BId iud.
u yd rdcH wdh;k tla ù
wd|d fod< jkihs
iÔj pdñlr
mßir ixrlaIK Ndrh
rgl iajdNdúl iïm;aj, whs;sh tla mqoa.,hl=g fyda iud.ulg fyda rchlg fyda ysñ ke;' tajd
fmdÿ iudchg u wh;a fmdÿ whs;shla iys; iïm;a h' fmdÿ whs;shla ysñ ish¨ iajdNdúl iïm;a
wdrlaId fldg jeä ÈhqKq lsÍug wdKAvql%u jHjia:dfjka u rch ne£ isáhs' kuq;a wo jk úg wm
rfÜ iajdNdúl iïm;aj, wjNdú;dj YS.%fhka j¾Okh fjñka mj;skafka tajd wdrlaId fldg
jeäÈhqKq lsÍug ne£ isák rdcH wdh;kj, u ueÈy;a ùfuks' iud.ïj, ,dN bmehSu fjkqfjka
fmkS isák yd iud.ï j,ska ,efnk ,dN m%fhdack u; ;Skaÿ ;SrK .kakd rdcH ks,OdÍka
fya;=fjka wm rfÜ j¾;udk yd wkd.; kQmka mrmqrg ysñ iajdNdúl iïm;a flá ld,Sk ,dN
bmehSïj,g f.dÿre ù we;'
uE; ld,Sk j óg fyd|u WodyrK imhkafka wd|d fod< l=vd c, úÿ,sn, jHdmD;sfhks' lsf,da
fjdÜ 770l b;d u iq¿ úÿ,s Odß;djla ksmoùug lsf,daóg¾ 5'8l fod< myrla" .ïudk follg
wh;a mjq,a 200la" ,xldjg wdfõKsl iqúfYaIS ffcj m%cdjla muKla fkdj b;d u jeo.;a fhdað;
jk rlaIs;hla úkdY lsÍu isÿ lrhs' ÿ¾j, yd m%udKj;a wOHhkhlska f;dr jd¾;djla mokï
lrf.k lsisÿ lafIa;% wOHhkhlska f;djr rdcH wdh;k 17la fï jHdmD;sh i|yd wkque;sh ,nd
§ ;sfí' fuu wkque;Ska u; jHdmD;sh l%shd;aul lsÍfï § u;= jQ .eg¨ fya;=fjka jHdmD;sfha
bÈlsÍï w;r uÕ ;djld,slj k;r lr ±uqj o bka isÿ jQ ydksh iq¿mgq fkdfõ' fuu
jHdmD;sfhka fidndoyug isÿ jQ ydkshg ta i|yd wjir ,nd ÿka Y%S ,xld iqks;H n,Yla;s
wêldßh" jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=j yd uOHu mßir wêldßh m%uqL ish¨ rdcH wdh;k
Rcqj u j.lsj hq;= j we;'
c, úÿ,s jHdmD;sfha iajNdjh
.d,a, Èia;%slalfha fk¿j m%dfoaYSh f,alï fldÜGdihg wh;a fo,a,j" ñhkj;=r m%foaYfha wd|d
fod< l=vd c, úÿ,s jHdmD;sh ls%hd;aul lrkq ,efí' isxyrdc cd;sl Wreu jk rlaIs;h udhsfï
msysá fo,a,j fhdað; rlaIs;fhka wdrïN jk wd|d fod< yria lr ,nd .kakd c,h Ndú;fhka
fuu c, úÿ,s n,d.dr jHdmD;sh ls%hd;aul lrhs' wd|d fod< .sx .fÕa c, fmdaIl w;= .x.djls'
wd|d fod< yd ;=Ufõßh fod< tla jQ úg fo,a,j we< f,i ye¢kafjk w;r th ymamsáh m%foaYfha
§ .sx .Õ yd tla fjhs'
fo,a,j fhdað; rlaIs;h ;=< § wd|d fod< yria lr óg¾ 2'8la Wi fõ,a,la b¢ lr c,h r|jd
f.k tu c,h lsf,daóg¾ 2la muK ÿrla k, uÕska f.k f.dia y,abkak we< wdY%s; j
bÈflfrk úÿ,s n,d.drfhka lsf,da fjdÜ 770l c, úÿ,shla ksmofõ' tfia ksmoùfï § bj;a
flfrk c,h b;d l=vd Èhoyrdjla jk y,abkak we<g ksoyia lrk w;r tu c,h lsf,daógrhla
muK we< Èf.a .,d f.dia Wvf;dg m%foaYhg ;rula by<ska fo,a,j we<g tlafjhs' fõ,a,
bÈlrk ia:dkfha isg lsf,daóg¾ 2la muK ÿßka msysá n,d.drh olajd c,h f.k hdfï § wd|d
fod< yd fo,a,j wef<a lsf,daóg¾ 5'8 l m%foaYhlg c,h ysÕ fjhs' wd|d fod< yd tla ù fo,a,j
we< ks¾udKh lrk ;=Ufõßh fod< tla jk ia:dkhg fõ,af,a isg lsf,daóg¾ 2'8l ÿrla mj;sk
w;r ;=Ufõßh fodf<ka b;d iq¿ c, m%udKhla wd|d fod<g tla fjhs' jHdmD;shg wkqj fõ,af,ka
my<g ;mamrhg ,Sg¾ 300l c, m%udKhla ksoyia l< hq;= fjhs' kuq;a tjka c, Odß;djla ksoyia
