nke. Ni iki
cyabahinduye abanyantege nke? Inshuro nyinshi usanga ari imigenzereze mibi y'ababyeyi babo.
Umubare runaka w'imirimo ikwiriye wabafasha guteza imbere ubwenge n'umubiri. Nyamara
abana babuzwa amahirwe yo kugera kuri ibi binyuze mu bitekerezo bipfuye, kugeza ubwo banga
umurimo bikomeye. Ntabwo umurimo ubashimisha kandi ntuhuza n'ibitekerezo byabo byo kumva
ko ari abanyacyubahiro. Habaho gutekereza ko koza amasahane, gutera ipasi, cyangwa guhagarara
aho bogereza ibikoresho byo mu gikoni bidakwiriye umukobwa. Iyi ni yo nyigisho igezweho
ihabwa abana muri iki gihe cy'amakuba. [1T 569]
"Ubwoko bw'Imana bukwiriye kuyoborwa n'amahame ahanitse kurusha ayobora ab'isi bashaka
gupimira imigenzereze yabo yose ku bigezweho. Ababyeyi bubaha Imana bakwiriye gutoza abana
babo imibereho irangwa no kuba ingirakamaro. Ntibakwiriye kwemera ko amahame y'ubuyobozi
bwabo yanduzwa n'inyigisho zo kutagira rutangira ziganje hose muri iki gihe, ku buryo bakurikiza
n'ibigezweho kandi bakayoborwa n'ibitekerezo by'ab'isi. Ntibakwiriye kwemerera abana babo

441
kwihitiramo abo bifatanya nabo. Bigishe ko kubahitiramo ari inshingano yawe. Bategurire
kwikorera imitwaro mu gihe bakiri bato. Niba abana bawe bataramenyereye gukora, bidatinze
bazananirwa. Bazivovota bavuga ko bari kubabara mu rubavu, bari kuribwa mu bitugu kandi ko
n'amaguru ananiwe. Bityo rero, kubwo kubagirira impuhwe, uzaba uri mu kaga ko kwikorera uwo
murimo wowe ubwawe, aho kugira ngo wemere ko bababara nibura gakeya. Reka umutwaro abana
bikorera bwa mbere ube woroheje, maze ugende wongeraho gake gake buri munsi kugeza ubwo
bashobora gukora urugero [1T 569]rukwiriye rw'umurimo bidasabye ko bananirwa cyane.
Kudakora ni yo mpamvu ikomeye cyane yo kuribwa mu mbavu no mu bitugu biboneka mu bana.....
[1T 570]
"Ba nyina b'abana bakwiriye kujyana n'abakobwa babo mu gikoni maze bakabigisha bafite
kwihangana. Umubiri wabo uzarushaho kuba ubereye gukora umurimo nk'uwo, imikaya yabo
izagwiza ingufu n'imbaraga, kandi ubwo umunsi uzaba usoje, umwanya wabo wo gusenga no
kuzirikana ijambo ry'Imana uzarushaho kubabera mwiza ndetse uri ku rwego ruhanitse. Bashobora
kuba barushye, ariko mbega ukuntu ikiruhuko bagira nyuma yo gukora imirimo ikwiriye kiba
cyiza! Ibitotsi, ari byo buryo kamere busubiza ubuyanja mu mubiri, bisubiza intege mu mubiri
unaniwe, maze bikawutegurira gukora inshingano zo mu munsi ukurikiyeho. Ntimukamenyereze
abana banyu ko gukora no kudakora byose nta cyo bitwaye. Nimubigishe ko ubufasha bwabo
bukenewe, ko igihe cyabo ari ikintu cy'agaciro kandi ko mwishingikirije ku mirimo bakora. [1T
570]

IBITABO N'IMPAPURO ZITANGA UBUTUMWA BWIHARIYE


Gukwirakwiza no gutanga inyandiko zacu mu buryo bukwiriye ni rimwe mu mashami y'ingenzi
cyane y'umurimo ukorwa muri iki gihe. Uyu murimo utariho hashobora gukorwa ibintu bike.
Kandi abagabura bacu bashobora gukora byinshi muri uyu murimo kurusha urundi rwego
rw'abantu urwo ari rwo rwose. Ni ukuri ko mu myaka mike ishize benshi mu babwiriza bacu
barengeraga cyane muri gahunda yo kugurisha ibitabo. Bamwe muri bo bongeraga ku mubare
w'ibyo babaga bafite byo kugurisha, ntibongereho gusa inyandiko n'ibitabo bifite agaciro nyakuri
gato, ahubwo bongeragaho n'ibicuruzwa na byo byabaga bidafite agaciro. [1T 570]
Nyamara bamwe mu bagabura bacu ubu babona ibintu mu buryo bukabya ku birebana n'ibyo
navuze mu Gihamya cya 11 bijyanye no kugurisha inyandiko zacu. Umuntu umwe wo muri Leta
ya New York utaremerewe cyane n'imitwaro y'umurimo, wigeze kuba umukozi, kandi akaba yari
afite ubwoko bwiza bunyuranye bw'ibitabo, yafashe icyemezo cyo kutongera kugurisha na kimwe,
maze yandikira ibiro bishinzwe ibitabo, avuga ko gusohora no gutanga inyandiko ari inshingano
yabo. Ibi si ko biri. Hano ndahatanga amagambo navuze mu Gihamya cya 11: [1T 570]
"Umutwaro wo kugurisha ibitabo byacu ntukwiriye kwikorerwa n'abagabura bakora umurimo wo
kwigisha ijambo ry'Imana n'amahame twizera. Igihe n'imbaraga byabo bikwiriye kuzigamwa,
kugira ngo mu gihe cy'amateraniro imbaraga zabo zibe zihagije. Igihe cyabo n'imbaraga zabo
ntibikwiriye gukorwaho ngo bikoreshwe mu kugurisha ibitabo byacu mu gihe bishobora
kuzanirwa abantu neza bikozwe n'abantu badafite umutwaro wo kubwiriza ijambo ry'Imana. Mu
gihe cyo gutangiza umurimo ahantu hashya, bishobora kuba ngombwa ko umugabura yitwaza
ibitabo byo kugurisha abantu, kandi na none mu bindi bihe runaka birashoboka [1T 570] kugurisha
ibitabo no gukora ibikorwa by'ubucuruzi akorera ibiro bishinzwe gukwirakwiza inyandiko.
Nyamara uyu murimo ukwiriye kwirindwa igihe cyose hari abandi bashobora kuwukora." [1T 571]

442
Umugabane ubanza w'aya magambo uhabwa imbaraga n'umugabane wayo uheruka. Kugira ngo
nsobanure neza biruseho, uko ntekereza ibi bintu ni uko abagabura nk'abo nk'abakuru Andrews,
Waggoner, White, ndetse na Loughborough bareberera umurimo, kandi ku bw'ibyo bakaba bafite
n'ibindi by'ikirenga bitaho, ndetse n'umutwaro n'umurimo by'inyongera, ntibakwiriye kongera
imitwaro yabo bagurisha inyandiko zacu, by'umwihariko mu gihe cy'amateraniro makuru, no mu
gihe cy'Inteko Nkuru Rusange. Iki gitekerezo cyatangiwe kugira ngo hakosorwe ba bandi mu gihe
cy'amateraniro nkayo bamanutse bakareka icyubahiro bahabwa n'umurimo wabo maze bakajya
gukwirakwiza mu bantu ibicuruzwa bidafite aho bihuriye n'umurimo. [1T 571]
Abagabura bacu bafite amagara mazima kandi bakaba bafite imyitwarire myiza rwose, mu gihe
gikwiriye bajya mu murimo wo kugurisha ibitabo byacu by'ingenzi. By'umwihariko kugurisha no
gukwirakwiza ibitabo nk'ibyo nk'uko abantu bacu baherutse kubikangurirwa, bibasaba imbaraga
nyinshi mu gihe nk'iki. Mu gihe cy'ibyumweru bine igihe twari mu rugendo mu turere twa Gratiot,
Saginaw na Tuscola, umugabo wanjye yagurishije ndetse anaha abakene inyandiko zifite agaciro
kamadolari maganane. Yabanje gusobanurira abantu akamaro Kibyo bitabo; hanyuma baba
biteguye kubifata mu buryo bwihuse ubwo yabibashyikirizaga afashijwe n'abandi bantu benshi.
[1T 571]
Ni ukubera iki bene data batohereza amasezerano yabo kandi ngo batange badahatwa amafaranga
yo kugura ibi bitabo n'impapuro nto zitanga ubutumwa bwihariye? Kandi ni kuki abagabura bacu
batita kuri uyu murimo bawushishikariye? Abantu bacu bakwiriye kubona ko izi nyandiko ari cyo
kintu gikenewe kugira ngo zifashe ahakenewe ubufasha. Aha ni ho hari amahirwe yo gushora
ubutunzi hakurikijwe gahunda yahawe umugisha yo gutangana ubuntu. Rimwe na rimwe
dushobora kureba abantu tukabasomamo ibyo batekereza nk'uko umuntu asoma ibitabo. Hari
bamwe muri twe bashyira mu mushinga w'Ikigo cy'Ubuzima kuva ku madolari ijana kugeza ku
madolari igihumbi no gusumbyaho, nyamara bakaba barasezeranye gusa amadolari guhera kuri
atanu kugeza kuri makumyabiri mu mushinga ukomeye wo gusohora no kugeza ku bantu ibitabo
binini, udutabo duto n'impapuro zitanga ubutumwa bwihariye, bishyira ahagaragara ukuri
kwerekeye iby'ubugingo buhoraho. Umwe muri iyi mishinga watekerezwaga ko uzana inyungu.
Undi wo dukurikije ubuke bw'amasezerano awutangwamo, utekerezwa ko ari igihombo gusa. [1T
571]
Kuri iyi ngingo, ntabwo tuzaceceka. Abantu bacu bazaza mu murimo. Amikoro nayo azaza. Ndetse
dushobora kubwira abakene ariko bashaka ibitabo tuti: «Nimutumize ibitabo, mwohereze
n'inyandiko isobanura uko [1T 571] muhagaze mu bijyanye n'ubutunzi mu by'iyi si.
Tuzaboherereza ibitabo birimo imizingo ine ari zo: Impano z'Umwuka, Uburyo bwo Kubaho,
Irarika ku Basore, Irarika ku Babyeyi b'Abagore, Ibisomwa ku Isabato, n'amakarita abiri manini,
aherekejwe n'Ubusobanuro bw'Ingenzi. Niba hari ibyo mufite muri ibi, muvuge ibyo mufite, bityo
tuzaboherereza ibindi bítabo mu mwanya w'ibyo mufite, cyangwa se twohereze ibyo mudafite.
Muzohereze amasenti mirongo itanu yo kwishyura iposita, bityo tuzaboherereza ibitabo byagura
amadolari atanu maze tubasabe kongeraho amadolari ane." [1T 572]
Muri iyi ngingo yo gutangana ubuntu ibitabo, abantu bose bagomba kugira icyo bakora kuri
gahunda ikomeye yo gutanga badahatwa, nk'uko bikorwa mu murimo wo gusohora no kugurisha
za Bibiliya zo muri Amerika n'impapuro zitanga ubutumwa bwihariye. Mu buryo bwinshi,
imigenzereze y'iyi miryango minini ikwiriye kwiganwa. Gutangana ubuntu kugaragarira mu
masezerano n'impano bitangwa, kandi ibyo bikorwa binyuze mu kugurisha no gutanga impano za
Bibiliya n'impapuro zitanga ibyigisho byihariye. Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi bakwiriye
kuba imbere cyane y'iyo miryango ku bijyanye n'ibitabo kimwe no mu bindi bintu. Imana idufashe.

