A New Latin Primer

Marjorie Fay

1933

Exported from Wikisource on August 17, 2025

1
 A NEW LATIN PRIMER
BY
MIMA MAXEY AND MARJORIE J. FAY
The Laboratory Schools, The University of Chicago
ILLUSTRATIONS BY
RUTH UPHAM

D. C. HEATH AND COMPANY

BOSTON NEW YORK CHICAGO LONDON ATLANTA DALLAS SAN FRANCISCO

Copyright, 1933
By University of Chicago

No part of the material covered by this copyright may be reproduced in any form
without written permission of the publisber.

3g5

TABLE OF CONTENTS
Foreword
I II III IV V
VI VII VIII IX X
XI XII XIII XIV XV
XVI XVII XVIII XIX XX
XXI XXII XXIII XXIV XXV
XXVI XXVII XXVIII XXIX XXX
XXXI XXXII XXXIII XXXIV XXXV
XXXVI XXXVII XXXVIII XXXIX XL
Sāturnālia
Topics for Free Writing

2
Dictation Lessons
Suggested Books
Lesson Vocabularies
Vocabulary
Special Vocabulary for Sāturnālia

3
 AUTHORS’ FOREWORD

The credo upon which this book is constructed runs somewhat as follows:

Things exist written in the Latin language that are worth reading today.

Latin should be so taught as to develop power to read those things in Latin.

One learns to read by reading.

Material for reading in the early stages should be easy and repetitious, and should
introduce new vocabulary in self-evident situations.

The acquisition of the language itself is a sufficiently large task for the beginner. He
should not be called upon to deal with situations outside his own experience or to
acquire knowledge through the new medium; neither should his problem be
complicated by the necessity of learning a formidable grammatical nomenclature or a
science of grammar that the Romans themselves managed to do without until its
introduction by Dionysius Thrax, who was born 166 b.c.

Omission of formal grammar need not result in inaccurate or incorrect Latin. A

tendency to inexactness can be corrected by much oral reading of Latin and by
writing in Latin.

This translation of this credo into a beginner’s book is characterized by certain

definite features:

Vocabulary Vocabulary has been chosen on the principle that words most
frequently used in Latin literature should appear early and should be repeated often.
Lodge’s Vocabulary of High School Latin (Columbia University: Teachers College,
1912) has been used to determine frequency. Words have been divided into seven
classes:

Class I. Words appearing 1,000 times or more in the passages usually read in high
schools. These words are all introduced early and repeated frequently.

Class II. Words occurring 500-999 times. These words appear early and often.

4
Class III. Words occurring 100-499 times. In this group nē is omitted because the
subjunctive does not appear in these chapters.

Class IV. Words occurring 50-99 times. This group is largely used.

Class V. Words occurring 25-49 times. 106 words from this list appear.

Class VI. Words occurring 5-24 times. 173 of these words are used.

Class VII. Words not on Lodge’s list of 2,000 words. 73 of these are used, largely
in the first lessons to get familiar situations.

A total of 554 words is used in the forty chapters. After the first lessons, each word
is introduced in a setting that makes possible its interpretation by reading alone.
Every word is repeated in three successive chapters and frequently in later chapters.

That the expression “interpretation by reading alone” may not be misunderstood, by

way of illustration the following excerpt The Comic Latin Grammar ([Hartford:
Edwin Valentine Mitchell]], p. 12) is added, with blanks in place of words that have
been omitted: “The truth is that people are of crying and
find it much more agreeable to . The sublime is out of
; the is in vogue. A turn-up nose is
now a more interesting object than a collar.”

Anyone who can read English at that level can supply the first four blanks without
even pausing. Anyone who can read English and has the same humorous slant as the
author can supply the last. An unfamiliar word can be interpreted as easily as the
blank.

For the convenience of the teacher, the basic vocabulary of each chapter is appended
at the end of the book and is divided into the classes mentioned above.

Omissions. The omission of paradigms and other grammatical material is

intentional. Form and usage are learned from repetitious reading, dictation, and
imitation.

The omission of rules of pronunciation is intentional. Pronunciation is learned by

imitation and practice.

The omission of classical flavor is intentional. This may be supplied by reading such
a book as Julia by Reed (Macmillan & Co.) as supplementary material after the pupil
is reading with some ease (e.g., after Lesson X; the exact point depends on the class).

5
Procedure. This material, which is thoroughly tried material, is used by the authors
for initial reading with no preceding approach.

Tried dictation and dictation-imitation lessons are appended. Writing should not be
done until material is thoroughly familiar. When the pupil has heard and himself
reproduced orally with accuracy Latin that he understands directly, he should have
practice in writing. This should consist of dictation, in which the only demand upon
the pupil is understanding and accurate reproduetion of what he hears; of a
combination of dictation that sets a pattern, and imitation of the pattern, by which he
learns form and usage in terms of function; and of free writing in which he expresses
himself directly and gains a sense of power over the new medium.

A set of topics for free writing is appended.

A list of suggested books for English reading is appended. Pupils are encouraged to
read widely in English outside of class that they may gain acquaintance with Roman
materials for their next reading.

The authors take this means of expressing their gratitude to those who have made
this volume possible. They are especially grateful to Professor C. H. Judd, director of
the Laboratory Schools; to Professor H. C. Morrison, professor of education, who
was superintendent of the Laboratory Schools at the time the work was begun; to
Messrs. Reavis, Woellner, Dewey, and Loomis, principals of the University High
School; and to Miss Elsie M. Smithies, head of the Department of Latin in the
University High School, for the opportunity to try out ideas and test material.

6
 LESSON I

Salvē, discipula. Salvē, magistra. Salvē, discipule. Salvē, magister. Salvēte, discipulī.
Valē, discipula. Valē, magistra. Valēte, discipulī.

Hic est discipulus. Haec est discipula.

Hic est puer. Haec est puella.

7
Hae sunt puellae. Hī sunt puerī.

Haec est magistra.

“Salvēte, discipulī, puerī et puellae.”

Puer est discipulus.

Puella est discipula.
Hae sunt discipulae.
Hī sunt discipulī.
Haec est puella.
Magistra nōn est puella.
Magistra est fēmina.

Haec est magistra. Haec est fēmina. Haec est puella. Haec puella est discipula. Haec
puella nōn est magistra.

8
Haec puella est parva. Haec puella nōn est parva; haec puella est magna.

Haec puella nōn est parva; haec puella est alta.

9
Haec puella est bona. Fēmina quoque est bona.

Haec puella nōn est bona.

Haec puella est magna. Magistra quoque est

magna.

Haec puella est parva.

Puella est pulchra quoque.

10
 LESSON II

Hīc sunt fēmina et puer et puella. (Sunt hīc; hīc nōn sunt.)

Haec fēmina est māter; hic puer est fīlius et haec puella est fīlia fēminae. Māter est
magna, sed fīlius et fīlia sunt parvī. Haec māter est bona māter. Haec māter nōn est
mea māter; nōn est tua māter; est māter puerī et puellae. Haec puella est soror puerī.
Hic puer est frāter puellae. Hic puer puellam amat. Haec māter fīliam amat. Haec
puella magistram amat et magistra puellam amat.

Fīlium et fīliam fēminae amō. Mātrem puerī et puellae amō. Mātrem meam quoque
amō. Sorōrem et frātrem et mātrem amō. Magistram amō. Estne fēmina, puella,
māter tua?

Ita. Māter mea est.

Haec puella nōn est soror mea. Soror puerī est. Hic frāter est frāter puellae; nōn est
frāter meus. Haec fēmina nōn est māter mea, sed fēminam amō. Estne haec magistra
māter tua?

Māter mea nōn est.

Fīlius fēminae est discipulus bonus, et magistra puerum amat. Nunc discipula nōn est
bona. Nunc magistra discipulam nōn amat.

11
Magistra: Puellam parvam amō.

Puella: Et magistram amō.

Magistra: Māter quoque puellam amat. Amāsne puellam?

Discipula: Ita. Puellam amō.

Valēte, discipulī.

Valē, magistra. Salvē, puella. Haec est magistra; nōn est magister. Estne magistra tua
bona?

Ita. Bona est.

Estne frāter tuus discipulus bonus?

Frāter meus est bonus et magnus et altus, sed nōn est pulcher. Soror mea et frāter
meus sunt discipulī magistrae bonae.

Valēte, discipulī.

12
 LESSON III

Fēmina: Salvēte, puer et puella. Hic est fīlius meus; haec est fīlia mea.

Puer: Haec est māter mea; haec est soror mea.

Puella: Haec est māter mea et hic est frāter meus.

Femina: Amāsne magistram, puer?

Puer: Ita. Magistram meam amō.

Femina: Estne magistra tua hīc?

Puer: Nunc hīc nōn est.

Femina: Amāsne magistram tuam, puella?

Puella: Ita. Magistra est bona et magistram bonam amō.

America est patria mea. Americam amō. America est terra magna. America nōn est
īnsula. Britannia est īnsula, Hibernia est īnsula, Sicilia est īnsula, Cuba est īnsula.
Italia quoque nōn est īnsula. Italia nōn est patria mea sed Italiam amō. Amāsne
Italiam? Amāsne Britanniam?

America nōn est īnsula; est terra magna. Italia et Hispānia nōn sunt terrae magnae
sed nōn sunt īnsulae. America est patria mea, sed Italia nōn est patria mea et
Britannia nōn est patria mea. America est patria mea et fāma Americae est magna et
fortūna Americae est bona. Americam et fāmam Americae et fortūnam Americae
amō.

Haec via est longa. Haec via est via bona et pulchra. Nova quoque est haec via. Haec
via nōn est via antīqua. Hīc viae nōn sunt antīquae. Viae sunt novae. Viam longam
amō. Amatne soror tua viam longam? Amatne frāter viam longam? Amāsne viam
longam?

13
 LESSON IV

Haec via est via antīqua; nōn est via nova. Italia est terra magna; nōn est īnsula. Sunt
longae viae in Italiā. Hae viae sunt antīquae quoque. Sed nunc viae bonae sunt. Fāma
Italiae est magna. Fortūna Italiae nōn est bona. Italia nōn est patria mea. America est
patria mea. Estne America patria tua?

Ita. America est patria mea.

---

Quis est haec? Puella est haec; magistra haec nōn est.

Quis est haec puella? Iūlia est haec puella.

Ubi est Iūlia? In viā est Iūlia.

Quid habet Iūlia? Epistulam habet Ialia.

Cūr habet Iūlia epistulam? Iūlia epistulam habet quod māter Iūliae hīc nōn est. Māter
est in Britanniā. Nunc Iūlia epistulam portat et laeta est. Nunc Iūlia in viā epistulam
portat… Nunc Iūlia in casā est. Epistula est longa.

Cūr Iūlia nōn est in scholā? Nōn intellegō.

Puer: Salvē, soror.

Puella: Salvē, frāter.

14
PUeR: Estne māter hīc?

Puella: Nunc hīc māter nōn est. Quid cupis?

Puer: Mātrem cupiō. Valē.

Puella: Vale.

Quis est hic? Agricola est hic. Agricola fīliam pulchram habet et fīliam amat. Fīlium
quoque habet. Fīlius agricolae est magnus et labōrat. Sed fīlia nōn est magna; est
parva. Fīlia in casā labōrat; fīlius in agrō labōrat. Agricola quoque in agrō labōrat.
Fīlia in agrō nōn labōrat et haec est causa: quod est puella et puella parva. Fortūna
agricolae nōn est magna sed fīlia parva in agrō nōn labōrat. In casā labōrat et cēnam
parat. Agricola est laetus quod fīlia cēnam parat. Cēnam cupit. Ubi est agricola
nuncc? In viā est. Quid portat? Nōn intellegō.

15
 LESSON V

Quis est hic vir? Hic vir est nauta. Nauta est amīcus
agricolae. Vir altus et magnus est. Nauta agricolam
amat et agricola nautam amat. Nauta labōrat sed nōn
in agrō. In terrā nōn labōrat. Estne nauta
Americānus? Ita. Hic vir saepe in terrā est. Nōn
semper in terrā est. Interdum in casā agricolae est.
Intellegisne? Ita. Agricola hunc amīcum amat et
saepe nautam laudat quod nauta bonus est. Fīlius et
fīlia agricolae quoque nautam vidēre cupiunt, quod
vīta nautae est perīculōsa. Hic nauta multās terrās
videt quod nōn est semper in Americā. Aquam saepe
videt quod est nauta. Aqua saepe est perīeulōsa.
Interdum nauta aquam vidēre nōn cupit. Italiam et
Hispāniam et Britanniam videt sed nōn est Italus; nōn est Hispānus; nōn est
Britannus. Nauta est incola Americae et laetus est. Incola Americae sum quoque, sed
nōn semper in hāc terrā habitō.

Ubi habitās? Esne Hispānus? Esne Hibernus? Esne Italus? Habitāsne in Italiā? Esne
incola Italiae? Poēta, amīcus nautae, in Italiā habitat; incola Italiae est. Italia est
patria poētae. Hic poēta multa scrībit. Bene quoque scrībit. Saepe epistulās longās
scrībit. Poēta magnam pecūniam nōn habet. Fortūna nōn est magna sed fāma est
magna. Casam parvam habet. In casā cēnam parat. Poēta Americam vidēre cupit. Cūr
Americam nōn videt? Haec est causa: pecūniam nōn habet. Vīta poētae nōn est saepe
perīculōsa. In terrā habitat.

16
Fīlius agricolae nauta esse cupit, quod vītam perīculōsam cupit. Puer est parvus.
Puerī parvī nōn sunt nautae. Nautae sunt virī. Puer in scholā labōrat. Puella scrībere
cupit. Epistulās bonās scrībit. Magistra puellam laudat quod epistulae sunt bonae.
Interdum puella epistulās portat quod mātrem epistulās vidēre cupit.

17
 LESSON VI

Ego sum magistra. Tū es discipulus. Ego in Americā habitō. Habitāsne tū in

Americā? Haec est pictūra scholae meae. In pictūrā est puer, discipulus bonus. Pater
huius puerī est nauta. Incola Americae est. Vir bonus et magnus est. Nauta epistulās
scrībit et puer saepe mihi epistulās ostendit. Interdum nauta est in scholā. Discipulīs
fābulās dē multīs terrīs nārrat et pictūrās ostendit. Nauta multās terrās videt et virōs
et fēminās videt. Discipulī pictūrās nautae spectant et fābulās laudant. Interdum ego
epistulās nautae legō. Discipulī nautae grātiās agunt quod pictūrās ostendit et fābulās
nārrat et epistulās bene scrībit.

Fīlius nautae est saepe laetus quod pater dōna dat. Saepe fīliō dōna dat. Puer patrī
grātiās agit. Pater puerō fābulās dē dōnīs nārrat. Hae fābulae vītam nautārum
mōnstrant. Interdum pater pecūniam ē multīs terrīs portat. Puer est laetus quod
pecūniam Italiae et Hispāniae et Hiberniae cupit. Puer dōnum spectat et patrī grātiās
agit. Estne fīlius nautae in scholā tuā? Estne fīlius agricolae in scholā tuā? Legisne
fābulās in scholā tuā? Scribisne fābulās in scholā tuā? In scholā meā sunt multae
pictūrae. Discipulī pictūrās spectant et laudant. In pictūrīs sunt viae. In viīs sunt virī
et fēminae. Haec fēmina aquam portat. Hic puer epistulam portat. Pietūrae sunt
pulchrae. Hae pictūrae sunt dōna. Nauta pictūrās ē Britanniā, ē Siciliā, ē multīs terrīs
et īnsulīs portat.

Poēta magistrae epistulam scrībit et nauta hanc epistulam portat et discipulīs

ostendit. Poēta est amīcus magistrae. Magistra epistulās poētae semper laudat. In
epistulā poētae est pictūra aquae. Pulchra est, sed parva. Poēta aquam saepe videt
quod interdum in īnsulā habitat. Nōn est nauta et vīta nōn est perīculōsa. Poēta est

18
Italus. Nauta est Americānus. Amīcus meus est Hibernus. Hic agricola est Britannus.
In hāc pictūrā est nauta Hispānus.

19
 LESSON VII

Epistulam habeō. Epistulam nautae ostendō. Nauta epistulam videt. Epistulam

spectat. Est epistula nautae. Nauta epistulam cupit. Nautae epistulam dō. Nunc
epistulam habet et laetus est. Mihi grātiās agit. Epistulam legit. In epistulā est
pictūra. Nunc mihi pictūram mōnstrat.

Haec est casa Americāna. Haec casa iānuam habet. Iānua est clausa. Multās fenestrās
quoque habet. Fenestrae sunt magnae. Fenestra Americāna mihi grāta est. Estne tibi
grāta?

Haec est casa Rōmāna. Casa nōn est magna; est parva.

Iānuam habet. Iānua est aperta. Fenestrās habet sed nōn multās fenestrās. Fenestrae
Rōmānae nōn sunt magnae; sunt parvae. Fenestrae Rōmānae sunt altae. Nōn sunt
clārae. Fenestrās Rōmānās nōn amō. Fenestrās Americānās laudō. Americānī
fenestrās apertās saepe habent. Fenestrae Rōmānae nōn sunt apertae; sunt clausae.
Fenestrās apertās laudō.