lsÍug yelshdj we;af;a ksß; È. fudaiu il%sh jk ld,fha § muKs' wfkla ld,j, § fï fod<
myr Èf.a my<g .,d hk c, mßudj b;d wvq uÜgul mj;S'
jHdmD;shg wod< j wd|d fodf<a bÈ lr we;s fõ,a, óg¾ 2'8la jk kuq;a wkque;sh i|yd
2014'04'22 jk Èk fuu jHdmD;sh ls%hd;aul lrk wxl 4" kdrdfyakamsg mdr" kdj, ,smskfha msysá
BId yhsfv%d fglafkdf,dðia mqoa.,sl iud.u bÈßm;a l< uQ,sl mdßißl úYaf,aIK jd¾;dfõ
i|yka jkafka bÈ lrk fõ,af,a Wi óg¾ 1'5la jk nj h' tu jd¾;dj i|yd 2014'07'16 jk Èk
wxl EMD/EIA/BMHP/H/2010 ork ,smsh uÕska jHdmD;sh wkqu; lsÍfï wdh;kh jk" jk
ixrlaIK fomd¾;fïka;=j fldkafoais iys; wkque;sh ,nd §fï § úfYaIfhka wjOdrKhg ,la
lr we;af;a fõ,af,a Wi óg¾ 1'5la úh hq;= njh;a" fõ,af,aka my<g uqÞ yeßh hq;= c,
mßudj ;;amrhg ,Sg¾ 300la úh hq;= nj;a h' fuu jHdmD;sh ls%hd;aul lrk iud.u úiska fï
jk úg óg¾ 2'8la Wi fõ,a,la wd|d fod< yryd bÈ lr we;s w;r th m%Odk fldkafoai s
W,a,x>kh lsÍu muKla fkdj uQ,sl mdßißl úYaf,aIK jd¾;dfõ ie,iqï fjkia lrñka
iud.u úiska wNsu;h mßÈ ls%hd;aul ùuls' fujka iud.ulska rfÜ iajdNdúl iïm;aj,g
/ljrKh fyda ,xldfõ kS;shg wjk; ùula n,dfmdfrd;a;= úh fkdyels h' jHdmD;sfha uQ,sl
bÈlsÍï wÈhf¾ §u ,nd § we;s wkque;sfha fldkafoais W,a,x>kh lsÍfuka fmkS hkafka bÈßfha §
fujka oE fndfyduhla isÿlrñka wd|d fod< we;=¿ ta wdY%s; mßir moaO;shg yd wjg ck;djg ±ä
n,mEï t,a, lrñka fuu jHdmD;sh ;jÿrg;a ls%hd;aul úh yels nj h'
2009 jif¾ § fuu jHdmD;sfha m<uq ie,iqu fuu iud.u uÕska ilia lrk wjêfha § fu.dfjdÜ
1'5l by< úÿ,s Odß;djla ksmoùug kshñ; úh' kuq;a wkque;sh ,nd§fï § ksmojk úÿ,s Odß;dj
lsf,dafjdÜ 770 olajd wvq lr we;s kuq;a wkque;sh ,nd.ekSfuka miqj m<uq ie,iqu ls%hd;aul
lsÍu i|yd óg¾ 1'5l fõ,a, fjkqjg óg¾ 2'8l fõ,a,la wd|d fod< yryd bÈ lr we;' tuÕska
jeä c, Odß;djla r|jdf.k jeä úÿ,s m%udKhla ksmoùug yd jeä meh .Kkla fuu
Odß;dfjka hq;= úÿ,sh m%Odk úÿ,sn, moaO;shg ,nd §u wruqKq jkakg we;' tuÕska jeä
wodhula ,nd .ekSug fuu iud.u W;aiy ord ;sfí' mßir moaO;shg" rlaIs; jkdka;rj,
meje;aug" wjg ck;djf.a ffoksl c, wjYH;djkag l=uk n,mEï t,a, jqj o
iud.ug .eg¨jla fkdue;' Tjqka W;aidy orkafka ks,OdÍka fkduÕhjd fyda ksje/È lreKq
jika lr wkque;sh ,nd f.k fyda ks,OdÍka iuÕ we;s lr .;a wh:d .kqfokq u; jHdc
ks;shdkql+, iajNdjhla fmkajd wkque;sh ,nd f.k fyda ;ukag wjYH mßÈ úÿ,sh ksmojd jeä
wdodhula ,nd .ekSug h'
kS;s úfrdaë bvï úlsKSu
wd|d fod< c, úÿ,s n,d.dr jHdmD;shg wod< fõ,a, bÈ lsÍu yd k, ud¾. moaO;sfha óg¾ 300l
fldgil bÈ lsÍu isÿjkafka jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=j hgf;a md,kh jk fo,a,j fhdað;
rlaIs;h ;=< h' óg wu;r j wd|d fodf<a óg¾ 500lg jeä fldgila fuu fhdað; rlaIs;h ;=< §
c, úÿ,s n,d.dr jHdmD;sfha fõ,a, bÈ lsÍu;a iuÕ u c,h wysñ ùug ,la fjhs' fo,a,j fhdað;
rlaIs;h hkq isxyrdc cd;sl Wreu jk rlaIs;h yd ne£ mj;sk jkdka;r moaO;shls' .d,a, yd
ud;r Èia;%slal foflys jHdma;j we;s fuu jkdka;rfha iïmQ¾K jk wdjrKh fylaghd¾
