PsfO !

@
lzIf0f l;sfOdf
cg';Gwfg / k|of]u
यव
ु राज अधिकारी
पाठ्यक्रम ववकास केन्द्र
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 1
 lzIf0f l;sfOdf cg';Gwfg / k|of]u
• cg';Gwfg M kl/ro, p2]Zo, k|sf/ / ljBfno lZfIffdf cg';Gwfgsf]
cfjZostf
• sfo{d"ns cg';Gwfgsf] cjwf/0ff, k|lj|mof / k|of]u
• sIffsf]7fleq ;DalGwt ljifo lzIf0fsf ;d:of klxrfg
• Kf|fKt tYof+s tyf glthfsf] ljZn]if0f / k|ltj]bgsf] tof/L
• cg';Gwfgsf lgisif{x?sf] lzIf0f l;sfOdf k|of]u
• 36gf÷dfdnf cWoog M kl/ro, k|lj|mof / k|ltj]bg
• 36gf÷dfdnf cWoog / sfo{d"ns cg';Gwfg lar cGt/;DaGw
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 2
 cg';Gwfgsf] cjwf/0ff (Concept of Research)
 ;d:of ;dfwfg ug{ cf}krfl/s / j|mda4 ?kdf ul/g] cWoog g} cg';Gwfg xf] .
 cg';Gwfgsf] clGtd nIo jt{dfg cj:yfdf eO/x]sf] 1fgsf] e08f/df c? 1fg / ;"rgf yKg'
xf] .
 Jojl:yt / j}1flgs k4ltaf6 1fgsf] vf]hL ug]{, ;d:of ;dfwfg ug]{ k|lj|mof
cg';Gwfg xf] .
 Search for knowledge, scientific investigation or inquiry of knowledge,
discovery of knowledge, solving existing problems, prove new ideas, test or
discover new theory.
 1fgsf] pTkfbg, gofF l;4fGtsf] k|ltkfbg, ljBdfg l;4fGtsf] k/LIf0f ug{
cg';Gwfgn] ;xof]u ub{5 .
 ;d[4 /fi6« lgdf{0fsf nflu of]hgfa4 ljsf; cfjZos x'G5, o;sf nflu cg';Gwfgdf
cfwfl/t of]hgf th'{df / sfof{Gjog tyf cg'udg d"Nof+sg ckl/xfo{ x'G5 .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 3
 cg';Gwfg ;DaGwL kl/efiffx?
j|m=; kl/efiff cg';Gwfg ljb\
Redman &
! gofF gofF 1fg k|fKt ug{ ul/Psf] Jojl:yt k|of;nfO{ cg';Gwfg elgG5 . Mory

@ k|s[ltdf /x]sf ljleGg tYo, 36gf / k|lj|mofx? lsg / s;/L ljBdfg 5g\ jf ltgLx?sf] ;DaGw s:tf] Kerlinger

5 eGg] ;jfndf lglZrt kl/sNkgf lgdf{0f u/L of]hgfa4, lgolGqt / k|ToIf k|df0fsf cfwf/df ul/g]
vf]hL sfo{nfO{ g} j}1flgs cg';Gwfg elgG5 (Scientific research is systemic, controlled, empirical and
critical investigation of hypothetical proposition about the presumed relation among natural phenomena)
# cg';Gwfg eg]sf] Tof] Jojl:yt / j:t'ut ljZn]if0f tyf lgolGqt cjnf]sgsf] clen]v /fVg] sfo{ xf] Best and
Kahn
h;n] s'g} ljz]if k|lj|mofsf] k|efj cyjf sf/0fsf ?kdf /x]sf ljleGg 36gfsf] ;fdfGoLs/0f u/L
l;4fGtsf] ljsf;df ;3fp k'/\ofpF5 .
$ JolSt / ;dfhnfO{ k|ultsf nflu k|f]T;fxg ug]{ / ;xfos x'g], k|efjsf/L 9+un] ;d:ofsf] ;dfwfg h]=Pr=Dofs
ug]{ / 1fgsf] clej[l4 tyf pkof]uL lgisif{tkm{ 8f]/\ofpg] vf]hk"0f{ lj|mofsnfknfO{ cg';Gwfg elgG5 . u|]y
8L=O=jf6;g
% a9L cf}krfl/s, Hofb} Jojl:yt tyf uxg ljZn]if0f, j}1flgs ljlw cFuflng] k|lj|mofnfO{ cg';Gwfg hf]g 8ANo'
elgG5 . o;df Jojl:yt 5fgljg u/L To;sf] k|ltj]bg;d]t tof/ ul/G5 . j]:6
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 4
 cg';Gwfgsf ljz]iftfx?
 s'g} vf; ljwf jf ljifout If]qdf gofF 1fgsf] k|ltkfbg ug{ jf ;d:ofsf] ;dfwfgdf cg';Gwfg s]lGb|t
x'G5 .
 cg';Gwfgn] l;4fGt lgdf{0fdf hf]8 lbG5 . o;n] k|fKt 1fgsf] ;fdfGoLs/0f ug]{ tyf sltko ;Gbe{df
glthfsf] eljiojf0fL ug]{ sfo{ ;d]t ub{5 .
 cg';Gwfg OlGb|ohGo cg'ej / k|ToIf k|df0fdf cfwfl/t x'G5 .
 k|fylds ;|f]taf6 ;+slnt tYof+snfO{ k|of]u u/L gofF cg';Gwfg sfo{ ul/G5 . o;sf ;fy} tTsfn
pknAw tYof+snfO{ k|of]u u/L k'/fgf] 1fgsf] k|Dffl0fstf k/LIf0f ug]{ jf gofF tYo k|ltkfbg ug]{ sfo{
;d]t cg';Gwfgsf] sfo{leq kb{5 .
 cg';Gwfg ;fjwfgLk"j{s tof/ ul/Psf ljZj;gLo / j}w ;fwg tyf ljlwsf] k|of]u u/L ;DkGg ul/G5
.
 cg';Gwfg sfo{df ;DalGwt If]qsf] ljz]if1tfsf] h/?t kb{5 .
 cg';Gwfgsf] nflu w}o{, ;fx; / nugzLntfsf] h?/t k5{ .
 cg';Gwfgn] ;dfwfg gePsf ;d:ofx?sf] cWoog ub{5 .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 5
 cg';Gwfgsf] p4]Zo
-s_ k|ltkfbg ug'{ M gofF 1fg / l;4fGtsf] k|ltkfbg ug{'
-v_ ;d:ofsf] klxrfg / ;dfwfg ug'{ M s'g} ljifoIf]qdf b]vfk/]sf ;d:of, r'gf}lt / d'4fsf]
klxrfg tyf ;dfwfgdf pkfox? ;'emfpg'
-u_ ;'wf/ ug'{ M ljBdfg cj:yfdf ;'wf/ ug'{, l;sfO lj|mofsnfk, ;xhLs/0f k|lj|mofdf ;'wf/
ug]{
-3_ gLltut kIfdf ;'wf/ ug'{ M ljBdfg gLltsf] vf]hL ug{ / pko'St gLlt kQf nufpg,
ljBdfg gLltdf ePsf sdLsdhf]/Lx? kQf nufO{ ;'wf/ ug{, u'0ffTds / l;h{GffTds
gLltsf] k|ltkfbg ug{, gLlt ;DaGwdf b]lvPsf ;d:ofx? kQf nufpg, sfof{Gjogsf
;d:of klxrfg ug{, pkof]ustf{sf] wf/0ff a'em\g, ljleGg If]q;Fu ;DalGwt gLltlar
;dGjo ug{, bf]xf]/f] kIf x'g glbg, k|Zf;g -lzIff_ / Joj:yfkgsf -z}lIfs_ gLlt
lgdf{0f, sfof{Gjog, cg'udg / d"Nof+sg ug{
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 6
 cg';Gwfgsf] p4]Zo================
-ª_ of]hgf, sfo{j|md ljsf; M pko'St / Jofjxfl/s of]hgf lgdf{0f ug{, ljutdf
;~rfngdf cfPsf of]hgfsf] ;dLIff u/L gofF of]hgf lgdf{0fsf] nflu Jofjxfl/s
;'emfj lbg, gofF -z}lIfs_ sfo{j|mdx?sf] ljsf; ug{, sfo{j|md ;kmn agfpg cfjZos
/ pko'St kl/of]hgfsf] 5gf]6 ug{
-r_ lg0f{o lgdf{0f M ljleGg If]qsf -lzIff_ k|zf;lgs k|s[ltsf lg0f{onfO{ sd hf]lvdk"0f{
agfpg, ljleGg If]q -lzIff If]q ;d]t_ ultljlwsf] JofVof, lgoGq0f, eljiojf0fL, gLlt
/ lg0f{o ug]{ e/kbf]{ ;"rgf k|fKt ug{, ;d:of ;dfwfgsf] nflu l;h{gfTds ljsNk
ljsf; ug{
-5_ u'0f:t/ clej[l4 M gofF wf/0ff / ljrf/sf] k|of]u ug{, z}lIfs k|0ffnLsf ljleGg tx /
lgsfodf kfg]{ aflx/L TfTjx?sf] c;/ kQf nufpg, sIffsf]7fdf x'g] k7gkf7gnfO{
k|efjsf/L agfpg, z}lIfs ljsf;sf nflu /fli6o:t/ / dfkb08 lgwf{/0f ug{
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 7
 cg';Gwfgsf] dxTj / k|of]u
-s_ gLlt lgdf{0f
 ljBdfg gLltsf] vf]hL ug{ / pko'St gLlt kQf nufpg
 ljBdfg gLltdf ePsf sdLsdhf]/Lx? kQf nufO{ ;'wf/ ug{, u'0ffTds / l;h{GffTds
gLltsf] k|ltkfbg ug{
 gLlt ;DaGwdf b]lvPsf ;d:ofx? kQf nufpg, sfof{Gjogsf ;d:of klxrfg ug{,
pkof]ustf{sf] wf/0ff a'em\g
 ljleGg If]q;Fu ;DalGwt gLltlar ;dGjo ug{, bf]xf]/f] kIf x'g glbg
 k|Zf;g -lzIff_ / Joj:yfkgsf -z}lIfs_ gLlt lgdf{0f, sfof{Gjog, cg'udg / d"Nof+sg
ug{
 kx'Fr tyf ;+:yfut Ifdtfsf] ljsf; ug{
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 8
 cg';Gwfgsf] dxTj / k|of]u==============
-v_ of]hgf lgdf{0f
 pko'St / Jofjxfl/s of]hgf lgdf{0f ug{
 ljutdf ;~rfngdf cfPsf of]hgfsf] ;dLIff u/L gofF of]hgf lgdf{0fsf]
nflu Jofjxfl/s ;'emfj lbg
-u_ sfo{j|md ljsf;
 gofF -z}lIfs_ sfo{j|mdx?sf] ljsf; ug{
 sfo{j|md ;kmn agfpg cfjZos / pko'St kl/of]hgfsf] 5gf]6 ug{

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 9

 cg';Gwfgsf] dxTj / k|of]u==============
-3_ lg0f{o lgdf{0f
 ljleGg If]qsf -lzIff_ k|zf;lgs k|s[ltsf lg0f{onfO{ sd hf]lvdk"0f{ agfpg
 ljleGg If]q -lzIff If]q ;d]t_ ultljlwsf] JofVof, lgoGq0f, eljiojf0fL, gLlt /
lg0f{o ug]{ e/kbf]{ ;"rgf k|fKt ug{
 ;d:of ;dfwfgsf] nflu l;h{gfTds ljsNk ljsf; ug{
-ª_ u'0f:t/ clej[l4
 gofF wf/0ff / ljrf/sf] k|of]u ug{, z}lIfs k|0ffnLsf ljleGg tx / lgsfodf kfg]{
aflx/L TfTjx?sf] c;/ kQf nufpg
 sIffsf]7fdf x'g] k7gkf7gnfO{ k|efjsf/L agfpg
 z}lIfs ljsf;sf nflu /fli6«o:t/ / dfkb08 lgwf{/0f ug{
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 10
 अनस
ु न्धानका प्रकार (Types of Research)

अनस
ु न्धानका प्रकार
(Types of Research)

1. प्रयोगका आधारमा (Based on 2. उद्दे श्यका आधारमा 3. सच

ू नाको आधारमा (Based on
Application) (Based on Objectives) Information Sought)

1.
अन्वेषणात्मक 2. सहसम्बन्ध 3. वणणणात्मक 4. व्याख्यात्मक 1. गुणात्मक 2. पररमाणात्मक
1. शुद्द/आधारभूत 2. प्रायोगगक (Correlational) (Qualitative) (Quantitative)
(Exploratory) (Descriptive) (Explanatory)
(Pure/basic/fudnament (Applied)
al)

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 11

1. आधारभत
ू अनस
ु न्धान (Fundamental/Basic research/Pure Research)
 अनस ु न्द्िान काययको समाप्ती वा पररणाम प्राप्त गनय पूणरु य पले ननयन्त्न्द्ित र
औपचाररक प्रक्रक्रया अपनाइ गररने अनस ु न्द्िान अर्ायत ् नयााँ नयााँ तथ्य तर्ा
जानकारीका आिारमा नयााँ ससद्िान्द्तहरुको प्रनतपादन गनय गररने अनस ु न्द्िान नै
आिारभूत अनुसन्द्िान हो ।
 आिारभूत अनस ु न्द्िानहरु सामान्द्यतया प्रयोगशाला वा अन्द्य ननयन्त्न्द्ित वातावरणमा
गररन्द्छन ् र यस प्रकारको अनस ु न्द्िानमा साविानीपूवक य नमुना छनोट गरी गररन्द्छ
र सम्पण ू य जनसंख्याको क्षेिमा सामान्द्यीकरण गररन्द्छ ।
 ज्ञानको लाधग ज्ञान ननमायण (Knowledge for knowledge sake) का लाधग
आिारभूत अनुसन्द्िान गररन्द्छ ।
 यो अनस ु न्द्िानको मुख्य उद्दे श्य नै सामान्द्यीकरण गनुय र ससद्िान्द्तको ववकास गनुय
हो ।
 यो अनस ु न्द्िानबाट प्राप्त ज्ञानको तत्कालीन उपयोधगता नहुन सक्छ तर यसले
ज्ञानको भण्डारलाई ववस्तार गनय सघाउ पुयायउाँछ ।

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 12

 आधारभत
ू अनुसन्धान………..
पररभाषााः
 आिारभूत अनस ु न्द्िानले ज्ञानको भण्डारमा नयााँ ज्ञान र्प गछय तर त्यसको
तत्कालीन उपयोधगता भने कम हुन्द्छ । (Travers, 1948)
Objectives of Basic Research
a. development of theory by the discovery of broad generalization
b. development of knowledge for knowledge sake
c. to obtain & use the empirical data for formulate, expand or evaluate
theory
उदाहरणाः
 प्याभलभको शास्िीय सम्बन्द्िन प्रत्यावतयनको ससद्दान्द्त, न्त्स्कनरको क्रक्रयापरक
सम्बन्द्िन प्रत्यावतयन ससद्दान्द्त,
 स्नातकोत्तर एमक्रिल तर्ा वपएचडीमा गररने र्ेसससलाई समेत आिारभत ू
अनस ु न्द्िानको उदाहरणको रुपमा सलन सक्रकन्द्छ ।
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 13
2. व्यवहाररक/प्रायोगगक अनस
ु न्धान (Applied Research):
• अनस ु न्द्िान ज्ञानको लाधग ज्ञान माि नभइ ज्ञानको उपयोग सामान्त्जक समस्याहरुको समािानका
लाधग हुनप ु छय वा कायायत्मकरुपमा ज्ञान उपयोगी हुनपु छय भन्द्ने दृन्त्टटकोणले यस अनस ु न्द्िानको
ववकास भएको हो ।
• प्रनतपाददत ज्ञान तर्ा ससद्िान्द्तहरुको वास्तववक ससकाइको वातावरणामा परीक्षण गनय र नतनीहरुलाई
उपयोग गरी शैक्षक्षक समस्या समािान गनुय र अभ्यासलाई सुिार गनय यो अनुसन्द्िानको आवश्यकता
पछय ।
• यस अनस ु न्द्िानको मख्
ु य उद्िेश्य सिु ार गनुय हो । यो अनस ु न्द्िान तत्कालीन ववसशटट र
प्रयोगात्मक समस्याहरु (immediate, specific & practical problems) के समािान गने तिय
ननदे सशत हुन्द्छ तसर्य यसलाइ शैक्षक्षक अनुसन्द्िानको रुपमा सलन सक्रकन्द्छ । Applied research
aims at finding a solution for an immediate problem facing a society, education or an
industrial/business organization. The research aimed at certain conclusions facing a
concreate social or business problem is an example of applied research. Research to
identify social, educational, economic, or political trends that may affect a particular
institution or marketing research or evaluation research are examples of applied
research.
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 14
 प्रायोधगक वा व्यावहाररक अनुसन्द्िान………
पररभाषााः
 तत्कालीन समस्या समािान गने प्रमख ु उद्दे श्यले गररने अनसु न्द्िान प्रायोधगक अनस
ु न्द्िान हो जसले ज्ञान
प्रान्त्प्तलाई माि महत्वपण
ू य उद्दे श्यमा राखेको हुाँदैन (Applied research is undertaken to solve an
immediate practical problem and the goal of adding to scientific knowledge is secondary) :
Travers 1948
 The purpose of applied research is to test theories and other ideas in the context of naturally
occurring educational settings. It is usually focused on a problem that needs to be solved to
improve the practice of education. The results are immediately and directly relevant to
educational decision making. McMillan
Objectives:
a. improving process or product
b. Improve practice and solve practical problems
c. testing theoretical concepts in actual problem situation. जस्तै ससकाइ अभ्यासबाट हुन्द्छ
भन्द्ने अविारणालाई कक्षाकोठामा परीक्षण गनुय
d. develop generalization about teaching learning process & instructional materials
e. development & testing of theories of how students behave in an educational setting