Hīc non habitat vir. Ibi habitat vir. Hic vir est poēta clārus et benignus. Casam habet
et cūrat. Nunc fēminae in silvā ambulant. Nunc poēta iānuam aperit et feminās videt.
Fēminae rosās portant. Poētae rosās ostendunt et poēta est laetus quod rosae sunt
grātae et rosās nōn habet. Fēminae poētae rosās dant. Poēta fēminīs grātiās agit. Hoc
dōnum est poētae grātum. Nunc iānuam claudit. Rosās cūrat et laudat.

20
Interdum poēta est in schola quod amīcus magistrae est. Saepe fābulās nārrat. In silvā
cum discipulīs ambulat quoque. Saepe discipulī cum poētā ambulāre cupiunt. Poēta
est discipulīs cārus. Est benignus quoque. Suntne poētae tibi benignī? Poētae sunt
mihi benignī, sed ego sum magistra. Esne tū poēta? Pater meus est poēta et in
Britanniā habitat. Epistulās patris meī legere cupiō. Interdum in epistulīs patris sunt
dōna. Bene est. Patrī grātiās agō, quod dōna sunt pecūnia et pictūrae. Ē multīs terrīs
pater pictūrās portat. Pater meus est poēta clārus. Fāma est magna.

21
 LESSON VIII

In viā ambulo. Hīc est casa pulchra. Fenestra casae est aperta et in fenestrā est rosa
pulchra. lānua casae nōn est clausa. Iānua quoque est aperta et hīc est fēmina
benigna. Cum fēminā vir rosās spectat. Vir in casā nōn habitat sed casam et rosās
cūrat. Vir rosās ostendit. Femina benigna est et virō grātiās agit. Rosae sunt grātae
fēminae et rosās laudat. Vir in casā parvā in silvā habitat et vir quoque rosās habet.
Vir rosās amat. Ibi est casa virī. Ibi sunt rosae virī. Bene rosās cūrat et clārae sunt
rosae virī.

Haec est schola nostra. Schola nostra est clāra et fāma est magna. Interdum iānua est
aperta. Rosās vidēmus. Agrōs quoque vidēmus. Silvam ex fenestrīs vidēmus. Ibi est
via longa. Ex fenestrīs viam quoque vidēmus.

Nunc magistra nostra discipulōs exspectat. In scholā nōn labōrāmus. In viīs

ambulāmus. Ad scholam properāmus. Hī puerī linguam Latinam discunt, sed hae
puellae sunt parvae et linguam Latīnam non discunt. Magistra nostra est benigna et
puerīs et puellīs cāra. Linguam Latīnam discere cupimus. Interdum mātrēs nostrae ad
scholam properant. Mātrēs nostrae magistram vident et laudant. Nōs quoque
magistram laudāmus.

Nunc fenestrās claudimus. Iānua scholae est clausa et ibi nōn labōrāmus. Ex scholā
ad casās nostrās properāmus. In agrīs sunt agricolae. Ibi labōrant. Mātrēs nostrae nōs
exspectant. Cēnam parant. Aquam portāmus et mātrēs sunt laetae. Rosās cūrāmus et
spectāmus. Frātrēs parvōs cūrāmus. Hoc est grātum frātribus nostrīs.

Nunc agricolae ex agrīs properant. Cena est parāta et cēna est grāta agricolīs. Fīliī
agricolārum ex agrīs cum patribus properant quod hī quoque cum agricolīs in agrīs
labōrant.

22
23
 LESSON IX

Nox est et noctū agricolae agrōs nōn cūrant. Noctū mātrēs cēnam nōn parant. Noctū
discipulī in scholā nōn labōrant et linguam Latīnam nōn discunt. Sed noctū nautae
saepe labōrant.

Nox est et ibi medicus ambulat. Medicus noster nōn est, sed medicus puerī. Nunc
medicus properat sed est tardus. In silvā properat. Puer, fīlius agricolae, in casā est
aeger. Medicus, vir clārus et benignus, ad casam agricolae properat quod puer est
aeger. Nox est et medicus sōlus ambulat. Amīcī cum medicō nōn ambulant. Sōlus
properat. Tardus est quod lūna est obscūra. Medicus lūnam clāram vidēre cupit.
Stellae quoque sunt obscūrae et medicus nōn clārē videt. Puer laetus nōn est. Aeger
et miser est. Ubi nōs aegrī sumus, miserī sumus nōs quoque. Puer sōlus est, sed sōlus
esse nōn cupit. Amīcōs vidēre cupit. Lūnam et stellās nōn videt quod obscūrae sunt.
Puer aeger medicum exspectat sed medicus est tardus.

Nunc medicus iānuam agricolae aperit et puerum spectat. Medicus est puerō
benignus. Puero fābulās longās et bonās nārrat. Ex fenestrīs puer et medicus silvam
spectant sed stellās et lūnam nōn vident. Nunc medicus iānuam claudit. Ex casā
agricolae properat et ad silvam ambulat.

Esne aegra, puella?

Minimē. Nōn sum aegra.

Laeta sum quod nōn es aegra. Misera sum quod Cornēlia est aegra. Haec puella nōn
est aegra: haec puella nōn est aegra. Nōn sunt aegrae. Estisne aegrae, puellae?

Nōn sumus aegrae.

24
Esne aeger, puer?

Nōn sum aeger.

Laeta sum quod nōn es aeger. Esne aeger, discipule?

Nōn sum aeger.

Estisne, puerī, aegrī?

Minimē. Nōn sumus aegrī.

Laeta sum.

25
 LESSON X

Nunc nōn est nox, sed vesper est. Amīcus noster, puer aeger, in casā stat. Ex fenestrā
viam spectat. Discipulōs exspectat. Stellās nōn videt quod nōn est nox. Lūna nōn est
obscūra. Vesper est. Vesperī agricolae ex agrīs properant et discipulī ex scholā
ambulant. Puer nōn est miser sed laetus. Haec est causa: nunc nōn est aeger. Herī
puer erat aeger et in scholā nōn labōrat. Miser erat et sōlus, sed medicus puerō
medicīnam dedit et hodiē puer est laetus. Herī puer nōn labōrābat. Impiger nōn erat.
Tardus erat. Hodiē est impiger. Scrībit, legit, aquam in casā portat. Herī cum puer
medicum vīdit, medicīnam nōn cupiēbat. Medicus, vir benignus, puerō pecūniam
dedit, et puer medicīnam cupīvit. Herī puer amīcōs nōn vīdit. Hodiē ex fenestrīs
discipulōs in viā videt. Discipulī puerum ex viā vident et ad fenestram properant.
Discipul puerō epistulam dant. Magistra epistulam scrīpsit. Puer epistulam legit et
laetus est quod epistula est grāta.

Labōrāsne in casā, puella?

Ita. In casā labōrō.

Labōrāsne in casā, puer?

Minimē. Nōn in casā, sed in scholā labōrō.

Labōrātisne in scholā, puerī?

Ita. In scholā labōrāmus, sed nōn in casā. Puellae quoque in scholā labōrant.

26
Spectāsne lūnam vesperī, puella? Spectāsne stellās noctū, puer?

Noctū stellās spectāmus quod stellās amāmus. Cum lūna est obscūra, stellās
vidēmus.

Estne lūna grāta tibi? Suntne stellae tibi grātae?

Ita. Lūnam et stellās amō.

Ubi stās cum stellās spectās?

In casā nōn stō cum stellās specto. Cum in viā stāmus, stellās et lūnam vidēmus.

27
 LESSON XI

Haec puella parva cum mātre in casā stat. Est aestās et iānua et fenestrae sunt
apertae. Vesper est pulcher. Hīc est silva et in silvā tabernāculum vident. In
tabernāculō in silvā habitat fēmina. Aestāte fēmina in tabernāculō habitat. Aestāte
sōla in tabernāculō manet. Hodiē est in tabernāculō. Herī nōn erat in tabernāculō.
Herī erat in oppidō. Saepe ad oppidum ambulat. Ex oppidō multa ad tabernāculum
portat. Hodiē erat in silvā. Ex silvā quoque multa portat. Nunc in tabernāculō est et
est impigra. Quid nunc habet fēmina? Medicīnam habet. Diū labōrat in tabernāculō
et nunc medicinam habet. Medicīnam ad oppidum portat et pecūniam ad
tabernāculum portat. Nōn est medicus sed medicō medicīnam dat. Nōn est aegra
fēmina; est valida. Pecūnia nōn est dōnum, nōn est praemium quod fēmina labōrat.
Fēmina pecūniam habet quod medicīnam dat.

Puella parva cum mātre fēminam et medicīnam spectat. Puella saltat et hoc dīcit:
“Laeta sum quod nōn sum aegra. Medicus mihi medicīnam fēminae nōn dat.” Māter
respondet: “Ego quoque sum laeta quod es valida et medicīnam nōn cupis. Laeta sum
quoque quod in tabernāculō nōn habitāmus. Tēctum magnum nōn habēmus sed cāra
mihi est casa nostra.”

28
 LESSON XII

Interdum hic discipulus nōn est bonus. Malus est et in scholā nōn bene labōrat.
Hodiē magistra nōn est laeta. Maesta est. Puerum nōn laudat. Ubi discipulī scholā
domum eunt, magistra ad sē puerum malum vocat et hoc dicit: “Tū, puer, nōn bene
labōrās. Nunc tē sōlum labōrāre cupiō. Aquam in scholam portā.” Puer aquam
portāre nōn cupit et sēcum, “Domum ire cupiō,” inquit. “Hanc magistram nōn amō.”
Diū lacrimat. Ūnam hōram puer sōlus cum magistrā manet. Linguam Latīnam discit.
Aquam portat. Fenestrās et iānuās claudit. Sed hōra longa nōn est puerō maestō
grāta.

Māter puerī domī puerum exspectat et ē fenestrā vocat. "Puer! Puer!” dīcit māter.
Puer nōn respondet. Post ūnam hōram māter maesta ē tēctō ad scholam it quod
vesper est et puer nōn est domī. Ibi puer stat et lacrimat.

“Cupisne mox bonus esse?” dīcit magistra. “Cupisne bene labōrāre? Ubi bene
labōrās tē laudō.”

Puer magistram et mātrem maestam spectat. “Ita,” respondet puer sed sēcum, “Nunc
domum īre cupio,” dīcit.

Mox māter et fīlius domum eunt. Properant quod nox est et stellae et lūna sunt
clārae.

Pater puerī domī nōn est. Ex oppidō properat. Praemium habet. Puerō praemium dare
cupit. Praemium est tabernāculum. Aestāte puerī in tabernāculīs habitāre cupiunt.
Validī et impigrī sunt ubi in tabernāculīs habitant. Puer est bonus et pater praemium
laetē spectat. Sed ubi in tēctum it et fīlium videt et māter fābulam dē puerō malō
nārrat, maestus est pater.

Post cēnam pater puerum ad sē vocat. Hoc dīcit: “Nunc hoc praemium tibi dare nōn
cupiō. Hodiē nōn bene labōrābās et ūnam hōram sōlus cum magistrā manēbās.
Maestus sum, sed tū es fīlius meus et mihi cārus. Ubi magistra ad mē epistulam
bonam dē tē scrībit, praemium tibi est.”

Diū puer lacrimat. Mox in scholā bene labōrat. Magistrae semper grātus esse cupit.
Mox pater nōn est miser quod magistra puerum laudat. Mox tabernāculum habēbit.

29
30
 LESSON XIII

Haec casa est domus fēminae benignae. Casa est casa alba. Post casam est hortus.
Post hortum est silva. In hortō sunt multī et pulchrī flōrēs. Sunt rosae albae et līlia
alba quoque. Alta sunt līlia et pulchrae sunt rosae. Sunt aliī Aōrēs quoque in hortō.
Grātī fēminae benignae sunt flōrēs. Fēmina hortum nōn cūrat. Vir quī in aliā casā
habitat hortum cūrat. Aestāte hortum cūrat; hieme nōn cūrat quod hieme sunt nūllī
flōrēs in hortō. Bene vir labōrat. Cārus virō est hortus.

Hodiē vir nōn est in hortō. Herī hīc erat. Hodiē hīc nōn est. Est aestās et in hortō est
quiēs. Fēmina quiētem amat. Mox fēmina puerum lacrimantem audit. Ad iānuam it.
Nūllus puer est in viā. Mox puerum quī in hortō labōrat videt. Est fīlius virī quī
hortum cūrat. Hodiē puer hortum cūrat et lacrimat. Puer nōn est in perīculō; nōn
timet. Cūr laerimat? Fēmina puerum ad sē vocat. Fēmina hoc dīcit: “Cūr lacrimās,
puer?” Tum puer respondet: “Pater meus ad oppidum it et ego labōrō. Ego quoque ad
oppidum īre cupiō. Duōs equōs habet et ego equōs amō. In stabulō frūmentum equīs
dō. Aquam quoque dō. Ūnum equum semper cūrō. Ego quoque cum patre et equīs
īre cupio.”

Fēmina quae est fēmina benigna est maesta. Miserum puerum! Fēmina et puer cēnam
edunt. Tum fēmina flōrēs ex hortō capit et ad oppidum it. Cum feminā it puer parvus
quī nunc nōn lacrimat. Mox virum quī hortum cūrat fēmina videt et dē puerō parvō
quī nōn est puer malus nārrat. Fēmina et vir et puer colloquium habent. Multās hōrās
ibi manent. Vesperī domum eunt.

31
 LESSON XIV

Nox est et quiēs est in terrā. Hiems est. Mārcus, puer Americānus, sōlus est in casā
quod māter et pater ad oppidum iērunt. Diū legit. Dē multīs terrīs legit. Hanc
fābulam, quae de Rōmānīs antīquīs nārrātur, saepe Mārcus in scholā audīvit. In
pictūrā est vir quī mīles Rōmānus est. Ad bellum properat. Est mīles validus et
magnus quī arma Rōmāna portat. Sōlus est. Multī aliī mīlitēs quī in pictūrā nōn
videntur ad bellum ambulant quod bellum est magnum. Ibi sunt castra Rōmāna ubi
noctū mīlitēs manent. Hīc quoque manent ubi in bellō nōn pugnant. Mīlitēs interdum
ā castrīs properant et ad bellum eunt.

Hic mīles Rōmānus quī est dux mīlitum arma bona portat. Quae sunt haec arma? Hic
est gladius validus. Gladius nōn est longus. Nōn est lātus. Scūtum quoque capit.
Scūtum ducem tegit ubi bellum est periculōsum. Pīlum habet. Hoc pīlum est longum
et validum sed nōn est lātum. Galea quoque ducem tegit. Galeam et scūtum et
gladium et pīlum Mārcus videt et laudat. Haec arma mīlitēs bene tegunt. Quod hic
mīles est dux, bellum nōn timet. Perīculum nōn timet.

Post mīlitēs castra vidēmus. Equōs et frūmentum vidēmus. Hī equī aliōs mīlitēs
portant. Alia tēla portant. Nunc est nūllum perīculum. Mox mīlitēs pugnant et tum
est magnum perīculum. Post bellum multī mīlitēs sunt dēfessī et domī esse cupiunt.
Dux quoque est dēfessus. Dux bonus semper cōnsilia bona habet. Mīlitēs cōnsilia
bona ducis semper laudant, sed cōnsilia mala nōn laudant. Dux impiger cōnsilia mala
nōn laudat. Dux impiger cōnsilia bona semper habet. Bellum est periculōsum ubi
cōnsilia ducis sunt mala.

Nunc nōn est nox. Nūlla quiēs est in terrā. Virī et fēminae labōrant. Mārcus nōn legit
sed ad stabulum ubi equus stat ambulat. In stabulō Mārcus equō albō frūmentum dat.
Tum in hortum puer et equus properant. Equus puerum ad flōrēs, rosās et līlia, portat.
“Ego sum dux Rōmānus,” inquit puer, “et arma capiō. Gladium et ūnum scūtum
portō. Galeam habeō et in tabernāculō sunt duo pila quae nunc nōn portō. Mīlitēs
meī mē laudant quod cōnsilia bona habeō.”

Māter vocat. Puer et equus domum properant. Post cēnam colloquium, quod dē armīs
et bellō est, longum et grātum est.

32
 LESSON XV
colloquium

Quae arma, mīles Rōmāne, habēs?

Galeam et scūtum habeō. Haec est galea mea; hoc est scūtum meum.

Quid facit scūtum?

Scūtum mē tegit.

Quid facit galea?

Galea caput meum tegit.

Quae tēla, mīles Rōmāne, habēs?

Tēla mea sunt gladius et pīlum. Multī mīlitēs sagittās habent sed ego sagittās nōn
habeō quod nōn sum sagittārius.

Ubi habitās, mīles Rōmāne?

In castrīs habitō cum est bellum. Castra amō. Castra sunt lāta et longa et multī
mīlitēs Rōmānī in castrīs sunt. Longē ā casā patris meī sunt castra. Patrem et mātrem
nōn videō. Interdum sum dēfessus et patrem et mātrem vidēre cupiō, sed ad casam
nōn eō quod dux hoc dīcit: “Bonus mīles pugnat. Mīles malus domum it.”

Cūr cōnsilium nōn capis et domum īs?

Dux meus est benignus dux sed cōnsilium intellegit. Nōn cupit mīlitēs domum īre.
“Cōnsilium nōn est bonum,” inquit dux. “Est malum. In castrīs manē.” Tum
numquam īre cupiō.

Labōrāsne semper in castrīs?

Minimē. Ego et trēs amīcī interdum ad silvam īmus. Cum in silvā sumus, iacula
habēmus. (Iaculum est pīlum sed non longum pilum.) Sagittās quoque habēmus.
Interdum ad castra animālia portāmus. Animālia ad ducem portantur. Cum cēna bona
in mēnsā parāta est, laetī sumus. Quī sunt hī quattuor puerī qui in viā lātā ambulant?
Amīcī sunt et fīliī agricolārum. Quid faciunt? Sagittās portant. Scūta et pila nōn
portantur quod puerī mīlitēs nōn sunt et nōn pūgnant. Iacula nōn habent. Nōmen
huius puerī altī est Mārcus. Medius puer est. Ā dextrā Mārcī est frāter, Lūcius, puer

33
secundus, quī trēs sagittās portat. Ā sinistrā Mārcī est puer tertius, Carolus, nōmine.
In capite Carolī est galea, sed mīles nōn est. Hic parvus puer, cuius nōmen est
Claudius, post hōs trēs puerōs manet. Parvus est, sed cum puerīs magnīs ambulāre
cupit. Dēfessus est quod puerī magnī properant.

Hodiē puerī equōs nōn habent. Quid puerī nunc faciunt? Hī quattuor puerī ā casīs ad
silvam properant quod ibi sunt animālia. In stabulō sunt equī nigrī, et nunc ibi
manent. Puerī animālia capere cupiunt. Interdum animālia puerōs timent. Sagittās
quoque timent. Diū puerī in silvā manent, sed diū animālia nōn videntur. “Ibi,” inquit
Mārcus, “caput parvī animālis nigrī videō.” Tum Mārcus prīmam sagittam capit, tum
secundam et tertiam. Animal stat et puerum spectat. Nūllum perīculum est quod
puerī nōn sunt virī magnī et validī. Puerī domum eunt ubi cēna in mēnsā parāta est.
Cēnam laetī edunt.

34
 LESSON XVI

Haec est agricolae fīlia cuius nōmen est Anna. In casā est. Quid facit? Ā casā īre
parat. Herī aliquis ad iānuam casae vēnit et epistulam portāvit. Anna iānuam aperuit.
Tum epistulam manibus ad mātrem quae epistulam lēgit portāvit. Nunc Anna ad
oppidum īre parat. Hic habitat amīca Annae, Iūlia nōmine. Anna ā Iūliā ad oppidum
invītātur. Anna est laeta et saltat. Māter nōn invītātur et Anna cum mātre nōn it.
Oppidum est magnum sed puella perīculum nōn timet quod hoc oppidum est locus
tūtus et puella est tūta.

Vesperī puella nōn it. Māne it. Pater cum puellā it. Māne in carrō pater et fīlia per
agrōs et silvam properant. Equum habent. Equus bene currit quod est validus. Puella
est laeta. Ā dextrā et ā sinistrā multa videt. Omnēs rēs sunt grātae. Subitō in agrō
quattuor animālia videntur. Pater, sagittārius bonus, arcum et sagittās habēre cupit,
sed puella est laeta quod nūlla tēla sunt in carrō quod animālia sunt amīcī Annae.

Vesperī pater et fīlia in magnō oppidō sunt. Iūlia Annam exspectat et prope
fenestram stat. Subitō equum et carrum videt. Ē tēctō currit et “Salvēte” inquit.
Tēctum Iūliae est magnum aedificium. Multās fenestrās et quattuor iānuās habet.
Ante tēctum est hortus. Per hortum puellae ad iānuam ambulant. Pater, “Valēte,”
inquit, “puellae,” et domum it. In tēctum nōn it.

Diū Anna cum Iūliā manet. Puellae per oppidum ambulant quod Anna magna
aedificia vidēre cupit. Per viās longās ambulant. Oppidum est Annae grātum. Ubi
trāns viās puellae īre cupiunt, interdum est perīculum, sed Anna et Iūlia sunt tūtae
quod vir magnus, “Properāte, puellae,” inquit; “tūtae estis quod hīc ego sum.” Tum
manūs puellārum capit et puellae cum virō benignō trāns viam fortiter currunt.

Iūlia trēs amīcās habet. Prīma est fīlia medicī. Secunda est fīlia poētae. Tertia est fīlia
mīlitis quī iacula et alia tēla domī habet. In mēnsā stat pictūra virī quī in capite
galeam habet. Hic vir fortiter pugnat. Hunc mīlitem Anna laudat quod est pater
amīcae.

35
36
 LESSON XVII

“Audī. Aliquid audiō. Audīsne aliquid? Multī virī per viās currunt; multī equī
veniunt. Sunt carrī quoque et in carrīs multae rēs portantur. Sunt mīlitēs quoque et in
manibus mīlitum sunt tēla. Quī sunt hī mīlitēs? Ad quem locum eunt? Vidē. Ibi prope
nostram domum veniunt.”

Spectāmus et subitō multōs mīlitēs vidēmus. Multī aliī virī trāns viās et ante aedificia
currunt quod hōs mīlitēs vidēre cupiunt. Mīlitēs arma et tēla habent. Galeās, gladiōs
habent; scūta, pīla, arcūs, sagittās nōn habent. Patria nostra in bellō nōn pugnat, sed
fīnitimī nostrī pugnant et nōs sumus sociī. Cum fīnitimī auxilium rogant necesse est
īre. Mīlitēs nostrī īre dēbent quod sunt sociī fīnitimōrum. Omnēs mīlitēs nostrī
fortiter pugnant et sunt parātī morīrī sī necesse est. Dux noster ducī sociōrum
cōnsilium dat. Ducem sociōrum monet. Mīlitēs nostrī auxilium fīnitimīs dant quod
fīnitimī nōn satis magnās cōpiās habent. Sī satis magnās cōpiās habent, nostrōs
mīlitēs nōn vocant. Nōs nostrōs mīlitēs tūtōs esse cupimus, sed mīlitēs sociōs nostrōs
tūtōs esse cupiunt. Māne hodiē ad sociōs eunt. Crās nōn domum venient, posterō diē
nōn domum venient; mox venient sed nōn omnēs. Multī numquam iterum venient.
Multī vītās dabunt, multī morientur.

37
 LESSON XVIII

Magistra: Quis est ille vir?

Puer: Ille vir est caecus. Ille vir oculōs habet, sed nūllās rēs videt.

Magistra: Cūr adest? Cūr hīc est?

Puer: Ille vir fīlium habet quī prope hunc locum habitat. Vir fīlium vīsitat et nunc
fīlium exspectat.

Magistra: Herī ille caecus vir aderat. Nunc iterum adest.

Puer: Ita. Tum fīlium exspectābat et nunc iterum fīlium exspectat. Numquam longē
sine fīliō it quod est timidus. Ubi cum fīliō ambulat, tūtus est.

Magistra: Omnēs virī et puerī quoque illī virō auxilium dare dēbent. Sī omnēs
auxilium dant, virī caecī sunt laetī neque timent.

Puer: Ecce! Vidē! Fīlius caecī virī adest. Quam laetus est ille vir!

Magistra: Ad quem locum eunt vir et fīlius?

Puer: Necesse est ad aedificium magnum īre quod ibi vir caecus pecūniam accipit.

Magistra: Cūr pecūniam accipit?

Puer: Vir erat mīles et cum sociīs et fīnitimīs prō patriā pugnābat. Prō patriā parātus
erat morīrī sī necesse erat. Cōpiae hostium erant magnae sed cōpiae nostrae nōn satis
magnae erant. Dux mīlitēs monēbat sed fortēs erant et fortiter pugnābant. Multī
vulnerābantur; multī necābantur. Posterō diē aliī mīlitēs illum mīlitem vident, sed
numquam posteā ille videt. Hodiē est caecus! “Putābam mē tūtum,” inquit. “Eram
paene tūtus. Tum tēlum veniēbat et hic sum.” Nunc ab illō mīlite ex aedifciō magnō
pecūnia accipitur.

38
 LESSON XIX

Herī vir caecus mihi fābulam dē bellō in quō prō patriā pugnāvit nārrāvit. Haec est
fābula:

Hīc sunt castra nostra. Ibi est flūmen. Illud flūmen nōn est Rhēnus. Gallī multa
flūmina habent sed illud flūmen nōn est in Galliā. In Eurōpā nōn est. Trāns flūmen
sunt castra hostium. Inter castra hostium et castra nostra illud flūmen fluit. Hodiē
hostēs in castrīs manent quod herī multī vulnerātī et necātī sunt. Agrī occupātī et
vāstātī sunt. Ducēs hostium sunt īrātī et mīlitēs noctū castra nostra capere cupiunt.
Ducēs hoc iubent. Hoc dēsīderant. Ubi ducēs hoc iubent, necesse est mīlitēs hoc
facere. Omnēs castra nostra vāstāre cupiunt, sed inter hostēs et mīlitēs nostrōs est
illud flūmen. Circum castra nostra est mūrus altus. Sine hōc mūrō perīculum est
magnum. Propter hunc mūrum hostēs castra nostra neque capient neque nostrōs
vulnerābunt. Timidī nōn sumus. Herī nocte dux noster trāns flūmen properāvit et
cōnsilia hostium audīvit.

Hodiē dux noster adest. Magnās cōpiās postulat. Auxilium postulat accipitque. Mox
omnēs rēs erunt parātae quod nocte perīculum erit magnum. Quam prope hostēs
videntur! Necesse est illud flūmen trānsīre. Hoc est cōnsilium hostium. Flūmen non
est tardum. Per agrōs fluit et semper properat. Sī hostēs trāns flūmen venient in mūrō
stābimus. Ubi hostēs ex aquā properant, multōs capiēmus et vulnerābimus. Multōs
iterum in aquam iaciēmus. Ācriter pugnābimus. Hostēs clāmābunt et auxilium
postulābunt, sed nūllī erunt tūtī. Dux noster mīlitēs hostēs exspectāre iubet. Paene in
mediō perīculō sumus.

Media nox est. Hostēs exspectāmus. Lūna nōn est clāra.

“Quis oculōs bonōs habet?” rogat dux.

“Ego,” respondet mīles quī prope stābat.

“Ad mūrum ī,” inquit dux, “et sī hostēs venientēs vidēs, omnēs mīlitēs monē.”

“Nunc,” clāmat ille mīles, “hostēs in flūmine sunt.”

Tum, “Pīla aliaque tēla iacite,” dux iubet.

Hostēs cōnsilia esse audīta nōn putābant. Tēla vīdērunt. Posteā ad castra trāns flūmen
iērunt.

39
Posterō diē dux, “Cūr,” inquit, “Mārcus, mīles fortis, abest? Herī aderat, sed nunc
abest.”

Tum omnēs mīlitēs ad flūmen properāvērunt. Ecce! Ibi inter mūrum et flūmen erat
Mārcus mortuus. Per caput inter oculōs erat gladius hostis. Bene Mārcus prō patriā
pugnāverat.

40
 LESSON XX

Is quī inter mūrum aedificiumque stat est avunculus meus. Māne in hortō est et flōrēs
spectat. Nōn est īrātus, sed maestus. Quae est causa? Ubi avunculus circumspectat,
pulchrās rosās et aliōs flōrēs nōn videt. Undique flōrēs sunt in ruīnīs. Ōlim flōrēs
erant pulchrī et ubi avunculus hortum spectābat omnēs probābat. Nunc omnēs flōrēs
vāstātī sunt. Flōrēs quoque paene maestī videntur. Itaque nōn diū in hortō propter
flōrēs vāstātōs manēre cupit. Quae est causa? Avunculus nūllōs inimīcōs habet.
Itaque nūllī inimīcī hortum vāstābant. Prope hortum flūmen fluit. Interdum est altum.
Circum hortum, tamen, est mūrus altus. Itaque aqua flūminis per mūrum nōn venit.
Neque inimīcus neque flūmen hortum vāstābat. Estne populus fīnitimus inimīcus?
Audēbatne hostis tēla iacere et rosās līliaque vāstāre? Occupābatne hostis hortum?
Postulābatne omnēs flōrēs? Quis hortum vāstābat? Vēnitne aliquis armātus nocte ubi
avunculus aberat? Quis hortum grātum oppugnāre audēbat? Cūr aliquis illum
inimicum nōn audiēbat ubi per hortum vēnit? Cūr aliquis nōn clāmābat et avunculum
meumn nōn monēbat? Hoc nōn intellegō.

Quis est is quī ad hortum ex aedificiō properat? Est vir quī avunculum in hortō iuvat.
Avunculum magnā cum cūrā iuvat. Sine illō auxiliō avunculus hortum nōn bene
cūrat quod hortus est magnus. Ubi is vir diū abest, flōrēs nōn sunt pulchrī. Vir
avunculum salūtat.

“Salvē,” inquit.

“Salvē,” respondet avunculus.

Tum vir quoque circumspectat. Is quoque undique flōrēs in ruīnīs videt.

“Herī,” inquit, “prīmus diēs hiemis vēnit et omnia oppugnābat. Quamquam flōrēs
pulchrī nōn videntur et eōs nōn probāmus, aestāte, tamen, nūllī erunt in ruinīs. Hiems
est inimīca hortōrum. Hiems bene armāta flōrēs flūminaque oppugnat et semper
superat. Interdum validior est quam aestās. Hiems tēla valida habet.”

“Ita,” respondet avunculus. “Aestās, tamen, est mihī grātior quam hiems.”

41
42
 LESSON XXI

Nōs sumus mīlitēs Rōmānī. Sumus mīlitēs populī Rōmānī. Illī mīlitēs quōs in illīs
castrīs vidētis sunt barbarī. Mox barbarī castra nostra oppugnābunt. Sī nōn hodiē sed
crās castra nostra oppugnābunt, nōs tūtī erimus quod sociī nōs iuvābunt et crās sociī
aderunt. Sī hodiē oppugnābunt, quamquam multōs mīlitēs nōn habēmus, tamen
fortiter et ācriter pugnābimus et barbarī castra nōn expugnābunt. Quamquam ea
oppugnābunt, tamen castra nōn expugnābunt. Castra expugnāre et dēlēre cupiunt sed
neque ea expugnābuntur neque dēlēbuntur. Nōs nōn superābimur. Nōs fortēs mīlitēs
probābimus. Illī barbarī, cumn sociōs vidēbunt, ā castrīs nostrīs ībunt, et castra sua
movēbunt, nam quamquam sunt multī, nōn multum audent et undique celeriter
current. Nōs et sociī nostrī sunt armātī neque eī tūtī erunt. Eī nōn servābuntur, nam
sociōs nōn habent. Multī vulnerābuntur et necābuntur. Numquam iterum illī barbarī
nōs oppugnāre et castra nostra expugnāre cupient. Nunc castra dēsīderant.

Mīles putat: “Sī in castrīs manēbō, mox hostēs aderunt. Multī vulnerābuntur; multī
necābuntur; multī erunt caecī. Itaque manēre nōn cupiō. Domum īre cupiō. Rūrī
habitō. Rūs īre cupiō. Îre nōn dēbeō. Dux est fortis vir. Mīlitēs monet et mē quoque
monet. Sī domum ībō, numquam iterum mīles erō. Prō patriā numquam pugnābō,
neque posteā laudābor. Sī virī mē capient, ad ducem mē portābunt. Sine armīs erō.
Sociī mē nōn accipient, neque amīcī mē accipient. Quam maestus sum! Sum timidus;
hostēs timeō; multa timeō. Oculōs habeō sed nōn clārē videō. Mē miserum putō.
Ecce! Ille vir ā castrīs et ā sociīs it. Ego quoque ībō. Crās, māne, ubi omnēs
dormient, ex castrīs ībō. Mox domī erō. Quid tum erit? Nōn sciō. Mē miserum!”

Mīles est in vinculīs. Mīles putat: “Ā castrīs īre nōn debēbam. Ōlim putābam mē īre
cupere. Sī hostēs venient, hīc mē capient. Nōn pugnābō quod sum sine armīs et in
vinculīs quoque. Ecce! Aliquid audiō. Hostēs adsunt. Nūllum auxilium habet dux.
Iterum prō patriā et prō duce et prō sociīs pugnāre cupiō. Sum parātus morīrī posteā
sī necesse est. Nunc nōn sum timidus, hostēs nōn tīmeō, nūllam rem timeō. Sī dux
mē accipiet, quam laetus erō! Sed ille fortis dux hīc nōn manet. Fortiter pugnat et
mīlitēs monet. Mē nōn audit. Multī sociī vulnerantur, multī amīcī necantur, sed hī
hostēs fortiter accipiunt. Dā mihi tēla et arma. Nūllus audit. Sōlus sum. Mē
miserum!”

