‫غم نامه کربال‬

‫ترجمۀ‪:‬‬
‫ا ُّللهوف َعلى َ‬
‫قتلى ّ‬
‫الطفوف‬

‫مولف‪:‬‬
‫سید ابن طاووس‬

‫مترجم‪:‬‬
‫محمد محمدی اشتهاردی‬

‫ناشر چاپی‪:‬‬

‫نشر مطهر‬

‫وبگاه مهدی موعود (عج)‬

 ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬
‫أللهوف عَ لى قتل ِى الطفوف‬

‫وبگاه مهدی موعود (عج)‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 5‬از ‪127‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫ﻓ ﻬ ﺮﺳ ﺖ‬
‫‪5‬‬ ‫ﻓ ﻬ ﺮﺳ ﺖ‬
‫‪13‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫‪13‬‬ ‫ﻣ ﺸ ﺨ ﺼ ﺎ ت ﮐﺘ ﺎ ب‬
‫‪13‬‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫‪13‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪13‬‬ ‫ﻧﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ اﺑﺪّﯾﺖ ‪ .....‬ص ‪11 :‬‬
‫‪14‬‬ ‫ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز آدم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪12 :‬‬
‫‪15‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺆﻟّﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ‪ .....‬ص ‪14 :‬‬
‫‪16‬‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ‪ .....‬ص ‪16 :‬‬
‫‪16‬‬ ‫ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ‪ .....‬ص ‪16 :‬‬
‫‪17‬‬ ‫ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﺑﺰرﮔﻤﺮد ﻓﻀﯿﻠﺖ ‪ .....‬ص ‪17 :‬‬
‫‪19‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ‪ .....‬ص ‪22 :‬‬
‫‪19‬‬ ‫ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ‪ .....‬ص ‪23 :‬‬
‫‪20‬‬ ‫ﺳﻔﺎرش ﻣﻘﺎم ﻣﻌّﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﭘﯿﺮاﻣﻮن ذﮐﺮ ﻣﺼﯿﺒﺖ از ﮐﺘﺎب ﻟﻬﻮف ‪ .....‬ص ‪24 :‬‬
‫‪22‬‬ ‫ﻣﻘّﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟّﻒ‬
‫‪22‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪22‬‬ ‫ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت ﺳﺮﺷﺎر اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن ‪ .....‬ص ‪29 :‬‬
‫‪23‬‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺣﺴﯿﻨﯿﺎن ﺑﺮاي اﯾﺜﺎر ‪ .....‬ص ‪30 :‬‬
‫‪23‬‬ ‫اي اﺷﮑﻬﺎ ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪31 :‬‬
‫‪24‬‬ ‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ و ﮔﺴﺘﺎﺧﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﱠﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ‪ .....‬ص ‪34 :‬‬
‫‪25‬‬ ‫ﭘﺎداش ﻋﻈﯿﻢ ﺳﻮﮔﻮاري و ﮔﺮﯾﻪ ﺑﺮاي ﻋﺰاي اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪34 :‬‬
‫‪25‬‬ ‫ﻫﺪف از ﻧﮕﺎرش اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ‪ .....‬ص ‪36 :‬‬
‫‪26‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اّول‪ :‬ﺣﻮادث ﻗﺒﻞ از ﻣﺎﺟﺮاي ﻋﺎﺷﻮرا‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 6‬از ‪127‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫‪26‬‬ ‫وﻻدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻣﺮاﺳﻢ وﻻدت او ‪ .....‬ص ‪39 :‬‬
‫‪26‬‬ ‫ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب اّم اﻟﻔﻀﻞ ‪ .....‬ص ‪39 :‬‬
‫‪27‬‬ ‫ﮔﺮﯾﻪ ﺷﺪﯾﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﱠﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ‪ .....‬ص ‪40 :‬‬
‫‪27‬‬ ‫دوازده ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﱠﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ‪ .....‬ص ‪41 :‬‬
‫‪27‬‬ ‫ﺗﺴﻠﯿﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻘّﺮب ‪ .....‬ص ‪41 :‬‬
‫‪27‬‬ ‫ﺳﻔﺮ ﻏﻢ اﻧﮕﯿﺰ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﱠﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و دو ﺧﻄﺒﻪ ﮐﻮﺗﺎه او ‪ .....‬ص ‪42 :‬‬
‫‪28‬‬ ‫دو ﭘﺮﭼﻢ ﺳﯿﺎه و ﭘﻠﯿﺪ‪ ،‬و ﯾﮏ ﭘﺮﭼﻢ ﻧﻮراﻧﯽ ‪ .....‬ص ‪44 :‬‬
‫‪29‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ وﻟﯿﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻣﺪﯾﻨﻪ ‪ .....‬ص ‪45 :‬‬
‫‪30‬‬ ‫ﻣﺸﻮرت وﻟﯿﺪ ﺑﺎ ﻣﺮوان ‪ .....‬ص ‪47 :‬‬
‫‪30‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮي وﻟﯿﺪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪47 :‬‬
‫‪31‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺪﯾﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﺮوان ‪ .....‬ص ‪49 :‬‬
‫‪32‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪49 :‬‬
‫‪33‬‬ ‫آﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن در راه ﺧﺪا ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ ﯾﺎ ﻫﻼﮐﺖ؟ ‪ .....‬ص ‪51 :‬‬
‫‪35‬‬ ‫ورود ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻣّﮑﻪ و ﭘﺎﺳﺦ او ﺑﻪ ﻧﺼﺎﯾﺢ ﺳﺮان ﻗﻮم ‪ .....‬ص ‪55 :‬‬
‫‪35‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﻬﺎي ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪56 :‬‬
‫‪37‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺎ دوازده ﻫﺰار ﻧﺎﻣﻪ ‪ .....‬ص ‪58 :‬‬
‫‪37‬‬ ‫آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ ،‬و ﺗﺼﻤﯿﻢ آن ﺣﻀﺮت ‪ .....‬ص ‪59 :‬‬
‫‪38‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺳﻔﯿﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﮐﻮﻓﻪ و ﺑﯿﻌﺖ ﻣﺮدم ﺑﺎ او ‪ .....‬ص ‪60 :‬‬
‫‪39‬‬ ‫ﮔﺰارش ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬و ﻧﺼﺐ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪62 :‬‬
‫‪39‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺳﺮان ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺼﺮه ‪ .....‬ص ‪63 :‬‬
‫‪39‬‬ ‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﺑﺼﺮه‪ ،‬و ﭘﺎﺳﺦ ﻗﻮم ﺑﻪ او ‪ .....‬ص ‪63 :‬‬
‫‪40‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺣﻨﻈﻠﻪ ‪ .....‬ص ‪65 :‬‬
‫‪41‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﻮ ﺳﻌﺪ ‪ .....‬ص ‪66 :‬‬
‫‪41‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺗﻤﯿﻢ ‪ .....‬ص ‪66 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 7‬از ‪127‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪41‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪66 :‬‬
‫‪42‬‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﺟﺎرود ‪ .....‬ص ‪67 :‬‬
‫‪42‬‬ ‫ﺷّﺪت ﻋﻤﻞ اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖ او ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪68 :‬‬
‫‪42‬‬ ‫ﻧﯿﺮﻧﮓ ﻣﺮﻣﻮز اﺑﻦ زﯾﺎد در ورود ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪68 :‬‬
‫‪42‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﺟﺴﺘﺠﻮي اﺑﻦ زﯾﺎد ‪ .....‬ص ‪69 :‬‬
‫‪43‬‬ ‫آﻏﺎز ﮔﻔﺘﮕﻮي اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺎ ﻫﺎﻧﯽ ‪ .....‬ص ‪70 :‬‬
‫‪44‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻫﺎﻧﯽ و اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬و ﻣﻀﺮوب ﺷﺪن ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ او ‪ .....‬ص ‪72 :‬‬
‫‪44‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺎ ﻫﺎﻧﯽ ‪ .....‬ص ‪73 :‬‬
‫‪45‬‬ ‫زﺧﻤﯽ ﺷﺪن ﻫﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد و زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪن او ‪ .....‬ص ‪74 :‬‬
‫‪46‬‬ ‫ﺷﻮرش ﮐﻮﺗﺎه ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣﺞ ‪ .....‬ص ‪75 :‬‬
‫‪46‬‬ ‫درﮔﯿﺮي ﺷﺪﯾﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﻃﺮﻓﺪاران اﺑﻦ زﯾﺎد ‪ .....‬ص ‪76 :‬‬
‫‪47‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي دﻧﺪاﻧﺸﮑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ‪ .....‬ص ‪78 :‬‬
‫‪49‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪82 :‬‬
‫‪49‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻦ ﻋﺮوة ‪ .....‬ص ‪83 :‬‬
‫‪50‬‬ ‫اﺷﻌﺎري ﺟﺎﻧﺴﻮز در ﺳﻮگ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻫﺎﻧﯽ ‪ .....‬ص ‪83 :‬‬
‫‪51‬‬ ‫ﺗﺸّﮑﺮ ﯾﺰﯾﺪ از اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬و ﺳﻔﺎرش او ﺑﻪ ﺷّﺪت ﻋﻤﻞ ‪ .....‬ص ‪85 :‬‬
‫‪51‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﻣّﮑﻪ و ﭘﺎﺳﺦ او ﺑﻪ دو ﻧﻔﺮ از ﻧﺎﺻﺤﺎن ‪ .....‬ص ‪85 :‬‬
‫‪51‬‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج از ﻣّﮑﻪ ‪ .....‬ص ‪86 :‬‬
‫‪52‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮي اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﺑﺮادرش ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔّﯿﻪ ‪ .....‬ص ‪88 :‬‬
‫‪53‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻣﻮرد ﻋّﻠﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔّﯿﻪ ‪ .....‬ص ‪89 :‬‬
‫‪53‬‬ ‫آﻣﺪن ﮔﺮوﻫﻬﺎﯾﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺟﻮاب اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪90 :‬‬
‫‪54‬‬ ‫آﻣﺪن ﮔﺮوﻫﻬﺎﯾﯽ از ﺟّﻨﯿﺎن ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪91 :‬‬
‫‪55‬‬ ‫اﺳﺘﺮداد اﻣﻮال ﻃﺎﻏﻮت در ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺗﻨﻌﯿﻢ ‪ .....‬ص ‪92 :‬‬
‫‪55‬‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﻣﺮدي ﮐﻪ از ﮐﻮﻓﻪ ﻣﯽآﻣﺪ ‪ .....‬ص ‪93 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 8‬از ‪127‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪55‬‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪93 :‬‬
‫‪56‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال اﻋﺘﺮاض ﮔﻮﻧﻪ اﺑﻮ ﻫﺮه ﮐﻪ از ﮐﻮﻓﻪ ﻣﯽآﻣﺪ ‪ .....‬ص ‪94 :‬‬
‫‪56‬‬ ‫اﻟﺤﺎق ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﻪ ﮐﺎروان ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪94 :‬‬
‫‪57‬‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺳﻮﮔﻮاري اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪96 :‬‬
‫‪58‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻗﯿﺲ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪98 :‬‬
‫‪59‬‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺎروان ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﮐﺎروان ﺣّﺮ ‪ .....‬ص ‪101 :‬‬
‫‪60‬‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ ﮐﻮﺗﺎه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و اﺑﺮاز اﺣﺴﺎﺳﺎت زﻫﯿﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ و ﺑﺮﯾﺮ ‪ .....‬ص ‪102 :‬‬
‫‪61‬‬ ‫ورود اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻼ ‪ .....‬ص ‪103 :‬‬
‫‪61‬‬ ‫اﺷﻌﺎر ﺑﯽوﻓﺎﯾﯽ دﻧﯿﺎ و ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪104 :‬‬
‫‪62‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم ﺳﯿﻤﺎي ﺟﻨﮓ در ﮐﺮﺑﻼ و ﺣﻮادث آن‬
‫‪63‬‬ ‫ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﺮﺑﻼ ‪ .....‬ص ‪107 :‬‬
‫‪63‬‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻣﻌّﺮﻓﯽ ﺧﻮد ‪ .....‬ص ‪108 :‬‬
‫‪64‬‬ ‫ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺑﺎﻧﻮان ﺣﺮم ‪ .....‬ص ‪110 :‬‬
‫‪65‬‬ ‫رّد ﺷﺪﯾﺪ اﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺑﺮادراﻧﺶ ‪ .....‬ص ‪111 :‬‬
‫‪65‬‬ ‫ﻣﻬﻠﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﯾﮏ ﺷﺐ‪ ،‬و ﻣﻬﻠﺖ دادن دﺷﻤﻦ ‪ .....‬ص ‪112 :‬‬
‫‪66‬‬ ‫ﺧﻮاب دﯾﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﮔﺮﯾﻪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪113 :‬‬
‫‪66‬‬ ‫ﺣﻮادث ﺷﺐ ﻋﺎﺷﻮرا ‪ .....‬ص ‪114 :‬‬
‫‪66‬‬ ‫ﺗﻤﺠﯿﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ‪ .....‬ص ‪114 :‬‬
‫‪66‬‬ ‫اﻇﻬﺎر وﻓﺎداري ﺑﺴﺘﮕﺎن ‪ .....‬ص ‪114 :‬‬
‫‪67‬‬ ‫اﻇﻬﺎر وﻓﺎداري ﯾﺎران‪ ،‬از ﻏﯿﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎن ‪ .....‬ص ‪116 :‬‬
‫‪68‬‬ ‫ﻋﻄﺎي ﭘﻨﺞ ﻗﻄﻌﻪ ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺑﺮاي آزاد ﺳﺎزي اﺳﯿﺮ ‪ .....‬ص ‪117 :‬‬
‫‪68‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺣﺴﯿﻨﯿﺎن‪ ،‬و ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺳﯽ و دو ﻧﻔﺮ از دﺷﻤﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ‪ .....‬ص ‪118 :‬‬
‫‪69‬‬ ‫ﺣﻮادث روز ﻋﺎﺷﻮرا ‪ .....‬ص ‪119 :‬‬
‫‪69‬‬ ‫ﺧﻨﺪه و ﺷﻮﺧﯽ ﺑﺮﯾﺮ ‪ .....‬ص ‪119 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 9‬از ‪127‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪69‬‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ آﺗﺸﯿﻦ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺻ ﻒ دﺷﻤﻦ ‪ .....‬ص ‪120 :‬‬
‫‪71‬‬ ‫ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﻧﺨﺴﺖ در ﺻﺒﺢ ﻋﺎﺷﻮرا ‪ .....‬ص ‪125 :‬‬
‫‪72‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻟﻘﺎي ﺧﺪا از ﺑﯿﻦ دو راه ‪ .....‬ص ‪126 :‬‬
‫‪72‬‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺣّﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺷﻬﺎدت او ‪ .....‬ص ‪126 :‬‬
‫‪73‬‬ ‫ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺎدت ﺑﺮﯾﺮ ‪ .....‬ص ‪128 :‬‬
‫‪73‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت وﻫﺐ ﺑﻦ ﺣﺒﺎب ﮐﻠﺒﯽ ‪ .....‬ص ‪129 :‬‬
‫‪74‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ‪ .....‬ص ‪130 :‬‬
‫‪75‬‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﺮﻃﻪ اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﺳﭙﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪131 :‬‬
‫‪75‬‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﺎزي و ﺷﻬﺎدت ﺟﻮن ﻏﻼم اﺑﻮ ذر ‪ .....‬ص ‪132 :‬‬
‫‪76‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﯿﺮ ﻣﺮد ‪ .....‬ص ‪133 :‬‬
‫‪76‬‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﻨﻈﻠﮥ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﺷﻬﺎدت او ‪ .....‬ص ‪133 :‬‬
‫‪77‬‬ ‫اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ در روز ﻋﺎﺷﻮرا ‪ .....‬ص ‪135 :‬‬
‫‪77‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ‪ .....‬ص ‪135 :‬‬
‫‪78‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﯿﺪان رﻓﺘﻦ ﺑﺴﺘﮕﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪137 :‬‬
‫‪78‬‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﺎزي و ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ ......‬ص ‪137 :‬‬
‫‪79‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺳﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪140 :‬‬
‫‪80‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪141 :‬‬
‫‪81‬‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﺎزي و ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ ......‬ص ‪143 :‬‬
‫‪82‬‬ ‫ﻧﺒﺮد ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ‪ .....‬ص ‪144 :‬‬
‫‪82‬‬ ‫« ﻧﻬﯽ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﻏﺎرت ﺧﯿﺎم ‪ .....‬ص ‪145 :‬‬
‫‪82‬‬ ‫ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺟﺎﻧﺴﻮز اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي آﺧﺮ ﺟﻨﮓ ‪ .....‬ص ‪146‌ :‬‬
‫‪83‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺷﻬﺎدت ﺟﺎﻧﺴﻮز ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪147 :‬‬
‫‪84‬‬ ‫اﻧﺼﺮاف ﺷﻤﺮ از آﺗﺶ زدن ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ‪ .....‬ص ‪148 :‬‬
‫‪84‬‬ ‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﮐﻬﻨﻪ ‪ .....‬ص ‪148 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 10‬از ‪127‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪84‬‬ ‫اﻓﺘﺎدن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﭘﺸﺖ اﺳﺐ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ و ﻓﺮﯾﺎد زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪149 :‬‬
‫‪85‬‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪150 :‬‬
‫‪85‬‬ ‫ﺧﺮوش ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺑﺮوز ﻃﻮﻓﺎن ﺳﯿﺎه ‪ .....‬ص ‪151 :‬‬
‫‪86‬‬ ‫ﻟﺤﻈﺎت ﺷﻬﺎدت ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از زﺑﺎن ﻫﻼل ‪ .....‬ص ‪152 :‬‬
‫‪86‬‬ ‫ﻏﺎرت وﺳﺎﺋﻞ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪153 :‬‬
‫‪87‬‬ ‫ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪن ﮐﻨﯿﺰ‪ ،‬و ﮔﺰارش ﺟﺎﻧﺴﻮز او ‪ .....‬ص ‪154 :‬‬
‫‪87‬‬ ‫ﻏﺎرت ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ‪ ،‬و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺻﺪاي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﻧﻮ ‪ .....‬ص ‪155 :‬‬
‫‪88‬‬ ‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم و ﺑﺎﻧﻮان در ﮐﻨﺎر ﺑﺪنﻫﺎي ﭘﺎره ﭘﺎره ﺷﻬﯿﺪان ‪ .....‬ص ‪155 :‬‬
‫‪89‬‬ ‫ﺳﮑﯿﻨﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم ﮐﻨﺎر ﺑﺪن ﭘﺪر ‪ .....‬ص ‪158 :‬‬
‫‪89‬‬ ‫ﺑﺪن ﻧﺎزﻧﯿﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﺎﯾﻤﺎل اﺳﺒﻬﺎ ‪ .....‬ص ‪158 :‬‬
‫‪89‬‬ ‫ﻣﺠﺎزات ﺳﯿﺎﻫﯽ ﻟﺸﮑﺮ ﺷﺪن ‪ .....‬ص ‪159 :‬‬
‫‪90‬‬ ‫ورود ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز او ‪ .....‬ص ‪160 :‬‬
‫‪91‬‬ ‫ﻋﺪم آﻣﺮزش ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪162 :‬‬
‫‪91‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺣﻮادث ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪163 :‬‬
‫‪91‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪91‬‬ ‫ﺳﺮﻫﺎي ﺷﻬﯿﺪان ‪ .....‬ص ‪163 :‬‬
‫‪92‬‬ ‫ورود اﺳﯿﺮان ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪165 :‬‬
‫‪92‬‬ ‫ﺣﺴﻦ ﻣﺜّﻨﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﯿﺮان ‪ .....‬ص ‪165 :‬‬
‫‪93‬‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ ﭘﺮﺷﻮر ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم در ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪166 :‬‬
‫‪94‬‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺻﻐﺮي ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪170 :‬‬
‫‪97‬‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ اّم ﮐﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪176 :‬‬
‫‪98‬‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪177 :‬‬
‫‪99‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﺧﻄﺒﻪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﭘﺎﺳﺦ او ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﮐﻮﻓﯿﺎن ‪ .....‬ص ‪179 :‬‬
‫‪100‬‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬و ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﺪﯾﺪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﺑﺎ او ‪ .....‬ص ‪180 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 11‬از ‪127‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪101‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﺪﯾﺪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ اﺑﻦ زﯾﺎد ‪ .....‬ص ‪182 :‬‬
‫‪101‬‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪن ﺳﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﮐﻮﭼﻪﻫﺎي ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪183 :‬‬
‫‪102‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﱠﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻔﯿ ﻒ ‪ .....‬ص ‪184 :‬‬
‫‪104‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬و ﻋﺰاداري ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ ‪ .....‬ص ‪188 :‬‬
‫‪104‬‬ ‫ﺣﺎدﺛﻪاي ﻋﺠﯿﺐ از ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻣﺴﯿﺮ راه ‪ .....‬ص ‪190 :‬‬
‫‪106‬‬ ‫ورود اﺳﯿﺮان ﺑﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬و درﺧﻮاﺳﺖ اّم ﮐﻠﺜﻮم از ﺷﻤﺮ ‪ .....‬ص ‪192 :‬‬
‫‪106‬‬ ‫اﺷﻌﺎر ﺟﺎﻧﺴﻮز ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ‪ .....‬ص ‪193 :‬‬
‫‪106‬‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺮﻣﺮد ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﯿﺎﻧﺎت اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪193 :‬‬
‫‪107‬‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﯾﻪ ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮان ‪ .....‬ص ‪195 :‬‬
‫‪108‬‬ ‫ﻧﺎﻟﻪ و ﺷﯿﻮن زﻧﯽ از ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ در درون ﮐﺎخ ﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪196 :‬‬
‫‪108‬‬ ‫ﻓﺨﺮ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﯾﺰﯾﺪ و زدن ﭼﻮب ﺧﯿﺰران ﺑﺮ دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪197 :‬‬
‫‪109‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪198 :‬‬
‫‪112‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺎﺧﯽ ﻣﺮد ﺷﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺷﻬﺎدت او ‪ .....‬ص ‪205 :‬‬
‫‪113‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺷﺪﯾﺪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺧﻄﯿﺐ ﯾﺎوهﮔﻮي ﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪206 :‬‬
‫‪113‬‬ ‫ﺧﻮاب دﯾﺪن ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺳﮑﯿﻨﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪207 :‬‬
‫‪114‬‬ ‫ﺳﺨﻦ رأس اﻟﺠﺎﻟﻮت‪ ،‬ﺑﺰرگ ﯾﻬﻮدﯾﺎن ‪ .....‬ص ‪208 :‬‬
‫‪114‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺳﻔﯿﺮ روم ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ و ﺷﻬﺎدت او ‪ .....‬ص ‪209 :‬‬
‫‪115‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺟﺎﻧﺴﻮز اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﻨﻬﺎل ‪ .....‬ص ‪210 :‬‬
‫‪116‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺮدﺳﺎل اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪212 :‬‬
‫‪116‬‬ ‫ﺳﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﭘﺎﺳﺦ ﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪213 :‬‬
‫‪117‬‬ ‫اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴﻼم در ﮐﺮﺑﻼ ‪ .....‬ص ‪214 :‬‬
‫‪117‬‬ ‫ﻧﻮﺣﻪ و ﻧﺎﻟﻪ ﺟّﻨﯿﺎن ‪ .....‬ص ‪215 :‬‬
‫‪118‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮐﺎروان ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﭘﯿﺎم ﺑﺸﯿﺮ ‪ .....‬ص ‪215 :‬‬
‫‪118‬‬ ‫اﺷﻌﺎر ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺑﺎﻧﻮﯾﯽ از ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﮔﻔﺘﮕﻮي او ﺑﺎ ﺑﺸﯿﺮ ‪ .....‬ص ‪217 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 12‬از ‪127‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪119‬‬ ‫ازدﺣﺎم ﻣﺮدم در ﻣﺤﻀﺮ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺧﻄﺒﻪ آن ﺣﻀﺮت ‪ .....‬ص ‪218 :‬‬
‫‪120‬‬ ‫ﻗﺒﻮل ﻋﺬر ﺧﻮاﻫﯽ ﺻﻮﺣﺎن ﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪ ‪ .....‬ص ‪221 :‬‬
‫‪121‬‬ ‫زﺑﺎن ﺣﺎل ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬در ﺳﻮگ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻋﺰﯾﺰاﻧﺶ ‪ .....‬ص ‪221 :‬‬
‫‪122‬‬ ‫دﻧﺒﺎﻟﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻬﯿﺪان ﮐﺮﺑﻼ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ‪ .....‬ص ‪224 :‬‬
‫‪122‬‬ ‫اﺷﻌﺎر ﺟﺎﻧﺴﻮز اﺑﻦ ﻗّﺘﻪ ‪ ......‬ص ‪225 :‬‬
‫‪123‬‬ ‫ﮔﺮﯾﻪ ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺳﻮگ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺷﻬﯿﺪان ‪ .....‬ص ‪226 :‬‬
‫‪124‬‬ ‫ﺳﺠﺪه و ﮔﺮﯾﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و راز ﮔﺮﯾﻪ او ‪ .....‬ص ‪227 :‬‬
‫‪124‬‬ ‫اﺷﻌﺎر ﻋﻤﯿﻖ ﻣﺆﻟّﻒ در ﺳﻮگ ﺷﻬﯿﺪان ‪ .....‬ص ‪228 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 13‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬

‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮐﺘﺎب‬
‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ ‪ :‬اﺑﻦ ﻃﺎوس‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ‪664-589 ،‬ق‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻗﺮاردادي ‪ :‬اﻟﻠﻬﻮف ﻋﻠﯽ ﻗﺘﻠﯽاﻟﻄﻔﻮف ‪.‬ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﯾﺪآور ‪ :‬ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف ‪ /‬ﻣﻮﻟﻒ ﺳﯿﺪﺑﻦ ﻃﺎووس؛ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﺪياﺷﺘﻬﺎردي‪.‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺸﺮ ‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻄﻬﺮ‪.1387 ،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮي ‪ 230 :‬ص‪.‬‬
‫ﺷﺎﺑﮏ ‪ 25000 :‬رﯾﺎل‪9789645839497 :‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ﭼﺎپ دوم‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‪ :‬ص‪ 230 - [229] .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦﺑﻦ ﻋﻠﯽ )ع(‪ ،‬اﻣﺎم ﺳﻮم‪61 - 4 ،‬ق‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬واﻗﻌﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪61 ،‬ق‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪي اﺷﺘﻬﺎردي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،-1323 ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫رده ﺑﻨﺪي ﮐﻨﮕﺮه ‪/BP41/5 :‬اﻟﻒ‪2‬ل‪1387 9041‬‬
‫رده ﺑﻨﺪي دﯾﻮﯾﯽ ‪297/9534 :‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻠﯽ ‪1698588 :‬‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺑ ِْﺴِﻢ اﻟﻠﱠِﻪ اﻟﱠﺮْﺣﻤِﻦ اﻟﱠﺮِﺣﯿِﻢ‬
‫ﻧﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ اﺑﺪّﯾﺖ ‪ .....‬ص ‪11 :‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮاي اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺗﮑﺮار ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪن‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﺘﻮّﻗﻒ ﺷﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮگ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم و ﻣﺎﺟﺮاي ﺷـﻬﺎدت او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺲ ﮐﺸـﯿﺪن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم ﻧﺎب‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﯾﺪ ﺗﮑﺮار ﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎره ﻫﺰاران ﮐﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮔﺮدد ﺑﺎز اﻧﺪك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم و ﻣـﺎﺟﺮاي ﮐﺮﺑﻼـي او درﯾـﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻗﯿﺎﻧﻮس اﺑـﺪّﯾﺖ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺸـﮑﯽ ﺑﻪ آن راه‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﻣﻮاج ﺣﯿﺎت‪ ،‬ﻫﻤﻮاره از اﯾﻦ درﯾﺎ‪ ،‬ﺑﺎران رﺣﻤﺖ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬و آن ﺑﺎران ﺑﺮ ﺻـﻔﺤﻪ روح و ﺟﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺒﺎرد‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺰرﻋﻪ‬
‫دﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﺸﺎط و ﺧّﺮم ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﻧﺸﯿﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺑﺎران ﻣﺘﻮّﻗﻒ ﺷﻮد ﻣﺰرﻋﻪ دل ﻣﯽﺧﺸﮑﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﺧﺸﮏ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺤّﻮل و رﺷﺪ و ﻧﺸﺎط ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪12 :‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺴﯿﻦﺷﻨﺎﺳـﯽ در ﮐﻨﺎر اﺳﻼمﺷﻨﺎﺳـﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ دﯾﮕﺮ در دﻟﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎران درﯾﺎي وﺟﻮد ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺑﺎﻏﺴﺘﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 14‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫دل‪ ،‬ﻻﻟﻪ روﯾﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺮ ﻧﻪ از ﺷﻮرهزار ﺟﺰ ﺧﺎر و ﺧﺲ‪ ،‬ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﻧﻤﯽروﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺟﻬﺎن آﻣﺪه ﺗﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭼﺮﺧﻬﺎي ﺟﺮﯾﺎن ﻃﺎﻏﻮتزداﯾﯽ را ﻫﻤﻮاره در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآورد‪.‬‬
‫او ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﺧﻮﻧﯿﻨﺶ آﻣﺪه ﺗﺎ اﻧﻮار اﺳـﻼم ﻧﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم را در دﻟﻬﺎ روﺷﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و روﺷﻦ‬
‫ﻧﮕﻪ دارد‪ .‬ﺣـﺎدﺛﻪ ﻏﻤﺒـﺎر ﮐﺮﺑﻼـي او ﻣﺨﺼﻮص ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﮐﺮﺑﻼ و ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ‪ 61‬ﻫﺠﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﺮﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬـﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬روز و ﺷﺐﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺘﻬﺎ‪ ،‬دﻗﯿﻘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻟﺤﻈﻪﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺳﺮاﺳـﺮ زﻣﯿﻦ از ﻋﺼﺮ آدم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺗﺎ آﺧﺮ دﻧﯿﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ دارد »‪،«1‬‬
‫ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺑﯿﻨﺶ اﺳﻼم ﻧﺎب‪» ،‬ﮐّﻞ ارض ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬و ﮐّﻞ ﯾﻮم ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬ﻫﺮ زﻣﯿﻨﯽ ﮐﺮﺑﻼ و ﻫﺮ روزي ﻋﺎﺷﻮرا اﺳﺖ«‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و اﻣﺎﻣﺎن دﯾﮕﺮ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﻮاره ﺧﺎﻃﺮه ﻋﺎﺷﻮرا‪ -‬ﺣّﺘﯽ ﺟﺰﺋّﯿﺎت آن را‪ -‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﺮاز‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺟﺎﻧﺴﻮز ﮐﺮﺑﻼ را‪ ،‬از ﻋﺎﻟﯿﺘﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدات و ارزﺷﻬﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز آدم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪12 :‬‬
‫در آﯾﻪ ‪ 37‬ﺑﻘﺮه ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪:‬‬
‫َﻓَﺘَﻠﱠﻘﯽ آَدُم ﻣِْﻦ َرﺑ ﱢِﻪ َﮐﻠِﻤﺎٍت َﻓﺘﺎَب َﻋَﻠﯿِْﻪ‪ ،‬آدم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم )ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﺑﻪ از ﺗﺮك اوﻟﯽ( ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ را از ﺧﺪاوﻧـﺪ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد )و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﮐﺮد( ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ او را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ (1‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟّﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺳﺨﻦ از ﻧﻬﻀﺖ ﺧﻮﻧﯿﻦ او در ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪13 :‬‬
‫در ﮐﺘﺎب اﻟّﺪر اﻟّﺜﻤﯿﻦ‪ ،‬در ﺗﻔﺴـﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ آدم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺎق ﻋﺮش را دﯾﺪ ﮐﻪ در آن ﻧﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و اﻣﺎﻣﺎن ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴﻼم ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﻪ آدم ﺗﻠﻘﯿﻦ ﮐﺮد ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت را ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﯾﺎ ﺣﻤﯿﺪ ﺑﺤّﻖ ﻣﺤّﻤﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﺎﻟﯽ ﺑﺤّﻖ ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﻓﺎﻃﺮ ﺑﺤّﻖ ﻓﺎﻃﻤﮥ ﯾﺎ ﻣﺤﺴﻦ ﺑﺤّﻖ اﻟﺤﺴﻦ و اﻟﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬و ﻣﻨﮏ اﻻﺣﺴﺎن‪،‬‬
‫اي ﺧـﺪاي ﺳـﺘﻮده ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺤّﻤﺪ ﺳـﺘﻮده ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ اي ﺧﺪاي ارﺟﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم‪ ،‬اي آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺑﻪ ﺣﻖ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم‪ ،‬اي اﺣﺴﺎنﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم و از ﺗﻮ اﺳﺖ اﺣﺴﺎن‪.‬‬
‫آدم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت را ﺑﻪ زﺑﺎن آورد‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﻧﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ زﺑﺎﻧﺶ آﻣﺪ‪ ،‬دﻟﺶ ﺷﮑﺴﺖ و ﻗﻄﺮات اﺷﮏ‬
‫از ﭼﺸـﻤﺎﻧﺶ ﺳـﺮازﯾﺮ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮادرم ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ! ﻋﻠّﺖ ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ذﮐﺮ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻗﻠﺒﻢ ﻣﯽﺷـﮑﻨﺪ و اﺷـﮑﻢ ﺟﺎري‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد؟! ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي آدم! ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺴـﺮت ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﺟﺎﻧﺴﻮزي وارد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺼـﯿﺒﺘﻬﺎ در ﻧﺰد آن‬
‫ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آدم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮادرم ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ! آن ﻣﺼﯿﺒﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎ ﻟﺐ ﺗﺸـﻨﻪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ و ﻏﺮﯾﺐ و ﺑﯽﯾﺎر و ﯾﺎور ﮐﺸـﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ او را در آن روز ﺑﺒﯿﻨﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺻـﺪا‬
‫ﻣ ﯽز ﻧ ﺪ ‪:‬‬
‫»وا ﻋﻄﺸﺎه! وا ﻗﻠّﮥ ﻧﺎﺻﺮاه‬
‫!‪ ،‬اي واي از ﺳﻮز ﺗﺸﻨﮕﯽ‪ ،‬اي واي از ﮐﻤﯽ ﯾﺎور!« ﺷّﺪت ﺗﺸﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻦ او و آﺳﻤﺎن را ﻫﻤﭽﻮن دود ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﻮاب او را ﺟﺰ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎ و وﺳـﯿﻠﻪ ﮐﺸـﺘﻦ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺳـﺮ او را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ اّﻣﺎ از ﻗﻔﺎ ﺟﺪا ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ از ﻓﺮش و اﺳﺒﺎب ﺧﺎﻧﻪ را دارد ﻫﻤﻪ را‬
‫ﻏﺎرت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻫﺎي او و ﯾﺎراﻧﺶ را در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن اﻫﻞ ﺑﯿﺘﺶ در ﮐﻨﺎر آن ﺳﺮﻫﺎ ﻋﺒﻮر داده‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪14 :‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪...‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 15‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ و آدم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﭽﻮن زن ﭘﺴﺮ ﻣﺮدهاي ﺑﺮاي ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ در ﺿﻤﻦ ﮔﻔﺘﺎري ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﮐّﻞ ﻣﻦ ﺑﮑﯽ ﻣﻨﻬﻢ ﻋﻠﯽ ﻣﺼﺎب اﻟﺤﺴﯿﻦ اﺧﺬﻧﺎ ﺑﯿﺪه و ادﺧﻠﻨﺎه اﻟﺠّﻨﮥ‬
‫‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺴـﯽ از اّﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮔﺮﯾﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﻗﯿﺎﻣﺖ دﺳﺖ او را ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ و او را وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ »‪«2‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻗﺪري ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺧﺎﻃﺮه ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮐﻮﺷﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺣّﺘﯽ ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮرش در روي ﻧﮕﯿﻦ‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮش ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺧﺰي و ﺷﻘﯽ ﻗﺎﺗﻞ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫‪ ،‬رﺳﻮا و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺷﺪ ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪«3» «.‬‬
‫ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳـﺎس ﻣـﺎ ﺑﺎﯾـﺪ ﻫﻤﻮاره ﯾـﺎد و ﻧـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را زﻧـﺪه ﻧﮕﻪ دارﯾﻢ‪ ،‬و ﻧﻬﻀﺖ ﻋﻈﯿﻢ ﻋﺎﺷﻮرا و اﻫـﺪاف آن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺑﺴـﭙﺎرﯾﻢ‪ ،‬و ﻣﺼﺎﺋﺐ آن ﺣﻀـﺮت و ﺷﻬﺪاي ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬و رﻧﺠﻬﺎي اﺳﯿﺮان ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴﻼم را ﺗﺠﺪﯾﺪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﮑﺮار‬
‫آن ﻫﻤﭽﻮن ﺗﮑﺮار آب دادن ﺑﻪ درﺧﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت و رﺷﺪ آن درﺧﺖ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺆّﻟﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ‪ .....‬ص ‪14 :‬‬
‫ﻣﺆﻟّﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس« اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،44‬ص ‪245‬‬
‫)‪ .(2‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،44‬ص ‪293‬‬
‫)‪ .(3‬ﻓﺮوع ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪474‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪15 :‬‬
‫ﻧﺴـﺒﺶ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﭘﺪر ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﺎدر ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﺴﺐ او ﺑﻪ ﺣﺴﻦ‬
‫ﻣﺜّﻨﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻓﺮزﻧـﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻣﯽرﺳـﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺴـﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ رو او را »ذو‬
‫اﻟﺤﺴﺒﯿﻦ« )داراي دو ﺣﺴﺐ( ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻧـﺎم او ﻋﻠﯽ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻋﻨﻮان او را ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬اﻟﺴـّﯿﺪ رﺿـﯽ اﻟـّﺪﯾﻦ اﺑﻮ اﻟﻘـﺎﺳﻢ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ‬
‫)ﺳﻌﺪ اﻟّﺪﯾﻦ( اﺑﯽ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣّﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس‪«1» «.‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﮐﻪ ﻧـﺎم ﯾﮑﯽ از اﺟـﺪادش »ﻃﺎوس« ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﻣﻌﺮوف ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آن ﺟـّﺪش‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻃﺎوس ﺻﻮرﺗﯽ زﯾﺒﺎ و‬
‫ﻧﻤﮑﯿﻦ داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺎﻫﺎﯾﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻃﺎوس ﺗﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺎ ﺻﻮرﺗﺶ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ رﺑّﺎﻧﯽ و زاﻫـﺪ ﺻـﻤﺪاﻧﯽ و ﻣﺤّﺪث ﺧﺒﯿﺮ در ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺎه ﻣﺤّﺮم ﺳﺎل ‪ 598‬ه‪ .‬ق در ﺷـﻬﺮ ﺣّﻠﻪ )واﻗﻊ در ﮐﺸﻮر ﻋﺮاق( دﯾﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‬
‫ﮔﺸﻮد‪ ،‬و در ﺳﺎل ‪ 664‬ه ق ﺻﺒﺢ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﭘﻨﺠﻢ ذي ﻗﻌﺪه در ‪ 75‬ﺳﺎﻟﮕﯽ در ﺑﻐﺪاد رﺣﻠﺖ ﮐﺮد‪ «2» .‬ﻣﺮﻗﺪ ﻣﻄّﻬﺮش در ﻧﺠﻒ اﺷﺮف‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫او در ﺷـﻬﺮ ﺣّﻠﻪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ ﮐﺮد‪ ،‬دروس ﻣﻘـّﺪﻣﺎﺗﯽ را در ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬او اﺳﺎﺗﯿﺪ ﺑﺴـﯿﺎر داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺪرش ﺳـﻌﺪاﻟّﺪﯾﻦ ﻣﻮﺳـﯽ و ﺟّﺪش‬
‫وّرام ﺑـﻦ اﺑﯽ ﻓﺮاس ﻧﺨﻌﯽ »‪ «3‬ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳـﯽ در ﺗﺮﺑﯿﺖ او داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﭘﺪر و ﺟّﺪم وّرام ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘﺶ را در ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻦ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻌّﻠﻢ اﺧﻼق و ﭘﺎﮐﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ (1‬وﻟﯽ ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب )ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد( ﻧﺎم ﺧﻮدش را ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻨﻮان ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠّﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 16‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﺣﺴﯿﻨﯽ«‬
‫)‪ .(2‬ﺑﻌﻀﯽ وﻓﺎت او را در ﺳﺎل ‪ 668‬ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪) .‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪(146‬‬
‫)‪ .(3‬وّرام ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎب ﺗﻨﺒﯿﻪ اﻟﺨﻮاﻃﺮ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وّرام( ﭘﺪر ﻣﺎدر ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺎدر ﭘﺪرش )ﻣﻮﺳـﯽ( دﺧﺘﺮ ﭘﺴـﺮ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‬
‫ﺑﻮد‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪16 :‬‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ‪ .....‬ص ‪16 :‬‬
‫ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس‪ -‬ﻗّﺪس ﺳـّﺮه‪ -‬ﺑﻪ رواﯾﺎت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و اﻣﺎﻣﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴﻼم ﺑﺴﯿﺎر اﻫﻤّﯿﺖ ﻣﯽداد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و اﻣﺎﻣﺎن ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴﻼم ﭘﺲ از ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ و ﮐﺎﻧﻮن اﺻﯿﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ دﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او داراي ﯾﮏ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨـﺎﻧﻪ ﺷﺨﺼـﯽ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫـﺎي ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﺎد ﻣﯽﺷـﺪ‪ ،‬و داراي ‪ 1500‬ﮐﺘﺎب )ﻣﺮﺟﻊ( ﺑﻮد‪.‬‬
‫»‪«1‬‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻔـﺎت او در ﺷﺆون ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧـﺎم ﺣـﺪود ﺷـﺼﺖ ﮐﺘـﺎب او در ﮐﺘﺐ رﺟـﺎل و ﺗﺮاﺟﻢ ذﮐﺮ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي‬
‫ﻣﻌﺮوف او ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻻﻣﺎن ﻣﻦ اﺧﻄﺎر اﻻﺳﻔﺎر و اﻟّﺰﻣﺎن‪ ،‬ﻓﻼح اﻟّﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺳﻌﺪ اﻟّﺴﻌﻮد‪ ،‬اﺳﺮار اﻟّﺼﻼة و اﻧﻮار اﻟّﺪﻋﻮات‪ ،‬اﻻﻗﺒﺎل ﺑﺎﻻﻋﻤﺎل اﻟﺤﺴﻨﻪ‪ ،‬ﮐﺸﻒ اﻟﻤﺤّﺠﮥ‬
‫ﻟﺜﻤﺮة اﻟﻤﻬﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺞ اﻟّﺪﻋﻮات »‪ ،«2‬اﻟﻠّﻬﻮف ﻋﻠﯽ ﻗﺘﻠﯽ اﻟّﻄﻔﻮف )ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ( »‪ «3‬و ‪«4» ...‬‬
‫ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ‪ .....‬ص ‪16 :‬‬
‫ﻋﻠّﺎﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ در ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺎه‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﻟّﺬرﯾﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪ 244‬و ‪176‬‬
‫)‪ .(2‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﻓﺮﺣﮥ اﻟﻐﺮي را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﻧﺴـﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﺷـﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا »ﻓﺮﺣﮥ اﻟﻐﺮي« ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺑﺮادرزاده ﺳﯿﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻃﺎوس‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﯿﺎث اﻟّﺪﯾﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﮑﺮﯾﻢ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻮده و او را در ﻫﻮش و درك ﯾﮕﺎﻧﻪ دوران ﺧﻮ ﻧا ﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﻓﻮاﺋﺪ اﻟﺮﺿﻮّﯾﻪ‪ ،‬ص ‪(338‬‬
‫)‪ .(3‬ﻧﺎم دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب »اﻟﻤﻠﻬﻮف ﻋﻠﯽ ﻗﺘﻠﯽ اﻟّﻄﻔﻮف« )ﯾﻌﻨﯽ آه ﺳﻮزان ﺑﺮاي ﮐﺸـﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ﮐﺮﺑﻼ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺸﻬﻮر ﻫﻤﺎن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ‬
‫)‪ .(4‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 145‬و ‪ -146‬اﻟّﺬرﯾﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪ -177‬ﻓﻮاﺋﺪ اﻟّﺮﺿﻮّﯾﻪ‪ ،‬ص ‪ -331‬ﺑﻬﺠﮥ اﻵﻣﺎل‪ ،‬ج ‪ 5‬ص ‪537‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪17 :‬‬
‫ﻣﺤّﺮم ﺳﺎل ‪ 589‬ه‪ .‬ق در ﺷـﻬﺮ ﺣّﻠﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل در ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ‪ 25‬ﺳﺎل در ﻋﺼﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻨﯽ ﻋّﺒﺎس در‬
‫ﺑﻐﺪاد ﺳـﮑﻮﻧﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺣّﻠﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻧﺠﻒ اﺷـﺮف رﻓﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل در ﻧﺠﻒ اﺷـﺮف‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﻪ ﺳﺎل در ﮐﺮﺑﻼ و‬
‫ﺳﻪ ﺳـﺎل در ﺷـﻬﺮ ﮐـﺎﻇﻤﯿﻦ زﯾﺴﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺎﻣّﺮا رﻓﺖ و ﭘﺲ از ﺳﻪ ﺳﺎل ﺳـﮑﻮﻧﺖ در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻐـﺪاد ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ دوﻟﺖ‬
‫ﻣﻐﻮل ﺑﺮ اوﺿﺎع ﻣﺴـّﻠﻂ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺼـﺮ )ﺳـﯽ و ﺷﺸﻤﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻋّﺒﺎﺳﯽ( ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ او اﺻﺮار ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﻘﺎﺑﺖ )و رﯾﺎﺳﺖ( ﻃﺎﻟﺒّﯿﯿﻦ و ﺳﺎدات‬
‫ﻋﺮاق را ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﭙـﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺲ از ﺑﺮﻗﺮاري ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻐﻮل‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻫﻼﮐﻮﺧﺎن در ﺳﺎل ‪ 661‬ه‪ .‬ق‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﺎﻟﺤﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽداد‪ ،‬ﻋﻬﺪهدار ﻧﻘﺎﺑﺖ ﻃﺎﻟﺒّﯿﯿﻦ و ﺳﺎدات ﻋﺮاق ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻧﻘﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﺎل و ﯾﺎزده ﻣﺎه ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪«1» «.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 17‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬

‫ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﺑﺰرﮔﻤﺮد ﻓﻀﯿﻠﺖ ‪ .....‬ص ‪17 :‬‬