443
Ibyigisho byacu bitangwa ku mpapuro ntoya bikwiriye gutangwa ari amagana menshi uko byaba
bigura kose, hagasigara gusa ikinyuranyo gito ku bijyanye n'ikiguzi cyo kubipfunyika ngo
byohererezwe abantu, no kwerekana aho byoherejwe. Kandi abagabura nabandi bantu bakwiriye
kugira uruhare mu gukwirakwiza ibitabo binini, udutabo duto n'impapuro zitanga ubutumwa
bwihariye, bakabikora kurenza uko byakozwe mbere hose. Nimugurishirize ahari abantu
bashobora kugura kandi babifitiye ubushake, naho aho batabishoboye mubahere ubuntu ibitabo.
[1T 572]

INTERO N'INYIKIRIZO Y'UMUKRISTO


Mwene data ukundwa B: Neretswe yuko ugendera cyane ku marangamutima kuruta uko ugendera
ku mahame atajegajega. Nta mibereho yimbitse kandi mizima ufite mu bintu by'Imana. Ukeneye
guhindukirira ukuri mu buryo bwuzuye. Igihe umutima w'umuntu wahindutse mu buryo bwuzuye,
ibyo atunze byose byegurirwa Uwiteka. Uku kwiyegurira Imana ntikwari kwakubaho. Ukunda
ukuri mu magambo nyamara ntabwo werekanira urwo rukundo mu bikorwa byawe no mu mbuto
wera. Imirimo yawe n'ibikorwa byawe, ni ibihamya by'urukundo rwawe rutaryarya, cyangwa ni
ibihamya byo kuba utitaye ku by'Imana, ku murimo wayo, ndetse no kuri bagenzi bawe. [1T 572]
Mbese Kristo yerekanye urukundo akunda abantu bapfa ate? Yarwerekaniye mu kureka ikuzo rye,
ubutunzi bwe bwite, yemwe ndetse n'ubugingo bwe bwite bw'igiciro. Kristo yemeye imibereho yo
gucishwa bugufi ndetse n'umubabaro ukomeye. Yemeye gutukwa bikomeye n'imbaga y'abantu
bari barakaye cyane kandi b'abicanyi, ndetse yemera n'urupfu rwababazaga kurenza izindi rwo ku
musaraba. Kristo yaravuze ati: <<Ngiri [1T 572] itegeko ryanjye: mukundane nk'uko nabakunze.
Nta wufite urukundo ruruta urw'umuntu upfira incuti ze. Muri incuti zanjye, nimukora ibyo
mbategeka.” (Yohana 15:12-14). Dutanga igihamya cyerekana ko turi incuti za Kristo igihe
twerekana kumvira ubushake bwe tudakebakeba. Kuvuga ntukore ntabwo ari igihamya; ahubwo
igihamya kiri mu gukora no mu gusa kumvira. Ni bande bari kumvira itegeko ryo gukundana
nk'uko Kristo yabakunze? Mwene data B, ugomba kugira urukundo rurushijeho gushikama,
kwimbika ndetse no kutihugiraho kuruta urwo wigeze kugira, niba wumvira itegeko rya Kristo.
[1T 573]
Ubuze kugira ubuntu. Ukora kugira ngo wihunze imiruho, umubabaro, cyangwa kugira ibyo
utanga ngo ushyigikire umurimo w'Imana. Washyize bike cyane mu murimo w'Imana. Umushinga
umuntu aha agaciro kurusha indi uzagaragarira mu byo ashoramo umutungo. Niba aha agaciro
gahanitse iby'iteka ryose akabirutisha iby'igihe gito, azabyerekanisha imirimo ye. Azashora
byinshi cyane kandi atinyuke gukora byinshi mu byo aha agaciro gahanitse kuruta ibindi, kandi
amaherezo bimuzanira inyungu nyinshi cyane kurusha ibindi. [1T 573]
Abantu bavuga ko bizera ukuri mu magambo gusa bazinjira mu mishinga y'isi, maze bayishoremo
byinshi, kandi biyemeze guhara byinshi. Iyo bahombye ibyo batunze hafi ya byose bagira agahinda
gakomeye cyane kubera ko biyumvamo ingorane zatumye habaho igihombo bahuye na cyo; ariko
ntibiyumvamo ko imigendere yabo itarimo ubwenge yagomwe umurimo w'Imana amikoro, kandi
ko nk'ibisonga byayo bagomba kuzayimurikira iby'uku gupfusha ubusa amafaranga y'Uwiteka.
Baramutse basabwe kugira icyo batanga mu murimo w'Imana, yemwe ndetse bagasabwa gushyira
nibura kimwe cya kane cy'ibyo bahombye bitewe no gushora mu by'isi, bakwiyumvamo ko ijuru
risaba byinshi bikabije. [1T 573]
Iby'iteka ryose ntibihabwa agaciro. Ntabwo uri umutunzi, nyamara umutima wawe ushobora
kwizirika cyane kuri duke ufite, kandi ushobora kutwihambiraho nk'uko umuntu utunze miliyoni

444
nyinshi z'amafaranga yihambira ku butunzi bwe. Uzabona inyungu nto, ndetse ntoya cyane mu
gushora mu mishinga y'isi mu gihe mu rundi ruhande uramutse ushoye mu murimo w'Imana,
ukawugira umugabane w'ubugingo bwawe, kandi ukawukunda nk'uko wikunda, ndetse ukagira
ubushake bwo kwitanga kugira ngo utere imbere, ukerekana ko wizeye kandi ufite ibyiringiro
by'intsinzi yawo idasubirwaho, uzasarura umusaruro w'igiciro cyinshi. Nutawubona muri ubu
buzima, uzawubona mu buzima burushijeho kuba bwiza kuruta ubu. Uzasarura ingororano ihoraho
iteka ryose y'agaciro gahanitse kurusha inyungu zisanzwe zo ku isi, nk'uko ibidapfa biruta cyane
ibipfa. [1T 573]
Mwene data B, wasaga n'uhagaritswe umutima no kumenya icyo abantu bavuze ku bijyanye
n'umwanya uhagazemo mu itorero, ndetse n'icyo tuwutekerezaho. Cyari iki maze kwandika.
Nagize ubwoba kubwawe kubera [1T 573] ibyo neretswe ku bintu wihariye. Wakoreshwaga
n'imbaraga ikujemo uwo mwanya. Wasengaga iyo wabaga wumva ubikunze, kandi ukabwiriza
igihe wabaga wumvise ubikunze. Wajyaga mu materaniro iyo wabaga ubyiyumvamo, bitaba ibyo
ukigumira mu rugo. Wari ubuze cyane umwuka wo kwitanga. Wagishaga inama ibyifuzo byawe
no kumva uguwe neza, maze ukishimisha aho kumva ko ukwiriye gushimisha Imana. Inshingano,
inshingano! Jya uba mu mwanya wawe buri gihe. Mbese wiyandikishije nk'umusirikari
w'umusaraba wa Kristo? Niba ari ko bimeze, ntabwo amarangamutima yawe aguha urwitwazo
rwo kudasohoza inshingano. Ugomba kugira ubushake bwo kwihanganira imiruho nk'umusirikari
mwiza. Jya hanze y'ingando wihanganire gutukwa kubera ko ari ko Umugaba w'agakiza kawe
yakoze. Ibyo umwepisikopi, cyangwa umukuru w'itorero cyangwa umudiyakoni agomba kuba
yujuje ni ibi: "kutabaho umugayo nk'uko bikwiriye igisonga cy'Imana, kandi ntakwiriye kuba
icyigenge cyangwa ikirara, cyangwa umunywi w'inzoga cyangwa umunyarukoni cyangwa
uwifuza indamu mbi, ahubwo abe ukunda gucumbikira abashyitsi, ukunda ibyiza, udashayisha,
ukiranuka, wera, wirinda, kandi ukomeza ijambo ryo kwizerwa nk'uko yaryigishijwe, kugira ngo
abone uko ahuguza abantu inyigisho nzima, no gutsinda abamugisha impaka." Tito 1:7-9. [1T 574]
Pawulo atondagura impano z'igiciro cyinshi zikwiriye kwifuzwa, maze akinginga bene data agira
ati: "Ugira ubuntu abugire atikanyiza, utwara atwarane umwete, ugira imbabazi azigire anezerewe.
Urukundo rwanyu rwe kugira uburyarya. Mwange ibibi urunuka muhorane n'ibyiza. Ku byo
gukunda bene Data mukundane rwose, ku by'icyubahiro umuntu wese ashyire imbere mugenzi we,
ku by'umwete ntimube ibyangwe, muhirimbane mu mitima mukorere Umwami wacu. Mwishime
mufite ibyiringiro mwihanganira amakuba, mukomeze gusenga mushikamye, mugabanye abera
uko bakennye, mushishikarire gucumbikira abashyitsi." (Abaroma 12:8-13). "Wihanangirize
abatunzi bo mu by'iki gihe, kugira ngo be kwibona cyangwa kwiringira ubutunzi butari ubwo
kwizigirwa, ahubwo biringire Imana iduha byose itimana ngo tubinezererwe, kandi bakore ibyiza
babe abatunzi ku mirimo myiza, babe abanyabuntu bakunda gutanga, bibikire ubutunzi buzaba
urufatiro rwiza mu gihe kizaza, kugira ngo babone uko basingira ubugingo nyakuri.” (1 Timoteyo
6:17-19). Aha ni ho hari ugushora imari kurimo ubwenge kandi gutekanye rwose. Imirimo myiza
hano iragaragazwa kandi tugasabwa kuyikora, kandi ngo namwe muyikore. Aha ni ho hari inyungu
zifite agaciro. Aha nta kaga ko gutsindwa kazabaho. Ubutunzi bushobora kubikwa mu ijuru,
umuntu agakomeza kuburundanyayo ubudahagarara ibyo bikazahesha nyiri ukubushora
uburenganzira ku bugingo buhoraho. Kandi igihe ubu buzima bw'aha ku isi buzaba bugeze ku
iherezo, igihe cy'imbabazi kikarangira, ashobora gusingira ubugingo buhoraho. [1T 574]
Mwene data B, ntabwo ukunda gucumbikira abashyitsi; wihunza imitwaro. Wumva ko kugaburira
abera ko kwita ku byo bakeneye ari umurimo ukuremereye, kandi ugatekereza ko ibyo ukora byose
muri iki cyerekezo kiba gipfuye ubusa. Ndakwinginze soma amasomo yavuzwe haruguru, kandi

445
ndasaba nkomeje ngo Imana iguhe gusobanukirwa no gushishoza. Nk'umuryango, mukeneye
kwimenyereza kugira ubuntu no kugabanya kwizirikana ubwanyu. Mukunde gutumira ubwoko
bw'Imana buze mu rugo rwanyu, kandi uko umwanya ushobora kubisaba, musangire ibyo Uwiteka
yabahereye kuba ibisonga munezerewe kandi mwishimye. Ntimugatange mugononwa. Uko
mukorera ibyo bintu abigishwa ba Kristo, ni we ubwe muba mubikorera; ni kimwe n'uko igihe
ugononwa gucumbikira abera b'Imana uba ugononwa gucumbikira Yesu. [1T 575]
Ivugurura mu by'ubuzima ni ingenzi kuri mwe mwembi. Umugore wawe yasigaye inyuma muri
uyu murimo mwiza kandi yemeye ko umwuka wo kurirwanya uhaguruka muri we kandi yari atazi
ibyo arwanya ibyo ari byo. Yarwanyije inama Imana yagiraga ubugingo bwe bwite. Irari rikabije
ry'inda ryazanye intege nke n'uburwayi, ricogoza imbaraga z'imico mbonera, maze rituma aba
atagishoboye guha agaciro ukuri kwera n'agaciro k'umurimo wo guhongererwa, kandi ibi ari
ingenzi cyane ku gakiza. Mushiki wacu B akunda iby'iyi si. Mu byo akunda, ntabwo yigeze
yitandukanya n'isi, ngo yiyegurire Imana atizigamye nk'uko ibimusaba. Ntabwo Imana izemera
kwitanga kw'igice. Byose, byose, byose ni iby'Imana, kandi dusabwa kuyikorera umurimo
utunganye. Pawulo aravuga ati: «Nuko bene Data, ndabinginga kubw'imbabazi z'Imana ngo
mutange imibiri yanyu, ibe ibitambo bizima (si ibipfuye) byera bishimwa n'Imana, ari ko
kuyikorera kwanyu gukwiriye. Kandi ntimwishushanye n'ab'iki gihe, ahubwo muhinduke rwose
mugize imitima mishya, kugira ngo mumenye neza ibyo Imana ishaka, ari byo byiza bishimwa
kandi bitunganye rwose." (Abaroma 12:1,2). Mbega amahirwe twahawe muri ubu buryo yo
kwerekana ubwacu tubishyize mu bikorwa, tukagaragaza umutima w'Uwiteka n'ubushake bwe
kuri twe! Izina rye ryiza rihimbazwe ku bw'iyi mpano y'igiciro cyinshi! Neretswe ko kugundira
iby'isi kwa mushiki wacu B kugomba gucika mbere yuko mu buryo nyakuri kandi butekanye
asingira isi irushaho kuba nziza. [1T 575]
Mwene data B, ukwiriye kugendana kwigengesera kandi ugashyira inarijye hasi. Jya wihangana,
ube umugwaneza kandi wiyoroshya mu mutima. Umwuka w'ubugwaneza no gutuza ni uw'igiciro
cyinshi mu maso y'Imana. Ukwiriye gukunda cyane ibyo Imana ibona ko ari iby'agaciro. Hari
umurimo mugomba gukorerwa mwembi mbere yuko mushyirwa ku gipimo cy'Imana. Nimukore
hakiri ku manywa kuko bugiye kwira igihe umuntu atabasha gukora. Nimuhagarare ubwanyu mu
mucyo w'itangaza, hanyuma muzashobora kureka umucyo wanyu ukamurika cyane ku buryo
abandi nibabona imirimo yanyu myiza bikabatera guhimbaza So wo mu ijuru. [1T 575]
Greenville, Michigan, kuwa 23 Mutarama, 1868.

