№ 4-р хичээлийн төлөвлөгөө Байгалийн бохирдол  Байгаль хамгаалах уламжлалт ёс заншил Бэлтгэсэн: Б. Балдан-Осор  Этүгэн дээд сургууль Улаанбаатар  2011
Байгалийн бохирдол
Байгалийн бохирдол Биологийн бохирдол Химийн бохирдол Цацрагын бохирдол Шуугианы бохирдол
Байгалийн бохирд о л ын ангилал Бохирдож байгаа обьектоос нь хамааруулаад Усны бохирдол Агаарын бохирдол Хөрсний бохирдол гэж тус тус ангилна.
Агаарын бохирдол
Усны бохирдол
Хөрсний бохирдол
Химийн бохирдол Химийн  ш инжлэх ухаан нь  хүн төрөлхтөний амьдралд   маш их ашиг тусаа өгсөн юм .  Гэвч агаар, ус, хөрс, хүнсэнд химийн бодисын зөвшөөрөгдөх хэмжээ хэтэрснээс тэр нь бохирдол болон хувирч улмаар элдэв өвчин үүсгэх шалтгаан болж байна.
Химийн бохирдол Амьд организмд химийн бодис 3н хэлбэрээр үйлчилж илэрдэг  байна.  Синергизм – Нэг бодис нөгөөгийнхөө хүчийг нэмэгдүүлнэ . Суммаци – Хорт бодис нийлэгжих .   Антогонизм – Нэг бодис нөгөөгийнхөө хүчийг сулруулах .
Химийн бохирдол Амьд бие организмд химийн бодис ихэдвэл  Хордуулах  Цочроох  Мэдрэмтгий болгох  Өвчлөл үүсгэх  Мутаци үүсгэх  Урагт нөлөөлж гажиг үүсгэх  Үхэлд хүргэх зэрэг нөлөөлөл үзүүлдэг байна.
Биологийн бохирдол  Нян (бактери) Замаг  Мөөг, мөөгөнцөр  Вирус  Элдэв зүйлийн паразит хорхойнууд хамаарагдана.  Эдгээр нь байгалийн голомтот өвчин, халдварт өвчнүүдийг үүсгэнэ. Тарваган тахал, Боом, галзуу, хачигт энцефалит гэх мэт.
Улаан замгаар бохирдсон байгаа байдал
Ногоон замгийн бохирдол
Мөөгөнцөрөөр бохирдсон байгаа байдал
Мөөгөнцөрөөр бохирдсон байгаа байдал
Биологийн бохирдол  Манай орны 300 гаруй сумын 80 орчим нь тарваган тахлын голомттойд тооцогддог. үүнээс 30 нь тарваган тахлын онц идэвхтэй голомтод тооцогддог байна.  Боом өвчиний голомт 14 аймгийн 113 суманд байдаг байна.  Биологийн бохирдуулагчид нь агаар, ус, хөрс, хүн амьтны биед нэвтрэн шууд болон дам замаар өвчлүүлдэг байна.
Цацрагийн бохирдол  Байгалийн цацрагийн бохирдол :  Ну тгийн байгаль цаг уурын онцлог, цацраг идэвхт бодисын орд газар, нарны цацрагын байдлаас болж бохирддог байна.  Хүний буюу зохиомол цацрагын бохирдол :   Зох иомлоор гаргаж авсан цацраг идэвхт үүсвэрүүд нь хүрээлэн буй орчиныг цацрагын бохирдолд оруулдаг байна.
Байгалийн цацрагийн бохирдол Озоны давхрагын сийрэгжилтийн  ( цооролт )  улмаас нарнаас ирж буй хэт ягаан туяаг шүүж чадахгүйгээс болж үүсч байна.
Хүний нөлөөгөөр буюу зохиомол цацрагийн бохирдол
Цацрагийн бохирдол  Дэлхийн 2-р дайны төгсгөлд япон орон цөмийн дайралтад өртөж Нагасака,  Хирошима 2 хот газрын хөрснөөс арчигдсан. Тэр ойр хавийн хүмүүс цацрагаас үүсэлтэй удмын өвчтэй болсон байдаг. Одоо ч тэр өвчлөл байдаг аж. Атомын цахилгаан станцын ослуудаас шалтгаалж цацрагын бохирдол ихээхэн гарч байсан байна.
Шуугианы бохирдол Хүн амьтаны биед шуугиан нь асар их сөрөг нөлөөг учруулдаг байна.  90  Децибелээ с дээш шуугиан нь хүний биед асар их сөрөг нөлөөг учруулдаг .   Энэ нь мэдрэлийн ядаргаанаас эхлээд маш олон хортой нөлөөтэй байдаг.  Шуугианы бохирдол гол төлөв хүн ам ихээр төвлөрсөн газруудад их байдаг байна.
Хорт бодис зөөвөрлөгдөн тархах Хорт бодисууд гол төлөв байгальд орчинд нэг доороо байдаггүй байнга зөөвөрлөгдөж байдаг байна.  Хүний зөөвөрлөлт ихээхэн хувийг эзэлдэг ч бас байгалийн хүчин зүйлээр ихээхэн тархдаг байна.  Дам замаар нэгээс нөгөөд шилжин зөөвөрлөгдөх нь бүр их аюул үүсгэж байна.
Байгаль хамгаалах уламжлалт ёс заншил
Байгаль хамгаалал  Орчин үе д  байгаль хамгаала х үйл ажиллагаа нь  хуулийн дагуу зохицуулагдаж байгаа хэдий ч монгол орны хувьд  БАЙГАЛЬ ОРЧИН э мгэнэлтэй байдалтай байнга учирч байна.  Уламжлалт байгаль хамгаалах  ёс з аншил бол өнө эртний  нүүдлийн соёл иргэншилийн нэгээхэн хэсэг бө гөөд байгальтайгаа дасан зохицож амьдарч байсныхаа хувьд хүн бүрийн дагаж  мөрдөх  амьдралын бүрэлдэхүүн хэсэг байсан байна.
Уламжлалт байгаль хамгаалал Доктор проффессор О. Амархүү Энэрэл хүндэтгэлийн уламжлал Хорио цээрлэлийн уламжлал Сургаал номлолын уламжлал Сүсэг бишрэлийн уламжлал Ажиглалт танин мэдэхүйн уламжлал  гэж тав ангилж үзсэн байна.
Энэрэл хүндэтгэлийн уламжлал Энэ нь газар нутаг, уул ус, ой мод, ан амьтан, ургамлыг хайрлан хамгаалж, амьдрал ахуйдаа хэрэглээний шаардлагад тохируулан туйлын ариг гамтай хэрэглэх арга ухааныг сургаж байснаар илэрч байжээ.
Хорио цээрлэлийн уламжлал Байгаль дэлхийтэйгээ харьцаж хандахдаа ямар үйлийг тэвчин өнгөрүүлэх, байгалийн өөрөө өөрийгөө нөхөн төлжих чадварыг хэвээр нь байлгахыг ухааруулан мэдүүлэх олон талын үйл ажиллагаагаар илэрч байсан байна. Юуны өмнө хавар цагт байгалийн нөхөн төлжих үеэр өвс ногоо зулгаах, газар шороог ухаж сэндийчэх зэргийг гойд цээрлэдэг байсан ажээ.
Сургаал номлолын уламжлал Байгалийн зүй тогтолыг танин ухаарч байгалиа хайрлан хүндэлж, хориглон цээрлэснийг дага н сахихыг  залгамж хойч үеүүддээ өвлүүлэн үлдээх арга ухаан байжээ.
Сүсэг бишрэлийн уламжлал Далдын хүчин зүйлд бишрүүлэн итгүүлэх арга ухаан байсан байна.  Үү нийгээ хангай дэлхий, уул ус, ургамал ногоо, ой хөвч, араатан жигүүртэн бүгд цаанаа харсан эзэн лус ,  савдагтай бөгөөд тэр бүхэнд үл нийцэх үг яриа, үйл ажиллагаагаар харьцаж хандвал лус хилэгнэж хорлол болдог гэс эн  үнэмшлийг хүний ой тоонд суулгаж түгээн дэлгэрүүлдэг байсан байна.
Ажиглалт танин мэдэхүйн уламжлал Байгаль цаг уурын шинж байдал элдэв үзэгдэл хувирал өөрчлөлтийг зөвхөн зурхайн ухаанаар төдийгүй ердийн ахуй амьдралын шинж байдал туршлагаараа урьдчилан танин мэдэж тэдгээрт ахуй амьдралаа тохируулан аж төрдөг байсан байна.
Байгаль хамгаалал Дээрхээс гадна байгаль хамгааллыг зөвхөн зан заншил төдийгөөр бус олон хууль цаазадаа оруулж өгч байсан байна. Чингис хааны их засаг хууль, Их Юаны нэвтэрхий хууль, Их Юаны  хууль ц аазын бичиг,  Алт ан хааны цаазын бичиг, Халх журам зэрэг хуулиудад байгаль хамгааллыг онцгой байр суурьтайгаар авч үзэн олон заалт гаргасан байдаг байна.
Усыг дээдэлж хамгаалах уламжлалт аргаас •  Рашаан, булгийг лусын эзний өргөө, ундаа гэж үзэж хөндөхийг цээрлэх •  Рашааны загас жараахай, хорхой шавьжийг хөнөөхийг хориглох •  Рашаан, булгийн дээд талд юмуу саахалт айлаас дотогш гэр майхан барьж болохгүй •  Рашаан, булаг, голын ойролцоо “Морь хардаггүй” •  Голын усруу сүү цагаа оруулдаггүй •  Сүүтэй шанагаар уснаас хутгадаггүй.  •  Голын уснаас гараар самарч уудаггүй. Аягаар хутгаж ууна. •  Тогтмол усанд биеэ, хувцасаа угаахыг цээрлэх •  Ус гатлахдаа мориноос бууж уснаас нь духандаа хүргэн адис аваад гатлах зэрэг эртний зан заншлын ариун нандин зүйлс, домог түүх олон бий. Булаг шандыг хамгаалах, буртаглахгүй байх талаар хуульчлан заасан нь ч тэмдэглэгдэн үлджээ.
Анхаарал тавьсанд баярлалаа

More Related Content

PDF
Суурь боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөр
PPTX
Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/
PPTX
иргэний эрх зүй №1
PPTX
төрийн засаглал
ODT
тамхины хор уршиг
PPTX
төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг
DOCX
лекц №4
PPTX
Эссэ хэрхэн бичих вэ?
Суурь боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөр
Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/
иргэний эрх зүй №1
төрийн засаглал
тамхины хор уршиг
төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг
лекц №4
Эссэ хэрхэн бичих вэ?

What's hot (20)

PPTX
1хүний гарал үүсэл
DOCX
PPTX
ардчиллын үнэт зүйлүүд
DOC
Бие даалтын стандарт
ODT
илтгэл бичих арга
PPTX
өргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэх
PPTX
Umchiin erh zui ppt
DOCX
Ой тогтоолт реферат
PDF
Ажилгүйдэл
PPTX
Хүхдийн эрх
PDF
4. Тайлан бичих.pdf
DOCX
лекц 4
PPTX
Монголчуудын байгаль хамгаалах уламжлалт ёс заншил
PPTX
Ажил мэргэжлийн сонголт.pptx
PPTX
Хөрсний бохирдол
PPTX
ёс суртахуун ба харилцаа
PDF
хүний үүсэл гарал
1хүний гарал үүсэл
ардчиллын үнэт зүйлүүд
Бие даалтын стандарт
илтгэл бичих арга
өргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэх
Umchiin erh zui ppt
Ой тогтоолт реферат
Ажилгүйдэл
Хүхдийн эрх
4. Тайлан бичих.pdf
лекц 4
Монголчуудын байгаль хамгаалах уламжлалт ёс заншил
Ажил мэргэжлийн сонголт.pptx
Хөрсний бохирдол
ёс суртахуун ба харилцаа
хүний үүсэл гарал
Ad

Viewers also liked (20)

PPTX
5 lesson soil (1)
PPTX
хөрсний бохирдол
PPT
Milk safety workshop
PPTX
бие даалт 29 агаарын бохирдол
DOC
экологийн тулгамдсан асуудал
PPT
PDF
Монголын уламжлалт ёс заншлыг хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга зам
PPTX
Экологи Байгаль хамгаалал
PDF
цахим хичээл байгаль хамгаалах
ODP
Tsatsrag idebxi 11 angi 2011
PPTX
Дэлхий дээрх цөмийн цацрагийн осол гэмтлүүд
PPT
озоны цоорхой соёлмаа 10а
PPTX
"Экологи байгаль хамгаалал" Хичээл-9
PPT
байгаль лекц1 харьцангуйн онол ба орчин үеийн квант физикийн үндэс
PPTX
"Экологи байгаль хамгаалал" Хичээл-8
PPTX
Боом өвчин Boom
DOCX
монгол орны экологийн тулгамдсан асуудлууд
PDF
Агаарын бохирдлын бууруулахад бидний оролцоо
PPT
Сүүний химийн бохирдол
DOC
Semiologie
5 lesson soil (1)
хөрсний бохирдол
Milk safety workshop
бие даалт 29 агаарын бохирдол
экологийн тулгамдсан асуудал
Монголын уламжлалт ёс заншлыг хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга зам
Экологи Байгаль хамгаалал
цахим хичээл байгаль хамгаалах
Tsatsrag idebxi 11 angi 2011
Дэлхий дээрх цөмийн цацрагийн осол гэмтлүүд
озоны цоорхой соёлмаа 10а
"Экологи байгаль хамгаалал" Хичээл-9
байгаль лекц1 харьцангуйн онол ба орчин үеийн квант физикийн үндэс
"Экологи байгаль хамгаалал" Хичээл-8
Боом өвчин Boom
монгол орны экологийн тулгамдсан асуудлууд
Агаарын бохирдлын бууруулахад бидний оролцоо
Сүүний химийн бохирдол
Semiologie
Ad

Similar to 4 (20)

PPT
Khicheeliin tuluvluguu
DOCX
Shared hiih
DOCX
хичээлийн тодорхойлолт
PPT
Khicheeliin tuluvluguu
PPT
Khicheeliin tuluvluguu
PPTX
экологийн реферат
PDF
Газарзүй Хүрээлэн буй орчны бохирдол.pdf
PDF
экологи хичээлийн хөтөлбөр
PPTX
DOCX
Ашиглалт хамгаалал.
PPT
Lekts 9
PPT
Lekts 9
PPTX
хотжилт түүний үр дагавар1
DOCX
энхболдын блогт тавтай морил
PPTX
Газарзүй 9 Хүрээлэн буй орчны бохирдол.pptx
PPTX
PPTX
Khicheeliin tuluvluguu
Shared hiih
хичээлийн тодорхойлолт
Khicheeliin tuluvluguu
Khicheeliin tuluvluguu
экологийн реферат
Газарзүй Хүрээлэн буй орчны бохирдол.pdf
экологи хичээлийн хөтөлбөр
Ашиглалт хамгаалал.
Lekts 9
Lekts 9
хотжилт түүний үр дагавар1
энхболдын блогт тавтай морил
Газарзүй 9 Хүрээлэн буй орчны бохирдол.pptx

More from Etugen (20)

PPTX
Esee bichih tuhai
PDF
Book b5
PDF
Nudnii uvchnii asargaa suvilgaa
PDF
Лекц 12
PDF
Лекц 11
PDF
Лекц 10
PDF
Лекц 9
PDF
Лекц 8
PDF
Лекц 7
PDF
Лекц 6
PDF
Лекц 5
PDF
Лекц 4
PDF
Лекц 3
PDF
Лекц 2
PDF
Лекц 1
PPTX
Tugsukh potokd zoriulj web d tavikh
PPTX
Pestis
PPT
Biology lecture 8
PPT
Biology lecture 7
PPT
Biology lecture 6
Esee bichih tuhai
Book b5
Nudnii uvchnii asargaa suvilgaa
Лекц 12
Лекц 11
Лекц 10
Лекц 9
Лекц 8
Лекц 7
Лекц 6
Лекц 5
Лекц 4
Лекц 3
Лекц 2
Лекц 1
Tugsukh potokd zoriulj web d tavikh
Pestis
Biology lecture 8
Biology lecture 7
Biology lecture 6

4

  • 1. № 4-р хичээлийн төлөвлөгөө Байгалийн бохирдол Байгаль хамгаалах уламжлалт ёс заншил Бэлтгэсэн: Б. Балдан-Осор Этүгэн дээд сургууль Улаанбаатар 2011
  • 3. Байгалийн бохирдол Биологийн бохирдол Химийн бохирдол Цацрагын бохирдол Шуугианы бохирдол
  • 4. Байгалийн бохирд о л ын ангилал Бохирдож байгаа обьектоос нь хамааруулаад Усны бохирдол Агаарын бохирдол Хөрсний бохирдол гэж тус тус ангилна.
  • 8. Химийн бохирдол Химийн ш инжлэх ухаан нь хүн төрөлхтөний амьдралд маш их ашиг тусаа өгсөн юм . Гэвч агаар, ус, хөрс, хүнсэнд химийн бодисын зөвшөөрөгдөх хэмжээ хэтэрснээс тэр нь бохирдол болон хувирч улмаар элдэв өвчин үүсгэх шалтгаан болж байна.
  • 9. Химийн бохирдол Амьд организмд химийн бодис 3н хэлбэрээр үйлчилж илэрдэг байна. Синергизм – Нэг бодис нөгөөгийнхөө хүчийг нэмэгдүүлнэ . Суммаци – Хорт бодис нийлэгжих . Антогонизм – Нэг бодис нөгөөгийнхөө хүчийг сулруулах .
  • 10. Химийн бохирдол Амьд бие организмд химийн бодис ихэдвэл Хордуулах Цочроох Мэдрэмтгий болгох Өвчлөл үүсгэх Мутаци үүсгэх Урагт нөлөөлж гажиг үүсгэх Үхэлд хүргэх зэрэг нөлөөлөл үзүүлдэг байна.
  • 11. Биологийн бохирдол Нян (бактери) Замаг Мөөг, мөөгөнцөр Вирус Элдэв зүйлийн паразит хорхойнууд хамаарагдана. Эдгээр нь байгалийн голомтот өвчин, халдварт өвчнүүдийг үүсгэнэ. Тарваган тахал, Боом, галзуу, хачигт энцефалит гэх мэт.
  • 12. Улаан замгаар бохирдсон байгаа байдал
  • 16. Биологийн бохирдол Манай орны 300 гаруй сумын 80 орчим нь тарваган тахлын голомттойд тооцогддог. үүнээс 30 нь тарваган тахлын онц идэвхтэй голомтод тооцогддог байна. Боом өвчиний голомт 14 аймгийн 113 суманд байдаг байна. Биологийн бохирдуулагчид нь агаар, ус, хөрс, хүн амьтны биед нэвтрэн шууд болон дам замаар өвчлүүлдэг байна.
  • 17. Цацрагийн бохирдол Байгалийн цацрагийн бохирдол : Ну тгийн байгаль цаг уурын онцлог, цацраг идэвхт бодисын орд газар, нарны цацрагын байдлаас болж бохирддог байна. Хүний буюу зохиомол цацрагын бохирдол : Зох иомлоор гаргаж авсан цацраг идэвхт үүсвэрүүд нь хүрээлэн буй орчиныг цацрагын бохирдолд оруулдаг байна.
  • 18. Байгалийн цацрагийн бохирдол Озоны давхрагын сийрэгжилтийн ( цооролт ) улмаас нарнаас ирж буй хэт ягаан туяаг шүүж чадахгүйгээс болж үүсч байна.
  • 19. Хүний нөлөөгөөр буюу зохиомол цацрагийн бохирдол
  • 20. Цацрагийн бохирдол Дэлхийн 2-р дайны төгсгөлд япон орон цөмийн дайралтад өртөж Нагасака, Хирошима 2 хот газрын хөрснөөс арчигдсан. Тэр ойр хавийн хүмүүс цацрагаас үүсэлтэй удмын өвчтэй болсон байдаг. Одоо ч тэр өвчлөл байдаг аж. Атомын цахилгаан станцын ослуудаас шалтгаалж цацрагын бохирдол ихээхэн гарч байсан байна.
  • 21. Шуугианы бохирдол Хүн амьтаны биед шуугиан нь асар их сөрөг нөлөөг учруулдаг байна. 90 Децибелээ с дээш шуугиан нь хүний биед асар их сөрөг нөлөөг учруулдаг . Энэ нь мэдрэлийн ядаргаанаас эхлээд маш олон хортой нөлөөтэй байдаг. Шуугианы бохирдол гол төлөв хүн ам ихээр төвлөрсөн газруудад их байдаг байна.
  • 22. Хорт бодис зөөвөрлөгдөн тархах Хорт бодисууд гол төлөв байгальд орчинд нэг доороо байдаггүй байнга зөөвөрлөгдөж байдаг байна. Хүний зөөвөрлөлт ихээхэн хувийг эзэлдэг ч бас байгалийн хүчин зүйлээр ихээхэн тархдаг байна. Дам замаар нэгээс нөгөөд шилжин зөөвөрлөгдөх нь бүр их аюул үүсгэж байна.
  • 24. Байгаль хамгаалал Орчин үе д байгаль хамгаала х үйл ажиллагаа нь хуулийн дагуу зохицуулагдаж байгаа хэдий ч монгол орны хувьд БАЙГАЛЬ ОРЧИН э мгэнэлтэй байдалтай байнга учирч байна. Уламжлалт байгаль хамгаалах ёс з аншил бол өнө эртний нүүдлийн соёл иргэншилийн нэгээхэн хэсэг бө гөөд байгальтайгаа дасан зохицож амьдарч байсныхаа хувьд хүн бүрийн дагаж мөрдөх амьдралын бүрэлдэхүүн хэсэг байсан байна.
  • 25. Уламжлалт байгаль хамгаалал Доктор проффессор О. Амархүү Энэрэл хүндэтгэлийн уламжлал Хорио цээрлэлийн уламжлал Сургаал номлолын уламжлал Сүсэг бишрэлийн уламжлал Ажиглалт танин мэдэхүйн уламжлал гэж тав ангилж үзсэн байна.
  • 26. Энэрэл хүндэтгэлийн уламжлал Энэ нь газар нутаг, уул ус, ой мод, ан амьтан, ургамлыг хайрлан хамгаалж, амьдрал ахуйдаа хэрэглээний шаардлагад тохируулан туйлын ариг гамтай хэрэглэх арга ухааныг сургаж байснаар илэрч байжээ.
  • 27. Хорио цээрлэлийн уламжлал Байгаль дэлхийтэйгээ харьцаж хандахдаа ямар үйлийг тэвчин өнгөрүүлэх, байгалийн өөрөө өөрийгөө нөхөн төлжих чадварыг хэвээр нь байлгахыг ухааруулан мэдүүлэх олон талын үйл ажиллагаагаар илэрч байсан байна. Юуны өмнө хавар цагт байгалийн нөхөн төлжих үеэр өвс ногоо зулгаах, газар шороог ухаж сэндийчэх зэргийг гойд цээрлэдэг байсан ажээ.
  • 28. Сургаал номлолын уламжлал Байгалийн зүй тогтолыг танин ухаарч байгалиа хайрлан хүндэлж, хориглон цээрлэснийг дага н сахихыг залгамж хойч үеүүддээ өвлүүлэн үлдээх арга ухаан байжээ.
  • 29. Сүсэг бишрэлийн уламжлал Далдын хүчин зүйлд бишрүүлэн итгүүлэх арга ухаан байсан байна. Үү нийгээ хангай дэлхий, уул ус, ургамал ногоо, ой хөвч, араатан жигүүртэн бүгд цаанаа харсан эзэн лус , савдагтай бөгөөд тэр бүхэнд үл нийцэх үг яриа, үйл ажиллагаагаар харьцаж хандвал лус хилэгнэж хорлол болдог гэс эн үнэмшлийг хүний ой тоонд суулгаж түгээн дэлгэрүүлдэг байсан байна.
  • 30. Ажиглалт танин мэдэхүйн уламжлал Байгаль цаг уурын шинж байдал элдэв үзэгдэл хувирал өөрчлөлтийг зөвхөн зурхайн ухаанаар төдийгүй ердийн ахуй амьдралын шинж байдал туршлагаараа урьдчилан танин мэдэж тэдгээрт ахуй амьдралаа тохируулан аж төрдөг байсан байна.
  • 31. Байгаль хамгаалал Дээрхээс гадна байгаль хамгааллыг зөвхөн зан заншил төдийгөөр бус олон хууль цаазадаа оруулж өгч байсан байна. Чингис хааны их засаг хууль, Их Юаны нэвтэрхий хууль, Их Юаны хууль ц аазын бичиг, Алт ан хааны цаазын бичиг, Халх журам зэрэг хуулиудад байгаль хамгааллыг онцгой байр суурьтайгаар авч үзэн олон заалт гаргасан байдаг байна.
  • 32. Усыг дээдэлж хамгаалах уламжлалт аргаас • Рашаан, булгийг лусын эзний өргөө, ундаа гэж үзэж хөндөхийг цээрлэх • Рашааны загас жараахай, хорхой шавьжийг хөнөөхийг хориглох • Рашаан, булгийн дээд талд юмуу саахалт айлаас дотогш гэр майхан барьж болохгүй • Рашаан, булаг, голын ойролцоо “Морь хардаггүй” • Голын усруу сүү цагаа оруулдаггүй • Сүүтэй шанагаар уснаас хутгадаггүй. • Голын уснаас гараар самарч уудаггүй. Аягаар хутгаж ууна. • Тогтмол усанд биеэ, хувцасаа угаахыг цээрлэх • Ус гатлахдаа мориноос бууж уснаас нь духандаа хүргэн адис аваад гатлах зэрэг эртний зан заншлын ариун нандин зүйлс, домог түүх олон бий. Булаг шандыг хамгаалах, буртаглахгүй байх талаар хуульчлан заасан нь ч тэмдэглэгдэн үлджээ.