43
 LESSON XXII

Ōlim vir et servus per silvam errāvērunt. Servus erat magnus et quod tēla portāvit
virum bene iūvit. Laetī erant quod rūs erat grātum eīs et bēstiās ferās capere
cupīvērunt. Herī hī duo virī bēstiās ferās esse in silvā audīvērunt. Diū in silvā fuerant
et per tōtam silvam errāverant, nam nūllās bēstiās vīderant, et domum sine bēstiīs
ferīs īre nōn cupīvērunt.

Māne servus, cuius nōmen erat Carolus, “Sī domum duās bēstiās magnās
portābimus,” inquit, “magna erit cēna et amīcōs tuōs invītābimus.”

“Ita,” respondit vir, cuius nōmen erat Mārcus, “facile erit bēstiās oppugnāre et
superāre, nam multās esse in silvā scīmus.“

Sed ubi erat nox et paene tempus domum īre, eī, tamen, sine bēstiīs manēbant.
Quamquam lūna stellaeque nunc vidēbantur, nōn erat facile, tamen, viam vidēre.

Subitō duo oculī, mox aliī prope virōs videntur. Virī timent. Celeriter bēstiae (nam ita
virī putant) ad virōs sē movent. Servus sagittās capit sed timidus est et bēstiae ferae
nōn vulnerantur.

Tum Mārcus, “Ego,” inquit, “vītās nostrās servābō. Celeriter curram et bēstiae post
mē venient. Subitō prope flūmen stābō et bēstiae in flūmen current et omnēs
morientur. Tūtī erimus.”

“Hae bēstiae,” inquit Carolus, “vītās nostrās dēlēre cupiunt. Interdum tōtum oppidum
expugnant et incolās superant. Bēstiae sunt perīculōsiōrēs quam barbarī.”

Propius bēstiae ferae veniēbant.

“Ecce!” inquit Mārcus. “Bēstiae ferae nōn sunt. Eī sunt equī nostrī qui ē stabulō
cucurrērunt. Iānua est aperta. Itaque hīc sunt.”

Tum Mārcus ūnum equum cēpit. Carolus ūnum equum cēpit et ubi duo virī eōs
incitāvērunt, domum in equīs portātī sunt. Cēterī equī post eōs properāvērunt.

44
45
 LESSON XXIII

Ōlim dominus bonus malum servum habēbat. In multīs locīs dominus servum suumn
probābat. Prīmum in tēctō suō labōrem dabat, sed servus tēctum eius nōn bene
cūrābat neque erat benignus puerīs et puellīs eius. Tum in hortō eius labōrābat sed
flōrēs eius non amābat neque eōs cūrābat. Tum rūrī in agrīs eius labōrābat sed ibi
quoque nōn bene labōrābat. Mox dominus eius eum ad silvam mīsit. Ā silvīs ad
tēctum necesse erat lignum portāre. Nōn erat facile lignum portāre. Servus malus ad
silvam īvit sed lignum nōn portāvit. Quamquam dominus imperat, servus nōn pāret.
Quod servus est malus et labōrem bonum nōn bene facit, dominus igitur ad labōrem
dūrum mittit. Tamen servus nōn pāret. Per tōtum tempus sēcum putat. Cēterōs servōs
nōn incitat sed mox sōlus sē in fugam dat. Celeriter currit sed semper timet. Per diēs
servus perfidus in agrīs dormit; per noctēs iterum currit.

Mox tamen dominus cum servīs armātīs eum reperit et servus perfidus statim domum
in vinculīs it. Ibi dominus eius hoc dīcit: “Tū in tēctō nōn bene labōrās, in hortō nōn
bene labōrās, in agrīs nōn bene labōrās. Paucī servī ita sunt malī. Ad silvam igitur tē
mittō. Ibi quoque nōn bene labōrās sed in fugam tē dās. Imperō; nōn pārēs. Tī es
servus. Hoc memoriā tenē. Quid cupis? Quid in animō habēs?” “Vōs omnēs necābō,”
servus perfidus inquit. “Rēs omnēs vestrās dēlēbo.” Dominus igitur multum movētur
nam servum saevum esse scit. Dominus servum inter aliōs errāre nōn dēsīderat et
statim imperat, “Hunc servum in vincula conicite, servī mei. In locīs obscūrīs post
mūrōs validōs semper eum tenēte.”

46
 LESSON XXIV

Virī quī Rōmae habitābant Rōmānī vocābantur. Virī quī in Germāniā, in Galliā, in
Britanniā habitābant barbarī vocābantur. Quī sunt eī barbarī? Eī barbarī sunt Gallī quī
Rōmam sē movent. Rōmānōs nōn amant nam līberī esse cupiunt, sed Rōmānī dominī
esse cupiunt et illōs servōs facere cupiunt. Nunc igitur ad urbem sē movent. Crās
urbem oppugnābunt. Dēlēbuntne urbem? Sunt barbarī saevī. Barbarī sunt perfidī et
saepe urbēs dēlent et incolās in fugam dant. Facile urbem expugnābunt nam multōs
mīlitēs mittunt et validī sunt et Rōmānī sunt paucī. Quod cōnsilium in animō habent?
Quō modō hoc facient? Mallum cōnsilium habent sed dux barbarōrum celeriter videt,
statim imperat et omnēs barbarī pārent. Dux cōnsilium reperiet. Quī Rōmānās
iuvābunt? Quī urbem servābunt? Heu! Urbs nōn servābitur. Expugnābitur et
dēlēbitur.

Ānserēs cōnsilium cēpērunt. Dux ānserum cēterōs ānserēs convocāvit. Tum

circumspectāvit et dīxit hoc: “Rēx ānserum sum. Celeriter venīte et audīte. Nōn est
tempus morae. Vōbīs rem malam dīcō. Hostēs ad urbem nostram sē movent. Nōn
sōlum hostēs sunt sed etiam barbarī sunt. Nox est. Nocte oppugnābunt. Ā tergō
urbem oppugnābunt. Tōtam urbem dēlēbunt. Neque virōs līberōs neque servōs
servābunt, neque hominēs neque bēstiās servābunt. Omnēs necābunt. Tōtōs agrōs
vastābunt. Undique errābunt. Omnia vāstābunt. Dūrus erit labor amīcōrum
vestrōrum. Hoc memoriā tenēte. Nunc virī Rōmānī sunt dēfessī et dormiunt. Neque
vir līber neque servus neque bēstia hostēs videt. Nōs sōlī hanc rem scīmus. Tempus
est virōs incitāre. Vōs ānserēs statim clāmōrem facite et virōs incitāte. Rōmam
servāte.”

Expugnāvēruntne barbarī Rōmam? Minimē, nam ānserēs Rōmam servāvērunt.

47
 LESSON XXV

In silvīs ad quās aestāte īmus est flūmen parvum. Hoc flūmen in flūmen magnum
fluit. In flūmine magnō sunt multae et magnae nāvēs quae hominēs et rēs portant.
Semper nāve ad urbem quae est prope casam nostram īmus. Haec nāvis est longa et
angusta et alba. Nāvem amō quod est tam pulchra et tam celeriter it. Ōlim ego et
pater ex urbe ad casam per flūmen parvum in nāviculā īvimus. Id ego amāvī, sed
frāter meus nōn amāvit quod eum cum mātre et sorōribus īre necesse erat.

Cum in silvā sumus, nōs omnēs in aquam sine morā īmus. Per tōtum diem in flūmine
sumus et magnī clāmōrēs ibi audīrī possunt. In flūmine est saxum magnum, paene
īnsula.

Ad hoc saxum ego per aquam ambulāre possum. Ubi prope rīpam sum, tōtum corpus
meum vidēre potes. Mox tergum, nōn corpus vidēs. Ubi prope saxum sum, caput
meum sōlum vidērī potest. Aqua igitur nōn est alta, sed in flūmine natāre possum.
Interdum per tōtum diem aut natō aut in saxō sedeō aut in rīpā lēgō. Nāviculam
quoque habeō. Nōmen nāviculae est “Ānser.”

Sorōrēs meae et frāter meus quoque natant. Sorōrēs sunt puellae magnae et sē
servāre possunt, sed frāter meus est parvus. Bene natat. Paucī puerī tam bene natant,
sed sī etiam prope rīpam ambulat, caput nōn vidēs. Frāter autem nōn est validus,
itaque, sī est in flūmine, numquam eum relinquō. Sī nōn natāre cupiō, in saxō sedeō
et puer in aquā natat aut tēcta in rīpā aedificat.

Hanc vītam amō quod sum tam līber. “Ego sum rēx hominum,” interdum inquam.
“Haec vīta sōla est bona.” Heu! Ubi hiems venit miser sum quod flūmen relinquō et
nōn semper manēre possum. Semper hunc locum memoriā teneō.

48
 LESSON XXVI

Herī sōlus in nāviculā meā in flūmine eram. Māne ubi lūx nōn iam erat obscūra
domum relīquī et ad rīpam flūminis properāvī. Hīc nāviculam parvam angustamque
vīdī. Diēs erat pulcher. Nūllae nūbēs erant in caelō. Avēs laetae ē somnō excitātae in
arboribus sedēbant. Undique erant collēs. In summīs collibus erant agricolae. Iam
labōrābant. Diū silēbam. Dē nātūrā locī putābam. Collēs, arborēs, caelum quoque
silēbant, sed avēs nōn silēbant. In arboribus avēs audiēbam. Itaque laetus eram. Aliae
tēcta sua aedificābant, aliae cibum dēsīderābant, aliae ubi appropinquāvī per caelum
properābant.

Inter collēs, per silvās in nāviculā īvī. Posteā corpus meum erat dēfessum et cibum
cupīvī. Prope rīpam saxum magnum vīdī. Ibi sēdī et diū quiētem cēpī. Tum in
flūmine natāvī. Ubi natāre nōn iam cupīvī, in nāviculā meā sēdī. Subitō post lignum
tergum hominis vīdī. Sine morā rīpae appropinquāvī et ibi agricolam vīdī. Dēfessus
erat et quiētem capere cupīvit.

“Salvē,” dīxī.

“Salvē,” respondit agricola.

“Cuius ager est hic?” rogāvī.

“Meus ager est,” respondit vir. Tum dē agrīs, dē nātūrā eius locī, dē collibus cārīs
suīs nārrāvit. Haec erat eius fābula:

“Ubi parvus puer eram, pater meus māterque in carrō per agrōs ībant. Illīs
temporibus nōn erat facile trāns terram, Americam, īre quod multa erant perīcula.
Equī erant tardī et saepe necesse erat diū in ūnō locō manēre, ubi aut virī dēfessī aut
fēminae aegrae erant. Interdum paucōs diēs nūllum cibum habēbant. Tum vīta eōrum
nōn erat grāta incolīs. Sī lūmina erant magna, necesse erat diū in rīpā manēre. Tum
virī nāvēs aedificābant aut sī nāvēs aedificāre nōn poterant, equōs cum carrīs per
flūmen dūcēbant.

“Tum vīta agricolae nōn erat tam facilis. Ōlim barbarī appropinquāvērunt. Māter
paterque perīculum esse magnum sciēbant et diū post collem, inter arborēs
manēbant. Diū silēbant et sine cibō manēbant quod barbarī per noctem in castrīs
prope collem manēbant. Māne, prīmā lūce, pater et māter ā collibus properāvērunt.
Ex summō colle diēs tardē appropinquābat, sed pater et māter iam in viā ad novam
domum sē movēbant.”

49
Cum hanc fābulam audieram, hoc dīxī: “Pater tuus est exemplum virī fortis. Hodiē
nōn sunt tam multa exempla virōrum fortium.”

“Ita,” respondit vir. “Etiam nunc in Americā sunt multī et fortēs virī. Semper erunt.”

50
 LESSON XXVII

Herī in summō saxō stetī et terram undique spectāvī. Caelum erat clārum
pulchrumque. Nūllae nūbēs erant. Ubīque collēs arborēsque vīdī. Avēs erant laetae.
Ubīque signa laetitiae vidēbantur. Flūmen erat prope et paucās nāviculās vīdī. Subitō
figūrās duōrum virōrum vīdī. Virī cibum tēlaque portābant. Splendida erant tēla. Virī
in saxō sedēbant sed mē hīc esse nōn sentiēbant. Ego, igitur, post arborem mē cēlāvī
et audīvī. Diū silēbam.

Vir altior hoc dīxit: “Ōlim in hōc saxō erat proelium magnum et multī barbarī
moriēbantur. Per tōtam terram hoc proelium est nōtum.”

Dē nātūrā huius proelī audīre maximē cupīvī.

“Cūr barbarī hostēs nōn superāvērunt? Habēbantne nūlla tēla?” rogāvit amīcus eius.
“Cūr tēla nōn rapuērunt et hostēs oppugnāvērunt?”

“Hostēs circum tōtum saxum mittēbantur,” inquit vir altior, “et barbarī ā saxō ad
tēcta sua īre nōn poterant. Multōs diēs in summō saxō barbarī sine cibō manēbant.
Iam multī erant aegrī. Mox undique erant corpora mortua. Posteā omnēs barbarī
superātī sunt. Sīc nōmen huius locī nōtum erat. Hoc proelium est exemplum
multōrum et dūrōrum proeliōrum quae inter barbarōs et Americānōs facta.”

Nunc, excitātus, mē nōn iam cēlāvī, sed virīs appropinquāvī.

“Tōtam fābulam,” inquam, “audīvī et est mihi grāta. Aliās nārrā.”

Vir altior ita respondit: “Lūx est obscūra et tempus est domum īre.”

Tum vir et amīcus eius tēla splendida capiēbant et dē summō saxō properābant. Diū
figūrās eōrum spectābam. Diū ibi manēbam. Nunc hīc erat nūllum proelium. Omnēs
rēs silēbant. Laetitiam sentiēbam, sed miser quoque eram. Etiam nunc fābulam dē
nātūrā huius proelī in animō meō teneō.

51
52
 LESSON XXVIII

To the Pupil: If you live in or near Chicago, omit this story and read the next instead.

Hic est vir cuius fāma nōn cēlātur. Cīvis oppidī nostrī est. Ubīque nōtus est. Ā multīs
cīvibus laudātur. Nāvigium pulchrum quod nunc in portū est habet. Hūc multī cīvēs
veniunt et nāvigium laudant. Nāvigium nōn est angustum sed lātum et longum. In
summō corpore est figūra avīs albae. Prope figūram avis alba scrīptum est. Hoc est
īnsigne nāvigī. Sīc nōtum est inter alia nāvigia. Alia nāvigia quoque īnsignia habent
et bene ōrnantur. Numquam hoc nāvigium in proeliō esse poterit quod nōn est nāvis
longa et nūlla arma splendida habet. Cīvis aut ad multās īnsulās in nāvigiō it aut
praemia accipit ubi eius nāvigium celerius aliō it. Laetitia cīvis est magna cum
praemium accipit. Sīc fāma eius nōn cēlātur.

Prīmā lūce, hodiē, multī cīvēs ad portum vēnērunt. Nunc omnēs laetitiam sentiunt.
Caelum est clārum. Nūllae nūbēs vidērī possunt. Ubīque sunt nāvigia splendida. Hūc
illūc nautae currunt et omnia parant. Prīmō signum datur et omnia nāvigia portum
relinquunt; deinde per aquam celeriter eunt. Nunc nāvigium cīvis nostrī est
secundum. Nautae, tamen, nōn sunt ignāvī. Perterritī nōn sunt. Nūllam rem timent.
Animī eōrum excitantur quod nāvigium est secundum. Nunc alia nāvigia superāre
cōnstituunt. Nāvigium cīvis nostrī celerius it. In summā nāvī cīvis stat et alia nāvigia
spectat. Prīmō nautās laudat; deinde nautīs celeriōrem viam mōnstrat et sīc nautīs
imperat: “Heu! Etiam nunc aliud nāvigium ante nōs it. Properātē, nautae!”

Nunc iterum nautae excitantur et perīculum sentiunt. Ecce! Prīmum nāvigium tardius
it. Saxum nōn videt et nunc īre nōn potest. Tandem avis alba est prīma. Cīvēs quī
prope portum stant inter sē hās rēs dīcunt: “Cīvis noster praemium accipit. Mox ad
aliās gentēs ībit et alia praemia accipiet. Aliae gentēs cīvem nostrum laudābunt.
Aliae gentēs gentem nostram quae celeria nāvigia habet laudābunt.”