2236'3la muK fjhs'
jk ixrlaIK wd{d mkf;a 20 jk j.ka;sh hgf;a md,kh jk fuu fhdað; rlaIs;fha bvï
lsisÿ wdldrhlska iud.ulg fyda fjk;a md¾Yajhlg mejÍu fyda nÿ §u fyda úlsKSfï whs;shla
jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=jg ke;' kuq;a fuu jHdmD;sh i|yd jk ixrlaIK wd{d mk;
W,a,x>kh lrñka yd tys n,h w;sl%uKh lrñka BId yhsfv%d fglafkdf,dðia mqoa.,sl iud.ug
fhdað; rlaIs;fha bvï úlsKSu jk ixrlaIK fomdr;afïka;=j isÿ lr we;' fï iud.fï
mßmd,k l<ukdlre úiska .d,a, Èia;%sla f,alï fj; 2016'02'05 jk Èk hjk ,o ,smsh
uÕska ;yjqre lr we;af;a jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=fjka fo,a,j fhdað; rlaIs;hg wh;a
rcfha jkdka;r bvï iud.fuka fuu jHdmD;sh ls%hd;aul lsÍug ñ, § f.k we;s nj h' fuh
iïmQ¾Kfhka u kS;s úfrdaë ls%hdjls' jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=jg iud.ulg bvï úlsKSfï
lsisÿ n,hla fyda ffk;sl yelshdjla fyda fkdue;' tfy;a iud.fï uqo,a n,hg fï ish,a, isÿ ù
we;s nj fmfkkakg ;sfí'
wo jk úg fo,a,j fhdað; rlaIs;h ;=< wd|d fod< yryd fõ,a, bÈ lsÍug Èh myf¾ .,a bj;a
lsÍug fndar oud .,a msmsr ùu yd fod< myf¾ bjqre wdY%s; bÈ lsÍï i|yd bjqre lmd bj;a lsÍu
muKla fkdj fo,a,j fhdað; rlaIs;fha Ydl lmd bj;a lr k, ud¾. ilia lsÍug N+ñh ieliSu
o isÿ lr we;' ta i|yd l÷ nEjqï úYd, jYfhka lmd bj;a lr ;sfí' fï jk úg fõ,af,ka
fldgila yd k, ud¾. moaO;sfhka fldgila bÈ lr we;s w;r ta i|yd fo,a,j fhdað; rlaIs;h
±ä f,i ydkshg ,la lr ;sfí'
2009 wxl 65 orK mk;ska wjika jrg ixfYdaê; 1907 wxl 06 orK jk ixrlaIK wd{d mkf;a
20 jk j.ka;shg wkqj fhdað; rlaIs;hl Ydl lmd bj;a lsÍu" mia lmd bj;a lsÍu" leKSï
lghq;= isÿ lsÍu" fndar oud l¿ .,a msmsr ùu" iaÓr bÈ lsÍï lsÍu hk ish,a, kS;súfrdaë ls%hdjka
fõ' tjka kS;s úfrdaê l%shdj, ksr; j isák mqoa.,fhl= fyda ta i`oyd wOdr fyda wkqn, ,ndfok
mqoa.,fhl= o jrolrejl= fõ' tjka l%shdjl ksr;jk mqoa.,hl= jfrka;=jla fkdue;sj
w;awvx.=jg f.k ufyaia;%d;a wêlrKhlg bÈßm;a l< yels w;r tys § jro lrejl= lrKq ,enQ
úg jir 2 la fkdhslaujk ld,hla i`oyd nkaOkd.dr .; lsÍula fyda remsh,a 5000 ;a 50000 ;a
w;r ovhlg fyda fï folg u hg;a l< yels h' Bg wu;r j jkdka;rhg isÿ lrK ,o ydksh
i`oyd wêlrKh u`.ska kshu lrK ovhlg o hg;a l< yels h'
wd|d fÞf<a fuu ydks lr ls%hdj, ksr; ùu i|yd wdOdr yd wkqn, ,nd § we;af;a jk ixrlaIK
fomd¾;fïka;=fjka u h' ta ydks lr jHdmD;sh i|yd fldkafoais iys; wkque;sh ,ndfoñks' fï
ksid fï úkdYhg Rcqj u jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=j j.lsj hq;= j we;'
wd|d fodf<a wdfõKsl Ôùka úkdYh
fo,a,j fhdað; rlaIs;fhka wdrïN ù .sx .Õ fmdaIKh lrk wd|d fod< úfYaI mßir
moaO;shls' .,a mr iys; o< nEjqï m%foaY" je,s iys; m;=,la iys; m%foaY" c,h fõ.fhka
weoyef,k l=vd Èh we,s ks¾udKh lrk m%foaY" úYd, c, fmdl=Kq f,i c,h /£ mj;sk ia:dk
muKla fkdj c, úiqreï l,dm j,ska iukaú; úfYaI mßir moaO;s yd .x.d wdY%s;
jkdka;r ;Srhlska iukaú; wd|d fod< ,xldjg wdfõKsl Ôùka nyq;rhlg jdiia:dk imhk
iqúfYaIS ñßÈh mßir moaO;shls'
wd|d fodf<a Ôj;a jk ,xldjg wdfõKsl Ôù úfYaI w;=ßka f;d, r;= je,sf.dõjd (Sicyopus
jonklaasi) yd m;srK id,hd (Devario pathirana) hk u;aiH úfYaI fol yd ß§flg,
(Lagenandra thwaitesii) hk c,c Ydl úfYaIh iqúfYaIS fõ' f;d, r;= je,sf.dõjd ,xldjg
wdfõKsl u;aiH úfYaIhls' f;;a l,dmfha b;du;a iSñ; jHdma;shla iys;" 2012 r;= o;a;
f,aLkhg wkqj j|ùfï ;¾ckhg md;% jQ (Endangered), jk i;a;aj yd jDlaI,;d wdrlaIl wd{d
mkf;a 31 w j.ka;shg wkqj wdrlaIs; u;aIH úfYaIhls' m;srK id,hd inr.uq l÷ jeáh wdY%s;
m%foaYfha Èh myr lsysmhl muKla Ôj;a jk" 2012 r;= o;a; f,aLkhg wkqj ±ä f,i
j|ùfï ;¾ckhg ,la jQ (Critically Endangered)" jk i;a;aj yd jDlaI,;d wdrlaIl wd{d mk;g
wkqj wdrlaIs; u;aiH úfYaIhls' fuu mk;g wkqj wdrlaIs; u;aiH úfYaIj,g fudkhï
wdlrhl fyda ydkshla isÿ lrk mqoa.,hl= jrolrejl= jk w;r tjka mqoa.,hl= ufyaia;%d;a
wêlrKhla bÈßfha jrolrejl= lrkq ,enQ úg remsh,a 10"000;a 20"000;a w;r ovhlg fyda jir
folla my;a w;r isro~qjulg fyda fuu o~qjï folg u hg;a l< yels h' fï wdldrfhka
wdrlaId lr we;s ,xldjg wdfõ‚l" b;d u ÿ¾,N uiqka úÿ,sh ksmoùug úkdY lsÍfï yelshdjla
iud.ulg fkdue;'
fuu c, úÿ,s n, jHdmD;sfha fõ,a, bÈ lsÍfï § b;d wêl isfuka;s m%udKhla wd|d fod<g tla
ù we;' bÈ lsÍï isÿ l< ld,j, § isfuka;s uqiq jQ c,fhka iïmQ¾K Èh myr u ¥IKhg ,la
j ;sfí' tys m%;sM,hla f,i b;d u ixfõ§" wdrlaIs; u;aiH úfYaIhla jk m;srK id,hdg ±ä
n,mEï t,a, ù ;sfí' fï u;aiH úfYaIfha .yk >k;ajh fï jk úg ie,lsh hq;= uÜgulska
my< neiSug fuu fõ,af,a bÈ lsÍï lghq;= fya;= ù ;sfí'
c, úÿ,s jHdmD;sfha fõ,a, bÈ lsÍfuka miqj .fÕa my<g .,d hk c, m%udKh iSud fõ' tfia
iSud jQ úg m%Odk jYfhka u f;d, r;= je,sf.dõjdf.a laIqø jdiia:dk úkdY ù hhs' fuu
je,sf.dõjd jd¾;djkafka fõ.fhka c,h weoyef,k .,a mr wdY%s; mßirj, h' fõ,a,g by<ska
iy my<ska fuu laIqø jdiia:dk msysá ia:dk fndfyduhlska fuu u;aiH úfYaIh jd¾;d fõ' fuu
jHdmD;sfhka .fÕa my<g .,dhk c, m%udKh iSudùu;a iuÕ u f;d, r;= je,sf.dõjdf.a laIqø
jdiia:dk úkdY ù fuu i;=kaf.a .ykh YS>%fhka úkdY ù hkq we;' tmuKla fkdj fuu
i;=kaf.a fndaùu isÿ jkafka jeis ld,fha § .x.d bjqre wdY%s; je,s iys; mßirfha ì;a;r ±ófuka
miqj tu ì;a;r l,mq mßirj,g .idf.k f.dia tys § ì;a;r fudard megjqka msg;g meñKSfuks'
tu megjqka kej; uõ i;=kaf.a jdiia:dkj,g Èhmyr Tiafia meñfKhs' kuq;a fuu c, úÿ,s
n,d.dr jHdmD;sh i|yd bÈ lrk fõ,a, fya;=fjka fuu i;=kaf.a ì;a;r my<g .id f.k hdfï
hdka;%Kh iïmQ¾Kfhka u weK ysàfuka fuu i;=ka b;d u flá ld,hla ;=< j|ùug ,la fjhs'
fujka oE ms<sn|j lsisÿ wdldrhl wjOdkhg ,la lsÍula fuu jHdmD;sfha § isÿ ù fkdue;'
wd|d fodf<a bjqre yd .,a mr wdY%s; ia:dkj, ,xldjg wdfõKsl inr.uq l÷jeáh wdY%s; l,dmfha
ia:dk lsysmhlska muKla jd¾;d jk" 2012 r;= o;a; f,aLkhg wkqj j|ùfï ;¾ckhg ,la jQ"
jk i;a;aj yd jDlaI,;d wdrlaIl wd{d mkf;a 42 jk j.ka;shg wkqj wdrlaIs; ß§ flg,
