MVT9001_BA_SDM copy
- 1. Slim ondernemen met kennis Business Accelerator Smart Devices and Materials, werkwijze en resultaten 2006-2009
- 2. 1 Enthousiast zijn ze aan de slag gegaan, hebben een businessplan geschre- ven, een prototype gebouwd, veldtesten gedaan, (internationale) markten verkend en eerste klanten geworven. Nu staan die (startende) ondernemers – met dank aan de Business Accelerator Smart Devices and Materials (BA- SDM) – aan de vooravond van een mogelijke doorbraak met hun nieuwe bedrijf, nieuwe product of nieuwe dienst. Zij brengen in de praktijk wat zo hoog op de maatschappelijke agenda staat, namelijk kennisvalorisatie. In het huidige economische en politieke klimaat is de behoefte aan concrete resultaten groter dan ooit. Die concrete resultaten kunnen wij vol trots presenteren, nu het project BA-SDM officieel wordt afgesloten, ruim drie jaar nadat we het initiatief namen tot een business accelerator. Ons doel was nieuwe businesskansen te creëren door de in Twente aanwezige kennis en technologie te matchen met de marktvraag. Daarbij hebben we twee sporen bewandeld, door zo- wel bij bestaande bedrijven, verenigd in Mechatronica Valley Twente, als bij onderzoeksinstituut IMPACT van de Universiteit Twente naar veelbelovende business cases te speuren. Deze mix van privaat en publiek kenmerkt de projecten van de business accelerator en verklaart in onze ogen het succes ervan. Doorgewinterde ondernemers zaten aan tafel bij het beoordelen van de plannen en hielden de ‘jonge honden’ met beide benen op de grond. Wij pleiten er voor het model van privaat-publieke samenwerking rond concrete business cases vast te houden en verder uit te bouwen via het cluster High Tech Systemen van het Innovatieplatform Twente, bijvoorbeeld middels projecten als Ignition. In deze publicatie hebben wij daarom die succesvolle aanpak willen vastleggen en illustreren met cases. Uiteraard zijn er in het bijzonder instanties en personen te noemen die heb- ben bijgedragen aan het welslagen van het project BA-SDM. Zo waren er de onmisbare financiële bijdragen van de gemeente Enschede, de provincie Overijssel en de Universiteit Twente via hun gezamenlijke initiatief Kennis- park Twente. Terwijl de inhoudelijke input vanuit Kennispark en universiteit menige ondernemer een duwtje in de rug heeft gegeven. Biba Visnjicki Potic was met haar enthousiaste en dynamische benadering, haar brede expertise in business development en haar uitgebreide netwerk het ‘gezicht’ van de business accelerator. Zeker zo onmisbaar fungeerde Diane Pluimers, vanuit ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV actief voor MVT, als projectmanager en ‘financieel geweten’. Rest ons alle betrokkenen te bedanken voor hun inbreng en de onderne- mers succes te wensen bij de verdere uitwerking van hun business cases. Dennis Schipper, voorzitter Stichting Mechatronica Valley Twente Peter Vroegop of Hans Kuiper, zakelijk of wetenschappelijk directeur IMPACT voorwoord Inhoud Voorwoord 1 Kennisvalorisatie 2 Werkwijze business accelerator 4 Resultaten 6 Business cases uitgelicht 14 Het project Business Accelerator Smart Devices and Materials is een initiatief van en is mede mogelijk gemaakt door Slim ondernemen met kennis Business Accelerator Smart Devices and Materials, werkwijze en resultaten 2006-2009
- 3. 32 Regionale schaal In de huidige tijd van open innovatie is product- en dienstenontwikkeling steeds minder een interne aangelegenheid van bedrijven – gedreven door de eigen R&D-afdeling – maar komt innovatie juist steeds vaker in de onderlinge samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen tot stand. Daarbij biedt de regionale schaal vaak het geschikte platform voor die samenwerking. De regio Twente is daarvan bij uitstek een exponent, dankzij de aanwezigheid van kennisinstellingen als de Universiteit Twente en Saxion Hogescholen en high-tech bedrijven, zoals onder meer verenigd in de Stichting Mechatronica Valley Twente. Innovatieparadox Echter, ook Twente kent haar ‘innovatieparadox’: er is in de regio veel kennis aanwezig, maar die vindt (te) weinig toepassing in het bedrijfsleven. Dat sig- naleert het Innovatieplatform Twente, een initiatief van de provincie Overijssel en de Regio Twente met als doel Twente als toptechnologische regio op de kaart te zetten. Daarbij komt dat het Twentse high-tech bedrijfsleven voor het overgrote deel bestaat uit toeleveranciers van hoogwaardige kennis en producten, en weinig zelfscheppende fabrikanten van eindproducten kent. Gevolg is dat de Twentse industrie sterk afhankelijk is van grote, conjunc- tuurgevoelige, vaak elders gevestigde klanten, waaronder zogeheten original equipment manufacturers. Conclusie van deze analyse is dat het voor de regionale economie van groot belang is om in waardeketens op te schuiven in de richting van de markt. Dit kan worden gerealiseerd door meer producten ‘van eigen bodem’ te gaan leveren. Daardoor kunnen Twentse bedrijven meer sturend in plaats van vol- gend opereren en zijn ze minder afhankelijk in hun benadering van uiteenlo- pende markten. Het Innovatieplatform Twente heeft daarom drie doelen gesteld: • Het vergroten van het concurrerend vermogen van Twente. • Het verhogen van het rendement van innovatieprocessen in Twente. • De groei en doorgroei van het aantal starters in Twente. Hoog op de politieke en bestuurlijke agenda’s in Nederland staat vandaag de dag kennisvalorisatie. Technologie en innovatiekracht zijn van oudsher belangrijke pijlers van de Nederlandse maakindustrie, en in het licht van de sterk groeiende mondiale concurrentie neemt hun strategische waarde alleen maar toe. Maar in de vertaling van technologische innovatie naar business zijn Nederlandse bedrijven, ook anno 2009, niet altijd uitblinkers. Reden bijvoorbeeld voor het landelijk Innovatieplatform, dat ‘Hightech systemen en materialen’ als een sleutelgebied heeft benoemd, om thema’s als kennis & benutting en ondernemerschap op te pakken. Mechatronica Valley Twente Gelukkig kent Twente al een groot aantal high-tech innovatieve bedrijven. Dat zijn naast enkele gevestigde ondernemingen vooral spin-offs die de Univer- siteit Twente in de loop der jaren heeft voortgebracht. Veel spin-offs blijven klein, mede als gevolg van het genoemde gebrek aan zelfscheppend vermo- gen, maar er zijn zeker ook voorbeelden van voormalige starters die, mede dankzij eigen producten en diensten, flink zijn gegroeid. Zo hebben vooraanstaande Twentse high-tech bedrijven, spin-offs zowel als gevestigde namen, zich begin deze eeuw verenigd in Stichting Mechatronica Valley Twente (MVT). In eerste instantie om het mechatronica-onderwijs aan de Universiteit Twente te behouden. Inmiddels nemen ze echter in meerdere opzichten hun sociaal-economische verantwoordelijkheid, onder meer door in samenwerking met andere partijen te zoeken naar oplossingen voor genoem- de innovatieparadox. Een natuurlijke partner daarvoor is de ondernemende Universiteit Twente. Universiteit Twente De UT is een ondernemende researchuniversiteit, die wil bijdragen aan technologische en maatschappelijke vernieuwing, en aan regionale, nationale en internationale economische ontwikkeling. Spin-off van kleine ondernemin- gen, exploitatie van kennis en samenwerking met industrie, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen zijn hierbij uitgangspunten. Kennisvalorisatie krijgt naast onderwijs en onderzoek binnen de UT een gelijkwaardige rol. De UT heeft al haar valorisatie-activiteiten ondergebracht in Kennispark Twente, waarin zij met de provincie Overijssel en de gemeente Enschede samenwerkt. Dit omvat het gebruik van kennis en talent via ondernemerschap en