53
54
 LESSON XXIX

Exercitus noster erat in castris. Māne erat. Vigilēs erant in moenibus. Undique
prōspectābant. Mox vigil mīlitem in equō portātum vidēbat. Mīles celeriter veniēbat.
Deinde clāmor factus est. Mīlitēs properāvērunt. Mox galeae erant in capitibus, scūta
et gladiī erant parāta, pīla erant in manibus. Dux est prope portam. Tandem mīles
appropinquat. Īnsignia quae galeam ōrnant mōnstrant eum amīcum esse. Īnsignia nōn
cēlat. Hic est nūntius quī ex fīnitimā gente venit. Hūc venit quod gēns est perterrita.
Cīvēs eius gentis nōn sunt ignāvī sed barbarī veniunt et cīvēs sine sociīs non pugnāre
audent. Est flūmen prope urbem et barbarī nāvigia nōn habent. Haec est causa morae
parvae. Sed mox ad urbem venient.

Dux noster excitātur. Paucōs mīlitēs vocat. Mīlitēs vocāti veniunt et colloquium
habent. Tandem cōnstituunt exercitum mittere. Dux partem exercitūs nostrī sēcum
dūcere cōnstituit. Partem in castrīs relinquit. Circum moenia castrōrum mīlitēs
vāllum aedificābunt. Vāllum aedificātum castra validiōra faciet. Exercitus et dux
arma rapiunt. Mox sunt parātī. Agmen faciunt. In prīmō agmine sunt dux et nūntius.
Deinde agmen sē movet. Iter nōn longum dux et exercitus facient et mox in fīnibus
fīnitimae gentis erunt. Ibi magnum impetum facient et auxilium dabunt. Barbarī
urbem nōn expugnābunt. Nōs hīc relictī labōrābimus et castra tūta faciēmus.

55
 LESSON XXX

Herī ego et Mārcus erāmus nūntiī. Epistulam ā patre meō ad fīnitimum portāvimus.
Iter erat longum. Per agrōs, trāns flūmen, ad montēs ubi fīnitimus habitābat īvimus.
Pars itineris erat grāta. Ubi, autem, dēfessī erāmus iter nōn facere cōnstituimus. Diū
prope montem parvum sēdimus. Tum quiētem in hōc locō idōneō cēpimus. Subitō
agmen exercitūs magnī vīdī. Ex portīs moenium veniēbat. Agmen erat longum et ad
hunc montem veniēbat. Auxilium vocāre nōn poteram quod nōn validus eram, et
clāmōrēs facere nōn poteram. Dux exercitūs hoc dīxit: “Hic locus est idōneus castrīs.
Hīc manēbimus. Vallum facite et, vigilēs, prōspectāte. Undique sunt hostēs.”

Perterritus nunc eram et mēcum hoc dīxī: “Dux mē nōn videt. Arbor mē cēlat. Silēbō
et ille mē nōn vidēbit. Nocte montem relinquam et mox tūtus domī erō.”

Subitō dux appropinquāvit et mē vīdit.

“Ecce! Hic, mīlitēs, nōn est cīvis noster. Nōn est Etrūscus. Rōmānus est. In illā urbe
habitat. Urbs appellātur Rōma. Illam urbem occupāre cupimus. In illam impetum
faciēmus. Vītam huius puerī nōn servābimus. Illum ad summum montem portāte et
ibi corpus eius relinquite. Mox urbem vāstābimus et magnam praedam domum
portābimus. Aliōs cīvēs necābimus. Properātē.” Ita dux dīxit.

Dux ipse gladium rapuit. Subitō ex ulteriōre monte clāmōrēs audītī sunt. Signa
exercitūs Rōmānī vidēbantur. Magnam laetitiam sēnsī.

“Deī mē servābunt,” dīxī, “quī ōlim Rōmam ab hostibus servābant.”

Etrūscī perterritī mē relīquērunt et arma parāvērunt. Clāmōrēs eōrum mē

excitāvērunt. Undique circumspectāvī sed nūlla signa vīdī. Nūlla castra, nūllī hostēs,
nūllus dux erat prope.

“Ubi sumus?” rogāvī.

Mārcus quoque excitātus est. Eī omnia nārrāvī. Tum epistulam vīdimus. Tempus erat
currere quod necesse erat epistulam fīnitimō ante noctem dare.

“Vīdistīne fortem Horātium?” rogāvit Mārcus. “Ōlim Rōma virtūte Horātiī servāta
est. Deī auxilium suum dedērunt. Virtūs huius Rōmānī per multās terrās nōta est.”

“Hoc sciō,” respondī, “quod herī fābulam dē proeliīs quae inter Etrūscōs
Rōmānōsque pugnāta sunt legī.”

56
Mox erat fīnis itineris et ubi epistulam fīnitimus accēperat, domum īvimus.

57
 LESSON XXXI

Exercitus imperātōrem ūnum habet. Sunt multī ducēs. Imperātor imperat; ducēs
pārent. Deinde ducēs imperant et reliquī mīlitēs pārent. In exercitū sunt multae
legiōnēs. Circiter tria mīlia mīlitum “legiō” appellantur. Īdem imperātor omnēs
legiōnēs quae in exercitū sunt dūcit, sed ūna legiō ūnum ducem habet; itaque in
exercitū sunt multī ducēs. Imperātor bonus semper hostēs vincit quod mīlitēs eum
amant et laetī eunt ubi dūcit. Semper bonus imperātor castra in locō idōneō pōnit et
numquam mīlitēs in locum inīquum dūcit. Ubi pugnat, proelium numquam est in
locō inīquō. Imperātor ipse nōn est deus, sed est vir quī virtūtem multam habet et
multa scit et multa putat. Sī perīculum est magnum, imperātor ipse mīlitēs dūcit.
Tum mīlitēs fortiter pugnant et vincunt.

Ōlim erat malus imperātor. Nēmō eum nōn bonum esse putāvit, sed bona cōnsilia
nōn cēpit. Castra nōn in summō monte posuit sed sub monte. Trāns flūmen quod
prope castra erat in ulteriōre rīpā erant hostēs fortēs. Bonus imperātor hōs hostēs
dūxit. Cōpiās suās dīvīsit. Aliae legiōnēs in castrīs mānsērunt. Aliās legiōnēs trāns
flūmen circum montem ad summum montem dūxit et hae subitō dē monte
cucurrērunt. Per nivem cucurrērunt. Exercitum hostium vīcērunt et castra
expugnāvērunt. Multa mīlia mīlitum necāta sunt et reliquī sē in fugam dedērunt.
Magna erat praeda quam hostēs cēpērunt. Ab eōdem imperātōre numquam iterum
ille exercitus ductus est quod imperātor bonus nōn erat.

58
 LESSON XXXII

Legiō est pars exercitūs sed legiō ipsa in multās partēs dīvīsa est. Imperātor tōtum
exercitum dūcit; lēgātus legiōnem dūcit. Vir quī ūnam ex partibus legiōnis dūcit est
centuriō. Temporibus antīquīs illa pars quam centuriō dūxit circiter centum mīlitēs
habēbat. Posteā eadem pars nōn tam multōs mīlitēs habēbat.

Ōlim lēgātus et centuriō in eōdem proeliō pugnābant. Proelium erat grave quod locus
ubi legiō stābat erat inīquus et legiō sine perīculō ad hostēs prōcēdere nōn poterat.
Hostēs quī erant in locō idōneō, in summīs montibus, exspectābant. Post legiōnem et
ante legiōnem erant hostēs. In locō inīquō inter montēs manēbat lēgātus et cum
mīlitibus exspectābat. Mediā nocte hostēs ā tergō castra oppugnābant. Ante castra
hostēs stābant. Lēgātus prōcēdere nōn audēbat. Tandem lēgātus graviter vulnerātus
est et ab hostibus captus est. Nōn iam in castrīs suīs lēgātus manēbat, sed cum
hostibus in castrīs labōrābat.

Sed comes lēgātī, centuriō bonus, legiōnem ad proelium novum excitāvit.

“Necesse est lēgātum nostrum ab hostibus servāre,” inquit centuriō. “Ego nocte ad
castra hostium modō agricolae ībō. Modō sociī hostium ībō et auxilium rogābō.
Nēmō mē esse hostem sciet. Ita dīcam: ‘Agrī meī ab legiōne vāstantur. Tēctum
meum paene dēlētum est. Auxilium postulō. Legiō nōn est parāta et vōs nōn
exspectat. Ego et cīvēs reliquī vōbīscum eam oppugnābimus.’ Tum hostēs ad castra
nostra prōcēdent et vōs eritis parātī. Celeriter oppugnāte et omnēs hostēs aut graviter
vulnerābuntur aut interficientur.” Ita centuriō dīxit. Ita cōnsilia sua cēpit.

Sōlus agricolae modō centuriō ad castra inimīca prōcessit. Quīdam vigil hostium quī
in moenibus stābat centuriōnem in castra dūxit. Imperātor fābulam centuriōnis
audīvit, et ubi cōnsilium scīvit cum circiter mīlle mīlitibus ē castrīs ad legiōnem iter
fēcit. Lēgātus et comes eius ab hostibus nōn vīsī aliā viā properāvērunt. Fuga eōrum
ab imperātōre nōn nota erat. Iam legiō omnia parāverat et ad hostēs prōcessit. Subitō
legiō sub monte oppugnāvit et hostēs nōn parātī vīctī sunt. Fuga hostium erat grāta
legiōnī.

Posterō diē lēgātus centuriōnem ad sē vocāvit. Tum eī praemium dedit. Posteā cīvēs
centuriōnem magnā cum laetitiā excēpērunt. Praemium erat corōna centuriōnī grāta.
In caput eius posita est. Hōc modō cīvitās laetitiam suam mōnstrāvit.

59
60
 LESSON XXXIII

Ōlim ad tēctum magnum prope Rōmam vēnērunt latrōnēs. Hī latrōnēs erant saevī et
praedam, maximē pecūniam, cupīvērunt. Omnēs quī sē dēfendērunt interficere
voluērunt. Hastās tulērunt quās iēcērunt. Hīs multōs graviter vulnerāvērunt et omnēs
eōs timuērunt. Hī latrōnēs centuriōnem habuērunt, fuērunt enim circiter centum
latrōnēs, sed nōn omnēs ūnum tēctum oppugnāvērunt. In partēs dīvīsī sunt.

Ubi ad hoc tēctum vēnērunt, dominus servōs ad sē vocāvit et gladiīs et pīlīs et hastīs
et saxīs latrōnēs excēpērunt. Fortiter omnēs tēctum dēfendērunt. Paene bellum
gessērunt. Dominus erat imperātor, nam lēgātus in exercitū Rōmānō fuerat et bellum
bene scīvit. Cum paucīs comitibus inter latrōnēs prōcessit et gladiō suō multōs
interfēcit. Comitēs eius erant fortēs quod ipse fortis erat. Ubi hoc bellum cum
latrōnibus diū gestum est et servī quoque saxīs et tēlīs multōs vulnerāvērunt, latrōnēs
ex suīs fīnibus expulērunt.

“Is servus quī centuriōnem latrōnum interficiet,” inquit dominus, “corōnam habēbit
et eum līberum faciam. Sī cīvitās latrōnēs nōn vincere potest, nōs ipsī eōs
expellēmus.”

Multī servī sē fortēs probāvērunt et quīdam centuriōnem vulnerāvit sed nēmō eum
interfēcit. Ubi expulsus est, latrōnēs convocāvit et omnēs discessērunt. Sī vir scūtō sē
dēfendit et bona tēla fert et ā comitibus suīs quoque dēfenditur, difficile est eum
interficere.

Ubi latrōnēs discessērunt, dominus servōs convocāvit. Multī ā latrōnibus vulnerātī

erant sed nēmō graviter vulnerātus est, et nēmō interfectus est.

“Vōs laudāre volō,” inquit dominus, “bene enim hoc bellum gessistis. Celeriter
latrōnēs expulistis. Malīs tēlīs bene tēctum defendistis. Bonī servī estis. Crās cēnam
magnam habēbitis.”

61
62
 LESSON XXXIV

Herī prope mare iacēbāmus, ego et Cornēlius, comes meus. In grāmine iacēbāmus.
Pulchrum erat grāmen. Nūllum sonitum hominum audiēbāmus. Sonitum sōlum maris
audiēbāmus. Umbra arboris erat nōbīs grāta quod aestās erat et post iter longum
dēfessī erāmus. Ubīque in terrā erat pāx. Sed pāx numquam est in marī. Mare semper
sē movet. Mare spectābāmus. Nēminem vidēbāmus, quamquam nāvēs vidēre
poterāmus.

Mox nōs somnō gravī dabāmus. Hoc nōn erat difficile. Subitō sonitum pedum audīvī.
Undique per grāmen circumspectāvī. Ut animālia hostēs suōs spectant, sīc ego per
grāmen hostēs meōs spectāvī. Sub umbrā saxī latrōnem vīdī et mox prope saxum aliī,
comitēs eius, vidēbantur. Hastās ferēbant. Mē armīs dēfendere nōn poteram quod
nūlla arma tuleram. Ā saxō latrōnēs expellere volēbam sed nōn sōlus hoc facere
poteram.

Comitem meum vocāvī sed Cornēlius ipse discesserat. Auxilium maximē volēbam.
Latrōnēs ab hōc locō expellere volēbam.

“Sī cum latrōnibus bellum geram,” ut putābam, “bellum sine hastā atque gladiō
gerētur. In tantō perīculō esse nōn cupiō.”

Latrōnēs bene mūnītī sunt. Ante saxum erat mare. Post saxum rīpa altissima illum
locum mūniēbat. Difficile atque perīculōsum erat latrōnibus appropinquāre. Diū
exspectāvī. Nocte saxō appropinquāvī et latrōnēs praedam spectantēs vīdī. Nēminem
sonitum pedum meōrum audīre volēbam. In grāmine in rīpā post saxum iacēbam. Ita
enim vidērī nōn poteram. Verba virōrum audīvī. Cōnsilium eōrum audīvī. Tēctum
patris meī oppugnāre cōnstituēbant. Tum maximē timēbam. Tantum erat perīculum.

“Necesse est,” inquam, “patrem monēre. Nūntius erō.” Sed pedēs meī movērī nōn
poterant. Subitō oculī meī apertī erant. In somnum mē dederam. Ubīque erat pāx. Hīc
Cornēlius quoque iacēbat. Oculī eius quoque apertī erant.

“Cūr, amīce,” inquit, “tantam cūram in oculīs tuīs videō?”

Tōtam fābulam nārrāvī.

Posteā ad saxum errāvimus sed ibi nēmō erat. Mox tempus erat domum īre. Celeriter
properāvimus.

63
64
 LESSON XXXV

Diū Rōmae rēgēs erant. Rēx omnia fēcit. Erat imperātor exercituum et omnēs rēxit.
Imperium summum habēbat. Mox tamen rēx nōn bene imperium gessit et officium
neglēxit et populum pressit. Populus erat īrātus et statim rēgem expulit. Deinde
cīvitās rēs pūblica facta est et duo cōnsulēs imperium habēbant. Erant aliī
magistrātūs quoque. Quaestor pecūniam gessit. Sī umquam magistrātūs officium
bene gessit, populus huic magistrātuī aliud et altius officium dedit. Sī erat malus
magistrātus et populum pressit, numquam iterum officium habuit. Mox nōn iam
populus magistrātūs petīvit sed magistrātūs officia petīvērunt. Tum nōn tam bonī
erant magistrātūs. Fēlīx est ea cīvitās quae nūllōs nisi bonōs magistrātūs habet! Ut
Rōma erat tanta cīvitās, sciō Rōmam multōs et bonōs magistrātūs habuisse.

Hic cōnsul est vir saevus. Officium neglegit, urbem neglegit. In urbe est neque
grāmen neque flōrēs neque arborēs quae umbram dant. Nova et pulchra aedificia nōn
aedificat. Nēminem nisi sē amat. Urbem nōn mūnit; sī hostēs venient, facile erit
urbem expugnāre. Rēs quās cōnsul facit sunt malae. Imperium sōlum sibi vult.
Populum sub pedibus suīs premit. Cūr populus nōn hunc cōnsulem expellit? Populus
sē in somnum dedit. Ut virī quī dormiunt, nihil faciunt. Hic cōnsul est hostis
pūblicus. Auxilium date, cīvēs. Hunc cōnsulem malum ex urbe expellite.

65
 LESSON XXXVI

Ōlim quīdam mīlitēs castellum tenuērunt quod erat prope pontem quī erat in flūmine
magnō. In castellō erat neque ūllus magistrātus reī pūblicae neque dux quī magnum
imperium habuit. Erat nūllus dux nisi centuriō. Centuriō tamen erat fortis mīles et sī
umquam perīculum aderat, centuriō officium suum nōn neglēxit. Hōc tempore
centuriō scīvit hostēs appropinquāre. Hoc autem per explōrātōrēs quōs mīserat
cognōvit.

Explōrātōrēs celeriter centuriōnem petīvērunt. “Magnī numerī hostium veniunt,”

inquiunt. “Mox aderunt et nōs graviter prement. Hī hostēs nōs premere possunt quod
tam multī veniunt. Semper fēlīcēs sunt; itaque semper per multōs annōs in proeliīs
vīcērunt et nōs sumus paucī.”