(Lagenandra thwaitesii) Ydlh jd¾;d fjhs' fõ,a, bÈ lsÍfuka miqj fodf<a my<g .,d hk c,
m%udKh iSud jQ úg b;d flá l,lska u fuu c,c Ydl úfYaIh úkdYhg ,la fjhs'
jk i;a;aj yd jDlaI,;d wdrlaIl wd{d mk;g wkqj wdrlaIs; Ydlhl meje;aug fudkhï
wdldrhl fyda ydks lr ls%hdjl ksr; jk mqoa.,hl= jrolrejl= jk w;r ufyaia;%d;a
wêlrKhl § jrolrejl= lrkq ,enQ úg remsh,a 10"000;a 20"000;a w;r ovhlg fyda jir 2 ;a 5;a
w;r isro~qjulg fyda fuu ovqjï folg u hg;a l< yels h'
fujka kS;s Í;s hgf;a wdrlaId lrk b;d u ÿ¾,N yd wm rgg wdfõKsl Ôù úfYaI
iud.ul ,dNh fjkqfjka úkdY lsÍug wkque;sh ,nd §ug jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=jg fyda
fjk;a lsisÿ rdcH wdh;khlg yelshdjla fkdue;' kuq;a BId iud.fï uqo,a n,h bÈßfha ta
ish,a, isÿ ù ;sîu lk.dgqjg lreKls'
fuu wdfõKsl Ôù úfYaI muKla fkdj ,xldjg wdfõKsl u;aiH úfYaI" ñßÈh biaika úfYaI"
ñßÈh ll=¿ úfYaI" ñßÈh fn,a,ka úfYaI yd c,c Ydl úfYaIj, wêl úúO;ajhla wd|d fodf<ys
±l .; yels h' fuu úfYaI ish,a, u úÿ,s n,d.dr jHdmD;sfhka iïmQ¾Kfhka u
úkdYhg ,lajkq we;'
,xldfõ ñßÈh u;aiH úfYaI 90la jd¾;djk w;r bka úfYaI 53la ,xldjg wdfõKsl fõ' fuu
wdfõKsl ñßÈh u;aiH úfYaI w;=ßka .,a mdähd" l÷lr bß wysrdj we;=¿ úfYaI fndfyduhla
fuu Èhmyrj, Ôj;a fõ' ,xldfõ jd¾;djk ñßÈh ll=¿ úfYaI 51 w;=ßka úfYaI 50la ,xldjg
wdfõKsl jk w;r bka úfYaI lsysmhla u wd|d fodf<ys jd¾;dfõ' Ceylonthelphusa .khg wh;a
b;d u ÿ¾,N ñßÈh ll=¿jka úfYaI lsysmhla u fuu Èhmyßka jd¾;d ùu úfYaI;ajhls' óg
wu;r j ,xldfõ jd¾;dj jk ñßÈh biaika úfYaI 23 w;=ßka lsysmhla yd ñßÈh fn,a,ka úfYaI
94 w;=ßka lsysmhla u fuu Èh myfrys Ôj;a fjhs'
,xldfõ jd¾;d jk c,c Ydl w;=ßka w;sWvhka (Cryptocoryne) úfYaI 11 la jk w;r tu úfYaI
ish,a, u ,xldjg wdfõ‚l fõ' tmuKla fkdj fï úfYaI ish,a, u j|ùfï ;¾ckhg uqyqKmd
we;s w;r úfYaI 5 la ±ä f,i j|ùfï ;¾ckhg ,la j ;sfí' flg, (Leginandra) úfYaI 8 la
we;s w;r bka úfYaI 7 la ,xldjg wdfõ‚l fõ' bka úfYaI 6 la j|ùfï ;¾ckhg
uqyqKmd ;sfí' flláh (Aponogetone) úfYaI 4 la we;s w;r bka úfYaI 2 la ,xldjg wdfõ‚l
fõ' fï úfYaI ish,a, u j|ùfï ;¾ckhg uqyqK md we;s w;r tla úfYaIhla j|ùfï ;¾ckhg
±ä f,i md;% ù ;sfí' fuu c,c Ydl w;=ßka .Kkdjla u wd|d fÞf<ys jd¾;d fõ'
kuq;a fuu jHdmD;sh i|yd wjir ,nd .ekSug ilia l< uQ,sl mdßißl úYaf,aIK jd¾;dfõ fï
ms<sn| lsisÿ i|ykla fkdue;s ùu yd ta ms<sn|j wOHhkhg ,la lr fkdue;s ùu fya;=fjka fuu
jHdmD;sfhka fï Ôù úfYaIj,g isÿ jk n,mEï y÷kd.ekSug fyda ta i|yd úl,am ixrlaIK
ie,iqï ilia lsÍug fkdyels ù we;' tjka wOHhkhlska f;dr fodaI iys; jd¾;djlg
wkque;sh ,nd § fuu iqúfYaIS ffcj m%cdj jekiSug jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=j ls%hd;aul
ùu ms<sn|j lk.dgq fjuq'
wd|d fodf<a wd|ka jekiSu
fo,a,j fhdað; rlaIs;fhka wdrïN jk wd|d fod<g tu kduh ,eîug fya;= ù we;af;a wd|ka
nyq, j jd¾;d ùu h' tu fodf<ys .,a fmdl=Kq ;=< nyq, j wd|ka Ôj;a fjhs' ,xldfõ jd¾;djk