‫اﯾﻦ ﻋـﺎﻟﻢ رﺑّﺎﻧﯽ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮد‪ ،‬و در ﺳـﯿﺮ و ﺳـﻠﻮك و ﮐﻤﺎﻻت ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬در ﺳـﻄﺢ ﺑﺴـﯿﺎر ﻋﺎﻟﯽ ﻣﯽدرﺧﺸـﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ او را ﺑﺎ ﻋﺎﻟﯿﺘﺮﯾﻦ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﺳﺘﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋّﻠﺎﻣﻪ ﺣّﻠﯽ )وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﺎل ‪ 726‬ه‪ .‬ق ﮐﻪ از ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﺑﻮد(‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﭘﺎرﺳﺎي وارﺳﺘﻪ‪ ،‬و ﻋﺎﺑﺪ ﭘﺎﮐﺮوش ﺑﻮد در ﺣّﺪي ﮐﻪ داراي ﮐﺮاﻣﺎت ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻌﻀﯽ را ﭘﺪرم رواﯾﺖ ﻧﻤﻮد‪«2» «.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻫﻤﺎن ﻣﺪرك‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ -467‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪144‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪18 :‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﮐﺘﺎب ﻣﻨﻬﺎج اﻟـّﺼ ﻼح در ﺑﺤﺚ اﺳﺘﺨﺎره ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬و ﮐﺎن اﻋﺒﺪ ﻣﻦ رأﯾﻨﺎ ﻣﻦ اﻫﻞ زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس‪ ،‬در ﻣﯿﺎن آﻧﭽﻪ را‬
‫از ﻋﻠﻤﺎي ﻋﺼﺮش دﯾﺪهاﯾﻢ‪ ،‬از ﻫﻤﻪ ﻋﺎﺑﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﻋّﻠﺎﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴـﯽ رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎ و ﺳـﯿﺮه ﻧﻮﯾﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از او آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﻘﻮاﯾﯽ و ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﮐﺮاﻣﺎت ﺗﻤﺠﯿﺪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫او وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﻬـﺪهدار ﻧﻘـﺎﺑﺖ )و ﺳـﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺳـﺎدات( ﺷـﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺸﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي از ﺟـّﺪش ﺣﻀـﺮت رﺿﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم )در ﻣﻮرد‬
‫وﻻﯾﺘﻌﻬﺪي از ﻣﺄﻣﻮن( ﻟﺒﺎس ﺳﺒﺰ ﭘﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮواﻧﺶ ﻧﯿﺰ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﺳﯿﺎه را از ﺗﻦ ﺧﺎرج ﻧﻤﻮده و ﻟﺒﺎس ﺳﺒﺰ ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫او ﺑﻪ ﻗﺪري ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت و ﻧﻤﺎز اﻫﻤّﯿﺖ ﻣﯽداد‪ ،‬ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ از ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻻﻣﺎن ﻣﻦ اﺧﻄﺎر اﻻﺳﻔﺎر« در ذﯾﻞ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫»اّن اﻟﻤﺆﻣﻦ اذا ﮐﺎن ﻟﻠﱠﻪ ﻣﺨﻠﺼﺎ اﺧﺎف اﻟﻠﱠﻪ ﻣﻨﻪ ﮐّﻞ ﺷﯽء‬
‫‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺮ ﮔﺎه ﮐﺎرﻫﺎﯾﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ را از او ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‪«2» «.‬‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬روزي در ﺧﺎﻧﻪام در ﺣﻠّﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﻣﯽﺧﻮاﻧـﺪم‪ ،‬ﻣﺎري آﻣـﺪ و زﯾﺮ ﺳـّﺠﺎدهام رﻓﺖ و ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺗﻤﺎم ﮐﺮدم ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫آﺳﯿﺒﯽ ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز‪ ،‬آن را ﮐﺸﺘﻢ‪«3» «.‬‬
‫از ﮐﺮاﻣـﺎت اﯾـﻦ ﺑﺰرﮔﻤﺮد ﻋﻠـﻢ و ﺗﻘـﻮا اﯾﻨﮑـﻪ‪ :‬ﻣﺤـّﺪث ﻧـﻮري در ﮐﺘـﺎب ﻣﺴـﺘﺪرك ﭘﺲ از ذﮐﺮ ﺑﻌﻀـﯽ از ﮐﺮاﻣـﺎت ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃـﺎوس‪،‬‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬از ﮐﺘﺎب »ﮐﺸﻒ اﻟﻤﺤّﺠﮥ« )ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس( ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 144‬و ‪145‬‬
‫)‪ .(2‬رواﯾﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن از اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،70‬ص ‪(248‬‬
‫)‪ .(3‬ﻓﻮاﺋﺪ اﻟﺮﺿﻮّﯾﻪ‪ ،‬ص ‪333‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪19 :‬‬
‫در ﻣﻼﻗﺎت و ﺗﺸّﺮف او ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي ﻋﺠﻞ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ اﻟﺸﺮﯾﻒ ﺑﺎز ﺑﻮده اﺳﺖ‪«1» «.‬‬
‫ﻣﺤّﺪث ﻧﻮري در ﮐﺘﺎب ﺟّﻨﮥ اﻟﻤﺄوي‪ ،‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﺮاﻣﺖ از ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ در اواﺧﺮ ﮐﺘﺎب »اﻟﻤﻬّﺞ اﻟّﺪﻋﻮات« ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ در ﺷﻬﺮ ﺳﺎﻣّﺮا در ﺳﺤﺮ ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ‪ 13‬ذي ﻗﻌﺪه ﺳﺎل ‪ 638‬ه‪ .‬ق )در ﺳﺮداب( اﯾﻦ دﻋﺎ را از ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺋﻢ ﻋﺠﻞ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 18‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﻟﺸﺮﯾﻒ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺑﻘﺎء و ﻋّﺰت ﻣﺆﻣﻨﺎن دﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و آن دﻋﺎ )ﻇﺎﻫﺮا( اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻬﯽ ﺑﺤّﻖ ﻣﻦ ﻧﺎﺟـﺎك‪ ،‬و ﺑﺤّﻖ ﻣﻦ دﻋـﺎك ﻓﯽ اﻟـﺒّﺮ و اﻟﺒﺤﺮ‪ ،‬ﺗﻔـّﻀ ﻞ ﻋﻠﯽ ﻓﻘﺮاء اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ و اﻟﻤﺆﻣﻨـﺎت ﺑﺎﻟﻐﻨـﺎء‪ ،‬و اﻟـّﺜﺮوة‪ ،‬و ﻋﻠﯽ ﻣﺮﺿـﯽ‬
‫اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ و ﻟا ﻤﺆﻣﻨـﺎت ﺑﺎﻟّﺸـ ﻔﺎء و اﻟـّﺼ ّﺤﮥ‪ ،‬و ﻋﻠﯽ اﺣﯿـﺎء اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ و اﻟﻤﺆﻣﻨـﺎت ﺑـﺎﻟّﻠﻄﻒ و اﻟﮑﺮاﻣـﮥ‪ ،‬و ﻋﻠﯽ اﻣﻮات اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ و اﻟﻤﺆﻣﻨـﺎت‬
‫ﺑﺎﻟﻤﻐﻔﺮة و اﻟّﺮﺣﻤﮥ‪ ،‬و ﻋﻠﯽ ﻏﺮﺑﺎء اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ و اﻟﻤﺆﻣﻨﺎت ﺑﺎﻟّﺮّد اﻟﯽ اوﻃﺎﻧﻬﻢ ﺳﺎﻟﻤﯿﻦ ﻏﺎﻧﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺤّﻖ ﻣﺤّﻤﺪ و آﻟﻪ اﻟّﻄﺎﻫﺮﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪا! ﺑﻪ ﺣﻖ ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ در ﺧﺸـﮑﯽ و درﯾﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ درﮔﺎﻫﺖ دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻘﯿﺮان ﻣﺆﻣﻦ از زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﯽﻧﯿﺎزي و‬
‫ﺛﺮوت ﮐﺮاﻣﺖ ﻓﺮﻣـﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎران ﻣﺆﻣﻦ از زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﺷـﻔﺎ و ﺳـﻼﻣﺘﯽ ﺑـﺪه‪ ،‬و ﺑﻪ زﻧـﺪﮔﺎﻧﯿﺸﺎن ﻟﻄﻒ و ﮐﺮاﻣﺖ ﮐﻦ و ﻣﺮدﮔﺎن را ﻣﺸـﻤﻮل‬
‫آﻣﺮزش و رﺣﻤﺘﺖ ﻗﺮار ﺑﺪه‪ ،‬و ﻏﺮﯾﺒﺎن از آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺘﯽ و دﺳﺖ ﭘﺮ ﺑﻪ وﻃﻦﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺮدان‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺤّﻤﺪ و آل ﭘﺎﮐﺶ‪.‬‬
‫ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻮﯾﺎ اﻣﺎم زﻣﺎن ﻋﺠﻞ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ اﻟﺸﺮﯾﻒ در دﻋﺎ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را اﻓﺰود‪:‬‬
‫»و اﺣﯿﻬﻢ ﻓﯽ ﻋّﺰﻧﺎ و ﻣﻠﮑﻨﺎ و ﺳﻠﻄﺎﻧﻨﺎ و دوﻟﺘﻨﺎ‬
‫‪ ،‬و آ ﻧﻬﺎ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﻟﮑﻨﯽ و اﻻﻟﻘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪339‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪20 :‬‬
‫را در ﻋّﺰت و ﺷﻮﮐﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ و دوﻟﺖ ﻣﺎ زﻧﺪه ﺑﺪار« ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺷﯿﻌﯿﺎن دﻋﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪«1» .‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ در ﮐﺘﺎب »ﻏﯿﺎث ﺳﻠﻄﺎن اﻟﻮري« ﻣﮑﺎﺷﻔﺎﺗﯽ را ﮐﻪ در ﺣﺮم ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮاﯾﺶ رخ داده ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﻣﻪ و ﭘﯿﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﻀـﺮت ﻣﻬﺪي ﻋﺠﻞ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ اﻟﺸـﺮﯾﻒ ﺗﻮّﺳﻂ ﻣﺮدي وارﺳـﺘﻪ و ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪ اﻟﻤﺤﺴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي او‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ذﮐﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ »‪.«2‬‬
‫از ﮔﻔﺘﻨﯿﻬـﺎ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃـﺎوس ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﺎره ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در اﻣﻮر ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر اﻫﻤّﯿﺖ ﻣﯽداد‪ ،‬او در ﮐﺘـﺎب اﻻﺳـﺘﺨﺎرات ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪:‬‬
‫»ﻣـّﺪﺗﯽ در ﺟﺎﻧﺐ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻐـﺪاد ﻣﯽزﯾﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻨﺎﺻﺐ دوﻟﺘﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻣﻦ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺮدﯾـﺪ داﺷـﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ او‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﻢ ﯾﺎ ﻧﻪ؟ ﺑﯿﺴﺖ و دو روز در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدم و ﻫﺮ روز اﺳـﺘﺨﺎره )ذات اﻟّﺮﻗﺎع( ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬و ﺟﻮاب اﺳـﺘﺨﺎره‪ ،‬ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﺎ او‬
‫ﻣﻼﻗـﺎت ﻧﮑﺮدم« ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪ :‬در اّﯾﺎم ﺳـﮑﻮﻧﺘﻢ در ﺑﻐـﺪاد‪ ،‬ﭼﻨـﺪ روز ﺑﻪ ﺣﻠّﻪ رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ از ﺧﻮﯾﺸﺎﻧﻢ از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﻢ )ﺑﺎ ﺗﻮّﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ دواﺋﺮ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬در دﺳﺖ وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ ﻧﺒﻮد( ﯾﮏ ﻣﺎه ﺻـﺒﺢ و ﻋﺼﺮ اﺳﺘﺨﺎره ﮐﺮدم‪ ،‬و ﺗﻌﺪاد‬
‫اﺳـﺘﺨﺎرهﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺎه ﻋﺪد رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﺧﻮب ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ او ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮدم‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣّﺪﺗﯽ ﺑﺮاي ﻣﻦ آﺷﮑﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻦ در ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﺮدن ﺑﺎ او ﺑﻮده‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎ او ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬آﺳﯿﺐ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻪ ﺣﯿﺜّﯿﺖ ﻣﻦ وارد ﻣﯽﺷﺪ »‪«3‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺟّﻨﮥ اﻟﻤﺄوي‪ ،‬واﻗﻊ در آﺧﺮ ج ‪ 53‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ص ‪ ،303‬ﺑﺎ ﺗﻮّﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎورﻗﯽ‬
‫)‪ .(2‬ﺷﺮح اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺟّﻨﮥ اﻟﻤﺄوي‪ ،‬واﻗﻊ در آﺧﺮ ج ‪ 53‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ص ‪ 208‬ﺗﺎ ‪ 213‬آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫)‪ .(3‬ﺑﻬﺠﮥ اﻵﻣﺎل‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪538‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪21 :‬‬
‫از ﺷـﻨﯿﺪﻧﯿﻬﺎ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺧﻠﯿﻔﻪ وﻗﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس رﺣﻤـﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ »ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎوت را ﺑﭙﺬﯾﺮ« او در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل‬
‫اﺳﺖ در وﺟﻮد ﻣﻦ ﺑﯿﻦ ﻋﻘﻞ و ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻧﺰاع و ﮐﺸـﻤﮑﺶ اﺳﺖ‪ ،‬و آن دو ﻣﺮا ﻗﺎﺿـﯽ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺗﻮ را‬
‫ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻫﻤﯿﺸـﮕﯽ آن ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ اﯾﻦ ﻧﻘﺪ ﺑﮕﯿﺮ و دﺳﺖ از آن ﻧﺴـﯿﻪ ﺑﺮدار‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣّﺪت ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬
‫ﻋﻘـﻞ ﮔـﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ اﻗـﺪام ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﮐﻪ در ﻣـّﺪت ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﻫﻨﻮز ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻪام دﻋﻮاي ﻋﻘﻞ و ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ را ﭘﺎﯾﺎن دﻫﻢ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 19‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻬﺪهدار ﻗﻀﺎوت ﺑﯿﻦ دﻋﻮاﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم ﺷﻮم« او ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟّﯿﺖ ﺧﻄﯿﺮ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ »‪ «1‬از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي‬
‫ﺳـّﯿ ﺪ ﺑﻦ ﻃـﺎوس رﺣﻤـﮥ اﻟﻠﱠﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﮐﻔﻦ ﺧـﻮد را ﻣﻬـّﯿ ﺎ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺖ و آن را ﻟﺒـﺎس اﺣﺮام ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪ ،‬در ﻣّﮑﻪ آن را ﺑﺮ روي‬
‫ﮐﻌﺒﻪ و ﺣﺠﺮ اﻻﺳﻮد ﭘﻬﻦ ﮐﺮد‪ ،‬و آن را در ﮐﻨﺎر ﻣﺮﻗﺪ ﻣﻄّﻬﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و اﺋّﻤﻪ ﺑﻘﯿﻊ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴـ ﻼم و اﻣﯿﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم )در ﻧﺠﻒ( و اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم )در ﮐﺮﺑﻼـ( و اﻣـﺎم ﮐـﺎﻇﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و اﻣﺎم ﺟﻮاد ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم )در‬
‫ﮐﺎﻇﻤﯿﻦ( و اﻣﺎم ﻫﺎدي و اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮑﺮي ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم و )در ﺳﺮداب ﺳﺎﻣّﺮا(‪ ،‬ﻣﺘﺒّﺮك ﻧﻤﻮد‪ ،‬و آن را وﺳﯿﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﯾﺸﺎن و ﻧﺠﺎت‬
‫از ﻓﺰع روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﮕـﺎه ﺑﻪ ﮐﻔﻦ اﺳـﺘﺤﺒﺎب دارد‪ ،‬ﮔﻬﮕـﺎه آن را ﺑـﺎز ﻣﯽﮐﺮد ﺑﻪ آن ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺒﺮش را در ﻧﺠﻒ اﺷـﺮف ﻣﻬّﯿﺎ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻃﺒﻖ رواﯾﺎت‪ ،‬ﺟﻨﺎب ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺳـﻌﯿﺪ رﺣﻤـﮥ اﻟﻠﱠﻪ و ﭘﺴـﺮش ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن )ﻧﺎﯾﺐ ﺧﺎص اّول و دوم اﻣﺎم زﻣﺎن ﻋﺠﻞ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ‬
‫اﻟﺸﺮﯾﻒ( ﻗﺒﺮ ﺧﻮد را در اّﯾﺎم زﻧﺪﮔﯿﺸﺎن ﻣﻬّﯿﺎ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ در ﺟﻮار ﺟّﺪم اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم دﺳﺘﻮر دادم‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬زﻫﺮ اﻟّﺮﺑﯿﻊ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪22 :‬‬
‫ﻗﺒﺮم را در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﺎي ﻗﺒﺮ ﭘـﺪر و ﻣﺎدرم ﺣﻔﺮ ﮐﺮدﻧـﺪ و آﻣﺎده ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳـﺮم ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﺎي آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻮاﺿﻊ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر را دﺳـﺘﻮر داده و اﺣﺴﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﺳـﻔﺎرش ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي از وﺻـّﯿﺖ ﺟّﺪم »وّرام ﺑﻦ اﺑﯽ ﻓﺮاس« )ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎب‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وّرام( دﺳـﺘﻮر دادم ﺑﺮ ﻧﮕﯿﻦ ﻋﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻧﺎم ﺧﺪا و ﭼﻬﺎرده ﻣﻌﺼﻮم ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴـﻼم را ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﻣﺮگ در دﻫﺎﻧﻢ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﮑﯿﺮ و ﻣﻨﮑﺮ در ﻗﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«1» «.‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ‪ .....‬ص ‪22 :‬‬
‫او دو ﭘﺴـﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧـﺎم ﯾﮑﯽ از آﻧﻬـﺎ ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،‬و دﯾﮕﺮي ﻋﻠﯽ ﻫﻤﻨـﺎم ﺧﻮدش ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ دو از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ و ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن روزﮔﺎر و‬
‫ﺧﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺪر و داراي ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎب »زواﺋﺪ اﻟﻔﻮاﺋﺪ« از ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﻋﻠﯽ ﺑﻦ رﺿﯽ اﻟﺪﯾﻦ ﻃﺎوس اﺳﺖ‪«2» .‬‬
‫او داراي ﭼﻬﺎر دﺧﺘﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺎم دو دﺧﺘﺮش را ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺷﺮف اﻻﺷﺮاف و ﻓﺎﻃﻤﻪ‪.‬‬
‫او از دﺧﺘﺮاﻧﺶ ﺗﺠﻠﯿﻞ ﮐﺮده و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﻧﻤﻮده از اﯾﻦ رو ﮐﻪ ﺷـﺮف اﻻﺷﺮاف در دوازده ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻫﻤﻪ ﻗﺮآن را ﺣﻔﻆ ﮐﺮد‪ ،‬و ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫در ﮐﻤﺘﺮ از ﻧﻪ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺣﺎﻓﻆ ﻫﻤﻪ ﻗﺮآن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس‪ ،‬دو ﻧﺴـﺨﻪ ﻗﺮآن داﺷﺖ ﮐﻪ وﺻـّﯿﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از‬
‫دﺧﺘﺮاﻧﺶ‪ ،‬و دﯾﮕﺮي را ﺑﻪ دﺧﺘﺮ دﯾﮕﺮش ﺑﺪﻫﻨﺪ‪«3» .‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﻗﺘﺒﺎس از ﻓﻮاﺋﺪ اﻟﺮﺿﻮّﯾﻪ‪ ،‬ص ‪337‬‬
‫)‪ .(2‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ -146‬اﻟّﺬرﯾﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪179‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻠﻬﻮف‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﯿﺦ ﻓﺎرس ﺗﺒﺮﯾﺰﯾﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ اﺳﻮه‪ ،‬ص ‪49‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪23 :‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ‪ .....‬ص ‪23 :‬‬
‫ﻋّﻠﺎﻣﻪ ﺷـﯿﺦ آﻗﺎ ﺑﺰرگ ﺗﻬﺮاﻧﯽ در ﮐﺘﺎب اﻟـّﺬرﯾﻌﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬ﮐﺘﺎب اﻟّﻠﻬﻮف ﻋﻠﯽ ﻗﺘﻠﯽ اﻟّﻄﻔﻮف« ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺳـّﯿﺪ‪ ،‬ﺟﻤﺎل اﻟّﺴﺎﻟﮑﯿﻦ‪ ،‬رﺿـﯽ‬
‫اﻟّﺪﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﺣّﻠﯽ وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﺎل ‪ 664‬ه‪ .‬ق اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ زﯾﺮ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 20‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫‪ -1‬ﺣﻮادث ﭘﯿﺸـﯿﻨﻪ ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﺮﺑﻼ ‪ -2‬ﺳـﯿﻤﺎي ﺟﻨﮓ در ﮐﺮﺑﻼ ‪ -3‬ﺣﻮادث ﺑﻌـﺪ از ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑّﺮر ﭼﺎپ ﺷـﺪه اﺳﺖ«‬
‫»‪ «1‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺤّﺪﺛﺎن و ﮐﺘﺎبﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻗﻄﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺶ از ده ﺑﺎر در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺠﻒ اﺷـﺮف‪ ،‬ﺻـﯿﺪا‪ ،‬ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ﺗﺒﺮﯾﺰ و ﻗﻢ ﭼﺎپ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻓﺎرﺳـﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﻣﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در ﻣﻮارد اﻧـﺪﮐﯽ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﯾﺎ در ﺑﻌﻀـﯽ‪ ،‬ﺣـﺪﯾﺜﯽ آﻣﺪه ﮐﻪ در ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪«2» .‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد از ﻣﻘﺘﻞ و ذﮐﺮ ﻣﺼﺎﺋﺐ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﺷـﻬﺪا و اﺳـﺮاي ﮐﺮﺑﻼ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴـ ﻼم‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﻓﺸﺮده ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺆﻟّﻒ آن از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺮاﻣﺎت از ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻮده‪ ،‬و ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﯿﺪ و ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﺑﺰرگ‪ ،‬آن را در ذﮐﺮ ﻣﺼﺎﺋﺐ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﺷﻬﺪاي ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬از ﻗﺪﯾﻢ و ﻧﺪﯾﻢ ﻣﺤﻮر ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ از اﻫّﻤﯿﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺰرگ ﻣﺮﺣﻮم‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﻟّﺬرﯾﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،18‬ص ‪389‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻨﯽ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﺧﯿﺮا ﺗﻮّﺳﻂ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻮه ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺷﺮح آن در ﭘﺎورﻗﯽ ﺑﻌﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪24 :‬‬
‫آﯾﺖ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺳـﯿﺪ ﻣﺤﻤـﺪ رﺿﺎ ﮔﻠﭙﺎﯾﮕﺎﻧﯽ ﻗـﺪس ﺳـﺮه را در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن در ﻣﺴـﺠﺪ ﺑﺎزار ﻗﻢ دﯾﺪم‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺲ از وﻋﻆ و اﻧﺪرز‪ ،‬ذﮐﺮ‬
‫ﻣﺼـﯿﺒﺖ را از روي اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧـﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و زار زار ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﺴـﺘﻤﻌﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺻﺪاي‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ »‪.«1‬‬
‫ﺳﻔﺎرش ﻣﻘﺎم ﻣﻌّﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﭘﯿﺮاﻣﻮن ذﮐﺮ ﻣﺼﯿﺒﺖ از ﮐﺘﺎب ﻟﻬﻮف ‪ .....‬ص ‪24 :‬‬
‫ﻣﻘﺎم ﻣﻌّﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﺣﻀـﺮت آﯾﺖ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺧﺎﻣﻨﻪاي )ﻣّﺪ ﻇﻠّﻪ اﻟﻌﺎﻟﯽ( در ﻓﺮازي از ﯾﮑﯽ از ﺧﻄﺒﻪﻫﺎي ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺗﻬﺮان در ﻣﻮرد ﯾﺎد‬
‫ﻣﺼﺎﺋﺐ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ ،‬و روﺿﻪﺧﻮاﻧﯽ از ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﻟﻬﻮف‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺣـﺎدﺛﻪ ﮐﺮﺑﻼـ ﻫﻨﻮز ﺗـﮏ و ﺑﯽﻫﻤﺘﺎﺳﺖ و ﻧﻈﯿﺮي ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻻ ﯾﻮم ﮐﯿﻮﻣﮏ ﯾﺎ اﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺴﯿﻦ! ﻫﯿﭻ روزي )در ﺷّﺪت و ﺳﺨﺘﯽ( ﻣﺜﻞ روز ﻋﺎﺷﻮراي ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪«2» .‬‬
‫ﺧﻮب اﻣﺮوز ﻫﻢ روز ﻋـﺎﺷﻮرا اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺪه ﻣﺎﯾﻞ ﻫﺴـﺘﻢ ﮐﻪ ﭼﻨـﺪ ﮐﻠﻤﻪاي ذﮐﺮ ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎي ﮐﺮﺑﻼ ذﮐﺮ ﻣﺼـﯿﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ‬
‫ﺣﻮادث ﻋﺎﺷﻮرا ﮔﺮﯾﻪآور و دردﻧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺨﺶ را ﺷﻤﺎ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ از ﺳﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ وارد ﮐﺮﺑﻼ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪،‬‬
‫ﺣﺮف او‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در ﺗﺮﺟﻤﻪ اﯾﻦ ﮐﺘـﺎب از ﮐﺘـﺎب »اﻟﻤﻠﻬﻮف ﻋﻠﯽ ﻗﺘﻠﯽ اﻟّﻄﻔﻮف« ﮐﻪ اﺧﯿﺮا ﺑـﺎ اﺳـﻠﻮب زﯾﺒـﺎ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﻣﺤﻘﻖ اﻟﺸـﯿﺦ ﻓﺎرس‬
‫ﺗﺒﺮﯾﺰﯾﺎن )اﻟﺤّﺴﻮن( ﺗﻮّﺳﻂ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻮه‪ ،‬واﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اوﻗﺎف و اﻣﻮر ﺧﯿﺮّﯾﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده واﻓﺮ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬و ﻣﺘﻦ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎب را ﻣﺤﻮر ﻗﺮار دادهاﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻮارد ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻦﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺿﺎﻓﺎﺗﯽ دارد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫)‪ .(2‬اﻣﺎﻟﯽ ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ‪ -30‬ﻣﻘﺘﻞ اﻟﺤﺴﯿﻦ )ع( ﻣﻘّﺮم‪ ،‬ص ‪240‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 21‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪25 :‬‬
‫او‪ ،‬ﺷـﻌﺮ ﺧﻮاﻧـﺪن او‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﺧﻮاﻧـﺪن او‪ ،‬ﺻـﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺑـﺎ ﺧﻮاﻫﺮ‪ ،‬ﺑﺮادرﻫـﺎ و ﻋﺰﯾﺰان ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬـﺎ ﻣﺼـﯿﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮﺳـﺪ ﺑﻪ ﺷـﺐ‬
‫ﻋﺎﺷﻮرا و روز ﻋﺎﺷﻮرا و ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬ﯾﮏ ﮔﻮﺷﻪاي از آﻧﻬﺎ را ﻣﻦ ﻋﺮض ﻣﯽﮐﻨﻢ‪:‬‬
‫اﯾﻦ روزﻫـﺎ روزﻫـﺎي ﮔﺮﯾﻪ و روﺿﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣـﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﺷـﻨﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻨـﺪه ﻫﻢ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ در اﯾﻦ ﻣﯿﻬﻤﺎﻧﯽ ﻋﻈﯿﻢ ﺣﺴـﯿﻨﯽ ﻣﺨﺘﺼـﺮي‬
‫ﺧﻮدم را وارد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻢ اﯾﻦ ﭼﻨـﺪ ﮐﻠﻤﻪ را ﻋﺮض ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﭼﻮن اﯾﻦ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﺟﻮان در راه ﺧـﺪا داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ‬
‫در اﯾﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﻬﺎﯾﺸﺎن را از دﺳﺖ دادهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم از ﺟﻮاﻧﻬﺎي اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﭼﻨـﺪ ﮐﻠﻤﻪاي‬
‫ﻋﺮض ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺧﻮب ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ »ﻣﺘﻨﯽ« روﺿﻪ ﺑﺨﻮاﻧﯿـﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺪه ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب »ﻟﻬﻮف اﺑﻦ ﻃﺎوس« را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻢ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ روﺿﻪ ﺳّﻨﺘﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀـﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﺎزﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻮب ﺣﺎﻻ ﮔﺎﻫﯽ آن ﻫﻢ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪،‬‬
‫اّﻣﺎ ﻣﺎ ﺣﺎﻻ از روي ﮐﺘﺎب ﭼﻨﺪ ﮐﻠﻤﻪاي ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب »ﻟﻬﻮف اﺑﻦ ﻃﺎوس« اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻃﺎوس از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷـﯿﻌﻪ در ﻗﺮن‬
‫ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﺸـﺼﺪ و ﺧﺮده ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﮐﻪ از ﺧـﺎﻧﻮاده ﻋﻠﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧـﺎﻧﻮاده دﯾﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮب ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﯾﻦ دو ﺑﺮادر‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻃﺎوس و اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ »‪ «1‬اﯾﻦ دو ﺑﺮادر از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺆﻟّﻔﯿﻦ ﺑﺰرگ ﻫﺴـﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬
‫»ﻟﻬﻮف« ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻃﺎوس رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻌﺒﯿﺮات‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﺑﺴـﯿﺎر‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ رﺑّﺎﻧﯽ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﺑﻮد‪ ،‬و در ﺳﺎل ‪ 673‬ه‪ .‬ق وﻓﺎت ﮐﺮده و ﻣﺮﻗـﺪش در ﺣّﻠﻪ اﺳﺖ‪) .‬اﻟﮑﻨﯽ و اﻻﻟﻘﺎب‪،‬‬
‫ج ‪ ،1‬ص ‪(340‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪26 :‬‬
‫ﻣﻨﺒﺮﯾﻬﺎي ﻣﺎ ﻋﯿﻦ ﻋﺒﺎرت اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺜﻞ رواﯾﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد ‪«1» «...‬‬
‫»‪ ...‬ﻣﻦ اﻣﺮوز ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ از روي ﻣﻘﺘﻞ »اﺑﻦ ﻃﺎوس«‪ -‬ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﻟﻬﻮف اﺳﺖ‪ -‬ﯾﮏ ﭼﻨـﺪ ﺟﻤﻠﻪ ذﮐﺮ ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﮐﻨﻢ و ﭼﻨﺪ ﺻـﺤﻨﻪ از اﯾﻦ‬
‫ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻋﺰﯾﺰان ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺘﻞ‪ ،‬ﻣﻘﺘﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺘﺒﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس‪ -‬ﮐﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﺑﺎﺷﺪ‪-‬‬
‫ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬ﻋـﺎرف‪ ،‬ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺻـﺪوق‪ ،‬ﻣﻮﺛﻖ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻫﻤﻪ و اﺳـﺘﺎد ﻓﻘﻬﺎي ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮدش ادﯾﺐ و ﺷﺎﻋﺮ و ﺷﺨﺼـﯿﺖ ﺧﯿﻠﯽ‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن اوﻟﯿﻦ ﻣﻘﺘﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻮﺟﺰ را ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺒﻞ از اﯾﺸﺎن ﻣﻘﺎﺗﻞ زﯾﺎدي اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺎدﺷﺎن‪ -‬اﺑﻦ ﻧﻤﺎ‪ -‬ﻣﻘﺘﻞ دارد‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ ﻣﻘﺘﻞ دارد‪ ،‬دﯾﮕﺮان ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺘﻠﻬﺎي زﯾﺎدي ﻗﺒﻞ‬
‫از اﯾﺸـﺎن ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬اﻣـﺎ وﻗﺘﯽ »ﻟﻬﻮف« آﻣـﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎ ﻫﻤﻪ آن ﻣﻘﺎﺗـﻞ‪ ،‬ﺗﺤﺖ اﻟﺸـﻌﺎع ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺘﻞ ﺑﺴـﯿﺎر ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﻋﺒﺎرات‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب و دﻗﯿﻖ و ﺧﻼﺻﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ«‪«2» .‬‬
‫از ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت و ﻟﻄﻒ ﺧﺎّص ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪه اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﻗﻠﻢ روان ﻓﺎرﺳـﯽ‪ ،‬در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎﻧﺎن ﻗﺮار دﻫﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺘﻦ ﻣﻮرد اﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ از ذﮐﺮ ﻣﺼﺎﺋﺐ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي )دام ﻇّﻠﻪ( ﻓﺮازي از ﮐﺘﺎب ﻟﻬﻮف را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮده‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روﺿﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪) .‬ﻓﺮازي از ﺧﻄﺒﻪﻫﺎي ﻧﻤﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﻣﻘـﺎم ﻣﻌّﻈﻢ رﻫﺒﺮي‪ ،‬در روز ﺟﻤﻌﻪ ﺗﺎرﯾـﺦ ‪ 74 /3 /19‬در داﻧﺸـﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ -‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾـﺦ ‪/3 /20‬‬
‫‪ 1374‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬ص ‪(15‬‬
‫)‪ .(2‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﭼﺎپ را ﻃﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در ﺧﻄﺒﻪ اول ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﻮرخ ‪ 77 /2 /18‬ﻣﺠﺪدا از‬
‫اﻫﻤﯿﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﮐﺘﺎب »ﻟﻬﻮف« ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻌﻈﻢ ﻟﻪ اﯾﻦ ﻓﺮاز ﻋﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 22‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫]ﻧﺎﺷﺮ[‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪27 :‬‬
‫ﮐﺮﺑﻼ و ﭘﺲ از آن‪ ،‬در دﺳﺘﺮﺳﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳـﻌﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﯿﻦ ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﺒﺎرات ﻣﻘﺘﻞ‪ ،‬ذﮐﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬و در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮارد ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت و اﺷﻌﺎر ﺟﺎﻧﺴﻮزي در ﭘﺎورﻗﯽ ﺑﺎ در‬
‫ﻣﺘﻦ ﻣﯿﺎن ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﯾﺎ در ﻣﯿﺎن ﮐﺮوﺷﻪ ][ آورده ﺷـﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻄﺎﻟﺐ از ﮐﺘﺐ دﯾﮕﺮ اﺷﺎره ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮاي اداي ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ‬
‫ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺧـﺪا را ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﻣﯽدﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺎم ﻣﺆﻟّﻒ را ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ را از ﭘﯿﺮوان راﺳﺘﯿﻦ و رﻫﺮوان ﺷـﯿﻔﺘﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ ﻗﺮار داده و ﻣﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺘﺸﺎن ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺎم ﻣﺎ را در دﻓﺘﺮ ﺳﻮﮔﻮاران ﻣﺨﻠﺺ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺛﺒﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫آﻣﯿﻦ ﯾﺎ رّب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﺤّﻤﺪي اﺷﺘﻬﺎردي ﻗﻢ‪ -‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ 1376‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬ذي ﻗﻌﺪه ‪ 1418‬ﻗﻤﺮي‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪29 :‬‬
‫ﺑ ِْﺴِﻢ اﻟﻠﱠِﻪ اﻟﱠﺮْﺣﻤِﻦ اﻟﱠﺮِﺣﯿِﻢ‬
‫ﻣﻘّﺪﻣﻪ ﻣﺆّﻟﻒ‬
‫اﺷﺎره‬
‫)‪ (1‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس از آن ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮرﻫﺎي ﻋﻈﻤﺖ از اﻓﻖ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ درﺧﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻘﺼﻮد و ﻫﺪﻓﺶ از زﺑﺎن‬
‫ﮔﻮﯾﺎي ﻗﺮآﻧﯽ و ﺳّﻨﺖ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪«1» ...‬‬
‫ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت ﺳﺮﺷﺎر اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن ‪ .....‬ص ‪29 :‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ دوﺳـﺘﺎﻧﺶ را از دﻟﺒﺴـﺘﮕﯽ ﺑﻪ دﻧﯿـﺎ آزاد ﺳـﺎﺧﺖ‪ ،‬و ارواح ﭘـﺎك آﻧﻬـﺎ را در ﻓﻀـﺎي ﻣﻠﮑـﻮت ﺷﺎدﯾﻬـﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻪ ﭘﺮواز‬
‫درآورد‪ ،‬ﺑﯽﺟﻬﺖ و از روي اﺟﺒـﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧـﺎن را ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﮐﻤﺎﻻت اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﻟﻄﺎف ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد دﯾـﺪ‪،‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺮوﯾﺪن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺑﺪّﯾﺖ‪ ،‬داراي ﺷﻮق و ﺷﻮري وﺻﻒ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ ذات ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ‪،‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ و ﻓﺸﺮده ﺗﺮﺟﻤﻪ آزاد ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪30 :‬‬
‫)‪ (1‬و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺧﻮﻓﯽ ﻣﺨﺼﻮص از ﻋﻈﻤﺖ ﮐﺒﺮﯾﺎﯾﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ اﺷﺘﯿﺎق ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﮔﻮش ﺟﺎﻧﺸﺎن آﻣﺎده ﺷﻨﯿﺪن و درﯾﺎﻓﺖ اﺳﺮار اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﻟّﺬت ذﮐﺮش‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و از ﺧﻮان ﮐﺮﻣﺶ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺳـﺰاوار و ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﭘﺎﮐﺎن و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻄﺎ ﮐﺮد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴـﺘﮕﯽ آﻧﺎن از اﯾﻦ‬
‫رو ﺑﻮد ﮐﻪ در دل آﻧﻬﺎ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﯽﮔﻨﺠﯿﺪ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ آﻧﻬﺎ را از ﺳـﺮاي وﺻﺎل و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺟﺪا ﺳﺎزد‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﻪ از ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻮري ﮐﻪ ﺟﺪاﮐﻨﻨـﺪه ﺑﯿﻦ ﺧﻮد و ﺧﺪا اﺳﺖ ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﭘﺮﺗﻮ اﻧﺲ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺣﻖ ﻏﺮق در ﻟّﺬت ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ زﯾﻮرﻫﺎي ﺷـﮑﻮه و‬
‫ﺟﻼل ﺣّﻖ آراﺳﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﮐﻪ وﻗﺘﯽ دﻧﯿﺎ را ﻣﺎﻧﻊ راه ﮐﻤﺎل دﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري در دﻧﯿﺎ را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺮوﻣّﯿﺖ از ﻓﯿﻮﺿﺎت اﻟﻬﯽ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯽدرﻧﮓ ﺟﺎﻣﻪ دﻧﯿﺎ را‬
‫از ﺗﻦ ﺧﺎرج ﻧﻤﻮده و ﺣﻠﻘﻪ در وﺻﺎل ﺣﻖ را ﮐﻮﺑﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺳﺮ از ﭘﺎ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ و ﺑﺎ ﺷﻮر و ﺷﻮق ﺳﭙﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 23‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ و ﻧﯿﺰهﻫﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﯿﻦ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎم ارﺟﻤﻨﺪ را ﺑﻪ آﻧﺎن ارزاﻧﯽ داﺷﺖ‪.‬‬
‫آﺋﯿﻨﻪ ﺷﻮ ﺟﻤﺎل ﭘﺮي ﻃﻠﻌﺘﺎن ﻃﻠﺐ ﺟﺎروب ﮐﻦ ﺗﻮ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﭙﺲ ﻣﯿﻬﻤﺎن ﻃﻠﺐ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺣﺴﯿﻨﯿﺎن ﺑﺮاي اﯾﺜﺎر ‪ .....‬ص ‪30 :‬‬
‫ﺟﺎﻧﺒـﺎزان ﮐﺮﺑﻼـ در راﺳـﺘﺎي وﺻـﺎل ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘـﺎم ارﺟﻤﻨـﺪ رﺳـﯿﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ از اﯾﻦ رو ﺑﺮاي ﺟـﺎن دادن و اﯾﺜـﺎر از ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸـﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻧﻬﺎﯾﺸﺎن را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻧﯿﺰهﻫﺎ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ ﻗﺮار داده‪ ،‬و ﺑﺎ ﻟّﺬت‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪31 :‬‬
‫و ﺳـﺮور ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﺮگ ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ (1) ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺰرگ ﺳـﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀـﯽ ﻋﻠﻢ اﻟﻬﺪي )وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ‪ 436‬ه‪ .‬ق( ﺧﻄـﺎب ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﮑﻤﺮدان اﯾﺜﺎرﮔﺮ ﭼﻪ ﻋﺎﻟﯽ ﺳﺮوده آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻟﻬﻢ ﺟﺴﻮم ﻋﻠﯽ اﻟّﺮﻣﻀﺎء ﻣﻬﻤﻠﮥ و اﻧﻔﺲ ﻓﯽ ﺟﻮار اﻟﻠﱠﻪ ﯾﻘﺮﺑﻬﺎ‬
‫ﮐﺎن ﻗﺎﺻﺪﻫﺎ ﺑﺎﻟّﻀﺮ ﻧﺎﻓﻌﻬﺎ و اّن ﻗﺎﺗﻠﻬﺎ ﺑﺎﻟّﺴﯿﻒ ﻣﺤﯿﯿﻬﺎ‬
‫»ﺟﺴﻢﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮ روي ﺧﺎك ﮔﺮم ﮐﺮﺑﻼ اﻓﺘﺎده‪ ،‬وﻟﯽ ارواﺣﺸﺎن در ﺟﻮار ﻗﺮب ﺧﺪاوﻧﺪ آرﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﯾﯽ دﺷﻤﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﯾﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آﻧﻬﺎ اﻗﺪام ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺎﺗﻼن ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺪﺳﺘﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ زﻧﺪﮔﯽ اﺑﺪي آﻧﻬﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﮔﺮ ﭘﯿﺮوي از دﺳـﺘﻮرﻫﺎي ﻗﺮآن و ﺳـّﻨﺖ ﻧﺒـﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﺟﺎﻧﮕـﺪاز ﻓﻘـﺪان ﻧﺸﺎﻧﻪﻫـﺎي ﻫـﺪاﯾﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪن ﭘﺎﯾﻪﻫـﺎي‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﯽ‪ ،‬ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﻟﺒﺎس ﻣﺼﯿﺒﺖ ﭘﻮﺷﯿﺪ و ﺷﻌﺎر ﻣﺼﯿﺒﺖزدﮔﯽ ﺳﺮداد‪ ،‬و آه و اﻓﺴﻮس ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻋﺰﯾﺰان ﮐﺮﺑﻼ ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫ﻻـزم ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﻧﺼـﯿﺐ اﯾﻦ رادﻣﺮدان اﻟﻬﯽ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻟﺒـﺎس ﺧﻮﺷـﺤﺎﻟﯽ ﺑﭙﻮﺷـﯿﻢ و ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎد ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮاي ﻣﺼـﯿﺒﺖ اﯾﻦ ﻋﺰﯾﺰان‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ رﺿﺎي ﺣﺎﮐﻢ روز ﻣﻌﺎد‪ ،‬و وﺻﻮل ﺑﻪ اﻫـﺪاف ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻟﺒﺎس‬
‫ﺳﻮگ ﭘﻮﺷﯿﺪﯾﻢ و ﺑﺎ اﺷﮏ رﯾﺨﺘﻦ ﻣﺄﻧﻮس ﺷﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫اي اﺷﮑﻬﺎ ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪31 :‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﺧﻄﺎب ﺑﻪ دﯾﺪﮔﺎﻧﻤﺎن ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﮕﺮﯾﯿﺪ‪ ،‬و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ دﻟﻬﺎ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎن ﭘﺴﺮ ﻣﺮده ﺑﻨﺎﻟﯿﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن رﯾﺨﺘﻦ‬
‫ﺧﻮن اﻣﺎﻧﺘﻬـﺎي ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳـﻼم ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را در روز ﻋﺎﺷﻮرا ﻣﺒﺎح داﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و آن ﻫﻤﻪ ﺳﻔﺎرﺷـﻬﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‬
‫ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ در ﻣﻮرد ﻓﺮزﻧﺪان و اﻫﻞ ﺑﯿﺘﺶ در‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪32 :‬‬
‫دﺳﺖ دﺷـﻤﻨﺎن از اّﻣﺘﺶ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ (1) ،‬ﺧـﺪاﯾﺎ ﭘﻨـﺎه ﺑﺮ ﺗﻮ از اﯾﻦ ﺣﻮادث ﻧـﺎﮔﻮاري ﮐﻪ دﻟﻬﺎ را ﺟﺮﯾﺤﻪدار ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺟﮕﺮﻫﺎ را‬
‫ﺳﻮزاﻧﯿﺪ‪ ،‬و اﻋﻤﺎل ﻗﻠﻮب را از ﺷّﺪت ﻏﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد در آورده‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺗﻮ از اﯾﻦ ﺣﻮادث ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺣﺎدﺛﻪ ﺗﻠﺨﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ آن‬
‫ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻘﻮا اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺗﻮ از ﺳﻮز ﻣﺼﯿﺒﺖ آن ﺗﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮن رﺳﺎﻟﺖ را رﯾﺨﺖ‪ ،‬و دﺳﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻪ اﺳـﯿﺮي ﺑﺮدن ﺧﺎﻧﺪان ﺟﻼﻟﺖ از آﺳﺘﯿﻦ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪ ،‬ﺳﻮزي ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺎن را ﺳﺮ ﺑﺮ زاﻧﻮي ﻏﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان را‬
‫از ﭘﯿﮑﺮﺷـﺎن ﺟـﺪا ﺳـﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺳﺮزﻧﺸـﯽ ﮐﻪ ﺷـﯿﺮﻣﺮدان را دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮد‪ ،‬ﻓـﺎﺟﻌﻪ ﺟـﺎﻧﺴﻮزي ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿـﻞ را ﻧﯿﺰ ﻏﻤﮕﯿﻦ و ﮔﺮﯾﺎن ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﺗﻠﺨﯽ ﮐﻪ در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻈﯿﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺎره ﺗﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﺮ روي رﯾﮕﻬﺎ اﻓﺘﺎده‪ ،‬و ﺧﻮن ﺷﺮﯾﻔﺶ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﺑﻪ‬
‫زﻣﯿـﻦ رﯾﺨﺘـﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬و ﭼﻬﺮهﻫـﺎي دﺧـﺘﺮاﻧﺶ در ﻣﻌﺮض ﺗﻤﺎﺷـﺎي ﺳﺎرﺑﺎﻧـﺎن و ﺳﺮزﻧﺸـﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬و ﻟﺒﺎﺳـﻬﺎﯾﺸﺎن در ﻣﻨﻈﺮ ﮔﻮﯾـﺎ و‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻪ ﺗﺎراج رﻓﺘﻪ‪ ،‬و آن ﭘﯿﮑﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﭘﺎك‪ ،‬ﺑﺮﻫﻨﻪ روي زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺧﺎكآﻟﻮد ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 24‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺑّﺪدت ﺷﻤﻞ اﻟّﻨﺒّﯽ ﻓﻔﯽ ﻗﻠﺐ اﻟﻬﺪي اﺳﻬﻢ ﯾﻄﻔﻦ ﺑﺎﻟّﺘﻠﻒ‬
‫و ﻧﺎﻋﯿﺎت اذا ﻣﺎ ﻣﻞ ذو وﻟﻪ ﺳﺮت ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻨﺎر اﻟﺤﺰن و اﻷﺳﻒ‬
‫»ﻣﺼـﯿﺒﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﺣﻠﻘﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را ﭘﺮاﮐﻨـﺪه و ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺗﯿﺮﻫﺎي ﺟﺎﻧﮑﺎه آن‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻫـﺪاﯾﺖ را‬
‫ﻣﻮرد ﻫﺪف ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﻮان ﺣﺮم ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷّﺪت اﻧﺪوه و ﻓﺮﯾﺎد از ﻫﻮش رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﺗﺶ ﺣﺰن و ﻏﻢ ﺧﺮﻣﻦ زﻧﺪﮔﯿﺸﺎن را ﺳﻮزاﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫اي ﮐﺎش ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم و ﭘﺪرش ﺑﻪ دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان ﺧﻮد‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪33 :‬‬
‫ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ )‪ (1‬ﮐﻪ ﺑﻌﻀـﯽ ﻣﺠﺮوح و ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎده و ﺑﻌﻀﯽ را ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﺧﺘﺮان ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒّﻮت ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﺸﺎن را‬
‫ﭼﺎك زده و دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﯾﺒﺎن ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺟﮕﺮ ﺳﻮز رﺣﻠﺖ ﻋﺰﯾﺰاﻧﺸﺎن ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﻫﺎي ﭘﺮﯾﺸﺎن از ﭘﺸﺖ ﭘﺮدهﻫﺎ ﺧﺎرج ﺷـﺪه و ﺧﻮد را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻘﺪان ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﯾﺎد ﺷﯿﻮن و ﻧﺎﻟﻪ ﺳﺮ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺣﺎﻣﯿﺎن و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎراﻧﺸﺎن را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺗﯿﺰﻧﮕﺮ و ﻫﻮﺷـﻤﻨﺪ و ﺣﻖﺑﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻮگ ﺟﺎﻧﺴﻮز ﻣﺼﯿﺒﺖ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان را ﺑﻪ ﯾﺎد آورﯾﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻏﺮﯾﺒﯽ و ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‬
‫آﻧﻬﺎ و ﺑﺴـﯿﺎري دﺷـﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﻧﺎﻟﻪ ﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺑﺮاز اﺣﺴﺎﺳﺎت و رﯾﺨﺘﻦ اﺷﮏ ﻣﺎﺗﻢ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤـﺪردي و ﻫﻤﻨﻮاﯾﯽ ﮐﻨﯿـﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎك ﮐﻮچ‬
‫ﻏﻤﺒـﺎر آﻧﻬـﺎ ﺧﺎك ﻏﻢ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺑﺮﯾﺰﯾـﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ارواح ﭘﺎك آﻧﻬﺎ اﻣﺎﻧﺘﻬﺎي آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬و ﻣﯿﻮهﻫﺎي دل رﺳﻮل ﺧـﺪا‪ ،‬و ﻧﻮرﻫﺎي‬
‫ﭼﺸﻢ ﺣﻀـﺮت زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن رﺳﻮﻟﯽ ﮐﻪ دﻧﺪاﻧﻬﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ دﻫﺎن ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﻣﯽﻣﮑﯿﺪ‪ ،‬و ﭘﺪر و ﻣﺎدر آﻧﻬﺎ را از ﻫﻤﻪ‬
‫اﻓﺮاد اّﻣﺖ ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ان ﮐﻨﺖ ﻓﯽ ﺷّﮏ ﻓﺴﻞ ﻋﻦ ﺣﺎﻟﻬﻢ ﺳﻨﻦ اﻟّﺮﺳﻮل و ﻣﺤﮑﻢ اﻟّﺘﻨﺰﯾﻞ‬
‫ﻓﻬﻨﺎك اﻋﺪل ﺷﺎﻫﺪ ﻟﺬوي اﻟﺤﺠﯽ و ﺑﯿﺎن ﻓﻀﻠﻬﻢ ﻋﻠﯽ اﻟّﺘﻔﺼﯿﻞ‬
‫و وﺻّﯿﮥ ﺳﺒﻘﺖ ﻻﺣﻤﺪ ﻓﯿﻬﻢ ﺟﺎءت اﻟﯿﻪ ﻋﻠﯽ ﯾﺪي ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‬
‫»اﮔﺮ در ﺑـﺎره ارﺟﻤﻨـﺪي ﻣﻘـﺎم آﻧﻬﺎ ﺷﮏ داري‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻬﺎ را از ﺳـّﻨﺖ رﺳﻮل ﺧـﺪا و ﻗﺮآن ﺑﭙﺮس‪ ،‬ﻗﺮآن و ﺳـّﻨﺖ ﻋﺎدﻟﺘﺮﯾﻦ ﺷﺎﻫـﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺮح ﻓﻀﯿﻠﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺮوح ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﺑﻼغ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻔﺎرش آﻧﻬﺎ را از ﭘﯿﺶ ﮐﺮده ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪34 :‬‬
‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ و ﮔﺴﺘﺎﺧﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﱠﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ‪ .....‬ص ‪34 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ آن ﺣﻖ ﻧﺎﺷـﻨﺎﺳﺎن ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ روا داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ زودي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﮑﯽﻫﺎي ﭘﺪر ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم )رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ( آن ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳـﯽ و ﺣﻖﮐﺸـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﺷـﮑﻨﺠﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﻮه دل آن ﺣﻀـﺮت دادﻧـﺪ‪ ،‬زﻧـﺪﮔﯽ آن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاران را ﺗﻠـﺦ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬و ﻗـﺪر او را ﺑﺎ رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﺸـﻤﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻫﻤﻪ ﺳﻔﺎرﺷـﯽ ﮐﻪ آن ﺣﻀـﺮت در‬
‫ﻣﻮرد ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ ﻧﻤﻮد‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﻫﻨﮕـﺎم ﻣﻼﻗـﺎت ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺆال و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ او‪ ،‬ﭼﻪ ﺟﻮاب‬
‫ﻣﯽدﻫﻨـﺪ؟ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ آن ﻇﺎﻟﻤـﺎن ﺑﻨﺎﯾﯽ را ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﯾﺮان ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﯾﺎد ﻣﺼـﯿﺒﺖ‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺎه ﺑﻪ ﺧﺪا از دﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﺎد اﯾﻦ ﺣﻮادث ﺟﺎﻧﮑﺎه‪ ،‬ﻧﺸﮑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﺎ از ﻏﻔﻠﺖ ﻣﺮدم!‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ ﭼﻪ ﻋﺬري‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻋﺰاداري‬
‫و ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﻮﮔﻮاري اﻗـﺪام ﻧﻤﯽﮐﻨﻨـﺪ؟! آﯾﺎ ﻧﻤﯽداﻧﻨـﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﮐﺸـﺘﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ‬
‫ﻫﻨﻮز اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸـﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ دﻟﺶ از ﺑﺎر ﻏﻢ‪ ،‬ﺳـﺨﺖ آزرده ﺷﺪه و ﭘﯿﮑﺮ ﻋﺰﯾﺰش در ﺻـﺤﺮاي ﮐﺮﺑﻼ اﻓﺘﺎده‪ ،‬و ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 25‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺑﺰرگ ﺗﺴﻠﯿﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺷﺮﯾﮏ آن ﺣﻀﺮت در اﯾﻦ ﻏﻤﻬﺎ و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎداش ﻋﻈﯿﻢ ﺳﻮﮔﻮاري و ﮔﺮﯾﻪ ﺑﺮاي ﻋﺰاي اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪34 :‬‬
‫اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺣﻀـﺮت ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ وﻓﺎدار ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﭼﺮا در ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدن ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم و ﻋﺰﯾﺰاﻧﺶ‪ ،‬ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻫﻤﺪردي و ﻫﻤﻨﻮاﯾﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اي دوﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪ زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم‬
‫ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاي آﻧﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﮑﺮ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺗﭙﯿﺪهﺷﺎن ﺑﺮ روي ﺧﺎك ﮐﺮﺑﻼ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪35 :‬‬
‫اﻓﺘﺎده‪ (1) ،‬ﺑﺎ زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴـ ﻼم ﻫﻤﻨﺎﻟﻪ ﺑﺎش‪ ،‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ! ﺳـﯿﻞ اﺷﮏ را از ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ ﺳﺮازﯾﺮ ﻧﻤﺎ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن آن ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎﯾﺎن‬
‫اﺳـﻼم ﮔﺮﯾﻪ ﮐﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﺎﯾـﺪ ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺼـﯿﺒﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻨﻮا ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮﺳـﯽ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳـﻌﺎدت اﺑﺪي روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺎﯾﻞ ﺷﻮي‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﯽ‬
‫ﺑﺮدن ﺑـﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﭘـﺎداش ﮔﺮﯾﻪﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﻋﺰاي ﺷـﻬﯿﺪان ﮐﺮﺑﻼـ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺷـﻤﺎ را ﺑﻪ رواﯾـﺎت زﯾﺮ ﺟﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ -1 ( 2) :‬اﻣـﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﺎم ﺳﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﻮاره ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اّﯾﻤﺎ ﻣﺆﻣﻦ ذرﻓﺖ ﻋﯿﻨﺎه ﻟﻘﺘﻞ اﻟﺤﺴـﯿﻦ‪ ،‬ﺣّﺘﯽ ﺗﺴـﯿﻞ ﻋﻠﯽ ﺧّﺪه‪ ،‬ﺑّﻮاه اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻬﺎ ﻓﯽ اﻟﺠﻨّﮥ ﻏﺮﻓﺎ ﯾﺴـﮑﻨﻬﺎ اﺣﻘﺎﺑﺎ‪ ،‬و اّﯾﻤﺎ ﻣﺆﻣﻦ ذرﻓﺖ ﻋﯿﻨﺎه ﺣّﺘﯽ‬
‫ﺗﺴﯿﻞ ﻋﻠﯽ ﺧّﺪه ﻓﯿﻤﺎ ﻣّﺴﻨﺎ ﻣﻦ اﻻذي ﻣﻦ ﻋﺪّوﻧﺎ ﻓﯽ اﻟّﺪﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑّﻮأه اﻟﻠﱠﻪ ﻣﻨﺰل ﺻﺪق‪ ،‬و اّﯾﻤﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﻣّﺴﻪ اذي ﻓﯿﻨﺎ‪ ،‬ﺻﺮف اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻦ وﺟﻬﻪ اﻻذي‪،‬‬
‫و آﻣﻨﻪ ﻣﻦ ﺳﺨﻂ اﻟّﻨﺎر ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﮥ‬
‫‪ ،‬ﻫﺮ ﻣـﺆﻣﻨﯽ ﮐﻪ از ﭼﺸـﻤﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﻗﺘـﻞ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم اﺷـﮏ ﺟـﺎري ﺷﻮد ﺗـﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاش ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ او را در‬
‫ﻏﺮﻓﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﻣّﺪت ﺑﺴـﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺳـﮑﻮﻧﺖ دﻫﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﺎﺋﺒﯽ ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ دﺷـﻤﻦ در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﯿﺪه‪،‬‬
‫ﺑﮕﺮﯾﺪ و اﺷـﮑﺶ در ﺻﻮرﺗﺶ ﺟﺎري ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را در ﺧﺎﻧﻪ ﺻﺪﻗﺶ ﺳﺎﮐﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ ﮐﻪ در راه ﻣﺎ آزار ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آن آزار را از او ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ‪ ،‬و آﺑﺮوﯾﺶ را ﻧﮕﻪ دارد‪ ،‬و او را در ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﻋﺬاب آﺗﺶ‪ ،‬اﯾﻤﻦ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ -2 (3‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻣﻦ ذﮐﺮﻧﺎ ﻋﻨﺪه ﻓﻔﺎﺿﺖ ﻋﯿﻨﺎه و ﻟﻮ ﻣﺜﻞ ﺟﻨﺎح اﻟّﺬﺑﺎب ﻏﻔﺮ اﻟﻠﱠﻪ ﻟﻪ ذﻧﻮﺑﻪ و ﻟﻮ ﮐﺎن ﻣﺜﻞ زﺑﺪ اﻟﺒﺤﺮ‬
‫‪ ،‬ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ در ﺣﻀﻮرش ﯾﺎد ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﻣﺎ ﺑﺸﻮد‪ ،‬و از ﭼﺸـﻤﺶ ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﺑﺎل ﻣﮕﺲ اﺷﮏ ﺟﻤﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ را ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻒ درﯾﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻣﺮزد‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪36 :‬‬
‫)‪ -3 (1‬و ﻧﯿﺰ از آل رﺳﻮل ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﮑﯽ او ﺑا ﮑﯽ ﻓﯿﻨﺎ ﻣﺎﺋـﮥ ﻓﻠﻪ اﻟﺠّﻨـﮥ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﮑﯽ او اﺑﮑﯽ ﺧﻤﺴـﯿﻦ ﻓﻠﻪ اﻟﺠﻨﮥ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﮑﯽ او اﺑﮑﯽ ﺛﻼﺛﯿﻦ ﻓﻠﻪ اﻟﺠّﻨﮥ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﮑﯽ او اﺑﮑﯽ‬
‫ﻋﺸﺮﯾﻦ ﻓﻠﻪ اﻟﺠّﻨﮥ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﮑﯽ او اﺑﮑﯽ ﻋﺸﺮة ﻓﻠﻪ اﻟﺠّﻨﮥ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﮑﯽ او اﺑﮑﯽ واﺣﺪا ﻓﻠﻪ اﻟﺠّﻨﮥ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺗﺒﺎﮐﯽ ﻓﻠﻪ اﻟﺠﻨﮥ‬
‫‪ ،‬ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻣﺎ ﺑﮕﺮﯾﺪ ﯾﺎ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ را ﺑﮕﺮﯾﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي او ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﮕﺮﯾﺪ ﯾﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ را ﺑﮕﺮﯾﺎﻧﺪ ﺑﺮاي او‬
‫ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﺑﮕﺮﯾﺪ ﯾﺎ ﺳـﯽ ﻧﻔﺮ را ﺑﮕﺮﯾﺎﻧﺪ ﺑﺮاي او ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﮕﺮﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻔﺮ را ﺑﮕﺮﯾﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي او ﺑﻬﺸﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﺑﮕﺮﯾـﺪ ﯾـﺎ ﯾـﮏ ﻧﻔﺮ را ﺑﮕﺮﯾﺎﻧـﺪ ﺑﺮاي او ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ و ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﯾـﺎن درآورد ﺑﺮاي او ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف از ﻧﮕﺎرش اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ‪ .....‬ص ‪36 :‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﻣﺆﻟّﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 26‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﻧﮕﯿﺰه و ﻫﺪف از ﻧﮕﺎرش اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎب »ﻣﺼـﺒﺎح اﻟّﺰاﺋﺮ و ﺟﻨﺎح اﻟﻤﺴﺎﻓﺮ« را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪم‪ ،‬و‬
‫آن را ﻣﺤﺘﻮي ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮازﻫـﺎي زﯾـﺎرت و اﻋﻤـﺎل ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه ﮐﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻫﻨﮕـﺎم زﯾـﺎرت اﻧﺠـﺎم داد دﯾـﺪم‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷـﺘﻦ آن‪ ،‬زاﺋﺮ را از‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ دﯾﮕﺮ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷـﺘﻢ ﮐﻪ زاﺋﺮ داراي ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ذﮐﺮ ﻣﺼﺎﺋﺐ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫ﻫﻨﮕـﺎم زﯾـﺎرت اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم در ﮐﺮﺑﻼـ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و او را از ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﯽﻧﯿـﺎز ﺳﺎزد‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮدم ﺗﺎ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﻣﺼـﺒﺎح اﻟّﺰاﺋﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮّﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﯽ وﻗﺖ زاﺋﺮان ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﻓﺸﺮدﮔﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﻮﺷﺘﻢ‪ ،‬و از ذﮐﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮدم‪،‬‬
‫و ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮاي ﺑﺎزﮐﺮدن درﻫﺎي اﻧﺪوه ﺑﻪ روي ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪37 :‬‬
‫و ﻣﻮﺟﺐ رﺳـﺘﮕﺎري ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷﺪ‪ (1) ،‬ﮐﻪ ﻣـﺎ در ﻫﻤﯿﻦ واژهﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼـﺮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ارزﺷـﻤﻨﺪي را ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪهاﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﺎ‬
‫اﺳـﺘﻌﺎﻧﺖ از ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻟﻤﻠﻬﻮف ﻋﻠﯽ ﻗﺘﻠﯽ اﻟّﻄﻔﻮف« )آه ﺳﻮزان ﺑﺮ ﺷـﻬﯿﺪان ﮐﻨﺎرهﻫﺎي ﻓﺮات( ﻧﺎﻣﯿﺪم‪ ،‬و آن را در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ‬
‫زﯾﺮ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﻮدم‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ اّول‪ :‬ﺣﻮادث ﻗﺒﻞ از روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﺨﺶ دّوم‪ :‬ﺣﻮادث روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﺨﺶ ﺳّﻮم‪ :‬ﺣﻮادث ﺑﻌﺪ از ﻋﺎﺷﻮرا »ﻣﺆﻟّﻒ«‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪39 :‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ﺑﺨﺶ اّول‪ :‬ﺣﻮادث ﻗﺒﻞ از ﻣﺎﺟﺮاي ﻋﺎﺷﻮرا‬
‫وﻻدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻣﺮاﺳﻢ وﻻدت او ‪ .....‬ص ‪39 :‬‬
‫)‪ (2‬اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم در ﺷﺐ ﭘﻨﺠﻢ ﻣـﺎه ﺷـﻌﺒﺎن ﺳـﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ در روز ﺳﻮم ﺷـﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت ﭼﺸﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﮔﺸﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮل دﯾﮕﺮ آن ﺣﻀﺮت در اواﺧﺮ ﻣﺎه رﺑﯿﻊ اﻻّول ﺳﺎل ﺳﻮم ﻣﺘﻮﻟّﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و اﻗﻮال دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪«1» .‬‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب اّم اﻟﻔﻀﻞ ‪ .....‬ص ‪39 :‬‬
‫اّم اﻟﻔﻀﻞ »‪ «2‬ﻫﻤﺴﺮ ﻋّﺒﺎس ﻋﻤﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ »‪ «3‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﺒﻞ از وﻻدت‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در ﻧﺴﺨﻪ دﯾﮕﺮ ﻟﻬﻮف آﻣﺪه‪ :‬ﭘﺲ از وﻻدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﺎ ﻫﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﺒﺮﯾﮏ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ )س( ﻧﻮزاد را ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( آورد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ و ﻧﺎم او را ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﮔﺬاﺷﺖ‬
‫)‪ .(2‬ﻟﺒﺎﺑﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ﻫﻼﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺸـﻬﻮر ﺑﻪ اّم اﻟﻔﻀﻞ ﻫﻤﺴـﺮ ﻋّﺒﺎس ﻋﻤﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻮد‪ ،‬از ﻋّﺒﺎس داراي ﻫﻔﺖ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺪ‪ ،‬او در ﻣّﮑﻪ‬
‫ﺑﻌـﺪ از ﺧـﺪﯾﺠﻪ )س( ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ او رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺖ و ﻫﻨﮕﺎم ﻗﯿﻠﻮﻟﻪ )ﻗﺒﻞ از ﻇﻬﺮ( در ﺧﺎﻧﻪ او ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎﻧﻮي ارﺟﻤﻨﺪ در ﺳﺎل ‪ 30‬ﻫﺠﺮي از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‬
‫)‪ .(3‬ﻋـّﺒ ﺎس از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺐ ﺳـﻘﺎﯾﺖ ﺣﺎّج ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪ‪ ،‬در ﻣّﮑﻪ اﺳـﻼم ﺧﻮد را از روي ﺗﻘّﯿﻪ‬
‫ﻣﺨﻔﯽ ﻣﯽداﺷﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺳﺎل ‪ 32‬ﻫﺠﺮي در ﻣﺪﯾﻨﻪ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪40 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻮاب دﯾﺪم ﭘﺎرهاي از ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ از ﺑﺪن او ﺟﺪا ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﺮ روي‬
‫داﻣﻦ ﻣﻦ ﻧﻬﺎده ﺷﺪ‪ (1) ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ رﻓﺘﻢ و ﺧﻮاﺑﻢ را ﮔﻔﺘﻢ و ﺗﻌﺒﯿﺮ آن را ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي امّ‬
‫اﻟﻔﻀﻞ ﺧﻮاب ﻧﯿﮑﯽ دﯾﺪي اﮔﺮ از ﺧﻮاﺑﻬﺎي راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ زودي از ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم ﭘﺴﺮي ﻣﺘﻮﻟّﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽدﻫﻢ ﺗﺎ‬
‫ﺷﯿﺮش ﺑﺪﻫﯽ‪«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 27‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اّم اﻟﻔﻀﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و‬
‫آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﭘﺲ از ﺗﻮﻟّﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ ،‬و در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﺷﺪﯾﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﱠﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ‪ .....‬ص ‪40 :‬‬
‫اّم اﻟﻔﻀﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬روزي ﺑﻪ ﻣﺤﻀـﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ آﻣﺪم‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در آﻏﻮﺷﻢ ﺑﻮد‪ ،‬او را ﺑﺮ داﻣﻦ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﻬﺎدم‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ او را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ‪ ،‬او ادرار ﮐﺮد‪ ،‬ﻗﻄﺮهاي‬
‫از ادرارش ﺑﻪ ﻟﺒﺎس رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ )از روي ﻧﺎراﺣﺘﯽ( ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را وﺷﮕﻮن ﮔﺮﻓﺘﻢ ﮔﺮﯾﻪ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ در ﺣﺎل ﺧﺸﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻣﻬﻼ ﯾﺎ اّم اﻟﻔﻀﻞ! ﻓﻬﺬا ﺛﻮﺑﯽ ﯾﻐﺴﻞ‪ ،‬و ﻗﺪ اوﺟﻌﺖ اﺑﻨﯽ‬
‫‪ ،‬اي اّم اﻟﻔﻀﻞ! آرام ﺑﺎش‪ ،‬اﯾﻦ ﻟﺒﺎس ﻣﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﺴﺘﺸﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮ ﭘﺴﺮم را‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪41 :‬‬
‫آزردي! )‪ (1‬ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻢ و رﻓﺘﻢ آب آوردم ﺗﺎ ﻟﺒﺎس ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را ﺑﺸﻮﯾﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀـﺮش رﺳﯿﺪم دﯾﺪم ﮔﺮﯾﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اي رﺳﻮل ﺧـﺪا! ﭼﺮا ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣـﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ اّﻣﺘﻢ اﯾﻦ ﭘﺴـﺮم را ﻣﯽﮐﺸـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺮا در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﯾﻞ ﻧﮑﻨﺪ‪«.‬‬
‫دوازده ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﱠﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ‪ .....‬ص ‪41 :‬‬
‫راوﯾﺎن ﺣﺪﯾﺚ رواﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷـﺘﻦ ﯾﮏ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم از ﺗﻮﻟّﺪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺎﮔﺎه دوازده ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﭼﻬﺮهﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷـﯿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺎو‪ ،‬ﺳﻮﻣﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت اژدﻫـﺎ و ﭼﻬـﺎرﻣﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن‪ ،‬و ﻫﺸﺖ ﻓﺮﺷـﺘﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻗﺮﻣﺰ و ﭼﺸـﻤﻬﺎي ﮔﺮﯾﺎن‪ ،‬ﭘﺮ و‬
‫ﺑﺎﻟﺸﺎن را ﮔﺸﻮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اي ﻣﺤّﻤﺪ! ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﭘﺴﺮت ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﺎن ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺎﺑﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺎﺑﯿﻞ وارد ﺷﺪ‪ ،‬و و ﭘﺎداﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺎﺑﯿﻞ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﯿﺰ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻋﺬاﺑﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﯿﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺎﺗﻼن اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺴﻠﯿﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻘّﺮب ‪ .....‬ص ‪41 :‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟّﺪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم در ﻫﻤﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻘّﺮﺑﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﻼم ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت در ﻣﻮرد ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺗﺴﻠﯿﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ و آن ﺣﻀﺮت را‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪42 :‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎداش ﻋﻈﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﻋﻮض ﺷﻬﺎدت ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ او داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ (1) ،‬و ﺗﺮﺑﺖ ﻗﺒﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را‬
‫ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﺮد‪:‬‬
‫اﻟّﻠﻬّﻢ اﺧﺬل ﻣﻦ ﺧﺬﻟﻪ‪ ،‬و اﻗﺘﻞ ﻣﻦ ﻗﺘﻠﻪ‪ ،‬و ﻻ ﺗﻤّﺘﻌﻪ ﺑﻤﺎ ﻃﻠﺒﻪ‬
‫‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ! ﺧﻮار ﮔﺮدان ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺧﻮار ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺎﺗﻠﺶ را ﺑﮑﺶ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮدش ﻧﺮﺳﺎن‪.‬‬
‫ﺳﻔﺮ ﻏﻢ اﻧﮕﯿﺰ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﱠﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و دو ﺧﻄﺒﻪ ﮐﻮﺗﺎه او ‪ .....‬ص ‪42 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 28‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم دو ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن در ﯾﮑﯽ از‬
‫رﻫﮕـﺬرﻫﺎ اﯾﺴـﺘﺎد و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺷﮏ از ﭼﺸـﻤﺎﻧﺶ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺷـﺪ ﮔﻔﺖ‪ِ» :‬إﻧﱠﺎ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َو ِإﻧﱠﺎ ِإﻟَﯿِْﻪ راِﺟُﻌﻮَن« »‪ «1‬ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﺿـﺮان از ﻋّﻠﺖ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﭘﺮﺳـﯿﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ از زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﻓﺮات ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﺮﺑﻼ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در آن ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪«.‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﭼﻪ ﮐﺴﯽ آن ﺣﻀﺮت را ﻣﯽﮐﺸﺪ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدي ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﯾﺰﯾﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه و ﻣﺮﻗﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﯽﻧﮕﺮم‪«.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺧﻮد اداﻣﻪ داد و ﭘﺲ از ﻣّﺪﺗﯽ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم در ﻣﺴﺠﺪ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم در ﭘﯿﺶ روﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺧﻄﺒﻪ‪،‬‬
‫دﺳﺖ راﺳﺘﺶ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و دﺳﺖ ﭼﭙﺶ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ آﯾﻪ اﺳﺘﺮﺟﺎع ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ )و ﻗﺴـﻤﺘﯽ از آﯾﻪ ‪ 156‬ﺑﻘﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( و ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴّﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪43 :‬‬
‫را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﻬﺎد‪ (1) ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﺮش را ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ! ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻨﺪه و رﺳﻮل ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ دو ﭘـﺎﮐﺘﺮﯾﻦ ﺧﺎﻧـﺪان ﻣﻦ و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اﻓﺮاد ﺧـﺎﻧﻮاده و ﺷـﺠﺮه ﻣﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دو را ﺑﻌـﺪ از ﺧﻮد در ﻣﯿـﺎن اّﻣﺘﻢ ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﯽﮔـﺬارم‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺴﺮم )ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم( ﮐﺸﺘﻪ و واﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ! ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن در راه ﺧﺪا را ﺑﺮاي او ﻣﺒﺎرك‬
‫ﮔﺮدان‪ ،‬و او را از ﺳﺎدات و ﺳﺮوران ﺷﻬﯿﺪان ﻗﺮار ﺑﺪه‪ .‬ﺧﺪاﯾﺎ! ﺑﻪ ﻗﺎﺗﻞ و ﺧﻮارﮐﻨﻨﺪه او ﺑﺮﮐﺖ ﻧﺪه‪«.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮان ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬زار زار ﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫أ ﺗﺒﮑﻮن و ﻻﺗﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫‪ ،‬آﯾﺎ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ او را ﯾﺎري ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ؟« ﺳـﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ رﻧﮕﺶ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﭼﻬﺮهاش‬
‫ﺳﺮخ ﺷﺪه ﺑﻮد )ﺑﻪ ﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮ( ﺑﺎزﮔﺸﺘﺖ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﺷﮏ اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺳﺮازﯾﺮ ﺑﻮد ﺧﻄﺒﻪ ﮐﻮﺗﺎه دﯾﮕﺮي ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ا»ي ﻣﺮدم! ﻣﻦ در ﻣﯿـﺎن ﺷـﻤﺎ دو ﯾﺎدﮔـﺎر ﮔﺮاﻧﻘـﺪر ﻣﯽﮔـﺬارم ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬ﮐﺘـﺎب ﺧـﺪا و ﻋﺘﺮﺗﻢ ﯾﻌﻨﯽ اﻫـﻞ ﺑﯿﺘﻢ و آﻧـﺎن ﮐﻪ اﺳـﺎس‬
‫ﺳﺮﺷـﺘﺸﺎن از ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧـﺎن ﮐﻪ وﺟﻮدﺷـﺎن ﺑﺎ آب و ﮔﻞ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣﻦ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬و ﻣﯿﻮه ﻣﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ دو )ﻗﺮآن و ﻋﺘﺮت( از‬
‫ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﻧﮕﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﮐﻨﺎر ﺣﻮض ﮐﻮﺛﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ در اﻧﺘﻈﺎر دﯾﺪارﺷﺎن ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮم‪ ،‬و ﻣﻦ از ﺷـﻤﺎ ﺟﺰ آن‬
‫را ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ و آن ﻣﻮّدت و دوﺳﺘﯽ ﻧﺰدﯾﮑﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ »‪ «1‬ﺧﻮب ﻣﺘﻮّﺟﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﻓﺮداي ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﮐﻨﺎر ﺣﻮض ﮐﻮﺛﺮ‪ ،‬ﺑﺎ وﺿﻌﯽ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﺷﺎره ﺑﻪ آﯾﻪ »ﻗُْﻞ ﻻ َأْﺳَﺌﻠُُﮑْﻢ َﻋَﻠﯿِْﻪ َأْﺟﺮًا ِإﻟ ﱠﺎ اﻟ َْﻤَﻮﱠدَة ﻓِﯽ اﻟ ُْﻘْﺮﺑﯽ )ﺳﻮره ﺷﻮري‪ ،‬آﯾﻪ ‪(23‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪44 :‬‬
‫دﺷﻤﻨﯽ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﯿﺪ و آﻧﻬﺎ را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪«.‬‬
‫دو ﭘﺮﭼﻢ ﺳﯿﺎه و ﭘﻠﯿﺪ‪ ،‬و ﯾﮏ ﭘﺮﭼﻢ ﻧﻮراﻧﯽ ‪ .....‬ص ‪44 :‬‬
‫)‪ (1‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮔﻔﺘﺎر ﻗﺒﻞ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ! در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﻪ ﭘﺮﭼﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻮاداراﻧﺶ از ﻫﻤﯿﻦ اّﻣﺖ ﺑﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 29‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻣﻦ وارد ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﯾﮑﯽ از آن ﭘﺮﭼﻢﻫﺎ ﺳـﯿﺎه و ﺗﺎرﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از آن وﺣﺸﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻮاداران آن ﭘﺮﭼﻢ در روﺑﺮوي ﻣﻦ ﻣﯽاﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﮐﯿﺴﺘﯿﺪ؟‬
‫آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺮا ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺖ از ﻋﺮب ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اي اﺣﻤﺪ! ﻣﺎ از اّﻣﺖ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ و ﻋﺘﺮﺗﻢ و ﮐﺘﺎب ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﺮدﯾﺪ؟‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻗﺮآن را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬و در ﻣﻮرد ﻋﺘﺮت ﺗﻮ‪ ،‬ﺣﺮص و وﻟﻊ داﺷﺘﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﺎن را از ﺻﻔﺤﻪ روزﮔﺎر ﺑﺮاﻧﺪازﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻦ از آﻧﻬﺎ روي ﻣﯽﮔﺮداﻧﻢ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷّﺪت ﺗﺸﻨﮕﯽ و ﺟﮕﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ و روي ﺳﯿﺎه از ﻣﻦ دور ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺳﭙﺲ ﭘﺮﭼﻢ دﯾﮕﺮي ﺑﺎ ﻫﻮاداراﻧﺶ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﯿﺎهﺗﺮ و ﺗﺎرﯾﮑﺘﺮ از ﭘﺮﭼﻢ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻮاداران آن ﭘﺮﭼﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪:‬‬
‫»ﺷـﻤﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺑﺎ دو ﯾﺎدﮔﺎر ﮔﺮاﻧﻘﺪرم‪ ،‬ﯾﺎدﮔﺎر ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﻗﺮآن و ﻋﺘﺮﺗﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﺮدﯾﺪ؟« آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد‬
‫ﯾﺎدﮔﺎر اﮐﺒﺮ )ﻗﺮآن( ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪،‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪45 :‬‬
‫)‪ (1‬در ﻣﻮرد ﯾﺎدﮔﺎر اﺻﻐﺮ )ﻋﺘﺮت( آﻧﻬﺎ را ﺧﻮار ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﭘﺎره ﭘﺎرهاش ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻮﯾﻢ‪ :‬از ﻣﻦ دور ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷّﺪت ﺗﺸﻨﮕﯽ و ﺑﺎ ﺟﮕﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ و روي ﺳﯿﺎه از ﻣﻦ دور ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺳﭙﺲ ﭘﺮﭼﻢ دﯾﮕﺮي ﺑﺎ ﻫﻮاداراﻧﺶ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ ﭘﺮﭼﻢ و ﻫﻢ ﻫﻮاداراﻧﺶ ﻧﻮراﻧﯽ و درﺧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﮐﯿ ﺴﺘﯿ ﺪ ؟‬
‫آﻧﻬﺎ در ﭘﺎﺳـﺦ ﮔﻮﯾﻨـﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺖ و اﻫﻞ ﺗﻘﻮا‪ ،‬و از اّﻣﺖ ﻣﺤّﻤﺪ و ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﺣﻖ ﭘﺮﺳـﺘﺎن ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺧﺪا را درﯾﺎﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺣﻼﻟﺶ را‬
‫ﺣﻼل و ﺣﺮاﻣﺶ را ﺣﺮام ﺷـﻤﺮدﯾﻢ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺤّﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ را دوﺳﺖ داﺷﺘﯿﻢ و از آﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﯾﺎري ﺧﻮد داﺷﺘﯿﻢ ﯾﺎري ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﻣﮋده ﺑﺎد ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷـﻤﺎ ﻫﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ در دﻧﯿﺎ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ آب ﮐﻮﺛﺮ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳـﯿﺮاب و ﺷﺎدﻣﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ از ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و در آن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫»‪«1‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ وﻟﯿﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻣﺪﯾﻨﻪ ‪ .....‬ص ‪45 :‬‬
‫)‪ (1‬ﭘﺲ از آن ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ از ﻗﺘﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺧﺒﺮ داد‪ ،‬زﺑﺎن ﻣﺮدم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻫﻤﻮاره در ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﻬﺎدت‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺪﻣﺶ را ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﺳﻪ ﭘﺮﭼﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﺮﭼﻢ ﺑﻨﯽ اﻣّﯿﻪ و ﺑﻨﯽ ﻋﺒّﺎس و ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ )ع( اﺳﺖ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪46 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﭘﺴـﺮ اﺑﻮ ﺳﻔﯿﺎن »‪ «1‬در ﺳﺎل ‪ 60‬ﻫﺠﺮي از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ و ﯾﺰﯾـﺪ )ﮐﻪ ﻟﻌﻨﺘﻬﺎي ﺧـﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد( »‪ «2‬ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ »‪ «3‬ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻓﻼن وﻗﺖ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣـﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص از ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿـﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮاي ﺧﻼـﻓﺖ ﻣـﻦ ﺑﯿﻌـﺖ ﺑﮕﯿﺮ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿـﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﺑﯿﻌـﺖ ﮐﺮدن ﺳـﺮﺑﺎز زد‪ ،‬ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰن‪ ،‬و ﺳـﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 30‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﺮﯾﺪهاش را ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻌـﺎوﯾﻪ ﭘﺎﯾﻪﮔـﺬار ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻣﻮﯾـﺎن در ﺷـﺎم‪ ،‬در ﻣّﮑﻪ ﻣﺘﻮﻟّـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘـﺢ ﻣّﮑﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬در ﻋﺼـﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮ ﺑﮑﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻟﺸـﮑﺮ را ﺗﺤﺖ ﺳـﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﺮادرش ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻋﺼـﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ اردن ﺷﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﻋﻤﺮ او را ﺣﺎﮐﻢ دﻣﺸﻖ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺎم در اﺧﺘﯿﺎر او درآﻣﺪ‪ ،‬و ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻃﺮاف ﺗﺎﺑﻊ او ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻠﯽ )ع( ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯽدرﻧﮓ او را ﻋﺰل ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻗﺒﻞ از وﺻﻮل دﺳـﺘﻮر ﻋﺰل‪ ،‬از آن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﯽ از‬
‫ﺧـﻮن ﻋﺜﻤـﺎن‪ ،‬آن را وﺳـﯿﻠﻪ ﺷـﻮرش ﺑﺮ ﺿـّﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠﯽ )ع( ﻗﺮار داد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﮐﺸـﺘﻦ ﻋﻠﯽ )ع( ﺟﻨﮕﻬـﺎي ﺳـﺨﺘﯽ را ﺑﻪ راه‬
‫اﻧـﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﻣﮑﺮ و ﺣﯿﻠﻪ )ﺑﻪ ﺳـﺮﻧﯿﺰه ﻗﺮار دادن ﻗﺮآﻧﻬﺎ( ﺟﻨﮓ ﺻـّﻔﯿﻦ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﺧﺎﺗﻤﻪ داد‪ ،‬او در ﺳﺎل ‪ 60‬ﻫﺠﺮت از دﻧﯿﺎ‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬و ﭘﺴﺮش ﯾﺰﯾﺪ را ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻮد‬
‫)‪ .(2‬ﯾﺰﯾـﺪ دّوﻣﯿﻦ ﻃﺎﻏﻮت اﻣﻮي در ﺷﺎم ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﺎﻃﺮون ﻣﺘﻮﻟّﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و در دﻣﺸﻖ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﭘﺪر‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 60‬زﻣﺎم‬
‫اﻣﻮر ﺧﻼـﻓﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻤـﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ در رأﺳـﺸﺎن اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( ﺑﻮد ﺑـﺎ او ﺑﯿﻌﺖ ﻧﮑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﺮق در ﻓﺴﺎد و‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 63‬ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺟّﻠﺎد را ﻣﺄﻣﻮر ﺳـﺮﮐﻮﺑﯽ ﻣﺮدم ﻣـﺪﯾﻨﻪ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺳﻪ روز ﺧﻮن آﻧﻬﺎ را ﻣﺒﺎح ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﺑﺮده ﯾﺰﯾﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﻧﻨﮕﯿﻨﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ را ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﯾﺰﯾﺪ در ﺳﺎل ‪ 64‬ﭘﺲ از ﺳﻪ ﺳﺎل‬
‫و ﻧﻪ ﻣﺎه ﺧﻼﻓﺖ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪) .‬ﺗﺘﻤﮥ اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ‪ ،‬ص ‪) (48 -35‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪(.‬‬
‫)‪ .(3‬وﻟﯿـﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﮥ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺳـﻔﯿﺎن ﺑﺮادرزاده ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از رﺟﺎل ﺑﻨﯽ اﻣّﯿﻪ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﯾﻪ او را ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬او‬
‫در ﺳﺎل ‪ 57‬در ﻋﺼﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﺎوﯾﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺰﯾﺪ در ﺳﺎل ‪ 60‬ﭘﺲ از ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ او )در ﻣﻮرد اﺧﺬ ﺑﯿﻌﺖ از ﺣﺴﯿﻦ‪ -‬ع( او را‬
‫از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻋﺰل ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﺎم ﻃﻠﺒﯿﺪ و ﻣﺸﺎور ﺧﻮد ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ در ﺳﺎل ‪ 61‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﯿﻤﺎري ﻃﺎﻋﻮن درﮔﺬﺷﺖ‪) .‬ﻣﺮآة اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ج ‪،1‬‬
‫ص ‪) (140‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪47 :‬‬
‫ﻣﺸﻮرت وﻟﯿﺪ ﺑﺎ ﻣﺮوان ‪ .....‬ص ‪47 :‬‬
‫)‪ (1‬وﻟﯿﺪ ﻣﺮوان«‬
‫را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻃﻠﺒﯿـﺪ ﺗـﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑـﺎ او ﻣﺸﻮرت ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮوان ﻧـﺎﻣﻪ ﯾﺰﯾـﺪ را ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑﯿﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم را ﻣﻄﺮح ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﺮﮔﺰ ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺎ ﯾﺰﯾﺪ را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮ ﺑﻮدم ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﯽزدم‪.‬‬
‫وﻟﯿﺪ )ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎ آدم ﺧﻮش ﻧﻔﺴﯽ ﺑﻮد( ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﮐﺎش ﻣﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐّﻠﯽ ﻟﺒﺎس ﻫﺴﺘﯽ ﻧﻤﯽﭘﻮﺷﯿﺪم‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد را ﻧﺸﻨﻮم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي وﻟﯿﺪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪47 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ وﻟﯿﺪ ﺑﺮاي ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭘﯿﺎم ﻓﺮﺳـﺘﺎد و او را ﺑﻪ ﻣﻘّﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎ ﺳـﯽ ﻧﻔﺮ از ﺧﺎﻧﺪان و‬
‫ﻏﻼﻣـﺎﻧﺶ ﻧﺰد وﻟﯿـﺪ آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬وﻟﯿـﺪ ﺧـﺒﺮ ﻣﺮگ ﻣﻌـﺎوﯾﻪ را ﺑـﻪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮔﺰارش داد و ﺑﯿﻌﺖ ﺑـﺎ ﯾﺰﯾـﺪ را از آن ﺣﻀـﺮت‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﭘﺎﺳﺦ وﻟﯿﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ا»ي اﻣﯿﺮ! ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮدن ﻻ ﺑﺪ در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺮدا ﻣﺮدم را دﻋﻮت ﮐﺮدي ﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دﻋﻮت ﮐﻦ‪«.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 31‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺮوان ﭘﺴـﺮ ﺣﮑﻢ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﻌـﺎص‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺧﻼـﻓﺖ ﺑﻨﯽ اﻣّﯿﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮواﻧﯿـﺎن را آﻏـﺎز ﮐﺮد‪ ،‬او در ﻣّﮑﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﻟّـﺪ ﺷـﺪ و در ﻃﺎﺋﻒ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﮐﺮد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺳﺎﮐﻦ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( او و ﭘﺪرش را از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن در‬
‫ﻋﺼـﺮ ﺧﻼـﻓﺘﺶ‪ ،‬او را از ﻧﺰدﯾﮑـﺎن ﺧﺎّص و ﮐﺎﺗﺐ ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪ ،‬ﭘﺲ از ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺮوان و ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﺑﺼـﺮه رﻓﺘﻨـﺪ و ﺟﻨﮓ‬
‫ﺟﻤﻞ را ﺑﺮ ﺿّﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﻠﯽ )ع( ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺟﻨﮓ ﺻـّﻔﯿﻦ ﻫﻤﺮاه ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﺎوﯾﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺎل ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ او را از ﻣﺪﯾﻨﻪ اﺧﺮاج ﮐﺮد‪ ،‬او ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺎم ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 65‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﯿﻤﺎري ﻃﺎﻋﻮن درﮔـﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻫﻤﺴﺮش اّم ﺧﺎﻟﺪ او را ﮐﺸﺖ‪) .‬اﺳﺪ اﻟﻐﺎﺑﻪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ -348‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪) (34‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪48 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻣﺮوان ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﺎﺿـﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ وﻟﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي اﻣﯿﺮ! ﻋﺬر ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﻧﭙﺬﯾﺮ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن اﮔﺮ ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺶ را‬
‫ﺑﺰن‪«.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮوان ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﭘﺴﺮ زرﻗﺎ »‪ «1‬ﺗﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدﻫﯽ ﮐﻪ ﮔﺮدن ﻣﻦ زده ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ و ﺳـﺮﺷﺖ ﭘﻠﯿﺪ ﺧﻮد را آﺷـﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ «.‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ وﻟﯿﺪ رو ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي اﻣﯿﺮ! ﻣﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و ﮐﺎﻧﻮن رﺳﺎﻟﺖ ﻫﺴﺘﯿﻢ و آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﻣﺤﻞ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻫﺴﺘﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺎ ﺑﺎز ﻣﯽﺷﻮد و ﺻﺮاط‬
‫ﮐﻤﺎل ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺎ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﻣﺮدي ﻓﺎﺳﻖ ﺷﺮاﺑﺨﻮار‪ ،‬آدمﮐﺶ و ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎر آﺷﮑﺎر و ﮔﺴﺘﺎخ اﺳﺖ »‬
‫و ﻣﺜﻠﯽ ﻻ ﯾﺒﺎﯾﻊ ﺑﻤﺜﻠﻪ‬
‫‪ ،‬ﺷﺨﺼـﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻓﺮدي ﻣﺜﻞ او ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ «.‬وﻟﯽ ﺻﺒﺮ ﮐﻦ ﺗﺎ ﺻـﺒﺢ ﻓﺮا رﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ دّﻗﺖ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﯿﻨﺪﯾﺸـﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﺪاﻣﯿﮏ‬
‫از ﻣﺎ ﺳﺰاوار ﺧﻼﻓﺖ و اﺧﺬ ﺑﯿﻌﺖ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﻧﺰد وﻟﯿﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮوان ﺑﻪ وﻟﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا دﺳﺘﻮر ﻣﺮا ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﺮدن زدن ﺑﺎﺷﺪ؟ اﺟﺮا ﻧﮑﺮدي وﻟﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ دﯾﻦ و دﻧﯿﺎي ﻣﺮا ﺑﻪ‬
‫ﺑـﺎد دﻫﯽ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧـﺪارم ﮐﻪ ﻫﻤﻪ دﻧﯿﺎ را ﻣﺎﻟﮏ ﺷﻮم در ﻋﻮض دﺳـﺘﻢ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم آﻏﺸـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم ﮐﺴـﯽ دﺳـﺘﺶ را ﺑﻪ ﺧﻮن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﯿﺎﻻﯾﺪ و ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯿﺰان ﻋﻤﻠﺶ ﺳﺒﮏ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﯿﺎﻣﺖ او را ﺑﻪ ﺧﻮدش واﮔﺬارد‪ ،‬و او را از ﭘﻠﯿﺪي ﮔﻨﺎه ﭘﺎك ﻧﺴﺎزد‪ ،‬و ﺑﺮاي او ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬زرﻗـﺎء ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺒﻮد ﭼﺸﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻨﺎﯾﻪ از ﺑـﺪﮐﺎر ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﺎدر ﻣﺮوان از زﻧﺎن ﺑـﺪﮐﺎر و ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺳﻮء ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎم )ع( ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳـﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ از اﯾﻦ رو اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎدر ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ ﺗﻮ را ﭘﺮوراﻧـﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﻮ ﭼﻪ‬
‫ﺗﻮﻗﻊ؟ )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪49 :‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺪﯾﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﺮوان ‪ .....‬ص ‪49 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺻﺒﺢ آن ﺷﺐ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ ﺗﺎ ﺧﺒﺮ ﺗﺎزهاي ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬ﻣﺮوان ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد و ﺑﻪ اﻣﺎم ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﺧﻮاه ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﯿﺮوي ﮐﻦ ﺗﺎ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﯽ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﺨﻨﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﺑﺸﻨﻮم‪.‬‬
‫ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺗـﺎ ﺑـﺎ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﯾﺰﯾـﺪ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﯽ ﺑﺮاي دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ «.‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 32‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ِإﻧﱠﺎ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َو ِإﻧﱠﺎ ِإﻟَﯿِْﻪ راِﺟُﻌﻮَن‪ ،‬و ﻋﻠﯽ اﻻﺳﻼم اﻟّﺴﻼم‪ ،‬اذ ﻗﺪ ﺑﻠﯿﺖ اﻻّﻣﮥ ﺑﺮاع ﻣﺜﻞ ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬و ﻟﻘﺪ ﺳﻤﻌﺖ ﺟّﺪي رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ ﯾﻘﻮل‪ :‬اﻟﺨﻼﻓﮥ ﻣﺤّﺮﻣﮥ ﻋﻠﯽ آل اﺑﯽ ﺳﻔﯿﺎن‬
‫‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎ از ﺧـﺪاﯾﯿﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﯾﺰﯾـﺪ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻨﻢ ﺑﺎﯾـﺪ آﺧﺮﯾﻦ وداع را از اﺳـﻼم ﺑﻨﻤﺎﯾﻢ )و از اﺳـﻼم ﺟﺪا ﮔﺮدم(‬
‫زﯾﺮا اﺳﻼم ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺰﯾﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه‪ ،‬و ﻣﻦ از ﺟّﺪم رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺷﻨﯿﺪم ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻋﻬﺪهداري ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮ دودﻣﺎن اﺑﻮ ﺳﻔﯿﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯿﻦ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻣﺮوان ﺳﺨﻦ ﺑﻪ دراز ﮐﺸﯿﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺮوان در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷّﺪت ﻧﺎراﺣﺖ و ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺑﻮد از اﻣﺎم ﺟﺪا‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪49 :‬‬
‫ﻣﺆﻟّـﻒ ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳـﯽﻫﺎي ﻻـزم ﺑﺮاي ﻣـﺎ روﺷـﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﺣﺮﮐﺘﺶ آﮔـﺎﻫﯽ داﺷﺖ‪ ،‬و‬
‫وﻇﯿﻔﻪاش ﻫﻤـﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑـﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ آن اﻗـﺪام ﮐﺮد‪ ،‬دﻻﯾﻞ ﻧﻘﻠﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن آﮔﺎﻫﯽ آن ﺣﻀـﺮت از ﻣﺎﺟﺮاي ﺧﻮﻧﯿﻦ ﮐﺮﺑﻼ ﻓﺮاوان‬
‫اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ را در ﮐﺘﺎب »ﻏﯿﺎث ﺳـﻠﻄﺎن اﻟﻮري« ذﮐﺮ ﮐﺮدهام ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دادﻧـﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷـﯿﺦ ﺻـﺪوق رﺣﻤـﮥ اﻟﻠﱠﻪ در ﮐﺘﺎب‬
‫ا ﻣ ﺎ ﻟ ﯽ‪ ،‬ا ز‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪50 :‬‬
‫ﻣﻔّﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده )‪ (1‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﭘﺪراﻧﺶ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ روزي ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺑﺮادرش اﻣﺎم‬
‫ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم آﻣﺪ )ﻃﺒﻖ رواﯾﺎت ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺴـﻤﻮم ﺷﺪن اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻮد( ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﭼﻬﺮه‬
‫ﺑﺮادر اﻓﺘﺎد ﮔﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫ا ﺑ ﮑ ﯽ ﻟ ﻤ ﺎ ﯾ ﺼﻨ ﻊ ﺑ ﮏ‬
‫‪ ،‬ﮔﺮﯾﻪام ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻣﺼﺎﺋﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ وارد ﻣﯽﺷﻮد‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﺷﻮد زﻫﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻮراﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮم‪.‬‬
‫و ﻟﮑﻦ ﻻ ﯾﻮم ﮐﯿﻮﻣﮏ ﯾﺎ اﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﯾﺰدﻟﻒ اﻟﯿﮏ ﺛﻼﺛﻮن اﻟﻒ رﺟﻞ ﯾّﺪﻋﻮن اﻧّﻬﻢ ﻣﻦ اّﻣﮥ ﺟّﺪﻧﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‬
‫‪ ،...‬وﻟﯽ ﻫﯿـﭻ روزي ﺑﻪ ﺳـﺨﺘﯽ روز )ﺷـﻬﺎدت( ﺗـﻮ اي اﺑـﺎ ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳـﯽ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗـﻮ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐﻪ اّدﻋﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ از اّﻣﺖ ﺟّﺪ ﻣﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﮐﺸﺘﻦ و‬
‫رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﺗﻮ‪ ،‬و ﺑﯽاﺣﺘﺮاﻣﯽ ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﺗﻮ‪ ،‬و ﺑﻪ اﺳـﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻫـﻞ ﺑﯿﺖ ﺗﻮ و ﻏﺎرت ﺧﯿﺎم ﺗﻮ آﻣﺎده ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﻌﻨﺘﺶ را ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﺑﻨﯽ اﻣّﯿﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و آﺳﻤﺎن ﺧﻮن و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺮدم ﺑﺒﺎراﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺣﺘﯽ ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺣﺸﯽ و ﻣﺎﻫﯿﺎن‬
‫درﯾﺎﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺗﻮ ﻣﯽﮔﺮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ -2 ( 2‬ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﮐﺮدم ﺑﻪ اﺳـﻨﺎد ﺧﻮد از ﻋﻤﺮ ﻧّﺴﺎﺑﻪ رﺣﻤـﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﻨﻨـﺪ ﮐﻪ در ﻗﺴـﻤﺖ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﮐﺘﺎب ﺧﻮد‬
‫»اﻟّﺸـ ﺎﻓﯽ ﻓﯽ اﻟّﻨﺴـﺐ« ﺑﻪ اﺳـﻨﺎد ﺧـﻮد از ﺟـّﺪش ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻘـﻞ ﮐﻨـﺪ ﮐﻪ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃـﺎﻟﺐ ﺷـﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ داﺋﯿﻬـﺎي ﻣﻦ‬
‫)ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻘﯿﻞ( ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮادرم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺎ ﯾﺰﯾﺪ را رد ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮش رﻓﺘﻢ‪ ،‬او را ﺗﻨﻬﺎ ﯾﺎﻓﺘﻢ ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ ،‬ﺟﺎﻧﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ اي اﺑﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 33‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪51 :‬‬
‫ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﺮادرت اﻣـﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﭘـﺪرش ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﻘـﻞ ﮐﺮد‪ -‬ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻪ رﺳـﯿﺪم ﮔﺮﯾﻪ ﮔﻠﻮﯾﻢ را ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻨﻘﻠﺐ‬
‫ﺷﺪم‪ ،‬ﻧﺎﻟﻪام ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ -‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪاش ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ ﻣﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮم؟« ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ﺧﺪا‬
‫آن روز را ﻧﯿﺎورد اي ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﭘﺪرت ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدﻫﻢ‪ ،‬آﯾﺎ او ﺧﺒﺮ از ﻗﺘﻞ ﻣﻦ داد؟« ﻋﺮض ﮐﺮدم‪» :‬آري ﭼﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﮐﻨﺎر ﻧﻤﯽﮐﺸـﯿﺪي‬
‫و ﺑﯿﻌﺖ ﻣﯽﮐﺮدي؟« اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺪرم ﻓﺮﻣﻮد رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ او‬
‫و ﻣﻦ ﻫﺮ دو ﮐﺸـﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬و ﻗﺒﺮ ﻣﻦ )در ﮐﺮﺑﻼ( ﻧﺰدﯾﮏ ﻗﺒﺮ ﭘﺪرم )در ﻧﺠﻒ اﺷﺮف( ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد »‪ «1‬آﯾﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ‬
‫ﺑﻪ آن آﮔﺎه ﻫﺴﺘﯽ ﻣﻦ آﮔﺎه ﻧﯿﺴﺘﻢ؟‬
‫و اﻧّﻪ ﻻ اﻋﻄﯽ اﻟّﺪﻧّﯿﮥ ﻣﻦ ﻧﻔﺴﯽ اﺑﺪا‪ ،‬و ﻟﺘﻠﻘﯿﻦ ﻓﺎﻃﻤﮥ اﺑﺎﻫﺎ ﺷﺎﮐﯿﮥ ﻣﺎ ﻟﻘﯿﺖ ذرّﯾﺘﻬﺎ ﻣﻦ اّﻣﺘﻪ‪ ،‬و ﻻ ﯾﺪﺧﻞ اﻟﺠّﻨﮥ اﺣﺪا آذاﻫﺎ ﻓﯽ ذّرّﯾﺘﻬﺎ‬
‫‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧـﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ زﯾﺮ ﺑـﺎر ﭘﺴﺘﯽ و ذﻟّﺖ ﻧﻤﯽروم‪ ،‬روز ﻗﯿـﺎﻣﺖ در آن ﻫﻨﮕـﺎم ﮐﻪ ﻓـﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬـﺎ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎ ﭘـﺪرش‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﮑﻮه آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ اّﻣﺖ ﭘﺪر‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ رﺳﯿﺪه ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬اﺣﺪي از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم را در ﻣﻮرد ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ آزردهاﻧﺪ‪ ،‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن در راه ﺧﺪا ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ ﯾﺎ ﻫﻼﮐﺖ؟ ‪ .....‬ص ‪51 :‬‬
‫)‪ (1‬ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻌﻀـﯽ از ﮐﻮﺗﻪﻧﻈﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ارﺟﻤﻨﺪ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺷﻬﺎدت ﭘﯽ ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري‬
‫را )ﺷﻬﺎدت‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻗﺒﺮ ﻣﻦ و ﻗﺒﺮ ﭘﺪرم ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﯿﻦ ﮐﺮﺑﻼ و ﻧﺠﻒ ﺣﺪود دوازده ﻓﺮﺳﺦ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪52 :‬‬
‫در راه ﺧﺪا را( ﻋﺒﺎدت ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﻤﯽﺗﻮان‪ ،‬ﺧﺪا را ﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ (1‬آﯾـﺎ ﺷﺨﺼـﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸـﺪ ﺳـﺨﻦ ﻗﺮآن راﺳـﺘﮕﻮ را ﻧﺸـﻨﯿﺪه ﮐﻪ ﻗﻮﻣﯽ ﺧـﺪا را ﺑـﺎ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َﻓﺘُﻮﺑ ُﻮا ِإﻟﯽ ﺑﺎِرﺋُِﮑْﻢ َﻓﺎﻗْﺘُﻠُﻮا َأﻧ ُْﻔَﺴـ ُﮑْﻢ ذﻟ ُِﮑْﻢ َﺧﯿٌْﺮ ﻟَُﮑْﻢ ِﻋﻨَْﺪ ﺑﺎِرﺋُِﮑْﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﺪ و ﺧﻮد را ﺑﮑﺸﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻘﺮه‪ «1» (54 /‬اﺷﮑﺎلﮐﻨﻨﺪه ﮔﻮﯾﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻌﻨﯽ آﯾﻪ َو ﻻ ﺗُﻠُْﻘﻮا ﺑ َِﺄﯾِْﺪﯾُﮑْﻢ ِإﻟَﯽ اﻟﺘﱠْﻬﻠَُﮑِﮥ )ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﻧﯿﻔﮑﻨﯿﺪ( »‪ «2‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﺸـﺘﻦ ﻧﺪﻫﯿـﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺘﻞ در راه ﺧﺪا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻼك ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫از ﻋـﺎﻟﯿﺘﺮﯾﻦ درﺟﺎت ﺳـﻌﺎدت اﺳﺖ ﻣﺆﻟّﻒ ﮐﺘﺎب »ﻣﻘﺘﻞ« از ﻣﻮﻻي ﻣﺎ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم رواﯾﺘﯽ در ﺗﻔﺴـﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ )و ﻻ ﺗﻠﻘﻮا ‪(...‬‬
‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ دّﻗﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و آن اﯾﻨﮑﻪ از اﺳﻠﻢ )ﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﻤﺮان( رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﯾﺎ ﺟﻨﮓ دﯾﮕﺮي ﺑﻮد‪ ،‬و‬
‫ﻣﺎ )ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم( در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳـﭙﺎه ﮐﻔﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺳـﭙﺎه دﺷـﻤﻦ در دو ﺻﻒ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺴﯿﺎري ﺟﻤﻌّﯿﺘﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻃﻮل و‬
‫ﻋﺮض ﺻﻔﻬﺎي آﻧﻬﺎ در ﻫﯿﭻ ﺟﻨﮕﯽ ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬روﻣﯿﺎن ﭘﺸﺘﺸﺎن را ﺑﻪ دﯾﻮار )ﻗﻠﻌﻪ( ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن )ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﯿّﻪ( ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻮﺳـﯽ )ع( ﺑﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳـﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﮑﺸـﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﺛﺎر ﮔﻨﺎه ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﺤﻮ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻠّـﺎﻣﻪ ﻃﺒﺮﺳـﯽ در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﮐﻪ در اﯾﻦ درﮔﯿﺮي ﮐﺸـﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧـﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷـﻬﺎدت ﻣﯽرﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺗﻮﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ )ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن‪ ،‬ج ‪ 1‬و ‪ ،2‬ص ‪ (113‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻔّﺴﺮان در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﺑﺤﺜﻬﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 34‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺮدهاﻧﺪ )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪195‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪53 :‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﯿﺎن ﺳـﭙﺎه ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻟﺸﮑﺮ دﺷﻤﻦ زد )و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ( )‪ (1‬ﺑﻌﻀـﯽ از اﻓﺮاد ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻻ ِإﻟَﻪ ِإﻟ ﱠﺎ اﻟﻠﱠُﻪ‬
‫اﻟﻘﯽ ﻧﻔﺴﻪ اﻟﯽ اﻟّﺘﻬﻠﮑﮥ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﺎ!! اﯾﻦ ﻣﺮد ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ اﻓﮑﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اّﯾﻮب اﻧﺼـﺎري )ﺻـﺤﺎﺑﯽ ﻣﻌﺮوف( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷـﻤﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ را در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻣﺮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﺼـﯿﻞ ﻣﻘـﺎم ﺷـﻬﺎدت ﺑﻪ دﺷـﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺄوﯾﻠﯽ )ﻏﻠﻂ( ﻣﯽﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺄوﯾﻠﯽ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ )ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺮد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد و ﮐﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷـﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺿـﯿﺢ اﯾﻨﮑﻪ‪ (:‬آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺎ اﻧﺼﺎر )ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪﯾﻨﻪ( ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﯾﺎري رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و اﺷـﺘﻐﺎل ﺑﻪ اﺟﺮاي اﻫـﺪاف آن ﺣﻀـﺮت‪ ،‬اﻫـﻞ و اﻣﻮال ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﯾﻢ و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﺎّدي ﻣﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‪ ،،‬و‬
‫ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ذﻫﻨّﯿﺘﯽ در ﺑﯿﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﺷـﺘﻐﺎل ﺑﻪ اﺟﺮاي دﺳـﺘﻮرﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰﻣﺎن از‬
‫دﺳـﺘﻤﺎن رﻓﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در رّد ﻣﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﯾﻦ اﻓﮑﺎر )ﮐﻪ اي ﮐﺎش اﻣﻮال ﺧﻮد را اﻧﻔﺎق ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﻢ( ﺑﺎ دﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﻧﯿﻔﮑﻨﯿﺪ‪«1» .‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ آﯾﻪ ﻓﻮق اﯾﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺷـﻤﺎ از رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه و در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن ﺑﯿﺎرﻣﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ اﻓﮑﻨﺪهاﯾـﺪ‪ ،‬و ﻣﺸـﻤﻮل ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﺷﺪه و ﻫﻼك ﺷﺪهاﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮ رّد ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﻣﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﯿﻢ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎّدي ﺧﻮد ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﯿﻢ‪ ،‬و ﮐﺎري ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﻣﺎ را ﺗﺤﺮﯾﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ آﻏﺎز آﯾﻪ »َو َأﻧ ِْﻔُﻘﻮا ﻓِﯽ َﺳﺒِﯿِﻞ اﻟﻠﱠِﻪ و در راه ﺧـﺪا اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿـﺪ« اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺗﺄﯾﯿـﺪ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬داﺳـﺘﺎن ﻓﻮق‪ ،‬در ﺗﻔﺴـﯿﺮ اﻟـّﺪر‬
‫اﻟﻤﻨﺜﻮر ذﯾﻞ آﯾﻪ ‪ 195‬ﺑﻘﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ‪) .‬اﻟﻤﯿﺰان ج ‪ ،2‬ص ‪) (.74‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪54 :‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ (1) ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﻮرد ﻫﻼﮐﺖ آن ﻣﺮدي ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﮐﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﻤﻼ اﻋﻼم ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﻮرش ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ ،‬آن ﻣﺮدي ﮐﻪ‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ ﺟﻬـﺎد در راه ﺧـﺪا ﺑﻪ اﻣﯿـﺪ ﭘﺎداش آﺧﺮت‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﻣﻘﺎم ﺷـﻬﺎدت اﺳﺖ‪ «1» .‬ﻣـﺎ در ﻣﻘـّﺪﻣﻪ ﮐﺘﺎب ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ اوﻟﯿﺎي ﺧـﺪا ﺑﺮاي‬
‫اﻋﻼي ﮐﻠﻤﻪ ﺣّﻖ از ﺟﻬﺎد در راه ﺧـﺪا ﻟـّﺬت ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬و آن را ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و ﺷﻮر اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺳـﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در اﯾﻨﺠـﺎ ﻣﻨـﺎﺳﺐ اﺳـﺖ ﻧﻈﺮ ﺷـﻤﺎ را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از داﺳـﺘﺎﻧﻬﺎي ﻣﺜﻨـﻮي در راﺑﻄﻪ ﺑـﺎ »آﯾﻪ ﻫﻼـﮐﺖ« ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻢ‪ :‬ﻣﻮﻻﻧـﺎ در اﺷـﻌﺎر ﺧـﻮد‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﻀـﺮت ﺣﻤﺰه ﻋﻤﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم )ص( در ﺳﻨﯿﻦ ﺟﻮاﻧﯽ در ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪن زره ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در آﺧﺮ ﻋﻤﺮ و‬
‫ﺑﻌـﺪ از ﭘـﺬﯾﺮش اﺳـﻼم‪ ،‬ﺑـﺪون زره ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬از او ﭘﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ‪» :‬ﭼﺮا اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﭘﯿﺮﺷﺪهاي زره ﻧﻤﯽﭘﻮﺷـﯽ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ‬
‫ﻣﯽاﻓﮑﻨﯽ؟« ﺣﻤﺰه ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬
‫ﮔﻔﺖ ﺣﻤﺰه ﭼﻮن ﮐﻪ ﺑﻮدم ﻣﻦ ﺟﻮان ﻣﺮگ ﻣﯽدﯾﺪم وداع اﯾﻦ ﺟﻬﺎن‬
‫ﻟﯿﮏ از ﻧﻮر ﻣﺤّﻤﺪ )ص( ﻣﻦ ﮐﻨﻮن ﻧﯿﺴﺘﻢ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻓﺎﻧﯽ را زﺑﻮن‬
‫آﻧﮑﻪ ﻣﺮدن ﭘﯿﺶ ﭼﺸﻤﺶ »ﺗﻬﻠﮑﻪ« اﺳﺖ اﻣﺮ »ﻻ ﺗﻠﻘﻮا« ﺑﮕﯿﺮد او ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫واﻧﮑﻪ ﻣﺮدن ﭘﯿﺶ او ﺷﺪ ﻓﺘﺢ ﺑﺎب »ﺳﺎرﻋﻮا« آﯾﺪ ﻣﺮ او را در ﺧﻄﺎب‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 35‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﻟﺤﺬر اي ﻣﺮگﺑﯿﻨﺎن ﺑﺎرﻋﻮا اﻟﻌﺠﻞ اي ﺣﺸﺮﺑﯿﻨﺎن ﺳﺎرﻋﻮا‬
‫اﻟّﺼﻼ اي ﻟﻄﻒﺑﯿﻨﺎن اﻓﺮﺣﻮا اﻟﺒﻼ اي ﻗﻬﺮﺑﯿﻨﺎن اﺗﺮﺣﻮا‬
‫در ﺷﻌﺮ ﭼﻬﺎرم ﺟﻤﻠﻪ »ﺳﺎرﻋﻮا« اﺷﺎره ﺑﻪ آﯾﻪ ‪ 133‬آل ﻋﻤﺮان‪َ :‬و ﺳﺎِرُﻋﻮا ِإﻟﯽ َﻣْﻐِﻔَﺮٍة ﻣِْﻦ َرﺑ ﱢُﮑْﻢ‪) ،‬ﺑﺸـﺘﺎﺑﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻣﺮزش ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن(‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺼﺮع اّول ﺷﻌﺮ ﭘﻨﺠﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺮگ را ﻓﻨﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬آري ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻌﺮ ﺷﺸﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻫـﺎن اي رادﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﻟﻄﻒ اﻟﻬﯽ را ﻣﯽﻧﮕﺮﯾـﺪ ﺷﺎدﻣـﺎن ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬و ﻫـﺎن اي ﺗﺒﻬﮑـﺎران ﮐﻮﺗﻪﺑﯿﻦ و اي ﺑﯿﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻗﻬﺮ اﻟﻬﯽ اﻧـﺪوﻫﮕﯿﻦ‬
‫ﺷﻮﯾﺪ‪) «.‬دﯾﻮان ﻣﺜﻨﻮي ﺑﻪ ﺧﻂ ﻣﯿﺮﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬ص ‪) (288‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪55 :‬‬
‫ورود ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻣّﮑﻪ و ﭘﺎﺳﺦ او ﺑﻪ ﻧﺼﺎﯾﺢ ﺳﺮان ﻗﻮم ‪ .....‬ص ‪55 :‬‬
‫)‪ (1‬راوﯾﺎن ﺣـﺪﯾﺚ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮي وﻟﯿﺪ و ﻣﺮوان ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم‪ ،‬ﻓﺮداي آن ﺷﺐ ]ﮐﻪ روز ‪ 27‬رﺟﺐ ﺳﺎل‬
‫‪ 60‬ﻫﺠﺮي ﺑـﻮد[ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑـﺎ ﻫﻤﺮاﻫـﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣّﮑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و در روز ﺳّﻮم ﺷـﻌﺒﺎن ﺳـﺎل ‪ 60‬ﻫﺠﺮي ﺑـﻪ ﻣّﮑﻪ‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ «1» .‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن‪ ،‬و ﻣﺎه رﻣﻀﺎن و ﺷّﻮال و ذي ﻗﻌﺪه و ﺗﺎ ﻫﺸﺘﻢ ذي ﺣّﺠﻪ )ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ﭘﻨﺞ روز( در‬
‫ﻣّﮑﻪ ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم )در ﻣﯿـﺎن اﻓﺮاد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ( ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ‬
‫ﻋّﺒﺎس رﺿﻮان ﺧﺪا ﺑﺮ او )ﭘﺴـﺮ ﻋﻤﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم( و ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ‪ ،‬ﻧﺰد اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم آﻣﺪﻧﺪ و از آن ﺣﻀﺮت ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ )ﮐﻪ از ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻋﺮاق( ﺧﻮدداري ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﺮا ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ آن را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﻢ داد«‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ ﻋّﺒﺎس از ﻧﺰد اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از روي دﻟﺴﻮزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺪا ﻣﯽزد‪» :‬وا ﺣﺴﯿﻨﺎه!‪ ،‬آه!‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺟﺎن‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀـﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم آﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﺑﺎ ﺳﺮان ﮔﻤﺮاه‪ ،‬ﺻﻠﺢ ﮐﻨﺪ و ﺧﻮد را‬
‫از ﺟﻨﮓ و ﺧﻮنرﯾﺰي دور ﻧﮕﻪ دارد‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ا»ي اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟّﺮﺣﻤﻦ! آﯾﺎ ﺗﻮّﺟﻪ ﻧﺪاري ﮐﻪ دﻧﯿﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﻪ ﻗﺪري‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬وﻟﯽ ﺷـﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ )وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﺎل ‪ 413‬ﻫﺠﺮي( در ﮐﺘﺎب ارﺷﺎد ﺧﻮد ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺷـﺒﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺐ ﯾﮏ‬
‫ﺷﻨﺒﻪ ‪ 28‬رﺟﺐ ﺑـﻮد‪ ،‬از ﻣـﺪﯾﻨﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ و ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﺳﻮم ﺷـﻌﺒﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣّﮑﻪ رﺳـﯿﺪﻧﺪ )ﺗﺮﺟﻤﻪ ارﺷـﺎد ﻣﻔﯿـﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪(34 - 31‬‬
‫)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪56 :‬‬
‫ﭘﺴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮﯾﺪه ﯾﺤﯿﯽ ﺑﻦ زﮐﺮّﯾﺎ )ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﯾﻪ ﻧﺰد )ﻃﺎﻏﻮت( ﭘﻠﯿﺪي از ﭘﻠﯿﺪﻫﺎي ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺷﺪ‪ (1) ،‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﯽ اﺳـﺮاﺋﯿﻞ در ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﯿﻦ ﻃﻠﻮع ﺻﺒﺢ و ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎدي ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺧﻮد رﻓﺘﻨـﺪ و ﺑﻪ ﺧﺮﯾـﺪ و ﻓﺮوش ﻣﺸـﻐﻮل ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ ﻫﯿﭻ ﮐﺎري اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهاﻧﺪ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻋﺬاب رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷـﺘﺎب‬
‫ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣّﺪﺗﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻠﺖ داد؟ ﺳـﭙﺲ آﻧﺎن را ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﺳﺨﺖ در ﭼﻨﺒﺮه ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﺧﻮد اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬اي اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟّﺮﺣﻤﻦ! از ﺧﺪا‬
‫ﺑﺘﺮس و دﺳﺖ از ﯾﺎري ﻣﻦ ﺑﺮﻣﺪار‪«.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﻬﺎي ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪56 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 36‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ از ورود اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ ﻣّﮑﻪ ﻣﻌّﻈﻤﻪ و ﺧﻮدداري او از ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺎ ﯾﺰﯾـﺪ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ »ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﺻـﺮد‬
‫ﺧﺰاﻋﯽ« »‪ «1‬اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳـﻠﯿﻤﺎن در ﺣﻀﻮر آﻧﻬﺎ ﺳـﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﺮد‪ ،‬و در ﻗﺴـﻤﺖ آﺧﺮ ﺳـﺨﻨﺎﻧﺶ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اي ﺷﯿﻌﯿﺎن! ﺷﻤﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎوﯾﻪ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﺰاي ﮐﺮدارش رﺳﯿﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﭘﺴﺮش ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫او ﻧﺸﺴـﺘﻪ و ﺣﺴـﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ او ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت از ﮔﺰﻧﺪ ﻃﺎﻏﻮﺗﻬﺎي ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮ ﺳﻔﯿﺎن ﮔﺮﯾﺰان ﺑﻪ ﻣّﮑﻪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺷﯿﻌﻪ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺧﺰاﻋﯽ از اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬و از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻟﺸﮑﺮ ﻋﻠﯽ )ع( در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ و ﺻّﻔﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در ﮐﻮﻓﻪ ﺳﮑﻮﻧﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 65‬ه‪ .‬ق ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮوه ﺗّﻮاﺑﯿﻦ ﺑﺮ ﺿّﺪ ﺑﻨﯽ اﻣّﯿﻪ ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪57 :‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ ﻟا ّﺴﻼم ﻫﺴﺘﯿﺪ و ﺷﯿﻌﻪ ﭘﺪرش ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﻗﺒﻞ ﺑﻮدﯾﺪ‪ (1) ،‬اﻣﺮوز اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﯾﺎري ﺷﻤﺎ دارد‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﯽداﻧﯿـﺪ و اﻃﻤﯿﻨﺎن دارﯾـﺪ ﮐﻪ او را ﯾﺎري ﻣﯽﮐﻨﯿـﺪ و ﺑﺎ دﺷـﻤﻨﺎﻧﺶ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﻪ اّﻃﻼع او ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ ﺗﺮس ﺳﺴﺘﯽ و ﺑﯽﻫّﻤﺘﯽ دارﯾﺪ و اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ در اﯾﻦ راه را در وﺟﻮد ﺧﻮد ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﯿﺪ‪ ،‬آن ﺑﺰرﮔﻮار را ﻓﺮﯾﺐ ﻧﺪﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺿﺮان ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸـﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺴـﯿﻦ ﭘﺴـﺮ ﻋﻠﯽ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﺟﺎﻧﺐ ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺧﺰاﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺴّﯿﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﯿّﻪ‬
‫»‪ «1‬رﻓﺎﻋـﮥ ﺑﻦ ﺷّﺪاد »‪ ،«2‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈـﺎﻫﺮ »‪ «3‬ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ واﺋـﻞ »‪ «4‬و ﺳﺎﯾﺮ ﺷـﯿﻌﯿﺎن از ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺳـﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌـﺪ‪ :‬ﺣﻤـﺪ و ﺳـﭙﺎس‬
‫ﺧﺪاوﻧـﺪي را ﮐﻪ دﺷـﻤﻦ ﺗﻮ و دﺷـﻤﻦ ﭘﯿﺸـﯿﻦ ﭘـﺪرت )ﻣﻌﺎوﯾﻪ( را در ﻫﻢ ﺷـﮑﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن دﺷـﻤﻦ ﺟّﺒﺎر و ﭘﺮﮐﯿﻨﻪ ﺟﺎﻫﻞ و ﺳـﺘﻤﮕﺮي ﮐﻪ‬
‫ﺷﺆون رﻫﺒﺮي اﯾﻦ اّﻣﺖ را ﻏﺼﺐ ﮐﺮد‪ ،‬و اﻣﻮال ﻣﺮدم را ﭼﭙـﺎول ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ زور و ﻗﻠـﺪري‪ ،‬ﺑـﺪون رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﯿﮑﺎن ﻣﺮدم را ﮐﺸﺖ و ﺑﺪان را ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬارد‪،‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺴـّﯿﺐ ﺑﻦ ﻧﺠّﯿﻪ )ﯾﺎ ﻧﺠﺒﻪ( از ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ و رﺋﯿﺲ ﻗﻮم ﺧﻮد‪ ،‬و از ﯾﺎران ﻋﻠﯽ )ع( در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ و ﻧﻬﺮوان و ﺻّﻔﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﯽ از ﺧﻮن ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﻗﯿﺎم ﮐﺮدﻧﺪ او ﮐﻪ ﭘﺎرﺳﺎي ﺷﺐ و ﺷﯿﺮ روز ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 65‬ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‬
‫)‪ .(2‬رﻓﺎﻋﻪ از ﻗﺎرﯾﺎن ﻗﺮآن و ﺷﺠﺎﻋﺎن ﺷﯿﻌﻪ ﻋﻠﯽ )ع( از اﻫﺎﻟﯽ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 66‬ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‬
‫)‪ .(3‬ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈّﻬﺮ اﺳـﺪي از ﺗـﺎﺑﻌﯿﻦ و ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﺎن ﺷـﺠﺎع و از ﯾﺎران ﻋﻠﯽ )ع( در ﺟﻨﮕﻬﺎﯾﺶ از ﺳﺎﮐﻨﺎن ﮐﻮﻓﻪ و از ﺷـﯿﻌﯿﺎن ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم ﺑﻮد‪ ،‬و در ‪ 75‬ﺳﺎﻟﮕﯽ در ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‬
‫)‪ .(4‬از اﺻﺤﺎب ﻋﻠﯽ )ع( و ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻧﺰدﯾﮏ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪58 :‬‬
‫)‪ (1‬و ﻣـﺎل ﺧـﺪا را دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ در ﭼﻨﮕـﺎل ﺳـﺘﻤﮕﺮان و ﻣﺘﺠـﺎوزان ﻗﺮار داد‪ ،‬از رﺣﻤﺖ ﺧـﺪا دور ﺑـﺎد ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻗﻮم ﺛﻤﻮد از‬
‫رﺣﻤﺖ دور ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬اﯾﻨﮏ ﻋﺮض ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ اﻣﺎم و رﻫﺒﺮي ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧـﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﯿﺎ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﺗﻮ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺎ‬
‫را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻖ ﺑﻪ ﮔﺮد ﻫﻢ آورد‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸـﯿﺮ ]ﺣﺎﮐﻢ ﮐﻮﻓﻪ »‪ «1‬در ﻗﺼـﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺰد او اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و در‬
‫ﻧﻤـﺎز ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤـﺎﻋﺖ او ﺷـﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه او ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﻋﯿـﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺒﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ﻧﻌﻤﺎن را از ﮐﻮﻓﻪ اﺧﺮاج ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎم ﺑﺮود‪ ،‬ﺳـﻼم و رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺎت ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬و ﺑﺮ ﭘﺪرت ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺗﻮ ﺑﻮد و ﺣﻮل و ﻗّﻮﺗﯽ ﺟﺰ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺧﺪاي ﻋﻠّﯽ اﻋﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 37‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺎ دوازده ﻫﺰار ﻧﺎﻣﻪ ‪ .....‬ص ‪58 :‬‬
‫دو روز ﺑﻌـﺪ از ﻓﺮﺳـﺘﺎدن ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﺻـﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻧﺎﻣﻪ ﮐﻪ آن ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﺎ اﻣﻀﺎي ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ و ﭼﻬﺎر‬
‫ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﮕﯽ از اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺸﺮﯾﻒ ﻓﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ را ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣّﮑﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را‬
‫ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺧﻮدداري ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸـﯿﺮ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‪ ،‬آدم ﻣﺘﯿﻦ و ﺧﻮش ﻧﻔﺴـﯽ ﺑﻮد‪ ،‬از اﻫﺎﻟﯽ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺷﺎم ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻧﻤﻮد و ﻗﺎﺿﯽ دﻣﺸﻖ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﮐﻮﻓﻪ و ﺳﭙﺲ ﺣﻤﺺ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 65‬ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬وي ﻫﻤﺎن ﮐﺴـﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اﺳﯿﺮان را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ از ﺷﺎم ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺒﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻮﺷﺮﻓﺘﺎري ﻧﻤﻮد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪59 :‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ در ﯾـﮏ روز ﺷﺸـﺼﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻀـﺮت رﺳـﯿﺪ‪ (1) ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي ﭘﯽ در ﭘﯽ ﻣﯽرﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬـﺎ دوازده ﻫﺰار ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ ،‬و ﺗﺼﻤﯿﻢ آن ﺣﻀﺮت ‪ .....‬ص ‪59 :‬‬
‫ﭘﺲ از ﻓﺮﺳـﺘﺎدن ﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي ﻓﻮق‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬـﺎي‪ :‬ﻫـﺎﻧﯽ ﺑﻦ ﻫـﺎﻧﯽ ﺳﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺳـﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺣﻨﻔﯽ‪ ،‬از ﮐﻮﻓﻪ رﻫﺴـﭙﺎر ﻣّﮑﻪ ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺎﻣﻪاي را ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﮐﻮﻓﯿﺎن ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آن ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺴـﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﻃﺮف ﺷـﯿﻌﯿﺎن او و ﺷﯿﻌﯿﺎن ﭘﺪرش‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺮدم در اﻧﺘﻈﺎر ورود ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ رأﯾﯽ ﺟﺰ رأي ﺗﻮ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اي ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺷﺘﺎب ﮐﻦ‪ ،‬و در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺸـﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎ ﺳـﺮﺳﺒﺰ و ﻣﯿﻮهﻫﺎي درﺧﺘﺎن ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳـﯿﺪه ﺑﻮﺳـﺘﺎﻧﻬﺎ و ﮔﯿﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺧّﺮم و ﭘﺮﺑﺮگ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺻـﻼح ﻣﯽداﻧﯿﺪ‬
‫ﺗﺸـﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﺸﮑﺮي ﻣﺠّﻬﺰ ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺒﺎل از ورود ﺷﻤﺎ آﻣﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻼم و رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺎت ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ و ﺑﺮ ﭘﺪرت ﮐﻪ ﻗﺒﻞ‬
‫از ﺗﻮ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ آورﻧﺪﮔﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻧﯽ و ﺳﻌﯿﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ اﺷﺨﺎﺻﯽ در ﻧﻮﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺪﺳﺖ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ؟« آﻧﻬﺎ ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬اي ﻓﺮزﻧﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا! اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷـﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﯽ‪ «1» ،‬ﺣّﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮ‪ ،‬ﯾﺰﯾـﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ روﯾﻢ‪،‬‬
‫ﻋﺮوة ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‪،‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﯽ رﺋﯿﺲ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻀﺮ در ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﻓﻖ ﭼﻨﺪ ﭼﻬﺮه ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬او ﻋﺼﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( را درك ﮐﺮد‬
‫و ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( زﻧﯽ ﺑﻪ ﺳـﺠﺎح اّدﻋﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﮐﺮد‪ ،‬او ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﺳـﺠﺎح ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪،‬‬
‫ﺟﺰء ﺧﻮن ﺧﻮاﻫﺎن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬از دژﺧﯿﻤﺎن ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺮور اﻣﺎم ﺣﺴﻦ )ع( ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( آﻣﺪ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت ﻧﺎﻣﻪ دﻋﻮت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﺳﺎل ‪ 70‬ﻫﺠﺮي در ﮐﻮﻓﻪ ﻣﺮد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪60 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 38‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣّﺠﺎج و ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﻄﺎرد )ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام از ﺳﺮان ﻗﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﺑﺎ ﻣﺎ ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (1‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮐﻨﺎر ﮐﻌﺒﻪ رﻓﺖ و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز در ﺑﯿﻦ رﮐﻦ و ﻣﻘﺎم )ﺑﯿﻦ ﺣﺠﺮ اﻻﺳﻮد و ﻣﻘﺎم‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ( ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻃﻠﺐ ﺧﯿﺮ از ﺧﺪا ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻃﻠﺒﯿﺪ ﺗﺎ او را رواﻧﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﺳﻔﯿﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﮐﻮﻓﻪ و ﺑﯿﻌﺖ ﻣﺮدم ﺑﺎ او ‪ .....‬ص ‪60 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﯾﺶ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم »‪ «1‬را ﻃﻠﺒﯿـﺪ‪ ،‬و او را از ﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺧﺒﺮ داد‪ ،‬و ﺟﻮاب‬
‫ﭘﺬﯾﺮش دﻋﻮت ﮐﻮﻓﯿﺎن را در‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺴﻠﻢ ﭘﺴﺮ ﺑﺰرگ ﻋﻘﯿﻞ )ﺑﺮادر ﻋﻠﯽ‪ -‬ع( ﺑﻮد‪ ،‬و از ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻗﺎﻃﻊ و آﮔﺎﻫﯽ در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻬﺮه ﮐﺎﻓﯽ داﺷﺖ‪ ،‬داﻣﺎد‬
‫ﻋﻤﻮﯾﺶ ﻋﻠﯽ )ع( ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﻀـﺮت رﻗّﯿﻪ )س( دﺧﺘﺮ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠﯽ )ع( ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( او را ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ از ﻣﺮدم‬
‫در ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( ﺑﯿﻌﺖ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ )ع( در ﻧﯿﻤﻪ رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ‪ 60‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي از ﻣّﮑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺷﺸﻢ ﻣﺎه‬
‫ﺷّﻮال وارد ﮐﻮﻓﻪ ﺷﺪ‪ ،‬روز ﻫﺸﺘﻢ ذي ﺣّﺠﻪ ﺧﺮوج ﮐﺮد‪ ،‬و روز ﻧﻬﻢ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﺪود ‪ 62‬روز در ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎرﮔﺎه ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ و ﻣﺮﻗﺪ ﻣﻨّﻮرش در ﮐﻮﻓﻪ ﮐﻨﺎر ﻣﺴـﺠﺪ اﻋﻈﻢ ﮐﻮﻓﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮح زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﺴﻠﻢ )ع( داراي اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎره ﺑﻪ ﮐﺘﺎب »ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﭘﯿﺸﺘﺎز ﺷﻬﯿﺪان ﮐﺮﺑﻼ« )ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺘﺮﺟﻢ( ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻘﻞ ﺑﻌﻀـﯽ ﻧﻪ ﻧﻔﺮ از ﺑﺮادران ﻣﺴـﻠﻢ )ع( در ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺴﻠﻢ )ع( ﻏﯿﺮ از ﻃﻔﻼن ﻣﺴﻠﻢ‬
‫)ع( ﺳﻪ ﻧﻔﺮﺷﺎن در ﮐﺮﺑﻼ ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و دﺧﺘﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺎﺗﮑﻪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﺠﻮم دﺷﻤﻦ ﺑﺮاي ﻏﺎرت ﺧﯿﻤﻪ‪ ،‬زﯾﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪61 :‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم داد‪ (1) ،‬ﮐﻪ در ﻓﺮازي از آن ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻗﺪ ﻧﻔﺬت اﻟﯿﮑﻢ اﺑﻦ ﻋّﻤﯽ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ‪ ،‬ﻟﯿﻌّﺮﻓﻨﯽ ﻣﺎ اﻧﺘﻢ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻦ اﻟّﺮأي‬
‫‪ ،‬ﭘﺴـﺮ ﻋﻤﻮﯾﻢ ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿـﻞ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷـﻤﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎدم‪ ،‬ﺗﺎ از ﻧﺰدﯾﮏ وﺿﻊ ﺷـﻤﺎ را ﺑﻨﮕﺮد و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﺼـﻤﯿﻢ و راه و روش ﺷـﻤﺎ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ‬
‫ﺳ ﺎز د ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪ‪ ،‬وارد ﮐﻮﻓﻪ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺨﺘﺎر »‪ «1‬ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﯿﻌﯿﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺨﺘﺎر رﻓﺖ و آﻣﺪ ﮐﺮده و ﺑﺎ ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴـ ﻼم ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را در ﺣﻀﻮر اﺟﺘﻤﺎع ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺨﺘﺎر‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻫﻨﮕﺎم ﺷـﻨﯿﺪن ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﯿﺠﺪه ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﯿﻌﺖ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺨﺘـﺎر در ﻃـﺎﺋﻒ ﻣﺘﻮﻟّـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ ﭘـﺪرش ﺑﻪ ﻣـﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧـﺪ و در آن ﺟﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ ﻫﻤﺴﻮﯾﯽ و رﻓﺖ و آﻣﺪ‬
‫داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر در ﻋﺮاق از ﯾﺎران ﺣﻀـﺮت ﻋﻠﯽ )ع( ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﺲ از ﺷـﻬﺎدت ﻋﻠﯽ )ع( ﺳﺎﮐﻦ ﺑﺼـﺮه ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﺑﻦ زﯾﺎد )ﮐﻪ در آن‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪار ﺑﺼـﺮه ﺑﻮد( ﻣﺨﺘﺎر را دﺳـﺘﮕﯿﺮ و زﻧﺪاﻧﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮاﻫﺮش ﭘﺴـﺮ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻌـﺪ از ﻣﺮگ ﯾﺰﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﯽ از ﺧﻮن ﺣﺴـﯿﻦ )ع( ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ آﻣـﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼـب ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﯿﺮوز ﺷـﺪ و ﻗﺎﺗﻼن ﺣﺴـﯿﻦ )ع( را ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 39‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺳﺨﺘﯽ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم در ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻦ ﺳـﭙﺎه او و ﺳﭙﺎه ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 67‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺮﻗﺪ ﺷﺮﯾﻔﺶ در‬
‫ﮐﻮﻓﻪ در راﻫﺮو ﺣﺮم ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ )ع( اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪62 :‬‬
‫ﮔﺰارش ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬و ﻧﺼﺐ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪62 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎﻫﻠﯽ و ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ وﻟﯿﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ )ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ از ﻫﻮاداران ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﮐﻮﻓﻪ ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ(‬
‫ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﯾﺰﯾـﺪ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﺟﺮاي ورود ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ و ﺑﯿﻌﺖ ﻣﺮدم ﺑﺎ او را در آن ﻧﺎﻣﻪ ﮔﺰارش دادﻧﺪ و‬
‫ﯾﺎدآوري ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﻃﺮﻓـﺪاران ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸـﯿﺮ را از ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪاري ﮐﻮﻓﻪ ﻋﺰل ﮐﺮده‪ ،‬و ﺷـﺨﺺ دﯾﮕﺮي را ﺑﻪ ﺟﺎي او‬
‫ﻧﺼﺐ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ آﻧﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﯾﺰﯾﺪ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد »‪ «1‬ﮐﻪ در آن وﻗﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺼـﺮه ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ و او را ﺑﺎ ﺣﻔﻆ‬
‫ﺳﻤﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪار ﮐﻮﻓﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻣـﺎﺟﺮاي ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را در آن ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎدآوري ﻧﻤﻮد و ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫ﺷﺪﯾﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﮐﻮﻓﻪ‪ ،‬ﮐﺎر را ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺳﺨﺖ ﺑﮕﯿﺮ و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎن‪.‬‬
‫ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﭘﺲ از درﯾﺎﻓﺖ ﻧﺎﻣﻪ آﻣﺎده ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻋﺒﯿـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﭘﺴـﺮ زﯾـﺎد ﺑﻦ اﺑﯿﻪ در ﺑﺼـﺮه ﻣﺘﻮﻟّـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﭘـﺪر در ﻋﺮاق در ﮐﻨﺎر ﭘـﺪر ﺑﻮد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ او را در ﺳﺎل ‪ 53‬ﺣﺎﮐﻢ ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬او دو ﺳﺎل در ﺧﺮاﺳﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻌﺎوﯾﻪ او را در ﺳﺎل ‪ 55‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺼﺮه ﮐﺮد‪،‬‬
‫او ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺑﺼـﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ در ﺳﺎل ‪ 60‬ﺑﻌـﺪ از ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﯾﻪ‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ او را از آن ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻗﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ او را ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺑﺼـﺮه و‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﺰﯾـﺪ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪ ،‬اﺑﻦ زﯾﺎد در ﺑﺼـﺮه اّدﻋﺎي ﺧﻼﻓﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺼـﺮه ﺑﺎ او ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺲ از ﻣّﺪﺗﯽ‬
‫ﮐﻮﺗـﺎه ﺑﺮ ﺿـﺪ او ﺷﻮرﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﺷﺎم ﮔﺮﯾﺨﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻋﺼـﺮ ﻗﯿﺎم ﻣﺨﺘﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺸـﮑﺮ ﺷﺎم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺮاق ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﺧـﺎزر از اراﺿـﯽ ﻣﻮﺻـﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﭘﺴـﺮ ﻣﺎﻟـﮏ اﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎدر او »ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ« ﻧﺎم داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﯽ و ﺑـﺪﮐﺎري‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪63 :‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺳﺮان ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺼﺮه ‪ .....‬ص ‪63 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺎن ﺷـﯿﻌﻪ ﺑﺼـﺮه ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻏﻼﻣﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ رزﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻨﯿﻪ اﺑﻮ رزﯾﻦ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ »‪ «1‬ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬اﻣـﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم در آن ﻧـﺎﻣﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑﻪ ﯾـﺎري و اﻃـﺎﻋﺖ دﻋﻮت ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ از آﻧﺎن‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻬﺸﻠﯽ و ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﺟﺎرود ﻋﺒﺪي‪.‬‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﺑﺼﺮه‪ ،‬و ﭘﺎﺳﺦ ﻗﻮم ﺑﻪ او ‪ .....‬ص ‪63 :‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﻪﻫﺎي ﺗﻤﯿﻢ و ﺣﻨﻈﻠﻪ و ﺳﻌﺪ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ا»ي ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ! ﻣﻮﻗﻌّﯿﺖ و ﻣﻘﺎم ﻣﺮا در ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺗﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﻧﮕﺮﯾـﺪ؟« آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺑﻪﺑﻪ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳـﺘﻮن ﻓﻘﺮات‪ ،‬و‬
‫رﺋﯿﺲ اﻓﺘﺨﺎرات ﻣﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬در ﻣﺮﮐﺰ ﺷﺮاﻓﺖ ﻓﺮود آﻣﺪهاي‪ ،‬و از ﻣﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاي‪«.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺪﻓﻢ از ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن ﺷـﻤﺎ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﻮرت ﮐﻨﻢ‪ ،‬و ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ ﻫﺪف از ﺷﻤﺎ ﮐﻤﮏ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 40‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم )ع( را ﺑﻪ ﺑﺼـﺮه آورد و ﺑﻪ ﺳﺮان ﺑﺼﺮه اراﺋﻪ داد‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آن ﺳﺮان‪» ،‬ﻣﻨﺬر ﺑﻪ ﺟﺎرود«‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨـﺬر از ﺗﺮس ﺟـﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺎﯾـﺪ ﺟﺎﺳﻮس اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬او را )در ﻫﻤﺎن ﺷﺒﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬ﺻـﺒﺢ آن ﻋﺎزم ﮐﻮﻓﻪ‬
‫ﺷـﺪ( ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾﺎد آورد‪ ،‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( را ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﻫﻤﺎن دم ﺑﻪ ﺟﻠّﺎداﻧﺶ دﺳـﺘﻮر داد ﮔﺮدن ﺳـﻠﯿﻤﺎن را زدﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﯿﮑﺮ ﻣﻄّﻬﺮش را ﺑﻪ دار آوﯾﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و او ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪) .‬اﻗﺘﺒﺎس از ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،44‬ص ‪ 239‬و ‪) (340‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪64 :‬‬
‫)‪ (1‬آﻧﻬـﺎ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻣﺎ ﺧﯿﺮ ﺗﻮ را ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ و ﺳـﻌﯽ و ﮐﻮﺷـﺶ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺻﺎﺋﺐ ﺑﻪ ﯾﺎري ﺗﻮ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺸﻨﻮﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﯾﺰﯾـﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌـﺎوﯾﻪ از دﻧﯿـﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻣﺮدهاي اﺳﺖ ﺑﯽارزش‪ ،‬و ﻫﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدﯾﺶ اﻓﺴﻮس ﻧـﺪار‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮگ او درﻫﺎي ﻇﻠﻢ و ﮔﻨﺎه ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﺳﺘﻢ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬او ﺑﺮاي ﺧﻮد از ﻣﺮدم ﺑﯿﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﮔﻤﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ آن را‬
‫اﺳـﺘﻮار ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﺮﮔﺰ او ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﺮﺳـﯿﺪ‪ ،‬او ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺷﻮم ﺧﻮد ﮐﻮﺷﺶ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫و از ﻣﺸﻮرﺗﺶ ﺟﺰ رﺳﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎورد‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﭘﺴﺮش ﯾﺰﯾﺪ ﺷﺮاﺑﺨﻮر و ﺳﺮدﺳﺘﻪ ﻣﻔﺎﺳﺪ و زﺷﺘﯿﻬﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و اّدﻋﺎي ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺪون رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم ﻣﯽﺧﻮاﻫـﺪ ﺧﻮد را رﻫﺒﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮدﺑﺎرﯾﺶ اﻧـﺪك و داﻧﺸـﺶ ﮐﻢ اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫اﻧـﺪازه ﺟـﺎي ﭘﺎﯾﺶ ﺣﻖ را ﻧﻤﯽﺷـﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﻧﯿﮏ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺟﻬﺎد و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ او در راه ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ دﯾﻦ‪ ،‬از ﺟﻬﺎد و‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺮﺗﺮي دارد‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭘﺴـﺮ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﭘﺴـﺮ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ‪ ،‬داراي ﺷﺮاﻓﺖ رﯾﺸﻪدار و رأي‬
‫ﻧﯿـﮏ و اﺳـﺘﻮار و ﻓﻀـﯿﻠﺖ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻـﯿﻒ‪ ،‬و ﻋﻠﻢ ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪﺗﺮ و ﺳـﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ و ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي اﺳﺖ‪،‬‬
‫زﯾﺮا او ﺑـﺎ ﺗـﻮّﺟﻪ ﺑﻪ ﺳـﺎﺑﻘﻪ و ﺳﻦ و ﺳـﺎل و ﻗﺮاﺑﺘﺶ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ از ﻫﻤﻪ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ زﯾﺮدﺳـﺘﺎن‬
‫ﻣﻬﺮﺑـﺎن‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔـﺎن ﻣﺘﯿﻦ و ﻧﯿـﮏ روش‪ ،‬و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣّﻠﺖ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎن و رﻫﺒﺮي ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ او ﺣّﺠﺖ را ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﺗﻤﺎم ﮐﺮده‪ ،‬و آداب و ﻣﻮﻋﻈﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﺮدم رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪65 :‬‬
‫ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻮر ﺣﻖ ﻧﺒﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد را در دّره ﻫﻼﮐﺖ ﻧﯿﻔﮑﻨﯿﺪ‪» (1) ،‬ﺻﺨﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ« ]ﻣﻨﻈﻮر اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫از ﺑﺰرﮔﺎن ﺷـﯿﻌﻪ در ﺑﺼـﺮه ﺑﻮد[ در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﺎري ﻧﮑﺮدن ﺷـﻤﺎ‪ ،‬ﺧﻮار ﺷـﺪ و ﺑﺮاي ﺷـﻤﺎ ﻟّﮑﻪ ﻧﻨﮓ ﺑﺠﺎ ﮔـﺬاﺷﺖ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﯾـﺎري ﭘﺴـﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ اﯾﻦ ﻟّﮑﻪ را از داﻣﻦ ﺧﻮد ﺑﺸﻮﯾﯿـﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻫﯿـﭻ ﮐﺲ از ﯾﺎري‬
‫ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ذﻟّﺖ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ و ﮐﻤﺒﻮد ﻓﺎﻣﯿﻠﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﻣﻦ ﻟﺒﺎس ﺟﻨﮓ ﭘﻮﺷﯿﺪم‬
‫و زره رزم ﺑﻪ ﺗﻦ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﺸـﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮد‪ ،‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﻓﺮار ﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﭼﻨﮓ ﻣﺮگ رﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺧﺪا‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮزد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻦ ﺟﻮاب ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺪﻫﯿﺪ‪«.‬‬
‫]ﺳـﺨﻨﺮاﻧﯽ ﯾﺰﯾـﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺷـﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﺎر او ﮐﻪ ﺳﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ‪ ،‬ﺣﻨﻈﻠﻪ و ﺳـﻌﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪[:‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺣﻨﻈﻠﻪ ‪ .....‬ص ‪65 :‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اي اﺑﺎ ﺧﺎﻟـﺪ! ﻣﺎ ﻫﻤﮕﯽ ﺗﯿﺮﻫﺎي ﺗﺮﮐﺶ ﺗﻮ و ﺗﮏ ﺳﻮاران دودﻣﺎن ﺗﻮ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف دﺷـﻤﻦ ﺗﯿﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 41‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﯿﻔﮑﻨﯽ‪ ،‬آن ﺗﯿﺮ ﺑﻪ ﻫـﺪف ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺎف دﺷـﻤﻦ ﺑﺮوي ﭘﯿﺮوز ﺧﻮاﻫﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺳـﺨﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ‬
‫آن روﺑﺮو ﺷﻮي‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﯾﺎري ﺗﻮ ﻣﯽﺷـﺘﺎﺑﯿﻢ‪ ،‬و ﺑـﺪﻧﻬﺎﯾﻤﺎن را ﺳﭙﺮ ﺗﻮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺻـﻼح‬
‫ﻣﯽداﻧﯽ اﻗﺪام ﮐﻦ‪«.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪66 :‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﻮ ﺳﻌﺪ ‪ .....‬ص ‪66 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺳـﭙﺲ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﻮ ﺳﻌﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪» :‬اي اﺑﻮ ﺧﺎﻟﺪ! ﻣﺒﻐﻮضﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ‪ ،‬و ﺧﺮوج از ﺣﺮﯾﻢ رأي و دﺳﺘﻮر ﺗﻮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺻـﺨﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ]اﺣﻨﻒ‪ ،‬در ﺟﻨـﮓ ﺟﻤـﻞ ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻓﺮﻣـﺎن داد ﮐﻪ ﺟﻨـﮓ را ﺗﺮك ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﺎن او را ﺳـﺘﻮدﯾﻢ و ﻋّﺰت ﻣﺎ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺪه ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﻮرت ﮐﻨﯿﻢ ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﯿﺎﯾﯿﻢ و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻋﻼم ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺗﻤﯿﻢ ‪ .....‬ص ‪66 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻋـﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺗﻤﯿﻢ‪ ،‬در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑﻪ دﻋﻮت ﯾﺰﯾـﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اي اﺑﻮ ﺧﺎﻟـﺪ ﻣﺎ ﭘﺴـﺮان ﭘـﺪر ﺗﻮ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادر‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ )ﯾﺎ‪ :‬ﺟﺎﻧﺸـﯿﻦ( ﺗﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎ در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺧﺸﻢ ﮐﻨﯽ ﺑﻪ آن ﺧﺸـﻨﻮد ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﻔﺮ ﭘﺎ ﺑﻪ ﭘﺎي ﺗﻮ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را دﻋﻮت ﮐﻦ ﺗﺎ ﻟّﺒﯿﮏ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ و ﻓﺮﻣﺎن ﺑـﺪه ﺗﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺻـﻼح ﺑﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﮐﺎر‬
‫ﻣﺎ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﯾﺎري ﺣﺴـﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﺸـﺘﺎﺑﯿﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻤﺸـﯿﺮ از ﻣﯿﺎن ﺷـﻤﺎ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪ و در ﻧﺎاﻣﻨﯽ ﻣﯽاﻓﺘﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪66 :‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد )ﯾﮑﯽ از ﺳﺮان ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﺼﺮه( ﻧﺎﻣﻪ زﯾﺮا را ﺑﺮاي اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺑ ِْﺴِﻢ اﻟﻠﱠِﻪ اﻟﱠﺮْﺣﻤِﻦ اﻟﱠﺮِﺣﯿِﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻢ رﺳﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪67 :‬‬
‫آﻧﭽﻪ از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑﻮدي آﮔـﺎه ﺷـﺪم ﮐﻪ ﻣﺮا دﻋﻮت ﻓﺮﻣﻮدهاي ﺗـﺎ ﺑﻬﺮهام را از اﻃـﺎﻋﺖ ﺗﻮ ﺑﺮﮔﯿﺮم‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺼـﯿﺒﯽ ﮐﻪ در ﭘﺮﺗﻮ ﯾـﺎري ﺗﻮ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮﺳﻢ‪ (1) ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻫﯿﭻ ﮔﺎه زﻣﯿﻦ را از اﻧﺴﺎن ﺧﯿﺮاﻧﺪﯾﺶ و ﭘﯿﺸﻮاي ﻧﺠﺎت و رﺳـﺘﮕﺎري ﺧﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز‬
‫ﺷﻤﺎ ﺣّﺠﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺧﻠﻘﺶ‪ ،‬و اﻣﺎﻧﺖ ﺧﺪا در زﻣﯿﻨﺶ ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﺷﺎﺧﻪاي از ﻫﻤﺎن درﺧﺖ اﺣﻤﺪي ﻣﯽﺑﺎﺷـﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ رﯾﺸﻪ آن درﺧﺖ اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي آن ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎور ﮐﻪ آﻣﺪﻧﺖ را ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﯿﮏ ﻣﯽﮔﯿﺮم‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﻗـﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ را ﻣﻄﯿـﻊ و ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮدار ﺗـﻮ ﻧﻤﻮدهام ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اﻃـﺎﻋﺖ آﻧﻬـﺎ از ﺗﻮ و ﺷـﯿﻔﺘﮕﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ از اﺷﺘﯿـﺎق ﺷـﺘﺮي ﺗﺸـﻨﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﮑﻤﺶ ﭘﺮ از ﻏـﺬا ﺷـﺪه ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﺸـﻤﻪ آب‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺳـﻌﺪ را ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮدار ﺗﻮ ﻧﻤﻮدهام‪ ،‬و ﻧﻨﮓ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ در‬
‫داﻣﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺎ ﺑﺎراﻧﯽ ﮐﻪ از اﺑﺮ ﺳﻔﯿﺪﺗﺮ از ﺑﺮف درﺧﺸﺎن‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎرد ﺷﺴﺘﻪام‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رﺳﯿﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آن را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ و در ﺷﺄن ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻮ را ﭼﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد )ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻮر و ﺷﻮق داري( ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را از ﺗﺮس ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﻦ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋّﺰت دﻫﺪ‪ ،‬و از ﺷّﺪت ﺗﺸﻨﮕﯽ آن روز‬
‫ﺳﯿﺮاﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪ ،‬در ﺑﺼﺮه ﻟﺸﮑﺮي ﻣﻬّﯿﺎ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و او را ﯾﺎري ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﻗﺒﻞ از ﺣﺮﮐﺖ ﺧﺒﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 42‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬از اﯾﻨﮑﻪ از ﭼﻨﺎن ﺳـﻌﺎدﺗﯽ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﺎراﺣﺖ و ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﯽﺗﺎﺑﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﺟﺎرود ‪ .....‬ص ‪67 :‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ دوﻣﯿﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﺼﺮه ﮐﻪ اﻣﺎم ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪68 :‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد »ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﺟﺎرود« ﺑﻮد‪ (1) ،‬او از ﺗﺮس اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺒﺎدا ﻧﺎﻣﻪرﺳﺎن )ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ رزﯾﻦ( ﺟﺎﺳﻮس ﻋﺒﯿﺪ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ دﺧﺘﺮش ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺤﺮّﯾﻪ« ﻫﻤﺴـﺮ ﻋﺒﯿـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ و ﻧﺎﻣﻪرﺳﺎن را ﻧﺰد ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ آورد‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ دﺳﺘﻮر داد ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ رزﯾﻦ )ﻧﺎﻣﻪ رﺳﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم( را ﺑﻪ دار آوﯾﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻈﻠﻮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫ﺷّﺪت ﻋﻤﻞ اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖ او ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪68 :‬‬
‫ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﭘﺲ از دار زدن ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪرﺳﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺑﺼﺮه‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ ،‬و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﺮد و ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه‬
‫را ﻫﺸـﺪار داد و ﺗﺮﺳﺎﻧﯿـﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺒﺎدا ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻓﺮاد اﺧﻼﻟﮕﺮ و آﺷﻮب ﻃﻠﺐ ﺷﻮﯾـﺪ‪ «.‬و ﺷﺐ را در ﺑﺼـﺮه ﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬و ﺻـﺒﺢ ﺑﺮادرش‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ زﯾﺎد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﯾﺐ ﺧﻮد در ﺑﺼﺮه ﻧﺼﺐ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮﻧﮓ ﻣﺮﻣﻮز اﺑﻦ زﯾﺎد در ورود ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪68 :‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻮﻓﻪ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺮ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺷﺐ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺷـﺒﺎﻧﻪ وارد ﮐﻮﻓﻪ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم وارد ﮐﻮﻓﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻣﻘـﺪﻣﺶ را ﮔﺮاﻣﯽ ﺷـﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻃﺮاﻓﺶ را ﺑﺎ ﺗﺠﻠﯿﻞ و اﺣﺘﺮام ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﻬﻤﯿﺪﻧﺪ او اﺑﻦ زﯾﺎد اﺳﺖ‪،‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﯾﻦ ﺣـﺎدﺛﻪ ﻧﺸـﺎن ﻣﯽدﻫـﺪ ﮐﻪ »ﻣﻨـﺬر ﺑﻦ ﺟـﺎرود« ﺷﺨﺼـﯽ ﺳـﺴﺖ ﻋﻨﺼـﺮ و ﺑﯽﺟﺮﺑﺰه ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎﺧﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﮏ ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا او ﺧﻮدش ﺟﺎﺳﻮس اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻮده اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪69 :‬‬
‫)‪ (1‬از اﻃﺮاﻓﺶ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬او وارد ﻣﻘّﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﺷﺪ‪ ،‬آن ﺷﺐ را ﺗﺎ ﺻـﺒﺢ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺻﺒﺢ از آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﺮد و ﻣﺮدم را از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﯾﺰﯾـﺪ ﺗﺮﺳﺎﻧﯿـﺪه و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه داد ﮐﻪ اﮔﺮ اﻃﺎﻋﺖ از رﻫﺒﺮي ﯾﺰﯾﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﻤﻮل اﺣﺴﺎن و ﻧﯿﮑﯽ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﺟﺴﺘﺠﻮي اﺑﻦ زﯾﺎد ‪ .....‬ص ‪69 :‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ورود اﺑﻦ زﯾﺎد و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ او ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻣﺸّﺨﺺ ﺑﻮدن ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺘﺶ‪ ،‬از ﺟﺎن ﺧﻮد‬
‫ﺑﯿﻤﻨﺎك ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﯿﺮون آﻣـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻦ ﻋﺮوه »‪ «1‬رﻓﺖ‪ ،‬ﻫـﺎﻧﯽ ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه داد‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺰ رﻓﺖ و آﻣـﺪ ﺷـﯿﻌﯿﺎن و‬
‫دﯾﺪار ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺟﺎﺳﻮﺳﺎﻧﯽ را ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت ﮔﻤﺎرده ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ »‪ «2‬اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ »‪ «3‬و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣّﺠﺎج را‬
‫اﺣﻀﺎر ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻫﺎﻧﯽ ﺑﺮاي دﯾﺪار ﻣﺎ ﻧﻤﯽآﯾﺪ؟« آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪهاﯾﻢ ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 43‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﻏﻄﯿﻔﯽ ﻣﺮادي از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣﺞ‪ ،‬از ﺷﺨﺼﯿﺘﻬﺎ و ﺑﺰرﮔﺎن ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬او از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬و ﺣﯿﺎت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( را‬
‫درك ﮐﺮده‪ ،‬و از دوﺳـﺘﺎن ﻣﺨﺼﻮص اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻋﻠﯽ )ع( ﺑﻮد‪ ،‬در ﺟﻨـﮓ ﺟﻤـﻞ‪ ،‬ﺻـّﻔﯿﻦ و ﻧﻬﺮوان ﺷـﺮﮐﺖ داﺷﺖ‪ ،‬و از ارﮐـﺎن ﻗﯿﺎم‬
‫ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋـﺪي ﺑﺮ ﺿـّﺪ زﯾـﺎد ﺑﻦ اﺑﯿﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻦ زﯾـﺎد او را در روز ﻫﺸـﺘﻢ ذي ﺣّﺠﻪ ﺳـﺎل ‪ 60‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي در ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳﺎﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮﺑﺮﯾﺪه او و ﺳﺮ ﻣﺴﻠﻢ )ع( را ﺑﺮاي ﯾﺰﯾﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ از ﯾﺎران ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 67‬ﻫﺠﺮي ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(3‬اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ از رﺟﺎل ﻃﺒﻘﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ از اﻫﺎﻟﯽ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 66‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﻓﻮت ﮐﺮد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪70 :‬‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ زﯾـﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻧﯿﺰ ﺧﺒﺮ رﺳـﯿﺪه ﮐﻪ ﺑﯿﻤـﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اّﻃﻼـع ﯾـﺎﻓﺘﻪام ﮐﻪ ﺳـﻼﻣﺘﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و او در ﮐﻨﺎر در ﺧﺎﻧﻪاش‬
‫ﻣﯽﻧﺸـﯿﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑـﺪاﻧﻢ ﮐﻪ او ﺑﯿﻤـﺎر اﺳﺖ ﺣﺘﻤﺎ از او ﻋﯿﺎدت ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎ او ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﯿـﺪ و ﺑﻪ او اﻣﺮ ﮐﻨﯿـﺪ ﮐﻪ در وﻇﯿﻔﻪاش ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻌّﯿﺖ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻣﺜﻞ او ﮐﻪ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺮب اﺳﺖ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺗﯿﺮه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻣـﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧـﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﯽ رﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻋﺼـﺮ ﺑﻮد دﯾﺪﻧـﺪ او ﮐﻨﺎر در ﺧﺎﻧﻪاش ﻧﺸﺴـﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﭼﺮا از دﯾـﺪار ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪار‬
‫ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬او از ﺗﻮ ﯾﺎد ﮐﺮده و ﺳﺮاغ ﺗﻮ را ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ ﺣﺘﻤﺎ از او ﻋﯿﺎدت ﻣﯽﮐﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻫﺎﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﻬـﺎ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾـﺎد ﺧﺒﺮ رﺳـﯿﺪه ﮐﻪ ﺗﻮ ﻫﺮ روز ﻋﺼـﺮ ﮐﻨـﺎر ﺧـﺎﻧﻪات ﻣﯽﻧﺸـﯿﻨﯽ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﻼﻗـﺎت ﻧﮑﺮدن ﺗﻮ را ﯾﮏ ﻧﻮع ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ‬
‫داﻧﺴـﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ و ﺑﯽﻣﻬﺮي ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺜﻞ ﺗﻮ را ﺗﺤّﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻮ رﺋﯿﺲ ﻗﻮم ﺧﻮد ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺗﻮ را‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﺑﯿﺎ ﺗﺎ ﻧﺰد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺑﺮوﯾﻢ‪.‬‬
‫آﻏﺎز ﮔﻔﺘﮕﻮي اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺎ ﻫﺎﻧﯽ ‪ .....‬ص ‪70 :‬‬
‫ﻫـﺎﻧﯽ ﻟﺒـﺎس ﺧﻮد را ﻃﻠﺒﯿـﺪ و ﭘﻮﺷـﯿﺪ و ﺳﻮار ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺐ ﺷـﺪ و ﺑـﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻣـﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﻃﺮف دار اﻹﻣـﺎرة ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ دار اﻹﻣﺎرة رﺳﯿﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯽ اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣّﺴﺎن ﺑﻦ اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ا»ي ﺑﺮادرزاده! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ از اﯾﻦ ﺷﺨﺺ )اﺑﻦ زﯾﺎد( ﺑﯿﻤﻨﺎك‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪71 :‬‬
‫ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟« )‪ (1‬ﺣّﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﻋﻤﻮ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا در ﻣﻮرد ﺗﻮ اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ و ﺑﯿﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫راه ﻧـﺪه‪ «.‬ﺣّﺴـ ﺎن ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾـﺎد ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻫـﺎﻧﯽ را اﺣﻀـﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؟! ﻫﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺑﻪ دار اﻹﻣﺎرة رﺳـﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ‬
‫ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﺎﻧﯽ را دﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﻧﺎدان ﺑﺎ ﭘﺎي ﺧﻮد آﻣﺪ‪«.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﺷـﺮﯾﺢ ﻗﺎﺿﯽ »‪ «1‬ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﻣﺘﻮّﺟﻪ ﺷـﺪ و اﺷﺎره ﺑﻪ ﻫﺎﻧﯽ ﮐﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺷـﻌﺮ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌـﺪي‬
‫ﮐﺮب زﺑﯿﺪي را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ارﯾﺪ ﺣﯿﺎﺗﻪ و ﯾﺮﯾﺪ ﻗﺘﻠﯽ ﻋﺬﯾﺮك ﻣﻦ ﺧﻠﯿﻠﮏ ﻣﻦ ﻣﺮاد‬
‫»ﻣﻦ ﺧﻮاﻫﺎن زﻧﺪﮔﯽ او ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬وﻟﯽ او اراده ﮐﺸﺘﻦ ﻣﺮا دارد‪ ،‬ﻋﺬر ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﺳﺖ ﻣﺮادي ﺧﻮد ﺑﯿﺎور‪«.‬‬
‫ﻫﺎﻧﯽ‪ :‬اي اﻣﯿﺮ! ﻣﮕﺮ ﭼﻪ ﺷﺪه؟‬
‫اﺑﻦ زﯾـﺎد‪ :‬اي ﻫـﺎﻧﯽ دﺳﺖ ﺑﺮدار‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ زﯾﺎن اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﯾﺰﯾـﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻬّﯿﻪ و اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮدد‪،‬‬
‫ﻣﺴـﻠﻢ را آوردهاي و ﺑﻪ ﺧـﺎﻧﻪات ﺑﺮدهاي و ﺑﺮاي او اﺳـﻠﺤﻪ و ﻟﺸـﮑﺮ ﺟﻤﻊ آوري ﻣﯽﮐﻨﯽ و ﮔﻤـﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫـﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﺨﻔﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 44‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ؟! ﻫﺎﻧﯽ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ در ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ را ﻧﮑﺮدهام‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد‪ :‬اﻧﮑﺎر ﻧﮑﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ را ﻧﻤﻮدهاي‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺷﺮﯾﺢ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﮐﻨﺪي‪ ،‬اﺻﻼ از اﻫﺎﻟﯽ ﯾﻤﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﻗﺎﺿﯽ ﮐﻮﻓﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﯽ‬
‫)ع( ﻧﯿﺰ در ﻫﻤﯿﻦ ﺳـﻤﺖ ﺑـﺎﻗﯽ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻋﺼـﺮ ﺣـّﺠ ﺎج ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﺛﻘﻔﯽ اﺳـﺘﻌﻔﺎ داد‪ ،‬و ﺣّﺠـ ﺎج اﺳـﺘﻌﻔﺎي او را در ﺳﺎل ‪ 77‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪72 :‬‬
‫ﻧﯿﺰ در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪] (1‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﯿﻦ ﻫﺎﻧﯽ و اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ درازا ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬و[ ﻫﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎي اﺑﻦ زﯾﺎد را ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻣﯽداد‪ ،‬اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم اﺑﻦ زﯾـﺎد ﻏﻼﻣﺶ ﻣﻌﻘﻞ را‪ ،‬ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﺳﻮس ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺑﻮد و او ﻫﻤﻪ اﺳـﺮار را ﮔﺰارش داده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬او ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﻫﺎﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯽ؟!« ﻫﺎﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﺎﻧﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻘﻞ‬
‫ﺟﺎﺳﻮس اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻮده ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪاش رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮده و ﻫﻤﻪ اﺧﺒﺎر را ﺑﻪ او ﮔﺰارش داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻫﺎﻧﯽ و اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬و ﻣﻀﺮوب ﺷﺪن ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ او ‪ .....‬ص ‪72 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻫﺎﻧﯽ ]ﭘﺲ از ﺳﮑﻮﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪه و ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد[ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺧـﺪا ﮐـﺎر اﻣﯿﺮ را اﺻـﻼح ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﮔﻮش ﻓﺮا ده و ﺳـﺨﻨﻢ را ﺑﺸـﻨﻮ و ﺑﺎور ﮐﻦ ﮐﻪ ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا دروغ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺴـﻠﻢ را دﻋﻮت‬
‫ﻧﮑﺮدم و ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎﻟﺶ ﻧﻔﺮﺳـﺘﺎدم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او ﺑﻪ ﺧـﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﭘﻨـﺎه آورد‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﻪ او ﭘﻨـﺎه دادم‪ ،‬و ﺷـﺮم ﮐﺮدم ﮐﻪ او را از ﺧـﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑـﺎر‬
‫ﻣﺴـﺌﻮﻟّﯿﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ دوﺷﻢ آﻣﺪ و ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه دادم‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪي‪ ،‬ﻣﺮا آزاد ﮐﻦ ﺗﺎ ﺑﺮوم ﻣﺴـﻠﻢ را از ﺧﺎﻧﻪام ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﻫﺮ ﺟﺎ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮود‪ ،‬و ﻣﻦ ﻫﻢ از اﯾﻦ ﺗﻌّﻬﺪي ﮐﻪ ﺑﻪ او دادهام ﺧﺎرج ﺷﻮم‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا دﺳﺖ از ﺗﻮ ﺑﺮﻧﺪارم ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻢ را ﺑﻪ ﻧﺰدم ﺑﯿﺎوري و ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﺤﻮﯾﻞ دﻫﯽ‪.‬‬
‫ﻫﺎﻧﯽ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﻬﻤﺎﻧﻢ را ﺑﯿﺎورم و ﺗﻮ ﺑﮑﺸﯽ؟‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪73 :‬‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ زﯾﺎد‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﯾﺪ او را ﻧﺰدم ﺑﯿﺎوري‪.‬‬
‫ﻫﺎﻧﯽ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا او را ﻧﻤﯽآورم‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي اﺑﻦ زﯾﺎد و ﻫﺎﻧﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم )ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﻓﺪاران اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﻧﺎم( ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺎﻫﻠﯽ )ﮐﻪ از اﻫﺎﻟﯽ ﺷﺎم‬
‫ﺑﻮد( ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﮐﺎر اﻣﯿﺮ را اﺻﻼح ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺗﺎ ﻫﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻠﻮﺗﯽ ﺑﺒﺮم و ﺑﺎ او ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺎ ﻫﺎﻧﯽ ‪ .....‬ص ‪73 :‬‬
‫آﻧﮕـﺎه ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺮﺧـﺎﺳﺖ و ﻫﻤﺮاه ﻫـﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﺧﻠﻮﺗﯽ از ﻗﺼـﺮ ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾـﺎد آن دو را ﻣﯽدﯾـﺪ ﺑﺮد و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي زﯾﺮ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ :‬اي ﻫﺎﻧﯽ ﺗﻮ را ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻣﯽدﻫﻢ‪ ،‬ﮐﺎري ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺸـﺘﻨﺖ ﺑﺸﻮد اﻧﺠﺎم ﻧـﺪه‪ ،‬و ﺑﻼ و اﻧﺪوه ﺑﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮد وارد‬
‫ﻧﺴﺎز‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﻮي‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮد )ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ( ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﺸﺎن‬
‫)اﺑﻦ زﯾﺎد و ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ( ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ او را ﺑﮑﺸـﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺴﻠﻢ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﭙﺎر‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﯽ ﻫﯿﭻ ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪﮔﯽ و ﻋﯿﺒﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 45‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻣﺴﻠﻢ را ﺑﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﭙﺮدهاي‪.‬‬
‫ﻫﺎﻧﯽ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﻨﮓ و ﺳـﺮاﻓﮑﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻨﺎه‬
‫آورده ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺳﭙﺮدهام‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻦ زﻧﺪه و ﺗﻨﺪرﺳﺖ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬و ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ و ﻣﯽﺷﻨﻮم و ﯾﺎوراﻧﻢ )ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣﺞ و ﻣﺮاد( ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻦ ﺟﺰ ﯾﮏ ﺗﻦ ﻧﺒﺎﺷﻢ و ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﯾﺎوري ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪،‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪74 :‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻧﻤﯽدﻫﻢ‪ ،‬ﺗﺎ در راه او ﺑﻤﯿﺮم‪«1» «.‬‬
‫)‪ (1‬ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻫﺎﻧﯽ را ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﻣﯽداد‪ ،‬ﻫﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﮑّﺮر در ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴـﻠﻢ را ﺗﺤﻮﯾﻞ اﺑﻦ‬
‫زﯾﺎد ﻧﻤﯽدﻫﻢ‪«.‬‬
‫زﺧﻤﯽ ﺷﺪن ﻫﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد و زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪن او ‪ .....‬ص ‪74 :‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺳـﺨﻦ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻫﺎﻧﯽ رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ را ﺷﻨﯿﺪ و درﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد زد‪ :‬ﻫﺎﻧﯽ را ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺎﻧﯽ را ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ زﯾﺎد‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﻣﺴﻠﻢ را ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎور ﯾﺎ ﻗﻄﻌﺎ ﮔﺮدﻧﺖ را ﺧﻮاﻫﻢ زد‪.‬‬
‫ﻫﺎﻧﯽ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﮑﺸـﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎي ﺑّﺮﻧﺪه در اﻃﺮاف ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﻮد )و ﻣﺮدم زﯾﺎدي ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاري از ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﻮ‬
‫آﯾﻨﺪ »‪ «2‬اﺑﻦ زﯾﺎد‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ آﯾﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎي ﺑّﺮﻧﺪه ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﯽ؟ )ﻫﺎﻧﯽ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪاش ﺑﻪ ﯾﺎري او ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﯾﺎد زد‪ :‬ﻫﺎﻧﯽ را ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻫـﺎﻧﯽ را ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾـﺎد آوردﻧـﺪ‪ ،‬اﺑﻦ زﯾـﺎد ﺑـﺎ ﺗﺎزﯾـﺎﻧﻪ )ﯾـﺎ ﭼﻮب ﯾﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﺎرﯾﮏ و ﻧﺎزﮐﯽ( ﮐﻪ در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺻﻮرت‬
‫ﻫﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ و ﺑﯿﻨﯽ و ﮔﻮﻧﻪ او ﻣﯽزد ﮐﻪ ﺑﯿﻨﯽ او ﺷﮑﺴﺖ و ﺧﻮن ﺑﺮ ﺻﻮرت و ﻟﺒﺎﺳﺶ ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮﻧﻪ و ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺶ ﺑﺮ‬
‫ﺻﻮرﺗﺶ رﯾﺨﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺳﻨﮕﺪل ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ زدن ﺧﻮد اداﻣﻪ داد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آن ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ ﯾﺎ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬و اﻟﻠﱠﻪ ﻟﻮ ﻟﻢ اﮐﻦ اﻟّﺎ رﺟﻼ واﺣﺪا ﻟﯿﺲ ﻟﯽ ﻧﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻟﻢ ادﻓﻌﻪ ﺣﺘﯽ اﻣﻮت دوﻧﻪ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑﻌﻀـﯽ از رواﯾﺎت‪ ،‬ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻗـﺪري ﺑﻪ ﻣﻮّﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﯾﺎري ﻗﺒﯿﻠﻪاش اﻃﻤﯿﻨﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻏﻔﺎل اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺗﻮ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ را اﻣﺎن ﻣﯽدﻫﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮوﯾﺪ‪) «.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻔﺲ اﻟﻤﻬﻤﻮم‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﮐﻤﺮهاي‪ ،‬ص ‪) (141‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪75 :‬‬
‫ﺷﻤﺸـﯿﺮي ﮐﻪ در دﺳـﺘﺶ ﺑﻮد ﺷـﮑﺴﺖ ]ﺑـﺎ ﺗﻮّﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫـﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ‪ 89‬ﺳـﺎل داﺷﺖ )‪ (1‬ﻫﺎﻧﯽ ﺟﻬﯿـﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮي را ﮐﻪ در‬
‫دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﺑﮕﯿﺮد و از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺷﻤﺸـﯿﺮش را ﻧﮕﻬـﺪاﺷﺖ و از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺎﻧﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﯾﺎد ﮐﺸﯿﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﺎﻧﯽ را ﺑﮕﯿﺮﯾـﺪ و او را ﮐﺸﺎنﮐﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﯾﮑﯽ از ﺣﺠﺮهﻫﺎي ﮐﺎخ ﺑﮑﺸﺎﻧﯿﺪ و در آﻧﺠﺎ زﻧﺪاﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬و در آن ﺣﺠﺮه را ﻗﻔﻞ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ را ﺑﺮ آن ﺑﮕﻤﺎرﯾﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮران‪ ،‬دﺳﺘﻮر اﺑﻦ زﯾﺎد را اﺟﺮا ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ ﺣّﺴﺎن ﺑﻦ اﺳﻤﺎء ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد رو ﮐﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اي اﻣﯿﺮ! ﻣـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﻧﯿﺮﻧﮕﺒـﺎز ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫـﺎﻧﯽ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﺎ را ﺑﺮاي آوردن ﻫﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳـﺘﺎدي‪ ،‬او را آوردﯾﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺻﻮرﺗﺶ را‬
‫ﻣﺠﺮوح ﮐﺮدي و ﺧﻮن ﭼﻬﺮهاش را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳـﻨﺶ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻧﻤﻮدي‪ ،‬و اﮐﻨﻮن ﻣﯽﭘﻨـﺪاري او را ﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺸﺖ!« اﺑﻦ زﯾﺎد از ﺳـﺨﻦ اﺳـﻤﺎء‬
‫ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ اﯾﻨﺠﺎ ﻫﺴﺘﯽ؟« ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر داد او را آﻧﻘﺪر زدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺳﭙﺲ او را در ﮔﻮﺷﻪاي از دار اﻹﻣﺎرة‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 46‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﻪ زﻧﺠﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪه و زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ِ» :‬إﻧﱠﺎ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َو ِإﻧﱠﺎ ِإﻟَﯿِْﻪ راِﺟُﻌﻮَن‪ ،‬اي ﻫﺎﻧﯽ ﮐﺸﺘﻪﺷﺪﻧﻢ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﺷﻮرش ﮐﻮﺗﺎه ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣﺞ ‪ .....‬ص ‪75 :‬‬
‫راوي ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣّﺠﺎج ﮐﻪ دﺧﺘﺮش ﻫﻤﺴـﺮ ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺎﻧﯽ را ﮐﺸـﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣﺞ ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫دار اﻹﻣـﺎرة ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و آن را در ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺧـﻮد درآوردﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﻓﺮﯾـﺎد زد‪» :‬ﻣﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣّﺠـ ﺎج ﻫﺴـﺘﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺳﻮاران‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪76 :‬‬
‫و ﺷﺨﺼـﯿﺖﻫﺎي ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣﺞ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻪ از اﻃﺎﻋﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮدهاﯾﻢ و ﻧﻪ از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴـﻠﻤﯿﻦ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ‬
‫رﺳﯿﺪه ﮐﻪ رﺋﯿﺲ ﻣﺎ ﻫﺎﻧﯽ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ زﯾﺎد از اﺟﺘﻤﺎع ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣـﺞ و ﮔﻔﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷـﺪه ﺑﻪ ﺷـﺮﯾﺢ ﻗﺎﺿـﯽ ﻓﺮﻣﺎن داد ﻧﺰد ﻫﺎﻧﯽ ﺑﺮود‪ ،‬و ﭘﺲ از دﯾﺪار ﺑﺎ او‪ ،‬ﺑﯿﺮون‬
‫آﯾﺪ و ﺳﻼﻣﺘﯽ او را ﺑﻪ ﻗﻮم او ﮔﺰارش دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﺢ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎر را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬و ﺧﺒﺮ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻫﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻗﻮم او داد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﺷﺮﯾﺢ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫درﮔﯿﺮي ﺷﺪﯾﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﻃﺮﻓﺪاران اﺑﻦ زﯾﺎد ‪ .....‬ص ‪76 :‬‬
‫ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﮔﺮﻓﺘﺎري ﻫﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀـﺮت ﺑﺎ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ از‬
‫ﺧـﺎﻧﻪ ﺧـﺎرج ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﺒﯿـﺪ اﻟﻠﱠﻪ در درون دار اﻹﻣﺎرة ﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﻟﺸـﮑﺮش ﺑﺎ ﻣﺴـﻠﻢ و ﯾﺎراﻧﺶ درﮔﯿﺮ ﺷﺪﻧـﺪ و آﺗﺶ ﻧﺒﺮد‬