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 15

 k|fof]lus cg';Gwfgsf sfo{, k|of]u, cfjZostf
 cg';Gwfgsf lgisif{nfO{ k|of]u u/L z}lIfs ;d:of ;dfwfg ug{
 ljBfyL{sf JolStut ljleGgtf klxrfg u/L pko'St lzIf0f ljlw, tl/sf, pkfudsf] k|of]u
ug{
 z}lIfs gLlt, of]hgf, sfo{j|mddf ;d;fdlos ;'wf/ ug{ / gofF z}lIfs gLlt, of]hgf /
sfo{j|md lgdf{0f ug{
 lzIf0f l;sfOnfO{ k|Effjsf/L agfpg pko'St z}lIfs k|ljlw, ;fwg / ljlwsf] k|of]u ug{
 kf7\oj|md / kf7\o;fdu|L -kf7\ok':ts, lzIfs lgb]{lzsf cflb_ df ;d;fdlos ;'wf/ Nofpg
 d"Nof+sgsf ljlw, ;fwgdf ;'wf/ Nofpg
 z}lIfs If]qdf ;dfgtf, ;fdflhs Gofosf] k|Tofe"lt ug{

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 16

 k|fof]lus cg';Gwfgsf pbfx/0f
 ljBfnodf xKtfsf] @ lbg ljbf lbFbf ljBfyL{sf] l;sfO pknlAw a9\5 jf 36\5
egL j[xt?kdf cg';Gwfg ul/of] / o;af6 xKtfdf @ lbg ljbf lbO{ afFsL lbgdf
laxfg ( b]lv % ;DDf lzIf0f ubf{ ljBfyL{ l;sfO pknlAw a9\g] kfOof] / ;f]xL
cg';f/ @ lbg ljbf lbg] gLlt cjnDag ul/of] eg] o;nfO{ k|fof]lus
cg';Gwfgsf] ?kdf lnOG5\ .
 cf}ifwL lj1fg k|of]uzfnfdf eO/x]sf cg';Gwfg k|fof]lus cg';Gwfg x'g\ .
cg';GWffgaf6 k|dfl0ft ePsf] cf}ifwL la/fdLx?df k|of]u ug]{ p4]Zon] g} tL
cg';Gwfg ;+rfng x'g] ePsfn] ltgLx? k|fof]lus cg';Gwfgsf pbfx/0f x'g\ .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 17
 cfwf/e"t cg';Gwfg / k|fof]lus cg';Gwfgdf km/s
j|m=;= cfwf/e"t cg';Gwfg k|fof]lus cg';Gwfg
! cfwf/e"t cg';Gwfgsf] d'Vo p4]Zo 1fgsf] lj:tf/ tyf k|fof]lus cg';Gwfgsf] d'Vo p4]Zo z}lIfs If]qsf ;d:of
gofF l;4fGt k|ltkfbg ug'{ xf] . ;dfwfg tyf cEof;nfO{ ;'wf/ ug'{ xf] .
1fg k|flKt o;sf] d'Vo p4]Zo xf] eg] To;sf] pkof]lutf 1fg k|flKt ;xfos p4]Zo xf] eg] To;sf] pkof]lutf d'Vo
;xfos p4]Zo xf] . p4]Zo xf] .
@ o; cg';Gwfgsf] ;fdfGoLs/0f Ifdtf pRr x'G5 . o; cg';Gwfgsf] ;fdfGoLs/0f Ifdtf cg';Gwfg gd'gf / pkof]u ul/g]
jftfj/0fdf e/ k5{ . cfwf/e"t cg';Gwfgsf] t'ngfdf ;fdfGoLs/0f
Ifdtf sd x'G5 .
# o; cg';Gwfgaf6 k|fKt 1fg ;j{dfGo x'g'k5{ . o; cg';Gwfgaf6 k|fKt 1fg s'g} vf; jftfj/0f jf
kl/l:yltdf dfq pkof]uL x'g ;S5 .
$ o; cg';Gwfgaf6 k|fKt 1fgsf] ljZj;gLotf, j}wtf / o; cg';Gwfgaf6 k|fKt 1fgsf] ljZj;gLotf, j}wtf /
k|dfl0fstf pRr x'G5 . k|dfl0fstf t'ngfTds ?kdf sd x'G5 .
% of] cg';Gwfgdf j}1flgs ljlwx?sf] k|of]u u/L 1fgsf] of] cg';Gwfg pkof]lutfsf] l;4fGtdf cfwfl/t x'G5 .
k|flKt / k|df0fLs/0fdf hf]8 lbOG5 .
^ o; k|sf/sf] cg';Gwfg k"/f ug{ nfdf] ;do nfU5 . o; k|sf/sf] cg';Gwfg k"/f ug{ sd ;do nfU5 .
& ;fdflhs cg';Gwfg afx]ssf w]/}h;f] cfwf/e"t cg';Gwfgx? ef}lts / j}1flgs lj1fgsf ljifoj:t'x? afx]ssf clwsf+z
k|3/24/2022
of]uzfnf jf lgolGqt jftfj/0fdf ;+rfng ul/G5g\ . k|fCDC
Yubraj Adhikari, of]lus cg';Gwfg k|fs[lts jftfj/0fdf g} ;+rfng18ul/G5 .
 3. वणणनात्मक अनस ु न्धान (Descriptive Research):
• ljleGg k|sf/n] ljleGg ljifoj:t' jf 36gfsf] af/]df ;e]{x? ;f]wvf]h u/L tYout kIfsf]
vf]hL ug{ j0f{gfTds cg';Gwfgsf] k|of]u ul/G5 .
• o; cg';Gwfgsf] d'Vo p4]Zo s'g} j:t'sf] jt{dfg cj:yfsf] af/]df cWoog ug'{ xf] .
• of] Ps k|sf/sf] ck|of]ufTds (non-experiments) cg';Gwfg xf] h;df cWoog ul/g]
j:t', 36gf jf r/x?dfly s'g} k|of]u gul/ oyfl:yltdf ljj/0ffTds tYof+sx? ;+sng
ul/G5 .
• MC Millan sf cg';f/ s'g} klg cWoog ul/g] ljifoj:t'sf] ;+VofTds gfk jf dfqfx?sf]
;fdfGo hfgsf/L ;+sng u/L ul/g] cGf';Gwfg g} j0f{gfTds cg';Gwfg xf] .
• o; cg';Gwfgdf ;fdfGotof k|ZgfjnL, cGtjf{tf{, cjnf]sg, k/LIf0f / ;xfos ;|f]t –
xflh/L, hg;+Vof k|ltj]bg_ 4f/f tYof+ssf] ;+sng ul/G5 .
• J0f{gfTds cg';Gwfgsf] k|s[ltcg';f/ of] # k|sf/sf] x'G5 M ;e]{, 36gf cWoog / sf/s
t'ngf cg';Gwfg –b'O{ r/x? dWo] Pp6f sf/0f / csf]{ k|efj x'g]_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 19
 $=cg'ejhGo cg';Gwfg (Empirical Research) M
• s'g} ljifoj:t' jf 36gfsf] af/]df cjnf]sg, cg'ej tyf k|of]u u/L
tYof+s tyf k|df0fsf] cfwf/df lgisif{ lgsfNg] cg';Gwfg g} cg'ejhGo
cg';Gwfg xf] .
• o; k|sf/sf] cg';Gwfg ljz]if u/L s'g} ljlzi6 k|s[ltsf] k|Zgsf] jf
kl/sNkgfsf]] pQ/ vf]hL ug]{ k|of]hgsf nflu ul/G5 .
• Empirical research realizes on experience or observation alone, often without
due regard for system and theory. It is data-based research, coming up with
conclusions that are capable of being verified by observation or experiment. In
such research, the researcher must first provide himself with a working
hypothesis or guess as to the probable results
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 20
5. मल्
ू याङ्कन अनस
ु न्धान (Evaluative Research)
• s'g} klg z}lIfs sfo{j|mdsf] k|efjsfl/tfsf] n]vfhf]vf u/L gLltut lg0f{o lng
(to make judgement for decision making about the effectiveness or desirability
of a program) ul/g] cg';Gwfg g} d"Nof+sg cg';Gwfg xf] .
• o; k|sf/sf] cg';Gwfgn] ljz]iftM z}lIfs sfo{j|mdsf] k|efjsfl/tf, pko'Sttf tyf
Jojxfl/stfsf] d"Nof+sg u/L pko'St lg0f{o lng ;xof]u ub{5 . sfo{j|mdn]
/fv]sf p4]Zox? s'g xb;Dd xfl;n x'g ;s] eGg] s'/fsf] n]vfhf]vf u/L ;'wf/sf
nflu cfjZos k[i7kf]if0f k|bfg ug'{ o; cg';Gwfgsf] p4]Zo xf] .
• ;fdfGotof o; k|sf/sf] cg';Gwfg sfo{j|md eGbf aflx/sf JolStn] ug]{ k|rng
5.

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 21

^= ;x;DaGwgfTds cg';Gwfg (Correlational Research)
• of] Ps k|sf/sf] kl/df0ffTds cg';Gwfg xf] h;df Pp6} ;d"x jf
ljifoIf]qsf] b'O{ jf b'O{ eGbf a9L r/x?sf] ;x;DaGwsf] cj:yf cWoog
ul/G5 .
• h:t} M ljBfyL{sf] l;sfO pknlAwsf] cWoog, lzIfssf] hflu/;Fusf]
;DaGw cflb .

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 22

&= P]ltxfl;s cg';Gwfg (Historical Research)
• ljutdf ePsf 36gf, tYo, hfgsf/L ;DaGwdf ul/g] cg';Gwfg
• ljutdf ePsf 36gfsf] k|df0f ;+sng, ljZn]if0f / lgisif{ lgsfNg of]
cg';Gwfgsf] cfjZostf kg]{
• Ps k|sf/sf] j0f{gfTds cg';Gwfg
• o; k|sf/sf] cg';Gwfgn] ljutdf ePsf 36gf a'em\gsf] ;fy} jt{dfg /
eljio;Dd To;sf] cl:tTj / k|efj;d]t cWoog ug]{ ub{5 .
• pbfx/0f M hok[YjLaxfb'/ l;+xn] u/]sf z}lIfs of]ubfg, b]jzdz]/n] lzIff
If]qdf u/]sf of]ubfgx?, cfw'lgs sfnb]lv xfn ;Ddsf] z}lIfs ljsf;sf]
Oltxf;, ljutsf lzIff ;DaGwL gLltx?sf] cWoog cflb .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 23
*= k|of]ufTds cg';Gwfg (Experimental Research)
• Kf|of]ufTds cg';Gwfgdf cg';Gwfgstf{n] Ps jf PseGbf a9L :jtGq r/x?dfly k/LIf0f
ub{5, c;DalGwt cGo r/x?nfO{ lgoGq0f ub{5 / cfl>t r/df k/LIf0fsf] k|efj
cjnf]sgaf6 dfkg ub{5 .
• k|of]ufTds cg';Gwfgsf # k|d'v ljz]iftfx? x'G5g\ M
-s_ :jtGq r/dfly k|of]ufTds k/LIf0f
-v_ cfl>t r/nfO{ c;/ ug]{ cGo r/x?nfO{ lgoGq0f
-u_ :jtGq r/dfly ul/Psf] k|of]un] cfl>t r/df cfPsf] kl/jt{gsf] gfk jf hfFr
• r/x? # k|sf/sf x'G5g\ M :jtGq r/, cfl>t r/ / afXo r/
• cg';Gwfgstf{n] k|of]u ug]{ r/ :jtGq r/, k|of]usf] c;/ h'g r/df cjnf]sg ul/G5
To;nfO{ cfl>t r/ / :JftGq r/afx]s cGo ;Defljt r/x? h;n] cfl>t r/nfO{ k|ToIf
jf ck|ToIf k|efj kf5{ TfL r/nfO{ afXo r/ elgG5 .
• pbfx/0f M 6]lnlehg x]g]{ afnaflnsfsf] z}lIfs pknlAwdf kg]{ c;/ cWoog ubf{
6]lnlehg x]/fO M :JftGq r/, z}lIfs pknlAw M cfl>t r/, cEof;, 6\o';g, sIffsfo{ cflb
M afXo r/
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 24
 (=kl/df0ffTds cg';Gwfg (Quantitative research)
• cg';Gwfgsf j|mddf cWoog ul/g] r/x?sf] kl/df0fnfO{ k|ToIf ?kdf dfkg u/L k|fKt ;+VofTds tYof+s (Numerical data) nfO{
ul0ftLo cyf{t\ TfYof+szf:qLo ljZn]if0fsf ljlw4f/f lgisif{df k'Ug ul/g] cg';Gwfg g} kl/df0ffTds cg';Gwfg xf] .
 o; cg';Gwfgdf kl/sNkgf lgdf{0f u/L To;sf] k/LIf0f ug{ cfjZos numerical data ;+sng ul/G5 / k|fKt tYof+ssf
cfwf/df kl/sNkgf k/LIf0f u/L cg';Gwfgsf] lgisif{df k'luG5 .
 o; cg';Gwfgdf tYof+s ljZn]if0f ubf{ lgudg ljlw (Deductive method) k|of]u ul/G5 .
 o; k|sf/sf] cg';Gwfgdf cg';Gwfgsf] j|mddf cWoog ul/g] r/x?nfO{ cfjZostfcg';f/ lgoGq0f / k/LIf0f ul/G5 /
o;}sf cfwf/df sf/0f / k|efjsf] ;DaGwdf cWoog ul/G5 .
 o; cg';Gwfgdf ;+of]udf cfwfl/t gd'gf 5gf]6 (Random sampling) ljlw4f/f gd'gfsf] 5gf]6 u/L ltgLx?df cWoog,
cg';Gwfg k'/f ul/G5 / k|fKt lgisif{nfO{ hg;+Vofsf] 7'nf] ;d"xdf ;fdfGoLs/0f ug{ ;lsG5 . cg';Gwfgsf] o:tf] :j?knfO{
nomothetic elgG5 .
 o; cg';Gwfgaf6 k|fKt lgisif{sf] ljZj;gLotf hfFRf ug{ cfGtl/s j}wtf -s] :jtGq r/df ePsf] kl/jt{gn] cfl>t r/df
klg kl/jt{g cfpF5 <_, afXo j}wtf -s] cg';Gwfgsf] lgisif{nfO{ cGo ;dfg cj:yfdf ;fdfGoLs/0f ug{ ;lsG5 <_,
ljZj;gLotf -s] cg';Gwfgsf] glthfdf l:y/tf 5 ÷ To:t} cj:yfdf cg';Gwfg bf]xf]¥ofOP glthfdf Ps?ktf b]vfk5{ <_,
j:t'k/stf (Objectivity) -s] cg';Gwfgsf k|lj|mofx? ;fj{hlgs ePsf 5g\ cyf{t\ cg';Gwfgstf{x?lar ;DalGwt k|lj|mof /
glthflar ;xdlt b]vfk5{ <
• pbfx/0f M
-s_ ;fd'bflos / ;+:yfut ljBfyL{sf] z}lIfs pknlAwsf] t'ngfTds cWoog
-v_ ;x/L / u|fld0f If]qsf ljBfyL{x?sf] z}lIfs pknlAwsf] t'ngfTds cWoog
-u_ k'/3/24/2022
:sf/ / b08sf] z}lIfs pknlAwdf kg]{ c;/sf] cWoog
Yubraj Adhikari, CDC 25
 !)= u'0ffTds cg';Gwfg (Qualitative research)
 s'g} cj:yf, k|lj|mof, 36gf tyf ;d:ofx?sf] cWoog ug]{ p4]Zon] gfd?kL tyf
j|mdfut :s]ndf dfkg ul/Psf jf zflAbs ?kdf ;+sng ul/Psf c;f+lVfs
tYof+sx?nfO{ tfls{s ljlw4f/f ljZn]if0f u/L lgisif{df k'Ug ul/g] cg';Gwfg g}
u'0ffTds cg';Gwfg xf] .