wd|ka úfYaI fol jk Anguillidae l=,hg wh;a jhsrka wd|d (Anguilla bengalensis) iy uv wd|d
(Anguilla bicolor) hk úfYaI fuu Èh myfrys Ôj;a fjhs' fuu i;=kaf.a fndaùfï ls%hdj,sfha
úfYaI;ajhla jkafka jhi wjqreÿ 25 ;a 30 ;a w;r jk jevqKq i;=ka Èhmyr Èf.a my<g .uka lr
l,mq yryd id.rhg f.dia úfYaIs; fkd.eUqre id.ßl mßir moaO;s wdY%s; j ì;a;r oud fndaùu
h' tys § ujq i;=ka urKhg m;a fõ' ì;a;r fudard msg;g meñfKk megjqka kej; ujq i;=kaf.a
ksc ìïj,g l,mqj yryd Èhmyr Tiafia meñfKa' wd|kaf.a fï fndaùfï hdka;%Kh iïmQ¾Kfhka
u ì| jeàug wd|d fod< yryd bÈ lrk fõ,a, fya;= fjhs' tys m%;sM,hla f,i fuu i;=kag
my<g .uka lsÍfï yelshdjla fkdue;s ù hhs' tmuKla fkdj fodf<a my<g .uka lrk c,
m%udKh fuu jHdmD;sh iuÕ u iSud ùfuka wd|kaf.a jdiia:dkjk .,a fmdl=Kq is§ hdug ,la
fjhs' fï fya;=fjka ál l,lska wd|kaf.a .ykh YS>%fhka my< f.dia tu i;=ka fuu mßirfhka
j| ùu jHdmD;sh;a iuÕ u isÿ jkq we;' fujka ;;a;ajhla we;s lsÍug iud.ulg whs;shla
fkdue;'
ck;djf.a c, whs;sh wysñ lsÍu
fo,a,j fhdað; rlaIs;fhka wdrïN ù .sx .Õ f;la .,d hk wd|d fod< yd fo,a,j we<" fk¿j
m%dfoaYSh f,alï fldÜGdihg wh;a mkx., yd fo,a,j .ïudkj, mjq,a 200lg jeä m%udKhlf.a
ffoksl c, wjYH;djka imqrd,hs' fï ish¨ ck;djf.a c, whs;sh wd|d fodf<a bÈ lrk fõ,a,
fya;=fjka iïmQ¾Kfhka u wysñ fõ' wd|d fodf<a fõ,af,a isg y,abkak wef<a n,d.drh olajd
c,h f.k hdfï § wd|d fodf<a yd fo,a,j wef<a lsf,daóg¾ 5'8l m%udKhlg c,h wysñ fjhs' ta
iSudj ;=< mkx., yd fo,a,j .ïudk msysgd we;s w;r fï .ïudkj, mjq,a 200lg jeä ck;djla
f;a j.dfõ yd l=Uqre f.dú;efka ksr; fjhs' Tjqka m%Odk jYfhka u <sx c,h Ndú; lrk w;r
iuyreka wd|d fodf<a c,h k, uÕska ,nd f.k ffoksl c, wjYH;djka imqrd .kS' fï ish¨
ck;dj fuu jHdmD;sh;a iuÕ W.% c, ysÕhlg uqyqK fokafka .fÕa c,h wvq ùu fya;=fjka
N+.; c,h .Õ foig .,d tafuks' fï ksid fod< fomi Ôj;a jk ck;djg W.% c, ysÕhlg
uqyqK §ug isÿ fjhs' ta fya;=fjka wjg m%foaYj, j.d ìïj, M,odhS;djh iïmQ¾Kfhka ì|
jeàug ,la fõ' fï fya;=fjka mdkSh c, w¾nqo muKla fkdj j.d ìï wysñùfuka wd¾Ól
m%Yakj,g uqyqK §ug o wjg ck;djg isÿ jkq we;'
wd|d fodf<a fõ,a,g lsf,daóg¾ 2'8la muK my<ska fuu fod< yd tlajk ;=Ufõßh fod<
fya;=fjka t;ekska my<g msysá fo,a,j wef<ka c, wjYH;dj imqrd .kakd ck;djg c, w¾nqo
Woa.; fkdjk nj fuu iud.u mjihs' kuq;a .eg¨j jkafka ;=Ufõßh fodf<ys c, fmdaIl
m%foaYh b;d u iSud iys; jk w;r bka ie,lsh hq;= c, Odß;djla wd|d fod<g tla fkdlsÍu h'
iud.u ta ms<sn| ±k isáh;a ks,OdÍkag lreKq jika lrñka ;=Ufõßh fodf<a úYd, c, Odß;djla
wd|d fod<g tla lrk nj fmkaùug wd|d fod< yd ;=Ufõßh fod< tla jk ia:dkhg jydu
my<ska .,a jeáhla ilia lr c,h .,dhdu wjysr lr ;snqKs' tfia .,a jeáhlska fod< yria l<
úg ;=Ufõßh fodf<a c, uÜgu by< hk nj ±l .; yels úh' tu ia:dk mÍlaId l< uOHu
mßir wêldßfha yd jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=fõ ks,OdÍka o ksÕukh lr we;af;a fuys
ie,lsh hq;= c, Odß;djla mj;sk nj h' kuq;a iud.u neflda hka;% wdOdrfhka kS;s úfrdaëj