IMPUHWE MU RUGO
Mwene data na mushiki wacu C: Ibyanyu byanyujijwe imbere yanjye mu iyerekwa. Igihe
nitegerezaga imibereho yanyu, yangaragariye nk'ikosa riteye ubwoba. Mwene data C, ntabwo
ugira amatwara yo kwishima. Kandi kuba utishimye wowe ubwawe, bituma udashobora
gushimisha abandi. Ntabwo wimenyereje gukuza ubwuzu, ubugwaneza n'urukundo muri wowe.
Umugore wawe yababaye mu mibereho ye yose y'urushako rwe asonzeye impuhwe zawe.
Imibereho yanyu y'urushako yabaye cyane nk'ubutayu-- icyakora burimo uduhuru tw'icyatsi kibisi
duke cyane abasha gusubiza amaso inyuma yibuka akadushimira. Ntibyari ngombwa ko bimera
bityo. [1T 576]
Urukundo ntirushobora gukomeza kubaho rutigaragariza mu bikorwa bigaragarira amaso kimwe
n'uko umuriro udashobora gukomeza kwaka nta nkwi. Wowe, mwene data C, wiyumvise ko
kugaragaza ubugwaneza binyuze mu bikorwa by'impuhwe, ndetse no gushaka uburyo bwo

446
kugaragariza umugore wawe ubwuzu ukoresheje amagambo y'ubugwaneza n'ubupfura biri munsi
y'agaciro kawe. Uhindagurika mu marangamutima yawe, kandi uhindurwa cyane n'ibibera
ahakuzengurutse. Ntabwo wigeze wiyumvisha ko ari bibi kandi bibabaza Imana kuba
wakwemerera ubwenge bwawe kuzimirira mu by'isi, hanyuma ukazana ibihagarika umutima by'isi
mu muryango wawe, bityo ukareka umwanzi akinjira mu rugo rwawe. Muri ubwo buryo
birakorohera gukingura urugi, nyamara uzasanga ko kurukinga bitakoroheye. Bizakugora
gusubizayo umwanzi igihe hari ubwo wigeze kumureka akinjira. Igihe uvuye mu mirimo yawe,
sigayo ibikurushya, ibiguhagarika umutima n'ibikurakaza. Garuka mu muryango wawe ufite mu
maso hakeye, ufite impuhwe, ubugwaneza n'urukundo. Ibyo bizakubera byiza kuruta gutanga
amafaranga ugurira umugore wawe imiti cyangwa wishyura abaganga bo kumuvura. Bizazanira
ubuzima umubiri kandi bizanire ubugingo imbaraga. Imibereho yanyu yaratindahaye. Mwembi
mwagize uruhare mu kuyihindura mutyo. Ntabwo Imana inejejwe n'ubuhanya murimo; nimwe
mwabyikururiye binyuze mu kutamenya kwitegeka. [1T 576]
Mureka amarangamutima akabategeka. Mwene data C, utekereza ko kwerekana urukundo,
kuvugana ubugwaneza n'ubwuzu biri mu munsi y'agaciro kawe. Utekereza yuko ayo magambo
yose y'impuhwe ari ikimenyetso cyo kuba umuntu woroheje kandi w'umunyantege nke, bityo ko
atari ngombwa. Ahubwo mu mwanya wayo haza amagambo y'uburakari, amagambo yo
kuvuguruzanya, guhangana, ndetse no kunenga. Mbese utekereza ko bene aya magambo ari yo
yerekana ko uri umugabo kandi ukaba n'impfura? Mbese wibwira ko kwerekana imico
idakebakeba ari byo bivuga ko uri umugabo? Nubwo ushobora kubifata utyo, Imana irabireba
ntibyishimire kandi ikabyandika mu gitabo cyayo. Abamarayika barahunga bakava mu rugo
rwumvikanamo amagambo yo kutumvikana, aho umwuka [1T 576] wo kunyurwa no gushima uba
wenda kuba nk'umushyitsi mu mutima, ahubwo kunenga kukaza kwisukiranya ku minwa
nk'imipira y'umukara, kukazana ibizinga ku myambaro, kandi kukanduza imico ya Gikristo. [1T
577]
Igihe washyingiranwaga n'umugore wawe yaragukundaga. Yakugiriraga ubwuzu cyane, nyamara
ku ruhande rwawe kubwo gukora cyane no kugenzura akantu kose, ndetse no gushinyiriza ku
ruhande rwe, ubuzima bwe ntibwari bukwiriye kuba uko buri. Nyamara ubukonje bwawe
bukakaye bwaguhinduye nk'umusozi w'urubura mu nyanja, burakonja maze bufunga inzira
y'urukundo n'ubwuzu. Kunenga kwawe no gushakisha amakosa byabaye nk'urubura rurimbura ku
kimera cy'ikinyantege nke. Bene uko kunenga kwakonjesheje kandi kujya kurimbura ubuzima
bw'ikimera. Urukundo ukunda iby'isi ruri kumunga ibyiza byarangaga imico yawe. Umugore
wawe ahabanye nawe kandi akurusha kugira ubuntu. Nyamara igihe yabaga akoresheje ayo
mahame y'ubuntu ari muri we, nubwo byabaga ari mu bintu bito, wumvaga mu marangamutima
wawe ugize ikibazo maze ukamunenga. Uha intebe umwuka wo kwihugiraho n'ubugugu. Utera
umugore wawe kumva ko ari ikibazo, akaba umutwaro, ndetse ko nta burenganzira afite bwo
kugira ubuntu igihe bidahuje n'uko ubishaka. Ibi bintu byose ni urucantege ku buryo yumva nta
byiringiro afite kandi nta na gifasha, ndetse akaba adafite imbaraga zo kubyihanganira, ahubwo
agahetamishwa n'inkubi yo kumucyaha. Indwara arwaye ni ukuribwa imitsi. Iyaba imibereho ye
y'urushako yari myiza, yajyaga kuba ari ku rwego rwiza rw'ubuzima. Nyamara mu mibereho yanyu
yose y'urushako dayimoni yagiye aba umushyitsi mu muryango wanyu kugira ngo abishime hejuru
ku bw'ubuhanya murimo. [1T 577]
Kutabona ibyo mwiringiraga mwembi byabateye kutishima rwose. Nta ngororano muzabona ku
bw'umubabaro mufite kuko ari mwe mwawiteye. Amagambo yawe bwite yabaye nk'ubumara
bwica mu mitsi no ku bwonko, ku igufwa no ku muhore. Usarura ibyo wabibye. Ntabwo buri wese

447
muri mwe yita ku maramutima n'imibabaro bya mugenzi we. Imana ibabazwa n'umwuka ukakaye,
utarimo amarangamutima, kandi wo gukunda iby'isi ufite. Mwene data C, gukunda amafaranga ni
umuzi w'ibibi byose. Wakunze amafaranga, wakunze iby'isi; warebye uburwayi bw'umugore
wawe nk'umutwaro uremereye cyane kandi uteye ubwoba, maze ntiwabona ko kuba arwaye
byaturutse ku ikosa ryawe ku rwego rukomeye. Nta biranga umwuka wo kunyurwa ufite. Utinda
cyane ku makuba yawe; uhanga amaso ku byo ushaka ndetse no ku bukene wibwira ko bizaba
imbere yawe. Wumva ufite umubabaro, ugahagarika umutima, n'agahinda kenshi. Ubwonko
bwawe busa n'ubwafashwe n'inkongi y'umuriro, umwuka wawe ufite agahinda gasaze. Ntiwihatira
gukuza urukundo ukunda Imana no kunyurwa mu mutima ku mu ijuru mutima ku bw'imigisha
yose So wo w'umunyambabazi yagusagijeho. Ibyo ubona gusa ni ingorane zo mu buzima. Ubusazi
bw'iby'isi bugukingiranira mu gisa n'ibicu biremereye [1T 577] by'umwijima w'icuraburindi. Satani
akwishima hejuru kubera ko uzagira ubuhanya mu gihe amahoro n'ibyishimo biri imbere yawe.
[1T 578]
Utega amatwi icyigisho; ukuri kugakora ku mutima wawe, maze imbaraga zikomeye cyane zo mu
bwenge bwawe zigahagurukira kugenga ibikorwa byawe. Ubona ko ibyo weguriye Imana ari bike
cyane, ukabona uburyo wiziritse cyane ku narijye kandi hari imbaraga ihindura y'ukuri igusunika
ikujyana iburyo. Nyamara igihe unyuze munsi y'iyi mbaraga yera, ikeza kandi ikoroshya umutima,
usanga ntayo ufite mu mutima wawe bwite, maze bidatinze ukongera kugwa muri ya
marangamutima atera imbuto kandi ntabemo kunezerwa. Kora, kora, ugomba gukora. Ubwonko,
igufwa n'umuhore birakoreshwa cyane kugira ngo uronke ubutunzi ibitekerezo byawe bikubwira
ko bugomba kuboneka bitaba ibyo umugabane wawe ukaba ubukene no gusonza. Ubu ni ubuyobe
buterwa na Satani, ni umwe mu mitego ye mibi yo kukujyana mu irimbukiro. "Umunsi wose
ukwiranye n'ibibi byawo." Nyamara wowe wizanira ibihe by'amakuba mbere yuko igihe cyayo
kigera. [1T 578]
Ntabwo ufite kwizera, ngo ugire urukundo no kugirira Imana icyizere. Iyo uba ubifite, wajyaga
kuyiringira. Wivana mu maboko ya Kristo, ugatinya ko atazakwitaho. Übuzima bushyirwa mu
kaga. Ntabwo Imana ihimbarizwa mu mubiri n'umwuka byawe kandi ari ibyayo. Nta mbaraga yo
mu rugo nziza kandi inezeza ngo icishe bugufi kandi irwanye ikibi kiganje muri kamere yawe.
Imbaraga zihanitse kandi z'igikundiro z'ubwenge bwawe zirushwa intege n'inda yawe; bityo ibibi
by'imico yawe bikarushaho gukura. [1T 578]
Urikanyiza, ugakurikirana akantu kose kandi ugatwaza igitugu. Ibi ntibyari bikwiriye kubaho.
Agakiza kawe gashingiye mu kugendera mu mahame mu byo ukora - ugakorera Imana ugendeye
ku ihame, utagendeye ku marangamutima, cyangwa ngo ukore ukurikije ibikujemo muri uwo
mwanya. Imana izagufasha igihe uzaba wiyumvisemo ko ukeneye ubufasha, hanyuma ukajya ku
murimo wiyemeje kandi uyiringiye n'umutima wawe wose. Inshuro nyinshi ucika intege udafite
impamvu zihagije zibiguteye. Uha intebe amarangamutima ateye kimwe n'urwango. Ibyo ukunda
n'ibyo wanga bifite imbaraga nyinshi. Ibyo wari ukwiriye kubikumira. Tegeka ururimi rwawe.
"Umuntu wese udacumura mu byo avuga, aba ari umuntu utunganye rwose, yabasha no gutegeka
umubiri we wose." (Yakobo 3:2). Ubufasha bwashyizwe k'Ufite imbaraga. Azakubera imbaraga
n'ubufasha, akubere umurinzi imbere n'inyuma. [1T 578]
Mbese ni uwuhe mwiteguro uri gukora witegura ubugingo burushijeho kuba bwiza? Satani niwe
ugutera gutekereza ko imbaraga zawe zose zigomba gukoreshwa kugira ngo umererwe neza muri
iyi si. Uri gutinya kandi ugahindishwa umushyitsi n'ahazaza ho muri ubu bugingo, mu gihe
wirengagiza ubugingo buhoraho bw'ahazaza. Kudatuza kuri he? Ni hehe hari ugushishikara
n'ishyaka kugira ngo utazahatsindirwa kandi ukahagirira igihombo kinini? Kuri wowe, kugira ibyo

448
uhomba bike by'iyi si bisa n'aho [1T 578] ari akaga gateye ubwoba gashobora kugutwara ubuzima
bwawe. Nyamara gutekereza ibyo kubura ijuru ntibigutera n'icya kabiri cy'ubwoba byakagombye
kugutera. Binyuze mu muhati urimo kwigengesera ugira uri kurengera ubu buzima; uri mu kaga
ko kubura ubugingo buhoraho. Ntushobora kwemera kubura ijuru, kubura ubugingo buhoraho no
kubura ubwiza bw'iteka ryose butangaje. Ntushobora kwemera guhomba ubu butunzi bwose, ibi
byishimo bihebuje bitagerwa. Kuki utakora nk'umuntu ufite ibitekerezo bizima, ngo ube
umunyamwete, ube umuntu ufite ishyaka, kandi udatezuka mu muhati ugira wo gushaka ubugingo
burushijeho kuba bwiza, akaba ashaka ikamba ritangirika n'ubutunzi bw'iteka ryose budashira
nk'uko ubigenza ushaka ubu buzima bw'ubuhanya ndetse n'ubu butunzi bushira bw'iyi si? [1T 579]
Umutima wawe uri ku butunzi bwawe bw'iyi si, ku bw'ibyo rero nta mutima ufite wo gushyira ku
butunzi bw'ijuru. Ibi bintu by'ubusa bigaragarira amaso (iby'isi) bikingiriza ubwiza bwo mu ijuru
ngo butagaragara. Aho ubutunzi bwawe buri ni ho n'umutima wawe uzaba. Amagambo yawe
azavuga aho ubutunzi bwawe buri n'ibikorwa byawe biherekane. Niba ari muri iyi si no ku nyungu
nto cyane yo kuri iyi si, ibiguhagarika umutima bizagaragara muri icyo cyerekezo. Niba uri
guharanira umurage utabora ushyizeho umwete, ugashyiraho imbaraga ndetse n'ishyaka bingana
n'agaciro kawo, ubwo noneho ni bwo ushobora kuba umukandida ukwiriye w'ubugingo buhoraho,
n'umuragwa w'ubwiza. Ukeneye guhindurwa mushya buri munsi. Pfa ku narijye buri munsi, rinda
ururimi rwawe nk'icyuma kiyobora ifarashi, tegeka amagambo yawe, reka kwivovota no
kwitotomba. Wikwemera ko hari ijambo na rimwe ryo kunenga risohoka mu kanwa kawe. Niba
bigusaba imbaraga nyinshi, zikoreshe; uzabona ingororano kubwo kugenza utyo. [1T 579]
Muri iki gihe imibereho yawe iteye agahinda, yuzuyemo ibibi wibwira ko bizakugeraho.
Amashusho yijimye aguca imbere; kutizera k'umwijima kwarakugose. Kubwo kuvuga ibyo mu
ruhande rwo kutizera, wagiye urushaho kwijima. Unyurwa no gutinda cyane ku nsanganyamatsiko
zidashimishije. Iyo abandi bagerageje kuvuga mu buryo butera ibyiringiro, ubakuramo
amarangamutima yose y'ibyiringiro binyuze mu kuvuga byinshi ushishikaye kandi ufite ubukana.
Ibigeragezo n'imibabaro byawe iteka bihoza imbere y'umugore wawe igitekerezo kizana uburibwe
mu bugingo bwe ko umufata nk'umutwaro ku bw'uburwayi bwe. Niba ukunda umwijima
n'ubwihebe, biganireho, ubitindeho, maze ubabaze ubugingo bwawe binyuze mu kurema mu
bitekerezo byawe ikintu cyose ushobora kurema cyagutera kwivovotera umuryango wawe no
kwivovotera Imana, kandi kigahindura umutima wawe nk'umurima wakongowe n'umuriro,
ukarimbura icyatsi cyose kibisi, ugasiga umurima wumye, usa n'umukara, ndetse wumagaye. [1T
579]
Ufite ibitekerezo birwaye kandi ukwiriye kugirirwa impuhwe. Nyamara ntawe ushobora
kugufasha nk'uko wowe ubwawe wakwifasha. Niba ushaka kwizera, vuga ibyo kwizera; vuga
ibitera ibyiringiro, uvuge ibitera akanyamuneza. Imana igufashe kugira ngo ubone inzira y'icyaha
urimo. Ukeneye ubufasha kuri iki kintu. Ni ubufasha bw'umugore wawe n'umukobwa wawe.
Niwemerera Satani akagenga ibitekerezo byawe nk'uko wabikoze, uzahinduka umugaragu we
wihariye akoresha maze arimbure ubugingo bwawe bwite ndetse n'umunezero w'umuryango
wawe. Mbega imbaraga iteye ubwoba ihindura umukobwa wawe yari afite! Ubwo nyina atari
ashoboye guhabwa nawe urukundo n'impuhwe, ubwuzu n'urukundo bye yabyerekeje ku mukobwa
wanyu maze amuhindura nk'imana. Yabaye umwana wateteshejwe, umwana ukora icyo ashatse
cyose, ndetse bisa n'aho yahonnye binyuze mu kumuhundagazaho urukundo rudashyira mu gaciro.
Uburere bwe bwarirengagijwe bibabaje. Iyo aza kwigishwa inshingano zo mu rugo, akigishwa
kwikorera uruhare rwe rw'imitwaro yo mu muryango, kuri ubu aba afite ubuzima bwiza kandi
yishimye kurutaho. Ni inshingano ya buri mubyeyi w'umugore kwigisha abana be gukora uruhare