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 26

 पररमाणात्मक र गण
ु ात्मक अनस
ु न्धानमा फरक
j|m=;= km/ssf] cfwf/ kl/df0ffTds cg';Gwfg (Quantitative Research) u'0ffTds cg';Gwfg (Qualitative Research)
! p4]Zo ;DaGw, sf/0f / k|efjsf] cWWog ug'{ ;fdflhs oyfy{tf / lgodx?sf] af]w ug'{
@ 9fFrf (Design) cWoog ug'{ k"j{ tof/ ul/Psf] cWoogsf] j|mddf g} ljsl;t x'g]
# pkfud (Approach) lgudg (deductively) M l;4fGtsf] k/LIf0f u5{ cfudg (Inductively) M l;4fGt k|ltkfbg u5{
. .
$ ;fwg (Tools) k|dfl0fs cf}hf/x?sf] k|of]u u5{ . k|ToIf cGtlj|m{ofsf] k|of]u u5{ .
% gd'gf (sample) 7'nf gd'gfx? k|of]u x'G5 . ;fgf gd'gfx? (small samples)k|of]u x'G5 .
^ ljZn]if0f ;f+lVfs tYof+s k|of]u u/L tYof+szf:qLo zflAbs JofVof / ljj]rgf ul/G5 .
ljZn]if0f ul/G5 .
& tYof+s ;+VofTds zflAbs
* cg';Gwfgstf{sf] k/f]If, cNksfnLg, ljR5]b (Distant, short term k|ToIf, bL3{sfnLg / ;+nUg (involved)
e"ldsf and detached)

( ljlwx? k|of]ufTds, ldl>t, ;e]{, ;+/lrt cGtjf{tf{ cjnf]sg, ;xefuL cjnf]sg, v'Nnf
tyf cjnf]sg / k|ZgfjnL cGtjf{tf{, ;flxTo ljZn]if0f
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 27
 z}lIfs cg';Gwfg (Educational Research)
 ;fdflhs cg';Gwfgsf] Pp6f If]qnfO{ z}lIfs cg';Gwfg elgG5 .
t;y{ ;fdflhs cg';Gwfgsf ljleGg ljlwx? k|of]u u/]/ z}lIfs
;d:of tyf d'4fx?sf] cWoog ul/G5 eg] To:tf] cg';Gwfg g}
z}lIfs cg';Gwfg xf] .
 z}lIfs cg';Gwfgsf] d"n ljifoj:t' eg]sf] g} lzIff If]qdf
b]vfk/]sf ;d:of / d'4fx? x'g\ . o:tf ;d:of jf d'4fxX?
cGtu{t kf7\oj|md, kf7\o;fdu|L, l;sfO ljlw, d"Nof+sgsf
ljlwx?, u'0f:t/, kx'Fr, ;dtf, ;dfgtf, ;+:yfut Ifdtf ljsf;,
tflnd, ;fdu|L, l;sfO, Joj:yfkg cflb kb{5g\ .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 28
 z}lIfs cg';Gwfg (Educational Research)
j|m=;+ kl/efiff cg';Gwfg ljb\
! j}1flgs / bfz{lgs ljlwx?sf] k|of]u u/]/ z}lIfs If]qsf ;d:ofx? ;dfwfg ug]{ p4]Zon] PkmPn x\jL6gL
;~rfng ul/g] cg';Gwfg g} z}lIfs cg';Gwfg xf] .
@ z}lIfs cg';Gwfg Tof] sfo{ xf] h'g z}lIfs cj:yf jf jftfj/0fleq ;fGble{s x'g] Jojxf/ 8Na' Pd 6«fe;{
lj1fgsf] ljsf;df s]lGb|t x'G5 .
# cg';f/ z}lIfs cg';Gwfg z}lIfs lj|mofsnfk ;'wf/ ug]{ d'n k|of]hgsf nflu cfjZos lg0f{o Aof;]
lgdf{0f ug{ s]lGb|t x'G5 . o:tf] cg';Gwfgn] lzIfs / gLlt lgdf{tfnfO{ cfkm\gf] sfo{ ;'wf/ ug{ -;g\ !(((_
;3fpF5 .
$ cg';f/ z}lIfs cg';Gwfg lzIff If]qdf ;dfgtf, ;dtf, Gofo / v'nfkgsf] vf]hL / jsfnt ug]{ lu|lkmY;sf
p4]Zon] klg ul/G5 . -;g\ !((*_
% z}lIfs cg';Gwfg lzIffsf] If]qsf] cWoog tyf vf]hL xf] . Carter V. Good

^ z}lIfs cg';Gwfgsf] clGtd nIo lzIffsf] If]qdf pkof]usf nflu l;4fGtx? ;'lglZrt ug'{ / Munroe

k4ltx?sf] ljsf; ug'{ xf] .

& z}lIfs cg';Gwfg lrGtgsf] Ps of]hgfa4 tyf kl/:s[t k|ljlw xf] h;n] ljz]if ;fwg k|of]u Crawford

u/]/ s'g} ;d:ofsf] pko'St ;dfwfgsf] k|flKtsf nflu sfo{ ub{5 .

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 29
ljBfno lzIffdf z}lIfs cg';Gwfgsf] cfjZostf / k|ltj]bgx?sf] Jofjxfl/s pkof]u
 lzIf0f l;sfO k|lj|mofnfO{ k|efjsf/L agfpg] ljlw / tl/sfx?sf] vf]hL ug{
 k|of]u ul/Psf lzIf0f ;fdu|L, kf7\oj|md, kf7\o;fdu|Lnufot nufgLsf] k|efjsfl/tf /
;j{;'netfsf] d"Nof+sg ug{
 pkof]uL z}lIfs 1fgsf] ;+ul7t :j?ksf] vf]hL tyf z}lIfs If]qdf gofF 1fg, ljlw /
If]qx?sf] klxrfg ug{
 sIffsf]7fsf ;Df:ofx?sf] cWoog u/L lzIf0f l;sfOsf tTsfnLg ;d:of ;dfwfg ug{
-sfo{d"ns cg';Gwfg_
 cg';Gwfgsf lgisif{nfO{ k|of]u u/L z}lIfs ;d:of ;dfwfg ug{
 ljBfyL{x?sf JolStut ljleGgtf klxrfg u/L pko'St lzIf0f ljlw / tl/sfx?sf] 5gf]6
ug{
 ljBfyL{ d"Nof+sgsf pko'St ;fwgx?sf] ljsf; u/L k|of]u ug{
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 30
 Jf|mdzM=============
 z}lIfs If]qdf ;dfgtf, ;dtf / ;fdflhs Gofosf] ;'lglZrt ug{
 z}lIfs of]hgf, gLlt, sfo{j|md, kl/of]hgfdf ;'wf/ u/L ;flGbe{s / pkof]uL tl/sfn] ljsf;
ug{
 z}lIfs k|ljlw, z}Ifl0fs k|ljlw, ;fwg, ljlw / tl/sf tyf pkfudx?sf] vf]hL u/L k|of]u ug{
 kf7\oj|md, kf7\o;fdu|Ldf ;'wf/ u/L u'0f:t/o'St, hLjgf]kof]uL, Jojxf/s'zn l;ksf] ljsf;
x'g] u/L ljsf; ug{
 lzIff If]qdf gofF 1fg tyf l;4fGt k|ltkfbg ug{ -cfwf/e"t cg';Gwfg_
 s'g} z}lIfs sfo{j|mdsf] k|efjsfl/tfsf] n]vfhf]vf u/L gLltut lg0f{o lng -d"Nof+sg
cg';Gwfg_
 k|ltkflbt 1fg tyf l;4fGtx?sf] jf:tljs l;sfOsf] jftfj/0fdf k/LIf0f ug{ tyf
ltgLx?nfO{ pkof]u u/L z}lIfs ;d:of ;dfwfg ug'{ / cEof;df ;'wf/ ug'{ -k|fof]lus
cg';Gwfg_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 31
 कायणमलू क अनस ु न्धान
र अन्य अनस ु न्धानबबच
तल
ु नात्मक अध्ययन

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 32

 कायणमल ू क अनस ु न्धान र अन्य अनस ु न्धानबबच भभन्नता
क्षेत्र अन्य/औपचाररक कायणमल ू क अनस ु न्धान
अनस ु न्धान
cg';Gwfg Jofks -extensive) M ;"Id -little): sfo{d'ns cg';Gwfg cfkm\gf]
Ifdtfsf] cg';Gwfgstf{nfO{ bfz{lgs, k]zfut sfo{sf] ;'wf/;Fu ;DalGwt x'g]
cfjZostf ;}4flGts tyf cg';Gwfg kBtL x'Fbf 5'6\6} of]Uotf jf cg';Gwfg k4tL
-Competency ;DaGwL pRr of]Uotf, nfdf] cWoog ;DaGwL Jofks 1fg tyf l;ksf]
need) jf tflndsf] cfjZostf kb{5 . cfjZostf kb}g{ .
cg';Gwfg If]q of] cg';Gwfg dfgjLo hLjgsf of] cg';Gwfg k\]zfut sfo{ If]q leq
(research ljljw kf6fx?;Fu ;DalGwt ljleGg cfOk/]sf ;d:ofx?sf] ;dfwfg ug{ /
Area) ljifox?df cWoog ul/G5 . /rgfTds ljlw4f/f sfo{ 9fFrfdf
kl/dfh{g ug{ ;+rfng ul/g] x'Fbf cWoog
3/24/2022 If]q sfo{sf] bfo/f leq ;Lldt x'G5 .
Yubraj Adhikari, CDC 33
 कायणमल
ू क अनस
ु न्धान र अन्य अनस
ु न्धानबबच भभन्नता
क्षेत्र अन्य/औपचाररक अनस
ु न्धान कायणमल
ू क अनस
ु न्धान
p2]Zo, nIo - knowledge that is generalized to Results for improving practice in
Objective/ a wider audience (cg';Gwfgaf6 a local situation -glthf sfo{ynf] jf
goal) k|fKt 1fg Jofks kf7s jf >f]tfx?df :yfgLo txdf yf]/} If]qdf sfo{ ;'wf/sf
lj:tf/ ug'{ _ lgldQ nfu' ug'{ _
Problem review of previous research problems currently faced or
Identificati findings and extensions of them improvements needed in a set
on (;d:of (k"j{ cWoogsf] ;dLIffaf6 ;d:ofx?sf] of classrooms or a school
klxrfg vf]hL u/L To;}nfO{ yk cg';Gwfg ul/G5 (jt{dfgdf ljBfno jf sIffsf]7fdf
t/Lsf_ ._ cfOk/]sf ;d:ofx?df cfwfl/t eO{
cg';Gwfg ul/G5_

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 34

 कायणमल
ू क अनस
ु न्धान र अन्य अनस
ु न्धानबबच भभन्नता
क्षेत्र अन्य/औपचाररक अनस
ु न्धान कायणमल
ू क अनस
ु न्धान
literature Extensive enquiry into all some primary sources but also
review, research previously conducted use of secondary sources plus
cg';Gwg;Fu on this topic using different what practitioners are doing in
;DalGwt sources. ;DalGwt ljifodf k"j{ other schools. o;df k/LIff clen]v,
u|Gyx?sf] cWoogsf] k|flKtsf] cWoog, cEof; tyf xflh/L ljBfyL{ clen]v tyf cGo
cWoog :yflkt l;4fGtsf] cWoog ul/G5 . ljBfnodf ePsf] p:t} cWoogsf] k|flKtsf]
cWoog ul/G5 .
sampling random or representative students and/or members of the
gd'gf 5gf}6 preferably with large school community (ljBfnos} ;Da4
populations (7"nf] ;+Vofsf] k|ltlglwTj ljBfyL{, cljefjs, lzIfs cflbsf] 5gf]6
x'g] u/L gd'gf 5gf]6 ul/g]_ ul/g]_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 35
 कायणमल
ू क अनस
ु न्धान र अन्य अनस
ु न्धानबबच भभन्नता
क्षेत्र अन्य/औपचाररक कायणमल
ू क अनस
ु न्धान
अनसु न्धान
research design rigorous controls over long flexible, quick time frame,
and time periods (nfdf] ;do nufP/ control through triangulation
-cg';Gwfg 9fFrf / ul/g]_ (nlrnf], l56f], 5l/tf], lqsf]0ffTds ljlw_
;do_
approach cWoog deductive reasoning – inductive reasoning –
9fFrf jf ljlw theory to hypothesis to observations, patterns,
data to confirmation, interpretations,
l;4fGtdf cfwfl/t cg'dfg / To;sf] Recommendations (Jojxf/df
lgSof]{n ug'{ . qualitative, cfwfl/t, cjnf]sg, JofVof / l;kmfl/;_
Quantitative & mixed Qualitative substantiated by
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC Quantitative data 36
 कायणमूलक अनुसन्धान र अन्य अनुसन्धानबबच भभन्नता
Areas Formal research Action Research
analysis of tests leading to statistical generally grouping of raw data
data Significance (tYof+sLo using descriptive statistics
tYof+s ljZn]if0f k|df0fLs/0f, ljZn]if0f / JofVof_ (JofVofTds_

cGo leGgtf  of] k|f1, jf ljz]if1af6 ul/5 .  of] sfo{Gjogst{f cfkm}n] ub{5 .
 of] Ps ljifodf Psk6s ul/G5 .  of] k6sk6s (cyclical) ?kdf ul/G5 .
 ljlw / k|lqmofdf rigid x'G5 .  of] nlrnf] x'G5 / :yfg, ;xefuL /
 ;Dk"0f{ cg';Gwfgdf researcher sfo{ k|s[ltcg';f/ ljlw, k|lqmof /
s]lGb|t x'G5 . ;fwgdf nrstf ckgfOG5 .
 1fgsf]nflu  of] collaborative x'G5 .
 ;}4flGts  k|of]usf]nflu
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC
 Jofjxfl/s 37
 कायणमल
ू क अनस
ु न्धान (Action Research)
• काययमूलक अनुसन्द्िानको सुरुवात मनोववज्ञानवेत्ता Kurt Lewin
(अमेररका) ले सन ् १९४४/१९४६ मा गरे का हुन ् जसले
काययमलू क अनस ु न्द्िानलाइ योजना, कायायन्द्वयन र ननतजाको
पदहचान (a circle of planning, action and fact-finding
about the result of the action’) .सदहतको चक्रक्रय प्रक्रक्रया
हो भनेका छन ् ।
• सन ् १९७० मा लरे न्द्स स्टे नहाउसले अमेररकामा मानववकी
पाठ्यक्रम पररयोजनाको सरु ु वात गरे पनछ सशक्षा क्षेिमा यसको
व्यापकरुपमा सरुु वात भएको हो ।
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 38
 Action Research By Kurt Lewin

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 39

 Cont..
• काययमूलक अनस ु न्द्िान एउटा यस्तो प्रक्रक्रया हो जहााँ अभ्यासकतायले
“Observing-doing-observing-adjusting” and then doing it again कायय
ननरन्द्तर गरररहनु पछय – Parson and Brown(2002)
• काययमूलक अनस ु न्द्िानमा अभ्यासकताय आफ्नो शैक्षक्षक क्रक्रयाकलापको अनसु न्द्िानका
ववधि तर्ा प्रक्रक्रया प्रयोग गरी वैज्ञाननक तर्ा व्यवन्त्स्र्त अध्ययन तर्ा ववश्लेषण
गने कायय गछय न ् - Watts 1985
• अनसु न्द्िानकतायले आफ्नै समस्या अध्ययन गरी आफ्ना काययहरु
पररमाजयन गने प्रक्रक्रया नै काययमल ू क अनस ु न्द्िान हो – Stephen 1953
• “काययमल ू क अनस ु न्द्िान पररवतयनको परीक्षण गदै जाने र के हुन्द्छ हे दै
जाने प्रक्रक्रया हो” टाइलर
• Susman and Evered (1978) का अनस ु ार काययमल ू क अनस ु न्द्िानका ५
चरणहरुुः 1. Diagnosing 2. Action planning 3. Action taking 4. Evaluating
and 5. Learning
• Dickens and Watkins (1999) का अनस ु ार काययमूलक अनस ु न्द्िानका ४
चरणहरुुः 1. Reflect 2. Plan 3.Act 4. Observe and then reflect to
continue through the cycle.
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 40
 Cont…
• काययमल ू क अनस ु न्द्िान गनुय भनेको योजना बनाउनु कायायन्द्वयन गनुय
अवलोकन गनुय र प्रनतववम्बन गनुय हो जन ु कुरा साविानीपव ू क
य
ससलससलाबद्िरुपमा एवम ् गन्त्म्भरतापूवक य सम्पन्द्न गररन्द्छ – केसमस
र म्याक टे ग्रेट 1992
• काययमल ू क अनस ु न्द्िान सशक्षक, ननरीक्षक एवम ् प्रशासकद्वारा
आफ्नो ननणयय एवम ् काययहरुको गण ु ात्मक उन्द्ननतका लाधग प्रयोग
गररने अनुसन्द्िान हो - Good
• सशक्षा क्षेिमा काययमूलक अनुसन्द्िान भन्द्नाले सशक्षक सुपररवेक्षक
ववद्यालयका प्रशासकहरुले उनीहरुकै कक्षा वा ववद्यालयमा
दे खखएका समस्याहरुमा आिाररत भइ कक्षाकोठाको सशक्षण ससकाइ
सुिार गनय संचालन गररने ववशेष प्रकारको प्रायोधगक अनुसन्द्िान
बखु िन्द्छ - Koul
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 41
 काययमल
ू क अनस
ु न्द्िानको अविारणा
• यस अनस ु न्द्िानले पेशागत काययमा आिुले सामना गरे का समस्या तर्ा
चन ु ौतीहरुमा प्रनतबबम्बन गदै ती समस्या तर्ा चन ु ौतीहरुका कारणहरु
पदहल्याइ समािानका लाधग योजनाबद्ि ढं गबाट सुिारात्मक कायय गनयमा
मद्दत गदय छ ।
• काययमल ू क अनस ु न्द्िान एक प्रकारको प्रायोधगक एवम ् ननणययकेन्द्रीत
अनुसन्द्िान हो, जहााँ शैक्षक्षक काययक्रममा काययरत व्यन्त्क्त वा व्यन्त्क्तहरुबाटै
अनस ु न्द्िान कायय गररन्द्छ । यसरी कायय र अनस ु न्द्िान एउटै व्यन्त्क्तबाट गने
भएकोले यसलाई काययमल ू क अनस ु न्द्िान भननएको हो ।
• शैक्षक्षक क्रक्रयाकलापमा संलग्न व्यन्त्क्तहरुबाटै आफ्नै काययको प्रभावकाररता
जाच गरी सुिारका लाधग गररने यसप्रकारको अनुसन्द्िानले ससद्िान्द्त र
ज्ञानको प्रनतपादनमा भन्द्दा पनन काययक्षेिका तत्कासलन समस्या समािानमा बढी
जोड ददएको हुन्द्छ ।

