พระอภิธรรม ๗ คัมภีร์
- 1. ั พระสงคิณี กุสะลา ธัมมา, พระธรรมทังหลายทีเป็ นกุศล, ให ้ผลเป็ นความสุข ้ ่ อะกุสะลา ธัมมา, ธรรมทังหลายทีเป็ นอกุศล, ให ้ผลเป็ นความทุกข์, ้ ่ อัพ๎ยากะตา ธัมมา, ธรรมทังหลายทีเป็ นอัพยากฤต, เป็ นจิตกลาง ๆ อยู, ้ ่ ่ กะตะเม ธัมมา กุสะลา, ธรรมเหล่าใดเป็ นกุศล ยัส๎ะมิง สะมะเย, ในสมัยใด, กามาวะจะรัง กุสะลัง จิตตัง อุปปั นนัง โหติโสมะนั สสะสะหะคะตัง ญาณะสมปะยุตตัง, ั กามาวจรกุศลจิตทีรวมด ้วยโสมนั ส, คือความยินดี, ประกอบด ้วยญาน คือ ปั ญญาเกิดขึน ปรารภ ่ ่ ้ อารมณ์ใด ๆ, รูปารัมมะนัง วา, จะเป็ นรูปารมณ์, คือยินดีในรูปเป็ นอารมณ์ก็ด, ี ั ั ี สททารัมมะนั ง วา, จะเป็ นสททารมณ์, คือยินดีในเสยงเป็ นอารมณ์ก็ด, ี คันธารัมมะนั ง วา, จะเป็ นคันธารมณ์, คือยินดีในกลินเป็ นอารมณ์ก็ด, ่ ี ระสารัมมะนั ง วา, จะเป็ นรสารมณ์, คือยินดีในรสเป็ นอารมณ์ก็ด, ี ิ่ ่ โผฏฐัพพารัมมะนั ง วา, จะเป็ นโผฏฐัพพารมณ์, คือยินดีในสงทีกระทบถูกต ้องกายเป็ นอารมณ์ก็ด, ี ธัมมารัมมะนั ง วา ยัง ยัง วา ปะนารัพภะ, จะเป็ นธรรมารมณ์, คือยินดีในธรรมเป็ นอารมณ์ก็ด, ี ตัส๎ะมิง สะมะเย ผัสโส โหติ, อะวิกเขโป โหติ, เย วา ปะนะ ตัส๎ะมิง สะมะเย, อัญเญปิ ุ้ ่ อัตถิ ปะฏิจจะสะมุปปั นนา อะรูปิโน ธัมมา, ในสมัยนั นผัสสะและความไม่ฟงซานย่อมมี, อีก ้ อย่างหนึง ในสมัยนั น ธรรมเหล่าใด, แม ้อืนมีอยูเป็ นธรรมทีไม่มรป, อาศัยกันและกันเกิดขึน, ่ ้ ่ ่ ่ ี ู ้ อิเม ธัมมา กุสะลา, ธรรมเหล่านี้เป็ นกุศล, ให ้ผลเป็ นความสุข พระวิภ ังค์ ่ ี ิ ปั ญจักขันธา, ขันธ์ห ้าคือสวนประกอบหน ้าอย่างทีรวมเข ้าเป็ นชวต ได ้แก่, ่ ื ่ รูปักขันโธ, รูปขันธ์คอสวนทีเป็ นรูปภายนอกและภายในคือร่างกายนี, ประกอบด ้วยธาตุ ๔, ่ ้ ื ึ เวทะนากขันโธ, เวทนาขันธ์คอความรู ้สกเสวยอารมณ์ ทีเป็ นสุข เป็ นทุกข์ หรือเฉย ๆ, ่ ั ั สญญากขันโธ, สญญาขันธ์คอความจาได ้หมายรู ้ในอารมณ์ ๖, ื ั ั ั่ สงขารักขันโธ, สงขารขันธ์คอความคิดทีปรุงแต่งจิตให ้ดีหรือชวหรือเป็ นกลาง ๆ, ื ่ วิญญาณั กขันโธ, วิญญาณขันธ์คอความรู ้แจ ้งในอารมณ์ ทางอายตนะทัง ๖, ื ้ ตัตถะ กะตะโม รูปักขันโธ, บรรดาขันธ์ทงหมดรูปขันธ์เป็ นอย่างไร, ั้ ยังกิญจิ รูปัง, รูปอย่างใดอย่างหนึง, ่ อะตีตานาคะตะปั จจุปปั นนั ง, ทีเป็ นอดีต อนาคต และปั จจุบัน, ่ อัชฌัตตัง วา, ภายในก็ตาม, พะหิทธา วา, ภายนอกก็ตาม, โอฬาริกง วา สุขมัง วา, หยาบก็ตาม ละเอียดก็ตาม ั ุ หีนัง วา ปะณีตัง วา, เลวก็ตาม ประณีตก็ตาม ั ยัง ทูเร วา สนติเก วา, อยูไกลก็ตาม อยูใกล ้ก็ตาม, ่ ่ ั ั ตะเทกัชฌัง อะภิสญญูหต๎วา อะภิสงขิปิต๎วา, ย่นกล่าวร่วมกัน, ิ อะยัง วุจจะติ รูปักขันโธ, เรียกว่ารูปขันธ์
- 2. พระธาตุกถา ั ั สงคะโห อะสงคะโห, การสงเคราะห์ การไม่สงเคราะห์ คือ, ั ั ิ่ ่ สงคะหิเตนะ อะสงคะหิตัง, สงทีไม่สงเคราะห์เข ้ากับสงทีสงเคราะห์แล ้ว,ิ่ ่ ั ั ิ่ ่ ิ่ ่ อะสงคะหิเตนะ สงคะหิตัง, สงทีสงเคราะห์เข ้ากับสงทีสงเคราะห์ไม่ได ้, ั ั ิ่ ่ สงคะหิเตนะ สงคะหิตง, สงทีสงเคราะห์เข ้ากับสงทีสงเคราะห์ได ้, ั ิ่ ่ ั ั ิ่ ่ ิ่ ่ อะสงคะหิเตนะ อะสงคะหิตัง, สงทีไม่สงเคราะห์เข ้ากับสงทีสงเคราะห์ไม่ได ้, ั สมปะโยโค วิปปะโยโค, การอยูด ้วยกัน การพลัดพรากกัน คือ, ่ ั สมปะยุตเตนะ วิปปะยุตตัง, การพลัดพรากจากสงทีอยูด ้วยกัน ิ่ ่ ่ ั วิปปะยุตเตนะ สมปะยุตตัง, การอยูรวมกับสงทีพลัดพรากไป ่ ่ ิ่ ่ ั ิ่ ่ อะสงคะหิตัง, จัดเป็ นสงทีสงเคราะห์ไม่ได ้ พระปุคคลปัญญ ัตติ ฉะปั ญญัตติโย, บัญญัต ิ ๖ ประการ, อันบัณฑิตผู ้รู ้พึงบัญญัตขน คือ, ิ ึ้ ขันธะปั ญญัตติ, การบัญญัตธรรมทีเป็ นหมวดหมูกันเรียกว่าขันธ์ มี ๕, ิ ่ ่ อายะตะนะปั ญญัตติ, การบัญญัตธรรมอันเป็ นบ่อเกิด (แห่งทุกข์และไม่ทกข์), เรียกว่าอายตนะ มี ิ ุ ๑๒, ธาตุปัญญัตติ, การบัญญัตธรรมทีทรงตัวอยูเรียกว่าธาตุ มี ๑๘, ิ ่ ่ ั ั สจจะปั ญญัตติ, การบัญญัตธรรมทีเป็ นของจริงเรียกว่าสจจะ มี ๔, คือ อริยสจจ์ ๔, ิ ่ ั อินท๎ รยะปั ญญัตติ, การบัญญัตธรรมทีเป็ นใหญ่เรียกว่าอินทรีย ์ มี ๒๒, ิ ิ ่ ปุคคะละปั ญญัตติ, การบัญญัตจาพวกบุคคลของบุคคลทังหลาย, ิ ้ กิตตาวะตา ปุคคะลานั ง ปุคคะละปั ญญัตติ, บุคคลบัญญัตของบุคคลมีเท่าไร, ิ สะมะยะวิมตโต อะสะมะยะวิมตโต, ผู ้พ ้นในกาลบางคราว, ผู ้พ ้นอย่างเด็ดขาด, ุ ุ กุปปะธัมโม อะกุปปะธัมโม, ผู ้มีธรรมทีกาเริบได ้, ผู ้มีธรรมทีกาเริบไม่ได ้, ่ ่ ่ ื่ ปะริหานะธัมโม อะปะริหานะธัมโม, ผู ้มีธรรมทีเสอมได ้, ผู ้มีธรรมทีเสอมไม่ได ้, ่ ื่ เจตะนาภัพโพ อะนุรักขะนาภัพโพ, ผู ้มีธรรมทีควรแก่เจตนา, ผู ้มีธรรมทีควรแก่การรักษา, ่ ่ ปุถชชะโน โคต๎ ระภู, ผู ้เป็ นปุถชน, ผู ้คร่อมโคตร, ุ ุ ั่ ภะยูปะระโต อะภะยูปะระโต, ผู ้เว ้นชวเพราะกลัว, ผู ้เว ้นชวไม่ใชเพราะกลัว, ั่ ่ ภัพพาคะมะโน อะภัพพาคะมะโน, ผู ้ควรแก่มรรคผลนิพพาน, ผู ้ไม่ควรแก่มรรคผลนิพพาน, นิยะโต อะนิยะโต, ผู ้เทียง, ผู ้ไม่เทียง, ่ ่ ปะฏิปันนะโก ผะเลฏฐิโต, ผู ้ปฏิบัตอริยมรรค, ผู ้ตังอยูในอริยผล, ิ ้ ่ อะระหา อะระหัตตายะ ปะฏิปันโน, ผู ้เป็ นพระอรหันต์, ผู ้ปฏิบัตเพือเป็ นพระอรหันต์ ิ ่
- 3. พระกถาว ัตถุ ั ปุคคะโล อุปะลัพภะติ สจฉิกตถะปะระมัตเถนาติ, ค ้นหาบุคคลไม่ได ้โดยปรมัตถ์, คือ ั ความหมายอันแท ้จริงหรือ ?, อามันตา, ถูกแล ้ว, ั ั โย สจฉิกัตโถ ปะระมัตโถ, ตะโต โส ปุคคะโล อุปะลัพภะติ, สจฉิกัตถะปะระมัตเถนาติ, ปรมัตถ์ คือความหมายอันแท ้จริงอันใดมีอยู, ค ้นหาบุคคลนั นไม่ได ้โดยปรมัตถ์, คือความหมายอัน ่ ้ แท ้จริงอันนั นหรือ ? ้ นะ เหวัง วัตตัพเพ, ท่านไม่ควรกล่าวอย่างนั น, ้ ั อาชานาหิ นิคคะหัง หัญจิ ปุคคะโล อุปะลัพภะติ, สจฉิกัตถะปะระมัตเถนะ เตนะ วะตะ เร ั ั วัตตัพเพ, โย สจฉิกัตโถ ปะระมัตโถ ตะโต โส ปุคคะโล อุปะลัพภะติ สจฉิกัตถะปะระมัตเถนา ติ มิจฉา, ท่านจงรู ้นิคหะ (การข่ม ปราม) เถิด, ถ ้าท่านค ้นหาบุคคลไม่ได ้โดยปรมัตถ์, คือโดย ความหมายอันแท ้จริงแล ้ว, ท่านก็ควรกล่าวด ้วยเหตุนันว่าปรมัตถ์, คือความหมายอันแท ้จริงอันใด ้ มีอยู, เราค ้นหาบุคคลนั นไม่ได ้โดยปรมัตถ์, คือโดยความหมายอันแท ้จริงนัน, คาตอบของท่าน ่ ้ ้ ทีวาปรมัตถ์ คือความหมายอันแท ้จริงอันใดมีอยู, เราค ้นหาบุคคลนั นไม่ได ้โดยปรมัตถ์, คือโดย ่ ่ ่ ้ ความหมายอันแท ้จริงอันนันจึงผิด, ้ พระยมก เย เกจิ กุสะลา