449
rwabo mu buzima, akabigisha kumufasha mu mitwaro ye ntibabe nk'imashini zidafite umumaro.
[1T 580]
Ubuzima bw'umukobwa wawe bwajyaga kuba bwiza iyo aza kuba yarigishijwe gukora imirimo
isaba imbaraga. Imikaya ye ndetse n'imitsi bifite intege nke, nta ngufu bifite, ndetse biratentebuka.
Mbese byamera kundi gute niba bikoreshwa utuntu duke cyane? Uyu mwana afite ubushobozi
buke bwo kwihangana. Uturimo duke dukoreshwa imbaraga turamunaniza kandi tugashyira
ubuzima bwe mu kaga. Imikaya ye ndetse n'imitsi ye ntibyoroshye ku buryo byirambura. Imbaraga
ze z'umubiri zimaze igihe kirekire zisinziriye ku buryo ubuzima bwe busa n'aho ntacyo bumaze.
Mubyeyi wibeshya! Mbese ntabwo uzi yuko uba ugirira nabi bikomeye umukobwa wawe igihe
umuha amahirwe menshi yo kwiga ubuhanga buhanitse (siyansi), nyamara ntumwigishe kuba
ingirakamaro no gukora imirimo yo mu rugo? Gukora uyu mwitozo byashoboraga kuba
byarakomeje impagarike ye kandi bigatuma ubuzima bwe buba bwiza. Aho kugira ngo uko
kumugirira impuhwe kumubere umugisha, kuzamuzanira umuvumo uteye ubwoba. Iyaba
imitwaro yo mu muryango yarasaranganyijwe maze n'uwo mukobwa akagira iyo ahabwa, nyina
ntiyajyaga kuba yarakoze bikabije, kandi yajyaga kuba yaririnze umubabaro mwinshi bityo
akagirira umumaro mwinshi umukobwa we igihe cyose. Ubungubu ntaba akwiriye gutangira
gukorera byose icyarimwe no kwikorera imitwaro ishobora kwikorerwa n'undi mwana wo mu
kigero cye, ahubwo ashobora kwiyigisha gukora umurimo usaba imbaraga ku rugero rurushijeho
kuba runini kurenza urwo yigeze kugeraho mu mibereho ye yose. [1T 580]
Mushiki wacu C afite imitekereze irwaye. Yivanye ahantu haboneka umwuka kugeza ubwo
atagishoboye kuwihanganira bitamugizeho [1T 580] ingaruka. Ubushyuhe buba mu cyumba cye
bwangiza ubuzima. Gutembera kw'amaraso ye kwarangirijwe. Yabaye ahantu hari umwuka
ushyushye cyane ku buryo adashobora kwihanganira gukora urugendo hanze y'urugo ngo bibure
kumuteza impinduka. Ubuzima bwe butameze neza buramusaba ko aba ahatari umwuka mwinshi
wo hanze, kandi yahindutse umunyantege nke ku buryo atajya aho umwuka mwinshi wo hanze uri
ngo abure kurwara. Naramuka akomeje gushyigikira iyi mitekerereze irwaye muri we,
ntibizamushobokera kwihanganira guhumeka umwuka mwinshi wo hanze. Amanywa yose
akwiriye gukingura amadirishya y'icyumba cye kugira ngo hinjiremo umwuka. Ntabwo Imana
ishimishwa n'uko yiyahura muri buriya buryo. Ntabwo ari ngombwa. Mu buryo nk'ubwo
yahindutse umunyantege nke binyuze mu gushyigikira ibitekerezo birwaye muri we. Akeneye
umwuka wo hanze kandi agomba kuwubona. Ntabwo ari ubuzima bwe gusa ari kurimbura,
ahubwo ari kurimbura n'ubuzima bw'umugabo we, ubw'umukobwa n'ubw'abaza kumusura bose.
Umwuka wo mu cyumba cye urahumanye bidasubirwaho kandi nta buzima buwurimo. Nta bantu
bimenyereza kuba mu mwuka nk'uwo bashobora kugira amagara mazima. Kuri iyi ngingo
yaritetesheje kugeza ubwo adashobora gusura imiryango ya basaza be mu kwizera ngo abure
gufatwa n'ubukonje. Kubwe ndetse no kubw'abamuzengurutse, agomba guhindura ibingibi.
Akwiriye kwimenyereza umwuka mwinshi wo hanze akagenda awongera buhoro buhoro buri
munsi kugeza ubwo azaba abasha guhumeka umwuka mwiza, umwuka uzana ubuzima kandi
ntacyo abaye. Uruhu rwe rujya kumera nk'urwapfuye kubera ko rudafite umwuka wo guhumeka.
Miliyoni nyinshi z'utwenge twarwo twarazibye kubera ko twazibwe n'imyanda isohoka mu mubiri,
no kutagira umwuka. Byaba ari ukwigerezaho guhita winjiza umwuka uvuye hanze umunsi wose.
Genda uwinjiza buhoro buhoro; genda urushaho kugira icyo uhindura uko iminsi irushaho guhita.
Mu cyumweru ashobora gukingura amadirishya ntayarangaze cyane ku manywa na nijoro. [1T
581]

450
Ibihaha n'umwijima bye birarwaye kubera ko yiyima umwuka ufite ubuzima. Umwuka mwiza ni
umugisha utangwa n'ijuru ku buntu kandi wateguriwe kuzana imbaraga mu mubiri wose. Uwo
mwuka udahari, umubiri wose wakuzuramo indwara, ugacura igihunya, ukadandabirana. kandi
ugacika intege. Nyamara mwese mumaze imyaka myinshi muba ahantu hari umwuka muke. Mu
kugenza mutyo, umugore wawe akururira abandi mu mwuka nk'uwo uroze. Nta n'umwe muri mwe
ushobora kugira ubwonko bumeze neza butarimo igihu mu gihe muhumeka umwuka uhumanye.
Mushiki wacu C atinya kugira aho ajya aho ari ho hose kubera ko agomba kumva impinduka mu
kirere agezemo maze akarwara indwara y'ubukonje. Nyamara aramutse yivuye neza, ashobora
kugarurwa mu kugira amagara mazima. Akwiriye koga mu buryo rusange inshuro eshatu mu
cyumweru, akoga mu mazi akonje akurikije uko umubiri we ubasha kumererwa neza, bityo igihe
cyose agiye koga akajya yongera ubukonje bw'amazi kugeza ubwo uruhu rwe rubimenyereye. [1T
581]
Mwese nk'umuryango nimuramuka mwumviye amabwiriza yatanzwe n'Uwiteka, ntabwo Mushiki
wacu Cazaba akeneye kuzarira nk'uko abikora, ngo buri gihe abe arwaye. [Uwiteka yaravuze ati:]
"Ushaka gukunda ubugingo no kubona iminsi myiza, abuze ururimi rwe rutavuga ikibi, n'iminwa
ye itavuga iby'uburiganya. Kandi azibukire ibibi akore ibyiza, ashake amahoro, ayakurikire kugira
ngo ayashyikire. Kuko amaso y'Uwiteka ari ku bakiranutsi, n'amatwi ye ari ku byo basaba. Ariko
igitsure cy'Uwiteka kiri ku nkozi z'ibibi." (1Petero 3:10-12). Umutima unezerewe n'umwuka
w'ibyishimo ni ubuzima ku mubiri, ukaba n'imbaraga ku bugingo. Nta kintu gitera indwara nko
kugira agahinda gakabije, gucura igihunya n'umubabaro. Agahinda gakabije ko mu ntekerezo
gateye ubwoba cyane. Mwese murwaye iyo ndwara. Umukobwa wanyu arakazwa n'ubusa,
asangiye na se umwuka umwe; bityo ikirere gishyushye kandi gifungiranye, kikaba kitarimo
ubuzima, kigusha ikinya ubwonko busanzwe bworoshye. Ibihaha birikaya bikegerana, maze
umwijima nawo ntukore. [1T 582]
Umwuka ni umugisha w'igiciro cyinshi uturuka mu ijuru abantu bose bashobora kwakira.
Uzabazanira umugisha ubaha imbaraga isubizamo intege nimuramuka mutawangiye kwinjira.
Nimuwakire, mwimenyereze kuwukunda bityo uzaba ikintu cy'igiciro cyinshi gitera imyakura
kumererwa neza. Kugira ngo umwuka ukomeze kuba mwiza ugomba guhora utembera. Imbaraga
y'umwuka mwiza kandi mushya ni iyo gutera amaraso gutembera neza mu mubiri. Umwuka
ugarura ubuyanja mu mubiri, kandi ugasa n'uwuha imbaraga kandi ukawutera kugira amagara
mazima, ari nako muri icyo gihe imbaraga yawo inumvikanira mu bwenge, ikazanamo ikigero
runaka cy'umutuzo n'amahoro. Ukangura ubushake bwo gufata amafunguro, ugatuma igogorwa
ry'ibiryo rirushaho kugenda neza, kandi ugatuma umuntu asinzira cyane kandi mu buryo
bushimishije. [1T 582]
Ingaruka ziterwa no kuba mu byumba bifunze kandi ntibigeremo umwuka neza ni izi: umubiri
ugira intege nke kandi ntugire amagara mazima, gutembera kw'amaraso kuragorana, amaraso
agenda buhoro mu mubiri kubera ko aba adasukuye kandi ngo abeshwe mazima n'umwuka mwiza
wo mu kirere uyazanamo imbaraga. Ubwenge burananirwa kandi bugacura igihunya mu gihe
umubiri wose ucika intege; bityo indwara zo kugira umuriro mwinshi kimwe n'izindi ndwara zifata
abantu vuba zikaba zishobora kuvuka. Kwihunza umwuka wo hanze kwawe ndetse no gutinya
kwinjiza umwuka wo hanze bigusiga uhumeka umwuka wanduye kandi utarimo ubuzima uba
uvuye mu bihaha by'abari kumwe nawe mu cyumba, kandi uba urimo uburozi, udakwiriye kuba
wasigasira ubuzima. Umubiri uratentebuka, uruhu rugakobana, igogorwa ry'ibiryo rigatinda, maze
umubiri ukagira intege nke cyane ku buryo utabasha guhangana n'ubukonje. Kubw'ibyo, kujya aho
umwuka uri umwanya muto biwutera kurwara cyane. Hakwiriye kubaho kwigengesera cyane