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 42

 क्रमश
• तात्कासलन समस्याको पदहचान गरी त्यसको समािानका
लाधग योजना ननमायण र कायायन्द्वयनबाट व्यावहाररक
समािानका उपायहरुको खोजी गने कायय नै काययमल ू क
अनस ु न्द्िान हो ।
• “Main objective of action research is to improve not to
prove”
• Action research is known as teachers' research designed for
improving teachers' performance and students' learning

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 43

 Steps of Action Research

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 44

 Steps of Action research

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 45

कायणमल
ू क अनस
ु न्धानका चरणहरु (PAOR)

1. योजना(Planning)

4. प्रनतबबम्बन 2. कायय
(Reflecting) (Acting)

3.अवलोकन
(Observing)
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 46
कायणमल
ू क अनस
ु न्धानको आवश्यकता/उपादे यता/योगदान/औगचत्य/महत्व
1. भशक्षण भसकाइमा ननरन्तर सध ु ार ल्याउन: यसले सशक्षकलाइ काम गदै ससक्दै तर्ा
अनस ु न्द्िान गदै नयााँ उपायको खोजी गनय सहयोग गदय छ िलस्वरुप ससकाइ
सहजीकरणमा सि ु ार आउाँ छ ।
2. ननरन्तर पेशागत ववकास गनणाः सशक्षण ससकाइसाँगै अनुसन्द्िान र अनुसन्द्िानसाँगै
ससकाइ गनय सघाउने भइ आफ्नै काययको प्रभावकाररता जााँच्दै सि ु ार गदै आिूलाइ
आफ्नो पेशामा समवपयत र पेशागतरुपले Sound बनाउन सघाउ पुर्याइ पेशागत क्षमता
ववकास गनय सहयोग गदय छ ।
3. शैक्षक्षक तर्ा शैक्षखणक समस्या समािान गनय ।
4. ससद्िान्द्तको प्रायोधगक पक्षको परीक्षण गनयको सार्ै नयााँ िारणा, मान्द्यता तर्ा
काययक्रमलाई परीक्षण गनय
5. ववसशटट र वैज्ञाननक ववधि उपयोग गरी ननतजा प्राप्त गनय पुराना ससद्िान्द्तहरु
परीक्षण गनय ।

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 47

 क्रमश…..
6. सशक्षकको/अनसु न्द्िानकतायको अन्द्वेषणात्मक क्षमता असभवद्
ृ धि गरी
सशक्षकलाइ बढी क्रक्रयाशील र ससजयनशील बनाउन
7. उपयोगी ज्ञान र सीपको खोजी गनय ।
8. आत्म मल् ू याङ्कन गरी सशक्षण ससकाइमा नयााँ सोच तर्ा ढङ्गले कायय गरी
सुिार ल्याउन ।
9. आफ्नो काययसम्पादनमा आइपरे का समस्याहरुको पदहचान गरी क्रमबद्ि
तररकाले समािान गने सीप तर्ा क्षमताको ववकासमा सहयोग गनय ।
10. सहकायय, समन्द्वय र असल अभ्यासको आदानप्रदान गनयुः सहकायय
संस्कृनतको ववकासमा सहयोग, ववद्यालयका सरोकारवालाहरुसाँग सहसम्बन्द्ि
र सहकायय संस्कृनतको ववकासमा सहयोग, ससकाइ सहजीकरणमा दे खखका
असल अनभ ु वहरुको आदान प्रदान गने काययमा सहयोग

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 48

 कायणमल
ू क अनस
ु न्धान गनक
ुण ा कारणहरु
1. काययसम्पादन स्तरमा सि ु ार ल्याउन र पेसागत दक्षता बढाउन
2. काययस्र्लमा आइपरे का समस्याको कारण पदहचान गरी सि ु ारका उपायहरु
पदहचान गनय
3. काययर्लोमा नै रहे र आिैंले सशक्षण ससकाइ क्रक्रयकलापको स्पटट र
व्यावहाररक रुपरे खा तयार पानय
4. प्रभावकारी व्यवस्र्ापन एवम ् सशक्षण ससकाइ क्रक्रयाकलापको नमन ू ा प्रस्तत
ु
गनय
5. ससकाइका परू ाना तर्ा नयााँ ससद्िान्द्तहरुको परीक्षण गरी उपयोगी
ससद्िान्द्तको प्रयोग गनय

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 49

 क्रमश…
6. ववद्यालयसाँग सम्बन्त्न्द्ित सबै व्यन्त्क्त समह ू र ननकायसाँग असल
सम्बन्द्ि ववकासका लाधग धचन्द्तन गनय
7. पेसागत क्षमता ववकासका लाधग आिैंले प्रयास गने प्रणालीको
ववकास गनय
8. पेसागत दक्षता असभवद् ृ धिका लाधग ननरन्द्तर लाधग पनय
9. आफ्नो वतयमान अवस्र्ाबाट सकारात्मक पररवतयनको ददशामा
अगाडड बढ्न र
10. ससकाइ समस्या समािान गरी गण ु स्तरीय सशक्षण ससकाइको
वातावरण सनु नन्त्श्चत गनय

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 50

 sfo{d"ns cg';Gwfgsf af/]df dgg ug'{kg]{
• s] < – ;d:ofsf] klxrfg
• lsg < k]zfut ljsf;, ;sf/fTds kl/jt{g
• s;n] < – lzIfs, k|c, k|lzIfs, ljlg, Joj:yfks, efuLbf/x?
• sxfF < – sIffsf]7f, ljb\ofno, tflnd sIf, k|zf;lgs sIf -sfof{no_
• s;/L < – j}1flgs vf]h, k|of;, ;"rgf ;+sng

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 51

 sfo{d'ns cg';Gwfgsf] k|of]u
Holly & Whitehead (1996) sf cg';f/
• lzIf0f ljlw (teaching methods): lzIf0fsf k/Dk/fut ljlwx?nfO{ gjLg
vf]h ljlwn] k|lt:yfkg ug{
• l;sfO k|lj|mof (learning strategies): s'g} Ps ljifosf] lzIf0f l;sfOdf
PsLs[t l;sfO k4tL nfu" ug{
• d"Nofª\sg k|lqmof (evaluative process): lg/Gt/ d"Nofª\sg k|lj|mofnfO{
k|efjsf/L ?kdf ;'wf/ ub}{ n}hfg
• k|j[lQ / d"No (attitude and value): sfdk|lt ;sf/fTds k|j[lt ljsf; ub}{
afnaflnsfx?sf] ;f]r / Jojxf/nfO{ hLjgsf d"No / dfGotfx? k|lt pGd'v
u/fpg
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 52
 cg';Gwfgsf] k|of]u
Holly & Whitehead (1996) sf cg';f/
• lzIfsx?sf] lg/Gt/ k]zfut ljsf; (continue professional
development of teachers): lzIf0f l;ksf] ;'wf/ ug]{, gjLg ljlwx?sf]
vf]h tyf ljsf; ug]{, ljZn]if0f Ifdtf ljsf; ug]{, cfTd r]tgf (self
awareness) pRr agfpg
• Joj:yfkg / lgoGq0f (management and control) M ljBfyL{sf] Jojxf/
kl/dfh{gsfnflu ckgfOg] tf}/ tl/sfx?sf] qmdj4tf
• k|zf;g (administration): ljBfnosf k|zf;lgs cGo ljljw kIfx?sf]
;'wf/ ug{
• sfo{d'ns cg';GwfgnfO{ pk/f]Qm cg';f/sf If]qdf dfq ;Lldt gu/L o;sf]
ljz]iftf / pkof]lutfnfO{ ax'cfoflds ?kdf k|of]u ug'{ kb{5, (Kemmis,
1997).
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 53
 sfo{d"ns cg';Gwfgsf] p2]Zox?
• lzIf0f l;sfOnfO{ kf7\oqmd / l;sf?sf] ult / cj:yf (pace and face) ;+u tfnd]n
ug'{
• lzIfsx?nfO{ cWoog;Ln tyf cg';Gwfgd'vL agfpg'
• lzIf0f l;sfO sfo{nfO{ lg/Gt/ ;'wf/ ub}{ n}hfg'
• lzIf0f l;sfOsf] qmddf cjnDag ul/Psf tf}/ t/Lsf, k|ljlwsf] k|efjsfl/tfsf]
d"Nof`\sg ug'{
• l;sfOsf ck]lIft p2]Zo / jf:tljs l;sfO pkjlAwsf]] d"No`\sg ug'{
• lzIf0f l;sfOnfO{ ;fGble{s afns]lGb|t agfpg /rgfTds (Innovative) ljlw, k|ljlw
;lxtsf] gof of]hgf agfpg' .
• lzIf0fsf qmddf b]lvPsf k|fljlws, dgfj}1flgs, ;+j]ufTds / cGo sl7gfOx?nfO{
;dfwfg ug'{
• lzIf0fnfO{ k|ljlws sfo{sf] ?kdf :yflkt ub}{ lzIffsf] u'0f:t/ a[l4ug{ dbt k'/\ofpg'
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 54
 कायणमूलक अनुसन्धान गनण सककने क्षेत्रहरु
• सशक्षण ववधि, सशक्षण सामग्री, मल्
ू यांकन
• कक्षाकोठा व्यवस्र्ापन, ससकाइ वातावरण
• ववद्यालय शासन
• नेतत्ृ व ववकास
• ववद्यार्ी सशक्षक आचारसंदहता
• ववषयसभिका ववद्यार्ीलाइ ससकाइ गराउाँ दा दे खखएका कदठनाइका समस्याहरु
• ववद्यालय योजनाहरु
• ववद्यालय व्यवस्र्ापन
• स्रोत सािनको संकलन व्यवस्र्ापन प्रयोग आदद ।

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 55

 कायणमल
ू क अनुसन्धानका ववशेषताहरु
1. योजनबद्ि प्रक्रक्रया (Planned and focused)
2. गण ु ात्मक/लधचलो (Qualitative/Flexible)
3. सान्द्दसभयक (Relevant)
4. पररवतयनमख ु ी (Change oriented)
5. स्व सहभाधगता (Self involvement)
6. ननरन्द्तर प्रक्रक्रया (Continuous process)
7. चक्रक्रय प्रक्रक्रया (Cyclical process)
8. एकीकृत प्रक्रक्रया (Integrated process)
9. प्रनतववम्बात्मक (Reflective)
10. ससकाइ (Learning)
11. सक्रक्रय प्रक्रक्रया (Active process)
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 56
 अन्य ववशेषताहरु
• काययमूलक अनुसन्द्िान कुनै कुराको प्रमाखणत गनुय भन्द्दा पनन आफ्नै
काययसम्पादन पक्रक्रयामा सि ु ार गनयको लाधग गररन्द्छ ।
• गदै ससक्दै ससक्दै गदै जाने प्रक्रक्रया
• स्वननदे सशत प्रनतववम्बात्मक प्रक्रक्रया
• ववशेष गरी Plan, Act, Observe, Reflect जस्ता चरणहरु प्रयोग गरी
चक्रक्रयरुपमा सुिार गदै अगाडड बढ्ने प्रक्रक्रया
• समस्याको पण ू य समािान नभएसम्म ननरन्द्तररुपमा चक्रक्रयरुपमा चसलरहने
पक्रक्रया
• ववशेष गरी कक्षाकोठाको सशक्षण ससकाइमा सि ु ार गररने प्रक्रक्रया
• सशक्षक वा अभ्यासकतायको पेसागत क्षमता ववकास गनयमा सहयोग गने र
ववद्यार्ीको ससकाइ उपलन्त्धिमा सि
ु ार गनयमा बढी केन्त्न्द्रत हुने प्रक्रक्रया

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 57

कायणमल
ू क अनस
ु न्धानमा सच
ू ना सङ्कलनका लागग उपयोगी साधनहरु

• अवलोकन
• सशक्षक डायरी
• ससकारुबाट प्राप्त पटृ ठपोषण
• पाठको लेखाजोखा तर्ा मुल्याङ्कन
• पाठको रे कडय
• ससकारुको काययको प्रनतबबम्बन
• सवेक्षण
• प्रश्नावली
• अन्द्तवायताय

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 58

 कायणमूलक अनुसन्धानका प्रकार/उपागमहरु
(Types/Approaches of Action Research)
1. व्यन्त्क्तगत काययमल
ू क अनस ु न्द्िान (Individual
Action Research)
2. सहकायायत्मक काययमल ू क अनस ु न्द्िान
(Collaborative Action Research)
3. ववद्यालयगत/संस्र्ागत काययमल ू क अनस ु न्द्िान
(School Wide/Institutional Action Research)

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 59

 कायणमल
ू क अनस
ु न्धानको लागग शीषणकहरु/समस्याहरु
1. ववद्यालयमा सशक्षक तर्ा ववद्यार्ी आचार संदहता प्रभावकारीरुपमा कायायन्द्वयन गनय नसक्रकनु
2. अनतररक्त क्रक्रयाकलापमा ववद्यार्ीहरुको सक्रक्रय सहभाधगता नहुनु
3. कक्षा … मा अंग्रेजीमय वातावरण सज ृ ना गनय नसक्रकनु
4. कक्षा ९ को नेपाली/अंग्रेजी ववषयमा राखखएका कववता सरल तररकाले सहजीकरण गनय नसक्रकनु
5. समयोससस प्रर्म कोषववभाजनका चरणहरुको धचि पदहचान गरी ववशेषताहरु ससकाउन कदठन हुनु
6. कक्षा ८ का िेरैजसो ववद्यार्ीहरुलाइ सामान्त्जक ववषयको नक्सा ननमायण गने सीपको ववकास गराउन
नसक्रकनु
7. कक्षा १० मा गखणत ववषय अन्द्तरगतको साध्य सशक्षणलाइ प्रभावकारी ससकाउन नसक्रकनु
8. कक्षा ८ मा ववज्ञान ववषय अन्द्तरगत ज्वालामुखी ववटिोटन र भुकम्पको अविारणा र कारणलाइ प्रटट
पानय नसक्रकनु
9. स्वास्थ्य तर्ा शारीररक ववषय अन्द्तरगत रहे को पुरुष र स्िी प्रजनन अंगको धचि ननमायण र प्रत्येक
अंगको काम प्रटट पानय नसक्रकनु
10. कक्षाकोठामा समह
ू काययमा सबै ववद्यार्ीहरुको सक्रक्रय सहभाधगता बनाउन सक्रकएन ।

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 60

 sfo{d"ns cg';Gwfgsf] k|:tfj n]vgsf] 9fFrf !
!= cg';Gwfgsf] k[i7e"ld M ;Gbe{, cf}lrTo, ;d:ofsf] klxrfg / sf/0fx?
@= p4]Zo
#= ;Ldf / sfof{GJog cjlw
$= cg';Gwfg ljlw
%=;d:of ;dfwfgsf ljsNkx?∕pkfox?sf] ljsf;, sfof{Gjogsf] r/0f-of]hgf,
sfo{, cjnf]sg / k|ltljDag_, k|lqmof / cjnf]sg ;fwg, tYof+s ;+sng /
ljZn]if0f
^= lgisif{, k|ltj]bg tof/L / k|jf]wLs/0f k|lqmof