innovatie, alsmede de ontwikkeling van de campus en het aangrenzende Business & Science Park. Een valorisatie-instrument dat al een kwart eeuw zijn waarde bewijst is de TOP-regeling. De UT stelt jaarlijks een aantal Tijdelijke Ondernemers Plaatsen beschikbaar voor startende ondernemers met innovatieve ideeën, om het eerste, meestal moeilijke, jaar van hun nieuwe onderneming te overbruggen. De regeling staat open voor afgestudeerden en gepromoveerden van de UT, andere universiteiten en hogescholen, en voor ondernemende personen die met behulp van de UT een product- of dienstenidee willen ontwikkelen. Naast de technische ontwikkeling van een product of dienst, aansluitend op de ac- tiviteiten van een UT-leerstoel, kan de TOPper – met speciale aandacht voor de commerciële aspecten – ook werken aan de opbouw van zijn bedrijfsor- ganisatie. De TOP-regeling biedt bedrijfskundige en technische ondersteu- ning, een persoonlijke lening tegen gunstige condities, huisvesting en gebruik van UT-netwerken en -faciliteiten. IMPACT Kennisvalorisatie wordt binnen de UT op dit moment gefocust op de speer- punttechnologieën nanotechnologie, informatie- en communicatietechno- logie, biomedische technologie, smart devices and materials en duurzame energie. Deze laatste twee speerpunten vormen de onderzoekslijnen binnen het Institute of Mechanics, Processes And Control - Twente (IMPACT). Dit multidisciplinaire onderzoeksinstituut stelt zich ten doel technologische kennis te ontwikkelen voor innovatieve producten en processen en voor het optima- liseren van die producten en processen, het verbeteren van hun duurzaam- heid en het minimaliseren van hun milieu-impact. IMPACT zoekt daartoe de (internationale) samenwerking met wetenschappers, bedrijven en maatschap- pelijke partijen, en streeft actief valorisatie van zijn technologische kennis na. Daarvoor vertoont IMPACT ook grote raakvlakken met het Twentse bedrijfsle- ven. Zo zijn de bedrijven verenigd in MVT bij uitstek actief op het gebied van high-tech systemen c.q. ‘smart devices and materials’. Business accelerators Op haar speerpuntgebieden trekt de UT business developers aan, die suc- cesvolle product-marktcombinaties kunnen herkennen. Zij werken in zoge- heten business accelerators, die zijn ondergebracht in Kennispark Twente. Aansluitend op de programmalijnen Kennisvalorisatie en Innovatiebeleid- Kennisaanbod van Kennispark Twente zijn projecten voor deze business accelerators opgezet. Zij moeten een brug slaan tussen kennis(instituten) en bedrijfsleven en samenwerking organiseren om innovatieve kennis snel naar de markt te kunnen brengen. In dit kader heeft Stichting Mechatronica Valley Twente samen met UT-onderzoeksinstituut IMPACT het initiatief genomen tot het opzetten van de Business Accelerator Smart Devices and Materials. Kennisvalorisatie
- 4. 54 De Business Accelerator Smart Devices and Materials (BA-SDM) was opgezet met een tweeledige taak: inventariseren en ontwikkelen. De start lag bij het inventariseren van kansrijke kennis, expertise en ontwikkelingen bij de in Mechatronica Valley Twente (MVT) verenigde bedrijven en bij de Universiteit Twente, specifiek het onderzoeksinstituut IMPACT. De tweede fase betrof het ontwikkelen van de kansrijke opties tot business cases. Als doelstelling voor de driejarige projectperiode was vastgelegd: 24 haalbaarheidsonderzoeken en 12 ontwikkelde business cases. De rol van de business accelerator Meer in detail nam de business accelerator het initiatief tot c.q. bood onder- steuning bij de volgende activiteiten: • Inventariseren van kansrijke kennis, expertise en (product)ontwikkelingen bij MVT-bedrijven. • Inventariseren van kansrijke technologieën binnen IMPACT. • Zoeken van mogelijkheden om deze technologieën en/of producten in ondernemingsvorm te exploiteren. • Scouten van ondernemende werknemers, wetenschappers en anderen. • Uitvoeren van haalbaarheidsonderzoeken. • Ontwikkelen van business cases. • Verkennen van financieringsstructuren en -netwerken ten behoeve van financiering van business cases. • Regelen van het intellectueel eigendom (IPR, Intellectual Property Rights). Uitgangspunt daarbij was dat de IPR kwam te liggen bij de partij die de kennispositie inbracht (IMPACT/UT of MVT-bedrijf), en dat deze bij de start van een nieuw bedrijf werd uitgedrukt in aandelen en/of kapitaal. • Feedback geven aan de UT over marktontwikkelingen binnen het domein van smart devices and materials. • Ontwikkelen van een model voor exploitatie van een business accelerator op het gebied van smart devices and materials. Per case kon de inbreng van de business accelerator verschillen, afhankelijk van de behoefte en eigen expertise van de betreffende (startende) onder- nemers. In bijgaand schema is de workflow in detail weergegeven, voor de fases van inventariseren (opgesplitst in scouting en screening) en ontwik- kelen (valorisatie). Business development team Het BA-SDM project kenmerkte zich door een nauwe samenwerking tus- sen industrie en universiteit en een actieve betrokkenheid van bedrijven. Dit weerspiegelde zich in de samenstelling van het business development team dat eindverantwoordelijk was voor de uitvoering. Dit team bestond uit: • Herman Soemers, deeltijdhoogleraar op de MVT-gefinancierde leerstoel Mechatronisch Ontwerpen, • Dennis Schipper, voorzitter MVT, • Peter Vroegop, zakelijk directeur IMPACT, • Kees Eijkel, directeur Kennispark Twente, Industrieel-/markt- potentieel Product- ontwikkeling Financiële prognose Business/strategie- propositie gebaseerd op: Positionering van product- /dienstenaanbod Spin-off Samenwerkings- project met de industrie Commercialisering van IPR Inventarisatie Van IMPACT onderzoeks- groepen Informatie- voorziening over business- mogelijkheden en -support op de UT Informatie- voorziening over business- mogelijkheden en -support op de UT Markt- screening Haalbaarheidsstudie gebasserd op: Technologische screening en positionering IPR (intellectual Property Rights) onderzoek Haalbaar- heids- rapport Business- plan Go/no go Scouting Screening Valorisatie Werkwijze business accelerator Biba Visnjicki Potic, het ‘gezicht’ van de Business Accelerator Smart Devices and Materials. • Biba Visnjicki Potic, directeur Coddel, • Diane Pluimers, projectmanager Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV. Het team beoordeelde onder meer aanvragen voor financiële ondersteu- ning. De belangrijkste criteria daarbij waren: • technologisch ontwikkelingsniveau (nog te ontwikkelen, binnen één jaar uitontwikkeld, klaar voor marktintroductie); • marktpotentieel; • klanten in beeld (nog te identificeren, bekend, contact of reeds commitment); • oog voor eventuele concurrenten; • beschikbaarheid van subsidie (alleen overzicht beschikbaar of al aanvraag in voorbereiding, ingediend of toegekend); • omvang en groeipotentieel voor de komende vijf jaar (zoals opgenomen in het businessplan); • creatie van werkgelegenheid in de regio; • verdedigbare kennispositie (IPR al gevestigd of nog aan te vragen); • kwaliteit van het management(team). Ondersteuning Voor technische en bedrijfskundige expertise kon een beroep worden gedaan op de deelnemende en andere partijen. Daarvoor beschikte de business accelerator over een uitgebreid netwerk, binnen en buiten de UT en MVT. Tot die (externe) partijen behoorden Arnold Siedsma, NIKOS, BM, R2Pro en Qanbridge. Hun inbreng betrof onder meer business de- velopment, marktonderzoek, productontwikkeling, IPR-zaken en strategie- ontwikkeling. Ook konden afstudeerders en stagiairs van Universiteit Twente en Saxion Hogescholen worden ingezet voor het in kaart brengen en verkennen van technologische aspecten en marktpotenties.