Centuriō paucōs mīlitēs habuit. Virtūtem autem hostium cognōvit sed, quod fortūna
fortēs iuvat, pugnāre fortiter cōnstituit. Suās cōpiās in duās partēs dīvīsit quamquam
paucae erant. Alteram partem intrā moenia manēre iussit. Alteram partem autem post
arborēs longē ā castellō latēre iussit. Ubi hostēs, circiter septem mīlia mīlitum,
vēnērunt, cum comitibus quī intrā castellum erant centuriō celeriter ex castellō
cucurrit, hostēs statim oppugnāvit, eōs reppulit. Hostēs erant fortēs et discēdere nōn
voluērunt sed, quod tam celeriter centuriō vēnit, repulsī sunt. Ut hī hostēs
discēdēbant, mīlitēs quī latēbant subitō eōs oppugnāvērunt. Necesse erat igitur hostēs
pugnāre cum eīs quī ā tergō vēnērunt et cum eīs quoque quī erant ante ipsōs. Eōdem
tempore ex utrīsque partibus oppugnātī sunt. Multī mīlitēs centuriōnis reppulērunt,
deinde per fugam salūtem repperērunt, sed multī interfectī sunt.

Ubi hostēs discessērunt, utraque pars mīlitum ad castellum īvit. Centuriō omnēs
laudāvit et quod omnibus salūtem tulit omnēs sēnsērunt centuriōnem bene regere.

66
 LESSON XXXVII

Haec est īnsula ubi exsul paene sōlus habitat. Amīcōs suōs nōn videt. Quandō est
hostis, exsul est et hic exsul numquam iterum patriam vidēbit. Septem annīs anteā in
hunc locum pervēnit. Magistrātūs patriae, virī magnā vī, exsulem domum venīre nōn
sinunt quod ōlim ipse hostem patriam intrāre sinēbat. Tum erat victōria hostium quī
diū intrā fīnēs patriae manēbant. Hic vir erat nōn sapiēns at perfidus. Cīvēs sapientēs
salūtem patriae cupiunt. Nunc exsul nihil habet. Patriam, amīcōs, domum, patrem,
mātrem nōn videt. Semper, autem, sē iterum domum itūrum esse spērat. In numerō
hostium cīvitāte habētur.

Hōc modō vir exsul factus est: Ōlim patria diū cum hostibus pugnāverat. Uterque
exercitus, bellō dēfessus, pācem cupiēbat. Mīlitēs officia neglegere et domum īre
paene parātī erant, sed uterque exercitus victōriam cupiēbat.

“Quō modō pāx esse potest sine victōriā?” rogāvit magistrātus maximus.

Mīlitēs vōcem magistrātūs audiēbant et diūtius in bellō manēbant. Paucī mīlitēs,

autem, magistrātūs patriae nōn laudābant. Apud eōs erat exsul, explōrātor bonus, quī
interdum cōnsilia hostium cognōscēbat.

“Quō tempore erit fīnis bellī?” explōrātor cum aliīs mīlitibus inquit. “Nisi mox fīnis
erit, salūtem fugā petam.”

Paucīs diēbus posteā explōrātor ē castrīs iit. Flūmen exercitum explōrātōris ab alterō
exercitū dīvīsit. Trāns pontem properāvit et noctū in castellum hostium pervēnit.
Scūtum et galeam et alia tēla hostium portāvit et nōn cognōscēbātur. Mox ille et ūnus
ex hostium explōrātōribus erant amīcī. Uterque bellō dēfessus pācem petīvit. Mox
cōnsilium cēperant.

“Pecūniam tibi dabō,” inquit hostis, “sī cōnsilia exercitūs tuī nārrābis. Quantam
pecūniam postulās?”

Posterā nocte duo explōrātōrēs diū prope pontem latēbant. Exercitus hostium
oppugnāre erat parātus. Cōnsilia exercitūs patriae cognita erant. Mox tēla
coniciēbantur et prīmō mīlitēs patriae repellēbantur, sed victōria hostium nōn erat
longa. Ducēs mīlitum patriae dē explōrātōre perfidō iam cognōvit et cōnsilia nova
cēpērunt. Multās hōrās erat pāx inter duōs exercitūs. Exercitus patriae tandem iterum
multa tēla coniciēbat et hōc modō hostēs, quī nihil hōrum cōnsiliōrum cognōverat,
superātī sunt.

67
“Quandō hic explōrātor perfidus fuit, eum capiēmus et ad īnsulam mittēmus,”
inquiunt cīvēs post victōriam. “Eum in patriā manēre sinere nōn possumus. Vōcem
eius iterum audīre in animō nōn habēmus. Exsul erit et longē ā patriā habitābit. Nisi
exsul erit, hīc vīta eius in perīculō erit.”

Itaque hic vir sōlus in īnsulā manet et in numerō hostium habētur.

68
 LESSON XXXVIII

Ōlim erant duo frātrēs. Alter erat vir magnā vī. Sapiēns erat et amīcus fīdus
nōbilisque, at ā frātre nōn amābātur. Agricola erat. Diū dīligenterque labōrāverat et ā
fīnitimīs maximē amābātur. At alter frāter, vir perfidus et inīquus, neque tēctum
habēbat neque ab amīcīs amābātur. Frātrem quī agrōs et multōs equōs et tēctum et
fīliōs fīliāsque habēbat is vir numquam laudābat. Omnēs hās rēs frāter perfidus
dēsīderābat et ipse nōn habēbat. Vir perfidus erat servus. Rēs dominī, autem, nōn
dīligenter cūrābat.

Nōn saepe alter frāter alterum vidēbat quod erant tantī inimīcī. Ōlim autem, ubi multī
agricolae servīque in oppidō conveniēbant, hī duo frātrēs quoque ibi erant. Alter, vir
sapiēns, alterum salūtāvit. At servus nōn respondit et īrātus vidēbātur. Posteā, ubi
frāter sapiēns sērō ab oppidō redībat, sōlus per silvam ambulāre coepit. Subitō
vōcem audīvit. Sē vertit at nihil vīdit. Iterum ambulāre coepit. Usque ad pontem
pervēnerat. Breve tempus hīc manēbat. Subitō in cōnspectū erat figūra frātris eius,
servī. Usque ad pontem servus vēnit et, “Sī flūmen trānsīre audēbis,” inquit, “tē
occīdam. Mihi pecūniam dā. Quantam tēcum habēs?”

Cōnspectus frātris eius nōn erat grātus agricolae, cuius tēla domī erant. Sēcum hoc
dīxit: “Quō modō mē dēfendam? Quantum est perīculum! Quandō iterum in locō
tūtō erō?”

Tum vir sapiēns frātrī tōtam pecūniam dedit et, “Pecūniam tibi dō,” inquit. “Nōlī mē
occīdere. Mē domum redīre sine. Es frāter meus et tibi auxilium dabō.” Sed hae rēs
nōn erant grātae servō quī tēlum subitō cēpit et impetum facere coepit. Agricola,
autem, sē vertit et ubi saxum reppererat hoc in caput frātris coniēcit. Servus
vulnerātus at nōn occīsus est. Victōria erat agricolae. Sērō domum redībat frātrem
vulnerātum portāns.

Post multōs diēs servus iam validus, “Ad dominum meum,” inquit, “redīre nōn
cupiō, at tēcum manēre. Mihi vītam bonam mōnstrāvistī. Tū es amīcus meus.
Numquam iterum mē tibi perfidum futūrum esse spērō.”

Agricola tandem frātrem manēre sinēbat. Nōn iam erat servus exsul ā tēctō frātris suī
et usque ad fīnem vītae servus bonus erat.

69
70
 LESSON XXXIX

“Per multōs annōs centuriō fuī. Anteā fuī mīles quī cum aliīs mīlitibus pugnābam.
Saepe eīs diēbus eram vigil. Vigilēs vesperī in moenibus dispōnēbantur. Nihil in
bellō tam necesse est quam vigilēs bonī. Nox in quattuor partēs ‘vigiliās’ vocātās
dīviditur. Per omnēs vigiliās vigilēs prōspectant. Sī hostēs vīsī sunt, vigilēs
clāmōribus magnīs comitēs incitant. Omnēs tum tēla omnī genere sūmunt et hostēs
repellunt. Multās noctēs prīmī vigilēs prīmā vigiliā conveniunt, per tōta moenia
dispōnuntur, usque ad vigiliam secundam manent; tum aliī hōs succēdunt, hīs deinde
ab aliīs tertiā vigiliā succēditur et sīc nox it, sed hostis nūllus vidētur.”

Sī nocte hostēs castra oppugnant, semper magnā vī impetum faciunt. Sī possunt,

mīlitēs ā moenibus pellunt, ad moenia currunt, portās frangunt. Secūrēs sēcum
portant et nōn gladiīs sed secūribus portās caedunt. Deinde gladiīs et tēlīs omnī
genere pugnant. Intereā etiam omnēs quī sunt in cōnspectū secūribus occīdunt.
Numquam terga vertunt sī homō aut praeda ūllō genere est relicta.

Ubi omnēs occīsī sunt aut captī sunt et praeda in ūnum locum portāta est, praedam
sēcum portant et ad castra sua trānseunt. Saepe redeunt et tandem omnem praedam
sēcum ferunt.

Ad tēctum meum mēcum venī. Nōlī hīc manēre. Apud mē est secūris quam in
quōdam proeliō cēpī. Apud nūllum alium hominem est secūris tam antīqua. Hanc
secūrim ex locō sūmam et eam tibi ostendam, deinde iterum ad locum restituam.
Mēcum venī.”

Laetus ego, puer parvus, cum nōbilī virō iī. Laetus secūrim spectāvī. Diū mānsī et
fābulās audīvī. Bella antīqua intellegere coepī. Sērō tēctum relīquī et domum meam
rediī.

71
 LESSON XL

Prō comitibus suīs fortis eques stetit et hoc dīxit: “Nōs sumus cīvēs quī in rēgnō
habitāmus. Rēx quī nōn hīc habitat imperium in hōc rēgnō habet. Nōs rēgī omnia
quae petit damus et multōs annōs dedimus. Omnia imperāta rēgis facimus. Intereā
quid rēx nōbīs dat? Quid recipimus ex rēge? Honōremne an iniūriam recipimus?
Utrum vult rēx? Pācem? An bellum? Quid nōs facere dēbēmus? Quid facere
possumus? Apud mē sunt tēla. Haec tēla sūmam. Vōs quoque tēla capite. Nōlīte ad
loca eōrum ea restituere. Prō cīvibus usque ad fīnem vītae pugnābimus!”

Ex illō locō exiērunt illī cīvēs et magnā vī pugnāre coepērunt. Tum bellum grave
inceptum est. Castella et castra rēgis cīvēs circumvēnērunt et ignibus dēlēvērunt.
Numquam cīvēs sē recēpērunt at semper mīlitēs rēgis fūgērunt. Vigilēs dispositī sunt;
alter vigil alterum successit (vigiliās nōn habuērunt quod nōn erant Rōmānī); pontēs
frāctī sunt et secūribus caesī sunt. Omnia genera tēlōrum cīvēs habuērunt quod paucī
cīvēs mīlitēs fuerant ubi bellum inceptum est. Cīvēs urbis huius pācem amāverant.
Tamen quamquam mīlitēs nōn fuerant, cīvēs validī fuerant et mox mīlitēs bonī factī
sunt. Diū pugnātum est. Tandem cīvēs vīcērunt et hodiē nōs sumus līberī quod eques
fortis hoc dīxit: “Rēx nōbīs nōn benignus est. Līber erō aut moriar.”

72
 SĀTURNĀLIA
Rōmae, temporibus antīquīs, septimus diēs nōn erat diēs quiētis. Semper virī et
fēminae labōrābant. Sed saepe fēriae erant. Tum virī nōn labōrābant sed multum
edēbant et multum bibēbant et ad lūdōs ībant. Puerī et puellae ad scholam nōn ībant.

Magnae fēriae erant mēnse Decembrī et ‘Sāturnālia’ appellābantur. Per hās fēriās
nūllus labōrābat. Servī nōn labōrābant et togās habēbant et per viās ambulābant.
Omnēs erant laetī et per viās “Iō Sāturnālia! Iō Sāturnālia!” exclāmābant. Omnēs
amīcīs dōna dabant. Dōna erant cēreī. Multī cēreī in tēctīs clārās flammās dabant.
Prīmō hae fēriae per trēs diēs manēbant. Diēs erant ante diem XVI Kalendās
Iānuāriās, ante diem XV Kal. Iān., a.d. XIV Kal. Iān. Posteā hae fēriae septem diēs
manēbant.

Puerī et puellae erant laetī per fēriās. Puerīs et puellīs quoque dōna dabantur. Dōna
erant sigilla. (Sigillum est parvum. Factum est ex terrā. Parvī puerī et puellae sigilla
amant.) Diēs cum sigilla dabantur ‘Sigillāria’ appellābantur.

Per Sāturnālia omnēs aliōs amābant, omnēs erant amīcī. Omnēs cēnās magnās
parābant ubi servī edēbant et dominī cēnam dabant. Omnēs erant benignī, omnēs
erant laetī.

Nunc nōs quoque mēnse Decembrī fēriās habēmus. Diēs paene habēmus quae erant
fēriae Rōmānōrum antīquōrum. Multa facimus quae Rōmānī faciēbant. Dōna damus
et sumus benignī et laetī. Nōs fēriās habēmus quod Chrīstus nātus est.

73
 TOPICS FOR FREE WRITING

To the Pupil: From the following topics you will choose one or more as your teacher
directs at the end of each lesson and write a story of your own. You will write from
one-half to a page of Latin, the best story you can write with the words that you
know. While you are writing you will not refer to your book.

Puer Magnus
Puella Parva Sum
Discipula Pulchra
Hic est Magister Bonus

II

Māter Mea
Fīlius et Fīlia Fēminae
Magistra et Discipulī
Frāter Altus

III

Patria Mea et Patria Tua

Īnsulae Pulchrae
Italis est Terra Antīqua
Via Mea
Frāter Meus Cubam Amat

IV

Agricola Laetus
Quis Epistulam Portat?
Fīlius Agricolae in Agrō Labōrat
Cēnam Parō
Fāma Scholae Novae

Vīta Nautae est Perīculōsa

Nauta Sum

74
Vir Epistulam Scrībit
Incola Īnsulae

VI

Magistra Fābulam Nārrat

Agricola Epistulam Legit
Puer Mihi Grātiās Agit
Poēta et Pecūnia
Quis est Hic Vir?

VII

Ex Fenestrā Meā
Dōnum Grātum
Ubi Habitās?
Cum Patre in Silvā Ambulō
Poēta Pictūram Ostendit

VIII

Rosae Nostrae
Magister Mē Laudat
Epistulam Exspectō
Ex Scholā Properāmus

IX

Noctū
Medicus Properat
Puer Aeger
Agricola est Miser

Amīcus Noster
Discipulī Impigrī
Hodiē Sōlus Sum
Medicus Pecūniam Dat
Vesperī

XI

75
Tabernāculum Habeō
Praemium Patris Meī
Hodiē Saltāmus
Nauta est in Oppidō

XII

Fēmina Lacrimat
Domī
Tēctum Nostrum
Puer Malus
Hōrae Longae

XIII

Hortus Meus
Duōs Equōs Videō
Colloquium Nautae et Agricolae
Noctēs Longae
Equī Timent

XIV

Mīles et Arma
Dux Mīlitum
Cōnsilium Mīlitis
Mīlitēs Dēfessī
Dux et Praemium

XV

Quī sunt Hī Trēs Puerī?

Trēs Sagittae
Mārcus Sagittās Portat
Sagittārius Animal Videt
Post Cēnam

XVI

Quid in Oppidō Vidēs?

In Carrō
Pater Iānuam Aperit

76
Trāns Viam
Aliquis Vocat

XVII

Fīnitimī Auxilium Dant

Sociī Nostrī
Bella Antīqua
Oppidum est in Perīculō
Quid Videō?

XVIII

Epistulam Accipiō
Sine Oculīs
Dux Caecus
Hostem Necāmus
Prō Patriā Nostrā

XIX

Flūmen Pulchrum
Mūrus est Circum Hortum
Castra Nostra
Dux Noster Auxilium Postulat

XX

Avunculus Meus et Eius Inimīcī

Ōlim
Quis Audet?
Prīmus Diēs Hiemis

XXI

Oppidum ā Barbarīs Dēlētur

Barbarus Vītam Meam Servat
Tē Moneō
Dux Noster Captus est

XXII

77
Vir et Eius Servus
Ad Tectum Amīcī Meī Invītor
Sine Armīs
Post Mūrum
Colloquium Duōrum Mīlitum

XXIII

Dominus Dūrus
Servī Perfidī
Epistulam in Viā Reperiō
Dominus Quī Numquam Imperat

XXIV

Liber Novus
Clāmōrēs
Rēx Īrātus
Rēx Auxilium Postulat

XXV

Prope Urbem
Post Tergum Meum
Bēstiae Ferae

XXVI

Nāvicula Mea
In Flūmine
Nāvem Aedificāmus
Castra Nostra sunt in Saxō
Prope Rīpam

XXVII

Perīculō Appropinquō
Sine Cibō
Diēs Grātus
In Summō Colle

XXVIII

78
Cīvis Clārus
Media Nox
Avis Alba
Dux Noster Signum Dat

XXIX

Vigilēs Sumus
In Mūrō
Nūntius Epistulam Dat
Ex Moenibus
Fīnis Bellī

XXX

Ecce! Hostēs!
Agmen Longum Venit
Cum Virtūte
Nauta Iter Facit

XXXI

Cuius Pictūra est Haec?