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 61

 Kf|:tfj 9fFrf @
sfo{d"ns cg';Gwfgsf] zLif{s M
!= cg';Gwfgsf] k[i7e"ld M ;Gbe{, cf}lrTo -;d:ofsf] klxrfg / sf/0fx?_
@= ;Gbe{ ;fdu|Lsf] cWoog -P]lR5s_
#= ;d:ofsf] syg
$= cg';Gwfgsf] p4]Zo
%= ;d:of cfpg'sf sf/0fx?
^= ;Ldf / sfof{GJfog cjlw
&= cg';Gwfg ljlw
*=;d:of ;dfwfgsf ljsNkx?∕pkfox?sf] ljsf;, sfof{Gjogsf] r/0f -of]hgf, sfo{, cjnf]sg /
k|ltljDag_, k|lj|mof / ;fwg, tYofª\s ;ª\sng / ljZn]if0f ug]{ tl/sf
(= lgisif{, k|ltj]bg tof/L / k|jf]wLs/0f k|lqmof
• cg';"rL M sfo{of]hgsf] lj:t[tLs/0f, tYofª\s ;ª\sngsf ;fwgx?
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 62
 9fFrf #
cg';Gwfgsf] zLif{s M ============
!= cWoogsf] kl/ro
-s_ cg';Gwfgsf] k[i7e"ld
-v_ ;d:ofsf] syg
-u_ cg';Gwfgsf] p4]Zo
@= cWoog ljlw
-s_ gd'gf 5gf]6
-v_ tYof+s ;+sng ljlw
-u_ tYof+s ljZn]if0fsf tl/sf
#= sfof{Gjog r/0f
• ;d:of ;dfwfgsf pkfox? jf ljsNkx?
• klxnf] r/0f -s_ of]hgf -v_ sfof{Gjog -u_ cjnf]sg -3_ k|ltljDag
• bf];|f] r/0f -s_ of]hgf -v_ sfof{Gjog -u_ cjnf]sg -3_ k|ltaDag
• ===============
$= lgisif{, k|ltj]bg tof/L / k|jf]wLs/0f k|lqmof
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 63
 sfo{d"ns cg';Gwfgsf] k|ltj]bg n]vgsf] 9fFrf-gd"gf_
!= cg';Gwfgsf] k[i7e"ld M ;Gbe{, cf}lrTo, ;d:ofsf] klxrfg / sf/0fx?
@= pb\b]Zo
#= ;Ldf, sfof{GJog cjlw
$= cg';Gwfg ljlw
%=;d:of ;dfwfgsf ljsNkx?∕pkfox?sf] ljsf;, sfof{Gjogsf] r/0f-of]hgf, sfo{,
cjnf]sg / k|ltlaDag_ k|lqmof / cjnf]sg ;fwg, tYof+s ;+sng / ljZn]if0f
^= l;sfOsf a'Fbf, k|flKt -;'wf/sf] cj:yf_, pknlAw
&= lgisif{ / k'gof]{hgfsf] cj:yf
cg';r
" L M sfo{of]hgsf] lj:t[tLs/0f, ;fwgx?, ;fGble{s kmf]6f]x?, sfof{Gjogsf] qmddf
tof/ u/]sf pTkfbgx?
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 64
 ljBfno txdf sfo{d"ns cg';Gwfgsf] k|efjsf/L k|of]u x'g g;Sg'sf sf/0fx?
-s_ cjwf/0ffut c:ki6tf M lzIfs tyf k|wfgfWofks, ljJo;, lzc;+nufotsf ljBfno;Fu ;DalGwt
;/f]sf/jfnfx?nfO{ sfo{d"ns cg';Gwfgsf] cjwf/0ff, k|lj|mof, k|of]u ug]{ tl/sf ;DaGwdf :ki6 wf/0ff
/ hfgsf/L gx'g'
-v_ l;sfO ;+:s[ltsf] cefj M ljBfnodf l;Sg] l;sfpg] ;+:s[ltsf] ljsf; gx'g', cfkm"n] hfg]sf] c;n
cEof; cfbfg k|bfg ug]{ k|rng gx'g'
-u_ cf}krfl/stfdf ;Lldt M l;Sg] l;sfpg] ;+:s[lt, k];fut Ifdtf ljsf; ug]{ eGbf klg a9'jf k|of]hgsf]
nflu dfq k]; ug]{ k|of]hgn] sfo{d"ns cg';Gwfg ug'{
-3_ Ifdtf ljsf; gx'g' M sfo{d"ns cg';Gwfg ug]{ tl/sf, ;d:of klxrfg ug]{ tl/sf, ;d:ofsf] sf/0f
klxrfg ug]{, ;d:of ;dfwfgsf pkfox? klxrfg ug]{ tl/sf, cg';Gwfgsf] k|:tfj tof/ ug]{ /
k|ltj]bg n]vg l;k ;DaGwL ;3g tflndsf] cefj x'g'
-ª_ cg'udg / d"Nof+sg k|efjsf/L gx'g' M lzIf0f l;sfO tyf z}lIfs Joj:yfkg kIfdf ;'wf/sf] nflu
cg';Gwfg u/] gu/]sf] ;DaGwdf cg'udg gx'g', cg';Gwfg u/L ;'wf/ ug]{ lzIfsnfO{ k|f]T;fxg ug]{
k|3/24/2022
rng sdL x'g', cg';Gwfg gug]{ lzIfsnfO{Yubrajb08 ug]{ k|rng gx'g'
Adhikari, CDC 65
 !@=# sIffsf]7fleq ;DalGwt ljifo lzIf0fsf ;d:ofsf] klxrfg
• lzIf0f l;sfOsf] j|mddf b]lvPsf ;d:ofx?sf] ;dfwfg ug]{ k|of]hgn] sfo{d"ns cg';Gwfg ug]{ ul/G5 . l;sfO
;xhLs/0f lj|mofsnfksf] j|mddf sltko ljifoj:t'sf] ;xhLs/0f ubf{ ljBfyL{x?n] ;lhn};Fu a'em\g], l;ksf] ljsf; ug]{ /
Jojxf/ kl/jt{g ug]{ ub{5g\ eg] sltko ;}4flGts tyf k|of]ufTds k|s[ltsf ljifoj:t'x? ;lhn};Fu a'em\g / k|of]u tyf
k|bz{g u/]/ b]vfpg ;Sb}gg\ . lzIfsn] ljBfyL{x?nfO{ l;sfpg, a'emfpg g;s]sf tyf ljBfyL{n] a'em\g / l;Sg g;s]sf
ljifoj:t' g} sfo{d"ns cg';Gwfgsf ljifoj:t' x'g\ . ljifo lzIf0fsf ;d:ofx?sf] klxrfg ug{ lgDg tl/sf ckgfpg
;lsG5 M
 lnlvt k/LIff lnP/ -ljBfyL{x?n] lnlvt k/LIffdf ;f]lwPsf k|Zgsf] pQ/ lbg g;s]df tL k|Zg;Fu ;DalGwt ljifoj:t'
g} ;d:of x'g\ _
 k|Zgf]Q/ u/]/ -ljleGg k|sf/sf / ljleGg txsf k|Zg ;f]w]/ ltgsf] pQ/ lbg g;s]df tL k|Zg;Fu ;DalGwt ljifoj:t' g}
l;sfOdf b]lvPsf ;d:of x'g\ _
 k|of]ufTds sfo{sf] k|bz{g ug{ nufP/ -ljBfyL{x?n] k|of]ufTds sfo{ ubf{ r/0fut?kdf sfo{ ug{ g;s]df tyf k|of]usf]
cjwf/0ff k|i6 kfg{ g;s]df tL ljifoj:t' g} ;d:ofsf] ?kdf lng ;lsG5_
 kl/of]hgf sfo{ ug{ nufP/ -kl/of]hgf sfo{ ug{ lbFbf olb ljBfyL{n] ug{ ;s]gg\ eg] Tof] lzIfssf] nflu ;d:of aG5 .
h:tf] M gS;f lgdf{0f ug]{ kl/of]hgf lbOPsf] 5 t/ ljBfyL{n] lgwf{l/t dfkb08adf]lhd gS;f lgdf{0f ug{ ;s]gg\ eg]
lzIfssf] nflu Tof] ;d:of aGof]_

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 66

 ;fdfGotof ljifo lzIf0fdf lgDg ;Df:ofx? b]vfkg]{ ub{5g\ M
• g]kfnL ljifo lzIf0fdf b]lvg] ;d:ofx?
 jg{ljGof; tyf eflifs z'4tfdf b]lvg] ;d:of
 lgwf{l/t dfkb08adf]lhd lgaGw n]vg, syf n]vg, k|aGw n]vg, sljtf n]vgdf ;d:of
 sljtf lzIf0f -ult, olt, noaf]w, ;k|;+u JofVofnfO{ ;/n tl/sfn] lzIf0f ug]{ ;d:of
 Jofs/0fsf] b}lgs k|of]udf b]lvg] ;d:of
• c+u|]hL ljifo lzIf0fdf b]lvg] ;d:of
 sIffdf c+u|]hLdo jftfj/0f l;h{gf ug{ g;lsg' -Create English friendly envrionment in the classroom)
 Jofs/0fsf lgodcg';f/ af]nfO l;ksf] ljsf; ;/n tl/sfn] l;sfpg g;lsg'
 zAbe08f/ ljsf; u/L ;+ul7t ?kdf cleJolSt ug]{ l;ksf] ljsf; u/fpg g;lsg'
 syf, lgaGw, sljtfsf] a'emfO Ifdtf / cleJolSt Ifdtfsf] ljsf; u/fpg g;lsg'

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 67

 ;fdfGotof ljifo lzIf0fdf lgDg ;Df:ofx? b]vfkg]{ ub{5g\ M
• ul0ft ljifosf] lzIf0fsf ;d:ofx?
 ul0ftsf x/]s ljifoj:t'x?nfO{ b}lgs hLjgsf 36gfj|md;Fu hf]8\g g;lsg'
 HofldtLo ljifoj:t'x?nfO{ ;/n tl/sfn] a'emfpg g;lsg'
 ;fWo ;DaGwL ljifoj:t'x? ;xh tl/sfn] ;xhLs/0f ug{ g;lsg'
 7f]; j:t'sf] k|of]u u/L l;sfO u/fpg g;lsg'
• lj1fg tyf k|ljlw ljifo lzIf0fsf ;d:of
 lj1fgsf x/]s ljifoj:t'nfO{ b}lgs hLjgsf ljleGg 36gfj|md;Fu cGt/;DaGw :yflkt u/L
lzIf0f ug{ g;lsg'
 lj1fgsf ljifoj:t'nfO{ k|of]ufTds ljlwaf6 l;sfO u/fpg g;lsg'
 :yfgLo ;fdu|Lsf] k|of]u u/L l;sfO ;xhLs/0f ug{ g;lsg'
 e" tyf cGtl/If;Fu ;DalGwt ljifoj:t'sf] :ki6 cjwf/0ff lbg g;lsg'
 a|Xdf08 ;DaGwL ljifoj:t'nfO{ ;/n tl/sfn] a'emfpg g;lsg'
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 68
 !@=$ k|fKt tYof+s tyf glthfsf] ljZn]if0f / k|ltj]bgsf] tof/L
• tYof+ssf] cjwf/0ff
 cWoog cg';Gwfgsf] j|mddf k|of]u ul/g] ;"rgf, tYo, k|df0f, hfgsf/L tyf cfFs8fnfO{ tYof+s elgG5
.
 cg';Gwfgdf kl/sNkgfnfO{ k/LIf0f ug{ tyf cg';GwfgnfO{ p4]Zod"ns agfpgsf nflu tYof+ssf]
k|of]u ul/G5 .
 cg';GwfgnfO{ k"/f ug{ cfjZos kg]{ sRrf kbfy{ (raw materials) nfO{ tYof+s elgG5 .
 cWoog cg';Gwfgsf] klxnf] sfo{ tYof+s ;+sng ug'{ xf] . cg';Gwfgsf tYof+sx? vf;u/L b'O{
k|sf/sf x'G5g\ . u'0ffTds k|s[ltsf tYof+s / ;+VofTds k|s[ltsf tYof+s . cyf{t\ tYof+s ;+VofTds /
ljj/0ffTds b'j} x'g ;S5g\ . h:t} s'g} lzIfsn] ljBfyL{sf] pknlAw:t/ kQf nufpg k/LIff lnO{ k|fKt
tYof+s u0fgf u5{ eg] Tof] :f+VofTds tYof+sdf kb{5 eg] o;sf] ;6\6f p;n] ljifo lzIfs tyf
cleefjsaf6 cGtjf{tf{ jf k|ZgfjnL ljlw4f/f hfgsf/L ;+sng ub{5 eg] Tof] tYof+s ljj/0ffTds jf
u'0ffTds x'g hfG5 .
 tYof+sx? k|df0fsf ?kdf /x]sf x'G5g\ . tYof+s g} cg';Gwfgsf cfwf/ ePsfn] o;sf cefjdf s'g}
klg cg';Gwfg k"/f x'g ;Sb}g .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 69
 cg';Gwfgsf r/0fx?
• r/0f ! M ;d:ofsf] 5gf]6 (Selecting a problem) M cWoog cg';Gwfg ug{sf] nflu ;j{k|yd ;d:ofsf] 5gf]6
ul/G5 .
• r/0f @ M ;DalGwt ;flxTosf] k'g/fjnf]sg (Reviewing the literature on the problem) M bf];|f] r/0fdf
;d:of;Fu ;DalGwt ;flxTox?sf] cWoog ug]{, cg';Gwfgsf] cf}lrTo / ;fGble{stfnfO{ k'li6 ug]{ sfo{ ul/G5 .
• r/0f # M cg';Gwfg 9fFrfsf] ljsf; (Designing the research) M cg';Gwfgsf] o; r/0fdf cWoog cg';Gwfgsf]
of]hgf tof/ ul/G5 . cg';Gwfgsf ljleGg 9fFrfx? h:t} M ;e]{, k|of]ufTds, 36gf cWoog cflb dWo] s'g 9fFrf
k|of]u ug]{ xf] ;'lglZrt ul/G5 .
• r/0f $ tYof+ssf] ;+sng (Collecting the data) M o; r/0fdf k"j{ lgwf{l/t ;fwg / ljlwsf] k|of]u u/L tYof+s
;+sng ul/G5 . o:tf tYof+s k|fylds jf ;xfos jf b'j} k|s[ltsf x'g ;S5g\ .
• r/0f % tYof+ssf] ljZn]if0f (Analyzing the data) M o; r/0fdf tYof+ssf] k|s[ltcg';f/ ljZn]if0f ul/G5 .
;+VofTds tYof+snfO{ tYof+szf:qLo ljlw / u'0ffTds tYof+snfO{ tfls{s ljlw4f/f ljZn]if0f ul/G5 .
• r/0f ^ tYof+ssf] ljj]rgf / lgisif{ (Interpreting the findings and stating conclusion) M o; r/0fdf k|fKt
lgisif{sf] cy{ ljZn]if0f ul/G5 / cWoogsf] glthfnfO{ ;a}n] a'em\g] u/L ljj]rgf ul/G5 .
• r/0f & M glthfsf] hfgsf/L / k|ltj]bg (Reporting results) M o; r/0fdf cg';Gwfgsf ;Dk"0f{ hfgsf/Lx?
;dfj]z u/L k|ltj]bg tof/ ul/G5 .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 70
 tYof+ssf k|sf/ (types of data)
-s_ k|s[ltsf cfwf/df tYof+ssf] k|sf/ (Types of data on the basis of nature)
!= kl/df0ffTds, ;+VofTds tYof+s (Quantitative/numerical data)M kl/df0f, ;+Vof jf
dfqfdf cfwfl/t tYof+snfO{ kl/df0ffTds tYof+s elgG5 . o:tf tYof+sx? c+sx?df k|fKt
x'g] ePsfn] tYof+szf:qLo u0fgfdf k|of]u u/L lgisif{df k'Ug ;lhnf] x'G5 .
@= u'0ffTds tYof+s (Qualitative data)M tYof+s ;+sng ubf{ ;+Vofdf eGbf u'0fnfO{ dxTj
lbO{ To;df cfwfl/t x'g] tYof+snfO{ u'0ffTds tYof+s elgG5 . z}lIfs cg';Gwfg ubf{
kl/df0ffTds eGbf u'0ffTds tYof+ssf] a9L k|of]u / dxTj lbg] ul/G5 . u'0ffTds
cg';GwfgcGtu{t kg]{ o:tf tYof+s ;+sng ubf{ cGtjf{tf{, cjnf]sg tyf lnlvt b:tfj]hsf]
k|of]u ul/G5 .