- 5. 76 Titel Bedrijf/UT-leerstoel Haalbaarheids- onderzoek Businesscase TOP-plaats(en) MVT IIMPACT/UT Overigebedrijven Business development Coddel Business redesign UT (faculteit Technische Natuurwetenschappen) Cryogene microkoeler Kryoz Technologies High-tech business development Thales Nederland Hyperspectral Imager (HSI) Demcon Hyperthermie Tecnovia Koelsysteem voor duurzame klimaatbeheersing Cooll Sustainable Energy Solutions Kunststofverwerking Plasticon Europe Lotus Aquamarijn Marktontwikkeling mechatronica Imotec Materiaalbewerking met ultrakorte laserpulsen LightMotif Melkziekte-diagnostiek Blue4Green Monitoring van luchtkwaliteit Steray, EX-Beams Piëzotechnologie Imotec Pulsed Laser Deposition (PLD) TeMePro Pyrolyse van biomassa IMPACT (Thermo-Chemical Conversionof Biomass, TCCB) Robotlaserlassen IMPACT (Mechanical Automation and Mechatronics) Rubberpyrolyse Kennispark Twente Sterilisatie van plantenzaad Steray Supply Chain Twente Diverse bedrijven Ultrageluidssensor IMPACT (Physics of Complex Fluids) Vision Inspection Feeding System IMS X-ray imaging for chemical technology Steray In kwalitatieve zin voldoen de business cases aan een belangrijke doelstel- ling: ze hebben producten ‘van eigen bodem’ opgeleverd; zie onderstaande beschrijvingen. Daarmee verwerven de betreffende (startende) bedrijven zich een hogere positie in de keten dan de karakteristieke Twentse toele- verancier. Bovendien dragen ze bij aan een grotere marktspreiding voor de Twentse high-tech industrie als geheel. Voorts heeft het BA-SDM project geresulteerd in een model, zoals in het voorgaande beschreven, voor de exploitatie van een business accelerator op het gebied van smart devices and materials. Voor een schatting van het rendement in termen van duurzaam gegene- reerde arbeidsplaatsen is het medio 2009 nog te vroeg. De spin-offs die inmiddels opereren tellen ongeveer tien arbeidsplaatsen. Die arbeidsplaat- sen worden echter niet volledig gedekt door omzet; de meeste bedrijven bevinden zich nog in de ontwikkelingsfase. Andere spin-offs zijn pas zeer recent opgericht, of zitten nog ‘in de pen’. Tot slot zijn meerdere cases binnen bestaande bedrijven ontwikkeld. Het werkgelegenheidseffect is daar moeilijker te benoemen, wel is in enkele gevallen al sprake van significante omzet en /of een aanzienlijke groeipoten- tie. Voor de middellange termijn, over vijf jaar, wordt vastgehouden aan de prognose van 120 directe arbeidsplaatsen. Uitgaande van 2 indirecte banen tegenover 3 directe zou dit een opbrengst van de Business Accelerator Smart Devices and Materials betekenen van zo’n 200 arbeidsplaatsen. Resultaten De business accelerator heeft in totaal 23 cases behandeld; zie onderstaand overzicht. Voor alle cases is met ondersteuning van de business accelerator een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd. Gaandeweg het project is meer prioriteit is gegeven aan het uitwerken van business cases. De doelstelling was 12 business cases; dat zijn er uiteindelijk 16 geworden. Van de 23 cases waren er 5 direct afkomstig van MVT-bedrijven, 12 afkomstig van IMPACT (spin-offs) en 6 afkomstig van overige, meest aan MVT en/of IMPACT gerelateerde bedrijven. Bij 5 cases zijn één of meerdere TOP-plaatsen toegekend of in aanvraag.