451
kugira ngo umuntu aticará mu cyumba gifunganye cyangwa icyumba gikonje igihe ananiwe,
cyangwa igihe ari kubira ibyuya. Ukwiriye kwimenyereza cyane umwuka wo hanze [1T 582]ku
buryo bitazaba ngombwa igipimo cyawe cy'ubushyuhe kiba hejuru y'igipimo gikwiriye. [1T 583]
Nimukora ibyo Imana yabahaye gukora ndetse ikabibaha nk'inshingano mugomba gusohoza
mushobora kuba umuryango wishimye. Nyamara Uwiteka ntazabakorera ibyo yabarekeye ngo
mubikore. Mwene data C akwiriye kugirirwa impuhwe. Amaze igihe kirekire yiyumvamo
kutishima ku buryo ubuzima bwamuhindukiye umutwaro. Ntibyari bikwiriye kumera bityo.
Imitekerereze ye irarwaye, kandi amaze igihe kirekire ahanze amaso ye ku ishusho yijimye ku
buryo iyo ahuye n'ibimurwanya cyangwa akabura icyo yari yiteze, atekereza ko ibintu byose bigiye
gutikira, ko agiye gukena, ko ikintu cyose kimuhagurukiye kandi ko ari mu bihe bigoye kurusha
iby'abandi bose; bityo ubuzima bwe bukaba bugushije ishyano. Uko arushaho gutekereza atya, ni
ko arushaho gutindahaza ubuzima bwe ndetse n'ubw'abamukikije. Nta mpamvu afite zo kwiyumva
nk'uko yiyumva; ibyo byose ni umurimo wa Satani. Ntabwo akwiriye kwemerera umwanzi
gutegeka ubwenge bwe atyo. Akwiriye gutera umugongo ishusho yijimye kandi icuze igihunya
maze agahanga amaso ku Mukiza umukunda, agahanga amaso ubwiza bw'ijuru n'umurage
ukungahaye wateguriwe abicisha bugufi bose kandi bakumvira, ndetse bakagira imitima ishima.
kandi bakizera amasezerano y'Imana badacogora. Ibi bizamusaba imbaraga kandi bimusabe
kurwana urugamba; ariko bigomba gukorwa. Umunezero wawe wa none, uw'ahazaza hawe
n'uw'iteka ryose ushingiye ku guhanga ubwenge bwawe ku bintu binezeza. Ushingiye na none ku
gukura amaso yawe ku ishusho yijimye y'ibyo wibwira bitari ukuri, maze ukayahanga ku bifite
umumaro Imana yanyanyagije mu nzira unyuramo. Ibirenze ibi byose, ukwiriye kuyahanga ku
bitagaragara kandi by'iteka ryose. [1T 583]
Uri uwo mu muryango w'abantu bafite ubwenge butari ku murongo neza, bufite umubabaro kandi
burimo agahinda gakabije, bugerwaho n'ingaruka z'ahabazengurutse, kandi bukaba bushobora
guhindurwa n'imbaraga z'abandi bantu. Nuramuka utabagariye ishusho y'ubwenge
y'akanyamuneza, kwishima no kunyurwa, nta kabuza Satani azaguhindura imbohe ye yo gusohoza
ibyo ashaka. Uramutse wumviye amabwiriza y'Uwiteka kandi ntukoreshwe n'amarangamutima,
ahubwo ukagengwa n'ihame, ushobora kubera itorero ry'aho utuye ubufasha n'imbaraga.
Ntuzemere na rimwe ko mu kanwa kawe hasohoka amagambo yo guhinyura kuko ameza
nk'urubura kirimbuzi ku bakuzengurutse. Reka amagambo atera ubutwari, amagambo y'ibyishimo
n'urukundo abe ari yo atonyanga ava mu kanwa kawe. [1T 583]
Mwene data C, impagarike yawe ntabwo imeze neza bihebuje ku iterambere ryawe mu bya
Mwuka. Nyamara ubuntu bw'Imana bushobora gukora byinshi mu gukosora inenge ziri mu mico
yawe ndetse bukongera imbaraga kandi mu buryo butunganye bukarushaho gukuza ubushobozi
bw'ubwenge bufite intege nke muri iki gihe kandi bukaba bukeneye[1T 583] imbaraga. Mu
kugenza utyo uzabasha gutegeka ya mico yo ku rwego rwo hasi yiganzuye iyo ku rwego rwo
hejuru. Umeze nk'umuntu ufite ibyumviro byaguye ikinya. Ukeneye ko ukuri kukwigarurira maze
kukazana ivugurura rinoze mu mibereho yawe. "Kandi ntimwishushanye n'ab'iki gihe, ahubwo
muhinduke rwose mugize imitima mishya, kugira ngo mumenye neza ibyo Imana ishaka, ari byo
byiza bishimwa kandi bitunganye rwose." (Abaroma 12:2). Iki ni cyo ukeneye, kandi ni cyo
ugomba kugira mu mibereho yawe ari cyo: guhinduka kuzakorerwa muri wowe no kwereshwa
ukuri. [1T 584]
Mbese wizera ko iherezo rya byose riri bugufi kandi ko ibibera mu mateka y'iyi si bigiye gusoza
bidatinze? Niba ubyizera, erekanisha imirimo yawe kwizera kwawe. Umuntu azerekana kwizera
kose afite. Abantu bamwe batekereza ko bafite urwego rwiza rwo kwizera, mu gihe niba hari n'uko

452
bafite usanga gupfuye kuko kudashyigikiwe n'imirimo. "Kwizera iyo kudafite imirimo, ahubwo
kuri konyine kuba gupfuye." (Yakobo 2:17). Abantu bake cyane nibo bafite kwa kwizera nyakuri
gukorera mu rukundo kandi kukeza ubugingo. Ariko abantu bose bafatwa ko bakwiriye guhabwa
ubugingo buhoraho bagomba gushyikira imico mbonera ikwiranye na bwo. "Bakundwa, ubu turi
abana b'Imana ariko uko tuzamera ntikurerekanwa. Icyakora icyo tuzi ni uko Yesu niyerekanwa,
tuzasa na we kuko tuzamureba uko ari. Kandi ufite ibyo byiringiro muri we, yiboneza nk'uko uwo
aboneye." (1Yohana 3:2,3 ). Uyu ni wo murimo uri imbere yawe, kandi niba ujya mu murimo
uwujyanyemo ubugingo bwawe bwose ntuzabona ko ufite igihe kinini cyane. [1T 584]
Ugomba gupfa ku narijye, kandi ukabaho mu Mana. "Niba mwarazuranywe na Kristo, mujye
mushaka ibiri hejuru, aho Kristo ari, yicaye iburyo bw'Imana." (Abakolosayi 3:1). Ntabwo inarijye
ikwiriye kugishwa inama. Ubwibone, kwikunda, kwikanyiza, ubugugu, kurarikira ubutunzi,
gukunda iby'isi, urwango, gukeka ibibi ku bandi, ishyari no kunegurana, byose bigomba gucishwa
bugufi kandi bigatambwa. Ubwo Kristo azaba atungutse ku bicu, si cyo kizaba ari igihe cyo
gukosora ibi bibi byose, noneho umuntu akaba afite imico mbonera ikwiriye kugaruka kwe. Iyi
myiteguro yose igomba gukorwa mbere yuko Kristo agaruka. Igikwiriye kuba ingingo yo
gutekerezaho, kikaba ingingo yo kwigwa no kwibazwaho abantu bashyizeho umwete ni iki kibazo
ngo: Mbese twakora iki kugira ngo dukizwe? Mbese twakwitwara dute kugira ngo twemerwe
n'Imana? [1T 584]
Igihe ugeragereshejwe kwivovota, kunenga, kurakazwa n'ubușa, ndetse no gukomeretsa
abakuzengurutse, kandi mu kugenza utyo ugakomeretsa ubugingo bwawe bwite, reka ikibazo
cyimbitse, gishimikiriye kandi gihagarika umutima kizamuke mu bugingo bwawe kibaza kiti:
Mbese nzahagarara imberey'intebe y'ubwami y'Imanantafite inenge? Abaziranenge gusa ni bo
bazahahagarara. Nta bantu bazimurirwa mu ijuru mu gihe imitima yabo icyuzuyemo ibishingwe
byo mu isi. Inenge yose yo mu mico igomba kubanza gukurwamo, ikizinga cyose kigakurwaho
n'amaraso yeza [1T 584] ya Kristo, kandi ingeso zose zo mu mico zitari iz'igikundiro kandi zangwa
zikaneshwa. [1T 585]
Mbese ugambirira gufata igihe kingana iki ngo ugikoreshe witegura gutunguka imbere
y'umuryango mugari w'abamarayika bo mu ijuru mu bwiza? Hakurikijwe uko uhagaze muri iki
gihe wowe n'umuryango wawe, ijuru ryose ryahumana muramutse mugejejweyo. Umurimo
ukwiriye gukorerwa ugomba kuwukorerwa hano [mu isi]. Iyi si ni ahantu ho gutunganirizwa. Nta
kanya na gato ufite ko gupfushwa ubusa. Mu ijuru ibintu byose ntibibusanya, ni amahoro ndetse
n'urukundo. Nta makimbirane, nta guhangana, nta kunenga, nta magambo y'urwango, nta mu maso
hijimye, nta ntonganya zibayo; kandi nta muntu n'umwe ufite kimwe muri izi ngeso zirimbura
amahoro n'umunezero uzahinguka yo. Iga uko waba umutunzi mu mirimo myiza. Wige uko waba
witeguye gukwiririkanya, ufite ubushake bwo kugabura iby'Imana, wiyubakira urufatiro rwiza
ruzabasha guhagarara mu bihe biri imbere kugira ngo ubashe gusingira ubugingo buhoraho. [1T
585]
Ntuzongere kwivovotera na rimwe iby'ubu buzima bw'ubuhanya, ahubwo ureke umutwaro
w'ubugingo bwawe ube uwo kubona ubugingo burushije ubu kuba bwiza, ube uwo kubona
uburenganzira bwo kuzaba mu mazu yateguriwe abanyakuri kandi bakiranuka kugeza ku mperuka.
Nuramuka wibeshye kuri iki, uzaba ujimije byose. Igihe cyose cy'ubuzima bwawe nucyegurira
gushaka ubutunzi bw'isi, maze ukabura ubw'ijuru, uzasanga warakoze ikosa rikomeye cyane.
Ntabwo ushobora kubona íjuru n'isi byombi. "Kandi umuntu byamumarira iki gutunga ibintu
byose byo mu isi, niyakwa ubugingo bwe? Mbese umuntu yatanga iki ngo acungure ubugingo
bwe?" Mariko 8:36, 37. [1T 585]

453
Pawulo ahumekewe n'Imana aravuga ati: "Kuko kubabazwa kwacu kw'igihwayihwayi kw'akanya
ka none kwiyongeranya, kuturemera ubwiza bw'iteka ryose bukomeye. Natwe ntitureba ku
biboneka, ahubwo tureba ku bitaboneka kuko ibiboneka ari iby'igihe gito, naho ibitaboneka bikaba
iby'iteka ryose." 2Abakorinto 4:17,18. [1T 585]
Ibi bigeragezo byo mu buzima ni abakozi b'Imana bakuraho inkamba, ubusembwa n'amaga bikava
mu mico yacu, maze bakadutunganyiriza kuzaba mu muryango mugari w'abamarayika bera bo mu
ijuru mu bwiza. Nyamara uko tunyura muri ibi bigeragezo, uko umuriro w'imibabaro ucanwa kuri
twe, ntitugomba guhanga amaso ku muriro uboneshwa amaso, ahubwo mureke duhange amaso yo
kwizera ku bitagaragara ari byo murage w'iteka ryose, ubugingo budapfa n'ubwiza bukomeye
bw'iteka ryose. Kandi igihe dukora dutya, umuriro ntuzadukongora, ahubwo uzadukuraho
inkamba maze tuwusohokemo dutunganijwe inshuro ndwi, dufite ishusho y'Imana. [1T 585]
Greenville, Michigan, ku wa 7 Werurwe, 1868.

UMWANYA UMUGABO AHAGAZEMO


Mwene data na mushiki wacu dukunda D: Igihe nabwirizaga mu materaniro yo kuwa mbere
w'Isabato nyuma ya saa sita, ni gake cyane nashoboraga kwibuza guhamagara amazina yanyu no
kuvuga ibintu bimwe neretswe. Nabonye ko mwene data D atari ari muri wa mwanya Imana
yashakaga ko abamo mu muryango we. Mushiki wacu D ni we uyobora, kandi afite umutima
ukomeye utaracishijwe bugufi nk'uko Imana ibisaba. Kandi kugira ngo ashimishe umugore we,
ndetse amurinde kubaho nta byiringiro afite, mwene data D yaramuhariye. Imitekerereze
y'umugore yaramuganje, bityo umugabo amaze imyaka myinshi adafite umudendezo. [1T 586]
Igihe mwene data D yinjiraga bwa mbere mu murimo wo kwigisha ukuri, mu mirebere ye bwite
yibonaga ari muto, ariko Imana yamukoresheje nk'igikoresho cyayo. Nyamara nabonye ko mu
gihe runaka cyashize atari yaricishije bugufi munsi y'ikiganza cy'Imana. Yari yariringiye ubwenge
bwe bwite n'imitekerereze ye ifite intege nke, kandi Satani yagiye abona urwaho kuri we. Aho
kwishingikiriza ku Mana yonyine, no gushikama ku mbaraga zayo, imitekerereze ye yayobejwe
n'imbaraga ihindura y'umugore we. Umugore yahagaze mu mwanya runaka kugira ngo arebe,
yumve, kandi asobanukirwe ibyaberaga ahamuzengurutse byose. Iyo aza kuba afite imitekerereze
yejejwe n'ubwenge mvajuru, ubwo ni bwo yari kurebesha amaso yejejwe kandi akumvisha amatwi
yejejwe. Yari gukoresha amatwi n'amaso ye uko bikwiriye. Ibyo ntiyabikoze. "Hari indi mpumyi
atari umugaragu wanjye, cyangwa hari ikindi gipfamatwi atari intumwa yanjye ntuma?" (Yesaya
42:19). Ntabwo Imana itwifuriza kumva ibishobora kumvwa byose, cyangwa kureba ibishobora
kurebwa byose. Ni umugisha ukomeye gufunga amatwi yacu kugira ngo tutumva, no guhumiriza
amaso yacu kugira ngo tutareba. Igikwiriye kudushishikaza cyane kurusha ibindi ni ukugira amaso
areba neza kugira ngo dushishoze tubone ibidutsinda ubwacu, no kugira ugutwi kubangukira
kumva ugucyahwa kose n'inyigisho bikenewe, kugira ngo kubwo kudahuguka kwacu no kutagira
icyo twitaho tutabireka bikaducika, maze tugahinduka abumva bakibagirwa, bityo ntitube abakora
umurimo. [1T 586]
Mwene data D, mu gihe runaka cyashize imirimo yawe ntiyakoranywe ubwenge kandi ngo igere
ku ntego nk'uko byari byarabanje kugenda. Imigenzereze yawe ntiyari iriho ikimenyetso cy'Imana.
Igihe wabaga utari mu rugo, umugore wawe ni we wayoboraga imirimo yawe y'iby'isi kandi
akikorera imitwaro yari imuremereye bikabije atari ashoboye kwikorera. Ibyo byabyukije
impuhwe zawe, maze bisa naho bigoretse imitekerereze yawe ku buryo wahaye ubwenge bwe
agaciro gakabije kubera ubushobozi afite bwo kuyobora ibintu byawe bijyana n'imirimo y'iyi si.