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 71

 -v_ df}lnstfsf cfwf/df tYof+ssf] k|sf/
(Types of data on the basis of originality)
!= k|fylds tYof+s (Primary data) M cg';Gwfgsf] j|mddf cg';Gwfgstf{4f/f k|fKt ul/g] klxnf] tYof+sx?nfO{
k|fylds tYof+s elgG5 . o:tf tYof+snfO{ df}lns tYof+s klg elgG5 . o;sf] nflu k|ZgfjnL, cGtjf{tf{,
cjnf]sg cflbsf] dfWodaf6 tYof+s k|fKt ug{ ;lsG5 . k|fylds tYof+sx? k|fKt x'g] ;|f]tx? cGtu{t k|ToIf
cjnf]sg, cGtjf{tf{, k|ZgfjnL, cg';"rL (schedule), 36gf cWoog (case study), /]l6ª :s]n, k/LIf0f (test) cflb
kb{5g\ .
@= ;xfos, l4tLo tYof+s (Secondary data) M cWoogsf] j|mddf cg';Gwfgstf{n] klxn] g} ;+sng jf ;+u|x
ul/Psf tYof+sx?nfO{ k'gM k|of]u ub{5 eg] To:tf tYof+sx?nfO{ ;xfos tYof+s elgG5 . h:t} M ljleGg JolSt,
;+:yf Pjd\ ;/sf/L jf u}/;/sf/L ;+3;+:yf, cg';Gwfg k|ltj]bg cflb . l4tLo jf ;xfos tYof+sx? k|fKt ug]{
;|f]tx?nfO{ lgDgfg';f/ pNn]v ug{ ;lsG5 M
-c_ JolStut b:tfj]h (private document)M hLjgufyf (Biography), 8fo/L (Diary), lr7Lkq (letter),
:d/0f (memory) cflb .
-cf_ ;fJf{hlgs b:tfj]h (Public documents)M k|sflzt b:tfj]h (Published documents), ck|sflzt b:tfj]h
(unpublished documents), cGo ;|f]tx? -k|sflzt k':tsx?, x:tlnlvt u|Gyx? (manuscripts) cflb .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 72
 k|fKt tYof+s tyf glthfsf] ljZn]if0f
• tYof+sx?sf] ;+sng kZrft tYof+sx?sf] k|:t'tLs/0f ug]{ ul/G5 . o;sf] nflu k|fKt tYof+sx?nfO{
tflnsLs/0f u/L u|fkmlrq -:tDelrq, kfOrfy{ cflb_ df k|:t't ul/G5 h;n] ubf{ To;kl5 ul/g] ljZn]if0fsf]
sfo{df ;xof]u ub{5 . tYof+ssf] k|:t'tLs/0f kZrft tYof+snfO{ cy{k"0f{ agfpg ljleGg tYof+szf:qLo
ljlwx?sf] k|of]u u/L cy{k0" f{ tl/sfn] ljZn]if0f ul/G5 .
• != ;+VofTds tYof+ssf] ljZn]if0f M ;+VofTds tYof+ssf] :j?k / ltgLx?nfO{ ;fdfGoLs/0f ug]{ k|lj|mofsf
cfwf/df b'O{ efudf juL{s/0f ul/G5
• -s_ ljj/0ffTds tYof+szf:q (Descriptive statistics) M o; tYof+szf:qdf cjnf]sg ul/Psf gd'gfeGbf
aflx/ lgisif{nfO{ ;fdfGoLs/0f ug{ ;lsb}g . cyf{t\ h'g ;d"xaf6 tYof+s ;+sng ul/G5 k|fKt lgisif{ klg
;f]xL ;d"xdf dfq ;Lldt x'G5 . ljz]if u/L z}lIfs cg';Gwfgdf of] tYof+szf:qsf] a9L k|of]u ul/G5 .
o;cGtu{t s]Gb|Lo k|j[lQsf gfk (measures of central tendency_, cGtu{t kg]{ dWos (Mean), dlWosf
(median) / l/t (mode) k|of]u ul/G5 . To;} u/L ljr/0fzLntfsf] gfk (Measure of variability),
cGtu{t lj:tf/ (Range), dWos ljrng (Mean deviation), k|dfl0fs ljrng (Standard deviation) cflb
kb{5g\ . o;sf ;fy} o; lsl;dsf] tYof+s ljZn]if0f ug{ ;x;DaGw (correlation) cflbsf] u0fgf ul/G5
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 73
-v_ ;fdfGoLs[t tYof+szf:q (Inferential statistics)
• o;df ;Dk"0f{ hg;+VofnfO{ k|ltlglwTj ug]{ u/L gd'gf 5gf]6 ug]{ / pSt gd'gfdf cWoog cjnf]sg
u/L k|fKt lgisif{nfO{ ;Dk"0f{ hg;+Vofdf ;fdfGoLs/0f ul/G5 .
• o;sf] nflu t-test, f-test, analysis of variance, chi-square test, cflb tYof+s ljZn]if0fsf
;fwgx?sf] k|of]u ul/G5 .
@= u'0ffTds tYof+s ljZn]if0f (Qualitative data analysis)
• u'0ffTds vfnsf] cWoog cg';Gwfg k|fs[lts cj:yfdf ;DkGg ul/g] ePsfn] cg';Gwfgstf{n] k|fylds
;|f]taf6 k|ToIf?kn] tYof+s ;+sng ub{5 .
• u'0ffTds tYof+s ;+sng ug{sf] nflu ;xeflutfd"ns cjnf]sg (Participative observation), ulx/f]
cGtjf{tf{ (In-depth interviews), nlIft ;d"x 5nkmn (Focus group discussion) h:tf ljlwx?
k|of]u ul/G5 .

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 74

 cg';Gwfg k|ltj]bg tof/L
• cg';Gwfg k|ltj]bgn] ;~rf/sf] ;fwg (means of communication) sf] sfo{ ub{5
h;n] cg';Gwfgaf6 k|fKt lgisif{nfO{ ;DalGwt kf7s ;fd" k'/\ofpg] sfo{ ub{5 .
• of] cg';Gwfg k|lj|mof / To;sf] glthf;DaGwL hfgsf/L lbg] cf}krfl/s b:tfj]h xf] .
• cg';Gwfgsf] k|ltj]bg tof/ ubf{ cg';Gwfg n]vg z'4, :ki6, l4ljwfljxLg, tfls{s /
lglb{i6 x'g'k5{ .
• cg';Gwfgsf j|mddf ;+sng ul/Psf tYof+s, ltgLx?sf] ;f+s]tLs/0f, ljZn]if0f /
k|:t'tLs/0f u/L lgisif{ lgsfn]kl5 ltgLx?nfO{ cy{k0" f{ / lnlvt ?kdf tof/ kfl/Psf]
b:tfj]hnfO{ g} k|ltj]bg elgG5 .
• k|ltj]bgsf] p4]Zo cg';Gwfgstf{n] cfkm\gf] sfo{sf af/]df hfGg' dfq geP/ ;DalGwt
If]qdf rf;f] /fVg] ;a}sf nflu hfgsf/L u/fpg' xf] .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 75
 cg';Gwfg k|ltj]bgsf cª\u tyf efux?
-s_ k|f/lDes v08 (Preliminary part)
 zLif{s (Title page)
 l;kmfl/; k[i7 (Recommendation page)
 k|fSsyg jf wGojfb1fkg (Preface or Acknowledgement)
 ;f/ ;+If]k (Executive Summary/Abstract)
 ljifo;"rL (Table of contents)
 tflnsfsf] ;"rL (List of tables)
 lrqx?sf] ;"rL (list of figures)
 ;+lIfKt zAbfjnLsf] :f"rL (Abbreviation)

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 76

 -v_ d'Vo v08 (Main part)
!= cg';Gwfg kl/ro (Introduction of the study)
 cg';Gwfgsf] k[i7e"ld (Background of the study
 ;d:of syg (Statement of problems
 cg';Gwfgsf] p4]Zo (Purpose of the study
 cjwf/0ffsf] JofVof (Meaning of terms)
@= k"j{ ;flxTosf] ;dLIff (Review of Literature)
• cg';Gwfg sfo{nfO{ cl3 a9fpg'k"j{ ;DalGwt ljifo tyf If]qdf s]slt cWoog cg';Gwfg ePsf 5g\,
s'g s'g ;fwg, ljlwx?sf] k|of]u ul/Psf 5g\ / s] s] ;'emfj lbOPsf 5g\, ltgLx?sf] j[xt\ cWoog
tyf ;dLIff ug'{k5{ .
• k"j{ ;flxTosf] cWoogn] ;DalGwt ljifodf klxn] ePsf vf]hsf] d"Nof+sg ug{, ;DalGwt If]q tyf
ljifoj:t'sf af/]df hfgsf/L kfpg, gofF ljifoj:t' vf]Hg] / To:tf ljifoj:t'sf] ulx/fOdf k'Ug ;xof]u
ub{5

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 77

#=cg';Gwfg k4lt (Research Methodology)
 tYof+ssf] ;|f]t (sources of data)
 gd'gf 5gf]6 k|lj|mof (Sampling process)
 tYof+s ;+sngsf ;fwg (Data collection tools)
 :ynut sfo{ (Field words)
$= tYof+ssf] JofVof, ljZn]if0f / cg';Gwfgsf] pknlAw (Data Interpretation analysis
and findings)
 tYof+ssf] JofVof (Interpretation of data)
 tYof+sf] ljZn]if0f (Analysis of data)
 glthf jf pknlAw (Achievement or outcome)
%= ;f/f+z, lgisif{ / ;'emfj (Summary, Conclusion and Recommendation)

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 78

 -u_ ;Gbe{ v08 (Reference part)
 kl/lzi6 (Appendix) : cg';Gwfgdf k|of]u ePsf k|ZgfjnL, cg';"rL cflb nufot tYof+ssf
cfjZos k|df0f tyf ;|ft] x? kl/lzi6df /flvG5 . o;afx]s ljleGg tYof+szf:qLo ljj/0fx?, tflnsf
tyf cfjZos rf6{x? klg o;df /fVg] ul/G5 .
 ljlzi6 zAbfjnL (Glossary of terms): cg';Gwfg k|ltj]bg tof/ ug]{ j|mddf k|of]u ePsf ljlzi6
zAbfjnLsf] cy{ o;df n]lvG5 . o;nfO{ k|f/lDes v08df klg /fVg ;lsG5 .
 ;Gbe{ u|Gy;"rL (Bibliography)
 cg'j|mdl0fsf (Index) : cg';Gwfg k|ltj]bgdf k|of]u ePsf d'Vo zAbx?sf] ;"rLnfO{ cg'j|md0f cyjf
zAbfg'j|mdl0fsf elgG5 . h:t} M cg'j|mdl0fsf Index

cg';Gwfg &, !), #) Action research, 30

Basic research 20-30
cg';Gwfg lsl;d #)–#% Case study 150

 gS;f / lrqx? (Maps and figures

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 79
 !@=% cg';Gwfgsf lgisif{x?sf] lzIf0f l;sfOdf pkof]u
• lzIf0f l;sfO k|lj|mof k|lj|mofnfO{ k|efjsf/L agfpg ljleGg JolSt tyf ;+:yfx?n] cg';Gwfg u/]sf x'G5g\ . tL
cg';Gwfgsf k|ltj]bgn] l;sfO k|lj|mofdf ;'wf/sf] nflu ;'emfj lbPsf x'G5g\ . t;y{ tL ;'emfjx?nfO{
cfjZostfcg';f/ sIffsf]7fsf] lzIf0f l;sfOdf k|of]u u/L ljBfyL{sf] l;sfOnfO{ a9fjf lbg'kg]{ x'G5 . of] sfo{
ljBfnosf k|wfgfWofks tyf lzIfsx?n] ub{5g\ . lzIf0f l;sfO;Fu ;DalGwt cg';Gwfg ug]{ / To;nfO{ l;sfOdf
k|of]u ug]{ ;DaGwdf lgDg k|fjwfg /x]sf] kfOG5 M
-s_ lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL, @)%&
 ljBfnosf] Joj:yfkg tyf sIffsf]7fsf] lzIf0f l;sfOdf ;'wf/sf] nflu k|To]s lzIfsnfO{ lghn] cWofkg u/]sf]
ljifodf lzIf0f ;'wf/sf] nflu cg';Gwfg u/L k|ltj]bg tof/ u/] jfkt k|To]s jif{ ! cÍsf b/n] a9Ldf % cÍ
lbOgJoj:yf /x]sf]
 pSt k|ltj]bg lzIfssf] xsdf k|wfgfWofks / k|wfgfWofkssf] xsdf ;DalGwt :yfgLo txsf] lzIff x]g]{ k|d'vn]
k|dfl0ft ug{' kg]{ Joj:yf /x]sf]
 o; k|fjwfgcg';f/ lzIfsn] lzIf0f l;sfOdf cfkm"n] ef]u]sf] jf ;fdgf u/]sf] ;d:of ;dfwfgsf] nflu
sfo{d"ns jf 36gf cWoog u/L ;d:of ;dfwfgsf pkfox?sf] vf]hL u/L ;dfwfg ug]{ sfo{ ub{5g\ . cyf{t\
cfkm} cg';Gwfg ug]{ / cg';Gwfgaf6 k|fKt lgisif{nfO{ cfkm}n] lg/Gt/ k|of]u ub}{ l;sfO u/fpFb} hfg] sfo{ o;
k|sf/sf] cg';Gwfgdf ul/G5 .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 80
-v_ lzIfs k];fut ljsf; tflnd (TPD Training) :
 lzIff tflnd s]Gb|af6 ;+rfng ul/g] k|To]s r/0fsf] tflndcGtu{t klxnf] v08 !) lbg] cfdg] ;fdg]
tflnd kZrft\ bf];|f] v08 ljBfnodf cfwfl/t lj|mofsnfkcGtu{t $ cf]6f sfo{x? ug'{kg]{df klxnf] sfo{
sfo{d"ns cg';Gwfg clgjfo{ ug'{kg]{ k|fjwfg /x]sf]
 pSt cg';Gwfg lzIf0f l;sfO ;DaGwL l;sfO lj|mofsnfk, Joj:yfkg, ;fdu|L, ljlw, d"Nof+sg,
ljifoj:t' ;DaGwL ;d:of ;dfwfg h:tf kIfdf cg';Gwfg u/L ;d:of ;dfwfg ug]{ sfo{ /x]sf]
 o; k|fjwfgcg';f/ klg lzIf0f l;sfOdf b]vfk/]sf ;d:of ;dfwfgsf] nflu lzIfsn] cfkm}F jf c?sf]
;xof]u lnP/ cg';Gwfg ub}{ hfg] / k|fKt lgisif{nfO{ k|of]u ub}{ ;'wf/ ub}{ hfg] ub{5g\ . o;af6 lzIf0f
l;sfOdf b]vfk/]sf ;d:ofsf] ;dfwfg x'g] ub{5 .
-u_ z}lIfs u'0f:t/ k/LIf0f s]Gb|
 lzIff If]qdf z}lIfs u'0f:t/ k/LIf0f s]Gb| dfkm{t z}lIfs ;+:yfsf] sfo{;Dkfbg k/LIf0f tyf ljBfyL{sf]
/fli6«o pknlAw k/LIf0f ug]{ ub{5 .
 k/LIf0f kZrft\ ljBfno Joj:yfkg, lzIf0f l;sfOdf ;'wf/, u'0f:t/df ;'wf/ ug]{ ;DaGwdf ;'emfj lbg]
sfo{ ub{5 h;nfO{ ljBfno tyf lzIfsn] ;'wf/sf] nflu sfof{Gjog ug]{ k|of; ub{5g\ .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 81
-3_ ljZjljBfnodf ul/g] cg';Gwfg
 ljZjljBfnodf ul/g] w]/h } ;f] cg';Gwfgn] klg z}Ifl0fs kIfdf ;'wf/sf] nflu cWoog ub{5g\ /
;'wf/sf] nflu ;'emfj lbg] ub{5g\ h;nfO{ ljBfno tyf lzIfsn] cfjZostfcg';f/ ;'wf/sf] nflu
k|of]u ug]{ ub{5g\ .
-ª_ lzIff ;DaGwL ;+3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo tx tyf u}/;/sf/L txaf6 ul/g] cg';Gwfg
 lzIff ;DaGwL ;+3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo txdf cg';Gwfgsf nflu ah]6 ljlgof]hg x'g] u/]sf] 5 .
o;sf ;fy} ljleGg u}/;/sf/L ;+3:f+:yfx?n] ;d]t z}Ifl0fs kIfsf] ;'wf/sf] nflu cg';Gwfg ug]{
ub{5g\ .
 pSt tx / lgsfoaf6 ul/g] cg';Gwfg ;d]t ljBfnosf] z}lIfs Joj:yfkg / l;sfO ;'wf/ ug]{ tkm{
kl/nlIft x'G5g\ . tL cg';Gwfgaf6 k|fKt lgisif{x?nfO{ cfjZostfcg';f/ ljBfno tyf lzIfsn]
k|of]u u/L u'0f:t/ ;'wf/ ug]{ ub{5g\ .