Prīma Legiō
In Loco Inīquō
Imperātor Vītam Suam Dat
Fuga Secundae Legiōnis

XXXII

Centuriō et Centum Mīlitēs

Cīvitās Excitātur
Comes Meus
Corōna Datur

XXXII

Agricola Sē Dēfendit
Lēgātus Discedit
Latrōnēs ex Urbe Expelluntur

XXXIV

79
Prope Mare
Sonitum Audīmus
Pedēs Dēfēssī
Tēctum Meum Mūniō

XXXV

Quis Regit?
Rēs Pūblica Fēlīx
Magistrātus Quī Oficium Neglēxit
Cōnsul Rōmānus Sum

XXXVI

Trāns Pontem
Intrā Castellum
Septem Explōrātōrēs
Colloquium Explōrātōrum

XXXVII

Vōx Magistrātūs
Victōria
Sine Domō et Amīcīs

XXXVIII

Exercitus Redit
Impetus Hostis
In Cōnspectū Maris
Nūntius Pontem Trānsit

XXXIX

Mūrus Frangitur
Prima Vigilia
Apud Amīcōs
Arborem Caedō

XL

80
Prō Honōre Cīvitātis
Iniūriās Accipimus
Eques Fugit
Ignem Spectō
Hostis ē Regnō Expelitur

81
Editors’ note. This section has not been proofread and so is omitted.

82
 SUGGESTED BOOKS FOR SUPPLEMENTARY READING

The books suggested for supplementary reading in English are divided into three
groups. The first group deals with the life of the Romans, the second with the myths
of the Romans, and the third is a group of novels dealing with Roman times.

GROUP I. ROMAN PRIVATE LIFE

Johnston. The Private Life of the Romans.

Preston and Dodge. The Private Life of the Romans.

Johnston. Latin Manuscripts.

Fowler. Social Life at Rome.

Wilson. The Roman Toga.

Davis. A Day in Old Rome.

GROUP II. CLASSICAL MYTHS

SABIN. Classical Myths That Live Today.

GAYLEY. Classic Myths.

GUERBER. Myths of Greece and Rome.

GROUP III. NOVELS

Whitehead. The Standard Bearer.

Wells. With Caesar’s Legions.

Mitchison. The Conquered.

Lamprey. Long Ago in Gaul.

Davis. A Friend of Caesar.

Anderson. With the Eagles.

White. Andivius Hedulio.

83
 LESSON VOCABULARIES
(Roman numerals denote classes of words as explained in Author’s Foreword)

LESSON I
et
hic
sum
II magnus
nōn
III altus
IV bonus
parvus
V puer
pulcher
quālis
quoque
valeō
VI fēmina
VII discipula
discipulus
magister
magistra
puella
salvē
LESSON II
I (hīc)
III meus
nunc
sed
tuus
IV ita
-ne
V frāter

84
 māter
soror
VI amō
fīlia
fīlius
LESSON III
III longus
terra
IV fortūna
novus
patria
via
fāma
īnsula
VII America
Austrālia
Britannia
Cuba
Hibernia
Italia
Sicilia
LESSON IV
I in
III causa
habeō
quis
quod
ubi
IV ager
intellegō
laetus
parō
VI cupiō
cūr

85
 labōrō
portō
VII agricola
casa
cēna
epistula
schola
LESSON V
III (bene)
multus
videō
vir
IV vīta
V amīcus
saepe
semper
VI aqua
habitō
interdum
laudō
nauta
pecūnia
perīculōsus
poēta
scrībō
VII Americānus
Britannus
Hibernus
Hispānus
incola
Italus
LESSON VI
II ego
III agō
dē

86
 dō
ē, ex
pater
tū
V dōnum
grātia
ostendō
VI legō
mōnstrō
nārrō
spectō
VII fābula
pictūra

LESSON VII
III cum
IV silva
V aperiō
clārus
ibi
VI cārus
claudō
cūrō
grātus
iānua
VII ambulō
benignus
fenestra
rosa
LESSON VIII
II ad
III noster
V exspectō

87
VI discō
lingua
properō
VII Latīnus
LESSON IX
III nox
(noctū)
IV sōlus
V miser
lūna
obscūrus
stella
tardus
VII medicus
LESSON X
III cum
IV stō
VI hodiē
vesper
VII herī
impiger
medicīna
LESSON XI
III dīcō
IV oppidum
tegō
(tēctum)
V diū
maneō
praemium
respondeō
VI aestās
validus
VII saltō
tabernāculum

88
 LESSON XII
II suī
III ūnus
IV domus
eō
post
vocō
V malus
VI hōra
lacrimō
maestus
mox
LESSON XIII
I quī
III alius
nūllus
tum
IV audiō
capiō
duo
equus
perīculum
hiems
timeō
VI albus
colloquium
edō
flōs
quiēs
quot
VII hortus
līlium
stabulum
LESSON XIV
II ā, ab

89
III arma
bellum
castra
cōnsilium
mīles
IV (tegō)
tēlum
V dux
inquam
lātus
pugnō
VI dēfessus
galea
gladius
pīlum
scūtum
VII Rōmānus
LESSON XV
III faciō
prīmus
IV medius
nōmen
V caput
dexter
numquam
tertius
trēs
VI iaculum
mēnsa
niger
quattuor
sagitta
secundus
sinister

90
VII animal
sagittārius
LESSON XVI
II omnis
rēs
III ante
manus
per
veniō
IV aliquis
fortis
(fortiter)
prope
V tueor
(tūtus)
VI aedificium
arcus
carrus
currō
invītō
subitō
trāns
VII māne
LESSON XVII
III cōpia
diēs
sī
socius
IV auxilium
(fortis)
(parātus)
V dēbeō
fīnitimus
iterum
morior

91
 posterus
satis
VI moneō
necesse
rogō
VII crās
LESSON XVIII
III hostis
ille
neque
prō
quam
IV accipiō
oculus
putō
sine
V adsum
VI caecus
ecce
necō
paene
posteā
timidus
vulnerō
VII vīsitō
LESSON XIX
I -que
III inter
iubeō
IV circum
flūmen
propter
V absum
ācer
(ācriter)

92
 occupō
postulō
VI clāmō
dēsīderō
fluō
iaciō
īrātus
mūrus
vāstō
VII Eurōpa
Gallia
Gallus
Rhēnus
LESSON XX
I is
III populus
tamen
IV superō
(videor)
V armō
(armātus)
audeō
itaque
undique
VI iuvō
ōlim
oppugnō
probō
quamquam
ruīna
VII avunculus
circumspectō
inimīcus
salūtō

93
 LESSON XXI
III suus
IV celer
(celeriter)
nam
V barbarus
moveō
sciō
servō
expugnō
rūs
vinculum
VII dormiō
LESSON XXII
III (nox)
tempus
tōtus
IV cēterī
facilis
V errō
VI incitō
servus
VII bēstia
ferus
LESSON XXIII
III animus
mittō
teneō
vester
IV fuga
labor
V dūrus
imperō
memoria
paucī

94
 reperiō
VI dominus
igitur
pāreō
saevus
statim
VII lignum
LESSON XXIV
III etiam
homō
urbs
IV rēx
V clāmor
coniciō
heu
līber
tergum
VI mora
convocō
VII ānser
LESSON XXV
III aut
nāvis
possum
relinquō
tam
IV corpus
V saxum
VI aedificō
angustus
rīpa
sedeō
VII natō
nāvicula
LESSON XXVI

95
III iam
superus
(summus)
IV caelum
V lūx
nātūra
VI appropinquō
arbor
avis
cibus
collis
excitō
nūbēs
sileō
LESSON XXVII
III sīc
IV proelium
signum
V nōscō
(nōtus)
sentiō
VI cēlō
laetitia
rapiō
ubīque
VII figūra
splendidus
LESSON XXVIII
I (hūc)
IV cīvis
cōstituō
gēns
portus
V deinde

96
 tandem
ōrnō
perterreō
VII Gallicus
ignāvus
nāvigium

LESSON XXIX
II exercitus
fīnis
pars
IV agmen
iter
moenia
V impetus
nūntius
porta
vāllum
VII prōspectō
vigil
LESSON XXX
III deus
ipse
virtūs
IV mōns
V appellō
VI idōneus
praeda
ulterior
VII Etrūscus
Rōma
LESSON XXXI
III īdem

97
 legiō
reliquus
IV dūcō
imperātor
mīlle
pōnō
sub
V circiter
nēmō
vincō
VI dīvidō
nix
VII inīquus
LESSON XXXII
III cīvitās
lēgō
(lēgātus)
IV gravis
(graviter)
interficiō
comes
quīdam
VI centuriō
corōna
excipiō
liber
prōcēdō
LESSON XXXIII
III ferō
gerō
volō
(maximē)
IV enim
(gravis)
V dēfendō

98
 discēdō
VI difficilis
expellō
hasta
latrō
LESSON XXXIV
II atque
ut
III tantus
IV mare
V mūniō
pāx
pēs
somnus
umbra
VI iaceō
sonitus
VII grāmen
LESSON XXXV
III imperium
petō
pūblicus
IV cōnsul
nisi
V premō
VI fēlīx
magistrātus
neglegō
officium
quaestor
regō
umquam
LESSON XXXVI
IV alter
annus

99
 autem
cognōscō
numerus
salūs
V uterque
VI castellum
explōrātor
intrā
lateō
pōns
repellō
septem
LESSON XXXVII
III modus
IV at
nihil
quantus
trānseō
vīs
vōx
V perveniō
spērō
victōria
VI exsul
quandō
sapiēns
sinō
LESSON XXXVIII
IV coepī
conveniō
V vertō
VI cōnspectus
nōbilis
occīdō

100
 redeō
sērus
usque
LESSON XXXIX
IV apud
genus
V intereā
pellō
VI caedō
dispōnō
frangō
nōlō
restituō
secūris
succēdō
sūmō
vigilia
LESSON XL
IV eques
honor
ignis
recipiō
rēgnum
V an
incipiō
iniūria
VI circumveniō
exeō
fugiō
uter

101
Editors’ note. Because the vocabulary pages from A New Latin Primer have not been
completely transcribed, we are substituting some of the vocabulary pages from
Cornelia Puella Americana, which are almost identical.

LATIN-ENGLISH VOCABULARY
(For adjectives and some pronouns the forms of the three genders are indicated, for
nouns and personal pronouns the forms of the nominative and genitive cases, for
verbs the principal parts. For other words the part of speech is named.)

ā prep. away from, by, variant of ab

ab prep. away from, by

absum, abesse, āfuī, āfutūrus be away

accipiō, accipere, accēpī, acceptum receive

ācer, ācris, ācre keen, sharp

ācriter adv. keenly, sharply

ad prep. to, toward

adsum, adesse, adfuī, adfutūrus be present

aedificium, aedificī n. building

aedificō, -āre, -āvī, -ātum build

aeger, aegra, aegrum sick

aestās, aestātis f. summer

ager, agrī m. field

agmen, agminis n. line of march

agō, agere, ēgī, āctum drive; do; say; spend (time)

102
agricola, -ae m. farmer

albus, -a, -um white

aliquis, aliquid pro. someone, something

alius, alia, aliud another, other

alter, altera, alterum the other (of two); alter ... alter the one ... the other

altus, -a, -um high, deep

ambulō, -āre, -āvī, -ātum walk

America, -ae f. America

Americānus, -ī m. an American

amīcus, -ī m. friend

amō, amāre, amāvī, amātum love

an conj. or?

angustus, -a, -um narrow

animal, animālis n. animal

animus, -ī m. mind

annus, -ī m. year

ānser, ānseris m. goose

ante prep. before, in front of

antīquus, antīqua, antīquum ancient

aperiō, aperīre, aperuī, apertum open

appellō, -āre, -āvī, -ātum call

appropinquō, -āre, -āvī, -ātum approach

103
apud prep. among; at the house of

aqua, -ae f. water

arbor, arboris f. tree

arcus, -ūs m. bow

arma, armōrum n. pl. arms

armātus, -a, -um armed

at conj. but

atque conj. and

audeō, audēre, ausus sum dare

audiō, -īre, -īvī, -ītum hear

Austrālia, -ae f. Australia

aut conj. or; aut ... aut either ... or

autem conj. moreover

auxilium, -ī n. aid, help

avis, avis f. bird

avunculus, -ī m. uncle (maternal)

barbarus, -ī m. a barbarian

bellum, -ī n. war

bene adv. well

benignus, -a, -um kind

bēstia, -ae f. beast

104
bonus, -a, -um good

Britannia, -ae f. Great Britain

Britannicus, -a, -um English

Britannus, -ī m. an Englishman

caecus, -a, -um blind

caedō, -ere, cecīdī, caesum cut, kill

caelum, -ī n. sky

capiō, capere, cēpī, captum take

caput, capitis n. head

carrus, -ī m. wagon, cart

cārus, -a, -um dear

casa, -ae f. cottage

castellum, -ī n. fort

castra, castrōrum n. pl. camp

causa, -ae f. cause, reason

celer, celeris, celere swift

celeriter adv. swiftly, quickly

cēlō, -āre, -āvī, -ātum conceal

cēna, -ae f. dinner

centum a hundred

centuriō, centuriōnis m. centurion

105
cēterī, -ae, -a the rest of

cibus, -ī m. food

circiter adv. about

circum prep. around

circumspectō, -āre, -āvi, -ātum look around

circumveniō, -īre, -vēni, -ventum come around, surround

cīvis, cīvis m. citizen, fellow-citizen

cīvitās, cīvitātis f. state

clāmō, -āre, -āvī, -ātum shout

clāmor, clāmōris m. shout

clārus, -a, -um clear, famous

claudō, -ere, clausī, clausum close

coepī, coepisse, coeptum began

cognōscō, -ere, cognōvī, cognitum become acquainted with, learn

collis, collis m. hill

colloquium, colloquī n. conversation

comes, comitis m. comrade, companion

coniciō, conicere, coniēcī, coniectum hurl

cōnsilium, cōnsilī n. plan, advice

cōnspectus, -ūs m. view, sight

constituō, -ere, cōnstituī, cōnstitūtum decide, establish

cōnsul, cōnsulis m. consul

106
conveniō, -īre, convēnī, conventum come together, meet

convocō, -āre, -āvī, -ātum call together

cōpia, -ae f. supply; pl. troops

corōna, -ae f. wreath

corpus, corporis n. body

crās adv. tomorrow

cum conj. when

cum prep. with

cupiō, cupere, cupīvī, cupītum desire

cūr adv. why?

cūrō, -āre, -āvī, -ātum take care of, care for

currō, currere, cucurrī, cursum run

dē prep. down from, concerning

dēbeō, dēbēre, dēbuī, dēbitum owe, ought

dēfendō, -ere, dēfendī, dēfēnsum defend

dēfessus, -a, -um tired

deinde adv. then, next

dēleō, -ēre, -ēvī, -ētum destroy

dēsīderō, -āre, -āvī, -ātum long for, desire greatly

deus, -ī m. god

dexter, dextra, dextrum right

107
dīcō, dīcere, dīxī, dictum say

diēs, diēī m. day

difficilis, -e difficult

discēdō, -ere, discessī, discessum go away, depart

discipula, -ae f. pupil (girl)

discipulus, - m. pupil (boy)

discō, discere, didicī learn

dispōnō, -ere, disposuī, dispositum place at intervals

diū adv. for a long time

dīvidō, -ere, dīvīsī, dīvīsum divide

dō, dare, dedī, datum give

dominus, -ī m. master

domus, -ūs f. home, house

dōnum, -ī n. gift

dormiō, -īre, -īvī, -ītum sleep

dūcō, -ere, dūxī, ductum lead

duo, duae, duo two

dūrus, -a, -um hard

dux, ducis m. leader

ē prep. out from, variant of ex

ecce interj. behold!