- 6. 98 Voortbouwend op haar ervaring als PhD student in een IMPACT-onderzoeksgroep en als business developer heeft Biba Visnjicki haar eigen business development bedrijf gestart. Coddel ondersteunt valorisatie-activiteiten binnen Kennispark Twente en IMPACT. Tevens is Coddel, als één van de Qanbridge-bedrijven, met een focus op business- en productontwikkeling, betrokken bij de ontwikkeling van veelbelovende new business platforms. In opdracht van de UT-faculteit Technische Natuurwetenschappen onderzoekt Biba Visnjicki de mogelijkheden van business redesign voor een onderzoeksgroep die met het oog op commercialisatie van haar kennis en de beschikbaarheid van unieke meetfaciliteiten een consultancybedrijf wil opzetten. Met lithografietechnieken uit de halfgeleiderwereld kunnen micromechanische koelers (in grote aantallen) worden gemaakt. Als spin-off van het betreffende UT-onderzoek richt Kryoz Technologies zich in het huidige ontwikkeltraject op systeemintegratie en kostenreductie. Toepassingen liggen primair in de ruimtevaart en telecommunicatie, voor de koeling van communicatie- apparatuur en meetinstrumenten. De business accelerator heeft (financiële) ondersteuning geboden bij het aanvragen van een TOP-plaats, het bepalen van de strategie, het schrijven van het businessplan en het uitvoeren van marktonderzoek. Peter Veldhof heeft in 2006/2007, terwijl hij in dienst was van MVT-lid Thales Nederland in Hengelo, een afstudeeropdracht (voor zijn MBA) uitgevoerd in opdracht van MVT. Hij heeft twee business cases uitgewerkt en aan de hand hiervan gekeken welke generieke maatregelen nodig zijn om eventuele belemmeringen in het proces van het ontwikkelen van high-tech business cases weg te nemen. Dit als input voor het werk van de business accelerator. De HSI is een mechatronisch ontwerp van Demcon uit Oldenzaal, bedoeld voor kwantitatieve metingen en wetenschappelijke toepassingen op het gebied van onder meer conservering van documenten en forensisch onderzoek. De business accelerator heeft een marktonderzoek gefinancierd, met als resultaat dat de markt voor de HSI duidelijk is verbreed. Dit heeft concreet al tot afzet heeft geleid en bovendien de alertheid op andere mogelijke toepassingen vergroot. Hyperthermie is een behandelmethode voor kanker die onder meer in de Rotterdamse Daniël den Hoed Kliniek wordt onderzocht en toegepast. Het gaat om een warmtebehandeling met microgolfstraling, die bepaalde kankercellen kan doden terwijl gezonde cellen overleven. Tecnovia uit Hengelo heeft met hulp van een business developer, gefinancierd door de business accelerator, een mogelijke business case onderzocht. De bedoeling was dat Tecnovia een instrument voor hyperthermie-behandeling ging ontwikkelen, produceren en vermarkten. De conclusie luidde dat gezien de kleine markt commercialisatie niet zinvol was. Aan de UT vindt onderzoek en ontwikkeling plaats van koelsystemen die op zonne-energie of warmte werken en daardoor nagenoeg zonder elektriciteit uit een netaansluiting of accu kunnen koelen. Spin-off Cooll Sustainable Energy Solutions ont- wikkelt het hart van een koelsysteem dat kan worden ingezet voor duurzame klimaatbeheersing in gebouwen. De business accelerator, eerst van MESA+ en daarna van IMPACT, heeft geholpen met het businessplan, fondsen ter beschikking gesteld, onder meer voor afstudeerwerk, contact gelegd met externe partijen voor het verdere ontwikkeltraject, en helpt bij het aanbo- ren van subsidies daarvoor. Onderzoek naar de mogelijkheid om schadelijke stoffen die vrijkomen tijdens het verwerken van kunststoffen af te vangen. Aan de UT is een technologie ontwikkeld voor het produceren van membranen met behulp van phase separation microfabrication. Producent van microfiltratiemembranen Aquamarijn uit Zutphen heeft met hulp van de business accelerator onderzocht of voor deze gepatenteerde fabricagetechnologie een spin-off, onder de naam Lotus, kon worden opgezet. Partners daarin waren de UT en MVT-lid Demcon. Het onderzoek heeft geen vervolg gekregen. MVT-lid Imotec uit Hengelo heeft zijn kennis van de mechatronica succesvol toegepast in diverse marktgebieden. Daarbij zijn marktsegmenten ontdekt waar de mechatronische kennis afkomstig uit de high-tech machinebouw veel kan bijdragen aan innovatie. Deze kennis is niet één op één toe te passen – de onbekende markt moet op de juiste manier worden bewerkt. Hiertoe heeft de business accelerator geholpen om de nieuwe markt in kaart te brengen. Daarnaast is er een plan van aanpak opgesteld voor het benaderen van geschikte bedrijven en het succesvol introduceren van de mechatronische kennis. Imotec zal zich dit najaar actief gaan profileren in de nieuwe markt en verwacht daardoor een belangrijke groei te kunnen realiseren. Business development www.coddel.com www.qanbridge.com Business redesign www.impact.utwente.nl Cryogene microkoeler www.kryoz.nl High-tech business development www.tvalley.nl Hyperspectral Imager (HSI) www.demcon.nl Hyperthermie www.tecnovia.nl Koelsysteem voor duurzame klimaatbeheersing Kunststofverwerking Lotus www.microfiltration.nl Marktontwikkeling mechatronica www.imotec.nl Cases: omschrijvingen
- 7. 1110 Als spin-off van UT-onderzoek naar het bewerken van (metaal)oppervlakken met ultrakorte laserpulsen richt Lightmotif zich breed op de toepassing daarvan, onder meer voor het fabriceren van kleine onderdelen, het boren van uiterst kleine gaatjes en het textureren van oppervlakken om ze waterafstotend te maken (het zogeheten lotus-effect). Voorts kan het bedrijf bedrijven ondersteunen bij het opzetten van laserproductieprocessen. Met hulp van de business accelerator is vastgesteld in welke richting Lightmotif zich strategisch wil ontwikkelen en wat daarvoor nodig is. Daartoe is onder meer patentonderzoek uitgevoerd. UT-spin-off MediMate heeft een diagnostisch systeem (lab-on-a-chip) ontwikkeld voor de bepaling van het lithiumgehalte in bloed, ten behoeve van de medicatie voor manisch-depressieve patiënten. Voor veterinaire toepassingen op basis van dezelfde technologie is Blue4Green opgericht. Dit bedrijf richt zich in eerste instantie op de bepaling van calcium- en magnesiumgehaltes in het bloed van melkkoeien, voor het kunnen constateren van melkziekte en het monitoren van hun droogstand. In samenwerking met veeartsen ontwikkelt Blue4Green daarvoor een droogstandmanagementprogramma. Subsidie is vanuit het innovatieprogramma Nano4Vitality ontvangen en de business accelerator bood ondersteuning bij het opstellen van een businessplan en het uitvoeren van marktonderzoek. Begin volgend jaar hoopt Blue4Green met eerste producten (diagnostisch apparaat en chips) op de markt te komen. De partnerbedrijven Steray en EX-Beams ontwikkelen technologie voor de opwekking van elektronen- en röntgenbundels, voor toepassing in analyse, sterilisatie en desinfectie. Een van de doorbraaktechnologieën is een systeem voor het monitoren van uiteenlopende deeltjes en ‘verdachte’ stoffen in uiterst lage concentraties met behulp van Ion Mobility Spectrometry (IMS). De business accelerator heeft ondersteuning geboden