ธัมมา, ธรรมบางเหล่าเป็ นกุศล, ั สพเพ เต กุสะละมูลา, ธรรมเหล่านั นทังหมดมีกศลเป็ นมูล, ้ ้ ุ เย วา ปะนะ กุสะละมูลา, อีกอย่างหนึงธรรมเหล่าใด มีกศลเป็ นมูล, ่ ุ ั สพเพ เต ธัมมา กุสะลา, ธรรมเหล่านั นทังหมดก็เป็ นกุศล, ้ ้ เย เกจิ กุสะลา ธัมมา, ธรรมบางเหล่าเป็ นกุศล, ั สพเพ เต กะสุละมูเลนะ เอกะมูลา, ธรรมเหล่านั น ทังหมดมีมลอันเดียวกับธรรมทีมกศลเป็ นมูล ้ ้ ู ่ ี ุ , เย วา ปะนะ กุสะละมูเลนะ เอกะมูลา, อีกอย่างหนึงธรรมเหล่าใดมีมลอันเดียวกับธรรมทีมกศล ่ ู ่ ี ุ เป็ นมูล, ั สพเพ เต ธัมมากุสะลา, ธรรมเหล่านันทังหมดเป็ นกุศล ้ ้
- 4. พระมหาปัฏฐาน เหตุปัจจะโย, ธรรมทีมเหตุเป็ นปั จจัย, ่ ี อารัมมะณะปั จจะโย, ธรรมทีมอารมณ์เป็ นปั จจัย, ่ ี อะธิปะติปัจจะโย, ธรรมทีมอธิบดีเป็ นปั จจัย, ่ ี อะนั นตะระปั จจะโย, ธรรมทีมปัจจัยไม่มอะไรคั่นในระหว่าง, ่ ี ี สะมะนั นตะระปั จจะโย, ธรรมทีมปัจจัยมีทสดเสมอกัน, ่ ี ี่ ุ สะหะชาตะปั จจะโย, ธรรมทีเกิดพร ้อมกับปั จจัย, ่ อัญญะมัญญะปั จจะโย, ธรรมทีเป็ นปั จจัยของกันและกัน, ่ ่ ี ิ ั นิสสะยะปั จจะโย, ธรรมทีมนสยเป็ นปั จจัย, อุปะนิสสะยะปั จจะโย, ธรรมทีมอปนิสยเป็ นปั จจัย, ่ ี ุ ั ปุเรชาตะปั จจะโย, ธรรมทีมการเกิดก่อนเป็ นปั จจัย, ่ ี ปั จฉาชาตะปั จจะโย, ธรรมทีมการเกิดภายหลังเป็ นปั จจัย, ่ ี อาเสวะนะปั จจะโย, ธรรมทีมการเสพเป็ นปั จจัย, ่ ี กัมมะปั จจะโย, ธรรมทีมกรรมเป็ นปั จจัย, ่ ี วิปากะปั จจะโย, ธรรมทีมวบากเป็ นปั จจัย, ่ ี ิ อาหาระปั จจะโย, ธรรมทีมอาหารเป็ นปั จจัย, ่ ี อินท๎ รยะปั จจะโย, ธรรมทีมอนทรียเป็ นปั จจัย, ิ ่ ี ิ ์ ฌานะปั จจะโย, ธรรมทีมฌานเป็ นปั จจัย, ่ ี มัคคะปั จจะโย, ธรรมทีมมรรคเป็ นปั จจัย, ่ ี ั สมปะยุตตะปั จจะโย, ธรรมทีมการประกอบเป็ นปั จจัย,่ ี วิปปะยุตตะปั จจะโย, ธรรมทีไม่มการประกอบเป็ นปั จจัย, ่ ี อัตถิปัจจะโย, ธรรมทีมปัจจัย, ่ ี นั ตถิปัจจะโย, ธรรมทีไม่มปัจจัย, ่ ี วิคะตะปั จจะโย, ธรรมทีมการอยูปราศจากเป็ นปั จจัย, ่ ี ่ อะวิคะตะปั จจะโย, ธรรมทีมการอยูไม่ปราศจากเป็ นปั จจัย ่ ี ่