‫ﺳﺨﺘﯽ ﺷﻌﻠﻪور ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻫﻮاداران اﺑﻦ زﯾﺎد از ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دار اﻻﻣﺎره ﺳﺮﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﯿﺮون آورده و ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺎدﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫ﯾﺎران ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮐﻨﻮن ﻟﺸـﮑﺮ ﺷﺎم ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾـﺪﻫﺎ و ﺗﺮﻓﻨـﺪﻫﺎ و ﺗﺒﻠﯿﻐـﺎت ﺳﻮء ﻫﻤﭽﻨـﺎن اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺷﺐ در ﺗﺎرﯾﮑﯽ‪ ،‬ﯾﺎران )ﺑﯽوﻓﺎي( ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴـ ﻼم اﻃﺮاف آن ﺣﻀـﺮت را ﺧـﺎﻟﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ را ﺑـﺎ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ﭼﻪ ﮐﺎر؟ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺘﻨﻪ و آﺷﻮب ﺷﻮﯾﻢ‪،‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻨﺸﯿﻨﯿﻢ و اﯾﻦ ﻗﻮم را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬارﯾﻢ ﺗﺎ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪77 :‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (1‬ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ده ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب وارد ﻣﺴﺠﺪ اﻋﻈﻢ‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﺎن ده ﻧﻔﺮ ﻧﯿﺰ از ﺗﺮس ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺗﻨﻬﺎ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﮐﻮﭼﻪﻫﺎي‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﻣﯽﮔﺸﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻧﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻃﻮﻋﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺗﻮّﻗﻒ ﮐﺮد و از آن ﺑﺎﻧﻮ ﺗﻘﺎﺿﺎي آب ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻃﻮﻋﻪ رﻓﺖ و آب آورد و ﺑﻪ ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم داد‪ ،‬او ﻧﻮﺷـﯿﺪ و ﺳﯿﺮاب ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﻃﻮﻋﻪ ﺧﻮاﺳﺖ آن ﺷﺐ را ﺑﻪ‬
‫او ﭘﻨﺎه دﻫﺪ‪ ،‬ﻃﻮﻋﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه داد‪.‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﻃﻮﻋﻪ از ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﺰارش داد‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﻣّﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷـﻌﺚ را ﻃﻠﺒﯿﺪ و ﺟﻤﻌﯽ از ﺳـﺮﺑﺎزان را در اﺧﺘﯿﺎر او ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻣﺄﻣﻮرّﯾﺖ داد ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را دﺳﺘﮕﯿﺮ‬
‫ﮐﺮده ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺰدش ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ اﺷـﻌﺚ ﻫﻤﺮاه ﺳـﺮﺑﺎزاﻧﺶ ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻃﻮﻋﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺻﺪاي ﺳﻢ اﺳﺒﻬﺎي آﻧﻬﺎ را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬زره ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﯿﺪ و‬
‫ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮد ﺳﻮار ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و از ﺧﺎﻧﻪ ﻃﻮﻋﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ از آﻧﻬﺎ را ﮐﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 47‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻓﺮﯾﺎد زد‪» :‬ﯾﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﻟﮏ اﻻﻣﺎن‪ ،‬اي ﻣﺴﻠﻢ! ﺗﻮ در اﻣﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺘﯽ‪«.‬‬
‫ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ ﻟا ّﺴـ ﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬و اّي اﻣﺎن ﻟﻠﻐﺪرة اﻟﻔﺠﺮة‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎن دادن اﻓﺮاد ﺣﯿﻠﻪﮔﺮ و ﻓﺎﺳﻖ ﭼﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارد؟!« ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺣﯿﻠﻪ دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﻮد اداﻣﻪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪78 :‬‬
‫داد‪ (1) ،‬و در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم اﯾﻦ اﺷـﻌﺎر را ﮐﻪ از ﺳـﺮودهﻫﺎي »ﺣﻤﺮان ﺑﻦ ﻣﺎﻟـﮏ ﺧﺜﻌﻤﯽ« در روز ﻗﺮن )ﯾﮑﯽ از ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺟﺎﻫﻠﯽ(‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺟﺰ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻗﺴﻤﺖ ان ﻻ اﻗﺘﻞ اﻟّﺎ ﺣّﺮا و ان رأﯾﺖ اﻟﻤﻮت ﺷﯿﺌﺎ ﻧﮑﺮا‬
‫اﮐﺮه ان اﺧﺪع او اﻏّﺮا او اﺧﻠﻂ اﻟﺒﺎرد ﺳﺨﻨﺎ ﻣّﺮا‬
‫ﮐّﻞ اﻣﺮء ﯾﻮﻣﺎ ﯾﻼﻗﯽ ﺷّﺮا اﺿﺮﺑﮑﻢ و ﻻ اﺧﺎف ﺿّﺮا‬
‫»ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﯾـﺎد ﮐﺮدهام ﮐـﻪ ﺟﺰ ﺑـﺎ آزادﮔﯽ ﮐﺸـﺘﻪ ﻧﺸـﻮم‪ ،‬ﮔﺮﭼـﻪ ﻣﺮگ را ﭼﯿﺰ ﺳـﺨﺖ و ﻧـﺎﮔﻮار ﺑﻨﮕﺮم‪ .‬ﻣـﻦ دوﺳﺖ ﻧـﺪارم ﮐﻪ‬
‫دﺳـﺘﺨﻮش ﻧﯿﺮﻧـﮓ و ﻓﺮﯾﺐ ﮔﺮدم ﯾـﺎ آب ﺧﻨـﮏ را ﺑـﺎ آب ﺗﻠـﺦ ﺑﯿﺎﻣﯿﺰم )ﺟﻨﮕﯿـﺪن را رﻫﺎ ﺳﺎزم و ﺗﺴـﻠﯿﻢ ذﻟّﺖ ﺷﻮم( ﻫﺮ ﮐﺴـﯽ روزي‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺗﻠﺨﯽ )ﻣﺮگ( ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎل ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺟﻨﮕﻢ و ﺗﺮﺳﯽ از زﯾﺎن و ﺿﺮر ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﻮ را ﻓﺮﯾﺐ دﻫﯿﻢ و ﻧﯿﺮﻧﮕﯽ در ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﺷﻤﻨﺎن اﻋﺘﻨﺎ ﻧﮑﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اداﻣﻪ داد‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮ اﺛﺮ زﺧﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﮑﺮش وارد ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪﯾﺪ دﺷـﻤﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از دﺷﻤﻨﺎن از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭼﻨﺎن ﻧﯿﺰه ﺑﺮ او وارد ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ روي زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ اﺳﺎرت دﺷﻤﻨﺎن درآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي دﻧﺪاﻧﺸﮑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ‪ .....‬ص ‪78 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﺮ اﺑﻦ زﯾﺎد وارد ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮ او وارد ﺷﺪ و ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮐﻪ در‬
‫ﻣﺴﻨﺪ ﻏﺮور ﺗﮑﯿﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﺳﻼم ﻧﮑﺮد‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪79 :‬‬
‫)‪ (1‬ﯾﮑﯽ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺳﻼم ﮐﻦ‪«.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اﺳـﮑﺖ وﯾﺤـﮏ‪ ،‬و اﻟﻠﱠﻪ ﻣـﺎ ﻫﻮ ﻟﯽ ﺑﺎﻣﯿﺮ‪ ،‬ﺳﺎﮐﺖ ﺑﺎش! واي ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا او رﺋﯿﺲ و ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪار ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ »‪ «1‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺳﻼم ﮐﻨﯽ ﯾﺎ ﻧﮑﻨﯽ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ ﻟا ّﺴـ ﻼم ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌّﯿﺖ ﺟﻮاب داد‪» :‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﻣﺮا ﺑﮑﺸـﯽ ﺗﺎزﮔﯽ ﻧﺪارد )زﯾﺮا در ﮔﺬﺷﺘﻪ( ﺑﺪﺗﺮ از ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺮا ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺗـﻮ در زﺟﺮﮐﺸـﯽ و ﮐـﺎر زﺷـﺖ ﻣﺜﻠـﻪ )ﻗﻄـﻊ اﻋﻀـﺎ( و ﻧﺎﭘـﺎﮐﯽ و ﭘﺴـﺖ ﻓﻄﺮﺗﯽ و ﻏﺮور در ﺣـﺎل ﭘﯿﺮوزي‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿـﭻ ﮐﺲ ﻣﺠـﺎل‬
‫ﻧﻤﯽدﻫﯽ ﮐﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮ از ﺗﻮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﺎﺷﺪ )ﺗﻮ در اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت و ﭘﻠﯿﺪﯾﻬﺎ از دﯾﮕﺮان ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاي‪(.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾـﺎد )در ﺣـﺎل ﻋﺼـﺒﺎﻧّﯿﺖ و ﻓﺮﯾـﺎد( ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺳـﺮﮐﺶ و ﻧﻤـﮏ ﺑﻪ ﺣﺮام‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺖ ﺧﺮوج ﮐﺮدي‪ ،‬وﺻﻒ وﺣـﺪت‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﯽ‪ ،‬و ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻓﺘﻨﻪ و آﺷﻮب ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯽ‪.‬‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﯾﺢ ﮔﻮﺷﻪاي از ﺟﻨﺎﯾﺎت ﻣﻌﺎوﯾﻪ و ﭘﺴﺮش ﯾﺰﯾﺪ و ﺷﺨﺺ اﺑﻦ زﯾﺎد و ﭘﺪرش را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد و در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ او‬
‫__________________________________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 48‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫)‪ .(1‬در ﮐﺘﺎب »ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻃﺮﯾﺤﯽ« آﻣﺪه‪ :‬ﺣﺎﺿﺮان ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ )ع( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮ اﻣﯿﺮ ﺳﻼم ﮐﻦ« ﻣﺴﻠﻢ )ع( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟﱠﺴﻼُم َﻋﻠﯽ َﻣِﻦ اﺗﱠَﺒَﻊ اﻟ ُْﻬﺪي‬
‫‪» ،‬ﺳـﻼم ﺑﺮ ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ راه ﻫـﺪاﯾﺖ را ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و از ﻋﺎﻗﺒﺖ اﻧﺤﺮاف ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاي ﺑﺰرگ را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ «.‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﺧﻨﺪﯾﺪ‪،‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽﻧﮕﺮي ﮐﻪ اﻣﯿﺮ ﻣﯽﺧﻨﺪد‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﯿﺮ ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ؟« ﻣﺴﻠﻢ )ع( ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻣﯿﺮ ﻣﻦ ﺣﺴـﯿﻦ )ع( اﺳﺖ‪ ،‬آن ﮐﺲ ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﯿﺮ ﺳﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻣﺮگ ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺮﺳﯽ از ﻣﺮگ‬
‫ﻧﺪارم‪) «.‬اﺳﺮار اﻟّﺸﻬﺎده درﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 74‬و ‪(75‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪80 :‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﮐـﺬﺑﺖ ﯾﺎ ﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬اﻧّﻤﺎ ﺷّﻖ ﻋﺼـﯽ اﻟﻤﺴـﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﯾـﮥ و ﯾﺰﯾـﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾـﮥ و اّﻣﺎ اﻟﻔﺘﻨـﮥ ﻓﺎﻧّﻤﺎ اﻟﻘﺤﻬﺎ اﻧﺖ و اﺑﻮك زﯾﺎد ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ ﻋﺒﺪ ﺑﻨﯽ‬
‫ﻋﻼج ﻣﻦ ﺛﻘﯿﻒ‪ (1) ،‬اي ﭘﺴـﺮ زﯾﺎد! ﻋﺼﺎي وﺣﺪت ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻌﺎوﯾﻪ و ﭘﺴـﺮش ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ و آﺷﻮب را ﺗﻮ و ﭘﺪرت‬
‫زﯾﺎد ﭘﺴﺮ ﻋﺒﯿﺪ »‪ «1‬ﺑﺮده ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﻨﯽ ﻋﻼج از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺛﻘﯿﻒ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﻮد ﻧﻪ ﻣﻦ‪.‬‬
‫و اﻧﺎ ارﺟﻮ ان ﯾﺮزﻗﻨﯽ اﻟﻠﱠﻪ اﻟّﺸـ ﻬﺎدة ﻋﻠﯽ ﯾـﺪي ﺷـّﺮ ﺑﺮّﯾﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻦ اﻣﯿﺪوارم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺎم ﺷـﻬﺎدت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺧﻠﻘﺶ )ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺎﺷـﯽ(‬
‫ﻧﺼﯿﺐ ﻣﻦ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ در آرزوي ﭼﯿﺰي )ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم( ﺑﻮدي ﮐﻪ ﺧﺪا ﺗﻮ را ﺑﻪ آن ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آن را ﺑﻪ دﺳﺖ اﻫﻠﺶ‬
‫)ﮐﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ( ﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ! »‪ «2‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺻﻼﺣّﯿﺖ زﻣﺎﻣﺪاري را دارد؟‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﮑﺮ و ﺳﭙﺎس ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ داوري ﺧﺪا راﺿﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬و از درﮔﺎﻫﺶ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ او در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎره ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ!‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺣﻀـﺮت ﻣﺴﻠﻢ )ع( در اﯾﻨﺠﺎ ﭘﺪر زﯾﺎد را ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻋﺒﯿﺪ« ﻧﻮﮐﺮ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﻨﯽ ﻋﻼج ﻣﻌّﺮﻓﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮّﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ دﺳـﺘﮕﺎه ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻋﺮﯾﺾ و ﻃﻮﯾﻞ ﺧﻮد‪ ،‬زﯾﺎد را ﻓﺮزﻧـﺪ اﺑﻮ ﺳـﻔﯿﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﺑﻪ‬
‫زﻧـﺎزادﮔﯽ زﯾـﺎد اﺷـﺎره ﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ ﺳـﻤّﯿﻪ ﻣـﺎدر زﯾـﺎد ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬و ﻗّﺼﻪ اﻟﺤـﺎق زﯾـﺎد ﺑﻪ اﺑﻮ ﺳـﻔﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺸـﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺮﺟـﺎﻧﻪ ﻣـﺎدر اﺑﻦ زﯾـﺎد از زﻧﺎن آﻟﻮده و زﺷـﺘﮑﺎر آن دوران ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ رﯾﺸﻪ و اﺻﻞ و‬
‫ﻧﺴﺐ اﺑﻦ زﯾﺎد را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪81 :‬‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ ﺑﺮاﯾﺖ در اﯾﻦ ﮐﺎر )زﻣﺎﻣﺪاري( ﺑﻬﺮه و ﻧﺼـﯿﺒﯽ ﻫﺴﺖ؟! ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻤﺎن دارم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﻘﯿﻦ دارم‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﻮ ﺑـﺪاﻧﻢ ﭼﺮا ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ )ﮐﻮﻓﻪ( آﻣـﺪهاي و ﻣﺤﯿﻂ آرام اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ را ﺑﻪ ﻫﻢ زدهاي‪ ،‬و در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗﻪ‬
‫اﻧـﺪازي ﮐﺮدهاي؟! ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻦ از آﻣـﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﮑﻨﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﺷـﻤﺎ ﺑﻮدﯾـﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺎرﻫـﺎي‬
‫زﺷﺖ را آﺷـﮑﺎر‪ ،‬و ﮐﺎرﻫـﺎي ﻧﯿـﮏ را از ﻣﯿـﺎن اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮدﯾـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺪون رﺿﺎي ﻣﺮدم ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدﯾـﺪ‪ ،‬و دﺳـﺘﻮرﻫﺎي اﻟﻬﯽ را‬
‫واژﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻤﻮدﯾﺪ و ﻫﻤﭽﻮن ﮐﺴـﺮي و ﻗﯿﺼﺮ )ﺷﺎه اﯾﺮان و روم( در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ آﻣﺪﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‪ ،‬و دﻋﻮت ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺮآن و ﺳـّﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ را اﺟﺮا ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﺻﻼﺣّﯿﺖ و ﻟﯿﺎﻗﺖ اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 49‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫را ﺑﺮ ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ داﺷﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ]ﮐﻪ ﺳـﺨﺖ ﻋﺼـﺒﺎﻧﯽ و ﺷـﻌﻠﻪور ﺷﺪه ﺑﻮد[ ﺑﻪ ﯾﺎوهﺳﺮاﯾﯽ و ﺳﺨﻨﺎن رﮐﯿﮏ و ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ارﺟﻤﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪،‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ و ﻋﻘﯿﻞ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اﻧﺖ و اﺑﻮك اﺣّﻖ ﺑﺎﻟّﺸـ ﺘﻢ‪َ ،‬ﻓﺎﻗِْﺾ ﻣﺎ َأﻧ َْﺖ ﻗﺎٍض ﯾﺎ ﻋـﺪّو اﻟﻠّﻪ‪ ،‬ﺗﻮ و ﭘـﺪرت ﺳـﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ دﺷـﻨﺎم ﻫﺴﺘﯿﺪ اي دﺷـﻤﻦ ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪه‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪82 :‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪82 :‬‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ زﯾـﺎد ﺑﻪ ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان )ﯾﺎ‪ :‬ﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان( ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﻪ ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻗﺼـﺮ دار اﻹﻣﺎرة ﺑﺒﺮد و در ﻫﻤﺎن ﺟﺎ‬
‫ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﻗﺼﺮ ﺑﺮد‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت در اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺴﺒﯿﺢ ﺧﺪا و اﺳﺘﻐﻔﺎر و ﺻﻠﻮات ﺑﺮ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان ﮔﺮدن آن ﻣﻈﻠﻮم را زد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﺮس و ﻟﺮز از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣـﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﺑﻦ زﯾﺎد رﺳـﯿﺪ‪ ،‬اﺑﻦ‬
‫زﯾﺎد ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا دﭼﺎر ﺗﺮس و ﻟﺮزه ﺷﺪهاي؟« ﺑﮑﯿﺮ ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬اي اﻣﯿﺮ! ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺸﺘﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﺮد ﺳﯿﺎه ﭼﻬﺮه ﺑﺪﻗﯿﺎﻓﻪاي‬
‫را در ﻣﻘﺎﺑﻠﻢ دﯾﺪم ﮐﻪ اﻧﮕﺸﺘﻬﺎﯾﺶ را ﻣﯽﮔﺰد‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ از دﯾﺪن او ﺗﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺣﺸﺘﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪«2» «.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬دﺳـﺘﻮر ﺑﻪ ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان از اﯾﻦ رو ﺑﻮد ﮐﻪ او در ﺟﻨﮓ‪ ،‬از دﺳﺖ ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﺿﺮﺑﺘﯽ ﺧﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬و ﮐﻨﯿﻪ ﻣﺴﻠﻢ را در دل داﺷﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻌﻀـﯽ از رواﯾﺎت‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان آﻣﺎده ﻗﺘﻞ ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﺑـﺪه دو رﮐﻌﺖ‬
‫ﻧﻤـﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻢ« ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان‪ ،‬اﺟﺎزه ﻧـﺪاد‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد و اﺷـﻌﺎري در ﺑﺎره ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﺖ ﺧﻮد و ﻧﯿﺮﻧﮓ و ﻇﻠﻢ دﺷـﻤﻦ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳـﭙﺎس ﺧﺪاي را ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﯿﺮه ﮐﺮد« و در ﻫﻤﯿﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮش را ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻣﺴﻠﻢ )ع(‬
‫زد‪ ،‬ﺧﺮاﺷﯽ در ﮔﺮدن آن ﺣﻀﺮت ﭘﺪﯾﺪار ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻏﻼم! آﯾﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺿـﺮﺑﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺗﻮ زدم‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺮاﺷـﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﺳﺎﺧﺘﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ؟«‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳـﺨﻦ را ﺑﺮاي اﺑﻦ زﯾﺎد ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ از روي اﻓﺘﺨﺎر ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ« )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺑﮑﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺣﻤﺮان ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﺑﺮده و ﻏﻼم ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آري ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴـﻠﻢ )ع( اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷـﻤﺎ اي ﺧﻮد ﺑﺎﺧﺘﮕﺎن و ﺳـﺮ ﺳﭙﺮدﮔﺎن ﻃﺎﻏﻮﺗﭽﻪاي ﭼﻮن‬
‫اﺑﻦ زﯾـﺎد‪ ،‬ﺑﺮده او ﻫﺴﺘﯿـﺪ ﻧﻪ ﺑﻨـﺪه ﺧـﺪا( ﺑﮑﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان دﯾﮕﺮ ﻣﻬﻠﺖ ﻧـﺪاد و ﺑـﺎ ﻓﺮود آوردن ﺿـﺮﺑﺖ دوم‪ ،‬آن ﺣﻀـﺮت را ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت‬
‫رﺳﺎﻧﯿﺪ‪) .‬ﻓﺮﺳﺎن اﻟﻬﯿﺠﺎء ج ‪ ،2‬ص ‪ -105‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،44‬ص ‪) (358‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪83 :‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻦ ﻋﺮوة ‪ .....‬ص ‪83 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺳـﭙﺲ اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺘﻞ ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻦ ﻋﺮوه )ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم( را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮران اﺑﻦ زﯾﺎد او را )ﮐﻪ ‪ 89‬ﺳﺎل‬
‫داﺷﺖ( ﺑﺮاي ﮐﺸـﺘﻦ ﺣﺮﮐﺖ دادﻧـﺪ‪ ،‬او در ﻣﺴـﯿﺮ راه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑّﺮر ﻗـﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣـﺞ را ﺑﻪ ﮐﻤـﮏ ﻣﯽﻃﻠﺒﯿـﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣـﺬﺣﺞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 50‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﮐﺠﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﭼﺮا ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣﺞ ﺑﻪ داد ﻣﻦ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬اي دودﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ دادم ﺑﺮﺳﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮران ]او را ﺑﻪ ﺑﺎزار ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻓﺮوﺷﺎن ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ[ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اي ﻫﺎﻧﯽ! ﮔﺮدﻧﺖ را ﺑﮑﺶ!« )ﺗﺎ ﺳﺮت را ﺟﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪(.‬‬
‫ﻫﺎﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ در دادن ﺟﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬و در ﮐﺸﺘﻦ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ را ﯾﺎري ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻢ‪«.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﻏﻼـم ﻋﺒﯿـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ رﺷـﯿﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺸـﯿﺮش را ﺑﻠﻨـﺪ ﮐﺮده و ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻫﺎﻧﯽ رﺣﻤـﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﻓﺮود آورد‪ ،‬و او را‬
‫ﺷﻬﯿﺪ ﮐﺮد‪«1» .‬‬
‫اﺷﻌﺎري ﺟﺎﻧﺴﻮز در ﺳﻮگ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻫﺎﻧﯽ ‪ .....‬ص ‪83 :‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ اﺳﺪي‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ ﻓﺮزدق )ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف( اﺷـﻌﺎر زﯾﺮ را در ﺳﻮگ ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﻫﺎﻧﯽ رﺣﻤﮥ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ ﺳﺮود و ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺷـﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ )ره( در ﮐﺘﺎب ارﺷﺎد ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﻏﻼم اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﻧﺎم رﺷـﯿﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻫﺎﻧﯽ )ره( زد‪ ،‬وﻟﯽ آن ﺿـﺮﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮ‬
‫ﻧﺸـﺪ‪ ،‬ﻫﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟﯽ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬اﻟﻠّﻬّﻢ اﻟﯽ رﺣﻤﺘﮏ و رﺿﻮاﻧﮏ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي رﺣﻤﺖ و‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﺗﻮ آﯾﻢ‪ «.‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم آن ﻏﻼم‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪ دوم ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﺮدن ﻫﺎﻧﯽ ﻓﺮود آورد‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﺗﺮﺟﻤﻪ ارﺷﺎد ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪) (65‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪84 :‬‬
‫ﻓﺎن ﮐﻨﺖ ﻻ ﺗﺪرﯾﻦ ﻣﺎ اﻟﻤﻮت ﻓﺎﻧﻈﺮي اﻟﯽ ﻫﺎﻧﯽ ﻓﯽ اﻟّﺴﻮق و اﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ‬
‫اﻟﯽ ﺑﻄﻞ ﻗﺪ ﻫّﺸﻢ اﻟّﺴﯿﻒ وﺟﻬﻪ و آﺧﺮ ﯾﻬﻮي ﻣﻦ ﺟﺪار ﻗﺘﯿﻞ‬
‫اﺻﺎﺑﻬﻤﺎ ﺟﻮر اﻟﺒﻐﯽ ﻓﺎﺻﺒﺤﺎ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻦ ﯾﺴﺮي ﺑﮑّﻞ ﺳﺒﯿﻞ‬
‫ﺗﺮي ﺟﺴﺪا ﻗﺪ ﻏّﯿﺮ اﻟﻤﻮت ﻟﻮﻧﻪ و ﻧﻀﺢ دم ﻗﺪ ﺳﺎل ﮐّﻞ ﻣﺴﯿﻞ‬
‫ﻓﺘﯽ ﮐﺎن اﺣﯿﯽ ﻣﻦ ﻓﺘﺎة ﺣﯿّﯿﮥ و اﻗﻄﻊ ﻣﻦ ذي ﺷﻔﺮﺗﯿﻦ ﺻﻘﯿﻞ‬
‫أ ﯾﺮﮐﺐ اﺳﻤﺎء اﻟﻬﻤﺎﻟﯿﺞ آﻣﻨﺎ و ﻗﺪ ﻃﻠﺒﺘﻪ ﻣﺬﺣﺞ ﺑﺬﺣﻮل‬
‫ﺗﻄﻮف ﺣﻮاﻟﯿﻪ ﻣﺮاد و ﮐّﻠﻬﻢ ﻋﻠﯽ رﻗﺒﮥ ﻣﻦ ﺳﺎﺋﻞ و ﻣﺴﻮل‬
‫ﻓﺎن اﻧﺘﻢ ﻟﻢ ﺗﺜﺄروا ﺑﺎﺧﯿﮑﻢ ﻓﮑﻮﻧﻮا ﺑﻐﺎﯾﺎ ارﺿﯿﺖ ﺑﻘﻠﯿﻞ‬
‫)‪» (1‬اﮔﺮ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮگ ﭼﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﮑﺮ ﭘﺎك ﻫﺎﻧﯽ و ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم در ﺑﺎزار ﺑﻨﮕﺮ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﮑﺮ ﻫﺎﻧﯽ آن ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬ﺻﻮرت او را درﻫﻢ ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﭘﯿﮑﺮ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻨﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﺪن )ﺑﯽﺳﺮ( او را از‬
‫ﺑﺎﻻي ﺑﻠﻨﺪي ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻇﺎﻟﻤﺎن ﺳﺘﻢ ﭘﯿﺸﻪ ﺑﺎ آن دو آن ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ آﻧﻬﺎ در ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن رﻫﮕﺬران اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺟﺴﺪي را ﻣﯽﻧﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﺮگ رﻧﮓ آن را دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﺧﻮﻧﺶ در راﻫﻬﺎ ﺟﺮﯾﺎن دارد‪.‬‬
‫ﺟﻮاﻧﻤﺮدي ﮐﻪ ﺑﺎﺣﯿﺎﺗﺮ از دﺧﺘﺮان ﺑﺎ ﺣﯿﺎ‪ ،‬و ﺑّﺮﻧﺪهﺗﺮ از ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑّﺮاق دو دم اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﯾﺎ اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ )ﮐﻪ ﻫﺎﻧﯽ را ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺮد( ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺐ ﮔﺮدد‪ ،‬و از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﯾﻤﻦ ﺷﻮد؟ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ دودﻣﺎن ﻣﺬﺣﺞ ﺧﻮاﻫﺎن‬
‫ﺧﻮن ﻫﺎﻧﯽ از او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﺬﺣﺞ )ﻣﺮاد( ﻫﻤﮕﯽ در ﮔﺮداﮔﺮد ﻫﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻣﺮاﻗﺐ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪85 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 51‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﺣﻮال او را از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اي دودﻣﺎن ﻣﺮاد! اﮔﺮ ﺷـﻤﺎ از ﺑﺮادرﺗﺎن ﻫﺎﻧﯽ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎن آﻟﻮده ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻮل ﮐﻢ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻋّﻔﺖ راﺿﯽ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺸّﮑﺮ ﯾﺰﯾﺪ از اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬و ﺳﻔﺎرش او ﺑﻪ ﺷّﺪت ﻋﻤﻞ ‪ .....‬ص ‪85 :‬‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﺸﺘﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻫﺎﻧﯽ رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ را در ﺿﻤﻦ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﮔﺰارش داد‪.‬‬
‫ﯾﺰﯾـﺪ ﭘﺲ از درﯾﺎﻓﺖ ﻧﺎﻣﻪ در ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬از اﺑﻦ زﯾﺎد ﺗﺸـّﮑﺮ ﮐﺮد‪ ،‬و ﮐﺎرﻫﺎ و ﻗﻠـﺪري او را ﺳـﺘﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ اﻃﻼع اﺑﻦ زﯾﺎد رﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﻣﺎم‬
‫ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺮاق رﻫﺴـﭙﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺮاﻗﺐ اوﺿﺎع ﺑﺎش و آن ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﺷّﺪت ﻋﻤﻞ رﻓﺘﺎر ﮐﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﮐﺲ ﮔﻤﺎن ﯾﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮدي‪ ،‬از او اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﯿﺮ و او را زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﻦ‪.‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﻣّﮑﻪ و ﭘﺎﺳﺦ او ﺑﻪ دو ﻧﻔﺮ از ﻧﺎﺻﺤﺎن ‪ .....‬ص ‪85 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮم ذي ﺣّﺠﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ ﻫﺸﺘﻢ ذي ﺣّﺠﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﻗﺒﻞ از وﺻﻮل ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدت ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم‪ ،‬از ﻣّﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم در ﻫﻤﺎن روزي )روز ﻫﺸـﺘﻢ ذي ﺣّﺠﻪ( ﮐﻪ ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪ از ﻣّﮑﻪ ﺧﺎرج ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻃﺒﺮي اﻣﺎﻣﯽ »‪ «1‬در ﮐﺘﺎب دﻻﺋﻞ اﻻﻣﺎﻣﻪ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻦ رﺳـﺘﻢ ﻃـﺒﺮي آﻣﻠﯽ ﺷـﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﻃـﺒﺮي ﻣﻌﺮوف )ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻃـﺒﺮي از ﻋﻠﻤـﺎي اﻫـﻞ ﺗﺴـّﻨﻦ(‬
‫ﻣﯽزﯾﺴﺘﻪ و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ )وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﺎل ‪ 460‬ه‪ .‬ق( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس )ﻣﺆﻟّﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب( ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫دﻻﺋﻞ اﻻﻣﺎﻣﻪ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻧﻘﻞ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳـّﯿﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي داﺷﺖ ﮐﻪ ‪ 1500‬ﺟﻠـﺪ ﮐﺘﺎب در آن ﺑﻮده‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺘﺎب دﻻﺋﻞ‬
‫اﻻﻣﺎﻣﻪ ﻃﺒﺮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬در آن ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﮐﻨﻮن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺸـﻬﺎﯾﯽ از آن ﮐﺘﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ آن‪) .‬اﻟّﺬرﯾﻌﻪ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪) (244‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪86 :‬‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ (1) :‬از اﻋﻤﺶ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮ ﻣﺤّﻤﺪ واﻗﺪي و زرارة ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﺧﻠﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺳﻪ روز ﻗﺒﻞ از ﺧﺮوج اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﻣّﮑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀـﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رﺳﯿﺪﯾﻢ و ﻋﺮض ﮐﺮدﯾﻢ‪» :‬ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺳﺴﺖ ﻋﻨﺼﺮ و ﺿﻌﯿﻒ اﻟّﻨﻔﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﺎ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ ﻟا ّﺴـ ﻼم اﺳﺖ وﻟﯽ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺿﺪ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪] «.‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﻮﻓﻪ ﻧﺮوﯾﺪ[ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ آﺳـﻤﺎن اﺷﺎره ﮐﺮد‪ ،‬درﻫﺎي آﺳـﻤﺎن ﮔﺸﻮده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﺑﺴـﯿﺎري ﮐﻪ ﺷـﻤﺎره آﻧﻬﺎ را ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﻧﺰدﯾﮑﯽ اﺷـﯿﺎء ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ )و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﮐﺮﺑﻼ( و ﺑﻪ ﺳﺮآﻣﺪن‬
‫اﺟﻞﻫﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪم‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه ﻣﻦ و اﺻﺤﺎﺑﻢ آﻧﺠﺎ )ﮐﺮﺑﻼ( اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮐﺪام‬
‫از ﯾﺎراﻧﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺰ ﻓﺮزﻧﺪم ﻋﻠﯽ )اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم(‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج از ﻣّﮑﻪ ‪ .....‬ص ‪86 :‬‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم در ﻣّﮑﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﺮوج از ﻣّﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺮاق ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ را ﺑﺮاي‬
‫ﺣﺎﺿﺮان ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 52‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﻟﺤﻤـﺪ ﻟﻠﱠﻪ و ﻣـﺎ ﺷـﺎء اﻟﻠﱠﻪ و ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗّﻮة اﻟّﺎ ﺑﺎﻟﻠﱠﻪ و ﺻـﻠّﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯽ رﺳﻮﻟﻪ و ﺳـﻠّﻢ‪ ،‬ﺧّﻂ اﻟﻤﻮت ﻋﻠﯽ وﻟـﺪ آدم ﻣﺨّﻂ اﻟﻘﻠّﺎدة ﻋﻠﯽ ﺟﯿﺪ‬
‫اﻟﻔﺘﺎة و ﻣﺎ اوﻟﻬﻨﯽ اﻟﯽ اﺳﻼﻓﯽ‪ :‬اﺷﺘﯿﺎق ﯾﻌﻘﻮب اﻟﯽ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪87 :‬‬
‫ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬و ﺧّﯿﺮ ﻟﯽ ﻣﺼـﺮع اﻧـﺎ ﻻـﻗﯿﻪ‪ ،‬ﮐﺄﻧّﯽ ﺑﺎوﺻﺎﻟﯽ ﺗﻘّﻄﻌﻬﺎ ﻋﺴـﻼن اﻟﻔﻠﻮات‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﻟّﻨﻮاوﯾﺲ و ﮐﺮﺑﻼء ﻓﯿﻤﻸن ﻣّﻨﯽ اﮐﺮاﺷﺎ ﺟﻮﻓﺎ و اﺟﺮﺑﮥ‬
‫ﺳﻐﺒﺎ‪ ،‬ﻻ ﻣﺤﯿﺺ ﻋﻦ ﯾﻮم ﺧّﻂ ﺑﺎﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬رﺿﺎ اﻟﻠﱠﻪ رﺿﺎﻧﺎ اﻫﻞ اﻟﺒﯿﺖ‪ ،‬ﻧﺼﺒﺮ ﻋﻠﯽ ﺑﻼﺋﻪ‪ ،‬و ﯾﻮﻓّﯿﻨﺎ اﺟﺮ اﻟّﺼﺎﺑﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻟﻦ ﺗﺸـّﺬ ﻋﻦ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺻـﻠﯽ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻟﺤﻤﺘﻪ و ﻫﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋـﮥ ﻟﻪ ﻓﯽ ﺣﻈﯿﺮة اﻟﻘﺪس‪ ،‬ﺗﻘّﺮ ﺑﻬﻢ ﻋﯿﻨﻪ‪ ،‬و ﯾﻨﺠﺰ ﺑﻬﻢ وﻋﺪه‪ ،‬ﻣﻦ ﮐﺎن ﺑﺎذﻻ ﻓﯿﻨﺎ ﻣﻬﺠﺘﻪ‪ ،‬و ﻣﻮّﻃﻨﺎ‬
‫ﻋﻠﯽ ﻟﻘﺎء اﻟﻠﱠﻪ ﻧﻔﺴﻪ ﻓﻠﯿﺮﺣﻞ ﻣﻌﻨﺎ ﻓﺎﻧّﯽ راﺣﻞ ﻣﺼﺒﺤﺎ ان ﺷﺎء اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫‪ (1) ،‬ﺣﻤﺪ و ﺳـﭙﺎس از آن ﺧﺪا اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻮل و ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺟﺰ در اﺗﮑﺎء ﺑﻪ ذات ﭘﺎك ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و درود‬
‫و ﺳـﻼم ﺧﺪا ﺑﺮ رﺳﻮﻟﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﻣﺮگ ﭼﻮن اﺛﺮ ﮔﻠﻮﺑﻨﺪ ﺑﺮ ﮔﺮدن دﺧﺘﺮان ﺟﻮان‪ ،‬ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﮕﯿﺮ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫آدم اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻼـﻗﻪ و اﺷﺘﯿـﺎق ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻼﻗـﺎت ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎﻧﻢ ﻫﻤﭽـﻮن اﺷﺘﯿـﺎق ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻪ ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر اﺳﺖ و در ﻣﺤـﻞ ﻣﻌّﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﻢ‬
‫اﻧﺘﺨـﺎب ﮔﺸـﺘﻪ )ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺮﺑﻼ( ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﻢ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ ﻣﯽﻧﮕﺮم ﮔﺮﮔﻬﺎي ﺑﯿﺎﺑﺎن در زﻣﯿﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﻧﻮاوﯾﺲ »‪ «1‬و ﮐﺮﺑﻼ اﻋﻀﺎي ﺑـﺪﻧﻢ را‬
‫ﭘﺎره ﭘﺎره ﮐﺮده‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﮑﻤﻬﺎي ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺧﻮد را از ﻣﻦ ﺳﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻧﺒﺎﻧﻬﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺧﻮد را ﭘﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫آري از روزي ﮐﻪ ﻣﻘـّﺪر ﺷـﺪه ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻓﺮار ﮐﺮد‪ ،‬رﺿـﺎﯾﺖ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل‪ ،‬رﺿـﺎي ﻣـﺎ اﻫـﻞ ﺑﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻼـي او ﺻﺒﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و او‬
‫ﭘـﺎداش ﺻـﺎﺑﺮان را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﭘﺎره ﺗﻦ رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ از او دور ﻧﻤﯽﺷﻮد و در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ او ﻣﯽﭘﯿﻮﻧـﺪد و‬
‫ﺑﺎﻋﺚ روﺷـﻨﯽ ﭼﺸﻢ او و اﻧﺠﺎم ﺷﺪن وﻋﺪهاش ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺲ آﻣﺎده ﻓﺪاﮐﺎري و ﺟﺎﻧﺒﺎزي در راه ﻣﺎ اﺳﺖ و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را آﻣﺎده ﻣﺮگ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﺎ ﻣﺎ ﮐﻮچ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻧﻮاوﯾﺲ‪ ،‬ﻣﺤﻠﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﯿﻨﻮا اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﻣﻘﺒﺮه ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪88 :‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺻﺒﺢ ﮐﻮچ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫]اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آﮔﺎﻫﯽ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت و آﻣﺎدﮔﯽ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎﻧﺒﺎزي در راه ﺧﺪا اﺳﺖ‪[.‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮي اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﺑﺮادرش ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔّﯿﻪ ‪ .....‬ص ‪88 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺑﺎ اﺳـﻨﺎد از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔّﯿﻪ )ﺑﺮادر ﻧﺎﺗﻨﯽ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم( در ﺷﺒﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫ﺻﺒﺢ آن ﻋﺎزم ﺧﺮوج از ﻣّﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺮاق ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﯿﻨﺸﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ‪ :‬ﺑﺮادرم! ﺷـﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﺮﻧﮓ و ﻓﺮﯾﺒﮑﺎري ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﭘـﺪرت و ﺑﺮادرت )اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم( آﮔﺎﻫﯽ داري‪ ،‬ﺗﺮس آن‬
‫دارم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺻـﻼح ﻣﯽداﻧﯽ در ﻣّﮑﻪ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺑﺎش ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﺰﯾﺰﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮدي ﻫﺴﺘﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﺣﺮم ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ :‬ﻧﮕﺮان آن ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﯾﺰﯾﺪ )ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺄﻣﻮراﻧﺶ( در ﺣﺮم ﺧﺪا ﻣﺮا ﻏﺎﻓﻠﮕﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺣﺘﺮام و اﻣﻨﯿﺖ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻦ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﮕﺮاﻧﯽ را داري ﺑﻪ ﺳﻮي ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎي دور دﺳﺖ ﺑﺮو ﮐﻪ دﺷﻤﻦ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 53‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫»اﻧﻈﺮ ﻓﯿﻤﺎ ﻗﻠﺖ‬
‫‪ ،‬در آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﯽ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻢ‪«.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﺤﺮ آن ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن از ﻣّﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺮاق ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔّﯿﻪ از اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷـﺘﺎب ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد و ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺎر ﺷﺘﺮ اﻣﺎم را ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮد‪» :‬ﺑﺮادرم ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ وﻋﺪه ﻧﺪادي ﮐﻪ در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻋﺮض رﺳﺎﻧﺪم ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯽ؟«‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪89 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ :‬آري‪.‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﺎ ﺷﺘﺎب از ﻣّﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪي؟‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم‪ :‬ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﺷﺪم‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ]در ﺑﯿﺪاري ﯾﺎ در ﺧﻮاب ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﯾﺎ ﺣﺴﯿﻦ! اﺧﺮج ﻓﺎّن اﻟﻠﱠﻪ ﻗﺪ ﺷﺎء ان ﯾﺮاك ﻗﺘﯿﻼ‬
‫‪ ،‬اي ﺣﺴﯿﻦ! ﺧﺎرج ﺷﻮ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻮ را )ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ دﯾﻦ( ﮐﺸﺘﻪ ﺑﺒﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ‪ِ :‬إﻧﱠﺎ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َو ِإﻧﱠﺎ ِإﻟَﯿِْﻪ راِﺟُﻌﻮَن‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺮدن اﯾﻦ زﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ دارد؟‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اّن اﻟﻠﱠﻪ ﻗﺪ ﺷﺎء ان ﯾﺮاﻫّﻦ ﺳﺒﺎﯾﺎ‬
‫‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﮐﻪ آﻧﺎن را اﺳﯿﺮ و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﻨﮕﺮد‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺮاق ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻣﻮرد ﻋّﻠﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔّﯿﻪ ‪ .....‬ص ‪89 :‬‬
‫ﻣﺤّﺪث ﺧﺒﯿﺮ ﺷـﯿﺦ ﮐﻠﯿﻨﯽ در ﮐﺘﺎب »اﻟّﺮﺳﺎﺋﻞ« ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺧﻮد از ﺣﻤﺰة ﺑﻦ ﺣﻤﺮان ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ در ﻣﺤﻀﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺳﺨﻦ‬
‫از ﺧﺮوج اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﻨﻔّﯿﻪ رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺣﻤﺰه ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﮐﻨﻮن ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﺑﻪ ﺷـﺮط آﻧﮑﻪ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺳﺆال ﻧﮑﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد ﮐﺎﻏﺬي آوردﻧﺪ و ﺑﺮ آن ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﻟﻠﱠﻪ اﻟّﺮﺣﻤﻦ اﻟّﺮﺣﯿﻢ‪ :‬أّﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﻓﺎﻧّﻪ ﻣﻦ ﻟﺤﻖ ﺑﯽ ﻣﻨﮑﻢ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪90 :‬‬
‫اﺳﺘﺸﻬﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺗﺨّﻠﻒ ﻋّﻨﯽ ﻟﻢ ﯾﺒﻠﻎ اﻟﻔﺘﺢ‪ -‬و اﻟّﺴﻼم‬
‫‪ (1) ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺨﺸـﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌـﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺷـﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎ ﻣﺎ‬
‫درﯾﻎ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬و اﻟّﺴﻼم‪«1» .‬‬
‫آﻣﺪن ﮔﺮوﻫﻬﺎﯾﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺟﻮاب اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪90 :‬‬
‫ﺷﯿـﺦ ﻣﻔﯿـﺪ رﺣﻤﻪ اﻟﻠﱠﻪ در ﮐﺘـﺎب ﻣﻮﻟـﺪ اﻟّﻨﺒﯽ و ﻣﻮﻟـﺪ اﻻوﺻـﯿﺎء ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ اﺳـﻨﺎد ﺧﻮد از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﻣّﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻨﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻬﺎﯾﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺸﺎﻧﺪار و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﮐﻪ در‬
‫دﺳـﺘﺸﺎن ﺣﺮﺑﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد و ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳـﺒﻬﺎي ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀـﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آﻣﺪه ﺳﻼم ﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 54‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ا»ي ﺣّﺠـ ﺖ ﺧـﺪا ﺑﺮ ﺧﻼـﯾﻖ ﭘﺲ از ﺟـّﺪت رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و ﭘـﺪرت ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﺑﺮادرت ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴـ ﻼم‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻣﻮارد ﺑﺴـﯿﺎر‪ ،‬ﺟّﺪت رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺎ ﯾﺎري ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ ﻣﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﯾﺎري ﺗﻮ ﻓﺮﺳـﺘﺎده اﺳﺖ!« اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻋﺪهﮔﺎه ﻣﻦ و ﺷـﻤﺎ در ﮔﻮدال و ﻣﮑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﯽرﺳﻢ‪ ،‬و آن ﮐﺮﺑﻼ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪم ﻧﺰد ﻣﻦ آﯾﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اي ﺣّﺠﺖ ﺧـﺪا! ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده ﮐﻪ ﺳـﺨﻦ ﺗﻮ را ﺑﺸـﻨﻮﯾﻢ و از ﺗﻮ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺮس آن دارﯾـﺪ ﮐﻪ‬
‫د ﺷ ﻤﻨ ﺎ ن‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﯾﻌﻨﯽ آﻧـﺎن ﮐﻪ از ﻫﻤﺮاﻫﯽ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑـﺎ اﻣـﺎم )ع( ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﺮﺑﻼـ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬از ﻣﻘـﺎم ﺷـﻬﺎدت ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و در وﻃﻦ ﻧﯿﺰ‬
‫ﮐﺎري ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ را ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪91 :‬‬
‫رو در روي ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪«.‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠّﻄﯽ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ )ﺷﺨﺼّﯿﺖ( ﻣﻦ آﺳﯿﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺑﻘﻌﻪ ﺧﻮد )ﮐﺮﺑﻼ‬
‫و اﻫﺪاف آن( ﺧﻮاﻫﻢ رﺳﯿﺪ‪«.‬‬
‫آﻣﺪن ﮔﺮوﻫﻬﺎﯾﯽ از ﺟّﻨﯿﺎن ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪91 :‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎﯾﯽ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟّﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ا»ي ﻣﻮﻻـي ﻣـﺎ! ﻣﺎ از ﺷـﯿﻌﯿﺎن و ﯾﺎران ﺗﻮ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺑـﺪه اﮔﺮ در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﺷـﯽ و ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳـﺘﻮر ﻧﺎﺑﻮدي ﻫﻤﻪ‬
‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺖ را ﺑﺪﻫﯽ‪ ،‬ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ از اﯾﻨﺠﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯽ‪ ،‬آن را اﺟﺮا ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ دﻋﺎي ﺧﯿﺮ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﻗﺮآن را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟّﺪم رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻧﺨﻮاﻧﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻗُـْﻞ ﻟَْﻮ ُﮐﻨْﺘُْﻢ ﻓِﯽ ﺑ ُﯿُﻮﺗُِﮑْﻢ ﻟََﺒَﺮَز اﻟ ﱠِﺬﯾَﻦ ُﮐﺘَِﺐ َﻋَﻠﯿِْﻬُﻢ اﻟ َْﻘﺘْـُﻞ ِإﻟﯽ َﻣﻀـﺎِﺟِﻌِﻬْﻢ‪ ،‬ﺑﮕﻮ اﮔﺮ ﻫﻢ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن ﺑﻮدﯾـﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﺑﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻘّﺮر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آراﻣﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻦ در وﻃﻦ ﺧﻮد ﺑﻤـﺎﻧﻢ اﯾﻦ ﻣﺮدم واژﮔﻮن ﺷـﺪه ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﭼﻪ ﮐﺴـﯽ آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺘﺤﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ‬
‫ﮐﺴـﯽ در ﻗـﺒﺮ ﻣﻦ ﺳـﮑﻮﻧﺖ ﮔﺰﯾﻨـﺪ؟ ﺑـﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻫﻨﮕـﺎم »دﺣﻮ اﻻـرض« )ﮐﺸـﯿﺪه ﺷـﺪن و ﮔﺴـﺘﺮدﮔﯽ زﻣﯿﻦ( آن ﻗﺒﺮ را ﺑﺮاي ﻣﻦ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﻗﺒﺮ را و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺷـﯿﻌﯿﺎن و دوﺳـﺘﺎن ﻣﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ اﻋﻤﺎل و ﻧﻤﺎزﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﭙـﺬﯾﺮد و دﻋﺎﻫﺎي آﻧﻬﺎ را‬
‫اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻣﺎ در‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﻪ ‪154‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪92 :‬‬
‫آﻧﺠﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﮔﺮدﻧﺪ‪ (1) ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻣﺎﯾﻪ اﯾﻤﻨﯽ آﻧﻬﺎ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‪ ،‬از ﻋﺬاب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷـﻤﺎ در روز ﺷﻨﺒﻪ ﮐﻪ روز ﻋﺎﺷﻮرا اﺳﺖ‪ -‬و ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫در روز ﺟﻤﻌﻪ ﮐﻪ روز ﻋﺎﺷﻮرا اﺳﺖ‪ -‬در آﻧﺠﺎ ﺣﺎﺿـﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و در ﭘﺎﯾﺎن آن روز ﮐﺸـﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮم‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﮐﺴﯽ از اﻫﻞ و ﺧﻮﯾﺸﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 55‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫و ﺑﺮادراﻧﻢ و اﻫﻞ ﺑﯿﺘﻢ )ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﺪ( ﺑﺎﻗﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪهام را ﺑﺮاي ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺮداد اﻣﻮال ﻃﺎﻏﻮت در ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺗﻨﻌﯿﻢ ‪ .....‬ص ‪92 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﻨﻌﯿﻢ )ﺣﺪود دو ﻓﺮﺳﺨﯽ ﻣّﮑﻪ( رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻗﺎﻓﻠﻪاي‬
‫دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺘﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺎرﻫﺎي ﻫﺪﯾﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﯾﻤﻦ »ﺑﺤﯿﺮ ﺑﻦ رﯾﺴﺎن ﺣﻤﯿﺮي« آن را ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮاي ﯾﺰﯾﺪ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎر ﻗﺎﻓﻠﻪ را ﻣﺼﺎدره ﮐﺮد و از آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬زﯾﺮا رﻫﺒﺮي ﺟﻬﺎن اﺳـﻼم ﺣّﻖ ﻗﻄﻌﯽ او ﺑﻮد )ﻧﻪ ﯾﺰﯾـﺪ(‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ﺷﺘﺮداراﻧﯽ ﮐﻪ آن ﺑﺎرﻫﺎ را ﻣﯽﺑﺮدﻧـﺪ )ﺑﺎ ﺗﻮّﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺘﺮﻫﺎ ﻣﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻮد( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﺮ ﮐﺲ دوﺳﺖ دارد ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﭙﯿﻮﻧﺪد و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﻋﺮاق ﺑﯿﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﮐﺮاﯾﻪ ﺷﺘﺮاﻧﺶ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣـﻞ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ ،‬و از ﻫﻤﮑﺎري او ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳـﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﻫﺮ ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﻣﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮاﯾﻪ ﺷﺘﺮاﻧﺶ را ﮐﻪ از ﯾﻤﻦ ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﻃﯽ ﮐﺮده ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﻋّﺪهاي از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻋّﺪهاي دﯾﮕﺮ از ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺧﻮدداري ﮐﺮده و ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪93 :‬‬
‫ﻣﻼﻗﺎت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﻣﺮدي ﮐﻪ از ﮐﻮﻓﻪ ﻣﯽآﻣﺪ ‪ .....‬ص ‪93 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه »ذات ﻋﺮق« رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺸﺮ ﺑﻦ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ« ﮐﻪ از ﻋﺮاق ﻣﯽآﻣﺪ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮد‪ ،‬از او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬از ﻋﺮاق ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟ او ﻋﺮض ﮐﺮد‪:‬‬
‫»ﺧﻠﻘﺖ اﻟﻘﻠﻮب ﻣﻌﮏ‪ ،‬و اﻟـّﺴ ﯿﻮف ﻣﻊ ﺑﻨﯽ اﻣـّﯿ ﮥ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳـﺮ ﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺑﻨﯽ‬
‫اﻣّﯿﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺻﺪق اﺧﻮ ﺑﻨﯽ اﺳﺪ اّن اﻟﻠﱠﻪ ﯾﻔﻌﻞ ﻣﺎ ﯾﺸﺎء و ﯾﺤﮑﻢ ﻣﺎ ﯾﺮﯾﺪ‬
‫‪ ،‬ﺑﺮادر ﺑﻨﯽ اﺳﺪي راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ اراده ﮐﻨﺪ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪93 :‬‬
‫ﮐﺎروان اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در اداﻣﻪ راه ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ »ﺛﻌﻠﺒﯿّﻪ« رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﻘﺎرن ﻇﻬﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺳﺮش را ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﮔﺬاﺷﺖ و‬
‫اﻧﺪﮐﯽ ﺧﻮاﺑﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻟﺤﻈﻪاي ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺻﺪا زﻧﻨﺪهاي را دﯾﺪم ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷـﻤﺎ ﺷـﺘﺎﺑﺎن ﻣﯽروﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺮگ ﺷـﻤﺎ را زودﺗﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺑﺮد‪«.‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬ﯾﺎ أﺑﺖ! أ ﻓﻠﺴﻨﺎ ﻋﻠﯽ اﻟﺤّﻖ‪ ،‬اي ﭘﺪر! آﯾﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ؟« اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»‬
‫ﺑﻠﯽ ﯾﺎ ﺑﻨّﯽ و اﻟّﺬي اﻟﯿﻪ ﻣﺮﺟﻊ اﻟﻌﺒﺎد‬
‫‪ ،‬آري اي ﭘﺴﺮم‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬ﯾﺎ أﺑﺖ! اذن ﻻ ﻧﺒﺎﻟﯽ ﺑﺎﻟﻤﻮت‪ ،‬اي ﭘﺪر! ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎﮐﯽ از ﻣﺮگ ﻧﺪارﯾﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺴﺮ ﺟﺎﻧﻢ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪94 :‬‬
‫از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﭘﺪر ﺑﻪ او داده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 56‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال اﻋﺘﺮاض ﮔﻮﻧﻪ اﺑﻮ ﻫﺮه ﮐﻪ از ﮐﻮﻓﻪ ﻣﯽآﻣﺪ ‪ .....‬ص ‪94 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺷﺐ را در ﺛﻌﻠﺒّﯿﻪ ﺑﻪ ﺻـﺒﺢ رﺳﺎﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺻـﺒﺢ ﺷﺨﺼـﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﺑﻮ ﻫّﺮه ﺧﻮاﻧـﺪه ﻣﯽﺷﺪ و از‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﻣﯽآﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀـﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺳﻼم ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬ﭼﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪن ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از ﺣﺮم ﺧﺪا و ﺣﺮم ﺟّﺪﺗﺎن‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﯿﺮون آﻣﺪهاﯾﺪ؟!« اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻨﯽ اﻣّﯿﻪ اﻣﻮاﻟﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤّﻤﻞ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻣﺮا دﺷﻨﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤّﻤﻞ ﻧﻤﻮدم‪،‬‬
‫اﯾﻨﮏ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮن ﻣﺮا ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﮔﺮﯾﺨﺘﻢ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﺮوه ﺳـﺘﻤﮕﺮ ﺑﻨﯽ اﻣّﯿﻪ ﻣﺮا ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﺒﺎس ذﻟّﺖ‬
‫ﻓﺮاﮔﯿﺮ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑّﺮﻧﺪهاي ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آورد‪ ،‬و ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ آﻧﺎن را ذﻟﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠّﻂ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ‬
‫ذﻟﯿﻞﺗﺮ از ﻗﻮم ﺳﺒﺄ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ زﻧﯽ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و ﻣﺎل و ﺟﺎﻧﺸﺎن در اﺧﺘﯿﺎر او ﺑﻮد‪«.‬‬
‫اﻟﺤﺎق ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﻪ ﮐﺎروان ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪94 :‬‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻓﺰاره و ﺑﺠﯿﻠﻪ رواﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ )در ﮐﺎروان او از ﺳـﻔﺮ ﺣّﺞ ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ( ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‬
‫»‪ «1‬ﮐﺎروان ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎروان ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺎروان ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رﺳﯿﺪ‪ ،‬در ﻣﺴﯿﺮ راه ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ در‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ از ﺷﺨﺼـّﯿﺘﻬﺎي ﺷـﯿﻌﯽ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و رﺋﯿﺲ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣﯽآﻣـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺎرواﻧﯽ ﺑﻪ ﻣّﮑﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﺣـﺞ رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه ﮐﺎروان ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺖ ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪95 :‬‬
‫ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﯽ ﺗﻮّﻗﻒ ﮐﻨـﺪ‪ (1) ،‬ﻣـﺎ از او ﮐﻨـﺎره ﻣﯽﮔﺮﻓـﺘﯿﻢ و در ﻣﻨﺰﻟﮕـﺎه دﯾﮕﺮ ﻓﺮود ﻣﯽآﻣـﺪﯾﻢ‪] ،‬از اﯾﻦ رو ﮐﻪ ﻫﻨـﻮز زﻫﯿﺮ ﺧﻮد را آﻣـﺎده‬
‫ﻧﮑﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﭙﯿﻮﻧﺪد[ در ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻬﺎ ﮐﻪ ﮐﺎروان ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺷﺪﯾﻢ در‬
‫ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﻓﺮود آﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﺬا آوردﻧﺪ و ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻮردن ﻏﺬا ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﻼم‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ا»ي زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ! اﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﯿﺎم دﻫﻢ ﮐﻪ ﻧﺰدش ﺑﯿﺎﯾﯽ‪«.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣـﺎ ﻟﻘﻤﻪ ﻏـﺬاﯾﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ داﺷـﺘﯿﻢ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻧـﺪاﺧﺘﯿﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﭽـﻮن ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺮﻧـﺪهاي ﺑﺮ ﺳـﺮﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯽﺣﺮﮐﺖ و ﻣﺒﻬﻮت‬
‫ﻣﺎﻧﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺎﮔﺎه ﻫﻤﺴﺮ زﻫﯿﺮ دﯾﻠﻢ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺮو ﺑﻪ زﻫﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﱠﻪ! آﯾﺎ ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﭘﯿﺎم ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪،‬‬
‫و ﺗﻮ را ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﺰدش ﻧﻤﯽروي؟ ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮرش ﺑﺮوي و ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﺸﻨﻮي‪«.‬‬
‫زﻫﯿﺮ )ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﻼم ﻫﻤﺴـﺮش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ( ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم رﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﺪان ﻧﮕـﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﺎدﻣﺎن و ﺑﺎ‬
‫ﭼﻬﺮه ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و دﺳـﺘﻮر داد ﺧﯿﻤﻪاش را ﮐﻨﺪﻧﺪ و اﺛﺎﺛﯿﻪاش را ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﻨﺎر ﮐﺎروان ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫زﻫﯿﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش دﯾﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻧﺖ ﻃﺎﻟﻖ ‪ ،...‬ﺗﻮ را ﻃﻼق دادم‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﻦ ﺟﺰ ﺧﯿﺮ‪ ،‬آﺳـﯿﺒﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪام ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﭙﯿﻮﻧﺪم ﺗﺎ ﺟﺎﻧﻢ را ﻓﺪاﯾﺶ ﮐﻨﻢ‪ ،‬و ﺳﭙﺮ ﺑﻼي او ﮔﺮدم‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه زﻫﯿﺮ اﻣﻮال ﻫﻤﺴﺮش را ﺑﻪ او داد‪ ،‬و او آن را در اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪96 :‬‬
‫ﭘﺴـﺮ ﻋﻤﻮﻫﺎﯾﺶ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺴـﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ )‪ (1‬ﺳـﭙﺲ ﺑﺮﺧـﺎﺳﺖ و ﻧﺰد زﻫﯿﺮ آﻣـﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﺎ او ﺧـﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 57‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎم ﺧـﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ )ﻗﺎﻃﻌـﺎﻧﻪ( ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮐﺎن اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻮﻧﺎ و ﻣﻌﯿﻨﺎ‪ ،‬ﺧﺎر اﻟﻠﱠﻪ ﻟﮏ‪ ،‬أﺳﺄﻟﮏ ان ﺗـﺬﮐﺮﻧﯽ ﻓﯽ اﻟﻘﯿﺎﻣـﮥ ﻋﻨـﺪ ﺟـّﺪ اﻟﺤﺴـﯿﻦ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎر و ﯾﺎور ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﭽﻪ ﺧﯿﺮ اﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪ ،‬از ﺗﻮ ﺗﻘﺎﺿﺎ دارم در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﻧﺰد ﺟّﺪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم‬
‫از ﻣﻦ ﯾﺎدي ﮐﻨﯽ‪ «1» «.‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم زﻫﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮان )از اﻓﺮاد ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﻪ و ﮐﺎروان ﺧﻮد( رو ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ اﺣّﺐ ﻣﻨﮑﻢ ان ﯾﺼـﺤﺒﻨﯽ‪ ،‬و اﻟّﺎ ﻓﻬﻮ آﺧﺮ اﻟﻌﻬﺪ ﻣّﻨﯽ‪ ،‬ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ از ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ دارد ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﮔﺮ ﻧﻪ اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ دﯾﺪار ﻣﻦ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪«2» «.‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺳﻮﮔﻮاري اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪96 :‬‬
‫ﮐﺎروان اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﭘﯿﻤﻮدن راه اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه زﺑﺎﻟﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ در آﻧﺠﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻫﻤﺮاﻫﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫در ﻣﯿﺎن ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﺰد اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده آن ﺣﻀﺮت‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬رواﯾﺖ ﺷـﺪه‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺎﻧﻮي دﻻور‪ ،‬ﭘﺲ از ﺷـﻬﺎدت زﻫﯿﺮ در ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ﮐﻔﻨﯽ ﺑﻪ ﻏﻼم زﻫﯿﺮ داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻔﻦ را ﺑﺒﺮ و ﺑـﺪن ﻣﻮﻻﯾﺖ‬
‫زﻫﯿﺮ را ﮐﻔﻦ ﮐﻦ‪ ،‬ﻏﻼـم ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻼـ آﻣـﺪ‪ ،‬ﭼﺸـﻤﺶ ﺑﻪ ﺑـﺪن ﭘـﺎره ﭘـﺎره ﺣﺴـﯿﻦ )ع( اﻓﺘـﺎد ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺑـﺪن‬
‫ﻣﻮﻻﯾﻢ زﻫﯿﺮ را ﮐﻔﻦ ﮐﻨﻢ‪ ،‬و ﺑـﺪن ﺣﺴـﯿﻦ )ع( را واﮔﺬارم‪ ،‬ﺑﺎ آن ﮐﻔﻦ‪ ،‬ﺑﺪن ﺣﺴـﯿﻦ )ع( را ﮐﻔﻦ ﮐﺮد‪ ،‬و ﻧﺰد دﯾﻠﻢ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﺎﺟﺮا را‬
‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬دﯾﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻓﺮﯾﻦ ﺑﺮ ﺗﻮ« ﺳـﭙﺲ ﮐﻔﻦ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ او داد ﺗﺎ ﺑـﺪن زﻫﯿﺮ را ﮐﻔﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻏﻼم ﺑﺎ آن ﺑﺪن زﻫﯿﺮ را ﮐﻔﻦ ﮐﺮد‪) .‬ﻣﺠﻠّﻪ‬
‫ﺗﺮاﺛﻨﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،10‬ص ‪ -190‬اﻋﻼم اﻟّﻨﺴﺎء اﻟﻤﺆﻣﻨﺎت‪ ،‬ص ‪(341‬‬
‫)‪ .(2‬زﻫﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ در روز ﻋﺎﺷﻮرا در ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ )ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ذﮐﺮ آن ﺑﻌﺪا ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪97 :‬‬
‫و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﮔﺎن از اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (1‬رواﯾﺖﮐﻨﻨـﺪه ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑـﺎ رﺳـﯿﺪن ﺧﺒﺮ ﺷـﻬﺎدت ﺣﻀـﺮت ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺻـﺪاي ﺷـﯿﻮن و ﮔﺮﯾﻪ از اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﻫﻤﺮاﻫﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺳـﯿﻞ اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﻬﺎ روان ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻘﺼﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺴﯿﺮ راه ﻓﺮزدق‬
‫ﺷـﺎﻋﺮ )ﻣﻌﺮوف( ﺑـﺎ اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻣﻼﻗـﺎت ﻧﻤﻮده و ﺳـﻼم ﮐﺮد و ﻋﺮض ﻧﻤﻮد‪» :‬اي ﭘﺴـﺮ رﺳﻮل ﺧـﺪا! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﺶ را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫دﯾﺪهﻫﺎي ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﺷﮑﺒﺎر ﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫رﺣﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻓﻠﻘﺪ ﺻﺎر اﻟﯽ روح اﻟﻠﱠﻪ و رﯾﺤﺎﻧﻪ و ﺟّﻨﺘﻪ و رﺿﻮاﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧّﻪ ﻗﺪ ﻗﻀﯽ ﻣﺎ ﻋﻠﯿﻪ و ﺑﻘﯽ ﻣﺎ ﻋﻠﯿﻨﺎ‬
‫‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎدي و رﯾﺤﺎن و ﺑﻬﺸﺖ و ﺧﻮﺷـﻨﻮدي ﺧﺪا ﺷـﺘﺎﻓﺖ‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬او ﻣﺴﺌﻮﻟﯿّﺘﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪهاش ﺑﻮد اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﻧﻮﺑﺖ ﻣﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﺷﻌﺎر )ﺗﮑﺎن دﻫﻨﺪه( زﯾﺮ را ﺳﺮود و ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺎن ﺗﮑﻦ اﻟّﺪﻧﯿﺎ ﺗﻌّﺪ ﻧﻔﯿﺴﮥ ﻓﺎّن ﺛﻮاب اﻟﻠﱠﻪ اﻋﻠﯽ و اﻧﺒﻞ‬
‫و ان ﺗﮑﻦ اﻻﺑﺪان ﻟﻠﻤﻮت اﻧﺸﺄت ﻓﻘﺘﻞ اﻣﺮء ﺑﺎﻟّﺴﯿﻒ ﻓﯽ اﻟﻠﱠﻪ اﻓﻀﻞ‬
‫و ان ﺗﮑﻦ اﻻرزاق ﻗﺴﻤﺎ ﻣﻘّﺪرا ﻓﻘّﻠﮥ ﺣﺮص اﻟﻤﺮء ﻓﯽ اﻟّﺴﻌﯽ اﺟﻤﻞ‬
‫و ان ﺗﮑﻦ اﻻرزاق ﻗﺴﻤﺎ ﻣﻘّﺪرا ﻓﻘﻠّﮥ ﺣﺮص اﻟﻤﺮء ﻓﯽ اﻟّﺴﻌﯽ اﺟﻤﻞ‬
‫و ان ﺗﮑﻦ اﻻﻣﻮال ﻟﻠّﺘﺮك ﺟﻤﻌﻬﺎ ﻓﻤﺎ ﺑﺎل ﻣﺘﺮوك ﺑﻪ اﻟﻤﺮء ﯾﺒﺨﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 58‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫»اﮔﺮ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دﻧﯿﺎ ﭘﺮﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﺷـﻤﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺎداش ﺧـﺪا ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭘﯿﮑﺮ ﻣﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺮگ و ﮐﻮﭼﯿﺪن‬
‫از اﯾﻦ دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن در راه ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﮐﺴﯽ از رزق دﻧﯿﺎ ﻣﻘّﺪر ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﺮص اﻧﺪك ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﯿﻞ دﻧﯿﺎ زﯾﺒﺎﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪98 :‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﺎﻗﺒﺖ اﻧﺒﺎﺷﺘﻦ ﺛﺮوت‪ ،‬ﺗﺮك ﮐﺮدن و واﮔﺬاﺷﺘﻦ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮرد ﺛﺮوﺗﯽ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ﺑﺨﻞ ورزﯾﺪ؟« »‪«1‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻗﯿﺲ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪98 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي )ﺳـﺮان ﺷـﯿﻌﻪ ﮐﻮﻓﻪ( ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﺻـﺮد‪ ،‬ﻣﺴّﯿﺐ ﺑﻦ ﻧﺠّﯿﻪ‪ ،‬رﻓﺎﻋﮥ ﺑﻦ ﺷّﺪاد‪ ،‬و ﺟﻤﺎﻋﺖ دﯾﮕﺮ از‬
‫ﺷﯿﻌﯿﺎن ﮐﻮﻓﻪ ﺗﻮﺳﻂ »ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻣﺴّﻬﺮ ﺻﯿﺪاوي« »‪ «2‬ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﺎﻻ از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮّﺟﻪ و آﻣﻮزﻧﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺧﺒﺮ ﺷـﻬﺎدت ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﻣﺤﮑﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋّﺪهاي از ﺳـﺴﺖ ﻋﻨﺼﺮان را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻃﻤﻊ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬از آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﺎران ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﺗﺼﻔﯿﻪ ﺷﺪه‪ ،‬و ﻣﺆﻣﻨﺎن راﺳﺘﯿﻦ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺴـﻠﻢ )ع( در ﭘﯿﺸـﮕﺎه اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( از ﻣﻘﺎم ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد ﮐﻪ آن ﺣﻀـﺮت از ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدﺗﺶ‪ ،‬ﮔﺮﯾﻪ ﺳﺨﺖ و ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﻣﺴﻠﻢ )ع( را ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺘﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ رﺿﻮان ﺧﺪا ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و رﺿﻮان اﻟﻬﯽ ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻟﮕﻮ‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و از او ﭘﯿﺮوي ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻣﺎم )ع( در ﺑﺎره ﻣﺴﻠﻢ )ع( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬او وﻇﯿﻔﻪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺷـﻬﺎدت ﻣﺴﻠﻢ )ع( و ﻫﺎﻧﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ روﺣّﯿﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( و ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ را ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ روﺣّﯿﻪ ﻗﻮﯾﺘﺮي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫رو اﻣﺎم )ع( ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ »او وﻇﯿﻔﻪاش را ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬و اﮐﻨﻮن ﻧﻮﺑﺖ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ «.‬آﻣﺎدﮔﯽ و ﺷﻬﺎدتﻃﻠﺒﯽ ﺧﻮد در راه ﺧﺪا را اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬اﺷـﻌﺎر ﭘﺮﻣﻌﻨـﺎ و ﻋﺒﺮت اﻧﮕﯿﺰ اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم )ع( در ﺳـﻄﺢ ﺑﺎﻻﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﺜﺎر و ﻓـﺪاﮐﺎري در راه ﺧـﺪا‪،‬‬
‫آﻣﺎده اﺳﺖ و اﻣﻮر و ﺷﺆون دﻧﯿﺎ ﻫﺮﮔﺰ او را از ارزﺷﻬﺎي واﻻي اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ ﺑﺎز ﻧﻤﯽدارد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻣﺴـّﻬﺮ )ﯾﺎ‪ :‬ﻣﺴـﻬﺮ( از رادﻣﺮدان رﺷـﯿﺪ اﺳـﻼم ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑّﺮر ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( را ﺑﯿﻦ او و ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ رد و ﺑﺪل‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( در ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه »ﺣﺎﺟﺰ« ﺑﻪ او ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ داد‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻀـﻤﻮﻧﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد‪» :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴـﻠﻢ )ع( ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺣﺴﻦ رأي و اﺗّﺤﺎد ﺷـﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﺸـﺘﻢ ذﯾﺤﺠﻪ از ﻣّﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪهام و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷـﻤﺎ ﻣﯽآﯾﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺳﻔﯿﺮ ﻣﻦ )ﻗﯿﺲ( ﻧﺰد ﺷﻤﺎ‬
‫آﻣـﺪ‪ ،‬اﻣﻮر ﺧﻮد را ﻣﮑﺘﻮم ﺑﺪارﯾـﺪ ﺗـﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ ﺑﺮﺳﻢ‪ «.‬ﻗﯿﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻗﺎدﺳـّﯿﻪ ﺗﻮّﺳـ ﻂ دژﺧﯿﻤﺎن‬
‫ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﯿﺮ دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و او را ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾﺎد آوردﻧﺪ‪) .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ارﺷﺎد ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪) (202‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪99 :‬‬
‫)‪ (1‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﯿﺲ ﻧﺰدﯾـﮏ ﮐﻮﻓﻪ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺼـﯿﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﯿﺮ )ﮐﻪ رﺋﯿﺲ دژﺧﯿﻤﺎن ﺟﻠّﺎد اﺑﻦ زﯾﺎد( و از ﻧﺰدﯾﮑﺎن او ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﯿﺲ را در ﻣﺴـﯿﺮ‬
‫راه دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﺘﯿﺶ او ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﻗﯿﺲ ﺑﯿﺪرﻧﮓ ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﺑﯿﺮون آورد و ﭘﺎره ﭘﺎره ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﺼﯿﻦ او را در‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﯿﻦ او و اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺘﮕﻮي زﯾﺮ رخ داد‪:‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟‬
‫ﻗﯿﺲ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺮدي از ﺷﯿﻌﯿﺎن اﻣﯿﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم و از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﭘﺴﺮش ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد‪ :‬ﭼﺮا ﻧﺎﻣﻪ را ﭘﺎره ﭘﺎره ﮐﺮدي؟‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 59‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻗﯿﺲ‪ :‬ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺪاﻧﯽ در آن ﭼﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﺮاي ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ؟‬
‫ﻗﯿﺲ‪ :‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺪاﻧﯽ در آن ﭼﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﺮاي ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ؟‬
‫ﻗﯿﺲ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ از ﻃﺮف ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از اﻫﺎﻟﯽ ﮐﻮﻓﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺴـﯿﺎر ﺧﺸـﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻣﻦ ﺟﺪا ﻧﮕﺮدي ﺗﺎ ﻧﺎﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎ را ﮐﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ‬
‫دﻫﯽ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮوي و ﺣﺴﯿﻦ و ﭘﺪراﻧﺶ و ﺑﺮادرش را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﯽ‪ ،‬و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺗﻮ را ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻗﯿﺲ‪ :‬اّﻣـﺎ ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﯽداﻧﻢ اّﻣﺎ در ﻣﻮرد رﻓﺘﻦ ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ و ﻟﻌﻦ ﮐﺮدن‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪100 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻗﯿﺲ ﺑﺎﻻـي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ ،‬ﺧـﺪا را ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨـﺎ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ درود ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﺮ ﻋﻠﯽ و ﺣﺴﻦ و‬
‫ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴـ ﻼم رﺣﻤﺖ ﺑﺴـﯿﺎر ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﯿـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد و ﭘـﺪرش‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳـﺘﻤﮕﺮان ﺑﻨﯽ اﻣّﯿﻪ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﻣﺮدم! ﻣﻦ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺣﺴـﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت را در ﻓﻼن ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه وداع ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ‬
‫آﻣﺪهام دﻋﻮت او را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﺟﺮﯾـﺎن ﮔﻔﺘـﺎر ﻗﯿﺲ در ﺑﺎﻻـي ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻪ اّﻃﻼع اﺑﻦ زﯾﺎد رﺳـﯿﺪ‪ ،‬اﺑﻦ زﯾﺎد دﺳـﺘﻮر داد‪ ،‬ﻗﯿﺲ را ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ )دار اﻹﻣﺎرة( ﺑﺒﺮﻧـﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫زﻣﯿﻦ ﭘﺮﺗﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دﺳﺘﻮر اﺟﺮا ﺷﺪ‪ ،‬و ﻗﯿﺲ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدت ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻣﺴّﻬﺮ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رﺳﯿﺪ‪ ،‬او ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد ﺳﭙﺲ ﻋﺮض ﮐﺮد‪:‬‬
‫اﻟّﻠﻬﻢ اﺟﻌﻞ ﻟﻨﺎ و ﻟﺸﯿﻌﺘﻨﺎ ﻣﻨﺰﻻ ﮐﺮﯾﻤﺎ‪ ،‬و اﺟﻤﻊ ﺑﯿﻨﻨﺎ و ﺑﯿﻨﻬﻢ ﻓﯽ ﻣﺴﺘﻘّﺮ ﻣﻦ رﺣﻤﺘﮏ اﻧّﮏ ﻋﻠﯽ ﮐّﻞ ﺷﯽء ﻗﺪﯾﺮ‬
‫‪ ،‬ﺧـﺪاﯾﺎ! ﺑﺮاي ﻣـﺎ و ﺷـﯿﻌﯿﺎن ﻣـﺎ ﺧـﺎﻧﻪ ارﺟﻤﻨـﺪي ﻓﺮاﻫﻢ ﻓﺮﻣـﺎ‪ ،‬و ﻣﯿـﺎن ﻣﺎ و آﻧﺎن در ﻗﺮارﮔﺎه رﺣﻤﺘﺖ ﺟﻤﻊ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺗﻮاﻧﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﯽ‪«1» .‬‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه‪ :‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺎﻣﻪ ﻓﻮق را در ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺣﺎﺟﺰ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀـﯽ‪ :‬ﻗﯿﺲ را دﺳﺖ ﺑﺴـﺘﻪ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﯾﺶ ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز رﻣﻘﯽ در او ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮏ ﻟﺨﻤﯽ« ﺑﻪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ و ﺳﺮ از ﮔﺮدﻧﺶ ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺖ‪) .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ارﺷﺎد ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪) (202‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬
‫ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﯿﺲ ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺟﻮﯾﺪ و ﺧﻮرد‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺎش ﻧﺸﻮد‪،‬‬
‫)ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،44‬ص ‪) (370‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪101 :‬‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺎروان ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﮐﺎروان ﺣّﺮ ‪ .....‬ص ‪101 :‬‬
‫)‪ (1‬ﮐﺎروان اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﻤﻮدن راه اداﻣﻪ ﻣﯽداد ﺗﺎ ﺑﻪ دو ﻣﻨﺰﻟﯽ ﮐﻮﻓﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﺣّﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ رﯾﺎﺣﯽ ﺑﺎ ﻫﺰار‬
‫ﺳﻮار ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﮐﺎروان اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺣّﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫أ ﻟﻨﺎ ام ﻋﻠﯿﻨﺎ‬
‫؟‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺎ آﻣﺪهاﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ زﯾﺎن ﻣﺎ؟« ﺣّﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ زﯾﺎن ﺗﻮ اي اﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ! اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 60‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫»ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗّﻮة اﻟّﺎ ﺑﺎﻟﻠﱠﻪ اﻟﻌﻠّﯽ اﻟﻌﻈﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﺎري ﺑﯿﻦ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺣّﺮ رّد و ﺑﺪل ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ اﮐﻨﻮن رأي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‬
‫و ﭘﯿﺎمﻫﺎي ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ آﻣﺪهام ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدم‪«.‬‬
‫ﺣّﺮ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺣّﺮ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬راﻫﯽ را ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ﻣﻨﺘﻬﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻦ راه ﻋﺬري ﺑﺮاي اﺑﻦ زﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﺟﺎّده ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد و ﻫﻤﺮاه ﮐﺎروان ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه »ﻋﺬﯾﺐ اﻟﻬﺠﺎﻧﺎت« رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎﻣﻪاي از ﻃﺮف اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﺣّﺮ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬او در اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺣّﺮ را در ﻣﻮرد ﻣﻼﯾﻤﺖ ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫و ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺗﻨﮓ ﮐﻦ‪.‬‬
‫ﺣّﺮ و ﺳﭙﺎﻫﺶ ﺳﺮ راه ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﺣﺮﮐﺖ آن ﺣﻀﺮت ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺣّﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﻧﮕﻔﺘﯽ ﮐﻪ از ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺎّده )ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﯾﺎ راﺳﺖ( ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﻢ؟‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪102 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺣّﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻟﯽ ﻧﺎﻣﻪاي از اﻣﯿﺮ‪ ،‬اﺑﻦ زﯾﺎد رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﮐﻪ در آن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺳﺨﺘﮕﯿﺮي ﺑﺮ ﺗﻮ داده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﮐﺎر ﻣﻦ ﻧﻈﺎرت و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﮐﻮﺗﺎه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و اﺑﺮاز اﺣﺴﺎﺳﺎت زﻫﯿﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ و ﺑﺮﯾﺮ ‪ .....‬ص ‪102 :‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ )ﮐﻮﺗﺎه( را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي اﻟﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اﻧّﻪ ﻗﺪ ﻧﺰل ﺑﻨﺎ ﻣﻦ اﻻﻣﺮ ﻣﺎ ﻗﺪ ﺗﺮون و اّن اﻟّﺪﻧﯿﺎ ﻗﺪ ﺗﻨّﮑﺮت و ﺗﻐﯿّﺮت‪ ،‬و ادﺑﺮ ﻣﻌﺮوﻓﻬﺎ‪ ،‬و اﺳـﺘﻤّﺮت ﺟّﺬاء‪ ،‬و ﻟﻢ ﯾﺒﻖ ﻣﻨﻬﺎ اﻟّﺎ ﺻـﺒﺎﺑﮥ ﮐﺼـﺒﺎﺑﮥ‬
‫اﻻﻧﺎء‪ ،‬و ﺧﺴـﯿﺲ ﻋﯿﺶ ﮐﺎﻟﻤﺮﻋﯽ اﻟﻮﺑﯿﻞ‪ ،‬اﻻ ﺗﺮون اﻟﯽ اﻟﺤّﻖ ﻻ ﯾﻌﻤﻞ ﺑﻪ‪ ،‬و اﻟﯽ اﻟﺒﺎﻃﻞ ﻻ ﯾﺘﻨﺎﻫﯽ ﻋﻨﻪ‪ ،‬ﻟﯿﺮﻏﺐ اﻟﻤﺆﻣﻦ ﻓﯽ ﻟﻘﺎء رﺑّﻪ ﻣﺤّﻘﺎ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻧّﯽ ﻻ اري ﻟا ﻤﻮت اﻟّﺎ ﺳﻌﺎدة و اﻟﺤﯿﺎة ﻣﻊ اﻟّﻈﺎﻟﻤﯿﻦ اﻟّﺎ ﺑﺮﻣﺎ‬
‫‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ آﻧﭽﻪ را ﺑﺮ ﻣﺎ وارد ﺷﺪه ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬دﻧﯿﺎ زﺷﺘﯿﻬﺎي ﺧﻮد را آﺷﮑﺎر ﻧﻤﻮده‪ ،‬و دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﮑﻮﻫﺎﯾﺶ ﭘﺸﺖ ﮐﺮده‪،‬‬
‫و ورﺷﮑﺴـﺘﮕﯿﺶ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬و ﭼﯿﺰي از آن ﻧﻤﺎﻧـﺪه ﺟﺰ ﺗﻪﻣﺎﻧـﺪهاي ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻪﻣﺎﻧـﺪه آب در ﻣﯿﺎن ﻇﺮف‪ ،‬و ﺟﺰ ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺴـﺖ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﭼﺮاﮔﺎه ﺑﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮرهزار( آﯾﺎ ﻧﻤﯽﻧﮕﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و از ﺑﺎﻃﻞ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﯽﮔﺮدد؟ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻟﻘﺎي ﺧﺪاﯾﺶ )ﺷﻬﺎدت( اﺷﺘﯿﺎق ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﻣﺮگ را ﺟﺰ ﺳﻌﺎدت‪ ،‬و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮان را ﺟﺰ ﻣﻼﻣﺖ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﻧﻤﯽﻧﮕﺮم‪.‬‬
‫زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ ﺑﺮﺧـﺎﺳﺖ و ﺧﻄـﺎب ﺑﻪ اﻣـﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳـﺨﻨﺎن ﺗﻮ را ﺷـﻨﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬اي ﭘﺴـﺮ رﺳﻮل ﺧـﺪا! ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺎ را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﺗﻮ‬
‫ﻫـﺪاﯾﺖ ﻓﺮﻣـﻮد‪ ،‬اﮔﺮ دﻧﯿـﺎ ﻫﻤﯿﺸـﮕﯽ ﺑﻮد )و ﻣﺮگ ﻧـﺪاﺷﺖ( و ﻣـﺎ در آن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪﯾﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﯿـﺎن‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑـﺎ ﺗﻮ را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪] «.‬ﺗﺎ ﭼﻪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪103 :‬‬
‫رﺳﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ دﻧﯿﺎ ﻓﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪[.‬‬
‫)‪ (1‬ﻫﻼل ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﺠّﻠﯽ »‪ «1‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻟﻘﺎي ﺧﺪا )و ﺷﻬﺎدت( را ﻧﺎﺧﻮش ﻧﺪارﯾﻢ‪،‬‬
‫و ﻣﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻧّﯿﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺗﻮ دوﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﻮ دﺷﻤﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﻢ‪«.‬‬
‫ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺧﻀـﯿﺮ )ﺣﺼﯿﻦ( ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣّﻨﺖ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺗﺎ در رﮐﺎب ﺗﻮ‬
‫ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺠﻨﮕﯿﻢ‪ ،‬و در راه ﺗﻮ اﻋﻀﺎي ﺑﺪﻧﻬﺎﯾﻤﺎن ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺟّﺪ ﺗﻮ رﺳﻮل ﺧﺪا در ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 61‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ورود اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻼ ‪ .....‬ص ‪103 :‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮﺧـﺎﺳﺖ و ﺳﻮار ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺐ ﺷـﺪ و ﺑـﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﻟﺸـﮑﺮ ﺣّﺮ از ﺣﺮﮐﺖ آن‬
‫ﺣﻀـﺮت ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮ و ﺧﻮد ﭘﺸﺖ ﺳـﺮ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در روز دوم ﻣﺤّﺮم ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻼ رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﻧﺎم اﯾﻦ زﻣﯿﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﮐﺮﺑﻼ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﻟﻠّﻬﻢ اﻧّﯽ اﻋﻮذ ﺑﮏ ﻣﻦ اﻟﮑﺮب و اﻟﺒﻼء‬
‫‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﻦ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم ﺑﻪ ﺗﻮ از اﻧﺪوه و ﺑﻼ‪«2» «.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻇﺎﻫﺮا ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣـﺬﺣﺠﯽ ﺟﻤﻠﯽ )ﻧﻪ ﺟﺒﻠّﯽ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬او ﺷﺨﺼـﯿﺘﯽ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ و ﺷـﺠﺎع‪ ،‬و از ﻗﺎرﯾﺎن‬
‫ﻗﺮآن و ﺣﺎﻣﻼـن ﺣـﺪﯾﺚ ﺑﻮد‪ ،‬از ﯾﺎران ﺣﻀـﺮت ﻋﻠﯽ )ع( ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣﯽآﻣـﺪ‪ ،‬و در ﺟﻨﮕﻬﺎي او ﺷـﺮﮐﺖ داﺷﺖ‪ ،‬و در ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﭘﯿﻮﺳﺖ‪) .‬ﮐﺎﻣﻞ اﺑﻦ اﺛﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪) (29‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬رواﯾﺖ ﺷﺪه‪ :‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( زﻣﯿﻦ ﮐﺮﺑﻼ )آن ﻗﺴـﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﻗﺒﺮ و اﻃﺮاﻓﺶ اﺳﺖ( را از اﻫﺎﻟﯽ ﻧﯿﻨﻮا و ﻏﺎﺿـﺮّﯾﻪ ﺑﻪ ﺷـﺼﺖ ﻫﺰار‬
‫درﻫﻢ ﺧﺮﯾـﺪاري ﮐﺮد‪ ،‬و آن ﻣﺒﻠﻎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻧﻔﺎق ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺷـﺮط ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻣﮑﺎن ﻗﺒﺮش راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬و زاﺋﺮاﻧﺶ را‬
‫ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﯿﻬﻤﺎن ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪) .‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ -249‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬واژه ﮐﺮﺑﻼ( )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪104 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺤﻞ اﻧﺪوه و ﺑﻼ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮود آﯾﯿﺪ‪«.‬‬
‫اﻧﺰﻟﻮا ﻫﺎﻫﻨﺎ و اﻟﻠﱠﻪ ﻣﺤّﻂ رﺣﺎﻟﻨﺎ و ﻣﺴﻔﮏ دﻣﺎﺋﻨﺎ‪ ،‬ﻫﺎﻫﻨﺎ و اﻟﻠﱠﻪ ﻣﺨّﻂ ﻗﺒﻮرﻧﺎ‪ ،‬و ﻫﺎﻫﻨﺎ و اﻟﻠﱠﻪ ﺳﺒﯽ ﺣﺮﯾﻤﻨﺎ ﺑﻬﺬا ﺣّﺪﺛﻨﯽ ﺟّﺪي‬
‫‪ ،‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﻓﺮود آﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺟﺎي ﭘﯿﺎده ﺷﺪن ﻣﺎ و ﻣﺤﻞ رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻣﺎ و ﻣﺤﻞ ﻗﺒﺮﻫﺎي ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ اﺳﯿﺮي ﺑﺮده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺟّﺪم رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣّﺮ و ﻟﺸﮑﺮش در ﻧﺎﺣﯿﻪاي از آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﻮّﻗﻒ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﻌﺎر ﺑﯽوﻓﺎﯾﯽ دﻧﯿﺎ و ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪104 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﮔﻮﺷﻪاي ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻪ اﺻﻼح ﺷﻤﺸﯿﺮش ﭘﺮداﺧﺖ و در اﯾﻦ وﻗﺖ اﯾﻦ اﺷﻌﺎر را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﯾﺎ دﻫﺮ اّف ﻟﮏ ﻣﻦ ﺧﻠﯿﻞ ﮐﻢ ﻟﮏ ﺑﺎﻻﺷﺮاق و اﻻﺻﯿﻞ‬
‫ﻣﻦ ﻃﺎﻟﺐ و ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺘﯿﻞ و اﻟّﺪﻫﺮ ﻻ ﯾﻘﻨﻊ ﺑﺎﻟﺒﺪﯾﻞ‬
‫و اﻧّﻤﺎ اﻻﻣﺮ اﻟﯽ اﻟﺠﻠﯿﻞ و ﮐّﻞ ﺣّﯽ ﺳﺎﻟﮏ ﺳﺒﯿﻞ‬
‫ﻣﺎ اﻗﺮب اﻟﻮﻋﺪ اﻟﯽ اﻟّﺮﺣﯿﻞ اﻟﯽ ﺟﻨﺎن و اﻟﯽ ﻣﻘﯿﻞ‬
‫ا»ي روزﮔﺎر! اف ﺑﺮ دوﺳﺘﯽ ﺗﻮ‪ ،‬ﭼﻘﺪر در ﺷﺐ و روز‪ ،‬دوﺳﺘﺎن و ﻫﻮاﺧﻮاﻫﺎن را ﮐﺸﺘﯽ‪ ،‬و ﺑﯿﻦ دوﺳﺘﺎن ﺟﺪاﯾﯽ اﻓﮑﻨﺪي‪ ،‬و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫روزﮔـﺎر ﺑـﻪ اﻓﺮاد ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آﻧﻬـﺎ ﻗﻨـﺎﻋﺖ ﻧﮑﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﺮ ﺣـﺎل اﻣـﻮر ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺧـﺪاي ﺑﺰرگ ﺑـﺎزﮔﺮدد‪ ،‬و ﻫﺮ زﻧـﺪه ﺳـﺮاﻧﺠﺎم اﯾﻦ راه را‬
‫ﻣﯽﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﮐﻮﭼﯿﺪن از دﻧﯿﺎ ﭼﻘﺪر ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻬﺸﺖ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻏﯿﺮ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺷﻌﺎر را از ﺑﺮادر ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺮض ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪105 :‬‬
‫)‪» (1‬ﺑﺮادرم! اﯾﻦ ﮐﻼم ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن دارد‪«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 62‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آري اي ﺧﻮاﻫﺮم!« زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴـ ﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي واي ﺑﺮ ﻣﻦ ﮐﻪ ﺑﺮادرم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮐﺸﺘﻦ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫـﺪ!« ﮔﺮﯾﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺎﻧﻮان ﺣﺮم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ از ﺷّﺪت ﻏﻢ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺧﻮد را ﭼﺎك ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺻﻮرت ﺧﻮد ﺳـﯿﻠﯽ‬
‫ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﻀﺮت ام ﮐﻠﺜﻮم ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽزد‪:‬‬
‫وا ﻣﺤّﻤـ ﺪاه! وا ﻋﻠّﯿﺎه!‪ ،‬وا اّﻣﺎه! وا ﻓﺎﻃﻤﺘﺎه! وا ﺣﺴـﻨﺎه! وا ﺣﺴـﯿﻨﺎه! وا ﺿـﯿﻌﺘﺎه ﺑﻌـﺪك ﯾﺎ اﺑﺎ ﻋﺒـﺪ اﻟّﻠﻪ‪ ،‬اي واي اي رﺳﻮل ﺧـﺪا! اي واي اي‬
‫ﻋﻠﯽ! اي واي اي ﻣـﺎدر ﺟـﺎن! اي ﻓـﺎﻃﻤﻪ! اي واي اي ﺣﺴﻦ‪ ،‬اي واي اي ﺣﺴـﯿﻦ! ﭼﻪ ﻗـﺪر ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﺷـﻤﺎ ﺑﻌـﺪ از ﺗﻮ اي ﺣﺴـﯿﻦ‪ ،‬ﺿـﺎﯾﻌﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺴﻮز و ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم او را ﺗﺴﻠﯿﺖ داد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﺧﻮاﻫﺮم ﺧﺎﻃﺮات را ﺑﻪ ﺗﺴﻠﯿﺖ اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺗﺴّﻠﯽ ﺑﺪه‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﯿﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺧﻼﯾﻖ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﮐﺴﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﺧﻮاﻫﺮم اّم ﮐﻠﺜﻮم! و اي زﯾﻨﺐ و اي رﻗّﯿﻪ‪ ،‬و اي ﻓﺎﻃﻤﻪ و اي رﺑﺎب! ﻣﺘﻮّﺟﻪ ﺑﺎﺷـﯿﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺰاي‬
‫ﻣﻦ ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﺘﺎن را ﭼﺎك ﻧﺰﻧﯿﺪ‪ ،‬و ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﻧﺨﺮاﺷﯿﺪ و ﮔﻔﺘﺎر ﺑﯿﻬﻮده ﺑﻪ زﺑﺎن ﻧﯿﺎورﯾﺪ‪«.‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴـ ﻼم اﺷﻌﺎر اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬در ﻣﺤّﻠﯽ ﺟﺪاي از ﺑﺮادر‪ ،‬ﮐﻨﺎر ﺑﺎﻧﻮان‬
‫ﺣﺮم ﺑﻮد‪ ،‬ﺳـﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ و داﻣﻦ ﮐﺸﺎن ﺳﺮاﺳﯿﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺮادرش ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺑﺮادر رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آه! ﭼﻪ ﻣﺼﯿﺒﺖ‬