bij het verkennen van uiteenlopende toepassingen. Het gebruik van piëzotechnologie in machines en apparaten heeft een breed en nog steeds groeiend applicatieveld, van hoognauwkeurige functies in high-tech systemen tot toepassingen in consumentenproducten, waarvoor eenvoudige integratie en lage kostprijs bepalend zijn. Functionele integratie van piëzo-elektrische sensoren en actuatoren is daarbij een belangrijke ontwerpuitdaging, zeker als er een onderlinge afhankelijkheid bestaat tussen de verschillende piëzo-componenten. MVT-lid Imotec heeft met hulp van de business accelerator onderzoek gedaan naar toepassingen voor gekoppelde en co-located piëzo-elektrische sensoren en actuatoren. De verworven kennis kan worden toegepast in nieuwe producten voor het MKB- marktsegment. Als eerste resultaat lopen er twee projecten bij MKB-bedrijven. Materiaalbewerking met ultrakorte laserpulsen www.lightmotif.nl Melkziekte-diagnostiek www.blue4green.com Monitoring van luchtkwaliteit www.steray.nl www.ex-beams.com Piëzotechnologie www.imotec.nl Pulsed Laser Deposition (PLD) www.temepro.nl Pyrolyse van biomassa www.impact.utwente.nl Robotlaserlassen www.impact.utwente.nl Rubberpyrolyse www.kennispark.nl Op verzoek van klanten heeft verenfabrikant TeMePro in Oldenzaal onderzoek gedaan naar Pulsed Laser Deposition. Met PLD zou een gelijkmatige dunne laag materiaal kunnen worden aangebracht op implantaten zoals de hartveren (spiraalvormige elektrodes voor pacemakers) die TeMePro produceert. Dit om een afweerreactie (afstoting) van het menselijk lichaam op het betreffende implantaat te voorkomen. De technologie is ontwikkeld aan de UT en wordt nu vercommercialiseerd door spin-off SolMateS. Uit een klein onderzoek van de business accelerator bleek dat het tien jaar zou duren voordat producten op basis van deze nieuwe technologie klinisch zijn getest en als medisch product kunnen worden toegelaten. Die lange termijn kan een klein bedrijf als TeMePro zich echter niet permitteren. De resultaten van onderzoek naar de thermochemische verwerking van biomassa, een CO2-neutrale energiebron, bereiken nog onvoldoende de markt. Vanuit UT-onderzoeksgroep Thermo-Chemical Conversion of Biomass wil spin-off in oprichting TCCB de betreffende technologische kennis tot demonstratie en vervolgens commercialisatie brengen. Verdere ontwikkeling van de technologie voor de pyrolyse van biomassa (zuurstofloze omzetting naar bio-olie) richt zich op bedrijfszekerheid, optimalisatie en nieuwe toepassingen. Daarnaast gaat TCCB experimenten uitvoeren en consultancy verrichten. Met ondersteuning van de business accelerator werkt TCCB aan het businessplan en de marktanalyse. Onderzoek in de UT-leerstoel Mechanical Automation and Mechatronics (prof.dr.ir. J.B. Jonker) heeft geresulteerd in de ontwikkeling van een geavanceerde laserlaskop. Deze vinding zou het laserlassen aantrekkelijker kunnen maken voor onder meer MKB-bedrijven en leende zich dus voor commercialisering. De business accelerator hielp bij het opstellen van een businessplan en bij de aanvragen voor Valorisation Grants van Technologiestichting STW. Toen de aanvraag voor een tweede-fase Valorisation Grant werd afgewezen, zijn de commerciële activiteiten stopgezet. Inmiddels staat vervolgonderzoek gepland, waarbij valorisatie vanaf het begin een aandachtspunt zal zijn. Er zijn aanwijzingen dat het pyrolyseproces voor de zuurstofloze omzetting van biomassa in bio-olie ook met rubber(afval) kan worden bedreven. Initiatiefnemers uit het bedrijfsleven hebben Kennispark ingeschakeld om dit idee verder uit te werken. Daartoe wordt met steun van de business accelerator een bidbood opgesteld dat grote marktpartijen moet bewegen om in het verdere ontwikkeltraject te gaan participeren. Dirk Zijlstra, verantwoordelijk voor de business unit Innovatief Ondernemen van Kennispark Twente, voert de regie in dit project. Cases: omschrijvingen
- 8. Cases: omschrijvingen 1312 Als een van ’s werelds grootste producenten van plantenzaden biedt Nederland een grote afzetmarkt voor oplossingen voor zaadsterilisatie. Sterilisatietechnieken op basis van chemicaliën, stoom of röntgenstralen hebben elk hun nadelen. Steray ontwikkelt een techniek voor sterilisatie van virussen en bacteriën op zaden met behulp van elektronenbundels. Deze techniek is niet giftig, droog (en zet zaden dus niet voortijdig aan tot ontkiemen) en energiezuinig. In samenwerking met onderzoekers uit Cambridge (UK) is bewezen dat deze techniek werkt. De business accelerator heeft geholpen bij het ontwikkelen van het businessconcept en het vinden van een interessante klant, een grote Nederlandse zadenleverancier. Tevens is contact gelegd met een machinebouwer die actief is in de zaadwereld. Voor de lithografiemachines die Mapper Lithography uit Delft bezig is te vermarkten, wordt een belangrijk onderdeel, de waferstage, grotendeels in Twente geproduceerd en geassembleerd. Gefinancieerd door de business accelerator is onderzocht of deze ‘Supply Chain Twente’ voor de waferstage ook qua rechtspersoon in Twente kan worden gevestigd. De idee daarachter is dat daarmee de IPR en dus de productie in de regio kan worden verankerd. Daartoe zou een rechtspersoon moeten worden opgericht met als aandeelhouders Mapper en een consortium van Twentse bedrijven, waaronder MVT-leden Demcon en Tecnotion, en Norma en Mecal. Naar aanleiding van het onderzoek is nog geen actie ondernomen, maar de optie ligt nog steeds op tafel. Een promovendus in de UT-leerstoel Physics of Complex Fluids ontwikkelde onder supervisie van prof.dr. F.G. Mugele een zeer gevoelige (ultra)geluidssensor. Deze werkt op basis van een minuscuul luchtbelletje in water dat in trilling wordt gebracht door geluidsgolven. De trillingen worden met een optische (interferometrische) methode gemeten. Toepassingen liggen onder meer in de medische diagnostiek (foto-akoestiek) en defensie (sonar). De business accelerator schakelde externe partijen zoals BM Business Development in voor het uitvoeren van marktonderzoek en het bepalen van de technologische ontwikkelrichting. Er liggen nu een businessplan en een valorisatieplan, maar er is geen ondernemer om die uit te voeren. BM is nog op zoek. IMS levert wereldwijd turn-key klantspecifieke, high-tech productie-oplossingen en is gespecialiseerd in micro-assemblage en testen. In het kader van de business accelerator is een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd voor de ontwikkeling van een nieuw inspectiesysteem, het Vision Inspection Feeding System. Dit geavanceerde systeem, voor het toevoeren en inspecteren van micro-onderdelen, is inmiddels succesvol op de markt geïntroduceerd. Samen met studenten van de UT-opleiding Advanced Technology, in het kader van hun Startrix-cursus ondernemerschap, ontwikkelde Steray een nieuwe techniek voor X-ray diagnostiek. Deze techniek is gebaseerd zeer sterke gepulste röntgenstraling en geschikt voor onder meer de monitoring van chemische processen en de bagagecontrole op vliegvelden. In vergelijking met de huidige technieken levert het nieuwe type röntgenbron een betere bundelkwaliteit en is daardoor geschikt voor kleinere, goedkopere detectoren. De business accelerator heeft met een haalbaarheidsstudie bijgedragen aan de uitwerking van het oorspronkelijke productidee. Er zijn al contacten gelegd met MVT-lid PANalytical, producent van systemen voor röntgendiagnostiek, en een onderzoeksinstituut van het Britse Ministerie van Defensie. Sterilisatie van plantenzaad www.steray.nl Supply Chain Twente Ultrageluidssensor www.impact.utwente.nl Vision Inspection Feeding System www.ims-nl.com X-ray diagnostiek www.steray.nl