454
Satani yari maso ngo arebe ko yahabonera uburyo ngo akore uko ashoboye kose kugira ngo ushyire
icyizere cyawe mu mugore wawe. Yari yagambiriye kugutega umutego maze abarimbure
mwembi. Ku rwego runini, wajugunye inshingano yawe y'ubusonga uyishyira ku mugore wawe.
Ibi si byo; umugore wawe azaba afite [1T 586] ibyo ashobora gukora byose kugira ngo asohoze
uruhare rwe rw'inshingano bitabaye ngombwa ko asohoza izawe, ari nazo Imana izakubaza. [1T
587]
Mushiki wacu D yarayobejwe mu bintu runaka. Yatekereje ko Imana yamwigishije mu buryo
budasanzwe, maze mwembi mwizera ibyo kandi mukora mukurikije ibyo mwizeye ibyo.
Ubushishozi yatekereje ko afite mu buryo budasanzwe ni uburiganya bw'umwanzi. Muri kamere
ye yihutira kureba, kandi agasobanukirwa vuba, akihutira gutanguranwa gukora, ndetse muri
kamere ye akorwa ku mutima vuba cyane. Satani yuririye kuri iyi miterere y'imico ye maze
mwembi arabayobya. Mwene data D, wabaye imbata igihe kirekire cyane. Byinshi mu byo
mushiki wacu yatekerezaga ko ari ubushishozi byari ishyari. Yahoraga yiteguye kurebana ikintu
cyose ijisho ry'ishyari, akaba umuntu ugira urwikekwe, umuntu utekereza ibibi ku bandi kandi
utiringira ibintu hafi ya byose. Ibi bitera kutanezerwa mu mutima, kutagira ibyiringiro no
gushidikanya ahagombye kurangwa kwizera n'ibyiringiro. Ibi bintu biranga imico yo kutishima
byerekeza ibitekerezo_bye_mu nzira y'urwijiji, aho yishimira gutekereza ku bibi bishobora
kubaho, mu gihe umutima wo gukorwaho vuba kandi cyane umutera gutekereza ku
kwirengagizwa, kumuha agaciro gake, no kumukomeretsa mu gihe bidahari. Ibi bintu byose biba
intaza mu nzira yo gutera imbere mu bya Mwuka kuri mwembi, kandi bikagira ingaruka kubera
ko mufite aho muhuriye n'umurimo w'Imana. Hari umurimo mugomba gukora: Mwicishe bugufi
muri munsi y'ukuboko gukomeye kw'Imana, kugira ngo mubashe gushyirwa hejuru mu gihe
gikwiriye. Ibi bintu bitanejeje biranga imico, biherekejwe n'umutima ukomeye kandi unangiye
bigomba gukosorwa kandi bikavugururwa, naho nibitaba ibyo, nta kabuza bizatera kwizera
kwanyu mwembi kurohama. [1T 587]
Mwene data D, ufite inshingano ugomba gukora. Kora inshingano y'ubusonga wataye, kandi mu
kubaha Imana ufate umwanya wawe wo kuba umuyobozi w'umuryango wawe. Ugomba
kunyeganyezwa ukava mu mbaraga ihindura y'umugore wawe, maze ukishingikiriza rwose ku
Mana, kandi ukayihanga amaso kugira ngo ikuyobore ndetse iguhe icyerekezo. Ntabwo Imana
yigeze yigisha mushiki wacu D mu buryo bwihariye, cyangwa ngo ibe yaramuhaye umucyo ko
agomba kwigisha abandi inshingano yabo. Mu gihe ibintu bikimeze nk'uko bimeze ubu, yaba
wowe cyangwa umugore wawe, nta n'umwe ushobora kuba mu mwanya Imana ishaka ko mubamo.
Ntuzigera ukomezwa, ntuzigera uhabwa imbaraga, cyangwa ngo ushinge ibirindiro kugeza ubwo
uzaba wemereye umugore wawe gufata umwanya ukwiriye umugore. Igihe azaba ari mu mwanya
we umukwiriye, uzubahe imitekerereze ye, uzamugishe inama ku bijyanye n'imigambi yawe, ariko
uzagire amakenga cyane ngo utabifata nk'aho ntacyo bitwaye gufata ko imyumvire ye ari
nk'iy'Imana. Gisha inama bene so abo Imana yabonye ko bibakwiriye kubakorera umutwaro
w'umurimo wayo. Iyo uza kuba waragishije inama abo wari ukwiriye gushakiraho inama,
ntiwajyaga kuba warakoze ikosa rikomeye cyane nka ririya, ifuti [1T 587] ribabaje nk'iryo wagize
mu kibazo cya E. Muri iki kibazo umurimo w'Imana wagize igikomere kandi uranatukwa.
Umugore wawe yatekerezaga ko yari afite umucyo muri iki kibazo; nyamara ibyo yibwiraga
ntibyari bivuye ku Mana, ahubwo byari iby'umwanzi, kubera ko yari yabonye ko ushobora
gukorwaho muri iki cyerekezo. Kuba wariringiraga rwose imitekerereze y'umugore wawe
binyuranyije na gahunda y'Imana. Muri ubu buryo, ku rwego rukomeye, Satani yagambiriye
kugutandukanya n'abakozi mwakoranaga umurimo ndetse na bene so muri rusange. [1T 588]

455
Wagize ibigeragezo utajyaga kuba waragize iyo utaza kuba warafashe ko umugore wawe ari mu
mwanya nyamara Imana itarawumushyizemo. Washyize icyizere gikabije mu mitekerereze ye no
mu bwenge bwe. Ntabwo yigeze yiyegurira Imana, kubw'ibyo rero imitekerereze ye ntabwo
yeguriwe Imana. Ntabwo ari umugore unezerewe, kandi inzira itanejeje ubwenge bwe bwakurikiye
yangirije bikomeye ubuzima bwe mu by'umubiri n'ubwo mu mutwe. Satani yagambiriye kukubuza
amahwemo no gutera bene so gutakariza icyizere imitekerereze yawe. Satani ashaka uburyo
yaguhirika ugatembagara. Igihe Imana izahamagara umugore wawe mu buryo bwihariye ngo
akore umurimo wo kwigisha ukuri, ubwo nibwo uzishingikiriza ku bitekerezo bye n'inama ze,
ndetse wiringire ibyo yigisha. Igihe mwembi mwaba mufite ubushake no kwitangira umurimo,
Imana ishobora kubaha ibyangombwa bingana byo gukora uruhare rugaragara cyane mu murimo
ukomeye cyane wo gukiza ubugingo. Umurimo ukomeye uri imbere y'umugore wawe ni uwo
kwigengesera maze umuhamagaro we no gutoranywa kwe akabigira ibidashidikanywaho, akareka
kugenzura abandi, noneho agatangira umurimo wo gufuhira ibye bwite. Akwiriye gushaka uburyo
bwo guhesha abandi umugisha binyuze mu rugero atanga rwo kubaha Imana, akanyamuneza
agaragaza, imbaraga z'amarangamutima ye, ubutwari, kwizera, ibyiringiro n'ibyishimo, muri kwa
kwiringira gutunganye, ari ko kwa kwiringira Imana kuzaba ari umusaruro wo kwereshwa ukuri.
Agomba kugira kumvira ubushake bw'Imana mu buryo bwuzuye. Kristo aramubwira ati:
"Ukundishe Uwiteka Imana yawe umutima wawe wose, n'ubugingo bwawe bwose, n'ubwenge
bwawe bwose. Iri ni ryo tegeko rikomeye ry'imbere. N'irya kabiri rihwanye naryo ngiri: 'Ukunde
mugenzi wawe nk'uko wikunda. Muri ayo mategeko yombi, amategeko yose n'ibyahanuwe ni yo
yuririraho." Matayo 22:37-40. [1T 588]
Ibyo tumaze kubona hejuru aha byandikiwe ahitwa i Mount Pleasant, muri Leta ya Iowa, ku itariki
ya 4 Ukwakira 1867. Sinashoboye kubona igihe cyo kurangiza ubuhamya no kubwandukura, maze
ndabusubika, kandi sinongeye kubona igihe cyo kuburangiza kugeza ubwo nari ngarutse i
Greenville muri Michigan mvuye mu Burasirazuba, ubwo nabufataga mu kiganza ku ya 30
Mutarama 1868. [1T 588]
Mwenedata na mushiki wacu D: Mwagombye kuba mwarabonye ubu buhamya mu gihe kirekire
gishize, nyamara imirimo yacu yaradukomereye cyane ku buryo ntashoboye kubona igihe cyo
kwandika. Ahantu hose twasuraga hazanaga mu bwenge bwanjye byinshi nabaga nareretswe
by'abantu ku giti cyabo, kandi nagiye nandika mu gihe cy'amateraniro ndetse n'igihe umugabo
wanjye yabaga ari kubwiriza. [1T 589]
Iyerekwa narihawe ahagana mu myaka ibiri ishize. Umwanzi yanzitiye uko ashoboye kose kugira
ngo abuze abantu kubona umucyo Imana yari yarampaye ngo mbagezeho. Mbere na mbere,
iby'umugabo wanjye byari biteye impagarara kandi bihangayikishije cyane ku buryo ntashoboraga
kwandika. Icyo gihe gucika intege natewe na bene data kwangumishije mu mubabaro n'agahinda,
bituma ntashobora gukora umurimo uwo ari wo wose. Igihe twari dutangiye gukora ingendo mu
mpeshyi ishize, natangiye kwandika, nyamara twagiye tuva ahantu hamwe tujya ahandi mu buryo
bwihuse ku buryo icyo twashoboraga gukora gusa kwari ukwitabira amateraniro. Hari hari
umurimo munini wagombaga gukorwa. Nimenyereje kubyuka saa kumi za mu gitondo maze
nkandika. Nyamara umurimo udatuza, kandi uteye ubwuzu wo mu materaniro unaniza cyane
ubwonko bwanjye ku buryo ntiteguye kwandika. Umutwe wanjye urananiwe cyane. [1T 589]
Mbabajwe n'uko mutashoboye kubona ubu buhamya mbere hose, nyamara na n'uyu mwanya,
ndasaba Imana nkomeje ngo ibuhindure umugisha kuri mwe. Mwene data nkunda, ushobora kuba
warabonye ibi bintu maze ukabikosora mbere yuko ubu buhamya bukugeraho. Nibura ibyo
ndabyiringira. Wowe n'umugore wawe turabakunda kandi turabasengera. Dushishikajwe n'ibye

456
kandi dushishikajwe n'ibyawe nawe. Ubugingo bwe ni ubw'igiciro. Turamuhendahenda mu
cyimbo cya Kristo ngo ashakashake umwuka w'ubugwaneza no gutuza, ari wo w'igiciro cyinshi
mu maso y'Imana. Marayika yanyeretse mushiki wacu D maze asubiramo aya magambo ngo:
"Iby'ukuri byose, ibyo kubahwa byose, ibyo gukiranuka byose, ibiboneye byose, iby'igikundiro
byose n'ibishimwa byose, nihaba hariho ingeso nziza kandi hakabaho ishimwe ABE ARI BYO
MWIBWIRA." (Abafilipi 4:8). Iki ni cyo cyerekezo cy'ibitekerezo kizana ubuzima bwiza
ubwenge bukwiriye gukurikira. Igihe ubwenge bugiye mu muyoboro utandukanye n'uyu, bugarure
mu nzira. Tegeka ubwenge. Bumenyereze gutinda kuri bya bintu bizana amahoro n'urukundo. [1T
589]
Ibi ndabibashinze, niringiye kandi nsenga ngo Imana ibibahere umugisha, kandi ngo mwembi
mubashe kubona umwiteguro ubabashisha kubarwa ko mukwiriye guhabwa ubugingo buhoraho.
[1T 589]

457
IBIHE IBIHAMYA BYASOHOKEYE MU NYANDIKO KU
NSHURO YA MBERE
Ibihamya by 'Itorero byose biri muri iki gitabo cya mbere byasohotse mu nyandiko ku nshuro ya
mbere i Battle Creek; byagiye biboneka mu myaka ikurikira: Igihamya cya mbere, 1855; icya 2,
1856; icya 3, 1857; icya 4, 1857; icya 5, 1859; icya 6, 1861; icya 7, 1862; icya 8, 1862; icya 9,
1863; icya 10, 1864; icya 11, 1867; icya 12, 1867; icya 13, 1867; icya 14, 1868. [1T 590]