‫ﺟﺎﻧﺴﻮزي! اي ﮐﺎش ﻣﺮگ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻦ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽداد‪ ،‬ﻣﺎدرم زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم و ﭘﺪرم ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺑﺮادرم‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪106 :‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﻪ ﭘﺎك ﺳﺮﺷﺖ رﺧﺖ از اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اي ﯾﺎدﮔﺎر ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻨﺎه ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ ﻣﺎﻧﺪهاي‪ ،‬و اﻣﯿﺪ ﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ او ﺗﻮّﺟﻪ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮم ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎش ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮدﺑﺎري و ﺗﺤّﻤﻠﺖ را از دﺳﺘﺖ ﻧﮕﯿﺮد‪«.‬‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ ﻟا ّﺴـ ﻼم ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ! و ﺟﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ آﯾﺎ راﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ زودي ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮي؟! اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﮔﻠﻮﯾﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﺮﺷﮏ اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺳﺮازﯾﺮ ﺑﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻫﯿﻬﺎت ﻫﯿﻬﺎت ﻟﻮ ﺗﺮك اﻟﻘﻄﺎ ﻟﯿﻼ ﻟﻨﺎم‪ ،‬ﻫﯿﻬﺎت‬
‫! اﮔﺮ ﻣﺮغ ﻗﻄﺎرﻫﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺐ در آﺷﯿﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاﺑﺪ‪.‬‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬اي واي! ﺗﻮ ﺑﺎ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮي‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎدﺛﻪاي ﻗﻠﺒﻢ را ﺟﺮﯾﺤﻪدار و رﯾﺶ رﯾﺶ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮا‬
‫ﺳﺨﺖ در ﻓﺸـﺎر ﻗﺮار دﻫـﺪ‪ «.‬ﺳـﭙﺲ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬـﺎ اﻟﺴـﻼم از ﺷـّﺪت ﻧـﺎراﺣﺘﯽ دﺳﺖ ﺑﺮ ﮔﺮﯾﺒﺎن ﻧﻤﻮد و آن را ﭼﺎك زد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﯿﻬﻮش ﺑﺮ‬
‫زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و آب ﺑﺮ ﭼﻬﺮه زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم رﯾﺨﺖ ﺗﺎ او ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ او را آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺴـّﻠﯽ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ داد‪ ،‬وﻓﺎت ﭘﺪر و ﺟّﺪش )ﺻﻠﻮات ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎد( را ﺑﻪ ﯾﺎد او اﻓﮑﻨﺪ ﺗﺎ آرام ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮑﯽ از اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم درآوردن زن و ﺑﭽﻪاش ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻼ اﯾﻦ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴـ ﻼم آﻧﻬﺎ را‬
‫در ﺣﺠـﺎز ﻣﯽﮔـﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﯾﺰﯾـﺪ ﻣﻠﻌﻮن ﻣـﺄﻣﻮران ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺑﻪ اﺳـﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬـﺎ ﺑﻪ ﺣﺠـﺎز ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬و آﻧﻬـﺎ را آزار ﻣﯽداد ﺗـﺎ از‬
‫ﺷﻬـﺎدت و ﺟﻬـﺎد ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﻓﺘﺎري زﻧﺎن در دﺳﺖ ﯾﺰﯾـﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺤﺮوﻣّﯿﺖ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﻣﻘﺎم‬
‫ﺳﻌﺎدت ﺷﻬﺎدت ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪107 :‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم ﺳﯿﻤﺎي ﺟﻨﮓ در ﮐﺮﺑﻼ و ﺣﻮادث آن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 63‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﺨﺶ دوم ﺳﯿﻤﺎي ﺟﻨﮓ در ﮐﺮﺑﻼ و ﺣﻮادث آن‬
‫ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﺮﺑﻼ ‪ .....‬ص ‪107 :‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﮐﻮﻓﻪ )ﺣﺎﮐﻢ ﻫﻤﻪ ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮاق( ﯾﺎران و ﻟﺸـﮑﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺴـﯿﺞ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ از ﻓﺮﻣﺎن او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬او )ﻫﻤﭽﻮن ﻓﺮﻋﻮن( ﻗﻮم ﺧﻮد را ﺳﺒﮏ ﺷﻤﺮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ آﻧﻬﺎ از او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾـﺎد آﺧﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪ را ﺑﻪ دﻧﯿـﺎﯾﺶ ﺧﺮﯾـﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان اﻣﯿﺮ و ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواي ﺟﻨـﮓ دﻋﻮت ﮐﺮد‪ ،‬او ﺑﻪ اﯾﻦ دﻋﻮت )ﭘﺴﺖ(‬
‫ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ داد‪ ،‬و ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﺳﻮار ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺧﺎرج ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾـﺎد ﻟﺸـﮑﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل او ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآورد‪ ،‬ﺗـﺎ اﯾﻨﮑﻪ در روز ﺷـﺸﻢ ﻣﺤّﺮم‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ ﻫﺰار ﺟﻨﮕﺠـﻮ در ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ در‬
‫ﮐﺮﺑﻼ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪108 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺗﻨﮓ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﺸﻨﮕﯽ را ﺑﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﯾﺎراﻧﺶ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻣﻌّﺮﻓﯽ ﺧﻮد ‪ .....‬ص ‪108 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮد ﺗﮑﯿﻪ ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اﻧﺸﺪﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﺮﻓﻮﻧﻨﯽ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟﻠّﻬﻢ ﻧﻌﻢ اﻧﺖ اﺑﻦ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ و ﺳﺒﻄﻪ ﻗﺎل‪ :‬اﻧﺸﺪﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اّن ﺟّﺪي رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟّﻠﻬﻢ ﻧﻌﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬اﻧﺸﺪﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اّن اّﻣﯽ ﻓﺎﻃﻤﮥ ﺑﻨﺖ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟّﻠﻬﻢ ﻧﻌﻢ ﻗﺎل‪ :‬اﻧﺸﺪﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اّن اﺑﯽ ﻋﻠّﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟﻠّﻬﻢ ﻧﻌﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬اﻧﺸﺪﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اّن ﺟّﺪﺗﯽ ﺧﺪﯾﺠﮥ ﺑﻨﺖ ﺧﻮﯾﻠﺪ اّول ﻧﺴﺎء ﻫﺬه اﻻّﻣﮥ اﺳﻼﻣﺎ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟّﻠﻬﻢ ﻧﻌﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬اﻧﺸﺪﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اّن ﺣﻤﺰة ﺳّﯿﺪ اﻟّﺸﻬﺪاء ﻋّﻢ اﺑﯽ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟﻠّﻬﻢ ﻧﻌﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬اﻧﺸﺪﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اّن ﺟﻌﻔﺮ اﻟّﻄّﯿﺎر ﻓﯽ اﻟﺠّﻨﮥ ﻋّﻤﯽ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟّﻠﻬﻢ ﻧﻌﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬اﻧﺸﺪﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اّن ﻫﺬا ﺳﯿﻒ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ؟ اﻧﺎ ﻣﺘﻘّﻠﺪه؟‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪109 :‬‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟﻠّﻬﻢ ﻧﻌﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬اﻧﺸﺪﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اّن ﻫﺬا ﻋﻤﺎﻣﮥ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟّﻠﻬﻢ ﻧﻌﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اّن ﻋﻠّﯿﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮐﺎن اّول اﻟّﻨﺎس اﺳﻼﻣﺎ‪ ،‬و اﺟﺰﻟﻬﻢ ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬و اﻋﻈﻤﻬﻢ ﺣﻠﻤﺎ‪ ،‬و اﻧّﻪ وﻟّﯽ ﮐّﻞ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺆﻣﻨﮥ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬اﻟﻠّﻬﻢ ﻧﻌﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺒﻢ ﺗﺴـﺘﺤّﻠﻮن دﻣﯽ‪ ،‬و اﺑﯽ ﺻـﻠﻮات اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ‪ ،‬اﻟّﺬاﺋـﺪ ﻋﻦ اﻟﺤﻮض ﻏـﺪا‪ ،‬ﯾـﺬود ﻋﻨﻪ رﺟﺎﻻ ﮐﻤﺎ ﯾﺬاد اﻟﺒﻌﯿﺮ اﻟّﺼﺎدر ﻋﻠﯽ اﻟﻤﺎء‪ ،‬و ﻟﻮاء‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 64‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﻟﺤﻤﺪ ﻓﯽ ﯾﺪ اﺑﯽ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﮥ؟‬
‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬ﻗﺪ ﻋﻠﻤﻨﺎ ذﻟﮏ ﮐّﻠﻪ‪ ،‬و ﻧﺤﻦ ﻏﯿﺮ ﺗﺎرﮐﯿﮏ ﺣّﺘﯽ ﺗﺬوق اﻟﻤﻮت ﻋﻄﺸﺎ‪،‬‬
‫)‪ (1‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدﻫﻢ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﺮا ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا را ﺷﺎﻫﺪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬آري ﺗﻮ ﻓﺮزﻧﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﺳﺒﻂ او ﻫﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺟّﺪ ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ اﺳﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎدرم ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم دﺧﺘﺮ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ اﺳﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺪرم ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﺳﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﺟّﺪه ﻣﻦ ﺧﺪﯾﺠﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم دﺧﺘﺮ ﺧﻮﯾﻠﺪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ زﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﯾﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪110 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﻤﺰه ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺳّﯿﺪ ﺷﻬﯿﺪان‪ ،‬ﻋﻤﻮي ﭘﺪرم اﺳﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﻃّﯿﺎر در ﺑﻬﺸﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻦ اﺳﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ اﯾﻦ ﺷﻤﺸـﯿﺮي ﮐﻪ در دﺳـﺘﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺸـﯿﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻦ آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﮔﺮﻓﺘﻪام؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧـﺪا آﯾـﺎ ﻣﯽداﻧﯿـﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳـﺮ دارم‪ ،‬ﻋﻤﺎﻣﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ اﺳﺖ و ﻣﻦ آن را‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪهام؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧـﺪا آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿـﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم داراي ﻋﻠﻢ ﺑﻮد‪ ،‬و‬
‫ﺣﻠﻤﺶ از ﻫﻤﻪ وﺳﯿﻌﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و او رﻫﺒﺮ ﻫﺮ ﻣﺮد و زن ﺑﺎ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻣﺮا ﻣﺒﺎح ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺪرم ﻓﺮداي ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺣﻮض ﮐﻮﺛﺮ را در اﺧﺘﯿﺎر دارد‪ ،‬و ﮔﺮوﻫﯽ را از ﻧﻮﺷﯿﺪن‬
‫آب دور ﺳﺎزد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﺘﺮ ﺗﺸﻨﻪ را از آب ﺑﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭘﺮﭼﻢ ﺳﭙﺎس و ﺗﻘﺪﯾﺮ در دﺳﺖ او اﺳﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ را ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﺗﻮ را رﻫﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﺮگ را ﺑﺎ ﻟﺐ ﺗﺸﻨﻪ ﺑﭽﺸﯽ؟‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺑﺎﻧﻮان ﺣﺮم ‪ .....‬ص ‪110 :‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬و دﺷﻤﻨﺎن آن ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮان اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ ﻟا ّﺴﻼم و‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ ﻟا ﺴﻼم ﺳﺨﻦ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪111 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 65‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫)ﺟﺎﻧﺴﻮز و ﻏﺮﯾﺒﺎﻧﻪ( اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻣﻨﻘﻠﺐ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺷّﺪت ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻮن ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺳﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﺪاﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮادرش ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﭘﺴـﺮش ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﺑﺮاي آرام ﮐﺮدن ﺑﺎﻧﻮان ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺳّﮑﺘﺎﻫّﻦ ﻓﻠﻌﻤﺮي ﻟﯿﮑﺜﺮن ﺑﮑﺎﺋﻬّﻦ‬
‫‪ ،‬آﻧﻬﺎ را آرام ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮔﺮﯾﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري در ﭘﯿﺶ دارﻧﺪ!‬
‫رّد ﺷﺪﯾﺪ اﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺑﺮادراﻧﺶ ‪ .....‬ص ‪111 :‬‬
‫از ﺳﻮي اﺑﻦ زﯾﺎد ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ در آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺷﺘﺎب در درﮔﯿﺮي ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﯾﺎراﻧﺶ‪،‬‬
‫و او را از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ و ﻣﻬﻠﺖ دادن و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪«1» .‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ ﮔﺮوه دﺷﻤﻨﺎن ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺒﻬﺎ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﯿﻤﻪﻫﺎي اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﯿﺎم اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﯾﺎراﻧﺶ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮد و ﺻﺪا زد‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻨﻮا اﺧﺘﯽ‪ :‬ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ و ﺟﻌﻔﺮ و اﻟﻌﺒـﺎس و ﻋﺜﻤـﺎن‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮزادهﻫـﺎﯾﻢ ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻋّﺒﺎس‪ ،‬و ﻋﺜﻤﺎن ﮐﺠﺎﯾﻨـﺪ؟ »‪ «2‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺑﺮادراﻧﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اﺟﯿﺒﻮه و ان ﮐﺎن ﻓﺎﺳﻘﺎ ﻓﺎﻧّﻪ ﺑﻌﺾ اﺧﻮاﻟﮑﻢ‬
‫‪ ،‬ﺟﻮاب ﺷﻤﺮ را ﺑﺪﻫﯿﺪ ﮔﺮ ﭼﻪ ﻓﺎﺳﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﮑﻪ او ﯾﮑﯽ از داﯾﯽﻫﺎي ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮّﺳﻂ ﺷﻤﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻼ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ رﺳﯿﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬در ﻣﯿـﺎن ﻋﺮب رﺳﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ دﺧـﺘﺮان ﻗـﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮد را ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺷـﻤﺮ از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻼـب ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻀـﺮت اّم اﻟﺒﻨﯿﻦ‬
‫)س( ﻣﺎدر ﻋّﺒﺎس‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ و ﻋﺜﻤﺎن )ع( ﻧﯿﺰ از آن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺮ از أّم اﻟﺒﻨﯿﻦ )س( ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺮ ﮐﺮد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪112 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻋﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺑﺮادراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﻪ ﮐﺎر داري؟‬
‫ﺷﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﺎ ﺑﻨﯽ اﺧﺘﯽ اﻧﺘﻢ آﻣﻨﻮن ‪ ،..‬اي ﺧﻮاﻫﺮزادهﻫﺎﯾﻢ ﺷـﻤﺎ در اﻣﺎن ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادرﺗﺎن ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ‬
‫ﻧﺪﻫﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ درآﯾﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ او ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬
‫ﺗّﺒﺖ ﯾﺪاك و ﻟﻌﻦ ﻣﺎ ﺟﺌﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺎﻧﮏ ﯾﺎ ﻋﺪّوا ﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬أ ﺗﺄﻣﺮﻧﺎ ان ﻧﺘﺮك اﺧﺎﻧﺎ و ﺳّﯿﺪﻧﺎ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻓﺎﻃﻤﮥ‪ ،‬و ﻧﺪﺧﻞ ﻓﯽ ﻃﺎﻋﮥ اﻟّﻠﻌﻨﺎء اوﻻد‬
‫اﻟّﻠﻌﻨـﺎء‪ ،‬دو دﺳـﺘﻬﺎﯾﺖ ﺑﺮﯾـﺪه ﺑـﺎد! و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ از اﻣـﺎن را آوردهاي ﻟﻌﻨﺖ ﺑـﺎد اي دﺷـﻤﻦ ﺧـﺪا‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﯽ ﺑﺮادرﻣﺎن و آﻗﺎﯾﻤﺎن‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم را رﻫﺎ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﭘﯿﺮو ﻣﻠﻌﻮﻧﺎن و ﻣﻠﻌﻮن ﻣﻠﻌﻮنزادﮔﺎن ﺷﻮﯾﻢ؟‬
‫ﺷﻤﺮ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ و ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻟﺸﮑﺮش ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻠﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﯾﮏ ﺷﺐ‪ ،‬و ﻣﻬﻠﺖ دادن دﺷﻤﻦ ‪ .....‬ص ‪112 :‬‬
‫روز ﻧﻬﻢ ﻣﺤّﺮم ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ دﺷـﻤﻨﺎن در ﺗﻌﺠﯿﻞ ﺟﻨﮓ ﺣﺮص ﻣﯽورزﻧـﺪ و ﻣﺤﺎﺻـﺮه را ﺗﻨﮕﺘﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﭘﻨﺪﻫﺎ و اﻧﺪرزﻫﺎ ﺗﻮّﺟﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 66‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ان اﺳـﺘﻄﻌﺖ ان ﺗﺼﺮﻓﻬﻢ ﻋّﻨﺎ ﻓﯽ ﻫﺬا اﻟﯿﻮم ﻓﺎﻓﻌﻞ ﻟﻌﻠّﻨﺎ ﻧﺼﻠّﯽ ﻟﺮﺑّﻨﺎ ﻓﯽ ﻫﺬه اﻟﻠّﯿﻠﮥ‪ ،‬ﻓﺎﻧّﻪ ﯾﻌﻠﻢ اﻧّﯽ اﺣّﺐ اﻟّﺼﻼة ﻟﻪ و ﺗﻼوة ﮐﺘﺎﺑﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﯽ‬
‫اﻣﺮوز دﺷـﻤﻨﺎن را از ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﻣﻨﺼـﺮف ﺳـﺎزي اﯾﻦ ﮐـﺎر را اﻧﺠﺎم ده‪ ،‬ﺷﺎﯾـﺪ اﻣﺸﺐ ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ ﻣﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﺮاي او‪ ،‬و ﺗﻼوت آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﺶ را دوﺳﺖ دارم‪.‬‬
‫ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺰدﯾﮏ دﺷﻤﻦ رﻓﺖ و از آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻠﺖ ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪113 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ‪ ،‬از ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺳﮑﻮت ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣّﺠﺎج زﺑﯿـﺪي )ﯾﮑﯽ از ﺳـﺮان دﺷـﻤﻦ( ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا اﮔﺮ اﯾﻨﻬﺎ از ﺗﺮك و دﯾﻠﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻣﺎ ﻣﻬﻠﺖ ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽدادﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ از آل ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﻬﻠﺖ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاب دﯾﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﮔﺮﯾﻪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪113 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﯿﺪار ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮم ﻣﻦ در ﻫﻤﯿﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺟّﺪم ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﭘﺪرم ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻣﺎدرم ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم و ﺑﺮادرم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را دﯾﺪم ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﯾﺎ ﺣﺴﯿﻦ اﻧّﮏ راﺋﺢ اﻟﯿﻨﺎ ﻋﻦ ﻗﺮﯾﺐ‬
‫‪ ،‬اي ﺣﺴﯿﻦ! ﺗﻮ ﺑﻪ زودي ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﯽآﯾﯽ‪ «.‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫ﻋﻦ ﻏ ﺪ‬
‫‪ ،‬ﻓﺮدا ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﯽآﯾﯽ‪«.‬‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ ﻟا ﺴـﻼم ﺗﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬از ﺷّﺪت اﻧﺪوه ﺳﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺻﻮرﺗﺶ زد و ﻓﺮﯾﺎد و ﺷﯿﻮن ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ زﯾﻨﺐ‬
‫ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آرام ﺑﺎش‪ ،‬ﻣﺎ را ﻣﻮرد ﺷﻤﺎﺗﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﻧﺪه‪«.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪114 :‬‬
‫ﺣﻮادث ﺷﺐ ﻋﺎﺷﻮرا ‪ .....‬ص ‪114 :‬‬
‫ﺗﻤﺠﯿﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ‪ .....‬ص ‪114 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺷﺐ ﻋﺎﺷﻮرا ﻓﺮا رﺳـﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﻪ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رو‬
‫ﮐﺮد و ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬اّﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺎﻧّﯽ ﻻ اﻋﻠﻢ اﺻﺤﺎﺑﺎ ﺧﯿﺮا ﻣﻨﮑﻢ‪ ،‬و ﻻ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﻓﻀﻞ و اﺑّﺮ ﻣﻦ اﻫﻞ ﺑﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻓﺠﺰاﮐﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻋّﻨﯽ ﺟﻤﯿﻌﺎ ﺧﯿﺮا‬
‫‪ ،...‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﯾﺎراﻧﯽ را ﺑﻬﺘﺮ از ﺷـﻤﺎ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﺪاﻧﯽ را ﺑﻬﺘﺮ و ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ از ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ ﻧﻤﯽﺷـﻨﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﭘﺮده ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آن را ﺷﺘﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﯿﺪ و ﺷـﺒﺎﻧﻪ )ﺑﺪون ﺷـﺮم( ﺑﺮوﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از‬
‫ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺮا ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬و از اﯾﻨﺠﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه و دور ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ دﺷـﻤﻨﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬارﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﺎر‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻇﻬﺎر وﻓﺎداري ﺑﺴﺘﮕﺎن ‪ .....‬ص ‪114 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 67‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﺮادران و ﭘﺴﺮان و ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪ اﻟﻠّﻪ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ )ﺷﻮﻫﺮ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪115 :‬‬
‫)‪» (1‬ﺑﺮاي ﭼﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﮑﻨﯿﻢ؟ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﺑﻤﺎﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺣﻀﺮت ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻘّﯿﻪ در اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر از او ﭘﯿﺮوي ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻘﯿﻞ »‪ «1‬ﺗﻮّﺟﻪ ﮐﺮد و ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺣﺴﺒﮑﻢ ﻣﻦ ﻟا ﻘﺘﻞ ﺑﺼﺎﺣﺒﮑﻢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اذﻫﺒﻮا ﻓﻘﺪ اذﻧﺖ ﻟﮑﻢ‬
‫‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه دادم از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮوﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ‪ :‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﻫﻤﻪ ﺑﺮادران و اﻓﺮاد ﺧﺎﻧـﺪاﻧﺶ ﯾـﮏ ﺻـﺪا ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اي ﭘﺴـﺮ رﺳﻮل ﺧـﺪا! اﮔﺮ ﻣـﺎ ﺑﺮوﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم ﭼﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ و ﻣـﺎ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ؟ از اﯾﻦ رو ﮐﻪ ﺑﺰرگ و آﻗﺎ و اﻣﺎﻣﻤﺎن ﭘﺴـﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﻣﺎن را رﻫﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه او ﻧﻪ ﺗﯿﺮي ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي دﺷـﻤﻦ رﻫﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﯿﺰهاي اﻓﮑﻨﺪهاﯾﻢ و ﻧﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ زدهاﯾﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اي ﭘﺴـﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻫﺮﮔﺰ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺟﺎن و دل از ﺗﻮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎ در ﭘﯿﺶ روي ﺗﻮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬و دﺳﺘﺨﻮش‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در ﻣﺎﺟﺮاي ﮐﺮﺑﻼ و ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ از ﯾﺎران اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻘﯿﻞ )ﺑﺮادر ﻋﻠﯽ )ع( و ﻓﺮزﻧﺪزادﮔﺎن او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ‬
‫از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ »آل ﻋﻘﯿﻞ« ﯾﺎد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻘﯿﻞ ﻏﯿﺮ از ﻣﺴﻠﻢ )ع( ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ در ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﻟا ّﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ اﺻﻐﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻋﻮن و ﻋﻠﯽ )ع( )ﻧﺎﺳﺦ اﻟﺘﻮارﯾﺦ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع(‪ ،‬ط رﺣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪.(270‬‬
‫از ﻓﺮزﻧﺪزادﮔﺎن ﻋﻘﯿﻞ ﻧﯿﺰ ﯾﺎزده ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻮزده ﻧﻔﺮ از آل ﻋﻘﯿﻞ ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ از اﻓﺘﺨﺎرات ﻋﻘﯿﻞ )ره(‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﺴـﻞ او ﯾـﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺷـﻬﺎدت ﻃﻠﺐ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺮح اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﮐﺘﺎب »ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﭘﯿﺸـﺘﺎز‬
‫ﺷﻬﯿﺪان ﮐﺮﺑﻼ« ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪116 :‬‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﻮ ﮔﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻓﻘّﺒﺢ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﻌﯿﺶ ﺑﻌﺪك‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ را زﺷﺖ ﮔﺮداﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﻇﻬﺎر وﻓﺎداري ﯾﺎران‪ ،‬از ﻏﯿﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎن ‪ .....‬ص ‪116 :‬‬
‫)‪ (1‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم »ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ« »‪ «1‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﺎ ﺗﻮ را اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﻫﺎ ﮐﻨﯿﻢ و از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮوﯾﻢ؟ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫ﮔﺮداﮔﺮد ﺗﻮ را اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳﻮﮔﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻨﮕﺮد‪ ،‬ﻣﻦ در اﯾﻨﺠﺎ ﻫﺴـﺘﻢ ﺗﺎ ﻧﯿﺰهام را در ﺳـﯿﻨﻪ دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫ﺑﺸـﮑﻨﻢ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ در دﺳـﺘﻢ ﻫﺴﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮم ﺑﺰﻧﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺪون اﺳﻠﺤﻪ ﺷﺪم ﺑﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺮد ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻦ از ﺗﻮ‬
‫ﺟﺪا ﻧﺸﻮم ﺗﺎ در رﮐﺎب ﺗﻮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺴـﻠﻢ‪» ،‬ﺳـﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻠّﻪ ﺣﻨﻔﯽ« ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ «:‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اي ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻮ را رﻫﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺪ )و ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ( ﮐﻪ ﺳـﻔﺎرش رﺳﻮﻟﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را در ﺑﺎره ﺗﻮ ﺣﻔﻆ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺪاﻧﻢ‬
‫ﮐﻪ در راه ﺗﻮ ﮐﺸـﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮم‪ ،‬ﺳﭙﺲ زﻧﺪه ﻣﯽﮔﺮدم‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮم‪ ،‬ﺳﭙﺲ زﻧﺪه ﺷﺪه و ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮم و ﺑﻌﺪ از آن ﺧﺎﮐﺴﺘﺮم‬
‫را ﺑﺮ ﺑـﺎد ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ ،‬و ﻫﻔﺘـﺎد ﺑـﺎر ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮐﺮد‪ ،‬از ﺗﻮ ﺟـﺪا ﻧﮕﺮدم ﺗﺎ در رﮐﺎب ﺗﻮ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﻮم‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳـﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ و ﻋّﺰت ﻣﯽرﺳﻢ ﮐﺮاﻣﺖ و ﻋّﺰﺗﯽ ﮐﻪ اﺑﺪي و ﻓﻨﺎﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳـﺠﻪ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻋﺮب در ﺻﺪر اﺳﻼم‪ ،‬از اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص(‪ ،‬از دودﻣﺎن ﺑﻨﯽ اﺳﺪ ﺑﻮد‪ ،‬او در ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 68‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻣﺴﻠﻢ )ع( از ﻣﺮدم ﺑﯿﻌﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺮﻣﺮد ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﺨﺺ از ﯾﺎران اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ در روز ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﮐﺸﺘﺎر ﺣﻤﻠﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬در ﺟﻨﮓ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪117 :‬‬
‫)‪ (1‬ﭘﺲ از ﺳـﻌﯿﺪ‪» ،‬زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ« ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اي ﭘﺴـﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ! دوﺳـﺖ‬
‫دارم ﮐﻪ ﻫﺰار ﺑﺎر ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﻮم و زﻧـﺪه ﮔﺮدم‪ ،‬در ﻋﻮض ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن را از ﺟﺎن ﺗﻮ و ﺟﺎن اﯾﻦ ﺟﻮاﻧﺎن از ﺑﺮادران و ﻓﺮزﻧـﺪان و‬
‫ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺖ دور ﺳﺎزد«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از او‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﯾﺎران اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﯿﻦ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪» :‬ﺟﺎﻧﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ‬
‫ﺑﺎد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ دﺳـﺘﻬﺎ و ﺻﻮرﺗﻬﺎﯾﻤﺎن از ﺗﻮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺎ در ﭘﯿﺶ روي ﺗﻮ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬـﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪا وﻓﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟّﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪهاﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻄﺎي ﭘﻨﺞ ﻗﻄﻌﻪ ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺑﺮاي آزاد ﺳﺎزي اﺳﯿﺮ ‪ .....‬ص ‪117 :‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از اﺻـﺤﺎب اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ »‪ «1‬ﺣﻀـﺮﻣﯽ« ﺧﺒﺮ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮت در ﻣﺮز ﻣﻨﻄﻘﻪ ري ﺑﻪ اﺳﺎرت‬
‫دﺷـﻤﻦ درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﺮﻓﺘﺎري او و ﺧﻮدم را ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﭘﺴﺮم اﺳﯿﺮ ﮔﺮدد و ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از‬
‫او ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮔﻔﺘﺎر او را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪا ﺗﻮ را رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ را از ﻗﯿﺪ ﺑﯿﻌﺖ آزاد ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬در ﻣﻮرد آزاد ﻧﻤﻮدن‬
‫ﭘﺴﺮت از اﺳﺎرت‪ ،‬اﻗﺪام ﮐﻦ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬أﮐﻠﺘﻨﯽ اﻟّﺴﺒﺎع ﺣّﯿﺎ ان ﻓﺎرﻗﺘﮏ‪ ،‬درﻧﺪهﮔﺎن ﻣﺮا زﻧﺪه ﺑﺪّرﻧﺪ و ﺑﺨﻮرﻧﺪ اﮔﺮ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﺷﻮم‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم )ﭼﻨﺪ ﻗﻄﻌﻪ ﺑﺮد ﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ او داد و( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺮدﻫﺎ را ﺑﻪ ﭘﺴـﺮت ﺑﺪه‪ ،‬ﺗﺎ او ﺑﺎ ﻓﺪﯾﻪ دادن اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬در آزاد ﺳﺎزي‬
‫ﺑﺮادرش‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ »ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﺮ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪118 :‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﻨﺞ ﻗﻄﻌﻪ ﻟﺒﺎس ﺑﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻬﺎي آن ﻫﺰار دﯾﻨﺎر ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺣﺴﯿﻨﯿﺎن‪ ،‬و ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺳﯽ و دو ﻧﻔﺮ از دﺷﻤﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ‪ .....‬ص ‪118 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﯾﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﺷﺐ ﻋﺎﺷﻮرا ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﺒﺢ ﺑﻪ راز و ﻧﯿﺎز و ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺑﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺮآوردﻧﺪ »و ﻟﻬﻢ دوّي ﮐﺪوّي اﻟﻨﺤﻞ‬
‫ﻣﺎ ﺑﯿﻦ راﮐﻊ و ﺳﺎﺟﺪ و ﻗﺎﺋﻢ و ﻗﺎﻋﺪ‪ ،‬ﺻﺪاي ﻧﺎﻟﻪ و زﻣﺰﻣﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آواي ﺑﺎل زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ در رﮐﻮع‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ در ﺳﺠﺪه و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ اﯾﺴﺘﺎده و ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺒﺎدت ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫از ﻟﺸﮑﺮ ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ ﺳﯽ و دو ﻧﻔﺮ ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ )ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و( ﺑﻪ ﻟﺸﮑﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪«1» .‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در ﺑﻌﻀـﯽ از ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﻟﻬﻮف آﻣﺪه‪» :‬و ﮐﺬا ﮐﺎﻧﺖ ﺳﺠﯿّﮥ اﻟﺤﺴﯿﻦ )ع( ﻓﯽ ﮐﺜﺮة ﺻﻼﺗﻪ و ﮐﻤﺎل ﺻﻔﺎﺗﻪ‪ ،‬ﺧﻮي و ﺷﯿﻮه ﺣﺴﯿﻦ )ع(‬
‫اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و داراي ﺻـﻔﺎت ﻋﺎﻟﯽ ﺑﻮد‪ «.‬و اﺑﻦ ﻋﺒﺪ رﺑّﻪ در ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ﮐﺘﺎب »اﻟﻌﻘﺪ« ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ‬
‫از اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد )ع( ﭘﺮﺳـﯿﺪ‪» :‬ﭘـﺪرت ﭼﻘـﺪر ﻓﺮزﻧـﺪان ﮐﻢ دارد؟« اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد )ع( در ﭘﺎﺳـﺦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻤﯿﻦ ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ دارد ﻋﺠﯿﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 69‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آن ﺣﻀـﺮت در ﻫﺮ ﺷـﺒﺎﻧﻪ روز‪ ،‬ﻫﺰار رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴـﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﺒﺴﺘﺮي ﺑﺎ زﻧﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻏﺖ‬
‫دارد؟ )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪119 :‬‬
‫ﺣﻮادث روز ﻋﺎﺷﻮرا ‪ .....‬ص ‪119 :‬‬
‫ﺧﻨﺪه و ﺷﻮﺧﯽ ﺑﺮﯾﺮ ‪ .....‬ص ‪119 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ روز ﻋﺎﺷﻮرا ﻓﺮا رﺳـﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺻـﺒﺢ زود‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد ﺧﯿﻤﻪاي ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻇﺮف ﺑﺰرﮔﯽ در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺧﯿﻤﻪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و در ﻣﯿﺎن آن ﻇﺮف ﻣﺸﮏ ﻓﺮاوان ﺑﻮد‪ ،‬و در ﮐﻨﺎر آن )ﯾﺎ در داﺧﻞ آن( ﻧﻮره ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻒ ﺑﻪ درون ﺧﯿﻤﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه‪ :‬ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺧﻀـﯿﺮ ﻫﻤﺪاﻧﯽ‪ ،‬و ﻋﺒﺪ اﻟّﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ رﺑّﻪ اﻧﺼﺎري ﺑﺮ در ﺧﯿﻤﻪ اﯾﺴـﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﯿﻒ‬
‫داﺧﻞ ﺧﯿﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﯾﺮ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟّﺮﺣﻤﻦ ﺷﻮﺧﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟّﺮﺣﻤﻦ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﺑﺮﯾﺮ! آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻨﺪي؟ اﮐﻨﻮن وﻗﺖ ﺧﻨﺪه و ﺷﻮﺧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﺮﯾﺮ ﺟﻮاب داد‪» :‬ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﻢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﻪ در ﺟﻮاﻧﯽ و ﻧﻪ در ﭘﯿﺮي اﻫﻞ ﺷﻮﺧﯽ و ﺑﯿﻬﻮده ﮔﻮﯾﯽ ﻧﺒﻮده و ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬اّﻣﺎ اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﺷﻮﺧﯽ‬
‫ﮐﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺎدي ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ دارﯾﻢ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪120 :‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﻘﻪ ﺑﺎ ﺣﻮرﯾﺎن ﺑﻬﺸﺘﯽ‪ ،‬ﺟﺰ ﺳﺎﻋﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در اﯾﻦ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺠﻨﮕﯿﻢ و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪«.‬‬
‫)‪ (1‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﯾﺎران ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ ﺳﻮار ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺒﻬﺎ ﺷـﺪه و آﻣﺎده ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮﯾﺮ را ﺑﺮاي ﻣﻮﻋﻈﻪ ﮐﺮدن و‬
‫اﻧﺪرز دادن ﺳـﭙﺎه دﺷـﻤﻦ‪ ،‬ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺮﯾﺮ رﻓﺖ و آﻧﻬﺎ را ﻣﻮﻋﻈﻪ ﮐﺮد و اﻧﺪرز داد‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪرزﻫﺎي ﺑﺮﯾﺮ ﮔﻮش ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫از ﺗﺬّﮐﺮات ﺑﺮﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ آﺗﺸﯿﻦ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻒ دﺷﻤﻦ ‪ .....‬ص ‪120 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم )ﺻـﺒﺢ ﻋﺎﺷﻮرا( ﺑﺮ ﺷﺘﺮش‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ ﺑﺮ اﺳـﺒﺶ‪ -‬ﺳﻮار ﺷﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺻﻒ دﺷﻤﻦ آﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﺎﮐﺖ ﺷﻮﯾﺪ‪،‬‬
‫آﻧﻬـﺎ ﭘﺲ از ﻣـّﺪﺗﯽ وﻟـﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺳـﮑﻮت ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨـﺎي اﻟﻬﯽ و درود ﺑﺮ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و رﺳﻮﻻن ﺑﺎ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺷﯿﻮا و رﺳﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺗّﺒﺎ ﻟﮑﻢ اّﯾﺘﻬﺎ اﻟﺠﻤﺎﻋﮥ و ﺗﺮﺣﺎ ﺣﯿﻦ اﺳﺘﺼـﺮﺧﺘﻤﻮﻧﺎ و اﻟﻬﯿﻦ ﻓﺎﺻـﺮﺧﻨﺎﮐﻢ ﻣﻮﺟﻔﯿﻦ ﻣﺴـﺘﻌّﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺳﻠﻠﺘﻢ ﻋﻠﯿﻨﺎ ﺳﯿﻔﺎ ﻟﻨﺎ ﻓﯽ اﯾﻤﺎﻧﮑﻢ‪ ،‬و ﺣﺸﺸﺘﻢ‬
‫ﻋﻠﯿﻨﺎ ﻧﺎرا اﻗﺘﺪﺣﻨﺎﻫﺎ ﻋﻠﯽ ﻋﺪّوﻧﺎ و ﻋﺪّوﮐﻢ اﻟﺒﺎ ﻋﻠﯽ اوﻟﯿﺎﺋﮑﻢ و ﯾﺪا ﻋﻠﯿﻬﻢ ﻻﻋﺪاﺋﮑﻢ‪ ،‬ﺑﻐﯿﺮ ﻋﺪل اﻓﺸﻮه ﻓﯿﮑﻢ‪ ،‬و ﻻ اﻣﻞ اﺻﺒﺢ ﻟﮑﻢ ﻓﯿﻬﻢ‪.‬‬
‫ﻓﻬّﻠﺎ ﻟﮑﻢ اﻟﻮﯾﻼت‪ ،‬ﺗﺮﮐﺘﻤﻮﻧﺎ؟ و اﻟّﺴﯿﻒ ﻣﺸﯿﻢ‪ ،‬و اﻟﺠﺄش ﺿﺎﻣﺮ‪ ،‬و اﻟّﺮأي ﻟﻤﺎ ﯾﺴﺘﺼﺤﻒ‪ ،‬و ﻟﮑﻦ اﺳﺮﻋﺘﻢ اﻟﯿﻬﺎ ﮐﻄﯿﺮ اﻟّﺪﺑﺎ‪ ،‬و ﺗﺪاﻋﯿﺘﻢ اﻟﯿﻬﺎ‬
‫ﮐﺘﻬﺎﻓﺖ اﻟﻔﺮاش‪ ،‬ﻓﺴﺤﻘﺎ ﻟﮑﻢ ﯾﺎ ﻋﺒﯿﺪ اﻻﻣﮥ‪ ،‬و ﺷﺮار اﻻﺣﺰاب‪ ،‬و ﻧﺒﺬة اﻟﮑﺘﺎب‪ ،‬و ﻣﺤّﺮﻓﯽ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪121 :‬‬
‫اﻟﮑﻠﻢ‪ ،‬و ﻋﺼﺒﮥ اﻵﺛﺎم‪ ،‬و ﻧﻔﺜﮥ اﻟّﺸﯿﻄﺎن‪ ،‬و ﻣﻄﻔﺊ اﻟّﺴﻨﻦ أ ﻫﺆﻻء ﺗﻌﻀﺪون‪ ،‬و ﻋّﻨﺎ ﺗﺘﺨﺎذﻟﻮن؟‬
‫اﺟﻞ‪ ،‬و اﻟﻠﱠﻪ ﻏـﺪر ﻓﯿﮑﻢ ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬و ﺷـﺠﺖ اﻟﯿﻪ اﺻﻮﻟﮑﻢ‪ ،‬و ﺗﺄّزرت ﻋﻠﯿﻪ ﻓﺮوﻋﮑﻢ‪ ،‬ﻓﮑﻨﺘﻢ اﺧﺒﺚ ﺛﻤﺮ ﺷـﺠﯽ ﻟﻠّﻨﺎﻇﺮ‪ ،‬و اﮐﻠﮥ ﻟﻠﻐﺎﺻﺐ اﻻ و انّ‬
‫اﻟـّﺪﻋّﯽ ﺑﻦ اﻟـّﺪﻋّﯽ ﻗﺪ رﮐﺰ ﺑﯿﻦ اﺛﻨﺘﯿﻦ‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﻟّﺴـ ّﻠﮥ و اﻟّﺬﻟّﮥ‪ ،‬و ﻫﯿﻬﺎت ﻣّﻨﺎ اﻟّﺬﻟّﮥ‪ ،‬ﯾﺄﺑﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻟﻨﺎ ذﻟﮏ و رﺳﻮﻟﻪ و اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪ ،‬و ﺣﺠﻮر ﻃﺎﺑﺖ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 70‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺣﺠﻮر ﻃﻬﺮت‪ ،‬و اﻧﻮف ﺣﻤـّﯿ ﮥ‪ ،‬و ﻧﻔﻮس اﺑـّﯿ ﮥ ﻣﻦ ان ﺗﺆﺛﺮ ﻃﺎﻋـﮥ اﻟﻠّﺌﺎم ﻋﻠﯽ ﻣﺼﺎرع اﻟﮑﺮام‪ .‬اﻻ و اﻧّﯽ زاﺣﻒ ﺑﻬﺬه اﻻﺳـﺮة ﻣﻊ ﻗﻠّﮥ اﻟﻌﺪد و‬
‫ﺧﺬﻻن اﻟّﻨﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫)‪ (1‬ﻣﺮﮔﺘﺎن ﺑﺎد اي ﮔﺮوه ﮐﻮﻓﯿﺎن! و ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﯾﺎرﺗﺎن‪ ،‬اي ﺷـﻤﺎ ﮐﻪ ﺣﯿﺮتزده دﺳﺖ ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ دراز ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب‬
‫و آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﻪ ﯾﺎري ﺷـﻤﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﻤﺸـﯿﺮي را ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﯾﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺎ ﺑﮑﺸـﯿﺪ ﺑﻪ روي ﻣﺎ ﮐﺸﯿﺪﯾﺪ‪ ،‬و آﺗﺸﯽ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺎ اﻓﺮوﺧﺘﯿﺪ ﮐﻪ آن را ﺑﺮاي دﺷـﻤﻨﺎن ﻣﺸﺘﺮﮐﻤﺎن اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺮ دوﺳﺘﺎﻧﺘﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﯾﺪ‪ ،‬آن دﺷﻤﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻪ ﻋﺪاﻟﺘﯽ در ﻣﯿﺎن ﺷـﻤﺎ ﺑﻪ اﺟﺮا ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه ﺑﻬﺘﺮي ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺴـﺘﻪاﯾﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻼﻫﺎ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺗﺮك و رﻫﺎ‬
‫ﮐﺮدﯾـﺪ؟! زﻣـﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎ در ﻧﯿـﺎم‪ ،‬و دﻟﻬـﺎ آرام‪ ،‬و ﻓﮑﺮﻫـﺎ ﺑﯽﺗﺸﻮﯾﺶ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺷـﻤﺎ آﺷﻮب ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﯿـﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻠﺨﻬـﺎي‬
‫ﻧـﺎﺗﻮان‪ ،‬ﺧﯿﺰ ﺑﺮداﺷﺘﯿـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺮواﻧﻪ )ﭘﺮﺳﻮﺧﺘﻪ( ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در آﻣﺪﯾـﺪ ﺧـﺎك ذﻟّﺖ ﺑﺮ ﺳـﺮﺗﺎن ﺑـﺎد! اي ﺑﺮدﮔﺎن ﮐﻨﯿﺰزاده )ﯾﺰﯾـﺪ( و‬
‫ﺑﺮدﮔﺎن راﻧﺪهﺷﺪﮔﺎن اﺣﺰاب‪ ،‬و رﻫﺎﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮐﺘﺎب )ﻗﺮآن( و ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﺎر ﺣﻖ‪ ،‬و ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر‪ ،‬و آﺑﺴـﺘﮕﺎن ﺷـﯿﻄﺎن‪ ،‬و‬
‫ﻧﺎﺑﻮدﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪122 :‬‬
‫ﺳّﻨﺘﻬﺎي اﻟﻬﯽ‪.‬‬
‫)‪ (1‬آﯾـﺎ ﺷـﻤﺎ ﯾـﺎر و ﺑﺎزوي اﯾﻦ ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن ﺷﺪﯾـﺪ و از ﻣﺎ دوري ﻣﯽﮐﻨﯿـﺪ؟! آري! ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺷـﻤﺎ از ﻗـﺪﯾﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺳﺮﺷﺖ و ﺑﻨﯿﺎد ﺷﻤﺎ از روي ﻧﯿﺮﻧﮓ ﭘﯽرﯾﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ روي ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﭘﻠﯿﺪ روﯾﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﺎﭘﺎﮐﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﻮه‬
‫ﻫﻤﯿﻦ درﺧﺖ ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﺳﺘﺨﻮان در ﮔﻠﻮي ﺑﺎﻏﺒﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬اّﻣﺎ ﺑﺮاي ﻏﺎﺻﺒﺎن ﻣﯿﻮه ﮔﻮارا ﻫﺴﺘﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺘﺎ! زﻧﺎزاده ﻓﺮزﻧﺪ زﻧﺎزاده ﻣﺮا ﺑﯿﻦ ﯾﮑﯽ از دو ﭼﯿﺰ ﻣﺠﺒﻮر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻣﺮگ و ذﻟّﺖ )ﺗﺴـﻠﯿﻢ( و ﻫﯿﻬﺎت ﮐﻪ ﻣﺎ ذﻟّﺖ و ﺧﻮاري را‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪ ،‬داﻣﻦﻫﺎي ﭘﺎك‪ ،‬و اﺻﺎﻟﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ ﺧﺎﻧﺪان‪ ،‬ﻫّﻤﺖ واﻻ و ﻋّﺰت ﻧﻔﺲ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن را‬
‫ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺗﺮﺟﯿﺢ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫آﮔﺎه ﺑﺎﺷـﯿﺪ! ﻣﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ ﯾﺎران اﻧﺪك‪ ،‬و ﺑﺴـﯿﺎري دﺷـﻤﻦ و ﭘﯿﻤﺎنﺷـﮑﻨﯽ و ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ ﯾﺎران و دوﺳﺘﺎن‪ ،‬راه ﺧﻮد را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدهام‪ ،‬و ﺗﺎ‬
‫ﺳﺮ ﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺧﻮاﻫﻢ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺷـﻌﺎر »ﻓﺮوة ﺑﻦ ﻣﺴـﯿﮏ ﻣﺮادي« ]از ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿّﺖ ﮐﻪ اﺳـﻼم را ﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ و در‬
‫ﺳﺎل ‪ 30‬ه ق در ﮐﻮﻓﻪ ﺟﺎن ﺳﭙﺮد[ وﺻﻞ ﮐﺮد و ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺎن ﻧﻬﺰم ﻓﻬّﺰاﻣﻮن ﻗﺪﻣﺎ و ان ﺗﻐﻠﺐ ﻓﻐﯿﺮ ﻣﻐّﻠﺒﯿﻨﺎ‬
‫و ﻣﺎ ان ﻃّﺒﻨﺎ ﺟﺒﻦ و ﻟﮑﻦ ﻣﻨﺎﯾﺎﻧﺎ و دوﻟﮥ آﺧﺮﯾﻨﺎ‬
‫اذا ﻣﺎ اﻟﻤﻮت رﻓﻊ ﻋﻦ اﻧﺎس ﮐﻼ ﮐﻠﻪ اﻧﺎخ ﺑﺂﺧﺮﯾﻨﺎ‬
‫ﻓﺎﻓﻨﯽ ذﻟﮑﻢ ﺳﺮدات ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻤﺎ اﻓﻨﯽ اﻟﻘﺮون اﻻّوﻟﯿﻨﺎ‬
‫ﻓﻠﻮ ﺧﻠﺪ اﻟﻤﻠﻮك اذا ﺧﻠﺪﻧﺎ و ﻟﻮ ﺑﻘﯽ اﻟﮑﺮام اذا ﺑﻘﯿﻨﺎ‬
‫ﻓﻘﻞ ﻟﻠّﺸﺎﻣﺘﯿﻦ ﺑﻨﺎ اﻓﯿﻘﻮا ﺳﯿﻠﻘﯽ اﻟّﺸﺎﻣﺘﻮن ﮐﻤﺎ ﻟﻘﯿﻨﺎ‬
‫»اﮔﺮ ﺷﮑﺴﺖ دﻫﯿﻢ ﻣﺎ از روزﮔﺎر ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺷﮑﻦ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪123 :‬‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﯾﻢ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرده ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (1‬ﺑﯿﻢ و ﺗﺮس زﯾﺒﻨﺪه ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺟﺰ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﻣﺎ ﻣﻘﺮون ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﻣﺮگ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﯽ اﮐﺘﻔـﺎ ﻧﮑﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻨﮕـﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳـﯿﻨﻪ ﮔﺮوه دﯾﮕﺮي ﻓﺮو ﺧﻮاﻫـﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺷﺘﺮ ﻣﺮگ ﺑﺮ در ﺧـﺎﻧﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 71‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﻣﺮا‪ ،‬ﻣﺮگ ﺑﻪ ﮐﺎم ﺧﻮد ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن را ﻓﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺷﺎﻫﺎن ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺟﺎوﯾﺪ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﯾﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯿﺘﻬﺎي ﮐﺮﯾﻢ و ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺗﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺳﺮزﻧﺸﮕﺮان ﻣﺎ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺑﯿﺪار ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﺎ آﻣﺪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺷﻤﺎﺗﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﺛّﻢ اﯾﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻻ ﺗﻠﺒﺜﻮن ﺑﻌـﺪﻫﺎ اﻟّﺎ ﮐﺮﯾﺚ ﻣﺎ ﯾﺮﮐﺐ اﻟﻔﺮس ﺣّﺘﯽ ﺗـﺪور ﺑﮑﻢ دور اﻟّﺮﺣﯽ‪ ،‬و ﺗﻘﻠﻘﻞ ﺑﮑﻢ ﻓﻠﻖ اﻟﻤﺤﻮر ﻋﻬـﺪ ﻋﻬـﺪه اﻟّﯽ اﺑﯽ ﻋﻦ‬
‫ﺟـّﺪي ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿـﻪ و آﻟـﻪ و ﺳـﻠﻢ‪َ .‬ﻓـَﺄْﺟِﻤُﻌﻮا َأﻣَْﺮُﮐْﻢ َو ُﺷـ َﺮﮐﺎَءُﮐْﻢ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻻـ َﯾُﮑْﻦ َأﻣُْﺮُﮐْﻢ َﻋَﻠﯿُْﮑْﻢ ُﻏﱠﻤًﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻗْـُﻀ ﻮا ِإﻟَﱠﯽ َو ﻻـ ﺗُﻨِْﻈُﺮوِن‪» ،‬ﺛّﻢ‬
‫َﻓِﮑﯿـُﺪوﻧِﯽ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ ﺛُﱠﻢ ﻻ ﺗُﻨِْﻈُﺮوِن‪ِ -‬إﻧﱢﯽ َﺗَﻮﱠﮐﻠُْﺖ َﻋَﻠﯽ اﻟﻠﱠِﻪ َرﺑ ﱢﯽ َو َرﺑ ﱢُﮑْﻢ ﻣﺎ ﻣِْﻦ َداﺑ ﱠٍﮥ ِإﻟ ﱠﺎ ُﻫَﻮ آِﺧٌﺬ ﺑ ِﻨﺎِﺻـ َﯿﺘِﻬﺎ ِإﱠن َرﺑ ﱢﯽ َﻋﻠﯽ ِﺻـ ﺮاٍط ُﻣْﺴـ َﺘِﻘﯿٍﻢ« »‪«1‬‬
‫اﻟّﻠﻬّﻢ اﺣﺒﺲ ﻋﻨﻬﻢ ﻗﻄﺮ اﻟـّﺴ ﻤﺎء‪ ،‬و اﺑﻌﺚ ﻋﻠﯿﻬﻢ ﺳـﻨﯿﻦ ﮐﺴـﻨﯽ ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬و ﺳـّﻠﻂ ﻋﻠﯿﻬﻢ ﻏﻼم ﺛﻘﯿﻒ ﯾﺴـﻘﯿﻬﻢ ﮐﺄس ﻣﺼﺒﺮة‪ ،‬و ﻻ ﯾـﺪع ﻓﯿﻬﻢ‬
‫اﺣﺪا اﻟّﺎ ﻗﺘﻠﮥ ﺑﻘﺘﻠﮥ‪ ،‬و ﺿﺮﺑﮥ ﺑﻀﺮﺑﮥ‪ ،‬ﻓﺎﻧّﻬﻢ ﮐّﺬﺑﻮﻧﺎ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ از دو آﯾﻪ ‪ 55‬و ‪ 56‬ﺳﻮره ﻫﻮد‪ ،‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻫﻮد )ع( ﺑﻪ ﻗﻮم ﮔﻨﻬﮑﺎر ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪124 :‬‬
‫و ﺧﺬﻟﻮﻧﺎ و اﻧﺖ َرﺑ ﱠﻨﺎ‪َ ،‬ﻋَﻠﯿَْﮏ َﺗَﻮﱠﮐﻠْﻨﺎ َو ِإﻟَﯿَْﮏ َأَﻧﺒْﻨﺎ‪َ ،‬و ِإﻟَﯿَْﮏ اﻟ َْﻤِﺼﯿُﺮ‪،‬‬
‫)‪ (1‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از آن )ﮐﺸـﺘﻦ ﻣﺎ( ﺑﺎﻗﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ اﺳﺐ ﺳﻮار ﺑﻪ دور آﺳﯿﺎب ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و در‬
‫ﻣﺤﻮر آن ﻣﯽﭼﺮﺧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻬﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪرم از ﺟّﺪم رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﺼﻤﯿﻤﺘﺎن را ﺑﺎ ﻫﻤﯿﺎراﻧﺘﺎن‪ ،‬روي ﻫﻢ ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻗﺪام ﺷﻤﺎ ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺪوه و ﻧﺪاﻣﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ در‬
‫ﺑﺎره ﻣﻦ ﺑﯽدرﻧﮓ ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﺷـﻤﺎ ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﺧﻮد را در ﺑﺎره ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳـﺮﻋﺖ اﺟﺮا ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎرم و ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺷﻤﺎ ﺗﻮّﮐﻞ ﮐﺮدهام‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺗﺴّﻠﻂ دارد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﺑﺮ راه راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاﯾﺎ! از ﻓﺮﺳـﺘﺎدن ﺑﺎران رﺣﻤﺘﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﻬﺎ ﺧﻮدداري ﮐﻦ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻣﺎن ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ و ﻗﺤﻄﯽ را ﻧﺼﯿﺒﺸﺎن ﮔﺮدان‪،‬‬
‫و ﻣﺮدي از ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺛﻘﯿﻒ »‪ «1‬را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴّﻠﻂ ﻓﺮﻣﺎ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﺎم آﺑﯽ ﺗﻠﺦ و زﻫﺮآﮔﯿﻦ ﺳﯿﺮاﺑﺸﺎن ﮐﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻨﺎن ﮐﺴﯽ را رﻫﺎ ﻧﮑﻦ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻫﺮ ﮐﺸـﺘﻪ و ﻣﺠﺮوﺣﯽ از ﻣـﺎ‪ ،‬ﮐﺸـﺘﻪ و ﻣﺠﺮوﺣﺸـﺎن ﮔﺮداﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣـﺎ را ﺗﮑـﺬﯾﺐ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﺣﯿﻠﻪﮔﺮي ﻣﺎ را ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎﯾﯽ و ﺗﻮّﮐﻞ ﺑﺮ ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮ روي ﻣﯽآورﯾﻢ؟ »‪«2‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺎر ﯾﺎ ﺣّﺠﺎج ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﺛﻘﻔﯽ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﻃﻮﻻـﻧﯽ و ﭘﺮﻣﺤﺘﻮا در ﮐﺘـﺎب ﻣﻘﺘـﻞ ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻠـﺪ ‪ ،2‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 7‬و ‪ 8‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣـﻞ آﻣـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در ﻣﺘﻦ ﮐﺘـﺎب‬
‫ﻟﻬﻮف )در اﯾﻨﺠﺎ( ﻓﺮازﻫﺎﯾﯽ از آن ﺣﺬف ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪125 :‬‬
‫ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﻧﺨﺴﺖ در ﺻﺒﺢ ﻋﺎﺷﻮرا ‪ .....‬ص ‪125 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭘﺲ از اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ﻓﻮق‪ ،‬از ﻣﺮﮐﺒﺶ ﭘﯿﺎده ﺷﺪ‪ ،‬و اﺳﺐ ﺳﻮاري ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ را ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫آن »ﻣﺮﺗﺠﺰ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﻃﻠﺒﯿﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و اﺻـﺤﺎب و ﯾﺎراﻧﺶ را ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﯿﺪن‪ ،‬ﺻﻒآراﯾﯽ ﮐﺮد از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه‪» :‬ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﺳﻮار‪ ،‬و ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﭘﯿﺎده ﺑﻮدﻧﺪ«‪ .‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ آﻣـﺪ ﺗﯿﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي ﻟﺸـﮑﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﺻﺪا زد‪» :‬در ﻧﺰد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 72‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫زﯾﺎد ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻔﺮي ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺗﯿﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺴﯿﻦ ﭘﺮﺗﺎب ﻧﻤﻮد‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺗﯿﺮﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎران از ﻃﺮف دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﭙﺎه اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺑﺎرﯾﺪن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رو ﺑﻪ ﯾﺎران ﮐﺮد‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻗﻮﻣﻮا رﺣﻤﮑﻢ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﯽ اﻟﻤﻮت اﻟّﺬي ﻻ ﺑّﺪ ﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻓﺎّن ﻫﺬه اﻟّﺴﻬﺎم رﺳﻞ اﻟﻘﻮم اﻟﯿﮑﻢ‬
‫‪ ،‬ﺧـﺪا ﺷـﻤﺎ را رﺣﻤﺖ ﮐﻨـﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮﮔﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﯾﺰي از آن ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮﺧﯿﺰﯾـﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﯿﺮﻫـﺎ از ﻧـﺎﺣﯿﻪ دﺷـﻤﻦ‪ ،‬رﺳﻮﻻـن ﻣﺮگ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎه اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎ ﺳـﭙﺎه دﺷﻤﻦ ﺳﺎﻋﺘﯽ‪ ،‬ﮔﺮوه ﮔﺮوه و ﯾﺎ ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي ﻣﮑّﺮر ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم دﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺧﻮد زد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﻀﺐ و ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﺑﺮ ﯾﻬﻮد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺳﺨﺖ‬
‫ﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧـﺪا ﻓﺮزﻧـﺪ ﻗﺮار دادﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻧﺼـﺎري ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﺷﺪﯾـﺪ ﺷـﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺳﻪ ﺧـﺪا )ﮐﻪ در ﻫﻢ ﺣﻠﻮل ﻧﻤﻮدﻧـﺪ(‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﻏﻀﺐ ﺧـﺪا ﺑﺮ ﻣﺠﻮﺳـﯿﺎن آﻧﮕـﺎه ﺷـّﺪت ﯾـﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧـﺪا‪ ،‬ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﭘﺮﺳﺖ و ﻣﺎه ﭘﺮﺳﺖ ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ ﺳﺨﺖ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪه‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪126 :‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي ﮐﺸﺘﻦ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ و اﻟﻠﱠﻪ ﻻ اﺟﯿﺒّﻨﻬﻢ اﻟﯽ ﺷﯽء ﻣّﻤﺎ ﯾﺮﯾﺪون‪ ،‬ﺣّﺘﯽ اﻟﻘﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ و اﻧﺎ ﻣﺨّﻀﺐ ﺑﺪﻣﯽ‬
‫‪ (1) ،‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷـﯿﺪ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ )دﺷﻤﻨﺎن( ﺟﻮاب ﻧﻤﯽدﻫﻢ )و ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻫﺪاف ﺷﻮم آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮم( ﺗﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺧﻮد رﻧﮕﯿﻦ ﻫﺴﺘﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻟﻘﺎي ﺧﺪا از ﺑﯿﻦ دو راه ‪ .....‬ص ‪126 :‬‬
‫از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﭘﺪرم ﺷـﻨﯿﺪم ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﺷـﻌﻠﻪور ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺪاد ﻏﯿﺒﯽ ﭘﯿﺮوزي را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﻻي ﺳـﺮ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺎن اﻣﺪادﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﯿﻦ دو ﭼﯿﺰ‪ -‬ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮ دﺷﻤﻦ و ﻟﻘﺎي ﺧﺪا‪-‬‬
‫ﻣﺨّﯿﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻟﻘﺎي ﺧﺪا )ﺷﻬﺎدت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ( را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺣّﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺷﻬﺎدت او ‪ .....‬ص ‪126 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﯾﺎد زد‪:‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻦ ﻣﻐﯿﺚ ﯾﻐﯿﺜﻨﺎ ﻟﻮﺟﻪ اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ ذاّب ﯾﺬّب ﻋﻦ ﺣﺮم رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ‬
‫‪ ،‬آﯾﺎ ﻓﺮﯾﺎدرﺳـﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﺧﺪا ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬آﯾﺎ دﻓﺎعﮐﻨﻨﺪهاي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﺣﺮﯾﻢ ﺣﺮم رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ ﻟا ﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾﺪ؟‬
‫ﺣّﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ رﯾﺎﺣﯽ اﯾﻦ ﺻﺪا را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»آﯾﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺮد )اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم( ﺟﻨﮓ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟«‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪127 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا آري‪ ،‬ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ آﺳﺎﻧﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪاش ﭘﺮﯾﺪن ﺳﺮﻫﺎ از ﺑﺪﻧﻬﺎ‪ ،‬و ﺟﺪا ﺷﺪن دﺳﺘﻬﺎ از ﭘﯿﮑﺮﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 73‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺣّﺮ از ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ ﮔـﺬﺷﺖ‪ ،‬در ﺟـﺎﯾﯽ ﮐﻨـﺎر ﺳـﺮﺑﺎزان اﯾﺴـﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃـﻮري ﮐﻪ ﻟﺮزه ﺑﺮ اﻧـﺪاﻣﺶ اﻓﺘـﺎده ﺑـﻮد‪) ،‬ﯾﮑﯽ از ﻧﺰدﯾﮑـﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻧـﺎم(‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ اوس ﺑﻪ ﺣّﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﯿﺎﻓﻪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﮐﺎت ﺗﻮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﮏ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬اﮔﺮ از ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳـﻨﺪ ﺷـﺠﺎﻋﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدان‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﮐﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺟﺰ ﻧﺎم ﺗﻮ ﻧﺎم ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻧﯿﺎورم‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ )ﻟﺮزش( ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺗﻮ ﻣﯽﻧﮕﺮم؟!« ﺣّﺮ در ﭘﺎﺳﺦ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻧّﯽ و اﻟﻠﱠﻪ اﺧّﯿﺮ ﻧﻔﺴـﯽ ﺑﯿﻦ اﻟﺠّﻨﮥ و اﻟّﻨﺎر‪ ،‬ﻓﻮ اﻟﻠﱠﻪ ﻻ اﺧﺘﺎر ﻋﻠﯽ اﻟﺠّﻨﮥ ﺷﯿﺌﺎ و ﻟﻮ ﻗّﻄﻌﺖ و اﺣﺮﻗﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﺧﻮد را ﺑﯿﻦ دو راﻫﯽ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻣﯽﻧﮕﺮم‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ را ﺑﺮ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻧﻤﯽﮔﺰﯾﻨﻢ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﻮم و ﺳﻮزاﻧﺪه ﮔﺮدم‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﯿﻤﻪﻫﺎي ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎﯾﺶ را ﺑﺮ ﺳﺮش ﻧﻬﺎده ﺑﻮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻟّﻠﻬﻢ ﺗﺒﺖ اﻟﯿـﮏ ﻓﺘﺐ ﻋﻠّﯽ ﻓﻘـﺪ ارﻋﺒﺖ ﻗﻠﻮب اوﻟﯿﺎﺋـﮏ و اوﻻـد ﺑﻨﺖ ﻧﺒّﯿﮏ‪ ،‬ﺧـﺪاﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻤﻮدم و ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدم‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﻣﺮا‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ ،‬ﻣﻦ دﻟﻬﺎي اوﻟﯿﺎي ﺗﻮ و ﻓﺮزﻧﺪان دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت را ﺗﺮﺳﺎﻧﺪم‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم رو ﻧﻤﻮد و ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬ﻓﺪاﯾﺖ ﮔﺮدم ﻣﻦ ﻫﻤﺎﻧﻢ ﮐﻪ ﺳـﺮ راه ﺷﻤﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬و از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي‬
‫ﻧﻤﻮدم‪ ،‬و ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﺗﻨـﮓ ﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﮔﻤـﺎن ﻧﻤﯽﮐﺮدم ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮدم ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣـّﺪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻤﻮده و ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدم‪» ،‬ﻓﻬﻞ ﺗﺮي ﻟﯽ ﻣﻦ ﺗﻮﺑﮥ‪ ،‬آﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﺮا ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪128 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آري ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﺗﻮ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از اﺳﺐ ﭘﯿﺎده ﺷﻮ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﯿﺎ‪«.‬‬
‫ﺣّﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﮔﺮ ﺳﻮار ﺑﺎﺷﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎده ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎرم ﺑﻪ ﭘﯿﺎده ﺷﺪن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮐﻨـﻮن ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺷﺨﺼـﯽ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﺮوج ﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟـﺎزه ﺑـﺪه ﮐﻪ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﮐﺴـﯽ ﺑـﺎﺷﻢ ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ‬
‫روﯾﺖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم ﺗﺎ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻢ ﮐﻪ در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﺟّﺪت ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺆﻟّﻒ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر ﺣّﺮ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪ در آن ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﻗﺒﻞ از او ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺣّﺮ اﺟﺎزه داد‪ ،‬ﺣّﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ وﺟﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﺷﺠﺎﻋﺎن و‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎن دﺷـﻤﻦ را ﮐﺸﺖ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﮑﺮش را ﻧﺰد اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم آوردﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﺧﺎك از‬
‫ﺻﻮرت ﺣّﺮ ﭘﺎك ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اﻧﺖ اﻟﺤّﺮ ﮐﻤﺎ ﺳّﻤﺘﮏ اّﻣﮏ‪ ،‬ﺣّﺮ ﻓﯽ اﻟّﺪﻧﯿﺎ و ﺣّﺮ ﻓﯽ اﻵﺧﺮة‬
‫‪ ،‬ﺗﻮ آزاد ﻫﺴﺘﯽ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺎدرت ﺗﻮ را ﺣّﺮ )آزاد( ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻮ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت آزاد ﻣﯽﺑﺎﺷﯽ‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺎدت ﺑﺮﯾﺮ ‪ .....‬ص ‪128 :‬‬
‫ﭘﺲ از ﺣّﺮ‪ ،‬ﺑﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﺧﻀﯿﺮ ﮐﻪ ﻣﺮدي زاﻫﺪ و ﻋﺎﺑﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﯿﺪان ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﻘﻞ از ﻃﺮف دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ او آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮﯾﺮ او‬
‫را ﺑﻪ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﯾﺎ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﻬﯿﺪ در ﺟﻨﮓ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ اﺳﺖ )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪129 :‬‬
‫ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ دﻋﻮت ﮐﺮد ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ درﮔﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﯾﺮ او را ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺧﻮد ﺑﺎ دﺷﻤﻦ اداﻣﻪ داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬رﺿﻮان ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﺷﻬﺎدت وﻫﺐ ﺑﻦ ﺣﺒﺎب ﮐﻠﺒﯽ ‪ .....‬ص ‪129 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 74‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫)‪ (1‬آﻧﮕـﺎه وﻫﺐ ﺑﻦ ﺣﺒـﺎب ﮐﻠﺒﯽ »‪ «1‬ﺑﻪ ﻣﯿـﺪان ﺷـﺘﺎﻓﺖ و ﺟﻨـﮓ ﺧﻮﺑﯽ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻼش ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ دﺷـﻤﻦ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺴـﺮ و‬
‫ﻣـﺎدرش‪ ،‬در ﮐﺮﺑﻼـ ﺑﻮدﻧـﺪ او ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﺎ اّﻣﺎه! ارﺿـﯿﺖ ام ﻻ؟ اي ﻣﺎدر! آﯾﺎ ﺧﻮﺷـﻨﻮد ﺷـﺪي ﯾﺎ ﻧﻪ؟« ﻣﺎدر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪،‬‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺸﻮم ﺗﺎ در ﭘﯿﺶ روي ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻤﺴـﺮش ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﺸـﺘﻪﺷﺪﻧﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻓﺮاﻗﺖ ﺳﻮﮔﻤﻨﺪ ﻧﮑﻦ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎدرش ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺳـﺨﻦ ﻫﻤﺴﺮت ﺑﮕﺬر‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺑﺮو و در رﮐﺎب ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت ﻧﺒﺮد ﮐﻦ ﺗﺎ ﻣﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺟّﺪش در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮔﺮدي‪.‬‬
‫وﻫﺐ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ ﺧﻮد اداﻣﻪ داد‪ ،‬ﺗﺎ دﺳﺘﻬﺎﯾﺶ از ﺑﺪن ﺟﺪا ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﺴﺮش ﺳﺘﻮن ﺧﯿﻤﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻮﻫﺮش رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﭘﺎﮐﺎن‬
‫ﺣﺮم رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺟﻨﮓ ﮐﻦ‪«.‬‬
‫وﻫﺐ ﻧﺰد او آﻣﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬او داﻣﻦ وﻫﺐ را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎز ﻧﻤﯽﮔﺮدم ﺗﺎ در ﮐﻨﺎر ﺗﻮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺟﺰﯾﺘﻢ ﻣﻦ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺧﯿﺮا‪ ،‬ارﺟﻌﯽ اﻟﯽ اﻟّﻨﺴﺎء‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬و ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻨﺎح ﮐﻠﺒﯽ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪130 :‬‬
‫ﯾﺮﺣﻤﮏ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻦ دﻓﺎﻋﯽ ﮐﻪ از اﻫﻞ ﺑﯿﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﭘﺎداش ﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻧﻮان ﺣﺮم ﺑﺮﮔﺮد‪«.‬‬
‫ﻫﻤﺴﺮ وﻫﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫وﻫﺐ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ اداﻣﻪ داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬رﺿﻮان ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪«1» .‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ‪ .....‬ص ‪130 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺳﭙﺲ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ رﺣﻤﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻮان ﺧﻮد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺨﺘﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﺗﯿﺮﻫﺎ و‬
‫زﺧﻤﻬﺎي ﺑﻼ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻫﻨﻮز رﻣﻘﯽ در ﺑﺪن داﺷﺖ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﺮاه ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﻟﯿﻨﺶ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫رﺣﻤﮏ اﻟﻠﱠﻪ ﯾﺎ ﻣﺴـﻠﻢ! َﻓِﻤﻨُْﻬْﻢ َﻣْﻦ َﻗﻀـﯽ َﻧْﺤَﺒُﻪ‪َ ،‬و ﻣِﻨُْﻬْﻢ َﻣْﻦ َﯾﻨَْﺘِﻈُﺮ َو ﻣﺎ ﺑَـﱠﺪﻟ ُﻮا َﺗﺒـْ ِﺪﯾًﻠﺎ ‪ ،‬اي ﻣﺴـﻠﻢ! ﺧـﺪا ﺗﻮ را رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫ﻣﺮداﻧﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻋﻬﺪي ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺑﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ اﯾﺴـﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ )و در راه ﺧﺪا ﺷﺮﺑﺖ‬
‫ﺷﻬﺎدت‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻧﺎم ﻣﺎدر وﻫﺐ‪ ،‬ﻗﻤﺮ و ﻧﺎم ﻫﻤﺴـﺮش ﻫﺎﻧﯿﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺴـﯿﺤﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﮐﺎروان ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ و‬
‫اﺳـﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻫﺐ ﺗﺎزه ﻋﺮوﺳـﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀـﯽ از رواﯾﺎت‪ ،‬ﻣﺎدر وﻫﺐ ﻋﻤﻮد ﺧﯿﻤﻪ را ﮐﺸـﯿﺪ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ دﺷـﻤﻦ رﻓﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( او را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬دﺷـﻤﻨﺎن ﺳـﺮ ﺑﺮﯾﺪه وﻫﺐ را ﺑﻪ ﻃﺮف او اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬او آن ﺳـﺮ را ﺑﻪ ﺳﻮي دﺷـﻤﻦ اﻓﮑﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ‬
‫ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺑﻪ درﮔـﺎه ﺧـﺪا ﻫـﺪﯾﻪ دادهام ﺑﺎزﻧﮕﺮداﻧﻢ‪ .‬ﻫﺎﻧﯿﻪ ﮐﻨﺎر ﭘﯿﮑﺮ ﻫﻤﺴـﺮش وﻫﺐ رﻓﺖ و ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻓﺮﯾﺎد داﺷﺖ ﺑﺮ ﺳـﺮ‬
‫دﺷـﻤﻦ ﻓﺮود آورد‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﻏﻼم ﺷـﻤﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم رﺳـﺘﻢ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺷﻤﺮ ﻋﻤﻮدي ﺑﺮ ﺳﺮ او زد‪ ،‬و او ﮐﻨﺎر ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪) .‬ﺷﺮح‬
‫ﻋﺸﻖ و ﺷﻮر اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻔّﺼﻞ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺳﻮﮔﻨﺎﻣﻪ آل ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪209‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 75‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺗﺎ ‪ 213‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد( )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪131 :‬‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ( و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ در اﻧﺘﻈﺎرﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ در ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮد ﻧﺪادهاﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫)‪ (1‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ )ﮐﻪ دوﺳﺖ و ﻫﻤﺪم و از ﺧﻮﯾﺸﺎن ﻣﺴـﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻮد( ﺻﻮرت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ا»ي ﻣﺴﻠﻢ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮه ﺟﺎن ﮐﻨﺪن ﺗﻮ را ﮐﻪ ﻣﯽﻧﮕﺮم ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﮋده ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺣﺒﯿﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻢ آﻣﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در دل داﺷﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺻّﯿﺖ ﮐﻨﯽ‪.‬‬
‫ﻣﺴـﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳـﺠﻪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻣﯽﮐﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اوﺻﯿﮏ ﺑﻬﺬا ﻓﻘﺎﺗﻞ دوﻧﻪ ﺣّﺘﯽ ﺗﻤﻮت دوﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﻪ‬
‫ﯾﺎري اﯾﻦ آﻗﺎ وﺻﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬در رﮐﺎﺑﺶ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮓ ﮐﻦ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮي‪«.‬‬
‫ﺣﺒﯿﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻷﻧﻌﻤّﻨﮏ ﻋﯿﻨﺎ‪ ،‬ﺳـﻔﺎرش ﺗﻮ را ﺑﻪ دﯾﺪه ﻣّﻨﺖ دارم‪ ،‬و ﭼﺸﻢ ﺗﻮ را ﺑﺎ اﻧﺠﺎم وﺻـّﯿﺖ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﻢ ﮐﺮد‪ «.‬آﻧﮕﺎه روح ﻣﺴـﻠﻢ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻟﻘﺎء اﻟﻠﱠﻪ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﺮﻃﻪ اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﺳﭙﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪131 :‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ‪) ،‬ﯾﮑﯽ از ﯾﺎران ﺷﯿﻔﺘﻪ و ﻣﺨﻠﺺ و دﻻور اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻧﺎم( ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﺮﻃﻪ اﻧﺼﺎري از اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﺟﺎزه رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ او اﺟﺎزه داد‪ ،‬او ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﺘﯿﺎق و ﺷﻮر و ﺷﻮق ﺑﻪ ﭘﺎداش اﻟﻬﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺎ دﺷـﻤﻦ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪ و ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻮان ﺧﻮد ﺟﺎﻧﺒﺎزي ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﺮوه ﺑﺴﯿﺎري از دﺷﻤﻦ را ﮐﺸﺖ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن اﺳﺘﻮار و ﮐﻮﺷﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﺗﯿﺮي‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺶ را‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﯾﻪ ‪23‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪132 :‬‬
‫ﺳﭙﺮ آن ﺗﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽداد‪ (1) ،‬و ﻫﺮ ﺷﻤﺸـﯿﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻠﺐ و ﺟﺎﻧﺶ را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻗﺮار ﻣﯽداد‪،‬‬
‫آن ﭼﻨـﺎن ﺧﻮد را ﺳﭙﺮ دﻓـﺎﻋﯽ ﺟـﺎن ﻋﺰﯾﺰ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻤﯽﮔـﺬاﺷﺖ آﺳـﯿﺒﯽ ﺑﻪ آن ﺣﻀـﺮت ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﭘﯿﮑﺮش ﭘﺮ از زﺧﻢ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رو ﮐﺮد و )ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ( ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﺎ ﺑﻦ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ اوﻓﯿﺖ؟‪ :‬اي ﭘﺴﺮ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا آﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد وﻓﺎ ﮐﺮدم؟« اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻧﻌﻢ اﻧﺖ اﻣﺎﻣﯽ ﻓﯽ اﻟﺠّﻨﮥ‪ ،‬ﻓﺄﻗﺮئ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﻋّﻨﯽ اﻟّﺴﻼم‪ ،‬و اﻋﻠﻤﻪ اﻧّﯽ ﻓﯽ اﻻﺛﺮ‬
‫‪ ،‬آري ﺗﻮ ﺟﻠﻮﺗﺮ از ﻣﻦ در ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺳـﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺑﺮﺳﺎن‪ ،‬و ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻋﺮض ﮐﻦ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻢ آﻣﺪ‪.‬‬
‫او آﻧﻘﺪر ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬رﺿﻮان ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻧﺒﺎزي و ﺷﻬﺎدت ﺟﻮن ﻏﻼم اﺑﻮ ذر ‪ .....‬ص ‪132 :‬‬
‫ﺟﻮن ﻏﻼم ﺳـﯿﺎه ﭼﻬﺮه از ﻏﻼﻣﺎن آزادﺷﺪه اﺑﻮ ذر ﻏﻔﺎري‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﺳـﭙﺎه اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ‬
‫ﺗـﻮ اﺟـﺎزه دادم ﮐﻪ از اﯾﻨﺠـﺎ ﺑﺮوي‪ ،‬ﺗـﻮ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻋـﺎﻓﯿﺖ و ﺳـﻼﻣﺘﯽ ﻫﻤﺮاه ﻣـﺎ ﺑﻮدي‪ ،‬اﯾﻨـﮏ ﮐﻪ وﺿﻊ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را در راه ﻣﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﮑﻦ‪«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 76‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺟﻮن ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﭘﺴـﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ آﯾﺎ ﻣﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮﺷـﯽ و رﻓﺎه‪ ،‬ﮐﺎﺳﻪ ﻟﯿﺲ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﯽ و‬
‫ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن واﮔﺬارم؟ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺪﻧﻢ ﺑﺪﺑﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺖ و اﺻﺎﻟﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯿﻢ ﭘﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻬﺮهام ﺳﯿﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮاﯾﻢ ارزاﻧﯽ دار‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻮي ﺑﺪﻧﻢ ﺑﻮي ﺧﻮش ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺳﺮﺷﺖ و ﺷﺨﺼّﯿﺘﻢ ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪133 :‬‬
‫ﺷﺮﯾﻒ و ﭼﻬﺮهام ﺳﻔﯿﺪ ﺷﻮد‪ (1) ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ از ﺷـﻤﺎ ﺟﺪا ﻧﮕﺮدم ﺗﺎ اﯾﻦ ﺧﻮن ﺳﯿﺎه ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﻮﻧﻬﺎي ﺷﻤﺎ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺟﻮن ﭘﺲ‬
‫از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻪ ﻣﯿﺪان رﻓﺖ و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ« »‪«1‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﯿﺮ ﻣﺮد ‪ .....‬ص ‪133 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺻـﯿﺪاوي ﺑﻪ ﻣﺤﻀـﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬اي اﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ اﻟﺤﺴـﯿﻦ! ﻓﺪاﯾﺖ ﮔﺮدم ﺗﺼـﻤﯿﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪام ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﺎران )ﺷﻬﯿﺪ( ﺑﭙﯿﻮﻧﺪم‪ ،‬دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﺑﻤﺎﻧﻢ و ﺗﻮ را ﺑﯿﻦ زن و ﺑﭽﻪات ﻏﺮﯾﺐ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻨﮕﺮم و ﺑﺪن ﮐﺸﺘﻪ ﺗﻮ را ﺑﺒﯿﻨﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﭘﯿﺶ رو‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺳﺎﻋﺘﯽ ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬رﺿﻮان ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﻨﻈﻠﮥ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﺷﻬﺎدت او ‪ .....‬ص ‪133 :‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﯾﺎران اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺣﻨﻈﻠﮥ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪ ﺷﺒﺎﻣﯽ )از ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷﺒﺎم ﯾﮑﯽ از ﺗﯿﺮهﻫﺎي ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻫﻤﺪان( ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺳﭙﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﯿﺮﻫﺎ و ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در رواﯾﺎت آﻣﺪه‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﺑﻪ ﺑﺎﻟﯿﻨﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﮐﺮد‪:‬‬
‫»اﻟّﻠﻬّﻢ ﺑّﯿﺾ وﺟﻬﻪ‪ ،‬و ﻃّﯿﺐ رﯾﺤﻪ‪ ،‬و اﺣﺸﺮه ﻣﻊ اﻻﺑﺮار‪ ،‬و ﻋّﺮف ﺑﯿﻨﻪ و ﺑﯿﻦ ﻣﺤّﻤﺪ و آل‬
‫‪ ،‬ﺧـﺪاﯾﺎ! ﭼﻬﺮهاش را ﻧﻮراﻧﯽ‪ ،‬و ﺑﻮي ﺑـﺪﻧﺶ را ﺧﻮش ﮐﻦ‪ ،‬و ﺑﯿﻦ ﻣﺤّﻤـ ﺪ و آﻟﺶ ﺑـﺎ او ﭘﯿﻮﻧـﺪ و آﺷـﻨﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﺑـﺪه‪ «.‬دﻋـﺎي اﻣﺎم )ع( ﺑﻪ‬
‫اﺳـﺘﺠﺎﺑﺖ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬از اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد )ع( ﻧﻘﻞ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻨﯽ اﺳـﺪ ﺑﻌـﺪ از ده روز ﺟﻨﺎزه ﺟﻮن را ﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ ﮐﻪ ﺑﻮي ﺧﻮش از آن ﻣﯽوزﯾـﺪ‪) .‬ﻧﻔﺲ‬
‫اﻟﻤﻬﻤﻮم‪ ،‬ص ‪ -150‬ﺑﺤﺎر‪ ،‬ج ‪ ،45‬ص ‪) (23‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪134 :‬‬
‫و ﻧﯿﺰهﻫﺎ را ﮐﻪ ﻣﺘﻮّﺟﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻣﯽﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد ﻣﯽﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬و ﺻﻮرت و ﮔﻠﻮﯾﺶ را ﺳﭙﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻗﺮار داده‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ (1‬او ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺻﻒ دﺷـﻤﻦ آﻣﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﺎت ﻗﺮآن )ﮐﻪ از زﺑﺎن ﻣﺆﻣﻦ آل ﻓﺮﻋﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻮﺳـﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن‪ ،‬در ﺳﻮره ﻏﺎﻓﺮ آﻣﺪه( ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده و ﺻﺪا زد‪:‬‬
‫ﯾـﺎ َﻗْﻮِم ِإﻧﱢﯽ َأﺧﺎُف َﻋَﻠﯿُْﮑْﻢ ﻣِﺜَْﻞ َﯾْﻮِم اﻟ َْﺄْﺣﺰاِب‪ -‬ﻣِﺜَْﻞ َدْأِب َﻗْﻮِم ﻧُﻮٍح َو ﻋﺎٍد َو َﺛُﻤﻮَد َو اﻟ ﱠِﺬﯾَﻦ ﻣِْﻦ ﺑَْﻌـِﺪِﻫْﻢ َو َﻣﺎ اﻟﻠﱠُﻪ ﯾُِﺮﯾـُﺪ ُﻇﻠْﻤًﺎ ﻟ ِﻠِْﻌﺒﺎِد‪َ -‬و ﯾﺎ َﻗْﻮِم‬
‫ِإﻧﱢﯽ َأﺧـﺎُف َﻋَﻠﯿُْﮑْﻢ َﯾْﻮَم اﻟﺘﱠﻨـﺎِد‪َ -‬ﯾْﻮَم ﺗَُﻮﻟﱡﻮَن ُﻣـْﺪﺑ ِِﺮﯾَﻦ ﻣﺎ ﻟَُﮑْﻢ ﻣَِﻦ اﻟﻠﱠِﻪ ﻣِْﻦ ﻋﺎِﺻٍﻢ‪ ،‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ از روزي ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ روز )ﻋـﺬاب(‬
‫اﻗﻮام ﭘﯿﺸـﯿﻦ ﺑﯿﻤﻨـﺎﮐﻢ و از ﻋﺎدﺗﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺎدت ﻗﻮم ﻧﻮح و ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ )از ﺷـﺮك و ﮐﻔﺮ و ﻃﻐﯿﺎن(‬
‫ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻇﻠﻢ و ﺳـﺘﻤﯽ ﺑﺮ ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ‪ -‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ از روزي ﮐﻪ ﻣﺮدم ﯾـﮏ دﯾﮕﺮ را ﺻـﺪا ﻣﯽزﻧﻨـﺪ )و از‬
‫ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ ﯾـﺎري ﻣﯽﻃﻠﺒﻨـﺪ و ﺻـﺪاﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺟـﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽرﺳـﺪ( ﺑﯿﻤﻨـﺎﮐﻢ‪ -‬از ﻫﻤﺎن روزي ﮐﻪ روي ﻣﯽﮔﺮداﻧﯿـﺪ و ﻓﺮار ﻣﯽﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬اّﻣﺎ ﻫﯿﭻ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪«1» .‬‬
‫اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﻧﮑﺸـﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ او را ﺑﮑﺸـﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋـﺬاب اﻟﻬﯽ ﺑﯿﭽﺎره ﺧﻮاﻫﯿـﺪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 77‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دروغ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬زﯾﺎﻧﮑﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم رو ﻧﻤﻮد و ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬آﯾـﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﻣـﺎن و ﯾـﺎران )ﺷـﻬﯿﺪﻣﺎن( ﻧﺮوﯾﻢ؟« اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮو ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ از دﻧﯿﺎ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺳﻮره ﻏﺎﻓﺮ‪ ،‬آﯾﻪ ‪33 -30‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪135 :‬‬
‫و آﻧﭽﻪ در دﻧﯿﺎ اﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﻨﺎ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫)‪ (1‬ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺑﺎ ﺷﺠﺎﻋﺘﯽ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺟﻨﮕﯿﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺨﺘﯽﻫﺎي ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬رﺿﻮان ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ در روز ﻋﺎﺷﻮرا ‪ .....‬ص ‪135 :‬‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤـﺎز ﻇﻬﺮ ﻓﺮا رﺳـﯿﺪ‪ ،‬اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ زﻫﯿﺮ ﺑﻦ ﻗﯿﻦ و ﺳـﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ اﻟّﻠﻪ ﺣﻨﻔﯽ اﻣﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺼﻒ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﺎﻧـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ )ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻤـﺎز ﺧﻮف( ﭘﯿﺶ روي آن ﺣﻀـﺮت ﺑﺎﯾﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﺻـﺤﺎب ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﯿﺮي ﺑﻪ ﻃﺮف ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آﻣﺪ‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ و ﺧﻮد را ﺳﭙﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﻤﻮد‪ ،‬و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺳﺘﻮار اﯾﺴﺘﺎد و ﺗﯿﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ او ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷّﺪت ﺟﺮاﺣﺎت ﺗﯿﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﯾﺎ! اﯾﻦ دﺷـﻤﻨﺎن را ﺑﻪ ﻟﻌﻨﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻗﻮم ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد ﮐﺮدهاي ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻦ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺳﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت ﺑﺮﺳﺎن‪ ،‬و از دردﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﺗﯿﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺧﺒﺮ ﺑﺪه‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻦ ﭘﺎداش ﺗﻮ را در ﯾﺎري ذرّﯾﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت ﻣﯽﺟﻮﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬رﺿﻮان ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ .‬در ﺑﺪن او ﺳﯿﺰده ﭼﻮﺑﻪ ﺗﯿﺮ‪ ،‬ﻏﯿﺮ از ﺟﺮاﺣﺎت ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ و ﻧﯿﺰهﻫﺎ دﯾﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ‪ .....‬ص ‪135 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺳﻮﯾﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﻄﺎع ﮐﻪ از رادﻣﺮدان ﺑﺎ ﺷﺨﺼّﯿﺖ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪136 :‬‬
‫و ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎ ﻧﻤﺎز اﻧﺲ داﺷﺖ‪ (1) ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺷـﺘﺎﻓﺖ و ﻫﻤﭽﻮن ﺷـﯿﺮ دﻻور ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ زﺧﻤﻬﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﺑﺴﯿﺎري ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺑﺪﻧﺶ وارد ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺻﺒﺮ را ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﺪن ﭘﺮ از زﺧﻢ در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﺘﮕﺎن اﻓﺘﺎد‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﯿﻬﻮش اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﺗﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ )ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪ و( ﺷـﻨﯿﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪ‪ «.‬ﺑﺎ زﺣﻤﺖ زﯾﺎد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از ﻣﯿﺎن ﮐﻔﺸـﺶ‪ ،‬ﭼﺎﻗﻮﯾﯽ را ﮐﻪ‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺮون آورد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬رﺿﻮان ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪«1» .‬‬
‫ﯾﺎران ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮاي ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻨﮓ ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در وﺻﻒ‬
‫آﻧﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪:‬‬
‫ﻗﻮم اذا ﻧﻮدوا ﻟﺪﻓﻊ ﻣﻠّﻤﮥ و اﻟﺨﯿﻞ ﺑﯿﻦ ﻣﺪّﻋﺲ و ﻣﮑﺮدس‬
‫ﻟﺒﺴﻮا اﻟﻘﻠﻮب ﻋﻠﯽ اﻟّﺪروع و اﻗﺒﻠﻮا ﯾﺘﻬﺎﻓﺘﻮن ﻋﻠﯽ ذﻫﺎب اﻻﻧﻔﺲ‬
‫»آﻧـﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﺮاي دﻓﻊ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺧﻮاﻧـﺪه ﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷـﻤﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰهدار‪ ،‬و ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ‪ ،‬در‬
‫ﺻﻒ ﻓﺸﺮده ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ آﻣﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬دﻟﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ روي زرهﻫﺎ ﻣﯽﭘﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﺎن ﺑﺮ ﮐﻒ و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺜﺎر ﺟﺎن ﻣﯽروﻧﺪ‪«.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 78‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫)‪ .(1‬ﺑﻌﻀـﯽ اﯾﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎن را ﮐﻪ ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﺷـﻬﯿﺪ از ﻏﯿﺮ ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﺷﻬﯿﺪ‬
‫ﺷﺪ )ﻣﻘﺘﻞ اﻟﺤﺴﯿﻦ )ع(‪ ،‬ﻣﻘّﺮم‪ ،‬ص ‪) (307‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪137 :‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﺪان رﻓﺘﻦ ﺑﺴﺘﮕﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪137 :‬‬
‫ﺟﺎﻧﺒﺎزي و ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ ......‬ص ‪137 :‬‬
‫)‪ (1‬ﯾﺎران اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺟﺰ ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮاي‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان آﻣﺎده ﺷﺪ‪ ،‬او داراي زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﭼﻬﺮه‪ ،‬و ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﺳـﯿﺮت ﺑﻮد‪ ،‬از ﭘﺪرش اﺟﺎزه رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﺑﻪ‬
‫او اﺟﺎزه داد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺄﯾﻮﺳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺪ و ﻗﺎﻣﺖ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را ﺑﻪ زﯾﺮ اﻓﮑﻨﺪ و ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻟّﻠﻬّﻢ اﺷـﻬﺪ ﻓﻘﺪ ﺑﺮز اﻟﯿﻬﻢ ﻏﻼم اﺷﺒﻪ اﻟّﻨﺎس ﺧﻠﻘﺎ و ﺧﻠﻘﺎ و ﻣﻨﻄﻘﺎ ﺑﺮﺳﻮﻟﮏ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﮐّﻨﺎ اذا اﺷﺘﻘﻨﺎ اﻟﯽ ﻧﺒّﯿﮏ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻧﺎ‬
‫ا ﻟﯿ ﻪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاﯾﺎ ﮔﻮاه ﺑﺎش‪ ،‬ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺻﻮرت و ﺳـﯿﺮت‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ و ﮔﻔﺘﺎر ﺷﺒﯿﻪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ رﺳﻮﻟﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺸﺘﺎق دﯾﺪار ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻮان ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺮدم رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺻﺪا زد‪» :‬اي ﭘﺴﺮ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪا رﯾﺸﻪ رﺣﻢ ﺗﻮ را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮ رﺣﻢ ﻣﺮا ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﯽ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد و ﺟﻨﮓ ﺳﺨﺘﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮔﺮوه‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪138 :‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻫﻼﮐﺖ اﻓﮑﻨﺪ‪ (1) ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﭘﺪر ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺻﺪا زد‪:‬‬
‫ﯾﺎ أﺑﺖ! اﻟﻌﻄﺶ ﻗـﺪ ﻗﺘﻠﻨﯽ‪ ،‬و ﺛﻘﻞ اﻟﺤﺪﯾﺪ ﻗﺪ اﺟﻬﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻓﻬﻞ اﻟﯽ ﺷـﺮﺑﮥ ﻣﺎء ﻣﻦ ﺳﺒﯿﻞ؟‪ ،‬اي ﺑﺎﺑﺎ! ﺷّﺪت ﺗﺸـﻨﮕﯽ ﺟﺎﻧﻢ را ﺑﻪ ﻟﺐ رﺳﺎﻧﺪه‪ ،‬و‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ اﺳﻠﺤﻪ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺟﺮﻋﻪ آﺑﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻢ رﺳﺪ؟‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫وا ﻏﻮﺛﺎه! ﯾﺎ ﺑﻨّﯽ ﻣﻦ اﯾﻦ آﺗﯽ ﺑﺎﻟﻤﺎء‬
‫‪ ،...‬آه از ﺑﯽﭘﻨﺎﻫﯽ! اي ﭘﺴـﺮ ﺟﺎﻧﻢ از ﮐﺠﺎ آب ﺑﯿﺎورم‪ ،‬ﺑﺮو اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮓ ﮐﻦ‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟّﺪت ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ دﯾﺪار ﮐﻨﯽ‪ ،‬او ﺑﺎ ﮐﺎﺳﻪاي ﭘﺮ از آب‪ ،‬ﺗﻮ را ﺳﯿﺮاب ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺲ از آن ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺸﻨﮕﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺟﻨﮓ ﺑﺴـﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ و ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﻘﺬ ﺑﻦ ﻣّﺮه ﻋﺒﺪي »‪ «1‬آن ﺣﻀﺮت را ﻫﺪف‬