- 9. CASES Cryogene microkoeler Kryoz Technologies is voortgekomen uit onderzoek aan cryogene microkoelers in de UT- groep Cooling and Instrumentation (prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake) in het kader van een project van Technologiestichting STW. Op dit moment is Kryoz als lid van de gebruikerscommissie betrokken bij een nieuw STW-project, waarin de microkoeler verder wordt ontwikkeld. Binnen twee jaar hoopt Kryoz een commercieel product op de markt te brengen. www.kryoz.nl Ondernemer Pieter-Paul Lerou promoveerde in 2007 aan de UT op het ontwerp en de optimalisatie (voor productie) van een cryogene microkoeler. Vervolgens werkte hij een jaar bij een telecombedrijf in Australië aan de integratie van de microkoeler met een telecomversterker. Daar hakte hij de knoop door om een eigen bedrijf te starten. Terug in Nederland vroeg hij een TOP- plaats aan en richtte, met enkele oud-collega’s als aandeelhouders, Kryoz Technologies op. Op dit moment is Kryoz nog een eenmansbedrijf. Product Met lithografietechnieken uit de halfgeleiderwereld kunnen micromechani- sche koelers (in grote aantallen) worden gemaakt die volgens het principe van een koelkast werken. Als eerste toepassing wordt gewerkt aan koeling van centrale antennes van mobiele/draadloze netwerken. Koeling van de versterkerchips in die antennes moet het ruisniveau laag genoeg houden voor communicatie over grote afstanden. Een Amerikaanse concurrent verkoopt al een vergelijkbaar los koelelement, maar Kryoz is de eerste die een geïntegreerd koelsysteem ontwikkelt, dat de gebruiker eenvoudig als black box kan behandelen. Het huidige ontwik- kelingswerk richt zich vooral op systeemintegratie en kostenreductie. Dit laatste wordt gerealiseerd door de koelers met MEMS-technologie (Micro Electro-Mechanical Systems) in glas te fabriceren, bij UT-spin-off Micronit Microfluidics. Markt Toepassingen van microkoelers liggen primair in de ruimtevaart (voor de koeling van communicatie-apparatuur en meetinstrumenten) en de telecom- municatie. Verder zijn er veelbelovende nichemarkten voor de koeling van detectoren zoals infraroodcamera’s (civiel en militair) en röntgensensoren, en van medisch-diagnostische apparatuur. Business accelerator De ondersteuning vanuit de business accelerator was heel breed, van hulp bij de aanvraag van een TOP-plaats en de bepaling van de strategie en de marktbenadering, tot aan feedback over specifieke accenten in een elevator pitch. Daarnaast kwam er een financiële bijdrage voor het schrijven van het businessplan en het uitvoeren van marktonderzoek. Voor de selec- tie van potentiële klanten is met hulp van de business accelerator breed de markt verkend. Perspectief Kryoz maakt nu gebruik van een STW Valorisation Grant en als die in sep- tember afloopt wil het een tweede fase grant aanvragen. Dat wordt het sein om aan de hand van een prototype van het complete systeem met de eer- ste launching customer in zee te gaan, verder te groeien, medewerkers aan te nemen en op zoek te gaan naar andere huisvesting dan de huidige op de UT. Over vijf jaar wil Kryoz tien markten hebben gedefinieerd en in drie à vier daarvan bij één of twee klanten een grote afzet hebben. 14 15 Pieter-Paul Lerou: “Het leuke aan een eigen bedrijf is dat je – zeker voor iemand met een technische achtergrond – extreem breed bezig bent en strategische beslissingen voor je bedrijf moet nemen.”
- 10. CASES Hyperspectral Imager (HSI) DEMCON is in 1993 opgericht als spin-off van de Universiteit Twente. Begonnen als mechatronisch ontwerpbureau is de onderneming uitgegroeid tot de DEMCON Group. Deze is anno 2009 in Oldenzaal gevestigd, telt 75 medewerkers en omvat vier bedrijven: DEMCON advanced mechatronics, DEMCON advanced products, DEMCON production en DEMCON investment. www.demcon.nl “We verwachten binnenkort de eerste opdrachten. En we kijken nu ook naar de medische markt; daar zien wie voor de HSI mogelijkheden in de diagnostiek” Ondernemer Dennis Schipper is mede-oprichter van DEMCON en voert momenteel samen met zijn compagnon, en technisch geweten van het bedrijf, Peter Rutgers de directie. Schipper is van de twee de ondernemer, altijd op zoek naar kansen voor nieuwe producten, nieuwe projecten en nieuwe mark- ten. Zijn ambitie is het om in de industriële high-tech keten op te schuiven van toeleverancier (van hoogwaardige kennis en ontwerpen) naar original equipment manufacturer annex producteigenaar. Als voorzitter van de Stichting Mechatronica Valley Twente, de bundeling van high-tech bedrij- ven in de regio, is hij mede-initiatiefnemer van de Business Accelerator Smart Devices and Materials. Product De Quantitative Hyperspectral Imager (HSI) is een typisch staaltje van DEMCON’s mechatronische ontwerpkunnen. De HSI is bedoeld voor kwantitatieve metingen en wetenschappelijke toepassingen. Het apparaat kan complete en nauwkeurige spectrale analyses uitvoeren van docu- menten, op liefst 180 golflengtes (‘kleuren’). Daarmee kan bijvoorbeeld de vergeling van een document of de vervalsing van een paspoort worden ‘ontmaskerd’. De HSI is ondergebracht in de portefeuille van DEMCON advanced products. Markt De HSI is oorspronkelijk in samenwerking met het Nationaal Archief ontwor- pen voor onderzoek ten behoeve van de conservering van historische en andere waardevolle documenten. Door marktonderzoek kwam een andere markt in beeld, namelijk die voor forensisch onderzoek. Dit resulteerde in de verkoop van een prototype aan het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) en een gezamenlijk programma voor de verdere ontwikkeling van de forensi- sche applicatie. Business accelerator De ontwikkeling van uiterst specifieke, complexe en kostbare producten als de HSI vergt veel energie en kapitaal en kent – zelfs voor een gevestigde onderneming als DEMCON – een hoog risicoprofiel. Financiële steun kan dan net een zetje in de rug betekenen. Het marktonderzoek is gefinancierd door de business accelerator. Het resultaat daarvan is dat de markt voor de HSI duidelijk is verbreed, hetgeen concreet al tot afzet heeft geleid. Boven- dien is de alertheid op nog weer andere mogelijke toepassingen vergroot. Perspectief Op korte termijn zal DEMCON een definitieve versie van het instrument leveren aan het NFI. Dit kan de forensische markt voor de HSI openen. Deelnames aan internationale congressen en vakbeurzen, op het gebied van conservering zowel als forensisch onderzoek, en demonstraties van prototypes hebben inmiddels geleid tot interessante leads. Daaruit kun- nen de nodige opdrachten voortvloeien. Zo heeft de Library of Congress in Washington al interesse getoond. Tevens wordt de zoektocht naar nieuwe markten voortgezet. 1716