458
UBUSOBANURO BW'INYONGERA
Nk'ubufasha bwunganira umusomyi gusobanukirwa ibyatumye ibihamya runaka bitangwa,
Abashinzwe kurinda Inyandiko za Ellen G. White bateguye aya magambo akurikira. [1T 591]
1 "Igihe cyo Gutangira Isabato" -Mu gihe kijya kungana n'imyaka icumi, Abadiventisiti
bakomezaga Isabato bayuhirizaga guhera kuwa Gatandatu saa kumi n'ebyiri z'umugoroba kugeza
kuwa Karindwi saa kumi n'ebyiri z'umugoroba. Umukuru Joseph Bates mu gatabo gato ke ka
mbere yanditse kagasohoka mu mwaka wa 1846 avuga uko Isabato ivugwa mu Ítegeko rya kane
izahoraho, yari yaratanze impamvu yahamyaga ko ari Ibyanditswe Byera bishyigikira kubahiriza
Isabato muri ubwo buryo byakorwagamo. Yavuze ku mugani w'abahinzi bo mu ruzabibu, avuga
rya tsinda rya nyuma ryahamagawe ku "isaha ya cumi n'imwe" y'umunsi nyamara rikaba ryarakoze
isaha imwe gusa. Bahamagawe "bugorobye." (Matayo 20:6,8,12). Mu kugereranya ibi n'ikibazo
Kristo yabajije ati: "Mbese umunsi ntugira amasaha cumi n'abiri?" (Yohana 11:9), Joseph Bates
yashimangiye ko "umugoroba" utangirana n'isaha ya cumi na kabiri cyangwa se saa kumi n'ebyiri
zuzuye, bishingiye ku gihe kibarwa barebeye kuri koma y'isi cyangwa se mu ntangiriro z'umwaka
wera. Kubera kubaha imyaka y'ubukuru yari afite, ubunararibonye ndetse n'imibereho ye yubahaga
Imana bishobora kuba ari byo byabaye impamvu z'ingenzi zatumye abantu bemera imyanzuro
batabanje gukora icukumbura rirambuye. [1T 591]
Uko igihe cyahitaga maze ubutumwa bugakwira hose, umubare wiyongeraga w'abubahirizaga
Isabato bibajije kuri iyo migirire maze bashimangira ko igihe izuba rurenze ari cyo kigaragaza ko
Isabato itangiye. Isesengura ryitondewe rya Bibiliya kuri icyo kibazo ryakozwe n'umukuru J. N.
Andrews wanditse inyandiko yagaragazaga impamvu Bibiliya itanga zishyigikira ko Isabato
itangira izuba rirenze. Iyo nyandiko yashyizwe ahagaragara kandi iganirwaho ku Isabato taliki ya
17 Ugushyingo, 1855, mu cyumba cy'inama i Battle Creek, muri Leta ya Michgan, maze icyo
kiganiro kivamo umusaruro w'uko hafi abantu bose bari aho bemeye ko umwanzuro umukuru
Andrews yagezeho ari ukuri. Uko Ellen G. White yeretswe iby'iyi ngingo mu iyerekwa ryaje
gutangwa mu minsi ibiri nyuma y'iyo nama, byasubije ibibazo byari byasigaye mu bitekerezo
by'abantu bamwe kandi byazanye ubumwe mu bizera. Ubwo yavugaga kuri ibi byabaye,
akagaragaza akamaro kamayerekwa mu gushimangira imyanzuro ishingiye ku kwiga Bibiliya aho
kuzana inyigisho nshya, umukuru James White nyuma yaho yaje kwandika ati: [1T 591]
"Nta kabuza ikibazo kiravutse, niba amayerekwa atangirwa gukosora abayobagurika, kuki
bidatinze Ellen White atahise abona ikosa rya kiriya gihe cya saa kumi n'ebyiri zuzuye? Nagiye
nshimira Imana ko yakosoye ikosa mu gihe cyiza cyayo, kandi ntibe yaremereye ko kwirema
ibice[1T 591] kubabaje kuba hagati muri twe gushingiye kuri iyi ngingo. Ariko nshuti musomyi,
umurimo w'Uwiteka kuri iyi ngingo uhuje rwose n'imyumvire itunganye ku byerekeye impano za
Mwuka. Ntabwo bigaragara ko ari icyifuzo cy' Uwiteka kwigisha ubwoko bwe ibirebana n'ibibazo
byerekeye Bibiliya akoresheje impano za Mwuka kugeza ubwo abagaragu be bazaba bamaze
rwose kurondora mu ijambo rye. Ubwo ibi byakorwaga ku nsanganyamatsiko yerekeye igihe cyo
gutangira Isabato, maze abantu benshi cyane bagakomezwa, abandi bamwe bari bari mu kaga ko
kujya hanze y'umurongo wo guhuza n'itsinda ryose kuri iyi ngingo. Ni ukuri icyo gihe ni cyo
cyabaye igihe nyacyo ngo Imana igaragarize kugira neza kwayo mu kwiyerekana kw'impano za
Mwuka wayo mu gusohoza umurimo wayo ukwiriye." - Review and Herald, Feb. 25, 1868. [1T
592]
2 "Abarwanya ukuri”/ Itsinda ryiswe "Intumwa❞ - Mu mpeshyi y'umwaka wa 1854 mu
Badiventisiti bakomezaga Isabato habonetsemo bwa mbere kutanyurwa n'ubuyobozi cyangwa

459
ubuhakanyi. Abagabo babiri bari bamaze igihe babwiriza ubutumwa bacyashywe binyuze mu
mwuka w'ubuhanuzi, bacyahirwa umwuka ubaranga wo gukoresha amagambo akakaye bakabya
kunenga abandi, ubugugu no gusesagura mu mikoreshereze y'amikoro bari barashyizwe mu
biganza. Kubwo kuzabiranywa n'uburakazi bwinshi aho kugira ngo bihane, bifatanyije n'abandi
bake mu birego by'ibinyoma baregaga umukuru James White na Ellen G. White ndetse n'abandi
bayobozi, babashinja ibinyoma. Nubwo bakomeje gushyira imbere ukuri kwerekeye Isabato,
batangiye gucapa no gukwirakwiza inyandiko bitaga Intumwa y’Ukuri yari yuzuye ibinyoma. [1T
592]
Umukuru witwa Stephenson n'uwitwa Hall bo muri Leta ya Wisconsin baje kwifatanya n'iryo
tsinda. Aba bagabo bari barabaye ababwiriza bigishaga kubahiriza Isabato ku munsi wa mbere.
Bavugaga ko bemera ukuri kubutumwa bwa marayika wa gatatu, nyamara bakomeza gushikama
ku nyigisho zavugaga iby'Igihe Kigiye Kuza. Hakurikijwe iyo nyigisho yabo ngo hagombaga
kubaho "amahirwe ya kabiri" yo kwakira agakiza mu gihe cy'imyaka igihumbi [izaba hagati
y'umuzuko w'abakiranutsi n'abazarimbuka]. Nyamara, bemeraga kubwiriza ubutumwa badashyize
imbere iki kibazo, mu gihe ikinyamakuru cy' Urwibutso kitari gusohora ingingo zivuguruza iyo
nyigisho yabo. Ariko nk'uko bigaragazwa mu nyandiko, ntabwo basohoje isezerano bari batanze
maze bidatinze baba batangiye kurwanya ikinyamakuru cy' Urwibutso ndetse n'abagishyigikiye.
[1T 592]
Imikorere y'aba "barwanyaga ukuri" yaje kurangira bidatinze. Stephenson na Hall baje gutakaza
impamvu yabateraga kwemera ibyo bavugaga. Akanyamakuru Intumwa y'Ukuri kahagaraye
gucapwa mu mwaka wa 1857, maze mu mezi abanza y'umwaka wa 1858 umukuru White agira
inyandiko asohora yerekeye iryo tsinda agira ati: "Nta n'umwe muri za ntuma cumi n'umunane
bishimaga bavuga ko bari kumwe ubu ugitangira [1T 592] ubuhamya ku mugaragaro, kandi nta
hantu na hamwe tuzi bagira bahurira mu buryo buhoraho." Review and Herald, Jan. 14,1858. [1T
593]
3 Gahunda yo gutanga ihamye kandi inoze. Mu minsi ibanza y'ubutumwa, abagabo bahaswe n'ijwi
ryemezaga imitima yabo bagiye kure bajya kubwiriza ukuri gushya bari barabonye.
Bishingikirizaga ku gushyigikirwa n'ibyo bakuraga mu mirimo bakoraga cyangwa impano
Zubushake zitanzwe n'abizera. Ubwo buryo budatanga icyizere bwabaga busa n'aho ari ubw'igihe
gito kandi buhindagurika. Mu ntangiriro z'umwaka wa 1859, biyumvisemo ko hakenewe uburyo
burushijeho gutanga icyizere, maze bafata igihe cyo gushishikarira kwiga uko ibintu byakorwa.
Muri ubwo bushakashatsi habonetsemo gahunda yiswe Gahunda yo gutanga ihamye kandi inoze
itagira uwo isiga inyuma. Mu buryo buhura na 1 Abakorinto 16: 2 havuga ibyo gutanga guhamye
kandi kunoze kwakorwaga ku wa mbere w'Isabato, nk'uko bivugwa mu 2 Abakorinto 8: 12-14,
abantu bagabanganye inshingano hakurikijwe uko ubushobozi bw'abantu bungana. Iyi gahunda
yasabaga bene data gushyira mu bubiko buri cyumweru uhereye ku masenti atanu kugeza ku
masenti 25; bashiki bacu bo batangaga amasenti abiri kugeza ku masenti 10; naho ku bantu bafite
imitungo, buri cyumweru batangaga amasenti kuva kuri rimwe kugeza ku masenti atanu kuri buri
mutungo ufite agaciro k'amadolari ijana. [1T 593]
Muri rusange, iyo gahunda yakiriwe bayishimiye, kandi hano yahamijwe kandi ishimangirwa
n'umwuka w'ubuhanuzi. Icyaha gikomeye kurusha ibindi byose cyerekanywe cyabaye icyo
gukunda ubutunzi bikabije. "Gahunda yo gutanga ihamye kandi inoze" ntiyatanzwe nka gahunda
itagira amakemwa kubera ko na none byavuzwe ko "Imana iri kuyobora ubwoko bwayo" muri
icyo kintu, kandi ikaba "iri kubuzamura." Uko gahunda zo gushyigikira umurimo n'ubugabura
zagendaga zaguka, abantu bashishikarizwaga kurushaho gutanga ku bushake kugeza ubwo

460
amaherezo umucyo ukomoka mu Byanditswe Byera wahishuye gahunda y'Icyacumi n'amaturo
nk'uko bizwi mu Itorero muri iki gihe. [1T 593]
4 Gahunda n'Inzego by'itorero -Kugeza mu mwaka wa 1860 nta gahunda ngenderwaho yemewe
cyangwa uburyo bwo guhuza imikorere bwabaga mu Badiventisiti bakomezaga Isabato. Bari
bataranumvikana ku izina bagomba kwitwa. Biyitaga "Umukumbi watatanye," "Abasigaye Bake"
cyangwa se izindi mvugo zihinduyeho gato zijya gusa n'aya mazina. Noneho umukuru White yari
yaratangaje abinyujije mu Rwibutso ko agomba kwanga gukomeza gufata inshingano z'umuntu ku
giti cye ku bijyanye n'amafaranga yabaga yagurijwe ibiro by' Urwibutso n'Integuza. Na none
yongeyeho ko afite ibyiringiro by'uko hajyaga kubaho igihe bidatinze ko "ubu bwoko buzaba buri
mu mwanya wa ngombwa ubwo itorero rizaba rishobora kugira umutungo ushinganye, bakagira
ibyumba by'amateraniro mu buryo bukwiriye, kandi ko abantu bagaragaza ibyifuzo, kandi
bakagira ubushake bwo kubisohoza, bashobora kuzagira uruhare [1T 593] mu cyiciro cyo gusohora
inyandiko." Yararikiye bene se gutanga ibitekerezo by'uburyo iki cyifuzo cyashyirwa mu bikorwa
ku buryo "twebwe nk'ubwoko bw'Imana" dushobora gukora kugira ngo aya mahirwe avuzwe
hejuru tuyagereho. [1T 594]
Mu bisubizo byatanzwe ku ikubitiro harimo icyaturutse kuri mwene data B cyarenguriweho muri
iyi ngingo, aho yavuze uko abyumva ko ukwihuriza hamwe nk'itsinda ry'iby'idini byaba atari byo
haramutse hakurikijwe amategeko. Yashimangiraga ko byaba ari nka ya ntego y'abubatsi
b'umunara w'i Babeli yo kwishakira izina" kandi ko byaba ari ugushyiraho urufatiro rwa
Babuloni." Naho ku bijyanye no gufata ubwishingizi bw'amazu akorerwamo amateraniro,
yaravugaga ati: "Mbese uwo ntuzaba ari umutungo w'Uwiteka, kandi ntagomba kuwitaho nk'uwe
atagombye kubifashwamo n'ibigo bitanga ubwishingizi?" Nyuma yaho yaravuze ati: "Abaguriza
amafaranga mu murimo ntibakwiriye gutsindagiriza ibyo kugira inyandiko isinyweho
n'umuryango runaka wemewe n'amategeko, kuko baba "bayaguriza Uwiteka, kandi bagomba
kuyarindisha Imana." Urwibutso n'Integuza, ku wa 23 Gashyantare no ku wa 22 Wererwe 1860.
[1T 594]
Nyuma y'impaka nyinshi ubwoba bushingiye ku mutungo bwo kunoza imikorere yemewe
n'amategeko mu biro bishinzwe gusohora inyandiko bwaratsinzwe ku bwinshi, maze mu Nteko
Nkuru yateranye muri Nzeri 1860, Ihuriro ry'Abadiventisiti rishinzwe gusohora inyandiko ryitwa
Integuza rirashingwa. Mu mezi make yakurikiyeho izina ryarahinduwe riba Ihuriro Risohora
inyandiko ry Abadiventisiti b'umunsi wa Karindwi. Ndetse na nyuma yo gutera iyi ntambwe, hari
hakiri ugushidikanya runaka ko kwinjira mu muryango w'itorero, maze iyo nsanganyamatsiko
ikomeza kugibwaho impaka. Nyamara ku mugabane munini wari ushyigikiye umuryango uhurije
hamwe itorero kandi ukagira gahunda imwe, itsinda ryakomeje kujya mbere bagera ku muryango
uhurije hamwe amatorero, hakurikiraho imiterere y'Inama nkuru, haheruka Inama Nkuru Rusange.
[1T 594]
Igihamya kivuga ku "Muryango uhurije hamwe itorero", kivuga ku kurwanya iyi ntambwe
kwabonetse muri Leta ya New York, ndetse n'iyerekwa ryatanzwe ryerekeranye na ko. [1T 594]
5 Mu by'ukuri abakonikoni ntabwo batumye inkoni zabo zihinduka inzoka; ahubwo, bafashijwe
n'umushukanyi ukomeye, ubupfumu bwabo bwabashoboje kurema uko kwigaragaza nk'inzoka.
Byari birenze ubushobozi bwa Satani guhindura inkoni zikaba inzoka nzima. Umwami w'ibibi
nubwo afite ubwenge bwose n'ubushobozi bwa marayika waguye, nta bushobozi afite bwo kurema
cyangwa gutanga ubuzima; ubu ni ubutware bw'Imana yonyine. Icyakora ibyari biri mu bubasha
bwa Satani byose yarabikoze kuko yaremye icyiganano. Mu mirebere ya muntu, inkoni zahindutse