ilia l< .,a jeáh bj;a l< miq laIKhlska ;=Ufõßh fodf<a c, uÜgu my< niskq wmf.a
ksÍlaIKhg ,la úh' fï wdldrfhka b;d u iQlaIu j ks,OdÍka uq,d lr fï iud.u jHdmD;sh
flfia fyda ls%hd;aul lsÍug W;aidy ±Ífuka fmkS hkafka BId iud.fïka lsisÿ wjia:djl wjg
m%foaYhg hym;la isÿ fkdjk nj h' iud.u fï ish¨ uq,d lsÍïj,g rdcH ks,OdÍka ±k fyda
fkd±k yiqùfuka fmkS hkafka wm rfÜ rdcH ks,OdÍkaf.a iajNdjhhs' fujeks ks,OdÍkag rfÜ
hym; fjkqfjka ;Skaÿ ;SrK .ekSfï yelshdjla mj;S o hkak .eg¨jls'
wd|d fod< yd fo,a,j fod< wjg ck;dj fï jHdmD;sh fya;=fjka c,h wysñj wj;ekafjoa §
y,abkak we< wjg ck;dj c,h jeä ù wj;ekaùug kshñ;j we;' Bg fya;=j úÿ,sh ksmo jQ miqj
n,d.drfhka uqodyßk c,h y,abkak we<g fhduq lsÍu h' tu c,h wef<a lsf,daógrhla
muK .,d f.dia fo,a,j we<g tla fjhs' fo,a,j .ïudkh yryd .,d hk l=vd we< ud¾.hla
jk y,abkak we<g úYd, c, Odß;djla tla l< úg wef<a lsf,daógrhla muK my< m%foaYfha
ksjdi yd f;a j;= ish,a, c,fhka hgùug kshñ;j we;' fujka ;;a;ajhla ms<sn|j lsisÿ
wOHhkhlska f;drj rdcH wdh;k fuu jHdmD;sh g wkque;sh ,nd § ;sîu lk.dgqjg lreKls'
mdxY= Ldokh W.% ù kdhhdfï wjOdkula
wd|d fodf<a fõ,af,a isg y,abkak wef<a bÈflfrk n,d.drh f;la k, uÕska wef<a ol=Kq bjqre
m%foaYfhka c,h /f.k hk k, ilia lrk l,dmh o< nEjqï iys; m%foaYhls' tu m%foaYfha k,
ud¾. ilia lsÍu i|yd fï jk úg l÷ nEjqï yd l÷ jeá lmd bj;a lr ;sfí' iuyr ia:dkj,
óg¾ 25lg jvd jeä Wilska hq;= nEjqï iys; m%foaY wxYl 90fõ wdk;sh iys; j lmd bj;a lr
we;' fufia lmd bj;a lr we;s mia ia:r ish,a, u wd|d fodf<a ol=Kq bjqre wdY%;
s j úYd, mia
l÷ jYfhka f.dv .id ;sfí' bÈß ld,fha § jeis iuh wdrïN ùu;a iuÕ u fuu mia ;Ügq fia§
f.dia wd|d fodf<a ;ekam;a ùfïka laIqø mßir moaO;s iïmQ¾Kfhka frdkauäka msÍ f.dia tys
c,c ffcj m%cdjf.a meje;au iïmQ¾Kfhka u úkdY ù hkq we;' fï ms<sn| lsisÿ ;elSulsk a
f;drj mia ia:r bj;a lr fodf<a bjqre wdY%s; j f.dv.id ;sfí' fï ms<sn| lsisÿ rdcH wdh;khla
fuf;la fidhd n,d fkdue;s ùu mqÿuhg lreKls'
l÷ jeá yryd wxYl 90fõ wdk;sh iys; j mia iaÓr lmd bj;a lsÍu fya;=fjka fï m%foaYfha l÷
jeá ish,a, u wia:djr ;;a;ajhg m;a j ;sfí' wêl j¾Idj mj;sk ld,j, § fï l÷ jeá wdY%s;
j W.% kdhhdï we;s ùfï jeä wjOdkula fï jk úg Woa.;j ;sfí' fï wdldrfhka ydkslr f,i
l÷ jeá lmd bj;a lsÍug m%:u ta ms<sn|j wjYH ;dlaIKsl uÕ fmkaùu lsisÿ rdcH
wdh;khlska ,nd § fkd;sîu fya;=fjka wo jk úg ydks lr ;;a;ajla we;s j ;sfí'
BId iud.fï ysñlrejka
wd|d fod< l=vd úÿ,s n,d.dr jHdmD;sh ls%hd;aul lrk BId yhsfv%d fglafkdf,dðia mqoa.,sl
iud.u (Eaza Hydro Technologies (Pvt) Ltd) ia:dk foll msysgd we;s nj Tjqkaf.a ,sms f,aaLk
mßYS,kh lsÍfï § fmkS hhs' iuyr f,aLkj, wxl 4" kdrdfyakamsg mdr" kdj, ,smskfha fuu
iud.u ia:dms; j we;s nj;a ;j;a iuyr f,aLkj, wxl 264" rdc.sßh mdr" rdc.sßh ,smskfha
ia:dms; j we;s nj;a i|yka fjhs' flfia fj;;a fuu iud.u ,xldfõ m%Odk fmf<a Okjf;l=