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 82

z}lIfscg';Gwfgsf k|ltj]bgx?af6 k|fKt lgisif{x?nfO{ k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug]{ pkfox?
• -s_ k|ltj]bgx?sf] k|af]wLs/0f M ;DkGg ul/Psf z}lIfs cg';Gwfgsf k|ltj]bgx?sf] lgisif{nfO{ ;DalGwt
;/f]sf/jfnfx? -lzIfs, k|c, ljJo;, lzIfs cleefjs ;+3_ nfO{ hfgsf/L u/fpg], 5nkmn ug]{
• -v_ sfo{of]hgf lgdf{0f / sfof{Gjog M z}lIfs cg';Gwfgaf6 k|fKt lgisif{x?nfo{ sfof{Gjog ug{sf] nflu
ljifoIf]qut ?kdf ljBfnon] sfo{of]hgf agfO{ sfof{Gjog ug]{
• -u_ ;'emfjx?nfO{ sfof{Gjog ug{sf] nflu ;|f]t;fwgsf] pknAwtf M z}lIfs cg';Gwfgsf k|ltj]bgx?n] lgb]{z
u/]sf lgisif{x?nfO{ sfof{Gjog ug{sf] nflu ljBfnonfO{ ;+3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo txaf6 ;|f]t ;fwgsf]
pknAwtf k|bfg ug]{, Ifdtf ljsf;sf sfo{j|md ;+rfng ug]{
• -3_ ;dGjo / ;xsfo{ M k|ltj]bgsf lgisif{nfO{ sfof{Gjog ug{sf] nflu ;/sf/L, u}/;/sf/L, lghLIf]qsf]
;xof]u lng]
• -ª_ cg'udg, ;'kl/j]If0f M k|ltj]bgsf lgisif{x?sf] k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog eP gePsf] lgoldt ?kdf
;DalGwt lgsfo tyf JolStaf6 cg'udg / ;'kl/j]If0f ug]{, cfOk/]sf ;d:of ;dfwfgdf ;xof]u ug]{,
k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug]{nfO{ k|f]T;fxg ug]{ cflb .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 83
 मामला/घटना अध्ययन (Case Study)
• मामला अध्ययन भनेको कुनै एउटा ववशेष अवस्र्ामा दे खखएका सम्बद्ि पक्ष वा
पाि वा काययको अध्ययन हो । यो अध्ययन नकारात्मक माि होइन अत्यन्द्तै
सकारात्मक पक्षको पनन हुन सक्छ ।
• Detailed investigation of individuals, groups, institution or other social units.
• यो एक क्रकससमको सामान्त्जक माइक्रोस्कोपले गदहररएर हे ने र जे दे खखन्द्छ त्यो
दटपोट गररन्द्छ ।
• घटना अध्ययनले यर्ार्य जीवनको अनुभवलाई समेट्छ ।
• घटना अध्ययन मल ू तुः तासलम वा सशक्षणको क्षेिमा कुनै व्यन्त्क्तको जीवन, उसको भोगाइ तर्ा
उतारचढावसाँग सम्बन्त्न्द्ित भइ छलिल गररन्द्छ र त्यस घटनामा उल्लेख भएका ववववि
पक्षहरुलाई केलाउने प्रयास गररन्द्छ अर्ायत ् कसैको भोगाइमा भएका समस्यालाई केलाएर
कारणहरुको खोजी गरी समस्या समािानका उपायहरु खोज्ने प्रयास घटना अध्ययनमा गररन्द्छ ।
• समग्रमा मामला अध्ययन भनेको कुनै व्यन्त्क्त, वस्त,ु समह ू , संस्र्ा आददको गहन अध्ययन गरी
कारणहरुको खोजी गरी सि ु ारको लाधग सिु ाव ददइने कायय हो ।
• मामला अध्ययनको प्रयोग सवणप्रथम पाररवाररक बजेटमा भएको गथयो ।
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 84
 घटना/मामला अध्ययन…………………….
1. एउटा मोटर जसले कक्षाकोठामा र्ुप्रै यर्ार्य सलएर
आउाँ छ,जसलाई ववद्यार्ी तर्ा सशक्षकले केलाउने गदय छन ् ।
एउटा वास्तववक घटना अध्ययनले यर्ार्य जीवन भोगाइलाई
कक्षाकोठामा छलिलको लाधग उजागर गररददन्द्छ र अध्ययन
अध्यापनको लाधग गनतलो माध्यम बन्द्न जान्द्छ । - प्रोिेसर
पाउल लउरे न्द्स
2. घटना अध्ययन ववधिका प्रवतयक Robert Peric ले यस ववधिमा
Scientific र Depth शधदको प्रयोग गरे जसले तथ्यको
आिारमा वैज्ञाननक र सभिी तहसम्म पग ु ेर घटना अध्ययन
गनप ुय छय भन्द्ने जनाउाँ छ ।
3. सामान्त्जक ववज्ञानको क्षेिमा सवयप्रर्म मामला अध्ययनको
प्रयोग गने व्यन्त्क्त Frederic lepay (1829) हुन ् ।
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 85
 घटना/मामला अध्ययनको पररचय
• मामला अध्ययन ससकाइमा नयााँ मान्द्यता स्र्ावपत गने त्यस्तो ववधि वा
प्रववधि हो जसले समग्रमा न्त्स्र्नतको गण
ु ात्मक व्याख्या र ववश्लेषण गदय छ ।
• अध्ययन गररने एकाइको सम्पूणय पक्षमा गदहररएर पूणय तन्त्स्वर उतादै के
भइरहे को छ र क्रकन त्यसो भइरहे को छ भन्द्ने प्रश्नहरुको गण
ु ात्मक कर्न र
व्याख्या ववश्लेषण नै घटना अध्ययन हो ।
• मामला वा घटना अध्ययनमा बहुसूचना स्रोत (Multiple information) को
प्रत्यक्ष अवलोकन र बिकोणात्मक समन्द्वयमा सम्बन्द्िहरु स्र्ावपत गररन्द्छ ।

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 86

 घटना/मामला अध्ययन प्रकिया
1. घटना अध्ययनको लाधग अनुसन्द्िानको प्रश्न ननमायण
2. घटना अध्ययनको लाधग रणनीनत तयारी
3. अध्ययनको लाधग अनुसन्द्िानको सािन ननमायणुः अन्द्तवायताय अवलोकन
आदद ।
4. सचू ना संकलन तर्ा व्यवस्र्ापन
5. सूचनाको लेखाजोखा/मूल्याङ्कन र ववश्लेषण
6. ववश्लेषणका आिारमा घटनाको लेखन वा कर्ाको रुपमा प्रस्तुती
7. घटनालाई पुटट्याइ ददन सक्रकने आिारहरुको पुनरावलोकन
8. घटना अध्ययनको प्रनतवेदन तयारी र प्रबोिीकरण तर्ा
आवश्यकताअनस ु ार प्रकाशन

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 87

 lzIf0f l;sfOdf 36gf÷dfdnf cWoogsf] ljz]iftfx?
• ljz]if k|sf/sf] 36gf jf ;d:ofdf cfwfl/t x'G5 .
• 36gf cWoog JolSt jf ;d"xdf cfwfl/t x'G5 .
• ;sf/fTds jf gsf/fTds h'g;'s} k|s[ltsf] 36gf x'g ;S5 .
• Gfsf/fTds 36gf jf dfdnfsf] nflu ;sf/fTds agfpg] / ;d:of ;dfwfgdf hf]8 lbOG5 eg]
;sf/fTds kIfsf] 36gfsf] nflu yk k|ultsf] nflu kxn ul/G5 .
• 36gf cWoog ljBfyL{ / lzIfs b'j}n] ug{ ;lsG5 .
• ljBfyL{sf] zf/Ll/s, dfgl;s, ;+ju] fTds, z}lIfs, wfld{s, ;f+:s[lts, n}ª\lus cflb kIfsf] 36gf
cWoog ug{ ;lsG5 .
• lzIf0f l;sfOdf 36gf cWoogn] cWoogstf{nfO{ ;dLIff ug]{, ljZn]if0f ug]{, lg:sif{ lgsfNg], ;d:of
;dfwfg ug]{ h:tf l;ksf] ljsf; ub{5 .
• lzIf0f l;sfOdf 36gf cWoogn] ;d;fdlos d'4fx?sf] uxg cWoog u/L ;d:of ;dfwfgsf] nflu
;'emfjx? k|bfg ub{5 .
• 36gf cWoogdf ;fdfGo 36gf b]lv ljjfbf:kb 36gfx?sf] cWoog ug{ ;lsG5 .
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 88
 Case Study का क्षेत्रहरु
• समाजमा रहे का ववकृनतहरु (कुलत चेसलबेटी बेचववखन िूमपान मध्यपान आदद )
• सामान्त्जक संघ संस्र्ाहरु
• स्र्ानीय समद ु ायमा रहे को नमन ू ा ववद्यालय
• पररवारमा घट्ने घटनाहरु जस्तो दाइजो……..
• सामान्त्जक/गखणत/अंग्रेजी/ववज्ञान ववषयमा ववद्यार्ीहरुले उच्च अंक ल्याउन नसक्नुका कारणहरु
• ववद्यालयहरुले सामद ु ानयक कायय प्रभावकारीरुपमा गनय नसक्नु
• ववद्यालयको उपलधिी कमजोर /राम्रो हुनाका कारणहरु
• कुनै ववद्यार्ी कक्षामा कम बोल्ने तर सलखखतमा राम्रो ननतजा ल्याउने कारण
• कुनै ववद्यार्ी अत्यन्द्तै प्रनतभावान वा अत्यन्द्तै कमजोर रहनु
• समयमा उपन्त्स्र्त नहुने सशक्षक तर्ा ववद्यार्ीको कारण र्ाहा पाउन र सि ु ाव ददन
• कुनै काययक्रम सिल वा असिल हुनुका कारणहरु पत्ता लगाउन र सुिावहरु ददन
• मानवअधिकार बालअधिकार मदहला अधिकार आदद ।
• कुनै ववद्यार्ी सशक्षक ववद्यालय संस्र्ा काययक्रम घटना अध्ययनका क्षेि हुन सक्छन ् न क्रक कुनै व्यन्त्क्तका
ववचार वा ससद्दान्द्त । घटना अध्ययनबाट प्राप्त तथ्य र उपलन्त्धिलाई सामान्द्यीकरण गनय सक्रकदै न तर
त्यस्तै प्रकृनतका अन्द्य घटनाको समस्या समािानका लाधग सहयोग सलन सक्रकन्द्छ ।

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 89

 Case Study को महत्व/आवश्यकता
• वास्तववक समस्या पदहचान गनय ।
• कुनै पनन संस्र्ा तर्ा क्षेिको गदहरो अध्ययन गनय ।
• पेशागत क्षमता ववकास गनय ।
• सामान्त्जक एकाइहरुको समग्र अध्ययन गनय ।
• गण ु ात्मक अध्ययन गनय ।
• दइु वा दइ ु भन्द्दा बढी एकाइबीचको तल ु नात्मक अध्ययन गनय
• अनस ु न्द्िानमखु ी जनशन्त्क्तको ववकास गनय ।
• समस्या समािान गने सीपको ववकास गनय ।
• ससकाइमा ससकारुको सक्रक्रयता बढाउन ।
• ससकारुहरुमा समालोचनात्मक सोचाइ आगमन तकय सीप छलिल अन्द्तरक्रक्रया गने
सीपको ववकास गनय ।
• ववद्यार्ीहरुमा अन्द्तरवैयन्त्क्तक सीप र संचार सीपको ववकास गनय
• ससकारुहरुमा तथ्यांक प्रस्तत ु गने र ववश्लेषण गने सीपको ववकास गनय ।
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 90
 lzIf0f l;sfOdf 36gf cWoogsf] k|of]u
• ljBfyL{sf] j}olSts ;d:ofsf] klxrfg u/L ;dfwfg ug{
• ljBfyL{x?nfO{ s'g} klg 36gfsf] uxg cWoog ug]{ Ifdtfsf] ljsf; u/L tfls{s, cGj]if0ffTds,
;dfnf]rgfTds, ljZNf]if0ffTds l;ksf] ljsf; ug{
• ljBfyL{sf] sdLsdhf]/L klxrfg u/L ;'wf/sf] nflu ;'emfj k|bfg ug{
• cleefjsnfO{ 5f]/f5f]/Lsf] l;sfOdf ljz]if Wofg lbg / pgLx?sf] ;d:of ;dfwfg ug{df ;xof]uL
jftfj/0f l;h{gf ug{
• l;sf? cyf{t\ ljBfyL{x?sf] jf:tljs ;d:of klxrfg ug{
• s];sf] ulx/f] cWoog u/L ;d:ofsf] sf/0f klxrfg u/L ;dfwfgsf pkfox?sf] vf]hL ug{
• ljleGg ljBfyL{x?sf] j}olSts cWoog u/L yk l;sfO cfjZostf ePsf ljBfyL{sf] nflu ;xof]u ug{ /
k|ltefjfg ljBfyL{x?sf] nflu yk pknlAw xfl;n u/fpg
• lzIfs tyf lJfBfyL{x?df ;d:ofsf] klxrfg u/L ;dfwfg ug]{ l;ksf] ljsf; ug{
• lzIf0f l;sfO lj|mofsnfkdf ljBfyL{x?sf] ;lj|motf a9fpg
• ljBfyL{x?df cGt/j}olSts l;k / ;~rf/ l;ksf] ljsf; ug{
• ljBfyL{x?df tYofª\s k|:t't ug]{ / ljZn]if0f ug]{ l;ksf] ljsf; u/fpg
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 91
 घटना अध्ययन गदाण ध्यान ददनुपने पक्षहरु
• सम्बन्त्न्द्ित ववषय सह
ु ाउाँ दो
• ववद्यार्ी वा सहभागीको उमेर सुहाउाँ दो
• समसामनयक र सान्द्दसभयकुः िेरै पुरानो हुाँनु हुाँदैन ।
• समूहमा घटना अध्ययन गराउाँ दा समूहका सबै ववद्यार्ीको सक्रक्रय
सहभाधगता सनु नन्त्श्चत हुने गरी व्यवस्र्ापन गनप ुय छय ।
• सशक्षकले घटनाको राम्रोसाँग अध्ययन गरी समस्या र समािानको उपाय
र्ाहा पाएको हुनुपछय ।
• समयको उधचत प्रबन्द्ि गररएको हुनप ु छय ।
• सशक्षण योजनासदहत गन्त्म्भर प्रश्नमा ननणयय ददन सक्रकने हुनप ु छय ।

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 92

 घटना अध्ययनको शैक्षक्षक प्रयोग
• घटना अध्ययनको प्रयोग सशक्षामा दई
ु तररकाले गनय सक्रकन्द्छुः
1. अध्ययन गरे र
2. अध्ययन गनय सक्रकएको घटनामाधर् छलिल गराएर
• lZfIf0f l;sfOsf] j|mddf 36gf cWoognfO{ b'O{ ju{df ljefhg ug{ ;lsG5 .
-s_ lzIfsåf/f ;~rfng ul/g] /
-v_ ljBfyL{åf/f ;~rfng ul/g]
• समस्या पदहचान गरी समािान गनय क्षमताको ववकास गनय
• कुनै घटनालाई श्रव्यदृश्यका माध्यमबाट प्रस्तुत गनय (जसले र्ोरै समयमा ववषयवस्तुलाई स्पटट पानय
मदत गदय छ)
• कुनै ववषयवस्तक
ु ा सन्द्दभयमा स्पटट अविारणाको ववकास भइ समस्या आिै समािान गने क्षमताको
ववकास गनय
• कुनै खास घटनाको बारे मा अध्ययन गरी ननटकषयमा पुग्नको लाधग ववसभन्द्न सम्भाव्य रणनीनत तयार
गनय
• घटनालाई अवलोकन गने, पुनराववृ त्त गने, ववश्लेषण गने, समस्या वववेकपूणय ढं गले ननटकषयमा पुग्न

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 93

 घटना अध्ययनका सामान्य चरणहरु
1. घटनाको छनोट गने (Selection a case)
2. वतयमान अवस्र्ा पदहचान गने (Determine the present status)
3. पररकल्पना ननमायण (Formation of hypothesis)
4. तथ्याङ्क संकलन गने (Collection of data)
5. अनम ु ाननत ननदान (Tentative diagnosis)
6. संस्र्ागत उपचार (Instituting remedy)
7. अनग ु मन गने (Follow up/rechecking)

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 94

lzIf0f l;sfOdf 36gf, dfdnf cWoog (Case Study) k|of]u ug]{ r/0fx?
• lzIf0f l;sfOnfO{ vf]hd"ns, cg'Gwfgd"ns / pknlAwd"ns agfpg 36gf cWoogsf]
dxTjk"0f{ e"ldsf /xG5 . ljz]if u/L lzIfsn] sIffsf]7f leq jf aflx/ 36gf jf s];df
cfwfl/t eP/ l;sfO ;xhLs/0f ug{sf] nflu lgDg r/0fx?sf] cjnDag ug'{kg]{ x'G5 M
-c_ s];sf] klxrfgM cWoog ug'{kg]{ ljifo klxrfg u/L 5gf]6 ug'{k5{ . cfkm\gf ljBfno jf
jftfj/0f jl/kl/ To:tf s];x? s] s] 5g\ gfdfjnL tof/ ug]{ / oL s];x? s'g txsf
ljBfyL{x?sf] nflu cWoog u/fpg pko'St 5 egL lgSof}{n ug]{ ug'{k5{ . ljBfyL{x?sf]
tx, :t/, k"j{ 1fg ;d]tnfO{ Wofg lbO{ s];sf] 5gf]6 ug'{k5{ .
-cf_ ;d"x ljefhgM cWoog ug'{kg]{ s]; / ljBfyL{sf] tx lgwf{/0f ul/;s]kl5 pSt txsf
ljBfyL{x?sf] ;d"x ljefhg ug'{k5{ . k|To]s ;d"xnfO{ Pp6f Pp6f s]; cWoog ug]{ lhDdf lbg'k5{
. o;/L lhDdf lbFbf ;d:ofsf] /fd|/L JofVof ul/lbg'k5{ tfls ljBfyL{x?n] ;d:of s] xf], cWoog
s;/L ug]{, s]s] ug{]{, lgisif{ s;/L lgsfNg], sxfF uP/ cWoog ug]{ h:tf k|Zgx?sf] pQ/ km]nf
kfg{ ;s"g\ .

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 95

 Cont..
-O_ sfo{ ljefhgM k|To]s ljBfyL{sf] ;d"xdf 6f]nL g]tf, k|ltj]bg n]Vg], /]s8{ /fVg]
cflb sfdx?sf] lhDdf 5'6\6f5'6\6} lbOg'k5{ .
-O{_ 5nkmn / of]hgfM ;d"xdf /x]sf ljBfyL{x?n] ;d:of -ljifoj:t'_ af/] 5nkmn
u5{g\ . cWoog s;/L ug]{ < s'g} 7fpFdf uP/ cGtjf{tf{ lng'kg]{ xf] ls < ljleGg
k|sf/sf gfk lng kg]{ xf] ls < cjnf]sg ;ª\sng cflb s] ug]{ xf] To;sf]
lg0f{o u/L ;d:ofsf] k|s[ltcg';f/ of]hgf agfpF5g\ .
-p_ ;Defljt glthf klxrfgM cWoogaf6 s] s] kl/0ffdx? Kf|fKt x'g ;S5g\ . tL
;a} ;Defljt kl/0ffdx? Kflxrfg u/Ll6kf]6 ug'{k5{ . To;kl5 cWoog sfo{
ug'{k5{ . cWoog sfo{ eGgfn] 7fpFdf uP/ cjnf]sg ug]{, gfk lng], cGtjf{tf{,
;ª\sng cflb cg]s sfo{x? k5{g\ .