461
inzoka. Ibyo byizewe na Farawo n'abo mu rugo rwe. Nta kintu na kimwe cyabagaragariraga
nk'itandukaniro hagati yazo n'inzoka yari [1T 594] yerekanywe na Mose na Aroni. Ni muri ubu
buryo igihamya kibivugamo mu mvugo y'Ibyanditswe; mu gihe Mwuka umwe asobanura ko
Ibyanditswe bibivugaho nk'uko byagaragaye. Reba Igihamya cya 33, mu gitabo cya gatanu. [1T
595]
6 "Ukwigomeka"-Igihe iki gihamya cyandikwaga, mu ntangiriro z'umwaka wa 1863,
Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi bari bari guhura n'ikibazo gikomeye. Igihugu cyari kiri mu
ntambara. Nubwo mu mitima batari abarwanyi bafata intwaro, abagize itorero hatavuyeho n'umwe
bari bashyigikiye ko ubutegetsi burwanya ubucakara. Uko intambara yarushagaho gukaza
umurego, abagabo bahamagarirwaga kujya mu gisirikare barushijeho kuba benshi. Kuri buri
hamagara, buri karere kari gategetswe gutanga umubare runaka w'abinjira mu gisirikari, maze
igihe abiyandikisha ku bushake bari bamaze kujya munsi y'umubare wari ukenewe, hafatwaga
amazina runaka ngo buzuze urutonde rwaburaga. Hashize igihe runaka bishoboka ko hatangwa
amafaranga bagacungura izina ry'uwabaga agiye kujyanwa mu gisirikare. Kubera ko nta buryo
bwari bwateganyijwe bwo gushyira Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi mu bakora imirimo
y'abatajya ku rugamba, kandi bakaba batari bemerewe guhabwa umwanya wo kuruhuka Isabato,
igihe Abakomezaga Isabato babaga bahatiwe kujya ku rugamba, inshuro nyinshi baracungurwaga.
Iyo uwahamagajwe yabaga adashoboye kwibonera amafaranga amucungura, yafashwaga
n'amafaranga yabaga yaregeranyijwe ngo akemure iki kibazo. [1T 595]
Noneho rero kubera ko abagabo benshi kurushaho gukenerwa kandi itegeko ry'igihugu ryahataga
abantu ntawe ryirengagiza ryari ribategereje, bene data bari bari mu rujijo ku bijyanye n'uko
bagombaga kwifata imbere y'iryo tegeko ry'agahato, aho bashoboraga guhatirwa gufata intwaro
cyangwa gukora ku Isabato. [1T 595]
Amezi make yabanjirije iki gihamya, Umukuru w'itorero White yari yanditse amagambo mu
Rwibutso n'Integuza nk'umuntu ugira ibyo ahindura mu nyandiko ayaha umutwe uvuga ngo
"Ishyanga." [. . . .]. Yizeraga ko Ubutegetsi ari bwo buri mu mwanya mwiza ku isi kandi burwanira
impamvu z'ukuri. Icyo gihe inama ye iruta izindi yari iy'uko mu gihe abantu bahatiwe kujya ku
rugamba, ko "kwanga byari kuba ari ubusazi," maze yongeraho ati: [1T 595]
"Umuntu ushobora kwanga kugeza ubwo urwego rw'ubuyobozi bw'ingabo bushobora kumurasa
aba yarengereye, dutekereza ko aba yiyemeje kwiyahura." Urwibutso n'Integuza, ku wa 12
Kanama 1862[1T 595]
Ubwoko bw'inyandiko zakurikiye iki gitekerezo cyanditswe mu kinyamakuru, nk'uko
byerekanywe na madamu Ellen White, zari nk'izo gusunika Umukuru w'itorero White ngo ahakane
igifatwa nk'ikirego cyo "kuzirura Isabato no kwica" yari yashinjwe. Uko gukabya kwacyashywe
na [1T 595] madamu Ellen White ku ruhande rumwe, naho ku rundi ruhande yandika amagambo
y'umuburo ku bari bahengamiye ku kwiyandikisha. [1T 596]
Mu kwezi kwa Nyakanga, 1864, itegeko ry'igihugu rihatira abantu kujya mu gisirikari
ryarahindutse rivanaho amadolari 300 yo kwicungura. Hahise haterwa intambwe yo gushakira
urubyiruko rw'Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi amahirwe ahabwa abantu babarizwa mu
matsinda y'iyobokamana bahatwaga n'umutimanama kutemera gufata intwaro bagahabwa imirimo
igenewe abatarwana, nko gukora inshingano zo ku bitaro, no kwita ku bantu babaga babohojwe
mu bubata. Mbere yuko ibindi bibazo bikomeye bivuka, uwo muhati ukomeye wari wageze ku
ntego. Mu ngero nkeya ni ho habonetse abasore b'Abadiventisiti bahatiwe kujya mu gisirikari,
maze bahabwa imirimo yo mu bitaro hamwe n'indi mirimo igenewe abandi bantu batajya ku

462
rugamba. Umurimo babaga bahawe uko waba umeze kose, bararekaga umucyo wabo ukamurika.
Mu buryo budahindagurika. Hashize amezi menshi mu bika bimwe byo mu Rwibutso n'Integuza
hagaragaye urutonde rw'amafaranga yabaga yaratanzwe ngo hakusanywe umutungo wo kugura
ibitabo byo guha abasirikari. [1T 596]
Ubuzima Abadiventisiti b'Umunsi wa Karindwi banyuzemo ku bijyanye n'intambara bwabateye
gutera intambwe zo gushaka uburenganzira bwemewe bw'abantu bemerewe kutajya ku rugamba,
ari na bwo bwanabafashije gukurikiza inama zo mu Byanditswe ku bijyanye n'isano bafitanye n'
"Übutegetsi" "bwashyizweho n'Imana." [1T 596]
7 Ivugurura ku myambarire-muri rusange imyambaro yambarwaga n'abagore n'abakobwa muri
Amerika muri kiriya gihe ibi byandikwaga (1863,1867) yangizaga ubuzima. By'umwihariko, yari
iyo kwangwa bitewe n'indeshyo yayo ikabije, uburyo yahambiraga mu rukenyerero bitewe
n'umushumi uhazenguruka, ndetse n'uburemere bw'amajipo aremereye yakenyererwaga hejuru
gato y'amatako. Mu myaka ijya kuba nk'icumi yari yabanje abagore bake bari bazwi ku rwego
rw'igihugu bari batangije inkubiri yo gukurikiza uburyo bushya bw'imyambarire yashoboraga
kuba ikemura iki kibazo cyo kutemerwa kw'imyambarire yari isanzwe iriho. Ubwoko bushya
bw'imyambarire bwajyaga kumera nk'ubwambarwa n'abagabo n'abagore mu gihugu cya Turukiya.
Iyo nkubiri yarushijeho gukundwa na benshi ku buryo mu gihe runaka hajyaga habaho inama buri
mwaka yitwa "Ivugurura mu myambarire"[1T 596]
"Imyambarire ya Kinyamerika" irengurirwaho na Madamu White aha ngaha, yari iyari yabanje
yari yahinduweho gato, kandi yari yatewe inkunga na Dogiteri Harriet Austin w'i Dansville, ho
muri New York. Yahurizaga hamwe ijipo ngufi "yageraga hagati na hagati uvuye ku mavi ujya
mu imerero ry❜amatako," n'undi mwambaro ujya kumera nk'ipantalo y'abagabo, ikoti, n'isengeri.
[. . . . . ] Iri "ngirwavugurura mu myambarire" ryeretswe Madamu White mu mwaka wa 1864 ko
ridakwiriye gukurikizwa n'ubwoko bw'Imana. [1T 596]
Mu mwaka wa 1865, binyuze mu gitabo cyitwa Uburyo bwo kubaho, nomero yacyo ya 6, Madamu
White yararikiye bashiki bacu gukurikiza imyambarire yari yoroheje kandi ikabasha no gutuma
abantu bagira amagara mazima. Umwaka wakurikiyeho Ikigo gishinzwe Ivugurura ku Buzima cy'i
Battle Creek cyateye intambwe yo gutegura Icyitegererezo cy'ikanzu yashoboraga gukosora
ugukabya kw'amajipo magufi yabonekaga mu myambaro ya kinyamerika cyangwa imyambaro
iremereye bikabije yambarwaga. [1T 597]
Mu mwaka wa 1867, Igihamya cya 11 cyarabonetse, umutwe wacyo wa mbere waravugaga ngo
"Ivugurura mu myambarire." Muri iki gihamya, ikibazo cy'imyambarire cyasubiwemo bihagije
kandi izindi nama ziratangwa. Icyitegererezo rusange cyaratanzwe nk'igihuriza hamwe amahame
yahawe Madamu White kandi cyarenguriweho nk' "igikwiriye guhabwa izina ry'ivugurura ku
myambaro migufi". Nta cyitegererezo cyihariye yahishuriwe mu iyerekwa, kandi igihe bajyaga
impaka kuri icyo kibazo mu minsi yakurikiyeho Madamu White yaravuze ati: [1T 597]
"Bamwe bibwiye ko icyo cyitegererezo ari cyo cyagombaga gukurikizwa n’abantu bose. Siko
bimeze. Nyamara ikintu nk'iki cyoroshye cyashoboraga kuba cyiza kuruta ibindi cyashoboraga
gukurikizwa mu bihe nk'ibyo. Nta buryo buhamye nahawe nk'itegeko ridakuka rigomba kuyobora
abantu bose mu myambarire yabo."-E. G. White, Ibaruwa 19, 1897. Yavuzwe mu ngingo ivuga
"Igitekerezo cy'Ubutumwa bwacu ku Buzima." [1T 597]
Uko imyaka yagendaga ihita, uburyo bw'imyambarire bwari bwiganje bwagiye buhinduka bukaba
bwiza, bugahinduka uburushijeho kumvikana no gufasha ubuzima. Ivugurura ryari ryarabanje mu
bijyanye n'imyambarire ifasha ubuzima n'icyitegererezo cyaryo kidakuka, ntiryakomeje guhatirwa

463
abantu, nyamara hariho igihamya gihuriweho na bose cyatanzwe na Madamu White ku bijyanye
n'amahame shingiro akwiriye kuyobora umukristo muri iki kintu. Bityo rero, mu mwaka wa 1897
yaranditse ati: [1T 597]
"Nimureke bashiki bacu bambare mu buryo bwiza nk'uko benshi babikora, bambare umwambaro
udozwe mu gitambaro cyiza, kirama, gikwiranye n'iki gihe turimo, kandi nimureke ikibazo
cy'imyambarire cye kuzura mu bwenge." Ibid., p. 146. [1T 597]
8 Ubundi busobanuro burenze kuri iyi nsanganyamatsiko y'imyambarire, umusomyi arangirwa
gusoma Ibihamya by Itorero, Igitabo cya 4, igihamya cya 30, ingingo ivuga ngo "Kwiyoroshya
mu myambarire." [1T 597]
9 Uhereye igihe hashyirwagaho imiryango ishinzwe gukwirakwiza ibyigisho biri ku mpapuro nto
muri Leta nyinshi, gutanga ibitabo n'ibyo byigisho ku bakene babikwiriye byagiye bikorwa n'iyo
miryango. Bimwe mu bitabo byagiye bivugwa hano ntabwo bigisohoka mu icapiro. [1T 597]

464
465

You might also like