jk jHdmdßl iud.ï cd,hla mj;ajdf.k hk Oïñl fmf¾rd uy;dg wh;a nj ;yjqre ù we;'
fudyqg wh;a ;j;a iud.ula lE.,a, Èia;%slalfha ls;=,a., m%foaYfha fï wdldrfhka u b;d ydks
lr f,i l=vd c, úÿ,sn, jHdmD;shla ls%hd;aul lsÍug W;aidy ±rE w;r th o wmf.a ueÈy;a ùu
yd m%foaYjdiSkaf.a ueÈy;aùu u; fuf;la k;r lsÍug yels ù we;' tys § o .fÕa fndar mqmqrjñka
uyd mßudK úkdYhla isÿ lrñka fï m%foaYhg muKla wdfõKsl" ±ä f,i j|ùfï ;¾ckhg
uqyqKmd we;s wfYdal fm;shd (Systomus asoka) kñka y÷kajk u;aiH úfYaIfha jdiia:dk úkdY
lrñka ls;=,a., k.rh c,fhka hg lrñka c, úÿ,sh n,d.dr jHdmD;sh ls%hd;aul lsÍug
W;aidy ±Íh' tu jHdmD;sh i|yd wkque;sh ,ndf.k ;snqfKa o jHdc yd wiïmQ¾K f;dr;=re
we;=<;a jd¾;djla ,nd foñka rdcH ks,OdÍka uq,dlrñks' tmuKla fkdj uyje,s .fÕa .egfò
m%foaYfha l=vd c, úÿ,sn,d.dr jHdmD;shla ls%hd;aul lsÍu Oïñl fmf¾rd uy;dg wh;a iud.ula
W;aidy ±refõ tu m%foaYhg muKla wdfõKsl b;d u ÿ¾,N yd j|ùfï ;¾ckhg ±ä f,i md;%
jQ .vhd (Labeo fisheri) kï u;aiH úfYaIh we;=¿ j b;d u ÿ¾,N yd wm rgg wdfõ‚l c,c
Ydl úfYaI .Kkdjla úkdY lrñks' tys § o .fÕa uyd mßudK fndar mqmqrjñka fõ,a, bÈlsÍug
W;aidy l< wjia:dfõ § fuu Ôùkaf.a meje;aug isÿ jQ ydks fya;=fjka mßirfõ§kaf.a Rcq
ueÈy;aùu u; fuu jHdmD;sh o ;djld,sl k;r lsÍug yels úh'
iuyreka mjikafka foaYSh jHdmdßlhka wdrlaId l< hq;= w;r Tjqka kÕd isgqùu wjYH nj h'
kuq;a Oïñl fmf¾rd jeks foaYSh uyd mßudK jHdmdßlhka W;aidy orkafka wm rfÜ ish¨
iajdNdúl iïm;a jkiñka fyda ;u jHdmdr jeä ÈhqKq lr .ekSug h' Tjqkag wm rgg wkkH
ffcj iïm;a j,g fyda rfÜ ck;djg l=ula isÿ jqj o .eg¨jla fkdue;' wm fï ;;a;ajh
wjfndaO lr .; hq;= h' úfYaIfhka fuu ;;a;ajh rdcH ks,OdÍka wjfndaO lr .ekSu b;d u
wjYHh'
lsisÿ jHdmdßlhl= rfÜ iïm;a wdrlaId lr ;u jHdmdr mj;ajdf.k hdug W;aidy fkdlr;s'
rdcH ks,OdÍkaf.a j.lSu jkafka iajdNdúl iïm;a ;srir Ndú;h i|yd Tjqkag uÕ fmkaùu h'
rfÜ iïm;a wdrlaId lrñka j¾;udk yd wkd.; mrmqf¾ meje;au fjkqfjka m%fhdackhg .kakd
l%ufõoh Tjqkag wjfndaO lr Èh hq;= h' iud.ï uÕska ,efnk m%;s,dN fjkqfjka fï iïm;a
úkdY lsÍug bv Èh hq;= ke;' jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=j jeks wdh;k W;aidy l< hq;=
jkafka rfÜ jk iïm;aj, meje;au ;yjqre lsÍu i|yd ls%hd;aul ùu h' th jk ixrlaIK wd{d
mkf;a uQ,sl w¾: ksrEmKfha o i|yka fõ' kuq;a ks,OdÍka ;Skaÿ ;SrK .kafka ta ;;a;ajh
iïmQ¾Kfhka u W,a,x>kh lrñka iud.ï i;=gq lsÍfï Wjukdfjks' fï ;;a;ajh jyd u fjkia
l< hq;= j we;' tfia fkdjqkfyd;a rfÜ iajdNdúl iïm;a ish,a, b;d flá ld,hla ;=<
jHdmdßl jqjukdjka fjkqfjka úkdY lr oukq we;'
wm wd|d fod< l=vd c, úÿ,s n,d.dr jHdmD;shg wjir ,nd ÿka ish¨ rdcH wdh;k j,ska b,a,d
isákafka fuu jHdmD;sfhka ±kg isÿ ù we;s ydks ms<sn|j ksis weÕhSula isÿ lr tu jHdmD;sh
läkñka k;r lsÍug yd isÿ lr we;s ydksh" ydks mQ¾Kh lsÍug wjYH ls%hdud¾.
läkñka .kakd f,i h' tfia fkdjqKfyd;a wd|d fod<;a ta u; f.dvke.=Kq wkkH ffcj
m%cdj;a ck;dj;a iïmQ¾Kfhka u wj;ekajkq we;'