- 11. CASES Koelsysteem voor duurzame klimaatbeheersing Johannes Burger: “Het is ontzettend leuk om een jongensdroom te realiseren, door een eigen product te ontwikkelen dat technologisch interessant is en ook nog maatschappelijke betekenis heeft.” Ondernemer Johannes Burger werkte sinds 1995 als onderzoeker in de UT-groep Cooling and Instrumentation (prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake) aan de ontwikkeling van cryogene koelers, onder meer voor de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Deze koelers worden aangedreven door warmte. Burger had al langer het idee om een koeler te ontwikkelen die bij kamertemperatuur werkt op zonne- of afvalwarmte. Recent nam hij ontslag om dat idee commercieel te gaan ontwikkelen. Samen met Stefan van Uffelen en Robert Jan Meijer heeft hij per 1 juni j.l. Cooll officieel opgericht. Burger bezet een TOP-plaats en de bedoeling is dat zijn twee compagnons ook TOP’per worden. Product Het koelprincipe van Cooll berust op adsorptie van gas aan actieve kool. Onder invloed van warmte komt dit gas vrij en bouwt in een buffer druk op. Door het gas vervolgens te laten expanderen naar lage druk treedt koeling op. In feite wordt zo de bekende compressorfunctie van een koelkast thermisch in plaats van elektrisch aangedreven. Elektriciteit is slechts beperkt nodig, voor het regelsysteem van de koeling. Het verbruik van (niet- duurzaam opgewekte) energie is daarmee minimaal. Inmiddels is een proof of principle geleverd voor adsorptie-koeling op basis van warmte. Markt Cooll presenteert een duurzame oplossing voor koeling van gebouwen en bestrijkt daarmee in principe een zeer grote markt, met name in zonnige landen. De eerste concrete marktontwikkeling vindt echter dicht bij huis plaats, namelijk koeling met behulp van stadsverwarming. Deze afvalwarmte van energie- en warmtekrachtcentrales wordt vooral ’s winters gebruikt, maar kan nu dus ook ’s zomers ten nutte worden gemaakt. Er is al belangstelling van energiebedrijven. Business accelerator Het eerste contact was met Paul Nederkoorn van de Technology Accelerator MESA+. Hij zag marktkansen en stimuleerde Burger om er een bedrijf voor op te richten. Toen prof. ter Brake’s groep binnen de UT van onderzoeksinstituut MESA+ overging naar IMPACT, kwam de business Accelerator Smart Devices and Materials in beeld. Die heeft geholpen met het opstellen van een businessplan en heeft fondsen ter beschikking gesteld, onder meer voor het werk van een afstudeerder. Verder werd Burger in contact gebracht met partijen voor ondersteuning van het verdere ontwikkeltraject. Op dit moment helpt de business accelerator bij het aanboren van subsidies daarvoor. Perspectief Komend jaar wordt een proof of principle voor een compleet koelsysteem gebouwd. Dat moet binnen drie jaar worden geoptimaliseerd tot een product dat geschikt is voor veldtesten en vervolgens moet resulteren in een marktrijp product. Op basis daarvan wil Cooll een eerste serie voor de markt bouwen. Over vijf jaar is Cooll een klein bedrijf dat zijn producten laat assembleren en zelf vermarkt – niet naar eindgebruikers, maar naar systeemintegratoren voor duurzame klimaatbeheersing in gebouwen – of Cooll is dan overgenomen door een grotere partij, bijvoorbeeld één van die systeemintegratoren. 18 19 Cooll Sustainable Energy Solutions is de spin-off van onderzoek en ontwikkeling aan de UT van koelsystemen die op zonne-energie of warmte werken en daardoor nagenoeg zonder elektriciteit uit een netaansluiting of accu kunnen koelen. Het bedrijf ontwikkelt het hart van een koelsysteem dat kan worden ingezet voor duurzame klimaatbeheersing in gebouwen.
- 12. CASES Materiaalbewerking met ultrakorte laserpulsen Ondernemer Max Groenendijk is de initiatiefnemer voor de oprichting van Lightmotif. Na de afloop van zijn promotietraject koos hij in 2008 voor het ondernemer- schap, vanwege de vrijheid en verantwoordelijkheid die het met zich mee- brengt. Hij runt Lightmotif nu samen met Jeroen van Tienhoven en Ronald Sipkema. Product Lightmotif richt zich breed op de toepassing van ultrakorte laserpulsen, onder meer voor het fabriceren van kleine onderdelen, het boren van uiterst kleine gaatjes en het textureren van oppervlakken om ze waterafstotend te maken (het zogeheten lotus-effect). Dit effect kan worden gebruikt om oppervlakken zelfreinigend te maken. Commerciële toepassing vergt echter nog nader onderzoek. Lightmotif voert daartoe technologieprojecten uit. Markt Lightmotif bestrijkt een brede markt met haar innovatieve productietech- nologie en is die nog verder aan het ontwikkelen. Zo richt het bedrijf zich 20 21 Lightmotif is in 2008 opgericht als spin-off van het promotie-onderzoek van Max Groenendijk in de UT- leerstoel Toegepaste Lasertechnologie (prof.dr.ir. J. Meijer, inmiddels opgevolgd door prof.dr.ir. A.J. Huis in ’t Veld). Dit onderzoek betrof het bewerken van (metaal) oppervlakken met ultrakorte laserpulsen. Inmiddels telt Lightmotif vier fulltime medewerkers, allen onderzoekers, waarvan er twee een TOP-plaats bezetten. Het bedrijf is nog gevestigd op de UT, maar verhuist rond de zomer naar het Business Science Park. www.lightmotif.nl Max Groenendijk: “Het eerste contact met de business accelerator, met Biba Potic en Dennis Schipper, was een van de meest prikkelende factoren om Lightmotif op te starten.” als jobshop op serieproductie voor grote hightech-bedrijven, als Philips en ASML; daarvoor is inmiddels een geschikte laser aangeschaft. Toepas- singsmogelijkheden voor het textureren van oppervlakken liggen onder meer in de verpakkings- en automobielindustrie en in de hightech-machine- bouw (voor equipment waarin water een rol speelt). Voorts kan Lightmotif bedrijven ondersteunen bij het opzetten van laserpro- ductieprocessen, door processen te ontwikkelen, lasers te installeren en de besturingssoftware te schrijven. Die software wordt nu alleen als onderdeel van een installatie geleverd, maar is dermate geavanceerd dat commerciali- satie een reële optie is. Business accelerator In het beginstadium hebben de oprichters van Lightmotif zich laten leiden door de wensen van klanten, zonder oog te hebben voor de strategische ontwikkeling van hun onderneming. Met hulp van de business accelerator is vastgesteld in welke richting Lightmotif zich strategisch wil ontwikke- len en wat daarvoor nodig is. Zo is patentonderzoek uitgevoerd en een start gemaakt met het opbouwen van intellectueel eigendom. Daar is een patentaanvraag uit voortgekomen. Daarnaast waren in het begintraject de gesprekken met en de advisering door de business accelerator zeer nuttig. Perspectief Over vijf jaar wil Lightmotif zijn uitgegroeid tot een gerenommeerde pro- bleemoplosser en een sterke engineeringclub hebben die processen kan vertalen naar speciaalmachines, bijvoorbeeld voor het textureren van spuit- gietmatrijzen. Een subsidieproject moet de toepassing van het lotus-effect naar grote oppervlakken uitbreiden.
