0% found this document useful (0 votes)
38 views35 pages

कक्षा ४ देखि १० सम्मको पाठ्यक्रम प्रबोधीकरणः विज्ञान

Uploaded by

chemist.cpgiri
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PPTX, PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
38 views35 pages

कक्षा ४ देखि १० सम्मको पाठ्यक्रम प्रबोधीकरणः विज्ञान

Uploaded by

chemist.cpgiri
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PPTX, PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 35

विज्ञान तथा प्रविधि पाठ्यक्रम

1.विज्ञान तथा प्रविधि पाठ्यक्रम कक्षा ४-५, २०७८


2.विज्ञान तथा प्रविधि पाठ्यक्रम कक्षा ६-८, २०७७
3.विज्ञान तथा प्रविधि पाठ्यक्रम कक्षा ९-१०, २०७८

11/13/2024 Yubraj Adhikari, CDC 1


of] ;qsf] ljifoj:t' M sIff 5,8 / 10 sf] lj!fg tyf k|ljlw ljifosf]
k/Lro,txut ;Ifdtf,l;sfO pknlAw,If]q / qmd, lzIf)f l;sfO k|
lqmof,d"Nof~\sg cflb .
yk hfgsf/Lsf nflu,
www.moecdc.gov.np

2
cfwf/e"t lzIff -sIff $–%_ sf] kf7\oj|md ;+/rgf

j| ljifo, kf7\o306f / sfo{306f


m
=;
+
; ljifo kf7\ sfo{306f
o306f
! g]kfnL % !^)
@ cª\u|]hL % !^)
# ul0ft % !^)
$ lj1fg tyf k|ljlw % !^)
% ;fdflhs cWoog tyf dfgj d"No % !^) 3
dfWolds lzIff -sIff (–!)_ sf]
kf7\oj|md
j|m= ljifo
;+/rgf
kf7\o 306f jflif{s
(Credit hour)
;= sfo{306f
(Working hour)
!= g]kfnL % !^)
@= cª\u|]hL % !^)
#= ul0ft % !^)
$= lj1fg tyf k|ljlw % !^)
%= ;fdflhs cWoog $ !@*
^= P]lR5s k|yd $ !@*
&= P]lR5s låtLo $ !@*
#@ !)@$
१. परिचयः विज्ञान तथा प्रविधि पाठ्यक्रमको आवश्यकता
• kl/jlt{t ;+;f/df cfkm"nfO{ cg's"n agfpg, k|fKt ;|
f]t / ;fwgx¿sf] ;xL ¿kdf pkof]u ug{
• lj1fg / k|ljlwsf] ljsf;n] l;h{gf u/]sf cj;/x¿nfO{ cfTd;ft\
ug{
• j}1flgs ;'ema'em;lxtsf] c;n / bIf gful/s tof/
ug{ lj1fgsf cfwf/e"t l;4fGt, k|ljlw tyf jftfj/0f;Fu kl/lrt
u/fO{ pgLx¿df j}1flgs ;f]r, lrGtg / clej[lQk|lt
;sf/fTds efjgfsf] ljsf; ug{
• lj1fg / k|ljlwk|lt ?lr hufpg, j}1flgs ;f]r, lrGtg, j}1flgs
clej[lQ / j}1flgs tj/n] ;d:of ;dfwfg ug{ ;Sg] agfpg
• Jojxf/s'zn l;k / lj1fg k|lj|mofut l;k ljsf; ug{
२. सक्षमता (Competency)
KSAVAT
K= Knowledge
S = Skills
A = Attitudes
V = Values
A = Ability to do work

T= Transfer of KSAVA (Performance)


6
तहगत सक्षमता: कक्षा !-३
!= j}1flgs l;sfO k|lj|mofsf] af]w tyf lj1fg k|lj|mofut
l;ksf] k|of]u
@= b}lgs hLjgdf ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwsf] k|
of]u / ;fjwfgLsf pkfox¿ cjnDag
#= hLjsf] juL{s/0f tyf hLjgk|lj|mof;DaGwL cfwf/e"t
hfgsf/L
$= hLj / jftfj/0flarsf] cGt/;DaGw / ;Gt'ngsf] dxŒj
af]w
%= df};d / k|fs[lts ljkb\sf] cfwf/e"t hfgsf/L tyf ;f]
11/13/2024 7
तहगत सक्षमता: कक्षा ६-८
!= j}1flgs l;sfO k|lj|mofsf] af]w tyf lj1fgsf k|lj|mofut
l;ksf] k|of]u
@= ;"rgf / ljrf/x¿sf] cfbfgk|bfg, ljZn]if0f tyf ;"rgf k|
ljlwsf] ;d'lrt k|of]u
#= h}ljs ljljwtf / jftfj/0flarsf] cGt/;DaGwsf] a'emfO k|
bz{g tyf ;+/If0fsf] k|of;
$= hLjx¿ / hLjg k|lj|mofsf] hgfsf/L tyf dxTj af]w
%= b}lgs hLjgdf an / pks/0fsf] k|of]u;DaGwL cfwf/e"t
kIfx¿sf] klxrfg / k|of]u
^= b}lgs hLjgdf k|of]u x'g] zlQmsf ljleGg ¿ksf ljz]iftfsf]
cfwf/e"t 1fg, ltgLx¿sf] plrt k|of]u / ;+/If0fk|lt tTk/tf
&= kbfy{sf u'0fx¿sf af/]df hfgsf/L eO{ b}lgs hLjgdf
dfWolds tx sIff ( / !)_
1. j}1flgs cg';Gwfgsf] txut
nflu cfjZos;Ifdtf
sf};n, /0fgLlt / afgLsf] ljsf;
2. lj1fg tyf k|ljlwsf] pkof]lutf / ;Lldttfsf] a'emfO k|bz{g
3. jftfj/0fsf cjojx?larsf] cGt/;DaGwsf] a'emfO k|bz{g tyf jftfj/0f ;
+/If0fdf of]ubfg
4. hLjx¿sf] juL{s/0f, hLjg k|lj|mof / j|md ljsf;sf] cjwf/0ff / k|of]u
5. ef}lts ultljlw tyf k|ljmof;DaGwL cjwf/0ffsf] ljZn]if0f / Jojxfl/s
hLjgdf k|of]u
6. a|Xdf08sf] pTklQ, jt{dfg / eljio;DaGwL cfwf/e"t hfgsf/L xfl;n
7. ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwsf] hfgsf/L / l;sfO k|s[ofdf ;b'kof]u
8. kbfy{sf u'0fx¿sf] cjnf]sg, ljZn]if0f / ltgLx?sf] j}1flgs k|
of]hgsf] बुemfO k|bz{g
३. कक्षागत सिकाइ
उपलब्धि
(Grade wise Learning
Outcomes)

10
कक्षागत सिकाइ उपलब्धि (कक्षा ४-५)
j| l;sfO pknlAw
m sIff $ sIff %
ljifo
=
If]q
;
=

! j}1fl !=! j}1flgs cWoogdf cjnf]sg - !=! j}1flgs l;sfO k|lj|mofsf] kl/ro
= gs observation_, juL{s/0f - lbg
l;sfO classification_ / k/LIf0f - !=@ cjnf]sg -observation_, k|of]u -
testing_ ;DaGwL ;fdfGo lj| experiment_ / ;f]wvf]h -
mofsnfkx¿ ug{ / ltgsf] dxTj inquiry_ ;DaGwL ;fdfGo lj|
kQf nufpg mofsnfkx¿ ug{
!=@ j}1flgs pks/0fx¿ lrGg / !=# j}1flgs cWoogdf cjnf]sg, k|
ltgLx¿sf] :sDofl6s -Schematic_ of]u / ;f]wvf]hsf] dxŒj kQf
11/13/2024 lrq agfpg nufpg 11
कक्षागत सिकाइ उपलब्धि (कक्षा ६-८)

j|
l;sfO pknlAw
m sIff ^ sIff & sIff *
ljifo
=
If]q
;
=
! j}1fl !=! j}1flgs l;sfO k|lj| !=! lj1fgsf k| !=! lglZrt ljlw k|
= gs mofsf] kl/ro lbg tyf of]ufTds of]u u/L k|
l;sfO cjnDag ug{ sfo{sf] k| of]uzfnf leq jf
!=@ gfkdf PsfOsf] k| ltj]bg tof/ aflx/ ;/n
of]u / dxŒj atfpg kfg{ cg';Gwfg;j]
!=# gfKgsf k| !=@ {If0f
कक्षागत सिकाइ उपलब्धि (कक्षा ६-८)
# hLjx? #=! hgfj/ / la?jfsf #=! km"n km'Ng] #=! hgfj/ sf]if / la?
= / ljz]if cg's"ntfsf la?jfsf ljleGg jfsf]ifsf] cjojx¿sf
ltgLx nIf0f tyf cg's"ngsf efusf sfo{x¿ j0f{g ug{
?sf] cª\ux¿ klxrfg / sfo{x¿ j0f{g ug{ #=@ la?jf sf]if / hgfj/
agf]6 j0f{g ug{ #=@ la?jfsf sf]if lar ;dfgtf / leGgtf
#=@ vfgfsf] cfwf/df ¿kfGtl/t cª\ux¿ - 5'6\ofpg
hgfj/x¿sf] juL{s/0f h/f, sf08 / kft_ sf] #=# dfgj z/L/df sf]if,
ug{ / pbfx/0f lbg klxrfg ug{, tGt' / cª\usf]
#=# 9f8 ePsf ltgLx¿sf] agf]6 / cGt/ ;DaGw JofVof ug{
hgfj/x¿sf] juL{s/0f sfo{x¿sf] JofVof #=$ ;"Id hLjx? -cldaf,
u/L ug{ kmGhfO, AofS6]l/of,
x/]s ;d"xx¿sf] ;fdfG #=# 9f8 gePsf efO/;_ sf ;fdfGo kl/ro
o nIf0fx? atfpg hgfj/x¿sf] lbg tyf logLx?sf
#=$ km"n km'Ng] / juL{s/0f u/L kmfObf, xfgL atfpg /
k"mn gkm'Ng] la? x/]s ;d"xsf] ;fdfG xfgLaf6 aRg] pkfo
sIffut l;sfO pknlAw (कक्षा ९-१०)

ljifoIf PsfO l;sfO pknlAw -sIff (_ PsfO l;sfO pknlAw -sIff !)_
]q
j}1flg != !=! j}1flgs cWoog / != !=! j}1flgs cWoogdf :jtGq
s j}1flg lj1fgsf If]qx¿sf] kl/ro j}1flg r/ -independent variable_, cfl>t r/
cWoo s lbO{ oL If]qx¿df k];fut s -dependent variable_ / lgolGqt r/
g cWoo cj;/x¿sf] vf]hL ug{ cWoo
-control variable_ klxrfg ug{ /
g !=@ lj1fg tyf k|ljlwn] g
afXo r/ lgoGq0fsf] dxŒj
NofPsf pknlAwx¿ tyf af]w ug{
r'gf}tLx¿sf] ;dLIff ug{
!=@ cfwf/e"t / tThGo
!=# lj1fgsf k|of]ufTds PsfOx¿ lar leGgtf 5'6\ofpg
sfo{ ubf{{ ;'/IffTds
!=# tThGo PsfOdf ;+nUg
pkfox¿ cjnDag ug{
cfwf/e't PsfOx¿ kQf nufpg
!=$ dfkgdf j}1flgs ;
!=$ ef}lts ;dLs/0fdf PsfOut
+s]tg -scientific notation_,
d]l6«s pk;u{x¿ (Metric Ps¿ktf -homogeneity_ hfFr
४. विषयवस्तुको क्षेत्र, क्रम र
विस्तृतीकरण
(Scope, Sequence and Description)

15
विषयक्षेत्र/एकाइ र कार्यघण्टाः कक्षा ४-५
j| PsfOsf] gfd sfo{ 306f / l;sfO pknlAw
m= sIff $ - l;= sIff % - l;=
;= sf=3=_ p sf=3_ p=

! j}1flgs l;sfO !) % !) ^
@ ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlw #) % #) ^
# hLj / jftfj/0f !) # !) $
$ hLjx?sf] juL{s/0f @% ^ @) #
% hLjg k|lj|mof !% # !% #
^ kbfy{ #) !$ #) !)
& b}lgs hLjgdf zlSt @) * @% !#
* k[YjL / cGtl/If @) % @) 16
$
विषयक्षेत्र/एकाइ र कार्यघण्टाः कक्षा ६-८
j| PsfOsf] gfd sfo{ 306f / l;sfO pknlAw
m= sIff ^ - l;= sIff & - l;= sIff * - l;=
sf=3=_ p= sf=3=_ p= sf=3=_ p=
;=

! j}1flgs l;sfO !) $ !) @ !) @
@ ;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlw #) % #) & #) ^
# hLjx? / ltgLx?sf] !% $ !@ $ !@ ^
agf]6
$ h}ljs ljljwtf / jftfj/0f !% @ !) $ * ^
% hLjg k|lj|mof !) # !) # !% ^
^ an / rfn !) % !# * !% !@
& b}lgs hLjgdf zlSt @) !% @% !& @) !&
* ljB't\ / r'Das !% ( !) % !) (
( kbfy{ !% & !% & !% *
विषयक्षेत्र/एकाइ र कार्यघण्टाः कक्षा ९-
१०
d'Vo sIff ( sIff !)
If]q PsfO sf=3 PsfO sf=3
= =
! != j}1flgs cWoog & != lj1fg tyf j}1flgs %
cWoog
=j}1flg
s c=
@=hLj @=;hLjx¿sf] juL{s/0f ^ @=;hLjx¿sf] juL{s/0f (
lj1fg #=hLjg rj|m % #= hLjg rj|m $
$= j|md ljsf; ^ $= j+zf0f'j|md !^
%=zf/Ll/s ;+/rgf / hLjg !^ %=zf/Ll/s ;+/rgf / hLjg !@
k|lj|mof k|lj|mof
^=k|s[lt / jftfj/0f ^ ^=k|s[lt / jftfj/0f &
#=ef}lt &= an / rfn !! &= rfn / an !)
s tyf *=oGq % *=rfk %
विषयक्षेत्र/एकाइ र कार्यघण्टाः कक्षा ९-
१०
d'V sIff ( sIff !)
o PsfO sf=3= PsfO sf=3
If]q =

$=IC !#=;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlw !$ !# ;"rgf tyf ;~rf/ k| !)


T ljlw
%=/; !$=k/df0f' ;+/rgf / !# !$=tTjx¿sf] (
fog /f;folgs aG8 juL{s/0f
lj1fg !%=/f;folgs k|ltlj|mof ^ !%= /f;folgs k|ltlj| ^
mof
!^= UofF;x¿ ^ !^= UofF;x¿ *
!&=wft' / cwft' % !&= wft' %
!*=sfa{g / o;sf ^ !*=xfO8«f]sfa{g / ^
क्षेत्र, विषयवस्तुको विस्तृतीकरण,सिकाइ सहजीकरण क्रियाकलाप तथा
मूल्याङ्कन प्रक्रिया र अनुमानित कार्यघण्टा-4
j|
ljifoj:t'sf] ;Defljt l;sfO ;xhLs/0f lj| sfo
m ;Defljt d"Nofª\
PsfO lj:t[tLs/0 {3
=
f mofsnfkx¿ sg k|lj|mof
06f
;=
!= j}1fl !=!  h]D; jf6, yf]d; cNef Pl8;g, ;/ cfOHofs Go'6g,  k|Zg ;f]Wg, !)
gs cjnf]sg, rfN;\{ 8flj{g, hf]g 8fN6g h:tf s]xL j}1flgs cjnf]sg ug{ /
l;sf juL{s/0f sfo{ -cflj:sf/_ sf] rrf{ ub} j}1flgs l;sfO k|lj| lgisif{ lgsfNg
O / k/LIf0f mof / j}1flgs cWoogsf] kl/ro lbg] ;s]g ;s]sf]
 cjnf]sg, juL{s/0f / k/LIf0fsf Ps Ps cf]6f cjnf]sg u/]/
– cjwf/0ff
gd'gfx¿ k|:t't ub}{ cjwf/0ff :ki6 kfg]{  lj|mofsnfk
– lj|
 ljBfyL{x¿sf] ;xeflutfdf cjnf]sg, juL{s/0f / ubf{ s'g
mofsnfk
x¿ k/LIf0f;DaGwL ljleGg lj|mofsnfkx¿ l8hfOg ljBfyL{ slt ;lj|
ug]{, tL sfo{x¿ ;DkGg ug]{ r/0fx¿ tyf mo x'G5,
– dxŒj
ljlwx¿sf ;DaGwdf 5nkmn ug]{ / ;d"xut jf Psn goFf s'/f l;Sg
¿kdf sfd ug{ nufpg], ljBfyL{n] sfo{ ul//xFbf slt pT;flxt
cfOk/]sf ;d:of ;dfwfg ug{ cfjZos ;xhLs/0f ug] x'G5, k|
{ Zgf]Q/ slt u5{
 lj|mofsnfkx¿sf dfWodaf6 lj1fgsf] cWoogdf Vofn u/]/ 20
 cjnf]sg,
क्षेत्र, विषयवस्तुको विस्तृतीकरण,सिकाइ सहजीकरण
क्रियाकलाप तथा मूल्याङ्कन प्रक्रिया र अनुमानित
कार्यघण्टा-5
j| PsfO ljifoj:t'sf] ;Defljt l;sfO ;xhLs/0f lj|mofsnfkx¿ ;Defljt d"Nofª\ sfo
sg k|lj|mof {
m lj:t[tLs/0f
306
=; f
!= j}1fl !=! j}1flgs l;sfO k|lj|  s] ;a} la?jfsf kftx¿ p:t} x'G5g\ < of] k|Zgsf] hjfkm  lgwf{l/t lj| !)
mof vf]Hgsf nflu ljBfyL{nfO{ au}Frfdf n}hfg], cjnf]sg ug{ mofsnfkx¿df
gs  j}1flgs l;sfO k|lj| nufpg], cjnf]sg u/]sf s'/fx¿nfO{ l6kf]6 ug]{, lrq ljBfyL{x¿n]
l;sfO mofsf] kl/ro agfpg], 5nkmn ug]{, sIffsf]7fdf k|:t't ug]{nufotsf lj| cjnf]sg ug]{,
 cjnf]sg mofsnfkx¿df ljBfyL{nfO{ ;xefuL u/fpg] k|of]u ug]{,
-observation_, k|of]u -  ljBfyL{n] k|Zgsf] hjfkm vf]Hgsf nflu cjnDag u/]sf zf]wvf]h ug]
experiment_ / ;f]wvf] r/0fx¿nfO{ j}1flgs l;sfO k|lj|mof;Fu hf]8]/ j}1flgs { l;kx¿ k|b{zg
h- l;sfO k|lj|mofsf] cjwf/0ff :ki6 kfg]{ u/] gu/]sf]
inquiry_ ;DaGwL ;fdf  cjnf]sg, k|of]u / ;f]wvf]hsf Ps Pscf]6f gd'gfx¿ k|:t't x]/]/
Go lj|mofsnfkx¿ ub}{ cjnf]sg, k|of]u / ;f]wvf]h;DaGwL cjwf/0ff :ki6  j}1flgs
 j}1flgs cWoogdf kfg]{ cWoogdf
cjnf]sg, k|  ljBfyL{sf] ;xeflutfdf cjnf]sg, k|of]u / zf]wvf]h;DaGwL cjnf]sg, k|of]u
of]u / ;f]wvf]hsf] lj|mofsnfkx¿ l8hfOg ug]{, tL sfo{x¿ ;DkGg ug]{ / zf]wvf]hsf]
dxŒj r/0fx¿ tyf ljlwx¿sf ;DaGwdf 5nkmn ug]{ / ;d"xut jf dxŒj atfpg
 j}1flgs pks/0fx¿ - Psn ¿kdf sfd ug{ nufpg], ljBfyL{n] sfo{ ul//xFbf nufP/
aG;]g ag{/, cfOk/]sf ;d:of ;dfwfg ug{ cfjZos ;xhLs/0f ug]{  j}1flgs
6«fOk8 :6of08,  dflysf] k|of]usf] cfwf/df lj1fgsf] cWoogdf cjnf]sg, k| pks/0fx¿ klxrf
21
sf]lgsn ˆnfS;, of]u / zf]wvf]hsf] dxŒj atfpg nufpg] / cfjZos g u/] gu/]sf]
विस्तृतीकरण: 6
j| ;Defljt
sf=
m PsfO ljifoj:t' ;Defljt d'Vo lj|mofsnfk d"Nofª\sg
3=
=; k|lj|mof
! j}1flg !=! j}1flgs  j}1flgs l;sfO k|lj|mofsf ;DaGwdf dl:tis dGyg  k| !)
l;sfO k|lj|mof u/fpg] / ;fdfGo lj|mofsnfkx? dfkm{t j}1flgs l;sfO k|lj|
s Zg ;f]Wg,
mofsf] cjwf/0ff lbg]
– kl/ro  cfwf/e't j}1flgs k|lj|mofut l;kx? cGtu{t cjnf]sg, cjnf]sg
l;sfO – cfwf/e't juL{s/0f, cg'dfg, k/LIf0f, eljiojf0fL, ug{ / ;/n
j}1flgs k|lj| lgisif{ lgsfNg] / ;~rf/ ug]{ h:tf kIfx? kg]{ s'/f pNn]v lgisif{ lgsf
mofut l;kx? ug]{ . k|To]s j}1flgs l;k;Fu ;DalGwt lj|mofsnfkx? k|:t't
ub}{ j}1flgs l;sfOsf k|lj|mof :ki6 kfg]{
Ng ;s]
-cjnf]sg,
 s'g} klg ljifodf k|Zgx¿ ;f]w]/ tyf cWoog u/]/ pko'St g;s]sf]
juL{s/0f,
cg'dfg ug'{, k/LIf0f ug{' / ;/n lgisif{ lgsfNg' / pQm cjnf]sg
cg'dfg, lgisif{nfO{ pknAw x'g] k|ljlw k|of]u u/]/ :t/Lo 9fFrfdf
k/LIf0f, u/]/
k|ltj]bg tof/ kfg'{ tyf k|:t't ug'{ j}1flgs l;sfO k|lj|mof
eljiojf0fL,  lj|mofsnfk
xf] egL :ki6 kfg]{ / of] ljlw;Fu} cjnDag ug{ k|]l/t ug]{
lgisif{ lgsfN  ljleGg ;fwf/0f j:t' tyf 36gfx¿ -pbfx/0fsf nflu ubf{ s'g
g], ;~rf/_ a/kmnfO{ kufNbf jf kfgLnfO{ hdfpFbf cfotgdf s]] s:tf] ljBfyL{ slt
– j}1flgs l;sfO kl/jt{g cfpF5 < la?jfnfO{ k|sfz gl5g]{ u/L 5f]k]/ s]xL ;lj|mo
k|lj|mofsf lbg /fVbf s] x'G5 < s'v'/fsf] k'mnnfO{ s]xL lbg cldnf]
kmnkm"nsf] /; jf leg]u/df 8'afP/ /fVbf s] x'G5 < cflb_
x'G5, goFf
r/0fx? -;d:of s'/f l;Sg slt
df dflysf r/0f k|of]u ug{ l;sfpg]
klxrfg,  s'g} klg kf7sf] lzIf0f ubf{ ;Dea eP;Dd k|of]ufTds lj| pT;flxt
विस्तृतीकरण: 7

j| sf
;Defljt
m Psf =3
= ljifoj:t' d'Vo l;sfO lj|mofsnfk d"Nofª\sg
=
O k|lj|mof
;
10
! j}1fl !=! lj1fgsf k|  cGo PsfO;Fu ;DalGwt jf ;fdfGo k|of]ufTds  k|
gs of]ufTds sfo{ sfo{x? k|bz{g u/L cjnf]sg ug{ nufpg] / ltj]bgsf]
– kl/ro / ;fdfGo pSt sfo{sf] k|ltj]bg n]vg 9fFrfsf ;DaGwdf d"Nofª\
l;sfO 5nkmn ug]{ sg u/]/
ljlw
 lj1fgsf k|of]ufTds sfo{ u/]kl5 To;sf] k|  df]8]n :t/
– k|of]ufTds
sfo{ k|ltj]bgsf ltj]bg n]Vgsf nflu j|mdzM lj|mofsnfksf] Lotf x]/]/
cª\ux? M zLif{s, p2]Zo, cg''dfg, cfjZos ;fdu|  k|:t'tLs/
zLif{s, p2]Zo, Lx¿sf] ;"rL, lrq, ljlw, glthf tyf lgZsif{ n]Vg 0fsf]
cg''dfg, l;sfpg] cjnf]sg
 s'g} Ps lj|mofsnfk -pbfx/0fsf nflu cf;jg lj| u/]/
cfjZos ;fdu|
Lx¿sf] ;"rL, mof åf/f ld>0f 5'6\ofpg] lj|mofsnfk_
lrq, ljlw, glthf u/fpg] / To;sf] k|ltj]bg tof/ kfg{ nufpg]
 p4]Zo lgwf{/0f, ;DalGwt l;4fGtsf] cWoog,
विस्तृतीकरण: 8
j| sf
Jojxf/ ;Defljt
m Psf o{
= O ljifoj:t' s'zn d'Vo l;sfO lj|mofsnfk d"Nofª\sg k|
30
l;k lj|mof
; 6f
! j}1fl !=! lj1fgsf k|  k|  lj1fg ljifodf ul/g] s]xL k|  lj1fgsf k| !)
of]ufTds sfo{ of]u of]ufTds sfo{x?sf] pbfx/0fx? of]ufTds
gs k|:t't ug]{
– s]xL k|of]ufTds l;k, sfo{ ubf{ ckgfp
l;sfO sfo{x? l;sfO
 lj1fgsf k|of]ufTds
g' kg]{ ;fjwfgLx?
– ckgfpg' kg] sfo{ ubf{ ckgfpg' kg]
l;k { ;fjwfgLx? cjnDag ug' kg]
cjnDag ug' kg]
{ ;fjwfgLx? {{ pkfox?sf] ;"rL
{{ pkfox?af/] 5nkmn u/L
!=@ ;/n ltgLx?sf] ;"rL agfpg] agfpg
cg';Gwfg, ;j]  j}1flgs cg';Gwfg;j]{If0fsf nufO{ To;sf]
{If0f ljleGg r/0fx? -ljifo tyf p2]Zo kfngf u/] gu/]sf]
– cg';Gwfg, ;j] 5gf]6, ljifo ;DaGwL cWoog jf cjnf]sg u/]/
{If0fsf r/0fx¿ - cjnf]sgsf] cfwf/df cg'dfg jf  ljleGg k|of]u,
p4]Zo 5gf]6, kl/sNkgf tof/L, tYofª\s ;ª\sng cg';Gwfg, ;j]{If0f
cg'dfg jf ljlw, cfj:os ;fdu|L 5gf]6, tYofª\
jf k/LIf0f
kl/sNkgf s ;ª\sng, ;slnt tYofª\
snfO{ j}1flgs 9ª\un] ;"rLs/0f, ug{ nufO cjnf]sg
lgdf{0f, tYofª\
tYofª\ssf] ljZn]if0f / lgisif{_ u/]/
sIff (
ljifoj:t' / l;sfO ;xhLs/0fsf ;Defljt ljlw d"Nofª\sgsf ;Defljt sfo{
ljifoj:t'sf] tyf lj|mofsnfkx¿ ljlw tyf lj| 306f
lj:t[tLs/0f mofsnfkx¿
! j}1flgs cWoog  ljBfyL{sf] k"j{1fgsf] cfwf/df  lj1fgsf] cy{, hLj &
– kl/ro k|Zgf]Tt/ ljlw k|of]u u/L lj1fg, ef}lts
!=! lj1fgsf If]qx¿ 5nkmn u/fpFb} s'g}klg a:t' lj1fg / /;fog lj1fgsf]
– hLj lj1fg tyf 36gfsf] Jojl:yt cWoognfO{ kl/ro tyf
– ef}lts lj1fg lj1fgsf] ?kdf kl/eflift ug]{ logLx¿;Fu ;DalGwt
– /;fog lj1fg  lj1fg ljifosf If]qx¿sf] kl/ro lbg] ljleGg If]qx¿ /
– e" tyf cGtl/If  5nkmnåf/f ljBfyL{nfO{ lj1fgsf k];fx¿sf af/]df
lj1fg If]qx¿ -hLj lj1fg, ef}lts j:t'ut / ljifout k|
– jftfj/0f lj1fg lj1fg, /;fog lj1fg Zgx¿ lgdf{0f u/L
!=@ lj1fgsf cflb_ ;Fu ;DalGwt df}lvs / lnlvt cEof;
ljleGg If]qx¿df k];fx¿ klxNofpg ;3fpg] u/fP/
k];fut cj;/x¿  >Job[iosf] k|of]u tyf  lj1fgsf pknlAwx¿sf
!=# lj1fg tyf k| 5nkmnåf/f hLj lj1fg, ef}lts af/]df n]Vg nufP/
ljlwsf pknlAw / lj1fg / /;fog lj1fgsf  k|of]uzfnfdf k|
r'gf}tLx¿
11/13/2024 cWoogaf6 ljZjn] k|fKt
Yubraj u/]sf
Adhikari, CDC of]ufTds 25
If]q / j|md tyf ljifoj:t'sf]
d'Vo PsfO lj:t[tLs/0f M sIff !)
ljifoj:t' l;sfO ;xhLs/0fsf ;Defljt lj|mofsnfkx¿ d"Nofª\ sf
If]q sgsf ;Djlwt =3
ljlwx¿
j}1flg != !=! j}1flgs  s'g} klg cWoogsf] glthfnfO{ k|efj kfg]  k|of]ufTds lj| %
s j}1flgs cg';Gwfgsf r/x¿ { PseGbf a9L sf/s tŒj x'g] x'Fbf Ps k6sdf mofsnfkdf :jtG
cWoo cWoog – :jtGq r/ - Pp6f sf/ssf] k|efj dfq cWoog ug'{kg]{ tyf q, r/, cfl>t r/ /
g independent cGo sf/sx¿nfO{ lgoGq0f ug'{kg]{ tYo lgolGqt r/ lrGg
variable_ a'emfpg] nufP/
– cfl>t r/ -  pbfx/0f;lxt :jtGq r/, cfl>t r/ / lgolGqt r/sf]  cfwf/e"t /
dependent
cy{ atfpg] / ltgLx¿sf] klxrfg ug{ l;sfpg] tThGo PsfO
variable_  s'g} j}1flgs kl/If0fsf] cjwf/0ff lrq -Concept map_ lrGg nufP/,
– lgolGqt r/ -
control k|:t't ub}{ tLg cf]6} r/x¿sf] ;DaGw k|i6 kfg]{ tThGo PsfOdf ;
variable_
 j}1flgs cWoog jf k|of]udf :jtGq +nUg cfwf/e"t
– r/ r/nfO{ :jOR5fn] kl/jt{g ul/g] / Tof] kl/jt{gn] PsfOx¿ kQf
lgoGq0fsf] cfl>t r/sf] dfgdf NofPsf] kl/jt{gsf] cWoog nufpg nufP/
dxŒj ul/g] / cfjZos lgZsif{ lgsflng] tYo pbfx/0f;lxt  PsfOx¿sf]
!=@ cfwf/e"t / a'emfpg] ljZn]if0faf6 ;dL
tThGo PsfO  cWoogsf] j|mddf :jtGq r/ / cfl>t r/sf] dfg s/0fsf] Ps¿ktf /
– kl/ro / dfkg ul/g] / x/]s gfksf] PsfO x'g] tYo atfpg] dfGotf hfFr ug{
pbfx/0fx¿  gfksf PsfO b'O{ k|sf/sf x'g] atfpFb} cfwf/e"t / nufP/
– tThGo tThGo PsfOsf] kl/ro tyf pbfx/0f lbg] / leGgtf
PsfOdf ; 5'6\6ofpg nufpg]
 tThGo PsfOdf ldl>t cfwf/e"t PsfOx¿sf] klxrfg
प्रयोगात्मक र परियोजना
कार्य

27
k|of]ufTds tyf kl/of]hgf sfo{sf nflu ;Defljt lj|mofsnfkx¿ M $

 cfkm\gf] 3/ j/k/ j:t'x¿sf] cjnf]sg ug'{xf];\ . cjnf]sg ul/Psf


j:t'x¿nfO{ ldNbfh'Nbf ;d"x
-s8f ;d"x, g/d ;d"x, km"n km'Ng] ;d"x, km"n gkm'Ng] ;d"x, kfgLdf 3'Ng] ;d"x,
kfgLdf g3'Ng] ;d"x, ;hLj j:t'x¿sf] ;d"x, lghL{j j:t'x¿sf] ;d"x cflb_ df juL{s/0f u/L
tflnsf agfpg'xf];\ / sIffdf k|:t't ug'{xf];\ .
 las/, 6]:6 6\o'a, ;f]nL, aG;g ag{/, ?n/ / 38L cflbsf] :sDofl6s - Schematic_ lrq
sf]g'{xf];\ / sIffdf k|:t't ug'{xf];\ .
 lkmtfsf] k|of]u u/L tkfO{Fsf] 3/sf] sf]7fsf] nDafO / rf}8fO dfkg ug'{xf];\ .
rf}8fOeGbf nDafO slt nfdf] /x]5, ;]lG6ld6/ PsfOdf lx;fa ug'{xf];\ .
 lj1fg / k|ljlw ljifodf pkof]uL x'g] hfgsf/Lx¿ OG6/g]6df vf]h ug'{xf];\ . pSt
hfgsf/Lx¿nfO{ sIffsf]7fdf cfbfgk|bfg ug'{xf];\ .
 cfkm\gf] 3/ j/k/ jf ljBfnosf] au}Frfdf hfg'xf];\ . pSt :yfgdf hgfj/ / la?jfx¿n] Ps csf{df
s;/L ;xof]u ul//x]sf 5g\ < cjnf]sg u/L k|ltj]bg tof/ ug'{xf];\ / sIffdf k|:t't ug'{xf];\ .
 tkfO{Fsf] 3/ j/k/ b]lvPsf 9f8 ePsf / gePsf hgfj/x¿ cjnf]sg u/L 5'6\6f5'6\6} ;"rL
agfpg'xf];\ . pSt ;"rLaf6 9f8 ePsf ePsf / gePsf Ps Ps hgfj/sf] lrq agfpg'xf];\ .
28
k|of]ufTds tyf kl/of]hgf sfo{sf
nflu ;Defljt lj|mofsnfkx¿ M %
 aG;]g ag{/, 6«fOk8 :6ofG8, sf]lgsn ˆnfS;, /fpG8 a6d ˆnfS;, d]hl/ª l;lnG8/, 9s t/fh',
sdfgL t/fh' / ydf]{ld6/ cflbsf] :sDofl6s lrq sf]g'{xf];\ / Pp6f Pp6f k|of]u n]Vg'xf];\ .
 sIffsf kfFr hgf ;fyLx¿sf] lk08 -s]hL_ / prfO -ld6/_ dfkg u/L lk08sf nflu 5'6\6} /
nDafOsf nflu 5'6\6} jf/u|fkm tof/ ug'{xf];\ .
 Ps Ps lunf; lk7f], afn'jf jf df6f], rfdn / lrp/fsf] 5'6\6f5'6\6} lk08 lng'xf];\ . tnsf]
tflnsfcg';f/ j:t'sf] lk08 t'ngf ug'{xf];\ . ux|'ª\uf] b]lv xn'ª\uf]sf] j|mddf ldnfP/
/fVg'xf];\ .
j:t' rfdn lk7f] afn'jf jf df6f] lrp/f
cfotg Ps lunf; Ps lunf; Ps lunf; Ps lunf;
lk08 ======== ======== ======== ========
===== ======= ===== ======
lgisif{
 ;"rgf kfOg] ;|f]tx¿sf] ;"rL tof/ ug'{xf];\ / k|To]s ;|f]tsf] Ps Ps k|of]u n]Vg'xf];\ .
oL sfo{nfO{ j8{ k|f];];/ k|of]u u/L clen]v tof/ ug'xf];\ .
 ljBfno tyf 3/df k|of]u ul/g] pmhf{sf ;|f]tx¿sf] klxrfg ug'{xf];\ . tL ;|f]tx¿sf]
pkof]u s;/L ul/Psf] 5 < 5f]6f] ljj/0f tof/ u/L sIffdf k|:t't ug'{xf];\ .
29
प्रयोगात्मक र परियोजना कार्य -6
! j}1flg 1. 3/ glhs}sf] b'Uw 8]/L, ls/fgf k;n cflbdf uO{ t/n kbfy{sf] kl/df0f
s l;sfO gfKg k|of]u ul/g] ln6/ / ldlnln6/sf efF8fx¿ / ltgLx¿sf] dfWodaf6
pSt t/n kbfy{x¿ gfk]sf] cjnf]sg ug]{ . tL kl/df0fx¿ dWo] s'g}
b'O{ cf]6f -t]n, b"w_ t/n kbfy{nfO{ d]hl/ª l;ln08/sf] ;xfotfaf6
cfotg kQf nufpg] . gfkdf ePsf] Ps¿ktf jf km/skgfsf] t'ngf ug]{
2. lj1fg k|of]uzfnfdf ePsf pks/0fx¿sf] ;"rL agfO{ lrq agfpg] / s:tf]
gfksf nflu s:tf] pks/0f k|of]u x'G5 tflnsfdf
pks/0fsf] lrq b]vfpg]
pks/0fsf] gfd gfksf] k|of]hg
sdfgL t/fh' j:t'sf] tf}n
pbfx/0f gfKg