108
edō, ēsse, ēdī, ēsum eat

ego, meī I

enim conj. for

eō, īre, iī or īvī, itum go

epistula, -ae f. letter

eques, equitis m. horseman, knight

equus, equī m. horse

errō, -āre, -āvī, -ātum wander

et conj. and

etiam adv. even, also

Etrūscus, -ī m. an Etruscan

Eurōpa, -ae f. Europe

ex prep. out from

excipiō, -ere, excēpī, exceptum take out, take up, relieve, receive

excitō, -āre, -āvī, -ātum rouse

exeō, -īre, -iī or -īvī, -itum go out

exercitus, -ūs m. army

expellō, -ere, expulī, expulsum drive out

explōrātor, explōrātōris m. scout

expugnō, -āre, -āvī, -ātum take by storm, capture

exspectō, -āre, -āvī, -ātum wait for, expect

exsul, exsulis m. exile

109
 F

fābula, -ae f. story

facilis, facile easy

facio, facere, fēcī, factum make, do

fāma, -ae f. fame

fēlīx, fēlīcis happy, lucky

fēmina, -ae f. woman

fenestra, -ae f. window

ferō, ferre, tulī, lātum bear

ferus, -a, -um wild

figūra, -ae f. form, shape

fīlia, -ae f. daughter

fīlius, fīlī m. son

fīnis, fīnis m. end; pl. territory

fīnitimus, -a, -um neighboring

fīnitimus, -ī m. a neighbor

fīō, fierī, factus sum be made, be done, happen, become

flōs, flōris m. flower

flūmen, flūminis n. river

fluō, fluere, flūxī flow

fortis, forte brave, strong

fortiter adv. bravely

110
fortūna, -ae f. fortune

frangō, frangere, frēgī, frāctum break

frāter, frātris m. brother

frūmentum, -ī n. grain

fuga, -ae f. flight

fugiō, -ere, fūgī, fugitūrus flee

galea, -ae f. helmet

Gallia, -ae f. Gaul

Gallicus, -a, -um Gallic

Gallus, -ī m. a Gaul

gēns, gentis f. tribe

genus, generis n. birth, origin, kind

gerō, -ere, gessī, gestum carry, manage, wage (bellum)

gladius, gladī m. sword

grāmen, grāminis n. grass

grātia, -ae f. thanks, gratitude

grātus, -a, -um pleasing

gravis, grave heavy, earnest

graviter adv. heavily, severely

111
habeō, habēre, habuī, habitum have

habitō, -āre, -āvī, -ātum live

hasta, -ae f. spear

herī adv. yesterday

heu interj. alas!

hīc adv. here

hic, haec, hoc this

hiems, hiemis f. winter

hodiē adv. today

homō, hominis m. man

honor, honōris m. honor

hōra, -ae f. hour

hortus, -ī m. garden

hostis, hostis m. enemy

hūc adv. to this place

iaceō, -ēre, iacuī lie

iaciō, iacere, iēcī, iactum throw

iaculum, -i n. javelin

iam adv. now, already

iānua, -ae f. door

ibi adv. there

112
īdem, eadem, idem the same

idōneus, -a, -um suitable

igitur conj. therefore

ignāvus, -a, -um cowardly

ignis, ignis m. fire

ille, illa, illud that

imperātor, imperātōris m. general, commander

imperium, imperī n. command, power, control

impero, -āre, -āvī, -ātum command

impetus, -ūs m. attack, charge

impiger, impigra, impigrum active, industrious

in prep. in; into

incipiō, -ere, incēpī, inceptum begin

incitō, -āre, -āvī, -ātum rouse, stir up

incola, -ae m. an inhabitant

inimīcus, -a, -um unfriendly, hostile

inimīcus, -ī m. enemy

inīquus, -a, -um uneven, unfair

iniūria, -ae f. wrong

inquam verb say

īnsigne, īnsignis n. badge, decoration

īnsula, -ae f. island

113
intellegō, intellegere, intellēxī, intellēctum understand

inter prep. between, among

interdum adv. sometimes

intereā adv. meanwhile

interficiō, -ere, interfēcī, interfectum kill

intrā prep. within

invītō, -āre, -āvī, -ātum invite

ipse, ipsa, ipsum himself, herself, itself

īrātus, -a, -um angry

is, ea, id this; that; he, she, it

ita adv. so

itaque conj. therefore

iter, itineris n. journey, march

iterum adv. again

iubeō, iubēre, iussī, iussum order

iuvō, iuvāre, iūvī, iūtum help, aid

labor, labōris m. labor, toil

labōrō, labōrāre, labōrāvī, labōrātum work

lacrimō, -āre, -āvī, -ātum cry

laetitia, -ae f. happiness

laetus, -a, -um happy

114
lateō, -ēre, latuī lie hid

Latīnus, -a, -um Latin

latrō, latrōnis m. robber

lātus, -a, -um wide

laudō, -āre, -āvī, -ātum praise

lēgātus, -ī m. lieutenant, ambassador

legiō, legiōnis f. legion

legō, legere, lēgī, lēctum gather; catch (with eye or ear); read

līber, lībera, līberum free

liber, librī m. book

līberī, līberōrum m. pl. children

lignum, -ī n. wood

līlium, līlī n. lily

lingua, -ae f. tongue, language

locus, -ī m.; pl. loca, locōrum n. place

longē adv. far (away)

longus, -a, -um long

lūna, -ae f. moon

lūx, lūcis f. light

maestus, -a, -um sad

magister, -trī m. teacher (man)

115
magistra, -ae f. teacher (woman)

magistrātus, -ūs m. public office; public official

magnus, -a, -um great, large

malus, -a, -um bad

māne adv. early, in the morning

maneō, manēre, mānsī, mānsum stay, remain

manus, -ūs f. hand; band

mare, maris n. sea

māter, mātris f. mother

maximē adv. especially

medicīna, -ae f. remedy, medicine

medicus, -ī m. physician

medius, -a, -um middle, middle of

memoria, -ae f. memory

mēnsa, -ae f. table

meus, -a, -um my, mine

mīles, mīlitis m. soldier

mīlle indeclinable a thousand; pl. mīlia, mīlium

minimē adv. by no means

miser, misera, miserum miserable

mittō, mittere, mīsī, missum send

modus, -ī m. manner, kind

116
moenia, moenium n. pl. walls, fortifications

moneō, monēre, monuī, monitum warn, advise

mōns, montis m. mountain

mōnstrō, -āre, -āvī, -ātum point out

mora, -ae f. delay

morior, morī or morīrī, mortuus sum die

moveō, movēre, mōvī, mōtum move

mox adv. soon

multus, -a, -um much; pl. many

mūniō, -īre, -īvī, -itum fortify

mūrus, -ī m. wall

nam conj. for

nārrō, -āre, -āvī, -ātum relate, tell

natō, -āre, -āvī, -ātum swim

nātūra, -ae f. nature

nauta, -ae m. sailor

nāvicula, -ae f. boat

nāvigium, -ī n. boat

nāvis, nāvis f. ship

-ne, enclitic sign of question

necesse necessary

117
necō, -āre, -āvī, -ātum kill

neglegō, -ere, neglēxī, neglēctum neglect

nēmō, nēminī (dat.), nēminem (acc.) m. no one

neque conj. and … not, nor; neque … neque neither … nor

niger, nigra, nigrum black

nihil nothing

nisi conj. if not, unless

nix, nivis f. snow

nōbilis, -e well known, distinguished, noble

noctū at night

nōlō, nōlle, nōluī be unwilling

nōmen, nōminis n. name

nōn adv. not

nōscō, -ere, nōvī, nōtum know

noster, nostra, nostrum our, ours

notō, -āre, -āvī, -ātum mark, note, observe

nōtus, -a, -um known, famous

novus, -a, -um new

nox, noctis f. night

nūbēs, nūbis f. cloud

nūllus, -a, -um no, none

numerus, -ī m. number

118
numquam adv. never

nunc adv. now

nūntius, -ī m. messenger; message

obscūrus, -a, -um dark, obscure

occīdō, -ere, occīdī, occīsum cut down, kill

occupō, -āre, -āvī, -ātum seize

oculus, -ī m. eye

officium, -ī n. (work-doing), duty

ōlim adv. at that time; once upon a time

omnis, omne all, every

oppidum, -ī n. town

oppugnō, -āre, -āvī, -ātum attack

ōrnō, -āre, -āvī, -ātum adorn

ostendō, -ere, ostendī, ostentum show

paene adv. almost

parātus, -a, -um prepared, ready

pāreō, -ēre, pāruī obey

parō, parāre, parāvī, parātum prepare

pars, partis f. part

parvus, -a, -um small

119
pater, patris m. father

patria, -ae f. fatherland

paucī, -ae, -a few, a few

pāx, pācis f. peace

pecūnia, -ae f. money

pellō, -ere, pepulī, pulsum drive

per prep. through

perīculōsus, -a, -um dangerous

perīculum, -ī n. danger

perterreō, -ēre, -uī, -itum terrify thoroughly

perveniō, -īre, pervēnī, perventum come through, arrive

pēs, pedis m. foot

petō, -ere, petīvī or petiī, petītum seek

pictūra, -ae f. picture

pīlum, -ī n. javelin

poēta, -ae m. poet

pōnō, -er, posuī, positum place, put, pitch (castra)

pōns, pontis m. bridge

populus, -ī m. a people

porta, -ae f. gate

portō, portāre, portāvī, portātum carry

portus, -ūs m. harbor

120
possum, posse, potuī be able

post prep. after, behind

posteā adv. afterward

posterus, -a, -um next, later

postulō, -āre, -āvī, -ātum demand

praeda, -ae f. booty

praemium, -ī n. reward

premō, -ere, pressī, pressum press, press hard

prīmus, -a, -um first

prō prep. in front of, in behalf of

probō, -āre, -āvī, -ātum prove; approve

prōcēdō, -ere, prōcessī, prōcessum go forward

proelium, -ī n. battle

prope prep. near

properō, -āre, -āvī, -ātum hasten

propter prep. on account of, because of

prōspectō, -āre, -āvī, -ātum look forth

pūblicus, -a, -um public

puella, -ae f. girl

puer, -ī m. boy

pugnō, -āre, -āvī, -ātum fight

pulcher, pulchra, pulchrum beautiful

121
putō, putāre, putāvī, putātum think

quaestor, quaestōris m. quaestor, treasurer

quālis, quāle of what sort?

quam conj. how! as; than

quamquam conj. although

quandō adv. and conj. when? when; since

quantus, -a, -um how great

quattuor four

-que conj. and

quī, quae, quod who, which, that

quīdam, quaedam, quoddam a certain

quiēs, quiētis f. rest, quiet, sleep

quis, quid who? what?

quod conj. because

quoque adv. also

quot indeclinable how many?

rapiō, -ere, rapuī, raptum seize

recipiō, -ere, recēpī, receptum take back, receive

redeō, -īre, -iī or -īvī, -itum go back, return

rēgnum, -ī n. kingship; kingdom

122
regō, -ere, rēxī, rēctum rule

relinquō, -ere, relīquī, relictum leave, abandon

reliquus, -a, -um remaining, rest of

repellō, -ere, reppulī, repulsum drive back

reperiō, -īre, repperī, repertum find

reportō, -āre, -āvī, -ātum bring back, win (victōriam)

rēs, reī f. thing

respondeō, respondēre, respondī, respōnsum reply

restituō, -ere, restituī, restitūtum restore

rēx, rēgis m. king

Rhēnus, -ī m. the Rhine

rīpa, -ae f. bank (of river)

rogō, -āre, -āvī, -ātum ask

Rōma, -ae f. Rome

Rōmānus, -a, -um Roman

rosa, -ae f. rose

ruīna, -ae f. downfall, collapse, ruin

rūs, rūris n. country

saepe adv. often

saevus, -a, -um fierce, savage

sagitta, -ae f. arrow

123
sagittārius, -ī m. archer

saltō, -āre, -āvī, -ātum dance

salūs, salūtis f. safety

salūtō, -āre, -āvī, -ātum greet, salute

salvē, salvēte hail

sapiēns, sapientis wise

satis enough

saxum, -ī n. rock

schola, -ae f. school

sciō, scīre, scīvī, scītum know

scrībō, scrībere, scrīpsī, scrīptum write

scūtum, -ī n. shield

secundus, -a, -um second

secūris, -is f. ax

sed conj. but

sedeō, sedēre, sēdī, sessum sit

semper adv. always

sentiō, -īre, sēnsī, sēnsum feel

septem seven

sērō adv. late; too late

sērus, -a, -um late

servō, -āre, -āvī, -ātum save

124
servus, -ī m. slave, servant

sī conj. if

sīc adv. so

signum, -ī n. sign, signal, standard

sileō, silēre, siluī be silent

silva, -ae f. woods, forest

sine prep. without

sinister, sinistra, sinistrum left

sinō, -ere, sīvī or siī, situm permit

socius, -ī m. ally

sōlus, -a, -um alone, only

somnus, -ī m. sleep

sonitus, -ūs m. sound

soror, sorōris f. sister

spectō, -āre, -āvī, -ātum look at

spērō, -āre, -āvī, -ātum hope

splendidus, -a, -um shining

stabulum, -ī n. (standing-place), stall, stable

statim adv. immediately

stella, -ae f. star

stō, stāre, stetī, stātūrus stand

sub prep. under, from under, up to

125
subitō adv. suddenly

succēdō, -ere, successī, successum go up to, come next, succeed

suī gen. case of himself, of herself, of itself; of themselves

sum, esse, fuī, futūrus be

summus, -a, -um highest; top of

sūmō, -ere, sūmpsī, sūmptum take up, take

superō, -āre, -āvī, -ātum overcome

superus, -a, -um above, upper

suus, -a, -um his (own), her (own), its (own), their (own)

tabernāculum, -ī n. tent

tam adv. so

tamen conj. however, nevertheless

tandem adv. at last

tantus, -a, -um so great

tardus, a, -um slow, lingering

tēctum, -ī n. house

tegō, tegere, tēxī, tēctum cover

tēlum, -ī n. weapon

tempus, temporis n. time

teneō, tenēre, tenuī, tentum hold

tergum, -ī n. back

126
terra, -ae f. land

tertius, -a, -um third

Tiberis, -is m. Tiber

timeō, -ēre, timuī fear

timidus, -a, -um fearful, timid

tōtus, -a, -um whole

trāns prep. across

trānseō, -īre, -iī or -īvī, -itum go across

trēs, tria three

tū, tuī you

tum adv. then

tūtus, -a, -um safe

tuus, -a, -um your, yours

ubi adv. where?

ubi conj. when, where

ubīque adv. everywhere

ulterior, ulterius farther

umbra, -ae f. shade

umquam adv. ever

undique adv. from all sides; on all sides

ūnus, -a, -um one

127
urbs, urbis f. city

usque adv. all the way, up to

ut conj. as, when

uter, utra, utrum which (of two)?

uterque, utraque, utrumque each (of two)

valeō, valēre, valuī, valitūrus be strong; valē, valēte farewell

validus, -a, -um strong

vāllum, -ī n. earthworks

vāstō, -āre, -āvī, -ātum lay waste

veniō, venīre, vēnī, ventum come

vertō, -ere, vertī, versum turn

vesper, vesperī m. evening

vester, vestra, vestrum your, yours (referring to more than one person)

via, -ae f. road

victōria, -ae f. victory

videō, vidēre, vīdī, vīsum see; pass. seem

vigil, vigilis m. watchman

vigilia, -ae f. watch

vincō, -ere, vīcī, victum conquer

vinculum, -ī n. bond, chain

vir, virī m. man

128
virtūs, virtūtis f. manliness, courage

vīs, vīs f. force, strength, energy

vīsitō, -āre, -āvī, -ātum visit

vīta, -ae f. life

vocō, -āre, -āvī, -ātum call

volō, velle, voluī wish

vōx, vōcis f. voice

vulnerō, -āre, -āvī, -ātum wound

129
 SPECIAL VOCABULARY FOR SĀTURNĀLIA

bibō, -ere, bibī, pōtum drink

cēreus, -ī m. wax taper

Christus, -ī m. Christ

December, -bris, -bre of December

fēriae, -ārum f. holidays, festivals

flamma, -ae f. flame

Iānuārius, -a, -um of January

iō interj. ho, hurrah

Kalendae, -ārum f. Kalends

lūdus, -ī m. game

mēnsis, -is m. month

nāscor, nāscī, nātus sum be born

Sāturnālia, -iōrum n. Saturnalia, the festival of Saturn

septimus, -a, -um seventh

sigilla, -ōrum n. little figures

Sigillāria, -ōrum n. feast of images

130
toga, -ae f. toga, the garment worn by the Roman citizen

131
About this digital edition
This e-book comes from the online library Wikisource[1]. This multilingual digital
library, built by volunteers, is committed to developing a free accessible collection of
publications of every kind: novels, poems, magazines, letters...

We distribute our books for free, starting from works not copyrighted or published
under a free license. You are free to use our e-books for any purpose (including
commercial exploitation), under the terms of the Creative Commons Attribution-
ShareAlike 3.0 Unported[2] license or, at your choice, those of the GNU FDL[3].

Wikisource is constantly looking for new members. During the realization of this
book, it's possible that we made some errors. You can report them at this page[4].

The following users contributed to this book:

JimKillock
SZC 03
Persimmon and Hazelnut
Demetrius Talpa

1. ↑ https://wikisource.org
2. ↑ https://www.creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0
3. ↑ https://www.gnu.org/copyleft/fdl.html
4. ↑ https://wikisource.org/wiki/Wikisource:Scriptorium

132