‫ﺗﯿﺮ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﯿﺮ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺘﺎدن ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺷﺪ »‪ «2‬ﺻﺪا زد‪:‬‬
‫ﯾﺎ اﺑﺘﺎه! ﻋﻠﯿﮏ ﻣّﻨﯽ اﻟّﺴـ ﻼم‪ ،‬ﻫـﺬا ﺟـّﺪي ﯾﻘﺮؤك اﻟّﺴـ ﻼم و ﯾﻘﻮل ﻟﮏ‪ :‬ﻋّﺠﻞ اﻟﻘﺪوم ﻋﻠﯿﻨﺎ‪ ،‬اي ﺑﺎﺑﺎ! آﺧﺮﯾﻦ ﺳـﻼﻣﻢ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ ،‬اﯾﻨﮏ اﯾﻦ‬
‫ﺟّﺪم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬زودﺗﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﯿﺎ‪.‬‬
‫»ﺛّﻢ ﺷـﻬﻖ ﺷـﻬﻘﮥ ﻓﻤﺎت‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺻـﯿﺤﻪاي ﺑﻠﻨﺪ زد و ﺟﺎن ﺳﭙﺮد« اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آﻣﺪ )دﯾﺪ از دﻧﯿﺎ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ( ﺑﻪ ﺑﺎﻟﯿﻦ او ﻧﺸﺴﺖ و ﺧﻢ ﺷﺪ‪» ،‬‬
‫و وﺿﻊ ﺧّﺪه ﻋﻠﯽ ﺧّﺪه‬
‫‪ ،‬و ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬
‫__________________________________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 79‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫)‪ .(1‬و در ﻣﻘﺎﺗﻞ ﻣﺘﻌﺪد دﯾﮕﺮ ﻧﺎم اﯾﻦ ﺷﺨﺺ »ﻣّﺮة ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺬ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﻋﺒﺪي« ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬ﻃﺒﻖ ﻧﻘﻞ ﻣﻘﺎﺗﻞ اﻟّﻄﺎﻟﺒﯿﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﯿﺮ ﺑﺮ ﺣﻠﻘﺶ اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮد‪ ،‬و ﮔﻠﻮﯾﺶ را درﯾﺪ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت را ﻏﺮق در ﺧﻮن ﻧﻤﻮد‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪139 :‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻧﻬﺎد‪ (1) «.‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻗﺘﻞ اﻟﻠﱠﻪ ﻗﻮﻣﺎ ﻗﺘﻠﻮك‪ ،‬ﻣﺎ اﺟﺮأﻫﻢ ﻋﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬و ﻋﻠﯽ اﻧﺘﻬﺎك ﺣﺮﻣﮥ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻋﻠﯽ اﻟّﺪﻧﯿﺎ ﺑﻌﺪك اﻟﻌﻔﺎ‬
‫‪ ،‬ﺧـﺪا ﺑﮑﺸـﺪ آن ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﮐﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻘـﺪر آﻧﻬـﺎ ﺑﺮ ﺧـﺪا و ﻫﺘـﮏ ﺣﺮﻣﺖ رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ‪ ،‬ﮔﺴـﺘﺎﺧﯽ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮ دﻧﯿﺎ‪.‬‬
‫]ﺷﺮﺑﺘﯽ از ﻟﺐ ﻟﻌﻠﺶ ﻧﭽﺸﯿﺪﯾﻢ و ﺑﺮﻓﺖ روي ﻣﻪ ﭘﯿﮑﺮ او ﺳﯿﺮ ﻧﺪﯾﺪﯾﻢ و ﺑﺮﻓﺖ‬
‫ﮔﻮﯾﯽ از ﺻﺤﺒﺖ ﻣﺎ ﻧﯿﮏ ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﺎر ﺑﺴﺖ و ﺑﻪ ﮔﺮدش ﻧﺮﺳﯿﺪﯾﻢ و ﺑﺮﻓﺖ‬
‫ﺻﻮرت او ﺑﻪ ﻟﻄﺎﻓﺖ اﺛﺮ ﺻﻨﻊ ﺧﺪا اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ روﯾﺶ ﻧﻈﺮي ﺳﯿﺮ ﻧﺪﯾﺪﯾﻢ و ﺑﺮﻓﺖ‬
‫ﺣﻀـﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﺧﯿﻤﻪ ﺑﯿﺮون آﻣـﺪ و ﺻﺪا ﻣﯽزد‪» :‬ﯾﺎ ﺣﺒﯿﺒﺎه! ﯾﺎ اﺑﻦ اﺧﺎه‪ ،‬اي ﻣﺤﺒﻮب دﻟﻢ‪ ،‬اي ﺑﺮادرزادهام« ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﻟﯿﻦ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آﻣﺪ و ﺧﻮد را روي ﭘﯿﮑﺮ )ﺑﻪ ﺧﻮن ﻏﻠﺘﯿﺪه( او اﻓﮑﻨﺪ‪«1» .‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺰد ﺧﻮاﻫﺮ آﻣﺪ و او را ﺑﻪ ﺧﯿﻤﻪ زﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺑﻌﻀـﯽ ﻧﻮﺷـﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ )ع( ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ آراﻣﺶ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( زودﺗﺮ از آن ﺣﻀﺮت ﮐﻨﺎر ﺑﺪن ﭘﺎره ﭘﺎره ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ )ع(‬
‫آﻣﺪ )ﻣﻌﺎﻟﯽ اﻟّﺴﺒﻄﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ (415‬ﻣﺮﺣﻮم آﯾﺖ اﷲ ﺟﺰاﺋﺮي ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( ﺑﻪ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ )ع( آﻣـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﻪ زﯾﻨﺐ )س( اﻓﺘﺎد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺧﯿﻤﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗـﺪﺑﯿﺮ ﺣﻀـﺮت زﯾﻨﺐ )س( ﻧﻘﺶ‬
‫ﻣﻬّﻤﯽ در ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن ﺷّﺪت اﻧﺪوه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( داﺷﺖ‪) .‬ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻟّﺰﯾﻨﺒّﯿﮥ‪ ،‬ص ‪) (351‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪140 :‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺳﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪140 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺳـﭙﺲ ﻣﺮدان اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺻﺪا زد‪:‬‬
‫ﺻﺒﺮا ﯾﺎ ﺑﻨﯽ ﻋﻤﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬ﺻﺒﺮا ﯾﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺘﯽ ﻓﻮ اﻟﻠﱠﻪ ﻻ رأﯾﺘﻢ ﻫﻮاﻧﺎ ﺑﻌﺪ ﻫﺬا اﻟﯿﻮم اﺑﺪا‪،‬‬
‫اي ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻫﺎﯾﻢ ﺻﺒﺮ و ﺗﺤّﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اي ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻦ ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻌﺪ از اﻣﺮوز‪ ،‬ﺧﻮاري ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻮاﻧﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻀـﺮت ﻗﺎﺳﻢ( ﮐﻪ ﺻﻮرﺗﺶ ﮔﻮﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﭘﺎره ﻣﺎه ﻣﯽدرﺧﺸـﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﯿـﺪان ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ‬
‫دﺷـﻤﻨﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم اﺑﻦ ﻓﻀـﯿﻞ ازدي ﭼﻨﺎن ﺿـﺮﺑﻪاي ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﺮ ﺳﺮش زد‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺮش را ﺷﮑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﻧﺎﺣﯿﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ اﻓﺘـﺎد‪ ،‬ﺻـﺪا زد‪» :‬ﯾـﺎ ﻋّﻤﺎه! اي ﻋﻤﻮﺟﺎن ﺑﻪ دادم ﺑﺮس‪ «.‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎز ﺷـﮑﺎري‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿـﺪان‬
‫ﺗﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن ﺷـﯿﺮ ﺧﺸـﻤﮕﯿﻦ ﺑﻪ دﺷـﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺷﻤﺸـﯿﺮي ﺑﺮ اﺑﻦ ﻓﻀـﯿﻞ زد‪ ،‬او دﺳـﺘﺶ را ﺳﭙﺮ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻗﺮار داد‪ ،‬دﺳـﺘﺶ از‬
‫آرﻧـﺞ ﺟﺪا ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻌﺮه او ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺸـﮑﺮ دﺷـﻤﻦ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﺑﻦ ﻓﻀـﯿﻞ را از دﺳﺖ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺑﺪن‬
‫ﻧﺎزﻧﯿﻦ ﻗﺎﺳﻢ زﯾﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎي اﺳﺒﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن دم ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻧﺸـﺴﺖ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﻗﺎﺳﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﯾﺴﺘﺎده‪ ،‬و ﻗﺎﺳﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﺷّﺪت درد‪ ،‬ﭘﺎﻫﺎﯾﺶ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 80‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﺳﺎﯾﺪ‪ ،‬و اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻌﺪا ﻟﻘﻮم ﻗﺘﻠﻮك‪ ،‬و ﻣﻦ ﺧﺼﻤﻬﻢ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﮥ ﻓﯿﮏ ﺟّﺪك و‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪141 :‬‬
‫اﺑﻮك‪،‬‬
‫)‪ (1‬از رﺣﻤﺖ ﺧـﺪا دور ﺑﺎد‪ ،‬آن ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﮐﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ در ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﻣﻮرد ﺗﻮ )در دادﮔﺎه ﻋـﺪل اﻟﻬﯽ( ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﺻـﻤﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺟّﺪ و ﭘﺪر ﺗﻮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﭘﺪرت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻋّﺰ و اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯽ ﻋّﻤﮏ ان ﺗﺪﻋﻮه ﻓﻼ ﯾﺠﯿﺒﮏ‪ ،‬او ﯾﺠﯿﺒﮏ ﻓﻼ ﯾﻨﻔﻌﮏ ﺻﻮﺗﻪ‪ ،‬ﻫﺬا ﯾﻮم و اﻟﻠﱠﻪ ﮐﺜﺮ واﺗﺮه و ﻗّﻞ ﻧﺎﺻﺮه‬
‫‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺑﺮ ﻋﻤﻮﯾﺖ ﺳـﺨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ او را ﺑﻪ ﯾﺎري ﺑﺨﻮاﻧﯽ‪ ،‬وﻟﯽ او دﻋﻮﺗﺖ را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﮑﻨـﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﺟﻮاب او‬
‫ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻣﺮوز روزي اﺳﺖ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻋﻤﻮﯾﺖ ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬و ﯾﺎورش اﻧﺪك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭘﯿﮑﺮ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺗﭙﯿـﺪه ﻗﺎﺳﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﺑﺮ ﺳـﯿﻨﻪاش ﮔﺮﻓﺖ و آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ آورد و در ﮐﻨﺎر‬
‫ﭘﯿﮑﺮﻫﺎي ﺷﻬﯿﺪان اﻫﻞ ﺑﯿﺘﺶ‪ ،‬ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪141 :‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم دﯾﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺎن و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﯿﺪان رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﺪان آﻣﺪ و ﺻﺪا زد‪:‬‬
‫ﻫﻞ ﻣﻦ ذاّب ﯾﺬّب ﻋﻦ ﺣﺮم رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﻫﻞ ﻣﻦ ﻣﻮّﺣﺪ ﯾﺨﺎف اﻟﻠﱠﻪ ﻓﯿﻨﺎ؟ ﻫﻞ ﻣﻦ ﻣﻐﯿﺚ ﯾﺮﺟﻮ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﺎﻏﺎﺛﺘﻨﺎ؟ ﻫﻞ ﻣﻦ ﻣﻌﯿﻦ ﯾﺮﺟﻮ ﻣﺎ ﻋﻨﺪ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫ﻓﯽ اﻋﺎﻧﺘﻨﺎ‬
‫‪ ،‬آﯾﺎ دﻓﺎعﮐﻨﻨﺪهاي ﻫﺴﺖ ﮐﻪ از ﺣﺮﯾﻢ ﺣﺮم رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ دﻓﺎع ﮐﻨﺪ؟ آﯾﺎ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺎ از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﺪ؟ آﯾﺎ دادرﺳـﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﯿﺪ آﻧﭽﻪ در ﻧﺰد ﺧﺪا اﺳﺖ از ﻣﺎ دادرﺳﯽ ﮐﻨﺪ؟ آﯾﺎ ﯾﺎوري ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﯿﺪ آﻧﭽﻪ در ﻧﺰد ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ؟‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪142 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺑﺎ ﺷـﻨﯿﺪن ﺻﺪاي ﻣﻈﻠﻮﻣﺎﻧﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم‪ ،‬ﻧﺎﻟﻪ و ﺷﯿﻮن ﺑﺎﻧﻮان ﺣﺮم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ در ﺧﯿﻤﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ ﻟا ﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻧﺎوﻟﯿﻨﯽ وﻟﺪي اﻟّﺼﻐﯿﺮ ﺣّﺘﯽ اوّدﻋﻪ‬
‫‪ ،‬ﮐﻮدﮐﻢ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﮐﻮدك را ]ﮐﻪ ﻋﺒـﺪ اﻟّﻠﻪ ﯾـﺎ ﻋﻠﯽ اﺻـﻐﺮ ﻧـﺎم داﺷﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺑﺒﻮﺳـﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﯿﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪،‬‬
‫ﺣﺮﻣﻠﮥ ﺑﻦ ﮐﺎﻫﻞ اﺳﺪي او را ﻫﺪف ﺗﯿﺮ ﻗﺮار داد‪ ،‬آن ﺗﯿﺮ ﺑﺮ ﺣﻠﻘﻮﻣﺶ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و ﺳﺮ آن ﮐﻮدك را از ﺑﺪن ﺟﺪا ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻮدك را ﺑﮕﯿﺮ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮ دو ﮐﻒ دﺳﺘﺶ را ﺑﻪ زﯾﺮ ﮔﻠﻮي ﮐﻮدك ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫ﮐﻒ دﺳﺘﻬﺎﯾﺶ ﭘﺮ از ﺧﻮن ﺷﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن اﻓﮑﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻫّﻮن ﻋﻠّﯽ ﻣﺎ ﻧﺰل ﺑﯽ اﻧّﻪ ﺑﻌﯿﻦ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫‪ ،‬آﻧﭽﻪ اﻧﺪوه ﻣﺼﯿﺒﺖ را ﺑﺮاﯾﻢ آﺳﺎن ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از اﯾﻦ ﺧﻮن‪ ،‬ﻗﻄﺮهاي ﺑﻪ روي زﻣﯿﻦ ﻧﺮﯾﺨﺖ‪«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 81‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﻄﻠﺒﯽ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آن وﻗﺖ‪ ،‬وﻗﺖ وداع ﺑﺎ ﮐﻮدك ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﮑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﺟﻨﮓ اﺷـﺘﻐﺎل داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮاﻫﺮش ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم از ﺧﯿﻤﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮادر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرم! اﯾﻦ ﭘﺴﺮ ﺗﻮ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺳﻪ روز از ﻋﻤﺮش ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز آﺑﯽ ﻧﭽﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻧﻮزاد اﻧﺪﮐﯽ آب ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﻦ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آن ﻧﻮزاد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻄﺎب ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﯾﺎ ﻗﻮم ﻗﺪ ﻗﺘﻠﺘﻢ ﺷﯿﻌﺘﯽ و اﻫﻞ ﺑﯿﺘﯽ‪ ،‬و ﻗﺪ ﺑﻘﯽ ﻫﺬا اﻟّﻄﻔﻞ ﯾﺘﻠّﻈﯽ ﻋﻄﺸﺎ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻘﻮه ﺷﺮﺑﮥ ﻣﻦ اﻟﻤﺎء‬
‫‪ ،‬اي ﻣﺮدم! ﺷﻤﺎ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻣﻦ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪143 :‬‬
‫و ﺧﻮﯾﺸـﺎن ﻣﺮا ﮐﺸﺘﯿـﺪ‪ ،‬و از آﻧﻬﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻮدك ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﮐﻪ از ﺷـّﺪت ﺗﺸـﻨﮕﯽ‪ ،‬دﻫﺎن را ﺑﺎز و ﺑﺴـﺘﻪ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬او را ﺑﺎ اﻧـﺪﮐﯽ آب‪،‬‬
‫ﺳﯿﺮاب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ (1‬ﻫﻨﻮز ﮔﻔﺘﺎرش ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از دﺷـﻤﻨﺎﻧﺶ او را ﻫﺪف ﺗﯿﺮ ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ آن ﺗﯿﺮ ﺳﺮش را از ﺑﺪﻧﺶ ﺟﺪا ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم دﺷﻤﻨﺎن را ﺑﻪ ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﺳﺨﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﻣﺨﺘﺎر و ﻏﯿﺮ او ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻧﺒﺎزي و ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ ......‬ص ‪143 :‬‬
‫)‪ (1‬رواﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺸﻨﮕﯽ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺷﺪﯾﺪ و ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﺷﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادرش ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺗّﭙﻪ‬
‫ﻣﺸـﺮف ﺑﺮ آب ﻓﺮات رﻓﺘﻨﺪ »‪ «1‬ﮐﻪ وارد آب ﻓﺮات ﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﺒّﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ ﺟﻠﻮ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و درﮔﯿﺮي ﺷﺪﯾﺪي رخ داد‪ ،‬ﻣﺮدي از ﺑﻨﯽ دارم‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﻫﺪف ﺗﯿﺮ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺗﯿﺮ ﺑﻪ زﯾﺮ ﭼﺎﻧﻪ آن ﺣﻀﺮت اﺻﺎﺑﺖ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم آن ﺗﯿﺮ را ﺑﯿﺮون ﮐﺸـﯿﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎﯾﺶ را زﯾﺮ ﮔﻠﻮ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﮐﻔﻬﺎي دﺳﺘﺶ ﭘﺮ از ﺧﻮن ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن را ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫آﺳﻤﺎن ﭘﺎﺷﯿﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪:‬‬
‫اﻟّﻠﻬّﻢ اﻧّﯽ اﺷﮑﻮا اﻟﯿﮏ ﻣﺎ ﯾﻔﻌﻞ ﺑﺎﺑﻦ ﺑﻨﺖ ﻧﺒّﯿﮏ‬
‫‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ! ﺷﮑﺎﯾﺖ آﻧﭽﻪ را ﺑﺎ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺑﻪ درﮔﺎه ﺗﻮ ﻣﯽآورم‪.‬‬
‫در اﯾﻦ درﮔﯿﺮي‪ ،‬ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را از ﺣﺴـﯿﻦ ﺟـﺪا ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺑﻪ ﻋّﺒﺎس ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ او را ﮐﺸـﺘﻨﺪ »‪«2‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺳﻮگ ﺷﻬﺎدت‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در ﻣﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه‪» :‬و رﮐﺐ اﻟﻤﺴﻨﺎة« ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮ آن ﺗﻮده ﺧﺎك ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از آب ﺑﻮد ﺑﺎﻻ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ »ﻣﺴﻨﺎة« را ﻧﺎم‬
‫اﺳﺒﯽ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺑﻮد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬ﻗﺎﺗﻼن او دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي‪ :‬زﯾﺪ ﺑﻦ ورﻗﺎء ﺣﻨﻔﯽ‪ ،‬و ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻦ ﻃﻔﯿﻞ ﺳﻨﺒﺴﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪144 :‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﮔﺮﯾﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺮب در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫اﺣّﻖ اﻟّﻨﺎس ان ﯾﺒﮑﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻓﺘﯽ اﺑﮑﯽ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﮑﺮﺑﻼء‬
‫اﺧﻮه و اﺑﻦ واﻟﺪه ﻋﻠﯽ اﺑﻮ اﻟﻔﻀﻞ اﻟﻤﻀّﺮج ﺑﺎﻟّﺪﻣﺎء‬
‫و ﻣﻦ واﺳﺎه ﻻ ﯾﺜﻨﯿﻪ ﺷﯽء و ﺟﺎدﻟﻪ ﻋﻠﯽ ﻋﻄﺶ ﺑﻤﺎء‬
‫)‪» (1‬ﺳـﺰاوارﺗﺮﯾﻦ ﺷـﺨﺺ ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدن آن ﺟﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را در ﮐﺮﺑﻼ از ﻣﺼـﯿﺒﺘﺶ ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬او ﺑﺮادر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 82‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺪرش ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﮑﺮش آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻣﻮاﺳﺎت و اﯾﺜﺎر ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ او را از ﺑﺮادري ﺑﺎ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻣﻨﺼﺮف ﻧﺴﺎﺧﺖ‪ ،‬و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷّﺪت‬
‫ﺗﺸﻨﮕﯽ ﮐﻨﺎر آب ﻓﺮات آﻣﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آب ﻧﻨﻮﺷﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺒﺮد ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ‪ .....‬ص ‪144 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﻪ ﻣﯿـﺪان ﺗﺎﺧﺖ و دﺷـﻤﻨﺎن را ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬دﺷـﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ او آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀـﺮت ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ‬
‫دﺷﻤﻦ ﺟﻨﮕﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬و او در اﯾﻦ ﺣﺎل ﭼﻨﯿﻦ رﺟﺰ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻘﺘﻞ اوﻟﯽ ﻣﻦ رﮐﻮب اﻟﻌﺎر و اﻟﻌﺎر اوﻟﯽ ﻣﻦ دﺧﻮل اﻟّﻨﺎر‬
‫»ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻬﺘﺮ از زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻨﮕﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻨﮓ )ﻇﺎﻫﺮي ﺷﮑﺴﺖ( ﺑﻬﺘﺮ از ورود در آﺗﺶ دوزخ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از راوﯾﺎن )ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ( ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫و اﻟﻠﱠﻪ ﻣﺎ رأﯾﺖ ﻣﮑﺜﻮرا ﻗّﻂ ﻗﺪ ﻗﺘﻞ وﻟﺪه و اﻫﻞ ﺑﯿﺘﻪ و اﺻﺤﺎﺑﻪ )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪145 :‬‬
‫ارﺑﻂ ﺟﺄﺷﺎ ﻣﻨﻪ ‪ (1) ،...‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮد ﻣﻐﻠﻮب و ﮔﺮﻓﺘﺎري را ﻧﺪﯾﺪم ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﺎﻧﺪان و ﯾﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻋﯿﻦ ﺣـﺎل دﻻـورﺗﺮ از ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬او ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﺮ دﺷـﻤﻨﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪﯾـﺪ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬و آﻧﻬـﺎ از ﻃﺮف راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫روﺑﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺣﻤﻠﻪ ﺷﯿﺮ ﻣﯽﮔﺮﯾﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺳﯽ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮد آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻠﺦﻫﺎي‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه در ﭘﯿﺶ روﯾﺶ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻮد ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺖ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗّﻮة اﻟّﺎ ﺑﺎﻟﻠﱠﻪ‪.‬‬
‫« ﻧﻬﯽ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﻏﺎرت ﺧﯿﺎم ‪ .....‬ص ‪145 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﯿﻦ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺧﯿﻤﻪﻫﺎﯾﺶ را ﺟﺪا ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺻﺪا زد‪:‬‬
‫وﯾﻠﮑﻢ ﯾﺎ ﺷﯿﻌﮥ آل اﺑﯽ ﺳﻔﯿﺎن ان ﻟﻢ ﯾﮑﻦ ﻟﮑﻢ دﯾﻦ و ﮐﻨﺘﻢ ﻻ ﺗﺨﺎﻓﻮن اﻟﻤﻌﺎد ﻓﮑﻮﻧﻮا اﺣﺮارا ﻓﯽ دﻧﯿﺎﮐﻢ‬
‫‪ ،...‬واي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اي ﭘﯿﺮوان آل اﺑﻮ ﺳﻔﯿﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ دﯾﻦ ﻧﺪارﯾﺪ و از ﺣﺴﺎب روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﺳﺖ ﮐﻢ در دﻧﯿﺎي ﺧﻮد آزاد‬
‫ﻣﺮد ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﻋﺮب ﻫﺴﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺮ ﻓﺮﯾﺎد زد‪» :‬اي ﭘﺴـﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟« اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺟﻨﮕﻢ و ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪ‪،‬‬
‫زﻧﻬﺎ ﺗﻘﺼـﯿﺮي ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺠﺎوزان و ﻧﺎداﻧﺎن و ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮد را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﯿـﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ زﻧﺪهام ﻣﺘﻌّﺮض ﺣﺮم ﻣﻦ‬
‫ﻧﺸﻮﯾﺪ‪«.‬‬
‫ﺷﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ! اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدت را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪146 :‬‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺟﺎﻧﺴﻮز اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي آﺧﺮ ﺟﻨﮓ ‪ .....‬ص ‪146‌ :‬‬
‫)‪ (1‬آﻧﮕﺎه دﺷـﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮده‪ ،‬و در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم از آﻧﻬﺎ آب ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 83‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺳﻮدي ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﺪن آن ﺣﻀﺮت ﻫﻔﺘﺎد و دو زﺧﻢ وارد ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﯾﺴﺘﺎد ﺗﺎ اﻧﺪﮐﯽ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﺑﺮ ﺑﺪﻧﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و دﯾﮕﺮ ﻗﺪرت ﺟﻨﮓ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻧﺎﮔـﺎه ﺳـﻨﮕﯽ آﻣـﺪ و ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺶ ﺧﻮرد‪ ،‬داﻣﻨﺶ را ﺑﻠﻨـﺪ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺧﻮن ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺶ را ﭘﺎك ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﻗﻠﺐ او ﻫـﺪف ﺗﯿﺮ ﺳﻪ ﭘﺮ زﻫﺮآﻟﻮد‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﺴﻢ اﻟﻠﱠﻪ و ﺑﺎﻟﻠﱠﻪ و ﻋﻠﯽ ﻣّﻠﮥ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ‬
‫‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا و ﺗﻮّﮐﻞ ﺑﺮ ﺧﺪا و ﺑﺮ دﯾﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻫﺴﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺳﺮش را ﺑﻪ ﻃﺮف آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و ﻋﺮض ﮐﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻠّﻬﻢ اﻧّﮏ ﺗﻌﻠﻢ اﻧّﻬﻢ ﯾﻘﺘﻠﻮن رﺟﻼ ﻟﯿﺲ ﻋﻠﯽ وﺟﻪ اﻻرض اﺑﻦ ﺑﻨﺖ ﻧﺒّﯽ ﻏﯿﺮه‬
‫‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺗﻮ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻨﺎن ﻣﺮدي را ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ ﮐﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺟﺰ او ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑـﺎ دﺳﺖ آن ﺗﯿﺮ را از ﭘﺸﺖ ﺑﯿﺮون آورد‪ ،‬ﺧﻮن ﻫﻤﭽﻮن ﻧـﺎودان ﺟـﺎري ﺷـﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻨـﮓ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﺟﺎ اﯾﺴـﺘﺎد‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﺷﺨﺼـﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﺸـﺘﻨﺶ ﺟﻠﻮ ﻣﯽآﻣﺪ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺮدي از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻨﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ او »ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻧﺴـﺮ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم دﺷﻨﺎم داد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮش آن ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ اﻣﺎم‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم زد‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﻼه ﺧﻮد آن ﺣﻀﺮت ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ ﺳﺮش رﺳﯿﺪ‪ ،‬و آن ﮐﻼه ﺧﻮد ﭘﺮ از ﺧﻮن ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭘﺎرﭼﻪاي ﻃﻠﺒﯿـﺪ و ﺳـﺮش را ﺑﺎ آن ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﮐﻼهﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺖ آن را ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻧﻬﺎد و ﻋﻤﺎﻣﻪاش را روي آن‬
‫ﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪147 :‬‬
‫ذﮐﺮ ﺷﻬﺎدت ﺟﺎﻧﺴﻮز ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪147 :‬‬
‫)‪ (1‬در اﯾﻦ وﻗﺖ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن دﺳﺖ از ﺟﻨﮓ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺮداﮔﺮد آن ﺣﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ ﺑﻦ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ]ﮐﻪ ﯾﺎزده ﺳﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺪاﺷﺖ و[ ﺑﭽﻪاي ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﺑﻮد از ﺧﯿﻤﻪ ﺑﺎﻧﻮان ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و دوان دوان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻤﻮﯾﺶ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬و در ﮐﻨﺎر ﻋﻤﻮ اﯾﺴﺘﺎد‪.‬‬
‫اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم وﻗـﺘﯽ ﮐﻪ او را دﯾـﺪ ﺻـﺪا زد‪» :‬ﺧـﻮاﻫﺮم‪ ،‬او را ﻧﮕﻪ دار‪ ،‬زﯾﻨﺐ ﺳـﻼم اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻬـﺎ از ﺧﯿﻤﻪ ﺧـﺎرج ﺷـﺪ ﺗـﺎ او را‬
‫ﻧﮕﻬﺪارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﯿﻤﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﺷّﺪت ﺧﻮدداري ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬و اﻟﻠﱠﻪ ﻻ اﻓﺎرق ﻋّﻤﯽ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻋﻤﻮﯾﻢ ﺟﺪا ﻧﺸﻮم‪«.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از دﺷـﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ ﺣﺮﻣﻠﮥ ﺑﻦ ﮐﺎﻫﻞ‪ -‬ﺷﻤﺸﯿﺮش را ﺑﻪ ﻃﺮف اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮود آورد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»وﯾﻠﮏ ﯾﺎ ﺑﻦ اﻟﺨﺒﯿﺜـﮥ أ ﺗﻘﺘﻞ ﻋّﻤﯽ‪ ،‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﻓﺮزﻧـﺪ زن ﻧﺎﭘﺎك آﯾﺎ ﻋﻤﻮﯾﻢ را ﻣﯽﮐﺸـﯽ؟« آن ﻇﺎﻟﻢ ﺷﻤﺸـﯿﺮ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم ﻓﺮود آورد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ دﺳﺘﺶ را ﺳﭙﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻗﺮار داد‪ ،‬دﺳﺘﺶ ﺑﺮﯾﺪه و آوﯾﺰان ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺪا زد‪» :‬ﯾﺎ ﻋّﻤﺎه!‪ ،‬اي ﻋﻤﻮ ﺟﺎن‪«.‬‬
‫]و ﺑﻪ ﻧﻘﻞ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﺎ اّﻣﺎه‪ ،‬اي ﻣﺎدر ﺟﺎن‪[«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻋﺒﺪ اﻟﻠّﻪ را ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪاش ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﺑﺮادرزاده! در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺻﺒﺮ ﮐﻦ‪ ،‬و ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آن از درﮔﺎه‬
‫ﺧﺪا ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﯿﺮ و ﺳﻌﺎدت ﮐﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﺪران ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﻣﻠﻪ )ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد( ﮔﻠﻮي او را ﻫﺪف ﺗﯿﺮ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪148 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 84‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻗﺮار داد‪ ،‬آن ﺗﯿﺮ‪ (1) ،‬ﺳﺮ او از ﺑﺪن ﺟﺪا ﮐﺮد‪ ،‬و او در آﻏﻮش ﻋﻤﻮﯾﺶ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺟﺎن ﺳﭙﺮد‬
‫اﻧﺼﺮاف ﺷﻤﺮ از آﺗﺶ زدن ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ‪ .....‬ص ‪148 :‬‬
‫ﻫﻨﻮز اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺷـﻬﯿﺪ ﻧﺸـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷـﻤﺮ ﺑﻦ ذي اﻟﺠﻮﺷﻦ )ﻟﻌﻨـﮥ اﻟّﻠﻪ( ﺑﺎ ﻧﯿﺰه ﺑﻪ ﺧﯿﻤﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﯾﺎد زد‪» :‬آﺗﺶ ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﮐﻪ و آﻧﭽﻪ در ﻣﯿﺎن ﺧﯿﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﺑﺴﻮزاﻧﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﭘﺴﺮ ذي اﻟﺠﻮﺷﻦ! اﯾﻦ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﻮزاﻧﺪن ﺧﺎﻧﻮادهام آﺗﺶ ﻣﯽﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺎ آﺗﺶ‬
‫ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﯽ )ﯾﮑﯽ از ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن دﺷﻤﻦ( ﻧﺰد ﺷﻤﺮ آﻣﺪ و او را ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺮد‪ ،‬او ﺣﯿﺎ ﮐﺮد و از آﺗﺶ زدن ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﮐﻬﻨﻪ ‪ .....‬ص ‪148 :‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ]ﻫﻨﮕﺎم وداع ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﺎﻣﻪاي ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آن را زﯾﺮ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﯾﻢ ﺑﭙﻮﺷﻢ ﺗﺎ ﮐﺴﯽ‬
‫ﻣﺮا ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻧﮑﻨـﺪ‪ ،‬ﺷـﻠﻮار ﮐﻮﺗـﺎﻫﯽ آوردﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم آن را ﻧﭙﺴـﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﻟﺒﺎﺳـﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴـﺎن ﮔﺮﻓﺘـﺎر ذﻟّﺖ آن را‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻪ ﮐﻬﻨﻪاي ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﺎره ﭘﺎره ﮐﺮد و زﯾﺮ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﯾﺶ ﭘﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻟﺒﺎس ﮐﻬﻨﻪ را ﻧﯿﺰ از ﺑﺪﻧﺶ‬
‫ﺑﯿﺮون آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫]ﻟﺒﺎس ﮐﻬﻨﻪ ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ زﯾﺮ ﭘﯿﺮﻫﻨﺶ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﺮون ﻧﮑﻨﺪ ﺧﺼﻢ ﺑﺪ ﻣﻨﺶ ز ﺗﻨﺶ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪149 :‬‬
‫ﻟﺒﺎس ﮐﻬﻨﻪ ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﮐﻪ زﯾﺮ ﺳﻢ ﺳﺘﻮر‬
‫ﺗﻨﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﻨﺪ ﺟﺎﻣﻪ ﯾﺎ ﮐﻔﻨﺶ‬
‫)‪ (1‬ﺳـﭙﺲ ﺷﻠﻮاري ﮐﻪ از ﺑﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﯾﻤﻦ ﺑﻮد ﻃﻠﺒﯿﺪ و ﭘﺎره ﮐﺮد و ﭘﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬از آن ﺟﻬﺖ آن را ﭘﺎره ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ آن رﻏﺒﺖ ﻧﮑﻨﺪ و از‬
‫ﺑـﺪﻧﺶ ﺑﯿﺮون ﻧﯿﺎورد‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ )ﻟﻌﻨﻪ اﻟﻠﱠﻪ( آن را از ﺑﺪﻧﺶ ﺧﺎرج ﻧﻤﻮد‪ ،‬و آن ﺣﻀـﺮت را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬دﺳـﺘﻬﺎي ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دو ﭼﻮب ﺧﺸﮏ‪ ،‬ﻣﯽﺧﺸﮑﯿﺪ‪ ،‬و در زﻣﺴﺘﺎن ﻧﺮم ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻮن و ﭼﺮك‬
‫از آﻧﻬﺎ ﺟﺎري ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ او را ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺘﺎدن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﭘﺸﺖ اﺳﺐ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ و ﻓﺮﯾﺎد زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪149 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﮑﺮ ﻣﻄّﻬﺮ اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭘﺮ از زﺧﻢ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎ و ﺗﯿﺮﻫـﺎ و ﻧﯿﺰهﻫـﺎ ﮔﺮدﯾـﺪ‪» ،‬ﻓﺒﻘﯽ ﮐﺎﻟﻘﻨﻔـﺬ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺟﻮﺟﻪ‬
‫ﺗﯿﻎدار‪ ،‬ﺑـﺪﻧﺶ ﭘﺮ از ﺗﯿﺮ ﮔﺮدﯾـﺪ« ﯾﮑﯽ از ﻇﺎﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ وﻫﺐ ﻣﺰﻧﯽ« ﭼﻨﺎن ﻧﯿﺰهاي ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮﯾﺶ زد ﮐﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از‬
‫ﭘﺸﺖ اﺳﺐ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎم اﻓﺘﺎدن ﻧﺎﺣﯿﻪ راﺳﺖ ﺻﻮرﺗﺶ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﺴﻢ اﻟﻠﱠﻪ و ﺑﺎﻟﻠﱠﻪ و ﻋﻠﯽ ﻣّﻠﮥ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم از ﺧﯿﻤﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد زد‪:‬‬
‫وا اﺧﺎه‪ ،‬وا ﺳـّﯿﺪاه‪ ،‬وا اﻫﻞ ﺑﯿﺘﺎه ﻟﯿﺖ اﻟّﺴﻤﺎء اﻧﻄﺒﻘﺖ ﻋﻠﯽ اﻻرض‪ ،‬و ﻟﯿﺖ اﻟﺠﺒﺎل ﺗﺪﮐﺪﮐﺖ ﻋﻠﯽ اﻟّﺴﻬﻞ‪ ،‬اي واي ﺑﺮادرم‪ ،‬اي واي آﻗﺎﯾﻢ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 85‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اي واي ﺧﺎﻧﻮادهام! اي ﮐﺎش آﺳﻤﺎن ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽاﻓﺘﺎد‪ ،‬اي ﮐﺎش ﮐﻮﻫﻬﺎ ﻣﺘﻼﺷﯽ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻣﯽﭘﺎﺷﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪150 :‬‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪150 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺷـﻤﺮ ﺑﻪ ﺳـﭙﺎه ﺧﻮد ﻓﺮﯾﺎد زد »در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺷـﺨﺺ )اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم( در اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻪ ﻫﺴﺘﯿﺪ؟« وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن را ﺻﺎدر‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻟﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »زرﻋﮥ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﮏ« ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﭼﭗ آن ﺣﻀﺮت زد‪،‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ ﺿﺮﺑﻪاي‪ ،‬او را از ﭘﺎي درآورد‪ .‬ﻇﺎﻟﻢ دﯾﮕﺮي ﭼﻨﺎن ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮ ﮔﺮدن آن ﺣﻀﺮت زد‪ ،‬ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮ‬
‫زﻣﯿﻦ اﻓﺘـﺎد‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻧـﺎﺗﻮان ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮﺧﯿﺰد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ رو ﻣﯽاﻓﺘﺎد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺳـﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ‪ ،‬ﻧﯿﺰهاش را در ﮔﻮدي ﮔﻠﻮي آن‬
‫ﺣﻀـﺮت ﻓﺮوﺑﺮد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﻧﯿﺰه را ﺑﯿﺮون ﮐﺸـﯿﺪ و آن را ﺑﺮ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﺳـﯿﻨﻪاش ﮐﻮﺑﯿـﺪ‪ ،‬و ﺑﻌـﺪ ﺗﯿﺮ ﺑﺮ ﮔﻮدي ﮔﻠﻮﯾﺶ زد ﮐﻪ اﻣـﺎم ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟﺴـﻼم ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻧﺸـﺴﺖ و آن ﺗﯿﺮ را از ﮔﻠﻮﯾﺶ ﺑﯿﺮون آورد‪ ،‬دو ﮐﻒ دﺳـﺘﺶ را زﯾﺮ ﮔﻠﻮﯾﺶ ﻧﮕﻪ ﻣﯽداﺷﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫دﺳﺘﺶ ﭘﺮ از ﺧﻮن ﻣﯽﺷﺪ آن را ﺑﻪ ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﻣﯽﻣﺎﻟﯿﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻫﮑﺬا اﻟﻘﯽ ﻟا ﻠﱠﻪ ﻣﺨﻀﺒﺎ ﺑﺪﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻐﻀﻮﺑﺎ ﻋﻠّﯽ ﺣّﻘﯽ‬
‫‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﻢ رﻧﮕﯿﻦ ﻫﺴﺘﻢ و ﺣّﻘﻢ را ﻏﺼﺐ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدي ﮐﻪ در ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺘﺶ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮود آي‪ ،‬و او را راﺣﺖ ﮐﻦ‪«.‬‬
‫ﺧﻮﻟﯽ ﺑﻦ ﯾﺰﯾـﺪ اﺻـﺒﺤﯽ ﭘﯿﺶ دﺳﺘﯽ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺳـﺮ از ﺑـﺪن اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺟﺪا ﮐﻨﺪ ﺗﺮس و ﻟﺮز ﺑﺮ اﻧﺪاﻣﺶ اﻓﺘﺎد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﻧﺨﻌﯽ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﮔﻠﻮي اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺷﻤﺸﯿﺮ زد و در اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻣﻦ ﺳـﺮت را ﺟـﺪا ﮐﻨﻢ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽداﻧﻢ ﺗﻮ ﭘﺴـﺮ رﺳﻮل ﺧـﺪا و از ﻧﻈﺮ ﭘـﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن روي زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﯽ«‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺳﺮ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪151 :‬‬
‫ﺷﺮﯾﻔﺶ را ﺟﺪا ﻧﻤﻮد‪ .‬درود ﺧﺪا ﺑﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و دودﻣﺎن ﭘﺎﮐﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (1‬ﺷﺎﻋﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺎّي رزّﯾﮥ ﻋﺪﻟﺖ ﺣﺴﯿﻨﺎ ﻏﺪاة ﺗﺒﯿﺮه ﮐّﻔﺎ ﺳﻨﺎن‬
‫»ﮐﺪام ﻓﺎﺟﻌﻪ دردﻧﺎﮐﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻏﻢ ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺷـﻬﺎدت ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺮاﺑﺮي ﮐﻨﺪ‪ ،‬آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ دﺳﺘﻬﺎي ﺳﻨﺎن ﺳﺮ از‬
‫ﺑﺪن او ﺟﺪا ﮐﺮد؟« رواﯾﺖ ﺷﺪه‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺎر )در ﺳﺎل ‪ (64‬ﻗﯿﺎم ﮐﺮد‪ ،‬ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ را ﺑﺮﯾﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎﯾﺶ را ﻗﻄﻊ ﮐﺮد‪ ،‬و دﯾﮕﯽ را ﮐﻪ روﻏﻦ در آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آﺗﺶ ﺑﻪ ﺟﻮﺷﺶ آورد‪ ،‬و ﺳﻨﺎن را در ﻣﯿﺎن آن اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬و او‬
‫در ﻣﯿﺎن آن دﺳﺖ و ﭘﺎ زد و ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺮوش ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺑﺮوز ﻃﻮﻓﺎن ﺳﯿﺎه ‪ .....‬ص ‪151 :‬‬
‫)‪ (1‬اﺑﻮ ﻃﺎﻫﺮ ﺑﺮﺳـﯽ در ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺎﻟﻢ اﻟّﺪﯾﻦ از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﺷـﯿﻮن ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﯾﻦ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺗﻮ و ﭘﺴﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺗﻮ و ﭘﺴﺮ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎﯾﻪ و ﺷﮑﻞ ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺋﻢ )ﻋﺞ( را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 86‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫»ﺑﻬﺬا اﻧﺘﻘﻢ ﻟﻬﺬا‬
‫‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ اﻧﺘﻘﺎم ﮔﯿﺮم‪«.‬‬
‫رواﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺘﻞ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻏﺒﺎر ﺷﺪﯾﺪ و ﺳﯿﺎه و ﺗﺎرﯾﮑﯽ در آﺳﻤﺎن ﮐﺮﺑﻼ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ وزﯾﺪن ﺑﺎد ﺳﺮخ‪ ،‬ﺑﺮوز‬
‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﻮا‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪152 :‬‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺐ ﺗﺎرﯾـﮏ ﺷـﺪه ﮐﻪ ﻫﯿـﭻ ﮐﺲ و ﻫﯿـﭻ ﭼﯿﺰ دﯾـﺪه ﻧﻤﯽﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ دﺷـﻤﻨﺎن ﮔﻤـﺎن ﮐﺮدﻧـﺪ دﭼﺎر ﺑﻼ و ﻋـﺬاب اﻟﻬﯽ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺘﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊ درﻧﮓ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن ﻇﻠﻤﺖ و ﻃﻮﻓﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺤﻈﺎت ﺷﻬﺎدت ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از زﺑﺎن ﻫﻼل ‪ .....‬ص ‪152 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻫﻼل ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﻟﺸـﮑﺮ ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﺷﻨﯿﺪم ﯾﮑﯽ ﻓﺮﯾﺎد زد »اي اﻣﯿﺮ! ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﮋده ﺑﺎد‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﻤﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ را ﮐﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺻﻒ رﻓﺘﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم رﺳﺎﻧـﺪم‪ ،‬دﯾـﺪم او در ﺣﺎل ﺟﺎن ﮐﻨـﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺠﺮوح ﺑﻪ‬
‫ﺧـﻮن آﻏﺸـﺘﻪاي ﻧﺪﯾـﺪه ﺑـﻮدم ﮐﻪ ﭼﻬﺮهاي زﯾﺒـﺎﺗﺮ و ﻧﻮراﻧﯽﺗﺮ از ﭼﻬﺮه ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻮر ﺗﺎﺑـﺎن ﺻﻮرت‪ ،‬و زﯾﺒـﺎﯾﯽ‬
‫ﻗﯿﺎﻓﻪاش ﻣﺮا از اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن در ﻣﻮرد ﮐﺸﺘﻪﺷﺪﻧﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ﻃﻠﺐ آب ﮐﺮد‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم ﻣﺮدي ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫و اﻟﻠﱠﻪ ﻻـ ﺗـﺬوق اﻟﻤـﺎء ﺣّﺘﯽ ﺗﺮد اﻟﺤﺎﻣﯿـﮥ ﻓﺘﺸـﺮب ﻣﻦ ﺣﻤﯿﻤﻬـﺎ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا آب را ﻧﭽﺸـﯽ ﺗـﺎ وارد ﺣـﺎﻣﯿﻪ دوزخ ﮔﺮدي‪ ،‬و از آب‬
‫ﺟﻮﺷﺎن آن ﺑﻨﻮﺷﯽ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ! ﻣﻦ وارد ﺣﺎﻣﯿﻪ ﻧﮕﺮدم و از آب آن ﻧﻨﻮﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺟّﺪم رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ وارد ﮔﺮدم‪ ،‬و در ﺧﺎﻧﻪ او در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺻـﺪق در ﭘﯿﺸـﮕﺎه ﺧـﺪاي ﻣﻘﺘﺪر‪ ،‬ﺳـﮑﻮﻧﺖ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬و از آب ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﻧﻮﺷﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺷﮑﺎﯾﺖ رﻓﺘﺎر ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪153 :‬‬
‫ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭼﯿﺰي از رﺣﻢ را در دل ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ (1) ،‬ﺳـﺮش را در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬از ﺑﺪﻧﺶ ﺟﺪا‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺑﯽرﺣﻤﯽ و ﺳﻨﮕﺪﻟﯽ آﻧﻬﺎ ﺗﻌّﺠﺐ ﮐﺮدم و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از اﯾﻦ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ در اﻣﺮي ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻏﺎرت وﺳﺎﺋﻞ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪153 :‬‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم دﺷﻤﻨﺎن ﻏﺎرﺗﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﺎراج آﻧﭽﻪ در ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ اﺳﺖ ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﺣﻮﺑﻪ ﺣﻀﺮﻣﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺮاﻫﻦ آن ﺣﻀﺮت را ﻏﺎرت ﮐﺮد‪ ،‬آن را ﭘﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﭘﯿﺴﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪ و ﻣﻮﻫﺎي ﺑﺪﻧﺶ‬
‫رﯾﺨﺖ‪ .‬رواﯾﺖ ﺷﺪه در ﭘﯿﺮاﻫﻦ آن ﺣﻀﺮت ﺻﺪ و ده و اﻧﺪي ﭘﺎرﮔﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﺗﯿﺮ و ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﻧﯿﺰه وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﺑﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺳﯽ و ﺳﻪ ﺟﺎي اﺻﺎﺑﺖ ﻧﯿﺰه‪ ،‬و ﺟﺎي ﺳﻪ و ﭼﻬﺎر ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﺗﯿﻤﯽ ﺷﻠﻮار آن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮد‪ ،‬رواﯾﺖ ﺷﺪه او زﻣﯿﻦ ﮔﯿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ دو ﭘﺎﯾﺶ ﺑﯽﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ ﺣﻀـﺮﻣﯽ‪ ،‬ﻋﻤﺎﻣﻪ آن ﺣﻀﺮت را رﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ اودي )ﻟﻌﻨﻪ اﷲ( ﻋﻤﺎﻣﻪ آن ﺣﻀﺮت را رﺑﻮد‪ ،‬و آن‬
‫را ﺑﺮ ﺳﺮش ﮔﺬاﺷﺖ و دﯾﻮاﻧﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 87‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﺳﻮد ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻠﯿﻦ آن ﺣﻀﺮت را رﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺠـﺪل ﺑﻦ ﺳـﻠﯿﻢ ﮐﻠﺒﯽ اﻧﮕﺸﺘﺮي اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را رﺑﻮد‪ ،‬و در اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﮐﺮد‪ ،‬اﻧﮕﺸـﺘﺶ ﻗﻄﻊ ﺷـﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﺎن اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺟﺪا‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺎر روي ﮐﺎر آﻣﺪ‪ ،‬او را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮد و دﺳﺖ و ﭘﺎﻫﺎﯾﺶ را‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪154 :‬‬
‫ﻗﻄﻊ ﮐﺮد‪ ،‬و او را در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﮐﻪ در ﺧﻮن ﻏﻮﻃﻪور ﺑﻮد رﻫﺎ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ (1‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ‪ ،‬ﻗﻄﯿﻔﻪ آن ﺣﻀﺮت را ﮐﻪ از ﺟﻨﺲ ﺧّﺰ ﺑﻮد رﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫زره ﺑﺘﺮاء آن ﺣﻀـﺮت را ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ )ﻟﻌﻨﻪ اﻟﻠﱠﻪ( ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺨﺘﺎر‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر آن زره را ﺑﻪ ﻗﺎﺗﻞ‬
‫او اﺑﻮ ﻋﻤﺮه ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﯿﻊ ﺑﻦ ﺧﻠﻖ اودي ﺷﻤﺸﯿﺮ آن ﺣﻀﺮت را ﺗﺎراج ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ ﻣﺮدي از ﺑﻨﯽ ﺗﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻮد ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ‪ ،‬آن را رﺑﻮد‪.‬‬
‫و در رواﯾﺖ اﺑﻦ ﺳـﻌﺪ آﻣﺪه‪ :‬ﺷﻤﺸـﯿﺮ آن ﺣﻀـﺮت را ﻓﻼﻗﺲ ﻧﻬﺸـﻠﯽ رﺑﻮد‪ ،‬از ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ زﮐﺮﯾﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﺷﻤﺸﯿﺮ ﭘﺲ از‬
‫رﺑﻮدن ﻓﻼﻗﺲ‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر دﺧﺘﺮ ﺣﺒﯿﺐ ﺑﻦ ﺑﺪﯾﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻏﺎرت ﺷﺪه‪ ،‬ذو اﻟﻔﻘﺎر ﺣﻀـﺮت ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ذو اﻟﻔﻘﺎر و اﻣﺜﺎل آن از ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫﺎي ﻧﺒّﻮت و اﻣﺎﻣﺖ اﺳﺖ و در‬
‫ﺟﺎي ﺧﻮد ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راوﯾﺎن ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﮐﻪ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪن ﮐﻨﯿﺰ‪ ،‬و ﮔﺰارش ﺟﺎﻧﺴﻮز او ‪ .....‬ص ‪154 :‬‬
‫راوي ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻨﯿﺰي از ﺧﯿﻤﻪﻫﺎي ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺮدي ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﺎ اﻣﮥ اﻟﻠﱠﻪ اّن ﺳّﯿﺪك ﻗﺘﻞ‪ ،‬اي ﮐﻨﯿﺰ ﺧﺪا آﻗﺎي ﺗﻮ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﻨﯿﺰ ﮔﻮﯾـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را ﺷـﻨﯿﺪم ﺑـﺎ ﺷـﺘﺎب در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﮔﺮﯾﻪام ﺑﻠﻨـﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻤﻢ )ﺣﻀـﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴـ ﻼم( رﻓﺘﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻧﻮان ﺣﺮم وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا در اﯾﻦ ﺣﺎل دﯾﺪﻧﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺷﯿﻮن و ﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪155 :‬‬
‫ﻣﯽزدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺎرت ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ‪ ،‬و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺻﺪاي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﯾﮏ ﺑﺎﻧﻮ ‪ .....‬ص ‪155 :‬‬
‫)‪ (1‬دﺷـﻤﻨﺎن ﺑﺮاي ﻏﺎرت و ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮدن آﻧﭽﻪ در ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎي ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﻧﻮر ﭼﺸﻢ ﺣﻀـﺮت زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم از‬
‫ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﺶ دﺳﺘﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺣّﺘﯽ ﭼـﺎدري ﮐﻪ ﺑـﺎﻧﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﺮش ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آن را ﻣﯽﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ و ﺗﺎراج ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮان و ﺑﺎﻧﻮان‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ از ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﻓﺮاق ﺷﻬﯿﺪان ﻓﺮﯾﺎدﺷﺎن‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺣﻤﯿـﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻠﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺑﺎﻧﻮﯾﯽ از ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﻨﯽ ﺑﮑﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮش در ﻣﯿﺎن ﺳـﭙﺎه ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ ﺑﻮد دﯾـﺪ دﺷـﻤﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻏﺎرت ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸـﯿﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﮐﻨﺎر ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ آﻣﺪ و ﻓﺮﯾﺎد زد‪» :‬اي آل ﺑﮑﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ! آﯾﺎ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﺑﺎﻧﻮان رﺳﻮل‬
‫ﺧـﺪا ﺑﻪ ﯾﻐﻤـﺎ ﻣﯽرود؟ »ﻻـ ﺣﮑﻢ اﻟّـﺎ ﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﯾـﺎ ﻟﺜـﺎرات رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣـﺎﻧﯽ ﺟﺰ ﻓﺮﻣـﺎن ﺧـﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮگ ﺑﺮ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻏﯿﺮ ﺧﺪاﯾﯽ‪ ،‬اي ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ‪«1» «.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 88‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺷﻮﻫﺮ آن زن‪ ،‬ﻧﺰدش آﻣﺪ و دﺳﺘﺶ را ﮔﺮﻓﺖ و او را ﺑﻪ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم و ﺑﺎﻧﻮان در ﮐﻨﺎر ﺑﺪنﻫﺎي ﭘﺎره ﭘﺎره ﺷﻬﯿﺪان ‪ .....‬ص ‪155 :‬‬
‫رواﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ ]در روز ﯾﺎزدﻫﻢ دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻧﻮان و ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻫﻤﺎن روز ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﯽ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻠﯿﺪ ﺑﻨﯽ اﻣّﯿﻪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪156 :‬‬
‫ﺣﺮم را ﺑﻪ اﺟﺒـﺎر از ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧـﺪ‪ (1) ،‬و ﺧﯿﻤﻪﻫـﺎ را ﺑﻪ آﺗﺶ ﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و زﻧﺎن را ﺑﺎ ﺳـﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﭘﺎي ﺑﺮﻫﻨﻪ ﮐﻪ ﻟﺒﺎﺳـﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻏﺎرت ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﯿﻤﻪﻫﺎ ﺑﯿﺮون آوردﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮاري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳـﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآوردﻧﺪ‪،‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ را از ﮐﻨﺎر ﺑﺪن ﭘﺎره ﭘﺎره ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻋﺒﻮر دﻫﯿﺪ‪ «.‬آﻧﻬﺎ را از ﮐﻨﺎر ﻗﺘﻠﮕﺎه ﻋﺒﻮر دادﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﻧﻮان ﺑﻪ آن ﺑﺪنﻫﺎي ﭘﺎره ﭘﺎره ﺷﻬﯿﺪان ﻧﮕﺎه ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد ﮔﺮﯾﻪ ﺳﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺳﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﺸﺎن ﻣﯽزدﻧﺪ‪.‬‬
‫رواﯾﺖﮐﻨﻨﺪه )ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ( ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻓﻮ اﻟﻠﱠﻪ ﻻـ اﻧﺴـﯽ زﯾﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﻋﻠّﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺗﻨـﺪب اﻟﺤﺴـﯿﻦ‪ ،‬و ﺗﻨـﺎدي ﺑﺼﻮت ﺣﺰﯾﻦ و ﻗﻠﺐ ﮐﺌﯿﺐ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪاه! ﺻـّﻠﯽ ﻋﻠﯿﮏ ﻣﻼﺋﮑﮥ‬
‫اﻟّﺴـ ﻤﺎء ﻫﺬا ﺣﺴـﯿﻦ ﻣﺮّﻣﻞ ﺑﺎﻟّﺪﻣﺎء‪ ،‬ﻣﻘّﻄﻊ اﻻﻋﻀﺎء‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺗﮏ ﺳـﺒﺎﯾﺎ‪ ،‬اﻟﯽ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﻤﺸـﺘﮑﯽ و اﻟﯽ ﻣﺤّﻤﺪ اﻟﻤﺼﻄﻔﯽ ‪ ،...‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا زﯾﻨﺐ‬
‫دﺧﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻫﯽ ﺟﺎﻧﮑﺎه ﺑﺮاي ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺖ و ﺑﺎ ﺻـﺪاي اﻧـﺪوﻫﺒﺎر‪ ،‬و ﻗﻠﺒﯽ ﭘﺮ‬
‫درد ﺻﺪا ﻣﯽزد‪ :‬ﻓﺮﯾﺎد اي ﻣﺤّﻤﺪ! درود ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺗﻮ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﻮن ﻏﻮﻃﻪور اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻀﺎﯾﺶ ﭘﺎره ﭘﺎره‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬و دﺧﺘﺮاﻧﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳـﯿﺮ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷـﮑﺎﯾﺘﻢ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا و ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﻋﻠﯽ‬
‫ﻣﺮﺗﻀـﯽ و ﻓـﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا و ﺣﻤﺰه ﺳـّﯿﺪ ﺷـﻬﯿﺪا ﻋﻠﯿﻬﻤـﺎ اﻟﺴـﻼم ﻣﯽﺑﺮم‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد اي ﻣﺤّﻤـ ﺪ! اﯾﻦ ﺣﺴـﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ روي ﺧﺎك اﻓﺘﺎده‪ ،‬و ﺑﺎد‬
‫ﺷﻤـﺎل ﺧـﺎك ﺑﯿﺎﺑﺎن را ﺑﺮ ﺑـﺪﻧﺶ ﻣﯽﭘﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺎﭘﺎكزادﮔﺎن ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آه! ﭼﻪ اﻧـﺪوه ﺟﺎﻧﮑﺎه‪ ،‬و ﭼﻪ ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﺟﺎﻧﺴﻮز‪،‬‬
‫اﻣﺮوز ﻣﺮگ ﺟـّﺪم رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬اي ﯾﺎران ﻣﺤّﻤﺪ! اﯾﻨﻬﺎ ذرّﯾﻪ و ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه‬
‫ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪157 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻓﺮﯾﺎد اي ﻣﺤّﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ! دﺧﺘﺮاﻧﺖ را اﺳﯿﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎد ﺻﺒﺎ ﺑﺮ ﺑﺪﻧﺸﺎن ﻣﯽوزد‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺗﻮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮش را از ﭘﺸﺖ ﮔﺮدﻧﺶ ﺟﺪا ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺎﻣﻪ و ﻟﺒﺎﺳﺶ را ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘـﺪرم ﺑﻪ ﻓـﺪاي آن ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ روز دوﺷـﻨﺒﻪ ﺧﯿﻤﻪﻫﺎﯾﺶ ﻏﺎرت ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻓﺪاي آن ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﻃﻨﺎﺑﻬﺎي ﺧﯿﻤﻪاش ﺑﺮﯾﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺪرم ﺑﻪ‬
‫ﻓـﺪاي ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳـﻔﺮي رﻓﺖ ﮐﻪ اﻣﯿﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ در آن ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺮوﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﻣﺎن ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺪرم و ﺟﺎﻧﻢ ﻗﺮﺑﺎن‬
‫او ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﺑﺎﺑﯽ اﻟﻤﻬﻤﻮم ﺣّﺘﯽ ﻗﻀﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺑﯽ اﻟﻌﻄﺸﺎن ﺣّﺘﯽ ﻣﻀﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺑﯽ ﻣﻦ ﯾﻘﻄﺮ ﺷﯿﺒﺘﻪ ﺑﺎﻟّﺪﻣﺎء‪ ،‬ﺑﺎﺑﯽ ﻣﻦ ﺟّﺪه رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ اﻟﻪ اﻟّﺴﻤﺎء ﺑﺎﺑﯽ ﻣﻦ ﻫﻮ ﺳﺒﻂ‬
‫ﻧﺒّﯽ اﻟﻬـﺪي‪ ،‬ﺑـﺎﺑﯽ ﻣﺤّﻤـ ﺪ اﻟﻤﺼـﻄﻔﯽ‪ ،‬ﺑـﺎﺑﯽ ﺧﺪﯾﺠـﮥ اﻟﮑﺒﺮي‪ ،‬ﺑـﺎﺑﯽ ﻋﻠّﯽ اﻟﻤﺮﺗﻀـﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺑﯽ ﻓﺎﻃﻤـﮥ اﻟﺰﻫﺮاء ﺳـّﯿﺪة اﻟّﻨﺴﺎء ﺑﺎﺑﯽ ﻣﻦ رّدت ﻟﻪ‬
‫اﻟّﺸـ ﻤﺲ ﺣّﺘﯽ ﺻـﻠّﯽ‪ ،‬ﭘـﺪر و ﻣـﺎدرم ﺑﻪ ﻓـﺪاي آن ﺷﺨﺼـﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻏﻤﻬﺎي ﺑﺴـﯿﺎر ﺟﺎن ﺳﭙﺮد‪ ،‬ﭘـﺪرم ﺑﻪ ﻓـﺪاي آن ﻟﺐ ﺗﺸـﻨﻪات ﮐﻪ ﺑﺎ ﻟﺐ‬
‫ﻋﻄﺸﺎن ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻓﺪاي آن ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﻗﻄﺮات ﺧﻮن از ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺷﺮﯾﻔﺶ ﻣﯽرﯾﺰد‪ ،‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻓﺪاي آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟّﺪش‬
‫رﺳﻮل ﺧـﺪاي آﺳـﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺪرم ﺑﻪ ﻓـﺪاي آن ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﻧﺒﯿﺮه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﺪاﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻓﺪاي ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﺳـﺘﻮده ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 89‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻓﺪاي ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺪﯾﺠﻪ ﮐﺒﺮي ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم و ﻋﻠﯽ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺳﺮور زﻧﺎن ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪرم‬
‫ﺑﻪ ﻓﺪاي ﻓﺮزﻧﺪ آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺮاي او ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﻧﻤﺎزش را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻓﺎﺑﮑﺖ و اﻟﻠﱠﻪ ﮐّﻞ ﻋﺪّو و ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮان از دﺷﻤﻦ و دوﺳﺖ )ﺑﺎ دﯾﺪن ﺣﺎل زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم( ﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪158 :‬‬
‫ﺳﮑﯿﻨﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم ﮐﻨﺎر ﺑﺪن ﭘﺪر ‪ .....‬ص ‪158 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺣﻀـﺮت ﺳـﮑﯿﻨﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم دﺧﺘﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭘﯿﮑﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را در آﻏﻮش ﮐﺸﯿﺪ ]وﻟﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺳﮑﯿﻨﻪ در ﺑﺎﻟﯿﻦ ﭘـﺪر ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ[ »ﻓﺎﺟﺘﻤﻌﺖ ﻋـّﺪة ﻣﻦ اﻻﻋﺮاب ﺣّﺘﯽ ﺟّﺮوﻫﺎ ﻋﻨﻪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از اﻋﺮاب اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺳﮑﯿﻨﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم را از ﺑﺎﻟﯿﻦ ﭘﺪر ﮐﺸﯿﺪه و ﺟﺪا ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﺪن ﻧﺎزﻧﯿﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﺎﯾﻤﺎل اﺳﺒﻬﺎ ‪ .....‬ص ‪158 :‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ در ﻣﯿﺎن ﻟﺸﮑﺮش اﻋﻼم ﮐﺮد‪» :‬ﻣﻦ ﯾﻨﺘﺪب ﻟﻠﺤﺴﯿﻦ ﻓﯿﺆّﻃﺊ اﻟﺨﯿﻞ ﻇﻬﺮه و ﺻﺪره‪ ،‬ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎره ﺣﺴﯿﻦ داوﻃﻠﺐ ﺷﻮد و ﺑﺮ‬
‫ﭘﯿﮑﺮش ﺑﺘﺎزد و ﭘﺸﺖ و ﺳـﯿﻨﻪاش را ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺳﻢ ﺳـﺘﻮران ﮐﻨﺪ؟« ده ﻧﻔﺮ از دﺷـﻤﻨﺎن داوﻃﻠﺐ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﻬﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺳـﺤﺎق ﺑﻦ ﺣﻮﺑﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺮاﻫﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را رﺑﻮد ‪ -2‬اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ ‪ -3‬ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻦ ﻃﻔﯿﻞ ﺳﺒﯿﻌﯽ ‪ -4‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺻﺒﯿﺢ ﺻﯿﺪاوي‬
‫‪ -5‬رﺟﺎء ﺑﻦ ﻣﻨﻘـﺬ ﻋﺒﺪي ‪ -6‬ﺳـﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﺧﯿﺜﻤﻪ ﺟﻌﻔﯽ ‪ -7‬ﺻﺎﻟـﺢ ﺑﻦ وﻫﺐ ﺟﻌﻔﯽ ‪ -8‬واﺣـﻆ ﺑﻦ ﻏﺎﻧﻢ ‪ -9‬ﻫﺎﻧﯽ ﺑﻦ ﺛﺒﯿﺖ ﺣﻀـﺮﻣﯽ ‪-10‬‬
‫اﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ )ﻟﻌﻨﻬﻢ اﻟﻠﱠﻪ( اﯾﻨﻬﺎ ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮ ﺑﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﭘﺸﺖ و ﺳﯿﻨﻪ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫رواﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ده ﻧﻔﺮ ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾﺎد آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﮐﯿﺴﺘﯿﺪ؟‬
‫اﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺤﻦ رﺿﻀﻨﺎ اﻟّﺼﺪر ﺑﻌﺪ اﻟّﻈﻬﺮ ﺑﮑّﻞ ﯾﻌﺒﻮب ﺷﺪﯾﺪ اﻻﺳﺮ‬
‫»ﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﺳﯿﻨﻪ ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﻌﺪ از ﮐﻮﺑﯿﺪن اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﭘﺸﺘﺶ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺳﻢ اﺳﺒﻬﺎي ﭼﺎﻻك ﮐﺮدﯾﻢ و ﮐﻮﺑﯿﺪﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪159 :‬‬
‫»ﺣّﺘﯽ ﻃّﺤﻨﺎ ﺣﻨﺎﺟﺮ ﺻﺪره‪ (1) ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﺳﯿﻨﻪاش را ﻫﻤﭽﻮن آﺳﯿﺎ‪ ،‬ﻧﺮم ﮐﺮدﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﺑﻦ زﯾﺎد ﺟﺎﯾﺰه اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﻤﺮو زاﻫﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬آن ده ﻧﻔﺮ را ﻣﻮرد ﺗﻮّﺟﻪ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار دادﯾﻢ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ زﻧﺎ زاده ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر در ﻋﺼﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮد‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎﯾﺸﺎن را در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺦﻫﺎ ﺑﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﺄﻣﻮراﻧﺶ ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺒﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﺮ‬
‫ﭘﺸﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺳﯿﺎﻫﯽ ﻟﺸﮑﺮ ﺷﺪن ‪ .....‬ص ‪159 :‬‬
‫ﻋﻄﺎء ﺑﻦ اﺑﯽ رﺑﺎح ]ﻣﻔﺘﯽ اﻫﻞ ﻣّﮑﻪ‪ ،‬وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﺎل ‪ 114‬ه‪ .‬ق ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدي را دﯾﺪم ﮐﻮر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬او در ﺳﭙﺎه ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ در ﮐﺮﺑﻼ‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ ،‬از او ﭘﺮﺳـﯿﺪم‪» :‬ﭼﺮا ﭼﺸـﻤﺎﻧﺖ ﮐﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﮐﺮﺑﻼ در روز ﻋﺎﺷﻮرا )در ﻣﯿﺎن ﻟﺸﮑﺮ ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ( ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 90‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﻮدم‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻪ ﻧﯿﺰهاي اﻧﺪاﺧﺘﻢ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ زدم و ﻧﻪ ﺗﯿﺮي اﻓﮑﻨﺪم‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪام ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪،‬‬
‫ﺷﺐ ﺷﺪ ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ را ﺧﻮاﻧﺪم و ﺳﭙﺲ ﺧﻮاﺑﯿﺪم‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻮاب ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺟﺐ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎم رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﮑﺎر؟ ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﻢ را ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮا ﮐﺸﺎن ﮐﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﺣﻀـﺮت ﺑﺮد ﻧﺎﮔﺎه آن ﺣﻀـﺮت را در ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ دﯾﺪم‬
‫ﮐﻪ ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آﺳـﺘﯿﻨﺶ را ﺑﺎﻻـ زده و ﺣﺮﺑﻪاي در دﺳـﺘﺶ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﭘﯿﺶ روﯾﺶ ﻓﺮﺷـﺘﻪاي اﯾﺴـﺘﺎده ﺑﻮد ﮐﻪ در دﺳـﺘﺶ ﺷﻤﺸـﯿﺮي از‬
‫آﺗﺶ داﺷﺖ‪ ،‬او ﻧﻪ ﻧﻔﺮ از دوﺳﺘﺎن ﻣﺮا ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﯽزد‪ ،‬آن ﺷﺨﺺ در‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪160 :‬‬
‫آﺗﺶ ﺷﻌﻠﻪور ﻣﯽﺷﺪ‪ (1) ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀـﺮ آن ﺣﻀـﺮت ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪم و دو زاﻧﻮ در ﭘﯿﺶ روي آن ﺣﻀـﺮت ﻧﺸﺴـﺘﻢ و ﻋﺮض ﮐﺮدم‪» :‬اﻟّﺴﻼم‬
‫ﻋﻠﯿﮏ ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﺳـﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ اي رﺳﻮل ﺧﺪا!« ﺟﻮاب ﺳـﻼم ﻣﺮا ﻧﺪاد‪ ،‬و درﻧﮓ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺳـﺮش را ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ا»ي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا! ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺮا ﻫﺘﮏ ﮐﺮدي‪ ،‬و ﻋﺘﺮت ﻣﺮا ﮐﺸﺘﯽ‪ ،‬و ﺣّﻘﻢ را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﮑﺮدي‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺘﯽ اﻧﺠﺎم دادي‪«.‬‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدم‪» :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ زدم و ﻧﻪ ﻧﯿﺰه اﻓﮑﻨﺪم‪ ،‬و ﻧﻪ ﺗﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻢ« ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺻﺪﻗﺖ و ﻟﮑﻦ ﮐّﺜﺮت اﻟّﺴﻮاد‪،‬‬
‫راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ وﻟﯽ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰودن ﺳﯿﺎﻫﯽ ﻟﺸﮑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺷﺪي‪«.‬‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻦ ﺑﯿﺎ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺷـﺪم ﻧﺎﮔﺎه ﻃﺸﺘﯽ ﭘﺮ از ﺧﻮن دﯾﺪم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﺧﻮن ﭘﺴـﺮم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم اﺳﺖ‪ «.‬آﻧﮕﺎه از ﻫﻤﺎن‬
‫ﺧﻮن اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻣﻦ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺪار ﺷﺪم‪ ،‬دﯾﺪم ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺷﺪهام و ﺗﺎ ﺣﺎل ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻮر ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ورود ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز او ‪ .....‬ص ‪160 :‬‬
‫از رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳـﺮاﭘﺮدهاي از ﻧﻮر ﺑﺮاي دﺧﺘﺮم ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﻬـﺎ اﻟﺴـﻼم ﺑﺮ ﭘﺎ ﺳﺎزﻧـﺪ‪ ،‬و ﻓﺮزﻧـﺪم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮﯾـﺪه ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﺳـﺮاﭘﺮده‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم ﺑﻪ ﻓﺮزﻧـﺪش اﻓﺘـﺪ‪ ،‬ﺷـﯿﻮن و ﻧﺎﻟﻪاي از دل ﺑﺮﮐﺸـﺪ ﮐﻪ ﻫﯿـﭻ ﻓﺮﺷـﺘﻪ از ﻣﻘّﺮﺑﺎن‪ ،‬و ﻫﯿﭻ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي از ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﺧـﺪا‪ ،‬و ﻫﯿـﭻ ﻣﺆﻣﻨﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺤﺸـﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ ﺣﺎل او ﺑﮕﺮﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺮدي ﺧﻮش اﻧﺪام ﺑﺪون ﺳﺮ‪ ،‬ﻣﺠّﺴﻢ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﺗﻠﯿﻦ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪161 :‬‬
‫دادﺧﻮاﻫﯽ ﻣﺨﺎﺻﻤﻪ ﮐﻨﺪ‪ (1) ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در ﻗﺘﻞ او ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺷـﺮﮐﺖ ﺟﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻼك ﺳﺎزد‪ ،‬و‬
‫ﺳﭙﺲ زﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎز زﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم آﻧﺎن را ﺑﮑﺸﺪ‬
‫و ﺑﺎز زﻧـﺪه ﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم آﻧﺎن را ﺑﮑﺸـﺪ و ﺑﺎز زﻧـﺪه ﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬و از ذرّﯾﻪ ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﻓﺮدي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد و ﺧﺸﻤﻬﺎ ﻓﺮو ﻧﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬و اﻧﺪوﻫﻬﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ رﺣﻤﺖ ﮐﻨـﺪ ﺷـﯿﻌﯿﺎن ﻣﺎ را‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ اﯾﻨﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﻧﺎﮔﻮار‪ ،‬اﻧﺪوﻫﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ و اﻓﺴﻮﺳﯽ ﻓﺮاوان ﺧﻮردﻧﺪ‪.‬‬
‫و از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم در ﻣﯿﺎن ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ‬
‫از ﺑﺎﻧﻮان واﺑﺴـﺘﮕﺎﻧﺶ وارد ﻣﺤﺸـﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬از ﺳﻮي ﺧـﺪا ﻓﺮﻣﺎن آﯾـﺪ ﮐﻪ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴـ ﻼم ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺮوم ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑـﺪاﻧﻢ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧـﺪم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭼﻪ ﮐﺮدﻧـﺪ؟« ﺧﻄﺎب رﺳﺪ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﻈﺮ ﮐﻦ‪ ،‬او ﺑﻪ آن ﺳـﻮ‬
‫ﺑﻨﮕﺮد ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﺑﺎ ﭘﯿﮑﺮ ﺑﯽﺳـﺮ ﺑﺒﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎ اﯾﺴـﺘﺎده‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﯿﻮﻧﯽ ﮐﺸﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ از ﺷﯿﻮن او ﺷﯿﻮن ﮐﻨﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﮐّﺮوﺑﯿﺎن از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 91‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻧﺎﻟﻪ و اﻓﻐﺎن ﻣﺎ ﺑﺨﺮوﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽزﻧﺪ‪» :‬اي واي ﻓﺮزﻧﺪم! اي واي ﻣﯿﻮه دﻟﻢ‪«.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﻮد‪ ،‬و آﺗﺸﯽ را ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ »ﻫﺒﻬﺐ« اﺳﺖ و آن را‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪162 :‬‬
‫ﻫﺰار ﺳﺎل اﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﯿﺎه ﮔﺸﺘﻪ‪ (1) ،‬و ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺴﯿﻤﯽ ﺑﻪ آن راه ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و اﻧﺪوﻫﯽ از آن ﺧﺎرج ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺎﺗﻠﯿﻦ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﺮﺑﺎﯾﺪ‪ ،‬و آن آﺗﺶ ﺷﺮارهاي ﮐﺸﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ را در ﮐﺎم ﺧﻮد ﮔﯿﺮد‪ ،‬آن آﺗﺶ ﺷﯿﻬﻪ زﻧﺪ و ﺑﺨﺮوﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫ﺷﯿﻬﻪ زﻧﻨﺪ و ﺑﺨﺮوﺷـﻨﺪ‪ ،‬آﺗﺶ ﺑﺮاﻓﺮوزد‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﻓﺮوزﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه آﻧﻬﺎ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ! از ﭼﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺎ را ﻗﺒﻞ‬
‫از ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮ آﺗﺶ اﻓﮑﻨﺪي؟« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»اّن ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻟﯿﺲ ﮐﻤﻦ ﻻ ﯾﻌﻠﻢ‪،‬‬
‫آن ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﺪ ﺑﺎ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫]ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻀﻮﻟﯽ ﻣﻮﻗﻮف‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﯿﺴﺖ »‪«1‬‬
‫ﻋﺪم آﻣﺮزش ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪162 :‬‬
‫در ﺟﻠـﺪ ﺳـﯽ ام ﮐﺘﺎب ﺗـﺬﯾﯿﻞ ﺷـﯿﺦ اﻟﻤﺤـّﺪﺛﯿﻦ در ﺑﻐـﺪاد‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﻧّﺠﺎر‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﺷـﺮح ﺣﺎل ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ أﺑﻮ اﻟﻌّﺒﺎس ازدي رواﯾﺖ‬
‫ﺷـﺪه‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺷـﻨﯿﺪم ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺣﻀـﺮت ﻣﻮﺳـﯽ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻋﺮض ﮐﺮد‪:‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻫﺎرون )ﺑﺮادرم( از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪ ،‬او را ﺑﯿﺎﻣﺮز‪ «.‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳـﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم وﺣﯽ ﮐﺮد‪» :‬اي ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان! اﮔﺮ آﻣﺮزش‬
‫ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و آﯾﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺨﻮاﻫﯽ‪ ،‬دﻋﺎي ﺗﻮ را اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺟﺰ ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ را ﮐﻪ او را ﻧﯿﺎﻣﺮزم‪«.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﯾﻦ دو رواﯾﺖ را ﻣﺮﺣﻮم ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق رﺣﻤﻪ اﻟﻠﱠﻪ در ﮐﺘﺎب ﻋﻘﺎب اﻻﻋﻤﺎل ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﺆﻟّﻒ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪163 :‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺣﻮادث ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪163 :‬‬
‫اﺷﺎره‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻫﺎي ﺷﻬﯿﺪان ‪ .....‬ص ‪163 :‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ در روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﻪ ﺧﻮﻟﯽ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ اﺻﺒﺤﯽ و ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ازدي داد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ آن را‬
‫ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ دﺳـﺘﻮر داد ﺳـﺮ از ﺑﺪن ﺳﺎﯾﺮ ﺷـﻬﯿﺪان ﺟﺪا ﻧﻤﻮدﻧﺪ و آن ﺳﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذي اﻟﺠﻮﺷﻦ‪ ،‬و ﻗﯿﺲ ﺑﻦ‬
‫اﺷﻌﺚ‪ ،‬و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣّﺠﺎج ﺑﻪ ﺳﻮي اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺳﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ در روز ﻋـﺎﺷﻮرا ﺗـﺎ ﭘﺎﯾـﺎن‪ ،‬و در روز ﺑﻌـﺪ ﺗـﺎ ﻇﻬﺮ‪ ،‬در ﮐﺮﺑﻼ ﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 92‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺷﻬﯿﺪان را‪ ،‬از ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ رواﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﻮان ﺷﻬﯿﺪان را‪ ،‬از ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻮﻓﻪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪164 :‬‬
‫رواﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ (1) .‬ﺑـﺎﻧﻮان ﺣﺮم را ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮاﻧﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﭘـﺎره ﮔﻠﯿﻤﯽ ﺑﻪ ﭘﺸـﺘﺸﺎن اﻧـﺪاﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و داراي ﻣﺤﻤـﻞ و ﺳﺎﯾﺒﺎن‬
‫ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺻﻮرﺗﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎز ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺎﻧﺖﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻤﭽﻮن‬
‫اﺳﯿﺮان ﺗﺮك و روم در ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ وﺿﻊ و اﻧﺪوه ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﭼﻘﺪر اﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﯿﮑﻮ ﺳﺮوده ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﯾﺼّﻠﯽ ﻋﻠﯽ اﻟﻤﺒﻌﻮث ﻣﻦ آل ﻫﺎﺷﻢ و ﯾﻐﺰي ﺑﻨﻮه اّن ذا ﻟﻌﺠﯿﺐ‬
‫ﺑ»ﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه از دودﻣﺎن ﻫﺎﺷﻢ درود ﺑﻔﺮﺳـﺘﻨﺪ‪ ،‬و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺟﻨﮓ ﮐﺮده و آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺠﯿﺐ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫و ﺷﺎﻋﺮ دﯾﮕﺮ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫أ ﺗﺮﺟﻮ اّﻣﮥ ﻗﺘﻠﺖ ﺣﺴﯿﻨﺎ ﺷﻔﺎﻋﮥ ﺟّﺪه ﯾﻮم اﻟﺤﺴﺎب‪» .‬آﯾﺎ آن اّﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﮐﺸﺘﻨﺪ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺟّﺪش در روز ﺣﺴﺎب‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ دارﻧﺪ؟« رواﯾﺖ ﺷﺪه‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺮﻫﺎي ﺷﻬﯿﺪان ﮐﺮﺑﻼ ﻫﻔﺘﺎد و ﻫﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪﻫﺎي ﻋﺮب ﺑﺮاي ﺗﻘّﺮب ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬و‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﯾﻪ‪) ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﻬﺎ( ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻨﺪه ﺣﺎﻣﻞ ﺳﯿﺰده ﺳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ رﺋﯿﺴﺸﺎن ﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻫﻮازن ﺣﺎﻣﻞ دوازده ﺳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ رﺋﯿﺴﺸﺎن ﺷﻤﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺗﻤﯿﻢ ﺣﺎﻣﻞ ﻫﻔﺪه ﺳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﻮ اﺳﺪ ﺣﺎﻣﻞ ﺷﺎﻧﺰده ﺳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺬﺣﺞ ﺣﺎﻣﻞ ﻫﻔﺖ ﺳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪165 :‬‬
‫)‪ (1‬و ﺳﺎﯾﺮ ﻗﺒﺎﯾﻞ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ ﺳﯿﺰده ﺳﺮ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫رواﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ از ﮐﺮﺑﻼ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﺑﻨﯽ اﺳﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﯿﮑﺮﻫﺎي ﭘﺎك و ﺑﻪ ﺧﻮن ﺗﭙﯿﺪه‬
‫ﺷﻬﺪا ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را در ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﻣﺸّﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺪ‬
‫ورود اﺳﯿﺮان ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪165 :‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳـﻌﺪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن ﺷـﻬﺪا را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳـﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻮﻓﻪ رﺳﺎﻧﯿـﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﻨﺎر‬
‫دروازه ﮐﻮﻓﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﺷﺎي آﻧﻬﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﻮﯾﯽ از زﻧﺎن ﮐﻮﻓﻪ از ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﺳـﺮ ﺑﺮآورد و ﺻـﺪا زد‪» :‬ﻣﻦ اّي اﻻﺳﺎري اﻧﺘّﻦ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ اﺳـﯿﺮان از ﮐـﺪام ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻫﺴﺘﯿـﺪ؟« آﻧﻬﺎ در ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﺤﻦ اﺳﺎري آل ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺎ اﺳﯿﺮان از آل ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪«.‬‬
‫آن ﺑﺎﻧﻮ از ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﻓﺮود آﻣﺪ و آﻧﭽﻪ از روﭘﻮش و ﭘﯿﺮاﻫﻦ و روﺳﺮي داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و ﺑﻪ اﺳﯿﺮان داد‪ ،‬اﺳﯿﺮان آﻧﻬﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫و ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﻣﺜّﻨﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﯿﺮان ‪ .....‬ص ‪165 :‬‬
‫راوي ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻤﺮاه آن ﺑﺎﻧﻮان اﺳﯿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﯿﻤﺎري رﻧﺠﻮر و ﻻﻏﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻣﺜّﻨﯽ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺮاه اﺳـﯿﺮان ﺑﻮد‪ ،‬او ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻮ و رﻫﺒﺮش اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم اﯾﺜﺎر و ﻓﺪاﮐﺎري ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 93‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﮐﻤﺎل ﺻﺒﺮ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪،‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪166 :‬‬
‫ﺟﺮاﺣﺖﻫﺎي ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ و ﻧﯿﺰهﻫﺎي دﺷﻤﻦ را ﺗﺤّﻤﻞ ﮐﺮد‪ (1) ،‬او در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻏﺮق در ﺟﺮاﺣﺎت و زﺧﻤﻬﺎي ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﻮد‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از‬
‫ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﺧﺎرج ﺷﺪ و در ﺑﯿﻦ اﺳﯿﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺼّﻨﻒ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺼﺎﺑﯿﺢ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﻣﺜّﻨﯽ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻫﻔﺪه ﻧﻔﺮ از دﺷﻤﻨﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻫﻼﮐﺖ اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫در اﯾﻦ درﮔﯿﺮي‪ ،‬ﻫﯿﺠـﺪه زﺧﻢ ﺑﺮ ﺑـﺪﻧﺶ اﺻـﺎﺑﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﻓﺘـﺎد‪ ،‬داﺋﯿﺶ ﺑﻪ ﻧـﺎم اﺳـﻤﺎء ﺑﻦ ﺧـﺎرﺟﻪ او را ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ آورد و در آﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﺪاوا ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه او را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رواﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪«1» .‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه اﺳﯿﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دو ﭘﺴﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻧﺎم زﯾﺪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﭘﺮﺷﻮر ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم در ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪166 :‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﮕﺎه اﻫﻞ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ اﺳﯿﺮان ﻣﻈﻠﻮم اﻓﺘﺎد ﻧﺎﻟﻪ و ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رو ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫أﺗﻨﻮﺣﻮن و ﺗﺒﮑﻮن ﻣﻦ اﺟﻠﻨﺎ؟ ﻓﻤﻦ اﻟّﺬي ﻗﺘﻠﻨﺎ؟‪،‬‬
‫آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺎ ﻧﻮﺣﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و ﻣﯽﮔﺮﯾﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﺎ را ﮐﺸﺖ؟‬
‫ﺑﺸﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﺰﯾﻢ اﺳﺪي »‪ «2‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در آن روز زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم دﺧﺘﺮ اﻣﺎم‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺣﺴﻦ ﻣﺜّﻨﯽ )ع( رادﻣﺮد ارﺟﻤﻨﺪ و ﻋﺎﻟﻢ رﺑّﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﻋﺼـﺮ ﺧﻮد ﺳـﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اوﻗﺎف و ﺻﺪﻗﺎت اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ )ع( را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬او ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮﯾﺶ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ اﻟﺤﺴـﯿﻦ )ع( ازدواج ﮐﺮد‪ ،‬او در روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪ و ﺳﺨﺖ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﺑﺎ ﻣـﺪاوا ﺷـﻔﺎ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ اّدﻋﺎي اﻣﺎﻣﺖ ﻧﮑﺮد‪ ،‬و در ﺳﺎل ‪ 90‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي در ﻣـﺪﯾﻨﻪ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺴـﺮش ﺣﺴﻦ ﻣﺜّﻠﺚ‪ ،‬اّدﻋﺎي اﻣﺎﻣﺖ‬
‫ﮐﺮد‪) .‬ﺗﺴﻤﯿﮥ ﻣﻦ ﻗﺘﻞ ﻣﻊ اﻟﺤﺴﯿﻦ )ع(‪ ،‬ص ‪) (157‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬ﺷﺒﯿﺮ ﺑﻦ ﺧﺰﯾﻢ‪ ،‬و ﺧـﺬﯾﻢ ﺑﻦ ﺷـﺮﯾﮏ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪه ﮐﻪ از اﺻـﺤﺎب اﻣـﺎم ﺳـّﺠﺎد )ع( ﺑﻮد )اﺣﺘﺠﺎج ﻃﺒﺮﺳـﯽ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ (29‬و در‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺘﻮن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺤﺎر‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ 45‬ص ‪ 108‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﺑﺸﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﺰﯾﻢ اﺳﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪167 :‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدم‪:‬‬
‫ﻓﻠﻢ ار ﺧﻔﺮة ﻗّﻂ اﻧﻄﻖ ﻣﻨﻬﺎ‪ ،‬ﮐﺄﻧّﻬﺎ ﺗﻔﺮغ ﻋﻦ ﻟﺴﺎن اﻣﯿﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠّﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ و ﻗـﺪ اوﻣﺄت اﻟﯽ اﻟّﻨﺎس ان اﺳـﮑﺘﻮا‪ ،‬ﻓﺎرﺗّﺪت اﻻﻧﻔﺎس‬
‫و ﺳـﮑﻨﺖ اﻻﺟﺮاس‪ (1) ،‬ﺗـﺎ آن روز ﺑـﺎﻧﻮي ﭘﻮﺷـﯿﺪه و ﻧﺠﯿﺒﯽ را ﻣﺎﻧﻨـﺪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪﯾـﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬ﮐﻪ از او ﺷـﯿﻮاﺗﺮ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ ﺳـﺨﻨﺎﻧﺶ از زﺑﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮو ﻣﯽﺑﺎرﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﺎﮐﺖ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺴﻬﺎ در ﺳﯿﻨﻪﻫﺎ ﺣﺒﺲ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬زﻧﮕﻬﺎ ﮐﻪ در ﮔﺮدن اﺳﺒﻬﺎ و اﺳﺘﺮﻫﺎ ﺑﻮد از ﺣﺮﮐﺖ اﯾﺴﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﺣﻀـﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﱠﻪ و اﻟّﺼﻠﻮة ﻋﻠﯽ ﺟّﺪي ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و آﻟﻪ اﻟّﻄّﯿﺒﯿﻦ اﻻﺧﯿﺎر‪ .‬اّﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬
‫ﯾـﺎ اﻫـﻞ اﻟﺨﺘﻞ و اﻟﻐـﺪر و اﻟﺨـﺬل ا ﺗﺒﮑﻮن؟! ﻓﻼ رﻗﺄت اﻟﻌﺒﺮة و ﻻ ﻫـﺪأت اﻟّﺮﻧّـﮥ اﻧّﻤﺎ ﻣﺜﻠﮑﻢ ﮐﻤﺜﻞ اﻟّﺘﯽ َﻧَﻘَﻀْﺖ َﻏْﺰﻟَﻬﺎ ﻣِْﻦ ﺑَْﻌـِﺪ ﻗُﱠﻮٍة َأﻧ ْﮑﺎﺛًﺎ‬
‫َﺗﺘﱠِﺨُﺬوَن َأﯾْﻤﺎَﻧُﮑْﻢ َدَﺧًﻠﺎ ﺑَﯿَْﻨُﮑْﻢ اﻻ و ﻫﻞ ﻓﯿﮑﻢ اﻟّﺎ اﻟـّﺼ ﻠﻒ و اﻟّﻨﻈﻒ‪ ،‬و اﻟّﺼﺪر اﻟّﺸـ ﻨﻒ و ﻣﻠﻖ اﻻﻣﺎء و ﻏﻤﺰ اﻻﻋﺪاء؟ او ﮐﻤﺮﻋﯽ ﻋﻠﯽ دﻣﻨﮥ‬
‫او ﮐﻔّﻀﮥ ﻋﻠﯽ ﻣﻠﺤﻮدة‪ ،‬اﻻ ﺳﺎء ﻣﺎ ﻗّﺪﻣﺖ ﻟﮑﻢ اﻧﻔﺴﮑﻢ َأْن َﺳِﺨَﻂ اﻟﻠﱠُﻪ ﻋﻠﯿﮑﻢ‪ ،‬و ﻓﯽ اﻟﻌﺬاب اﻧﺘﻢ ﺧﺎﻟﺪون‪.‬‬
‫أ ﺗﺒﮑﻮن و ﺗﻨﺘﺤﺒﻮن‪ ،‬اي و اﻟﻠﱠﻪ ﻓـﺎﺑﮑﻮا ﮐﺜﯿﺮا‪ ،‬و اﺿـﺤﮑﻮا ﻗﻠﯿﻼـ‪ ،‬ﻓﻠﻘـﺪ ذﻫﺒﺘﻢ ﺑﻌﺎرﻫـﺎ و ﺷـﻨﺎرﻫﺎ و ﻟﻦ ﺗﺮﺣﻀﻮﻫﺎ ﺑﻐﺴﻞ ﺑﻌـﺪﻫﺎ اﺑـﺪا‪ ،‬و اﻧّﯽ‬
‫ﺗﺮﺣﻀﻮﻫﺎ ﻗﺘﻞ ﺳـﻠﯿﻞ ﺧﺎﺗﻢ اﻟّﻨﺒّﻮة‪ ،‬و ﻣﻌـﺪن اﻟّﺮﺳﺎﻟـﮥ‪ ،‬و ﺳـّﯿﺪ ﺷـﺒﺎب اﻫﻞ اﻟﺠﻨّﮥ‪ ،‬و ﻣﻼذ ﺧﯿﺮﺗﮑﻢ و ﻣﻔﺰع ﻧﺎزﻟﺘﮑﻢ و ﻣﻨﺎر ﺣّﺠﺘﮑﻢ و ﻣﺪرة‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 94‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺳّﻨﺘﮑﻢ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪168 :‬‬
‫اﻻ ﺳﺎء ﻣﺎ ﺗﺰرون‪ ،‬و ﺑﻌـﺪا ﻟﮑﻢ و ﺳـﺤﻘﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻘﺪ ﺧﺎب اﻟّﺴـ ﻌﯽ و ﺗّﺒﺖ اﻻﯾﺪي‪ ،‬و ﺧﺴـﺮت اﻟـّﺼ ﻔﻘﮥ و ﺑﺆﺗﻢ ﺑ َِﻐَﻀٍﺐ ﻣَِﻦ اﻟﻠﱠِﻪ َو ُﺿـ ِﺮﺑَْﺖ ﻋﻠﯿﮑﻢ‬
‫اﻟّﺬﻟّﮥ و اﻟﻤﺴﮑﻨﮥ‪.‬‬
‫وﯾﻠﮑﻢ ﯾﺎ اﻫﻞ اﻟﮑﻮﻓـﮥ أ ﺗـﺪرون اّي ﮐﺒـﺪ ﻟﺮﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﻓﺮﯾﺘﻢ‪ ،‬و اّي ﮐﺮﯾﻤـﮥ ﻟﻪ اﺑﺮزﺗﻢ‪ ،‬و اّي دم ﻟﻪ ﺳـﻔﮑﺘﻢ‪ ،‬و اّي ﺣﺮﻣﮥ ﻟﻪ اﻧﺘﻬﮑﺘﻢ‪ ،‬و ﻟﻘﺪ‬
‫ﺟﺌﺘﻢ ﺑﻬﺎ ﺻـﻠﻌﺎء ﻋﻨﻘﺎء ﺳﻮاء ﻓﻘﻤﺎء ]و ﻓﯽ ﺑﻌﻀﻬﺎ‪ :‬ﺧﺮﻗﺎء ﺷﻮﻫﺎء[ ﮐﻄﻼع اﻻرض‪ ،‬او ﻣﻼء اﻟّﺴﻤﺎء‪ ،‬اﻓﻌﺠﺒﺘﻢ ان ﺗﻤﻄﺮ اﻟّﺴﻤﺎء دﻣﺎ‪ ،‬و ﻟََﻌﺬاُب‬
‫اﻟ ْﺂِﺧَﺮِة َأْﺧﺰي و اﻧﺘﻢ ﻻ ﺗﻨﺼـﺮون و ﻻ ﯾﺴﺘﺨﻔّﻨﮑﻢ اﻟﻤﻬﻞ‪ ،‬ﻓﺎﻧّﻪ ﻻ ﯾﺤﻔﺰه اﻟﺒﺪار‪ ،‬و ﻻ ﯾﺨﺎف ﻓﻮت اﻟّﺜﺎر‪ ،‬و اّن رﺑّﮑﻢ ﻟﺒﺎﻟﻤﺮﺻﺎد‪ (1) ،‬ﺣﻤﺪ و‬
‫ﺳﭙﺎس ﻣﺨﺼﻮص ﺧـﺪا اﺳﺖ‪ ،‬و درود ﺑﺮ ﭘﺪرم ﻣﺤّﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺎك و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه او ﺑﺎد‪ .‬اّﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدم‬
‫ﮐﻮﻓﻪ! اي ﻧﯿﺮﻧﮕﺒﺎزان‪ ،‬ﺑﯽوﻓﺎﯾﺎن و ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﺎن! آﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺎ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﺷـﮑﺘﺎن ﺧﺸﮏ ﻣﺒﺎد‪ ،‬و ﻧﺎﻟﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮو ﻧﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ ﻣﺜﻞ‬
‫آن زﻧﯽ اﺳـﺖ ﮐﻪ رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﺧـﻮد را ﭘﺲ از ﺗﺎﺑﯿـﺪن ﺑـﺎز ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﻀـﯿﻠﺘﯽ در ﺷـﻤﺎ ﻫﺴﺖ؟ ﻻـف و ﮔﺰاف‪ ،‬آﻟـﻮدﮔﯽ و ﺳـﯿﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﭘﺮﮐﯿﻨﻪ‪ ،‬در ﻇﺎﻫﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﮐﻨﯿﺰ ﭼﺎﭘﻠﻮس‪ ،‬و در ﺑﺎﻃﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ دﺷـﻤﻨﺎن ﺳـﺨﻦﭼﯿﻦ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺒﺰيﻫﺎ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ در ﻟﺠﻨﺰارﻫﺎ روﯾﯿﺪه‪ ،‬و ﯾﺎ‬
‫ﻧﻘﺮهاي ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻗﺒﺮ ﻣﺮده را ﺑﯿﺎراﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﯿـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي آﺧﺮت ﺧﻮد ﮐﺮدار زﺷﺘﯽ از ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎر‪ ،‬و در‬
‫ﻋﺬاب ﺟﺎوﯾﺪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿـﺪ؟ و ﻓﺮﯾﺎد ﮔﺮﯾﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽدﻫﯿـﺪ؟ آري ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﺎﯾـﺪ زﯾﺎد ﺑﮕﺮﯾﯿـﺪ و ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺨﻨﺪﯾـﺪ‪ ،‬ﮐﻪ داﻣﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﺎر و‬
‫ﻧﻨﮓآﻟﻮده ﻧﻤﻮدهاﯾـﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ آن را ﺑﺸﻮﯾﯿﺪ؟ ﺧﻮن ﺳـﺮور ﺟﻮاﻧﺎن اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ و ﭘﻨﺎه ﻧﯿﮑﺎن ﺷـﻤﺎ و ﮔﺮﯾﺰﮔﺎه ﭘﯿﺶ آﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﮔﻮار ﺷﻤﺎ‪ ،‬و ﺟﺎﯾﮕﺎه رﻓﯿﻊ ﺣّﺠﺖ ﺷﻤﺎ و ﺑﺰرگ و رﻫﺒﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺷﻤﺎ را رﯾﺨﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪169 :‬‬
‫)‪ (1‬اي ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ! ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﺎر زﺷﺘﯽ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﯿﺪ‪ ،‬از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا دور ﺑﺎﺷـﯿﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﻮﺷﺸـﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺖ و‬
‫دﺳـﺘﻬﺎي ﺷـﻤﺎ از ﮐﺎر ﺑﺮﯾﺪه ﺷﺪ‪ ،‬و در ﺳﻮداي ﺧﻮد زﯾﺎن دﯾﺪﯾﺪ و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﮔﺸﺘﯿﺪ‪ ،‬و ﺳـّﮑﻪ ﺧﻮاري و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻤﺎ زده‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫واي ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ اي اﻫﻞ ﮐﻮﻓﻪ! آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿـﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺟﮕﺮي از رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را ﺑﺮﯾﺪﯾﺪ؟ و ﭼﻪ اﻓﺮاد ﭘﻮﺷـﯿﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺣﺠﺎب را از ﺣﺮﻣﺶ ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪﯾﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺧﻮﻧﯽ را از او رﯾﺨﺘﯿﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ اﺣﺘﺮاﻣﯽ را از او ﻫﺘﮏ ﮐﺮدﯾﺪ؟‬
‫ﻗﻄﻌﺎ ﮐﺎري ﺑﺲ ﻫﻮﻟﻨﺎك‪ ،‬زﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﻧﺎروا‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖﺑﺎر و ﺷﺮمآور ﺑﻪ ﻟﺒﺮﯾﺰي ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﯿﻦ‪ ،‬و ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ آﺳﻤﺎن اﻧﺠﺎم دادﯾﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ ﮐﻪ آﺳﻤﺎن در اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺧﻮن ﺑﺒﺎرد؟‬
‫ﻫﻤﺎﻧـﺎ ﺷـﮑﻨﺠﻪ و ﻋـﺬاب ﺟﻬﺎن آﺧﺮت‪ ،‬ﻧﻨﮕﯿﻦﺗﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﮐﺴـﯽ ﺷـﻤﺎ را ﯾﺎري ﻧﮑﻨـﺪ و از ﻣﻬﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ داده ﺷـﺪه اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﯿﺸـﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺷﺘﺎﺑﺰده ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و او از ﻓﻮت )اﻧﺘﻘﺎم( ﻧﻤﯽﻫﺮاﺳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ در ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫راوي ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ را ﺣﯿﺮان و ﺑﻬﺖزده دﯾﺪم ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﺣﯿﺮت اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ دﻧﺪان ﻣﯽﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺮﻣﺮدي را ﮔﺮﯾﺎن دﯾﺪم در ﮐﻨﺎرم اﯾﺴـﺘﺎده‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﮔﺮﯾﺴﺖ ﮐﻪ رﯾﺸﺶ ﺧﯿﺲ ﺷﺪ‪ ،‬و در ﺣﺎل ﮔﺮﯾﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒّﻮت ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاي ﺷـﻤﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺮان ﺷـﻤﺎ ﺑﺮﺗﺮ از ﭘﯿﺮان دﯾﮕﺮ‪ ،‬و ﺟﻮاﻧﺎﻧﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﺟﻮاﻧﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬و زﻧﺎﻧﺘﺎن ﺑﺮﺗﺮ از زﻧﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬و ﻧﺴﻞ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از ﻧﺴﻠﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺧﻮار ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺷﮑﺴﺖﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪170 :‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺻﻐﺮي ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪170 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 95‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬

‫)‪ (1‬زﯾﺪ ﺑﻦ اﻣﺎم ﮐﺎﻇﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺪرم از ﺟّﺪش رواﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺻﻐﺮي ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم »‪ «1‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ از ﮐﺮﺑﻼ وارد ﮐﻮﻓﻪ ﺷﺪ اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ را )در ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم( ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﱠﻪ ﻋﺪد اﻟّﺮﻣﻞ و اﻟﺤﺼـﯽ وزﻧﮥ اﻟﻌﺮش اﻟﯽ اﻟّﺜﺮي اﺣﻤﺪه و اؤﻣﻦ ﺑﻪ و اﺗﻮّﮐﻞ ﻋﻠﯿﻪ و اﺷـﻬﺪ ان ﻻ اﻟﻪ اﻟّﺎ اﻟﻠﱠﻪ وﺣﺪه ﻻ ﺷﺮﯾﮏ ﻟﻪ‪ ،‬و‬
‫اّن ﻣﺤّﻤـ ﺪا ﻋﺒـﺪه و رﺳﻮﻟﻪ‪ ،‬و اّن ذّرﯾﺘﻪ ذﺑﺤﻮا ﺑﺸّﻂ اﻟﻔﺮات ﺑﻐﯿﺮ ذﺣﻞ و ﻻ ﺗﺮاث‪ ،‬ﺣﻤـﺪ و ﺳـﭙﺎس ﻣﯽﮔﺬارم ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﻋﺪد ﺷﻦﻫﺎ و‬
‫رﯾﮕﻬـﺎ و ﻫﻤـﻮزن ﺟﻬـﺎن از ﻋﺮش ﺗـﺎ ﺧـﺎك‪ ،‬او را ﺳـﺘﺎﯾﺶ ﮐﻨﻢ و ﺑﻪ او اﯾﻤـﺎن آوردهام‪ ،‬و ﺑﺮ او ﺗﻮّﮐـ ﻞ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬و ﮔـﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ ﺧـﺪاي ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﺷـﺮﯾﮏ ﻧـﺪارد‪ ،‬و اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺑﻨﺪه و رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ذرّﯾﻪ و ﻓﺮزﻧﺪان او را در ﮐﻨﺎر ﻓﺮات ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﮐﺴﯽ را ﻧﮑﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻃﻠﺐ ﻗﺼﺎص ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟّﻠﻬﻢ اﻧّﯽ أﻋﻮذ ﺑﮏ ان اﻓﺘﺮي ﻋﻠﯿﮏ اﻟﮑﺬب‪ ،‬و ان اﻗﻮل ﻋﻠﯿﮏ ﺧﻼف ﻣﺎ اﻧﺰﻟﺖ ﻣﻦ اﺧﺬ اﻟﻌﻬﻮد ﻟﻮﺻﯿّﮥ ﻋﻠّﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪،‬‬
‫اﻟﻤﺴـﻠﻮب ﺣّﻘﻪ اﻟﻤﻘﺘﻮل ﺑﻐﯿﺮ ذﻧﺐ‪ -‬ﮐﻤﺎ ﻗﺘﻞ وﻟﺪه ﺑﺎﻻﻣﺲ‪ -‬ﻓﯽ ﺑﯿﺖ ﻣﻦ ﺑﯿﻮت اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﻓﯿﻪ ﻣﻌﺸﺮ ﻣﺴﻠﻤﮥ ﺑﺄﻟﺴﻨﺘﻬﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺴﺎ ﻟﺮءوﺳﻬﻢ‪ ،‬ﻣﺎ دﻓﻌﺖ‬
‫ﻋﻨﻪ ﺿـﯿﻤﺎ ﻓﯽ ﺣﯿﺎﺗﻪ‪ ،‬و ﻻ ﻋﻨـﺪ ﻣﻤﺎﺗﻪ ﺣّﺘﯽ ﻗﺒﻀـﺘﻪ اﻟﯿﮏ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد اﻟّﻨﻘﯿﺒـﮥ‪ ،‬ﻃّﯿﺐ اﻟﻌﺮﯾﮑـﮥ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ﻣﺸـﻬﻮر اﻟﻤﺬاﻫﺐ ﻟﻢ ﺗﺄﺧﺬه‬
‫اﻟﻠّﻬﻢ ﻓﯿﮏ ﻟﻮﻣﮥ ﻻﺋﻢ‪،‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺻـﻐﺮي ﻫﻤﺎن دﺧﺘﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( او را ﻫﻤﺴـﺮ ﺑﺮادرزادهاش ﺣﺴﻦ ﻣﺜّﻨﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬او ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮش‬
‫ﺳﮑﯿﻨﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ در ﮐﺮﺑﻼ و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻋﺎﺷﻮرا و ﺣﻮادث اﺳﺎرت ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪171 :‬‬
‫و ﻻ ﻋـﺬل ﻋﺎذل‪ ،‬ﻫـﺪﯾﺘﻪ ﯾﺎ رّب ﻟﻼﺳـﻼم ﺻـﻐﯿﺮا‪ ،‬و ﺣﻤﺪت ﻣﻨﺎﻗﺒﻪ ﮐﺒﯿﺮا‪ ،‬و ﻟﻢ ﯾﺰل ﻧﺎﺻـﺤﺎ ﻟﮏ و ﻟﺮﺳﻮﻟﮏ ﺻـﻠﻮاﺗﮏ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ ﺣّﺘﯽ‬
‫ﻗﺒﻀـﺘﻪ اﻟﯿﮏ زاﻫﺪا ﻓﯽ اﻟّﺪﻧﯿﺎ ﻏﯿﺮ ﺣﺮﯾﺺ ﻋﻠﯿﻬﺎ‪ ،‬راﻏﺒﺎ ﻓﯽ اﻵﺧﺮة ﻣﺠﺎﻫﺪا ﻟﮏ ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻠﮏ‪ ،‬رﺿﯿﺘﻪ ﻓﺎﺧﺘﺮﺗﻪ و ﻫﺪﯾﺘﻪ اﻟﯽ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪،‬‬
‫)‪ (1‬ﺧـﺪاﯾﺎ! ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم از اﯾﻨﮑﻪ دروغ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﻨﺪم‪ ،‬و ﺑﺮ ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﻮد ﻓﺮﺳـﺘﺎدهاي ﺳـﺨﻨﯽ ﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬رﺳﻮل ﺗﻮ ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎ‬
‫)ي ﻣﺤﮑـﻢ( ﺑﺮاي وﺻـّﯽ ﺧـﻮد ﻋﻠﯽ ﺑـﻦ اﺑﯽ ﻃـﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿـﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﻣﺮدم ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﻬـﺎ ﺣّﻘﺶ را ﻏﺼﺐ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و او را ﺑﯽﮔﻨـﺎه‬
‫ﮐﺸـﺘﻨﺪ‪ -‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪش دﯾﺮوز )روز ﻋﺎﺷﻮرا(‪ -‬در ﺧﺎﻧﻪاي از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺪا )ﮐﺮﺑﻼ( در ﻧﺰد ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن زﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﮐ ﺸﺘ ﻪ ﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫اي ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳـﺮﺷﺎن! ﮐﻪ ﻧﻪ در زﻧﺪﮔﯽ او )ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم( ﺳﺘﻤﯽ را دﻓﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮﮔﺶ او را ﯾﺎري ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫آﻧﮑﻪ روﺣﺶ را ﻗﺒﺾ ﮐﺮدي در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻃﯿﻨﺘﯽ ﭘـﺎك‪ ،‬و ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه‪ ،‬ﻓﻀـﺎﯾﻠﯽ ﻣﻌﺮوف ﻫﻤﮕﺎن‪ ،‬و ﻋﻘﺎﺋـﺪي ﻧﯿﮏ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ! او در راه ﺗﻮ از ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻼﻣﺘﮕﺮان ﻧﻬﺮاﺳﯿﺪ‪ ،‬و از ﻧﮑﻮﻫﺶ ﮐﺴﯽ ﺑﺎك ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ]ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را از ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻫﺪاﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮدي‪ ،‬و در ﺑﺰرﮔﯽ‪ ،‬ﺧﺼﺎل اﺧﻼﻗﯽ او‬
‫را ﺳـﺘﻮدي‪ ،‬او ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت )ﺻـﻠﻮات ﺗﻮ ﺑﺮ او و ﺑﺮ آﻟﺶ( اﻗﺪام ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮدي‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺮص و دﻟﺒﺴـﺘﮕﯽ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و ﺷـﯿﻔﺘﻪ آﺧﺮت ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي رﺿﺎي ﺗﻮ در راه ﺗﻮ ﺟﻬﺎد و ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮد‪ ،‬او‬
‫را ﭘﺴﻨﺪﯾﺪي و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪي و او را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﺪاﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮدي‪.‬‬
‫اّﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﻫﻞ اﻟﮑﻮﻓﮥ‪ ،‬ﯾﺎ اﻫﻞ اﻟﻤﮑﺮ و اﻟﻐﺪر و اﻟﺨﯿﻼء‪ ،‬ﻓﺎﻧّﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﺑﺘﻼﻧﺎ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﮑﻢ و اﺑﺘﻼﮐﻢ ﺑﻨﺎ ﻓﺠﻌﻞ ﺑﻼءﻧﺎ ﺣﺴﻨﺎ‪ ،‬و‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪172 :‬‬
‫ﺟﻌﻞ ﻋﻠﻤﻪ ﻋﻨـﺪﻧﺎ‪ ،‬و ﻓﻬﻤﻪ ﻟﺪﯾﻨﺎ ﻓﻨﺤﻦ ﻋﯿﺒﮥ ﻋﻠﻤﻪ‪ ،‬و وﻋﺎء ﻓﻬﻤﻪ و ﺣﮑﻤﺘﻪ‪ ،‬و ﺣّﺠﺘﻪ ﻋﻠﯽ اﻫﻞ اﻻرض ﻓﯽ ﺑﻼده ﻟﻌﺒﺎده‪ ،‬اﮐﺮﻣﻨﺎ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﮑﺮاﻣﺘﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 96‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫و ﻓّﻀﻠﻨﺎ ﺑﻨﺒّﯿﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ َﻋﻠﯽ َﮐﺜِﯿٍﺮ ﻣِﱠﻤْﻦ ﺧﻠﻖ ﺗﻔﻀﯿﻼ ﺑّﯿﻨﺎ‪.‬‬
‫ﻓﮑـّﺬﺑﺘﻤﻮﻧﺎ و ﮐّﻔﺮﺗﻤﻮﻧـﺎ‪ ،‬و رأﯾﺘﻢ ﻗﺘﺎﻟﻨـﺎ ﺣﻼﻻـ‪ ،‬و اﻣﻮاﻟﻨﺎ ﻧﻬﺒﺎ‪ ،‬ﮐﺄﻧّﻨﺎ اوﻻد ﺗﺮك او ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﻗﺘﻠﺘﻢ ﺟـّﺪﻧﺎ ﺑﺎﻻﻣﺲ‪ ،‬و ﺳـﯿﻮﻓﮑﻢ ﺗﻘﻄﺮ ﻣﻦ‬
‫دﻣﺎﺋﻨـﺎ اﻫـﻞ اﻟﺒﯿﺖ‪ ،‬ﻟﺤﻘـﺪ ﻣﺘﻘـّﺪم‪ ،‬ﻗّﺮت ﻟـﺬﻟﮏ ﻋﯿﻮﻧﮑﻢ‪ ،‬و ﻓﺮﺣﺖ ﻗﻠﻮﺑﮑﻢ‪ ،‬اﻓْﺘِﺮاًء َﻋَﻠﯽ اﻟﻠﱠِﻪ و ﻣﮑﺮا ﻣﮑﺮﺗﻢ َو اﻟﻠﱠُﻪ َﺧﯿُْﺮ اﻟ ْﻤـﺎِﮐِﺮﯾَﻦ‪ (1) ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ! اي اﻫﻞ ﺣﯿﻠﻪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ و ﺑﯽوﻓﺎ و ﺧﻮدﺧﻮاه‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﺎﻧﻮادهاي ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎ آزﻣﺎﯾﺶ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﻣـﺎ از آزﻣـﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﯿﮏ ﺑﯿﺮون آﻣـﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻋﻠﻤﺶ را در ﻧﺰد ﻣﺎ ﻗﺮار داد و ﻣﺎ را داراي ﻓﻬﻢ و درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺎ ﮐﺎﻧﻮن‬
‫ﻋﻠﻢ ﺧﺪا و ﻣﺮﮐﺰ ﻓﻬﻢ و ﺣﮑﻤﺖ او‪ ،‬و ﺣّﺠﺖ او ﺑﺮ اﻫﻞ زﻣﯿﻦ در ﺷـﻬﺮﻫﺎﯾﺶ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺘﺶ‪ ،‬ﮐﺮاﻣﺖ‬
‫داد‪ ،‬و ﺑﻪ وﺟﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﻤﺎ ﻣﺎ را دروﻏﮕﻮ‬
‫داﻧﺴﺘﯿـﺪ‪ ،‬و در ﻣﻮرد ﻣﺎ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳـﯽ ﻧﻤﻮدﯾـﺪ‪ ،‬ﮐﺸـﺘﻦ ﻣﺎ را ﺣﻼل داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬و اﻣﻮال ﻣﺎ را ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ ﻣﺎ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﺮك و ﮐﺎﺑﻞ‬
‫ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ دﯾﺮوز ﺟّﺪ ﻣﺎ )ﺣﻀـﺮت ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم( را ﮐﺸﺘﯿﺪ‪ ،‬و ﺧﻮن ﻣﺎ از ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮐﯿﻨﻪﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﯽﭼﮑﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺸﻢ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﺎروا روﺷﻦ ﺷﺪ‪ ،‬و دﻟﺘﺎن ﺷﺎد ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ دروﻏﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺮﻧﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﮑﺮﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻼ ﺗﺪﻋﻮﻧّﮑﻢ اﻧﻔﺴﮑﻢ اﻟﯽ اﻟﺠﺬل ﺑﻤﺎ اﺻﺒﺘﻢ ﻣﻦ دﻣﺎﺋﻨﺎ‪ ،‬و ﻧﺎﻟﺖ اﯾﺪﯾﮑﻢ ﻣﻦ اﻣﻮاﻟﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺎّن ﻣﺎ اﺻﺎﺑﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﺼﺎﺋﺐ اﻟﺠﻠﯿﻠﮥ و‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪173 :‬‬
‫اﻟّﺮزاﯾـﺎ اﻟﻌﻈﯿﻤـﮥ »ﻓِﯽ ِﮐﺘﺎٍب ﻣِْﻦ َﻗﺒِْﻞ َأْن َﻧﺒَْﺮَأﻫﺎ ِإﱠن ذﻟ َِﮏ َﻋَﻠﯽ اﻟﻠﱠِﻪ َﯾِﺴـ ﯿٌﺮ‪ ،‬ﻟ َِﮑﯿْﻼ َﺗْﺄَﺳْﻮا َﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﻓﺎَﺗُﮑْﻢ َو ﻻ َﺗْﻔَﺮُﺣﻮا ﺑ ِﻤﺎ آﺗﺎُﮐْﻢ َو اﻟﻠﱠُﻪ ﻻ ﯾُِﺤﱡﺐ‬
‫ُﮐﱠﻞ ُﻣْﺨﺘﺎٍل َﻓُﺨﻮٍر‪«.‬‬
‫ﺗّﺒﺎ ﻟﮑﻢ‪ ،‬ﻓﺎﻧﺘﻈﺮوا اﻟّﻠﻌﻨﮥ و اﻟﻌﺬاب‪ ،‬ﻓﮑﺄن ﻗﺪ ﺣّﻞ ﺑﮑﻢ و ﺗﻮاﺗﺮت ﻣﻦ اﻟّﺴـ ﻤﺎء ﻧﻘﻤﺎت‪ ،‬ﺑﻌﺬاب‪ ،‬و ﯾُِﺬﯾَﻖ ﺑَْﻌَﻀُﮑْﻢ ﺑَْﺄَس ﺑَْﻌٍﺾ ﺛّﻢ ﺗﺨّﻠﺪون ﻓﯽ‬
‫اﻟﻌـﺬاب اﻻﻟﯿﻢ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣـﮥ ﺑﻤﺎ ﻇﻠﻤﺘﻤﻮﻧﺎ َأﻻ ﻟَْﻌَﻨـُﮥ اﻟﻠﱠِﻪ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﻈﺎﻟ ِِﻤﯿَﻦ‪ (1) ،‬ﻣﺒـﺎدا ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ از ﻣـﺎ رﯾﺨﺘﯿـﺪ‪ ،‬و اﻣﻮاﻟﯽ را ﮐﻪ از ﻣﺎ‬
‫ﺗﺎراج ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺎد ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺑﺰرگ و ﺣﻮادث ﺗﻠﺦ ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮاري ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﯿﺪ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺗﻘﺪﯾﺮات اﻟﻬﯽ ﺛﺒﺖ ﺑﻮد ﻗﺒﻞ‬
‫از آﻧﮑﻪ زﻣﯿﻦ را ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﻨـﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺮ ﺧـﺪا آﺳـﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ از دﺳﺖ دادهاﯾـﺪ‪ ،‬ﺗـﺄّﺳﻒ ﻧﺨﻮرﯾـﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ دﻟﺒﺴﺘﻪ و ﺷﺎدﻣﺎن ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﻣﺘﮑّﺒﺮ ﻓﺨﺮ ﻓﺮوﺷﯽ را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«1» .‬‬
‫اي ﮐﻮﻓﯿﺎن! ﻣﺮﮔﺘﺎن ﺑﺎد! ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻋﺬاب و ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺎﺷـﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ وارد ﺷﻮد‪ ،‬و ﻋﺬاﺑﻬﺎي ﭘﯽ در ﭘﯽ از آﺳـﻤﺎن‬
‫ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﻓﺮو رﯾﺰد‪ ،‬ﮐﻪ ﺷـﻤﺎ را ﻫﻼك ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺷـﻤﺎ را در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺟﺎن ﯾﮏ دﯾﮕﺮ اﻧﺪازد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ وارد ﻋﺬاب دردﻧﺎك روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻇﻠﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ روا داﺷﺘﯿﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﺎد‪.‬‬
‫وﯾﻠﮑﻢ أ ﺗﺪرون اّﯾﮥ ﯾﺪ ﻃﺎﻋﻨﺘﻨﺎ ﻣﻨﮑﻢ و اّﯾﮥ ﻧﻔﺲ ﺗﺮﻏﺐ اﻟﯽ ﻗﺘﺎﻟﻨﺎ؟ ام ﺑﺎّﯾﮥ رﺟﻞ ﻣﺸﯿﺘﻢ اﻟﯿﻨﺎ ﺗﺒﻐﻮن ﻣﺤﺎرﺑﺘﻨﺎ؟‬
‫ﻗﺴﺖ و اﻟﻠﱠﻪ ﻗﻠﻮﺑﮑﻢ‪ ،‬و ﻏﻠﻈﺖ اﮐﺒﺎدﮐﻢ‪ ،‬و ﻃﺒﻊ ﻋﻠﯽ اﻓﺌﺪﺗﮑﻢ‪ ،‬و ﺧﺘﻢ ﻋﻠﯽ اﺳﻤﺎﻋﮑﻢ و اﺑﺼﺎرﮐﻢ و ﺳّﻮل ﻟﮑﻢ اﻟﺸﯿﻄﺎن‪ ،‬و اﻣﻠﯽ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﻗﺘﺒﺎس از آﯾﻪ ‪ 22‬و ‪ 23‬ﺳﻮره ﺣﺪﯾﺪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪174 :‬‬
‫ﻟﮑﻢ و ﺟﻌﻞ ﻋﻠﯽ ﺑﺼﺮﮐﻢ ﻏﺸﺎوة ﻓﺎﻧﺘﻢ ﻻ ﺗﻬﺘﺪون‪ (1) ،‬واي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﺪام دﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﮐﺮد؟ و ﮐﺪام دل ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺎ‬
‫رﻏﺒﺖ ﻧﻤﻮد؟ و ﺑﺎ ﮐﺪاﻣﯿﻦ ﭘﺎي‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﯾﺪ؟ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا دل ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ و ﺑﯽرﺣﻢ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺟﮕﺮﻫﺎﯾﺘﺎن درﺷﺖ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ دﻟﻬﺎ و ﮔﻮﺷـﻬﺎ و ﭼﺸﻤﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده ﺷﺪ‪ ،‬و ﺷﯿﻄﺎن زﺷﺘﯿﻬﺎ را در ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎراﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻮﯾﺪ ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ داد‪،‬‬
‫و ﺑﺮ ﭼﺸﻤﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﭘﺮده )ﺟﻬﻞ و ﻏﺮور( آوﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و راه ﻫﺪاﯾﺖ را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺘّﺒﺎ ﻟﮑﻢ ﯾﺎ اﻫﻞ اﻟﮑﻮﻓـﮥ اّي ﺗﺮاث ﻟﺮﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻗﺒﻠﮑﻢ و ذﺣﻮل ﻟﻪ ﻟﺪﯾﮑﻢ ﺑﻤﺎ ﻋﻨﺪﺗﻢ ﺑﺎﺧﯿﻪ ﻋﻠّﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 97‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺟّﺪي و ﺑﯿﻨﻪ و ﻋﺘﺮﺗﻪ اﻟّﻄّﯿﺒﯿﻦ اﻻﺧﯿﺎر ﻓﺎﻓﺘﺨﺮ ﺑﺬﻟﮏ ﻣﻔﺘﺨﺮ‪ ،‬و ﻗﺎل‪:‬‬
‫ﻧﺤﻦ ﻗﺘﻠﻨﺎ ﻋﻠّﯿﺎ و ﺑﻨﯽ ﻋﻠّﯽ ﺑﺴﯿﻮف ﻫﻨﺪّﯾﮥ و رﻣﺎح‬
‫و ﺳﺒﯿﻨﺎ ﻧﺴﺎﺋﻬﻢ ﺳﺒﯽ ﺗﺮك و ﻧﻄﺤﻨﺎﻫﻢ ﻓﺎّي ﻧﻄﺎح‬
‫ﻣﺮﮔﺘﺎن ﺑﺎد اي ﮐﻮﻓﯿﺎن! ﭼﻪ ﮐﯿﻨﻪاي ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﭼﻪ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ او داﺷﺘﯿﺪ؟ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﺮادرش ﻋﻠّﯽ‬
‫ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﺟّﺪم و ﭘﺴـﺮان و ﻋﺘﺮت ﭘﺎك و ﻧﯿﮑﺶ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺮدي از ﺷﻤﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﮐﺮد و از روي اﻓﺘﺨﺎر‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ﻋﻠﯽ و ﭘﺴـﺮاﻧﺶ را ﮐﺸﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎي ﻫﻨﺪي و ﻧﯿﺰهﻫﺎ‪ ،‬زﻧﻬﺎﯾﺸﺎن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳـﯿﺮان ﺗﺮك اﺳـﯿﺮ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺳـﺨﺖﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ درﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻔﯿـﮏ اّﯾﻬـﺎ اﻟﻘﺎﺋـﻞ اﻟﮑﺜﮑﺚ‪ ،‬و اﻻـﺛﻠﺐ‪ ،‬اﻓﺘﺨﺮت ﺑﻘﺘﻞ ﻗﻮم زّﮐﺎﻫﻢ اﻟﻠﱠﻪ و اذﻫﺐ ﻋﻨﻬﻢ اﻟّﺮﺟﺲ و ﻃّﻬﺮﻫﻢ ﺗﻄﻬﯿﺮا‪ ،‬ﻓﺎﮐﻈﻢ و اﻗﻊ ﮐﻤﺎ اﻗﻌﯽ‬
‫اﺑﻮك ﻓﺎﻧّﻤﺎ ﻟﮑّﻞ اﻣﺮء ﻣﺎ اﮐﺘﺴﺐ و ﻣﺎ ﻗّﺪﻣﺖ ﯾﺪاه! ﺣﺴﺪﺗﻤﻮﻧﺎ‪ -‬وﯾﻼ ﻟﮑﻢ‪ -‬ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﻓّﻀﻠﻨﺎ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﮑﻢ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪175 :‬‬
‫ﻓﻤﺎ ذﻧﺒﻨﺎ ان ﺟﺎش دﻫﺮا ﺑﺤﻮرﻧﺎ و ﺑﺤﺮك ﺳﺎج ﻻ ﯾﻮاري اﻟّﺪﻋﺎء ﻣﺼﺎ‬
‫ذﻟ ِـَﮏ َﻓـْﻀ ُﻞ اﻟﻠﱠِﻪ ﯾُْﺆﺗِﯿِﻪ َﻣْﻦ َﯾﺸﺎُء‪َ ،‬و اﻟﻠﱠُﻪ ُذو اﻟ َْﻔْﻀِﻞ اﻟ َْﻌِﻈﯿِﻢ‪َ ،‬و َﻣْﻦ ﻟَْﻢ َﯾْﺠَﻌِﻞ اﻟﻠﱠُﻪ ﻟَُﻪ ﻧُﻮرًا َﻓﻤﺎ ﻟَُﻪ ﻣِْﻦ ﻧُﻮٍر‪ (1) ،‬ﺧﺎك و ﺳﻨﮓ در دﻫﺎﻧﺖ اي‬
‫ﺷﺎﻋﺮ! آﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺸـﺘﻦ آن ﻗﻮﻣﯽ ﻣﯽﻧﺎزي‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ آن ﻗﻮم را ﭘﺎك و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﭘﻠﯿﺪي را از آﻧﻬﺎ دور ﻧﻤﻮد‪ ،‬دﻫﺎﻧﺖ را ﺑﺒﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﻨﺸﯿﻦ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﺪرت ﻧﺸﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫واي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ! آﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﺴﺎدت ﻣﯽورزﯾﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻨـﺎه ﻣـﺎ ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ درﯾﺎﻫـﺎي )ﻓﻀﺎﺋـﻞ( ﻣـﺎ ﺟﻬـﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و درﯾﺎي ﺗﻮ روﭘﻮش ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣّﺘﯽ ﺣﺸـﺮه دﻋﻤﻮس )ﺟﺎﻧﻮر‬
‫ﮐﻮچ درﯾﺎﯾﯽ( را ﻧﻤﯽﭘﻮﺷﺎﻧـﺪ‪ .‬اﯾﻦ از ﻓﻀﻞ ﺧـﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ و ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺑﺒﯿﻨـﺪ ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ داراي ﻋﻄﺎي‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي او ﻧﻮري ﻗﺮار ﻧﺪاده‪ ،‬ﺑﺮاي او ﻧﻮري وﺟﻮد ﻧﺪارد‪«1» .‬‬
‫رواﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪] :‬ﺧﻄﺒﻪ ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺻـﻐﺮي ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم آن ﭼﻨﺎن ﺣﺎﺿﺮان را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داد ﮐﻪ ﺻﺪاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اي دﺧﺘﺮ ﭘﺎﮐﺎن! ﺑﺲ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎرت دﻟﻬﺎي ﻣﺎ را ﺳﻮزاﻧﺪي و ﮔﻠﻮﻫﺎ و ﺳـﯿﻨﻪﻫﺎي ﻣﺎ را ﮐﺒﺎب ﮐﺮدي‪ ،‬و درون ﻣﺎ‬
‫را ﺷﻌﻠﻪور ﺳﺎﺧﺘﯽ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه آن ﺑﺎﻧﻮ ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﻗﺘﺒﺎس از آﯾﻪ ‪ 40‬ﺳﻮره ﻧﻮر‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪176 :‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ اّم ﮐﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪176 :‬‬
‫)‪ (1‬در ﻫﻤﺎن روز ﺣﻀـﺮت ام ﮐﻠﺜﻮم ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﻧﺎزك‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺖ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﯾـﺎ اﻫـﻞ اﻟﮑﻮﻓـﮥ ﺳﻮءا ﻟﮑﻢ‪ ،‬ﻣـﺎ ﻟﮑﻢ ﺧـﺬﻟﺘﻢ ﺣﺴـﯿﻨﺎ و ﻗﺘﻠﺘﻤﻮه و اﻧﺘﻬﺒﺘﻢ اﻣﻮاﻟﻪ و ورﺛﺘﻤﻮه‪ ،‬و ﺳﺒﯿﺘﻢ ﻧﺴـﺎﺋﻪ و ﻧﮑﺒﺘﻤﻮه؟ ﻓﺘـّﺒ ﺎ ﻟﮑﻢ و ﺳـﺤﻘﺎ‪،‬‬
‫وﯾﻠﮑﻢ أ ﺗـﺪرون اّي دواه دﻫﺘﮑﻢ؟ و اّي وزر ﻋﻠﯽ ﻇﻬﻮرﮐﻢ ﺣﻤﻠﺘﻢ‪ ،‬و اّي دﻣﺎء ﺳـﻔﮑﺘﻢ‪ ،‬و اّي ﮐﺮﯾﻤﮥ اﺻـﺒﺘﻤﻮﻫﺎ؟ و اّي اﻣﻮال ﻧﻬﺒﺘﻤﻮﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻗﺘﻠﺘﻢ ﺧﯿﺮ رﺟﺎﻻت ﺑﻌﺪ اﻟّﻨﺒّﯽ و ﻧﺰﻋﺖ اﻟّﺮﺣﻤﮥ ﻣﻦ ﻗﻠﻮﺑﮑﻢ‪َ ،‬أﻻ ِإﱠن ِﺣْﺰَب اﻟﻠﱠِﻪ ُﻫُﻢ اﻟ ُْﻤْﻔﻠُِﺤﻮَن‪ ،‬و ﺣﺰب اﻟﱠﺸﯿْﻄﺎِن ُﻫُﻢ اﻟ ْﺨﺎِﺳُﺮوَن‪ ،‬اي ﮐﻮﻓﯿﺎن‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 98‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﮐﺎر ﺑﺴـﯿﺎر ﺑـﺪي اﻧﺠﺎم دادﯾﺪ )روزﮔﺎرﺗﺎن ﺗﯿﺮه ﺑﺎد( ﭼﺮا ﺣﺴـﯿﻦ را ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﯿﺪ و او را ﮐﺸﺘﯿﺪ‪ ،‬و اﻣﻮاﻟﺶ را ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮدﯾﺪ و ﺗﺼﺎﺣﺐ‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻧﻮان ﺣﺮﻣﺶ را اﺳﯿﺮ ﮐﺮده و آزردﯾﺪ؟‬
‫ﻫﻼﮐﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ‪ ،‬و از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا دور ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬واي ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ! آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﭼﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ دردﻧﺎﮐﯽ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪهاﯾﺪ؟ ﭼﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎﯾﯽ را‬
‫رﯾﺨﺘﯿﺪ؟ ﭼﻪ ﮔﺴـﺘﺎﺧﯽ ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﺑﺰرﮔﺎن ﻧﻤﻮدﯾﺪ؟ و ﻟﺒﺎس ﭼﻪ ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ را رﺑﻮدﯾﺪ؟ و ﭼﻪ اﻣﻮاﻟﯽ را ﺗﺎراج ﮐﺮدﯾﺪ؟ ﺷـﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدان‬
‫ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را ﮐﺸﺘﯿﺪ؟ رﺣﻢ و ﻣﻬﺮ از دﻟﻬﺎي ﺷـﻤﺎ رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷـﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺰب ﺧﺪا ﭘﯿﺮوزﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺣﺰب ﺷﯿﻄﺎن در ﺿﺮر و زﯾﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺘﻠﺘﻢ اﺧﯽ ﺻﺒﺮا ﻓﻮﯾﻞ ﻻّﻣﮑﻢ ﺳﺘﺠﺰون ﻧﺎرا ﺣّﺮﻫﺎ ﯾﺘﻮّﻗﺪ‬
‫ﺳﻔﮑﺘﻢ دﻣﺎء ﺣّﺮم اﻟﻠﱠﻪ ﺳﻔﮑﻬﺎ و ﺣّﺮﻣﻬﺎ اﻟﻘﺮآن ﺛّﻢ ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫اﻻ ﻓﺎﺑﺸﺮوا ﺑﺎﻟﻨﺎر اﻧّﮑﻢ ﻏﺪا ﻟﻔﯽ ﻗﻌﺮ ﻧﺎر ﺣّﺮﻫﺎ ﯾﺘﺼّﻌﺪ‬
‫و اﻧّﯽ ﻷﺑﮑﯽ ﻓﯽ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻋﻠﯽ اﺧﯽ ﻋﻠﯽ ﺧﯿﺮ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ اﻟّﻨﺒّﯽ ﺳﯿﻮﻟﺪ‬
‫ﺑﺪﻣﻊ ﻏﺰﯾﺮ ﻣﺴﺘﻬّﻞ ﻣﮑﻔﮑﻒ ﻋﻠﯽ اﻟﺨّﺪ ﻣّﻨﯽ داﺋﻤﺎ ﻟﯿﺲ ﯾﺠﻤﺪ ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪177 :‬‬
‫)‪» (1‬ﺷـﻤﺎ ﺑﺮادرم را ﺑﯽدﻓـﺎع ﮐﺸﺘﯿـﺪ‪ ،‬واي ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ زودي ﺑـﺎ آﺗﺶ داغ ﺷـﻌﻠﻪور دوزخ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﯿـﺪ ﺷـﺪ ﺷـﻤﺎ ﺧﻮﻧﻬﺎﯾﯽ را‬
‫رﯾﺨﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻗﺮآن و ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ رﯾﺨﺘﻦ آن ﺧﻮﻧﻬﺎ را ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ :‬آﺗﺶ دوزخ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد‪ ،‬ﺷﻤﺎ در ﻓﺮداي ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﻗﻌﺮ آﺗﺶ دوزﺧﯽ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره زﺑﺎﻧﻪ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﯿﻢ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺑﺮادرم ﻣﯽﮔﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﻟﻮد ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺷﮑﻬﺎي ﻓﺮاوان و رﯾﺰان ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﯽآﻧﮑﻪ ﺧﺸﮏ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ رﯾﺨﺘﻪ ﮔﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﺣﻀـﺮت ام ﮐﻠﺜﻮم ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿـﺮان را دﮔﺮﮔﻮن و ﻣﺎﺗﻢ زده ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﻧﺎﻟﻪ و ﺷﯿﻮن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬زﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻮﻫﺎي ﺧﻮد را ﭘﺮﯾﺸﺎن ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳـﺮﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﯽرﯾﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﺧﻮد را ﻣﯽﺧﺮاﺷـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺻﻮرت ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽزدﻧـﺪ و ﻓﺮﯾﺎد واي و ﻫﻼﮐﺘﺸﺎن ﺑﻠﻨـﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدان ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﺮﯾﺴـﺘﻨﺪ و رﯾﺸـﻬﺎي ﺧﻮد را )از ﺷـّﺪت اﻧـﺪوه( ﻣﯽﮐﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻣﺮد و زﻧﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن روز ﮔﺮﯾﻪ و زاري ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪177 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ دﺳﺖ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﺮد ﺳﺎﮐﺖ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و اﯾﺴﺘﺎد و ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ و‬
‫ﺛﻨﺎي اﻟﻬﯽ و درود ﺑﺮ ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اّﯾﻬﺎ اﻟّﻨﺎس ﻣﻦ ﻋﺮﻓﻨﯽ ﻓﻘﺪ ﻋﺮﻓﻨﯽ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻟﻢ ﯾﻌﺮﻓﻨﯽ ﻓﺄﻧﺎ اﻋّﺮﻓﻪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪178 :‬‬
‫ﺑﻨﻔﺴـﯽ‪ :‬اﻧـﺎ ﻋﻠّﯽ ﺑﻦ اﻟﺤﺴـﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠّﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬اﻧﺎ ﺑﻦ اﻟﻤـﺬﺑﻮح ﺑﺸّﻂ اﻟﻔﺮات ﻣﻦ ﻏﯿﺮ ذﺣﻞ و ﻻ ﺗﺮاث‪ ،‬اﻧﺎ ﺑﻦ ﻣﻦ اﻧﺘﻬﮏ ﺣﺮﯾﻤﻪ‪ ،‬و‬
‫ﺳﻠﺐ ﻧﻌﯿﻤﻪ‪ ،‬و اﻧﺘﻬﺐ ﻣﺎﻟﻪ‪ ،‬و ﺳﺒﯽ ﻋﯿﺎﻟﻪ‪ ،‬اﻧﺎ ﺑﻦ ﻣﻦ ﻗﺘﻞ ﺻﺒﺮا‪ ،‬و ﮐﻔﯽ ﺑﺬﻟﮏ ﻓﺨﺮا اّﯾﻬﺎ اﻟّﻨﺎس! ﻧﺎﺷﺪﺗﮑﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻤﻮن اﻧّﮑﻢ ﮐﺘﺒﺘﻢ اﻟﯽ‬
‫اﺑﯽ و ﺧﺪﻋﺘﻤﻮه‪ ،‬و اﻋﻄﯿﺘﻤﻮه ﻣﻦ اﻧﻔﺴـﮑﻢ اﻟﻌﻬﺪ و اﻟﻤﯿﺜﺎق و اﻟﺒﯿﻌﮥ‪ ،‬و ﻗﺎﺗﻠﺘﻤﻮه و ﺧﺬﻟﺘﻤﻮه؟ ﻓﺘّﺒﺎ ﻟﻢ ﻗّﺪﻣﺘﻢ ﻻﻧﻔﺴﮑﻢ و ﺳﻮءﺗﺎ ﻟﺮأﯾﮑﻢ‪ ،‬ﺑﺎّﯾﮥ‬
‫ﻋﯿﻦ ﺗﻨﻈﺮون اﻟﯽ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ اذ ﯾﻘﻮل ﻟﮑﻢ‪:‬‬
‫ﻗﺘﻠﺘﻢ ﻋﺘﺮﺗﯽ‪ ،‬و اﻧﺘﻬﮑﺘﻢ ﺣﺮﻣﺘﯽ ﻓﻠﺴﺘﻢ ﻣﻦ اّﻣﺘﯽ؟‪،‬‬
‫)‪ (1‬اي ﻣﺮدم! آن ﮐﺲ ﮐـﻪ ﻣﺮا ﺷـﻨﺎﺧﺖ و آن ﮐﺲ ﮐـﻪ ﻣﺮا ﻧﺸـﻨﺎﺧﺖ ﺧـﻮد را ﺑﻪ او ﻣﻌّﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻋﻠﯽ ﭘﺴـﺮ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم‬
‫ﻓﺮزﻧـﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃـﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻫﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﺴـﺮ ﮐﺴـﯽ ﻫﺴـﺘﻢ ﮐﻪ در ﮐﻨـﺎر ﻓﺮات ﺑـﺪون آﻧﮑﻪ ﺧﻮﻧﯽ را از او ﻃﻠﺒﮑـﺎر ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 99‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﻗﺼﺎص ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬او را ﺳـﺮ ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﺴـﺮ آن ﮐﺴﯽ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﺣﺮﻣﺖ او را ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎل او را ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻫﻞ‬
‫ﺑﯿﺖ او را ﺑﻪ اﺳـﯿﺮي ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﺴـﺮ آن ﮐﺴﯽ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ او را ﺑﺪون دﻓﺎع ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎر )ﺷﻬﺎدت( ﻣﺎ را ﺑﺲ‪ .‬اي ﻣﺮدم! ﺷﻤﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدﻫﻢ آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘﺪرم ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ او را ﻓﺮﯾﺐ دادﯾﺪ‪ ،‬و ﭘﯿﻤﺎن و ﻋﻬﺪ و ﻣﯿﺜﺎق ﺑﺴﺘﯿﺪ و ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ او ﺟﻨﮕﯿﺪﯾـﺪ‪ ،‬و او را ﺑﯽﯾﺎور ﮔﺬاﺷﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻼﮐﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺗﻮﺷﻪاي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﯾﺪ؟ و زﺷﺖ ﺑﺎد‬
‫رأي ﺷـﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐـﺪام ﭼﺸﻢ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را ﻣﯽﻧﮕﺮﯾـﺪ‪ ،‬آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻋﺘﺮت ﻣﺮا ﮐﺸﺘﯿﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺣﺮﯾﻢ ﺣﺮﻣﺖ او را ﺷﮑﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ از اّﻣﺖ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪179 :‬‬
‫ﺑﺎزﺗﺎب ﺧﻄﺒﻪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﭘﺎﺳﺦ او ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﮐﻮﻓﯿﺎن ‪ .....‬ص ‪179 :‬‬
‫)‪ (1‬ﺧﻄﺒﻪ ﺣﻀﺮت ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻼك ﺷﺪﯾﺪ و‬
‫ﻧﻔﻬﻤﯿﺪﯾﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧـﺪا رﺣﻤﺖ ﮐﻨـﺪ ﮐﺴـﯽ را ﮐﻪ ﻧﺼـﯿﺤﺖ ﻣﺮا ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬و وﺻـّﯿﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و ﺧﺎﻧـﺪاﻧﺶ ﻧﮕﻬـﺪارد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣـﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﭘﯿﺮوي ﻧﯿﮑﯽ از رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪«.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿـﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اي ﻓﺮزﻧﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺷـﻨﻮا و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺷـﻤﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎن ﺗﻮ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و دل ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﺑﻨـﺪﯾﻢ و از ﺗﻮ ﺟـﺪا ﻧﺸﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪه ﮐﻪ ﻣﻄﯿﻊ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮﺋﯿﻢ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ ،‬ﺻـﻠﺢ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺻـﻠﺢ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬و از ﯾﺰﯾﺪ )ﻟﻌﻨﻪ اﻟﻠﱠﻪ( ﻗﺼﺎص ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬و از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ و ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺰاري ﺟﻮﯾﯿﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رو ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻫﯿﻬﺎت ﻫﯿﻬﺎت اّﯾﻬﺎ اﻟﻐـﺪرة اﻟﻤﮑﺮة‪ ،‬ﺣﯿﻞ ﺑﯿﻨﮑﻢ و ﺑﯿﻦ ﺷـﻬﻮات اﻧﻔﺴـﮑﻢ‪ ،‬أ ﺗﺮﯾـﺪون ان ﺗﺄﺗﻮا اﻟّﯽ ﮐﻤﺎ اﺗﯿﺘﻢ اﻟﯽ اﺑﯽ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ؟! ﮐّﻠﺎ و ربّ‬
‫اﻟّﺮاﻗﺼﺎت‪ ،‬ﻓﺎّن اﻟﺠﺮح ﻟﻤﺎ ﯾﻨﺪﻣﻞ ‪،...‬‬
‫ﻫﯿﻬﺎت و ﻫﺮﮔﺰ!! اي ﻓﺮﯾﺒﮑﺎران دﻏﻠﺒﺎز ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫﺎي دل ﻧﺨﻮاﻫﯿـﺪ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿـﺪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮا ﯾﺎري ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺪر ﻣﺮا‬
‫ﯾﺎري ﮐﺮدﯾﺪ؟ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺘﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺟﯿﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﯽ و ﻋﺮﻓﺎت ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز زﺧﻤﻬﺎ اﻟﺘﯿﺎم ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﭘﺪرم ﻫﻤﺮاه ﯾﺎراﻧﺶ دﯾﺮوز ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﻮز داغ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و داﻏﻬﺎي ﭘﺪر‬
‫و ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺪر و ﺟّﺪم‪ ،‬ﻣﻮي رﺧﺴﺎرم را ﺳﻔﯿﺪ ﮐﺮده و ﺗﻠﺨﯽ آن در ﺑﯿﻦ ﺣﻠﻘﻮم و ﺣﻨﺠﺮهام‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪180 :‬‬
‫ﺑﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬و اﻧﺪوه آن در ﺳﯿﻨﻪام ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ (1) ،‬ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﯾﻦ اﺷﻌﺎر را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻻ ﻏﺮو ان ﻗﺘﻞ اﻟﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬و ﺷﯿﺨﻪ ﻗﺪ ﮐﺎن ﺧﯿﺮا ﻣﻦ ﺣﺴﯿﻦ و اﮐﺮﻣﺎ‬
‫ﻓﻼ ﺗﻔﺮﺣﻮا ﯾﺎ اﻫﻞ ﮐﻮﻓﮥ ﺑﺎﻟّﺬي اﺻﺎب ﺣﺴﯿﻨﺎ ﮐﺎن ذﻟﮏ اﻋﻈﻤﺎ‬
‫ﻗﺘﯿﻞ ﺑﺸّﻂ اﻟّﻨﻬﺮ روﺣﯽ ﻓﺪاﺋﻪ ﺟﺰاء اﻟّﺬي ارداه ﻧﺎر ﺟﻬّﻨﻤﺎ‬
‫»ﻋﺠﺒﯽ ﻧﯿﺴﺖ اﮔﺮ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم )از روي ﻇﻠﻢ( ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﭘﺪرش ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﮐﻪ از او ﺑﺮﺗﺮ و ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮ ﺑﻮد ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫اي ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ! از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎن ﻧﺒﺎﺷـﯿﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻫﺮ ﮔﻨﺎه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪهاﯾﺪ ﺟﺎﻧﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 100‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﻪ ﻓﺪاي آن ﺣﺴﯿﻨﯽ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺮ ﻓﺮات ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﯿﻔﺮ آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ او را ﮐﺸﺘﻨﺪ و ﺧﻮار ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﺗﺶ دوزخ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬و ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﺪﯾﺪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﺑﺎ او ‪ .....‬ص ‪180 :‬‬
‫ﻋﺒﯿـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد در ﻗﺼـﺮ ﺧﻮد ﻧﺸـﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اﺟﺎزه ﻋﻤﻮﻣﯽ داد ﺗﺎ در ﻣﺠﻠﺲ او ﺣﺎﺿـﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳـﺮ ﺑﺮﯾﺪه اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم را آوردﻧـﺪ‪ ،‬و در ﭘﯿﺶ روي او ﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم از ﺑﺎﻧﻮان و ﮐﻮدﮐﺎن را وارد آن ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﺷﻨﺎس وارد ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺪ و در ﮔﻮﺷﻪاي ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﯾﻦ زن ﮐﯿﺴﺖ؟‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪181 :‬‬
‫)‪ (1‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد رو ﺑﻪ او ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪي را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را رﺳﻮا ﮐﺮد‪ ،‬و دروغ ﺷﻤﺎ در ﮔﻔﺘﺎرﺗﺎن را آﺷﮑﺎر ﻧﻤﻮد‪«.‬‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم ﺟﻮاب داد‪:‬‬
‫اﻧّﻤﺎ ﯾﻔﺘﻀﺢ اﻟﻔﺎﺳﻖ‪ ،‬و ﯾﮑﺬب اﻟﻔﺎﺟﺮ و ﻫﻮ ﻏﯿﺮﻧﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﺨﺺ ﻓﺎﺳﻖ رﺳﻮا ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺪﮐﺎر دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬و او دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺎ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺎر ﺧﺪا را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادر و اﻫﻞ ﺑﯿﺘﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﯾﺪي؟‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻣﺎ رأﯾﺖ اﻟّﺎ ﺟﻤﯿﻼ‪ ،‬ﻫﺆﻻء ﻗﻮم ﮐﺘﺐ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﻘﺘﻞ‪ ،‬ﻓﺒﺮزوا اﻟﯽ ﻣﻀﺎﺟﻌﻬﻢ‪ ،‬و ﺳـﯿﺠﻤﻊ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﯿﻨﮏ و ﺑﯿﻨﻬﻢ‪ ،‬ﻓﺘﺤﺎّج و ﺗﺨﺎﺻﻢ‪ ،‬ﻓﺎﻧﻈﺮ ﻟﻤﻦ‬
‫اﻟﻔﻠـﺞ ﯾﻮﻣﺌـﺬ ﻫﺒﻠﺘـﮏ اّﻣـﮏ ﯾـﺎ اﺑـﻦ ﻣﺮﺟـﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺟﺰ ﺧﯿﺮ و زﯾﺒـﺎﯾﯽ ﭼﯿﺰي ﻧﺪﯾـﺪم‪ ،‬اﯾﻨـﺎن اﻓﺮادي ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﻘـﺎم ﺷـﻬﺎدت را‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷـﺘﺸﺎن ﺳـﺎﺧﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو داوﻃﻠﺒـﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺑﮕﺎهﻫـﺎي ﺧـﻮد ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زودي ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﯿﻦ آﻧـﺎن و ﺗﻮ را ﺟﻤﻊ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺑﻨﮕﺮ در آن دادﮔﺎه و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺴـﯽ ﭘﯿﺮوز و ﭼﻪ ﮐﺴـﯽ درﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ؟ ﻣﺎدرت ﺑﻪ ﻋﺰاﯾﺖ ﺑﻨﺸـﯿﻨﺪ اي ﭘﺴﺮ‬
‫ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ! »‪ «1‬اﺑﻦ زﯾﺎد از ﺳﺨﻨﺎن زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺑﺮ ﮐﺸﺘﻦ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در اﯾﻨﺠـﺎ زﯾﻨﺐ )س( اﺑﻦ زﯾﺎد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺴـﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎك ﺑﻮدن ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻋﻠﯽ )ع( ﺑﻪ ﻣﯿﺜﻢ ﺗّﻤﺎر‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻟﯿﺄﺧﺬﻧّﮏ ﻟا ّﺰﻧﯿﻢ اﺑﻦ اﻻﻣﮥ اﻟﻔﺎﺟﺮة‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد‬
‫‪ ،‬ﺗﻮ را ﺷﺨﺼـﯽ ﭘﺴﺖ و ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧـﺪ ﮐﻨﯿﺰ ﺑـﺪﮐﺎر‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ «.‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ )ع( ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد‬
‫رخ داد‪) .‬ﺳﻔﯿﻨﮥ اﻟﺒﺤﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪(577‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪182 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﯾﺚ ﮐﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ زﻧﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زن را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎرش ﻣﺠﺎزات ﮐﺮد‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ دل ﻣﺮا ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﺮدﻧﮑﺶ ﺗﻮ و اﻓﺮاد ﻗﺎﻧﻮن ﺷﮑﻦ ﻓﺎﻣﯿﻠﺖ‪ ،‬ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪«.‬‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ ﻟا ﺴـﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻢ ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﺰرگ ﻓﺎﻣﯿﻞ ﻣﺮا ﮐﺸﺘﯽ‪ ،‬و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺮا ﺑﺮﯾـﺪي و رﯾﺸﻪ ﻣﺮا ﮐﻨﺪي‪ ،‬اﮔﺮ ﺷـﻔﺎي دﻟﺖ در‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫـﺬه ﺳـّﺠﺎﻋﮥ‪ ،‬و ﻟﻌﻤﺮي ﻟﻘـﺪ ﮐﺎن اﺑﻮك ﺷﺎﻋﺮا‪ :‬اﯾﻦ زن ﺑﺎ ﻗﺎﻓﯿﻪ و آﻫﻨﮓ ﺳـﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻢ ﭘﺪرت ﻧﯿﺰ‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﭘﺮداز ﺑﻮد‪«.‬‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬـﺎ اﻟﺴـﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﭘﺴـﺮ زﯾﺎد‪ ،‬زن را ﺑﻪ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﭘﺮدازي ﭼﻪ ﮐﺎر؟ و ﻣﻦ ﺗﻌّﺠﺐ ﻣﯽﮐﻨﻢ از ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﺘﻞ اﻣﺎﻣﺎﻧﺶ‪ ،‬دﻟﺶ را‬
‫ﺷﻔﺎ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬و ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮداي ﻗﯿﺎﻣﺖ آﻧﻬﺎ از او اﻧﺘﻘﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 101‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﺪﯾﺪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ اﺑﻦ زﯾﺎد ‪ .....‬ص ‪182 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺑﻦ زﯾﺎد ﻣﺘﻮّﺟﻪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺷﺪه و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟« ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﯽ ﭘﺴﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﯽ ﭘﺴﺮ ﺣﺴﯿﻦ را ﻧﮑﺸﺖ؟‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮادري ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﺮدم او را ﮐﺸﺘﻨﺪ؟‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪا او را ﮐﺸﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫اﻟﻠﱠُﻪ َﯾَﺘَﻮﻓﱠﯽ اﻟ َْﺄﻧ ُْﻔَﺲ ِﺣﯿَﻦ َﻣْﻮﺗِﻬﺎ ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ارواح را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ‪ ،‬ﻗﺒﺾ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«1» «.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺳﻮره زﻣﺮ‪ ،‬آﯾﻪ ‪22‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪183 :‬‬
‫)‪ (1‬اﺑـﻦ زﯾـﺎد ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﯾـﺎ ﺗـﻮ ﺟﺮأت ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﮔﻔﺘـﺎر ﻣﺮا داري؟! ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﻣـﺄﻣﻮران ﺟّﻠـﺎدش رو ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ را ﺑﺒﺮﯾـﺪ و‬
‫ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﯿﺪ‪«.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻀـﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم ﺧﻮد را ﺳﭙﺮ اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻗﺮار داد و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد زد‪» :‬اي ﭘﺴﺮ زﯾﺎد!‬
‫آن ﻫﻤﻪ از ﺧﻮن ﻣﺎ رﯾﺨﺘﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺲ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﮐﺸﺘﻦ او را داري ﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﺑﺎ او ﺑﮑﺶ‪«.‬‬
‫]اﺑﻦ زﯾﺎد در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم از ﮐﺸـﺘﻦ اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬رﻫﺎﯾﺶ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ ﻫﻤﺎن ﺑﯿﻤﺎري و رﻧﺠﻮري‬
‫او را ﺑﮑﺸﺪ‪[«.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﺑﻪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم رو ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋّﻤﻪ ﺟﺎن آرام ﺑﺎش ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد رو ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ا ﺑﺎﻟﻘﺘﻞ ﺗﻬّﺪدﻧﯽ ﯾﺎ ﺑﻦ زﯾﺎد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺖ اّن اﻟﻘﺘﻞ ﻟﻨﺎ ﻋﺎدة و ﮐﺮاﻣﺘﻨﺎ اﻟّﺸﻬﺎدة‬
‫‪ ،‬اي ﭘﺴـﺮ زﯾﺎد! آﯾﺎ ﻣﺮا از ﻣﺮگ ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﯾﮏ ﮐﺎر ﻋﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷـﻬﺎدت ﻣﺎﯾﻪ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻣﺎ‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫آﻧﮕـﺎه اﺑﻦ زﯾـﺎد دﺳـﺘﻮر داد‪ ،‬اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاي ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﻣﺴـﺠﺪ اﻋﻈﻢ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮد ﺑﺮدﻧـﺪ و در آﻧﺠﺎ‬
‫زﻧﺪاﻧﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ ﻟا ﺴـﻼم ]ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑﺎﻧﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻮﺟﺐ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺷـﻤﺎﺗﺖ و ﺗﺤﻘﯿﺮ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺼﻤﺖ‬
‫ﮔﺮدد[ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﯿﭻ زن ﻋﺮب ﻧﮋاد ﺣّﻖ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻣﺎ را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺟﺰ ﮐﻨﯿﺰان ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ اﺳﯿﺮي دﯾﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﺮداﻧﺪن ﺳﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﮐﻮﭼﻪﻫﺎي ﮐﻮﻓﻪ ‪ .....‬ص ‪183 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ ﺳﺮ ﻣﻘّﺪس ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را در‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪184 :‬‬
‫ﮐﻮﭼﻪﻫـﺎي ﮐﻮﻓﻪ ﺑﮕﺮداﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺄﻣﻮران اﯾﻦ ﻓﺮﻣـﺎن را اﺟﺮا ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ (1) ،‬در اﯾﻨﺠـﺎ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻣﯿـﺪاﻧﻢ ﻧﻈﺮ ﺷـﻤﺎ را ﺑـﻪ اﺷـﻌﺎري ﮐـﻪ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان در ﺳﻮگ ﯾﮑﯽ از ﺷﻬﯿﺪان از ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺳﺮوده اﺳﺖ ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻢ‪:‬‬
‫رأس ﺑﻦ ﺑﻨﺖ ﻣﺤّﻤﺪ و وﺻّﯿﻪ ﻟﻠّﻨﺎﻇﺮﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﻗﻨﺎة ﯾﺮﻓﻊ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 102‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫و اﻟﻤﺴﻠﻤﻮن ﺑﻤﻨﻈﺮ و ﺑﻤﺴﻤﻊ ﻻ ﻣﻨﮑﺮ ﻣﻨﻬﻢ و ﻻ ﻣﺘﻔّﺠﻊ‬
‫ﮐﺤﻠﺖ ﺑﻤﻨﻈﺮك اﻟﻌﯿﻮن ﻋﻤﺎﯾﮥ و اﺻّﻢ رزؤك ﮐّﻞ اذن ﺗﺴﻤﻊ‬
‫اﯾﻘﻈﺖ اﺟﻔﺎﻧﺎ و ﮐﻨﺖ ﻟﻬﺎ ﮐﺮي و اﻧﻤﺖ ﻋﯿﻨﺎ ﻟﻢ ﺗﮑﻦ ﺑﮏ ﺗﻬﺠﻊ‬
‫ﻣﺎ روﺿﮥ اﻟّﺎ ﺗﻤّﻨﺖ اﻧّﻬﺎ ﻟﮏ ﺣﻔﺮة و ﻟﺨّﻂ ﻗﺒﺮك ﻣﻀﺠﻊ‬
‫»ﺳﺮ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و وﺻّﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ را ﺑﻪ روي ﻧﯿﺰه ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﺗﻤﺎﺷﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آن ﺳـﺮ را ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻧﯿﺰه ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ و )ﺻﺪاﻫﺎ را( ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﻇﻬﺎر درد و آه‬
‫و ﻧﺎﻟﻪ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻮر ﮔﺮدد آن ﭼﺸﻤﯽ ﮐﻪ آن ﻣﻨﻈﺮه را دﯾﺪ‪ ،‬و ﮐﺮ ﺑﺎد ﻫﺮ ﮔﻮﺷﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺗﻮ را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬و از ﺗﻮ دﻓﺎع ﻧﮑﺮد‪.‬‬
‫اي ﺣﺴـﯿﻦ! ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺒﺎزي ﺧﻮد‪ ،‬آن ﭼﺸـﻤﻬﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ در ﺧﻮاب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺪار ﮐﺮدي‪ ،‬و آن ﭼﺸﻤﻬﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﻧﺨﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻓﺮﺳﺘﺎدي‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺑﺎﻏﯽ ﻧﺒﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ آرزو داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﻗﺪ ﻣﻨّﻮرت‪ ،‬و آراﻣﮕﺎه اﺑﺪﯾﺖ در آن ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪«.‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﱠﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻔﯿﻒ ‪ .....‬ص ‪184 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد )در ﻣﺴﺠﺪ اﻋﻈﻢ ﮐﻮﻓﻪ در ﻣﯿﺎن اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪185 :‬‬
‫ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ (1) ،‬ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي اﻟﻬﯽ در ﺿﻤﻦ ﮔﻔﺘﺎرش ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪي را ﮐﻪ ﺣﻖ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﻖ را‬
‫آﺷﮑﺎر ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن )ﯾﺰﯾﺪ( و ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﺶ را ﭘﯿﺮوز و ﭼﯿﺮه ﻧﻤﻮد‪ ،‬و دروﻏﮕﻮ و ﭘﺴﺮ دروﻏﮕﻮ را ﮐﺸﺖ‪«.‬‬
‫او ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺳـﺨﻦ را ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ ﻋﻔﯿﻒ ازدي ﮐﻪ از ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن و ﺷـﯿﻌﯿﺎن ﻧﯿﮏ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﺸﻢ‬
‫ﭼﭙﺶ در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ‪ -‬ﮐﻪ در رﮐﺎب ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﺗﯿﺮ‪ ،‬و ﭼﺸﻢ راﺳﺘﺶ را در ﺟﻨﮓ ﺻّﻔﯿﻦ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره در ﻣﺴـﺠﺪ اﻋﻈﻢ ﮐﻮﻓﻪ ﻫﺮ روز ﺗﺎ ﺷﺐ در ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺷـﻨﯿﺪن ﺳـﺨﻦ ﮔﺴـﺘﺎﺧﺎﻧﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﯾﺎد زد‪:‬‬
‫ﯾـﺎ اﺑﻦ ﻣﺮﺟﺎﻧـﮥ اّن اﻟﮑـّﺬاب ﺑﻦ اﻟﮑـّﺬاب اﻧﺖ و اﺑﻮك و ﻣﻦ اﺳـﺘﻌﻤﻠﮏ و اﺑﻮه ﯾـﺎ ﻋـﺪّو اﻟﻠﱠﻪ ‪ ،...‬اي ﭘﺴـﺮ ﻣﺮﺟـﺎﻧﻪ! ﻫﻤﺎﻧﺎ دروﻏﮕﻮ و ﭘﺴـﺮ‬
‫دروﻏﮕﻮ ﺗﻮ و ﭘـﺪرت و ﮐﺴـﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ و ﭘـﺪرت را ﺑﺮ ﮔﺮده ﻣﺮدم ﺳﻮار ﮐﺮد‪ ،‬اي دﺷـﻤﻦ ﺧـﺪا آﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﻣﯽﮐﺸـﯽ و‬
‫آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮﻫﺎي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳـﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟! ﻋﺒﯿﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﺧﺸـﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻨﮕﻮ ﮐﯿﺴﺖ؟! ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳـﺨﻨﮕﻮ ﻣﻦ ﻫﺴـﺘﻢ اي دﺷـﻤﻦ ﺧﺪا! آﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺎك ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ را از‬
‫آﻧﻬـﺎ زدوده ﻣﯽﮐﺸـﯽ‪ ،‬و ﮔﻤـﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﯽ؟ واي ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺼـﯿﺒﺖ! ﮐﺠﺎﯾﻨـﺪ ﻓﺮزﻧـﺪان ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ﺗﺎ از ﺗﻮ رﺋﯿﺲ‬
‫ﯾﺎﻏﯽ ﺗﻮ ﮐﻪ ﻣﻠﻌﻮن ﭘﺴﺮ ﻣﻠﻌﻮن از زﺑﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮑﺸﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ رﮔﻬﺎي ﮔﺮدﻧﺶ ﭘﺮ از‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪186 :‬‬
‫ﺧﻮن ﮔﺮدﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬او را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮده و ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎورﯾﺪ« )‪ (1‬ﺟّﻠﺎدان از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﺷـﺮاف ﻃﺎﯾﻔﻪ ازد )ﮐﻪ او از آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﻮد( از ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻫﺎﯾﺶ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و او را از دﺳﺖ ﻣﺄﻣﻮران ﻧﺠﺎت دادﻧﺪ و از در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺧﺎرج ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﺟّﻠﺎداﻧﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎن داد‪» :‬ﺑﺮوﯾـﺪ و اﯾﻦ ﮐﻮر ﻃﺎﯾﻔﻪ ازد را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗﻠﺒﺶ را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﺸـﻤﺶ ﮐﻮر ﮐﺮده دﺳـﺘﮕﯿﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 103‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﮐﺮده و ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪«.‬‬
‫ﺟّﻠـﺎدان ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧـﺎﻧﻪ ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻃـﺎﯾﻔﻪ ازد رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻋـﺪهاي از ﻗﺒﺎﯾـﻞ ﯾﻤﻦ اﺟﺘﻤـﺎع ﮐﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ از‬
‫دﺳﺘﮕﯿﺮي ﺑﺰرﮔﺸﺎن ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد از ﻣﺎﺟﺮا ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﻪﻫﺎي ﻣﻀﺮ را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد‪ ،‬و ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ را ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﻮم ازد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺎ ﻃﺎﯾﻔﻪ ازد ﺟﻨﮓ ﺳـﺨﺘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﻋﺮب در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻃﺮﻓﺪاران اﺑﻦ‬
‫زﯾﺎد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ ﻋﻔﯿﻒ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ او را ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ او ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬دﺧﺘﺮش را ﺻﺪا زد‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺷﻤﻨﺎن از راﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻢ داﺷﺘﯽ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﮐﺎري ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﺮا ﺑﯿﺎور‪«.‬‬
‫دﺧـﺘﺮ ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﭘـﺪر را آورد و ﺑـﻪ ﭘـﺪر داد‪ ،‬ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻣﯽﮐﺸـﯿﺪ و از ﺧـﻮد دﻓـﺎع ﻣﯽﮐﺮد و در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﭼﻨﯿﻦ رﺟﺰ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻧﺎ ﺑﻦ ذي اﻟﻔﻀﻞ ﻋﻔﯿﻒ اﻟّﻄﺎﻫﺮ ﻋﻔﯿﻒ ﺷﯿﺨﯽ و اﺑﻦ اّم ﻋﺎﻣﺮ‬
‫ﮐﻢ دارع ﻣﻦ ﺟﻤﻌﮑﻢ و ﺣﺎﺳﺮ و ﺑﻄﻞ ﺟّﺪﻟﺘﻪ ﻣﻐﺎور ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪187 :‬‬
‫)‪» (1‬ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻔﯿﻒ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻞ و ﭘﺎك ﺳﺮﺷﺖ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺪرم ﻋﻔﯿﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎدر او »اّم ﻋﺎﻣﺮ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر زرهﭘﻮﺷﺎن و ﺳﺮ ﺑﺮﻫﻨﮕﺎن ﭼﺎﺑﮏ و ﻗﻬﺮﻣﺎن از ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﻓﮑﻨﺪهام‪«.‬‬
‫دﺧﺘﺮ ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﭘـﺪر! ﮐـﺎش ﻣﺮد ﺑﻮدم و در ﭘﯿﺶ روي ﺗﻮ ﺑـﺎ اﯾﻦ ﻗﻮم ﮔﻨﻬﮑﺎر و ﻗﺎﺗﻞ ﻋﺘﺮت ﭘﺎك ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و‬
‫آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪم‪«.‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن از ﻫﺮ ﺳﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ او ﭼﯿﺮه‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬دﺷﻤﻦ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪر‪ ،‬از ﻓﻼن ﺟﻬﺖ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ درﮔﯿﺮي اداﻣﻪ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ دﺷﻤﻨﺎن زﯾﺎد ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺧﺘﺮش ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽزد‪» :‬آه ذﻟﯿﻞ ﺷـﺪم‪ ،‬ﺑﺮ ﭘـﺪرم ﭼﯿﺮه ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬او ﯾﺎوري ﻧـﺪارد ﺗﺎ او را ﮐﻤﮏ ﮐﻨـﺪ‪ «.‬ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮش را ﺑﻪ دور ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮدش ﻣﯽداد‪ ،‬و ﭼﻨﯿﻦ رﺟﺰ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻗﺴﻢ ﻟﻮ ﯾﻔﺴﺢ ﻟﯽ ﻋﻦ ﺑﺼﺮي ﺿﺎق ﻋﻠﯿﮑﻢ ﻣﻮردي و ﻣﺼﺪري‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻢ اﮔﺮ ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ ﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در ورود و ﺧﺮوﺟﺘﺎن در ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﺳﺨﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﺟﻨـﮓ ﻫﻤﭽﻨـﺎن اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ را دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮده و ﺳـﭙﺲ او را ﻧﺰد اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد او را دﯾـﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪي را ﮐﻪ ﺗﻮ را رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا رﺳﻮا ﻧﻤﻮد؟‬
‫و اﻟﻠﱠﻪ ﻟﻮ ﯾﻔﺴﺢ ﻟﯽ ﻋﻦ ﺑﺼﺮي ﺿﺎق ﻋﻠﯿﮏ ﻣﻮردي و ﻣﺼﺪري‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ دﯾﺪﮔﺎﻧﻢ ﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺻﻪ را در ورود و ﺧﺮوج‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪188 :‬‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﮓ ﻣﯽﮐﺮدم‪«.‬‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬اي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا! ﻧﻈﺮ ﺗﻮ در ﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋّﻔﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬اي ﺑﺮده زرﺧﺮﯾﺪ ﺑﻨﯽ ﻋﻼج و اي ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ‪ -‬و آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ او ﻓﺤﺶ داد‪ -‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋّﻔﺎن ﭼﻪ ﮐﺎر؟‬
‫ﺧﻮب ﮐﺮد ﯾـﺎ ﺑـﺪ‪ ،‬اﺻـﻼح ﮐﺮد ﯾـﺎ ﺗﺒـﺎه ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل وﻟّﯽ ﺧﻠﻖ ﺧﻮد اﺳﺖ و ﺑﯿﻦ آﻧﻬـﺎ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋـﺪل و ﺣّﻖ داوري‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ از ﻣﻦ در ﺑﺎره ﭘﺪرت و ﺧﻮدت‪ ،‬و ﯾﺰﯾﺪ و ﭘﺪرش ﺑﭙﺮس‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 104‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ اﻣﻮر ﺳﺆال ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺗﺎ آب ﺗﻠﺦ ﻣﺮگ را ﺟﺮﻋﻪ ﺟﺮﻋﻪ ﺑﻨﻮﺷﯽ‪.‬‬
‫ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟ َْﺤْﻤُﺪ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َرﱢب اﻟ ْﻌﺎﻟَِﻤﯿَﻦ‪ ،‬ﻣﻦ از درﮔﺎه ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻗﺒﻞ از وﻻدت ﺗﻮ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﻘﺎم ﺷـﻬﺎدت را ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﻠﻌﻮﻧﺘﺮﯾﻦ و ﻣﺒﻐﻮﺿﺘﺮﯾﻦ ﺧﻠﻘﺶ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧـﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭼﺸـﻤﺎﻧﻢ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬از وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷـﻬﺎدت ﻧﺎاﻣﯿـﺪ ﺷـﺪم‪ ،‬اﮐﻨﻮن‬
‫ﺣﻤﺪ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺧﺪا را ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم را روزي ﻣﻦ ﮔﺮداﻧﯿﺪ و دﻋﺎﯾﻢ را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﮐﺮد‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﺟﻠّﺎداﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﺮدن اﯾﻦ ﺷﺨﺺ را ﺑﺰﻧﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮدن ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ را زدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﯿﮑﺮ ﺑﯽﺳﺮش را در ﻣﮑﺎن ﺳﺒﺨﻪ )ﺷﻮرهزار( ﺑﻪ دار‬
‫آوﯾﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬و ﻋﺰاداري ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ ‪ .....‬ص ‪188 :‬‬
‫ﻋﺒﯿـﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ زﯾﺎد ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﯾﺰﯾﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬و در آن ﻧﺎﻣﻪ او را ﺑﻪ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و اﺳﺎرت اﻫﻞ ﺑﯿﺘﺶ ﺧﺒﺮ داد‪ ،‬و ﻧﯿﺰ‬
‫ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺑﺮاي »ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص« ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪189 :‬‬
‫و ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ (1) ،‬و ﺧﺒﺮ ﻗﺘﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺑﻼغ ﮐﺮد‪ ،‬ﺷﯿﻮن و ﻓﺮﯾﺎد ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ از ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫ﻋﺰاداري ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮدﻧﺪ زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻋﻘﯿﻞ‪ ،‬در ﺳﻮگ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺣﻪ ﺳﺮاﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪:‬‬
‫ﻣﺎ ذا ﺗﻘﻮﻟﻮن اذ ﻗﺎل اﻟّﻨﺒّﯽ ﻟﮑﻢ ﻣﺎ ذا ﻓﻌﻠﺘﻢ و اﻧﺘﻢ آﺧﺮ اﻻﻣﻢ‬
‫ﺑﻌﺘﺮﺗﯽ و ﺑﺎﻫﻠﯽ ﺑﻌﺪ ﻣﻔﺘﻘﺪي ﻣﻨﻬﻢ اﺳﺎري و ﻣﻨﻬﻢ ﺿّﺮﺟﻮا ﺑﺪم‬
‫ﻣﺎ ﮐﺎن ﻫﺬا ﺟﺰاﺋﯽ اذ ﻧﺼﺤﺖ ﻟﮑﻢ ان ﺗﺨﻠﻔﻮﻧﯽ ﺑﺴﻮء ﻓﯽ ذوي رﺣﻤﯽ‬
‫»ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدﻫﯿﺪ اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ از ﺷﻤﺎ ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺮدﯾﺪ ﺑﺎ ﻋﺘﺮت و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ از‬
‫آﺧﺮﯾﻦ اّﻣﺘﻬﺎ ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ را اﺳﯿﺮ ﻧﻤﻮده و ﺑﻌﻀﯽ در ﺧﻮن ﻏﻠﺘﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺰاي ﻣﻦ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺷـﻤﺎ را ﻧﺼـﯿﺤﺖ ﮐﺮدم‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎﻧﻢ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪ رﻓﺘﺎري ﮐﻨﯿﺪ؟« ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﺐ ﻓﺮا‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﻧﺪاﮐﻨﻨﺪهاي ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺪﺑﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪:‬‬
‫اّﯾﻬﺎ اﻟﻘﺎﺗﻠﻮن ﺟﻬﻼ ﺣﺴﯿﻨﺎ اﺑﺸﺮوا ﺑﺎﻟﻌﺬاب و اﻟّﺘﻨﮑﯿﻞ‬
‫ﮐّﻞ اﻫﻞ اﻟّﺴﻤﺎء ﯾﺪﻋﻮا ﻋﻠﯿﮑﻢ ﻣﻦ ﻧﺒّﯽ و ﻣﺮﺳﻞ و ﻗﺘﯿﻞ‬
‫ﻗﺪ ﻟﻌﻨﺘﻢ ﻋﻠﯽ ﻟﺴﺎن ﺑﻦ داود و ﻣﻮﺳﯽ و ﺻﺎﺣﺐ اﻻﻧﺠﯿﻞ‬
‫ا»ي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از روي ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﮐﺸﺘﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﻋﺬاب ﺧﺪا و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﻫﻞ آﺳﻤﺎن و ﻫﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و رﺳﻮل و ﺷﻬﯿﺪي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ داود‪ ،‬و ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬و ﻋﯿﺴﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ اﻧﺠﯿﻞ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﺷﺪهاﯾﺪ‪«.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪190 :‬‬
‫ﺣﺎدﺛﻪاي ﻋﺠﯿﺐ از ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﻣﺴﯿﺮ راه ‪ .....‬ص ‪190 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬و ﯾﺰﯾﺪ آن را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﻪ ﺳﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫و ﺳﺮﻫﺎي ﺳﺎﯾﺮ ﺷﻬﺪا را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﻣﻮال و زﻧﺎن و اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ اﺑﻦ زﯾﺎد رﺳـﯿﺪ و آن را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤّﻔﺮ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻋﺎﺋﺬي را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد‪ ،‬او را ﺳـﺮﭘﺮﺳﺖ ﺳـﺮﻫﺎ و زﻧﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺤّﻔﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 105‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﻫـﻞ ﺑﯿﺖ اﻣـﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﻫﻤﺮاه ﺳـﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷـﺎم رﻫﺴـﭙﺎر ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ اﺳـﯿﺮان ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺎ ﺻﻮرت ﺑﺎز ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫درآورد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ]ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ﺣﻀـﺮﻣﯽ ﻣﺼـﺮي از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺣﺪﯾﺚ و دﯾﮕﺮان ﺣﺪﯾﺜﯽ را ﻧﻘﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ‬
‫از آن ﺣﺪﯾﺚ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﺟﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺸﻐﻮل ﻃﻮاف ﮐﻌﺒﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا ﺑﻮدم ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺮدي را دﯾﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟﻠّﻬﻢ اﻏﻔﺮ ﻟﯽ و ﻣﺎ اراك ﻓﺎﻋﻼ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﺮا‬
‫ﺑﯿﺎﻣﺮز وﻟﯽ ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮزي‪«.‬‬
‫ﻧﺰد او رﻓﺘﻢ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اي ﺑﻨـﺪه ﺧـﺪا‪ ،‬از ﺧـﺪا ﺑﺘﺮس و اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ دﻋﺎ ﻧﮑﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮔﻨﺎه ﺗﻮ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﻗﻄﺮهﻫﺎي ﺑﺎران‪ ،‬و ﺑﺮﮔﻬﺎي‬
‫درﺧﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻮ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﯽآﻣﺮزد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺧﺪا آﻣﺮزﯾﺪه ﺑﺴﯿﺎر و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰدﯾـﮏ ﻣﻦ ﺑﯿـﺎ ﺗﺎ داﺳـﺘﺎﻧﻢ را ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮑﺶ رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﺪان ﮐﻪ ﻣﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺳـﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم را )از ﮐﻮﻓﻪ( ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎم ﻣﯽﺑﺮدﯾﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﺮ را در ﻣﯿﺎن ﺻﻨﺪوﻗﯽ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ و در ﮐﻨﺎر آن ﺻﻨﺪوق‬
‫ﺷﺮاب ﻣﯽﺧﻮردﯾﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﺷﺐ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻣﻦ ﺷﺮاب ﺧﻮردﻧﺪ و ﻣﺴﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ ﺷﺮاب‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪191 :‬‬
‫ﻧﺨﻮردم‪ (1) ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﺧﺮﻫـﺎي ﺷﺐ ﺷـﺪ‪ ،‬رﻋـﺪ و ﺑﺮق رخ داد ﻧﺎﮔـﺎه دﯾـﺪم درﻫﺎي آﺳـﻤﺎن ﮔﺸﻮده ﺷـﺪ و ﺣﻀـﺮات آدم‪ ،‬ﻧﻮح‪،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬اﺳـﺤﺎق‪ ،‬اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻫﻤﺮاه ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ و ﮔﺮوﻫﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ زﻣﯿﻦ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺻـﻨﺪوق رﻓﺖ‪ ،‬و ﺳﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻮﺳﯿﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ او ﺗﺴﻠﯿﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬اي ﻣﺤّﻤﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن داده ﮐﻪ در ﻣﻮرد اّﻣﺘﺖ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوي‬
‫ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ اﻣﺮ ﮐﻨﯽ زﻣﯿﻦ را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻟﺮزه درآورم و زﯾﺮ و رو ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻮم ﻟﻮط ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدم‪«.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ ﻟا ﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﻪ اي ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ! زﯾﺮا در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﻣﺮا ﺑﺎ اﯾﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺣﺴﺎﺑﯽ ﻫﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﮑﺸـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺗﻮّﺟﻪ ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻻﻣﺎن اي رﺳﻮل ﺧﺪا!«‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮو ﺧﺪا ﺗﻮ را ﻧﯿﺎﻣﺮزد‪«.‬‬
‫ﻧﺎﮔﺎه دﯾﺪﻧﺪ دﺳﺘﯽ در دﯾﻮاري ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻗﻠﻢ آﻫﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺷﻌﺮ را روي دﯾﻮار ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫أ ﺗﺮﺟﻮ اّﻣﮥ ﻗﺘﻠﺖ ﺣﺴﯿﻨﺎ ﺷﻔﺎﻋﮥ ﺟّﺪه ﯾﻮم اﻟﺤﺴﺎب‬
‫»آﯾﺎ آن ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﮐﺸﺘﻨﺪ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺟّﺪش در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ دارﻧﺪ؟« وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻋﺠﯿﺐ را دﯾﺪﻧﺪ‬
‫)ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و( ﺳﺮ را ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻓﺮار ﮐﺮدﻧﺪ »‪«1‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮاي ﻋﺠﯿﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﯾﺮ )ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه( راﻫﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻮّرﺧﯿﻦ و ﻣﺤـّﺪﺛﯿﻦ ﻣﺸـﺮوح آن را ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ :‬ﭘﺲ از دﯾﺪن ﺷـﻌﺮ ﻓﻮق‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺗﺎ دﺳﺖ را ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬آن دﺳﺖ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﺸـﻐﻮل ﺧﻮردن ﻏﺬا‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم ﻫﻤﺎن دﺳﺖ را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ در دﯾﻮار دﯾﺮ راﻫﺐ آﺷﮑﺎر ﺷﺪ و اﯾﻦ ﺷﻌﺮ را ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫ﻓﻼ و اﻟﻠﱠﻪ ﻟﯿﺲ ﻟﻬﻢ ﺷﻔﯿﻊ و ﻫﻢ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﮥ ﻓﯽ اﻟﻌﺬاب‬
‫»ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳﻮﮔﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻗﺎﺗﻼـن اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( ﺷـﻔﯿﻌﯽ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﻬﺎ در ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﻋـﺬاب ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ «.‬ﺑﺎز ﺑﻌﻀـﯽ از ﻫﻤﺮاﻫﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻨﺪ آن دﺳﺖ را ﺑﮕﯿﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﺸـﻐﻮل ﺧﻮردن ﻏﺬا ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺮاي ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺑﺎر دﯾﺪﻧﺪ آن دﺳﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و‬
‫اﯾﻦ ﺷﻌﺮ را در دﯾﻮار ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 106‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫و ﻗﺪ ﻗﺘﻠﻮا اﻟﺤﺴﯿﻦ ﺑﺤﮑﻢ ﺟﻮر و ﺧﺎﻟﻒ ﺣﮑﻤﻬﻢ ﺣﮑﻢ اﻟﮑﺘﺎب‬
‫»آﻧﻬـﺎ ﺣﺴـﯿﻦ )ع( را از روي ﻇﻠﻢ و ﺟـﻮر ﮐﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺧﻼـف ﺣﮑﻢ ﻗﺮآن رﻓﺘـﺎر ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ «.‬ﻧـﺎﮔﺰﯾﺮ دﺳﺖ از ﻏـﺬا ﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﻣﺎﺟﺮاي راﻫﺐ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ‪) ...‬ﻣﻌﺎﻟﯽ اﻟّﺴﺒﻄﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 125‬ﺗﺎ ‪ -127‬ﺳﻮﮔﻨﺎﻣﻪ آل ﻣﺤّﻤﺪ‪ ،‬ص ‪) (445 -443‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪192 :‬‬
‫ورود اﺳﯿﺮان ﺑﻪ دﻣﺸﻖ‪ ،‬و درﺧﻮاﺳﺖ اّم ﮐﻠﺜﻮم از ﺷﻤﺮ ‪ .....‬ص ‪192 :‬‬
‫)‪ (1‬ﮔﺮوه دﺷـﻤﻦ‪ ،‬ﺳـﺮ ﻣﻘّﺪس اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﻧﻮان و اﺳﯿﺮان ﺑﻪ ﺳﻮي دﻣﺸﻖ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ دﻣﺸﻖ‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اّم ﮐﻠﺜﻮم ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﮐﻪ ﺟﺰء اﺳﯿﺮان ﺑﻮد ﻧﺰد ﺷﻤﺮ آﻣﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ درﺧﻮاﺳﺘﯽ دارم‪«.‬‬
‫ﺷﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫اّم ﮐﻠﺜﻮم ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ را وارد ﺷﻬﺮ دﻣﺸﻖ ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺎ را از دروازهاي وارد ﮐﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯽ ﮐﻤﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﭙﺎه ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﻦ ﮐﻪ ﺳﺮﻫﺎ را از ﺑﯿﻦ ﻣﺤﻤﻠﻬﺎ ﺑﯿﺮون ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬و از ﻣﺎ دور ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا از ﺑﺲ ﻣﺎ را در ﺣﺎل اﺳﺎرت دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮا‬
‫ﺷﺪﯾﻢ‪«.‬‬
‫ﺷﻤﺮ از روي ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ و ﻇﻠﻤﯽ ﮐﻪ داﺷﺖ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ اّم ﮐﻠﺜﻮم ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم ﺑﻪ ﻋﮑﺲ دﺳـﺘﻮر داد ﺳـﺮﻫﺎي ﺷﻬﺪا را ﺑﺮ ﺑﺎﻻي‬
‫ﻧﯿﺰهﻫﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در ﻣﯿﺎن ﻣﺤﻤﻞﻫﺎ ﻋﺒﻮر دادﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﻣﺎم‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪193 :‬‬
‫ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﯿﺮ در ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان ﺣﺮﮐﺖ دادﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﮐﻨﺎر دروازه دﻣﺸﻖ آوردﻧﺪ‪ (1) ،‬و آﻧﻬﺎ را در روي‬
‫ﭘﻠﻪﻫﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﮐﻪ اﺳﯿﺮان را ﻧﮕﻪ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮ ﭘﺎ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺷﻌﺎر ﺟﺎﻧﺴﻮز ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ‪ .....‬ص ‪193 :‬‬
‫رواﯾﺖ ﺷـﺪه‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ )ﺷﺎﮔﺮد اﺻـﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ( ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮﯾـﺪه اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟّﺴﻼم را در دﻣﺸﻖ دﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺎه ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﯾﮏ ﻣﺎه او را ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ از ﻋّﻠﺖ ﻏﯿﺒﺖ او ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﭼﻪ ﺑﻼﯾﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﺷﻌﺮ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺟﺎءوا ﺑﺮأﺳﮏ ﯾﺎ اﺑﻦ ﺑﻨﺖ ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﺘﺮّﻣﻼ ﺑﺪﻣﺎﺋﻪ ﺗﺮﻣﯿﻼ‬
‫و ﮐﺄﻧّﻤﺎ ﺑﮏ ﯾﺎ اﺑﻦ ﺑﻨﺖ ﻣﺤّﻤﺪ ﻗﺘﻠﻮا ﺟﻬﺎرا ﻋﺎﻣﺪﯾﻦ رﺳﻮﻻ‬
‫ﻗﺘﻠﻮك ﻋﻄﺸﺎﻧﺎ و ﻟّﻤﺎ ﯾﺮﻗﺒﻮا ﻓﯽ ﻗﺘﻠﮏ اﻟّﺘﻨﺰﯾﻞ و اﻟّﺘﺄوﯾﻼ‬
‫و ﯾﮑّﺒﺮون ﺑﺎن ﻗﺘﻠﺖ و اﻧّﻤﺎ ﻗﺘﻠﻮا ﺑﮏ اﻟّﺘﮑﺒﯿﺮ و اﻟّﺘﻬﻠﯿﻼ‬
‫ا»ي ﭘﺴـﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺳﺮ ﺗﻮ را رﻧﮕﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺖ آوردﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯽ اي ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ ﺑﺎ رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷـﮑﺎر و ﻋﻤﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮ را ﺑﺎ ﻟﺐ ﺗﺸﻨﻪ ﮐﺸﺘﻨﺪ و در ﮐﺸﺘﻦ ﺗﻮ‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻔﻬﻮم ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﻗﺮآن ﻧﮑﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺸـﺘﻦ ﺗﻮ ﺗﮑﺒﯿﺮ )ﻓﺘﺢ( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺸـﺘﻦ ﺗﻮ‪ ،‬اﻟﻠﱠﻪ اﮐﺒﺮ و ﻻ اﻟﻪ اﻟّﺎ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﭘﯿﺮﻣﺮد ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﯿﺎﻧﺎت اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪193 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 107‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻫﻨﮕـﺎم ورود ﺧﺎﻧـﺪان ﻧﺒّﻮت ﺑﻪ ﺷـﺎم‪ ،‬ﭘﯿﺮﻣﺮدي از ﻣﺮدم ﺷـﺎم‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷـﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳـﭙﺎس ﺧـﺪا را ﮐﻪ ﺷـﻤﺎ را ﮐﺸﺖ و ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪،‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪194 :‬‬
‫)‪ (1‬و ﺷﻬﺮﻫﺎ را از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ آﺳﻮده ﮐﺮد‪ ،‬و اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﯾﺰﯾﺪ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴّﻠﻂ ﻧﻤﻮد‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ :‬اي ﭘﯿﺮﻣﺮد! آﯾﺎ ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪهاي؟‬
‫ﭘﯿﺮﻣﺮد‪ :‬آري‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ :‬آﯾﺎ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻓﻬﻤﯿﺪهاي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻗُْﻞ ﻻ َأْﺳَﺌﻠُُﮑْﻢ َﻋَﻠﯿِْﻪ َأْﺟﺮًا ِإﻟ ﱠﺎ اﻟ َْﻤَﻮﱠدَة ﻓِﯽ اﻟ ُْﻘْﺮﺑﯽ ‪ ،‬ﺑﮕﻮ اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮاي رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺰدي ﺟﺰ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎﻧﻢ را از ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫)ﺷﻮري‪ (23 /‬ﭘﯿﺮﻣﺮد‪ :‬آري ﺧﻮاﻧﺪهام‪.‬‬
‫اﻣـﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿـﻪ اﻟـّﺴ ﻼم‪» :‬ﻣﻨﻈـﻮر از ﺧﻮﯾﺸـﺎن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿـﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣـﺎ ﻫﺴـﺘﯿﻢ‪ «.‬اي ﭘﯿﺮﻣﺮد! آﯾـﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪهاي؟‬
‫»َو آِت َذا اﻟ ُْﻘْﺮﺑﯽ َﺣﱠﻘُﻪ‪ ،‬ﺣّﻖ ﺧﻮﯾﺸﺎن را ادا ﮐﻦ‪) «.‬اﺳﺮاء‪ (26 /‬ﭘﯿﺮﻣﺮد‪ :‬آري ﺧﻮاﻧﺪهام‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪» :‬ﺧﻮﯾﺸﺎن در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ «.‬اي ﭘﯿﺮﻣﺮد آﯾﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺧﻮاﻧﺪهاي؟‬
‫»َو اْﻋَﻠُﻤﻮا َأﻧﱠﻤﺎ َﻏﻨِْﻤﺘُْﻢ ﻣِْﻦ َﺷـ ْﯽٍء َﻓَﺄﱠن ﻟ ِﻠﱠِﻪ ُﺧُﻤَﺴُﻪ َو ﻟ ِﻠﱠﺮُﺳﻮِل َو ﻟ ِِﺬي اﻟ ُْﻘْﺮﺑﯽ ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺳﻮد ﺑﺮدﯾﺪ ﯾﮏ ﭘﻨﺠﻢ آن ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪا و‬
‫رﺳﻮل و ﺧﻮﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪) «.‬اﻧﻔﺎل‪.(41 /‬‬
‫ﭘﯿﺮﻣﺮد‪ :‬آري ﺧﻮاﻧﺪهام‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪» :‬اي ﭘﯿﺮﻣﺮد! ﺧﻮﯾﺸﺎن در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ «.‬اي ﭘﯿﺮﻣﺮد آﯾﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺧﻮاﻧﺪهاي؟‬
‫»ِإﻧﱠﻤﺎ ﯾُِﺮﯾُﺪ اﻟﻠﱠُﻪ ﻟ ِﯿُْﺬِﻫَﺐ َﻋﻨُْﮑُﻢ اﻟﱢﺮْﺟَﺲ َأْﻫَﻞ اﻟ َْﺒﯿِْﺖ َو ﯾَُﻄﱢﻬَﺮُﮐْﻢ َﺗْﻄِﻬﯿﺮًا ‪ ،‬ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪195 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ را از ﺷـﻤﺎ ﺧﺎﻧـﺪان ﺑﺮ دارد و ﺷـﻤﺎ را ﭘﺎك و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮔﺮداﻧﺪ‪) «.‬اﺣﺰاب‪ (33 /‬ﭘﯿﺮﻣﺮد‪ :‬آري‬
‫ﺧﻮاﻧﺪهام‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺄن ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﯿﺮﻣﺮد در ﺳـﮑﻮت ﻓﺮو رﻓﺖ و از ﮔﻔﺘﺎر ﺟﺴﻮراﻧﻪ ﺧﻮد ﭘﺸـﯿﻤﺎن ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﺪ؟« اﻣﺎم‬
‫ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ :‬آري ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣّﻖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫او ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺮﻣﺮد ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد و از ﺷّﺪت ﻧﺎراﺣﺘﯽ‪ ،‬ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺧﻮد را از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ زﻣﯿﻦ زد و دﺳﺘﻬﺎﯾﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ! ﻣﺎ از دﺷﻤﻨﺎن ﺟّﻨﯽ و اﻧﺴﯽ آل ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﯿﺰارﯾﻢ‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬آﯾﺎ ﺗﻮﺑﻪام ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟« اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ :‬آري اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪات را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺮﻣﺮد‪» :‬ﻣﻦ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدم‪ «.‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ ﻓﺮﻣﺎن داد آن ﭘﯿﺮ را ﺑﮑﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺟّﻠﺎدان ﯾﺰﯾﺪ او را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﯾﻪ ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮان ‪ .....‬ص ‪195 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺳـﯿﺮان آل ﻣﺤّﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﮐﻪ از ﮐﻨﯿﺰان و زﻧﺎن و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﺎن را در ردﯾﻒ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﻪ رﯾﺴـﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ وارد ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺰﯾﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ در آن وﺿﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﺰﯾﺪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رو‬
‫ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 108‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪196 :‬‬
‫اﻧﺸﺪك اﻟﻠﱠﻪ ﯾﺎ ﯾﺰﯾﺪ! ﻣﺎ ﻇّﻨﮏ ﺑﺮﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻟﻮ رءاﻧﺎ ﻋﻠﯽ ﻫﺬه اﻟّﺼﻔﮥ‬
‫‪ (1) ،‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳﻮﮔﻨـﺪ اي ﯾﺰﯾـﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺗﻮ اﮔﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻣﺎ را ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﻧﻤﻮد ﭼﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد؟‬
‫ﯾﺰﯾﺪ دﺳـﺘﻮر داد‪ ،‬رﯾﺴـﻤﺎن را ﻗﻄﻊ ﮐﺮده و ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﭘﯿﺶ روي ﯾﺰﯾﺪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و زﻧﺎن اﺳﯿﺮ را‬
‫در ﭘﺸﺖ ﺳـﺮ ﯾﺰﯾﺪ ﺟﺎ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﺸﻤﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﯿﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺳﺮ ﻧﺎزﻧﯿﻦ ﭘﺪر را دﯾﺪ‪ ،‬و از آن ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﺳﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﯾﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺖ دﯾﮕﺮ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﺨﻮرد‪.‬‬
‫زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ ﻟا ﺴﻼم ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺮ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﺰﯾﺪ دﯾﺪ‪ ،‬از ﺷّﺪت ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺧﻮد را ﭼﺎك زد و ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﭘﺮ اﻧﺪوه ﮐﻪ ﻗﻠﺒﻬﺎ را‬
‫ﺟﺮﯾﺤﻪدار ﻣﯽﮐﺮد ﻓﺮﯾﺎد زد‪:‬‬
‫ﯾﺎ ﺣﺴـﯿﻨﺎه! ﯾﺎ ﺣﺒﯿﺐ اﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻦ ﻣّﮑﮥ و ﻣﻨﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻦ ﻓﺎﻃﻤﮥ اﻟّﺰﻫﺮاء ﺳـّﯿﺪة اﻟّﻨﺴﺎء‪ ،‬ﯾﺎ اﺑﻦ ﺑﻨﺖ اﻟﻤﺼـﻄﻔﯽ‪ ،‬اي ﺣﺴﯿﻦ! اي ﻣﺤﺒﻮب دل رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬اي ﻓﺮزﻧﺪ ﻣّﮑﻪ و ﻣﻨﯽ‪ ،‬اي ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا ﺳﺮور زﻧﺎن ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم اي ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺧﺪا‪.‬‬
‫رواﯾﺖﮐﻨﻨـﺪه ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻧـﺎﻟﻪ و ﺷـﯿﻮن زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬـﺎ اﻟﺴـﻼم ﺑﺎﻋﺚ ﺷـﺪ ﮐﻪ »ﻓﺎﺑﮑﺖ و اﻟﻠﱠﻪ ﮐّﻞ ﻣﻦ ﮐﺎن ﻓﯽ اﻟﻤﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻫﻤﻪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ «.‬وﻟﯽ ﯾﺰﯾﺪ ﺳﺎﮐﺖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎﻟﻪ و ﺷﯿﻮن زﻧﯽ از ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ در درون ﮐﺎخ ﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪196 :‬‬
‫در درون ﺧﺎﻧﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺎﻧﻮﯾﯽ از ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺎ ﺷﯿﻮن و ﻧﺎﻟﻪ ﻓﺮﯾﺎد زد‪:‬‬
‫ﯾﺎ ﺣﺴﯿﻨﺎه‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺒﯿﺒﺎه‪ ،‬ﯾﺎ ﺳّﯿﺪاه‪ ،‬ﯾﺎ ﺳّﯿﺪ اﻫﻞ ﺑﯿﺘﺎه‪ ،‬ﯾﺎ اﺑﻦ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪197 :‬‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪاه ﯾـﺎ رﺑﯿﻊ اﻻراﻣﻞ و اﻟﯿﺘﺎﻣﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﻗﺘﯿﻞ اوﻻد اﻻدﻋﯿﺎء‪ (1) ،‬اي ﺣﺴـﯿﻦ! اي ﻣﺤﺒﻮب دﻟﻬﺎ‪ ،‬اي آﻗﺎي ﻣﺎ‪ ،‬اي ﺳـﺮور ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ‪ ،‬اي ﭘﺴﺮ‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬اي ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺑﯿﻮه زﻧﺎن و ﯾﺘﯿﻤﺎن‪ ،‬اي ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪان دﺷﻤﻨﺎن‪.‬‬
‫ﺻﺪاي ﺟﺎﻧﺴﻮز آن زن ﻫﺎﺷﻤﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺻﺪاﯾﺶ را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺨﺮ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﯾﺰﯾﺪ و زدن ﭼﻮب ﺧﯿﺰران ﺑﺮ دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪197 :‬‬
‫راوي ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﯾﺰﯾﺪ ﭼﻮب ﺧﯿﺰران ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ آن ﺑﺮ دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﯽﮐﻮﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺑﺮزه اﺳـﻠﻤﯽ )ﮐﻪ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺑﻮد و در آن ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ( ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ رو ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ا»ي ﯾﺰﯾﺪ! آﯾﺎ ﺑﺎ ﭼﻮب دﺳﺘﯽ ﺧﻮد ﺑﺮ دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮزﻧﺪ زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﻣﯽزﻧﯽ؟ ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ دﯾﺪم ﻫﻤﻮاره‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺑﺮادرش ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﻣﯽﻣﮑﯿﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫اﻧﺘﻤﺎ ﺳّﯿﺪا ﺷﺒﺎب اﻫﻞ اﻟﺠّﻨﮥ‬
‫‪ ،‬ﺷـﻤﺎ دو ﻧﻔﺮ آﻗﺎي ﺟﻮاﻧﺎن اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺴﺘﯿـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﺗﻞ ﺷـﻤﺎ را ﺑﮑﺸﺪ و ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي او آﺗﺶ دوزخ را ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺳـﺨﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪«.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ از اﻋﺘﺮاض اﺑﻮ ﺑﺮزه ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ ﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد او را از ﻣﺠﻠﺲ اﺧﺮاج ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬او را ﮐﺸﺎنﮐﺸﺎن از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﯾﺰﯾﺪ اﺷـﻌﺎر »اﺑﻦ زﺑﻌﺮي« ]ﮐﻪ از ﮐّﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮد و آن اﺷﻌﺎر را در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي ﻇﺎﻫﺮي‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪ[‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎن آورد و ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 109‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪198 :‬‬
‫ﻟﯿﺖ اﺷﯿﺎﺧﯽ ﺑﺒﺪر ﺷﻬﺪوا ﺟﺰع اﻟﺨﺰرج ﻣﻦ وﻗﻊ اﻻﺳﻞ‬
‫ﻓﺄﻫّﻠﻮا و اﺳﺘﻬّﻠﻮا ﻓﺮﺣﺎ ﺛّﻢ ﻗﺎﻟﻮا ﯾﺎ ﯾﺰﯾﺪ ﻻ ﺗﺸﻞ‬
‫ﻗﺪ ﻗﺘﻠﻨﺎ اﻟﻘﺮم ﻣﻦ ﺳﺎداﺗﻬﻢ و ﻋﺪﻟﻨﺎه ﺑﺒﺪر ﻓﺎﻋﺘﺪل‬
‫ﻟﻌﺒﺖ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎﻟﻤﻠﮏ ﻓﻼ ﺧﺒﺮ ﺟﺎء و ﻻ وﺣﯽ ﻧﺰل‬
‫ﻟﺴﺖ ﻣﻦ ﺧﻨﺪف ان ﻟﻢ اﻧﺘﻘﻢ ﻣﻦ ﺑﻨﯽ اﺣﻤﺪ ﻣﺎ ﮐﺎن ﻓﻌﻞ‬
‫)‪» (1‬اي ﮐﺎش ﭘﯿﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﻦ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و زاري ﮐﺮدن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﺰرج را ﺑﺮ اﺛﺮ زدن‬
‫ﻧﯿﺰه )در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ( ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﺷﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد ﻫﻠﻬﻠﻪ ﺳﺮ ﻣﯽدادﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﯾﺰﯾﺪ دﺳﺘﺖ ﺷﻞ ﻣﺒﺎد‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺰرﮔﺎن آﻧﻬﺎ را ﮐﺸﺘﯿﻢ و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺗﻼﻓﯽ ﮐﺸﺘﻪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر دادﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻫﺎﺷﻢ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺮ ﻧﻪ ﻧﻪ ﺧﺒﺮي از آﺳﻤﺎن آﻣﺪ و ﻧﻪ وﺣﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ اﮔﺮ از آل اﺣﻤﺪ اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﯿﺮم‪ ،‬از دودﻣﺎن ﺧﻨﺪف »‪ «1‬ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬـﺎ اﻟﺴـﻼم ﺑﺮﺧـﺎﺳﺖ ]و ﺑﺮ ﻣﺠﻠﺴـﯿﺎن‪ ،‬اﺷـﺮاف ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﺎ ﺧﻄﺒﻪ ﻏّﺮاي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻓﺎع ﻣﻘﺘـﺪراﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻣﺘﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪198 :‬‬
‫اﻟ َْﺤْﻤُﺪ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َرﱢب اﻟ ْﻌﺎﻟَِﻤﯿَﻦ‪ ،‬و ﺻﻠّﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯽ ﻣﺤّﻤﺪ و آﻟﻪ‪ .‬ﺻﺪق اﻟﻠﱠﻪ ﮐﺬﻟﮏ ﯾﻘﻮل‪» :‬ﺛُﱠﻢ ﮐﺎَن ﻋﺎﻗَِﺒَﮥ اﻟ ﱠِﺬﯾَﻦ َأﺳﺎُؤا اﻟﱡﺴﻮاي َأْن َﮐﱠﺬﺑ ُﻮا‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺧﻨـﺪف ﺟـّﺪه ﭘﺪري ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﯾﺰﯾﺪ و او ﺳـﯿﺰده واﺳـﻄﻪ )ﺟّﺪ در ﺟّﺪ( وﺟﻮد داﺷﺖ و در زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﺰرﮔﯽ‪ ،‬ﻣﺸـﻬﻮر ﺑﻮد‪.‬‬
‫)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪199 :‬‬
‫ﺑ ِﺂﯾﺎِت اﻟﻠﱠِﻪ َو ﮐﺎﻧُﻮا ﺑ ِﻬﺎ َﯾْﺴَﺘْﻬِﺰُؤَن‪ «1» «.‬اﻇﻨﻨﺖ ﯾﺎ ﯾﺰﯾﺪ ﺣﯿﺚ اﺧﺬت ﻋﻠﯿﻨﺎ اﻗﻄﺎر اﻻرض و آﻓﺎق اﻟّﺴﻤﺎء‪ ،‬ﻓﺎﺻﺒﺤﻨﺎ ﻧﺴﺎق ﮐﻤﺎ ﺗﺴﺎق اﻻﺳﺎري‬
‫اّن ﺑﻨﺎ ﻋﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻫﻮاﻧﺎ و ﺑﮏ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﺮاﻣـﮥ و اّن ذﻟﮏ ﻟﻌﻈﯿﻢ ﺧﻄﺮك ﻋﻨﺪه‪ ،‬ﻓﺸـﻤﺨﺖ ﺑﺎﻧﻔﮏ و ﻧﻈﺮت ﻓﯽ ﻋﻄﻔﮏ ﺟﺬﻻن ﻣﺴـﺮورا‪ ،‬ﺣﯿﺚ‬
‫رأﯾـﺖ اﻟـّﺪﻧﯿﺎ ﻟـﮏ ﻣﺴﺘﻮﺳـﻘﮥ و اﻻـﻣﻮر ﻣّﺘﺴـﻘﮥ‪ ،‬و ﺣﯿﻦ ﺻـﻔﺎﻟﮏ ﻣﻠﮑﻨـﺎ و ﺳـﻠﻄﺎﻧﻨﺎ‪ (1) ،‬ﺣﻤـﺪ و ﺳـﭙﺎس ﻣﺨﺼـﻮص ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿـﺎن اﺳﺖ و درود ﺑﺮ ﺟـّﺪم ﺳـﺮور رﺳﻮﻻـن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل راﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﺳـﭙﺲ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ آﯾﺎت ﺧﺪا را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮدﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﺳﺨﺮّﯾﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫اي ﯾﺰﯾـﺪ! ﺗﻮ ﻣﯽﭘﻨـﺪاري ﮐﻪ ﭼﻮن اﻃﺮاف زﻣﯿﻦ و آﻓﺎق آﺳـﻤﺎن را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺴﺘﯽ‪ ،‬و راه ﭼﺎره را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﺪود ﻧﻤﻮدي‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮده‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ ﮐﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺧﻮار ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﺗﻮ ﻧﺰد او ﮔﺮاﻣﯽ ﻫﺴﺘﯽ؟‬
‫و اﯾﻦ ﭼﯿﺮه ﺷﺪن ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺷـﮑﻮه آﺑﺮوي ﺗﻮ در ﭘﯿﺸـﮕﺎه ﺧﺪا اﺳﺖ از اﯾﻦ رو ﺑﯿﻨﯽ ﺑﺎﻻ ﮐﺸـﯿﺪي و ﺗﮑّﺒﺮ ﻧﻤﻮدي و ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﻟﯿﺪي‪،‬‬
‫ﺧّﺮم و ﺷﺎدان ﺷﺪي ﮐﻪ دﻧﯿﺎ در ﭼﻨﺒﺮ ﮐﻤﻨﺪ ﺗﻮ ﺑﺴـﺘﻪ و ﮐﺎرﻫﺎي ﺗﻮ آراﺳـﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻠﮏ و ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺻﺎف و ﻫﻤﻮار‬
‫ﮔ ﺸ ﺘ ﻪا ﻧ ﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﻤﻬﻼـ اﻧﺴـﯿﺖ ﻗﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﻋّﺰ و ﺟـّﻞ‪َ» :‬و ﻻـ َﯾْﺤـَﺴ َﺒﱠﻦ اﻟ ﱠِﺬﯾَﻦ َﮐَﻔُﺮوا َأﻧﱠﻤـﺎ ﻧُْﻤﻠِﯽ ﻟَُﻬْﻢ َﺧﯿٌْﺮ ﻟ َِﺄﻧ ُْﻔِﺴـ ِﻬْﻢ ِإﻧﱠﻤﺎ ﻧُْﻤﻠِﯽ ﻟَُﻬْﻢ ﻟ َِﯿْﺰداُدوا ِإﺛ ْﻤًﺎ َو ﻟَُﻬْﻢ َﻋـ ﺬاٌب‬
‫ُﻣِﻬﯿٌﻦ«‪ (2) ،‬ﭘﺲ اﻧـﺪﮐﯽ آرام و آﻫﺴـﺘﻪ ﺑـﺎش‪ ،‬آﯾـﺎ ﺳـﺨﻦ ﺧـﺪا را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدهاي ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻧﻬـﺎ ﮐﻪ ﮐـﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧـﺪ )و راه ﻃﻐﯿﺎن را‬
‫ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ( ﺗﺼّﻮر ﻧﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻠﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﺳﻮد آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻠﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﯿﻔﺰاﯾﻨﺪ و ﻋﺬاب‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 110‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺳﻮره روم‪ ،‬آﯾﻪ ‪10‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪200 :‬‬
‫ﺧﻮارﮐﻨﻨﺪهاي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫اﻣﻦ اﻟﻌﺪل ﯾﺎ ﺑﻦ اﻟّﻄﻠﻘﺎء ﺗﺨﺪﯾﺮك ﺣﺮاﺋﺮك و اﻣﺎﺋﮏ و ﺳﻮﻗﮏ ﺑﻨﺎت رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺳـﺒﺎﯾﺎ‪ ،‬ﻗﺪ ﻫﺘﮑﺖ ﺳﺘﻮرﻫّﻦ و اﺑﺪﯾﺖ وﺟﻮﻫﻬّﻦ‪ ،‬ﺗﺤﺪوا‬
‫ﺑﻬّﻦ اﻻﻋﺪاء ﻣﻦ ﺑﻠﺪ اﻟﯽ ﺑﻠﺪ و ﯾﺴﺘﺸـﺮﻓﻬّﻦ اﻫﻞ اﻟﻤﻨﺎﻫﻞ و اﻟﻤﻨﺎﻗﻞ و ﯾﺘﺼـّﻔﺢ وﺟﻮﻫﻬّﻦ اﻟﻘﺮﯾﺐ و اﻟﺒﻌﯿﺪ‪ ،‬و اﻟﺪﻧّﯽ و اﻟّﺸﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻟﯿﺲ ﻣﻌﻬّﻦ‬
‫ﻣﻦ رﺟـﺎﻟﻬّﻦ وﻟّﯽ و ﻻـ ﻣﻦ ﺣﻤﺎﺗﻬّﻦ ﺣﻤّﯽ‪ (1) ،‬اي ﭘﺴـﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟّﺪﻣﺎن )ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ در ﻓﺘﺢ ﻣّﮑﻪ( اﺳﯿﺮﺷﺎن‬
‫ﮐﺮد و ﺳـﭙﺲ آﻧﻬﺎ را آزاد ﻧﻤﻮد‪ ،‬آﯾﺎ از ﻋـﺪاﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ زﻧﺎن و ﮐﻨﯿﺰان ﺧﻮد را ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﺑﻨﺸﺎﻧﯽ و دﺧﺘﺮان رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳـﯿﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﺑﮑﺸـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﺮده آﻧﺎن را ﺑـﺪّري و روي آﻧﺎن را ﺑﮕﺸﺎﯾﯽ ﺗﺎ دﺷـﻤﻨﺎن آﻧﺎن را از‬
‫ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﺷـﻬﺮي ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺑﻮﻣﯽ و ﻏﺮﯾﺐ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دوزﻧﺪ و ﻧﺰدﯾﮏ و دور‪ ،‬ﺷـﺮﯾﻒ و ﭘﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺮه آﻧﻬﺎ را ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺮدان آﻧﻬﺎ ﻧﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﻧﻪ ﯾﺎوري و ﻧﻪ ﻧﮕﻬﺪار و ﮐﻤﮏﮐﻨﻨﺪهاي؟‬
‫و ﮐﯿﻒ ﯾﺮﺗﺠﯽ ﻣﺮاﻗﺒـﮥ اﺑﻦ ﻣﻦ ﻟﻔﻆ ﻓﻮه اﮐﺒﺎد اﻻزﮐﯿﺎء و ﻧﺒﺖ ﻟﺤﻤﻪ ﺑـﺪﻣﺎء اﻟّﺸـ ﻬﺪاء؟ و ﮐﯿﻒ ﯾﺴـﺘﺒﻄﺄ ﻓﯽ ﺑﻐﻀـﻨﺎ اﻫﻞ اﻟﺒﯿﺖ ﻣﻦ ﻧﻈﺮ اﻟﯿﻨﺎ‬
‫ﺑﺎﻟّﺸﻨﻒ و اﻟّﺸﻨﺂن و اﻻﺣﻦ و اﻻﺿﻐﺎن‪ ،‬ﺛّﻢ ﯾﻘﻮل ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺄﺛّﻢ و ﻻ ﻣﺴﺘﻌﻈﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺄﻫّﻠﻮا و اﺳﺘﻬّﻠﻮا ﻓﺮﺣﺎ ﺛّﻢ ﻗﺎﻟﻮا ﯾﺎ ﯾﺰﯾﺪ ﻻ ﺗﺸﻞ‬
‫ﻣﻨﺘﺤﯿﺎ ﻋﻠﯽ ﺛﻨﺎﯾﺎ اﺑﯽ ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ‪ ،‬ﺳـّﯿﺪ ﺷﺒﺎب اﻫﻞ اﻟﺠّﻨﮥ ﺗﻨﮑﺘﻬﺎ ﺑﻤﺨﺼﺮﺗﮏ‪ (2) ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﻗّﻊ و اﻣﯿﺪ دﻟﺴﻮزي از ﭘﺴـﺮ آن ﮐﺴﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﻫﺎﻧﺶ ﺟﮕﺮ ﭘﺎﮐﺎن را ﺟﻮﯾﺪ و ﺑﯿﺮون اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻮﺷﺘﺶ از ﺧﻮن ﺷﻬﯿﺪان روﯾﯿﺪ؟ »‪ «1‬و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﺎ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﯾﺰﯾﺪ از ﺟّﺪهاش »ﺧﻨﺪف« ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳـﯿﺰده واﺳﻄﻪ ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﯾﺎد ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﻨﺐ )س( ﮔﻮﯾﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺗﻮ ﺑﻪ ﺟّﺪه ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﻮد »ﻫﻨﺪ ﺟﮕﺮﺧﻮار«‪) ،‬ﻣﺎدر ﻣﻌﺎوﯾﻪ( ﺑﻨﮕﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻪ زن ﭘﻠﯿﺪ و ﺧﻮن آﺷﺎم ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا راه دور ﻣﯽروي؟ )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪201 :‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﻨﺪي ﮐﻨﺪ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﮐﯿﻨﻪ و دﺷـﻤﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﻧﮕﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﯽآﻧﮑﻪ ﺧﻮد را ﮔﻨﻬﮑﺎر ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺰرﮔﯽ اﯾﻦ ﮔﻨﺎه و ﮔﺴﺘﺎﺧﯽ را‬
‫درك ﮐﻨﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﮐﺎش ﭘـﺪراﻧﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺷﺎدي ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺖ ﻣﺮﯾﺰاد ﻣﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ ‪ «...‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻮب ﺧﯿﺰران ﺑﻪ دﻧـﺪاﻧﻬﺎي اﺑﺎ ﻋﺒـﺪ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺳﺮور ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻬﺸﺖ اﺷﺎره ﮐﺮده و ﺑﺮ ﻟﺐ و دﻧﺪان او ﻣﯽزﻧﯽ؟‬
‫و ﮐﯿﻒ ﻻ ﺗﻘﻮل ذﻟﮏ و ﻗﺪ ﻧﮑﺄت اﻟﻘﺮﺣﮥ و اﺳﺘﺄﺻـﻠﺖ اﻟّﺸﺎﻓﮥ‪ ،‬ﺑﺎراﻗﺘﮏ ﻟﺪﻣﺎء ذّرﯾﮥ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﻧﺠﻮم اﻻرض‬
‫ﻣﻦ آل ﻋﺒﺪ اﻟﻤّﻄﻠﺐ‪ ،‬و ﺗﻬﺘﻒ ﺑﺎﺷـﯿﺎﺧﮏ‪ ،‬زﻋﻤﺖ اﻧّﮏ ﺗﻨﺎدﯾﻬﻢ ﻓﻠﺘﺮّدّن وﺷـﯿﮑﺎ ﻣﻮردﻫﻢ و ﻟﺘﻮّدّن اﻧّﮏ ﺷـﻠﻠﺖ و ﺑﮑﻤﺖ و ﻟﻢ ﺗﮑﻦ ﻗﻠﺖ‬
‫ﻣﺎ ﻗﻠﺖ و ﻓﻌﻠﺖ ﻣﺎ ﻓﻌﻠﺖ‪ (1) ،‬و ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾﯽ ﺗﻮ ﮐﻪ ﭘﻮﺳﺖ از زﺧﻢ دل ﻣـﺎ ﺑﺮداﺷﺘﯽ و ﺷـﮑﺎﻓﺘﯽ و رﯾﺸﻪﮐﻦ ﮐﺮدي ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫از ﺧﺎﻧـﺪان ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و ﺳـﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن روي زﻣﯿﻦ‪ ،‬از ﻓﺮزﻧـﺪان ﻋﺒـﺪ اﻟﻤّﻄﻠﺐ رﯾﺨﺘﯽ و ﭘـﺪراﻧﺖ را ﺻﺪا‬
‫ﻣﯽزﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤـﺎﻧﺖ ﮐﻪ ﺻـﺪاﯾﺖ ﺑﻪ ﮔﻮش آﻧﻬـﺎ ﻣﯽرﺳـﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ زودي ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯽ رﻓﺖ و آن وﻗﺖ آرزو‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯽ ﮐﻪ اي ﮐﺎش دﺳﺘﺖ ﺷﻞ ﺑﻮد و زﺑﺎﻧﺖ ﻻل و ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺮﻓﯽ ﻧﻤﯽزدي و ﮐﺎري ﮐﻪ ﮐﺮدهاي ﻧﻤﯽﮐﺮدي‪.‬‬
‫اﻟّﻠﻬﻢ ﺧـﺬﻟﻨﺎ ﺑﺤّﻘﻨﺎ و اﻧﺘﻘﻢ ﻣّﻤﻦ ﻇﻠﻤﻨﺎ و اﺣﻠﻞ ﻏﻀـﺒﮏ ﺑﻤﻦ ﺳـﻔﮏ دﻣﺎﺋﻨﺎ و ﻗﺘﻞ ﺣﻤﺎﺗﻨﺎ‪ (2) ،‬ﺧـﺪاﯾﺎ ﺣﻖ ﻣﺎ را ﺑﺎزﺳـﺘﺎن و از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﺳﺘﻢ ﮐﺮد‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﯿﺮ و ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎي ﻣﺎ را رﯾﺨﺖ و ﯾﺎران ﻣﺎ را ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﻓﺮود آر‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪202 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 111‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻓﻮ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﯾﺖ اﻟّﺎ ﺟﻠﺪك و ﻻ ﺟﺰرت اﻟّﺎ ﻟﺤﻤﮏ و ﻟﺘﺮّدّن ﻋﻠﯽ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻤﺎ ﺗﺤّﻤﻠﺖ ﻣﻦ ﺳـﻔﮏ دﻣﺎء ذّرّﯾﺘﻪ و اﻧﺘﻬﮑﺖ ﻣﻦ ﺣﺮﻣﺘﻪ ﻓﯽ‬
‫ﻋﺘﺮﺗﻪ و ﻟﺤﻤﺘﻪ‪ ،‬ﺣﯿﺚ ﯾﺠﻤﻊ اﻟﻠﱠﻪ ﺷـﻤﻠﻬﻢ و ﯾﻠّﻢ ﺷـﻌﺜﻬﻢ‪ ،‬و ﯾﺄﺧﺬ ﺑﺤّﻘﻬﻢ »َو ﻻ َﺗْﺤَﺴَﺒﱠﻦ اﻟ ﱠِﺬﯾَﻦ ﻗُﺘِﻠُﻮا ﻓِﯽ َﺳﺒِﯿِﻞ اﻟﻠﱠِﻪ َأﻣْﻮاﺗًﺎ ﺑَْﻞ َأْﺣﯿﺎٌء ِﻋﻨَْﺪ َرﺑ ﱢِﻬْﻢ‬
‫ﯾُْﺮَزﻗُﻮَن‪«1» «.‬‬
‫و ﺣﺴـﺒﮏ ﺑـﺎﻟﻠﱠﻪ ﺣﺎﮐﻤـﺎ و ﺑﻤﺤّﻤـ ﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿـﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺧﺼـﯿﻤﺎ و ﺑﺠﺒﺮﺋﯿـﻞ ﻇﻬﯿﺮا و ﺳـﯿﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﺳـّﻮل ﻟـﮏ و ﻣّﮑﻨـﮏ رﻗـﺎب‬
‫اﻟﻤﺴـﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺑ ِﺌَْﺲ ﻟ ِﻠﱠﻈﺎﻟ ِِﻤﯿَﻦ ﺑَـَﺪﻟًﺎ و اّﯾﮑﻢ َﺷـ ﱞﺮ َﻣﮑﺎﻧًﺎ َو َأْﺿـ َﻌُﻒ ُﺟﻨْﺪًا‪ (1) ،‬اي ﯾﺰﯾـﺪ! ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا‪ ،‬ﺟﺰ ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮد را ﻧﺪرﯾـﺪي و ﺟﺰ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮد را ﻧﺒﺮﯾﺪي و ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎري ﮐﻪ از رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﺧﺎﻧﺪان رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﻫﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ او در‬
‫ﻣﻮرد ﺧﺎﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺑﺮ دوش داري ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ وارد ﻣﯽﮔﺮدي در آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ را‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﭘﺮاﮐﻨـﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮدآوري ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﻖ آﻧﺎن را ﺑﺎزﮔﯿﺮد )ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» (:‬ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﺒﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ در راه ﺧـﺪا ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪهاﻧـﺪ ﻣﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ زﻧﺪهاﻧـﺪ و در ﭘﯿﺸـﮕﺎه ﺧﺪا از ﻣﻮاﻫﺐ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪) .‬آل‬
‫ﻋﻤﺮان‪ (169 /‬و ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮ را ﺑﺲ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺎﮐﻢ و داور اﺳﺖ و ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣّﺪﻋﯽ ﻣﺎ اﺳﺖ و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ زودي آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺗـﻮ را ﻓﺮﯾﺐ داد و ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻣﺮدم ﺳﻮار ﮐﺮد )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌـﺎوﯾﻪ( ﺧﻮاﻫـﺪ ﻓﻬﻤﯿـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳـﺘﻤﮑﺎران‬
‫ﻋﻮض ﺑﺪي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﻬﻤﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺶ ﺑﺪﺗﺮ و ﺳﭙﺎﻫﺶ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻟﺌﻦ ﺟّﺮت ﻋﻠّﯽ اﻟـّﺪواﻫﯽ ﻣﺨﺎﻃﺒﺘـﮏ‪ ،‬اﻧّﯽ ﻷﺳﺘﺼـﻐﺮ ﻗـﺪرك و اﺳـﺘﻌﻈﻢ ﺗﻘﺮﯾﻌﮏ و اﺳـﺘﮑﺜﺮ ﺗﻮﺑﯿﺨﮏ‪ ،‬ﻟﮑّﻦ اﻟﻌﯿﻮن ﻋﺒﺮي و ﻟا ـّﺼ ﺪور‬
‫ﺣّﺮي‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﻪ ‪169‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪203 :‬‬
‫اﻻـ ﻓـﺎﻟﻌﺠﺐ ﮐّﻞ اﻟﻌﺠﺐ ﺑﻘﺘﻞ ﺣﺰب اﻟﻠﱠﻪ اﻟّﻨﺠﺒﺎء ﺑﺤﺰب اﻟّﺸـ ﯿﻄﺎن اﻟّﻄﻠﻘﺎء‪ ،‬ﻓﻬـﺬه اﻻﯾـﺪي ﺗﻨﻄﻒ ﻣﻦ دﻣﺎﺋﻨﺎ و اﻻﻓﻮاه ﺗﺘﺤّﻠﺐ ﻣﻦ ﻟﺤﻮﻣﻨﺎ و‬
‫ﺗﻠـﮏ اﻟﺠﺜﺚ اﻟّﻄﻮاﻫﺮ اﻟّﺰواﮐﯽ ﺗﻨﺘﺎﺑﻬـﺎ اﻟﻌﻮاﺳﻞ و ﺗﻌّﻔﺮﻫﺎ اّﻣﻬﺎت اﻟﻔﺮاﻋﻞ و ﻟﺌﻦ اﺗّﺨـﺬﺗﻨﺎ ﻣﻐﻨﻤﺎ ﻟﺘﺠـﺪﻧﺎ وﺷـﯿﮑﺎ ﻣﻐﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺣﯿﻦ ﻻ ﺗﺠـﺪ اﻟّﺎ ﻣﺎ‬
‫ﻗّﺪﻣﺖ و ﻣﺎ َرﺑﱡَﮏ ﺑ َِﻈﻠﱠﺎٍم ﻟ ِﻠَْﻌﺒِﯿِﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻟﯽ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﻤﺸـﺘﮑﯽ‪ ،‬و ﻋﻠﯿﻪ اﻟﻤﻌّﻮل‪ (1) ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮار روزﮔﺎر‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﮐﺸﺎﻧـﺪه وﻟﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ارزش ﺗﻮ از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻧﺎﭼﯿﺰ و ﺳـﺮزﻧﺸﺖ ﺑﺰرگ و ﻣﻼﻣﺘﺖ ﺑﺴـﯿﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻪ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﭼﺸـﻤﻬﺎ ﭘﺮ اﺷﮏ و‬
‫ﺳﯿﻨﻪﻫﺎ ﺳﻮزان اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻧﺠﯿﺐ ﺣﺰب ﺧﺪا‪ ،‬در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﺣﺰاب ﺷـﯿﻄﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮدﮔﺎن آزاد ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺸـﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻮن ﻣﺎ‬
‫از ﺳﺮﭘﻨﺠﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﯽرﯾﺰد و ﮔﻮﺷﺘﻬﺎي ﻣﺎ از دﻫﻨﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺮون ﻣﯽاﻓﺘﺪ و اﯾﻦ ﭘﯿﮑﺮﻫﺎي ﭘﺎك و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺧﻮراك ﮔﺮﮔﻬﺎي‬
‫درﻧﺪه ﺷـﻤﺎ ﮔﺸـﺘﻪ و در زﯾﺮ ﭼﻨﮕﺎل ﺑّﭽﻪ ﮐﻔﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎك آﻟﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ و اﮔﺮ اﻣﺮوز ﻣﺎ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻏﻨﯿﻤﺘﯽ ﻣﯽﭘﻨﺪاري‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫زودي ﺧﻮاﻫﯽ دﯾـﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ زﯾﺎﻧﺖ ﺑﻮدهاﯾﻢ و آن ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ از ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳـﺘﺎدهاي ﺧﻮاﻫﯽ دﯾـﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺳﺘﻢ روا ﻧﻤﯽدارد‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺑﺮم و ﺑﻪ او ﺗﻮّﮐﻞ ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻓﮑـﺪ ﮐﯿـﺪك و اﺳﻊ ﺳـﻌﯿﮏ و ﻧﺎﺻﺐ ﺟﻬﺪك‪ ،‬ﻓﻮ اﻟﻠﱠﻪ ﻻ ﺗﻤﺤﻮ ذﮐﺮﻧﺎ و ﻻ ﺗﻤﯿﺖ وﺣﯿﻨﺎ و ﻻ ﺗﺪرك اﻣﺪﻧﺎ و ﻻ ﺗﺮﺣﺾ ﻋﻨﮏ ﻋﺎرﻫﺎ‪ ،‬و‬
‫ﻫﻞ رأﯾﮏ ﻟا ّﺎ ﻓﻨـﺪا و اّﯾﺎﻣﮏ اﻟّﺎ ﻋﺪدا و ﺟﻤﻌﮏ اﻟّﺎ ﺑﺪدا‪ ،‬ﯾﻮم ﯾﻨﺎدي اﻟﻤﻨﺎدي‪َ :‬أﻻ ﻟَْﻌَﻨُﮥ اﻟﻠﱠِﻪ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﻈﺎﻟ ِِﻤﯿَﻦ‪ (2) ،‬ﻫﺮ ﻧﯿﺮﻧﮕﯽ ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﺰن و‬
‫ﻫﺮ اﻗـﺪاﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﯽ ﺑﮑﻦ و ﻫﺮ ﮐﻮﺷـﺶ ﮐﻪ داري درﯾﻎ ﻣـﺪار‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻪ ﻧﺎم ﻣﺎ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﻣﺤﻮ ﮐﻨﯽ و ﻧﻪ ﻧﻮر وﺣﯽ ﻣﺎ را‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﯽ و ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﯽ رﺳﯿﺪ و ﻧﻨﮓ اﯾﻦ ﺳﺘﻢ را از ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﯽ زدود‪ ،‬رأي ﺗﻮ ﺳﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺎره اّﯾﺎم‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪204 :‬‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻮ اﻧـﺪك اﺳﺖ و ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺗﻮ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﺷﻮد‪ ،‬آن روز ﻣﻨـﺎدي ﻓﺮﯾـﺎد ﻣﯽزﻧـﺪ‪» :‬آﮔـﺎه ﺑﺎﺷـﯿﺪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧـﺪا ﺑﺮ ﮔﺮوه ﺳـﺘﻤﮑﺎران ﺑﺎد‪«.‬‬
‫) ﻫﻮد‪ (18 /‬ﻓﺎﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﱠﻪ اﻟّﺬي ﺧﺘﻢ ﻻّوﻟﻨﺎ ﺑﺎﻟـّﺴ ﻌﺎدة و اﻟﻤﻐﻔﺮة و ﻵﺧﺮﻧﺎ ﺑﺎﻟّﺸﻬﺎدة و اﻟّﺮﺣﻤﮥ و ﻧﺴﺄل اﻟﻠﱠﻪ ان ﯾﮑّﻤﻞ ﻟﻬﻢ اﻟّﺜﻮاب و ﯾﻮﺟﺐ ﻟﻬﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 112‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﻟﻤﺰﯾﺪ و ﯾﺤﺴﻦ ﻋﻠﯿﻨﺎ اﻟﺨﻼﻓﮥ‪ ،‬اﻧّﻪ رﺣﯿﻢ ودود‪ ،‬و َﺣْﺴـ ﺒَُﻨﺎ اﻟﻠﱠُﻪ َو ﻧِْﻌَﻢ اﻟ َْﻮِﮐﯿُﻞ‪ (1) ،‬ﺣﻤﺪ و ﺳـﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪي را ﮐﻪ اّول ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت و‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺮد و آﺧﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت و رﺣﻤﺖ ﻓﺎﺋﺰ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬از درﮔﺎه ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺎداش آﻧﻬﺎ )ﺷـﻬﯿﺪان( را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺑﯿﻔﺰاﯾـﺪ و ﻣـﺎ را ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن ﻧﯿـﮏ آﻧﻬـﺎ ﮔﺮداﻧـﺪ ﮐﻪ او ﻣﻬﺮﺑـﺎن و ﭘﺮ ﻣﻬﺮ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ و وﮐﯿـﻞ و ﺳـﺮﭘﺮﺳﺖ ﻧﯿﮑﻮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«1» .‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﺰﯾﺪ )در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺧﻄﺒﻪ زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم( اﯾﻦ ﺷﻌﺮ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﯾﺎ ﺻﯿﺤﮥ ﺗﺤﻤﺪ ﻣﻦ ﺻﻮاﺋﺢ ﻣﺎ اﻫﻮن اﻟﻤﻮت ﻋﻠﯽ اﻟّﻨﻮاﺋﺢ‬
‫»اﯾﻦ ﻓﺮﯾﺎدي اﺳﺖ ﮐﻪ از زﻧﺎن ﻧﻮﺣﻪﮔﺮ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻘﺪر ﻣﺮگ ﺑﺮاي زﻧﺎن دﻟﺴﻮﺧﺘﻪ و ﻧﻮﺣﻪﮔﺮ آﺳﺎن اﺳﺖ!« ﺳـﭙﺲ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم‬
‫ﺷﺎم در ﻣﻮرد اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ اﺳﯿﺮان ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ ﻣﺸﻮرت ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ زﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ آﻧﻬﺎ رأي دادﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺒﯿﻦ رﺳﻮل‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺧﻄﺒﻪ آﺗﺸـﯿﻦ و ﻋﻤﯿـﻖ و ﻣﺴـﺘﺪل ﺣﻀـﺮت زﯾﻨﺐ )س( ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫـﺎي ﺷـﻮم ﯾﺰﯾـﺪﯾﺎن را ﻧﻘﺶ ﺑﺮ آب ﮐﺮد و ﻫﻤﭽﻮن رﻋـﺪ و ﺑﺮق‬
‫ﮐﻮﺑﻨﺪه و روﺷﻨﮕﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﺣﻀـﺮت زﯾﻨﺐ )س( و اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد )ع( ﺑﻪ ﻗﺪري اﺛﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﻮد ﮐﻪ وﺿﻊ ﺷﺎم را ﺗﻐﯿﯿﺮ داد‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﯽ ﻣﺨﻨﻒ‪» :‬ذﮐﺮ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫)ع( ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﻗﺮآن را ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ 60‬ﭘﺎره و ‪ 120‬ﭘﺎره( ﮐﺮد و در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽداد‬
‫ﺗﺎ ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن آﯾﺎت ﻗﺮآن و ﺗﻮّﺟﻪ ﺑﻪ آن ﯾﺎد ﺣﺴﯿﻦ )ع( و ﺣﺴﯿﻨﯿﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ آﻧﻬﺎ را‬
‫از ﯾﺎد اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﻣﻨﺼﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪) «...‬ﻧﻔﺲ اﻟﻤﻬﻤﻮم‪ ،‬ص ‪) (262‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪205 :‬‬
‫ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺎﺧﯽ ﻣﺮد ﺷﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺷﻬﺎدت او ‪ .....‬ص ‪205 :‬‬
‫)‪ (1‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدي از اﻫﺎﻟﯽ ﺷﺎم )ﮐﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺰﯾﺪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺑﻮد( ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮐﺮد‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﯾﻦ ﮐﻨﯿﺰ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺶ‪«.‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ ﻋّﻤﻪاش زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﺘﻤﺖ و اﺳﺘﺨﺪم‪ ،‬آﯾﺎ ﯾﺘﯿﻢ ﺷﺪهام‪ ،‬ﮐﻨﯿﺰ ﻫﻢ ﺑﺸﻮم؟« زﯾﻨﺐ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻓﺎﺳﻖ اﻋﺘﻨﺎ ﻧﮑﻦ‪«.‬‬
‫ﻣﺮد ﺷﺎﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻨﯿﺰك ﮐﯿﺴﺖ؟‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﻋّﻤﻪاش زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻋﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﺷﺎﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم و ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﺷﺎﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﯾﺰﯾﺪ! ﺧﺪا ﺗﻮ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺘﺮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ را ﻣﯽﮐﺸﯽ و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ او را اﺳﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﺟﺰ اﯾﻦ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﺮدم ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ اﺳﯿﺮان روم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﺧﺸـﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﺑﻪ آن ﻣﺮد ﺷﺎﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ )ﮐﻪ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ( ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ «.‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران‬
‫ﺟﻠّﺎدش ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﻪ ﮔﺮدن او را ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﺟﺮا ﺷﺪ‪) .‬و آن ﻣﺮد ﺷﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪206 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 113‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬

‫اﻋﺘﺮاض ﺷﺪﯾﺪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺧﻄﯿﺐ ﯾﺎوهﮔﻮي ﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪206 :‬‬
‫)‪] (1‬روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺮاي اداي ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ در ﻣﺴـﺠﺪ اﻣﻮي دﻣﺸﻖ اﺟﺘﻤﺎع و ازدﺣﺎم ﮐﺮده ﺑﻮدن‪ ،‬ﯾﺰﯾـﺪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ رخ اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو آن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آورده ﺑﻮدﻧﺪ[ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﻄﯿﺐ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮو‪،‬‬
‫و ﺣﺴﯿﻦ و ﭘﺪراﻧﺶ را ﻧﮑﻮﻫﺶ و ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﮐﻦ‪«.‬‬
‫ﺧﻄﯿﺐ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و در ﺳـﺮزﻧﺶ و ﻧﮑﻮﻫﺶ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﺷﻬﯿﺪ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و‬
‫در ﻣﺪح و ﺗﻤﺠﯿﺪ ﻣﻌﺎوﯾﻪ و ﯾﺰﯾﺪ اﻓﺮاط ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻮد ﻓﺮﯾﺎد زد‪:‬‬
‫وﯾﻠﮏ اّﯾﻬﺎ اﻟﺨﺎﻃﺐ اﺷﺘﺮﯾﺖ ﻣﺮﺿﺎة اﻟﻤﺨﻠﻮق ﺑﺴﺨﻂ اﻟﺨﺎﻟﻖ ﻓﺘﺒّﻮأ ﻣﻘﻌﺪك ﻣﻦ اﻟّﻨﺎر‬
‫‪ ،‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﺳﺨﻨﺮان! ﺧﺸﻨﻮدي ﻣﺨﻠﻮق را ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﺧﺎﻟﻖ ﺧﺮﯾﺪي‪ ،‬ﻧﺸﯿﻤﻨﮕﺎه ﺧﻮد را در آﺗﺶ ﺑﺒﯿﻦ‪«1» .‬‬
‫و ﭼﻪ ﻧﯿﮑﻮ ﺳﺮوده اﺳﺖ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺮب‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻨﺎن ﺧﻔﺎﺟﯽ در ﺳﺘﺎﯾﺶ اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫اﻋﻠﯽ اﻟﻤﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﻠﻨﻮن ﺑﺴّﺒﻪ و ﺑﺴﯿﻔﻪ ﻧﺼﺒﺖ ﻟﮑﻢ اﻋﻮادﻫﺎ‬
‫»ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﮑﺎر از اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد )ع( و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺮدم در ﻣﻮرد ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪن اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد )ع(‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ را ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻪ اﺟﺎزه دادن‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣـﺎم )ع( ﺑﺎﻻـي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ﺧﻮد را اﻟﻘﺎء ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ اوﺿﺎع را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﺎﻧـﺪان رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﻮد‪ ،‬و آن‬
‫ﭼﻨﺎن ﺟّﻮ را ﻋﻮض ﮐﺮد ﮐﻪ ﯾﺰﯾـﺪ اﻇﻬﺎر ﭘﺸـﯿﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮد ‪ ...‬اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺳﻮﮔﻨﺎﻣﻪ آل ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫)ص( ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 476‬ﺗﺎ ‪ 483‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪207 :‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﭼﻮﺑﻬﺎي ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﺼﺐ و اﺳﺘﻮار ﮔﺸﺖ‪«.‬‬
‫)‪ (1‬رواﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﻫﻤﯿﻦ روز ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم وﻋﺪه داد ﮐﻪ ﺳﻪ ﺣﺎﺟﺖ او را ﺑﺮآورده ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪] .‬ﮐﻪ‬
‫ﺷﺮح آن ﺑﻌﺪا ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪[.‬‬
‫ﺧﻮاب دﯾﺪن ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺳﮑﯿﻨﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ‪ .....‬ص ‪207 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﯾﺰﯾﺪ ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺷﻬﯿﺪان را در ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺳﮑﻮﻧﺖ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻪ از ﮔﺮﻣﺎ ﺣﻔﻆ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد و ﻧﻪ از ﺳـﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎﯾﺸﺎن )ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ آﻓﺘﺎب( ﭘﻮﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﮐﺎر آﻧﻬﺎ در ﻣّﺪت اﻗﺎﻣﺘﺸﺎن در دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪﺳـﺮاﯾﯽ‬
‫و ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮاي اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻮد‪«1» .‬‬
‫ﺣﻀـﺮت ﺳـﮑﯿﻨﻪ ﻋﻠﯿﻬـﺎ اﻟﺴـﻼم ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬در روز ﭼﻬﺎرم ﺳـﮑﻮﻧﺖ ﻣﺎ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻮاب دﯾـﺪم‪ -‬ﺧﻮاﺑﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻧﻘﻞ‬
‫ﮐﺮد‪ -‬و در ﻗﺴـﻤﺖ ﭘﺎﯾـﺎن آن ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬در ﺧـﻮاب دﯾـﺪم ﺑـﺎﻧﻮﺋﯽ در ﻣﯿـﺎن ﻫﻮدج و ﺳـﺮاﭘﺮدهاي ﺳﻮار اﺳﺖ‪ ،‬دﺳـﺘﻬﺎﯾﺶ را ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻧﻬـﺎده‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺎﻧﻮ ﮐﯿﺴﺖ؟‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﺎدر ﭘﺪرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﻀﻮرش ﻣﯽروم و ﺗﻤﺎم ﺣﻮادﺛﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﺑﻪ اّﻃﻼع او ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷـﺘﺎب و ﺳـﺮﻋﺖ‬
‫ﻧﺰد او‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 114‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬اﯾﻦ ﻣﮑﺎن ﻫﻤﺎن ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺮاﺑﻪ ﺷﺎم ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﺎزداﺷـﺘﮕﺎﻫﯽ ﺑﯽﺳﺎﯾﺒﺎن در ﮐﻨﺎر ﺳﺮاي ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه آﻧﻬﺎ ﺣﺪود اواﺧﺮ ﻣﺎه آﺑﺎن در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺐﻫﺎ از ﺳﺮﻣﺎ و روزﻫﺎ از ﮔﺮﻣﺎ در اﻣﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪208 :‬‬
‫رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ او رﺳﯿﺪم )‪ (1‬و در ﭘﯿﺶ روﯾﺶ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدم اﯾﺴﺘﺎدم و ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﯾﺎ اّﻣﺘﺎه! ﺟﺤﺪوا و اﻟﻠﱠﻪ ﺣّﻘﻨﺎ‪ ،‬ﯾﺎ اّﻣﺘﺎه! ﺑّﺪدوء و اﻟّﻠﻪ ﺷﻤﻠﻨﺎ‪ ،‬ﯾﺎ اّﻣﺘﺎه! اﺳﺘﺒﺎﺣﻮا و اﻟﻠﱠﻪ ﺣﺮﯾﻤﻨﺎ‪ ،‬ﯾﺎ اّﻣﺘﺎه! ﻗﺘﻠﻮا و اﻟﻠﱠﻪ اﻟﺤﺴﯿﻦ اﺑﺎﻧﺎ‪ ،‬اي ﻣﺎدر ﺟﺎن!‬
‫ﺳﻮﮔﻨـﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣّﻖ ﻣﺎ را اﻧﮑﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اي ﻣﺎدر ﺟﺎن! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺟﻤﻊ ﻣﺎ را ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اي ﻣﺎدر ﺟﺎن! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﯾﻢ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎ را ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺒﺎح ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اي ﻣﺎدر ﺟﺎن! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺪرﻣﺎن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﮐّﻔﯽ ﺻﻮﺗﮏ ﯾﺎ ﺳﮑﯿﻨﮥ‪ ،‬ﻓﻘﺪ ﻗّﻄﻌﺖ ﻧّﯿﺎط ﻗﻠﺒﯽ‪ ،‬و اﻗﺮﺣﺖ ﮐﺒﺪي ﻫﺬا ﻗﻤﯿﺺ اﺑﯿﮏ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻻ ﯾﻔﺎرﻗﻨﯽ ﺣّﺘﯽ اﻟﻘﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻪ‪،‬‬
‫ﺳﮑﯿﻨﻪ ﺧﺎﻧﻢ! دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﮕﻮ‪ ،‬زﯾﺮا رگ ﻗﻠﺒﻢ را ﭘﺎره ﮐﺮدي‪ ،‬و ﺟﮕﺮم را ﺷﻌﻠﻪور ﻧﻤﻮدي‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﯿﺮاﻫﻦ ﭘﺪرت ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮐﻪ از ﻣﻦ ﺟﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ رأس اﻟﺠﺎﻟﻮت‪ ،‬ﺑﺰرگ ﯾﻬﻮدﯾﺎن ‪ .....‬ص ‪208 :‬‬
‫اﺑﻦ ﻟﻬﯿﻌﻪ ﺑﻪ ﺳـﻨﺪ ﺧﻮد از ﻋﺒـﺪ اﻟّﺮﺣﻤﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ رأس اﻟﺠﺎﻟﻮت )روﺣﺎﻧﯽ ﺑﺰرگ ﯾﻬﻮد( را دﯾﺪم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧـﺪا ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و ﺣﻀـﺮت داود ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻫﻔﺘﺎد ﭘـﺪر واﺳـﻄﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺣﺘﺮام ﺷﺎﯾﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷـﻤﺎ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻦ ﭘﺴﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺗﺎن و ﺑﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺟﺰ ﯾﮏ واﺳﻄﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪209 :‬‬
‫را ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‪«.‬‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺳﻔﯿﺮ روم ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ و ﺷﻬﺎدت او ‪ .....‬ص ‪209 :‬‬
‫)‪ (1‬از اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳـﺮ ﻣﻘّﺪس اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم را ﻧﺰد ﯾﺰﯾﺪ آوردﻧﺪ‪ ،‬او آن ﺳﺮ را در‬
‫ﭘﯿﺶ روي ﺧﻮد ﻣﯽﻧﻬـﺎد و ﺷـﺮاب ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬روزي ﺳـﻔﯿﺮ ﺷﺎه روم در ﻣﺠﻠﺲ ﯾﺰﯾـﺪ ﺷـﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬او از ﺑﺰرﮔﺎن و ﺷﺨﺼـﯿﺘﻬﺎي ﮐﺸﻮر‬
‫روم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺮب اﯾﻦ ﺳﺮ از آن ﮐﯿﺴﺖ؟« ﯾﺰﯾﺪ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺮ ﭼﻪ ﮐﺎر؟‬
‫ﺳﻔﯿﺮ روم‪ :‬ﻣـﻦ وﻗـﺘﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﮐﺸﻮرﻣـﺎن روم ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻢ‪ ،‬ﺷـﺎه روم از ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ دﯾـﺪهام ﻣﯽﭘﺮﺳـﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارم ﻣـﺎﺟﺮاي اﯾﻦ ﺳـﺮ و‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺶ را ﺑﺪاﻧﻢ و ﺑﻪ اّﻃﻼع ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺗﺎ او ﻧﯿﺰ در ﺷﺎدي ﺗﻮ ﺷﺮﯾﮏ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎدرش ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻔﯿﺮ روم ﮐـﻪ ﻣﺴـﯿﺤﯽ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﺰﯾـﺪ رو ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺑﺮ ﺗـﻮ و دﯾﻦ ﺗـﻮ‪ ،‬ﻣﻦ دﯾﻨﯽ ﺑﻬـﺘﺮ از دﯾﻦ ﺗـﻮ دارم‪ ،‬ﭘـﺪر ﻣﻦ از ﻧﻮادهﻫـﺎي‬
‫ﺣﻀـﺮت داود ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم اﺳﺖ و ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و ﺣﻀﺮت داود ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﺪران ﺑﺴﯿﺎر واﺳﻄﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻣﺮا اﺣﺘﺮام و‬
‫ﺗﺠﻠﯿـﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﺧﺎك ﭘﺎﻫﺎﯾﻢ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺒّﺮكﺟﻮﯾﯽ از ﻣﻦ ﮐﻪ از ﻧﻮادهﻫﺎي داود ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻫﺴـﺘﻢ ﺑﺮﻣﯽدارﻧـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷـﻤﺎ ﭘﺴـﺮ‬
‫دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺗﺎن را ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ واﺳﻄﻪ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﻣﺎدرﺷﺎن اﺳﺖ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ دﯾﻨﯽ اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ داﺳﺘﺎن ﮐﻠﯿﺴﺎي ﺣﺎﻓﺮ را ﺷﻨﯿﺪهاي؟‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪210 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 115‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫)‪ (1‬ﯾﺰﯾﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﺑﺸﻨﻮم‪.‬‬
‫ﺳﻔﯿﺮ روم‪» :‬ﺑﯿﻦ ﻋّﻤﺎن ]ﺑﻨـﺪري در ﮐﻨﺎر درﯾﺎي ﯾﻤﻦ و ﻫﻨـﺪ[ و ﭼﯿﻦ‪ ،‬درﯾﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻃﻮل ﻣﺴـﯿﺮ آن در ﺷـﺶ ﻣﺎه ]ﺑﺎ وﺳﺎﺋﻞ آن‬
‫ﻋﺼـﺮ[ ﭘﯿﻤﻮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ درﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺷـﻬﺮ در وﺳﻂ آن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻫﺸﺘﺎد ﻓﺮﺳﺦ در ﻫﺸﺘﺎد ﻓﺮﺳﺦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺷـﻬﺮي ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﮐـﺎﻓﻮر و ﯾـﺎﻗﻮت از اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ ﺻـﺎدر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬درﺧﺘﻬﺎﯾﺶ از ﻋﻮد و ﻋﻨﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺴـﯿﺤﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‪ -‬ﺟﺰ ﻣﺴـﯿﺤﯿﺎن‪ -‬ﻣﻠﮑﯽ در آﻧﺠﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ ﮐﻠﯿﺴﺎﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ »ﮐﻠﯿﺴﺎي ﺣﺎﻓﺮ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺤﺮاب اﯾﻦ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺣّﻘﻪ ﻃﻼ آوﯾﺰان ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﯿﺎن آن ﺣّﻘﻪ ﺳـﻤﯽ )ﻧﺎﺧﻨﯽ( وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬ﺳﻢ اﻻـغ ﺣﻀـﺮت ﻋﯿﺴـﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺷﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﯽﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻃﺮاف آن ﺣّﻘﻪ را ﺑﺎ ﻃﻼ و اﺑﺮﯾﺸـﻢ‬
‫آراﺳـﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺳﺎل ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺑﺴـﯿﺎر از ﻣﺴـﯿﺤﯿﺎن ﺑﻪ زﯾﺎرت آن ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﺮد آن ﻃﻮاف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آن را ﻣﯽﺑﻮﺳـﻨﺪ‪ ،‬و در ﮐﻨﺎر‬
‫آن‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺧﻮد را از درﮔﺎه ﺧﺪا ﻣﯽﻃﻠﺒﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﺧﻦ اﻻﻏﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﺎﺧﻦ اﻻغ ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺷﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﯽﺷﺪه‪ ،‬اّﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺗﺎن را ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ و دﯾﻨﺘﺎن را ﻣﺒﺎرك ﻧﮑﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران ﺟّﻠﺎدش ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﻧﺼﺮاﻧﯽ را ﺑﮑﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا در ﮐﺸﻮرش ﻣﺮا رﺳﻮا ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﻔﯿﺮ روم اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ ﻣﺮا ﺑﮑﺸﯽ؟«‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪211 :‬‬
‫)‪ (1‬ﯾﺰﯾﺪ‪ :‬آري‪.‬‬
‫ﺳﻔﯿﺮ روم‪ :‬ﺑﺪان ﮐﻪ ﻣﻦ ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ را در ﺧﻮاب دﯾﺪم ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﯾﺎ ﻧﺼﺮاﻧّﯽ ﻧا ﺖ ﻣﻦ اﻫﻞ اﻟﺠّﻨﮥ‬
‫‪ ،‬اي ﻧﺼـﺮاﻧﯽ ﺗﻮ از اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺴﺘﯽ‪ «.‬از ﺳـﺨﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺗﻌّﺠﺐ ﮐﺮدم‪ ،‬و اﮐﻨﻮن ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ ﺧـﺪاي ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ رﺳﻮل ﺧـﺪا اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم آن ﺳـﻔﯿﺮ ﺗﺎزه‬
‫ﻣﺴـﻠﻤﺎن از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺟﺴﺖ و ﺳﺮ ﻣﻘّﺪس اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪاش ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬آن را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ و ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ]ﯾﺰﯾﺪ دﺳﺘﻮر داد او را ﺑﮑﺸﻨﺪ و[ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ «1» .‬و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﺟﺎﻧﺴﻮز اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﻨﻬﺎل ‪ .....‬ص ‪210 :‬‬
‫روزي اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم از ﺑﺎزار دﻣﺸﻖ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮد ﻧﺎﮔﺎه ﻣﻨﻬﺎل ﺑﻦ ﻋﻤﺮو )از ﺷـﯿﻌﯿﺎن ﺳﺮﺷـﻨﺎس ﮐﻮﻓﻪ( را ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻬﺎل‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬اي ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا! روزﻫﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﺐ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪ؟« اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬
‫اﻣﺴﯿﻨﺎ ﮐﻤﺜﻞ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻓﯽ آل ﻓﺮﻋﻮن‪ ،‬ﯾﺬﺑّﺤﻮن اﺑﻨﺎﺋﻬﻢ و ﯾﺴﺘﺤﯿﻮن ﻧﺴﺎﺋﻬﻢ‬
‫‪ ،‬روز را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺜﻞ ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﯽ اﺳـﺮاﺋﯿﻞ در ﻣﯿﺎن ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪﻧﺪ و زﻧﺎﻧﺸﺎن را زﻧﺪه‬
‫ﻧﮕﻪ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻃﻐﯿﺎن و ﻗﻠﺪري ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺗﻤﺠﯿﺪ از اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ )ع( ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺘﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮ در اﯾﻦ راه ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ -1‬ﭘﯿﺮﻣﺮد ﺗﺎﺋﺐ ‪ -2‬ﻣﺮد ﺷﺎﻣﯽ ‪ -3‬ﺳﻔﯿﺮ روم‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫)‪ .(2‬در آﯾﻪ ‪ 49‬ﺑﻘﺮه و ‪ 6‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪212 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 116‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫)‪ (1‬اي ﻣﻨﻬﺎل! روزي ﺑﺮ ﻋﺮب ﮔـﺬﺷﺖ ﺑﻪ ﻋﺠﻢ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻋﺮب اﺳﺖ‪ ،‬و روزي ﺑﺮ ﻗﺮﯾﺶ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﻟﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻗﺮﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮐﻨﻮن روزي ﺑﺮ ﻣﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﮐﻪ ﺣّﻘﻤﺎن ﻏﺼﺐ ﺷﺪه‪ ،‬و ﻣﺎ را ﮐﺸـﺘﻪاﻧﺪ و از وﻃﻦ آواره ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ِ ،‬إﻧﱠﺎ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َو ِإﻧﱠﺎ ِإﻟَﯿِْﻪ راِﺟُﻌﻮَن از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﮑﻮ ﺳﺮوده ﻣﻬﯿﺎر ]ﺑﻦ ﻣﺮزوﯾﻪ دﯾﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ ﻋﺮب آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﯾﻌّﻈﻤﻮن ﻟﻪ اﻋﻮاد ﻣﻨﺒﺮه و ﺗﺤﺖ اﻗﺪاﻣﻬﻢ اوﻻده وﺿﻌﻮا‬
‫ﺑﺎّي ﺣﮑﻢ ﺑﻨﻮه ﯾﺘﺒﻌﻮﻧﮑﻢ و ﻓﺨﺮﮐﻢ اﻧّﮑﻢ ﺻﺤﺐ ﻟﻪ ﺗﺒﻊ‬
‫»ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺠﻠﯿﻞ و اﺣﺘﺮام ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﭼﻮﺑﻬﺎي ﻣﻨﺒﺮش را اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﺮزﻧﺪان او را زﯾﺮ ﮔﺎﻣﻬﺎي ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ از ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻓﺘﺨﺎر ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﭘﯿﺮو او ﻫﺴﺘﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺮدﺳﺎل اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪212 :‬‬
‫در آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ در ﺷﺎم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬روزي ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ]و ﺑﻪ ﻧﻘﻠﯽ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺴـﯿﻦ را‬
‫ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ ﯾﺎزده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮد اﺣﻀﺎر ﮐﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ »ﻋﻤﺮو« ﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﺴـﺮ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺴـﺮش ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﻟﺪ‪ -‬ﮐﺸﺘﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮي؟« ﻋﻤﺮو ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬وﻟﯽ ﯾﮏ ﻋﺪد ﮐﺎرد ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه و ﯾﮏ ﻋﺪد ﺑﻪ ﭘﺴﺮت ﺑﺪه‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺠﻨﮕﯿﻢ‪ .‬ﯾﺰﯾﺪ )ﻟﻌﻨﻪ اﻟﻠﱠﻪ( ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻨﺸﻨﮥ اﻋﺮﻓﻬﺎ ﻣﻦ اﺧﺰم‬
‫ﻫﻞ ﺗﻠﺪ اﻟﺤّﯿﮥ اﻟّﺎ اﻟﺤّﯿﮥ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪213 :‬‬
‫)‪» (1‬اﯾﻦ ﺧﻮي و ﻃﺒﯿﻌـﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ آن را از اﺧﺰم ﻣﯽﺷـﻨﺎﺳﻢ »‪ «1‬آﯾﺎ از ﻣﺎر ﺟﺰ ﻣﺎر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮد؟« ]ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﭘﺴـﺮ ﺷـﯿﺮ ﺑﭽﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ ﺷﺠﺎﻋﺖ را از ﭘﺪرش ﺑﻪ ارث ﺑﺮده ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪[.‬‬
‫ﺳﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﭘﺎﺳﺦ ﯾﺰﯾﺪ ‪ .....‬ص ‪213 :‬‬
‫ﯾﺰﯾـﺪ )در اﯾﻦ ﻣﻼﻗـﺎت( ﺑﻪ اﻣـﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬آن ﺳﻪ ﺣﺎﺟﺘﯽ ﮐﻪ داري و ﻣﻦ وﻋـﺪه ﺑﺮآوردن آن را ﺑﻪ ﺗﻮ دادم ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﻦ‪ .‬اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد اّوﻟﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻮرت آﻗﺎ و ﻣﻮﻻﯾﻢ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن ﺑـﺪه ﺗﺎ ﺗﻮﺷﻪاي از آن ﺑﺮﮔﯿﺮم‪ ،‬و آن را زﯾﺎرت‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻢ و ﺑﺎ او وداع و ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫‪ -2‬آن ﭼﻪ از ﻣﺎ ﻏﺎرت ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮدان‪.‬‬
‫‪ -3‬اﮔﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﻣﻦ داري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه اﯾﻦ ﺑﺎﻧﻮان ﺷﺨﺼﯽ )اﻣﯿﻦ( ﺑﻔﺮﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺮم ﺟّﺪﺷﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺰﯾـﺪ در ﭘﺎﺳـﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اّﻣـﺎ ﺻﻮرت ﭘـﺪرت را ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﯽ دﯾـﺪ‪ ،‬اّﻣﺎ در ﻣﻮرد ﮐﺸـﺘﻦ ﺗﻮ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﺨﺸـﯿﺪم‪ ،‬و ﺑﺎﻧﻮان را ﺟﺰ ﺗﻮ ﮐﺴـﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬اّﻣﺎ آﻧﭽﻪ از ﺷﻤﺎ )از اﻣﻮال( ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻢ داد‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 117‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻨﻈﻮر از »اﺧﺰم« در ﺷـﻌﺮ ﻓﻮق‪ ،‬اﺧﺰم ﻃﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬او ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ او‪ ،‬روزي ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﺑﺎ ﭘﺪر‬
‫او‪ ،‬اﺑﻮ اﺧﺰم ﮔﻼوﯾﺰ ﺷﺪه و او را ﻣﺠﺮوح ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮ اﺧﺰم ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اّن ﺑﻨّﯽ ﺿّﺮﺟﻮﻧﯽ ﺑﺎﻟّﺪم ﺷﻨﺸﻨﮥ اﻋﺮﻓﻬﺎ ﻣﻦ اﺧﺰم‬
‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺴﺮاﻧﻢ ﻣﺮا ﺧﻮن آﻟﻮد و ﻣﺠﺮوح ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻮﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ از ﭘﺪرﺷﺎن اﺧﺰم‪ ،‬ﺳﺮاغ دارم‪) «.‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪214 :‬‬
‫)‪ (1‬اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اّﻣﺎ ﻣﺎل ﺗﻮ را ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ و ﻧﺰد ﺧﻮدت اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻣﯿـﺎن آﻧﻬـﺎ ﻟﺒﺎس دﺳﺖ ﺑﺎﻓﺖ ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻬﺎ اﻟﺴـﻼم دﺧﺘﺮ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و روﺳـﺮي و‬
‫ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ و ﭘﯿﺮاﻫﻦ او ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ اﻣﺮ ﮐﺮد ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ دوﯾﺴﺖ دﯾﻨﺎر ﺑﻪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم داد‪،‬‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم آن دوﯾﺴﺖ دﯾﻨﺎر را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان و ﺗﻬﯿﺪﺳﺘﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر داد اﺳﯿﺮان و ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم را ﺑﻪ وﻃﻨﺸﺎن ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و در ﻣﻮرد ﺳﺮ ﻣﻘّﺪس اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻼ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ و در ﮐﻨﺎر ﭘﯿﮑﺮ ﻣﻘّﺪس اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫دﻓﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﻞ ﺷﯿﻌﻪ اﻣﺎﻣّﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ‪«1» .‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﻣﻮر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﺧﺘﺼﺎر در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺷﺮط ﮐﺮده ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ذﮐﺮ آن اﻣﻮر را ﺗﺮك ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴﻼم در ﮐﺮﺑﻼ ‪ .....‬ص ‪214 :‬‬
‫راوي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ و ﺑﺴـﺘﮕﺎن اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم از ﺷﺎم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻨﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺴﯿﺮ راه ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﻋﺮاق رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﻫﻨﻤـﺎي ﮐـﺎروان ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ را از راه ﮐﺮﺑﻼـ ﺣﺮﮐﺖ ﺑـﺪه‪) ،‬او آﻧﻬﺎ را از راه ﮐﺮﺑﻼ ﺣﺮﮐﺖ داد( وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻫﺮ ﺳﻪ ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد اﻣـﺎم ﺳـّﺠﺎد )ع( ﺑﺮآورده ﺷـﺪه اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻌﻀـﯽ رواﯾﺎت اﻟﺤﺎق ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺑـﺪن در ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ﺗﻮّﺳﻂ اﻣﺎم‬
‫ﺳّﺠﺎد )ع( اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪) .‬ﻧﻔﺲ اﻟﻤﻬﻤﻮم‪ ،‬ص ‪) (262‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪215 :‬‬
‫اﻧﺼﺎري رﺣﻤـﮥ اﻟﻠﱠﻪ )‪ (1‬و ﺟﻤـﺎﻋﺘﯽ از ﺑﻨﯽ ﻫـﺎﺷﻢ و ﻣﺮداﻧﯽ از ﺑﺴـﺘﮕﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ را در آﻧﺠﺎ دﯾﺪﻧـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫زﯾﺎرت ﻣﺮﻗـﺪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﺑﻪ آﻧﺠﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ در ﯾﮏ وﻗﺖ در آﻧﺠﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﺮﯾﻪ و ﻧﺎﻟﻪ و ﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﺳـﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻋﺰاداري ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ دﻟﻬﺎ را ﺷـﻌﻠﻪور ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آن ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ روز ﺑﻪ ﻋﺰاداري اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺣﻪ و ﻧﺎﻟﻪ ﺟّﻨﯿﺎن ‪ .....‬ص ‪215 :‬‬
‫از اﺑﻮ ﺣﺒﺎب ﮐﻠﺒﯽ رواﯾﺖ ﺷـﺪه‪ :‬ﻋّﺪهاي از ﺑّﻨﺎﻫﺎي ﮔﭽﮑﺎر ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷـﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺷـﺒﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻠّﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟّﺒﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﯽرﻓـﺘﯿﻢ‪ ،‬وﻗـﺘﯽ از ﮐﻨـﺎر ﻗﺘﻠﮕـﺎه ﻋﺒـﻮر ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﺻـﺪاي ﺟّﻨﯿـﺎن را ﻣﯽﺷـﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم ﻧﻮﺣﻪﺳـﺮاﯾﯽ و ﻋﺰاداري‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺴﺢ اﻟّﺮﺳﻮل ﺟﺒﯿﻨﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 118‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻓﻠﻪ ﺑﺮﯾﻖ ﻓﯽ ﻟا ﺨﺪود‬
‫اﺑﻮاه ﻣﻦ اﻋﻠﯽ ﻗﺮﯾﺶ‬
‫و ﺟّﺪه ﺧﯿﺮ اﻟﺠﺪود‬
‫رﺳﻮل ﺧـﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺧﻮد را ﻣﺴـﺢ ﮐﺮد‪ ،‬و ﮔﻮﻧﻪاش درﺧﺸـﻨﺪﮔﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم‬
‫ﺑﺰرگ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟّﺪش از ﻫﻤﻪ ﺟﺪﻫﺎ ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮐﺎروان ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﭘﯿﺎم ﺑﺸﯿﺮ ‪ .....‬ص ‪215 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮐﺎروان ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬از ﮐﺮﺑﻼ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﯿﺮ ﺑﻦ ﺟﺬﻟﻢ »‪«1‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻌﺮوف در ﻧﺎم او ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﺧﺬﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺒﯿﺮ ﺑﻦ ﺧﺰﯾﻢ و ﺑﺸﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﺬﻟﻢ ﻧﯿﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪216 :‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ (1) :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳـﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﺎرﻫﺎ را ﮔﺸﻮد و ﺧﯿﻤﻪاش را ﺑﺮ ﭘﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﻧﻮان را ﭘﯿﺎده‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫رﺣﻢ اﻟﻠﱠﻪ اﺑﺎك ﮐﺎن ﺷﺎﻋﺮا ﻓﻬﻞ ﺗﻘﺪر ﻋﻠﯽ ﺷﯽء ﻣﻨﻪ‬
‫؟‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺪرت را رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻮد‪ ،‬آﯾﺎ ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي از ﺷﻌﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ داري؟‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬آري ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻋﺮ ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﻮ‪ ،‬و ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪﯾﻨﻪ اﺑﻼغ ﮐﻦ‪.‬‬
‫ﺑﺸـﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳـﺒﻢ ﺷﺪم‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺎﺧﺘﻢ ﺗﺎ وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪم‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴـﺠﺪ اﻟّﻨﺒﯽ رﺳـﯿﺪم‪ ،‬ﺻﺪاﯾﻢ را ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدم و اﯾﻦ ﺷﻌﺮﻫﺎ را ﺧﻮاﻧﺪم‪:‬‬
‫ﯾﺎ َأْﻫَﻞ َﯾﺜِْﺮَب ﻻ ُﻣﻘﺎَم ﻟَُﮑْﻢ ﺑﻬﺎ ﻗﺘﻞ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻓﺎدﻣﻌﯽ ﻣﺪرار‬
‫اﻟﺠﺴﻢ ﻣﻨﻪ ﺑﮑﺮﺑﻼ ﻣﻀّﺮج و اﻟّﺮأس ﻣﻨﻪ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﻨﺎة ﯾﺪار‬
‫ا»ي اﻫﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ! دﯾﮕﺮ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﻤﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ از اﯾﻦ رو اﺷﮑﻬﺎﯾﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎران روان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﮑﺮ او در ﮐﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﺧﻮن آﻏﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺳﺮ او ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻧﯿﺰه در ﺷﻬﺮﻫﺎ در ﮔﺮدش اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﻟﺤﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋّﻤﻪﻫﺎ و ﺧﻮاﻫﺮﻫﺎﯾﺶ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻤﺎ ﭘﺸﺖ دﯾﻮارﻫﺎي ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ‬
‫از ﺳﻮي او ﻧﺰد ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﮑﺎن او راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﻢ‪«.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣـﺪﯾﻨﻪ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را ﺷـﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ از زن و ﻣﺮد از ﻣـﺪﯾﻨﻪ ﺧـﺎرج ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺣّﺘﯽ ﻫﯿـﭻ ﺑـﺎﻧﻮﯾﯽ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎﻧـﺪ‪ ،‬از ﭘﺸﺖ ﭘﺮده‬
‫ﺣﺠﺎﺑﻬﺎ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪217 :‬‬
‫ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﻫﺎﯾﺸﺎن را ﭘﺮﯾﺸﺎن ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ (1) ،‬و ﺑـﺎ ﻧﺎﺧﻨﻬﺎﯾﺸﺎن ﺻﻮرﺗﺸﺎن را ﻣﯽﺧﺮاﺷـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳـﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽزدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺻـﺪا و ﺷـﯿﻮﻧﺸﺎن ﺑﻪ وا وﯾﻼ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ اﯾﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﭘﺮ از ﺻﺪاي ﮔﺮﯾﻪ و ﺷﯿﻮن ﮔﺮدد‪ ،‬و روزي را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻠﺦﺗﺮ از آن روز ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﮑﺮده ﺑﻮدم‪.‬‬
‫اﺷﻌﺎر ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺑﺎﻧﻮﯾﯽ از ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﮔﻔﺘﮕﻮي او ﺑﺎ ﺑﺸﯿﺮ ‪ .....‬ص ‪217 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 119‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺑﺸﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دﺧﺘﺮي را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺷﻬﺎدت ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﻮﺣﻪﺳﺮاﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻌﯽ ﺳّﯿﺪي ﻧﺎع ﻧﻌﺎه ﻓﺎوﺟﻌﺎ ﻓﺎﻣﺮﺿﻨﯽ ﻧﺎع ﻧﻌﺎه ﻓﺎﻓﺠﻌﺎ‬
‫أ ﻋﯿﻨّﯽ! ﺟﻮدا ﺑﺎﻟﻤﺪاﻣﻊ و اﺳﮑﺒﺎ و ﺟﻮدا ﺑﺪﻣﻊ ﺑﻌﺪ دﻣﻌﮑﻤﺎ ﻣﻌﺎ‬
‫ﻋﻠﯽ ﻣﻦ دﻫﯽ ﻋﺮش اﻟﺠﻠﯿﻞ ﻓﺰﻋﺰﻋﺎ ﻓﺎﺻﺒﺢ ﻫﺬا اﻟﻤﺠﺪ و اﻟّﺪﯾﻦ اﺟﺪﻋﺎ‬
‫ﻋﻠﯽ اﺑﻦ ﻧﺒّﯽ اﻟﻠﱠﻪ و اﺑﻦ وﺻّﯿﻪ و ان ﮐﺎن ﻋّﻨﺎ ﺷﺎﺣﻂ اﻟّﺪار اﺷﺴﻌﺎ‬
‫»ﺧﺒﺮ دﻫﻨﺪه ﺷﻬﺎدت ﻣﻮﻻﯾﻢ )ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم( را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داد و دﻟﻢ را ﺑﻪ درد آورد و ﻣﺮا ﺑﯿﻤﺎر و دردﻣﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اي دو ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ! در رﯾﺨﺘﻦ اﺷﮏ درﯾﻎ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﻓﺮاوان اﺷﮏ ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑّﺮر و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺷﮑﺘﺎن ﺟﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي آن ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﻣﺼـﯿﺐ ﺟﺎﻧﺴﻮزش ﺑﻪ ﻋﺮش ﺧـﺪا رﺳﺪ و آن را ﺑﻪ ﻟﺮزه درآورد‪ .‬و ﺑﺮ اﺛﺮ اﯾﻦ ﻣﺼـﯿﺒﺖ اﻋﻀﺎي ﻣﺠﺪ و ﺷﻮﮐﺖ دﯾﻦ‬
‫ﺑﺮﯾﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫آري اﺷﮏ ﺑﺮﯾﺰﯾـﺪ ﺑﺮاي ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﭘﺴـﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ و ﭘﺴـﺮ وﺻـّﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﮔﺮ ﭼﻪ او از ﺷـﻬﺮ و‬
‫دﯾﺎرش دور ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ آن دﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺧﺒﺮ دﻫﻨﺪه! اﻧﺪوه ﻣﺎ را در ﻣﻮرد اﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺗﺎزه ﮐﺮدي‪ ،‬و زﺧﻤﻬﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻫﻨﻮز‬
‫ﺧﻮب ﻧﺸﺪه‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪218 :‬‬
‫ﺑﻮد ﺧﺮاﺷـﯿﺪي‪ ،‬ﺧـﺪا ﺗﻮ را رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ )‪ (1‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺸـﯿﺮ ﺑﻦ ﺟﺬﻟﻢ ﻫﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻮﻻﯾﻢ اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و او اﮐﻨﻮن ﺑﺎ اﻫﻞ و ﻋﯿﺎل اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺷﻬﺪا ﺑﻪ ﻓﻼن ﻣﮑﺎن )ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ( وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ازدﺣﺎم ﻣﺮدم در ﻣﺤﻀﺮ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺧﻄﺒﻪ آن ﺣﻀﺮت ‪ .....‬ص ‪218 :‬‬
‫ﺑﺸـﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﺮا رﻫﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺳـﯿﻞ آﺳﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺒﻢ ﺷﺪم و رﮐﺎب زدم و ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف آﻧﻬﺎ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻢ دﯾـﺪم ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم از ﻣـﺪﯾﻨﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺟﺎّدهﻫﺎ و راﻫﻬﺎ و ﮐﻨﺎر راﻫﻬﺎ ﭘﺮ از ﺟﻤﻌّﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎده ﺷﺪم و از روي‬
‫دوش ﻣﺮدم ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدم و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ در ﺧﯿﻤﻪ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم رﺳﺎﻧﺪم‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت در درون آن ﺧﯿﻤﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺧﯿﻤﻪ‬
‫ﺑﯿﺮون آﻣـﺪ و ﺑﺎ دﺳـﺘﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ در دﺳـﺘﺶ ﺑﻮد‪ ،‬اﺷﮏ ﭼﺸـﻤﺎﻧﺶ را ﭘﺎك ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳـﺮش ﺧﺎدﻣﺶ ﻣﯽآﻣﺪ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﻪ آورد و ﺑﺮ‬
‫زﻣﯿﻦ ﻧﻬﺎد‪ ،‬اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم روي آن ﻧﺸـﺴﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬ﺷـﯿﻮن و ﺿـّﺠﻪ ﻣﺮدم از زن و ﻣﺮد ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫آﻧﻬﺎ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﺗﺴـﻠﯿﺖ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ .‬آن ﻣﮑﺎن ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ ﺿـّﺠﻪ و ﻧﺎﻟﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﺎﮐﺖ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺟﻮش و ﺧﺮوش آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟ َْﺤْﻤُﺪ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َرﱢب اﻟ ْﻌﺎﻟَِﻤﯿَﻦ اﻟﱠﺮْﺣﻤِﻦ اﻟﱠﺮِﺣﯿِﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻟ ِِﮏ َﯾْﻮِم اﻟﱢﺪﯾِﻦ ﺑﺎرئ اﻟﺨﻼﺋﻖ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪ ،‬اﻟّﺬي ﺑﻌﺪ ﻓﺎرﺗﻔﻊ ﻓﯽ اﻟّﺴـ ﻤﻮات اﻟﻌﻠﯽ‪ ،‬و ﻗﺮب ﻓﺸـﻬﺪ‬
‫اﻟّﻨﺠﻮاي‪ ،‬ﻧﺤﻤﺪه ﻋﻠﯽ ﻋﻈﺎﺋﻢ اﻷﻣﻮر‪ ،‬و ﻓﺠﺎﺋﻊ اﻟّﺪﻫﻮر‪ ،‬و اﻟﻢ اﻟﻔﺠﺎﺋﻊ‪ ،‬و ﻣﻀﺎﺿﮥ اﻟﻠﻮاذع و ﺟﻠﯿﻞ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪219 :‬‬
‫اﻟّﺮزء و ﻋﻈﯿﻢ اﻟﻤﺼﺎﺋﺐ اﻟﻔﺎﻇﻌﮥ اﻟﮑﺎّﻇﮥ اﻟﻔﺎدﺣﮥ اﻟﺠﺎﺋﺤﮥ‪.‬‬
‫اّﯾﻬﺎ اﻟﻘﻮم اّن اﻟﻠﱠﻪ و ﻟﻪ اﻟﺤﻤـﺪ اﺑﺘﻼﻧﺎ ﺑﻤﺼﺎﺋﺐ ﺟﻠﯿﻠـﮥ و ﺛﻠﻤـﮥ ﻓﯽ اﻻﺳـﻼم ﻋﻈﯿﻤـﮥ‪ ،‬ﻗﺘﻞ اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﺤﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم و ﻋﺘﺮﺗﻪ و ﺳﺒﯽ‬
‫ﻧﺴﺎﺋﻪ و ﺻﺒﯿﺘﻪ و داروا ﺑﺮأﺳﻪ ﻓﯽ اﻟﺒﻠﺪان ﻣﻦ ﻓﻮق ﻋﺎﻣﻞ اﻟّﺴﻨﺎن‪ ،‬و ﻫﺬه اﻟّﺮزﯾﮥ اﻟّﺘﯽ ﻻ ﻣﺜﻠﻬﺎ رزّﯾﮥ‪.‬‬
‫اّﯾﻬﺎ اﻟّﻨﺎس ﻓﺎّي رﺟﺎﻻت ﻣﻨﮑﻢ ﯾﺴـّﺮون ﺑﻌﺪ ﻗﺘﻠﻪ؟ ام اّي ﻓﺆاد ﻻ ﯾﺤﺰن ﻣﻦ اﺟﻠﻪ ام اّﯾﮥ ﻋﯿﻦ ﻣﻨﮑﻢ ﺗﺤﺒﺲ دﻣﻌﻬﺎ و ﺗﻀّﻦ ﻋﻦ اﻧﻬﻤﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻘﺪ‬
‫ﺑﮑﺖ اﻟّﺴـ ﺒﻊ اﻟّﺸـ ﺪاد ﻟﻘﺘﻠﻪ‪ ،‬و ﺑﮑﺖ اﻟﺒﺤﺎر ﺑﺎﻣﻮاﺟﻬﺎ و اﻟّﺴـ ﻤﺎوات ﺑﺎرﮐﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬و اﻻرض ﺑﺎرﺟﺎﺋﻬﺎ‪ ،‬و اﻻﺷـﺠﺎر ﺑﺎﻏﺼﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬و اﻟﺤﯿﺘﺎن ﻓﯽ ﻟﺠﺞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 120‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫اﻟﺒﺤﺎر‪ ،‬و اﻟﻤﻼﺋﮑﮥ اﻟﻤﻘّﺮﺑﻮن و اﻫﻞ اﻟّﺴﻤﺎوات اﺟﻤﻌﻮن‪.‬‬
‫ﯾﺎ اّﯾﻬﺎ اﻟّﻨﺎس اّي ﻗﻠﺐ ﻻ ﯾﻨﺼﺪع ﻟﻘﺘﻠﻪ‪ ،‬ام اّي ﻓﺆاد ﻻ ﯾﺤّﻦ‪ ،‬ام اّي ﺳـﻤﻊ ﯾﺴـﻤﻊ ﻫﺬه اﻟّﺜﻠﻤﮥ اﻟّﺘﯽ ﺛﻠﻤﺖ ﻓﯽ اﻻﺳـﻼم و ﻻ ﯾﺼّﻢ؟! اّﯾﻬﺎ اﻟّﻨﺎس‬
‫اﺻـﺒﺤﻨﺎ ﻣﻄﺮودﯾﻦ ﻣﺸـّﺮدﯾﻦ ﻣﺬّودﯾﻦ و ﺷﺎﺳـﻌﯿﻦ ﻋﻦ اﻻﻣﺼﺎر‪ ،‬ﮐﺄﻧّﺎ اوﻻد ﺗﺮك او ﮐﺎﺑﻞ ﻣﻦ ﻏﯿﺮ ﺟﺮم اﺟﺘﺮﻣﻨﺎه‪ ،‬و ﻻ ﻣﮑﺮوه ارﺗﮑﺒﻨﺎه و ﻻ‬
‫ﺛﻠﻤﮥ ﻓﯽ اﻻﺳﻼم ﺛﻠﻤﻨﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎ َﺳِﻤْﻌﻨﺎ ﺑ ِﻬﺬا ﻓِﯽ آﺑﺎﺋَِﻨﺎ اﻟ َْﺄﱠوﻟ ِﯿَﻦ‪ِ ،‬إْن ﻫﺬا ِإﻟ ﱠﺎ اْﺧﺘِﻼٌق‪.‬‬
‫و اﻟﻠﱠﻪ ﻟﻮ اّن اﻟّﻨﺒّﯽ ﺗﻘّﺪم اﻟﯿﻬﻢ ﻓﯽ ﻗﺘﺎﻟﻨﺎ ﮐﻤﺎ ﺗﻘّﺪم اﻟﯿﻬﻢ ﻓﯽ اﻟﻮﺻﺎﯾﮥ ﺑﻨﺎ ﻟﻤﺎ زادوا ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﻓﻌﻠﻮا ﺑﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻧّﺎ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َو ِإﻧﱠﺎ ِإﻟَﯿِْﻪ راِﺟُﻌﻮَن‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺼﯿﺒﮥ ﻣﺎ‬
‫اﻋﻈﻤﻬﺎ و اوﺟﻌﻬﺎ و اﻓﺠﻌﻬﺎ و اﮐّﻈﻬﺎ و اﻓﻈﻌﻬﺎ و اﻣّﺮﻫﺎ و اﻗﺪﺣﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻌﻨﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﻧﺤﺘﺴﺐ ﻓﯿﻤﺎ اﺻﺎﺑﻨﺎ و اﺑﻠﻎ ﺑﻨﺎ ﻓﺎﻧّﻪ َﻋِﺰﯾٌﺰ ُذو اﻧ ْﺘِﻘﺎٍم‪،‬‬
‫)‪ (1‬ﺣﻤـﺪ و ﺳـﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪي را ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺎﯾﺸـﮕﺮ و ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬و ﻣﺎﻟﮏ روز ﺟﺰا‪ ،‬و آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﻫﻤﻪ ﺧﻼﯾﻖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪي‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪220 :‬‬
‫ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻮل آﻧﻘﺪر دور اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎم ارﺟﻤﻨﺪش از آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ‪ (1) ،‬و او ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﻗﺪري ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آﻫﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﺻﺪا را ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬او را ﺳﭙﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺶ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻮادث ﻧﺎﮔﻮار روزﮔﺎر‪ ،‬و درد ﻧﺎراﺣﺘﯿﻬﺎ‪ ،‬و‬
‫ﺳﻮزش زﺧﻢ زﺑﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬و ﻋﻈﻤﺖ ﺳﻮﮔﻬﺎ و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺑﺰرگ ﺳﻮزاﻧﻨﺪه ﭘﺮ اﻧﺪوه و ﺳﺨﺖ‪.‬‬
‫اي ﻣﺮدم! ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس از آن او اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺼﯿﺒﺘﻬﺎي ﻋﻈﯿﻢ و ﺷﮑﺎف ﺑﺰرﮔﯽ در اﺳﻼم آزﻣﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﺎ ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﻠﱠﻪ اﻟﺤﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم و ﺑﺴـﺘﮕﺎﻧﺶ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎﻧﻮان و دﺧﺘﺮاﻧﺶ اﺳـﯿﺮ ﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳـﺮ ﺑﺮﯾـﺪهاش را ﺑﺮ ﻧﻮك ﻧﯿﺰه در ﺷـﻬﺮﻫﺎ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﯽﻣﺎﻧﻨﺪ رخ داد‪.‬‬
‫اي ﻣﺮدم! ﮐﺪام از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﯾﺎ ﮐﺪام ﻗﻠﺒﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻮﮔﻮاري ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم‬
‫ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻧﮕﺮدد؟‬
‫ﯾﺎ ﮐـﺪام ﭼﺸـﻤﯽ از ﺷـﻤﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺷـﮑﺶ را ﻧﮕﻬـﺪارد و ﺑﺘﻮاﻧـﺪ از رﯾﺰش آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﻔﺖ آﺳـﻤﺎن اﺳـﺘﻮار ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ‬
‫ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻔﺖ درﯾﺎ ﺑﺎ اﻣﻮاﺟﺶ‪ ،‬و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ارﮐﺎﻧﺶ‪ ،‬و زﻣﯿﻦ ﺑﺎ اﻋﻤﺎﻗﺶ و درﺧﺘﺎن ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﯾﺸﺎن‪ ،‬و ﻣﺎﻫﯿﺎن‬
‫در اﻋﻤﺎق درﯾﺎﻫﺎ‪ ،‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻘّﺮب و ﻫﻤﻪ اﻫﻞ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اي ﻣﺮدم! ﮐﺪام ﻗﻠﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد؟ ﯾﺎ ﮐﺪام دل و رواﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي او ﻧﺎﻟﻪ ﻧﮑﻨﺪ؟ ﯾﺎ‬
‫ﮐﺪام ﮔﻮﺷﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﺎﻓﯽ را ﮐﻪ در اﺳﻼم ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ ﺑﺸﻨﻮد و ﮐﺮ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫اي ﻣﺮدم! ﻣﺎ ﺻـﺒﺢ ﮐﺮدﯾﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﺷـﻬﺮﻫﺎ ﻣﻄﺮود و اﺧﺮاج و درﺑﺪرﺷـﺪهاﯾﻢ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ از ﻓﺮزﻧـﺪان ﺗﺮك و ﮐﺎﺑﻞ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﯽآﻧﮑﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﺎر ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪي را اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮي را در اﺳﻼم ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬وﻗﻮع ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ‬
‫را در ﻣﯿﺎن ﭘﺪران و اﺟﺪاد ﺧﻮد ﻧﺸﻨﯿﺪهاﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﻮادث ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ ﺟﺰ ﺣﻮادث ﺗﺎزه و ﻧﻮ ﻇﻬﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﻔﺎرﺷﺎﺗﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪221 :‬‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣّﻖ ﻣﺎ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳـﻔﺎرش ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺎدﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ اﻧﺠﺎم دادﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻧﺠﺎم دﻫﻨـﺪ‪ِ ،‬إﻧﱠﺎ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َو ِإﻧﱠﺎ‬
‫ِإﻟَﯿِْﻪ راِﺟُﻌـﻮَن )‪ (1‬از ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﻣـﺎ ﮐﻪ ﭼﻘـﺪر ﺑﺰرگ‪ ،‬دردﻧـﺎك‪ ،‬ﺳﻮزاﻧﻨـﺪه‪ ،‬ﭘﺮ رﻧـﺞ‪ ،‬ﻧـﺎﮔﻮار‪ ،‬ﺗﻠـﺦ و ﺟـﺎﻧﺴﻮز ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﺼـﺎﺋﺐ و‬
‫ﻧﺎﮔﻮارﯾﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﺪا ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ او ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و ﺻﺎﺣﺐ اﻧﺘﻘﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻮل ﻋﺬر ﺧﻮاﻫﯽ ﺻﻮﺣﺎن ﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪ ‪ .....‬ص ‪221 :‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﺻﻮﺣـﺎن ﺑﻦ ﺻﻌﺼـﻌﮥ ﺑﻦ ﺻﻮﺣﺎن ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﭘﺎﻫﺎﯾﺶ ﻓﻠـﺞ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋـﺬرﺧﻮاﻫﯽ ﭘﺮداﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﭘﺎﻫﺎﯾﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 121‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫زﻣﯿﻦﮔﯿﺮ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺷﻤﺎ را ﯾﺎري ﮐﻨﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﻋﺬر او را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬و از ﺣﺴﻦ ﻇّﻦ او ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻧﻤﻮد‪ ،‬و از او ﺗﺸّﮑﺮ ﮐﺮد و ﺑﺮاي ﭘﺪرش از درﮔﺎه ﺧﺪا ﻃﻠﺐ‬
‫رﺣﻤﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﺣﺎل ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬در ﺳﻮگ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﻋﺰﯾﺰاﻧﺶ ‪ .....‬ص ‪221 :‬‬
‫ﻣﺆﻟّﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳـﭙﺲ اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﺮدان ﺧﻮد ﻧﮕـﺎه ﮐﺮد‪ ،‬دﯾـﺪ آن ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎ ﺑـﺎ زﺑـﺎن ﺣـﺎل ﺧﻮد ﻧـﺎﻟﻪ و ﻧـﺪﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﺑﺮاي ﮔﻢ ﺷـﺪن ﺣﺎﻣﯿـﺎن و رادﻣﺮدان ﺧﻮد اﺷـﮏ‬
‫ﻣﯽرﯾﺰﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن زﻧﺎن ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺮده و داﻏﺪار‪ ،‬ﺿـّﺠﻪ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ ،‬و از اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﻣﯽﭘﺮﺳـﻨﺪ از ﺻﺎﺣﺒﺎن و ﺳـﺮوران ﻣﺎ ﭼﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ‪ ،‬و اﻧﺪوه ﻋﻤﯿﻖ و آه ﺟﺎﻧﮕﺎه آن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﺟﻮش و ﺧﺮوش درﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﺎﻟﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز واﺛﮑﻼ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮده و ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدم! ﻣﺮا در ﻧﻮﺣﻪ ﺳﺮاﯾﯽ و ﺳﻮﮔﻮاري ﯾﺎري‬
‫ﮐﻨﯿ ﺪ و د ر‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪222 :‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺼـﺎﺋﺐ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎدم ﺑﺮﺳـﯿﺪ‪ (1) ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎي دﯾﮕﺮ ﺷـﻬﯿﺪان ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﺣـﺎل را دارﻧـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ ﮐـﺪام ﺑﺎ زﺑﺎن ﺣﺎل ﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬آن‬
‫رادﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ از ﻓﺮاﻗﺸـﺎن ﻧـﺎﻟﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬و در ﻣـﻮرد اﺧﻼـق ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣـﺎﺗﻢزده ﺷـﺪهام‪ ،‬ﻫﻤـﺪم ﺷﺐ و روز ﻣﻦ‪ ،‬و ﻧﻮرﻫـﺎي‬
‫ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ و ﺳـﺤﺮﻫﺎي ﻣﻦ‪ ،‬و رﯾﺴﻤﺎﻧﻬﺎي ﺧﯿﻤﻪ ﺷﺮف و اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻦ‪ ،‬و اﺳﺒﺎب ﻗّﻮت و ﻗﺪرت و ﭘﯿﺮوزي ﻣﻦ و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه‬
‫ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﺷـﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﺑﺰرﮔﻮارﯾﺸـﺎن‪ ،‬وﺣﺸﺖ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﺮا دور ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ و ﻋﻄﺎﯾﺎي ﺧﻮد ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺮا ﭘﺎس داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺪاي ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺳﺤﺮﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻦ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﺮار ﭘﺮﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﺮا ﺳﺮﺷﺎر از ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻪ ﺑﺴـﯿﺎر روزﮔـﺎراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﻣﺤﺎﻓـﻞ و ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﺧﻮد ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺮا آﺑـﺎد ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺧﻮد ﺧﻮي ﻣﺮا ﻣﻌّﻄﺮ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﭼﻮب‬
‫ﺧﺸﮏ ﻣﺮا ﺑﺎ آب ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬آﺑﯿﺎري ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺤﻮﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﺎ ﺳﺮﺳﺒﺰي و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺳﻌﺎدت ﺧﻮد ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴـﯿﺎر از ﻓﻀﺎﺋﻞ و ارزﺷـﻬﺎ را در ﺻـﻔﺤﻪ ﻣﻦ ﮐﺎﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺮﯾﻢ ﻣﺮا از ﮔﺰﻧﺪ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯿﻬﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﺻﺒﺢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﻃﻔﯿﻞ وﺟﻮد ذﯾﺠﻮد آﻧﻬﺎ از ﻫﻤﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻗﺼﺮﻫﺎ ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺘﻢ‪ ،‬و در ﻟﺒﺎس ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ و ﺳﺮور ﻣﯽﺧﺮاﻣﯿﺪم‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺷﺨﺼـﯿﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ روزﮔﺎر آﻧﻬﺎ را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺟﺎي ﺟﺎي ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺨﺸـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺎرﻫﺎ و ﻣﻮاﻧﻊ را از ﺳـﺮ راه ﻣﻦ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺗﯿﺮ ﻣﺮگ در ﻣﻮرد آن ﺑﺰرﮔﻤﺮدان ﻣﺮا ﻫـﺪف ﻗﺮار داد‪ ،‬و روزﮔـﺎر ﺑﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﺴـﺪ ورزﯾـﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻏﺮﺑﺖ‬
‫)ﮐﺮﺑﻼ( ﺑﯿﻦ دﺷﻤﻨﺎن آﻣﺎج ﺗﯿﺮﻫﺎي ﮐﯿﻨﻪ و ﺗﺠﺎوز دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺘﺠﺎوز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪223 :‬‬
‫)‪ (1‬و ﻣﮑﺎرم اﺧﻼق ﺑﺎ ﺑﺮﯾﺪه ﺷﺪن اﻧﮕﺸـﺘﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺖ‪ ،‬و ارزﺷـﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻓﻘﺪان ﺟﻤﺎل دل آراﯾﺸﺎن زﺑﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻮه ﮔﺸﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﻓﻘـﺪان اﻋﻀـﺎي آﻧﻬـﺎ زﯾﺒﺎﯾﯿﻬـﺎ از ﻣﯿـﺎن رﻓﺖ‪ ،‬و اﺣﮑـﺎم ﺧـﺪا از وﺣﺸﺖ ﺑـﺎزﮔﺸﺖ آﻧﻬـﺎ ﺑﻪ ﺳـﺮاي آﺧﺮت‪ ،‬ﻧﺎﻟﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮز ﺳـﺮ‬
‫ﻣ ﯽد ﻫ ﺪ ‪.‬‬
‫اي ﺧـﺪاي ﻓﺮﯾـﺎدرس! آه! از آن ﻣﺠّﺴـ ﻤﻪ ﺗﻘﻮاﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮﻧﺶ در اﯾﻦ ﺟﻨﮕﻬـﺎ رﯾﺨﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺠّﺴـ ﻤﻪ ﮐﻤـﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﺮﭼﻤﺶ در اﯾﻦ ﺣﻮادث‬
‫واژﮔﻮن ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻦ اﮔﺮ از ﻣﺴﺎﻋـﺪت و ﻫﻤﺠﻮاري ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻣﺤﺮوم ﺷﺪم‪ ،‬و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﯽﺧﺮدان ﻣﺮا ﺗﻨﻬﺎ و ﺧﻮار‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در ﻋﻮض‪ ،‬ﯾﺎوري از ﺳّﻨﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪه دارم ﭼﺮا ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻢ ﻧﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺪرد و ﺷﺮﯾﮏ ﻏﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 122‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫و اﻧﺪوﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺷـﻤﺎ زﺑـﺎن ﺣـﺎل ﻧﻤﺎزﻫﺎ را ﺑﺎ ﮔﻮش دل ﺑﺸـﻨﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي آن ﺑﺰرﮔﻮاران )ﺷـﻬﯿﺪ ﮐﺮﺑﻼ( ﻧﺎﻟﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﺧﻠﻮﺗﮕﺎﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺸـﺘﺎﻗﺎﻧﻪ در اﻧﺘﻈﺎر آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﮑﺎرم و ارزﺷﻬﺎي واﻻي اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ اﺷﺘﯿﺎق‪ ،‬ﺟﻮﯾﺎي ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﺮاﺑﻬﺎي ﻣﺴـﺠﺪﻫﺎ از ﻓﺮاق آﻧﻬﺎ ﮔﺮﯾﺎن‪ ،‬و ﻓﺮﯾﺎد ﺣﺎﺟﺘﻤﻨـﺪان ﺑﻪ دﺳﺘﺮﺳـﯽ از ﻋﻄﺎﯾﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨـﺪ اﺳﺖ‪) ،‬اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﺎﻟﻪﻫﺎ و ﻓﺮﯾﺎدﻫﺎ( ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻏﺮق در اﻧﺪوه ﮐﺮده‪ ،‬و ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻓﺮاﮔﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻘﺼﯿﺮ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑـﻪ اﮔﺮ اﻧــﺪوه و درﻫـﻢ ﺷﮑﺴــﺘﮕﯽ ﻣﺮا ﻣﯽدﯾﺪﯾــﺪ‪ ،‬و ﺧﻠـﻮت ﺷـﺪن ﻣﺠـﺎﻟﺲ و ﺧـﺎﻟﯽ ﺷـﺪن ﺑﻬﺮهﻫـﺎي ﻣﺮا از دوري آﻧﻬـﺎ ﻣﺸﺎﻫـﺪه‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼّﻮري دل ﺻـﺒﻮر و اﺳـﺘﻮار را ﺑﻪ درد ﻣﯽآورد‪ ،‬و اﻧﺪوهﻫﺎي ﺳـﯿﻨﻪﻫﺎ را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ آن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻦ ﺣﺴﺪ ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﻮرد ﺷﻤﺎﺗﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻨﺠﻪﻫﺎي ﺧﻄﺮﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ ﭼﯿﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪224 :‬‬
‫)‪ (1‬آه! ﭼﻘـﺪر ﻣﺸـﺘﺎق آن ﺧـﺎﻧﻪاي ﻫﺴـﺘﻢ ﮐﻪ آﻧﻬـﺎ در آن ﺳـﮑﻮﻧﺖ ﮔﺰﯾﺪهاﻧـﺪ!! و ﻣﺸـﺘﺎق آن ﻣﺮﮐﺰي ﻫﺴـﺘﻢ ﮐﻪ آﻧﻬـﺎ در آن اﻗـﺎﻣﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اي ﮐـﺎش ﻣﻦ ﺑﻪ ﺻـﻮرت اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﺑـﻮدم ﺗـﺎ ﺳـﭙﺮ آﻧﻬـﺎ ﺷـﺪه و ﺗﯿﺰي ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﺟـﺎﻧﻢ ﻣﯽﺧﺮﯾـﺪم‪ ،‬و ﺣﺮارت ﻣﺮگ را از آﻧﻬـﺎ دور‬
‫ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬و ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ و دﺷـﻤﻨﺎن ﮐﯿﻨﻪﺗﻮز ﺣﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷـﺪم‪ ،‬و از ﻧﯿﺰهاﻧـﺪازان اﻧﺘﻘﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬و ﺗﯿﺮﻫﺎي دﺷـﻤﻦ را از اﺻﺎﺑﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رد‬
‫ﻣﯽﮐﺮدم‪.‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻬﯿﺪان ﮐﺮﺑﻼ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ‪ .....‬ص ‪224 :‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﮐﻪ از اﻓﺘﺨـﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﻓـﺪاﮐﺎري و ﺟﺎﻧﺒـﺎزي واﺟﺐ ﻣﺤﺮوم ﺷـﺪهام‪ ،‬اي ﮐـﺎش ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬـﺪاري آن ﭘﯿﮑﺮﻫﺎي رﻧﮓ ﭘﺮﯾـﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬و‬
‫ﻟﯿﺎﻗﺖ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ از آن زﯾﺒﺎروﯾﺎن از ﺑﻼﻫﺎ ﻣﯽﺷﺪم‪ ،‬ﺗﺎ از ﺳﻮزش ﻓﺮاق و ﻫﺠﺮان‪ ،‬ﻣﺼﻮن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪم‪.‬‬
‫آه! آه! اﮔﺮ ﻣﻦ اﻗﺎﻣﺘﮕـﺎه آن ﭘﯿﮑﺮﻫـﺎ و ﺷﺨﺼـّﯿﺘﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻮار و ﺳـﺮﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﻬـﺎﯾﺖ ﺳـﻌﯽ و ﮐﻮﺷـﺶ را در ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ از آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﮔﺰﻧـﺪﻫﺎ ﻣﯽﻧﻤﻮدم‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻬـﺪﻫﺎﯾﻢ وﻓـﺎ ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬و ﭘـﺎرهاي از ﺣﻘﻮق ﭘﯿﺸـﯿﻦ آﻧﻬـﺎ را ادا ﻣﯽﻧﻤﻮدم‪ ،‬و ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺟـﺪّﯾﺖ آﻧﻬﺎ را از ﭘﯿﺶ‬
‫آﻣـﺪﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺣﻔـﻆ ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻨـﺪه ﻣﻄﯿﻊ ﺑﻪ ﺧـﺪﻣﺘﺸﺎن ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻢ‪ ،‬و ﺗـﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻮان ﺧﻮد ﺟﺎن ﻧﺜﺎري ﻣﯽﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﻓﺮش‬
‫اﺣﺘﺮام و ﺑﺰرﮔﻮاري را ﺑﺮاي آن ﺻﻮرﺗﻬـﺎ و ﺑـﺪﻧﻬﺎي ﭘـﺎره ﭘﺎره ﻣﯽﮔﺴﺘﺮدم‪ ،‬ﺗﺎ از ﻫﻢ آﻏﻮﺷـﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آرزوﯾﻢ ﻣﯽرﺳـﯿﺪم‪ ،‬و ﺗﺎرﯾﮑﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻧﻮار درﺧﺸﺎن آﻧﻬﺎ روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻢ‪.‬‬
‫آه! ﭼﻘـﺪر ﺑﻪ وﺻﻮل ﺑﺮ اﯾﻦ آرزوﻫﺎ ﻣﺸـﺘﺎق ﻫﺴـﺘﻢ! و ﭼﻘـﺪر ﻧﺎراﺣﺘﻢ ﮐﻪ اﻫﻞ و ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻣﻦ از ﻣﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻧﺎﻟﻪ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﮐﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ داروﯾﯽ ﺟﺰ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻔﺎﺑﺨﺶ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪225 :‬‬
‫)‪ (1‬و ﻫـﻢ اﮐﻨـﻮن ﺑﺮاي ﻓﻘـﺪان آﻧﻬـﺎ ﻟﺒﺎسﻫـﺎي اﻧـﺪوه ﭘﻮﺷـﯿﺪهام‪ ،‬و ﺑﻌـﺪ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻟﺒـﺎس ﻣﺼـﯿﺒﺖﻫﺎي ﺟﺎﻧﮑـﺎه ﻣـﺄﻧﻮس ﺷـﺪهام‪ ،‬و از‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦداري و ﺗﺤّﻤﻞ از ﻓﺮاﻗﺸﺎن ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾﻢ‪» :‬ﯾﺎ ﺳﻠﻮة اﻻّﯾﺎم ﻣﻮﻋﺪك اﻟﺤﺸﺮ‪ ،‬اي روزﮔﺎر ﺷﺎدي دﯾﺪار ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ‪«.‬‬
‫اﺷﻌﺎر ﺟﺎﻧﺴﻮز اﺑﻦ ﻗّﺘﻪ ‪ ......‬ص ‪225 :‬‬
‫ﺧﺪا رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ »اﺑﻦ ﻗّﺘﻪ« »‪ «1‬را ﮐﻪ ﭼﻘﺪر ﻧﯿﮑﻮ ﺳـﺮوده آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﯽ ﮔﺮﯾﺎن اﺷﺎره ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻬﯿﺪان ﮐﺮﺑﻼ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮐﺮده و‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺮرت ﻋﻠﯽ ﺑا ﯿﺎت آل ﻣﺤّﻤﺪ ﻓﻠﻢ ارﻫﺎ اﻣﺜﺎﻟﻬﺎ ﯾﻮم ﺣّﻠﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 123‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﻓﻼ ﯾﺒﻌﺪ اﻟﻠﱠﻪ اﻟّﺪﯾﺎر و اﻫﻠﻬﺎ و ان اﺻﺒﺤﺖ ﻣﻨﻬﻢ ﺑﺰﻋﻤﯽ ﺗﺨﻠّﺖ‬
‫اﻻ اّن ﻗﺘﻠﯽ اﻟّﻄّﻒ ﻣﻦ آل ﻫﺎﺷﻢ اذﻟّﺖ رﻗﺎب اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻓﺬﻟّﺖ‬
‫و ﮐﺎﻧﻮا ﻏﯿﺎﺛﺎ ﺛّﻢ اﺿﺤﻮا رزﯾﮥ ﻟﻘﺪ ﻋﻈﻤﺖ ﺗﻠﮏ اﻟّﺮزاﯾﺎ و ﺟّﻠﺖ‬
‫أ ﻟﻢ ﺗﺮ اّن اﻟّﺸﻤﺲ اﺿﺤﺖ ﻣﺮﯾﻀﮥ ﻟﻔﻘﺪ ﺣﺴﯿﻦ و اﻟﺒﻼد اﻗﺸﻌّﺮت‬
‫ﺑ»ﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي آل ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻋﺒﻮر ﮐﺮدم‪ ،‬دﯾﺪم ﻣﺎﻧﻨﺪ آن روزي ﮐﻪ آﻧﻬﺎ در آن ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ را از رﺣﻤﺘﺶ دور ﻧﺴﺎزد‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ اﮐﻨﻮن اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ از ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﺧﺎﻟﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن آل ﻫﺎﺷﻢ در ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺮ ﻓﺮات )در ﮐﺮﺑﻼ در ﻇﺎﻫﺮ( ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪﮔﯽ و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﯽ اﮐﻨﻮن ﻣﺎﯾﻪ اﻧﺪوه و ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر رﻧﺞآور و ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﺒﺎرات‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﺘﯿﺒﻪ‪ ،‬و اﺑﻦ ﻗّﺒﻪ آﻣﺪه‪ ،‬وﻟﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﻤﺎن اﺑﻦ ﻗّﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪226 :‬‬
‫)‪ (1‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ از ﻏّﺼﻪ ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﻓﺮاق ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم‪ ،‬ﭼﻬﺮه ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﭼﻬﺮه ﺑﯿﻤﺎران زرد ﺷﺪه و زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻟﺮزه اﻓﺘﺎده‬
‫اﺳﺖ؟!«‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم در ﺳﻮگ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و ﺷﻬﯿﺪان ‪ .....‬ص ‪226 :‬‬
‫اي ﺷـﻨﻮﻧﺪه ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم! در ﻣﻮرد ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺟﺎﻧﮕﺪاز آن ﺣﻀـﺮت و ﻋﺰﯾﺰاﻧﺶ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن راﻫﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن از ﺣﺎﻣﻼن‬
‫ﻗﺮآن ﭘﯿﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐـﺖ ﮐـﻦ‪ ،‬در ﻣـﻮرد ﻣﻮﻻـي ﻣـﺎ اﻣـﺎم ﺳــّﺠﺎد ﻋﻠﯿـﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪه ﮐـﻪ آن ﺣﻀـﺮت ﺑـﺎ آن ﻫﻤـﻪ ﺣﻠـﻢ و ﺗﺤّﻤﻞ‬
‫وﺻﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺟﮕﺮﺳﻮز و ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻏﻤﺒﺎر‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اّن زﯾﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﺑﮑﯽ ﻋﻠﯽ اﺑﯿﻪ ارﺑﻌﯿﻦ ﺳﻨﮥ‪ ،‬ﺻﺎﺋﻤﺎ ﻧﻬﺎره‪ ،‬و ﻗﺎﺋﻤﺎ ﻟﯿﻠﻪ‬
‫‪ ،...‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺋﺐ ﭘﺪرش‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ روزﻫﺎﯾﺶ را روزه ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﺒﻬﺎﯾﺶ را ﺑﺎ ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮ ﻣﯽآورد‪«1» .‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه وﻗﺖ اﻓﻄﺎر ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ﺧﺎﻧﻪ آب و ﻏﺬاي آن ﺣﻀﺮت را ﻣﯽآورد و ﻧﺰد او ﻣﯽﻧﻬﺎد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﻣﻮﻻي ﻣﻦ ﺑﺨﻮر‪«.‬‬
‫اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻗﺘﻞ اﺑﻦ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﺟﺎﺋﻌﺎ‪ ،‬ﻗﺘﻞ اﺑﻦ رﺳﻮل اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻄﺸﺎﻧﺎ‬
‫‪ ،‬ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺗﺸﻨﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫__________________________________________________‬
‫)‪ .(1‬در ﻣﻮرد ﺳﺎل ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد )ع( ﻣﺸﻬﻮر آن اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت در ﺳﺎل ‪ 95‬ه‪ .‬ق ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻌﺪ از ﺣﺎدﺛﻪ ﮐﺮﺑﻼ‬
‫ﺣﺪود ‪ 35‬ﺳﺎل زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل در رواﯾﺖ ﻓﻮق‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از واﻗﻌﻪ ﮐﺮﺑﻼ ﻧﯿﺰ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻗﺒﻞ‬
‫از اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( و اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ )ع( و ‪ ...‬ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺋﺐ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪227 :‬‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ را ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﺬاﯾﺶ از اﺷﮑﻬﺎي ﭼﺸﻤﺶﺗﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آب آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﺎ اﺷﮏ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺎل او اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻟﻘﺎء اﻟﻠﱠﻪ ﭘﯿﻮﺳﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 124‬از ‪127‬‬ ‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻟﻬﻮف‬
‫ﺳﺠﺪه و ﮔﺮﯾﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم و راز ﮔﺮﯾﻪ او ‪ .....‬ص ‪227 :‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻏﻼﻣـﺎن اﻣﺎم ﺳـّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم رواﯾﺖ ﮐﺮد‪ ،‬روزي آن ﺣﻀـﺮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﺎﺑﺎن رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او رﻓﺘﻢ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ دﯾـﺪم آن‬
‫ﺣﻀـﺮت ﭘﯿﺸـﺎﻧﯽ ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﺳـﻨﮓ ﺳـﺨﺖ ﻧﻬﺎد و ﺑﻪ ﺳـﺠﺪه رﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ در ﮐﻨﺎر او اﯾﺴـﺘﺎدم‪ ،‬ﺻـﺪاي ﻧﺎﻟﻪ و ﮔﺮﯾﻪاش را ﻣﯽﺷـﻨﯿﺪم‪،‬‬
‫ﺷﻤﺮدم ﻫﺰار ﺑﺎر در ﺳﺠﺪه اﯾﻦ ذﮐﺮ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻻ اﻟﻪ اﻟّﺎ اﻟﻠﱠﻪ ﺣّﻘﺎ ﺣّﻘﺎ‪ ،‬ﻻ اﻟﻪ اﻟّﺎ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌّﺒﺪا و رﻗّﺎ‪ ،‬ﻻ اﻟﻪ اﻟّﺎ اﻟﻠﱠﻪ‬
‫اﯾﻤﺎﻧـﺎ و ﺻـﺪﻗﺎ‪ ،‬ﺣﻘـﺎ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ ﺧـﺪاي ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آن ﻣﻌﺒﻮد ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ را از روي اﯾﻤﺎن و ﺻـﺪق ﻋﺒﺎدت و‬
‫ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺳﭙﺲ ﺳﺮ از ﺳﺠﺪه ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬دﯾﺪم ﻣﺤﺎﺳﻦ و ﺻﻮرﺗﺶ ﻏﺮق از آب اﺷﮏ ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪» :‬اي ﻣﻮﻻي ﻣﻦ!‬
‫آﯾﺎ وﻗﺖ آن ﻧﺮﺳﯿﺪه ﮐﻪ ﺣﺰن و اﻧﺪوه ﺗﻮ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺮﺳﺪ؟ و از ﮔﺮﯾﻪات ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد؟« اﻣﺎم ﺳّﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﯾﻌﻘﻮب‬
‫ﺑﻦ اﺳـﺤﺎق ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﭘﺴﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬دوازده ﭘﺴﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﯽ از آن ﭘﺴﺮاﻧﺶ )ﯾﻮﺳﻒ( را از‬
‫ﻧﻈﺮ او ﻏﺎﯾﺐ ﮐﺮد‪ ،‬از اﻧﺪوه و ﻏﻢ ﻓﺮاق او‪ ،‬ﻣﻮي ﺳـﺮش ﺳـﻔﯿﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺮش ﺧﻢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺮﯾﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آن ﭘﺴﺮ‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ دﻧﯿﺎ زﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ ﭘﯿﮑﺮﻫﺎي ﭘﺎره ﭘﺎره ﭘﺪر و ﻫﻔﺪه ﻧﻔﺮ از ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﻢ را در ﻗﺘﻠﮕﺎه اﻓﺘﺎده دﯾﺪم‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻏﻢﻧﺎﻣﻪ ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ص‪228 :‬‬
‫اﻧﺪوه ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد و از ﮔﺮﯾﻪام ﮐﺎﺳﺘﻪ ﮔﺮدد؟«‬
‫اﺷﻌﺎر ﻋﻤﯿﻖ ﻣﺆّﻟﻒ در ﺳﻮگ ﺷﻬﯿﺪان ‪ .....‬ص ‪228 :‬‬
‫)‪ (1‬ﻣﻦ اﮐﻨﻮن اﺷﺎره ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮات ﺷﻬﯿﺪان )ﺻﻠﻮات و ﺳﻼم ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﻬﺎ( ﮐﺮده ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﺨﺒﺮ اﻟﻤﻠﺒﺴﯿﻨﺎ ﺑﺎﻧﺘﺰاﺣﻬﻢ‬
‫ﺛﻮﺑﺎ ﻣﻦ اﻟﺤﺰن ﻻ ﯾﺒﻠﯽ و ﯾﺒﻠﯿﻨﺎ‬
‫اّن اﻟّﺰﻣﺎن اﻟﺬي ﻗﺪ ﮐﺎن ﯾﻀﺤﮑﻨﺎ‬
‫ﺑﻘﺮﺑﻬﻢ ﺻﺎر ﺑﺎﻟّﺘﻔﺮﯾﻖ ﯾﺒﮑﯿﻨﺎ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻔﻔﺪﻫﻢ اّﯾﺎﻣﻨﺎ ﻓﻐﺪت‬
‫ﺳﻮدا و ﮐﺎﻧﺖ ﺑﻬﻢ ﺑﯿﻀﺎ ﻟﯿﺎﻟﯿﻨﺎ‬
‫»ﮐﯿﺴﺖ ﺧﺒﺮ دﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺷﻬﯿﺪان ﮐﺮﺑﻼ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻓﺮاق ﺧﻮد‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳﯽ از ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﺑﺮ ﺗﻦ ﻣﺎ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﻮﺳﯿﺪه و‬
‫ﮐﻬﻨﻪ و ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎ را ﭘﺮﯾﺸﺎن و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ وﺻﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﺎ را ﺷﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﻓﺮاﻗﺸﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽاﻧﺪازد‪.‬‬
‫روزﮔـﺎر ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﻘـﺪان و ﻓﺮاق آﻧﻬـﺎ واژﮔـﻮن و ﺗﺎرﯾـﮏ و ﺗﯿﺮه ﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن روزﮔـﺎري ﮐـﻪ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آﻧﻬـﺎ ﺷـﺒﻬﺎي ﻇﻠﻤـﺎﻧﯽ ﻣـﺎ روﺷـﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺗﺼـﻤﯿﻢ داﺷﺘﯿﻢ در اﯾﻦ ﮐﺘـﺎب ﺑﻨﻮﯾﺴـﯿﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ و ﺷـﯿﻮاﯾﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬در ﻋﯿﻦ اﺧﺘﺼﺎر و‬
‫ﺣﺠﻢ ﮐﻮﭼﮑﺶ اّﻃﻼع ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺘﯿﺎز اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﺶ ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬و ﺑﺮﺗﺮﯾﺶ را درك ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺪ و ﺳـﭙﺎس ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺻـﻠﻮات و ﺳـﻼم ﺑﺮ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و آل‬
‫ﭘﺎك و ﭘﺎﮐﯿﺰهاش ﺑﺎد‪.‬‬
‫اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﱠﻪ اّوﻻ و آﺧﺮا‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 125‬از ‪127‬‬

‫وبگاه مهدی موعود (عج)‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 126‬از ‪127‬‬

‫وبگاه مهدی موعود (عج)‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪127‬‬

‫وبگاه مهدی موعود (عج)‬