3. s'g} Pp6f s]xL prfO ePsf] j:t'nfO{ ;"o{sf] k|sfz ePsf] 7fpFdf
/fVg] / km/s km/s ;dosf] cGt/fndf To;sf] 5fofFsf] nDafO gfk]/
tflnsfdf eg]{ . o;af6 s] lgisif{ kfpof] < n]Vg]
@ ;"rgf 1. sDKo'6/sf efux¿sf] ;kmf lrq agfO{ k|To]s sfdsf] ljj/0f tof/ kfg]{
tyf ;~ 2. sDKo'6/df s'g} Pp6f l:k|8 l;6 kmfOn tof/ kf/L k|:t't ug]{
rf/ k| 3. df]jfOn jf Sofd]/f k|of]u u/L sIffdf k9]sf] s'g} ljifoj:t';Fu ;DalGwt
प्रयोगात्मक र परियोजना कार्य
प्रयोगात्मक र परियोजना कार्य ८
j| If]q ;Defljt k|of]ufTds tyf kl/of]hgf sfo{x?
m=;
=
j}1flgs != la?jfsf] ljsf; tyf c+s'/0fsf] nflu cfjZos kg]{ kIfx?df Wofg lbO{ lapaf6
! la?jfsf] c+s'/0f eO{ la?jfsf ljleGg efux?sf] ljsf; ePsf] s'/fnfO{ lgoldt ?
l;sfO
kdf cjnf]sg u/L k|ltj]bg tof/ ug]{
;"rgf 1. cfˆgf] ljBfno jf glhssf sfof{no÷;+3;:yfx?sf] e|d0f u/L ToxfF
@ kmf]6f]slk, :Sofg/, lk|G6/, /fp6/, jfO{ kmfO{ l8efO{;, l6=le= ;]6ck
tyf ;~rf/
aS; nufot s] s] cfOl;6Lsf ;fwgx? k|of]u ePsf 5g\ tYofª\s ;+sng u/L k|
k|ljlw ltj]bg tof/ ug]{
hLjx? / 1. Kofh sf]ifsf] c:yfoL :nfO8 lgdf{0f u/L dfO{j|mf]:sf]ksf] ;xfotfn]
# cjnf]sg u/L lrq sf]g]{
ltgLx?sf]
-cfjZos ;fdfu|L : Forcep, camel brush, sufrinine, slide, watch glass, Glycerene, Coverslip microscope.)
jgf]6 2. sf8{af]8{, /ªLg wfuf] tyf l;lnsf jf cGo j:t' k|of]u u/L hgfj/ sf]if tyf la?jf
sf]ifsf] df]8]n tof/ u/L sIffdf k|:t't ug]{
h}ljs 1. tLgcf]6f kfp/f]6Lsf] 6'j|mfx? dWo] klxnf] 6'j|mfnfO{ cFWof]/f]
$ 7fpFdf, bf];|f] 6'j|mfnfO{ 3fd nfUg] 7fpFdf / t];|f] 6'j|mfnfO{ pHofnf]
ljljwtf /
7fpdf /fVg] / k|To]s lbg cjnf]sg ug]{ . s]xL lbgkl5 To;df 9';L pd|]
jftfj0f
k|of]ufTds tyf kl/of]hgf sfo{ M
j| PsfO
sIff !)
gd'gf k|of]ufTds sfo{
m
=;
=
!= ;"rgf • sIffsf]7fdf cWoog ul/Psf s'g} Ps ljifoj:t';Fu ;DalGwt
tyf ;~rf/ kmf]6f] tyf lel8of] lvr]/ ;Dkfbg u/L sIffdf k|:t't ug]{
k|ljlw
@ ef}lts tyf • lj|ms]6 an / elnannfO{ afb{nLaf6 ;Fu} v;fP/ x]bf{ s'g
= cGtl/If l56f] e'OFdf k'U5 jf ;Fu} k'U5g\ cWoog u/L lgisif{ lgsfNg]
lj1fg • sfuhsf] kfgf / 8Nnf] xfjfdf v;fP/ xfjfsf] cj/f]w c;/ cWoog
ug]{ / clen]vLs/0f ug]{
• Knfl:6s gnLn] d'v hf]8]sf ljleGg l;l/Ghdf kfgL e/]/ kf:snsf]
lgod k|bz{g ug]{
• afN6Lsf] kfgLdf t}l//x]sf] ss{ jf cGo pqg] j:t'nfO{ xftn]
lyr]/ kfgLdf 8'afO{ kfgLsf] pWj{rfk cg'ej ug]{ /
परियोजना कार्यः कक्षा १०
j| PsfO gd'gf kl/of]hgf sfo{
m=;
=
!= ;"rgf • l8lh6n k|ljlwsf] k|efj;DaGwL hNbf]aNbf] s'g} Ps ;d:of / ;dfwfgsf
tyf ;~rf/ k| tl/sfx¿ vf]hL ug]{ / k|:t'tLs/0f ug]{
ljlw
@= ef}lts tyf • sfuhsf] 8Nnf], 9'ª\uf, sf7sf] 6'j|mf / kmnfdsf]
cGtl/If lj1fg j:t'nfO{ afb{nLaf6 ;Fu} v;fpg] / s'g klxnf e'OFdf cfOk'U5 cWoog
ug]{, k|ltj]bg tof/ kfg]{
• Knfl:6s gnLn] d'v hf]8]sf ljleGg l;l/Gh k|of]u u/L /f]af]6sf] gd'gf
agfpg]
• k|of]uzfnfdf jf 3/df kfOg] ;/n j:t' h:t}M cfn'ldlgod kmf]On jf rfOgf
Sn] jf sf7sf] 6'j|mf k|of]u u/]/ cfls{ldl8hn] ;'gsf] d's'6df s;/L ;'gsf]
z'4tf hfFr] k|bz{g ug]{
• kfgLsf] ljlzi6 tfkwf/0f Ifdtfsf] k|of]u u/L Pp6f aG;g ag{/ jf l:kl/6
aQLn] k|lt ldg]6 Go"gtd slt tfkzlSt pTkfbg u5{ gfKg] / tYofª\s k|:t't
ug]{
• ljleGg cfsf/sf] Knfl:6s an, kf/bz{s Knfl:6s, Un' cflb k|of]u u/L ;fwf/0f
cfFvfsf] df]8]n agfpg] / k|:t't ug]{
• b[li6bf]if ePsf] cfFvfsf] df]8]n agfO{ r:dfn] s;/L b[li6bf]if
Thanks for your
active
! participation
35

You might also like