ΕΝΟΤΗΤΑ 48 Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση

ΕΝΟΤΗΤΑ 48 Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση

• 1.
  Ενότητα 48 Κατοχή, Αντίσταση,Απελευθέρωση Μπακάλης Κώστας (history-logotexnia.blogspot.com) ► Πώς συμβολίζεται ο κατακτητής, τον οποίο προσπαθούν να απομακρύνουν οι Έλληνες; 1
• 2.
  Α. Η Κατοχή 1941-1944 2
• 3.
  Παρατηρώντας το χάρτηπόσοι και ποιοι είναι οι κατακτητές; Ποιες εδαφικές ζώνες εξουσιάζουν; Η κατεχόμενη Ελλάδα χωρίστηκε σε τρεις ζώνες, • τη γερμανική (Κρήτη, Αττική, ορισμένα νησιά του Αιγαίου, το μεγαλύτερο τμήμα της Μακεδονίας,), • τη βουλγαρική (τμήμα της ανατολικής Μακεδονίας και Θράκη) • και την ιταλική (η υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα, τα μη γερμανοκρατούμενα νησιά του Αιγαίου και τα Επτάνησα). 3
• 4.
  ΔΩΣΙΛΟΓΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝΠΡΩΤΗ ΣΤΙΓΜΗ Οι κατακτητές διόρισαν κυβέρνηση από Έλληνες συνεργάτες τους (δωσίλογοι)  με πρωθυπουργό τον Γ. Τσολάκογλου,  η οποία βασίστηκε, όσον αφορά τα πρόσωπα, στο καθεστώς Μεταξά. 4
• 5.
  Επίσης, επιβλήθηκαν μέτρακαταστολής • απαγόρευση νυχτερινής κυκλοφορίας, • λογοκρισία, • συλλήψεις, • βασανιστήρια, • εκτελέσεις. Στην Α. Μακεδονία, η πολιτική εκβουλγαρισμού που επιχείρησαν να εφαρμόσουν οι Βούλγαροι φασίστες προκάλεσε εξέγερση των Ελλήνων η οποία αντιμετωπίστηκε με μαζικές εκτελέσεις. ◄ Δράμα: Εκτελέσεις Ελλήνων από Βούλγαρους Φασίστες 5
• 6.
  ▲Οι αγωνιστές τηςΕθνικής Αντίστασης Τόδουλος και Φαρίδης κρεμασμένοι απο τους Γερμανούς, δίπλα στη λίμνη (κοντά στο σημερινό "12") τον Μάρτιο του 1944. Φωτογραφία: Κώστας Μπαλάφας. Η φώτογραφία αυτή τραβήχτηκε κρυφά μιας και απο τους κατακτητές απαγορευόταν η αποθανάτιση της σκηνής. Ο Κώστας Μπαλάφας έχοντας την φωτογραφική του μηχανή κρυμμένη σε μια τσάντα με κρεμμύδια, με ένα μικρό άνοιγμα απο όπου "έβλεπε" ο φακός πλησίασε τους απαγχονισμένους και μας χάρισε μια απο τις συγκλονιστικότερες φωτογραφίες της Εθνικής Αντίστασης ◄ Εβραίοι εκτοπίζονται… Εβραϊκές κοινότητες Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων κ. άλλων πόλεων ξεκληρίστηκαν. 6
• 7.
  Οι κατακτητές δέσμευσανκάθε οικονομικό πόρο της Ελλάδας, με αποτέλεσμα την έλλειψη ειδών πρώτης ανάγκης και την εμφάνιση φαινομένων μαύρης αγοράς (πώληση αγαθών σε υπερβολικά υψηλές τιμές). Η πείνα θέριζε τους ανθρώπους. Τον χειμώνα 1941-1942 υπολογίζεται ότι πέθαιναν κάθε μέρα περίπου 300 άνθρωποι από πείνα μόνο στην Αθήνα. Το καλοκαίρι του 1942 έγιναν αποστολές τροφίμων από τον Ερυθρό Σταυρό, που ανακούφισαν κάπως τους Έλληνες. Η πείνα οφειλόταν στο ότι: 7
• 8.
  ◄«Νεκροί από πείνα»,σχέδιο του Αντώνη Κανά. 1941. ◄ Σκουπίδια του 1941 ~ GARBAGE-1941 Σκίτσο του Φωκίωνα Δημητριάδη ▲ Δεν το θέλω. Σκότωσες τον μπαμπά μου!" "YOU KILLED MY DADDY« Σκίτσο του Φωκίωνα Δημητριάδη 8
• 9.
  9 Τι νομίζετε πωςκάνουν αυτά τα παιδιά;
• 10.
  ► Στη διάρκειατης κατοχής οι μισθωτοί πουλούσαν τα σπίτια τους για λίγους τενεκέδες λάδι ή μερικά σακιά αλεύρι, ενώ οι μαυραγορίτες, που συχνά συνεργάζονταν με τους κατακτητές, πλούτιζαν. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΔΩΣΙΛΟΓΙΣΜΟΣ Εκτεταμένη οικονομική συνεργασία με τον κατακτητή: Ο ρόλος: • εμπόρων, • βιομηχάνων, • πολιτικών μηχανικών και άλλων στις οικονομικές συναλλαγές με τους κατακτητές «Σε ολόκληρη τη χώρα πουλήθηκαν τουλάχιστον 350.000 ακίνητα(110.000 αστικά,239.000 αγροτικά και 1.000 βιομηχανικά)». Πηγή: Μενέλαος Χαραλαμπίδης, «Οι δωσίλογοι», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σ.150. 10
• 11.
  ▲ Κέντρο όπουμοίραζαν γάλα στην Αθήνα. 1941–1942. ▲ Σκηνές πείνας στην κατεχόμενη Αθήνα. 1941–1942. 11
• 12.
  Β. Αντίσταση 1941-1944 Από τηνπρώτη στιγμή… 12
• 13.
  Η αντίσταση ξεκίνησεαπό νωρίς με μεμονωμένες ενέργειες. Η πιο εντυπωσιακή από αυτές υπήρξε η υποστολή της σημαίας των ναζί από την Ακρόπολη, στις 30 Μαΐου 1941, από δύο φοιτητές, τον Μανόλη Γλέζο και τον Απόστολο Σάντα. Η πράξη τους αποτέλεσε πλήγμα στο κύρος των κατακτητών. ► Σήμερα, περπατώντας στο κέντρο της Αθήνας, μπορεί κανείς να προσέξει στη γωνία της Πατησίων με τον πεζόδρομο της Γλάδστωνος μία επιγραφή σε σχήμα ανοιχτού βιβλίου. «Εδώ ήταν στην Κατοχή 1941-1944 το Αρχηγείο της Ναζιστικής ΕΣΠΟ. Ανατινάχθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 από την Αντιστασιακή Οργάνωση ΠΕΑΝ –Πανελλήνιος Ενωσις Αγωνιζομένων Νέων¨». 13
• 14.
  Το φθινόπωρο του1941 δημιουργήθηκαν οι πρώτες οργανώσεις αντίστασης. • Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ), η μεγαλύτερη οργάνωση αντίστασης, • ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ) και τη συνεργασία μικρότερων αριστερών κομμάτων. Σύμφωνα με τις διακηρύξεις του, κύριοι σκοποί του ήταν: 1. η οργάνωση του αγώνα εναντίον των κατακτητών, 2. αλλά και η διασφάλιση της δυνατότητας των Ελλήνων να επιλέξουν μόνοι τους, μετά την απελευθέρωση, τη μορφή διακυβέρνησης της χώρας 14
• 15.
  • Ο ΕθνικόςΔημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ)δημιουργήθηκε από τον συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα με σκοπό: 1. την απελευθέρωση της Ελλάδας 2. και την εγκαθίδρυση μετά τον πόλεμο αβασίλευτης δημοκρατίας. Παράλληλα, έδρασαν και διάφορες μικρότερες οργανώσεις, με σημαντικότερη ανάμεσά τους • την Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ), τη μόνη από αυτές που διέθετε ένοπλο τμήμα με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Δημήτρη ψαρρό. 15
• 16.
  • Τον Φεβρουάριοτου 1942 ιδρύθηκε, με πρωτοβουλία του ΕΑΜ, ο Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ). • Στις αρχές Ιουνίου του 1942 μια ομάδα ανταρτών με επικεφαλής έναν κομμουνιστή γεωπόνο από τη Λαμία, τον Θανάση Κλάρα, που έγινε γνωστός με το αντιστασιακό ψευδώνυμο Άρης Βελουχιώτης, εμφανίστηκε στο χωριό Δομνίστα της Ευρυτανίας καλώντας σε ένοπλο αγώνα. Σύντομα ο Βελουχιώτης έγινε ο αναμφισβήτητος ηγέτης του ΕΛΑΣ. ◄ Ο Αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης: Δημιούργησε ένα πατριωτικό, απελευθερωτικό στρατό. ◄ Αφίσες του ΕΛΑΣ που δείχνουν την ανάπτυξη της δύναμής του από το 1941 μέχρι το 1943 16
• 17.
  Την ίδια περίπουεποχή έκαναν την εμφάνισή τους και ένοπλες ομάδες του ΕΔΕΣ. • Τμήματα του ΕΛΑΣ • και του ΕΔΕΣ • μαζί με Βρετανούς καταδρομείς • ανατίναξαν, το Νοέμβριο του 1942, τη γέφυρα του Γοργοπόταμου (νότια της Λαμίας), ✓ διακόπτοντας τον εφοδιασμό του γερμανικού στρατού της Αφρικής μέσω Ελλάδας. 17
• 18.
  Παράλληλα, αναπτύχθηκε ηαντίσταση και στις πόλεις. ▪ Τον Απρίλιο του 1942 απεργία των υπαλλήλων των τηλεπικοινωνιών, από τις πρώτες στην κατεχόμενη Ευρώπη, υποχρέωσε τις αρχές να προβούν σε παροχές. ▪ Επίσης, μεγάλη γενική απεργία, τον Ιανουάριο του 1943, εμπόδισε τις αρχές κατοχής να στείλουν Έλληνες στη Γερμανία για εργασία. ▪ Την ίδια εποχή, η κηδεία του Κωστή Παλαμά έγινε αφορμή για ένα ακόμη ογκώδες συλλαλητήριο κατά των κατακτητών. ▪ Σε αυτές τις κινητοποιήσεις ιδιαίτερη υπήρξε η συμμετοχή της νεολαίας κυρίως μετά την ίδρυση, με απόφαση του ΕΑΜ, της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ). 18
• 19.
  Πολλές Ελληνίδες πήρανμέρος στον αγώνα εναντίον των κατακτητών. Μερικές, μάλιστα, έγραψαν με αίμα τη δική τους ιστορία αντίστασης. Η Ηλέκτρα Αποστόλου, η Λέλα Καραγιάννη, η Ηρώ Κωνσταντοπούλου και η Παναγιώτα Σταθοπούλου είναι μερικά μόνο παραδείγματα γυναικών που θυσιάστηκαν. Επίσης, αρκετές γυναίκες εντάχθηκαν στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ. 19
• 20.
  Γ. Μαζικά αντίποινα καιτάγματα ασφαλείας Κατηγορώ... ~ J' ACCUSE Σκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη 20
• 21.
  Αντιμέτωποι με τηνκλιμάκωση της αντίστασης, οι κατακτητές, έκαναν, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, μαζικές εκτελέσεις αμάχων ως αντίποινα. ▪ Τον Δεκέμβριο του 1943, οι ναζί έκαψαν τα Καλάβρυτα και εκτέλεσαν περίπου 1.100 κατοίκους τους ▪ ενώ τον Αύγουστο του 1944, μετά από μπλόκο, εκτέλεσαν δεκάδες κατοίκους στην Κοκκινιά του Πειραιά. ▪ Επιπλέον, οι κατακτητές, σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις δωσιλόγων, δημιούργησαν τα τάγματα ασφαλείας, ένοπλα σώματα Ελλήνων που χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και αμάχων «Είναι φίλοι μας οι Γερμανοί» 21
• 22.
  Ή ζοφερή κατοχικήκαθημερινότητα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για την πτώση της προσωπικότητας στις εσχατιές του ανθρώπινου. Ήταν πιθανώς αυτή η διαδικασία-διαδρομή που ακολούθησαν πολλοί από όσους και όσες αποφάσισαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές. Ιδεολογική ταύτιση, τυχοδιωκτισμός, λατρεία της δύναμης, της εξουσίας και του πλούτου, φόβος και αδυναμία αντιμετώπισης των σκληρών συνθηκών της Κατοχής, ίσως και όλα αυτά μαζί, τους οδήγησαν πέρα από το τελευταίο σκαλοπάτι, μετά το οποίο η «έννοια της προσωπικότητας» διαλυόταν, «νερούλιαζε», όπως έλεγε ο Καραχάλιος. Ίσως ήταν αυτή η διαλυτική διαδικασία που τους επέτρεπε να «εξέλθουν» από την κοινότητα στην οποία ανήκαν, για να μπορέσουν στη συνέχεια να στραφούν εναντίον της ως συνεργάτες των κατακτητών. Και ίσως μετά τη διάλυση της παλιάς προσωπικότητας να συγκροτούσαν μια νέα μέσα από την ανάληψη δράσης για λογαριασμό των κατακτητών. Ήταν η δράση, οι καθημερινές πράξεις της συνεργασίας, που έφτιαχναν κομμάτι το κομμάτι μια άλλη προσωπικότητα και οδηγούσαν όλο πιο κοντά στο δρόμο που δεν είχε επιστροφή. Ίσως μόνο μέσα από μια τέτοια διαδικασία μπορούμε να κατανοήσουμε τη σφοδρότητα και το μίσος με το οποίο διάφοροι Έλληνες πράκτορες των γερμανικών υπηρεσιών ασφαλείας και της αστυνομίας στράφηκαν κατά συμπολιτών τους και τα αδιανόητα εγκλήματα που διέπραξαν. Πηγή: Μενέλαος Χαραλαμπίδης, «Οι δωσίλογοι», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σ. 208. 22
• 23.
  ▲ Ο «φιλέλλην»αρχηγός των Ες Ες και προϊστάμενος των δωσιλογικών σωμάτων ασφαλείας, στρατηγός Βάλτερ Σιμάνα, κι ο διευθυντής της Ειδικής Ασφάλειας, υποστράτηγος Λάμπου, εκπαιδεύουν γερμανοτσολιάδες. https://www.efsyn.gr/arheio/fantasma-tis-istorias/83605_oi-ethnikistes-tis- komantatoyr 23 ▲Το μνημείο στο κτήριο της οδού Μέρλιν που υπήρξε το αρχηγείο της Γκεστάπο με το γλυπτό του Θανάση Απάρτη.
• 24.
  24 Φύλλο Εργασίας Δραστηριότητα ηοποία αφορά τη ναζιστική άσκηση αντιποίνων στην Ελλάδα. Θέμα: Εάν οι τόποι είχαν φωνή τι θα μας έλεγαν; Κάθε ομάδα μαθητών παίρνει φωτογραφίες περιοχών που υπέστησαν τη βία του εθνικοσοσιαλισμού και τους δίνει «λαλιά» δημιουργώντας στίχους ή ένα σύμβολο για πανό ή γκράφιτι. Πηγή: Ζέτα Παπανδρέου: « Ναζιστική κατοχή στην Ελλάδα και άσκηση αντιποίνων» .
• 25.
  25 ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΡΙΚΑΛΑ Οι πέντε ΕΠΟΝίτες συνελήφθησαν από τους ναζί στην περιοχή του Κόκκινου Πύργου Τρικάλων μετά από επιχείρηση του εφεδρικού ΕΛΑΣ. Αποτέλεσμα να ακολουθήσει γιγαντιαία επιχείρηση των ναζί με τα SS η οποία κόστισε τη ζωή σε άλλους πέντε αγωνιστές και δύο κατοίκους που έδωσαν όλοι τη ζωή τους για τη λευτεριά της πατρίδας. Επιστέγασμα των δραματικών γεγονότων το γράμμα του 22χρονου ΕΠΟΝίτη Κώστα Σύρμπα - από την Πολυθέα Ασπροποτάμου- στον πατέρα του που αναγράφεται στο μνημείο «…θα με κρεμάσουν στην πλατεία γιατί είμαι πατριώτης. Ο γιος σου πάει, δεν θ’ ακούσει τις καμπάνες της Ελευθερίας». Τα πτώματα των απαγχονισθέντων έμειναν και την επομένη στις αγχόνες με πινακίδες στο στήθος τους που έγραφαν: “Πυροβόλησα Γερμανό Στρατιώτη”».
• 26.
  Απ' τα κόκκαλαβγαλμένη... ~ HYMN TO LIBERTY Σκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη http://sendec.blogspot.gr/2009/10/blog-post_28.html 26
• 27.
  Δ. Η «ΕλεύθερηΕλλάδα» 27
• 28.
  Οι περιοχές τηςΕλλάδας που χάρη στην Αντίσταση δεν ελέγχονταν από τους κατακτητές ονομάστηκαν «ελεύθερη Ελλάδα». Εκεί, με πρωτοβουλία του ΕΑΜ, ▪ η τοπική αυτοδιοίκηση πέρασε στον έλεγχο των κατοίκων, ▪ ιδρύθηκαν λαϊκές επιτροπές για την εκπαίδευση, ▪ την κοινωνική πρόνοια και την ασφάλεια, ▪ λαϊκά δικαστήρια με αιρετούς δικαστές, ▪ οργανώθηκαν θεατρικές παραστάσεις ▪ και εκδόθηκαν εφημερίδες και άλλα έντυπα. Τον Μάρτιο του 1944 το ΕΑΜ δημιούργησε ▪ την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), γνωστότερη ως κυβέρνηση του βουνού, η οποία ανέλαβε τη διοίκηση των απελευθερωμένων περιοχών. ▪ Λίγο καιρό αργότερα οργανώθηκαν, όπου ήταν εφικτό, εκλογές για την ανάδειξη Εθνικού Συμβουλίου (εθνοσυνέλευση). ▪ Τότε ψήφισαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα γυναίκες αλλά και νέοι από 18 ετών. ▪ Το Εθνικό Συμβούλιο, στο οποίο εκλέχτηκαν και πέντε γυναίκες, συνήλθε στο χωριό Κορυσχάδες της Ευρυτανίας. 28
• 29.
  Ε. ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ 29
• 30.
  ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΜΕ ΤΟΝ ΚΑΤΑΚΤΗΤΗ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ • ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β΄ • ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Καΐρου (Προπολεμικά) ✓ ΑΝΤΙΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟΙ ✓ ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟΙ ΚΚΕ + ΑΚΕ+ ΣΚΕ+ ΕΛΔ = ΕΑΜ ΕΛΑΣ ΕΠΟΝ. Π.Ε.Ε.Α(Σβώλος) ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Κυβερνήσεις: Τσολάκογλου Λογοθετόπουλου Ράλλη ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Μαυραγορίτες Έμποροι, βιομήχανοι, πολιτικοί μηχανικοί κ.α. ΕΝΟΠΛΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΕΙΔΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΔΕΣ (ΗΠΕΙΡΟΣ) ΕΚΚΑ (ΦΩΚΙΔΑ)
• 31.
  Καθώς όλα έδειχνανότι ο πόλεμος τελείωνε, όλες οι ελληνικές πολιτικές και αντιστασιακές δυνάμεις, καθώς και η ελληνική κυβέρνηση που βρισκόταν στην Αίγυπτο (κυβέρνηση του Καΐρου) υπέγραψαν τη συμφωνία του Λιβάνου (20 Μαΐου 1944), η οποία προέβλεπε τον σχηματισμό, μεταπολεμικά, κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Μετά την Απελευθέρωση (12 Οκτωβρίου 1944), αυτή η κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ανέλαβε την εξουσία. 31 ► Οκτώβριος 1944. Η στιγμή της Απελευθέρωσης. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου υψώνει την ελληνική σημαία στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, Αθήνα, ΕΛΙΑ
• 32.
  Είσοδος της κυβέρνησηςΕθνικής Ενότητας στην Αθήνα Γιατί στη χώρα μας δεν γιορτάζουμε την απελευθέρωσή της;
• 33.
  Συχνά υπό τοκράτος της «οργής» για την πολιτική διαχείριση της σύγχρονης κρίσης πολλοί δείχνουν να ξεχνούν κι οι νεότερες γενιές να μην γνωρίζουν καν τι συνέβη στη χώρα μας στα χρόνια της κατοχής. Δουλειά των ιστορικών είναι να ενθυμούνται ό,τι οι άλλοι ξεχνούν, άρα να επαναφέρουν στη συγχρονία τη μνήμη της κατοχής.