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 96

 Cont..
-pm_ clGtd lg0f{oM cWoog sfo{af6 s] kl/0ffd k|fKt eof] ;f] sf] lgisif{
lgsfNg'k5{ . o;sf] nflu ;xof]uLx?aLr Jofks 5nkmn ljrf/
ljdz{ cflb u/L 6'ª\uf]df k'Ug'k5{ .
-P_ k|ltj]bg tof/ ug]{M 36gf cWoog ubf{ u/]sf ;Dk"0f{ k|lj|mofx?,
;d:of / To;sf k[i7e"ld, lgisif{ ;lxt Pp6f lj:t[t k|ltj]bg
tof/ ug'{k5{ .
-P]_ k|ltj]bg x:tfGt/0fM k|ltj]bg tof/ul/;s]kl5 lzIfsnfO{ x:tfGt/0f
ug'{k5{ . lzIfsn] pSt k|ltj]bg cWoog u/L d"Nofª\sg ug'{k5{ .

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 97

 मामला अध्ययन प्रनतवेदको ढााँचा
एकाइ एक : पररचय (Introduction)
१. अध्ययनको पृष्ठभूमि
२. अध्ययनको उद्धेश्य
३. अध्ययनको औचित्य
४. अध्ययनको सीिा
एकाइ दुई : अध्ययन विमि (Methodology)
५. तथयाांक सां कलन विमि
६. अध्ययनका सािनहरु
एकाइ तीन : तथयाांकको विश्लेषण
७. तथयाांकको प्रस्तुती र विश्लेषण
८. सिस्या/सबलताका कारणहरु
एकाइ िार : प्रामि र सुझािहरु (Findings and Recommendation)
९. प्रामि
१०. सुझाि
११. मनष्कषष
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 98
 कायणमल
ू क अनसु न्धान र
मामला/घटना अध्ययनबबच
अन्तरसम्बन्ध र भभन्नता

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 99

 मामला/घटना अध्ययन र कायणमूलक अनुसन्धानबबच अन्तरसम्बन्ध र भभन्नता
j|m=;= cfwf/ sfo{d"ns cg';Gwfg Dffdnf, 36gf cWoog
! p4]Zo cEof;stf{n] ;fdgf u/]sf] s'g} JolSt, ;dfh jf ;+:yfsf] uxg cWoog u/L
;d:ofsf] ;dfwfg ug]{ sf/0fsf] klxrfg ug]{ ;d:of ;dfwfgsf] nflu ;'emfj
lbg]
@ :j?k cgf}krfl/s
  d"ntM cf}krfl/s / slxn]sfxL+ cgf}krfl/s
ultzLn / lg/Gt/ k|lj|mof
  lglZrt ;dodf ul/g], lg/Gt/ gx'g]
;d:of ;dfwfg clgjfo{
  ;d:of ;dfwfg x'g klg ;Sg], gx'g klg ;Sg]
kl/df0f, lgisif{sf] k|of]u x'g]
  kl/df0f, lgisif{sf] k|of]u x'g klg ;Sg] gx'g klg
cg';Gwfg / sfo{ ug]{ JolSt ;Sg]


Pp6} x'g]  cWoog ug]{ / sfof{Gjog ug]{ JolSt km/s x'g ;Sg]
# ljifoj:t' ef]u]sf] jf ;fdgf u/]sf] (faced ljz]if d'4f (Genuine issue)
 

problems) ;d:of  lzIf0f l;sfO ;DaGwL ljz]if 36gf jf ;d:of

sIffsf]7fsf] lzIf0f l;sfO
3/24/2022 ;DalGw ;d:of Yubraj Adhikari, CDC 100
 मामला/घटना अध्ययन र कायणमूलक अनुसन्धानबबच अन्तरसम्बन्ध र भभन्नता
j|m=;= cfwf/ sfo{d"ns cg';Gwfg dfdnf÷36gf cWoog
$ r/0fx? of]hgf, sfo{, cjnf]sg / 36gfsf] 5gf]6, cWoog k|ZgfjnL, cWoogsf]
k|ltlaDag ;fwg lgdf{0f, tYof+s tyf ;"rgf ;+sng,
d"Nof+sg, ljZn]if0f / k|ltj]bg
% ;+nUgtf ;d:of ef]u]sf] efuLbf/ M lzIfs, ljBfyL{, ljz]if1
lzIfs, k];fsdL{
^ k|of]u lzIf0f l;sfOdf ;'wf/ ug{
 ;d:of klxrfg, sf/0fsf] vf]hL ug{ /


u'0f:t/df ;'wf/ ug{


;dfwfgsf] nflu ;'emfj lbg
k];fut Ifdtf ug{

lrlsT;f If]q, sfg'g, ;fdflhs If]q, lzIff


ljBfyL{sf] pknlAw:t/ j[l4



ug{
If] q sf d' 4 fsf] ;Daf] w g ug{ , ;dfwfg ug{
& ljlw / sfo{sf] k'g/fjnf]sg ug]{ ljBfyL{ s]lGb|t lzIf0f ljlw
sfo{ k|lj|mof
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 101
 z}lIfs cg';Gwfg ;DaGwL gd'gf j:t'ut k|Zg
!= lzIff ;DaGwL d'4f, r'gf}tL / ;d:ofsf] ;dfwfgsf] nflu ul/g] Jojl:yt cg';Gwfg s'g
xf] <
-s_ sfo{dn" s cg';Gwfg -v_ k|fof]lus cg';Gwfg
-u_ z}lIfs cg';Gwfg -3_ cfwf/e"t cg';Gwfg
pQ/ -u_
@= sfo{d"ns cg';Gwfgsf] ;'?jft ug]{ ljb\ s'6{ n]ljgn] hf]8 lbPsf] kIfx? s'g s'g x'g\ <
-s_ of]hgf, sfof{Gjog / glthf
-v_ ;d:of klxrfg, of]hgf / sfof{Gjog
-u_ of]hgf, sfo{ / cjnf]sg
-3_ of]hgf, sfo{, cjnf]sg / k|ltljDag
pQ/ -s_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 102
#= sfo{d"ns cg';Gwfgsf] d'Vo p4]Zo s'g xf] <
-s_ lzIf0f l;sfOdf cfOk/]sf] tTsfnLg ;d:of ;dfwfg ug'{
-v_ lzIf0f ;+:yfdf cfOk/]sf tTsfnLg ;d:of ;dfwfg ug'{
-u_ z}lIfs d'4f tyf r'gf}tLx?sf] ;fdgf ug]{ pkfox? kQf nufpg'
-3_ ljz]if 36gfsf ;d:of tyf d'4fx?sf] ;dfwfgsf pkfox? kQf nufpg'
pQ/ -s_
$= sfo{d"ns cg';Gwfgn] ljz]iftM s'g kIfdf ;xof]u ub{5 <
-s_ cg';Gwfg Ifdtf ljsf; ug{ -v_ z}lIfs ;d:ofx? xn ug{
-u_ r'gf}tLx?sf] ;fdgf ug{ -3_ k];fut Ifdtf ljsf; ug{
pQ/ -3_

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 103

%= sfo{d"ns cg';Gwfgsf r/0fx?sf] ;xL j|md s'g xf] <
-s_ ;d:of klxrfg, cjnf]sg, of]hgf lgdf{0f, sfo{ / k|ltljDag
-v_ ;d:of klxrfg, of]hgf lgdf{0f, sfo{, cjnf]sg / k|ltljDag
-u_ of]hgf lgdf{0f, ;d:of klxrfg, k|ltlaDag, sfo{ / cjnf]sg
-3_ ;d:of klxrfg, sfo{, of]hgf lgdf{0f, cjnf]sg / k|ltlaDag
pQ/ -v_
^= sfo{d"ns cg';Gwfgsf] ljz]iftfsf] ;d"xdf s'g c;DalGwt 5 <
-s_ of]hgfa4, lg/Gt/, rlj|mo, ;fGble{s, nlrnf]
-v_ k|ltlaDafTds, ;lj|mo k|lj|mof, PsLs[t k|lj|mof, of]hgfa4
-u_ :j;xeflutf, u'0ffTds, of]hgfa4, ;fGble{s, lg/Gt/ rln/xg] k|lj|mof
-3_ kl/df0ffTds, lglZrt pkfox? cjnDag, ljz]if 36gfdf cfwfl/t
pQ/ -3_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 104
&= cfwf/e"t cg';Gwfg s:tf] jftfj/0f / k/LIf0fdf cfwfl/t x'G5 < -k|flj k|yd >]0fL,
@)&#_
s= lgolGqt jftfj/0f cGt/ut k|of]uzfnf k/LIf0f
v=clgolGqt jftfj/0f cGt/ut k|of]uzfnf k/LIf0f
u= lgolGqt jftfj/0f cGt/ut ;}4flGts k/LIf0f
3= cf}krfl/s jftfj/0f cGt{ut k|fof]lus k/LIf0f
pQ/ -s_
*= ;fdfGoLs/0fsf] kl/k|]Iodf u'0ffTds cg';Gwfgsf] ;fdfGoLs/0f Ifdtf Go"g x'gsf] k|d'v
sf/0f s] xf] < -k|flj k|yd >]0fL, @)&#_
s= tYof+ssf] sd k|of]u v=cWoogsf] nflu nfdf] ;do glbg'
u=cg';Gwfgdf lg/Gt/tf gx'g' 3=kl/sNkgfsf] k/LIf0f gul/g'
pQ/ -s_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 105
(= sfo{d"ns cg';Gwfgsf] d'Vo k|fyldstf ePsf] kIf s'g xf] <
-s_ sfd ubf{ ub}{ cfPsf] tTsfnLg ;d:of ;dfwfg ug'{
-v_ ;d:ofsf sf/0fx? klxrfg u/L ;'emfj lbg'
-u_ lglZrt ;dofjlw leq ;d:ofsf] ;dfwfg ug'{
-3_ ljBfyL{x?nfO{ ;lj|mo agfO lzIf0f ug'{
pQ/ -s_
!)= lzIfssf] k];fut sfo{bIftf j[l4 ug'{ / ljBfyL{sf] l;sfO pknlAw a9fpg';Fu ;DalGwt
kIf s'g xf] <
-s_ sfo{d"ns cg';Gwfg -v_ kl/of]hgf sfo{
-u_ dfdnf cWoog -3_ cfwf/e"t cg';Gwfg
pQ/ -s_

3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 106

!!=ljBfno lj|mofsnfksf] hl6n dgf];fdflhs jftfj/0fnfO{ oyfl:yltdf lnOg] sfo{====== df
ul/G5 .
-s_ ;'wf/fTds cg';Gwfg -v_ kl/of]hgf sfo{
-u_ sfo{d"ns cg';Gwfg -3_ cf}krfl/s cg';Gwfg
pQ/ -u_
:d/0f M sfo{d"ns cg';Gwfg kf7\oj|mdleq cWoog ul/G5 eg] cfwf/e"t cg';Gwfg
kf7\oj|mdsf af/]df cWoog ul/G5 .
!@= sfo{d"ns cg';Gwfgsf] cfjZostf kg'{sf] sf/0fdf s'g kb}{g<
-s_ Jofjxfl/s ;d:of ;dfwfg ug'{ -v_ l;4fGtsf] Jofjxfl/s k|of]u ug'{
-u_ l;4fGtsf] k|ltkfbg ug'{ -3_ k];fut Ifdtf ljsf; ug'{
pQ/ -u_
!#= sfo{d"ns cg';Gwfgsf] uxg ?k s'g xf] <
-s_ kl/of]hgf sfo{ -v_ cGj]if0f
-u_ cg';Gwfg -3_ dfdnf cWoog
pQ/ -3_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 107
!$= sfo{d"ns cg';Gwfg s'g cg';Gwfg;Fu ;DalGwt 5 <
-s_ cfwf/e"t cg';Gwfg -v_ cg'ejhGo cg';Gwfg
-u_ k|of]ufTds cg';Gwfg -3_ k|fof]lus cg';Gwfg
pQ/ M -3_
!%=cEof;df ;'wf/ ug{ / Jofjxfl/s ;Df:ofx? ;dfwfg ug{ s'g cg';Gwfgsf] k|of]u ul/G5
<
-s_ cfwf/e"t cg';Gwfg -v_ cg'ejhGo cg';Gwfg
-u_ k|of]ufTds cg';Gwfg -3_ k|fof]lus cg';Gwfg
pQ/ -3_
!^= kl/sNkgf To:tf] cg'dflgt jfSof+z xf] h;n] b'O{ jf b'O{ eGbf a9L r/x? (variables)
larsf] ;DaGw pNn]v ub{5 . of] egfO{ s'g cg';Gwfg ljb\sf] xf] <
-s_ sln{ª\u/ -v_ a]:6 P08 vfg -u_ s'6{ n]ljg -3_ sf}n
pQ/ -s_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 108
!&= cg';Gwfgstf{nfO{ cfkm\gf] cWoogsf] If]qdf yk 1fg xfl;n ug]{ cfwf/ k|bfg ug{ s;n]
;xof]u ub{5 <
-s_ cg';Gwfgsf] p4]Zo -v_ ;d:of -u_ k[i7e"ld -3_ ;flxTo k'g/fjnf]sg
pQ/ -3_
!*= 1fgsf] nflu 1fg lgdf{0f tyf l;4fGt k|ltkfbg ug{ s'g cg';Gwfgn] ;xof]u ub{5 <
-s_ k|fof]lus cg';Gwfg -v_ cfwf/e"t cg';Gwfg
-u_ j0f{gfTds cg';Gwfg -3_ ljZn]iffTds cg';Gwfg
pQ/ -v_
!(= j0f{gfTds cg';Gwfgsf] k|sf/df s'g kb}{g <
-s_ ;e]{ -v_ 36gf cWoog -u_ sf/s t'ngf cg';Gwfg -3_ k|of]ufTds cg';Gwfg
pQ/ -3_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 109
@)= tfls{s ;sf/fTdstfjfb (Logical positivism) ;Fu ;DalGwt cg';Gwfg s'g xf] <
-s_ kl/df0ffTds cg';Gwfg -v_ u'0ffTds cg';Gwfg
-u_ sfo{d"ns cg';Gwfg -3_ JofVofTds cg';Gwfg
pQ/ -s_
@!= u'0ffTds cg';Gwfg ug{ d'Votof s'g ljlw k|of]u ul/G5g\ <
-s_ ulx/f] / v'nf cGtjf{tf{, k|ToIf cjnf]sg, lnlvt b:tfj]h
-v_ k|dfl0fs k/LIf0f, ;+/lrt cGtjf{tf{ / aGb k|ZgfjnL
-u_ aGb / v'nf k|ZgfjnL, cf}krfl/s cjnf]sg / ;+/lrt cGtjf{tf{
-3_ v'nf / aGb cGtjf{tf{, k|fylds / l4lto tYof+s
pQ/ -s_
@@= sfof{d"ns cg';Gwfgsf] k|lj|mofnfO{ rlj|mo k|lj|mofsf] ?kdf JofVof ug]{ cg';Gwfg ljb\ sf] x'g\ <
-s_ s'6{ n]lag -v_ :6]km]g s]ld; -u_ :6]km]g sf]/L -3_ s / v b'j} l7s
pQ/ -3_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 110
@#= sfo{dn " s cg';Gwfgn] Jofjxfl/s ;d:of ;dfwfg ug{, j}1flgs 1fg a9fpg, Ifdtf
clej[l4 ug{ / ;'wf/sf] nflu k[i7kf]if0f k|bfg ug{ ;xof]u u5{ eGg] cg';Gwfg ljb\ sf]
x'g\ <
-s_ xN6 / n]gª' -v_ s'6{ n]ljg -u_ sf}n -3_ j]:6 / vfg
pQ/ -s_
@$= sfo{d"Nfs cg';Gwfgdf of]hgf lgdf{0f, sfo{ ;+rfng, cjnf]sg / k|ltljDag u/L $
r/0f x'G5g\ egL pNn]v ug]{ cg';Gwfg ljb\ sf] x'g\ <
-s_ s]ld; / 6U/f6 -v_ xN6 / n]g'ª -u_ s'6{ n]ljg -3_ j]:6 / vfg
pQ/ -s_
@%= sfo{dn " s cg';Gwfgsf r/0fx?nfO{ Planning (unfreezing), Action (changing),
Results (refreezing) egL JofVof ug]{ cg';Gwfgljb\ sf] x'g\ <
-s_ s]ld; / 6U/f6 -v_ xN6 / n]g'ª -u_ s'6{ n]ljg -3_ j]:6 / vfg
pQ/ 3/24/2022
-u_ Yubraj Adhikari, CDC 111
@^= 36gf cWoog s] xf] <
-s_ ljz]if 36gfsf] ;txL tl/sfn] cWoog u/L sf/0fx?sf] vf]hL u/L ;'emfj lbg] sfo{
-v_ ljz]if 36gfsf] ;"Id tl/sfn] cWoog u/L sf/0f klxrfg ug]{ / ;'emfj lbg] sfo{
-u_ h'g;'s} 36gfsf] j[xt tl/sfn] cWoog u/L sf/0f klxrfg ug]{ / ;'emfj lbg] sfo{
-3_ ljz]if ;d:ofsf] ;dfwfgsf] nflu ;Df:ofu|l;t JolStn] cWoog ug]{ sfo{
pQ/ -v_
@&= 36gf cWoog ;DaGwL ;xL egfO s'g xf] <
-s_ 36gf cWoog ;sf/fTds / gsf/fTds kIfsf] ul/G5 .
-v_ 36gf cWoog JolStsf] dfq ul/G5 .
-u_ 36gf cWoogsf k|fKt lgisif{af6 ;Df:ofsf] ;dfwfg lglZrt x'G5 .
-3_ 36gf cWoog ;"Id tl/sfn] geO{ ;fdfGo tl/sfn] ul/G5 .
pQ/ -s_
3/24/2022 Yubraj Adhikari, CDC 112