- 13. CASES Monitoring van luchtkwaliteit Steray ontwikkelt technologie voor de opwekking van elektronen- en röntgenbundels, voor toepassing in analyse, sterilisatie en desinfectie. Een van de doorbraaktechnologieën van Steray is een systeem voor het monitoren van uiteenlopende deeltjes en stoffen in uiterst lage concentraties met behulp van Ion Mobility Spectrometry (IMS). Steray verkent uiteenlopende toepassingen. www.steray.nl Sergey Mitko en Elena Oudalova: “Wij zijn niet allen denkers maar ook doeners en wij willen snel groeien. Daarbij worden wij gedreven door het leven zelf, oftewel door market pull.” Ondernemers Sergey Mitko kwam als onderzoeker in 1993 naar de Universiteit Twente, om te werken aan onderwerpen op het gebied van hoogvermogenlasers, gasontlading en instrumentatie. Elena Oudalova deed in Rusland ervaring op als projectmanager. Samen hebben ze in 2005 Steray in Enschede opgericht, dat in de loop der jaren al verschillende spin-off-technologieën heeft gegenereerd. Product Met behulp van de IMS-technologie kunnen zeer kleine hoeveelheden van een stof in de lucht worden gemeten, bijvoorbeeld om op een vliegveld sporen van explosieven of drugs op te sporen. De huidige systemen zijn nog klein en hebben daardoor een beperkte gevoeligheid. Steray’s innovatie (High-IMS, oftewel High-throughput Ion Mobility Spectrometry) verhoogt de doorvoer van het systeem tot kubieke meters lucht per minuut en opent daardoor nieuwe toepassingen en verbetert bestaande. Het systeem is daarmee honderd keer gevoeliger dan bestaande systemen in de markt en wordt inmiddels ingezet voor veldtesten. Het High-IMS systeem is ontwikkeld in nauwe samenwerking met de UT- leerstoel Meettechniek en Instrumentatie (prof.dr.ir. P.P.L. Regtien) en met substantiële financiële ondersteuning van de EU. Markt De High-IMS-techniek kan voor zeer uiteenlopende toepassingen worden ingezet. Zo is de controle op de luchtkwaliteit in gebouwen een actueel thema, dat voor klaslokalen op school zelfs de aandacht van het landelijk Innovatieplatform heeft. TNO-onderzoek heeft aangetoond dat slechte luchtkwaliteit verlies aan arbeidsproductiviteit c.q. aandacht bij de les oplevert. Voorts kan het systeem van Steray het verschil tussen sigarettenrook en gewone rook (van een brand) bepalen en is het door zijn gevoeligheid in staat tot zeer vroege branddetectie. Ook in de buitenlucht functioneert het systeem vanwege zijn hoge gevoeligheid uitstekend. Zo kan het op een rijdende politie-auto of pantserwagen worden geplaatst om wietplantages op te sporen of bermbommen te traceren. De (rijks)overheid kan daarom een belangrijke klant worden. Business accelerator De spin-off van Steray voor air quality monitoring is door de business accelerator ondersteund met algemeen advies, contacten in het Nederlandse bedrijfsleven en business development. Perspectief Over vijf jaar willen de ondernemers van Steray met hun bedrijf gegroeid zijn tot een omvang van minstens acht tot tien medewerkers. Nieuwe technologische doorbraken op het gebied van analyse, desinfectie en oppervlaktebehandeling met zachte röntgenstralen en de IMS-techniek moeten daarvoor de basis leggen. 22 23
- 14. CASES Pyrolyse van biomassa In de UT-onderzoeksgroep TCCB (prof.dr.ir. W.P.M. van Swaaij en prof.dr. H.J. Veringa) wordt onderzoek gedaan naar de thermochemische verwerking van biomassa. TCCB is tevens de (werk)titel voor het spin-off-bedrijf dat de technologische kennis van de verwerking van biomassa naar de markt wil brengen. Want marktintroductie komt tot nu toe nog maar moeizaam op gang. Roel Westerhof: “Voor een technologisch georiënteerd iemand als ik is het belangrijk dat Biba Potic helpt met alles wat er komt kijken bij de oprichting van een bedrijfje.” Ondernemer Chemisch technoloog Roel Westerhof doet op dit moment in de onderzoeksgroep TCCB promotie-onderzoek naar de pyrolyse van biomassa (zuurstofloze omzetting naar bio-olie). Intussen is hij, met hulp van de groep, bezig om een eigen bedrijf op te zetten, middels de TOP-regeling. Zijn uitdaging is het om het pyrolyseproces naar de demonstratiefase en vervolgens naar commercialisatie te brengen. Product Kennis van het pyrolyseproces is al volop beschikbaar. Verdere ontwikkeling van de technologie richt zich op het bedrijfszeker maken van het proces, het optimaliseren daarvan voor wat betreft de kwaliteit en opbrengst aan bio-olie en het vinden van nieuwe toepassingen voor deze olie. TCCB wil zich profileren als ondersteunend en adviserend bedrijf dat technologie ontwikkelt, experimenten uitvoert en consultancy verricht Markt In potentie is er voor biomassa, als CO2-neutrale energiebron, een grote markt. Dat wordt ook onderschreven door de toekenning dit jaar van de Innovatieprijs van B-Basic (het onderzoeksprogramma Bio-BAsed Sustainable Industrial Chemistry) aan Roel Westerhof en collega-onderzoeker Guus van Ros- sum. Hun inzending behelsde het idee om biomassa-afval, zoals snoei- en oogstafval van bijvoorbeeld hout, suikerriet of rijst, te verzamelen en lokaal om te zetten naar bio-olie. Deze kan eenvoudig worden opgeslagen en getransporteerd en er kan vervolgens op een centrale locatie via een tussenproduct (het zogeheten synthesegas) brandstof en chemicaliën uit worden gewonnen. TCCB stelt zich ten doel het gat tussen universiteit en industrie te dichten door bedrijven zover te krijgen dat ze de technologische kennis oppakken die aan de UT van het pyrolyseproces al beschikbaar is en nog wordt ontwikkeld. Daartoe richt TCCB zich op de hele keten, van de boer die de biomassa ‘produceert’ tot aan de (industriële) gebruiker van de bio-olie. Er is nog vaak een gebrek aan sterke partners voor de over het algemeen kleine bedrijfjes die nu op dit terrein actief zijn. Business accelerator Met ondersteuning van de business accelerator werkt Westerhof nu aan het businessplan en de marktanalyse. Tevens heeft de business accelerator hem in contact gebracht met een business developer (BM) en voor diens inzet ook middelen verschaft. Perspectief Over vijf jaar staat er een bedrijf dat participeert in de bouw van pilot-pyro- lyseplants en dat consultancy verricht en biomassa kan testen op geschikt- heid voor het pyrolyseproces. 24 25
- 15. colofon Enschede, juni 2009 Deze publicatie is een uitgave van Stichting Mechatronica Valley Twente en onderzoeksinstituut IMPACT van de Universiteit Twente. tekst: Hans van Eerden, Winterswijk fotografie: Studio Beerens, Hengelo redactie: Anke Kuipers, Diane Pluimers en Biba Visnjicki Potic vormgeving: sterk-iD creatieve communicatie, Borne drukwerk: Lulof Druktechniek, Almelo www.tvalley.nl www.impact.utwente.nl Slim ondernemen met kennis Business Accelerator Smart Devices and Materials, werkwijze en resultaten 2006-2009 Leden Mechatronica Valley Twente: